T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

DREKLER
522EE0127

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 2 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 4 1. DREKLER .......................................................................................................................... 4 1.1. Grevleri ....................................................................................................................... 4 1.2. Yapm Gerelerine Gre Direk eitleri, Grevleri ve zellikleri .............................. 4 1.2.1. Demir Direkler....................................................................................................... 4 1.2.2. Beton Direkler ....................................................................................................... 8 1.2.3. Aa Direkler ...................................................................................................... 11 1.3. Kullanm Yerlerine Gre Direk eitleri.................................................................... 12 1.3.1. Durdurucu Direkler.............................................................................................. 12 1.3.2. Kede Durdurucu Direkler................................................................................. 12 1.3.3. Tayc Direkler .................................................................................................. 13 1.3.4. Kede Tayc Direkler ..................................................................................... 13 1.3.5. Nihayet (Son) Direkleri ....................................................................................... 13 1.3.6. Branman Direkleri.............................................................................................. 13 1.3.7. Tevzi (Datm) Direkleri .................................................................................... 14 1.3.8. Geit Direkleri ..................................................................................................... 14 1.4. Gerilimlere Gre Direk eitleri................................................................................. 14 1.4.1. Alak Gerilimde kullanlan Direkler ................................................................... 15 1.4.2. Orta Gerilimde Kullanlan Direkler..................................................................... 15 1.4.3. Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler................................................................ 18 1.4.4. ok Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler ........................................................ 20 1.5. Direklere Ait Standart zellikler ................................................................................ 24 1.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 25 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 35 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 38 2. DREKLERN YERLERNE DKLMES ....................................................................... 38 2.1. Temel Hesaplar .......................................................................................................... 38 2.2. Zemin zellikleri ........................................................................................................ 41 2.3. Temel Kalb zellii.................................................................................................. 42 2.4. Temel Harcnn zellii.............................................................................................. 42 2.5. Direkler Aras Standart Mesafeler .............................................................................. 42 2.6. Direkleri Montaj Yerine Getirmede Dikkat Edilecek Hususlar .................................. 43 2.7. Direklerin Yerine Montaj (Dikmek) .......................................................................... 44 2.7.1. ok Yksek Gerilim Direklerini Dikme.............................................................. 44 2.7.2. Yksek Gerilim Direklerini Dikme ..................................................................... 46 2.7.3. Orta Gerilim Direklerini Dikme .......................................................................... 48 2.8. Topraklama lem Sras ............................................................................................. 51 2.9. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 52 2.9.1. Temellerin Boyutlandrlmas.............................................................................. 52 2.9.2. Direklerin Temel inde Kalan Blmnn Korunmas...................................... 54 2.9.3. Direk Lenteleri..................................................................................................... 55 2.10. Topraklamalar Ynetmelii ...................................................................................... 55 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 56 i

LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 59 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 61 3. TRAVERS VE KONSOLLAR .......................................................................................... 61 3.1. Traversler .................................................................................................................... 61 3.1.1. Travers Tanm .................................................................................................... 61 3.1.2. Travers eitleri ve zellikleri............................................................................ 62 3.1.3. Travers Tutturma Gereleri ................................................................................. 63 3.1.4. Travers Tutturma Montaj.................................................................................... 64 3.2. Konsollar..................................................................................................................... 64 3.2.1. Tanm.................................................................................................................. 64 3.2.2. eitleri................................................................................................................ 65 3.2.3. Konsol Tutturma Gereleri .................................................................................. 66 3.2.4. Konsol Montaj .................................................................................................... 66 3.3. Travers ve Konsol Topraklamas ................................................................................ 67 3.4 Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii.......................................................................... 68 3.5. Topraklamalar Ynetmelii ........................................................................................ 70 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 71 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 73 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 74 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 75 KAYNAKA ......................................................................................................................... 76

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0127 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Yksek Gerilim Sistemleri Direkler Direklerin yaps, eitleri ve donanmlar hakknda bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 n koulu yoktur. Direk ve donanmlarnn montajn yapmak Genel Ama Gerekli ortam salandnda, standartlar ve Kuvvetli Akm Ynetmeliine uygun ve hatasz olarak direkler ve donanmlarn seebilecek ve montajlarn

yapabileceksiniz.
MODLN AMACI Amalar 1. Direk eitlerini hatasz seebileceksiniz. 2. Direkleri yerlerine hatasz dikebileceksiniz. 3. Direklere travers, konsol montajn yapabileceksiniz.

hatasz

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

Ortam: Atlye Donanm: Kazma, krek, uzun levye demiri, gergi takm malzemeleri, direk anahtar tutturma gereleri ile akl su terazisi ve direk takozlar, i gvenlii ekipmanlar ile dier el ve g aletleri Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

iii

GR GR
Sevgili renci, Elektrik enerjisi iletimi ok nemlidir. Elektrik enerjisinin kullanlmaya baland ilk yllarda retim ve tketim yerleri birbirlerine yaknd. Ayrca ok byk glere ihtiya duyulmad iin ksa aa ve demir direklerle iletim yaplyordu. Talebin artmasyla retim, tketim yerlerinden ok uzaklarda, enerji kaynaklarnn (su, kmr, rzgr, doal gaz vb.) bulunduu yerlerde yapld. Bu da elektrik enerjisinin ehirlere ve sanayiye tanmasnn nemini artrd. Enerji kaynaklarn ekonomik kullanmak zorundayz. Bu da bize retilen enerjinin verimli tanmas gereini gstermektedir. Kayplar da gz nnde bulundurduumuzda, tel aplarnn ve kalitesi ile birlikte yk tayacak olan direklerin nemi kendiliinden ortaya kmaktadr. Enerji nakil hattnda kV (kilo volt) deerlerinde enerji tama arttka direklerin boyu ve arl artmaktadr. Ormanlardan, nehirlerden, otoyollardan ve dalardan geilerde yere uygun direkler seilmelidir. zellikle yaz aylarnda orman blgelerinden geilerde enerji nakil hatlarndan kaynaklanan orman yangnlar gz ard edilmemelidir. Bu modl ile doru direk seimini, dikimini, hatasz ve ynetmelie uygun konsol ve travers montajn yapma becerisini kazanacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Uygun eitim ortamnda bu renme faaliyeti ile direkleri, direk eitlerini, direk tiplerini, zelliklerini ve kullanlacak yere gre seimini doru bir ekilde yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Direklerin, yapm ekillerine, kullanm yerlerine ve gerilimlerine gre ne ekilde kullanldn aratrnz. Direk eitleri ve tiplerini kullanm amacn ve ekillerini Kuvvetli Akm Tesis Ynetmeliine gre aratrnz. Aratrma ilemlerini internetten TEDA kaynaklarndan ve alt sahalarndaki direk tiplerinden yapabilirsiniz. Ayrca bu direkleri diken TEDA antiye elemanlarndan bilgi alabilirsiniz.

1. DREKLER
1.1. Grevleri
letim ve datm hatlarnda kullanlan ve iletkenleri birbirlerinden belirli uzaklkta havada tutmaya yarayan ve hat boyunca uygun aralk ve ykseklikte yerletirilen ebeke donanmna direk denir.

1.2. Yapm Gerelerine Gre Direk eitleri, Grevleri ve zellikleri

Yapm gerelerine gre ( imal edildikleri malzemeye gre ) direkler e ayrlr. Demir direkler Beton direkler Aa direkler

1.2.1. Demir Direkler

Her trl gerilim kademesinde kullanlabilen, demir elikten yaplm direklerdir. Demir direkler boyal kaynakl (orta ve alak gerilimde kullanlan A ve kafes direklerde) ve galvanizli cvatal (Yksek gerilim ve kimyasal etkilere maruz kalnan yerlerde kullanlr.) olarak retilir. Yaplarnda I, U, L eklinde profiller kullanlr. 4

Demir direklerin temellerine kesinlikle, ta, kum ve toprak doldurulmamal, sadece beton kullanlmaldr. Demir direkler aa direklere nazaran daha uzun mrl ve beton direklere gre de daha hafiftir. Demir direkler iletkenlerin her trl tertip ekline uygulanabilir. Herhangi bir sebeple meydana gelebilecek direk arzalarnn tamir edilmesi de kolaydr. Ancak beton direklere gre bakm ve iletme masraflar daha fazladr. Demir direklerde canllarn kmasn nlemek iin korkuluklar bulunur. 1.2.1.1. Boru Direkler Daha ok zel tip aydnlatmalarda ve dk gerilimli sokak, cadde, liman, marina, site ve bahe aydnlatmalarnda kullanlan direklerdir. zel olarak projektr aydnlatma direi olarak da kullanlmaktadr. Ykseklikleri 4 ila 8 metre arasndadr. Tekli, ikili, l tipleri vardr.

Resim 1.1: Boru tipi demir (galvanizli) direkler

Boru tipi direkler daha nce hazrlanan cvatal kalplara monte edilir. Ar olduklarndan genellikle vinlerle yerine monte edilir.

Resim 1.2: Boru tipi direin yerine montaj

1.2.1.2. A ve Kafes Direkler Alak gerilim ebekelerinde kullanlan A ve kafes tipi demir direkler, iller bankas tarafndan standardize edilmitir. Bu standardize boylar ksa ve uzun direkler iin ayr ayrdr. A tipi olanlar 8I, 10I, 12I, 6,5U, 8U, 10U, 12U veya 8Ik, 10Ik, 12Uk eklinde sembolize edilir. Sembollerdeki U veya I direk yapmnda kullanlan demirin kesitini gsterir. Boylar 9,10- 9,35- 9,55- 9,70 m 9,90- 10,10- 10,55 m olanlar vardr. Ortalama uzunluklar ksa boylar iin 9,5 m orta boylar iin 10 m olmaktadr.

Resim 1.3: A tipi demir direkler

Resim 1.4: Kafes tipi demir direkler

1.2.1.3. Putrel (Pilon, atal) Direkler Galvaniz cvatal, boyal ve kaynakl olarak retilen bu direkler, ekilen hattn zelliine gre 3l veya 6l hatlar olarak yksek ve ok yksek gerilimler iin kullanlr. Boylar istenilen ebatlarda bytlp ayarlanmakta olup standart bir uzunluu yoktur. 6

Resim 1.5: Pilon tipi demir direkler

Resim 1.6: atal tipi demir direkler

Demir direk temelleri, en kk ykseklie gre en az derinlik 150 cm olacaktr.

Resim 1.7: Putrel (pilon) direin ayaklarndan yerine tutturulmas

Demir direklerin avantajlar: Tepe kuvvetleri byktr, mrleri uzundur. Onarmlar kolaydr, paralara ayrlabildii iin tanmalar ve montajlar kolaydr. 7

Demir direklerin dezavantajlar: Maliyeti yksektir ve bakmlar masrafl olup itina gerektirir. Kaak akmlara kar ok gvenli deillerdir, hava artlarndan etkilenir.

1.2.2. Beton Direkler

imento, su ve katk maddelerinin uygun oranlarda kartrlmasyla elde edilen beton ile yksek dayanml elik tel veya elik ubuklarn kullanlmasyla elde edilir. Beton ve elik malzemenin gzeneksiz bir ekilde uygunluunun salanmas iin titreim (vibrasyon) veya savurma (santrifj) metodu uygulanr. Bu yntemle retilen direklere betonarme direk denir. Santrifj direklerin (SBA) iinin bo olmasna karlk, vibre direklerde (VBA) direk ileri doludur. Vibre beton direklerin kesidi dikdrtgen eklindedir, santrifj beton direklerin kesiti daire eklindedir. Betonarme direklerin demir direklere gre en byk avantaj, hava artlarnda ve zellikle sanayi blgelerindeki zararl gaz ve buharlardan az etkilenmeleridir. Ayrca kullanlan demir miktarnn ayn ii gren demir direklere oranla az olmas (% 60) demir malzemeden tasarruf salar. Direin tepe kuvvetlerine dayanm, iinde kullanlan elik tellere baldr. Doa artlarndan pek etkilenmeyen beton direkler, dairesel kesitli ve konik ekilde yaplr. Beton direklerde kullanlan, izolatrlerin monte edildii traversler de betondan veya demirden yaplmaktadr. Beton direkler tepe kuvvetine gre 250 kgdan 3500 kga kadar yaplabilmektedir. Boylar 8 mden 26 mye, aplar ise 50 cmye kadar konik, bu aptan sonra ise silindirik ekilde yaplmaktadr. Genellikle orta ve alak gerilimlerde kullanlr. Ayrca yol aydnlatmalarnda da ska kullanlmaktadr. Orta ve alak gerilimde kullanlan santrifj beton direkler tepe kuvvetleri (letkenlerin ekme kuvvetleri ile rzgr kuvvetleri ayn ynde varsaylr, bu iki kuvvetin direin tepesinde oluturduklar kuvvete, tepe kuvveti denir.) ynnden; 1- 1,5- 3- 5- 7- 9- 13- 1719- 23- 27- 33- 35 ve 36 olmak zere toplam 39 deiik tipte imal edilmektedir. Bu rakamlar hem direk tipini hem de direk tepe kuvvetinin % 1ini gstermektedir. rnein, 9 tipi direk denilince tepe kuvveti 9x100=900 kg olan direk anlalr. Beton direklerin uzunluklar; 8- 8,5- 9- 9,5- 10- 11,5- 12,5- 13- 15- 16- 17- 19- 21- 2325- 26 m olarak retilir. Alak gerilim ebekelerinde en ok 9,30 ve 10 metrelik beton direkler kullanlmaktadr.

