Beinci Ulusal Deprem Mhendislii Konferans, 26-30 Mays 2003, stanbul Fifth National Conference on Earthquake Engineering, 26-30

May 2003, Istanbul, Turkey Bildiri No: AT-090

BETONARME YAPILARDA PERDE VE KOLON-KR BRLEM BLGELERNDE YAANAN SORUNLAR ZERNE BR RDELEME AN EXAMINATION ON THE PROBLEMS AT THE SHEAR WALL AND COLUMNBEAM JOINTS OF REINFORCED CONCRETE STRUCTURES
Kadir GLER1, Melike ALTAN2
1 2

Do. Dr., T, naat Fakltesi, Yap Anabilim Dal, Maslak, 34469 stanbul. Prof. Dr., T, naat Fakltesi, Yap Anabilim Dal, Maslak, 34469 stanbul.

Z Bu almada lkemizdeki betonarme yaplarn perde ve kolon-kiri birleimlerinde tasarm ve uygulama aamasnda grlen eksikler ve hasarlar zerine bir irdeleme yaplmtr. Birleim blgelerinde boyuna ve enine donatlarn uygun yerletirilmesinde perde, kolon ve kiri boyutlarnn nemi vurgulanm, baz deprem ynetmeliklerinde konuya ilikin kaytlar ksaca zetlenmitir. Sorunun zm dorultusunda nerilerde bulunulmu, ke kolon, kenar kolon ve i kolon durumunda farkl eleman boyutlar iin kolon-kiri birleimlerine ait donat detaylar verilmitir. Birleim blgesinde kolon ve perde geniliinin kiri geniliinden daha byk olmasnn, boyuna ve enine donat ankraj bakmndan nemi belirtilmitir. Perde ularnda kolon dzenlenmesi durumunda ve perdeye dik birleen dier bir perde duvar bulunmas durumunda, perde gvde kalnlklarnn azaltlabilecei ifade edilmitir. Kiri geniliinin birletii kolon ve perdeden daha kk boyutlu olmas durumunda, kiri yksekliince kolon ya da u blgesinde etriyelerin daha kolay yerletirilebilecei belirtilmitir. lkemiz Deprem Ynetmeliinde bu konuda kaytlarn yer almas gerektii nerisinde bulunulmutur. Baz hasarl binalardan alnan resimler zerinde dm noktas hasar nedenleri aklanmtr. Anahtar Kelimeler: Betonarme, Kolon, Perde, Kolon-kiri birleim blgesi, Dm noktas, Eleman boyutu, Donat dzeni,

ABSTRACT The present study examines the deficiencies of shear wall and column-beam joints which are done in the design and application stages of reinforced concrete structures in Turkey. The effects of the joints on the overall behaviour of the structure are emphasized and the importance of dimensions of beams, columns and shear walls on the details of longitudinal and transverse reinforcement in the joints is stressed and related provisions are given and discussed. For the improvement of problem the reinforcement details in the beam-column joints, proposals are made and they are given in figures various element sizes. The importance of the columns and shear walls having greater widths than those of the beams connected is stressed to produce better anchorage of the longitudinal and transverse reinforcement in the joints. In the case of a two shear walls connecting to each other perpendicularly, the arrangement of the barbels are emphasized at the end of the shear walls to reduce the web width of the shear wall. Various modifications in Turkey's Earthquake Resistant Design Code related to the present topics are discussed and recommended. The cause of damages in the joints are presented in the pictures taken from buildings damaged in the recent earthquakes. Keywords: Reinforced concrete, Column, Shear wall, Column-beam joints, Element size, Reinforcement arrangement,

