MADDENİN DEĞİŞİMİ VE

TANINMASI

Ünite 2
36 ders saati
 Yapılacak etkinlikler

1-Yakıt türlerinin hangisinin kalorisi daha fazladır? (Zambak test kitabı…ders kitabında yok.)

2-550 milyon litre küp dünyadaki su miktarı.

 Konular
SUYUN SERÜVENİ KAYNAMA
1 Konu 80 +80 dK 7 Konu 80 dk

GÜNEŞ BİZE ÇALIŞIR ERİME VE DONMA

2 Konu 80 +80 dK 8 Konu 80 dk

ISI VE SICAKLIK FARKLIDIR KAYNAMA NOKTASI

3 Konu 80 dK 9 Konu 80 dk

YAKITLARDA DEPOLANMIŞ ERİME DONMA NOKTASI

ENERJİ 4 Konu 80 +80 dK 10 Konu 80 dk

ISI ALIR GENİŞLER YÜZEN,BATAN MADDELER

5 Konu 80 +80 dK 11 Konu 80+ 80 dk

BUHARLAŞMA,YOĞUŞMA YOĞUNLUK
6 Konu 80 dk 12 Konu 80 + 80 dk
 SUYUN SERÜVENİ

Kışın arabamızın camı neden buğulanır?

Buzdolabından çıkarttığımız bir şişenin dışı neden

buğulanır?

Yağmurun yağacağını nasıl anlarız?

Yaz aylarında göller,dereler,ırmaklardaki su seviyesi

niçin azalır?
Su buharı soğuk hava tabakası ile karşılaşırsa küçük su damlacıklarına dönüşür.
Bunlar bir araya gelerek bulutları oluştururlar.Soğuma devam ederse küçük su
damlacıklarından binlercesi birleşerek su damlalarını oluşturur. Bunlar artık
havada asılı duramaz hâle gelir.Yağmur şeklinde yeryüzüne düşer.

Yükselen su buharı gök yüzünde bulutları oluşturur.

Sıvı halindeki yeryüzündeki sular güneş enerjisinin

etkisi ile hâl değiştirerek, su buharı olarak atmosfere
yükselir.
 Oluşacak yağışın şeklini (kar
,dolu,yağmur) o bölgenin hava
sıcaklığı belirler.

Çok nemli günlerde yeryüzüne yakın

yerlerde küçük su damlacıkları
havada asılı kalır.Bu olaya SİS adı
verilir. Sise yeryüzüne inmiş
bulutta denebilir.
Buharlaşma sonunda
Bulutlar meydana gelir. Bulutlar yoğuşmanın sonucunda
Her sıcaklıkta buharlaşma olur. Yağışa dönüşür.

Su Döngüsü: Suyun hava ile yeryüzü arasındaki sürekli devrine denir.

 GÜNEŞ BİZE ÇALIŞIR

Yeryüzünün ısınmasının başlıca nedeni güneş ışınlarıdır.

Güneş ışınları yeryüzüne 8 dk ulaşır.

Güneş enerjisinden hangi alanlarda yaralanırız?

 AŞAĞIDAKİ SORULARI CEVAPLAYALIM

1- Su tabiatta hangi hallerde ve nerelerde bulunur?

2-Yeryüzünden yükseklere çıkıldıkça hava sıcaklığı düşer.Neden?

3-Yağış ve buharlaşma birbirini dengelemektedir.Böyle olmasaydı neler olurdu?

4-Güneş olmasaydı hangi enerji kaynakları da olmazdı?

5-Güneş olmasaydı su döngüsü gerçekleşir miydi?

6-Güneş ışınlarından nasıl yararlanabiliriz?

 ISI VE SICAKLIK

CEVAP:Karpuz kesilince
1- Karpuz kesilince birazsuyu
soğurbuharlaşmaya
neden? başlar.Buharlaşma için ısı gereklidir.
Karpuzun suyu buharlaşırken ısı alır.Karpuzun ısı kaybeden kısımları soğur.

CEVAP:Sıcak
2-Sıcak yemekkaplar konulduğu
kaplarını masayayeri yaka bilir
koyarken altınayada
altlık eritebilir.Bu nedenle ısı
koyarız? Neden?
akışını engelleyici tencere altlığı konur.

