retmen Kitaplar Dizisi SINIF YNETM Hseyin Baar

MLL ETM BAKANLII YAYINLARI: 3390 BLM ve KLTR ESERLER DZS : 1205 retmen Kitaplar Dizisi: 200

Kitabn ad SINIF YNETM Yayn Kodu 99.34. Y.0002. 1662 ISBN 975.11.1704.6 Bask yl 1999 Bask adedi 10.000 Dizgi, bask, cilt MLL ETM BASIMEV

Yaymlar Dairesi Bakanl'nn 14.10.1999 tarih ve 6503 sayl yazlan ile nc defa 10.000 adet baslmtr.

retmen Kitaplar Dizisi

SINIF YNETM
Yazan

Hseyin Baar

STANBUL 1999

NSZ insanlarmz iyi eitemediimiz, onlar yapmalar gereken davranlar uygun koullar salayarak yapar hale getiremediimiz, lkemizin yllardr iinde bulunduu durumun da gsterdii, olumsuz bir gerektir. Eitim iini henz yeterince beceremiyoruz. yi ynetici, iyi retmen, iyi ortamn temel koullar olarak grld iyi eitim iin, bu kouldan son ikisinin snf iindeki ileyiine ilikin sistemli bilgileri ieren bu kitap, lkemizde bu adan ilk olmann ncl yannda, skntlarn da tar. Yine de, her okul yneticisi ve retmen iin gerekli bir bavuru kayna, daha iyi eitimi salama yolunda bir hizmet basamadr. Okuyucularn uyan ve eletirileri, kitabn daha iyiye ulamasnda destek olacaktr. Yazann da okuyucudan bekledii, kitapta yazl olanlardan "yanl" olduu kantlanamayanlarn uygulanmasdr. Bylece, iyi eitim yolunda yeni bir adm daha atlm olacaktr. Hseyin BAAR

NDEKLER BLM I - SINIF YNETiMiNiN ZELLKLERi Giri ..................................................................................... Snf Ynetimi ve Boyutlar................................................... Snf Ynetimi Modelleri ........................................................ Snf Ynetiminde Etkililik ...................................................... Snf Ynetiminin Snf D Deikenleri........................................... Uzak evre............................................................................... Yakn evre............................................................................ Aile............................................................................................. Okul......................................................................................... II - DERS DNEMi NCESi SINIF HAZIRLIKLARI Fiziksel Ortamla ilgili Hazrlklar................................................... Fiziksel Ortamn Etkileri..................................................:........ Fiziksel Ortamn Deikenleri.................................................. Fiziksel Ortamn Dzenlenmesi............................................... Plan-Program Hazrlklar............................................................. Program Dzeni....................................................................... Eitim Planlar........................................................................ III - SINIFIN LK DZEN Snfta lk Gnler................................................................... liki Politikalar ve Tipleri................................................. 53 53 28 29 29 32 44 47 47 11 13 14 17 18 19 20 21 24 Sayfa

Tanma........................................................................... 56 Snf Kurallar............................................................................ Snf iinde retmen ..................................................................... Davran Ortam Oluturma .................................................... Snfta retmenin Yeri ............................................................ 58 62 62 62

retmenin rnek Olmas........................................................ 63

Snfta G likisi................................................................... 65 Demokratik Ortam................................................................ Snfta iletiim ...................................................................... Zaman Ynetimi .................................................................. 66 67 69

Snfta Korku, Kayg ............................................................... 69 IV - SINIFIN RETiM ORTAMI Hedef Davranlarn Belirlenmesi.......................................................................72 retim Aralarnn Belirlenmesi .......................................................................73 retim Uygulamas............................................................................................74 Dikkati ekme ......................................................................................................75 Amalar Aklama........................................................................................ 75 Gdleme............................................................................. ...........................76 erii Kazandrma............................................................... ............................79 Dnt Alma - Dzeltme....................................................................................85 zetleme - Deerlendirme ........................................................ .......................88 Pekitirme.........................................................................................................89 V - ISTENMEYEN DAVRANILARIN NLENMESI Snfn Davran Dzeni..................................................................92 stenmeyen Davranlar..........................................................95 steneni Destekleyici Davranlar.............................................98 stenmeyen Davranlarn Snfd Etkenleri...............................103 stenmeyen Davranlarn Snfii Etkenleri...................... ...........107 rencilerin zellikleri..............................................................107 Snfn Yaps.................................................................... ......111 Eitim Program......................................................................113 retim Yntemleri........................................................... .......114 renci Baars ....................................................................115 retmenin zellikleri....................................................................... 116 stenmeyen Davranlara Kar Stratejiler.................................................121 steneni antrc Davranmak .................................................... 122 stenen Davrana inandrmak .................................... ................. 123 stenen Davran Glendirmek...................................................... 125 stenen Davran Kolaylatrmak.................................. .................. 128

VI - STENMEYEN DAVRANILARIN DETRLMES stenmeyen Davranlara Kar Yaklamlar..................... ..... 131 stenmeyen Davranlara Kar Eylemler........................ ...... 132 Sorunu Anlamak........................................................ ...... 132 Grmezden Gelmek.....................................................................134 Uyarmak......................................................................................135 Derste Deiiklik Yapmak............................................................138 Sorumluluk Vermek...................................................... ..............138 renciyle Konumak..................................................................139 Okul Ynetimi ve Aileyle liki Kurmak........................... ............... 141 Ceza Vermek................................................................................142 Kar Eylemler Sradizini..................................................... ...............144 Kar Eylemlerde Gzetilmesi Gerekenler.......................... ................ 146 Snf Ortamnn Bozulmasn nlemek........................ ...............146 renci Direncinin Ynetimi........................................ ................147 VII - SINIF YNETMYLE LGL BR ARATIRMA Problem Durumu...............................................................................150 Ama .................................................................................... ............150 nem....................................................................................................... 151 Snrllklar..........................................................................................152 Tanmlar............................................................................... .............152 Yntem................................................................................. .............152 Evren ve meklem........................................................ ..............152 Verilerin Toplanmas...................................................................153 Verilerin zmlenmesi ve Yorumlanmas..................... ............. 153 Bulgular ve Yorum..............................................................................157 Snf Alanlarnn Kullanlmas....................................... ..............157 Snflarn Iss................................................................................157 Temizlik ve Bakm......................................................... ...............158 Duvar ve Eya Renkleri .................................................... ............ 158 Sra ve Masalarn Uygunluu.....................................................158 Snflarn Aydnl........................................................ ................158 renme Merkezleri - lgi Keleri.................................................. 159

Sra ve Masalarn Yer Deitirilebilirlii........................... ..........159 Snf Ortamnn ekicilii..........................................................159 Grlt Dzeyi................................................................ ........159 Ders Arac Kullanma Dzeyi ...................................................160 Derse Devamszlk - Gecikme........................................ ...........161 retmenlerin rencileri Tanma Dzeyi..............................162 Ders Sresinin Amalar iin Kullanlma Dzeyi............. .........163 Konumalarn Duyulma-Anlalma Dzeyi.............................163 retmen-renci letiiminin Dzeyi........................... ..........164 stenmeyen Davranlara retmenlerin Tepkileri ........ ..... 165 rencilerin Snf Kurallarna Uyma Dzeyi ...........................166 retmenlerin Snftaki Baz Davranlar..............................167 Sonular ve neriler ........................................................... .........168 Sonular..................................................................................169 neriler.......................................................................... .........170 KAYNAKLAR................................................................................ ....................171 EKLER ........................................................................................ ...... 184 1 - Snflarn Grlt Dzeyi iin Gzlemcilerin Verdii Puanlarn Fark Testi................................................................ ..........184 2 - Ders Arac Kullanma Dzeyi iin Gzlemcilerin Verdii Puanlarn Fark Testi................................................... ...........185 3 - Ders Srecinin Amalar Ynnde Kullanlma Dzeyi iin Gzlemcilerin Verdii Puanlarn Fark Testi .................................186 4 - Konuulanlarn Duyulma Anlalma Dzeyi iin Gzlemcilerin Verdii Puanlann Fark Testi ......................................187 5 - retmen renci iletiiminin Dzeyi iin

Gzlemcilerin Verdii Puanlann Fark Testi ......................................188 6 - retmenlerin Snftan Haberli Olma Dzeyi iin Gzlemcilerin Verdii Puanlann Fark Testi ......................................189 7 - Snf Ynetimi Etkinlikleri Gzlem Formu............................... ..............190

EKLLER LSTES ekil Sayfa 1 - lkretimin lk Snflar iin Snf Dzeni rnei...................... .................37 23456lkretimin st Snflar iin Snf Dzeni rnei...................................38 Bireysel Snf Dzeni rnei I.................................................. ..................39 Bireysel Snf Dzeni rnei II................................................... ................40 ok Grup Dzeni I....................................................................................41 lkretim iin Snf Dzeni rnei........................................... ...............42

7 - ok Grup Dzeni II...................................................................................43 8 - Tek Grup Dzeni...................................................................... ................44

ZELGELER LSTES izelge Sayfa

1 - Snf Alanlarnn Kullanlmas..................................................................157 2 - Ders Gruplarndaki Grlt Dzeyi Fark................................... ..............160 3 - Ders Arac Kullanma Dzeyi Fark............................................................161 4 - Mays 1993'te Okula Gelmeyenler............................................................161 5 - retmenlerin rencileri Tanma Dzeyi I........................... ...............162 6 - retmenlerin rencileri Tanma Dzeyi II........................... ..............162 7 - Ders Sresinin Amalar in Kullanlma Dzeyi ......................................163 8 - Konuulanlarn Duyulma - Anlalma Dzeyi........................ ................163 9 - retmen-renci letiiminin Dzeyi....................................................165 10 - stenmeyen Davranlara retmenlerin Tepkileri .................................165 11 - Snf Kurallarna Uyulma Dzeyi............................................... .............166 12 - retmenlerin Snftan Haberli Olma Dzeyi......................... ...............168

SINIF YNETMNN ZELLKLER Giri Eitim szcnn farkl tanmlarnn ortak yan, onun, davran deitirme, davran oluturma amal etkinlikler btn olmasdr. retim, renme, davrann salanmas amacyla yaplan n abalardr, insanlarn renim dzeylerinin gstergesi diplomalan, eitim dzeylerininki ise davranlardr. Terli iken souk su imemek, yemekten sonra dileri fralamak, ulam akmn engellememek iin yolun sandan yrmek gerektiini bilen ama bu davranlar uygun koullarda yapmayan insan, renmi ama eitilmemitir. renimin yalnzca cahillii giderdiini belirten halk deyiimiz de bu yargnn farkl bir anlatmdr. Toplumsal yaammza bu adan baktmzda, renim dzeyi yksek olan ok sayda insann azmsanmayacak saydaki davrannn, bilmesi gereken yasaldnsel kurallara, ou kez bilinsiz olarak uymadn grrz. Bu davranlarn sreklilik kazanmas duru-munda o kiiler iin, retilmi ama eitilmemi denebilir. Eitimin nkoulu olan retim - nk, rastlantlar dnda, bilmediimiz bireyi yapamayz- ne yazk ki eitimin garantisi olamamaktadr. Bu du-rumda, renme iin kullanlan kaynaklann insanlar hedefe yeterince gtremedii sylenebilir. Kltrmz, bildii gibi davranmayan elbette uygun koullarda-srtnda kitap yk tayan uzun kulakl yk hayvanna benzetmektedir: kisi de tad bilgiye gre davranmyor. Bu tr insan, yalnzca ge-lecein bilgiye dayal hizmet dzenekti yapsna deil, bugnn toplumuna bile uygun deildir. Bilgiyi tayan ama kullanamayan deil, nasl reneceini bilen, gerek bilgilere ulaabilen, bildii gibi davranan, dnerek yeni bilgiler retebilen, sorun zen insanlara gereksi-nim vardr. Nasl bir renme salayalm ki zamanla abuk unutulmasn, uygun koullarda davrana dnebilsin sorusunun yant verilmelidir. Nitelikli bir renmenin salanp, bu bilgilerin uygun koullarda davran olarak da gsterilebilmesinin koullarna ek olarak, renilenlerin yinelenmesi, somutlatrlmas, yaplarak deneyim ve alkanlk 11

salanmas, gerekliliine inanlp dnsel olarak da eyleme hazr bulunulmas saylabilir. Bunlarn gerekleecei dzenein oluturulup srdrlmesi, gelitirilmesi, retmenlerde snf ynetimi becerilerinin bulunmasn gerektirir. retmenler, bilgi tayc ve aktarc deil, bilgi kaynaklarna giden yollan gsterici, kolaylatrc birer eitim lideri olmaldr. Okul-larmzn bir rnek ve snrlanm yaplan buna uygun olarak deitirilmeli, yalnzca yaptn doru yapan deil, doru olan yapan insanlar yetitirilmelidir (Schlechty, 1991: 41, 42). Eitim, yalnzca okullarda gerekletirilen bir etkinlik deildir, ama okul, eitim amacyla kurulmu zel bir evredir (Bursalolu, 1987: 58). Okulun varl, bu zel evrenin oluturulup denetlenmesi amacndan kaynaklanmtr (Lemlech, 1988: 165). Okul denen zel evrenin temel ilevinden biri, rencileri d evrenin glklerinden korumak, onlara yaam kolaylatrmaktr. Bu iler iin yetitirilmi byklerin -ynetici, retmen ve dier grevlilerin- srekli denetiminde olan okulda, bu kiilerin her tr yardm ve desteini bulan renciler iin yaam, okulda, d evredekinden daha kolay olacaktr. Okulda bilgilerin verilii de kolaydan zora, basitten karmaa bir dzen iindedir. Okulun ikinci ilevi, d evrede kolay rastlanabilecek olan istenmeyen davrantan okuldan ieri sokmayarak, renci davranlann temizlemektir. Kumar, alkol, kfr gibi renci iin istenmeyen yaam eleri okula alnmaz, okulda ho grlmez. Yasal metinler, bu dav-ranlarn grlebilecei iyerlerinin, okulun yaknnda yer almasn yasaklar. Bylece, gelecein toplumunun istenmeyen davranlardan arndrlmas, gen yata bunlarn zararl etkileriyle karlamamas salanmaya allr. Dengeleme, okulun nc ilevidir. Okulun dndaki evrede, insanlarn kiisel zellikleriyle aklanamayacak dzeylerde yaama farkllklan grlr. Bu arpc farklar, toplumun g dengesini deitirerek huzurunu, bann bozar, gelimesini engeller. Gelecein toplumunun bar ve huzur iinde yaamas, bu farklann aklanabilir, mantkl bir dzeyde tutulmasna baldr. te okul, bu an farklarn kendi snrlan iinde sergilenmesine, yaamasna izin vermeyen, toplumsal yaamda olmayan dengeyi kendi snrlar iinde kurmas gere-ken bir kurumdur. Bu nedenle btn renciler, u veya bu renk ve biimde nlk veya forma giyerler; ayn retmenlerden yararlanrlar; 12

ayn sralarda otururlar. D evrenin ok farkl koullarnda yaayan renciler, okula geldiklerinde, benzer koullarda, yanyana olur, birbir-lerinin yaama biimlerinden etkilenir, birbirlerini daha iyi tanr, anlarlar. Okuldaki grevliler, okulun bu ilevlerinin farknda olarak davran-maldr. Okulun sahip olduu - olabilecei kaynaklarn eitsel amalar iin kullanm, eitim ynetiminin kalitesine baldr. Bu kalite, eitim ynetimi sradizininin (hiyerari) her basamanda yer almaldr. Bu basamaklardan biri de snf ynetimidir. Snf Ynetimi ve Boyutlar Snf ynetimi, eitim ynetimi sradizininin ilk ve temel basa-madr. Snf, rencilerle yzyze olunan bir yerdir. Eitimin hedefi olan renci davrannn olumas burada balar. Eitim iin gerekli birincil kaynaklar olan renci, retmen, program, kaynaklar, snfn iindedir. Eitim ynetiminin kalitesi, byk lde, snf ynetiminin kalitesine baldr. Etkili bir eitimin deikenleri arasnda en ok yer kaplayanlar, snf ynetimine ilikin zelliklerdir: Snf iklimi, etkileim dzeni, iyi ilikiler, renci katlm, rgtleme, davran dzeni (Brophy, 1988: 2, Harris, 1991: 817; Chiang, 1991: 2001). Snf ynetimi, snf yaamnn bir orkestra gibi ynetilmesidir (Lemlech, 1988: 3): iinde renmenin gerekletii bir evrenin oluturulabilmesi iin gerekli olanak ve srelerin, renme dzeninin, ortamnn, kurallarnn salanmas, srdrlmesidir (Brophy, 1988: 2; Montero-Sieburth, 1989: 4; Doyle, 1986: 394); retmen ve rencilerin alma engellerinin en aza indirilmesi, retim zamannn uygun kullanlmas, etkinliklere rencilerin katlmnn salanmasdr (Kearney and Others, 1985: 19); snftaki kaynaklann, insanlann, zamann ynetimidir (Haigh, 1990: 13). Snf ynetimi etkinliklerinin bir boyutunu, snf ortamnn fiziksel dzenine ilikin olanlar oluturur: Snfn genilii, snf alannn eitli etkinliklerin yapm iin blmlenmesi, s, k, grlt dzenekleri, renkler, temizlik, estetik, eitsel aralar, oturma dzeni, rencilerin gruplanmas, bunlann balcalandr. Fiziksel dzenlemeler, rencinin rahat etmesini salamak, okul ve snfn ekiciliini artrarak rencinin okula isteyerek gelmesini gerekletirmek renmeyi kolaylatrmak amalan iin yaplr. "Eitim" olarak tanmlanan davran deiiklii, uygun ortamlarda gerekleir. 13

Snf ynetiminin ikinci boyutunu plan-program etkinlikleri oluturur. Amalar esas alnarak, yllk, nite, gnlk planlarn yaplmas, kaynaklarn belirlenip dalmnn salanmas, i ve ilem srelerinin belirlenmesi, ara salama, yntem seme, renci zelliklerini belirleme, geliimlerini izleme ve deerlendirme, renci katlmn dzenleme, bu grupta ele alnabilir. Bu etkinlikler, gemii ve var olan durumu ele alarak gelecei grme ve ekillendirme amal abalar olarak grlebilir. nc boyut, zaman dzenine ynelik etkinliklerdir. Etkili retim, renmeye ayrlan zamann okluuna ve etkili kullanmna baldr (MonteroSieburth, 1989: 11; Morris, 1990: 81). Snf iinde geirilen zamann eitli etkinliklere dalm, zamann dersd ve bozucu etkinliklerle harcanmamas, skcln nlenmesi, rencinin zamannn ounu okulda-snfta geirmesinin salanmas, devamszln ve okul-dan ayrlmalarn nlenmesi, bu boyut iinde grlebilir. Snf ynetiminin drdnc boyutunu iliki dzenlemeleri oluturur. Snf kurallarnn belirlenip rencilere benimsetilmesi, snf yaamnn kolaylatrlmasna ynelik renci-renci, renci-retmen iliki dzenlemeleri, zellikle, bir sonraki boyut olan dav-ran da ekillendirici etkinliklerdir. Beinci boyut, davran dzenlemelerinden oluur. Snf ortamnn istenen davran salayabilir hale getirilmesi, snf ikliminin olumlulatnlmas, sorunlarn, ortaya kmadan nce tahmin edilmesi yoluyla istenmeyen davranlarn nlenmesi, snf kurallarna uyul-masnn salanmas, yaplm olan istenmeyen davranlarn deitirilmesi bu boyuta ilikin olarak sylenebilir. Snf ynetimi, baka alardan da boyutlanabilir. Snf Ynetimi Modelleri Snf ynetimi etkinliklerinin zaman boyutu, bu etkinliklerin eitlenmesini salayarak, bunlan farkl modellere balamay kolay-latrr. Bir eitim yl btn iinde, nce bu btnn, sonra da gerek-sinim duyulan zamanlarda btn iindeki tek tek etkinliklerin veya et-kinlik gruplarnn, farkl modellerle yrtlmesi gerekebilir. Model seimi ve kullanm, amalara, kaynaklara ve gereksinimlere gre deiir. Eitim alanndaki gelimeler, toplumsal gelimelere de bal ola-rak, snf ynetimi modellerini baskcdan demokratie, ekil 14

ynelimliden ama ynelimliye, retmen arlkldan renci arlklya ynlendirmitir. Bu ynelimlerin seimi, yine de ynetim durumuna, ortama, olaylara, snf sisteminin evresine gre kaymalar gsterebilir. rnein, ynetim algs ekil arlkl olan bir okulda retmen, ama ynelimli modeli kullanmak iin bu ekil zelliklerinde deiiklik yapmaya kalktnda, okul ynetiminin tepkisiyle karlaabilir. Bu tepki alamazsa, retmenin benimsedii modelde, tepkiye yant verici deiimler gerekebilir. Snf ynetimi modelleri, tepkisel, nlemsel, geliimsel ve btnsel olarak gruplanabilir. Her modelin kullanmnda, farkl yntemler uygu-lanabilir. rnein, tepkisel modelin kullanmnda, demokratikliin veya renci arlkl olmann seenekleri, birer yntem olarak uygula-nabilir: Snfa kitap ve defter getirmeyen bir renci davrannn deitirilmesi amac ile tepkisel modeli kullanrken, renciyle grme, veliyle haberleme, okul ynetiminden yararlanma, aileye d destek salama, yerel ynetimlerden yararlanma, hukuk sistemini devreye alma yntemlerinden birini veya birkan kullanabilir. Yntem seimi, amalara, olaya, taraflarn zelliklerine gre deiir. Bu yntemlerin kullanl biimleri farkl teknikler olarak grlr: renciyle grme ynteminde, dorudan grme teknii kullanlarak kitap ve defteri konu edilip soruna yaklalabilecei gibi, asl konunun o olduu farket-tirilmeden, baka bir konu ile giri yaplp defter ve kitapla ilgili olanlar, sanki asl konu o deilmi gibi ele alnarak dolayl grme teknii kullanlr. kinci teknik, duyarl yksek, ekingen ocuklarda ve aka tartlmas rahatszlk yaratabilecek konularla ilgili konumalarda daha uygundur. Tepkisel model, istenmeyen bir dzenleni sonucuna veya bir dav-rana tepki olan snf ynetimi modelidir; amac, istenmeyen durum veya davrann deitirilmesidir. Bu anlamyla, snf ynetiminin klasik modeli olduu sylenebilir, ileyii, istenmeyen sonu-tepki eklindedir. Dzen salayc dl-ceza tr etkinlikleri ierir. Etkinliklerin ynelimi, gruptan ok bireyedir. Bu. modele sk bavurmak zorunda kalan retmenin, snf ynetimi becerilerinin yksek olmad, dier modeli gereince kullanmad sylenebilir. Modelin zayf ynlerinden birisi de her tepkinin bir kar tepki dourur olmasdr. Ama snfta istenmeyen bir davran ve sonu olumusa, bu modelin kullanlmasna da gereksinim duyulabilir. nlemsel model, planlama dncesine bal, gelecei istenmeyen davran ve sonucu, olmadan nleme ynelimlidir. Amac, kestirme, 15

snf sorunlarnn ortaya kmasna olanak vermeyici bir dzenleni ve ileyi oluturarak, tepkisel modele gereksinimi azaltmaktr. Bu model snf etkinliklerini bir "kltrel sosyalleme sreci" olarak ele alr, snfta, yanl davrana olanak vermeyen bir sosyal sistem oluturmaya alr. Eitim ncesi dzenlemeleri, istenen davrann kolayca gsterilebilecei bir ortam, istenmeyen davrantan uzaklatrc kurallar, plan ve programlar, hazrlklar ierir. Etkinlikler bireyden ok gruba yneliktir (Jacobsen and others, 1985: 243; Harris, 1991:157). Geliimsel model, snf ynetiminde rencilerin, fiziksel, duygusal, deneyimsel geliim dzeylerinin gerektirdii uygulamalarn gerekletirilmesini esas alr; bir ugulamaya geilmeden nce, rencilerin ona bu alardan hazrlanmasn ngrr. Jacobsen (1985: 244) bu modeli drt basamaktan oluturur. Birinci basamak, onuncu yaa kadar sren, nasl renci olunacann renildii zamandr, retmene ok i der, ikinci basamak, on-oniki ya aras dnemdir. Snf ynetimine verilen arlk azalr, renciler olgunlama yolunda, snf dzenine uymaya, retmeni honut ermeye isteklidir. nc ba-samak, oniki-onbe yalan arasdr. renciler, zevk ve destek almak iin birbirlerine bakarlar, yetke grnts verirler. retmeni skntya sokmay seebilir, bunun sonunda arkadalarnn beenisini de kazanabilirler. Snf ynetimi kurallarnn nedenlerini ararlar. Drdnc basamak lise yllandr. renciler, kim olduklarn, nasl davranmalar ge-rektiini anlamaya balarlar, sosyalleir, akllanrlar, ynetim sorunlar azalr. ocukta anababa ve yetikinlerin etkisi, yirmi ya dolaylarna kadar gittike azalr, sonra artar. Arkadalarnn etkisi ise gittike artar. Bu iki etkinin kesitii oniki ya dolay, retmen ve ana baba iin sknt yllandr (Brophy, 1988: 6, 7). Snf ynetimi alglarn btnletiren btnsel snf ynetimi modelinde nlemsel snf ynetimine ncelik verme, grubu olduu kadar bireye de ynelme, istenen davrana ulaabilmek iin istenmeyenin nedenlerini ortadan kaldrma vardr, istenen davrann uygun ortamlarda gerekleecei bilincine dayanarak ortam dzenlemeye, btn nlemsel ynetim abalarna karn oluabilecek istenmeyen davranlar dzeltmek amaayla tepkisel ynetim aralarndan yararlanmaya allr. Bu etkinlikler srecinde seilecek davran rgleri, rencinin geliim basamaklar ile uyumlu olanlardan seilir. Bu model iin snf ynetiminin sistem modeli denebilir. Modelin evre boyutunda; okul, aile, bo zaman etkinliklerinin yer ald arkada evresi vardr. 16

Snf Ynetiminde Etkililik Snf ynetimi, rencilerin etkili bir davran rnts kazanmalar yannda, davranlann anlama ve ynlendirme yollarn gelitirmelerine de yardma olmaldr (Jacobsen and others, 1985: 223). Her davrann bakalan zerindeki etkilerini kestirebilme, bunlan olumlulatrabilme, insanlann "bir topluluun yesi" olmaktan kp "bir toplumun yesi" olmaya yneldiklerinin temel gstergesidir (Otta-way, 1966: 1-10). Snf ynetimi kararlan, rencileri kontrolden ok, eitimin kalite ve srekliliini salamaya ynelik olmaldr (Brophy, 1988: 2). tyi bir snf ynetimi, iyi bir retime bamldr. 8u anlamda snf ynetimi ara, kaliteli bir eitim amatr. renci baarsnn deikenlerinden biri, belki balcas snf ynetimidir. Aratrmalar, renci zelliklerindeki farklar kadar, snfn yap ve ynetimindeki farklarn da baary belirleyici olduunu gstermitir. Bir snfta baanl olan retmen, benzer rencilerin bu-lunduu baka bir snfta baarsz olmutur (Pauly, 1991: 29, 31, 43). Snf ynetimi, ok ynl ve uzun abalar isteyen, g bir itir, Hergn saatlerce kalabalk bir renci grubuyla beraber olmak, yaplacak her davran ayrntsyla planlamak, gereklemesini salamak, snftaki hereyden her an haberli olmak kolay deildir. renciler, uzun sre oturarak, derse ilgilerini veremezler. retmenin, erken-ge, kolay-g renen, normal-zrl rencilerle ayr ayr ilgi-lenmesi de gerekir. Snfta ok ynl ve karmak bir ilikiler a vardr. Ne yazk ki baz retmenler bunun farkna bile varamazlar. Snftaki herkesin zellikleri, dierlerinin davrann etkiler. retmen ve rencinin davran, snfta, herkesin inceleyebilecei ekilde ortada olduundan, insanlann duyarl, alnganl artabilir. Snfta herkes, ders dnemi boyunca, herkesin ak denetimindedir (Jacobsen and others, 1985: 233; Pauly, 1991 37-40). renciler geliim evrelerine gre, snf ynetimi uygulamalan da deiir, ilk yllarda ocuklar, snfta kural, ilemdizin ve adetlere daha ok gereksinim duyarlar. Bir-iki yl iinde bunlar renilmi olabileceinden, arlktan azalr. Kural ve ilemdizinler, eitim iin ara olarak kullanlmaldr. Daha st snflarda genlik a balar, dzene uyum so-runlan artar, renciler, yetikinlerin yetkesine kzmaya, tavr almaya balarlar. zellikle bu ada retmenlerin daha duyarl davranmas gerekir. Emir yerine istek bildiren anlatmlara ynelme, rencinin 17

alnganln, ekingenliini hesaba katma, retmenin alaca sesli-sessiz tepkileri farkllatnr. Daha sonraki yllarda genlik ann aksi-likleri geer, ders konulanna ynelim artar (Brophy, 1988: 6,7). Snf ve rencilerin zellikleri deitike, ynetsel uygulamalar da farkllamaldr. Dk yetenekli rencilerin ounlukta olduu snflarda, daha ok zaman gereksenir. Kalabalk snflar, daha ok dzen almas ister. Benzeik snflar, daha az sorun yaratr (Brophy, 1988: 7). Snf ynetimi davranlarnn seiminde bu zellikler dikkate alnmaldr. Snf ynetiminin deikenleri, renci, retmen, ortam, okul ve eitim ynetimi, evre olarak sralanabilir (Jacobsen and others, 1985: 234; Wrag, 1985: 202; Harris, 1991: 157). Etkili bir snf ynetiminin dnmcl (kritik) esi retmendir, nk o dier elerin btnletiricisi ve bir dereceye kadar da belirleyicisidir. retmenin yeterlikleri artrlp, bunlann kullanmnn temel deikeni olan meslee kar tutumu olumlulatnlmadka, iyi bir snf ynetimi beklenemez. Etkili bir snf yneticisi olarak retmenin, snf eitim iin hazrlamas, snf kural ve srelerini belirleyip retmesi, retimi dzenleyip srdrmesi, rencilerin uygun davranmasn salamas beklenir (Harris, 1991: 158). Eitim ortam, snfn fiziksel, davransal ve retim ortamlarnn bileimiyle oluur. Amalara ulamaya en uygun fiziksel dzenlemeler, ok ynl hazrlklara dayal etkili bir eitim plan, bu plann uygulannda gzlenmek istenen retmen ve renci davran rntleri, ortamn eleri olarak grlebilir. zellikleri, hazr oluu, beklentileri, davranlaryla renci; ortam ve olanak salayc, kolaylatrc, destekleyici olarak okul ynetimi ve evre, snf ynetimini bu alanlar asndan etkilerler. Etkili ynetilen snfta, rencilerin grevle ilgili olma dzeyi yksek, bozucu davranlarn dzeyi dk, retim zamannn amalar ynnde kullanl dzeyi yksektir (Harris, 1991: 157). Snf Ynetiminin Snfd Deikenleri Eitim urann hedefi olan davran, bireyin kiisel zellikleri ve evre deikenliklerinin etkileimiyle oluur (Gage and Berliner, 1984: 273; Tanner and Tanner, 1987: 132). Bireyin bir davrana "yapabilir" olarak hazr olmas, o davrann her zaman her yerde grlebilecei 18

anlamna gelmez. Uygun davran ancak uygun koullarda gerekleir. Uygun evre salamak kouluyla, deitirilemeyecek davran olmad sylenebilir. lgi, gereksinim, tutum, beklenti, isteklendirme kiiyi davrana iten glerle ilgili kavramlardr. Bunlar bireyin evresinden kaynaklanan, sorun olduklarnda da zmleri byk lde evrede olan durumlardr. evre-davran ilikisinin bu yan, retmenin evreyi temel kayg olarak almas gerektiinin baka bir kant olarak gzetilmelidir. Uzak evre evre deikenleri bir davrann gdleyicisi olabilecei gibi, en-gelleyicisi de olabilir. Bu iki ynl etki, hem yakn, hem de uzak evreden gelir. Burada yakn evre, rencinin her gn iinde bulunduu evre olarak alnmtr: Snf, okul, aile, bo zaman geirme alanlar. Uzak evre, onu zaman zaman etkileyen dier elerden oluur. Bunlar, kendi toplumunun yaama biimlerinden, eitli aralarla edindii, dier lkelerin insanlarnn yaama biimlerine kadar uzanr. Birey ve kurumlann etkililik gstergelerinden biri de kontrol edebildii iliki evresinin geniliidir. Okul ve retmenden beklenen, snf ve okulun olasnca uzak evresini etkileyebilmesi olmaldr. lkelerin yaama biimlerindeki farklar, snftaki rencilerin davran nedenlerinde de fark oluturur (Hamilton and others, 1989: 556). Bu sonu bize, snftaki bir rencinin davran ile uraan bir retmenin gzetmesi gereken etkenlerin ne kadar geni bir evreden geldiini gsterir. retmenin bu kadar geni bir evre iin bile yapabilecei iler vardr: Olumsuz davran rneklerini sergileyen basnyayn aralarnn ilgilileriyle, okul ve eitim st rgtleri dzeyinde iletiim kurularak, deitirilmesine allabilir. Bunun iin aile ve ilgili dier kurumlardan yardm istenebilir. Sorunlar uygar insanlar olarak zmenin, hakkn yasal yollarla arayp almann rnekleri yerine, hakkn, hatta hakk olmayan bile g kullanarak alanlarn kahraman olarak yer ald, kazand filmler, eitsel amalara ters bu davranlar karsnda, retmenin abalanna fazla baar ans tanmaz. rencilerin, toplumsal yaamda da karlalan bu tr olumsuz rneklerden etkilenmemesi iin, toplumsal yap ve ileyi, bu rneklere rastlanlmayan, rastlanldnda da baanl olamayacaklar ekilde kurulmaldr. Bu durum, eitim ve snf ynetimi konusunda, lke yneticilerinin sorumluluk biimlerinin de gstergesi olur. 19

Yakn evre renci ve okul evresinin kltr yaps snf etkiler (Alton-Lee and Nuthall, 1993:50; Suryawikarta, 1993: 2231). Sokak kltrnn basklan, su ilemeye kadar iter (Farrel and others, 1988: 489). Bunlarn etkileri, renciler araclyla snf iine yansr. retmenin snf yneticisi olarak rol, bu etkilerin olumlularndan yararlanp, olumsuzlarn nleyebilmektir. retmen, toplumu bir snf gibi kullanabilmelidir. Bu, rencinin yaam alann geniletir, yaamn zenginletirir, rendiklerini uygulama, pekitirme olana verir. Bu yolla renci, rendiklerinin yaamn nasl kolaylatrdn grr (Wood, 1992: 209). evrenin bir snf gibi kullanlabilmesi iin, nce retmen evreyi tanmal, kltrel gemiini, bugnn, kaynaklarn, gl ve zayf ynlerini, deiim ve deiime direnim glerini bilmelidir. Bu abalar okulca da ele alnmaldr. Okul, evreye yapabilecei ve evreden alabilecei katklar bilmeli, planlamak ve eyleme gemelidir. rnein, ilkokulda temizlik ve salk nitesinin ilenmesinde, okul evresindeki bir sokan rencilerce temizlenmesi salanabilir. Bu srece sokaktaki insanlan katabilmek iin, kaplan alnarak, "sokanzn temizlenmesinde size yardm etmek istiyoruz, izin verir misiniz"? denerek, onlann sorumluluklar hatrlatlabilir. Bylece hem bir nitede renilenlerin bir ksm davran olarak gerekletirilmi, renciler deneyim kazanm, hem de dier insanlann evre temizlii konusunda ne yapmalan gerektii uygulamal olarak onlara gsterilip, evrenin eitimine katkda bulunulmu olur. evrede rastlanan olumsuz davranlarn deitirilmesi, snf et-kinliklerinin evreye tanmasyla gerekletirilebilecei gibi, evrenin okula tanmasyla da salanabilir. Okulun eitsel kol etkinlikleri veya snf-evre ibirlii ile, snf veya okulun dzenledii eitli etkinliklere veliler ve evre insanlan davet edilir. Bylece renciler snfta rendikleri olumlu davran rneklerini, bir tiyatro, iir etkinlii, beceri sergileri gibi gsterilerle evre halkna sunmu olurlar. evre halk da izleme yoluyla olumlu davran rneklerini renip gsterme ortam bulmu olur. Bu konuda yetenekli velilerden, okul ve snftaki eitli grevler iin yararlanlabilir (Lemlech, 1988: 250). renci davranlarnn kazanlmasnda en etkili ortamlardan biri de arkada gruplardr. rencinin yakn evresi iindeki bu gruplara girii ve gruptakilerin davran etkilenmeye allarak, rencilerin 20

istenen davranlar kazanp gstermelerine yardma olunabilir. rencinin, okuldan ayrldktan sonra eve gidene kadar, nerelerde, kimlerle neler yapt bilinmeye allmaldr. Bu konuda retmen, okul, aile ibirlii yapmaldr. Arkada gruplan, bunlarn etkinlik trleri, davran biimleri bilinmeli, ocuk, istenen davranlar gsteren gruplara yneltilmeli, gerektiinde bu ilgi ve iliki gruplan ailelerin de yardmyla okulca oluturulmal, onlara olanak salanmaldr. Amac rencileri eitmek olan okul, evresini de eitmelidir. Bunu yaparsa, o evreden okula gelecek rencilerin baz davrantan daha okula gelmeden dzeltilmi olur. Aksi halde, evredeki istenmeyen davran rnekleri snfa kadar girer, snf ortamn bozar, eitsel amalarn ve snf ynetiminin engellerini oluturur. Aile Yakn evre iinde olmasna karn, renci davrannn dnmcl bir deikeni ve kontrol daha kolay olan bir evre olduundan, aile, ayr bir altbalk altnda ele alnmtr. Eitim ailede balar. Kiilik yapsnn temel davranlar byk lde ailede elde edilir. Bunlarn sonradan deitirilmesi ok g olur. Tembel-alkan, dorucuyalana, psnk-giriken, bencil-diercil benzeri ikilemlerin kazanlmas ailede balar, geliir, ou zaman da pekiir.Okulun bunlan deitirebilmesi gtr, uygun zm, nceden aileyi etkilemektedir. Ailedeki birey says, renci davrannn etkenlerinden biridir (Suryavvikarta, 1993: 2231). Kalabalk aileler ocuklaryla ilgilenmeye daha az zaman ayrabilirler. Bunlar zerinde ailenin etkisini azalr. Az ocuklu ailelerin ocuklan bencil ve martlm olabilir. ocuk saysnn okluu, ailenin artan grevlerini yerine yeterince getirmesini gletirecei iin, snf da olumsuz etkileyecektir. Gelir durumu, ailenin dier ynlerini de. etkileyen bir deikendir. renci gereksinimlerini karlayabilme ve bundan kaynaklanan dav-ran deiikliklerini belirleyebilme, gelire bamldr. Eitim durumu, hem retme, hem de rnek olma yoluyla, renci davranlarn etkiler. Ailenin meslek zgemii, bunun bir boyutunu oluturur. Baz aileler bu zelliklerinden ocuklarn srekli yararlandrrken, bazlar ilgisiz kalabilir. Salkl bir geliim iin aile, ocuun zsaygsn, gvenini gelitirmeye almaldr. Oysa, ana 21

babann mkemmeliyeti, sabrsz, yksek yeterlikte olmas buna pek izin vermez. ocuk bu zellikler altnda ezilerek umutsuzlaabilir (Senge, 1993: 330). Ailede atma, ocuk zerinde olumsuz etki yapar.Aile iklimi ile renci davran arasnda iliki bulunmutur. Ailelerince az destekle-nip ok kontrol edilen ocuklar, an hareketli davranabilmekte, insan ilikilerinde daha az dnceli, daha ok dmanca davranmakta; grev uyumlu olmadklarndan, baarlan dk, kendileri ie dnk bakalarna baml olabilmektedir (Margarit and Almougy, 1992: 406-411). Aile basks ocuklar olumsuz etkilemektedir (Farrel, 1988: 489). Ana baba beklentileri, renci abas zerinde nemli bir g olmaktadr (Entwisle and others, 1988: 185). Beklentinin ok yksek veya dk olmas, olumsuz sonular dourabilmektedir. Anne babann renciden gurur duyduunu belli etmesi, onu baarya isteklendirmektedir (Hamilton and others, 1989: 565). Aileyle ilgili olarak retmenin yapmas gerekenlerden ilki, ailenin tannmas, bunun arac da retmen-veli iletiimidir. Bu iletiim yzyze olabilecei gibi, yaz ve telefonla da olabilir. retmen, rencinin defterine yazd veya velisine iletmesi iin renciye verdii notlar aracl ile iletiim salayabilir. Ailelere haftalk, aylk okul-snf haberleri blteni gnderilebilir. renciler araclyla szl iletiimin, yanl anlamalara neden olabilecei iin kullanlmamas yerinde olur (Cangelosi, 1988: 104). Aileyle iletiim zaman gemeden gerekletirilmeli, telefon, fax gibi hzl iletiim aralar kullanlmaldr. Zaman gemi bir iletiim, amacna hizmet etmeyecektir. Grme eklindeki iletiim, yzyze olduundan ve esneklie olanak verdiinden daha iyi sonulara gtrebilir. Ama grme srecinde dikkatli olunmaldr. Baz ana-babalar, rencilikteki olumsuz deneyimleri nedeniyle, okulla ilgilemeyi rahatsz edici bulabilir. Dil ve giyim farklan, alma ve grme saatleri veliyi okuldan uzak tutabilir. retmenlerin evre ve aileyi tanmas iin, mutlaka okul yaknnda oturmas gerekmez, alveri ve i ilikilerini evreyle kurmas da yeterli olabilir. Okul kaytlar, gvenilir olmak ve srekli yenilenmek kouluyla retmene kolay bilgi salar, ilikileri gelitirmek iin okul velilere almal, okul kaytlar onlarla paylalmal, gerekirse velilere bir kontrol listesi verilerek, snf ortam, retmen, renci, okul hakknda grleri alnmaldr (Lemlech, 1988: 222-235). 22

Aile-retmen grmesinden nce, retmenin grme plan yaparak zaman ve ierii belirlemesi, rahatsz edilmeyecek kk bir ortam semesi, gerektiinde rencinin de grmeye katlmas retmenin her renci iin bir gnlk tutmas, kiilerle ilgili yarglardan kanmas, iyi bir dinleyici olmas ve nce kar taraf dinlemesi, aileden ipular almaya almas nerilmektedir (Cangelosi, 1988: 104). Ailenin zellikleri retmene davran esneklii tanr. Ailedeki birey saysn azaltmak retmenin yapmas gereken bir i deildir ama, en azndan artmasnn sakncalar uygun bir dille anlatlabilir. ok ocuklu ailelerden gelen rencilerin, bu deikenden kaynaklanan davran sorunlanndan bazlar daha anlayl, karlanabilir, zm iin ailenin bu zellii kullanlabilir. Gelir durumunun olumsuzluu, baz davran nedenlerini bulup ortadan kaldrmakta yardmc olur. Eitim durumu dk ailelere, bu ynlerini glendirici neri ve olanaklar bulunabilir. Eitim durumu ye-terli ama ocuklanna kar ilgisiz ailelerin brakt boluk, okuldaki uygulamalarla giderilmeye allabilir. Ailenin eitli zellikleri, rencilerin sorunlarnn zmnde retmen iin dorudan ve birincil kaynaktr. renciden beklenen davranlar aileye iletilmeli, renmenin artp, snf sorunlannm azalmas bylece salanmaldr. Aile, okulda renilenlerden herhangi birini ele alarak, bunun uygulannda ocua yardm edebilir. Bylece ocuk, okulun ve renmenin nemini daha iyi anlar. Okul-aile ilikisinin iyi planland baz lkelerde, okullar aileye bir anababa takvimi gnderirler. Bu takvim, aileden beklenilenin hergn ocuuyla on dakika ilgilenmesi olduunu anlatan bir mektupla balar, her ayn her gn nelerin yaplmasnn beklendiini anlatan, yaplacak almalar gsteren sayfalarla srer. rnein, ilkretim okulu ikinci snftaki bir rencinin ailesine gnderilen takvimde, Eyll aynn onuncu gn iin "Bugn ocuunuzu okuluna gtrp ktphane kart alr", veya oni-kinci gn iin "Bugn ocuunuza be meyve ismi yazdrn, karlarna resimlerini yapsn", ya da, "Bugn bu takvimin onbeinci sayfasndaki ilemlerden ilk n yaptrp kontrol edin" yazldr. Aile bireyleri, ocuun gnnn en ok ksmn geirdii mekndakiler olarak, eitsel grevlerini yapmaldr. renmede ne aile okulun, ne de okul ailenin yerini tutabilir (Jacobsen and others, 1985: 247). 23

Okul Snfn en yakn d evresi, st sistemi olan okulun, her zellii ve durumu, snf iini etkiler (Pauly, 1991: 94). Okulun sosyo ekonomik durumu, renci says, retmenin snfta kal sresi ile renci baars arasnda iliki bulunmutur (Mayor, 1991: 1597). evrenin estetii de rencilerin tutum ve davranlarn etkilemektedir (Becher, 1993: 3741). Okulun fiziksel yaps, grn, kullan, salk koullarna uygun olu alarndan uygun ve ekici olmaldr. Temiz, bakml iyi donanml okullar, yalnz morali deil, davran da etkiler (Johnson, 1990: 67). Okulun fiziksel yap zellikleri ve bunlann dzenlenii hakknda retmen, ynetici ve mimarlar farkl grler bildirmilerdir (Chapman, 1992: 2337). Bu grler, renci gereksinimleri ve eitsel amalarla karlatrlarak deerlendirilebilir. Lavabo, tuvalet, sra gibi kullanm alan ve aralan rencilerin geliim zelliklerine uygun olmaldr. Tuvalet bana den renci says ile, dersler arasndaki bo zaman tutarl olmaldr. Fiziksel yap ve dzenleniin ekicilii, renciyi zamann okul iinde kullanmaya yneltmeli, renci sokaa ynelme gereksinimi duymamal, bunun iin okulun ynetim plan, dersd zamanlan da kapsamaldr. Okulun koullan deitike retmenlerin kendini ie verme davran da deimekte, bu deiim kdemi az olan retmenlerde daha ok olmaktadr (Rosenholtz and Simpson, 1990: 252). Okulun kalitesi ile renci baars arasnda da iliki bulunmutur (Anderson, 1991: 746). Okuldaki renci saysnn oalmas, sonnlann da artmas anlamna gelebilir. renci says drtyzn altnda olan okullarda basan, daha ok olan okullardan yksek, okul bykl ile renci baans ilikisi ters ve izgisel bulunmutur (Plecki, 1992: 1351). renci saysnn artmas ile disiplin sorunlarnda da art grlebilmektedir (Bairnes, 1992: 3133). Byle okullarda yneticinin eitim liderlii davran da glemektedir (Schoch, 1993: 4161). Kalabalk okullarda retim daha ok retmen merkezli, geleneksel, rencileri kritik dnmeye gtrc yazma ve dier etkinlik dzeyleri dk bulunmutur (Cain, 1992: 1331). Kk okullarda renci ve retmenin birbirini tanmas, dikkat ekmesi kolay, renci katlm ve retmenin rencilere yardm fazla, etkileim gl olabilir. Kalabalk okullarda, okulun zel bir evre olmak zelliini korumak gleebilir. 24

Okulun kalabalkl ile, okulu terketme, dersten kama, snf tekrar arasnda iliki bulan aratrmalar yannda, bulamayanlar da vardr (Bos.and others, 1990: 177, 183). Okulun kalabalk olmasnn yararlarndan da sz edilebilir. Okul geniledike, program derinlii ve eitlilii artrlabilir. nk daha farkl yetenektekiler okulda bulunabilir, istek oaldka sunu artabilir. Kalabalk okullarda, kullanm zaman az olan kaynaklarn kullanm ekonomikleir. rnein yz kiilik bir okulda bin kiiye hizmet verebilecek kapasitede bir spor salonu varsa, bu kullanm ekonomik saylmaz. Yine kalabalk okullarda, retmenlerin grevlendirilmelerinde esneklik, yetitirilmelerinde kolaylk bulunabilir (Monk and Haller, 1993: 6,7). Okulun sahip olduu eitsel olanaklarn eitsel amalarla ilikisi aktr. Bu olanaklarla gereksinimlerin dengesini kurmak iin evre olanaklar da gzetilmelidir. Bu konuda baka bir nokta, var olan -salanan olanaklarn kullanmdr. Olanaklarn var olmas yetmez, kullanma sunulmu, kullanmlar zendirilmi, kolaylatrlm olmaldr. Krlr, eskir, ypranr kayglaryla olanaklarn kullanm engellenmemelidir. Elbette zenli ve uygun kullanm retilip salanmal, ama her olanan insan kullanm iin olduu unutulmamaldr. Okulun ynetim yaps ve yneticilerin zellikleri, eitimin nemli bir deikenidir. Etkili retim, ynetsel destee baldr (Blase, 1990: 727). Bu destek ve rgtn kalitesi, retmen davrann etkilemektedir (Rosenholtz and Simpson, 1990: 241). Etkili okul aratrmaclan, bu tr okullarda, retim liderlii de yapan gl yneticiler bulmulardr (Pauly, 1991: 101). Bunlar yalnzca ynetim deil, retimle de yakndan ilgilenmektedir. Yneticilerce uygulanan okul politikalar, snf olaylarnn ve bu yolla renci baarsnn da nedenleri arasndadr. Ynetimin demokratik olmas, retmen ve rencilerin okulla ilgili kararlara katlmnn salanmas, hem retmen moralini, hem de renci baansn etkilemektedir (Fields, 1991: 1589; Podorf, 1993: 3072). Katlmal demokrasi, herhangi bir grubun deil, tm gruplarn gereksinimlerini hedef almaldr (Brosio, 1990: 75). Yneticinin snf denetimleri de snf sorunlarn tanma ve zmesine katk getirir (Palaniuk, 1988: 79). renciler okuldaki yaanlan konusunda sz hakkna sahip olmaldr. Edilgen bir uyum yerine, okul yaamyla ilgili grevlerin sra ile stlenilmesi yelenmelidir. Yneticiler, okul sorunlarnn zmnde, birey veya grup olarak rencilerden yararlanmaldr. Bu tr proje25

ler, ynetici veya retmenin ynetiminden ok destei ile rencilerce yrtlmelidir (Wood, 1992: 118). Bu tr uygulamalar rencileri yaparak yaayarak eitir, ynetimin iini kolaylatrr, kendi sorunlarna sahip kan bireylerin yetitirilmesine yardmc olur. Okul ynetimi, demokrasinin esneklik boyutuna da ynelmelidir. Ayn okulda bile her snf farkldr. Bir snf eitsel amalara ulatnda, onun, okulun genel politikalarnn farkl boyutlarnda etkinlikleri iin izin verilmelidir. Okul ii ve d bu tr etkinlikler iin okul ynetimi engel deil destek olrnal, dzeni salama uruna rencileri eylemsizlie mahkum etmemelidir (Pauly, 1991:158). Okul bir toplum olmal, renciler ortak amalar iin birlikte alma bilinci, deneyimi ile okuldan ayrlmaldr. Okul, fiziksel zellikleri ve insan ilikileri alarndan ak ve rahat olmal, renciler ders saatleri dnda okuldan yararlanabilmen, renci iin en ekici yer olmaldr. retmen ve renciler okulda kiisel ilikilerini gelitirecek yer ve zaman bulabilmeli, rencilere ocuk olarak deil, insan olarak da davranlacak ortamlar yaratlmaldr (Wood, 1992: 118). Okul, snf ikliminin nemli bir deikenidir (Lee, 1993: 4187). Okul ortamna iyi uyarlanamamak, eitimin nemini kavrayamamak, renciyi okulu terketmeye kadar gtrebilmektedir (Taylor, 1993: 4216). Okul, sorunlu renciler iin farkl dzenlemeler yapabilmeli, tenefslerde bu tr rencilerin dierlerinin huzurunu bozmas nlenmeli, gerektiinde bunlar yakndan gzetlenmelidir. Bu konuda velilerden de yararlanlabilir (Craig, 1989: 175, 177). rencilerin ener-jilerini kullanaca bireysel ve grupla etkinlikler, bu enerjinin istenme-yen davranlara kaymasn da engelleyecek, okul ve snf ynetimini olumlu etkileyecektir. retmenler, okul deikeninin nemli bir esidir, ideal bir okulda retmen, renme evresinin yneticisidir. Yeni teknolojik aralar, uzmanlar, aileler, retmenin rencilerle ilgilenmesine, okul boyutun-da grev stlenmesine daha ok zaman brakacaktr. Gelecekte renme etkinlikleri snf dna taacak, okulda daha ok zaman geiren, kendini iine adam retmenlere daha ok gereksinim duyulacaktr (Cetron and Gayle, 1991: 152). retmenler okulla ilgili eitsel elerin hepsini bilmeli, bunlardan yararlanmaya, gerektiinde amalar ynnde deitirmeye almaldr. 26

Okul ynetimi bir snf ubelere ayrlrken, velilerin okul gzlemine ve ocuklarnn zelliklerine gre snf ve retmen yelemelerini (tercih) almaldr. Baz renciler renme iin almaya itilme gereksinimi duyarken, bazlar dzene sokulma gereksinimi gsterirler. Yaplanm, dzenli bir eitime gereksinim duyanlar olabilecei gibi, daha zgr, ak bir retime uygun renciler de vardr, ikizlerin, yaramaz kardelerin farkl snflara konmas gerekebilir. Gven ve kararllk isteyen, rnein anne babas ayn veya l olanlarn, ayn retmenin snfna izleyen yllarda da konmas gerekebilir. Baarsnn dmesi durumunda baz rencilerin, yl iinde, baka retmen ve arkadalarnn yanna verilmesi dnlebilir (Pauly, 1991: 182, 189). Snf ynetiminin uygunluu okul ynetiminin kalitesine baldr. nk, olanaklarn retimi, datm, kullanm, dzeni, okul ynetiminin kalitesine gre deiir, hu kalite orannda snf ynetimine yansr. 27