Resim 1.8: Beton direk zellii

Beton direklerin zerinde boyu ve dayanaca tepe kuvvetleri yazmaktadr. rnek Resim 1.8 de 13/15 = Boyu 13 metre, tepe kuvveti 1500 kgdr. Beton direklerin avantajlar: Beton direkler demir direklere gre daha ucuzdur, uzun mrldr, bakm istemez. Tepe kuvvetleri byktr, atmosferik olaylardan fazla etkilenmez. Kaak akmlara kar gvenlidir. Beton direklerin dezavantajlar: Krlgan olduklarndan tanrken dikkatli olunmaldr. Ar olduklarndan tanmas ve montaj zordur.

1.2.2.1. Santrifj Direkler elik ubuklarn (boyuna donat malzemesi olarak) ve n gerilmeli elik tellerin (enine donat malzemesi) kullanlarak savurma yntemi ile yaplan ileri boaltlm beton 9

direklerdir. Savurma yntemi beton iindeki fazla suyun dar atlmasn ve ok sk geirimsiz bir beton elde edilmesini salamaktr. Bu yntemle yaplan direklerin d yz dzgn ve przszdr. En az 300 dozlu beton 10 mden 26 mye kadar uzunlukta (birer metre artarak) imal edilmektedir. 200 -3500 kga kadar tepe kuvveti olan SBA direkler yaplmaktadr (Doz: akl, imento ve kum karm orandr.) .

Resim 1.9: Santrifj (SBA) yuvarlak tip beton direkler

Resim 1.10: ift santrifj beton direkler

1.2.2.2. Vibre Direkler Vibre beton direkler, statik hesaplarn sonularna gre demir iskeletin kalplar iine konmas ve dklen harcn vibrasyon suretiyle kalbn her tarafna homojen olarak datlmas suretiyle elde edilir.

10

Resim 1.11: Vibre tip (VBA) beton direkler

1.2.3. Aa Direkler
Kknar, ard, karaam, ladin gibi aalardan yaplan direk eididir. Hava artlarndan ve haerelerden olumsuz etkilendikleri iin zel ilemlere tabi tutulur. Bu ilemler aa diree bakr slfat emdirmek veya katranlamaktr. Mekanik dayankllk, aa direkler iin snrldr. Bu sebeple direkler aras uzaklk ksa seilmeli ve hattn gerilimi yksek olmamaldr. Aa direklerin yksek gerilim tamada kullanlmamas doru bir hareket olur. Kk yerleim merkezlerinde hl aa direkler enerji tanmasnda kullanlmaktadr. Aa direklerin temeline beton dklmez. Ta ve toprakla temel sktrlarak direk dikilir. Eer temele beton dklr ise diree gelen tepe kuvvetlerinde direk, temel st noktasndan krlabilir. Ayrca direin dibi zamanla ryebilir. Bunu nlemek iin enjeksiyonla direk diplerine (temele) ilalama yaplmaldr. Eer direk temeline beton dklrse direin temelini bir miktar amak ve ilalamak mmkn olmaz. Aa direkler, normal tayc ve kede tayc direk olarak kullanlr. Yamur ve kar sularnn diree zarar vermesini ksmen de olsa nlemek iin direk tepesi 45 derece al olarak kesilir. Standart aa direk boylar, 8- 8,5- 9- 9,5- 10- 10,5- 11- 11,5- 12- 12,5- 1313,5 metredir. Aa direkler zerinde iletkenlerin tanmas iin izolatrler dorudan diree taklabilir veya direkler zerine monte edilen konsollara sabitlenen izolatr yardmyla tanr. Aa direkler dikildikten sonra payanda veya elik halatlarla desteklenmelidir. Aa direklerin avantajlar: Ucuzdur, hafiftir, esnektir, tanmalar ve dikilmeleri kolaydr. Boyama masraflar yoktur, kaak akmlara kar daha gvenilirdir.

11

Aa direklerin dezavantajlar: mrleri ksadr, tepe kuvvetleri azdr. Esnek olduklar iin salglar (fle) deiebilir. Yldrm dtnde yanabilir. Yksek gerilimlerde kullanlmaz. Aa direkler, elik tel veya payanda (dayanak ) ile takviye edilmelidir.

Resim 1.12: Aa direkler (payandal-dayanakl) ve ift aa direk

1.3. Kullanm Yerlerine Gre Direk eitleri

Direkler kullanm yerlerine gre durdurucu, kede durdurucu, tayc, kede tayc, nihayet, branman, tevzi ve geit direkleri olarak eitlere ayrlr.

1.3.1. Durdurucu Direkler

Enerji nakil hatlarnn dorusal olarak getii yerlerde, iletkenlere gelen gerilme kuvveti durdurucu direklerle temin edilir. Enerji nakil hatlarnda, genellikle 7 tayc direkten sonra 1 durdurucu direk kullanlmas uygundur. Tayc direklere aslm ve bunlar tarafndan, tanan hat iletkenlerinin gzergh boyunca belirli uzaklklarda sabit ve salam noktalara balanm, gerilmi olmalar gerekir. Tel kopmas, direk devrilmesi vb. bozukluk hlinde arza iki direk arasnda (iki durdurucu veya nihayet-durdurucu) snrl kalr. Hava hattnn dier ksmlarn etkilemez. Tama hatlarnda gzergh belirli aralklarda (yaklak 1 kmde bir) olmak zere, iletkenlerin tespit edilip gerilmesi amac ile dz hat gzerghnda kullanlan ve iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklere denir.

ekil 1.1: Durdurucu (D) direk

1.3.2. Kede Durdurucu Direkler

Enerji nakil hava hatlarnn ke noktalarnda kullanlan ve ayn zamanda durduruculuk grevi yapan direklere denir. Dz dorultuda giden hattn, byk sapmalarnda kullanlan direklerdir. 12

ekil 1.2: Kede durdurucu (KD) direk

1.3.3. Tayc Direkler

Hava hatlarnda durdurucu direkler arasnda iletkeni tamak yani iletkenin arln tutmak amacyla kullanlan direklerdir.

ekil 1.3: Tayc direkler

1.3.4. Kede Tayc Direkler

Dorusal olarak giden hattn yn deitirdii yerlerde (kk sapmalarda) kullanlan direklerdir.

ekil 1.4: Kede tayc direk

1.3.5. Nihayet (Son) Direkleri

Enerji nakil hatlarnn balang ve sonunda kullanlr. Hattn tek tarafl toplam gerilme kuvvetine dayanabilecek durumda olan direklerdir.

1.3.6. Branman Direkleri

Hava hatlarnda tayc ve kede tayc durumda olan direklerden bir veya iki ynde kol hatt ayrlyorsa bu durumdaki tayc ve kede tayc direklere branman direkleri denir.

13

1.3.7. Tevzi (Datm) Direkleri

Enerji nakil hava hatlarnda ikiden fazla nihayet ba ile bal olan hatlarn tevzi edildii yani kollara ayrlarak datmnn yapld direklere denir. Direkteki hatlardan kesiti en byk olan hat, ana hat olarak kabul edilir. Bunun dnda kalan dier hatlar bu ana hattn birer branman (dal) veya kolu durumundadr. Ana hatlarla bu direklere kadar gelen enerji, bu direkten ayrlan branmanlarla daha kk kapasiteli enerjiler hlinde datlr.

ekil 1.5: Direklerin yerleimi

1.3.8. Geit Direkleri

Geit mesafesi uzun, nehir, boaz, kanal, kara yolu gibi yerlerden geilerde (atlamalarda) kullanlan direklerdir.

Resim 1.13: Geit direkleri

1.4. Gerilimlere Gre Direk eitleri

Alak, orta, yksek, ok yksek gerilimde kullanlan direkler olmak zere drde ayrlr.

14

1.4.1. Alak Gerilimde kullanlan Direkler

1000 volta kadar olan alak gerilimde kullanlan direkler aatan, demirden veya betondan yaplabilir. Baz durumlarda ayn direkte hem alak gerilim hatt hem de orta gerilim hatt ekilmektedir.

Resim 1.14: AG ve OG hatt ayn beton direkte bulunmas

1.4.2. Orta Gerilimde Kullanlan Direkler

1kV - 34,5 kV arasnda kullanlan direklerdir. Boylar 9 m-25 m arasnda deiir. Aa, beton ve demir direk olarak imal edilir. u an en ok kullanlan beton ve demir direklerdir. Aa direkler acil durumlar iin kullanlmaktadr. Daha sonra yerine beton ya da demir direk taklmaktadr. Demir direkler 3AWG ve 10AWG olarak isimlendirilmektedir. Kare kesitli putrel demirlerden yaplmaktadr. Beton direkler ise 10 mden 26 mye kadar 1er metre ara ile imal edilmektedir.

15

lkemizde orta gerilimde en ok beton ve demir direkler kullanlmaktadr. Dier lkelerde orta gerilimde beton direk pek tercih edilmemektedir. Genellile aa galvaniz direkler tercih edilmektedir.

Resim 1.15: OG beton direkler

Ayrca beton direkler 400 KVA ya kadar olan transformatrlerin montaj iinde kullanlmaktadr.

16

Resim 1.16: OG beton trafo direi

Dier lkelerde OG iin hlen aa direkler kullanlmaktadr.

Resim 1.17: OG demir ve aa direkleri

17

1.4.3. Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler

34,5kV- 154kV arasnda galvaniz sacl, vidal, kafes ve A direklerdir. Boyal kaynakl demir direklerin her trl ortam artlarnda etkilenmemeleri iin boya ve koruyucu tabakalar srlr. Koruyucu tabakalarn muayyen zamanlarda yenilenmesi gerekir. Bu nedenle 3AWG demir direkler boyal-kaynakl yaplmasna karn 3/0AWG galvaniz demir ve galvaniz cvatal olarak imal edilir. Her tip iletken iin eitli tip ve boyda direk bulunmaktadr. Demir profiller ortalama 6ar metrelik paralar hlinde imal edilir ve bunlar birbirine cvatalar ile tutturulur. Bu tip direkler genelde; T-10, T-12T-20 (Tayc direkler) D-10,D-12D-20 (Durdurucu direkler) N-10,N-12N-20 (Nihayet direkleri) Z-10,Z-12.Z-20 (Zaviye direkler) eklinde isimlendirilir. Boylar 8,75 m ile 18,75 me kadar deimektedir. Bataki harfe gre T-D-N-Z isimlerini alr. Ayrca D-KD-N direkleri de mevcuttur. Bu direklerde birbirinde farkl boyda ikier metre aral eitli tipleri mevcuttur. K-8, K-6,L-8, L-6.R-8, R-6 gibidir.

Resim 1.18: YG demir direkleri

18

Resim 1.19: YG demir direi

Ykseklii 30 metreyi geen direkler zellikle st taraflar veya btn ( turuncu veya krmz) boyanmaldr.

19

1.4.4. ok Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler

154 kV- 380kV arasnda galvaniz sacl, vidal kafes ve A direklerdir. ok yksek gerilim direklerinin tamam kafes demir direklerdir. Direklerin ana elemanlar olan kebent paralarn boyutlar ve malzeme kalitesi maruz kaldklar kuvvetlere gre imal edilir. Kebent malzemeleri ST-37lik standart elikten veya daha yksek kaliteli elikten imal edilir (ST-52 gibi). Bu direkler ift devreli ve tek devreli enerji nakil hatt direkleridir.

ekil 1.6: YG direk eitleri

Resim 1.20: ok yksek gerilim demir direkleri

20

Resim 1.21: YG demir direkleri

Resim 1.22: YG demir direkleri

21

Resim 1.23: YG demir direkleri

Resim 1.24: YG demir alttan grnm

22

Yksek gerilim ( YG) ve ok yksek gerilim hat direklerinde, direin en stnden hatt korumak iin koruma iletkeni ekilir. Koruma iletkeni toprakla irtibatlandrlr.