GR
lkemizde mevcut yaplarn nemli bir ksmn betonarme binalar oluturmaktadr. Projelendirme aamasnda, yaplarn tayc sistemine ilikin tasarm ve detaylarn ynetmeliklere uygun olmas, projesi dorultusunda kontroll olarak inas, depreme dayankl betonarme yaplarn retilmesi bakmndan son derece nemlidir. Hazrland dnemde iyi bir ynetmelik olan 1975 Deprem Ynetmelii (ABYYHY, 1975), yerini deprem mhendislii alannda; bilgisayar olanaklar ve kullanmnn artmas, zmleme yntemlerindeki gelimeler dorultusunda yapsal dzensizlikler, kolonlarn kirilerden gl olmas, sneklik ve tayc sistem davran katsays, mod birletirme yntemi ve zaman tanm alannda hesap, ikinci mertebe etkilerin gz nne alnmas ve yer deitirmeler iin gereki snrlamalar getirmesi gibi pek ok yeni kavram ve yaklamlar ieren 1998 Deprem Ynetmeliine (ABYYHY, 1998) brakmtr. Yrrlkte olan bu yeni ynetmelik, tayc sistem elemanlarnda donat dzenleri, birleim blgelerinin kuatlm/kuatlmam olmasnn tanm ve getirdii kstlar gibi aklamalara da yer vermekte, perde, kolon ve kiri minimum boyutlarnda da farkllklar iermektedir. Son drt yl iersinde lkemizde meydana gelen 17 Austos 1999 Marmara Depremi ve 12 Kasm 1999 Dzce Depremlerinde byk can ve mal kayb yaanmtr. Her deprem sonrasnda olduu gibi, hasar nedenleri ve yaplarn depreme dayankl tasarm ile onarm ve glendirme konular gncellik kazanmtr. Balca hasar nedenlerinin, yap tayc sisteminin uygun seilmemesi, proje ve yapm aamalarnda denetimin salkl olarak ilememesi, kullanlan malzemelerin standartlara uygun olmamas ve zayf iilik olduu ifade edilebilir. Aradan geen yaklak drt yl iersinde, yeni ina edilecek yaplarda proje ve imalat denetiminin salanmas noktasnda, beklenen admlar atlarak yrrle konulamamtr. Malzeme asndan, hazr beton kullanmnn gittike yaygnlamas olumlu bir adm olmakla birlikte, donatlarn ilgili standartlara uygunluu, rnein karakteristik akma dayanmlar ve uzama oranlarnn salanmamas gibi baz problemler hala mevcuttur. Yaplan glendirme almalarndan da gzlemlendii kadaryla, donatlarn hazrlanmasyla ilgili demir iiliklerde beklenen oranda bir iyilemenin salanamad grlmektedir. Deprem sonras yaplan hasar gzlemlerinde, kolon-kiri blgelerinde donatlarn uygun yerletirilmemesi, yetersiz kenetlenme, etriye sklatrmas yaplmamas, beton mukavemetinin ok dk olmas, betonarme elemanlara betonun yerletirilmesi ve krnn yaplmas hususundaki nemli eksiklikler nedeniyle ok sayda yap ya tamamen gm, ya da ar hasarl olarak kullanlamaz duruma gelmitir (ekil 1, 2). Bu sonucun olumasnda, yukarda belirtilen hususlara ek olarak ounlukla yaplarda yeterli rijitliin bulunmamas da nemli dier bir etkendir. Kolon-kiri birleim blgelerinin uygun tekil edilmemesi durumunda, yapsal zmlemedeki varsaymlarn geerli olmayaca, snek davrann salanmas ve yapnn mr iersinde beklenen iddetli bir depremde ar hasar grse bile yapnn gmesini nlemenin mmkn olmayaca aktr. Nitekim, deprem sonras gzlenen hasarlardan, birleim noktalarnda kalc ekil deitirmeler (plastik mafsallar) meydana gelemeden ounlukla dm noktalar tahrip olmutur. Buna neden olarak, beton dayanmlarnn ok dk olmas nedeniyle aderansn yetersizlii, kiri donatlarnn kenetlenme boyunun yetersizlii, kiri yksekliince kolonda etriye yerletirilmemi olmas gibi hususlarn varl ifade edilebilir. Bu almada zellikle perde-kiri ve kolon-kiri birleim blgelerinin tekilinde, gerek projelendirme aamasnda, gerekse yapm aamasnda gzden kat dnlen hususlar zerinde durulmu, bu elemanlarn boyutlar ile uygulamada zellikle birleim blgelerinde donat yerletirilmesindeki konstrksiyon sorunlar tartlmtr.

