Baconi, Opera Omnia (Latin)

s
JkV-.
V
H-
ADAMSÛU
\
n
Digitized by the Internet Archive
in 2011
http://www.archive.org/details/franciscibaconioOObaco
7^£?'t- tSWt&rr*^ /
FRANCISCI
BAGONI
Baronis de Verulamio.
OPERA OMNIA y
**
PHILOSOPHICA, MORALIA,
HISTORlCO-POLITICA
%
Jyan ci/c 9 BaconZ 3 aro de Ve ru lam
1 llf
lill
Vice-Comes S
J
'
Mb ani, Srnnm^/Tn^Cics Can

cll
III (ariViS.fYnoriwtisgAvrilis,/Cnno (Dfii.^&i^

Kr ylnnoo Aeiai 66~.
:
FRANCISCI
Baronis de Verulamio , Vice- Comitis S. Albani,

Summi Andiae Cancellarii 3
OPERA QMNIA, Qtt& extmti
PHILO SOPHICA, «MORALIA,

POLITICA, HISTORICA.
TraHatttsnempe deDignitate &Augmentis Scien- Htftoria Regni Henrici VI1. Regis *Angli&\ Opm
tiarum. vere Politicttm.
NovumOrganumScientiarum, cum Parafceve ad Sermonesfide!es,five Interiora %erum.
Htftoriam Natttralem & Experimentalem. TraBattts deSapientia Veterum.
Hiftoria Ventorum. Dialogus deBetto Sacro.
Htfioria Vim cfr Mortis. Optts Illufire in felicem memoriam Slifabetht
ScriptadeNaturali& XJniverfali Philofiphia. Regina.

Sylva Sjlvarttm ,five Hifieria Naturalis, Ilmago Ctvilis lulij Cafaris.
NovaAtlmtU. lmago Civilis Augufti C&farU.
IN QUIBUS COMPLURES AUl TRACTATUS , QIIOS BREVITATIS CAUSA
prztermittere vifom eft, comprehenfi fiint.
HACTENUS.NUNQUAM CONJUNCTIM EDITA,

Jam ^vero
SUMMO STUDIOCOLLECTA.UNO VOLUMINE COMPREHENSA,

& ab innumeris Mendis repurgata
Cumlndicelhrum ac Verbmum Unvverfali ahfolutiJJimG.
His peSefixa esx
AUCTORIS VITA.
FRANCOFVRT! AD MOSNVM,
ImpenfislOANNIS BAPTIST£ SCHONWETTERI,
TypisMATTHÎ KEMPFFERI.
ANNO M DC LXV.
7
ÂDAtAS^b
'
i$$JJ£3;U$&$$£££££$£UtJ£J£$JJBJ£!£&££U$>$J
TSibliopola ad Lefforem.
HUmaniffime Ledor, in Exordio Libri hujus,quem nitidisfima

Editione hac prout haclenus, quantum in me, fummo
,
ftudioimpendioq; nifusfum, exhibeo paucis te alloqui fuperfedere

3
non poiTum me nempe non meo judicio, fed ex voluntate Virorurrj

$
Docl:orum,eoq3 nomine celebrium,quorum Autoritatem ego fem-

permagnimihifaciendamautumojhocopus fufcepiffe, utita facti
mei tibi conftet ratio. llli fiquidem , Bono literario magnum ac-
cedere poffeputabant Emolumentum,fi fingula illa llluftrisfimi Do-
mini Autoris opera,quorum editionis partem Anglia ,partim Bata-
vium fibi vindicat, ac pasfim varia f orma,modo majori , modo mi-
nori,intermanus volvebantur,& inftarfcoparumdiffolutarum non
<a
fine faftidio ementiu , conquirere oportebat,in unum colligerentur
6c ficomnium defiderio fatisfaerent ac Bibliothecas ornarent. Vtx-
fixiautem illis vitam AuSoris omnibus, lecluris non injucundam
futuram, ob rerum varietatem , qua? , qualis quantusq^ Vir fuerit, &
quse illum pervarias vicesagitaveritfortuna/atis edocent.Subjunxi
deniqueopufcula,qu2eextabant pofthuma, partim Philofophica,
partimCivilia , poftquse, Coronidem impofitam effe Operibus
Verulamianis ajunt,neq; plurain manibuseffej Ita,fiquisfortc
foetusalienusinnativahaEcinpofterumfefeingefferit , aut adulte-
rmumcredas,auta£himagere.Nonaufimego in laudes llluftriflimi
Auctoris,quem alii, judiciominimeeoeco,nec vano , Scientiarum
Antiftitem appellarenondubitarunt,defcendere: ridiculu enim me
praeberem, illum fi laudare vellem,quem nemo vituperavit. Vale igi-
tur,&hisuterefruere,meis veroconatibus nifi invidusfis , cum ana
5
atquealia meditor, fave»

N
M£££$£££J££&J!H£&H&&&&£&&£&&&$&M£ kkkkk^
r rr w wr m im?Biii??i*'?f t# i r rrrrrri
SACRÊ CiESAREÊ MAIESTATIS

CONSILIARIO IMPERIALI AULICO
GRAVISSIMO, DEQUE REPUB.
MERITISSIMQ
VIKQ JLLFSTRl
D, IOHANNI HELVICO
SINOLT difto e^ft|/
Domino ac Patrono meo ohfer^vandiJJimQ
FELICITATEM PERENNANTEMi
ISt e Virisdod:is 5 quiAngliam Giim,eoipfo tem*
pore,quoFrancifcusBaconus Baro de Veru-
lamio in culmine dignitatum fiiarum adhuc
conftitutus,poftmodum vero, annon iuo cc
rei literariae commodo,dubitatur , inde deje-
£his 6c vitarn &c Angliae Cancellarium egit,
cum peragraret, ad Amicum fuum in Germa-
niam li teris perfcripfit Deumfe teflarije in illo Eu-
'
ropce angulo nuttos inênijfe howines , nuttos inquam , fedprofeSfb meras Qrat i as,
Non invidebunt haec Anglorum, qualia qualia fint,tempora,illis pri-
oribus fuam ingeniorum fubtiliflimorum fertilita-
felicitatem yel
tem,quin potiusillum,quicunque fuerit, vera fcripfiffe calculum ,
fuum addent,&hinc fua?Nationis laudi non parum accerIiiTe,proEx-

emploadducentMagnumillum Angliae Cancellarium Francifcum
Baconum,Virum,quodingeniifuitertanturmonumenta,luris,inpri-
misAnglicani , peritiflimum , Philofophum omni exparteverum,
Eloquentiaeautem laudeincomporabilem. Hujusegoopera omnia
&fingula, qua?quidemilIoyelinyivisexiftente,maximaexpartein
Anglia,velpoft iiJiusobitumapud BatavospaiTimdivulgata fuerunt,
uno comprehenfafafciculo&inunumcongefta imo conquifita s
volumen,cum typis defcribi curaverim de Patrono cujus nomini

, ,
tantoopericondigno,ilIud infcriberem, difpiciendumexiftimavi,

Et verb.quam vis nonnifi ab iis,qui Tecum paria faciunt,id eft a Viris
aeque laudatis,cenferi merearis , cum tameri & inferioris fubfelhi ho-,
mines , illorum , qui in fuperiori cavea (Verbo utor olim in Circis co-
gnito ; fedent, Virtutes 6c exquifitas animi dotes mirentur,& hoc a fe
fien, illos fciregeftiant,eadem ratione,Tuarum ego indignus,non ta-
meniniquusaeftmiator Tibi illudrituantiquo&mutuatisabipfb
,
)•( 3 lllu.
UJuftrilTimo AutoreadRegemfuum verbis,tanquamfervus,nonfa-
lumMunerisalicujusTributum, fed & Obfervantiae ac Amoris ,
(quod bonaTua Veniadixerim) fignum ckpignusdonare dare,de- ,
dicareconftitui, obnixerogans,il!ud nedefpicias,fedaequi bonique

confulas. Reliquum quod eft,Deum Trinum veneror & exoro, ut fa-
lutariatuaconfilia regatatquefortunet , ad falutem Sacri Imperii,
communis Patriae ejufque civium commoda 5c emolu-
utilitatem
menta,uthocmodogloriambonis omnibus applaudentibus Tua
VirtuteTuaqueIntegritatepartam,ad pofteroslartam tectamtranf-
&me
mittas* Vale Vir Illuftris , interClientesTuosfinumerem,ne
dedignare. Dabancur FrancofurriadMoenum ipfis Nundinis Autii-
mnalibusA.R.S. M DC LXIV.
Illuftris Dominationis
Tuas
DevotiffimttsCliens
lohannes Baptifta Schonwtter

Bibliopola Francofurtenfis.
VITA
VI TA
FRANCISCI BACONI,
BARONISDE VERULAMK} VICE-
COMITIS SANCTI ALBANI, AVCTO^
HIS NOBILISSIMI,
RANCISCVS BACONVS, Seculi&gentis fuasdecus , ornator & orna-
mentum literarum, natu$ eftin Palatio Eboracenfi, infra plateam di&am £«** N*«
le Strand,juxta Londinum, ii.Ianuarij , AnnoSalutis Hurtisnae MDLX. t™ ta i
' * ls '
Tatrem habuit illuftrem illum Elifabetha? Reginaj Confiliarium , Regni

(dumipfevixit) columen alterum , fyominHm Ntcotyum Bacowtm, p^srNwA»***
ejus.
Equitem Auratum, Magni Sigilli Anglia? Cuftodern, Heroem perfpectas Pludentis , ju- Baconus.
dicij, modetationis&iintegtita.tis; Aiatrem,iiA^nnamCocam, Antonij Coui,Equitisiti-
demAurati ( quieruditioniEduardiSextiAnglia: Regis prsfiiit) efiliabus anam , fce-
niinam lectiflimam, tamPietate & Virtutcquamdoc^rinaprxpolientem.necnon Graca
& •7ô^^/i»£»<eperitianonmediocHterprofexumuliebriimbptam. Hisortus Paren- MaterAn-
tibus , qualem evafurus eflet,etiamtumfacile conjicerelicuit > cuinulla, vel**^*;
in
kNatura ve\abEducatione adjumenta defuere.Annos Tueritta teneriores non fine exi- manîimul
miisprscellentia! fpeciminibus tranfegit.qua a-tateea indole & ingenij acumine praedi- perita.
tusfuit.utfpem magnaminjecerintprofundxillius&univerialis Apprehenfionis , qua Vueritia,
poftea inclaruit & mnotitiamProcerumcomplurium,aliorumque tamdignitate quam
offieiiseminentiumViroruminduxeriht. Anteomnes autem > Regina; ipfius (utafide
dignisrelatum)cumeocolloqui& qua-ftionibus difficilioribus tentare, fepiufeule vo- ludirijm/ttH-
lupefuit.-Illeautemtantagravitate&judicijmaturitate , fupraartatemfe expedire vale-

nm '
bat utReginaeumDomtnum Cuftodem figilliminorem appellare folitafit.Interroganti, . ,.

,
to;
Quft annos natfts effet =Ingeniose,etiam puer adhuc relpondit : Se regtmine ejus felici duobus Ae«demUtiL
4nnisiunioremfHijfe.&tzteAcademica\itet&tntx,ptomote,idonea,ve\potinsp2i\Aoma.-
turius, inalbum CollegijSandi&LidividuaTTnnitatisCantabrigiajPatrisjuftuielatus lohanneswhh
eft , fub tutela Revereridiflimi Viri Dn. IohaQni$Wnitgifti,Sacra: Theologiaj Do&oris, giftusBaconi
*»/»*««*«.
eo tempore Collegijilliu«Praefefti,pofteaautempercelebrisArchi-EpiIcopiCantuari-
Hu,u> laudes'
enfis,Pra;fulisMagnitudinis prima?, Sanditate,DocT:rina,Patientia & Humilitatefulgen-
tifllmi , fubquoin Artibus & ftudiis liberalibus , prae aliiscoaetanejsfuis, mirifi.ce pro-
pfj
>, ...
M
fecilfe deprehenfus eft. Dum adhuc in Academia ftudiis incubuit £ al , tantum noniedecim °£
r iftM e ca
annosaetatisnatO:.Tki/ofiphia Ariftotelica primuminfipidavifafuit,nonproptervilipen- conoprimum
dium Audoris^quem fummis femper laudibus evehere in more habuit , fed propter inefri- mfipida.
cacitatemviae -, ejufinodinimirumcumefIethaeePhiIofophia,qua; ad Difputationes& &Htf«Hft,

Contentiones folumnata, ad produc]tionem autemOperum,qua: vita: humanse Commo-
da eflent , fterilis omnino fuer« In quamentead.extremuajqfquefpiritumpejr-
.:
s
'
ftitit, . *
Po^qmmArtiumlihraliumEttcjckfadiamemenfasfaetzt, opttx pretium Patri J^^J " d'
, eum ad &Artes Politicas applicare , Cujus reigratia , in Galliam in comitatu A-

viiumeift ^m,^
mici/Povvletti, Equeftris Dignitatis Viri. adRegcmGaHiaeeotempoie Legati ordinarij Vo-whttus^
defignati , mittendumcuravit.aquononmukopoftidoneushabituscft , quiin Angliam Mhtitur
Qupquidemneeotiopetfun&us nGa l 'am
adnunciumResmajperferendumremitteretur. , non'
-
!
3 * p -r Rtmittttur m
• , t? r _
.
r ,- . .
r . r* ..",. \
f-y
lincgratnsa Reginaredditis, inGalliam iecundoremeavit , eoxoninio , utnon oni
.
Am ncam
poft annos aliquot exados Angliam repetcret. Dum ln Galliis peregrinatus eft,Pates ejus Re }tt \nGaVui.
Cuftos magni figilli, diemfuumobiit, reliclafatisamplanummorumvijadidcongefta, interimmori-
utlatifundiaaliquainuium hujufcefilijfuinatuminimicoemeret& compaiaret , quiturPater.
folumfine patrimonio T trl P r£al is '
DoftobitumPatrisremanfit,&quamvisinbonispaternis,inaffec1:u f
1
> , .
tamenpaterno, nortinnmumlocumtenuit.
^ r ,. „
* ,
coemptio,
charmfutU
J
Verumcumejuirnoditerrarum
. .
fuperftiteadhucPatre defignata tantum&nonimpletafuerit,uonpluseiceffit > quim Fortunapoft

proratapecunjatinterquinquefratresdiftribuendaj. Quodincaufafuit ut fortuna a1i- mortem vatrk ,
quaatulumduraaitatejunioreufusfit. Neque enim prasclarumillud & amasnum pzx- "fi" <?ft dur*,
fi e morte a-
diumGorhamburienfe,nifimultis pofteaannis adeptus eft,permortem(cilicetchariflimi-' .
r r / *
• * »
r „ r « n . .
trfs bentcntort.
. -
iratrisiuigeimani, Antanij Baconi,mzgn\ nommis vin& maulis Prmcipum exterorum Anton iu S p a ^

verfutiflimi.celfitudinequidemingenijparis , fedinAttium Liberaliiimfcientia fratri cmusfrater
concedentis, inter quos magnaneceiffitudo intervenerat,fiquidem > quipraetereandem Vrandfri.
paternamoriginem,uniusmatrisnexuardiusconjungerentur. BCaUusrewj-
'*
Reverfo eGalliis,degenerevita:ftatuendumfuit. Itaqueluris Angliac Municipalis ^ ^îpl
ftudio & profeffioni fe addixitjn quaSparta ornanda>eximios brevi prograffus fccit , licet e a ît if,
f
AVCTORIS VITA.
(qusipfiusverbafuntjperitiam.illam. tanquamacceflbtiam , five fubfidiariam ,' nor»
tanquamprincipalemamplexusfit.Varios,Tra6ratus circahocArgumentum, a princi-
pioemifit. Inquibus, quamvisabaliquibus Profeflionisillius Coryphasis mole & ca-
fuum numero fortefuperaretur,ponderetamen& fundamentorum ac myfteriorumlu-
E'us fcientia
ns ^cientia, nemini ceffit. Nondumtyrocinium in legeegreflus.aReginain Confilium
mminiceffit. fuum do&um extraordinariumadfcituseft,gratiamfut ajunt ) vixcuiquamantea dela-
AKeginain tam. Sedem fibi delegit ftudiis fuis officio Advocaticommodaminter honorabilem &
confilium doBu oc { c tatem hofpitij Gnejenfis In cujus focietaris numerum fef e adfcripfit , nbi elegans
s :
extraordtna-
^dificium fiveftrucfcuramerexit , quzhodieBaronis Baconi nomineinnotefcit ,
rmm ad cttits, jU uc] r >> r j;_„
Societati
, .
quam per vices maximam partem yitae( paucis iolummodo annis exceptis) ulque diem
Gne-
.
, ,
• .
m
jexftfe ad- mortisiucoluit. In illa focietateeademumfuavitate , comitate & animi generofitate
firibit. ufuseft , ut magnumexinde amorem&reverentiamab hofpitij illius fenioribus & a-
in iUa omnibus
| umms [lQl cori cihaverit,
Q^zmyis aatem Legis-confu/torum Profeffionipw vitx & convi&us fui exigentia
eflgratus,
aftri&us ellet , animotamen&affe&uin^r/«/V/V*£vw& officiaftatus magispropende-

inartesPoli-
Auguftar tuncplacuiilet , cum primis habilis fuit. JE-
ticas & officia bat quibus fane , fi Majeftati
:
fiatitsmagts tate adhuc integra , in numerumeorum qui rebus Nobihs illius , fedlnfelicisHerois,
fropenfus. ComitisSJfexU ftudebant , fe.adfcripfit , cui tanquam intimus & fidiffimus conful-
ComitisEjfexi*.
tQt ommDas v inbus infervht , & inidincubuk , uttuta tantum&honorifica
. mo
TnZ",!, Z, nitaanimoejusinftillaret , donec ad extremum , Comesille , temerariorum quo-
fultor. rundam & furioforum hominum confilns aurespra:bens , mexitium le prarcipita-.
verit,
Nacalibusatqueingenuisanimifuidotibushocdebuit , ut facilior ei & libe-
rior antereliquos Profeflionisejnfdemaditus pateret ad Aulam Principis |, adeoque in

VacilkBaconh confpe&um Regina: ipfius , quarfermonescum eo feorfim fumma cum facilitate &
aditus ad Au- nonfolum circa Profeflio-
mi fcere quotiescommodumerat
( afpernata noneft , )
lamPrmcipts.
nIS e us res ^, ma terias jundicas , fed etiam circa arduanegotia ftatus Regni , cujus
j
refponfisdetempore intempus , libentifsimeacquievit. Veruntamen quamvis be-
nignitate vultusfui eumabunde refocillaverit, nunquamtamenrefocillavit benignita-
Exi uo t
utpotequsadnullum publicummunusfivehonoris , five emolumenti ,
temanus ,
Jmmodo*™" eundempwmovent , dempta una Reverfione ficca Officij Regiftrarij in Camera ftel-
lata , annuiutputabaturvalorismille&fexcentarumlibrarum , incujuspoflefsionem
nonanteannosvigintiautcirciterdevenit. DequoofjScip Elifabetha: tempore feftive
Mlud fibteffeinftarfundi alienitdibus fuis adjacentis , qm projpeilum meliorare ,

dixit :
horreumautemejus replerenonpiojfit Verumregnantelacobo , illotandem officio po-

ritus eft & per Deputatum adminiftravit. Hocautem nullo modo tribuendum malevolo
a:mulationicujufdam eproceri-
j^ tojW autinfenfoineumReginasipfiusanimo , fedartibus&
cu)ufdam Z bus ea tempeftate apud Reginam potentis , qui eum omnibus modis deprimere & co-
froceribus. ercerefedulo curavit , nefiadfaftigiumauquodattolleretur;propriapereumgloriaob-
iufcaretur,
tempore Dominae fux Elifabetha: Regina? retardationem
Qtjamvis autem
diutinampaffusfit , poftregiminis tamen mutationem & ingreflum Domini fui noyi
lacoborerum JacobiReîs incitato graduperrexit.a quofiducia; , honoris& proventUUm muniis
,
potito honori-
gpfafe co ôneftatus eftj Vife funt defuper litera: quaedam propria ad Iacobum Regem
h
manu confcriptx , qutbustalemillumfuiffeergafeDominum agnofcit ,qui repetitis fubin-
7hmeTa7ur
defavoribusnoviescumulaJfet,terHonoribus,fexies autem Officiis. Officia quas mtelligit
Bjutofficia'
(ut putant)hsc erant, Confilwm dottum extraordinarium %egU ejfyfajeftatife/a (quo loco
anteainferviitMajeftatiReginar)i?^yo/?«>^r^«^/^ , Atturnatus %egis Generalis

iiveProcurator Primarius,Q>optatus infanUius Regis Confilium dum adhuc Atturnat.i\o-
cum crelsit,Dominus Cuftos MagniSigilli Anglu,a\i\mo Dominus Cancellarius Anglim.. Quie
quidem Munerapofterioraduo,Iicetau/;oritate &poteftateeademfint,diplomatibus ta-
Dominican. men&favorePrincipisdifretunt. A cujus Magiitratufucceflbrumhullus Domini Can-
cellarij Angli&celhrtj AagU*tita\Q in hunc tifque diem decoratus eft.
Honores erant,primo Eqttet
titulo Baconus a^furatus ,dem Baro Verulamius ôbxemo Vtce-Comes Sanili Albani prster aha dona :
folusdecorams
mag n ifi ca & manus benignitates , quibuseum dotareMajeftatifusvifumfuit ,tam ex
J3ona"' proventibus Magni figilli,quamex Officio Alienationis.
Matrimonium Orca annos magis propitios de JTrUtrimomo contrahendo confilium cepit. Iraque
CumAlkia inuxoremduxit Altaam , filiam&hxredumun.am BenedttliBarnhami Armigeri Ai- &
filiaBenedim dermanniLondinenfis
; cam qaa, dotemJatisamplamSc lautam.tamin terris,quaminpe-
Bamhami.
cun h s nurnerat i s ,i ecepit. ^w/exeafufcepit nullos , qui quamvis adjumento fint
adnomennoftrumpoftobitum perpetuandum , illi tamenaliapropaginead nomen
ImpUmT"
i^fw/«/"/"> luurn P ei P etuandum bearicontigit.propagine fcilic-etCerebrifui, inquafemper fcelix
nuRos. &mirabilisfuit , inftarlovis ex cujus cerebro Pallas prodiit. iV^<?veip)iberorum
defeCtusullopadoamoremejuserga Nuptam imminuit , quam fumma femperdile-
AmorCon- cT:ioneconjugah& Amorisindiciisprofecutuseft ; fupelledililauta , monilibus variis
tugalis.
&fU ndis mfuperdotavit,additaetiam7?^ Ww/^ Maritali , quamviginti plus
minus
avctoris vita:
minusannospoftobitumejusgeftavit. Totidemenimhonoratiffimo marito fuperftes
foit.
Quinquennium extremum vits fua? a negotiis civihbus& vita a&iva retrac~tus,ftu- a^; n quen>ii&
diis & contemplatiohibus infumfit. Qua; res lane vifa eft eimaxime cordi fuifle,ac fi in v^ tA extremu
umbra potius , quam in luce commori optallet. Cujus etiam non obfcura indiciz fiudiis con- &
^teffiplatiombus
inoperibusejusperlegendis,reperirelicet. Qyo
, hbrorumfuorum temporis ipatio
tamAnglicano quamRomanofermone confcriptorum,maximam partem exaravit ôtemto-e
, ,
quijuxtatemporumferiem , quo confcriptierant fic fehabuerunt Hifiorta Regni qtios confcri-

, :
Henrici feptimi'-\egis ^wAkfermonepatrio. Abecedartum Natura , CcrintumMezar pfe r itlibri>s.

phyficum, quod, nefiio quo malo fato perjit. Hifioria Fentorum. Htftoria Vit& Q-Mor*.
tis,Hi{koriiiDenfitkRari,HiftoriagravisScLevis, quxkidemperjit. HiltbriRylo %o-
manoCnnt elucubrati: dein fragmenta quardam Anglicana qua? fuerunt ; , Differtatio de
c
'BellocumHifpanisgerenda. DialagusdeBellofacro.FabulaNovtzAtlantidis, Pr&fatio Di-
Initium Htftert&HenriciOtlavi Regis AnglU.
gefto de Legibtts Anglis. prafigenda. In-
tervenerat Opttsde Augmentisficientiarum, in quo e lingua vernacula , proprio Marte, in
Latinamtransferendo , HonoratiffimusAu&orplurimum defudavit , & multisfub-
indeacvariis additionibus locupletavit. Poftea , Confiha Civilia&c sJTtforalia ( antea
Delibationes di<5ta:)tunc autem & numero & pondere au&a,Idiomate hn^Licano.Pfalmorst
Davidis nt»nuulli invhythmos Anglicanos compofiti. IterumVerfioquorundamefcri,
,
ytisCais dePatrtoinfermonemRomanum, quarfuefunt , Hiftoria Regm Henrici Septimi

Regis Anglta ConfiliaCtviliack Moralta , exindediclii , Sermones Fideles ,five Jnterio-
:
c
raJ\erum.Dialogusde BelloSacrot\Fabula NovaAdantidis „ in gratiam exterorum , a»
pud quos expetiinaudiverat. \f\oeKdcSapientiaVeterumxeco<2p\ms. Inqutfitiode Ma~
Vltimum locum tenuitjylva fylvarum , five
gnete , Topica Jnqutfitionis de Luce cjr Lumine.
HiftoriaNaturalts >onnskn^\cuni,nnnc verbLatinkatedonatum. Atque hi fruetus
fuerunt , quiinumbraannorum quinquememoratorummaturuerunt libris quosan r ,
te quinquenniumilludelaboravit , non recitatis. Qujn&propofitumillifuk(mandan-

,teferenilsimoRegeCaroloJ Hifioviam Henrict Otlavi nAnglta Regis contexuilfe , fed
'
opusilludultradefignationemfolam nonproceflit , Deoultendrem vitam celeberri-

hio Autoriminimelargiente. Extattamenfpecimen quoddam Hiftoris illius , quam ,
paucs uniusdieihorrulsmatutins olimparturierunt , interopera ejus Mifcellanea

Anglice edita , per quod ex ungue Leonem dignofcerepoffis»
Vi rtutes&a*
Vtrtutes tkammidotes non minus qu^m curriculumvksinHeroeifto commemoran-
2 '"' ''"^
dilocum fibi vendicant. Facultates illx, quas inaliis non infimi ingenijhominibus"
diHbciatasfere&fohtarias , inilloconjunctaj&quaficonnubio aliquo copulatas emi-
nebant. Ex fuerant Ingeni/acumen, ^yKemoriafida,fudiciumpefietrans6cEIocutio pro-
fiuens. Acde prioribusillistribus, hbriejusabundfit^ftantut, dequibus
( utdelulio
em u^»~
CêfareHirtius Jquambeneatqueemendatecsteri judicent, quam faciTe atque celeri- ,.* fi
r r -i r r c-
lioC&ari. • i 1 !
tereosprsfcnpleritjjinoruntjquibuscumconverlandatumruit. keddequarta , puta

ElocutioneiWud effarihbet , quod Infignisille Cjvaltherus Raleghus , virEqueftri dignita- De slocutio
te&fingularibus VirtutibusornatusCcujusuttantiVirijudicionon immerito fidendum) eius iudhmm
'
femeldiileruk , nimirum Comitem Sarisburienfim Oratorem bonumfuifie-Jcriptorem ma- Gvaltheri
Jum;cC0jJtra,Comitem Northaniptonienfem fcripterem bonumfuiffe,Oratorem malum, fid R " egbi. t
Dominum Francificum Baconum in utraque,tam dicendo quamfcribendo pr&celluiffe.
Non raro mentem fiib jit cogitatio Deum
, , fi ullum mortalium nqviffimis his tempb-
iibus radio quodam fcientia: Humana? illuminare dignatus fit , illumproculdubio illu-
minalfe. QyanquamenimfeduIoLibros evolverat exlibris tamen fblis fcientiam Saconi fdentia
,
fuamdeprompfille, haudquaquam credere licet, fedex principiis notionibusqui- non efolisli- &
bufdam » intrafeaccenfis, quasnihilominusnontemere,fed cauteadmodum& lente^"' . .
propalavit. 0îlludiVow'.Or^^'rcuiipfeinter Operafua primas ttibuit ) neuti-*^^^^._

quamfanecogitatioumbratilisautcerebriproprijcommentumfuk , fed velutifixa & bus quibufds.
radicatanotiomultorumannorum&laborisimprebiproles. Proinde in Archivis fuis, intemk.
Autographa , plus minus duodecim Organi Novi,deanno inannum elaborati, ad 1 *™'?''-
amm lt°rum
& ^
incudemrevoeati& fingulis annisulteriorefubindelimapoliti&caftigati, donecin i\_£ ff
lud tandem corpus adoleverat , quoinlucemcditumfuit; ficutmulta ex Animalibus

fcetus lambere conftiefcunt , ufque quoad membroram firmitudinem eos perdu^
cant.
In libris fuis componendis Verborumvigorem&perfticuitatem prascipue fecTraba- ynborum -)i~
,
tuf 3 non elegantiam autconcinnitatemfermonis , &

interfcribendum aut ditl;an- gorem&per
dum , fipe interrogavk , iV«^y?»/?«f;«Jclarefatis&perfpicueredditus elfet ? quippej?"'''»^^
quifciret aquumeffe, utverbafamularentur rebus ,non resverbis. Etfiin ftylum prtcipui fetla*
,
forfitan politiorem incidiflet ( fiquidem apud f uosEloquentias Anglicana: Artifex habitus J*^'
eft)idevenk,quiaevitarearduumillierat. Nequeverbverborumminutiis & allufio- Anglkan&Af~
nibus capiebatur , fed eas femper ex compofno & de induftria effugit , probe fciens, ejuC tifexhabitm
modi futihtatesnihilaliudefle,quamdeviationes&aberrationes afcopo propofito >&*/&.
graykati&dignitatiftyli,nonmodicumofficere & detrahere.
£ege»<zfoufqueadfatietaternaut taEdium,nonimmorabatur. Quamvis enim muj-
)( x tun}
,
AVCTORIS VITA.
tumlegerit , fummocum judicio& rejecuoneomnisfcoria? qusein fcriptori-
idque ,
bus plurimisfefeoffert commodam tamenanimirelaxationemftudiisfuis intermi-

,
m
uin '
~f
^j**'
fcuit ;
\e\ut'\Deambu/attonemlenem,Veclionem tnrheda , Eqmtattonem , non citam
ni
ikmt fedlentam , Globorumlufum , & id genusaliz Exercttia. Neque vero jatluram tem-
temporisia- poris ullam fecit : quamprimum enim redierat , confeftim abfqueullamo- domum &
cfurxm nuttam ra ie [H omi \_\imeditaticnt renovanda; ineubuit : Sicquenullum momentum aut tempo-
feclt : lisfe^mentum , perire aut intercidere paifus eft. Menfam ejus refetltonem attrtum
Men^Bacom
£^ ceceszc pe „ trn nonabfimilem Noctibus illis Atticis aut conviviis Deipno-
reieaio aunu ~M ...
mquibus
}
o n n_ r i-
mente&incellettu rehci hcebat , non minus quam cor-
* 1 <
g.qa\a'cVen- iophiftarum , ,
tnsfait. pore. Htnc nonnulli fublimioris ingenij viri , ad pugillaresfe recepiife profeffi
funcquoties amenfa ejus iurtexerint. Convivantiumneminem autalias colloqu&n-
tiumpudore fuffunderegloriaifibi duxit, iicutnonnulli geftiunt , fedfacultaceseorum
qualefcunque , fovere &
provehereparatuserat. Qiiin&fermonislicentiam iibifb-
licorripere, in more non erat , fed&aliisfimulconfidentibushbertacem & viciffitu-
dinemloquendipermittere: hoc etiam addendo,quodin Arce unumquemque propria
lubentifTimeaudiret&adejufmodi Diifertationem pellicere provocare' confveverit. &
Ipfe autem nullius Obfervationescontempfit.fedad candelam cujuslibet lampada fuam
'accendere non erubuit.
pitVtiiujqtt?- Dttla & Pronunciata ejus , vixunquamin dubium vocatafunt , cumque dif-
ti&flimata. ferentem omnesaudierunt , nullus fe oppofuit , ac fi Oracula magis , quam Elo-
quiaprotuliilet. Qyodquidem , fiveexactaefententia: fua; antequam declaraifet, in
lance Vetitatis , Rationislibracionifiveexiftimacioni , quaab omnibus habitustuit
utnemocontrairet , tribuendumcenfeo. Vnde argumentacionis genusillud , quain
utramque partem difceptatur , Menfaejus haudnovit , aut fi aliqua forte intervene-
rit , eadem cum magna fubmiflione& moderatione , agitata fuit. Saepe obferva-
tum, nequevirorumquorundam illuftriumnotitiam effugit , quodfi occafiofotre in-
teiveniretfermonisalieniincer colloquendumrepetendi , ea faculrateprxditum fuiile,
umovisfubinde&melionbus veftibus lndu&umproferrer ; adeout Aucroripfe fer-
monem propriumornacucultioremcerneret , fenfu autem& materia minime tnulcta-
tum.ac fi formulis bonis uti,res eilet ei a natura indita.Id quod in carminibus componen-
dis de fe cecinit O vidius.-
Et quodtentabamfcribere, verfuserat.
jnofficiisfuis
Quotiefcunqueex O/^wepremebatur^waliquemperagere ( quod" muneris Re-
qnzlemfe gije Majeftatis Confilio Do6toincumbebat ) fivein CriminalibusfiveinCapitahbus ,
gejjhiu nunquam fe fuperbum , aut faftuofum , verfus deliquerttempraebuit , fed femper
lenem & decenti temperie affeclum : & quanquamfeiebat ex Munere fuoeile pro
parteRegis crimenadverfusreum , provirilifuaurgere & aggravare , ita tamen fe
geflit , ut feveritatis oculo Exemplum , Mifericordia: perfonam intueretur. In nego-
riis autem ftatus , quandoin fandrms Regis confiiium afcicusfuic , optimumconfii-
Negotta ja J
l en di modum tenuit , nonimplicando Dominumfuum in confiliis aliquibustemera-
quomoaotra- ..
r *t . ,
,
%ar ii. rns,autpopulogravioribus iedtemperacis&a;qualibus:IacoboRege hoceum tefti-

,
monioornante , fllumvtamcalluijfenegetiaejustrailandifuavibusmodis ; atque id Ma-

jeftatifuaemaximecordifuiife , pronunciavit.
Apud fubditos Nequevero^ciim Oecafiotulerat)minus gratiofiis apudfubditosRegnifah qiiam ,
Regnis.que ap&dipfum Regem. CoiniciisParIamentariisInferiorisConfeflus,durninea Domo fe-

grattofrsfmt
ît pergratus femper fuit , in quafepe peroravit nonfine magno applaufu. Poft- •,
,
acapu ege
q Uam a j munus Atturnati Generalis cveclrusfuiilet 9 &adlocummParlamentae]ec~rus,
»
libertasinteripfosconfulcandicommunifuffragioeiconceiIaeft,qua:aliis Atturnatis Ge-

neralibus minime indulta.
Acitio fervi
Sicut autemergaHerumfuumfervibonihudem reportavit(fiquidemipfo afferen-
bomlaudem te , inannorum novendecim adminiftratione in reprehenfionem Regispropter ali-
reportavit, quamoffenfaminMajeftatem Regiam,immediate admiilam nunquam incurrerat) ita
«rga iervosproprios Heriboni nomenobtinuic&fervitiaeorumdiuturnaprseclarisoffi-
Afervisvero cus y cum inpoteftatemfuam devenerunt,gratis compenfavit. Qua: resin caufafuit,
° nt
#">;'" innumerum Affeclarum fuorum
car Coc nielioris notac juvenes^: claris familiis oriundos,
f ecipere precibus Qijod fi eorum aliqui gratia & favore ejus.perpe-
pene fatigatus fit.
ramufifunt, idfolummodoerroribonitatisfiia; nativa: , eorum autem perpetua? infa-
Divini ttnmi-
mix &
intemperantia; , tribuendumeft. Heros ifte Dtvini Numims culcor fuit.
tiisfuitcultor. QâmvisenimvirisPoliticis&ingeniis praraltis,Acheifiiu notam inurere vulgo inole-
verit llletamenDeum&agnovit&coluit. Idquodex variis teftimoniis.per filum
,
operum fuorum fpariis , liquidiflimeapparet. Aliasenimprincipia propria deftruxiflet

"Eius deThilo- Sce\ea\iTct-,q\ix{aci:unt,Pki/ofiphiamprimoribustantum/abiisdeaufiatam,iDe0 abdtt-
fffhia tudictu. cercutpotecjuacaufasfecundai ukradebitummagnifacerettThilofophtam autem plenehau-
ft am adDeum
> IWumzuttm Phttofophum profundum extitifle , nemo ,
denuo reducere.
qHaltstpfe*
opinor , eftquineger. Intereflefrequenter folebat cum pcrvaletudinem liceretj divi-
fuerit. (
offlciis ^wijuisofhciisfiveprivatim , five publice celebratis , concionibus audiendis , Sacras
fequenter in- Euchanftio; participandae &
tandeminfide veraplacide obdormivit. Hoc procerto L *
tenfuit.
ponen-
' ,
AVCTOJUS VITA.
ponendumeft , eum Makvolenm omnis penitus expertem fuiffe » quam ( at ipfe Makvokntit,
dixerat ) , neque
Deinjuriarum vmdiila ne cogitavit qui- expers,
nequeparturivit pavit»
dem , adquam, fiitaanimo affe&us fuiffet , & oppdrtunitaTe& poteftate armatus \n tur >w*
fuit, Deturbator Officiartorum a munertbm adeptis, neutiquam fuit , acfiexitio&ruina^"'*"""'' .
,-
i r ,-r ^. ,/. t^,

Aliorum rui- .
•*
. •
,
aliorum ie lmpinguaiiet. Ci/8«?K/ôrapudFnncipemnoncluit. Die quodam cum na renon ;m „
quidameMiniftris ftatus primariis neutiquameifavens , nuperdcfunc~tus\fuiff'et pinguavit.
, ,
Rexeumpercontatuseft Quidde^Dominoillo^jamfatisfunEio, fentiret ? refpondit Nec Calum-

: :
Sjufmodi eumfuijfe qui Majeflatisfuxresnunquampromovijfet', aut auiltores nmtorextlt,t'

, fecijfet ;
Verumapr&cipitio&declinationefervare , hauddubiefategiffet. Nequeenim duriorem

de eo fententiam proferre voluit.Qija: quidem non inter Virtutes ilhus Morales ied Chri-
flianas numeranda. .-
Nomen ejus magisferis 8c apud Exteros quam Domiik inteu populares fuos cele- .
.
omniice
bratum eft & inclaruit ...velutiid p-quodOraculo
.* illiDivinoetiam fubjicitur
. J
: Non efi y
J brttas
. apud
f*
,
Prephetajinehonore
,
Domojua.
, mJttnPatrtaJua
.
, & tn
T
Inquare*, paucula
,
quxdam exteros .
exEpiftola, exItalia(Ingeniorumpolitorum Apotheca ) adComitem Devonienfem, italia ingenio-
miffa , excerpenda funt , cp.s ficfehabuerunt Deliberationes novas Domini Cancella- rum politorum
:
rij Baconi , necnon Hifloriam ejm &

quidquidaliudjam molitur , ingmti cum animi ardore -dpotheca.
expeilabo. Speciatimautemin HtflortafuaopusperfeilumQrlimatum , mthi fpondeo ,prs,-
fertim in Henrici fepttmi rcbus oeflis ; in quibm enarrandis , acuminis fui divini talentum
exercere Ucebit. Dominm tfteindtes in majm innotefiit, & operaejm magismagifque apud
nos in deikiis habentur , atque ij , quimrebus humanis ultravulgare fapiunt , eum fnter
btgeniajeculi
z. hujm capactjjima , & celfijfima reputanti Etjic Iamfamaejus
revera eft. „
diuturnitatenon deflorelcit , fed potius augefcit. Librorumejusplurirm alias lir/guas,

tameruditas , quammodernas , & pridem & nuper callere edo&i funt-ab-illarum
Nationum indignis. Vinprimarijaliquot , dumadhucinvivisfuit_ ," nullam aliam Exterorum eu
obcaufaminAngham transfcetarunt , quamuteumconfpicereiit,& cum eo eoramlo-
i
v en
r
& tn ~ '
'.
,'.
&.
r r vtfendt cutt- •
-, \ •
i i
quendiopportumtatemcaptarent quorumunumpiauralua a capiteadpedes ulque ^/MJ>:
delineatain Galliam feeum portanda donavit , quamhofpesilletanquamrem gratiffi-

mam Conterraneis luis futuram faffus eft , utitalmaginePerfonasnon fecus aclmagi-
nibusCeiebri^librisnimirumjpotirentur. Inter casteris Marchio i^/jswNobilis Gal- MarchioTia-
lus , quiLegatus inAngliamveneratannoprimoy^«r/<«2êg/K(C , Caroli Regis Nupta , tusaob.GaUm
ingentianimiardoreeuminvifendicaptuseft. Ad quamrem-opportunitatem nactus ,
&cubiculumingreHusprsinfirmitateinle6tulodecumbentis , ftylo aliquantumgran-
dioreeumadortuseft , Dominationemfuamfibifemper Angelis fimilem fuifie , de
quibm muita adillimaurespervenerunt ,&in libris fimiliter letlitarit , fcdeos nunquam
coram conjptcere conceffumfuit. h quo congreffu tanta inter eos Amicitia juncta fuit ,
&Marchioeumtantareverentiaprofecutuseft , utpr£t\ervifitationes crebras , literae
invicemfubnominibus &titulis P^m&Pînterceffennt. Quod ad falutationes in-
l^»m
niimerasper £/7//?fl/^^w«r^»/wNationum Viris primariis , iapientiae autbonarum ^P'P
J
commtrctum *
Artiumftudiodeditis , miffas , nihilhic addendum, cumresfitmeliorisnotshomini-
buscumeocommunis. I.
Cum autem de Fama ejus hic differitur intelligendum ac fi in ftylo honexclu- Famaeiusti-
,
fivo ,' fed coinparativoha-cfcriptaeflent : Famaemmejas , etiam apud Anglos fubs fudAnglos
nonflaccidaautenervis , praecipue apud eos qui mgenio acu- iuam vividih
, fed ww^&vegetaeft
tiore& fublimiore,eminent. Cujus rei Teflimonia duo tautum infererelibet & non
plura. Priuseft cumHiftoriaRegniHenriciSeptimi jamprelomaturaeffet » Fulconi
,
*2^ro»/5>-ooôaIacoboRegeperlegenda traditaeft. Is cum totam abfolviffet, hoc E- Fuico Baw
logioadAuthoremremifit : Commendatum me habeas Dominationi fm ,& exoraenm, m BrookusA»-

' V. r, „ . ,„„
de papyroefr atramentobono comparandocuramfufctpiaf.opusenimipfum
/-.
r
r i-
tum DoEloru Samuelts Collint , \nmc\yt3. hcndemiz Cantabngienh ohm
fupereminet. h\Xt-%.5?*" J
o t-i fent deSaconOi
Theologia;^^^^^^
, i • i •
& i
en '
,
ProfefforisRegij &Collegij RegalisPrspofiti.viriminime vulgarisingenij,quiipfe(five collinus itidem

Quodpoftquam librum de profeilufcienttarumperlegiffet , eo fe Anglus.
feftivefiveferio)affirmavit,
adatlumputaverit,utfludiafuadeintegrorenovareneceffefuerit,&quod Okum & Operam
anteaimpenfamperdiderit.
, Efflagitatum a nonnullis eft,ut de Diata e jus Regimine Vaktudinis qiiasdam in- e^ Kegi- & Dm«
dererentur, eo quod , propter univerfalem ejus in rebus naturalibus cognitionem, poterit mZVaUtuimis
fortaffequibufdamexemplofiiopr£eire. QuodadDistamplenapotius &liberali ufiis
eft > prout ftomachus ferebat , quam tenui aut parca quam etiam in Hiftoria vits & mor-
,
tisalicubicollaudavit. jEtate juniori,cibisdelicatioribus&levioribus,v€luti carnibus

volatilium&hujufmodi,pra?cipuevefGebatur, fed experientiaedoclus,Carnes fortiores, Carnes fortid*
qualesinmacelloveneuut,potiuspr6bavitjUtp0tequsfiiccoscorporis magis flrmos 5Cresprobavit.
fohdos^&fLitipfiusverbisutar^minusdiflipabilesprogenerarentjexquibusiolis faspenu- i
merovefcebatur jlicetmenfaejusferculisalijsnon deftitueretur. Perfuafum tibi ha-

beas ipfum neglexiffe , quod ln fcriptis fuis toties decantatum repe-
, illud nullatenus
(
ries nimirum crebrum Nttri , cujus quidem Grana circiter tria quoddie in jufcu- Nttr0 cre ° fa
, ufiim
lotenui&tepido,pertrigintaadminusannosimmediatemortemejusantecedentes, ma- "îc ^ vix itt
M
Hefumpfit.QuantumadMedicinam, yemtat&Mediceetim vtxiJfe,fednon mifere.Siqmdc j-edmn w ^r j,
Rhabar-
AVCTORIS VITA.
Rhabarbari fefquidrachmam, &non amplius, inhauftu cerevifue & vini albifimulcbm-
mixtarumad fpatiumfemihora;infufi &macerati ( fexautfeptem diebus mterjectis)
continuofumpfit : idquepauloantecibum,(fiveprandium,five coenam ) quorninus
corpusdeficcaret,qubd,ficutipfeafleruit,humoresexcrementitioscorporisf"epiusa(por-
taret, ipiritusautem exhalarenonprovocaret , ficutfudoresrepetiti faciunt. Iamtantil-
lummedicinarfumere, miferumnonfuit.aliisautemmedicamencis (qnicquid vulgo ja-
c~tatum)non omninoaffuevit.Remedtum adverfwspodagram^cayis iple Audtor fuicquod-
queinCra fpaciumhorarum duarum,fxpiusexperco,doloremlenivic,excacin fineHiftoiiae
Vnivedalis.
VerifimileeftLunaminThemateejusNaCaliciopra^cipuum aliquem locum.velu-
tiin Horofcopo aut Medio
Ccelicenuiffe. QuotiesenimLunadefecic, autEclipfinpai-
faeft,repentinoanimideliquiocorreptusfuit , idqueetiam,fi nullam defeftionis Luna-
risnotitiamprsviam habuiflet.CîamprimumautemLunaluminipriorirefticucauiflec,
confeftim refocillatus eft,&conraluit.
Dies&Annus Objit 9. die Aprilis,Anno M.DC.XXVI.f ummo maneilliusdieiquiinFeftum Re-
obitus. furre6tionisDominica;illuxit, iy£tamfexageftmojexto , apudatdes Comitis Arandelia:
Amos vtxit
j n y jjj a ^ High-Gate prope Londinum , ad quem locum , animi reficiendi.non commo-
Caufa Mortis
r a n di,gratia ante dies oc~to cafu devenit, Deo fic ordinante ut illic animam efflarec, tfebri
lenta una cum catarrho vehemence, undehumoradeo copioseadpectus ejus defluxic,uc
Locusfepul' p er fuifocacionem excincTus ht.Sepultus aucem eft ln ScclefiaSanHi *Jfyttchaelis fano SancTi
turi. , Albanivicina,locofupremisrabulisfepulcura: fua*deftinaco:cam quia Macns ejus cor-
pusin eademEcclefia humacum recumbebaccumquiaEccIefiaillaexurbis vetufta; Ve-
Monumentum rulami j ruderibus hodie fola fuperftes eft. Ibidem Monumentum e Marmore candido in
memoriamilliusextrucTumeft,cura&graticudine ThomasMeucefii,Equicis Aurati &
Adminiftratoris ultimi ipfius Teftamenti,Baconio quondam a fecretis,poftea Confili jRe-
gisfanctiorisfubRegibus duobusClerici,exhibensefrigiemfuamin Cachedra fedencis
&ftudioincumbencis,unacumEpitaphio, quodlectiffimusille &nitidiorisingenij , nec
nonEqueftnsDignitatisVir, HenricusWottontis, Amoris&Admirationis ergo com-
pofuit.
QijamvisaucemCorpusquoddepofuit , Morcale fueric , Libri tamenejus &
Memoriahauddubieperennes erunc, neque prius facis ceifuri , quamOrbis terrarum
obtre&ationes machinadifTolvatur. Fuerequidemquinominitanti Herois vsxiis obtretlationibus no-
inBMonum. tam i nurere tencare fed fruftra conaci funt.Licet enim a Rege & Parlamenti Confilio offi-
êmotoa
«is'ya«j-e/»o//«fueric,idalia,nifilnvidiaprocurante , caufa.facTum noneft,ipfbiemet
illo lcriptura: didto confolante : NihileftNovi ! Quin hocipfo eademillum fortuna
manfit , quajCiceronemapudOcTavianum, GaIlifthenemapudAlexandrum,Senecam
apudNeronem , quosvelrelegatos, vel occifos,vel LeonibusobjedToshiftoriss prodi-
Seralacobi derunt. Quicquidillorumfit,cumtanti Virifupraomnenifortnnamfint &plerumque
Regis pceniten- Dominos feraejufmodifacTorummarieatpcenitentia novimusetiamlacobumeffatum.
,
tia&ejus de fuifle.negotioaliquandodifficili&intricatoie offerente: VtinamBaconus,meus olim Can-

XSaconoiu-
ce/laritts,mihijuperejfet,quamfact/ehinc me expedire vellem. Nequeeft, quodullamei
l ernot i onem > familiarisreitenuitatem,o\\xisob)icezeve\it.
'
"EademiUirei P°^ Conftatenim,pofthanc>

familiaris con- nihil quicquam horum,qua;adftatusmagnificentiamfeciflent,illi defuifle,fedita nihilo-
JlantiaûA minus vixiire.utloviipfidefelicitatecontrovernamfacerevelle vifus fuerit , VirtHtis »•
chm. mnk>Pktatk,ffumanitatk,Patientiainpi:imis£xempktf»maxime memorabile. •-;
'
"Elogittm ttl*
timnm.
FRAN-
FRANCISCI
BACONL
BARONIS
VERULAMIO,
VICE-COMITIS SANCTI ALBANL
AC SUMMI ANGLI£ CANCELLARII
De v
^Dignitate & oAugmentis Scientiamm}

LIB. IX.
five
Inftaurationis magnse Pars Prima.
Impenfis Joa Baptist^ Schonwetteri;

Anno cb bc LXIV,
INSTAURATIONIS MAGNiE
DISTRIBUTIO.
Ejusconftituuntur Partes fex.
Prima ; Partitiones Scientiarum.

<
Secunda; 7(ovum Organumfivelndicia delnterpretatione 2{atur&.
Tertia; PhdnomenaVnwerfi five Hijloria Namraik
',
&
Experimentalis ad
condendam Philofophiam^
Quartai Scala Intelleclm.
Quinta; Prodromi ,five Anticipationes, Philofophi* Sectmds,
Sextas Philofofhkfssmd^fivQ SskntiaAHiva.
!
k kkkkkkkkkkkk kk kkkkkkk k-k kkkkk i ttkkjk
SINGULARUM ARGUMENTA,
PArs autem omnia, quantum
Inftituti nsftri eft,ut fieri poteft, aperte & perfpicue proponantur. Nuditas animi , uf
olim,corporis,innoeentiae, &fimplicicatiscomes cft. Pateat itaqueprimoOrdoOperis, atqueratio ejus. Partes
Operisanobis conftituunturfex.
Pr;'»M/w*exhibetScicritia;ejus, fiveDo£trjna>, in cujus poffeflione humanum genushadtenus verfatur, Sum-
mam,fiveDefcriptioncmuriiverfalem. Vifum enimcftnobis, ctiam iniis,qua:reccptaiunt,nonnuI!amfaceremoram:
cx>nimirumconfilio,utfacilius &Veteribusperfe<ftio, &Novisaditusdetur. Parienim fere ftudioferimur, &ad ve-
teraexcolcnda, &adulrcrioraaflequenda, Pertinet ctiam hoc ad faciendam fidem juxta illud j Non aceifit lndoBut :
verba Scientis., nififrius ea dixeris, qu& uerfantur in cordeejtn.hiqne Scientiarum atque Artium rcceptarum oraslcgere,
occ nonutiliaqusdamin illasimportare, tanquam in tranfitunon negligcmus.
Eartitiones tarnen Scientiarum adhibcmus eas quas non tantum jam inventa & nota fed ha&enus omifla , &
, ,
dcbita compleclantur. Etcniminveniunruringlobo Intellecluali, quemadmodum in Terreftri , & cultapariter, &

deferta, Itaque nil mirum vidcri debet, fiadivifionibusufiraris quandoque recedamus. Adje&ioenim, dum totum
earumque fcctiones neccflario variat reccpra:autem divifiones,recepta: fummasScierjciarum , qua-
variat, etiam partes :
lisnunc cft,tantum compctunt.

Circaeavcro,qua:ccuomiflanotabimus, itanosgeremus; ut nou leves tanturntitulos&argumentaconcifa
eorum, quxdefideranuu, proponamus. Namfiquidinceromiflaretulerimus, ("n-iodofitdigniorisfubje£ri) cujus ratio
paulo videaturobfcuriorâdcoucmcritbfuipicaripoflimus, hominesnon facile intellecluros, quidnobis velimusauc
qualefitilludopusquod animo & cogitationccomp!ccT:imur:jperpetuonobiscura;erit,autpra;ceptahujusmodi Operis
conficiendi,autetiampartemoperisipfiusjamanobisconfecT:am, adexemplum totius fubjungere; ut infingulis auc
opera aut confiho juvemus. Etenim etiam ad noftram exiftimationem, non fblum aliorum utilitatem pettinere putavi-
mus ne quisarbitretur, levem aliquam dc ifliusmodi rebus notionem mentcm noftram perftrinxifle ; atq; efle illa, quas
;
dcfideramusacprenfamus, tanquam votisfimilia. Ea vcrotaliafunt , quorum peneshomines nififibiipfidefint) & (
poceftas planefit ; &

nosapud nofinct rationcm quandam certam &
explicatam habeamus. Nequeenim regiones metiri
animo,ut Augures,auipicio'rumcau(a: fcdintrare,ut Duces, promerendiftudio, fufcepimus.
nAtj^^hac frima Operis pars ei~f.
Porrbprajtervecti Artes veteres.Inrelledrumhumanumad trajiciendum inftruemus. Deftinafuritaaue Partife-
cunds,, Doftrina demeliorc &
perfeftioreufurarionisinreruminquifitione, &
deauxiliis verislnrelleftus: ut per hoc
(quantum conditichumanitatisacmortalitatispatitur)cxalcccui'Intclleaus,&facultatcamplificetur ad Natura;ardua
&obfcurafuperand?. Atqueeltea,quamadducimus,, Ars (quam Interfretationem Naturs, appellare confiicvimus) ex
penereLogiia:; licetplurimum, arqueadeoimmcBfumquiddarn interfit. Nam & ipfailla Logica vulgaris auxilia&
praefidia intcllcftui moliriac pararc profiteiur : & in hoc uno confentiunt. DifFcrt autem plane a Vulgari, rebusprarcinue
tribus : vid. ipfofine, ordinedemonftrandi,& inquirendiinitiis.
Nam huic noftra? Scientia: finisproponitur; ut inveniantur non Argumenta,fed Artes; aec Principiis confenfaneai'
fedipfa Piincipia; necRationes probabiles,fed Dcfignationes &indicationesOperum. Itaque cx inrentione diverfa,
divetfus fequitur efFeitus.HIic enim adverfarius Difpurationc vincitut &
conftringitur : hicNatura, Opere.
Acque cum hujusmodi fine convcniunc Dero-oT.ftrationum ipfarum natura & Ordo. In Logica enim vulgariopera
fere univcrfa circa Syllogifmum confumitur. De Indudlione vero Dialecfici vix feriocogitafle videntut ; levi mcntionc
camcranfmictentcs,&addifputandiformu!asproperantes.Atnosdemonftrationem perSyllogifmumrejicimus , quod
confufiusagat,& Naturamcmitcat emanibus. Tametfienimneminidubium eflepoflit, quin, qua: in mediotetmino
convcniunt.ea & intcr fe conveniant (quod eft Mathematica: cujusdem ccrtitudinis ) nihilominus hoc fubeft fraudis,
; :
quodSyllo»ifmusexpropofitionibusconftet,propofitionesexvcrbis, verbaautemnotionum teflera:& fignafint.Itaque

fi Notionesipfie mentis (quae verborum quafi anima
funt, & totius hujusmodi ftructutasac fabrica: bafis) male ac temere
arebusabftractas, &vaga:, necfatisdefinita: &circumfcriptae,dcniquemu!tismodisvitiofa: fuerint, omniaruunt. Reji-

cimus igitur Syllogifmum ; nequc id folum quoad principia , (ad qua: necilli eam adhibe nt) fed eriam quoad propofitio-
nesrnedias :quaseducitfaneatqueparturiturcunqueSyllogifmus;fcd operumfteriles,& aPractica remotas, & plaae
quoadpartemactivamScientiaramincompercntes. QuamvisigiturrelinquamnsSyllogifmo &hujufmodi Demonftra-
tionibusfamofisacjaftatis, jurisdiflionem in Artespopulares & opinabilcs, (nilenimin ha^cpartemovemus) tamen
ad Naturam Rerum, Inductioneper omnia, & tamad minotes propofitiones , quam ad majores, utimur, lnductionem
enim ccnfcmus eam efle demonftrandi formam, qua: Scnfum tuctur, & Naturam premit , & Openbus imminet , ac fcrc
immifcetur.
Itaq; Ordo quoq; demonftrandi planeinvertitur. Adhuc enim res ita geti confuevit ; ut a fenfu & particularibus
primolocoadmaximegeneraliaadvolerur, tanquam adpolosfixos circaquosdifpurationes vertantur; ab illis caetera
per media deriventur, Via certe compendiaria, fcd praecipiti ; & ad Naturam impervia, ad Difputationes vero proclivi Sc
accommpdata. At fecundumnos, Axiomatacontincnter&gradatimexcitantut, ut nonnifi pofttemoloco adGeneta-
liflima veniatur: Ea vero Generaliflima e vadunr,non notionalia, fed bene cerminata; & talia , qu* Natura ut revera fibi
notioraagnofcar,qua:que rebus hareant in mcdullis.
AtinformaipfaquoqueInducl:ionis,&judicioquodpereamfit,opuslongemaximummovemus. Eaenimde"qna
Dialectici loquuncur, quse procedit per cnumerationem fimplicem, puerile quiddam eft, & precario coflcludit & pcri- ,
culo ab inftantia contradiftoria exponitur, & confueta rancum intuetur ; nec exicum reperit.
Atqui opus efl ad Scientias Indudionis forma tali, quz experientiam folvat, & fepatef & , per exclufiones ac reje-
dtioncs debitas neccflario concludat. fi Dialecficorum tam operofum fuerit , & tanta
Quod Judicium illud vulgatum
iogenia exercuerit ; quanto magis laborandum eft in hocaltero,quod non tantum ex Mentis penetralibus, fed etiam cx
.Narurse vifceribusextrahitur
Nequetamenhicfinis. NamfundamentaquoqsScientiarum fortiusdeptimimus& foIidamus,atq;InitiainquF-
rendi altius fumimus,quam adhuc homines fcccrunt ea fub jicien.do examini.qua: Logica vulgatis taaquam fide aliena
:
recipit. EtenimDialefticiprincipiaScientiaturnaSeientiisfingulis tanquimmutuo fumunt : turfus notioncs mentis

ptimas venerantur: Poftremo informationibus immediatis fcnfus bene difpofiti acquiefcunf. At nos Logicam veram
fingulas Scientiarum Provincias majore cum imperio.quam penes ipfarum Principia fit,debete ingredi decrevimus:atq;
illa ipfa Principia purativaad raciones reddendas compellere, quousq; planeconftenr. Quod vero attinet ad notiones
ptimasIntcllciftus;nihilefl:corum,qua:IntelIeftusfibipeimifl'uscongeflit, quinnobisprofufpcdofit, necullomodo
ratum, nifi novo indicio fe ftiterit, & fecundum illud proauntiatum fuerir.Quinetiam fenfus ipfius informationesmultis
modisexcutim'.SenfusenimfalIut utiq;;fed&errorcsfuosindicanc:Vcruerrorespra:fto,indiciaeorulongepetitafuBt.
DuplexautemeftSenfus culpa Autcnimdeftituit nos,autdecipit. Namprimo, plurimasfuntrcs, qua:fcnfum
:
etiam rcftc difpoficum.nec ullo modo impedirum efFusiunr.aut fubtilitate totius corporis,aut partium minutiis,aut loct
diftantia,auttarditaceatq;etiamvelocitatemotus„aurfamiliaritateobjefti,autaIiasobcaufas.Ncquerurfus,ubiSenfus
A 2 rern
:
DISTRIBUTIO OPERIS.
emtener.prehenfioneseiusadmodumfirmaefunt. Namfeftimonium&informatiofenfusfempcreftex analoglaHo-
verfi arquc magno prorfus errore aflcritur , Senfum eflc menfuram rerum.
minis non cx analo<ria Uni
:
hisôccurratur ; nos multo &fido minifterio

auxiliaSenfuiundique conquifivimus, & contraximus ut
Itaque ut :
deftitutionibusfubftitutiones,variationibasrecT:ificarionesfuppeditentur. Nequeidmolimurramlnftrumentis.quam
Experimentorumlongcroajoreftfubtilitas,quam Senfus ipfius , licet inftrumenris exquificis
xpcrimcntis. Ecenim
adjuti- C dc iis loquimur Experimcntis, quae ad intentionem ejus quod quaeritur, perite fecundum artem excogitata& &
Scnfus immediata; ac propriae non multum tribuimus fed eo rem deducimus, ut Sen-
appofica funr.) Itaquc percepciom
:
fustantumdcExpcrimento,ExpcrimentumdcRejudicet. Quareexiftimamus,nosSenfus(aquoomniainNaturalibus
Antiftites religiofos, & oraculorum ejus non imperitos Incerpretes nos praefticifle
pecendafunc, nifi forte libeat infanire)
utaliiprofeffioncquadam, nosreipfaSenfumtueriac colerc videamur. Atquehujusmodifuntea , quaeadlumenipfum
Natura; eiusquc accenfionem &
immiflionem paramus quae per fe fufEcere poflent, fi Intelledtus humanusaequus ,
: &
inftar rabula; abiafe effer.
Sed cum mentes hominum miris modis adeo obfeflae fint,ut ad veros Rcrum radios excipi-
endosfincera&politaarcaprorfus defit ; neceflitas quaedamincumbit , uretiamhuicrci remedium quaerendum cfle
'
putemus. ,.,/-••/• i T « ir •
/(/ofeautem.aquibusoccupatur Mens.vel Adlcititialunr, vel lonata. Adlcititia vero lmmigrarunt in mentes

hominum,vel ex Philofophorum placitis & fectis, vcl perverfis legibus demonftrationum. At Innata inhaerentNatur»
ipfiuslntelleclus, qui ad eirorem longe proclivior effe
deprehendiiur, quam Scnfus. Utcunque enim homines fibi pla-
adotationemruanc; illud ccrtiflimum eft, Sicutfpeculuminaequale
ceant, &inadmirarionemMcncishumana;acfere
'
rerum radios cx figura & feclione propria immutat; ita & Mcntem , cum a rebus pcr Senfum patitur, in notionibus fuis
expediendis&comminifccndis, haudoptimafideRerum naturaefuamnaturaminferere&ioimifcere.
Atquc priora illa duo ldolorum genera, aegrc poftrema vcro haec nullo modo evelli poflunt. Id tantum relinqui-
;
tur u t indicentur,arqueutvisi(taMentisinfidiatnxnotetur&convincatur
; Ne forte adcftrudtione vetcrum , novi
Mentis pullukht eoque res recidac.ut errores non extinguantur, fcd
fubinde errorum furculi ex ipfa mala complexione :
permutentur;Vcrumccontra r utilludcandeminatetnumratum &fixumfic,Inte!lecT:um,nifiperInducT:ioncm,ejusq;

formamlcitimam, judicarc non poflc. Itaq; Dodtrina ifta de expurgatione Incelkdtus, ut ipfe ad vcritatem habilis fit,
tribus redargutionibus abfolvitur : Rftdargutione Philofophiarum, Redargutione Demonftrationum, & Redargutione
P ationis humanse nativae. His vero
cxplicatis,ac poftquam demum patuerit, quid Rerum natura , quid Mentis natura
fcrac exiftimarnus, nos
rhalamum Mentis & Univerfi.pronuba divina bonitare, ftraviffe & ornafle. Epithalamii autem
votumfitiUtcxeoconnubioauxiliahumana, & ftirpslnvencorum qusneceflitates ac miferias hominum aliqua ex
,
pairedoment&fubigancfufcipiarur»
H&c vero est Operk parsfecunda.
At vlas non foturh ttionftrare & munire,fed inire quoque
confilium eft. Iraque Tertiapars 0/>m*compIecT:itut
,
hoc eft, omnigenam Experientiam, atq; Hiftoriam Naturakm , ejus generis, quae poflit cfle ad
PhiUomeM Vniverfh
condendam Philofophiamfundarnentalis.Neque enim excellensaliquaDcmonftrandi via five Naruram Interpretandi
forma ut Menrcm ab errore & lapfu defendere ac fuftinerc.ita ei materiam ad fciendum prxbere fubminiftrare pollir. &
Verum iis, quibus non conjicere & hariolari, fed invenire & fcire propofitum eft ; quiq; non fimiolas fabulasMundo- &
rumcomminifci, fedhujusipfius veri Mundi uaturam introfpicere, &
velut diffecareinanimohabenr; omnia aRebus
lufispetendafunt. NeqUchuiclabori,&inquifitioniac roundana;perambularioniulIaingenii ,autmeditationis, autat-

eumentationis fubftitutio aut compenfatiofufficere poteft ; non fi omnia omnium ingenia coierint. Itaqjaut hoc prorfus
labendum.aut ne»orium in pcrpetuum deferendum. Ad hunc vero ufq; diem ita cum hominibusadtum eft , ut minimc'
mirum fit,fi Natura fui copiam non faciar.
Namprimo, fenfusipfiusInformatio,&defcrens, & fallens 1
: Obfervatio, indiligens, &ina:qualis, & tanquam

fortuita: Traditio,vana,& ex
rumorc: Pradcica,operiinteHta &
fervilis vis Experimentalis,ca:ca,ftupida,vaga,& prae-
:
ru
pta-deniq;Hiftorianaturalis,lcvis&inops;vitiofiflSffiamatcriamIncelleftuiadPhilofophia&Scientiascongcflerunt.
Deinde,PraepofteraArgumenrandifubtilitas& vcntilatio,fcrum rcbus planc dcfperatis tentatur rcmedium nec :
necotium ullo modo rcftituic,auc errores feparat.Icaq; nulla fpes majorisaugmcnti ac progreflus fita eft,nifi in Reftaura-
tioncquadana Scientiarum.
Huiusaucemexordia omnino a naturali Hiftoria fumenda funt , eaq;ipfa novi cujusdam generis & appa-
rarus. Fruftraenimfuerit,fpeculum
expolire,fi defint imagines : &
plane Materia idonea praeparandi eft Inrelkdtui, non
folumprafidiafidacomparanda. DifFcrt vcrorurfus Hiftoria noftra CqucmadmodumLogicJanoftia) ab ea quashabe-
tur muItisrebus:finc,fivcofHcio;ipfamok
& congeric;deinfubtilirate ;etiamdekdtu; Sc conftitutione inordinead
eaqua:feqiiuntur
Primo cnim eam proponimus Hiftoriam Naturakm quss non taro aut rerum varie.ta.te dekdtct aut prafcnri Ex-
; ,
perimcntorum fiudtu juvet; quam lucem Inventioni caufarum affundar,&-l hilofophia;enutricanda: primam mammam
)
prsbeat.Licet enim Opcia,atq; Adlivam Scienriarum parrem praecipue fcquamur,tamen meflis tempusexpe£l:amus,nec
rriufcum &fe»eremherbidamdemctereconamur.
Satisenimfcimus, AxiomatarefteinveBta, tota agminaOperum
traherc acque opcra non fparfim, fed confertim cxhibere. Intempeftivum aucem illum & puerikm affe&um , uc
fccum ;
pjwnoraaliquanovorumOperumproperecaprentur, proifus damnamus &amovemus, ceupomum Acalants , quod

curfum rerardar.Atque Hiftoria: noftra; Naturalis Ofticium tak eft.
QuoadConêriem vcro, con^cimusHiftoriamnonfolumNaturarliberaacibluta! ;fcumfcilicetil!afpontefluif>
& opusfuum pcragir; qnalis eft Hiftoria Cockftium,Mereororum, Terras,& Maris, Mineralium, Plantatum, Anima-
liumOfedmultomagisNarursconftridtae&vexata; j nempe , cum' per Artem &minifterium humanumde flatufuo
detrudituratquepremirur & fingitur. Itaque omniaArtium Mechanicarum , omnia Operativa; partis Liberalium >
omnia Practicarum complurium, qua; in Artem propriam non coaluciunt , Experimenta fquanrum inquirere licuit,& ,
quantumadfincm noftrum faciunrjpcrfcribimus. Qninetiam ("ur, quodres eftêloquamur^faftum hominum& fpe-

'ciofa nil morati, multo plus & opera: &
pnfidii in hac parre,quam in illaalrcra, ponimus.-quandoquidem Naturarerum
magis fcprodit pcrvexationes Attis, quam inlibcrtaccpropria.
, Ncq;Corporum tantumHiftoriamcxhibemus feddiligcncixinfupet noftrxeffeputavimus etiam Virtutum
, ,
ipfarum (illarum dicimus, qua: tanquam Cardinalcsin Naturacenfer; poflint,& in quibusNaturae primordia plane con-
ftituuntur; utpote Miteria primis Paflionibusac defideriis; y\<l.Denfo,Raro,Calido 'Frigido 1 ConJiJ}e>iti } Fluido, Gravi,
; }
iexii;aliisq;haudpaucis)Hiftoriam feorfum comparare.

Enimvcrour deSubtilitatedicamus , plane conquirimusgenus Experimentorum longe fubtilius fimplicius, &
quamfuntca quaeoccurrunt.Compluracnimeccnrbviscducimus &
eruimus, quaenulliinmentem veniffctinveftigare,
nifiqui ccrco& conftanti tramitcadinvcntioncm Caufarumpcrgerct; cuminfcnulliusmagnoperefintufus : udiquido
apparear,eanonproprerfequ;efitacfle; fcdicaprorfuskhabcrcillaadRes & Opera qucmadmod.um lircras Alphaljcci ,
fe habcancad Orationem& verba ;quaelicetper feinutiks, eaedem tamenomnisfcrmonisekmf.ntafunt.

InDckciuautcmNarracionum &Experimenrorummcliushominibus cavifle nos.arbirramur, quamquiadhuc
inHiftoriaNaturali verfiui func. Namomniafideocu!aca,autfaltem perfpccta,& fumma quadam cum fcvcriratereci-
pimus: itautnilreferaturaufTtum Miraculicaufa,fedquaenarramus,afabulis& vanitatecafta & inrcmerarafint. Quio-
ctiam& rcccpraquseqjac jaftatamendacia (quaemirabili quodam neglcclu pcrfecula obtinucrunr& invererarafunc)
nominanmprofcribimus &notamusjneScientiisampliusmokfl;afinr, Quod enim prudenter anirnadverticquidam;
fabulasj
DISTRIBUTIO OPERIS,
fabulas,& fuperftitiones,& nugas,quas.NutricuIa: puerisinftillant, mentes afirum ctiam ferio depravarc ita eadem nos :
movitracio, utfollicitiatqucctiamanxiifimus , neabinitio, cum veluci infantiamPhiloiophia: fubHiftoriaNatui;ali

rractemus&curemus.illaalicuivanitatiafluefcat. AtinomniExperimcnto novo& paulofubtiliore, licet ('tir nobis
videcurjcertoacprobato.modumtamencxperimcnci, quoiififumus,aperrefubjungimus:ut,poftquam.patefadrumiit,
quomodofingulanobisconftitetint,videanthomines, quidcrroris fubefl"e&adha:rerepoffir;atq;adprobacioncsrrisgis
fidasj&magisexquifitasffiquasfintêxpergifcantundcniqûbiq; monira, &fcrupulos, cautioncsafpergimus , & rcli-
gionc quadam,& tanquam exorcifmo.omma phantafmaca ejiciences,ac cohibentes.
Poftremo.cumnobisexploratumfit quantopete Experientia &Hiftoniaciem mcntis humanae difgreget
, j &
quamdifEcilefitfprasfertimanimis vel teneris, vel.pra:occupatisâprincipiocumNaturaconfuefcere; adjungimus fa:-
pius obfervationes noftras,tanquam primas quafdam converfiones &
inclinarinnes, ac veluci afp^ftus Hiftoria: ad P hilo-
fophiam: ut&pignorislocohominibusfint, cosinHiftoriaefluftibus perpetuonondetentumin utque, cum adopus ;
Intellei£tusdeveniatur,omnia fintmagisinprociniftu. Arq; perhujusrhodi fqualemdefcribimus) HiftoriamNatura

lem.aditumqucndamfieripofleadNaturamtutum &commodum, arq; MarcnamintcllccTiuipiasberi probam &pra?-
paratam, ecnfemus. i
Poftquam vcro & Intelledtum fidiffimis auxiliis ac prsfidiis ftipavimus,

& juftum Divinorum Qperum exercicum
feveriffimodele&ucomparavimus,nilampliusfupcrefle videcur,nifi ur Philofophiamipfamaggrediamur. Attameninre
ramardua&fufpenfa, funtquajdamquajncceflariovidenfur inccrponenda: partim docendi gratia , partiminufum
prasfentem.
Horumprimumeft.utExemplaproponancurinquirendi&inveniendi, fecundum noftramiationem acviam, in
aliquibusfubje£tisrepra=fentata;fumcndoeapotiffimumfubjefta,quaT,&intereaqua;qua; r untur,(unt nobiliffima, &
inter fe maxime diverla ; ut in unoquoq; genere Exemplum non defic.Neq; de iis Exemplis loquimur, qua: fingulis Pra:-
cepcisac Regulis illuftrandi graciaadjiciuntur: fhoc cnim inSecunda Parcc operisabunde pra:ftitimus:j fed plancTypos
intelligimus& Plafmata, quse univerfum Mcnris proceflum, atq; invenicndi continuatam fabricam & ordinem in ceitis
fubje&is, iisq; variis &
infignibus, tanquam fub ocujosponant.Ecenim nobis in menccm venic,in a themacicis, aftance M
machina,fequiDemODftcacionemfaciIem &perfpicuam :conrra,abscj; haccommoditate, omnia vidcri involura , &,
quamrevcrafunc,fubtiliora.Icaq;hujusmodiExeffiplis 6}uartampartem noftri Operis accnbuimus: qua: reveranilaliud
cft,quamSecunda:Parcisapplicatioparcicularis &explicata.
Atgaiww/iâdtempustantumjdonecreliquaperficianturâdhibeturi&tanquamfcenusredditur.usqjdumibrsha-
bcri poffir.Neq; cnim finem noftru ita petimus occascati, ut,quae occurrunt m via utilia.neglioamus. Quamobre Qmn-
tamparte Operisexiisconficimus,qua:anobisautinvenca,autprobata,autaddicafunt:Neq;idcamcncxrationibusatq;
prarfcriptis Interprecandi ; fed ex eodem Intellectus ufu, quem alii in inquirendo & invcniendo adhibere confueverunr.
Etenim cum, ex perpetua noftra cum Natura confuetudine , majora de Meditacionibus noftris, quam pro ingenii viri-
bus, fpcramus ; tum poceiunc ifta veluti tabcrnaculorum in via poficnrum vice fungi , ut mens ad certiora rontcudens in
iis paulifper acquicfcac. Accamen teftamut interim.nos illis ipfis, quod ex vera incerprecandi forma non Cdc invenca, auc
probata,teneriminimcvelle. Iftamvero Judiciifufpcnfionemnoneftquod exhorrear quifpiam in Doftrina, qua: non

fimpliciter nil fciri pofle,fed nil nifi certo ordine &
certa via fciri polfe aflerit arq; interea tamen cettos Cerritudinis gta-
:
dusaduium&levamenconftituic; donec Mcnsin Caufarumexplicacioneconfiftac. Neq;cnimilla:ipfa;Schf>la;Phi!o-

fophorum, quijicaf^/^TJawfimplicitertenuerunt, inferioresfuGreiftis qua: pronunciandi licentiam ufurpacunc. Illa;
tamenScnfui&Intelle&uiauxilia nonparaverunt; quodnosfccimus: fed fidcm & authoricacem plane fuftulerunr;
quodlongcaliareseft, &fereoppofita.
5e*/«tandcm//jwO/i«w»ff/?W('cuireIiqua:inferviuntacminiftrant_)eademumrecludi't&proponicPhiIofophiam,
quaeexhujusmodi (qualcmantedocuimus &paiavimus) inquificionelegitima&cafta, &fevcra,educitur& conftitui-
tu.Hanc ver6 poftremam Partem perficere exitum perducere , res eft &
fupta vires , &
ulcra fpes noftras collocata. &
Noseiinitia(utfperamus)nonconccmncnda,exicumgenerishumaniforcunadabic;qualem fortehomincsin hocRerum
& Animorumftatu,haudfacileanimocapere autmetiriqueant. Neq; enimagiturfoIumfelicitasContempIativa , fcd
vercreshumansc&fortuna:, atq; omnis Operum potentia. HomoenimNaturxminifter & interprrstantum facit&
incelligit,quancum de Nafuraeordine, Opere, ve! Mentc, obfervaveric: nec amplius fcic,aut poteft. Neq; enim ulla: vircs,
Caufarumcatenam fblvercaucpccfringerepoffinc:neq; Nacuraalirerquarnparcndovincicur, Icaq; intentiones oeminas
illas,humana:fcilicetS««»?««,&Pwe»f'«,vereinidemcoincidut:&fiuftratioOperumaximeficexignoracioneCaufaru.
Atq;ineofuntomi4ia,fiquisoculosMencisaRebusipfisnunquam dejiciens, eatumimaginesplane, ut func, -xci-
piat.Neq;enimhocfiveritDeus,utPhantafia:noftra:fomniumproExempiariMundiedamus:fedpotiusbenigncfaveat,
ut Apocalypfim,ac veram vifioncm veftigiotum & figillorum Creatorisfuper Creaturas, fcribamus.
Itaq;Tu,P««r,quilucem vifibilemprimitias Crcatursdcdifti , &
luccm Inrellecrualem adfaftigiumOperum
tuotnminfaciemHominisinfpirafti; Opus hoc, quodacuaBonicate profedturrj , tuamgloriamrepetit, tuere & regc.
'
Tu,poftquam converfus es ad fpedtandum Opera quae feccrunt manus rua: , vidifti quod omnia elTcnt bona valde ; ,
&
requievifti.AtHomoconverfusadOpcraquajfcccruncmanusfua:, vidicquod omnia eflenc vanicas& vexatiofpirtus;
necuIlomodorequievit.QuatefiinOperibustuisfudabimuSjfaciesnosviiionistui&Sabbatitui parciripes. Supplices
pecimus,utha:cmensnobisconftec: utq;novisEleemofynispermanusnoftras&aliorum, quibuseandemmentemlar-
gieris, familiamhumanamdotatamvelis.
Partitiones Scientiarum 8c Argumentalingulorum Capitum.

LIBER I. ccelefiitim, Hiftoriam meteororum , Hiftoriam Globi Tem.
NUUis conftat Capitibus, fedtantum continetpar- & Metrti : hiftorixm mxjfarum , majo~
five Collegiorum
titionem cotius Operis, nec non diluitionem quarum,Sc hiftorictmjpecierum, fivc Collegiorum minorum.
rundam Objedionum. Cav. IV. /
L I B E R II. Partitio hiftops. civilii, in Ecclefiafticam, literariam , &
Cap. I. fquaegenerisnomenrctineOmv/eTw :Quodq; hiftoriali-
Partirio Uni? erfalis Dottrina Humant > in Hiftoriam,' teraria dcfideretur.Ejusconficicnda;prscep£a.
Foefim,Philofophiam Secundum tres Facultates Intellc-
: Cap. V.-
&a%; Memoriam; thantafiam ; Rationem Quodque : Dcdig»itate8c difticultate hiftori&civilis.
eadem Parcitio competat etiamTheologicu. Cap. VI.
Cap. II. Partitio prima hiftoxis, cii>ilis (Jfrecialic ) in memorias,
Parcitio Hiftori&inNaturalem, &
Civilem: Ecclefia- anxiquitates,Si hiftoriam juftam.
ftica & Literaria fub Civili eomprehenfis : Pattitio Hi- Cap. VII.
ftori* naturalis, ex Subjeelo fuo , in Hiftoriam Generatio- Partitio hiftorin)ufts., irichronica temporum , vitas fer-
num,frttergenerationum,8c Artium. fonarum^&relatidnesaflionumicaiumpartium explicatio.
Cap. III. , Cap. VIII-
Partitio Hiftoris. Naturalit fecunda , ex Vfu & Fine fuo,' temporum in hiftoriam univerfalem,
Pattitio hiftorin , &
in Uarrativam , & Induelivam ; Qjjodque Finis nobi- jWrMra/drew.Utriusquecommoda.&incoramcWa.
littimusHiftori&NaturalisG.z , utminiftret, & inordine Cap. IX
fic , adcondendamPhilofophiam; qucm Finem incuctuc VaniiioUcarifahiftori&temperum, in Annales Sca&a ,-
lndH3ivA.Vituu9Hiftori&Qtn(rationiim, inHiftorkm' diurna.

}
'
Gas Xj
o n ,:
PARTITIONES SCIENTIARUM.
Cap. X. Cap. II.
Vattitiokcunda hifioris- civilis(fijecialis,)

inmeram, & Parcitio inventivs,, in inventivam artium & /trgumeft-
torum ^QuodquepriorharumCquaeeminec^) defideretur.
mixtam.
Cap. XI. Vaxiiuo inventivsartium, in experientiam literatam, <Jc
organumnovum. Delineatio exptrientis. literats..
Partitio hiftoris. Ecclefiafiics.; in Ecclefiafticamfijecialem,
& hifioriam Nemefeos. Cap. III.
hifloriam adProphetias,
Cap. XII. Vzxxiiioinventivs, , argumentorum , in promptuariam,
Appendicibm hifiorU , qua: circa verba hominum
De & topicam.PattitiotopicA, ingeneralem, & particulare.Ex-
emp\utopics,particularis,in inquifitionede^raiv* Sclevi.
(quemadmodum hiftoria iphcircafaBa) verfantur: Par-
ticioearum inorattones,epifiolas, & apophthegmata. Cap. IV,
Cap. XIII. Vittitio artis judicandi, iajudicium petinduBionem,k
De fecundo membro humans,,
principali doffrins, per Jyllogijmum. Quorum prius aggtezptut organonovo.
oempe Poefi. Partitio Poefeos in narrativam,dramaticam, Partitioprima )udicij perfyUogifmum , ln reduffionem re*
Scparabolicam. E\emp\aparabolics, tria proponuntur. Bam, & inverfam. Partitio fecunda ejus, in analyticam ,
LIBER III. Cap. I. ScdoBrinamdeElenchis. Pattitio doBrimdc Elenchis, in
Vattitio fcientis. inTheologiam, & Philofophiam. Parti- Elenchos fophifmatum , Elenchos Hermenis. , Sc Elenchos
ti Philofophis. i doBrinits tres : DeNumine,Dc Natura, imaginum,fiveidelorum. Partitio idolorum, inidolatri-

DeHemme, Conftitutio Philojopbis. prims, , utMacris bm , idolafpecm , &
idolafori. Appcndii artis \udicandi,
communis ornnium. vid.De Analogiademonfirationumpro Naturafubjefti.

Cap- II. Cap. V.
De Theologia Naturali & Doffrina de Angelis & Spiri-
:
Partitio artis retinendi iweretentivs. in doBrinam de ,
Appendix. adminiculis memoris,&c doBrinam de memoria ipfa. Parti-

tibm, qua: cjusdcm eft
Cap. III. i
tio doffrins, de memoriaipfa, \nprs.notionem,;o\emblima.
Partitio tfaturalis PhilofophtS, , in fpeculativam , Sc LIBER VI. Cap. I.
operativam: quodqueillaedus, & in intcntionemiS/*»- V-aititiotradittvs,; indoffrinam de orgavo fermonis,'do-

tis,Sc in coiporcfnjS/jmsfegregandebcant.
clrinam de methodo fermonis , & doffrmam de ittuftratione
Cap. IV. fermonis. Pattitio doffrins, de organo fermonis,ia doffrinam
Pattitio doBrins Jpeculaiivs. de Natttra , in Phyficam, denotisrerum,delocutione, & dc fcriptione.Quztum duas

(Jpecialem,) Metaphyficam: Quaium Phyfica caufam
& fotteriores Grammaticam conftituunt, ejusquc partitio*,
effi-cientem, & materiam Metaphyfica caufam finalem ,
: & nesfunt. Partitio doBrins. de notisrerum,ia Hieroglyphica,
formam, inquirit. Partitio Phyfics Spec.Jin doBrinasde (

& CharaBeres reales. Partitio fecunda Grammatics., in
principiisrerum, defabricarerum.Cwe de mundo, Sc dc & Philofephantem. Aggregatio Poifeos quoad
literariam,
•varietaterernm. Vattnio doBrins, de varietate rerum , in metrum, addeBrinam dc locutione. Aggtegatiodoffrins, dc

doBrinam deabftraffis. Partitio ciphrts, ad doffrinam defcriptione,
doBrinam ieconcretis, Sc
rfo#riH<edeco»rnrrK J rejidturadeasdemParcitiones,q.uas Cap. II.
fufcipit hiftoria naturalis, Parritio doBrins, de abftraBis, Voffrina de Methodo fermonis, conftit uitur ut pars tra-
in doBrinamde Schematifmit materis, , & doBrinam dc <&2wfubftantiva&principalis. Nomen ei inditur prU'

motibm. Appendiccs duas Phyfics,fljectdativs : Problemata dentiatraditivs. Enumerancur Methodi gcnera diverfa, Sc
naturalia,placitaantiquoriiphilofophoru.VaxtitioMetaphy- fubjungumur eorum commoda & incommoda. ,
fics,, inDoBrina deformis, Scdoffrtnam dccaufis finalibus. Cap. III.

Cap. V- Dcfundamentis Sc officio doBrins.de iUuftrationtfermo-
Vattitio operativs, doBrim denatura, in Mechanicam, nis,Cive Rbetorics. Appendices tics Rhetorics,, qua: ad
ScMaciam: Qux vefpondent vaxiibus j]>eculativs,:Phy- promptuariam tantummodo percinennco/omi&o»? ^pmalj,
Mechanica, Metaphyfics, Magia. Expurgatio vocabuli tamfimplices, quam comparati : antitheta rerum : formnh
fics,
Magis,. Appendices dus operativs. Inventarium opum ,
minores orationum.
humanarum , & Catalogm Polychreftorum. €ap. IV.
Cap. VI, Appendiccs generales duas traditivn , critica, Scp*,-
De Magna Philofophis Naturalis,tamjpecu!ativs,qua.m dagogica.
operativs,, Appendice Mathematica: Quodqueinter Ap- LIBER VII. Cap. I.

pendicespotius ponidebet, quam inter fcientias fubftan- VattitioEthics., m doBrinam dc exemplari , Sc Georgica
tivas. Partitio Mathematics, in puram,Sc mixtam. animi. Pattitio exemplam (fcilicet boni) inbonumfimplex,
LIBER IV. Cap. I. Sc benum comparatum. Partitio boni fimplicis , in bomtm
Partitio doBrins. dehomine, in Philofophiam humanita- individuale, & bonum communionv.
t'u,Sccivilem. Partitio Philofophis. humanitatis, indoBri- Cap.II.

nam circa corpm hominis , & doBrinam circa animam ho - Partitio boni individucdis,vel fuitatis, in bonum affi-'
minis. Conftitutio unius doBrins, generalis denatura, vumScbonumpajftvum. Partitio boni paffivi , in bonum
five deftatu hpminis. Partitio doBrins. deftatu hominis, in confervativum,ScbonumperfeBivum. Parcitio bonicom-
doffrinam de perfona hominis, Sc defoedere animitx corporis. munionis, in offciageneralia, Sc refpeBiva.
Partitio doffrins. de perjona hominis , in doffrinamdemife- Cap. III.
riis homink, &

deprsrogativis. Partitio deffrins, defoedere, Vattitio doffrins, decultura animi , in doffrinam de cha-
indoBrinamdc indicationibm,ScdeimpreJfionibm. Affigna' raBeribnf animorum , deaJfeSiibm & deremediis , five :
tio pbyfiognomis, Sc inUrpretationisfomniorum naturaltum, curationibm. Appendix rfei9rz'»<eejusdcm, de congruitatc

doffrins, de indicationibm. inter bonumanimi. & bonum corports.
Cap. II. LIBER VIII. Cap. I.
Pattitio doBrinscitca corpm hominis , in Medicinam, Vattitio doffrins.civilis, in doffrinam de converfatione,
Cofmeticam, Athleticam, Sc voluptariam. Partitio Medi- doffrinam de negotiisfic doffrinam de Imperio, livcRepub.
cins in officia tria ; vid. in confervationem fanitatis, cura- Cap. 11/
tionemorborum,Sc frolongationevits.Qnodq; pars poftre- Partitio doBrins. de negotiis, in doBrinam de occafionibm
made prolongatione vits, disjungi dcbeat aduabus reliquis. Jparfis, Sc doffrinam deambitu vits,. Exemplum doffrins.
Cap. III. deeccafionibmjparfis , ex farabolis aliquibus Salomonit.
Partitio philofophis. humans, circa animam,in doBrinam Piascepta deambituvits,.
dejpiraculo, & doffrinam de anima fenfibili, tiveproduBa. Cap. III.
Pattitiofccunda c)usdcm Philofophis, doBrinamde
, in omittuntur
PartitioBesiVfliS/W»* dc Imperio five Repub.
fubfiantia Sc facultatibm anims, , Sc doBrinam dc ufu , Sc Tantumadicusfit addefiderata duo: Doffrinam deprofe-
objeBisfacultatum. Appendicesduae doBrins, defaculta- rendis finibmlmperij , Sc doffrinam dejufiitiauniverjali
tibm anims., doBrina de divinatione naturali Sc doBrina , five defontibm \uris : Exempla utriusque.
defafcinatione. Diftribucio facultatum anims, fenfibilis,m LIBER IX. Cap. I.
motum,Scfenfum. Partitiones Theologis. infpirats omittuntur: Tantum

LIBER V. Cap. I. aditus ad defiderata tria doffrinam de legitimo ufu ratio-
fit :
Partitio doBrins. circa ufum Sc objeffafacultatum anims. nis bumans. in divinis, doffrinam degradibm unitatis
httmans., inLogicam, & Ethteam. PartitioZ,0g«f<8,in<w- in Civiiate , & emanationes fcriptu-
t>sinvtniendi,\Hdicandi, retinendi >& tradendi. rarum.
FRANCI-
,, ,
((o
FRANCISCI BACONIS
DE VERULAMIO,
Vice-Comitis fandti Albani
De Dignitate & Augmentis Scientiarum,
LIBER PRIMUS.
|? Ub Veteri Lege, Rex optime, Rebus tuis, qua? tam ad Regnum quam ad Do-
,
erant & fpontaneae Oblationes, mum tuam ipeCtant , Virtus videcur cum Fortu ,
&quotidianaSacrificia;Haecex nacertare; Mores fcilicet optimi cum feliciRe-
rituali cnltu, illse ex pia Alacri- .gimine ; Spes tux olim patienter & pie cohibita:,
tate profecta:. Arbitrqr equi- cum faufta & opportuna fperatorum adeptione;
dem ,deberitale quidpiam Re- Thori Conjugalis lancla fides.cum frudtu Conju-
gibusaServis fuis; ut icilicet beato, in .Sbbolepulchernma; Pia,&Principe
gii
quisq; non fblum Muneris fui Tributa , fed& Chriftianodigniffima adpacem propenfio, cum
Amoris Pignora deferat. Atque in prionbus illis fimili vicinorum Prineipum incliuatione , in idem
fpero me minime defuturum In Poftetiori autem ; votum feliciterconfpirantium: Sic &inintelle-
genere dubitavi quid potiffimum fumerem Sa-
, : chistuiDotibus nonlevior exontur lis &a:mu-
tius autenn vifumeft,hujusmddialiquiddeligere, latio.fi eas, qux iNatura ipsa prsbita? funt & in-
quod potius ad perfons tua: Excellentiam,quam fufi , cum inftruCtiffima gaza multiplicis Erudu
ad Negotia Coronjc fpectaret. tionis,&plurimaruni ArtiumScientia committa-
Ecjo fepiffimede Majeftate tua, ut debeo, co- mus. Neq; vero facile fuerit Regem aliquem poft
,
witans, (miffisaliisfiveVntutis, five Fortuna; Chriftum natum reperire , qui fueritMajeftati

tuaj Dotibus ) magna prorsus afKcior admira- tuae,Literarum Divinarum &Humanarum varie-
tione , cum intueorExcellentiam earum in te Vir- & cultura comparandus.Percurrat,qui volue-
tate
tutum, Facultatumque , quas Philofophi Intel- ritjImperatorum&Regum feriem & juxta me- ,
iectuales vocant: Capacitatem Ingenii tot & tanta cumfentiet.MagnumcertequiddampnftareRe-

complexam, Firmitudinem Memoria?, Prehen- ges videntur , fi delibantes aliorum Ingeniaex
fionisVelocitatem, JudiciiPenetratinnem , Elo- compendiofapiant, autinCortice Dodlrinaali-

cutionisque Ordinem,fimul &facihtatem. Subit quatenus ha:reant,aut deniq; literatos ament,eve-
profectb Animum quandoque Dogma illudPla- hantq;.AtRege,& Regem natu,veros Eruditionis
tonicum,quo afferitur, Scieniiammhil aliud ejfe Fonteshaufifie,im6iplummetFontemEruditionis
audm Têminiftentiaw ; Animumque naturahter eiIe,propeabeft IMiraculo. Tua: veroMajeftati
omniacognojcere , nativ* quam Jpecu* corporu
luci, etiam illudaccedit , quod ineodem Pecldris tui
obumbraverat, fubinde redditum. Certe hu jus rei Scrinio, Sacra:Litera:cum profanis recondantur,
(fi inquoalio) relucet in Majeftate tua Exem- adeo ut cumHermete illoTrifinegifto,triplici glo-
plum infigme cuj adeb prompta eft Mens ad con-
;
riainfigniaris.PoteftateRegis, IlluminationeSa-'
«cipiendam Flammam,ubivelleviffima eamexci- eerdotis,EruditionePhilofophi. Cumigituralios

taveritobjeclraOccafiojvelmmimaalienieCogni- Regeslongehaclaudef propiiequa: tua eft)mpe-.
tionisfcintilla affulferit. Quemadmodum igitur, res, asquum cft , ut nonfolum prsfentisSecula
de Regum fapientiffimo , Sacra perhibet Scriptu- fama,&admiratione,celebretur, aut etiam Hifto-

xz,Cor tllifmffe , tanqudm Arenam Maris: cujus riarumluminepofteritatitranfmittatur, verum uE
quanquam MalTa prargrandis,Partestamen minu- quod & Regis
folido aliquoinOpereincidatur,
tiffimaj;ficMentisindiditDeusMajeftaticua:cra- Magnipotentiamdenotec&Regis taminfigniter
fim planemirabilem, qu£cum maximaqua:que Do&iimaginem referat.
complec~catur,minimatamenprehendac , nec pa- Qijare (ut adlnceptumrevertar) nullapotior

tiatur efflnere : Cum perdiificile videatur vel po-
, mihivifaeftoblatio, quam Traclatus aliquis eo
tiusimpoffibileinNatura , ut idem Inftrumen- fpedtans. HujusArgumentum duabus conftabat
tum, & grandia Opera , & pufilla apce difponat. Partibus.Inpriori(quae levioreft, nequetamen
QuantumadElocutionem tuam, oecurrit illud ullomodo praetermittenda) de Scientia: & Lite-
Cornelii Taciti de Augufto Caefare ; Augufto, in- rarum per omnia excellentia agendum eft ; & fi-
quk,profluens &
quaprincipem virum deceret , elo- muldeMeritoeorum, qui iniisdemprovehendis
quentiafuit. Sane firecte rem perpendamus, om- operam ftrenue & cum judicio impendunt. Pofte-
nisOratioauclaboriofa,autaffe£tata, aut Imita- riorveroPars(quodCaputreieft) proponit, quid
'
trix,quamvis alioquin excellensnefcioquidfervi- inhocgencrehucusqueadum fit, & perfectum;

le olet.nec fui juris eft. Tuum autem dicendi genus infuper&ea perftringet qua: videntur defiderari;
vere Regium eft, profluens tanquam aF-pnte, & ut quamvisnonaufim feponercaut deligere, tux
nihilominus , ficut Natura: Ordo poftulat, Rivis quod prscipue Majeftati commendem, tameri
didu&um fuis.plenum facili tatis felicitatisq;, imi- multa & varia f epraefentando , Regias tuas Co-
tans neminem nemini imitabilc. Atque ficut in
, gitationes excitate poffim, ut proprios Pedoris
A 4 tui
,, ,,
DE AUGM. SCIENT.
tuiThefauros excutias, atque indepro magnani- rum divortia, Scientiarumtraditio prava& infida,
plurimaque alia incommoda , quibus humana
mitate tua , atque fapientia , optima qua?que,ad
&
Scientiarum Terminos proferendos conditio irretitur. Siquidem nullam Univerfi par-
Artium
depromas. tem,abhumana difquifitione alienam efle , fatis
clare alibi docet , inquiens , tanquam

In ipfo VeftibuIopriorisPartis,ad purgandani
Spiritus esl
viam,&quafi indicendum filentium, quomehus lucernaT)ei, quaintimaarcanaexplorat. Quare fi
audiantur Teftimonia de Dignitate Literarum, tanta fit amplitudo captus humani , manifeftum
absque Oblatratione tacitarum Obje&ionum , eft,nullum eflepericulum a quantitateScientisjUt

ftatuiprimolocoliberareliterasopprobriis , & ut diffufa,ne aut tumorcm inducat,aut exceflum:^
vilipendiis, quibus impetit easlgnorantia; fed qualitate tantum,quae quantulacunq; fit,fi absque
Ianorantia,f ub non uno fchemate : modo inTheu- Antidotofuafumatur,malignumquid habet, atq;

logorumZelotypia,modoin Politicorum fuper- venenofum, flatuofis fymptomatis pleniffimum.
cilio,modo iri ipforum Litef atorum erroribtis fefe HaecAntidotus,fiveAroma, (cujusmixtiotem-
oftentans.&prodens.Audio primos dicentes, Sci- peratScientiam,eamquefaluberrimam eflicit) eft
entiamintereaefle,quaeparcecauteq;admittenda Charitas, Quod etiam priori claufulae fubjungit
funt. Scientia; nimium Appetitum fuifle primum Apoftolus, dicens ,Scientiainfiat , charitas autem
Peccatum,undeHomimslapfus; hodieq; haerere ddificat.Cuiconfonumeft, quod alibidocet, Si,
Serpendnum quid in ea, fiquidem Ingrediens^tu- inquit , Angelorum, vel hominum
linguis loquar
morem inducit; Scientia inflai. Salomonem cen- charitatem autem non habeam , fatlus fum velut
fere: Faciendi hbrosnullum ejfefinem , multamque as refonans , aut cymbalum tinniens. Non quia
letlionem carnis effe affliclionem ; & ahbi , In multa eximium quid fit loqui LinguisAngelorum & Ho-
Sapientia multam ejfe radignationem ; & -, Qui minum,fedquiafifegregetura Charitate, neque
auoet fcientiam , augere ejr dolorem. D.Paulo mo- ad commune Humani Generis bonum dirigatur
nitum elCe,Nedecipiamurper inanemPhilofophiam: petiusinanemgloriam exhibebit, quamfolidum
Quin& experientianotum elTe, dodtiffimos Vi- fructum. Cenfuram quod attinet Salomonis,
ros,Ha?reticorumCoryphasos;docT:iffimaSecwila, deexceflulegendi fcribendiq; Libros, &cruciatu
Contemplationem
in Atheifmum procli via fuiile ,
fpiritus e Scientia oriundo ; Monitumque etiam
deniq;SecundarumCaufarum 5 authoritatiPrima; Paulinum, Ne decipiamurper inanemphilofophiam:

Caufae derogare. firedte explicentur ea, optime oftendent veros
Utigitur Falfitatem hujusDogmatis,Funda- cancellos,quibus humanafcientiacircumfepitur,
imentaq;ejusmaleja6taaperiamus,cuivisobviam ita fit ei , absque omni coar-
tamen ut liberum
eft,iftosnonperaipere, Scientiam, quae Lapfurri cl:atione univerfam rerum naturam ample£ti.
peperit,nonfuiflepuramillam, primigeniamque Suntenim limites tres. Primus,neita felicitatern
ScientiamNaturalem, cUjus lumine Homo Ani- collocemus in Scientia , ut interim Mortalitatis
malibus inParadifoaddu&is, Nomina exNatura noftrae Oblivio fubrepat. Secundus , ne fic uta-
impofuit; fedfuperbam \\hmBom &mali, per mur fcientia, , non animi

ut anxietatem pariat
quam excutere Deum , fibique lpfe legem figere tranquillitatem. ne putemus, pofle
Tertius,
ambivit. Neque certevis ulla Scientiae, quanta nos per Naturse contemplationem , Myfteria
- quantafitjinflatmentem, cumnihil implereAni- Divinaailequi. Namquantumadprimum.opti-
mum , nedum diftendere poflit , pfaster Deum me in eodem Libro alibi fe Salomon explicat.
Deique contemplationem. QtiareSalomon, de Satis,mquit,perjpexi , Sapientiam tantum recedere
dubbus palmariis Inventionis fenfibus (Vifuatq; aflultitia, quantum Lucem a Tenebris. Sapientis
Auditu) loquens, ait, Oculumvidendo auremau- ocuh in capite ejus , ftultus in tenebris oberrat'-,
Mendo nonfatiari.QuodCi nonfit Impletio,fequi- fed fimul dtdici , moriendi necejfitatem utrique
Continens majus efleContento. Haudaliter
tur, communem. De fecundo certum eft , nullam
ejfe
deScienda ipfa, Animpque humano, fcuiSenfus Animi anxietatem , aut perturbationem , oriri c
funttanquamEmiflafii)definithis verbis , quae Scientia , nifi tantum per accidens. Omnis emm
Calendario fuo , Ephemeridique, omniumrerum Scientia,& Admiratio, (qus eft femeii Scientiss )
temporadefcnbenti, fiibneCtit, ita concludens; per fe jucunda eft : cum autem Conclufiones
QmniaDem Condidit, ut unumquoda^ pulchrumfit inde deducuntur , quze oblique rebus noftris
in tempore fuo. Alundum quoque ipfum indidil applicats, velinfirmosmetus gignunt, velimmo-
Cordi eorum: inziemre tamen Homo nonpotest opus, dicas cupiditates jtumdemum nafcitur Cruciatus
quod operatus efi Detts , ab tnitio Usque adfinem. ilIe,&Perturbatiomentis qua deloquimur: tunc
Quibus verbishaud obfcure innuit, Deumfabri- enim ScientianoneftampliusZ.«/»f«y?cf«/», fut
catumefleAnimum humanuminftarfpeculi,to- voluit Heraclitus ille obfcurus , Lumen ficcum
^tius Mundi capacem, ejusq; non minus fitientem, optimaantmajCed fitlumen madidum,atquehu_
quamoculumLuminis: neque geftientem folum moribus Affedtuum maceratum. Tertia regula
confpicere varietates viciffitudinesque Tempo- accuratiorempaul6difqiiifitionempoftulat,neq;
rum,verumetiam perfcrutandi cxplorandiq; im- fiecopede prajtcreunda eft. Siquis enim ex Re-
motas atque mviolabiles Naturar Leges &Decreta rumSenfibilium & Matetiatarum intuitu,tantum
ambitiofum. Et quamvis innuere videatur,fum- Luminisaflequi fperet, quantum ad patefacien-
mamillamNaturae ceconomiam fquam appellat damDivinam NaturamautVoluntatem fufficict»
Opfts, quodoperatur Tieus abinitio usa^ adfinem) naijiedecipiturper inanemphilofophiam. Etenim
non pofle invcniri ab Homine; hoc non detrahit Contemplatio Creaturaru,quantum ad Creaturas
captui humano , fed m impedimcnta Dodtrina: ipfas, producit Scientiam ; quantum ad Deum,
«jiciendum; qualia funt Vitae brcvitas, Studio- Admirationem tantum ; qure eft quafi abrupta
Scientia.
5 LIBER L 6
Scientia. Ideoquefcitiu^medixitquidamPlatoni- Artes Politicas iLiterariis fegregaret > ilias Ro_
cus Senfus bumanosfolem referre,qui quidem reve-
: manis vendicans, has Grarcis relinquens , in verfi-
lat terreflrem globum , coeleflem vero Qrftellasobfi- bus illis decantatis;
<7»^/:ficfenfusrekrantNaturalia, Divinaocclu- Tu regere.imperio populos , %omane , me~
dunt. Atquehincevenit,nonnullosedocbiorum mento,
manipuloinhajrefinlapfosefle.quum ceratisfen- H&tibi eruntartes.
fuumalisinnixi,adDivina evolare contenderent* Videmusetiam, Anytum,SocratisAccufatorem*
Namque eos , qui autumant , nimiam Scientiam pro crimine ei objeciile , quod vi & veritate Ser-
inclinare mentem in Atheilmum Ignorantiam- ; monumac Difputationumfi.iarum,Authoritatero
queSeamdarumCaufarrim,Pietatiergaprimam &ReverentiamLegum,Confuetudinumquepa-'
obftetricari libenter compellarem Iobi quiiiio-
: triarum,apud Adolefcentes imminueret;quodque
t\e,AnoporteatmentinproDeo , & ejusgratiado- Artemprofitereturperniciofam, &periculople-
lum loqm conveniat , utipfi gratiftcemur ? Liquet nam,qua quis inftructus , deteriorem cauiam me-
enim , Deum nihil pperari ordmario in natura, lioremfaceret , veritatemqueipfamEloquentia!
nifiperfecundas. Cujusdiveriumcredifi vellent, apparatu obrueret.
impoftura mera eiTet,quafi in gratiam Dei,&nihil Verumhse Criminationesjcsetersqueejufdem
aliud , quam Authoriverkatis,immundammen- farinae , potiusPerfonatamGravkatemprasfefe-
daciihoftiam immolare.Quin potius certiffimum runt, quam Veritatis Candorem. Teftatur enini
eft,atqueexperientiacomprobatum,levesguftus Experientia ficutunosatqueeofdemHominesj
,
in philofophiamovere fortaiTe ad Atheifmum,

-
ficuna eademque Tempora , &RerumBellica- ;
fed pleniores hauftus ad Religionem reducere. rum,& Optimarum Artmm gloria floruifle. Vi-
Namque in limine Philofophias , cum fecundae rosquodattinet,exemplo fitNobileparlmpera-
caufac, tanquam fenfibusproximae , ingerantfe torum,AlexanderMagnus,&JuliusCa?farDi6ta-
Menti Humana^Menfqueipfainillis hsereat at- , tor alter Ariftotelis inPhilofophia Difcipulus,
,
_que commoretur, Obli vio primse Caufas obrepe- alterCiceronis in dicendo Rivahs. Aut fi quis re-
repoflit. Sin quisulteriuspergat,Caufarumque quiratpotius Literatos, quiinclaroslmperatores
Dependentiam, Seriem,&Concatenationem,at- evaferunt, quamImperatores,quiinfignkerdo£ri
qneoperaprovidentia? intueatur, tunc fecundum ruerunt , pratftoeftEpaminondas Thebanus,aut
Poetarum Mythologiamfacilecredet, Summum Xenophon Athenienfis : quorum ille pnmus
Naturalis Catens AnnulumPediSoliiJovisaftigi. fuit, qui fregit
potentiam Spartanorum; hicau-
Utfemeldicam,Nemomaleapplicat£efobrietatis tem pnmus , qui ftravit viam ad everfionero
moderationifque famam captans , poife nos ni- Monarchia_Perfarum. Iftud vero ArmorumLite-
miumprogredijinlibrisfiveScripturarum , five rarumque quafi Conjugium , clarius adhuc in
Creaturarum,TheologiaantPhilofbphia , exifti- Temporibus,quaminPerfoniselucefcit, quanto
met ;
quinimo excitentfe Homines, &infinitos nimirum Seculum Homine Objectum grari-
profectus audacter urgeant utrobique & perfe- dius eft. Ipfaquippeeademque Tempora, apud
quantur ; caventes tantum , ne Scientia utantur j£gyptios,AiIyr3os,Perfas,Gra*cos,RQmanofques

ad tumorem, non ad charitatem , ad oftentatio- qu;£ propter Bellicam Virtutem maxime cele-
nem, non ad ufum & rurfus , ne diftinctas il-
;
brantur,etiam&Literisplurimumfuerunt nobi»
las Theologix Philofophia_que doctrinas , ea- lkata ; adeo ut graviffimi Authores Philofophi-
rumque Lauces imperite mifceant ac confun- que,&clariffimiDucesatqueImperatores , eo-

dant. dem feculo vixerint. Nec fane aliter fieri poteft_
AccedamusmincadOpprobria,quibusliteras quandoquidem ut in Homine Vigor Corporis
afperguntPolitici. Illa ejufmodifunt.Artesemol- Animique fimulferematurefcunt , nifi quodille
lireanimos, MilitariqueGloria. ineptosreddere: huncpauloantevertat:ficinRebuipub. Militaris

tuminpolitidsquoquecorrumpereIngenia;qu3_ gloriaLiterataque (quarum illa Corpori refpon- ,
velnimiscuriofaefriciunt ex Varietate Ledtionis; det,h__c Animo )autcoa_vafunt , aut fe proxime

vel nimis pertinacia ex Rigore Regularum vel ;
confequuntur.
nimistumidaexMagnkudine Exemplorum vel ; Jamvero,Erudkionempolkicis impedimento
nimis extravagantia ex DifTimilitudine Exemplo* effepotiusquamadjumento, nil minus probabi-
rum quinfakem utcunqueavertere&alienare
: le. Fatemuromnes , temerarium quiddam efle,
AnimosaNegotiis , &Actione, OtiiacSeceifus EmpiricisMedicisCorpus,&Valetudiniscurarn

amoreminftillantes:deinRebufpub.inducereDi- tradere,quifblentpaucaqua.damMedicamenta,
Relaxationem, dum unufquifque prom-
fciplina. qua. illis videntur Panchrefta , venditare , quo-
ptioreftadDi.putandum,quamadObtemperan- rum fiducia nihil non audent tentare, cum ta-
dum. Unde CatoCenfonusjCumprimisMorta- mennequeCaufasMorborum , neque^£groto-
lium fapiens , ubi juventusRomanaadCarnea- rumHabitus,nequeSymptomatumPericula,ne-
dem Philofophum,qui veneratRomamLegatus, que veram Sanandi Methodum calleant Vide-
dulcedine atque Majeftate Eloquentia? ejus capta mus pariter enrare eos qui ad Caufas & Lkes
, ,
undiqtle conflueret, frequenti Senatu Author fuasexpediendas adhibentLeguleios , in Practi-

fuit,utexpeditisNegotiis,primoquoquetempo- ca potius , quam in hbris Juris veriatos , qui-
redimitterentHominem, neCiviumAnimosin- busosfacileoblinitur, fiquidnovum , autextra
ficeret , & fatcinaret ; &necopinantibusMorum Experientiae firaecalles tritosoccurrat:confimili-
Confuetudinumque patriarum mutationem inter non poteft non efle periculofiffimum , quoties
duceret. HocetiampermovitVirgilium , (dum Summa Rerum Empiricis Confiliariis prxci-
Smdia fua Patria? exiftimationi pofthaberet ) ut pue mandatur. E contra vix Exemplum adduci
,
poffii;
7 DE AUGM. SCIENT. 8
poflltReip.infeliciter adrmniftr atar, ad clavuna fe- tiones , explicare,adeo ut in univerfiim magis cor-
dentibus Viris Eruditis. Quamvis enim in more rigantAnimos , quam corrumpant. Haec au-
fitPoliticis ,
LiteratosPedanedrumnomineele- tem RemediainfinuantundequaqueLiterae, ma-
vare ; Hiftoria tamen reritatis Magiflrajxx pluri- gna vi,& varietate Exemplorum. Perpendat quis
Errores Clementis Septimi, a Guicciardino qui
mis fidem facit, Pupillares Principis Adultis longe ,
pra:ftmife,nonobftanteanatisincommodo , ea ei fuit quafi Domefticus^tam luculenter depic~fcos$
ipfa de caufa,quam Politici fugillant,quod fcilicet aut vacillationes Ciceronis , inepiftolisadAtti-
tunc temporis a Padagogis adminiftratum fit Im- cum , manu propria advivumrefecTras; omnino
perium. Quis ignorat , per decantatum illud Inconftantiam , & crebras ConfiliorumMutatio-
Qipnquennium Neronis , onus rerumincubuilfe nes vitabit:InfpiciatErroresPhocionis ; Pervica-
Seneca; Pardagogo ? Quin Gordianus Ju-

. & ciam exhorrebit:Fabulam Ixionis legat ; & nimias
nior Decennium laudis , Mifitheo Pasdagogo fpes,&hujufinodiFumosacNebulasdifpehvet.In-
debuit. Neque infelicius Imperium geflit Ale- tueatur Catonem Secundum neque unquam mi- ;
xander Severus , dum minormit,quotempore grabitadAntipodas, & contrariaprarientiSeculo

omnia procurabant Mulieres, fed ex confilio Prae- veftigia figet.
ceptorum. Imo convertamus oculos ad Regimen Iam qui putant Literas Defidiae Amicas efTe,
Pontificium , ac nominatimPii Quinti , vel Sixti Otiique & Secelfus dulcedine perfundere Ani-
Quinti, noftrofeculo, quifubinitiis fuishabiti mum , mirumpraeftabunt , fi qua; aifuefaciunt
funt pro Fraterculis rerum imperitis : reperie- Mentem perpetuas Agitationi,Socordia: Patronas
mufque, A6la Paparumejusgeneris, magiseile oftendant:cum contra vereafhrmari poflit , inter
folere memorabilia, quam eorum,qui in negotiis omnia Hominum genera , nullum Negotia amare
civilibus&Principum Aulisenutnti, ad Papatum propter ipfa Negotia , ptaner Literatum. Alii
afcenderint. Quamvisenim, quiinLiteris vitam enim Res,& Negotia diligunt Quaeftus gratia, ut
maxime traduxerunt minus folertes fint atque
, Conductith opusproptermercedem:Alii Honq-
verfatiles in Occafionibus prenfandis , atqueac- risergojetenim dum resgerunt, vivuntinoculis
commodandis Rebus quo fpe&ant ea' , quar ab ;
Hominum,exiftimationiquefu3sinferviunt,alio-
Italis Ragioni di Stato dicimtm , quorumnomen qui evailitura;:Alii propterPotentiam,&Fortunas
ipfumaverfatus eft Pius Quinras , folitusdicere, prsrogativam,utAmicosremunerare , Inimicos

MJfemera malorum Hominum Commenta , qmop- ulcifeipoflint AliiutFacukatemaliquamfuam»
.•
ponerentur%eligioni,&njirtutibm Moralibus : m quamadamantjexerceantjacfibiipfishocnomine

eo tamen abunde fit compenfatio,quod per tutum fsepiusgratulentur, &arrideant : Aliideniqueut
planumqueiterReligionis, Juftitia; , Honeftatis, alios fiios Fines conlequantur. Adeo ut , quod de
Virtutumque Moralium , prompte atque expe- Glonofisdici folet.eorumFortitudinem fitamef-
dite,incedant : quam viamquiconftantertenue- fe infpectantium Oculis , fic hujufmodi Homi-
rint , illis alterisremediisnon magisindigebunt, num Difgentia &
Strenuitas hoc videturage-
quam Corpus fanum Medicina. Porro autem rcaututalii plaudant, aututipflintrafegeftiant.

Cutriculum vitss in uno Homine', fuppedita- Soli Literati Negotiis & Occupationibus dele-
re non poteft Exemplorum Copiam , ad re- dantur, tanquam A<5Honibus Naturae conienta-
gendos eventusvita?,etiaminunoHomine. Sicut neis , &
non minus falubribus Animo , quam
cpiminterdumfitjUt Nepos,velPronepos, Avum Exercitatio eft Corpoiiipfam Rem , non Emolu-
velProavum magisreferat,quam Patrem eodem : mentum iratuentes:itaut omnium minime fint de-
modo haudraioevenikutNegotiaprafentia ma- fatigabiles.fi modo res fit hu ju fmodi, ut Animum
gisquadrentcumExemplis vetuftioribus, quam prodignitate ejusimpleat,&detineat.Quod fire-

cumRecentioribus. Poitremounius Ingenium periantur intetdum nonnulli:inlegendoftrenui,
tantum cedit Amplitudini Literarum , quantum in agendo ceflatores , non hoc £ Literis or-
• privatiReditus Êrario. tumhabet.fedabimbecillitate , &mollitiequa-
'Quod fi detur, depravationes illas &Impedi- damCorporis, Animive ; quales notat Seneca,
menta,qu£e aPoliticisimputanturliteris, aliquid Quidam , mq\.ut,tamjuntumbratiles,utputentitt
viriumhabere&veritatis attamenfimulmonen- : turbido ej[e,quicquid in luce efl. Ufiivenire poteric
dum , Eruditionem in iingulis plus Remedii, fortaile.ut hujufmodiingeniifibi corifcii, fe dent

quammali,afTerre. Efto enim,Literae Tacitaqua- LiterisjEruduioautemipfa , hujufrnodilngenia
dam vi Animum reddunt mcertum , atque per- minimeindit, autprogignit. Quodfiquisillud
plexum ; at certeliquidoprarcipiunt , quomodo nihilominus mordicus teneat , Literas nimium
cogitationesfintexpedienda;, & quoufquefitde- abfumere temporis, quod alias rectiusimpendi
hberandum , quandodemumftatuendumjimc» poflit ; ajo , neminem adeo diftringi nego-
oftendunt, quomodo res interim abfque periculo tiis,quin habeat fua Otii intervalla , donec Agendi
trahipoflint,& fuipendi.Eftoetiam,Animos effi- Vicesatque Jiftusrefluant , nifi aut admodum
ciuntmagis pertinaces , &difficiles ; atfimuldo- hebes fit in expediendis Negotiis , autparum
cent,quaeResDemonftrationibus , qusConje- cum dignitate ambitiofus in Negotiis cujufcun-
nequeminusDiftin£tionum&
cturis innituntur ; quegeneris captandis. Reftat igiturqusrendum,
Exceptionum ufum , quam Canonum & Prin- qua ira re,& quomodo.has fiibfecivas horas collo-
cipiorum conftaniiam proponunt. Efto rurfus, care oporteat ; Studiis an Voluptatibus , Ge-
feducunt & detorquent Animos Exemplorum vel nio anlngenio indulgendum ? Sicutredte reipon-
imparitate,veldiflimilitudine. Nefcio; fedfatis dit Demofthenes j£fchini , homini volupta-
novi.eas tam circumftantiarum efficacias , quam tibus dedito, quicumpercontumeliamobjecit
comparationum errores > & applicalionum Cau- fet > Orattonesejuslucernamolere : Pal^ inquif,
mtfl"
; ,
9 L I B E R L 10
wultum intereji inter e* , qu* ego ac tu adlucer- vel a Moribus , vel a Studiisipfbrum Originem
nam facimus. Qyare neutiquam mecuendum , ducunt. Quarum prima extra poteftatem ipfb-
ne LitereeliminentNegotia ; quin potius vin- rum eft , fecunda extra rem ut tertia fola proprie
•,
dicant animum ab Qtio, & Voluptace , quae alias iH difquifitionem Quia ta-venire videatur.
fenfim,ad utriufquedamnum,&Negotiorum , & men,non tam de vero Rerum Pondere , quam de

Literarum,fubincrarefolent. Vulgi£eftimatione,fermoinftituenduseft , haud
Dein,quodoggerunt,LicerasReverentiamLe- absrefuerit , etiamdealcerisduabuspaucaquas-
gum atque Imperii convellere , calumnia mera dam innuere.
eft , nec probabiliter ad cnminanduminducla.
Quapropter dignitatis Imminutiones, & quafi
Nam qui c&cam obedientia fortius obligare conte- Dehoneftamenta,qu£aLiteratorumFortunaLi-
deric.quam OJjicium oculatum , unaopera aiferat terisimponuntur , fumunturautapauperrate&
ccecum manu du&umcertiusincedere.quam qui inopiaipforum, aut a Vita; genereobfcuro & um-
Luce Oculisutitur. Imo citra omnem contro-
& bratili, autaboccupationum,inquibusverfantur,
verfiam, Artes emolliunt mores teneros reddunt, ,

fubjectonohadmodumnobili.
lequaces,cereos , & ad Mandata Imperii du&iles, Quantum adpaupertatempertinet, quodque
Ignprantia contra,contumaces,refra6tarios, fedi- frequenter ufu veniat, ut literati inopes fint , & te-
tiofos.Quodexhiftona clariffimepatecquando- nuiplerunqueorigine, nequetampropere dite-
quidemtempora maxime indo£ta,incuka,barba- icant,ac alh,qui quarftui fblum inhiant : conful-
ra,tumultibus,feditionibus,mutationibufquema- tumforet,hunclocum,delaudepaupertatis , fra-

xime obnoxia fuerint. uibusmendicantibus (paceeorum dixerimj ex-
DeCaronis Cenforisjudicio,hoc di&um efto, ornandum tradere ; quibus Machiavellus non pa-
meritiffimas eum
blafphemiae in Literas luiife rum tribueba,t,cumdicezet, lam dudum atlumef-
pcenas,cum feptuagenario major, quafi repuera- fetde regno facerdotum , nifi reverentia ergafratres
fcens, Gr.-ecamLinguamcupidiffime addifceret.