Resim 1.25: Koruma iletkeni

Amerikan imalat ift devreli kafes direkler G-H-J tipi olarak imal edilir. G tipli tayc direk olarak kullanlr. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilerek direk boylar istenildii gibi ykseltilir. H tipliler, ift devre uzak mesafelerde tayc, yakn mesafelerde durdurucu direk olarak kullanlr. 15 zaviyeye kadar kullanlr. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilir. J tipliler, ift devre uzak mesafelerde durdurucu ve nihayet direi olarak kullanlr. 60 kadar zaviye yaplabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir. Amerikan imalat tek devreli kafes direkler D-E-F tipte yaplr.

D tipi tayc direk, tek devre tayc olarak dz ve buz yk az olan yerlerde kullanlr. Araziye gre 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir. E tipi direkler, yakn mesafelerde durdurucu, uzak mesafelerde tayc direk olarak kullanlr. 15 kadar zaviye yaplabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir. F tipi direkler, uzak mesafelerde 15den fazla a yaplabilir. Hat sonlarnda durdurucu direk olarak da kullanlabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilerek istenilen boyda imal edilir.

23

1.5. Direklere Ait Standart zellikler

Boylar Arlklar Tepe genilikleri

Aa direklerin boylar 9 ile 15 m arasnda deimektedir. Aa direklerin tepe genilikleri 16- 17- 18- 19 cm arasnda deimektedir. Beton direk boylar SBA-VBA direkler iin 10 m ile 26 m arasnda birer metre aralkla bymektedir. Beton direklerin tepe kuvvetleri 200 kg, 250 kg, 300 kg, 350 kg, 400 kg, 500 kgdan ( sonra 100 kg artarak ) 3500 kga kadar gider. SBA tepe alar ise 120- 130 mmden balar ,40- 45 mm artarak direk tepe kuvvetine bal olarak 175 - 225 - 265- 310 ve 355 mmye kadar byr. Demir direkler ise yerine gre deimektedir. Kebent profil demirleri ilave edilerek muhtelif boylarda yaplmaktadr. 5- 10- 15- 20- 30 ayak ilave edilerek 154 kV ile 380kVluk gerilimlerde kullanlmaktadr.
1. BUZ YK BLGES ENERJ NAKL HATTI DEMR DREKLERE AT ZELLKLER 3 X SWALLOW-STAL TAIYICI DREKLER TEPE DP DRE AIR aw GEN GEN DKME- APRA NORMAL ARAZ K ag(m) KT LIK (m) LER ZLAR TEMEL SM (Kg) (mm) (mm) Derinlik Genilik T-10 401 300 162,20 200 450 50.50.5 40,40,4 258 16 0,8 T-12 316 300 165 200 500 50.50.5 40,40,4 306 1,6 1 T-14 261 300 165,20 200 550 50.50.5 40,40,4 370 1,6 1,1 T-16 261 300 165,20 200 600 50.50.7 40,40,4 426 1,6 1,1 T-18 177 300 165,20 200 650 50.50.7 40,40,4 473 1,6 1,2 T-20 177 300 165,20 200 700 50.50.7 40,40,4 564 1,6 1,3 DURDURUCU DREKLER D-10 937 300 136 350 850 50.50.5 40,40,4 378 1,9 1 D-12 937 300 136 350 950 50.50.5 40,40,4 344 1,9 1,1 D-14 937 300 136 350 1050 60,60,6 40,40,4 418 1,9 1,2 D-16 937 300 136 350 1150 60,60,6 40,40,4 506 1,9 1,3 D-18 613 300 140 350 1250 60,60,6 40,40,4 591 1,9 1,4 D-20 613 300 140 350 1350 60,60,6 40,40,4 671 1,9 1,5 NHAYET DREKLER N-10 200 300 153 350 1000 50.50.6 40,40,4 293 1,9 1,2 N-12 200 300 153 350 1130 50.50.6 40,40,4 366 1,9 1,3 Tablo 1.1: Demir direk lleri

24

Tayc direkler (KT) halinde aw deeri her bir derece iin 1,22 m ksalr. (n) direi kede durdurucu olarak 153 (z) direi kede durdurucu olarak 90 de kullanlabilir. ag= Traverslerin kurtarabilecei maksimum arlk menzili (m) aw=Maksimum rzgr menzili (m) KT=Tayc direin ke tayc olarak kullanlmas hlindeki a deeridir. Direk tipi 10-H 10-O 10-A 11-H 11-O 11-A 12-H 12-0 12-A Tepe ap (d) (cm) En az En ok 12 14 15 17 18 20 13 15 16 18 19 21 13 15 16 18 19 21 Dip ap (D) (cm) En az En ok 18 20 21 23 24 26 19 21 22 24 25 27 20 20 23 25 26 28

Tablo 1.2: Aa direk lleri [H(hafif), O(orta), A(ar)]

1.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Direkler Madde 47-a) Snflandrma Direkler aadaki gibi snflandrlr. 1)Tayc direkler Grevleri yalnzca iletkenleri tamak olan ve iletkenlerin tayc ba ile baland dorusal gzerghta ya da kede kullanlan direklerdir. 2)Durdurucu direkler Grevleri hem hat iletkenlerini tamak, hem de durdurucu ba ile bunlar tespit etmek dorusal gzerghta ya da kede kullanlan direklerdir. 3)Son direkler (nihayet direkleri) Hattn balangcnda ya da sonunda kullanlan direklerdir. 4)Ayrm (datm) direkleri Bir ya da daha ok hattn ayrld yerlerde kullanlan direklerdir. Direk hesaplarnda gz nne alnacak kuvvetler Madde 48 a) Dey kuvvetler Dey kuvvetler, direk ve travers arlklar ile izolatr, iletken donanm ve aada belirtilen ek yklerden oluur. Tek telli ya da rgl iletkenler iin k (karakk)d kg/m'lik bir buz yk varsaylr. Burada d (mm) olarak iletken apn, (k) blgelere gre deien bir 25

katsayy gsterir. Bu (k) kat saylar izelge 9'da verilmitir. Direk ve traverslerde buz yk olmad varsaylr. Montaj yk, iletkenin konsol ya da traverse baland yerde 100 kg olarak alnr. Direklerin yatayla 30 0ye kadar a yapan elerinin boyutlandrlmasnda, ayrca baka bir yk hesaba katlmakszn bu gelerin ortalarnda 100 kg'lk bir montaj yk bulunabilecei varsaylacaktr. b) Yatay kuvvetler 1)Rzgr kuvveti i)Faz ve toprak iletkenlerine etki eden rzgr kuvvetinin hesaplanmasnda 200 m'ye kadar olan rzgr aklklar iin W = c.p.d.aw (kg) bants, 200 m'den byk olan rzgr aklklar iin W = c.p.d.(80+0,6.aw) (kg) bants kullanlacaktr. Not: Arazi koullar zorunlu klmadka direk aklklarnn birbirinden ok farkl olmamasna dikkat edilecektir. Burada c)Rzgrn etkisinde olan genin biimine, byklne ve yatay niteliine bal dinamik rzgr basn katsays (izelge-10'a baknz.) p = v2 / 16: Dinamik rzgr basnc (kg/m) v: Rzgr hz (m/s), aw: Varsaylan rzgr akl (m), d:rgl ya da tek telli iletkenin ap (m)'dr. Zincir izolatr salnm asnn hesabnda, yukarda bulunan rzgr kuvvetinin %70'i alnacaktr. ii)Kare ya da dikdrtgen kesitli kafes direklerde rzgrn etki ettii iki paralel yzden yalnzca biri gz nne alnacaktr. En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60 m'den byk olan kare ya da dikdrtgen kesitli direklerde rzgrn hat dorultusuna gre 450lik bir a altnda geldii varsaylacaktr. Bu rzgr yk, dinamik basn direin yan yzlerine paralel ve dik bileenlere ayrlarak hesaplanabilir. Rzgrn etki ettii yzey olarak bu iki yzn sz edilen bileenlerin etkisinde bulunan yzeylerinin dey dzlemdeki iz dmleri alnacaktr. 2)letken ekme kuvveti

26

letken ekme kuvvetleri 49uncu maddedeki eitli yklenme varsaymlarna gre alnacaktr. Direklerin hesaplanmas iin yklenme varsaymlar Madde 49 - Her tip direin hesaplanmasnda aada o tip diree ilikin verilen varsaymlardan her biri ayr ayr gz nne alnacaktr. Hatlarn dzenlenmesi gerei normal alma durumunda burulma momentinin etkisinde kalan direklerde ayrca o moment de gz nnde bulundurulmaldr. a) Tayc direkler 1)Normal tayc direkler 1. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile buzsuz dey kuvvetler 2.Varsaym: Hat dorultusunda diree ve izolatrlere gelen rzgr kuvveti ile iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin % 2'sine eit tek yanl ekme kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler 3. Varsaym: Zincir izolatrl hava hatlarnda direkte en byk zorlanmay oluturabilecek bir iletkenin (demet iletkenlerde demeti oluturan iletkenlerden tmnn) ya da bir toprak iletkeninin kopmas durumunda, en byk ekme kuvvetinin 1/3 ' (mesnet izolatrl hava hatlarnda 1/5'i) ile buzlu dey kuvvetler Faz iletkeni says altdan fazla olan hatlarda iki fazn iletkenlerinin koptuu varsaylacaktr. 4. Varsaym: (yalnzca 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine, iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat dorultusuna dik dorultuda 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30kg/m' lik dinamik rzgr basnc ve buzlu dey kuvvetler Bu varsaymn uygulanmasnda direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr. 5. Varsaym: 380 kV ve bunun stndeki enerji iletim hatlarnda arlk aklnn yars direin bir tarafnda, teki yars br tarafnda olmak koulu ile buzlu durumda direin bir yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %100' ve br yanndaki iletkenleri ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %50si koulunun projede kullanlan ortalama aklk esas alndnda oluturduu hat ynndeki fark kuvveti ile buzlu dey kuvvetler (zolatr sapmas gz nne alnacaktr.) 2)Kede tayc direkler 1. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler 2. Varsaym: Hattn aortayna dik dorultuda diree ve izolatrlere gelen rzgr kuvveti ile iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetinin % 2sine eit tek yanl ekme kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler 27

3. Varsaym: Normal tayc direklerin nc varsaymnn ayns 4. Varsaym: (yalnzca 380kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine iletkenlere toprak iletkenlerine hattn aortay dorultusunda ve bileke ynnde 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ve buzlu dey kuvvetler Bu varsaymn uygulanmasnda, direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr. 5. Varsaym: 380 kV ve bunun stndeki enerji iletim hatlarnda arlk aklnn yars direin bir tarafnda, teki yars br tarafnda olmak koulu ile buzlu durumda direin bir yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn % 100' ve br yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn % 50'si koulunun oluturduu hattn aortayna dik ve paralel dorultudaki kuvvetleri ile buzlu dey kuvvetler 6. Varsaym: +5C'de iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler b)Durdurucu direkler 1)Normal durdurucu direkler 1. Varsaym: letkenlerin en byk ekme kuvvetlerinin bir yanda % 100 olduu, teki yanda ise uygun bir zayflama varsaylarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey kuvvetler 2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir iletkenin ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin % 75'i ile buzlu dey kuvvetlerdir. Demet iletkenler sz konusu olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr. 3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde bir toprak iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin % 75'i ile buzlu dey kuvvetler 4. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile buzsuz tm dey kuvvetler 5. Varsaym: (yalnzca 380kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine iletkenlere, toprak iletkenlerine, hat dorultusuna dik dorultuda 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ve buzlu dey kuvvetler (Bu varsaymn uygulanmasnda, direin rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr.)

28

2)Kede durdurucu direkler 1. Varsaym: letkenlerin en byk ekme kuvvetlerinin bir yanda %100 olduu, teki yanda ise uygun bir zayflama varsaylarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey kuvvetler 2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler (Demet iletkenler sz konusu olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr.) 3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturulabilecek biimde bir toprak iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin % 75'i ile buzlu dey kuvvetler 4. Varsaym: +5 C'de iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin rzgrl durumdaki ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler 5. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler 6. Varsaym: (yalnz 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) -5 C'de her blgeye ilikin normal buz yk zerine 20 kg/m'lik rzgr estii varsaylarak iletkenlerin ve toprak iletkenlerin bu durumdaki ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde buzlu iletkenlere ve toprak iletkenlerine 20 kg/m 'lik, diree ve izolatrlere 30 kg/m 'lik rzgr basnc ve buzlu dey kuvvetler (Bu varsaymn uygulanmasnda direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi buz nedeniyle % 50 artrlarak alnacaktr.)

c)Son direkler 1. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerine eit tek yanl bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler (Ayrca iletkenlerin tespit biimlerine gre bir burulma momenti var ise bu momenttir. ) 2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin % 100' ile buzlu dey kuvvetler (Demet iletkenler sz konusu olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr.) 3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde bir toprak iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin % 100' ile buzlu dey kuvvetler 4. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile hat ynnde bu rzgrl durumdaki ekme kuvvetleri ve dey kuvvetler

29

5. Varsaym: (yalnzca 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat dorultusuna dik dorultuda 20 kg/m 'lik, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ile hat ynnde bu durumdaki ekme kuvvetleri (Bu varsaymn uygulanmasnda, direin, rzgrn etkisinde kalan yzey, buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr.)