ekil 1 Ar hasarl bir dm noktas, kolon boyuna donatlar burkulmu, seyrek etriyeler alm, ekirdek betonu ezilmi, kiri boyuna donatlar syrlm bir birleim

ekil 2 Ar hasarl bir dm noktas, kolon boyuna donatlar burkulmu, ekirdek betonu ezilmi, kiri boyuna donatlar syrlm bir birleim

BAZI YNETMELKLERDE PERDE, KOLON VE KR BOYUTLARI

ABYYHY (1975) de ereve kirileri ve kolonlar iin minimum boyutlar srasyla 20cm/30cm ve 25cm25cm, kolon geniliinin hs kat yksekliinin 1/20 sinden az olmamas ve geni kenarn dar kenara orannn 3.0 ten byk olmamas, perdeler iin ise uzunluu geniliinin be katndan byk olmas, perde geniliinin 15cm ya da hs /20 den az olmamas ngrlmt. Yrrlkte bulunan ABYYHY (1998) de ise kiri ve kolonlar iin minimum boyutlar; kirilerin genilii en az 25cm, ykseklii ise deme kalnlnn kat ya da 30cm, kolonlar iin ise minimum kolon boyutu 25cm30cm olarak verilmitir. Yrrlkte olan bu ynetmelikte perdeler tanm olarak uzun kenarnn ksa kenarna oran en az 7 olan elemanlar olarak tanmlanmtr. Perde kalnl iin, kritik perde ykseklii ve zerinde kalan ksm iin ayr ayr minimum deerler ngrlmtr. Buna gre perde kalnlnn, hs /15 ve 200mm den az olmamas, ancak Hw/lw > 2.0 olmas durumunda kiritik perde ykseklii boyunca perde kalnlnn hs /12 den az olmamas koulu getirilmitir. Burada Hw ve lw srasyla temel stnden veya zemin kat demesinden itibaren llen toplam perde ykseklii ve perdenin plandaki uzunluudur. Deprem yklerinin tmnn bina yksekliince sadece perdeler tarafndan karland binalarda, toplam perde alannn belirli koullar salamas durumunda, perde duvar kalnlnn en byk kat yksekliinin 1/20 sinden ve 150mm den az olmayaca belirtilmitir. EC 8 de ngrlen minimum kiri genilii (bw) 20cm olup, kolonlarn en kk boyutu ise sneklik dzeyinin yksek, orta ve dk olmas iin srasyla 30cm, 25cm ve 20cm olarak verilmitir. Perde duvarlarna ilikin olarak, beklenmeyen yanal stabilite problemleri yaanmamas iin minimum perde duvar kalnlnn (1) b=min {qlw/60;hs /20;150mm} ile hesaplanmas, perdede u blgesi (sarg blgesi) uzunluuna (lc) bal olarak da; eer lc max {2 bw, 0.2 lw} ise b {hs /10, 200mm} (2) eer lc {2 bw, 0.2 lw} ise (3) b { hs /15, 200mm} olmas ngrlmtr. (1) de q erilik sneklii ile ilgili bir katsaydr. Perdeye birleen bir perde olmas (rnein T eklinde perde) ve bu perde kalnln hs /15, uzunluunun da hs /5 ve lc 3 bw olmas durumunda perde kalnlnn (1) ile hesaplanmas, dier durumlarda (2) ya da (3) ile hesaplanmas koulu verilmitir. Yunanistan ynetmeliinde (Earthquake Resistant Regulations, 1992); kiri gvde geniliinin en az 20cm (bw20cm) ya da kiri yksekliinin (h) drtte birinden (bwh/4) az olmamas, ke kolonlarn L eklinde ya da belirli bir ayla birleen geometride olmas durumunda kenar uzunluu 35cm olmak zere kalnln 20cm (hs <3.5m) ve 25cm (hs >3.5m) olaca belirtilmitir. Ke kolonlarnn mimari nedenlerle L eklinde yaplamamas durumunda katl yap durumunda 30cm30cm, daha fazla kat varsa alt katta 35cm35cm olmas ngrlmtr. Birleimlerde inaat derzi yaplyorsa, eski ve yeni beton ksmlarnn birlikte almasna zen gsterilmesi gerektii belirtilmitir. Perde ucunda kolon varsa ya da bir dier perde mevcutsa perde kalnlnn (b), 15cm, dier durumlarda 20cm veya (b hs /25), perde ucunda balk (kolon) yaplmsa ya da birleen dik perde olmas durumunda 15cm olabilecei belirtilmitir.

