PUSULA DZELTM

PUSULA DZEN
Pusulaya etkiyen iki kuvvet : *

variation

*deviation

DOAL SAPMA (VAR)

Doal sapma geminin bulunduu yere baldr Bunu gzlemci kontrol edemez

YAPAY SAPMA (DEV)

Gemi bnyesindeki metallerin pusuladaki etkileridir. Manyetik alan dzensizliine ve arla neden olur.

DEV ;
Geminin yalpasndan ve ba-k vurmasndan, Manyetik enlem deiiminden geminin MANYETK ALANINI DETRR. Pusulada ki dev deeri de deiir.

Pusula zerindeki magnetik alana eit byklkte ve kutbun tersinde magnetik alan oluturulurve dev. Etkisizletirilir. Yumuak demirler indklenmi magnetizmay ntrler bu yzden dzenin kalcl pruvann ve magnetik alann deiimi ile deiir.

ENLEM ETKS
Yerin manyetik alan: *manyetik ekvatorda yatay *manyetik kutupta deydir . *herhangi bir yerde manyetik dipe baldr.

DIRECTIVE FORCE
Yer manyetik alannn yatay elemanlarnca oluturulur. Manyetik ekvatorda maximum Manyetik kutupta sfrlanr.

Deviation directive forceun deiimi ile deiir.

Directive forceun azalmas ile dev. artar.

Daimi manyetizma her enlemde ayndr. Daimi manyetizma doru ve srekli magnetlerle ntrletirilirse enlem deiiklii dev.a neden olmaz.

Pusula dzeltimi; her manyetik alann kutbunun belirlenmesi ve buna zt ve eit younlukta bir kutup kurmaktr. Bylece ;pusulann dousu mavi kutup,pusula magnetinin krmz ucunu eker ve mavi ucunu iter.

Bu iki etki pusula magnetinde rotasyona neden olur ve pusula kartn saat istikametinde etkiler ve doulu dev yaratr. Pusulann krmz kutbunun dousu yada mavi kutbunun bats, batl deve neden olur. Eer iki alan da eit olursa; biri dierini yok edecek ve dev grlmeyecektir.

BLEENLER
Gemi alannda daimi zel elemanlar vardr. Bu her eleman ayr ayr ntrlenebilir. * P Bileeni * Q Bileeni * R Bileeni

P BLEEN
Ba-k elemandr. Pusula ibresinin krmz ucunu pruvaya ekerse; + P Pusula ibresinin krmz ucunu ka ekerse; - P

Q BLEEN
Kemere ynndeki elemandr. Pusula ibresinin krmz ucunu sancaa ekerse; + Q Pusula ibresinin krmz ucunu sancaa ekerse - Q

R BLEEN
Dikey elemandr Pusula ibresinin krmz ucu aa ekilirse; + R Pusula ibresinin krmz ucu yukar ekilirse; - R

NDKLENM MANYETZMA
9 elemana sahiptir nce uzun demirler: Pusulann nnde, sancanda yada aada ise pozitif; Pusulann arkasnda, iskelesinde yada yukarsnda ise negatiftir

a, b, c
Ba-k istikametindedirler * a: Ba-k, * b: Sancak iskele, * c: Dikey istikametinde uzanr

d, e, f
Bunlar iskele-sancak hattnca etkiler * d: ba-k * e: skele-sancak * f: dikey istikamette uzanr.

g, h, k
Bunlar pusulay dikey etkilerler * g: Ba-k, * h: skele-sancak * k: Dikey istikamette uzanr

EMSALLER
Batan itibaren 180 douya ve
batya olan deiime yar daire deviation denir.

Dev, her eyrek dairede iaretini deitirir.

A EMSAL
b ve d ubuklarnn sebep olduu yapay sapmadr. Bu yapay sapma + E olduunda A Emsali + A dr. Yapay sapma olduunda ise; A Emsali A dr.

B EMSAL
P kuvvetinin ve c ubuunun sebep olduu yarm dairevi yapay sapmadr. Geminin pruvas, pusula ile Dou (E) olduunda deer iareti (+), Bat olduunda ise (-)dir. Deerler max. Olup pusula rotasnn sins ile deierek kuzey ve gney ynlerde 0 olu.

C EMSAL
Q bileeni ile f ubuunun meydana getirdii yapay sapmadr. dairevi sapmadr. Gemi pruvas pusula ile kuzeydeyken meydana gelen yapay sapma dou ise +dr.