CEVAP:Dondurma çevresine
3-Dondurmayı neden göre soğuk
bekletmeden yeriz?olduğundan ısı alır.Aldığı ısıdan dolayı
erir. Buna fırsat vermeden hemen yenilmelidir.

CEVAP:
4-HavaHava
sıcak sıcaklığı
mı yoksaifadesi doğru
hava ısısı ifadedir.
mı doğru Hava ısısı yanlış bir ifadedir.
ifadedir?

CEVAP: Termometre ile ortamın sıcaklığı ölçülür.Isıyı ölçen alet farklıdır.Isı

5-Termometre
kabıileile
ısıyı mı yoksa sıcaklığı mı ölçeriz?
kalorimetre ölçülür.
 SICAK SOĞUK
ISI

Isı sıcaktan soğuğa akar.

•Buz dolabından elimizle aldığımız bir su şişesinin elimizi neden üşüttüğünü

düşündünüz mü?

*Kışın araba ile yolculuk yaparken elimiz cama değdiğinde niçin üşür?

ISI SICAKLIK

Bir enerji çeşididir. Kalorimetre Enerji değildir.Termometre ile

kabı ile ölçülür.Isı birimi kalori ve ölçülür.Sıcaklık birimi C’dir.
joule’dür. Isı alan her maddenin Sıcaklığı yükselen her madde
sıcaklığı yükselmez.(Hâl enerji alıyor demektir.
değişimleri)
 Sıcak ISI Soğuk

Isı sıcaktan soğuğa akar.

ISI SICAKLIK
Isı bir enerji çeşididir. Sıcaklık enerji değildir.
Kalorimetre kabı ile ölçülür. Termometre ile ölçülür.
Isı birimi kalori ve joule’dür. Sıcaklık birimi C’tur.
Sıcaklığı yükselen her madde
ısı alıyor demektir.
 SICAK SOĞUK
MADDE MADDE

Isı verir Isı alır

Sonunda maddelerin ısı alış

verişi tamamlanır ve sıcaklıkları
da eşitlenmiş olur.

Sıcaklıkları farklı olan maddeler temas ettiklerinde ısı alış verişi olur.
Sıcak madde ısı verirken soğuk madde ısı alır.
 DENEY
1 1 1 1
YTL
YTL YTL
YTL

BUZ BUZ
KÜTLESİ KÜTLESİ
SONUÇ: Eşitsukütlede iki cisimden 1hangisi
1 C sıcak daha
C sıcak su fazla
ısıtılırsa daha
Para 10 dk çok ısı alır.
bekledi Para 5 sn bekledi
 DENEY

400 mL su
200 mL su

İçinde aynı cins fakat farklı miktarlarda sıvı bulunan iki

kaba eşit miktarda ısı verildiğinde miktarı az olan daha fazla
ısınacaktır.
 YAKITLARDA DEPOLANMIŞ ENERJİ

1- Ateş bulunmadan önce insanların yaşamı nasıl olabilir?

2-Isınmada kullandığımız yakıtları biliyor musunuz?

3-Ulaşım araçları nasıl çalışır?

4-Marketlerden aldığımız yiyeceklerin üzerindeki enerji tabloları

neyi göstermektedir?

5-Soğuk havalarda hareketsiz isek üşürüz.Hareket edince

ısınırız. Neden?
 Akarsuların gücünden yararlanmak için barajlarda
depolanan su, hidroelektrik santrallerinde
elektrik enerjisine çevrilir.

Bitkiler güneş enerjisini kullanarak besin üretirler.

Bu besinlerdeki enerji,bitkilerle beslenen canlılara
Geçer.

Milyonlarca yıl önce bataklıkların altında kalan bitki ve canlı

atıkları, burada sıkışmış ve ısınıp kömürleşmişler.Böylece
kömür,petrol ve doğal gaz oluşmuştur.(Fosil yakıtı)

Sonuç olarak bütün bu enerji kaynaklarının kökeni

GÜNEŞ ENERJİSİ dir.
 Yakıtlardan elde edilen enerji hareket enerjisine dönüştürülebilir.
Buhar makineleri buna bir örnektir.

Bitki ve hayvan atıklarının havasız bir yerde karıştırılması ve

bekletilmesi sonucunda oluşan yanıcı gaza BİYOGAZ denir. Biyogaz
ısıtmada, elektrik enerjisine dönüşmede aydınlatmada kullanılabilir.