'
ac *JM,onachos , Evifcoporum luxum exceffum &
Exquoliquet , priorem illam Cenfuram Gra?cae compenjajfet. Pariterdicatquis, felicitatem&ma-
Literatura: ex Affedtatapotius gravitate , quam
,
gnificentiam Principum & nobilium , jam olim
quodita penitusfentiret,fluxille. Ad Virgiliivero reciderepotuifTeinBarbariem,&fbrdes , nifide-
Carmina quod attinet, utcunque illi liJDitum Uni- berent literatis iftis pauperibuscivilisvitae cultu-
verfo Mundo infultare Romanis afferendo Ar-

,
ram & decus.Sed miffis his laudum aucupiismota-
tes Imperandi , citeras tanquam Populares ahis tudignumeft , quam facra atque veneranda res,
relinquendo ; in hoc tamen manifefto tenetur, peraliquotapud Romanos lecula,paupertasipfa
Romanos nunquam Impetii Faftigium confceia- habita fuerit quae tamenRefpubl.nihiltrahebaE
;
difle,donec ad Artium Culmen fimul peryenif- exParadoxis.Sicenim prasfaturT.Livius:^^ ms

fent.Namqueduobusprimis CEfaribus, viris im- amorfiegouijujceptifa/iit, aut nullaunquam T\ejp+
perandi periciffimis, contemporanei erantOpti- necmajor^necfanBtor^nec bonis exemplis ditiorfmt3

musPoetaille ipfe Virgilius Maro, Optimus Hi- nec in quam tam ferh avaritia luxuriaque tmmigra-
ftoricus Titus Livius, Optimus Antiquarius Mar- verint , nec ubi tantw ac tamdiupaupertati ac psrjio
cus Varro , Optimus aut Optimo proximus Ora- moni& honos fuerit. Quin eciam poftquam Roma
torMarcus Cicero Principescertejexomnime-
\
jam degeneraflet, legimus , cum Cafar Di&atoa:
moria in fua quique Facultate. Poftremo,quan- collapfam Remp. inftauraturum fe proficere-
tum ad Socratis Accufationem id dico tantum ,
tur, quendam ex amicis ejus prompfifle fenten-
Recordemut *emporum,quibus intentata eft ; ni- tiam,nihil tam expeditum efle,ad id , quod ageret,
mirum fub Triginta Tyrannis , Mortalium quam fi divitiarum honosquoquomodotollere-

omniumcrudeiiflimis,fceleratiffimis Imperio- , xxw.Verum (inquit) h&CttQ- omnia mala,pariter cum
que indigniffimis, Qui Rerum & Temporum honore pecunta dejinent , Ji necjue magiflratus s
Orbis poftquam circuma&us eflet , Soerates ille neque alia vulgo cupiendawenaUa erunt. Denique
(flagitiofksfcilicet) Heroibus annumeratus eft, quemadmodum veredi&um &,Ruborem ejfeco-
& memoria ejus omnibus tam Divinis,quam Hu- loremvirttstis licetquandoque oriatur ex culpa;
,
manis Honoribus cumulata quindifputationes :

ita reCte v, paupertatem effe virtutis
ftatuas
eius tanquam Corruptrices Morum prius habi- fortunam , quamvis interdum a luxu & in-
Mentis Morumque Antido-
tae,pro praefentiffimis curia aceerfatur. Salomonis certe hasc eft fen-
tisabomni Pofteritatecelebrabantur. Atquehajc tentia , Quifejiinataddiviiias,noneritinfons : &

fufficiantadrefpondendumPoliticis , quifuper- praeceptum, 'Veritatememe,t^noli vendere,fimih-
ciliofa feveritate,autfucatagravitate, aufifuntli- ter fcientiam ejr prudentiam ; quafi aquum
teras inceflere contumeliis, qus tamen confutatio judicet , opes impendendas , ut docT:rina pare-
impraefentiarum,nifi quod nefciamus an ad p ofte- tur ; non doitrinam eo vercendam , ut opes con-
ros permanaturi fintlabores noftri,minus neeella- gerantur.
ria videatur ; cum Afpettus, &Favoruuorumli- Quidattinetdicere , de vita illa privata&ob-
teratiffimorum Principum , Elifabethae Reginae, fcura,quam literatis objiciunt ? Adeo tritum The-
& Majeftatis tuae tanquamCaftoris&Pollucis,
, maeft,atqueabomnibusja6tatumjOtium, & fe-
Lucidorum Siderum , tantum apud nos in Bri- cefliim ( modo abfint defidia & luxus praepone-
tannia Literis amorem reverentiamqueconcilia- re vitae forenfi,& occupata; , propter fecuritatem,
verint. libertatem , dulcedinem , dignitatem , aut fal-
Nunc ad tertium Vituperationum genus perve- tem ab indignitatibus immunitatem , ut nemo
nimus» quod a LiteratisipfisinLiterasredundat, cradethunclocum, quinbenetradet : ita huma-
altiufquc catteris fblet hsrere. Eae vel a Fortuna, nis conceptibu$ in experiendo , & confenfibns
m
;
„ DE AUGM. SCIENT. i£
in apptobando confbnat. Hoc tantumadjiciam, bm\hoceft,fuafu,nonviolentia, obteftando,'non con-
eruditos,lateinesinRebufpub.&fuboculishomi- teftando. Atquehocipfumcavctille, quiaCon-
numminimedeCTentes , fimiles effe imaginibus filiisCaefari,iVe#,inquit, adveterainftttutarevo-
Caffii & Bruti , de quibus , in elatione Juniae non camus , qua jampridem corruptts monbus ludtbno
geftatis , cum plurimae ducerentur , Taci-

aliar funt. Ciccro etiam erroris arguit Catonem fe-
tus , £o tpfi, inquit, pr&fulgebant, quodnonvife- cundum , Attico fuo fcribens : Catotptimefentii,
bantur. fi^ mcet interdum Retp. loquitur entm , tanquam

De occupationum, quae literatis coromittun- in Repub. Platonis , nontanquam inf&ce THgmuli.
tur,vilitate,illud occurrit , quod demandetur iif- Idem Cicero molli interpretatione excufat Philo-
dem puerorum ac juniorum inftitutio , cujus aeta- fbphorum dicta , & decreta duriora : ^?/,inquit,
ds contemptus inMagiftrosipfosredundat. Ca> ipfi praceptores & magtftri , vtdentur fines officto-
terum,quaminjuftafithaecobtrecT:atio, finon ex rumpauto,longius , quam naturavellet , protuhffe,
vulei opinione , fed ex fano judicio res perpenda- ut cum ad ulttmumanimo contendiffemus , ibi ta-
tur,inde iicet aeftimare , quod diligentiores fint men,ubioportet,conftfteremui. Ipfemettamen po-

omnesin imbuenda teftarecenti , quamveteri; tuit dicere, Monttisfumminoripfe meis : quippe
magifquefolhcitifint,qualemadmoveant terram quiineundemlapidemipfe , licet nontam gravi-

tenera; plant£,quam adultae : undeliquet,praeci- ter,impegerit. Aliud,quoderuditisnouimmerito
puamcuram circa rerum & corporum initia ver- fortafleobjiciturvitium,hujufinodieft, quodho-

fari.Rabbinis,(i placet,porrigeaurem,.fcw««Z'tf- nori,autemolumcntopatriarumfuarum, aut do-
firi vifiones videbunt , &
fenes fomniabunt fomnta. miniorum,propriasfortunas,autpr3ffidiapoftpo-
Ex hoc textu collipunt , juventutem effe asta- fuerint. Sic enim Demofthenes Athenienfibus
tem disniorem ; quanto nimirum revelatio ac- fuis, Afea,inquit,confiliafireEi'eattendatis,nonfunt
cedatc1anorpervifiones,quanaper fbmnia. Illud ejm generis,per qu&egointer vosmagnus , vosinter
vero notatu omnino dignum , quod licet pae- Gr&cos dejpecluifitis \fedtalia,utmihtfapenumero,
dagogi, velutSimiaeTyrannidis, fcenaefintludi- eahaudmtum fitdare,vobisautem femper uttle am-
bria , & temporum incuria in deledtu ipfbrum Haud aliterSeneca.poftquamquinquen-
pleili.
velutiobdormieritjvetustamenquerelafit, inde niumilludNeronis , aetemas eruditorum magi-
ufque ab optimis & prudentiflimis feculisdedu- ftrorum confecraflet glori.-e , dominum fuum>
cta , Refp.circaleges quidem nimium fetagere, omnibusjamflagitiisinquinatiffimum,libereat-
circaeducationemindiligentes elfe. Quac nobilif- quefidenter monere non deftitit.magno fuoperi-
fimaparsprifbedifciplinae, revocata eft aliquate- culo,acpoftremopraecipitio. Nequealiter potefl;
nus quafi poftliminio in Jefuitarum Collegiis iehabereresifiquidemhumanammentemdoctri-

quorum cum intueor induftriam folertiamque, naimbuitvero fenfii fragilitatisfua:, inftabihtatis
tamindoctrina excolenda , quaminmoribusin- fortuna?,dignitatisanimae,&munerisfui;quarum
formandis, illudoccurrit Agefilai de Pfiarnabazo, rerum memorcs , nullo modo fibi perfiiaderepoC
Taliscumfis,utinamnofter efes.Atqueha&enusde funt, fortunaepropriaeamplitudinem, tanquam
opprobriis e literatorum fortuna conditione & prarcipuumfibibonorumrincmftatuipofle.Qua-

defumptis. revivunt, tanquamrationemreddituriDeo, Sc
Qiiod ad literatorum mores ;reseftifta, DominispoftDeum,fiveRegibus, fiveRebufp.
potiusadPerfonas,quamadftudia Re- fpectans. h&ciotmah,Eccetibilucrifeci,nonzutemilh,Ec-
periuntur procul dubio intercos , quemadmo- cemihilucrifeci. Atpoliticorumturba,quorum
dum in omnibus vitae ordinibus & generibus tam , mentes in doctrina officiorum,&in contemplatio-
mali, quamboni ; neque propterea non verum
neboniuniverfahs,nonfuntinftitutae, &confir-
eft» (quod' zlTeritvuâbireftudtainmores; atque matae,omniaadfereferunt;gerentesfeprocentro
literas , nifi incidant in ingenia admodum de- mundi,acfiomnesh"neaeinfe,fuifquefortunis,de-

pravata,corrigereprorfusnaturam , &mutarein beantconcurrere;deReipub.Navi,licettempefta-
me li us . tib 9 jactata,neutiquam folliciti , modo ipfis in fca-

Veruntamen diliênter mihi atque ingenue pharerumfuarumreceptusdetur&erTugium. At
rem arftimanti , nullum occurrit dedecus , literis, contra,qui officiorum pondcra, & Philautiae limi-
exliteratorummoribus , quatenus funt literati, tesdidicerunt,muniafua,ftationcfque,licetcupe-
adhsrens.-nififorte hocvitiovertatur, ( cujus riculo,tuenturQuodfiforteincolumespermane-
Demofthenes , Cicero , Cato fecundus, Seneca, ant in fcditionibus,& rcrum mutationibus,non id
plurefque alii infimulantur ) quod cum plerun- artibus , aut verfatili ingenio , fed reverentiae,
quetempora,dequibuslegunt,illis, inquibusvi- quam probitasetiamab hoftibus extorquet,tri-
vuntj&qux qusaguntur,
praecipiuntur , illis, buendum. Carterum,quod attinet ad fidei con-
meliorafintjultraquampareft contendant,mo- ftantiam, & officiorum religionem , quascerte
rum corruptelas ad praeceptorum & dogmatum animis hominum inferiteruditio, utcunqueeas
honeftatemretrahere, &prifcaefeveritatismores quandoque a fortuna mulctentur, autexmale

temporibusdiflblutisimponere: Dequotamen fanispoliticorum principiis condemnchtur , ta-
abunde e propriis fontibus admoneri pofliint. men palam fcilicet apud omnes laudcm re-
Solon enim interrogatus , an optimas civibus ferent , ut in hac re , longa defcnfione non fit
fuisdediffetlcges ? Opttmas , inquit, exttlis,quas opus.

ipfivoluiffentaccipere. ItaPlato,videnscorruptio- Aliud vitium literatis familiare , quod faci-
res fuorum civium mores , quam ut ipfeferre liusexcufaripoteft,quamnegari, illud nimirum,
poffct, ab omnipublico munereabftinuit , di- quodnoh facilefe applicent , & accommodent
cens, SiecHmp*triaagendHmeffe,HtCHmparmri~ ergaperfonas , quibuscumnegotiatitur , autvi-
vunt.
,
1? L I B E R I. i +
vunt. Qyi defectus e duabus oritur caufis: Prima Anteomniavero, nihil tam offccit literarumdi-
eft animi ipfius magnitudo propter quam

argre
. gnitati, quam crafla&turpis adulatio, ad quam
fe demittere poffunt ad obfervantiam unius ali- multi, neque hiindoctij & calamos
&ingenia ,
cujus hominis. Amantisverba funt,non fapien- fubmifere , Hecubam in Helenam, Fauflmam in

tis, Satismagnumalteritheatrum fumus. Neque Lucretiamt (ut ait Du-Bartas ) transformantes.
tameninficias ibo.illum , qui aciemanimi,inftar Neque vero mmis laudo morem illum receptum,
oculi>nonpoffit£quecontrahere,acdilatare, in- libros patroms nuncupandi ; ctim libri , pra?fer-
figni facultate ad res gerendas effe orbatum. Se- tim qui hoc nomine dignandi , in Veritatis tan-
cunda vero caufa eft probitas morum & fimpli- tum & rationis clientelam fe dare debeanc. Me-
citas i
qus tamen delectum judicii , noh defe- liusveteres, quihonaliis, quJlmamicis,atqueae-
ttum,in illis arguit. Veri emm,& legitimi obfer- qualibus , fcripta fua dicare folebant , autetiam
vantia: erga aliquam perfonam limites, non ultra nomina ejufmodi amicorum traclatibus fuisim-
porriguntfe,quamita noife illitlsmofes, utabf- poncre qubdfiforte Regibus , aut rhagnatibus
:
queorfenfionecumeoverfari, eumque confilioi opUsnuhcuparenti tum demumhocfacTumeft,

opus fit, juvare,nobifque interim ipfis in Omni-
fi ctimargumentum libri perfbna: taii cohveniret.
bus cavere poffimus verum alienos affe&usfi-
; Ha;cautem, &fimiiia; repfehehfiohempotius
man,eo finc,ut illum infledtas, verfes, & ad libi- merentuf,quafn defenfionerii;
tumcircumagasjhominis eftparumcandidi, fed Nequchocdico, quafi literatos culpem , fiatl
potius aftuti , & bifidi ; id quod m aihicitia vitio- beatos & potentes virosquandoquefcapplicent:
fum erga Principes etiam inofficiofiimi
fuerit , f ecte ehim Diogenes cuidam cum irrifiohe ro-
Mos enim Orientis, quo nefas habetur dculos iri ganti, Quifieret, quodphilofophidivitesjellaren-
Regesdefigere,rituquidem batbarus eft, fedfi- tur » nondivitesphilefophos?t:cfp6ridit , non fine
bonus neque ehim fubditos deceti
gnificatione : morfu, Hoc ideofieri i quodphilofophiûtbuirebus^
corda Regum fuorum , qux faersb Scriptura; in- mdigeantipfobeintelligant , divites nonitem. Huic
fcrutabilia docent,cutiofius rimafi; afEne eft ifiud Ariftippi , cui hefcio quid petenti
Supereft etiamnum aiiiad vitiufh i (quocurri cum hon attenderct Dionyfius , ille adorantis
hancpartem concludafri ) literatis fiepius impu- morc abjecit fe ad pcdes cjus ; qui tUmdemumi
tatum, videlicet quod in febus exiguis , & exter- ahfcultans petitiohi annuit : Sedpaulopoft,qui-
nis, ( vuitii,geftu, ihceflu, fertnonibus quotidia- dim dignitatis philofophia; aflertor , iricrepuic
nis>&hujufmodljdeficiantinobfervandddeco- Ariftippum , quod demittehdo fe ad pedes Ty-
ro; undehomiriesimperiti,exiftisnrinutis, lcvi- ranni pro tantilla re phiiofophiam ipfam contu-
culifque crtofibus, quanti fintinrebus majori- melia affeciffet : cui ille, Suamtdculpamnonfuiffe,
bustrac1tahdis,conje&uram capiunt. Verum fal- refpondit,fid Dionyfii, qui aureSgeftarettnpedibm.
liteos plerunque hujufmodi jiidicium ; imti Qiunpfuderisille , non pufillanimis habituseft,
fciant, rc/ponfumfibi,eflea Themiftocle, qui qui iri difputatione quadam cum Hadriano Cx-
cum rogatus eflet,ut fidibus caneret , arroganter farevihcifepaffuseft , excufans fddum. Quoda-
fatisipfe defe .ftdadprajfensiiiftitutum perquam quum effet ei cedere , quitrigintaimperaret Legio-
appofite rclpondit: Se quidem fidiumrHdemeffe, nibus. Atqiie propterea nori fiiht damnandi viri
fed cjuo pailo oppidum parvum in tiviiatem ma~ docl;i i ubi,cum rcs poftulat i aliquid de gravitate
gnamevadere poffet , fatUnoffe. Efcfiint pfocul fua remittant i five irriperarite ncceflitate , five
dubio multi politicarum artiurri apprime gna- ifnpctrante occafionequOdquamvis jiumilevi- ;
ri,quibustamenin communivita, &quotidia- deatur atque fcrvileprimointuitu

, tamen verius
nisreculis, nihilimperitius. Qijinetiafrihujufi tem a?ftimantiiccnfebuntur non perfbnaj, fed

tnodi fugillatores amandandi funt ad Platonis tempori ipfi fervire.
Elegium dePraceptorefuoSocrate, querrinaud Pergamus nunc ad errores , atqueinania , qus

abfimilem dixit pharmacopolarum pyxidibus in ftudiis ipfis virorum dodorutn interveniunt»
qu£ exterius inducebantur fimiis , ululis fatyrif- iifque fe immifcent ; id quod prarcipue & pro-
que , intus veropreriofbsliqudres & nobiliame- pric fpcdtat ad praefehs argumcntum. Qijain re
dicamenta recondita habcbant: Fatendo fcilicet } non eft iriftituti rioftri crroribus ipfis patrocina-
quod ad vulgi captum , &famam popiilarem, cenfuram & fecretionem , excu-
ri,fed per eorum
prsferret nonnulla levia, atque etiam deformia, terequodfanum &folidumeft, atqueicalumnia
cum tamen animiinteriora fummis tam facHlta- vindicare. Videmiis enim, inmore, prsfertim
tibus, quam virtutibuscflent repleta. Atqucde apudinvidosi efle, propterea, qua: depravata
moribus literatorum ha?c hactenus.' funt,etiarnea,qusimpelluta, &inftatufiioman-
Interim monere placet,hos nihiiminus agere, fcrufit, fugillare ; quemadmodum Ethnici in pri-
quam ut patrocinemur quibufdam profeflorum Biitiva Ecclefia , Chriftianos hzreticorum vitiis
inftitutis abje6tis,& fbrdidis,quibus &fe ipfbs,& afpefgere folebant. Neque tamen confilium eft
literas dehoneftarunt : quales er ant apud Roma- mihi , examefi aliquod accuratius inftituere , de
nos.feeulispofterioribus, philofbphi quidam in erroribus, &
impedimentisliterarum , qux inte-
familiis divitum , menfarumque eorum afleclae, riora, &acaptuvulgiremotiora; fed deillistan-
quos haud abfurde dicas Earbatos Parafitos. Cu- tum verba:fac:ere, quae caduntfiib communi , &
jus generis quendam iepidc dcfcribit Lticidnusi populariobfervatione, &nota, autfaltemabca
quemmatronanobihs,catuium fiium Mehtaeum nohlonge rccedunt.
inrhedageflarcvoluit : quodcumille officiofe, Quare tria prscipue dcprehendo vana &inania
fedindecenterfaceret.Pufio fubfannans, Vereor, in litcris , qua anfas prscipue prabuerunt ad
inquit, ne philofbphus nojier e Stoicofiat Cynicut. obtredandum. Eas enim resprovanisducimus,
B quse
-
lS DE AUGM. SCIENT. i<5
ouatauc falf* funt.auc frivolar,in quibus fcilicet, Ncquc camen temere damnandum eft, fi quis
autveritas deficit,aut vfus:Ilios eriam homines philofophijeobfcura,&afpera,verborumfplen-
vanos& levesexiftimamus,qui aurad fatfacre- dore illuftret&expoliat:Hujus cnimreimagna
duli,autinrebusexiguiufuscuriofi. Curiofitas adfunt exemplainXeilophonte,Cicerone , Se-
autem,autinrebusipfis verfatur , autinverbis; neca,Phuarcho,ipfoqueeciam Platone: nec mi-
quadonimirum,aucin rebusinanibusoperain- noreftutilitas. Quamvisenim diligentem veri
fumitur,autcirca vetborurndeliciasnimmmin- cognitionem, atqueacreftudiumphilofophise >
fudatur.Quocitca,noncertasmagisexperientiE, reshaecnonnihilimpediat,quoniampraepropere
quam re£teeetiamrarioniconfonum videtur,vt mentemconfopic,atqueulceriorisdifcjuifirionis
tresponantur doctrinarumintemperiea Prima fitim & ardorem reftinguit ; fi quis tamendo-
eft doftnnaphantaftica , fecunda doftrinaliti- ctrinamadufuscivilesadhibeat, ffermocinandi
giofa,tertiadodrini'fucata& molhs:velfic; va- videlicet.confulendi , (uadendi.argumentandi,
rixima<rinationes,vana:altercationes,van£eaffe- &fimilium)omnia,qne_cupiar,praeparata&ador-
(5tationes.Ac quidemordiarab vltima. natainhujufmodi authoribusreperiet. Verun«
Intemperies ifta , in luxurie quadam orationis ramen hujufce rei excefTus adeo jufte concemni-
fita^licetolim pervicesin pretiohabitafueritj cuc,ucqiiemadmodumHcrcules,cum viderecin
circaLutheri tempora miris modis invaluit. In temploftatuam Adonidis fVenerisdeliciarum)
caufapncipuefuicquodfervor&erficaciacon- indignabundusdixit,2\£«//^cr»«;iraomnesHer-
cionum runctemporis, adpopulumdemulcen- culeiliterarum pugiles , ideft , laboriofi atqae
dum & alliciendum maximevigebat Illa au- : conftantes indagatoresvetitatis,hujufmodi de-

tem populare genus orationis pofcebant. Ac- . licias&laiuicias, ranquam nildivini fpirantes,
cedebatodium&contemptus, illisipfistempo- facile fpreverinr.
ribus.orruserga Scholafticos , quiftyio fcri- & Paulofaniuseftaliudftyligehus.deqiierarrien

behdigenere ucebancurvalde diverfo , verba ipfumomninovanicacisexpers, quodcopiasilli,
licenter admodum cudentes nova horrida, & &luxuri«eorarionis,cempore ferefuccedit.Illud
deoracionisornatu &
elegantiaparum folliciti, totumineoeft,uc verbafintaculeata, fencentiae
dummodo circuitionem evicarenc , & fenfus concifar,oratio denique potius verfa, quam fu-
acconccptusfuosacuteexprimerentjatquehinc fa.-quo ficucomnia per hujufmodi arcificium ,
fadum eftrUtpaulopoftea,maiorapudplurimos magis ingeniofa vidcantur , quam reverafint.

cceperit haberi verborum cura quam rerumj Taleinveniturin Senecaeffufius , in Tacito &
plerifque magis comptamphrafim,terecempe- Pliniofccundomoderacius;acquenoftri tcmpo-
riodum,clauiularumryrhmos, rroporumftellu- risauribusccepic eflenonuapridemaccommo-
las ,quampondusrerum, racionumnervos, in-
-
datum.Vetum hoc ipfum mediocribus ingeniis
ventionisacumen , aurjudicijhmamaffe£canri- gracumeuefolecadeo vcdignicacem quandam
Jjus.TumdemumfloruirOforii LuficaniEpifco- liccerisconciJiecatcarHen ajudiciismagislimatis
piluxurians&dilutaorario. Tunc Sturmiusin meritofaftiditur , & ponipoflitprointemperie
CiceroneOratore&HermogencRherore infi- quadamdo&rinae, cumfitverbommeciam , Sc
autam&anxiamoperam confumpfir.TuncCar- corumconcinnitatisancupiumqiioddam. Atq;
tus& Afcamusapudnos,praele6tionibus &fcri- hsec deprimaliterarum intemperiedicliafurito.
ptisfuisCiceronem & Demofthenemufquead Sequirureaintemperiesin rebusipfis , quam
ccelam evehentes,Iuvenes ad politum hoc& flo- pofuimus mediam,& litigiofnfubtilitatis nomine
rensdoclrinjegenusinvitarunt. Tune Erafmus defignavimus.Eftqueilla,dequamododiximus,
arripuit anfamintroducendiridiculam illamE- aliquantodeterior.Vtenimrerumdignitas ver-
cho,DecemannosconfumffiinlegendoQcerone:c\xi borumculruipraecellic , ficecontrarioodiofior
Echo refpondic,o»e,afine. Scholafticorum vero eft vanitasinrebus, qtiamin verbis. Qua in re,
.
do&rinadefpe<5buiprorfushabericcepictanqua increpatioillaPaulina,nonmagis adfuam aeca-
afpera &barbara:Deniqueutfemeldicam,pre;- temreferri,quamad fequentia tcmpora dedu-
cipuaillorumtemporuminclinatioj&ftudium, cipoceft;neque Theologiamtantum, fed eciam
potiusadCopiam,quamadpondusdeflexic. omnes fciencias refpicerevidecur. Devitap.ro-
Hic itaquecernere eft primam literarum in- phanas vowm novitates, ôppofitiomsfalfi nomi-
tcmperiem,quum,vtdiximus » verbisftudecur , nisfcientia.Hisenim verbisduofigna indiciaque
non rebus:cujusccfie citimis cancum cempori- fcienciae fufpedcae acquecmentitaeproponit.Pri-
busprotulerim exempla , tamen fecundum ma- mum eft,vocum noviras,& infolencia; Alterum,
ius & minus,& olim placuerunt ejus generis in- rigor dogmatum.qui neeeffario oppoficionem,
eptia?,&deinceps placebunt.Iam vero fieri non &deinaltercationes , quaeftionefque, inducit.
poteft,quinhocipfummultumfaciat ad doftri- Certe quemadmodum compluracorpora na-
nsexiftimationemminuendam & elevandam, turalia,dum valentintegra , corrumpunturfas-
eciamapudvulgusimperitu,cumvideancdo<Sto- pius,&abeuntinvermes, eodem modo fana &
rumfcripta,canquam primamliceram diploma- folidarerum cognitiofaepenumeropuCrefcic,&
tis,qua; quavis variis calarni dudibus , & rlofcu fol vitur in fubtiles,vanas,infalubres,& (fi ita lo-
lisvariegatafir,litera tameneft unica. Ac mihi quihcetj vermicularasquxftiones quaemotu •,
fane videtur praeappofitahujufce vanitatisadii- quodam&vivacitatenonnullaprasdiraevidecur,

bracio.&quafiEmblema, Pigmaleonisilla infa- fed pucidse funt , &
nulliusufus.Hocgenusdo-
nia.-qnidenimaliud funcverba, quamimagines ctrinaeminusfanas&feipfamcorrumpenus, in-
rerum,ut nifirationum vigoreanimatafint.ada- valuitpraecipueapudmultosexScholafticis, qui
5snareillaidemfir,acftatuamdcperire,? furhoorioabudantes,acq',ingenioacres,le£cione
aurem
17 L I B E R I. i8
autem impares ( quippe quorum mentes con- ventatemproptercontroverfias circa eam mo-
clufjeeflentin paucorum authorum , praecipue tas afpernari,atqiie exiftimare,eos errare omnes,
Ariftotelis Didlatoris lui fcriptis , non minus qui nunquaminterfe conveniant ; cumque vi-
quamcorporaipforum in ccenobiorum cellis ) deantdoctos hominesinter fe digladian de re-
hiftoriam vero & naturae & temporis maxima ex busnulliusmbmenfi.Facileillud Dionyfij Syra-
parte ignorantes j ex non magno materiae fta- cufahiarripiuht , Perbdiftafunifenumotioforum.
mine , fed maxima fpiritus , quafi radij, agira-
Nihilominus certiflirhum eft,f| fnodo f cholaftici
tione, operofiflimas telas , quaeinlibnseorum ad inexplebilem firim vef itatis ; &
cdntinuam a-
extant , confecerunr. Etenim mehs humana, fi ; gitationemingehij.varietacefn & mialtiplieitate
agatinmareriam i haturafnterum.&operaDei le£tionis&cdntemplatioriuhiadjiinxiflent,infi-
contemplahdo * pro modo
materix operatur , gnia prdfedtoilliextitiflentlnmiria , bmnefqus
atque ab eadem detetminatur ; fin ipia in fe ver_ artes&fcientiaSmirificeprovexiflerit.HacT:enus
raturjftanquam aranearexenstelamj tum de- defeciindaliterarum intemperie;
muminterminataeft i panrcdrte telasquaf- & Adtertiarfiquddattinet,qua;adfalfitatem &
damdoctrina; j rehuitatelili operifqiie admira- riiendadurrifpeftatiunahaecdmniumturpiflima
biles,fcd quoad ufum frivolas,& inanes; eft.quippcqus ipfam riaturam, animamquede-
Hxc inurilis (ubtilitas five curiofitas duplex ftruit fcientiaejqua nihil aliud eft, quarii veritatis
eft: & fpedtaturaut in materia ipfa : qualiseft imago.Nam veritas efleridi,& veritas cognofce-
inanis (peculario,fivecontroverfia,cujusgene- di,idem funt; hec plus a fe in vicem difFerunt,qua
jis reperiunturi & in Theol. & m Phil.haud pau- fadius diredtus , & reflexus. Hoc vitiufn itaque
cae : inmodo,&methodotrac~tandi jhaeca-
aut duplex.velpotiusduplicatumeft i impoftura&
piid fcholafticoS fere talis erar; Super unaqua- Cfedulitas;haic decipitur,illadecipit. tûslicet
quereprdpofitaformabahtobjectidries ; dein^ videantut difcf epantis riatura:,alrera quaeacalli-
deobjectionumillafumfolutienes i quae folu- ditate qdadam.altera a iiroplicitate profe£ta,plc-
tiones>ut plutimum diftintliones tantum eranfi irunqiietamenCoeunt.Vceriimincarmine habe-
cumtamenfcientiafum omniumfdbut j inftar tufi
fafcis illius fenis , nori in finguhs bacillis > fed iri Percontatoremfugito,nam garrului idem e(t.
omnibusvinculo corijuncltis eonfiftat. Etenirii innuendo,quicunofus eft,eundem efle & fati-
fymmetriafcientiae , fingulisfcilicetpartibusfe lem:pariter fit,ut qui faeile cre iat,idern libenter
invicemfuftinentibus,eft,& effedebet , veta decipiar<Quemadmodum quoquefierividemus
atqueexpeditafatio refellendi objectiones mi- infama,tumoribus;utquicitoiifdem fidem ha-
norum gentium: Cdntraj fifingulaaxiomata , beat, pari facilitate eos auxerir, quod Tacitus
ranquarnbaculosfafcisfeorflrh extfahas i facile prudeter ihriuit his \etbis,finguntfimul,credunt-
erit ea infirmare , & pf d libitd , aiit flectere , aut ^.adeofinitima: funt,voluntasfal!endi, &-fa>
frangere: ut qudd deSeriecadidtumerat , >ver- Ciligas cf edehdi.' i
borumminutiisrerumfrangiipondera ; verede SSx cf ederidi fecipiendique omnia (licet Ievi

lcholafticisufutpatipoflit, qumftiHhum minutiis auth&ritate rriiinitajfacilitas, duorum generurri
fcientiarumfrdnguntrobur. Num nori in aula eft pro ratione fubjectae marerise:autenimcredi-
fpatiofaconfultiusfotet * urium accendere cetur narratiohi,five fa£to,f ut loquuntur Iunfco.
reufn>autlychftuchuirifufpendere i vanis lu- ) autdogmati.
falti In pridri genere videmus,-
minibus inftructurh i qud omhia fimul perlu- quanrd dignitatis dettimento hic err or afFecerir
ftrentur.quam infingulos quaquaverfus exi- exEcclefiafticis hiftdriis nonnullas ; quae nimis
guamcircumferreiucetnam f Atquinon abfi- faciles fepr£ebuerurit,inprodendis tranfcriben-
milisefteorumratid i qiii nori tam veritafem difqiie mifaculisâ martyribus,eremitis,anacho-

perfpicuisargumentis,authritifatibus i exemj fedsi&aliis fandtis vins,atqueabedrfireliquiisi
plis illuftrare nituntur ; quam in hoc folum in- fepulchris,facellis,imagiriibus.editis. Eodemo-
cumbunt, ut minutos quofque fcrtipulos exi- do,in naturah hiftoria videmus inulta temef e,ac
mant, &captiunculasexpediant, & dubitatio- paru cumdelectuautjudiciorecepta , &defcri-
nesfdlvant; hocpacto qiueftionem ex qujeftio_ pta;utliquetexfcfipfisPliriij, Cardani,Alberti,
negignerifes; quemadmodumfitirifupefiorifi- & plurimdf um ex Afabibus, quae comenfitiis&
militudine,uf Iucetriairiunurfi aliqiiem locurri fabuldfis haf rationibus paflim fcafent,ii(que no
delata,aliosCircufnquaquedeftifuat, & obfcu- folurhincertiSj&neutiquaprobatis, fed perfpi-
ret*Aderiut Scyllaefabulaad vivufn exprimat Cue falfis,& manifefto convi6tis:ingentiPhilofo-
hocgentis phuofophiae; cujusos&pedtus vir- phiae naturalisdedecore , apudhominesgravesy
giriemformofarapraeferebant,infra vero fuifle & fobtios.in quo fane elucefcitAtiftotelis fapie-
ajunt tia',& iritegritas;qui,cu diligente fcripfef if arque
Candida fuccintlam latraniibus inguina mon- atccuratahiftofiaanimalium,- tam pafce fidta aut
ftris. fabulofaadmifcuerif:quiripotius auditiones ad-
Sic generalia quaedam apud Scholafticos inve- mirandas,Q[azi fneriiotatu dignas judicavit, in u-
nias , quaepulchrafunf didtu ; nohperperam & num comenfariolum cohjecinprudenterperpe-
inventa : ubiautem ventum fuerif ad diftin&io- denSjpetfpicue vefa(quae tanquabafis expefieri-
nesjdecifioriefque , profcecuridouferdadvitae f iae fqlida.Philofophiae & fcientiis fubfterni pof.
humanae commoda , in portenfofas & latrantes liritjhaud femere effecu rebus fufpedt^fideimi-
quaeftionesdefiriunt."Itaquemiriime riiifum, fi fcerida:&rurfuSctiamfara,atque infolita , quae
hocgenusdoctrinae, etiamapudvulgus hdmL- pletifqueincredibilia videtuf, noriofnninoefle
fium edntemtui obrioxiurii fuef it,q.ui fere folerif iupprimeda,neq:,mefn6riae pofterioru denegada
B i- At :
19 DE AUGM. SCIENT* 20
At illa altera credulitas.quae non hiftoriae, aut autemplenam libertatis ejurationem perpe- ,
narrationibus.fedartibus&opJnionibustiibuL tuamque ingenij fervicucem.Qtiarcuc abfolvam

tur,duplex eft.autcum artibusipfis,autcumau- hanc parcem,hoc tantumadjiciam magnisau- *,
thoribusinarte nimium credimus. Arresipfae, thoribusfuusficcoftethonos.ut auchon autho-

quxplushabentex phantafia, &fide,quamex rum,&veritatisParentitempori,nonderogetur.
ratione, &demonftrati©nibus , funt praecipue Explicavimus tandem tres doctrinae incempe_
ttes,Aftrologia,7\(aturalis zJMagia,& Alcby mia\ ries,fivemorbosipra;terquosnonnuIlifunt,non
quarum tamen fines non funt ignobiles. Pro- tam morbicorkmati.quam vitiofi humores: qui
fitetur enim Aftrologia fuperiorum in infe- -tamen nonadeooccultifuncautlatentes , quin
riorainfluxum & dominatumrecludere. Magia in multorum fenfum &
reprehenfionem incur-
fibiproponitnaturalem Philofophiarnavarieta- rant.ideoque neutiquam praetermictendi.
ad magnitudinem operum re-
te fpeculationum Horum primus eftimmodicum ftudium duo-
vocare.Chymica infefufcipit partes rerumHe- rumextremorum,antiquitatis &novitatis, Qua
terogeneas, quae in corporibus naturalibus latet in re temporis filiae male patriflant.ut enim tem-
& implicantur,feparare &
extrahere: corporaq; . pusprolemdevorat,fichaecfeinvicem; dum an-
ipfa,inquinata depurare>impedita liberare, im- tiquicas novis in videac augmencis, &

no vitas no
matura perficere.Sed viae.atq; rationes, quae du- fic concenca recentia adjicere,nifi vetera prorfus
cere putantur ad hos fines, tam in Theoria lllarii eliminet, &rejiciat. Certeconfilium Prophetas
artium,quam in praxi,erroris & nugarum plence vera in hac re norma c&:Statefuper vias antiquat,
funt.Neque adeo cradicio ipfarum,ut plurimum, gr videte qmnamfn via ret~la,& bona, &
ambulate
candida eft,fedarcificiis& latebris minuta.Chy- in ^.Antiquitaseammereturreverentia,uc ho-
tnicae tamen hoc certe debetur , quod vere copa- minesaliquandiugradumfiftere &fupra eam ,
raripoflitagricolaeapud .lEfopum.qtiievita exi- ftare debeanr,atque undequaque circumfpicerc,

turus,dixitfiliis,<SV*'//«w» magnaauri in vinea, quae fic via opcima/quum aucem de via bene con-
necfatismeminijjequo loco,defoffamreliqmffe : qui fticeric,cuncdemumnonreftirandum,fedalacri-
cum vineam diligenrer ligonibus ubique inver- terprogrediendum.Sane,ur verudicamus, An-
till'ent,auruquidemrepe*eruntnullum fedta- , tiquitasfeculi,juvenws mundi. Noftra profecTro
menvindemiaminfequentisanni,propterfoflio- funt anciquacempora,cum mundus jamfenue-
nem circa radices vitium.tuletunt longe uberri- rir,nonea,quascompurancur ordineretrogrado>
mam.Circa aurum conficiendum , haud paucis initium fumendo a feculonoftro,
nobilib us inventis,& experimentis,tum ad refe- Aliuserror epriorioriundus,eftfufpicio quae-
randam naturam,tum ad utus vitae apprime ido- dam &dirndentia,qu3? nihilnuncpofle inveniri
neis,quafi facem accenderunt. autumat,quomundustam diucarerepotuit ; ac
Illaautem credulitas,qtiae certos fcientiafum fiillaobjectioconveniretergatempus, qua Lu-
authores,dic~tatoriaquadam poteftate munwir, cianus (mpedit Iovem , caeterofque Ethnicorum
ut edicant,non fenatoria,ut confulant , inijens "Dtoy.Miratur enim,cur tot olimgenuerint liberost
damnumfcientiisintulit,taquam praecipuacau.. nullos autemfmfeculolinterrogatquejocans, ecquid
fa.quaetantopereillas afflixit& depreflir,utabf- feptuagenari/ jam e/Jent, aut lege Tappia contra Jh-
queinfignialiquoaugmento exangues jacerent. numnuptiatlata conftritliFSic videntur homines
Hinc nempe faclu eft , ut in attibus Mechanicis, fubvereri,ne tempus effcetum jam factum fir, &
primiinventorespaucaexcogitaverint, tempus adgenerationem ineptum. Quinpotiuslcvitas
reliquafuppleverit, &perfecerit',atin fcientiis, hominum,atque mconftantia>hinc optime pef-
primiauthoreslongiflimepenetraverintjtempus fpicipoteft, qui donecresaliquaperfectafir, ea
•plurimadetriverit, &corruperit. Sicvidemus, miranturfieripofle ,poftquamfa6ta femeleft, i-
-
Tormentaria,Nanticam,Typographica,fubini- terum mirantur eam jam pridem factam norifu-

imperfec~tas,&propemoduinformes fuiffe,
tiis iffe.ItaAIexandriexpeditioin Afiam , habita efl:
&exercentibusonerofas,teporis vero progref. initio pro vafto & arduo admodu negotio , qua
fuexpolitas,& accommodas.AtcontraPhilofo- tamen poftea placuit Livio in tantum elevare, ut
phiae & (cientiae Ariftotelis,Platonis,Democriti, diceret de Alexandro„"vV7 aliud, quam bene aufus
Hippocratis,Euclidis,Archimedis , in ipfis illis eftvana contemnere.ldem Columbo evenit circa
authoribusviguerunt , tractuteporisdegenera- Occidentalem navigationem.Sed in rebus intel*
runtpotius, &nonminimum (plendorisamife- lectualibus hocfitmultofrequentius-, uti videre
runt.Cujusreinoneftaharatio, quam quod in eft inplerifque propoficiOnibusapudEuclidem.'
artibusMechanicis,ingenia multorum inunum quaeantequademonftrentur,rnirae videntur , &
coierunt,rn arnbus,& fcientiis liberalibus, inge- quibusquis nonfacileaffenferit:poft demoftra-
niamultorumfubunofuccubuerunt; quem tationem aucem factam,arnpit eas mens per rerra-
menipfum faepenumerofequacesfuipotius de- c~tionem quandam ( utloquuncurlureconfulti)
pravarunt,quann llluftrarunt. Vt enim aqua non tanquam ante perfpectas & cognitas.
afcendet altius,cjuam caput fontis,a quo ptoma- Aliuserrorfuperioriaflinis, eft eorum , quio-
nar,itadoc~trinaabAriftorelededuc~ta, fuprado- mnium fec"tarum,atque Haerefium veteru.poft-
ctrinam Ariftotelis nunquam affurger, ideoque quam excuffae fuiffent,& ventiIatse,optima fem-
etfinondifpliceat tcga\z,oportet difcentem crede- perobtinuiffcpofthabitisaliisjexiftimant* Itaqj
»v:huictamenconjungendum eft, oportetjam e- putant.fi quisdcintegroinftitueretinquifitione*
doclumjudiciofuiuti.t>iCcipa\i enimdebent Ma- &examen,nonpoiTetnoninciderc in aliquase*
temporariam folum fidem, judiciique fu-
giftris reje&isopinionibus.&poftrejectioneamiflis, &
fpenfionem,donecpenitusimbibenntartes,non obliteratis:quafi vero mu!titudo»aut etia fapien-
tes
,
21 L I B E R I. 12
tesmulrirudinisdelinienda-gratia,nonilludfae~ Aliuserroreftimpatiencia dubitandi,& cceca
pe prpbarinc quod populare magisatque leve feftinatiodecernendi,abfq, debira &adultafu- '
.
fit,quam quod folidum , atque alte radicesa- Ipenfione judicij. Nam bivium contemplacionis,
9
gens. Tempusfiquidemfimileeftfluvio;qui le- non eft diffimile bivioactionis, a veterib fipius
viaatqueinflataadnos devehit>folidaautem & memorato:cujus altera via,initioplana &facilis
pondushabentiafubmergit; .
autem impcrvia,altera ingredienti afpe-
erat,firie
Aliuserrorareliqnisdiverfus.eftpraematura raerat,&confragofa, vbipauloproceireris , ex-

atque proterva redudid dodrinarum in artes,& pedica,&aequabilis:haudfecusinconcemplacio-
methodos,quod cum fit,plerunq-,fcienriaaurpa- nibus, fi quisacerris ordiacur,indubia definer,
rum,aut nihilproficit.Nimirum vtephebi, poft- fin adubiisincipiat, eaque aliquandiupatienter
quam membra&lineamenta corpdrisipforum, toleretiin certis exicum reperier;
petfe&e efformata furit,vix amplius cirefcunt fic : Similiserrorfeoftenditin modotradendi do-
fcieritia,qt'.amdiuinAphorifmos &obfervatio- <5brinam,qui,utplurimum,eft imperiofus& Ma-
nesfpargittir.crefcete poteft exurgercfed ,• & giftralis,rioningenuus&liberalis,itademum co-
roethodisfemelcircurnfcripra,&conclufa , ex- pofitus,iitpotiusfidemimperet, quam examini
poliriforfaa&illuftran , aut adufus humanos fubjiciatur; Nonnegaverirh,in fummariislibel-
cdolaripoceft,ndnaucemporromole augeri. lis,ad praxin deftinaris, hanc formulam fcriben-
Aliuserrorfuccedensipfi,quem poftremo nodi retineri pofle verum injuftis rracTracibus de
:
tavimus,eft,q>poft fingulaslcietias,&arres, fuas fcienriisucrumqueexcremumvicanduro cenfeo:

in claffesdiftnbutas,moxaplerifque, univerfali tam Velleij Epicurei,nil tam metuentis,quam ne
rerumcognitioni,&Philofophiaeprimae,renun- dubitare dereaiiquavideretur: quam Socraris,
ciatur;quod quidemprofe6tui do6rririariiinimi- &Academiej,omnia in dubio relinquenriii.Can-
9
ciffimumeft.Profpe6tationesfiunreturrib >auf dori potius ftudendum,refque majore aut mino-
locis praealtis:&impoffibiIe eft , ut quis exploret reconcentionerradendae, proutrationum mo-
remotioresrinterioresquefcienriae alicujuspar- mentisparciusautplenuisfiritprobatav
tes,fi ftet fuper pland ejufdem fcientiae, neque al- Alij erroresfunt in fcopis,quos homines pra? fi-
tioris fcientias veluti fpecularri confcendar. gunr fibi,&in quos conatus fuos & labores diri-
Aliuserrorfluitexnimia reverenria, &quafi gunt.Cum n.diligenriores literarum Coryphau
adorationeintelle&ushumani unde homines : adidcollimaredebeantpraecipue, utarti, quam
abduxere fe a conceplacione natura: atq;ab expe- profitentur,aliquid praeclarum adjiciant:hi cotra
rientia.in propriis rrieditacionjb
9
& ingeriij com- iniecuridistantummodoconfifterefathabet,vel
mencisfufquedeq-, volucarifes. Caeteriipraecla- fubtilisinterpretis, vel antagoniftaevehementis
ros hos opinatores,& (Ci ita loqui licet ) Intelle- &nervofi , velmethediciabbreviatorisnomen
cT:uaIitas>quiramenpromaximefublimibus&di- ambientes.-vnde reditus &
vecligalia fcientiarii
vinisphilofophis haberifolenr, fe6teHeraclitus augeripoflhrit,patrimonium &
fundus minime.
perftrinxir./fowMWînquitjîer»»* veritatem in Omnium autem graviffimuserrorindeviatio- ,
A4icrscofmisfiiis,non inmttndomajori. Refpuunt ne ab vltimo doctrinarum fine confiftir.Apperut
enim quafi Abecedarium naturae primumque in enimhominesfcientiam , alij ex infita curiofita-
operibus diyinis tirociri*ium:quod fi non facerer, te,& irrequieta-.alij ariimi caufa,&deleclationis:
potuiflent fortaflegradatim & fenfim , poft lite- alij exiftimationis gtatia: alij contentionk ergo,
textum
ras fimplices,& deinceps fyllabas, ad & arqueutindiflerendofuperiores fint : plerique
volumenipfum creaturafumexpedire legendii propcerlucrum&vicT;um:pauciflimi,utdonum
afcendere.Atilli contra, jugi mentisagitatione racionis divinicus datum in vfias humani generis
urgent & tanquam in vocant 1 uos Genios, ut va- impendant.Plane, qua-fiindoctrinaquaereretur
ticinentureis 3 edantqueoracula, quibusmerito leciulus, in quotumultuansingenium&aeftuas
& fuaviterdecipiuntur. fequiefceret :autXyftus five Porticus , in quo
Alius error huic pofteriori finitirnus eft,quod animus deambularethber, &vagus:aut Turris
hornines faepius imbuat &inficiat meditationes, alta,& edita, dequamens ambitiofa&fuperba
9
&dffl6rrinasfuas,opinionib quibufdam , &co- defpe6faret:autarx&propugnaculumadc6ten-
ceptibuspropriis,quospotiflimuinadmiratione tiones &pra;lia:autofticinaadquaeftnm,& mer-
habent > auf artibus , quibus maxime addi6ti & catum:Et nonpotiuslocuplesarmarium,& Ga-
omnia illisdeliciis infici-
confecratifunt,CcEtera zophylacium,ad opificis rerumomniumglona,
entesj&quafiintingentes, licetfucoadmodum &vita:humanaefubfidium. Hocenimillud eft ,
falIad.SicfuaePhilolophie;immifcuicPlaroTheo- q> reyera dodtrinam atque artescondecoraret,&
logia,AriftotelesLogica,fecudaScholaPlatonis, attollerer,ficontemplatio,&a6tio, arcT:iore qua
(ProcIusfciIicer&reliqui)Machemacicas.lftasn. adhucviriculocopularencur. Quaecerce cojun-
artesfolebantilli canquafiliolos fuos primoge- 6tiocalisforer,quaIis eft fupremorum duorum
mcosfuaviari.ArChymicie paucis experimerisi Planetarum Syzygia , cumSaturnus,quiecis&\
ad foculu & fornace, riovamPhilofophia excu- contemplationisDuXjCtim Iove,DticeSocietatis h
deriir.EtGilbertuspopulatis nofter Philofophia agendiqucconfpirar. Quanquam cum de praxi
aliaexMagneteelicuit.SicCicero, cuvariasopi- acquea6lioneloqupf,nullomodoadddcT:rinam
nionesde naturajfeiimae recerifens >• randemin' profefloriam &
lucrofam innuc. Neq, enim me
Muficum incidiflet , quianimam effe Harmo- fugicquancopefe hoc ipfum progreffionem do-
niamftatuebat, facete dixit , hicabartefna non dtrinae , &
amplifiearionemmoferur. Perinde
rcceffit, Sedde hocgenuserroribus, appofice& quidem,ucaureummalum,ance oculos Acalan-
prudencer,aicAriftoceIes, Qttirefricifint ad papt- raeproje£lum,quoduttollac,d'umfle6titfe, cur-
£d,defacili pronnnciant. fus interea impeditur.
B 3 i)ecli-
,
a3 ; DE AUGM. SCIENT. 24
Declinat iurfuts,aurumcjue volttbile tollit. Thronis,Principatibus,cxteurc];,Angc\is potentiae
Neque rurfusmihiinanimoeft,quoddeSocra- & minifterijconcedi.-utexhoc ipfoordineacdi-

te diStnm etzt,Phtlofiphiam devocare de ccelo ,
ut ftnbutioneclarum(it,Angelos fcientiae, illu- &
tantummodoverfareturinterris;hoce^,Vhyficzm minationis,angelisimpenj &
potentias praeponi.
feponij ut Moralis Philofophia &

Politica cele- A fpiritibus.&intelhgentiis, ad formas fenfibi-
brareturfola:fedquemadmodumccelum&ter- les &materiatasdefcendentes,legimus,primam
rafimul confpirant,& confentiunt,ad hominum formarum creatarum fuiffe lucem; quae tn naru-
tuendam vitam,atque juvandam , ita fane hic fi- ralibus &
corporeis,fcientiae in fpintuahbus at-
nis effedebet vtriufque Philofophiae,utreje£tis queincorporeisrefpondet.

vanis fpeculationibus,& quicquidinane&fte- Sic indiftributionedierum,videmusdiem,qua
rileeft,conferveturquicquidfolidumeft,acfru- requievitDcus , &
contemplatuseftoperafua,
£tuofunr,urhocpacto, fcientianonfittanquam benedictam fuiffe lupra omnes dies , quibus
fcortumad voluptatem, auttanquam ancilla ad creataeft&difpofitafabrica univerfi.
quaeftunr,fedtanquamfponfa,adgenerationem> Poftcreationem abfolutam,legimushominem
fructum.atque folatium honeftum. illic operaretur:q> quide
collocari in Paradifo,ut
Iam explicaffe videor,& quafi diffedione qua- opus,aliud effe no poterat , quam quale pertinet
damaperuiffe,vitiofos illoshumores,autfaltem adconremplandunr,hoceft,cujusfinis,n6adne-
eorumpra;cipuos, quinonfolum obftiterepro- ceffitatem aliquam,fed ad delectationem, a- &
fe6tuiliterarum,verumetiam culpandis iifdem* ctivitate-mfinemoleftia,referripoflit, cumenirn
anfamdedere.Quod quidemfi nimis ad vivum tunctemporis,nulla porueriteffe creaturaerelu-
fecetim,memini(Ce onottex, Fideliavulneraama- c\atio,nn\\usfudorvHltits,neceh'auo fequitur,a-
tisfed dolofaofcttla malignantis.M tcnna^ hoccer- 6tiones humanas.ad voluptate,&conteplatione,
temihivideoraffecutus , utmerearfidem in fe- nonadlaboreautopus,c6paratasfuifTe. Rurfus
quentipraeconio , cuminfuperiori cenfura tam primaehomiiiisactiones, quasinParadifoexer-
libereegerim.Nequetamen in animo eftmihi cuicduas furhariasfcientiaepartesc^plexaefunt:
Panegyricum literarum fcribere , authymnum haeerant,infps6tiocreaturarum,&impofitiono-
Mufis praecinere,licet forfitan diu jam fit,ex quo minil.Na fcientia illa,quae lapfum iutroduxit, (q»
facra earum rite celebrata fint: fed confilium eft, & ante monuimusjnon erat naturalis fciecia cir-
abfque pigmentis,& hyperbolis,verum do6trine_ ca creaturas,fed moralis fcicntia debono & ma-
contraaliasrespondusexcipere &
perpendere, lojexhacfuppofitione,q>Deimandata,autveti-
verumqueejusvalorem &
pretiumexteftimo- ta, non effentprincipiaboni mali,fed q, alias&
niisdivinisatquehumanisexquirere. haberentillaprigines,quorum cognitionem af-
Primo igitur quaeramus dignitatem fcientiae fe&avir homo, fcilicet ut totaliter a Deo defice-
inarchetypo fi veexemplari ideft, in attributis
: ret,& fibiipfifuoqjarbitrioprorfus inniteretur.
atqueactrsDei.quatenusrevelanturhomini, & Veniamusadea.quaeftatim poftlapfum conti-
fobrie indagari poffunt.Qua in re non competit gere.Videmus(ut innumera funt facraru fcriptti-
appellatio do»5brina:,cum omnis dodtrina fit fci- rariiMyfteria,falvafemper veritatehiftorica&li-
entia acquifita: nulla autem cognitio in Deo ac- teralijimagine duarum vitarum, contemplativse
quifitaeft,fedoriginalis. Itaquealiud quseren- nimirum&a6tiva:, in perfonis Abelis&Caini,
dum eft nomen,Sapientia fcilicet , ut facra: fcri- inque eorum inftitutis, &
primitivis vivendi ra-
pturaeeamindigitant. tionibusjdelineataiquorumalterPaftoreratfqui
Sic autemferes habet:In operibuscreationis, jppterotium&quietem.liberumq -
, cceli afpedtu»
duplicem virtutis divinae emanatione videmus, typus eft,vitaeTheoricaeJ alter agricola, (labori-
quarumunaadpotentiamrefertur,alteraad fa- busfcilicetfatigatus,afpe6tuintcrram defixus.^
pientianr.Illapraecipuecerniturincreanda rhole Vbicernere eft,favorem ele6tionemque divi-
,
materiae,ha2cinpulchritudine formae difpouen- nam,adpaftoremacceffiffe,nonadagricolami

da.Hocpofitonotandumeft , nihilincreationis Sicantediluvium,facrifefti,interpauciflima,
hiftoria obftare.quinfueritconfufailla cceliter- quaedeeofeculomemorantur,dignatifunt me-
raequemafla,&mareria, unicotemporismome- moriaeprodercinventoresMuficae, atque ope-
tocreata,cui tamen difponendae, digeredaeque, rum metallicorum.Sequentifeculopoftdiluviu,
fex diesfueruntattributi :adeo fignanter Deus graviflimapcena,quaDeushumanamfuperbiam
opera potentiae ac fapientiae difcriminavit. Cui ultus eft,fuit confufio linguarum , qua doclrinae
accedit,quoddemateriae creatione , memoriae liberum commercium, &literarumadinvicem
proditum nonCit,dixi(CcDeum fiat ccelit terra, & communicatio,maximeintereluiaeft.
ficutdefequentibusoperibusdictumeft.-fednu- DefcedamusadMofemlegis!atorem,&primii
de acque adcnalitet,Deuscreavit ccelum $" terra: DeiNotarium , qtiem fcripturae ornant hoc elo-
itaut materiavideatur , tanquam manu facta ; gio , q, gnarus & peritus ejfet omnis doc~lrin<t ALoj-
formae verointrodu6tioftylumhabeatlegis,aut pwra.Quarquidemgensintervetuftiffimasmu-
decreti. difcholasnumeratur.Sicenim PlatoinducitÊ-
PergamusaDeo adangelos, quorumnatura gyptiumfacerdote,dicentemSoloni Vos Graci ;
dignationeeftDeoproxima.Videmus,in ordini- femper pueri eflis , nullam vel fcientiamanticjuita-

busAngeloriifquatenusfidesadhibendaccelefti tis,velanticjuitdtem fcientits hafantes. Perluftre-
ilhHierarchiae,quaeDionyfiiAreopagit£enomine muscaerennonialem legemMofis,reperiemufq;,
evulgaturjprimiilocii obtinere Seraphim, Ange- praeterCluiftipraefigurationem diftinctionem ,
Iosfcilicetamoris;fecundu£fo«/£M#,Angelosil- populiDeiagentibus,exercitiu obedietiae,aliof-

iuminationis:ter tium aute locum, & fequentes> que ejufdeni legis ufus faerosmonnullos doctil-
fimo-
,
*5 L I B E R I. ii
fimorumRabbinorum,haudinutilem circa eam quibusomnisfecreti inveftigatioabfolvipoffir.
'
navalTeoperam,utfeduloeruereiH, quaridoque NecveroalirerhascdifpenfavirDeus.poftquaru

naturalem,quandoq-, moralem fenfum ceremo. Salvator nofter in mundum venifTer. Uleenim
niarum,&ritium%Exempligratia,ubidelepradi- prius potenria oftendit fuam in profligada igno„
citur,iSi' effloruerit difiurrens Lepra, homomundus
rantia.ubicum doctoribus &
(acerdotibus dif-
erit,(jrnonrecludetur:fin caroviva tn eo erit, im- fereretinTemplo, quaminfubjugandanatura j
munditi& condemnabitur, &adfacerdotis arbitrium ror&rantiseditismiraculis; Adventus quoqus
feparabitur&x hac legc colligit unus eorum axio- fpiritusfanctiprascipueadumbrarus , atque ex-
ma in nz.tntr, rPutredinem poftilentiorem ejje ante, prelTusfuitinfimilitudine, acdcino linguarum,
quampofl maturitatem. Alius morale documen- qua; funt duntaxat vehicula fcientia.
tum eliciuhominesflagttiis undique coopertos , mi- Ita in feligendis illis inftrumenris,quae adhibuit
nus corrumpere publicos mores,quam mediocriter& Deus adfidamdiileminandam , initiohomines

expartetantummalos:a.deoutexhac, &fimilibus evocavit plane indoc~bos,& illtteraros,praeterqua
locis ejus legis , praeterfenfum Theologicum i
quodSpiritusSancti afflatu inftruclifuilTent;quq
haudpaucaad Philofophiam fpectantia fpargi evidentius vlrturem fuam immediatam& divinS
videantur. declararet, omnemqshumariam fapieritiam' de-
Si quis etiam eximium illum Iobi Iibrum dili- primer&t;Quamprimuniautem confilium fuurrj
genterevolverir.plenum eum, &tanquam gra- in hacparteperimpletum elTer, mox in proxima
vidum , naturalis Philofophis Myfteriisdepre- fucceffionetemporum..divinam veritatem fuami

hendet.Exempligratia,drcaCofmographiam,& aliis doftrinisveluti.pedilTequiscomitatam , in
rotunditatem terrae.illo \oco, Quiextendit Aqui- mundumimmifirJraqueD.Paulicalamus, (qui

lonemfnper vacuum, &appendhterramfuperni- interApoftolosfoluslireratusfuitj in fciapturis
hilum. Vbipenfilisterra.polus Arcticus, & coeli No vi Teftamenti , prscipue a Deo adhibitus eft^
convexitasin exrimis,haudobfcureinfinuanrur; Sic&novimus compluresexantiquisEpifco-

,
RurfuseircaAftronomiam,& Afterifmos, illis pis&patribus,egregiefuiffein omni Ethnicoru

vctbis,Spiritus ejusornavit ceelos , & obfletricante eruditioneverfatos. Adeo ut edictum lulianij
manu ejus eduBus eflColubertortuofks.Et alio loco, qu®'cautumeft,neChriftianiadScholas&Gym-
nunquid eonjunger.e valebis micantesfiellas Pleja» , perniciofiormachinaad ex-
nafia mirterentur
das,aut gjrumArtluripoteris diffipare? ubi immo^ pugnandamfidemChriftianam, quam eruenta;

taconfiguratiofteilarum fixarum.panbus inter- fuperiorum Imperatorumperfecuriones, habi-
vallisfemperinterfediftantiii, elegantiffirne detum.fuerir.-Neque Gregorijprimi.EpifcOpi Ro-
lctibitui.ldem a\ioloco,quifacitArclurum , cjr mani(c3ereraviriegregijjaemulatio, &inviden-
Orima,& Hyadat,& JnterioratAuflri, Vbi iterii tia,quiEthnicorum aurhorum & anriquiratum
innuit depreflionem antar€tici poli, eamque de- memoriam oblirerare ftudebat,in bonam parre»
fwnat nomine interioremAuflri , quia Auftrales etiamapud viros pios.accepta eft. Qujnimo fola
ftells noftro Hemifphserio non eernuntur.Circa ChriftianaEcclefia, inter inundationes Scytha-
generationem znima.linm:Annonflcutlac mul/ifii rumaplagisSeptentrionalibusj&Sarracenorurrt

me,& flcut cafeumxoagulafti me\ &c/Circa rem abOrientalibus , preriofas gentilis eruditionis
metallicam , habet argentum venaruni fuarum reliquias,jam jam funditusperituras,finu
&gre-
principia,& auro locus eflin quo conflatur: ferruus mio fuo confervavir Nupereriamintuerilicet
:
deterratollitur , & lapisfolutus calore in <es verti^ Iefuitas,fquipartimftudioproprio , partim ex:
tur.Et feqUentia|ineodemcapitc. smulatione adverfariorum,Iiteris ftrenueincu-

Pariter&m perfonaRegis Salomonis videmus* bueruntJquantumfubfidij^viriumqucRomanei
donum fapientiae,tum in petitione ipfius , tum in Sedireparanda? & ftabiliendaearrulerint.
conceffionedivina,omnibusterrenas & rempo^ QuareutabfoIvamhancpartem,duofuntprarf
ralis felicitatis bonispraelatum.Virtute cujus do- cipuaofficia,&minifteria,pra3terornatum, &il-
ni,&conceffionis, Salomonegregieinftructus luftratione.quae fidei religioniq; humanioresli-
nonfolum feripfit infignesillas Parabolas five ,
terjeperfolvunt.Vnum, quodefficaciafint inci-
Aphorifmos dedivfna atq ,morali Philofophia;
-
tamenta,ad divinam gloriarri exalrandam, ce- &
verumetiameompofuitnaturalemhiftoriam o- lebrandam-,ficurenimPfalmi , &aliaefcripturarj;
mnium vegetabilium,*? cedrofupermontem,ufque crebronosinvitantadcontemplationem , prae-
admufcumfupermurum,(qux nihileft aliud, qua dicationemque magnificorum,& admirabiliuni
rudimenrum plantae putredinis & herbas mediu) operum Dei; ita, fitantumin eorum fpecieex-
omniumqueeriam,quErefpiranr, &moventur. terna,ficutfenfibus noftris feexhibcnt , hsrere-
Imo idemRexSalomon,quamvis excelluerit o- fnus , eandemfaceremusinjuriam Majeftati di-
pibus,magnificentia£edificiorum,clalTe,famuli- vinae,ac de opulentia,&copia nobiliffimiGem-
fi
tio,nominisceIebritate, &
reliquis quas ad glo- marij , exiis qusepalamexponunrurinpergula;
riam pertinent,nihiltamen,exiftagloriaefegete, judicaremu^.Alterum quodfingulareremedi-
,
•
fibiipfideeerpir,autaflumit,praeterdecusinqui- um.antidotumqueexhibeat Philofophfa, contra

rendi,&inveniendi veritatem. Sic enim diferte infidelitatem & errores. Nam Salvator nofter
zit;GloriaDeieflcelareverbum, &gloria Regisin- inauit.Erratis , nefcientes fcripiuras &potehtiam
vefligarefermonem.hc fi diviua Majeftasinnoxio Dei.^Vbi duos libros neinerrores incidanius,
,
illo &
bene volo pueroriiludo delectaretur , qui proponit nobis evolvendos primo yoliimerE :
ideofeabfcondunr,utinveniantur:quafiq;etiam fcnpturarum , quae voluntatcm Dei, dein volu-

nihilelTet horiorifieetiusRegibus,quaDei coliu- men creaturarum , quae potentiam revelant :
fofeseffein eodemludo; praefertim cumtotin- Quorum pofterior veluticlaviseftprioris , nftre
geniis imperenr8 tantafq,ue opes prasfto habeant* folum lntelledtnm noftrurri aperieris, adgenni»
B q, nani 1
namfcripturarummentem,exgeneralibusregu- nibus,&concionibus eloquenter , & fuaviter
lis rationis,& legibus
(ermonis expromendam; modulantibus,tamdiu pacem colunt, & focieta-
Sedporro etiam prscipue fidem noftram refe- rem;finifta fiteant , autfeditiones, &tumulrus
rans utinieriamin<*rediamuromnipotentia?di-
obftrepancomniadifliliunr , in Anarchiam, &
vmx meditationem , cujus characteres maxime atque conf ufionem relabuntur.
infculptiejus operibus,&incififunr.Tantumde Sedenimhocclariuscernitur.cum Reges ipfi,
divinisteftimoniis.ac judiciis,pro veradignitate autMagnates, aut Praefecli eruditione prajditi
&pretiodoclrinae,dicT;Limefto. funr. Vrurenim fuisaddictus nimiumpartibus
Quantumad humanateftimonia, & argumen- videatar,qui dhit,tum demum Rejp.fore fe!ices,cu
ta,tam latus apericur campus , ut in tractaru hoc aut Philojopht re£n4nt , aut Reges philofophantur;
brevi>& prelTo , deleCtum potius adhibere de- Hoc tamen experiencia notum eft, fub cruditis
ceacquam copiam. Primoiraquefummusapud Principibus & cuftodibus Reipub.feculamaxi-
Ethnicos honoris ijradus fuir , divinam venera- me felicia fuilTe. Quam vis enim Reges ipfi fuos
rionem,cultiimq,confequi: (QuodquideChri- habeanrerrores& viriaiafFe&ibusfciliccc&pra-
ftianis eftranquafruc~tusvetitus:)Nuncverolo- visconfuetudinibuspromorecaeterorumhomi-
quimur fcparatim de judiciis hnmanis. Itaq; ( vc num obnoxij tamen dodtrinarum fi accedac lu-
•,
ccepimus dicere)apudEthnicos,illequemGraeci men;anricipacae quaeda nocionesreligionis,pra

Apotheofm,L*tiniRelationeminterT>'ivosvocztut, denciae,honeftacis,retinenteos,&abomniprae-
fupremushonorfuit,quihomini abhominetri- cipiti,&immedicabiliexcelTu &errorerefrae- ,
buipolTeC.-prasferrimubinon exdecreco,aucedi- nanc;auremfempervellences,etiam cum Con-

dtoaliquoimperijûtCasfaribâpudRomano. .) 1
filiarij,& Domefticifilenr.QuinSenacores ipfi,
fed ex opinione hominu,& fide incerna,ulrro de- & Confiliarij,qui liceris exculci funt , folidiori-
ferrerur.Cujus honoris ramexcelfi.gradus quida bus innicuncur principiis,quam qui ab expenen-
erar,&rerminusmedius. QuippefupraHuma- tia rancum edodti funr;illis exloginquoprofpi-
nos honores,Heroici numerabancur , & divini* ciencibus pericula,& marure propulfancibus, cu

In quorum diftriburione hunc ordiriem cenuere iftifanrum ex propinquo,& cominus fapiancni-
vereres.Rerumptib.c6dicores,Legislacores,Ty- hilvidenCes,nifi quodimminec,&cunc demum
rannicidar,PacresPacria;,qiiiq;inrebus civilibus agilicaceingenijiui,fe inipfo periculorum arrL
opcime merueruncinfignici funrutuloHeroum culoexpedire& eriperepofleconfidenres.
tancum,aucSemideorum> qtlalesfuere Thefius, Quae felicicas remporurri fuberudirisPrincipi-
J^»w,^wdW,ca*cerique:Exalreraparce,inve- bus(Srtiernperbreviratiftudearn, adhibens non
tores &autores novarum artium , quiq; vitam nifilectiflimaquaequeexempla, & maxime illu-
humanamnoviscomodis &
accefiionibus do- ftria)precipuecerniturefflinfeculo,quodamortc
taruncfemper confecrarifuncincer Deos ipfos Domicianilmperacoris»vfqueadImperiumC6-
tn?i\orts;qiCereri,Baccho,*JMercurio,Apoilini,t\ snodi defluxir; fucceflionem ex Principum eru-
aliisconcigit.Quodcertcjure,&fanocum judi- ditorum,aurcerre.erudirioniimpenfe favenriu ,
ciofactumeft. Nampriorum benemerica incra complectenrcomniutnque, fitemporalia bona

vnius a?ratis,aut nationis limites , fere coercen- fpectemus;quae unquam vidit Roma , totius or-
tucnecabfimiliafuntimbribusrempeftivis , & bistuncEpirome.longeflorentillimo. IdcpDo-
benicnis,quiquamvisfrugiferifint,atque0pta- mitianotpndie ejusdiei,quoinrerfectus eft , in
biles,ramen pro illarempeftareranrum, quade- fomnispraemonftrarumerar.Qmppequi videre
ciduncatqueproamplitudinetractusrerrae, qua vi(aseft\,Caput aureuwfibipone cervicem enatttm
Iniqancuriles funt. Pofteriorum vero beneficia, ejfe. Quod fane vacicinium aureis illis fubfeque-
ucipfiusfolis,&cceleftium munera,cemporibus ribusfeculisadimpletumeft. Dequibusfigilla-
perpecua,locis infinica func.Illa rurfus, cum con- tim.fed breviffime.verba faciam.
tentione,&perturbatione,utplurimum,conjun- Nervavit doctusfuicApolIonij illiusPythago-
£ta (ariVyhxc habent verum eharacterem divinaj rei familiarisj& quafi difcipulus , qui etiam fere
prsfentiaj.veniuntqueinrftfra/f»* , abfquetu» expiravitin verfuillo Homeri:
multu,aut ftrepitu. TelisPhcebe tttis lachrjmas ulcifcert noftras,
Neque fane dodtrinae meritum in civilibus , & Trajanus non quidem doctus, fed doctri-
ipie
inreprimendisincommodis,quaehomo homini naeadmiraror , &ergalitcratos munificus , Bi-

infert,multumceditillialteri,infublevandishu- bliothecaruminftitutor,&incujusaula(licetIm-
manisneceflitatibus,quaeabipfanaturaimponu- peratoris Bellicofi ) Profeflores & Psdagogos
tur. Atque hoc genus meriri optime adumbratii grariofiflimos fuifTcmemoriae prodirum eft. A-
fuit fub illa fictanarrarione.deTheatroOrphei; ^rw»<«curiofiflimusmorralium, & inexplebilis
ubifin<nilxbeftiae,avefqueC6gregataefunr, qiiai omnisvarietacis & Secreciinveftigacor. Anto-
appecicuu fuoruminnarorumimmemores s prae- w«#fubtihs&quafiScholafticus , unde etiam
d£,ludis,pugn£,amicepIacideq-,vnaftetere,Ci- Cyminifetlor vocatuseft. Esc DivisYratribus au-
tharae concentu,& fuavitate captar. Cujus fonus tem Lttcius commodus , molliori licerarum gene-
vbiaucceflarecaurmajori foniru obruereruco- reerudirus.yk/<«ratf eciam cognomineipfo PhL
mnesillicoanimancesadingeniumredibac.Qua lofophus. HiPrincipes , urdoctiflimi , ira&
infabulaeleganrerdefcribuncuringenia,&mo- oprimifuerunr. Kêrva clemenriflimus Impe-
reshominum,qui variis,& indomicis cupidiratL racocquique fi nihil aliud , orbi Trajanum de.
,
busagicancnr, lucri,libidinis,vindi£tae: quitame dit.Trajanus , omniumquiimperarunr, &belli

quamdiuauresprarbentpraeceptis & fuafionib 9
&pacisartibus maxime florens : Idem Impc-
religionis,legum,Magiftrorum,inlibris } fernio- rij fines longiflimeprorulir;Idem vimDomina-
tionis
,
25> LIBER I. 30
cionis modeftiflimri cohibuit : Maximoru etiam in naturalibus obferveturjlluds quod crebro
exu\i&oi:dpetttm)attde&.Coffftai2ii?1t),Parietaria uCatp&baufnduahusferebusmorialiiaiemfuama-
per invidiarn vocatus eft.propter nomen ejus tot H&me percipere,fomno &
libidine:aj Fane di&um ex
tiarietibusinci{umîa?r^»j temporisipfius x- intima natUrali Phtlofbphia deprbfhptum eft

mulus:lnjuriasenim&ruinasteporis,inq?.oquo riontarri Alexadrurh,quam Ariftotelem.aurDe..
genere,cura&muniriceritiafua,teparavit.^»/o- mocritum fapiens, curh tam indigentia , quarh

»*««*(uretiamappellatus eft ) vir raaxithe Pius, fedundancianatufa^peritladubdefigriata, mor-
narivaquadam & infitaboriitate,omnibus ordi- tis fint tanquam Arrhabones;
nibusgtatUs.cujuIqiregnumflicethaud breve) inPoe'ricis,obferverurdi£tum illud,quumfah-
omnis calamitatis expets.LuciusQimmodus Fratri guine e vulnetibus ejus effluehte,accerFeret unu
quide bonitate cedes,reliquos Imperatores plu- ex adulatotibiis.qui ei bivinitatem rribuere Fo-
rimosFuperanSi.*tora«viradexemplaf virtutis lebz^ ,Specla,m(\\\\t,hominii iflefanguis efl,non ta-
c6pofit,us,cuiq;FcUrraillc,in convivio Deorii,hi- lisliquor.qualemdixitHomerusfênerisemanuma-
hilhabuit,quddobjicetet,prsEterpatientiam er- naJJe,vulneraiadDiomede;hocdi&ockPo'etns,8c
gamores uxotis.InhacitaquecontinuaFexPrin- affenratofesfUos,& feipiumridens;
cipum fericvidere cuivis liceat felicifllmos fru- In Dialectici$,accipe reprehenfionem illatfi ar^
&usdo£crina?,inImrteriocolldcatas inmaxima , gutiarumdialec"ticarum,cifcateiicieridai & re-
orbis terfarum Tabula depittoSi torquenda argum5ta,in dicto Fub, quo perftrin-
Iam veto do6trina,rion in civilia taritum, atque xirCaffandtum,deIarores patris Fui Ahcipacri re-
aites paclSjirlfluxum habet,Fed & in militari vir- pellentem. Cum enim Alexander f orte dixifler,
rute exercer vim fua ac potentiam , Ut clare per- Nuquidputas,hos homines ta longu iier fufcepiuros
Fpicitur in exeplisAlexandri Magni , & CaeFaris fuip,nijijufta doloris cdufamhabuiffent ? Refpori-

DictatoriSjquaru anreaobirermeminimus, niic dit Caflknder,/^ hoc ipfum animos eis dedii.quod
veroeapaulofufiusrettactabimus; Horiivirtu- fperabantlbnginquitateviaobftituram , quominui
tesmilitaresj&resinbellogeftas, fupervacaneii calunia prodereiur.Euge,mc\uhRex, Strophas ss4-

efletnotare,autrecenFete,cumirieogeriete mu- riftotelis,re pro &
cotra detorquenteSiAnamenhgkc
dimiraculaextirerint:Feddeambre iptorum, & ipfa,quam inaliocarpebar,arte,cum respoftula-
ftudioergaliceras,hecnbn1niiFderh eXcelletnia ret,incomodumfuumuti pfobe rioverar. Ita e-
prbpf ia.non alienum erir,fi pauca fubjunganius. him actidit,ut Callifthenes(quem odio clam ha-
EducarusfuicAlexadef.edodtutqueab Afifto- bebacq, novasejus incer Divos relacioni refra-
telcfPhilofophocertemagno) quinonnullos e garerur, ) inquodam convivib rogarus effet ab*
libtisfuisPhilofophiciseinuhcupavit:alatereil- una difcumbentibus,utobIeclatibnisg'ratia(crt
liusnunquadifcedebatCalhfthenes, aliiqjpere- elTecvjreloque>iffimus)ThemaaIiqubd proar-
ruditivifi.quicaftraFequebantur, &perpecuie- bitrio GbiFumerecdequoFubitodicerecilleau-
rantomhiueiusitineru& expeditionu comites.- reriiannuens , &laudesgenrisMacedonic£eeli-
quo autempretibliceras habuetir , haudpaiica gens.mirificocumomniuapplauFudifleruir: Ac
liquidodemonftranr:Veluti invidia,qua digriam heutiquam hoc dele&atus Alexander , Fubjecici
ceniljitAchillisfortuham,q>geftarurh reru, lait- in bona caufafacile eftcuilibei effe eloquetkquin ver^
duitiq; FuafurhHomerupraEConeinvenefat:Iu- tejnc\xiit,ftylu, & quidcontra-riospo(fu,audiamiuz
diciumdepretioFaDariiarctilaiintef reliqiiaFpo- Callifthenesnegotium in Ferecepit , idque tarri
lia repefta.de qua cvlqusftiomovefetur ,

quid- acetbe,tamqueaculeatepra?ftitit, ur Alexandec
nam potifllmum dignurh eflet,q, in ea afletvate- ihterpellans cX\czttt,Etiam malus animus, eque ad
tur,ipfe,cUrn allj alia dicerent, pro Homef ope- i tona caufa,indii eloqueniiam„
ribusfententiamtulifjEpiftolaobjurgatoria ad In Rhetof icisjad quse tropi & orriamentaper-
Ariftotelem miffa,poftquam libros Phyficbtum tinentjeccetibielegantiflimiiMetaphoraeuFumi
edidifler.inqUaeX^poftula^qiP^hilbfophiajMyfte- qua Antipatrnm.imperibfum&tyrariniciiPrxfi-
tia evulcaflet;fimulque refcribif .rhalle fe bmni- deth perftrinxir.Cum niarriicus quidam Antipa-
busdodrina&cognitioncquampotentiaaclm- tnlaudareteMmcoraAlexandrb,q,tarhrhoderaJ
perioprarcellere«Sunt&alia , quahuc fpedfcant. tuseffet,neq-,inPerficUfn,proutalijPraefe<Sri,Iu-
IpFe vero quam egregie animum excbluiffet db- xurii,uFumq; purpura:,veteriMacedbni2 amidtii
6trioa,in omnib 9 ejusdidis&reFponfis apparet, exuto,degeneraret,^*'»/w , iriquif Alexahdefi
-
vel pociustefulgec , erudiciohe pleniflimis , in j4niipaierefttoiusPurpureusiEti3i8cilhmeizph6-
quibus,licetnumeropaucafint, qua adhucfu- rainugnis:CumParmenioadeUfn accederec, iri
perfintjfinguIarurhFciehciarum veftigiaalceim- CafnpisArbell£-,eiqiingentemhoftiuinexercitil

preflateperias. mqnftraret, quioeu!isFubjacehsno£hi,propter
InMotalibusobFervefUf primoAiexahdriApo- nUrrierum ignium, velutialterii firma-
infinituifi
phthegrhacifeaDiogenem.&adverteffiplacet/ fnentum ftellariirh feprasFeniabat; ideoquecon-

fifofte non unuexgfavifliraisquseftiohib^mo- fuleref.utnodtufnbprilioillosihvaderet, Noldi
ralisPhiloFophise conftituat: Vtruquifrtiitur ex- inc[mA\txahdet,fuffurarivicloriam.
ternis bmis,feliciorfti,anqui contemnitf'cuth enim In politicis,attendegtaviffimam illatn , & prii-
Dibgenecefnerectaparvoconrenturh, cohver- dehfiflimadiftihciionem, (quaomnispofteritag
fus ad citcumftarifes, quie/us coriditibnem Fiibr ampiexa eft ) qua dubs ex pf aecipUis ejus amfcis,
[annabaM,NifieJfem,mqmt,A/exahder,6ptaree]fe Ephsffiibnem &Cracef um dilcf evic,quum dicc-
Diogenei.At Seneca inhaccomparatiorie Dibge- reijAlter%Alexdndrumamare,alterudmareRegei
hem praeculic.curh dicetet,plus erat quodDiogenes Diffimilicudinerh maxirniponderis, etiam inter"
ntllei accipere , quam qnod^lexanderpojfetdarei fideliffimosRegumfervoscohftituens,quodali|
magtg1
,
3i DE AUGM. SCIENT. 3*
magis Dominorum fuorumperfonas vero affe- cenfere vellcm pleraque ejtis di£ta,fur feci m A-
ctiiprofequantur,alij potius moveantur officio lexandrojfunt eacertehu|ufmodi , qualia notat
crga principatum ipfum. Speftetur eriam , Sa\omon,Verbafapientum funt tanquam aculti,

quameximieredarguerererrore.principuCon- qt tanquam clavt in altum defixi. Itaque triahic
filiariisfamiliaie,quiplerumquec6filia,promo- rantum proponam,non tam elegantia,quam vi&
dulofuianimi.&fortunae no Dominorum.fug-
, efficaciamirabilia.
gerunt.Cum Darius magnas Alexandro offerrec Primoigitur,Magifterfit, oportet,loquendi,
conditiones.ParmeniOifgo.inquit^j^/w^îl quiunico verbofeditionemin exercitu compri-
der,acctperem.Sab]ccit Alexander>£/ ego quidtm, mere potuit.Sic aute fe res habuit.Romanis mos.
JieJJemParmenmPofttemo.excutiatut acreillud fuit,cu exercitum ducesalloquerentur, militeg
atque acutum refponfum ad amicos inrerroga-
> uti eos appellarent:cii Magiftratus populu, Qui-
res,quidfibirefervaret,cum tot ranta dona-& rites.Tumultuabantur militesCa:faris,acmifho-
ret.^ftojinquif.quippe qui probc fciret, fubdu- nem feditiofe flagitabanc,noquod hoc ipfi cupe-
ctis rationibus,(pem veramefTe fortem , tan- & rencfed ut hoc poftulato Caefarem ad alias con-
quam haereditacem.ad magna afpirantium. Hxc ditionesadigerent:illeimmotus atque incocuf-
IulijCaefarisfors, cumproficifcens inGalliam, fus filencio f a6to fic exot fus eft Ego , Quiritesi
:
univerfasopesexhaufifleC.Hajcprofufislargitio- Quoverbo,eosjamdimiffosfignificabac:Eoper-
nibus etiam fors Henrici Ducis Guifii.Nobihifi- culli milites,& plane obftupefacti, concionatem
mi Principis,licet nimium ambitiofi,de quo illud deincepsperpetuo obturbabant,& poftulato il-

increbuit Fosneratorem eumfuijfeunum omnium
, lo miffionis pofthabito,contra obnixe petebant,
Galtorum maximum,eo qUodomnes opes in nomtm- vt militum appellatio eis reftitueretur.
bus haberet,atque patrtmonium univerfum tn obli^ Secundum fui hujufmodi.Regis NomeCaefar
t
gattones convertiffet.Gaeterum admiratio hujus fummeaffedabat.itaquefubotnatifuntnonulli,

Principis , dum eutnmihi.non ut Alexandrum quipraetereuntem populati acclamatione Rege
Magnum,fed rtt Ariftotelis difcipultrm propo- falutarent. lllc fenties acclamationem tenuem
,
no.longiusfotcaffe meprovexit. fuiffc>acraram,Negoriumjoeocrafmifit>acfier-

Quancum ad Iulium Caefatem.non eft opus, ut ratum effec in cognomine,2V0» ^£Ar/»?w,inquit,
de praeftantia eruditionis e)us>aut ex educatione, fedCafauDic\um fane hujufmodi,uc fi diligenter
autex familiaribus autexrefponfis fuis.conje-
, excutiatur,vigot ejus &podus vix exptimi pof-
ccuramfiiciamus. Haecfiquidem eminer inejus fit.Primum enim recufationem nominis prae fe
fcripcis,&libris:quorumalij extant,alijinfelici- ferebat,fed neutiquam feriam : Deinde ingente
eerdefideranrur.Primoenim hodiein manibus quandam confidetiam, & magnanimitate mon-
habetur infignisillabellorum fuorum hiftoria, fttabat,ac fi Caefarisappeilatio > illuftriortitulus
cuinomen& ritulu Commentarioru duntaxat effet.quam Regisjquod haud lecus evenit,& uf-
praefixiuln qito omnes pofteri folidii reru podus, qae in hodiernum diem obciriuit.Sed quod illius
& viva tam aitiormm qua petfonarii fimulachra, maximeintererat,hocdi(5lum,fummoaftificio,
cum caftiflima puritate fef monis,nart ationifque finem fuu vrgebat.HoC enim innuebatjS.P.Q^R.
perfpicuitaceeximia,conjun&aadmirancUr:quas de re levi.hoc eft,nomine tantum,f nam potefta-
qr.idemdores.non anacura infufasfuifle » feda tem Regiamjamptidemhabebatjfecum conce-
pra?ceptis inftitutifque doCtrinae acquifitas,tefta- dete,ac tali nomine , quale complures etiam ex
turhberejusde^»^/og*<» : qui nihil aliud erat familiis obfcurisgerebant:Nam cognomen Rc
quamGfammaticaiisquaedam Philofophia •, in multisRomanOrum gentilitium erac, quem-
gis
quo fedulo dedit operam,ut vox ad placitu red- , admodum & nos fimile quiddam noftro idioma^
deretur vox ad licitum & Confuetudoi quoquo
, rehabemus.
modoloquendi, ad congruitatem revocaretur Vltimu quod hoc loco tepetete placet,tale fuir,
i
emendateloqueridij&vetba.quaefuntieium i- Cum Caefarpoftbelluminitum,Romam occu-
magines,rebusipfisConvenirent, novulgipcor-* paffet,atquefari(ftius^£farium teclufiflet.vt pe-
fus arburium fequerentur* cunias ibi congeftas,in vfus belli toileret , reftitit
Itaetiamvelutimonumentum dodtrina: , nort MetelIus,vtpote tuncteporisTribunusjcui Cae-
minusquapotentiae,emendatamejiisedic1:o ha- fat,Siperfies,iaciatt,mortuus «.Dein teprimens fe
bemus coputationeiu anni; qus diferte tcftacur, paulum,fubjecit, «sfdolefcens ,durius efl mibi hoe
aeque eum glot iae fibi duxifle,fideruin ccelis leges dicererfuamfacereDiCtam tam mirifice,ex teri o-
pernoiTe,achominibus lntetrisieges dediffe. te &
clemcntia conflatum.ut nihil fupt a.
Exlibroquoque,cui titulum praspofuit Anti- Ver um ut Caefatem mittamus Pet fpicuu eft, ',
Cato,facile conftat.eumtanto ftudio accenfum eumpfobefibiconfcium fuaeeximiseeruditionis

ad vi6~toriamingeoij,quaritobelli& armorum , fuifTe;vtiiquetexeo , quod demiraintibus non-
obtinendam.certamen calami tUm fufcipientem nullisLuci)Syllaeconfilium , in depOnendaDi-
contra maximum eo tempore pugilem, Cicero- datura.cavillans dixiuSylla nefcivitliteras,diclart
nem Oratorem. nonpotuii.
Rurfus in fibro Apophtegmatum,quae collegit,- Nuncautem rcmpus videtur imponendi finem
videmus,honotificentius fibi pufafTe , fi fe ipfam huicdiffercacionidearclraconjudtione militaris
tanquam inTabellasautCodicillosmutaret, in ( quideniminhocgenere,
virtutis,&literaria;,
quos prndentiaaliorum dicta, graviaque refer- Alexandrum &Caefarem affeftipoteft/Jnifi
poft
rcritur,quam fi dicta fua propria , velut oracula quod moveorunius aiterius exempli dignitacc
facrarentur.licut ineptiPrincipes nonnulli, adu- &infolencia,eoquod cafubito tranfieric a tudi-
lacicnc corrupti,fibifierigeftiunc.Attamenfire- brioadmiraculum.Eftautcm XenophontisPhi-
lofo-
33 L I B E R i.
34
lofophijquieSocratisludoprofe&useftin Afia, pidialicujus fufcipiebantursdicefe folebaf,wWc_
cumCyrojuniore,inexpeditionecontraRegem rifibi nunciuallatu de ranaru & muriumpugna,de
Artaxerxem.HicXenophorieotepofeperadole- quaHonierus:Sic certcquiuniverfitatem rerum,
feensfuit,&nunquaaciem,autcaftraviderat,ne- ejufque fabricaminrueatur,illi terraeglobus,cu
que tiicPra:fecturaaliquam inexercitu gerebatj hbminibusfuperftantibus(fidivihitatemanima-'
fed tantii fpote,ob amicitiamProxeni,pidficifce- rupnfeponasj haudmajusquidpiam videbitur :
batur. Aderatfortefortuna.cii Falinus aMagno quameoliiculus formicarum, quarumaliae cum

Rege Legatus adGrseos veniret,poftquam Cy- granis,aliae cum o vis fuis.alia; vacua?,omnes hine
rusinacieoccubuiiTet,Graeciaucem(Manipulus inde circa exiguum pul vifculi acervum , reptant

rantumodo hominiiJDucc orbati,in medioPro- & curfitant.Porro eruditio aufert,aur faltem mi-
vihciaru Perfia:,a patria fua , plurimorum millia- nuittimorem mortisiatq; advetfaefortuns,qud
9
riumintervallis, &fluminib maximisatq;alcif- nihilmagis virtutibus rooribufque ofncere fo-
fimisincerclufieflenr.Legaciohuc fpe&abac , ut let;Sienimanimu8cujufpia,c6templationemdr-
poficisarmisatq;deditis,feRegiaeclemetiaefub- talitatis &retum haturs corruptibifis imbutiis
mitterenr. Cuilegationiantequampublice re_ fuerir,&intin£tus , juxtaeumEpictetofehtiet ;
fpofum eflet,coplures ex exer citu familiarirer ca quijcum pridie exiens , muliercularh ob fractam
Falino colloquebantur.Inter quosXenophon ita ollam plorantem cerneret,poftridie etiam exies,
forte locutus e^\lmoimcu\i\.,Ialine,h&c duo tantu aliam mortuum filium deflentem cofpiceret di- ,
nobis jafuperfunt,arma & virtus,ftigitur arma de- xit;Herividifragilemfrangi,hodie vidi mortaleni

damus,cuiufui(obfecro)nobiseritvirtta?AiYoMmi& Jwor^Quareoptimc&valdefapienterVirgiliusi
fabric]ens,Nefa/lor,inquic,<!yfthenienfis es (adole- cognitionem caufafum cum metus bmnispro-
fcens) &phdofophi& incubis;atc]ne bellulafunt , qu& fligatione copulavir,ranquam Cohcomitantia:
dicis,fedvalde erras,fi virtuteveflram Regiis copiis Felix qui potuit rerum cognofcere caufas,
pareeJ]earbitreris.Ecceludibrium.Sec[\AUm mi- Quique metus omnes,Qr inexorabile fatum
raculum.Novirius ifteexSchola,&Philofophu9, Subjecitpedtbus, firepituque ssfcherontis avarh
poftqua omnesDuces &
Prasfe&i proditione in_ Nimis longum eflec fingula percurrere remedia,'
teremptieflentjdecemmilliapeditumBabylone quaefingulisanimimorbis dodtrina fuppeditat;
inGraeciam reduxit.permediasRegis provineias, aliquandovitiofos humbresexpurganssnonnu-
omnibusejuscopiisfruftraobnitenribus Quo : quamobftru.cT:ioriesaperiens,alias concbctione
fadtoftuporeminjecitomnibus. Grscis aute ab juvans,aIiasappetitumexcitans,non rarovulne-
co tempore ingentes addidir animos, fpiritus, & raejus &
ulceraifanans,& fimilia. Quareeoclu-
adPerfarum Regnuinvadendum,&fuby_erten_ dam cum hoc quod videtur rationem habete to-
dum.Quod & mox cogitavit fane , & defignavit tius,ita nimirum animum doctrinam difponerei
lafonTheflalus ; tentavit&inchoavitAgefilaus &flecT:ere,vtnunquamprotinasacquiercat , Sc
Spartanus jperfecit demu AlexaderMacedo, om- tanquameongeleturinc)efecT:ibusiuis,ouin in»
nes hteratijiftius pr^vij egregio facinore incitati. citet fe femper,progrefiumque fpiret.Nefcit illi-
Pergam us ab Imperaroria,militariq;virtute, ad teratus,quid fit in fe defcendere,auf fecuro iiure

mortalem,&eam,qu£ eft hominumprivatorum. rationes.autquam fuavis vitafif,quae indies fen-
Primojcertifllmum eftillud Poeta?.- titfefieri meliorem;fi qua forcevirtute pra_di-
Scilicet ingenuas didicijfefideliter artes tusfit,eamvenditabitfeili6et,&vbiquefpeel;an-
Emollit mores,nec fmit ejfeferos. dam expohet,eaqueutefurforfitari commode,
Eruditio fiquidemhumanasmentesferitateatq; quam tamen exco!ere,& augerenegligit. Rur-
barbarie exuit.Veruntamen opus eft,ut accentus quo vitio laborat,artem , atque induftriarri
fus,fi
fit in voce iuafideliter.Nam tumultuaria cognitio illudcelandiatqueoccultahdi minimeautem

,
fleftitpotiusincontrarium,eruditio,inquam s le- corrigendi.adhibebit; tanquam malus meflor ,

vitatem,temeritatem,atq;infolentiam tollit, dtt quiperpetuodemetiit, falcemauterh nunquam
omniapericula&ambiguafimuleumreipfafug- exacuit:literatuscontra, non taritUm utitiirani-
geritjrationum &argumentorum ponderainu- mojvirtutemque exercet,fed continub emendac
tramq;partelibrar;primaqtueq; quaefeofferunc fe,& invirtute proficit.Imo urinfummadicam,
animOjeiq;arridenr,profufpeclishabet;iterq;o- procertoeftjveritatem &
bonitatcm diftingui
rhnetanquam exploratuminiredocet. Eadead- tantum,ficutfigillum,&impreffionem:nam ve-
mirationem rerum vanam & nimiam evellit, ra- ritasbonitatemfignat:Et contra , vitiorum ac
dicem ipfam omnisinfirmicofihj: quippeadmi- perturbationum procelI*,&erroris &falfitatis
ramUrres,velquianovaefunt, velquia magnae. nubibuSeriimpunt.
Quantumadnovitare,nemoeftquiliteras &re- A virtute tranfeamus ad potentiam& Imperiit
rum contemplatione penitus imbiberit, quin iL &difpiciamus,fiufpiaminveniaturtantdpoten-
ludcordiimpreflum nabeat.Nilnovi fuper terra; tia,&Reg"num , quantaeruditiohomihis hatu-
Nequen.puparum ludum,quiiquam magnopere raminveftit &coronat. Videmus, dignitacem
>
rnirabitur,qmpc)neaula;acaputinferens,organa, imperandi feqtii dignitatem e/us, cUiimpera..

quibusmoventur,&filamenracernit.Qu;antum tur. Impefium ih belluas , &
pecora , quale bu-
Tadmagnitudine,quemadmodumAlexanderMa- bulcornm auf opiliorium , resvilis Impe- :
gnus,ingentibuspraeliis&vi6torrisin Afiaaflue- rium inpuerbs quaieLudimagiftrofurh , mi_

,
tus,cuinterduaccipereteGraecialiteras , deex_ hus hohorificurri Imperium in rnancipia,po-

:
peditionibus,& dimicationibus quibufdam illic tiusdedecbrieft , quamhonori: Nequemultb

fa6tis,qua:plerunquejppterpontealiquem, aut praeftantiuseftlmperiumTyrahnoru, inpopulu
Gaftellum,auc ad fummum £
expugnatione op- fervilemjatqueanimts & generofa indoie exii-
tum.
35 DE AUGM. SCIENT. 3s
tum.Vndehocfempermanavitjudicium, hono- Suavemarimagnoturbantibus aquora Ventis ,

resinliberisMonarchiis, aut Rebufp. fuaviores &c.
efle,quam fubTyrannis;quiaImperium honori- Suave efijpeBaculum{iac\\\h)fiame aut ambulan-
ficummafisfupravolentescft,quamfupra invL tem in ltttore,navem intueri tempeflatein marija-
tos,& coa&os.Ideoque Virgilius,cum ex intmo Batamfuaveitidem exeditaturri duas cernere a-
arcificio,inter humanos honores,Ionge velleto- cies concurfantes in planitie : at nil dulcius efi herni-
ptimos cxpromere , quos Angufto Caefari afli- nitquammensper doBrinamjn arce veritatis collo-
«maret.in hxc ipfa verba loqnitur. cata,unde aliorum errores orlabores dt/picere pojfit.
ftBorque volentes Demqucut mittamus vulgariailla argumenta,
Perpopulos datjura,viamc]ue affeBat Olympo, quodperdoclrinam fcilicct homo homini inn,
Aftlmperiumfcientix , longe celfius eft quam prttfiet,in quo ipjh brutir.ciiiodoipe do&rinx a(ce~
Impenum involuntatem,licet hberam , &non dathomoincellectuufqueadceelos,quo corpo-

aftrictam.Illaemm rationi,fidei&inrelle6ruiipfi renonpoteft.&alia fimilia cumeo concluda.
:
dominacucquieftaltiflima parsanimi,&volun- mus bonohancdiflerrationem deliterarum ex-

tatemipfamregir.Etenimnuilaproculdubioter- cellentia,adquodhumananarura ante omniaa-
renaeftpoteftas,quxinfpiricibushominum, & fpirar,hoceft,immorralicace,&xcernirace. Huc
animalibus,eorumquecogicationibus, &phan- enimfpedtantprocreatiofobolis, nobilitatio fa-
rafiis,afl'enfuquoque&fide,thronum, quafi & milix,xdificia,fundariones,monumenta,fama ,
cathedramfuamerigit , &
collocacprxrcr do- ac deniquehumanorum votorum fumma. At-
ctrinam,& fcientiam.Acidcirco videmus dete- qui videmus,monumentaingenij,&eruditioois,
ftabilem illam , & immenfam delcctationem, quantodiutiusdurent , quam ea.quxopere &
qua Hxrefiarchx,falfi Prophetx , & impoftores manu facta funt. Annon Homeri Carmina , vi-
magni perfunduntur,&rapiunrur,poftquafen- gintiquinqueannorumcenturias,&fupra,abfq;
fennt,in fide& eonfcicntiis hominumccepiffe uniusiyllabxautliterxja&ura, duraverut/Quo
feregnare: Tantamcertcutqui eam femel dc- fpatio innumera Palatia,Tepla,Caftella , Vrbes,
guftaverit,nul)is fere perfecutionibus , auc tot- collapfafuncautdirura.Picturx,acStatuxCyri>
mentis adigipofficuchocregno feabdicet.Sicuc Alexandri,Caefaris , imoRegum &Principum
autem hocillndeft,quod in Apocalypfidicitur, multoreccntiorum, nullojamfuntmodopara-
Abyfius fiveprofundaSatanf.it&h contrario.juftus biles: Archerypaenim ipfa, jamdudum confecta
&legitimusinanimoshominumdominatus,ve- vetuftatc perierunt , exemplaautemindiespri-
rirarisipfaevidentia, accommendarioncdulcif- migeniafimilitudinemulctantur. Atingenioru
iima ftabilitus, fane quam prdximc ad potcftatis imaginesperpetuo integrae manet in hbris, nul-
divinae fimilitudinem acccdit. iis tempoiu mjuriis obnoxix, vrpote qux jugem
Quodadfortunas&honoresipectat, munifl* rcnovationemrecipercpoflunt.-Quanquamnec

centia do&rinx nSficregna integra &Refp.lo- imagines dici proprie poflincquia perpetuo ge-
cupletat, &ditat,utnonhominumetiampriva« nerantquodammodo,feminaquefua in animos
toru fortunas & opes amplihcet,& evehar. Ve« hominum fparguncatquextacibus fubfequen ti-
tusenimobfervatioeft.Homerum pluiibusfup- businfinirasadionesopinionefquefufcicant &
pedicafle vi£ru,quam Syllam, C&fartm,au?Augtt- ptogignur.Quod fi navisinventum.rescxiftima-
j?#?»,Hcettorcongiaria,cotdonativa, totagrorii tatamnobilis& admirabilis fucrit , qus opes
aflignationes largiti funt, Certe difficile dictu mercefquehincindetrafporrat, Regioneslocis
eft,armaanliteraepluriumfortunas cofticuerinr. disjunc"tiffimas,oarticipatione fruftiui & com-
Quin fi de fumma poteftate loquamur,videmus, modoru cofociar,quanto redfius literx celebra-
fiarma,aut jus hsreditatis, Regnii contulerunt, ridebecqux tanquam navesfulcarcsOceanum
at literarumforti fxpius cefliffe facerdocium , temporis.remotiffima fecula,ingeniorum & in-
quodregnifemperfuitrivale. vencorumcommercio&fociecacecopulac.? Por-
Rurfus,fi dele£tationem,jucunditatemque fci- r o videmus,n on nullos Philofophorum qui ma- ,
entix intuearis,multum fane illa voluptates alias ximeimmerfierat fenfibus , minimequedivini,

omnes exuperacQuidenimJnuforte affectuum atque lmmorralitatem anims prxfracte nega-
voluptatestantointervallooble&ametafenfuu, batjhoctamen vi vericacis adacTros conceflifle,
excedencquanco vociaffceutiofelix, catiucula, quofcumquemotus&actusanima humanaabf-
autcoenam:&noparigradatione,intellec~tusyo- quecorporisorganoprxftarepoflit , eos etiam
luptatcs,easquxfuntaffe£tuum,tranfcendent.' poftmortempermanere probabileefle : quales
Incxtetis oblectationibus fatietaseft finitima, nimirumeratinrellettus,minimeaucemafrec~tu-

& poftquam paulo invetcraverint, flos ipfarum um motus. Adeo fcilicet fcientia immortalis vifa
& venuftas marcefcit : quo docemur non , illas eft res illis,atq*, incorruptibilis.Nos autena, qui-
liquidas revera voluptates,ac finceras fuifle, fed busdivmarevelario illuxiccoculcances hxc ru-
umbras rantum,& fallacias voIuptatum,no tam dimenca,atque offucias fe nfuum,novimus , non
qualitate fua.quam novirate jncundas: vnde & folum mentem,fed &
affectus perpurgaros, ne-
voluptuarijfxpiusfiuntMonachi»&ambiriofo.. queanimamtantum ,(edeciam corpus,ad im-
rum principum 'enedtus tr iftior fcre eft , &me- mortalitatcmafliimptumirifuotempore.Sede-
lancholiaobfcffa. Scientixautemnoncftfatie- nim mcmineriritnomincs,&nunc , &alias ubi
tas.verum &
fruendi,&appetendi, perpecuo& opusfueric , me inprobacionibus de dignicace
fubinderecurrensviciflitudo;vtneceffefit, hu- fciencix.indeab inicio fejunyiffe ceftimonia di-
jusdelc£tacionisbonum,(implexefle, noex ac- vinaabhumanis ; quam methodum conftanter
cidencc autcum fraude. Ncque illa voluptas,
, retinui,fepatacimucrunqueexphcans.
quam depingit Lucretius,ultimum in animo lo- Qn avis vero hxc ica finc, nequaqua camen hoc
cum forticur ; tnihi fumo,neque me confequi pofle confido, uc
ulla
,
37
L I B E R II. s«
uila caxifx hu jus pro doctriria perbracione , aut a-
licetctnnconditionedeteftandaprseoptantis ; vel
ftioilcjudidarefcindam: vel irfifopici Galh , qui (Ulyffistfm vetulampr&tulirimmoftalitdti, typi cer-
granum hoi dei gemma» praetulit; vel A&de,cpa cu te eorarrtsqui confueta optimis praeponuntrpluri-
arbiterfa&us eiretiritet Apolli(?em,Muiarum , & maq; e jufmodi judicia popularia:Ha?c eriirh ariti-
Panem, oviumPra-fidem,opulentia"pal.-nam de^ quum obtinebunt:Verum & illud etiam manebit,

tuht.vej /Wwfo.qui fpreca fapientia, acpotentia, crli innixa eft femper doctrina tanquam firmiffi*
&
ptimas voluptati amori dedit;vel Agrippma.eYu mo fundamento , quodque nunquam labefaftari
gentis , Occidat matrem,modo imperet , imperium p oterit, Iuftificata eftfapitntia afiliisjuisi
FRANCISCI BACONIS
DE VEEtULAMIO,
Vice-Comitis fan&i Albani
Dt Dignitate & Augmentis Scientiammt
LIBER SECUNDUS,
tîdRtgmftiftm.
Oiifentaneum videripoffit, tarnetfitton Et Salomon perappofire ad hanc rem : ferritte fi
raro fecus eveniat,(Rex optimcut , qui , viribnsutendum majortbtts : cjuod
retufum fuerit
Sobole numerofaau&ifunt qniq;im- , vertyfuper omntaprav-alet , eft fapunua. Oui-
mortalitatem fuam in pofteris ipfbrum bus verbis innuit , medii prudentem elettio-
quafi profpe&ant , prae csteris mortahbus firit fbl- nem efficaciusconducereadrem , quamvirium
liciti de ftacu futurontm temporum > utpote qui- aut iritentionem , aut accumulationem. Hatc
bns fatis intelligunt chariffiiria illa fua tandem de- ut dicam , illud impellit quod falvo fempet , (
bere pignora tranfmitti. Ehâbetba Regma , pro- eorum honore , qtn de Literis quomodocun-
pter vitam .ccelibem , hofpes potius irtmUndo, qtiemerueruuc ) perfpicio atque animadvertO»
quam incola fuit fiiaqttidemtemporaornavit»
; Opera eorum acqiie ac"ta pleraque , ad magnifi-
&in mitltis bea vit. Enim vero tua» Majeftati cui , centiam potius , &
nominis fui memoriam,quam
Deus probenignitatefuadedittotfufcipere libe- ad Scieritiarum ipfarum Profedum &Augmen*
ros,dignoscertequiteperperaent,cujufquea*tas ta fpeftafle . & literatorem potius Htunerum au*
vigens,&thorusfceL*undus , adhttcplures pollice- xiffe , quam artibus ipfismulcum incremeriti at»
tur) ufquequaque convenit , nonmodotuum tuliffe
(quod facisjfeculum irradiare ; verumetiam adiL Adiohes autem & bpeta , qiia? ad literas amplii
lacuras tuas extendere^qJi^rnemoriaomnisalat» ficandas pertinent , circa triaverfanturobjecTra.-
qua>que ipfa intueatur setermtasj Inter ea autem Circa literatum fedes; circa libros circa perfb- ; &
(nifi ftudiummeum ergahteras me fallit ) nildu nas eruditorum. Quemadmodum enim aqua, fi-
gnius eft , aut nobilius, quam fi dotetur Orbis terve ex ccelefti roredefcendensjfive ex fohtibus fca-
rarum Augmentu Scientiarttm fohdis & fructuo- turiens, faciledifperditur , nificolligaturinali-
fis. Quoufque enim tandem pauculos ahquos qua receptacula , ubi perunionem&congrega-
Scriptores ftatuemus nobis tanquam Columnat tionemfefuftentare&fbvetepoflir, (quem infi-
Herculis , ne plus ultra in doctnnis progrediamur} neexcogitavit folertiahumaha AqUaedudluSj Cy-
cum habeamusMajeftatemtuam, iniftar Jucidi& fternas,Stagna, eaque etiam variis oinamentis co«
benigni Sideris, quod nosinternavigaridum con- decoravit, quarMagnificeritis&Dignitati , nori
ducat&fortunet? minusquam Ufui & Neceffitati deferviant)fimili-
Ut igitur ad remredeamus : Recolamusjam, terliquorifteSciehtiae pretiofiffirhus, fiveaDivi-
&nobifcumperpendamus , quid Principes Vi- nainfpirationedeftillet , five e SenfibUs exiliat,
ri , aliique , hucufque ad hterarum amplifica- mox periretomhis,atque evanefceret,nifi confer-.
tionem attulerint , quid practermiferint Hoc > vareturinLibris, Traditionibus , Golloquiis,ac
autemprefse &diftin<5te excutiamus , fermone praecipueinLnciscertis hisrebusdeftihatis, qua-
quodam A6tivo&Mafculo , nufquamdigredien- les fimt Academiae, Gollegia, Schola? , ubi&per-
do,nil amplificando. Ponatur igitur illud, ( quod manentes habeatfedes , & crefcendi infuper&fe
quivis concedat ) opera quarque maxima diffi- & congregahdi cbpiam,&facultaterri;
cillima, vel pra»miorumamplitudine, velcon- Ac pririio i Opera< qtiae ad Mufariim Sedesfpc*
fihorumprudentia&fanitate, vel laborum con- 6tarit,quatuofriumerantur.-y£dificiorumftruci:ui
junctione fuperari : Quorum primum , coria- ra;Proventuum Dotatio ;Privilegiorurn Cbncefl
tum extimulat , fecundum ambages & errores Lex & Ihftitutio Qus omnia ad fe-
fio;Difeiplina: ;
tollit , tertium mortalium fragilitati fuccurrit. Ae ceflnm &: otiumfut plurimUm ) conferunt, &adi
inter haec tria , merito primas tenet Confilijpruden^ vacatiohemaCuris&moleftiis.qualiafuntquarad]
tia&fanitai;hoctQti Monftratio, &Delinea- Alveariaconftituenda, inufummellisi requirit
tioviae re&ae&proclivis , ad rem , quar propo- Virgilitis;
nitur , peragendam. Claudus enim , ( quod di- Principiofedes apibUs ftatioquepetetiddi
ci fblet ) in via , antevertit Curforemextra virim; Quo neque'(itventis tid>tus,8cc.
G A
, ,
39 DEAUGM. SCIENT. 40
Ar Operacirca duofunc praecipua. Pri-
Libros ribusPoliricis,praecipueincumbant , uc indead
mum quibustaquam
Bibliothecae,in Maufoleis, civiliamuneramagishabiles.&inftrudtiaccedac.
prifcorum Sandtorum reliquis, vircucis plenae, QuoniamveroFundacoresCollegiorump/<?»-
condita5funr.Secundo,novaeedicionesAu<~ton.i, tawr.Praeledtionem verorcjw«,fequirur jam or-
emedarioribusimpreflionibus, fidelioribus ver- dine.uc dicam quid in publicis Lectionibus defi-
fionibus,utilionbuscommenrariis,annotatioru- dererur:Nimirum,Improbovel maxime tenui-
busmagisdiligentibus, &hujufmodifamulirio, tatem Stipendioru,Praelec~toribus five Artiii,five
inftrudtae & ornarae. Profeflionum,(praefertim apud nos) aflignatam.
Porro opera.quae Literatorum hominum Perfo» Intereft enim imprimis progreflui in Scienciis,ut
nas refpiciunr, ( praererquam quodipfiornandi Lectores in unoquoque genere ex optimisin-

fint & promovendi)funretiamduo:Remunera- ftrudtiflimifque eligantur:utporequorii opera ,
tio&defignatioLe<5torum, inartibus jamdudu noninufumcranficoriUjfedadfufficiendaSobo-

inventis,& cognitis;& remuneratio ac defigna- lem Scietiae,in fecula adhibearur. Id fieri nequit,
riofcriptorum,circaeasdo<5trinaepartes,qua: no nifipraemia&condiciones rales confticuantur ,
fatis hactenus exculcs auc elaboracae funt. quibuseminentiflimus quifqueinea Arteplane
Harcfummatim operafunc & a<5ta,inquibus contentus efle poflit,ut illi demu grave no fir , in
inclycorumPrincipum , aliorumqueilluftrium eode munere immori,neque Pradticam cogitet.
virorumpromerira,erga rem lirerariam clarne- QuocircaScientiaeucfloreanc, Milicaris lex fer-
runr.De parcicularialtcujus commemoratione vandaDavidis, Vt mquaeffetpars defcendentis ad
qui de Literis bene meruir,cogicanti, occurric il- pr<zliu,&manentisadfarcinas\Satcinis male alicer
lud Ciceronis,quod eum,poft rcditum fuum,ad profpedtiierir.SicLe6toresinScientiis funtcan-
graciaspromifcueagendasimpuln; Difficile, non quam Confervacores & Cuftodes cotius Litera-
aliquem ingratumquenquampraterire.Potias { ex rij apparacus,unde praxis & militia deinceps fci-
fcnpturarum confiliojfpatium intueamur,quod enciarum inftruarur:proinde aequum eft,uc mer-
adhuc reftat in ftadio decurrendum, quam ocu- cesipforumlucraPradticorum exaequarepoflir.
losreflectamusadea , quae a tergojampridem Alicerfi patribusfcientiarumpraemianon cofti-
reliquimus. tuantur fatis ampla,& Iuculenta,eveniet illud:
Primum igirur,inrer tot totius Europae Colle- Etpatrum invalidi referent jejttnia Nati.
gia.praeclariffime fundata,omniailla cercis Pro- Defedtumnunc noraboalium,in quo Alchy-
feflionibus deftinaca efle demiror , nulla liberis mifta quifpiam in auxilium advocandus foret ;
atqueuniverfalibusartium &
fcientiaruftudiis cumidgenus hominum Studiofis authores fint,
dedicata. Namfiquis'ndicet,Do<5trinam omne ut libros vendant,f ornaces extruant, Minervam
referendameffeadVfum &
Actionemjreetefa.. ac Mufas(tanquam virgines fteriles) deferant,ac
pit: Veruntamen facile eft,ifto modoprolabi in Vulcanofeapplicent. Fatendumefterim vero
erroremillu, quem Fabulaperanciquaperftrin- tam ad penetralia contemplacionis quam ad o-
,
gic,inqua «aeteraCorporisMembra litem Ven- perarivaefructum,in nonnullis fcienriis fpraefer-

tnculointederuncquod neque motii praberet, tim naturalt Philofophia,& Medicina)haud uni-
urartus,nequefenfum,uccaput:quamvisihterea ca fubfidia e libris perenda efle. Qua in re neutL
alimenrum coctum atque confe&um vetriculus quamomninoceflavitmunificentia hominum,
illeinreliquum corpusdivideret Planeeodem : quippe videmus,non Libros magis,quam Spha;-
modo , quiinPhilofophia ac ContemplacionL ras,Globos,Aftrolabia,Mappas,&aliafimilia,ut
bus univerfalibuspoiicum omne ftudium, inane adminiculaqu&damAftronomiae , & Cofmo-
atqueignavumarbitratuc , non animadvertit, graphiae,cornparari,& ftudio praeberi. Videmus
fingulisProfeflioribus, &Artibus exinde fuc- etiam,loca nonnulla , Medicinaeftudiodicata,
cu&roburfuppeditari. Atquecetteperfuafum hortoshabereprofimplicium cujufque generis
habeo,hanc ipfam haud minimam caufam fuifle, infpe<5tione,&notitia,nec ufumortuorum cor-
cur felicior Dodtrinae progreflus hucufque re- porum ad obfervationes Anaromicas deftitui.
tardatusfif, quodopera hifce fundamentalibus Caeterum harc ad pauca fpectant.ln genere , pro
fcientiis navata fit tantum in traniitu,necjue hau« cerro habeatur,magnos,inrebus naturaeabdiris
ftus pleniores inde epoti. Na fi arbore folico fru- eruendis &
referandis,progreflus vixfieri pofle,
dtuoliore fieri cupias deramismedicandis fru-
, nifiad experimenta,five Vulcani,'five Daedali,
ftracogiraveris , Teiraipfacirca radicem fubi- (fornacisfcihcet,aut machinae,)velcujufcunque
genda,& gleba Iaetior ad movenda,au t nihil ege- alteriusgeneris,fumptusabundefuppeditentur.
ris.Neque rurfus filentio praetermittendum eft, Ideoqueficutprincipumfecretariis,&emiflariis,
hancCollegiorii,& fociecatum, inufumtatum- conceditur exhibere rationes expenfarum pro
modo Dodtrinae Profeflbriae,Dedicationem n5 , diligenriis fuis,in explorando &
eruendo res no-
folum fctentiarum incrementis itiimicam fuifle, vas&arcanaciviiia,fimiliter & exploratoribus,
ied etiam in Regnoru & Rerumpubi.detrimen- acfpeculatoribusnacurae, fatisfaciendumdeex-
tvimceflifle.Hincenimfierifolet , ut Principes penfisfuis,aliasde quamplurimis nunquam fie-
dele<5tumhabituriminiftrorum,quiRebuscivL muscerciores.Sienim Alexander magnam vim
libus tractandis fint idonei; ejufmodi hominum pecuniae fnppedicavic Ariftoceli,qua conduceret
miram folitudmem circa fe reperiant propterea •, venatores,aucupes,pifcatores,&alios , quoin-
quod non habeaturEducacio aliqua Collegia- ftructioraccedererad confcribendam hiftoriam
ta,in hosufus deftinata , ubi fcilicet homines a animalium , certemajus quiddamdebetur lis,
Naturaadhocfa<5ti& comparati, (praeter artes qui non in faltibus nacurx pererranr , fed in La-
aliasjHiftorias.linguis modernis,libris & cradta- byrinchis arrinm viam fibi aperiunr.
Defs-
4i L I B E R II. 4*
.«"t.
Defedtus etiamnum alius nobis obfervandus, deprehendunt; fedSftius etiamnum alii.Caeterum
momenti, ) Neglectus quidam eft.in
(rnagni certe hanc partem , de lnftitutorum Academicorum e-
Acadenharuni Re&oribus,confultationis in Re- ; nvendatione, claufula illa ( ex Caefaris quadam ad
gibus five fuperioribus , vifitationis ; inhuncfi- Oppium & Balbum Epiftola defumpta ) conclu-
nem,utdiligenterconfideretur,&perpendatur,u- dam Hoc quemadmodum fieri poffit
; , nonnul-
trum praelecriones,difputationes aliaque exerci- , la mihi in mentenv veniunt , multa reperiripof. &
tia fchoIaftiea,antiquitus inftituta , & ad noftra uf- funt: deiisrebmrogovos , ut cogitationemfufci-
que temporaufitata , continuare fuerit ex ufii,vel piatis.
potius antiquare, aliaque meliora fubftituere. E- Alter defectus , quemobfervo , altiuspaulo

tenim inter Majeftatis tuse Canones prudentiffi- quam praecedens afcendit.Quemadmodum enim
mos,illumreperio. ln omnivelconfuetudine y vele- doclrinarum progreffio , haudparum in prudenti
xemplo, temporafyetlandafunt , quandoprimum res regimine &
inftitutione Academiarum fingula-
ccepta : inquibuffivelconfafio regnaverit , velinfci- rum confiftit; ita magnus ad hoc cumulus accede-
tia, derogatilludinprimisauthoritatirerumt, atque repoffit, Academiae univerfe , pertotam Euro-

fi
omnia redditfujpe5ia, Quamobrem quandoqui- , pamfparfae, ardtiorem conjunctionem &neceffi-

dem Academiarum plerunqueoriginem
inftituta tudinem contraherent. Suntenim, utividemus,
traxerint a temporibus hifce noftns baud paulo multi ordines, & fodalitia , quae licet regnis &fpa-
obfcurioribus, &indoc~tioribus eomagis conve- : tiis longinquis disjuncta firit, tamen focietatem &
nit,utexaminidenuo fiibjiciantur. Exemplumin tanqnam fraternitatem inter fe ineunt , & colunt,
hocgenere,unumautalterumproponam , inre- adeouthabeantprcefedtos ( aliosprovinciales,a-
bus qua? maxime ob viz videntur &familiares. Pro liosgenerales
, )
quibus omnesparent. Et certe,
more reeeptum efl, (licet, uri mihi videtur perpe- quemadmodum natura creat fraternitatem in fa-
ram)utliterarum ftudiofi Logieam , & Rhetori- miliisj artes mechanicai contrahunt fraternitatern
cam,pra;properenimis addifcat; artes fane prove- in fodalitiis ; uncrio divina fuperinducit fraterni-
ctioribusmagis convenientes,quampueris,&ti- tatemin Regibus , & Epifcopis ; vota & reguhe

ronibus. Etenim hae duae, fi vere res perpendatur, conciliant fraternitatem in ordinibus:eodem mo-
funtexartibusgraviffimiss cumimtartes artium> do fieri non poteft,quin intercedat fraternitas illu-
altera ad judicium,altera ad ornatum. Quinetiam ftris &
generofa,inter homines,per doctrinas il- &
regulam &
normam continent , res &materiam luminationes,quandoquidemDeusipfe.P<i/«-&o-
fubjectam vel difponendi.velilluftrandi. Ideoque minum nuncupatur.
idagere,utmentesrerumignarae,&rudes, ( quae- Poftremo illud queror , (de, quo fiiperius non-
quenondumidcollegerunt, quodaCicerone.S)'/- nihilpr.Temifi)quod velnunquam,velraroadmo-
va vc\Supe/lex appellatur,id eft,materiem , & co- dum , publicaaliquaextiterit defignatio virorurr»
piam rerum,)initium ab iftis fcientiis fumant ( ac , idoneorum,quivelfcriberent,velinquifitionem
fiquisdifcerevelletponderare, velmetiri,velor- inftituerentjdeillisfeientiarumpartibus , inqui-
nace ventum;) haudaliudprofeelro parit, quam ut busfatis adhucnonfueritelaboratum. Cuireiil-
'
&
harum artium virtus facultas ( quae permagnas ludinfervietquammaxime, fi tanquam luftriirn
funt, &latiffime diffufe ) fere contemptae jaceant, condaturdocl:rinarum,& cenfus excipiatur , quas
atque vel in puerilia fophifhiata affectationefque ex illis locupletes lint , &
majorem in modum au-
ridiculas degenerent , vel faltem exiftimatione fiia cta;,qu2 autem inopes,& deftitutae. Opinio enim
haudparummulcTrataefint. Qujnetiam praematu- copia:,inter caufas inopix eft ; atque multitudo li-
ra &
intempeftiva ad has artes acceliio dilutam brorum luxurise potius quam penuria? indicium
earum atq; jejunamtraditionemaetractationem quoddampra; fefert. Qystamenredundantia(fi
neceflario fecum traxit,qualis nimirum captui pu- quis redte judicet ) neutiquam delendis antehac
erorum adaptetur. Alterum exemplum ( quod ad- fcriptislibris, fednovismelioribusedendis tolli
ducam) erroris, quiin Academiisjamdiuinvete- debet , qui ejus generisfint, ut, tanquamy«"^««
ravit,ejufiriodieft,quodfcilicetinveritionis , atq, JMofis,ferpentes Adagorum devorcnt.
memoria:,in exercitiis fcholafticis , fierifoletni- Horum , quos enumeravimus,omnium defe-
mio plus noxium divortiura : Illic fiquidem orati- ctuum remedia,pra;tei: illius poftremiiquin etiam
onespleratque;automninopra:meditataîunt , a- ejufdempoftremi , quoadpartemejusactivam,
deo ut conceptis verbisproferantur,&inventioni quatfpeftataddefignationem fcribentium, opera
nihil relinquatur;aut plane extemporariae, ut per- funt vere Bafilica: Erga quae>privati alicujus coha-
parumrelinquaturmemoriae : ( cuminvitacom- tus,&induftria,fere ficfe habeat,utMercuriusin
muni,& praxi , rarus fit alterutrius iftorum ufusfe- Biviu:quidigitumpoteftinviamintendere , pe-
orfim,fedpotiusmixtura;ipforum , ideft,Nota- dem inferre non poteft. At fpeculativaillapars>
rum five Commentariorum,atque dictionis fubi- quae adexamendoctrinarum ( quidnimirumir»
tae ) ita ut hoc pacto exercitia ad praxim haud fint fingulis defideretur)pertinet, etiam induftria? ho-
accommodata, necimagorefpondeatvitae. Illud minis priyati pater. Mihi igitur in animo eft, per- ,
auteminexercitiisperpetuo tenendumeft uto- •, ambulationem doctrinarum , & luftrationem ge-

mnia(quam fieri poteft) maxime reprar fentent ea, neralem&fidelemaggredi,pracipue cu inquifj-
quaeinvitaagifolent ; alkquimotus&facultates tione fedula &accurata,quaenam earum partcs ne-
mentispervertent, non praeparabunt. Hujus au- glettse incultaeque jaceant , horninuminduftru
tem rei veritas non obfcure cernitur , cum Acade- nondum fiibactae, &adufum converfa; ; uthujuf-
miciadpraximfuarumProfeffionum , velaliaci- modidelineatio,& regiftratic&publicis defigna-

vilisvitaemunia feaccinguntquod cumfaciunt, : tionibus, &privatorum fpontaheislaboribusfai-
huncde quo loquirhur, defe&um , ipfi in fe cito cem accendat. Li quo nihilominus confilium eft,
C 2, hoc ^
hoc tempoie omifliones dunfctat & defiderata no- rumeft confi&orumadfimilitudinemillorum,
•,
tare ;non autem errores & infelicitates redargue- quje in hiftoria vera memorantur 5 atatamenut
re. Aliud enim eft inculta loca indicare ,

aliud cul- modumfepiusexcedat, &, inrerumnaturanun-
turas modum corrigere. quamconventuraauteventurafuiflent , ad libi-
Qiramquidemadrem, cummecomparo, & tum componat,&introducat;quemadmodum fa-
accingor,nonfum nefcius, quantum opus movea, cit & Pictoria.Quod quidem Phantafia opus eft. c
<
quamquedimcilemprovinciamfuftiueam;etiam 7 ^7o/o^toindividuadimittit,neq;impreffiffl-
,
quam fint vires minime voluntati pares attamen : nes primasindividuorum, fednotiones ab illisab
maenam fpem venio,fi ardentior meus erga li-
in ftra&as compledtitur j atq; in iis componendis,&
terasamor melongiusprovexerkjufurummeex- dividendis,exlegenaturae , &rerumipfarumevi-
cufationeafFetftus ; quianonfimulcuiquamcon- dentia,verfatur.Atquehocprorfusofficiumeftat-
ceditur Amare &$'apere. Nefcius equidem non
, que opificium Rationis.
fum , eandemjudiciilibertatemahisrelinquen- Ha:c autem itafehabcre , fiquisintellectua-
dam,quam ipfe ufurpaverim. Equidem libenter e> li um origines petat , facile cernet. Individuafola
queacceperimabaliis, acimpertiverimhumani- fenfum percellunt, quiinteliectusjanuaeft, Indi-

tatisilludofKciumriV^w qmerranticomiter mon- viduorumimagines, fiveimpreffionesafenfuex-
firat vtam,Scc. Profpicio^tiam
animo, complura ceptae,figuntur in memoria, atque abeunt in eam,
ex lllis.quas tanquam omifla,&defiderata,inRegi- aprincipio tanquam integrse eodem quo occur- ,
ftrumhocnoftrunueferrevifumfuerit , indiver- runtmodo Easpoftearecolit.&rummatanima

:
fas cenfuras incuifura Alialcilicet quodfintdu-

: humana ; Quas deinceps aut Jimpliciter recenfiet;
dumperac"h,&jarnextent Alia quod curiofita-
.: aut lufiu quodam tmitamr ; aut componendo & dt-
tem fapiant, & fructum promittant perexilem A- : videndo digerit. Itaque liquido cunftat , ex tribus
liaquodnimisarduaexiftantj&fereimpoffibilia his fontibus , Memoria, Phantafia, ScRaiionis,
qua: ab homimbus abfolvantur. Ad prioraduo efletresillasemanationes, Poefios,&cPhilofiphi<g;
quodattinet,resip&profecaufamagent: circa Etenim hiftoriam
necalias, autplureseflepofle.
poftremum deinapoffibilitateitattatuo ; Ea o- &experienriamproeadem re habemus; quemad-
mniapoffibilia,&prsftabiliacenfenda,qua;aba- modumetiamPhilofbphiam&fcientias. 1
liquibus perfici poffint,licet non a quibufvis ; Et Neque alia cenfemus ad Theologica partitione
qux a multis con junc"tim , licetnonabuno ; Et opusefle.Differuntcerteinformationesoraculi&
quacinfucceffionefeculorum,licetnoneodem2- fenfus,&re,&modoinfinuandi : fedfpiritushu-
vo ; Etdeniquequaepublicacura&fumptu, licet manusunuseft , ejufque Arculs & Cella: eadem.
&
non opibus induftria fingulorum Si quis tamen . Fit itaqucac fi diverfi liquores , atque per diverfa
fit,qui nialit Salomonis illud uimparcDicitpiger, infundibula, in unum atqueidem vasrecipiantur.
Leo eflin w^quam illud Virgilii, Pojfiunt, quiapofi- Quare & Theologia , aUt ex Hifloriafiacra conftat;
fie
videntptr: fatis mihi erit.fi labores mei,mter vota aut ex Parabolk , qus inftar divinar Poefios funt:
tantum five optata melioris notas habeantur.Sicut aut ex Praceptis & ddgmatibtts , tanquam peren-
enim haud omnino rei imperitum effe oportet, niquadam Philofiphia. Quod enim adeampar-
qui quasftionem appofite inftituat ; ita nec fenfus tem pertinet, quae redundare videtur , Prophetiam
inops videatur , qui haudquaquam abfurda opta- videlicet,ea Hifloria genus eft:quandoquidemHi-
vent- ftoria Divina ea polleat fupra humanam Prarroga-
Cap. I.
tiva , ut Narratio fac~rum praecedere non rninus»
quamfequipoffit.
Tartitk univerfalit Doclrinae humanas, in Hiftoriam,Po-
efim, T>hi\a(6ph\aw , fecuudumtres IntelleiiusFaculta- Cap. II.
rM,MemoriarB,PhaDra(iam,Rationem: quodque eadem
Partitio Hiftori x in Naruralcm $» Civilcm , Ecclefiaftica
partitio comfttatttiam Theologicis.
j§»Literaria/«& Civili eomprehenfo. Partitio Hiftorise
PArtitio Dotlrina httmana eft ea veriffima , qua: Naturalis in Hiftoriam Gencrationum , Praeter- Gene-
fumitur ex triplici FacultajeAnimsRationa- rationum, #• Artium.
lis,quse Doclrinas fedes eft.Hifloria ad 'Memoriam T Tlftoria aut 'Nâturalis eft, autCivilis. In Nattt-
refertur ad Phantafiam, Philofophia ad
, Poefis ^- XTLr^//,Natura; res gefts , & facinora memoran-
twnem. PenPoefim autem , hoc loco intelligimus tur;in Cit/i&,hominum. Elucent procul dubio Di-
non aliud , quam hiftoriam confi&am , five fabu- vim in utrifque , fed magis in Ctvilibm , ut etiam
las. Carmen enim quidam character eft,
ftyli propriam/£/?<7mfpeciemconftituant,quam5<i-
atqueadartificiaorationispertinet , de quo fuo cram aut Ecclefiafiticam appellare confuevimus.
ioco. Nobis vero etiam ea videtur Literarnm Ar- &
//^?oW^propiieindividuorumeft,qu?circum- //#*w dignitas , ut iis^fi/?«^propriafeorfiimat-
fcribunturloco&tempore.Etfietiamhiftoriana- tribuidebeat ;
quzmfub Hiflorta {ivili (qaem-
turaliscircaipeciesverfarivideatur;tamenhocfit admodum&^cc/fy^/wzw^comprehendiintelli-
ob promifcuam rerum naturalium , ('in plurimis) gimus.
fub una fpecie, fimilitudinem ut fi unam noris,o- ; Partitionem Hifloria Naturalis moliemur ex
mnes noris. Sicubi autem individua reperiantur, flatu &
conditione ipfius Natura; , qua; in triplici
qua; ant unica funt in fua fpecie,veluti Sol&Luna; ftatu pofita invenitur , & tanquam regimeh tri-
aur aipecieinfigniterdeflecT;unt,utmonftra ; non numlubit. Autenimliberaeftnatura, &curfu
minusrecle conftituitur narratio deillisinhifto- confueto fe explicans , ut in ccelis , animalibus,
Ha:c autem omnia ad Memoriam fpe-
ria civih. plantis, &univerfbnaturaf apparatu ; autapravi-
clant. tatibus , &infblentiismateria;contumacis, &ab
Poefis,eo fenfu quo diclum cft,etiam individuo- impedimentorumviolentia, deftatu fuodetrudi-
tur,
>
>;
45 LI BE R II. 46
tur,utinMonftris ; autdeniqueabarte&opera blicatanquampfofcriptionemendacioiuim , &
humana conftringitur , &fingicur , &tanquam fabularum , quse invaluerunt. Nam ut res fe nunc
novatur , ut in artificialibus. Sic itaque partitio habet , fi fof te mendaCia aliqua circa res naturales
Hiftorin Naturalis , m Htftoriam generationum; obtinuerint, & celebrata fint ( fivequodtantum
Pr&ter-generattonum sArtium ; Quam po- ', & poflitreverentiaantiquitatis, fivequodilladenuo
itremam etiam Mechanicam & Experimentalem examini fubjicere fit moleftum , five quod mirifi-
appellare confaevimus. Harum prima liberta- cafcilicet ornamentaputantur orationis , propter
temnatur&XxzSiiX. , fecundawere*, tertia i/incu- fimilitudines & comparationes ) nunquam poftca
la. Libenter mtem hiftoriam artittm , uthifto- exterminantur,autretra6tanrur.

riar fpeciem conftituimus : quia inve*
naturalis Finis hu j uf modi operis, quod exemplo fiio de-
teravit prothis opinio , ac fi aliud quippiam ef- coravit Atiftoteles , nilminus eft, quamutcurio-
fetarsanatura, artificialiaanaturalibusaindeil- fis &inanibusingeniisgratificetur , ficutfaciunt
ludmalum , quodpleriquehiftoriajnaturalisfcri- mirabilarii,& prodigiaftri: Verum duas ob caufas,

ptores , perfun&os fe putent , ii hiftoriam ani- utramque feriam & gravem ; unam, utaxioma-
malium , aut plantarnm , aut mineralium con- tum corfigatutiniquitas,qua:plerunqueinexem-<
fecerint , omiffis artium mechanicarum experi- plis tritis & vulgatis fundamentum habent Alte- :
mentis. Sed &iliabituretiamanimishominurn ram,quodamiraculisnatura:,admiraculaarcisex-

aliud fubtilius malum nempe ut ats cenfeatur ; , pedicusfittcanfitus&pervius, Nequeenim huic
folummodo tanquam additamentum quoddam rei plusineftnegocii,pr£terquam ut naturae vefti-
naturse , cujusfcilicec eafit vis,utnaturam(fane) gia perfequans fagaeiter , cum ipfa fponte aber-
velinchoatam petficere , vel indeterius vergen- ret: ut lTOcpa&opofteaeumtibilibuerit , eam
tememendare, vel impeditamliberare minime ; eodem loci deducere & compellere poflis, Neque
veropenitusvertere,tranfmutare,autinirriiscon- veropfarceperim , utexhiftoria iftamirabilium*
cutere poffit. Qiiod ipfum rebus humanisptat- fuperftitiofar narrationes de maleficiis , fafcinatio-
{jroperam deiperationem inculit. At contra , il- nibus , ineantationibus , fbmniis , divinationU
ud animis hominum penitus infideredebuerat btis &, fimilibus.prorfusexcludantuf , ubide

artificialiaanaturalibusnon forma, aut effentia, , fatto & re geftaliquidoconftet. Nondumetiatn
fed efEciente folummodo differre 5 homini quip- innotuit quibus in rebus & quoufque effectus
, ,
peinnaturam,nullius rei poteftatem eile, prster- fuperfticioni attributi, ex caufis natutalibuspaf-

quammotus , utfcilicetcBrporanaturaliaautad- ticipent. Ideoquelicethujufinodi artiumufum
moveat aut amoveac. Ubi igitur datur admotio
, &praxim i meritodamnandam cenfeamus * ta-
corporum natutalium, autremotio * conjungen- men e fpecuktione , & confideratione ipfarum
do (ut vocant ) adtiva paffivis , omniapoteftho- (fiftrenue excutiantur ) notitiam haud inutilem
mo;ubi non datur,nihtl Neque intereft,fi res po- : confequemur , non folum ad delicla , in hoc ge-
nantuf in ordine ad aliquem effeclum, utrumhoC nere reorum , tite dijudicanda ; ied etiam ad
per hominem, vel abfque homine. Aurum ali-
fiat naturae fecreta ulterius fimanda. Nequfe certe
quando excoquitur igne , aliquandoinarenulis hsfitandum de ingreiru&penetrationeintrahu-
purum invenitur ,miniftrantefibiipfinatura : Iris jufmodi antra * & receifu j fi quis fibi unicam
fimmterfitexnuberofcidainfublimi ; fitetiam veritatis inquifitionem proponat ; quod & Maje-
per afperfionem aqua: , hic apud nos. Itaque ftastuaexemploproprio confirmavit. Tuenim
natura omnia regit: fubordinanturautemillatria; duobusillis clatiffimis,teligionis acnatutalisPhi-
f curfus natura;expattatiotnatur&\8i ars,dve additus lofophia? oculis , tales umbras prudenter ac per-;
rebus^»ao:Ideoqueinhiftorianatufalij triailla fpicaciter perluftrafti , ut te Solifimillimumpro-
comprehendipareft ; quodetiamC.Pliniusma- baveris,qui polluta loca ingredituri nec tamen in*
gna ex parce fecic ; qui hiftoriam naturalem folus quinatur. Citerum illud monuenn),narrationes
pro dignitate complexUs eft ; fed complexam, iftas cum fuperftitiofis conjunctas ^ feorfiim com-
minime, ut decuit, imo potius indignis modis tra- poni , neque cum puris & finceris naturalibus
ctavit. commifcefi oportere. Quod vero ad narrationes
Harum prima habeturmediocriterexcuica:Se^ attinet , circa prodigia & miracala religionum;
quentes duantatenuicer , &inutilicer cractantur, illacerteautnonutique verafunt,auc nullaex par-
utin dejideratorumchlle feponendarfint. Neque te naturalia ; ideoque ad hiftoriam naturalem nott
enim reperiasfatisinftructam, &locupletem col- pertinent.
lectionem operum naturae eorum, quas a curfu or- Qtjantum a.dHijtoriatrt natur<&fubaEl£ , Sifa-
dinario generatioilum, productionum , &motu- clitia,quammechanicamappel\a.ve folemus ; inve^
um aberrarunt, & deflexerunt : five fint illa fcetus niofanecolleclioncsquafdam de agricultura et- ,
certarum regionum aut locorum fingulares five : iam de artibus complunbus mechanicis ; ied*
temporumevencusinfoliti : (wecafuum ( utait quodpotiJlimumeft inhocgenere , femperne-
i\\e)ingenia:Cwe proprietatum,abdicarUm effectias: gliguntut & rejiciuntur experimenta in artibus ,
five monodicanaturainfuafpTcie. Nonnegave- iingulis familiaria & vulgata ; qua; tamen ad incer-
rim,inveniri librosnimioplures,fabulofis experi- precacionem naturse, ajque aut plus faciunt, quam
mentis , commentitiis fecretis , & frivolis impo- minus trita. Nam labes quatdam litefis afper-
fturis,ad voluptatem , &novicatem, refeftos: gi videatur s fi fottevirido(5tife fubmiccant in-
Caeterum natratioiiemgravem&fevefamdeHe- quifitioni , autobiervationirerummechanica-
teroclitis&mirabilibusnaturae , diligenter exa- rum,nifi fuerit earum s quafproarcanisartis, aut
minatam , ac fideliter defcripram , non, inquam pro rebus admodum raris; aut fiibtilibus reputen-
invenio prarfertim cum debita rejedtione ,
: & pu- tur. Quod taminanis ac fuperciliofe arrogantiae
j C
vitium
47 DE AUGM SCIENt. . 48
vitium,meritoirrifitPlato ,qiiando Hippiam So-
inartemnoncoaluerunt)confici debere , utnihil
pratermktatur quocLadinformandumin-
phiftam ja&abundum inducit cum Socrate difpu- utile ,
tantem , fincero & folido veritatis inveftigatore: tellectum juvat. Atq; hcec eft hiftorta naturalis par-
Qui cum de pulchritudinefermoinftitutus effet, titioprima.