Kiri geniliinin en az 25cm ya da bw/h0.30 olmas, kolonlarn en az (30cm 30cm) boyutlu olmas, perdeler iin ise perde geniliinin hs /25 ya da 15cm, d bodrum perdeleri iin 19cm den az olmamas ngrlmtr (ACI 318, 1999). Bu ynetmelikte dm noktas iersinde boyuna donatnn kenetlenmesi iin en byk boyuna donat apnn 20 kat kadar bu donatya paralel bir kolon boyutu bulunmas gerektii de belirtilmitir. Buna gre rnein kiri boyuna donats 14mm ise kolonun bu donatya paralel boyutu 28cm, 16mm ve 18mm apl donat durumunda ise srasyla 32cm ve 36cm dir. Boyuna donat bindirme ekinin sadece kolon ortasnda ve ekme eki olarak yaplabilecei belirtilmitir Kiri geniliinin en az 25cm olmas, kolon ksa kenarnn 30cm olmas, perde u blgesinde geniliin lw /16 ya da 30cm olmas, uzunluun ise 45cm olmas, perde kalnlnn en az 15cm olmas ngrlmtr (UBC, 1997). Paulay ve Priestly (1992), dzlem d burkulmann nlenmesi iin kritik duvar kalnlnn b=0.017 lw

mf olmasn nermitir.