Alternatif yakıtlardan birisi de BİYODİZEL dir.bitki kökenli ve

çevre dostu olması hayatımıza hızlı bir giriş yapmasına neden olabilir.
 Bu Gün Kahvaltıda ne yedin?

Besin Miktarı  Enerji Değeri Besin miktarı  Enerji Değeri

 1 adet orta dilim ekmek 124 kcal 100 gr yoğurt   74 kcal

 1 adet orta boy elma 63 kcal  100 gr margarin 540 kcal

1 küçük boy portaka 49 kcal  1 teneke kola  

1 çay bardağı zeytin yağı 900 kcal  100 gr çikolata  

1 adet orta boy salatalık 17 kcal 100 gr cips   

1 ortaboy domates 25 kcal    

 1 adet yumurta 80 kcal    

1 çay bardağı inek sütü 64 kcal    

 ISI,MADDELERİ ETKİLER

Maddelere verilen ısı, sıcaklığı arttırırken boyutlarında da değişmeler

olur.Bu değişime GENLEŞME denir.

Mesela kapağı metal cam kavanozu açmak için ters çevirip sıcak suya
koyarız.Böylece rahatlıkla açarız. Nedeni cam ile metalin ısı neticesinde
genleşmeleri ve metal daha fazla genleşir.

Isı alan maddeler genleşir, ısı veren maddeler büzülür.

Elektir telleri
Elektir telleri
YAZIN
KIŞIN
 Buz parçaları
Buz Parçaları

Plastik kutu
Bir süre sonra
 Gazlar genleşir mi?
Gazlar da katılar ve sıvılar gibi genleşir. Termometreler sıvıların
genleşme özelliğinden faydalanılarak yapılmıştır.

İnsan taşımacılığında kullanılan uçan balonlar havanın genleşmesi

sayesinde uçar.

Gözlük çerçeveleri ısıtılarak camları takılır.

Binaların eklem yerlerindeki demirler esnek yapılır.Çünkü hava

sıcaklıklarındaki değişikliklerle binalar da esner.

Kışın kaloriferler yanarken bazı sesler duyarız.Bunun nedeni nedir?

 Termostatlar,yangın alarmları,
termometreler, uçan balonlar,
maddelerin genleşme
özelliğinden faydalanılarak
yapılmıştır.

Genleşmenin zararları
olabilir mi ?
 BUHARLAŞMA VE YOĞUŞMA

1-Yağmur yağdıktan bir süre sonra toprak tekrar kuru oluyor.Bunun

sebebi nedir?

2-Ocağın üzerine bir miktar su koyup altını yakarsak ne gözlemleriz?

3-Buzdolabından çıkarttığımız şişe ve kavanozların dış yüzeyi neden su

damlacıkları oluşur?
 ya
Kolon
Ohhhh beee!
Ellerim serinledi.

Elimde hissettiğim
değişikliğin nedeni
nedir? Kolonyaya ne
oldu?
 Sıcak ve Soğukta Buharlaşma

4 tane bezi ıslatıp iyice sıkalım.Sonra plastik tabaklara koyup, farklı

sıcaklıklara sahip yerlere koyalım.Sonra gözlemleyelim.

1.Tabak 2.Tabak 3.Tabak 4.Tabak

Kalorifer peteğinin Odanın köşesine Pencerenin iç Pencerenin dış
yanına kısmına kısmına

1-Hangi kısımda hava daha sıcaktır?

2-En son neredeki bez kurur?
3-Bezler soğuk bir yerde bekletilseydi kurur muydu?
4-Bezlerin kurumasıyla bulundukları yer arasında ilişki var mıdır? Neden?
 Yoğuşma

Yeryüzündeki sular güneş ışınlarının etkisi ile buharlaşıp gökyüzüne

doğru yükselirinken soğuk hava ile karşılaşınca küçük su damlacıklarına
dönüşürler ve bulutları oluştururlar.

Banyo yaparken aynanın ve camların üzerinden su damlacıkları oluşur.

Cam yüzeyine üfleyince nemlenir.

Sabahın erken saatlerinde bitkilerin yapraklarında su damlacıkları

oluşur.

BU OLAYLAR SU BUHARINININ YOĞUNLAŞMASIDIR.