,
pro va<n> fuo & foluto difputandi more , primum Cap. III.
intulit exemplum virginis pulchra , dein equa? tttrtitio Hiftoriae Naruralis Secunda,ex tffu
Fine fuo,in &
pulchra, poftremo ollse fidilis pulchra , &af- Narrativam,<jJ>Indu£tivam. Siuodque Finis nobilijfmus
iabrefactae : Hocultimoexemplo Hippiascom- HiftoriajNaturalis^ , ut miniftret in Ordine fit ad &
Stomacharer certe condendamPhiloJbphiam,qHemT:\Demintueturlnd\i£ki~
motusjdixit : , ( nifihuma-
va. Partitio Hiftoria: Gencrationum iaHiftoriam Cae-
nitatis ratio me eo adigeret , ) cum quoquam difpu- leftium:H:ftoriamMeteororum:HiftoriarnGlobiTer-
tare , qui exempla tam vilia efrjordida allegaret. ras&Maris : HiftoriamMaflarumykieColIegiorum
CuiSecrates, Tequidemitadecet , cumtamm- Majorum : <£>HiftoriamSpecierum//ve Collegiorum
tidis (is amitltts veftibus , & pu/chris calceis : & Minorum.
alia per Ironiam. Enimvero , illud pro certo HlftoriaNaturalis ut Subjeblo , ttiplex (quem-
aileri poflit , grandiaexemplahaudoptimamaut admodum diximus ) itzVfu duplex eft: Ad-
tutiflimam afferre informationem. Id quod ex- . hibetur enim , aut propter Cognitionem rerum i-
primitur non infiilfe in pervulgata illa fabula de pfarum , qua; hiftoriae mandantur aut tan- •,
Philofopho qui cum ftellas lublatis oculis in-

: quam Materiafrima Philofophiav Atque prior
tueretur, inciditinaquam : Nam fi oculos de- illa, qua? wxtNarrationum jucunditate deleftat,
mififfet , ftellasilIicoinaquaviderepotuifIet:ve- aut Jzxperimentorumufu juvat , atque hujufmo-
rum fufpiciens in ccelum , aquam in ftellis videre di voluptatis autfrudusgratiaqucefitaeft , lon-
non potuit. Eodem modo fipe accidit , ut res geinferiorisnota^cenfenda , praea, qvxlndn-
minnta; & humiles , plus conferantadnotitiam blionis vtix & legitimae fylvafit , atque fupellex,
grandium, quam grandes ad notitiam minutarum» &primamPhilofophia:mammampr£ebcat. Rur-
Bene fiquidem notavit Ariftoteles Cujufyue rei , fusitaque panimur hifltriam naturalem , in Nar-
naturam in portiontbm ejm minimis optime cerni. rativam,& Indutlivam Hanc autem pofterio- :
Quam ob caufam , Reip. natufam perfcrutatur rem inter Depderata ponimus. Neque vero a-
primoinfamilia, &infimplicifIimiscombinatio- ciemmentisalicujusperftringant, aut magnaan-
nibus focietatis , ( mariti fcilicet uxoris, paren- & tiquorum nomina , aut magna recentium volu-
tum &liberorum,Domini & Servi , ) quae in quo- mina. Satis enim fcimus , haben hiftoriam na-
libet tuguriolo bccurrunt. Simili plane ratione turalem mole amplam , varietate gratam , dili-
naturahujufcemagna: civitatis, (univerfitatisni- gentia fsepius curiofam* Attamen fi quis ex ea,
mirum rernm,)ejufque difpenfatio,in prima qua- fabulas , & antiquitatem , & auctorum citatio*
que fymbolizatione , minimis rerum portioni- & nes , & inanes contro verfias , Philologiam deni-
bus,inveftiganda eft:uti fierf videmus,quod fecre- que & ornamenta eximat , ( quae ad Conviva-
,
tumilIudnatura(habitUmpromaximo,J de ver- lesfermones, hominumquedo<ftorum»ofl«, po-

, ta6hi magnetis excitiadpolos , fe
ticitate ferri tius quam ad inftituendam Philofbphiam fiint ac-
confpiciendum prabuit , nonin ve&ibusferreisj commodata, ) ad nil magni res recidet, Longe au-
ied in acubus. temprefedlo abeftabeahiftoria , quam animo
Ego verojfiquodfitmeipondus judicii,fic pla- metimur. Primo enim defiderantur duae illae hi-
ne ftatuo Htftoria •JfyCechanica ufum erga Philo-
, flori& naturalis partes , ( de quibus modo dixi-
Jbphiam naturalem,efle maxime radicale , & fun- mus ) Prater-Generationum , Artium , in &
damentalem.Talem intelligoPhilofbphiam natu- quibusnpsplurimumponimus Deinde, in ter-
:
ralem,qux no abeat in fumos fpeculationum fiib- tiailla ( qtia: reliqua eft ) parte genetali , nimi-
; fed quae efhcaciter opere-

tilium , aut fiiblimium rum de Generatiombm > uni tantum , ex quinque
tur,adfublevandavit3ehumana;incommoda. Ne- partibus ejus , fatisfaeit. Siquidem Htftoria Ge-
que enim adpraeiens tantum juvabit , neclendo & nerationum coftituuntur partes fubordinatae quin-
trausferendo obler vationes artis in ufiim aliarum, que : Prima (pelefttum , quae Phcenomena ipfa
&indenovascommoditates eliciendo ; quodne- fincera compleditur , atque feparata a dogmati-
celle eft fieri , cum experimeta diverfarum artium bus Secunda Meteororum ( annumerando et-
-,
in unius hominisobiervationem&confideratio- iamCometas ) &^^«o»»>w,quasvocant,-^(fir«{

nem venientjfed porro ad caufas indagandas,& ar- Neque enim de Cometis, Meteoris ignitis Ven- ,
tium Axiomata deducenda , litcidiorem facem actis,Pluviis,Tempeftatibus,&reliquis,invenitura-

cendet quam hactenus unquam affulfit. Quem-
, liqua Hiftoria , qux ullius fit pretii. Teitia Terra
admodum enim ingenium alicujus haitd bene no- & Maris,(<ûztenv,s funt llmverfi Partes Integra-
ris,autprobaris,nilieumirritaveris ; neq-,Proteus les )montium , Fluminum, Êftuum, Arenarum,
fe m varias rerum facies vertere folitus eft, nifi ma^ Sylvarum,Infularum,denique Figuraipfius Con-
nicis ardte comprehenfiis ; fimiliteretiamnatura tinentium prout exporriguntur in hisomnibtrs, •,
arteirritata,& vexata.fe clariusprodit, quanicum potius NaturaliainqAiirendo &obfervando,quam

fibi libere permittitur. Cofmographica. Quarto , de Majfis Materia
Antequam verohocmembrumhiftoriajnatu- communibtts,cpdS Collegia Majora voeamus.)vul-
ralisfquod mechanicum atque experimentale vo- go Elementa dicuntur. ) Neque enim de Igne, Ae-
camus)demittamus,illudadjiciendum ; Corpus- re, Aqua,Teera,eorumque Naturis, Motibus O- ,
talis hiftoria; , non folum ex artibus ipfis mechani- peribus,Impreflionibns,Nairationibusreperiun-

cis, verum &exoperativapartefcientiarum libe- tur,qua;corpusaliquodHiftoria: juftumconftitu-
ralium , acfimulexPrachcis compluribus
( qua: ant. Qiunta, & \.\hima>dc£o//effioni busMaterim ex-
quiptis»
49 LIBER .IL. $o
qttijitu,q\ix a nobis Collegia Minora, vulgo Species omnia ita tractari praecipirrius,ut non,Criticorrtm
appellancur.Inhac autem poftrema fola, induftria more,inlaude&cenfuiatempusteiatur;fedp]ane
Scnptorum enituitiitatameh, utpotiusluxuriata hiftorice res ipfas riarreiitur , judicium parcius in-
-
fit in mperfluis, (Iconibus Animalium,aut Planta- terponatuir.
runl,&fimilibusintumefcens ) quairifolidis &di- De Modo aiitdm hujuirnddi Hiftdri^ confici-

lio-entibusobfefvationibusdicata , qiUE ubiquein endat, illudinpriihismonemus , utfnateha&Co-
HiftoriaNamraliGxbneCti debebant. Atq;, ut ver- piaejus, ndn tantiim ab Hiftoriis&Criticispeta-
bodicam,omnis,quamhabemus,.NaturaTisHi- tur,verum edam petflngulas arinotum Cehtuiias,
ftoria,tam inquifitione fua, quam congerie, niilld aut etiam minofa intervalla,fefiatim , ( ab ultima
modoih ordineadeum queni diximus finem (co- Antiquitate facto prihcipid ) libripr£cipui,qui
dendaefcilicetPhilofophiaâptata eft, Quare Hi- eo temporis fpatio confcHpti fiint ih confiliuni ,
ftortamindutlivam defiderari prohilneiamus. At- adhibeanturjutexeorumnonperleclione, ( ide-

qiie de Natnrali Htftoria hactenus. nirii infinitum quiddam eifet ) fed deguftatione &
Cap. IV. obfervatidne Argumenti,Styli , Methodi, Genius
illiustemporisliterafius,velutiincantationequa-
Particio Hiftoria: CiViiis,*» Ecciefiafticam,Lirerariam,$i
(qui Generis nomen retinet ) Civilem quodque Hiftoria
:
dam,a inortuis eVocetui-.
lnteiinzdeJideretur.Ejiuconficiendi trtcepia. Quod ad Vjkm atf inet,hic eo fpeclant; non ue

Civilem in tres fpecies recte dividi horiof Litefarum,&pompa,per tot circumfufas i-
Hlftoriam
putamus Primo Saeram, fi ve Eeclejiafticami
:
rriagines celebfeturj nec quia,prO flagrantiffimo,
deinde eam.quar Generis ndnien retiner , Qvilemi quo literas profeqiiimUr,amore,omnia quq ad ea-
Vo&temo Literamnt &^r/«w».Ordiemur aUtem rum ftatuin quocjuo mddo peitinet, ufq; ad curio-
ab ea Specie.quam poftrefho pofuimuS quia reli- ,
& confervare a vemus:
fitatem inquirere,& fcire ,
qua; duar habentur , illam autem inter Dejiderata fedprxcipue ob caufam iuagis ieriam, & gravem:
referre vifiim eft. Ea eft Htftoria Literamm. A tque Eaeft,(iit verbo dicam?)quoniamper talem,qua-
certe Hiftoria Mundi , fi hac parte fuerit defticutai lem deicripfimus ; Narfationem , ad Virorum do~
nort abfimilis certferi pofRtStatna Poliphemi , eru- £totum, in Doctrina? ufu & adminiftratiohe , pru-
tooculo ; cumeaparsiinaginisdefit , quadhge- dentiarh &
folertiam„ maximam acceffionem fieri
nium & indolem Perfonse maxime referat; Haiic pofTeexiftimamus ; &rerumintellecT:ualium,nofi
licet defiderari ftatuanius , hos hihilominus mini-

minusquamCiviliummotusi & perturbationesi
me fugitin Seientiis parcicularibus jurecorifultri- vitiaique & virtutes , hotari poffe , & Regimen in^
rum,Mathematicorum, Rhetotum , Philofopho- deoptimumeduci&inffitui. NequeenimB.Au-
guftirii, aut B. Ambrofii opera ad prudehtiam E-
runi, haberilevem aliquam mentionem , autnar-
,
lationesquafdam jejurias, de Sectis , Scholis , Li- pifcopi,autThedlogi tantum facerepoffeputa- J ,
bris , Auctoribus & SucceffionibUS hujufmodi

, mus , quantumfiEccleficifticaHiftoriadiligenter
Scientiarum In veniri etiaih de Rerum

.• & Artiurh ihfpiciatur , & revolvatur. Qu,od & Viris doeT:is
Inventoribus tractatus aliquos exiles & infructu- ,
ex Hiflorid LiterarUm dbvehturum non dubita-
irius. Cafum ehirii oriinino recipit , &temerirati
ofos; Attamen juftam atq;univerfalem Literarttm
Hiftonam nullamadhuc editam afTerimus. Ejus i- expOnitur , quod exemplis memoria rerurri &
taqUe & Argumentuni , & confieiendi Modum,& rionfulcitur. Atque de Hiftoria Literaria ha?edL
Ufiirfi proponemus.
€ta fint.-
Argttmentum non aliud eft , quam ut ex omni C a p. V.

| Memoriarepetatur , quaeDoctrina;&Artes, qui- DeDignitate,^>DirHcuItateHiftoria: Civilis.
bus Mundi astatibus & Regionibus floruerint.Ea- SEquitur//;y?omOw7«fpecialis , cUjusdigni-
rum Antiquitates , progrelTus,etiamperagratio- tas acq; audtoritas.inter fcriptariumana eminejt,
hes per diverfasOrb is paftesfmigrant enimScien- Hujus enimfidei,exefnpla Majdrutn , viciflitudi-,.
yar,hon fecus ac populi) rurfiis declinatiories, ob- nes rerufri , fundarhenta Prudentiae Civilisf,homi-
hvioneS,inftaurationes cominemorehtur. Obfer- num deriiqiie nornen & fama, coinmiflafiint. ha
vetiirfimulperiingulasArtesjinventionisoccafio dignitatem rei accedit difKcultas non minor. Ete-
&Qrig0;ti'adendimos&difciplina;coIe'di&exer- nimanimuminfcribendo adpriterita fetrahere,"
cendiratio &iriftituta. AdjicianturetiamSecta*, &velutiantiquiihifacere;temporurnfnotUs,Per-
& Contf overfia: maxime celebres ; quse homines fonarumcharadteres, Confiliorum trepidationes,
doctostenuerunt ; Calfimnis, qriibus patuerunt; Aftidnum (tanquam aquarum) ductiis , Prxtex-
Laudes&honoresquibus Noteh-
decorata: iurit. tiium interiora , Impefii A rcana , cuin diligerttia 1
tur Auctores pr#cipui, libri prajftantidf es, Schd- ferutari,cumfide&Iibeftatefeferre,deniqiiever-

la?,SucceiIiones, Academia?, Societates, Collegia» borumluminefuboculosponere, magniutiq;la-
, -Ordines, deiu'queomniaquae adStatumLicera- boris eft, & judicii ;
pf asfertim cu ahtiquidra quat-
rum fpectant. Arite omnia etiam id agi volumus queincerta,recentiora periculo obnoxia reperian-
. f quod Civilis Hiftoria? decus eft , & qUafi anima) tur. Quamobrein& plurima Hiftoriam iftam Ci-
ut cum e ventis caufe copulentur: vid elicet,u t riie- vilerh circumftant vitia:dum plerique nairaciones
moreriturNaturaz regionum ac populorumjlndo^ qiiafdaminopes, &plebejas, & plane dedecdri
lefque apta & habilis, aut inepta & inhabilis ad di- hiftoriatum cdnfcribant ; alii particulares relatio-
feiplinas diverfas ; Accidentia terhporufh , qua* nes , & Commentariolos opefa feftinata&textii
Scientiis adverfa fueriji t aut propitia; Zeli & fnix- ihasquali confatciant; alii capita tancum rerum ge-
turar Religiorium;Malitia: & favores Legum;Vir- ftarum pefcurrant ; alii cdntfa , minima qnsque^
tutesdeniqueinfignes, &efHcaciaquorundam vi- & ad fummas aitionum nihil facientia, perfeqiia-
'
i orum,erga literaspromovendas;& fimilia. At he^c turjndnnuHi' > . hiriiia erga ingenia propria indul-
G 4 gentiay
5 i
DE AUGM. SCIENT. $i
o-entia,plurimaaudacterconfingant ; aftahi,non bus,nonnullaatempotisdi]uvioeripiunt,& con-
tam increniorum iuorum , quam Affectuum ima- fervant. Res (ane operofa,fed mortalibus grata,&
ginemrebusimprimant , &addant, partiumfua- cumreverentiaquadamconjuncta ; acdignacer-

rummemores, rerumparumfidelesteftes .• qui- te , qua: deletis fabulofis nationum originibus,
damPolitica, inquibusfibicomplacent , ubique in locum hujumiodicommentitiorumiubftitua-

inculcentj&diverticulaadoftentationemqusre- tur fed tamen eo minus haberis Auctoritatis,
•,
do.narrationemrerum nimisleviterinterrumpat: quiapaucorumLicentia; fubjicitur , quodpaucis

alii in Orationum, & Coneionum , aut etiam A- cura eft.
ctorumipforumprolixitate, parumcumjudicio, In his ImperfeEliz Hifiorioz generibus defectura.

nimiifint ;adeoutfatisconftet,noninveniriinter aliquem non puto defignandum , cumfinttan-
Scriptahominumrariusquicquam, quamHifto- quam Imperfetle Mifta, utdefectushujufinodifit
riam legitimam &-omnibus numeris fuis abfolu- ex ipfa earum Natura. Ad Epitomas quod attinet,
tam.Verumnosinprefentipartitionemdoctrina- (Hiftoriarumcerteteredines,&tineas, ) easexu-
rum inftituraus,utomifla;nonCenfuram, utvi- larevolumus;quodetiamcumplurimis , quima-
tiofa notentur. Nunc partitiones Hiftoria Civilu xime fani fuerunt judicii , facimus ; utpote quse
perfequemur,eafq;diverforumgcnerum Minus : complura nobiliffimarum Hiftoriarum cqrpora
enim implicabuntur Species , fi partitiones diver- exedennt , &
corroderinr, atque in faeces inutiles
fajproponantur , quam fi una partitio curiofe per demum redegerint.
membradeducatur. Cap. VII.
C A P. VI. Partitio Hiftr risjuftxwChronica, Viras,& Relationcs;
Partitiofrima Hiftoria: Civilis, *'» Mcmorias , Antiquita- tetrumquepartium explicatio.
tes.epHiftoriamjuftam. A 1 HiftortaluftattmmeiXgenemm, nxoxzti-
Hlftoria Ctvtlu tripartita eft,tribus picturarum JTx one Qbjetti, quod fibi proponit rcprafentan-
autimaginnmgeneribusnonabfimilis.Vide- dum. Aut enim Portionem aliquam temporuie-
musenimexpiihiriSj&imaginibus , aliasimper- praeientat aut^Perfonamftngularem mcmoriadi-
;
fectas,ut quibus ultima manus non acceflentjalias gnam;aut <ts4tlionem aliquam five remgeflam ex il-
perfe<5tas , alias vero vetuftate mutilatas & defor- luftrioribus.Primum Chronica five Annales appel-
matas.Hiftoriam fimiliter Civilem (qux lmago re- lamus ; fecundum 1V/ta*;tertium Relationes. Inter
rum & temporum qoxdain eftjin tres fpecies,illis quaj Chronica celebritate & nomine excellere vi-
picturarum congtuas,partiemur ; Memorias fcili- dentur^zta autem, fructu & exemplis ; Relationes
cct;Hiftoriam Iuftam;Sc is4ntiquitates.tJWemori<e rurfus finceritate & veritate. (hronica namq; »n-
{untHtftoriaimhoata,autnzimaikm<&ia\i&otix. plitudinemactionumpublicarum,&perfbnarurn
\ineamenta;islntiquitates\etoHiftoriadeformatd faciesexternas,&inpublicumverfas,proponunt;
funt, five reliquia: Hiftoria? , quas cafu e naufragio Minora autem , qua tum ad Res, tum ad Perfonas
temporumereptsfunt» pertinent,omittunt,&filentioinvolvunt. Cum
yJ/(?wom,fivepra?parationesadHiftoriam,du- veroidartificiidivinrfitproprium , ut Maximae
plicisgenerisfunt ; quotumaltemm Commenta- minimufuffiendat tfitCznenumeto , uthujufino-
rios, alterum Regiftra vocare placet. Commentarij di Hiftoria,majota tantum perfecuta, negotiorunj
nudamadionum&eventuumferiemacconnexi- pompampotius,&folennia , quam eorum veros
onem proponunt , pratermiffis caufis rerum & fomites&rexturasfubtilioresoftendat .-
quinet-
prartextibus , initiis quoque earundem & occafio- iam,etfi Confilia ipfa addat , atque immifceat, ta-
nibus,confiliisitidem&orationibus, &reliquo imen gtanditate gaudens plus gravitatis atque
•,
Actionumapparatu. TalisenimeftpropriaCw»- prudentia?,quamreverahabent, humanisactio-

mentariorum natura licet Cxfari,per modeftiam
: nibus aipergat ; ut Satyra aliquapoffit efle verior
quandam cum magnanimitate con junctam , pra;- humance vit£ tabula , quam nonnulla ex ejufmo-
ftantiffims,intereas,qua;extantHiftori2, Com- diHiftoriis.Centra/^w , fidiligenter &cumju-"
mentariorumnomenindereplacuerit. AtRegiftra dicioperfcribantur
, ( nequeenimdeElogiis,&
duplicisnatura;funt:Complectunturenimaut7z- hujulinodi Commemorationibus jejunis loqui-

tulos Rerum ScPerfinarum,inferie temporumûa- mur ) quandoquidem Perfonam fingularem pro .
\es dicuntur Fafti ,&zChronologia .-

Aut A&orum SubjectofibiptoponantjinquanecefleeftactiG-
Solennitates ; cu jus generis funt , Principum Edi- nes,non minus leves, quam graves , parvas quam
cta,Senatuum Decreta, Judiciorum Procelfus, o- grades.privatas quam publicas ; componi & com-
rationes publicehabitx Epiftolxpublicemiila?,
, mifceri;fanemagisvivas&fidasrerunarrationes,
&fimilia , abfque narrationiscontextu , fivefilo & quas ad exeroplum tutius& feliciustransferre
continuo. pofIis,exhibent. At^/^/ow«Actionumfpeciales
Antiquitates,Ceu Hiftoriarum Reliquia, funt ( u- (quales funt 'Bellum Peloponneft , Sxpeditio Qri,
tijamdiximusj tanquam tabuls naufragii , cum Cenjuratio Catilin£,&i fimi\ia ) omninopuriore
&ferefubmeria, rerummemoria , ni-
deficiente, & magis fincero veritatis candoreveftiri pareft,
hilominus homines induftrii, & fagaces , pertina- quam Hiftorios juflos temporum ;
quia argumen-
ciquadam , &fcrupulo(adiligentia , exgenealo- tuminiisdeligu&fumipotefthabile , &defini-
giis,faltis,titulis,monumentis, numifinatibus,notum ; atque ejufinodi,ut de eo notitia, & cercitu-
minibuspropriis&ftylisjverborumetymologiis, dobona.&plenainformatiohaberipoflit , cuni
proverbiis,traditionibus,Archivis&inftrumen- contra/^fi/?or/^/<?»!ôr«(pra:i*ertimqu£eqtateScri-
tistam publicis quam privatis Hiftoriarum fra- ptorismulto antiquior fit ) neceflario in memo-
gmends , librorumneutiquamHiftoricorumlo- ria rerum fi-pius fatifcat &velutifpatiavacua
,
cisdiiperfis ; exhis,inquam,omnibus,velaliqui- contineat ; quaringenio&conjecluraoccupari,

&fup-
53 L-IBE R II. 54
& fuppleri fatislicenter confueverunt.Hoc tamen Secutus eft Rexminor. Dein tentamentum Tyra- •
ipfiim ., quod de Relationum finceritate dicimus, . nidis, licetilludbreviffimumfuerit , inftarfebris
cum exceptione intelligendum eft; nam fatendum Ephemerae. Dein Regnum Fo2minae,extei:o Regi
certeeft , ( cumhumanaomniaexpartelaborent, nuptse. Rurfus Regnum Foemina: folitzux,3i cae-
& commoda cumincommodisfere perpetubco- libis.Hax omnia demum excepit eventus ifte fau-
jun&afint) hujufmodirelationes , praefertimfi ftus & gloriofiis ; nimirumhujufcelnfulaeBritan^
fubipfarerumgeftarumtemporaedantur, ( cum niae,a toto Orbe divife,in le uniojper quam Vetus
fiepius vel ad gratiam , vel ad invidiam fcriban- illud oraculum,j£nea: redditum,quod requiem ei
tur,)omnium narrationum merito maxime fufpe- praemonftrabat, _,
ctaseffe. Sedrurfushuicineommodoetiamillud ~—Antiquam exquirite matrem\
connafcitur remedium ; quod ill=e ipfae Relationesy fupranobiliffimas Gentes Anghae & Scoti£e,inno-
cum non ex una parte iolummodo , fed pro factio- mine illo Britanni&,Anticju«,fu& Adatris, jam con->
nibus , & partium ftudiis , exutraquepattefem- venientes,adimpletum fitun pign? & tefferam me-
per fere edantur , viam hoc pacto quandam veri- tae,& exitus errorum &peregrinationis jam reper-
taci , tanquam inter extrema , aperiunt & mu- ti. Itaut, quemadmodumcorporaponderofaja-
niunt atque poftquam contentiones animorum
: &ata,antequamponant&confiftant , trepidatio-
deferbuerunt , Hiftorico bono &prudenti non , nes quafdam experiuntur , codem modo probabi-
peffima hiftoria: perfe&ioris materia, & Sementis levideatur,DivinaProvidetiafactum efle,utMo»
funt, narchia ifta , priufquam in tua Majeftate , Regiaq;
Qaodveroadea, quaunhistribushiftoria:ge- tua Sobole , ( in qua fpero eam in perpetuum fore
neribus defiderari videantur; dubium cerre noeft, ftabilitam)confifteret>& confirmata eflet , has tam
quin plurimae hiftoria; particulares (de talibus lo- variasmutationes,& viciffitudines,tanquampfa:-
quimurquaseffepoflint) alicujusdignitatis, aut ludia ftabilitatis fuae,fubiret.
etiam mediocritatis , cum maximo Regnorum & De 1V//«cogitantem 3 fubit quaedamAdmiratio,
Rerump.quibus debentur,honoris nominis de- & temporaiftanoftra 3 haudnoflebonafua; cum tam
trimento, hucufque prajtermiffa: fint,quas notare rara fit Comemoratio, &confcnptio vitarum,eo-
perlongum effet. Carterum exterarumNationum rum,quinoftrofeculoclaruerunt. Etfienim Re-
Hiftorias Exterorum curae relinquens (nefortefm ges,& qui abfolutum Principatu obtineant, pauci
in aliena Rep.curiofus ) nonpoffumnonapudMa- eflepoffint ; PrincipesetiaminRep.libera ( tot
jcftatemtuamconqueri, de Hiftoria; Anglia: ,quas Rebufp. in Monarchiam converfis ) haud multi;

nunchabetur,vilitate&indignitate , quatenusad utcunque tamen non defuerunt Viri egregiiflicet
corpus ejusintegrum ; necnonHiftoria:Scotia; fub Regibus ) qui meliora merentur, quam incer»
iniquitate & obhquitate , quatenus ad Auctorem tam & vagam memoria; fuae famam,aut elogia ari»
ejusrecentiffimum&uberrimum: Reputans me- da&jejuna.Etenim hacexparte,inventum cujuf-
cum , honorificum admodum Majeftati tuae futu- dam ex Poetisrecentioribus,quo antiquam fabulat
rum,atq'ue opus pofteritati gratiffimumffi quem- locupletavit,non inelegans eft. Fingitille,in extre-
admodumlnfulahnecmagnaeBritannia: , fe nunc mitatefiliParcarum numifmaquoddam,feu Mo-
in unam Monarchiam coalitam, ad fequentes ana- nilependere , inquodefun<5tinomenimprefliim
tes tranfmittit;ita in una Hiftoria defcripta , a praefit : TempusautemcultrumAtropipra?ftolari,&
teritisfieculisrepetcretur ; eodemmodo quo Hi- ftatim abfciflb fiIo,numifmata eripere, eaq; afpor-
itoriam decem Tribuum Regni Judae , tanquam tata , paulopoft in fluviumLethcs exgremiofiio
gemella,Sacra Pagina deducit. Quod fi moles hu- projicere Circafluviumautem,magnamavium
:
jufmodi hiftoriae,magnacerte &ardua,quo minus vim volitare, qua; numifhiata arripiunt , acpoft-
exacl:e& prodignitateperfcribatur, videaturob- quam in roftris ipfarum paulifper eadem circum-
futura , ecce tibi memorabilem multo anguftioris tulerint,paul6poftperincuriaminfluviumdeci-
temporis periodum, quatenus ad hiftoria Angliae, dercpermittunt Intereas vero,Cygnosreperiri
.'
nimirum abUnioneRofaruadllnionemRegno- nonnullos , qui fi numifma ahquod cum nomin©

rum jSpatium temporis, quod, meo quidem judi- prehenderint , illico ad templum quoddam illud
cio,majorem recipit eventuum,qu£ raro fe often- deferre folebant,immortalitaticonfecratum. Hu-
dunt,varietatem,quaminparifucceffionunume- jufmodi itaq; Cygninoftris temporibus fere defe-
ro , ufpiam inRegno Hireditario deprehedere li- cerunt» Qyamvisautem plurimi hominum,curis
cet.Incipitenimabadeptione'Corona:mixta,par- & ftudiis fuisnimioplufquamcorporibusmorta-
tim Armis.partim Jure: Ingreffum fiquidem ferrfi les, nominis fui memoriamj veluti fumum aut au-
aperuit.ftabilimentum attulerunt Nuptiar; Secuta ramdefpiciant,
igitur funt temporaillis initiis confentanea ; fimil- —Animinilma<m& laudu egentes,
lima fluctibus , poft magnam tempeftateouumo- Quorum fcilicet Philofbphia & feveritas ab ea ra-
res & agitationes fuas , fed abfque aliqua immani iice pal\a\a.t,Nonprinslaueiescontemp/fmfeS}ûan*
; Id tamcn apud nos Sa-
procella,retinetibus,atq, gubernatoris prudentia, laudandafacere defivimus
qui unus interAnteceflbresReges confilio enituit, lomonis judicio non pra judieabit , Memoria jufii
iiiperatis. OrdineproximusfucceditRex, cujus cttmlaudibits,atimpiorum mmenputrejcit: Altera
adtiones , licet magis impetu quam confilio admi- perpetuofloret, alterumautinoblivionempro-
, non leve tamen in Rebus Europae mo-
niftrata: tinusabit,autinodorem tetrumcomputrefcit. A&
mentum attuleruht,eas fubinde librando, & incli- proptereaineoipfbftylo , vel loquendi formula,
nando , prout ipfie propendebant. Quo etiam re- quae rede admodu recepta eft,ut defundtis tribua-
gnante , cctpit fieri ingens illa Status Ecclefiaftici tur, (FeIicismemoria,pi&memori&,bon&memori<fy
muutiojqualis raro adrnodumproditin Theacru, agnofceie videmur illud,quod Cicef o ( mutuatus
idipfum
j-
idipfumaDemofthene)protulit,So«4«/«w-«« ,
C A P. IX.
propriam efepofejfionemdefunclorum. Quamqui- PartitioaliaHidouxT empoium,in Annales,e£»
dempoffeflionemnonpoflumnonnotare.noftro A&aDiuma.
xvo incultam utplurimum.&neglectam jacere. ETiam Temporum recte dividitur in
Hiftoria
Quantum ad Relationes optandum eflet pror-

, Annales.&c Diaria: Qua: di vifio,licet ex perio-
dis temporum nomina fumat, tamen ad delectum
fus , ut multo major circa eas adhiberetur
diligen-
tia. Qmppevixinciditaliquaactioilluftrior,
cui rerum etiam pertinet. Recte enim Cornelius Ta-
non interfit calamus aliquis ex meliorib»,qui eam citus, cum inmentionem Magnificentiae quarun-
cxcipere &defcriberepoffit. Quoniamautemis dam ftructurarum incidit,ftatim fubdit, £x dtgm-

perpaucorum hominum efle debet,quiHiftoriam tatepopuli Rom. repertum effe,res illuflresAnnaltbus,
juftam pro dignitate confcribat ( ut ex paucitate

, taliadiurnis urbis aUis rhandare Applicando An- :
Hiftoricorum velmediocriumfatisliquetjidcir- nalibus res,qua: ad Statum Reip. pertinent ; Acla

co fi actiones particulares , fub tempus ipfum quo vero & Accidentia leviora,Diariis.Meo utique ju-
geruntur, tolerabili ahquo f eripto memonse man- dicio,valere conveniret difciplinam quandamHa-
darentur, fperandum effet,exorituros quandoq;, raldicam , in difponendis non minuslibrorum,
qui Hiftonam juftam,ope &auxilio illarum Rela- quam perfonarum dignitatibus. Sicut enim nihil
tionum,oonfcibey:e poflent.Ula: enim inftar Semi- Rebus Civilibus magis detrahit quam Ordinum ,
narii efle pofIint,unde, cum ufus foret,hortus am- &Graduum confufio;itaetiam Auctoritati hifto-
plus & magnificus confereretur. rias gravis haud parum derogat , fi admifceantur
Caj. VIII. Pohticisresleviorismomenti ; quales fiintpom-
pae,&folemnitates, &fpectacula , &hujufmodi.
P<*r/»>H*Hiitoria:Temporum , in Hiftoriam Univerfa-
lem, $> Parckularem, 0» utriusque Commoda, &Incom- Atque fane optadum eflet > ut llla ipfadiftinctioin
1
tnodtt. confuetudihem veniret.Noftris vero temporibus,
Hlftoria Temporum aut FniverfalisefaautPar- Diaria in navigationibus tantum expeditioni- &
ticularis ; Ha?calicujus^^«i,vel^«^.vel bus bellicis,in uf u funt. Apud Antiquos certeRegii
Nationis res geftas corciplectitur,illa Vniverfi Or- honori dabatur , ut a£ta Palatii fui in Diaria refer-
bis. êo^xeenimc\e{uex.unt,opxHiftoriamMundi rentur ; quod videmus factum fuiflefub Ahafvero
etiam ab Originefcnpfifle viderivolunt ; Farragi- Perfarum Rege ; qui cum noctem ageret mfo-
&
nem rerum > Compendia narrationum pro Hi- mnem,Diaria popofcit ; ubi cojurationem Eunu-
ftoria exhibentes: Alii fui tempons res.per Orbem chorumrecognovit Atin AlexandriZ>*<m»,tam
:
terrarum memorabiles , tanquam jufta Hiftoria pufillacontinebantur , ut etiam, fi forte ad meTam

eomplecti pofle confifi fimt , conatu profecto ma- dormiret, in acta reponeretur Neque enim ficut :
gnanimo,atque ijructuhaud exiguo. Neque enim Annales tantum gravia,ita£>/<mW tantum levia co-
reshumaneitalmperiis autRegionib» divifi funt, plexa fiint; fed omnia promiicue & curfim Diariis
utnonhabeantmultaconexa; Qyare juvatcerte> excipiebantur>feu majoris, feu minoris momenti.
fata>alicuifeculoautsetatideftinata,velutiunata- ' Cap, X.
bula contenta &defcripta intueri. Fit etiam,utplu- Tartitiofecunda Hiftoria; Ci vilis,»» Meram,
rima fctipta non contemnenda, (qiialia fiint ese.de C^Mixram.
quibus antea locuti iumusêlationes ) alias forte POftrema vero partitio Hiftoria Ctvilis eafit, ut
peritura,neque prelum fiepius paffura > aut (altem dividatur in Meram aut Mixtam. tytttxtura. ,
czpitaip(6mm,inhujuimodiHiftoriamQeneralem celebres duae. Altera exScientia Civili. Altera pra?-

recipiantur , atque hoc pacto figantur, confer- & cipue ex Naturali. Introductum eft enim ab ali-
ventur.Veruntamen,fi quis rem rectius perpedat, quibus genus fcribedi, Ut quisnarrationes aliquas
animadvertet>tam feveras elTeHiftoriajuftaLeges, non in f erie hiftorix cotinuatas, fcd ex delectu au-
ut eas intantaargumentivaftitatecxerccrevixli- ctoris exceptas confcribat: deinde eafdem recolat,
ceat ; adeoutminuaturpotiusHiftoriaeMajeftas & tanquam ruminef, & fumpta ab ipfis occafione,

molisgranditate,quamamplincetur.Fietenim,ut de rebus Politicis diflerat. Quod genus hifloriaRu-
qui tam varia undequaq; pcrfequitur , is informa- minata nos fane magnopere probamus, modo hu-
tionis Religione paulatim remifla > & diligentia jufmodiScriptorhocagat,&hocfeagereconfite-
fua.quae ad tot res extenditur , in fingulis elangue- atur. Hifloriam autem juflam ex profeflo fcribcn-
fcentcauraspopulares, &rumorcscaptet ; &cx ti > Politica ubique ingerere > atque per illa filum
relationibusnonadmodumAuthcnticis , authu- hiftoriannterrumpere > intempeftivum quiddam,
jufmodi aliqua levidenfi matcria , Hiftoriam con- &moleftumeft. Licet enimhiftoriaquaequepru-
ficiat. Qumetiam necefle ei crit, ( ne opus in im- dentior,Politicispraeceptis,&monitis, veluti im-
rnenfum excrefcat,)plurima relatu digna confulto prargnatafit , tamenScriptoripfefibiobftetticari
pras termittere, atque ad Epitomarum rationes &- nondebet.
pius delabi. Incumbit etiam aliud periculum non Mtxtaetizm efthtftoriaCofmographica , idque
par vum, atque utilitati hiftoriae univerfalis ex dia- multipliciter: Habet enim ex hifloriaNaturdli, Re-
metro oppofitum. Quemadmodum enim univer- giones ipfas,atq; earum Situs,8c Fru£cus;Exhifloria
falis hiftoria,narrationes aliquas , quae alias forte Civili, Vrbes , Imperia,Mores:ExMathematicis»
fuiflentperitura;,confervat;itacontrafepenume- Climata > & Configurationes Cceh > quibus tractus
ro narrationes alias fatis fructuofas , qua aliter vi- mundi fubjacent. In quo geneieHtftoria,fiwe Sci-
dntia",eft quod feculo noftro gratulemur.Orbis c-
-
cturae fuiflent, propter grata mortalibus
rerum compendia,pcri- nimterrarumfactuseft>hacnoftra3;tate , mirum
mit. in modum feneftratus,atque patens. Antiqui certe
Zonas & Antipodas noverant,
(Nofque
,
57 LIBER II. 5»
( Njifque ubiprimus equis oriens afflavit anhelis, Audlroris fui naturam , cui unus dies tanquam mille
Illicfera rubensaccendit lumina vejper.} anni,&milleannitanquamunusdies atquelicet :
Idq; ipfiim magis per demonftrationes , quam per plenitudo, &faftigium complementi eorum,ple-
peregrinationes. Verum ut Carina aliqua parya, runq; alicui certa; stati, vel etiam certo momento
coelum ipfiim ajmularetur ; atque univerfum glo- deftinetur;attamenhabentinterimgradusn6nul-
bumterreftrem.magisetiam obliquo flexuofo, & los:&fcalascomplementi , per diverfasmundia?-
quam coeleftia folent, itinere circumiverit , ea eft tates.Hoc opus defiderari ftatuo, verum tale eft.ut
noftrificuliprarrogativa : itautpra:fensauas jure magna cum fapientia,fobrietate,& reverentia tra-
in Symbolo fiio ufiirpare poffit, nontantum illud ctandum fit,aut omnino dimittendum.
Plus ultra.uoi Antiqui ufurpabant Non ultra ; atq; TertiaPars, qux Hifloria Nemefeos eG: , fanein
infuperilIud/wV<i^7e/«/wf«3ubiAntiqui,iVl?«?- calamos nonullorum piorum virorum incidit,fed
mitabilefulmen; nonfinepartiumftudio.occiipataeftauteminob-
Demens qm nimbos, cfr non imitabilefulmen; fervanda divinaillaconvenientia, qua;nonnun-
verum &illud, quod omnem admirationem fupe- quam intercedit, inter Dei volutatem Revelatam,
za.t,ImitabileCcelum;ptovtet navigationes noftras, & Secretam. Quamvis enim ta obfcura fint Con-
quibuscircauniverlumterraeambitum , ccelefti- filia& JudiciaDei , uthominianimalifmtpenitus
tim corporum more , volvi, & circumagi fkpius infcrutabilia, quinetiam fiepius eorum oculis, qui
conceflum fuit. profpiciunt e tabernaculo , fe fubducant ; Divi»
Atqueha?cpra;ciara,inreNautica, atqueQibe nx tamen Sapientix vifiim , aliquando per vices,
perluftrando , felicitas,deultenoribusetiampro- adfiiorum confirn;iationem,& confufionem eoru,
greffibus,& AugmentisScientiarum,fpem magna qui tanquam fineDeo fimt in mundo,ea quafi ma-
facere poflit;pra:fertim cum divino videaturCon- joribus charadteribus defcripta , fic proponere
filio efle decretum, ut haec duo coeva fintrSic enim confpicienda.uti (ficutloquitur Propheta)^'^
Daniel Propheta,de noviffimis temporibus verba etiamincurfu eaperlegere pojfit ; hoceft, uthomi-
faciens, prardicit, Plurimipertranfibunt,& augebi- nes mere fenfuales & voluptarii , qui Judicia illa
turfiientia ;
quafi pertranfitus, five perluftratio divinaprxtervehifeftinant neque cogitationes ,
mundi , atq; multiplex Augmentum Scientiarum, fiias in ea unquam defigunt.tamen , quamvispro-

Sicut magna ex parte
cidem feculo deftinarcntur :
perecurrant,&aliudagant, ipfaagnofcerecogan-
jamcompletumvidemus Qijandoquidem tem- ; tur. TaliafuntvinditStaeferse&inopinae ; falutes
pora noftra duabus illisprioribusdodhinaruni
, fubito affulgentes,& infperatae;confilia divinaper
periodis,aut revolutionibus,(alteri apud Gracos, ambages rerum tortuofas,& ftupendas fpiras, tan-
alteri apud Romanos)eruditione non multnm ce- dem fe manifefto expedientia ; & fimiha : quae va-
dant,eas vero in aliquibus longe fiiperent. lent , nonfblum ad confolandos animosfidelium,
Cap. XI. fed ad percellendas & convincendas confcientias
J>/»r^V»cIiiftoriaeEcclcfiaftica: , in Ecclefiafticamipecia- improborum.
lem , hiftoriam ad Prophetias , $>hiftoriamNeme- C a p. XII.
feos.
De Appendicibus hiftorix qu&
eirea Verba hominum
:
Hlftoria Ecclefiafticft in genere , eafclem fere {qitanadmodum h iftoria ifja circa (z&z)verfantur:Par-
cum hiftoria Civili partitiones fubit. Sut enim «r/oe«r«OT«»epiftolas^>apophthegmata.
Chronica Ecclejiaftica, funt viu Patrum, fiint Rela-
tionesde 5)'»0dfe ) & reliquisad Ecclefiamfpedtanti- AT ris ,
nonfatlorum folummodo humani gene-
verum etiam dittorum memoria fervari
bus. Proprio vero nomine , redtedividiturin/;*- debet. Neque tamen dubium,quin diila illa quan-
ftoriam Ecclefiafticam ( Generisnominefervato,) doq; htftoria ipfiinferantur, quatenus ad resgeftas
& hiftoriam ad Prophetias , dchiftoriam Nemefeos perfpicue &graviternarrandasfaciant,& defervi-
five Providentia. Prima, Ecclefi<t militantistempo- ant.Sed ditla five verbaHumana proprie cuftodiut
ra,8cftatum diverfum memorat : five illa fluctuet, Libri Orationum, Epiftolarum,& Apophthegmatu.
ut Arca in diluvio : five itineretur,ut <±Arca in ere- AtqueOrôwwfanevirorumprudentium, dene-
mo: five confiftat , ut zArcaintemplo : hoceft, gotiis&caufisgravibus&arduishabita; , tum ad
Jiatum Ecclejid in perfecutione , in motu , inpa- & rerum ipfarum notitiam , tum ad eloquentiam
ce. In hacparte , defetftumaliquemnoninvenio, multum valent. Sed majora adhuc praftantur au-
quin fuperfunt in illa complurapotiusquamde- xiliaad inftruendam prudentiam civilem abEpi-
funt .- Illud fane optarem, nt mailae tam piargran- ftolis
, qua; a viris magnis denegotiisferiismiffx
di , virtus quoq; & finceritas narrationum refpon- funt.Etenim ex verbis hominum,m\ fanius autpr^-
derent. ftantius, quam hujufmodi EpiftoU. Habent enim*
Secunda pars, qua; eft hiftoria ad7rophetias,ex plusnativi fenfus.quam Orationes;plus etiam ma-
duobus Relativis conftat , Prophetia ipfa, Si ejus turitatis, quam colloquia fiibita. Eardem quando
tAdimpletione. Quapropter tale efledebethujus continuantur fecundum feriemtemporum,('utfit
operis inftitutum , ut cu fingulis ex fcripturis Pro- in ilhs quae aLegatis , Prxfectis Provinciarum,&
phetiis,eventuum veritas conjungatur , idqueper aliis Imperii Miniflris , ad Reges, vel Senatus, vel
omnes mundi a-tates , tum ad confirmationem fi- aliosSuperiores fiios mittuntur ; aut viciffim ab
dei, tum ad inftituendam difciplinam quandam,& Imperantibus ad miniftros,) fiint certe ad hiftoria,
peritiam.ininterpretationeProphetiarum , quaj prajomnibus, pretiofiffima fiipellex. Neque^-
adhuc reftant complenda;. Attamen in hac re, ad- pophthegmata ipfa ad deletSationem & ornatii tan-
mittenda eft illalatitudo , quaj Divinis vaticiniis tum profuntjfed ad res gerendas etiam , & ufiis ci-
propriaeft&familiaris ; utadimpletioneseorum viles. Sunt enim (ut ajebatille ) veluti Secureszut
fiant,&continenter,&pun6tualiter:Referutenim MucronesVerborum qui rerum &negotioruno-
dos,
59 DE AUGM. SCIENT. eo
dos,acuminequodamfecant,&penetrant: Occa- diiu^,inquaanimahumanafibifatisfaciat, pra?ftf>
fiones autem redeunt in c rbe n,& quod olim erat eft Po efs. ,qua; facta magis Heroica confingat:
commodum , rurfusadhiberi, &prodeffepoteft; Cum hiftoria vera fucceflus rerum , minimepro
five quis ea tanquam fua proferat , five tanquam meritis Virtutum &Scelerum,narret;corrigit eam
vetera. Neque certe de utilitate ejus rei ad civilia exitus,& Fortunas,fecundum merita,&ex
Poefis,8c
dubitari poteft , quamCa^farDi&atoropera fua legeNemefeos,exhibet:Cumhiftoria vera,obvia

honeftavit ; cujusLiber utinam extaret , cum ea, rerum fatietate & fimilitudine,animae human$ Fa-
qu?ufquamhabenturinhocgenere,nobisparum ftidio fit;reficiteam/> o(?/w> inexpe6tata,& varia,&
cumdelectucongeftavideatuur. viciffitudinum plena canens. Adeout/to/wiftano
Atquehxcdi6tafintde/f//?or/4, eafcilicetpar- folumaddele&atione^fedetiamadanimimacmL
teDocT:rina;,qu£reipondetuniexCi?//«,fiveX>o- tudinem, &admoresconferat. Quare&merito
micdiu lntelleftus,cmx eft Memoria. etiam divinitatis cujufpia particeps videri poffit,
C a p. XIII. quiaanimumerigir,&infublimerapit;rerufimu-
D«^f««rfoMembroftincipa!iDo«aiinx , wmptVoiCu lachraadanhTiidefideriaaccommodando.nona-
p«rw/oPoefcosH»Natrativam,Dramaticam, ^>Pata- nimumrebus(quodratiofacit,&hiftoria)fubmit-
bolicam.ExemplaParabolicacfrM/iwpewKwtor, tendo. Atq; his quidem illecebris,&eongruitate,
AmadiW/wveniamus. genus doctri-
Poefis «ft qua animum humanumdemulcet, additoetiam
nas,verbisplerunqueadftri6tum,rebusfblutum confortioMufices,undefiiaviusinfinuaripoffit,a-
I
&licentiofiim ; Itaque.ut initio diximus,ad Phan- ditum fibi patefecit ut honori Fuerit etiam faeculis
,
ta/iamzefettm , qu£iniqua,&illicitaprorfusre- planeruîbus,&apudNationes barbaras,cumalie.

rum conjugia & di vortia comminifci,& machina- Dofti inae prorlus exclufar effent.
ri folet. Poefts autem ( ut fupra innuinuis)duplici Dramatica autem Poefis quae Theatrum habet
,
accipitur fenfu, quatenus ad Verba , vel quatenus pro mundo,ufu eximia eft,fi fanaforet. Non parva
ad 7? es refpiciat.Priore {enf\i,Sermonis quida Cha- enim elfepoilet Theatri, & Difciplina^ & Corf u-
raBered: Ckra*«enimftyligenus,&elocutionis ptela: Atq; Corruptelaruirijinhoco-eiiercabunde
formula qusedam,nec ad res pertinet: Nam & vei a eft ; difciplinaplanenoftris temporibus eft ne<de-
narratio carminc&ficta oratione foluta confcribi c"ra. Attamen licet in Rebufp. modernis habeatur
poteft.Pofteriereverofenfu,eonftituimuseam,ab ,
proreludicraacliotheatralis, nifi forte nimium
initio,.De#r»7<e Mtmbrum Principalceamqi, juxta trahat e Satyra,& mordeat ; tamen apud AntiqUos
hifloriam collocavimus , cum nihil ahud fit,quam cura: fuit, ut animos hominum ad virtute" inftitue-
Hiflori& imitatio adPlacitum. Nos igitur in partL ret.Quinetiam Viris prudentibus,& magnis Phi-
tionibusnoftris,verasdoc"trinarumvenasindaga- lofophis , veluti animorumplec*trumquoddam
tes,&perfequentes ; neq; eonfuetudini &divifio- ceniebatur. Atq; fane veriffimum eft,
&tanquam
nibus receptis(in multis)cedentes ; Satyras,8t Sle- Secretum quoddam Naturae hominum animos,
,
gias,8i Epigrammata.tkodas; hujufmodi,ab in- & cum congregati fint, magis quam cumfblifint, af-
ftitutofermoneremovemus;atqueadphilofbphi- fe&ibus&impreffionibuspatere,
am&artesorationisrejicimus. Subnomineau- At PoefisParabolica, inter reliquas eminef , &
tem Poefeos , dc Htfloria adPlacitum confitla , tar> tanquam res facra videtur,& autmfta; cum prsfer-
tummodotra&amus. t jm Religio ipfa ejusoperaplerunqueutatur, &
,
PartiuoPoô;,verifjin-a,atq;maximaexpro- per eam commercia Divinorum cumhumanise-

prietate,pra:terillasDivifiones , quaefunteicuni xerceat.Attamen&hajcquoqueJno-eniorumcir-
Hifloriacomm\ixies,(fanx.enimficlaChronica,Vi- caAllegonas levitate &indulgentiacontaminata
tafiftafitla etiam Relationes ) ea eft, ut fit aut Nar- invenitur. Eft autemufus ambigui.atq; ad contra-
rativa\zwx. Dramatica ; aut Parabolica. Narrativa ria adhibetur. Facitenim ad Involucrum ; facit etia
prorfushiftnriamimicatur,utFerefallat,nifiquod ad Illuflrationem. In hoc Docendt qusedam Ratio;
res extollat fipius fupra fidem. Dramatica eft ve- in illo Occultandi Artificium quseri videtur. Hzc
luti hiftoria Spectabilis; nam conftituit imaginem autem Docendi Ratio , qua? facit ad llluflrationem*
rerumtanquampraefentium hiftoriaautemtan- ; antiquisfeculisplurimumadhibebatur. Cum e-
quamprateritarum. Parabohca vero eft hiftoria nim humana; mventa , &conclufiones,
rationis
cumtypo.quaTntellettualiadeducitadfenfum. (etiam exqu£nunctrita;,&vulgara funt) tunc
Atque de Poeft Narrativa , five eam Heroicam &
temporis nova; infuets efTent,vix illam fubtili-
appellareplacet,modohocintelligasde Materia, tatem capiebantingeniahumana, nifipropiuseae
non deVerfu, ea a fundamento prorfus nobili ex- ad fenfum,per hujufinodi fimulachra,& exempla,
citatavidetur.quodaddignitatemhumananiatu- deducerentur. Quareomniaapudillos, fabula-
r.-e in primis fpedrat. Cum enim mudus fenfibilis, rum omnigenarum,& Parabolarum , & i£nigma-
fitanunarationalidignitateinferiorjvideturPo^w tum,&fimilitudinum,plenafuerunt.Hinctefrera;
hasc hnmana: natura: largiri
, quas Hiftoria dcne- Pythagorar, >£nigmata Sphingis , j£fopi Fabular,
gat;atque animo umbris rerum utcunque fatisfa- & fimilia.Quinetiam Apophthegmata veterii Sa-
cere, cumfolidahaberinonpoffint. Siquisenim pientiumfereperfimilitudines re demonftrabant.
remacutiusintrofpiciat firmumexPeîfumitur
, HincMeneniusAgrippaapudRomanos(Gentem
argumentum , magnitudinem rerum magis illu- eof?culominimeliteraram)feditionemfabulare-
ftrem, ordinem magisperfectum, &varietatem preffit.Deniq;utHieroglyphicaLiteris:itaPara«
magis pulchram , anima: humanae complacere, bolarArgumentiserantantiquiores. Atquehodie
quainnaturaipfa,poftlapfum,reperireullomodo etiam&lemper,eximiuseft,&fuit,Parabolarum
poffit. Qyapropter,cumtesgeft.-e,&eventus,qui vigor,cumnecaigumentatamperfpicua,necvera
vera: hiltona; fubjiciuntur, non fint ejus amplitu- exempla tam apta,effe poffint,
Alter
, ,:
(5i L I B E R II.
Alter eft ufus Pocfeos Parobolicx. , priori quafi tur Chlamyde expelle Pardalis.Poteftates ei & mu-
contrarius, qui facic (ut diximus) ad Involucrttm nera hujufmodi attribuuntur, ut fit Deus venato-
earumnempererum, quarum dignitas tanquam rum, etiam paftorum , &
in univerfum Ruricola-
velo quodam difcreta effe mereatur hoc eft> : cum rumjPrarfes item montium. Erat etiam , proximus
occulta & Myfteria Religionis,Politica?, & Philo- a-^fmrr/OjNunchisDcorum. Habebatur etiam
fophia*,Fabulis &Parabolis veftiuntur.lltrum ve- Dux&ImperatoriVy^^r^»? , qua? circa eum
rofabnlis veteribusPoetarum fubfitaliquisfenfus perpetuo Choreasducere & tripudiare folebant
myfticus,dubitationem nonnullam habet Atque : Comitabantur & Satyri,&c his feniores Sileni. Ha-
fatemur, nos in eam fentenciam propen-
lpfi ceite bebat infuper poteftatem terreres immittendi,
dere, ut non paucis Antiquorum Poetarum Fabu- prarfertim inanes & fuper ftitiofos,qui ScPanict vo~
lis, Myfteriuminfufum niiffeputemus.Neq;nos catifunt.Resgeftarautemejus nonmulcarmemo-
movet,quodiftapuerisfere,&Grammaticisrelin- rancunllludprarcipuum, quod Cuptdinem provo-
quantur, &vileicant, utdeillis contemptim fen- cavitadludtam, aquoetiamin certamine vi6his
tentiam feramus: Quin contra,cum plane conftet, eft. Etiam Typhonem Gigamem retibus implicavit
icriptailla,qua?fibulasiftas recitanc, ex Scriptis &cohlbuit. Atq; narrant infuper, cum Ommce-

hominum, poftliterasfacras,efieantiquiffima, & fta,& ob raptam Proferpmam indignata, ie abfcon-
longehisantiquiores fabulas iplas ;
fetenimtan- diffet; atq; Dii omnes ad eam inveftigandam ma-
quam prius credita: & recepta: , non tanquam ex- gnopereincubuiffent, &fe pervariasvias difper-
cogitata? ab illis Scriptoribus referuntur) videntur titieffent;/><a»/ folummodoex felicitate quadam
effe inftartenuiscujusdam aurar, quarextiaditio- contigifle, ut inter venandum eam inveniret, &
nibusNationum magisAntiquarum inGrarcorum indicaret. Aufus eft quoquecum Apolltne de vi-
fiftulasinciderunt. Cumvero, quar circaharum doriaMuficesdecertare, atque etiam 'Myda ju-
Parabolarum interpretationem adhuctentatafint, diceprarlatuseft; ob quod judicium MydasaCmi-
perhominesfcilicetimperitos , nec ultra locos nasaurestulitjfedclam &fecreto. Amores Panis
communesdoctosjnobisnullo modofatisfaciant; admodum rari quod
nullireferuntur,autfa.ltem ;
Philofophiam fecundum Parabolas antiquas,inter mirum, inter turbam Deorum proifus tam pro-
,
Defiderata referre vifum eft. Ejus autem operis fufeamatoriam, videripoffit.llludfolummodoei

Exemp/am unum aut alterum fubjungemus. Non datur, quod-Ecâdamaret, quar etiam uxor ejus
quodres (it fortalle tanti , ied ut inftitutum no- efthabita;atq; unamprartereaNympham, Syrin-
ftrum fervemus. Idhujusmodi eft, utdeoperibus gamnomine, inquampropter irarn & vindictam
i?d\s > Qpx.i\\teiDefiderata ponimus (fi quidpaulo Cnpidinis (quem adludtam provocare non reveri-
obfcurius) perpetuoaut^r<£cv?^taadopus.illud intus effet) incenfus eft. Etiam Lunam quondam in
ftruendum, autiurif^/^proponamus: ne quis altas Sylvas fevocaffe dicitur. Neq; etiam prolem
forte exiftimet,levem aliquam tantumNotionem, ullamfufcepit;(quod fimiliter mirum eft.cumDii,

deillis mentem noftram perftrinxiffe, nofqueRe- prarfertim mafculi, prolifici admodum ellentj nifi
gionesficutAugures,animotantummetiri,neque quod ei attribuatur tanquam filia , muliercula
easingrediendiviasnoffe. Aliam aliquam partem qucedamancilla,^»?fcnoinineiqua:ridiculisnar-
in Poefi defideran non invenimus ; quin potius ratiunculisobledtarehofpites folebat,ejusq; pro-
cum plantafit Poefis, qua: veluti a terra luxuriante, lesex conjunge EckoeiTe anonnullis exiftimaba-
absque certofemine , germinaverit, fupra carteras tur. Tarabo/atalis effe videtur.
dodtrinas excrevit , & diffufa eft.
Verum jam Tan ( ut &
nomen ipfum etiam fonat) Vhiver-
exemp/a proponemus, tria tantum numero, unum fumCiveVniverfitatem Rerum reprifentat&pro-
eNatura/ibiu, e Po/tticisunum t atque unum deni- ponit. Dehujus (Wg/»<?duplex omnino fenten-
que e Moralibtu. tia eft, atque adeo effe poteft. Autenim a Mercu-
Exemplum primum PhilofiphU fecunittm Parabo/as Anti- r/oeft, verbo
fcilicet divino, (quod SacraLi- &
qttas , in Naturalibus. Dc Vniverfo ftcundum
, Fabu- tera; extracontroverfiam ponunt; Philofophi &
to#Panis. ipfi.quimagisDivinihabitifunt.viderunt) aut ex
ANtiqui generaticnem Panis in dubio relin- confufis rerumfeminibus. Etenim quidam ePhilo-
eum a Mercurio genitum ,
quunt. Aliienim fophisfemina rerum etiamfubftantiainfinitafta-
Aliilongealium generationismodum eitnbuunt. tuerunt , unde opinio de Homojomeris fluxit,
Ajunt enim Procos univerfos cum Penelope rem quam^»<*#^flr<#autinvenit,autcelebravit.Non-
habuiffe,ex quopromifcuo concubitu/^ztf^com- nullivero magisacute &
fobrieceniebant, ad va-
munem filium ortum eile.Neque pritermittenda rietatem rerum expediendam fuffieere J fi femina,
efttertiaillagenerationisexplicatio.-Quidamenim fubftantiaeademfigurisvaria,fedcertis&definitis
Y>todidemnt,eum Tovis &cHybreos(ide%Contume- effent;& reliqua in pofitura & complexu feminum
//<e,)filiumfuiffe. tltcunq; orto , /^raeillifbrores adinvicemponebant excjuo fonte opinib de
:
fuiile perhibentur : qua: in fpecu fubterraneo ha- Atomis emanavit ad quam Democritm fe appli-
:
bitabant:.Prf«autem morabatur fub Dio. Effigies cavit, cum Leucippus e jus auctor fuiilet. At alii
Panis talis ab antiquitate defcribitur Cornutus, : licetunum rerumPrincipium affererent, (Aquam
Cornibus in acutum furgentibus,*&usq; ad ccelum Thales , Aerem Anaxamenes, Ignem Heraclitus)
faftigiatis; corpore toto hifpidus & villofasjbarba tamenilludipfumprincipium adlu unicum , po-
inprimispromiffa,figurabiformis,humanaquoad tentia varium & difpenfabile pofuerunt , ut in quo
fupeiiora,fedfemifera&incaprarpedesdefinente. rerum omnium femina laterent. Qui vera mate-
Geftabat autem infignia poteftatis;finiftra fiftulam riamomninofpoliatam,&informem,&adformas
exfeptem calamis compadtam, dextrapedum five indifferenternintroduxerunt, (utPlato&iAriflote-
baculum,fuperiuscurvum& inflexum. Indueba- /«)multo etiam propius & propenfius ad parabolc.
D figutam
figuram acceflerunt. Pofucrunt enim Materiam Cornua ainemmundoattribuuntui ,abimola- -
tanquam publicam Meretricem , Formas vero tan- tiora , ad verticem acuta. Omnis enim rerum na-
quamProcos: Adeoutomnesdererumprincipiis turainftar Pyramidisacutaeft. Qiuppe Indivi-
opiniones huc redeant > & adillamdiftributio- dua, inquibusbafisnatura;exporrigitur , infini-
nemreducantur,utmundusfit,veU /Wlfrc»rio,vel 1 tafunt , ea colliguntur infpecies, &ipfasmul-
zPenelope, &.Procis ommbus, Tertiaautem Gene- tiplices •, fpeciesrurfus infurgunt ingenera , at-
ratioPanis , ejufmodieft, utvideanturGrarciali- que hzc quoque afcendendo in magisgeneralia
quid de Hebraeis myfteriis , vel per ^gyptios in- contrahuntur ut tandem natura tanquam in u-
; ,
ternuncios,velutcunque,inaudivifle, Pertinete- num coire videatur quodFigura ilh pyramtdali

;
nim ad ftatum mundi non in meris natahbus , CornuumPanisiiignih' cztut. Mirumverominime

fuis.fed poft lapfum Adami , morti & corcuptioni ef\,Pants cornua etiam ccelum ferire cum excelfa
;
expofitum, &obnoxiumfa6rum. Ille enimfta- naturas,fiveidearuniverfales,adDivinaquodam-.

tus , Dei,&peccati , ( fivecontumeliae)proles . modopertingant. Itaque&catenaifla/iiwwide-
fuit,acmanet. Fuitenimpeccatum Adamiexge- cantata,(caufarumfcilicetNaturalium)adpedem
neieContumelU,cumDeofimilisf,envellet. Ita- Solii Jovis fixa memorabatur ; nequequifquam
quetriplexiftanarratio de Gencratione Panis , et. (ut videre eft ) Metaphyficam & quaemNatura
,
iamveravideripoffit rite&rebus&tempori- , fi aeterna , &immobiliafunt,tra6tavit, atqueani-

busdiftinguatur.Namifte/^fqualemeumnunc mumafluxurerumpaulifperabduxit , quinonfi-
intuemur & complectimur ) ex Verbo Divino,me- muj inTheologiam Naturalem incideritjadeo pa-
diante confuia Materia (quas tamen ipfa Dei opus ratus & propinquus eft tranfitus, a verticeilla Py-
erat)&fubintiuntePnew«ri<r4/iMZ(?,&pereamcor- ramidis,adDivina.
ruptionejOrtum habet. Corpus autem Natura elegantiffime &veriffime
Natutce rerum Fata, rerum fbrores rcreper-
, depingitur/:>ir/#/#0z,propter rerum radios. Radii
hibeiiuir,&poiuintur. Jktaenimvocantur, or- enimfunttanquamnaturascrines,fivevilli:Atque
tusrerum , &durationes, &intentus , atquede- omniaferevelmagisvelminsradiofafunt: Qyod
preffionesetiam,&eminentia;,&labores,&feli- infacultatevifusmanifeftiflimumeft ;nec minus
citates, deniqueconditionesquxcunqueludivi- inomni virtute magnetica , &operationeaddi,-
dui : qna:tamennifiinI;idividuonobili(utpote ftans.Qiucquidenimoperaturaddiftans,idetiam
homine,auturbe,autgente) ferenonagnofcun- radios emitterej-ectedicipoteft. Sedmaximeo-
tur. Atqui adiftas condinones tamvarias,deducit mnium yvominet BarbaPanis, quiaradiicorpo-
IndividuaillaiingulaT'^, Rerum ficihcetNatura; rum cceleftium,&prarcipueSolis,maximeex lon-
ut tanquam eadem ficres ( quatenusadlndivi- ginquooperantur&penetrant.Adeoutfuperiora
dua ) catenaNaturs&filumParcarum. Adhxc ter4-3?,atq;etiaminteriora,addiftantiamnonnul-
infuper finxernnt Antiqui , P^nem fempel* fub lamplaneverterint&fiibegerint,&fpirituimple-
Diomorari , fed Parcas fiibfpecu mgentifubter- verint.Elegantiorautemeftfigurade^r^P<«»^»
raneo habitare , atque inde maxima pernicita» quod& Solipfe,quandopartefuperioreejusnu-
teadhominesfubitoadvolare ; quiaNatura, at- beobvoluta,radiiinferiuserumpunt,adafpe6turn
quellniveriifacies , fpectabiliseft&aperta , at barbatns cemi\.ut.
JF^wIndividuorumocculta, &rapida. Quodfi Etiam corpus natura;re6tiifimcdefcribitur£i-
Fatum accipiatur largius , utomnemprorfuse- forme > ob differentiam corporum fuperiorum»
ventum nonilluftriorestantum, denotet,tamen
, &inferiorum. illaenimobpulchritudinem , &
utique & eofenfuoptimeconvenit cumllniver- motusa;qualitatem&conftantiam , necnonlm-
fitateRerum ; cum ex ordineNatura: , niltam periumin terram&terreftria, mcritofubhumana
exi<niumfit, quodfinecaufafiat; &rurfusniltam figura reprarfentantur ; ctim Natura humana
magnum.utnonaliuhdependeat ; adeoutfabri- ordinis&Dominationisparticepsfit: Hascautem
&gremio
caipfaNatnrae, fuofinu omneme- , obperturbationem, &motusincompofitos , &
ventum &minimum&maximumcomple£tatur; quodacceleftibusinplurimisregantur>brutiani-
& fuo tempore certaLege prodat. Itaque nil mi- -malis figura contenta elfe poffunt. Porro eadem
rum j fiP^rCieutP^«i)iororesintroduc'ta;fint,& corporis biformis defcriptio pertinetadpartici-
certeledtims. NamForw»^Vulgifiliaeft,&le- pationem fpecierum :Nullaenimnatura;fpecies,
vioribustantum Philofophis placuit. SaneEpicu- fimplexvideripoteft,fed tanquamex duobuspar-
r/«,nonfolumprofanuminftituerefermonem,fed ticipans , &concreta/ Habetenimhomonon-
etiam defipere videtur,cum dixit , Tntftare crede- nihil ex bruto , brutum nonnihil ex planta , plan-
c
refabulam Deorum , quam Fatum ajferere ac fi , tanonnihilexcorporeinanimato, omniaquere-
quicquam in univerfo eife poffit mftar Infulae, vera biformia funt , &exfpeciefuperiore&infe-
quod a rernm nexu feparetur. Verum Epicurm. riore compacla. Acutiffima autem eft allegoria de
Philofophiam fuam naturalem(ut ex iplius verbis Pedibus Capnt , propter afcenfionem corporum
patet ) morali fiiaj accommodans& fubjiciens, terreftrium verfusregionesaeris&ccelfubietiani
nullam opinionem admittere voluit , quae ani- penfiliafiunt,&indedejiciuntur>magisquamde-
mum premeret & morderet, atque Euthymiam il- icendunt. Capna enim animal fcanfbrium eft,eaq;
lam (
quamaDmocwoacceperat) laceileretaut e rupibuspendere , atqueinprscipitiisharerea-
turbaret. Itaq; fuavitati cogitationum indulgens, mat;Similiter.etiam res,licet inferiori g! obo defti-
potiusquamVeritatispatiens,planejugum ja6ta- nata;,faciunt,idq;mirismodis,utinnubib»&me-
vit,& tam Fati neceffitatem , quam Deorum meteoris manifeftiffimum eft.Imo non fine eaufa Gtl-
tumrepudiav t. VerumdeP^rwrwwgennanitate
;
bertus , quideMagnetelaborioiiffime, &fecun-
cumP^wfausdictumeft, dumviamexperimentalemcofcripfit,dubitatione1
injecit,
)
:
*s
LIBE R IL 6^
injecit ; Num non forte corpora gravia ,
poft lon- atqueoculis & contemplationi magis fubjicitur.
gamaterradiftantiam , motumverfus inferiora Quod alter a Mercurio Deorum nunctus fit Pan , ea
paulatim exuant» allegoriaplanedivina eft,cum proxime poft Ver-
lnfigniaautem in manibus Panii pohuntur du- bumDei,ipfamundiimago , divina:potentis&
plicia ; Alterum Harmoni&aherum Imperti. iftu- fapientiajpraeconium fit. Quod&Poctadivinus
iaenimexfepfem calamis , concentum rerum & cecinit, enarrant gloriam Dei,atj3 opera manuum
harmoniam , five concordiam cum difcordia mi- ejus indicatfirmamentum.
ftam, fquae exfeptemftellarum errantium motu h.tPanaoh\e&.2.ntNymph£ > znh-ax fci!icet:De-

conficitur,) evidentur oftendit. Neque enim alii, enimmundianima*viventium fiint. Hicau-
licia?
praterquam feptem Planetarum , inveniuntur tem merito illarum Imperator, cum illa* Naturam
in ccelo errores,five expatiatones manifefts, quae quxque fuam tanquam ducem fequantur, & circa
cumaequalitateftellarum fixarum , earumque euminfinitacum varietate , veluti fingulx more
perpetua &
invariabili ad fe invicem diftantia patrio,faltent,& choreas ducant,motu neutiquam
compofit£&temperat«,tum conftantiam fpecie- ceflante. Itaq; acutequidamex recentioribus, fa-
runuum fluxum indi viduorum tueri & ciere pof- cultates animae omnes ad motum reduxit, & nran-
fint. Si qui vero fint Planetae minores,, qui non con- nullorumex antiquis faftidium & praecipitatione
ipiciuntur,fiquaetiammutatio m ccelo major,(ut notavit,quimemona,&phantafiam, & rationem,
in C ometis nonnullis fiiperlunaribus) videntur illa defixis praepropere oculis intuentes& contem-
profeclo tanquam fiftulae, aut omnino mutae, aut plantes,vim cogitativam, qua?primastenet,pr-E-
ad tempus tantum ftrepera: ; utpote quarum ope- &
termiferunt.Nam qui meminit, aut etiam remi-
rationesveladnosnon perlabantur, vel harmo- nifcitnr, cogitat,& qui imaginatur , fimiliter cogi-
niam illam feptem fiftularum Panis non diu inter- tat;& qui ratiocinatur,utiq; cogitat:Dehiq; anima,
turbent. Pedttm autem illud Imptrij, nobilis trans- fiveafenfumonita, five fibipermiffa, five in fun-
latio eft.propter viasNaturae parcim re£las,partim cT:ionibusintellectus,fiveaffe£l:uum&voluntatis,
obliquas.Atque Baculm ille,five Vtrga, verfus fii- ad modulationem cogitationum faltat; qus eft illa
periorempartemprarcipuecurvaeft/quia omnia Nympharumtripudiatio. Unavero perpetuoco-
;
providentiardivina; operain mundo fereper am- mitantur^k*7^'&&/««jfenecT:us fcilicet& juven-
bages &circuitus fiunt , utaliud agi videri poflit, tus. Omniumenimrerumefta:tas quaedamhilaris ^
aliud revera agatur, ficut Iofephi venditio tn es£gy- &motu gaudensjatqjrurfusartastarda&bibula
' pt/tmjk fimilia. Qvtinetiam in regimine humano Utriusqâutemaetatisftudia, vere contemplanti,
omni prudentiore , qui ad gubernacula fedent po- fortafTeridicuIa&deformiavideanturjinftariSkrKr*
pulo convenientia, per pra:textus &
vias obliquas alicujus aut Stleni,De Panicis autem Terroribus
felicius qua2 volnnt,quam exdirectofuperinducut prudentiflimaDocTirinaproponitur.Natnraenim
& infinuant. Etjam (quod mirum fortaffe videri rerum omnibus viventibus indidit metum & for-
merenaturaIibus,citiusNaturam
poilic) inrebus midinem,vita: atque eflentiae fuae confer vatricem,
fallasquampremas: Adeo, quaeex direcTro fiunt, ac mala ingruentia vitantem & depellentem. Ve-
ineptafunt, &feipfa impediunt;Cumcontra,via runtamen eadem Natufa modum tenere nefcia
obliqua & infinnans molliter fluat & effe&um
, eft,fed«>»*)>"«tefalutaribusfempervanos&inanes
fortiatur. VeftisPanis&c amieulum, ingeniofe ad- admifcet; adeoutomniaffi intus confpici daren-
modum ex Pelle Tardalis fuiife fingitur , propter tur) Panicii terrorihus pleniflima fint; praefertim
maculas ubiq; fparfas. Ccelum enim ftellis , maria humana; &maximeomnium apud vulgum , qui
infulis,tel!us flotibus confperguntur; Atq;etiam fuperftitione ("quae verenihilaliudquam .?,«-«•:*#
resparticularesferevatiegatae effe fblenteircafu- (-rweftjin immenfumlaborat&agitatur, prxci-
perficiem, qus veluti Rei Chlamys eft. puetemporibusduriSj&trepidisj&adverfis.Neq;
Officium autem Panis nulla alia re , tam ad vi- fuperftitioiftatantummodoinvulgoregnat , fed
vumproponi atqjexplicaripotuerit, quamquod ab opinionibus vulgi etiam in fapientiores ali-
"Dem Venatorum fit. Omnis enim naturalis adlio, quando infilit,ut divine Epicttrus (fi csetera quae de
atque adeo motus & progreflio , nihil aliud Diis differuit.ad hanc normam fuiflentjlocutus fiti
quam VenattoNam &fcientias & artesopera
eft. Non Deos vulgi negareprofanum,fedvulgi opiniones
iuavenantur; & confilia humana finesfuos; atq; Diis applicareprofanum.
res naturales omnes vel alimenta fiia, ut con- Quodvero z\x.m.tK.z.&AudaciamPanis, 8iPu~
ferventur, vel voluptates & delicias fuas, ut per- gnampev provocattonem cum Cupidine ; id eo fpe- *
ficiantur, venantur ; (omnisfiquidemvenatioeft: clat,quiamatenanoncaretinclinatione&appeti-

aut prardae, autanimicaufa:) idque modisperitis tuaddiffolutionemmundi, &
recidivationem in
& fagacibus. illudChaosantiquum,nifipra°valida rerum con-
Torva Le&na lupum fequitur , luptts ipfe Ca- cordia ( per AmoremCiye (kpidinem fignificata^
pellam , malitia &impetus ejus cohiberetur,& in ordinem
Florentem ythifum ftquitur lafciva Capella. compelleretur. Itaq; bono admodum hominum
Etiam Rurkolarum in genere PanDeut eft,quia &rerumfatafit, (velpotiusimmenfabonitate di-
hujusmodi homines magis f ecundum naturam vi- vinaût^îlludcertamenadverfum experiatur,
vunt,cumin urbibus & aulis naturaa cultunimia & vi6lus abfcedat.Eodem prorfus pertinet & illud
cnrrumpatur,ut illudPoetxamatorium, verum, de Typhone in retibus implicato , qaia utcunque
propter hujusmodi delicias, etiam de Natura flt .-
aliquando vafti & infoliti rerum tumores fint, ("id
— -Tarsminima eliipfapuellafui. quod Typhonfonat) five intumefcat maria, fivein-
Montium autem implimis /-><«/£.- diciturP,-/»,quia tumefcant nubes,fi ve intumefcat terra,five alia,ta-
in montibus & locis editis natura rerum pandkur. men reriinatura hujusmodi corporu exuberantias
D * atque;
, ,: , '
67 DE AUGMENT. SCIENT. t*
atque infolentias reti inextricabili implicat & nerequafifubdkkia;, garrulkate vero interdum
coercer,& veluti catena adamantina devincit. jucundae, interdum moleftae & importunae.
Quod zutem Inventio Cereris huicDeo attri- ExempIumalterumPhilofiphi&, ficundumpamholas Anti-
qutu in Politicis.De BeUo,ficundumfahulamVetki.
buatur idque mter venationem ; reliquis autem
,
Diis neo-etur, licet fedulo quaerentibus , illud & T)Erfeus,Orz^tffocumfuiiret,miflus tradkurd

ipfum aêntibus monitum
';
habet verum admo- A Pallade,zd obtruncandam Medttfam , quae po-
pulis plurimis ad Occidentem
&
dum prudens: hoc fcilicet , ne rerum utilium ad , in extremis Iberia
&
vitam cultum in ventio,a Philofbphis abftraclis, partibus,maximae calamitati fuit.Monftrum enim
tanquam Diismajoribus, expectetur, hcet totis hoc,alias crudele &immane, etiam afpedtu tam
viribusinilludipfumincumbant;fed tantummo- dirumatquehorrendumfuit, ut eofolohomines
doaP^w,ideft,experientiafagaci,&rerummundi in faxa verteret. Erat autem e Gorgonibus una,
notkiauniverfali;qua:etiamcafuquodam,acvel- il^f^«/2j,acfolaintereasmortalis , cdmreliquae
uti inter venandum,in hujusmodi inventa incide- paffiva: non effent. Perfeus igitur ad tam nobile
refolet.Utiliffimaenimquafqueinventaexperien- facinusfecomparans,arma ac donaa tribusDiis
tiaedebentur^&velutidonariaquaedamfuere cafu mutupaccepk Alas a Mercurio, talares fcilicet,
;
in homines iparfa. non axillares; a P/utone autem Ga/eam;Scutudeni-

Illud autem Muftces certamen ejusq; eventus, queiPa//ade,&.Speculum.Neq; tamen (licet tanto
falutarem exhibet Docl;rinam,atque eam qube ra- apparatuinftru&usj ad Medufam recta perrexit
tioni&judiciohumanogeftienti, &feefferenti, fedprimumad(j™^divertk.Ea;forores,exaltera,
fbbrietatis vincula injicere poffit. Duplexenirh parente,ôôa^werant; Atque Grax, iftae cana;
videtur eife Harmonia, &quafi Mufwa, altera Sa- etiam a nativitate erant, & tanquam vetular.Ocu-
pientiae divinae, altera Rationis hurtianae. Judicio lus autem iis tantummodo & dens erat omnibus
enim humano, ae veluti auribus mortalium admi- unicus;quos prout exire foras quamq, contigerat,
niftratio mundi & rerum, & Judicia divina fecre- viciffim geftabant, reverfa: autem deponere fole-
tiora, fonant aliquid durum, & quafiabfbnum : bant. Hunckaqueoculum,atq; hunc dentem illas
Qua? infcitia licet afminisAurtbus merito infignia- Perfeo commodarunt.Tum demum,cum fe abun-
tur, tamen &illae ipfa; aures fecreto , non palam de ad deftinataperficienda inftru&um judicaret,
geftantur. Neque enimhujufce rei deformjtas a ad J^#ytf?«properavk, impiger&volans. Illam
vulo-o confpicicur autnotatur. autemoffenditdormientem,neq, tamen afpectui
Poftremomimme miram eft, CinuWi Amores ejus (fi forlan evigilaret) fe committere audebar,
Pani 2.tttihuzntut,ptztenConjugiumEchus;Mun- fed cervicereflexa, &in SpeeulumiuudPalladisin-

dusenimfe ipfo,atq; in fe rebusomnibusfrukur fpiciens,atq;hocmodoicT:usdirigens, caput Me-
Quiamatautemjfrui vult,neq;incopia defiderio ^«/eabfcidit: Ex fanguine autem ejusdem , in ter-
locus eft. Itaque Mundi Amores efle nulli poliunt, ram fufo,ftatim Pegafus alatus
emicuit. Caput au-
nec potiundi Cupido , (cumfe ipfecontentusfitj temabfcifTumPfr/fwinScutum^/W/itranftulk
nifi fortafle Amotes Sermonis. Ii funt Njmpha &inferuk,cuietiamnumfuamanfitvis,utadejus
£dj0,Resnonfolida,fedvocalis, aut fi accuratio- intuituomnesceuattonitiaut fiderati obrigerent.
res fint, Syringa, quando fcilicet verba, voces , & Fabula confi&a videtur de belligerandiratione
numeris quibusdam, five Poeticis, five Oratoriis, & prudentia. Atque prkno omnis bel/i fufceptio
&tanquammodulamine,reguntur.Interfermones debet efletanquam MtffwzPallade; nona Venere

autemfive vocesexcellentetadconjugiummundi certe,(utbellumTro"]anumfukJ aut alia levi ex
fumitur CohEcho: Ea enim demum vera eft Philo- caufa quippe cum in Confiliis fblidis Decreta de
;
fophia,qua: lnundiipfiusvocesfidehffimeteddk, Deindede Genere bel/t eli-

bellisfundarioporteat.
&veluti dictante mundo confcripta eft ; & nihil gendo.triaproponitfabula pra?cepta, fanaadmo-
quamejusdem fimulachrum &reflexio;
aliudeft dum&gravia. Pfimumeft, utdefubjugationeNa-
neque addit quicquam de proprio,fed tantum ite- tionumjinitimarum quis non magnopere laboret;
rat,&refonat. Na.mquod LunamPan inaltasfyl- Neq;enimeademeftPatrimonii,&Imperiiamph-
vas aliquando fevocallet,videtur pertinere ad con- ficandi ratio. Nam in poffeffionibus privatis, vici-
jrreirumfenfuscumrebuscoeleftibus.five divinis. nkasPrardiorumfpedatur, fedinpropagandolm-
Nam alia eizEndjmionistztio^hTanis-.AdEndj- perio,Occafio,& Belliconficiendifacilitas,&fru-
mionem dormientenl fponte fe demittit Luna ; fi- ctus,loco vicinitatis efle debent.Itaq; Perfeus,\icet
quidem adintelle&um fopitum, &afenfibusad- Or;>»w/«,tamentamlonginquam expeditionem,
dudrum,quandoq-,fponteinfluuntdivina:Quodfi usque ad extremum Occidentem, minime detre-
accerfantur&vocenturafenfu, tanquam zPane, 6tavk.Hujusreiexemplum infigne eftin bellige-
tum vero non aliud lumen prsbent,quam illud, randi diverfa ratione patris & filii Regum, Philtppi
Qualefub incertamhunamfub lucemaligna SiAlexandri. Ille enim in finkimis
bellis occupa-
EsliterinSylvis. tus,urbespaucasImperio adjecit, idquenonfine

Admundi etiam fufficientiam & perfe&ionem maximacontentione&periculo. Quippe qui&
pertinet,quod^te»o»^.Illeenimperpartes aliasj&praecipuein^/^C^rtfwcinultimumdi-
generat;pertotumquomodogenerarepoffit,cum fcrimenaddudus fuit: AtA/exanderlongmquam
corpusextraipfumnonfit ? Nam deMultercula expeditionembeneaufusin/Vr/Ar, Nationes infi-
HhIambe,Ftlia Panis putativa, eft fane eaadje&io nitas fubjugavit,magis kineribus quam pradiis fa-
quaedam ad fabulam fapientiffima. Per illam enim tigatus . Hoe ipfiim
adhuc clarius cernitur,in pro-
reprsefentantur eae, quae perpetuis temporibus paga.iione ImperiiHomdnorum, quUprotempore,
paffim vagantur,atque omniaimplent, vamloquae e-x.pMteOcctdentis,\i\u\tt&Liguriamavmis pene-
de rerum natura doftrin», re ipfa infra&uofae , ge- tnaverant, eodc tempore Orientis provincias usq;
AdMofi-
, ,
#9 L I B E R II. 70
& Imperio complexi (quae homines invifibilesreddere fblebat) mani-
z&Montem Taurum Armis
funt. Etiam Ollavus^sx Gal/u, Bellttm
Carolus
feftaparabolaeft. Nam Confiliorumoccultatioyon\
(quodmatrimoniotandem compo- celeritatem , maximi ad bellum eft momenti. Cu-

Britannicum
jusetiamCeleritasipfa,pars magnaeft, Celeritas
fitumeft) nonadmodumfacile expertus expedi-
tionem ilhmNeapolitanam longinquam,admiran-
enim confiliorum evulgationem praevertit. Ad
GaleamPlutonis fpectant ut unus bello praefit,
da qnadam facilitate & felicitate tranfegit. Habent
,
certehocbellalonginqua, utcumiis manuscon-

cummandatis liberis; Confultationes enim cum
feratur,quiMilitia;,&Armisinvaforisminimefint multisj habent aliquid potius ex Criftis Martis
affueti s quodinfiuitimisfecusfehabet. Etiam & quam ex Ga/eaP/ritonis.Eodemfpe&ant pra?texrus

expeditionibilsfoletefle Varii,& defigriationes ancipi tes,& famae emiflari$i
apparatusin hujusmodi
diligentior & inftruclior & •, terror apud hoftes ex quae oculos hominum aut perftringunt , aut aver-
tunt,atque vera confiliorum inobfcuroponunt.
ipfoaufu&fiduciamajor. Neq; etiamfere poffit
hoftes > ad Etiamcautionesdiligentes&fiifpicaces,deliteris,
fieri in illis expeditionibus remotis, per
de legatis de perfugis,& complura alia, Galeam
quos tam longo itinerepervenitur, diveriio aliqua ,
aut invafio reciproca , qua: in belligerandi ratione

,P/*/0»tfoi-nant,&revinciunt. Atnonminusinter-
cum finitimis fiepius adhibetnr. Caput autem rei eu\,Confilia Hoftium explorare, quam fiiaocculta-
eft,quodinfubjugandisfinitimis,Occafionumde- re. Itaq; Ga/e& Plutonis adjungendum eft Speculum

Pal/adis, per quodhoftium vires, inopia, occulti
leclusinangufto verlatiir ; atfi quislonginquiora
fautores,diffidia&fac~tiones, progreffus, confilia
non detrectet,poterit pro arbitrio fuo eo transfer-
rebellum.ubiaut difcipiina milkarismaxime eft cernantur. Quoniam vero tantum fortuitorum
enervata, autviresnationis plurimum attritat & fufcipitratiobelli , ut nec inconfiliis propriisoc-

confumptaâutdiffidiaciviliaopportuneoborta, cultandis,necinhoftiumexplorandis,nec in cele-
ritateipfa, multufiduciaeponendumfit,ideoante
aut alis hujufmodi commoditates fe oftendant.
Secundum eft,ut femper fubfit Caufa Belli jufta, & omnia mmendumPalladi*Scutum,Providentia fci-
pia,& honorifica,& favorabihs Id enim alacrita- :
licetûtquamminimumiwrtoîelinquatur. Huc
pertinent, exploratovias inire, Caftra diligenter
tem,tum militibus , tum popuiis impenfas confe-
rentibusjaddit.&focietasaperit&conciliak&plu- munire, (quodinmilitia moderna indefuetudine
fejre abiit;Caftra vero inftar urbis munitar, Roma-
rimasdeniq;commoditateshabet.Intercaufasau-
favorabilis eft, ea,qua:ducit nisadadverfbspraelii eventuserant) acies ftabilis
tembelli.admodum
addebellandastyrannides , fub quibus populus & ordinata,non nimium fidendo cohortibus levis
armaturae,autetiamequitumturmis; deniq; om-
iuccumbit, &profternitur fine animis &vigore,
niaquaead folidam &ibllicitam Defenfivam fpe-
tanquam fub Ajpetlnm Medufi ; quod etiam Her-
Romanis certema- <Stant:cum plus valeat utiq; in Bellis Scutum Palla-
<r«/;Divinitatemconciliavit.
dis quzmG/adius ipfe
<ma religio fuit,ftrenu e & mipigre accurrere ad fo- Martis.Verum Perfeo utcun-
quoquo modo oppreffi fuilfent. quecopiisautammisinftruclo , reftataliudquid-
cios tuendos» fi
juftam fere femper feli. piam, niaximiper omniamomenti , antequam

Etiam bella ob vindi&am
& Caf- bellum incipiatur: Nimirum, ut divertatad Gjraas.
ciafuerunt, ficutbellumadverfus /?/•#««»
(^r<£<eautemp^///'(j««iunt,bellorumfcilicetioro-
fiumM vindicandam mortem C&faris; SeverizA
res,nonGermanae illae quidem , fedgeneris nobili-
vindicandammortemPer^»^ Iunij "Bruti ad ;
tate quafiimpares. Bella enimgenerofa, proditio-

vindicandam moitem Lucretia, Deniq; quicunq;
benocalamitateshominum&injurias,autlevant, nesdegeneres&turpes. Earumdefcriptioelegans
Tertium ut in eft.ut Cams, a nativitate fint,& tanquam/^/a/^pro-
aut vindicant,fub Perfeo mihtant.
vera h\iAZftimatto vtrium; pter perpetuas proditorum curas,& trepidationes.
omni bello fufcipiendo
atquerecteperpendatur, utrum bellnm fittale, Earumautemvis (antequam inmamfeftam defe-
ctionemerumpant) aut in Oculo, autin Dentee&,
quod confici & ad exitum perduci poffit , ne quis
vaftas& infinitas fpes perfequatur.Prudenter enim
Omnis enim factio, aftatu quopiam alienata , &
Perfeus inter Gorgonas(net quas bella repraefentan-
inproditionempropenfa, & Jpecu/atur,8i mordet.
tur) eam delegit, quae in fiia natura mortalis erat
Atq;hujusmodiOc«Zs#&Zte«.r tanquam c ommu-
nis eft; nam quicquid didicerunt & noverurit, fere
neq; ad impoffibiliaanimum adjecit, Atque de iis,
qua; infufcipiendo bello deliberationem fubeunt, permanusabunaadalteram tranfit &percurrit.
haecprarcipitfabula, reliqua adbelligerationem Et quod z&Dentem attinet,uno quafi ore mordent,
ipfam pertinent. &eademfcandalajactant ;ut fiunam audias,om-
Inbello maxime omnium profunt illa tria Dona nes audias.Itaq; Perfio funt iftae Graa conciliandar»
Deorum, adeo ut Foitunam lpiam fere regant & atq; in auxilium adducendae, prsiertim ut
Ocuium
trahant. Accepit enim Perfius Celeritatem \Mercu- & Dentem fuum ei commodent Oculum ad judi- ;
rio, Occultationem Confiliorum ab Orco , fkProvi- cia; 2)^«»?adrumores ferendos, &invidiam

dentiamiPallade :' Nequecaretallegoria, eaque conflandam, & animos hominum iollicitandos.
prudentiffima, quod Ak illae Celeritatis in rebus Poftquam vero omnia bene fuerint ad bellum pi^-
conficiendis ( cum Celeritas in bello plurimum paratedifpofita, illud inprimiscurandum, quod
po(Tit)Ta/ares,nonAxi//ares fuerint, atquepedi- Terfeus fecit, ut Medufa dormiens inveniatur.Pru-
bus,nonhumeris additae ;
quia non tam inprimis dens enim belh fufceptor femperferehoftem aile-
belli aggreffibus, quam in iis, quae fequuntur, & quitur imparatnm, & fecuritati propiorem. Deni-
primislubfidio funt, Celeritas requiritur. Nullus que in ipfis belli aclionibus atq; infiiltibus, ille In-
enim error in bello magis freques fuitjquam quod tuitusinJpeculumPa/Zadis, adoperanduseft. Plu-
profecutiones, &(ubfidiarii impetus, initiorum rimi enim ante ipfa pericula res hoftium acute Si
alacritati non refpondeant. At Galea Plutonis attente introlpicere poflunt; at in ipfo Periculi
D 3 articulo
-
71 DE AUGM. SCIENT. '

71
articulo,aut terrore,offunduntur,aut periculani- &judicato. Atq-,poftquam effervefcere cceperit,
miumpra?cipites&a fronte fpe6tant: unde inilla Mater ejus (naturafcilicet& fpeciesbonij»/;»;»
temereruunt,vincendi memores, vitandi obliti. *'»«»<&> deftruitur&perit. Proceflusautemcupi-
At neutrum horum fieri debet.fed in JpeculumPal- ditatis a conceptu fuo talis eft:llla zbanimohumano
Iadis,cervicereflexa,infpiciendnm, ut impetusre- (qui ejus eftgenitor) &nutricatur, &occultatur,
6tedirigatur,absq;velterrore,veIfurore. prscipue in mferiore parte ejus tznapzm femore;
A bello perfe6to& vi6toria, fequuntur effe6ta atq;animumpungit,&convellit,&deprimit,adeo
duo Tegafi iWz Generatio&cExcufatio, quacfatis
; uta6tiones&decretaabeaimpediantur,&claudi-
evidenterir«*»?<z««denotat,qua:peromniavolat,& cent. Qtiinetiam poftquam confenfu & tempore
victoriam celebrat, &
reliquiasbellifaciles in & confirmata eft , &ina6tuserumpit , ut jamquafi
votumcedentesefticit.Secundum, Geflatio Capitis menfescompIeverit,&c editzphnefit atq; nata,pri-
Medufi in Scuto fiquidem nullum prarfidii genus
; mo tamen ad tempus nonnullifcn apud Proferpma
huic ob praeftantiam comparari poflit. Vnicum educ-atuiAde&Jatebrascjuartt; atq;clandeftinaeft,
enimfacinus inftgne & memorabile , feliciter ge- & quafi fubterranea ; donec vemotispudoris tkme-
ftum &peipetratum, omneshoftium motusob- tusfranis, &coalitaaudacia, autvirtutisalicujus
rigefcerefacit, atque malevolentiam ipfam ftupi- pratextum fumit,autinfamiamipfamcontemnit.
dam reddit. Atq; illud veriflimum eft, omnem affe6lum vehe-
Hxemplum tertiumVhilofophi&fecundu Parabolas antiquas, mentiorem tancâa.m ambiaui fexus efle. Habet
inM.oia.\ibns.DeCujiiditate,fecundumfalfulamDiony(i. enim Impetumvtrilem ,impotentiamzutemmulie-
[Arrant, Semelem, Iovis pellicem , poftquam brem.htizm illud pnclare, Bacchum mortuum re-
n;juramento eum inviolabili ad votum indefi- vivifcere. Videnturenim affe6tus quandoq; fbpiti,
nitumobftrinxiflet, petii(fe,ut ad amplexus fuos atq; extin6ti, fednulla fides habenda eft eis,ne fe-
accederettalis,qualiscum^«0«*coniuenet.ltaq; pultisquidem:fiquidempraE:bitamateria,&occa-
illa ex conflagratione periit. Infans autem , quem fione , refurgunt.
inuterogeftabat^Patreexceptus, infemurejus De/wfcw^wze^/^paraboIaprudenseftiOmnis
infutus eft , donec menfes fcetui deftinatos com- enim affectus ingeniofus eft admodum &fagax, ad
pleret.Ex quo tamen onere lupiter interim nonni- inveftigandu ea,quae ipfum alant &foveant. Atqui
hilclaudicabat. Itaq;Puer, quodjovem, dumin anteomnia,qu£ehominibusinnotuere,^««»2 ad
femore ejus portaretungravaret & pungeret,Dio- perturbationes cu juscunque êneris excitandas &
nyfinomenaccepit. Poitquamautemeditus eflet; inflamandaspotentiffimumeft,&maximeefficax,
apud Proferpinam per aliquot annos nutrituseft. atq; eft Cupiditatibus ingenereinftar/ww/tero/w-
Cum vero adultus efiet, ore fere muliebri confpi- munis.ElegantilTlm e aute ponituv Affeblus five Cu-
ciebatur,ut fexus videretur tanquam ambigui. Et- piditas,Provinciarufubjugator,8texpeditionis infi-
iam extin6his&fepultus quondam erat ad tempus, nitx fufceptor: Nunquam enim partis acquiefcit,
&nonitamultopoftrevixit.Atqueprimajuventa fedappetituinfinito,neq;fatiabih,adulterioraten-
vkis culturam, atq; adeo vini confectione ufum & dit,&novis femperinhiat.Etiam 7%raapud Affe-
primusinvenit,& edocuit ; ex quo celebris fa6tus, t~lusfiabulant,fkzd Currumeom fubinde jugantur.
&,inclytus orbem terrarum fubjugavit , & ad ulti- Poftquam enim Affetlns Curulis effe cceperit, non
mos Indorum terminos perrexit.Curru autem ve- pedeftris, fed victor rationis ,
& quafi triumphator
hebatur aTigiibus tra6to circa eum fubfultabant
; fa6tus,in omnes,qui ad verfantur aut fe opponunt,
£)<e?«oK«deformes, Cobalivo cati, Acratus,t\ alii. crudeliseft,&indomitus,acimmitis.Facetumaute
Quki tkMufi comitatui ejusfe adjungebant.Uxo- e ft,quod citcaCurrumBacchi fubfultant iWi\Damo-"
rem aute fibi iumphtAriadnem ,
a Thefeo defertam nes deformes&ridiculi.Omnis enim affe6tus vehe-
&reli6tam.^rforeifacraerat//^mEtiam facro- mentiorprogignit motus,in Oculis, & Oreipfo,&
rum&ceremoniaruminventor&inftitutorhabe- Geftu,indecoros&inconditos,fubfultorios&de-
batur;ejus tamen generis.qua; & fanaticae erant,& formes; adeo ut qui fibi ipfi fortafle in aliquo affe
plenaJcorruptelarum,atq;iniupercrudeles.Furo- 6tu(velutiira,arrogantia,amore)videaturmagnifi-
resquoq; immittendipotsftatemhabebat. Certe cus &tumidus,ahistamenappareatturpis&ridi-
inOrjrêjus,amulieribusfurorepercitis,duo viri culus.ConfpiciunturauteminC^W/><?toc<?w?2>^«
infignes difcerpti narrantur , Pentheus & Orphem :
Mufie.Neq; enim reperitur ullus fere affe6tus,tam
Ille,dumarboreconfcenfa fpe6tator eorum, qua; pravus& vilis,cuinonbIandiaturaliquado6trina.
agerentur,curiofuseiflevoluiflet, Hiccum lyram Haceniminre,ingeniorumindulgentia&procaci-
fuaviter&perite pulfaret. Atq; hujus Dei resge- tas,MufarumMajeftateminimmenfumminuit,ut,
fta?,cum/oz/«rebusfereconfunduntur. cum duces vita? &figniferiefledebeant, fintnon
Fabula videturadwompertinere , Ut vix quic- raroCupiditatum pediflequje,& oble6tatrices.
quam in Philofophia Morali melius inveniatur. InprimisveronobiIiseftillaAllegoria,.&tfcfte>»
Defcribi tur autem CubPerfona Baccht, Natura Cu- amores fuos in eam effudifle,qua; ab alio relttla erat
piditatis, fi ve affe6tuum & perturbationum animi. & faftidita. Certiffimu enim eft, affectus id petere
Primum igitur,quod adNataliaCupiditatis attinet; atq; ambire,quod£Ar/7m'e/^ jam pride repudiavit.
Origo Cupiditatu omnis licet noceutiffimar, no alia Atq; norint omnes,qui affectibus fuis fervientes&
eft,quam.5o»ww>^wm.Sicutenirnvirtutisma- indulgentes.pretiupotiundiinimmenfumaugent,
tereftbonumexiftens, fimiliter cupiditatis mater (fivehonoresappetant,fiveamores,fivegloria,five
cftbonumappares.Altera/»z/«(fubcujusperfon'a fcientiam,fivealiaqu;ecunq;)fem7-e//ff^petere,
animahumanarepra:fentatur)uxorlegitima,alte- &acomplurib»,peromniaferefecula,poftexperi-
rapellex : qua: umenlunonis honores armuletur, mentu,dimiflas&repudiatas.Neq;Myfterio caret,
tzncttizmSemele. Concipitur vero Cupiditas in voto quod Hedera Baccho facra fuerit, hoc enim duplici
?'//*«w,prius temere concelfo, quam rite intelledo modo covenit.Primu,quod//^ra hjeme virefcat;
deinde,
, ;
75
- L I B E R III. 74
deinde,quod totra (arbores,parietes,£difi-
circa habet; cum affe&us quifq; pravalid» erga duas res
cia)ferpat,ac circumfundatur,& fe attollat.Quod fit afperrimus atque infenfiffimus ;
quarum altera
ad primum enim attinet, omnis Cupiditas per Re- eft Inquifttioineum curioft, akera, Admomtiofalu-
nitentiam, &Vetitum,&tanquamAntiperiftafin ftzw&libera. Neq;auxiliofuerit,fiillainqui[itio
(velutiperfrigoraBrumas//^ra)virefcit) ac vi- fiat tantum contemplationis aut fpectandi gratia,
goremacquint:Secundo,^<3âliquisinhuma- tanquam arbore confcenfa,abfq;omnianimi ma-

na anima pra;dominans,omnes e jus a&iones &de- lignitate Neque rurfus,fi admonitio illa,multa cu
,
creta,tauquam Hedera circumfepit; neq; fere quic- fuavitate & dexteritate adhibeatur; Verum utcun-
quampuruminvenias,quoilla Claviculas fuasno quenon tolerant OrgjaautPentheumautOrpheit.
impiimat. Neque mirum eft, CiSuperftitioJi Rttus Poftremo,illa 0«/^/»o Perfonarum Iovis ScBaccbi,
#*«^0attribuaiJtur, cum omnis ieremale-fanus adParabolamredtetraducipoteftjquandoquidern
affetlus inpravts Religiombus\m.urietur adeout : ^«£^»o£z/<?.r,&clara,atq;meritainfignia&glo-
Harreticorumcolluvies Bacchanalia Ethnicorum riofa,interdumaZAr«tf &rec"taratione&magna-
fuperant ; qtiorum etiam fuperftidones, 110 minus nimitate,interdum autem a /atenteaffetluSc occul-
cruenta*,quam turpes extiterunt.Neq; itidem mi- ta Cupiditate (utcunque fama? &laudis celebrita-
rumeftjfii^rom^^côimmittiputentur, cum teutraqueresparitergaudeatJproveniant:utnon
& omnis AffeBusinexceffufuo veluti-Fara- brevis , facile fitdiftinguerefa&a DionyfiaiaQ&s Iovis._
fit,&,fivehemeiitiusobfideat&i' ciimbat,inlnfa- VeruminTheatro nimis diu moramur;tranfea-
niafiepius terminetur. Illud autcdePentheo & Or- mus ad Palatium Animi;cujus liminamajori cum
pheo inter Orgia Bacchi laceratis.evidenteParabola veneratione & cura ingredi convenit.
, DE VERULAMIO,
Vice-Comitis fancti Albani
De Dignitate & Augmentis Scientiarumi
LIBER TERTIUS,
i^sfd Regem (iium.
CAPUT I
Philofophiam in Dotlrinasttes DoclrinamdeNu- ;
r, .-.• . p •
-t-l j nut r u-
•
d Lv mine,Dot~trinamdeNatura,DotlrinamdcHomi-
V.irttttoScienti&inLheolooiam&Phnolophiam.ParMio
i '
.
n
PhilofophisiBDoftrmasrmi D.Numine.ANatura, "'• QuomamautcmVattitiones Sctentiarum non
</fiHomin<r. Conftitutio PhilofophiasPrimae , utMatrU funt lineis diverfis fimilesqu£ecoe'untadunum
,
communis omnium. anguluni; fedpotiusramisarborum,qui conjun-

~]Iftoriaomnis (Rexoptime) humiince- gunturinunotrunco, (qui etiam truncus ad fpa-
]dit,&Ducispotiusonicio , quamLucis tium nonnullum integer eft&continuus , ante-
perfungitur : Poefis autem do&rina: tanquam fe partiatur in ramos ) idcirco poftulat res,
quamfomnium : Resdulcis, &varia,& ut priufquam prioris partitionis membra perfe-
volens videri aliquid in fe habere Divini ; quodet- quamur,conftituatur unaScientia P%iverfalis,qux
iamfomniavendicant.Verumjamtempus eftmi- fit Mater reliquarum , &habeaturin progreiru
hi,ut evigilem,&me humo attolhm, Philofbphite & Do£trinarum,tanquam portio vix communis,an-
Scientiafum liquidum aethera fecans. tequam vias fe feparent,& disjungant. Hanc Scien-
Scientia aquarum limilis eft. Aquarum alia? defi ve etiam Sapientan
tiam,Phtiofophi&prim&, ( qua;
emanant e terra. EtiamScien-
fcendutccelitus,alia: olim %erumdtvinarumatcjue humanarum Scien-
tiarum primaria partitio fumenda eft ex fontibus tia definiebatur) nomine infignimus. Huic autem
fiiis. Horualiiinaltofitifunt,aliihicinfra. Omnis .Sw»ft<enullaaliaopponitur cum ab aliis Scien-
;
enim Scientta duplicem fortitur informationem. tiis,potiuslimitibus,intraquoscontinetur, quam

Unainipiraturdivinitus,alteraoriturafenfu.Nam rebus&fubjedtodifferat, faftigia fcilicet rerum
quantumadillam,quacZ)ocf»afoinfnnditur,Scien- tantummodotra6tans. Hancipfamutrum inter
tiam Cumulativa ea eft,non Originalis ficut etia
•,
: Deftderata reponere oporteat,ha-fito; fed arbitror
fitinaquis.quxpraterfontesprimarios , ex aliis tamenponi debere. Equideminvenio farraginem
rivulis in fe receptis, augefcunt.
Partiemur igitur quandam, &maffaminconditam Dodfcrinae , ex
ScientiamiinTheologiamScThilofophiam. Theolo- TheologiaNaturali ; exLogica ; expartibus qui»
gtam hic intelligimus Infyiratam fi ve Sacram non , bufdam Phjfica,v e\uti de Trincipiis, & de Anima,
2V««r^/i?»i!;dequapaulopoftdir5turifumus. At compofitam , & congeftam , & fublimitate qua-
ilIam(/«y^m«tawnimirum)adultimumlocumre- damfermonis , Hominum,quifeipfbsadmirari
fervabimus , ut cum ea fermones noftros clauda- amant , tanquam in Vertice Scientiarum colloca-
nius ; cufn fit portus , &Sabbathumhumanarum tam,Nosvero,miflbfaftu,idtantumvolumus , ut
contemplationum omnium. defigneturaliqua5«V»fe*,qua:fit Receptaculum
Phi/ofophia autem Objectum trit>\ex,Deus, Na- Axiomatum , quac particularium Scientiarum non
tura,Homo:Ettrip\exitidemRadiusKerum.Natu- fint propria, fed pluribus earum in commune
ra enimpercutit intelletfbum Radio diretlo ; Deus competant.
autem,propter medium ina:quale ( Creaturas fci- Plurima aute id genus Axiomata efle nemo am-
ncet) Radto refratlo; Homovero , fibi monftratus bigat.E\emr>\i gratia,Siinac/ualil!its acjualiaaddas,
& exhibitus,,£W/<? refiexo t Gonvenit igitur partiri omnia truni inaqualia : Regula eft ex t5\Uthema-
D 4 ticir.
; ; ; ;
75 DE AUGM. SCIENT. 7<5

xirm,& alia hu j» generis,fimilitudines merae funt,
ftf&Eadem & in £(to^ obtinet.quatenus
adjufti-
inJuftitiaCommu- quales hominibus fortaile parum perfpicacibus
tiani Difttibuti vam jSiquidem (
tativa,utPariaImparibustribuantur,Ratioj£qui- videri poflint ) fed plane una eademque naturae
tatis poftulat:at in
Diftributiva,nifi Imparialmpa- veftigia aut fignacula, diverfis materiis & fub je&is
libuspra-ftenturjiniquitasfueritmaxima. Qu&in imprefla.Acquehaicresadhucfedulotradtatanon
eodemtertto convemunt, & interfe convemunt Re-
: eft.Invenias fortafle in fcriptis,que ab ingeniis cel-
gulaeftitidem ex Mathematicis;V evum fimul

tam fioribuspromanarunt hujufmodi Axiomataxaxo
%otensinLoqica, utSyllogifmificFundamentum. &fparfim inferta , ex ufu Argumenti quod tra-
Natura fe potijfimumprodit in mimmis: Regulaeft ctant:Corpus veroaliquod talium Axtomatum,
inPhyficts,tzm valida, uteti&m DemocrittAtomos quae vim habeant quandam primitivam & fum-
produxerit ; Veruntamen eam recte adhibuit Ari- mariam ad Scientias,nemo compofuit;cum tamen
i\ote\esinPoltttcis ^quiContemplationemReip. ficresejufmodi,quannfignicerNaturam unamfa-
orditur a familia. Omnia mutanturml tntertf.Re- ciat ; quod Phtlofopbi&primiz munus effe autumar.
CTula itidem in Phyficis hoc modo prolata, Quan- Eft & alia hu jus Philofiopbiaprima pars , quar,
tum Naturd,necminuitur,necaugetur:Ea.dccom-
r
fiad vocabula reipicias,vetuseft;fiadrem,quam
petit TlnoloitiA Naturali , fic variata ; Omnipotentia defignamus,nova. Eft autem Inquifitio de Condi-
funt opera : Aliquidex mhilofacere, & altqutdm ni- Enttum , ( quas Tranfcendentet
ttontbus adventitiis
hilumredtoere : Quodetiam Scriptura teftatur, diceveDoiTavnus)Tauco,Multo,Stmili, Diverfo;

T>id'tci,quodomniaopera, qu&fectt Deus,perfeveret PoJfibili,lmpoffibth ;etiam Ente,8c NonEnte,ztque
rnperpetuum,p.onpoffumus eis quicquam addere,nec ejufmodi. Qtiandoquidemenim iftafub Phyfica
auferre. Interitus rei arcetur per reduclionem
ejus proprie non cadant , Differtatio autem Dialectica
ad principia:Regn\a. ei\inPhyficis;Ea.dem valetin circaea,magisadargumentandirationes,quamad
Polittcis,(utte£ke notavit Machiavellus) cum illa, rerum exiftentiam fitaccommodata confentaneu ;
quae interitum Rerump.maxime prohibent,nihil omnino eft,ut ha?c Contemplatio fin qua non pa-
aliudferefint,quamreformatioearum,&redu6tio rumeftdignitatis&utilitatisjhaudde/eraturproi-
adantiquosmoves.Putredoferpens,magis contagio- fus,fedinfcientiarumpartitionibus , nonnullum
fae(l,quam matura;Revuh evlinPhyficis, eadem fakeminveniatlocum: Veruntamenhocintelligi-
infimiis etiam inMorahbus ; cum Homines promus fieridebere,longealio,quamquotraclari(b-
flio^tiffimi,&maximefacinorofi,minuscorrupte- let,modo.Exempligratia Nemoquide Multo&c :
lasinferant publicis Moribus,quam quialiquidvi- Pauco verbafecit> hocegit,utcaufa reddatur, cur

dentur haberefanitatis& virtutis, &expartetan- aliainNatura,cam numerofa &amplafinc, &efle
tummalifunt. Quod confervativumcfiform&ma- poflint,aliatamrara&modica: Noncerte. Fieri
Regulaeftin/^ft^.
joris,idacltvitatepotentius : nonpotelUnRerumNatura, tantafic copiaauri,
Etenim,utnonabfcindaturipiererumnexus,nec quantaferri ; tantarofae,quantagraminis ; tanta
decur (utloquuntur)vacuum,facic adconfervan- quanta nonfpecificaci. Similicer,Ne-

fpecificati,
dam fabricam Univerfi. Ut verogravia congre- mo,quide &wA&D^r/3dilIeruit,fatisexplica-

<rentur ad mailam cerrae , facitadconfervandam vic^curquafiperpecuointerj^mW^W/^, inter-
fantumreo-ionemdenforum. Itaqueprior motus ponantur Tarttcipia qusedam , qusfuntfpeciei
pofterioremdomat.EademtenetinPo/zwzi.Nam amb]gu£;velutimufcusinterputredinem& plan-
qua? faciunt ad confer vandam ipfam Politiam in tam ; pifces qui haeret & loco non moventur,inteL"
fua Natura, validiorafunt, quam qua: ad Bene efle plantam &animal;ibrices,& mures,&alia nonnul-
Particularium in Republ. membrorum condu- la,inceranimaliaexputredine&exfemineprogna-
cunc. Simihter eademlocumhabetin Tbcologia. ta;vefpertilionesinteraves&quadrupedes; pifces
Etenimin Theolooicisvirtutibus, Charicas,quaj volantes, (quijamnocifiimifiincjintei-aves&pi-
eft virtus maximecommunicativa ,

pr<e reliquis fces;phoc£interpifces&quadrupedes;&aliarm-
omnibuseminet. AuveturvisagentuperAnuperi- jufmodi. Neq;rurfuscaulamindagavitquiipiam,
Contrarii:Revuh eft in Phyfcis. Eadem mira cur, cum fimtltafimilibmgaudeant, ferrum ferrum
(ftafin
-prarftat in Politicis ; cum omnis fa£Ho,ex contraria non trahat,quod magnes facit neq; aurum ipfum ;
in"Tuente, vehementerirritetur. Tonusdtfcorsm aurum,licetargentum vivumalliciac. Circahaec,

concordem aEtutum definens , Concentum commen- & fimilia , in Difceptatione de Tranfcendenttbm il-
*te:Regula eft Mufica. Eadem in Ethicis &cAffe- lis,altum eft filentmm:Orationis enim apices,non
•^ôbtinet. Tropusille MuCicus,dclaufula3iUt rerumfubtilitates,fecuti funt homines.Quamob-
cadentia, (quam vocant ) cum jamjam adejfevidea- rem horum Tranfcendenttum CiveCondittonum £n-
tunplacide elabendi; convenitcumTropoRheto- tiumadventitiarumincimhttonemvezam, &foli-
licoExpeffationem eludendi.Fidiumfonus tremulm, dam,fecundum natura;,non fermonis leges, Phtlo-
eandem afFert auribus voluptacem, quam Lumen, fiphiamPrimam recipere volumus. Acque de Phi-
Aquas aut Gemmae infiliens.Oculis lofophiaprima ( five de Sopbia ) quam inter Defide-
— Splendet tremulofiub lumine Ponttti. rata haud immerito retulimus,ha;c dicla fint.
Organa Senfuucum OrganisReflexionuconveniut, C A P. II.
Hoc in Perjpeiliva locum habet Oculus enim ii-

; De Tlicologia Naturali ; & Dodhina de Aogdis & Spiri-
milis fpeculojfive aquis. Et in Acoufiica ;
Inftru- jibus ; qu*. ejnfdem tft
Appcndix.
mcntum enim auditus obici intra cavernam fimi- /Ôllocata igitur fua in fede CommuniScientia*
le. Ha»c pauca enumerafle fufficiet ad exempla. \-Jrum Parente , inftar Berecynthiaetantagau-
Qiiinimo Magia Perfarum ( qu;e in tantum eft cedentis ccelefti fobole
lebrata ) in eo potifflmum verfabatur , ut archite- Omnes Cce!icotas,omnes Supera alta tenentes
cturas & fabricas, rerumnaturalium,&civilium, revertamur ad partitione ilhmttium Philofophia-
fymbolizantes notaret.Neque haec omnia,qus di- rumjDivm^NamraHs^Humann.N^mTheologiA
Na~
71 L I B E R III. 7*
Divinatt&t appella- vel ultra creatura: fortetn eos eflferentes , vel am -
Naturalis,Philofophiatt\zm
Definitur aute ha:c,ut fit talis Scientia , feu po- pliorem de iis cognitionem quam quisreveraad-
,
tur.
qualis de t)eo haberi poteft, eptus fit,venditantes. Caeterum fobriacircaillos
tius ScientU fcintilla ,
inquifitio,quae vel per rerum corporearum fcalam
per lumenNaturae, & Contemplationem Rerum
creatarum:& ratione Obje&i faneDivina, ratiohe ad eorum naturam pernofcendam afcendat ; vel in
informatioriis,naturalis cenferi poteft. Hu jus Sci- animahumana,veluti inSpeculo, eamintueatuv,
entiA limites ita vere fignantur , ut ad Atheifmum
neutiqua prohibetur.Idem de Spiritibm ftatuendu
confutandum,&convincendu,&adlegemnatura; Immundu,q\.u aftatufuo deciderunt. Confortiuni
informandam,fe extendant ad religionem autem
;
cum iis,atque ufus opeiae eorum,illicitus eftjrhaU
to magis qualifcunq; cultus vel Veneratio. At eots-
adftruendam non proferantur. Qiiamobrem nec
Deus unquam edia'itmiraculu,quaconverteretuc templatio &
cognitio illorum naturae , poteftatis,
illufionem,non folum ex locis Scripturae Sacrae,
Atheus quiapoterat ipfo naturae Lumine ad noti-
;
fed ex ratione,aut experientia,haud poftrema pars
tiamDeiperduci ; vecum miraculaadconverten-
eftfapientiaefpintualis.Sie certe Apoftolus , Stra-
dosidololatras&fupei-ftitiofosdefignatafunt,qui
ta<iematume\usnonignarifumus. Ac non minus
Numen agnoverunt,fed in Cultu ejus aberrarunt;
DzmonumNatutam inveftigare in Theologia Na-
quohiam noniufficitLunienNaturaf , Dei vohin-
/ara/rconceditur,quam P^nenorumin Phjfica, aut
declarandae , aut Cultui ejuslegitimo proden-
1
tati
do.Sicut enimOpificis potemtiam &peritiam ofte-

Vitiorum in Ethica. Hanc autem<Sc;£«r2<£pattern
dunt opera ejus,imaginem aui"e minime;fic Opera de Angelis & D&monibwfmtttTtefiderata num/ra-
& Sapientiam o- re non licet , quippe quae ab haud paucis fit tenta-
Dei, Cbnditoris omnip otentia.m
ftendunt, Imaginem ejus haudquaquadepingunt.
ta^quius eflecutScriptorum in hoc generepars^
haudparva, aut vanitatis, aut fuperftitionis aut
Atque hac inre,£thnicorum opin;o a iacra venta- ,
fubtilitatis inutilis, arguantur.

terecidit. Illifiquidem Mundum Imaginem Dei
ftatuebant, Homine Mundi. At Sacra: Literae-haud
CAP. III.
talihonoreMundudignantur,utDt'iufpiamIma-
Parf/r/oNaturalisPhilofophia:/'» Speculativam & Opers-
godicatur,fedfblummodo Opus MVmuiimeuiSi
t\vam:quodqneiUa.du&.,&inintcntioneTra8amis , &
inCorporeTraftattti,fegregdridebeant.
Hominemverolmaginem Deiimmed.<atefubfti- Mlffaigitur TheologiaNaturali ( cui inquifitio-
tuunt.Qijoeirca,quod fitDeus,quod renjmhabe- nefn de Spiritibw,i\tappendtcem attnbuim»)
nastra<5tet,quodfumme Potens, quod Sap,ieris & accedamus ad fecundam partem,videlicet illam de
Praefcius,quod Bonus.quod Remunerator, cjuod Natura,five Philofophtam Naturalem.Optime De-
Vindex,quod Adorandus etiam ex operibus <ejus
,
moeritus Scienttam deNatura , inprofundk M%-
;
demonftrari,& evinci poteft : & admirabilia cona- neru,fivePuteislateredemerjum. Non male Chy-
plura fecreta attributa ejus , & multo magis circa mici VulcanumalteramNaturameffe,quinetiam
.•
regime&difpenfationem fuperuniverfum, etiam idceleriterperfieere,quodNaturaperambages , &

fobrie ex iifdemelici&manifeftariqueunt;eftq; temporismorasfelet.Quidin igttuiThtk/ophiam in
iftud argumentum anonnullis utiliterpertra&atu. diias partesiecemusji7*^»^!!» & Fornacem & duo ;
Verum ex intuitu rerum naturalium,atq; humanas conftituamus Philofophorum Munera,Operanosin

rationisprincipiis, defidei myfteriisvelratiocina- MinerU,& FabrosfSane utcunque videamur harc
lijveletiamfuaderevehementius.autrurfuseacu- per lufum loqui; tamen hujus generis partitionem
riofiusintrofpicere, & ventilare,& de modo My- utiliffimam eiJe cenfemus,cum proponetur voca-
fterii inquirere , haud tutum meo judicio fuerit. bulis familiaribus &fcholafticis;hoc eft,ut divida-
Dafidei qu&fidei funt. Nam vel Ethnici, in illuftri tur Dotlrina de hJatura, in mquifitionem eaujarum,
illa&divinadeaurea catenafabula,hocipfumc5- 8tproduclionemejfe{luum;Speculativam cjr Opera-
cedunt , quodlovem de Ccelo ad Terras deducere nec tivam. Altera Natut.ae vifceraperfcrutatur,altera
homines potuerunt,nec Ditfe contrario, quodlupiter Naturam velutifupeririCudemefformat.Neqjme
fugit quam ardo eopulentur vinculo , Caufa & ef-
pertrahereeospotueriteTerraadCaslum,Qxpte£m-
ftrafudaverit,quicoeleftiaReligionis arcana, no- /,?S/«,utexplicationemeocu aliquatenus conjun-
ftraerationiadaptareconabitur : Decebitpotius,
gi fitnecelle. Attamenquandoquidem omnisfoli-
mentes noftras ad coeleftis veritatisThronum ado- da & fruduofa Naturalis Phtlofophia , duplicem
randum attollereJn hac igitur parte TheologU Na- adhibeatfcalam,eamquediverfam Afcenforiam ;
turalu , tantum abeft,utdefec"tum aliquem obfer- & Defcenforiam ; Ab £xperientta ad Axiomata , &
vem.utexceifum poti» reperiam 5 ad quem fubno- ab Axiomattbm ad novalnventa, confultiffimum
tandumpaulumfkmdigreflus , propter maxima i udico,ut hae duae Partes , Speculativa & Operatt-
ineommoda & pericula,quae exeo tum Relieioni, •z/,«,&inintentioneTra£tantis, &incofpore Tra-
tumPhilofbphiaeimpendent-, utpotequi &Reli- (5tatus,feparentur.
gionem Haereticamprocudit , &Philoibphiarn
CAP IV*.
Phantafticam&Superftitiofam. Partitio dodhina: fpeculaci va; dcNacurajj»PhyficSm Spc-
Secus eft,quod adAngelorum & SpirituumNz- ciakm,e<3> Metaphyficam:5«i<ir«w Phyfica Caufam Ef-
turam attinet quae nec infcrutabilis eft, nec inter-
;
ficicntem & MateriamMetaphyficaCaufamFinalem
;
dicta ;ad quam etiam,exaffinitate , quam habet & Formam inquirit. Partitio Phyfici in doclrrinas dc
Principiis rcrum.de fabrica letomfive de mundo,^ de
.
cumanimahumana,Aditusmagnaexparteeftpa-
varietate tetuvn. Partitio Phyficae de varietateferum, in
tefa&us.Pisecipit certe Sacra Scriptura ; Nemo ves doftrinam de Concretis , & doiSrinamde Abftradtis.
dectpiat infublimitatefermonum, & religione Ange- Partitio dodrmae de Conctctis,rejicituradeafdempar-
loru,ingerens fe in ea,qu& non novit. Attamen fi hoc titUnes,quas fufcifit hiftorianaturalis. Partitio doftiinse
monitum diligenter perpendas , duoduntaxatin de Abftraclis in doctrinam de SchemacifmisMaterias,

g^doftrinam de Motibus. Apfendicesdus. Pbyficarfpe-
eo vetita reperies , Adoratione fcilicet,qualis Deo
culativz, Problemata naturalia Placita anciquorum
,
deb e tur, An gelocura, & fanaticas de iis op iniones 3 Philofopb.orum.P0rr/ri0 Mctaphyficae./M doiflr.inam dc
Formis,^>docJtrinamrf« CaufijFinalibus, Na-
;
'
Naturalis Philofophi& portionem pofiiimus. Atqui
^"T Aturalis Philofophk partem, qua» Speculativa
^ eft,& Theorica,in Phyjicam Specialem,&cMe- prim& communia & promifcua.S«e«-
Phtlofophia
/W^/Mwdividereplacet.Acqueinhacpartitione tiarumAxiomataa$\âvimus&x\am%elativas\
attendanthomines , nosvocabulum^ta/>/yyfoe diAdveniitiasEnttumCondiiiones,(quasTranfcen-
ufnrpare , fenfu a recepto&vulgatcdifcrepanci. dentesnominavimus) Multum , Paucum; Idem»
Kic autem locus admonendi videtur,de noftro, in <Diverfum ; Poffibtlejmpoffibile ; hoc genus reli- &
o-enere,circaufumvocabulorum,inftituto. Idhu- qua.eidem attribuimus ;idfblummodocavendo,
jtifinodi eft , ut tam in pramiflb vocabulo Meta- ut Phyfice,non Logice tractentur. At inquifitione
c/nyFcicquaminaliis , ubi conceptus &notiones deT>eo,Vho,Bono,Angelis,Spiritibus,a.dTheologiam
noftra;nov.tfunt,&dreceptisrecedunt, maxima Natttralem retulimus. Meritoigiturqusripoflir,
certe cum Rehgione anciqua vocabula retinea- quid tandem fit , quod Metaphy/iae relinquatur ?
mus.Cumenimfucurumfperemus,ucordoipfe,& CerceulcraNacuramnihil,fedipfiusNatura;pars
dilucida rerum explicatio, quam fubjungereco- multo praftantiflima. Atqueprofec"to,cicraveri-
namur,nosapravavocabulorum (quibusucimur) tatisdifpendium , hucufq,de vecerumfcienciare-
intelligentialiberent •, incarterisomniinoavemus fpondereliceat,P/y//c<wweatracT:are, quaepenitus
(quatenus fine veritatisacfcientiarumdifpendio inMaceriamerfafiinc,&Mobilia Metaphyftcam ;
velminimumabantiquorum autopi-
fieri poffit) Abftra&amagiSj&Conftantia.RurfusPfy/fovwwin
monibusautloquendimore deflectere. Quainre Naturafupponereexiftentiamtantum,&motum,
Ariftotelisconfidentiamproindefubitniirari;qui &naturalemneceflitacem:Acy^tap/y!/'^»zetiam
impetu qiiodampercituscontradictionis,&bellu mentem & Ideam. Namhucforceredicea,quam
univerfie nciqiiicaciindicens,nonfblumnovaar- dicemus,res. Verumnoseam,miflalermonisfub-
tium vocabulaprolibitu cudendi licentiam ufur- limitate , perfpicue & familiariter proponemus.
pavit ; fed etiam prifcam omnem fapientiam ex- PattitiCumusNaturalemThilofophtamAncauJaru
tinguere &delereannifus eft. Adeoucneq;nomi- inquijittonem,!kprodftclionem ejfetluum.lnqutjitio-
netufpiamauthores antiquos, nequedogmatum nem CauJarum,inTheoricamconjecimus. Eamin
eorumentioneullamfaciat, nifi quoauthomines PhyJtcam&cMetaphyJicampattitiCumus. Ergone-
perftringeret,auc placita redargueret. Sane fi fama cefle eft,ut vera differentia hat u fiimatur ex natura
nominifuo, ac fequacium curbaaffetftverichoc caufaru,quasinquirunt. Icaq;abfq;aliquaobfcu-

rationibusfuisinprimisaccommodatum.Siquide ritate,autcircuitionei, ^ /
fo<zefl: , qua; inquiric de
inveritatePhilofophica allerenda, &recipienda, £ffiaentetktJâteria-} «JHetaphyJica,quazdeFor-
idem contingic , quod invencatedivina;/^»/'*» maScFtne.
nomine Tatris,nec recipitis me,fi cjuis venerit in no- Phyfica igitur Caufarum vaga, & incerta , & pro
minefuo,eum recipietis. Sed ex hoc ccelefti Apho- modo fubjecti , mobilia compleclitur ; caujarum
rifmo,fi,quem praecipue defignaverit,fpectemus conftantiam non aflequitur.
(nempeAntichriftumomniumfeculorumlmpo- Limusuthic dttrefcit,& h«c ut ceraliquefiit,
ftorem maximum_)colligerelicet,iftudipfum,/^- Vnoeodemqueigne.
wVew^^îô^nullaAntiquitatiSjautffiitalo- Ignis duricieicaufa,fedinlimo;Igniscolliquatio-
qiulicec) Paternitatishabitaratione , remmali niscaufa,fedincera.PartiemuraucemT/^£v*;»in
ominis elle ad veritatem utcunq; eam fepenu-
; doclrinattx.es. Natura enim aut Colleclatnunum;
xnetocomitetuixViaCottunaiEumrecipietis.Qaite- autfuja ScjparfaeiX. ColligiturveroinunumA^-
rumdeviro tameximioceite,& ob acumeninge- tura,autptoptet communiarerumomnium princi-
niimirabili,Ariftotele,crediderimfacile,hacam- pia ; autptoptet unicamintegralemuniverfifabri-
bitionemeum adifcipulofuoaccepiffe,quemfor- cam. Icaquehaecffoe» Natur&duzspepetitPhyficte
talle aemulacus eft ;ucfiilleomnesnationes , hic pattes:una.mdeprmcipiisrerum;a\tettdefabrica
omnes opiniones fiibigeret, Monaxchia quanda & Vhiverfi, fi ve de mundo , quas etiam Doftrinat de
incontemplationibusfibi conderet. Qipnquam fummis appellare confuevimus. Tertia doctrina
fieri poflit , ut apud aliquos tetricos , & lingua; (quae de Natura Jparfa hvefufk tra&at ) omnimo-
acerbar.fimili cudifcipulofuotituloinfigniretur. damrerumvarietatem,8cfummasmtnoresexhibet.
Felixterrarum pr&do,nonuttlemundo Exhis igiturpatet, tres omnino reperiri dotlrtnas
Edttmexemplum; —— Phyficas.DePrincipiisfieru;DeMundoCivedeFa-
Eodem modo, brtca Rerii & de Natura multiplictC\vefparfa;c[U3Z
;
&c.
Feltx doilrin&pr&do, poftrema(utdiximus)omnimodamreruvarietati!
Nobisveroexalteraparte(quibus,quantumcala- continet;eftqiTevelutigloflaprima,autParaphra-
mo valemus, inter vetera & novain literis fcedus eircaNaturs interpretationem. Harum trium
fis
&comrr.erciumcontrahere,cordieft) decretum partium dejideratur totaliter nulla ; Caeterum

manet,Antiquitatemcomitari«/^#eW<2?w; acq; quamvere&folidetraclentur , nonefthicdefi-
vocabulaandqua retinere, quanquam fenfum eo- niendi locus.
rum & definitiones faepius immutemus;fecundum At Thyficam fparfam de varietate reruw.
five
moderatum illum&laudatum,inCivilibus , no- rurfiisinduas pattes dividimus ; Phyjicamde (Jon-
vandi modum,quo rerum ftatu no vato, verborum cretis, & Phyficam de Naturis. Altera ( ut Logicis
tamenfblenniadurent; quodnotatTacitus ; Ea- vocabulisutamur)inquiritdefubftantiis,cuomni
dem maoiflratuum vocabula. varietate fuorum accidentium : Altera de acciden-
Redeamus igitur ad acceptionem vocabuli tibus.peromnemvarietatemfubftantiaru. Veluti,
MetaphyJic<z,noQitoCcnCu. Patetexiis, quajflipra fiinquiraturdeleone,autquercu , illacomplura
difleruimus, disjungere nos Phtlofophiamprimam di verfa accidentia fiiffulciut : Contra,fi inquiratuf
z\ AietaphyJica,<]uxh.a&enuspto reeademhabitx de calore , aut gravitate , illa plurimis diftindtis
funt.Illam CommunemScienttarHmparentem^h.axic fubftantiis infiint. Cura vero omnis Phjjica» fira
fit
; )
8i L I B E R III.
Q
fitinmedio, inter Hiftoriam Naturalem Meta- & raale Aftronomia, quz\\s nunchabetur,inter^«
Priorpars (fi recteadvertas) Hiftorta ifc/^f«/<«ft'«r*f,n6finedignitatisfuacdi(pedio,iiu-
pbjficam,
Naturaliproptoreft,pofteriorMetapbjficx. Phjfica meraturjcum debeatpoti9,fi proprias partes tu.eri
autemCwrrêandemfubit divifionem , quam velit,conftitui/%/c4!parsqiiafinobiliffima. Qni-
Mifteria Naturalis: ut fit vel circa Coeleftia ; vel cir- cunq; enim Superlunarium & Sub/unarm conficla
ca Meteora ; vel circa (J/obum terra Maris ; vel & divortia contempferit , & Materia Appetttus &
circa Collegiamajora , quxElementa vocant ; vel Pajfwnes maxime Catholtcas,( qua:inutroq;globo
circa Colleaia mtnora,\uxE/ementa vocantjvel cir- valida: funt, &univeriitate rerum traniverberant
ca Col/egtaminora,f\ve Species etiam atca.Pr<eter~ bene perfpexerit;is exillis,qux apud nos cernutur,
generanones ; &
circa Mechanica. Etenim in hifce luculenta capiet de RebusCceleftibtts informatione,
omnibus , Hiflorta Naturalis factum ipfum per- & ab iis e contra quaj in Ccelo fiunt, haud pauea de
icrutatur&refert;at/>£;y//r4itidemCaufas fed : Alottbm Infenoribtts qui nunclatent,perdifcet;n5

:
intellige hoc de Caujis fittxts , Materia fcilicet & tantu quatenus hi ab lllis regantur , fed quatenus
Efficieme. Inter hafce Pbyp£& portiones, manca habeantpailionescommunes. Qiamobremhanc

prorfus&imperfecT:aeftea,quxinquiritdeGs?/<?- paaemAftronomi&, qux Pbjficae^defiderartda,-
fttbus , cum tamen propter nobilitatem fubjecli tuimus. Eam Aftronomiam vivam nornjnabimiis,
prxcipua: hominibus curar efle deberet. Etenim addifferentiambovisil!iusPromethei,fuffarcina-.
Aftronomiafundatae&in Phxnomenisnonmale; ti,&folummodofigura tenusbovis.

fed humilis eft,& minime etiam folida At Aftrolo- : At Aftrohgia multa fuperft>. tione referta eft.ut vix
gta in plurimisetiamfundamentocaret. Certe^- aliquidfanuineareperiatur. Attamen eampotius
humano
ftronomia talem offert intellectui vitSti- expurgandan^quamprorfusabjiciedameife cen-
mam,qualemPrometheusolim , cum fraudem femus. Quod fiquishancfcientiaminoninratio-
Jovi fecit: Adduxitille,loco bovis veri,pellem bone.aut Contemp/attombmPhjpcisSed in cieca expe-
vis,CTrandis&pulchri,ftramine,& foliis,&vimini- rtentia, &complunum fxculorum obfervatione,
Inis fuffarcinatam.Exhibet fimiliter & Aftronomta, fundata effe contendat, ideoq; Rattonum PhjpcarS
exteriora Cceleftium ( Aftrorum dicimus nume- examen rejiciat.quod jadabantChalda:i:iseadem
xum.fitum', motus ,_ periodos)tanquampellem opera&Aiiguriarevocetj&Aiufpicinamj&exta,
Cceli.pulchram.&inSyftemata affabreconcinna- &omnigenas fabulasdeglutiat: Na&hxcomnia,
tam : At vifcera defunt (rationes nempe Thjfica) ut diutinx experientix, &permanus tradita: difci-
ex quibus Hjpotbefibus Aftronomick adjunctis) plinae,di&amina fuifle afferebatur. Nosvero,&uE
(
eruatur Theoria , non qua: Phamomenis tantum Phjfice portionem, Aflrolagiam recipimus,& non
fatisfaciat,(cuj* generis compluresingeniofecon- plus quamratio &ierum evidentiaconcedit,tri-
ei
fingipoilent,) fedquxfubftantiam,&motum, & buimus; demptisfuperftitionibus&comentis.tlt

inriuxum Cceleftium,prout revera funt.proponat. vero rem paulo attentins introfpiciamus ; Primo,
Explofa enim fere jam pridem funt \\h;Raptus pri- quam inane lllud commentum ;Quod finguli Pla-
mimobi/is.gzSo/iditasCaliilleWisinOtbibvilustan- neta vtctjfimperhor attegnet,utfpzt\ov\Qntiquz-
qua clavis inlaqdeanbus Nec multo me-

infixis. ) tuor horarum,regna fua ter repetant,pra;ter horas
li»afieritLUiQuodfint^'wr/< /V/Zodiaci&Mun-
; tresfuperniimerarias/Attamehoccommentuno-
di; QaoAutSecunduMobtleKen\tent\x inadver- bisdivifionemhebdomad.e(rem tamantiqua,&ta
fiimprimimobilisraptus Qiiodomnia inCcelo latereceptam)peperit,utexalternationedieiurn
ferantur per Ctrculosperfetlos; Quod fint Eccentri- manifeftiffime patet; cuin principio diei fequetis,
ct,tk Eptcjch , quibusmotuuin Circulisperfedtis regnetfeperPlaneta,aPlanetapriorisdieiquart»j
Conftantiafervetur,QuodaLunainfuperiusnulla proptertresillashorasjquasdixinWupernumera-
fit Mutatio,zut Vtolentta; Et hujufmodi. Atq;ha- rias.Secundo,pro commento vanorejicere no du-
rum fuppofidonum abfurditas,in motu terr^ diur- bitamus, dotlrinam de tbemattbus caeli , ad pnncla
num ( quod nobis conftat falfifiimuefle) homines temporiscerta,cumdiftributionedomoru; ipfas fcili-
impegit.At vix quifquam eft , qui inquifivk caufas cet Aflrologu delicias ; qua- Bacchanalia quardain
Phyficas,tum de Subftantta Coeleftium tam Stellari, Cceleftibus exercuerut: Nec fatis mirari poffum»,
quainterftellarijtumdeC^^/f&T^^wreCor- vifos quofdaegregios,&in^/iW«fJzWPrincipe$,ta
porumCceleftiumadinvicem, tum de Incitatione leviadiftaadftruedaargumentoinnixosefle. Ajut
Motusdiverfa ineode PIaneta,tum deMotttuCon- enim,quando illud prodit experietia iph,So/ftttia,
fecutione ab Oriete in Occidente,aut e contra.deq; zALquinoStia,Novilunia,Pleniluma , &hujufiTiodi
Progreffiombus, Stattonibus , SiReir'ogradationibus, ftellatu Revolutiones majores, manifefto & infigni-
tumde MotuumStib/dtione,8i Cafu,pet Apogara & teroperari fuper corporanaturalia ; necefie eft , ut
Perigsa,tum deAfotuumOb/igattone,ve\ per f piras pofttur&ftdlarum magis exaEla 8cJubti/iores, effedb
fe verfusTropicos texendo & retexendo>vel per fi- quoque magis exquifitos & occultiores producat.
. nuationes,quas Dracones vocant,tum de PolisRa' Illi vero feponere primo debuerat, operationesfoiis
tionum, curmagisintaliparteccelifitifint, quain petcaloremmamfeftu;tkf\m\\\tetLunavimquan-
alia ; tum de Alttgatione cjuorundam Planetarum ad dam MagneticamSupex. mcrementa sftuuin femi-
Diftantiam certaaSole:Hujns,inquam,generisin- menftrua:(nam fluxus &reflux» marisquotidian»
quifitio vix tetataeft, fedin Matbematicistzntuva a\izteseH:)riisve\:ofepof\t\s,reltijtiasP/anetarum
Obfervattontbus ScDemonftrationtbm infudatur.Ea; vires fuperNaturalia(quatenus experientia copro-
autem oftendunt,quomodo haecomniaingeniofe bantur)tenuesadmodum,&infirmas,&tjuafilati-
concinnari & extrican poffint , no quomodo vere tantes reperient,etiam in Revolutionibus majorib*.
in Natura fubfiftere.Et motus tantu apparentes,& Quare cotraiio prorf » modo cocludere debuerat j
machinam ipforufi-ftitiam , &ad placitudifpofita, nimirum ; cum revohttonesiikmajores tam parrim
nocaulasipfaSj&ventatererufnindicJt.Quocirca poffint ; exatlai illas & mmutas pofitarum dtjfe-
rsnttai
; ;
83 DE AUGM. SCIENT. s 4
rentias nihil omnino virium obtinere. Tettio fa- fe:Planetarum autem per Signa Zodiaci Pertranfl-
taha illa , quod hora nativitatis aut conceptionis tum , & Locationem fub iifdem Stgnis , etiam huic
fortunam fcetus re°at, hora inceptionis fonunam parti,de commixtionibus radiorum , affignamus:
incepti ,
horaquxftionisfortunamreiinquifita*, Locatioenimplanetsfub figno , eft conjunctio
atque (utverbo dicamus) dotlrinasdenativitati- quaedam ejufdem cum ftellisfigni : Qmnetiam
bm,e/etltonibm,t\qu&fliontbm , iftiufinodilevita- ficutconjun&iones,ita&0/?/w/fr/'o»«, &reliquas
tes,maximaex parte, nihilcertiautfolidi habere, SjrzygiaP/anetarum, ergz ftel/as Jignorum notandx
&rationibusphyficisplaneredargui&evinci, ju- funr,quodadhucpIenefacT:umnoneft. Atcom-
dicamus. Illud igiturmagisattinetdicere, quid mixtiones radiorum fixarum ad invicem , utiles
tandem in^?ro/og/V»retineamus,autprobemus? quidem funt ad contemplationem de fabrica
Atqueiniis, qua:probamus, quid defideremm ? mundi , & regionum fubjacentium Natura ; ad
Namhujuspoftrem£ereigratia(nempeejusquod prsdictionesminime, quiafempereodemmodo
deftderatur ) fermonem hunc inftituimus , cum fehabent. Seciindorecipiantury7«-f//?o««fingu-
alias cenfuris ("ut faepe diximus) non vacemus. At- lorum Planetarum propius adPerpendiculum , aut
queinter recepta certe , dotlrinamderevolutioni- Recejfwnesab ipfo,fecundum Regionum climata:
£w,plusfanitatis,quamreliqua,haberecenfemus. Habent enim Planetae finguli , non minusquam
Verumidoptimumfadtuforet, fi1{egulas quzf- Sol,fuasa;ftates, hyemes,inquibusfortiusautin-
dampnfcribamus, ad quarum trutinam & nor- firmius radiosjaciant, propterrationem perpen-
mam^/rro/sMcvzexaminentur; ut utilia retinean- diculi.Etenimnobisdubiumnon eft , quinLuna
tur,reiiciantur inania. Primaeaficdequa jaman- pofita in Leone , fortius operctur fupercorpora
tcrnonuimus , Revo/uttonesmajoresrettneantur, naturalia,apudnos,quampofitainpiicibus:Non

va/eantmtnores horofcoporum er domorum. Illa; in- quod Iunafub leone ad correfpiciat , fub pifcibus
ftartormentorumgrandium, i6tus fuosalongin- adpedes (ficutfabulanturjjfedpropterelevatio--
quo jacere queunt , hx tanquam arcus minores nem verfus perpendiculum, &approximationem
fpatiaevadere &viresdeferrenonpoiIunt.Secun- adftellasmajores,eademprorfusratione , qua&
da eft ; Operatio cceleflium in corpora omnigenanon Sol, Tertio recipiantur Apogm & Perigaa P/ane-
valet,fedtantuminteneriora,qua.\ia funthumores, wr#»/,cunidebitadifquifitione,adquaepertineac
acr,& fpiritus: Atque hic tamen excipimus opera- Planeta vigor in fe ipfb , ad quae Vtcinitat ad nos.
tionescaloris,folis&CGeleftium,qui&admecalla, Planetaenimin Apogxo,five exaltationefua,ma-
&ad plurima fubterranea proculdubio penetrat. gisalacereft;inPeriga?oautem,fivecafufuo,ma-
Tertia et\:Omnisopera*tio coslefttum, potim admaf- giscommunicat. Quarto recipiantur (utfumma-
fasrerumextenditur,quamadtndividua: Oblique tim dicamus ) omnia reliqua Accidentia motus
tamenpervenitetiam adindividuanonnullatllla P/^»etar/«»,qualesfinguloruminitinereiuo/«:£f-
fcilicet , quae exindividuisejufclemfpecieifunt lerationes,retardationes,progref[m,flationes , retro-
maxime paflrbilia,&tanquam cera mollior;veluti gradationes ;

quales diflantiaa So/e, combuftiones,
cum conftitutio aeris peftilens , corpora minus re- augmenta & dtminuttonesluminis,eclipfes , & fi quas
fiftentiaoccupat,magisrefiftentiapra:t,erit.Qvjar- fintalia.Etenim faciuntha?comnia,utPlanetarum
ta eft pncedenti non diffimilis : Omnisoperatto radii, veldebilius,diverfisdeniquemodis&vir-
coelefttum,noninpuntlatemporum , aut anguflias tutibus,operentur. Atquequatuoriftaad.SW/tf-

minutas, fed in fpatiamajoradefluit domtnatur: & tiones Steliarumfpedtant. Quintorecipiantur,quaj
pradictiones de temperaturisanni verae Naturasftellarum,fiveerraticarum,fivefixarum,
Itaque ,
efTepoffintjdediebusfingulis, pro vanismento in propriafuaEffentia,&acT:ivitate,referare&de-
habentur. Poftrema eft, (

qux etiam prudenciori- tegere ullomodo queant:qualis magnitudo qualis
bus Aftrolotfis femper placuit ) quod nul/a injit color&iajpetlus: qualis/b'»///to/0&vibratiolumi-
Alirisfatalis necefftas ; fedquod mclinenc eapo- nis : qualis fltus verfus poles , zutsALquinotlium'.
tius,quam cogant. Addimus &illud , ( quo in m Quales Aflerifmi : quae aliis fte/lis magisimmixtm,
partes Aftroloot<e,fi fuerit emendata, non obfcure quae magis/o/z/4rz<e:qua:/a!pi?r/0ra,qua: inferiores;
venire videbimur ) nimirum quod nobispro cer- quae ex fixis intra vias So/is & Planetarum, (
Zodia-
toconftet, cceleftiainfehaberealiosquolclam in- cumfcihcet) quxextra: quis ex Planetis velocior,
fluxus,pra:ter Calorem SiLumen. Qtii tamen ipfi, quis tardior : quis moveatur in Eeltptica,quis per-
fecundumregulasillas.quasjampofuimus, &non vagetur in /atitudine : quispoffitellemrofjrW//*,
aliter,valent.VerumilliinintimaP&jiyzV^latent,& cmismtnime: cmis petiaturomnimodamdtftanttam
longiorem diflertationem poftulant. Vifum eft dSole,cmisalligetur:cm\smoveatutcelerimin«s4-
igiturnobis (his,quxdiximns,riteperpenfis) in- pog&o,miism 'Perig&o: Denique Anoma/ia Martis,
ter Deflderata reponere aAftro/ogiam his pnnci- expatiatio Veneris, & Labores five Pajfwnes admi-
piis noftris confentaneam ; Atqueficut zAJlrono- randae,quaenonfemel&in Sole,8iin Fenere depre-
miam,cmx Phyficis rationibus nitatur , zAflrono- henfe funt & fi qus fint alia ? Poftremo recipian-
:
miam Vivam nominavimus •, ita & Aflrologtam, tur ctiam ex traditione, natura&cinclinattones P/a-
qu£ per eafdem regitur , AflrologiamSanamzp- wf/<8r»/»particulares ; atque etisxnflellarumjixa-

pellare placet. Circa quam re£te conficiendam, rum; qua: , quandoquidem magnoconfemutra-
licct ea qus diximus non parum profutura fint dantur,non leviter ( prarterquam ubi cum Phyflcis
pauca tamenaddemus,morenoftro, qua; liquido rationibm planedifcordant ) rejiciendarfunt. At-
proponent , & exquibusfit coagmentanda , &ad queex talibus obfervationibus coagmentatur^-
quae adhtbenda.Ptimo in tsiflro/ogiamSanam re- flro/ogtafana ; & fecundum eas tantum fchemata
cipiatur doclrina de commixtionibm radiorum , cceli&componere&interpretarioportet.
conjundionibusfcilicet&oppofitionibus, &re- Adhibetur autem Aflrologia fana , ad praditJio-
liquis Syzygiis, five Afpe&ibusPlanetarum inter ««fidentius, adelefliones cz\xtms>ad utraq;autern
intra
85 LIBER III. %e
intratciminosdebitos./'r<e^'i5?«(?»«fieripoffint,de peftilentias,pra:lia, feditiones,mortes Regum ) fi
Cew<tftffuturis,qui(utnoftrafertconjecl:ura)pra;- placet,& fimilia,exhifloria; fide depromere:& fi-
nunciari pofIunt:&de omni gencre Meteororum, tum cceleftium , nonfecundum thematum fubtili-
de diluviis,ficcitatibus,ardoribus,conglaciationtbus, tatem,fed juxta regulas eas revolutionum , qua; a
terr&motibus,irrupttontbusaquarum,eruptionibus nobis adumbratx funt , qualis fuerit fiib iifclem
ignmm,ventis Scpluviis majoribus, anni variis tem- temporibus,intueri:ut ubi manifeftus fuerit even-
peflattbus,pefttlentiis, morbis grajfantibus , ubertate tuum confenfus & confpiratio , ibi Prkditltonis
8icarttatefrugum,be//is,feditionibus,feclis,tranfmi-- normaprobabilisconftituatur. Qiiatenusad7f<*-

grationibus populorum , denique de omnibus ditioner.Ezs itoventihie opotlet , utquxcum ra-
rerum vel naturalium vel civilium motibus , aut ttontbus Phyficis manifeftopugnent , emediotol-
innovattonibus majoribus : Ad magis iutemfpecia- lantur; qua; vero cum iis confentiant,etiam aucto-
lia,&L Cottefingularta.pr&dtclionesAx ( licet mino- ritate fua valeant. Qiiantum denique ad Phyficas
recertitudine) deducipoffint , firepertisprimo ra?i<?w:IIla;maximehuicinquifitioniaccommo-
hujufmodi temporum inclinationibus generali- data;funt,qua?decathoIicismateria;appetitibus,
bus.acri judiciovelPhyficovelPolitico.applicen- &paffionibus, &
demotibuscorporumfimplici-
turillisfpeciebusautindividuis , quaehujufmodi bus&genuinisinquirunt. His enimalisad Coele-
accidentibusmaximefint obnoxia 5 veluti fi quis ftiaiftamateriata aicenditur tutiffime. Atque de
ex pracognitione tempeftatum anni , eas reperiet Aflrologia fana haclenus.
(exempli gratia) magis oleis quam vitibus , magis Infaniz autem Aflro/ogic& ( pritcr ea , qua; a*
phthificisquam hepaticis, magis incoliscollium principio notavimus , commentaj aliaquaedam

quam vallium , magis monachis quam aulicis, Portio fupeixft non prartermittenda .• quae tamen
(propter victus rationem diverfam ) propitias aut ab Aflrologia fecludi folet,& in Magtam.csuzm vo-
pemiciofas. Aut fi quis ex cognitione influxus, cant,C#/<?/?«w transferri. Eanacla eftmirumcom-
quemcceleftiahabentiuperfpiritushumanos.re- mentum ingeniihumani.nimirum , ut benevolus
periateumtalemeffe, ut magispopulis quamre- aliquisfitusAftrorumin (puta
figdlis autfignacu/is
gibus magis viris do£tis& curiofis, quam ani-
•, metalli, autgemmaralicujusadintentionem pro-
mofis&militanbusjmagis voluptariis.quamne- pria;)excipiatur,quae Hora; ejusfelicitatemalias
gotiofisautpoliticiSjfaveatautadverfetur.Hujuf pratervolaturamdetineant, &quafivolatilemfi-
modi autem innumeia funt,fed ( quemadmodum gant. Quemadmodum graviterille conqueritur,
diximusjnontantum cognitionem illamgenera- de tamnobili apud Antiquosarte , jampridem

lem.qua; fumitur ex aftris, ( qua; funt agentia, ) ve- amiJTa:
rumetiam particularem fubjectorum (
quae funt Annu/us infufo nonvivitmirus Olympo,
paffiva ) requirunt. Neque eleiliones prorfiis re ji- JSlon magtstngenteshumilifub lumine Pbcebos
ciendae nint ; fed parcius lllis , quam praditlionibus Fert gemma,aut celfo divulfas cardine Lunas.
fidendam.VidemuseniminplantatiojiibuS, &fe- Certe reliquias Sanctorum , earumquevirtutes,
minationibus,&infitionibus,a;tatumluna;obfer- recepitEcclefiaRomana,(nequeeniminDivinis
vationes, non efleresomninofrivolas. Sunt & &Immateriatis fluxus tcmporis obeft) verum ut
multa ejus generis. Vernm & eleblienes iftx,etiarn condantur reliquiae Cceli,quo hora, quar reeeffit,
magis,quam Praditltones pernoftras regulas cohi- &tanquam mortua eft , reviviicat & continuetur,
benda; funt. Atque illud femper attendendum; va^ mera eft fuperftitio.Mifla igitur hsec faciamus,nifl
lere <?&#/»«« inillistantumcafibus , ubi&virtus fortaeMufa: Anicula; jam fadta: fint.
cceleftium talis fit , qusenon fubitotranfeaf,& Phyficam Abftraclam induaspartesrectiffime
actio inferiorum fimiliter talis,quae non ftatim ab- dividi poffe ftatuimus : Dotlrinam defehemattfmis
lolvatur ; quemadmodum fit in illis exemplis, quai materia , & dotlrtnam deappetitibtts (Jrmottbus.
memoravimus: Nam nec incrementaLuna; fubito Utrofque curfim enumerabimus,unde yetsePhyfi-
tranfiguntur , necincrementaPlantarum. Pun- c& de Abflratlis adumbratio quaedam deduci pof-
ctualitasverotemporis omninorepudiandaJnve- Cit.SchematiJmimaterta,lunt,denfum,rarum,gra-
niuntur autem & talia complura(quod quis minus ve,/eve,calidum,frigidum,tangibi/e,pneumattcum,
putetyneleclionibuscircacivilia.Qipdii cpiisnos volatile , fixum,determinatum,fluidum,humidum,
compellateonomine, quod,exquibusifta^/?ro- Jiccum, pingue , crudum , durum,mo/le,fragite,

/<êmendata<?//«poffit,&rurfus,adqua;utiliter tenfile , porqfum , unitum , fpirituofum , jeju-
adhiberi , aliquid monftravimus ; quis vero fit eli- mm,fimp/ex,compofitum,abfo/utum,imperfetlemi-

ciendi modus,neutiquam docuimus: ille minus a> flum , fibrofum atque venofum , fimplicis pofitune
quusfuerit cum autem ipfam ( cujus debitores
, five &quum : fimilare,dijjimilare :fpecificatum,
non fumus ) a nobis exigat. Hoc tamcn circa illud n'onfpecificatum:organicum,inorganicum : anima-
ipfum,quodpetit,monebimus ; Quatuortantum tum ,inanimatum nequeultraremextendimus.
:
eile modos,quibus ad hanc icientiam via fternatur. Senfibile enim & tnfenfibile rationale & irrationale,
;
Primo per experimenta futura Dein pexexperi* ; zddoclrinamdehomine rejicimus. esfppetituum

mentaprteterita ; KutCuspet traditiones ;U\timo vero &«?e/«»zwduogenerafunt : Suntenimvel
per rationes Phyficas. Ktqut cxuod^dexperimenta motusfimp/ices,, in quibus radix omnium natura-
futura, quid attinetdicere/cumillafeculiscom- lium a&ionum continetur, pro radone tamen
pluribus ad eorum copiam comparandam indi- fchematifmorum materia : \e\motus compofitiCiye
geantjutdeiifdemcogitationemfufeiperefruftra produdi : a quibus ultimis recepta Phi/ojophia
Qijod vetozdexperimentapraterita ; Ea
fuerit. (quaeparumdecorporenaturxftringit) aufpica-
certeinmanuhominumfunt; licetresfitlaborio- tur. Debentautemhabei'ehujuimodi»?e/«««rozw-
fa,&multiotii. Poffintenim^?/-o/(^* ( fifibinon poJfti(qu3i\esCuntgeneratio,corruptio, &reliqui)
defint)omnesf<?/«f?w<yom,(velutiiHundationes, propenfis quibufdam , mtfummis motunm flm-
E plicium,
§7 DE AUGM. SCIENT. 88
p£fi«iw,potiusquampro motibus prinhtivis.A/o- da eft cautio magni utique mom enti. Dubiorum
tmjimpltces funt motns ^4ntitypu,(\\xtm\\i\go\cno- commemoratio &
propofitio duplicem in fe ha-
tum.ne fiat penetratio dimenfionum.vocant : mo- bet fructum : Unum quod Thilofophtam mu-
tus nexits, quem motum exfugavaeuiappellant: niatcontraerrores : quando idquodnonplaneli-
Motm Itbertatis, nedeturcompreflio aut extenfio quet.non judicatur,autafTeritur , Cneerrorerto-
prauernaturalis^sJ^&to* in fph&ram novam five , remgigneret) fedfufpenditurde eojudicmm, &
ad rarefacrionem & condenfationem Motm ne- : nonlt pofitivum Altetum, quod Dubttattones,
:
xtfs fecundi , five ne deturfoiutiocontinukatis: in codicillos relatae , totidem fongiar lunt, qua:
Motm congregattonis mdjork , five admaflascon- incrementa Scientia; perpetuo ad fe f ugant, & alli-
naturaliumfuorum qui vulgodickurmotusna- , ciant ;
unde fit.utillajquajjnifiprajcelliflent Dn-
turalis: Motm congregationis mmoru, qui vulgo di- buationes, leviter & ficco pede tranfmilfa fuiffent,
citur Sympathiae & Antipathke: Adotus dtfponens, Dubttationum zdn-ionixxx attente& ftudiofeobfer-
fiveutpartesbenecoilocenturintoto ; fjfytotm ventur. Verum hx duae utilitates vixunum com-
affimtktionis five multiplicationis Natura:fua;fu- penlant incommodum quod , nifi fedulo proht-
,
peraliud Motus excitationis, ubi Agens nobilius