Burada mf erilik snekliinin gstermekte olup, eer yaklak 10 alnrsa bu yer deitirme sneklii iin 3~4 deerlerine kar gelmektedir. Yukarda ad geen baz ynetmeliklerdeki kolon, perde ve kiri boyutlar Tablo 1 de topluca zetlenerek verilmitir. Perde ve kolon boyutlandrmas Perde boyutlarnn ABYYHY (1998)' e gre Hw/lw > 2.0 orannn saland bir yapda kritik perde yksekliince perde kalnl belirlenmek istensin. Asma kat bulunan bir yapda kat yksekliinin rnein 4.0m ve 5.0m olmas durumlar iin sneklik dzeyi yksek bir asansr ya da merdiven perdesi kalnl srasyla 4.0/12=0.33m ve 5.0/12=0.42m olarak bulunur ki, ounlukla U eklinde dzenlenen bu elemanlar iin perde kalnlnn olduka byk olduu sylenebilir. Bu durum, ynetmelik dna klamad iin uygulama asndan da bir sorun olarak ortadadr. Oysa dikdrtgen ya da L, T, U ve benzeri kesitli perdelerde, perde balarnn dzenlenmesi durumunda ve perdeye birleen dier bir perde olduu iin perde kalnlnn 15cm lere kadar indirilebildii yukarda belirtilen bir ok ynetmelikte mevcuttur. Perde u blgesinde geniletme ile adeta kolon tekil edilmesi durumuna ait rnek bir dzenleme ekil 3 de verilmitir. Perde ucunda kolon bulunmas durumunda, ekilde verilen boyutlar kullanlarak, allm trden ayn uzunluklu perde olmasna gre alanda %10 luk bir art, rijitlikte ise %25 lik bir art szkonusudur. Perde kalnl 20cm yerine 15cm alnmas durumunda alanda %10 bir azalma, rijitlikte ise %12 lik bir art meydana gelmektedir. Bu ekilde yaplacak dzenlemelerle yapdaki hem toplam perde saysnda bir azaltma yaplabilir hem de birleim blgelerinin daha uygun dzenlenmesi mmkn olacaktr. Buna gre rnein kat ykseklii 5.0m ise, perde gvde kalnln, plandaki uzunluuna da bal olarak rnein 20cm ~ 25cm, u blgesindeki kare ya da dikdrtgen kesitli kolonlarn ise ihtiyaca gre 35cm~40cm boyutlu olarak dzenlemek yeterli olabilecektir. Bu hususta yaplacak bir dzenlemenin ABYYHY (1998) de yer almas gerektii kansndayz. Bylece perde tasarmnda kolaylklar salanm olacak, yap davranlarnda ok nemli iyiletirmeler uygulamaya konulmu olacak, alanlarn daha uygun kullanm salanabilecektir. Kolonlar ke kolon ayrm yaplmakszn en kk boyut 25cm30cm olarak verilmitir. Bu durumun da, kolon ksa kenar en az 30cm eklinde dzeltilmesi, ke kolon boyutlar iin kat adedine bal olarak alt katlarda 35cm35cm olmas ynnde kaytlara Deprem Ynetmeliinde yer verilmesi uygun olacaktr. Tablo 1 Kolon, perde ve kiriler iin eitli ynetmeliklerde ngrlen minimum boyutlar Ynetmelik ABYYHY (1975) ABYYHY (1998) Kolon (b h) (cm) b, h 25; h/b 3 b 25; h 30 (25 30) Perde (b h) (cm) h/b 5; b hs /25, 15 h/b7; b hs/15, 20; b hs /12 (Hw/lw > 2.0, kritik perde yksekliince); hs/20; 15 (sadece perde sistem) b min {qlw/60; hs/20; 15}; hs/10;20 (lcmax {2bw,, 0.2lw}: hs/15;20 (lc 2bw,, 0.2lw} b hs /25, 20; b 15 (perde ucunda kolon ya da birleen baka perde olmas durumu) b lw /16, 30; h45 (I, L, C, T kesitli perde u blgesi) b hs/25, lw/25, 15; b 19 (bodrum d perdesi) h/b 7, b 15 Kiri (bw / h) (cm) bw 20; h 30 bw 25, h 3 hf, 30

EC 8

b 30, 25, 20 (Yksek, orta, dk sneklik) Deprem 3030; b 20, h 30 (hs <3.5m); b 25 (hs >3.5m) (L ve benzeri kesitli ke kolon, N3) b,h 30, b/h 0.40 3030 b 25(dikdrtgen), b 20 (I, T, L kesit)

bw 20

Yunanistan Ynetmelii

bw 20; h/4

UBC 1997 ACI 318-99 TS 500 (2000)