Gerilimleri 380 kV'un altnda olan hatlarda, arazinin durumuna ve meteorolojik koullara gre gerektiinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna veya Bakanlka yetkili klnan ilgili kurulularna yaplacak gerekeli bavurma ile buz zerine rzgr estii varsaym uygulanabilir. d)Ayrm direkleri 1. Varsaym: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler 2. Varsaym: En byk bileke kuvvetini verecek biimde ana hat ya da kollardan birinde uygun bir zayflama gz nne alnarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey kuvvetler Byk aralkl hatlarda tayc ba ile balanm direklerden ancak gevek ekilmi iletkenler ile en fazla 20 m'lik kollar ayrlabilir. Yoksa ana hat durdurucu ba ile balanmaldr. Bu durumda ana hatlarda zayflama gz nne alnacaktr. 3. Varsaym: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin +5 C'deki rzgrl ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke ynnde ana hat kuvveti ile buzsuz dey kuvvetler 4. Varsaym: Byk aralkl hatlarda en byk zorlamay oluturabilecek biimde her iletkeninki ayr ayr alnmak koulu ile bir tek iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvveti ve buzlu dey kuvvetler Direk varsaymlarna ilikin genel hkmler Madde 50 a)Varsa dey arlklardan dolay oluabilecek eilme momentleri, diree ilikin varsaymlarda verilen her yklenme durumunda hesaplanacaktr. b)Toprak iletkeni kuleleri ile traversler, konsollar, varsa yukar kaldrmaya ve direin iki yannda farkl arlk aklklarndan dolay oluacak dndrme momentlerine gre de kontrol edilecektir. c)En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60 m'den byk olan kare ya da dikdrtgen kesitli direklerde yukarda belirtilen direk yklenme varsaymlarna ek olarak rzgrn diree, iletkenlere, toprak iletkenlerine ve izolatrlere hat dorultusuna gre 450 lik bir a altnda geldii varsaylacaktr. d)Yalnzca durdurucu ve son direklerde, toprak iletkeni kulelerinin, traverslerin, konsollarn ve izolatr demirlerinin hesab direk yklenme varsaymlarndaki en byk kuvvetler gz nne alnarak yaplacaktr. e)Birinci blge iin yaplacak direk hesaplarnda: 30

- Tayc direklere ilikin 3. varsaymlarda, - Durdurucu direklere ilikin 1, 2 ve 3. varsaymlarda - Kede durdurucu direklere ilikin 1. ve 2. varsaymlarda, - Son direklere ilikin 2. ve 3. varsaymlarda, - Ayrm direklerine ilikin 2 ve 4. varsaymlarda, ayrca rzgr kuvvetleri gz nne alnmayacaktr. f)Birinci blgede en byk iletken gerilmesinin +5C 'de rzgrl durumda ya da en kk scaklkta oluabilecei gz nnde bulundurulacaktr. Demir direkler Madde 51 - Direk elemanlarnn boyutlandrlmas ve direk gereleri iin varsaylan en byk gerilmeler: Demir direklerin bas, eki ve eilmeye alan btn elemanlarnda akma gerilmesine gre emniyet katsays 1,5'dan az olmayacaktr. a)Demir direklerin hesaplanmasnda eitli gerilmeler iin verilen kesitler kullanlacaktr. Direk elemanlarnn boyutlandrlmasnda da (1,5 emniyet katsaysna gre dzenlenmi olan) izelge-14'te verilen deerler esas alnacaktr. Verilen elik eitlerinden bakalar, mekanik nitelikleri bunlar iin geerli olan kalite ynetmelii ve yapm standartlarna uygunsa ve bu gerelere ilikin deerler, en az St 37'nin deerlerine e deerse kullanlabilir. b)Kullanlmasna izin verilen baka bir elik iin kabul edilen ekme ve eilme gerilmesi St 37 iin verilen gerilmenin, F/2400 kg/cm ile arplmas ya da akma gerilmesinin emniyet katsaysna blnmesi ile bulunabilir. Burada F eliin kg/cm olarak kalite ynetmeliinde garanti edilen en kk akma snrdr. c)elik kafes direklerin basmaya alan ve bu nedenle burkulmaya zorlanan ubuklar, burkulma dayanm bakmndan aada gsterilen biimde boyutlandrlmaldr: em = S. /F Burada S: ubuk bas kuvveti F: Dolu elemann kesiti (elemann zayflatlmam kesiti), em: Bas emniyet gerilmesidir. Bu deer 1,5 emniyete gre St 37 iin 1600 kg/cm, St 52 iin 2400 kg/cm 'dir.

31

St 37 ve St 52 eliinden yaplm ubuklarn eitli narinlik deerleri iin dzenlenmi olan burkulma katsaylar verilmitir. 1)elik kafes direklerin boyutlandrlmasnda kullanlacak kebentlerin malzeme kalnlklar en az dikmelerde 5 mm, yk tayan teki elemanlarda 4 mm ve sfr elemanlarnda 3 mm olmak koulu ile aada belirtilenlerden daha kk olmayacaktr. - Sfr elemanlarnda L 35x35x3 (TS 908/1 - FE37) - Yk tayan elemanlarda (dikme dnda) 40x40x4 - Dikme elemanlarnda L 50x50x5 (TS 908/1 - FE37) Kebendin i erilik yarapnn bittii nokta ile profil kenarna olan uzaklk (b) ve kebent kalnl (t) ise b/t oran 16'dan byk olmayacaktr. 2)Narinlik deerlerinin st snrlar: i)Dikmelerde ve ana bas elemanlarnda (konsol ve dikme): 120 ii)teki bas elemanlarnda (apraz ve benzeri): 200 iii)Sfr elemanlarnda (hesaba gre yk tamayan elemanlar): 250 iv)Yalnz ekiye alan konsol elemanlarnda: 300 v)Yalnz ekiye alan teki elemanlarda: 500 3)A tipi direklerde burkulma boyu olarak direk toprak st boyunun % 65'i alnmaldr. 4)Bas elemanlarnn hesabnda uygulanabilecek teki yntemler: Bas elemanlarnn hesaplanmasnda yukarda aklanan yntem dnda, hesap biimi verilmek koulu ile (CRC yntemi vb.) baka yntemler de kullanlabilir. d)Bas ubuklarnn ularnn yana sapmalar nlenebilirse, kafes direklerin dikmelerinde lb burkulma uzunluu olarak ubuun (l) sistem boyu alnr. Ular kaymayacak biimde saptanm olan ve kesitleri dikmelerden daha kk olan apraz ubuklarn (diyagonaller) boyutlandrlmasnda basit ve kesien aprazlar iin (ekil-9'da a, b, c ve d'deki aprazlar) burkulma uzunluu olarak lb = 0,9 l uzunluu alnr. Biri basya, teki ekiye alan kesien iki apraz ubuun kesime noktas, bu ubuklar birbirine uygun biimde balanmlarsa tayc dzlemde sabit bir nokta olarak dnlebilir. Kafes sisteminde ancak aprazlarn kesime noktasnda dzleme dik i rg kullanlrsa lb = 0,9 l alnabilir. teki btn durumlarda lb = l alnr. e)Bir ubuun burkulmas, burkulma uzunluu iindeki balantlar nedeniyle belirli bir dorultuya bal olursa bu durumda atalet momenti, bu dorultuya dik eksene gre alnmaldr. Not: 3.6 (3D) ve 5.6 (5D) perin ya da cvata gerelerinin 267 nu'l DIN normunda belirtilen eski ve yeni kalite iaretleridir. Cvatalar

32

Madde 52 - Mekanik olarak zorlanan cvatalarn aplarna gre kebentlerin ularnda kenarlarnda ve cvata merkezleri arasnda bulunmas gerekli en kk uzaklklar izelge15'te gsterilmitir. Demir direklerde kullanlan kebent ve levhalardaki delikler, gerelerin dayanmn zayflatmayacak ve plak gzle grlebilen yrtlma, atlama, ezilme ve apak oluturmayacak biimde alacaktr. Demir direklerin konsol ve traverslerinde srekli ekmeye zorlanan elemanlardaki deliklerin zmba ile delinmesine izin verilmez. Demir direklerde ap 12 mm'den kk cvata kullanlmamal ve somunlarn gevememesi iin gerekli nlemler alnmaldr. Beton direkler Madde 53 a)Enerji iletim ve datm tesislerinde; 1)Betonarme direkler - Savurmal (santrifjl) - Titreimli tiplerde kullanlabilir. 2)n gerilimli beton direkler - Savurmal (santrifjl) - Titreimli tiplerde kullanlabilir. b)Beton direklerin hesaplanmasnda eliin akma gerilmesine gre emniyet katsays 1,5'dan krlma deneyinde ise krlma emniyet kat says 2'den az olmayacaktr. Beton direklerin ve traverslerinin hesabnda ve yapmnda yrrlkteki Trk Standartlar uygulanacaktr. Bu standartlarn kapsamad konular olursa ilgili dier yabanc standartlara uyulacaktr. Bu durumda i sahibi, hangi standarda uyulacan teknik artnamesinde belirtecektir. Not: Kompozit direklerin emniyet katsaylar beton direklerdeki gibi olacaktr. Aa direkler Madde 54 a) yldan fazla kullanlacak aa direin tm rmeye kar etkili ekilde (emprenye vb.) korunmaldr. b)Aa direklerin tepesi yamur sularnn rtc etkisine kar etkili biimde korunmaldr. ift ve A tipi aa direklerde balantlar yamur sularnn birikmesini nleyecek biimde yaplmaldr
c) Aa direk malzemeleri iin izin verilen gerilmeler izelge-18'de gsterilmitir.

d)A tipi direklerde burkulma uzunluunun ortasndaki kesitte atalet momenti en az: I = n.5.P.l2 (cm4) olmaldr. Yalnz sert aalarda I = n.3.P.lss2 (cm4) alnabilir. 33

Burada P: Bas kuvveti (ton), l: Burkulma uzunluu (m) n: Burkulma emniyet kat says olup n = 4 alnacaktr. Not: Burada amgiller iin 500 kg/cm, sert aa iin 800 kg/cm 'lik krlma dayanm varsaylmtr. amgiller ve sert aalar dnda direkler kullanlmak istendiinde eki gerilmesi iin emniyet kat says 4 olacaktr. Topraa gml direklerde burkulma uzunluu, direin ortasndaki takoz ya da saplamadan, gmlme derinliinin yarsna kadar olan uzaklktr. e)ift direkler uygun biimde birbirine balanacaktr. Takozla birbirine balanacak ift direkler btn uzunluklar boyunca en az 4-6 takoz ile donatlacak ve cvatalarla vidalanacaktr. f)Zorunlu hller dnda ormanlk alanlarda aa direk kullanlmamaldr.

34

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yaparak direk eitleri seimi yapnz. lem Basamaklar neriler Yapm gerelerine gre direk eitlerini leklerine uygun olarak ekillerini bulunuz, inceleyiniz ve lleri iziniz hakknda bilgi edininiz. Yapm gerelerine gre direk eitlerinin Yapm eitlerine gre direk eitlerinin kullanm yerlerini (iklim gerilim seviyesi yap ve ekillerini analiz ediniz vb.) inceleyiniz ve lleri hakknda bilgi edininiz. Yapm eitlerine gre direklerin 1/50 Temrin defterinize yapm gerelerine gre lekli eklini normlara uygun olarak direk eitlerinin lekli eklini iziniz. iziniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. Yapm gerelerine gre direk eitlerinin seimini yapabildiniz mi? 2. Kullanm yerlerine gre direklerin seimini yapabildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

35

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Yapldklar malzemeye gre ka eit direk vardr? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 Aadakilerden hangisinde aa direklerin uzunluk lleri verilmitir? A) 7-10 m B) 9-12 m C) 9-15 m D) 10-25m Aadakilerden hangisinde demir direk eidi dorudur? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 Putrel (pilon) demir direkler en ok hangi gerilimde kullanlr? A) AG B) OG C) YG D) Hepsi Beton direklerin uzunluk lleri aadakilerden hangisinde dorudur? A) 9-15m B) 9-18m C) 9-20m D) 9-26m Kullanm yerlerine gre ka eit direk vardr? A) 4 B) 5 C) 6 D) 7

2.

3.

4.