: beatur,fe ingeret:Nirnirum quod T)ubitatio fi fe- ,
motum inaliolatentem&fbpkumexckat :'Mo- mel admittatur tanquam jufta , &fiatquafiAu-

tm fioilliimprejjionis,onex2.tio fcilicet abfque com- thentica, ftatim Defenfores inutramquepartem
municatione fubftantia: Motm Reinm,
o five cohi- : fufcitabit , qui etiam pofteris eandem Licentiam
bitioieliquorum motuum amotu prajdominan- Dubitandi tranfmkrant : adeo ut homines ingenia
te Motm abfijue termino five rotatio fponta-
: , fuaintendant & applicent adhoc/ut alaturpytius
nea: Motm trepidationis fiveSyftoIes&Diafto- ; Dubitatto , quam terminetur aut folvatur. Cu jus
les, corporumfcilicet , qua:locanturintei" com- quidem rei exempla,&in Jui hperitis s & in Acade-
moda: Poftremo decubttm,hvecxhorrenttamotm, micis>ubiqueoccurrunt:quibusrnoris eft, xxxDu-
qua:etiamplurimaium recutn eftcaflativa. Hu- baattonem femel admiflam, perpetuam efle velint,
jufmodifunt Aiotits Simplices , qui expenetralibus nec minus Dubttandi , quam AJferendt aucrora-
Natura; vere prodeunt.quique comphcati , conti- mentaampleotantur Gumtamenilledemumfit :
iuiati,akei:nati,fra:nati,repetki , &mukismodis ingenii ufus kgitirnus qui ex Dubiis Certafaciat,

,
aggtegati , Mottts illos Cof^poftos , five Sum- nonquiCertainDubium vocet. Quare Kalenda-
mas JMotttum., qua? receptse funt, autillisfi- rium Dubttationum, Prob/ematum inNatma,
five
miles conftituunt. Summ&motuum, funtdecan- &. defiderariiLficitOickfiiicipi pxoko Modocur» :
tati illi motus , Generatio , Corruptto , zAtt- fitjutauctaâra/^ indies fquodfiet proculdu-
gmentatio,T)iminutio,Alteratio,& Latto : Etiam bio,fi nos audianthominesjquar clare difcufla: fint
Mixtio,Separatio , Verfio. Superfunttantumtan- Dubttationes,tx Albo deleantur. Huic Kalendart»
quam Appendices PhyficA -, sJfyCenfura Motuum: aliud addi cuperemmon minus utile: Cum enim in
Qiudpoflit Ouantum,five T)ofisNatur& ? Quid omniinquifitioneinvenianturhsc tria, perfptcue
r
poflit Difimtia ? id quod Orbis virtutis five A6ti- J era,Dubia,perfpicueFalfa:at\\ifTxmnmfoxev.Ka-
vitatis non male vocatur. Quid poliint in- lendario Dubiorum , Kalendarium Falfitatum ,
citatio & tardttas ? Quidbrevisaut \onoamora? & errorum popularium , vel in Hiftoria natu-
QuidÂsaut hebetudoret f Qaidfttmulm pertfta- rali , vel in Dogmatibus grallantium , ad-
? Atque hx TuntThyfica ver& de-Abfiratlis par-
feos jungete : ne ilk amplius Scientiis moleftae ef-.
tesvenumxJLtemm,infchemacifmismatcrif , in fent.
Motibus fimpltcibm , in fummis five Aggrega- Quod ad Placita antiquorum Thtlofophorum ,
tionibm motuum , & in menfuris motuum , Phyfica qualia fuerunt Pythagora , Philolai, Xenophanh,
de AbftraUis abfolvkur. Nam Motum volunta- Anaxagora,Parmenidts,Leuctppi,Democriti , aho-
riumin ammahbm ; *Jfylotumc[uifittn atltonibm rum:( qua: homines contemptimpercurrerelb-
Senfuum: Mowm pbantafi&,appetitm & voluntatis,
l
non abs refuerit paulo modeftius in ea ocu-
lent:)
Motum mentis , decreti , Sc Intelleilualium , ai losconjicere. Etfienim Ariftoteles , moreOtto-

proprias 'DoBrinas amandamus. Illud tamen ite- manorum,regnare fe haud tuto pofie putaret, nifi
ratomonemus , Univerfahxc, qtue diximus, in fratres fuosomnes contrucidafiet.-tameniis , qui
ZVnyfo? laonulteriustra&ari, quam ut MateriaSc nonregnumautmagifterium,fed veritatis inqui-
Efficiens ipforum:Retra£tantur enim in Mctaphy- fitionem atque illuftrationem fibi proponunt,
Jica,c\nozdFormas & Fines. nonpoteft non videriresutilis , dtverfas diverfo-
Pbyfica lubjungemus ssippendices lnfignes rum €ircarerumnaturam,opiniohes, fubuno
,
S ditas
modum
•, quac non tam ad matenam , quam ad
inquifitionis fpectant : Problematana-
afpeftuintuen.Nequetamenfubeftfpesquodve-
ritas aliquaputior exi!lis,autfimilibus Theoriis,
wralia , & Placita Anttquorum Phtlofophorum. fperanda ullo modo fit. Quemadmodum enim ea-
Prior Natura. multtpltcts fivefparfik zAppendix eft: dem Phxnomena.iidem calculk&Ptoloman prin-
Secnnda.Naturauntc£,hveSummarttm : Utraque cipiis Aftronomicisj&Copernici competunt : ita
ad folertem dubitationem pertinet , quae Sctentta experientiaiftavulgaris,quautimur, atqueobvia
pars eft non contemnenda.Nam Problemata parti- rerumfacies, pkuibus diverfisTheoriis feappli-
culares dubttationes compleituntur : Placitagene- carepoteft:Ubiad reclamventatis indagationem
rales ; circa Principta & Fabrtcam. Troblematum longealia feveritate opusfuent. Eleganter enim
exemplumnobileeftinlibrisAriftotelis : Quod Axii\ote\es:Infantesprtmo balbutientes, quajvismu-
genusoperis meruitcerte , non folum ut pofte- Iteres appellare matres , pofi autem proprtam matrem
rorum laudibus ceiebraretur , verum etiam ut dtfcernereSicceitevuexiWsexnerientia , omnem
corum laboribus continuaretuncum dubitationes Philofophtam appellabitmatrem:adukavero Ma-
iBdiesofianturnovx. Attameninhacieadhiben- uemYeurn internofcet. Interea juvabit Phtlofo-
phtdi
,; ,
29 L B E I E. III. 90
phias difcrepantes » yelitti diverfas Natur&Cjloffas, rismodis locupletare & beare poflit. Subftantia-
("quarumunafortafleunoloco,aliaalio eftemen- rum enim Forma ( uno homine excepto , de quo
datior,^) perlegere. Optarim igitur , ex viris anti- Scriptu vz,Formavit heminem de limo terra, &Jpt-
quorum Philofophorum,ex fafeiculo Plutarchi de ravit infaciem ejmffiracu/ttm viu non ut de ca;- ;
Placitiseorum,excitationibusPlatonis , ex Con- terisfpeciebus, Producam Jlqu&,prodticatTerra)

futationibusAriftotelis,exfparfamentione, quaz fpecies,inquam,creaturarum , ( proutnuncper
habeturinaliislibris, tam Ecclefiafticis , quam compofitionem&transplantationeminveniuntur
Ethnicis,(Laclantio,Philone,Philoftrato, &reli- multiplicafce , ) ita perplexa: funt&complicata?,
quis jopusconfici,cumdiligentia& judicio , de utaut omnino de iis inquirerefruftrafit ; autin-
opus nondum ex-
Sintiquts Philofiphiis. Taleenim quifitio earum,qualis efle poteft , feponi adtem-
tarevideo. Attamenhic moneo>uthocfiatdiftin- pus, &poftquam/0rjw<efimpIiciorisNatura? rite
c
&e:it&utRngiAlsc Philofiphiafeorfam eomponan- explorata;fint,&invenca?,turn demuminftituide-
tur,& continuentur nonpertitulos&fafciculos
: beat.Quemadmodum enim nec facileeifet , nec
(quodPlutarchusfecit)excipiancur.Quarvisenim ullomodoutile/orwtf^foniinveftigareejus, qui
Phi/ofophta integra fe ip/am iuftentat : atque verbumaliquod confMtuac,cumverba,compo(i-
dogmata ejus fibi mutuo & lumen&roburadji- tione&tranipofitioneliterarum, fmtinfinita : at
ciunt:quodfidiftrahantur, peregrinum quiddam foni,quiliceramaliquamfimplicem exprimat,/iV-
&durumfonant. Certequandoapud Tacitumle- mam inqairere.qualifcilicetcollifione , quafi in-
go Fa&a Neronis aut Claudii , circumftanriis ftrumentorum vocis applicatione , conftituatur,
Temporum.Perfbnarum, & Occafiunum vatica comprehenfibile eft, imo facile qua; tamen For- :
nilvideoquodaprobabilitareproriusaihorreat: mxliterarum cognitje ad formas verborum illico

cum vero eadem lego in Suetpnio Trsnquillo , per nos deducent.Fadem prorfus ratione ;formam in-
capita, &communeslocos , mini'mequeinlerie quirendoZ-w««, Quercm,Auri,\mo etiamaqua,
temporis reprasfentata , Portenca quadamviden- aut<*t?ra,operamquisluferit.\F0r^wveioinqui-
tur,& plane incredibilia. Neque abfimilis eft ratio rere denfi,rart ; ca/idi,frtgtdi ;gravis,levis ; tangibi-
Phtlofophi<£,c[uandoptopomtm integra , & quan- lis,pneumatict;volatilts,fixt ; & fimilium, tamfehe-
doinfruftaconcifa&difleda. Nequevero exhoc mattfmorum,quammotnum quosin Phyftcattz- ,
PlacitorumPhilofophiaKalendarto nuperasTheo- &anda,magnaex parte,enumeravimus,(&yor»z^

rias & dogmata exciudo ; Sicut illam Theophrafti primst. claffts appellare confuevimus) quique(Velu-
/W^^.eioquenter in Corpus quoddam,& Har- ti literae Alphabeti ) numero haud ita multi funt,
moniam Philofophiar,redacT:am a Severino Dano; & tamen EJfenttas & Formas omnium fubftantia-
Aut Telefii Confentini , qui Parmenidis Philofo- rum conficiunt&fuftinent;hoc,eft,inquam,illud
phiam inftaurans , ArmaPeripateticorum in illos ipfum,quod conamur;quodque eam partem Me-
ipibsvertit; Aut PatriciiVeneti , quiPiatonico- r^^&^dequanuncinquirimus^conftituic&dif-
rumfumosmblimavit;Aut^;7&7//Populatisno- finit. NequehajconSciunt^quominus^/^yTêaf-
ftri,qui Philolai dogmata repofuit Aut akerius ; dem Naturas confideret quoque,uc dictum eft,fed
cujufcunque, fimododignusfit. Horum vero tantum quoad caufasfluxm. Exempli ^racia, fide
(quoniamvoluminaintegraextantj Summatan- caufaiuo^x\\2.tuzalbedinis\nuiye,\e\fpumz; recte
tum indeconficienda;,& cum cxteris conjungen- redditur, quod fit fubtilis intermixtioaeriscum
da?. AtquedePhyficacumAppendtctbmhxcdi&a, aqua. Hxczutem,\ongeabei\,utfitformaa/bedi-

fint. nis, cum a£r etiam pulveri vitri aut cryftalli inter-
Qijantum ad Metaphyficam, aflignavimus jam mixtus albedinem fimiliter procreet , non minus
ei inquifitionem Caufarum Formalium ScFtna- quam fi admifceatur aqua? ; verum Caufaefficiens
/i«w?;quxafTignatio,quatenusad Formas , incaf- tantum eft , qusnihilaliudquamvehiculum
illa
fum fadta videatur.Invaluit fiquidem opinio atque e&forma. At in Metaphyfica fi fiat inquifitio , hu-
in\eteta\it,rerumformas effentiales,feu veras dtffe- jufmodi quidpiam reperies. Corpora duo diapha-
renttas , nulla humana inveniri diligentia poife. naintermixta,portionibuseorumopticis,fimpli-
Quaeopiniointerimnobiselargitur,atqueconce- ci ordinefiveaequalitercollocatis, conftituereal-
dit, Inventionem Formarum exomnibus Scientise bedinem. Hmc Metaphyfic&pattemdefiderarite-

partibusdigniffimamefTe,quaMnveftigetur,fimo- perio.Necmirum;quiailloinquirendimodo,qui
dofieripoffit,utreperiancur.Adinventionispoffi- hucufque in ufumvenit , nunquam infeculum
bilicacemveroquodattinet, funtcerte ignavire- comparebunt^rwwiwT»*. Radix autem mali
gionum exploratores , qui ubinilnifiCcelum& hujus , ut&omnium, ea eft; Quod homines&
Pontns vid.etur,terras ultra efleprorfus negant. At propere nimis.&nimis longe,ab experientia &re- ;
'
manifeftumeft,Platonem,virumfublimisingenii, bus particularibus, cogitationes fuasdivellere&

( quique veluti ex rupe excelfa omnia circumfpi- abftrahere confueverunt
, fuis meditationibus&
ciebat ) in fua de Ideis doctrina Formas effeve- , &argumentationibusfetotosdedere.
rum SctenttA objetlum , vidifle ; utcunque fenten- Ufus autem hu juspartis Metaphyfica,quzm de-
tia? hujus veriffima; fructum amiferit, Formas pe- fideratis annumero,duas ob caufas vel maxime ex-
nitusamateriaabftracT:as,noninmateriadetermi- cellit. Primaeft,quodfcientiarumomniumofE-
natas.contemplando &preniando : Undefactum cium fit , &propria virtus , ut experientia; amba-
eft , ut adlpeculationesTheologicasdiverteret ges,&itineralonga,(quantum veritacisratio per-
quod omnem naturalem fiiam Philofophiam in- mittit ) abbrevient ; ac proinde remedium veteri
fedit& polluit.Qyodfidiligenter,ierio,&fincere, querimonia: afferant,de vita brevi Scarte/onga.U-
adadionemj&ufum&oculosconvertamus ; non lud vero optime pix(ia.tui;,s4xiomata Scientiarura
difEcile erit difquirere, & notitiam aflequi , qua; in magis generalia.&qus om ni materia: rerum in-
fintillaeiww<e 3 quarumcognitio reshumanas mi- dividuarum competant , colligando & uniendo.
E 2, Sunt
. ,
9i DE AUGM. SCIENT. 9i
Sunteiiim jc/>«««inftarpyi^miûmi quibus Hi- tiarum detrimencb. Etenim reperiohoc fa&um
(ioria & Experientia, canquam Bafis unica fubfter- efle,non folum a Platone,qui in hoc littore femper
"nuntur ; Ac proinde Bafis naturaHsPhilofophu eft anchoramfigit,verum etiam ab Anftotele, Gale-

Hiflorianaturalis Tabulatum primumaBafieft
: no,&aIiis,quifcepiffimeetiamad lllavadaimpin-
Thyfica Vemciproximum Metaphyfica: Adco-
;
gunt. Etenim qui caufas adduxerit hujufraodi,
numquodatcinec&pundtum \eitica\e,(optts quod Ta/pebros cumpilis profepi
,
&
val/o ejfe , admuni-
operatur Dctts a princtpio ufique adfinem : Summa- mentum oculorum : Aut Coriiin Animahbusfirmi-
rniwnempenaturakgem) haEfitamus merico , an tudinemejfeadprope/kndos calores ^frioora : Aut
humai?apoffit ad illud inquifitio pertingere. Cs- OJfa pro columnis &
trabibusanatnramduci, qut-
terum nx$ tna, ver.x funt Scientiarum contabula- busfabricacorporis innttatur : Aut Tolia arborum
tionesjfimtiêapudhominespropnafcientiain- emttti,quofruclusminuspatiantur aSoIegr Vento:
flaCos,&Theoma"chos > tanquam tres moles Gi- Aut Nubestnfublimifieri,ut terram imbribus irrt-
gantea; genf.AutTerram denfari cyfolidari,utfiatto man- &
TerfuntconatiimponerePeltcOJfam, fiofitAnima/ium-.Scaliaftmiha^sin^fetaphy/icis
Sctltcet atque Offo frondojl'?® wvo/vere Oljm- non male ifta allegarit, in Pbyjicis autemnequa-
vum. quam.Imo,quodcoepimusdicere,hujufinodifer-
Apud eos vero,qui fe ipfos exinanience'5>oninia «d monum difcurfus ( inftar remorarum
) uti fingunt
Dei aloriam referunc, canquam tnna llla acclama- ( navibus adharrentium ) Saentiarum quafi velifi-
tio,Sancle,Sancle, Santle. SanttusenimDeas in Cit\Onem &

progreilumretardai-unt , necurfiim
multitudine operumfuorum Sanclusinordine ,
fuumcetferenc&ulteriusprogrederentur: &jam
eorum,San£cusinunione. Quare fpeculatioilla pridemefit\cctum, utphyficarumcaujaruminqui-
Parmenidis &Platonis (quanwisinillisnudafue- fitio,negle&a.deficeret , acfilentioprsetenretur.
ritfpeculatio ) excelluit tamen Omntaperfca- •, Qtiapropter Phi/ofophia naturalisDemocriti , &

iamquandamadumtatemafcendere. Atqueillade- aliorum,quiDeum&mentem a fabrica reruma-
mum Scientia cateris eft prarftantior , qua: huma- moverunt &
ftrudturam univerfiinfinitis Naturaj
;
numintelleclumminimummultiphcitateonerat, pradufionibus&centamencis,(quas unonomine

quam liquet eile Metapbyficam quippequa: con- : fatam antfortunam vocabant) attribuerunf, &re-
templatur prnzcipuey?/^//*^ ilhu rerum Formas, rum particularium caufas, m&texix neceflitati,fine
(quas CuperiusFormasprimx r/^.mominavimus:) < intermixcione cauJarumfinaltum 2.{T\gnzKnt;no- l
quandoquidem licecnumero paucae , tamen com- bis videtur ,

( quantum ex fragmentis & reliquiis
menfurationibtts&coordinatioHibusfuisomnem Philofophia: eorumconjicerelicet.jquatenusad
varietatem conftituunt. Secundares, qua:hanc caufasPhyftcas, multofblidior fuifle
, &altiusin
Metapbyfic&partemdeformisnob'm\at,h£cmmi- Naturampenetrafle; quamillaAriftotelis,&Pla-
rum eft Quodpoteftatemhumanamemancipet
,
tonis:Bancunicamobcaufam, quodilliin£v?#/SV
maxime , & liberet eamque in ampliffimum &
; finahbus nunquam operam criverunt; hi autem eas
apertiffimuoperandi campumeducat. NamPhy- perpetuoinculcarunt. Atqjmagisinhacparte ac-
licaper anguftos &impeditoscalles humanaope- cufandus Ariftoteles,quam Plato:quandoquidem
ram dirigic ; Naturas ordinarias flexuof os tramites fontem caufarumfinalium , Deum fcilicet,omife-
vU\Sapun-
imitata.Sed laU undiq3 fitntfapientibus rit,& Naturam pto DeoCabîtueriuCaufasjîpCzs
tu nimirum (quae a veteubnsrerumdivmarum cjr finales , potius utLogicse Amator,quam Theojo-
humanarum facntia derlniebatm) mediorumco- gi?e,amplexusfic. Nequeharceodicimus ,quod

pia & varietas femper fuppetir.G*»/* enimPbyfica, caufi ulxfinalcsveix non fint , & inquifitione ad-
novis invetis infimtli materia lucem &
anf am pra> modum digna; , in lpeculationibus Metapbyfica,
bent: Atqui Formam aliquam novit , novit etiam fed quia dum in Phyficarum Caufarum podeCRo-
ultimampoffibihtatemfuperinduiedi naturamillam nesexcurrunt,& irruunt, mifereeamprovinciam
inomnioenammateriam , eoqueminusinterope- depopulantur,& vaftant. Alioquin,fimbdo intra
randumrefttingitur.&alligatur , Materm
vel ad terminosluoscoerceantur magnoperehalluci-:
Bafim,ve\&dConditionemEfficientis. Qnodgenus nantur, quicunqueeasP/y/^^^/wadverfariaut

Scientise eleganter deicribit etiamSalomon , etfi repugnareputent. Nam caufareddita,quod'.?W-
fenfu magis dwino,Nonarclabunturgrejfus tui , & pebrarumpih oculosmuniant, nequaquam fane re-
currensnon habebis offendiculum.lntelhgit fcilicet, pugnatalteriilli, quod pilofitasjoleat contmgere hu-
Sapientia vias , nec anguftiis , nec obicibus obno*- miditatum orifictis

xiasefle. Mufcofifontes,8<.c.
Metaphyfica pats Cecunda.en-finaliumcatijarum Nequecaufareddita.. quod Corioruminanimali-

inquifitio,quamnon utpr&termiffam , Cedutmale busfirmitudo pertinetad ccehinjuriaspropulfandas,
collocatam notamuSTSolent enim mquiri intetPhy- adverfatur llh ahethquodt/lafirmitudofit ob contra-
yTc<*,noninter»J^tftap/^<7^.Quamquamfiordinis Eiionempororum,ex tntimis corporum,perfrigus,(Jr
hoc folum vitium eflet,non mihi fuerit tanti. Or- depr&dationemaerisiEt fic de reliquisiConfpuanti-
do enim ad llluftrationem pertinet,neq; eft ex fub- bus optime utrifque caufis, nifi quod altera inten-
ftantiaScientiarum. Atharcordinisinverfiodefe- tionem,alterafimplicem confecutionem denotet.
6lum infignem peperit, & maximam Philofophia; Necpre vero' ifta res in dubium vocat providen-
induxttcalamitatem. Tradiatio enim caufarumfi- tiamdivinam,auteiquicquamderogat.-iedpotius
yiahuminPhjftcis , inquifitionem caufarum phyf- eandemmirismodisconfirmat,&evehit. Nam
<r<«r#»?expulit&dejecit,efIecitqueuthominesin ficut in rebus civilibus prudentia politica fuerit
iftiufmodi fpeciofis&umbratilibusc<i«/wacquie- multoaltior&mirabilior , fi quisoperaaliorum,
fcerencnecinquifitionem Caujarum realium , & ad fuosfines&defideria , abutipofficquibus ta-
vere Pbyficarum , fttenue u\-gerent,ingentiScien- men nihil confilii fui impertit , ( ut interim ea
agantj
S ;
93 L I B E R III. 94
agant,qu£ipfeveIit,neutiquamverofehocfacere quod Mechanica promifcua , fecundiim exem-
intelligant,) quamfi confiliafuacumAdminiftris plum Ariftotelis,diligentiusdebnifIent continua-
voluntatisfua? communicaret Sic DeiSapientia : ri,perlaboresRecentiorum;pra:iertkncumdele-
effulgetmirabilius,cumNaturaaliudagit,provi- «StueorumMeehanicorum , quorumaut Caufie
dentia aliudelicit; quam fi fingulis fchematibus, magis obfcura?,autEffectemagisnobiles.Verum
&motibus naturalibus , providentia: chara&eres quiin hifce infiftunt , quafi Oras tantum mariti-
eflentimpreffi. SciIicetAriftoteli,poftquamNa- masperreptant,
turam Finatibus caufis impregnaflet : Naturamque Premendo titttu iniquum.
nihi/frufirafacere , futquevoti femper ejfe compo- Meofiquidemjudicio, vixpoffitaliquidinNatu-
tem,(fitmpedimentaabejfent,) &hujufmodimulta raradicitusverti, autinnovari, velpercafusali-
eo fpe&antia pofuifiet ; amplius Deoiionfuito- quosfortuitos, velper tentamentaexpenmento-

pus:AtDemocritus&Epicurus,cumAtomosfuas rum,vel ex luce Caufarum Phyficarum , fedfo-
pradicabant , eoufqueafubtilioribusnonnullis lummodo oettnventionemformarum.Si igiturde-
tolerabantur ; veram cum ex eorum fortuito confiderari eam partem Metaphyfica , quae deformis
curfu,fabricamipiamrerum, abique mentecoa- agit.pofuimus; fequitur, utNatura/isetiamMa-

luifle alTererent , ab omnibus rifu excepti funt. j^,qua£ ad eam eft Relativa , fimiliter defideretur.
Adeouttantumabfit,utGj«/«7>y^/;c<8homines4 Verum hoc loco poftulandumvidetur , utvoca-
Deo &
Providentia abducant , ut contrapotius bulum iftud Magia, in deteriorem partem jam
Philofophi illi , qui in iifdem eruendis occupati pridem acceptum,antiquo &honorifico fenfui re-
fuerunt, nullumexitumreireperiant, nifipoftre- ftituatur. Etenim^f^<«apudPerias,profapien-
inoadDeum &Providentianaconfugiant. Atque tia iublimh&fcientiaconfenfhum rerum univer-
fuec de Metaphyfica di&ahnt : cujus partem de falium, accipiebatur;atque etiamtresilliReges,

Caufis finatibus , in Libris 8cPhj>ficis, SttJMeta- quiabOrienteadftrtftum adorandmnvenerunt,
vhyficis tractatam non negaverim , in*his re<5te, ./^wvwwnominevocabantur.Nosvero eamillo
in illis perperam , propter incommodum inde infenfuintelligimus,ut fitfcientia, qua; cognitio-
fecutum. nemformarumabdttarMma.doipetaiidmitanda.de-
/-. y ducat,atque,quoddiciio!et , îcltva cttmpajfivis
n „ ., :
Doctnna: aeNaturamMechZDicam,
" ':, :
' '*
. , . coniwwendo.
J a Magnalia Natursmanifeftet.
,„ ° _..
Nam
Vartitio Operativa: , , . ... .
Û^-.^reJponde^Pambu, ? cc U hz,y X ;Vhy- qnantum adNatura/em^Hagtam ( quann hbns

iicx Mcchamca MeraphyficxMagia
, : &ExpurSatio plurimorum yolitac ) credulas quafdam &fuper-
Vocabuli Magis. Appcndices dua Operativa:;lnvcn- ftitiofas traditiones, &obfervationes , deSympa-
tanum
Uotuin
Opum humanarum , #> CatalogusPoIychre- thiis & Anttpathiis rerum , atque de Occultis &
-
fipecifici* proprietattbus comple&entem , cumfri-

OPerativam de Natura firniliter in duas partes volis ut plurimum experimentis, potius occultan-
dividemus , idque ex neceffitate quadam. diartiiicio,&larva,quamreipfaadmirandis: non
Subjicitur enimha-c divifio diviUoni pnori Do- erraveritlane , quieamdixerit,afcientia , quam
BrtnaSpeeulattva. Phyficahquiden, &inquifitio qua:rimus,tantumdiftare,quoadveritatem natu-
Caufarum, Efficientium,&l Materialmm, prcMbcit rae,quantum Libri rerum geftarum Arthuri ex Bri-
Mechamcam: At Metaphyfica,ck inquifitio/w7w<i- tannia,aut Hugonis Burdegalenfis , & hujufmodi
rum,ntoducit Magtam Nam Caufarum finatium
: Heroum umbratilium , differunt a Ca:iaris Com-
inquifiuo fteriliseft, &,tanquam virgoDeocon- mentariis,quoad veritatem hiftoricam. Mamfe-
lecrata,nihilparit.Nequenosfugit,ei1e&/t/i?^- ftum enim eft.Caefarem majorarevera perpetraf-
nicam fiepius mere Empiricam , & Operariam, fe,quam illide Heroibusiuisconfingereaufilunt;
quae a/%/*cv?nonpendeat', Verumhancin Htfto- fedmodisfaeiendiminime fabulofis. Huiufmodi
riamNatura/em conjecimus ; a Philofiphia natu- ductrinas beneadumbravit Fabulade Ixione; Qui
rali fegregamus. LoquimurtantumdeeayJ^c^- cum Junonis, Potentia:Dea?,concubitum animo
»/V^,qua:cum^^^/^/raconjun£taeft.Verun- fibidefignaret,cumevanidanube rem habuit (ex
tamenintetvenit qua:dam Mechantca, quxnec qua Centauros &
Chimsras progenuit. Sicqui
neque tamen Philoiophiam
prorfus operaria eft , infana&impotenticupiditateferunturadea,quaj
proprieattingit. Operum eniminventaomnia> per imaginationis tantum fumos nehulas cer- &
quae in hominumnotitiam venerunt, aut cafu ocnere fe putantdoco operum , nil aliud quam fpes
currerunt.&deincepsper manustraditafiint; aut inanes,&deformiaquadamacmonftrofafpec"tra,
deinduftriaquifita. Qyaeâutemintentionaliter fufcipient.Hujusautem Magi<enatura/is,levis8c
inventalunt,illaautperCaufarum& Axiomatum &degeneris,operatiofuperhomines , fimiliseft
lucemerutafuht: Autperextenfionemquandam, fbporiferis quibuidam medicamentis ; qua? Co-
veltranslationem , vel»compoiitionem invento- mnum conciliant atqueinfuperinterdormien-
,
tum priorum deprehenfa qua; magis ingenioia ; dumdaeta&placentiafomniaimmittunt. Primo-

quxdam res eft,&fagax,quamPhilofophica.Hanc enim intellecl:um humanum in ibporem con iicit
vero partem , quam neutiquam eontemnimus, canendo proprietates ipecificas,& virtutes occul-
non multo poft,cum deSxperieniiaLiterataintet tas,&tanquamccelitusdemiflas, &per traditionu
Z-c^^tracT:abimus,curfimperftringemus.Enim- fufurros folummodo perdifcendas ; unde homi-
vero MechanicamAe qua niiHc agimus , tratfavit, nes ad veras Cauflas eruendas , indao-andas,non &
Ariftoteles promifcue ; HeroinSpiritalibus ; et- ampliusexcitantur,&evigilant, fed inhujufmodi
iam Gorgius Agricola,Scriptor recens , diligenter otiofis & credulis opinionibus acquiefcunt:Dein-
admodum in Mineralibus ; Aliique quampluri- deveroinnumeracommentagrata,&qualiaquis
mi in fubjedtis particulanbus adeoutnonha- : optaretmaxime,inftariomniorum,infinuat. At-
beam , quod dicam de Omtjfis in hacparte jnifi que operscpretiumeftnotare.inillisicientiisiqua;
E } nimium
95 DE AUGM. SCIENT. P <?
nimium trahunt exphantafia&fide, (quales funt modumcondenfationisfecreturarevelat,quoho-
Magia\Qia\cvis t de qua nuncloquimur , Alchj- mininihil eftfruttuofius. Prsfto enim eft i<mis ad
mia.Aftrobgia , &
aliac confimiles ) media fua , & rarefacliones ; verum in condenfationibus labo-
Theoriam, folere ellemagismonftroiaquamFi- ratur. Plunmum autem facitad inveniendi com-
nis eu\& acl io,quo tendunt. Verfio argenti,aut ar- pendium,fi hu jufmodi Poljchrefta proprio catalo-
genti vivi, aut alicujus alteriusmetalliinaurum, go excipiantur.
rescreditudura:Attamenlongeverifimiliuseft,ab Cap VI.
homincqui Penderis, Cobrisflavi , Malleabilisc\ n.^^nMr.. ,.- P , .
Extenfbilu, Ftxt etiam & Volattlu, naturas cogni- Opcrativa:,«fl> e W«*, Mathematica: quodque inter ap-
tas&perfpe6tashabuent;quiquefimiliterpnma pendices potiut poni debet , quatn inter fcicnrias fub-
mineraliumfemina &
menftrua diligenter intro- ftantivas. Vmtitio Machematica:, »'»puram , ^rnix-
tam "
fpexitjpoffeaurummulta&figacimolitionetan-
dem produci ; quam quodpaucajE/z;wrzi>-grana, /^PtimeAriftoteles, Thjfcam Mathemati* &
paucis momentis , alia metalla inaurum vertere V^ cam generare Pratltcam Jive Mechanicam.
valeant,per adtivitatem ejudlemEtixirii', quae na- Quare cum jam,tam Spcculativam, quam Opera-
turam feilicet perficere & omni impedimento li- tivam nattem Voclrina de Natura ,ttad:a\enmus,
beracepofllt.Similiter, fenectutis retardatio, aut locuseft, utde y!</^«»^zcvzdicamus , quaead
gradus alicujus juventutis inftauratio , non facile utramque eftlcientiaauxiliaris. Haec fiquidem in
fidem reperiat:Attamen longe verifimilius eft, ab Philofophia recepta Phjfca & Metaphjfcapars
,
homine,quinatutam Arcfaclionu,<kSpirituumJu- tertia adjungitur. At nobis lfta retracT:antibus&

perfolida cerporu deprxdatwneshene norit, quique r ecolentibus,fi eam ut feienttam fubftantivam , &
Natutam afimitationis , atque alimentationis , vel principalem,defignareinanimoeffet,magiscon-
perfectioris, vel pravioris , perfpexerit Naturam ; fentaneum videretur,& rei ipfius Naturae,& ordi-
etiam Sptrituum,tk quafi Flammm Corporis,a\iasad nis perfpicuitati , ut conftituereturtanquam por-
confumendumappofita?,aliasadreparandum,notio Metaphjfc&.Quantitosenim ("quaefubje&um
tarit;pofieperdiaetas,balnea, uncliones , medici- eft Mathematica ) materiae applicata , veluti dofis
nas proprias,accommodataetiam exercitia , &fi- Naturaeeft,&plurimorum effeCtuum in rebusNa-

milia,vitani prolongari , aut vigoremjuventutis, turalibuscaulativa:ide6queinteritfr*»^<^;zrzzz-
aliquaexparte,renovari:quamquodhocfieripof- lesnumetandae&.Figur&autem&inumerorumno-
fitperguttaspauculas aut fcrupulos alicujus pre- tentia intantumapud antiquos valere vifa eft , ut
fiofliquoris,a.utquinteJJenti<z. Rurfus,exaftrisfata Democritusprincipiavarietatisrerum , infaurii
elicipofle, non ftatimautfacilehomines confen- atomorum praecipue collocaverit ; Ac Pythagoras
ferinc:Illa vero,quodhoranativitatis, (quae fkpif- Naturam rerum exnumeru conftitui afleruerit. Il-
fimeexplnribus accidentibusnaturalibus, velac- lud interim verum eft , quanritatem interformas
celeratur,vel differtur , ) vitae totius fortunam re- nos eas intelligimusj omnium
naturales ( quales
gat.autquodhoraquaeftionisfitcum re^pfa , quse maximeeffeabftraclam,&amateriafeparabilem:
qu3eritur,confatalis ; meras nugasdixeris. Atta- Quod ipfum in caufafuit,cur&diligentius excul-
mentantaexercethumanumgenusimpotentia & ra>80crius inquifita ab hominibus fuerit, quam
intcmperiesjiit non folum,quae fieri nonpoflunt, qu3ecunque/0>me,qu3e omnes in materiama-
aliae
fibi ipondeant,fedetiammaximeardua, finemo- gisfuntimmerfae. Cumenim inhominumanimis

leftia aut fndore,tanquam feriates.fe adipifci pofle ( plurimo certe cum fcientiarum
plane inficum fit,
confidunt.Verumde^^zWhailenus.cujus&vo- detrimento ) utgenerahum quafi campis liberis,
cabulumipfmnabinfamiavindicavimus, &ipe- mag\sqy\amparttculanumJjlvis&cfeptude\eGten-
ciemveram afalfa&ignobilifegregavimus. tur,h\\repettumeft. Mathematicis gratius , &ju-
HujusveropartisO/7fr^?zw,icilicetdeA^M- cundius,quoappetitusifteexpatiandi&meditan-
ra,dux Mnt^jwW/c«,mngniutraquepretii.Pri- di exploretur. Etfiautem haecverafint ; nobis ta-
mae&,uth'a.tInventariumopumhumanarum, quo men,quinontantumveritati&ordini, vertimet-
excipiantur & breviter enumerentur omnia ho- iamufui&commodishominumconfulimus , fa-
minum bona & fortuna?, (five fint ex frudlibus & tius demum vilum eft , Mathemaiicas , cum & 111
proventibusNatura, fiveartisj quaejamhaben- Phj/icu,tkincJMetaphjfcu,&ziniJHagic'is,pla\i-

tur,&quibushomines fruuntur,adjeclis iis , quae mumpolleantjUtomniumêW/r^&copiaseu-
ohm innotuil!econftat,nunc autemperierunt ad : :<iliares,defignare. Quod etiam quodammodo fa-
huncfinem,utquiadnova inventa accingitur, de cerecompellimur, propterdeliciasc^faftumMa-
jaminventis,&extantibus, negotium fibinonfa- thematicorum.quihancicienriam^yF^fereim-
ceflat. Hocvero^2W»M«'»«»magiseritartificio- peraredilcupiunt. Nefcioenimquofatofiat , ut
fum,magifqueetiam utile , fiquar communiho- tJ^^f/w^zc^&iogzc^cjuaeancillarumloco er-
minumopinionez»?/'(#^/^reputantur, inuno- gaPhyficamfegereredebebant, nihilominuscer-
quoque genere adjunxeris:atque unaproximaim- titudinem fuampra; ea jactates, Dominatu contra
poffibilibm , quaetamenhabentur,copules,utalte- exercere prarfumant. Verum deloco,&Dignitate
rumhumanaminventionem acuat, alterumqua- hujusfcientiae,minuscurandu:dereipfavideam9.
dantenusdirigatjUtqueexhisO^fzw/i, ejr Poten- Mathematicaautpurae%autmixta. Adpuram
tialibm, Alliva promptius deducantur. Secunda referunrur fcientix , quai circa quantitatem occu-
eVcuthatKalendariumeorumexpcrimentoru, quae pata? flint,a Materia & Axiomatibm Phjfcts peni-
maximePoljchreftafunt, &
ad aliornm inventio- tus abftraflam. Exduxfunt,Geomerria&'Arith-
nemfaciunt, &ducunt. Exempli gratia, Expert- metica: Quantitate 'altera conttnuam,zheiadrJcre-
mentum artifcialis conglaciatwnu aqu<z , per gla- ta«ztrac~tas,Quaedua;artes, magnoceitecumacu-
€iemcumfalenigro,adinfinkapertinet;Hocenim. mine&induftria,inquifitae&tracT:ata:funt:verun-
tamen
: , , ;
p7 LIBE R IV* ps
timen SiEuclidis laboribut , in Geometricis, nihil multas inpofterum prardico homines non feri^
, fi
additum e(l afequentibus , quod intervallotot entur. Prout enim Phyfica, majora indies mcre-
feculorum dignum fit ; &idollrina de folidis,nec a mentacapiet &cnovi

, Axiomata educet,eoMa-
vetenbus,necamodernis, proreiufu & excellen- ttematic&:opera no va ln mukis indigebit,& plures
tia, inftrudta & audta eft. lnArithmeticis autem demumfient Mathematic&mixta,
nec fatisvaria&commodainventa funt fupputa- Tam autem Dotlrinam de iV^rapertranfivi-
tiotium compendia, prxfertim circa Progreffwnesy mws,&iDefic\erata in ipfa nota v: mus. Oua in re,fi at
quarum in Phyficis ufus eft non mediocris : nec pifcis&receptis opinionibusdifcefierimus, eoq;
Algebra bene confummata eft : atque Artthmetica nomine contradicendi anfam cuiquam prarbueri-
illa. Pythagorica & J4>/?zcvz,qua?ex'Proclo &reli- rnus;quodadnosattinet, ut diifentiendi ftudium

quiisquibusdamEuclidis ccepitinftaurari, expa- lonoeanobisabeft,itaetiam& contendendi con-
Hocenim habet
tiatioqiu-edamipeculationiseft. filium. Sihaicverafunt;
ingenium humanum , ut cum ad folida non fuffi- Non canimmjurdis, refpondent omma fylva.
ciat, infupervacaneis featterat. MixtaWêtvto VoxNaturae ingeminabit, etfi vox hominum
fubje&o Axiomata & PortionesPhyficas: Qttanti- reclamet.QyemadmodumautemAlexanderBor-
tartzâutemconfiderat, quatenus eftad ea eluci- gia dicere folebat,de expeditione Gallorum Nea-
danda, &demonftranda, &aCtuanda,«auxiliaris. no\itim,Eosveniffe cumcreta inmanibtu , tjuo di-
Multa: fiquidem Naturae partes,nec fatis fubtiliter "verjoriafua notarent', non cum armis, ut perrumpe-
comprehendi,nec fatisperipicue demonftrari,nec rent ; Sic nobis magis cordLeft Pacificus Verita-
fatis dextre & certo ad ufum accommodaripof- tis ; ubi quafi creta confignenturanimi,
Ingreflus
fint,fineope &interventu Mathematica. Cujus quitantumhofpitemexciperepoffint ; quamqui
generis (unt Perfpeffiva, Mu/ica,Aftr'ondmM, Cof- pugnaxeft , viamq; fibi percontentiones& lites
mographia ArchiteBura, Machinaria,
, & non hullae fternat. Abfolutis igitur duabus partibus Philofo-
alia?. Caeterum in Mathematicis mixtis integras phi&>deNumine , &
de Natura ; reftat tertia
d\icyiisnoii\onesDefideratas jamnon reperio,fed de Homine.
FKANCiSCI BACONIS
DE VERULAMIO,
Vice-Comitis fancti Albani
T>e Dignitate <£P Augmentis Scientiarum,
LIBER QUARTUS,
t^dRegemfuum.
Cap. I. bendumeftdiligentius. Haec %c\e\\t\ihomininib
P^wwdo&rina3iehomine,z'»PhiIofophiamhumanitatis, fneei\Scientiarum,itNaturatpfiusportio tantum.
<^civiIem.Ptf«zV;VPhilofophia:humaiiitatis,*»docl:ri- Atque hoc pro Regula ponatur generali Quod :
nam rzV<v»corpush6minis, Cf dodlrinam circa aDimatn

omnes Scientiarum partitiones itaintellio-antur,
hominis.CowyfofztfwzwifwdodrinasgeneralisrfeNatura,
/?w,êftacuhominis. Partitio do&iiax «"eftatuhomi-
& adhibeantur, ut fcientias potius fignent, aut di-
nis, »'»do£lrinam</e perfona hominis &de focdere ani- ,
ftinguant, quam fecent&divellant,utperpetuo
mi &corporis. Partitio doftrinx de perfona hominis, evitetntfolutiocontinuitatisinfctentijs. Hujus ete-
«zdodtrinariKie miferiishominis , ^ffeprauogativis. nim cpntrarium particulaies Scientiasfterilesred-
fartitio ioQ.uax dciozityc , in do&rinam «feindica-
didit,inanes,&erroneas, dumafonte &fomite
tionibus, jîeimpreffionibus. AflignatioVWyiioyao-
mii ©>inrerpretatiocis fomniorumnaturalium, do» communinonaluntur,fuftentantur,&recT:ifican-
,
ftrina: «/eindicationibus. videmus Ciceronem Oratorem,deSocra-

tur. Sic
I quis me(Rexoptime; ob aliquid eo- te&ejusfeholaconquerentem, quod hicprimus

rum, quae propofui , aut deinceps pro- Philofophiaml Rhetorica disjunxerit,unde fa&a fit
e|ponarn,impetat,autvulneret, (praster- Rhetortca, arsloquax&inaais. Conftat fimiliter,
qUam quod intra prsfidia Majeftatis tuse tutus Sententiam Copernici de Tâttone Terra , ( quas
efledebeam,)fciatis, fe contra morem & difcipli- nunc quoq"; invaluit)quia Phaenomenis non repu-
nam mihtiae facere. Ego enim Buccinator tantum, gnat,ab AftronomicisPrincipijs non pofle revinci
pugnam non ineo,unus fortafle ex iis , de quibus a Naturalts tamen PhilofophuPrincifiis,x.et\e pofi-
Homerus tis,poffe.^;r<?»?deniq;^Wi?^<r4«?videmus,fiaA^
XcuqiTi x.va>vK£; t Aios oL^-yiMi ijiJs^ ctvjpaiv. Empiricorum praxi
turaliPhilofdphta deftituatur ,
Hi enim inter hoftes etiam infenfiflimos & acer-

,
haud multum praeftare. Hoc igitur pofito, acceda-
biffimos & ultro citroq; inviolatiubiq; commea- mus idDoilrinam de homine. Ea duplex eft ; aut
bant. Neq;veronoftra Buccinahomines advocat enim contemplatur hominem figregatum ; au t Con-
&excitat, ut lemutuo contradiilionibusprofcin- gregatum,itty-inSocietate. Alteram harum Phtlofo-
dant,aut fecum ipfi prarlientur&digladientur; fed phtamhumanitatis; Alteram civilem \oamus.Phi~

potius ut pace inter ipfos fa&a conjundis viribus, lofophia humanitatis,(\vehumana,ex partibus fimi-
feadverfusA^r^w %rmm comparent.ejusque libusillis,exquibushomoipfeconfiftit: Nempe

Edita & Munita capiant & expugnent, atque fines qua circa corpus,
e* SctentijS, & ex Scientiis, quas
iinperii humani (quantumDeusOpt.Max.pro c>rca animam verfantur. •
Bonitatefuaindulferit)proferant. Verum priusquam diftributiones Particulares

Veniamus nunc ad eam Scientiam.id quam nos perfequamur,conftituamusScientiamunam gene-
dncitOraculum antiqunm: Nempe ad Scientiam ralem,de naturabkftatuhominis-Digm enimcerte
wftri. Cui,quo magis noftra inteifit, eoincum-. lese^vxemincinet^thxcScientia&mSctentiam
E 4 feorfuni
;, ,,
,
99 DE AUGMENT. SCIENT. ioo

ex iis re- partes ludi hujus teneam.lfte enim,(ad Colluforem
feorfum redigatur. Conficitur autem illa
bas;qaxfuntt3.mcorpori,qaaraammacommxines, innuens)memortuo',jablabit,fuaspotiorespartesfuif-
~R.utfus,hxcS>cicni\zde)iatura,ckftatuhomini*,d\- fe. Nofter veroMorus,Anglix Cancellarius, cum
ftribui poteft in duaspartes ; Attribuendo
alterji pridie cjuomorituruseffet,tonfbrad eumveniret,
naturam hoministndivifam : alteri vinculum ipfum (miffus fcilicet ad hocne forte capillitio promiffo
anim&& corporis: Quarum nnmam,doclrinam de apud populum in ipedtaculomiferabilior,^

effet
perfona hominis, fecundam, doilrmam defceAere vo- eumq; lnterrogaret, num tonderi placeret, renuit •,
cabimus.Liquet autem,hxc omnia,cum fint com- atq; ad tonfbrem verfus. Mihi, \nqa\t,cum Rege de
&
munia mixta , primx llli divifioni , Scientiarum capitemeo controverfia esl ; Antequam vero illa ter»
circa corpm, & fcientiarum circa animam verfan- minatafuerit,fumptus in tlludnonfaciam. Quin &
tium,affignari non potuiffe, idem,fub ipfum mords articulum , poftquam jam
Doclrtnade perfona hominis duas res prxcipue caputin truncumfatalem reclinaffet,rurfus fe pau-
comple£tiuii';ContempIationes fcilicet demiferiis lulum erexit,& barba,qux ei erat piomiffior,leni-
humanigeneris ; 8ideejusdempr<erogativis,fi\e ter amota,At certe h<tc, inquit, nonoffendit Regem.
excellentiis. Atq; deploratio humanarum arumna- Vertim , ne hoc loco longiores fimus, fatis patet
rum eleganter &copiofe a compluribusadornata quid \e\imus;nemve,utmiraculanatura humana,
eftjtaminScriptisPhilofbphicis, quam Theolo- viresque ejus&virtutesultimx,tam animi,quam
îcis.Eftq;res&dulcisfimul,&faIubris. corporis,involumenaliquodcolligantur , quod
Atilladecrrfr^m^dignavifaresnobis.qux fueritinftarfaftorum dehumanis triumphis, Qua
inter Defiderata proponatur. Elegantiffime certe inreinftitutum ValeriiMaximi&C.Pliniiproba-
PindarusCutplerunq; folet)inter laudandum Hie- mus, diligentiam & judicium eorum requirimus.
ronemait, Eum decerpere jummitaies ex ommbus Quantumad doblrinamde foedere,f\\ede Com-
Equidem pluiimum ad magnanimi-
virtutibus. mumvinculoanimm. & corporis: Eain duaspartes
tatem& humanumdecusconferrepolfeputarenv tribuipofJit. Quemadmodum enim inter fcedera-
fi^/wi/^wûtloquunturScholafticij CneSum- tosintercedunt,&mutuarerumfuarumcommu-
mitates (utPindarus) humanx naturx colligeren- nicatio,&mutuaofficia; fic fcedus iftudanimx &
tur,prxcipue ex hiftorix fide. Illud eft,quid Vlti- corporis duabiis fimiliter rebus continetur.-Nimi-
mnm&c Supremum faerit , quo unquamhumana iumutdefcribatm;quomodo hacdno(anima fc\\icet
naturaper fe afcenderit, in fingulis corporis& & Sccorpus) fetnvicemdetegant, & quomodoinvtcem

animidotibus. Qu,antares,qua-deCxfarenarra- infe agant ; notitta five indicatione, 8c imprejjlone.
tur,quodAmanuenfibusquinq; f\mu\diclare(u£- Harumprior,(defcriptio fcilicet,qualis poffitha-

fecerit ? Qirin & exercitationes illse antiquorum berinotitiadeanima,exhabitucorporis aut de :
Rhetorurn,Protagorx, Gorgix ; etiamPhilofo- corpore>exaccidentibusanimx)duasnobispepe-

phorum,Callifthenis,Poffidonii,Carneadis , ut de rit artes,uttamq; prxdi&ionis ; Inquifitionibus al-
quovisThemate in utramq; partem ex tempore teramAriftotelis,alteram Hippocratis decoratam.

differereeleganter&copiofepotuerint,<«gw^/7«- Quanquam autem tempora recentiorahas artes
mani vires haud parum nobilitant.Res autem ufii fuperftitiofis & phantafticis mixturis polluerint
rninor,atoftentatione&facultatefortaffe major, repurgatxtamen,ac inintegrm^reftitutae,&fun-
quam de Archia Magiftro fuo memorat Cicero damentum habentinnatura folidum, fructum &
Eummagnmn numerum optimorum -verfitum, de edunt advitamcommunemutilem.Primaeft/'/^-
iis rebus , qu& tum agerentur , potuiffe dicere ex fiognomia,quaz per corporislineamenta, animiin-
tempore. Totmillibushominumnominareddere dicatpropenfiones: Altevafomniorum naturalium
potuiffe Cyrum aut Scipionem , magnum Memo- mterpretatio , &
qux corporis ftatum , difpofitio-
ri&decus.htvirtutummoraliumna^mxnonmmns nem,ex animi agitationibus detegitjnharuprio-
celebres, quam Intelkblualtum. Quantam rem in rcparrem nonnullam defiderariperfpicio. Siqui-
exetcitioP.Jientuexbibet hiftoria illa vulgata de dem Ariftoteles
ingeniofe &fblerter corporisfa-
Anaxarcho,qui quxftioni&tormentis fubje&us, bricam,dumquiefcit , tradtavit ; eandem inmotu
linguam (indiciifpem)dentibusprxfcidit,&inos (nimirumgeftuscorporis)omifit; quitamennon
Tyranni expuit ? Nequetolerantiacedit, (licet minus artis obfervationibus fubjiciuntur , & ma-
dignitateplurimum,) quod feculo noftro accidk jorisfuntufus.Etenimlineamenta corporis,animi
inBurgundoquodam,Principis Araufionenfisin- inclinationes&propenfionesgeneralesoftendunt;
terfectore; Is virgisferreisflagellatus,& forcipi- Orisautem&partiummotus&geftus,infiiperadi-
bus ignitis laceratus,nullum prorfiis gemitum edi- tus,& tempora,&pra;lentis difpofitionis & volun-
ditiQuinetiamcumfortefradlumahquiddefuper tatisfigna,declarant. Ut enim aptiffimis atq; ele-
in caputaftantis cu jufpiamincideret,uftulatus jam gantifiimis Majeftatis tuae verbis utar, Linguaau-
nebulo, &
in mediis tormentis, rifit ; Qui tamen resferit,(Jefim vero oculosalloquitur. Hoc vero be-
paulo ante.cum cincinni capillitii,quos geftabat ne Veteratores eomplures , & aftuti homines
tonderentnr,fleverat.^«/>w/quoqimiray£re»*><fcr, quorumoculiinaliorum vultu & geftibushabi-
8cficuritas,fubipfum tempm mortis , in pluribus tant; idq;incommodumfuumtrahunt,utpote in
Qualis fuit illa Centurionis apud Taci-

enituit. quofaeultatis &prudentia; fiia; parsmaxima ver-
tum.Is,cumamilite,& quieum eximperatoocci- tatur.Necfane negaripoteft,hocipfum,fimulatio-
furus eflet, juberetur, ut cervicesporrigeret forti- nis in altero Indicem effe myfticum,& monere ho-
X.et,Vtinam, inqaiti\le,tu tamfortiterferias. Atjo- minesoptime de eledionibus temporum & op-
annesDuxSaxoniatjCuminterludumfcacchorum, portunitatum, adeundiperfonas; quascivilis pru-
Diploma, quo nex ejus in pofterumdiem manda- dentia? pars eft nonparva.Nemo autem putet,hu-
batur.allatum effet , aftantem quendam ad fe vo- jufmodi fblertiam aliquid quidem valere circaho-
cavit,& fubridens; Specla, inquit, num nonpotieres mines individuos,fub regulam autem non cadere.
Nain
,;
roi
Nam ad unum fere modum omnes ridemus,&plo-
L I B E r iv.
medicina locum invenit. Nemo eninl Medicus eft
m
ramus,&erubefcimus,&frontemcontrahimus;& pauloprudentior , cjainaccidentia animi, ut rem
fic (ut plurimum) de motibus fubtilioribus.Si qui maximi ad fanationes fiias rhomenti , qUajque
autem hic Chiremanm meminit, fciat, rem efle omniaaliaremediaplurimum veladjuvet,vel im-
prorfum vanam & in hujusmodi fermonibus
;
& tractet. At aliud quippiamv
pediat, confiderct
quostractamus, nec dignam quidam quar Uomi- quodhucpertinet, parce admodum,nec prorei
netur.Qtiodvero zdfomntorum naturaliuminter- velfubtilitate,velutilitate, inquifitumeft; quate-
pretattonem attinet Res eft quorunda-m laboribus

:
nus fcilicet (miffis affectibusj ipfa imaginatio ani-
pertractata,fed plurimis ineptiisfcatens.Illud tan- m<z, iiel cogitatio perquam fixa, cjrvelutt infidem
tum in prxfentia innuo, Bafim illam huic rei , quar. quandam exaltata , valeat adimmutandum corpm
maxmieeftfolida.nonfubfterni.Eahujusmodieft; imaginantisl Quamvis enim vim habeat ad nocen-
ubhdemfitabinternacaufa,quodfieriquoq;folet dummanifeftam,haud cameninde fequitur, pari
ab externa.attus ille externus tranfit in iomnium. potentiaprssditumeiread fubveniendum. Non
Similiseftftomachi oppreffio, ex craflo vapore, magis hercle, quam fi quis concluferit, quoniam
atq; incnbituponderis externi: Itaquequi incubo reperituraliquisaeritapeftilens , ut fiibitointe-
laborant, pondusfibi fuperimponi , magno cum rimat; debere quoq;efle aliquemaeremitafalu-
apparatu cii cumftantiarum, fomniant. Similis vi- brem,utDecumbentemiubitoreftituat.Atq;ha?c
fcerum penfilitas,exfiu6tuum agitatione in mari, inquifitionobilisprofe&oelfetufus ; verum(uc
& ex flatu circa prsecordia collecô: Itaque Hypo- ait Socrates)iVa/ôr« Z)c/«Mndiget,quia mergitur
chondriaci fiepius Navigationes & Agitationes lii- inprofundo.Rurfus inter has doblrinas defasdere,
per aqtias fomniant.Sunt & innumera id genus. five confenfibus anima? & corporis, non alia fuerit
Pofteriorpars^Sr/^fa^rWjfquam imfrefflo- magis neceflara,quam ilk difpofitio defedibuspro-
nem nominavimus ) in Aitem nondum redacta priis&cdomictltis, qua? fingular animafacuieatesha.-
eft,led obitertantum.&carpcim, inter aliostra- bent in corporeejusq; organis.Qu.od genus Sctentia

ctatus, aliquando intervenit. eaudem Anti-
Illa qui fectati fuerint,non defunt,fed quae habenturin
ftropbencumpriori habet. Quippeduoconlide- plensqâutcontroverfafuntâutleviterinquifita;
rat :Aut quomodo & quousque humores ejy tempera- ut majori diligentia & acumine opus fit. Nam fen-
mentum corporisimmutent animam , tn eamque tentiaintroductaa PJatone; opxztmelleclusincere-
aoant ? Aut rttrfus , quomodo r-jr quomque , anim<z. bro , tanquaminarcecollocatuseft , animofita*
paffwnes, vel apprehenfiones, immutent corpus, $-in (quam ille fatis imperite iracundiam vocavit,cum
illudaagaml Horum prius in remedicamterdum tumori & fuperbtd fitproprior^) tn corde, concupi-
tractari videmus; atidipfum mirismodtsre- fe fcenttaautem & fenfualitas tn iecinore;necn prorfiis
ligionibus inferuit. Pharmaca enim prsfcnbunt contemnendaeft,neq cupide recipienda. Rurfus
Medici, qus morbis anima perfanandis inferviant, nec collatio facultatum illarnm intelletluaUum
ut in curationibus mania: , & melancholia: (Phantafa, Rationis, Afemoriajfecundmnventri-
quinetiam medicinasporrigunt , ad animum ex- culoscerebrt errorisexperseft. Atq; Dotlrinam de
hilarandum,adcor muniendum, atque indeforti- Naturahoministndivtfa,zcetia.m defcedere Ammi

tudinemaugendam, admgeniumacuendum, ad & corporis, explicavimus.
memoriamroborandam, & fimilia. Atdia'tx, & Cap. II.
delectus ciborum & potuum,& ablutiones, & aliae Fartitio do£trinx circa corpus hominis in medicinamj
circa corpus obfervantia? , in fecta Pythagoraeo-

CofmeticamiAthlericam; &
volupranam. Partitio me-
dicinx inoffici*tria,vid.hi ConfervarionemSaniraris ,
rum&inHa?i-efiMamcba:omm,&inLegeMaho- Curarionem Morborum ^> Prolongarioncm Vitar.
,
meti, omnem modum fuperant. Ordinationes G)nodq3 Pars poftrema de Prolongatione Vitae ditjungi
quoqueLegisCauemonialis, Sangutnis & Adipis debeat a duabus relicjUK.
elum prohibentes , ac animalia munda ab tmmun- DOclrina circa corpus hominis eandem recipit
^#diftinguentes,(quatenusadcibiufum)&pluri- divifionem,quam bona corporis ipfius,quibus
ma?funt,& pra?cifie. Imo Chriftiana fides ipfa lnfervit: bonacorporishumaniquztuoifuvw. Sani-
(quamvis a Carretnoniarum nubehbera & ferena) ias,forma Civepulchritudo,vires, voluptas.T otidem
uiiimtamen retinet jejuniorum, abftinentiarum, igitur Scientitz: Medtcina, Cofmetica, Athletica,
&aliarum, qua:adcorporismacerationem &hu- & Vbluptarta; quam Tacitus appellat Erudttum
miliationemfpectant tanquam rerumnon mere
, luxum.
ritualium,ied etiam fructuofarum. Atqui radix Afedicinazrs in primisnobilis,& ex generofiC
omniumhujiismodipra?ceptionum,pra?teripfam fimaprofapia,fecundumPoetas.Illienimintrodu-
C3eremoniam,&exercitium obedientia?, in hacre xerunt Apollinem primarium Medicina; Deum ;
confifticde qualoquimur Nimirum quod anima

: cuifiliumdederuntj£fculapium,Deumitidem,&
compatiaturcorpori. Si quisautem judicioinfir- Medicina; Profefroren^Qtîppe cutn Sol in Natu-
mior exiftimet,iftas Corporis in Animam ImpreC ralibus fit vitae author, &fons, Medicusejusdem
fiones, aut Immortalitatem Anima? in dubium re- confervatorj&tanquamfcaturigoaltera. Atdecus
vocare , autlmperio Animarin Corpusderogare, longe illuftrius accedit Medicinar,ex operibusSer-
leviDubitationileveRefponfumfuffecerit.Exem- vatoris,qui&anims &corporisMedicusfuit: Et
plapetat,vel ab Infantein Utero Matris ; qui fimul ficanimam,docl:rinatfuieca?leftis, itacorpus, mi-
cumMatris Affectibus compatitur,& tamen e cor- raculorum fuorum , objectumvelutiproprium
pore matris fiio tempore excluditur vel a Monar- : conftituic.Nusquamenimiegimus,miraculumali-
chis, quilicetpotentes, a fervorum impetu quan- quod ab eopatratum circahonores,aut pecunias,
doq;flectuntur,laIvainterimMajeftatefuaRegia. CprasterUnicum, quotributum reddereturCaffa-
Jam quod adpartem reciprocam, (deanima8i ri)fedtantum circacorpushumanum, aufconfer-
quoque in
ajfefltbus ejus in corptts agentibusîlla vandumjautfuftentandum,autperfanandurn,
SubjecturQ
,
JOi DE AUGM. SCIENT. '
,04
Subjedhimiftud Medicin<£(corpusmmit\imhu- rescafus,anconfilii?Fit itaq; farpiflime, utimpo-
zw^w«w)exomnibus,qu3c Natura procreavit,ma- ftorpalmam.virtuscenfuram referat. Quin ea eft
xime eft capax remedii ;fed viciffim illud reme- hominuminfirmitas,&credulitas,utf2epenumero
dium maximeeftobnoxiumerrori.Eademnamq; Agyrtam, aut Sagam, dactoMedico praponant,
fubie&i fubtilitas &varietas,utmagnam medendi Quare Poetae oculati plane & perfpicaces fuiffe
facultatem praebet , magnam etiam aberrandi
fic videntur, cum Êfculapio Circem Sororem dede-
facilitatem. Quocirca quemadmodum Ars ifta runt.utrumq; eSoleprognatum ;ficuthabetur in
(prasfertim quo nunchabeturmodoj interprxci- verfibus,de./EfculapioPhcebigena,
pueconjecturales; itainquifitioejus reponenda ItterepertoremMedicina talis,efr Artis,
eftinterfummearduas,&accuratas. Neque pro- FulmineThcebigenamStygiasdetruJitadHndas. ,
ptereacumParacelfo&Alchymiftisitadefipimus, EtfimiliterdeCirccSolisfilia;
ut putemusjinveniri in corpore humano , qua: fin- Dives maccejfis ubi Solisfilia lucis
gulis Univerfitatis Rerum Speciebus (Stettis, Mi- Vrit odoratam noclurna in lumina cedrum.
#£raA£#*,&aliis)reipondeant,ficutillifabulantur, Omnibus enim Temporibus, fama & opinione
leviter & craffa Minerva traducentes Emblema vu)gi,Saga»,&Anicula?,&Impoftores,Medicorum
illudVeterum fquodhomo effetMicroc ofmus,fi\e quodammodo rivales fuere; & de curationum ce-
Epitome totius Mundi^) ad hoc commentum cum iisdem fere certarunt. Exhocdic
lebritate
fuum. Verum nihilominus huc res redit, ut (quod fodes quid fequitur? Nempe utMedici itafecum
occepimus dicere ) non inveniatur inter corpora quemadmodumSalomoninregraviorij Si unus
naturaliaaliquod tammultiplicirer compofitum, & ftulti cfr meus eventus eritûidmihiprodefl,quod
quzm humanum. Videmusenim,heibas&plantas majorem Japientia dedioperam ? Equidem Medi-

ex terra&aqua nutriri annnalia ex heibis
; fru- & cis minus fuccenfeo , fi fepenumero vacent ali-
c"tibus : hominem vero excainibus ipfoium ani- cui alteri ftudio , quod adamant, magis , quam
malium,(quadrupedum,avium,pifcium)etiamex Arti fuae propnae. Inveniesetenimintereos,Poe-
herbis,granis,fruftibus,fuccis&hquoribus variis, tas, Antiquarios, Criticos , Rhetores, Politicos,
nonfinemultiplicicommixtione, conditura, & Theologos, atqueiniisArtibusmagis,quam in
pi£parationehorumcorporum>priusquamhomi- profeffionepropriaeiuditos.Nequehocfit,utar-
nifint in cibum. Adde quod ammalibus vivendi bitror,quia(utquidamDeclamatorcontraScien-
modusfimplicior,affe£tusq;, quiincoipusagant, tiasMedicisobjicit)habeantquasfibiobverfentur
paucioresj&adunum fere modumoperante; ubi objeclaram fceda &triftia, utanimum ad alia
homo,locishabitationum,exercitationibus,afte- abducereiisomnino fitopus; fNam quihomines
c~tibus,fomno & vigiliis, vices prope infinitas va- fmt,Nihilhumani a (e alienumputent\) Sed ob hoc
riarummutationumfubit. Usqueadeoverumeft, ipfum, de quonuncagimus; Nempequodatbi-
unam, interrescarteras, corporishumam maffam, trentur, parumipffcintereffe, vel ad exiftimatio-
maximefermentatam,& ex plurimis coagmenta- nem,veladlucrum,utrum artisfuagmediocritate>
tameiIe.At^»i»?^contiafubftantiarumeftfimpli- anperfe&ionemineamajorernaflequantur.Mor-
ciffima,utnonmalececineritille: bienimta?dia,vit3eduIcedo 3 fpeifallacia,&amico-
Purumcfe relicjuit, rum commendatio, efhciunt, ut homines facile in
*AithereumJenfum,atj3 Auraijimpltcis ignem. Medicis qualibuscunque fiduciam collocent. Ve-
Undeminimeeftmirandum^ww^wficcolloca- rumfiquisharc attentiusperpendat , eapotius ad
tam, requiem noninvemre, juxta axiomaillud, culpamMedicorum.quamadeulpaeexcufationem
Motumrerumextralocum efferapidum placidum ,
fpeChnt. Nequeenimfpemabjicere,fedvirespo-
inloco. Veiumutadremredeamus; Varia ifta & tiusmtenderedebuerant.Namficuiplacetobfer-
fubtiliscôraâ/»<4wcompofuio&fabncaerFe- vationemexpergefacerefuam.&paulatimciicum-
cit,utfitinftarorgani mufici operofi & exquifiti, fpicere.etiam ex exemplisobviis,&familiaribus,
quod harmonia lua faeile excidit. Q.iaie apud faciledeprehendecquantumobtineat imperii,*'»-
Poetas,fummaratione,MuficacumMec)icinain telleclusjubtilitas cfracumen , in varietatem five

Apollineconjungitur;quiafimilisferefitutriusq; Matena,fi\eForma rerum. Nilmagis varium,
artisGenius ; atquein eoconfiftatplaneMedici quamhominumfacies&vultus;EorumtamenDi-
officium,utfciathumanicorporis Lyram ira ten- lcriminainfinitaretinetmemoria : Imo Pi&orex
dere&puliarcutreddaturconcentusminimedi- pauculis colorumteftis,acieocuhufus,&viphan-
fcors.&infuavis.Ergodemum iftafubjeifriincon- tafia:,&manusconftantia,omniumfacies,quifunt,
ftantia&varietas,artemreddiditmagis conjeclu- fueruin,#q;etiam(ficoramrepr£efentarentur)qui
ralem: Ars autem tam conjeCturalis cum fit,locum futuri funt , penicillo imitari ac defcribere poilet.
amplioremdeditnon folum erron , verum etiam Humana voce nilmagis varium; Hujus tamen di-
impofturar. Siquidem omnesalia: piopemodum fcriminainfingulisperfonisfacileinternofcimus :
artes,&fcientia:,virtutefua&func"tione,nonfuc- Qtnnetiam non defunt Moriones& Pantomimi

ceffuautoperejudicantur.Advocatum lpiaagen- quidam, qui, quotquotlibuerit,redderefciunt,&
di & dicendi facultas,non exitus caufe, comendat; ad vivum expnmere.Nil magis varium, quam foni
Gubernatornavis , clavitenendi peritia, non ex- articulati,verbafcilicet: Viatameninita eft, eare-
peditionisfortuna,feprobat. KtMedtctu, & for- reducendiadpaucaslireras Alphabeti Atqueillud

talfePoliticus,vixhabetacT:ionesaliquaspropnas, veriffimumeft;non ex eo, quodmens humanafit
quibusSpecimenArtis&Virtutis fiias liquido ex- minusfubtilisautcapax, peiplexitates & acatale-
hibeant; fedabEventu prxcipue Honorem aut pfiasinScientiispIerunq;provenire; fedexeopo-
Dedecusreportant,iniquilfimoprorfus judicio. tius,quod Objectu nimis inremotocoilocatufit.
Qtjotus enim quisq;novit,a?groto mortuo, aut Sieut enimfenfus, procul ab objeclo diffitus,plu-
reftituto,itemRep.ftante,vellabante, utrumfit nmufallitur;debiteappropinquatus,nonmultum
errat 5
,, ,
i£55 »LIBE R IV. io*

errat ; «tafic in inteilectu.Solentautem homines qui aflueverit , melius fanitatem ttieantur , quam
naturam,tanquam ex pra alcaturri,& longede-
>
a "
iftas mediocritates , quac naturam ignavamfere
fpicere,& circageneralia nimium occupari; quan- reddunt, neque excelfus, neque indigintia , ctim
dofidefcendereplacuerit, & ad particularia acce- opus fuerit,patientem.Exercicationum autem fpe-
dere,resq; ipfas attentius & diligentius infpicere, cies,qua; in ianitate tuenda plurimum pollentme-
magis vera &utilisfieret comprehenfio.Itaq-, hu- Dio ex Medicis bene diftinxit, aut annotavit , cum
jus mcommodi remedium,non eo folum eft , ut m vixinveniatur aliquainclinatio inmorbum, qus
organum ipfum vel acuant,vel roborent, ied fimul non excicatione quadam propria corrigi poffic.
utad objectum propius accedant. Ideoquedubi- Morbis renum globorum lufus convenit, pulmo-
tandun-monert,quinfiMedici,miffispaul]fperiftis numiagittatiojftomachi deambulatio &geftatio,
generalibus,Natura obviam ne vellent,compoces atq;aliis alite.Verum cum harcpars, de faletudinis
ejus fierent, de quo aic Poeta, confervatione, fecundumtotum tractataiit , defe-

>" Etquoniamvariantmorbi,variabimus artes; dtusminores perfequinon eft noftriinftituti.
jMille ma!i(pecies,mi/ie falutis erant. Quod vero ad Curationem Morborum attinet,
Quod eo magis facere dehent,quiaPbilofophias illa demum
pars eft Medianm,'m quaplurimum
ipfa.-, quibus innituntur Medici,fiveMethodia , laborisinfumptum eft , licet fructu fatis tenui,
five Chymici , (Medicinaautem inphilofophia Concinet autem DoClrinam de Morbis , quibus
nonfundata, res infinna eft,) parvi revera funt. corpushumanumiubjicitur, unacumeorundem
Qijate fi nimis Generalia (licetvera forent) hoc Caufis,Symptomatibm, & Aledelis. In hoclecundo
vitium habeant,quod non bene homines ad actio- officio Medicmtz multafuntqusdefiderantur: Ex
nemdeducant, certemajus eftpericulum abillis his pauca,fedmaximeinfignia,proponemus, quas

generalibus,quar in fe falfa funt: atque,Ioco dedu- enumeraffefatisduxerimus,absquea!iquaordinis
cendi, feducunt. aucmethodilege.
Medicinaigitur (uci peripeximus) adhuc aliter Primum z&JntermiJfw dtligcnli£i]\iusHippocra-
comparataeft, utfuerit magis oftentata, quam tis, utihsadmodum& accurata?, cui mpris erat,
elaborata:etiam magis elaboraca,quam amplifica- narrativamcomponere,ca(u«mcirca^groto?fpe-
ta,cum labores in eam iniumpti , potius incirculo, cialium ; referendoqualis fuiffetmorbinatura,
quamin progreffufe exercuetint. Plurima enim qualismedicatio,qualiseventus.Acq;hujusreina-
itrea video a Scriptoribus iterata , addita pauca. 6tisnobis jam exemplum.tamproprium atq; infi-
Eam in tres partes dividemus, quae tria e jus ofhcia gne, m eofcilicet viro, qui tanquam Parens Artis
nominabimus. Primum eft Confervatio Sanitatis habituseft,minime opus erit,exemplum aliquod
'
fecundum Curatio Morborum, zeniumProlongatio forinfecum ab alienis artibus petere; Veluti a Pru-
Vtta,. Atiftudpoftremum,non videntur.Medici, dentia Jurisconfultorum, quibus nihil antiquius
tanquampartem principalem artis iax agnoviile, quamiIluftriorescafus,&novasdecifiones,fcriptis
verumidemreliquis duobusfacisimpeiite immu mandarejquomelius fead futurosCafusmuniant,
fcuiffe. Putantemm.fipropulfentur moibi,ante- &inftruant.Iftam proinde ContinuatwnemMedici-
quamingruant, &curentur poftquaminvaferint, nalium Narrationum defiderari video; prafertim
Prolongationemvita?ulcrofequi. Quod licetmi- in unum corpus cum dihgentia & judicio dige-
nime dubium fit,camen parum acuteprofpiciunt ftam. Qiiam tamen non intelligo ita fieri
debere
horum utrumque ad morbos tantum pertinere, & amplam,utplane Vulgata, & qusequotidie obve-
ad eam folummodo viu prolongationem quz a , niant;(Id enim infinitum quiddam eftet, neque ad
morbisabbreviatur&intercipitur : Atquifilum rem.-Jrurfus tam anguftam, ut folummodo Mira-
ipfumntarproducere, acmortem, perreiolutio- bilia &
Stupenda (id quod i nonnullisfaitum)
nemiimplicem,&atrophiamfenilem, feniim ob- comp!ecT:atur,MultaeniminModofei,&Circum-
repentem ,ad tempusiummovere, Argumentum ftanths ejus,novafunt,qua: inGenere ipfb nova non
eltquodnemo ex Medicis pro dignitate cractavit. ' funt Qui autem ad obfervandum adjiciet ani-
:
Nequeverofubeac animoshominum illefcrupu- mum,eieciaminrebus, qus vulgares videntur,

liis , ac fi hxc & divina; Providentia; com-
res fato multa obfervatu digna occurrent.
miifa , m artis officium & munus jam primum a Icem \x\T)ifquifitionibmAaatomicis fieri folet,ut
nobisrevocaretur.Providenria enim proculdubio qua; corpori humano tn univerfum compecant , ea
morces quascunque,five ex violentia,iive ex mor- diligentiffime, usqueadcuriofitatem, &inmini-
bis.five ex decurfu £tatis,pariter regit : Neque ta- mis quibusque, notentur : At circa varietatem,
menideoprarventiones &remediaexcludit. Ars qua; in diverfis corporibus reperitur , Medicorum
aufem, &induftriahumana, natura&fatonoii Ideoque Anatomiam fimplicem
diligentiafatifcic.
imperant,fed (ubminiftrant. Verumdehacparte luculentiffime traclari 2i$kto,Anatomiameompa-
paulopoftdicemus; hactantum interea pra;fati ratamde/iderari(tatuo.Partes enim fingulasrecte
ne quis tettium iftud officium Medicina; , cum perfcrutantur homines, earumq; Confiftentias, Fi-
duobus prioribus,(quo fere adhuca&um eft) im- guras,Sitm:(ediilarum Partiumdiverfam in diver»
perite confundat. fishominibusfiguram Skconditionem minus obfer-
Quod
ad officium tuenda Sanitatis attinet , (ex vant.Atq;hujusomiffioniscaufamnon aliam ede
officns prasdiclnsMedicinaeprimum) multi deeo arbiti amur,quam quod ad primam inquifitionem
fcripferuntjcum lnaliisrebusfatisimperite , tum inipedtio unius aut alterius AnatomU fufficere
nimium (ut arbitramur) delecl:ui ciborum, minus poffit;adpofterioremvero(qu£ comparativaeft»
quampareft, quantitatieorumtribuentes. Quin & cafurn recipitj neceife eft, ut plurimarum dilfe-,
&inquancitateipfa,tauquamPlnlofophimorales, <ftionuaccenca &perfpicax obfervacio adhibeatur,
mediocritatem nimis laudarunt ; cum jejunia & Prior etiamreseft,inquohominesdocli, inpra;-
in confijetudinem verfa, & vic~his liberalis , cui ledtionibus fuis , &inccetu Aftantium, fe,jaclare
poflunt:
,
1Q7 DE AUGMENT. SCIENT. 108

poffunt: acfecundaeaeft>qua?tacita&diutinaex-
pofttalemquampiamperiodum. ItautL.$ylla&
interea mi- Trium-virorum Profcriptiones,res nihili fuerint,
perientia tantum acquiri poteft. Ulud
nime dubium eft,quod internarum partium figura praeMedicorum profcriptionibus,per quas tot ho-
&ftri£turaparum admodum externorum mem- minesiniquiffimisedi&ismortidedunt;Quorum
brorumvarietati&lineamentiscedat ; quodque tamenplurimiminorecum difficultate evadunt,
corda>aut jecinora, autventriculi,tamdiffimilia quamillioliminterprofcriptionesRomanas. Ne-
fintinhominibus , quamautfrontes,autnafi,aut queigiturdubitabointerZ^/wfcratareponereopus
aures. Atq; in his ipfis differentiis partium interna- aliquod de Qtrationtbm Morborum, qui habentur
rum,reperiuntur fepius Caujfit continentesmuko- vtolnjanabdibm ; ut evocentur & excitentur Me-
rum Morborum ; quod non attendentes Medici, dicialiquiegregii,&magnanimi, quihuicoperi >
humores interdum minime delinquentes crimi- quantumlargiturnaturarerum,incumbant;quan-
nantur:cum ipfaMechanica partis alicujus fabrica do hoc ipfum, Ifios morbospronunciareinfanabtles,
in culpafit.InquorumMorborumcura,operalu- negledtum&incuriamvelutilege fanciat,&igno-
ditur, fiadhibeanturMedicina: alterantes, (quia rantiam ab infamia eximat.
res alterationem non recipit) fed emendanda res Item ut paulo ulterius infiftam Etiam plane :
eft, & accommodanda, feupallianda, per victus cefifeoadofficinmMedicipertinere, nontantum

reohnen,& Medicinas familiares. Similiter, ad utSanitatemrefiituat : verum etiam ut dolores &
nsfnatomiam Comparatam pertinent accuratae cruciatm Morborum mitiget:Ncqueidipmm Co-
obfervationes,tam Humorum omntgenum quam , Jummodo>cumillamitigatioDoloris>velutiSym-
Vefiigiorum & lmprejfionum Morborum m cor- , ptomatispericulofi, ad convalejcentiam faciat&
poribus variis diflecStis. Etenim humores in^fra-, conducat;nnoveiocumabje<5taproriusomni fa-
tomiis tanquam purgamenta & faftidia, fere
, nitatis/pe,jE^r^««?tantumprxbeat e vitamzgis
pKetermitti fnlent, cum tamen in primis neceifa- lenem tkplacidum&quidcm non parva eft felicita-
rium fit notare, quales & ejuammultipltces fint hu- tis pars, (quam fibi tantopere precari folebat Au-
worawdifferentiumfpecies (nonnimiuminhac guftusCcefarjilla-E^/A^^jQ^jsetiamobfervata
re tribuendodivifionibuseorumreceptis) qui in eftinExceffuAntoniniPii, qnandonon tam Mori
corpore humano aliquando inveniantur, in & videretur,quamdulci&altofbporeexcipi.$cribi-
quibus Ctvitattbm, & Receptaculis, quilibet ipfo- turetiam deEpicuro,quodhocipfumfibiprocu-
rum , fedes & nidulos iuos figere potiffinium raverit:cumenimmorbus ejushabereturpro de-
foleat,quoque juvamentoautdamno; atquehis fperato,ventriculum&fenfus,merilargiorehauftu
fimiliajtidem Veftigia &iImpreffiwesmorborum,£x. &ingurgitatione obruit;unde illud in Epigrarhate:
Interiorum Partmm ab iis kfiones & devafiationes , Hinc Stygias ebrim haufit aquas.
in<iW/f^»<j/o?w/^cum4ihgentianotanda;Nem- Vinofcilicet Stygii laticis amaritudinem fuftulit.
- peApoftemata,Ulcera,SolutionesContinuitatis, Atnoftristemporibus,MedicisquafiReligio eft,
Putrefa<5tiones, Exefiones, Confumptiones ; rur- a>grotis,poftquam deplorati fint,affidere;ubimeo

fiis Contra<5tiones , Extenfiones, Convulfiones, judicio , fiamcioluo, atqueadeohumanitatiipfi
Luxationes,Diifecationes,Obftruc5tiones,Reple- deeffenolint , &
& artem edifcere, diligentiam
tiones,Tumores,unacumorrmibus MateriisPrae- pra;ftaredeberent>quaanimamagentes,facilius &
ter-Naturalibus, qua? in corpore humano inveni- lnitius e vita demigrent. Hanc autem pattem> in-
untur,(velutiCalculis>Carnofitatibus,Tuberibus> quifitionem de Euthanafia exteriori fad differenr
Vermibus,& hujusmodi:) Haec(inquam)omnia, tizm cjusEuthanafia, qua? animaeptaeparationem
&hisfimilia,peream, quam diximus,s4natomtam refpicit) appellamus, eamque intcr "Defiderata
comparatam , & multorum Medicorum Experi- reporumus.
mentainunumcollata,magna cumcuraperquiri Item in Curationibus Morborumi\iudgeneva\i-
& comp»ni debent. At varietos ifta accidentium in ter defiderari reperio ; Qyod Medici
hujufce seta-
j4natomicis autperfunctorie tractatur, aut filentio tis,\icetgeneralesintenttones Curationum non male
pratteritur, pexiequzntuv ,particulares tzmen Medicinas, quae

De illo vero altero defectu circa Anatomiam ad curationes morborum fingulorum,proprietate
(nempe quod non fieri confiieverit in corporibus quadam fpe<5tant , autnon benenorunt, aut non
w^«)quidattinetdicere?Resenimha:codiofa,& religiofe obfervant. Nam Medici traditionum
.barbara,&aCelfo re<5te damnata. Nequetamen &experienti£probataefru&umMagiftralitatibus
illudminusverum eft , (quod annotatum fuit a fuis deftruxerunt , &fuftulerunt; Addendo, &
Prifcis)poroscomplures&meatus,&pertufiones, demendo,& mutando circaMedicinas,prout iis
quse funt ex fubtilioribus,in Anatomicis diffectio- libitum fuerit & fere Pharmacopceorum more
;
nibus non comparere; quippe quae in eadaveribus Qmdpro Quo fubfti tuendo; ita fuperbe imperan-
occluduntur&latent,cum inViventibusdilaten- > utMedicinanonampliusimperet
tes Medicina;
tur,& poffint effe confpicui.Itaq;,ut & ufui confu- Morbo.Demptis enimTheriaca, & Mithridatico,
laturfimul&humanitati,noneftomninorejicien- &fortafi*eDia(cordio,& Confedtjone Alkermes»
da.AnatomiaVivorttm,neq; ad fortuitas Chirurgi- & paucis ahis Medicinis> ad nulla fere certa Phar-
coruminipectiones (quodCelfusfecit) remitten- macafereligiofe&fevereadftringunt.Nam Medi-
da:cum hocipfum bene expediripoffitperdiffe- camentaillaquae inofficinisproftantvenalia>po-
€tionemBrutorumVivorum,qua:,non obftante promptu fiint ad intentiones generales,
tiusin
fuarum partium diffimilitudineabhumanis,huic quamaccommodata&propria ad curationes par-
inquifitioni,adhibitojudicio,fatisfacerepoffint. ticulares ; Siquidem fpeciatim nullum morbum
Item in inquifitione illorum de Morbis, inveni- magnopere refpiciunt , verum generatim ad ob-
unt Morbos complures , quos Infanabtles decer- ftru&ionesaperiendas , concodtiones confortan-
nunt,aliosjamindeaprincipio morborum, alios das,intemperiesalterandaspertinent.Atquehinc
•
prarcipue
,;
, ,
:
109 LIB ER IV. ,ia

praxipue fit, utEmpirici & Vetulas faepenumero Etenim judicio noftro, opiniofuerit magisblan-
incurandis morbis felicius operentur, quamMe- da,quamvcra,fiquisexiftin)et, Medicamentum
dici eruditi,quia Medicinarum probatarum con- aliquod tam pot ens aut felix fien pofle.ut ufus ejus
fectionem & compofitionem fideliter&fcrupu- fimplex curationi alicui grandiori fufficiat. Mira-
lofe retinent. Equidem memini, Medicum quen- bilisprofectoforet Oratio.quarpronunciata , aut
dam apud nos in Anglia Practica celebrem , Reli- etiamfa?piusrepetita,vitiumaliquod,animopeni-
gionepropeJudauim,Librorumle<5tioiietanquam tusinfitum,autinveteratum,corrigere auttollere
Avabemfoktumdicete, MediciveftriEuropaifuni poffit.Longecerteabeft. Verum qua; in Natura
quidem viri dotli,fed nonnorunt particulares cura- eximiepoflunt&pollent, funtordo,profecutio
tionesmorborum: quinetiam idem ludere folebat, feries, viciflitudo artificiofa. Quse licet majus
parum decore.dicendo, Medtcosnoftros fimtleseffe quoddam in prarcipiendo judicium,majoremque
Epifcopisdigandt &folvendi claveshabere , £r nihel in parendo conftantiam requirant ; tamen erfe-
amplitts.Sed utferio, qnod res eft, dicamus ; Pluri- (5tuum magnitudine abunde retn compenfant.Etfi
nium referre cenfemus, fiMedici aliqui,& erudi- autem ex opera Medicorum quotidiana, quam,
tione & practica mfigniores , opus aliquod confi- lnvifendo.alfidendo ,pra;fcribeiido, ffgrotispra?-
ciant,deMedicinisprobatis & experimentalibus, ftant , putaret quiipiam , haud fegniter lpibs cura-
ad morbosparticnlares. Nam quodfpeciofaquis tionem perfequi, atq; in eadem, certa quadam via
rationenixus,exiftimetdecere Medicumdoctum Tamen fi quis ea,qua: prsfcribere mi-
infiftere: &
(habita ratione complexionis ajgrorum , artatis niftrarefoleantmedici, acutiusintrofpiciat, inve-
tempeftatisanni, confuetudinum,& hujusmodi) nietpleraq; vacillationis&inconftantiarplena,
&
potiusMedicinasextemporeaptare, quamcertis quae ex tempore excogitentur , & in mentem illis
aliquibusprafcriptisinfiftere ; idfallaxreseft, & ahquo aut pravifo Cdrationis

veniant,absq; certo
experientia' nonfatisattnbuit,judicio plus nimis. Debuerantautemetiam abinitio, poft
tramite.
Sane, quemadmoduminRep. Romana , Cives Morbum bene peripectum&cognitum, feiiem

erantutiliflimi,&optiniecompofiti,qui autCon- curandi ordinatammeditari,neq; ab eaabsq; crravi
fules Populo favebant,autTribuni in partes Sena- caufadifcedere.Atq;iciantprocertoMedici,pofle
tusinclinabant:itainhac Materia,dequa agimus, (exempligratia)triafortafleautquatuorMedica-
Medicoseosprobamus quiautinmagna erudi-
,
menta ad morbum aliquem gravem curandum
tione, traditiones expenentiae plurimum faciunt ; recte pra;fcribi,qua: debito ordine
debito inter- &
aut in Praftica infigni,Methodos & generalia Artis vallo lumpta,curationem praftent.-quorum fin<ni-
npnaipernantur. Modificationes vero Medicina- per fe tantnm fumerentur, aut fi ordo inverte-
Ia,fi
rum (fi quando fitopuseas adhibere) potiusin ietur,autintervallumuonfervaretur,fuerintpror-

earum exercendas funt , quamin ipfo
vehiculis fusnocitura. Nequetamenid volumus,ut omnis
corporeMedicinarumjin quoniinovandum abs- fcrupulofa & fuperftitiofa curandi ratio in pretio
queevidendineceflitate.Hancigiturpartem,qua: fittanquamoptima,(nonmagis,quam omnis Via
de Medicinis Authenticis & Toftttvts tractet , defi- artlai via fit ad Ccelum:) verum ut
a?que rectafit
derari ftatuimus, Res autem eft , qua? tentari non via,ac ar<5ta& difficilis. Hanc autem partem,quam
debet, absq; acri &fevero judicio, & tanquam in filum medicinale vocabimus , dejiderari ponimus.
Synodo Medicorum felectorum. Atq,ha?cillafunt , qua? in Dotlrina Mediana de
Item.inter praeparationes Medicinarum,mirari Curatione Morborumdefideramtu nifiquodreftet :
fubit, (prarfertim eum Medicia& ex Mtneraltbus unicum, quod pluris eft, quam illa omnia.
Defide-
a Chymicis in tantum evecta; & celebratae fint ratur nimirum Philofophia naturalis vera acliva, &
cumq; talesMedicinx tutius adhibeantur ad ex- cui Medtctn&Scientta inaedificetur. Ca;terum
illa
teriora,quam intro fumantur)neminem adhuc in- non eft hujufce Tractatus,
ventum, qui per artem thermas Naturales dcfintes Tertiam partem Medtan& , pofiiimus illam de
3/<?<a7«W«imitariannixusfuerit: cum tamenin Prolongattonevita, qua;novaeft, defideratur &
confeifo fitjThermas illas & fontes, virtutes fuas Eftq;omniumnobihflima.SienimtaIealiquidin-
ex venis Mineralium, per quas permeant.nancifci; Veninpoflit, nonverfabiturtantumMedicinain
quinetiam , in manifeftum hujus rei documen- Curatmiemfordtbus; necMediciipfipropteriVt-
tum,benenorithumanainduftriadifcernere&di- cejfitatemlolummodohonorabuntur , fed utique
ftinguere per Separationes quasdam, ex quo gene- propterdonummortalibus,ex terrenis,quafi ma-
re Mineralium hujusmodi aquae inficiantur , vel- ximum, cujus potemnr fecundum Deum,
effe ,
uti an ex fulphure, vitriolo, chalybe,autaliquo Diipenfatores, Adminiftri. Licet enim Mundus

fimili.Qy.a; naturalis aquarum tinctura , fi ad arti- homini Chnftiano, zdterrampromi/fioms conten~
ficiofas compofitiones reduci poflet » fuerit in po- denti, tanquzmEremusfit, tameninEremoipfa
teftate hominis,& plura genera earum (prout ufus proficifcentibus,calceos&veftes (Corpus fcilicet
poftulat)efficere,&temperamentumipfarumpro noftrum, quodanimarloco Tegminis eft) minus
arbitrio regere.Hanc igitur partem, delmitattone atteri , GratiajdivinxMunus quoddam arftiman-
^Naturaia balneis Arttficialibm (reprocul dubio dum.Hacdere,quiaeftex optimis,eamque inter

&utili,&inpromptu) deftderari cenfemus. Defiderataporuifnus, ex more noftro* &monita
Ne verofingula fcrupulofius exequamur,quam dabimus,& indicia,& Pra;cepta.
velinftitutonoftro,velhujusceTra<5tatusNatura; Primo monemtu,ex Scnptoribus , circa hoc Ar-
convenit, claudemus hanc pattem defectus alte- gumentum,neminem eile,quialiquidmagni , ne
lius cujusdam enumeratione, qui maximi nobis dicamus aliquid fani, repererit. Ariftoteles certe
videtur momenti : Nimirum quod Medendi ratio, Commentarium de hoc edidit perpufillum , in
quas obtinuit, Citnimio plus compendiofa , quamut quo nihilineftacuti quod ipfe omnia efle.vult, ut
:
jnfigne aliquid , aut atduum , prajftare poffit. lolet. At Recentiores tam ofcitanter , & fuper-
F ftitiofe
,: :
m DE AUGM. SCIENT. m
Argumentumipfum
ftitiofedehocfcripferunt, ut lefcat a RadtisSolis, ut in Regionibiu frigidioribus,
ob eorum vanitatem > tanquam vanum & vecors in Speluncis,in Monttbus,Sc in Columnis Anachore-
haberi cceperit. tarum:AutfummoveaturdQ>rpore,ut in Cutedenfia,

Secundo monemus , ipfas intentiones , qux huc & mplumis Avtum,&c in ttfit Olei &c XJnguenterum
Jpe&ant,medicorum,resnihiliefle,&cogitationes abscÂromattbus. Succi Corporis redduntur mi-
hominumarepotiusabducere.quam verfus eam nus depr&dibtles, li zntDuri facti fmt,a.ut Rofcidt
diricrere. Sermocinantur enim,moitem in deftitu- five oleoji. Durt, ut in VtBu ajpero , vita in Frtgido
tione calidi & humidi confiftere Deben naq; : ca- Exercttatiombtts robuftis : Balneis quibusdam Mt-
lorem naturalem confortari , humorem autem neraltbus. Rofctdi,utmufuDulctum,&c abftinentia
radicalem foveri : Perindeacfi hxcres jufculis, a Salfts & Actdis , &maximeomniumintaliyJ</,!-
autlactulis & malvis, aut amydo, aut jujubis,aut ftwnePotus , qua fit Partium valde tenuium & fub-
rurfus aromatibus , aut vino generoio , aut etiam tilium absq; tamen omni Acrimonia aut Acedine,
,
fpirituvini,&oleis Chymicis,confici poffit.Quae Têparattofitvet Alimenta Altmentatio autem :
omniaobiuntpotius,quamprofunt. promovetut quatuorModis Per Concotltonem :
Tertio monemus , ut homines nngari definant, Vific erum zdExtrufionem Ahmenti,utm confortan-
nectamfaciles fint, utcredant,grandeilludopus, ttbusvtfceraprtncipalia; Pei excttationem partium

qualeeftNaturae.curfum remorari&retrovercere exteriorum ad attratlionem alimenti , utinexerci-
poflehauftu aliquo matutino , aut nfu alicujus tattonibus &cfricationtbu4 debitis, 2tq;uncliontbus
pretiofae medicina» ad exitum perduci : non auro quibusdam & Halneis approprtatis: Vetpr&paratio-
potabili,non margaritarum effentiis, &fimilibus nemaltmenttipf\us,utfzc\\iusfe infinuet,&dige-
nusis: fedutprocertohabeant , Trolongattonem ftiones ipfasquadamtenusanticipet, ut in variis
Vit&elfe rem operofam, &qua:excompluribus & zitific\oiis modis ctbtcondiendi ,potus mifcendi,
remediis,atq;eoruminter feconnexione idonea, panis fermentandt & horum trium vtryttes in
,
conftet. Neque enim quisquam ita ftupidusefle unum redtgendi: Per confortattonem ipfius ultimi
debet,ut credat,quodnunquamfa£tum eft adhuc, ailus aJfimilationis,utinfomno tempefttvo, Scapplt-
idfierijam pofle,nifipermodos etiani nunquam cattontbusqmbusdamexterioribus.Renovatioejus,

tentatos. quod ccepit veterafcere , fit duobus niodis : Vel
Qiiarto monemus, ut hommes rite animadrer- per Intenerationem habitus corporuinf\us,ut in ufu
tant & diftinguant, circa ea, qua? ad vitam fanam, *JAlalaciffationum ex Balneis,Emplaftris,&c Vhtlio-
& ea,quae ad vttam longam, conferre poflunt. Sunt nibus: quae talia fint ut tmprimant, non Extrahant :
enim nonnulla, quae ad fpirituum alacritatem, & Velper expurgatwnemfucci veteris,&c fubftitutiO'
functionumRobur , & Morbosaicendos, pro- nemfuccinovt, utin tempeftivis& repetitis purga-
funt:qua» tamen de lumma vita» detrahunt,& Atro- ttqnibus,fianguinis Mijfiwnibus , & 'Diatis attenuan-
phiam fenilem absque Morbis accelerant: Sunt & tibus, & quae florem corporis reftituunt. Atque de
vita» , & Atrophiam Indktis hactenus.
alia, qua» ad Prolongationem
fenilemlongius fummovendam juvant: ied tamen Pracepta , quanquam ex ipfis Indiciis plurima
nonufurpanturabsq; perkuloValetudinis Adeo ; poffintdeduci;triatamenvelutipraecipuafubjun-
utquiiisutentur adProlongationemvita;, debe- gere vifiim eft. i'w^/#z#.fprimo,utProlongatio
ant fimul incommodis occurrere,quae alioquin ex vita» expedtetur potius a Dicetis ftatis,quam a Re-
eorumufufupervenirepoffint. Atape Momtaba- giminealiquovictusfamiliari ; aut etiamamedi-
ctenusdedimus. camentorumparticularium excellentia. Etenim,
Quodad/W/c/Wattinet; tale hujus rei(quam cmx tantavirtutepollent,utnaturamretrovertere
Animometimur) plafinaeft. Coniervanturres& valeant;fortioraplerumquefunt&potentioraad
durantduobus modis : Ant Autper
in Identitate: alterandum , quam utfimul in aliqua Medicina
Reparattonem. In ldenditate fua, utmuficaautfor- componi , multo minus in victufamiliariinter-
mtcainfuccino: Flos, aut Pomum, nutLtgnumin fpergipoffint.Supereftitaq; utferiatim,&regula-
Confervatoriis Ntvalibus : Cadaver inter baljama. riter, & adtempora certa & vicibus certis recur-
,
Per Reparationem,ut in Flamma, & in Mechamcis* rentia,adhibeantur.
Opetzntiad Prolowtationem Vtta, utroquegenere Secundo prscipimus , utProiongatio Vit&, expe-

utendum eft, (disjuncta minus poiTunt) corpusq; cTreturpotius ab operatione in Spiritus , & a Ma-
humanum coniervandum.quemadmodum Inam- laciifatione partium , quam a modis alimentandL

mata confervantur : Ac rurfus quemadmodum Etenim,cum Corpushumanum,ejusqueFabrica
F/ammaconfetvatut; Acdeniquequadantenusut (miffisexternis) a tribuspatiatur; Spiritibus fci-
Mechanica conlervantur. Tres igitur funt ad pro- licet; Partibus ; & Alimentis
Via prolongationis ;
lonoandam vitaminteni\ones:"Retardatio Confum- -vitz perahmentandi modos longa eft ; atqueper
ptionis : Probttas Reparattmis, & Renovatio ejus mukasambages & circuitus : At vix per operatio-
quod ccepit veteraficere. Confumptio fit a duabus de- nes fiiper Spiritus , & fuper partes.multo brevio-
pradationtbtts : Depradatione fptntus innatt ; & de- resfunt,& quibus citius ad finem defideratum per-
pmdatione Aerisambtentis. Prohibttto utriusq; du- venitur ; Eo quod Spiritus fubito patiantur, &a
plex: Autfi^^îHafiantminusP^^/orâut vaporibus, & ab affeclibus , quaeinirismodisin
fiPatientta (Swc/iciIicetcorporis)reddantur mi- eospolTunt:partesitem,perBalnea,autUnguenta,
nus Depr&dabtlia. Spintus fitminus Pradatortus ,fi aut Emplaftra , qua: fubitas etiam impreffiones
zutfubftantia dcnfetur, ut in ufu Opiatorum & Ni- faciunt.
tratorum , & in Contriftattonibus: Aut Quantttate Tenioprac/pimus , quod MalaciJfatio partium

minuatur utin Diatis Pjthagortcis&c Monafttcis
, fieri debetper Confuhftantiaha, Im-
per Exterius,
Aut Motu leniatur, ut in Otto & Tranqutttitate. Aer prtmentia , & Occludentia. Confiubftantialta enim
ambiens htminus Prtdatorius, fi aut minus inea- benevoloparcium amplexu hbenter excipiuntur,
&proprie
«13 LIBE R IV* 114
& proprie malaciffant. Imprimentia autem, & Poftremo accedimus ad Ea
artes voluptarias.
virtutem Malaciilantium,tanquam vehicula,faci- fecundum fenfusipfosdilpertitsiunt: ocnlosTjb-

lius & altius deducunt.atq; lpfa parces nonnihil ex- lectatprccipue Picloria, cum aliis artibus innu-
pa.ndunt.Occludentia autem , virtutem utrorurnq; meris, qua: ad magnificentiam fpectant,circaa:di-
retinent, &paulifperfigunt, &

Perfpirationem, ficia, hortos, veftes, vafa, calices, gemmas, & fi-
quac eftres Malacillationioppofita, (quiahumi- milia. Aures demulcet Mufica, quae tanta vocum,
fpiritus, ch ordarum, varietate , & apparatu inftru-
dum emittit,)cohibent.Itaq; per haec tria (fed po-
tius ordine difpofita , & fuccedentia , quam com- cT:a eft, Olim etiam Hydraulica, pro Coryphans
mixtajresabfolvitur. Intenminhac partemone- quibusdam Artis ejus habita fiint , quae nunc
mus; noneam efleintentionem.Malaciffationis, prope obfoleverunt. Atq; Artes.qua; ad Vifum,aut
utnutriatpartes perexterius ; fedtantumut eas Auditumfpec~tant , praealiisprarcipue Liberales
reddat magis idoneas ad nutriendum. Quicquid habitajfunt: Senfushiduomagiscafti: Scientias
enim magis aridum eft minus eft aCtivUm ad affi-

,
magis erudita; , quippe qui etiam Mathematicam,
milandum. Atq; de Prokngatione Vtta,cmx eft pars veluti Ancillam,in Famihis f uis habeant Etiam al- :
tertiaJ^/Vi«<*,noviterafcripta,ha:cdi&afint. teraadmemoriam & demonftrationes, altera ad

Veniamus ad Cofmeticam , qua? cerce partes ha- mores & affedtus animi nonnihil refpicit. Reli-
bet civiles,partes rurfus effceminacas. Corporis quorum fenfuum oblectationes acque , artes circa
enimmunditia,&decorhoneftus, re6te exiftima- ipfos,minusinhonorefunt:velutiLuxuriar, quam

turpromanareamodeftiaquadammorum > &a Magnificentia: propiores,unguenta, odoramenta,
reverentia;inprimis ergaDeum, cujus creaturae Dehcia: & Cupedia; Menfarum , maxime autem
fumus;tum erga focietatem, in qua degimus tum ;
IncitamentaLibidinis,rectius cenfore, quam Do-
etiam erga nofmet ipfos, quos non minus, imo ctoreindigent.Optimefanea quibusdam annota-
magis,quamaliosrevereri debemus. Verum adtum eft,nafcentib. &crefcentibusRebufpub.artes
ulterinailladecoratio, qua; fucos &
pigmenta ad- Militaresflorere;inftatu &
cuIminepofitisLibe-
hibet, digna certe eft llhs defe&ibus, qui eam rales;at ad declinationem &
decafum vergentibus
fempercomitantur,cumnonfit,autadfallendum Voluptarias.Ha;c vero artas noftra, vereorne tan-
fatisingeniofa, aut ad utendum fatis commoda, quamindecafufelicitatis, in Artesvoluptarias in-
autad ialubritatem tuta& innoeua.Miramur

fatis clinet. Quareiftamifla faciamus. Artibut Cum
aucem,pravam hanc confuetudinem fucandi, le- Vbluptariis Ioculares copulo.
Decepciones fiqui-
cres cenforias, tam Ecclefiafticas, quam Civiles, dem Senfuum,interDelec~tationes Senfuum repo-
qusaliasinluxuriamcirca veftes,autcultus capil- nendaefunt,
lorum effceminacos,admodumfuerintfevers ,ita, Jam vero tranfcurfis Dollrinis illis, circa corput
diu fugiffe. Legimus certe de feâbek, quod humanum (Medicina, Cofmetica, Athktrca,Vo/u-
pigmentisfaciemobliverit; verum deEfthera, & ^tar#W)illudobicermonemus; Cumin corporehn*
Iudttha,mhaie perhibetur, mano tot Res in confiderationem veniant, partes,
Pergamusad^ftoîf^. Eam fenfu intelligi- humores,funcliones,facukates, accidentia : cumque

muspaulolargiori,quamaccipi confuevit. Huc (finobisintegrumeffet)conftituioportuifletcor-
enim referimus , quicquid verfatur circa concili- pusunicum Dotlrm&de corpore humano, quse ifta
andam qualemcunque (quam corpus humanum omniacompledteretur, (fimile i\\\ Doilrimdeani-

fufcipit) Habilitatem;Ci\eC\tAgilitatis, five Tole- ma. de qua mox dicemus :) tamen , ne artes nimis
^«;w.Qijarum^«fo^duashabetpartes,7<oW multiphcentur, neve veteres artium limites,plus-
& relocitatem Ac Tulerantia itidem duas, vel Indi-

:
quam neceffe fuerit , tranfponantur , Doclrinam
aentiarumNaturaliumpatienttam, velin (/uciativ de partibus corporis humani,de funttionibus,de hn-

moribus^derejpiratione, defomno, degeneratione,
bus Fortitudinem, Quoruni omnium videmusfie-
penumero exempla infignia,in pradtica funambu- defcetu&Cgefationein utero , de Augmenw , de
lorum.induro yi6tu huminum quorundam Bar- pubertate , de canicie , de impinguatione , &

barorum, m ftupendis viribus Maniacorurn>& in fimilibus, inCorpusMedicinazecipiihus, licet ad
officiailla trianon propriepertineant ; fed quia
conftantianonnullorum inter exquifica Tormen-
Imofialiquaaliareperiaturfaculcas, qua: in corpus ipfum hominis, fit per omnia Medicina Sub-
ta.
prioremparcitionemnon cadit,(qualisin Vrinato- jeclum. Motum autem voluntarium , 8cfenfum , ad

ribusCxpe confpicitur,qui mirificeAnhelitum co- "Doclrinam de animarejicimus, fiquidem Anim&
hibere poffunt) ad hanc ipfam Artem aggregari partesinhisduobusfuntpotiores. Atq; ficDoclri-
volumus. Atque quodtalia fieri quandoque pof nam,cmx circa corpus homtnis verfatur, quod Ani*
fint,manifeftiffimumeft:AtPhiIofophia&inqui-. w<«protabernaloduntaxateft,claudimus.
fitio caufarum eadem fere neglecta jacet
circa ,*
Cap. III. -
,
hanc arbitramur ob caufam , quod hominibus P/»mVioPhilofophi:EbumaiiXf?VManimam,»»Do£lnnam

perfuafumfit, hujusmodi Magifteria Natura; {b- de fpiraculo; &
doftrinamflfeanimafetiiibili fivevto^
hominum dufla. rartitiofecunda ejwtiemPhiloCophix in Doftri-

lummodo vel ex peculiari certorum
namiefubftantiae^ faculcatibusanima;, ^«do<arinam
indole,(quasiubdiicipUnam non cadit,^)veHdiu-
</eufue£<objettis faculratum. Appetidices dus. dodlrina;
ab annis usque puerilibus , confuetudine,
tina, defaculratibusanima:j Dofttinarfedivinatione natu-
(quss potius imperari,quam docerifolet) obtine- rali.f^dodtrina de fafcinatione. Diftributio facultatum
re.Quod etfi verum prorfusnonfit,tamen<&f?c7j«' ( animajfcnfibilisjwmotum^fenfum
hujusmodirerum quidattinetnotare?Certamina VEniamus ad dotlrinam de anima humana ; e
emmOlynjpicajamdiuceffarunt: Tum etiamin cujus thefauris , omnes canera: deflrinade-
ejusmodirebus mediocritasfufficit ad ufum : Ex- promptas funt. E jus duae funt partes ; AI tera tradtat
cellentia autem mercenaria: cuidam oftentationi de anima rationali, qua: Divina eft ; Altera de irra-
fere infervit. tionali,cms communiseftcum Brutis.Notavimus
F 2 autem
,
, I$ DE AUGM. SCIENT. ne
autem paulo fuperius(ubi deformis loquebamur) tur : At ea inquifitio nobis quafi defiderari videtur.
difterences lllas duas ammarum emanationes,quai Quid enim ad doblrmam de fubflantia animm faci-
iri primautriusque creatione fedant confpicien- unt,Aclui ultimtts,t\formacorporu> &hujufmodi
das,Nimirum,quodalteraorcumhabuerica/^ra- nugasLogicas?,^7*?wdfiquidemy«^to,five.8)'-«-
cttlo Det,ahetacmatricibus Elementornm.
Namde zonwwplanefubftantia corporea cenfenda eft , 4
amma rationalis generatione primicrva , ita ait calore attenuata, &fa6ta invifibilis ; Aura (in-
Scnptura, Formavit hominemde limo terra , Jpi- & quamjex natura flammea &aerea conflata, aeris
ravit infaciemflfitraculum vita.ht generatio ammnt molhcie ad lmpreflionem recipiendam , ignis vi-
Jrrattonalis,f\veBrutorum,hc\aeW perverbailla, gore ad a&ionem vibrandam dotaca; partim ex
Producataqua,Producatterra. Hxc autem antma oleofis,partimexaqueisnutrita; Corpore obdu-
(Cqualis eft inhomine) anima rationah organum &a,atq;inanimalibusperfec"tisincapitepr£ecipue
tantum eft, atque originemhabet & ipfaquoque, locata;in nervispercurrens, &fanguinefpirituofb
quemadmodum inBrutis, e limo terras: Neque arteriarum refecta & reparata quemadmodum
enim dictum eft Formavit corpus hominis de hmo
.- Bernardinus Telefiis, & Dncipulus ejus Augufti-
terra, fed Formavit hominem integrum fcilicet
; nusDonius,aliquaexparte,non omninoinutili-
hominem,excepto fpiraculo, Qijamobrem par- ter,afferuerunt. ltaq;dehacdoclrina, diligentior
tem primam doclrina generalis circa ammam hu- fiatinquifitio: Eo magis, quodhsecres nonbene
manam,doclrinamdefpiraculo appeWabimus; Se- intelleCta, opiniones fuperftitiofas, &planecon-
cundam \eto,doclrinam deanimafinfibili five pro- taminatas , & dignitatem amma humantt, peflime
dutla. Neque famen , cum ha&enus Philofophiam conculcantes , de Metempfychofi, tkluflrationtbtts
folamtra6temus , (quippe Sacram Theologiamin <*««^r#»2perperiodosannorum,deniq;denimis

fine operis collocavimus ) partitionem lftam a propinqua animt. humana erga animasBrutorum
Theologia mutuaremus, nifi etiamcum pfihcipiis per omniacognationcpeperit. Eft autemhzcani-
Phi/ofophit, conveniret. Plurims enim & maximae ma in Brutis ammaprtncipalis cujus corpus Bru- ,
fimr animt, httmana prseeellentia; fupra antmas torumorganumylnhomineautem, organumtan-

Brutorum , etiam Philofophantibus fecundum tum &ipla anima rationalts, fpirituspotiusap- &
fenfum manifefta:. tlbicunque autem tot & tanta- pellatione quam animaindigitari poflit. Atque de
ruminveniturExceilentiarum Symbolum ; ibi fubftanttaanimtthaQtenus.
merito femper conftitui debet differentia fpecf- Facultatesautemanim&notiflxmx: funt ; Intelle-
fica. Jtaq; nobisnon nimium placet confufa illa & Sim,T\atio Phantafia, Memoria,Appetttus, Volun-
t
promifcua philofophorum deanim&funliionibut tas , denique univerfe illaj circa quas veriantur
traitatio ; ac\\ammahumana,vx.adu potius,quam Scientia?Logic3r,&Ethica:; Sed indocirinade ani'

fpecie, difcriminata eflet ab antma Brutorum:' ma, engz««ipfarumtra6raridebent,idq;phyfice,
Nonaliter, quamSolincerAftra, autAuruminter proutanimaeinnataefint, & adharreant uftts. tan- :
Metalla. tum ipfarum , & Objecla, illis alteris artibus depu-

Subjungenda eft etiam partitio alia doclrim tantur. Atqueinhacpartenihilegregii (utnobis
cixcaanimam humanam
cenera/is antequam de , videtur) adhuerepertum eft;c\uancyuamdeliderari
fpeciebus fufiusloquamur. Etenim, quae defpe- eam haud iane dixerimus. Habet etiam pars ifta
ciebus poftea dicemus, utramq; pajrtitionem , tum de facuhatibm animt, appendices duas, qux &ipfae
illam, quam jam modo pofuimus, tum iftam, quemadmodum tradtantur, potius fumos nobis
quamnuncproponemus,fimul traclabunt. Se- exhibuerunt quam flammam aliquamlucidam
,
cundaigiturpartitiofit, indoclrinam defubftantia veritatis: Alterum haium eft dodcnnade divina-
Hcfacultatibm anim&,t\doclrinam de ufutkobjeclis tionemtmah Altera defafcinatione.

;
facultatum. Divinationem ab Antiquis, nec male, in duas

Prxmiflis itaque his partitionibus geminis , ad partes di vifam habemus ; Artificialem, Natura- &
fpeciesaccedamws. Doclrmadejpiracu/o, eademq; lem. Artificiaiis ratiocinando,exindicatione fi-
defubjlantiaanima rationa/is, compleditur inqui- gnorurh, pra:di6tionem colligit, Naturalis, ex ipla

fitionesillasdeNatura ejus; ^tmmnativafit tlla, animiprsfenfioneinterna absq; fignorum, admi-
an adventitia :feparabilis,an infeparabilts • mortalis, Arttficialis duplex : Altera argu--
niculis.praelagit.
s.nimmortalis: quatenus legibm materiit, alligata, mentatuzexeaufis;}&tezaexexperimentist&nlum3

auatenttsmimme:tkf\mi\ia. Qax verohujusfunt carca quadamaudtoritate. Quar pofterior, ut plu-
oeneris,licetetiam in Philoiophia , diligentio- & rimum,iuperftitiolaeft.QualeserantEthnicorum
rem & altiorem inquifitionem fubire poflint Difciplina; , extorum, volatum
circa injpecltonem
quam adhuc habetur,utcunque tamen m fine Re- avium,Sc Etiam Chaldasorum <±Aflro/ogia
fimilia.
ligionideterminanda &diffiniendarec"tius tranf- folennior,nonmultomelior. htArtificialisDivi-

lrsitti cenfemus Aliter enim, erroribus haud pau-
.-
natio utraq-,,inter diverfas Scientias fpargkur. Ha-
cis,&fenfusillufionibusomnino exponentur. Et- bet^ra/o^-praidicTionesfuas ex fitu aftrorum.
cnim,cumSubflantiaanim<z,incteationeCua,non Habet etiam Medicus fiias; de morte ingruente;
fneritextracT;a,autdedu6laexmafraCceli&terrar, deconvalefcentiajdefymptomatibusmorborum
fedimmediateinfpirataa Deo cumq;leges Cecli
•, fiiperventuris ; exurinis,pulfibus, afpetlu argro-
&terra, fiut propriafubjecl:aPhilofophia;;quorum,&fimilibus. Habet&c Po/iticus luas ; O urbem
modopoflit cognitio de fubflantia ammarationa- venalem; & citoperituram,fi Emptorem tnvenerit\
lis ex philofophia peti&haberi? Quinimo abea- CujusVaciciniifides nondiu morataeft; impleta
deminfpirationeDivinahauriatur,aquay^^/?<««- primuminSylla,pofteainCa;fare.Hujusmodiigu
liaanimiz primo emanavit. tur praedicT:iones,pra:fentis non funtlnftituti,veru
Doilrtna vero deanima fenfibili, five produtla , ad artes proprias remitci debent. Naturalis autem
&tiam quatenusadfubftantiam ejus,vererequiri- Dtvinatio , ex vi fcilicet interna animi ortum
habens,
;;
W7 LIBER IV. 118
habens, ea demum eft, de qua nunc agitur. Ha;c diumPhyficum, absquealiqua vel minima cogi-
duplexeft ; Alcera nativa: altera per inflttxum. tatione deinvitandisper ipfasauxiliisSpirituum:
Nativa hoc niticur fuppoficionis fundamento : haberi nihilominus debent pro illicitis, propterea
Qyod anima in fe reducta.atq; colle<5ta,nec incor- quodfententianlliDivina; , adverfus hominem
porisorganadiffufa,habeatex vipropria effentiae propter Peccatum lata;,repugnenc & recalciti ent
lua;,aliquam prarnotionem rerum fucurarum Illa :
Infiidore vultus comedespanem tuum. Siquidem
verooptimecernitur infomnis,ecfta{ibus, confi- Magiaejusgeneris, egregias jllos fructus.quibus
niismorcis ; rarius incer vigilandum, aut cum cor- DeusPretium Laboremconftituit , adipifcendos
pus fanum fitac validum. Hujufinodi vero. ftatus proponit,perpaueaS,easq;faciles,&minimeope-
animi,procuratur fere,aut adju vatur , ex abftinen- tofas obfervantias.
tiis, atq; illisrebus,qua:animamamuneribuscor- Superfiint Dottrinadux, qua; ad facuhatesani-
porisexercendismaximefevocant , Ut fiianatura m& rnferiorisSwe fenfibilis pra;cipue'fpe<5tant, ut-

;
absq; impeditionibusexteriorttm gaudere poffit, pote qua; cum organis corporeis, maxime com-
Divtnattoveropevfnfluxum , hoc alterofuppofi- municanr. Altera de motu voluntario : Altera de
tionis fundamento nitkur; Qtjod anima,veluti ".
Jenju tkfenfibili. In priori harum , etiam alias fatis
ipeculum,illuminationemquandamfecundariam, jejune inquifita.unica parsfereintegraî?. Ete-

a Praefcientia Dei & Spirituum excipiat; Cui etiam nim de ofiicio & fabrica commoda nervorum &
idem,quipriori, ftatus & regimen corporis con- mufculorum , &aliorumqua;adhuncmotumre-
fert.Eademenimanimaefevocatioefhcitût & fua quiruntur; qua;q; pars corporis quiefcat, dum alia
naturaimpenfiusucaCur,&DivinorumInfluxuum moveatur; tum quod hujufce motus rector &
fit magis fufceptira Nifi quod in Divinationibui
:
quafi auriga fit imaginatio ; adeo ut dimiifla imagi-
per Infiuxum anima fervore quodam»atque tan- ne, ad quam motus fertur , ftatim intercipiatur &
quam Numinis praefentis Impatientia, (qua; apud fiftaturmotusipfe, (utcunideambulamus, fialia
TPzilcosSacri Furoris nomine vocabatur) corripia- fubeatcogitatioacris&defixa, continuo confifti-
im:\n Divinatione zatemNativa, quietipatius& mus;)&aliaenonmilla;fubtihtates nonmala?, in
vacationi propiorfit. obfervationem & inquificionem jam pridem ye-
Fafcmatio autem, vis& actus imaginationis
eft nerunc. Quomodo vero compreffiones, &dilata->
intenfivus in corpus alterius ; (vim enim imagina- tiones,&agitationes Spiritus, (qui procul dubio
tionisfuperCorpus proprium ipfius imaginantis mQtusfonseft)corpoream&craflampartiummo-
fuperiusperftrinximus.) Inhoc generefcholaPa- lem flectat,excicet,autpellat, adhucdiligenterin-
racelfi,&ementita;»<«wr^& Alagia cultores, tam quifitum & traftatum non eft.Neque miium,cum
fuerunt immodici ut imaginauonis impetum &
,
amma ipfafenfibilis hactenus potius pro entelechia
apprehenfionem miracula patranti fidei tantum & functione quadam habita fit, quam pro fubftan-
non exa:quarint, Alii ad fimilitudinem veri pro- tia.Atquando jam innotuerit, ipfam effe fubftan-
piusaccedentes; cumoccultas rerum energias & tiam corpoream & materiatam , necelfe eft etiam,
imprefliones,fenfuumirridiationes,contagionum Ut,quibus nixibus,aura tam pufilla & tenera , cor-
de corpore in corpus tranfmiffiones.virtutum ma- poratamcraffa & dura in »zo/«ponerepoffit,in-
gnetidhrum delationes acutius intuerenturjin eam quiratur. Dehacparteigitur,cum defideretur, fiaC
opinionemdevenerunt , quod multo magis a Spi* inquifitio.
ritu inSpiricum (cumSpintusprJt-rebus omnibus At defenfu 8cfenfibi!i longe ubcrior & diligeil-.
fic,&adagendumftrenuus, & adpatiendumtenec tior adhibita eft inquifitio, tain in Trac~htibus cir-
& mollis ) imprefliones, & delationes, & commu- cageneralibus,quaminartibusfpecialibus,utpote

nicationes fieii potuerint» Unde inCrebuerunt Pê&W,^/«jf^,quamverenihiladinftitutum:
opiniones,fadti quafi populares,De Geniofupe- quandoquide illa tanquam defiderata ponere non
riori,Dehominibusquibusdam infauftis & omi- hceat. Sunttamen dua;partes nobiles &infignes,
nofis, De ictibus amoris&invidias,&alia: hisfi- quasinhacdo6trina(sfe/jy^n'ftatuimus;Altera de

miles. Acq; huic con juncta eft difquifitio,quomo- dtfferetiaperceptionis8cfenfus:A\tei:&deforma/ucis.
do Imaginatio intendi Scfortificari poffit ? Qmppe Atq; differentiam inter perceptionem Scfenfum»
fi imaginatio fortis tantarum fit virium.opera: pre- bene enucleatam,debuerantPhilofbphi Tradtati-
tiumfueritnoffe,quibusmodiseam exaltari, &fe bus fuisdeye»y^&y?»y;fc/ipr3;mittere,utrern ma-
mi-
ipfa majorem fieri detur? Atq; hic obliqj, nec xime fundamentalem, Videmus enim, quafi om-
nus periculofe , fe infinuat palliatio quasdam & nibus corporibus naturahbus inefie vim manife-
defenfiomaximajpartis Magi&cmrenionialis. Spe- ftam percipiendi etiam electionem quandam
:
ciofus enim fuerit prauextus, cseremonias , chara- amicaamplectedi,inimica&alicnafugiendi.Neq;

cteres.incanraciones, gefticulationes,amu!eta, & nosde fiibtilioribus perceptionibus tantum loqui-
fimilia,non ex ahquo tacito aut Sacfamentali cum jnur,veluti cum Magnes fenum allicit;Flamma ad
malis Spiritibus concractu viresnancifci ; fed eq naphthamafIilit;Bulla bulla; approximata coit
pertineretantum,ut Imaginatio illius,quihisuti- Radiatio ab ob jecto albo diflilit; Corpus animalis
tur,roboretur & exaltetur : Quemadmadumet* utiliaaflimilat, inutilia excernit ; Spongia; pars
iaminReligione, ufus imaginum,admentesho- (etiam fuper aquam elevata ) aquam attrahit,
minum in rerum contemplatione defigendas, & aeremexpellitjEthujusmodi. Etenimquidattinet

devotionem Precantium excitandam , invaluit. taliaenumerare?Nullurnfiquidemcorpusadaliud
AtcamenmeataliseftSententia;Etiamfidetur,vim admotumilludimmutat , aut ab illoimmutatur,
imaginationis effe utiq; potentem , atque infiiper nifi operationem prscedat perceptio reciproca.
Casremonias vim illam mtendere &roborare;po- Percipit corpus meatus.quibus ie infmmt: Percipit
ficodenique , quod adhibeantur Caeremonia; ad impecum alcerius corpoiis,cui cedif.Percipit amo-
hancintentionemfincere, atque tanquamreme- tionem alteriuscorporis,aquodetinebatur, cum
F j fereci-
,
1I9 DE AUGM. SCIENf. uo

divulfionem fuicontinui , cui mutn lumine , poftea vero corpore implettim
fe recipit: Percipit
deniq; eft Perceptio. Acr fuifle, vaniffimo commento afferuerunt : quando
ad tempus refiftit:llbique
&
vero calidum frigidum tam acute perctptt , ut tamen Scriptura;Sacra:,maflamCceli & Teira;,te-
fubtilior, quam tactus hu- nebrofam,ante Lucem creatam,diferte pofuerint.
eius Perceptio fitlonê
niani;quitamenprocalidi&frigidinormahabe- Qua: vero phyfice &fecundum fenfum de ea tra-
&antur,eaftatimadRadiationes defcendunt, ut
mr Duplex iaitur deprehendkur circahanctsfo-
ftrinamhommum culpa:Alia,quodeamintacT:am parum Phyfica: inquifitionis circahancremexret.
&iittra<ftatamfcumtamenfitresnobiliffima)ple- Debuerant autem homines contemplationesfiias
reliquerunt Alia, quod qui huic contem- fubmittere paulifper , & quid fit Corporibm omni-
lUrtiq; :
animum ad jecerunt, longius, quans busLuctdis commune inquirere, tanquam deFor-

plationi forte
par eft, provech funt, & Senfttm
corporibus om- maLucu. Etenim quam immenfaeft corporisdif-
nibus tribuerunt utpiaculumfere fit, ramum
:
ferentia(fiexdignitateconfiderentur)interSolem
arboris avellere , ne forte mftar Polydori ingemi- & Lignum putndnm, aut fquamas etiam pifcium
fcat.At debuerant illi dtfferenttam perceptionis & putridas Plnquirereetiam debuerant.quid tandem
Senfus,non tantum in comparatione fenfibilium
incaufafit,curaliquaignefcant,& Lucemex fe ja-
adinfenfibilia,fecundumcorpusintegrum,explo- ciant calefa&a, aliaminime.' Ferrum, metalla,la-

rare , (veluti plantarum
&animalium,) verum pides, vitrum, ligna,oleum, fevum,ab igne,vel
etiamincorpoieipfolenfibihanimadvertercquid rlammamvibrant,velialtemrubefcunt:At aqua,
absque aer, acerrimo , & tanquamfufenticalorefervef*.
incaufafit, curtotadtionesexpediantur,
omnitamen&«>?Curalimentadigerantur,ege- da,nihil tamenLwfefadipifcuntur,necfplendent,
rantur; Humores & Succ!,furfum.deorfum,feran-

Quod fi quis hoc eo fieriputet,quod proprium fie
tur- Cor&Pulfusvibrent; Vifcera, fuaquarque IgnisZ-wf^,Aquaautem&AerIgni omninoini-
tamen hax micafint ; is lanenunquam per ebfcuraNodtism.
opificia, ficutofhcinx, producanf, Et
omnia,&compluraalia,absq;A>/z/«fiant? Verum aquafalfa.tempeftatecalida, remigavit; cumgut-
adio Senfus, yi-
acutcqualis fit tulasaqux exremorum concuilione fubfilientes,
hominesnon fatis
quod genus corporis,qiue mora, qua; niicare &lucellere videre potuiflet. Quod etiam ftt
derunt,atq;
conduplicatio impreffionis ad hoc requirantur, infpumamansferventioie.quamâ/iwowjiwwrfrx-
utdolor velvoluptasfequatur? Denique differen-
numvoam. Qyid deniq; habentcommtmecum
tiam inter Percepiionem fimplicem Senfum, & flamma&ignitis Cicendula:&Luciolar,&Muica
nullomodonoflevidentur ; nec quatenus fieri Indica,qua?Cameranuotamiliuftrat;&oculiquo-
poflitPwep/wabsqj^w/aNequeenimhaECver- rundam Animalium in tenebris 5 & Saccharum
inter radendum , aut frangendum ; & fudor equi
borum tantum controverfia eft , fed de re magni
De hacigitur do tlrtna (utin no6tea;ftuofafeftinantis;&alianonnulla?Quin&
procms momenti.
primisutilh&adplurima fpe6tante)meliusinqui- hominestamparum in hacre viderunt,utpleriqj
ratur: Qaandoquidem etiam

cireahancrem inici- fcintillas e fihce aerem attritum putent. Attamen
tantum apud nonnullosexAntiquisPhilofophis quando aer calore non ignefcat,& Lucem manife-
tia
potuerit ut omnibus fine difcrimine
,
corponbus quomodo tandem fit, ut nocfua», &
fto concipiat,
animaminfuhdiputaverint:Neq; enimvidebant, feles, & alia nonnulla animalia, no&ucefnant»

quomodo Motus cum difcretione fieri potuerit Adeout ipfiaeri (quando vifio absq; Luce non
absq; Senfu ; aut Senfits adeffe absque
Antma. tranfigatur)necefle lit ineife Lmem aliquam nati-
De Forma Lucis quod debita non fadla fuerit vam&genuinam, quamvistenuem admodum&
(prxfertim camm.Perft>etliva&xe.nue infirmam, qua- tamenfitradiisvifivishujusmodi
inquifitio,
elaborarunt homines) ftupenda
quaedam negli- animaliumproportionata,iisq;ad videndumfuffi-
gentiacenferi poffit. Etenim, necinTerjpeBtva,

ciat. Verum hujufce mali (ut plurimorum) cauifa
necalias,aliquiddeLuce,quodvaleat, inquifitum eft quod homines ex Inftantiis particulanbus
,
FormasNzturatum Communes non elicuerunt; Id

eft Radiationesejustradtantur,or!ginesminime.
demum Perfpettiva inter Mathe- quod nos tanquam fiibje&um proprium Meta-
Sed collocatio
w4«M,hunciprumdefe<aum,& alios fimiles pe- /%fc«pofuimiis:Qus&iplaP^«Afiw T>oclri-
mdeNatura,n2xseu\ ltaq;de Forma&.Ortginibus
perit; quia a Phyficis pramature
difceilum eft.
Tra£latioautemdei««,&cauffisejus,inPhyficis Lucis fiatInqiufitio,eaq; interiminter Defiderata
tanquamdereinter ponatur. Atque deDottrtna circafubftantiam ani-
rurfus fuperftitiofa fere eft ,
Di vina & Naturalia medfa; adeo ut quidam ex Pla- ma, tam Rattonalu qu am Scnfbilis; cum Facultati-
tonicis,eam materia ipfa antiquiorem introduxe- iw/##,atq; de ejusdem Dotlrtna Appendici-
rint Cum enim fpaciu m eflet difllatum , id pri- r bus,hx.c ditxaimt.
FIXNCISCI BACONIS
DE VERULAMIO,
Vice-Comitis fandi Albani
De Dignitate 0* Augmentis Scientiarum,
LIBER QUINTUS.
C^dRegemfttum.
Cap. 1. WjjjjjSÔtxnnacircahtelletlMm, (Rex optime)
Partitio&oQrinzcirca ulum eôbjeaafaculrntumanima: tt ^ytatquei la zketncirca Faluntaiem bomtnis,
human*,iiiLoRicam,*Erhic a m.P^/W«Logic« ? «i
M^^jn natahbus fuis tanquam Gemell*
J
iunt. Eterum illummatiems purttas , & arbitru
libertAi*
& ;
i2i LIBEH V. rtt

£forr^,fimulinceperunt,fifflulcorruerunt. Neq; Patsi\\ahuman&PhHofophu , qua? ad Logicam
datucinllniverfitaceRerum, tam intimaSympa» lpe&at,ingeniorumpiurimorumguftuiacpalato
thia,quamillaVeri&Boni. Qiio magis rubori minusgrataeft;&ninilaliud videtur quam fpi- ,
fueritVirisdo&is,fiScientiafinttanquamAngeli nofiefubtilitatislaqueusac tendicula. Namficut

alati, CupiditacibusverotanquamSerpencesqui vere dicitur, Sctenttam effe animipabulttm .-
itain
humirepcant ;circumgerentesanimas,inftaripe- hocpabuloappetendo,&deligendo,pleriquepa-
culifane,fedmenftruat<> latum na&iiuntlii-aelitarufimilein deieito.-quos
Venimus jam addoilrtnam circa ufum Siobje- ciipidoincefi^tredeundiad<?&w^r«z#;w ; Manna
Bafactiltatttmanmahnmana. Illaduashabetpar- aucem faftidium cepit Qufe,licetcibusfnenLcce-
:
tes,eafque notifiimas,&confenfurecepcas;Lo^- leftis , minuscamenfentiebaturalmus&fapidus.

cam Sc Ethkam.Nihyuod doclrinamcivilsm,c\ux Eodem modo futplurimumj ilhe Scientta pla-
vulgo uc pars £f^/<;<ecollocatut, jamanteemanci- cencqua? habentinfufionemnonnullam carnium

j>2.\<crin\us,S£inmtegi:amdoclrtnamde6>ominecon' magis efculentam. Quales func Htfioria Civi/u,
gregato, five in ficietate , conftituerimus ; hictan- Mores,PrudentmPoitttca , circa quas hominum
tum de hominefigregato tradtantes.Z.0gz<7<« de InteU cupiditates,laudes,fortuna: vertuntur , & occupa-
lettu & TâtioneÊthicade Voluntate , Appetitu Sc t tx iunt.Atiftud /umen ficctim,p\urimomm molffa
Afetltbus diiletit: aheta decreta , ahera atliones &madidaingeniaoffendit, &torret. Caeterum
progigait. Verumquidemeft, quodphancaliain unamquamque rem propria fi placec dignitate
nuaqueprovincia, tamludiciali , quam Minifte- metiri , "Rationa/es Scient/<e leliquarum
omnino
rialiXegati cujufdam,auc Internuncii, auc Procu- clavesfunt.Atquequemadmodum Mantu inflrtt*
racorisreciproci, vices gerit. Namfenfusidola menmminflrumentorum,Animaformaformarum>
amnigena phantafis tradit, de quibus poftea ratio ita i\\x, Artesarttum ponends funt. Neque lo-
Ac racio viciillm idola elecla&probata
judicat. lumdirigunt,led&roborant;ficut iaoittandiuius
phantafiae tranfmittic,priufquam fiac execucio de- &habitus,non tantum facit , ut melius quis colli-
creti. Siquidem mocum voluntarium perpetuo met,led utarcumtendacforciorem.
pra:cedic,eumqueincicatphantafia:adeoutphan ArtesLogtca cxuamot numero iiint ; divifs- ex
taiiafitutrique,tam rationi,quamvoluntati, in- fimbusiuis,inquos tendunt.Idenimagithomoin
ftrumentum commune : niii quod JanusifteBi- Rahona/tbtu: Aut ut inveniat,quodquccfiverit: Aut
frons fic,& duas ob vertat facies : facies enim ratio- judtcet,cjuodinvenertt: Autretineat,cjUodjudtcave-
nemafpiciens,veritatis habeteffigiem ; faciesau- rir, Aut tradat,cjuodretinuerit.
Necelle i<mur eft,ut
tema6tionemalpiciens,effigiemBonitatis : quae tocidemfinc ArtesRattonales. Ars Inqmfittonu,(et\
tamenhntfacies, Inventionis: Ars. Exarmnis,feu ludicii : Ars Cuflo^
Ottales decet effe firotum. dUfeu MemorU:ScAtsElocuttonisfeu Tradtttonu,
Neque vero merus &nuduslnternunciuseft De quibus jam figillatim dicemus.
phantaiia ; fed auctoritatem non exiguam, vel ac-
cipit, velufurpat , prasterdelationemfimplicem Cap. II.
mandati, Rette enim Atii\ote\es:Id Imperu habei Partitio inventiva:,j»inventivamartium , & aroumewo-
animain corpus,cjuod Dominm inmancipium: Ra- rum Gjuodque prior barum (qud eminet) defideretur.
:
Partitio inventivas artium in expeiientiam lireratam

tio vero in phantafiam , cjuodin /tbera Civitate Ma~ ;
ôrganum aoyam.Velineatio experientis litcratar.
giftratm in Ctvem Ad quem po/Iit fua vice redire
;
Dominatio. Videmusenim quod iniis, quaefunt INventionisduaefiintfpecies,valdeprofecl:oin-

fidei & religionis phantafia fupra ipfam rationem i cer ie difcrepantes Una artium ; Scfiientiarum ;
,
fcandat&evehatunNonquodilluminatioDivina ahetaargumentorttmScfirmonurn.Vriotemhatum
locumhabeantinphantafia , (quinpotiusinipfa defiderart ptotfus , pronuncio. Qui quidem talis
arce mentis & intelleclus: ) verum quemadmo- mihividetureiTedefecfus; acfiquisininventario
dum gratia Divinain virtutibus , utiturmotibus conficiendo bonorum alicujus Defundci ita refe-
voluntatis ; ita fimiliter GratiaDivinainillumi- rat:Numeratapecunianihi/.U.tenimcxteraomnh
nationibusjutitur motibus phautafiar unde fit ut
; pecunia parantur ; ita & per hanc artem rehquse
Religio femper aditum fibi ac viam ad animurn acquiruntur. AtqueficutlndiaOccidentalisnun-
c\uxherit,petfimilitudines,typos,parabolai, vifiones, quam nobis inventa fuiilet , nifi pra; cefliiTet Acus
tnfomnia. Rurfushaudhureiileeftregnumphanta- Nauticae Inventio Regionesilheirnmenfae,
: licet
fia; ln perfuafionibus , avieloquentia; innnuatis. VerfbriaeMotuspufillusfit:Icanoneft , curmire-
Nam ubi per orationis artificiahominum Animi tur quifpiam , in Artibus perluftrandis, &promo-
demulcentuc,inflammantur,& in quamcunq; par- vendis ampliores progreilus fad:os non elle;quan-
tem pertrahuntur ; totum illud fit per exufcicacio- doquidem Arsinvemendi , Scperluflrandifctentiai
nemphantafi£,quadmpotensjamfacfa,nonfblu haclenus ignoretur.
lationi infultat, verumeidemvim quodammodo Hancfcientiar<s^,sfcrarj'pattem , planeincon-
facit,partimocca:cado,partimextimulando.Neq5 fefloeft. Primo enim Dialellicanihiintohtetm;
tamen caulfa videcur,cur a partitionepriore difce- imo ne cogitat quidem,de irtventendis artibus , five
damus.Namphantafiafcientiasverenonparit:Si- Mechanicu,h\e{o\uasvacaut) Ltberaltbtu , auc
quide Poefis ( qua: a principio phantafiae attributa etiam de illarum operibtu, hatum vetoaxiotmtibtts.
prolufupotiusingenii,quamprofcientia, ha-
eftj ehciendis ; fed quafiprarterienshomines alloqui*
benda. Poteftatem autem phantafia? in naturali- tur,&dimittit,edicens , ut Cuicjttetnfuaartecre*
bus, do&rina? de animapauloanteaflignavimus. <a?<?«/*.Celfus,vir prudens,nonfolum Medicus,(li-
Eamvero, quamhabetcum Rhetorica cognatio- cetmoris fitomnibînlaudesArtispropria; eftun-
nem, illiipfiarti^dequainfratradtabimusy redi)graviter&ingenue, deEmpiricis &Dogma-
roitti par eft. cicis Medicorum fe6tis loquens,fatetur Medica*
F 4 men($
— )
; ;
123
DE AUGM . SCIENT. U4
remedia priusfuiffe inventa , de caufu vero verbum illud Extundere , quod difEcultatem rei
menta & & verbum illud Paulatim,c[uod tarditatem innuit
dtfceptatum ; non ordine con- •,
Cr rattotnbus pofterius
rerum primoerutasfuifle, redibimus, undeprofe&ifumus,ad./£gyptiorum
verjo , caufas ex natttra
remediprum praluxijfe. AtPlato illosDeosjcum ha6tenushominesmodice ratio-
eafque inventiom
non femel mmm,Parttcularia infinita effe maxime: nis facultate , neutiquatn vero ofEcio artis ufi fint,
ad inventa detegenda.
rurfus, generalia mwus certa
docttmentaexhibere:
Medtillam igitur fcientiarum, qua arttfexab impe- Secundo hoc ipfum qnod aflerimus , ( fi adver-
rito diftinouitur ', m mediispropojittonibus confiftere, tatur paulo diligentius ) demonftrat lndutlionis
quas perfmgulas fcientias tradidtt QT docutt expe- forma , quam proponit Dtaleclica qua ;
fcilicet
rientia. Qujn &

illi, qui deprimisRerumlnven- fcientiarumprincipiainveniantur,&probentur,
toribus,autScientiarumOriginibus , verbafece- qua: vitiofa plane eft,& incompetens , & naturam
runtjcafum potius,quamartem celebrarunt; Atq; tantumabeftutperficiat, utetiam eam pervertat
animaliaBruta,Quadrupedes,Aves,Pifces , Ser- &detorqueat. Qui etiam modumacute introfpe-
pentes,ampliusquam Homines, tanquamScien- xerit,quo ros ifte sthereus Scientiarum, fimilis il-
tiarum Dodoresjintroduxerunt. lbdequo loquitur Poeta,
Diilamnum (fenetrix Dtclaa carpitablda, —Aereimelliscoeleftia dona,
Tuberibus caulemfoliis, ttfiore comantem colligatur;(cum&Scientia: ipfie exexemplisfin-
Purpureo,non illaferisincogmta capris gulis.partimnaturalibus , partimartifkiahbus,
Cframitia,cum terge volucres haferefagitta. tanquampratifloribus& horti, extrahantur)re-
Adeo ut minime mnum fit , ( cum in more apud perietprof&6lo,animumfiiaptefponte , nativa &
Anuquosfuerit,rerumutiliuminventores confe- indale,*W#&e#e«zfQlcrtius conficere, quam quae
crare ) apudj£gyptics,gentemprifcam , (cui plu- defcribituraDialecticis : Siquidemexnudaenu-
rimaj^winitia fua debent,^ templaplenafuille meratione particularium ( ut Dialectici folent
fimulacris Brutorum-,hominum verofimulachris ubi non invenitur inftantia contradi&oria vitiofe ,
propevacua; concluditur ; neque aliquid aliudhujufmodi/»-

Omnigenumque Deum monftra , & latrator A- quam conjecturam probabilem.
dutlio producit,
nubis, Qijiseniminferecipiet,cumparticularia , quas
ContraNeptunum , & Venerem,contraque Mi- quis novit,autquorum meminit, exunatantum
nervam,&.c, partecompareant;nondelitefcere aliquid , quod
Quodfimalis,extraditioneGra?corum,artespo- omninorepugnetJPerindeacfiSamuelacquievif-
tiushomimbus,utinventoribus,tribuere : haud- fet inillis Ifaifiliis, quos coram adductosvidebat
quaquam tamen dixeris,Prometheum ad ignis in- indomo,&minimequaefivifI'etDavidem , qui in

ventionemcontemplationesadhibuiile : autcum agro aberat. Atque ha?c IndubHonisioimz ( fi ve-
Silicem primo percuteret,fcintillas expec*taffe:fed rum omnino dicendum fit) tampinguiseft &craf-
cafuinilludincidiffe, atque ( ut ajunt ) Furtumlo- fa,utincredibilevideatur, tam acuta&fubtiliain-
-vifeciffe. Itaut,adartium inventionem quodatti- genia ( qualia in his rebus meditationes fuas exer-
net,caprae fylveftri pro emplaftris; philomek: pro cuerunt ) potuifleeam mundoobtrudere : Nifi
modulationibus Muficis ; ibidi lavationibus inte- illud in caufla fuifTet , quod opera feftinata ad
ftinorum;operculoolte,quoddifliliit,proretor- Theorias&Dogmata contendiflent : Particularia
mentaria;denique(utverbo dicamus) Cafui,aut autem , (
prxf ertim moram in iis longiorem ) ex
debeamus,quam Dialedtica?.
cuivis alteri rei,plus faftu quodam & elatione animi, defpexiirent. Illi
Nec vero multo aliter fe habet modus ille inve- emmexempla,fiveinftantiasparticulares, vice li-
niendi,quem recle defcribit Virgilius, ctorum.autviatorumadhibueruntadfummoven-

Vtvariasufus meditando extunderet Artes dam turbam, ut dogmatibus fuis viam apenrent
Paulatim. — neutiquam autem ea inde ab initio in confilium
Nonenim aliahic proponiturinveniendimetho- advocarun t , ut legitirha fieret & matara de rerum
dus,quam cujus Bruta ipfa fiint capacia , & quam veritatedeliberatio. Certeperculferitanimos pia
crebroufurpant.-nimirumattentiflimacircaunam &religiofa quaedam admiratio , cum videamus,
rem fblhcitudo, ejufque perpetua exercitatio,quas eadem calcata veftigia,ad errorem ducentia,in Di-
fui confervandi neceffuas hujufmodi animanti- vinis&humanis. Quemadmodum eniminDivi-
busimponit. Ciceroenimvere admodum Vfns ; na Veritate percipienda argre quis inanimumin-
uni rei deditus , Naturam,& &
Artemfape vinctt, ducat , ut fiattanquam parvulus itain Humana ;
Quare fi prxdicetur de hominibus, perdifcendaproveelrosutiquepuerorummore,,
—~-Labor omnia vincit prima indudionum elementaadhuc legere&re-

Improbus,& durisurgensin rebus egeftas: tradarereshumilisexiftimatur , & quafi conte-
Etiam de Brutisfimiliter quiritur, mnenda.
Quis expedivit pfittacofuum X<*~f e ? Tertio,ficoncedatur, principia Scientiatuin ex
Corvo quis audtor fuit, ut magnaficcitatelapillos Indutlione , quautuntur, velfenfu & experientia,
immitteret arbori cavce, ubi aquam forte confpe- recte poffe conftitui, certiflimum eft tamen , axio-
xerit , ut furgentem laticem roftro poflet attinge- mata inferiora ab iis per Syllogifmum nonpoile
re ?Qiusviammonftravit apibus, quiperaerem, (inrebusNaturalibus , qusparticjpantexMate-
tanquam vaftummare,agros floridos , licetmul- ria)re6re & tuto deduci.In Syllogijmo enim fit redu-
tum ab alvearibnsdifIitos,folent petere, &favos ctio propofitionu ad principia per propofitiones
iuos denuo repetere ? Qrjis formicam docuit , ut medias. Hic zutsm livelnveniendifiveProbandi
grana in colliculo fuo reponenda circumroderet Forma in Scientiis Populartbus ( veluti Ethtcis,Poli-
prius,ne repofita germinarent , & fpem fuam illu- ttcis,Legtbus,8i hujufmodi)loGum habet:Imo & in
derent ? Quod fi in verfu illo Virgiliano quis notet Theologtcii ; quandoquidemDeopro bonitatefua
pla-
;
ttj L I B E R III. ii<?
placueritcaptuihumanofeaccommodare Atin : rasartes, earumque axiomataatqueoperadete-

P^W/cûbinaturaopere , non adverfarius argu- gat,&inconfpectumdet. Hancenimmerito^/-
mento conftringendus eft , elabitar plane veritas rffreri pofuimus.
exmanibus ; propterlongemajoremnaturalium Ars ifta indicii'(ita enim eam appellabimus) duas

operationum,quam verborum fubtilitatem: Adeo habet Partes : Aut enim defertur indicium ab expe-
ut fuccumbente Syllogifmojnduclionis ( vera; fcili- rimentii ad experimenta : Aut ab experimentis ad
cet&emendata* jofftcioubiqueopusfit , tamad axiomata,cpx & ivCznovaexperimenta defignent.
Principia magis generalia , quamad propofitiones Priorem harum Experieniiam Literatam nomi-
inferiores. Nam Syllogifmi ex propofitionibus nabimus,pofteriorem vero Interpretationem natu-
confiltunt ; Propolitionesexverbis ; VerbaNo- r£,(\venovumorganum. Priorquidem (utalibi at-
tionem teflera? funt. Quare fi notiones ipfa: ( quae tigimus) vix pro^rtthabendaeft, autPartePki-
VerborumanimaefuntJ male & variearebusab- lofophia , Iedpro/j(W«tawquadam ; unde etiam
ftrahantur;totaFabrica corruit. Nequelaboriofa eam venationem Tants ( hoc nomen ex fabula mu-
vel confequentiarum aigumentorum,vel veritatis tuati) quandoque appellamus Attamen qnem- :
propolkionum examinatio rem m mtegrum un- admodum poflic quis , in viafua , triplici modo
quam reftituet cutn errorfit (utloquunturMe-
; prdgredi aut cum palpat ipfe in tenebris aut cum
: :
dici )in Diteflioneprima ;

qua: afundtionibusfe- altertusmanu ducatur,ip(eparumvidens : autdeni-
quentibus non redtificatur.Non igitur abfqUeMa- que cum veftigia lumine adhibito regat : fimiliter
&
gna evidenti caufa evenit > ut complures ex Phi- cum cmisexperimentaomnigenaabfjueullaferieaut
lofophis (aliqui autem eorummaximeinfignes) «zôdWra/frjeademummeraeftpalpatio: Cum
Academicifuerint&Sceptici,qui Scientia? huma- verb nennulla utetur in experimentando direclione,
nx & Syllepfium certitudinem fuftulerunt , ultra &ordine, perindeeftac fi manu ducatur. Atque
verifimilitudinem aut probabilitatem negantes, hoc illud eft,quod per Expenentiam Literatam in-
eam pertingere. Inficiasnoniverim , vilumeile telligimus. Nam lumenipfum, quod tertium fuic,
nonnullis , Socratem, cum Scientia; certitudinem ab Iaterpretationenatura five novo Organo,pe-
,
afeamoveret, perlroniamtantumhocfecifle; & tendum eft.