DERS DNEM NCES SINIF HAZIRLIKLARI Uygulamalarn baars, hazrlk dneminde yaplan almalarn yeterliine baldr, iyi dzenlenmemi eitsel etkinlikler iyi renmeye gtremezler (Scanlon and O'Shea, 1987: 97). Etkili snf ynetiminin koullarndan biri de snfn fiziksel ve dnsel yaplaryla ilgili n dzenlemelerdir. Snf dzeni, okul ikliminin de belirleyici deikenlerindendir (Nano, 1991: 44). Fiziksel Ortamla lgili Hazrlklar Bir sistemin yer ald meknn zellikleri ile, sistemin ara sre ve hedeflerinin uyuum iinde olmas gerekir. Mekn, sistemin bir paras olarak, onun dier paralaryla uyumlu olmak durumundadr. Snf ortamnn eitli zelliklerinden biri, rencilerin, farkl yaama biimleri olarak snfa getirdii, kkleri snf dnda olan ok boyutluluktur. rencilerin okluu ve farkll nedeniyle, bir tek olay bile, rencilerin zelliklerine gre deien ok sonuca yol aar (Doyle, 1986: 394, 395). Ezamanllk; snf ortamnn baka bir zelliidir. Snfta ayn anda birden ok ey olur: retmen bir renciyi dinlerken brn izler, yeni bir soru dnr, zaman kontrol eder. Snfta grup almasnn yapld zamanlarda bu olaylar daha da oalr. Ksa srede ok sayda olayla karlamak, snf ortamnn anndalk-abukluk zelliidir. Snftaki olaylar beklemez, annda yant ister. Bu olaylarn en beklenmedik zamanlarda ortaya kmas, snf ortamnn kestirilmezlik zelliidir. Snf olaylarna rencilerin ou, bazan hepsi tank olur. Gizli-saklnn yer alamayaca bir ortam olmas, snfn aklk zelliini oluturur. Yanllar, beceriksizlikler, ortamda oluan herey snftakiler tarafndan grlr. Uzun srelilik, snf ortamnn baka bir zelliidir. Btn bir dnem boyunca, hergn snf iinde bulunulur. Bu zellik, davranlar ynlendirici normlar ve deneyimler oluturmak iin retmene frsat salar. Bu oluumlar gelecekteki eylemleri etkiler. 28

Fiziksel Ortamn Etkileri Snf etkinliklerinin yerald ortam, rencinin, retmenin en yakn evresi, srekli, etkileyici deikenidir. Bu ortam, renci gdsn, devamn, retmen-renci ilikisinin kalitesini etkiler (Gru-baugh and Houston, 1990: 376; Eccles and others, 1991: 3741). renme-retme ilikileri, retim evresinin ilevidir (Hiebert and Wearne, 1993: 393). Fiziksel ortama ilikin her de ken, eitime destek veya engel olur. Yalnzca ortamda var olanlar deil, bunlann dzenlenii, grn (estetii) de eitsel adan etkileyicidir (Becher, 1993: 3741). renci tutum ve davrannn nemli bir etkeninin snf dzenlemeleri olduu, bunun az da olsa basan ve szel etkileimi etkile-dii belirlenmitir (Doyle, 1986: 402). Bu etki, eitimi etkileyen dier deikenler zerindeki katklaryla daha da oalr. Snftaki sra, masa, dolap, uzaklk, renci gibi fiziksel engeller, retmenrenci arasnda psikolojik engel de oluturur, iletiim ve etki-leimi deitirir (Barker, 1982: 108). Snfta retmen ve renci iin salanan olanaklar, retmen ve renci davran, dersyl baladktan sonra snftaki renci deimeleri, snf etkiler (Pauly, 1991: 144). Farkl snf yaplarnda rencilerin davran deiimine hazr olduklar grlmtr (Doy and Libertini, 1992: 109). Yaplanm bir snf dzeninin daha etkili olduu belirlenmitir (Henderson, 1993: 787). iyi bir snf dzeni renciyi gdlemekte, renmeyi artrmakta renilenlerin hatrlanmasna yardm etmektedir (Fry, 1985: 82; Alderman, 1990: 30). Sanat eitiminde de snf dzeni yararl olmutur (Gray, 1992: 1771). Gele-cein yksek teknolojili renme Ortam, fiziksel yapnn bu aralarla desteklenmesini gerektirir (Tracy, 1993: 128). Fiziksel Ortamn Deikenleri Snftaki rencilerin says, duvar ve eya renkleri, k, s, temizlik, grlt dzeyleri, grnm, snftaki fiziksel ortamn eleri olarak saylabilir. renci Says. - Bir snfta u kadar renci olmaldr demek gereki olmaz. Bu saynn belirleyicilerinden biri, snfn dzeyidir, ilk yllarda renciler retmenin yardmna daha ok gereksinim duyar-lar, ilgi evreleri henz dardr. Bu nedenlerle ilk snflarda renci says az tutulmal, gerekiyorsa smf dzeyiyle birlikte ykseltilmelidir (Finn and Achilles, 1990: 574). 29

renci saysnn ikinci deikeni ders ve konunun tr ile izlenen yntemdir (Monk and Haller, 1993: 7). rnein okuma ve matematikte az rencili snflar yararl bulunmutur (Finn and Achilles, 1990: 557). renci says az olan snflarda daha ok sayda retim yntemi kullanlabilir. retmenin, snfn tmne retim yapmas durumun-da, rnein anlatm yntemini kullanrken snfn kalabalk olmas renmede pek etkili bulunmamtr (Harder, 1990: 29). Snftaki renci saysnn az-ok ayrm, eitli aratrmalarda farkl rakamlarla gsterilmitir. rnein baz aratrmaclar 16-20 kiilik bir snf iin kk, 26-30 kiilik snf iin de byk demi, bulgularn buna gre yorumlayarak u sonulara ulamtr: Okuma baans asndan kk ve byk snflar arasnda fark yoktur (Slavin, 1990: 9); renci says ile baars arasnda anlaml bir iliki yoktur (Burde, 1990: 1858; Tillitski, 1990: 26). Bu saylarn kk-byk snf aynm yapmada yetersiz kald baka aratrma sonularyla ortaya kmtr (Kounin, 1970: 170; Finn and Achilles, 1990: 557; Harder, 1990: 111; Johnson, 1990:111). Aynca, kapsaml bir aratrmada, onbe kiilik bir snftaki renme, yirmi kiilik snftakinden daha ok olmutur (Tomlinson, 1990: 19). renci saysnn onaltnn altnda olduu snflara kk, onalt ile yirmibe arasndakilere orta, daha fazla saydakilere byk snf de-nebilir (Harder. 1990: 29; Finn and Achilles, 1990: 557-573; Slavin. 1990: 9; Benjamin, 1991: 68). Bu ller, derslerin, yntemlerin, snf olanaklarnn deimesiyle farkllaabilir. Snftaki renci saysnn azl ile retmen ve renci baans arasnda iliki bulunmutur (Finn and Achilles, 1990: 557). Bu iliki, renci saysndaki fark birka kii olunca deil, daha fazla olunca belirginlemektedir (Harder, 1990: 28, 29). Kalabalk olmayan snflarn yararlarndan biri, retmene salad kolaylklardr. Bu snflar, retmene ek zaman kullanma, az kaynakla yetinebilme, her renciye daha fazla zaman ayrabilme, renci geliimini kolay izleyebilme, snf daha etkili ynetebilme, etkin renmeyi kolaylatrabilme frsatlar verir (Harder. 1990: 28; Benjamin. 1991:68). Byle snflar, uygulama, gdleme, tavr deitirme, etkileim, rencileri tanma kolaylktan verir. Kalabalk olmayan snflarda bireysel dikkat oalr, bozucu davranlar azalr, snf etkinliklerine katlma frsat artar (Lemlech, 1988:174; Finn and Achilles, 1990:575). retmenin morali, turumu, doyumu, davranlar alarndan kalabalk olmayan snflar yararl bulunmutur (Kounin, 1970: 170, 30 da

171; Harder, 1990: 29; Jenkins, 1991: 74). Snfn kalabalk olmas ret-menlere gre de eitimi ve disiplini olumsuz etkilemektedir (Al, 1990: 99). Ik. - Iktaki deimeler, psikolojik sistemimizi de etkiler. Bir aratrmada k, baar ve tutum zerinde fazla etkili bulunmamtr (Hataway, 1987: 36). Snfta grme ve okumann rahata yaplmasn salayacak bir aydnlk olmaldr. Bunun az veya ok olmas retmen ve rencinin iini gletirir, gz yorar, dikkatsizlik, sinirlilik, edim dkl yapar (Barker, 1982: 87; Hull, 1990: 21). Snfta k dorudan deil dolayl gelmeli, doal aydnlatma yol-lar kullanlmaldr. Ik ve pencere dzeninin, gnee ve mevsimlere gre deiebilir olmas ileri kolaylatrr. Snf nn birden ok dme ile deitirilebilmesi, gne deimelerine uyarlanma olana verir. Pencerelerin alan, gne ndan yeterince yararlanma-ya uygun olmaldr (Taylor, 1993: 39). Is. - Ortama uygun giyinen bir insan iin gerekli oda ssnn yirmi derece dolaynda olduu sylenebilir. Snfn ss, mevsime, neme olduu kadar, rencilere gre de deiir. Giyim ve snfn fiziksel koullan, snn etkisini deitirir (Barker, 1982: 84). Snf ssnn dzenlenmesi stc ve soutucularla yaplabilecei gibi, renciler de s deiimleriyle tutarl giysi seimi yapabilmelidir. Isnn ar ykselmesi, fiziksel rahatszlklara, ilginin dalmasna, zihnin gevemesine ve bunlarn neden olduu yansm sorunlara yol amaktadr. Dk s, abalan snmaya yneltmekte, zihnin odak-lamasn gletirmektedir. Renk. - Renkler rencinin fiziksel ve davransal durumunu etki-lemektedir. Nefes almz, kan basna, nabz, kas etkinlii, renklerle deiebilmektedir. Renklerin dilinde ak mavi gevetici ve rahatlatc, koyusu uyanc, krmz heyecan verici ve kkrtc, gerilim yaratc, ak san ve portakal rengi uyana olarak grlmektedir. Bir aratrmada, basan ve tutum zerinde fazla etkili bulunmamakla birlikte renkler, duygulan ve edimi etkileyebilmektedir (Hataway, 1987: 39-41). Snf iin liseye kadar, scak renklerden san, pembe, eftali rengi, lise ve sonrasnda ise mavi ve mavi-yeil tonlan nerilmektedir (Barker, 1982: 86). Renk yalnzca duvarlar iin deil, eyalar iin de nemlidir. Renklerin hepsinin kanm ile yaplan aydnlanma, yalnzca beyazla olandan daha olumlu davrana yol amtr (Hataway, 1987: 41). Renkler, renciye ve meknlann, aralann kullanl amalanna gre de deitirilmelidir. 31

Grlt. - Rahatsz edici, iitmeyi engelleyici, dikkati datc, fiziksel ve ruhsal sal bozucu bir deikendir. Snf dndan gelen grltnn engellenmesi daha gtr, bu i okul yapm srecinde dnlmelidir. Snf iinden kaynaklanan grlty azaltmann temel yolu, snf kurallarnn, grlty de iermesi, bu kurallara zenle uyulmasdr. Grltl bir snfta, syleneni iitemeyen renci, retmene sylemekten de ekiniyorsa, eksik, yanl anlayabilir. Grlt nedeniyle retmenin sylenenleri yinelemek durumunda kalmas, zamann iyi kullanlmasn engeller. Grlt var diye retmen sesini ykseltmemelidir. Bu grlty daha da artrr. Ksa bir sre sessiz kalmak, varln hissettirici bir davran yapmak veya sz sylemek, arasra rastlanan grltl durumlarda yararl olabilir. Temizlik. - Snfta yerlerin, duvarlarn, pencerelerin, sra ve masalarn, eyalarn, havann temiz olmas, salk, albeni, kullanm istei, fiziksel ve dnsel rahatlk alarndan gereklidir. renciler snf temiz bulmal, emiz terketmeyi renmelidir. Oksijen azl rencileri dikkatsiz, uykulu yapar. Byle durumlarda retmen renciyi sulayacana, rnein pencereyi atrabilmelidir (Hull, 1990: 21). Grnm (Estetik). - Snf llerinin uyumu, tavann bask olmamas, duvarlarn boyal, badanal, eya ve duvar renklerinin uyumlu, pencerelerin geni, mobilyalarn ekici olmas, hal, perde iek, masa rtleri, albenili bir snf ortam yaratmaldr. renci dersin biran nce bitmesini beklememeli, snfta rahat bir ev ortam bulabilmeli, snfa-okula isteyerek gelmelidir. Snfn grnmnde gzellik ve uyum, rencinin moral ve enerjisini artrr (Barker, 1982: 90; Gruba-ugh and Houston, 1990: 376). Fiziksel Ortamn Dzenlenmesi Snf, ustaca dzenlenmi bir evre olmaldr, nk, davran deitirmenin ok etkili bir yolu, evreyi deitirmektir. Eitimde yeni teknolojiler, renme evresine yenilikler getirir. Gelecein, yksek teknolojili, renmelerin ounda bireysel, sosyal ve zihinsel geliim iin toplu renme olanaklar salayan renme ortamlar, imdiden gerekletirilmeye allmaldr (Flechsig, 1989: 69). yle bir snf ortam imdiden grlebilmelidir: Snfta birka renme etkinlii iin meknlar oluturulmu, her grup farkl bir arala alyor, birbirinden yararlanabiliyor, birbirini izleyebiliyor. Okulun dier snflaryla, baka kent ve lke rencileriyle hemen bilgi alverii 32

yaplabiliyor, kameralar almalar, konumalar kaydediyor, bu grntleri tm grup izleyebiliyor. Bilgisayarlarla, rencilerin bilgi ve becerileri srekli olarak belirleniyor, bunlann gsterdii gereksinimlere gre renim durumu ayarlanabiliyor, retmen her renci hakknda annda bilgi sahibi olabiliyor. Duvarlarla kapal deil, dnyaya ak bir okul (Tracy, 1993: 129). Bunlar iin fiziksel olanaklar kadar, olanak-larn uygun dzenlenmi olmasna da gereksinim vardr. Snf ortam, ilevsel bir sanat ve gzellik alan, renme iin gd merkezi olmal, renci zelliklerine gre kolaylklar salamaldr. Uyarc ve eitlenmi ortamda renme daha iyi gerekleir (Taylor, 1993: 36). Yaratc bir eitim iin snflarn geni, esnek olmas gerekir (Johnson, 1990: 330). Snfn Ana Blmleri. - Snf, rencilerin sessizce oturup ders dinledii bir mze deil, arkadalaryla birlikte aratrmalar yapt bir laboratuvar olmaldr (Wood, 1992: 128). Snfn eitli blmleri, farkl amalar iin kullanlabilecek birer ke oluturmaldr. Benzer rencilerin oluturduu dnlen snflar, gerekte kiisel farklan olan rencilerden oluur. Bu farkllk, ayn snfta deiik eitsel etkin-liklere gereksinim olduunu gsterir. rencilerin kimi matematikte, kimi okumada, kimi mzikte dierlerinden alt dzeyde veya bu derslerle daha ilgilidir. Gereksinimlere dnk bir eitim, snfn bu gereksinim-lere yant verecek blmlerden olumasna yol aar. zellikle alt snflarda, srekli oturma yerleri gereksizdir (Lemlech, 1988 165). Zaten bu renciler yerlerinde biraz zor oturur, ilk frsatta sralarndan frlarlar. rencilerin farkl ilgi ve gereksinimleri iin snf iice adacklarndan oluabilir, her odack bir ilgi alan iin ayrlabilir (Stewart, 1993: 4195). Bu olanan bulunmad durumlarda, snf, paravanlarla kelere ayrlabilir. Mzik, resim, dinlenme, sessiz okuma, eya, ara, sergi, bilgisayar keleri, zellikle kk yataki rencilerin snflarnda vazgeilmez paralar olurlar (Hull, 1990: 28; Koval, 1992: 3143; Thompson, 1993: 16). ocuklar buralarda bireysel olarak veya grupla alabilir (Cangelosi, 1988: 165). lgi ve renme kelerinin daha ekonomik ekilleri de dnlebilir. Resim, bror, yazlarn asld duvar panolar; hal veya kilim konmu, albenili kitaplar serpitirilmi, yaslanma yerleri de olan bir okuma kesi. zerine oturularak, gnn haberlerinin, gnlk ilerin, projelerin tartld bir kilim; bir kede, zerinde fen projeleri duran masa; baka bir kede zerinde rencilerin eyalar olan masa, rtyle ayrlm bir giyinme kesi. Baka belirli yerlerde her tr kitap, 33

dergi, soyut kavramlar retmede kullanlacak somut eyalar, harita, bilgisayar, teyp, grsel aralar merkezinde bitkiler, akvaryum... (Lem-lech, 1988: 170; Haigh, 1990: 14; Wood, 1990: 129, 130). Sralarn birletirilmesiyle yaplan masalar, ie yaramaz diye atlan bir sandalye sslenerek yaplan bir okuma kesi, ara yokluunu amada rnekler oluturabilir, ilkokulda temel becerilerin kk gruplarla kazandrlaca bu ilgi ke ve merkezlerinde, aralarn dolaplarda olduu durumlarda, dolaplarn kilitsiz ve iindekilerin grlebilir olmas nerilmektedir (Lemlech, 1988:170). Snfta ilgi merkez ve kelerinin yannda, renme merkezleri de olmaldr. Snfta merkez oluturma yaklam, bireysel eitime, gereksinimlere, kendini denemeye, sorumluluk almaya kolaylk salar. Snf dzeyi ykseldike, bu merkezlerin snftaki says azalp, okuldaki says artmaldr. renme merkezi olutururken nce amalar, sonra rencilerin ne yapaca, nasl etkileecei (grevler, sorumluluklar, ilikiler), gerekli ara ve kaynaklar, yaplacak etkinliklerin basan gstergeleri, deerlendirme yntemleri belirlenir. Her renci bu merkezlerde kendi yetenek dzeyine kadar renebilme frsat bulmaldr. Merkezlerin oluumunda, rencilerin hazrolu dzeylerinden, ilgi, gr ve gereksinimlerinden yararlanlmaldr. renilenlerin deerlendirilmesinde doru yantlar, kartlarn arkasnda, bir tabloda veya bilgisayarda yer alabilir, baarszln nedenleri aranp ortadan kaldrlr (Lemlech, 1988: 175-180; Cangelosi, 1988: 166; Grubaugh and Houston, 1990: 376). renme merkezlerinden yararlanma bir plana balanmal, alma kurallar herkese bilinmeli, merkezler bol aralarla donatlma-ldr. Bu merkezlerde, i yapmayan, arkadalarn rahatsz edenlerle retmen hemen ilgilenmeli, onlara basit sorumluluklar vererek baary tattrmal, baar gds yoluyla onlar almaya yneltmelidir. renme merkezlerinin ynetiminde, amalann tanmlanmas, amalara ulamak iin yaplacak etkinlik dzeylerinin, alacaklarn, davran kurallarnn, deerlendirmenin planlanmas ile balanmaldr. Her merkeze uygun alma teknikleri belirlenmeli, baanl olanlar iin ak ulu ek almalara yer verilmelidir. Bitirilen ii uygun yerine koyma, merkezi temizleme ileri rencilerce yaplmaldr. Daha st snflarda renme paketleri (modl), bireysel renme arac olarak kullanlmaldr. Bunlar renci, evindeki bilgisayarnda 34

da kullanabilmelidir. Herbirinin belli bir kavram, bilgi veya beceri biri-kimine yneldii bu paketlerle eitimin ynetimi iin, etkinliin ne olduu belirlenip ama ve nemi ortaya konur, etkinliin paralan, srete yaplacak iler belirtilir. Bu eylem planna, n ve son testlerin de yer ald kendini deerlendirme plan eklenir (Lemlech, 1988:189191). Snfn ana blmlerinden dierleri, rencilerin oturaca, toplu veya bireysel etkinliklerde bulunacaklan, daha ok sra ve masalardan oluan alanlar, retmen masa ve eyalarnn yerleim alan, rencilerin eya dolaplan, ara-gere dolaplar, bilgisayarlar, kk renciler iin kum ve su havuzlar, kitaplk, lavabo, yaz tahtas ve ekran iin ayrlan blmler saylabilir. rencilerin Oturma Dzeni. - Snf dzeni gibi, oturma dzeni de snf ynetimini ve eitsel abalan destekler veya engeller (Jacobsen and others, 1985: 241; Harris, 1991: 158). renciler, cinsiyet, boy, grme, iitme, ilgi sresi, temizlik, ekonomik ve sosyal durum alanndan farkldr. 8u farklar, onlann snfta yerleimi iin retmene ipulan verir. Baz durumlarda bir rencinin yerini deitirmek, snf deitirebilir (Haigh, 1990: 6). Bir rencinin snftaki yerini belirlemede temel kayglardan biri, herkesin grme ve iitme kolaylna sahip olmas, bu adan kimsenin birbirini engellememesidir (Harris, 1991: 158). Tahta, perde, renim aralan herkese grlebilmeli, retmenin, dier insan ve aralann sesi herkese iitilmelidir. Grmeiitme sknts eken ocuklar bu nes-nelere yakn oturtulmal, uzun boylular arkada olmaldr. rencilerin iletiim ve etkileim alkanlklar, oturma yerini belirlemede baka bir deikendir. Snfn n ve ortas, bu adan ansl blgelerdir (Gage and Berliner, 1984: 611). Buralara, iletiim ve etkileim gl eken renciler oturtulmaldr. Oysa, kendilerine brakldnda, iletiimden holanmayanlar arkaya veya kenara oturur (Lemlech, 1988: 174). n srada oturanlar, retmenle dierleri arasnda fiziksel engel olutururlar (Barker, 1982: 108; Doyle, 1986: 402). Arkada gruplannn birarada oturmas, onlan derste istenmeyen davranlara itebilir. Farkl yaama biiminde olan rencilerin de yanyana, grup halinde oturmalar engellenmelidir. Bunun iin retmen eitli gerekeler bulabilir: Numara veya alfabe srasna gre oturtma yntemleri, grme, iitme, boy ayncalklan dnda kullanlabilir. Oturma yerini belirlemenin bir deikeni de basandr. Baars dk veya szel-fiziksel eyleme yatkn renciler, ne oturtulabilir (Grubaugh and Houston, 1990: 376, 377). 35

Sra-Masa Dzenleri. - Snf dzeni amalara gre deiebilir; mobilyalar -retmen masas dahil- esnek, yer deitirebilir, hafif olmaldr (Haigh, 1990: 16; Duffy, 1992: 1742; Taylor, 1993: 38). retmen masas, retmenin snfn tmn grebilecei bir yerde olmal, kontrol derecesi ve istenen ynetim ekline gre, renci et-kinliklerinin tr ve retmen yardm dikkate alnarak yer deitirmelidir (Cangelosi, 1988: 166). retmen masas sralarn yannda veya arkasnda olursa, retmen kontrol artabilir (Grubaugh and Houston, 1990: 377). nk bu durumlarda retmenin renciler hakkndaki bilgisi azalmazken, rencilerin retmen hakkndaki bilgileri azalr. Snf dzeni, renmeye yardm edici, konu ve ynteme uygun, retmen ve rencilerin birbirlerine ve kaynaklara ulamasn kolaylatrc, trafik akna yardma, renci katlmn artrc olmaldr (Hull, 1990: 23; Harris, 1991: 158). Snfn oturma alan dnda, eitli renci etkinliklerinin gerekletirilebilecei bir ak alan olmaldr. Bu alan, eylem ve esneklii salar, cesaretlendirir (Lemlech, 1988: 175). Snftaki eyalar etiketlenmeli, yerleri belli olmal, yerinden alnp oraya konmaldr. Bu, hem eyalarn istendiinde bulunmasn kolaylatrr, hem de rencilere dzen alkanl verir. renciler eyalarn nasl kullanlacan da bilmelidir. Bunun iin gerekirse, eyalarn zerine veya yanma kullanm sreleri ve gzetilecek eylemler ksaca yazlabilir (Hull, 1990: 23). Snftaki yerleim iin rencilerin grlerinin alnmas onlara sorumluluk ve demokrasi bilinci alar, katlm davranlarn gelitirir. Yerleim dzeni, rencilerin etkileimini farkllatrarak, birey ve grup davrann etkiler. retmen, en st dzeydeki edimi ve en iyi dav-ran elde edebilmek iin, eitli oturma biimleri denemelidir. Snf yerleim dzeni biimleri drt grupta toplanabilir: Klasik dzen, bireysel dzen, tek grup dzeni, ok grup dzeni. Klasik yerleim dzeni, renci sralarnn stun ve kolon eklinde yerletirildii, rencilerin ounun birbirini gremedii, enselerini grd, yerleim dzenidir. Bu dzen, daha ok dinlemenot alma tr etkinlikler iin uygundur. Dikkati retmene eker, renci katlm ve iletiimini snrlar (Barker, 1982: 79; Jacobsen and others, 1985: 241; Cangelosi, 1988: 167). rencilerin yzleri ayn yne dnktr, n sralara doru gidildike rencilerin birbirinden haberli olma dzeyi der, dersd ve bozucu davranlara eilimleri artar (Grubaugh and Houston, 1990: 376). 36

EKL I LKRETMN LK SINIFLARI N SINIF DZEN RNE

37

EKL II LKRETMN ST SINIFLARI N SINIF DZEN RNE

38

Bireysel yerleim dzeni derin dnmeyi kolaylatrr, her rencinin kendi dzeyinde, hznda almasna, paket (modler) retime olanak salar (Hull, 1990: 28). Bu dzende renci masalan ve oturma yerleri, rencilerin yzleri duvara gelecek ekilde yerletirilebilir. renciler masalannda birer kii olarak oturuyorlarsa, masalar birbirine apraz gelecek ekilde, alanlarn birbirinden rahatsz olmayaca ekil gzetilerek konabilir (Jacobsen and Others, 1985: 241; Cangelosi, 1988: 174). ok gruplu yerleim dzeninde, rencinin, dersin, konunun zelliklerine gre snfta deiik gruplar oluturulur. Bu dzen, rencilerin yardmlaarak renmesine, liderlik zelliklerini gelitirmesine, ibirliini, katlmay, yardmlamay, tartmay, dinle-meyi becerebilmesine, yaparak ve yaayarak eitilmesine olanak tanr (Hiebert and Weame, 1993: 404). Sorunlarn grupa zlmesinin arac olur. zellikle renilenlerin grupa rneklenmesi, pekitirilmesi, denet-lenmesi iin uygundur Laboratuvar almalarnn bir dilimi bu yntemle gerekletirilebilir (Barker, 1982: 79; Grubaugh and Houston, 1990: 376). EKL III BREYSEL SINIF DZEN RNE I

Cangelosi 1988: 174'ten uyarland 39

Kalabalk bir snfta anlatm ynteminde srar etmek yerine, gruplar yaparak snf kltmek, kk grubun zelliklerinden yararlanmak gerekir (Benjamin, 1991: 71). ok grup yntemi, derse ilgiyi de artrr. Bu dzenlemede iyi bir plan ve gzetim gerekir. Her grubun amalar, grevleri, iblm belirlenmeli, kaynaklar salanmal, herkesin katlm gereklemeli, almalar grupa ve retmence desteklenmelidir. retmen, gruplar dolaarak, yardm, ynlendirme, denetim grevlerini yapmaldr. Grubun, farkl zellik ve yeterliklere sahip rencilerden, benzeik olmayan bir yapda olmas, yararlanma, liderlik ve etkileim olanaklarn artrr, rekabeti ve engellemeyi azaltr. EKL IV BREYSEL SINIF DZEN RNE II

Jacobsen and others, 1985: 242'den uyarland. 40

EKL V OK GRUP DZEN I

Tek grup dzeni, snfn tamamn bir grup olarak ele alr. rencilerin tmne sz alma, dinleme, konuma, tartma, vcut diliyle iletiim, herkesi heran grebilme frsat verir (Graubaugh and Houston, 1990: 376; Duffy, 1992: 1742). renciler birbirlerinin ensesini deil yzn grr, ilgi dalmaz, farkl eylemlere ynelenler hemen belli olur, gereksinimler abuk farkedilir. Bu dzende, amali, keli U, ember modellerinden herhangi biri seilebilir. Ders dnemi ncesinde retmence, fiziksel dzenleni konusunda unlarn yaplmas nerilmektedir (Lemlech, 1988: 34): 1 - Lavabo, tuvalet, du ve oyun alanlarnn temizlik ve bakmnn salanmas, 2 - Snfn snma, aydnlanma, havalandrma dzeneklerinin kullanma hazr hale getirilmesi. 3 - Snf dndan gelecek grltye nlem alnmas. 4 - Snf alanna uygun sayda renci veya renci saysna uygun snf seimi. 41

EKL VI LKRETM N SINIF DZEN RNE

42

EKL VII OK GRUP DZEN II 5-Snf aralarnn say, kalite, kullanma uygunluk alarndan hazrlanmas. 6- Ders ara ve gerelerinin belirlenip salanmas. 7- renme ve ilgi merkezlerinin dzenlenmesi. 8-Oturma alan dnda, gsteri, canlandrma gibi etkinlikler iin bo alan ayrlmas. 9-Snfta, giri-k, deiik etkinlik alanlarna gei iin, renci ak dzeninin kurulmas, yangn gibi olaan d durumlar iin, k dzeninin belirlenmesi. 10-Snf blmlerinin ve oturma dzeninin geici planlannn yaplmas. 11-renci listesinin salanmas, rencilerle ilgili kiisel bilgilerin edinilmesi Bu ilere, okul trlerine gre eklemeler yaplabilir.

43

EKL VIII TEK GRUP DZEN Program-Pln Hazrlklar retmen, her retim dnemi ncesinde, o sre iinde yapmas gereken ileri planlar. Bunlar, okul ynetimince yaplacak ilerle uyuum iinde olmaldr, aksi halde retmen abalan olumsuz etkilenebilir. Bir aratrmada, zaman ve ders programlan ile yetkeci ynetim, retmeni etkileyen kurumsal deikenler arasnda grlmtr (Vi-bert, 1991: 419). Zamann nasl kullanld ile baar arasnda dorudan iliki vardr (Wolfgang and Kelsay, 1991: 152). Plan yapma, eitim ortam dzenleme, kk grup oluturma, eitimde baary artran etkenler olarak bulunmutur (Weir, 1993: 2200). Snf dzeni de ncelikle programn gcne, srekliliine bal grlmektedir (Doyle, 1986: 409). Ayn snf dzeyinde retmenlik yapan veya ayn dersi okutan dier retmenlerle iletiim ve ibirlii de planlanmaldr. Ayrca bu retmenler, retim dnemi ncesinde biraraya gelmeli, snf dzeninden gnlk plana kadar btn hazrlklar birlikte yapmaldr. Bu birliktelik, gr al verii, kaynak dalmnn salanmas, olanak44

larn ortak kullanmnn belirlenmesi, hedeflerden aralara ders planlarnn yapmnda ibirlii noktalarnda younlamaldr. Bu ibirliinde birrneklie, kat snrlamalara fazla yer verilmemelidir, nk snflarn dzeyi ayn da olsa, renciler arasnda bireysel farklar vardr. Her snf ve snf iindeki gruplar, farkl projeler planlayp uygulayabilmelidir (Wood, 1992: 52). renci baars ile retmenin davran arasndaki iliki karlkldr (Brophy, 1986: 337). Bir davranlar listesi olarak tanmlanabilecek olan plan, retmen ve renci davranlarnn ortak deikenidir (Clark and Peterson, 1986: 257). Program Dzeni nsana, gstermesi gereken davranlar kazandrma, gstermemesi gerekenleri deitirme olarak tanmlanabilecek olan eitim srecinde, gerekenin ne olduu, yasa ile belirlenmitir (METK). Okullarn kurulu gerekesi, bu yasada belirtilen zelliklere sahip birey-ler yetitirmektir. Bu zellikler grubunun ad "Trk Milli Eitiminin Amalar"dr. Eitim bakanl, okullar, yneticiler, retmenler, dersler, programlar, bunlar iin ayrlan kaynaklarn hepsi, bu "amalar gerekletirmenin "aralar"dr. Milli Eitim Temel Kanunu'nda yer alan Trk Milli Eitiminin Amalan, bu yasada yazl ekliyle, genel ve kapaldr. Her tr eitsel abaya genel hedefler koyar, ayrntya inmez. Ayrntya amalar sradizini ile ulalr: Trk Milli Eitiminin Amalan, retim Kademelerinin Amalan (ilk, orta, yksek retim), Okul Trlerinin Amalan (Kz meslek lisesi, lise, teknik lise), Derslerin Amalan, nite ve Konularn Amalar. Her snf retmeni, okutaca snfn derslerinin, her ders retmeni, okutaca dersin amalann gerekletirmeye almakla grevlidir. Bu derslerin amalan, bakanlka belirlenen ders programlarnn banda yazldr. retmenden beklenen, bu amalan, amalar sradizinindeki st amalara da uygun olacak ekilde gerekletirmesi, rencilerini, bu amalarda belirlenen ekilde davrann insanlar olarak yetitirmesidir. Her dersin, o okul iin genel, o snf dzeyi iin zel amalar programlarda belirlenmitir (MEB, 1989). Yine de bunlann, snf dzeyinin ve rencinin zelliklerine gre ulalabilecek dzeyleri retmence belirlenmelidir. Programda yer alan baz nite ve konular 45

iin, bakanlka, hedefler ve hedef davranlar da yazlm, rnek hedefler alnarak bunlar iin rnek eylem planlan yaplmtr (MEB, 1989). Bunlarn hepsi, retmen iin rnektir, deitirilip gelitirilebilir. Eitim amalarnn, hedeflerinin, hedef davranlannn belirlenmesinden sonra sra, bu davranlar kazandrmann ana aralanndan biri olan, program ieriinin belirlenip dzenlenmesine gelir. Eitim Bakanl, bunlann uygulama esaslann, retmenlerin esneklik snrlann belirlemitir, ilkokullar iin bu belirlemenin dikkati ekici yanlan olarak unlar alnabilir (MEB, 1989: 41, 43): 1 - Her renci, gcnn yettii oranda yetitirilmelidir. renci-nin ilgi ve gereksinimleri gzetilmeli, retmen, onun geliebilecei kadar ilerlemesine yardm etmelidir. Bu, program ieriinin hazrlanmasnda, ocua gre olma esnekliinin gzetilmesi demektir. renci, standartlar ulalamaz olarak alglarsa, ilgisizlie, snfa gelmemeye, olumsuz davranlara ynelebilmektedir (Hawkins, 1988: 32). 2 - Gereksiz bilgi vermek yerine, eitsel amalara uygun davran kazandrmak esas alnmaldr. Bunun iin de, ok konu ve bilgi yerine az konu ve bilgi, para para bilgiler yerine birbirleriyle ve gerek yasamla ilikilendirilmi bilgi, zihinde saklanmaya deil kullanlmaya dnk bilgi yelenmelidir (Wood, 1992: 167, 177, 192). Eitim amac renciye istendik davran kazandrmaktr, iran'n alann, ingiltere'nin ka ton demir rettiini, Fransa'nn dalarn, Karlofa Ban'nn maddelerini Fuzuli'nin yaamn, gnmzde sanat tarihi dnda bir anlam ve nemi kalmam iirlerini, bu iirlerdeki oktan lm szckleri... ezberletmek, retmeye almak, amalarla ilikisi olmayan, yararl olmak yle dursun, zararl olan, gereksiz ve yanl abalardr. Bunlar ocuun derslerden, okuldan, eitimden soumasna, derslere tavr almasna neden olur, zamann ve enerjisini boa harcatr. retmen, program ieriini belirlerken, ders kitabnda veya bakanln gnderdii programda var diye, bu ve benzeri konulara gereksiz zaman ayrmamaldr. Ayrca renciler, snfta, gerek dnyay ve bununla ilgili programlan yelerler, gnmze yaran olmayan gemii ve gereksiz bilgileri deil (Oldfather, 1991: 853). Aadaki drdnc ve beinci maddeler, retmene bu esnekliin bakanlka da tanndn gsterir. 3 - Btn snflarda balama noktas olarak yakn evre alnmal, yakn evrenin tannmas ve gelitirilmesinden yola klmaldr. Okulun bir grevi de yakn evresini gelitirmektir. 46

4 - Bakanln hazrlad, lkenin her yresi iin genel bir "ereve" programdr. evrenin ve snftaki renci dzeyinin gerektire-cei ekleme ve karmalar, retmen ve renciye braklmtr. 5 - nitelere, konulara ve bunlann programdaki srasna aynen uyma zorunluluu yoktur. Programdan, gereksiz dolgu elerinin karlmas, hem amaca hizmet eden konulara arlk vermeyi kolay-latracak, hem de gereksiz konular nedeniyle programn dnem sonunda bitirilememesi, sktrlmas sorununu ortadan kaldracaktr. Bu yntem, amzn hznn gerektirdii bilgi ve davranlarn rencilere zaman yitirilmeden kazandrlmasna, gereksiz ayak balaryla rencilerin geliimine engel olunmamasna da hizmet edecektir. retmen, rencilerini, insanmzn geliimini nleyen bu gereksiz arlklardan kurtarmaldr. Programda ama-ierik balantsnn kurulmas iin, hem o ya ocuunun geliim zelliklerinin, hem de o dersi alacak rencilerin zelliklerinin, hazr olu dzeylerinin bilinmesi gerekir (Hoover, 1990: 409). Bu, bilgi ieriinin belirlenmesi yannda, rencilerin seviye grup-larnn belirlenmesine ve ocua gre retim yaplmasna da olanak verir. Bu aamada retmenin yapmas gereken, rencilerini her ynyle tanmak, bir ntestle giri davranlarn lmek, bunlann kaytlarn tutmaktr. yi bir program esnek olmal, gerektiinde birden fazla snfn katlabilecei ortak projeler yoluyla, renilenlerin uygulanmasna hiz-met etmeli, renci merkezli, dar ama zengin olmaldr (Wood, 1992: 16, 43, 52). Bir ders programnn deerlendirilmesinde, u sorulara yant aranmas nerilmektedir (Van, 1978: 254): renciyi almaya isteklendiriyor mu, birlikte almay ieriyor mu, bamsz almalara yer vermi mi, aralar yeterli ve uygun mu, rencinin n hazrlklarn ieriyor mu, retmenin n hazrl yeterli mi, renilecekler uygulamaya dnk m, uygun bir mantksal sra izlenmi mi, etkinliklerin planlan uygun mu? Eitim Planlar Uygun renme dzenlemeleri yaplrsa herkes renebilir, bu dzenekleri hazrlama iinin bir dilimi de planlamadr. Gelecei grme olana veren pln, kaynak dalm ve kullanm konusunda gelecein ne lde grlmek istendiine ilikin seenekler sunar (Demirci, 1993: 96). 47

Plann, gelecei geni adan ama ayrntya inmeden gren biimi, eitimde, yllk plandr. Gelecekteki yaklak krk dakikalk dilimi, her dakikas ile belirleyen, ders plndr. Bu ikisi arasnda, nite plan ile, ders planlarnn birleiminden oluan gnlk plan vardr. Plan sz, gelecekteki eylemler sradizininde belirlilik ve dzenlilik anlatr. Gelecekteki her deiim kestirilemeyeceinden, plann, bu deiimleri eylemlere yanstacak esneklikte olmas gerekir. rencilerin bir n hazrl herhangi bir nedenle yapamadan snfa gelmeleri, retmenin hazrlad bir dzenein, kendisinin veya bakasnn hatas nedeniyle kullanlamaz hale gelmesi gibi nedenler, planlarn esnek hazrlanmasn gerektirir. Bu gibi durumlar iin retmen, planlara ek alma etkinlikleri de koymaldr. Planlarn esnekliinin baka bir yn, bireysel yaratclklara engel deil, destek olmasdr. Bu gereklilik retmeni "ak ulu pln" kavramna gtrr: Etkinliklerin erevesi izilmekle birlikte, bu erevenin her zaman ak bir kaps bulunmaldr. Yarana birey, me-rakl, bamsz, tetikte, sezgili, tasarlayc olur (Woods, 1990: 49). Plan bu zellikleri snrlamamal, retmen de bunlann sergilenmesine destek olmaldr. Beklenmedik durumlarn ve yaratc etkinliklerin ortaya karaca zaman kaymalar, ders srecinin daha sonraki basamaklarnda dengelenemezse daha sonraki ders veya gn planlarna yanstlabilir. rnein dersle ilgili deerlendirme ve dzeltmenin yaplaca ders diliminde, dzeltme gereksinimi yoksa, yaratc abann ald zaman, burada dengelenebilir. Yineleme yoluyla bir davrann pekitirilmesi iin ayrlan zamanda, yineleme says azaltlarak veya baz yinelemeler ev devi eklinde verilerek zaman dengesi kurulabilir. Uygun bir ortam dzeni, uygun yntem ve aralar, becerili bir retmen ile renmeye ayrlan zaman ksaltlabilir (Montero and Sieburth, 1989: 13). Eitimde bireysellik, bireysel planlamay gerekli klar. renci, bilgisayar banda gerekletirecei etkinlikleri, retmen klavuzluunda planlayabilir veya nceden hazrlanm renme paketlerinin hangi ksmlannn izlenecei, hangi paralarnn atlanabilecei, retmen-renci ibirlii ile planlanr. Grup etkinliklerinin plan da grup-retmen ibirliiyle planlanr. Snfta seviye gruplan oluturulmusa, bunlar iin ayr planlar yaplmaldr. Ders plan bir mikro ynetim rnei olmal, nelerin yaplaca yannda, bunlann nelerle nasl yaplaca da aynntsyla belirlenmeli48

dir (Cetron and Gayle, 1991: 20). ocuklar gerek dnyay, oyuncaklar, aralar, yap-bozlar, masal, hayal, oyun yoluyla kurduklar mikro dnyalarla renirler. Benzetme durumlarnn hepsi birer mikro dnyadr. Gerek dnyann ilkeleri bu yolla renilir (Senge, 1993: 338). yi bir ders plannn olmay, snfii etkinlikleri skc hale getirir, bu da rencileri dersten hatt okuldan soutup uzaklatrabilir (Farrell and others, 1988: 489). Plan yapmada u anahtar noktaya dikkat edilmesi nerilmektedir (Lemlech. 1988: 217): Sra, sreklilik, btnlk. Sra, ieriin mantksal ve tutarl bir dzen ile verilmesini anlatr. erikte ncelikler nce, bunlara gereksinim duyan paralar sonra yer almaldr. Byle yaplmazsa mantksal sre bozulur, anlama engellenir, kayg, aknlk, rknt, dersten kopma yaanr. Bunlar, dier ynetsel sorunlarn da nedeni olurlar. Bir dersin anahtar bir esinin atlanmas bile sorun olur. Sreklilik, renmenin btnlnden kaynaklanr. Her eitsel etkinlik, gemite yaplanlardan yararlanmal, onlarla tutarl olmal, gelecekte yaplacaklar gzeterek, onlara hazrlk salamaldr. Plan, nceki ve sonraki renmeler gzetilip, onlarla btnleme salanacak ekilde yaplmaldr. Plann ncesiyle ve sonrasyla balantl olmas, renmede sreklilii salar, kopukluu engeller. Btnlk, bir derste kazanlanlarn, baka derslerdeki etkinlikler de kullanlmasdr. Hayat bilgisi dersinde, salmz konusunda kazanlanlar, beden eitimi dersindeki davranlarda, giyecekler konusu ilenirken salkl giyimle ilgili olarak kullanlmaldr.Resim dersinde, deiik hastalklara yakalanm insan grntleri izilebilir. Farkl amalar iin eklemeler ve ayrntlar ierebilse de, bir ders plannn, hazrlk, uygulama, denetleme, pekitirme dilimlerinden olutuu sylenebilir (Doan, 1982: 189-194; Rosenshine and Stevens, 1986: 379; Demirci, 1993: 113120). Hazrlk, hedef ve davranlarn, ilgi ve gereksinimlerin, kaynak kitaplarn, ara-gerelerin, gezi ve gzlemlerin, srenin, ders yerinin belirlenmesi, bunlar iin, meslektalar, uzmanlar, yneticiler, deneticilerle grlmesi yoluyla, retmenin, rencilerin, destek kiilerin, ortamn hazrlanmasn ierir. Uygulama sreci, giri, kazanm ve kullanm ierir. Girite ilgi ekme, ama ve beklentileri belirleme, nemi vurgulama, yntemi aklama, gemi ve gelecek etkinliklerle ilikileri belirtme tr etkinlikler yer alr. Kazanm, ilem ve ilem basamaklarnn uygulanmas, rnekleme, zetleme, kazanmn kontrol, uygulama yerlerini belirtip 49

rnekleme tr etkinliklerden oluur. Kullanm, rencinin kazanm yaparaksyleyerek somuta ynelebilmesi, farkl durum konu ve derslerde bu kazanmdan yararlanabilmenin sergilendii trdeki etkinliklerden oluur. Uygulamann aamalarnda ve sonunda denetim yaplr: Uygulama sonular ile hedef davranlar karlatrlr, eksiklik tamam-lanr, sapma ve yanllar dzeltilir, olanak varsa gelitirilir. Son dilim denebilecek olan pekitirme, hedef davranlarn iyiletirilmesi ve alkanlk haline getirilmesi iin, bilginin yinelenmesi ve deiik durumlara uyarlanmas almalarn ierir. Bu almalarn bir ksm renciye dev olarak verilebilir. devin mutlaka evde yaplmas gerekmez, birey ve grupa okulda da yaplr. Hedef davranlarn gsterilebilmesinde arkada desteine gereksinim olduu du-rumlarda, okulda ve grupa dev daha uygundur. Kme almalarnn planlanmasnn ilk aamas, kme oluturmaya ilikindir. Kmedekilerin, alacaklar konu dilimine ilgileri, beceri dzeyleri gzetilmelidir. Hep alkan veya tembel, hep kz veya erkek, hep u veya bu sosyal ve ekonomik dzeyden renciler ayn kmeye konmamaldr. Sra, oluturulan kmelerin yapsnn ku-rulmasna gelir: Kmedeki grevler, bunlar kimlerin yapaca, kmedekilerin grev ilikileri belirlenir, sonra uygun aralar salanr. Kmelerin bakan szcs rapor yazclar hep ayn kiilerden olumamaldr. Kme planna bal olarak renciler birbirleriyle ve dier kmedekilerle iliki kurarlar. Bylece farkl zelliklerdeki rencilerin birbirlerinden yararlanp retken olarak temel becerilerinin gelitirilmesi salanabilir (Lemlech, 1988: 283; Schlechty, 1991: 41). Kme raporlar snfta sunulur, tartlr. Konu btn veya nite, beceri almalaryla sonulandrlr. Bu almalar, hedef davranlarn rencilerce sergilendii oyun, gsteri, sergi, sunu gibi etkinlikler olabilir. Bunlar velilerin izleyebilecei, bakanlka da belirtilmitir (MEB, 1989: 59). zleyen grubun zellikleri, kalabalk oluu, ilerinde deer verilen insanlarn bulunuu, renciler ve retmen iin gd oluturur. Hedef davranlarn gzlenmesinde, nceden kazanlm olan hedef davranlarn da gerektiinde gzetilmesi, retmence denetlenmelidir. nceden rendii ve gsterdii hedef davran, bir sre sonra, herhangi bir etkinlikte gerektiinde gsteremeyen renciler iin retmen dzeltme ve gelitirmeyi, o andan yararlanarak hemen gerekletirmelidir. Planlarn bir de deerlendirme stunu bulunur. Bu stun, uygulama sonunda, daha sonraki uygulamalarda gerekletirilmesinin iyi 50

olaca veya olmayaca dnlen etkinlikler iin notlar almada kul-lanlr, dzeltme ve gelitirme nerilerini ierir. Eer herhangi bir plann bu stununa birey yazlmasna gerek grlmemise, veya yazlanlar kk deiiklikler ieriyorsa, yeni rencilerin zellikleri, ilgi ve gereksinimleri iin kk dzeltmeler yetiyorsa, o plann yeni ders dnemi iin yeniden yazlmasna gerek yoktur. Deerlendirme dilimine yaplacak kk eklerle ayn plan yeniden kullanlabilir. Planlar, yazlp yneticiye imzalatlmak iin deil, snfta kullanlmak, yararlanlmak iindir. tyi bir plan, snf etkinlii tipleri arasndan, amalanna en uygun olanlar semeli, eitlendirmelidir: Srada yalnz alma, ezberleme, sunu, grupla alma, sesli-sessiz okuma, tartma, gsteri, oyun, elence, yazma... (Doyle, 1986: 398; Demirci, 1993: 29-62). Bir aratrmada, snf etkinliklerinde en ok renci katlmnn kk grup tartmalarnda (% 92), en az katilimin ise renci sunumunda (% 72) olduu grlmtr (Doyle, 1986: 401). Bir bireysel retim biimi olan sra almasnda, yaplacak iler planlanmal, ara gere salanmal, amalar aka belirtilmeli, renci gereksinimleri, yetenek dzeyleri gzetilmeli, basan ans yksek tutulmal, doru yantlar ve basan dllendirilmelidir (Montero and Sieburth, 1989:12). Planlann bir blm de ara-gerelere ilikindir. ok sayda ara gere, retmenin retim ve ynetim yeterliini dorudan etkiler, uygulama olana verir, zaman kazandnr. Bir grup aralarla uygulama yaparken, retmen dierleriyle alabilir. Aralar deneyime olanak verir, deneyimsiz renme etkili olamaz. Teknolojisi, zengin snflarda retmenin rol, snf dzeni, uygulamalar deiecektir (Fothergil, 1988: 104, 112, 163; Dwyer and others, 1991: 45). Ders aralan, basit bir tahta parasndan bilgisayara kadar her tr maddeyi ierir. renci yapm basit aralar, dier amalan gerekletirmesi yannda, renciye zgven de salar. iyi bir renme iin etkinlikler olasnca grsel hale getirilmelidir. Bilgisayarlar retim sresini ksaltr, renci merkezli, bireysel retim olana verir, grsel mikrodnyalar oluturur, bakalanna gereksinimi azaltr, rencileri, renmede daha ok sorumluluk almaya yneltir. Snfta kullanlacak her tr bilgi, bilgisayara yklenip kolayca gncelletirilebilir. Bilgisayarlar, yaratc ve zmleyici-birletirici hedef davranlarn olumasn salayabilir (O'shea and elf, 1984: l, 234: 51

Fothergil, 1988: 103, 105; Blase and Cohen, 1990: 27, 136; .Cetron and Gayle, 1991: 103). Ama bilgisayarn herey olduunu dnmek de doru deildir. zellikle toplumsal yaamn istedii sosyal beceriler, bil-gisayar karsnda deil, snf ortamnda, dier insanlarla etkileerek kazanlabilir. retmen, ders planndaki ara-gereleri nce kendisi grp incelemeli, olas glkleri gidermeye almaldr. Gzlem ve deneyleri nce kendi yapmal, sonulann beklentilere uyumu hakknda, dersten nce bilgi sahibi olmaldr. Aksi halde srprizlerle karlaabilir: n deneme yapmamsa, deneyden nce rencilere "imdi yle yapp u so-nucu alacaz" diyen retmen, o sonucu alamayp skntya debilir. Ders plannn deerlendirilmesindeki sorular yle sralanabilir: Amalar aka belli ve davran olarak yazlm m, plan srecin basamaklarn ieriyor mu, renilenlerin transferi dnlm m, denetim sreci ayrntlanm m, konunun dier blmleriyle iliki kurulmu mu, zaman-ara-kii kullanm amalara uygun mu...? (Romizowski, 1984:217). Plann dev dilimi, ya, bilgi, ilgi, olanaklar gzetilerek dzenlenmelidir. "unlar yapn, unlan getirin" demeden nce, retmen, ocuklarn o bilgi ile onlan yapp yapamayacan, istediklerini getirme olana bulup bulamayacan dnmelidir. Planlarn benzer yanlan dnda, ilgin, yeni, farkl, arpc yanlar da olmaldr. rnein soyut saylara dayal bir ilkokul matematik dersinde, toplamakarma tr ilikisel dnmeyi gelitirme amal derste, snf bir oyuncak dkknna veya kmes hayvanlar pazarna dntrlebilir. Her kmes hayvannn zerine, cinsine ve byklne gre bir fiyat etiketi konur. rencilere "cebimde yzbin lira var, bu parayla neler alabileceimi, geriye ne kadar param kalabileceini hesaplayn" denir. Hesaplamay abuk bitirenlere, geliim almas iin, ayn paraya daha ok hayvan almaya almalan sylenebilir, ipucu olarak, dk fiyatl hayvanlarn seilmesi nerilebilir. Hayat bilgisi dersinde de kmes hayvanlan konusu seilerek, btnletirme ve dier derslerle iliki kurma da salanm olur (Lem-lech. 1988: 317). 52