5.

6.

36

7.

Enerji nakil hatlarndaki gzerghta belirlenen aralklarda (yaklak 1 kmde bir)olmak zere iletkenlerin tespit edilip gerilmesi amacyla dz hat gzerghnda kullanlan ve iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklerin ad aadakilerden hangisidir? A) Durdurucu direk B) Kede direk C) Tayc direk D) Nihayet(son) direk Enerji nakil hattnn balad veya bittii yerlerde kullanlan iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklerin ad aadakilerden hangisidir? A) Branman direk B) Tayc direk C) Durdurucu direk D) Nihayet(son) direk 3AWG veya 3/0AWG direklerin zellii aadakilerden hangisidir? A) Aa D B) Beton D C) Galvaniz demir D D) SBA beton D Z-10,Z-12Z-20 diye adlandrlan direk aadakilerden hangisidir? A) Tayc D B) Zaviye D C) Durdurucu D D) Nihayet D Tek devre tayc olarak dz ve buz yk az olan yerlerde kullanlan direk aadakilerden hangisidir? A) D tipi tayc B) G tipi durdurucu C) H tipi tayc D) G tipi Tayc Demir direkler en ok hangi tip demirden yaplr? A) U tipi B) I tipi C) L tipi D) Hepsi

8.

9.

10.

11.

12.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 37

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET2

AMA
Uygun ortam salandnda semi olduunuz direkleri yerlerine hatasz bir ekilde ynetmelie uygun olarak dikebileceksiniz. Dikimi yaplan direklerin topraklanmasn yapp ilgili ynetmelik maddelerini uygulayacaksnz.

ARATIRMA
Direklerin zemin ve temel hesaplarnn nasl yapldn aratrnz. Beton harcnn zelliklerini (beton dozajnn zelliini) yere ve zemine gre nasl yapldn aratrnz. Direkler sahaya tanrken ve dikilirken nelere dikkat edildiini (direklerin krlmamas, atlamamas ve paralanmamas iin) aratrnz. Yerine dikilen direin topraklanmasn ve ynetmelik maddelerini aratrnz. Aratrmay elektrik mhendisleri odas, TEDA, TEA, ller Bankas, nternet, Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ile Topraklama Ynetmeliinden yapabilirsiniz.

2. DREKLERN YERLERNE DKLMES

2.1. Temel Hesaplar
Direklere gelen yatay ve dey kuvvetler direin toprak iinde kalan ksmnda zemini kertmeye veya dolguyu yrtarak direk tabann dar kartmaya zorlar. Direklerin bu zorlamalar emniyetle karlayabilmesi iin yaplan tertibe direk temeli denir. Direk temeli diree gelen yatay ve dey kuvvetlerin zorlamalarna karn direin devrilmesini nlemek iin yaplr. Direklerde en ok kullanlan temel tipler unlardr: Kare kesitli blok temel Kademeli tip temel

Normal zemin iin Pon=1kg/cm2 alnr. Bu temel tipi daha ziyade kk boy ve tipteki tek direkler iin kullanlr. Dik kesit aadaki gibidir. ekil 2.1de kare kesitli blok temeller grlmektedir. ekil 2.2de ise kademeli tip beton temel grlmektedir.

38

ekil 2.1: Betonarme direk temelleri

Kademeli tip temel byk boy ve tipte tek direkler ile ift direkler iin kullanlr.

39

ekil 2.2: Kademeli temel

Demir direk temelleri en kk ykseklie gre en az derinlik 150 cm olacaktr. Beton direk temellerinde en kk ykseklie gre en az derinlik 120 cm olacaktr.

Resim 2.1: Boru tipi galvaniz- beton- pilon demir direk temelleri

40

Temel Tip Nu. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

Temel Cinsi
Tam blok

a (m) 0,6 0,7 0,8 0,9 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 1,6 1,9 2,2 2,5 2,8 3,1 2,7 3 3,3 3,6 3,9 4,2 4,5 4,8 5,1 5,4 5,7 6,1 6,5 7 7,5 8 8,5 9

a1 (m) 0,6 0,7 0,8 0,9 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 1 1 1 1 1 1 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

Temel Ebat ve Hacmi b1 (m) b (m) 0,6 0,6 0,7 0,7 0,8 0,8 0,9 0,9 1,36 1,36 1,36 1,56 1,36 1,76 1,36 1,96 1,36 2,16 1,36 2,36 1,36 2,56 1,36 2,76 1,76 2,36 1,76 2,66 1,76 2,96 1,76 3,26 1,76 3,56 1,76 3,86 2,26 3,46 2,26 3,76 2,26 4,06 2,26 4,36 2,26 4,66 2,26 4,96 2,26 5,26 2,26 5,556 2,26 5,86 2,26 6,616 2,26 6,26 2,26 6,86 2,26 7,26 2,26 7,76 2,26 8,26 2,26 8,76 2,26 9,26 2,26 9,76

T (m) 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1

2,1
2,1 2,1 2,1

2,1 2,1
2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1

2,1

V (m3) 0,72 0,98 1,28 1,62 1,574 1,892 2,246 2,581 2,917 3,252 3,588 3,924 4,763 5,519 6,274 7.030 7,785 8,540 10,578 11,649 12,719 13.789 14,860 15,930 17,001 18,071 19,141 20,212 21,283 22,710 24,137 25,921 27,702 29,489 31,273 38,057

Kademeli byk tip

Kademeli orta tip

Kademeli kk tip

Tablo 2.1: Kademeli ve blok temel lleri

2.2. Zemin zellikleri

Btn enerji nakil hatlar dz ovada gidemeyecei iin ou yerde zeminler farkllk gsterecektir. Bu da her zemine gre ayr bir temel hazrlanmas gerektiini ifade eder. Kayalk, akl, kum, toprak, sel sularnn getii, tren, kpr geileri ile su geilerinin ok youn olduu yerlerde ise zel temeller hazrlanr. 41

2.3. Temel Kalb zellii

Zemine gre temel ukuru kazldktan sonra ya aa kalplar hazrlanarak ya da elik salardan standart kalp ls yerletirilip direk ukurunda temel kalb hazrlanacaktr.

2.4. Temel Harcnn zellii

Temel betonu hazrlanrken gre beton (temelin altndaki dzeltme betonu) dhil 250 dozlu beton iin 0,5 m kum, 0,7 m akl ve 250 kglk imento olarak hazrlanr. Beton betonyer ile kartrlacaktr. Zeminde suyu emen ksmlar beton dklmeden iyice slatlacaktr. Temel betonu yerine gre 250doz-300doz-350doz-400doz-450doz-500doz olarak dklecektir. Direklerde son beton dklmesinden en az 7 gn sonra st ksm montaj yaplacaktr. Tablo 2.1de kademeli ve blok temel lleri grlmektedir.

2.5. Direkler Aras Standart Mesafeler

Direkler aras standart mesafeler hesaplamalara gre deimektedir. Menzil, birbirini izleyen iki direk arasndaki yatay uzaklktr. Maksimum menzil: Bir direin bir tarafnda olabilecek en byk aklktr. Ortalama menzil: letken ve direk cinsi ile buz yk blgesine bal olan, ekonomik direk boyu ile dz bir arazide yaplan tevziat sonucu bulunan direkler arasndaki ortalama aklktr. Ruling menzil: ki durdurucu direk arasnda, tayc direklerden oluan bir hat blm iin hesaplanr. Projede direk tevziat sonras ortaya kan ve hesapla bulunan gerek bir deerdir. ekil 2.3te ruling menzil ve forml grlmektedir.

ekil 2.3: Ruling menzil

Mesafe, a r

3 3 3 3 a13 a2 a3 a4 a5 forml kullanlarak bulunur. a1 a2 a3 a 4 a5

42

2.6. Direkleri Montaj Yerine Getirmede Dikkat Edilecek Hususlar

Direkler montaj yerine tanrken ok dikkat edilmelidir. Aa direkler, atlayp krlmamalldr. Aksi takdirde deitirilmesi gerekir. Beton direkler tanrken burulma ve krlma olabilir. st ucun % 2lik eilmesinde direk yerine dikilir daha fazla eimlerde ise direk deitirilmelidir. Direk tanrken esneme paylar gz nnde olmaldr. Direk kamyonla tanrken direin bana, ortasna, sonuna kayma takozlar konarak direk desteklenmelidir. Ayrca direkler tanrken birbirine arpmamalar iin destek takozlar unutulmamaldr. Demir direklerde ise montaj yerine getirilirken galvaniz ksmlarn arpp zedelememek gerekir. Tarken her bir para burulmamal, yamulmamal ve eilmemelidir.

Resim 2.2: Beton ve aa direk montaj yerine getirilmesi

43

Resim 2.3: Demir direk montaj yerine getirilmesi

2.7. Direklerin Yerine Montaj (Dikmek)

2.7.1. ok Yksek Gerilim Direklerini Dikme
2.7.1.1. Dikme lem Sras ncelikli olarak bu direklerin tamam 6 mlik galvaniz putrel lama demirlerdir. Bundan dolay tama hatalarna dikkat etmek gerekir. Projeye uygun olarak direin dikilecei yer belirlenir. Malzemenin tamam montaj yaplacak sahann yanna ayr ayr istif edilerek indirilir. Farkl ayaklar varsa kontrol edilir. Temel betonlarnn iyice priz alp almad kontrol edilir (Temel betonundan en az 7 gn sonra direk dikimi yaplr.). Arazi zeminine gre kaz yaplr. Direklerin montajnn yaplaca yerdeki bitkiler, allar ve aa dallar temizlenir. st montajda elemanlarn ar derecede ekilmesine ve eilmesine msaade edilmeyecektir. Cvatalar, direin st montaj tamamen bittikten sonra tork anahtar ile sklacaktr. Cvatalar sklmadan evvel direk aklden kam ise direk halatlarla ekilerek direin akle getirilmesi salanacaktr. Somunun kilitlenmesinin temini maksadyla cvatann somunla birletii yer karlkl iki noktasndan zmbalanacaktr. Zmbalama bir zmba kalemi ile cvatann ve somunun ara kesitteki diini bozacak ekilde yaplacak ve zmbann ucu somunun iine 1,5 mm girmi olacaktr. Tm direklerin koruma topraklamas yaplm olacak, kontrolr bunlar ltkten sonra kontrolr tutanana kaydedecektir. Topraklama manialar, projede gsterildii ekilde direk zerindeki yerine monte edilecek ve cvatalar zmbalanacaktr. 44

Tehlike iareti (20x32 cm ebadnda) ve direk numara levhas (direk nosu)galvaniz 0,7 mm sactan frnl boya ile imal edilmi olacak 4-6 m arasna monte edilecektir.

Resim 2.4: ok yksek gerilim demir direk ayaklarnn betonla zemine tuturulmas

Resim 2.5: Y Gerilim demir direk temelden rlerek ( profil paralar vidalanarak) montaj

45

Resim 2.6: Y Gerilim demir direk temelden rlerek ( profil paralar vidalanarak) montaj

2.7.1.2. Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar Direk profildeki yerinden, alimanda ( dzlk ) olmak artyla ileri veya geri 2 mden fazla kayamaz. Direin taban merkez kaznn alimana ( dzlk ) dik istikametteki kakl en fazla 0,10 myi geemez. Direk ekseninin deye nazaran sapmas (eksenin eimi) % 5i geemez. Direk tepesinin aliimana ( Dzlk ) dik istikametteki kakl ise 2 ve 3 maddelerindeki sapmalarn toplamn geemez. ift veya daha ok devreli elik kafes direklerin temel alt kuak kegenleri (baklava) arasnda 12 mmden fazla boyda boyut fark olamaz. Direin drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna ankraj pabular (65x65x7 lik kebent) ikier adet cvata ile tutturulmu olmaldr.

Ankraj: Bir eyi kendisinin ardndaki daha salam vestabil bir yere gmme, sabitleme ilemidir.

2.7.2. Yksek Gerilim Direklerini Dikme

2.7.2.1. Dikme lem Sras ncelikli olarak bu direklerin tamam 6 mlik galvaniz putrel lama demirlerdir. Bundan dolay tama hatalarna dikkat etmek gerekir. Malzemenin tamam montaj yaplacak sahann yanna ayr ayr istif edilerek indirilir. Farkl ayaklar kontrol edilir. Temel betonlarnn iyice priz alp almad kontrol edilir (temel betonundan en az 7 gn sonra). 46

Direklerin montajnn yaplaca yerdeki bitkiler, allar ve aa dallar temizlenir. st montajda elemanlarn ar derecede ekilmesine ve eilmesine msaade edilmeyecektir. Cvatalar, direin st montaj tamamen bittikten sonra tork anahtar ile sklacaktr. Cvatalar sklmadan evvel direk aklden kam ise direin halatlarla ekilerek akle getirilmesi salanacaktr. Somunun kilitlenmesinin temini maksadyla cvatann somunla birletii yer karlkl iki noktasndan zmbalanacaktr. Zmbalama bir zmba kalemi ile cvatann ve somunun ara kesitteki diini bozacak ekilde yaplacak ve zmbann ucu somunun iine 1,5 mm girmi olacaktr. Tm direklerin koruma topraklamas yaplacak, kontrolr bunlar ltkten sonra kontrolr tutanana kaydedecektir. Topraklama manialar, projede gsterildii ekilde direk zerindeki yerine monte edilecek ve cvatalar zmbalanacaktr. Tehlike iareti (20x32 cm ebadnda) ve direk numara levhas (direk nosu) galvaniz 0,7 mm sactan frnl boya ile imal edilmi olacak 4-6 m arasna monte edilecektir.