Yoğuşma da , buharlaşma gibi bir hâl değişimidir.Yoğuşmada da bir ısı

alış verişi vardır.
ISI,MADDELERİ ETKİLER

Günlük hayatta pek çok kez sıcak suya ihtiyaç duyarız.

Suyun kaynadığını nasıl anlarız?

Çay demlemek,makarna yapmak, suyu mikroplardan

arındırmak vb için suyu kaynatırız.

Suyun sıcaklığını arttırdıkça, buhar oluşumu hızlanır.

Suyun sıcaklığı 100 C olunca her yerden kabarcıklar
çıkmaya başlar.
Sıvının her yerinden kabarcıklar halinde hızlı buharlaşma
olayına KAYNAMA denir.
 SU kaynamaya başlayınca ısıtmaya devam etsek,
suyun sıcaklığı artar mı?

Cevap: Artmaz. Çünkü suya verilen ısı kaynama

esnasında buharlaşmaya harcanır.Bu nedenle
suyun sıcaklığı sabit kalır?
 Erime ve Donma

GÖL
Bardak
su

1 bardak kaynar
suyun mu yoksa
bir gölün mü
toplam ısı miktarı
fazladır?
 Soruları cevaplayalım
Cevap: Bunun sıcak
1-Soğuk bardağa nedeni
çay genleşmedir.Sıcak çay ani genleşmeye
doldururken bardak çatlayabilir?Bunu nasıl
neden olur. Hızlı genleşmelerde çatlamalar meydana gelir.
açıklayabiliriz?

Cevap: Bunun nedeni toprak testinin gözenekli bir yapıya

2-Aynı ortamda
sahip bulunan
olmasıdır. toprak
Su bu testideki su , plastik
gözeneklerden sızarakkaptaki sudan neden
dış yüzeye
soğuktur?
ulaşır.Buradan da ısı alarak buharlaşır. Böylece testiyi
soğutmuş olur.

Cevap: Bunun nedeni buharlaşmadır.Yaz aylarında

3-Yaz aylarındadaha
buharlaşma dere,göl ve olduğu
hızlı akarsuların seviyesi
için neden azalır?
su seviyeleri düşer.

Cevap:Kaynama belli sıcaklıkta olur.Kaynamada sıvının her

yerinden gaz halinde geçiş vardır ve sıcaklık
4-Kaynama ve buharlaşma arasındaki
değişmez.Buharlaşma farklar olur.Sıvı
her sıcaklıkta nelerdir? ısı alarak gaz
haline geçer.Buharlaşma sıvı yüzeyinde olur.
 MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ

Buzdolabına koyduğumuz su 0 C donarken

kolonya neden donmaz?

Suyun miktarının değişmesi kaynamaya

başladığı sıcaklığı değiştirir mi?

Tonlarca ağırlığındaki bir gemi yüzerken

küçük bir madeni para neden batar?
 Maddelerin ölçülebilir ortak özellikleri

Hacim Kütle

Maddelerin bu ortak özellikleri dışında kendilerine özgü birtakım

özellikleri vardır.Bu özelliklerden yararlanarak bir maddeyi diğer
maddelerden ayırt edebiliriz.
Bu özelliklere MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLER diyoruz.
Renk,koku,saydam,opak,pürüzlü,mıknatıs tarafından çekilen,tat, sertlik
vb gibi ayırt edici özellikleri öğrenmiştik.
 Ayrıca maddenin kaynama,erime,donma noktası ve yoğunluk gibi
ayırt edici özellikleri de vardır.

Kaynama Noktası: Sıvılar ısıtılırken sıcaklığı belli bir noktaya ulaşır ve

kaynamaya başlar.Daha önce suyun 100 C de kaynadığını öğrenmiştik.
Peki bütün sıvılar 100 C de mi kaynar?

78 C 100 C

Etil Alkol Su
Erime ve Donma Noktası:Kışın hava sıcaklığı 0 C nin altına
düştüğü halde denizler donmaz neden?
Bazen göller ve nehirler donduğu halde balıklar neden ölmez?

Her katının eridiği belli bir sıcaklık vardır.Bu sıcaklık katılar için
ayırt edici bir özelliktir.