BLM III SINIFIN LK DZEN Grevlerin, grevlilerin, ilikilerin belirlenmesi olarak tanmlanabilecek olan rgt yapsnn kurulmas aamalan, snf ynetimine uygulandnda, retmenlik ve rencilik grevleri ile bunlarn kimlerce, nasl yerine getirileceinin ders dnemi banda byk lde belli olduu grlr. Bu belirleniin kesinlik kazanmas, grev ve grevliler arasndaki ilikilerin ortaya konmasyla olur. Snfn iliki dzeninin amac, destekleyici ilikileri, renci katlmn, morali, konu-ya ilgiyi, akademik yararll artrmaktr (Raviv and others, 1990:142). Snfta lk Gnler Snfn iliki dzeninin kurulmasna ilk gnden balanmaldr. Snf dzeni oluturmada ilk birka gn, dnmcl (kritik) zamandr. Snf dzeni, retmen ve rencinin birbirini tanmaya balad "balay" ve "deneme" dneminde kurulmaldr. Bu dnemde renciler, neleri yapp neleri yapamayacaklar konusunda retmeni denerler, daha kontroll davranr, gerek davranlarn gstermezler. retmen gelecei ilikin davran tiplemesini ve rencilerden beklentilerini ilk gnlerde kararllkla ortaya koymaldr. Bu kararllk, bask veya anti demokratiklik deildir. rencilerin kontroll davranlar deiirse, onlar yeniden kazanmak olanakszlaabilir. retmen, ilk gnlerin kontroll davranlarnn srmesi iin kararlln kullanmaldr. Ayn grnt, uzun tatillerden sonra da ortaya kar. retmen, etkili bir eitime olanak verici grnt ve ortam elde edebilmek iin, buna ola-nak verici bir iklim oluturmaldr (Grubaugh and Houston, 1990: 374-376). liki Politikalar ve Tipleri Snftaki iliki politikalarnn bir ucunda birmeklii amalayan dzenlilik bulunur. Dzenlilik, kurall olmay, bir ii yapmann bir yolu53

na alkanl, bylece renilene odaklanmay getirir. Politikalarn dier ucunda deikenlik vardr. Deikenlik, rencinin dikkatini eker, birrnekliin skclndan kurtarr, merak-ilgi uyandrr, yeni renme yollar, ilikileri verir (Gage and Berliner, 1984: 614). liki dzeni politikas, snf dzeninin tehlikede, alma alkanlklarnn henz yerlememi olduu durumlarda dzenlilie; ortamn yumuak, rencilerin bilgili ve hazr olduu durumlarda deikenlie kayabilir bir esneklikte seilmelidir. Her durumda snf etkinliklerinde hem kararllk, hem deikenlik yer almal, bunlann dengesinin deimesinde yukanda saylan durumlardaki farkllklar gzetilmelidir. Dzenlilikten ayrlma, amalardar, kaynak kullanmnda aklclktan uzaklamay; deikenlikten ayrlma, renci yaratclndan ve giriimci amalardan yararlanamamay getirir. Politika dengesi, renci zelliklerine, amalara ve konuya gre de deiir. rnein demokratik davranlarn renilebilmesi iin, deikenlik politikasnn arlkl olmas gerekir, nk demokrasi, polis devleti gibi ynetilen bir snfta renilemez (Taylor, 1993: 37). rencilerin kendilerini ynetmede zorluk ekebilecekleri durum ve dnemlerde, deikenlik daha az yer alabilir, ama bu onlann yaratclklarnn ve zgrlklerinin engellenmesi anlamnda kullanlmamaldr. liki dzeninin dzenlilik ile deikenlik ular, yumuak-sert, yaratcynlendirici dzenleniler olarak da adlandrlr (Thompson, 1993: 4203). Bir aratrmada, yumuak (deiken, yaratc) snf dzenleniindeki etkileim, rencileri birbirinden halanmaya, daha az olumsuz davranmaya gtrmtr (Duffy, 1992: 1742). Geleneksel brokratik ynetimli snfa gre, esnek ynetimli snf daha baarl olmutur (Nash, 1992: 1781). retilmek kouluyla, kendini ynetme, iine ynelme davrann ykseltmede etkili bulunmutur (Warner and [ane, 1992: 3860). En yararl iliki dzeni politikas olarak, retmen kontrolnn orta dzeyde olduu durum nerilmitir (Doyle, 1986: 418). Snftaki iliki yaps ve snfn sosyal ortam oluturulurken, deiik rgtsel rneklemeler kullanlabilir. Bunlar, grev ynelimli ve yanma ynelimli olarak gruplanabilecei gibi (Raviv and others, 1990: 145), ibirliki, yanmac, bireysel olarak da gruplanabilir (Jacobsen and others, 1985: 239). birliki renme tipindeki rgtlenilerde, retim dikkatle dzenlenip planlanmsa, renciler sonutan sorumlu tutulmusa, iyi 54

bir grup dl sistemi kurulmusa, basan olumlu etkilenmektedir (Doyle, 1986: 405; Akgz, 1992: 177, 181). renciler, bu renme gruplarnda, sorun-konu zerinde birlikte alrlar, yeterlik dzeyi ne olursa olsun, herkes etkinliklere katlr, ortak amalar dorultusunda kk gruplar halinde yardmlaarak renilir (Akgz, 1992: 3). Bir aratmada, ibirliki ve katlmc ortamda baarnn ykseldii grlmtr (Tanner and Tanner 1978: 219). ibirliki renmede renciler grubun ama ve ilerini belirlemede, deiik zmleri deerlendirmede retmen tarafndan cesaretlendirilir. Bu rgtleme biiminde, snf almalar dzensizlie kayabilir, ama rencilerin sosyal becerileri, yaratcl , karar verme gleri geliir. Aratrmalar, snfn sosyal iklimiyle renme ve zihin sal arasnda iliki olduunu gstermektedir (Lee, 1993: 4187). Grev ynelimli olan bu ibirlii gruplarnda, rencilerin birbirini desteklemesi, baar iin uygun bir ortam oluturmaktadr (Raviv and others, 1990: 142). ibirliki snf dzeni, yanmac olana gre stnlk tam, matematik baars ve zsayg zerinde etkili olmutur (Bona-parte, 1990: 1911; Akgz, 1992: 7). ibirliiyle renmenin bireysel biimi de vardr. Bunda, renciler ortak amalar iin bireysel aralarla alrlar, edimleri grup puanna katlr, birbirlerinin ilerini dzeltirler (Doyle, 1986: 405). Bu uygulama, ibirlii grubunda yelerin hepsinin etken olmasnn salanamad durumlarda, bu sorunun zm iin de kullanlabilir. rencilerden ibirlii gruplar kurmak, onlar klavuzlayp altrmak, eitli renme deneyimleri salar, beceriler kazandrr, zayf-gl yanlarn gsterir (Carrol and others, 1991: 100). Yarmac renme tipindeki rgtleni, bireysel baar ve yetkin-lii vurgular, dier rencilerle karlatrc bir deerlendirme sistemi kullanr, ibirliki renmede, deerlendirme lt amalar iken, yanmacda bu dier rencilere ynelir (Doyle, 1986: 239). Temel eitim retmen ve rencileri, yarmac snf ortamnn olumsuz bir evre olduunu belirtmilerdir, lise rencileri ise, orta dzeydeki bir yarma ortamn uygun ve baarya olumlu etkili olarak nitelemilerdir (Raviv and others, 1990: 153). Yarma, gvensizlik yaratr, oysa insann bakalarna, zellikle de arkadalarna gvenme gereksinimi vardr. Yarmac ortam ou zaman ancak st yetenek dzeyindeki birka renciyi gdler, bu yar kazanamayacan gren ounluk yartan ve snf etkinliklerinden kopar. Bu ortamda, birinin kazanmas dierlerinin yitirmesine baldr. Birey, enerjisinin bir ksmn bakalarnn baarszl iin ayrabilir (Akgz, 1992: 4). 55

Yarmac dzende, "bu ii kimler en nce yapacak" sz yerine, "u srede, bu iin u kadarn yapanlar u dl alacak, yapmaya almayanlar ise u grevlerle karlaacak" demek, bu dzenin olumsuzluklarn azaltabilir. dl olarak, snf dzeyi ve yaa da bal ola-rak, oyun, mzik, video gibi istedii bir etkinlie izin ve olanak verme, ek bo zaman tanma gibi seenekler; grev olarak, snfii oyunlarda yalnzca izleyici olmak, yanmalara kanlamamak, haftalk dllerin bir ksmndan yararlanamamak tr dzenlemeler dnlebilir (Cangelosi, 1988: 22). retmen, amalann, rencilerin, konunun zelliklerine gre, ibirliki ve yarmac rgtlenilerin yararlann kullanabilmelidir. rnein, sosyal becerileri hedefleyen amalarda ibirliki, bireysel giriimi esas alan hedeflerde, yaratclk ve kkrtcla gereksinim duyulan amalarda, yanmac rgtlenie geebilmelidir. Bu rgtleniler, renci katlmnda, bamszlnda, ilikilerinde farkllk yaratr (Le Cureux, 1991: 1595). retmen, snf yapsn ve ynetim sistemini rencilerin aka anlamasn salamaldr. Bu yaplmazsa, uygulamalar rencilere skc gelebilir, baarszlkla sonulanabilir. Bu durumlar da snf sorunlarnn kaynan oluturur. Snf ynetiminde iki nemli zellikten biri, yer, zaman, kaynak, insan ve etkinliklerin, tutarl, uyuum iinde olmas; ikincisi, rencilerce benimsenmi olmasdr (Pollard, 1990: 55). Tanma Snfta retmen-renci etkileiminin iki yn, rencinin niyetini anlamak ve yorumlamak ile, onun retmenin niyetinden emin olmasn salamaktr(Mcauley, 1990: 89). Bylece retmen ve renci birbirlerine ynelik davranlarn, sonular hakknda yanlgya dmeden planlayabilir. Bu karlkl etkileimin ilk basama tanmadr. Gven ve iyi iliki iin ilk karlama nemlidir (Buckwald, 1985: 14). retmen ve renciler, snftakiler hakknda gzlemle edinecekleri bilgiye muhtatr. lk karlamadaki giyimin, grnn etkisi, rencilerle bir yaknlk kurulduktan sonra azalabilir (Grubaugh and Houston, 1990: 378). Her rencinin, tannma anslarna gereksinimi vardr. retmen, ilk gnden balayarak bu anslar yaratmaldr (Pauly, 1991: 67; Cangelosi, 1988: 43). retmen kendini rencilerine doal bir anlatm ve ses tonu ile tantmaldr. renciler de kendilerini 56

sra ile snftakilere tantabilir. Bu tanma, ikierli gruplar halinde, iki kiinin tanmas biimine de dntrlebilir. lk gnk tanma, bireylerin birbirleriyle ilgili ereve bilgiler edinmelerini salamaldr. Ad soyad, numaras, anne ve babas-kardeleri hakknda ksa bilgiler, alkanlklar, sevip sevmedii durum ve davranlar, okul ve derslerle ilgili dnceleri, bu erevenin gzeneklerini oluturabilir. renci dilerse bu bilgilerin ayrntsna inebilmeli, istemezse zorlanmamaldr. rencinin girmek istemedii tanma alanlar retmence not edilip, okul kaytlarndan veya zel grmelerde velilerden renilebilir. Tanma, daha fazla kiisel iliki-ye yol aarak, ibirlii ortam yaratr, iklimi olumlulatrr, istenmeyen davranlar nler, grup havas oluturur (Lemlech, 1988: 39). Arkadalarnn ounun kendisinden fazla fark olmadn grmesi renciyi yreklendirir. Elbette renciler arasnda farklar ve benzerlikler olacaktr. Bunun yararlar da vardr. Deiik deneyim ve kltrlerden gelen rencilerden olumu snflardaki kk-byk snf tartmalar, diyaloglar, duygu ve tepkilerin eitlilii, yaam biimini zenginletirir, btnletirme yoluyla deiimi kolaylatrr, renme kolaylklar salar (Chesler and Zuniga, 1991: 180). Snf ii etkileim, renmeyi renci iin nemli yapar (Mandle, 1990: 40). Snfa ilk girite renciler evrelerini inceler, yarglar, ilk izlenimleri zihinlerine yerletirirler. retmen ilk gnlerde rencilerin okulu, snf, retmeni, arkadalan hakkndaki ak-gizli sorunlarna, uygun bir snf, politika, kural dzeni ile karlk vermelidir (Grubaugh and Ho-uston, 1990: 378). retmenin renciye ismiyle seslenebilmesi, renciye verdii deeri gsterdiinden, ilk gnlerde renci fotorafla ndan da yararlanarak, retmen, rencilerin isimlerini renmeye almal, ilk gn hi olmazsa birka kiiye ismiyle seslenebilmelidir. Snf liderleriyle iliki kurma, snf ynlendirmenin yollarndan biridir. Snfta, zeki, atletik, komik, sevilen, rencilerce benimsenen kiiler, lider rol oynarlar. Uygun eylem ve ortam iin retmen bunlan tanmal, uyumlu ilikiler yoluyla etkileyebilmelidir. Snfn gelecekteki eylem yapsnn bilinmesi, ynlendirilmesi, iindekilerin iyi tannmas ile olasdr. retmenin bir tek renciyle bile kt ilikisi, snfn tmn etkileyebilir. retmenin rencilerle iyi ve uyumlu iliki kurmas, onlarn denetimine girmesi anlamna gelmez. Bunun anlam, onlar tanma, ge57

reksinimlerini bilip karlanmasna yardmc olma, gdleme, dl ve vg, kolaylatrma, destekleme, deer verme, sorumluluk verme, yararl biri olduunu hissettirme, szn ilgiyle dinleme, bilgilendirme, ilgi alanlarna yneltme, ciddi ve kararl davranma, gvenilir olma, ka-rarlara katlma olana verme ynl etkinlikler olarak grlmelidir. Ciddi olmak ask suratl olmak deildir. Tam tersine, gerektiinde ve sk sk glen, esprili olan, ama iini zamannda ve iyi yapan, verdii sz tutan, szne gvenilen, davranlar kararl olan insan ciddidir. Her insann bakalanndan farkl yanlan vardr. retmen, ilk gnlerdeki tanmay daha sonra gelitirmeli, rencinin aile durumu, yeterlikleri, evde konuulan dil, renme glkleri, sal, yetersizlik-leri, ilgileri gereksinimleri, ekonomik ve sosyal evresi, huyu... hakknda bilgi sahibi olmaldr (Hendrikz, 1986: 108). Bu konuda retmenin tu-taca gzlem listeleri yararl olacaktr (Hull, 1990: 77, 78). Snf Kurallar rencilerle tanma, beklentilerin iletiimi, arkadaa ama ie ynelik ortam, rencileri bo brakmamak, snftaki ilk gnlerin nemli eylemleri olarak grlr (Lemlech, 1988: 39). Beklentilerin iletiimi ile arkadaa ama ie ynelik ortam, snftaki davran kurallarnn belirlenmesi ve uygulanmas sreleri ile gerekleebilir (Gage and Berliner, 1984: 626). rencileri bo brakmama, bo kalrlarsa zaman yitirecekleri ve istenmeyen davranlara ynelecekleri dncesiyle, iyi bir zaman planlamasna ve bo zaman etkinliklerine gerek gsterir. Kurallar, nceden verilmi hazr kararlardr. Deneyimlere dayanarak, gelecekteki belirli durumlarda nelerin nasl yaplmasnn iyi olacan, nelerin beklendiini, uyulmadnda nelerin olacan aklayarak, yneticinin iini kolaylatrr (Raviv and others, 1990: 145). Kendisinden nelerin beklendiini, neleri yapmasnn istenmediini, bunlann sonularn nceden bilen renci, davranlarn dzenlemeye ynelecektir (Cangelosi, 1988: 26). Snftaki ilikilerin karmakl, onlan, kural koyarak dzene sokmay gerekli klar (Brop-hy, 1988: 4). Kurallar herkes iin olduundan, yanszl salar, kiisel isteklerle ilgili sapmalara hayr deme olana verir. Bireysel stnle gerek kalmadan, yneticinin yetkisinin benimsenmesini kolaylanr, astlann, eziklik duymadan emirleri kabul etmesini olas klar. dl ve 58

cezay kiisellikten karr, kabul edilebilir hale koyar. nsanlar greve yneltir, deerlendirme lt olurlar. Kurallar, snfta retmenin karar gereksinimini, rencinin ynlendirme aramasn azaltrlar. Bu yararlar, her tr toplu yaamda kurallar konmasn ve titizlikle uygulanmasn gerekli klar. yi vatanda, deitirilinceye kadar kurallara uyan, bakalarnn uymasn da izleyendir. Hereyin arsnn zararl olduu sz, kurallar iin de geerlidir. Kurallarn an katlkla izlenmesi, tekdzelik, can sknts, hatta hakszlk yaratr, deiik durumlarda gsterilmesi gereken esneklii nler, ilikileri mekanikletirir, morali drp rgt iklimini bozabilir. Kan kuralclk, amalarla aralann yer deitirmesine neden olur: Kurallar ara olmaktan kar, kurala uymak ama olur. Bu, yaamak iin yemenin, yemek iin yaamaya dnmesine benzetilebilir. Kurallar, beklenen davrann en alt dzeyini belirttiinden, kiilerde kaytszlk, aba dkl yaratabilir, birey, kuraln belirttiinden fazlasn, iyisini yapmaktan kanabilir. Kurala uyulmas yeterli saylnca, rgtn dzeltme ve gelime yetenei zayflar. Kurallarn ok olmas da beklentileri oaltp davranlar snrlayarak gerilim yaratr, bu da gerilime kar yeni kurallan gerektirerek ksr bir dngye gtrr (Aydn, 1988: 53). Yararlarn oaltp zararlann azaltabilmek iin, kurallar, ok ynl ve iyi dnlerek, bakalarnn grleri alnarak grupa konmal, az sayda olmaldr. Az sayda olmasnn yararlanndan ikisi de, hatrlanmasnn kolay olmas ve nemli grlmesidir. ok seyrek de olsa, nedeni belirtilerek, gerekli hallerde kurallar esnetilebilmelidir. Var olan kurallara zenle uyulmal, ama yararl olmaktan ktklarnda veya daha yararls bulunduunda deitirilmelidir. Kurallarn olumsuz yanlann hafifletmek iin, izin veri-len davranlar listelenebilir, kurallarn anlatm olumsuz ve emir eklinden kurtarlabilir: "izin almadan konumayn" yerine, "izin alarak konuabilirsiniz" denebilir. Kurallar, amalara gidii kolaylatrmak, grevd davran azaltp grevle ilgili olan oaltmal, renme ortam ve evresinin rahatn-gvenliini salamal, komu snfn ve yakn kiilerin rahatsz edilmesini nlemeli, amaca uygun davranlarn lnlerini (standart) belirtmelidir. Bu amalara hizmet etmeyen kurallar gereksizdir. Gereksiz bir kural, dier kurallarn da gereksiz olabileceini dndrr, kurallara kar klmasna neden olur, bu tr bir kurala gre ceza alan 59

renci, ders ve okuldan souyabilir, zamann kural deitirmeye ayrabilir (Nathan, 1983: 81-92; Cangelosi, 1988:112-119;Harris, 1991:158). Snf, gnn nemli bir blmn birlikte geiren insanlar barndrr. Her tr birlikte yaamn amalarna ulamas, bu yaam srecinin dzenli olmasna baldr. Dzeni salamann yolu, eylemlerin kurallara balanmasdr. Snftaki ilk gnlerde snf kurallar rencilerin nerilerini alarak retmence veya retmen liderliinde rencilerce belirlenmelidir (Brophy and Good, 1986: 360). Kurallar daha sonra belirlenirse, kurald davrana ahan rencilerin kuralla-ra uymas gleir. Snf kurallar beklentileri iletmeli, okulun politikalarna uygun ve yazl olmal, kurallarn mant aklanmaldr (Jacobsen and others, 1985: 235; Cangelosi, 1988: 119). Birlikte yaanan yerlerde zgrlk ve dzen birlikte, dengeli kullanlmaldr. Aksi halde zgrlk bazan yerini babolua brakr, bakalanna zarar verir. renciler de dzensizlii sevmez, baskc olmayan, yaamn doasndan gelen bir dzen ister (Boling, 1985: 95, 102). Bu dzen kurallar araclyla, herkesin yanln kabul edecei bir ortam salamaldr (Nathan, 1983: 92). Snfta rencinin ilevsel davran iin gerekli sre ve beklenti-er belirlenmeli, kurallar buna uygun olarak konmaldr. Okula geli zamanndan snfa giri dzenine, kitap-defter getirmekten arka-dalaryla ilikilerine kadar, eitli etkinlikler iin belirlenecek ilevsel davranlar, kurala dntrlr (Grubaugh and Houston, 1990: 376). Kurallar belirlendikten sonra, rencilere retilmeli, rnek almalar yaptrlmaldr. Okulun ald ilk haftada snf kural ve sreleri, programn bir paras olarak retilmeli, dntler deerlendirilip dzeltilmelidir (Harris, 1991: 157). Kurallara uyum, snfn yelerinin hepsince izlenmelidir (Raviv and others, 1990: 145). Bylece, snftakilerin birbirini denetimi yoluyla renciler toplumda gelecekteki rollerine de hazrlanm olurlar. Kurallarn denetimine ilikin retmen ilgisi, her alan kapsamaldr. rnein retmenin, rencinin kalemiyle bile ilgilenmesi, onun retmenle ilgili alglar oluturmasna yol aar. renciler, ilk dzensizlik izlenimini aldklarnda bakalarn da ararlar, ama retmenin snf dzenini salamada kararlln anlarlarsa, yanl davranlar azalr (Doyle, 1986: 413). Kurallar bilmesi, rencinin kendine gveni, morali, baars zerinde etkili olmaktadr (Wandl, 1990, 488, 492, 493) kurallara uyum 60

alkanlk haline geldike, st snflarda retmenin ii azalabilir. zel durumlarda kurallarn nasl uygulanacan belirledii iin, retmenin, hakem olarak gc artar. Okul ncesi deneyimleri, snf ge-reklerinin neler olduunu iermeyen rencilerin, dk kltr dzeyinden gelenlerin snf kurallarna uymalar zaman alabilir, sorun oluturabilir. Kurallarn yazl olmasn savunanlar kadar, informal olmasn savunanlar da vardr (Doyle, 1986: 413). Bu konuda alkanlk ve uyum salanana kadar, alt snflarda yazl, st snflarda yazsz kurallar kullanmann yararl olduu sylenebilir. Aadakiler, snf kurallarna rnek olarak sylenebilir (Smith, 1990: 60): Herkesle kibar konualm, barmayalm, konuanlan dikkatle dinleyelim, yiyeceklerimizi beslenme kesinde yiyebiliriz, sorulanlara sz isteyerek yant verebiliriz, almasn bitirmi arkadalarmzla konuabiliriz... Snf kurallar, snftakilerin ve okulun karlkl beklentilerinin gereklemesini salayacak dzeni kurmaldr. Okulun, onun st kurumu olarak da devletin beklentileri, eitimin amalan olarak yasal metinlerde yazldr. Snf kurallarna ilikin retmen ve renci beklentilerinin uygun olup olmadklarnn lt bu amalardr. Amalara uygun beklentilerin, snfta, uzlama ile snf kurallarna dntrlmesi gerekir. rencilere, istek ve beklentilerini eitsel amalan bilerek, bakalarnn istek ve beklenti hakkn gzeterek, bakalarndan alnan dntlerle deitirebilmeyi retmek gerekir. Eyleminin etkisiz kaldn, amalarna ulatrmada geersiz kaldn gren kii, onu deitirmek isteyecektir. Arkadalannca kabul edilmek isteyen renci, onlann istek ve beklentilerini tahmin ederek, davrann deitirebilir. retmenlerince dllendirilmek isteyen renci, davrann onunkine yaknlatnr. ekingen rencilerin gvenini kazanmak isteyen retmen de byle davranabilir. Kurallara ilikin davrann deitirilmesi srecinde, engelleme yerine, rencinin mantna seslenme yolu seilmelidir. nk engellenme, hrnlk, direnme, olumsuz davran yaratr. Beklentileri anlat eklimiz, grnmz, ses tonumuz, yz ifademiz, olumluluk ve iyi niyet yanstmaldr. Kullanlan dilin ynelimi iin, "iyi syleyin, iyi olsunlar, olumlu konuun, olumlu olsunlar" deyii kullanlabilir (Hull, 1990: 24, 25; Pauly, 1991: 61-64). 61

Snf inde retmen retmen, snfn iliki dzeninin kurulmas ve dzeltilip gelitirilmesinde yol gsterici bir liderdir, snf ikliminin yaratcsdr (Brophy and Good, 1986: 329). Ama snf iklimi de onun davranlar zerinde etkilidir (Melvin, 1993: 3163). retmen, retim durumlarnn hem hazrlaycs, hem bir parasdr (Ertrk, 1979: 104). O, snftaki yaamn her esini ve ann eitsel amalar ynnde planl biimde kullanabilmeli, snf bir tiyatro, retmen de ynetmen olmaldr (Homan, 1985: 76). Davran Ortam Oluturma Snfn davran ortam, gevekten katya, eitli grnlerde olabilir. Program konu merkezli, retmen davran yetkeci, karar ve kurallar retmence konuulmusa, snf kat yaplanmtr. Program renci merkezli, retmen davran demokratik, kural ve kararlar birlikte oluturulmusa, snf gevek yaplanmtr. Bu zelliklerin deimesi, bu ikisi arasndaki dier yaplanma biimlerini oluturur. Snfn, retmenin, rencilerin, konunun zellikleri deitike, yaplan deitirilebilecei gibi, eitsel amalardan uzaklamamak kouluyla, gevek snf yapsnn yelenmesi nerilir. rnein, program renci merkezli olmal ama, bunun anlam, eitsel amalara ulaabilmek iin pra olarak, rencinin ilgi ve gereksinimlerine dnk bir programn seilmesi olmaldr. Kural ve kararlar rencilerle birlikte belirlenmeli ama, konunun amalarndan, eitimin genel amalanna kadar, amalar dizinine uygun olmayanlarn alnmamas, retmence nedenleri belirtilip aklanarak salanmaldr. Davransal ortam, retmen ve rencilerin ortak abalan ile oluur. Snfta retmenin Yeri retmenin snfn ne zaman neresinde bulunaca, amalanna ve yapt etkinliin trne gre deiir. Zamannn ounu masasnda geiren retmen, olumsuz davranlarla daha ok karlar (Grubaugh and Houston, 1990: 377). retmen, yerini belirlemede, snfn tmn grebilmeyi, renci davranlar ve retim etkinliklerine grelii, ilkeler olarak almaldr. Snfn tmn grebilmek iin, aralar, rnein tahtay kullanrken bile rencilere arkasn dnmemeye almaldr (Cangelosi, 62

1988: 71). Aralar nceden hazrlamak, tahtaya yazlacaklar nceden veya yan dnerek yazmak, yzyze dnerek kullanlabilecek aralar semek veya aralar bu ekilde yerletirmek, seenekler olarak dnlebilir. Bunlarn amac, retmenin, snfta olup bitenlerin srekli olarak farknda olabilmesidir. retmen bir renci veya bir grupla ilgilenirken, dierlerini gzden karmamaldr (Jacobsen and others, 1985: 235). retmenin rencilerle yzyze olmad durumlarda, onlann davranlar grlemez, ne yaptklar bilinemez, onlardan, szel olmayan dntler alnamaz, istenmeyen davranlarnn farkna varlmas, engellenmesi gleir, retmenin szel olmayan dntlerinin rencilerin hepsine iletilmesi olanakszlar. letiime davet eden gz temas, ancak yzyze olmakla salanr. Yzyze olmak ilgi ve scaklk gsterir, el-kol-yz hareketleri, anlatm glendirir (Barker, 1982: 105). retmenin snfta dolamas amasz olmamaldr. Aralann olduu yerlere ulamak, renci almalarn izlemek, rencinin ilgisini, dikkatini ekmek, istenmeyen davranlar yapanlar uyarabilmek, yer deitirmenin amalar arasnda saylabilir (Gage and Berliner, 1984: 626; Harris, 1991: 160). retmenin rnek Olmas Eitsel amalara ulamann aralarndan biri de grgdr. renci, bilginin somut yansmas olan grntler yoluyla, davrann rneklerini izleyerek, davran kazanma ve deitirmeyi kolaylatrabilir. rencinin gstermesi gereken davranlar konusunda ona en yakn rnek grnt, retmenden gelmelidir. retmenin kiisel ynelimi, renci yneliminin nemli bir deikeni olarak belirlenmitir (Thompson 1993: 4203). retmen, her davran ile renciye model olmaldr, ilk renim yllarndan balayarak ocuklar, giyiminden yryne, konumasna kadar her davrannda retmeni rnek almaya yatkndrlar. Bu, retmen iin, srekli zen gerektiren yorucu bir durum olsa bile, renci davrann deitirmenin etkili bir yolu olarak, srekli kullanlmaldr. retmenin kendini iine vermesi de, rencinin onu bu zelliiyle model almas sonucunu dourabilecektir (Woods, 1990: 11). retmenin derse ball ve ilgisi, rencinin de bu ynl davrann destekler (Skinner and others, 1990: 31). 63 SINIF YNETM F. 5

rencinin retmenini rnek almaya yatkn oluu, retmenin bu konuda daha da dikkatli olmasn gerektirir. Bu dikkat, retmenin syledikleriyle yaptklarnn uyumlu olmasna da ynelmelidir: Hem sigara imemesini istemek, hem de renciyi grerek sigara imek, renciyi artr, istenen davrantan uzaklatrabilir. retmenin rnek davranlar, rencilerin rendiklerini pekitirmelerine de yardmc olur. renciye burnunu mendille silmesini syleyen retmen, bunu kendi de yaparak, rencinin bu davran pekitirmesine destek vermi olur. rencilerin tiyatro izlemesini isteyen retmen, onlarla birlikte tiyatroya giderek; rencinin kitap okumasn isteyen retmen, kendisi de okuyup, rendiklerini rencilerine aktararak; rencinin hatasn kabul edip dzeltmesini isteyen retmen, kendisininkini renci karsnda kabul edip dzelterek; rencinin sz kesmeden dinlemesini isteyen retmen, bakasnn szn kesmeden dinleyerek, olumlu rnekler vermelidir. Bir aratrmada, iten denetimli rencilerin, dtan denetimlilere gre retmenden daha ok etkilendikleri grlmtr (Magnusson and Perry, 1989: 369). Dier zellikleri kadar olmasa bile, retmenin grnnn renciler zerinde etkili olduu sylenebilir. yi giyim, rencileri daha sk ve uzun almaya itebilmektedir (Grubaugh and Houston, 1990: 377). Elbette iyi giyim, ortama ve yaplacak etkinliklere gre farkllar. Kirli, bakmsz, zensiz bir giyim, renciyi gdleyemez. retmenin model olmas, davranta olduu kadar grnte de nemli grlmektedir. nsanlar hakknda ilk yargmz, d grnlerinden de kaynaklanr. Soukkanl ve sabrl olmak, retmen davrannn vazgeilmez yanlarndandr (Wood, 1990: 2). Davran deitirme-oluturma olan eitim, ksa srede gerekleemez. Davrann kalc olmas, yeterli sre ve sayda yinelenmesine de bal olduundan, sabr da gerektirir. retmen hibir durumda fkelenmemeye almal, olumsuz duygularn bastrabilmelidir. Yoksa, bu duygular dierlerini de etkiler (Clark and Peterson, 1986: 289). rencilerin byle durumlarda duygu ve heyecanlarn gstermeleri de gizlemeleri de sorun yaratr: Gstermeleri, karmaaya ve duygusal boalmn mant yok etmesine, gstermemeleri ise gerilime yol aar. fke, vcut diliyle de anlatlsa, snf ortamn bozar, renciler bu sinyalleri abuk alrlar (Smith, 1990:59). nsan davrann olumsuz etkileyen bir zellik de an kaygdr (Sinclair, 1987: 251). An kayg insan beceriksizletirir, sinirli ve huy64

sz yapar. Kayg, bu olumsuz belirtilerin gzlenemeyecei bir dzeyde olmal, bu dzey fazla dk de olmamaldr. An kaygszlk insan saygsz yapar. Karlkl gvenin salanmas, davranlarda aklk salar, gvensizliin yaratt "acaba" kaygsn nleyerek zaman kazandrr, renci katlmn artrr, retmeni daha rahat davranmaya yneltir. Mesleksel davranlar gveni artrr. Gven artna olan tutarl davran, rnek olma yannda, rencinin snf kurallarna uyumunu da artrr (Smith, 1990: 59). rencinin kendine gveni baansn etkiler. retmen, her rencinin baarl olabilmesi iin uygun koul yaratmal, baarabileceini sylemeli, giriim zgrl vermeli, yakn ve destekleyici davranmal, izlemeli, baan-gven-baar ilikisi kurmaldr (Barker, 1982: 160). evresiyle ilgili, duygulu, dnceli, yarglayc tip retmenler, baarl rencilerce etkili bulunmutur (Chiang, 1991: 2001). retmenin deneyimi ve yeterlikleri, renci baansn artrmaktadr (Barrow, 1990: 312; Kwari, 1990: 1875). retmenin inan ve davranlarn sosyo ekonomik stats etkiler (Pennamon, 1993: 3071; Underhill, 1993: 3077). Bu stat, eitimin amalarnn gerektirdii dzeye karlmal, retmen de kendini yetitirme abalaryla buna hizmet etmelidir. Snfta bazan lider, bazan ye olma, ciddi ve kararl ama ocuun geliimine ve duruma gre esnek olma, olumsuzdan ok olumlu beklentileri vurgulama, glmece duygusu gelimi olup bunu yerinde kullanma, adil ve tutarl olma, retmende bulunmas beklenen dier davran eitlemelerine rnek olarak verilebilir. retmen, snftaki renci davranlarndan sonular karabilmelidir. Enerjisi fazla renciler, fiziksel aba da gerektiren etkinliklere yneltilebilir. Duyarl yksek renciler, snfta daha az etken olmaktadrlar (Barker, 1982: 139). retmen bunlara kar daha duyarl davranmal, duyarlklarn sergileyecekleri, sanatsal ve sosyal alanlara ynlendirmelidir. Snfta G likisi Snftaki renciler ve retmen, en az bir ders dnemi birlikte olacaklarn dnerek, snf ortamn olumlulatrmada ibirlii yap65

maldr. Snf dndaki yaamda, istediimiz zaman bir ilikiyi sona erdirip oradan ayrlabiliriz, ama snftaki srekli birliktelik buna izin vermez. En yaramaz renciyle, en istenmeyen retmenle birlikte olma durumu, ilikilerde dikkati, zeni, sabin, hogry zr dilemeyi, ban iinde birlikte yaamay gerektirir. retmen, yasal konumundan kaynaklanan gcn kullanrken, iliki kopana davranlardan kanmaldr (Pauly, 1991: 47, 54). retmen, snfta rencilerin de gl olduunu unutmamaldr. retmenin yardmna gereksinimi olan renciler bile, bunun zamanna ve ekline kendileri karar verirler. Onlarn bu kararlarn, bu konu ile ilgili nceki yaantlar etkiler. Edilgen renciler bile, snf etkinliklerine katlmayarak dierlerini etkiler. Bunlar, snftaki baannn, rencilerin istek ve ibirliine bal olduunu gsterir (Pauly, 1991: 51, 54, 60). retmen gcn, rencilerle ak, iten, drst, yanlabileceini kabul eden, iyi ilikiler kurarak, snfn havasn sosyal adan iyi yaplandrarak kullanmaldr (Clark and Peterson, 1986: 290). Yetkeci ve savunmaa olmadan, rencileri ilgiyle dinlemeli, kazanan-yitiren atmasna girmemeli, rencilere kar saygl olmal, bazen lider, bazen ye rol oynamaldr (MEB, 1989: 61; facobsen and others, 1985: 234;' Clark and Peterson, 1986: 289). Demokratik Ortam retmenin g durumuyla ilgili zellikler, onu, snfta gc paylamaya, demokratik bir ortam oluturmaya gtrr. Demokrasi, grubun kendisince ynetilmesidir. Grubu ynetecek olanlar seip serbest brakmay deil, seilenlerin kararlarn grubun etkilemesini de ierir. Demokrasilerde ynetilenler, ynetimin kararlann nceden haber alabilir, tartr, gr ve isteklerini ynetenlere iletir, bunlar ynetilenlerce gzetilir. Demokrasi, ounluun aznl ynetmesi deildir. Yalnzca say okluuna dayal bir ynetim, ounluun aznla hkmetmesi olur, demokrasi olmaz. stelik snfta retmen ounluk da deildir. Demokrasi, aznlkta kalanlarn grlerinin dinlendii, haklarnn gzetildii, niteliin sayya feda edilmedii, tartma-uzlamaanlama-inandrma yntemlerinin kullanld bir ynetim biimidir, snfta da byle ilemelidir. retmen bylece, rencileri, kendi davranlarn dnmeye yarglamaya da yneltmelidir (Cangelosi, 1988: 43). 66

renciler, yasal metinlerin erevesi dna klmamas kouluyla, kendilerini ynetme frsat bulmaldr. retmen, rencileri etkilemek iin, informal akran g yapsn kullanmaldr. Bu, yetki ve sorumluluklarn rencilerle paylalmas ile olur. Snftaki demokratik g dengesi, snf olaylarna bir kiinin egemen olmasn engeller (Pauly, 1991: 65). Snf etkinliklerinden, kendilerinin ve bakalarnn davranlarndan sorumlu olan renciler, daha dikkatli davranacaklardr (Clark and Patarson, 1986: 289; Akgz, 1992: 129, 132). Evde, okulda, snfta, demokratik bir ortamda yaamam rencilerin, yetikin olduklarnda demokratik davranmalar ok gtr. Demokratik bir snf ortamnda retmen, ne yetkeci, ne de serbest braka olmamaldr. renci, snf kurallarnn belirlenmesinde sz hakkna sahip olmal, dl veya ceza nedeniyle deil, iini yapmann gerek yararlarn bilerek ve bunun srelerine katlarak iine gdlenmelidir (Cangelosi, 1988: 28). Demokratik bir lider olarak retmen, rencilerin grlerini alr, yaplacak iler konusunda onlarla uzlar, alma dzenlerini seme hakk tanr. Bir aratrmada, demokratik davranlan gruptaki rendiler, arkadalanna kar olumlu tutum gelitirmi, ilerinden zevk almlar, grubun baans az da olsa artmtr. Yetkeci davramlan grubun baars daha yksek olmu, ama rencilerin gerilimi artm, gruba ve retmene olumsuz tutum taknmlardr. Serbest braklan grup aratrmadaki en etkisiz ve baansz grup olmutur (Jacobsen and others, 1985: 239). Snfta letiim Snf, renciler ve retmenlerin, eitsel amalara ulaabilmek iin, kendilerinde var olan ve eitli iletiim aralaryla saladklar bilgi ve yaantlar, uygun bir dzenlenile paylatktar ortamdr. Bu paylam, iletiimle olur. rencilerin hazr bulunuluk dzeylerinin, ilgi ve gereksinimlerinin, yeterliklerinin, olanaklarnn retmence; eitsel amalann, aralarn, dzenleniin retmen klavuzluunda birlikte belirlenmesi, iletiimle olur. iletiim, bu haber ve bilgilerin ok ynl akmdr: retmenden rencilere, rencilerden birbirlerine, rencilerden retmene, evreden hepsine. Tek ynl iletim skcdr, dntn yararlarndan uzaktr. rencileri dinleyen retmen, onlara neleri ne zaman 67

syleyecei konusunda da ipular karr. rencilerden alnacak dnt, retmenin uygun eylemleri semesini, amalara ulamasn kolaylatrr, edimini artrr, abalarn istenir ve yararl yapar (Baba and Ace, 1989:511). iletiimde dilini iyi kullanamayan retmenin, renci baarsna katk dzeyi der. renci retmenin ne dediini aka ve kolayca anlayabilmelidir. Bu, retmenin ksa cmlelerle, amala tam binien, renci dzeyine uygun konumasn gerektirir. Snftaki herkes, retmenin konumasndan ayn anlam karabilmelidir. Yanl anlayan yanl, eksik anlayan eksik davranr. Dil kullanmann baka bir boyutu seslendirmedir, yi bir konumac, syledii tmcenin her szcn, szcklerin her harfini, szck ve harfleri yutmadan, ses olarak karmaldr. Bu ses, rencileri rahatsz edecek kadar yksek, en uzak kedeki rencinin duyup anlayamayaca kadar alak olmamaldr. Yutkunma, ksrme, geici ses taklmalar durumunda retmen szn yinelemeli, rencilere arkasn dnmeden konumaldr. rencilerin de konuurken snfa yzlerini dnmeleri, iitme ve anlamay kolaylatrr. Aksi durumlarda renci anlamadn, iitemediini sylemeye de ekiniyorsa, konuma amaana tam ulaamayacak, retmen "syledim, anlald" yanlgsna debilecektir. retmen yarglayc deil, betimleyici dil kullanmaldr. Betimleyici dil durumun anlalmasna yardma olur, yarglayc dil ise durumla ilgili olumsuz yarglar bildirir. rnein, derste yanndakiyle konuan rencilere, "siz konuurken, ne syleyeceimi aryorum" demek betimleyici; "retmen konuurken kt renciler dinlemez" demek ise yarglayc konumadr (Cangelosi, 1988: 83). letiim yalnzca szle deil, ok daha etkileyici olabilen ksa srede sonu getiren, gz temas, elkol-yz hareketleri (glmseme-bala onamaonamama, gz krpma...) yry biimi, renciye yaklama, dokunma ekilleriyle de kurulmaldr. Herkesle gz ilikisinin kurulmas, beklentilerin anlatmnda gizli ve en hzl eylemdir (Hull, 1990: 25). letiim ynetimi, rencilerin, alay edilmeden, utanp sklmadan, zarara uramadan, snf etkinliklerine gnlden katlmalarn salamaldr. letiimde, hem neyin, hem de nasl sylendii nemlidir. Sylenenler karlkl sayg belirtmeli, zc, kna, aalayc olmamaldr. renciye verilen nem ve deer, sylenenlere de yansmaldr. 68

renciler, retmenlerince tembel ve dzensiz olarak nitelendirilmeyi istemezler (Hull, 1990: 24). letiimlerinin engellenmesi de zellikle ekingen, alngan rencileri, yeni iletiim giriimlerinden alkoyar. retmen, iletiim iin renciyi cesaretlendirmeli, sylediklerinin yanl yanlann deil, doru yanlann belirtmeli, yanllarnn doru ile yer deitirmesi iin renciye yardm etmelidir. Zaman Ynetimi Snfta zamann tm, eitsel amalara ynelik etkinlikler iin kullanlmaldr. Bunu salamann bir yolu, snf srelerinin dikkatle planlanmas, zamana balanmasdr. rnein, renciler laboratuvarda ve uygulama alanlarnda kendilerine sra gelmesi iin bekliyorlarsa, snf kk gruplara aynlarak ve i dilimleri bu gruplara farkl zamanlarda verilerek bu zaman yitimi nlenebilir. retmen, zaman yitirici ynetsel ilerle de snfta fazla uramamaldr. Yoklama yapmak iin herkesin adn okumak gerekmez, olan-olmas gereken renci saylarna baklarak, rencileri tanyor olmann da yardmyla, kimlerin gelmedii hemen bulunabilir. Ynetsel duyurular da fazla zaman almamaldr. Kullanm birbiriyle ilgili aralar yanyana konarak, ara ve onu kullanann bulunduu yerler yakn tutularak, ara kulanmnn alaca zaman azaltlabilir. rnein, okuma kesi kitap raflarnn, deney aletleri deney masalarnn yaknnda olmaldr. retmen, snftaki etkinliklerin hazrlklarn ders ncesinde yaparak, aralann hazrlann, dzenleniini, nceden bitirerek, tahtaya yazlacaklar ders ncesinde yazarak, zaman kazanabilir (Cangelosi, 1988: 71, 76). Snfta Korku, Kayg Snftaki korku ve kayg kaynaklarndan biri retmendir. Otoriter retmen, renciyi korkutur. retmenin onlar arkadalar nnde skntya sokabileceini dnmeleri, rencilerde kayg yaratr. retmen, her sz ve eyleminin, farkl rencileri nasl etkileyeceini nceden dnp, uygun davranmaldr. retmen, dnce ve eylemlerinde ak olmazsa, renciler onun davranlarn, szlerini yanl anlayabilir, farkl anlamlar verebilir. zellikle ergenlik andaki genler, retmenin szlerinden, davranlarndan, giyimlerine, salarna, davranlarna ilikin olumsuz 69

tepki almak istemezler. Hele byle bir tepkinin arkadalarnn yannda alnmas, onlar, bozan da retmeni g duruma sokar. retmen eiticiliini, tepkilerini olumlulatrarak gstermelidir: "Konumadan nce sz alman.beni daha memnun ederdi", "son bir dakikadr dersi dinliyor olman gzel bir davran" trnden olumlu yaklamlar, kaygy da azaltr. Rahat bir aile ortamndan uzakta, kurall bir yaam olan okul, zellikle ilk yllarda bir kayg kayna olabilir, bunun etkileri baz rencilerde yllarca srebilir, okula ve okumaya kar olumsuz tutumlara neden olabilir. Bu gei dneminde retmenin her renciyle yakndan ilgilenmesi, rencilere dosta davranmas, bu kaygy azaltr (MEB, 1989: 61). Baarsz rencilerin almalarla alay etmeleri, kaygya neden olur. Arkada destei ve onay, arkada kabul, genlik anda okul baansndan da nemli grlr. Bu destein ve kabuln azalmas, kalkmas, korkutucu olur (Cangelosi, 1988: 76). Snf ortamnn arkadalklan oaltc, farkl etkinlikler iin farkl gruplarda yer almay tevik edici olmas, renciler aras olumsuz tutumlar azaltr, renciyi rahatlatr. retmenin fkelenmesi ve g urama girmesi, renciyi tehdit edip savunmaya zorlamas, snfn havasn bozar. Moos tarafndan gelitirilen snf ortam leinde, snf ikliminin eleri olarak, rencilerin ilgisi, benimsemesi, ball, ilikileri, ibirlii, retmen destei, alma dzeni, kurallar, retmen denetimi ve yenilik, (yeni teknikler ve yaratc dnme) alnmtr (Raviv and others, 1990: 145). iyi retmenin biriki aka ile gn ho yapmas, renciye insan olarak davranmas, adyla seslenmesi, grlerini ciddiye almas, onu kmsememesi, dinleyip anlamaya almas, gleryzl olmas, rencilerin hata yapabileceklerini kabul etmesi gerektii belirtilmektedir (Hull, 1990: 8). retmenin rencileriyle ilikilerini deerlendirmede aadaki formda yer alan sorulardan yararlanlabilir (Lemlech, 1988: 275). 70

Her zaman rencilerin hepsini selamlyor musunuz dllendiriyor, cesaretlendiriyor musunuz Grlerini kabul ediyor musunuz Destek oluyor musunuz Saygl davranyor musunuz Szel olmayan destek salyor musunuz Dosta iliki ve uyum gsteriyor musunuz birlii ve yardmlamalarna izin veriyormusunuz stenmeyen davranlarnda herkese adil davranyor musunuz Olumlu davranlarn beendiinizi belli ediyor musunuz alma ve dikkatlerini izliyor musunuz Katlm ve sorumluluk almaya cesaretlendiriyor musunuz Snfn her yerinde sk dolayor musunuz devlerini anlayp anlamadklarn Denetliyor musunuz Davran ve konumalann izliyor musunuz Herkesin sorusunu yantlyor musunuz Sorunlarla, dierlerini rahatsz etmeden ilgileniyor musunuz renciler iin bir yardm isteme sistemi kurdunuz mu Gerektiinde snftan kma iini dzene baladnz m Her renciyi tanyor musunuz .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ..........

Ara sra .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ..........

Hi ......... ......... ......... ......... ......... ......... ......... .........

..........

.........

.......... ..........

......... .........

.......... ..........

......... .........

.......... .......... ..........

......... ......... .........

..........

.........

..........

.........

.......... ..........

......... ......... 71

BLM IV SINIFIN RETM ORTAMI Eitim hizmetinin niteliini artrmak iin yaplmas gerekenlerden biri de, snfn retim ortamnn, amalarn gereklemesine en st dzeyde hizmet edebilecek hale getirilmesidir. Bu durum, retim ortamnn dzenleniinde, retimin yrtlmesi, deerlendirilmesi, dzeltilmesinde, retim ynetiminin roln gsterir. retim ynetimi, retim sreci dzeni iinde, alt grupta toplanabilecek olan etkinliklerin ynetimi olarak dnlebilir: Hedef davranlarn belirlenmesi, retim aralarnn belirlenmesi, retimin uygulanmas, dnt alma ve dzeltme, zetleme ve deerlendirme, pekitirme. Hedef Davranlarn Belirlenmesi Hedef davranlar, retim sreci sonunda, renenlerde gzlenmek istenen davranlardr. Bunlarn belirlenmesine giden yolda, amalann belirlenmesi, rencilerin tannp eitim gereksinimlerinin ortaya karlmas basamaklar yer alr (Martin, 1983: 7; Johnson, 1989: 13; Porten, 1989: 23). Snf esas alndnda amalar, lkenin genel eitim amalarna, okul kademe ve trlerinin amalarna uygun olarak eitim bakanlnca belirlenmi olmas gereken, derslerin amalandr. Derslerin amalan, okul ve snf dzeylerini de gsteren, genelden zele bir sralan iinde, st eitim birimlerince belirlenir. retmen, kendi dersi/dersleri iin bu amalar incelemeli, meslektalanyla tartmal, ortak yarglann amalan belirleyen birimlere iletmelidir. Bu abalar, amalar sra dizininde biniim salanmasna hizmet edecek, ama kaymalann nleyebilecektir. rencilerin eitsel amalar asndan tannmas, derslerin amalan asndan bulunduktan dzeylerin belirlenmesi, her eitim dnemi ncesinde, hedef davranlan lc olarak hazrlanm bir 72

ders testinden geirilmelerini de gerektirir. Bu test, o dersin amalan asndan rencilerin durumunu ortaya koyar. Snf, bu test sonularna gre gruplara ayrlabilecei gibi, daha uygun koullar varsa, bireysel retime de geilebilir. Her rencinin, dersin amalanna gtrc hedef davranlardan hangilerini ne dzeyde gsterdii belirlendikten sonra, o ders araclyla gstermesi gereken davranlardan, gsterdii bu davranlar karlr. Aradaki fark, o rencinin o ders asndan eirim gereksinimini ortaya koyar. Eitim gereksinimleri, hedefler ve hedef davranlar eklinde, ncelikler gzetilerek sraya konmaldr. Hangi hedef davran, gereklemesi iin hangisine gerek duyuyorsa, ondan sonraya alnarak sralama yaplr. Eitsel etkinlikler, bu sra gzetilerek dzenlenir (Scdnlon and O'Shea, 1987: 93). Bu iler, okul ynetimlerinin destei, dzenleyii, klavuzluunda, retmenlerce yaplr (Ertrk, 1986: 29). Artk retmenlerin elinde, o ders araclyla ulalmas gereken, her renci iin farklar gsteren, ncelik srasna konmu bir hedef davranlar listesi vardr. retim Aralarnn Belirlenmesi Burada retim aralan sz, belirlenmi hedef davranlara ulamada kullanlacak olan program ieriini, planlan, bunlann uygulamaya konmas srecindeki ders ara ve gerelerini ierir. Program ierii, her renci iin belirlenen hedef davranlarla, rencilerin yetenekleri, ilgileri, gereksinimleri, evre koullan gzetilerek oluturulur. Eitim bakanlnca gnderilen program ierikleri, retmenlerin uygulayaca ders program iin bir ereve nitelii tar. retmen bu ereve ierikten yararlanarak, evre, okul, rencinin zelliklerini gzetip, kendi program ieriini, bunun retim sresine dalmn, ieriin hangi dilimlerine ne kadar zaman ayracan kendisi belirlemelidir. Programn yllk btn, aylk veya nitelik, gnlk, saatlik dilimleri, bu dilimlere ilikin hedef davranlar, retim srecinde kullanlacak aralar, srecin basamaklan ve bu basamaklarda yaplacak ilemler, planlarda belirtilir. Ara ve gereler, kullanlacak retim stratejileri de gzetilerek belirlenir, salanr. Ders aralan renci nnde kullanlmadan nce retmence denenmeli, sonular izlenmelidir. Bu, deneyler iin de geerlidir, aksi halde retmen beklenmedik sonularla karlaabilir, aralardan yararlanamayabilir. 73