D EMSAL
- a ve e den meydana gelir. dairevi yapay sapmadr. Geminin pruvas pusula ile NEde iken emsal iareti dou ise +dr. Yumuak demirlerin mknatslanmasndan kaynaklanr. Ara ynlerde max. olup; pusula rotasnn sin. deeri ile deierek asal ynlerde 0 olur.

E EMSAL
b ve d ubuklarndan meydana gelir. dairevi yapay sapmadr. Geminin pruvas pusula ile kuzeyde olduunda yapay sapma Dou ise; +dr.

DZELTMELER

P BLEEN
Dzelme iin pusula dolabnn altndaki omurgaya paralel gzlere mknats ubuklar konularak bu etki giderilir. - P yi dzeltmek iin krmz ucu ka gelmek zere mknats ubuklar konulur.

Q BLEEN
+ Q bileenini dzelmek iin pusula dolabnn altna kemere dorultusundaki gzlere mknats ubuk konur. Bu ubuklarn krmz ucu sancaa bakar.

R BLEEN
Meyil olduunda etkilidir.

c UBUU
c ubuunu etkisi, pusulann nne ve arkasna omurgaya dik durumda yumuak demirden yaplm olan Flinders ubuu ile dzeltilir.

FLINDERS UBUU
Silindir eklindedir. 2/3 pus apnda 24 pus boyunda, 6 paradan ibarettir. Dzeltme iin dzenlenmi zel cetvelden c deerine karlk boy alnr.

Pusulann nne veya arkasna konulur. Bu ubuklarda meydana gelebilecek manyetizmann kutuplar ibre ile bir hizaya gelmek zere boylarnn 1/12sini kartn seviyesinden yksekte bulunduracak ekilde zel suretle yaplm aa takozlarla dzenlenir.

Direk ve bacalarn nnde bulunan pusulalarda oklukla c tesiri meydana gelir. Buna karlk + cyi gstermek zere Flinders ubuu pusulann n tarafna konulur. Direk ve bacalarn gerisinde olan pusulalarda oklukla + c tesiri meydana gelir. Buna karlk cyi gstermek zere Flinders ubuu pusulann arka tarafna konur.

KRELER
Kreler a ve + eyi meydana getirir. Bu ubuklarn sebep olduu yapay sapma ayn deildir. nk a ubuu pusulann enine durumunda ve + ubuu ise pusulann ibresine dorudur. Bu nedenle + e ubuu a ubuunun iki kat tesir eder. + e ubuu a ubuuna eit olunca kreler a tesirinin iki kat olarak + eye tesir yapmaktadr.

A EMSAL
+a ve a deerleri btn pusula evresinde bir sabit yapay sapmadr, DZELTLEMEZ. Dmenci pusulasnda pruva hattn deitirmek veya pusula sehpasn evirmek sureti ile yok edilebilir.

Not: Pruva hattn deitirmek iin yalnzca pusula sehpasn evirmek lazmdr. b ve d ubuklarnn sebep olduu dairevi yapay sapma (e emsali) dzeltildikten sonra A emsalinin deeri ve iareti deiir.gemi mknats enlemi deitirdii zaman A emsali asla deimez. A emsali ancak yerine dzgn konmam bir pusulada olabilir.

A emsalinin oluum nedeni: 1. Yanl manyetik kerteriz kullanmak, 2. yanl doal sapma kullanmak, 3. Hatal semt aynas kullanmak, 4. Dmenci pusulasnn omurga zerinde olmamas, 5. Pusula dzeltimi srasnda geminin abuk saldrlmas

B EMSAL
B emsalinin; * Pden ileri gelen ksm daimi mknats ubuklaryla, * cden ileri gelen ksm Flinders ubuklaryla dzeltilir. Eer; cnin mknatslanmad manyetik ekvatorda, geminin pruvas dou veya bat olduu halde yapay sapma grlrse bunun btn yapay sapmasnn yalnz pden ileri geldii anlalacaktr.

C EMSAL
Yerine iyi yerletirilmi bir pusulada f ubuu yoktur. Pusula iyi yerletirilmediyse; f ve Qyu ayrmak gerekir. Qya ait olan ksm kemere ynnde konulan mknats ubuklaryla fye ait olan ksm Flinders ubuunu ters evirmekle dzeltilir.