bw 25 bw 25; bw / h 0.30 bw 20, h 3 hf, 30

ekil 3 Allagelen trden perde ve perde ucunda geniletme ile kolon tekili

BRLEM BLGELERNN TEKL

Betonarme yaplarda snek davran iin kolon-kiri birleim blgesinin donat detaylar nemlidir. Yap kararllnn korunmas ve yapnn gmemesi iin plastik mafsallarn kolonlardan nce kiri ularnda olumas deprem ynetmeliklerinde yer alan temel hususlardan biridir. Deprem etkisinde ereve sistemin kolon ve kirilerinde oluan moment ve kesme kuvvetleri ekirdek betonda i gerilmeler oluturur. Bu etkiler birleim blgesi ekirdek betonuna etkiyen yatay ve dey kesme kuvvetleridir. Bu kesme kuvvetlerinin karlanmas iin, birleim blgesi iinde kafes sistem mekanizmas olumaldr. Boyuna donatlarn ankraj gmesinin nlenmesi durumunda kafes sistem almasnn srdrlmesi salanabilir. Bunun gereklemesi birleim blgesindeki ekirdek betonunun nemli kesme kuvveti aktarmas ile mmkn olabilir. Sonu olarak diyagonal ekme ve basn gerilmeleri ortaya kar ve bunlar bykse ekirdek betonda diyagonal atlaklara neden olabilir (ekil 4). Eer kesme kapasitesi yeterli deilse dmn gmesi kegen boyunca bir dzlem olarak ortaya kar. Bu tr davrann olumas iin, kolon enine donatlarnn kiri yksekliince yerletirilmi olmas ve kancalarnn sarg etkisi ortaya kacak ekilde dzenlenmi olmas gerekir. Kolon-kiri birleim blgesinde etriye yerletirme gl ve yllardr sregelen alkanlklar nedeniyle lkemizde kiri yksekliince kolon etriyelerinin yerletirilmemesi veya dzensiz yerletirilmesi byk lde devam etmektedir. Bunun bir nedeni de, kanmzca kolon boyutlarnn kk olmas ya da kolon ve perdelerin kirile ayn genilikli olmasdr. Birleim blgesinde kolon boyutlarn kk olmas, ayn zamanda kiri boyuna donatlarnn dm noktasna uygun ekilde ankrajna da engel olmakta, dolaysyla dm noktasnn kolayca nemli hasar grmesine neden olmaktadr. Yukarda aklanan nedenlerle, birleim blgelerinde kolon ve perde geniliinin kiri geniliinden fazla olmas, donatlarn uygun yerletirilmesini salayacak ve betonlamada sorunlar yaanmasna engel olacak bir zmdr. Ynetmeliklerde verilen deerlerin minimum olduu, tasarmlarda daha byk boyutlar kullanlmas konusunda ynetmeliklerde bir kst olmad sylenebilir. Ancak, alla gelen yaplarn tasarmnda, kapasite bakmndan yeterli grld srece minimum boyutlarn yaygn olarak kullanld da bir gerektir. Dolaysyla tasarmlarda bu hususa dikkat ekilmesinin, konuya nemli katk salayaca dnlmektedir.

ekil 4 ereve tayc sistemi olan bir yapda dm noktalarnn tamamen tahrib olmas, kolon ve kiri ularnda mafsal oluumu ve yetersiz aderans nedeniyle donatlarn syrlmas Minimum boyutlu ke kolona birleen minimum genilikli bir kiriin plandaki donatlar ekil 5 de verilmitir. Grld gibi, kolon 25cm30cm boyutlu, kiri 25cm geniliklidir. Dtaki ve iteki elemanlarda beton rts srasyla 2.5cm ve 2.0cm olmas durumunda, kiri boyuna donats ile kiri d yz arasndaki uzaklk 4.7cm ve 4.2cm dir. Kiri iin hesaplanan donatnn kirie yerletirilmesi, proje aamasnda bu hususlar dikkate alnmadan yaplmaktadr.

Dolaysyla kiri eilme donatsnn tek sra olarak yerletirilmesinde skntlar meydana gelebilecek, uygulamada ounlukla iki sra donat gerekebilecei aktr. lkemizde yap denetimindeki aksaklklarn hala giderilemedii ve kontrol d yap inas gznne alndnda, bu hususa meydan vermeyecek dzenlemelerin olabildiince giderilmesi gerektii belirtilebilir. Bu nedenle, kolon boyutlarnn kendisine mesnetlenen kirilerden en az 5cm~10cm daha byk olmas, burada deinilen olumsuzluu nlemek bakmndan uygun bir dzenleme olacaktr. Kolonun kiriten daha geni olduu bir birleime ait donatlarn yerletirilmesi plan ve kesit zerinde ekil 6 da verilmitir. Grld gibi, kiri donatlar bakmndan bir problem olmad, tasarm ile yerindeki uygulamann uyuumlu olaca kolayca ifade edilebilir. Bir dier sorun ise, kirilerin kolonlara merkezinden simetrik olarak birletirilmemesidir. Ke, kenar ve i kolona simetrik olarak birleen ve kolonlarn daha geni olduu bir dzenleme ekil 7 de verilmitir. Bu durumun hem yapnn statik ve dinamik zmlemesinde gznne alnan modele uygun olmas, hem de donat yerletirilmesi bakmndan son derece uygun olduu ortadadr. Bu tr bir dzenleme hem birleim blgesinde donatlarn uygun ankraj ve hem de beton rtsnn kiriin iki yznde de dengeli olarak tekili bakmndan gereklidir. Buna gre