Aralar, bilginin alglanmasnda somutluk salayarak, renmeyi kolaylatrr, unutmay azaltr, renciyi gdler, dikkatini toplar, renme istei yaratr, hedef davranlarn yaplarak gsterilmesine, pekitirilmesine, dncenin kavramlatrlmasna yardmc olur, renme evresini doallatnr (zyrek, 1983: 88; Flechsig, 1989: 69). Aralar, zaman alc gibi grnd durumlarda bile, kalc renme salayarak zaman kazandnr. Konuk konumaalar, film video, kaset, dier eyalar eklindeki aralar, nceden hazrlk yaplarak kullanlmaldr. Konuk konumaclarn beklentileri alnmal, beklentilerimiz iletilmeli, bunlar hakknda rencilere n bilgi verilmelidir. Film ve kasetler nceden izlenmeli, ierik ve kaliteleri denetlenmeli, alacaklar gvenceye alnmaldr (Cangelosi, 1988: 165). zellikle bilgisayarlar, boyutlu grnt de oluturarak, istenen renme durumlarnn ksa srede ve ok az giderle kurulmasn salarlar. Bilgisayar yardmyla zor sorunlar zlebilir, uzmanlk isteyen zmleme ve dzenlemeler yaplabilir, karmak izimler gerekletirilebilir (Scanlon and O'Shea, 1987: 286). Derslerin ileni, deneylerin yapl, aralarn kullanl sre ve ilemlerini veren yazlmlar, olanaklar ve retim stratejileri gzetilerek, ayn dersi/snf okutan retmenlerin ibirliiyle hazrlanmal, gelitirilmelidir (Johnson, 1989: 13). Ders kitaplan ve dergiler, altrma-soru - alma dilimleri de ilenerek kullanlmal, bu kullanm oran dk olanlar ara olarak yelenmemelidir. Aralardan yararlanmay artrabilmek iin, kullanm amalar belirlenmeli, programlar salanmal, kullanm plan ve ynergesi hazrlanmaldr. Aralar, saklanmak iin deildir, dersd zamanlarda kullanlabilmelidirler. Laboratuvarlar da gerektiinde retmen klavuzluunda ders dnda da kullanlmal, kitaplklar srekli ak olmal, kullanm gereksinimi varken hibir ara bo durdurulmamaldr. retimin Uygulanmas retim ncesi hazrlklar ayrntl bir zaman ve eylem planna balanmal, anlaml bir sra ile sunulmaldr. Ders srecinin bu yaplannn, farkl amalardersler-konular iin, farkl say ve srada dizilileri yaplabilir. rnein, gdleme, dnt alp dzeltme, pekitirme, hemen her aamada yer alabilen etkinliklerdir. Burada, bu 74

sralan, dikkati ekme, amalar aklama, gdleme, ieriin kazandrlmas, olarak ele alnacaktr. Dikkati ekme Ders banda, renciler snfa yeni girdiklerinden, yerlerine oturma, konumalann bitirme, ara ve arkadalaryla ilgilenme davranlarn srdrrler. Bu davranlara ynelmi olan ilginin, derse ekilmesi iin, retmenin snfa girmesi yetmeyebilir. Alt snflarda ve snftaki hareketliliin artt durumlarda, retmen zamannda farkedilmeyebilir. retmen, herkesin ilgisini ekmeden derse balamamaldr. Snfn, ders ncesi aray yanstan grntsnn, ders ilemeye hazr hale dntrlmesi retmenin abasna bal kaldnda, unlar yaplabilir: Birka saniye sessizce, hibirey yapmadan snf izlemek, alak sesle konumaya balamak, snf ortamnda farkedilir bir ey yapmak, rnein klan yakmak veya sndrmek, perdeleri kapamak, gncel bir olay veya konu ile ilgili birey sylemek, elinde dikkati ekecek bir alet veya nesne ile, rnein dev veya snav katlaryla snfa girmek... (Lemlech, 1988: 117). retmenin bu abalan, dersin amalaryla ilikilendirerek sonulandrmas, dikkat ekme ve amalan aklama basamaktan arasndaki geii de yumuaklatnr. rnein, dikkati ekmek iin klan yakan veya sndren retmen, gece-gndz, n zellikleri, elektrik konularyla ilgili amalann aklanmasna, konu deiiklii yapmadan geebilir. Dikkatin ekilmesi, ders sreci iinde zamanla rencilerin dikkati daldnda da yaplmaldr. rnein, ilgin veya yantlanmas zor, gncel, renci iin ekici bir soru sorularak bu yaplabilir. Dikkatin ekilmesi kadar, canl tutulmas da gerekir. rnein herkesin heran kendine bireyler sorulacan bilmesi bu amaca hizmet edebilir. Grlerinin alnmas da dersi renciler iin ekici yapabilir (Martin, 1083: 64, 68). Amalar Aklama Ne yapacan, nelerin olacan bilememek, gelecekteki davranlar belirsizletirir, eylemleri engeller. retmen, ders banda 75

rencileri amalardan haberdar ederek, onlar bilinli eylemlere ynlendirebilir. Amalan, dersin sonunda neleri yapabileceklerini bilen renciler, bu amalan anlaml ve yararl da bulursa, renmeye daha hazr ve abal olur. Neden orada olduklann, ne olup biteceini bilmeyen snf ynetmek gtr (Jacobsen and others, 1985: 236; Harris, 1991: 160). Amalar, hedef davran olarak belirlendiinde, gnlk yaamdaki ilevleri rnekle de aklanrsa, rencilerin dikkatini eker, onlar gdler. Bu bakmdan, amalar, somut yararlan gsterilebilen davranlar olarak sylenmeli, politikac vaatleri gibi soyut, kapal, belirsiz olmamaldr: ok yararlanacaksnz, bu ok nemlidir gibi szler yerine, u davran kazannca bundan uralarda yle yararlanacaksnz demek, bu rnekleri renciler iin glk yaratan, yeni, ilgilerini eken durumlardan semek gerekir. Gdleme Amalar davran olarak belirtilip yararlan aklandktan sonra, rencilerin glerini bunlara ulamak iin younlatrmalarn salamak gerekir. Hemen ulalabilecek amalar bilinirse, renme daha etkili olur (zyrek, 1983: 212). Amalann bilinmesi, yararllna inanlmas, gdleme salar. Gd ile edim arasnda dorudan iliki vardr (Pintrich and De Grot, 1990: 33). Gdleme yollanndan biri, renilecekleri bir sorunla ilikilendirmektir. Sorun olmaynca deiim gdsn grmek gleir (Cangelosi, 1988: 136). retmen rnein faiz hesaplama konusuyla ilgili olarak, rencilere, "hepiniz okul kooperatifinin yesisiniz, dnem sonunda paranzn ne kadar artacan biliyor musunuz" diyebilir. Gzel konuma konusuna gdelemek iin, "geen hafta snf tartmasnda ounuz dncelerinizi arkadalarnza anlatmakta glk ektiniz, bu ii daha kolay yapmak ister misiniz" sz gdleyici olabilir. Uygulama ans olmayan edilgen renmeler, gdleme bir yana, renmeye engel olur (Katz, 1985: 6). Baarszlktan korkmamay vurgulama, cesaretlendirme, zellikle ekingen rencileri gdleyebilir. Herkesin yanl yapabilecei, nemli olann yanllardan ders almak olduu dncesi, retmen iin de geerlidir (Martin 1983: 11). renciler, yanl, kt, gln szler sylememi olmak iin snfta konumak istemeyebilir. Bu durumda retmen, onlann syledikleri yanl bile olsa, olumlu bir pekitire kul76

lanmal, onlar kt duruma drmemek iin, sylediklerinde doru bir yan aramaldr. Bylece renci, ilgilendii ve katld iin dllendirilmi olur. Bu, dier renciler yanl yanta gld zaman da yaplmaldr: "Bunda glecek bir yan gremiyorum. En azndan arkadanz, dersi dinlediini, katlma cesareti olduunu gsterdi. Zoru denedii iin onu kutluyorum" denebilir (Haigh, 1990: 40, 41). renci, utanma, baarszlktan ekinme, eletirilme, gln olma, kk dme, cezalandrlma kayglarndan kurtarlmal, snfta bunlann yer almayaca bir ortam oluturulmaldr. retmen, sorularyla rencileri savunmasz yakalamaya, alay etmeye ynelmemelidir (Martin, 1983: 57). Basan gdsnn, dier gdler arasnda ilk sray ald konusundaki yarglar, "renemeyen insan yoktur, yeter ki uygun bir program ve ortam oluturulsun" sznn de destekleyicisidir. retmen, en alt dzeydeki rencinin bile yantlayabilecei kolay sorular, kolay eylem durumlar yaratarak, bu rencilerin yapmasna, yantlamasna olanak vermeli, bunu kolaylatrmaldr. Elbette bunu yaparken, renci dzeyinin ok altnda, onunla alay eder anlamda soru ve almalar sememelidir. Baary tadan renciler, yeni basanlar arayacaklardr. ok gl olan basan gdsn retmen her rencisi iin sk sk kullanmaldr. nsanlann baarl olmaya gereksinimi oktur. Binlerce futbol izleyicisini, kar-souk demeden stada toplayp bartan, kt kazanlann bilet paras olarak harcatan bu gddr. retmenin bunu baar iin kullanmas gerekir. Ama basan bir aba karlnda ulalabilir olmaldr. Bu aba renci dzeyine uygun olmaldr.renci, yetenekleri tesinde zorlanrsa korkup abadan vazgeebilir (Lemlech, 1988: 203). Snf ortam, yakn ilikiler ve aile scakl ve anlay ile desteklenirse, snftakiler arasnda iyi niyet, iyi duygular varsa, baarszlk rktc sonular dourmaktan kp, kabul edilebilir hale gelir. Herkesin zaman zaman baansz olabileceinin bilinmesi, baannn koullara, bireyin dikkatli, zenli abalanna, bilgi ve deneyime bal olduunun rneklerle gsterilmesi, baar gdsne destek olur. Gdlemek iin szel vg kullanlabilir. Her rencinin vg alacak bir davran vardr, retmen bunu grmeli, grp beendiini belli etmelidir: "Defterini byle kullanman iyi bir balang", "problemi zmeye byle balaman gzel" denebilir. retmenin yarglan renci 77

iin nemlidir nceki davranlarla, baarlarla imdikiler karlatrlarak da gd salanabilir. vg, baar ile ilikilendirilmeli hakll ve mant olmal, bunun dnda kullanlmamaldr. Yeni, beklenmedik, artc, kukulu, elien durumlar yaratp, arama ve bulma merak oluturmakla renci gdlenebilir. Bunlar retmenin yaratclna ve n hazrlna baldr. Benzetme durumlar, bilgisayarla gerekletirilebilecek ilgin, konu kapsamndaki oyunlar, gdleyicidir. dl, bir abann sonunda ulalabilecek hedef olarak gdleyici olabilecei gibi, dln tamam veya bir ksm pein verilerek de gd salanabilir. dl, bir konuda ncelik tannma (dev konusu semede, bilgisayar srasnda, oyuncak semede, bir mzik aletini kullanmada), bir arac daha uzun sre kullanabilme, bir kurula yelik, sosyal kabul grme, szel dller, maddi dller eklinde geni bir seenekler dizisini iermelidir. dl ve ceza kullanmna ilikin farkl yarglar, duruma gre dl ve ceza seimini anlatr. retmen, bir durumda, amaca en uygun olann seilmesinde dikkatli olmaldr (Wolker, 1984: 19, 53). dl yalnzca kazanana verilmemeli, baans dkler iin basan ans yaratlmal, baz rencilerin yitirilmesi bu yolla nlenmelidir. Ders dndaki, rnein spor gibi gdlerin, ilgiyi ders dna ekmesi de nlenmelidir. Bu tr etkinliklere katlma, derslerde, fazla yksek olmayan bir baar dzeyine balanrsa, ders ii-d etkinliklere ynelim dengelenebilir. zsayg yitimine yol aan etkinlikler, uzun sre oturma, skc etkinlikler, bozuk ses dzeni, tahtay iyi grememe, arkadalannca engellenme, beenilmeme kaygs, ilgin bir etkinliin yanda kesilmesi, retilmemi konuda snav veya uygulama, anlay veya yetenek dzeyinin ok stnde retim, baarllarn az olaca bir yanmaya zorlanma, istenmeyen rencilerle gruplanmaya zorlanma, okula uyumsuzluk, az sayda ara-gere, hep ayn yntemlerin kullanlmas, gdlenmeye engel durumlardr (Gage and Berliner, 1984: 428-237; Wladkowski, 1989: 47-60). renci gdsnn drt alan olarak, yetenekleri konusunda rencinin yargs, renilenlerin kullanlabilirlii konusundaki algs, retmene kar tutumu, retmenin konuya verdii deer konusunda renci algs saylmaktadr (Fraker, 1993: 1231). renci yeteneklerini tanmyorsa, deneyip grme bulamamsa, yapamayacan dnebilir. Daha tesi, nelerin 78 frsat, cesareti

yaplabilecei veya nasl yaplabilecei konusunda n bilgisi yoksa, herhangi bir giriimin yaplabileceini, yaplmas gerektiini bilmeyebilir. Bu konuda retmene den, onun kendini, yeteneklerini deneyerek glerinin farkna varmasna, bu gleri kullanacak alanlar tanmasna yardmc olmaktr. Elbette, deneyerek yeteneklerinin farkna varma, rencinin baarabilecei etkinliklerde olmal, retmen bunu garanti altna almaldr. Aksi halde, gdlenme yerine, renci, bir daha giriimde bulunmamay seebilir. renilenlerin ne ie yarayaca retmen tarafndan aka ve somut olarak gsterilebilirse, renci pratik yararlln grd bilgi ve becerileri renmeye gdlenecektir. Baz bilgilerin pratik yararll kolayca grlebilir ve yakn zaman iinde sonu verebilirken, bazlarnn yararll birka adm sonra veya dolayldr. retmen zellikle, birka adm sonra veya dolayl yaran olan bilgiler iin rnekler vermeli, bunlarn grlp anlalmasna yardm etmelidir. retmenin grn, konumas, davranlar, inandrcl, konusuna verdii deer, rencileri etkiler. Bu etkinin olumlulamas iin retmen temiz ve sade giyinmeli, inandrc ve gereki konumal, davranlar tutarl, abalan istekli, kendini iine adam, konusunu nemli gren, iini ciddi ve titizlikle yapan olmaldr. Snfn zellikleri ve evre de gdlenmeyi etkiler. Rahatlk, s, k, temiz hava, ortamn ekicilii... Gd deikenleri kiiden kiiye farkllar. Bu nedenle retmen rencilerini iyi tanmal, kimlere kar hangi gd deikenlerinin daha etkili olacan bilmelidir. Gdleme, retim uygulamasnn her basamanda kullanlmaldr. erii Kazandrma ierik, amalarla, nceki renmelerle, rencilerin hazrolu dzeyleriyle balant kurularak, uygun bir srayla, dikkatsizlie veya vazgemeye gtrmeyecek bir hzla, uygun yntemlerle verilmelidir (Brophy and Good, 1986: 362). ierik, renci iin anlaml, deerli olmal, bunun iin de renciye pratik yararnn ne olaca belirtilmeli, onun ilgi ve gereksinimlerine uygun olmaldr. Amalar farkllatka, ieriin kazandrlmasnda farkl retim yntemleri kullanlr. retmen merkezli retimde sunu, aklama, gsterim; rencinin grpdinleyip not olmas ile ulalabilecek hedef davranlar iin uygundur. renci merkezli retim, sorgulama, sorun zme, rol oynama amal etkinliklere uygun olur (Percival and Elling79

ton, 1984: 29, 36; Lemlech, 1988: 77, 155, 159). retim yntemleri seilir ve kullanlrken, amalarn, dersin, konunun, okul ve snf koullarnn, renci zelliklerinin gzetilmesi gerekir (Reeves, 1989: 170; Johnson, 1989: 63-71). Aratrmalara gre, anlatm yntemi, amalar asndan, hibir zaman en iyi sonucu vermemitir, bu nedenle giri dnda kullanlmamas nerilmektedir. Bu yntem rencinin edilgenliini artrr, dikkati datr. Ses, biim, davran, dzenleme, akclk, szle birlikte beden dilini kullanma ustalklanyla birlikte kullanlrsa, sakncalar azalabilir (Gage and Berliner, 1984: 447). Bu yntemde, iitememe, anlayamama, anlam bilinmeyen szcklerin, sembollerin, kavramlarn kullanlmas, renmeyi engeller, daha sonraki anlatmlarn anlalmasn gletirir. retmen, anlalmas g kavram, szck ve sembolleri nceden aklayabilmen, herkesin iitebilmesini salamal, sk dntlerle, anlalma durumunu denetlemelidir. rencileri etkinliklere katmada, grleri ortaya karmada, soru-yant yntemi yararldr. Sorular, renme amalarna ulamaya yardm edici olmal, dnmeyi gerektirmeli, bu nedenle de, yant iin sre tannmaldr. nce soru snfn tamamna sorulur, yant verecek renci sonra belirlenirse, her renci, soru kendine de sorulabileceinden, dnme abasna girebilir (Rosenshine and Stevens, 1986: 379). Aksine durumlarda renciler soruyu dinlemeyebilir, ders d, bozucu eylemlere ynelebilir. Yantlarn deftere yazlmas istenip defterler denetlenir veya bir renciye okutulursa, herkesin yantlamaya ynelmesi salanabilir. rencilerden, verilen iki yant karlatrmalar istenebilir. Yant, birka renciden alnmaldr. Yeterince ak-doru olmayan yantlarda, bir rencinin yantndan, baka renciler iin soru retilebilir (Martin, 1983: 73; Cangelosi, 1988: 155). Snf tartmalarnda ama ve konu belirlenmeli, dinleme, anlama, mantk aramaya alma, yorumlama, soru sorma sreleri izlenmeli, bozucu davranlar retmen, vcut diliyle hemen dzeltmelidir. rencilerin yzyze oturduu ember eklindeki snf dzeni, tartmalar iin daha uygundur. Snf tartmalarnda baz renciler ekindikleri, eletirileceklerini dndkleri nedenleriyle sz almak istemezler. Bunlar etkinliklere katmak iin, sra ile yant alnabilir, yant verecek kii nceden belirlenebilir, dier gdleme ve cesaretlendirme yntemleri kullanlabilir (Doyle, 1985: 415; Lemlech, 1988: 121). retmen bir rencinin konumas hakknda dierlerinin grn alarak, hem et80

kili bir dinleme salayabilir, hem de katlanlar cesaretlendirebilir (Cangelosi, 1988: 152). retmenin yardmna ak olarak, rencilerin, birbirini rahatsz etmeden, bir konu zerinde, kaynaklardan da yararlanarak sessizce almalar, bamsz alma olarak adlandrlr (Rosenshine and Stevens, 1986: 379). Yaplacak iler aka belirlenirse, retmenin aklamalar yinelemesine, rencilerin sk sk soru sormasna gerek kalmaz. Bamsz almada, balama ve bitirme zamanlan esnek tutulur, erken bitirenlere ek almalar veya ilgi kelerinde alma frsat verilir (Brophy and Good, 1986: 364; Cangelosi, 1988: 160). retmen, bitirenin iini denetler, uygun bulursa ek alma veya ilgi kesi gndeme gelir. Temel akademik ilere deneyim kazanmak iin bamsz alma yararldr (Martin, 1983: 73). Dnce ve katilim iermeyen, deersiz ve tekrar niteliindeki almalardan abuk bklr (Jacobsen and others, 1985: 237). Snfn bir tiyatro, rencilerin oyuncu, retmenin de ynetmen olduu sznn uygulanmas retmenin yetenekleri ve yaratcl kadar, n hazrlklarnn kalitesine de baldr. renciyi, bir oyuncunun rolne kendini vermesi dzeyinde eitsel almalara katabilmek iin, retim sreci ok iyi dzenlenmeli, srecin basamaklarnda nelerin nasl yaplaca, hedef davranlara isteyerek ynelme iin rencilere nelerin, nasl, ne zaman sylenecei, konu dilimlerinin birbirine nasl balanaca planda ayrntyla belirlenmelidir. Snf almalarnn rgtlenmesi ve egdmlenmesinin dzeyi, eitsel kalitenin de dzeyini yanstr. Bir filmi soluk solua seyrettiren, bir kitab elden brakmadan merakla okutan, "kurgu"dur. Eitsel zellikler gzetilerek hazrlanan bir ders kurgusu, elbette, renci zellikleri ve anlk durumlar nedeniyle ynelecei alanlarda, plann esnekliine bal olarak deikenlik gsterebilir. Ama iyi hazrlanm bir kurgu, iyi hazrlanm bir retmence uygulanrsa, bu esneme hem azalr, hem de kurguya yararl katklar yapar. Kurgu, konu dilimleri arasndaki geileri de iermelidir. Konunun bir dilimiyle ilgili bir alma bittiinde, dier dilime gei, yaplabilirse, ders aralarndan sonraya getirilmeli, olmuyorsa, iki dilim uygun bir eylemle balanarak, gei renciye hissettirilmemeye allmaldr (Jacobsen and others, 1985: 237). Geiler, snf ynetiminin zlme tehlikesi olduu zamanlardr (Harris, 1991: 160). Geie yakn, balanacak yeni dilime yneltici sorular sorulabilir, bylece gei zaman da ksaltlabilir (Cangelosi, 1988: 139). 81

Kk gruplarla retim, bireyleri birbirinden farkl, ibirliiyle renen, retmen ynetimli almalardr (Bredo, 1989:206). Gruptaki kii saysnn bei-alty gememesi, gruptaki herkesin katlmna yardm eder (Lemlech, 1988: 69; Akgz, 1992: 127). Bu alma, herkesin rol almasyla, sosyal iliki becerilerini artrr, mantkl dnmeyi ve kiilii gelitirir, yaratcla katk yapar (Romiszovski, 1984: 2). Grup eklindeki snf dzeni daha gelitirici, grup retimi de dier retim biimlerinden daha iyi bulunmutur (Green, 1990: 1867; Raviv and others, 1990: 144). Bakalann tanma, beklentilerini renme frsat veren grupla almada dzen, ibirlii, sorumluluk, akla olan ve olmayan grleri ayrdetmeye alma dzeni kurulup, retmence izlenmelidir (Lemlech, 1988: 125). Grup almasnda retmenin rol, dzenleme, kolaylatrma, gezerek, gzleyerek, dinleyerek, not alarak gdleme, egdm ve deerlendirmedir. Grupla almada, amalara, konu ve renci zelliklerine uygun bir grup teknii seilmelidir. Gruplar, deiik yetenek, bilgi, yaam dzeyindeki rencilerden oluturulmal, benzer kiilerin ayn grupta toplanmamas, liderlik zellii olanlarn, kz-erkek, ie-da dnk, ayn toplumsal snftan gelen rencilerin dengeli datm, retmence, farkettirilmeden salanmaldr (Hull, 1990: 41; Smith, 1990: 17; Romizovski, 1984: 159). rencinin srekli bir grubu olabilir, ama snf kaynamasn salamak iin renciler sk sk grup deitirmelidir (Akgz, 1992:127). Gruplar olutuktan sonra, grubun alma kurallar belirlenip herkese anlalmas salanmaldr. Sonra, ynetici, yazc, okuyucu, ara kullanc gibi roller datlr. Rollerin soyad, doum gn gibi deikenlere gre datlmas, dnml olmas, her roln herkese oynanmas nerilmektedir (Lemlech, 1988:68, 130; Akgz, 1992:127). Grup almas srecinde genel sorular not edilmeli, ama zorunlu olmadka, rnein nemli bir yanl anlama yoksa, grup almas blnerek aklama yaplmamaldr, bu dikkati datr (Hull, 1990: 41). retmen rencileri denetlemeli, bilgi kayna ve danman olmal, anlamazlklar zmlemeli, durgun gruplar eyleme geirmek iin yardm edici, yol gsterici, sorun zc, rencilerin takldklar yerde yanlannda olmaldr. Grubun ses dzeyi bakalann rahatsz etmeye baladnda, retmen, dier gruplara farkettirmeden, grltc grubu uyarmaldr. 82

Grup almasnda ara-gere salama, zaman iyi kullanamayanlara yardm etme de retmenin rollerindendir. Grup almas sonunda deerlendirme yaplmal, bunun iin, kk grup dzeninden byk grup dzenine geilerek, gruplar birbirini dinlemeli, deneyimler, glk ve basanlar paylalmaldr. Snfn tmnn byk bir grup olarak yaplandrlp snf tartmas yaplmasnda, grupa aratrma, kavram kazandrma, gelitirme modellerinin uygulanlarnda da, yukardaki bilgiler transfer edilerek kullanlabilir. rencilerin kiisel farkllklar, retim eklini semede ipular verir. Bir aratrmada, grup almas yapmak isteyenler, grupla altklarnda; istemeyenler ve seim yapmayanlar yalnz altklarnda daha baarl olmulardr (Akgz, 1992: 14). Bireysel farklarla uramak gerektiinde, bamsz alma ve renmenin retilmesinde, bireysel retim gerekir. Gnmzn aralan, bireysel almay ok kolaylatrmtr (Gage and Berliner, 1984: 523; Pervical and Ellington, 1984: 75). rencilerin retmenlii, bireysel retimin gereklemesine, retmen rol stlenenlerin daha iyi renmesine, sosyallemenin gelimesine yardm eder. Bireysel retim, bireysel gereksinimlere en uygun, ama etkileim olana en az olan yntemdir (Doan, 1979: 220). Paket 'programlar eklinde, izlemeli, dnt ve dzeltme aral, iyi planlanm bir bireysel retimde, retmenin rol azalr, danmanla dnr. eriin kazandrlmasnda rencinin ilgi ve katlm srekli tutulmaldr. Grsel iitsel aralar kullanma, rencileri etkili klma, dersin mantkl bir yap ve sradizine sahip olmas, ilginin konu dna kaydrlmamas, pekitirme amac dnda, anlalanlarn yinelenmemesi, dnceyi, toplama veya ara hazrlama amacyla dersin aknn kesilmemesi, istenmeyen davranlarla herkesin ilgisini ekecek ekilde uralmamas, ilgi ve katlm srekliliine gtrebilir (Jacobsen and others, 1985: 235). nsanlar her zaman ayn dikkat ve ilgiyi gsteremezler. Ders sresinin uzamasyla rencinin ilgi ve dikkati azalr. Yeni ve ilgin olaylarda, dersin ilk ve son diliminde, ilgi ve dikkatin artt, enerjinin ykseldii sylenmektedir. Bir aratrmada, rencilerin katlm ile baans arasnda olumlu iliki bulunmu, rencilerin grlerini alan retmenler baanl ola83

rak nitelenmilerdir. rencilerin soru ve yorumlarm fazla aldr etmeden yantlayan retmenler; soruyu somutlaana, aklayc yeni sorular soran, soruyu kolaylatran, rencilerin katlmn btnletiren retmenlere gre, ou zaman daha dk puanla deerlendirilmilerdir. renciler, esnek, gereksinimlere yant veren, katklann dikkate alan retmenlerden holanmlardr (Tanner and Tanner, 1987: 212). ieriin kazandrlmasnda baary ykselten bir etken, renci dikkatinin konuya ve hedef davranlara ekilmesidir. retmenin canl olmas, vcut dilini iyi kullanmas, rencilerin bilmek istedii noktalara ynelmesi gerekir. Dersi dikkatli dinlemeyenlerle konumak, onlara ynelmek, dikkatsiz dinleyenleri cesaretlendirebilir. retmenin sylediklerini yinelemeyeceinin bilinmesi, dikkatli dinlemeye yol aabilir (Cangelosi, 1988:142). Deneme dzeneklerine sahip laboratuvar almalarnda, nce deney veya uygulamann amalan tanmlanmal, rencilere deney ncesi hazrlk almalar verilmeli, deneyin basamak ve ilemleri ayrntl olarak belirlenmelidir. Sonra, kullanlacak ara gereler tanmlanp salanr, yaplacak gzlemler, deerlendirme amacyla tutulacak raporlarn zellikleri belirlenir. Bu srelerdeki retmen davranlarna unlar rnek olarak verilmitir (Newble and Cannon, 1989: 25): l - rencileri gzleyen deil, yaparak katlan olarak kullanmak, yapmaya cesaretlendirmek, 2 - Olumlu, yapc davranmak, eksikliklerin olabileceini kabul etmek 3 - rencilerin, eylemler ve sonular hakknda dnmelerini salamak, 4 - Uygulamalar, dersin dier blmlerindeki almalarla ilikilendirmek, btnletirme salamak. 5 - rencilerin glklerinde yardmc olabilmek iin yeterince yaknlarnda olmak. 6 - rencilere, beceri gelitirebilmeleri iin yeterince frsat vermek. 7 - Eylemleri yapp gsterirken iyi bir rnek olmak. 8 - Uygulamalarn gdleme ve kendine gven oluturmasna almak. 9 - rencilere arkadaa, yardm edici olarak davranmak.

84

Dnt Alma-Dzeltme eriin amalara gtrc ekilde kazandrlp kazandrlmad belirlenmeli, varsa eksiklikler giderilmeli, yanllar dzeltilmelidir. Aksi halde istenen sonulara ulalamaz. retmen, arasra rencilerin defterlerini, almalann toplayp gzden geirmeli, ortak yanhlar zerinde snfa durulmaldr (Clark arid Peterson, 1986: 289; MEB, 1989: 63). renciden dnt, basit veya kapsaml snavlarla, devle, snf iinde sorulup yant alnacak sorularla alnabilir. Kapsaml snavlar hakknda renci bilgilendirilmeli, yantlama veya iaretlemenin nasl olaca, neleri yapp yapmamalan gerektii aklanmal, snav kayglan azaltlmal, kaygl rencilere kar duyarl olunmal, sakinletirilmeye allmaldr. Kaygl olanlarla konumak, birey imelerini, hareket etmelerini salamak, snav sorulan dnda basit bir soru sorup yantlamalarn salayarak onlan cesaretlendirmek, snava hazrlamak gerekir. zellikle szl snavlarda, iyi bir renci bile heyecanlanp yant veremeyebilir, yanl yant verebilir. retmen bu durumda onu bir sre kenarda bekletebilir, baka konularda konuturarak, heyecannn dinmesini bekleyebilir gerekirse birlikte ark bile sylenebilir. Snav sorulan rencilerle birlikte, nedenleri verilerek yantlanmak, gerektiinde snav ktlarndan, biri'birlikte deerlendirilmelidir (Pattern, 1989: 24). retmen, deerlendirme sonulann snavdan sonraki ilk karlamada rencilere duyurmaya almal, deerlendirmelerinde dikkatli ve adil olmaldr. Adaletsiz deerlendirildiine inanan renciler, retmen ve derse kar tavr alabilir, dersten souyup retmene inanan yitirebilir, renme ve snf ii davranlarn bozabilir (Mandle, 1990: 543). eriin kazandrlmas srecindeki konu dilimleri sonunda ve srecin sonunda sorular sorarak dnt almada, ama-soru, hedef davran dzeyleri-soru dzeyleri ilikisi kurulmaldr. Amalara ulama dzeyini lmeyen, hedef davranlarn dzeyi ile (bilgi, kavrama... zmleme, birletirme...) ilikili olmayan sorular, o dersteki etkinliklerin dntn vermezler (Lewlech, 1988: 281). Sorularn ak ve dk glkte olmas, yant da, renmeyi de kolaylatrr. Soru sorulduktan sonra, glne bal olarak birka saniye beklemeli, herkese yant ans verilmeli, yantlayan, snfn tmnden seilmeli, yalnzca baarl olanlara veya parmak 85

kaldranlara sorulmamaldr. retmen, sinmi bir renciyi, kolay bir soru ile, yant vermesine yardm ederek cesaretlendirmelidir. Yantnn doru olduu durumlarda herkesin yantn doru olduunu bilebilmesi iin "evet", "doru" demek, yant yinelemek, vg szc kullanmak seeneklerinden biri/ikisi kullanlmaldr. Yant yanl veya biraz doru ise, doru yan belirtilerek, ipucu verilerek dier yanlarnn dorultulmasna yardm etmek gerekir. Sonu alnamazsa retmenin yardmyla soruyu o rencinin yantlamas salanabilir veya biraz daha dnmesi istenip bakasna sz verilebilir. Yantn olmad, rencinin sustuu durumlarda, ek sorularla sonuca gidilmeye allabilir, yant kolaylatrc anmsatmalar dnt olarak verilebilir (Gage and Berliner, 1984: 637; Brophy and Good, 1986: 364). Soru trleri' olarak, tek bir gerein betimlenmesini isteyen hatrlatc sorular, bir yanta varmak iin iki veya daha ok belirgin gerein karlatrlmasn isteyen sorular, gr ve yarg belirtenler, eksik-yanl yantlarda yol gsterici sorular saylabilir (Martin, 1983: 68). Yantn yanl olduu durumlarda eletiri yaplmamaldr. Dikkatsiz ve hazrlksz olanlar eletirilebilir. Baars dk olan rencilere daha dikkatli davranlmal, daha kolay sorularda yant ans verilmeli, bekleme zaman uzatlmal, gerekirse soru yinelenmelidir. rencilerin retmene soru sormas durumunda, soran renciye yant bulmada yardm edecek baka bir soru ile karlk vermek, onu yant iin cesaretlendirmek, yant bulabilecei kaynaklara yneltmek yerine, soruya hemen yant verilirse, bu, dier rencileri de almaaratrma gerei duymadan hereyi retmene sormaya itebilir (Pauly, 1991: 54). Ama, sorusunun yantlanmasn salamamak, rencinin alma isteini krabilir. retmen nce soru soran abaya yneltmeli ama sorunun yant bulmasn da salamal, rnein o soruya yant bulup bulamadn bir sonraki karlamada renciye sormal, bulduysa yant syletip denetlemeli, aratrd halde yeterli yant bulamadysa, soruyu yantlamaldr. Yantlarn iyi-doru olmasnn nedenleri de sylenirse, doru yant bilmeyen renciler iin aklayc, retici olur. renci yantlar, ders ieriiyle ilikilendirilmeli, ierie ekilmelidir. rencinin yant bitince, snfa dnlebilmesini salamak amacyla, bir-iki saniye beklenmesi nerilmektedir (Martin, 1983: 70). Hem ieriin kazandrlmas, hem de dnt alp dzeltme ileri birlikte, iice ele alnabilir, ieriin kazandrlmas srecinde, retme86

nin, grubun, ierii aktarmas veya rencilere eitli yntemlerle buldurmasn, yardmlaarak bilgiyi btnletirme ve hedef davrana ulamay, retmenin zetlemesi izler. Sonra retmen yardmyla birka rencinin ierii yinelemesi (hedef davranlar gstermesi), yardmsz yineleme yaplr. Bu srelerde, renci yantlar eksik veya yanla yneldiinde, retmen, bunlar renciyi uyararak, yol gstererek, gerektiinde ek sorular sorarak renciye dzelttirir, tamamlatr, doruyu rencinin bulmasna alr. Doruyu bulmada, eksii tamamlamada renci retmenin bu abalarna karn yine de yetersiz kalrsa, dier rencilerden yararlanlr. renme, retmen aklamalarnn eitliliine baldr (Tanner and Tanner, 1987: 212). retmen, rencilerin anlama farkllklarn gzeterek, aklamalarn, herkesin anlayabilecei bir eit yelpazesi ile yapmal, sylediklerinin herkese anlald yanlgsna dmemelidir. rencinin yapmas srecinde retmen, rencilere dikkat etmeli, onlar yreklendirmeli, yanllarn gsterirken bile doru olandan yola kmaldr. Her rencinin iyi yapt bir i veya bir etkinlik vardr, retmen onu ele alp ne kararak renciyi gdlemelidir: Bir problemin yanzca bir ilemini doru yapan renciye "Bu ilemi gzel yapmsn, demek ki renmeye alrsan baarabiliyorsun. Bunu iyi yaptna gre, gayret edersen dierlerini de iyi yapabilirsin, haydi seni greyim, takldn yerde sorman iin ben yanndaym" demek, onu baanya itici bir g olur. Baary tadan renci, yeni baar araylarna girer. retmen, her renciden alma ve baar beklediini belirtmelidir. retmen beklentileri, renci baarsn etkileyen bir deiken olarak bulunmutur (Tanner and Tanner, 1987: 216). retmen bu beklentisini, en az baanl ve abal renciye de iletmeli, onunla da ilgilenmelidir. retmenin rencilerin hepsiyle ilgilenmesi, onlara baarabilecekleri iler verip, yantlayabilecekleri sorular sorup, yantlarn dorulamas, bir dldr. Bu, renmeyi artna bir deikendir. retmen bu dorulama sonunda, renciden yeni basanlar beklediini syleyerek, onu almaya yneltmelidir. Gdleme, ieriin kazandrlmas, dnt-dzeltme zet-deerlendirme srelerinde kullanlabilecek olan "ipucu verme", renmenin nemli bir esidir. Neyin renileceini aklamay renme srecinde renciyi yapmas gereken ie yneltmeyi ierir. Szel steleme, zetlemede kritik paralan verme de birer ipucudur. 87

Beceri biimindeki etkinlikleri de olan ieriklerde, ieriin bilgi yan kazandrldktan sonra, etkinlik retmen tarafndan gsterilerek ve basamaklar herkesin grecei, anlayaca ekilde izlenerek yaplr. Bu srete, ilem basamaklarnn birbiriyle ve ilem btn ile ilikileri verilirse, renme daha etkili olur (Doan, 1982: 274; zyrek, 1983: 30y Ertrk, 1986: 72). liki kurma, soyut bilgilerle somut durumlar arasnda, bilgilerle renci ilgileri arasnda da olmaldr. rnein fizikteki dalga rnekleri bir telli algnn tel hareketleriyle, maddenin eylemi konusu futbol topunun eylemiyle ilikilendirilebilir (Martin, 1983: 57). retmenin yaparak gstermesini, retmen yardmyla birka rencinin yapmas, bu srete eksik ve yanllarn dzeltilip tamamlanmas izler (Rosenshine and Stevens, 1986: 379; Ertrk, 1986: 74). Sonra birka renciye yardmsz yaptrlp dzeltilmesi sreci gelir (Lemlech, 1988: 208). zetleme-Deerlendirme zet, ieriin alt dilimleri sonunda ve ieriin kazandrlmas sreci sonunda, renci veya retmence veya birlikte yaplmal ana noktalar, kritik ierik paralan vurgulanmaldr (Clark and Peterson, 1986: 290). Ayn ilem, ana balklar ve ilikileriyle ilgili olarak dersin sonunda da yaplmaldr (Martin, 1983: 64). eriin kazandrlmas, dnt alp dzeltme ve zetler bittikten sonra, hedef davranlara ulalma durumu hakknda bir yargya varabilmek ve gerekiyorsa tamamlaycdzeltici eitsel abalara ynelebilmek iin, deerlendirme yaplr. Deerlendirme planda yer alan hedef davranlardan, rencide var olanlar llp, olan ve olmas gereken bu iki hedef davrann fark alnarak yaplr. Karlatrma lt olarak, hedef davranlar yannda, ayn renciye ilikin retim sreci ncesi lmler, dier rencilere ait lmler veya bunlarn ikisi ya da hepsi kullanlabilir (Martin, 1983: 115). Bu, hedef davranlara gre deien bir uygulama ile, szl bir soru-yantla yaplabilecei gibi, hedef davranlar yaplarak grlebilecek bir problem durumu verilerek, birka sorulu, birka dakikay gemeyen bir snav yaplarak da gerekletirilebilir. retmen bu srete, her rencinin, dzeyine uygun hedef davranlar gsterme durumunu belirlemeye almal, baarl birka renciden alnan uygun dntlerle yetinmemelidir. retmenin her renciye deer verdiini, onlann baarsn grev edindiini gstermesinin frsatlar bu srete daha oktur. 88

Deerlendirme sorulan ak olmaldr, ifreli deil. Tuzak sorulardan, gre gre deien sorulardan, nemsiz ierikten kanmal, doru yann bulmada dilbilgisi kurallar anahtar rol oynamamaldr (Martin, 1983: 119). Doldurmal, elemeli, ksa yantl, doru-yanl tr, oktan semeli sorularn seiminde, llecek hedef davranlarla bu soru tiplerinin zellikleri arasndaki uyum gzetilmelidir. Bilgilerin yalnzca renilen alanda kalmas, kullanmnn bu alanla snrl olmas, renmeyi alma-depolama, istendiinde geri verme ilikisiyle snrl tutar. Oysa, esnek ve yaratc bir dnme ile, yeni bilgilerin eskilerle ve gelecektekilerle ilikisi kurularak, yeni sonulara ulalabilir (Clark and Peterson, 1986: 290). Bilginin ayn alann deiik yanlannda kullanlmas i dntrme (transfer), farkl alanlarda kullanlmas ise d dntrme olarak adlandrlabilir. ve d dntrmenin nerelerde, nasl yaplaca, retmenin plannda yer almaldr. Benzer durumlara dntrme iin, retim ortam gerek duruma benzetilebilir veya grsel, iitsel aralardan yararlanlarak benzetmeler yaplabilir. Uyarann benzer, yantn farkl olduu durumlarda, dnm olumsuz olabilir: 3+2 ve 3-2 de; yz (Burunun iki yan) ve yz (Suda ilerle) de olduu gibi. Olumlu dntrmeler, ayn ve farkl derslerdeki almalar ierebilir: Balkan sava, bu savataki Osmanl d politikas konusu iin dntrme kayna olabilir; "ritm"den bahsedilirken, rnekler, dans, mzik, iir, grafik sanatlar ve dzyazdan verilebilir. rencilerden, en ilgisiz gibi grnen alanlar iin dntrme rnekleri istenebilir (Gage and Berliner 1984: 365). Pekitirme rencilerden alnan dntlerin dzeltilmesi, ieriin kazandrlm olduu gvencesinin alnmas, kalc renme salamaya yetmez. Kalc renmenin gerekleebilmesi iin, pekitirme gerekir (Doan, 1979: 213). Yalnzca anlamak yetmez, gstermek, yapmak, yardmla yaptrmak, bamsz yaptrmak, yaplann alkanlk haline gelmesini salamak gerekir. Yoksa, renilenler abuk unutulur. renilenlerin pekitirilmesi, yinelenme saysna, rencinin zelliklerine ve konunun karmaklna bal olarak kalclk oluturur. Bunun aralanndan birisi de devdir. devler, snf iinde ve dnda yaptrlabilir, birey veya grup devleri verilebilir. Amalara ve olanaklara gre, retmen bu seeneklerden birini yeler. Alt snflarda dev iin 89

ilem sralar ve zaman plan yaplmal, g ve karmak devler yerine paralara blnp basitletirilmi devler verilmelidir. Her dev, bir renmenin, amalara gtrc bir paras olmal, gereksiz bir zaman yitirici olarak alglanmamaldr. dev, not olarak da deerlendirilirse, gdy artrr. devi rencinin yapmas esastr, ama veliler yeterliyse, retmen onlara renciyi nasl gdleyip denetleyeceklerini, kk bir not veya telefonla bildirebilir. dev iin yardm almak, onu bakasna yaptrmak deildir. renciler sresi uzun devleri yapmay genellikle son zamana brakabilirler, bunu nlemek iin retmen ara kontroller yapmaldr. devle ilgili retmen dnt renci abasn artrr. retmen, devleri titizlikle incelemeli, puanlamal yanllar iaretleyip dorulan gstermeli, en ksa srede renciye geri vermelidir. devler birka gnlk bir ura gerektirecek kadar kapsaml olabilecei gibi gnlk almalarla ilgili, bir dersin balangc iin renciyi hazrlayc veya bir ders sonunda dnt iin olabilir. Ders balangc iin verilen devler dersin banda, bir dersin sonunda dnt iin verilenler bir sonraki dersin banda gzden geirilir (Rosenshine and Stevens, 1986: 379; Cangebsi, 1988: 163; Lemlech, 1988: 208; Hull, 1990: 25). Snfii etkinliklerin uygunluunun belirlenmesi ve retmence bilinip kendini gelitirmesinin salanmas amalaryla Smith (1990: 50) bir snf gzlem listesi vermitir: 1 - Yntem ve standartlar renciyi cesaretlendirici mi? 2 - renciler kitap ve aralar ilgin, gdleyici buluyorlar m? 3 - Snf, retmenin fazla zaman harcanmadan uygun kaynaklan bulaca ekilde dzenlenmi mi? 4 - Deiik hedef davranlar iin deiik uygun yntemler kullanlyor mu? 5 - rencilerin, retmen ve arkadalaryla ilerini tartma frsat var m? 6 - Sorular ve problem durumlar ak ulu mu? 7 - Etkinliklerde, snflar-yllar arasnda sreklilik salanm m? 8 - Ayn ayr konularla birlikte, apraz program yaklam da kullanlyor mu? (Farkl konu ve dersler, ilikilendiriliyor mu?) 9 - retmen rencilerin hepsinin, her an ne yaptnn farknda m? 90

retmenin ynetsel yeterliini belirlemede kullanlabilecek bir form da yledir (Lemlech, 1988: 278): 1 - renci dikkatini artrabiliyor mu? 2 - Derste ilgi uyandrabiliyor mu? 3 - Dnceyi esas alyor mu? 4 - Uygun ara salayp kullanabiliyor mu? 5 - Deiik yeterlik dzeylerinde etkinlik salyor mu? 6 - Bireysel retim yapyor mu? 7 - Dersi, renci gereksinimlerine gre ayarlayabiliyor mu? 8 - Etkinliklerin hz, rencileri hzlandracak ekilde mi? 9 - rencileri yaratcla cesaretlendiriyor mu? 10 - Uygun pekitiriciler salayabiliyor mu? 11 - Amalar rencilere aklyor mu? 12 - eitli veriler kullanlarak, gereksinimleri belirleyebiliyor mu? 13 - Bireysel ama koymaya cesaretlendiriyor mu? 14 - eitli dnce dzeylerinde sorular soruyor mu? 15 - Ders sonunda renci geliimini deerlendiriyor mu? Bu tr formlann baka rnekleri de kullanlabilir, ama yalnzca bunlar kullanlarak retmenin retim veya ynetim baarsnn belirlenebileceini savunmak gtr. nk bu formlar, sz edilen basanlar belirlemek iin hem kapsam hem de nesnellik alarndan yeterli deildir, retmenin o anki grntsn verdii, gelecekteki grntnn de byle olacan garanti edemeyecei iin gvenilirlik dzeyleri de dktr. retmenlerin daha nesnel ve gvenilir deerlendirilmeleri iin baka yntemler nerilmitir (Baar, 1988). 91

BLM V STENMEYEN DAVRANILARIN NLENMES insanlarn bir arada yaamasnn temelindeki neden, yaam birbirleri iin kolaylatrmaktr. Bu basit gerek insanlarn ounun dncesinde bile yoktur, bazlarnca da bilinsizce, alkanlk olarak uygulanr. Bu alkanln bilinli abalara dnmesi, insan "bir topluluun yesi" olmaktan kurtarr, "bir toplumun yesi" yapar, iyi davran gsteren "ahlk" da kendi kan ile toplum kan arasnda bir denge kurabilmektir. nsan davrannn temelinde bu alg yatyorsa davran olumlu, aksi halde olumsuz, istenmeyen olarak adlandrlr. Snfn Davran Dzeni Dzen szc burada disiplin yerine kullanlmtr. Disiplinin skdzen olarak tanmlanmas nedeniyle (TDK, 1974: 229), demokratik bir yaam ortam olarak dnlen snfta disiplin yerine dzenden sz edilmesi uygun grlmtr. Sistemin nmcl elerinden birisi de dzendir. Dzen, sistemin ileyiine belirlilik, kararllk kazandrr, ynlendirir, belirsizliin yaratt rastlantsall, bilinmeyisin verdii rahatszl nler. Sistem, amalarn gerekletirecek ekilde dzenlenmi eler btndr. Sistemin dzeni bozulduunda, ileyiinin kontrol de bozulur, nereye, nasl, neden gittiini bilmek olas olmayabilir, amalardan sapma kanlmaz hale gelir, bunlar, sistemin deerlendirilmesini ve geleceine ilikin planlamalar da olanaksz klar. Amalarndan sapmas, sistemin kurulu, varolu gerekelerinden sapmadr. Bu nedenle her sistem, kurulu ve ileyiinde dzene gereksinim duyar. Eitim sisteminin en utaki tipik alt sistemi olan snfta da bu nedenlerle dzen gereklidir. renci saysnn okluu ve her rencinin kiisel eilimleri, yetiimleri, hepsini farkl davranlara iter. Oysa bu, snfta karmaa yaratr, grevlerin yerine getirilmesini, amalara ulalmasn engeller. Snf dzeninin kurulmas ve srdrlmesi snf ynetiminin ana alandr (Doyle, 1986: 423). Eitim bunalt (stres) yaratan bir itir, 92

dzensizlikten kaynaklanan bu bunalty, dzeni salayamamak daha da artrr. Sk yinelenen, kanlmaz haldeki dzensizlikler, retmen etkili bir baakma becerisine sahip deilse, retmende umutsuzluk, patlama hatta ykm oluturabilir (Emmer, 1991: 171). retmenin grevi, snf dzenini salamak ve bylece snf eitsel iler iin hazr, uyank tutmaktr (Stevenson, 1991: 128). Bir aratrmada retmenlerin zamanlamam % 19'unu snf dzenine ayrdklan grlmtr (Akgz, 1992: 131). Snfn dzeni renciyi eitli alardan etkiler (Kazuhiko, 1992: 3817). renciler eitli deer sistemlerine sahip farkl evrelerden gelebilir. ok farkl rencilerin bireysel renim gereksinimlerinin karlanmasnda glkler oluur. Bu snflarda ibirlii ve grevle ilgilenme dzeyi dk olur. tyi ynetilmeyen snflarda bu etkiler daha belirgindir (Doyle, 1986: 410). Dzen, bunlan gzeten bir sosyalleme sreci olarak grlmeli, rencilere belirli birey ve grup deerleri kazandrmaldr. Eitsel ilere ilgi, saygnl paylama, birbirlerinin gereksinim, ilgi ve iyiliklerini dnme, snfta daha iyi bir edim (performans) ve btnlk salar. Bu etkinlikler, rencileri sosyallemeye gtrr (McCafferty, 1990: 367). Snf dzeni ve snfta uyum ile renci baans arasnda nemli iliki bulunmutur (Fried, 1992: 2465). Snf karmaada ve ynlendirilmemise basan der (Tanner and Tanner, 1987: 219). Dzen an hale getirilmi ve retmen baatl artmsa kayg da artar, bu renmeyi engeller (Kl, 1989: 11). Snfn dzenindeki denge, ne dzensizlie, ne de an dzene koymamaldr. Deiik snf dzenleri, deiik sonular yaratr. Bireysel yaplanmalarda id davran az olur. Dinlemeizleme tr yaplanmalarda id davranlar orta dzeyde; ezberleme, tartma, grup almas, mzik ve beden eitiminde st dzeyde olabilir (Doyle, 1986: 408). Snf dzeni, snftaki eitsel etkinliklerde yaplacaklarn planlanmas, herkese bilinmesi, uygulanmas ve izlenmesi ile kurulur, bunlann gcne ve srekliliine bal kalr. Snf etkinlikleri program, akademik alma gerekleri ile, sosyal katilim kurallann bir btn olarak ele almaldr. Bo zaman, dzenlenmemi zaman olarak, istenmeyen davranlar retir: "isiz insan durgun suya benzer, abuk bozulur." Snf srelerinde herkesin hangi zamanlarda neleri nasl yapaca-yapmayaca kurala balanp ileyii salanrsa, dzen vardr. Snf dzeni oluturma sreleri olarak unlar sylenebilir (Doyle, 1986: 411): 93

1 - Snf kurallarnn ve bunlar izleme yollarnn belirlenip aklanmas. 2 - eitli snf durumlarnda bu kurallarn belirlenen yollara uygun ekilde iletilmesi. Bu srelerde gzetilmesi gereken iki temel ynelimden biri, ciddiyetin salanmasdr. Burada ciddiyet, kurallarn belirginlii, benzer durumlarda benzer uygulamalarn olmas, uygulama zamanlarnn farkl olmamas, dengeli, adil bir uygulamann gerekletirilmesidir. kinci ynelim, tekdzelii de nleyecek olan, glmece ve canlandrma kullanlarak ynetimin yumuatlmasdr. zellikle alt snflarda, deiik nedenli durumlarda, renciler kat olmaya yneldiinde, retmen, mantn da gstererek, sulama yerine glmeceye, ilgin hale getirilmi canlandrmalara ynelmelidir. rnein, pencere de ak olduu iin, snfn kapsn kapatrken arpan bir renci, snftakileri rahatsz ettii iin zr dilerken, retmen, bu grltnn hava akmndan kaynaklandn belirterek, olay rzgarinsan uras olarak canlandrabilir, "rzgrla urarken ben de bazan baansz oluyorum" diye glmeceye ynelebilir. Snf dzeni, retmenin becerilerine ve ona verilen destee de baldr (Craig, 1989: 174). Bu destek, okul ynetiminden, meslektalarndan, rencilerden gelmeli, okul dzeni ile snf dzeni arasnda uyum olmaldr. retmen, retim becerileri ile birlikte snf ynetimi becerilerini gelitirmeye almaldr. renciler ibirliine istekli, snf etkinliklerini becerebilecek dzeyde, retmen de etkinlikleri dzenleyip ana gidii koruyabilecek becerideyse, dzeni korumak kolaydr (Doyle, 1986: 424). Snf dzeni, renci davranlarn deitirmeye, yani eitime hizmet etmelidir, iyi dzen, renciyi davranlarndan sorumlu hale getirendir (Wood, 1992: 88). Bu sorumluluun temelinde toplu yaamn nedenleri, koullar yatmal, uyumlu davran, zorlama yntemlerle deil, inandrmakla salanmaldr. Zorlama ile salanan sessizlik ve hareketsizlik, zor srdke sren geici bir uyum salar. Snf dzeni, eylemsizlik deildir (Doyle, 1986: 424). Bu tr ban, adalet yerine fke ve tepki getirir, bozucu davranlar daha gl ekilde farkl alanlara yansr: Lavabalordaki musluklar krlr, eyalar tekmelenir... Snf dzeninde basan, snf tanma, snf olaylarn anlama, bu bilgilerden de yararlanarak ileyii dzenleme, srdrme, yneltme, alkanlk haline getirme, gerekirse kanma srelerinin iyi izlenmesine 94

baldr. Snf dzeni bir kez salannca hep srmez, ok kolay bozulur (Doyle, 1986: 424). Bu sonu, retmen abalarnn ve dikkatinin srekli olmasn zorunlu klar. Deiik modeller, snf dzeninin kurulup srdrlmesinde, durumun farkllna gre yarar salayabilirlerse de, snf dzeni iin an ynetim biimi olan demokrasiye uyum ve demokrasinin stnlklerinden yararlanma alarndan demokratik modelin uygulanmas gerekir. Bir aratrmada, greve ynelik davran zerinde yetkeci modelin olumsuz, grup srelerini kullanma ve sosyalduygusal iklim modellerinin olumlu etkiler yapt bulunmutur (Doyle, 1986: 422). Yetked ve cezalandrc dzen, honutsuzluu ve kaygy artrr, retmen-renci ilikisini olumsuzlatrr (McCafferty, 1990: 369). Demokratik modelle, renci sorun, ilgi ve gereksinimlerine de yer verilmi olur, renci, dzen kurallarnn arkasndaki nedenleri bilebilir (Kl, 1989: 11). stenmeyen Davranlar tnsan davranlarnn temelinde gereksinimleri yatar. Gereksinimler, onlan gidermeye iten drt yaratrlar. Drt sonunda belli ynde etkinlik eilimi olan gdler oluur ve insan uygun durumlarda gdleri ynnde davrana geebilir. Davranlarn istenir olup olmamasnn lt, davrann davranann, karsndakinin, davrann olutuu ortamn zelliklerine gre deien ekilde, toplumun yazl olan-olmayan kurallar ile bireysel yarglardr, istenen davran "bana gre" olmaktan karan, kurallardr. Okulda, eitsel abalan engelleyen her tr davran, istenmeyen davran olarak adlandrlr. Bunlarn olumsuz etkileri derece derece olur. Bu adan istenmeyen davranlar, "ykc olmayan"dan, "ok ykc olana" uzanan bir yelpazede sralanrlar. istenmeyen davranlardan bazlar en byk etkisini davran yapan zerinde gsterir, ama bir ksm bunun tesinde retmeni, snfn tmn ve dersi olumsuz etkiler (Haigh, 1990: 5). Hatta baz olumsuz davranlar, okula ve aileye de nemli zararlar verirler. Snftaki istenmeyen davranlar, snf dzenini ve eylemlerini bozar, amalara ulamay engeller, zellikle zaman kaynann kt kullanmna neden olur. Davrann yanll, yerine, zamanna, sonulanna gre Amalanan sonuca zarar verici olmayanlar, yanl davran olarak SINIF YNETM F. 7 deiir. 95

grlmeyebilir. rnein, dersin geliimine katkda bulunuyorsa, tam yerinde ve zamannda yaplan, srasn beklemeden konuma eylemi, yanl davran saylmamaldr. Dersin son dilimi iindeki dikkatsizlikler de yanl davran saylmayabilir (Doyle, 1986: 419). istenmeyen davranlarn bir ksm, bozucu davran deil, ona yneltici davran olarak grlrler. Kitap-defter gibi ders aralarn getirmeme, eofmannspor ayakkabsn unutma, devini tamamlayamama, snf etkinliklerinden uzak durma, bunlar arasnda saylr (Lemlech, 1988: 6). retmen bunlan nemsiz grp gzard etmemelidir. Bunlar, rencinin geliimi asndan amalara ulamay engelleyici olduu kadar, bir iki basamak sonra istenmeyen dier bozucu davranlar kolaylatrr, onlann nedeni olurlar. Hayalleme de istenmeyen bir davrantr. Baz renciler snfta retmenin gznn iine bakarak onu dinliyor gibi grnr, ama akl baka yerde olur. Bu durum, rencinin anlamsz, bo baklarndan belli olabilecei gibi, retmenin bilerek syledii baz yanl bilgilere, szlere tepki verip vermemesiyle de belli olabilir. Her bacak kendi koyunundan aslr, szn syleyen retmene, herey yolundaym gibi bo gzlerle ve tepkisizce bakmay srdren, hayal kuruyordur. Yaratclkla hayal kurma arasnda iliki vardr, ama bunun yeri snf deildir, nk o zaman snftaki etkinliklerden yararlanlmam olur. Temizlik ve grg kurallarna uymama, kna ve kfrl konuma, bakalarn rahatsz etme, iini yaparken dikkatli ve zenli olmama, dersi dinlememe, bakalar konuurken konuma, baka ilerle ilgilenme, arkadalarnn dinlemesini veya almasn engelleme, arkadalanna ve hatta retmene kaba ve saygsz davranma, derste sk rastlanlabilen istenmeyen davranlardandr. Okula, arkadalanna ve eyalanna zarar verme snfta da rastlanan istenmeyen davranlardr. Okula ge gelme ve nedensiz devamszlk, kaynaklarn kt kullanm sonucunu douran nemli bir istenmeyen davrantr. Snavlarda hile yapmak da byledir. Sal bozucu alkanlklar olan sigara ve ila kullanm, istenmeyen davranlarn nemlilerindendir. Uyuturucu ila alanlarn nabz ve kan basna artar, esneme, uykusuzluk, kolay heyecanlanma, tat duygusu yitimi, me ve deride soukluk grlr, abuk fkelenir, kaygl, mutsuz ve duygusuz olurlar. stenmeyen davranlarn farkna varmak iin rencileri iyi tanmak, onlardaki gnlk deiimleri grebilmek gerekir. Bu 96

retmenin, snfta her an rencileri grebilecek bir konum semesine, dikkatli gzetimine, onlarla ilgilenmesine, sralar arasnda gezinerek onlara yakn durmasna, onlan etkinliklere sk sk karmasna baldr. retmenler, snn bir btn olarak grr ve bireysel zellikleri ayrdedemezse rencilerdeki gnlk deinmeleri de farkedemezler (Cangelosi, 1988: 233-262). ilkokul rencileri bile, dersle ilgili gibi grnerek i yapmama davranlarn gizleyebilmektedirler (Doyle, 1986: 419). rencinin yetenekli, baanl olup olmamasna gre istenmeyen davrana ynelimi de deiir. Baanl renciler dersle ve aralarla ilgilenirken, baarszlar daha ok istenmeyen davranlara ynelmektedir. Yetenekli renciler daha ok dersteki blmlerin sonunda, az yetenekliler ise ortasnda, istenmeyen davran gsterebilmektedir (Doyle, 1986: 408, 420). Snftaki etkileim sistemi, istenmeyen davran etkiler. Szel olmayan iletiim yoluyla insanlar, birbirlerinin durumu ve gelecekteki davranlar, beklentileri konusunda ipulan verirler. Bu ipulan, karmzdakinin davrann etkiler (DorrBremme, 1990: 379). Bakalann anlamaya alma ile insan, snftakilerin beklentilerini, nelerden holanp holanmadklann kestirebilir. Kar davran, bireyin davrannn sonulan hakkndaki yorumumuza baldr. rnein retmen, rencinin aba yokluu nedeniyle baarszlnda baka, yetenek yokluu nedeniyle baarszlnda baka davran sergilemelidir (Seifert, 1991: 169). Olmad iin spor ayakkabs getirmeyenle, bir neden olmad halde getirmeyen ayn davranla karlanmamaldr. Bu, renci davran iin de geerlidir. retmen, hangi davrann nerede ve nasl yapldnda uygun, nerede ve nasl yapldnda uygun olmad konusunda rencileri bilgilendirmeli, bu konuda onlara iaretler, ipulan vermelidir. Bylece renciler, bir durumda yaplrsa ho karlanabilen ama baka durumda istenmeyen davranlarn farkna varabilmelidir. Eer renci retmenin hibir tepkide bulunmayacan biliyorsa, kitap-defter getirmeme veya arkadan rahatsz etme gibi istenmeyen davrantan srdrebilecektir. yi davran, yalnzca karsndakini mutlu etmek iin deil, belli bir durumda kendini rahatsz hissetmemek iin de yaplr (Seifert, 1991: 95). Okul gezisine yiyecek getirmeyi unutarak gelen bir arkadann karsnda yemeini yiyen renci, yiyeceinin bir parasn ona vermekle kendini daha iyi hissedebilecektir. 97