Eer Q ile f ayrlamazsa; C emsalinin miktarna gre yalnz kamara ynndeki pusula dolab iindeki deliklere mknats ubuklar srlr. Pruva kuzeydeyken meydana gelen dev dou ise C emsalinin iareti + olduundan genellikle + Q vardr. Bu durumda gemi pruvas pusula ile kuzeye veya gneye alnarak kemere ynndeki deliklere sancaa doru olan eki sapmas 0 oluncaya kadar KIRMIZI ve SANCAA gelecek ekilde manyetik ubuklar sokulur. C emsali ise; tersine olarak krmz ucu iskeleye gelecek ekilde mknats ubuklar srlr.

D EMSAL
Yumuak demirlerden yaplm iin bo olan ve pusula dolabnn sancak ve iskele yanlarnda pusula tasna yakn olarak bulunan iki kre ile dzeltilir. Bu kreler yer manyetizmas ile mknatslanr.

D emsalinin miktarna karlk dzelme iin kullanlacak krelerin bulunacaklar mesafe cetvelden alnr. D emsali + olduu grlrse; kreler az dzeltme yapmtr ve kreler pusulaya doru yaklatrlr. D emsali olursa kreler pusuladan uzaklatrlr.

E EMSAL
Yerine iyi konmu bir pusulada E emsali yoktur. E emsalini meydana getiren ubua dik olmak zere pusulann her iki tarafna yumuak demir ubuklar koyarak veya kreleri evirerek dzeltme yaplr.

MEYL HATASI
Pusula kart altna ve ortasna konulan 7 gzl bir bakraca dey durumda konulan daimi manyetik ubuklarla dzeltilir. ubuklarn bakraca dzgn yerletirilmesi nemlidir.

HESAPLAMALAR

FLINDERS UBUUNUN UZUNLUUNUN BULUNMASI

K: H2 tand2-H1tand1 Z2-Z1
K: Flinders ubuunda istenen orantl uzaklk eleman : Koruyucu faktr veya pusulada dnya alan etkisinin oran. Genelde deeri 0,7 ve 1,0 dr,pusulada gsterilen pozisyon iin ortalama 0,9dur. Metal kpr stne sahip gemiler iin 0,8 dr. H1 : Deviationun ilk okunduu yerdeki manyetik alann yatay younluu. H2: Deviationun 2. okunduu yerdeki manyetik alann yatay younluu.

d1: deviationun ilk okunduu yerde manyetik dou ve batl rotalardaki toplam deviation. d2:deviationun ikinci okunduu yerde manyetik dou ve batl rotalardaki toplam deviation. Z1: ilk okunun dev iin yer manyetik alann dey younluu Z2: ikinci okunan dev iin yer manyetik alann dey younluu

RNEK
H: 0,170 ve Z: 0,539 olduu bir alanda geminin rotas manyetik doudur ve manyetik pusulann deviationu 1 E dir.H: 0,311 ve Z: 0,260 olan yerde ise dev 9 E dir.Koruyucu faktr 0,8dir. - stenen: 1. Flinders ubuklarnn gerek uzunluu 2. gzlem srasnda - hibir flinders ubuu yerinde deil - 6 inchlik Flinders bar pusulann bana yerletirilmi. zm: K1=0,8(0,311*0,15838-0,170*0,01746) 0,260-0,539

= (-)0,133 K2=0 K= K1+K2= (-)0,133 Cevap: 1. 21 inchlik Flinders ubuu pusulann bana yerletirilir. 2. 24 inchlik ubuk pusulann bana yerletirilir.

DEVIATIONIN ANALZ
Analiz 6 emsalin deerini saptamak ve gemi manyetik mlklerini bulmak iindir. Bu dzelticilerin yerlerine temel salar. Analizde ilk adm geminin ara ve ana ynlerdeki dev. kaydetmektir. Doulu dev (+), batl dev ()dir.

A Emsali: btn rotalardaki dev ortalamas B Emsali: 090 ve 270 de dev.in ortalamas (270 de iaret deitirir.) C Emsali: 000 ve 180de dev.in ortalamas (180de iaret deitirir.) D Emsali: ara ynlerdeki dev ortalamas (135 ve315de iaret yn deitirir.) E Emsali: ana ynlerdeki dev. ortalamas (90 ve 270de iaret yn deitirir.) J Emsali: gemi pusulas 000de iken meyil 1deki dev.deiimi

RNEK: dzeltilmemi A manyetik pusulas ara ve ana ynlerde aadaki gibidir.