Erime ısı alan katının sıvı hâle geçmesidir.Donma ise

bunun tam tersidir. Yani ısı kaybeden bir sıvının katı hâle
geçmesidir.
Saf Erme ve Donma Saf Madde Erme ve Donma
Madde
Su 0C Kurşun 327 C
Civa - 39 C Kükürt 119 C
Naftalin 80 C Etil alkol - 115 C
Bakır 1083 C
Demir 1560 C
 Geçen sene de
öğrenmiştik
çocuklar. Maddelerin
ayırt edici
özelliklerini bilmemiz
neden önemliydi
acaba?

CEVAP:Maddelerin donma ve erime sıcaklıklarının bilinmesi araç-

gereç, eşya vb yaparken uygun maddeleri seçmemizi kolaylaştırır.
Yoğunluk: Bazı büyük ve ağır maddelerin suda yüzerken daha hafif
olan maddelerin battığını görüyoruz.Bunun nedenini hiç düşündünüz mü?

Çivi
Ca Tahta
m Silgi Çay kaşığı

İçi su dolu bir kap alalım.Silgi,cam,çivi,tahta,toplu iğne,çay kaşığı ve

bunları kabımızın içine atıp gözlemleyelim. Hangileri batıp hangileri yüzer?
Koskoca gemi yüzüyor da küçücük bir çivi
yüzemiyor.
 Maddenin Yoğunluğunu hesaplayalım; İlk olarak hacmini ölçmeliyiz.
Maddenin hacmini dereceli silindir ile ölçtüğümüzü geçen sene görmüştük.

Tahta Alüminyum

Her ikisinin
20 hacminin 20
15 de 5mL 15
olduğunu
10 10
gördük.
5 5
0 0

10 mL suyun içine 10 mL suyun içine

Tahta parçasını atıyoruz. Alüminyum parçasını
atıyoruz.
 Sonra alüminyum ve tahtanın kütlelerini bulmalıyız.Bu nedenle eşit
kollu teraziden faydalanırız.

Tahta parçasını Alüminyum

eşit kollu terazi ile parçasını eşit kollu
ölçtüğümüzde 3g terazi ile
geldiğini gördük. ölçtüğümüzde
13,5g geldiğini
gördük.

Maddenin Hacmi (mL) Kütlesi Kütlenin KÜTLE

Adı (g) hacme oranı HACİM
Tahta 5 3 3 g
0,6
5 mL
Alüminyum 5 13,5 g
13,5 2,7
mL
5
 Yukarıdaki tabloda da gördüğümüz gibi eşit hacme sahip maddeler
farklı kütlerde olabilir.
Mesela 1 kg demir düşündüğümüzde yaklaşık yumruğumuz kadardır.
Aynı şekilde 1kg pamuğu düşünelim acaba ne kadar büyüklüğe sahiptir.
Bu nedenle bazı maddeler kapladığı hacme göre daha az, bazıları ise
daha fazla madde miktarı içerir.
Bunu şu şekilde de düşünebiliriz.Aynı hacimde iki kutu alalım. İçine
bilye koyalım.

Acaba hangi kutuda daha yoğun bilye vardır.

 Niçin batar ,Niçin yüzer?

10 mL SİLGİ 10 mL MUM

Eşit hacimdeki silgi ile mumu suya atarsak ne olur?

Acaba aynı hacimdeki silgi suya batarken mum neden yüzmüştür?

CEVAP: Çünkü silgi, mumdan daha yoğundur.

 Yoğunluğu bulmak için:
Bir maddenin 1 mL’lik hacminin kütlesi o maddenin yoğunluğudur.
kütle (g) ÖRNEK: Kütlesi 54 g olan alüminyum
parçasının hacmi 20 mL’dir.
Yoğunluk Yoğunluğunu bulalım.
hacim (mL) Çözüm: 54:20= 2,7 g/mL dir.

1 mL su 1.00 g
Buna göre yoğunluğu
1 mL bakır 8,90 g sudan fazla olan maddeler
1 mL demir 7.80 g suda batar,sudan hafif
1 mL altın 19,30 g olan maddeler ise suda
1 mL gümüş 10,50 g yüzebilir?
1 mL alkol 0.78 g
1 mL civa 13,60 g
O halde demirden
1 mL mum 0.80 g inşa edilmiş bir gemi nasıl
1 mL tahta 0,60 g yüzer?
1 mL çinko 7.00 g