steneni Destekleyici Davranlar Hedef davranlar yannda, hedef davrana yardm edici, onu olumlu etkileyen davranlar da istenen davran grubuna girer. Bu tr davranlarn pekitirilmesi, istenmeyen davrana ynelimi azaltr: Grlt yapmama, rahat oturma, ellerini kendine saklama, kalemiyle oynamama, arkadalaryla etkileimde incelik ve ibirlii, snf etkinlik-lerine katlm ve ilgi, duruma uygun davranma, bu tr davranlara rnek olarak verilebilir (Doyle, 1986: 419). stenen davran srekli gsterebilmenin ilk koulu, o davrann bilgisine sahip olmaktr. Bu sahip olu ailede balar. Aile, temizlik, dzen, bir yerde olmann getirdii hak ve sorumluluklarla ilgili davrantan retmeli, bunlar okulda pekitirilmeli, eksik olanlar tamamlanmaldr. El ykama, kullandktan sonra sabunu temizleme, diini fralama, kapy kapama, sandalyeden kalknca yerine itme, yolun sandan yrme, bakalar konuurken dinleme, burnunu silerken grlt karmama, inerken azn amama, azda yiyecek varken konumama, zaman uygun kullanma, bu tr davranlara rnek ola-rak verilebilir. stenen davranlar konusunda okul-aile ibirlii yaplmaldr. Ailelere gnderilecek kk notlarla, rencinin deiik davranlarnn uygunluk denetimini yapmalar istenebilir. Varsl aileler, parann alabilecei eyleri gzetir, ocuklarna birlikte yaamann kurallarm retmeye yeterince zaman harcamazlar (Wolfgang and Kelsay, 1991: 154). Ailelerin ou, temel eitim grevlerini yerine getirmek iin, okulun yardm ve ilgisine muhtatr. Bu, bilgilendirme olabilecei gibi hatrlatma da olabilir: Ltfen yann sabah ocuunuza dikkat eder misi-niz, kahvaltdan nce ellerini ykad m, sonra dierini fralad m, sof-raya otururken sizin veya kardeinin .geiini kolaylatrd m... gibi sorular tayan basl malzeme ile, rencilerin hepsinin ailelerince denetlenmesi, bu davrantan bilmeyen ailelerin de eitilmesine yardma olur. Uygun davranlar konusunda rencilerin bilgilendirilmesine okuldaki ilk yl ve gnden balanmaldr. Beenilen, istenen dav-ranlann aka belirtilmi olmas, onlann yaplmasn kolaylatrmaktadr (O'Leary and O'leary, 1972: 88). Bu iin grsel boyutu, retmenlerin ve st snf rencilerinin davranlandr. retmenler, gr birlii iin ie, rencilerin gstermeleri gereken davrantan ken-dileri, renciler n arasnda iken sk sk, belirgin ekilde gstererek yapmaldr. rencilerin lavabosunda ellerini sabunlamak, kalabalk 98

iinde burnunu mendiliyle grltszce silmek, alveri iin sraya girmek, karlamalarda gnaydn, iyi gnler demek, bir yardm alnca teekkr etmek, bu davranlara rnek olarak verilebilir. st snftaki rencilere, kendilerinin alt snflardaki arkadalarndan daha yetikin olduklar, bunun onlara uygun davranma, rnek olma, dierlerinin eitimine destek olma sorumluluu ykledii anlatlmal, istenen davranlar nce kendilerinin yapmas gerektii vurgulanmaldr. Bu yolla, hem alt snflardaki rencilerin uygun davran rnekleriyle sk sk karlamalar salanm, hem de st snf rencileri daha bilinli ve uygun davrana yneltilmi olur. Derslerdeki bilgilerin edinilme ve kullanlma srelerindeki renci davranlarnn uygunluu retmence denetlenmelidir. Bu denetimin dzeltme ve gelitirme boyutunda retmen dikkatli olmaldr. ocuklar, bilgisizlik, acemilik, ekingenlik, heyecan gibi nedenlerle, baz davranlar eksik, yanl yapabilirler. retmen bu durumlarda rencilerin yanln yzne vurmadan, onu utandrmadan dzeltme yoluna gitmeli, ocuklarn cesaretini krmamal, yanlnn bile bir gerekesini veya mantm syleyebilmeli, onlan korkakla ve edilgenlie itmemelidir (Wood, 1992: 135-153). rnein, "kimse ilk yapt ii hatasz yapamaz" veya "ben bunu ilk kez yaptmda daha kt yapmtm" gibi szleri rencinin uygun davran iin yeni giriimlerde bulunmaktan kanmasn nleyebilir. Aile ve okul dndaki yaamda rencinin uygun davranlar renebilecei durumlar yaratmaya allmaldr, istenen davranlarn sergilendii filmleri izlemesi, istenmeyen davranlar grebilecei arkadalanndan uzak tutulmas, istenen davrantan sergileyebilecei devler verilmesi, bu tr okul etkinliklerinde grevlendirilmesi, istenen davranlara ynelimi artrr (Gage and Berliner, 1984: 606). Bu konuda telefon ve kk notlarla aile uyanlp ibirlii yaplabilir. Okulda uygun davrana yneltici etkinlikler dzenlenebilir. rnein, oyun arkadalaryla okul dnda birlikte olduunda istenmeyen davranlara ynelecei dnlen rencilerin, okul bahesinde oynamalan salanabilir. Bu oyunda bir retmenin hakemlik yapmas, rencileri istenmeyen davranlardan uzak durup, isteneni gstermeye yneltir. Okul dnda, oynarken kendine elme takan arkadana kfr etme eilimi gsterebilecek olan renci, okul bahesinde ve retmen hakemken bundan ekinecek, elme takan da zr dileyebilecektir. Ayrca, okul bahesindeki oyunu seyreden evredeki ocuklar, bu olumlu davranlar grebileceklerdir. Bu 99

ocuklarn zaman zaman oyuna alnmas, onlann istenen davranlan kazanmasn salayacak, rencilerin sokakta karlaaca davranlan uygunlatirabilecektir. rencinin istenen davran srekli gsterebilmesinin baka bir koulu tutarllktr. Okuldaki retmenler, istedikleri ve sergiledikleri davranlarda tutarl olmaldr. Tutarl olmann bir yn, retmenler arasndaki tutarllktr. retmenlerin beklentileri, istenen davran konusunda tutarl olmal, retmen deitike deimemelidir (Stevenson, 1991: 132). Bu konular, retmen kurullarnn gndemine alnp grlmelidir. Snf, okul, sokak, aile ortamlanndaki davranlar da tutarl olmaldr. rencinin aile, oyun alan, snf, sokak davranlan birbirinden farkl olabilir. rencinin evde uymad kurallara okulda uymas zordur (Wolfgang and Kelsay, 1991: 153). Okul-aile-evre ilikilerinin gelitirilmesi, bu ortamlardaki davranlarn benzerliini artrr. stenen davran srekli gsterebilmenin bir koulu da kiinin deil, davrann deerlendirilmesidir. renciler farkl durumlarda farkl davranlar gstereceklerinden, onlan drst, yaratc, kendine gvenen, kaygl, tembel gibi kiilik zellikleriyle etiketlemek yanltr (Gage and Berliner, 1984: 193). Bir durumda yaratclk gsterebilen ocuk, baka bir durumda gsteremeyebilir, bu onu yetenekleri konusunda kukuya drerek, yeni denemeler iin ekingen klabilir. Kii yerine davran deerlendirilmelidir. "Yaptn bu i gzel olmu", "arkadan yerine otururken kalkp ona yer vermen gzel bir davran" gibi. istenen davrann gzlenebilmesinin baka bir koulu uygun ortamdr. Ortam uygun hale getirerek, istenen her davran yaptnlabilir. rencinin ellerini ykamasn isityorsanz, lavabolara sabun koyun. Birbirlerini rahatsz edici davranmamalarn istiyorsanz, uygun davrana altrncaya kadar onlann iinde olun, gznzn stlerinde olduunu bilsinler. Burnunu eliyle silmesini istemiyorsanz mendil verin, amurlu ayakkablarla ieri girmelerini istemiyorsanz, giri kaplarna zgara ve paspas koyun... Okulncesi eitimde, ocuklarn bencilliklerini bakalarn dnme ve yardma dntren ibirliki ortamlar yaratlabilir (Wood, 1992: 160). Birlikte almay gerektiren, bakasn dnp yardm ettiimizde bizim iimizin de kolaylat ortamlar. Bakalannn dncelerinin dikkate alnmasn gerektiren iler yaplabilir: "Yapt 100

oyunca bozduun zaman arkadann ne hissettiini dnyorsun?" "Oyuncaklarmz niin paylamalyz?" gibi sorularla bakalarn anlamay dnme almalar yaptrlabilir. lkokulda, kk gruplar oluturarak, birinin konumasndan ne anladn bir bakasna syleme, sz kesmeden dinleme, belli durumlarda bakalarnn duygularn tahmin ettirme, "sence iyi arkada kimdir" gibi sorularla duygularn aklattrma etkili olur. Daha st snflarda birbirlerini incitmemeye alarak, gr ayrlklar zerinde tartma ortamlar yaratlabilir (Seifert, 1991: 95). Yasaklanan davrann ekicilii, uygun snf ortam ile bozulabilir, onun yerini istenen davran alabilir. Snfta rencilere geliimleri lsnde karara katlma hakk verilmesi, sorumluluk tannmas, yasaklar azaltarak, snn, istenen davrann gsterilecei ortam yapabilir (Wood, 1992: 87, 210). Snf ortamnn yanmac olmas istenmeyen, ibirliki olmas istenen davranlara daha ok gtrcdr. Snfn sosyal ortam, ortak amalar iin ibirliine, kendini bakalarnn yerine koymaya, hogr ve yaknla, renci zerkliine, bakalann dnmeye gtrc olduu oranda, istenen davranlar grlp yerleebilir (Solomon and others, 1988: 547). Snf ii ve dndaki davranlarn denetiminde, retmenin rencilerden nce snfta olmas, giri klarda snf kapsnda, teneffste koridorlarda, bahede bulunmas, rencileri istenen davrana yneltir (Hull, 1990: 26). rencinin almas, istenen davranlar renci-retmen arasnda kalmamal, boadan bakalan da yararlanabilmelidir. Bu so-rumluluun verilmesi, renciyi almaya, istenen davranlara ynelmeye iter. rencinin okuyaca kitab, alaca projeyi, ne ya-zacan seme hakknn olmas, onun kendini gl hissetmesini salayp gdleyebilir, sorumlu klabilir, bu yolla istenen davranlara yneltebilir. Bir konuda renciyi bilgilendirdikten sonra, uzun aklamal, tekrarl anlatmlarla skntya sokmak yerine, etken ve yaratc olacaktan bir ortam oluturup serbest brakmak iyidir: Seminer ve grup almas, bir rnee bakarak yeni durum oluturma, yazm almas (oyun, yk, ...), fotoraflk, laboratuvar raporu yazma, bir olay tartma gibi (Wood, 1992: 155159). retmen denetimli bu ortamlarda istenen davran daha ok grlebilir. Uygun ortamlar rencilerin, bakalarnn niyet ve yantlarn doru anlayabilecekleri iletiim ve anlay ortamlardr (Mc Cafferty, 1990: 369). Snfta, istenen davranlarn gzlenebilecei, yaplma olana bulunaca, yanl 101

yapldnda tehlikeden uzak olunaca, istenen ekilde yaplamadnda utanma, cezalandrlma korkularnn yer almad, dl, destek ve vgnn grlebilecei ortam oluturulmaldr. stenen davranlarn srekli hale getirilmesinin bir koulu da pekitirmedir. Bir davrann yerlemesi, glenmesi iin nce o davran dikkatle tanmlanmal, davran olutuunda da uygun bir pekitire verilmelidir. Pekitireler, davran trne gre, fizyolojik veya sosyal-zihinsel trde olmaldr: dokunma, kutlama, mzik dinleme, iaret-yldz, yenebilir pekitireler... Davrann pekitirilmesi srekli veya aralkl olabilir. rencinin istedii bir davrana izin verme, istemedii bir davran iin pekitire olabilir. devini bitirirse veya odasn dzenlerse televizyonda ma izlemesine izin verilebilir. Pekitirme, davrann hemen arkasndan gelirse daha gl olur. Pekitirici vg iten ve abartsz olmal, inandrmaldr (Gage and Berliner, 1984: 272-281, 606). Pekitirmede dln etkisi daha gldr. Olumlu pekitireler olmadan davranlarn benimsenmesi gtr. Olumlu pekitirelerin istenmeyen yan etkilere sahip olmas, olumsuz etki yapar. ou kez olumsuz pekitiriciler, dersten kopmu renciyi derse eker. Belli bir davran yaplrsa cezann kaldrlacann sylenmesi, o davran iin olumlu pekitire olur (Cangelosi, 1988: 33-41). istenen davranlara ulamada basamakl geliim sistemi de kullanlabilir. Birden ok davran ieren eylemlerin gelitirilmesinde, nce davran basamaklara blnr ve bunlar aka tanmlanr. rnein .bir tepegzn altrlmas, arac hazrlama, malzemeyi hazrlama, ayarlama, gsterme ve deitirme basamaklanna blnebilir, istenen ve istenmeyen davranlar ile bunlann sonulan, istenen davranlarn pekitireleri, bir st basamaa gei kurallar belirlenir, sonular renciye gerekirse okula ve aileye iletilebilir (Reisberg. and others, 1991:31-33). istenen davrann istenmeyene dnmesini nlemek iin, rencinin mantna sesleriilebilir. rnein, bir tartmada istenmeyen davrana ynelmek isteyene "tartmada stn gelmek mi, yoksa arkadalmz m nemli?" sorusu sorulabilir (Wood, 1992: 87). Snf terkederken, ileri toplama, snf sonrakiler iin hazr brakma davranna yneltmek iin, "yarn sabah kendi snfnz nasl bulmak istersiniz?" sorusu sorulabilir (Hull, 1990: 26). yimserlik yolu ile, istenen davranlarn grlmesi salanabilir. retmenin glmsemesi, iten davranlar, hem rencileri, hem ken102

diini etkiler. Bakalarnn iyi davranlarna deer verip sayg gstermek, vmek de byledir. vg, genel bir yargdan ok, belli bir davrana ynelmelidir: sen iyi bir ocuksun yerine, paket tayan arkadana kapy aman iyi bir davrantr demeli, renci, vgnn davrann deitirmek iin yapld duygusuna kaplmamaldr (Long, 1991: 174). stenmeyen Davranlarn Snfd Etkenleri stenmeyen davrann kaynaklan ok geni bir yelpaze oluturur. Bu yelpazeye yaklamda ilk adm, sorunlarn grntlerinin nedenlerinden ayrlmasdr (Jacobsen and others, 1985: 255). Sorunlarn nedenleri "kk sorun", belirtileri de "yansm sorun" olarak alglanmaldr. Kk sorunlar, asl, neden, kaynaktrlar, yansm sorunlar retirler. Kk sorunlara ynelmek yerine yansm sorunlarla uramak, dmanla savamak yerine glgesiyle savamaya benzer, ou kez kaynak ve umut yitimiyle sonulanr. Yaplmas gereken, sorunun grntsyle uramak yerine, nedenlerini ortadan kaldrmaktr. rencilerin snfta, istenmeyen davranlara ynelmesi bir grnt, ders etkinliklerinin skc olmas ise bunun nedeni olabilir. Arkadana vurmas bir grnt, engellenmi olmas bunun nedenidir. Baarsz olmas grnt, basan nndeki fiziksel, zihinsel engeller birer nedendir. Bu nedenler olmazsa, nedenlerin ortaya kmas nlenirse grntler de olmaz. Snf, eitsel ilerin yeridir, bireysel sorunlar snf dnda zlmelidir (Brophy, 1988: 11). zm olduu kadar, snf sorunlarnn kaynaklarnn nemli bir blm de snf dndadr. Bu kaynaklara ynelinebilirse, hem sorun, hem zm snf dnda kalr, snf ii zaman, eitsel etkinliklere ayrlabilir. rencinin aile ortam, yaant evresi ve okul, onun davrannn temel kaynaklandr. Bu evredeki insanlann eitilmilik dzeyleri, rencilerin davranlarna yansr, snf iine tanr. evrenin olumsuz davranlarnn deitirilmesi, okulun evreye dnk kltrel etkinliklerinin say ve kalitesine baldr. Okul, renciden kendi snrlar iinde sorumlu olduu eklinde yanl bir alglama iinde olursa, evresine duvar da rerek, dardaki oluumlara ilgisiz kalr. Bu durumda, zaten gnn kk bir dilimini okulda geiren renci, istenmeyen davran gsteren arkadalarnn, sokan, evrenin bozucu etkilerine kar yalnz ve korunmasz kalacak, okulun 103

kazandrmaya alt istenen davranlar silinip gidebilecektir. Oysa okul, rencinin davranlarndan sorumludur (METK, Md. 2, 20, 23, 28, 35). rencileriyle okul dnda da ilgilenmeyen, onlar izlemeyen, uygun davranlar gsterecekleri ortamlarda bulunacaklar zaman artrmayan okul, bu sorumluluunu yerine getirmede ok zorlanacaktr. Okulun evreye dnk kltrel etkinliklerini gerekletirmesi, evrenin tannmasna, gereksinimlerinin bilinmesine, okulun bir evre plan oluturmasna ve retmenlerin buna katklarna baldr. retmenin, ocuklarn deer sistemlerini bilmesi, davranlarn kestirmeye almas, evreyi iyi tanmasna baldr (Wolfgang and Kelsay, 1991: 154). evre plannn uygulama alan hem evre, hem okul olmaldr. Bu almalarda, istenen davran rneklerinin sergilenerek evredekilerce grlp renilmesini salamak yannda, kaynaklarn kullanmna ilikin programlarla (yeni teknolojik aralann kullanm, savurganl nleme, dengeli beslenme, besinlerden en ok yararlanma, eskiyen kaynaklan deerlendirme...), evrenin ekonomik yanna da katklar yaplmaldr. Bir aratrmada, retmenin davran ynetimini etkileyen ok nemli iki deikenden birinin, sosyo-ekonomik durum olduu belirlenmitir (Safran and others, 1990:153). evredekilerce sergilenen istenmeyen davran rneklerinin azaltlmas iin, okul, evreye de dataca bir okul gazetesi karma, evre eitim programlan dzenleme, evredekilerce dzenlenen toplu etkinliklere istenen davran rneklerini sergileyici programlarla katlma, yerel radyo yaynlannda kk eitsel programlarla yer alma trnden etkinliklere katlmaldr. Bu yollarla, okula evreden daha sonraki yllarda gelecek rencilerin davrantan da, ailelerinin eitimi yoluyla, istenen davranlar ynnde art gsterecektir. Okul, evresindeki istenmeyen davranlarla eitim yoluyla uram srdrrken, evredeki davranlann bozucu etkilerinden rencilerini korumak iin, onlar okulda olasnca uzun sre tutabilmeye de almaldr. Okul bahesinin ve oyun alanlarnn rencilere ders d zamanlarda da kullanabilecekleri bir programla ak tutulmas, bu etkinliklerin retmen denetimi ve yardm ile gerekletirilmesi, okul kitaplnn, olasnca uzun sre rencilerin kullanmna hazr bulundurulmas, okulun dier alanlannm, rencilerin ynelim ve gereksinimlerine yant bulabilecekleri hale getirilmesi, rencinin evredeki bozucu davranlarla karlama olasln azaltacaktr. Okul, rencilerin orada bulunmasndan honut olaca bir ortam haline getirilmelidir (zyrek, 1983: 78). 104

Aile, renci davrannn ekillenmeye balad, rnek alnd temel evredir. Velilerin, okulun dzen politikalarn, davran kurallarn bilip desteklemesi, bunun iin de okul aile iletiiminin yazl, szl, yzyze ekillerde oaltlmas gerekir (Gottfredson and others, 1993: 183). istenmeyen davran konusunda okul-aile birlikte nlem almaldr. rnein okulun ilk gnlerinde renci ve velilere, devamla basan ilikisi aklanmal (Cangelosi, 1988: 257), rencinin gecikmesi ve devamszl gn gnne haberleilerek izlenmelidir. Okulun, etkili ve herkese bilinen bir dzen politikas, rencilere aklanm kurallar olmal ve bu kurallar uygulanmaldr. renciden beklenen davranlar, beklenmeyenler, bunlarn sonulan herkese aka anlalp bilinmelidir. Bunlann okulca izlenmesi iin bir davran izleme sistemi kurulmas nerilmektedir (Gottfredson and others, 1993: 183). Bu sistemin renciyi kt n sahibi yapmamasna dikkat edilmelidir. rnein, belli davranlar yaptklar iin okulda alkonanlar listesi veya istenmeyen davranlar yineleyenler listesinin, rencilerce vnme araa olarak kullanlma tehlikesi olabilir. insan ilikilerinin oluturduu okul iklimi, renci ve retmen davranlarn etkilemektedir (Mizelle, 1992: 2777). Okul, olumlu bir iklim iin, kiileraras ilikileri oaltmal, dikkatle planlamal, yanl ve olumsuz niyetlerin nlenmesi iin ak bir iklim yaplandrlmaldr. rencilerin okul etkinliklerini skc ve nemsiz bulmas, okul alanlarnn yeterliklerinin ve anlaylarnn dk olmas, okulun otoriter ynetimi, rencilerin bu snrlayclara bakaldrmasna neden olmaktadr (Doyle, 1986: 420). Okul ynetiminin demokratik bir hogr dzeyi tutturmas, rencileri sk koullarla snrlandrmak yerine, esnek bir dzen kurmas, bu dzenin belirlenmesinde rencilerin grlerini almas, onlarn istek, gereksinim ve beklentilerini okul amalanna zarar vermeden gerekletirmelerine yardm etmesi, okul ynetimi kkenli istenmeyen davranlar azaltacaktr. renci etkinliklerini yasaklama yerine desteleyici denetlemeyi seen bir ynetim hem onlann bo zamanlarnn deerlendirilip gereksinimlerinin karlanmasna, rencilerin bu yolla renmelerine yardm edecek ve bylece rencileri kendine borlandracak, hem de engellenme tepkisi ile oluacak istenmeyen davranlar nlemi olacaktr. Okulun yerleim dzeni, bina ve olanaklarn kullanl biimi, rehberlik sistemi, kalabalk okul ve snflar, basan beklentilerinin ok yksek veya dk olmas, rencilerin yetenek dzeylerine gre 105

ubelenmesi, rencilerin istenen davranlarn yararllna inanmamas, daha ok retmen ve ynetici yetersizliklerine bal istenmeyen davran kaynaklandr (Gage and Berliner, 1984: 600). retim iin gerekli kaynak ve aralarn yokluu veya yetersizlii, okul-aileevre ibirlii ile zmlenerek, istenmeyen davran kayna olmaktan karlabilir: renci, kaynak-ara yokluu, yetersizlii nedeniyle basan abasnn engellendiini grnce olumsuz davranlara ynelebilir. rnein, fen bilgisi retmeninin, "yann birer kk elektrik motoru getirin", demesi veya rencilerin bir ksmnn bulamayaca bu motorla bir deney yapp sonucunu yazmalann istemesi; i dersi retmeninin, nak iin yann iki metrelik ipek, on tr iplik getirin demesi, bunlan hemen ertesi gn salamakta glk eken veya salayamayacak olan renciye bask yaparak, onlar istenmeyen davranlara yneltir. renci bu bask nedeniyle, dier derslerine de alamayabilir, ailesi skntya girebilir, bu sknt, ailede zaten var olan gerilimin barda taran damlas olabilir. renci ok zorlandn hissettiinde, istenenleri salayabilmek iin hrszla bile ynelebilir. Aralar salamaktan midini kesen renciler, derse hazrlk ve basan abasndan da vazgeebilirler, baarl olan arkadalarn ktleyebilir, onlarla alay edebilirler. Bu davranlar, dier rencileri de istenmeyen davranlara itebilir. Etkili bir veli-okul-retmen ibirlii ile bu olumsuz sonular nlenebilir: renci ve ailesiyle ilgili gncelletirilmi kaytlar yoluyla, hangi rencinin hangi durumlarda zorlanaca belirlenir. Bu rencilerin salayaca kaynak ve ara, farkettirilmeyecek bir dzenleme ile onlara verilebilir. rnein snfta o kaynaa ulaamayacak iki renci varsa, okulca salanan iki ara, "kurada bu arkadalarnza kt" veya "bunlan bugn de siz kullann" gibi bir szle onlara iletilebilir. Okul belli kaynaklar srekli kullanmak zere hazr bulundurulabilir ya da bu tr sorunlar snf dayanmas ile, rencileri incitmeyecek bir yntemle zlebilir. retmenlerin ara ve kaynak konusundaki beklentileri, snfn tmnce karlanacak ekilde dk tutulabilir, daha farkl zmler denenebilir. Okulun olumsuz davrana ynelten bir yan da, kurallar ve olumsuz davranlar konusunda yneticilerin, retmenlerin farkl gr ve uygulayta olmalardr (Gottfredson and others, 1993: 182). Bu durum rencileri artr, istenmeyen baz davranlar iin zr ve gereke oluturur. Bu konuda okul alanlar arasnda gr birlii olmal, hi olmazsa, farkl dnenlerin okul politikasna uymalar salanmaldr. 106

Etkili bir rehberlik hizmetiyle, okulda uyum gl ekebilecei tahmin edilen rencilere ynelik, tantm, eitim, destek hizmeti salanabilir. Bu hizmetin nleyici olmas, i iten gemeden, gecikmeden yaplmas, istenmeyen davran olumadan nleyebilir. rnein ,okuldaki aralardan evinde sahip olmadklarn nasl kullanacan bilmeyen renci, yanl bir davranla araca ve arkadalanna zarar verebilir. Okula geldii ilk gn, kendisi gibi bir grup arkadayla, bu aracn nasl kullanlacan renen, kullanp deneyen rencinin, bilmeme yoluyla yanl davrana ynelmesi nlenmi olabilir. stenmeyen Davrann Snfii Etkenleri Snf iindeki istenmeyen davranlarn ounun kkeni snfn dndadr. Bu nedenle retmen, yalnzca snfii davran deikenleriyle urarsa basan dzeyi ok dk olur, kalc da olmaz. ncelii snf dna vermek kouluyla, retmen, snfii davran etkenlerini de bilmeli ve denetlemelidir. rencilerin zellikleri Okula her evreden, her yaam biiminden, eitli davran alkanlklarna sahip renciler gelir. Bu farklar onlarn davranlarna yansr. retmen, bu farkllklarn bilincinde olmal, tanmal, rencilerin geldikleri evrede kabul edilebilen ama okulda istenmeyen davranlar tahmin edebilmelidir. rencilerin bu tr davranlarn yanl anlamamak iin, onlar tanmak gerekir: Onlar dl m, eletiri mi daha ok etkiliyor, maddi dller mi, manevi dller mi etkili, ilikileri yakndan m, uzaktan m, yetikinlerin yarglarna boyun mu eiyorlar, haklann anyorlar m?... Bunlar bilmeyen retmen rencileri yanl anlayp, sorunlarn zmn yanl yerde arayabilir (Grossman, 1991: 162). rencileri tanmann ikinci adm, onlann davranlarna yn veren ikinci deiken olan duygulann anlamaktr. renciler, geliim dnemini yaadklar delikanllk anda, alngan, kavgac, abuk fkelenen, cinsel geliimin basks altnda olurlar (Tierno, 1991: 570). Dikkatli bir gzlem, belli durumlarla, olaylarla ilgili grlerini almak, sosyometri, alt snflar iin snf resimleri ve oyunlan, bu i iin aralar olabilir. Snf resimleri, eitli olumlu ve olumsuz davrantan gsterirler. rencilere, arkadalarnn davranlarnn bu resimlerden hangisine benzedii sorulur, ortalama alg, bireyin nasl tanndn 107

gsterir. Snf oyununda ise, rnein yirmi deiik rol oynanarak, arkadalarn bu rollerle eletirmeleri istenir. renci, kendini de bir rolle eletirebilir. Daha farkl tanma oyunlar da oynanabilir. Yetenek, kiilik, basan testleri de rencilerin tannmas iin daha nesnel veri salarlar (Brown, 1982: 249). retmen, kendini bakalarnn, yerine koyma davran ile de rencileri tanmaya alabilir (Redmend, 1989: 599). retmen bu yntemin snrllklarn bilmelidir. Karmzdaki her insan, bizden farkldr, bizim yle dnp davrandmz bir durumda o byle dnp davranabilir. rencileri tanmann dier bir yolu da snfta nelerin olup bittiini bilmek ve bunlara kar duyarl olmaktr (Gage and Berliner, 1984: 601). retmen snf alann srekli srekli izlemeli, renci davranlarnn farknda olmal, bunlann altnda yatan nedenleri anlayabilmelidir. rencilerle ilgili ayrntl notlar tutmak bunun bir yolu olarak kullanlabilir (Haigh, 1970: 7). Akademik yeterlii, etkileim dzeyi, sosyal becerileri dk, sosyal adan yalnz, arkada olmayan, sosyal doyumsuzluk iinde olan, okulu sevmeyen, davranlar olumsuz rencilerle arkadalk edenlerin okula uyumda glk ektikleri, istenmeyen davranlara daha ok yneldikleri grlmtr (Lorenz, 1991: 852). Erkeklerin, kzlara gre, istenmeyen davranlara daha ok yneldiklerini gsteren aratrmalar vardr (Gottfredson and others, 1993: 181). rencinin fiziksel geliiminin hzl olduu ilk ve orta retim dnemlerinde, yetenek ve davran becerileri de farkl olur. Ergenlik ncesi, inat, ters davranlarnn younlat, ktmserliin, almaya isteksizliin artt dnemdir (Baymur, 1985: 59; MEB, 1989: 938). Ergenlik dnemindeki hzl geliimle vcut oranlarnn deimesi, znt, aknlk, yavalk, uyumsuzluk, beceriksizlik, drmedkme davranlarn artrr. Genler bu dnemde, dnsel anlamda bamszla ynelir, kiiliini arar. lkretim okulunun ikinci devresinden balayarak rencilerde bilisel deiiklikler de olur: Sorun zme yetenei kazanrlar, mantkl dnebilirler (Tiemo, 1991: 571). retmen bu zellii kullanmaldr. Ayn okul rencileri olmalarna karn, bir iki snf farkl rencilerin zihinsel gleri ve buna bal kavrama davranlar farkl olur. retmen snfndakileri iyi tanma yoluyla, bu farklann oluturduu davran eitlemelerini bilmeli, kendi davrann ona gre ayarlamaldr. rnein, inat dneminde renciye bask yapmak yerine, inat ortam yaratmamaya dikkat etmeli; vcudun hzl gelitii 108

dnemlerde bu geliimin dengesizliinden utanan renciye, vcudu ile ilgili olumsuz hatrlatmalardan kanmal; bamszln arand dnemde, rencilerin dnme, arama, deneme yapmasna yardmc olmal; zihinsel farklar olumsuz szlerle belirtmemeli, btn bu durumlarda, soukkanl, anlayl, hogrl olmaldr. ocuun isyan, yardm isteinin gstergesidir (MEB, 1989: 939). Salndaki farkllklar, rencinin davranlarn deitirir, iitme, grme, alglama yetersizlikleri, rencileri istenmeyen davranlara iter. Bu yetersizlikler nedeniyle syleneni anlamakta zorlanan renciler, yapmakta da zorlanrlar. Bu rencilerin snfn n sralarna oturtulmas yannda, sorunlarnn zm iin aile ile ibirlii yaplmas ve doktor tedavisinin salanmas, retmenin rol iindedir. Aile, bu sorunlarn farkna varmam olabilir, okulda yaplacak yllk salk taramalan ve retmenin dikkatli gzlemi, sorunu ortaya karr. Salk sorunu, rencide basan sorunu da yaratarak, basandan kaynaklanan olumsuz davranlarn nedeni de olur. Farkl yaant evrelerinden gelen rencilerin, eitli durumlar alglamalar ve bunlara tepkileri de farkl olur. Bu farklar, eitsel amalara uymayan davranlara neden olabilir. Anlay eitlilii, eitim programnn benzerlii ile zaman iinde azaltlabilir. retmenin farkllklara anlayla yaklap, rencilerin mantna Seslenerek ve rneklerle bu fark gidermeye almas, eitim programnda bilgiden ok sosyallemeye arlk vermesi, bu tr davranlar nlemeye yardma olur (Safran and others, 1990: 149). renci ve okul deerlerinin uyumazl, renciyi hi istenmeyen bir davran olan okulu terketmeye kadar gtrebilmektedir (Larson, 1992: 757). nsanlan davrana iten etkenlerin znde gereksinimler yatar. rencilerin gereksinimleri ile onlara salanan olanaklarn dengesizlii sorun yaratr (Eccles and others, 1991: 538). retmen, benzer ve ortak gereksinimler yannda, bireysel gereksinimleri de grp karlanmasna yardmc olabilmelidir. Okulun ve snfn, rencilerinin gereksinimlerini karlayabilecekleri bir evre olarak dzenlenmesi gerekir. Tannma, farkedilme, deer kazanma renci gereksinimlerinin gllerindendir. Bu gereksinimini karlamak iin renci, olumlusunu beceremezse veya olumlusu istedii sonucu vermezse, olumsuz ynde dikkat ekici davranlara bavurur (Doyle, 1986: 420; Lemlech, 1988: 22; Cangelosi, 1988: 28). En azndan, konuurken dikkatle dinlenmesinin salanmas, bu gereksinimi hafifletebilir. Grup almalannda ve arkada gruplarnda, her rencinin sz hakknn olmas ve dierlerince 109

dinlenmesinin gerekletirilmesi gerekir. Okul, mmknse her rencinin, bireysel olarak veya grup iinde kendini, hnerlerini, baarlarn sergileyebilecei sosyal etkinlikleri sk sk dzenlenmeli, dikkatli bir planlama ile, bundan rencilerin hepsinin yararlanmasn salayabilmelidir. Sergilenecek hibir hneri olmayan renci, tiyatro perdesini ap kapayabilir, hediyeleri tayabilir, etkinliklerin balama zamann belirten zili alabilir, sahnenin iki yannda etkinlie uygun giysilerle bekleyebilir. renciler, bunlardan daha ok beceri isteyen ileri de yapabilirler, yeter ki retmenler onlar sabrla eitsin, yardm etsin. Gereksinimlerini karlamakta snrlanan renciler alma, sinirlilik, saldrganlk, g arama-kullanma ynl istenmeyen davranlara ynelebilirler (Lemlech, 1988: 22; Cangelosi, 1988: 28). Bunlardan daha da kts, bu durumda tepkisiz kalp sorunu iine atan rencinin, toplumun uyumsuz bir bireyi olma, eline geirdii ilk frsatta da toplumdan bunun cn alma davranlarna ynelmesidir. Son derece sessiz insanlann, gnn birinde en acmasz davranlar gstermesinde, adam bile ldrmesinde, bu tr eski engellemelerin rol byktr. rencilerin istenmeyen davrana ynelmelerindeki bir grnm de taklittir. renciler, bilgi eksiklii ve yeterince dnme nedenleriyle, arkadalanndan grdklerini yapmak, duyduklann sylemek isterler (Doyle, 1986: 420). Arkadalarnn bu davranlar sonunda beenilme, g gsterme, stn olma eklinde dllendirildiini gren renci, taklide daha rahat ynelir. retmen, rencilerin gereksinimlerini karlamalarna ortam yaratma yannda, istenmeyen davranlarn grupa tepki grmesi, ho karlanmama eklinde bir sosyal geliimi de salamaldr. Bunun bir yolu, zellikle demokratik bir snf ileyiine ve grup denetimli etkinliklere arlk tanmaktr. 110

Snfn Yaps Yap, snftaki eitsel sreleri ve kimlerce nasl iletileceklerini belirleyen dzenin addr. Bu dzenin admlan, grevlerin, grevlilerin, ilikilerin belirlenmesidir. ada eitim dncesi, snftakileri, reten ve renenler ayrmndan karm, demokratik ynetim gr de retmeni snfn tek egemeni rolnden uzaklatrmtir. Snftaki grevler ynetim ve eitim grevleri olarak iki grupta toplanabilir. Grevlilerin belirlenmesinde ayrm deil, paylam esastr. Hem ynetim, hem de eitim grevlerini, retmen ve renciler paylarlar. Ynetim grevinin paylalmasnda demokratik katlma uyulur. ada demokratik ileyite, ynetsel kararlann alnmasnda ve uygulanmasnda, inandrma vardr. Snfn ynetiminde, snftaki iki g olan retmen ve renciler, gr, istek, gereksinim ve beklentilerini aklayarak, birbirlerini inandrmaya alrlar. Bu inandrma srecindeki iletiimin ak, iten, kar tarafn sylediklerinde mantk, gereklilik arayan biimde olmas istenir. zerinde konuulan konu ile ilgili bilgilerin paylalmas, rencilerin olas saplantlarnn retmen desteiyle almas, lt olarak eitsel amalarn ve okul dzeninin alnmasyla, kararlarda uzlama kolaylar. Snf kararlarnn alnmasnda ilgi ve gereksinimleri gzetilen renciler, bunlann uygulanmasna da istekle katlr, sorumluluk alr, denetler. Snftaki eitim grevlerinde retmenin yeri, yol gstericilik, yardm edicilik, destekleyicilik olmaldr. retmen aktarclk rol yerine, renciyi, kaynaklan, ortam hazrlamada, uygulamalan dzenlemede, rencinin aratrarak bulmasnda, etkinliklerin denetiminde eitsel lider rol oynamaldr. Yaparak ve yaayarak eitim byle gerekleir. Snftaki ilikiler de retmen klavuzluunda, rencilerin de katlmyla belirlenmelidir. likilerin amalarn tantmada ve ilikileri belirleyen kurallarn bu amalara uygunluunun saptanmasnda retmen aklayc, retici, dndrc, uygun kural bulmada yardm edici olmaldr. Snf dzeninin ilikileri, snf kurallanyla belli edilir. Kurallar gereksinimlere uygun, amalara gidite yardm edici olarak konur ve adil, dzenli, kararl ekilde uygulanrsa, snf dzeninin salanmasnda, istenmeyen davranlarn nlenmesinde basan da artar (Doyle, 1986: 421). 111

Kurallar, temel davran ilkelerinin nceden aka anlalmasn salamaldr (Hull, 1990: 80). Kurallar ve uygulanmas konularnda, retmen ve yneticiler arasnda davran tutarlnn olmas, rencilerin zelliklerinin gzetilmesi, kurallarn ceza deil, dzeltme-gelitirme amacyla konup uygulanmas, retmenin soukkanll, rencilerin sorumluluk dzeyi, istenmeyen davranlar nlemede yardmc olur (Gottfredson and others, 1993: 181). Kural ve uygulama konusunda rencinin mantna seslenmek, onu inandrmak nemlidir, inandrc disiplin yntemi, dier yntemlerden daha olumlu davrana ulatrmtr (Evans, 1991: 1589). Dikkatli olunmad zamanlarda, yanl davran durdurma giriimi de snf dzenini bozar. Snfn iliki dzeni, eitsel abalan kolaylatrc, onlara yardm edici olmaldr. rnein, snfn ikinci bir kapsnn olmas, giri-k ilikilerinde, rencilerin sra ile, koumadan girme-kma davrann kolaylatnr. likilerin, fazla snrlayc, kaygy ok artna, zgrlkleri gereksiz yere kstlayc, ama deil ekil ynelimli olmamas gerekir. Gvenli bir ortamda, baarabilecekleri, zevk aldklar ile uraan gdlenmi, sorumlu davranabilen renciler, istenmeyen davranlara pek ynelmezler (Haigh, 1990: 12, 16; Smith, 1990: 25, Hull, 1990: 28). Herkesin yanl yapabileceini bilerek, rencinin yann gerektirdii ufak tefek yaramazlklara hogrl olan, souk ve dargn davranmayan, olumlu davran glendirmeye alan bir anlayla, salk, sevgi, ait olma, g, zgrlk, elence gereksinimlerinin karland bir snf ortam olumlu davranlara yneltir (Whisler, 1991: 24; Parish, 1992: 449). renciler, snf iinde, grn, konuma, aile zellikleri gibi zellikleri nedeniyle kk drlmemelidir. Snf ve okulda grup dnda kalan ocuklarla ilgilenilmeli, onlara grev verilerek gruba ve snf etkinliklerine katlmalar salanmaldr. retmenin, dersten sonra da rencilerle konumas, sorunlanyla ilgilenmesi, snf ikliminin olumlu olmasna yardm eder (MEB, 1989: 922). Snftaki yaamn anlamszl ve yabanclk duygusu, rencileri okulu terketmeye varan olumsuz davranlara gtrebilmektedir (Larson, 1992: 757). Snfn iliki dzeni, yarmac deil, ibirliki olmal, yarma rencilerin birbiriyle deil, eitsel engellerle yarmas ekline dntrlmelidir. Her renci, kendi dzeyinde, kendi hznda alabilmeidir (Lemlech, 1988: 22, Hull, 1990: 28). ibirlii yoluyla birbirini benimseyen rencilerin kendilerine verdii deer de artar, bu onlann davranlarna da yansr (Lemlech, 1988: 15). 112

Uygun davrana ulamay modelletiren Harris (1991: 159), boyutlardan biri olarak iletiimi almtr, iletiimin esi, sorunu rencinin bak asndan grmeyi salayan empatik dinleme; rencinin davrann tanmlayp etkilerini aklayan yapc steleme; ama davran birlikte tanmlayp zm iin uzlamadr. Modelin ikinci boyutu renci davranlarna karma yntemidir. retmenin renci iin amalan, basan, yksek zsayg, iyi sosyal beceriler olarak gruplanmtr. retmenin kanmas en az zaman ve abaya malolmal, en az ho olmayan duygu anlatan tonda, renmeyi en az bozucu olmaldr. Modeldeki nc boyut sonulardr. Sonulann dzelticilii, uygun davran ve zamann retir, olumlu sonular, uygun davran cesaretlendirir, olumsuz sonular uygun olmayan davrana ynelme cesaretini krar rencinin yanl davranlarnn temel nedeni olarak Harris (1991: 159) unlan sylemektedir: renci, nasl davranlacan bilmedii iin yanl yapar, ona ret. renci davran bilir, zamann bilmez, uygun zaman iin belirlediin iareti ver. Davran ve zamann bilir, arasra unutur, ou zaman yanlnn farknda deildir; kendini ynetme tekniklerini ret. Eitim Program rencilerin geliim durumuna, ilgi ve gereksinimlerine uygunluu dk olan bir eitim program, pratik yararll az olan ierik ve iyi bir kurgu ile sreklilii salanmam program uygulamas, snf iindeki istenmeyen davranlarn kaynaklarndan balcasdr (zyrek, 1983: 78; Gage and Berliner, 1984: 600; Smith, 1990: 25). Ders planlarnn, ders srecinin her ann titizlikle belirlemi olmas, retmenin" bu plan baanyla uygulayabilmesi, plan d oluumlar annda bulularla - eylemlerle plana uyarlayabilecek deneyimde ve hazrlkta olmas, rencinin istenmeyen davranta bulunmasna frsat brakmayacaktr. Yeni renmelere, var olan yeterlikleri esas alarak balayan program, renci dzeyinin ok altnda-stnde olmayacandan baarszlk korkusu ve ilgi yokluu nedenleriyle oluabilen istenmeyen davranlara da yol amayacaktr (Hull, 1990: 28). 113

Ders programnn yaplanmlk dzeyinin ykselmesi, istenen davranlarn nceden belli olmas yoluyla, istenmeyenleri nler (Kearnery and others, 1985: 20). Dzeni belli ilerde bozucu davrana ynelme az olmaktadr (Smith, 1990:25; Gottfredson and others, 1993:181). retim Yntemleri Hep ayn yntemlerin kullanlmas, tekdzelik yoluyla sknt yaratr, id davranlara zorlar. Krkbe dakikalk bir derste bile, birka yntemin kullanlmasn, ou kez amalar ve konu da gerektirir. retme abasna daha ok yer veren yntemler, srekli izleyici olma yoluyla, rencilerin sklmasna, istenmeyen davranlara ynelmesine neden olur. Anlatm yntemini kullanan retmen, snfn sessizce kendini dinlediini sanarken, rencilerin bir ksm baka eyler dnmeye, kendileriyle konuup hayallemeye ynelebilir, insanlarn dinlemedeki dikkat snn dktr (zyrek, 1983: 81). Aratrmalar, retmeni dinlerken ve okurken, zamanla renci skntsnn oaldn gstermektedir (Larson and others, 1991: 431). Bu durumlarda retmen, yntemi deitirmeli, rnein rencilerin tartmasn salamal, konuyla ilgili deiik yaklamlara ynelmelidir (Cangelosi, 1988: 19). Dikkatin dald zamanlarda ilgili bir fkra, bir iir, hatta konuya yakn bir ark, grubu bir sre amalardan uzak tutsa bile, kalan zamanda ilgiyi artrabilecei iin yararl olur. renci abasna arlk veren yntemler, eer snf etkinlikleri yaplanm, uygun program hazrlanm, retmen renci isteklilii salanmsa, snf dzeninin iyi olmad grntsne karn, daha az istenmeyen davrana gtrrler. stenen davran, rencinin sessizce oturmas deildir. Bakalarn engellememek, kaynaklar olumsuz kullanmamak kouluyla, amalar ynndeki her aba, istenen davran olabilir. Snfn retmence denetlenmedii durumlarda, yalnz alma ve sessiz okuma srecinde id davrana ynelme artmaktadr (Doyle, 1986: 401). Bamsz sra almas, retmen ynetimli kk grup tartmalarndan daha dzensiz olabilmekte, renci bamszl arttka bozucu davran da artabilmektedir (Gottfredson and others, 1993: 181). Farkl yntemlerin bozucu davranlar artrmas, retmenin hazrlklar, bilgi ve becerisi, iyi bir planlama ve uygulama ile nlenebilir. 114

Yntemlerin ara-gerele desteklenmi olmas, ilgi ekme, farkllk yollaryla istenen davran artrabilirken (Gottfredson and others, 1993: 182), aralarla alma iyi dzenlenmemise, aralarn rencilerce kullanlmas srecinde bozucu davranlar artrabilmektedir. zellikle aracn kullanlmasn izleyen rencilerin bo kalmas, istenmeyen davranlar kolaylatrmaktadr. Bu durumda retmen, izleyen rencilerin neleri nasl gzlemesi ve nasl not alp, sonutaki tartmalarda kullanmas gerektiini belirtmeli, izlemeli, rnein ara kullanmn bitiren rencinin, hangi davrantan nasl yapmasnn daha iyi olaca konusunda renci grlerine bavurmaldr. Sosyal bilimlerde ve okumada skntnn oald, mzik, sanat ve sporda azald (Larson and Richards, 1991: 430), retmenle baat iliki kuran rencilerin snflarnda ynetim sorunlarnn ok olduu (Tobin and Malone, 1989: 328) eklindeki aratrma bulgular, retmene bu durumlardaki davrantan iin ipucu vermektedir. Sknt okluu yntem deiikliini, renci hareketlilii ise uygun dzenlemeleri artrmaktadr. rencileri srekli alr halde tutan, snf etkinliklerinin kesintisiz srmesini salayan, ilgi ve uyankl srekli hale getiren yntemler, istenmeyen davranlar da nlemektedir (Gage and Berliner, 1984: 601; Doyle, 1986: 421). Bu konuda, dl ve glmecenin, renci dncelerinin kullanlmas nerilmektedir (Nunn, 1993: 1257). renci Baars Basan gds, yeni basan araylanna, i davranna ynelttii iin, id davranlar da nler. retmenin herkese basan zevkini tattrmas, dersin balanganda,sonuta neyi baarabileceklerinden haberdar etmesi, etkinlikleri ilgin hale getirir (MEB, 1989: 931). rencilere i, sorumluluk vermek, basan yollanm gstermek, olumlu sonular vermitir (Blythe and Bfadbury, 1993: 56). rencinin basan dzeyi, retmenin davran ynetimini etkileyen ok nemli bir deiken olarak bulunmutur. retmenler, baanl rencileri, dierlerinin arasna datarak oturtmay nermilerdir (Safran and others, 1990: 153). rencinin basan dzeyinin snf etkinliklerinin stnde olmas durumunda, retmen onu ek etkinliklere yneltmezse, rend istenmeyen davranlara ynelebilmektedir. Yksek sknt ile yksek yetenek arasnda iliki vardr (Larson and Richards, 1991: 418). 115

renme glkleri disiplin sorunlar rettii gibi, disiplin sorunlar da renmeyi, baary olumsuz etkilemektedir (Hull, 1990: 76). retmenin snfn btn iin ayn program uygulad durumlarda, arkadalanndan geri kalan renci dersten kapabilmekte, arkadalaryla arasn kapatamayacan dnebilmektedir, iik snavlarda ok dk not alan renciler de, nasl olsa baaramayacam kaygsyla derse ilgiyi kesebilmektedir. Bunlar, rencinin zaman ve enerjisini id davranlara kaydrabilir. Her renciden baarabilecei kadann beklemek, bireysel baany imkansz gren rencilere neler yaparlarsa baarabileceklerini retip gdlemek, rencileri istenen davrana gtrebilir. Standartlar ulalamaz olarak alglayan renciler, ilgisizlie, derse gelmemeye ynelebilir. Baans dk renciler, olumsuz davranlara daha kolay koyabilmektedir (Hawkins and others, 1988: 32, 33p Rubinson, 1991: 855). retmen, baany tattrarak bu rencileri gdlemeli, ilk gnden balayarak almalarm izlemeli, yaplmayan dev ve ders almalarnn daha sonra okulda veya evde mutlaka yaplmasn salamal, bylece srarl bir izleyici olduunu, renci iin baarya ynelme dnda bir seenek olmadn gstermelidir. retmen, rencilerin dersten kopmasna izin vermemeli, ders gereklerini yerine getirebilmeleri iin okulda olanak yaratmal, velilerle grerek ibirlii yapmaldr. Baarsz renciler, sorunlu rencilerdir (Hull, 1990: 78). Herkesin eitilebileceini savunan ada eitim gr, bu tr rencilerle yeterince ilgilenilmesi gerektiini gsterir. Onlar baanszla iten nedenler ortadan kaldrldnda, hem basan salanabilir, hem de baarszlktan kaynaklanan id davranlar nlenebilir. retmenin zellikleri Snftaki retmenin davranlar iin eii davran listeleri yaplabilir. rnek olma, esneklik, kararllk, kendini iine adama, dl verme, benimseme, saygl olma, tutarl olup haka davranma, ilgilenme, dilini iyi kullanma (Lemlech, 1988: 6-18). Sorun, bu ve benzeri zelliklerin nasl sergilenecei, rencileri nasl etkileyeceidir. retmenin grn ve davran, renci zerinde ok etkili olur. renciler, onu konumasndan yryne giyiniine, rnek alp aynsn yapmaya alma eiliminde olurlar. Bu durum, retmenin her konuda, eitimin amalarna uygun davranmasn gerektirir. 116

istenen davranlara gtrmenin bir yolu, bireylerin o davranlarla sk sk yzyze gelmesini salamaktr. retmenin renci davran zerindeki etkisini anlatrken, iyi ynetilen bir okulda rencilerin ilgi ve destek gereksinimlerini belirlemek iin bir zel gereksinimler retmenine ihtiya olduu sylenir (Haigh, 1990: 6). rencilerce yeterli, etkili, kaynaklan kontrol edebilen olarak alglanan retmenlerin daha etkili olduu savunulur. renci davranlar zerinde retmenin etkisi, onun olumsuz davranlarn bilmesi ve deitirmesini gerektirir. Bunun iin retmenin kendini bir videoda izlemesi gerekebilir (Nourie, 1990: 364). retmenin, kendi davranlar konusunda, rencilerle karlat ilk birka gn iinde, onlann yarglarn almas iyi olur. rnein, isim yazlmamas kouluyla, rencilere kk katlar vererek, kendisini en iyi anlatan sfat yazmalarn isteyebilir. Herhangi bir ders sonunda, onlan o derste rahatsz veya honut eden davranlar yazdrabilir. Bunlarn sonulan, kendisinin rencilerce nasl alglandm gsterebilir. retmenin yanl anlalmamas iin, ak olmas gerekir. Syledikleri, sorduklar, beklentileri, iyi anlalamamas, istenmeyen davranlar artnr. Snfii iletiimde retmen, bir kii veya grupla konuup, dier rencileri ihmal ederse, istenmeyen davranlara davetiye karm olur. Yeterince anlalabilmek iin retmen anadilini ok iyi kullanmal, gerektiinde ynlendirici aklamalar yapmal, nasl anlaldn renebilmek iin, sylediklerini bir iki renciye tekrar ettirmelidir (Lemlech, 1988: 14, 15). Yerine gre retmen, arkada, ana-baba, meslekta, lider rolleri oynayabilmeli, bunlan rencilerin gereksinimlerine uygun olarak semelidir, farkl zelliklerine gre deil. Bir aratrma, retmenlerin eitli roller oynarken, renciler arasnda cinsiyet, sosyal ve ekonomik durum alarndan ayrm yaptn gstermitir (Jungwarth, 1991: 263). Bu tr aynmlar, gvenmeme yoluyla, retmen davranlarnn etkisini azaltr. Dinlemesini bilme yoluyla da retmen rnek olmal, renciyi anladn hissettirmelidir. Gz temas kurma, bala onama, jest ve mimik kullanma, anlamann iareti olarak kullanlabilir. Bunun iin retmenin renciyle ayn grte olmas gerekmez (Lemlech, 1988: 15). Snavda zorlandn hissettii bir renciye, elini omuzuna koyarak destek olmak, yanl davrana yneleceini hissettii birine yaklap gz iaretiyle durumun farknda olduunu anlatmak, istenme117

yen davranp belirtilerini sndrebilir. Elbette, renci zellikleri deitike, bu davranlara alaca tepkiler farkllaabilir. Bu nedenle bir davran yapmadan nce, renciyi tanyarak onun tepkisini tahmin edebilmelidir. Hogr, olumlu davrana gtrc olarak kullanlabilir, ama retmen hogr ile grmezden gelmenin ayn anlama gelmediini bilmelidir. Hogr, eylemin farknda olduunu da belli etmeyi gerektirir. Her eylem hogrlmez. Hogr, o eyleme kar belirlenen kuraln gzard edilecei anlamna da gelmez, bazen yanl da yaplabileceinin, bunun anlayla karlanmas gerektiinin inancn anlatr. Fazla bozucu olmayan, istenmeden yaplan davranlar, yinelenmemesi kouluyla hogrlebilir. Bir anlamda hukuktaki "cezalarn ertelenmesi"ne benzeyen hogr, olumsuz davran enleyebildii, caydrc olabildii lde amalara hizmet ediyor demektir. rencinin baansz bir szl anlatm bile hogrlerek olumlu yan grlmeye allrsa, yeni anlatm giriimleri desteklenmi olur, aksi halde renci tekrar ayn riske biraz zor girer (Paul, 1991: 46). rencinin bu tr giriim davranlardan uzaklamas, onu istenmeyen davranlara itebilir. retmenin neeli, mutlu, doyumlu, kendine gvenli hali gd, tersi grntler olumsuz etki yaratmaktadr. retmenin duygusal durumu, snfta rahat olup olmamas, her tr karann etkiler. renciler disiplin asndan da yardm edici, olumlu ynelimli retmen isterler. retmenin olumlu duygusal halini renciye yanstmas, rnein renciye sempati duymas, renci davrann deitirebilmektedir. retmenin mutluluk dzeyi yksek, olumsuz etkileme dzeyi dk olmaldr (Emmer, 1991: 167-173). retmenin iyi davran yreklendirici, uygun olmayan davran durumlarnda da sakin ve kararl olmas gerekir (Smith, 1990: 28). retmen, ka yanda olursa olsun, renciyi toplumun saygn bir bireyi olarak grp ona yle davranmaldr ki renci salkl bir kiilik gelitirebilsin, kendini yallardan, st makamdakilerden dk deerde ve nemsiz grmesin, gelecekte de gen yalardan itibaren olgun bir birey olarak davranabilsin. Bunun iin, snfii konumalarda, "yerine ge", "konuma" gibi aalayc ve emredici dil kullanmamaldr. renciler bu tr szlerden holanmaz (Tierno, 1991: 573). retmen davranlar, deerlendirilme biimine gre de deimektedir (Murphy, 1993: 1220). Yanl deerlendirildiine inanan retmen, olumsuz duygusal durum gsterebilmekte, bunun dav118

ranlarna yansmas, renci davranlarn da olumsuz etkileyebilmektedir. retmen-ynetici-deneti iletiimindeki aklk, bu tr istenmeyen davranlarn domasn nleyebilir. stenmeyen davranlarn nlenmesi, retmenin ynetim becerilerine de baldr (Smith, 1990: 25). retmen davran ynetimi konusundaki bilgi ve becerisi ile, istenmeyen davranlar gzden karmamal, renciden daha iyi davran beklediini, bunun iin yardma hazr olduunu hissettirmelidir. renci, retmenin kendini dinlediini, grdn, ona dikkat ettiini farketmelidir (Lemlech, 1988: 15). rnein baarsz bir renci, retmenin ilgisinden uzak kalmamal, retmen, daha yksek baar iin renciye gereken destei salamaldr. Yapabilir, baarabilirsiniz gibi olumlu pekitirelerle renci desteklenmelidir (Grossman, 1991: 165). retmen yant vermesi iin renciye sre tanmal, yant bulabilmesine ek soru ve ynlendirmelerle yardm etmelidir. dl, istenen davrana gdler, davran pekitirir. dl doal olmal, zorlamal olmamal, herkese verilmeye allmaldr. rencinin almasnn beenildiini belirtmek de dldr. dl, iyi davrann ne olduu konusunda dier rencilere bilgi verir (Lemlech, 1988: 16). Snfta bireysel retim, retmen-renci ilikisini gelitirir, renci nemli grldn hisseder, eylemlerde renciye grelik salanr, davranlar olumlular. Snf iindeki retmen hareketlilii, renci almalarnn yakndan denetlenmesini salar. Bu srete retmenin iten davranmas, glmsemesi, rnek davran, yanllar gstermesi, vcut diliyle konumas, olumlu davranlara yneltir. rencinin de snfta hareket etme gereksinimi vardr, retmen bunu salamaldr. Uzun sre srasnda eylemsiz oturmak renciyi skar, istenmeyen davranlara iter (Lemlech, 1988: 18, 19). retmenin ana etkinlii kesip baka bir ayrnt ile ilgilenmesi (rnein ge gelen, konuan bir renciyle), bir konu dilimini sonulandrmadan bakasna gemesi, konuyu gereksiz yere uzatmas, stelemesi, istenmeyen davran isteini uyandrmaktadr. Snfa gelmeme veya gecikmeyi alkanlk haline getirmeyi nlemek iin, bunlarn velinin haberi olan izine balanmas, renciyi zorlayan nedenler varsa, aile ile iliki kurularak giderilmeye allmas gerekir. Derse devamn notla deerlendirilmesi bile nerilmekte ama baans dk rencilerin notla gdlenemeyecei savunulmaktadr (Cangelosi, 1988: 255-257). 119

renci davran ve gelimesi retmence srekli izlenmelidir. Onlarla konumak, grntlerini, yz ifadelerini incelemek, her renci iin geliimini izleme listesi tutarak, rencinin davranlarm deerlendirmesine yardm etmek gerekir. renciler kendi hallerine braklmamaldr. Uygun davran iin, renci retmen dntne, ilgisine, izlemesine muhtatr. Ne olup bittiini anlayamayan, belirsizlik durumunda bunu doal karlayp yanl davran srdren rencinin istenmeyen davrannda retmenin de pay vardr (Lemlech, 1988: 20). retmenin yapmak istedii davran tahmin ettiini bilmesi, bunu hissettiini gz temasyla anlatmas, rencinin bu istenmeyen davrana ynelimini engelleyebilir. Davran tahminin gl olmas, gz temasnn, yaratt retmen kararll, davrann sonularnn nceden belli edilmi olmas, olumsuz davranlara kar snfta yerlemi olan ortak tutum, retmenin, btn bunlara karn gereklemeye ynelen istenmeyen davrana eitsel abalara yneltme (soru sorma, gr isteme, grevlendirme, el-yz eylemleriyle anlatma...)yoluyla engel olmaya almas abalan istenmeyen davranlar nlemenin eitli yollan olarak kullanlabilir. Snavlarda hile, ailenin deer sistemi ve arkadalarnn etkisi kadar, retmenin dzenleme biiminden de kaynaklanr. Alt snf rencileri, deer sistemleri gelime dneminde olduundan, arkada ve retmen etkilerine daha abuk kaplabilir. retmen, bu iin yanlln, sonunun nerelere varacan gsteren somut rneklerle aklamal, rencileri hilenin yaplmasn zorlatran biimlerde, birbirlerinden ve kaynaklardan olasnca uzakta oturtmal, sorulan gvenceye almal, ayn test formunu tekrar kullanmamal, gerekirse n ve yanlarda kimlerin oturduunu belirlemek iin katlar numaralamal, snav sonunda test sayfalannn eksik olup olmadn kontrol etmeli, gereksiz ezbere yer vermeyen somlar sormaldr (Cangelosi, 1988:262). Grup almalannda, iini nce bitirenlerden, zet hazrlamalan, ge kalanlara yardm etmeleri istenirse, isizlik nedeniyle yanl davrana ynelme nlenebilir. retmen bu etkinlikleri nceden bir zaman balamaldr (Lemlech, 1988: 21). retmen, davran, yapld ortam, davrana iten koullan gznne alarak deerlendirmelidir. Bu iki deikene dayal davranlarda renci pay azdr, ama belli durumlarda uygun davran gsteremeyen rencinin sorunu vardr, retmenin ilgisine muhtatr (Hull, 1990: 80). 120