ScientiamdijfimulandofimulaJfc:R.enunciandafci- Literata experientia, five venatio Panis , modos
licetiis.qua? manifeftolciebat, uteomodo, etiam experimentanditraftat : Eam (cum defiderartpo-
quae nefciebat.fcire putaretur. Neque etiam in re- fuerimus,nequeresfitplaneperfpicua) pro more
centiore Academia (quamamplexuseftCicero) & inftituto noftro aliquatenusadumbrabimus»
illa Opinio Acatalepfis, admodum fincere culta Jldodus Experimentandipvxcipuevwcedit aut ;
fuit.Etenim qui Eloquentia floruerunt , hanc fere per variationem expenmenti: Aut per produUionem
fedtam fibi delumpferunt u t in utramque partem
, experimenti : Autper translationem experimenti:
copiofediflerendigloriamaflequerentur undea : Aut pet compulfionem experimenti: hutpet applica-
viailla-redla, perquam ad Ventatempergerede- tionemexperimenti ; Aut per copulationem experi-
buiflent , tanquam ad deambulationes quafdam menti-.knx denique per fortes expertmentt. Univer-
amoenas,animi caufa inftitutas,deflexumeft.Con- faveroiftacohibitafunt, citra termihosaxiomatu
ftattamen , nonnullos iparfim inutraque Acade- alicujusinveniendi. Illaenimalteraparsde hovo
& nova) multo magis inter Scepticos,
niia (veteri Organo , omnem translauonem experimentorum m
Acatalepfiam iftamfimpliciter & integreteniaifle. axiomata \zutaxiomatuminexperimenta, fibi vin-
Veruminhocmaximeabillis peccatumeft;quod dicat.
fenluum perceptiones calumniabantur undeSci- ; Variatio experimenti fit primo in materia ; fci-
««/^radickus evellebant.Senlus vero, licetfiepe- Iicet,quando experimentumin jam cognitis , certae
numero homines aut fallant,aut deftituant,poffint materi£efereadha;fit;nuncverornillis,qua;fimi-
tamen multa adjuti induftria ad Scientias fufEeere lisfiint fpeciei.tentetur: Ve\uticonfetliopapyri,in
Idque non tam ope inftrumentorum, ( licet & haee pannislinteis tantumprobata eft, in fericis mini-
quoque aliqua ex parte profint) quam Experi- me,(nifi forteapud Chinenfes;) Nequerurfiis in
nientorum ejusgeneris, quajObje&afubtiliora, filaceis,compofitisexfetis&pilis,exquibuscon-
quam pro fenfus facultate , ad objedta fenfu com- ficitur ( quod vocamus) camelotum Neque de- ;
prehenfibiha,producerequeant. Debuerantau- niqueinlaneis,gofiypio , &pellibus;quanquam
tempotiusdefe&umhacin parte imputafte men- hsc tria poftrema magis elle videntur heteroge-
tistum erroribus, turn contumacia: , quaerebus nea.Itaqueadmifceripoflintpotius , quamper fe
ipfismorigeraeflerecufat demonftra-
, & pravis nti\\ae&.ltemInfitioinarboribm frutltferis inuCa
jtionibusj&modisratiocinandi &concludendi, , eft:In arboribusfylveftnbus raro tentata ; licet
experceptionefenfuum,perperaminftitutis.Hxc perhibetur, ulmum in ulmuminfitammiraspro-
autem loquimur,non quo intellectui detrahatur, ducerefoliorum umbras. Infitio etiam in flori-
autnegotium totumdeferatur,fedquointellec"tui bus,rara admodumeft,licethoc jamcceperit fieri
auxilia commoda comparentur & fubminiftren- inrofisMufcatellis,qua: rofis communib» feliciter
tur quibus rerum ardua& natura; obfcuritatem
, inoculantur.Etiam variationem inparte rei , inter
vincere poffit. Nemo enim tanta polletmanus variationes in materia poninms. Videmus enim,
conftantia,aut etiam fiabitu , ut re6tam lineam du- furculuintruncoarborisinfitu felici" pullulare,qua,
cete.aut perfeclum circulum circumfcribere,ma- fi terrac indatur. Cur non &
femen ceps,capiti al-.
nuliberapofIif,quodtamen ope regulae, autcir- terius cepae viridis inditu,felicius germinet, quam
cini.facere m promptu eft. Ha;c igitur res ipfa eft, finudse terra commilTumfuerit?Atq-, hic radixpro
quamparamusj&ingenticonatumolimurjutfci- trunco variatur,ut ha;c res mfitio quaedaminradi-
licet mens per artem fiat rebus par ; utque inve- ce videri poffit. Variatio experimentiBt fecundo in
Biatur arscmxdaxnjudicjtkdfretttonif, qus ca:te- tfficiente \ ^W^feperfpeculacornburentia, ea,
-* . - lorg
" : ?
I2>7 DE AUGMENT. SCIENT.

materiam s qua: ignem faci- & per roftrum vitri oblongum in vinum dilutum
m
lore ita intenduntur,ut
leconcipiat,accenderepoflTmt:Num&radiilunao immerfa , feparabit aquam a vino vinoinfum-
:
pereadem , ad leniflimum aliquem gradum

te- mum fepaulatimrecipiente , aqua in imofubfi-
a&uari poifunt , ut videamus, utrum corpo- dente:Num etiam,quemadmodum vinum &aqua

poris
fint poteftate calida ? Item calo- (corpora fcilicet di verfa j hoc ingenio feparantur,
ra omnia cceleftia
mrô//,perfpeculafcilicet,intenduntur : Num poffint quoque partes vini f corporisnimirumin-
etiam calores opaci ( quales funt lapidum

&me- tegri) fubtiliores a craffioribus feparari , ut fiat
tallorum, antequam candeant) idem patiuntur, tanquamdeftillatioperpondus , &infummore-

an potius funt luminisinhacrepartesnonnulhe,
periaturaliquidfpiritui viniproximum, fedforte
Item fuccinum &
gagatesfrtcata paleas trahunt delicatius ? ltem magnesferrumintegrumtxzhit:
Numetiam&ad lgnem tepefa&a ? Variatioex- Numetiamfruftummagnetisin diflolutioneferri
pertmeniix\ttexi\o inquanto circaquoddiligens :

immerfum,fenum ad fealliciet,& feferro obdu-
admodum adhibendacura,cumhocmukicir-
eft ceUltem,verJbriumAcnsNautica Ceadpolosmuxi-
cumftent errores. Credunt enim homines, au&a di applicat : Num etiam eadem via & confecutio-
aut multiplicata quantitate , pro rata augeri auc ne,qua Carleftia?Videlicet,ut fi quis acum in con-
multiplicarivirtutem.Ethocferepoftulant&fup- trariofitu,hoceft, iripun&oAuftrahponat , &
ponunt, tanquam resfitMathematicaecujusdam paulifperteneat,acdeindevimomittat:numforte
certkudinis:QuodomninofalfIffimumeft. Globus acusadSeptentnonesfe conferet, eligendo po-
vlumbeus unius librar a turri demiffus (puta) de- tiusrotareperOccidenteminSitumdefideratum,
cempu!fuumfpatio,adterramdefcendit Num : quam per Orientem kem,AurumArgentumvi-
Globus duarum Librarum ( in quo Impetus ifte, vum,juxtapofitum,imbibit. Num vero aurum re-
MotusquemvocantNaturalis, duphcari debet) argentum vivumintrafcfineextenfio-
cipic illud
fpatio quinque pulfuum terram feriet ? At illear- nemolisfua;,utfiatmaffaqua:dam ipfb auropon-

uuali fere tempore defcendet , neque accelerabi- derofior ? \tem,hominesmemoriizfervmnt,collocan-
tur juxtarationem Quanti. Item fulphur is (puta) dotmaginesperfonaruminlocis. Num etiamidem

drachma una femilibra? chalybis admifta , eam affequentur (miffislocis) & affingendo actiones
fluerefaciet&colliquari : Num igituruncialul- authabitusperfbnis? htcmede Produtlione Expe-
phuris.quatuorlibris chalybis, adcolliquationem rtmentiha&enus.
fufficiet ? At illud non fequitur. Certum enim eft, Translatio experimenti triplex.-AutîWte^ vel
obftinationemmateri& in p^zetf/tf.perquantitatem, cafuin artem:hutab arte velprailicaaltain

aham:
augeri amplius , quam attivitatem virtmis in Aut dparte alicujm artisinpartemdiverfamejuf-
^»fe.Poi;ronimium,a:quefallitacparum. Ete- dem.Translationisanaturaautcafuinartem,ix\xm-
nim in excottimibm, & depurationibm metallorum, mera funt exempla: adeo ut omnes fere artes me-
error eft familiaris , ut adexco&ionempromo- chanic3e,atenuibusinitiis,naturaautcafuprarbi-
vendam,autcaloremfornacis , aut additamenti tis,ortumhabuerint. Adagioreceptumerat, bo-
quod injiciunt,molem augeant. At illa fupra mo- trum eontra botrum citim maturefcere Id quod de :
dum auda operationem lmpediunt ,

propterea mutuisamicitixoperis&officiisincrebuit.Atno-
quodvi&acrimoniafuamukum ex metallopuro ,Cydra: ( vinifcilicetex pomis ) confe&ores,
ftri
in funios vertant & afportent ; ut & jactura fiat & , hoc optime imitantur.Cavent enim.ne poma tun-
remanet magis fit obftinata & diua.
niafTa quar ,
dantur , aut exprimantur , antequam nonnullo
Debent homines ludibrium illud mulieris
igitur temporeinacervosconjec~tamutuocontacT:u rna-
j£fbpicogitare,qua:fperarat> exduplicatamen- turuerint , unde nimiapotusaciditasemendetur.
fiirahordeigallinamfuamduo ova quotidie pari- Item, Iridumarttficiojarum tmitatio exalperfione

turam:Atillaimpinguatanullumpeperit.Prorfus fpiffaguttularum,abiridibusnaturalibusex!:nbe
non tutum f:\ievitahc\xiexperimentonaturali con- rofcida.facili du&u translataeft. Item modm de-
fidercnififa&a fueritprobatio,&in minore,&in fttllandi , velexaltopeti,eximbribusfcilicet,aut
majore Quanto. Atquede variatwne expenmenti rore,velexhumiliillo experimentoguttarum, in
hactenus. patinis,ollisaqusbullientisfuperimpofitis,adha2-
TroduElio experimenti duplex Repetitio , & £x- :

rentium,defiimi potuit. Tonttma autem tkfulgura
tenfto : Nimirum, cum aut expertmentum

iteratur: imitari veritus quis effet,nifi operculumMonachi
3.utzdfnbtilimquiddamurgetur.Repetttionisey.em- illiusChymici,magno impetu&fragore , fubito
plum talefit. &>/remww/fkexvinoperdeftil!a- infubIimejadum,lubmonuiffet.Veiumquoha?c

tionemunicam : eftque vinoipfomukoacrior& resmagisexemplisabundat,eopaucioraadducere
fortior:Num etiam fpintus vfni ipfe deftillatus,fiopusfuerit. Debuerantautem homines,fi illis uti-
vefubhmatus, fe ipfumfortitudine arquefupera- liainquirere vacaret, naturaliaopificia&opera-
bit ? At Repetitio quoque non abfque fallaciaeft: tiones fingulas,attente,& minutim , & ex compo-
Etenim,cumfecundaexaltatio , prionsexceilum fito intueri , &fecumperpetuo & acriter cogita-
non xquat tum etiam faepenumero pexiteratio-
:
re,qua;nam ex ipfis ad artes transferri poffint.Spe-
nemexpertmenti, pox\x\^tum , fiveAemen quan- culumenimartisnatura.Necpauciorafunt^£r/-
damoperationis , tantum abeft ut progrediatur menta,cmxabarteinartem , feudpratticainpra-
natura.ut potius relabatur. Judiciumigkur inhac clicam transferripoffunt , licet hoc rarius in ufii
readhibendum. Argeniumvivum,ix\\ix\teo>zut fit.Natnraenimubique omnibus occurrit ,at ar-

aliasinmediopIumbihquefa<3i,cumrefrigefcere tes fingula; artificibus tantum propriis cognka:
ccepent,infertum,ftupefit:nec amplius fluit.Num funt. Speallaocularia ad vifiimdebile juvanduin-
&idem argentum vivumji faepius immuTumfue- vetafunt. Num&comminifci quis queataliquod

rit,itafigetur,utfiatmalleabile?£Ar/fw/5o««exem- inftrumentum,quodauribusappenfum,furdaftris
plum tale fit Aq»a infummopojitai&c pefilis fadla,
:
ad audiendum ju vet ? Item tmbalfamationes, mel &
cada-
»
i29 L I B E R IV. no
cadaveraconfervant ; Annonpoffitaliquidexhis» furfum? Jtem, Radiifolufupraa/bumdiniliant.fy^
inmedicinam transferri quod etiam vivis corpo-
, pranigrum congregantur: Num etiam umbra? fu-
ribusprofit ? Item figillorumpratlicaincera cx- , per nigrum difperguntur , fuper album congre-
mentis,&plumbo,antiquafuit: Athxcetiam im- gantur ? Id quod in loco tenebrofo , luce perfora-
preffioniinchartis,fiveartitypographicaj, viam menexiguumtantumimmilla, fierividemus,ubi
monn:<ca\it.\temfalincoquinariacar?iescondii,id- imaginesrerum.quaforasfunt, fuper papyrunij
que melius hyeme , quamaftate. Annonhocad qua: alba eft,excipiuntur , fupernigramminime.
Balnea utiliter tiansferripofIit,eoiumque tempe- Item , venafrontis ad dolorem hemicramcum inci-
ramenturn , quando opusfuerit, vel imprimen- ditunNumetiamhemicraniumfcarificatur adfb»
dum.vel extrahendum. Irem i£*/,in nupero Expe- dam ? Atque de Inverfioneexperimentihadenus.
rimento ,deCenglaciationibus Artifcia/ibus , ma- C«^»^>^m#2f2tf/fit,ubiurgetur&produ-
gnas vires ad condenfandum obtinere reperitur: citure*/7m>w««#^,adannihilationem,veipriva-
Annon poffit hoc transferri ad Condeniationes tionemvirtutis:Inreliquisenimvenationibus,fe-
metallorum:cumjampridemnotumfit,aquasfor- racapiturtantum:Atinifta,occiditur. Exemplum
tes,ex nonnullis ialibuscompofitas , dejicere & Compulfionista\een:Magnesferrumtrabit; Urge
praecipitare arenulas Auri, exmetallisaliquibus, ergoferrum,auturgemagnetem, utamplius non
auro ipfb minus denfis? ItemPttloria , Imagine fiatattradho : Veluti,numforte,fimagnesuftus
Memortamteitenovat, Annonhoctraductumeft fuerit.autinaquisfortibusmaceratus , virtutem
inartem eam , quam vocant, Memoria ? De hisin fiiam deponet,autfaltem remittet ? Contra,ficha^
generemonitumfit;Quodnihiladimbremquen- lybs,autferrum in crocummartisredigantur,vel
dam mventorum utihum , eorundemque novo- inchalybem,quemvocantpra;paratum,veletiam
rum, veluticcelitusdeducendum , tantum valere inaquafortifolvantur, num adhuceaalliciatma^.
poffit, quantum, fiexperimenta complunum ar- gnes ? Rurfus, Magnes ferrum trahitper univerfa^
tiummechanicarum,unihomini,autpaueis,quife qua; novimu%,media , nempefi interponatur au-
invicem colloquiis acuere pofiint, ln notitiam verum,argentum,vitrum. Urge igitur aliquod me-
nerintjutperhanc, quamdicimus, experimento- dium,fifieripolIit , quodvirtutemintercipiatj
rw»?raw/^/w7f^,artesfemutuofovere,&veluti Probetur argentum vivum : Probentur oleum
commixtioneradiorum,accederepoffint. Quam- gummi,carboignitus , &alia,quasadhucprobata
visenimw^ rativnalis per organumlongemajora nonfunt. Item , introduclafunt nuper Perjpici/la,
fpondeat:attamenha;c/2!^«M*, per experientiam qua; vifibiha minuta miris modis mulciplicenc.
Uteratam, plurima interim exiis,qua?in proximo Urgeufum eorum , velad fpecies tam pufillas,ut
funtjingenushumanum , tanquam mifliliaapud amplius non valeant ; vel ita grandiufculas , ut

Antiquas£)onativa,projiciet & fparget. Supereft confundantur.Scilicet,Num poterunt illa in urina
i\\atrans/attodeparteartninpartemdiverfam;qua: clare detegere ea, qute aliasnon perfpicerentur ?
parumdiffertatranslationedeartein artem : Ve- Numpoteruntingemmis, exomniparte puris,&
ium quia artes nonnullas fpatia magna occupant, nitidis , grana auc nubeculas confpicienda dare ?
ut etiamtranslationem experimentorum ietteintta Num & pulvifcula in fole (qus Democrito pro
fe ipfas poffint , hancetiam fpeciem trans/attonis Atomisfuis,&ptincipiisrerum,falfiflimeobjicie-.
fubjungere vilum eft. Praecipue, quia magni bantur ) tanquamcorporagrandiufculamonftra-
prorfus eft in nonnulla arte momenti. Pluri- re?Numpulverem erafliulculum , excinnabari,
mumenimadartemmedicinaamp\ir\candampto- &ceruffa, ita oftendere diftributum , utappa-
fuerit, fi experimentapartuiWiusmedicinadeat- reanthicgranularubra , illicalba .'Namrurfus,
rationibusmorborum adpartesillas detuendafani- imaginesmajores(putafaciem, oculum,&c.)in
tate,&prolongattonevit<e >trans£etantm. Sienim tantum multiplicatasoftendere.inquantum puli-
opiatum altquod infgncad fpnituum,inmovhope- cem,autvermiculum ? Numbyflum , authuiufl
ftilenti , funbundam incenfionem reprimendam» modi textilelinteum delicatius, &pauloapertius»
, non dubitet quifpiam
fuffecerit , quin fimile itaforaminatum oftendere, ac fi eiletrete ? Ve-
•aliquid, debitadofi familiareredditum , etiam xumin compulfionibusexperimentorum minusmo-

incenfionem eam glifcentem, &obrepentem, ramur, quiafetee-atiahmites experienti£literam
quzperaftatemfit , aliquaexpartefra?nare&re- cadunt,&c ad caufos,8i axiomata , &Cnovumoroa-
tardare poflit. Atque de translatione experimenii »w»potiusfpec"cant. Ubicunqueenimfitnegati»
hadtenus. va,autprivativa,autexclufiva; ccepitjampraberi
cumcontrariumejus,
Inverfio experimentifit , \uKnonnuuaadinventionemformarum. Atqucde
quod experimmto conftat,probatur. Exempligra- compulfione experimenti hactenus.
tiaiCalidumpetjpecu/aintenditur.Numetiam fri- Applicatioexperimenti nihilaliudeft, quamin-
gidum ? Icem calidumfe dijfundendo ,fertur tamen geniofatraductio ejus , ad experimentum aliud ali-
potius in furfum Num etiam frigidum fe diffun-
; quod utile.Exemplum tale fw.Corpora qmquefuas
dendojferturmagis in deorfum ? Exempligratia, habentdimenfones,fuapondera:Autump\usponde-
zccipiasbactllumferreum, illudqueinunofineca- quamaraentum Aqua,
ris,minusdimenfionis, :
lefaciasj&deindeerigasferrum , parte calefada quamVinum. Ab hoc traducitur experimentum

fiibtus locata ; in fuperiore parte manuappofita, utile,utexmenfuraimpleta , &pondereexcepto
s
aclutum manum aduret.-parte autem calefa&a fii- poffis dignofcere quantum argenti fuerit admix-
pralocata , &manufubtus,multotardiusaduret. tumauro, velaqua-vino quodfuitE"uî]x«illui
;
Numetiam,fitotumbacillumcalefiat,&finisalter Archimedis. Item, Carnesin nonnulliscel/iscitim

nive , vel fpongia , in aqua frigida tincta,madefiat; putrefiunt,quam m altisMtile fuexit,expertmentum
Sinixautfpongiafuperiuslocetur,num(inquam) hoctraducereaddignofcendosaeres , magis aut
rrigusdeorfummittetcitius,quaminferiuslocata, minus falubresjad habitationem j ubi fcil. carnes
diutiua
;
m DE AUGM. SCIENT. , 32
diutius vindicentura
putredine:poffitidemappli- filemus, neq-,deeoquicquamprahbamus;Quo-
cari ad revelandas falubriores aut peftilentiores niam de eo (cumfit resomniummaxima) opus
tempeftates anni. Veruminnumerafuntejufmo- integrum(annuentefavoredivino)conficereno-
di. Evigilentmodohominesj&oculosperpetuo,
bisinanimoeft.
aliasadnaturamrerum,aliasadufushumanosver-
vÂP. III.
la nt. Atquedeapplicationeexperimenttha&enas.
Copulatto expertmentt eft applicationum nexus
Tartitio Inventiva: Argumcntorum , in Promptuariam
&Topica m .P^Topic«,wGeneralem &P«ti-
&catena-,cum,qua:finguIaprofuturanonfuiifenc
r
S
'
'. f 5 b i„y,-L 9 '
cularem. ExemflumToficxPaiticu\ans,i>iIngufito-
„
adufumahquem,connexavaleant. Exenlphgia-
, ,
„ e .DeGmi&Levi. >
tia; Rofasautfruclusferotwoshaberecupis : Hoc

cremmas prarcociores avellas Idem fiet fi
fiet,fi ; ,
|
Nventio Argumentorum , /nventioprovrie non
radices,ufqueadveradultum,denudes,&aeriex- •Jeft./»v«K'reenirneftignotadetegere, nonante
ponas At multo magis ficopuleturutramque.
;
cognitarecipere,autrevocare.Hujufceautem/»-
ltem,adrefriaerandummaximefaciuntglactes, & ventionis ufus atque ofEcium non ahud videtur,
nitrum 3 utrunque commixtum multo magis. Ve- quam ex maffa Scientiar,qua: in animo congefta &
rum&harcresperfeperipicuaeft. Attamenfalla- recondita eaquEadremaut quxftionem in-
eft ,
ciaeifzpefubellepoffit, (ut&omnibus.ubide- ftitutamfaciunt,dextredepromere. Namcuipa-

iunt axiomata) iicopulafiatexrebus, qusdiver- rum,autnihil,defubjectoquodproponitur,inno-
fis,&quafipugnantibusmodis,operantur. Atque tuit,eiLoci/»^»/zo»«nonprofunt; Contra, cui
de copulattonecxperimentthaStenas. domiparatumeft,quodadremadduci poffit,iset-
Reftantfortesexpertmenti. Hic vero experimen- lam abfque arte, icLocis Inventtonis ,, argumenta
tandimodusplaneirrationaliseft, &quafifurio- tandem (licetnonkaexpedite& commode) re-
lus.-cumaliquidexperirivelleammumfubit, non periet&producet. Adeouthocgenus/»w»/?o»«
quia aut ratio,aut aliquod aliud expertmentum , te (ficut diximus) /»z/<?»ta> proprie non fit fed redu- ;
ad illud deducat, fedprorfus,quia limilis resadhuc ctio tantum irn memoriam, five fuggeftio cum ap-
nunquam tentata fuit. Haud tamen icio, an in hac plicatione. Attamen , quoniam vocabulum inva-
ipfare (dequanuracagimus ) nonaliudmagnum Iuit,&receptumeft,voceturiane7»zwwV0; Siqui-

lateat fi inquamomnemlapideminnaturamo-
:
demetiamferaralicujusvenatio,&/»w»/r'o, non
veas.MaCTnahaenimnatura;fereextraviastritas& minus , cum intra vivariorum iepta indagatur,
orbitasnotasjacent, ut etiamabfurditas reiali- quamcuminfaltibusapertis,dicipoffit.Miffisve-
quando juvet. Atfi ratio fimulcomitetur,ideft,ut 10 verborumfcrupulis,illudconftet,fcopum &fi-
& manifeftum fit,fimile experimentum nunquam nem hujufce rei , effe promptitudinem quandam,
tentatumfuiile, &tamencaufafubfit magna, cur &expeditumufum cognitionisnoftra:,potiusqua
tentetur,tumveroha:cresexoptimiseft,&plane ejufdemamplificationem,aucincrementum.
finusnatursexcutit. Exemphgratia:In^r^»ff Acqueutparatafitaddiilerendumcopia , du-
ignufupera!icjHodcorpmnaturale,3\.temm horum plexratioiniri poteft. Aututdefignetur, &quafi
hadtenus femper evenit , ut aut aliquid evolet, indicemonftretur , adquaspartesremindagare

(velutinamma,&fumus,incombuftionevulgari) oporteat;atqueha:ceftea, quam vocamus 7J/>/-
autfaltemfiatfeparatiopaitium locahs,&adnon- cam. Aut ut jamanteacompofitafint,&inufam
nullamdiftantiam, utindeftillatione, ubifeces repohtaargumenta,circaeasres,qusfrequentius
fubfident,vapores in receptacula poftquam lufe- ,
incidunt,& in difceptationem veniunt:atque hanc
rint.concrrecantur. At defiillattonem clmfam (ita Tromptuariam nominahinms. Ha;cautempofte-
enim eam vocarepofTumus) nemo mortalium ad- riortanquam Scientiapars vix dici meretur, cum
huctentavit:Venfimileautemvidetur,vimcalo- , quam in eruditione
indiligentiapotiusconfiftat
ris,fi intraclauftra corpori&fua inalterando edat aliquaartificiofa.VeruntamenhacinparteArifto-

cumnec ja6turafiatcorporis,necetiam
facinora; teles,ingeniofe quidem,fedtamen damnofe , fo-
hberatio tum demum hunc materia; Proteum,

•,
phiftasfuitemporisderidet,inquiens -.Perindeillos
veluti manicis detentum , ad complures transfor- facere,acfiquiscalceariumprofeffus,rationem calcei
mationes adacturam,fi modo calor ita temperetur confctendt non doceret , fedexhiberet tantum catceos
&alteinetur, utnonfiatvaforumconfractio. Eft complurimos ,diverfatamforma, cjuammagnitudi-

enimhajcresmatricifimilis Naturali, ubi calor nis.Attamenhic regerereliceat;Calcearium, fi
operatur,nihilcorporisautemittitur , aut fepara- inofEcinanilcalceorum haberet, nequeeoscon-
tur ; Nifiquodinmatriceconjungatur alimenta- fueretnifirogatus;egenumprorfusmanfurum,&
tio:verumquatenusad verfionem, eademres vi- perpaucosinventurumemptores.Sedlongealiter
detm.Talesimtuz funtfirtesexperimenti. Salvator nofter , de DivJna Scientia verba fa-
Illudintenm , circahujufmodiexperimenta, ciens, inquit, Omnis Scribadollnsin%egnoCce-
monemus ; ut nemoanimoconcidat , autquafi lorum,fimiltsejihominiPatrifamtltas,ejuiprofertde
confundatur,fi experimenta,quibus incumbit,ex- Thefauro fuo Nova & Vetera. Videmus etiam,pri-
pectationifua;nonrefpondeant.Etenimquodfuc- fcosRhetores oratoribus pracepiffe , ut prxfto
cedit,magiscomplaceat ; atquodnonfuccedit, hahetent LocosCammunesvarios, jampridemad-
fsperiumero non minus informat. Atqueillud ornatos, &inutramquepartemtractatos&illu-
femper in animo tenendum , (quod perpetuo in- ftratos Exempli <gtat\a,profententiaLegisadverfm
:
culcamus ) experimentalucifera etiamadhuc ma- VerbaLegis,&e contra : Pro Fide Argumentorum

gis,quamfructiferaambiendaeffe. Atauedeltte- adverfui Tefttmonia , &
e contra. Ciceroautem
rata£xperienttahxcdii\afmt;qux ( ut jamante ipfe , longa doctus expenentia , plane aflerit,
diximus)/^c//^potiuseft,&odoratioquajdam pofie Oratorem dihgentem , & iedulum jam

venatica , cmamfiientia. De novo Organo autem prajmeditata&elaboratahabere , quxcunquein
difce-
. '
133 L I B £ R V« {
134
difceptationem venient : Adeo ut in caufa? i- esfrtemdt Scientils invenienJis
perfectam jata
p(iusa£tione,nihil novum , autfubicum inferi a principio excogirari proponi pofle , ean* &
neceiTefuerit,pra:ternominanova, & circUni- demque pofteainopere poni exereeri debe^ &
ftantias aiiquas fpeciates. At Demofthenis dire. Atcerto fciant homines <ts4rtes invenien* ,
hgentia , & foilicicudo eo ufque proceflit , ut difolidas & veras adolefcere & incrementa fume-
quoniamprimusadcaufam aditus, &ingreflus, re cumipfis inventis : AdeO ut cum qusprimum
adanimosauditorumprarparandos T piurimum ad perfcrutationem fcientia alicujus acceflerir»
virium haberer, operaspretiumputaret , com- poftithabere Pr&cepta Inventivm. nonnulla uti-
plura concionum &
orationum exordia com- lia poftquam autem ampliores in ipfa Scien-
:
ponere , & in promptu habere. Atque ha?C tia progreflus fecerit , poflit etiam & debeat
exempla , & au£toritates merito Ariftotelis nova lnventionis Tr&septa excogitare , qus ad
opinioni praponderare poflinc , qui nobis ulteriora eum felicius deducanr. Similiseftfa-
Audlor foret , ut Peftiarium cum Forfice com- ne hcec res via? inita; in planitie : poftquam e-
mutaremus. ttaque non fuit omittenda ha?c nim vis partem aliquam fuerimus emenn\non
pars doflrin& circa Promptuarium. Dequahoc rantum hoc lucratifumus utad exitum Itine^ ,
locofatis. Cumenimfitutrique , tamLogicae ,. ris propius acceflerimus ; verum etiam ut ,

quam r\.hecoric<e , communis , vifum eft eam quod reftatvia; , clarius profpiciamus : Eodem
hic inter Logica curfim tantum perftringere •,
fnodo , gradus Itinerisquiique,eai
in Scientiis,
pleniorem ejus tractationem ad Rhetoricam re- qua; a tergo reliquit , praetervedus , etiam ll-
jicientes. la,qvi£fuperfunt, propius dat in confpecl:um»
Parrem alceram lnventiv& ( nimirum Topi* Hujus autem 7o/j7;'c<eExemplum,quomam eam
cam ) partiemurin Genefalem & Tarticularem. inter Defiderata reponimus , fubjungere vL
Generalis ilja eft , qua: in Dialctlka diligenter fumeft. i
& abunde tratfcata eft Ut in ejus explicatione ;

Topka particttlarit , fivt Articuli Inquifitio'-
morari non fit opus. lllud tamen obiter liio-
nis de Gravi dr Levi.
nendum videtur , Topicam iftam non tancum
in Argumentationibus , ubicum ahis manum h Inquiratur , qualiafint Corpora , quaM.o~
conferimusj verum &in meditationibus cum ,
tus graviratis funt fufceptibilia , qualiaqudt, levi-
quidnobifcum ipfi commentamur , aut revoU tatis ; &fiqu<zfinttJtyCedi& , five Adiaphora: Na-
vimus, valere. Imo,nequeiolummodo inhoc tura: ?
fitamefle, utindefiat fuggeftio ,admoni-aut 2. Pofl inquifitionemWe Gravitate Levi- &

tio, quid affirmare aut ajferere verumetiam tate fimplicem , procedatur Winquifitionem
, ;
quid inquirere , aut interrogare debeamus. At comparatam ; Qu&nimirum ex Gravibus plus »

prudenS interrogatio , quafi dimidiurnfcientia?. qudiminaSpondeient ineodemlDimenfo \Etiam,
Redte fiquidem Plato , Qui aliqttid qu&rit , id qua ex Levibm cclerius ferantur in altum , qua
rardius/'-
ipfum , quod qu&rit , generalis quqdam notione
comprehendit aliter , quifieri potefl , ut illud, cum
:
3. InquiratUY de ei> , ,qtiidpoffit & operetuf
fuerit invenium , aonofcat ? Idcirco quo amplior QuantumCorporis ^MotumGravitatisJe^.,
& cernor fuerit anticipationoftra eo magis ;
que videatur hoc primo ajpeilu quafifupervacuum,
dire&a & eompendiofa erit inveft.igario.
, Ii- quia rationes Motus debefint fequi Rattones Qiian-
dem igiturilliloci , quiadintelledtus noftri ficu Sed res aliter fe habet tNam licet in lancibm »
nus intra nos excutiendos , congeftam lllic & Quantitas Gravitatem Corporis ipfim compen^
Scientiam depromendam conducent etiarri , ,
fet , ( viribm corporis undique coeuntibm per re-
ad Scientiam extrinfecus hauriendam juva- percuffionem , fiverefiflentiam lancium veltrabis)
bunt : Itautfiprseftofueritquisgnarus &peri- tamen ubi parva datur refiftentia ( veluti in De-
tusjcommode&prudenterdeeainterrogari a cafucorporuro per aerem ) Quantum eorporis
nobispoflic, & fimiliter au£tores , &libri , & parum valetad incitationem DefCienfus;C»w* vi^
partes librorum , quinosdeiis , quae qusrL gintipondo plumbi , (frlibrauna, eodemferefpatio
mus > edoceaut & informent,uciliter deligi & eadanti
evolvi. 4. jnquiratur , utrum Quantum corpOris

At Topica particularis , adea* qusdieimuss itaaugeripojfit,utMotas Gravitatisprcrfus de-
longeconfert magis , prorefructuofiflima & ponatur.? #?/?r inglobo terne , quipenfilvs efl , non ca-
habendaeft. llliuscertementiolevis a nonnul- dit. Firum igitur poffint effc ali& mafft, tam grandes,
lisScriptoribusfa£taeft>fedintegre, &pfO rei mfe ipfkfuftentent i'Namlatio adcentrumterra,rt£

dignitate,minimetra£tata. VerUm miflum fa- fitlilia efl : Atque omnis maffagrandismotum Iatio-
tientesvitiumillud&faftuffl quainimiumdiu nis quemcuncjue exhorret , nifsabalto appetitufor^
,
regnaruntinScholis .-
videlicet i ut qua: prae- tiori vincaturi -
ftofunt,infinitafubtilitate perfequantut ; qus $i Inquiratur de eo , quidpoffit & operetur re-
paulo remotiora,neattingantquidem rios fa- :
fiftentia corporis medij , vel occurreniis adregi*
ne Topicam Particularem , tanquam reni appri- meti motus gravitatisi Corpm vero defcendens ,
meutilem , ample£timur *hoceft, locosJnquifi^ aut penetrat & fecat corpm eccnrrens : ab
tyiut
tionis & inventionis , particuldribm fubjetlis & eo fiftitur.& penetrer , fit penetratio : Aut cumlevi
fcientiis appropriatos. Illi auterh mixturae quce- refifleniia , ut in Aere : Autcum fortiori , ut irt
dam Cant ex Logica & *JfytateriaipJji , proprid aqua» Si fiftatur ,fiflitur , aut refiftentiadtjpari.,
fingularum Sctentiarum.Yai\\em emro eflecon- ubifitpr&gravatio , ut fi lignum fuperpdnatur ce-
ftat , & angnfticm'ufdamam'mi,quiexiftirhetj r& '> Aut&qua ; veluii ft aqua fuperponatur aqva %
G aut
, :
135 DE AUGM. SCIENT. 13*

autltgnum, ejufdemgenerisligne. fdquod appellat 14. Inquiraturde ComparationeMotusGra-
Schola(apprehenfionequadamtnani) Non poade- vitatis cumMotibas aliis > quosfcilicet vincat,qui-
rare corpus locnm

nifi fuum.
excra Atque h&c o- bus cedat 2 Veluti in 1Aota{quem appellant )sio\en-
motumgravitatis variant <tAliter enim mo. to,motus gravitatis compefcitur adtempus : Et-
mnia :
ventur oraviainlancibus,aliter in decafu Etiam : iam , cumponduslongemajus ferri ab exiguoma-

altter (quodmirum videri poffit ) tn lancibus
pen- gnete attollitur , ceditmotus gravitatismotuifjm-
dentibusin aere,aliterin lancibusimmerfisinaqua: pathU.
aliter indecafuper aquam,aliter innatanttbnsfive 15. Inquiratur de Motu Aeris , utrumfera-
veclisfuper (tAquam. tur (urfum , anfit tanquamadiaphorus 1 Quod
6. Jnquiraturde eo , quidpoffit & oporetur difficile eft inventu , nifiper experimenta altqua
Figura Corporis defcendentis , ad regendum exquifta. Nam emicatio aeris infundo aqua , fit
modumoravitatist velutifiguralata cum tenuita- potius per plagam aqu<z quamper motumaeris , ,
te,cubica,oblonga,rotttnda,pyramidalis : &quando cum idem etiamfiat in ligno. tAer autem aeri com~
fe vertant Corpora,quando eadem, qua dimittuntur, miftus nihil prodit , cumnon minus levitatem ex-
pofitura permaneant? hibeat aerin aere , quamgravitatem aqua in a-
y. Inquiratur de eo, quidpoffit , operetur & qua : In bullaautem , exili obduElapellicula , ad
Continuatio , progreflio &
ipfius Cafus five tempusftat.
Defcenfus, adhoc,utmajori incitatione impe- & 16. lnquiratur, quis fit terminus Levitatis*
tuferatur ? qua &
proportione , ejr quoufqueinva- Nequeenim , quemadmodumcentrum
terrt, pofu^
lefcat illaintitatioffiquidem veteres levicontempla. erunt centrum gravitatis , volunt ( credo ) ut uU

tioneoptnatifunt,(cummotusnaturalisfitifte)eum tima convexitas Cosli fit terminus levitatis. Ân
perpetuo augeri & intendi. potius, veluti gravia videntureo ufqueferri , ut
8. lnquiratur de eo , quid poffit & opereturDi- decumbant , &tanquamadimmobile , ita levia eo*
ftantia,autproximitas Corporis defcendenrisa ujqueferantur , ut rotariincipiant , & tanquam ad
Terra, ad hoc , ut celtrius cadat ,aut iardius , aut motumjine terminol
etiamnonomnino, ( fi
modofuerit exira orbem a- 17. lnquiratur ,quidin caufa fit , cur Vapo-
Uivitatis globiterr&,qu& Gelberti opiniofuit:) <±At- res &Halitus eeufqueinaltum, ac fita eft Regio
que fimulde eo,quidoperetur Immerfio Corporis (quam vocant) media aeris,ferantur ?cum &crafi
Defcendentiswv^«*«profundoterr£e,^»?CoL fiufcukfint <sJM,ateri£. , & Radijfolisper vices (no-
locatio ejufdempropiusad (apetficiem tettx? Et- clu fcilicet)cejfent.
enim h&c res etiammotum variat,ut operantibus iii 18« fnquiraturde Regimine MotusFlammf
iJWinerisperJpetlum eft» infurfum* Quodeo abftrufius eft ,quia fingulis mo-
<). Inquiratur de eo , quid poffit & operetur meniisflammaperit,nififorteinmedioFlammarum
Differentia Corpotum ,per qua: motus gravi- majorum Etenimflammxabrupu a continuitate
:
tatis diffiiftditur & communicarur : atque u- fua,parum durant.

trum ttque communiceturper corporamollia &po- 19. Jnquiratur de Motu in futfum ipfius
rofa acper durd &folida velutifiirabs Lancisfit
, : A6tivitatis Calidi : veluti cum calor in ferro
ex alteraparte Lingula lignea , ex altera argen- eandente citius glifcit infurfum , quam in deor-
tea , licetfuerint redutlct ad idem pondus , utrum fum.
nortprogignatvariationeminlancibtts 5 Similiter, Exemplum igitur Topicx, particularis tale fic
utrum Metallum , Lanae , aut Veficje inflatafu- llludinterim, quod monereoccepimus,iterum

perimpofitum , idem ponderet , quod in Fundo monemus. Nempeut homines debeant Topicat
Lancis? particulares fuasalternare , itaut poft majores
io. lnquiratur de eo , quidpofftt & operetur progreflus aliquosininquifitione fa&os, aliam
in communicatione ijfytotus Gravitatis, Diftan- & fubindealiaminftituant Topicam ; fi modo
tia corporis aLibramine ; Hoc eft , cita & (era Scientiarum faftigiaconfcendere cupianr. Nos
perceptio incubitus ,/ivedeprejfionis : Veluti inlan- autem Topicis particularibus tantumtribuimus,
cibws , ubi alterapars trabis eft longior , (
licet re- utproprium opusdeipfis, infubjedfcis natura-
dubla ad idem pondus) an inclinet hocipfum lan- libusdignioribus, & obfcurioribus , conficere
cem ? <±Aut in tubis arcuatis , ubi longior pars cer- in animo habeamus. Domini enim quaeftionum
te trahet aquam ;licet brevior pars(fablafcihcet ca- fumus, rerumnonitem. Atque de Inventiva
pacior)ma]us contineat pondus aqu<t. ha&enus.
n. fnquiraturde eo ,quidpoffit Intermixtio C A P. IV.
five Copulatio Corporis Levis cum Corpore in ludicinmlperlndudtionem
JPaptitie art!s Iudicaadi',
Gravi^ elevandam corporis gravitatem inponde^ «îper Syllogiftnum. Gjuorum prius aggregatur Orga-
reanimalium vivorum efr mortuorum? noNovoj Partitioprima Iudicij per Syllogifmum ,
12,. fnquiraturdeCectetis Afcenfibus,(^De- »"») Reduftionem Reftam , $> Inverfam. Partitio
fecnndacjwin Analyricam , e£> Doctrinam de Elen-
fcenfibus partium leviorum , &graviorum in u-
chis. Porfc/M Do£trinaedeElenchis, ««ElenchosSo-
no corpore integto:undefiantf<epe accurats. fcpa-
phifmarum; Elenchos Hermenia: , e^>EIenchos Ima-
rationes?utin feparatione vini ejr aqunr.in afcenfio- ginum , fiveldolorum. Partitio Idolorum,(»Idola
neflortsJaBis,^ fimilibus,- Tribus,IdolaSpecus ; &
IdolaFori. AppenAix Arris
13. Inquiratur, quajfitLineac^Diredtiomo- ludicandii videlicet de Analogia Demonftracionum

,
tusGravitatis quatenusfequaturveicentrum proNatura Subjedti.

, cjr
terra, ideft,majfamterr<e,velcentru corporisipfius, TKanieamusnunc a.dludicium, five <iA~riem
ideft , Nexumpartium ejus Centra enim illa ad de- Judtcandi , qua agitur de natura proba-
in
monftrationes aptafunt;tn "Nâtura nihilvaknt. iionum , five demonftrattonum. In arte autem

ifta
137 LIBER V.' 1 3§
ifta ludicandi ( qt etiam vulgd receptum eft)
ut vulgo fere folct ) in Analyticam DoElrinam &
zuiper indublionem , autper Syllogifinum conde Elencbis : Alteraindicar,alreracavet: Ana^
cluditur. Nam Enthymimata , & Ekempla , lyiica eriim veras fprmas de cohfe- inftituit
duorum Compendia tantum uint. At

iliorurri quêntiis argumeritorum
quibus fi varietur , ;
quatenus ad litdicium qudd fit per InditBid- ,

five deflectatur , vitiofa deprehenditur efle con-
nem nihil eft

, qubd nos decinere debeat i
,
clufio. Atquehoc ipfumih fe elenchum quen-
Vno fiquidem eddemque snentis opere illud , dam , five redargutionem contihet. Reclum e-
quod quaeritur &invenitur, & judicatur.
,
ftitp(utdiriiut)&fuiJndexeft, (frobliqui. Tu-
Neque enim per rhedium aliqubd res tranfigi- tiflimUm riihilominus eft', Elenchos, veliiti md-
tur,fedimmediate,eodemferemddo ,quo fit nitoreâdhibere, quofaciliusdetegaritur falla-
in fenfu. Quippe fenfiis in objectis fuis pfi- cia?, Iudiciurn aiiocjuin illaqueaturae^ In iAnd-
riiarils fiimil & objech fpeeiem afripit , & ejus litica vero nihil defiderari reperimus ; quin pd-
: Aliterautem fit in Syllogifmo ,
veritati confentit tius bneratur fupetfluis, quam iridigetacceffi<3-
cujusprobatioimmediata hon eft', fedperme- nibus; ,
diumperficirnr. Itaquealiares e&lnventio Me- Doiiriiram de Elenchis Jtities partes dividere
dij zMuIudicium&cConfequentia Argumenti. placet : Slenchos Sophifmatum , Elenchos Herme-

,
Nam primo difcurrit mens , pdftea acquiefcit. ni& , &

Elenchos Imaginum five fdohrum. Do«,
AtfoduBionufamvm vitiofam ptdrfus valete Elrind de Eienchu Sophtjmatnm apprime ritilis eft:
jubcmUs ; legitimam ad Novum Organum re- Quamvis enini pihguius fallaciarum genus a ,
mittim iis- Itaque de ludicio per induclidhem hoc Seneca, nonirifcitb cdmpareturcum praeftigia-
loco faris. torum technis;inquibusquopacT:orus geratur
De illb alrero per Syllogifmum quid atti- riefcimus; aliterautemfehabererem quarii vf-
net dicere ? cum fubtiliffimis ingeniorum li- detur , fatis novimus : Subtiliora tamen So-
mishaec res fere attrirafit , &inmultasminu- phiflnata rion folumidpraeftant , ut nonhabeat
tias redacta.Nec rhirum , cum fit res quae cum ,
quis,îiodrefpondeatjfed &Iudicium ipfumfe-
intellectu humano magnam habeat fympathL rioconfundunr.
am. Nam animus humanus miris modis ad JHaec Pars de Elenchis Sophifmatum , praecla-
hoc contendit , & anhelat , ut nonpenfilis fit, ire tratâra eft ab A riftotele , quoad Praecepta;
fed nancifcatut aliquidfixum&immobile, cui Etiam a Platone adhuc melius , qudad Exem*
Tanquam firmamento in rranfeilrfibus & di- pla Neque illudtimen in peffona Sophifta-
:
3
fquifitionibus fuis innitatur; Sane quemad- rufn Antiquorum , GorgU, Htppia ,7 rotagor& »
modum Ariftoteles probare conatur , inveni- Euthydemi , reliqudrum , &
verum etiam iti
ri in omni motu corporum aliquid quod qui- Perfona ipfiiis Socratis, qui cum illud fempet
efcit , & fabulam antiquarh de Atlante , qui agat, utriihilaffitmet, fedacaeteris irimediunx
ipfe erecius Cceium humetis fuftinuit , per- adducla infirmer, ingeniofiffime Objeclionum»
eleganter ad Polos Mundittaducit, circaquos Fallaciarum , &
Redargutionum Modos ex-
converfiones expediuntur : Similiter magno preffit. Itaqueinhac parte nihilhabemusqudd
ftudio appetunthomines , aliquemhaberein- defideremui. lllud interim norandum ; quam-
tra fe eogitationum Adantem , autPolos, qui vis ufum hujus doclrina: probum,& praciu,
intellectus fludtuationes & vertigines aliqua- puum ,inhoc pofuerimus, urredarguanrurfo-
tenus regant , Tirrientes fcilicet , ne Ccelum phifmata ; liquido riihilomirius patere , ufurri
ipforum ruat. IraqueadPrincipia Scientiarum ejus degenererri & cofruprum ,ad Captiones , &r
conftituendapraeporefeftinarunt, circa quae o- contradiclidries per illa ipfa fophifmata ftru-
mnis difputationum varietas verref etar,fine pe- eridas , & condnriaridas fpetlrare. Qijodge-.
riculo ruinae &cafus:Nefcientesprofec"to,eum, nus facultatis etiam pro eximio haberur , &
qui certa nimis propere captaverit , in dubiis baud pafvasarTert utilitates. Licet eleganter in«
Ifiniturum.-quiautemludiciumtempeftivecohN troducla fit a quopiam illa difTerentia inter o-
buerit , adcertaperventurum.1 ratorerri & fophiftam, quodalrer tanquam Le-
Manifeftumeftigituc, Artemhnnc ittdican- pdratiusCuffuprsftef, alter tanquamLepusi-

di per Syliogifmum , nihilaliudefle , quamre- pfeFlexu.
duclioncm propofitidnum ad principia per me- Sequuntuf Elenchi tiermenia : fta enim
dios terminos. Principia autem confenfu rece- ( vocabulurri potius , quamfenfumab Arifto-
ptaintelliguntur , atqiie & quseftione eximun- rele mutuantes ) eos appellabimus. Rediga-
tati At terminorum mediorum inventio libe- mus igitut hominibus rn memdfiam , ea qua£
ro ingeniorum acumini inveftigationi per- & a nobis de trdnfcendentibus , adventitiis en-S &
mittitur. Eftautcm reduBio illa duplex , direBa tium Conditionihus , five adjuntlis , ( Cumde
fcilieet , &
inverfai Diretla eft.cum ipfa pro- Thilofophia prima agefemus ) fuperius didba
pofitioadipfumprincipiumreducitur.-Id quod funr. Ea funt , mdjus , mtnus ; multum pau-
probatio oftenjiva vocatur. lnverfa eft , cum tum ; prius , poflerius ; idem , diverfum ; po£
contradictoria propofitiohis reducitur ad con- ientia , aBus; habitus , privatio ; totum , par-
rradicfcoriUm principij ; quod wociaiprobatio- tts; dgens ,
patiens ; mottts , quies ; ens,non ens ;
nem per incommodum, Numerus vero rermi- & fimiliao Inpfimis aurem memineriHt & rio-
notum mediorum five feala eorum minuitur ,, tent , differentes eas , quas dixinius , harurn
aut augetur, pro remotione propofitionis a prin- rerum eontemplationes : videlicet quod pof-
cipio. fint inquiri vel Phy/ice , vel Logice : Phyficam
His pofiris , partiemur Artcm Micij (fie- autemcifcaeas tracHionem , ThilofophidiprimA
G i afligna-
%
139 E> E AUGM. SCIENT. 140
aflignavimus. Supereft Logica : Ea vero ipfa eft neat , fortiorem recipit de ea imprefllonem ,
res quam
, in prjefenti DoBrinam de Elenchis quamfieademlongeplunesfallat aucincon- ,
Hermema nominamus. Portiocerreefthsc do- trarium eveniat. Idquod omnisiuperftitionis,
ctrinx fana&bona. Hocenimhabentnociones & vanae credulitatis quafi radix eft. Itaque recte
jllje crcnerales& communes , ut in omnibus refponditille.qui, cum fufpenfatabulain rem«
difpucaciombus ubique intercurrant ; adeo nt plomonftrarerureorum , qui votafolverant ,
nifiaccurrate , &anxio cum judicib.bene jam ab quod naufragij periculum effugiflent , atque
initio diftinguantur, univerfo diipucacionum lu- interrogandopremeretur , annontumdemum
minicaliginemmirismodis offufurafinr, &eo Neptuni Numen agnofceret ? qusfivit vicif-
remferededucturae , utdefinancdifpucationes fim , At ubifunt illi depitli , qui poft vota nun-
inpugnas verborum. Etenim aequivocationes, cupataptrierunt ? Atque eademeft ratio fuper-
& malaeaecepnonesverborum, (prxfertimhu- ftitionum fimilinm,ficut in Aftrologicis ,Info-
jusgeneris) funt Sophifmata Sophifmatum. Qua- mniis, Ominibus, &reliquis. AlterumExem-
re eciam melius vifumeft , iftarum tractacio- plum efthujufmodi:^»«»*# httmanut ( curo fic
nem feorfum confticuere quam eam vel in ; , ipfe fubftanriaaequalis & uniformis ) majorem
Thilofophiam primam fwe tJWetaphjficam reci- prafupponit , ejr affingit in natura rerum aquali-
pere j v e\ ex mttc Analjtica fnbjicete , ut Arifto- tatem,& uniformitatem , quam reveraeft. Hinc
teles fatis confufefecic. Dedimusautemeino- commencum Mathematicorum , In coeleftibus
men ex ufu , quia verus ejus ufus eft plane redar- omnia moveri per Circu/os perfetlos , rej iciendo
gutio.&caucidcircaufum verborum.Quinimo Iineasfpirales:Hincretiam fic, quodcummulta

parremillamdePm/HT;z?we»/#> fi recteinfticua- fincinNaturatJ^fo»o</^,&plena imparicacis ,
tur , circa cautionesdenonconfundendis aut affingaccamenfempercogiratio humana , Rela-

tranfponendis definitionum divifionum ter- & Ab hoc enim fon-
tiva ,Para/lela,8c Qonjugata :
rninis,pr£cipuurnufumfortiri exiftimamus,& teelementumignis cumorbe fuo introductum

huc etiam referri malumus. Atque de Sknchis eft , adconftituendum quaternionem cum re-
Hermeni&\\%dt.e\vx%, liquistribus ,Terra, Aqua,A'ere. Chymiciau-

Ad Sknchos vero Imaginum ve Jdolorum quorl
fi temfanaticaminftruxeruntrerum uniyerfarum
attinet , funt quidem ldola , profundiflimae Phalangem , inaniflimo commento inveniri
mentis humanajfallaciae.Nequeenim falluntin fingentes , ia- quatuor illis fuis elementis
particularibus , utcatera? , judicio caiiginem (Ccelo, A'ere,Aqua,& Terra,) fpeciesfingulas
offundendo,&rendiculasftruendo : {edplane parallelas invicem,conformes, Tertium E- &
ex praedifpoficione mentis prava , & perperam xemplum eft fuperioti finirirrtum, qudd homofiat
conftitutajquaetanquamomnes intellectusan- quafinorma, & ffiecu/umNatura : Nequeenim
ticipatio»es detorquet , & inficit. Nam Mens credibile eft , (fi fingula percurrantut & notcn-
humana ( corrfore obducla & obfufcata ) tantur ) quantum agmen /ô/onwwPhilofophiae im-
tumabeft,urfpeculoplano,a:quali,& claro fi- miferit naturalinm operationum ad fimilitudu
milisfit,quodrerum radios fincereexcipiat,& nem actionum humanarumreductio Hoci- :
refledtat , utpotiusfitinftarfpeculialicujusin- pfum.inquam, quodputetur,talianaturamfa-

cantati , plenifuperftitionibus&fpectris. Im- cere , qualiahomofacit. Neque multomelio-
ponunturautemincellectuiA/0/rf, antvetnatu- raiuntifta , quam haerefis Anthropomorphita-
ramipfamgenerii humanigenerakm: aut petna- rum, incellisacfolitudineftupidorum Mona-
taram cujufqae' ihdividuakm : aut per verba ehorum orca Aut fententia Epicuri huic ipfi in
:
fivenaturam contmunicativam, Primum genus paganifmorefpondens, quiDiis humanam fL

idola Tribus , Secundum ido/ajpecus , Tertium guram tribuebat, Atnon opus fuit Vellejo E-
confuevimus. Eft
tdolafori vocare quartum & picureo inrerrogare , Qur Deus Qoe/um Stellis &
genus (\nodidola theatri appellamus , atque
, Luminibm ,tanquam ts£dili$ , ornajjet? Nam fl
fuperinductumeftapraw Iheoriis , fvieThi- fummusilleOpifexad modum Êdilis fegeffif-

lofophiis, Scperverfts Legibus Demonftrationum : fet,inpukhrumaliquem&elegantemordinem
Verumhocgenusabnegaripoteft , & deponi: ftellas digerere debuiflet , operofis Palaciorutu
Itaqueilludinpraefentiaomittemus. At reliqua Laquearibus confimilem ; cum e contra asgre
plane obfident mentem , neque prorfus evclli quis oftendat , in tam infinito Stellarum nume-
poflunr. Igiturnoneft , quod quis in illis Ana» ro figuram aliquam velquadratam, veltriangu
lyticam aliquam exfpectet : ledDoilrina de E- larem , vel redi linearem. Tanta eft Harmo-
knchis e& ,circzipla.Idola , DocTrrinaprimaria. niaedifcrepantia,interfpiritumhominis, &fpi-
Nequeffi verum omnino dicendum mjDoilri^ ritummundi.
na de fdolis in artem redigi pofllt fed taritum ad- : Qood ad Idola Specus attinct , illaortumha-
hibenda eft ad ea cavenda , prudentia quajdam
, bent expropriacujufque natura ejr animi&cor- ,
contemplativa. Horum autem Tractationern poris atque etiam ex educatione confuetudine,Sc &
plenam & fubtilem , ad Novum Orgariumamin- fortuitis rebus qusfingulis hominibus acci-
,
damus pauca generaltter tantum de iis hoc loco

:
dunt. Pulcherrimum enim Emblema eft illud
dicTruri. deSpecuPlatonis. Siquidemfiquis ( miflailla
Idolorum Tribus exemplum tale fit. KJaturd exquifita Parabolaefubttlitateâprimainfantia,
intelkBus humanimagis afficitur affirmativis, ejr inantro , autcavcrnaobfcura& fubterranea,
aBivts , cjuamnegativis,&privattvis,camt\tc ad maturam ufque itatem degeret , tunc &
&ordinexquum feurriquepraeberedebeat. At derepente in aperraprodiret , &hunccceli &
ille , firesquspiamaliquandoexiftat , te- & rerum apparatum contueretur ; dubiurn non
eft,
,
141 L I B E R V. T42
clt> quin animum ejus fubitent , &per(1rin- cihtas.&remiffio, in acquiefcendo probacio-
gcrenc quamplurimae mirae , & abfurdiflimae nibus ievioribus in aliis intetea funt nume- ,
phantafia?. Nos verofcilicet fubafpectu cceli tanda, quaedetrimenti plurimum , impedi- &
degimus , interea tamen animi in cavernis menci fcientiis actulerunt. Atque de Artelttdi-
corporum noftrorum conduntur ; ut infinitas candihxc di6tafinc.
errorum , & falfitatum imagines haurire neceff e C A P. V.
fir e fpecufuararotantum & ad breve aliquod ArtisRetinendiêRerentiv*, »'« dodlriuam ie
Partltio
tempus ptodeaiit', &
nonincontemplatione adminiculismemaria; & do&rinam de Memoriaipfa.
j
naturaeperpetuo, tanquam fub dio morentur. do&rinsdeMemoriaipfajisPrsnononeroc^

Tnrtitio
Emblematifiquidem illi deJpecuPlatonis optime Emblema.

convenitParabolailla Heracliti;Qupd homines ARtem Retinendi,C\ve Cuflodiendi in duas do-
fcientiasinMundispropriis,&nonin Mundo ma- 6trinas partiemur .' "Dotirinam Ccilicct de
jore qu&rant. ts4dminiculis iJTKemoria : & Dotlrinam de Me-
At ldola Fori moleftiffima funt , qu« exfcedere morta asfdminiculum Memoria plane Scri-
ipfa.
tacitointerh»mines,deverbis £?• nominibttsimpo- Acque omnino monendum quod Me-

ptio eft .'
,
fein intelle&um infinuarunt. Verbaau-

Jitis, Twomfinehocadminiculo , tebus ptolixioti-
tem plerunqueexcaptuvulgiinduntur atque ', bus & accutatiotibus, imparfit ; nequeullo
per differentias , quarum vulgus capaxeft, res modo de Scripto , recipi debeat. Quod et-
, nifi
fecant ; Cum autem intelle&us acutior , aut iam inThilofophia InduBiva , Interpretatione &
obfervatio diligentior res meliusdiftinguere vo- Natura > praecipue obtinet : Tarnenimpoflic
lec. verbaobftrepunt. Quod verohujusreme- quis calculationes Ephemeridis , Memona
dium eft ( , definitiones fcilicerjin plurimis huic nuda,abfquefcripto abfolvere > quaminter-
malo mederi nequic , quoniam & ipfardefini- prerationiNaturae pcr Meditationes > & vires
tiones ex verbis conftant , & verbagignunt ver- memoriajnativas&nudasfiifrkere ; nifi eidem
ba. Etfiautemputemus, verbis noftris nos im- memoriae per Tabulas ordmatas miniftretur. Ve-
perare ', & illud facilc dictufic » Loquendum ejfe, rum miffa Interpretatione Dfaturti, qua; Doclti^
ut vulgus ;fentiendum , utfipientes. Quoniam vo„ nanovaeft,etiamad Veteres PopuIaresSci- &
cabula artium ( quse apud peritos folum valent) quicquam fere utilius effe poffit >
entias hattd
huicreifatisfacere videripoffunc; definitio- & quam Memoriae adminiculum folidum bo- &
nes (dequibus diximus)artibuspraemiffs,ffe- num , hoc eft Digeflum probutn , eruditum,
, &
cundum ptudentiamMathematicoritm ) voca- Cocorum Communium, Nequetamen me fugitj
bulorum pravas acceptiones corrigere valeanr» quodrelatioeorum , quae legimus , aut difci-
attamenhaec omnia non fufficiunt , quo mimus, in Locos communes , damno etuditionis ab
nus verborum prasftigiar , &
ittcantationesplu- ahquibusimputetut > utquaele6tionis curfum
nmis modis feducanc > vim quandam in- & remoretut > &
t^riemoriam ad feriandum in-
telle&ui faciant , & impetum fitum ( mote vitet. Attanienquoniamadulcerinateseft , in
Tartarorum fagittactonis ) retro in intelle6tum fcientiis ptajconem, effe & ptomptum , nifi et-
(undeprofe6tafunt ) retotqueant. Quare al- iamfolidtts fis , & mu!ciplicicerinftru6cus; di-
tiore,&novoquodamtemedio , adhocMa- & laborem in locis communibus conge-
ligentiam
lumopuseft.Vetumhaecjam curfim perftringi- tendismagniptotfustem effeufus, fitmiru- &
mus, interim defiderart pronuncianteshanc do- dinis,inftudiiSjjudicamus ; velutiquae lnven-
ctrinam,quam;,E/«?^« magnos,Cwede ldolis zA~ lioni copiam fubminiftret , & aciem fudicijin tt-
&
nimi httmani nativis, adventitiis,zppel\a.bim us. num contrahat. Verum efttame-n > inter me-
Ejus autem TracTrationem legitimam ad Orgd* thodos & fyntaxes Locommcommunium > quas
nttm novum referimus. nobis adhuc videte contigit , nullam tepetit j,

Supereft Artis ludicandi Appendix quardarn quaealicujus fit ptetij : quandoquidemintitu-
infignis, quam etiam defiderari ftatuimus. Si- lis faciem prorfus exhibeant magis fcho-
fuis
quidem rem notavit

Ariftoteles , modum rei lae quatn Mundi > vulgates
, paedagogi- &
nullibi perfecucus eft. Ea tra6tat , c/uales demon- cas adhibentes divifiones,nonautemeas qua; ,
flrationesadquales materias %fivefubjet~la ,appli- adrerum medullas » &

interiora quovis modo
cari debeant : utharc dodtnnacanquam^W/crf- penetrent»
tiones jttdtcationum concincac. Optime enim A- Circa Memoriatn aittem ipfam fatisfegniter >
tiftoteles , Nequedemonflrationes ab oratoribus & languide videtuf adhuc inquifitum, Extant
neque Juafiones a Methematicts retjairi debere , certe deea &^rtequaepiam ; Vertim nobis con-
monet. VtfiinProbationis genere aberretur , ftat > tum meliora praecepta de <JMemoria confir-
non abfolvatur. Quando vero

judicacio ipfa manda haberi pofle> quam illaars comple6tirur;
funtquatuor demonftrationum genera. velper tum Pta6ticamilliusipfiusartis meliorem inftL,
confinfumimmediatum&cnotiones , vel per indtt- tuipoffe, quam qnae f eccpta^ eft. Nequetamen
tlionem , vel per Syllogifmum , vel per eam (quam ambigimusf fi cuiplacetnacartead oftentatio-
recte vocat A riftotelesj demonflratione m tn or- nemabutij qiiin poflintpraeftafi peteam non-
bem ,(non aNotioribus fcilicet > fed canquam nullamitabilia> & portentofa
Sed nihilominus :
dePIano,)habentha: demonftrationes fingulae res quafifteriliseft,(eoquo adhibetur modo.)

cerrafubjecta &mareriasfcientiarumtnqui-
, ad ufus humanos. At illud interim einon im-
buspollent aha,aquibusexcluduntur.Ecenim
*, putamus , quod Naturalem memoriam deftru-
rigor & curiofitas , pofcendoprobationes niat, &
fuperoneret,( utvulgo objicitur , ) Ced
mium feveras , in aliquibus > multo magis fa- quod non dextreinftitutafit, adauxiliamemo-
G } tiai
,
143 DE AUGM. SCiENT. 144

lis. commodanda
in , negotiis & rebus (erns. utconveniatcumordine. Similiter carmina fa-
ffortafleex genere vi- cilius difcantut memoriter quam profa. Si enim
Nos verohochabemus , ,
zx noftrae Polirics ) at, quae artem ja&ant , u- harretur in aliquo verbo , fubeft Pnenotio , tale
furnnonpraebent,parvifaciamus. Nam ingen- debere efleverbum , quod conveniarcnmver-
tem numerum nominum , aut verborum fe- fu. Atqneita7V<e»«f;0 eft <is4rtificia!is Memoria
mel recitacorum , eodem ordineftatim repete- pars prima. Nam in Artificiali Memoria Locos
re autverfuscomplures dequovisargumento
,
habemusjam ante digeftos , & paratos Imagi- :
ex temporeconficere , aut quicquid occurric »«extempore,prour respoftulat, conficimus.

Sacyricaaliquafimilicudineperftringere,aucfe- At fubeft Pranotio talem efle debere Imagi.
,
ria quaequeinjocum vercere , auc concradidtio- nem , quahs aliquatenus conveniat cum Loeo.
ne & cavillatione quidviseludere & fimilia , , Idquod vellicat Memoriam & aliquo modo ,
fquorum animi haudexigua eft

in faculracibus munitadrem , quam quaerimus. Emblema ve-
copia,qusequeingenio, exercicacioheadmi- & ro deducitintelle&uale ad fenfibile : Senfibile
raculum ufque extolli poflunt ,) haec certe o- autemfemperforriuspercuricMemor-iam , at-
mnia &
his fimilia nos non majoris facimus , que in ea facihus imprimitur , quam intelle-
quam funambulorum, & mimorum agilicaces, £tuale. Adeout etiamBrutorum memoriaper
&ludicra.Etenimeadem ferme res funt : cum fenfibileexcitetur , per inrellettuale , minime.
haeccorporis, illaanimi viribus abutancur •,
& Itaquefacilius retineasimaginem venatoris le-
admiranoMsforfitauahquidhAbeant , digaita- porem perfequentis , auc pharmacopcei pyxi-
tisp.irum. des ordmantis , aut pedancn otationem ha-
e^bautem MetKoria daplicinmzar intentio- bentis , aucpueriverfus memoriter rccitantis,
ne ; Pntnotione , Sc Emblemate. Pranottonem vo- aut mimnnfcena agentis , quam|ipfas notio-
camns abfciflionem quandam inveftigacionis nes Inventionis , Difpofitionis, Elocutionis ,
infinrtaf. Cum enim quis ahquid revocarein Mctnonae, Ac~rionis. Sunt &aha , quae perti-
memoriam conatur ; u nullam praenotionem nent zdsJMemoriam juvandam { ut modo dixi-
habeat , aut pereeptionem ejus quodquaerit; mus; )(edArs , quaejamhabetur , ex his duo-
quaerit certe ,& molitur , & hacillac difcurrit, busjam prsmiflisconfiftir, Particulares autem
tanquam in Infinito. Quod fi certam aliquam artium defedus perfeqm , fuerit ab inftituto
prsenocionem habeac , ftacim abfcinditur Infi- noftrorecedere. lghutde Arte Retinendi , five
nicum , &
fic difcurfus naemoriae magis in vici- Cufiodia , haecdictafinr. lam vero ad quartum
no,Vtvenariodamae , incrafepca.Icaque & or- membrum Logica quod Tradttionem & E-
,
do manifefto juvat Memoriam. Subeft enim locutionem tradtar , ordine per-

Pranotio , id , quod quaeritur , tale efle debere, venimtis.
FRANCISCI BACONIS
DE VERULAMIO,
Vice-Comitisfan&i Albani,
De *2)igmtate & zAugmentis Scientiarum 3
LIBER SEXTUS.,
i^ddRegemfuum.
A P. I. C , & fubinde ad novos fe labores accingere, At
PartitioTxaAitivx iwPodtnoani deOrganoSermoniss , Regumfapientiflimus pigros quofcunq, remit-
DodtrinamdeMethodo Sermonis; Dot"trinam de & c E a d formicas
i Nosautem pigroseoshomines
:
Illuftratione Sermonis. Pttrtitio Do&iinaede Organd

pronunciamus , quibusacquiiitis liti cantum
Setmonis,i»Do&rinamdeNotisR«um De Locu- :
tione ^» De Scriptione. Gjuarum dus, Pofteriores

:
cordi fit,nequefubinde novas Scientiarum Se-
Grammaticam conftituunt , ejufquePa.ttitioncs.funt: mentes,& Mefles facere.
PartitioDodhinx deNotis Rerum «wHieroglyphica, ,
Accedamus nunc ad Artem Tradendi , five
^CharafteresReales. Partitio[tcund& Gramniatica?,
Proferendi,6c Emtnciandi ea,quae Inventa, Iudi-
in Literariam , &
Philofophantcm. Aggregatie Poe-
cata,acin Memoria repofitafuntjqHamnomine
feos , quoad Metrum , WOo&rinam de Locutione.
Aggregatio DoftrinsG de Ciphris , ad Docttinam de genetali Traditivam appellabimus. Ea omnes
Scriptione. artes ckcaverba,8cfermonesc6plet\km. Quam-
GJnceditur cerre cuivis ( Rex optimej Se vis enimratio fermonisvelutianimafit, ramen
&Suaridere, &ludere. Quis 1-
ipfum , in tra&ando disjungi debent ratio,&fermo;non
num fotte opus iftud no-
gitur novit
, minus,quamanima , &corpus. Traditivamin
ftrum ,nondefcriptum fuerit ex libroquodam tres partes dividemus ,Doclrinamcirca Orgamtm
veteri , reperto inter libros famofiflimae illius Scrmonis;Doilrinam circa Methodum Sermonis ;
Bibliothecae , SancTt\ViBoris ; quorum Catalo- & Doclrinam circa Sermonis lllitftrationem , five
gnm excepit Magifter Francifctts ^Rabelefim ? II- Ornatum.
liceniminveniturliber , cuiTituluseft, Formi^ Dotlrina de Oôano Sermonis vulgo recepta»
carinm artinm. Nosfanepufillum acervum pul- quae & Grammattca dicirur,duplex eft: Alrera de
vifculi congeiTimus, (ubeo compluraScien- & Locutione, ftlcerade Scriptione. Redeenim Ari-
tiarum , &
Artium grana condidimus quo for- , dote\es,Cogitationum Tejfera verba, Verborumli-
micc£reprarepoflinr,& paulatim conquiefcere, /^.Vcrumque Grammaticm aifignabimus. Ve-
rum
*45 L I B E R VI. 1
rum ut remaltius repetamus , antequamad Nota Rerum alix poffint cudi , ^txtetVerba, &
Grammaticam , &partesejusjam didhsvenia. Literas.
mus in°enete deOrganoTraditiviz dicendum

,
Pergamusigicur ad Grammaticam. Ea vero,
eft. Videnturenim effe prolesquaedam
Traditi- veluti viatorislocumergacaereras fcieritias ob-
vaalixytxtetPerbaSc Literas. Hocigiturplane tinet,nonnobilemillumqtiidem , fedimprimis

ftatuendum Quicquid (cindi pbffit in diffe-
eft: tamenneceffarium,praefenim cumfcientis,no-
rentias latis numerofas, adnotionumvarieta- ftrisfaeculis,exlingtiis eruditis, non vernaculis,
tem explicandam,fmodo differencias ilhe fenfui poriflimum haunantur. Nequetamendigniras
percepcibiles fint) fieri poffe vehiculum cogita- ejus parvacenfenda eft,quandoquidemancido-
tionum de homineinhominem.Nam videmus, ticujuidamvicibusfungacurcontramaledidtio-

NationesL/w£««' difcrepantes Commercianon ne illamconft>fionis linguarum.Sane hoc agic in-
maleperG<?/r«* exercere*AtmPra£ticanonnuL duftriahumana,ucferefticuac, &redintegret in
lorum,quifurdi &
muri ufque a Nativitatefu- benedidtionibus illis , quibus culpa fuaexcidit.
rant.&aliaserancingeniofi, mirosvidimus ha- Atque contra maledictionern primam genera-
beriinter eos,&amicosfuos , quieorumê/?*» lemde fterilitate terras , Comedendo panem fyun*
perdidicerant,Dialogos.Quinetiamnotiffirnum infudore vultus fui,te\\c[nis artibus omnibusfe
fierijamccepir.quodinChina &Provinciisul- ,
munic&inftruir. Atcontra (ecundam illam de
timi Oriencis,in ufu hodie fint (,'haratleres c\ui- confufione hnguarum , advocat in auxilium
dam Reales,nonNominaies , quifcihcecneclice- Grammaticam:E)us,in linguis quibufque verna-
ras,nec verba , Ced res & notiones exprirrmnt. culis exiguuscertcufus eft In externisperdi-
, :
AdeoutGentescomplnres , linguisprorfus di- fcendis,latior:Ampliffimus veroin illis lingnis,

fcrepantes,fedhujufmoaiCharacT:eribus(quia- quas vuJgareseffedeficrunr , &inlibris tantum
pud illos lacius recepti funtjconfentientes fcri- , perpetuantnr.
ptiscommunicent: Eou(que,ucIibrumaliquem Grammaticam etiam bipartitam ponemus uf ,
huju(modicharadteribusconfcriprum,qtia?que adhibetur
alia Rtliteraria,a\iaphi/ofophica.A\teta
Gens,pacria lingua legere,& reddere poffit. fimpliciteradlinguas,nempeuteasquis,aut ce-

Nouioitnt7{erum,(ûx abfqueope, autme- leriusperdifcat,autemendatius,&puriusloqua-
dio Verborum, Resfignificant , duplieisgeneris tunAlteravero aliquatenus Philofophiar minL
funt:Qnantumpriusgenus excongruo; Ahetum ftrat : Quainparteoccurrit nobis, Cadarem li-
zdplacitumCxgnincat. Pcioris generisfunt, Hie* detAnalogia confcripdffe: atquedubitatio

\>\.os
roglyphica & G^/?«f:Pofterioris vero ij , quos d'i- fubiicjur rum illi hancquam dicimus,Grammati*-
ximus Charatleres Realest Hieroglyphicorum ufus

,
camPktlofophicamtta&ztint /Sufpicamur tame»
Vetuftusadmodtim, & in venerationequadam niladmodum lnillisfuiffefubtilius , aut fubli-
habicus Prxciptieapud Êgyptios Gentem val-
:
nuusjfed tantumprarceptiones tradidiffe de o-
deantiquam Adeo ut videantur Hierogljphica
:
rationecafta,& integra , neque a confuctudine
quaedam ante nata , & fenior ipfis
fuiffe Scriptio loquendiprava,nequeab affedtacionealiquorii
Elementis Literdrum nifi forreapudHebrsos* ,
vitiata , & polluta,inquogenere ipfeexcelluir.
Geftus antem , tanquamHierog/yphica tranfitoria Veruntame hac ipfa re moniti, cogitatione com-
funt. Quemadmodiimenim verba prolata vo- ^XeyiiCnmns Grammaticam quandam , qtuenon
lant,(cripta raanenr,ira& Hierog/yphica,Geftibus analogiam verborum ad in vicem,fed analogiam
expreffa, tranfeunt.depidta durant. Cumenim interverba,& res.fiverationem , fedulo inqui-
Periander.confultus de confervanda Tyranni- rat:citratameneam,quaeLogicaefubfervic,Her-
de,Legatumaftarejuberet atqueipfe horto •, m meniam. Veftigia certe rationis verba func:lcaq,
deambulans.fummitatesflorum eminentiorum veftigiaetiamaliquiddecorporeindicanr. Hu-
carperet.accxdemProceruminnuens nonmi- ;
jusigirtirreiadtiBnbrationem quandam cenuem
nus uCusen\ Hieroglyphico quam fi idin charta ,
dabimus. Primoautem minimeprobamns cn-
depinxiffer.Illudinterim patet, Hieroglyphica & rioiam iliam inquifitionem , quam tamen Plato
<7«/?/w,fempercumre figniflcata aliquid firoili- Vir eximius non contempfir, nimirum de impo-
tudinis habere , & Emblemata quxdam effe ,
iicione,&OriginaliEcymologianominum, fup„
\xndeeas7S(otasRerumexcongrut>nom\nasimns. ponendo,ac fi illa jam a principio ad placirum in-
At Charatleres reales nihil habent ex Emblemate, dicaminimefuiffencjfedracionequadam, fi^ &
fed planefurdifunt,non minus, quamipta ele- gnificancerderivaca&dedudta Materiam certe
menta licerarum ,tkadplacitum tantum eftedti, elegantem,& quafi ceream.qux apte hngi & fle-
confuetudineautem,tanquampa£r.otacito, re- dtipoffitjquoniam Veroantiquitatum penetralia
cepti. llludinterimliquec , vafta ipforummul- perlcrutari videtur, etiam quodamodo venera-
ticudineadfcribendumopuse(ie:tot enim e(Te bilem;fed nihilominus parce vera, & frudtu caf-
debent.quotfunt vocabularndicalia. Hacc igi- fam.lllademum,utarbitramur,foretnobiliffima
tur nottioDoilrinx.de Organo Sermonisûz. eft de Grammaticg, fpecies , fi quis in linguis plunmis,
Notis êr^w,nobisponicur pro De/iderato. Ecfi tameruditis.quam vulgaribus,eximiedo<51us,de
autemtenuis poffir videri effeejusufus cum ,
variis/*w««r«»?proprietatibustâcT:aret,in qui-
verba &fcriptioperliteras(mtOrgana Traditi. bus quasq excellat.in quibus deficiat,oftendens.
-
,
^longecommodiffima; vifumeft tamennobis, lcaenim&/?Hg«<emutuo commercio locupletari

velutireinonignobilis, aliquam hocloco men- poffint , & fiet ex iis,qui in fingulis Linguis pul-
tionem ejusfacere.Tradtamus enimhic , veluci chra funt,(canquam VenusApellisJ Orationis i-
numifmatarerum intelledtualium , Necabste pfiusqusdamformofiffimaimago, excmplar &

fueritnoffe, quod.ficutnurnmi poffint confici quoddainfigne,adfenfusanimiriteexprimedos.
cx aliamateria prster aurum & argentum,ica & Atq,una etiam hocpadto capietur figna haud le-
G 4 V13j
,
I47 DE AUGM. SCIENT

fed obfetvatudigna quod fortafle qui-
,
enim funt praecepra , quod carminum genus
via (
fpiamnonputaret ) de ingeniis &moribus po- cuique materiae five fubjecto , optimeconve- ,
pulorum,&nationum exlinguisipforum. E„
, niat. Antiqui heroiea carminahiftoriis, en- &
quidemlibenteraudioCiceronem , norantem, comiis applicaverunt : Elegos qua?rimoniis ,
quod apud Graecosdefit , verbum , quodlati- jambosinve&ivis , lyricosodis,&hymnis.Ne-

num illud ( Ineptum ) reddat ) Tropterea ( inque h«ec prudentia recentioribus Poetisin £»-'«-
amt)quodGr&cishoc vitium tamfamiliarefuit, guis propriis defuit : illud reprehcndendum ,
utilludtn fene agnofcerent qttidem: Digna certe quod quidam Antiquitatis nimium ftudiofi ,
oravitate Romana Centura. Quid illud,quod Linguas Modernas, ad menfurasanriquas ( He-

Gtsci in compofitionibus verborum tanta li- roicas , Elegiacas, Sapphicas , &c. ) traducere
cenriaufifunt.Romani contra i»agnam inhac conati funt , quas ipfarum Linguarum fabrica
re feveritatem adhibueruntfPlane colligat quis, refpuit , nec minus aures exhorrent.In hujufmo
Graecos fuifle attibus, Romanos rebus gerendis direbus,ienfusjudicium,artis praeeeptis praepo-
maois idoneos.Artiumenimdiftin6tiones, ver- nendum,utaitille.
borumcompofitionemfere exigunt: At res& 'fcenafercula nofira
negotia fi,fimpliciora verba poftulant.Qum He- A4allem convivis quamplacuijfe Cocis.
brseitantnm compofitiones ilias refugiunr , ut Nequeveroarseft, fed artis abufus,cumillana-

malint Metaphora abuti , quam compofitio- turam nonperficiat,fedpervertat.Verumquod
nem inrroducere Quinetiam verbis tam pau-
: ad Poefim attinet : five de Fabulis , fi ve de zJMe-
cis &minime commixtis utuntur, utplane ex rro loquamur,eftilla,utfuperius diximus, tan-
linqua ipfa quis perfpiciat, Gentemfuiffe illam quamherbaluxurians,finefemine nata , exvi-

Nazarajam , a &
reliquis gentibus feparatam. gore ipfius terraegerminans. Quareubiquefer-
Annon&illudobfervationedignum, (licetno- pit , &latiflimediffufaeft, utfupervacuum fo-
bis modernisSpiritus nonnihilretundat^ anti- retdedefedtibusejus folhcitum efle. Deillaigi-

quas linguas plenas declinationum,cafuum,con- tur cura eft abjicienda. Quod vero ad accentus
iugationum,temporum , & fimilium fuifle : mo- verborum,ri\\ opus eft de re tam pufilla diceremifi
dernas,hisferedeftitutas , plurima perpraepo- forteilludquisnotarudignumpurer,quod <tslc-
fitiones, & verba auxiliaria fegniter expedire. centusFerborumexquihtetAccentusamemSenten-
Sanefacilequisconjiciat, ( utcunque nobis ipfi ^rawneutiquaminobfervationem veniat. At-
placeamusj ingenia priorum feculorum noftris tamen illud fere univerfo generi humano com-
fuifle multo acutiora , &
fubtiliora. Innumera mune eft,ut vocem in fineperiodi fubmittant, in
funt ejufmodi , quaejuftumvolumencomplere interrogatione elevent & aliahujufmodi non ,
poflunr.Nonabsreigitur fuerit, Grammaticam pauca.AtquedeGV<«#w<»«'<eparte,qua5adiLcc0-

Philofiphantem a Simplici, & Literaria diftingue* tionem fpe<5tat,ha£benus.
te,Scdefideratam ponere. Qy.od zd Scriptionem attinet , eaaut Alphabe-
Ad Grammaticam etiam pertinere judica- tovulgariveth' citm , (quodubique recipitur,J
mus omnia illa , quae verbis quoquomodo ac- aut occulto&cprivato, dequointerfingulos con-
cidnnt, qna\iz(antfonus,menfura,accentus. At venit, qaodCiphrasvoca.nt.AtOrtographiavul-
primaillaliterarumfimpliciumcunabulafnem- garis etiam controverfiam & quaeftionem no-
pe qua , qua apertura oris ,
perculfione linguae bis peperitVtrum Icilicet eodem verba fcribere
:
quaadduttione labiorum , quonifu gutturis , oporteat ,quopronuncianturmodo , anpotius

fingularum litterarum fonus generetur ) ad exmoreconfueto/Atilla.ftrô quae formata
Grammaticam nonpertinent , fedportio fitnt videri pofllt , ( ut fcilicet Scriptiopronuntiationi
doclrina defonis, fubfenfu & fenfibili tra&anda. confona fit
, )
eft ex genere mutilium fubtili-
Sonus de quo loquimur, Grammaticus, ad Eu-
,
tatum. Nam & ipfa pronunciatio quotidie gli-
»JW/'<3mntumpertinet, &
Dyfphonias. Illarum fcit , nec conftans & derivationes verbo-
eft :
quaedam communesfunt Nulla enimeft Lin- : tum,praefertimexlinguisextraneis,prorfusob-

?«<j,quinvocaliumconcurrentium hiatus » aut fcurantur deniquecum ex more recepto fcri-
:
confonantium concurrentium afperitates ali- pta , pronunciandi nullo modo impe-

morem
quatenus refugiat. Sunt &
aliae refpe&ivae , quae diant,fedliberum relinquant, quorfum attinet
fcilicet diverforum populorum auribus gratae, ifta novatiof
auringrataeaccedunr.G/Tvecve Lingua Diphthon- Ad Ciphras igitur veniendum. Earum gcne-
gis fcatet : Latina longe parcius, Lingua Hijpa- rahaud paucafunt. Ciphr&fimplices , Qphr&nm
/W^literasTenuesodit , eafque ftatim vertitin fignificantibus Ckarabteribus intermixtm ; [Ciphm
medias. Lingu& quae ex Got his fluxere , afpira- duphces Literas uno Charafiere complex& \
Qphra
tisgaudenf, Multafuntejuimodi. Verum haec rou , Ciphra clavis , Ciphra verborum , aliae.
iplafortafleplus fatis. Virtutesautem in Qphris requirendaetresfunt:

At verborum ingens nobis corpus
tJfyCenfura Vt fint expeditae , non nimis operofae ad fcri-
artispeperit,/ o^7w fcilicet , nonquatenus ad
>
bendum Vt fint fidae : , & nullo modo pa-
materiam,de quafupra, fed quatenus ad fty- teantad Deciphrandum : Addo denique,ut fi
lum&figuramverborum,Verfusnimirum,five fieripoffit , fufpicione vacenr. Si enim epi-
Carmina. Circa quaears habetur quafi pufilla, ftolae in Manus eorum devenient , qui in eos,
exemplaacceduntgrandia , infinita. Ncque& qui fcribunt , autadquos fcribunrur , pote-
tamen arsillafquam Profidiam Grammatici ap- ftatem habeant , tametfi Ciphra ipfa fidafit ,
pellant) ad carminiim genera , menfuras e- & & deciphratu impoflibilis , tamen fubjicitur
docendas tantum reftringi debet Adjicienda : haee Res Examini & Qu«eftioni , nifi Ciphra
fit
149 L I B E R VI. 150
firejufmodi, quseautfufpicionevacet , aiuexa- Exemplum AlphabetibiformU.
minarionem eludat. Quodvero ad elufionem d. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a, b. a. b. a. b.
examinis attinet , fuppetit inventum ad hoc no- A.A.a.a. B. B. b. b. C. C. c. c. D.D. d. d.
vumatqueutile , quodcum inprorriptuhabea- d. b. a. b. d. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b.
mus , quorfum attinetillud incer defiderata re- E. E.e. e. F. F. f f. (7. G. g.g. H. H. h. h.
ferre.necpotiusidipfumproponere ? Hochu- ai b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b.
iufmodieft , uthabeatquisduoAlphabeta.ui- J. 1. ii i. K.K. 4. ki L- L. I. I. M.M.m.m.

num literarum verarum alterum nori iignifi- ,' a'. b. a. b. a. b; a. b. a. b. a. b. a. b. a. b.
cantium: Etfimulduas Epiftblas involvat uj , N.N n. n. O. O. 0. 0. P. P. p. p.Q^Qâ. a.
namquEiecreturadeferar/alteram , qualem a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b.
verifimile fuerit fcribentem miflurum fuifle R. R. r. n S. S. s. s. T. T. t. t. V: K v. v.
abfque periculo rameri. Quod fi quis de ciphra a. b. a. b. a. b. a'. b. a. b.
fevere interrrigetur , porrigatille Alphabetum u: . u. ,

w. Wi vv. %v. X. X. x. x.
nonfignificantium,proverisliteris , Alphabe- d. b. a. b. (*,' b. d. b.
tumautem verarum literarum proNon-figni- T.r.j.y. Z.TL. m. &

ficantibus , hoc modd incidet examiriatorinE- , Tumdemurn epiftola; interiori , jamfa&s
piftolam illam exteriorem quam cum proba-
,
biliterata ,'
epiftolam exteriorem biformem lite-
bilem iriveniet , deinteriori Epiftola nihilfu- ratimaccommodabiSj&pofteadefcribes. Sic e-
fpicabitur. Vtvero fufpicioomnisabfit, aliud piftolaexrerior,

inventumfubjiciemus quodcerte, cum ad- : ^Kanere te volo,donec veneroi
olefcentuli eflemus Parifiis , excogitavimus, nec Exemplum Accommodationis.
eciam adhuc vifa nobis res digna eft , qua: perear. F .V G E
Habetenim gradum ciphraealtiflimum : nimi- aabab. baabb. aabba. aabaa.
rum ut omniaper omnia fignificari poflint : ita ta- Manere te volo,donec venero.
men, utfcriptioquaeinvolvicur,quincuplo mi- Appofuimus etiam exemplum aliud largius
norfir,quameacuiinvolvatur:Alianulla omni- ejufdem ciphts£,firibendi omnidper omnia.
no requiritur coriditio,aut reftrictio. Idhoc mo- Epiftolairiterior , adquamdelegimus £/>//?«-
dofiet.Primo, univerfaelitera; Alphabeti induas lam Spartanam,mi(Tam olirii in Scycale.
tanrummoddliterasfolvancur,perrranfpofirio- Terdita res. Mindarus cecidit.Mtlites efuriunt.
nemearum. Namtranfpdfitio duarum litera- Iêcjtte hinc nos extricare , ntatte hic diutita mant*
rum,perlocosquinque,difFerentiistrigintadua- repojfdmus;
bus,multo magis viginti quatUot , ( qui eft nu- Epiftola exrerior , fumpta ex epiftola prima
merus Alphabeti apud nos ) furficiet.Hujus Al- Ciceronis , in qua tpiftola Spartana involvi-
phabeti exemplum tale eft. tur';,
Exemplum Alpkabtti "BiliterarijZ Egoomniojficio , ac potius pietate trgatt , cate-

A B r
C D E risfatisfacioomnibus. cJtyCibiipfi nunauamfatisr
Aaaaa, dadab, aadba. aaabb. aabaa. facio. Tanta tft tnim magnitudo tuorumtrga me
F G H I K meritorum ui quoniamtu,nifiperfeclare , dt
,
aabab. aabba. aabbb. abaaa. abaab. me non conauiefti , ego auia non idtmintua cau- ,*
L M N O P fa efficio , vitatn mthitjft acerbam putem. fn

ababa. ababb. aibaa. abbab. abbba. caufa h&cfunt; Ammonius "Regis Legatus aperte
Q_ R s r V pecunia nosoppugnat. 7{es agitur per eofdem cre-

abbbb. baaaa. baaab. baabd* haabb* ditores , per auos , cum tu aderas , agebatur. Re-
W X~ r Z gis caufa ,fiauifunt aui velint , amparatifunt ,
babaa. babab. babba. babbb. omnes adTompejum rem deferri volunt. Senatus
Nequeleve quiddam obiter hoc modo per- ReligionUcalumniam,nonreligione , Jed malevo-
fectum eft. Etenimexhoc ipfo patet modus , lentia &
illius 'Rggia Largitionis invidia, compro-
.
quo ad omnem loci diftantiam,per objedfca quae , bat,&c.

velvifui , velauditui fubjici poflunt , fenfaa- DoBrina aureia) de ciphris aliam fecum traxit
nim prpferre ,
i & fignificare liceat : fi modo ob- doblrinam erga ipfam relarivam. Illa eft de Deci-
jectailladuplicis tatum differentiae capaciafint, pkratione , five referatione Ciphrarum : licet
veluti per camparias , perbuccinas , per flam- quisAlphaberum Ciphrae , aurpadrumdelare-
meos,per fonitus rormentorum, alia quaecun- & brapenirusignoret. Resfaneeftilla, laboriofa
que. Verum utinceptumperfequamur,cuma<J fimnl & ingeniofa & arcanis Principum , , veluti
fcribendumaccingefisÊpiftdlam interidrem in & illa prior , dicata. Actamen praecaucione foler-
Alphabetum hoc Bilittrdrium fol ves. Sit epiftola ti fieri pbffit inutilis,ecfi, quomodd Res nunc fe
incerior, habent, magni prorfus fit ufus. Ecenim fi ciphrae
Fugt. introdudiae eflent bonae fideles, plurims fue- &
Exemplum Solmionis. rincquaeoperam Deciiphratoris prdrfus elude-
F V G E fentj&excluderent ; quaetamenfinrfatiscom-
Aabab. baabb. aabba. aabaa. modae,&expeditae,adlegendum , aur fcriben-
Praeftofimul fic alind Alphabetumbiformt , durri.Verumimperitia, & infcitiaSecrerario-
nimirum , quodfingulas Alphabeti communis rum,& Amanuenfium, in aulis Priricipum ranta
literas, tam capitales , quamminores , duplici maximaplerumque negoria
eft,ut ciphrisinfir-
forma , prout cuique commodum fit , exhi- mis,& funlibus committantur.
beat. lntercafieri poteft , utfufpicetur quifpiam ,'
rios"
, ,

nos in enumeratione , & quafi cenfuartium , vero verbum initiativm. ita intelligimus , quafi
idagete > utfcieritiarum copiae ( quas veluti haecinitiafcientiatumrantumita tfaderet , illa
in actem adducirrius ) au£he mulriplicatae & dodtrinamintegram Verumconcra ( vocabu- ;
magis finc admirationi cuni tamen numerus ; Ium a facris mucuantes ) eam dieitnus methodut»
«ciam foEte oftentari , vires tam brevi Tra&a- initiativam , quae ipfa fcienciarum myfteria re-
tu vix explicari poffint. Veturri nos inftitutum cludat, & denuder. Magiftralis (iquidem do-
noftrum fidelicerurgemus, atque in hoc glo- , cet uti iis , quae dicuntur ; initiativa vero po-,
bo fcientiarum conficiendo etiam infulasmi- , tius,utexamenfubeant:Altera fcientias difcen-

Hores aur remotiores i omittinolumus. Ne-
,
tiurri vulgo ; Altera ranquam filiis fcientiarum
ouevero( ut arbitramur) perfundtorie , licet tradit : Deriique,alterapro fine habet , fcien-
curfim , eas artes actingimus •, fedpotius nu- tiarumfqualesjamfunt ) uftim ; Alteraearuri-

cleos , & medullasipfarum , ex mulca macenaj dem continuationem , & ulteriorem progref-
Tnalta , ftylo acuco excerpimus. Cujus rei judi» fum. Harum pofterior , viavidetur deferta ©* ,
cium ipfis illis, quiin hujufmodi artibus peri- interclnfa, Ita enim adhucfcientiae tradi confue-
tiffimi func , permittimus. Cum enim pleri- vernnt quafiexpadto , tam docens quam di-
,
que , quimultifcij viderivolunt , hoc fere ha- fcens , erroresadfcifcerecupianti Etenim qUi
beant ; nt vocabula exterioraartiumpaffim & docet,eo docetmodo, quomaximediclisfuis
ja&antes , illarum ignaris admiracioni , Ma- fides aftruatur, nonquoillacommodiffime ex-
giftris ludibrio finc (peramus, noftra conrra- ; amini fubjiciantur & qui difcit , fibi exemplo
:
rium prorius eventum habirura » urpeririffimi fieri , nonlegitimam difquificionem prsftolari
cnjufque in arcibus fmgulis judicium maxime expetit 5 ut magis fic ei cerdi , 2ô» Dnbitare >
decineanc, cauerisminoris finr. Quod veroad qnzm non£rfara Icaut&Magifter,amoreglo-
arces illas , quae minorum quafi gencium videri riae,infirmicacem(cientiae fuae prodere caveat 5
palTunt fiquis exiftimec ,nos nimium quid i-
•, & Difcipulus , labotis odio , vires propriasex-,
pfis tribuere circum(piciar ille & videbit ho_
; , , periri nolit. Scientia vero , quae aliis tanquam
mines ih provinciis fuis magnos fane & cele^ , tela pertexenda traditur * Eadem iJfyCethodo (
&
feres,cum ad Merropolim aut (edem imperij for- dnimo alterim efl infinuanda, quafri-
fieri poffic )
te migraverinr, turbxfere immifceri.&infeno- mitminventd efli Acque hoc ipfum fieri fane po-
ris nota; effe : fimiliter mirumnoneft, arces iftas teftin fcientia per indutlionem acquifita Sed ia :
ieviores,juxca arces Principales,& fupremas col- ancicipataifta,& praematura (cientia ( quauti-

locacasjdignicace minui;cum tamen iis , qui ope- mur ) non facile dicat quis , quo itinere ad eam*
ramillis praecipueimpenderint>resvideant.uf u- quam na<5tus eft , fcientiam pervenerit, Atta-
tiquemagnae.&praeclarse. Atque de organokz- menfane feeundummajus& minus.poflitquis
monis haec didta fint. fcientiampropriam revifere, veftigia fuae cd- &
C A P. II. gnitionis, fimul &
confenfus remetiri , atque
hocpactofcientiam fictranfplantareinanimum
Doclnna de Methodo fermonis confiituitur ',
itt part
$• principalis Nomen in- alienum ficut crevk in fuo. Artibus enim i-
,
ttidiwxfttbftantiva , : ei
Hnumerantur MethodiGe-
rfiVarPrudentiatraditivae. dem.ufuvenitquod plantis: fi planfaaliqua uti
neradiverfA\(yfuh)unguntureorumcommoda , &in- inanimohabeas, deradice quid fiat nil refert
commoda. fiverotransferre cupiasinaliud folum , tutius
VEniamus ad doBrinam de methodo fermo- eft radicibus uti , quam furculis. Sic traditio ,
Ea pars Diale&icae tractan confuevir.
nis. (quanuncinufueft ) exhibetplane tanquam
Etiam locum in Rhetorica per nomen Difpoji- ttuncos ( pulchros illos quidem ) fcientiarum,
tionisreperir. Verum collatio ejus in famulitio fed tamen abfque radicibus , fabro lignario
aliarum artium , in caufa ruif , tnplurima certecommodos , atplantatoriinutiles» Quod
quae ad ipfam fpectant cognitu utiha , prae- , fi, Difciplipa?urcrefcant,tibicordifit,'dctran-
termifla finr, Vifum igitur eft nobis , Dotlri- cisminus fis follicitus ; ad id curam adhibe , uc
nam Subflantivam , & 'Trincipalemde tJtyCetho- radiccsiliaeficetiamcumaliquantulo^terraad-
, quam nomine generali Pruden-
«/oconftituere haerentis, extrahantur. Cujus quidem gene-
tiam TraditivA appellamus. Itaque tJMethodi ristradirionis,^</«W«jMathematicOrum , in
Genera ( cum varia fint ) enumerabimus po- eo fubjecto (imilitudinem quandam habet; ge-
,
tius.quampartiemur. Arquede umcztSMetho- neratim autemnon vidco,quid auc in ufu fic, auc
do , &Dichotomiis perpetuis , nilattinet dice- quid quisinquifitioni ejus dederic operam ; pro-
re :Fuit enim NebeculaquaedamDoclrinae , indeeam inter ê/j^f^^numerabimus-jeamque
qnae ciro tranfit : Res certe fimul & levis, & fci- Traditionem LamjjiddU , five Methoduni adfilios
entiisdamnofiffima. Ecenim hujufmodi homi- appellabimusf
nes , cum Methodi fuae Legibus res corqueant; & SequituraliquidiWs/W* difcrimen, prio-
quaecunquein Dichotomias illas non apre cari incencioni affine
, reipfa fere concrarium.
dunt .automittant , aut praeter Naruram infle- Hoc enim habet utraque Methodus commu-
ctanc;hocefnciunt,utquafiNuelei,&Grana$cine , ut vulgus auditorUm a felectis feparetJ
enriarumexilianc,ipfi aridascantum, & defer- Illud oppofitum , quod prior mtroducit mo-
tas Siliquasftringanr. Itaque inaniacompendia dum Tradendi folito apertiorem ; alteta, de qua
paric hoc genns JMethodi , folida fcientiarum jam dicemus, occulriorem. Sitigitur difcrimen
deftruir. tale , ut aitera Methodus fir , Exoierica , alterav
Conftituatur igiturprima differentia»«f^_ Acroamattca. Etenim quam antiqui adhibue-
S, utfitaut magiflralis , aut initiativa» Neque runc pracipue iri edendis libris dirTerentiam *•
earrt'
153 L I B E R .V 154
imttos transferemns adipfum modum Tra-
fiimmoderatius quisperfequatur. Scientiarum
profectui non minus illapfficit, quam forcunis ,
dendi; Quinetiam AcroamattcdipCz apud Ve-
teresinufufuit,atqueprudenter, & cumjudi- & progreflibus exercirus cujufpiam impedi-
cio adhibita. At Acroamaticum ,five JEnigmati- mento,& damno forecfiin minurisquibufque
dicendigenus pofterioribustempo- caftellis,aucoppidis expugnandisfubindehae-

cum iftud ,
rear.Etenim fi quis in aciefit fuperior,& fummae

ribus dehoneftatumeftaplurimis, qui eo tari-
&
quam lumine ambiguo , fallaci abufi funt , ad belli (edulo incumbat , minorailla locaultrofe
{ubmittent.Illudcarheriinficiasnonierim ur-
mercesfuas adulterinas extrudendas. Intentio ,
autem ejus eaeite videtur , ut craditionisinvolu-

bemahquamrriagnam,& munirama tergo re-
vulgus ( profanum fcilicet ) a Secretis Scien- iinquere haudquaquam femper tutum efle:Eo-
,
cris
tiarumfummoveatur ; atqueillitancuinadmic- dem modo , confutationibus in Scientiarum
para- tradirionecemperandurn iifqueparce uten-
tantur , qui aut per manus Magiftrorum ,
,
bolarum interpretationem ttadti funt, autpro- dum: &adhoctantum,ut majorespraeoccupa-

prioingenij acumine , &fubtilitate,incravelum
rionesanimonimi&praejudiciafrangantur, mi-
penecrarepoffinr. nirhe autem , utleviores dubitacionesexciten-
Sequituraliud dMethodi difcrimen , magni tur,& prbvoceritur.

prorfus ad Scientias momenti ; cum fciheet Sequituraliud Meihodi difcrimen, utfcili-
cet MethodusCitfubjekl&materia , quatraBatur,
Scienriae traduntur , aut per Aphorifmos , aut
JMethodicc.Notztu enim inprimis dignum eft , accommoda. Alioenim riiodo traduntur Ma-
inconfuetudinem plerunquevenifle , ut homi- thematica , (quxfunt inter Scientias maxime
nes ex pauculis axiomatibus obfervationi- & abftracta&fimplicia ) alio Policica , quae ma- :
bus , inquovismedo fubje&o ,artemconfti- xiroefuncimmerfar , eompofita. Nequefut &

tuantquafi completam,& folennem, eam in- jam diximus ) Methodus uniformis inmateria
genij quibufdam Commentationibus fuffarci- multiformi comm ode fe habere poceft.Equidem
nando , Exemplisilluftrando.&tJîtfWore- quemadmodum Topicas particulares ad rnveni-
vinciendo. Ac illa altera Traditio per zAphori- endum probavimus,ita Methodosparticulares ad

fmos , plurimafecum fert commoda,ad qiiee tra- rradendum fimilicer aliquatenus adhiberi vo-
ditio methodica non attingit. Primum eriim de lumus.
Scriptoreipecimendat , utrumilleleviret » & Sequituraliud Methodi diCctimen, intraden-
perfunctorie Scientiam hauferit , an penitus im- dis Scientiis cum judicio adhibendum. Ulud
biberit. Aphorifmi enim, nifi prorfus forentri- autemregitur perinformationes , & anticipa-
diculi,necefleeft,utexmedullis , interiori- & uoriesdeSciehciafquaetradendaeft' )m animis
bus Scientiarum conficiantur, Abfcinditur enim difcentium prius infufas , & impreflas. Ahcer
iiIuftratio,&excurfio;Abfcinditur varietasex- enimcradidebec Scientia , qusadanimosho^
emplorum;Abfcindicurdeduc"tio, &connexio; minum no va , & peregrina pf orfus accedit ; a-
Abfcindicur defcriptio Pra&kae ut ad mate- .• literea, quaeopiniontbusjam pridem imbibi-
riem Aphorifmorum nihil rehriquatuf , prater tis, & receptis,eftaffinis&familiafis: Ideoque
copiam obfervationum bene amplam. Igitur ad Ariftoreles Democricum iuggillarecupiens ,
Apkorifmos nonCa&ciet quifpiam /imodeeis reveraeumlaudat ; Si ( inquit) ferio difbutare
nec cogitabitfane, quifeneutiquam copiofe,& •velimus, nonfetlari fimilitudines , &c t idvitio

folide inftru&umadfcribendura perfpexerir.At verteHS Democnto quod in comparationibus
,
in Methodis eiTetnimius. AtiIIi,quorum documenra in o-

——TantumferiesjunEluraquepoIlet, pinionibuspopulanbusjam fedes fuas colloca»
Tantum de mediofumptis accedit honoru; runt , nonaliud habent, quodagant , nifiuc
utfpecierriartis, nefcio cujus, praecla/ae , fiepe- difputent&probenr. Illiscontra, quorumdo-
numero reportent ea ; quae fi folvantrir , f egre- gmataopinionespopulares tranfcendunt, ge-
ger>tur,&denudentur,adnihilumfererecafu- mirio laboreopuseft primout intelligantur , :
raforent. Secundo , Traditio Methodica , ad fiquae afferunt ; deindeutprobentur: Ita ut ne-
dem &
confenfum valet ; At indicationes de ceflum habeant confugere ad auxilia fimilitu-'
Praximinus innuit Siquidem dempnftratio-
:
dinum , &
translationum , quo fe captui ho-
nem quandam in orbe prae fe ferc , partibus fe minum infinuent. Videmus igitur, (ub mfan-
invicemilluminantibus,ideoque intelle&ui fa- tia doclrinarum, feculisrudioribus , cum Syl-
tisfacit magis ; quia vero actiones in vica cbm- Jepfes illa? jam fadae funt yulgar es & tri-
, quae ,
munifparguntur , nonordine componuntur , ta?, novsfuerant &inaiidirai, oinftia parabo-

ideo magisiifdem conducunt etiam fparfa dolis , &
fimilitudinibuspleriafuifle. Aliaseve-
cumenra. Poftremo, Aphorifmi, mniScientiz- niflet utquae proponebantur,autabfqueno-

,
rum portiones qpaf daro , & quafi frufta tanrum ta,feu attentionedebitatranfmifla ;a»fpro pa-
exhibeant,invitant , utalijetiam aliquidadji- radoxisreieftafuiiTenr.Etenim Regula qr;aedam
ciant&erogent;Traditio vero Methodica, dum eft Traditivae , ejuodScientiaomnis, qn&Antici-
Scientiamintegramoftentat , fecurosillico ho- pationibus ,fiveprafuppofitionibus non eflconfona,

minesreddit,quafijamfummaadeptos. d fmititudmibus , & comparatiombus fuppeiias
Sequitur aliud MethodidiCctimen , magni petere debeat:
&illudquoquemomenti : cumfcilicet Scien- Atque de Methodomm diverfis generibuS
tise traduntur , zatnetaffertionesadjetlisproba- haecdi£tafint;iisvidelicet,qu3;antehac abahjs
tionibus , aut per qu&fliones una cum determina- notatanonfuerunt: Namquanrum ad caereras
tionibus. Hancautem pofteriorem tJHethodum illas Methodos, Analyticam , Syfiaticam, Diarc-
ticam,
M,
•

tkam , etiam
(Jryptkam,Homerkam , fimiles & dentiam Traditiva nominavimus ) haec di6ta
redtefunr ea5invenrae,&diftriburae;Neque cau- fint.
fa viderur,curillisimmoremur. Nequetamenilludprstermittendum , quod

AtMethtdt Genera hujufmodi funt. Partes nonnulli,virimagis tumidi,quam docli , infu-
autemduse Alterade dijpojitione totiusoperis ,
; daruntcirca Methodum quandam,legiti/na3^/e-
velargumenti libri alicujus ; Altera de limita- ?W«'nominehauddignam , cumpotiusfit^/«r-
tione propofttionum» Etenim ad Architedturam thodus impofturse ; quas tamen quibufdam Ar- --
fredtat , nonfolumfabrjcatotiusaedificij , fed delionibusacceptiflimaproculdubiofuerit.Hec

etiamefformatio , & figura columnarum, tra- Methodus ita.Scientix alicujusguttulas aFpergir,
bium , & fimihum. Methodus yero, veluti Scien- utquisFciolus FpecienonnullaEruditionisado-
tiarum Archirecturaeft.Arque hacin parte me- ftentationempoflitabuti. -Talis (aitArs Luliij :
lins meruit Ramus , in optimis lllis Regulis talis Typocvfmia a nonnullis exarata ; quae nihija-
fxaS-sAsjirfwTfl^JciXT^jTOVTfl^xasfl' «uto, , tkc.) liudFuerint.quam vocabulorum artis cujufque

reno vandis , quam in nnica fua Methodo, & Di~ mafla , &
acer vus ad hoc , ut qui voces artis ha«
;
chotomiis obtrudendis. Vemnramen nefcio quo beant inpromptu , etiam artes ipfas perdidi-
fatofit , uthumanisfficutfarpiusfingunt Poe- cifleexiftimentur. Hujus generis Colle&anea
tae r) rebus pretiofijfimisfemper adhibeantur per- officinamreferuntveteramentariam , ubi prae-
nkiofijfimi quique cuflodes.Certe conatus Ra- Fegminamultareperiumur , Fednihilquod ali-
mi , circaillampropoutionum limam , con;e- cujusfirpretij.

citeuminepitomasillas , &Scientiarum vada. C A P. IIL
Aufpicato , &
felicis cujufdam Genij dudm
De Pundamentis,'e^'Officio Rhetorica% Afpendices trts
proceiferk oportet , qui Axiomata Scientiarum .
Rhctoricae, qu&ad P rompruariam tantummodo perti-

Convertibtlia facere attentaverit, & non fimui ea nent, Colores Boni & Mali,tam (implicis, quam Com-
reddiderit Circularia % aut in femetrecurrentia. parati:AncitheraRcrum Formuls minorcs Oratio-
:
Conatum nihilo fecius Ramiin hacparte Utilerri nis.
fuifle non inficiamur. VEnimus jam ad DoBrinam de Muflrationt

Superfuntdua? adhuc Propojitionum Limitatie- Sermonis. Ea eft , quae Rhetorica dicitur ,
wwpra:teream , ut hsntConvertibiles : Altera CiveOratoria. Sckntia cette &infeegregia& e-

de Extenfioneia.heta.de Produtlioneipfatum.Sa.- Eloquentia au-
gregie a Scriptoribus exculta.
ne habent Scientidt, , fiquisre<3:eadvertat,prae- tem,fiquisvereremaeftimet , Sapientiaprocul
rerprofunditatem,aliasduasdimenfiones ; La- dubio eftinferior. Videmus enim , quantoin-
titudinemfcilicet, acLongitudinemfuam. Ac tervallo haec illam poft fe relinquat , in verbis
profunditasquidemadipfarum Veritatem ., & quibus allocutuseft Mofem Deus , cum iile
Realitatemrefertur Hsc enim funt, quas fo-
: munus fibi delatum proptcr defecLum Elocn-
liditatem conferunt.Quantum ad reliquas duas> tionis recufaflet , Habes <ts4aronem , i/le erit ti-
Latitudo accipi , computari &poteft deSci- bifaceOratoris, tu veroeiXJke Dei.At frudtu , &
entiainScientiam > Longiiudo vero fumitur a populariexiftimatione , Sapientia Eloquentias
furnma propofirione adimam in eadem Scieri- cedit. Itaenini Salomon , Sapiens [corde appeUa-
tia. Alterafines& veros Scientiarum terminos^ hitur prudens , fed dulcis eloquio majora reperiet.
comple&itur , utptopofitiones ptopriae , non Haud obfcure innuens , Sapientiam famam
promifcuetractentur ; &eviteturrepetitio,ex- quandam & admirationem cuipiam conciliare;
,
curfio confufioomnis Alteranormam prae-

, : at in rebus gerendis & vita communi,Eloquen-
,
fcribit , quoufque & adquern particularitatis tiam prascipue efle efficacem. Ad <iSlrtis vero
gradurh propohtiones Scientiarum fint dedu_ hujus culturam quod attinet ; Ariftotelis erga
cendse. Sanedubiumeft, quinaliquidexerci- Rhetores fui temporis Êmulatio , atque Cice»
tationi , &
Practicae fit relinquendum Oportet ; ronis ftudium acre & vehemens illi nobilitan- ,
fiquidem Antonim Pij vitium evitari , ne fimus dse totis viribus incumbens , cum longo ufu
CuminiSeftoresin&cientiis ; neve divifionesad eonjunctum , incauflafuerunt , utinlibrisfuis
infimaquaeque multiphcemus. Itaque qualiter dehaca^rfe confcriptis,feipfos vicerinr, Dein
inhacpartenobisipfiremperemus , inquifitio- £x^îllaluculentiffima n\x]\xice Artis , qua;
neplane dignum eft. Videmus enim nimium in Oratiombus Demoflhenis Ciceronis habentur, &
Generalia(nifideducantur Jparum informare, Praeceptorum acumini & diligentia; addita,pro- ,
quin potius hominum Practicorum ludibrioSci- fecStus ipfius geminarunr. Quare , quaeinhac
entiasexponere cum nihilomagis ad Pracli-
, eyfrte de/iderariinvenimas , verFabunturpotius
canl faciant , quam Chorographia Ortelij u- in Colletlionibpss quibuFdam , quaetanquamPe-

niverfaiJS, adviam moriftrandam , quae Lon- diflequae huic Arti praefto fint , quam in Difcipli»
dino ducit Eboracum. Certe Regulae optimae na, & uFu Artis ipfius. Nam eriam rum,cu Prom-
FpeculisexMefallononinfciteaffimilantur , in ptuari<z ciijuFdam inter Logica mentionem [face-
quibus cernitnturUtiqueimagines, fednonan- remus , uberiora ejus rei Exempla in x\hetorkti
tequam expolita Fnerint ; Sic juvant demum pollicitifumHS.
Regulae & Praecepta , poftquam Exercitationis Veruntamen utmore noftro , circa radices
limamfubierint. Quodfiramen,ufque a prin- glebam paululumaperiamus , &
hn\us Artis ,
cipio,Regulaeillaefieripoflinr niridae, & quafi Fubigamus Rhetorkacette Phantafia

; quem- ,
cryftallinaîdoptimumfadru foret quando-

, admodum 'Dialeclica Inte/lecluiCabCetvu. Eft-
quidem exercitarione aflidua minus indige- que, quisaltiusrem penetrer, Officiumtkmtt-
fi
bunr. Atc±\\c de Scten/ia Methodi (

quarh Pru- nus Rhttork& non aliud , quam nt rationis diHa-
mintt
,
i57 L I B E R VI. 158

minaphantajiaapplicet , & commendet,adexcitan- nifi Eloquentia; Suada efficeret , quo
repta foret,
dum appetuum, & voluntatem. Regimen enim ra- minusPhantafia apartibus affecluum ftaret , led
tionis impetf&perturbari videmus tribus modis.* potiusoperaejus,fcedusineaturincerracionem,&
Ve\pet_i/iaqueationemfophijmatum,q[lod ad Dia- phancafiamjcontraaffectus. Notandumeft enim,
letlicam pertinec;vel petprafiigias verborum,o^xod affe&usipfosad bonuapparens femperferri , atq;
ad 'Rhetoricam;\e\ per affetluum violentiam,o^xod hacexparteahquidhabeie cum rationecomune:
ad Ethicam. Quemadmbdum enim ln negociis, vemmi\\udinteie\\.;quodAffetlmintuenturpriici-
qua: eum aliis eontrahimus , vinci quis & perduci pue bonum,in prxfentia ; Rattoprofficiens in longurft,
lolet.vel <±Aftu, vel Fmportunitate, vel Vehementia; etiamfuturum , &infumma, Ideoque ctim qux }n
itaetiaminillanegotiacione incerna , quamno- praefentiaobverientur, impleantPhantafiam for-
biicum exercemus , aut areumentorum fallaciis tius,fuccumbitplerunq;ratio,& fubjugatur. Sed
iubruimur ; <mtimprefiionum,ckobverfationum poftquameloquentia , &fuafionum vi effecTrum
ajjidiiitate follicitamur , inquietamur ; aut & fit,utfutura&remotaconftituantur &conipici- ,
affetluum impetu concutmmv, &rapimur. Neqne antur tanquam pra:fentia,tum demum abeunte m
vero tam infeliciter agitur cum natnra humanajUt partes rationis phantafia.ratio fit fuperior.
illa; artes , & facultates ad rationem deturbandam Concludamus igitur non deberi magis vitio ver-
valeancneuciquam vero ad eandem roborandam ti Rhetorics, quod deteriorem partem cohonefta-
,
& ftabiliendain : Verum adhancremlongema- re iciat;quam Dialet~tic<e,quod Sophiimata cocin-

gis. Finisenim Di.ileflicdeft: docereformamar- , nare doceat. Qijis enim nefcit contrariorum eau-
gumentorum,ad piajfidia intelle&us non ad infi- , dem racione eile,licet ufu opponantur? Porro noa'
djas, Finisitidemi^/ctf, anectusiracomponere, eotantumdiffert DtaleElicazRbetorica, quod ( ut
ut rationi militdnt,non autem eam in vadant. Finis vulgo dicitur)alterainftaipugni, alterainftar pal-
denique Rhetorica , Phantafiamimplereobferva- me_ iit;(alteraicilicet prelie,altera fufe traclec;jve-
tionibus&fimulachns , qua^rationi fuppetiasfe- rum multomagis, quodZ)/tf/f?c7/cvnacionein fuis
rant,non autem eam opprimant. Abufus enim ar- Natma\ibus;Rhetorica, qualis in opinionibus vul-
tis exobliquotantuminterveniunt,adcavendum, gifitaeft, confideret. PmdenterigiturAriftoteles
nonadutendum. Rhetorkamimtex Dialetlicam,&C Sthicam cumTo-
Quapropter inPlatone fiimma fuit iniqnitas(li- Utica,co\ioc2.t, cum ex utrifque participet. Siqui-
cet ex non immento erga Rhetores lui tempotis o- demprobationes, &demonftrationes DialeElica,
dio orta ) cum Rhetoricaminta: artes voluptarias univerfis hominibus iunt communes;atprobati-
collocavit:eamimiilemefiedicesC?^#//z<mi«,quae ones&fuafiones^^/or/ViCjprorationeauditoruna
nonminuscibosfalubres corrumperet, quamin- variari debent ; ut quis tanquam Muficus,auribus
lalubres gratiores redderet,condimentorum vari- accommodans,fitdemum
diverfis fe
etate>& deliciis abutens. Ablit autem,ut oratio no Orphem inSjlvis,inter Delphinas Arion,
frequentius verfetur in rebus honeftisornandis, Qrias quidem applicatio,& variatio orationis ( fi
quaminturpibusoblinendis Hoc enimubique : quisejusperfeciionem, &culmen defideret ) eo
prsftoeft : Siquidemnemoeft.quinhoneftiuslo- ufq; excendi debet ; ut fi eadem ipfa apud diyerfos
quatur,quamautfentiat,autfaciat. SaneaThttcy- homines fint dicenda , apudiingulostamen aliis
dideoptimenotatumeft , talequidpiam folitum atquealiisverbisfitutendum. Quaquarn hacpar-

faifleobjiciCleoni ; quod, cum femper deterio- teeloquenria: ( &Negotiofa,in
Politicafcilicet
rem partem tueretur , in hoc multus effet , ut elo- privatisiermonibils maximosoratoresplerunq;
)
quentiam , &lermonis gratiam carperet. Probe deftitui cercum fit;dum ornatum, & formulas ele-
quippe cum fciret, derebusfordidis,&indignis
; gantes orationis captantes.volubili illa applicatio-
no poife quempiampulchreloqui.atderebus hone,& characteribuslermonum, quibusverfusfin-
neftis,facillime.EleganterPlato(licet jaminTri- gulos uti confulcius foret,excidunt. Certe non ,
viodecantetur ) ZJirtusfi'confpici daretur,ingentei absrefuent, circahocipfum, dequonuncdici-

fui amores concitarer.kt Rhetonca virtutem, &bo- mus,novaminftituereinL]uifitionem , eamqiiio-
num depingit plane , &reddit quafi confpicuum. niine Prudentiafirmonu privatiindigitare , atque
Cum enim corporea eifigie, illafenfui monftrari inter Defiderata reponere. Remcerte.quamquo '
nequeant,fiipereft ut per ornatum verboru.Phan- actentiusquisrecogitet,eoplurisfaciet. Utrum

tafiacreprarfentatione, quantumfieri poteft, viva, vero hajc lnter % hetorica , an Politica collocetur»
coram fiftantur. Siquidem mosStoicorum, meri* haud magni refert.
to denfus eft a Cicerune ,
qui concifis & argutis Deicendamus modo ad defiderata in hac arte»
fententiis &conclufionibns, virtutemahimisho- qu2(utantediximus)ejusfuntgeneris,utpro^-
minumimponerefacagebantjquarresparvumha- pendicibusnotius cenieri debeancquam pioporii-
betcumphantafia,&voluntateconfenfum. onibus artis ipiius,&pertinent omnia ad Promptua-
Porro , fi affectus ipfi in ordinem compulfi,& riam. Primoigiturnoninvenimus,qui prudetiam
rationi prorfus morigetieiTent; verum eft, nullum illam,fimul&diligentiam Ariftotelis,beneperfe-
magnopere futurum periuafionum , & infinuatio- cutusiiCautfuppleverit. Hicnimirum ccepitcol-
num, qux aditum ad metem prsbere pofficuium; hgeie,/ignapopularia,fivcco[ores boni,ac maliappa-
fed iatis fore,fi res ipfe nude.&fimpliciter propo- renti$,tam fimplicis,quam comparati, qui fiint vere
nantur.&probencur. Verumaffecl:uscontra, tan- SopbifmataRhetorica.Sunt autem eximii ufus,pre-
tas fecefliones faciunt quinetiam tantas turbas,&
; iertimadnegotia.&prudentiamfermonisprivad»
feditiones movent,(fecundum illud, Labores veroAriftotelis circa colores iftos in trib»
ZJideo meliora,proboque, claudicat. Primo, quod cum multi fint,paucos ad-
TJeteriorafequor) •
modum recehfeat. Secundo , quod Slenchos fuos
ut ratio ptorfus in fervitutem , & captiyitatem ab- non habeant adjunctos. Tertio,quod videmr ille
H ufum
;
1S9 DE AUGM SCIENT. T5o

ufumeorumexparteignorafle. Ufusenim eorQ, quodaliquavisVeritatiseoscogat; fedeaeligen-
ronmacrisadprobandum , quamadafticiendum, tes,qua:iT)inimumamicos iuoslaederepoflunt,ac
& commovedum fubfervit. Cumplures fiquidem ficajteraquidemvirtoptimieiflent. Fallit iterum,
loquendiformula-.qua? idem fignificant, varie ta- o\u\a.Amict quoq; reprehenfionibus fuis ( ficut de
rnen afliciunt. Nam longe fortius penetrat, quod lnimict laudibus diximus) tanquam praffatiuncu-
acuminatum eft,quam quod obtufum;licet in ipfa lis qmbufdam utuntur , quopaulu poft in laudes'
percuflione vires a:qualiter mdantur. Nemo eft effufius excurrant.
certe.qui non magis afHdztut, SL\\d\ens,Immtcitui Sophiima.
dehoc miros trtumphos agent J.
Cujtts Privatto bona,td ipfum Malum : cujus
Hoc Ithacus velti , &magno mercentm Atri- Privatto mala,tdipfum Bonum.
d&; Elenchus.
quam fi fimpliciter dicattir , Hoc rebmtuisincom- Fallit.S'B^//w5>tfduObusmodis:Autproptenr0wz-
modabtt. Itaq; mucrones ifti, & aculei fermonum» parattonem bom &
malt hutptoptet fuccejfionem
:
minimefuntnegligendi. Cum verohancrem, ut boni adbonum,aut mah admalum. Propter compa-

Defideratam proponamus , exconfuetudineno-
, rattonem Si bonum ftient generi humano,privari
:
ftra, illam Sxemplu fulciemus Pracepta enim mi- ; efu glandium, nonfequitur , qnod malusille eratj
nus rem llluftraverint. {edDodonabona., G?mmeIior. Neqnefimalum
Exempla colorum bmi & mali , tamfim- fuit Populo Syracufano , Dionyfio Seniore priva-
plicis,quam comparatt. ri fequitur quod Dionyfius ille bonus fuerit fed
, ;
Sophiima. minus malus,quam Jumor. Propter SucceJJlonem:

i. Omci.lau.dant hommes , & celebrant, Bonum; Etenim prfvatio boni alicujusnon femperdatlo-
quodvituperant,&reprehendunt,MaJum. cum malo.fed quandoq; majon bono: ut cum flos
Elenchus. decidit,fru£hisfuccedit.NecprivatioaliciTjusma-
quatuormodis , fcilicet Aut
TaWit Sophijma , lidatfemperlocumbono , fed inrerdum majori
propter ignoranttam Aut propter malamfidem;
; malo.Nam fublato inimico Clodio, Milo fimul &
Aut ptoptetftudia, &cfailtones ; Aut propter *«£<?- fegetem glorueperdidit.
ma laudatorum , fkvttuperatorum. Ptoptet tgno- Sophifma.
rantiam ; Quidvulgi judiciumadexamenboni& uodbono aut malo vicm um esl, id tpfum iti-
4.
mali?MeliusPhocion,qui, cum populuseiprarter dem bonum,aut malum quod vero remotum eft a bo-
:
folitum applauderet,qua?fivit, Nnmforte deltcjuif- no,malum;quoda malo,bonum.

fet;Vtopte<cmaIamfidem ; Laudantesenim&vitu- Habet hoc fere rerum natura , ut qua: natura
perantes (uam rem tepius agunt , neq; loquuntur fua conveniunt.etiam locis conveniant;quae vero
utfentiunt. contraria; naturas funt , etiam intervallis diftent:
Laudat venales,cfuivult ejctrudere^mtrces; Cumfingula,amicafibiaflociare,inimicafummo-
Item ; malumesl,maium eft,tnquit Emptor ;fed veregaudeant.
cumrecefferit, tumgloriabttur. Propter failtones; ^lenchm.
Cuivis enim patet, confuefcere homines , eos qui Sedfa!lit5o^y»?^tribusmodis:Primopropter
iuarum partium funt , immodicis efferre laudibus; deftituttonem, fecundo propter obfcuratioriem,tet~
cjuiautem cotranarum funt, inf ametuum depri- tio propter proteclione /w.Piopter deftitutionem;Fit,
mere. Ptoptet tngenta; Aliienimnaturafactiliint, utquxinfuogenereampliffimafunt , &maxime
&compofiti ad adulationem fervilem ; Alii contra excellunt, omnia.quantumfieripoteft, adfetra-
momi&tetrici ; Utlaudando&vituperando,fuis hant&invicinaTûarquepofitadeftituant.acqua-
/^««i/Wtantumobfecundent , parum deveritate inedia conficiant.Itaque in propinquo arborum
fi
folliciti. grandium virgulta nunquam laeta reperies. Recte

Sophilma. etiamille , Divitii fervimaximefervi. Necmale
i. Quodetiamab intmtculaudatur,maqnum bo- cavillatus eft , qui inferius famulitiumin Aulis
msm quodvero etiam ab amtcis reprehendtturima-
; Principum,/^^»/» w^//«comparavit; qusFe-
gnum malum. ftafuainproximoattingunt , ipfae autem jejuniis
£op^/j^fundamentohocnitividetur , quod addicuntur. Ptopter obJcurationem;Etemm &hoc
qtue in gratiis & contra animi noftri afrectum & habentqua;que,infuogenere, praeftantifEma, nt
propenfionem loquimur , eaipia vim ventatisa" licetproximanonextenueift,autdeftituant;tamen
nobis extorquere,facile creditur. obfcurent,&ebumbrent Qtjod etiam de Sole no-
Elenchus. tantAftronomi , quodfitfcilicetafpettubonus,
Fallit Sophifma propter aftutiam , tam inimico- con]iin6tione&approximatu malus. Propterpo-
rum, oflamamicorum. Jntmict enimlaudesquan- tetltonem ; Namnonfolumrescoeunt&congre-
cloque tribuunt non invite, nec a vi veritatis coa-
, ganturpropterconfortium , &naturafimilitudi-
«5ti,fed eas tamen deligentes quse inimicis fiiis in- , nem,fedetiammalumfpra?fertimincivilibus)co-

vidiam &periculaconflarepoffint. Itaqueapud fugit ad bonum,ut lateat,& protegatur.Itaq;fcele-
Graecos fuperftitio quedam invaluit,ut crederent, rati homines petunt Afyla Di vorum & vitium i- ,
fi quis ab altero laudaretur , animo malevolo , & pfum fein virtutisumbram recipit;
propofito nocendi , naribusejuspujtulamannafci Sttpe latet vttiumproximitate boni.
folere. Fallititemm, quialaudesinterdumimper- Contra & bonum ie aggregat ad malum,non pf o-
tiuntinimici , tanquampraffatiunculasquafdam, pterconfortium,fedutilludconvertat , &refor-
ut poftealiberius &
malitiofiuscalumniarentur. metinbonum. Itaque
medici magisaccedunt &
Exaltetaparte,fall;tetiamhocSophilrnapropter ad aegrotoSjquam ad fahos;& Servatori noftro ob-
aftutiam Amtcorum. Solentenim &illi vitiaami-
coruminterdumagnofcere
jeCrum eft quod Convofaretur cumpubhcanis
,
&
, &pra:dicare, non peecatoribput
, Sophifma.
;
i6t LIB E R VL 162