Pusula rotas 000 045 090 135 180 225 270 315 Deviation 1,5W 34,0E 31,0E 13,5E 8,0E 1,5W 29,0W 36,0W Rota kuzeyliyken gemi meyli 10sancakta olduu zaman dev. 13,5W dr.

stenilen: her emsalin yaklak deeri zm: A= -1,5+34,0+31,0+13,5+8,0-1,5-2,0-36,0 8 =(+)2,3 B=31,0+29,0= (+)30,0 2 C= -1,5-8,0 = (-)4,8 2 D=34,0-13,5-1,5+36,0=(+)13,8 4 E=-1,5-31,0+8,0+29,0=(+)1,1 4 J=-13,5+1,5=(-)1,2 10

zm: -A (+)2,3 B (+) 30,0 C (-) 4,8 D (+) 13,8 E (+) 1,1 J (-)1,2

DZELTME PROSEDR

1-HAZIRLIK ADIMI
Bunun gemi demirde veya bal iken yaplmas daha verimlidir. Pusulann manyetik evresi incelenmeli, manyetik etki yaratacaklar (aletler, elektrik aletleri..vb.) uzaklatrlmaldr. Srekli yklenmi manyetik malzemeler (kreyn, silah ..vb.) denizdeki yerlerinde tutulmaldr.

Pusula kontrol edilmeli ve dolabn dikey eksen zerinde olduundan emin olunmaldr. Gemi even keel ise, meyil magnetlerinde bir deiiklik olmaz Pruva hattnn, geminin boyuna ekseni ile ayn hatta olduu kontrol edilmedidir. Bu k sancak gnderine baklarak yaplmaldr.

Pelorus veya gyro ile dev saptanacaksa pruva hatt kontrol edilmeli. Gyro kullanlacaksa; repeater lar buna gre ayarlanmal ve gyronun hz ve enlem dzeltimi dikkatli kontrol edilmelidir. Dzeltme iin kullanlan aletler kontrol edilmeli, dolaptaki tepsi hareket etmemeli, dzeltici yaklak yerine konmal, flinders bar tbe yerletirilmelidir.

Dzeltme yaplacanda plan yaplmal Uygun yer ve zaman seilmeli Gnein azimutu kullanlacaksa gne ok yksekte olmamaldr.

2. SEYRDE DZELTME
Her ey ayarlanp dzeltme yerine gelindiinde son ayar yaplr. Trim normal, gemi listesi hazr olmal ve yeni meyil hatas olmamaldr. Btn dzeltim pruvalar manyetik olmaldr. Her yeni pruva iin yavaa dnlmeli, eer gyro ile dmen tutulursa gyro hatas her rotada kontrol edilmeli .

Her yeni rotada dev sapmas iin en az iki dakika kalnmal Gemi manyetizmas yerleik olmadan gzlem yaplrsa, hataya neden olur Buna GAUSSIN HATASI denir.

Eer dzeltme doru yaplmsa: 1- manyetik rota 090 (270)de viyala, srekli magnetleri pusula rotas manyetik rotaya uyana kadar dzelt. Bylece btn B emsali bu rotada hareket edecek, seyirin en dk noktasnda stten tepsilerle magnet iftlerini kullan. Dzeltme fazlas olursa en byk iki magneti deitir ve btn dev.ler yer deitirene kadar tepsileri kaldr. Eer iki magnette de dzeltme fazlas olursa tek magnet kullan.

2- manyetik pruva 180 (000)de viyala ve kemere daimi magnetlerini, pusula rotas manyetik rotaya uyuncaya kadar dzelt. Bylece C emsalleri yer deitirir. (1. deki adm uygulanr) 3-manyetik rota 270 (eer 270 1. admda kullanldysa 090)de viyala ve ba-k magnetlerle deviation yarm hareket ettir. 4-manyetik rota 000 (eer 000 2. admda kullanldysa180)de viyala ve kemere magnetleri deviation n yarm hareket ettir.

5- ara manyetik ynlerde viyala ve manyetik pruva ile pusula pruvas uyana kadar dzelticilerin pozisyonunu dzelt. Bylece btn D emsalleri bu rotada hareket eder. dzelticileri pusuladan eit uzaklkta tut. 6- btn dzelticilerin son durumunu koru ve bunlarn numarasn, bykln, pozisyonunu dev. Tablosunun zerine kaydet.

7- her durum iin deviation tablosu yap. Eer max. Dev. Bykse 15lik pruva deerleri ile, eer max. Dev. Kkse 45pruva deerleri ile tabloyu olutur. Yaklak yarm dereceleri kaydet