Davran sorunlarn deerlendirmede, snfta dorudan gzlemlerin kaydn tutmak, kayd tutulan konularla ilgili renci ve veli yarglarn almak, rencinin kendini nasl algladn, bakalarnca nasl alglandm, retmen ve arkadalaryla ilikilerini, okul etkinliklerine katlmn belirlemek, bu kaytlan olmas istenen durumlarla karlatrp nedenlerine ynelmek gerekir. renci-retmen etkileimi konusunda da retmen nce kendi davranna bakmaldr (Brown, 1982: 226-246). stenmeyen Davranlara Kar Stratejiler Bir grup ocuun, saatlerce birarada olduu snfta, istenmeyen davranlarla karlamaktan kanlamaz. stenmeyen davran, ok sayda insana ve fazla zarar vermemise, hemen ortadan kalkmsa, sk yinelenmiyorsa, doal olarak kabul edilebilir, istenmeyen davranlar tmyle ortadan kaldrmaya almak, bunlarla birlikte, istenenlerin de gsterilmesini engelleyebilir. renciler, yanltan tmyle kamak iin doruyu yapmaktan korkabilir, ekinebilir. Snfta, dersi ve retmeni dier arkadalar kadar sevmeyen renciler, onlar dier retmenler kadar sevmeyen retmenler olabilir. retmenin, dersin, rencinin zelliklerindeki farkllklar, davranlarda da farkllklara gtrr, istenmeyen davran, istenenin bittii noktada balayan yelpazede, olumsuz etkileri birbirinden farkl davranlardan oluur. Bunlardan herbiri iin, durum ve bireylerin zellikleri de gzetilerek, farkl ortadan kaldrma davranlar seilir, istenen ve istenmeyen davranlar bir terazinin iki yan olarak dnldnde, istenmeyen davranlar azaltmann bir yolu, istenenlerin balatlmas, oaltlmas, glendirilmesi olur. stenen davranlar, gelecekte de o davrann yaplmas olasln artrr, olumsuzlar azaltr (Tauber, 1991: 194). istenen davranlar oaltmak yoluyla istenmeyeni azaltmak, istenmeyenlerle uramaktan daha az tepki, daha ok destek grr, dl yan arlkl olduundan, daha baanl sonulara gtrr. Bir aratrmada, istenmeyen davranlara kar kullanlan tekniklerin, ne retmen baarsnn, ne de renci davrannn etkeni olmad sonucuna ulalmtr (Kounin, 1970: 70). Bunun aksine sonu veren aratrmalar da vardr ama istenmeyen davranla baa kma tekniklerinde ou zaman retmenle rencinin gc kar karya gelir. Oysa istenen davranlar sergileme yoluyla istenen davrana ulamada g 121

atmas yoktur, bu nedenle baar ans daha yksektir. Bu yntem dikkatle kulanldnda, renci ve retmen glerinin istenmeyen davrana kar birlemesi, bylece istenen davrann daha kolay grlmesi mmkn olabilir. Snfta retmen gcnn eitli temelleri vardr (Kearney and others, 1985: 20). Bunlardan ikisi, dl ve ceza gleridir. dl, istenen davrann yarar getirecei beklentisine ilikindir, ceza ise istenen ekilde davranmama durumunda, olumsuz sonularla karlaaca konusunda rencinin algsna baldr. rencinin, retmenin ondan bireyler yapmasn istemeye hakk olduu konusundaki algs, retmenin toplumsal-yasal gcn oluturur. stendik g, rencinin retmenle uyumlu olma (gzne girmek, houna gitmek...) isteinden kaynaklanr. Uzmanlk gc, retmenin bilgi-becerisinin renci tarafndan alglanmas sonucu, retmene uyma isteine gtrr. retmen bunlar bilmeli, zorlayc gc en az olmak zere, hepsini zamannda ve yerinde kullanp, istenen davranlar oaltabilmelidir. rnein, bir mzik aleti alyor olmas, mzii seven rencilere; spordaki bir stnl, spora ilgi duyanlara, dersle ilgili ilgin bir becerisi, derse ynelik rencilere kar uzmanlk gc araclyla etki salar. renciyi tanyp, onun hangi glerden daha ok etkileneceini bilmeye alarak, gerekli durumlarda o gc ustaca kullanmak, olumlu davranlarn artp, istenmeyenlerin azalmasna yardm edecektir. Bir aratrmada, davran deitirme teknikleri testi verilen iki yz drt retmen, en ok kullandktan ve en etkili bulduklar yedi yntemi yle sralamlardr: Davran sonucunda dl verme, davran olursa dl de olacan duyurma, kiisel sorumluluk hissettirme, uzmanlk gcn kullanma, kendine sayg duymasn salama, bakalarn dnmesini salama, yle davranmann grev olduunu dndrme (Kearney, 1985: 23, 24). renciyi istenen davranlar yoluyla istenmeyenden uzaklatrma yollar, aadaki balklar altnda toplanmaya allmtr: isteneni artrc davranmak, istenen davrana inandrmak, istenen davran glendirmek, istenen davran kolaylatrmak. steneni artrc Davranmak renciyi istenen davranlara yneltmenin bir yolu, retmenin rnek, anlayl, destekleyici davranmasdr, istenmeyen deil, istenen davran gndemde tutulmal, retmen bunun modeli olmaldr. Tutarl biimde, iyi niyetle, kendine ve bakalarna saygl, sorumlu bir 122

gen olarak davranlan insanlar, olumlu davranlar daha ok gsterirler (Brophy, 1988: 10, 11): Gvendiinizi belli ederseniz, gvenilir davran bulursunuz; gnaydn derseniz, o da bakalarna ve size der; kastl bir kt davran iyi niyetle karlarsanz, yinelenmeyebilir (rnein, retmen arkasn dnnce fkeyle kalemini yere atan ocua, dnp kalemi verir ve kalemini uygun yere koymazsan ite byle kolun arpnca der, uraya koyarsan daha iyi edersin diyebilirsiniz); size ve bakalarn saygl davranmasn istiyorsanz, siz ona saygl davranmalsnz. letiimde kullanlan dil, rencinin kullanmas istenen, olumluyu artran olmaldr. Yaramaz, haylaz gibi olumsuz sfatlan zamanla renci kendine mal ederek yle olmaktan sknt duymama, yle olma eilimi duyar (MEB, 1989: 921). Yanl davran, istenen davran isimleriyle adlandrp, iyi sfatlar yardmyla nitelemek, bunlarn hatrda kalmasna yardmc olur. Sersem, berbat, ne ktsn, ocuk deilsin, terbiyesiz szleri yerine, yanl davran betimlenip, etkisinin belirlenmesi gerekir (Cangelosi, 1988: 23, 85): Az nceki davrann olmasayd Aye'nin sylediklerini anlayabilirdik, bunu p kurusuna atarsak snf kirletmemi oluruz, devlerimizi yaparsak bildiklerimizi gerektiinde uygulamamz kolaylar gibi olumlu szler, olumlu davran artnr. Olumsuz szlerle etiketlenmek, ocuun "nasl olsa byleyim", diye dnp eyleminde hakl olduu yargsna varmas sonucunu dourabilir. Olumsuz etiketlenmek yannda, olumlusu da sakncal olabilir: Baka ocuklar alnabilir, kskanabilir, moralleri bozulabilir. Birini iyi nitelemek, brlerinin iyi olmad sonucuna gtrebilir. renci deil davran nitelenmelidir (Hull, 1990: 85): Sen ktsn yerine, bu davran unun iin yararl deil, denmelidir. Kt davranta sorun renci deil davran olmaldr, aksi halde, sorun olarak kendini gren renci, kendinden uzaklamadka sorundan uzaklaamaz (Cangelosi, 1988: 24, 85). stenen Davrana nandrmak insanlar kandrmak kolay, inandrmak gtr, inandrmak iin, uzun sreli, sabrl, rneklemeli, somut durumlar yaratc abalar gerekir. Bunun iin kullanlacak eitli yollar vardr, (Kearney, 1988: 25-27). Bunlardan biri, istenen davrann yarann belirtmek, istenen, zevk veren sonulann gstermektir (Downing and others, 1991: 90). Houna gideceini, mutlu edeceini, bir skntdan kurtaracan, dl getire123

ceini gstererek inandrma salanabilir. Bakalarndan salanacak yararlar da gsterilebilir: Bakalar sana sayg gsterecek, seni deerli bulacak, senden holanacak eklindeki yararlar, istenen davrann somut sonulan olarak rneklerine inanma salayabilir: Grup almasnda payna den ii yaptn zaman, arkadalann, ilerini kolaylatrdn iin senden holanacaklar; srada alrken arkadann koluna dokunduun zaman zr dilersen, kendisine deer verdiini gren arkadan da sana deer verecektir. Olumlu rnekler inanmay kolaylatrabilir: Ben hep byle yaparm, byle yaptmda insanlar benden holanyor, senin beendiin insanlar da byle davranyor, eklindeki rneklemeler, inandrcl salayabilir. tleme de buna benzer bir yntemdir: Deneyimlerime gre byle yapmak iyidir, byle yaplmas gerektiini biliyorum, ben byle yaptm iyi sonu aldm sen de alabilirsin demek, davrana yneltebilir. Davrann yasalln belirtme, yaplmasn kolaylatrabilir: Kural byle, bana byle sylendi, byle yapmamz gerek gibi. Baka seenek yok, ben yle yapman sylyorum, yneticilerimiz yle istiyor eklinde, ynetsel beklentileri belirtmek de yasalla ilikin ynelim salayc ilev yapar. Bakalarnca da yle davranldnn rneklenmesi, uyumlu davranma isteini artrr: Uygar herkes burnunu mendille siliyor, arkadalarn devlerini yapyor, toplum evremizi temiz tutmamz bekliyor benzeri szler, istenen davrana ynelik olarak eitlendirilebilir. Sorumlu olduu belirtilerek de ynelim salanabilir: O senin sorumluluun, yle yapman gerek, baka ilerin olmas senin onu yapmana bal, ellerini sen ykamazsan kim ykayacak ynl szler, sorumluluk duygusunu eyleme geirebilir. Sululuk duygusu uyandrlarak uygun davrana altrlabilir: Byle yapmazsak bakalar incinebilir, devimizi yapmazsak ailemiz mutsuz olabilir, bakalan zarar grebilir. Sululuk duygusu, zsaygsna zarar vermeye yneltilebilir: Byle yapmazsan kendin hakknda iyi eyler dnmezsin, sen yle davranabilmelisin, bu davran ok iyi becerebilirsin szleri, uygun rneklerle ilikilendirilebilir. Aksi davranlarn zarar ve ceza getireceinin belirlenmesi de uygun davrana gtrc olabilir: Byle yapmazsan zararl karsn, mutsuz olursun, ceza alrsn, houna gitmeyecek sonularla karlarsn, takma giremezsin, geziye gidemezsin, incinirsin demek, dllerden 124

yararlanamayacan sylemek, aksi davrann kiisel ilikiyi bozacan belirtmek yollar kullanlabilir: Byle yaparsan sana olan saygm azalabilir, seninle ilikimiz zarar grr... (Broph, 1983: 12). stediini belirtmek de bir yoldur: Byle yapman istiyorum, senden bunu bekliyorum, ben byle yapman yelerim demek, istendik gcn devreye sokulmas olur. Davrann kiisel ilikiye olumlu etki yapacann belirtilmesi de bu yntemle ilgilidir: Byle yaparsan senden daha honut olacam, sana saygm artacak, seni takdir edeceim, senin hakknda daha olumlu dneceim... Davrann, gruba ve baka insanlara kar grevi olduunu syleyerek inandrma da bir yntemdir. Grubun byle davranmana ihtiya var, grup senin byle davranmana bal, byle yaparsan, bakalarna yle yardmc olursun, byle yapman bakalarn mutlu eder, yararlandrr eklinde, toplumsal gcn kullanm, istenen davrana yneltebilir. Davran iin sorumluluk duymasnn salanmas, istenen davran hem pekitirir, hem srekli hale getirir (Brophy, 1983: 12). stenen Davran Glendirmek istenen davrann bir kez yaplmasn salamak yetmez, davran yerleihceye kadar izlenmeli, uygulanan yntem srdrlmeli, gerektiinde deitirilmelidir (Hull, 1990: 80). stenen davranlarn gsterilmesini ve yerlemesini salamann yollar olarak, vg ve dlle destekleme (olumlu pekitire), vg ve dl kaldrma (ara verme), istenmeyen bir sonuca son verme (olumsuz pekitire), ac ve sknt veren bir uyaryc verme (ceza) nerilmektedir (Tauber, 1991: 194). Bu tr davransal teknikler, eylem veya tepkinin, hemen ncesindeki veya sonrakindeki olaylardan etkilendii grne dayanrlar, istenen tepkinin pekitirilmesi, istenmeyeni ortadan kaldrr (Downing and others, 1991: 85). Pekitirme, davrann arkasndan, gelen, srecini uzatan, skln, olma olasln artran bir olaydr, iyi davran dllendirme, onun srmesine hizmet eder: Glmseme, yksek not, birka dakikalk bo zaman verme, iyi bir sz syleme, yaknlk gsterme, ilgilenme, beendiini belli etme gibi (O'Leary and O'Leary, 1972: 87). Bir pekitire amaca gtryorsa srdrlmeli, ama bktmlmamaldr. Bunun iin, belli srelerle pekitirelere ara verilebilir ama bu ara, istenmeyen davran setirecek kadar olmamaldr. Pekitire amaca gtrmyorsa, deitirilmelidir. Fiziksel pekitireler, 125

birincil pekitireler olarak adlandrlr: Yiyecek, iecek, para, tuvalet ayrcal, top oynama, renkli kalem kullanma, sakz ineme gibi. kincil pekitireler sosyaldir, gcn birincillerle ilikilerinden alr: Nota ek olarak yldz alma, retmene yakn oturma, vg, ailesine vc not gnderme, yaknlk gsterme... Birincil pekitireler, birinciller verilince ikincillerden biri de verilerek desteklenmelidir. Bylece birincil pekitireler sosyal bir kabul grm olur (Brown, 1982: 253, 254). Olumlu pekitire istenen davranlara ulalabilmek iin, davranann zevk alaca, holanaca sonular douran eylem veya elerdir (Brown, 1982: 253; Downing and others, 1991: 85). Amalanan davrann yinelenmesi olasln ykseltir. Bir etkinlii baaryla tamamlamann verdii zevk gibi davrann doal sonularndan zevk almak eklinde oluursa iten (dorudan), devini iyi yapma sonucu alnan bir dl eklinde olursa dtan (dolayl) pekitirme sz konusudur. dl, birikimli de olabilir: Olumlu her eylem iin alnan puanlar belli bir toplama ulanca dl verilebilir. Bu tr dllerin kendisi ve koullar batan belirlenmelidir. Olumlu pekitire, olumsuz eylemi engelleyici ekil ve zamanda da kullanlr: izin almadan konumak isteyene, konumaya balamadan hemen nce izin verilebilir. zin alp konuana, daha ok konuma izni verilerek, dl yoluyla bu davran pekitirilebilir. stenmeyen davrana gtrc uyarclar kaldrlabilir: Kavga kan oyunlar oynatlmaz, istenmeyen davran birlikte yapanlar ayrlabilir, bireyler sormak iin srekli retmenin yanna gelenin yanna, o gelmeden nce retmen gidebilir, veya ona yakn durabilir (Gage and Berliner, 1984: 604). dl, olumlu davran gsterene daha ok ans salayacak bir dzenleme ile de verilebilir: Derste her rencinin masasna zerinde ad yazl beer kt konur. rencinin istenmeyen her davrannda, nndeki ktlardan biri alnr. Hafta sonunda, erencilerin nndeki katlar toplanp bir kutuya konularak dl ekilii yaplr. zerlerine ad yazl olduundan, daha ok kad olan rencinin kazanma ans artar. Dokuzuncu snfta yaplan bir aratrmada, bu birikimli dllendirme ynteminin istenmeyen davran azaltp, isteneni oaltt grlmtr (Proctor and Morgan, 1991: 98). stenen davrann grldnn ve beenildiinin belirtilmesi de bir pekitiretir. Beenilen davranlar szle veya vcut diliyle onanabilir. Szle onamada, daha nceki istenmeyen davrann grld hissettirilebilir: " gndr kitap ve defterlerini getiriyorsun, bu gzel" 126

sz, bu davrann daha nce yaplmadn ve bunun bilindiini de gsterir, istenen davran gsteren renci, bunun grlmesini, beenilmesini ister. Bu onama iten olmaldr. Gereinden fazla pekitire kullanlmas, onamann ok sk olmas, deerini drebilir (Hull, 1990: 83). vg, bir dl olarak dnld gibi, dle seenek olarak da grlmektedir. vg, rencinin iyi bir eylemi veya baans nedeniyle, retmenin olumlu dnt veya onamasnn tesindeki olumlu yantdr. dle deer olsunolmasn, renci yapt eylemler hakknda bakalarnn yargsn bekler. Herkesin dl almas durumunda dln deeri azalaca iin, dle deer olmayan olumlu davranlarda, dl yerine vg ve cesaretlendirme kullanlabilir. Her derste vg, eletiriden ok olmaldr (Hull, 1990: 87; Tauber, 1991: 196). Baar sevincini paylamak da gl bir pekitiretir; "Snfa geldiimde sizi dersinizi yaparken buldum, bu benim iimi kolaylatrd, kendimi, takdir eden biri olarak hissetmemi salad" demekle retmen rencilerin basanlarndan duyduu sevinci onlarla paylam olur. Bu tr iletilerin olumsuzlar da kullanlabilir: "Btn sorulan sen yantlarsan, dier arkadalarnn konuyu bildiinden kukulanrm" demek, "sz verilmeden konuma" demekten daha iyidir. nk, eylemi gnll olarak deitirmeye gtrr, renciyi sulanan olmaktan kurtanr, renci-retmen ilikisinin zedelenmesini nler (Tauber, 1991: 197). istenen davrann birka paradan olumas, yaplmasnn g olmas veya renci dzeyinin o davrann btnn birden yapmaya yetersiz olmas durumlarnda, pekitirme, basamakl (zincirleme) pekitirme veya biimleme eklinde yaplabilir. Biimlemede retmen istenen davrana yakn bir davran seip pekitirir, istenen davrana gittike daha ok yaklaan davranlar, kk ilerlemelerle pekitirilerek, sonunda istenene ulalr. Basamakl pekitirmede, istenen davrana giden yol basamaklara ayrlr, bu basamaklar sra ile pekitirilir, her basamak sonunda dl veya vg kullanlr. rnein, arkadann kalemini kullanma davran, "kalemini kullanabilir miyim" diye isteme ve geri verirken teekkr etme eklinde iki basamaa blnebilir. Dil kullanmndaki her gelimenin dllendirilmesi de byledir (Downing and others, 1991: 86). Olumlu pekitire, grmezden gelme davran sonunda kullanlarak, istenmeyen davrann snmesini, yerine istenenin gelmesini kolaylatrabilir. rnein bir rencinin arkadayla konumasn 127 SINIF YNETMI F. 9

grmezden gelip, konuma sonunda ilgi derse ynelince hemen olumlu bir pekitirele karlk vermek, "dersi byle ilgi ile dinlemek anlamay kolaylatinr" demek, olumlu davran pekitirir. Olumsuz pekitirme, istenen davran gerekletiinde, olumsuz veya holanlmayan bir uyanann, sonucun, evreden uzaklanlmas, rencinin olumsuz bir sonutan kurtarlmasdr (Browm, 1982: 253; Tauber, 1991: 194). rnein, dersinde belli bir basan dzeyine ulaan rencinin, snfn-okulun futbol takmna girebilmesi, oyun ekibine katlabilmesi byledir. Ortadan kaldrma yoluyla davran deitirmeye almada, istenen davran gzlenene kadar bir yarara son verilmesi sz konusudur: Okul gazetesini dzenleme veya gazeteye iirinin aslmas hakk, arkadan derste rahatsz ermeme davrann gsterinceye kadar kaldnlabilir. Okulda bir mzik aletini kullanabilme, okulun im sahasndan yararlanabilme, masa tenisi oynayabilme, evde televizyon izleyebilme gibi yararlar, istenen herhangi bir davran gsterilip srekli hale getirilene kadar kaldnlabilir. Sosyal pekitireler, okul etkinlikleriyle dlledirme, daha az kaynaa gereksinim gsterir. Grup etkinlikleri, istenen davran iin bask arac olarak ie yarar. Kk renciler iin ise, somut, yenebilen pekitireler daha etkilidir (Downing and others, 1991: 86). Pekitirelerin uygulanmasnda zamanlama nemlidir. Pekitire, eylemin hemen arkasndan verilmelidir. Pekitirelerin ertelenmesi, azaltlmas derece derece olmal, renci, kendi davrann kontrol ederek kendine pekitire uygulayabilmen, hep retmene bal olmaktan kurtulmaldr. renci davranlar, snf dnda da denetlenmelidir. retmenin, eitsel amalan gzeterek, snf ve rencileri iin bir pekitire program yapmas uygun olur (Downing and others, 1991: 88, 90). stenen Davran Kolaylatrmak istenen davran gstermek baz engellerin almasna balysa, renci bu davrana ynelmede isteksiz, ekingen olabilir. stenen davrann gsterilmesi, istenmeyenin gsterilmesinden daha kolay olduunda, retmenin ii kolaylaacaktr. Bunun salanmas, snfn fiziksel, eitsel, sosyal dzenine baldr. Fiziksel dzenlemelere ve eitsel zelliklere daha nceki blmlerde yer verildiinden, burada dikkatin bu konulara bir kez daha ekilmesiyle yetinilmitir. 128

Snf ortam seenek salayc olmal, renciyi, kiisel zelliklerine uygun farkl durumlarla, olanaklarla kar karya getirmelidir. Bu, renci zelliklerinin ie uyumu olarak da sylenebilir (Smith, 1990: 93; Hoover, 1990: 412, Hull, 1990: 84). retim program, renme hzlarndaki farklar gzetilerek dzenlenmeli renme evresi ve retim yntemleri deitirilmeli, renci okulda farkl ilgilere seslenen sosyal etkinlikler bulmaldr. Farkl ilgi ve isteklerin karlanabilmesi iin, tek tr ve dzey aba yerine, oulcu etkinlikler olmaldr. renci bunlar arasnda kendine gre olan seebildiinde, istenmeyen davranlar azalacaktr. Herkesten ayn eylem ve sonucu beklemek yanltr. rencinin deerlendirilmesi iin kullanlan notlar da bu nedenle bir deil, birka basan dzeyini gsterir. ocuk, uygun yollarla ulaamad gereksinimlerine, yanl davranla ulamay dener. Seenek ktl, yetenekli ve baarl rencilerin ilgi ve gereksinimlerinin karlanamamas yoluyla istenmeyen davranlara ynelmelerine yol aar. Gereksinimlerini snf etkinlikleriyle karlayamayan bu renciler, retmenlerce iyi tannmazsa, uyumsuz, geimsiz, yaramaz olarak nitelenip dlanabilir, renci dersten kopar, sour, yetenekler ziyan edilir. retmen, her davrann altnda bir gereksinim aramal, bunu yantlamaya almaldr. rencilerin bir ksm, eitli nedenlerle ilgi ve gereksinimlerini aka belirtmez, sylemezler. retmen, hem onlarla ilgili ok bilgiye ulaarak onlar tanmaya, hem de dikkatli bir gzlem ve anlayla bunlar farkedip karlanmalarn kolaylatrmaya almaldr. Bu onun gl br i gre, dikkate zene, kendini mesleine adamaya sahip olmasn gerektirir. renciler yalnzca derslerdeki bilgilere gereksinim duymazlar. Yaamn ok ynll, okul ve snf yaamna da yansmaldr. Yorucu ve usandrc bir etkinlikten sonra, bir iir, bir gsteri, bir-iki dakikalk bir mzik, sakinletirici, dinlendirici, zendirici olabilir (Hull, 1990: 84). Oyun ve sanat etkinlikleriyle, olumsuz davranlar, olumluyla yer deitirebilir (Brown, 1982: 274). zellikle kk yataki renciler iin, uygun davrana yneltmede "anlama", yararl olabilir (Hull, 1990: 83; Hoover, 1990: 412; Smith, 1990: 93; Downing and others, 1991: 86)."Bir daha olmayacak deil mi" demek, davrann sonularnn ne olaca konusunda (dl-ceza) anlamak, daha yetikin renciler iin belki aileyi de iin iine katmak, yazl anlamalar yapmak etkili olacaktr. 129

Basan olasln artna, denetlenen, beklentilerin snf kurallar yoluyla aka belirlendii, etkinliklerin uygun bir sra ile ve herkesi ie koup sreteki renci davrann belirleyici ekilde planland, rencilere giriim zgrl ve sorumluluu veren bir snf ortamnda, istenen davranlar daha ok grlecektir (Hoover, 1990: 412, 414). retmen, rencinin aba ve baars arasndaki neden-sonu ilikilerini belirlemeli, etkili bir dinleyici olmal, rend sorununu korkusuzca syleyebileceini bilmelidir. Bu, henz hak edilmemi pein bir dl olarak i grr (Tauber, 1991:197,198). istenen davran kolaylatrmada, hangi yntemin hangi durumlarda kullanlacann belirlenmesinde, rencilerin izlenmesi, tannmas, dllere tepkilerinin belirlenmesi, dl beklentilerinin bilinmesi, bo zaman etkinliklerinin seilmesi, rend yelemelerini belirlemek iin yazl-szl incelemeler yaplmas, pekitirelerin bunlara gre seilmesi, dier retmenlerin gr ve nerilerinin alnmas nerilmektedir (Hull, 1990: 87; Downing and others, 1991: 88). stenen davranlar kolaylatrmaya yardm edid retmen davranlarna rnek olarak unlar verilmektedir (Smith, 1990: 93): rencilerle ilgili kaytlan okumak, salklarn, ev evrelerindeki deiiklikleri kontrol etmek, yakn davranp sk sk glmsemek, arkadaa iliki gelitirmek, yanl davrana eilimi olanlara daha ok dikkat etmek, istenen davranlar ve kk baarlann vmek, iini beenmediini arkadatan yannda sylememek veya beenmez davranmamak, karlat glklerde yardma olmak, baarsz olduunda karlat glkleri snfa aklamak, gruba almalar ve olumsuz davranilanna hogr gstermeleri iin arkadalarn ikna etmek, beenilen, holand grevler vererek statsn ykseltmek. 130

BLM VI STENMEYEN DAVRANILARIN DETRLMES istenen davrantar gsterebilen insanlar yetitirmek olan eitim abalarnn bu sonucu vermesi, birok deikenin uzun sre denetlenmesini gerektirir (O'Leary and O'Leary, 1972: 619). evre, aile, okul, retmen, eitim ortam, eitsel hazrlklar, iliki dzeni, istenen davran pekitirici ve istenmeyeni nemleyici abalar btnletirildiinde, istenmeyen davranlar azaltlabilir. Eitsel abalarn engellenmesi iin, istenmeyen davranlarn deitirilmesi gerekir. Okulda dzeltilmeyen davranlar, yaamboyu sorun olabilir. stenmeyen Davranlara Kar Yaklamlar istenmeyen davranlar, farkl zelliklerdeki rendlerce, farkl nedenlerle yaplabilir. Davranlardaki bu grelik, onlara kar eylemleri de eitlendirir. Bu eylem yaklamlan grupta toplanabilir (Jacobsen and others, 1985: 263): Karmac olmayan yaklam: Sorun konusunda renciyi bilgilendirerek, sorunu ona zdren yaklamdr. rencinin iyi niyetli ve gvenilir olduunu, kendini kontrol etmesi gerektiini, uygun frsat verildiinde bunu yapabileceini varsayar. Bu varsaym, onun bu tr renciler iin kullanlabilir olduunu gsterir. retmen, rencinin davrann deerlendirmez, yarglayc olmayan bir gven ortam yaratr. renciye, sorunla urama ans ve zgrl verilir. retmen buyurucu deil, kolaylatrcdr. Sorunu tanmlamaya, sonularn bulmaya, zme ulamaya yardm eder. Bu uygulamada renci gereksinimlerinin gzetilmesi, bugn kadar gelecei de ieren bir sre olarak dnlmelidir. Davran yaklam: retmenin gerektiinde g kullanarak renci davrann ekillendirmesi yaklamdr. Davrantan evre sorumludur. Kurallar ve uyup uymamann sonulan aka belirlenir, uygun davranlar dllendirilir, uygun olmayan davranlarda baz yararlar kaldrlr veya ceza verilir. Davrann nedenleri aranmaz. 131

Etkileimci yaklam: Davran ve yardm edici yaklamlar arasnda yer alr. retmen yetkeyi renciyle blr, renciyi, sorununu zmeye yeterli, ama uzman desteine muhta sayar. Snf kurallar birlikte konur, sorunlara birlikte zm aranr. rencinin kendini deerlendirmesi olarak adlandrlan, deimesi istenen davrann retmence anlatlp gsterilmesi, renci tarafndan uygulanmas yntemi, bu yaklam iinde grlebilir. Bu yntem, kii iin olduu kadar, grup iinde kullanlabilir. Bu yaklamlarn herhangi birinin seiminde, davrann, rencinin, ortamn zellikleri gzetilir (Salend and others, 1993: 204). stenmeyen Davranlara Kar Eylemler rencilerin istenmeyen davranlar karsnda yaplabilecek eylemler yle sralanabilir: Kk yanltan grmezden gelme, kkrtc eylemleri bilmez davranma, gz ilikisi kurma, yaklama, uyarma, azarlama, yerini deitirme, glmeceyi kullanma, sz deitirme, ara verme, konuma, hak ve ayncaliktan yoksun brakma, snfta alkoyma (geciktirme), isteini yapmama, ailesiyle iliki kurma, anlama yapma, fiziksel olmayan ceza verme... (Elrod and Terrel, 1991: 192; Smith, 1990: 93; Hoover, 1990: 412). Bu seeneklere ynelmede nce yaplmas gereken, istenmeyen davran anlamak, nedenlerine ulamaktr. Ancak bundan sonra, hangi eylem strateji ve trnn seilecei, nasl uygulanaca aklk kazanr. Sorunu Anlamak Davrann tannmas, belirlenmesi, yorumlanmas aamalann ierir (Swanson and others, 1990: 553-563). Tanma ile, davrann tr ve istenmedik dzeyi belirlenir. renci, son be dakikada bakasnn szn kesti ise, bu davrann tr, bakasna saygszlk m, yardm mdr? Eer sz kesme, tam szn kesildii noktaya yerinde bir katk yapyorsa, bu katk "ta gediine koyma" niteliindeyse, bu davran saygszlk deil, yardm olarak adlandrlabilir. rencinin, arkadann elindeki kalemi ekerek almas saldrganlk mdr? Eer o kalem, kendisinin ise ve retmen grmeden arkada o kalemi zorla almsa? Davrann tannmas, gelecekteki eylemlere doru ynelmeyi salar. 132

Davrann belirlenmesi, davran, davrananlar ve ortam hakknda bilgi toplamay gerektirir. Bu bilgiler ok kaynakl ve gerek olmaldr. Durumla ilgili sorular, olaslklar, deerlendirme ltlerinin seimi, nceliklerin belirlenmesi, zm seenekleri oluturma, amalarla davran karlatrma, daha bozucu ve karmak davranlarda yaplmas gerekenleri gsterir. Davranlarn yorumlanmas, retmeni, onun olas nedenlerine gtrebilir. Davran belirlerken elde edilen bilgilerin ilikilerinin kurulmas, sorun zme ynteminin uygulanmasyla, retmeni kestirimlere gtrr. renci hakknda toplanan bilgilerin ynetici ve aileyle birlikte ele alnmas, gerektiinde rencinin de bu toplantya katlmas, yorumlar geree yaklatrabilir (Brown, 1985: 222; Meier, 1991:186). Davrann o renci ve snfa yaplma skl, ne kadar ok kiiyi rahatsz ettii de belirlenmelidir. Yanl davrantan hemen nceki olayn bilinmesi, yanltan kanmay, onu nlemeyi kolaylatrabilir. Bu davran az sonra u davrana yol aabilir dncesiyle, o davrana kar nlem alnabilir. rnein rencinin, snfta retmenin zlmesini istedii bir problemi zmeye almamas, biraz sonra, problemi zmeye alan bir arkadan rahatsz edebileceinin veya kendisi gibi davranan baka bir arkadayla dersd eylemlere giriebileceinin gstergesi olabilir. Elii dersinin bitimine yakn, antasn hazrlayp dersten k bekleyen renci, masasnn stn temizlemeden snftan kabilecektir. Bu durumda, dersin bitimine biriki dakika kala, masalarn stnn temizlenmesi zamannn geldii sylenerek renciler uyanlabilir (Hull, 1990: 82). stenmeyen davran anlamak, renci aklamamas iin bask altnda tutuluyorsa, g olabilir. Bu durumda baka kanallar kullanlmaldr. renciye snfn bir aile olduu dncesi alanmal, retmen onlara yakn olmal, o snfla ilk karlamasnda, rencilerle alkanlklar, ilgileri, aileleri hakknda konumaldr. Bu, ocua, retmenle zel bireyleri paylat dncesini verir (Haigh, 1990: 24, 25). Yorgun, esneyen, gzleri kapanan rencilerle snf dnda dikkatle konumak gerekir. nemli sorunlar iin gerekirse okul dnda da aratrma yaplmaldr. Okul alanlar, renci sorunlar hakknda aydnlatlrsa, hem onlardan bilgi toplanmas, hem de bu davranlar nleme ve tepki konusunda onlann uygun davranabilmesi kolaylar (Abramowitz and OTeary, 1991: 220). 133

stenmeyen davrann kolayca yaplaca yerler vardr. Dikkatten uzak ve denetlenmeyen yerler byledir: Okula giriten hemen nceki zaman, oyun zaman, yemek ve dinlenme aralan, tuvaletler, gzden uzak kalan yerler byledir. Buralarda ynetici veya retmenlerin bulunmas istenmeyen davranlar engeller, bunlarn ve bunlardan kaynaklanan yeni sorunlann snf iine tanmasn nler (Haigh, 1990: 26). Sorun kaynaklardan birisi de rencilerin, ilk karlamalarda retmenlerin ynetsel yeteneklerini denemek iin istenmeyen davranlarda bulunmasdr. Byle durumlarda retmen, olay anladn belirten yumuak bir tepkiyi hemen gstermelidir. Tepkide gecikme, sorunu bytebilir. Baka bir yanl davran kayna, retmenin hzna ayak uyduramayan rencilerin, retmeni yavalatmak istemeleridir. retmen bunu anlamal, renciyi hzlandrma veya kendini yavalatma seeneklerine ynelmeden nce, renciyi tanmaya almaldr (Stevenson 1991: 128). Sorun zc eylemlere gemeden nce, temel ama ve eylemin bu temel amaa nasl etkileyecei dnlmelidir. Ama dna kayan eylemler, sorunu zyor grnse de seilmemelidir. Bir etkileme biimi de, kayma olarak sylenebilecek olan, davran deerlendirmesinin akademik deerlendirmeyi, akademik deerlendirmenin davran deerlendirmesini etkiliyor olmasdr (Brown, 1985: 223). Grmezden Gelmek Baz sorunlann grlmesinden ve onlarla uralmasndan daha iyidir. Sorun fazla bozucu deilse, hemen olup bitiyorsa, bu yol, soruna gereinden fazla nem verilip bytlmesini nler, onu sndrr. retmen, hangi davrann grmezden gelineceini kestirmek iin ipularna bakmaldr. Bozucu davranlara yol amayan, uraldnda ilgi ekip yinelenebilecek olan kk sapmalar grmezden gelinmelidir (Gage and Berliner 1984: 602). Bozucu davranlarla uramaktan ok, akademik etkinliklere ynelen, ufak dikkatsizlikleri grmezden gelen retmenler, daha etkili olmulardr (Brophy, 1988: 4-12). retmenin grmezden geliini rencinin farkedip etmemesi nemlidir. renci, davrann retmenin farkettiini grr, retmen 134

de grmezden gelirse, ocuk bunu onay ve dl olarak alglayabilir, retmenin dersle ilgilenmeye fazla nem vermediini dnebilir. Byle durumlarda retmen, davran grdn ve onaylamadn bir gz, yz, ba iaretiyle belirtmelidir. Uyarmak renci, yalnzca yapt davrann istenmezliinin deil, o anda o davran yaptnn da bilincinde olmayabilir. Burada bilincinde olma, ne yaptnn farknda olma, yaptnn dier eylemlerden farkl taraflarn anlayabilme anlamnda kullanlmtr. Bilgi olarak sahip olma olan bilmek, anlamaktan farkldr. renci davrann biliyor olsa bile, anlamam olabilir. zellikle genler yaptklarnn yeterince farknda olmayabilir, kltrleriyle baml olarak, yanl bilgilerle beslenmi olabilirler. Uyarma, hem bilmeyi, hem anlamay salayc olarak kullanlabilir. retmen, bu nedenlerle, her yanl davran bilinli ve kastl olarak alglan? amali, bu pein yargya gre davranta bulunmamaldr. stenmeyen davrana kar retmenin beklemeden uyarma eylemine gemesi nerilmektedir (Lemlech, 1988: 81; Elrod and Terrel, 1991: 192). Aksi halde yanl davran srer, renci, retmenin grd halde eyleme gemediini grrse onay ve cesaret bulabilir. Yanl davrann vaktinde grlmesi, retmenin snftan haberli olduunu gsterir. Bunun dier rencilerce anlalmas, olas yanl davranlar iin nleyici olur (Doyle, 1986: 414). Yalnz, rencinin duygu ve fke birikimi azalmamsa, uyarmann etkili olabilmesi iin biriki dakika beklenmesi, iyi olur (Haigh, 1990: 45). Bu sre taraflara soukkanl olma, mantkl dnme frsat verir. Duygusal birikim azalnca, yanl davranan, eylemini anlayarak zr bile dileyebilir. Byle durumlarda retmen, "atee krkle gitmek" yolunu seip tehlikeli sahneler yaratma yanlna dmemelidir. Uyarma yntemlerinden biri, vcut dilinin uzaktan kullanlmasdr. Bunun ilk basama, istenmeyen davran yapanla gz temas kurmaktr. Gz temas iletiime davet eder, ilgi ve scaklk gsterir (Barker, 1987: 107). retmen, istenmeyen davranlar olmasa da rencilerin hepsiyle, ynlendirici, dnt verici gz temas kurmaldr. Gz iaretlerinin belli anlamlan vardr. rnein gz kpma, "yaptnn farkndaym", hafif eilen bir ba iaretiyle desteklenirse "devam et", gz kapaklarnn yukar kaldrlmas "ltfen yapma, onay135

imiyorum" anlamlarna gelir. Gz temas saladktan sonra, gz, ba, el, yz iaretleriyle renciye dont vermek, davran ve retmenin tepkisi hakknda onu bilgilendirmek gerekir (Barker, 1982: 105; Lemlech, 1988: 23, 81; Stevenson, 1991: 128). aretler renciye, eylemlerinin farknda olunduunu, dinlenildiini, anlaldn da anlatr. Vcut dili, iaret vermede, snftaki eyalardan yararlanlarak da kullanlabilir. Snfn klarn yakmak-sndrmek, perdeleri ap kapamak, masaya parmak veya bir cisimle hafife vurmak, toplu uyarma iaretleri olarak kullanlabilir (Cangelosi, 1988: 224). iaretlerin kullanm dersin bozulmasn, dier rencilerin olayn farkna vararak dersten kopmalann nler. Bu nedenle retmen, iaretleri kullanrken dersin normal akn bozmamal, konuuyorsa konumasn srdrmeli, iaretlerden dier rencilerin haberli olmamasna dikkat etmelidir (Cangelosi, 1988: 17, 184; Lemlech, 1988: 81). Uyarma yntemlerinden biri, renciyle gz temas kurulamadnda, vcut dilinin yakndan kullanlr.as olan yaklamadr. retmenin fiziksel yaknl, rencinin bu farkl durumu hissedip yanl davran brakmasna yol aabilir. retmen dersi srdrerek renciye yaklamal, olayn farknda olduunu hissettirilmelidir. Bu yaknl gz temas izlemelidir (Tierno,1991: 573). Yanna yaklald halde renci retmenin farkna varmam ve istenmeyen davran srdryorsa, nc ynteme bavurulabilir: Dokunma. retmen, varln dokunarak duyurabilir: rencinin masasna, eyalanna, omuzuna dokunulabilir. Dokunma renciye ac veya eyalanna zarar vermemelidir. Alt snflarda retmenin dokunmas, renciye benimsenme duygusu verir. Ergenlik anda dokunma, cinsel anlamlara da alnabileceinden, retmen dikkatli olmal, okul ve toplumun deer yarglarn da dnmelidir (Barker, 1982: 103). Bu eylemler hemen her zaman, istenmeyen davran durdurur, deitirir. Ender durumlarda, daha bozucu olan, dier rencilerce grlm olan istenmeyen davranlarda, baka yntemlere gereksinim duyulabilir. Bunlardan biri, szle uyarmadr. Szel uyar, olasnca, yalnz ilgili kiilerce duyulabilir olmal, snfn normal ileyiini bozmamaldr. Bakalannca farkedilmeyen bir fslt, istenmeyen davran durdurabiliyorsa yeterlidir. Bunun yetmedii durumlarda, uygun yksek sesle uyanlar kullanlr. rnein, kalemiyle oynamay srdrerek 136

bakalarnn dikkatini datan birine "kalemin srann stnde dursa daha iyi olmaz m" veya "kalemini srann stne koyabilirsin" denebilir. Szel uyanlar, farkl anlam (alay) veya duygu (fke) tamayan bir sesle yaplmal, yumuak olmaldr (Lemlech, 1988: 23). Uyan, kabul edilmeyenin renci deil davran olduunu belirtmeli, rencinin hl deerli ve saygya lyk olduu, syleyi biimi ve vcut diliyle hissettirilmelidir (Haigh, 1990: 44). renciyi ktlemek, ktnn kt davran gstermesini, deitirmemesini hakl klar. Aratrmalar, yumuaka uyaran retmenlerin, serte uyaranlardan daha etkili olduunu gstermitir (Brophy, 1988: 12). Szel uyan, retmen-renci ilikisini gerginletirmemeli, azaltmamaldr. Uyarma bittikten bir sre sonra renciyle gzle veya szel olumlu iliki kurulmal, veya soru sorulmaldr. Baka bir szel uyan yntemi, dolayl olandr. stenmeyen davran yapana deil bakasna sylenen, ama hedefi istenmeyen davran olan szel uyan: Grlt yaparak bakalannn dinlemesini engelleyen bir renci iin, o srada konuuyor olan dier bir renciye "ltfen yineler misin, grltden iyi duyamadm" denebilir. Ders kesilerek, "kim bize snfn dinleme kurallann hatrlatacak" da denebilir (Tiemo, 1991: 573). Soru sorma veya sz hakk verme, dier bir szel uyan yntemidir. "imdi sz sras Ali'de" denerek, rencinin istenmeyen davran brakmas salanabilir. "Bu konuda sen ne dnyorsun" denebilir, konuyla ilgili bir soru sorulabilir. Bu srelerde rencinin istenmeyen davranna dikkat ekilmez, doal davranlr (Lemlech, 1988: 23; Tiemo, 1991: 573). Szn dorudan istenmeyen davrana getirilmesi de bir yntemdir. "Srekli olarak sznn kesilmesi insan nasl etkiler" veya, "konuma srasn beklemek konusunda Ali'ye nasl yardm edebiliriz" gibi sorular, dier szel yntemlerden daha sonra kullanlmaldr. Szel uyanlar, uygun eylemlerle de desteklenmelidir. rnein rencilere arkas dnkken uyan yapan retmeni, renciler dinleme zahmetine bile katlanmazlar, sonunda retmen fkelenir. Konuanlar yalnzca uyarmak yetmez, yerlerini deitirmek de uygun olabilir (Cangelosi, 1988: 192). 137