Sophifma. profundum, nej3 enim verifimile efi ibi aqua 'defutu-
5. Cui c&ter£partes, velfeclg, fecundas unanimi- ram. Cuialteraitaregerit; Qumfiforteibt quoque
terdeferunt cumfinguh Pnncipatumfibivendi-
, ( aqua deficiet , quomodo exinde rurfus afcenderepote-
videtur.Namprimas qu&que ex
tent)meltor reliquis rimtts ? Firmamentum ailtem hujus fophifina-
zelo videturfumere ,fecundasautem ex vero me^ & tis ert; Quod acftioneshumana? adeofintincertar,
rito tribuere, &periculisexpolitae optimumvideatur, , utillud
ItaCicero argumentatur, fectam Academico- quod plurima habeat effugia. Huclpectantfor-
rum,qua: Acatalepfiam tenuit,Philofophiam fuif- mulas illa? , quse in ufii lunt , Obligatumplane & ob-
fe mxViMiuffimam. Interroga enim (inc^mx^Stoicu, ftritlum te reddes : Non tantum, quantum voksffu-
auxfeclafit potior ; illefuam c&teru anteponet : Dein- mesexfortuna,8ic,
de qmfecundai teneat,Academicamfatebitur. zslge Elenchm.
fimilitercum Epicureo; ( qui Stoici vix ajpetlum to- primo, quia in a&ionibm huma-
Fallit fophifma
leraverit ~) poftquam fuam Setlam collocarit infum- nisfortunaurget, ut; aliquiddernumdecernatur.
mo, collocabitAeademicaminproximo. Similiter, Etenim ut eleganter a quopiam dicftum eft Etiam
vacante dignitate aliqua,Princeps fi competitores Adeo utfepenu-
nonflatuere, esi aliquidflatuere :
fingulos interrogaret , quem poft fe potiffimum mero confiliifufpenfioplurib»nos implicet necef-

commendare vellent , verifimile eft, fecunda 1II0- fitatibus;quam fi aliquidftatuiflemus.Videturau-
rum vota,in eum quipra?cipuedighus, cxoptime tem ifte morb^ quidam animi, fimilis ei,qui repe-
meritus fuerit.concurfura. ritur in avaris : Sed translatus a cupiditate retinen-
Elenchm. & po-
di opes,ad cupiditatem retinendi irbitrium
faWit Svphifma propter Invidiam. Solentenim teftatem. Siquidem avarusfiuinonvult, nequid
homines.proxime poft ie,& facftione iuam , in eos detrahat de iumma Ita & hu jufmodi fcepticus nil
;
inclinare & propendere, qui reliquorum maxime exequi vult, u t omnia ei fint in tegra. Fallit fecun-
luntenerves &imbelles, quiq;eisininimummo- do.quia neceffitas,&illud ( quodajunt) laclaef}
leftia; exhibuerunt,in odmm illorurn.qui illis plu- rf/^,ftimuIosadditanimis:ficutinquitille; Gtteris
rimuna infultarunt,aut incommodarunt. pares.necejfitate certefupertores eflis,
Sophiima. Sophifina.
6. Cujus excellentia vel exuperantia melior,idtoto S.Ouodquisculpafuacontraxit,majmmalum;
generemelim. qtiodab externis imponitur,minm malum.
Huc pertinent/o/»?#/<« illa? ufitata?;iV^ pervage- Hujusreicaufaeft , quod morfus confcientiai
mur in oeneraltbm : Conferamm particularem ali- adverfa conduplicet : Gontra,confciurn fibi efTe,
tmem cumparticulari,&e. quod culpa quis vacet,magnum praebet in calami-
Elenchus. tate folatium. Itaque Poeta: eapathemata maxime
Videttfr hoc Sophifma iatis nervofiim; & magis exaggerant, tanquamdefperationipropiora , ubi
Dialeilicum quiddam,quam Rhetoricum. Attame quisieipfum accufet,&difcruciet;
'
interdumfallit. Primo,quiaiuntreshaudpaucae, Sequetmum clamateauffamque caputque malo-

periculo plurimum obnoxise, quae tamen , fi eva- rum.
dant,cqteris antecellant.Ita ut genere fint deterio- Contra , calamitates virorum infignium ele vat &
res,quia fepius periclitantur & excidurjndividuo diluit innocentis & meriti confcientia.Porro cum
autem nobiliores. In hocnumero eft Gema Mar- malum ab aliis intentatur,habet quivis,qupd nbe->
tia,de qua Gallicum Adagium Filius Parifiorum, ', re conqueri poffit, unde dolores fui exhalent,neq;
& Gemma Menfts Martit ,{iex illis evadat unus, e- cor fuffocent.-Etenim iis,qua.- ab in juna hominum
ritinflar decem aliorum.AdeoutingenereGemma. profecla funt,indignari folem» , ant ultionem me-
MajiGemma; Martii prsftet, fedtameninindivi- ditari , aut deniqueNemefim Divinam vel implo-
duooptimaGemmaMartiioptimsGemmiMaji rarcvelexfpectare : Qijinetiam,fiafortunaipfa
prafferatur. Fallit fecudo;propter naturam rerum, inflidum quid fit , tamen datur quxdam cum fatis
in aliqui bus generibus autjpeciebm magis aqualem, i.pfisexpoftulatio;
in aliquibits maqis imzqualem : Quemadmodum in ssftque DeoS,atque Aftra vocat crudelia Mater.
obfervationem venit, climatacalidioragenerali- Contra.ubi quismalum aliquod fua culpa contra-
ter ingenia producereacutiora; at iri frigidioribus xerit,ftimulidolorisintrovertuntur,animumque
ingeniailla , qua? eminent , etiam acutiffimis cali- raagisvulnerant,&confodiunt.
darumtegionumprajftare. Similiter,inexerciti- Elenchus.
bus compluribus , fi res duello inter fingulos trafi- Sophifma , primo ptopterjpem ; qua;
Fallit iftud
geretur,fortafIe ad unam partem accederetViclo- malorum magnumeft Antidotnm. Etenim culpae
m;fi copiis univerfis,in alteram.Etenim excellen- emedatio,fa;peinnoftrapoteftatefitaeft;Foitunae
tia;,&exuperantia:cafumrecipiunt; atgenerana- Vero minime. Itaque Demofthenes non femel ci-
tura,aut difciplina reguntur. Quinetiam in genere vesfuoshujufmodi verbis affatuseft ; Quodad
metallum Iapidepretiofius;AttamenAdamas pr^- pr&teritapejfimum,idadfutura optimum esl. Quid
cellit auro.. hoctandcmfifi Hoc ipfumfcilicet, quodveftramcu-
Sophifma. ria&culparesveftramalefehabea?jt : Namfivos
7. Quodrem integramfervat,bonum; Quodfme offlcio veflro per omniaperfunUt effetis , & nihilomi-
receptuefl,malum Namferecipere nonpofte,impo-
: nmStatmvefler , tttnunc , laboraffet , nejpes qui-
tenti&genus eft;7J otentia autem bonum. demreliqua effet , eumfuturum aliquando melio-
Hinc confinxitÊfbpus fabulam de duabus ra- rem. Cu?n vero Errores veflri in cauffa potiffimum
nis ; magna ficcitate^cum aquz ubiq; defi-
quse in fuerint ; confidendumplane , fbs,illis emendatis,pri-
cerent,deliberarunt, quid fibi demum agedum ef- flinumflatum vejirumrecuperaturos. Similiter E-
(et. Priorautem; Defcendammînquitjwputeum pictetus de gradibus tranquillitatis animi verba
H 2, faciens;
.
i6 5 DE AUGM. SCIENT. i5 4
feciens;Infin numlocumillisattribuit,g «*^//w<Jf-
, i
mx , falutaris eflepoflit , nontantumadexcitan-

c*/*#r.Superiurem iis,quife *p/iw;Supremum vero dam induftriamjverum etiam ad imperandam pa-
i\\\s,quinecalios,necfeipfos$3\\itkcundo,vxovtez tientiam.
infitamanimishumanis/*/w-£w«»; quaaegread- Quod ad fecundum membrum hujus Sophifi
ducuntur homines, ut erroresproprios agnofcat. matis;\\\ud eodem.quo prius,fundamento(de gra-
Hocveroutevitent, patientiamadhibentlonge dibusquidditatis&nullitatisjnititur. Hinctanta
majorem , in iis malis , quae culpa fua contraxe- ufurpantur,de initiisnegotiorumjpratcoma.
runt. E tenim quemadmodum fieri videmus, ut
, Dimidiumfacli,qm bene ccefit,habet,&c.
cum culpa admilla fit, neque de Au&ore conftite- Hinc Aftrologorum fuperftitio , qui judicium fa-
rit fupramodumexcandefcanthomines , &tu-
, ciuntdedifpofitioneautfortunahominis,exmo-
multuentur :
quodfipofteainnotitiampervene- mentofivearticulonativitatis,autconceptus.
r it,culpam illam ad filium,aut uxorem, aut gratio- Elenchus.
lhmaliquempertinere,ftatim fedanturturbar , & fbphifma primo , quoniam in nonnullis
Fallit
confilelcunt : Eodemmodofit,cumresaliquaac- primxreruminceptionesnihil aliudfunt, quam
cidit,pLopterquamneceffitasincumbit , culpam qux Epicurus, in Philofbphia fua , appellat ?<?«/<*-
in nos ipfos recipiendi. Id quod in mulieribus fa> z»w^,ideft,rudimentaqua;dam,qu3enihilifunt,
piffimeconfpicitur , qua: fiquidinfeliciterege- nifi iterentur, aut pro vehantur. Itaque in hoc ca-
runt,contra confenfum parentum,aut amicorum, fu , gradus fecundus digniorvidetur&potentior,
qualecunque infortuniumfequatur , illud fedulo quam primus: Qiiemadmodum inplauftris,equ»
diflimulabunt, quipenultimuseft , plus confert admotumplau-
Sophifma. ftri
, quam
primus. Eciam non ineptedici folet;
0. Gradusprivationismajorvidetur,quam Gra Convitiumregeftum , tlludeJfe,quodpugmfitreum.
dus diminutionis: & rurfus;gradus inceftionu major Prius enim fortalTe pratervolaturum, fuiffet. Ita-
videtur quamgradus incrementi. que frius malo principium dedit
, fedpofterias mo-
CanoneftinMathematicis ; nullasefferationes dumabftultt. FallitSophifmafecundo,propterdi-

mhiltadaliquid. Itaq;gradusnullitatis,&quiddi- gnitatem perfeverantia;qua; in progrefIu,non in
;
catis^majoresvidenturgradibusincrementij&de- aggreirufitaeft.Etenimcafusautnatura,primum
crementi. Sicut monoculo durius eft, unum per. impetum progignerepoiliint ataffe&us tantum- ;
dere oculum , quam utrumq; oculum habenti. Si- modomacurus, & judicium, conftantiam. Fallit
militer,compIuresliberoshabenti,graviuseft,ul- tertio in iis rebus, quarum natura & curfus ordi- ,
timum,qui fuperftes fuerit.filium amittere, quam narius in contrarium rei incepta» fertur. Itaut
reliquos priores.Itaq; & Sibylla,cum duos priores prima inceptio perpetuo evacuetur,nifi vires con-
libroscombufiiiret,pretiumtertiiduplicavit:Si- tinuentur. Quemadmodum informulis illis ufita-
quidem illius ami/Iio gradus fuiffet privationis, tisdicitur ; 7ônprogredi,e(iregredi:Et,Qmnon
non diminutionis. froficit , deficit : tltincurfuinadverfummohtis,
Benchut. Remigatione in adverfum gurgitis Atcontra.fi :
primo, propter eas res, quarum

Fallit Sophifma in declivi montis motus incipiat; aut fecundo Flu-
ufusinfufficientiaquadam, five competentia.hoc mineremigatiofiat;tum^^w*»«w^loneepo
eft , Quantitate decerminata.confiftit, Si quis e- tiores partes tenet.Porro ifte«/or,non tantum ex-
nim obligetur pcenaliter ad folutionem certse pe- tenditur zdgradum inceptionis
, qui fit d potentia
cunia; funimx , ad diem certum , gravius ei fuerit, adabtum , comparatum cumgradu , quifetabatlft
nummo unico aureo carere, quam fi, pofito quod ad incrementum Verum ettamadgradumquifit
:
illeunicus parari nonpotuerit, deeffentetiam de- ab Impotentia adpotentiam , comparatum cumgra-

cem alii.
Similiter in decoctionibus fortunarum, du,quifitapotentia adatlum. Etenimgradus abim-
damnofior videtur gradus obarrationis qui pri- , potentia adpotentiam, major videtur , quam apoten-
mus Sortem minuit quam extremus, qui ad ege
•,
tiaada&um.
ftatem re Jigit. Huc fpectant formula; illse ufirata?; Sophifma.
Serainfundofarfimonia ParumintereFl ,utrum
: io.
Quodadveritatemrefertm, majus es~t:quam
mhilhabeas,an quodnihiljuvet , &c. Fallitfecun- quodadopinionem. Modus autem,& probatio ejus,
do , propter illud Principium in natura quod ; quodadopinionempertinetMc eil,quodquis ,fi elam
corruptio unius ,fitgeneratio alterius. Adeo ut gra- putaretforefiaclurusmneffet.
dus ipfefrivationiru\timx, min» interdum incom- Ita pronunciantEpicurei dcfelicitateStoicorum,
modet;quoniamanfam&ftirnulumpra"betnov32 in virtute collata , quod fimilis fitfelicitati Hiftrio-
alicui rationiineundar. UndeetiamDemofthenes nis inScena;quifi aSpe£ratoribus,&plaufu eorum
fkpius conqueritnr apud Civesfuos ; Conditiones deftitneretur, animis ftatim concideret. Itaq; vith
minus utiles, gr honorificas, quas a Philtppo imfofitas tutem per iguomini3.m,bonumtheatrale vocant.A-
fubibanr, nihilaliudeffe, quamalimentaquadamt- literfitindivitiis,dequibusillej
pforum ignavia &focordU ut multo tkfuifietfatiur; Populus mefibi/at; zAt mihi plaudo.
tllis omnino carere , proptereaquodhocpacloindu- Itidem in Voluptate,
ftria illorum meliut acui poffit ad dliaparanda reme- '
—
— Gratafub imo
dta. NovimuscerteMedicumquendam j qui, Gaudia corde premem , vultn fimtihtnte pudo-
mulienbus dehcatis , querentibusfe male habere, rem.
fedtamenamedicamentisomnibusabhorrere,lo- Elenchui.
lcbatdicere nonminusfacete, quammorofe:
,
Fallaciahujus Sophifmatis fubtiliorpaulo eft;Ii»
Vobis omnino opus ut deterim valeatis , quo medi-
eft, cet refponfio ad exemplum, quod adducitur , fa*
camenta , etiam qualibet , hbenter toleretu. Quin- cilis. Nequeenim virtus eligitur fropter aurampo-
etiam ipkgradusprivationi* , five indigentiar ulti-
fularem. Cum etia illud pr?ceptum (it,Vtquism*~
xittte
,
155 LIB E R VL 1
166
ximeomnitmftipfumrevereatUr.lta.ut\ubonus, videtur eiYefignttm quoddam , t& charaElerfaverii
idem fuerit in folitudine , idem in theatro. Licet dtvini : & propterea.tum in nobilhi et ipfis confi-
.
forteintendaturvirtusnonihilperlaudes, quem- dentiam &alacritatem generat,tum apud ahos au-
admodum calor augetur per rerlexionem Sed hoc ctoritatem&reverentiam. Felicitasautemiftaet-
fuppofitionem negat, non fallaciam redarguit. E- iam fortuitacomplectitur , adqua: virtusaegrea-
lenchmvevo talis e'ft.Dato,quod virtus (pra-fertim fpirat;Veluticum Cafarad NavisGubernatorem,
ea', qua: labores & conflictus fubit ) non eligere- animos addendo, dixit Gefaremportas^&fortu- :
tur,nifiquodlaudes &famaeam comitari foleant; nam ejm. Qyod fi dixiifet , Cejarem portas , &
h aud inde fequitur , quod appetitus & motum ad , virtutem ejm , frigidum prorfus fuiflet folatium
virtutem non fit pra-cipuepropterfe. Siquidem periclitanti in procella. Secundo,quia ea qtia vir-
fama , poffit efie caufia tantum imptilfiva , &ut fme tute zutinduflriaprocedunt,funtimitabilta ,"&aliis
^#<3»0«,neutiquam ejfictens,mtconftituens. Exem- patent; cum felicitas fit resinimitabilis , &pranro-
duo fuerint equi,quorum unus,calca-
pli gratia.-Si gativa qutfdam h ominis indi vidui. It aque , in ge-
ribusnonadmotis , quaevishaudfegniterprafta- nere videmus , res naturales artificialibus pra*po«

ret:atalter;caIcaribusadmotis , prioremlongefu- ni, quiaimitationemnonrecipiunt. Quod enim
peraret : Pofteriorifte(arbitror)palmamrereret, imitabile eft , potentia vulgatum eft. Tertio, qua?
&proequomeliorejudicabitur. Neque quen- exfelicitate proveniunt ; bona videntur gratuita,

quamjudiciiianicommoveritfoimulaillajs^^- nec laboribm empta: atqua; virtutepropria, pretio
ge ifittm equum , cujm fliritm fltifunt in calcaribm. velutiacquifita. Itaque eleganterPlu,tarchus,de
Quandoquidem enim inftrumentum ordinarium rebus Timoleontis , hominis longe fortunatilll-
equitanti iit calcar.neque ullo modo oneri aut immi , cum rebus Agefilai&Epaminonda:, quiu-
pedimento ei fit non minoris propterea xftiman-
; noaevovixerunt, comparatis , dixit : JllasHome-
dus equus,qui calcati inciratur Neque etiam
eft : ri Carmintbm fmffe fimiles , qua cum alias exeeU
illealter , qui abique calcaribus mira prarftet, eo i- lant,fl>onte etiamfiuere videantur , & quafi Genium
pfomelior ; fed delicatiortantum habenduseft. fitpere. Quarto , quia^quod praterjpemzvitprater
Similiratione,gloria&honor ; virtuti,proftimu- expetlatum contingit ,gratim, ejr majore cum volu~
]is&calcaribus,fubferviunt : Aclicetvirtus, fine ptate in hominum animos influtt. Illud vero neuti-
illis , paulofyturaefletlanguidior ; tamencum quam competit fis , quse propria cura &ambitu
femperillapraiftofintei , etiamnoninvitata ; nil comparantur. '
ofHcit, quo minus virtus propter fe quoque expe- Sophifma.

tatur. Itaque recte redarguitur illa pofitio ; lôta Ouodexpluribm conflat rjr divifibilibtu , efi
1 2.
ejm rei,quodpropter opinionem, nonpropter veri- & mdjmeo,quodexpaucioribm,rjrmagisunum:Nam

tatem eligitur,b&c efl , quodquis,fi clamptttaretfore, omniaperpartes confidera(a,majora videtur:Quar&.
faHurm nonfmjfet. &pluralitatpartium,maqnitudinempr<ii,fefert:For-
Sophifma. tius autem operatur pluralitai partium , fi ordo abfin
ii. Ottodopera& virtttte noflrapartum efi, ma* Nam inducitfimilitttdinem infiniti, & impedit com-
im bonum;Quodab alieno beneflcio, velab indulgen- prehenflonem.
tiafortun-t delatum efl.minm bonum. Sophifma iftud videtur etiatri priirto intuitu fal-
Caufe hu jus rei funt.Primo,propter$>«» de
ha> lax,&quafipalpabile : Siquidem , nonpluralitas
futuro. Siquidem in aliorum grati3, aut fortunx i- partiumtantum , ledmajoritasearundempoteric
pfius ventis fecundis , non multum ineft certitudi- conftituere totum auctius. Attamen abripit hoc i-
nis;Propriaveroinduftria,autvirtus,femperdomi jpCumfephiJma fiepius phandfiam ; quinetiam infi-
adfiint. Adeo ut, poftquam boni quid nobis hoc diatur fenfiii. Etenimafpectuibrevior videtur via
modo paratum fuerit maneant etia eadem inftru-
, inplanitie, ubi nihilintercurratquodvifumfran-
menta,in novos ufus parata , quin & confuetudine gat,quam in tali traftu terra;, ubi fimul confpiciu-
& fucceilu reddita validiora Secundo, quia quod turarbores,autsdificia,autaliudaliquodfignum»
alieno beneficio adtpijcimur , ejus etiam aliis debitO' quod fpatiunt metiri & di videre poflit. Sic homini
resfumm:cum, qux per nos ipfi comparaverimus, bene nummato poftquam arcas fuas , & marfupia
,
nihil oneris iecum trahat. Etiam fi quid indulgen- diyiferit , & digefient , major etiam quam antea
tiaDivinainnoscumulaverir,retributionemqua- fubit divitiarum phantafia. Habet etiam vim in
dam ergaDei bonitatem eft]agitat,quod homines amplificationibus , firesinplufespordonesdivi-
pravos & improbos mordet , ubi in prioregehere datur, atque fingula: feorfum tractentur. Hoc
illudProphetacufuveniat, L&tantur, &exultant,~ veroadhucmagisphantafiamimplet , fi fiatpro*
&
immolant plagisjuis , facrificantretifuo. Tertio, mifcuc&fineordine. Confufio enim multitudi-
quia?(2 , qH& a virtutenoflramtnime profeblafunt, nis opiriionem generat.Siquidequai ordine often*
nullafequitur lam & exiflimatio. Qua? enim felici- duntur,autproponuntur,tum ipfa magisfinita ap-
tatisfunt,admirationem quadam pariunt,laudem parent,tumcertiunpra;bentargumentum , nihil
minime. Sicutait Cicero ad Carfarem Qmmire- : eiTe pranermifium. At contra,qua: confufe repra:-
mur,habemm\qudi. Iaudemm,expeclamm. Quarto, fentantur , non folum in fe numerofa putantur,fed
quia qux,indufiriapropriazcqmt:untm,c\im labo- & fufpicioni lo cum relinquunt, reftare adhuc plu-
ribm rjrcontentione fere conjuncta funt;quod npn- ra,quae omittuntur.
nullam habet in.fe Suavitatem uti Salomon,<SW- ; Elenchtts.
vii cibm a venatu. Fallit&^/w^.Primo.ubi quis ampliorem per-
Slenchm. ceperit de re aliqua opinionem, quam pro vera rei
At quatu or inveniuhtur colores oppoflti, qui rem ipfius magnitudine. Etenim cum hoc fit, diftribu-
in Contrariam partem inchnant ;
poffintque efle tio faliam illa opirtionem deftruet , & re in veritate
prioribus inftar Slenchorum. Primo, opSafelicitas fua, non autem cum amplificatibne , monftrabit,
\ H 3 Itaque
l67 DE AUGM. SCIENT. 168
Itaque fi quis morbo aut dolore corripiatur , horae cernitur:Nam potenti & fido amico niti,plus prae-
]on<nores ei videbuntur abfquehorologio , aut fidiihabet.quamartes&aftutia: complurima%
clepiydra,quam fiiifdem menlurentur.Nam-fi tae- Atque haec exempliloco fufficient.Supereft au-
dium&vexatiomorbi , tempusviderilongiusfa- tem nobis ejufmodi co/orwwnumerusetiamma-
ciunt quam reveraeft;at computatio temporis er- gnus.quos olirn adolefcentes congeffimus : atta-
loremillumcorrigit, & brevius facit, quamopi- menfineilluftrationibusfuis,atquei:/<?«cfe;quos
nio illa falla conceperar. Etiam in planitie, contra hoc tempore concinnare non vacat: ideoque colo-
quam fuperius di&um eft,aliquando evenit. Licet res illos nudos,abfque illuftrationibus fuis , ( cum
enim vifius in principioviamoftentetbreviorem fuperioresiftiveftitiprodeant) proponere,mini~
fi ex eo obrepat upi-
fenfui,quiaindivilaeft.tamen menobis cofentaneum videtur. Illud interim mp-
niodelongeminoriintervalloquamreperitur:o- nemus , remiftam, qualifcunqueeavideripoffit,
pinionis ejus vana-fruftratioefticiet , utvideatur haudparvi,judicionoftro,eflepretii : utpotequas
demum etiam,qiiamreveraeft,produ£tior. Itaq; exPht/ofephiaprima , 8i exRhetoricapntticiêt.
fi quisopinionialicujusfal&magnitudinereicu- Atque deflgnis popularibus , iivecolortbusbonizc

jufpiam velificari cupiat , caveat a diftributioni- maliapparcntis , tzm fimphcis, quam comparati,hz-
bus, fedremintegramutiqueextollat. Fallitô- ctenus.
phtfmafecundo, hdiftributioeadiftrahatur , non Secunda Colleilio , quae pertinet ad prompttta-
autemfimulobverfetur.autunoafpecluvifumfe- riamc\deftderatur,ezeS!t.,Q^2.mQice\.o ( utfiupe-
riat. Itaquefifloresinhortoaliquoinplurestoru- iiusin£0£«vzdiximus)innuit ; cumpraecipit.utin
los diftinguantur majons quantitatis fpeciem
, promptu habeantur Loci communes in utramque
prsbebunt quam fi omnes in uno toro fimul cre-
, parte m difputati & tractati. Quales funt,Pro verbis
lcerent; Modo toruli illi oculis fimul fubjiciantur; & Profententia legis,c\c. Nos vero hoc praece-
legis
Abter enim unio diftributioni diftra&a* pntvale- ptum etiam ad aliaextendimus ; ut nonfolum ad
bit. Sicredituseorummajoresvidentur , quibus genus judiciale.fedetiam addehberativum&de-
praedia &latifundiafiia vicinaautconjunctafunt. monftrativumadhibeatur.Omninohocvolumus,
Namfifparfimfitafint,nonveniunttamfacilefub Locos omnes, quorum frequens eft ufiis, (fivead
afpedhim. FallitiSop&i/w^tertio, propter dignita- probationes&refutationes, five ad fuafiones , &

temunitatisjfupramultitudinem. Omnisenim difluafiones , fiveadlaudes&vituperiafpectent;)
compofitio , indigentiasinfingulisfigniirneftcer- meditatosjamhaberi, eofqueultimisingenli viri-
tiffimum;iibiilludufuvenitt bus,&tanquamimprobe , &prorfuspra?terveri-
Ei qua nonprofuntfmgulamultajuvant. tatem , attolli & deprimi. Modum autem hujus
Itaque Mariaj partes potiores Martha, Martha, ; ad ufum, quam ad brevitatem , o-
Collel~iionis,t-a.m
attendis adplurima, unumfufficit. Hinc illa fabula ptimum fore cenfemus,fi hujufmodi Loci contra-
/Efopide vulpe,&feli:jaclabatenim vulpes.qua- hantur in fententias quafdam acutas & concilasj
tas arteshaberet , &
effugia , quibus fe a canibus e- tanquam glomos quofdam , quorum fila in fufio-
riperet;Felis autem fe unico tantum confidere aurem difcurfum,cum res poftulat, explicari poffint.
xilio dixit, titpote quxtenuemfcandendifaculta- Atq; fimilem quandam diligentiam inSeneca re-
tem haberet. Qipd tamen reliquisillisvulpinis perimus,fedinhypothefibusfivecafibus.Ej'usge-
longeprsftantiusprajfidiumfuit: unde Adagmm; neriscumplurimaparata habeamus, aliquaade-
Multanovttvulpes,fedfelisunummagnum. Quin exemplumproponerevifumeft. Ea vxxtemAnti-
eriam in hujus fabukE fignificatione morali idem theta Rerum nominamus.
Exempla ^-Antitbetorum.
NoBILITAS. I.
Pro. Contra.
QVtbus virtus a Genere penitus injita efi ; iijam "T\ Aro ex virtute Nobilitas , rarius ex 'Nobilitate
nonmalteffenolunt,fednequeunt. l\.ZJirtus.
Nobtlitas Laurea,quatempus homines coronat. tNjbt/esMajorumdeprecationeadveniamfiepius
isfntiquitatem etiam in monumentis mortuis ve- utuntur,quamfuffragattone ad honores.
neramur\quantomagistnvivis? Tantafoleteffeinduflriahominumnovorum , ui
St Nobilitatemfamiliarum contemna* , qu& tan- Nobilespne illis tanquam Statua videantur.
dem erit dijferentiatnter fibolem hominum , & bru- Nobtles infladio rejpetlantnimisfiipe ;
quoclmali
teruml curforisefl.
Nobtlitas virtute invidi&fubducit , grati&tradit.
Forma. II.
Pro. Contra.
JDeformesnaturamulcifcifolent. Virtus , ut gemmanobilis , meliusinferiturfine
Et Vtrtus ntl altud,quam internaforma;e§-formd multo auro & ornatu.
nil aliud,quam externa virtus. Ouod vefiis lauta deformi, hocforma improbo.
Deformesfe acontemptu , permalitiamutique Stmiliterplerumquelevesfunt,qmsform(tornaty
fuam,vmdicare cupiunt. cff quosmovet. -
Forma vtrtutesjplenderefacit,vitia rubere.

Juventus. III.
Pro. Contra.
Prims. cogitationes, &juvenum confilia, plfts ha- Iuventus poenitenti&camvus.
bent c Numtne. Senes Ingtnitus
16? L I BE R VI. 170
Senesfibifapiuntmagis:aliis , & Reipubhca , mi- Ingenitm efl juvenibmfienilis auBoritatis contem-
nits. ptm:nt quisquefuo periculo fiaptat.
Si confpici daretur, magis deformat animos quam Tempm , adqu&confihanonadvocatur , necrata
corporajenetltts. habet.
Senes omnia metuunt,pr&ter Deos. Senibm Veneresmutantur ingratias.

Valetudo. IV.
Pio. Contra.
Cura valetudinis animum humilemfacit, & cor- S<tpeconvalefcere,eftfipejuveneJcere.
pori fnpplicem. Sxcufatw valetudmis polychrefta ; adquam etiam
Corpus fianum,hoJpes anim& efl ; i/£grum, erga- fiani confugimm.
jiularius. Nimis arclofcedere corpm animajungit fanitas.
NiltamfummasaEiienumpromovet quampro^ , EtleSimmagna imperta admtniflravtt,& Leiii-
fpera valetudo:at contradnfirmafertatur mmis. ca magnos exercttm.
Uxor&Liberi. V.
Pro. Contra.
Charitas Reip.incipit dfamilia. Qui uxorem duxit, & hberosfuficepit, obftdesfior-
Vxor (fr L ibert difiplma qu&dam humanitatis,ai iun& dedit.
ccehbes tetriei & feveri. Generare , efr hberi, humanafiunt;Creare, & ope-
Ccehbatm & Orbitas ad nilaliudconferunt,quam ra.Divina. -
,
adfugam. Brutorum aternitasfeboles : Pirorumfama,ftieri-,

A4ariijhcrificat,qui liberos nonprocreat. ta,& inflttuta.
Ctterafehces , in hbertsfere rnfortunatifunt .'
ne Oeconomica rationes,pubhcas plerunque evertut.
Dtvina Sortinimitim appropinqueni homines. îhquibmfiortunaPrtamiplacuit, qutfiuis omni-
bmfiuperftesftitt.
Divitiaj. VI.
Pro. Oontra
Divitias contemnunt, qui defperant. Divitiarummaanarum vel cuftodia efl, veldifi-
Jnvidta diviliarum.virtutem ejfecit "Deam. peyffatto qn&dam,velfama,at nullm u(m.
Dum Philofophidubitant, utrum ad virtutem,an Annon vides lapillts,& tdgenm dehciis,fingi pre-
voluptatem omniaflnt referenda, colhge inflrumenta tia ,ntpojfit ejfe aitquu magnarum dtvttiarum ufim"!
utrimque. Aiuht , dum divitt fiitis omnia venalia fiore cre-
ZJtrtm per divitias vertitttr in communebonum. diderunt,ipf% inprimis vemerunt.
Cttera bona provincialemhabentadminiflratio- ISJon ahuddivttias dixerim, quam impedimenta,
nem,dtviti&fiola generalem, virtutis.Nam virtuti & neceffart&funt,^- graves.
DivittA bona ancilla,pejfima demtna.
Honores. VII.
Pro Contra.
Honoresnon Tjrannorum,(ut loquuntur)fedPre- T)um honores appetimm,libertatem exuimm.
lidentU Divim calcuhfunt. Honores dantfere Poteflatem earum Rerum, quas
Honoresfacmni & vtrtutes & vitia conjpicua : I- optima Condttioeft Nolle,proxima Nonpojfe.
taque illas provocaMt,h&c ref/ &nant. Honorumaficenfimardum,[iattolubrica , regrefi-
Nonnovit quifpiam quantumin virtutis curfit
, fimpr&ceps.
profecerit, mfihonores ei campumpr&beant apenum. QuttnHonoreJunt, vulgi opinionem mutuentut
Virtutis , utrerumaharum,rapidusmotmeflad oportet,utfie ipfios beatosputent.
locum ,plactdm in loco Eft autevirtutis locm honos.
:
Imperia. VIII.
Pro. Contra.
Felicitate frui, magnum bonum eft ,fiedeam & a* Ouam miferum , habere nilfere quodappetas, in-
liis impertirtpoJfe,adhuc ma)m. finitaqua metuas.
Reges non hommum mftar , fied aftrorum funt. Qut in Imperiufiunt ,fimilesfunt Corporibm Cce-
Nam Qr infingulos, & in tempora tpfa magnum ha- , leflibm , qu& magnam venerationem habent , re-
bent tnfltixum. quiem nullam.
Qui Dei vicesgerunt,iis refiflere, non tantum hfi Nemo human&fortisadDeorum convivia admit'
Alajefiattt Crimen eft.fed Theomaehia qu&dam. titur,nifi adLudibrium,
Laus.Exiftimatio. IX.
Pro. Contra.
Vtrtutis radij reflexi laudes. Fama deterior Iudex,quam Nuneia.
Lam Honoris efl,adquemhberisfiuffragiis perve- Quid virobono cumfialiva vulgti
nitur. Fama veluttfluvim,levia attolht,fiohdamergit.
Honores a diverfis Pohtiis conferuntur , fiedlaudes Infimarum virttttum apud vulgm lam efl , medi-'
ubiquefunt libertatis. arumadmiratiofiupremarumfenfmnullm.
Voxpopuh habet aliquidDivinum. Nam quomo- l- Lam magis ex oflentatione , quam ex merilo: &
Aoahter tot capita in unum confpirare pojjint? ventofts magis accedtt,quam reahbm.
Ne mireris,fi vulgm vertm loquatur,quam hono-
rattores\qnia ettam tuttm loquitur.
Natura.X. H Contra,
Natura. X.
i
7 Pro. Contra
Confuetudinkprogrejfuseft sArttkmeticus, 7^(a- Cogitamus fecundum naturam , loquimur fecun-
Geometricus. dumPracepta fed agimus fecundum Confuetudi-
:
tttra
Vt tn Rebujpublicis fekabentLegn
commmeser- nem.
oa confuetudtnes,eod:m modo tnfingulisje
kabet Na- Natura Pedantim quidam eft, Confuetudo Magi*
tttra ad Confuetudmem. ftratut.
Confuetudo contra naturam , quafi Tyrannis qm-

dttm eft: & cito ac levi occafione corruiu
Foituna. XI.
Pro. Contra.
'Virtutes aperta laudespariunt,nccultefortunas. Stnhitia unimfortuna alterim.
Virtutes ojjieiorum laudespariunt facultatum, : Infortuna illapracipue laudaverim , qmdcum

fortunas. non ehgat,non tueatur.
Fortuna velutigalaxiajhoc eft,nodus quarundam XJtrt Magni , dum invidiam virtutumfuarum
ebfcurarum vtrtutumfine Nomine. Fortunafaltem declinarunt,mterfortuna cultores repertifunt
obfiliasjuashonoranda eft , confidentiamfciltcet , &
aucloritatem,
Vita. XII.
Pro. Contra.
aXbfurdumeft , AccidentiaVita magis amare, 1} hi!ofopki , dum tantum apparatum adverfitt
quam vitam ipfam. mortem col/igunt, ipfam magis timendam effecerunt.

Praftatadomnia,etiam advirtutem, curricnlum Mortemhominestiment, quianefciunt , utpueri
longum,quam breve. tenebras.
<*XbJque jpatiisvitamajoribm , necferficereda- Non invenias interhumanos ajfetlum tam pufil-

tttr, necperdifcere,necpcenitere. lum,qui fi intendatur paulo vehementim , nonmortu
metumfuperet.
Mori vellcnon tantumfortis, aut mifer, autpru-
Superftitio. XIII. dens,fedetiamfaftidiofus poteft.
Pro. Contra.
'opeccanunonprobandhfedtamenamandi VtSimia , fimilitudo cumkomine ,deformitatem
funt, addif.ita Superftitioni,fimilitudocum Religione.
eJMediocritates moralibm debenturxextremitates Quale odium efl affeclationis in civilibm , talefu-

JDivinu. perftitionis in Divinis.
Superftitiofm,ReligiofmDefignatm. Praftat nullam habere drDiis opinionem > quam

Fabulofifftma qmque Tortenta cujmvis Religio- tfOntumeliofam. >
fiu,citim crediderim: quam kac omniafine Numine Non Epicuri Schola,fedStoa,veteres cReJpublicas
fieri.
perturbavit.
Non cadit inmentemhumanam , utfttmermA-
iheifta Dogmate : fedmagni Hypocrita,funtviri A-
theifta:qut Sacraperpetuo contretlant yfednunquam
Superbia. XIV. verentur,
Pro. Contra.
Superbia etiam vitiu infociabilu : atque ut vene- Hedera virtutum acbonorum omnium fuperbia.
vum veneno , ita haud pauca vitia fuperbia expel- Catera vitia virtutibm tantum contraria:Super-
luntur. biafola contagiofa.
Facilis,etiam alienis vitiis obnoxim eft : Superbm Superbia optma vitiorum condttione caret, id eft,
tantumfuu. latebris.
Superbia ,fiab aliorum contempvu adfui contem- Superbm , cumc&teros contemnit , fe interimne-
btum afcendet,fietdemum Phtlofophia. tffit.
Ingratitudo. XV.
Pro. Contra.
Crimen ingrati animi,mlaliudeft,quampcrjpica- Crimen ingratianimi,nonfuppliciis coereetur,fed
cia quadam tn caufam beneficu collati. furiupermittitur.
Dumgrati eraa quofdam ejje volumus nec caleru ; Artliorajunt vincula beneficiorum,quam officio-
Iuftittampraftamm,nec nobis ipfis Libertatem. rum:quare,qui ingratm, etiam injuftm, & omnia.
'Benefictjgratia eo minm reddenda eft,quoddepre- Ea eft conditio kumana: Nemo tampublicafortu-
tionon conftat. nanatm eft,quinprtvata & Gratia,& Vmdjtla,fe 0-
Invidia. XVI mntno debeat.
Pro. Contra.
Natttrale eft exprobrationemfortunafua odijfe. Invidia Feftos dies non agit.
Invidia in Rebujpub. tanquam falubris oftraei- Nemo virtuti invidtam recongiliaverit prater
fmm. mortem.
Invidia virtutes laboribus exercet , ut Ittno Her-
Impudleitia. XVII. culem. ,
Pro. Contra.
JZehtypia debetur;quodcaftitasfitfalla virtus. PeJJima Cireestransformatio, impudicitia.
Mttlta Impu-
r
R VI; i
Mttlta triftitia opm eft , ut quis Venerem remfe- Impudicus prorfusreverentiamfttiperdidit: quod
riamputet. frttnum eft omnium vitiorum.
Quidvelditttdpartem, velmunditittjpeciem, vel Omnes,utParis,quiformaoptionemfaciunt,pru-
fitperTitefiliam,inter virtutes collocafi dentia & potenti/tjacluramfactunt.
Amorum, utaviumfylveftriumnuUaproprietas In Veritatem non vulgarem tncidit <ts4iexander:
eft,JedjuspoJfeJfwne transfertur.
cumSomnum & Venerem , Mortis Arrhabones ejfe
dixit.
Crudelicas. XVIII.
Pro. Contra.
Nulla virtutum tamf&pe rea eft,quamClementia. Ctdtbusgrajfari,aut Eer<t,aut Furia eft.
Crudelitas,ftd vinOtcla eft, luftttta eji :fidpericu- Crudelitas viro bonofemper fabulofa ejfe videtufs
lo,prudentia. efrficlio Tragica.

Qui Mtfericordiam inimico impertit ,fibi dene-
gat.
Tônfaptus Phebotomitt neceffariafunt in curati-
onibus,quam c&des in civiltbtts.
Gloriavana. XIX.
Pro. Cohtra.
Quifuas laudes appetit,aliorum ftmulappetit uti- Gloriofifemperfacliofi,mendaces,mobiles,nimiji,
litates.
Thrajb Gnathonis prada.
Oni tamfobrius eft,ut nihil alienttm Curet,vereor j
Turpe eftprocofiUicitare ancillam : eft autem vif*
ne etrpublica aliena putet. tutisancilla Latts,
Jnaenia in quibus altquidinane eftfacilitts curani

Reipubl.rectpiunt.
Juftitia. XX.
Pro. Contra.
Imperia efr Polititi, luftititt
tantum additamenta Sthoc efijuftumejfe , Qu&tibifieri nolis,ea aiteri
funr.Sientm Iuftitia aliter pojftt exerceri , illis mini- nonfacere,Clementtademum luftitia eft.
mefueritoptts. Sifuum cttiquetribuendum eft,certe ejr venia hu-

Iuftitiit debetur, quodhomo hominifit Detts , non manitati.
lupus. QuidmihictqUitatem narras,cttmjapienti omni/t

luftitia etft vitia tollere nonpojftt,tamm hoc efftcit» inczquahafint?
dt non kdant. Gftiftdera qualis reorum conditiofuerit apud Ro-'

manos,ejrpronuncia,iuftitiam e Republ.non effe.
Vulgarisifta luftitia Politiarum , Philojbphns irt
aula: hoc eftfacit tantum ad Reverentiam Imperart»

Fortitudo. XXI. iium.
Pro. Contra.
Nilterribilenifiipfe timor. PrttclaravirtusveUeperire,utperdas.

Nilautinvoiuptatefolidum,autinvirtutemuni- Praclara virtus quam ettam ebrietas induciu
tum,ubi timor infeftat. ZJittefitttprodigm,alienaperieulofus.
Quipericula apertis oculis intuetur , ut excipiat, •Virtusferrem atatisfortitudo.
advenit &utevitet.
Cttera virtutes nos a domindtu liberant vitiorum t
fortitudofola a dominatufortum.
Temperantia. XXII;
Pro. Contra.
Eademfere vis abftinendi & fuftinendi. Negativi iftct virtutes nonplaeent s itam Innoien*
Vhiformttates , eoncordttt & menfitr&motuuni,
, tiam praftant,non mcritai : -.
coeleftiafunt, & charatleres ttternitatis. Languet mens,qm exeejfibus caret.

Temperantia , velutfrigorafalubriai animi vires Amo virtutes , qua excellentiam aclioriUindu-
colligit e^firmat. cunt,non hebetudinempajfwnis.
Exquifiti & vagifenfus Narcoticis indigent '
fi- Cumconjbnantesanimimotusponis,paucosponisi
miltter & affeklus. Nampauperiseftnumerarepectts.
Ifta(non uti,ut non appetas\Non appetere,ut non ti*
Conftantia. XXIII. meat)pufillanim~ifumcirdiffidentis.
Pro* Gontra.
Bafts virtutum conftantia-. fanftantia utjanitrix morofa, mnlta utiliajudi-
,
Mifer eft,qui qualis ipfefuturnsfit,non novit. cia abigit.

Imbecillitas humani judicty > rebus ipfis conftare zAlquum eft , ut conftantia Yes adverfas bene tole^
noripoteft:quarefaltemfibiconftet. ret ;namfere inducit.
Etiam vitiis dectts afpirat conftantia, Stultitia breviJfirna,optima>,
Si adfortuna Inconftantiam accedat etiam incon-
ftantia mentis,in quantis tenebris viviturt
Fortuna , tanquamProtetts,fiperfeveres,adfor-
mamrediti
\
•
Magnani- Gontr»,
.

Ma<manimitas. XXIV.
Pio. Contra.
fiatim Jldagnanimitai efi virtmpoettca.
Si atiimmficmelgcnerofiosfinesoptaverit ,
non modo virtutes arcumftantfed & Numma.

^ f
-tutesexhabitu,autpraceptis,gregalesfunt : ex
finc,Heroic<s.
Scientia.Contemplatio. XXV.
Pro. Contra.
Eademttm voluptasefifecundum Naturam,cujm Contemplatio,Jpeciofa inartia.
nonefifatktas. Bene cogitarcnon multo melim efl,, quam benefo-

Dulcijfimm projpeclm in errores aliorumfubja- mniare.
centcs. Orbem Numen curat,tupatriam.

Ouambonumefl, orbesmentis habere concentri- Virpoliticus etiam Contemplationesjerit.
cosVntverfo?
Omnesaffebliupravifalfi ctfiimattonesfunt: atjs
eademfunt bonkas & veritas.
Litera. XXVI.
Pro, Contra.
Si de rebus minutis Ubri.fcriptiforent , vix ullm Tn Academiis difcunt credere.
ejfet experientiA ufm. \

0u& unquam ars docuit tempefiivum artis ufum?
Leitioefl converfittio cumprudentibm:<iAcliofc- Sapere ex regula , & experientia , plane contrarie.
recumfluhis. rationesfunt: ut qui alteriaffuefaclnsjit , adalterum

Non inutilesfiientict exiflimand&firat, quarum i® Jit ineptus
fe nullm efl ufmfnngenia acuan t, & ordinent Artisfipiffime ineptus ufm efi,nefit nullm.
Hocfere omnes Academicihabent , ut ex qualibet
refoleant agnofcere quodfaciant , & non addifiere
Promptitudo. XXVII. quod nefiiant.
Pro. Contra
Vpportunaprudentia non efl,qu<t celerisnon efl. Prudentianonaltepetitur,qu<tpr<tfloefl.
Qui cito errat,cito errorem emendat. Prudentia,ut veflis,ievis,qu<e expedita.

Qui ex compofito cjr non obiterprudens efl,nilma- Cujus con/ilia non maturat deliberatio , figc pru-
gnifacit. X^ •dentiam <ztas.
Qm. adbrevetempm excogitantur,adbreve tem-
Taeiturnitas in Secretis. XXVIII. pmplacent.
Plo. Contra.
Taciturno nil reticetur , quia omnia tuto commu* Parietas morum optime animum collocat in
fi-
nicantur. creto.
Ouifacile loquitur qu&fcit , loquitur & qu<t ne- Taciturnitas confefforis virtm.
fiit.
Taciturno omniareticentur ; quiajilentiumre-
Secrefu etiam myfleria debentur. penditur.
Facilitas. XXIX. Tetlm, ignotoproximus.
Pro. Contra.
Amo virum alieno affetlui obnoxium , fid tamen Facilitas,Iudicij qu<zdam ineptaprivatio.
judicmmab obfiquio revocantem. Facilium beneficta, debitn videntur ; negationes,

Flexibilem effe,-adnaturamauriproxime accediu injuri<e.
Sibigratiamhabet,quiafacilialiquidimpetrat.
Facilem omnes Dijficultatespremunt ; nam omni-
bmfeimplicat.
o Popularkas. XXX. Faciluferefi recipit cumpudore.
Pro. Contra.
'
Prudentibus eademfereplacent ; atfiultorum va- Qui valde cumfiultis congruit , ipfefufpeUm effe
rietati occurrercprudentia efl. potefl.
•
Colere populum,efl coli. Qaiturbap/acetfere & Turbasmifcet.
ui ipfimagni viri funt,neminem unumfere ha~ Nilmoderatum vulgogratum efi.
bent,quemvereantur,fedpopulum. Infimaaffentatioefl affentatio vulgi.
Loquacitas. XXXI.
Pro. Contra.
uifilet,aut alios habetprofufpeUis, autfufpeBui Silentium verbis, c^gratiam addit, & aullorita-
efltp/efibi. tem.
Cuflodicz omnes infelices\miferrima filentij. Silentium , velutifimnm quidam , alitpruden-
Silentiumflultorum virtw.ltaque recle illcfdenti: tiam.
Siprudens es,fluhus es;ftflultus,prudens. Silentiumfermentatio cogitationum.
Silentium,velutinox,infidiisopportunum. Stjlmprudentictfilentium.
Cogitationes inprojluentefanijjimm. Silentium ambit veritatem.
Silentium folitudinisgenm.
Opinionife venditat,quifilet.
Silentium Diflimula-
177 L I B E R VL 178
Silentium , necpravascogitationesegerit, neebo-
nas diftrtbuit:
'
Diffimnlatio. XXXII.
Pro. Contfa.
Dijftmulatio compendiaria fapientia. Cum cegitarefecttndum rerum veritdtem nonpofi
2\lon idem dicere,Jed idemfpeBare debemut» fimm,at loquamurfecundum cogitaiionem.
Etiam in animo deformis nuditas. Quibm artes eivtlesJupra captumingenijfunt,ik
Dijftmulatio Qr decori eft,&pr<tfidiot diffimulatioproprudentia erit.
Sepes confiliorum,diJfmulatiOi Qui dijftmulat , prmcipuo ad dgeridum iriftrumen~
Ailtqui bono Juofalluntnr. toje privauEide.
Qui indijfmulanter omnia agitntquedefipit: nant Dijftmulatio dijjimuldtionem invitai.
plurimi,aut non capiunt,aut non credunt. Qui dijfimuhujtber noneSl.
IndiJfimulationthtlaliud;quamanimiimpotentia t
Audacia. XXXIII.
Pro. Gohtra.
Docet improbarcqui verecundatuY. Auddciaftultititt viator.
Quodatlto oratori , idaudacia viro civili , prU Inverecundia inutilk,nifi ad impofturam.
mumfecnndum,tertium. Confidentia ftultorum imperatrix , prudeniium
Confitentem verecundiam amo,accufantem odu fcurra.
Confidentia morum,animos promptimfociati esfudaciaeftftuporquidamjenfm ; cummdlitid
Placet obfcurm vultm, &per(picua oratio. voluntatis.
CeremoniaE.Punai.Affedatio.XXXIV.
Pro. Contra.
Vultm ^geftmdecora moderatio , verum condi- Quid deformius , quamfcenaminvitam trans-
mentum virtutis. ferre.
Si efr in verbis vulgoparemus , quidni in habitu, Ex ingenuitate decorum,ex drte odium.
grgeftis? Magkplacentcerujfaubuccd, , & caLtmiflratd
Quiin levibm,& quotidiana confuetudine, decm &
bomd,quam cerujfati calamiftratt mores.
non rettnet , Jit Itcet vir magnm, noris tamen hunc , Qui animum ad tam extles objervntiones applis
tantum certts horisfapere. cat,magna cogitationis cdpax non esl.
Virtm cjr prudenttaftnepuntlis , velutperegrina Affetlatio Ingenuitatis,putredo lucenSi
Jinqu&Junt\nam vulgo non inielhguntur.
Qui Vulgi fenfum per congruitatem non ndviti
is.fi necperobjervationem noverit,omniumftultiJft-

museB.
Puntli Tramiatiofunt , virtutis in iinguamitet*
vaculam.
joei. XXXV,
Pro. Cbritra.
Ordtorum ard joctH. Iftos deformitatum ac concinnitatum aucupesquii
Oui in omnibm modeftum leporem mifcet , Uber- non contemnafi -
tatem ammi retinet. Rerum magnitudmem eluerejoco , improbum *r~

Res estfupra opinionem Polttiea facile tranfire a
, iificium eit.
joco adfertum,aferio ad \ocum. locostum confidera,cumfifu deftitutifurit.
Vertw.is ,aliasnonperventur<e i Jipe vehiculunt FaCetitftifere nonpenetrant ultrafuperficiem re-
jocm. rumûbi joctfides eft.
Vbijocm adferia momentialiquidhdbet, ibilevi-
Amor. XXXVI. taspnerilisest.
Pro; Contra. .,
Annon vides, omnesje qmrere ? at amansjolmfe Amori multum debetfcena,nihilZ)itd.

invenit. Niltamvarijnominuesl,quamamor : Namres,
Nonestmeliorordinatioanimi, qudm eximperio dui tamftulta efl i utfe nefciat t aut tam turpis,utji
ajfetlm alicujm infignis. fucoconddt.

QuifapiuDefiderium qumraf.nam qui non aliquid OdiiftosmomphrohHftas.
infigniter appetit » ei omnia ingratajunt , t&dio & jlugufiaadmodum contempldtio amon
plena.
Quidniin Vhitate acquiefcat Vnm?
Amititia. XXXVII.
Gontra.
Eademfacitamicitia,qmfortitudo;fedfuavitts. Qui amicitias arclds copulat,riovus necejfttatesfi-
Suave Condtmentum omnium bonorum amici- biimponit.
tia. Animi imbecilli es~l,pdrtirifortunam.
TeJfmafolttudd,non veras habere amicitiasi
Dtgna malafidei ultio,amicitiisprivarii
Adulatio. XXXVIII.
Pro. Contra.
Aduhtio magis ex more,quam ex malitid. AdufotioftylHifervQrttm;
L-mdandv Adtilaiid
I79 DE AUGM. SCIENT. u*
<is4dulatio calx vitiorum.
Laudando inflitttere , femper formulafuit debita
' <tAdulatioaucupijittudgenm ; quodfimiliiudine
potentioribm.
vocis,Avesfattit.
Adulationisdeformitas comica,nocumentum tra-
gicum.
Vindicta. XXXIX. tyiuribmmederi,difficillimum.
Pro. Contra.
fcndiclaprivata,fujlitia agreflis. Qui injuriamfecit,prmcipium malo dedit ; qui
Q ui vim rependit , legem tantum violat, non ho- reddidit,modum abflulit.
minem. ZJindtcla,quo magis naturalis,eo magis coercenda.
Vtilismetmultionisprivat<&; Namleges nimium Quifactlewjuriamreddit, is fortaffe tempore,
f&pe dormiunt.
non voluntate,poflerior erat,
Innovatio. XL.
Pro. Contra.
Omnismedicinainnovatio. Novipartm deformesfunt.
Qui nova remediafugit,nova mala opperitur. Nullm auclorplacet;pr<aer tempm.
Novatormaximus tempm ; qmdniigiturtempm Nulla novitas abfque injuria;nam pr&fentiacon-
imitemurl vellit.
. Exempla remota inepta Junt ; Recentia corrupta Qm ufu obtinuerefinon bona,atfaltem apta inter
ejr ambitiofa. fefunt.

Imperitts ejj- contentiofispermitte , utadexempla Quisnovatortempmimitatur , quodnovationes
resanant. ita infinuat,utfenfm fallant?
Sicut qui nobilitatem infamiliam introducunt, uod prttterJpemevenit,cuiprodeft, minmacce-

digniores fere funt poflerisnta novationes rerumple- pum;cuiobest,magis moleflum.
runq3 pr<tftantm,qu<tadexemplafiunt.
Morofa morum retentio,resturbulenta eJl,<eque ac
novitas.
Cumperferesmutentur indeterim , ficonfilio in
meUmnonmutentur,quisfiniseritmali?
Morisfervi,temporis ludibria.
Mora. XLI.
Pro. Contra.
Fortunamultafeftinantivendidit,quibmmoran- Occafwprimumanfamvafisporrigit, deinde ven-
temdonat. trem.
c
Duminitiarerumamplelliproperamm,umbras Occafio inflar Sibylkminuitoblatum , pretium
prenfamm. auget.
Flucluantibm rebus advertendum j inclinantibut Celeritas.orcigalea.
agendum. Qu£maturefiunt,judiciofiunt;qu<tferb > pcram-'
PrimaaElionum Arge committendafunt , extre- bitum.
ma "Briareo.
Prxparatio. XLII.
,: Pro. Contra.
Quiparvis copiis rem magnam aggreditur ,fingit Optimm terminm parandi,prima occafio agendi.
<oppartunitatem,utJperet. Nemojperet,fefortunam apparatu ligarepoffe,
Parvisapparattbm nonfortuna , fedprudentia e- Alteratio apparatm & aclionisfPoliticafunr.Di-
mitur. flinclio tumida & infelix.
Principiisobftare. XLIII. Magnmapparatm,prodigmtjftemporis,e^rerK.
Pro. Contra.
Plura periculafattunt,quam vincunt. Docetpericulumprogredi,qui accingitur, efrperi-
iSHinm operis es~l , periculo remedium adhibere, culumfigit remedio.
quamprogreffm ejm obfervare & cuftodire. Etiam in remediisj>ericulorum,leviapericulafub-
Nonjam leve eflpericulumfileve videatur. fiflunt.
Pr&flatcumpaucisremediis , qum invalueruntj
Confilia violenta. XLIV. remhabere:quamcumminisfingulorum.
Pro. Contra.
Qui lenem iflam prudentiam ampleeluntur , iis Omne remedium violentum ,pr<zonans novi mali.
augmentamaUfalubriafunt. 1JiolentaconfiUanemodat,prAterirame^metum,
Necejfitas, qu& violenta confulit , eadem exequi-
tur.
Suipieio. XLV.
Pro. Contra.
Diffidentia, nervi prudentU ; atfujpicio medica- Sujpiciofidem abfolvtt.
mentum arthriticum. Sufficionum intemperies eH' Mania qu&dam Ci-
Meritoejmfidesfujpeclaefl , quamfujpicio la- vilis.
befacit. Sujpicio fragilem fidem folvit , fortemin-
tendit.
Verba Contra
a;
* LIBE S. VI. 18*

VerbaLegis. XLVI.
Pro. Contra.
Noneflinterpretatio , feddivinatio,qmrecedit Exomnibus verhiselictendtueflfenfits, quiinter-
litera. pretetur Jingula.
Cumreceditur alitera, judex tranjit in legislato- Tejftmatyrannk lexinequuleo.
rem.
Pro Teftibus contra Argumenta. XL VII.
Pro. Contra.
Secundum Oratorem,nonfecundum caufampro- Si teflibus credendumfit contra argnmenta, fujfi-
mnciat,qui argumentisnitttur. Quiargumentispo- cit,tantumjudicem eJfe,nonfurdum.
tius credtt,quamteflibus : etiamlngeniomagis debet sArgumenta anttdotum contra venena teflimo-
fidere,quamfenfui. niorum.
Tutum foret argumentis credere fihomines nthil Iisprobationibustutijftme creditur ,quarariffime
abfurdifacerent, menttuntur.
Argumenta^cumfintcontrateflimonia , hocprt*
ftant.ut res mira videatur,non autem ut vera%
Atqne haec Antitheta^qnx nunc propofiiimus^ Cap. IV.
fortaiIetantinonfuerint,Sedcum;am olim para- AffendicesgeneralesdtidTtadhiyxi Critica; &Pa;<Iag<».
ta &
collecta a nobis eflent, noluimus diligentis
gica.
noftra: juvenihs fru&um perire : Prafertim cum, C Uperfunt dua; appendices TraditivA in generej,
ffiquisacutius intrQipiciat)/«»/»<2fintjnon/?0ra. ^JAketaCrittca, AJtera Padagogtca. Sicutenim
In illo autem adolefirentiamplaneipirant , quod pats Traditiva praecipua in Scriptione Librorum
fint in morali,dve demonflrativo genere , uberi ora confiftit, ita parsejus relativain£/£ror»»»verfa-
in deliberativo,8cjudiciali, perpauca. tmLetltone : Leiltoautem, velMagiftrorumope

Tertia Colletlio , quac pertinet ad promptuariam, regitur, velinduftria cujulque propria perficitur >
atque etiam defideratur , eft ea , quam vocare pla- Atquehuicrei 'mienwxntDoclrintillx , quasdixi-
cet,Formularum Aitnorum. Illae autem fiint,veluti mus,duae.
veftmula,poftica;,ante-camerae,recamene, tranfi- AdCWf«:<?«»lpec"tant , primo Authorumproba-
tus &c. Orationis,quae indifcriminatim omnibus
,
torum limata Correilto, <fy emendata Editio , q u i bus
fubjectis competerepofiint. Quales (nntprefatio- &ipforumAuthorumhonorvindicatur , &Stu-

nes,conchtfiones,digrejJio.nes,tranfittones,promiffiones% diofis lumen praefertur. Qua tamen inreftudiis
declinatiqnes,8c plurimaejufmodi. Quemadmo- haudparumdetrimentiintulitquorundam homi-

dum enlm lnaedificiis plurimum facit &ad vo- num diligentiatemeraria. CW/«7ienimhaudpau-
Juptatem,& ad ufum,ut frontilpicia, gradus, oftia» cismos gftjubiincidunt inquidpiam , quod noo.
feneftra?,aditu$,tranfitus,&hujttimQdi,CQmmode intelligunt, yitinm ftatim in exemplari fiipponere.
diftnbuantur , eodem modo etiam in oratione fit» Veluti in illo loco Taciti : Cum quaedam Colonia
utadditamenta&interpofitiones ifta;, (fidecore, jus Afyliapud Senatum aikreret, narrat Tacitus,
& perite formentur & collocentur ) plurimum nonaequisadmodum auribns, qua; ab iis profere-
tum gratiae,tum commQditatis,univeria: otationis bantur,fuiile ablmperatore&Senatuaudita: Ita-
ftru&uia» adjiciant. Harum Formularum Exem- queLegati,cauiadifHfi,bqnampecunia: fummam

plum unum autalterumproponemus, nequediu- TitoViniodederunt,ut;eispatrocinaretur. Hoc
tiusiifdemimmorabimur. Etfienim fintreshaud itaq; pa6to res obtinuit: Tum(inquit TacitusJ Di-
exigui ufiis , tamen cum
hisaddamusde nihil in gnitasejr AntiquitMColonia valuit .• quafi Argu-
noftrcfed izncamformulas nudas , ex Demofthe- menta,quaeantealeviaYidebantur,accedentepre-
ne,autCicerone,aut alio quopiam ielecto Aucto- tio novum tum pondus accepiflent. At Cnticus
re,defcribamus,inferiusquiddamvidentur,quam quidam,nonexinfimis,verbum 7wwexpunxit, &
ut in eo cempus teramus. Tantum repofuit. Atque haC prava (riticorum
Exempla Formularumminorum. confiietudine fa^tum eft,ut(quodnonnemopru-
Conclufio Delibcrativae. denternotavit ) Exemplariamaximecafiioatafint
Sic e-r culpampr&teritamfas erit redimere,ejrfu» fepenumerominimeomniumcafla. Quinimo,utve-
turis incommodis eadem operaprofpicere, rumdicamus, nifi Critki fuerinteruditiinScien-
Partitionis accurats Corollarium. tiis illis,de quibusLibri ab ipfis editi trac"tant,pe-
Vtomnes intelhgant , nthil me ej? fubterfugere vo- riculo diligentia eorum non vacat.
luif[ereticendo,aut obfcuraredicendo? Secundo ad Criticam ipecSant , Authorumln-
Tranfitio cum Monito. terpretatio&cExplicatioyCammentariiiScholia, No-
Verum hactta pratereamus , ut tamen tntuentes u,Spicilegia,Si fimiliaJn iftiulmodi autem Iabori-
ejr rejpeb~iantes,relinquamus. bus , peilimus illeCriticorum nonnullos quafi
Prae occupatio contra opinionem in- morbus mvafit , ut multaex obfcurioribustrann-
veteratam. liant , infatis veroperlpicuisadfaftidium ufque
Faciam,ut intelligatis in tota caufa , quid resipja jmmorentur,& expatientur. Scihcet ,non tam il-
tulerit , quid error ajfinxertt, quid invidia confla- lud agitur; ut AuthoripieiIluftretur,quam ut Cri-
'verit. tictts llle multiplicem fiiam eruditionem,& variam
Haecpaucaenumerafle,adExempIa , fatisfue- ledionem, ubiquearreptaoccafione, oftentet.

rit cum quibus AppendicesRhetorica, qusad,
: Optandum inprimis foret,(licet hic res ad Tradi-
Frumptuariam ipectant, concludimus. tivamprincipalem,non adappendices pertineat)
utqui Argumenta obicuriora& nobiliorapertra-
itet Scriptor,fiias ipie explicationes iubjungat, ut
I & tex-
;
I85 DE AUGM. SCIENT. i&,

& textus ipfe digreffionibus aut explicationibus intermiffio. Optime fiquidem Cicero notavit,
non abrumpatur, & Nota; a Scriptoris mente non ,
quodin exercittis plerunque exerceri contingat , non
recedant. Cujufmodi quidpiam fufpicamur de minmvitia,quamfacultates adeo utmalushabi-
-
Theone Euchdis. tus , quandoque fimulacquiratur , &feinfinuet

Teitio , ad Criticam fpecftat , ( quod etiam no- cum bono.Itaque tutius eft,intermittere exerrcttta,
i-neneidemindidit) deAuthonbm,quosedunt,bre- &fiibinderepetere quam affiduecontinuare&
,
vealiquodjudicium interponere illos cum cate-

; & urgere. Verum de hisfatis. Sunt eerte hx res primo
ris Scriptoribus,qui eadem tra6tant,comparare; afpec~tuminusgrandes& fbllennes, fed frudtuofk

ut per hu jufmodi cenfuram ftudiofi & de libro- tamen & efEcaces. Quemadmodum enim in plan-
rurci deledu moneantur , & adipfamlectionem tis,adfelicitatemvel infelicitatem ipfarum,pluri-
eorum inftru&iores accedant. Atque hoc ulti- mumfaciuntinjuriae,autauxilia,qua;iifdem,cum

mum, e& Crtticorum tanqua.m Cathedra, quam tenera;fuiffent,intervenerint-,quemadmodumet-
certe noftraauate obliteraverunt Viri nonnulli iam incrementa illa immenfa Imperii Romani,
matmi,majorescerte,noftrojudicio , quampro merito d cjuibufdam attribuuntur virtuti pru- &
moJulo Criticomm. dentise fex illorum Regum ,qui eidemin puentia
AdiW^w«'c4»zquodattinet,breviffimumfo- fuavelutiTutoresfuerunt,autNutritii : Siccerte
ret dictu Corifule Scholos Iefuitarum Nihil enim,
; : cultura& inftitutio annorum puerilium 3 aut tene-
quodinulumvenitjhismelius. Nostamenpauca riorum, eashabetviresjicetlatentes , &minime
morenoftromonebimus, tanquam fpicaslegen- incujufvisobfervationemincurrentes,quasneq;
tes. Omnino inflimtionem pueritm & juventutis temporisdiuturnitas,neque laborum affiduitas&
colleqiatam probamm \ Non in aedibus privatis contentio,poftea, statematuriore , poffintullo
NonfubLudimagiftristantum. Adeftadolefcen- modoa?quiparare.Nonabsrefueriteriam,notare,
tulis in Colleaiis aunulatio major erga aquales; facultatesvelmediocres, fi in magnos Virosaut
AJeftquoqueipfevultus&afpeftusvirorum gra- res magnasincidennt,graves&infignesinterdum
vium quod facit ad verecundiam

;
, & teneros ani- producere effectus. Ejus rei ponemus exemplum
mos etiam 3 principio conformat ad exemplar: memorabile; Qaod eomagisadducimus,quia Je-
Denique funt quidem plurima educattonis colle- fuitxeandemdiliiplinamnon videntur afpernari,
niat& commada. In ordinezutem&mododdcipM- fanofutnobisvidetur) judicio.Atqueeftres,qua;
naîlludinprimisconfuIuerim;utcaveatura«i«z- fi fit Profeflbria, mfamis eft: Verumdifciplinaria
pendiis ; & a pracocitate quadam doclrin& , quae infa£ta,ex optimis eft. Intelligimus autem Ailionem
genia reddat audacula,&magnos profedus potius Theatralem. Quippe qua: memoriam roborat;vo-
oftentet,quamfaciat. Quinckfavendumnonnihil cis&pronunciationistonum atq; efficaciam tem-
ingeniorum hbertati , ut fi quis.qux ex more difci- perat ; Vultum & geftum ad decorum componit,
plin£funt,faciat, &fimultempusacalia , mqux Fiduciamnonparvam conciliat , deniqne oculis
propenfuseft, fuffuretur , neutiquecohibeatur. hominum juvenes affuefacit. Erit antem exem-
Porrooperaepretium fuerit , diligenter animad- pluma Tacito defumptum , Vibulenicuyu^dzxn»
V ertere,(quodfortalIeadhucnonfueritnotatum) olimHiftrionisjtunctemporisautemmilitantisin
efle duos ajfuefaciendt & exercendt & pnzparandi Legionibus Pannonicis. Ille,fub exceffu Augufti,
inqenia modos,eofquetanquam antiftrophos. Al- feditionem moverat ; ita ut Bkfus prsfectus ali-
tertncipitafactlioribm & ad magisarduapaulatim quosex feditiofisin carcerem conjiceret. Milites

deducit; Alter abimtio durioraimperat <& urget, nt veroimpreffionefadta , illos effra&is carceribus
iisobtentis , facihoribusquisetiamfuaviterper- liberarunt. At Vibulenus.apudMilitesconciona-
fundipoffit. Alia enim eft Methodm, maneiena- bundus, fic ocfuseft; Fds (mauit) his innocentibm
tare cum utribus,qui fublevent ; Aliaincipere fal- & miferrimis /ucem &jpiritum reddidiftis : Sedquis
tare cum calceis ponderofis,qui aggra vent. Neq; fratrt meo vitam , quisfratrem miht reddit ;
quem
facile eft dictu oântum Methodorumntudens
,' miffitmadvosaGermanicoexercttu , decommuni-
interraixtio conferat ad promovendas,tamanimi bm commodis,noc~teproximatugu/avit per gtadiato-
quamcorporisjfacultates. Item applicatio ijrde/e- resfuos,quosin exitium Mihtumhabet atque armat.
r
Umftudiorum , pronatura irigeniorumqua?eru- %eftonde, Bkfe,ubicadaver abjecerislNehoftes qui-
diuntur,reseft fingularis& ufus judicii ; quam & demjepulturam invident. Cumofculis,cumlachry-
etiam bene vere &
notatam peripecTram &
Magi- mis dolorem meum tmplevero , me quoque trucidari
ftriparentibus adolefcentiam debent ut de gene- ; jube,dum tnterfeUos,nullum obfcelm ,Jedquia utili-
re vitae,cui filios fuos deftinent , confulere poffint. tati Legionum confulebamm, hifepehant. Quibus
Verum,&illudattentiuspauloobfervandum,non verbis invidia? ac confternationis nimium quan-
tantuminiis , adqusnaturaquifquefuafertur, tumconcivit Adeout,nifibrevi pofteainnotuif-
longe maximos fieri profeclus ; fed etiam ad ea,ad fet, nihil horum fuifle , quin etiam fratrem eum
qus vitionatur£quismaximefueritinhabilis,re- nunquamhabuiffe, vix a Pra;fe£tomilitesmanus
peririinftudiisadhocpropriedele£tis,remedia& abftinuiffent.Tlleverorem totam,tanquamfabu-
cyrationes. Exempligratia ;Sicuipiamingenium lam,infcenaperegit.
talefit,qualeeftavium,utfacileabripiatur,necper Nuncvero , adColophonempervenimustra-
moram(qualemoportet)intentumelIe fuftineat; &ztuinoh\u,dedoRrinisrationahbm.\nc\umu$X\.
Remedium huicrei pnbebunt Mathematica, in ceta^m>/0»/^receptisinterdumrecefferimusi
quibusfievagaturpaulomens , deintegroreno- nemotamenexiftimet,nosillasomnesimprobare
vandaeftdemonftratio.EtiamfATm«'er«*»ineru- partitiones , quibus ufinonfumus. Duplexenim
diendo, partesliqueteilevelmaximas. AîHuda nobis impomturneceffitas partitiones mutandi:
paucis notatum eft,quod exercitiorum debeat efte Una,quia hxc duo,nimirum res natura proximas ,
«onfolumprudensinftitutio , fed etiamprudens innnamclaiI'emredigere,&resadufumpromedas

conji-
, ,
iS5 LIBER VII.

con jicere in unum cumulum,fine ipfo,& intentio- fuiflemus fecuti, ufui &praxi potius accommoda-
ne,funt omnino diverfa. Exempli gratia , Secreta- tas.Alteraneceflitaspartitionesmutandieft, quia
riusaliqmVReeisaut Reipubl. in mufeo chartas Defideratorum ad Scientias adjectio ,
&' eorum
fuasitaprocul dubiodiftribuit ; utquafimilisfint cum reliquis in integtum corpus reda<5lio,etiam,

Naturas.fimrrfcomponat , veluti fcedera feorfum, per conieapentiaxnyScientiarum ipfarum partitio-
feorfiimmandata;literasabExteris,literasdome- nestranftulit.Nam (demonftrationisgratia ) efto,
fticas,& fimilia,feorfim omnia. Contra, in fcrinio quodartes,qua? habentur,rationem habeantNu-
aliquo particulari,illas fimul componit , quas licet meri i^.adjectis autem Defideratis Numeri 20.Di-
diverfigenerisfunt , fimul tamenufuiforeexifti- co quodpartes Numerii^.non iunt es:dem par-
met;Sic nimirum in hoc univerfali fcientia; Repo- tes, quar Numeri 2.0, Nam partes Numeri 1 5 . funt
fitorio nobis,pronaturarerum ipfarum ,pameio- 5.&5,PartesveroNumeriio.funt 2.4.5. & 10. I Ca-
««erantinftituenda: : cumtamen,fiparticularis quepatet,quodhxcaliterfierinonpotuerint. At-
aliqua Scientia fuifletpertta&anda , Partitiones que de Scientiis Logtcis hsc dicTra fint. ®
FRANCISCI BACONIS
DE VERllLAMIO,
Vice-Comitis fan&i Albani
De Dignitate & Augmentis Scientiarut% 3
LIBER SEPTIMUS.
KsfdRegemfuum.
addifputandum, necfatisilluftres adornandum.
C A P. I.
Sanehaud facilequisverbis affequatur, quantam
PartitioEthlcx, »»DocT:rinamde Exemplari; $» Geor-
gica animi. Partitio Exemy\at\s,( fcilicet Boni ) in Bo- calamitatem attulerit hocipfum , quoddicimus:
. numSimplex, e^BonumComparatum. Vartitio Boni quodhominesingenitafuperbia , &gloriavana,
Simphcis. «aBonum Individuale , 0» Bonum Commu- eas materias tra<5tationum,eofque modos tractan-
nionis. difibi delegerint , qus ingenia ipfbrum potius
'Erventum eft (Rex optime) ad Ethicam, commendent, quam Le&orumutilitatibusinfer-
! quae Vbluntatem humanam intuetur & tra- \nnt.OptimeSenecz,Noceti/tiseloquentia,qutnoK
cT:at. Voluntatem gubernat rectaratio,
!
rerumfacit cupiditatem,fedfui: Siquidem Scripta
feducitbonumapparens Voluntatisfti- ; taliaeifedebent, utamoresdocumentorum ipfb-
muli affecT:us,miniftri organa & motus voluntarii. rum,nondocl:orum,excitent. Ii igiturredaince-
De hac Salomon, Ante omnia (inquitj cujiodi,Fili, duntvia , qui confiliis fuis idprsdicarepofllnt,
cor tuum,nam inde procedttnt atltones wAe.Inhujus quodfecitDemofthenes , atquehacciaufulaea
Seientia pertrattatione, qui de ea fcripferunt , per- concludere , Qu&fifeceritis,mn Oratorem dunta-
indemihifeciffevidentur , acfi quis firibendiar- xat in prtfentta /audabttis
, fed vofmetipfosettam,
tem tradere pollicitus pulchratantumexhibeat

, nonitamultopoft , ftaturerumveftrarummeltore*
exemplaria , literarum tam fimplicium quam co- Egocerte, (Rexoptime) ut demeipfb,quodres
pulatarum-,de calamo vero ducendo,mt modis cha- eft,loquar ; & in iis quae nunc edo,&in iis , quxin
ra6teresefformandi,nihilprxcipiat:Ita&iftipro- pofterummeditor,Dignitatemingepii &nominis
pofueruntnobisexemplariabella,&luculeta,atq; mei (fiquafit) fiepius fciens & volens projicio,
defcriptionesfiveimaginesaccuratas,^»*, virtu- dum commodishumanisinferviam: QmqiieAr-
tis,officiorum,felicitatis,tznquamverzobjeQ:z , & chitectus fortafle in Philofbphia & Scientiis efle
fcopos voluntatis &appetitushumani Verum : debeam, etiamOperarius&Bajulus , &quidvis
quomodo quis poflit optime ad hos fcopos ( ex- demum fio ; cum haud pauca , quas omnino fieri
cellentesfane,&beneabillispofitos) collimare, neceffefit, aliiautemobinnatamfuperbiamfub-
hoceft,quibusinftitutisanimusad illaaflequenda terfugiant,ipfefuftineam,&exequar. Verum (ut
fubigi&componipoflit,autnihil prxcipiunt,aut adremredearnus)quodccepimusdicere, delege-
perfundoric&minusutiliter. Difleramus,quan- runt fibi Philofbphiin Ethica maflam quandam
tum libuerit , virtutes morales in animo humano materia; fplendidam & nitentem , in qua potifli-
eifehabitualiter, nonnaturaliter : Diftinguamus mumvelingeniiacumen,veleloquentiaevigorem
fblenniter,interfpiritusgenerofos,&vulgusigno- venditarepofflnt.QuaeveroPraclicammaximein-
bile,quod illi rationum momentis, hipraemio aut ftruunt,quandoquidem tam belle ornari non po£
pcena,ducantur:Prsecipiamusingcniofe, animum fint,maximacxparteomiferunt.
humanam utrec~tificetur,inftar baeilh , ln contra- Neq; tamen debuerant Viri tam eximii defpe-
riam partem inclinationis fua: fledi oportere: rafledefortuna,fimiliei , quamPoetaVirgilms,
Aliaqueinfuper hujufmodi hinc indefpargamus: &fibifpondereaufus, &
revera confequutuseft;
>kLongetamehabeft,iitha'c& aliaidgenus, abfen-* quinon minorem,eloquentia; , ingenii,&erudi-
tiamreiexcufent,quammodo requirimus. tionis,gloriam adeptus eft,in explicando obferva-
Hujufce neglecT:us caufam haud aliam efle reor, tiones agriculturae, quam Êneae res geftas Heroi-
quam latentem illum feopulum,ad quem tot Sci- cas enarrando.
entu navicula: impingentes, naufragiapafli funt: Nec fum anitni dubius , verbis eavincere, ma~
Nimirum,quod faftidiant Scriptores verfari in regnum
bus vulgatis,&plebejis, quaenecfatisfubtilesfint Quamfiti& anguftis hisaddere rebm honorem.
I - Certe a
,
,8; DE AUGM. SCIENT. 188

Ceite , ftferiohominibuscordifit,noninotio ipiasboni&mali,&radicum illarumfibrasinda-
fcnbere,quxperotiumleganrur, fedreveravitam gaffient ; ingentem,meo judicio lucem illisomni-
atftivam inftruere & fuboinare: Georgtca

\u\aammi bus,qua poftea ih inquifitionem ventura fuillent,
bumani non minore in pretio apud homi nes habe- affudillent Ante omnia,fi natwram rerum non mi-
:
ridebebant, quam Heroica: ilke efligies vtrtum, nusquam axiomata moraha confuhifient; doftrt-
bom, &/f//«/*m»int]uibustamoperofeeftin(u- «^fuasminns prolixas , magis autem profundas
datum. reddidiftent.Qiiod cumabillis,automninoomif-
Partiemur igitur Ethicam in docftrinas princi- fum,autconfule admodum tractatum fuent nos ,
pales duas ; Akeram de exemplart fi ve imagmebo- brevker retrailabimus ;&fontes ipibs rerum mo-
7ii, Akeram de regrmtne&: cultura animt , quam et- ralium apetire purgare conabimur , antequam
&
iaui partem Georgica antmi appellare coniuevi zddofirinam deculturaanimi, quamponimus, ut
S-nus:l\hnaturam boni defcribir,ruec regulas de ani- 1)eftderatam,pez\enhmus. Hocenim (utarbitra-
o adtlla conformando prxf cribit. murj doftrinam de exemplariiiovis quoJammodo
Do&rina de exempiari (
qux boninaturam in- viribusdonabit.
tuetur &deicnbit) bonttm confiderat, autftmp/ex, Inditus
eft atqueimpreftus unicuique rei appe-
aut comparatum ; ant genera Cinquam) bom titus,ad duplicem naturam boni Alteram, qua res;
au tgradus.ln pofteriore hoi um,difputationes lllas toturn quiddam cft infe /£//z:Akeram,qua eu\pars to-
\\\h\mtLS,c\êcuh\\onesc\'icz.boM fupremum gratim alicujm majoris. Atquepcfteriorharcillaake-

dtim,c[uen\fehcitatcm,beatiiudincm , fummum bo- ra dignior eft,&potencior , cum tendat ad confer-
«/««vocitarunt , (qua; Ethnicis inftarTheologiK vationem formt, amphoru. Nomineturprimaô-
erant) Chriftianatandem fidesfuftulit, &fnjiilas nt/mindividuale,ftvefuitatis:poti.eiioi\bonumcbm-
fecit. Quemadmodum enim Ariftoteles m.Ado- mumonis. Ferrum Symphatia particulari fertur ad
Isfcentespoffe etiam beatos ejfe , fednon altter, cjuam magnetem:atfipau!oponderofiusfuerk, Amores
Jpe; eodemmodo,dChi'iftianaFideedo£ti, debe- illos deferic&tanquamBonuscivis&amatorpa-
mus nos omnesminotum & adolefcentum ioco tria? , te.rarapetii,regionemlcilicetconnatura-
ftatuere ut non aliam felickatem cogitemus. lium luotum. Ukeriuspaulopergamus; Corpora
qtiam qua; inSpe fuaeft. denia & gravia terram petunt , congregationem
Libeiatiio;rair,bonisavibus dbhacclotlrina, magnamcorporumdenforum Attamen,potius :
tanquam de cce!o Ethnicorum ; ( Qua in parte quamnaturarerum divulfionempatiatur &de- ,
procul dubio elevationem narura: humanarattri- tur (utloquuntur) vacuum corporahujuimodi ,
buerunt majorem quam cu jus il!a ellet capax: Vi- in furfum ferentur,& ceilabtint ab ofHcio fuo erga
uemus enim quali Cothiuno Seneca ; ZJere ma- terram , ut pr.i ftent offkium fiium Mundo ipfi de-
gnum,haberefragiitatem hommvsfecurttatem Dei) bitum.Ita quafi perpetuo obtinet , ut Conferva-
Reliquacerte abill s, circa dofirtnamexemplaris, tioFormamzgis Communis minores Appetitusin
tradita, minoreautveritatisautfobrietatisjacfu- ordinem redigat. At Prsrogativa ifta Boni Com-
ra magna expartereciperepofTumus. Etenim,
, ^///z/wz/ifignacurpraecipueinhomine , fi non dc-
quod ad naturam boni pofitiVtSifmpIicisCpedzt, generaverk.juxtamemorabileilludPompejiMa-
iuam certepulcherrime,&advivum, velutiinta- gm dicfum Qiii , quotemporeRomamfames
;
bulis eximirsjdepiuxerutJt Virtutum&ioffciorum premerecannona? importanda; prajpofitus, vehe-

fnuras,poJitura4 genera,affnitates , partes,fubjetla, mentiflime autem ab amicis interpellatus, ne Ma*
provinaas, afttenes,diJpenfattones , diiigentilTime ri atrocetempeftateingruente , fe committeret,
fiib oculosreprarfentantes. Necjuehic finis:Nam illudtaiuum refpondit, Necejfe eft,ut eam;non , ut

haecomniaanimohumano, magnoquoqucargu- vivam: Adeout vitxdefiderium (c]uodinindivi-
mentorum acumine & vivacitate , &fuafionum duo maximum eft ) amori & fidei in Rempubl.
dulcedine , commendarunt atque infinrarunt: apudeumnonprsponderaret. Sed quid mora-
Quinetiam (cpantumverbispra-ftaripoflity ea- nnir.3 Nulla, omnibusfeculis, repertaeftvelPhi-
demcontra pravos&populares Errores, &inful- lofophia.vel Sec"ra,velReligio,velLex,autDifici-
tusjfidehffime muniverunt. Qyatenus vero adna- plina, qua; intantum commumonisbonumexal-
turam bont comparau , huic rei etiam nullo modo \.3.\it,Bonum vero individuale depreffit, quantum
defuerunt ; ln conftituendis trinis tllisordinibmbo- Sanfia Fides Chriftianatunde liquidopateat.unum
jtorum \ in collatione viu contemplativa cum atli- eundemqueX>«/»?fuifle, quicreatunsLegesillas
va ;in difcrtmtnattonevirtutis cumreluflatwne, & naturat , hominjbus veroLegem Chnftianam de-
vtrtutis jam fecurttatem nafU , ejr confrmatn;in diflet. Propterealegimus, nounxillosex E!ei5hs&
conflttlu cfr pugna honeftt rjr utilis,in virtutuminter Sancl:isyiris,optafleiepotiuseraiosex£,;^ro <Vi-
fehbramine,mmirumcui cju&que prsponderet,ckCi- ta , quamutfalus adfratresfuosnon perveniret;
milibus.AdeouthancpartemdefA.f«?/7/<«r/ , infi- Ecftafiquadamcharitatis , &ur,pocentidefiderio
gniterexcultam jamelle,&Antiquos,ineare,mi- bont commitnionis incitazos.
rabilesfevirospra:ftitilIe, repeiiam:Itatamen,ut Hocpofitum,itautimmotummaneat&incon-
Philofophos longo poft fe mtervallo reliquerit, cuflum, nonnullisexgraviflimisin AdoraL Philo-
quia &
ftrenua Theologorumdiligentia , inofft- fophia controverfiis finemimponit. Primoenim
ciis,&vtrtutibus moralibm,t\.caftbu6 confcienti&,t\ Quafiionem illam determinat;de vita contemplati-
peccattcircumfcripttonibm penfitandis&determi- va afiivm. prmfercnda; idque contrafententiam A-
nandis,exercitata. riftotelis. Omnes fiquidemrationesjqua-abillo
Niliilo (ecius ( ut ad Philofophos redeamus ) fi pro contemplattva afferuntur , bonumprtvatum re-
illi(antequamadpopulares & receptasnotiones, ipiciunt , atque indtvidui tantumipfius voiupta-
virtuttStVitu; dolorts,voluptatts,c\. cauerorum , fe tem,autdignitatem, qui bus inrebusco^/f mplati-
applicalk-nt) fuperlediflent pauli(]ier, & radices v^palmam haud dubiereportat. Etenim contem-
plattvA
&\
xs f LIBER VII. i 9o
»/,(M/4nonabfimiliseftcomparati©ni,quauiuseft Vottoxedztguitetum PhilofophiamEpicleti,c\ui
Pythagoras,utPhilofophia?&contemplationiho- hoc utitur prifuppofito ; Feiicitatem in iis poni
norem ac decus affereret. Qui ab Hieroncquif debere , qua; in poteftate noftrafunt,nefcilicet
nam eflet,interroo-atus > refpondit Hieronem non •, fortuna: & cafibus fimus obnoxii ;
quafi vero non
latere, (fiforteunquamO/ympiciscertaminibmin- multofueritfelicius, inrectis&generofisinten-
terfuiffet) idibi locicontingere,ut venianteo Alitfor- tionibus,&finibus , qui publicum bonum ample-
tun&fu&inagontbuspericulumfatluri : Alitvero, &antur,iucceffudeftitui, &fruftrari , qnamin
atn*ercatores,admerces diflrahendas : Alit utami- omnibus , qua: adpri vatam tantum fortunam no-
cosundiqueconfluentesconvenirent, & epulisachi- ftramreferuntur , Voti perpetuo compotes fieri /
lariiati mdulgerentsAlii denique ut c&terorum effent Sicut Confalvus,NeapQJim digito Militibus indi-
fbeBatores:Seautem unum ejfe ex illis , quijpeclandi cans,generofa voce teftatus eft, Multofibi optattus
fratia venerit. Verum homines nolle debent, in forcunumpedempromovendo adtntentum certum ,
lochumana: vita? theatro , Deo&Angelis folum ruere, quamummpedis recejfuvttammmrltosan-

convenixe,ut SpeclatoresCmt. Nequefanefieripo-. nospraducere. CuietiamconcinitcceleftisDux&
tuit,ut hac de re dubitatio in Ecclefia unquam fu- Imperator, qui pronunciavit , Confcientiam bonam
fcitaretur:(utcunqueplurimisinorefueritdi<5tum juge ejfe Convivium ; Quibusverbisapertefigni,
i\lud,pretioJainocu/isDominimorsSanclorumejus: ficat , mentem bonarum imentionumfibicon-
Ex quo loco mortem illam civilem &inftituta vi- fciam,utcunque fucceflu careat, verius & purius,
taemonaftica?&regularisatto}lerefolebant:)nifi & naturse magis confentaneum prafbere gau-
una febeflet, quod vitaillamonaftica
illud etiam dium, quamuniverfumillumapparatum,quoin-
merecontemplativanonfit, verum plane in ofti- ftruipoffithomo.velut defideriis fuis fruatur,vel
ciis Ecclefiafticisverfetur ;
Qijaliafunt jugisora- utanimoconquiefcat.
tio,&votorumfacrificia,Deooblata : Librarum KedaxguitmdemPhilofophi&abufumt//um,cir-
itemTheologicorum,multoinotia,confcriptio, ca Epi&eti tempora grailari cceptum : Nempe
adLegisDivinsdo&rinampropagandam.-Quem- quodPhilofophia veria genusquoddam
fuerit in
admodum&Mofesfecit,cumpertotdiesinmon- vitx Profelforium , &tanquaminArtem;Quafi

ds feceflu moratus elfet. Qujn etiam Henoch,ab icilicet inftitutum Philolbphia: effet , non ut per-
Adamo Sepumus qui videturfuifleprinceps^w

,
turbationes compelcerentur & extinguerentur;
contemplativ& , (êtenimcum Deo ambulajfex>exhi- fed ut caufe &occafiocesipiarum evirarentur &
betur ) nihilominus Ecclefiam Prophetia Ltbro fummoverentur.-Ideoqueparticularisqusdam vi-
(qui etiam a Sanfto Juda citatur) dotavit.CW«»- tse ratio ad hocobunendum ineunda eflet intro- :
plativam vero quod attinet merani , & infe ipfa ducendofane,talegenus ianitatisin animum,qua-
terminatam,qusque radios nullos , Cive taloris,fi- le fq.it Hetodici in corpore/cu j us meminit Arifto-
veluminisjinfbcietatemhumanamdiffundatsne- teles •, illum fcilicer, nihil aliud per totamvitam
fcit eam eette Theologia.. egilfe
;
quam ut valetudinem curaret -, &proinde
Determinatetiamquiftionem , tantaconten- ab infinitisrebusabftineret , corponsinterim ufu
tione agitatam,inter Scho/as Zenonis & Socratis ex quafimultatus. Ubifihominibusofliciaibcietatis
unapartcquifelicitateminvirtute , autfola, aut confe&aricoKdifit, illademumvaletudomaxime
adornata,(cujus femper inofBciis vitae partes po- eftexpetenda,qu£equashbet mutationes &impe-
tiflims ) collocarunt .< & reliquascompluresSe- tus quofcunque Eodem
ferre &vincerequeat.
clas&Scholas,exalteraparte:veluti SchoIasCyre- modo &animusilledemum vere&pioprie fanus
naicorum^r Epicur&orum : qui eam in voluptate &validuscenfendus eft,quiperplurimas&maxi-
conftituerunt Virtutem autem ( ficut fit in Co-
, mas tentationes & perturbationes perrumpere
mcediis aliquibus, ubi Hera cum famulaveftem poteft.ItautoptimeDiogenesdixiflevifusfit;qui
mutat) planeancillamftatuerunt;utpote finequa easviresanimilaudarit, qu& nonad caute abflinen-
voluptaticommodeminiftrarinonpoflet nec : dum , fedadfortiterfuflinendum valerent jquarque
minusillamalteramjEp/<r«riô/<<?», quafire/or- animiimpetum,etiaminmaximispra;cipitiis,co-

matam\ qua: felicitatem riihil aliud efle praedica- hrberepoflint;qu£que ( id quod in equis bene
bat,quam animi tranquillitatem &ferenitatem , a* fubactis laudatur ) praftent, ut breviffimo fpatio,
perturbationibus liberi,&vacui acfijovemde ; &fifterefe,& verterepoffint.
folio deturbare vellent , & Saturnum cum aureo Poftremo,redarguit idem teneritudinem quan-
feculo reducere , quando neque a:ftas nec bruma dam & ineptitudtnem admorigerandum , in non-
fuiflent,nonver,necautumnus,leduna &a?quabi- nullisexantiquiffimisPhilofophis , &maximein
bilisaeristemperies denique &illamexplofam
: venerationehabitis,notatam: Quinimisfacilefe
Pjrrhonis &Heri/liScho/am , quifitamautuma- arebuscivilibusfiibduxerint, ut indignitatibus &
verunt felicitatem in fcrupulis quibufque animi perturbationibusfeexuerent,atquemagis , fua
prorfiis eliminandis , nullam ftatuentes fixam & opinione,illibati,&tanquamSacrofandH, vive-
conftantem boni aut mali naturam , fed adtiones rent Ubi confentaneum eflet,conftantiam homi-
:
pro bonis aut malis habentes , prout exanimo, nisvereMoralistalemforcqualemidemConfal-

motu puro & irrefracto, aut contra cumaverfa- , vusin homine militari requirebat Nimirumut :
tione &reluclatione,prodirent tamen opi-

; quse honor ejus contexeretur tanquam e te/a craffiore
nio in H&refi Anabapttflarumtevixit , qui cuncta minimeque tam tenui,ut quidvis illud vellicare
metiebantur juxta motus & inftinctus Spintus & , lacerare poffit.
conftantiam vel vacillationem fidei.Liquetau- Cap. II.
tem, ifta,qua: recenfuimus , omnia ad privatam P^ri/ioBoDiindividualis, w/Suitatis,»»BoDum Aaivu,

*Bonum Paffivum P*riitio Bo D i Paffivi , «Bonum
animorum tranquillitatem , &
11 J ,,
, r n
nullo modowteadbonumcommumonts, fpedbare.
•
complacentiam,
CoDlcrvativum, &Bonumpcrtcctivum. Vartttit Boni
CommuDionis,'» Officia Gencral.a.^Rcfpccliva.
I 3 Re-
;
ipi DE AUGM. SCIENT. 191

Epetamusigkurjam , &perfequamurpri- communionis e(t) pariat&producat;illud
tntibtts
bonummdtviduale,&cfuitatts. Illud par- tamenintereft.quod lllaoperaab hominibus plu-

^mum
Ete- rimifiant,nonanimoalio3juvandi,aiitbeandi,fed
uemur in bonumaElivnm&bonumpaffivum^
riirri hsc quoque
diflrererttia boni ( nonabfimihs plane propter le atque potentiam amphtudi- &
certe lllis appellationibus , qui
Romanis in Oe- nem propriam. Id quod optime cernitur quando ,
conomicis erant familiares,/Vo»« fcilicet, & Con- bonum acltvumin aliquidimpingit quodfit£o#e ,
rerum natura imprefla repentur: c ommumonis conttaxium. SiquidemGiganteailla

di) inuniverfa
Prxcipue autem fe prodit in duplicirerumcrea- animiconditio , qua abripiunturmagniiftiorbis
taruin appetkiualtero, teconfervandiScmnniendi:

terrarum perturbatores ,
( qualis fuitL.Sylla,&
zketoAc multipHcandttkpropagandi Atque hic : plurimialii f licetinmodulolonge minorejqui
,
pottexior,c\m ailivtti eft,& veluti Promns ,

poten- videnturad hoc anhelare,utomnesfelices&aeru-
tior videtur &dignior:Illeautem prior, qui paffi- mnofi fint , prout fibi f uerint amici , vel inimici
w«eft,&velutiCW^ , infenorcenferipoteft.. atque nt mundus tanquam ipforum pra;ferat kna-
Etenim inuniverficate rerum natura coeleftis pra> j-inem : (qux\exaeu\Theomathta,)hzcinqmm
cipue^wjeft; at natufaterreftris,'P««fW. Etiam jplaalpirat adbonumac~hvum,individua.\e, faltem
indelectationibns animantium , majoi- voluptas ftppay mr,etfi a bono commumonis omnium maxime
eftgeneraudi, quampafcendi. Inoraculisquoque recedat. _
Dmnispxommchtui-êatim effe dare,quamacct- Albonum Paff.vnm partiemur,in BonumConfer-
pere Qum & in vita communi,nemo
.
invenitur in~ vattvum; &Bonumperfeclivnm. Eten i m 1 nd kus eft
geniotam molli&effceminato, quinpluns faciat, unicuiquereitriplexappetitus quatenusadifo- ,
aliquid,qu'odeiirivotise.rat , perficerc&adexi- numSuitatisfive mdivtdui. Piimus,ut fe confervet:

tumperducete,quamfenfualitatemaliquam, aiit Secundus,ut ieperficiat. Textius,ut iemulttpltcet,
deleclamentum. Atque ifta quidem bomafttvi five diffundat. Atque hic poftremus appetitus ad
prareminentiainimmenfumexaltatur, exintuku honumaclivum xehxtux , de quo jammododixi-

condkionis humance,quod fit & mortalis , & for- mus,£wz<2.Exquibus pxxceWitperfeliivnm. Minus
tunx i&ibusexpofita. Nam ii in voluputibus ho- enim quiddam eft , confervare reminfuoftatu.-
minumpollet obtineri perpetuitas atquecettku- Majus vero eandem ad naturam iublimiorem
,
do,magnumpretium cis accederet , propter fecu- evehere. Reperiunturfiquidemperres univerfas,
iitatem & moram. QjLpndoquidem autem rem natura,' aliqua; nobiliores , ad quarum dignitatem
videmus huc recidere ; Magni afttmamut mori & excellentiam,natura;inferioresafpiranc, veluti
tardins ; &, Ne glorteris de traftwo;nefcispartum ad ongines& fontesluos. Sicdehominibus non

i/«:mirurn minime eft, ficontentione feramur ad malececinkille:
ea,qux temporis injuriasnonreibrmident.Eave- Ignettt eft ollis vigor,& cceleftisorigo.

ronullaeffep'olfunt,pra;teropera noftra: ficutdi- Homini enim,aiIumptio aut approximatio ad Di-
x\t\M>Opera eorum fequuntur eos. Eft akera pra>- & vinam aut Angelicam naturam, eft formae fua; per-
fectio. Cujus op\demboniperfec~iiviyxz,\zt\vx.<£-
cmmenxSzboniatlivi haud exigua,indka& fuften-
lata ex eo afte&u, qui humana;
naturae , ut comes pofteraimitatio , peftiseft ipfa vita humana , &
individuus,lateriadhaeret:Amorfcilicetnovkatis, turbo quidam rapidus,qui omniaabripit , & fub-
aut vatietatis. Ille vero in fenfuum
voluptatibus veitit.Nimirum,dumhomines , exaltationisviee
(quffi bomfajfivi pars funt velmaxima) anguftus formalisatqueeifentialis, ccecaambitioneadvo-
admodumeft,neclatitudinemhabetaliquaminfi- lant ad exaltationem tantummodo localem.
onem: Cogita quamdiu eademfecerjs; Cibmfomnm, Quemadmodumenima;gri , remediummahfui

%dm;perhunccirculumcnrrittir. Mortveile , non noninvenjentes, de locoinlocumcorpusagitanc
tantumfortis,dM mtfer,autprudens ,fed etiamfafti- &volvunt;cjuafi mutationelocia feipfisabfcede-
htimSiis yit iuoftfa:,& iniftitntis",
dtofapoteft. ;
& rc&internummalumefFugerepoflint : Eodem
ambitionibus , varietas;EaquemuIta
infigniseft modoevenitin ambitione, uthomines , fimula-
cumvoluptatepercipitur.duminchoamus , pro- chro quodam falfo natura: fiia; exaltanda; abrepti,
gredimur,interquiefcimus,regredimur , ut vires nihilaliudadipilcantur,quamlociquandamcelfi-
auêamus,appropinquamus , deniq;obtinemus, tudinem&faftigium.
&hujufmodi; Ut vere admodum dictum fit, Vita Bonnm vero confervativum nihil aliud eft,
jinepropofitoJanguida & vaga eft. Quod fimul & quam receptio &
fruttio rernm natura noftra
prudentibus&ftultiflimiscompetk , ut aitSalo- congrnentinm. Hoc vero bonttm , licet maxinie

omnibus im- iitiimplex , &nativum tamen exbonis videtur
mon; Prodefidertoqmritcerebrofa , ,
Quin etiam videmus,Reges putentilli- molliflimum atque infimum. Quin & hoc ipfum
mifcetfe.
mos,adquorumnutum,qua:cunquefenfibusgra- Honum recipit differentiam nonnullam cir- ,
tafunt,pararipoilent nihilominusprocuraiIefibi
5
ca quam parcim vacillavit judicium homi-
interdum defideriahumilia& inania(quemadmo- num , partim omiffa eft lnquifitio. "Bom fiqui-
dumCitharafuitNeroni , GladtatoriaCommodo, demfruittonts,Ci vcquod vulgo dicitut,jucnndi di-
uintonmo Aurigatio , & alia aliis ) cnxx tamen ipfis gnitas ,& comm endatio, aut mjinceritatefmttionis
fuerint omni affluentia voluptatum fenfualium fitaeft, autinejufHenrw^w-e ; Quorum alterum
potiora. Tantovoluptatem majoremaffertutali- inducit & pra*ftat mcjualitas , alterum autem va~
quid agamus,quam ut fruamur. & vtciffttndo Alterum minorem habet mix-

rietas :
Illudinterim pauloattentiusnotandumeft, bo- turam mali , alterum impreflionem magis for-

num ailivnm , wdividuale , d bsno commnnionu tem & vividam boni. Grterunn , horum utrum
prorfus difFerre ;
quanquamnonnunquamambo mehus , ambigttur Dein numnatiirahumana
: ,
coincidant. Quamvis enim bonum tftudmdividua- utramque fimul apud fe retinere poflit,«c» inqut-
/M&v«?w>fcpcopei:abenelicentiKCqua;exwr- ritur,
Atqu§
.
103 L I BE R VII. 194

Atquequantumadid.de quo ambigttur, venti- men &
imperinm uniuicujusque in ie ipitim,
kriccepitillacontroverfia inter Socratem & So- neutiquam vero inalios. Atque ficut in archite-
•ghiftam quendam. AcSocrates quidem ailerebat, ctura,alia reseft, poftes, trabes, &ca;terasa*dificii
felicttatem fitam efje in animi pace conftante , & partes efformare,& ad a:dificandi uium praparare;
tranqu////?ate:Sophiu:a vero in hoc,F~t quismu/tum alia autem , easdem ad invicem aptare & compa-
appetat, &
mu/tumfruatur. Qtun ab argu- & ginare Sicut etiam in mechaniciSjinftrumentum
:
nientis delapfi funt ad convitia; Dicente Sophilta, autmachinamfabrieare&conficere.nonidemeft,

gdicitatem Socratis ,ftipitis vel lapidis ejfe felicita- quod fabricatum erigere, movere , & in opere
tem ; e contra Socrate, Sopbtftafelicitatem ejfefca- ponere:Sic<s?0i:7r*«/zde conjugattone ipfa homtnum
biofuqnipsrpetuo pruriret,c? fcalperet. Neq; tamen in civttate,i\ve Jocietate, difrert ab ea,qua;eosred-
defuntutiqs fentetia'iuafirmamenta.Nam.$0cr<«« ditadhujusmodi&c/fwwcommoda conformes,

aflentitur veiSpicunScho/aivf^qux virtutis.ad fe- & bene affedtos.
licitatem , partes ellemaximas, non diflitebatur. lftapars deojficiis, etiani in duas portiones diftri-
Quod fi ita fit, cercb certius eft, virtutis majorem buitur; quarnmaltera tractat deojfiao hamtnisin
uiuminperturbationibus fedandis , quam rebtis communi ; altera de officiis ftectaltbus etrrefieclivis,
cupitisadipifcendis. Sophifta autem nonnibil fuf- profingulorumprofeffione,vocatione,ifatu,per-

foagari videtut/2#cr. ioilh , cujus anobis mentio iona,& gradu.Harum pnmam,fatisexcultam,di-
modo facta eft. quod videlicet bonumperfetlivum ligenterq; a veteribus& aliis explicatam, jam antea
bono confcrvafivofit ftperiui ; quippe quia cupita- retulimus:Alteramquoq;,fparlimquidemtra6ta-

rum rerum adeptiones naturam videanturfenfim tam,licetnonin corpus aliquod integrum Scien*
perficere: qucdlicetverenonfaciant , tamen& tis digeftam.reperimus. Neq; tamenhoc ipfum,
motusipieincirculo, ipeciem nonnullam prs ie quodfparfim tra£tetur,reprehendimus; quinimo
fert moimprogrcfiivi. dehocargumento per partesicribi longeconiul-
At iecunda quaftto, (Num ici li cet natura humd- tiusexiftimamus. Quisenim cantafuentvelper-
na non poffit & animi tranquillitatem , ejrfruendi ipicacia, vel conhdentia, utdeofficiispecuhar/bus
vigorem,foutlretinerel)iite&im'niii>.,vt:iox.emi\\&m ^rfto/^^fingulorumordinum conditionum, &
reddit otiofam &ftipetvacaneam.Annonenini vi- perite& advivumdifceptare &diffinirepoffit,aut
demu&haudraro aninios nonnullorumitafactos luftineat? Tractatusautem, qui expenentiamnon
& compofitos u t voluptatibus afhciantur vel ma-

, fapiuntofedexnotitiarerumgenerali&Scholaftica
ximecumadfint , & tamenearum jacturamnon tantummododeprompti funt de rebushujtismo-
gravateferantrltaut feries illaPhiloibphica , Non di,inanesplerumq;evadunt& inutiles. Quamvis
tsti,ut non appetas;Non appetere , ut non metuas, vi- enimaliquandocontingat,lpecT:atorem ea anim-
deatureflepufillicujusdam animi, & diffidentis. advertercqua; Iuforem fugiant, atq, jacteturpro-
Sane.Doflraz<cplerafquePhiloiophorumvidentur verbium quoddam magisaudaculum, quam ianii,
pau!otirnidiores,&caverehominibus,pIus quam de ceniura vulgi cirea adiones principum,ftar/tem
naturarerum poftulat. Veluti, cum mortis formi- in valle optime perluftrare montem optandum ta- ;
dinem medendo augent. Etenim, cum nihilaliud meninprimiseiret , ut non nifiexperciffimus&

fere vitam humanam faciant quam mortis quan- , verfatiffimus quisq; ie hujusmodi argumentis im-
dam pra?parationem& diiciplinam,quomodo fieri mifceret.Hominum enimipecuIativorum',in ma-
poiTitjUtillehoftismiruminmodumnonvideatuf lucubrationes, iis, qtii in aêndo fue-
teriis activis,
terribilis, contra quem muniendi nullusfit finis ? nntexercitati.nihilomeliores videntur,quamdiC

MeliusPoeta,finterEthnicos;) fertationesPhormionisdebellis arftimata; funtab
Natanz. —
Ouifinem viUextremum
Similiter&inomnibus
inter mmeraponit
annifi funt Philoiophi,

Hannibale, qui eas habuitprofomniis&delirhs.
lInumduntaxatvitiumillosoccupat,quiderebus,
adiuummunus,autartempertinentibus , libros
animum humanumreddere nimis uniformem& conicribunt ;
quod fcilicet in illis lpfis Spartis
harmonicum: eummodbuscontrariis &extremis fiiis ornandis , atq; attollendis , modumtenere
minime affuefaciendo. Cujus caufam arbitror nefciant,
ftuffe,quodipfivita;feprivata:dedicarunt,anego- In hoc genereLibrorum,piaculum foret, non
tiis&aliorumobfequiis immuni&libera?. Quin meminifle(honoriscauia)excelletiffimiilliusope-
potius imitentur homines prudentiam gemma- ris,aMajeftate tua elucubrati,DeO/j?«o^«.Scri-
riorum;qui,fi forte in gemmainveniatur nubecula ptumenimhocplurimosintraiecumulavit acre-
aliqua.antglaciecula, quantapofleteximi, utma- condiditThefauros,tam conipicuos, quam occul-
gnitudim lapidisnon nimium detrahatur 3 eam tol- tos,7t>eologia,EthiCce,ck Politict-jnfigni cumaiper-
lunt; aliter vero intactam eam relinquunt Pari ra- : (ione aliarum artium : Eftque, meo judieio, inter
tione, ierenitati animorum ita confulendum eft, Scripta, qua; mihiperlegerecontigerit, pricipue
.. utnon deftruatur magnanimitas, Atq; de bono indi- lanum&iblidum. Nonillud ulloloco,autinven-
•vidualt hactenus. jionisfervoreaeftuat,autindulgentia? frigore tor-
Poftquam igitur de bono fuitatis (quodetiam petautdormitat Nonvertigine aliquandocorri-
:
particulare,prtvatum,individua/e , appellare ible- pitur,unde in ordine fuo fervando confundaturant

mus) jam dixerimus;iepetamus bonttm communio- excidat:Nondigreffionibusdiftrahitur , utilla,
nis, o^xodfocietateminwxetm. Iftud nomine ojficij qusenihil adrhombum iunt, expatiatione aliqua
magis proprie attribuicur animo bene difpofito ftexuofa complectatur: Non odoramenrorumauc
crga alios:vocabulum virtutis animo intra ie recle pigmentorum fucis adulteratur; qualibus illi
formato & compofito. Verum ifta pars, primo in- utuntur,quiLectorupotiusdelec~tationi,quamar-
tuitu,&*>;«j<e«w7*deberividetur Attamen,fidi- : gumetinatura; inferviunt:Anteomnia vero,ipiricn
Jigentiusattendas,nonita; Siquidem traftat regi- valetiftud opus,nonmintis,quam corpores utpote
i 4 quo^
195 DE AlIGMENT. SCIENT. i9 <S
confentiat 5 &ad ufum piamconfpexerit,illicohominemperimit; fi quis

quod &cum veritate optime
de illum prior, Bafilifcus perit : pariratione, fraudes»
accomodatiffimum. Quinetiam vitio illo,
fit
opauloantediximus,(quod,fiinahoquopiam, impofturae, & mala? artes > fi quis eas prior detexe-
qU rit,nocendifacultateprivantur quodfi
in Reee certe , & Scripto
de Majeftate Regia, to- ; ilheprae-
fueritj omninocaret: Nempe, quod Tenerint, tumvero,nonalias, pehculum creant.

lerandum
culmen & faftigium Regium non immodice aut Eft itaq; quodgratias agamus Machiavello, & hu-
tuaRegem jusmodi Scriptoribus, qui aperte &indiffimulan-
invidiofe extollat: fiquidem Majeftas
terproferunt, quid homines facerefoleant, non
nnn depinxit aliquem , AJfyrti aut Pe rfm ,
gloria
& externo nitentem ,

faftu &
corufcantem : fed quiddebeant. Fieri enim nullo modo poteft,ut
fcilicetPopuli con jungatur/2 rpentina ilhprudentta cum innocen-
vere Mofem,za.t Davtdem,PaQ;ores
Neque vero mihi unquam memoria excidet tiacolumbina,md c\uismz\\ ipfiusnaturampenitus
fui.
didtumquoddam vereregium.quod inlite gravif- pernofcat.Absq;hocenimdeeruntvirtutifuapra>

fima terminanda, Majeftas tua, pro facro illo, quo
fidia & munimenta.Imo,neq; ullo modo poffit vir
prarditus es,Spiritu,adpopulosregendospronun- bonus&probus malos & improbos corrigere &
ciavit, Nimirum, Reges juxta Leges Regnorum emendare,nifiipfepriusomniamaliti£ latibula&
fuorum gubernaculatratlare, quemadmodum & profundaexploravent. Etenim, qui judicioplane
Detts juxta Leges Natura: &

acjueraro prarogaii- corrupto funt,& depravato, hoc habent , ut prse-
vam illamfuam,qu& Leges tranjcendtt , ab tllis ufur- fupponant , Honeftateminhominibus ab infcitia

pandam acd Deo videmus ufurpari poteftatem Mi-
c & fimplicitate quadam morum orh i , atque ab eo
raculapatranduNihAo tamen fecius , ex Libro lllo tantum,quod fides habeatur Concionatoribus, &
altero.aMajeftatetuaconfcriptodeZ.jfora-M»»*»'- Pxdagogis,itemlibris,pr2ceptismoralibus,&iis,
chiaMtis omnibus innotefcit,non minusMajeftati qui vulgo prxdicantur & decantantur,fermoni-

tuacogmtamefle&perfpecStamplenitudinempo- bus:Adeout,nifiplanepetfpiciant,opinionesfuas
teftatisRegix,atque/?7«'/w*/^«(ut.Scholafticilo- pravas,accorrupta&detortaprincipia,nonminus
quuntur) Jurium Regahum , quam Oflicii Mu- & lllis qui hortantur &
admonet,quam fibi ipfis,efle
nerisRegiiLimites&Cancellos. Non dubitavi explorata,& cognita,Probitatem omnem morum
icriturinmediumadducere Librum illum aMaje- &confiliorum a(pernentur:Juxta Oraculumillud
ftaustua;calamoexarauim, tanquam exemplum Salomonis mirabile Non reciptt ftulttts verbapru-
:
piimarium &
maxime illuftre, Tratlatuum de pe- dentae , nifiea dtxeris, qux, verfantur in corde ejtts.
culiaribus&nffieiiivtiofficm. QuodeLibro, quse Hznczutem^zrtem s decautelis,$>cvitwrefpeclivis,
amejamdidafunt, dixifiemprofedcfianteAn interDf/7<3!er^wnumeramus,eamq,nomine^«^<«

nos mille a Reae quopiam confcriptus fuiflet.Ne- /m«,(iye Traflatus deintertoribtts rerum, appella-
que vero movet Decorum illud, quod vulgo pra;- bimus,
fcnbitur,ne quis coram laudetur.-modoLaudes ille_ Etiam ad dotlrinam de officiisrefpellivU pertinenc
necmodumexcedant,necintempeftive,autnulla officiamutua, inter maritum &uxorem,parentes
dataoccafione,tnbuantur. Cicero certe, in lucu- &hberos,dominum &iervum : Similiterleges
lentiffimailJaOrationefuaproM.Marcello, nihil amicitiaj.&gratitudinis; Nec nonciviles obliga-
aliud acrit , quam ut exhibeat tabulam quandam, tiones fraternitatum,collegiorum ;etiam vicinita-
fingufariartificiodepic5tam,deLaudibusCa?faris, tis ; acfimilium ; Verum inteUigaturhoc fem-
licetcoramipfoOratio illa haberetur. Qu.od& per , illa iftic tra&ari , non quatenus funt par-
PliniusfecundusergaTrajanum.Itaqjjamadpro- tes foctetatis civilis, ( id enim ad Politicam re-
pofitumrevertamur. . fertur, ) fed quatenus animi fingulorum , ad

Pertinet porro ad hanc partem deofficiisrefye- iWzfecietatisvtnculatuendz , inftrui&pratdiiponi
tlivis vocationum, &
profefjionum fingularum do- , d e b eant.
ftrina alia.tanquam priori relativa , iive oppofita ;
At doElrina de bone communionU (
quemadmo-
nimirum defraudibus,cautelis, impofturts, & vtttis dum & llla deindividuali) bonum traclrat non tan- ,
ipfarum; Siquidem depravationes & vitia ofhciis tumfimpliciter,fed& comparate Quofpe&at,

:
&virtuubusopponuntur. Neque omninodehis, officia perpendere, inter hominem & hominem j

inplurimisScriptis&Tra&atibus^filetunfedfiepe, caium & cafum; inter privata& publica; in-
inter
ad illa notanda , faltem obiter excurritur. At tertempus prxfens&futurum. Sicutvidereeftin

quotandem modo ? Per Satyram fcilicet, & Cy- animadverfioneillafevera&atrociL.Bruti.contra
nice(moreLuciani) potius , quam ferio& gravi- filiosfuQS,ilIamaplerisq;inccelumlaud)buserTer-
ter.Etenim,plus opera: impenditur , ut pleraq; in ri;At aliusqinfpiamdixit;
artibus, etiamutilia& fana, malignodente velli- lnfelix utcuncfeferent eafataminores.
centur,&ad ludibrium hominibus exponantur, Id ipfiimlicet intueri inccenailla , ad quaminvi-

quamut.qux iniisdem corrupta funt vitiofa, & tatifuntM, Brutus, C,Caffius,&alii. Illicenim,
fecernanturafalubnbus&incotruptis. At optime cumadanimos explorandos , circa confpiratio-
Salomon: Quarenti deriforifctentiam,tpfafe abfcon- nem in caput Caefaris intentatam, Qyxltio aftute
Qyicunque enim ad fci-
dit,fed ftudtofofitobvtam. mota en"et,(numlicitumfaret Tyrannum ocadere!)
entiamacceditanimoirridendi &afpernandi, in- IbantConvivae in opiniones diverfas;Dumalii di-
venietproculdubioquajcavilleturplurima;exqui- cerent.planelicere , QuodServitus ulttmumeffiet
bus verododliorfiat.perpauca. Verum,TracTatio malorum : Alii minime, QuodTyrannismintuexi-
hujus,de quo loquimur,argumenti,gravis &pru- tialis ejfet, cjuam bellum ctvtle. Tertium auteni
dens , atque cum integritatequadam&finceritate genus,velutiex ScholaEpicuri,alIerebat,/»^w»
conjundta.inter munitiffima virtutis ac probitatis ejfe,prudentespericlitart proftultis. Verum plurimi
propugnacula videturnumeranda. Nam ficutfa- funtcafusdeoJ^cwco/w^^Wjinterquosfrequen-
bulofe perhibetur de Bafiltfco, fiprimus quem- ter ille intervenit ftrum d fuftitia defieclendum
•
Jiti
,);
r?7
fit,
propttr falutem Fdtri& , aut hujusmodi aliquod
L I B E R
fubducenda,quid
VII.
in noftra fic poteftate, quid non.
m
tnfigne bonum mfuturol Circa quam Jafon Thef- In altero enim datur alteratio, in altero vero aDpli-
falus dicere folebat : A/iquafunt injufle facienda, catio tantum. Agricola? nullum eft imperium,auc
ut mu/ta jujie fieri poffmt : Verum replicatio in innaturamfoli, aurinaeriscemperiesjlridem nec
promprueft : ûthorem pr&fentis fuftttta habes : Medico, aut in crafin &conftittitionem nacura-
Sponforem futunz non habes. Sequancurhommes, lema?gri,aucinaccidentium varietatem.Atinc»/-
qtixinpra:(entia bona& jufta fiint ;
futura divi- /«r^^wwz/j&inorbisejuspeifanandisjtriaincon-
nx Providenciae remittentes. Atcsjcircadoclrmam fiderationemveniunc; Charatleres d/verfi dtfbep,
deExemplari,{\\edebono,hxcdifka. finc. tionum; AffeBus,& l\emedia: Quemadmodum&
Cap. III. incorporibus medicandis proponuncur illa cria
Partitio DoAvinae de Cultura Animi ; Doflrinam de m comp/exio,i\ye confluutio <zgrt,morbus & curatio.Ex
Charadtenbus Animorum; De AfK fnbus,^ de Reme- autem tnbus.poftremum tantum in noftra nn-
ft\is
diis /m>Curauombus. AppmtiixDottrinxejusdem de „n
,._n.„,_ /,,„„, j ,, •
/.
cuml " m
.
~ J _
Connruitate imer Bcnum » _.-
An,mi , & p„„
*, Bonum r„r
Cor-
teltatelitumelt;pnoraduononirem.Verum&in
_ 'r
.. .
poris.
i-js.
illisipns,qu.-Einpoceltacenoftranoniuntnon mi_
Unc igicur , poftq ;am de fmclu viu (fenfu nus diligens facienda dr inqmfitio, quam in illis,
intelligimus Philolbphicoj verba fecerimus; qu* poteirati noftra: fubjiciuntur.Etenim illorum
fiipereft,utde(///r//;v2_4»/>#/, qua: ei debetur, di- perfpicax&accuratacognuiofubfternenda ex\do-
camus : Sine qua pars prior nihil aliud videtur, cirinif.de remediis>\u. eadem commodius & feiicius
qtiam imago qua:dam,aut ftatua, pulchra quidem applicentuT. Neq; enim veftiscorpori aptari pof-
afpeclii.fedmotu&vitadeftituta. Cui fententiae fic,nifimenfuracorporisanre exapiacur.
AriftoCeles ipfe difercis verbis fuffiagatur : Njcejfe Primus igitur articulus , doilrma de cultura ani~
cfl igitur qmdfit , cy" ex qmbns
de virtute dicere , fjr mi, verfabitur circa diverfos chamfceres iniremorhez
giguatur. hmtile enim fere fuerit ,vtrtutem quidem five dtjpofittonum. Neque tamenloquimurdevul-
nojfe , acquirend<zautem ejus modos & viasignorare. gausillispropenlionibus in virtutes& vitia, aut
Noncnimde vtrtutetantum, qua ffectept,qu<zren- etiamin perrurbationes,& affeclus: feddemao-is
dumesl,fed cjr quomodo fui copiam factaf/VtrumiL intrin(ecis,&radicalibus. Sanefubiit animumj,
enim volumus, & remipfim mffe , ejr ejus compotes eciam in hac parce nonnunquam admiratio, quod
Hoc autem ex voto non fuccedet , ntfi Jciamus ,
fiert : _ Scriptortbus , cam Ethicis , quam Toltttcu , ut
&ex quibus,&quomodo. Verbis adeo expreflis, plurimum neglefta auc prsererrnifTa fic ; cum
atque eciamiceraco,hancparcem inculcac ;quam, utrique fciencia; clariflimum luminis jubar affun-
tamen ipfe non perfequitur.Hoc fimiliterillud eft, dere poflit. In Tradittombus ylflrologta non infcite
qtiod CiceroCatoni Junioii, vduti laudem non omninodiftindcafiincingenia, &difpofitionesho-
vulgarem, attribuit; quodfcihcetPhilofbphiam minum,exprcedominanciisPlanetarum;quodaIii£
amplexus eilct,nondijfutandicaufii,ut magnapars, Natura fa&i dntadcontemp/ationes; a/ij ad res civi~
fed ita vivendi. Qyamvis autem,pro temporum, les, alii admi/itiam;z\ii adambitum ; ahi adamores •
in quibus vivimus, focordia, paucis,cune fit,ut ddiadartes\zX\\adgentu vtt&vanum. Itemapud
animum fedulo colant, &componant, & vita: ra- Po'etas(Y\.ex.o\cos, Satyricos,
Tragicos,Comicos
tionemad normamaliquam inftituant;(fecundum fpargunturubique fimulachra ingeniorum , licet
illudSenecx, depariibusvtta quisc^debberat ; de ferecumexcefiu&prafter modumvericatis Quin
fumma nemo:zdeo ut ha;c pars cenferi poflit fuper- &hoc ipfum argumentum , de diverfis charal~ieri~
vacua:)illud tamen minime nos movet,ut eam inbus ingeniorum,eil ex iis rebus,in quibus fermQnes
ta6tamrelinquamus,quinpotiuscumiIloHippo- hominumcommunes(quod vaIderaro,interrium
cratisAphorifmoconcludimus, Ouigravi morbo tamencontingit^libris ipfis
fiintpruJenciores.At
correpti,do/oresnonfentiunt, tismens&grotat. Medi- longe Gpcima hujus Tradtacus (npellex fylva &
-anaillishominibusopuseft,nGnfblumadcuran- peci debec ab Htfloricis prudentioribus: Neque
dum morbum , fed ad fenftim expergefaciendum. tamen ab Elogiis tantum, qua: fub obitum perfo-
Qtrod fi quis objiciat , animorum curationem, nae alicujusilfuftris (iibnedtere iolenr, fed
multo
TheologixSacrannunuseire,veiiffimiimeftquod magisexcorporeintegro-^z/ôr/rf, quocieshujuf-
afferic; Ac camen Philofophum Moralem in famuli- modi perfbna, velud Scenam confcendit. Illa enim
tiumTheologia?recipi,inftarancillaeprudentis,& intertextaimagpopotiorvidetur defcripno.quam
pediirequx fidehs, qua; adomnes ejusnutus prs- Elogii Cenfura : Qtjalis habeturauud T. Livium,
ftofit,& mimftrecquid prohibeat ? Ecenim quem- vs4fricani, & Catonu *Jftlajoris Apud Tacicum
:
admodum in Pfalmo habecur, quod Ocu/i ancilk Ttberij, Claudij, & Neronis : Apud Herodianvm ,
perpetuo admanus domina refptciUnt: cum tamen 5^«>#^<SVwrz:ApudPhilippum Comineum,/,».
minimedubiumfit, quinhautipaucaancilla;ju- ôz/«r///Wm>w/GalIorumRegis:ApudFrancifcum
dicio & cura; relinquantur:eodem modo & Ethtca Guicchrdinum,Ferdinandt,HiJpani,Jl-faximtlian»
obfequium7?7(fo/og74!omninopra;ftaredebet,ejus- Cajaris, c\Leonis,t\ Clementis,Voni\fic\.\m. Ifti
que praeceptis morigera efle , ita camen uc & ipfa, cnim Scripcores , harum Perfonarnm quas fibi ,
intrafiioslimites, haudpauca faha & utiliadocu- depingendasdelegerunt, Efrigiesquafiperpecuo

mentaconcinerepoflic. incuences,nunquamfereRerumGeftarumabipfis
Hancigicurpartemfquando pra?ftantiam ejus mentionemfaciunt,quin&a]iquidinfiiper deNa-
-n animo recoloj in corpus docirina nondum tura ipforum infpergant. Etiam nonnulla?,in quas
reda-
ccam, non pofiiimnonvehemencermirari. Eam incidimus, relattones de conciavibm Ponttfcum
,
]
gitur,exmorenoftro,cuminrerDf,'jyf/-^collo- ( characT:eresdemoribusCardina!iumbonQsexhi-
cemus,aliquaexparteadumbrabimus. buetunt:ficut&Litera;LegatorumdeConfiliariis
Anteomniaigiturinhac re ( ficut & inuniver- Principum.Fiatitaqueexea.quam diximus, ma-
verfis, qua; fpeclant ad Praclicairi^ qus certe fertilis eft &*copiofaj Tradtatus
racio nobis eft teria
(
diligen^
;
I99 DE AUGM. SCIENT. zoo

tem.ubi tra&andi interveniunt fecundario (quate-
dilieens, & plenus. Neque vero volumus, ut cha-
ratleres ifti in Ethicis ( ut fit apud Hiftoricos , & nus f cilicetOratione cieri aut commoveri pofTint)
Po&as,&infermonibuscommunibus,jexcipian- locumillisreperifle: (inquotamenloco, deiis,
tur,tanquamimaginesCivilesintegrae: fedpotius quantumtampaucisfieripotuit,acute&bene dif-
utimasinumipfarumlines, &
dudus magis fim- feruit: ) Nam difceptationesejus de voluptate&c
pliees,qua: inter fe compofita: & commixtae quaf- dolore huic Tractatui nullo modo (atisfaciunt :
non
cunq effigies
; conftituunt quot & quales ea: fint,,
magis , quam, qui de luce & /uminetantum fcribe-
&quomodointerfeconnex£e,&fubordinatae; ut teudeparticulartumcolorttmnaturafcripfiiTedice*
fiattanquam arrificiofa& accurata ingeniorum & retur : Siquidemvoluptas&do/or etâaffeB/uspar-

animorumdille&io, atq; ut difpofitionum,inho- w«/^mitafehabent,ut/«^f^Co/om.Meliorem
minibusmdividuis,fecreta prodantur,atq;ex eo- certe in hoc argumento (quatenus ex his, quae
rumnotitia curationum animi pricepta re&ius nuncextant,conjicereliceat) diligentiam adhi-
inftituantur. bueruntStoici;attamentalem, qua: potius in diffi-

Neque vero charatleres ingemorttm ex natura nitionum fubtilitate, quam in tra&atu aliquo ple-
impreffi.recipitantuminhuncTraclatumdebent; no,&fufo,confifteret. Equidem reperio etiamli-
fed& illi,quialiasanimoimponuntur,ex/£;w*,<e/.tf- bellos quosdamelegantes,denonnullis exaffetli-
te,patrta,valetudine,forma,&c fimilib us: atq; infu- bus; veluti de traje tnutt/iverecundia , & aliis per^
perilli,qui exfortuna,velut\Princtpum,Nobi/ium, paucis. Sedfi verum omnino dicendum fit Docto-
wnobilwm , divitum , vauperum , Magtffratuum , res hujus Sctentia praxipui fiint Poeta & Hiflortci*
tdiotarum, fe/tctum,arumnoforum, &hujusmodi. inquibusadvivumdepingi&diffecarifalet,Qu,o-
Videmusenim, Plautum miraculi loco habere, modo^£<3#*excitandifint &accendendi? Quo-
quodSenex quis fit beneficus: Bemgnitas hujus,ut modoleniendi&fopiendi? Quomodo rurfuseon-
Adolefcentultesl.D.autemPaulus,feveritatemdi- tinendiacreframandi,neinac"tus erumpant?Quo-
fciplinae erga Cretenfes prsecipiens (Jncrepaeos modoitidemfe,lieetcompreffi&occultati,pro-
dure) increnium Gentis ex Poeta accufat , Cretenjes dant? Quas operationes edant?Quas vices fubeant?
femper mendaces, malq, Beflia , fcntres pigri. Salu- Qualiterfibi mutuoimplicentur 3 Qualiterinterfe
inRegumlno-eniis notat, quod apudeos
ftius id digladientur& opponantur ? Et innumerahujus
frequens fit, Contradi&oria appecere ; plerumq3 generis.Interquaehocultimumplurimieftufusin
Reguvoluntates ,utvehementesfunt ,fc mobt/es,fa- moralfbus tkcivt/tbus ; Qua/iter (inquam,) affetlus
peq ipfaftbi adverja. Tacitus obfer vat, honores & affeclum m ordtnem cogat ; & alterius auxilio
, ad
dignitates ingenia hominum in deterius fipius alterum fubjugandum , uti Venatorum &
liceat ?
x\et\ete,quzminme\ius;So/usV'effaftanusmutatiis aucupummorcquibeftiaeoperaad beftias,volu-

Pindarus illud animadvertit , Fortunl
esl in me/rns. cris alicu jus ad volucres capiendas, utuntur: Quod
fubitam&indulgentem, animosplerumqueener- fortaflealiter ex fefe absq; Brutorum aUxilio, ho-
szze,tkfo\vexe;Sunt,quimagnamfeltcitatemcon- mo tam facile pra?ftare non poffit. Quin&hoc
coquerenonpofitnt.Pfa.lmusinnuitJa.ciliuseffemQ- fundamentonititurexcellensille , &peromnia
dumadhibere & temperamentum , in fortunas patens,ufusinCivilibus,^w«&ô?»<e;qua; Re-
Q.atu,quaminincremento;Divitiafaffluant,no/iie rumpubl.columen funt ; cumAffetlus illiprado-
corapponere. De fimilibus quibusdam obfervatio- minantes, formidinis Scjpei, alios omnes affetlus
nibusabAriftotele mRhetortcts mentionemobi- noxioscoerceant&fiipprimant.Etia,ficutinregi-
ter fa£tam, non inficior, necnonin alioruScnpus mineStatus,nonrarofitut factio fa&ioneinofK-
nonnullisfparfim.-Verumnunquamadhucincor- cio contineatur, fimilkerfit &inregiminementis
poratae fuemntmMoralemPhtlofophtaw.Kd quam interno,
Nonminuscerte quamad
principaliterpertinent. Pervenimusnuncadilla,qua»innoftrafuntpo-
Agrtculturam, Tra&atus de diverfitate fbli & gle- teftate,qua?q; operantur inanimum,voluntatemq;
bx Aut ad Medicinam, Traclatusdecomplexio-

:
&appetitumafficiunt, &circumagunt, ideoqjad
nibusauthabitibus corporumdiverfis. Id aucem immutandosmoresplurimumvalent. Quainpar-
nunctandem fien oportet , nififorte imitan veli- te debuerantPhilofophi ftrenue &gnaviter inqui-
mus temeritatem Empiricorum, quiiisdem utun- iere,De vinbus & energia conjuetudinis, exercita-
tur medicamentis adargrotos omnes , cujuscunq; tionis,habitus, educationis, imitationis,amulationis,
fintconftitutionis. \ convttlus, amicitia, Iaudis,reprehenfionis,exhorta-

Sequitur dotlrinamdecharatlertbus, dotlrinade tionis,famtz,legum,librorum,fludtorum, & fiquae
affeblibus cjr perturbattonibus,qui\.oco morborum funt alia. Ha:c enim funt illa, qua: regnant in Mo-
animi funt, ut jam di&um eft. Quemadmodum raUbus;kb lftisagentibusanimuspatitur&difpo-
enim Politici prifci de Democratiis diceie fole- nitur; Abiftis veluti ingredientibus, conficiuntur
bant ;Qipd populus effet mari ipfftmi/is, Oratores pharmaca,qua; ad confervandam&recuperandam
autemventis: Quia ficut Mare per fe placidum animi fanitatemconducant , quatenus remediis
foret & tranquillum nifi a Fentis agitaretur &
, humanisid praeftari poflit. Exquorum numero
turbaretur ; fic & Populus efTet natura fua pacatus unum aut alterum feligemus, in quibus paululum
8ittada.bilis,nifi ijedittofs Oratonbus impellere- immorabimur, ut reliquisfintexemplo. Decon-
tur,&incitaretur : Similiter vere affirman poffit fuetudmeigitm.lk Habitu, paucadelibabimus.
naturam mentis humamt fedatam fore , & fibi OpinioillaAriftotelisplanemihivideturangu-
conftantem, fi ^^fl^tanquam venti,non tumul- quasdam contemplationis ,
ftias negligentiam &
tuarentur, acomniamifcerent.Ethicrurfusfubiit fapere:cum afIerit,inillasadtiones,qua:naturales
novaadmiratio , Ariftotelem, qui tot Libros de funt, Confuetudmem nihilpolfe : exemplo ufus,
Ethicis confcripfit, AffeUus , ut membrum Ethtc<s Qtiody? lapismtl/icsprojictaturinaltum, neinclina-
Principale , in illis non tracTraffe ; in Rhetoricit au- tionem qutdemffonte afcendendi acquirit : quinetia,
quod
, ,
xbi L I B E R VII. 10%

qaoifepius videndoaut audiendo , nihilo melius aut d&monum; cum reveraprogignat piurimastenta-
vtdemus, autaudimus. Quamvis enirn hoc teneat tiones,cupiditates,&opinionesvanas?Annonpru-
Jn aliquibus.ubiNatura eft perempcoria; Ccujus densadmodum& digna, quse beneperpendatur,
rei caufas reddere in praefencia non vacat) aliter eft Sententia Aiiliotelis, luvenesnon effetdonees mo-
tameri-in quibus natura , fecundum
illis fit, in ralisPhilofophu audttores quia in lHis perturbati o-
:
Jackudinem quandam,patiturintentionem re- & numarftuatiohondumfedataeft, net tempore&

miffionem.Sanevderepotuit, Chirothecam paulo rerumexperientiaconfopita?Atq;utverumdica-
ardtiorem, manui fsepius inducendo , laxiorem mus,annonideofit,utScriptorumprifcorumpra.'-
reddi; Baculum ufli & mora in contrarium flexus ftantiffimilibri&fermones Cquibus ad viitutem
fui naturalis incurvari , &in eodem ftatnpaulo liomines^fncaciflimeinvitati iumztam auguftam
poft durare ; Fucem exercitando, magis fieri robu- ejus majeftatem omnium oculis repraientando
ftain &ibnorani) Fngora zAEftumcfeconfuetudine quamopinionespopulares , in virtutis lgnomi-

tolerari;&ejusdem generis complura. Quae qni- niam,tanquamH^m*^r^/7A?rm*induras,derifui
dempofteriora duoexemplapropius acceduntad propinando) tamparumprofint ad vita; honefta-
rem,quam quae ab ipfo adducta funt. Attamen,ut- tem,& mores pravos corngendos , quia perlegi &
cunq; hoc fe habeat; quo magis verum fuerit , tam revolvinon confueverunt a vins aetate & judicio
virtutes.quam visia,inhabituconfiftere\ eo magis ei maturis,fe Jpueris tantum & tyronibus ref nquun-
contendendum fnerat , utnormaspraefcriberet, tur?Annon&hocverumeft,Juvenesmultominus

quomodo hujusmodihabitus fuerintacquirendi, Polttica quam Ethica auditores idoneos elle, ante-
autamovendi. Plurimifiquidem confici pollint quamrehgione & dollrina de mortbus & offictts pla-
praceptadeprudentiinftitucioneexercitationum, ne imbuantur: ne forte judicio depravati & corru-
animi nonminusquamcorporis.Illorum paucula pti>in eam opinionem veniant.non effe rerum dif-
recenlebimus. ferentias morales veras & folidas,fed omnia ex uti-

Primiunericut jam aprincipio caveamus \pen- litate,autfiiccelfumetienda?ficutPoetacanit;
fis,velmagisdrduis, vel magis pufillis, quam respo- Projperum & felixfcelus vtrtus vocatur.
ftulat: Nam onens nimiurn lmponatur, apud
fi &ruruis,
ingenium mediocre bene fperandi alacritatem ob- lllecrucempretiumfceleristulit, hic Diadema.
tundes;apudingeniumfidueiseplenumopinionem AcPoetaequidem hscSatyrice &per indignatioa
concitabis, quaplus fibipolhceatur, quam prae- nem loqui videntur. At Libri nonnulli pohtici
ftarepoffit;Quodfecumtrahitfocordiam.Inutro- idemferio&pofitivefiipponunt. Sic enimMac-
queautem ingenii temperamento fiet ut experi- chiavello dicere placet,^ô^7? conttgiffit Cafarem
1'nentum expedtationinonfatisfaciat;Idquod ani- Bellofuperatumfmffe, Catilmd tpjoptijjet odtofior:
mumfemperdejicit, &confundic. QuoJfipenfa Qiiafi vero nihil interfuilfet , pra-tet fortunam fo-
leviorafuerint, magna inducitur, inprogreffionis lam,interFuriamquandam,exlibidine&fancruine
fiimma,jadhira. conflatam,atque animum excelfum, inter ho- &
Secundum erit, ut ad exercendam facultatem mines naturales maxime omnium fi ambitio
, i
ahquam,quo habttm comparetur,duo inprimis tem- abfuiffetjfufcipiendLim. Videmus etiam ex hoc

pora obferventur: A\temm,qaa,ndo animus optime ipfo, quam neceiflarium fit, homines dotlrinas pias
fueritadremdiipofitus;Alterum,quandopeffime: Ikethtcas, mteq\aa.m Po/tticam deguftent, plenis
Ut expriore, plurimum in via promoveamus; ex faucibus haurire:Nimirum,quod qui inaulisPrin-
pofteriore nodos obicesque animi contentione
, cipum, &negotiiscivihbus, s: teneris(ut ajunt)
ftrenuadeteramus unde temporamediafacile &
:
unguiculisinnutriti fiint, nunquam
ferefinceram
placidelabentur. & internam morum probitatem affequantur:
Tertium eritillud praeceptum, cujus Ariftote- quanto minus fiacceiTeritetiam libromm difcipli-
meminit Vt totis viribm ( citra tamen
les obiter ; na.^Poiro.&indocumentisipfismoralibus , vel
vhiam)nitamur in contrarium illius,ad quodnatura faltem aliquibus eorum, annon cautio paritereft
maxime impe!limur\ Sicut cum in adverfiim gur- adhibenda,neindefianthominespertinaces,arro-
gitis remigamus , autBaculum incurvum, utre- gantes , & mfociabiles , juxta illud Ciceronis de
c^tum fiat,in contrarium fledtimus. M. Caione:H<ec Bona,qua videmusAivma & egre-
Quartum Praeceptum ex illoAxiomatependec, :quanonnunquam requi~
gia,ipftwfcttote effepropria
quod veriffimum eft; Animumad qu&cunque feli- rimus , ea funt omnia nond natura,fed d Maoiftris.
cins trahi & fuaviwsfi iilud, quo tendimus, in inten- Sunt&axiomataaliacomplura, de iis, quae aftu-
tione operantis non fit principale, fedtanquam aliud diis & libru, hominum animis ingenerantur. Ve-
agendo fuperetur, quoniain ita fert natura, ut nerum eft enim quod dicitille , Abeuntftudia in
ceffitatem & imperium durum ferme oderit. »?ow:Quod pariteraflirmandum de caeteris illis
Sunt & alia multa, quae utiliter praecipi poflinc rebus, conviflu ,fama, legibuspatriis, &reliquis a
deRegimine Confuetudinis Confuetudo enim , fi : quas paulo ante recenfuimus.
prudenter& periteinducatur,fit revera Cutvulgo Cxtemmanimi quxdam eft cultura,qax adhuc
dicitur}^/«r^ natura: Quod fi imperite & for- magis accurata& elaboratavidetur , quam reU„
tuito adminiftretur,erit tzntamfimia naturar , qua; quae. Nititur autem hoc fundamento : Quod om-
nihilad vhumimitetur, fed infcite tantum, & de- niummortaliumanimi,certistemporibus, reperian-
formiter. tur mftatuperfetliore,aliis,inftatu magis depravato.
Similiter, fi de Libru & Studius , eorumque ad Hujusigiturculturaeintentio fuerit&infticucum,
-M>ravirtute &influentia,verbafacere vellemus; uc bona illa?«««po^foveancur; Prava vero can-
numnam defunt plurima praecepta, confilia & qnam ex Kalendario deleancur , & expungancur.
frudtuofa.eo fpedtantia? Annon unus ex Patribus, Ac bonorum quidem temporum fixatio duobus
magna cum indignatione,/^/» appellavit vinum modis ptocuratur: votis aut faltem conftantijjimis
antmi
i
, .:; ;
io3 t>E AUGMENT. SCIENT. 204

& obfervantiisa.tQj exercitationibus; taxui:Amor,meliorSophiftaL&vo,dd hummam vi-.
antmtdecretis,
in fe valent quantum in hoc, tam. Quibus innuit,morum decus melius ab amo-
aux non tancum ,
quodanimuminofficio&obedientiajugitercon- reefformari, quam aSophifta&prcceptorein-

tineant. Malorum temporum
obliteratie duplici iti- epto, quem Lavum appellat. Siquidem univerfis
ratione perfici poteft; Redemptione altqua
fuisoperofisRegulis&Priceptionibushominem
dem
velexpiationeprateritorum,8c novo Vtta injlttuto, tamdextre &
expedite effingere nequeat , utfe
veluti<& integro. Verum ha?c pars ad religionem ipfum &inpretiohabeat, & fe belle in omnibus
p!anefpe6tarevidetur;Necmirum; cnmMoralis componat, quam amor fack. Sic proculdubio,fi
Phtlofophta vera & genuina(ficut ante dicTrum eft) animus cujufpiam, fervore Charitatis vera? incen-
ancilLecantumvicesergaTheologiamfuppleat. datur,admajoremperfe£tionemevehetur,quam
Quamobrem, concludemus hane partem de vetuni\etfzmEthicamDoftrinam;QaxSophtfta
culmra Animicum eo %emedto , quod omnium profefto habetrationem,fi cum altera illaconfe-
eft maxime conpendiofum,&fummarium, & rur- racur. Quinetiam.ficut Xenophon recleobferva-

fusmaximenobile &effirax,quoanimusadvirtu- \\t,cateros ajfetlus , licet animum attollant,eum ta-
tem efformetur & in ftatu collocetur perfedtioni