ekil 5 Kolon-kiri birleimi donat dzeni (plan), etkin kiri geniliinde azalma

ekil 6 Kolon-kiri birleimi, uygun donat dzeni (plan, kesit), kolon ve kiri boyutlar uyuumlu

betonarme ereve ve perde-ereve tayc sistem tasarmlarnda bu hususa dikkat edilmesi, yaplardan deprem srasnda beklenen davrann gzlenebilmesi bakmndan gerekli grlmektedir. Kalp planlarnn bu dorultuda hazrlanmas gerekecei, kalp iilii bakmndan ek bir maliyet sz konusu olmakta ise de, yap mr ve davranndaki iyileme gz nne alndnda ve maliyette kayda deer bir art olmad kolayca grlebilir. ABYYHY (1975) de 20cm olan minimum kiri genilii ABYYHY (1998) de 25cm olarak deitirilmitir. Yukarda da deinildii gibi, Yunanistan ynetmeliinde kiri geniliinin minimum 20cm olmas hala geerlidir. Buna gre ABYYHY (1998) de kiri genilii 20cm olarak braklabilirdi. Kiri geniliklerinin kolon geniliinden daha az olmas, gerek kuatlm birleim koulunun salanmas ve gerekse kolonlarn kirilerden daha gl olmas koulunun salanmas bakmndan daha uygun bir dzenleme olacan ifade etmek mmkndr. Kiri boyutlar bakmndan geriye dn olmayaca sylenirse, kolon ve perdeler iin yukarda iaret edilen hususlar dorultusunda baz deiiklikler yaplmasnn uygun olaca dnlmektedir. Perde ularnda, oluacak ekil deitirmelere bal olarak kayma donatlarnn artaca ve perde geniliine gre bu donatlarn yerletirilmesinde sorunlar yaanabilecei belirtilmitir (Wallace and Thomsen, 1995). Perde ularnda geniletme yaplmas (kolon tekili) durumunda, hem daha az kayma donats gerekecei hem de bu gereken donatlarn daha kolay yerletirilebilecei kolayca ifade edilebilir. Buna gre perde kalnlklarnn 15cm ye kadar indirilmesi, pek ok ynetmelikte yer ald gibi mmkn olabilir.

SONU ve NERLER
Perde-kiri ve kolon-kiri birleim noktasnda eer her iki elemann boyutu da eit ise, rnein 25er cm ise, TS 500 (2000) de beton rt tabakas kalnlklarnda yaplan artlar da dikkate alndnda, donatlarn yerletirilmesinde sorunlar ortaya kmakta ve birleim blgeleri uygun tekil edilememektedir. Bu durumda ortaya kan konstrksiyon sorunlar ve betonarme eleman davran noktasnda oluan problemler ekillerle aklanmtr. Ad geen eleman