Derste Deiiklik Yapmak istenmeyen davran, derse ilginin azaldn, koptuunu gsterir. Ders renci iin ilgin olmaktan kmtr, retmenin snf ilgin bir yer yapmas gerekir (Elrod and Terrel, 1991: 192). Dersin dzeni, ak hz ve ynetsel basan ile ilgili kararszlk ve gecikme, ders d davran artrmaktadr (Doyle, 1986: 414). Byle durumlarda ortam, aralar, yntem ve retmen davranlanndan birinde veya birkanda deiiklik yapmak gerekir. Bunlar bu kitabn ilgili blmlerinde daha nce aklanmtr. Sorunlar, snf etkinliklerine katlmayan renciler yaratr, dierlerini de bu etkinliklerden koparabilirler. Bu durumda, istenmeyen davrann nedenini ortadan kaldrmak, o rencileri snf etkinliklerine kana dzenlemelere bavurmak gerekir. Sorun iddetlenmi, ders ikinci plana itilmi, duygu mantn yerine gemise, derse bir sre ara vermek gerekebilir (Tingstrom, 1990: 167). Ara vermek, srdrlen etkinlie ara verip baka bir urasa gemek olabilecei gibi, dersi kesip, "be dakika sonra snfa geliriz, imdi biraz dar kp hava alalm" denip snf dna karak da olabilir. Sorumluluk Vermek Yapacak bir ii olmadn dnen veya ii ona ilgin gelmeyen rencinin istenmeyen davranlara ynelmesi doaldr. Bu durumda ona bir i vermek, iini ilgin olanla deitirmek yararl olur. Bunun iin renci iyi tannmaldr. zet karma, rapor yazma, kayt tutma, dersteki sunu srasn yazp sras geleni duyurma, ara getirip gtrme ve kullanma konulannda yardm etme, karartma-aydnlatma grevi, kura ektirme gibi snf iinde yaptrlabilecek iler, snf dnda, eitsel kol etkinliklerinde daha geni seeneklerle, rencinin ie yneltilerek istenmeyen davrann deitirmede kullanlabilir. retmenler, snfn en yaramazna snf bakanl grevi verip onu izleyerek, bakalarna rnek olmas gereken snf bakannn, nce kendisinin uygun davranlara ynelmesini salama yolunu bilmektedir. dev ve grev verme, en az kar gelinen davranlardandr. renci bu verilenleri yaparak arkadalan arasnda stnlk ve beeni kazanabilir. Yalnz, devin ceza olarak alglanmamasna dikkat edilmelidir (Tiemo, 1991: 576). Grev ve dev yoluyla verilen sorumluluklar, rencinin kendi davrann kontrol sorumluluunu stlenmesine 138

yardm etmelidir. Bunda retmenin inanlan, gvenilen, destekleyen olmas nemlidir. Byle retmenler, yetkeci ve serbest brakc olanlardan daha etkili olmulardr (Brophy, 1988:11,12). Baz yazarlar, rencilerin bozucu davranlarn, istenmeyeni rnekleme, dzeltme, istenenin pekimesine frsat verme, istenmeyenin zararlarn sergileme, snfn sosyal dayanmasn artrma, kurallarn aklanmasn salama, dier rencilerin becerilerini artrma, snf dzenini salama alarndan yararlanlabilir bulurlar (Stevenson, 1991:128132). renciyle Konumak retmenle renci arasnda iaretler dnda, sorunu dolayl yollarla zme giriimleri istenen sonucu vermezse, veya sorunun nemi nedeniyle veremeyecei batan beli? olursa, sorunu konuarak zmeye almak gerekir. Konumann amaa, dier yntemlerle yanlln anlayamayan rencinin bu anlaya ulamasn, retmenin kararlln bilmesini salamak, davrannn dzelmesine yardm etmektir. . Konuma, ders iinde-dnda, kiiyle-grupla olabilir. Konu dier rencilerin de bilgilenip davranlarn deitirmelerine yardm edecekse, kiisel olmadan, ders iinde konuulur. Anaokulunda bile retmenin, bir davrann neden yaplmamas gerektii hakkndaki aklamalar, rencilerin uyumunu artrmakta, 09. nenin kararl olmas da ayn sonucu vermektedir (Kounin, 1970: 13). Olay kiiselletirilmeden, birey sz konusu edilmeden, yalnzca istenmeyen davran ele alnmal, yaplmas-yaplmamas durumlarnda nelerin nasl deiebilecei aklanp rneklenerek, rencilerin mantna seslenilerek konuulmaldr. Bu yntem, henz o davran gstermeyen ama eilimi olanlar zerinde de etkili olur. Bunun iin bask ve azarlama deil, davrann birka adm sonras gsterilerek bilincine seslenme kullanlmaldr. rencilere amalarn hatrlatlmas, bu bilince daha kolay ulamalarna yardm edecektir (Cangelosi, 188: 16; Lemlech, 1988: 81). rencilere kaba davranmak bile, duygusal sarsnt yaratmaktadr (Kounin, 1970: 13). Snfta grupla konumann kiisellememesi nemlidir. Bylece renciye konu zerinde tartarak zaman yitirme ans yerilmemi olur. Byle bir durum sezilirse, tartma ders dna braklmaldr. Bu tartma, gemie deil, gelecee dnk olmaldr. Gemi geri getirile139

mez, artk gelecei kontrol etmek gelecekte yanl yapmamak zerinde durulmaldr. Snfta rencinin arkadalan nnde eletirilerek sorunun bytlmesinden, rencilerle sevgi ve saygnn yitirilip balarn koparlmasndan kanlmaldr (Cangelosi, 1988:186). Bireyin yapt istenmeyen davranla ilgili konuma snf iinde yapldnda ders aksayacaksa, snf dnda konuulmaldr. renci iin de uygun olaca dnlen bir zamanda, dier rencilerin farkna varmamasna dikkat edilerek, renci grmeye arlr. Bunun iin okulun ynetici veya rehberlik odalan kullanlaca gibi, dier renciler snftan karken, konuulmak istenen rencinin biraz beklemesi istenerek, snf da kullanlabilir. retmen okul knda renciyle bir sre birlikte yryerek de konuabilir. Bu yntemlerden uygun olan, rencinin ya, psikolojik durumu, olay alglamas, duygusal hali, retmenin o anki benzer zellikleri, renci davrannn tr gzetilerek seilmelidir. rnein ergenlik andaki bir renci ile kar cinsten bir retmenin kapal ve yalnz bir yerde konumalar sknt yaratabilir. Kt niyetli bir renci bu durumdan yararlanmaya kalkabilir. Byle bir durum sezilirse grmeye rehberlik uzman veya okul yneticisi de davet edilebilir. rencilerle snf arkadalan arasnda deil yalnzken konuan, davran snn bilincine varmasna yardm eden retmenler etkili bulunmutur (Brophy, 1988:12). istenmeyen davranta bulunanlara, davrann olas sonularnn gsterilip yaplmamasn istemek yetmeyebilir. Davran bir gereksinimden doduunda, o davrann yaplmamasn istemek, bu gereksinimden vazgemesini istemek olur. Bu gl yenmek iin retmen renciye seenek davranlar nerebilmelidir: renciden burnunu ekmemesini istemek yetmez, mendilini veya lavaboyu kullanmasn nermek de gerekir. Enerjisini, arkadan rahatsz ederek kullanmaya alana deiik spor almalar nerilip yardim edilebilir. Sra zerine resim yapanlara duvar gazetesine resim yapmas, defterinin kenarlarn sslemesi nerilebilir. stenen davrann yalnzca sylenip braklmamas gerekir. rencinin "nasl yapaym" dncesine yant bulabilmesi iin, istenen davrann tanmnn da yaptrlmas, tanmda zorlanrsa renciye yardm edilmesi iyi olur. renciyle ders dnda konuma, dier renciler yannda alnacak olumsuz tepkilerin skntlarn da nler. renci, ders dnda, dier arkadalan bilmeden, onlann ne dneceini kayg etmeden rahata konuabilir. Ayn durum, retmen iin de geerlidir. 140

renciyle konumann en ksa zamanda yaplmasn savunanlar, davrann ve sonularnn yeni olmas nedeniyle kolay hatrlanabilirliinin yararlann da gzetmektedir. Aradan zaman gemesi, renciye, davrannn onayland, en azndan pek olumsuz grlmedii dncesini verebilir. Bu nedenlerle, yanl davranan renciyle en ksa zamanda konuulmas, davrannn douraca sonularn aklanmas, bakalarnn eitim hakkn engellemesinin yanl olduunun vurgulanmas nerilmektedir (Tierno, 1991: 573). Snf dnda konumak, retmene, dnmek ve plan yapmak iin zaman verir. retmen veya renci fkeli, heyecanl iseler, aradan geecek zaman, soukkanllklarm kazanmalanna yardm eder. Byle durumlarda konumay hemen yapmak yerine, davrann unutulmasna yol amayacak kadar beklemek daha uygundur. renciyle konumak, yalnz bir davran iin deil, renci eylem ve ynelimlerinin tm iin destekleyici olmaldr. retmen renciye, fke ve sknt durumlarnda kendini nasl kontrol edebilecei konusunda yardma olmal, fke srasnda herhangi bir ey yapmama, yerini veya konuyu deitirmeye alma, mutlu olaca bir durum veya olay dnme, birka kez derin nefes alma gibi kendini kontrol yntemlerini retmelidir (Abramowitz and O'leary, 1991: 230). Okul Ynetimi ve Aileyle liki Kurmak Snf iinde sknt yaratan durumlarla yalnz uramak yerine, gerektiinde okul ynetimi ve aile ile yardmlalmaldr. retmen zor durumda kaldnda, onlann desteine gereksinim duyduunda, sorun okul veya aileden kaynakladnda veya zm onlann katksn gerektirdiinde, bu yolu kullanmaldr. Okulla ailenin kltr farkllnn, evde ho grlebilen davranlarn okulda ho grlemeyecei gereinin rencide atmaya neden olmamas iin de aileyle grmek gerekir. rencinin istenmeyen davranlarnn ounun nedeni ailede bulunabilir. retmen-aile yardmlamas, rencinin aile iinde kt davranlarla karlamasna neden olmamaldr. Bunun iin retmen aileyi tanmaldr. retmen, rencinin yanl davranlarnn kaydn tutarak deiim ve geliimini izlemeli, gerektiinde aile ve okulu bilgilendirmelidir. Aileyle grme srecinden nce retmen amalarn ve gndemi belirlemeli, sreci planlamal, veli ibirliinden kaarsa neler yaplabileceini dnmelidir. nce veli konuturulmal, syledikleri 141

yazlmal, gerekiyorsa renci de grmeye katlmaldr. retmen ailenin renci hakkndaki bilgisinden yararlanmal, aileye kt haberler yannda iyi haberler de vermeli, iten davranmal, her ocuun ailesinin ilgi merkezi olduunu da unutmamaldr (Haigh, 1990: 60-63). istenmeyen davran deitirip yinelenmesini nleme konusunda, retmen, renci, ynetici ve velinin, nelerin yaplacan belirleyen yazl bir anlama hazrlamas da nerilmektedir (Brown, 1982: 261). Bylece, zerinde anlalan zel bir kurallar listesi ve yaptrmlar belirlenmi olacaktr. Bu yntemle, rencinin bilmeme nedeniyle yanl yapmas nlenebilecei gibi, renci, herkesin ortak istei olan davranlara da ynlendirilmi olur, davran sonunda neyle karlaacan bilir, gerektiinde verilecek ceza kiisellemi olmaz. Aile, kt davranan olduu kadar, kt davranla karlaan renci iin de retmene destek olabilir. Bu ocuklarn okul dnda kt davranlarla karlamamalar iin, okul-ev arasnda bir yetikinle, retmenle, aileden biriyle gidip gelmeleri salanmaldr. Aksi halde ocuk okula gitmemeyi bile seebilir. Ceza Vermek En kt aracn bile kullanlmas gereken yerler, durumlar olabilir, ceza da bunlardan biridir. Burada ceza, renciyi istemeyecei, holanmayaca bir durumla kar karya getirmek anlamnda kullanlmtr. Ceza, istenmeyen davranlar nleme, dzeni salama araa olarak da kullanlabilir (Rich, 1991: 180). Ceza, istenmeyen davranlara kar en son bavurulabilir olmal, dier seenekler ie yaramadnda dnlebilmelidir. retmen, cezadan ok nleyici yntemlere bavurmal, ama ceza vermemeye almak uruna dersin engellenmesine de izin vermemelidir (Gage and Berlier, 1984: 604; Dovming and others, 1991: 87). Ceza, davranla orantl olarak, o davrann yinelenmesini engelleyecek ekilde uygulanmal, bunun iin de renci neyi nasl yapt iin ceza aldn bilmelidir. Zor ve zevksiz ilerde grevlendirmek, bir isteini yapmamak, gruptan oyundan dersten ayrmak, arkadalanna srt dnk olarak bir sre oturtmak, okulda alkoymak, cezalara rnek olarak verilebilir. Okulda bulunmann ve dev yapmann bir ceza olarak, alglanmas iyi olmaz. Ama okulda olmak, arkadalarndan uzak kalmak olarak anlalrsa, dev de rnein yanl davrannn nedenleri142

ni, bu davrann bakalarn nasl etkilediini, gelecekte olmamas iin neler yaplmas gerektiini anlatan bir kompozisyon olursa durum deiebilir. Cezann tr kadar, biimi ve amaa da nemlidir. Cezalar, istenmeyeni vermek veya istenenden yoksun brakmak olarak iki grupta dnlebilir. rnein srasnn zerine yaz yazmaktan vazgemeyen bir renciye o srann hatta dier sralarn stn temizletmek, istenmeyenin verilmesi trnden bir cezadr, istenenden yoksun brakmak, dlama veya erteleme eklinde olabilir. Snfn ortak bir etkinliinden, televizyon izlemekten, bir oyun araan kullanmaktan yoksun brakmak, dlamadr. Erteleme ise, olumlu bir pekitirecin bir sre iin kaldrlmasdr. Ksa sreli dlamalar, rnein bir oyunun ilk yansnda oynamasna izin vermemek de erteleme tr bir ceza saylr. Cezann karsnda olanlar olduu gibi, taraftarlar da vardr. Sk olmayan, yerinde, zamannda, kurallarna uyularak verilen cezalann olumsuz ilevleri azalr, yararlan artar. Bir aratrmada, cezay, zorunlu olduu zaman uygulayan retmenler etkili bulunmutur (Broph, 1988: 12). Cezann hemen davrann arkasndan gelmesi, etkilenme durumlarna gre kiilere ceza verilmesi, snf dnda uygulanmas nerilmektedir (Tiemo, 1991: 575). rencilerin ounun duyaca ekilde ayplama, olumsuz davran oa'tan, yalnzca yanl davranann duyaca ekilde olan ise azaltan bir yntem olarak bulunmutur (Cangelosi, 1988: 183). Cezann bir pekitirele birlikte kullanlmas yarann artrr, ttenen bir davran denetlenmeden srdrldnde, doyum, bkknlk, yorgunluk yaratr, davran terkedilebilir. Byle bir durumun olumas halinde davrann terkedilmemesi iin, terkedilme durumunda doal olarak oluan, iddetli olmayan bir ceza kullanlabilir. Okulda fiziksel cezann yeri olmamaldr, nk ok olumsuz sonulan yannda, geici bir uyum salama dnda yaran yoktur. O uyum da ceza korkusu kalknca daha oalan bir uyumsuzlua, dnr. Fiziksel ceza, yasalara ve insan onuruna da aykrdr, uzun dnemli etkileri ykcdr, insan saldrgan yapar. Kii ilk frsatta o cezay bakasna yanstr. Fiziksel ceza uygulayclarnn, ocukluklarnda bu tr ceza grm olanlar olduu belirtilmektedir. Bu tr ceza, hem fiziksel, hem ruhsal sakatlklara neden olabilmektedir (Cangelosi, 1988: 207, Rich, 1991: 182). Fiziksel ceza gren renciler, korkak ve yalanc olur. Arkadalarna kt davranan rencilerden ounun korkak ve fiziksel olarak onlardan daha zayf olduklar belirlenmitir (Haigh, 1990: 22). 143

Btn bu kt yanlarna karn, Arkansas'ta yaplan bir aratrmada, yneticilerin yzde yetmi yedisi, fiziksel cezann yasaklanmasna taraftar olmamtr (Elrod and Terrel,1991: 191). Cezann olumsuz ilevleri olarak, renmeyi engelleme, ilikileri bozma, okuldan soutma, sululuk ve korku duyurma, dier renciler iin retmenin olumsuz bir model olmas, okuldan kama, an kayg, knp dkme eklinde istenmeyen davranlar saylmaktadr (Brown, 1982: 258; Hull, 1990: 87; Rich, 1991: 182). Kar Eylemler Sradizini stenmeyen davranlara kar eylemlerin seimi, eylemin trne, iddetine, bakalarn etkileyiine, eylemin amalanna ve olas sonularna gre deiir. Yine de bu eylemlerin bir sraya gre yaplmas nerilmektedir (Doyle, 1986: 421). Yaplacak her tr eylemin ilk basamann, anlamaya almak olduu sylenebilir. Eylemin nedeni ve rencinin niyetine uygun yntemin seimi buna baldr. rnein arkada ile konuan biri iin, eylem ksa sryorsa grmezden gelmekle balanabilecei gibi, kitap-defter getirmeyen iin dersten sonra konumakla ie balanabilir. Eylem sradizini izlemede ve eylem semede temel kayglardan biri, snfn eitsel ileyiini bozmamak olmaldr. Bir rencinin istenmeyen davranna kar kullanlan eylem, dierlerim olmuuz etkileyecekse, eylem seiminin ve srasnn uygun olduu sylenemez Eylem sradizini, snf dzenini ve ders akn en az aksatandan balamaldr. Bu, sorunlarn bymesini nler, renciye davranm dzeltme ans verir (lacobsen and others, 1985: 257). renci devamszl bir gn bile olsa, retmen nedenini renmelidir. renci, hatt veli devamn nemini yeterince bilmiyor olabilir. Bu durumda renci ve ailesi ile konumak, yazmak gerekir. Devamszlk, retmenden, rencilerden, dersten korkmaktan da kaynaklanabilir. Okula gelmeyen renciler, istenmeyen her tr eyleme ynelebilir. retmenin bu konudaki dikkati, gn gnne izleyen ve ilgiden vazgemeyen tutumu, dier renciler iin devamszlk yaptklarnda ne olaca konusunda bir ipucu olabilir (Haig, 1990; 30). Kstah ve kindar renci engellemelerinde ilk eylem, paniklememek, fkelenmeden duruma hakim olduunu gstermek olmaldr. Bu durumda ilk i, rencilere bir grev verilerek yapmalann istemek ola144

bilir. kinci basamak, sorunu yaratanla ilgilenmek olabilir. Bu ilgi, sorunu o an iin dondurmak ve dersten sonra konumak iin renciyle yaplan soukkanl bir anlama olabilir. Bu, renciye davranyla ilgilenildiini gsterdii iin, ilgi ekme amal eylemler iin uygun olabilir. stenmeyen davran yapana onun gibi deil, bir yetikin gibi davranmak, dier rencileri de etkiler, retmenin yannda yer almalarn salar. Elbette uygun eylem sradizininin sonunda, okul ynetimine bavurmak da vardr. retmen her sorunla yalnz bana baa kmak zorunda deildir. Sorumsuz davranlar hemen her snfta grlebilir. Bunlann ou amasz, yapan renci de bilinsizdir. Sorunun kayna rencinin yetersizlii ise yardm edici, gd yokluu ise gd salayc eylemlerle kar davrana balamak gerekir. renci iin kk, baarlabilir amalar seilerek baarmas, gdlenmesi salanabilir. Sorumluluk verici eylemler kullanlarak grmede, bakalarnn da sorumluluklar olduu sylenip rneklenerek, sorumsuz davranlar deitirilebilir. Okulda seyrek de olsa zorbalk ve kabadayla rastlanabilir. Yetime anda olan, kimliini bulmaya, kendini kantlamaya alan renci, bu gereksinimleri sanat ve spor gibi etkinliklere yneltilerek karlanmadnda, bunlar g kullanarak karlamaya giriebilir. Bu renciler ou kez yalnzdr. Bu durumda sorunun anlalmasn, sorumluluk verme eylemi izleyebilir. Onu zorbala iten gdyle yzyze gelmesi, konuularak salanabilir. Sonra sra, bu gdnn uygun eylemlerle karlanmasna gelir (Lemlech, 1988: 25). Toplu ceza, alaya sz, zr dilemeye zorlama, ceza amal dev, bedensel ceza, eylem sradizini iinde yer almamaldr (Jacobsen and others, 1985: 257). Eylem sradizinlerinin olumlu davranla bitenlerinin sonunda dl yer almal, davran deiince dl verilmelidir. Buna hap ssleme veya tatlandrma yntemi de denir. rnein, masalarn temizlenmesi bitince bir yk okuyacaz, veya bir ark syleyeceiz denebilir. renci istenmeyen davrantan vazgeince, ite imdi oldu, gzel denebilir. Konuma hakk verilerek, yeni davran vlerek de renci dllendirilebilir. Yalnz, bu tr dllerin rvete dnmemesine dikkat edilmelidir. Aksi halde renci dl almak iin istenmeyen davrana ynelebilir (Lemlech, 1988: 25; Hull, 1990: 82). 145

Kar Eylemlerde Gzetilmesi Gerekenler istenmeyen davranta bulunan renciye kar eylemde bulunurken, bu eylemin amalan, renciyi, sinin, dersi, retmeni nasl etkileyecei gzetilmelidir. Bu gzetim gerekleri, aadaki iki altbalkta ele alnmtr. Snf Ortamnn Bozulmasn nlemek Davran hedeflemi olan eitim, her rencinin davranyla tek tek ilgilenilmesini gerektirir. Ama bir rencinin istenmeyen davrann deitirirken, snftaki dier rencilerin istenmeyen davranlara veya bunlarla ilgili tutumlara sahip olmasna yol amamak gerekir. Bunun iin de bir sorunla urarken snfn o andaki ileyii olasnca az engellenmeye allmaldr (Jacobsen and others, 1985: 257). retmen, retimden ok dzenle uramamaldr. Bu ynelim snfn duygusal havasn, renme ortamn bozar. Ama renci istenmeyen davran yapar ve srdrrse, bu da renme ortamm bozar, istenmeyen davranlarn deitirmeden okulu terkeden veya bitiren renciler, toplum iinde sorun yaratrlar. Okulundan uzak kalan renci, dier arkadalanndan da geri kalarak, istenen davranlara yeterince sahip olamayabilir. retmen bu ikilemi denge iinde zebilmeli, ne rencinin istenmeyen davran sdrmesine, ne de snf ortamnn bozulmasna izin vermemelidir (Heston, 1991: 177-179). Liselerde yaplan bir aratrmada, retmenin, rencilerin istenmeyen davranlarna kars eylemin tr ile, bu davrann dier renciler zerindeki etkisi arasnda bir iliki bulunamamtr (Kounin, 1970: 27). Bu sonu, istenmeyen davrana kar eylemlerin hepsinin, snf ortamna zarar verebilecei eklinde yorumlanabilir. Buna gre retmenden beklenen, kar davranta bulunurken, bunu olasmca hedefi dndaki rencilere farkettirmemeye almak olmaldr. Bu konuda baka bir ynelim, toplu davran deitirme yntemlerine bavurmamak olabilir. Snfn tamamnn, bir ksmnn veya bir rencinin davran iin snfn hepsine ynelik eletiri yaplmamaldr. Bu, dersle ilgili rencileri de dersten uzaklatrr, zaman yitimine neden olur. ok eletiren retmenlerin snfnda basan az olur (Jacobsen and others, 1985: 257). nk srekli eletiri gdy, abay, morali, olumsuz etkiler. 146

Bir aratrmada anaokulu rencileri, retmenin fke ve ceza eklindeki davranndan sonra, kayg, rahatszlk, ie kar kaytszlk eklindeki istenmeyen davranlar daha ok gstermilerdir. Lisede, arkadalarna retmenin kaba davrand renciler, duygusal rahatszlk hissetmilerdir (Kounin, 1970: 54, 55). Bu sonular retmenin rencileri olumsuz etkilememek iin snfta ceza vermemesi, fkelense bile belli etmemesi, kaba davranmamas gerektii eklinde yorumlanabilir. retmenin, rencilerin onurunu tehlikeye atacak dav-ranlardan kanmas gerekir. Aksi davranlar, dier rencileri de olumsuz etkiler. Kaba sz ve gce ynelik davran, rencilerin de yle davranmakta kendilerini hakl grmelerine neden olabilir. Bunun aksini dnen rencilerin de retmene sevgi ve saygs azalr, kalmaz. renci Direncinin Ynetimi retmenin, istenmeyen renci davranna kar tepkisi, rencilerce her zaman istenerek benimsenmez. renci bu tepkiyi ak veya gizli bir direnle karlayabilir. Snf tartmalarna az katlma, bu direncin gizli, dersle ilgili olarak retmenle sk sk tartma da ak ekline rnek olarak verilebilir. Genlik kltr, retmen tepkisinin uygunluu, rencinin kltr, retim yaklam, renci direncinin etmenleri olarak saylabilir (Alpert, 1991: 357). Genlik kltr, otoriteye bakaldrma, benliine sahip kma, arkadalan yannda kendini kantlama, olumlu olmasa da tannma ynelimli bir yaama biimidir. retmen, rencinin bu yanlann tehlikeye atmayan tepkiler gstermelidir. rnein, retmenin, istenmeyen davranla ilgili aklamas ciddi ve sayg gsteren bir tavrla olmaldr. retmen sayg gsterirse sayg grr, rencinin direnci azalr (Tierno, 1991: 573). Bu davrann baka bir ekli, davran, renciyi yarglamadan kabul etmektir (Whisler, 1991: 24). retmen tepkisinin uygunluu, olay ve durumu dramatize etmemekle, bytmemekle balar. retmenin glebilmesi havay yumuatr, iletiimi artrr, renci direncini azaltr (Barker, 1982: 104). retmenin tepki seimi de nemlidir. rnein eitiimilik dzeyi dk olan rencilere sosyal pekitirelerin, tepkilerin etkisi az olur (Downing and others, 1991: 88). retim srelerindeki uygunsuzluk da renci direncinin desteini oluturur. 147

retmenin, haklarn ve bunlarn snrlarn bilmesi, kendini ve rencilerini tanmas, kendini keye sktrmamas yani son ansn elinde tutmas ve blf yapmamas, yetkesini tketmemesi, renci direncinin engelleri olarak sylenebilir (Cangelosi, 1988: 208). renci direnci, retmene kar iddet kullanmaya kadar varabilir. Bu sonula karlama olasl, renci keye skmsa, fkeli renci iin retmen yakn hedefse, retmenden gelen tehlike varsa, renci yetkeye kar gelme veya stnlk salama amacndaysa, retmen anya kam, olay krklemise artar. Bu durumdan kanabilmek iin, retmenin renciyi karsna almamas (rnein ona deil davranna ynelmesi), savunmaya itmemesi, onunla yanmamas gerekir. Kanma ve korunmann baka bir yolu, kendini veya bakasn korumak zorunda kalma dnda, fiziksel g kullanmamaktr. Bu yol, renciyi de ayn yolla kar koymaya iter, onu bu eyleminde hakl kanr. Sonu tehlikeli, renciyi tehdit edici ltimatom vermek de yanltr. Hereye karn renci iddete bavurmusa, ylgnlk gstermemek, yasal yollar kullanmak gerekir. Ylgnlk, iddeti srekli hale getirir, kabullenmilik gsterir. retmenin, davrann arkasndaki duygu ve anlam belirtmesi, renci direncini mantk yoluyla krmaya hizmet eder. Kar davran gsterirken retmen kendini rencinin yerine koymaya almal, ama kendi zellikleriyle orencininkilerin farkn da gzetmelidir (Remond, 1989: 593). renciye dnt verirken, retmen, olumlu dntleri oaltmaya almaldr. Oysa bazan retmenler, olumsuz dnt daha ok kullanmaktadrlar (Rosen and others, 1990: 267). rencilerin, kendilerini derse vermelerini salayc bir program ve ynetim, istenmeyen davranlar azaltt gibi, retmene kar renci direncini de azaltr. Bir aratrmada, rencilerin retmenin kar davranna tepkileri, retmen davranna tepkileri, retmen davrannn kalitesinden ok, rencilerin kendini derse vermesinden etkilenmitir (Kounin, 1970: 43). Gd durumu da renci davrann etkilemi, retmenin kar davranndan sonra, gdlenmi grup, dk gdllerden daha iyi davran gstermitir (Kounin, 1970: 29). Yanl davranlarn ou evre asndan uygundur (Gresham, 1991: 34). renci snfta uygun bir evre bulursa, yanl davrana, retmenin tepkisine direnmeye cesaret eder. Bir rencinin direnci, retmenden herhangi bir nedenle memnun olmayanlarn da, frsat 148

bularak o renciyi desteklemesine yol aabilir. retmen, snfin byle bir evre olmamasna almal, bunun iin de davranla ilgili konumay renciyle yalnzken yapmaldr. Sistemli bir ekilde renci davran gzlemlenip biimlenebilir, bu biime uygun kar davran ilkesi uygulanarak deitirilebilir. rnein, davran yaratan bir glendirici varsa, sndrme ilkesi uygulanarak glendirici ortadan kaldrldnda, o davran da gzlenmemeye balayacaktr. Bunun iin uygun sreler olarak, ortadan kaldrlacak davrann belirlenmesi, glendiricinin tanmlanmas, glendiriciyi ortadan kaldracak bir plan yaplmas, plann uygulanp deerlendirilmesi saylabilir. Ortadan kaldrlan bir davrann yerini bakas alr ilkesi gerei, ortadan kaldrlan davrann yerine hemen olumlusunun konmasna allmaldr. Davrann istenen biimi alabilmesi iin, bir glendirici ile desteklenmesi gerekir (Cangelosi, 1988: 218221). 149

BLM VII SINIF YNETMYLE LGL BR ARATIRMA Problem Durumu Trkiye'de doksanl yllarda, renci baarszln azaltmann bir yolu olarak, basan lnlerini (standart) deitirmeye gidilmektedir. lkeyi daha az eitilmi insanlar yetitirmeye gtrecek olan bu yolu tutmak yerine, baary artrc uygulamalara ynelmek gerekir. rend baarsn artrma yollarndan biri de "kaynaklan iyi kullanmak" olarak tanmlanabilecek olan, iyi bir ynetimdir. Eitim ynetimi sradizini (hiyerari), bakanlk ynetimi, il-ile ynetimleri, okul ynetimi, snf ynetimi basamaklanndan oluur. lkemizde bunlardan zerinde en az durulan snf ynetimidir. Snf ynetimi, eitsel amalara ulamak iin snfta olanaklarn salanmas ve kullanlmasdr. Snftaki bir eitsel etkinliin eleri olarak, snf ortam, zaman, ara-gere, renci, retmen, eitim program saylabilir. Etkili bir retim iin bunlann iyi kullanlmas gerekir. Snf iyi ynetilmezse, uysal bir renci yaramaz, alp baarabilecek birisi tembel-ilgisiz, iyi i karabilecek birisi zensiz, baansz olur. renmenin dnmcl (kritik) elerinden biri de ortamdr. Snf, eitsel etkinliklerin odakland temel ortamdr. Snfn yerleim dzeni, ss, , renkleri estetii, grlts, zaman kullanm, renci devam, amalara uygun program ve aralar, snf ortamn bozucu davranlarn nlenmesi, deitirilmesi, bylece daha iyi bir eitimin salanmas, snfn iyi ynetilmesine baldr. Konusu snf ynetimi olan bu aratrmayla, TED Ankara Koleji Vakf zel Lisesi Orta Ksm'nn snf ynetimi zellikleri bakmndan nasl bir grnm sergiledii ortaya konulmaya allmtr. Ama TED Ankara Koleji Vakf zel Lisesi Orta Ksm'nn snf ynetimi zellikleri asndan grnm belirleyebilmek amacyla, lm ve katlmal gzlemin olanak verdii u sorulara yant aranmtr: 150

1 - rencilerin oturma alan snf alannn yzde kadr? 2 - Snf lan ne derece uygundur? 3 - Snflarn temizlii ve bakm ne dzeydedir? 4 - Duvar ve eya renklerinin uygunluk dzeyi nedir? 5 - Sralarn oturma rahatl nasldr? 6 - Snflarn aydnlanma durumu nasldr? 7 - renme merkezleri ve ilgi kelerinin durumu nasldr? 8 - Sralar, yerleim deiikliine ne derece uygundur? 9 - Snf ortam ne derece ekicidir? 10 - Derste, snflardaki grlt dzeyi nedir? 11 - Konuya uygun ara kullanma dzeyi nedir? 12 - Derse devamszlk ve gecikme durumu nedir? 13 - retmenlerin rencileri tanma dzeyi nedir? 14 - Dersin ne kadar renme etkinlikleri iin kullanlyor? 15 - Snfta konuulanlarn duyulma-anlalma durumu nedir? 16 - retmen derste rencilerin ne kadanyla szl iletiim kurmaktadr? 17 - Snfta, istenmeyen renci davranlarna kar retmenler nasl karlk vermektedir? 18 - renciler snf kurallarna ne derece uymaktadr? 19 - Szel vg kullanma, dinleme, arkadaa davranma, istek uyandrma, snfta yer tutabilme, snfn tmnden srekli haberli olabilme alarndan retmen davranlar nasldr? 20 - Trke, Matematik, Fen Bilgisi, ingilizce derslerine ilikin bulgulardan, snflarn grlt dzeyi, konuulanlann duyulup anlalmas, ara kullanma, szl iletiim, ders sresini amalar iin kullanma, rencileri tanma, rencilerden srekli haberli olma sonulan arasnda anlaml bir iliki var mdr? nem Snf ynetimi konusunda Trkiye'de yaplan aratrmalarn nclerinden olmas, bu aratrmann nemi iin syleneceklerin ilki olabilir. 151

lkemizdeki zel okullarn gemii ve bugn alarndan sayllar arasnda yer alan TED Ankara Koleji Vakf zel Lisesi Orta Ksmnn, snf ynetimi zellikleri asndan grnmnn verileri ve yorumlar, okulun bu adan konumunu belirleyebilecektir. Bulgular ve neriler nda okul, gerekli alanlarda tamamlama, yenileme, gelitirme abalar iin ynelimler, lnler bulabilecektir. Aratrma, rnek olma yoluyla, dier okullarmz iin de ayn yararlan salayabilecektir. Snrllklar 1 - Bu aratrma, katlmal gzlemin snrllklarn tar. 2 - TED Ankara Koleji Vakf zel Lisesi Orta Ksm'nn birinci, ikinci, nc snflarnn, Trke, Matematik, Fen Bilgisi, ngilizce ders lerinde, Mays-Haziran 1993 aylannda yaplan gzlemlerle snrldr. 3 - Katlmal gzlem, kii tarafndan yaplmtr. Tanmlar Okul: TED Ankara Koleji Vakf zel Lisesi Orta Ksm Bakanlk : Milli Eitim Bakanl Yntem Bu aratrmada fiziksel lmler dnda, katlmal gzlem yntemi kullanlmtr. Katlmal gzlemin, snfn doal ortamnda oluturabilecei deiiklii azaltabilmek amacyla, gzlem uzman tarafndan yaplmtr. Her snfta her ders iin er kez yaplan gzlemde, yine ayn amala, her snfa ilk kez girilen derste kayt tutulmamtr. Bulgulardaki farklann karlatrlmasnda 0.05 dzeyi esas alnmtr. Evren ve rneklem Aratrmann evreni TED Ankara Koleji Vakf zel Lisesi'Orta Ksm'dr. Bu evrenden random yntemle birinci, ikinci, nc snflardan evrenin % 15'i kadar sayda ube belirlenmitir. Ondokuz ve yirmi ubelik birinci ve ikinci snflardan er, yirmibir ubelik nc snflardan drt ube olmak zere, toplam on ube rnekleme alnmtr. 152

rnekleme her snftan hangi ubelerin girecei kura .ile belirlenmitir. Buna gre, birinci snflardan E, K, R, ikinci snflardan A, H, O, nc snflardan, C, I, O, V, ubeleri meklem olarak alnmtr. Aratrma daha ok retmen davranlarna yneldiinden ve bu ubelerde izlenen retmenler, okulun dier ubelerinde de derslere girdiklerinden, rneklemin, burada belirtilen on ubenin snrlar dna tat, daha geni olduu sylenebilir. Verilerin Toplanmas Veriler lme ve gzlemlerle toplanmtr. Fiziksel lmler, renciler snfta yokken yaplm, gzlem iin bir gzlem formu oluturulmutur. rneklemdeki her ubede, Trke, Matematik, Fen Bil-gisi, ngilizce derslerinde erden oniki gzlem yaplm, her gzlemcinin her ders grubu iin verdii puanlann ortalamas, o gzlemcinin deerlendirme puan olarak alnmtr. Gzlem formunun oluturulmasnda, aratrmann amalarnda yeralan sorulan yantlayabilirlikleri esas alnarak, alanyaznda yer alan formlardan yararlanlmtr. Aratrmann amalanndaki ilk dokuz soru iin yaplanlar, aadaki alt blmde aklanm, onuncu sorudan itibaren gelen on sorunun yantlanmas iin ekler blmnde verilen gzlem formu kullanlmtr. Form, gzlemcilerle incelenerek, hangi maddelerde nelerin nasl aranaca, nasl puanlanaca belirlenmitir, lk gzlem sonucunda elde edilen puanlar karlatrlm, gzlemcilerin bir madde ile ilgili puanlar arasnda yz zerinden bei geen farklar zerinde durularak, fark yaratan nedenler ortadan kaldrlmaya allmtr. Baz durumlarda, on puana kadar olan farklar doal kabul edilmitir. rnein, gzlemci snfta ekener gen oluturacak ekilde yer aldndan, snfn grlt dzeyini, pencere kenarndaki ile duvar kenanndakinin en ok on puana kadar farkl lmesi doal kabul edilmitir. Gzlemler sonunda, gzlemci puanlan arasndaki farkn yz zerinden yediyi gemedii grlmtr. Verilerin zmlenmesi ve Yorumlanmas Birinci sorunun yant iin, bir rencinin sra ve masasnn alannn bir renci iin bakanlka belirlenen birim alana oran alnm, bunun, snftaki sra ve masalann alannn snfn tm alanna 153

oran ile uyuumuna baklmtr. Snfta olmas gereken dolu alan dzeyi, var olan dolu alan dzeyine eit veya on puana kadar zerindeyse, snf alanlarnn kullanm iyi; on puan veya daha zerindeyse ok iyi, on puana kadar altndaysa orta derecede iyi, daha altndaysa iyi deil olarak deerlendirilmitir. Snf lan, renciler snftayken llm, slar 18-20 dereceler ve arasnda ise normal, 18 derecenin altnda ise dk, 20 derecenin stndeyse yksek olarak deerlendirilip yorumlanmtr. nc sorunun yant iin, renci masa ve sralannn temizlii ilk dersten nce, dier alanlarn temizlikleri ikinci dersten sonra llm, bakm iin, kullanma hazr olmalan esas alnarak yz zerinden seksen ve daha fazla puan iin okiyi, altm-seksen puan aras iyi, krk-altm puan aras orta, daha dk puan, ortann altnda olarak deerlendirilmitir. Duvar ve eya renklerinin, uygun renkler olarak alanyaznda yer alan ak san, pembe, eftali renklerine yaknl yz zerinden puanlanm, nc sorudaki lnlere gre deerlendirilip yorumlanmtr. Beinci sorunun yantlanmas iin, sra boyutlarnn bakanlka belirlenen llere uygunluu, snf dzeyi deitike boyutlarn deiip deimedii, sralara girik kolaylklar, oturma-yazma-yaslanma rahatlklar yz puan zerinden llerek, nc sorudaki gibi deerlendirilip yorumlanmtr. Altna soru iin, snflarn pencere alanlarnn snf alanna oranlar ortalamas, bakanlka belirlenen yzdeyle karlatrlm, bu iki yzdenin birbirine oran, aydnlanma asndan yeterlik dzeyi olarak alnmtr. Snfn gzlem srasndaki aydnlnn rahat bir okumaya yz zerinden ne kadar olanak verdii, nc sorudaki gibi deerlendirilip yorumlanmtr. Snfta renme merkezi veya ilgi kesi niteliinde veya daha ok alan varsa, yedinci sorunun yant iin "yeterli", iki alan iin "az yeterli", bir alan iin "yetersiz", hi alan veya merkez iin "yok" deerlendirilmesi yaplmtr. Sra ve masalann, deiik oturma biimlerine olanak verecek ekilde yerlerinin deitirilebilme kolayl, yz tam puana gre llm, nc sorudaki gibi deerlendirilmitir. Dokuzuncu soru, snfn perde, masa rts, iek, kitap deiik grnm alanlan gibi albeni salayan zellikleri, yz zerinden puanlanp, nc sorudaki lmlere gre deerlendirilmitir. 164

Ders srecindeki grlt dzeyi, rahatsz edicilik asndan yz puan zerinden belirlenmi, 20 puan ve az iin rahatsz edici deil, 21-40 iin az rahatsz edici, 41-60 iin orta derecede rahatsz edici, 61-80 iin ok, daha fazlas iin pekok rahatsz edici olarak deerlendirilmitir. Bu soru ile, 11., 13., 14., 15., 16. sorularda ve 19. sorunun "retmenin snftan haberli olma dzeyi" konusunda, gzlemcinin puanlan arasndaki farkn anlaml olup olmadnn belirlenmesi ile, drt ders grubunun puanlan arasndaki farkn anlamll iin deikenlik zmlemesi (Anova) yaplmtr. Aralanndaki farklar anlaml kan gruplarn belirlenmesi iin de t testi kullanlmtr. Onbirinci soru, gzlem yaplan dersin o dersteki konusunda kullanlabilecek, okulda bulunabilen, retmen veya rendlerce salanabilecek aralar esas alnarak yantlanmtr. Yaz tahtas, ders kitab ve defter dnda gerekli btn aralan kullanma durumunda yz puan verilerek yaplan lmler, 20 puan ve alt iin ok dk, 21-40 iin dk, 41-60 iin orta, 61-80 iin iyi, daha ou iin okiyi olarak deerlendirilmitir. Devam durumu iin, Mays 1993 ay devamszlnn snflara gre say ve yzdeleri okul ynetiminden alnarak, gnlk ortalama devamszlklar hesaplanmtr. Gnlk devamszlk yzdeleri bir veya daha azsa devamszlk dk, 1-2 arasndaysa orta, ikiden fazlaysa yksek olarak deerlendirilmitir. Gzlem yaplan snflarda ge gelen rencilerin says snf mevcuduna oranlanm, snflar ortalama 35'er kii olduundan, ge gelen yoksa ok iyi, % 5'ten azsc iyi, 5-10 aras orta, 10'dan fazlas iyi deil olarak yorumlanmtr. Onnc soru, gzlem yaplan her snftan random yntemle belirlenen ve snfn yaklak yzde onunu oluturan er rencinin fotoraflarnn ders sonunda retmenlere gsterilmesi ile yantlanmaya allmtr. rencilerin adlarnn ve tembel, alkan, iyi kt nitelemeleri dnda zelliklerinin bilinmesi durumunda tannma "tam" kabul edilmitir. Bu durumda, rencinin drderden oniki zelliinin bilinmesi durumunda yz tam puan verilmi, tannma says deitike puanlar oranlanarak hesaplanmtr: Onbir zellik iin 11x100: 12 = 91 ... retmenlerce belirtilen renci zelliklerinin o renciye ait olup olmadnn lt olarak okul rehberlik servisindeki kaytlar kullanlmtr. Rehberlik servisinden edinilen bilgilere gre o y birinci snflara cmle tamamlama testi, ikinci snflara, kime gre ben ben neyim testi, nc snflara da meslekler dnyas listesi ve otobiyografi uygulanmtr. Aynca, snf retmenleri de renci tanma 155

filerini doldurup rehberlik servisine vermilerdir. Bu sorudaki renci tanma yzdeleri, rencilerin hepsinin tam tannmas ve kaytlara bakmadan hatrlanmas glkleri hesaba katlarak, yzde yetmi ve fazlas iin ok iyi, 5170 aras iyi, 31-50 aras orta, daha az dk olarak deerlendirilmitir. Ondrdnc soru, retmen ve rencinin ge gelme, isim okuyarak yoklama yapma, ders etkinliine herhangi bir nedenle ara verme davranlarnn toplam ders sresinin yzde kan oluturduu, saat tutularak llp yantlanmtr. Ders iin kullanlan sre yzde 90 ve daha oksa, zaman kullanm ok iyi, 85-89 iyi, 80-84 orta, daha az iyi deil olarak deerlendirilmitir. Snftaki konumalarn duyulma-anlalma dzeyi, gzlemci alglarna gre yz puan zerinden llm, 90 ve daha fazla puan ok iyi, 85-89 iin iyi, 80-84 iin orta, 80'den dk iin iyi deil olarak deerlendirilmitir. retmen-renci arasndaki szl iletiim dzeyini belirlemek iin, retmenle iliki kurarak snfta konuan renci says, snfn toplam renci saysna blnm, kan deer, nc sorudaki rakamlar-esas alnarak yorumlanmtr. rencilerin istenmeyen davranlar konusunda retmenlerin davranilarn belirlemek iin, istenmeyen her davran iin, retmenin, ekteki gzlem formunda yer alan, "farkna varmad" dan "dersten sonra grmeye ard"ya kadar sralanan onbir seenekten hangilerini kulland iaretlenmi, seenekler, kullanm sklklar gzetilerek sralanp, bu sklklar esas alnarak deerlendirilmitir. rencilerin snf kurallarna uyma dzeyinin belirlenmesi iin, snfn genel kurallar olarak kabul edilen, giri-ktaki dzensizlik, gerektiinde sz almadan konuma, srasn gereksiz yere terketme, konuulanlar dinlememe, bakalarn rahatsz etme, yapmas isteneni yapmama, davranlar saylp ortalamalar alnmtr. Her davrann ortalama says yz puandan drlerek bulunan say 95 ve fazlaysa, o davran asndan kurallara uyma dzeyi ok yksek, 90-94 ise ykse, 85-89 ise orta, daha azsa dk olarak deerlendirilmitir. Snf iinde retmenin, szel vg kullanma, arkadaa davranma, ilgi-istek uyandrma, dinleme, uygun yerlerde bulunma, snftakilerin tmnden srekli haberdar olabilme davranlarn gerektiinde kullanabilme dzeyleri yz tam puan zerinden llm, nc sorudaki deerler esas alnarak yorumlanmtr. Yirminci soru, deikenlik zmlemesi ve t testi kullanlarak yantlanmtr. 156

Bulgular ve Yorum Aratrmann bulgular, ama altblmndeki sorularn sras esas alnarak dzenlenip yorumlanmtr. Snf Alanlarnn Kullanlmas Bir renci masasnn boyu 110 cm, srayla birlikte eni 80 cm olarak llmtr. Buna gre iki rencinin kulland masalarda bir renciye den masa ve sra alan 110 x 80 : 2 = .44 metrekaredir. renci bana birim alan, 1.2 metrekare olmaldr (MEB, 1985: 454). Bu durumda renci bana dolu alann kullanm alanna oran .44: 1.2 = .37 olmaktadr. Okulda, birinci bloktaki snflarn alanlannn ortalamas 40.12, sra ve masalarn kaplad alan 20.90 metrekare, renci bana dolu alann kullanm alanna oran ise .52'dir. ikinci blokta bu rakamlar, 35.00, 16.00 ve .46'dr. Birinci bloktaki dolu oran, olmas gerekenden onbe (52-37), ikinci blokta dokuz (46-37) fazladr. rencilere kalan bo alan, bakanlk llerine gre olmas gerekenin altndadr. Bu sonulara gre, snf alanlannn kullanm, birinci bloktaki snflar iin "iyi deil", ikinci bloktaki snflar iin "orta derecede iyi" olarak deerlendirilmitir (izelge 1). izelge l Snf Alanlarnn Kullanm Bloklar renci renci Bana Sra Masa Birim Alan Alan 1.20 1.20 0.44 0.44 Dolu Alan Oran 36.66 36.66 Snf Alan Ortalamas 40.12 35.00 Oturma Alanlar Ortalamas 20.90 16.00 Dolu Alan Oran 52.09 45.71

I II

Snflarn Iss Gzlem mays aynn ikinci yansnda baladndan, snf slarnn hava koullarna bal olarak yksek olduu grlmtr (x = 24 ). renciler gmlekle oturduklar halde, ou terlemitir. Sca azaltmak iin pencere aldnda, dardan gelen grlt artmtr. Okulun, yazn bir serinleme sistemine gereksinimi olduu sylenebilir. Snflarn scak olmas, dersi skntl hale getirmekte, renme isteini, ilgiyi azaltmaktadr. 157

Temizlik ve Bakm Masa, sra, pencere temizlii ok iyi (x = 83), tahta ve zemininki iyi (x = 77) bulunmutur. Snfn bakm da ok iyidir (x = 96). Byle bir okulun temizlik ve bakm dzeyinin daha dk olmamas beklenir. Duvar ve Eya Renkleri Eya ve duvar renklerinin ilevleri iin alanyaznda farkl grler varsa da, gzebatc olmayan, dinlendirici olan renklere yaknlk asndan okula gzlemcilerce verilen ortalama puan 80'dir. Bu durum, okulun bu adan, ok iyi basamann balangcnda olduunu gstermektedir. Sra ve Masalarn Uygunluu Masalarn yerden ykseklikleri 78, sralarn oturma yerlerininki 44 cm'dir. Bunlar, bakanlka belirlenen 70 ve 42 rakamlarna ok yakndr (MEB, 1985: 454). Sra ve masa boyuttan, rnekleme giren snflarn tamamnda, btn snflarda ayn bulunmutur. Ortaokul rencilerinin hzl geliim dneminde olduu dnlerek, snf dzeyi deitike sra boylarnn da deimesi gerektii sylenebilir, ama bu duruma her renci iin uygunluk salayabilmesi gtr. Gzlemciler, sra ve masalarn, giri-k, oturma, yaslanma, yazma rahatl alarndan iyi olduunu belirtmilerdir (x = 73). Snflarn Aydnl Snflar okumaya ok iyi dzeyde uygun bulunmutur (x = 90). Pencere alanlan snf alanlannn yzde 9.39'u olarak llmtr. Bu rakam, bakanlka belirlenenden (% 22) ok dktr (MEB 1985: 454). Bu iki yzdenin birbirine oran, pencerelerin yeterlik dzeyinin % 42.68 olduunu gstermektedir. Gzlemle belirlenen okuma kolaylnn ykseklii ile, hesaplanan pencere uygunluunun farknn nedenlerinden ikisi olarak unlar dnlebilir: Gzlem, gne nn bol olduu Mays ay sonu ile Haziran banda yaplmtr. Byle bir ortamda olunduu halde, snflarn ounda, elektrik lambalar srekli olarak yanar halde grlmtr. Bu 158

sonu, k aylanda aydnlanma yetersizlii nedeniyle elektriklerin srekli yanar tutulmas alkanlnn, daha sonra da srdn akla getirebilir. Pencere geniliklerinin snf alanna oranlan, snftan snfa da deimektedir. renme Merkezleri - lgi Keleri Snflarda, tamam bo braklm, duvara asl, zerine kt tutturulmaya uygun ortalama yarm metrekare geniliindeki panolar dnda ilgi kesi ve renme merkezine rastlanmamtr, kitaplk da yoktur. Bu bo panolar, rencilerce duyuru kesi veya snf gazetesi olarak kullanlyor varsaylarak birer ilgi kesi olarak kabul edilse bile, snflar, farkl ilgi ve gereksinimleri karlayan merkez ve keler asndan yetersiz olarak deerlendirilebilir. Sra ve Masalarn Yer Deitirilebilirlii Sra ve masalar, deiik eitsel dzenlemeler iin kolayca yer deitirilebilirlik asndan orta derecede uygun bulunmutur (x = 45). Sra ve masalann yer deitirebilmesi mmkn ama kolay deildir. Bu durumda retmenler, rencilerin birbirinin ensesini grebilecei eklindeki geleneksel oturma ekli dnda, grup tartmas, kk grup etkileimi, zel alma gruplar gibi farkl eitsel dzenlemelere gitmekte zorlanacaklar, bu nedenle farkl retim biimleri uygulamaktan uzak kalabileceklerdir. Gzlemlerde, geleneksel oturma biimi dnda bir dzenlenie rastlanamamtr. Snf Ortamnn ekicilii Snflarda, dardan gelen s ve ktan korunmak amacyla kullanlabilecek kaln mavi perdeler vardr. Perdelerin ekiciliinin, grnm gzelliinin olduu sylenemez. Masalarda rt bulunmad, snflarda albeni salayc bir zellie rastlanmad iin snflar bu adan "hi ekici deil" olarak deerlendirilmitir (X = 18). Bu durumda rencilerin snftan yararlanma dzeylerinin dmesi, zil alar almaz snf terketmek istemeleri doaldr. Grlt Dzeyi Snflarn grlt dzeyi az rahatsz edici bulunmutur (X = 29.60). Ama baheye bakan snflarda grlt hi rahatsz edici 159 SINIF YNETM F. 11

deilken, yola bakan snflarda konuulanlarn anlalmasn engelleyecek kadar ok bulunmutur. Bu konuda gzlemcilerin verdikleri puanlar arasnda anlaml bir fark olmadn gsteren deikenlik zmlemesi testleri EK-1'dedir. Trke, Matematik, Fen Bilgisi ve ingilizce derslerindeki grlt dzeyleri arasnda anlaml bir fark bulunamamtr (izelge 2). izelge 2 Ders Gruplarndaki Grt Dzeyi Fark (Deikenlik zmlemesi) Deikenlerin Karlklar Ders Gruplar Aras Dersler ii Kareler Toplam 557,237 11030.185 Serbestlik Derecesi 3 36 Kareler Ortalamas 185,746 306.644 F Deeri 0,606

Bu sonular, gzlemcilerin verdii puanlar arasndaki farkn anlaml olmamas nedeniyle yaplan gzlemlere gvenilebilecei, grltnn ders tr deil, snfn yola veya baheye bakmas deikeni asndan farkllat eklinde yorumlanabilir. Ders Arac Kullanma Dzeyi Derslerde ara kullanma dzeyi ok dk bulunmutur (x=8.21). rencilerde bile, dil derslerinde hi olmazsa szlk, matematikte lme-izme aralar kullanana rastlanmamtr. Fen Bilgisi derslerinden bazlarnda retmenler, snav katlarnn deerlendirmesini yaptklarndan, laboratuvarda olunduu halde ara kullanma gereksinimi duyulmamtr. Okulda derslerin tekdze, somutluk salayc ve ilgi ekici, beceri gelitirici kaynaklardan uzak, yalnzca sze dayal olarak ilenmesi doru bulunmamtr. Gzlemcilerin bu konuda verdii puanlar arasnda anlaml bir fark olmad, yaplan deikenlik zmlemesiyle anlalmtr (Ek II). Ders araa kullanma dzeyi asndan, drt ders grubu arasnda anlaml bir fark bulunmamtr (izelge 3). Bu sonu, derslerdeki ara kullanma dzeylerinin farkl olmadn gstermektedir. 160

izelge 3 Ders Arac Kullanma Dzeyi Fark (Deikenlik zmlemesi) Deikenliin Kaynaklar Kareler Toplam Serbestlik Derecesi 3 36 Kareler Ortalamas 15.488 6.060 F Deeri 2.556

Ders Gruplar Aras 46.464 Dersler ii 218.146

Derse Devamszlk - Gecikme Mays 1993 ay rakamlarna gre devamszlk durumu, izelge 4'te gsterilmitir. Ondokuz ders gnnn bulunduu bu ayda, birinci snflarda gnlk devamszlk ortalamas .81, ikinci snflarda .42, nc snflarda 1.76'dr. Okulun gnlk devamszlk ortalamas ise .99'dur. Buna gre okulda devamszlk dzeyi dk bulunmutur. Snflar tek tek ele alndnda, birinci ve ikinci snflarn devamszlk dzeyi dk, nc snflarn ise ortadr. Bu sonula, nc snflarn devamszl kayg verici boyuttadr. Ama, Mays aynn bayram tatilleri ay olduu dnlrse, bu kayg azalabilir. Derse ge gelen renciler, sz edilemeyecek saydadr. Bunda, rencilerin ounun okula ortak tatlarla geliyor olmasnn da pay vardr. Nbeti retmenlerin de uyarsyla, renciler retmenden nce snfa girmektedir. izelge 4 Mays 1993te Okula Gelmeyenler Snflar I II III Toplam (Ortalama) Aylk Toplam Say 94 48 201 343 % 15.46 07.89 33.06 18.80 Gnlk Ortalama Say 5 3 11 19 % 0.81 0.42 1.77 100 161

retmenlerin rencileri Tanma Dzeyi Bu konuda ders gruplarna ilikin en dk ve en yksek puanlar, aritmetik ortalama ve standart sapmalar izelge 5'tedir. Bunlara gre, okulda retmenlerin rencileri tanma dzeyi "iyi"dir (X = 51.75). Ders gruplarna gre, retmenlerin rencileri tanma dzeyleri arasndaki farklar anlaml bulunmutur (izelge 6). Trke retmenleri, rencilerini Fen Bilgisi ve ingilizce retmenlerinden daha iyi tanmaktadr. Yalnz, Fen Bilgisi dersindeki en yksek ortalama ile, Trke dersindeki farkszdr. Yani, Fen Bilgisi dersindeki baz retmenler, rencilerini Trke dersinde en iyi tanyan retmen kadar iyi tanmaktadr. ngilizce dersinde de durum benzerdir. Bu iki derse ilikin standart sapmalann ykseklii de bu yargy desteklemektedir: ngilizce ve Fen Bilgisi retmenlerinin rencileri tanma dzeyleri, retmenden retmene olduka deimektedir (izelge 5). izelge 5 retmenlerin rencileri Tanma Dzeyi (Ortalama ve Sapmalar) Dersler Puan Trleri En Dk X En Yksek X Ortalama (Grup) Stand. Sapma Trke 50 60 56 3.94 Matametik 50 60 54 4.60 Fen Bil. 40 60 49 699 izelge 6 retmenlerin rencileri Tanma Dzeyi (Deikenlik zmlemesi ve t Testi Sonular) Deikenliin Kaynaklar Ders Gruplar Aras Dersler ii Kareler Toplam 447.500 1.630.000 Serbestlik Derecesi 3 36 Kareler Ortalamas 149.167 45.278 F Deeri 3.294* ngilizce 40 65 48 9.78 Ortalama 45.00 61.25 51.75 -

Trke-Fen Bilgisi retmenleri iin t deeri Trke-lngilizce retmenleri iin t deeri * p < .05 162