,
men dtftorquere & difiomponere per ecflafes & ex-
proximo. Hocautemeft, Vt finesvttaaflionumque ceffusfuos:amoremverofolum, eum fimul& dtla-
delivamus &nobis ipjisproponamusreftos,&vtrtuti &componere Sic omnesalia; humana?, quas

tare, :
conqruos,quitamentales fmt, ut eos ajfequendt nobis admiramur, doces , dum natura in majus exalcanc,
altquatenusfuppetat facultas. Si enimhaecduofup- exceffuiincerimfuncobnoxisifolaautem Charitas
ponantur : ut ikfines afitonum ftnt honeftt, efr boni, non admittic exceilum. Angli, dum ad potentiam
Sidecretum animi de tis ajfequendis, obttnendis, & divirueparem afpirarent , pra-varicatifunt, ceci- &
fixum fit &
confians , fequetur, ut continuo vertat derunt; Afcendam,& erofimtlts Alttffimo. Homo
&efformetfeanimus, una opera m virtucesom- dumadScientiamDivinajparemafpiraret.prava-
nes. Acque ha;c cerce illa eft operatio,qua; Natura ricatus eft,& hpfas:EritisficutDit :fcientes bonum
zp/;w«jw referat,cumreliqu3:, qua? diximus,vi- cjrma/um.Vetumad firnilitudinemDivina^gow/rf-
deantur ellefolummodol icutoperamanus.Qiêm- tis aut Charttatis afpirando, nec Angelus , nec ho-
admodumenimi>^wr/^,quandofimulachrum mo,unquaminpericulumvenit, autveniet. Imo

aliquod fculpitautinc<dic,illiusfolummodopar- adhancipfam Imttattonem etiaminvitamur :£>//«-
tis fiouram effingit , circa quam manus occupata gtte immkos veftros , benefacitehis, qui oderunt vos,
eft, non autem carterarum : fveluti fi faciem effor & orate pro perjequenttbus & ca/umntantibus vos,
met, corpus reliquum rude permanet & informe utfittsfili/patris veftri,quiin coeliseft,quifohmfuum
faxum, donec ad dlud quoqueperveneric;) Econ- ortrt factt fuper bonos & malos, &pluit fuperjuftos
ttwetoNatura , quando florem mohcur, aut ejrinjuftos.Quin&Linipfo Archecypo Natura* ver-
animal, rudimentia parcium omniumfimulparit, baficcollocacReligio Ethnica, (Opttmus Maxi-
&producit Eodemmodo, quando virtutes ha-
: w*«,)ScripturaaucernSacrapronunciat; Mtferi-
bitu acquiruntur , dum temperantis incumbi- cordfa ejusjuperomniaoperaejus.
mus, ad fortitudinem aut reliquas parum profici- Hanc itaq; moralis dotlrina partem,de Georgicis
mus quando autem
;
retlis & honeflis Fintbusnos animi, jam abfolvimus. Inqua, fi exintuitu por-
dedicaverimus penitus , & devoverimus, qua> tionum ejus, quasperftrinximus,quis exiftimet,
cunque fuerit vijtus , quam animonoftro com- operam noftram inhoc tantummodo fitam eife>
mendaverint&imperaverintfinesilli, reperiemus ut ea inartemfeudoflrinamtedigetemus, quaab
nos jamdudum imbutos , & pra?difpofir os Kabili- aliis fcriptoribus pratermifla fint,tanquam vulga-
tate&propenfionenonnulla, adeam aflequen- ta&obvia,&perfefatisclara&perfpicua,fuoju-
dam & exprimendam. Atquehicpoffit efleftatus diciolibereutatur.Interimillud meminerit, quod
illiusanimi,qui egregie abAriftotele defcribitur: ab initiomovimus,propofitumnobis efle.non re-
& ab eo, non vtrtutis , fed divinitatu cujusdam rum pulchritudinem , fed ufum veritatemfe- &
charaftere infignitur. Ipfa ejus verba hax fiint dari. Recordetur etiam paulifper commentum
lmmanitatiautem confentaneum efl , opponere eam, illud Parabote antiqua^de geminisfomni portis:
qua fuprahumanitatemefi, heroicamfwe dtvinam SuntgeminaSomniporta , quarumalterafertur

Vtrtutem. Et paulo poft , Nam utfera, neque vi- Q>rnea,qua verisfacilis datur exitus umbris
tium, neque vtrtus eft,fic neque Dei, Sedhic qutdem Altera candentiperfetla nitens Elephanto,
ftatusaltiut quiddam virtuteeft; tlle altud qutd- Se-dfalfaadceelummittuntinfomntaManes.
damavitio. Plinius certe Secundus, exlicentia Infignisfane magnificentia Portaeburnea; tamen
magniloquentix echnic£,Trajani virtutem , di vi- fomnia vera per corneam commeant.
nae,non tanquam imitamentum , fed tanquam Additamenti vice poni poffit chcz Dofirinam
exemplarproponit,cum ait: Opus non ejfe homtni- Ethtcam obfervatio illa,inveniri nimirum relatio-
bus, altasadDeos preces fundere , quam ut benignos nem & congruitatem quandam , inrtf bonum ani~
aque cjr propitios fe domtnos mortalibus praftarent mi,(kbonumcorporis. Nam ficut bonum corporis
ac Trajanuspraftitiffet. haec profanam Verum conftare diximusexfanitate,pu/chritudtne,robore,
Ethnicorum Jadrantiam fapiunt, qui umbras ac voluptate; fic mimt bonum, fijuxta. moralisdo-
quasdam corporemajores prenfabant.At Religio c7r/»<sfcitaillud concemplemur , huctendereper-
vera , & fancta fides Chriftiana, rem iplam fpiciemusjut arrimumreddaty2!«»«;,&aperturba-
petit:imprimendoanimishominum charitatem; tionibusimmunem;/W<r&rw«; veriq;decorisor-
qua: appofitiflime vinculum perfetltonis appella- namentis excultum ; Fortem, ac agilem ad omnia
tur , quia virtutes omnes fimul colligat,&revincit. vita: munia obeunda;deniq-, nonftuptdfim, fed vo-
Sane elegantiffime dictum eft a Menandro , de /«^?»&folatiihoneftifenfumvivideretinentem.
amorifenfuali, quiZ>*w»»*»illumperperamimi- Hscautem,ficutinf</rjporf, ita 8c m animo > raro
fimul
: ,
io5 L B ER I VIII. io<*

fimulomniaconjunguntur. Facileenimvidereeft iftommfortaffetriumcompotesfunt, fed tamen
&
mukos , ingenii viribus fortitudine animi pol- Stoica quadam triftitia & ftupiditate prsditi , vir-
Jentes,quos infeftanttamenperturbationes ;
quo- tutisquidema&ionesexercent , gaudiis non per-
rumqjetiammoribus vixaliquidelegantiarautve- fruuntur. Quodficontingat , ex quatuoriftisduo
nuftatis afpergitun Ahos,quibus abunde eft in mb- aut tria aliquando concurrere.rariffime tamen fit,
ribus elegantiae&venuftatis, illis tamen non fiip- quemadmodum diximus, ut omnia. Jam vero
petit,autprobitasanimi,utvehnt,autvire,s,utpof- Principale iftud membrum Philofephia humana
fint recTre agere: Alios, animo prseditos honefto, cmxhommem contemplatur,quatenus ex corpore
atq; a vitiorum Iabe repurgato, qui tamen nec fibi confiftit atq-, animaSed tamen fegregatum, & citra
ipfis ornamento funt,necReip.utiles Alios, qui : focietatem,i nobis pertradtatum eft.
DE VERULAMIO,
Vice-Comitis fancti Albani ?
De Dignitate & Augmentis Scientiarum,

LIBER OCTAVUS.
K^ddRegemfuttm.
C a p. I. fimiles effe,quarumgregem integrum minore quis mo*.
Dodrins Civilis, i» Dodtrinam dcConverfatio-
Partitio leftaageretûamunamaliquam: quoniamfipaucat
ne;Do<SrinamdeNegotiis; e^Dottrinamdelmperio, exgreqe,utrel~lamineantviam,propellere pofjis , c&-
yjwRepublica. teraultrofequentur: Similiter, hocquidem refpe-
"]Etuseftnarratio, (RexOptime) con- cT:u,Ethic2emunuseft quodammodoillopolitica:
"veniifecoiTipluresPhilofophos folenni- difficilius.Seeundo,proponitfibi£^/f^,utanimus
Jter,coramLegatoRegis exteri , atque bonitateinterna imbuatur,&cumuletur: At ctvi-
fingulos pro virili parte Sapientiam fuam often- amplius poftulatpraeter bonitatem
lisfeientia nihil
tall'e;uthaberetLegatus,qu3ereferretdernirabili externam: Haec enim a.d focietatem fnffich. Itaq;

lapientiaGrscorum.Unustamen eorum numero nonraro accidit, ut regimen fitbonum, tempora
filebat, & nihil adducebat in medium adeo utLe- : mala Siquidem in Sacra Hiftoriaillud non femel
:
gatus ad eum converfus diceret quid ha~ : Ttt vero occurrit (cum de Regibus bonis & piis narratur^
bes,qmd referam* Cui ille Refer (mcmit) %egi
: Sed adhuc populm non direxerat cor fuum ad Do-
tuo , te invemffe apud Gracos aliquem , qui tacere minumDeum PatrnmfuorMm. Itaque,&hocquo-
fciret. Et quidem oblitus eram , in hac artium que refpe&u, duriorespartes funtEthiae. Tertio,
Synopfi, artemfcawWzinterferere Qu_am tamen : hoc habent Refpubl. ut tanquam machina? gran-
(quoniam plerumque defideretur) Exemplo jam diorestardiusmoveantur,nec finemagnomolimi-
propriodocebo. Etenim, cum metandem ordo ncundehaudtamcito labefadtantur Sicut enim :
rerum ad illud deduxerit , ut paulo poft de arte in Êgyptofeptem anni fertiles,fteriles feptem lu-
Imperii ttaGtandumfit, cumq; ad tantum Regem ftentarunt m Rebuspubl. priorum temporum

.-
fcribam , qui perfe&us adeoin arte fitMagifter, bonainftitutioefficit ,ut fequentiumerroresnon
ipfamq; ab incunabulis fuis hauferit ; Nec omnino ftatim perniciem inferant: At finguloru hominum
immemor effe poffim , qualem apud Majefta- decreta, &mores, magisfubito fubverti folenr.
tem tuam locum fuftinuerim ; confentaneum Hocdeniq;£^zwwgravat,/V«>zV<efuccurrit.

ma2isexiftimavi,meipfum«c<?Wodehacre,apud Scientia civilts tres habet partes, juxta tres
Ma jeftatem tuam, quam fcribendo.probare. Ci- focietatis actiones fummams; Dotlrinam decon-
cerovero,nonfolumaitis,verum etiam eloquen- verjatione; DoBrinam
de negotiis dotlrinam . &
tiscujusdam,qu2ein^cfWo,reperiatur,meminit. delmperio five Republ. Tria fiquidem funtbona,
Cumenimfermones nonnullos fuos , cumalio cmx ex fecietate civili homines fibi parare expe-
quodam ultra citroque habitos , in epiftola tunt: Solamencontrafolitudinem,adJumentumin

quadam ad Atticum commemoraffet, fic fcribit negotiis, &protebltocontrainjurias. Suntq-, ifta? tres
Hocloco,fump(ialiquiddetuaeloquentia\namtacui. prudentise plane inter fe diverfe , & farpenumero

Pindarus vero , (cui illud pecuhare eft,animos ho- dis juncta: : Prudentia in converfando ,prudentia in
minum inopinato,fententioIa aliqua mirabili,vel- negotiando, &prudentia ingubernando.
utivirgulaDivina,percutereJ hujusmodiquidpia Enimvero , quod ad converfationem attinet,
ejaculatur: Interdum magis ajficiuntnonc\icla,quam illacerteaffe&ata effenon debet, atmultominus
dibla.ln hac parte igiturl, tacere\, aut quod filentio neglecta : cum prudentia in ejus moderamine , &
pioximii eft,^rra«admodum Veru, effe decrevi. decus quoddammoruminfeipfa prafe ferat, &
antequam adartesimperij perveniam , haud pauca adnegotia tam publica, quamprivata, commode
de auisdoblrin&civilisportionibm funt pra?mitteda. adminiftranda.plurimum juvet.Etenim ficuta&io
Scientia civtlis, verfatur circa fu.bjedtum , quod oratori tanti habetur , (licet fit externum quid-
caeterorum omniummaxime eft Materise immer- damj ut etiam illis alteris partibus , qua? graviores
fum: ideoque difficillime ad axiomata reducitur. &interioresvidentur, anteponatur; eodem fere
Sunttamennonnulla, qusehancdifficultatem le- modo,inviro civili, converJatio,e\uscme regimen,
vant. Primoenim,quemadmodumGzf0ille Cen- (utcunqueinexterioribusoccupetur^finonfum-
foritts deRomanis fuis dicere folitus eft Ovibm eos : mum, at certe eximium locum invenit. Qyale
K enira
, , .
207 DE AUGM. SCIENT. ao8

enimpondushabetw*//wipfe,ejusq;compofitio? fcientits. civilit de converfatione eleganter profedto a"
Re&ePoeta; nonnullis traclataeft, neque ullomodotanquam

2\[ec vultu defirue verbatuo, dejiderata reponi debet.
vim orationis,vu/tn labefadTare,
Poterit enira quis Cap. II.
&plane prodere. Quin ikfatla, non minusquam fdrwiflDoclrinsedeNegociis; wDoftrinam de Occafio-

verba, vultu pariter deftrui poffint, fiCiceroni Dibus Spaifis;^> Do<5tnnam de AmbhuVitz.Exemplun*
eredamus. Qui,cum fratriafrabilitatenicommen- Doifltinas de Occafionibus Sparfis,e^ Parabolis aliqui-
davetergaProvinciales, noninhoceam potiffi- Im Sa!omonis.Pr^«/wde AmbituVita?.
mum fitam dixit, ut aditus prsberet ad fe faciles, DOtlrinam de negotiis partiemur in dotlrinam
niiietiam vultu ipfo comiter accedentes excipe- deoccafwnibm fparfis,tk dotlrinam de ambittt
tet.Nd'iniereft habere oflium apertum,vnitum clau- viw. Quarum alterauniverfam«eô/;'or«wvarie-

fu?n.Videmus quoque , Atticum, fubprimum tatem complectitur, & vitscommunistanquam
Ciceronis cumCsfare congreiium, bello adhuc uimanuenfts eft;Altera,ea tantum,qna: zipropriam
fervente, dilio-enter &ferioCiceronemperEpi- cujusj^ fortunam amplificandam fpectant, excer-
Itolam monuiile , devultu fkgefiu addignitatem pit,&fuggerit, qua; fingulis, prointimisquibus-

& gravitatem componendis. Quod fi tantum pof- dam rerum fuarum tabellkzntcodicillis eflepoffint.
fitoris & vultas f olius moderatio , quanto magis Verum antequam ad fpecies defcendamus,aliquid
fermofami/iaris,t\ alia,qux ad converfationem per- circa doctrinam de negotiis in genere pra:fabimur„
tinent?Acqueiane fumma &compendium decori Dotlrinam de negotiis ,pro rei momento,tracT:avic

&elegantia;moruminhocferefitafunt, utquafl adhucnemo,cummagna, tamliterarum, quam
xqua iance & propriam Dignitatem & aliorum literatorum,exiftimationisjac"tura. Ab hac enini
metiamur&tueamunQuod etiam nonmale ex- radicepullulatilludmalum, quod notameruditis
preffit T,Livius,(licet alii rei intentusjeo perfonx inuffit,mmirum eruditionem&prudentiam civi/em
cn2.zat\eie\Ne(i\\Q\mt)autarrotians vtdear,autob- raro admodum conjungi. Etenim fi quis recTead-
noxiui. auorum aiterumesi aUena /ibertatis obliti , vertat,ex prudentiis illis tribus, quas mododixi-
^/m-»»z/#rf.ExcontrariaveLoparte,fi urbanitati , musad vitam civilem fpecTare , illa cenverfatio-
& elegantia? morum externse impenfius ftudea- nis aberuditis fere contemnitur, tanquamfervi'
nius,tranfeuntiik in affeCtationemquandam De- quiddam , atque infuper meditationibus inimi-
formem, & Adulterinam. Omdemmdeformius, cum. Quod veroad illam de Repub* adminifiran-
quam Scenam in Vuam transferre ? Qninetiam da, fane, fi quando rerum gubernaculisadmove-
licet in exceilum illum vitiofum minime prola- munusfuum incommodefuftinentv
antureruditi,
bantur temporis tamennimium in hujusmodi

;
Verumea promotio contingitpaucis.Dep-#ak«-
leviculisabfumiiur, animusq; ad curam ipfarum , autem negotiandi, ( qua de nunc loquimur) ia
tta
magisquam oportet,deprirnicur. Ideoq; ficut in qua vitahumanaplurimum verfatur,nulii omni-

Academiis, adolefcentes literarum ftudiofi.atfo- nolibri confcripdhabentur ; pra;ter pauca quaj-
daliumconcneffibusplus fatisindulgentes,moveri dam monita civilia in fafciculum unum aut alte-
folent a prxceptoribus ,Amicos effefnrestemforu : rum collecTa, quat amplitudini hujus fubjecTi nul-
ficcertea(Iiduaifta,in<ro«wr/^//e»«decorumani- lomodorefpondent.Etenimfilibrialiquiextarenc
miintentio,maonum gravionbus meditationibus de hoc argumento,ficutde ca:teris, mimmedubi-
furtum facit. Deinde, qui pnmasadeo in nrba- taverim,quinvirieruditi,aliquo experientiarma-
«z^j/f obtinent,&adhanctemunam quafi nati vi- nipuloinftructi,ineruditos,licetdiutina experien-
dentur, hocferehabent , utfibi iplis in illafola tiaedocTos,!onge fuperarent , \kpropriotl/orum

complaceant, & virtutesfolidiores, &celfiores, (quoddicitur)*zra^//,magiselonginquoferirent.
vixunquam afpirent: Quando e contra,qui fibi in Neque vero eft cur vereamur, nefcientia hujus
hacpartedefectus funt confcii,decusex bonaexi- tam vanafitmateria, utfubpriceptionibus non
ftimationequauunt: Ubienimadeftbona exifti- cadat Multofiquidemanguftioreft,quam llla
:
matio,omniaferedecent:ubiveroilladeficit,tum Reip.admimftranda/cientia-yquamtamenappnme
demum acommoditate morum , atq; urbamtate , videmus excultam. Hujusgeneris prudentia, apud
fubfidium petendum eft. Porro , ad res gerendas, Romanos,optimistemponbus , extitiife videntur
vixgravius aut frequentius reperias impedimen- nonnulli profeilbres. Teftatur enim Cicero, mo-
tum,quam hu iusce decori externi curiofam nimis ris fuiilcpaulo ante fua iecula, ut Senatores pru-
,
obfervationem ; atqueillud alterum, quodhuic dentia,&rerumufumaxime celebres, (Corunca-

ipfi infervit , nimuum
anxiam temporis atcjue
, horis in foro deambu-
-ni/,Curif>L<£/if,tk alii,)ftatis
opportunitatum elecTionem. Egregie enim Salo- larent.ubi civibuscopiamfuifacerent,& confule-
mon: Quirejpicit adventos, ?ionfemmat;cjuirefpicit rentur, non de jure, fed de negotiis omnigenis:
,adnubes,non metit. Creanda fiquidem nobis eft Velutidefilia e/ocanda, ftve defilio educando , five dt
opportunitas fepius quam oppenenda. llt verbo pradto coemendo , de contratlu , accufatione , defe?i-
diczmus, nrbanaiHnmorumcompo/ttto, veluti ve- fione,aut aliquaquacunq;re,qua:invitacommuni
ftisanimieft, &
proindeveftiscommoditatesre- interveniat. Exquohquet,prudentiam quandam
ferredebet. Primumenimtaliseiledebet.utfitin elleconfilinm dandt , etiamin negotiispnvatis,ex
ufucommuni:Rurfus,utnonfitnimisdelicataauc univerfalirerLimciviliumcognitione& expetien-
fumptuofa: Deinde,ita conficienda, ut fi qua fit in ciapromanan tem, qua? exerceatur quidem in cafi-
animo virtus,eam exhibeat maxime confpicuam ; bus particularibus extrahatur autem ex generali
,
quadeformitas,eandem fuppleat, & occultet.-

fi cafuumconfimiliumobfervatione. Sicenimvide-
Poftremo, & fuper omnia, ne fic nimis arc"ta,atque mus, in eo libro , quem ad fratrem confcripfit Q-_
itaammumanguftet, ut ejusdem motusinrebus Cicero de pentione confulatns , fquem unicum a
gerendis cohibeat & impediat. Verumhajc pars veteribushabemus,quaiKummeminb ua(ftatum,
de »fgo»
; ,:
jto 9 LIBER VIII. 210

dencgotioaliquo particulari) quanquam adconfi- ponendas, cuique, eo nomine , & familiatota, &
lium dandum, de re tum pr£efenti,potiffimumfpe- dominus ipfe, funt obnoxii.Ille,fi fuam rem agat
ctaret , plurima tamen contineri axiomatapoli- familiae malafovet,&aggravat : fin fidelis revera
tica,quarnonufumfblumtemporarium, fednor- fuerit & , plurimum certe meretur :
integer
mamquandam perpetuam, circa ele&iones po- Adeoutetiam tanquam intex fratres haberi de-
pulares prafcribant. In hoc genere autem nihfl in- beat, aut Caitem procurationem h&reditatis accipere
venitur, quodullomodo comparandum fitcum fiduciariam.
aphorifmis illis, quos edidit R.ex Salomon De quo : Parabola.
teftatur Scriprura, Cor illifuijfe inftar arem maris : 5. Vir Sapiens,fi cum ftulto contenderit , five ira-
Sicut enim arena?maris univerfas orbis oras cir- fcatur,fiverideat,noninveneetrequeem.
cumdant,ita&Sapientiaejusomniahumana.,non Expficatio.
mmusquamd.ivina,complexaeftJn^w«/#»«ve- Monemur farpius , ut cengrejjum imparemfu.
roillis,pr£ter aliamagisTheologica,repenesli- giamus,eofenfu,Necumpottortbusdecertemus. At
quidohaud paucapra?cepta&monitacivihapra:, haudminusutile eftmonitum, quod hic exhibet
quidem fapientiae pene-
ftantiffima, ex profundis Salomon,A^««» indigno contedamuj.lniqua. enim
tralibus fcaturientia, atq; in ampliffimum varieta- prorfus forte harc res tranfigitur.Siquidem.fi fupe-
tiscampum excurrentia.Quoniam \erodottrinam riores fimus,nullafequitur vidloria: fi fuperemur,
deoccafiombnsjparfis (qua: dotlrena de negotiis por- magna indignitas.Neq; juvat etiam in hu jusmodi
tioeftprior) inter^y/W<?raA«reponimus, exmore contentioneexercenda,fiinterdum veluti per jo-
noftropaulifper inillaimmorabimur: Atq;exem- twwagamus , interdum cum faflu contemptu. &
plum ejusdem.ex aphorifmis fiwe parabolisiilisSa- Namquocunq;nosvertamus,levioresindeefficie-
lomonisdefumptu,proponemus.Neq; vero quis, mur,nequecommodenos explicabimus. Peffime
ut arbitramur,nos mento fiigillare poffit,quod ex autem fit,fi hujusmodi perfbna,quicum contendi-
ScriptoribusSacracScripturaraliquem,adfenfum mus,(utSalomon loquitur,) aliquid affinehabeat
politicum trahamus:Equidem exiftimo.fi extarent cumftulto,hoc eft,fi fit audaculus,& temeranus.
commentarii illi Salomonis ejusdem, denatura Parabola.
mwwînquibusdeowwK vegetabili, dmufco fuper 4.SeddrcunBisJermonibus,quidicuntur,neae-
murum adcedmm lebani, itemque de animalibus, commodesauremtuam,neforte audias fervumtuum
confcripfitl nen i llicitum effe , eos fecundum fen- maledicentem tibi.
fiim naturalem interpretari : Qijod ldem nobis Explicatio.
liceat in Polittcis. Vix credi poffit.vitam quantum perturbet /'##-
ExemplumPortionis tiliscuriofitas, circaillas res, qua? noftra interfunt

Doftrinitdeoccafionibusjparfis.exparabolis Nimirum, quando fecreta illa rimari fatagimus,
aliquibus Salomonis. qua: detecta&inventa, agritudinem quidem ani-
Parabola. moinferant.adconfiliaautemexpediendanihilju-
l.tJMoJlis Re/ponfio frangit iram. yent.Ptimoenirafequitut animivexatiocjrinquie.
Explicatio. tudo,cum humana omnia perfidia:& ingratitudinis
Siincendatur*raPrincipisvelSuperiorisadver- plenafint. Adeo ut,fi comparari poffet fpeculum
fuste.&tuar jamfint loquendipartes,duopra;cipit aliquod magicum,inquoodia,&qua?cunq;contra
Sz\omon:K\te\;um,utfiatreJponfeo\K\tetum,utea- nosullibicommoventur,intueripoffemus,melius
dem /etmo/iis.Prius continettria prxeepta. Primo, nobisforet,fi protmus projiceretur &collidere-
utcaveasd/elentiotrijfi &comumaci\ Illud enim, tur.Hujusmodienimres,velutifoliorummurmu-

autculpamtotam in terecipit, acfinihil habeas, rafunt,&brevievanefcunt. Secundo curiofetas illa
quodrefponderepoffis ; autDominum occulte animumfujptcionibus nimiis onerat, quod confiliis
iniquitatisinfimulat, acfi aures ejus, defenfioni, inimiciffimumeft, eaqueredditinconftantia,&
licetjufta:,nonpaterent. Secundo, utcaveasdre comx>\ica.ta..Teniocadem,ma/aipJaJ<epiJ/imefigit,
compere/tdinanda,neq,tempus aliud ad defenfio- altas pratervolatura : Grave enim eft confcientias
nempoftules: Hocenim, aut eandem notam inu- hominumirritare ; qui.fi laterefeputent,facile
iit,quamprius, nimirum Dominum tuum nimia mutanturinmelius , fin deprehenfbs fe fentiant>
mentis perturbatione efferri; autplanefignificat, malummalopellunt. Merito igitur fumma; pru-
quandam defenfionem meditati>
te artificiofam dentiactribuebaturPompejoMagno.quodSerto-
cuminpromptunihilhabeas; Adeo utoptimum riichartasuniverfas, nec d fe perle&as, necaliis
femperfuerit,aliquidinpraefentia,&cre nata, in permiffas,igniprotinusdediffet.
excufationem tui adducere. Tertio, ut fiat prorfm Parabola.
rkJponfio:ReJponJeo, inquam,nonmerae<?»/^0,aut 5. Advenitvelutiviatoryauperies,&egeftasqua-
xaexzfubmifiio , fed aliquid apologia: & excufatio- fi
vir armattu.
nis infpergatur:Neq; cnim aliter tutum eft facere, Explicatio.
nifi apud ingenia valde gcnerofa & magnanima Eleganter defcribitur in parabola , quomodb
qua; rara admodum funt.Sequitur pofterioreloco, frodigis, & circa rem familiare incuriofis,fiiperve-
ut^ô^/?o//«»o/&,minimeperfrac:ta,autafpera. nizntnaufragiafortunarum. A principio enimpe-
Parabola. dctentim,& paffibuslentis,inftar viatoris, advenit
i.Servns prudens dominabiturinfiliumflultum; ob<tratio,tkfortis diminutio.neque ferefentitur:
At
Etpartietur hareditatem interfratres. non multo poft invadit egeftas tanqua vir amatus,
Explicatio. manu fcihcet tam forti,&potente,ut ei amplius re-
Inomnifamilia,turbata &difcordi,femperex- fiftinonpoffit;cumapud Antiquosre6redi«5lu fit>
urgitaliquisy?riva*,aut humilis amicus, prazpo- necejfitatemexomnibttsrebusejfe fortijfimam. Itaq;

tens>quipro arbitriofegerat,adlitesfamilia; com' viatorioccuxtendu,contrzarmatumrnun\endum.
K £ Parabola.
v^
2I1 DE AUGM. SCIENT. 212.
Parabola. citmanare. lltrumq, autemmalum petventorum

(,.0meruditderiforem , ipfe fibi mjuriamfa- poffejfwnem eleganter a Salomone exprimitur :
cif.cfqtti armit impiumflbi maculamgenerat.

Nam & expec~kattonisfrufiratio,c\, rumorumfufcita-
Explicatio. tioyventistedce comparantur.
Congruitcumpraicepto Salvatoris. Vtnonmit- Parabola.
tamitsmartraritdsnoflrasanteporcos£>iu\inguuntuz 10. Ale/ior ett finis orationis,cjuam principium.
autem in hac parabola adliones pnzceptionts, & re~ Explicatio.

»^^/?/?o?/»;Difl:ineuunt»ritidemperfona;<affri/o- Corrigit parabola errorem frequentiffimum,
r#,&/^Pz/;Diftinguitur poftremo/W quodrependi- non foium apud eos, qui verbis prascipue ftudent,
tur. In priore eniin rependitur opera lufa ; ln pofte- verum etiam apud prudentiores.Is eft,quod homi-
riore, etiamSCmacula. Cum enim quiserudit & nesde fermonumfaotumadttuatq;ingreflu magis
inftituit derifirem ,
ptmmmjit temporis;
jaclura fintfolliciti, quamdefArz>#,&accuratiusexordia
Deinde&alii conawmirrtdcnt tanquamremva- , & pra?fatiuncu]asmediteiitui',quam extremaora-
nam,&operammalecollocatam;Poftremo^m/or tionum. Debuerantautemnecilla negligere & 5
ipfefcientiam,quam dtdicitfiaflt&iohabet. Atmajo- ifta, utlongepotiora,pra;parata & digefta apudfe

recumpericulo tranfigiturres inreprehenfione tm- habere;revolventes fecum, &,quantum fieri po-
quinonfoIum/»/P^nonaufcultat,fed& cor-
pii; teft,animoprolpicientes, quistzndem exitusfer-
nuaobvertit.&reprehenfotem, odiofumfibi jam #wzzk fitfuturus.&quomodonegotiaindepromo-
fa&um,autconfeftimconvitiisprofcindit,autial- veri&maturaripoffint. Neq, hic finis. Qyinimo.
tempolteaapudalios criminatur. nonept/ogostantum,ckjermonum,quiadipfanegotia
Parabola. jfj^S^«r,fgr(?/7^,meditarioportet,verum etiam &
j.Ftlius fapicnsktificaipatiemiFiliusveroflullHS iWotumfermonum cuta fuftipienda, quosfub ipfum
mcefiitidestmatrifua. dtfceffum commode &
urbane injtcere pojfint , liceta
Explicatio. Equidem novi Confiliarios
ncgotio prorfts altenos.
Diftincruuntur folatia atq, a-gritudinesoeeona- duos,viroscertemagnos,& prudentes,&quibus

micx,patris v\de\\cetcjr matris circa hberos fuos.
, onusrerumtuncpra;cipueincumbebat,quibus ir-
lEtenimfilius prudens tk fruai, pra;cipuo folatio eft lud fuitperpetuum, &proprium ,utquoties cum -
»^r/,quiwm7«pretiummelius novit,quam ma- Pnncipibus fuisdenegotiisipforumcommunica-

ter;zc ptopteteafi/ij fui indoli,ad virtute propenfa', rent.colloquia, in rebus ad ipfa negotia fpecftanti-
inasis gratulatur : Quinetiam gaudium illi fortalfe bus,nunquam terminarent, verum femper, aut ad
affert inftitutum fuum,c[Uodfihtim tam probe edu- jocum,aut aliud aliquid, quod audite erat volupe,
carit,illiq;honeftatemmorum..pra;ceptis&exem- diverticulaqusererent,atq; utadagiodicitur,/i?r-
plo,imprefTerit E contra mater calamitattfi ij plus
:
:
moneimarinos aqua f/uvtatilifub extremum ab/ue-
compatitur & indolet;tum ob affe&um maternum rent.Neq; hoc illis inter artes poftremum erat.
magis molle,& tenerum; tum fortaffe indulgentias Parabola.
fua;confcia,quaeumcorruperit,& depravaverit. li.Sicutmufcamortuafosterefaciuntunguentum
Parabola. opttmum;fic hominempretiofumfapientid &glona>
§.Memoria iufii cum /audibiu ; at nomenimpio- parva flu/titia,
rumputrefcet. Explicatio.
Explicatio. Iniquaadmodum&mifera eft conditio homi~
Diftin<7uitur inter famam virorum bonorum,$k num vtrtute pr&celientium , (ut optime uotat para-
f»^/ora^,qualiseffefoleatpoft obitum. F~rrisenim ô/^)quiamorz^/«eorum,quantumvis leviffimis»
^««,extin6tainvidia, (quajfan-iameorum ,dum nullomodoignofcitur.Veium quemadmodumin
vixerant,carpebat)«o»/e«coiuinuo effIorelcit,& gemma,valdenitidaminimumquodq;granulum„
/^«^«magisindiesinvalefcunt:Atwra?w^fe(licet autnubecula,oculosferit,&moleftiaquadamaffi-
famaeorum, per gratiamamicorum&faclionis cit: quod tamenfiingemmavitiofiore repertum
fuathominumâd brevetempusmanferit) paulo foret,vixnotamfubiret: Similiterin viris fmgulart
poft faftidium/?o^/««oboritur>&poftremo lattdes vtrtute praditis, minima quxq; vitia ftatim in ocu-
i\\az evanid&intnfamiam , & veluti in odorem gra- los&fermoneshominum mcurrunt , & cenfura
vem !kte.trum,defmunt. perftringunturgraviore: quae in homtnibus mcdio-
Parabola. crz£/#automnrnolaterent,autvemamfaci!e repe-
<).Quiconturbatdomumfuam,poJfidebitventos. rirent.Itaq;virovaldeprudenti,parvaftulticia;val-
Explicatio. de probo, parvum peccatum ; tirbano & moribus
tltile admodum monitum,de difcordiis&cturbu eleganti paululum indecori , de fama & exiftima-
domefltcis. Plurimi enim, ex dijftdiis uxorum , aut tione multum detrahit. Adeo ut non peffim um fo-
exharedatiombm fi/torum , aut mutatiombm fre- xetvirisegregiis, fi nonnulla abfurda (quod citra
ciuentibusfamilite, magnafibi fpondent ac fi inde, , ritium fieri poffitj acftionibus fuis immifcerent; ut -
velanimitranquillitasjvelrerum fuarumadmini- libertatem quandamfibi retineant, & parvorum

ftratiofelicior,fibiobventuraforet.Sedplerumq; defectuumnotasconfundant.
abeunt fpes fua? m
^f»/oj.Etenim,tum mutationes Parabola.
illae,ut p lurinuim , non cedunt in melius ; tu m et. li.HominesJertjores ctvitatemperdunt, fapientes
iam, perturbatores iftifamilia; fua; moleftiasva- vero avertunt calamitatem.
rias,&ingratitudinem eorum,quos,aliisprxteri- Explicatio.
tis,adoptant, &deligunt, fa-pe numeroexperiun- Mirûm quod in defcriptioneho-
videri poffir,
tur. Qiiin & hoc pa£to rumores fibi progignunt minum,qui ad Reipubl. labefadandas & perden-
nonoptimos,&famasambiguas:Neq;enim male dasvelutinaturacomparati& fadifunt,delegerit
a Ciceroae notatum eft, Omnemfam^m a, domefit- Salomon charac~terem 3 Non hominis fuperbi &
infoleuHi
,
mj L I B ER VIII. 214
Non tyrannici & crudelis;Non temera-
infblentis; analogiam quandam > cum illa Principis erga fub-
rii& violenti;Non impii & fce.lerati;Non in jufti & ditos. Quinetiam illud certiflimum eft, quod quo
oppreiloris; Non feditjofi & turbulenti; Non libi- dignior eft anima, eo pluribus compatiatur. Ete-
dinofi&voluptuarii; Non deniq;infipientis&in- nim anima: angufta; , & degeneres , hu jusmodi res
habilis:Sed deriforis. Verum hoc fapientia ejusRe- ad fenihilpertinereputant: Atilla, qua: nobilior
gis,quiRerumpubl. confervationes & everfiones eft portio univerfi , ex communione afficitur.
optime norat,dignifIurmm eft.Neque enim fimilis Qtiarevidemus, fub vetenlegehaudpaucafuifte

fere eft peftisRegnis &Rebuspubl.quam fi Confi- pra:cept«i> nqn tam mere c<eremonialia,ciuam mije-
lariiRegum,aut Senatores.quiq; gubernaculis re- ricordiainflttutiva : Quale fuit illud.de noncome-
rum admoventu r, fint ingenio derifores. Hu jusmo- dendocarnemcumfangutneejus; &fimilia. Etiam in
di enim homines, perieulorummagnitudtnem.ut feitisEHieorum^&Pythagoraforutrijab efu anima-
fortesvideantiuSenacores,femperextenuant;iis- liumomninoabfhnebant. Qyod etiamhodieob-
que,qui pericula, proutpareft,ponderant,veluti tinetffuperftitioneinviolatajaptidincolasnqnnul-
timidisinlultant: Confultandi&deliberandi ma- loslmperii Mogollenfis.Quin& TurcaefGens li-

turasmoras,&meditatasdifceptariones,velutitem cet, &ftirpe& dtlciplina, crudelis, languinaria^ &
oratoriam,&ta:diiplenam,&adfummasrerumni- Brutis tamen eleemolynas largiri folent ; neq; ani-
hilfacientem,fiibfannant , Famam ad quam Prin- malium vexationes & torturas fieri fiiftinent. Ve-
cipumConfiliapraxipue/untcomponenda , ut rum,peforteha;c,quaediximus,omnisgeneris»M'-
falivam vulgi , & rem cito praetervolaturam, con- y?wor<ii«patrocinarivideantur,lalubriterfnbjunl
temnunt: Legum vim &auctoritatem,utreticula gitSa\omon,impiorumifiricordiasejJecrudeles. Es

qua?dam,quibus res majores mmime cohiberi defunt quando hominibus fceleratis & facinorofis
beant,nil morantunConfilia&praxautiones, in, parcitur,juftitia: gladio feriendis: Crudehor enirn
longumprofpicientes,ut fbmnia quada, & appre- hnjusmodi mtJericordia,qnam crudelitas ipfa. Na
henfionesmelancholicas,rejiciunt: Viris revera crude!itasexercetui-iniingulos:atmdericordiailla
prudentibus,&rerum peritis , atq; magni animi,& univerfum factnoroforu exercitu, concefla impu-
confilii,dicl:eriis& facetiis illudunt:Deniq; funda- nitate, in homines innocentes armat immittit. &
mentaomniaregiminispolitici fimul labefactant. Parabola.
Quodmagisattendendumeft, quiacuniculis, & ly. TotumfpiritumftittmprofertfiulttM ; atfapieni
non impetu aperto,ha?c res agitur:Neq; ccepit eife refirvat aliauid inpojierum.
inter homines (prqut meretur) fulpedra.

Explicatio+
Parabola. Corrigit parabolaprxcipuefut videtur)nonho-
xi.Princeps, quilibenter pr&bet auresverbismen- minumvanornmfutilitatem,quidicenda,tacenda»

dacii,omnesfirvos habettmprobos..
proferuntmonParthefiam illam.qua absque
facile
Explicatio. difcrimine&judiciqin pmnes& omnia involant:

CumiV««r^mlisfuerit,utfufurtonibus,&fy- nongarrulitatem,qua ad naufeam usq; aliis obftre-
cophantis , absq; judicio faciles & credulas autes punt:fedvitiumaliudmagisoccultum;nempefer-
prabeatjfpiratomninq.tanquam a parte^<?(W,au- monis regimen minime omnium prudens &poli-
rapeftilens,qua?omnesj£rw.f ejus corrumpit , & ticiim,hoceft,cumquisitafermone(in colloquiis
inficit.Aliimetus/V/««^rimantur,eosq;narra- privatjs)inftituit,ut, quscunquein animohabet,
tionibusfi&itiis exaggerant : Alii mvidia: furias quaâd rem pertinereputet,fimul,&tanquam uno
concitant, prsfertim in optimos quosq; : Alii cri- fpiritu,& oratione continuata,proferat.Hoc enim
minationibusaliorum, proprias fordes, &confci- plurimum negotiis officit.Siquidem primo, oratio
entias malas eluunt: Alii amicot um fuorumhqnQ-

zff<era/£,&perpartesinfufa,longe magis penetrat,
ribus&defideriis velificant,competitoies eoruni quamcontinuata; quoniamincontinuatapondus

calumniando.&mordendo : Aliirabularum argu- rerum non diftincte &figillatim excipitur, necper
menta,contrainimicos fuos, tancjuam in fcena moram nonnullam infidet,led ratio rationem, an-
componunt:& innumera hu jusmodi. Atq; ha:c illi, tequampenitusinfederit,expelht.Secundo,nemo
qui exfirvis Principis ingenio funtmagis impro- tam potenti & felici eloquentiavalet, utprimo
bo. At ilh etiam.qui Natura probiores funt , me- & fermonis impetu eum,quem alloquitur, mutum &
lius motati poftquam in innocentia fiia parum
,
elinguemplanereddat quin : &
alteraliquid viciffim
prafidiieffe fenferint, (quoniam/V/««p.fvera a refpondebit,&fortalIe objiciet.Tum vero accidit,

falfisdiftinguerenonnovit) morum fuorum prout quae in refutationem aut replicationem refer-
bitatemexuunt,&ventosaulicoscaptant,iisq;fervanda fuiilent.prasmifra jam,& antea delibata , vi-
vilem inmodumcircumferuntur. Nthilenim fut resfuas&gratiamamiferint.Tertiofi quis ea,qu£
ait Tacitus de Claudiq) tutum eilapud Princtpem, dicendafunt, non fimul effundat , fedperpartes
cujus animoomniafunt tanquamindtta ejr jufia.At- eloquatur, aliudprimp, aliud fubinde injiciens;
que bene Cominarus; Tr&flat ,fervumejfe Princi- fentietex ejus,quem alloquitur, vultu, &relpon-
pis,cujtts fujpicionumnon estfinis , quam ejtts, cujtfs fo, quomodo fingula illumaffecerint, quamin
creduUtatis non eH modus. pattemacceptafuerintjUt, qus adhuc reftantdi-
Parabola. cenda,cautius aut fupprimat,aut excerpat.
l^Jufitts miferetur anima jumentifui;fidmifiri- Parabola.

cordu impiorumcrudeles. 1 6,Si Spiritus potefiatem habentis adfcenderit fu-
Explicatio. pertejocumtuum nedimiferis , yuia curatiofaciet
Inditus eft, ab ipfa Natura, homini,mifiricorditt ceffare magna peccata.
$ffe<5tasnobilis,&excellens;quietiamad^«««tf/i?<i Explicatio.
£rataextenditur;qua:,ex ordinatipnedivina, ejus Pncipit parabola , quomodo fe quis gerere

imperio fiabjiciuntur, Itaq; habet 'Aa.mifericordt.a debeat, cumiram atqtie indignationem prmcipis
K 3 incurrit,
,
2i 5 DE AUGM. SCIENT. u5
incurrit.Prxceptumduplex:Primo,»f»tWM«*>fc« Parabola.
hcufuum ' Secundo,ut* w<tf*o»*',tanquani in mor-

(*
18. Qui delkate a puerittanutritfirvum , poftea
boaliquogiavi.diligenter&caute attendat. Con- f fintiet eumcontumacem.
fueverunt enim homines , poftquam commotos Expficatio.
conttafe Pnncpes fftosfenfefirit, partim exdede- Servandus e(x,Principibm & Dominis,ex confi-
corisimpatientia,partimnevulnusobfervandore- lio Salomonis,in gratia & favore fuo etga fervos
fricent,partimuttriftitiam &humilitatemeorum modm. Istriplex eft. Ptimo,utpromoveanturper

Principes fiii perfpiciant,fe a muneribus&functio- gradm, non per Ja/tm Secundo, ut interdum affue-
:
nibus fuisfubducere , .quinetiam interdum ipfos fiant ?-^«//i:Tertio,fquodbenepra?cipitMaccia-

Macnftratus,& Dignitatesquasgerunt,in/V/»«- veWusûthabeant pr&ocu/is Jkisjemper aliquid, quo
pum manus reftituere. At Salomon, hanc medendi ulterimajfiirarepojfint. Nifi enim haec fiant, repor-
viam,velutinoxiam,improbat;idq;fumma profe- tabuntproculdubio Prmcipes infine ifiervis fiiis,

ctoratione. Primoenim, dedecm ipfumnimistlla locoammigrati\&officiofi,faftidium&contuma-
»«^rai;undetnminimici,atqueinvidi,audaciores ciam. Etenim,exprojiiotionefubita,orituo»/o/£«-
fiuntadlardendum ; tum amicitimidioresad fub- tta;ex perpetua defideratorum adeptione, impa-
veiiiendum.Secundo,hocpa&ofit,utPr*'»«jP#«'ra, tientiarepu/fi;Den\cr,Ci votadefmt, deerit itidem
qus fortalfe, fi non evulgaretur , fponte concide- alacritas & induflrta.
ret,magisfigatur, &,veluti principio jam fa6to ho- Par^bola.

minisdeturbandi , in prarcipitium llliusferatur. iy.Vid.ifti virumvelocemtnoperefiuo;coram Re-
Poftremo, Secejfm 'u\e,a/iquid fapit ex malevolo, & gibmfiabit , nec erit inter ignobiles,
temporibusinfenfo ; Id quod malum indignatio- Explicatio.
nis,malo fufpieionis cumnht. hlcurationem aute. Intervirtutes,quas^^«, inie\eQtu fiervorum t
pertinent ifta. Primo,caveatanteomnia,ney?#p- potiffimumfpectant& requirunt, gratiffima eft
ditate quadam,aut etiam antmi elatiene, indignatio- pra; cuncftis celerttas, & in negotiis exfediendis fire-
nemPrtncipisminimefintire,autinde,vtnutdebe- nuitas. Viriprofunda prudentia^^/^fufpecfti,
at,affici,videatur:Hoceft,ut& vultum,nonad tri- utpote qui nimium fint infpecftores, & dominos-
gravem
ftitiamcoiitumacem, fed ad mceftitiam fuos,infcios&invitos,ingeniifuiviribus(tanquam
atq;modeftamcomponat:&inrebusquibuscunq; machina)circumagerepoffint. Populares,invifir
agendisfeminusfolito hilarem&Lscumoftendat: utpotequiRegumLuminibus officiunt, & ocu-
Quin&mremfuam erit, amicialicujusopera, & lospopuli in fe convertunt. Animofi,proturbu-
fermone,apud Princtpem uti, qui , quanto doloris lentisfipe habentur,& ultra.quam par eft,aufuris.
fenfii ininrimis excrucietur , tempeftive infinuet; Probi , &

vits integra; , tanquam difficiles exifti-
Sccundo>occafionesomnes, \e\mimmas, fedulo evt- mantur,nec ad omnes nutus heriles apti. Denique
iet,x>et quas aut res ipfa , quat indignarioni caufam
non eft virtus alia , quae non habeat aliquam quafi
ptsbuit, refricetur, aut Princeps denuo excande- umbram,qua Regum animi bffendantur;Sola velo-
fcendi,&ipfum,quacuiiq; de caufa,coram aliis ob- citas admandata, nihi\ habet.quod non placeat.In-
jutwandi,anfamarripiat. Tertio,perquirat etiam fuper,motusanimorumregiorumceleresfunt,&

dilio-enteroccafiones omnes,in quibus opera ejus mora; minus patientes. Putant enim , fequidvis
Prtncipi arataefjepojfit ut & voluntatem prom-
; efficerepoiIe;{lludtantumdeeHe,utcitofiat.Itaq^
ptam redimendi culpam prarteritam oftendat j & antea omnia iis grata eft ce/entas.
Princepsmusfentiat quali tandemfervo, fieum

, Parabola.
dimittat,privari fecontigerit. Quarto, Culpam xo.Vidicuntlosviventes , quiamhulant Jubfole,
tpfam, autfaiiaciterin alios transferat; zntanimo il- cum adolefeente fiecundo,cjui confurgtt pro eo.
hmnonmalo commijfameilc iniinuetTa-tvt etiam Explicatio.
Tmlitiami&orum, quiipfum Regi detulerunt , vel Notatparabo/a vanitatem hominum,qui fe ag-

rem fupra modum aggravarunt, tndicet, Deniqi in glomerare folent adfuccejforesdefignatosprincipum.
omnibusevigilet,&<7»raft0»z ficintentus. Radixautemhujus rei eft infania illa, hominum
Parabola. animis penitus a natura infita,nimirusn ut fpes fuas
17. Primm in caufafita jufim : tum venit altera nimium adament. Vix enim reperkur,qui non de-
vars,& tnqutrit in eum. le&eCurmagisiis,qua^mz^quamiis,qua?/rw/#r.
Explicatio. Quinetiam»0w><&rhumana;natura?grataeft , &
Trima in unaquaq; caufa informatio , fi pauli- avide expetitur. In fmcejfore aute Prtncipis iftaduo
fperanimo judicisinfederit , altas radices agit concurruntj^w&A/owr^.Innuitautem^rô/*
v
eumq; imbuit,&occupat;adeo utargre elui poflit, idem,quod olim diclum erat;primo aPompejo ad
nifi aut manifefta aliqua falfitas m materia infor- Syllam;poftea aTiberio de Mactone;Phiresadora-
mationis,aut artificium aliquod in eademexhiben- refolem orientem,quam occidentem.Neq; tamenim-
dadeprehendatur. Etenim nuda &
fimplex defen- ^wv^wmultum hac re commovetur, aut eam ma-
fio,iicetjuftafit&pra?ponderans,vixpra'judicium gnifaciunt,ficutnecSylla,necTiberiusfecit,fedri-
informationis prima: compenfare, autlibram ju- dentpotiushominumlevitatem,necpugnantcum
ftitise femeipropendentem ad a:quilibrium redu- (6mniis:EB autem (utajebati\\e)fiesvigi/antisfn-
cere,perfevalet. Itaq-,& judicitutiffimum,utni- fomntum. .
Parabola.
hil,quodadmeritacaui^fpe&at,pradibetur,prius-
'
21. Erat Civitasparva, &

pauciineaviri;Venit
quam utraq; pars fimul audiatur;& defenfon opti- contra eam Rex magnm,& vadavit eamanflruxitc^
mum, fi judicemfenferitpneoccupatum, inhoc munitioncspergjrum,&perfefl:aesl obftdto: inven-
potiffimum (quantum dat caufi) incumbere , ut tmj^ csl tn ea vtrpauper &Japiens,Qr liberavtt eam
verfutiam aliquam, &
dolum malum , ab adverfa per Japtentiam fuam ; &
nullm detnceps recordatm
partcin judicis abufum adhibitum,detegat t ett hominisilliuspauperis.
Explicatio.
> g
217 L I B E R VIII. xi
Explicatio. Explicatio.
Deicribit parabola ingeniumhominum pravum Pra?cipitp<ara.W.tf,rebulpublicisante omnia d-
&imalevolum. li inrebusduris,&anguftis,confu- vendum elle deiniquo &ctnfamt judtcio , ih cauja
giunt fere ad viros prudenres,& ftrenuos , licet an- altqua cetebri &cgravi pra?lertim ubi non abfol vi-
:
tea contemptui habitos. Quamprimum aureni tur innoxiusjfed condemnatur infons. Etenim in-
tempeftas tranfie,rit> ingran demum erga confer- juriainter privatosgraifantes.turbautquidem &
vatores iiios reperiuntur. Macciavellus vero,non polluunt /attcesjuflitia,i'ed tanquam in rtvulis.Ve-
fine cauia,inftituit quseftionem, Vter tngranor ejfet rumjudicia iniqua qualiadiximus.aquibus ex-
,
er/ta bsnemeritos,Princeps,kutpoptt/us? Sed interim emplapetuntur,/o»/«ip[os/«/fo/<einficiunt,&in-

utrtmque ingratitudinis arguit. Attamen hoc non quinant. Poftquam enimcribunal ceilent in par-
folum ex imrutieudine Prtncipis aut popultoikut, tes injuftitia: , ftatus rerum verticur tanquam in la-
fedacceditplerunquehisz>/W?>2^ro<7m«»,quife- trociniumpublicum:Fitquep]ane,ucfowo^«?/»i
creto indolent evencui , licet felici proipero, & flt /upus.
quiaabiplisprofeciusnon iic: Icaque&merirum Parabola.

hominisextenuanc&ipfurndeprimunt. z6. Noli ejfe amtctts hominiiracundo, neambula-
Parabola. tocum homtnefuriofi.
22. Iterpigrorum,quafifipesJpinarum. Explicatio.
Explicatio. Quanto bonos
religiofius amicitia? jura incer
Elegantiflimeoftendit^r^W^, ^rz'//W»2 in fi- iervanda&colendaiunt magiscavendum , tanto
nelabortojam eile. Diligentia enim,& iedula pra> eft,jamuiqueaprincipio , deprudente amicorum
fsaratio,id pi.\xftant , uc pes in aliquod offendicu- <sM?##.Atqueamicorumnatura&mores quan- ,
um non impingat iedutcomplaneturvia,ante-

; tumadnosipiosipe£tanr , ommno ferendi iunr.
quam ineatur : At qui piger eft,& omnia in extre- Cum veroneceflitatemnobisimponunt, qualem
mum momentum executionis differt, neceile eft, ergaaliosperlonam induamus,&geramus , dura
utperpetuo & fingulis paflibus,quafiper rubos
, admodum,&iniqua amicitia? condicioed. Itaque
& lentes mcedat , qui eum fubirsde detiueant , &C intereft inprimis,utprxcipitSalomon.. ad vica:pa-
impediant. Idem obfervaripoilit eciamin familia cem,&pra;fidia,neres noftras cum homtaibtts tra-
regenda ; in qua,ii adhibeatur cura & providentia, £/Wzi, &quifacilelices &jurgia provocanc , aut
omniaplacide &veluti fponceprocedunt, abfque fuicipiunt,commilceamus. Iftnd enim genus ami-
ftrepitu&cumulcu: Sinha;gdefinc,ubimajor ali- corum perpetuo nos contentionibus &faclioni-
quismotus intervenerit, omniafimulagendatuc- busimplicabit:utautamicitiamabrumpere, aut
matim occurrunt;tumultuanturfervi> a;desper- incoIumitatipropria:deefle,cogamur,
fonant. Parabola.
Parabola. f; 27. Oui celat deliUum,qu£rii amicitiam'. fedqui
2j. Quicognofcit injndiciofaciem , nsnbenefa- ahero fermone repetit,feparatfcederatos.
cit ; Ifle &pro bttccellapanis deferet veritatem. Explicatio.
Explicatio. Duplex, concordiamtraclandi , &animosre-
Prudentiifime notat Tarabola , injudicemzgis conciliandijvia. Aicera,qua; incipitah amneftia,
pernicioiam elTe facilttatemmorum , qu&mcorru- Altera,qua: krepetitioneinjuriarum, iubjungendo
ptelam munerum. Mttnera enim haudquaquam ab apologias,&excuiationes. Equidem memini fen-
omnibus deferuntnr : at vix ulla eft caufa , in qua tentiamvuiadmodumprudentis&politici Qui ,
noninveniaturaliquid , quodfledcat judicisani- pacem traclat, non repetttn conditiontbus dtjfid.it u ,
mum,iipf>-yoK^r^'c/^.Aliusenimrefpicietur,ut maqisanimosdulcedtne concordi/tfatlit, quam aqui^

popularis;Alius,utmaledic»;Alius,utdives,Alius, tate componit. Verum Salomon y illo icilicetpru-
ut gratus ; Alius,ut ab amico commendatus.Deni- dentior , incontranaopinioneeft; &Camnefttam
queomniaplenafuntiniquitatis , ubi dominatur pxobat,repetitionem prohibet, Etenim mrepetttio-
reJpeBas perfonarum ; & levi omnino de cauia «ehxcinfunt mala;tumquod eaiic velutiitnguistn
veluti pro bucce/lapanis,judictum pervettecur. ulcere ; tum quod pertcu/umtmpendeatdnovaal-
Parabola. tercatione,( fiqtiidem deinjuriarumrationibus in-
24. <Uirpauper calumnians pauperes , fimi/iseft terpartesnunquamConvemet. tnnideniq;quod )
imbri vehementi,in quoparaturfames. deducat remadapologtas At urraquepars , malit

;
Explicatio. videri, potius offenlam remifiile, quamadmififfe

Parabola ifla anciquitus exprefla & depidra excuiationem.
fuit,fub fabula Hirttdinis,tttriujque nimirum, ple- Parabola.
naj, & vacuse. Tauper ps enim &cfamelici oppreffto
:
28 In omni opere bono erit abundantia ; ubi autem

.
longegravior eft,quam opprejfto per dtvitem &cre- verba funtplurima,tbifrequenter egeftas.

pletum quippequa;omnes exa&ionumtechnas,
; Explicatio.
& omnes nummorumangulos,perquirit. Sole- Separat Salomon hac parabola frucfum iabork
bathocipfumetiamipongiisaflimilarijquaearidx lingua , &
laboris manuum ; quafi ex altero pro ve-
fcrticerfugunt;madida?,nonicem. Monicum au- hiat egeftas , ex altero abundantta. Etenim fit fere
tem continecjcum erga Principes , ne praffe-
utile perpetuo, ut, qiumultaeffutiunt,ja(5cantmulta,
cturas provinciarum,aucMagiftratus , virisindi- multapromittunt, egenifint,necemolumentum
gentibus,&oba:ratis,commktant ; tumergapo- capiant exillis rebus,de quibus loquuntur. Quin
pulos.tje Reges fuos cum nimia egeftate confli&a- etiam , utplurimum , induftriiminimefunt,aut
" permkcant. impigri ad opera;ied tantummodo fermonibus Ie>
Parabola. tanqua.m vento,paicunc & fatiant. Sane, ut poeta
25. Fonsturbatuspede,& vena corrupta,eft jufltts loquitur , Quifikt, eslfirmus. Is qui confcius
Mdenscoramimpio, K 4 ..eft,
n
)
219 DE AUGM. SCIENT.

eft,fe in opere proficercfibi plaudit, & tacet : Qui evitetur invidia, & pernicies ipfos imparatos ado-
vero e contra confcius eft , auras fe inarjes =aptare, riatur. Quod vero ad illud Nimium, quod in Para-
bo/a ponitut, fquandoquidemnonPeriandriali-,
multa &miraapud alios prardicat,
Parabola. cujusjfedSalomonisverbafuntifta Qiu malaia •,
29. Melior efisorreptio mamfefta , quamamor hominum vitafiepiusnotat, nunquampraecipit

occu/tus. intelligendum eft,nonde virtute ipfa , ( in qua Nt-
Explicatia. mium non eft,y fed de vana eiusatqueinvidiofa
Reptehenditparabolamollitiemamicorum , cjui affe6tatione,& oftentatione. Simile quiddamin-
amicitix privilegio non utuntur in admonendo li- nuitTacitusde Lepido , Miraculi loco ponens,
bere & audacler amicos.tam de erroribus , quam quod nunquam fervilis alicujus fententiar au&or
de nenculis fuis.Quid enimfaciam ( fblet hu juf- fuiffet, &tamen tam farvis temporibus incolumis
modi mollis amicus dicere ) aut quo me vertam ? manfi(Iet:»W//(inquit) cogitatto , utrum h<ecfato.
Amo illum quantum quis,maxime ; meque , fiquid regantur , an etiamfit innoflrapoteflate , curfum
illi adverfi contigerit , ipfius ioco libenter fubfiitue- quendam tenere inter deforme obfequium , & abru-
rim : Sednovi ingenium ejus \fi tibere cum eo egero, ptam contumaciam,medium,periculofimul & indi~,
animum illius offendftm ;fal(em contriflabo;Neque oonitate vacuum*

tamen profciam , Atque citius eum ab amtcitiamea Parabola.
altenabo,quam ab its,qu<& in antmofixa habet, abdu- 32. Da feipienti occafionem , & addetur eifa-
ctfwz.HujufmodiAwcww.tanquamenervemj&in- pientia.
utilem,redarguit Salomon; atqueplus utilitatis ab Explicado.
inimicomamfefio,c[uam ab ejus generis<z«z/'ro, fu- Diftinguir Parabola inter Sapientiam illam,qua£
mi poile pronunciat. Siquidem ea fortalTe audire inverumhabitumincreverit,& maturuerit, &il-
ei contigeritab/fl/w/wpercontumeliam , qux lam,qua; natattantum incerebro&conceptu,aut
Mnicus mufiat pra:nimiaindulgentia. fermone jactatur, fedradices altas non egerit. Si-
Parabola. quidem prior , oblataoccafione,inqua exercea-
50. Prudens advertit ad grefiksfues ; Stultus ditur,illico excitatur,accingitur,dilatatur,adeo ut fe
ysrtieaddolqs. ipfa major videatur: Pofteriorvero,qua;ante oc-
Explicatio. cafionem alacris erat, occafione data,fit attonita &
Duaûnt prudentta fpecies. Alteravera&fana: confufa, utetiam ipfi , qui ea feprarditum arbitra-
Alteradegener &falfa,quam Sa\omonfiultiti<eno- batur , in dubium vocetur ; annonprarceptio-
mineappellarenon dubitat. Quipriorifedederit, ncsdeea fuerintinfomnia mera,.&ipeculationes-
viis & veftigiis propriis cavet , periculis profpi- inanes?
ciens,meditansremedia: proborum opera utens, Parabola.
contra itnprobos fe ipfiim muniens , cautus in- i,l.Qui/audatamicumvoceaha,furgendomane*
ceptu,receptu nqn imparatus j in occafiones atten- erittlh/ocomafedidionis.
tus,contraimpedimenta ftrenuus cuminnumeris :
Explicatio.
aliis , qua; ad fui ipfius aBiones Scgreflus regendos Z^W«moderatar,&tempeftiva;,&peroccafio-.
fpe&ant. At altera fpecies , tota eft confuta ex nemprolats famxhominum atque etiamfortu-L
,
fallaciis&aftutiis, fpemqueponit omnino inaliis nafjplutimum conferunt At immoderatas , & ftre- ;
circumveniendis, iiiHemquead ljbitumeftingen- perje.&importvineefRifijnihilprofunt ; imopo-

dis.Hancmeritorejicit^^W.-?, non tantumut tiusjexfententia^r^^/iejimpenfenocent.Primo
improbam, fed etiarfi ut ftultam. Primo enini, enimmanifeftofeprodunt, aut ex nimiabenevo-
minime eft ex iis rebus quae tn nofirafmt potefta-
, lentiaoriundas,amtxcompofitoaffeBatas ; quo col-
te,nec etiam aliqua conftanti regula nititur Sed nq- :
laudatum potius falfis piitconiis demereantur^
va quotidie CQmminifcenda funt ftratagemata, quam veris attributis ornent. Secunda, laudespar-
prioribus fatifcentibus,&abfbletis. Secundo,qui cta. cjr modefla, invitantfereprafentes , uttpfisetiam
vafri &fubdolihominis famam & opinionemle- profufecontra&immodica:, ut
altquidadjiciant;
mel incurrerit,prxcipuo fe ad 1 es gerendas inftru- aliquiddemain&detrahant. Tertio , (qtiodca-
mento prorfus privavit, hoc e(t,fide : Itaque omnia put rei eft ) conflatur illi invidia qui nimium lau-
,
parum votisfuis confentientiaexperietur.Poftre- datur ; cum laudes omnes nimits , videantur fpe-
mo,artesift<t,utcunquepu/chravideantur , Sccom- 6tare ad contumeliam aliorum , quinonminus.
placeant ; attamenfepius fruftrantur , quodbe- merentur,
ne notavit Tacitus : Confilia calltda tfr auda-
Parabola.
cia , exfpetlatione /<eta , tratlatudura,eventutrtt
34. Quomodoinaquisrefplendentfacies\fic cordai
slia.
homtnum mantfeflafuntprudentibus,
Parabola.
quam Explicatio.
31. No/ieffe juftus nimium,necjapientior ,
oportet;cur abripiare fubito ? Diftinguit Parabola inter me ntes prudentium, &

Explicatio. c&terorum hominum ; Illas aquis autfpecuiis com-
Sunt tempora ( ut inquit Tacitus) in quibus ma- parans, quae fpecies&imaginesrerum recipiuntj
gnis virtutibus certiffimum eft exitium.Atq 11 e h o c cumaltera?fjmilesfintK»"r<e,aut/^/(^ impoitto, in
viris virtute& juftitia egregiis, aliquandofubito, quibusnihilrefleclitur.Atqueeomagisaptecom-
aliquando diu ante prae viium, eontingit. Qiiod li paratur ammus hominis prudentis ad fpeculum ;
ad jungatur etiam prudentia , hoc eft, ut cauti finc, quiain^c«/«z>»ôpropriafpecl:ari pofltt, una
&ad propriam incolumitatem evigilent,tum hoc cum imagmibus aliorum Id quodw^&ipfisfive :
lucrantur , ut ruina eorum fubito ob veniat ex oc- fpeculonon conceditur. Quod fi animusprudentis
cultis omnino & obfcuris confiliis , quibus & adeo capax fit,ut innumera mgenia &mores obfer-
vare
2,ii L I B E R VllL 2*1
vare&internofcerepoffit ; fupereft,ut detur ope- cse iimiles •, quae creatura fapiens eft adfefetuen-
ra , quo reddatur non minus varms applicatione, dum,ied horto plane noxia. Hac \ittus fibtjapien-
cnmmreprafentatione, di , Romanisipfis,licetpatria;optimiscuratori-
Ojiifapitjnnumerismoribusaptus erit. bus,no'n igriota fuit unde Comicus, Nampo/Ja-:
ATque his Salomonis Parabolis, diudus fortaile piensfingilfortttnamJibi.Qum & in Adagium apud
immoratifumus , quampro modoexempli; ipfosverfum eft, Faber qmfquefortunix,proprti&. Et
dignitate&reiipfius', &au&oris, longiuspro- Livius hancipiamCatoniMajoritnbuit Inhoc :
vedli. viro tanta vis antmi & tngenuinerat, ttt quocunqtte
Neqne tantum in ufii erat apud Hebraeos , fed loco nattts efjet , fibttpje fortunamfaUurttsvtds^
alibi etiam Prifcomm fapientibus frequentiffi- retur.
mnai ; itt II cujufpiatnobfervatioin aiiquidinci- Hoc genusprudentia , fi quisipfum profiteatur,

diiiet,quod vita; communi conducibilefuillet , id &palamvenditet,iemper habitumeft,non modo
redigeret & contraheret m brevern a\iquzm fen- nonPoliticum, verumedaminfauftumquiddam,
tcntiam , vel Purabo/am , vel etiam Fabulam. Ve- &inauipicatum SicutinTimotheo Athenienfi
:
v\im quoda.dfabtt/as> (ficut aliasdi£tumeft)illa:

l
obfervatum eft:Qui,poftquam prseclara multafa-
exemplorum vicarif&fupplementa, olimextite- cinora, in decus &commodumcivitatisiua?,edi-
runt : Nuric quando zemiponhijioriarumcopia. diilet,atque Adminifti ationis h\x ( licut tum mo-
abundent,ad animatum fcopum recrlus alacnus & riserat) populo rationem redderet; fingulacon-
collimatur. At modus fcribendi,qui optime con- cluiit hac claufula Atque in hac re fortumzpartet
;
venit argunientotamvario&miiltiplici , (quale fuerunt nulk. Contigit vero utpoftidtemporis

eQjra&atttt denegotiisikoccaJionibitsJparftsâptiC- nunquam eiquicquam feliciterceilerit. Sane ni-
flmusilleeilet,quem deleo;itMacciavellus,ad tra- miselatum hoc, &altumiapiens,eodemfpedans s
*c*tandas res Politicas nimirum per obier vationes,
;
quoEzechielisilludde Pharaone;D/V^, Fluvuts
(Ive difcnrfits ( utloquuntur) fuper hiftortamSi eft metts,& egofecimemet ipfum,zx\t illud Habacuc
Nam icientia,qua: recenter Propheta; Exultant, cr facrifcam reti fuo , aut

exempla. , & quafi in ;
viani illud etiam Poeta; , de contemptore Deiim Me-

toivpe&u noftio,exparticulatibus elicitur,
opunienovit,partictilariadenuorepetendi:Atque zentio:
certe ad Practicarh longe condircit magis , cum di- 1)extra mihiêtts, cy telttm, quod miffi/e libro s
liib exemplo militat.quam
fcurfusiivedifcepcatio Nunc adftnt.
cumexemplumdiiceptationi fubjungitur. Neque Deniquejuhus Cacfar,nunquam fquod memini)
enim hic ordo tantum ipectatur,fedres ipfa. Cum impotentiam cogitationum fiiarum arcanarum
enim exemplum ftatuitur tanquam diiceptationis prodidit,nififimiiidicl:o CumenimArufpexei :
bafis , univerfocum.circumftantiarumapparatu referret,exta repertafuiilenonbona, admurmu-

proponifolet,qua;dilcurfuminterdum corrigant, ra.vkmbmiSeiErunt/atiora cum vo/o. Quod etiam
interdum fuppleant; unde fitloco exemplans ad dittum,mortisfuae infortunium non diu pra;ceffit.
imitationem,& practicain; tlbi e contra exempla, Verum exceiliis ifte fiduciae ( ut diximus ) res , ut
& nu-
in gratiam dilceptationis adduc~ba fuccincce profana.itafemperinfelix. Quapropter,Virisma-
de citantur, & tanquam mancipia , nutus tantum gnisj&vereiapientibus, vifum, fucceilus quosli-
difceptatioms obfervant. betfelicitatifuat,non virtuti,autiridu(lria?,tribue-
Hoc vero difcriminis operae pretium fuerit ob- re Nam & Sylla , feitcem fe , non Atagnum co-
:
fervaile quod ficut hiftoria temporum opcimam gnominat & Carfar (mehusqnamfupia)adna-
;
;
pnebent materiam ad difcttrftu iuper Pohttca,quz- vis gubernatorem ; C&farem vehis, $r Formnam
lesfuntilliMacciavelii ; ita hifloria vitarum opti- ejtts.
me adhibentur zd documentadenegotiis ; Qtio Attamen ifte fententiae ; Faber ejmfque fortun&

niam omnem occafionum&negotiorum tam fm\Sapiens dominabitur aftris ; Invia vtrtutinul/a
grandium quam leviorum , varietatem comple- eft via, ac fimiles ; fiintelligantur & adhibeantur
eluntur. Imo reperire e\k.bzfmzdpr<zceptionesde potius pro calcaribusadinduftriam , qnampro
-negoiits, utraq, illa fo/?<?r^zadhuccommodiorem: ftapedibus ad infolentiam magifque ut progi- ,
Eaeft,utdifcurfusfiant fuper epiftolas,fed pruden- gnant in hominibus decretorum conftantiam &

tiores, &magisferias•, quales itmtilla:Ciceronis robur,quam arrogantiam & jadantiam , tanquaiB
adAtticum;&alia?.Siquidemejp//?i?/iemagisinpro- fanx & falutares merito habitae funt aepro- ,
ximo , &advivum,negotiaiolentrepra:fenrare, culdubio in pedoribus hominum mapnanimo-

quam vel Anna/es,ve\ vit<&. Quare jam,& de marum fedem nonnullam occuparunt ; eoufque
teria,& de forma portionis prirriae , doHrin& dene- ut cogitationes tales quandoque argre diffimu-
gottis,i.]ux v:zc\ztoccaftonesJJ?arJks, diximus ; eam- lent. Videmus enim , Auguftum Caafarem ( qui
que interafe/»«fera/i*numeramiis. cumAvunculofuocomparatus, potiusabillo di-
Eft &alia portio ejuidem dotlrina, qux tantum verfus quam inferior fuit ; fed Vir certe paulo
diftert ab illa altera , de qua diximus quantum^- ,
moderatior ) fub finem vita; petiiffe ab amicis,qui
pere,t\fibifiipere. Altera ehim niovet e videtur,tan- lettum ejus circHmftabant , ut , poftquamex-
quam a centro ad circumferentiam Altera tan- ;
pirailet , iibi plauderent , quafi confcius fibi
quam acircumferentia ad centrum. Eft enimpru- fuillet , mimum vit& a fe commode tranfa-
dentiaqu&d&m conftltt aliis impertiendi , eft vero& Bum. Haec quoque dotlrintz portio inter defide-
vMzfuis rebtu profpiciendi: Atque ha: nonnunquam rata numerandaeft : Non quin mpraxi, etiam
conjunguntur,fa:pius feparantur. Multi fiquidem nimio plus quam oportet , ufurpata fit & fre-
iniuisipforumrationibusinftituendisprudentiffi- quentata ; Verum quod libri de illa filent. Qiiam-
mi lunt, qui tamenin rebufpublicis adminiftran- obrem ex more noftro , ficut in priore , non-
djsâut etiam confiliisdandis,nihil valent; Formi- nulla ejus capita receixfebimus : Eamque fabrum
, ; c
21j DE AUGMENT. SCIENT. 224

fortuns,C\we ( ut diximus)
dotlrinam deambitupit* prodcft . &
illud infupcr habet , quod abfque hoc,
inabimus.
etiam perfbnarum notitia valde rutura fit fallax &
Acprimoquidemintuitu, novumquoddam& erronca. Mutantnr enim homines fimul cum
areumentum tractarevidebor: docen- a&ionibus:&ahifunt,dumac~tionibus ipfisimpli-
infolitum
do homines fqaomodofortun^Juafabri
fieri pof- cantur &
obfidentur : alii , poftquam redierint ad
certe.cui quivis libenter fe difci- ingenium. Atque ha: de rebuspartieularibusin-
iinc, Doctrinam
formaciones,qua: tam adperjonas.cpam adatliones
pulum addixeric, donec difhcultatem cjufdem ha-
aut fpe&ant, funt tanquampropofitionesminoresin
bueric perfpedcam. Nonenimleviorafunc,
pauciora,autminusardua,quarad_^»r/»»d«»com- omni activoSyllogjfmo. Nullaenim obfervatio-
parandam requiruntur , quam quaiad virtutem'. num aut axiomatum(undeconficiunturmajores
Reiqueefta.quedifficilis acfevera, fieri yetePo- propoficionespolicica..) veritas,autexcellentia,ad
Uticum,ac\eteA4oralem. Athujus dotirinapet- conclufionis firmamentumfufficerepoffit , fiin
tractatioplurimum adliterarum, tum.&-7«,tum minorepropofitionefuerit erratum. Quodvero

pnndus, pertinet. Interefteniminprimis&ow-ra-h- hujufh_odi;.9..//<.comparari poffit.fidejullorno-
terarum.uthominesifti pragmaticifciant, erudi- bis eftSalomon , quiait Confiltum m cordeviri,

.
tipnemhaudquaquamavicula. , quahseftalauda, tanquam aqua profunda , fedvirprudens exhauriet

fimilem eflcqua. infublimeferri , & cantillando illud. Quamvis autem ipfa notitia non cadatfub
fe oblectare foleat . at nihil aliud: quinimo ex acci- pneceptum,quoniam individuorum eft attamen .
pitrispotiusgeneree.Te , utquiinaltovolare, ac mandata de eadem elicienda utiliter dari pof-

fubinde.cum vifum fuerit,de(cendere , & prardam funt.
rapcrenovit. Deinde &iadperfe&ionemX\\£taxua\ Tôtitia hominum fex modis elici & hauriri po-
teft:pert/#/f«*&oraipforum,perffr£iz,per/#&*,
hoc ipfum fpectat, quia legitima. mquifitionis ve-
ranorma eft , utnihilinventaturinglobo materU, per ingenia fua , perfines fuos , denique per relatio^
cjuodnonhabeatparallelum inglobocryftallino, five nes altorum. Qijantum ad vultus attinet,minime
tntelleclu. Hoc eft.ut nihil veniat in
Pracltcam, cu- nosmoveatvetus ada%\um,frontinuttafides : Licet
iusnon fit euamDoclrina aliqua & Theona. Ne- enim hoc ipfiim non perperam dictumfit, de vul-
. .. r_„ r.
1 : _;_>•-«..
tkgejim compofitione externa&generali at-
que tamen litera. hanc ipfam fortunn. architetlu- tus .
ram ahter admirantur,aut a.ftimant,quam ut opus tamen liibfunt fubtiliores quidam motus, & labo-
quoddam inferiorisgeneris. Nemini emm fortuna ies ocu/orum,oris,vultus,8igeftus Ex quibus refe- :
propria,pto donoeJfefui,aDeo conceilb, ullo mo- ratur & patet ( ut eleganter ait QXicero) veluti
do di^na retributio eife poflit. Quin&nonraro Ianuaqu&dam rt«/w«.QuisTiberioCa.fareoccul-

fit,utvirivirtutibusegregiifortuna:fua.fpontere- tior ? At Tacitus.notanschara&erem&modum
iuincient,utrebusfublimioribusvacent. Digna loquendi diverfum , quo ufus eft Tiberius in

tamen eft fortuna , quatenusvirtutisacbeneme- laudando apud Senatum Res a Germamco a* &
rendioreanumeft, [uacmocpeJpeculationeScdor Drufogeftas,delaudibusGermanicificj Magisin
ft rmA¥
Jpeciem adornatis verbis , quam ut penitus fentire
Adhanc-Mr/W-Wwpertinentpra-cepta , non- videretur. De
laudibusDrufific.Pd«_w/.W,/-W
nuWa fummaria ; nonnullafparfa & varia. Pra.ce- intentior,tfrfida orattone. Iterum Tacitus,eundem
vta fummaria verfantur,circa veram «a/./w»* ,

& Tiberium,aliasetiamut nonnihi_pcllucidum,no-
aliorum,Scfui. Primum igitur pra. ceptum ( in quo tans: in ahis ( inquitj erat velutielutlantium verbo-
cardo notitiaaliomm vertitur) illud conftituatur, rum; foluitusverolocjuebatur , quandojubveniret.

utprocuremusi-obis(quantumfieripoffit ;/->.*- Sane difficile reperiatur fimulationis artifex ali-
ftrawd\am , quam olim requifivit Momu... Ille,

quis tam pentus & eg.egius : aut vulcus aliquis ita
cuminhumanicordisfabricatot angulos&iecef- coa&us,&,utilleloquitur, jufus; quiaiermone

fusconfpicatus elTet,idreprehendit, qiiod defuif- artificiofo & fimnlatorio poffit iftas notas fejun-
Cetfeneftra, per quam fn obfcuros

illos tortuo- & gerc.quin aut fermo fit Cohtofelutior , aut magis
fosanfractusinfpicerequispoflit. Hanc autemfe- vagus & oberrans, aut magis aridus & quafi elu-
neftram obtinebimus.fi omni fedulitate nobis
in- tlans.
formationemcomparemus, &proeuremus , de Ad verba hominum quod attinet , funt quidem
perfbnis,quibufcuminterceduntnegotia,particu- illa(ut de LTrinisloquunturMedici^ mereiricia.

laribus.earumqueingeniis,cnpiditatibus,f.nibus, Sed ifti meretriai fnci optime deprehenduntur
xnoribus,auxiliis &adminiculis , quibus pr.;ecipue duobus mod\s:Cumic\\\cet prcferuntur verbaaut
fufFulciuntur & valent . & rurfus.defectibus & im- eximprovifo , autinperturbatione. SicTiberius,
becillitatibus.quaque ex partemaximepateant& cum ex Agiippina: verbis aculeatis fubito com-
obnoxii firit ; amicis.fa&ionibus pati onis .clien-, motus ellec&nonnihil abreptus , extra inoata- fi-
telis ; rurfufque inimicis, invidis,competitoribus. mulationis terminos pedem protulit ;

Judna ha.
etiamtemporibus &aditibus. (inquit TacitusJ raram occuln petloris vocemeli-
(Solavirimollesaditus&temporanaris;) tuere;correptamc]ue, Gr&coverfu, admonutt; Ideo
denique inftitutis,& norrriis,quas fibi pra.fcrip(e- Udi,cjuianonregnaret. Qyare Pocta peruirbano-

neshujufinodinoninfciteappellat/om.:^. , quod
runt &fimilibus. Qyinetiam,non(oluininfbr-
;
matio capiendaeft deperjonis, fed infuper de aflio- ab iis fccreta fua prodere homincs com r cllantur
nibus particularibus,qua:detemporeintempi.sii. . Uinotortus & ira.

motufuntj&tanquamfubincude; Quomodo re- Ipfa fane teftatur experientia , paucosadmodum
gantur&fuccedant, quorumftudiisfoveantur , a reperiri.qui erga arcana fua tam fidi fint, animum-
quibus oppugnentur , cujufque finr ponderis& que gerant adeo obfirmatum , quin interdum ex
momenti, &
quid fecum trahant , &hujufrnodi. iracundia, interdum ex jaclantia , interdum ex
Etenim<.ffw»«pra.fentesnofTe, &infeplurimum intima ergaamicumbenevolentia interdum ex
animi
2 i5 L I B E K VIII. xi6
animi imbecillitate , qui fe mole cogitationum confiftat : undenonmaledivinare quispotenc,
onerariamplius nonfuftineat, interdumdenique qmdfa£iurusfir,autnonfa£turus. Si eniminor*
ex alio quopiam affe&u , intimas animicogitatio- dine fit quidpiam ad finem fuum, probabile eft fa-
nesrevelent&communicent.Acanceomniafinus <5burum:Sin (it in contrarium finis,minime.Neque
animiexcutic, fifimulatiofimulacionemimpule- definium zuttngeniorum in hominibus diverfitate
rit ;
juxta Adagium illnd Hifpanorum ; Dic men- informatio capienda eft fimplicitertantum, fed&
dacitim,& erues veritatem. comparate.-Quidfcilicetpra-dominetur , &reli-
Quin tkfatlis ipfis, licethumani animi pignora qua in ordinem cogat ? Sic , ut videmus , Tigelli-
fint certiffima,non prorfustamenfidendum, nifi nus, cumfe PetronioTurpilianoinferioiemfen-
diiigenter ac atteHte penfitatis prius illorum & tiret in voluptatibus Neronimmiftrandis & pra>
iTta^nimdtnc&iproprictate.Vhnd enim veriffimum; guftaudis, Afettss (utzitTacitus ) Neronisrtma-
Frattsfibi in parvisfidemprccfiruit, ut ma\ore emoltt- «#<?/?,& hocpactoa;muIum evertk.
mentofalLi. Italus vero fe ipfiim In ipfoftare lapide Ad nstitiam quod atcinet, de hominum animis,
putat,«/v pr&copr&dtcat , fi melius folito tractetur, fecundariam,nimirum j quas ab aliorum relatione
abfquecaufamanifefta.Etenim ofKcia ifta minora defumicur, brevicerdicere fiifficiet. Defec"his&
hominesredduntofcitantes , &quaficonfopitos, vitiadidicerisoptimeab inimicis Virtutes &fa-
:
tam adcautionem,quamadinduftriam: Atquere- cultatesabamicis : Mores &temporaafarnulis:

cte a Demofthene appeWantnv altmenta ficordta. Opiniones & meditationes ab intimis familiari-
Porr o proprtetatem & naturam nonnullorum/tf- bus , cum quibusfrequentiuscolloquiamifcent.
tlorttm , eciamqux benefictorum\ocohabentuv, Fama popularislevis eft , & fuperiorum judicia
fiibdolam&ambiguam , luculentercernerelicet minus certa Etenim coram lllis tedtiores ince-
:
ex eo , quod Antonio Primo impofuit Mutianus: dunt homines ; \Ucrtor fama e damefiicis ema-
Qqi poft rediuimcumeoingratiam,fed fidepef- nat.
fima , plurimos ex AntoniiAmicisaddignitates Verum ad inquifitionem iftam univerfam via
evexit ; Simulamtcis ejmprdtfetlttras & tnbunattts maxime compendiaria in tribus confiftit. Pri-
forgitur. Hoc aucem aftu Antonium non munivit, mnm,utamicttiasmultascomx>axemus,cume)uC-
lcdexarmavitpenitus&defolavit, amicitiasejus modi homtntbus , qui multiplicem & variamha-
adfetransfctendo. bent,tzmrerum,<\uzmperfonarum,nottttam:lnpn-
Certiffimaautem clavis, ad animos hominum mis vero enitendum, utfaltem fingnlas habeamus
referandos , vertitur, in nmandis & pernofcendis, prafto, qui,pronegotiorumatquehominum di-
vel ingentiscknaturisipCorum,ye\finibtu Sitnten- verfitate , nos de unaquaque re cerciores facere &
tionibm. Atq;imbecilIiores certe& fimpliciores, folideinformarepoffint. Secundo,utprudenstem-
exingentis; Prudentioresautem , & teftiores, ex peramentttmSimediocrttatem quandam perfequa-
finibm optime judicantur. Certeprudenter&
fuis mur,& in Itbertate firmonis,tk in tactturnitate fre- :
facete ( licet meo judicio minus vere) dictumfuiE quentius libertatem ufurpantes at, cum res poftu- ;
a uuntio quopiam Pontificis , fub reditu ejns a Le- ht.filenttum.LibertasCiqmdemin/ermone , etiam

g.ttione apud Nationemquandam , ubitanquam aliosinvitat&provocat, ut pztiltbertate erganos
Ordinariusrefederat.InterrogatusdedelecluSuc- utantur Et fic multa deducit ad notitiam no-
:
cefforis fui,confilium dedit ; nitllo modomitteretur ftram:At taciturnitas ridem conciliat, efficitque,
aliquis,qui eximieprudens effet , fedpottus mediocri- ut ament homines fecreta fiia apudnos , tanquam
ter tantum,quoniam ( inquit ) ex prudentioribus ne- infinu,deponere.Tercio,isnobis paulatim acqui-
mofactleconficiet , quidvertfimileforetilliusgentis rendus eft habttits , ut vigilante &pra;fenteani-
bominesfafluros. Sanenon rafoinicTvenitilleer- mo , in omnibus colloquiis & adtionibus, fi-
ror ; & maxime familiaris eft Viris Prudentibus , Ut mul&rem, qu&infiat , geramus , Si.z\iz,quain-
exmodulo ingenii proprii alios metiantur, acpro- eidunt,obfervemw, NamficutEpidetusprarcipit,
inde ultra fcopum fiepius jaculentur, fupponendo utT^/^/pînfinguiisfuisadcionibus , itafe-
quod homines majoraquaedammeditencur, &ficum loquatur Et hoc volo, etiam-infiimtumfer-
: &
bideftinent, &
fubtihoribus technis utantur, vare ; Sic Tolitictu in fingulis negotiis ita fecum
quam qua; illorum animos unquam fubierint. ftatuat ; £t hoc volo,atque ettam altquid , quodin
Quod etiam eleganter innuit Adagium Italicurn, futurum ufui ejfe poffit , addifcere. Itaque qui ,
quo notatur Nummorum , pmdemia,fidei,femper

; eo funtingenio,utnimirumW^»? , & totifinC
minores mveniri rationes, quam quisputaret. Quare in prsfentenegotio.quod in manibus habent , de
inlevionsingeniihominibus, quiamnltaabfurda iis autem,qii£ interveniunt, nec cogitant quidem,
faciunccapiendaeftconjedurapotiusexpropen- (id quod in fe agnofcit Montaneus ) ilh certe Mi-

fiombus ingemorum , quam ex deftinationibus^- niftriReigum aut Rerumpubl.funt vel optimi, fed
ntum. PonotPrtncipes quoque ( fed longe aliam ad propifias fortunas claudicant. Interim cautio
cbcaulam ) a.brngenitsoptime)udicantnr.Privati ante omniaadhibenda , uttmpetumanimi&iala-
autem exfinibut. Prwcipes enim faftigium adepti critatem nimiam cohibeamus , ne multa fciendo,
humanorumdefideiiorum , nullosferefibipro- ad nos multis immifcendum feramur. Infelix
poficos/i'««habenc , ad quos pnferrim vehemen- enim quiddam eft,& temevanum,PolypragmoJyne.
*er&conftanceralpirenc:exquonim/«2#»zficu& Itaque ifta , quam comparandam prscipimus,
diftancia,reliquarumfuarumtf&'o«#»z poffit exci- notitix, rerum &
perfonarum varietas , huc tan-
pi&conficiDirectio&Scala Id quodinteralia, : demredit, ut&
rerum, quasfufcipimus , ho~ &
caufaeftvelpraecipua.uctwtfWwww (quodScri- minum,apiowm operautimur, magis cum judicio
Pâ-ptonunciat^fintinfirutabtlia.Atprivatorum deleolumfaciamus , undecundra&magisdextre,
nnllus eft,quinonfit planeveluti viator,
&profi- & magis tutcdifponere & adminiftrare Jciamus.
€ltaiw iiuente ad aliquam itineris metam ? ubi Notitiam aliorttm fequitur notitiafiih Etenim)
noja
, :
xtl DE AUGM. SCIENT. xx %

nonminordiligentiaadhibendaeft,fed major po- rationemhabeaWn^/^W^^w/Vâc neceffariisx
tius,utnos denobisipfis.quam dealiis,
vere &ac- Siquidem diverfisdiverlumgenus*7»«w-#»zcon-
curateinformemus. Quippe cum oraculum illud, venit;aliis folenne,&tacituinum ;aliisaudax, &
TQofceteipfum non tantumfitcanonprudentiae
, jaftabundumj&compluraidgenus.Certenotatu
univerfalis , fed & in Poluicis prarcipuum locum
dignum eft,quales fuerint amicija\ii Ciefaris ( An-
habeat.Optime enim homines monet S. Jacobus, tonius,Hirtius,Panfa,Oppius,Balbus , Dolabella»
eum,qui vultum injpeculo confideravtt , obltvifci ta- Pollio.reliqui:^ Illi fcilicet jurare folebant, Ita vi-
men illtco, qualis fuerit : Ut omnino frequenti in- vente Gzfare moriar infinitum ftudium erga Cae-
;
fpedtione fit opus. Idque tenet emminPoliticis. farem prae fe ferentes erga omnesalios arrogan-
;
Sed #w*/tffcilicetfuntdiverfa:Nam^c«feî}*- tes& contemptores Fueruntque hominesinne-

;
vmum,in quo noscontueridebemus,eftverbum gotiisgerendisimpign; fama , exiftimatione, &

Dei Speculum autem Poluicum , nonaliudeft,
:
mediocres.
quamStatusRerum,&Temporum,inquibusvi- Quinta Gt canfideratio , ut caveat quisfibi*6
vimus. exemplis; neque ad imitationem aliorum feinepte
Examenigituraccuratum, necquale efTefbler, componat; quafi quodaliisfueritpervium,etiam

SuinimiumAmantis, inftituendumeft/w#/>«,de fibi paterenecellefit;neutiquam fecum reputans,
Bzopriisfacultatibtts,virtutibm & adminiculis, nec quantum fortafleinterfuerit,interfuum &illo- ,
nonde defeclibm,inhabtlitatibiu, & objtaculis : ita rum,quod ad exemplum fibi delegit, ingenium &
rationemfiibducendo,utha;cperpetuoin majus, mores. In quem errorem manifefto inciditPom-
illaautemminorispotius,quamreveraiunt,a;fti- pejus,qui,utCicerofcriptumreliquit,totiesfoli-
mentur.Exhujufmodiautem examine, inconfide- tuseratdicere Sjllapotuit,egonon potero? Qijain
:
rationem veniant,qua:fequuntur. revehementerfibiimpofuit, cumingenium&ra-

Prima confideratw fit quomodo alicui homini,
,
tiones agendi Syllas a fuis toto coelo (ut ajunt) difia-
moribufque &naturae fua:, cum temporibm con- renf.cum alterferoxeifet^violentus , quiquefa-
veniat;quaefiinventafuerintcongruaomnibus in cluminomnibusurgeret altergravis,legumme- :
rebus,magislibere &foluteagere, &fiioingenio mor,omniaqueadMajeftatem&famamcompo-

utiliceat:finfitaliquaantipathia, tumdemumin nens.undelonge minuserat , adperficiendaquae
univerfo vitar curfu magis caute &rec~teeftince- cogitarat.efficax&validus. Sunt&aliaehujusge-
dendum,minufqueinpublico verfandum. SicTi- neris praceptionesverumhxadexemplumreli-
:
berius fecit,qui morum fiiorum fibi confcius,cum quarum fufHciunt.

fECulofuononoptimeconvenientem , ludospu- Neque vero, Nojfefeipfum, homjni fufficit,fed
blicosnunquam fpe£tavit:quin etiamperduode- ineunda etiameftratioiecum, quomodo fe ofie n-
cim continuos annos poftremos nunquam in Se- tar e, declarar e, deniquefleEler e fe ejr effingere , com-
uatum venit ; ubi contra Auguftus perpetuo in mode &prudenterpoffit. Adoflentandumfe quod
oculishominumvixit: quod&Tacitusobfervat; attinet , nihil videmus ufii venire frequentius,
uilia Ttberio morum via. Eadem &Periclisratio quamutquivirtutishabitufitinferior,fpecievir-

fuit. tutis externa fitpotior. Nonparvaigitureftpru-
Secundzdt confideratio, quomodoalicuiconve- dentiaeprarogativa, fiquisartequadam, &decp-
niat cum profejfiombus &generibus vit&qux m ufu re,fpecimen apud alios exhibere poflit virtu-
lui
&pretio funt , quorumque fibi delectus iit facien- tes iuns,merua,2tquefortunam etiam, quoadfine
(
dusiutfiiamdecretumnonfitde^wrfwV^cmaxi- arrogantia aut faftidio fieri poflit ) commode
meaptum&ingeniofuocongruumfumat:fin jam ofientando ;contra, vitia,defeclm,infortunia8cde-
pridemid^wz^vita; , atquud minus a naturafa- decora, artificiofe occultando ; illis immorans,
s5luseft,fueritingreflus , fub primaoccafionefe eafquevelutiadlumenobvertens;hisfubterfugia

fubducat,&novamconditionemarripiat.Idquod qusrens , aut apteeainterpretandoeluens;&fi-
aValentinoBorgiavidemusfactum, advitamfa- milia.Itaque,deMutiano,virofuitemporispru-
eerdotalem^patreinnutrito? quam tamen poftea dentiflimo,&adresgerendas impigerrimo,Taci-
eiuravit,fuoobfecutusingenio,&vita:mihtarife tus;Omnium,qu<zdtxerat,feceratque,artequadam
applicuit:quanquamPrincipatusqueacSacerdo- O/foztafor.Indigetcerteres luecartenonnulla, ne
tio indignuSjCiim utrunque homo peftilens deho- taedium & contemptum pariat:Ita tamen,ut often-
neftaverit. tatio quatpiam , hcet ufque ad vanitatis pnmum
TettizCitconfideratio, quomodofehabeatquis, gradum vitium fit potiusin£r/?/r^,quaminP<?//-
comparattts ad&quales ckamulosfuos,quos verifimi- ticis.Sicut enim dici folet de calumnia, osfudatler
lefiteumhabituruminfortunafuacompetitores: calumniare,femperaliquidh<x.ret : ficdicipoflitde
eumquevitaecurfumteneat, inquomaximainve- jadtantia, (nifiplanedeformisfuerit&ridicula,^
niaturvirorumegregiorumfolitudo:atqueinquo u4udaclertevendita,femperaliquidh<tret. Harrebit
probabilefit,feipfum,inter ca?teros,maxime pof. eerte apud populum, licet prudentiores fubri-
feenitere. IdquodaC.Ca?farefa<5tum eft: quiab deant. Itaque exiftimatio parta apud plurimos, i
initioOratorfuitj&caufas egit : & in Toga potif- paucorumfaftidiumabundecompenfabit. Quod

fimum verfabatur:Cum vero vidiilet , Cice ronem, fiifta,de qualoquimur , fuiofientatio decenter&
//ow«y?8Jw,G*r#//««,eloquentiaegloriaexcellere, cum judicioregatur Exempligratia; Sinativum
;
RebusveroBellicisclarum admodum neminem, quendampedoriscandorem&ingenuitatemprae

prarter Pompe jum ; deftitit ab incepto , & Poten- fe ferat :aut fi illis temporibus adhibeatur, vel cuni
tiasilliCivilimultum valedicerejubens, tranftulit pericula circunftant ( ut apud viros militares in
feadartes militares,&Imperatorias:Exquibusad bellis,) velcumaliiinvidiaflagrant ; autfiverba,
fiimmum rerum faftigium confcendit. qua? ad laudes proprias pertinent , tanquam aliud
Qijarta Citconfideratio,ut mtutz Cux & ingenii agenti excidifle videantur ; minimeque vel ferio,
vel
n9 LIBER VIII. 230
vel prolixe nimis , iis infiftatur ; aut fi ita quis fe etiam opinioni obtrudere , & venditare > qaafi in
]audihushoneftec,ucfimuieciamcenfiiris& jocis quibusmaximedeftituitucfc eminerecredat.
iis,
ergafenon abftinear, autfideniquehoc facicnon Atqueuthocfaciliuscscerisimponat, feiniisre-

fponte,fedtanquarolacefTitus,&alioruminfbIen- bus,quibusreveraplunmum pollet , fingac difK-
tiis&conturnehisprovocatus ; nonparvumcerte dentem. Quemadmoduiufieri videmusinPoetis.
harc res exiftimationi hominis cumulum adjicit. Poeta enim carmina fiia recitante , fi unum ali-
Neque fane exiguus eft eorum numerus qui,cum ;
quem verficulum non admodi -m dixerit p'roban-
natUiafintmagisfolidi,& minime venfofi atque , dum,audiasillico:.<^w hic verfusplurismthicon-
proptereahacartchonoriluovelificandi^careanc, ftitit, quamreliquorum p/urimi. Tum vero alium
Moderationis fua:, nonnulla cum digmtatis jaclu- quempiam yerlum adducet, quafi fibi fufpecTum,
ra,dant pcenas. & de eo,quid putes,fcifckabitur quem fatis no- , -
Verum hu jufmodi oftentationem virwtts,ntcyn-. ricinter plurimos elle optimum & cenfura? mini-,
que aliquis infirmiore judicio , & nimium fortaffe me obnoxiu. Ante omnia vero ad hoc quod nunc ,
Ethicus, improbaverit:illudnemonegarit , dan- agitur > ut icilicet fpecimen fui quisedatcoram

damialtemeifeoperamutvirtusper incuriam ju- ahis illuftre,& jusfuumin omnibusretineat , nil
ftofuopretiononfraudetur,&minoris,quam re- magisintereile judico, quamnequispernimiam
veraeft,atftimetur. Harcvero,in virtute sftiman- ftiamnatura:bonitatem,&fuavitatem,ieexarmet,
da>pretiidiminutio,tribusmodisiolet continge- &injuriis &concumeliis exponat: Qijin potius
re: Primo,quandoquis,inrehusgerendis,fe,&or, inomnibtasaliquosanimiliberi, generofi , & &
peram fuam,oftert&obtrudit, non vocatus,aut non aculei minus quam mellis intia ie geftantis,
accerfitus Hujufmodi enim ofTIciis,remunera-
: igniculos,fubinde emittat. Qua»quia'ernmunita
tionislocoeflefolecfinonrepudientur. Secundo, vita:ratio,unacumprompto&paratoadfeacon-
qnando quis inprincipioreigerenda: viribusfuis tumeliisvindicandum ammo , aliquibus exacci-
nimium abutitur & quod lenfim erat pra:ftan-
•, denteimponicur, &neceflitateqnadaminevitabi-
dum , uno impetu offundit Id quod rebus bene
; li , propter aliquid infixum in perfona aut fortuna
adminiftratis prxproperam conciliat gratiarh , -in fua veluti fit in deformibm,Sc jpurzis,&. ionominia
:
fineautemlatietateminducit.Teftio,quandoquis rf%^7«#/<!?^zi:undef.ujufmodihomines , fivii-

virtutis fua;fru6cum,inlaudibus, plaufu, honore, tusnondeficfelices plerunque evadunt.
gratia.fibi prsbicis,nimiscito&leviterfentit,at- Quod vero ad (edeclarandum attinet ; id alia
que in iis fibi complacet , de quo prudens habetur res omnino eft ab oftentatione f ui , de qua diximus.
monitum; Cavene infiietusrebuimajoribmvidea-, Neque envx\2Avirtutes2.ntdefe3m\\am\nnmre~
ris,fih&c te resparva,ficutimagna,deleclat. fertunfed adaffiones viuparuculares. Qua in par-
Defeiluum enimverQ fedula occu/tatio,minoxis te nihilinvenitur magis Polkicum , quam ut Me-
haudquaquammomentieft, quamfirtutum pru- diocritas qua:damiervetur,prudens&lana in fen-
dens & artificiofaa/rWô, Defeclus autem oc- faanimi, circaacTionesparticulares, aperiendo,

cultantur,&latentmaxime,triplici quadamindu- aut recondendo. Licet enim profundataciturm-
ftria.&quafi tribuslatebris; Cautione , pratextu,6c tas,&confiliorumoccukatio,&isrerumêrenda-
Cauttonem dicimus , quando iis rebusj
confidentta. mm modus,qui omnia ccecis & ( ut moderna: lin-
prudenter abftinemus , quibus pares non fumus: guae potius loquuntur ) furdis artibus & mediis
Ubicontra,ingeniaaudacula,&inquieta,fefacile operetur.resfit&utilis, &mirabilis : tamennon
ingeruncfine judicio,rebus, qmbusnoninfueve- raroevenit,ut( quod dicitur) Dijfimulatio erroret
runt ; &
proinde defe&us fuos proprios publii pariat, quidijfimu/atoremipifumillaqucant. Nam
cant , & quafi proclamant.
Pr&textum Aicimxxs, videmus, virospoliticos, maxime omniuminfi-
cumfagaciter,&prudenter,viamnobisfternimus, gnes,hbere&indifTimulanterfines , quospete-
&munimus,quabenigna& commodadew^«& rent.palamproferrenondubitafTe.SicL.Sylla ma-
defettibm noftris fiat interpretatio ;
quafi aliunde nifefto pra: fe tulit , fe,omnesmortales velfelices, vel
provenientibus,aut alio tendentibus,quam vulgo infelicesfieri , cupere,proutJibiefientvel amici , vel

exiftimatur.Etenim,delatebns vitiorum nonma, inimici. Sic Ca-lar , cum primum profecftus eft in
lePoeta: Gallias,nilvencus ellprohtex i:fema//eprimumefie
Sape latet vitium proximitate boni. in vil/a obfcura,quamfecundum lôma. Idem Ca>
Quarcii quem defeblum n nobis ipfis percepe»
i faccaspto jam bello,di£fimulatorem minime egit,
rimus, operadanda, utperfbnam&prajtextum fiaudiamus* quidCicero deillopradicet. Alter
virwtisfinitim&mVLtuzmm , fiibcujusumbrala- (Ca:fareminnuens)#0«ra #/^ ,
, fedquodammodo
teat.Verbigratia,f<jrdb^^//^fpra?texenda,/^»^- poftu/at,ut,(uteftJficappe/letur7)rannm.Simi\itet
vo lemtas, & fic de csteris. Illud etiam ucile.providemus , in Epiftola quadam CiceronisadAtti-
babilemaliquam caufam obtendere, &invulgus cum, quam minime fuerit AuguftusCa:iardifTi-
Ipargercquaaddudi , ulcimasvires,noftraspro- mulator;qui inipfoingrefTiiadresgerendas, cum
mere refugiamus ; utqnod nonpojfimm | nollevi- adhucSenatuiefietindeliciis,fblitustamen eratin
deamur. Quod adcow/f^«?^>»attinecimpudens concionibus apud populum jurare illa Formula:
certeeftremedium, fedtamencertiflTmumatque Jtaparemis honoresconfequi/iceat. Illudautem non
efficacifTimum:Nempe,utquiseaomninoconte- minus quiddamerat,quamipfatyrannis. Veruni
, quasrevera
mnere, &vilipenderefeprofiteatur eft,adinvidiampaululumleniendam,fblitumeurn
afTequinonpofTit:Mercatorum prudentium mo- nmuladftatuam Julii Ca:faris, qua: inRoftrispo-
re,quibusfolenneeft , &proprium, ucprecium fita erat,manum protendere. Hominesautemri-
mercium fiiarum attollant, aliorum deprimant. debanc,&plaudebant,&admirabantur, &inrerfc

Eft tarr.en&aliud cpnfidentiieGenns, hocipfoim- italocpzebantur.Quid hoc eft ? Qualis ^do/efcens ?
pudentiusNimirum,perfricl:afi:Qnteaf«/cffwfuos Sedtamennihilmalitia:in eo fulpicabantur , qui
v L • tam
.
131 DE AUGM. SCIENT. 23 i

tius,fe occafionibus fuperiores fore Conftantia fua
tamcandide&ingenue , quod fentiret, loquere-
quosnominavimus,profpera confidunt. Verum \n\zzri\nnvifcofitas,c\retinen-
tur. Etiftiquidem,
Pompejus contra , qui ad ^,aquacunqueillatandemradice pullularit, re-
omnia confecuti funt :
fedviismagisumbrohs& bus gerendis,& fortunae hominum,eft damnofiffi-

eofdem tendebatfines,
obfcurisjfiicut Tackus deeo loquitur,Oi«*Zf/w,
ma Nihilque magis Politicum,quam animi rotas
:
redderecumrotisfortuna: concentricas, &fimul

nenmclior :a.tque Saluftms fimiliter idem infimu-
Oreprobo: aniipo inverecundo:) id prorfus age- volubiles. Atque de pr<zceptis duobus fummariis,
lat ,
baty&innutneris technis moliebatur,utcupidita- circa Fortuna Arcbitetiuram, hactenus. Pr&cepta
tesfuas &ambitionemalterecondendo , interim zutem Jparfa haud pauca funt Nos tamen perpau- •,
Rempublicam in Anarchiam&Confufionemre- cadeligemus,pro modoexemph.

diceret , quoilla fe neceilanoin finusejus conji- Primum pneceptum eft Faberferwna , amuffe ;
ceret, atque hocpaclo fummarerumad eumde- fuaperiteutatur eamqueriteapplicet;Hoceft,

,
ferretur,quafiinvitum&renitentem. Cum vero animum affiiefaciat,ut rerum omnium pretium &

hocfeputaret conlequutum, fa£tus Conh.il folus valoremaeftimet, prout adfortunam&finesfiios
(quodnunquam cuiquam contigilfet ; nihilo plus magisautminusconducant Hocq;curetfedulo, .
adfinesfuosproficiebat, eo quodetiamilli, qui non perfuiuftorie. Mira enim res fed vetiffima ; ,
procul dubio eum fuiffentadjuturi , quid vellet, Inveniunturplurimi, quorum mentis pars Logica
nqnperciperent.Adeouttandemcoattusht , tri- (fi ita loqui hcetj eft bonz, MatkematicaneRura:
tam & vuigarem inire viam,ut fcilicet, praetextu fe videlicet,quidererum confequentiisfatisfirmiter
Csefari opponendi arma & exercitum compara-
,
judicant.de pretiis vero imperitiffime. Hinc fit, ut
ret. Adeo lenta,cafibusobnoxia,&pleiunque
inalii privata &fecretacumPrincipibus colloquia;
feliciafolenteileeaconfilia quaeprofunda^?- , aliiauraspopulares , tanquammagnaadepti,ad-

mulattone obteguntux.. Qtiade re,idemfenfiife vi- nnrentur,cum htutrunquefipenumero res&in-
deturTadtus,cum/w#&«0»»artificia, tanquam vidia&pedculoplena : Alii autem resmetiuntur
inferiorisfubfeilijprudentiam,conftituit,prae^"- ex difficultate atque opera fua in eis impenfa fieri ;
ttbttspoliticis:n\zmT\berio,nzs vero Augufto Cae- oportei e exiftimantes,ut quantum moverint,tan-

latiauribuens. Etenim, deLiviaverbafaciens,fic tumetiam promoverint : SicutCaefardeCatone
loquitur Qu,od fuiflet i\\zcumarttbuomdrith& Uticenfi,velutiperkoniam,dixit,natrando,quam
;
fimitlattonefilihbene compofita.
laboriofusfuerit&affiduus,&,quafiindefatigabi-
Quod ad znimnm JieclendumSceffingendumzt- lis.neque tamen multum ad rem ; Omnia finquitj
tinet .Totisvinbuscerteincumbendum,
utani- maono fludio agebat. Hinc etiam illudaccidit, ut
mus reddatur occafionibus & opportunitatibus hominesfepius fe ipfos fallant ; qui, fiMagniali-
obfequens nequeullomodoergaeasdurus aut
,
cujusautHonorativiri opera utantur, fibiomnia
reniteos. Neque enim majtisfuerit
impedimen- profperapromittunt cum illud verumfit , non
;
tum ad res gerendas autfortunas , hominum con- grandiffimaquaequelnftrumenta , fed aptiffiiTia*
iUtuendas.quamiUud; Idemmanebat , nequetdem citius & feliciusopusquodqueperficere.

Atque
decebar.widehcet, cum hominesiidem funt , &na- ad- . Mathematicam veram antmi informandam,
fe mutave- operaepretiumeft.illudinprimis nofle &defcri-
tura fuautuntur, poftquam occafiones
,
rint.Beneitaque Livius, cumCatonemmajorem ptum habere quid ad cujufque fortunam confti-

,
introducit , tanquam fortuna: fuse archite&um

tuendam & promovendam primum ftatui debeat,
peritiffimum ,iHud fubjungit,qu6d ei faedtinge- quid fecundum,& fic deinceps. Primo loco emen~
dationem animi pono animi enim tmpedimenta
niumverfattle. Atque hincfit,quodingemagiavia ;
&folennia, &mutarenefcia,plus plerunqueha- 0- nodos tollendo & complanando , citius viam,
beantdignitatis 3 quamfelicitatis.Hocverovitium fortuna? aperueris , quam fortunar auxihis animi

in aliquibus a natura penitus
infitum eft , qui fuo- mp^/ww/îuftuleris.Secundolocbo^pono, &
pte ingenio CantvifcofiSinodofi , ad verlandum & pecumam^Qx^zm fiimmo loco plurimi iortafle col-
rnepti.At in aliis confuetudtne obtinuit ( quae eft al- locaverint cum tanti fit adomniaufus. Verum
,
opimone quadam,(quae in am-

iczznatitra ) atque eam opinionem,fimilem ob caufam abjudico, at-
moshominumfacileobrepit) ut minime mutan- que Macciavellus fecit , in aliare, nonmultum
dam fibi putent rerum gerendarum rationem, ab ea difcrepante. Cum enim vetusfueritSen-
quam prius bonam &pro(peram fint experti.Pru- tentia, Pecuniam ejfe nervos be/ii;i\\e contxz non ,
denter enim obfervat MaeciavellusinFabioMa- alios effe nervos belli aileruit,qu am nervos virorum
ximo quodpriflinumfuum tfrinveteratumcun-

,
fortium &
mihtarmm. Eodem prorlus modo vere
Handi , & belli trahendimoremrettneremordicus afleri oofi\t;NervosfortHn&,non edepecuniam,(ed
voluerit,cum naturabelh effet aha, & acriorapoftu- ootiusanimtvires,ingenium, fortitudinem,anda-
porro idem vitium ex indpia
kretconfilia. In aliis
ciam,conftantiam , moderationem, induftrianii&
Tudicii progignitur ; cum homines periodos re- fimilia. Tertio loco coWocofamam & extflimatio-
rum & a&ionum non tempeftive difcernant fed ; nem ;eomzgis, quod illaiftusquofdam habeanr,
tum demumfevertant, poftquam opportunitas &tempora,quibusfinonoppo :tuneutaris , diffi- ,
jam elapfafit. Tale quidpiam in Athenienfibus cile erit rem inintegrum reftituere. Ardua enim
fuis redarguit Demofthenes eosajens effe rtiflicis

, resfamamprarcipitantemretrovertere. Poftrenio
fimiks,quitnludoGladiatorioJeproba7ites , femper loco pono honores, ad quos certe facilior aditus per
plavam acceptam ,. in eampartemmumendam unumquodque ex illis tnbus , multomagisper
pofl
fcutumtransferunt , quapercuffifunt yaonprtus. In omnia con jundra , quam fi ab hono; ibtts au»
datur,
aliisrurfushocipfurn contmgit,qui operam , in fpiceris,&deindead rehqua perrexeris. Verum,

yiaeaquamiemelingreffifunc,collocatam,perde- ut in ordine rerum fervando haudpaiumeftmo-
jregravantur, nec receptui canere fciunt , fed po- mcnti , itanon multominusJnfervar.doordLne
teuv-
; ;
%U
temporis Cujus perturbatione frequentiffime
;
LIB ER VIII.
nanda?:ut, fiinaliquarevoti compotesin/*%wo
m
pecoatur, dumadfinestumproperatur,quando £?W#fierinonpoffimus , in/ecundotamenlicea.t
inicia elfent curanda atque dum ad maxima qua;-
; confiftere,imo vel in tertio : Quod fi nec itt aliqua
que fubitoadvolamus , quannmedio pofitafunt, omnino parte rei hxrere aut confiftere poffimus,
temere tranfilientes. At illud recte prarcipitur tum vero ad alium quempiam ( pmer deftina-
Quodnunc inftat,agamm. tum) finem,operam impenfam fle£tamus:Sin nec
Secundum/jr(£c^/»w?eft,utcaveamus,neanimi inprafenti aliquem Frudtum demeterequeamus,
quadam magnitudine,&prajfidentia,ad magis ar- faltem aliquid ex ea extrahamus , quod infuturum
dua,quam par eft,feramur neve in adverfum flu-
; profit:Sivero nihilfolidi , nec inpr&fenti nec in Fu-
vii remigemus. Optimumenim confilium circa rw-Ojindeeliceredetur, fatagamus faltem , ut ali-
fortunas hominum <pid exiftimationi noftra? inde accrefcat Et afia id :
Fatis accede,Deifcpte, genus:rationes femper a nobis ipfis exigendo,qui-

Circumfpiciamus in omnes partes , & obferve- busconftet,nosfru£tusaliquid,plusminus, exfin-
mus,qua res pateant, qua claufe & obftrudae fint, gulis a&ionibus & confihis noftris percepiffe ne- :
quaproclives, qua ardua:; nequeviribusnoftris, queullomodopermittendo, ut tanquamconfufi

ubinonpatetadituscommodus,abutamur. Hoc acconfternatianimumillicodefpondeamus.fifor-
fifecerimus , &a repulfanos immunes pra:ftabi- tefcopumprincipalem non licuerit attingere. Ni-
mus,&innegotiis fingulis nimis diunonhajrebi- hilenimminusconvenitviroPolitico, quamuni
mus,&mederationislaudemreportabimus , & reiuniceelleintencnm. Quienimhocfacic,occa-
paucioresoffendemus, &deniquefelicicacisopi- fionum inntimerarum ja&uramuldtabicur ; qua
nionem acquiremus ; Jum qua: fponte forcalle rebus agendisexobliquoincerveniie folencqux-
eventura fhillent , noftra» induftria: accepta feque fortafle magis fuerint propitia;&commodse
rentur, adaliaqua:pofteaufuifuturafint,quamadea,qua:
Tertium pmceptum cumproximepra:cedente inmanibushabeamus.Ideoquebenecalleamusil-
nonnihilpugnarevideripofIit;licet, probeintel- lamRegulam H&c oportetfacere,
; & illa non omit-.
lectum,minime.Illud hujufmodi eft : Ut occafio- tere,
nesnon femperexpe&emus , ied eas quandoque Sextum eft pr&ceptum , ut nos rei alicui nimis
provocemus,&ducanuis. QuodetiatninnuicDe- peremptorienon aftnngamus ; quanquamcafui
mofthenes,rnagniloquentiaquadam. Etquemad- videatur,primointuitu,iTiinusobnoxia ;Sedfem-
modumreceptumeft , ut exercuum dncat Imperator, per habeamus, velfeneftram apertam ad evolan-
Jic acordatis virisresipfaducend&,utqu<zipfisviden- dum; vel pofticum aliquod fecretum adredeun-
tur,eaaerantur ; & non ipfi perfequi eventmcogan- dum.
tur. Etenim,fi diligenter attendamus,duas obler- , Septimumjt^m/>«»«,eftantiquumilludBian-
vabimus,eafquediiei:epantesipecies, eorum,qui tis;modo non adperfidiam,ied adcautionem, &
rebus «rerendis, & Negotiis tractandis , pares ha- moderationem,adhibeatur : Etamestanquam ini-
beantur. Alii fiquidem occafionibuscommode micmftfturm,& oderistanquamamaturtts. Nara
fciuntuti,fednihilexfemoliuntur,autexcogitant; utilicates quafque , miruminmodum, prodit&
Alii toti fiintin machinando,qui occafiones, qua; corrumpit,fi quisnimium feimmerferitamicitiis

opportune incidunt,non arripiunt. Harum facul- infelicibus,moleftis & turbidis odiis , aut puerili-
tatum altera,alterinon conjuncT:a,mancaomnino bus&futilibusa»mulationibus.
&imperfec~tacenfenda eft. Haec exempli loco circa dotlrinam de ambitu,
Quartumeft praceptum ; utnihiliufcipiamus, wftefufficient : Illudenimhominibusinmemo-
inquonecelfefit, temporis plurimuminlumere riamfubindereducendumeft,longeabefIe,utad-
verum ut verficulus ille aurem femper vellicet, umbrationes iftse,quibus utimur in defideratis.lo-
SedfuoitintereafugitirreparabiletempM. co juftorumtradtacuumponantunfedeflefolum-
Nequealiafubeftcauila, curii,quiprofeffioni- modotanquamfchedasautfimbrias, exquibusde
bus laboriofis,aucrebusfimilibus, feaddixerunt, telaintegrajudiciumfieripoffit. Nequerurfusita
veluti Juriiconfulci, Oratores, Theologi doctio- defipimus,utfortunamabfque tanto,quantumdi-
res,LibrorumScriptores,&hujufinodi,infortuna ximus,molimineminimeparariafferamus, Probe
fuaconftituenda, &promovenda,minusfintfo- enimnovimus, eamtanquamlponteingremium
lertes , quam quod tempore (alias fcilicet infum- aliquorum defluere: Alii autem eam diligentia fo-
pto) indigentadparticulariapernolcenda, op- la&affiduitate,(cautionenonnullaafpera) ablque
portunitates captandas &machinas , qux ad for-
3 artemulcaauc operofa, adipifcuntur. Verum ficut
tunamfuamfpecftent,eommifcendas,&meditan- Cicero,Oratorem perfeclum depingens , nonid
das. Quin etiam in aulis Principum & Rebufpubl. vult,ut caufidici finguli tales efle debeant , au t pot
cos reperias , & ad fortunam fuampromoven- fint:acrurfus, ficutinPrincipe autAulicodefcri-

dam,&ad aliorum invadendani , maxime effica- bendo ( quod nonnulli tracftandum fufceperunt)
ces,quinullopublicomunerefunguntur , fedin modulus effingitur , prorfusfecundumartisper-
hocde quo loqmn\ut:,ambitu viu, perpetuo oc- fectionem , non autem fecundum Praclicam vul-
cupantur. gatam:idem & nos Politico inftruendo prsftiti-
Qijintum cApraceptum ;lltnaturam quodam- mus ; Tolitico ( inquam )

quoad Fortunam pro-
modoimitemur, cmm nihilfacitfruftra. Idquod priam.
fadtunon erit admodum difficile , fi negotia no- Enimvero,illudutiquemonendum , pracepta,
ftra omnium generum perite commifceamus & qus circa hanc rem delegimus & propofuimus>
contexamus. In fingulis enim adtionibusitaani- omniaexgenereeorum efle, qux bona artes vo-
museftinftituendus&pra:parandus,atqueinten- cantur.Quodenim zd malas artes minet : Siquis
lionesnoftiaalisaliisfubfternendce, &fubordi- Macciavellofedederitindifciplinam: quipratci-
p * pit.
; ;; s ;
235 DE AUGM. SCIENT. t36

Virtutcm ipfimnonmagnoperecurandam,fed
exigit&fibifeponit. Qnorfum enimfuerit,osge-
pit ,
tantnmjpectemejusyinpubltcumverjam : quiavir- rere in cceli fiiblimia erec"tum,mentem vero humi

adjumentoftt, vrrtm ipfa proftratam , & pulverem inftarferpentiscome-
tutisfamarjr opinio homim
tmpedimento .quique alio loco praecipit;

:
Vihomo dentem f Qriod etiam Ethnicos non fugit
PoUncusilludtanquamfundamentumprudentt&fuA Atque afftgit humo Divin& Particulam Aur&.
fubfternat,quodpr&fupponat , hominesnonreEtenec Qriod fi inhocfibiquifquam adblandiatur, quod
fortuna fua, utcunque eam malis artibus obtinue-
m toadea,qu&volumus,fleUiautadducipoffe,pr&ter-
quamfolometuudeoquedet operam ut omnes,quan- , rit,recteuti decreverit ficutde Augufto Csefare,
:
tumtnfc eft,obnoxitftnt , atque in pertculis

angu- & &Septimio Severo,folitum erat dici,Debuijfeil/os,
ftitsconftituti :
ltautPoliucusfuusvideatureHe, autnunquam nafct , autnunquammori tantain ;
cmodlta\idicunt,fcminatorjpinarum Autfiquis : ambitufortuna:fua: patraruntmala ; tantarurfus,
axiomaillud,quodaCiceronecitatur , ample&i fammaadepti,contuleruntbona:intelligatmhilo-

velit : Cadant amici , dummodo tnimicitntercidant minus , hanc malorum per bona compenfationem
Sicut Triumviri fecerunt, qui inimicorum interi- poftfacfumprobari, confiliumautemhujufmodi
tum amiciffimorum exitio redimebant:Aut fi quis meritodamnari. Absrepoftremonobisnon fue-
L.Catilinar imitator ellevelit , utRerumpubl.in- nt,incuriuiftoincitato , &fervido, verfusfortu-
cendiarius fiat & quo melius in aquis
perturbator, nam noftram,frigidam paulilper aipergere , hau-
turbidis pifcari & fortunam fnam expedire poffit ftam e didterio illo non inelegante Caroli Qirinti
Eoo (inquit)/infortunismeisincendmmptexci- Imperatoris,in Inftitutionibus fuis ad Y'H\um: Pmi-
,
tatum,idnon aqua,Jedruina rcftinguam : Aut fi quis tarifortunam mores multerum , qu& procospltts ni-
illudLylandri adfe transferat; quidicere folebat; mio ambientesp/erunquefnperbe a verfantur. V e u r m
Puerosplacentis, viros perjuriis alliciendos : Cum hocultimumremediumpertinetad eos, quibus
aliis ejufdem farinae pravis , ac permciofis dogma- guftusexmorboanimicorruptus eft. Innitantuc
tibus •, Quorum (ut fit in cstensrebus omnibus ) potiushominis/^/V/* illi, qui Theologi&IkThilofo*
majoreftnumerus , quam re&orum &fanorum: phia tanquam Angu/aris qua? idem fereaile-
eft ;
Si quis ( inquam ) hu juimodi inquinata

prudentia runt de eo quod prtmum qu&n debeat. Etenim
delecl:etur;nonienminficias,eum( quandoqui- Theo/oqta tdicix. : Primum qu&riteregnumDei,&
dem leoibus charitatis & virtutis omnibus fe ifta omniaadjicienturvobus. Philoiophia autem ii-
ipfumfolutum.fortuna: folummodo manciparit) mile quiddam )\ibei:Primum qu&rtte Bonaanimi ;

poiIe,majore compendio, celenus , foitunam & c&tera aut aderunt , aut non oberunt. Qu am vis au-
fuam promovere. Fit vero in wta,quemadmodum tem hocfundamentum , humanitus jadtum, inter-
&in viamitet brevius fitfcedius& ccenofius: ne- dumloceturfuper^r««*( ;quemadmodumvidere
que fane,ut pef viam meliorem quis incedat,njul- eftinM. Bruto, quiineamvocem> fubexitum
tacircuitioneopuseft. fuumprorupit;
Tantum veroabeft , uthominesadhujufmodi Te coiui,virt'u-s,ut rem:aft tu nomen inane es:
artespravas fe applicare oporteat ;utpotiusfane At idemfundamentum, divinituslocztam , firma-
(fi modo fint apud fe, feque fuftinere valeant,neq; tur femper in petra. Hic au tem doclrinam deambi-
ambitionis turbine procella &

adverfum ra- m tu vit& , & fimul doclrinamgeneralem denegotitSi -
oculos proponere debeant ; non fo- concludimus.

piantur ) ante
lum mundi chorographiam generalem lllam, Cap. III.
quod ommafuntvanttas & vexatioSptrims ve- , ;

Partitione Doftrinje delmperioJiveRcpub.emittHntun
rum etiam&illam magisfpecialem , videlicet, Tantum aditut fit ad Dcliderata duo Doftrinamrfe ;
quodipfum^jfejunclum ibeneejfe, maledidtio- ProfcrcmlisFiuibuslmpeiii ^» Doftruiam êluiliria

,
Univerfslij/jwrfg Fonnbus Iuri;.

nis loco fit , &quo grandius lit effe , eo majorfit
maledi&io ;quodque amplilTimum virtutis pra?- VEniojamad artemimperii, five dotlrinam de
miumfitipfavirtus;Quemadmodum&ultimum %epub.admtmftranda : Sub qna etiam Oeco-
vitiifupplicium eft vitmm ipfum ; ficut egregie nomica conimetux., utfami/ia iub civttate. In hac
parte,ficut jamanteadixi.filentiurn mihiimpera-
Poeta,
Qu& vobis,qu&digna,viri,prolaudibus iftis vi.Nequetamenprorfusdiffideredebui,quinpoi-
Pr&miapoffe rearfoivi ? Pulcherrimaprimtim fim de illa fortalle non impenteautinutiliterdif^
Dit morefque dabunt veftri ferere utpote qui longa experientia edb6tus ,
: &
& econtranonminus vereille defceleratis, atque per tot munerum &
honoruni gradus ad amphffi-
Quin etiam, Mortales,
cum ulcifcenturmoresfui. mumRegniMagiftratum, favore Majeftatis tuse
duminomnespartes cogitationesfuas agitant, & indulgentiffimo, nullomeritomeo , eveclusfue-
diffundunt , ut fortunis (uis recfte profperStum atq; rim,eundemqueMagiftratum perannosquatuor

confultumfit , interiminmediisillis animitrani- integros geilerim : &quod pluris eft, Majeftatis
curfibus ad divina judicia & providentiamaiter- tuae Mandatis & Colloquiis per annos odlodecirn
namoculos attolleredebent qua faepiffime im- : contmuos ailueverim ; (quod etiam e Itipiteali-
piorum machinationes , &confiliaprava licet , quo Polkicum exfculpere potuifTet:)quiqueet-

profunda,fubvertit , & adnihiluin redigit ; fecun- iam , interomnes artes, plurimumtemporisin
dum illud Scripturae , Concepttiniquitatem,& pa- Hiftoriis &Legibus contriverim. Qua; omnia
rktvanitatem.lmo,etCiin')uriistk malis arttbtts zb- non jatlantia ad Pofteros refero.fed quia ad litera-
ftineant : attamenha.'cjugis& lrrequietaanhela- rumdignitatem nonnihilpertinereputem quod ,
tio ad ardua fortuna:,abfque ceifatione,& quafi fi- homo quiipiam ad literaspotiusquamadaliud

,
nefabbato , tributumtemporisnoftri Deodebi- quicquam natus,& ad res gerendas nelcio quo fato
tum minime folvit Qui,utvidereeft,facultatum
: contra Genium fuum abreptus , ad civilia tamen
taoftrarumdecimas , tempotis autem feptimas. munera tam honorifica & ardua fub Rege pruden-
tiffims
*57 LIBER VIIL 238
tiffimo aflumptus fuerit Verum,fi quid circa Poli- Magmtudo Imperiorum, quoad molem & terri-
?«v««pofthacparturiet ocaim meum, eritfortafle tonum,menlurafubjicicur,quoa*redicus,calcu-
prelesautaborttva,mtpofthuma. Interim.ne fcien- Numerus civium,&capira,cenfu Urbium
lis. ; &
tiis omnib», jam veluti in fubfelliis fuis collocatis , oppidorum multitudo &amplitudo , tabulis exci-
Sedes haec tam excelfa omnino vacet, decrevi duas pipoflunt.Atcamennonrepecicur inter civfliaies
tantum civilis fctentia porciones , quxad arcana errori niagis obnoxia,quam verum & intrinfecum
«»»er«nonpercinenciedfuntnatura;magis com- exciperevalorem , circa viresckcoptasimperitAi-
munis,ut defiderata , notare, earumque,more no- cu jus, Aflimilatur regnum ccelorum non glandi, aut
&to,exemp/a proponere. nuci alicuigrandion, Cedgranojinapis , quod mter
Cum artes imperti tria officia pohtica comple- grana eftminimum , quod tamen habecinterim
clantur; ptimo,uttmperwt»confervetur ; fecundo, intra fe proprietatem quandani &fpiritum inna-
ut beatum efficiatur,& florens ; tercio , ut amphfice- tum,qu6fc&citiusattollat , &lauusdiffundat:
turfincfque ejus longius proferantur-.de duobus pri- Eodem modo invenit e eft Regna & Status ambi- ,
xnisoffiais , maximaexparte.egiegie anonnullis tuquidem&regionumcractuvalde ampla , qua;

tractatum eft;detertiofiletur. Illud itaqueinter tamen zdfinesultenusproferendos ; aut latius im-
defideratateponemus , &
more noftro exemplum perandum, func minusapta 5 Aliacontra,dimen-
eitis proponemus,eam<afoSri»iepartem, confulem fione fatis exigua,qua: tatnen bafes.in quibus ma-
paludatum , fi ve doblrtnam deproferendts tmperiifi- ximas Monarchia? inajdificentucefle poflint.
»jfej,nominantes, 1, Urbesmunita», plenaarmamentaria.equo-
rumpropaginesgenetola:,cusrusaimaci,elepnan-
Exemplum Traftatuijummaru deproferen - ti,machmaeatquetormenta bellicaomnigena, &
du fimbus tmperii. fimilia.funtcerteiftauniverianihil alxd , quam
Dicrum Themiftoelis, fibiipfiapplicatum , in- ovisindutapelle leonina,nifi gens ip>a,ftirDeiua,
civilecertefuic&inflatum;im de aliis, atquein &ingenio,fitforris,&milicaris,lmo,necnumerus
genere,prolacumfuiflec prudencemfaneobfer-
, ipfecopiarummulcum juvacubimibces imbelles
vacionem & per gravem cenfuram complecli vi- funt &ignavi.RecteenimVirgihus;
derecur. Rogacus in convivio,ut cycharam pulfa- •
— Lupm numerumpecorum non curat.
ret,reipondit ,fidtbets fe nefcire ; c&terumpofe oppi- Exercitus Perfarum m campisArbetaocuIisMa-
dumparvttm inmagnam civitatem evehere.l&a. cer- cedonum tanquam vaftum hotninum pclagus
te verba,ad fenfum pohcicum cranslata , facultates fubjiciebatur,adeo ut Duces Alexandri nonnihil ,
dLias,mulcumincer fe dilcrepantes,iniis , quire- ipfb fpectaculo percu!fi,Regem interpeilaretit,at-

rum gnbernacula tractant , optime delcribu.nt& que utnoctu prcelium commicceret , ei Audtores
diftinguunr..Etenim,fiRegumconfiharios , fena- erant : (îhusi\\e,No/o,(inqmt)fujf;r.ariviclo-
tores.alioiqueadnegociapublicaadmotos , qui riam-Ea autem etiam opinione fuit facilior Tigra-
ulquam fuerunt, attente incueamur , reperientur nes Armenius,caftrametat9inquodam collecum
profedto flicctiatiSimeJ nonnulli , qui regntem exercitu quadringentorum millium. Cum fpeda-
autaw><««w«eparvisamplaefEcerepofllnt ; fidi- retaciemRomanorum, quiquatuordecim mil-
cines tamen fint vajde imperichEcontra autem alii lianon excefliccontrafecendencem , in dicterio
quamplurimi,inci/^ri«,aut Lyra,(hoc eft,aulicis illofuofibicomplacuit ; Ecce (inquic) hominum
tricis) miri artifices,qui tantum abeft ut Rempubl. pro legatione ntmioplm quam oportet ; propugna lon-
ampltficarepottint , utpotiusanaturacomparari geminus. Eofdemtamen, priufquam occubuiflet
videantur ad ftacum Reipubl. beatum & ftoren- fbl,fatis multos , ad lllum infinica ftrage profligan-
tem labefa&andum & evercendum. Sane , artes dum.expercuseft. Innumeiafiintexempla,quam

illa: degeneres , &przftigia;,quibusfa;penumero fit multitudinis cum forcitudine congreflus im-
Confiliarii, atque Rerum Potentes , &gratiam par. Primoigiturprorecemflima& exploratifli-
apudPrincipesfuos,&famamin vulgus , repor- madecernatur, &ftatuatur,quodcaputomnium,
tanchaud ahud nomen merencur,quam/W7taecu- qiaa? ad magnitudinem regni aut ftatusipe6tent,
jufdam fidicularia? , utpoce cum finc res magis gra- ficut populus ivleCitftrrpeckingeniobe/iicofiu. At-
ta? in praefens,&artificibusipfisornamento,quam queiliudmagisttitumquamverum , quodnervi
ad Rerumpubl. , quarum funt miniftri , opes , & bellifintpecuniaSideCint nervi lacettorum ingente
amplicudinem.uciles aucaccommoda?. Occurrent molli& effceminata, Recre enim Croefo oftentan-
proculdubio& aliiConfiliarii, acq;Reipubl.Gu- tiaurum refpondit Solon ; At fi quis (0 Rex)ve-
beriiatotes,minimefpernendi,quifintnegotiispa- nertt,quimeBus,quamtu,ferrum geftet , illi profeclo
res,poiriiHquerescommodeadminiftrare,eafque totum hoc cedei aurum. Qtjare, quicunque is tan-
a manifeftis prsecipitiis &incommodisconferva- demficPrincepsaut Status, cujusfubditinativi&
re.a virtute tamen illa rerumpubl.erectrice &am-> indigens non finc animofi & militares , potentiam
plificatricelongointervalloabfunt. fuamadmodum fbbrieatftimet : Atque econtra,
Verum, qualeicunque demum fuerint opera- Principes, qui dominanturingentesanimofas&
rii,conjiciamusoculosin opusipfum , Qualisni-. Martias,norintillifatisviresfuas , fifibialiasnon
mirum cenferi debeat vera Rêgnorum & Rerum- defint.Quod attinet ad copias merceuarias , ( quod
r
vub. Magnttudo, c\.quôusartibusobtineripou \t: foletadhiberiremedium,cumc0^/<*»<«m£ defunt)
Dignum profedto argumencum , quod principes plenafuntomniaexemplis, quibusliquido patet,
perpecuo rn manibus habeant , & diligenter medi- quod quicunquey?rff*# ilhs innicecur , poterit for-
tentur; quo nec vires fuas in majus a?ftimantes,in- tafle pennasad tempusbreve,nidomajoresex-
,
ceptisfevanis& nimisarduisimplicent , nec rur- tendere,feddefluencillepaulopoft.

fus eafdem plus ?equo defpicientes, ad confilia pu- 2. "Beneditlio Iud<e,ck IJfacharis, in unumnun-
fillanima & meticulofa fe demi ttant. quam convenient:Nimirum,ut eadem Tribus aut
L $ Gensj,
&
X39 DE AUGM. SCIENT. 239

Gensjfu fimul,& Letinis Catulus,8i Afmus procum- narcbia, qualis fuit Nebuchadnezaris , Truncum
habeat fatis amplum,fkrobufium , ad ramos fuos
bens inter Sarcinas. Neque unquam
het,utpopu/us
u-ibutisoppreiTus,foitisexiftat&bellicofus. Ve- frondesfuflentandos: Hoceft,utnumerus indigena-
rum,zdfubdttosextraneos cob\bendos, fatisfuper-
rumieft, coUationespublicoconfenfufactas, mi-
nusanimosfubditorum dejicere , deprimere, & quefufficiat.Illiigitur/kimf ad imperiimagmtudt-
ciuam qnareximperio meroindicuntur. Idquod nembene comparati funt,qui juscivttatzshd\e8c
liquido videre elt in tnbutis Germama inferioris , libenter largiuntur.Vana fiquidem fuerit opinio,
qtias w«/kfvocant atqnealia ex parteiniis,qua;
:
poHemanipulumhominum , utcunque animis&
/«^/4nominanturapud^w<7/«. Etenim notan- conjjlioexcellant, regionesnimio plus amplas&
dumeft , fermonemjam inftituideanimishomi- fpatioiasimperiijugocohibere&frmare. Idad

num,nondeopibus. Tributa autem, qua: ex con- tempusfortallefacere poffint, fed diuturnitatem
fenfuconferuntur , & quseeximperioimponun- hsc res non ailequitur. 5/7#rta;?*'parcifuerunt, &
tur,etfi eadem res fint , quoad opes exhauriendas, difficiles in cooptandis novis ci vibus.Unde,donec
varie tamen omnino animos fubditorum affi- intraparvoslimitesdominatifunt , reseorumfir-

ciunt.Statuatur igitur& hoc/w/w/wwtributisgra- ma:fuerunt,&ftabiles. Atpoftquamlimitesfuos
vatum,idoneum ad imperandum non effe. & latius dominari quam ut
coepillent proferre , ,
3. Adfpirantibus ad magnitudinem Regnis & ftirps Spartanorum tutbam Exterorum imperio

Statibus,protfuscavendum,neiVo^//w&/ ^W«V, commodecoe'rcerepoftet,potentiaeorumfubito
,
atque ( quos vocamus ) Generof,mz'jotem in mo- corruit. Nulla unquam Refpubl. finus fuos ad no-
dum multiplicentur.Hoc enimeorem.deducit,ut voscivesrecipiendos tamprofufelaxavit , quam

c/^Regaifithumilis&abje6ta;&nihilaliudfe- %efpubltcaRomana. Itaqueparerat.inftitutotarr»
requam Nobilium mancipia&operarii. Simile prudenti , fortuna cum inimpetiumtoto Orbe
;
quiddamfieri videmus infylvisca?duis-, quibus,fi ampliffimum fuccreverint. Motis apudeoserat,

maior,quampareft,caudiaimfivearborumma- juscivitam prompte elargiri idqueinfupremo :
jorumrelinquaturnumerus, nonrenafcetur fylva gradu Hoceft,nonfolum j*# commercij,jus con-

:
fincera, &pura ; fedmajorpars in vepres du- & nubti,]us b&redttatis jverum etiam jusfujfragij , &
mos degenerabit.Eodemmodo,in»^//«wte/,ubi jtts petitionis,Cive honorum Hocque rurfus,nou
:
numero lior jufto eft nobilhas , erit plebs vilis & fingulis tantum perfonis,fed totis familiis, imo ci-
ignava:atqueeodemumresredibit,utneccentefi- vitatibus & nonnunquamintegrisnationibus,

,
mum quodque caput fit ad galeam portandam communicarunt. Hucaddeconfuetudinemcfefife-

idoneum:prsfertim fi peditatum fpectes,qui exer- cendi colonias , quibus Romana: ftirpes in fblum
citus plerunque eft roburpra?cipuum ; Unde fuc- exterum tranfplantabantur. Qux duo inftituta fi
cedet macrnapopuIatio,viresexigu;t. Nufquam finuilcomponas,dicesprofec"to,non Romanosfe
gentium hocquoddico,luculentiuscomproba-
,
diffudiile fuper Univerfumorbem:fedcontraor-
tumeft, quamexemplisAngliaj &Gallia;. Qua- bemuiuverlumiedifnidifIefuperRomanos:Quaj
rum Anglia,quamvis territorio , numero inco- & fecuriffimap roferendt imperii eft ratio. Subit mi-
larum,longeinferior, potiorestamenpartes fere tati {xpiasimperiumHiJpanorum; quodtampau-
femperinbellisobtinuit: hanc ipfam obeauflam, cisindigenis tot Regna&Provinciasamplexari&
quodapud Angloscolonij&inferionsordiuisho- fraenarepoffit. At certeHifpaniadpfeproarboris
jnines,militi£ habiles fint,ruftici Gallis non item. ftemmate fatis grandi haberi debent , cum longe
Qua in re, mirabiliquadam&profundapruden- ampliorem contineantRegionumtrac~tum,quam
tia excogitatum eft ab Henrico SeptimoAnglix Roms autSparta:,fubinitiisluis,contigerat. Por-
Reae, (idquodin.vit<sejusHifloria£afius tradta- to^ciuamquam jus civttatis fatisparcefbleant,Hi-
vimus) ut prsdia minoraatquedomus agiicola- fpaniimpertire, quod proximumtameneft , fa-
tionis inftituerentur , qua; habeant certum eumq; ciunt Qiiippe qui cujufcunque nationis homi»
•,
mediocrem agn modum annexum , quidiftrahi nes ad militiam fuam ordinariam promifcue ad-
non poffit,eo fine , ut ad victum libeialiorem fuf- mittant. Quin etiam fummum belli imperium
ficiat ; utque agricultura ab iis exerceretur qui ,
haud raro ad duces natione non Hifpanos defe-
domini fuerint fundi , aut faltem ufufructuarii, runt. Attamen&illamipiam videnturnonitapri-
non condudtitiiautmercenarii. Nam itademum dem,indigenarumpaucitztemfenfii\'e , eiqueiuc-

chara&erem illum.quo antiquam Italiam infigni- currere cupiille ; ut ex pragmaticafanllione , hoc
vit Virgilius,merebitur Regio aliqua: anno promulgata.cernere eft.
Terrapotens armis,atque ubere gleba. 5. GemK\mumeft.,artesmeckanicasfedentariai,
Nequepratereundaeftillaparspopuli, (qusAn- quanon fubdio,fedfubtectoexercentur , atque
glis fere eft peculiaris jnecahbi^quodfcio^ in manufacturas delicatas , ( qua; digitum potius,
ufu , apud Polonos )famuli lcilicet nobi-
nifi forte quam brachium requirunt) fua naturamilitaribus
iium:Hu]us enim generis etiam inferiores quoad , animis eiffe contrarias. In univerfiim,populi belli-
peditatum,agricolis ipfis minime cedunt. Qyare cofi feriari gaudent, & pericula quam labores mi-
certiffimum eft ;
quod magnificentia& fplendor nusexhorrent. AtqueinhocingeniofuononfunC
ille hofpitalis.atque famulitia , &veluti fatellitia admodumreprimendi,fianimosipfbrumin vigo-
ampla,qu2inmorefuntapudNobiles&Genero- reconfervarecordinobisfit. Magnoitaqueadju-
fosinAnglia, ad potentiammilitarem apprime mentoSpart£e,Athenis,Romne , aliifque antiquis
conducant:ubicontra , Nobiliumobfcura&ma- Rebufpub.fuit,quodhabuerintnon/»g£»OTi , fed
gisprivatainferedudavitxratiocopiasmilitares /frôiplerunqi.quorumlaboribusiftiufiuodiopi-
minuit. ficiaexpediebantur. Verum mancipioru u(us,poft
4. Dandaeftomninoopera,ut<2ôriftatiK«- legemChriftianam receptam , maxnna ex parte
abiit
, ,
i4 o L I B E R VIII. 240
abiitin defiietudinem. Hinc vero rei proximum quod perpetuum eratapudRomanos:Adeo ut,fi
eft.utartes ifta; alienigenis tantum permittantur ; forteinpopulumfcederatum, cui etiam cum aliis
quiproptereaalliciendi.autfalte facile recipiendi fcedus defenfivum intercederet,hoftilis impreffio
[unt.Nativorumauteplebsexttibus generibus ho- factaeffet , atq; ille a plurimis fuppetias peteret,
minum conftare debev,nempe,exagricolis:famu!is Romani omnmmprimifemper adeflent, benefi-
ingenuis: & artificibus , quorum opera robur &i la- ciidecusnemini prampiendii relinquentes. Qijod
tertos wW/wpoftulant; eu jufmodi inntfabriferra- veroattinet zdbella, antiquistemporibus propter
riplapidari/, itgnar^,&ziimi\es; nonannumerando flatuum conformitatem quandam, autcorrejponden-
milttiam defcriptam. ^wztarr/^w.gertajnonvideojinquojureilla fun-
6. Ante omnia ad imperijmagnitudinem confert, datafint. Talia fueruntbella, qua; a Romanisfu-
utgens aliqua armorum fludtum profiteatur,tan- fceptaerantadGraeciamin Libertatem vindican-
quamdecusfuum, & inftitutum vitas primarium, dam: TaliaaLacedarmoniis &Athenienfibus,ad
& in prrecipuo honorehabitu. Qua; enim a Hobis conftituendas aut evertendas Democrarias, & Oli-
adhucdi<5ta(unt, adhabilitatestantum ergaarma garchias: Tahaquandoq; illatafunt aRebuspub.
fpecTrant : Qijorfum autem habilitas,fi non rei lpfi autPrincipibns , fub pra?textu,fubditos ahenos
incumbitur,utproducatur inactum ? Romulus, protegendi,&aTyrannideliberandi.Ad rem pra;-
(utnarrant,autfingunt) poftquame vivis exceffe- fentemfufficiat,utilluddecernatur: Non effeex-
rat,illud civibus fuislegavit , ut ante omnia rem pectandani/?<*«« alicui imperij amplitudinem , nifi
militarem cofeient unde in caput orbis terraium

, adquamvisoccafionemjuftamfe armandi proti-
urbs eorum infurgeret. Imperij Spartani fabrica nus expergifcatur.
univerfa(nonnimisprudenterquidem , feddili- 8. Nullum omnino corpus, five fit illud naturale
gentertamen^lad illum finem &fcopum compofi- fwepoltticum, absque exercitationefanitatem luain

taeft &conftrucT:a , ut cives fui belfigeratores ef- tueri queat. Regno autem , aut Reipub. juftum
fentPerfarum & Macedonum. Idem eratinftitutu, atq; honorificum^//»»zlocofalubris exercitatio-
fed non tam conftans aut diutuvnum.Britanni, Gal- ttiseft. Bellumcivile profeitoinftarcalorisfebrilis
li,Germani,Gothi, Saxones, Normanni, & nonnulh eft AtBellum externum inftarcaloris exmotu,
:
•alii , etiam ad tempusarmisfe prafcipuededide- qui valetudini inpnmis conducit. Ex pace enim
runt.7#rc<eideminftitutum, legefiia haudpaulu- defideatq;torpente&emolliunturanimi, & cor-
lumextimulati,hodieretinent,fedmagnacummi- rumpunturmores. Sed utcunque res fe habeac
litia: fu£(utnunc eftjdeclinatibne.InEuropaChri- quatenus ad alicujus ftatus £e\icita.tem,magnitudi-
ftiana , gens qua? illud adhuc retinet & profitetur, «Mproculdubio intereft, utquafifemper inarmis
folifunt /S/^wz.Verumresefttam liquida,&mafit. Atq; exercitus veteranus, perpetuotanquam
fefta,unumquemque inproficere maxime , in quo fubvexillis habitus, etfi res magni proculdubio
plurimum impendit ftudii, ut verbis non indigeat. fumptus & impenfie, attamen ejusmodi eft, ut fta-
Satisfitinnuiffejdefperandum omnino alicuina- tui alicui quafi arbitrium rerum inter vicinos,
tionieffe,qua: non ex profeflo arma & mihtiam aut ialtem plurimum exiftimationis ad omnia
co!at,iisq; pra?cipueftudeat &incumbat,fibivel- conferat.IdquodinfignitercernereeftinHiipanis,
uti ultro obventuram infignem aliquam imperij qui jam per annos centum & viginti exercitum ve-
maonitudinem Contraautem, certiffimum effe
: teranum, ad aliquaspartes, licet noiifemper ad
temporis oraculum, nationes illas, qua: in armoru easdem , aluerunt.
profeffione & ftudiis diutius permanferint , (id 9. Maris dominium, Monarcbia; quardam epi-
RomaniTurca'q;potiffimumfecerejinirosinim- tome eft.Cicerojde Pompeji c-ontra Cajfarem ap-

perip amplificando facere progreffus. Quin & illa?, paratUjfcribensadAtticum^w/^wînquitJ/3 »»»-
qua; bellica gloria perunms tantummodo (kculi peji, plane Themtflocleum esl:putatenim , auimari
ipatium floruere, inde tamen ,unico illo feculo potitttr,eumrerum potiri. Atq; CaefaremPompejus
eam imperh amplitudinem affecuta? funt , quam proculdubio delaffaffet,&attriviffet, nifi inanifi-
longo pofttempore, etiamremiffa illa atmorum duciainflatusjab illo incepto Proelia na-
diftitiffet.
difciplina, retinuerunt. w/^,quantifuerintmomenti,exmultis exemplis

7. Pixcepto pratcedenti afline eft ; Utflatus patet. Pugna ad Aclium orbis imperium determi-
quis utatur ejusmodi legibus & confuetHdinibus , mvit.Pugna ad Infulas Curjolares circulum in nari-
qux juftasilli cau(fas,aut faltempra:textus,arma bus Tutcxpofuit.Mu\toties certe evenit, ut :
vi&o-
<apeflendi,tanquamin promptuminiftrent» Ete- riaenavalesfinemfummaEbelli attulerint. Sedhoc
niai, eaeftinfita animis hominum juftitiae appre- fadum eft,cum aleahujusmodipiGeliorum,totius
henfio,utbellu, (quodtotfequunturcalamitates^ bellifortunacommiffa eft. Illud minime dubium
nifigravemobcaufiam,faltemfpeciofa,inferreab- quod qui maris potitur Dominio , in magna liber-
ftineant. Turcis prarfto &femper, &adnutum, tateagit,&tantum,quantumvelit,debellofume-
belli cauffa jPropagatio fcilicet legis &fecT:as fux. repoteft: Ubi contra, qui terreftribus copiis efl:
Romani,quanquam pro magno decore Imperato- fuperior.nihilominus plurimis anguftiis conflidta-

ribus apud eos fuerit,fi/«« tmperij ipfirumprotu- tur. At hodie, atq; apud nos Europa;os,fi unquam,
liffent,ta.men obhancfolam cauffam,utyz«!«^r0/ir- aut uspiam , potentia navalis ( qua: quidem huic
rentur,nunc[uam bella fuf ceperunt. Afpiranti igi- Regno Britanni&in dotem ceflitj fummiadrerum
tur ad imperium nationi illudm more fwMtfenfum faftigia momenti eft;tum quia pleraqueEuropse
h.zbeatvividttm & acrem injuri<ea\icujus,veYfuh- regnamediterraneafimpliciternon funt, fedma-
ditis fuis limitan eis, vel m erca to ribus, vel pu bli cis ximaexparte»z^«cincl:a,tum etiam,quia utrius-
miniftris,iilata;;neq; a prima provocatione diu- quelndia2thefaun& ones,imperto2\daris, veluti
tius torpeat,aut tardet. Item, prompta fit tkala- accefforium quiddam exiftunt.
cris ad mxilia mittendafocmfuis, Scfcederatis ; Id 10. Bella modema,ê\ut\ in tenebris gefla, cenferi
L 4. poffunt,
- &
*4 ! DE AUGMENT. SCIENT. 24*.

poiTunt,pr3?gloria& decore vario, qua;
inhomi- RerumpubLformajdiverfa:: ideoq;poflintde/<g*-
temporibus, a rebus bellkis êxprincipiis&praeceptisjtamxquitatisnatu-
nes militares,prifcis
refilhefolebat.HabemushodiefortaiIeadanimos ralis,quam politices,decernere. Quamobrem id
faciendos Ordmes quosdam
,
honorificos militix, nunc agatur, utfontesjuftitia , & utilttaiispublice,
quitamen jamfacti funt &armis&toga:commu- petantur>&infingulisj«r#partibusc^<*r<i3erqui-
nes.Ethminfctttisaemiliti&sftemiwatanonnvAhha- dam&/Wtf<? /'#/?/ exhibeatur,adquamparticulatiu
mus: Iniuper/?oj*/«<«quacdam^»to«jmilitibus regnorum&Rerumpub.£<?swprobare, atq;inde

emeritis & mutilatis deftinata, & hujusmodi.
Ve- emendationem moliaquisqi.cui hoc cordi erit
rumapudVeteres , inlocis, ubivictorispartse cura?,pofIit. Hujusigitur rei.morenoftro, exem-
funt,extru&a troph&a ; Laudationesfunebres,£imo- p/um , in titu/o, proponemus.
numentamaamfica occumbentium m bello. Corons, ^__—
civica,militares, CmoalisconcdTx. Nomenipfum Exemplum Tratlatm de fuftitia Vniverfali, five
Imperatoris ;
quod poftea Reges m.aximiabelli deFontibusJuris, inuno Titulo,per
Ducibus mutuati funt;RedeuntiumDucum,bellis Aphorifmos.
profpere conieSrisfe/ebrestrtumphi.Danauva&t- f
PRO OE MIU M.
que largittones mgentes in milites ; iub exercituum Aphorifmus i.
dimiffionem. Hasc(inquam)tot & tanta fuerunt,& YNJbcietate civili aut \e\,aut vis valet. Eil autem
taminfigm (plendorecoiuicantia, ut pe6tonbus M.c^\iisqu&dam\egemfimulans:esr\e\nonnu(lama-
morcahum, etiam maxime conglaciatis , igniculos gts vim fapiens, quam aequitatem juris. Triplex efi
fubdere eaque ad belluminnammare potuerint.