Resim 2.7: YG demir direk montaj

47

2.7.2.2. Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar Direk profildeki yerinden, alimanda ( dzlk ) olmak artyla ileri veya geri 2 mden fazla kayamaz. Direin taban merkez kaznn alimana dik istikametteki kakl en fazla 0,10 myi geemez. Direk eksenini deye nazaran sapmas (eksenin eimi) % 5i geemez. Direk tepesinin aliimana dik istikametteki kakl ise 2 ve 3 maddelerindeki sapmalarn toplamn geemez. ift veya daha ok devreli elik kafes direklerin temel alt kuak kegenleri (baklava) arasnda 12 mmden fazla boyda boyut fark olamaz. Direin drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna ankraj pabular (65x65x7 lik kebent) ikier adet cvata ile tutturulmu olmaldr.

2.7.3. Orta Gerilim Direklerini Dikme

2.7.3.1. Beton Direkleri Dikme

Resim 2.8: Santrifj direk (SBA) ve beton trafo direi

Resim 2.9: Santrifj direk (SBA) , vibre direk temeli ve dikilmesi

48

Dikme ilem sras Projeye uygun olarak direin dikilecei yeri belirlenir. Temeller kontrol edilerek arazi zeminine gre uygun kalp pay da braklarak kaz yaplr. Temel betonunun priz alp almadna baklmal, (ez az 7 gn) daha nce tel ekilmemelidir. Direk montaj kesinlikle vinle yaplmaldr. Topraklama eridi beton iinde kalmaldr. Direk kaldrlrken direk yzeyleri zedelenmemeli, mutlaka kendir sapan kullanlmaldr. Tama aparat bulunmaldr. Dnklk ve akl ayar yapldktan sonra drt taraf tahta takozlar aklarak sabitlenmeli ve beton dklmelidir. Durdurucu ve ke durdurucu direklerde tek yanl tel ekimi, gerekli tedbirler alndktan sonra yaplmaldr (lente gibi). Nihayet pozisyonunda dikilecek ift direklerde, tepedeki iki direk arasndaki mesafe 20 cm aortay pozisyonunda dikilecek ift direklerde ise 10 cm alnacaktr. Direin temele girdii yer direkler arasndaki boluk 90 cmyi gemeyecektir. Muflar arasndaki en byk aklk 3 myi gemeyecektir.

Dikmede dikkat edilecek hususlar Direk profildeki yerinden aliimanda ( Dzlk ) olmak artyla ileri veya geri iki metreden fazla kayamaz. Direin taban merkez kaznn, aliimana ( dzlk ) dik istikametteki kakl en fazla 0,10 m yi geemez. Direk ekseninin, deye nazaran sapmas (eksenin eimi)direk toprak st boyunun 5/1000i geemez. Direk tepesinin alimana dik istikametteki kakl 2. ve 3. maddelerdeki sapmalarn toplamn geemez. Up-lift durumuna girmi direklerde kontrpua ( kar arlk ) kullanmak yasaktr. Betonu dklm direkler deitirilecek, beton ile svanmayacaktr. malat, nakliye ve tel ekimi esnasnda erilen direkler teknik bir saknca yaratmyorsa yerinde kalacak, % 5i geiyorsa direk deitirilecektir.

49

2.7.3.2. Demir Direkleri Dikme

Resim 2.10: Demir-galvaniz direk montaji

Dikme ilem sras Temel betonu kontrol edilecek, priz alp almadna baklacaktr. Projeye uygun olarak direin dikilecei yer belirlenecektir. Direk malzemesi temel betonunun yaknna indirilecektir. Yuvarlak galvaniz boru direk ise kesinlikle vin ile direk indirilecektir. Etrafta al, aa ve dier bitkilerden temizlenecek, akl ve terazi yardm ile diklik kontrol yaplacaktr. Boru direkler dikilirken vinle beraber kendir sapan kullanlacaktr. Tama aparat bulunacaktr. Cvatal galvaniz direklerin vidalar montaj bittikten sonra direk akle alndktan sonra sklacak, cvata ve somunlar zmbalanacaktr. Uygun ekipman ile direin traversleri, branman alar ve aliiman ( dzlk ) gz nne alnarak direk dikilecektir. Toprak ve direk arasn artnamede belirtilen dolgu malzemesi (beton) ile toprak yzeyinden 15-20 cm aasna kadar doldurarak skmas salanacaktr. zerine yamurluk betonu dklecektir. Topraklama ve iaret levhalar uygun ykseklie monte edilecektir. Topraklama kontrol yaplacaktr.

50

Dikmede dikkat edilecek hususlar Direk profildeki yerinden, alimanda ( dzlk ) olmak artyla ileri veya geri 2 mden fazla kayamaz. Direk taban merkez kaznn alimana dik istikametteki kakl en fazla 0,10 m yi geemez. Direk ekseninin deye nazaran sapmas (eksenin eimi) % 5i geemez. Direk tepesinin alimana dik istikametteki kakl 2 ve 3. maddelerdeki sapmalarn toplamn geemez. ift veya daha ok devreli elik kafes direklerin temel alt kuak kegenleri (baklava) arasnda 12 mmden fazla boyut fark olamaz. Direk drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna, ankraj pabular ikier cvata ile tutturulacaktr. Direk temelinin st, direin ortas merkez kabul edilerek yanlara eik olarak betonlanacak, (yamurlama iin) st beton dozu 500 doz olacaktr. Direkler topraklanacaktr.

Resim 2.11: OG aa direklerin dikilmesi

2.8. Topraklama lem Sras

eitli arzalar veya yldrm gibi nedenlerle direin ar bir gerilime maruz kalmas hlinde direin kendisinde ve belirli bir mesafeye kadar evresinde istenmeyen tehlikeli gerilimler oluur. Bu gerilim insanlar iin tehlike arzettii gibi tesislere de zarar verebilir. Topraklama direnci ne kadar kkse bu gerilimin deeri de o nispette klr. Bu yzden direklerin topraklama gei direnlerinin 4 dan kk olmas istenir. Topraklama direnci zeminin yapsna, scaklna, kazk veya levhann boyutlarna ve zeminin kuru ya da nemli oluuna gre deiiklik gsterir. Topraklama iin uygun kazk veya bakr levha seilecektir. Topraklama iletkeni en az 70 mm kesitli galvaniz rgl elik tel olacaktr. Diree uygun mesafede en fazla 20 m uzaklkta kazk ukuru olacaktr. Diren 4 u ok amayacaktr. 51

elik rgl tel yumuak zeminde en az 80 cm, sert zeminde 30 cmye kadar denecek, zeri betonla rtlecektir. Tele ek yaplmayacaktr. elik tel diree ve kaza (bakr levha) ok iyi sklarak monte edilecektir. Topraklama yapldktan sonra tekrar lm yaplacaktr.

Resim 2.12: Beton direk topraklamas

Topraklamada dikkat edilecek hususlar Topraklama kazklar 30 kVa kadar 70 cm, 154 kV-380 kV ise 150 cm derinlikten itibaren dikine olacaktr (Yatk olmayacaktr.). Pasl ve gevek tutturulmu topraklama iletkenleri hatal olur. Topraklama direnci yksek karsa topraklama direnci drecek maddeler kullanlmaz. Islak ve gevek zeminlerde topraklama kuru zemine aktarlr.

2.9. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

2.9.1. Temellerin Boyutlandrlmas
Madde 56-a) Temellerin boyutlandrlmas Direkler, devrilmeye kar gvenlik bakmndan 49uncu maddede belirtilen yklenme varsaymlarndaki koullarn en arna gre hesaplanacaktr. Temel hesaplarnda mutlaka direk tasarmna esas olan emniyet deerlerinin zerinde bir emniyet salanacaktr. Direk temellerinin hesaplanmasnda eitli topraklar iin izelge-19'daki deerler kullanlacaktr. Beton direkler daha nceden hazrlanan temellere dikilir. Beton direkler dikilirken ar olduklarndan ok dikkat edilmelidir. 52

Aa direkler iin temeller, zeminden balayarak ykseklii 8 metreye kadar olan direklerde derinlik 130 cm, 8 metreyi geen her bir metre iin bu uzunlua 10 cm eklenecektir.

ekil 2.4: Aa direk temelleri

Aa direklerin temeline beton dklmez. Ta ve toprakla temel sktrlarak direk dikilir. Eer temele beton dklr ise diree gelen tepe kuvvetlerinde direk, temel st noktasndan krlabilir.

53

2.9.2. Direklerin Temel inde Kalan Blmnn Korunmas

Demir direklerde toprak iinde kalan metal blmlerin korozyon ve rmeye kar korunmas iin gerekli nlemler alnacaktr. Beton temelli demir direklerde beton iinde kalan paralarn korunmas iin nlem gerekmez. Aa direklerin toprak iinde kalacak blm en az aadaki uzunluklarda olacaktr. Zeminden balayarak ykseklii 8 m'ye kadar olan direklerde 130 cm, 8 m'yi geen her bir metre iin bu uzunlua 10 cm eklenecektir. Aa direkler yerel koullarda dikkate alnarak epeevre talarla tutturulmaldr. 1,5m derinlikteki zemin emniyet gerilmesi (kg/cm2) 0,6

Zemin cinsi

Toprak younluu (kg/m3) 1600

sel srtnme as (Derece)

Toprak ev as (Derece)

Dolma toprak doal olarak Yapkan olmayan toprak ince ve orta irilikte kum ri kumlu, daneli toprak(1-3 mm) 1/3' akl olan akll kum Yuvarlak akl Keskin kenarl balast Yapkan toprak, balk, kil

32

30

1800

30

30

1,6 2 2 1

1900 1800 1900 1800 2000

34 30 30 36 25

28 30 30 27 32

Tablo 2.2: Direk temellerinin hesaplanmasnda kullanlacak zemin karakteristikleri

Aa direklerin temel iinde kalan blm ile toprak stndeki yaklak 30 cm'ye kadar olan blmnn, toprak iindeki sularn etkisi ile rmesini nlemek iin gerekli nlemler alnacaktr. Bu nlemler direin yukarda anlan blmlerinde en az direin st blmnn dayanklln salayacak nitelikte olacaktr. Aa direkler dorudan doruya beton iine gmlemez. Tablo 2.2'deki deerlerin geerli olabilmesi iin, temel ukurlarnn kusursuz biimde doldurulduu ve sktrld varsaylmtr. Temelde su karsa en elverisiz temel suyu dzeyi dikkate alnarak temelin tama kuvvetinin zayflamas hesaba katlacaktr. Temel hesaplarnda demirsiz betonun younluu en ok 2200 kg/m, demirli betonun younluu ise 2400 kg/m alnacaktr. 54

2.9.3. Direk Lenteleri

Madde 55) Lente halat olarak scak galvanizli, iinde lifli blm bulunmayan elik halatlar kullanlacaktr. elik lente halatnn kuramsal (teorik) kopma emniyeti 2,5'ten kk olmamaldr. Ancak hesap sonucu ne olursa olsun lentenin zemin zerinde bulunan blmnn kesiti 25 mmden, zemin iinde kalan blmnn kesiti ise 50 mmden az olmayacaktr. Zemine giren blm, ap en az 10 mm olan yuvarlak demirden de olabilir. Lente balant paralarnda etkin kopma ya da kayma yk, halatn maruz kalaca maksimum ykn 2,25 katndan kk olamaz. Lente halatlar tekrar gerilmeyi salayacak dzenlerle donatlacaktr. Bu dzenler yerden ulalabilecek ykseklikte bulunacaktr. Balant paralar zlmeye kar gvenlik altna alnmaldr. Lenteler ancak zarar grmeyecekleri ve trafii gletirmeyecek yerlerde kullanlr.

2.10. Topraklamalar Ynetmelii

Madde 57) Hava hatlarnn topraklamasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. Yksek gerilim havai hatlarnda direklerin tek tek topraklanmas hlinde, sz konusu ynetmelikte belirtilen toprak gei direnci elde edilemedii takdirde toprak gei direncinin bu deerde olmasn salayacak nlemler alnmaldr.