boyutlarnn minimum deerleri iin lkemiz Deprem Ynetmeliinde deiiklik nerilerinde bulunulmu, soruna k tutmas bakmndan bu elemanlarn eitli deprem ynetmeliklerindeki deerleri karlatlmal olarak verilmitir. Kolon, perde ve kiri boyutlarnn ayn olmas durumunda bir dier nemli sorun ise, kiri yksekliince zellikle kolon iersine etriye yerletirilmesinin zorluudur. Bu almada bu hususta da, zellikle perde ve kolon boyutlar ve yaplacak dzenlemeye bal olarak uygulama kolayl nerilerinde bulunulmutur. Perde ve kolon-kiri birleim blgelerine ilikin yaplan deerlendirmeler evresinde, aadaki hususlarn belirtilmesi uygun bulunmutur: Kolon boyutlarnn minimum 30cm30cm olmas, ke kolon durumunda yapnn kat adedine de bal olarak rnein 35cm35cm olmas, kolona birleen (mesnetlenen) kiri geniliklerinin kolon geniliinden en az 5cm az (tercihen daha da az) olmas ve kiriin kolona olabildiince simetrik olarak birlemesi salanarak kolonlara dmerkez yk aktarmnn en aza indirilmesi. Perde ile perdeye mesnetlenen kiri geniliinin ayn olmas ve perdeye bir dier perde birlemesi durumunda, perde ularnda geniletilmi balklar tekil edilerek perde-kiri birleiminde iyiletirme salanmas ve perde gvde kalnlnn azaltlabilmesi hususuna deprem ynetmeliinde yer verilmesinin gereklilii. Kolon ve kiri etriyelerinin antiye koullarnda hazrlanmas durumunda, kancalarn genellikle 135 derece olarak tekil edilmemesi/edilememesi (90 derece yaplmas) gibi nedenlerle, uygulamada hazr (fabrikasyon) etriye kullanma koulunun getirilmesi gerekli grlmektedir. Bu husus, kolonlarda sarg etkisinin salanmas, kolon ve kiri boyuna donatlarnn projede ngrld gibi yerletirilebilmesi ve betonarme elemanlarn yzeylerinde uygun ve yeterli pas paylarnn tekili bakmndan son derece nemlidir. Kolon boyuna donat bindirme eklerinin kolon ortasnda yaplmas ve ekme donats eki olarak gznne alnmas. Birleim blgelerinde inaat derzi yaplyorsa (yaygn uygulama bu ekilde), eski ve yeni betonun birlikte almasna ynelik dzenlemelere zen gsterilmelidir.

Yukarda ksaca deinilen hususlarn tasarm ve uygulamaya yansmas ile, kalp ve iilik iin ek maliyet sz konusu ise de, yapnn mr ve deprem davrannda salanacak iyileme gz nne alndnda, yap maliyetinde kayda deer bir art olmayaca, byk bir kazan olaca aikardr. Bu nedenle 1998 Deprem Ynetmeliinde bu almada ifade edilen dorultuda dzenlemeler yaplmas nerilmektedir.

ekil 7 Ke, kenar ve i kolon-kiri birleim blgesi iin ideal zm rnekleri

KAYNAKLAR
ABYYHY (1975). Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik, Bayndrlk Bakanl ABYYHY (1998). Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik, Bayndrlk Bakanl ACI 318 (1999). Building Code Requirements for Reinforced Concrete, ACI Box 19150, Redford Station Detroit, Michigan 48219 Eurocode 8 (1998). Earthquake Resistant Design of Structures-Part I: General Rules and Rules for Buildings (ENV 1998-I-I) , CEN, Berlin. Paulay, T. and Priestly, M.J.N., (1992). Seismic Design of Reinforced Concrete Masonry Buildings, J. Wiley & Sons, New York. Regulations for Seismic Design, A World List 1996. Supplement 2000, International Association for Earthquake Engineering TS 500 (2000). Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar, Trk Standartlar Enstits, Ankara. Wallace, J. M., (1995) Seismic design of reinforced concrete structural walls, Part I: New Code Format, Journal of Structural Engineering ASCE, 121(1), 75-87. Wallace, J. M., Thomsen, J. H. (1995). Design of reinforced concrete structural walls, Part II: Applications, Journal of Structural Engineering ASCE, 121(1), 88-101. Uniform Building Code (UBC), Whittier, CA: International Conference of Building Officials, 1997