2.326* 2.658*

Ders Sresinin Amalar in Kullanlma Dzeyi Okulun bu adan dzeyi "iyi" bulunmutur (x = 88.19). retmenler derslerinin yzde doksanna yaknn dersin amalan ynnde kullanmaktadr. Bu konuda gzlemci grleri arasnda anlaml bir fark yoktur (Ek-III). Trke ve Matematik derslerinde zamann amalar ynnde kullanlma dzeyi "ok iyi" (X'lar 91.00 ve 90.75), ingilizce derslerinde "iyi" (x = 88.25), Fen Bilgisi derslerinde ise "orta" bulunmutur (x = 82.75). Aritmetik ortalamalardaki bu farkllk, yaplan deikenlik zmlemesinde anlaml bulunmutur (izelge 7). Buna gre, Trke, Matematik ve ingilizce derslerinde zaman, amalar ynnde, Fen Bilgisi derslerinde olduundan daha ok kullanlmaktadr. Bunun bir nedeni olarak, gzlem yaplan derslerde Fen Bilgisi retmenlerinden bir ksmnn, snav ktlarnn rencilere datlarak gzden geirilmesi iiyle uratklar, bunun da hakl olarak baz rencilerin retmen gzetiminden ve ders amalarndan uzak kalmasna yol at sylenebilir. Dier ders grubunun aritmetik ortalamalar arasnda anlaml bir fark bulunmamtr. izelge 7 Ders Srecinin Amalar in Kullanlma Dzeyi (Deikenlik zmlemesi ve t Testi) Deikenliin Kaynaklar Ders Gruplar Aras Dersler ii Karlatrlan Gruplar Kareler Toplam 451.114 1053.317 Serbestlik Derecesi 3 36 Aritmetik 1 Trke-Fen Bilgisi Matematik-Fen Bilgisi ngilizce - Fen Bilgisi 90.000 89.667 88.000 81.667 81.667 81.667 Kareler Ortalamas 150.371 29.259 Ortalamalar 2 3.44** 3.31** 2.62* "t" Deeri F Deeri 5.139**

* p < .05

** p < .01

Konumalarn Duyulma - Anlalma Dzeyi Snflarda retmen ve renci konumalarnn "iyi" duyulup anlald belirlenmitir (x = 86.29). Snfd grltnn ok olduu 163

durumlarda retmenler yksek sesle konuma gereksinimi duymaktadr. Duyulma anlalma dzeyinin "ok iyi" olmamasnn bir nedeni, snfdndan gelen grltdr. Dier bir neden, baz retmenlerin snfta iyi yer tutamamas, konuurken baz rencilere arkalarn dnmeleri, baz rencilerle konuurken dierlerini gzard etmeleridir. Konumalarn duyulup anlalma dzeyini belirlemek iin gzlemcilerin verdii puanlar arasnda nemli bir fark bulunmamtr (EK IV). Trke, Matematik, Fen Bilgisi, ingilizce derslerindeki duyulma anlalma dzeyleri arasnda da nemli bir fark yoktur (izelge 8). izelge 8 Konumalarn Duyulma - Anlalma Dzeyi (Deikenlik zmlemesi) Deikenliin Kaynaklar Ders Gruplar Aras Dersler ii Kareler Toplam Serbestlik Derecesi 425.198 2389.712 3 36 Kareler Ortalamas 141.733 66.381 F Deeri

2.135

Bu sonular, gzlemci puanlanna gvenilebilecei, duyulup anlalma dzeyinin dardan gelen grltyle birlikte retmen davranlarna da bal olduu ve yukarda sz edilen retmen davranlarnn, ders gruplannn hepsinde grld eklinde yorumlanabilir. retmen - renci letiiminin Dzeyi Snftaki retmen-renci iletiimi dzeyi, Trke ve ngilizce derslerinde "iyi" (X'lar, 49.00 ve 49.33), Matematik ve Fen Bilgisi derslerinde "orta" (X'lar 37.17 ve 38.50) bulunmutur. Ders grubu ayrm olmadan yaplan deerlendirmede okulun bu adan grnm "iyi" olarak belirlenmitir (X = 43.50). Bu konuda gzlemcinin verdii puanlar arasnda anlaml bir fark yoktur (Ek V). Ders gruplar arasndaki farklar anlaml bulunmutur (izelge 9). 164

izelge 9 retmen-renci letiiminin Dzeyi Deikenliin Kaynaklan Ders Gruplar Aras Dersler ii Kareler Toplam 1293.867 3504.975 Serbestlik Derecesi 3 36 Kareler Ortalamas 431.289 97.36O F Deeri 4.430"

Karlatrlan Gruplar Matematik-lngilizce Matematik - Trke Fen Bilgisi - ingilizce Fen Bilgisi - Trke *p<.05 **p<.01

Aritmetik Ortalamalar 1 37.17 37.17 38.50 38.50 49.33 49.00 49.33 49.00 2

"t" Deeri 2.76** 2.68* 2.45* 2,38*

Trke ve ingilizce derslerindeki iletiim dzeyi, dier iki ders grubundakinden yksek bulunmutur. Bu rakamlann, renciden szel dnt alma dzeyini de gsterdii sylenebilir. Ders gruptan arasndaki bu farklln nedenleri olarak, Trke ve tngilizcenin "dil" dersi olmalar, Fen Bilgisi derslerinin bir ksmnda retmenlerin rencilere snav katlarn datp incelettirmesi yannda, retmenlerin bu konudaki bireysel farklarnn olduu da sylenebilir. stenmeyen Davranlara retmenlerin Tepkileri Yaplan ders gzlemleri sresince karlalan istenmeyen davranlar ve bunlara retmenlerin gsterdii tepkiler, toplam saylan esas alnarak izelge 10'da gsterilmitir. izelge 10 istenmeyen Davranlara retmenlerin Tepkileri (Tepki Trleri ve Toplam Saylar) Tepki Tr Says Tepki Tr Says

Grmezden Gelmek 126

Soru Sormak

Sesle Uyarmak

95

Sessizce Uyarmak

Farkna Varamamak 84

Gz Temas Kurmak

Azarlamak

23

Grmeye armak 3

Yanna Yaklamak

10

Dokunmak

165

Bu sonularn en olumlu yan, retmenlerin fiziksel cezaya hi bavurmam olmalardr. Bu davran da dierleri gibi, snftaki gzlemcilerden etkilenilerek gsterilmi olabilir, ama yine de fiziksel cezann grlmemi olmas sevindirici bir sonutur. En ok gzlenen davrann grmezden gelme olmas, retmenlerin hogr dzeyinin yksekliini, olumlu bir sonu olarak ortaya koyuyor denebilir. Sesle uyarmak ve farkna varamamak davranlarnn okluu, snf ynetimi konusunda yetime gereksinimine balanabilir, istenmeyen davran gsteren renciyle gz temas kurma, yanna yaklama, soru sorma, sz hakk verme, iaretle uyarma davranlarnn azl iin de ayn yorum yaplabilir. Bu konuda, retmen yetitiren kurumlarn programlarn gzden geirmeleri gerektii de sylenebilir. Bu deiiklik, snf ynetimi alanlarnn hepsini kapsamaldr. rencilerin Snf Kurallarna Uyma Dzeyi Her snfta uyulmas gereken kurallar olarak grlebilecek olan, snfa giri-k dzeni, sz alarak konuma, srasn gereksiz yere terketmeme, konuulanlar dinleme, arkadalann rahatsz etmeme, yapmas istenenleri yapma davranlar asndan, snflarda gzlenen kurallara aykr davranlarn bir ders bana den ortalama saylan ve bunlarn karl olan yz zerinden deerlendirme puanlan izelge 11 de gsterilmitir. izelge 11 Snf Kurallarna Uyulma Dzeyi
Puan Trleri Davranlar Arkadalarn Rahatsz Etme Srasn Gereksiz Terketme Sz Almadan Konuma Snfa Giris-k Dzensizlii Yapmas isteneni Yapmama Konuulanlar Dinleme Okul Ortalamas 5 11 12 95 89 88 93.50 ok Yksek Orta Orta Yksek 3 4 4 97 96 96 ok Yksek ok Yksek ok Yksek Ortalama Saylar Davran Puanlar Kurallara Uyma Dzeyi

166

Okulda, snf kurallarna uyulma dzeyi yksek olarak deerlendirilmitir (x = 93.50). izelgedeki ilk drt davran asndan okul ok iyi durumdadr. Bu durum, rencilerin hedeflenen davranlar kazanmasna destek olucu ortamn olutuu eklinde yorumlanabilir. Yapmas isteneni yapmama, konuulanlar dinlememe davranlarnn, dier olumsuz davranlara gre fazlal, snf ortamnn ilgi ekici ve rahat olu dzeyinin dkl ile retmen davranlarndan kaynaklanyor denebilir. Scak ve ilgi ekicilii az olan snfta sklan renci, konu d ilerle ilgilenmeye daha kolay ynelmektedir. retmenlerin snfn tmnden srekli haberli olma, rencilerle iletiim kurma, snfta uygun yerde bulunabilme davranlarnn, retmenlerin hepsinde yeterince yksek olmay, konuulanlar dinlememeye, yapmas isteneni yapmamaya ynelmeyi kolaylatrmaktadr. retmenin, yapmasn istediinin yaplp yaplmadn denetlemediini bilen rencilerden bazlar, bunlar yapmamay seebilmektedir. retmenlerin Snftaki Baz Davranlar Seilen alt tr retmen davran asndan, gzlem sonularnn ortalamalarna gre, retmenlerin rencileri dinlemesi ok iyi (X = 82), arkadaa davranmas iyi (X = 72), ilgi-istek uyandrma, szel vg kullanma, snfta gerektii zaman yerini deitirebilme davranlar ise orta olarak deerlendirilmitir (X lar, 58, 52, 50). Bu retmen davranlarndan hibirinin "yeterli deil" olarak deerlendirilmemi olmas olumlu bir sonutur. Orta olarak deerlendirilen davrann nedenleri arasnda snf ortam da saylabilir. rnein, ilgi, istek uyandrabilme, snf ortamnn ekiciliine,ara kullanma dzeyine, renci ve retmen hazrlklarna gre de deiir. Snfta yerini gerektii ekilde deitirebilme ile szel vg kullanm, daha ok retmenden kaynaklanarak deiebilmektedir. Altna davran olan, retmenlerin snfn tmnden srekli haberli olabilmesi, Trke derslerinde iyi, dier ders gruplarnda orta olarak deerlendirilmitir. Bu adan okulun ortalama puan ise, iyiye yakn orta olarak belirlenmitir (X = 59.75). Bu konuda gzlemcilerin verdii puanlar arasnda anlaml bir fark bulunmamtr (EK VI). Snftan retmenin srekli haberli olmas asndan, drt bran grubu arasndaki farklar anlaml bulunmutur (izelge 12). 167

izelge 12 retmenlerin Snftan Haberli Olma Dzeyi (Deikenlik zmlemesi ve t Testi) Deikenliin Kaynaklar Ders Gruplan Aras Dersler ii Karlatrlan Gruplar 1 Trke - Matematik Trke - Fen Bilgisi Trke - ngilizce **p<.01 Trke dersi retmenlerinin, snflarndan srekli haberli olma dzeyi, dier bran grubu retmenlerinden daha yksek bulunmutur. Matematik, Fen Bilgisi, ingilizce retmen gruplar arasnda bu adan anlaml bir fark bulunmamtr. Fen Bilgisi retmenlerinden bazlarnn, snfta rencilerin snav katlarn datp onlarla tek tek ilgilenmek durumunda olmalar, snfn tmnden haberli olmalarn engellemi olabilir, ama dier iki bran grubu iin byle bir durum da yoktur. Snfta retmenin, rencilerinin tmnden srekli haberli olamamas, nemli bir eitsel engeldir. Bu adan okulu ortalama puannn "iyiye yakn orta" olmas, dndrc bulunmutur. Bu davran, retmen renci ilikisini, rencinin derse ilgisini, gdlemeyi, dnt alp dzeltmeyi, eitsel hedeflere ulamay olumsuz etkilemekte, rencinin istenmeyen davranlarnn kaynaklarndan birini oluturmaktadr. Okulda, retmenlerin snftan haberli olma davrann yksek olmamas, retmenin mesleksel yan dnda, onun doyum dzeyinin dkln de hatrlatmaktadr. Sonular ve neriler Katlmal ve ksa sreli bir gzlemin snrllklar iinde, TED Ankara Koleji Vakf zel Lisesi Orta Ksm'nda snf ynetiminin grnmn sergilemeye alan bu aratrmann sonulan, retmenlerin grupa deerlendirilmi olmasnn etkilerini de tar. 168 75.50 75.70 75.50 Kareler Toplam 3488.033 5520.576 Serbestlik Derecesi 3 36 Kareler Ortalamas 1162.678 153.349 F Deeri 7.S82**

Aritmetik Ortalamalar 1 57.00 55.33 51.17

"t" Deeri

3.34** 3.64** 4.39**

Bunun retmenlerin tek tek grnmlerinin verilemeyii eksiklii yannda, okulun grnmnn, ders gruplar asndan ve okul btn olarak yanstlabilmesi yarar vardr. Sonulann bu gerekler nda deerlendirilmesi uygun olacaktr. Sonular Okul, deerlendirmeye alman zelliklerden, snflarn temizlii, bakm, duvar ve eya renklerinin uygunluu, aydnlanma, rencilerin snf kurallarna uymalar alarndan, "ok iyi" durumda bulunmutur. Snftaki konumalann duyulup anlalabilmesi, ders sresinin amalar iin kullanlmas, retmenlerin rencilerini tanyabilmesi, retmen-renci iletiimi, renci devam, sra ve masalarn uygunluu alarndan, okulun "iyi" olduu grlmtr. Snflardaki grlt az rahatz edici, slar yksek, snf alannn kullanm iyiye yakn orta; sra ve masalann deiik amalar iin kullanlabilme dzeyi, istenmeyen davranlara kar retmenlerin tepksinin dzeyi orta bulunmutur. retmen tepkilerinin fiziksel cezaya ynelmemi olmas olumlu bir sonutur. retmenlerin konuya uygun ara kullanma dzeyi, renme ve ilgi merkezlerinin yeterlik dzeyi ve snf ortamlarnn ekicilii yetersiz bulunmutur. Trke, Matematik, Fen Bilgisi, tngilizce retmen gruplar arasndaki farklann anlaml olup olmadna baklan al durumdan ikisi olan "snflarn grlt dzeyi" ile "ara kullanma dzeyi"nde, bu gruplarn farksz olduu sonucuna varlmtr. Okul, bu iki adan benzeik bir grnmdedir. retmenlerin rencileri tanma dzeyi asndan, Trke retmenleri, Fen Bilgisi ve tngilizce retmenlerinden olumlu ekilde farkl bulunmutur. Dersin amalar iin kullanlma dzeyi, Trke, Matematik ve tngilizce retmenlerinde, Fen Bilgisi grubuna gre yksektir. Trke ve tngilizce gruplar, derste rencilerle, Matematik ve Fen Bilgisi gruplarndan daha ok iletiim kurmulardr. Trke grubunun snftan srekli haberli olma dzeyi, dier grubunkinden daha yksek bulunmutur. Okulun, retmelerin snftan srekli haberli olma asndan puan, iyiye yakn orta; ilgi istek uyandrma, szel vg kullanma, snfta gerektiinde yerini deitirebilme puanlan orta; rencilere arka169

daa davranma puan iyi, retmenlerin rencileri dinlenme puan ise ok iyi olarak deerlendirilmitir. neriler Aratrmann sonulanna gre, okulun zel bir kurum olmas da dnlerek, uygulanabilir grlen u neriler yaplmtr: 1 - Okul, bugnk durumunu yeterli grmemeli, nc roln srdrebilmek iin snf ynetimi alanlar asndan srekli bir geliim iinde olmaldr. 2 - Snflardaki renci saylar artrlmamal, baz snflar alan asndan dar olduundan, frsat bulunursa renci saylan azaltlmaya allmaldr. 3 - Scak gnlerde snflarn s ayarlan yaplabilmelidir. Derste pencere ama gerei duyulmamal, grltnn azaltlabilmesi iin yola bakan pencerelerin yaltlmas dnlmelidir. 4 - lkretim okulunun ikinci devresi olarak dnlen okulda snflar, renme merkezleri ve ilgi keleri kurularak, gereksinim karlayc, ilgi ekici, renme isteini artna hale getirilmelidir. 5 - renci sra ye masalannn deitirilmesi gndeme geldiinde, farkl yksekliklerde, yer deitirilebilmesi daha kolay olanlarn yelenmesi yararl olacaktr. 6 - retmenlere, rencileri tanma, ders arac kullanma, snfta duraca yeri seebilme, rencilerle iletiim, istenmeyen renci davranlarn nleme ve bu davranlar olutuunda uygun tepki gsterebilme, snftaki hereyden srekli haber olabilme konularnda kendilerini gelitirebilme frsat verilmelidir. 170

KAYNAKLAR Abramowitz, Ann J. and S. G. O'Leary. "Bchavioral Intervertions for the Classroom: Implications For Students wlth ADHD." School Psychology Review. Vol. 20, Nr. 2, s. 220-234, 1991. Alderman, M. Kay. "Motivation for At-risk Students". Educational Leadership. Vol. 48, Nr. l, s. 27-30, September, 1990. Al, Mehmet. Genel Liselerde rgtsel Deime htiyac. Anadolu niversitesi Yayn, No: 382, Eskiehir, 1990.

Alpert, Bracha. "Students Resistance in the Clasroom". Antropology and Education Quarterly. Vol. 22, Nr. 4, s. 350-366, December 1991. Alton-Lee, Adrienne and G. Nuthall. "Reframing Classroom Research: A lesson from the Private World of Children." Harward Educational Review. Vol. 63, Nr. l, s. 50-84, Spring, 1993. Anderson, Alieen S. "Testing a Model of School Learning: What Contributes to the Academic Success of At-Risk High School Students?" Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 3, s. 746, September, 1991. Aydn, Mustafa. Eitim Ynetimi. Gelitirilmi kinci Bask. Hatibolu Yaynevi, Ankara, 1988. Baba, Wishwanath J. and M. E. Ace. "Serendipity in Leadership: Initiating Structure and Consideration in the Classroom". Human Relitons. Vol. 42, Nr. 6, s. 509-525, June, 1989. Barker, Larry L. (Ed.) Communication in the Classroom. Prentice Hail Inc. Englewoods Cliffs, 1982. Bames, Gregory L. "The Effect of School Size Upon the Occurance of Discipline Problems". Dissertation Abstracts International. Vol. 51, Nr. 9, s. 3133, March, 1992. Baar, Hseyin. retmenlerin Deerlendirilmesi. Ankara, 1988. Baymur, Ferma. Genel Psikoloji. Yedinci Basm, stanbul, 1985. Becher, Rodney. "The Aesthetic Classroom Environment and Student Attitude Toward School". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 11, s. 3741, May, 1993. Benjamin, Ludy T. "Personalization and Active Learning in the Large Introductory Psychology Class". Teaching of Psychology. Vol. 18, Nr. 2, s. 68-73, April, 1991. Blase, Joseph, J. "Some Negative Effects on Principals Control Oriented and Protective Political Behavior". American Educational Research Journal. Vol. 27, Nr. 4, s. 723-753, Winter, 1990. Bylthe, Mary C. and P. M. Bradbury. "Classroom by Committee". Educational Leadership. Vol. 50, Nr. 7, s. 56-57, April, 1993. 171

Boling, Roland. "Freedom and Disdpline". Teaching as Though Students Mattered. F.d. J. Katz, s. 95-102, Jossey-Bass Inc. San Fransisco, 1985. Bonaparte, E. P. Christian. "The Effects of Cooperative Versus Competettve Classroom Organization for Mastery Learning on the Mathematical Achievement and SelfEsteem of Urban Second Grade Pupils". Dissertation Abstracts International. Vol. 50, Nr. 7, s. 1911, January, 1990. Bos, K. A. M. Ruijters and A. C. Visscher. "Truancy Drop-Out Class Repeating and Their Relation With School Characteristics." Educational Research. Vol. 32, Nr. 3, s. 175-185, Winter, 1990. Bredo, Eric. "Supportive Context for Learning". Harvard Educational Review. Vol. 59, Nr. 2, s. 206-212, May, 1989. Brophy, fere. "Educating Teachers About Managing Classroom and Students". Teaching and Teacher Education. Vol. 4, Nr. l, s. 1-18, 1988. Brophy, Jere and T. L. Good. "Teacher Behavior and Student Achievement". Handbook of Research on Teaching. Ed. M. C. Witrock, Macmillan Pub. Comp. s. 328-375, New York, 1986. Brosio, Richard A. "Teaching and Learning for Democratic Empowerment". Educational Theory. Vol. 40, Nr. l, s. 69-81, VVinter, 1990. Brovvn, Linda. "Evaluating and Managing Classroom Behavior". Teaching Children with Learning and Behavior Problems. Ed. D. D. Hammil and N. R. Bartel. Third Ed. s. 221-282, Allyn and Bacon Inc. Boston, 1982. Brown, Rabin. "Teacher Education: Theory and Practice". British Journal of Educational Studies. Vol. 38, Nr. 4, s. 308-317, November, 1990. Buckwald, Stepnen S. "The FirsT Meeting of the Class". Teaching as Though Student Mattered. Ed. J. Katz, Jossey-Bass Inc. s. 13-23, San Fransisco, 1985. Burde, Ralph. "A study of the Relationship of Class Size and Student Achievement on the Michigan Educational Assesment Program Fourth Grade Test". Dissertation Abstracts International. Vol. 50, Nr. 7, s. 1858, January, 1990. Bursalolu, Ziya. Okul Ynetiminde Yeni Yap ve Davran. Geniletilmi Yedinci Bask. Ankara niversitesi Eitim Bilimler Fakltesi Yayn. No: 154, Ankara, 1987. Cain, Comelius. V. "Differences Between a Large High School and a Small High School as Percieved by Students, Teachers, Administrators and Guidance Counselors". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 5, November, 1992. Cangelosi, James. S. Classroom Management Strategies. Longman Inc. New York, 1988. Carrol, Martha. E.; C. Bumworth; J. Chambers. "Classroom Companies: The Buck Starts Here". Intervention School and Clinic. Vol. 27, Nr. 2, s. 97-100, November, 1991. 172

Cetron, Marvin and Margaret Gayle. Educational Renaissance. St. Martin's Press. New York, 1991. Chapman, Marvin W. "A Comparative Analysis of the Importance of Selected Elementary School Building Charasteristics to teachers, Principals and Architechts". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 7, s. 2337, January, 1992. Chesler, Mark A. and Xmena Zuniga. "Dealing With Prejudice and Conflict in the Classroom: The Pink Triangle Exercise". Teaching Sociology. Vol. 19, Nr. 2, s. 173181, April, 1991. Chiang, Grace C. "Student Ratings of Teachers, Teacher Psychological Type and Teacher Classroom Behavior". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 6, s. 2001, December, 1991. Clark, Christopher M. and P. L. Peterson. "Teachers Thought Processes". Handbook of Research on Teaching. Third Ed. Ed. Merlin C. VVitrock, Macmillan Pub. Comp. S.255-296, New York, 1986. Crawford William R. The Relattonship Between Teacher Performance Ratings and Algebra I Students' end of Course Test Scores". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 7, s. 2338, January, 1992. Day, David E. and G. Libertini. "Profiles of Children's Leaming Behavior". Journal of Research in Childhood Education. Vol. 6, Nr. 2,. s. 100-112, Spring/Summer, 1992. Demirel zcan. Genel retim Yntemleri. Ankara, 1993. Doan, Hfz. Analiz ve Program Hazrlama. Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yayn, No: 120, Ankara, 1982. Dorr-Bremme, Donald R. "Contextualization Cues in the Classroom: Discourse Regulaon and Social Control Functions". Language in Sodety. Vol. 19, Nr. 3, s. 379-402, 1990. Dowdy, Carol A. and Tom E. C. Smith. "Future-Based Assessment and Intervention." Intervention School and Clinic. Vol. 27, Nr. 2, s. 101-106, November, 1991. Downing ). Andersoh; M. R. Moran; B. S. Myles. "Using Relnforcement in the aassroom". Intervention in School and Clinic. Vol. 27, Nr. 2, s. 85-90, November, 1991. Doyle, Walter. "aassroom Organisation and Management". Handbbok of Research on Teaching. Ed. Merlin C. Wittrock, Third Ed. MaanUlan Pub. Comp. s. 392-431, New York, 1986. Duffy, Patrick M. "aassroom and Their Users: A Conceptual Mapping of Research on the Physical Environment of Schools". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 6, s. 1742, December, 1992. 173

Eccles, Jacquelnne and Others. "What Are We Doing to Early Adolescents? The mpact of Educational Context on Early Adolescents". American Journal of Education. Vol. 99, Nr. 4, s. 521-539, August, 1991. Elrod, Wilborn T. and S. M. Terrel. "Schools Without Corporal Punishment: There are Alternatives". Contemporary Education. Vol. 62, Nr. 3, s. 188-193, Spring, 1991. Emmer, Edvvard T. "Once More With Feeling: Teacher Emotion and the Discipline and Management Functions". Contemporary Education. Vol. 62, Nr. 3, s. 167-173, Spring, 1991. Enrvvisle, Doris R. and Others. "A Social Psychological Model of the Schooling Process ver First Grade". Social Psychology Quarterly. Vol. 51, Nr. 3, s. 173-189, September, 1988. Ertrk, Selahattin. Eitimde Program Gelitirme. Beinci Bask, Yelkentepe Yaynlan, No: 4, Ankara, 1986. Evans, Roland D. "A Comparison of Artitudes Tovvard Student Discipline of Teachers Who Use Alternative Discipline Procedures". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 5, s. 1589, November, 1991. Farrel, Edwin and Others. "Giving Voice to High School Students: Pressure and Boredom, You Know What I'm Saying?" American Educational Research Journal. Vol. 25, Nr. 4, s. 489-502, VVinter, 1988. Fields, Kenneth M. "Teacher Participation in Decision Making". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 5, s. 1589 November, 1991. Finn, Jeremy D. and C. M. Achilles. "Answers and Quaestions About Class Size: A Statevvide Experiment". American Educational Research Journal. Vol. 27, Nr. 3, s. 557-577, Fail, 1990. Fleschsig, Karl-Heinz. "Instructional Design. A New Facshion r A New Development Stage in Teaching Method?" Education. Vol. 39, s. 67-82, 1989. Fraker, Deanna S. "Student Motivarion". Dissertation Abstracts International. Vol. 54, Nr. 4, s. 1231, October, 1993. Franks, David A. "Teacher Strategies for Improving Student Motivarion". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 7, s. 2179, January, 1993. Fried, Norman J. "The Relationship Between Child Temperament and Teacher Behavioral Style". Dissertation Abstracts International. Vol. 57, Nr. 7, s. 2465, January, 1992. Fry, Donald K. "Helping Students Remember". Teaching as Though Students Mattered. Ed. J. Katz. s. 79-85, Jossey-Bass Inc., San Fransisco, 1985. Gage, N. L. and D. C. Berliner. Educational Psychology. Third Edition, HoughtonMifflin Comp. Boston, 1984. Gottfredson, Denie C; G. D. Gortfredson; L. G. Hybl. "Managing Adolescent Behavior. A. Multiyear, Multischool Study", American Educational Research Journal. Vol. 30, Nr. l, s. 179-215, Spring, 1993. 174

Gray, Sharon R. "The Effect of Modified Discipline Based Art Instraction on Meinstreamed Students' Attitudes, Achievement and Classroom Performance in a Public School System." Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 6, s. 1771, December, 1992. Green, Rodney P. "The Effect of Classroom Organizational Structure on TeacherStudent Relationship. Staff Cooperation and Teaching Practices in SixthGrade Classrooms at the Middle School Level in Michigan". Dissertation Abstracts International. Vol. 50, Nr. 7, s. 1867, January, 1990. Gresham, Frank M. Conceptualizing Behavior Disorders in Terms of Resistance to Intervention". School Psychology Review. Vol. 20, Nr. l, s. 23-36, 1991. Grossman, Herbert. "Multicultural Classroom Management". Education. Vol. 62, Nr. 3, s. 161-166, Spring, 1991. Contemporary

Grubaugh, Steve and Richard Houston. "Establishing a Classroom Environment That Promotes Interaction and Improved Student Behavior". The Clearing House. Vol. 63, s. 375-378, April, 1990. Haigh, Gerald. Managing Classroom Problems in the Primary School. Paul Chapman Pub. Ltd. London, 1990. Hamilton, V. Lee and Others, "Japanese and American Childrens' Reasons for the Things They Do m School". American Educational Research Journal. Vol. 26, Nr. 4, s. 545-571, VVinter, 1989. Harder, Heather. "A Critical Look At Reduced Class Size". Contemporary Education. Vol. 62, Nr. l, s. 28, Fail, 1990. Harris, Alene H. "ProacrJve Classroom Management: Several Ounces of Prevention". Contemporary Education. Vol. 62, Nr. 3, s. 156-160, Spring, 1991.

Harris, Louis. "Selected Elements of Effective Teaching". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 3, s. 817, September, 1991. Hataway, Warren E. "Light, Colour and Air Quality: Important Elements of the Leaming Environments". Education Canada. s. 35-44, Fall/Automne, 1987. Hawkins, J. David and Others. "Changing Teaching Practices in Mainstream Classrooms to Improve Bonding and Behavior of low Achivers". American Educational Research Journal. Vol. 25, Nr. l; s. 31-50, Spring, 1988. Henderson, Ruth. "Wiev of Union Country College Students by Subject Areas and Demografic Characteristics of the Effectiveness to Teaching Methods". Dissertation Abstracts International. Vol. 54, Nr. 3, s. 787, September, 1993. Hendrikz, Elizabeth. Introduction to Educational Psychology. Macmillan Pub. London, 1986. Heston, Kurran. "Shall we Romeve Undisdplined Students From the Classroom?" Contemporary Education. Vol. 62, Nr. 3, s. 177-179, Spring, 1991. 175

Hiebert James and D. Vearne. "Instructional Tasks, Classroom Discourse and Students Leaming in Second Grade Arithmetic". American Educational Research Journal. Vol. 30, Nr. 2, s. 393-425, Summer, 1993. Hisashige Akinori. "Occupational Influences Relative to the Burnout Phenomenon Among Japanese Nursey School Teachers". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 2, s. 226, November, 1993. Homan, Sidney. "The Classroom as Theater". Teaching as Though Students Mattered. Ed. Joseph Katz, Jossey-Bass Inc. s. 69-77, San Fransisco, 1985. Hoover John J. "Curriculum Adoptation: A Five Step Process for Classroom Impmentation". Academic Therapy. Vol. 25, Nr. 4, s. 407-416, March, 1990. Hull, Jean. Classroom Skills. A. Teacher Guide. David Fulton Pub. London, 1990. Jacobsen, David and Others. Methods for Teaching. A Skills Approach. Second Ed. Charles and Merril Pub. Comp. Columbus, 1985. Jenkins, James J. "Teaching Psychology in Large Classess: Research and Personal Experience". Teaching of Psychology. Vol. 18, Nr. 2, s. 74-79, April, 1991. Johnson, Kerry A. "The Foundation of Instructional Design" Instructional Design - New Alternatives for Effective Education and Training. Ed. K. A. Johnson, s. 3-15, Maanillan Pub. Comp. New York, 1989. Johnson, Kerry A. "Instructional Design and the New Teaching Technologies". Instructional Design. New Alteranatives for Effective Education and Training. Ed. Kerry Johnson, s. 63-71, Macmillan Pub. Comp., New York, 1989. Johnson, Susan M. Teachers At Work. Achieving Success in Our Schools. Basic Book Inc. New York, 1990. Joyce, Edward. "Cooperative Leaming at the High School Level". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 4, s. 1196, October, 1991. Jungwirth, Helga. "Interaction and Gender. Findings of A Microethnographical Approach to Classroom Discourse". Educational Studies in Mathematics. Vol. 22, Nr. 3, s. 263-281, Jun, 1991. Katz, Joseph. "Teaching Based on Knowledge of Students". Teaching as Though Student Mattered. Ed. J. Katz. Jossey-Bass Inc. s. 3-11, San Fransisco, 1985. Kazuhiko, Sekita. "Children's Friendship Choice and Classroom Dimensionality". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 11, s. 3817, May, 1992. Kearney, Patricia and Others. "Powen in the Classroom. Teacher Communication Techniques and Messages". Communication Education. Vol. 34, Nr. l, s. 19-27, January, 1985. 176

Kounin, Jacob S. Disipline and Group Management in Classroom. Holt, Rinehalt and Winston Inc. New York, 1970. Koval, Joseph G. "The Effect of Selected Physical Features of the General Elementary Classroom on the Learning Environment". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 9, s. 3143, March, 1992. Kwari, Yakbu. "The Relationship Between Selected Educational Variables and Student Achievement in Sokoto State of Nigeryan Secondary School". Dissertation Abstracts International. Vol. 50, Nr. 7, s. 1875, fanuary, 1990. Larson, Alvin F. "Identification With School". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 3, S. 757, September, 1992. Larson, Reed W. and M. H. Richards. "Boredom in the Middle School Years: Blaming Schools Versus Students". American Journal of Education. Vol. 99, Nr. 4, s. 418443, August, 1991. Le Cureuc, Gerald L. "A Classroom Meeting Model for Teacher Use in Classroom Management". Dissertation Abstracts International. Vol. 5, Nr. 5, s. 1595, November, 1991. Lee, Michelle Ye. "Comparison of the School Organization and Classroom Sodal Climate of Selected Middle Schools in America and Taiwan". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 52, s. 4187, June, 1993. Lemlech, Johanna Kasin. Classroom Management. Longman Inc. Second Ed. New York, 1988. Long, James D. "Self-Assessment: A First Step Toward More Effective Classroom Management". Contemporary Education. Vol. 62, Nr. 3, s. 174-176, Spring, 1991. Lorenz, Shirley. "Children Without Friends". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 3, s. 852, September, 1992. Magnusson, )amie L. and R. P. Perry. "Stable and Transient Determinanta of Stu dents Perdeved Control: Implications for Instruction in the College Classroom". Journal af Educational Psychology. /Vol. 81, Nr. 2, s. 362-370, September, 1989. I Manning, Roger C. "The Relationship Between Teacher Self-Assessment and Change in Instructional Performance". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr.6, s. 2009, December, l'991. Margarit, Malka and K. K. Almougy. "Classroom Behavior and Family Climate in Students With Leaming Disabilities and Hyperactive Behavior". Journal of Learning Disabilities. Vol. 24, Nr. 7, s. 406-412, August-September, 1991. Martin, Jack. Mastering Instruction. Allyn and Bcon Inc. Boston, 1993. Mayor, Roberta A. "The Relationship Between School Characteristics, Student Outcames and Support of School Constitutent Groups for Proposed Curriculum Change to Improve Student Outcomes". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 5, s. 1597, November, 1991. 177

Mcauley, Helen J. "Learning Structures for the Young Child: a Review of the Literature". Early Child Development and Care. Vol 59. s. 87-124, 1990. McCafferty, W. Dean. "Prosociah bfluences in the Classroom". The Clearing House. Vol. 63, s. 367-370, April, 1990. MEB (Milli Eitim Bakanl). lkokul Program. Milli Eitim Basmevi, istanbul, 1989. MEB (Milli Eitim Bakanl). Tebliler Dergisi. Say, 2198, 4 Kasm 1985. McClure, Linda R. "A Study of Teacher Perceptions of Control and Professionalism and Their Relationship, to Students Acnievement". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr/12, s. 4168, ]une, 1992. Meier, Dixie. "Consultation as a Strategy for Preventing Behavior Problems in the Classroom". Contemporary Education. Vol. 62, Nr. 3, s. 185-187, Spring, 1991. Melvin, Jeff N. "The Influence of Work Environment Variables and Personality Hardiness on Sense of Efficacy". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 9, s. 3163, March, 1993. Mizelle, Isaac T. "The Relationship Betvveen Organizational Climate and Pupil Control in Selected Public Secondary School". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 8, s. 2777, February, 1992. Monk, David H. and E. J. Haller. "Predictors of High School Academic Course Offerings: The Role of School Size". American Educational Research Journal. Vol. 30, Nr. l, s. 321, Spring, 1993. Montero-Sieburth, Martha. Classroom Management: Instructional Strategies and the Allocation of Learning Resources. Bridges Research Report Series. Harvard Graduate School of Education. Nr. 4, April, 1989. Murphy, Nancy R. "A Comparative Study of Student Achievement Relative to Teacher Behavior as Influenced by a State Model for Local Evaluation". Dissertation Abstracts International. Vol. 54, Nr. 4, s. 1220, October, 1993. Nanos, Peter. "School Climate Variables in Selected Elementary Schools Implementing Effective Schools Correlates". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. l, s. 44, July, 1991. Nash, Jerry W. "Organizational Philosophy and Reality of Classroom Managers: Implications for the Restructuring Movemenf. Dissertation Abstracts Intemationa. Vol. 53, Nr. 6, s. 1781, December, 1992. Nathdn, Joe. Free to Teach. The Pilgrim Press, New York, 1983. Newbl, David and Robert Cannon. "Teaching Practical and Laboratory Classes." Middle East Education and Training. Vol. 11, Nr. 4, s. 25-28, 1989. Nonis, Nigel. Understanding Educational Evaluating. Kogan Page Ltd. London, 1990. 178

Nourie, Barbara. "Comcorders and Classrooms". The Clearing House. Vol. 63, s. 363-365, April, 1990. Nunn, Claudia E. "The Relationship Betvveen Teaching Techniques and Undergraduate Participatin in Classroom Discussion". Dissertation Abstracts International. Vol. 54, Nr. 4, s. 1257, October, 1993. Oldfather, Penny. "Students Perceptions of Their Own Reasons/Purposes for Being r not Being Involved in Leaming Activities". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 3, s. 853, September, 1991. O'Leary, K. Daniel and S. G. O'Leary. Classroom Management. Pergamon Press Inc. New York, 1972. O'Shea, Tim and J. Self. Leaming and Teaching With Computers. The Harvester Press, Second Ad. Brighton, 1984. Ottaway, A. K. C. Education and Society, Routledge and Kegan P. Ltd., Broadway House, London: 1966. zyrek, Leyla. retim lke ve Yntemleri. Ankara niversitesi Eirim Bilimleri Fakltesi Yayn, No: 14, Ankara, 1983. Palaniuk, Stef. "How Teachers Get me Into Their Classroom". Educational Leadership. Vol. 46, Nr. 3, November, 1988. Parish Joycelyn G. "Student Perception of Teacher Caring and Student At-Risk Behaviors, Achievement, Attendance and Behavior Toward Techers". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 2, s. 449, August, 1992. Patten, fames V. "What is Instructional Design?" Instructional Design. New Altematives for Effective Education And Training. Ed. Kerry A. Johnson, s. 16-31, Macmillan Pub. Comp. New York, 1989. Pauly, Edvvard. The Classroom Crucible. Basic Books, New York, 1991. Pennamon, Vivian C. Teacher Efficacy and Student Achievement". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 9, s. 3071, March, 1993. Percival, Fred and H. Ellington. A Handbook of Educational Technology. Kogan Page Ltd. London, 1984. Pintrich, Paul and E. V. DeGroot. "Motivational and Self Regulated Leaming Components of Classroom Academic Performance". Journal of Educational Psychology. Vol. 82, Nr. l, s. 33-41, March, 1990. Plecki, Margaret L. "The Relationship of Elemantary School Size and Student Achievement in Calirfomia Public Schools". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 5, s. 1351, November, 1992. Podorf, Frederick M. "The Relationship Betvveen Parcipatory Management and Teacher Morale at the Primary Level in Selected School Districts in the State of New Jersey". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 9, s. 3072, March, 1993. 179

Pollard, Andrew. Leamlng in Primary Schools. Cassel Educational Ltd. London, 1990. JProctor, Mary A. and Daniel Morgan. "Effectiveness of a Response Cost Raffle Procedure on the Disruptive Classroom Behavior of Adolescents with Behavior Problems". School Pscychology Review. Vol. 20, Nr. l, s. 97-109, 1991. Raviv, Amiran and Others. "Teachers and Students: Two Different Perspectives. Measuring Social Climate in the Classroom". American Educational Research Journal. Vol. 27, Nr. 1, s. 141-157, Spring, 1990. Redmond, Mark V. "The Functions of Empathy in Human Relations". Human Relations. Vol. 42, Nr. 7, s. 599-605, July, 1989. Reeves, Thomas. "The Role, Methods and VVorth of Evaluation in Instructional Design". Instructional Design. New Alternatives for Effective Education and Training. Ed. Kerry A Johnson, s. 157-181, Macmillan Pub. Comp. New York, 1989. Reisberg, Leon; D. Brodigan and G. J. VVilliams. "Classroom Management: Implementing A System for Student With BD". Intervention School and Clinic. Vol. 27, Nr. l, s. 31-38, September, 1991. Rich, John M. "Should Student Be Punished?" Contemporary Education. Vol. 62, Nr. 3, s. 180-184, Spring, 1991. Rodabaugh, Rita C. "Faimess in the Classroom". Dissertation Abstracts International. Vol. 54, Nr. 3, s. 871, September, 1993. Romiszovvski, A. J. Producing Instructional Systems. Kogan Page Ltd. London, 1984. Rosen, Lee A. and Others. "A Survey of Classroom Management Practices". Journal of School Psychology. Vol. 28, Nr. 3, s. 257-268, Fail, 1990. Rosenholtz, Susan and C. Simpson. "Workplace Condinons and the Rise and Fail of Teachers Commitment". Sociology of Education. Vol. 63, Nr. 4, s. 241-257 October, 1990. Rosenshine, Barak and R. Stevens. Teaching Functions" Hadbook of Research on Teaching. Third Ed., Ed. M. C. Witrock, Macmillan Pub. Comp. s. 376-391. New York, 1986. Rubinson Florence. "Instructional Matching and its Relationship to Classroom Behavior". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 3, s. 855, September, 1991. Safran, Stepnen; J. Safran; R. Barakowski. "Predictors of Teachers Percieved elf Competence in Classroom Management". Psychology in The Schools. Vol. 27, Nr. 2, s. 148-155, April, 1990. Satehd, Spercer J; C. Whittaker; E. Reeder. "Group Evaluation: A Collaborative Peer Mediated Behavior Management System." Exceptional Children. Vol. 59, Nr. 3, s. 203-209, December/January, 1993. 180

Scanlon, Aileen and T. O'Shea (Ed.) Educational Computing. John Wiley and Sons, Chichester, 1987. Schlechty, Philip C. Schools for the Twenty-First Century. Third Printing, Jossey-Bass Inc. San Fransisco, 1991. Schoch, Anne P. "The Relationship Betvveen Instructinal Leadership Behavior, School Effectiveness, School Size, Gender, Race, Year of Principalship Experience in Elementary Schools in South Corolina". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 12, s. 4161, June, 1993. Seifert, Kelvin L. Educational Psychology. Second Ed. Houghton-Mifflin Comp. Boston, 1991. Sinclair, Kenneth E. "Teacher Anxiety, Teacher Effectiveness and Student Anxiety". Teaching and Teacher Education. Vol. 3, Nr. 3, s. 249-257, 1987. Skinner, Ellen A. and Others. "What it Takes to do Well in School and VVhether I've Got it: A Process Model of Percieved Control and Children's Engagement on Achievement in School". Journal of Educational Psychology. Vol. 82, Nr. l, s. 22-32, March, 1990. Slavin, Robert. "Class Size and Student Achievement. Is Smaller Better?" Contemporary Education. Vol. 62, Nr. l, s. 6-17, Fail, 1990. Smith, Roger. The Effective School. Educational Pub. Ltd. Lancaster, 1990. Solomon, Daniel and Others. "Enhancing Children's Prosocial Behavior in the Classroom". American Educational Research Journal. Vol. 25, Nr. 4, s. 527-554, VVinter, 1988. Stevvard, Marcia. D. "Diversity in the Classroom: A CoHection of Vignettes". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 12, s. 4195, June, 1993. Stevenson, David L. "Deviant Students as A Collective Resource in Classroom Control". Sociology of Education. Vol. 64, Nr. 2, s. 127-133, April, 1991. Suryawikata, Bay. "The Impact of Oassroom Cimate on Students Attitudes and Behavior Tovvard Matters Related to Population". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 7, s. 2231, January, 1993. Svvanson, H. Lee and Others. "An Information Processing Analysis of Expert and Novice Teachers Problem Solving". American Educational Research Journal. Vol. 27, Nr. 3, s. 533-556, Fail, 1990. Tanner, Daniel and Laurel Tanner. Supervision in Education. Problems and Ir Practices. Macmillan Pub. Comp. New York, 87. Taylor Anne. "How Schools Are Redesigning Their Space?" Educational Leadership. Vol. 51, Nr. l, s. 36-41, September, 1993.

Taylor, Sarar C. "Pathways to Dropping Out. Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 12, s. 4216, June 1993. Tauber, Robert T. "Praise Strikes Out as A Classroom Management Tool". Contemporary Education. Vol. 62, Nr. 3, s. 194-198, Spring, 1991. 181

TDK (Trk Dil Kurumu). Trke Szlk. Ankara, 1974. Thompson, Retta C. "A Comparison of the Effects of Two Classroom Behavior Management Models Upon the Attitudes of Foruth and Fifth-Grade Children Tovvard School". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 12, s. 4203, June, 1993. Thompson, Susan. "Design for Learning". Science and Children. Vol. 30, Nr. 8, s. 16-18, May, 1993. Tierno, Mark J. "Responding to the Socially Motivated Behaviors of Early Adolescents: Recommendations for Classroom Management". Adolescence. Vol. 26, Nr. 103, s. 569-577, Fail, 1991. Tillitski, Chirostopher. "The Longitudinal Effect of Prime Time, Indiana's State Sponsered Reduced Class Size Program". Contemporary Education. Vol. 62, Nr. l, s. 24-27, Fail, 1990. Tingstrom, Daniel H. "Acceptability of Time-out: The Influence of Problem Behavior Severity, Interventionist and Reported Effectiveness". Journal of School Psychology. Vol. 28, Nr. 2, s. 165-169, Summer, 1990. Tobin, Kenneth and J. Malone. "Differential Participation in Whole Class Activities". Australian Journal of Education. Vol. 33, Nr. 3, s. 328, November, 1989. Toch, Thomas. in The Name Of Excellence. Oxford University Press, New York, 1991. Tomlinson, Tommy M. "Class Size and Public Policy: The Plot Thickens". Contemporary Education. Vol. 62, Nr. l, s. 17-22, Fail, 1990. Tracy, Saundra J. "Restructing Instructional Supervision". Education. Vol. 64, Nr. 2, s. 128-131, Winter, 1993. Contemporary

Underhill, Elaine K. "Implementation of the Consultant Teacher Model in High School." Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 9, s. 3077, March, 1993. Van, Fatma. Eitimde Program Gelitirme. Teori ve Teknikler. Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Yayn, No: 75, nc Bask, Ankara, 1978. Vibert, Ann B. "Breaking the Rules: Teaching and Learning Writing in the High School." Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 2, s. 417, August, 1991. Wamer, De Haas and S. Jane. "The Utility of Self-Monitoring for Preschool on-Task Behavior". Dissertation Abstracts International. Vol. 52, Nr. 11, s. 3860, May, 1992. Weeditz, Shirley. "Teacher Self-Efficay in Classroom and Discipline Manage ment". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 7, s. 2232, Sep tember, 1993. 182

Weir, Graham M. "An Evaluation of Student Success in a Program for High School At-Risk Students". Dissertation Abstracts International. Vol. 53, Nr. 7, s. 2200, January, 1993. VVelch, Marshal and Donald P. Link. "The Instructional Priority System". Intervention in School and Clinic. Vol. 27, Nr. 2, s. 91-96, November, 1991. VVhisle Jo Sue. "The Impact of Teacher Relationship and Interactions on SelfDevelopment and Motivation". Journal of Experimental Education. Vol. 60, Nr. l, s. 15-30, Fail, 1991. Wladkowski, Raymond J. "Instructional Design and Learner Motivation". Instructional Design. New Alternatives for Effective Education, and Training. Ed. Kerry. A. Johnson s. 47-60, Macmillan Pub. Comp. New York, 1989. Wolfgang, Charles H. and K. L. Kelsay. "Discipline and Today's Students: They're Sure Not What They Used to Be". Contemporary Education. Vol. 62, Nr. 3, s. 150-155, Spring, 1991. Wolker, Stephen, Learning Theory and Behavior Modification. Methuen Co. Ltd. London, 1984. Wood, George H. Schools That Work. Dutton Book, New York, 1992. Woods, Peter. Teacher Skills and Strategies. The Falmer Press. London, 1990. Wragg, E. C. "Training Skilfull Teachers". Teaching and Teacher Education. Vol. l, Nr. 3, s. 199-208, 1985. 183

EK I Snflarn Grlt Dzeyi iin Gzlemcilerin Verdii Puanlann Fark Testi (Anova) Trke Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 171.667 6012.500 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas 85.833 222.685 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar i

0.385

Matematik Derslerinde

Kaynak

Kareler Toplam 65.000 9515.000

Serbestlik Derecesi 2 27

Kareler Ortalamas 32.500 352.407

F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.092

Fen Bilgisi Derslerinde

Kaynak

Kareler Toplam 95.000 8562.500

Serbestlik Derecesi 2 27

Kareler Ortalamas 47.500 317.130

F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.150

ngilizce Derslerinde Kaynak Gruplar Aras Gruplar ii Kareler Toplam 126.667 9110.000 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas 63.333 337.407 F Deeri

0.188

184

EK II Ders Arac Kullanma Dzeyi in Gzlemcilerin Verdii Puanlarn Fark Testi (Anova) Trke Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 20.000 450.000 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas 10.000 16.667 0.600 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

Matematik Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 0.000 287.500 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas 0.000 10.648 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.000

Fen Bilgisi Derslerinde Kaynak Kareler Serbestlik Toplam 1.667 185.000 Kareler Ortalamas 0.833 6.852 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.122

ngilizce Derslerinde

Kaynak Gruplar Aras Gruplar ii

Kareler Toplam 35.000 145.000

Serbestlik Derecesi

Kareler Ortalamas F Deeri 17.500 5.370

3.529

185

EK III Ders Srecinin Amalar Ynnde Kullanlma Dzeyi in Gzlemcilerin Verdii Puanlarn Fark Testi (Anova) Trke Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 65.000 935.000 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas 32.500 34.630 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.939

Matematik Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 81.667 865.000 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas 40.833 32.037 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

1.275

Fen Bilgisi Derslerinde

Kaynak

Kareler Toplam 71.667 1395.000

Serbestlik Derecesi 2 27

Kareler Ortalamas 35.833 51.667

F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.694

ngilizce Derslerinde

Kaynak

Kareler Toplam 5.000 575.000

Serbestlik Derecesi 2 27

Kareler Ortalamas 2.500 21.296

F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.117

186

EK IV Konumalann Duyulma-Anlalma Dzeyi in Gzlemcilerin Verdii Puanlann Fark Testi (Anova) Trke Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 21.667 1575.000 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas 10.833 58.333 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.186

Matematik Derslerinde

Kaynak

Kareler Toplam 105.000 3402.500

Serbestlik Derecesi 2 27

Kareler Ortalamas 52.500 126.019

F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.417

Fen Bilgisi Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 106.667 1677.500 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas 53.333 62.130 0.858 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

ngilizce Derslerinde Kaynak Kareler Toplam Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

5.000 2382.500

2 27

2.500 88.241

0.028

187

EK V retmen-renci letiiminin Dzeyi in Gzlemcilerin Verdii Puanlann Fark Testi (Anova) Trke Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 35.000 3085.000 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas 17.500 114.259 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.153

Matematik Derslerinde Kaynak Kareler Toplam Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas F Deeri

Gruplar Aras Gruplar i

11.667 3012.500

2 27

5.833 111.574

0.071

Fen Bilgisi Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 101.667 3815.000 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas 50.833 141.296 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.360

ngilizce Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 171.667 1165.000 Serbestlik Derecesi 2 27 Kareler Ortalamas F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

85.833 43.148 1.989

188

EK VI retmenlerin Snftan Haberli Olma Dzeyi in Gzlemcilerin Verdii Puanlann Fark Testi (Anova) Trke Dersi Kaynak Kareler Toplam Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas Deeri

Gruplar Aras Gruplar 10

81.667

4455.000

40.833 165.000

0.247

Matematik Derslerinde

Kaynak Gruplar Aras Gruplar ii

Kareler Serbestlik Toplam 5.000 3625.00

Kareler Ortalamas 2.500 134.259

F Deeri

0.019

Fen Bilgisi Derslerinde

Kaynak

Kareler Toplam 26.667 4470.000

Serbestlik Derecesi

Kareler Ortalamas 13.333 176.667

F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.075

ngilizce Derslerinde Kaynak Kareler Toplam 6.677 4127.500 Serbestlik Derecesi Kareler Ortalamas 3.333 152.870 F Deeri

Gruplar Aras Gruplar ii

0.222

189

EK VII Snf Ynetimi Etkinlikleri GZLEM FORMU Snf Ders : : Gn : Saat :

1. Snf dndan gelen grlt dzeyi nedir? Hi Rahatsz Etmiyor ok Rahatsz Ediyor O------------- 100 2. Konumalann duyulup anlalma derecesi 3. Snflarn temizlik ve bakm dzeyi 4. Sra ve masalann yer deitirme kolayl 5. Snfn ekicilik dzeyi (grnm) 6. Amalara uygun ders araa kullanma durumu 7. Dersin ne kadan renme amalan iin kul lanlyor? 8. renci-retmen szl iletiim says 9.. Ge gelen renci says 10. renme merkezi ve ilgi kelerinin says 11.retmenlerin rencileri tanma dzeyleri 1. 2. 3. rencinin zellikleri rencinin zellikleri rencinin zellikleri 0 ....................100 0 .................... 100 0 ...................100 0 ..........................100 0 ................ 100 0.........................100 0......................100 0.......................100 0.........................100 0................... 100

............................................................................. .......................................................... .............................................................................

12. Aadaki snf kurallarna kaz kez uyulmad? a. Snfa giri k dzeni b.Sz almadan konuma c.Srasn gereksiz yere terketme d. Konuulanlar dinlememe e. Bakalann rahatsz etmeme f. Yapmas isteneni yapmama 190 ........................................................................ ............................................................. ........................................................................ ............................................................. ............................................................. .............................................................

13. retmen aadaki davranlar ne sklkta yapt? a. b. c. d. e. f. rencileri szle vme Arkadaa davranma rencileri dinleme ilgi istek uyandrma Snfta, gerektike yerini deitirme Snfta herkesten srekli haberli olma ....................................... ....................................... ............................................ ....................................... .......................................... ..........................................

14. rencilerin istenmeyen davranlar karsnda, retmen aadaki davranlar ne sklkta yapt? a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. l. Farkna varamad Grmezden geldi Gz temas kurdu Yanna yaklat Dokundu (koluna, omzuna...) Soru sordu (sz hakk verdi) Bakalarna belli etmeden uyard (iaretle) Sesle uyard Serte uyard (azarlad) Dersten sonra grmeye ard Fiziksel ceza verdi Baka ....................................... ............................................ ............................................ ....................................... ....................................... ............................................ ....................................... .......................................... ............................................ .......................................... ............................................... ..........................................................

191