55

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aada bulunan uygulama faaliyetini yaptnzda, semi olduunuz uygun yere ynetmelie gre direk ukuru ve temeli hazrlayp direi dikerek topraklamasn yapnz. neriler

lem Basamaklar leklerine uygun olarak ekillerini iziniz

Yapm gerelerine gre direk eitlerini bulunuz, inceleyiniz ve lleri hakknda bilgi edininiz.

Arazi ve gerilim deerine uygun direk ve temel eidini belirleyiniz. Gerekli kaz malzemelerini temin ediniz

gvenlii tedbirlerini alnz. Kaz iin gerekli emniyet tedbirlerini alnz seviyesi vb.) inceleyiniz ve lleri hakknda bilgi edininiz. Arazi ve gerilim deerine uygun direk ve temel eidini belirleyiniz. Gerekli kaz malzemelerini temin ediniz

Arazi zerine llendirmeyi yapnz. Temeli uygun llerde kazarak hazrlaynz 56

 Beton kalbn temele yerletirerek sabitleyiniz. Temel harcn uygun zelliklerde hazrlayarak yapnz Harc kalba dknz Beton kuruduktan sonra direin uygun ara gerelerle temele yerletiriniz. Direin denge lmlerine dikkat ederek sabitleme ilemini yapnz Topraklama ilemini normlara uygun olarak yapnz .

Arazi zerine llendirmeyi yapnz. Temel harcn hazrlarken harcn kvamna dikkat ediniz Kalplarn oynamamasna dikkat ediniz Vin kullanrken beton direklerde kendir sapan bulundurunuz. Direi ok fazla esnetmeyiniz. Direk diklik kontrol iin akl ve su terazisi kullanmay reniniz. Topraklama iin uygun tel- erit, levha veya kazk seimi yapnz

57

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri Kaz iin gerekli emniyet tedbirlerini aldnz m? ukur amak iin gerekli malzemeyi tespit ettiniz mi? Arazi zerinde llendirmeyi yaptnz m? Araziye ve diree uygun direk temeli belirlediniz mi? Direk ukurunu belirtilen llerde kazdnz m? Direk ukuruna kalp hazrladnz m? Hazrlanan kalb ukura yerletirdiniz mi? Direk temeli iin uygun betonu hazrladnz m? Beton harcn, kalbn iine dktnz m? Betonun donmas iin gerekli sreyi beklediniz mi? Kalb, donma sresi sonunda sktnz m? Uygun aparat ve vinle direi diktiniz mi? Direin diklik kontroln yaptnz m? Dikilen direi betonla sktrp sabitlendiniz mi? Direin topraklama balantsn ve lmn yaptnz m? Evet Hayr

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

58

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Ka eit direk temeli vardr? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 Temel har betonunun dozaj en az ne kadar olmaldr? A) 200 doz B) 250 doz C) 300 doz D) 400 doz Beton direkler aadakilerden hangisi ile dikilmelidir? A) Halatla B) Zincirle C) Vinle D) Hepsi Direk dikildikten sonra yaplan en son i aadakilerden hangisidir? A) Diklik kontrol B) Salamlk kontrol C) Derinlik kontrol D) Topraklama Topraklama levhas ya da kaz diree en ok ka metre uzaklkta olmaldr? A) 20m B) 30 m C) 40 m D) 50 m Direk dikerken alimandan (dzlk) en fazla ka metre ileri veya geri kayabilir? A) 1m B) 2m C) 3m D) 4m Direk dikerken direk ekseninin deye nazaran sapmas en fazla yzde ka olmaldr? A) %2 B) %3 C) %5 D) %6

2.

3.

4.

5.

6.

7.

59

8.

Topraklama yaplrken topraklama teli yumuak zeminde en az ka santimetre (cm) derinde olmaldr? A) 30 cm B) 50 cm C) 60 cm D) 80 cm Topraklama diren deeri en fazla ka ohm () olmaldr? A) 10 B) 20 C) 50 D) 100 Beton direkler ka metre ara ile imal edilmektedir? A) 1m B) 2m C) 3m D) 4m

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

60

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3

AMA
Bu renme faaliyetinde yerlerine dikilen direklerin travers ve konsol montajn sresinde ve standartlara uygun olarak hatasz yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Traverslerin eitlerini, zelliklerini ve montajnn nasl yapldn aratrnz. Konsol eitlerini ve konsol tutturma gerelerini aratrnz.

Aratrma ilemlerini elektrik mhendisler odas, nternet, TEDA, TEA kaynaklarndan alt sahalarndaki TEA antiye ekiplerinden ve yksek gerilim ii yapan piyasadaki mhendislik firmalarndan renebilirsiniz.

3. TRAVERS VE KONSOLLAR
3.1. Traversler
3.1.1. Travers Tanm
Enerji nakil hatlarndaki iletkenlerin demir veya beton direkler zerinde emniyetli geiini ve tanmasn salar. zolatrlerin de direklere tutturulabilmesi traversler aracl ile salanr. Traversler iki tarafl olup direklerde kullanlacak travers says ve ekilleri kullanlacak iletken saysna, gerilme kuvvetine, arlklarna, izolatr ve direk tipine bal olarak deiir. Travers seiminde baz unsurlarn gz nnde bulundurulmas gerekir. Bu hususlar: letken says letkenin gerilme kuvveti ve arl zolatr ve direk tipi letme gerilimi Tesisin kurulu yeridir. Traverslerin says iletkenlerin tertibindeki durumuna ve direin tayc, ke, durdurucu, nihayet, branman veya tevzi direi oluuna gre deiir. elik kafes direklerde olduu gibi beton direklerde de hava hatlarnn izolatre balanmas ve izolatrlerin de direklere tespit edilmesi iin beton traversler kullanlr. Bir beton direkte kullanlacak travers says, tekil edilen hattn iletken tertibine ve direin tipine baldr.

61

3.1.2. Travers eitleri ve zellikleri

Traversler genel olarak iki ekilde yaplr. Bunlar beton ve demir traverslerdir. Beton traversler vibre beton (VBA), demir traversler ise putrel demirden yaplmaktadr. Travers eitleri ise tayc, durdurucu ve nihayet traversleridir (6,5U profilden yaplmaktadr) . t-65, t-75, t-80 gibi isimler almaktadr.

ekil 3.1: Beton ve demir direk traversleri

3.1.2.1. Demir Direk Traversleri AG-OG ve YG traversleri olmak zere deiik tipte olanlar vardr. AG traversleri 60 cm boyunda (6,5U veya 50505) profillerinden yaplan tayc demir traversler 130kadar olan kelerde 130den kk kelerde ise 80 cm boyunda (6,5U veya 50505) demir traversler kullanlmaktadr. Durdurucu demir traversler 130ye kadar olan kelerde 60 cm boyunda ve 26,5U profilinden ya da 2(60606)lk profilden 130den kk alarda ise 80 cm boyunda 26,5U ya da 2(60606)lk demir traversler vardr. 3.1.2.2. Beton Direk Traversleri AG ve OGde kullanlan vibre beton traversler hazrlanan demir iskeletin kalplar iine konmas ve zerine dklen beton harcn vibrasyon suretiyle kalbn her tarafna homojen olarak dalmas ile elde edilir. Standart travers boylar 2,00 m, 2,20 m, 2,40 m eklinde yirmier cm artarak elde edilir. Traversin diree monte edildii yerdeki direk geniliine gre eitli D aplarnda kalplar yaplmtr.

62

Resim 3.1: Direklerde beton traversler

Resim 3.2: Direklerde demir ve aa traversler

OG traversleri ise 180-130arasnda tayc tip olup 6,5U profilinden 13090arasnda durdurucu tip olup 2x6,5U profilinden yaplmaktadr. YG ise eitli tip ve boyda yaplmaktadr. 2 mden balayan boylar direk boyuna ve tanan enerjinin kV cinsinden byklne gre deimektedir.

3.1.3. Travers Tutturma Gereleri

Traversi diree monte ederken kullanlacak malzemeler unlardr: Gergi takm Topraklama somunu, saplama cvatalar, anahtarlar Travers kelepesi, beton travers iin takoz akl ve su terazisi

63

3.1.4. Travers Tutturma Montaj

3.1.4.1. Travers Montaj lem Sras Direk dikilmeden travers montajlar yaplacaktr. Projede belirtilen aralklarda montaj yaplacak ve sonra dondurulacaktr. Travers i yzeyleri (beton ise) przlendirilecektir. Dondurma ilemi en son yaplacaktr (betonlama). zerleri daha sonra amurla kaplanacaktr. Betonu dklm veya atlam traversler deitirilecek, beton ile svanmayacaktr.

3.1.4.2. Travers Montajnda Dikkat Edilecek Hususlar Travers montaj direk dikilmeden nce yaplmaldr. Betonlama ii akamst yaplmaldr. Taze betonlarn st amurla kaplanmaldr. Direk tepesine konsolun monte edilmesi hlinde asimetrik arlk nedeniyle esnemenin nne gemek iin konsol ucu bir miktar kaldrlmaldr. Direk ile travers arasndaki topraklama direk montajndan nce yaplmaldr. Betonu dklm ve atlam traversler deitirilmelidir.

3.2. Konsollar
Elektrik enerjisinin iletim ve datm hava hatlarnda kullanlan demir ve beton direklerde izolatrleri tespit etmek iin konsollar kullanlr. Konsollar tayc, durdurucu, nihayet direkleri iin ayr ekil ve yapda olur. Betondan ve demirden yaplabilir.

3.2.1. Tanm
Konsollar ayn traversler gibi iletkenleri tamaya yarayan ve izolatrleri direklere tutturmaya yarayan tek tarafl tama parasdr. Demir ve betondan olmak zere iki farkl malzemeden yaplr. Konsol elemanlarna yatay Z ve G kuvvetlerinden ve dikey Y kuvvetlerinden yk gelir. Z kuvveti hat ynnde diree gelen kuvvet olup iletkenin gerilmesi ile oluan cer kuvveti etkisidir. Konsollar ve direkler hava hatt iletkeninin herhangi bir sebeple kopmas varsaymna gre yaplr. G kuvveti hat istikametine dik olarak gelen kuvvet olup daha ok rzgr kuvvetinin oluur. Y kuvveti direkten ve dolaysyla konsoldan aaya doru iletkenin kendisi ve zerinde oluabilecek buz yk arlnn etkisiyle oluabilecek kuvvettir. Konsollar yaplrken bu kuvvetin etkisi dikkate alnmaldr. Konsollarn yaps veya says iletkenlerin tertip edili ekline, direin tayc, durdurucu, kede durdurucu, nihayet, branman veya tevzi direi oluuna gre deiir.

64

Beton direklerde maksimum direkler aras akla gre boyuna, arlna, yatay ve dikey kuvvetlere gre eitli tipte konsollar kullanlr. ekil 3.2te deiik tipteki konsollar grlmektedir.

ekil 3.2: Beton konsollar

3.2.2. eitleri
Konsollarn da farkl tipi mevcuttur. Bunlar tayc, nihayet ve ke konsollardr. Tayc tiplerinin boyu 80 cm, as 122dir. Nihayet konsolunun boyu 100 cm ve as 122dir. Ke konsolunun boyu 110 cm, as 85tir.

Resim 3.3: Beton ve demir konsollar

65

3.2.3. Konsol Tutturma Gereleri

Gergi takm Topraklama somunu, saplama cvatalar, anahtarlar Konsol kelepesi, beton konsol iin takoz akl ve su terazisi

3.2.4. Konsol Montaj

3.2.4.1. Montaj lem Sras Direk dikilmeden konsol montajlar yaplacaktr. Projede belirtilen aralklarda montaj yaplacak ve sonra dondurulacaktr. Konsol i yzeyleri (beton ise) przlendirilecektir. Dondurma ilemi en son yaplacaktr (betonlama). zerleri daha sonra amurla kaplanacaktr. Betonu dklm veya atlam konsollar deitirilecek beton ile svanmayacaktr.
2. BUZ YK BLGES a Travers ag Paya. kV max tipi (m) Tipi (m) 15 111 1120 6,5 U-200 35 94 1105 40L 15 124 996 6,5 U-220 35 107 900 40L 15 137 739 6,5 U-240 35 120 724 40L 15 150 665 6,5 U-260 35 133 650 40L 15 163 602 6,5 U-280 35 146 586 40L 15 169 548 6,5 U-300 35 159 532 40L 15 175 500 6,5 U-320 35 165 485 40L 15 181 458 6,5 U-340 35 173 443 40L 15 187 740 6,5 U-360 35 179 724 50L 15 192 690 6,5 U-380 35 185 674 50L 15 198 645 6,5 U-400 35 191 629 50L Travers arl (kg) 21 22 24 26 27 29 30 32 40 42 43

1. BUZ YK BLGES a Travers Travers ag Paya. kV max arl tipi (m) Tipi (m) (kg) 15 142 6665 6,5 U-200 35 120 6572 40L 21 15 158 5924 6,5 U-220 35 137 5832 40L 22 15 175 4399 6,5 U-240 35 153 4307 40L 24 15 192 3958 6,5 U-260 35 170 3866 40L 26 15 209 3583 6,5 U-280 35 187 3490 40L 27 15 225 3259 6,5 U-300 35 204 3166 40L 29 15 236 2977 6,5 U-320 35 220 2884 40L 30 15 244 2729 6,5 U-340 35 232 2637 40L 32 15 251 1127 6,5 U-360 35 241 1084 40L 35 15 259 1006 6,5 U-380 35 249 913 40L 37 15 266 897 6,5 U-400 35 257 805 40L 38

Tablo 3.1: Buz yk blgelerine gre travers seimi (1. ve 2. blge)

66

3.2.4.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar Konsol montaj direk dikilmeden nce yaplmaldr. Betonlama ii akamst yaplmaldr. Taze betonlarn st amurla kaplanmaldr. Direk tepesine konsolun monte edilmesi hlinde asimetrik arlk nedeniyle esnemenin nne gemek iin konsol ucu bir miktar kaldrlmaldr. Direk ile konsol arasndaki topraklama direk montajndan nce yaplmaldr. Betonu dklm ve atlam konsollar deitirilmelidir.
3. BUZ YK BLGES a Ag Paya. kV max (m) Tipi (m) 15 93 791 35 79 780 40L 15 104 703 35 90 692 40L 15 115 522 35 101 511 40L 15 126 470 35 112 459 40L 15 131 429 35 123 414 40L 15 136 387 35 130 376 40L 15 141 353 35 135 342 40L 15 146 324 35 140 313 40L 15 151 523 35 145 512 50L 15 155 478 35 150 476 50L 15 160 456 35 154 445 50L 4. BUZ YK BLGES Travers arl (kg) 21 22 24 26 27 29 30 32 40 42 43 Travers tipi kV 15 35 15 35 15 35 15 35 15 35 15 35 15 35 15 35 15 35 15 35 15 35 a max,(m) 74 62 82 71 91 80 97 88 102 96 106 100 109 104 113 108 113 108 117 112 120 116 ag (m) 498 491 443 436 329 322 296 289 268 261 243 236 222 215 204 297 308 301 329 322 307 300 Paya. Tipi Travers arl (kg) 21 22 24 26 27 29 30 32 44 40 42

Travers tipi

6,5 U-200 6,5 U-220 6,5 U-240 6,5 U-260 6,5 U-280 6,5 U-300 6,5 U-320 6,5 U-340 6,5 U-360 6,5 U-380 6,5 U-400

6,5 U-200 6,5 U-220 6,5 U-240 6,5 U-260 6,5 U-280 6,5 U-300 6,5 U-320 6,5 U-340 6,5 U-340 6,5 U-360 6,5 U-380

40L 40L 40L 40L 40L 40L 40L 40L 50L 50L 50L

Tablo 3.2: Buz yk blgelerine gre travers seimi (3. ve 4. blge)

3.3. Travers ve Konsol Topraklamas

Travers ve konsollar montaj srasnda direin st ucundaki topraklama somununa atlama iletkeni ile monte edilir. Direin iindeki topraklama eridi alt ucundaki topraklama somunu ile balanarak irtibatlandrlm olur. Direk dikildikten sonra topraklama somunu, topraklama iletkeni ile topraklama levhasna veya kazna balanarak topraklama yaplm olur. 67

3.4 Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Madde 44- Hava hatlarnda iletkenler arasnda alnmas gerekli en kk uzaklklar aadaki gibi hesaplanacaktr: -Malzeme, kesit, salg ve anma gerilimleri ayn olan, ayn ya da farkl yatay yzeylerde bulunan iletkenler arasndaki en kk (D) uzakl aadaki formle gre hesaplanacaktr. D= k. (Fmak + 1)ss1/2 + (U/150) Burada; D: Direk zerinde iletkenler arasndaki uzaklk (m) k: Bir katsay olup bu katsay alak gerilimde 0,35 yksek gerilimde 0,50 alnacaktr. Fmak: Hesaplanan direin en byk aklna ilikin en byk salg (m) l: Tayc zincir izolatrn uzunluu (m) (Mesnet izolatrnde 1=0 alnacaktr.) U: Hattn fazlar aras anma gerilimi (kV) -Bir direk zerinde birden fazla sistem bulunursa ve bunlarda malzeme, kesit, salg ve anma gerilimleri farkl ise bu iletkenler arasnda alnacak en kk "D" uzakl, her devrenin kendi salg ve gerilimlerinin madde 44-a/1'de verilen formlde yerine konmas ile bulunacak deerlerden en byne eit olacaktr. -Konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar madde 44-a/1 ya da a/2'deki gibi hesaplanmakla birlikte ayrca aada belirtildii gibi izilecek iletken salnm diyagramlarna gre gerilim altndaki iletkenler arasndaki uzakln (U/150) mden daha az olmad dorulanacaktr. Bu uzaklk 0,20 m'den az olamaz. Bu salnm diyagramlar, +5C ve %70 rzgr yk ile blgenin en byk scaklnda ve %42 rzgr yknde izilecektir. letken salnm kontrolnde en byk sapma as (alfa), 50'ye kadar (alfa)/4, 50-6230'a kadar 1230 sabit ve 6230'dan byk sapma alarnda ise iletken salnmlar arasnda (alfa)/5'e kadar bir asal kayma varsaylarak gerekli dorulamalar yaplacaktr. Bu madde yalnzca yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr. -Yukarda hesaplanan konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar ayrca kamlanma kontrol yaplarak dorulanacaktr. Bir direkte birbirinin stnde bulunan iletkenlerden, alttaki iletkenin zerindeki buz yknn birdenbire dmesinden sonra alttaki iletkenin dey dzlemde bir srama yapaca 68

varsaylarak sramadan sonra stteki buzlu iletkene uzakl (U/150) mden az olmayacaktr. Bu uzaklk 0,20 m'den az olamaz. Bu madde yalnzca yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr. -Ayn direk zerinde bulunan yksek ve alak gerilimli iletkenlerin balant noktalar arasndaki dey uzaklk en az 1,5 m olacaktr. -Alak gerilimli kk aralkl hatlarda iletkenler arasndaki uzaklk 0,40 mden az olmayacaktr. Bu uzaklklar aadaki durumlarda kltlebilir: - Gerilimleri birbirine eit olan ayn faz iletkenlerinde, - letkenlerin birbirine dememesi iin gerekli gvenlik nlemleri alnm olan hatlarda, -Hat iletkenleriyle topraklanm metal blmler arasndaki uzaklk en az (U/150 + 0,05) m olacaktr. Bu uzaklk yksek gerilimli hava hatlarnda 0,20 mden, alak gerilimli hava hatlarnda da 0,05 mden az olamaz. U: Fazlar aras anma gerilimidir (kV). -Toprak iletkeni ile faz iletkenleri arasndaki uzaklk, toprak iletkeninin faz iletkenlerini yldrma kar maksimum 300 lik a altnda koruyabilecei biimde hesaplanacaktr. -letkenlerin 46nc maddeye gre hesaplanan en byk salgl durumda zerinden getikleri yer ve cisimlere olan en kk dey uzaklklar verilmitir. -Hava hatt iletkenleri ile yanndan getikleri yaplarn en kntl blmleri arasnda, en byk salnm konumunda en az Tablo 3.3te verilen yatay uzaklk bulunmaldr.

Hattn izin verilen en yksek srekli iletme gerilimi (kV) 0-1 (1 dhil) 1-36 (36 dhil) 36-72,5 (72,5 dhil) 72,5-170 (170 dhil) 170-420 (420 dhil)

Yatay uzaklk (m) 1 2 3 4 5

Tablo 3.3: Hava hatt iletkenlerinin en byk salnml durumda yaplara olan en kk yatay uzaklklar

-Yksek gerilim hatlar, hatlara rastgele dokunmay nleyecek nlemler alnmak koulu ile elektrik iletme yaplarna tespit edilebilir.

69

-Yaplarn yanndan geen ya da tespit edilmi bulunan alak gerilim hatlar herhangi bir aygt kullanmakszn rastgele dokunulmayacak biimde tesis edilmelidir. -letken ekimini ve hat gvenliini bozan btn aalar budanmal ya da kesilmelidir. Meyve aalarnn kesiminden olabildiince kanlmaldr.

3.5. Topraklamalar Ynetmelii

Madde 57) Hava hatlarnn topraklamasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. Yksek gerilim havai hatlarnda direklerin tek tek topraklanmas hlinde, sz konusu ynetmelikte belirtilen toprak gei direnci elde edilemedii takdirde toprak gei direncinin bu deerde olmasn salayacak nlemler alnmaldr.

Resim 3.4: Havai hat ve direklerde oluabilecek olumsuz durumlar

70

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aada bulunan uygulama faaliyetini yaptnzda, semi olduunuz uygun yere ynetmelie gre direi dikmeden nce konsol ve travers montajn topraklamas ile birlikte standartlara uygun bir ekilde yapnz. lem Basamaklar neriler

Yapm gerelerine gre direk eitlerini bulunuz, inceleyiniz ve lleri hakknda bilgi edininiz.

Kullanlan diree uygun travers seiniz. Kullanlan diree uygun konsol seiniz Traversi diree tutturunuz

Travers ve konsol topraklamasn yapnz.

Gerekli gvenlii tedbirlerini alnz. Direk dikilmeden uygun travers ve konsol seilip seilmediine baknz. Direk dikilmeden travers ve konsolun montajna dikkat ediniz Diree montaj yaplan travers ve konsolun topraklamasnn yaplp yaplmadn kontrol ediniz.

71

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. Deerlendirme ltleri Kullanlan diree uygun travers setiniz mi? Kullanlan diree uygun konsol setiniz mi? Traversi diree tutturdunuz mu? Konsolu diree tutturdunuz mu? Travers ve konsol topraklamasn yaptnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

72

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

( ) Enerji nakil hatlarndaki iletkenleri aa, demir ve beton direkler zerinden emniyetli geiini ve tanmasn salayan iki tarafl tama parasna travers denir. ( ) Traversler yapldklar malzemeye gre eittir. ( ) Traversler AG-OG ve YG olmak zere farkl tipte yaplr. ( ) AG traversleri 60cm boyunda 8,5U profil demirinden yaplr. ( ) OG traversleri 180-130 arasnda tayc tip 8,5U profilinden 130-90 arasnda durdurucu tip olup 2x8,5U profilinden yaplmaktadr. ( ) Konsollar ayn traversler gibi iki tarafl enerji nakil hatlarn tamaya yarayan direk paralardr. ( ) Konsollar demir ve beton olmak zere iki farkl malzemeden yaplr. ( ) Konsollar tayc, nihayet ve ke konsolu olmak zere eittir. ( ) Ke konsolunun boyu 110 cm ve as 85tir. ( ) Travers ve konsolun topraklamas direin st ucundaki topraklama vidasna yaplr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

73

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1. Yapm gerelerine gre direk eitlerinin seimini yapabildiniz mi? 2. Kullanm yerlerine gre direklerin seimini yapabildiniz mi? 3. Araziye ve diree uygun direk temeli belirleyebildiniz mi? 4. Direk ukuruna kalp hazrlayabildiniz mi? 5. Direk temelini uygun olarak betonlayabildiniz mi? 6. Uygun aparat ve vinle direi dikebildiniz mi? 7. Direin topraklama balantsn ve lmn yapabildiniz mi? 8. Kullanlan diree uygun travers veya konsol seebildiniz mi? 9. Travers veya konsolu diree tutturabildiniz mi? 10.Travers ve konsol topraklamasn yapabildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

74

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RETM FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 A C B C D D A D C B A D

RENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A B C D A B C D B A

RENME FAALYET3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Doru Yanl Doru Doru Doru Yanl Doru Doru Doru Doru

75

KAYNAKA KAYNAKA
ALTIN Mahir, Mehmet Kzlgedik, Mustafa stnel, Elektrifikasyon Temel Ders Kitab, MEB, Ankara, 2001. TEK, Datm ebekeleri, Proje Dairesi Bakanl, Ankara, 1984. YUNUSOLU Atilla, Yksek Gerilim Enerji Nakil Hatlar Proje Ve Enerji Nakil Hatlar zel lleri. Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Ankara, 2000. Elektrik Tesisleri Topraklamalar Ynetmelii, Ankara, 2003.

76