,
igitur injuftitia: fons, vismera ; illaqueatio mali-
Ante omnia vero mos ille triumphandi apud %o , tio&pratextu legis;<*r acerbitas ipfius\egis.
manos, nonreserat expompa, aut fpeciaculum Aphorifmus i.
quoddam inane,fed inter prudentiffima plane no- Firmamentum juris privati tale eft.Quiinjuriam
biliffimaq; inftituta numerandus. Utpote qui infe facit,re utilttatemaut voluptatem capit, exemplope-
hxctriahabetet; Ducum decm £>£gloriam;<is£rari[ riculum. Ceteri uulttatis autvo/uptatisil/impartici-
ex fpoliis locupletationem, &

donativa mi/itum. Ve- pes nonfunt,fedexemp/um adfepertinereputant.Ita-
rum honor triumphiioxxz&e Monarchiis non com- que factle coeunt mconfenjum , ut caveaturftbiper
pecicprxterquam inperlonisrîpfius, aut filto- \eges;netnjuri&pervtcesadJingulosredeant. Quod
r/2#*i?£<w.QuodetiamtemporibusImperatorum fiexrationetemporum , ^-communione culpa, id
Romar obtinuit;quihonorem ipfiim cnumphi,fibi eveniat,ut plurtbm &potenttortbm per\egemali-
,
&filiis fiiis, de bellis , qua: pradentes ipfi confece- quam.periculumcreetur, quamcaveatur, fa&io foL
rant.tanquam peculiaiem refervarunt Veftimenta : w/legem; Quod&fzpefit.
autemfolummodo, &
infignia tnumpha/ta , ahis Aphorifinus 3.
Ducibusindulferunt. ^t jnsprivatumfubiutelaJurispubhciUtet.Lex
Verum,ut fermones hos claudamus; Nemo eft enim cavetcivtbm,MagiftratmLeg\bus.Magiftra-
(ut teftatur Sacra Sciiptura) qui fo/ltctte cogitando tuum autem auHoritas pendet ex majeftate tmperif,
poteft apponere ad flaturam fuam cubttum unum; drfabrica Polttia, & Legibus Fundamentalibus.
In humani modulo Carte-
pufillo fcilicet corporis : Quarcfiex tllapartefanttasfuertt, recla conftitu- &
tum,inma<maRegnorumlkRerumpub.hbricaim- tto,Legeseruntinbonoufu; finmtnm,parumtniis
periumamplificare&/««/'ro/errf,Regespenes& pr&fidij ertt.
Dominanteseft.Namprudenter introducendole- Aphorifmus 4.
ges,inftkuta,& confnetudines, quales jam propo- Neq3 tamen publicum
jus W
hoc tantumfteBat»
iuimus,&aliashisfimiles,poftens,&ieculis futu- m addatur tanquam cuftos juriprivato,»* illudvio-
vis,maonitudinis fementem fecerint. Verumifta letur,atq cejfentinjuri&;(ed extenditur ettam
3
ad re-
confiliaapud Principes raro tracl:antur,fed res for- /igtonem,& arma,& dtfctplmam, & ornamenta, &
tuna? plerumq; committicur. opes,deni^ ad omnta circa bene effe Civitatis.
Atq; hsc habuimus , qus de proferendis tmperij Aphoiifmus 5.
fimbm in prasfentia occurrunt. Verum quorum ifta Finis enim & £copus,quem leges intueri, attfe ad
commentatio; cum Monarchta Romana futura fit quemjuffionescsrfanclionesfuasdirigeredebent , non
inter mundanasfut creditur) uIcima?Nifi quod no- . editts eft,quam utcivesfe/tctter degant. Idfiet,fipie-
bis.inftituto noftro fidis, neq; ufpiam de via decli- tate & reltgione reilemftttuti; mortbtu honefti-,armis
nan tibus, (quandoquide amplifcatio imperij fuerit adverjus hoftes externostutt;\egum auxi/io adverjm
inter officia, tria/> o//r/c«tertium)illud omnino pr^- feditiones &privatas injurias mumtt ; imperio &
termitterenonlicueric. Reftat jam defideratum al- magiftrattbm obfecjuentes ; copiis& opibm /ocup/etes
terumex iis,qua; pofuimus, duobus, nimirum, de eJrJlorentesfuerintMarumautemreruminftrumen-
fuftittaumverfali, Civedefonttbmjuris. ta ejrnervt funt Leges.
QyideZ,eg/^/«fcripferunt,omnesveltanquam Aphorifmus 6,
Philofophi,vel tanquam Jurisconlulti, argumen- AtcJ^ hunc^nemoptim&iegesaffecjuuntur.pluri-
tum illud tra6laverunt. Atq; Philofophi propo- m&veroipfarum aberrant. Leges enim mirum tn
nuntmulta,di6tupulchra,fedabufuremota. Ju- modum,&maximointervallo,interfedtfferunt: ut
risconfukiautemfuaequifquePatriaLegum vel , <e// ieexcellant,<?//<emediocriteriehabeant,<2//<e^ror-
etiamRomanarum,autPontificiarum,placitisob- fmwitio&fint. 1)iilabimtts igitur pro judtcij noftri

noxii&addicti, judiciofincero nonutuntur, fed moduloquasdamtanquam\egum\eges;exquibmin-
tanquam e vinculis fermocinantur.Certe cognitio formattopettpojftt, cjuid infingu/is legibus bene attt
lftaad virosciviles proprie fpec"tat:quioptimeno- perperam pojitumaut conftttutum fit.
runt,quidfefatfbcietashumana,quidfaluspopuli, Aphorifmus 7.
quidasquitas naturalis,quidgentium mores , quid <v4ntequam vero ad corpusipjum legum parti-
culanum
. . ,
243 L I B E R VIII. j 244

cuhriumdeveniamus:perftringemuspaucisvittutes priis cafibus fitftinere pojfint : pr&pofterum autem
& dimiitates Legum in venere. Lex bona cenleri ejfetfiadcafusomiffosullomodotrahercntur.
pojfit,qmfit intimationecerta; pricepto jufta; Aphonlmus 16.
executione commoda ; cum forma politise con- Confequentianon Confequentia : fedftfti debet
es~i
grua; $• generans virtutem in fubditis. extenf 10 mtra cafusi proximos: Altoquilabeiurpau-

——- — ~ .
1
latimaddijfimilia,rfrmagisvalebuntacumina inge-
TITULLTS I. niorum,quamautloritates\egun\.
De primaDignitate Legum, ut Aphorifmus 1 7.
Jintcerta?. /«Legibus cjr Statutis brevtoris flyli , extenfio

Aph ri fin u s 8 facienda esl liberim. At in illis,qmfunt enumerativa,
L egis tantum intereft utcetta fit,ut absq3 hoc nec cafiuum particularium, cauttm . Nam m exceptiofir-
ju&aeffe pojfit. Si enim incertam vocem det tuba, matvimLegis,in cafibtts non exceptis;ita enumera-
quisfeparabitadbellum? Similitcr,fiincertam vo- tioinfirmateam,in cafibusnon enumeratis.
cem deiLex,quisfe parabtt adparendumt Vtmoneat Aphorifinus iS.
ioituroportet,prtusquamferw,t.Etiamilludreclipo-- Statutum explanatorium claudit rivos flatuti
fimm f/?:Optimam effe Legem,qua: minimu relin- prioris ; nec recipiturpoftea extenfio in alterutro fta-
quitarbitrio ]udicis:Idquodcettitudo ejus praftat. tuto. Neq3facienda ^fuperextenfio^ fudtce,ubi
Aphorifinus 9. femelccepttfieriextenfiodLege.
Dupkx legnm incerdtudo altera, ubi lex nulla
: Aphorifmus 19.
praeicribitur:^// fr^,«fcambigna^"obicura./^»e
,
Solennitas verborum &
actorum, non recipit
de cafibus omiffis a \egeprtmo dicendum esi ; ut in extenfionem ad fimiiia./'m/« emm naturamfolen-
his etiam inveniatur aliqua norma certi tudinis, nis,quodtranfit d more adarbitrium Et introduclia :
De Cafibus omiilis a Lege. novorum,corrumpitmajeftatem veterum.

Aphorifmus 10. Aphorifinus 20.
-^K^/^/^prudentiarhumana?, cafusomnes, quos Proclivis eslextenfw Legis ^cafias poftnatos,
tempus reperit,nonpotesl capere. Non raro itaque fe quiinrerum naturanonfuerunt tempore Legis lata.
oftendwatcafusom\fR.cJrnovi.Inhujusmodicaf\bus Velenimcafusexprtmi mnpoterat, quia tuncnullus
triplex adhibetur remedium,fivefupplementum vel : erat,vel cafus omiffus habeturpro expteffo,fifimilis
perproceflum adfimilia; velper uium exemplo- fueritratio.
rum.licetin Iegemnon coaluerint; -w/^w jurisdi- Atq;de extenfionibusLegum in cafibus omif-
ctiones, qua?ftatuunt exarbitrioboni viri, cjj-fe- fis,haccdicT:afint: Nunc de uiu exemplorum di-
cundumdifcretionemfanam,ftveillin, curixfuerinf eendum,
Pt£toux,five cenforis. De exêmplis^&ufu eorum.
De proceffu ad fimilia, & extenfioni- Aphorifinus zi
buslegurn. Dêxemplis jamdicendum esl , ex quibusjas
Aphorifinus n. hauriendumfit,ubiLexAeficit. Atqui de confuetu-
In cafibusomiffis deducenda es~i norma legis d dine,quaLegisjpecieses7, deque exethpiis , quaper
kmihbus,fedcaute,&cumjudicio. Circaquodfer- frequentem ufitm, in confuetudinem tranfierunt
-vandte, ReguUfequentes. Ratio prolifica ; coniuetu- tanquam Legem tacitam ,fuo loco dicemns. Nunc
do fterilis efto,necgeneret cafiis. ltaq3 quod contra autem de exemplis loquimur, qm raro cjrjparjim
rationem juris receptum eft,veletiam ubi~K.atio ejus mterveniunt , nec in Legis vim coaluerunt, quando,
eft obfcura,non trahendum eft adconfequentiam, & quacautione,norma]urisabipfis petenda fit,cum
Aphoriimus 12. Lexdeficit.
Bonum publicum infigne , rapit ad fe cafiis Aphorifmus 22.
Quamobrem, quando Lex aliqua Reipubl.
omiffbs. Exempla d temporibus bonk & moderatispetenda
Commoda notabiliter, &
majorem inmodtimintue- funt,nontyrannicis,autfacliofis,aut
dijfolutis. Hu-
tur,&procurat)inteiptetatioejusextenfivaefto, ejr jusmodixxemph temporispartusfturijfmt, & ma- "
amplians, gis nocent, quam docent.
Aphorifmus 15. Aphorifmus 23.
DurumeH;torquerc Leges, ad hocuttorqueant In exemplis, recentiorahabendafuntprotutiori-
homines.Non placet igitur,extendi Leges pcenales, bus. Quodenimpaulo antefatlum eft,unde nullumfit
multo minusCapitales,ad delicla nova. Quodfi fecutumincommodum^quidniiterumrepetatur^.Sed
crimen vetusfuerit, ejr legibus notum,fed profecutio tamen minus habent autloritatis recen tia.Etfi forte
ejttsincidatincafumnovum , dLegibus non provi- resinmeliusreftituiopusfit,vecentiaexemphmagis
fum;omnino recedatur dpiacitis juris , potius quam feculum fiuum fapiunt,quamreclamrationem.
deltUa maneantimpunita. Aphorifinus 24.
Aphonfinus 14. Atvetuf&oxaexemphcaute&cumdeletlureci-
In%tatntis 1 qmJ\isQom.mu\\e(f>r&fertim circa pienda; Decurfiusfiquidem&tatismultamutat, ut
ta,qmfrequenter incidunt, cfrdiu coaluerunt)plane quodtemporevideatur antiquum, id perturbatione,
abrogant,nonplacetprocediper fimilitudinem ad ca- & informitate adprafentia,ftt plane novum. Medii N
lus omiffos. Quandoenim Refpubl. totalege carue- «ta^temporis exemphfiunt oftima , vel etiamtalis
.ritadcfe zTzcafibusexpreffis; parum periculi esl ,fi temporis, quod cum tempore currente plurimum
cafus omiffi expeclentremedmm d Statuto novo. conveniat quoaiiquandopr&ftat tempus remotius,
;
Aphorifmus if. magisquam i/nproxxmo.

Statuta,«7#<e manifefto temporis \eges fuere,atq\ Aphorifinus 25.
ex occafionibus Reipubl. tunc invalefcentibm nata; Intra fines exem pli, vel citra potius, fe cohibeto,
WMatarationetemporum>Jatishabe?tt, ftfein pro- necillosulhmodoexceditofflienimnonadeslnoxmz
Legif
, "
245 DE AUGM. SCIENT. z 4<?

Le<y\s,omnia quafipro fufpedis habendafunt.
Ita%, Aphorifmus tf
Habeantfimiltter curiaj prxtotix poteftatem,tam
m tn obicnns.mtmmumfequitor.
Aphonfinus 26* fubveniendt contra rigorem lcgis , quamfupplendi
Cavendumab exemplorum fragmentis (^ com- defe&um legis. Sienimporrtgidebetremedtum «',
pendiis: atq integrum exemplum dr univerfm ejus quem lex pxxtexiit,muItomagtsei, quem vulneravit,
procejfm introjpiciendm. Si enim incivilejit, ntfitota Aphorifmus j 6.
Le<?e perlpetladeparteejmjudtcare, multomagis Quxix ift<z cenforia: ejr pranoria: omnino intra
hoc valere debet in exemplis: qu& anctpitis funt ufm, cafus enormes & extraordinarios/£ continento , nec
mfivalde quadrent. jurisdi&iones ordinarias invadunto; nefortetendat

Aphorifmus 27. m^Supplantationem legis, magis quam adCup-
Jn exemplis plurimum intereft , per quat manm plementum.
tranfierint,cir tranfatlafint. Si enim apud fcribas Aphorifmus 37.
tantum,& minHhos juftitia;,^curfu cuxix, abst^ Jurisdicliones ifttitnCupxemistantum curiisr^-
notitiamanifeftaS\\pex\otum,obtinuerint,aut ettd fidento, nee adinCerioxes communtcantor. Parum
apud errorum magiftrum populum ; conculcanda enim abeft dpoteftate leges condendi,poteftas easjup-
fimt,&parvifacienda. Stn apud Senatores, aut Ju- plendt,aut extendendi,autmoderandt.
dices,^«/curiasprincipales , ita fuboccultis pofita Aphorifmus 38.

fuerint, ut necejfe fuertt illa, approbatione fudicum, -dt curiae UU uni viro ne committanturfiedex plu-
faltemtacita,munitafuiffe,plmdignationishabent. ribus conftent.Nec Decretaexeant cumC\\ent\o fed
;
Aphorifmus 28. judices fententia»/#<e rationes addmant ,idq^ paia,

Exemplis^ publicata fuerunt, utcunj, minm atj3 adftante corona: ut quod ipfapoteftate fii•liberu,
fuertnt in ufu, cum tamenfermombm, & difceptatio- fama tamen <& exifttmattone fit circumfcrtptum.
ntbmhomimim,agitata&ventilataextitermt,plm Aphorifmus 39.
aucloritatis tnbtiendum. Qua vero in fcriniis ejr ^t\bricxCznguinisnefunto necdecapita\ibus,in
)
archivismanferunttanquamfepulta,ejrpalaminob. quibmcunq^ cuxiis , nifi exlegenota. & certa , pro-

hvionem tr.<nfierunt, minm. Exempla enim,ficut nunciato. Jndixttmortem Dem ipfe prtm : poftea in-
aqua, in profluente faniffima. ftixtt. Nec vita enpienda ntfi ei,quife infuam vitam
Aphorifmus 29. feccareprimnojfet.
Lxemp\a,qu<tad\egesffet'lant, nonplacet abW\- Aphorifmusô.
ftoticis peti;fedab aclispublicis ©- traditionibus In Curiis QenCoxus calculumtertiumdato,utlu-
diligentioribus. Verfatur enim tnfelicitas qu&dam dictbtts n«ntmponatumeceJJitas,aut zbCoher\di,aut
inter hiftoricos vel optimos,ut\egibus,& a&is judi- condemnandi; fedetiam #r nonliquere pronuncia-
c\a\ibus,nonfatis immorentur ; autfiforte dtligen- repoJfint.EttamcenCorianon tantumpcena,fed cfr
tiamquandamadhtbuerint; tamen ab aiuhenticis Not&eftg: Sctlicet,qmnoninfligatCupp\icium,fed
lonaevarient. autmadmonitionemdefinat,autresignomm\a\ey\
Aphoriflnus 30. & tanquam rubore caftiget.
Exemplum^jWxtas contemporanea aut pro- Aphorilmus 41.
ximareJpmt,cumcaCusfubinderecurreret,nonfacile In Cutiis Cenforiis,w»#z>««magnorum crimi-
admittendumest. Neque enimtantumpro tllofacit, num.cjr icelerurn, adtus inchoati, &med\\,puni-
quodhomines illudquandotfe ufurparunt;quamcon- unturdicetnonfequatur effedtusconfiimmatus:/^
tra,quodexpertireliquerunt. fit earum curiarum ufm velmaximm cumejrfeve- :
Aphorifmus J 1. rttatismterfit , tnttta fcelerumpuniri

; & clementia,
Exemplaz'»confiliumadhibentur,«o#«/^ju- perpetrationeeoru(puniendoaclm medtosj intercipi.
bent,autimperant.Igitur itaregantur, utauStoritas Aphorifmus 42.
praeteriti tempotisfletlatur aduCum prsfentis. Qtvenduminprimis, ne in Curiis
Vrxx.oriis fr&-
'
Atq-,de informationeabexemplisjubilexdefi- beaturauxiliumincaC\bus,quosLexnontamomiC\t,

cit,ha;cdicT:a fint. Jamdicendum de curiisprauo- ^w^rolevibuscontempfit,^//?roodiofisreme-
riis,& cenfbriis. dioindignosjudicavit.
De curtis pmtoriis esrcenferiis. Aphorifrnus 43»
.
Aphorifmus 32. Afaxime omniumintereft cett\tudit\is\egum(de
Curi&funto rfr jurisdidtiones, quaftatuantexar- quanunc agimm)ne Curia; Vraztorix intumejcant
bitriobonivirt, & difcrettone fana ,ubi\egisnoxma, cjjrexundentintantum , ttipratextu rigoxis legum
deftcit.Lexentm,(ut anteadifium es~i) nonfujficitca- mitigandi etiam robur<^-nervos iismcidant, aut
CuDus-yfedadeaiquiSpkrumqj accidunt,aptatur.Sapi- laxent; omnta trahendo adarbitrium.
entiffimaaute restempus,(ut ab antiquis ditlumesl)
:
Aphorifmus 44.
<& novorum cafuum quotidie auElor,&tnventor. Decernendi contra Statutum exprefium,//z£#//0
AphorifiTius 33. aquitatMprmtextu, cmiisPrxtoriis jm ne efto. Hoc
Interveniunt autem novi cafus cfr in criminali- entmfifieret,judexprorfmtranfiretin\egishtorem,
bus,quipcena indtgent , & in civilibus, qui auxilto. attfe omnia exarbttrio penderent.
Gux\a.s,qu<zadprioraillareJpiciunt,cenCoxias; qu& Aphorifmus 47.
udpofteriora,prxtoriasappellamm. Apudnonnullosreceptum eH,ut Jurisdiftio, qum
Aphorifmus 34. decernttfecundum xquum & bonum, atq^ tlla alte-
Habento curia: cenfbriae juruditlionem pote- & ra,quaproceditfecundum jus ftridtum iisdem cu- ,
ftatem,non tantumno\&de\it\apuniendi ,fed etiam nisdeputentur:apudaliosautem,utdivexC\s,omnino .
pcenas a legibus conftitutas/vo deliftis veteribus placet cunarum feparatio. Neque\enim fervabitur
augendifi cafusfuerint odtofi, ejr enormes, modo non , fifiat commixtio jurisdictio-
diftinctio cafiium
fintcapttaks.Enormeenim tanquam novum esl. num:Sedatbitrium\egemtandemtrahet,
'
Apho-
147 L I BE R VIII. * 248
Aphorifmus 46. De accumulatione legumnimia.
Nonfine caujfa in ufum venerat apud Romanos Aphonlmus 57,
album prztoris , in quo pr&fcripfit,&publicavtt, ~Dicit Propheta ;
pluet fuper eos laqueos, Non
quomodo ipfe jus ditlurm ejfet. Quo exemplo judices autem pejoreshquei,quam laquei \egum,pr<tjerttm
in curiis prastori is, Reoulasfibi certas, {quantumfie- pcenalium; Sinumero tmmenja, &
temporis decurfit
ripotes~l)proponere,easa publiceajfigere debent. Ete- inuttles,non\ucernnm pedibus prabeant , fed retia
mmoptimaeFi lex, qum minimumrelinquit arbitrio potifts objiciant.
judicis;optimtts judex,qui mtnimum fibi. Aphorifmus 54..

Vemm decuriisiftis fufius tra&abimus, cum Duplex in ufumventt&ntutinovi condendiratia.
ad locum de jndiciis veniemus, obiter tahtum Altera, ftetuca ptiotzctrca tdemfubjeBum confir-
jam locuti de iis,quatenus expediant, & fuppleant mat<2H'oborat;<a?M»»wz««&2 addit^tfmutat. Al-
omiffa a lege. .
ttraabrogat &
de\etcuncla,quaanteordmatafunt,
De %etrcfpeBioneLegum. ejrde integrolegem novam & uniformem fubfti-
Aphorifmus 47. tuit. Placetpofterior ratto. Namex prtore ratione»
£s~i &aliudgenus fupplementi cafuum omiflb- ordinationes deveniunt complicattt, & perplexa: efr
rum cum lex legem fupervenit atquefimu/ cafus
, ,
-
quodtnftat, agitnr fane, Jed co\pus\egumtnterim
onhffbstmhit. Idfitin\egibus,fivet\ztutis,qu<£ re- reddttur vttiofum. In poftertorc autem niajor certe eft
trolpiciunt, utvulgoloquuntur. Cujus generps leges adhibendadiltgentta,dumde\eoetpfa itberatur; Et
raro, ej magna cum cautione,funt adhtbenda : neque anteatla fctltcetevolvenda, & penfitanda, antequam
enimptacetjanustn Jegibus. \exferatur: Sedopttmeprocedtt per hoc legum con-
Aphorifmus 48. cordia infuturum.
Qui verba, aut fententiam legis , raptione & Aphorifmus ^5.
fianide eludit & circumfcribtt,dignus es~i, qui d lege Eratinmoreapud Athenienies, /wcontraria le-
fequente innodetur. Igitur in cafibus, fraudis cr gum capita (qu&anttnomiasvocant^jquotannisafex
e\aiionisdo\o{xjuftumeft,ut leges retrofpiciant, wêxaminarentnr, & qua teconaliati non pote-
atq alter& alterisinfitbjidiis fint ; utqut dolos medi- rant, proponerentur populo, utdeilliscetmmali-
3
tatur, & everfionem legumprffifentium, Jaltem d qutd da.tuetetut.Adquorum exemplum ij,qui pote-
futuris metuat. ftatem infmgulis Polttiis legum condendarum ha-
Aphorifmus 4?. bent,per t*knntum,aut quinquennium,autprout vi-
Leges qus, actorumeT inftrumentorum veras in-
-
debitur, antinomias retrafianto. Ea, autem a viris,
tentionescontra formularum <«-'£ folennitatum de- adhoc delegatis, prtus tnjpiciantur , & prteparentur,
feBusroborante^- confirmant , reBtJ/ime praterita & demum Comttiis exhtbeantur , ut quodp/acuerit,
compleliuntur. Legis enim, qua retrofpicit, vitium perfujfragiaftabtltatur drfiâtur.
i/elpracipuumefi,quodpeituibet. At hujttsmodi\e- Aphorifmus $6.
ges confirmatoria: adpacem & ftabilimentum eo- Neifcvero contrana legum capita reconcilian-
rum,qm tranfaBafunt-JpeBant. Cavendum tamen di,& omnia(utloquuntur) ialvandiêr dtftinlhones
efi,ne convellantur resjudicau. fubctles,&qu&fitas,nimisfidulaaut anxiacura ejio.
Aphorifmus fo. Ingenij enim hac tela esl : zsfrque mcunq^ modeftiam
Diligenter attendendum , ne e<t leges tantum ad quandam & reverentiam pr<tje ferat ,~ mier noxia
praeterita reipicere putentur, qu<e anteacta infir- tamencenfendaesl ; utpote qu& reddat corpus uni-
mznv.fed& ea,qua futura prohibente^ reftringunt, verfumlegum vanum &
mak confutum. Me-
,
c#;»pra:teritis wce/^zrioconnexa. Ve<uti,{iqua lex lius efiprorfus, utfitccumbant deteriora, meliora &
artificibus aliquibm interdicat,ne mercimoniafua in fientfe!a<,
pofterum vendant h&cfonat in p<ot\etum,fed cpe-
: Aphorifmus 57.
raturin prxtetkum: Neênimitiisalia rattonevi- Obfbletae leges , & qu<t abterunt in defuetudi-
£ium qu&rerejam integrum efi. nem,nonminusquam antinomia: proponantur,'de-
Aphoriirnus 51. legatis e\ofticioto/Iend<e.Cum entm ftatutumex-
Lex declaratoria omnis, licet non habet verba de preffum regulartter defuetudine nonabrogetur,fitut
tamen Wprajterita, ipfa vi declaratio-
praeterito, excontemptu/egumobfoktarumfiat nonnuUa auclo-
ms,omnino trahitur. Non enim tum incipit\nteu ritatisjabiura etiamin reliquis-.Etfiamtur tormenti
pretatio cum dechtfitut,fidefficitur tanquam con- itlud genus Mezentii, ut Leges vivae in complexu
temporanea/^/?legi./fia^r legesdeclaratorias»i?or- mortuarumperimantur. Atqueomnmo cavendum
. dinato,ntfim cafibusûbi\eges cttmjuftitiatettoipi- efid Gangraenain legibus.
zexepoffmt. Aphorifmus 58-.
Hic vero eam partem abfolvimus , quae tra&at Qutn tjr in legibus rjr ftatutis obfbletis , necnd-
de incertitudine legum ubi invenitur lex nulla. viter promu/gatts ; curi is p ta;toriis tnterim contra
Jam dicendum eft de altera illa parte, ubi fciUcet eas decernendi jus efto. Licet entm non maie ditlum
lex extat aliqua,perplexa,& obfcura. fit,neminem oporterelegibus effefapientiorem,
Devbfturttate legum. tamenintei/igatur hoc de legibus , cum evio-ilant,
Aphorifmusjz. ô»««»dormitant. Contra lecentiora vero ftatuta
Oblcuritaslegura,^ quatuorrebus originem du- (qua )Utif>ub\iconoceredeprehenduntur)non uticL
cit: w/dâccumulatione \e0umnimi3., prajertim pra?toribus,^regibuse^ftncT:ioribusconfiliis,^-
admixtis obfoletis : vel d defcriptione earum ambi- fupremis poteftatibus, auxiliumprabendt jm efto ;
gtia.,autminusperjpicua, fjrdiiucida : veld modis earumexecutionem per editla aut atla Juftendendo y
enucleandi juris neglectis , aut non benetnftitutis; donec redeant comitia,authu\usmodiccetus, qui po-
veldemque# contradi<Stione & vacillatione judi- teftatem habeant eas abrogandi ; nejatus popu/i tnte^
siorum. rimperictitetur.
Penq»
z 49 DE AUGMENT. SCIENT. 254
De no vis diêftis legum. earum accumulatione fit,ha£c di£la fint. Jam de de-
Aphorilmus 59. fcriptione earum,ambigua & obfcura,dicendum.
O nodfi\e<yesa/t<tfuper ahasaccumu\atx,in tam Dedefcrtptionelegumperplexa,eJrobfeura.
vaftaexcrevermt vo/umina,auttanta confufione la- Aphorifmus 65.
boraverinuut cas de integro retrattare , & in corpm Defcriptio legum obfcura ontur, aut ex loqua-
famim& habileredioercexttfu fit ; idanteomma citate& verbofitateearum;rf#/w-yS«exbrevitate

a<nto,atq opm ejmmodt opm heroicum efto : Atq3 nimia;tf#f<?,vprologolegiscumipfocorporelegis
autlores talis operis, inter legis/atores, ejr mftaurato- pugnante.
res^riteejrmeritonumerantor. Aphorifinus 66.
Aphorifinus 60. . DeobCcuzitatevero\egumqu&exearumdeCcri-
Hujmmodi legumexputgatio,^ digeftumno- ptione ptavaoritur,jamdtcendumes~i.Loquacitas>
\um,quintL rebm abfo/vitttr.Primo omittantur ob- qu<z in perfcribendo leges in ujttm venit , cjr prolixi-
foleta,qu2 Tuftinianus autiquas fabulas vocat.De- t&Synonp/acet.Neaênimûodvult & cupit,ullo mo-

inde f.vantinomiisrecipianturprobatiflima?, abo- do aJfequitur,fedcontrariumpottm. Cumenim cafm
leantur concraria?. 7^-/20 homoionomia;,yrwle- fingulosparticularesverbis appofitis ejrpropriisperfe-
o-es, quae idemibnanc » atq nilaliudjunt ,quam
3
qui ejr exprimere contendat , majorem inde Jperans
tterationes ejmdemrei , expungancur; atque una certitudinemfe contra qmftionesmu/tip/tces parit de
qiuepiam exris,au<emaxime eft perfecla,vetineatuc verbii; ut dijficiliusprocedat interpretatio fecundum
viceomnikm. Ouarto ,fiqm legum nihil determi- fententiam legis, (qua fanior es~l cjr verior) propter
ênt,fido^s.nionestantumpx.oponant, eatque re,- ftrepitum verborum,
linquant indecifasfitmliter faceilant. Toftremo,qu<t Aphorifinus 67.
verbofie inveniuntur } &tiimi* pto\ixx,conti:aha.n- Neq3 proptereanimis concifae£*affec"catabrevitaS,
turmagis inarcftum. Mafiftatis gratia, & tanquam magis imperatoria,
Aphorifmus 61. probandaeft;prafertimhisfecuiis,nefortefit\exinftar
Omnino vero ex ufufuerit , in no vo digefto le- reguls Lesbia;. Mediocritas ergo affeStanda eft : &
oum,\e°espro \utecommun\v:ecevtas,qui&tanqua verborit exquirendagenera/itas,bene terminata; qu<z
immemoriaiesfuntinorigmefm,atqueexa/terapar- licetcaCuscompvehenCosnonfeduloperfequatur,at-
te ftatuta de tempore m tempus fuperaddita ,jeor- tamennon comprehenfbsfatis perjpicue excludat.
fum diaerere rjr componere Qrm m plurimis rebtts,
: Aphorifmus 68.
non eademfit,mjure dicendo,juns communis cjr fta- In legibus tamen atque edictis ordinariis efr po-
tutorum interpretatio,cjr adminiflratio. Idquodfecit licicis,z« quibm, utplurimum, nemo ûrisconfultum
Trebonianus in digefto rjr codice, adhibet,fedfuo fenfui confidit , omma fufiius expli-
Aphoriimus 6z. caridebent , efrad captum vulgi , tanquam digtttt
Verum, in hujmmodi legum regeneratione, atq3 monftrari.

ftru6turanovaveterumlegum^^librorum,le- Aphorifmus 69.
gis verba prorfm cjr textum retineto, hcet per cen- Neque nobis prologi legum quHnepti olim ka-.
,
tones&pattiones exiguaseasexcerperenecejfefite- bttijunt , cjr\eges tntroducunt diCputantes , nonpx-
rif.Eadeindeordinecontexito.EtfiemmfortaJfecom- bentes..utiq ptacerent,fiprifcos moresferre pojjemm.

3
modim,atqueetiam,fiadrec~lamrationemreJbicias, .Wprologi ifti \egum plerumq3 (utnunc funttem-
melim hoc tranfiqipoffetper textum'novum,quamper poraj) necejfario adhibentur, non tam ad explicatio-
hujmmodi confarcmattonem ; tamen in \e\nbus,non nem legis , quam inftar fuafionis, ad perferendam
tam ftylus, rjr defcripcib, quam audcotitas, r£r hujm legem m cdiaitiis; drrurfmad fatisfaciendum po-
patronm antiquitas,Jpctlanda es~l. Alias videripojfit pulo. Quantumfiertpoteft tamen prologi evitentur»
kuiusmodiopmfchoiaOiicumpotim quiddam , cjr & \exincipiat a juuione,
methodus,quam corpus legum imperantium. Aphorifmus 70.
Aphorifmus 63, Intentio^-fententialegis, //Cf/e^pra;fationi-
Confultumjuertt in novo digeftolegum, vetera bus c^prsambulis (ttt loquuntur) nonmalequan-
ô\um\nanonprorfm <\e\e\\, Qr in oblivionemcede- doq3 e/iciatur;attamen\atitudoaut extenRoejm ex
re,Jedin \\ibX\oxhecis fia/tem manere licet u[m eorit ; i/lis minimepeti debet.Sapeemm prsambulum arri-
vu/oariscjr promifcum prohibeatur.Etenimm caufis. pit nonnul/a ex maxime p/aufibi/ibm cjrjpeciofis ad

qraviortbm ,non absrefuerit , \egumprateritarum exemplum,cum\extamenmultoplura comp/eltatur:
mutationes, e*rferies, confulere (Jr mfpicere ; ac certe Âut contra,\ex reftringit & limitat comp/ura , cttjtts
fo/enne eft, antiquitatemprctfentibm adjpergere. No- limitationis rationem inprx ambulo injerinonfuerit
Tum atttem hujmmodt corpus legum ab iis , qui in opm.Quare dimenfio &
latitudo legis ex corpore
po/itiisfingulishabentpoteftatemlegi6/atoriam,pror- \egispetenda.Nam pxxambulum,fipe aut u/tra,aut
fmconfirmandum es~i:nefortepr<uextu veteres leges, citra cadtt,
digerendi\eges novas imponanturoccu/to. Aphorifmus 71,
Aphorifinus 64. Esl vero genm perfcribendi leges va/de vitio-
Optandum ejjet,ut hujmmodt legum inftauratio Jum.CumJctlicet caCus,ad quem\exco//imat,fuJeex-
illis tempotibusfufcipiatur,qucz antiquioribus,âo- prtmiturin prarambulo, unde praâmbulum inferi-
rumacia& operatraflant literiser rerum cogni-
, tur&intorpQraturipfi\eo\:Quodclrobfcurumesi,
tione pmftitermt. Quodfecm in opere Juftiniani efrminmtutum:qutanoneadem adhiberi confuevit
evenit.lnjelix resnamqêst^cumex judtcioor deleblu diligentiain ponderandis& examinandisverbispvx-
atatit minm prudentis ejr erttdtu antiquorum ope- ambu\i,quct adhibeturmcotpoteip/im/egis.
ra mutilantur, & recomponuntur . Veruntamen fspe Hanc partem de incertitudine legum, quas ex
necefTarium«7,^W«0«optimurn. maIadefcriptioneipfarumortumhabet,fufiustra-
Atq;delegumobfcuritate,qu£animia&confufa ctabimus, quando de interpretatione legupoftea
agemusi
l$l LIBER Vllfc *5i
agenius.Atq; de defcriptioneleguthobfcurahec »ere/»»fo-,tnftitutiones:De verbofum fignifica-
cii&a fint:iam de modisenucleandi juris dicen- tioRe:Deregulisiuris:Antiqujtateslegum:Suni-\

durrii fnae: Agendi formulae.
De modis«nucleandi juris & tollendi '
. Aphorifmus 8s;
ambigua. ¥raparandifuntiuvenes,&novit'ri,adfcientiam
Aphorifmus ji. & ardua juris altim &eommodim hauriehda , ef-
Modienudeandi )uris»e^ tollendidubia»^»*»- imbtbenda,per inftitutioncs.Inftitutiohes illds or-

'quefunt.Hoc enimfit,aut per perfcriptiones judi_ dine claro ^rper/picuo compomto.h illis ipfis univer-
ciqrumidfWpricriptores authencicos:<«#*/wli- fum ius pri vatampercurriiomon alia omittendo, in
brOs auxiliares:<*#/pr pra:le<Stiones iâutper re- aliisplmfatisimmorando , fed ex fingulis quadam
fponfayrt/fconfultaprudentum.fliecowMMd,/»^- breviier deiibandd\, utddcozpus legum perieg en-
neinfiituantur,praftoeruntmagna\ega.m obfciiri- dumacceffurohilfeoflendaiprorfm hovum,fed levi
tztifubfidia. altqua hottonepmceptum.las publicum in inftitu-
De perlcriptiorie judiciorum; tionibus ne atiingiio,verum illudex fontibus ipfis
Aphorifmus 73. hauriatun

Anie omnia.judicia reddita*»curiisiupremis Aphotifmus 8r;
ejrprincipalibm,atque cauflls gravioribus,/>r<e/i)r- Commentarium de vocabulis luris conficito. Tn

tim dubiis,â^«e aliquidhabent dirficultacis, aut explicatione tpforum,& fenfu reddehdo , ne curtofe
novitatis,dtligenter & cumfide excipiunto. Iudicia nimis aut laboriofe verfatdr.Neque enim hocaaitur,
tnim anchora: legurr.func,»/ legesReipub. itt definitiones verbotum qu&rdntur exatle fed ,
»':_"• Aphorifmus 74» explicatioriesia»l«?w,<p<« legendis iurislibrisj/?*'

Modus<Wy#/rW&judiciaexcipiendi, *»fcri- & aperidntfaciliore ffi,Txadt&tnm autemiflum , per
pta referendi, talis efto. Caius pr acife, iudicia ipfa hterasalphabeti ne dtgerito.ld indici altcuirelin- .
exacleperfertbito.tLationes iudiciorum quas ad- , quito-.fedcolloceniur pmulverba qu&circaeandem

,
duxeruntjudices,adjicito:CaCanm,adexempluad- remverfantur ; ut dlierum alterifii juvamento ad

du8orum,auQuOzkatem , «/«zcafibusprincipali- intelligendum.
bus,hecomifeeto:De advocatoru perorationibus» Aphorifmus 82.
nifiquidpiam in iisfuerit ddmodttm eximium,fileto. Ad certitudinemlegutnfacit(ftquidaliud)Ttz-
Aphorifmus 75^. (katas bonm ejr diligens dediverlis Regulis Iurisi
P .t(onx,qmhujufmodiiuAiciaexcipiant ,exid- Isdignmeft,quimaximisingeniis,&prudenttJJimis
vocatis maximedoikis funto , gr honorarium li-
Jureconfultis committatur. Tifeque enim placent ,'
berale ex publico excipiunt 0. Iudices ipfiab hujuf- qminhoc genere extdht. CoUigenda autemfunt te-
imodi perfcriptionibus abflinento: neforteopinio- gu\x,nontantumnota,&vulgattg,fed & alittmagis
ttibm propriis addiili, & authoritatepropriafreti t fubtiles &recondita,quteexlegam & rerum iudi-
limites referendarii tranfcendanti. catarum harmoniaextrahipoffint,qualesin rubri-
Aphorifmus 76. optimis quandoque inveniuntur funtqne dicla-
ci s :
Iudicia illa,in ofdine & ferie temporis, digerito:

minageneraliarationis,quttpermaterias legis di-
nonptr methodum 0- titulos. .£«»/*««» fcripta
% verfas percurrunt,&funttanquam Saburf a luris.
ejufmodijanquam hiftoriae . aut narrationes le- Aphorifmus 85.
gum.Nequefolumat\aipfa ,fed tempoza ipfd- & kAtfingula Iuris,lcita<s»? phcita,hohinte//iganm
rum, iildici pzadenti lucemprttbenti ikrpro tega\is,utfierifolet fatis imperite.Hoc enini
De fcriptonbus authenticis; fireciperetur,Quot legesj/o/reg.ular. Lexentm nil
Aphorifmus 77. aliud,quam regula imperas.Z^<?r#*» eatpro regulis
Ex legibus ipfis, qm ius commurie confiiiuuht: habeto,quttinformaipfa juftitia httreht: unde , m
deinde,ex conftif urionibus five ftatutis: tertio loco plurimum,per iura civilia diverfarum RtrumpubU
ex iudiciis pef fcriptis , corpus iuris tantummodo eadem tegu\xferereperiuntur,ni/ifortepropterrej
conftituitor.Tre.terilla , aliaantheaticzautnu/ld lationem adformaspolitiarum varient.
funto,aut parcereiipiunior. .
Aphorifmus 84;
Aphorifmus 78J
Niltaminterefl cettimdims \egam,(dequa ntuic Poft regulam,£rew &felido verborum complexti
trac~iamm)quamut Cctipta authentica intra firies ehuntiaiam,adjiciantur exempiaerdecifiones ca-
ModeraroscorJr^rfw/^r, er/^c^/multitudo e- .
(uum,maximhluculent<zadexn\icationem;dit\iti-
l
«or»i>#Auc1;orum Dofctoruminlurev*?»^/*- <5tiones,eêxceptiones^limitationem;c6gnata

efr
cerdturfenteniialegum,judexfitattoniim,proceffm âmpliatiQfiem ejufdem regula?.

immortales,atque advocatm tpfe,cum tot libros per-
Aphorifmus 85.
legere & vtncerenonpoffit,copendiafeQatur. Glofla Relie jubeiur,ui «««e^regulis iusfumatur; fed
bona exiuzequddefl,ieon\afiat: Neque enim ex verbis

fortaffe aliqua ; cfrex fcriptoribus clafficis
iega\xpetendat/lprobdtio , acfi effet texrus legis;
pauci,w//?o/zW,fcriptorum paucorum pauculae
portiones, rectpipoffintpro authenticis. Reliquo^ Regula enim legem(»/ acus nautica polos) indi-
ritmnihilominmmaneatufm nonnullm in Biblio- cauhonflatuit.
ihecis,uteorumttat\atasinfpiciant iudices aut Aphorifmus 86".

,
Advocati,cumopmfuerit:Sed in cauffis agendis , in Tr&ter C orpu s ipfum I uris ,juvabii etiam A ri tr=
forocitareeos nbn permitiitor , nec ini auiioritateni quicates Legum invifere , quibm licetevanuerit
iranfeunto. Autoricas, manet tamen Revefentia. ProAnti-
Delibris auxiliaribus. qnitacibus<««rm Legum habeantur Scripta ctrca
Aphorifmus 79. Leges &
Iudicia;y?w i/lafuerint editafivenon,qu£
e>#fcientiamiuris,&pra&ieam,auxiliaribus ipfumCozpus Legum temporeprdcejferunt.Earum
\fomntmdanto,fedfotitninflrumto, lifex in ge- fiqmdem jailura facienda hoh efl. ltaque i£
M m
,
*S5 DE AUGM. SCIENT. x$C

utiliffimaqmqueexcerpiio (multaeniminvem- quamper fetlas &fatliones,qustfliones compluresde
iis
emurinama&frivola )eaqueinunum volumen \utemagisfovere,quamextinguere.ldnefiat , pro-
redioito neantiqux ¥a.bu\x,ut loquitur Trebo-

:
videtor.
ii\znus>cum Legibus ipfumijceantur.

DeVacillationeludiciorum.
Aphorifmus 87. Aphoriimus 94.
Pra&icse veroplurimumintereft,ut\us\xn\vet- Vacillant judicia, velpropter immaturam &
fum diperatur ordine inLocos & Titu\os;ad quos praefeftmam fententiam; velpropter aemulatione
curiarum; w/p^m-malamcHmperitam per-
fu bito(proutdabituroccafw)recurrerequispojfit,ve-
luti in promptuariumparatum ad prafentes ufus. fcnptionem judiciorum-, velpropter viam praebi-
Hujufmodi Libri fummarum , & erdinantfparfa, tamadrefciffionemeorumnimis faciiem ex- &
&abbreviantfttfa &prolixainLegc. Cavendam peditam.Itaqueprovidendumeft, ut judicia ema-
autemeft ,neSummxiftareddant homines prom- nent,maturadeliberationepriushabita,<«<j#f#r
pcos ad PracticaiT^cefTacoresz» Cciemiaipfi.Ea- cunaefeinvicemrevereantur , atque ut judicia
rum enim ofticium eft tale,ut exiis recolacurjus , perfcribantur fideliter 8c prudenter: utque via ad
*/ionvex.c\\[cz\.utSummxautemomnino magnadi- refcindenda judicia,fitarcta,confragofa, & tan-
ligentiafide & judiciofunt confieienda ,-nefurtum quam muricibus ftrata.
faciant\egibus. Aphorifmus 95.
Aphorifmus 88. Si\udiciumredditumfueritde cafu aliquoinali-
Formulas agendidiverfas inunoquoque genere qua curia Vrincipa\i,&fimilts cz.C\xsinterveneritin
colliqtto.Nam & practicae hoc & certepan-
intereft, alia cutia,ne procedito ad\udic\um, antequamfiat
dunt illa oracula & occuha Legum. Suntenimnon confultaciozwCollegioaliquo judicum majore.
pauca , qmlatentkgibus : Atin formulis agendi, Iudicia enim tedditafifortetcCcindineceJJefit,fal-
melius&fupus perjpiciutur,inftar pugni,Crpalme;, tem fepeliuntor cum honore*
De^JponJis &
Confulm. Aphorifmus 96.
Aphorifmus 8o. Vt cutix de\ut\Cd\8rionedigladientur , & confii-
Dubitationesparticulares , qux.de tempore in Bentur,humanumquiddameft;eoque magi* , quod

tempus emergunt , dirimendi aliqua ratio iniri de- per ineptam quandam fententiam ( quod boni &
bet.Durumenimeft, utij,qui ab errore cavere cu- ftrenui fit judicis , ampliare jurifdictionem cu-
piant,ducem via non inveniant,verum utatlus ip/e tixjalaturplane ifta intemperies,&calcar addatur,
periclitetur,nequefitaliquis ante rem petatlam ju- ubifrs.no opus eft.Vt vero ex hac animorum conten-
ris pnznofcendt modus, tione,cntix,\udicizutrobiquereddita (
qu&nilad.
Aphorifmus 90. ')uriCdidi\ovxempertinent)libenterrefcindant , in r
RcCpanCa.prudentnm,qu£petentibus dantur de tolerabile malum, & a Regibus , aut Senatu,attt To-
iute /ive ab AdvocatisfiveaDo&oribus , tanta litia,planevindicandum. Vejjimienimexempli res
valere autloritate,ut ab eorum fententia judici re- eft,ut Curix,qucepacemfubditis praflant , interfe
cederenonfit licitum,nonplacet.\utaa juratisjudi- duella exerceanh
cibusfumunto. Aphorifmus 97.

Aphorifmus pr. Tônfacilis efto autproclivis ad iudicia refcin-
Tentari judicia per caufas c^perfonas fictas, denda^^âppellationes, <z#nmpetiriones
uteomodoexperianturhomines qualis futurafit le- <&errore,«^reviius , &fimilia. Receptumapud
o'\snotma,nonplacet.DedecoratlAa\eâtemLeg\\, nonnullos efl , ut listrahatur^d forum fuperius
&pro pr&varicatione quapiam cenfenda efl. , Iudi- tanquamresintegr a:\udic\oinde datofepofito , &
cia autem aliquid habere ex fcena> deforme eft. plane fuffienfo.tApudalios z/e?"o,«/iudicium ipfum
Aphorifmus $t. maneat infuo vigotcfed execurioejmtantu ceffet.
Iudicum igiturfolummodo tam jud icia, quam re- Neutrumplacet,nificnrix,inquibm iudicium red-
CponCa& con\u\ta funto.Ula de litibuspendenti- ditumfit,fuerinthumi\es,& inferioris ordinis:.W
bus;h&cde arduis juris quiftionibus inthefi. Ea potius,ut &
iudiciurn/?«, &
procedatejus execu«
confulta,y?i^z'#privatisrebus ,five «'«publicis^ tio:wW0cautiotffe/#r^defendenteyf damnis t &
iudicibus ipfis nepofcito,(id enim/ifiat,\ude\ tran~ e\penC\s,fi\udiciumfueritrefcijfum.
featin advocatum,)feda ?rinc\pe,aut Statu. <ts4b ATque hic tttulus, de (JertitudineLegum
r
, ad
illis ad\udices demandentur. \udices vero,taliau- exemplum Digefti reliqui ( quod medita-
tloritatefreti , difceptationesadvocatorum , velab murjfuftlciet.Iam vers dotlrinam civilem
(
qua-
bis,quorum interefl,adhibitorum,vel a Judkibus i- tenuseam nobis tradrarevifumeft) coclufimus.
p/is'fiopusfit,aJfignatorum,&argumenta ex utraque Atq-,una cum eaVhilofophiam humanam-.Sicut et-
parte,audiunto,& re dehberata jus expediunto, & iam cum Philojophia humana,Vhilofophiam in ge-
declaranto.ConCahzhujufmodiinter judicia refe. nere.Tandem igiturpaululum refpirantes,atque
runto & edunto,&paris autloritatis funto. adea,quaEprxtervedti fumus , oculos retrofle-
De Pradectionibus. ctentes,hunc tractatum noftrum non abfimi-
Aphorifmus 93. lemefle cenfemus fonisillis&prsludiis , quae
Prade6tionibus^<?jure,^«<? exercitationes eo- praetentantMufici,dumfides ad modulationem
rtim.qni )
u ris fludiis incumbunt
operam dant,
, & concinnanc Quas ipfa qnidem auribusxingra-
:
ita inftituuntor & ordinantor,ut

omnia tendant ad tum quiddam & afperum exhibent:at in caufa
qua:ftioaes ©-controverfiasêj«re fedandaspa- funtjiitquae fequuncur,omniafint fuaviora; Sic
ttus,quam oicitandas.Ludus enim(ut nuncfit)fe- nimirum nosinanimuminduximus,utin citha-
re apnd omnes inflituitur , &
aperitur,ad alterca- raMufarum concinnanda,&ad harmoniam ve-
tiones,& cy\xft\onesde\utemffltiplicandas, tan^ ramredigenda , operam navaremus.quo ab a„
quam oftendandi ingemj caufa. Atquc hoc vetus eft liis poftea pulfenturchords.meliore digito, aut
malum.Etenim etiam apudantiqnosg'ori£fuit,tan- plectro. Sane , cum nobis ante oculos proponi-
n\'.\»
,
Ztf LIBEH VIII. 2

mustemporumhorum StatUm, inquibus/tfw<s Haecfinquarnjcufficogitamus , non pofTumus
jamtercioadmorcalesvidenturrediifTe: &
una non in eam fpem animum erigeremt exiftime-
diIigeiuerintuemur,quamvariisjamnosinvife- mus,tertiam hancliterarum periodam duas illas
rintinftrudtae praefidiis Sc auxiliis , quia func in- priotesapudGV<w«& ô»w»ar,longoinrervallo
geniorum noftritempotis compluriumacumen fuperaturam: modofaltemhomines & vires ,
&fubiimitas; eximiailla monumenta fcripto_ fuas,atque defeclus etiam virium fuarum,probe

rum vetef um, quae veluti tot faces nobis pradu- & prudenter noffevelint: atqueajijab aliis in-
tcnf ;arsTy pogtaphica,Libros cujufque fortun? ventionislampada , hon contradictionis torres
hominibuslarga manufuppeditans ; Oceani fi- accipianracqueinquificionem veritacis pro in-
iiiislaxati,&oibis exomniparteperagratus,tin- cepto nobili , non pro dele&amento , aiit orna-
deexperimenta plurima Prifcis ignota compa- mento pucent.-Acq; opes ac magnificentiamim-
juerunt.&ingensaccdTit NaturaliHiftoriae cu- pendanc in res folidas &
eximias, non in pervuL
nuiius:otiumj, quoingeniaoprimain Regnis & gatas,& obvias.Adlabores meos quod artinet
ProvinciisEuropie ubnme^bandant.cumnego- ficui libeacineorunvreprehenfione,aucfibi , aut
tiis minus his in iocis implicentilT homines , qua aliis placere , veterena cerre & ulrimje patientiae
autGr£eci,propterpopularesStatus, autproptcr- petitionemexhibebunt i\\i:Ferbera,fedaudi.Re-
DicionumAmplicudiiiem,Romanifolebanc:p2* prehendant homines quantumlibuerit , modo
quafruitur hoctemporeEritannia,Hi(pania,Ita- .attendant&perpendancquardicHntur.Appella-
lia,etiam nunc Gallia,& alist Regiones non pau- tiofanelegitimafuerit^licetres forcafte minus
cae : confumprio&exinanitio omnium quaevi- ea indigebic)fi a primiscogi tationibus hominum
dentur excogitari autdicipolTe circa Contro- adfecundssprovocetur , &abarvopra;fenti ad
verfiasReligionis.qiuerocingeniajamdiudiver- pofteros.VeniaifnusnuncadeamScientiam, qus
terunt a caererarum artium ftudiis,fumma ex- & carueruntduas illcE prifca; temporum periodi »
cellensMajeftatistua-eiuduio^cuiftaquamPha;- neque enim canca illis felicicas conceffa eft L/<«-
niciVolucres ) aggregant fe undiquelngenia : cram dico & divinitm infpiratam Theologtam ,
proprietas deniqueinfeparabilis , quae tempus cunttorum laborum ac peregrinationum hu-
ipfum fequitur , utveruatem indiesparturiac :. manarumSabbathum,acPortum nobiliffimum.
FRANGISCI BACONIS
DE VERULAMIO,
Vice-Comitis fancti Albani,
De *Dignitate & eAugmentis Sciextiarum,
LIBER NONUS.
KsidRegemfwm.
Gap. 1. aut infermanda , fed tantummododeaWo ift~
omittuntunTanttim adi- formatienis ,tra£tent. Neqaetamen , eirca eoS

IVjr/ittMKjTheologia: infpirata:
Tr.sflâ^futinreliquisconfiievimus ) velw-
tuifit ad defideraca tria i DodtrinamrfeLegitimo
nftf
Racionis Humanaji»Divinis;Docl:iinam de Gradibus ew^fubjungemus , se\pr&cepta dabiaius. Id

VnitatiM» CivitateDeii&Emanaciones Scripturarum. Theologisrehnquemus.Suntenimilla (utdixi-
vero ('Rexopnme cumcarinaparva ,
) Hius ) inftarvotorum tantum.
TAm qualisnoftraeffepotnit , univerfum ambi- i. Tr&rogativa Dei totum hofninem comple-
niffi, tamveceris,quamnoviOrbis, Scien- quamadzW#«-

£titur :-necminusad7vzf*o»«w ,
tiarumcircumnavigaverir/quamfecundisven- tatemhumanam exrenditur uthomofcilicet in .-
tis, &curfu pofterorumfic judicium ) quid

,
univerfum feabneget &accedacDeo. Qua- ,
fupereft,nifiuCvoca,tandem perfuncli , perfol- re , ficurLeg/lJ/wzôbedirecenemur, licet re-
vamus $ At feftat adhuc Theologia Sacra, five luftetur voluntas, ita & VerboDei fidem habe-
Jnfpirata.V etnntz.menu' eamtra&arepergamns; Etenim ,fi ea duntaxat
re, licecreluclecur ratio.
cxeundum nobis enavicula rationishumans. , & credamus quae (unt rationt noftrasconfentanea,
r ,
ttznCeandamia EccJefixNavem, quac fola *Acu rebuszn ent\mux.,nonauilori: Quodeciam fu-

2\7 autica Divina pollet , adcurfumfe£te diri- fpedtae fidei reftibus praeftare folemus. At Fi-
gendum. Neque enim fuflicient ampliUs Stella îwilla , quae a/fbrahamo impitabaiur ad jufli-
Fhilofopht&,aax.\vic\enus prrscipueoobis afful- tiam de hujufmodi re extitit^quam irrifui ha-
,
ferunr. lcaqueparforec , filentium quoque in bebatSarab Qusin hac parre imagoqiuedam

:
hacrecolere. Quamobrem partitiones legitim.ts crat rationis naturalis. Quanto igitur Myfterium
circaeamomittemus : Pauca tamen,protenui- aliqnod jD«w»»wfuericraagisabfonum, & in-
tate noftra,eciaminhancconferemus, loco vo- credibile,tanto plus in credendo exhibetur hono-
torum.Id eo magis facimus , quiain Corpore risDeo,& fit vibloriafidei nobihor.Etiam pec- &
ThcologixnullamprorfusRegionem, autTra- catores,quo magis confcientia fua gra vantur, &
ftumjplanedefertumjaiuincukum, invenimus: nihilominusFidemde falutefuain Dei Miferi„
Tantafuithominum diligentia,in feminandis , cordiacollocanr,eoDeum majore afBciunt ho«
auttritico,autzizaniis. nore-.omnis autem Dejperatio Deo pro contume-
Tres igitur proponemus TheohgieJppendices, liaeft. Quineciam,fiattenterem perpendamus,
otianonde materiaêt Theologiam informata , dignins quidnam e&credere, quamyc«>e,qualiter

M % nuns
159 DEAUGM. SCIENT. 26"0
nancfcimus. In Scientiaenimmens humana pa-

rationis proleseft ) inter Leges Echnicorum &
titurafenfu,quiarebus materiatis refiliwnft^? Mahometi, quaeexcrema fedtantur. Religio fi-
autemamma patiturab anima , qmeeftAgens quidem Echnicorum Fidei aut Confeffionis ,
dionius.Aliterfereshabetin&rffaG/orae Tunc : conftantis nihilhabebat ; Concra inReligione

fiquidem ceiTabit Fides,ata.uecognofcemmficutdr
Mahometi, omnisdifputatiointerdicTa eft: Ita
utaltera, errorisvagi&multipiicis, alcera, va-
cognitifetmm.
Concludamus igitut,TheologiamSacram exVer- fraecujufdam & cautae impoftutjefaciem praefe
bo 8c Oraculis Det,none-x.lumine natura , autra-
ferat; Cum fandla Ftdes (hriftiana rationis ufum
tionts ditlamtne hauriri debere. Scriptum
eft e- & difputattonem(fedCecundum debitosfinesj &
nim,Ccelienarrant gloriam Dei: Atnufquam fcri- & rejiciat.
recipiat
vtuminvenitnuCoelienarrantvoluntatemDei.De Humana rationis ufus , in rebus ad Religionem
illapronunciatur.^£egtw»,cr Teftimonia , finon fpecT:antibus,duplex eft alter,in explicatione My-

hoc te- fterij, alcer,in tllationibm , quae inde deducuncur.
fecerint ftcundum Verbumiflud&c.Neoj
nettantum ihgrandtbm illis «JHyfleriis de Dei- Quod ad Myfleriorumexplicationem actinet vi- ,
tate,CreationefRedemptione;vetnm pertinet etiam demus non dedignan Deum ad infirmitatem

,
adinrerprecacionemperfedtioremLegisMoralis; capcusneftrifedimiccere ; myfteria fua ica expli-
Diliirite inimicos veftros; 'Benefacite his qui

oderunt ,
cando,ucanobisoptime eapoffint percipi ; ar_
querevelationes fuasin rationis noftrae fyllepfes
vos,tcc. VtftttS Filij Tatrk veflri,qui in
coelis eft,qui
pluitfuper luflos & Fnjuftos.Q^x certe verba plau- &notiones velutiinoculando; acque infpiratio-
fumillum merencur,ZVo» vox hommemfondi. Si- ««adintellectum noftrum apenendum fic ac-
quidem vox eft,quse lumen naturdt, fupeiat.Quin- commodando, quemadmodum figura ciavis
eciam videmus,PoetasErhnicos,pra2feicim cum aptatur figurae ferae. Qua tamen in parte nobis
c
pacheticeloquuntur,expoftulate non raro cum ipfis deelTeminimedebemus. Cumenim Deus
koibmScdoclrinismoralibm ( quae tzmen legibtts ipfe opera rationis noftrae in illuminationibm iuis
«*««'»# multofunt indulgentiores&folutioresj 1

utatur , eciam nos eandem in omnes par tes ver-
ac fi naturae libertati cum malignitate quadam fare debemus, quo magis capaces fimus ad My-
repugnent:
'
/
fteria recipienda &
imbibenda. Modoanimus,
Et quodnatura remittit adampiitudinem Myfieriorum,otomodu\o fuo,
lnvida lura negant.—— dilatetur, non Myfteria ad angtiftias animi con-
Ita Dendamis Indus , ad Alexandri Nuntios :

Se ftringantur.
inaudijje quidem aliqUid de nomine Tythagora , & Quantum veroad illationes, noiTedebemus,
aliorumfapientumeGr&cia : Et iredere,illos fuiffe relinqui nobis uCum)rationis & ratiecinationis
Vtros magnos;VttiotameiiiIlolaboraffe, quodfcilicet

fecundarium quendam & re-,
(ayiodtJfyCyfteria)
& veneratione habmffent rem

nimiain reverentia fpecT:ivum,non primitivum& abfolutum. Poft-
quampiamphantafticam.qmm jLegem & JMorem quamenim articuli ,& principia %eligionis ,jatn
vocitabant. Quare,necillud dubitandum , ma- infedibusfuis fuerintlocata, itaut arationisex-
gnam partem Legis moralis fublimiorem effe , aminepenituseximantur,tumdemum concedi-

quam quolumennaturazCcendeteoo&t. Verun- turab illis*yto/'«z«derivare,acdeducere,feeun-
tamen,quoddicitur,haberehomines , etiam ex dumanalogiamipforum. Inre^quidem natu-
lumine&c lege natur^notiones nonnullas, virtu- ralibushocnontenet. Nam ScioCaprincipiaex-
tis,vititfuftiti<e,injuria,boni, mali; Id veriffimum amini fubjiciuntuf,per*»tsfecZw»t?iw,inquam;-li-

eft. Notandum tzxnen,lumen
naturx, duplici fi- cecminimeper Syllogifmum : Atque eadem illa
gnificationeaccipi.Primo, qiiatenus oritur ex nullam habent cum ratione repugnantiam , ut ab

fenfu,indu£tione,ratione,argumentis, fecun- eodem fonte cum primae propofitiones,tum me-
dum kgescaeli a.c «r^.-Secundo, quatenusani- diae deducancur. Alicer fic in Religione;Vbi pri- &
humanaeinternoarTuIgetinftin&u, fecunda ma:propoficiones Authypoftataefunt,atqueper
niae
legem confcientU , quas fcintilla quaedameft , & fefubfiftentes ,Etrurfus,nonreguncur ab illar^-
-
tanquamreliquiae.priftinaj&primitivaepurita- ^'o»t?,quae propofitiones confequentes deducit.
tis.Inquopofteriorefenfupraecipueparticepscft Neque tamen-hoc fit in %gligione fola , fed etiam

anima lucis nonnullse,ad perfe&ionem intuen- in aiiis&^K/^tamgravioribus , quamieviori-
dam & difcernendam legismoralis ; Qux tamen bus , ubifcilicet propofitiones primariae placita
funt,notijPfl//ift2.-Siquidem&in illis rationts ufus
lux non prorfus clara eft.fed ejufmodi, ut potius
quadamtenusredarguat quam deofficiis abfolucuseffenonpoceft.Videmus enim Lu- in
vitia 4
primasLudi
dis,nnta.Schaccorum, zutCimiXious,
pleneinf ormer.Quflre Religio , five Myfteria fpe-
normas,& ieges,merepofitivaseiTe, &adplaci-
'
dtes,five mores,pendet ex rtvelattone Divina.

Attamenufus hnmana in fpirituali-
rationis ttim;quasrecipi, nonindifputationem vocari,
bus.multiplexfane exiftit, aclateadmodumpa- prorfusoporteat: Vt verovincas , peritelu- &
tet. Nequeenim finecaufaeft, quod
Apoftolus fum inftituasjid artificiofum eft & rationale:Eo-
Relioionemappellaverit Rationalem CultumDei* dem modofic & in Legibm Humanis Inquibus :
Recordetur quis caeremonias typos vetens & hzudoaucxiuntiJWaxima, ( utloquuntur)hoc

Legis. Fuerunt UU Rationales , & fignificacivse, cft.,Tlacita mera /uris , quae aAucloritate magis
longe difcrepantes a caeremoniis idololarriae , & quam ratione nitnntur;Neque indifceptationeni

magi£,qua;canquamfurdae&mutaeeranr,nihil venjunt;Qaid vero fir juftiffimum.nonabfolnte,
docenresplerunque,imone innuentes quidem. fed relative;f hoc eft ex analogia ilhzumtJMaxi-
Praecipue Chrtftianafides, ucin omnibus , fic in marum ) id demum rationale eft ,
;
latum &
hocipfoeminet,quodauream fervet mediocri- difpucationicampumprabet. Talis igitureft/£-
utcm t c itauCumrationis8cdiJfutationis (
quae cundaria ilia ratio , qux in Theohgia Sacra \o-
cum
; ,
i6i LIBER IX. u£

cumhabet, quae (cilicet fundata eft faoecTlaci- &exhibenturmodis , quibusaquasnaturales ex
jaDeh putcisfolent:Hs fiquidem,autfubprimumhau-
Sicut vetorationis human& in Divinis ufus eft ftumin ciftemasrecipiuntut,undepertubosc6-
duplex;ita & in eodem ufn duplex exceffks. Alter, plures ad ufum commodediduci pofl"unt;aut fta-
cum in mddum dMyflerij curiofim, cmam par eft, tim in vafa infunduntur,fubinde,prout opus eft,
inquiritur. A[teucam illationibus Aquatribuitur utenda?;,Atque7«Wf« illeprior methodicus ,Theo'-
4,uBoritas,acprincipiis'mfis\$\am & Nicodemidi- /e^wnobistandem peperit.frZW^y?«v»w;per qu£°
/«W/wvideripoffit qni pertinacius quxrat
,
DoilrinamTheologiainartem,tancxaamincifler-
Quomodopoffethomonafcicumfit Senex ? Etdifci- w^«z,eolIecT:aeft;atq; indeAxiomatum & Vofitio-
pnlusTauli neutiquam ccnferipoflit , non qiu num rivuli in om nes partes fdnt diftt ibuti. At iri
quandoque in do&rinis fuisinferat,£go,w«i3i5- Interpretandi modo Soluto duo interveniunt excef-

Secundum Qonfilium meum. Si-
»»'«/*;: Autillud, fus.AUet,ejuJmodiprafuppouitin Scripturis Perfe-
quidem conve-
illationibus pletifque ftylus ifte clionem,at etiam omnisPhilofophiaex earii fon-
niet.Itaquenobis resfaluBrisvidetur; &impri- tibus petidebeat, acfi Philofophiaalia quavis,
misUcilis.fitradtatus inftitdatur fobrius & dili resprofanaeflet&ethnica.Haec intemperies in

?zns,c[uideufuratioriishuman<zinTheologicisati- ScholaParacelfipra;c°pue,necnonapudali6siri-
hterprscipiat,tanquamDm»4 quaedam Diale- valuirilnitiaautemejus a Rabbinis&Cabaliftis
#«:<». Vtpote quaefuturafit inftar[Op^<ecujuf- defluxerunnVerum iftiufmodi hbmines non id
damMedicim, qusnonmodofpeculacidnum, aflequunturquodvolunt:Neqiieenim honore,
quibusfcholairiterdumlaborat , inaniaconfo- Utputant,Scripturisdeferunt;tedeafdempotius
piar,verum etiam concroverfiarum furores, quae deprimunt & polluunt,Ccelum enim materiatuj
in Ecclefiatumulcuscienc,nonnihil mitiget. E- & terrarn,qui inZ/Vr£o.D«'quzefiverir, fdequo,
jufmoditra&atuminterj^sfeTvzta ponimus; & di&Um eft,C&lum er terrapertranfibunt Verbum ,
Sophronem, fiveDe legitimo ufurationis humdn& dutemmeumnonpertranfibit ) isfane rranfitoria

in Divinis rtominarbus. lnter a*rerna temere perfequitur.Quemadmodii
2. Intereft adm.odumpacis Ecclejii , titfoedtts enim Theologiam in Philofophia qusrere, perinde
Chriflidnorum ,a Servatore otxfcrintuminduo- eh\,ac fivivosau&ras inter mortuos-Xta.contx.zThi-
bus illis CapitibuS,c\uk nonnihil videntur difcre- lofophiam in Iheologia quaerere,non aliud eft, qua
paritiavbene&clareexpliceruriQiiorumalterurri mortuos quarere intervivos. Alter autem lnterpre-
iic diffinit;Quinoneflnobifcum,eftcontranos: Al- tandimbdusfquemptoexcejfuftatuimusjvidetuz
terumautemfis Ouiconira riosnoncfl-.nobifcum
; primointuitufobrius&caftus;fedramen&.S'm'-
<?/?.Exhisliquidopatet,elfe nonnullos articulos, pturasipfas dedecorat,&plurimo£cc/^zwaifi^
in quibus qui diflenttt,extta/iW#.f ftatuendus fit: cit dettimento.Is eftfut vfcrbO dicarnusjquando
aliosvero.inquibusdiiferitireliceat.falvo/We- quo Scriptd

Scriptur&.divinitus infpirat&,eodem,
rfiVinculaenim communionis Chtiftianaepo- huniana,explicantur modoi MeminiiTe
aucem o„
nantur,VnaFides,VnumBaptifma,8cc.Non unus porretjDeoScripturarum Audtori duo illa pare
ritus,una opinio .Videmuscmoque , tunicam Sal- rejqushumanaingeniafugiiinn&cm^nimifirri
•yiwrînconfutilem extitiife ; Veftem auterri Er.- cbrdis,&cfucceffiones temporis.Qanm&btstv. , cum
cle[i& verficolorem.P^/înarifta fepafandaefunt Scripturarumditlaminataliafint , ar adcorfcil-
afrumenro; at z.iz.aniain agronortprotinus e- bantat, Skomnium feculorum viciffiindines com-
vellenda»/Iâ/«,cum certanterii reperirfet &%y- ple6taritur;cumaeterna&certa prjefcientiaom-
ptiumcumI(ra'elica,nondixic,C#r ££«<??«• ? Sed nium h£erefium,contradic°rionum, & Scarus Ec-
sladioevaainatoîgyptiiirriinterfecit : Atcum clefia;varij&mutabilis,tumincommuni,tumiri
IfraelitaSduoscercances vidiilet , quamvisheri eledbis fingulis ; Inrerpretandse non funt folum-
nortpotuit,ututriq; caufajufta conringerer , ita modofecundumlatitudinem&obviumfenfurri
tame eosa[[o<xuitm;Fratreseftis,curcertatis?\iis loci:autrefpiciendoadoccaiionem»ex qua ver-
icaqueperpenlis,magnivideaturres &ufus eflfe, baerantprolataraut ptaecife ex contextuverbo-
ntdefiniatur,qualiafint illa , &
quantse latitudi» rumpraecedentium&fequentiumraut contehu
riis , q'ua?abEccleii£ecorpore homines penitus plarido fcopuffi dicii principalem^Sed /ic , ut in„
divellantj&aCommuniOnefideliumeliminerit. relligamus,complecT;ieas , non folum totaliter
Quodfi quisputet,hocjam ptidem fadtum eife, aut collettivcfed diftributive, etiam in clanfulis
videat illeetiam atq;'etiam,quam fincere & mo- & vocabulis fingulis.innumerosdoclrinae rivu-
derate.Ulud interim verifimile eft.eum qui Pacii los & vertas adEcclefia? fingulas parces,&a nimas
mencionem fecerir,reportatuturn refponfumil- fidehum,irrigandas. Egregieenirii obfervatum
ludlehuad Nuntium,' ( Nunquid pax efl lehu) tf!t,c\aodRefponfaSalvatori6nofit\,ad<\yiaix\iones
Quidtibi&paci tranfi, &
feqUere me:cam non
> non paucas,exiis,qujeproponebantur , non vi-
p<?Ar,fed^r<-«plerifquecordi fint. Nobis nihil- dentur ad rem,ied quafi impertinentia. Cujus'
ominus vifum eft,Tr<ic1:aturn de Gradibus Vnita- rei caufa duplex eft;AItera,quod cum cogitationei
tisinCivitateDei,atfa\a\ixem & utilem , inter eorum,qui inrerrogabanr,non ex verbis, ur nos
defiderata reponere,- &
homines folemus,fed immediate exfefe cogno-
3. Cum Scripturarum Sacrdrum,ckca.Theolo- vilTet,ad iogitationes eoxam,non ad verba refpon-
giam informandam rantx fint pattes,de earum/«- dit:Alteta,quodnonadmfolumlocutuseft,qui
«rpm^/o»<?inprimis videndum.Nequenuncde tunc aderdnt,fedadnos etiam,<p« vivimus , & ad
asiutloritaie eat interpretandi [oqaimar.
:
, qua; in omnisavia'clocihomines,qaibas Evangelium fue_
co»/e»/«Ecclefiifirmatur , feddemodointerpre^ ritpra?dicandum. Quodetiamin aliis Scripturd
tandttls duplex el\;A4ethodicus,ckSoluius.Etenim Locis obtiriet.
LaticesiftiDivini.quiaquisillisex pureis Iacobi Hisitaquepraelibati's,veniam.usad TraBatum
in mfinitum praeftant , fimilibus fere hauriuntui4 eum,quem ^^r^nftatuimusolnveniuntur pro«
1
M 3 fe<ao°
:
453 DE AUGM. SCIENT. LIB. IX: 2ff 4
Scripta Theologica, Libri controverfm- gumento,quod in manibus habeo , eonftare po-

fe&o inter
'/#wnimioplures:7W<^'<«ejus, quamdiximus tui,nifiplanedecretummihifuiflet ,aliorumin-
po(itivam,mi(Ta.ingens;Locicommunes;Traclatus ^m^,quantuminmefuerit,addere;cumtamen
fbeciales;Cafus Confcientia ; Conctones &cHomtha > nonminus optaverim,etiam?'«w»ta meaab aliis
DeniqueprolixiplurimiinLibrosScripturarum in pofterumfuperari. Qaamauteminhacreaj-
r wmentar^Quoddefideramusantem,e& hujuf- quus fuerirra,velex hocapparet; quodopiniones

modi:Co/leciiofctlicetfuccinBa,fana , & cum judi- meas propofuerim ubique nudas,&inermes,ne-
cio,annotationum,8cobfervationum, fapetTextus quealienasLibertati , perconfutationespugna-
,Sm/w™/Wttc^tra-,neutiquaminLocoscom- ces,pra;judica_recontenderim.Nairuniis , quae
munesexcurrendo.aut controverfias perfeque- recte a me pofita funt,fubeft fpes,id futurum , ut

do,autinartisMethodumeas redigendo , fed fiin primale&ione emergatfcrupuius,autobje-
c~bio,at in Iec~tione iterata refponfum fe ultro fic
quae plane fparfa: fint,& nativs.Res certe in con-
cionibus do&ioribus , fe quandoque oftendens, exhibiturum Iniisvero.in quibus mihierrare
.'
qua; ut plurimum non perennantjfed quas in Li- contigit, certusfum , nullam a me illatam efle
bros adhuc non coaluit quiad pofteros tran-

,
vim veritati per argumenta contentiofa : Quo-
feant.Certe,quemadmodumvina, quaefubpri- rum eafereeftnatura,uterroribusau6loritateni
nnam calcationem molliter defluunt , funt fua- eoncilient,rec~te inventis derogent. Siquidem ex
viora,quam qusatorculariexprimuntur; quo- dubitationeerrorhonoremacquirit;Veritaspa-

niam hsecexacino & cute uvae aliquidfapiant titur repulfam.Interim mentem mihi venitm
Similiterfalubres admodumacfuaves funtdo- refponfumiUudThemiftoclis,qui,cumexoppi-
cl:rin3;,quae exScripturisleniterexpreffis emanant, do parvo Legatus quidam magnajionnullaper-
nec zdControverfias, aut Locos communes,trahunt. orafTct, hominem perftrinxit,; tAmice,verba tua
Huiufmodi tra&atum Emanationes Scrtptura- Ctvitatemdefiderant.CcneoDijcimihite&iffime
r#»znominabimus. pofTeexiftimo,quodverbamea Seculum defide*
Iam itaque mihi videor confecifTe globum ex- lent.Seculumfone integrum.ad probandum,co/w-
iauumorfe«'««&S^/w,quampotui,fideliffimei plura autem Secula ad perficiendum. Attamen
unacumdeficmatione&defcriptioneearumpar- quoniam etiam resqusque maximaeinitiisfuis
tium,quas,induftria&laboribus hominum auc debentur, mihifatisfuerit,fevifre/?^w,&D<?o
non conftanter occupatas,aut non fatis excultas, immortali-.CnjnsNnmcn fupplex precor , per Fi-
invenio.Quo in opere , ficubi a Sententia vete- lium fuum & Servatorem noftrum,ut has & hi- ,
rum recefTerim,intelli<Tatur,hoc factum efTe ani- fce fimiles, Inteileblus humani vitlimas , Religione,
moproficiendi in melius , non innovandi aut mi- tanquam.We, refperfasj&Glorias (nximmolatas,

g^»în*W.Nequeenimmihimetipfi,autar- propitiusacciperedi^netur.
NOVUS ORBIS SCfENTIARUM,

SIVE DESIDERATA. ,
L I B 11. Defubflantia animafenfibilis.
ERrores
Rrores Htftoria pmergeneratio-
naturae ,five Htjioria pr&tergeneratto- De nixibusjpirdtus tn motu voluntario,
num, 1>e dijferenttaperceptionis tfrfenfut.
Vincula naturae,y?fe hiftoria mechanica. Radtxperjpecltvtefive deforma lucis.
Hiftoria inductiva./rw hiftorta naturalts in ordine L I B. V.

ad condendam Phtlofiphiam. Experientialiteratafive veaatio Panis.
Oculus Polyphemufive htftorialiterarum. Organum novum.

Htftoria adTrophetias. Topicx, particulares.
Philofophia fecundum parabolas antiquas. Eienchi idolorum.

L I B. III. De analogia demonftrationum.
Philofophia prima five de axiomattbus fcientitt- L I B. VI.
rum communibus. Denotis rerum.
aAftronomia viva. Grammatica philofophans.
nAftrologta fana. Traditio lampadis,y~w methodm adfilios.
(fonttnuatio problematum naturalium* Deprudentiafermonisprivati.
T/acita antiquorum Philofophorum. Colores boni & mali apparentis,tamfimplicis , quam
Pars tJWetaphjficade formisrerum. comparati.
Magia naturalis five deduBioformarumadopera.
,
nAnthiteta rerum.
Jnventarium opum humanarum. Eormuh minores orationum.
(fatalogns Poljchreftorum. L I B. VII.
L '
I B. IV. Saty ra (ethfive de interioribus rerum.
Triumphi hominis ,five de fummitatibus natur& Georgica animi,five de culturamorum,
humana. L 1 B. VIII.
Phjftognomia corporis in motu. Narrationes «J~Ke- Amanuenfis vitx,five de occaftombus (parfis.
dicinales. Faber fortunas,y>w de ambttu vita.

jinatomia comparata. Conful paludatus,y~w deproferendis imperjifinih
De curatione morborum habitoriipro infanabilibm. ldeajufitti& univerfaltsfive defontibusjuris.
DeEuthanafia exteriore. L I B. IX.
Demidtctnis authenticis. Sophron , fivede legittmoufu rationis human&in
Imitatto Thermarum naturaltum. dtvinif.
Eiliummedictnale. Irenauis, fivedegradibus unitatis in civitate Dei«
Depro/ongando curriculo vim V tres coc \ei\esfive emanationesfcripturarum.
FRANCISCI '
BACONI,
BARONIS
"VERULAMia
VICE-COMITIS SANCTI ALBANI,
AC SUMMI ANGLI.E CANCELLARII,
NOVVsM ORGsAtiVM SCIENTIARVM
five
ludicia vera de Interpretat ione N a turae e
Impenfis Joa Baftist^ Schonwetteel
Anno ch Iac LXIV.
M 4
J
268
1$7
FRANCISCUS de
VERULAMIO
ficcogitavit;
TALEMQVE APVD SE RATIONEM INSTITVIT, QVAM

Viventibus & Pofteris notam fieri,ipfbruminterefle putavit.
CVmiUipro eomperto effet ,lnteUeBumhumanumfebiipfenegoiiumfaceJfere,neque auxiltU veris ( qu&inHominit
potefiatefunt ) uti fobrie & commode ; unde multiplex Rerum Ignoraiio, &
ex Ignoratione Rerum detrimenta in-
numera :omni opeconnitendumexiftimavit , fi quomodocommerciumiftudM.enusScReiuta ( cui vixaliquid
autfaltem in terrenis ,/e ofiendit fimile ) refiituipojfet in integrum , autfaltem in melius deduci. Vt vero
in terris ,
errores qui invaluerunt , quique in sternum invaltturifunt , (fi mensfibi permittatur ) ipfife cotrigerent , vel
alij poft alios
ix vi IntellecJuspropria , vel ex auxiliis atqueadminiculis Dialetiics. nulla prorfm fuberatjpes , propterea quod Notionei
,
Rerumprims, quas Mens hauflufacili &fupina excipit recondit , atque accumulat , ( unde reliqua omniafluunt) vitio-
, ,
ftfint &confufs, , &temereaRebm abftracls, ; nequeminor fitin fecundis &reliquis libido

, &
wconftantia. Ex quofit,
ut univerfa ifta Ratio Humana qua utimur quoad Inquifitionim Naturs, ,'non bene cmgefta
, &
sdificatafit , fedtanquam
Molesaliquamagnificafinefundamente, DumenimEalfas Mentts vires miraniur hemines $> celebrant ; Verasejufdem
( qus. effe pojftnt , fi debita ei adhibeantur auxilia , atque ipfaRebm morigerafit , nec impotenter Rebus infultet)pr&-
tereunt faperdunt. Reftabatillud unum,utres deintegrotentetur, melioribmprsfediis ; utquefiat Scientiarum , &
Artium atque omnis Humant, Doftrtns , in univerfum Inftaurario , a, debitis excitata Fundamentis. Hoc vero licet
,
Aggreffu infinitum quiddam videri pojfit acfupra vires mortales tamen idem traclatufanum invenietur acfobrium, ma-
, ;
gis quam ea qus adhucfatlajunt. Exitm enim hujm rei efi nonnullm. In iis vero , qu&jamfiunt circa Scientias , eft Ver-
tigo qu&dam &
Agitatioperpetua <fe< Circulm. Nequeeumfugit, quantainfolitudineverfeturhocExperimemum,&
, ,
qttam durum& incredibile fit adfaciendamfidem. Nihilominm , nec rem , necfe ipfum deferendumputavit , quin Viam,
qus unaHumana Menti perviaeft , tentaret atqueinirei. Frsftat enim Frinctpium dare Rei , qu&ExitumhaberepoJfei;
, , &
quam in iis qus, Exitum nullum habent perpetua tontentione ftudio implicari. Vis, autem Contemplativs, Viis iUis a-
ut alteraab initio ardua &dijficilis , defenat in apertum ; altera primo intuitu expedittt
llivis decantatisfere rejf/ondent ;
&proclivis ducat in avia fapr&cipitia. <3)uum autem incertm ejfet , quando hsc alicuipofthac in mentem venturafini;
,
eo potijfimum ufm Argumento , quodneminem haBenm invenit ; qui adfimiles cogitationes animum applicuertt ; decrevii
prima qu&que qu& perficere licuit ,inpublicumedere. Neque h&cfeftinatio ambitiofafuit ,fed foUicita UtCiquidiUihu-
, ;
manitm accideret extaret tamen Defignatio qus,dam , ac deftinatio Rci quam animo complexm eft utque extaret fimul
, ,
Signum aliquodhoneftsfus &propenfs< in Generis Humani Commodc, voluntatis. Certe aliam qUamcuncjue Ambiiionem
tnferiorem duxit Re qttamprs, manibm kabuit. Aut enim hoc quodagitur , nihil
,
efi ; ttut tantum , ut merito iffo conten-
tum ejfe debeat,necfru3um extra qu&reret
SERE-
i6 9 170
SE.RENISSIMO ~ Potentiflimoque
~~
Principi Ac Domino
noftro,
JACO-BO» Dei Gratia

iJWAGN^ BRITANNItAE , FÂNCl^ E T HlBERNIiAl REGT,
Fidei Defenfori, &c.
Sereniffime Potentijfimeque Rex~ >
POteritfortaffeMajeftastuamefurtiincufare quodtantum Temporis , quantuni

\
ad hxcfufficiat,NegotiistuisfufFuratusfum. Non habeoquoddicam. Temporis

enimnonfttReftitutio;nififortequod detracfum fueritTemporis Rebustuis , id
Memoria: Nominis tui , & Honori Seculi tui repOrii poffit modo hxc alicujus fint pre-
; fi
ti;.Sant cer te prorfus nova etiam toto genere feddefcripta ex veteri admodum exem-
; :
plari , Mundo fcilicet ipfo j &

Natura Rerum &: Mentis. Ipfe certe(ut ingenue fatear ) fo-
leo xftimare hoc Opus magis pro partu Temporis , quam ingeni j. Jllud enim in eo folum-
modo mirabileeft;InitiaRei, 8c tantas deiis qu^ invaluerunt Sufpiciones , alicuiin
mentemvenirepotuifle. Ca^teranonillibenterfequuntur. At verfaturproculdubio Ca-
fus(utloquimur) &quiddamquafiFoftuitum,nonminus irtiis,qua?cogitant Homines,
quaminiis qux agunt autloquuntur. Verumhunc Cafum ( de quo loquor) itaintelligi
volo, ut fi quid in his,qU£ afFero,fit boni,idimmenfe Mifericordfe Bonitati divins ,dc &
Felicitati Temporum tuorum tribuatur : Cui & vivus integerrimo afte&ufervivi, &
mortuus fortafleideftecero, utillaPofteritati,novahacaccenfa faceinPhilofophiste-
nebris , pralucere poffint. Merito autem Temporibus Regis omnium fapientiffimi &
T)od:ilTmii Regeneratio ifta. & /^^«ffScientiarumdebetun SupereftPetitio ,Maje- "<
ftate tua non indigna ; & maxime omnium faciens ad id quod agitur . £a eft,ut quando
Salomoneminplurimisreferas , IudiciorumgravitatejRegnopacifico , Cordis latitu-
dine , Librorumdenique , quoscompofuifti , riobilivarietate etiam hoc ad ejufdem t
RegisexempIumaddaSjUtcuresHiftoriamNaturalem & Experimentalem , veram&

feveram , ( miffis Philologicis)& qua: fit in Ordine ad condendam Philofophiam , deni-
que qualeni fuo loco defcribemus , congeri & perfici Vt tandem poft tot Murtdi states
:
Philofophia&Scientfenonfintampliuspenfiles &aerea?,fedfblidis Experientia? omni-

genaêjufdemquebenepenfitatamitanturfundamenris. Equidem Ofgnnum praebui; ve-
rumMaterieseRebusipfispetendaeft.Deus Opt. Max. Majeftatem Tuairi diu ferveg
tncolumem.
Seremjfinxe MajefiattTum
Servm DevincliJJimus
&
DenJbtijJimw,
FRANCISCUS VERVLAM,
CANCELLARIVS.
FRANCiSCt
• DE
VE RULAMiO '
Inftauratio Magna.
PRIFATIO.
WeftaTuScieHtidr*m quodm»ftfelix,aHtmajoreminMod0ma
>
bm cognitafueritîaaperiendafit Intilleclki. bumdno.&aliacorrfiarandaauxiliaîa memfttojure tn

rerum Naturamutipojfet.
Vldencurnobishoraines nec opesnec viresfiiasbehenofle-, verumdeillis majora qnam par
,
eft, dehisrninoracredere. Icafic, ucaucarresreeeptasinfanispreciisajftimances , nilamplius

qusranr,autfeipfos' plusa:quoGonremnentes,viresfuas in levioribuSconfumanr, in iis , qux ad
fummamreifacianc, rion experiantiuv Quarefunt & fusScientiisCpIumna: , canquamfarales J
CUlTi
27I
'
P R JE F A T I O. .
272
cumadulteriuspenerrandumhomines nec defiderio , nec fpe excitentur. Atque , cum opinio
copiaintermaximascau(asinopi*fif,qaumqucexfidaciaprsfentiiim , vera auxilianegligantur
in pofterum ex ulu eft •, , &
plane ex neceffitate , ut ab illis quae adhuc inventa funt lpfo opens no- ,
m
ftrilimine(idquerelicl:isamb3gibus,&non diffimulanterjhonoris admirationis excelfus Boi- &
lacuruti!imonito,nehomineseorumautcopiam,aututilitatem, in majusaccipianr ,. autcele-
brent.Nam fiquisinomnemillamlibrorum varietatem , quaArtes & Scientiae exfultant.diligen-
tius
introfpiciat,ubiqueinvenietejufdemreirepetrtionesinfinitas,tracT:andi modis diverfas , in-
ventionepisoccupatas; utomniaprimointuitunumerofa,facT:oexaminepaucareperiantur.Etde
utilitatedicendum eft; Sapientiamiftam.quam a Graecis poriffimum
haufimus , pueritiam quan-
damScientiaevideri, arquehaberequod propriurneftpuerorum; utadgarriendumprompta, ad
oeneranduminvalida& immatura fir. Controverfiarumenimferax , operum effaetaeft. Adeout
FabulailJadcScyllainliterarumftatum, qualis habetur,ad vivumquadrarevideatur, quae virgi-
nis os &
vultum extulit , ad uterum vero monftra latrantia fuccingebantur adhaerebant. Ita &
habent&Scientiae,quibusinfuevimus , generalia qusdam blandientia, fpeciofa , fed cum ad &
particulariaventumeft.velutiadpartesgenerarionis.utfru&um&opera exfe edant, tum con„
tentioaes& oblatrantesdifputationesexoriuntur , inquasdefinunt, quae partus locum obti- &
nent. Pranerea,fihujufmodiScientia?planeresmortuanon effent, idminimevidetur eventurum
fuiffe, quodpermultaiamfa^culaufuvenit.utillaEfuisimmotieferehireantveftigiis , necincre- .
mentagenerehumanodignafumant : eo u(que,utfJepenumeronon folum affertio maneatafler-
tio, fedetiam qu^ftiomaneatquaeftio , &per difputationesnonfolvatur,fe-dfigatur , &alatur,

omnifque traditio & fuccefliodifcipiinarumrepraefentet & exhibeat perfonasMagiftri& Audi-
toris non Inventoris
, , & ejusqui inventisaliquid
eximium adjiciat. In artibus aurem mecha-
nirisconrraiiumevenirevidemus. Qua? cujufdam vitalis forent participes , quotidie
, ac fi aura;
crefcunt &pernciunrur & inprimisauthoribus rudesplerunque

•, fere onerofae informes & &
apparenr , pofteaveronovasvirtutes&commoditatemquandamadipifcuntur,eo ufque ut ci- ,
riusftudiahominum&cupiditatesdeficianr&mutentur ,. quamillaead culrcren perfeclionem &

fuampervenerinr. Philofophiacontra^&ScientiasIntellectuales , ftatuarum moreadorantUr&
ce!ebrantur,fednonpromoventur. Quinetiaminprimononnunquam authoremaximevigent ,
&deinceps deoeneranr. Nam poftquam homines dedititii fa&ifunt , &in uniusfententiam
ftanquampedari) Senatores) coierunt,Scientiisipfisamplitudinemnonaddunt, fedincertis au-
rhoribusornandis&ftipandisfervihofficio funguntur. Nequeillud afferat quifpiam ; Scientias
paulatimfuccrefcentesjtandemadftatumquendamperveniffe , tum demum ( quafi confedtis &
fpatiis le<mimis jinoperibuspaucorum fedes fixas pofuiffe ; atque poftquam nil melius inveniri
poxuerit,reftarefcilicet,utqu£einventafint,exornentur ,&colantur» Arque optandum quidem
effet,haecitafehabuiffe. Re£tiusillud,&veriusj iftas Scientiarum mancipationes nilaliudeffe,
quam rem ex paucoram hominum confidentia, reliquorum focordia inertia naram.Poftquam & &
enimSaentisperpartesdiligenterfortafleexcultae tradtaraefuerunt , tumforre exortus eftali- &
quis, inênioaudaxj&propter Merhodiconipendiaaccepcus,&cclebratus, quifpecie tenus Ar-
tem conftituerat revera veterum, labores corruperat. Id tamen pofteris gratum effe folet , propter
ufum operis expeditum , inquifitionis &

novae taedium , & impatientiam. Quod fi quis confenfu ,
jara mveterato , tanquam Tcmporis judiciomovearur ; fciat, fc rationeadmodum fallari iri- &
firmaniti. Nequeenimnobismagna expartenotumeft,quidin Scientiis& Artibus ,variisfacu-
lis &locis, innotuerir,&in publicumemanarit;multo
minus, quida fingulistentatunifit fe» &
creroagiratum. ItaquenecTemporisPartus, necAbortusextantinFaftis. Nequeipfeconfenfus,
cjufquediuturnitas , magniprorfus aeftimanduseft. Vtcunqueenim varia fint genera Politiarum,
unicus eft ftarus Scientiarum , ifque femper fuit manfurus eft popularis. Arque apud populum &
plurimum vigentdo6trinae,aurconrentioiae& pugnaces,autfpeciofae&inanes ; quales videlicet
aflenfiimaut illaqueant, autdemulcent. Itaquemaxime ingeniaproculdubioperfingulasaerates
vimpaffafuiit dum viricaptu&intelleftunonvulgares , nihilo fecius exiftimationi fuae confu-
•,
Jentes , temporis&multitudinisjudiciofefubmiferunr. Quamobrem ar&ioresContemplationes;

fiforteufquamemicuerinr, opinionumvulgarium venrisfubindeagitatasfunt, &extinctae Adeo .•
utTempus.tanquam fluvius, levia&inflataadnosdevexerir,gravia& folidademerferit.Quin&

illiipfiauthores,quidiclaturamquandaminScientiisinvaferunr , tanta confidentiade rebus &
pronuntianf,cumtamenperintervallaadferedeunt , ad querimoniasdefubtilitateNaturae, veri-
tatisreceffibus , rerumobfcuritate , Caufarumimplicatione, ingenij humaniinfirmitate, fecon»
vertunt in hoc nihiiotameiimodeftiorcs,cunimalintcommunemhominum
: rerumconditio- &
iiern caufari qiiam de fe ipfis confiteri. îuin illis hoc fere folenne eft , ut quicquid Ars aliqua non
,
attingat.idipfumexeademarte impoffibileefle ftatuant. NequeverodamnaripoteftArs , quum

ipfadifceptet.&judicer. Itaque idagitilr , ut ignorantiaetiamab ignominialibererur.Atquequae
tradita &receptafunt,adhuncferemodumfehabent:quoadoperafterila » qua;ftionum plena ;
incrementisfuistarda& languidaiperfedtionemintotofimulantia fedper partesmale impleta, ,
deledtu autem populana, & authoribus ipfis fufpecta ideoqueartifiriis quibufdam munita, & ,
oftentata. Qniaucem & ipfiexperiri & fe Scientiis addere, earumquefines proferreftaruerunt,

,
necillia rcceptis prorfusdefcifcere aufifunt , necfonrcsrerumpetere.VerumfeMagnumquid-

damconfequutosputant , fi aliquid ex proprio inferant , & adjiciant ; prudenterfecum repu.,
tantes , fe maffcntiendo modeftiana , ln adjiciendolibertatemrueri pofle. Verumdum opinio-
nibus & motibus coniulitur , mediocritates ifbe laiui.uae in magouni Scientiarum detrimentum
cedunr.
275 P B. £ F A T I O, 274
cedunr. Vixenimdatur » authoresfimul&admirari, &fuperare. Sedfiraquarummore,qtia;non
alriusafcendunt, quameXquodefcenderunr. Itaquehujufmodi homines ernendant nonriulla i
fcdpatum promovent , &proficiuntinmelius,honin majuis. Nequetamen defuerunt, qui aii-
fumajoreomniaintegra fibiduxerunr, &ingenijimpetuufi,prioraprofternendo,& deftruehdo,
adirum fibi & placitis fuis fecerunt quorum tumultu non magnopere profeclum eft quuhi Philo-
; ',
fophiam & Artes non re ac opere amplificare , fed placita tantum perm utare ; atque regnum opinio-
numinfetransferrecontenderint :exiguo fanefructu , quuminter errores oppofitos lerrandi ,
caufsefint ferecommunes. Siqui autemnecalienis , necpropriisplaciris obnoxij, fed libertati

faventes , itaanimari fuere , utaliosfecumfimulquaererecuperent illifaneaffedtuhonefti, fed ,
conatu invalidifuerunt* Probabileseriimtantumrationesfequuti videnrur , argunienrorum &

vertigineciroimaguntur , &
promifcuaquaerendilicentia feveritarem inquifitionis e-nervarunr*
Nemoautemreperitur , quiinrebusipfis , &experientia,moramfeceritlegitimam 4 Atquenon-
nullirurfusquiexperieritiae undisfecommifere,& fereMechanicifactifuntjtamen ipfa experien-
tia Erraticam quandam mquifitionem exercent,nec ei certa lege miliranr. Quin plerique pufilla &
quaedapenfafibipropofuere,pro magno ducentes,fi unumaliquodinventiieruerepoffinr,inftituto
non niinuS tenui,quam imperiro.Nemo enim rei alicujus natura in ipfa re recte aut feliciter perfcru*
tatur;veru poftlaboriofam experimentorum variationemnonacquiefcit,fedinvenirquod ulrerius
quaerar.Nequeillud inprimisomittendum eft.quodomhis inexperiendo induftria ftarimabini-
opera qiuedam deftinata praepropero
tio &
intempefti vo ftudio captavit ; Fructifera ( inquam ) Ex-
perimenta, nonLucifera,quaefivir; necordineradivinumirnitataeft , quiprimo dielucemtan-
tumcreavit,eique unumdiemintegrumattnbuit,nequeillodie quicquammateriati operis pro-
duxit , verumfequeutibusdiebus adeadefcendir. Ar,quifummas Dialecticae partestribuerunr,
arque indefidiffima Scientiispraefidiacomparariputarunr,veriffime optimeviderunt , intelle- &
ctum humanum fibipcrmiffum y merirofufpecT:umeffedebere. Vecum infirmior omninoeft ma-
lomedicina', hec ipfamaliexpers. Siquidem Dialecticaquae receptaeft , Iicetad Civilia ArteS* &
quaeinfermone&opinione pofitaefutir re&iffime adhibearur Naturaetamen fubtilitatem lon-
; •,
go intervallonon attingit,& prenfandoquod non capit, adcrrorespotius ftabihendos> &quafi

figendos,quam ad viam veritati aperiendam valuit*
Quarcutquae dicTra funt complectamur, norivideturhominibusaUtalienafides aut indii_ ,
ftria propria , circa Scientias hactenus , feliciter illuxiffe ; praefertim quum & in demonftrationi-
busj&inexperimentisadhuccognitissparumfitpraffidii. iEdificium autem hujus univerfi,ftru-
cturafua, intellecT:uihumanocontemplantiinftarlabyrinthieft;ubitotambigua viatum,tam falla-
ces rerum & fignorum fimilitudines , tam obliquae & implexae Naturarum fpirae & nodi , Undequa-
que fe oftendunt j iter autem fub incerro fenfus limine, inrerdum affulgente,interdum fe conden-
,
te, per experientiae & terum particularium fylvaspetpetuo faciendum eft. Quin etiam ducesitine-
risf utdictum eft ) qui feofferunt,&ipfiimplicantur , atque ertorum errantium hitmerunl &
augenu In rebusramdurisdejudiciohominumexvipropria,autetiamdefelicitatefortuita , de- .
fperandum eft. Nequeenim Ingeniorum quantacunque excellentia , neque experiendi alea ficpius
repetita,iftavincerequeat. Veftigiafiloregendafunt: omnifqUe viaufque a primisipfisfenfuufn
perceptionibuscertarationemunienda. Nequehaeciraaccipiendafunt , acfinihilomninotot fx-
culistantislaboribusadtumfir. Nequeenimeorumquaeinventafuntjnospcenitet. Atqueantiqui
certeiniis,quieiningenio &meditationeabftta6rapofirafunr,mirabilesfe viros praeftitere. Ve-
rum , quemadmodum faeculis prioribus i cum homines innayigandoper ftellarum tantumob-
fervationes curfurn dirigebant , veteris faneContinentisoras legerepotuerunt
* autmaria alt-
quaminora&mediterraneatrajicerejpriufquamauremOceanustrajiceretut , hoviOrbiste- &

giones detegerentur, neceffe fuit , ufum acus riauticae , utducem viaemagisfidum, &certum,
innotuiffe : fimiliprorfusratione , quae hucufque inArtibus&Ssientiisinventafunt , ea hujuf-
modifunt , utufu , meditatione , obfervando , argumentando , reperiri potuerint ; utpotequa?
fenfibus propiorafint , & eommunibusnotionibusfere fubjaceant antequam vero adremotio- :
ra& occultiora Naturae liceat appellere,necef{ario requiritur,u t melior & perfe£tior mentis & In-
tellectus humarii ufus & adoperatio introdiieatun
viarumincertis & arduis & folitudinibus
Noscerteaeterno VeritatisamoredevitH , rios s *
commifimus & Divinoauxiliofreti&innixi mentem noftram & contra opinionum violen--

',
, ,
tias &quafiinftru6tasacies & contra propnas& internas haeficationes & fcrupulos & contra
, ,
rerumcaligines & nubps & undequaque volarites phantafias, fuftinuimns; utrandemmagis

, ,
fida & fecuraindiciaviventibus&pofteriscbmpararepoffemusi Quain re qiiid profecerimusj fi
nonalia faneratio hobis viam aperuit , quam vera& legitima fpirirus humahi humiliario. O-
mnesenimante nos quiadartes inveniendas fe applicuerunf , conjectis paulifper in tes
, ex- &
empla , &
experientiam oculis , ftatim , quafi iriventio nilaliddeffet * quam quaedam excogi-
tatio , fpiritus proprios , ur fibi Oracula exhiberent , quodammodo invocarunr. Nos vero in-
terrescafte&perpetuo verfantes , InrelledfcumlongiusaRebUs nonabftrahimus t quam iit re-
rum imagines , &
radij» ( utinfenfu fitj coire poffunt ; undefit utlngenij viribus excellen- &
tiae nonmultum. relinquatur, Atquequam in inveniendo adhiberoushumihtatem , eandem 8c '
in docendo fequuti fumus. Neque enim aut Confutationum triumphis $ aut antiquirarisad-
vocationibus , quadam , aut etiam obfcuriratis velo , ahquam
aut authoritatis ufurpatione
his noftris inventis majeftatem imponere aut conciliare conamur ; qualia reperire non diffici-
le effet ei , qui nomini fuo , non ^nimis aliorum lumen affundere conaretur. Non ( iiiquam^)
ullam
275 P R £ F A T I O. 176
ullam aut vim , aittinfidias|udichsfecimus , aut paramus , verurri ecis ad res ipfas
hominum
&rerum fcedera adducimus , quid habeant , quid arguant , quidaddant, at-
•> ut ipfi videanr
commune conferant Nos autem fi qua in re , vel male credidimus vel obdormivi-
que in , ,
mus , &
minus attendimus , veldefecirnusin via , inquilitionem abrtipimits nihildminus & :
iismodisresnudas &
apertasexhibemus , ut erroresnoftri , antequam Scientiae maflam altius
inficiant , notari&feparari.poflinr , atqueetiam utfacilis
&expeditafitlaborum noftrorum con-
tinuatio. Atque hoc modo , inter Empiricam & Rationalem facultatem f quarum morofa & in-
aufhicara divortia , & repudia , omnia inhumanafamilia turbavere ) conjugium verum&le-
gitimum in perpetuum nos ftrmafle,exiftimamusi
Qijamobrem , quum haec arbitrij noftri nonfint in principio Operis , ad Deum Parrem",
•>
Deum Verbum , Deum Spiritum , precesfundimus humillimas &

ardentiflimas , uthumani
,
generisarumnaruni memor , & peregrinationisiftius vits , inqua dies paucos malos teri- &
rhnsj nctvisfuis Eleemofynis permanus noftras familiam huirTanam dotare dignetur. Atque
, ,
illud infuper fupplices rogamus ne humana divinis officiant neve ex referationeviarum fen-
, ,
fus , & accenfionemajofe luminisnaturalis , aliejuidincredulitaris & nodtis animisnoftriserga*

Divina myfteria oboriatur : feo potius , ut ab intelledtu puro aphantafiis vanitate repurga- , &
to, divinis oraculisnihilominusfubdito & prorfusdedititio.fidei dentur,qusfideifunr. Po-
&
ftremo,utScientia2veneno a ferpenteinfnfo,quo animus humanus turaet &inflatur, depofito ,
necaltumfapiamus.nec ultrafobrium,fedveritatemincharitatecolamus.
Pera£tis autem votis , ad homines converfi , quardam &falutaria monemus a?qua po- &
ftulamus. Monemus primum ( quod eciam precati fnmus ) uthomines fenfumin officio.quo-
,
adDivina, contineant. Senfusenim ( inftar Solis ) Globi terreftrisfaciemaperit ,coeleftisclau-

dit , &
obfignat. Rurfus , ne hujufcemalifuga incontrarium peccenti Quod certefiet, finatu-
rae Inqilifitionem ulla ex parte veluti Interdidto feparatam putant. NequeenimpuraiHa lm- &
maculata Scientia naturalis , per quam ^4dam nomina ex proprietate rebus impofuit , princi-
pium aut occafionem lapiui dedit. Sedambitiofailla imperativa Scientiae Moralis deBono & ,
& Malo dijudicantis , cupiditas ad hoc ut Homo a Deo deficeret ,, hbi ipfi legesdafet ea
, & ,
demum ratioatque modus tentationis fuit. DeScientiisautem quae Naturam contemplantur ,

fanctus ille Philofophus pronunciat , Gloriam Dei efe celare rem; glonam 7{eou autem , rem , i".
invenire .-"non aliter DivinaNaturainnocenti

, acfi benevolopuerorum ludo dele<5tarecur f &
ideo feabfcondunt utinveniantur , atqueanimaria hurnanamfibi colluforeminhociudo, profuaf
in heminesindulgentia & bonitate , cooptaverit. Poftfemo omnes m univerfum monitos vo-
lumus , utScientisveros fines cogicent , neeearh aut animi caufa petant , aut aci contentio-
nem , aututalios defpiciant , autad commodum , aitt ad famafri , aiiit ad potentiam, authu-
jufmodi inferiora j fedad meritum , &
ufus vitae , eamque in Charitate perficianr , &reganr. Ex
appetitu enim Potentia?, angeli lapfi funt ex appetitu Scientiae,homines fed Charitatis non eft ex*-
, :
'
ceflus,neque Angelus,autHomo,peream unquamin periculumvenit.
Poftulata autern rioftra , quxafferimus , taliafunt. Denobis ipfis filemus : Dereautem
quae agitur petimus , uthomines eamnonOpinionem , fed Opus eflecogirent ,-ac pro cetto
,
habeant , nonSectaenosahcujus , aut Placiti, fed utilitatis amplitudinis human£efundamen- &

fa moliri. Deindcutfuis commodisaequi , exutis opinionum zelis& praejudieiis, in commune
confulant , acaberroribusviarum atqueimpedimentis , noftris pratfidiis auxiliis,liberati & &
muniti , laborum , qui reftant , &
ipfiinpartem veniant. Praeterea , ut bene fperent , neque
Jnflaurationem noftram , ucquiddaminhnitum ultramortale , fingaht animo concipianty
, & , &
quum reverafit infinitierrorisfinis , terminuslegidmus &
raortalitatis aacem , humanira- , &
tis nonfit immemor , quumrem nonintrauniussetatis curriculum omhino perfici pofle con-
,
fidat , fedfucceflionideftinet dehiqueScientias , ponper arroganriam inhumani Ingenii cel-

,
lulis fed fubmifle

,
inmundomajore quxrar. Vafta vero , utplurimum folenr efle, quaernania :"
folida eontrahuntur maxime, inparve &
fita ftlnt,- Poftremo etiam petendum videtur,fnefor-
te quis rei ipfius periculonobis iniquus efle velit ) utvideaRthomines quatenuseX eo , quod ,
nobis aflerete necefle fit , (fi modonobisipficonftare vehmus ) dehisnoftrisopinandi , aut

fententiam ferendi , fibi ius permiflum putent quum nos omnem iftam rationem humanam .-
praematuram , anticipantem , arebustemere , &

citiusquamoportuic,abftra6tam, ( qiracey &
nus ad inquifitionemNaturae ) ut rem variam , perturbatam, male extru&arn t & &
seikkmus. Neque poftulandum eft , uc eius nidicio ftetur , qua: ipfa
fDiudtctum voeacurc
&OVUM
277
'
278
NOVUM ORGANUM SIVE JUDICIA VER.A

DE INTERPRETATIONE
NATURi.
Organum hoc aitem ipfam Interpretandi Naturam & verioris adoperationis Intellectus , exhi-
,
bet : neque eam ipfam tamen in Corpore tractatus juiti fed tantum digeftam per fummas» ;
in Aphorifmos.
P R u£ F A T / 0.
Ui de Nacura,tanquam de re explorara,pronunriare aufr fun t five hoc exanimi fiducia fecerint , fivd
,
ambiriose,& moreprofeflorio; maximis illi Philofophiam & Scientias detrimentisafFecere, Utc-

nimadfidemfaciendam validi , itacuiam adinquifitionemextinguendam & abrumpendam effica-
ces fuerunt. Nequevirtutepropriatantum profuerunu , fed, quantumin hoc, nocuerunt, quod
aliorum virtutcrri corruperint, & perdiderinr. Quiautem conlrariamhuic viam ingreffi funt, arque
nihilprorfusfciripofiealferuerunt, five exSophiftarum vecerum odio , fiveexanimi flucluationci
autetiam txquadamdocinnecopia , inhancopinioncmdelapfi fint , ccrte non contemnendasejusiarionesadduxe-
runt ; veruntamen neca veris iniciisfeticenciam fii3mdcrivarunr,& ftudioquodam , arqueaffeftatione, prorfusmodum
exceflerunr. Acanriquiorescx Grscis ( quorumfcripraperieruncj interpronuntiandi jadtanciam, & Acataiepfis. de-
fperarionem,pruJentiusfe fu(tinuerunr:Atqucde inquifitionis difficultate,&rerum obfcurirate fiepius quenmonias& ,
indignacionesmifccnres,& vclurifrajnum mordences,tamen propofitum urgere,arqueNarurxie immifcere, non defti-

teruntiConfentaneumfutvideturJexiftimantes^hocipfumlvideliceuuurumaliquidkiripofrrtJnondifputarejfedcxpcriri.-
Et tamen illi ipfi,impetu rantum inrelleftus ufi,Regulam non adhibuerunr.fed omnia in acri mcditatione , & mentis vo-
luuatione,& agitauione perpctua,pofuerunr.
Noltraaucemratio,utopereardua,itadictufacilis eft. Eaenim eft,uc certitudinisgradusconfticuamus, Senfum
per redu&ionemquandam tueamur, fedMenrisopus , qaodSenfum fubfequitur,plerunque rejiciamus novamaurerri ;
&certamviam abip(isScnfuumpercepcionibus,Menriaperiamus,&muniamus. Atque hocproculdubio viderunc

,
&illi,qui tanrasDialedtics parces tribuerunu. Exquoliquet , illoslntellcdtui adminiculaquajfivifle , Mentisautcm

proceifumnauiv'um,& fpontemovenrem,fufpedtumhabuifie. Sedferumplancrebusperditishocadhibecurremedium;
poftquamMensexquoridianavic3:confuerudine,& auditionibus, & dodtrinis iuquinatis occupata , & vaniflimis/rfu/ij
obfefla fuerir. IcaqueAcsi!laDialecT:ic2,fer6 (ut diximus )caveris,nequerem ullomodoreftituens,ad errorespocms
figendos , quam ad veritatem aperiendam valuit. Reftat unica falus , ac fanitas , ut opus Mentis univcrfum dc integro
refumatur ; acMens,iamabipfoprincipio,nullpniodofibipermittatur,fcdpcrpetu6 regatur; acres.velutipermachi-
nas , conficiatur. SanelihominesoperaMechanicanudismanibus , abfqueinftrumentorumvi, &ope , aggrefli ef-
fenr , quemadmodurnoperalnrellecrnalianudisfereMenrisviribusrradtarc noa dubitarunt ; parvaeadmodumfuif-
fentres , quas movere & vincerepotuiiTent, licecoperasinnixas, acque cciam conjuudtaspraeftitiflenr. Atqui fi pau-
lifpermorari.atqueinhocipfumexemplum.velutiinfpeculum.intueri velimus ; exquiramus (dphcet) fiforteobeli-
:
fcusaliquis,magnitudineinfignis,an criumphi velhujufmodimagnificentiaedecus transfcicnduseflcc , atque id homi-

nesnudis manibus aggrcderentur,annon,hoc magnse cujufdam cfle demenriae fpectator quilpiam rci fobrius farererur?
>
Quodfinumerumaugercnroperariorum,arquehocmodofe valere pofleconfideienrjannon tantomagis?

Sinautcm de-
leftumquendamadhibereveIlenc,arqueimbecillioresfeparare,&robu(tisrancum & vigeutibusuti , atq; hincfalcemfee
voti compotesfoie(perarenr,annonadhuc eosimpenfius delirarediceret? Quin etiam,fi hoc iplb non contenti,artem ta-
dcm athleticam confulcrc ftatuerent, ac omnes deinceps manibus,& lacertis,& nervis ex arte bene unclis , & medicatis,
adeifejuberent,annon prorfuseosdareoperam.ut cum rationequadam& prudentiainfanirent, clamaret = Atquihomi-
nes tamen fimili majefano impetu,& confpiratione inutili , feruntur in Intelledtualibus dum ab ingeniorum vel multi- ;
cudine & confenfu,vcI excellentia & acumine,magna fperant;auc etiam Dialeitica ( quae quaedam Athlctica cenferi pof-
fit)mentisnervosroborant:Sedinterim,Iicettantoftudio & conacu,(fiquis vere judicaverirjinrellectum nudumappli-
carenondefinunt.Manifcftiflimumautemeft,in omnioperemagno,quodmanushominisprsftat , fineinftrumentis Sc
machinis,vires nec lingulorum intendi,nec omnium coire pofle.
Icaqueexhisqujediximuspraemiflis , ftacuimus, duasefferes, dequibushominesplanemonitosvolumus, nc
force'illaeeosfugianr,aur praecereanu Quarum primahujufmodieft;fierifacoquodam utexiftimamus ) bono, ad ex- (
tinguendas & depellendas conrradictiones , &

rumoresanimorum , ut & Vereribus honor reverencia intadta im- & &
minucamaneanc , & nosdeftinataperficerc
&tamcnmodefti3enoftr3efru£him percipere poflimus. Narhnos, fi
,
profiteamur , noSmelioraafFerrequamantiqui , eandemquam illiviamingrefli ; nulla veiborum arteefficerepofli-

mus quin inducacucquaedamingenii , vclexcellentiae velfacultatis comparatio, fivecontentio ; noricaquidem
, ,
illicita aucnova;
, quidnienim poi1imus,projureno!tro, ('nequeeoipfoa!io,quam omnium Jliquidapud eosnors
(
lecteinvenrumaucpoiitum (ic, rcprehendere, aucnocare fedcamcnuccunquejuftaautpermifla. Nrhilominusim-

! )
par fbrcalfc fuilfec ea ipfa contencio _, ob virium noftrarum modum. Verum quiim pcr nos illud agacur ut alia omni- ,
no vialncelledrui aperiatur,illis incentata & incognita,commutata jam ratio eft;cefl~ant ftudium & partes;nofquc indicis
cancummodoperfonamfuftinemus;quodmediocriscerceeftau:horitatis &forcunae cujufdampocius, quam faculracis
,
&excelkntiaÂcqueha_cmonicifpeciesadPerfonasperrincr,alccraadResipfas.-
Nos fiquidem de dccurbanda ea.quae nunc floreC,Philo(bphia,auc fi quse alia (ic, auc eric , hac emendarior , auc au-
clior,minimc laboramus. Neque cnim officimus quin Philofophia ifta recepta , & aliae idgenus , difputationes alanr,-
,
Scrmonesornenr,adpr6feiforiamunera, & viraecivilis compendia.adhibeanrur , & V3leanr, Quin etiam apcrtefignifi-

camus,& declatamus.eam quam nos adducimus Philofoph-iam.ad iftasresadmodum utilem non futuram Non praifto .
eftjncque in tranfitu capitur;ucque ex prsnotionibus Intellcdui blanditur; neque ad vulgi captum, nifi per ucilitacem,&
efFedta,defcendef,
Sintitaque ( quodfeiixfauftumquefitutriqueparti ) dus doclrinarum emanationes , ac duasdifpenfationesj
dus fimilitcr Contemplantium five Philofophantium Trib-us, ac veluti Cognationes atque illa: ncutiquam intcr fe ini- ';
mics , autaliena; ,. fedfcederatae, &mutuisauxiliisdcvinc ta; :

fic dcniquealiaScienciasColendi , alialnvenien-
:
diratio. Atquequibusprimapotior&acceptioreft , obfcftinationem, vel vita; civilis rationes , velquodillamal-

teramobmencisinfirmita.tem capere& compleftinoapoflint ( id quodlonge plurimisaccidereneceflccft: ) opta-
;
mus ut iis fcliciter &ex voto fucgÎat quod agunt

, atquc ut quod fequuntur , teneant.
; Quod fi cjrsi morta-
liumcordi& curjefit nontautnmlnvcntishasrcrc
, atqueiisuri, fedadulteriorapenerrarc ; acque non difpatando
,
adveifarium , fedoperenaturam vincere ; dcniquc, non belle&probabiliter opinari , fcdcerto & oftenfivefcire ; ta«
les,tanquamveriScienciarumfi!ii,nobis ('fividebicur ) feadjungantjucomiilisNatursatriis , qus iufiniti concrive-
verunc,aditusaliquandoadinteriorapacefiar. Acqucutme!iusinteiligamur,urqucilIudipfumquod vo!umus,ex nomini-
bus impofitis magis familiaricer occurrac ; alcera iatio,five viz,A»ticipatw Mentis ; altera, Interpretatio NatttTi , anobis
appellari coafuevic-
N Effc-
279 P 1 I F A T I O. 28o
Eftetiamquodpetendumvidetur. Noscertecogitationemfufcepimus &curamadliibuimu5 utquaeanobis , ,
ptoponentur,Dontantumveraeflent,fcdetiamadanimoshominum (licetmiris modis occupatos & intctclufos ) non

incommodc&afpereaccedcrent. Veruntamena:quum efk,utabhominibus impetremus , ( in tanrapra;fcttim Dodtri-
rarum&Scientiarumreftauratione ) utquidehifce noftrisaliquid fiveexfcnfuproprio, fiveex authoritatum turba,
,
fiveex drmonftrationumformis , quEBunctanquani Legcsquadam judicialesinvaluerunt ) ftatuere, autexiftima-

(
;• vc!it neidintranfiru,& velut ahudagcndo.faceref-poflcfperct ; fcd ut rcm pernofcat ; noftram, quam defcribi-
i
mus & munimus,viam ipfe paulatim tentct ; fubtilirati rerum,qua; in cxperientia fignata eft,afluefcat ; pravos dcnique,
arquc altc harrentes mentis habitus,tcmpcitiva, & quafi legitima mora corrigat ; atque tum dcmum (fi placuerit) poft-
cjuaminpoteftatefuaefle cceperir,judiciofuoutatur.
LIBER PRIMUS,
Digeftut in
APHORISMOS
H M A P O R I S I
de Interpretatione
N A T U R >E,
&
jRegno Hominis.
&4 P H R I S Al VS IX.
I. Aufa vero &
radixfereomniummalorumin
Omo Naturae minifter & Interpres , V-/Scientiis ea una eft quod dum Mentis huma- ;
tautum facit & intelligit quantum , nae vires falfo miramur & extollimus,vera ejus au-
deNatura? Ordinere , velmente, xilianonquaeramus.
obiervaverit necamplius fcit , aut
: X.
poteft. Ubtilitas Natura fubtilitatem Senfus &Intel-
-II. s leclus multis partibus fuperat ; utpulchraeilhe
Ec manns nuda neclntelledtusfibipermif-
, meditationes,&fpeculationeshumanae , Cau- &
fus,multu m valet, Inftrumentis & auxiliis res f ationes , res malefana fint, nifi quod non adfit qui
perficitur •, quibus opus eft non minus ad intelle-

, advertat.
cl:um quam ad manum. Atqueutlnftrumenta
> XI.
manus motum aut cient, aut regunt Ita & inftru- ; SIcutSdentia^qusnunchabentur,inutilesfunt
menta Mentis , Intellectui autfuggerunt, autca- ad inventionem Operum Ita&Logica, quae :
vent. nunchabetur , inuuliseftadinventionemScien-

III. tiarum.
Gientia &
Potentia humana in idem coinci- XIL
S dunt , quiaignoratiocaufaedeftituiterTedum. LOgica.quae abufu eft,ad errores ( qui in no-
in
Natura emmnon nifiparendovincitur Etquod : tionibusvulganbus fundantur ) ftabiliendos

inContemplationeinftarcaufa:eft,idinOperati- &figendosvalet , potiusquamadinquifitionem
one inftar Regula: eft. veritatis;utmagisdamnofafit,quamutilis.
IV. XIII. '
AD opera nil aliud poteft Homo, quam ut cor-

poranaturaliaadmoveat, &amoveat : reli-
SYllogifmus ad Principia Scientiarum non ad-
hibetur, ad media Axiomatafruftraadhibetur,
qua,Natuia intus tranfigit. cum fit fubtilitatiNaturs longeimpar. Alfenfum
V. itaque conftringit,non res.
C01entfeimmifcereNacura'(quoadOperajMe- XIV.
^3chanicus,Mathematicus , Alchymifta , &Ma- SYllogiflnus ex Propofitionibus conftat,propo-
gus:fed omnes (ut nunc lunt res ) conatu levi,fuc- fitiones ex verbis , verba Notionum teflera;
ceiuitenui. flint. Itaque fi notiones ipfa*,(id quod bafis rei eft

)
VI. confufie fint,&temere a rebus abftraiftae « nihil in
Nfanum quiddam eflet, &in fecontrarium,exi- iis,quar fuperftruuntur, eftfirmitudinis. Itaq;ipes
ftimare,ea,qu3'adhucnunquamfa6taiunt, fieri eiiunzin IndttihoneveYa..
fl©ft£,nifipermodosadhucnuuquamtentatos. XV.
Vli N Notionibnsnilfanieft, necinLogicis,uecin
Enerationes Menus & Manus numerofa:
I
* Phyficis ; non Sttbftantta , non QuatttM,Agere,
GEne ad-
mo dumvidenturinhbrisj&Opificiis.Sedo- iP^,ipium^,bona;notionesfunt;imikominus
mnis lftavaiietasfitaeftiuiubiihtateeximia , & Grave, Leve: T>enfum, Tenue:Humidum,Siccum:
detivationibus paucanimrerum , quae innotue- Generatto, Corruptio vlttrahere , Fugare, Elemen-
:
iunt;noninnumero Axiomatum. tum;A4ateria,Forma,$£idgenus; ied omncsphan-

VIII. tafticae &
malc terrninatae.
ETiam Opera, qua* jam inventa funt,Cafui de- XVI
>
bentur,&Experientix, magisquamScientiis: NOriones inmnarum Specierum, Hominis,Ca~
Scientineenim , quasnunchabemus , nihil aliud nt6,(oltimb& , &preheniionumimmediata.
f unt quarn quaedam Concinnationes rerum antea r,um \~e\\[\is,Calidi,Frigidt;A!bi, Nigrt, non fallunc
modi inveniendi, aut defignatio-
ihventariTm;ii'6'ri magnopere qua! tanien ipiae Afluxu Materia.-&
;
Ht-s novorum Operum. Commi/Jione rerum qnandoqueconfunduntur;

reliqua;
.
28 1 L I B E R I. 2 82
reliqux omnes (
quibus homines hactenus ufi XXV.
funt) aberrationes funt, nec debicis modis a rebus AXiomata ex tenui & mani-
, quse in ufu funt ,
abltracta: & excitata:. & paucis particularibus,

pulari expenentia ,
XVII. quae utplurimum occurrunt, fluxere & funtfere ;
NEc minor eft libido &aberratioinconftitu-

endisAxiomatibus,quaminNotionibusab-
admenfiirameorumfacta, &extenfa
fum fit , fi ad Nova particularia non
: utnilmi-
ducant.
flrahendis ; idque in ipfis prihcipiis, qua: ab indu- Qijod fi forte inftantia aliquanoripriusanimad-
ctione vulgari pendent. AtmultominoreftinA- verfa aut cognita le oiferat , Axioma diftinctione
xiomatibus j & propoiitionibus inferioribus, quai aliqua fri vola falvatur, ubi emendari ipfum verius
educit Syllogiimus. foret.
XVIII. XXVI.
Ux adhuc inventa iunt in Scientiis, ea hu juf- RAtionemhuffiaham quautimur, adNatura, ,
modi funt , ut notionibus vulgaribusrere Ant!cipationesNatttm,(c[u\a.restemetanaeui

fubjaceant:llc vero ad inceriora,& remociora Na~ & prarmatura,) at illam racionem que^ debitis mo-
tura; cam Nociones,qua dis elicicur a rebus , Interpretationem Natttra do-
penecrecur , neceife eft,ut ,
Axiomaca magis certa & municaviaarebusab- cendi gracia,vOcare confuevimus.

,
fttahancur , atque omninomelior & certiorlntel- XXVII.

lettus adopei auo in ufum veniat. ANticipationes facis firmae funt ad confenfum;
XlX. quandoquidem fihominesetiam infanirent ;
DUa: via; funt , atqueeiTepoiujnt ad inqui- adunummodum&conformiter,illifatisbenein-

,
rendam & invemendamveritatem. Alxeraa terfecongruere pollent.

ienfu &particularibus advoLt ad Axiomata maxi- XXVIII.
me generalia , atque exiisprincipiiseorumque QUin
longe validiores funt ad fubeundumaf-
immotaveritace judicat &invenit axiomatame- fenfum Jlnticipationes,quam Interpretationes;
dia Atque harc via in uili eft. Altera a ienfu & par-
: quiaexpauciscolleclaj.iifq; maximequasfamilia-
ticularibus excitacAxiomaca afcendendoconci-
, titer occurrunt , Intellettum ftatim perftringunt,
nenter &gradatim , utultimoloco perveniatur &phantafiamimplenc ; uhicontva., Interpretatio-
ad maxime generalia ;
qnx via vera eft > fed inten- . nes, ex rebus admodum variis &multum diftanti-
tata. bus fparlim collecta; Intellectum fubito percute-
,
XX. re non poifunt ; ut neceile fit eas, quoad Opinio-

EAndem ingreditur viam ( priorem fcilicet
)
hes.duras &abfonas,fere inftar myfteriorum fidei,
Intelledtus fibi permiifus , quam faci c ex ordi- videri.
ne Dialectica?. Geftit enim Mens exilire ad magis XXIX.
generalia,utacquiefcat : Etpoftpafvammoram
IN Scientiis,qui in Opinionibus & placitis furi-
f aftidic experienciahrSed haec mala demum aucta datsefunt, bonus eduCus Anticipationttm , &£
fixnt aDialectica ob pompas diiputationum. Diale&ica; ; quando opus eft aifenfum fubjugarej;
XXl. rion res.
TNtellectusfibiperffiiffus,iningeniofobrio&pa- XXX.
*-tiente,&gravi
ptisnonimpediatur
, ( praifertimhadodtrinisrece-
tentatnonnihilillamalte-
NOn rint
,
,
fi omnia omnium a:tatum ingenia coie-
& laborescontulennt&traniiniferint,
)
iam viamfqua? recta eft,(ed exiguo profectu ; cum progreilus magnus fieri poterit in Scietiis per sln-
Intellectus , niiiregatur& juvetur , resinarqualis ticipauones : quia errores radicales,& in prima di-
fit,&omninoinhabilis adiuperandam rerumob- geftionementis, ab excellentiafunctionum&re-
fcuritatem. mediorum fequeritium non curantur.
XXII. Xxxi.
UTraque Via orditurafenfu&particularibusv FRuftra magnum e'xpe6latiu augmentum -
iri
& acquiefcit in maxime generalibus Sed im- : Scientiis ex fuperindudhone & lnfitione no-
menfum quiddam difcrepant; cum alceraperftrin- vorum fuper vetera ; fed inftauratio facienda eft
gattantumexperientiam&particulariacurfim;al- ab imis fundamentis , nifi libeat perpetuo circum-
terainiisrite & Ordine verfetur;Altera ruriiis jam volviinOrbem, cum exili
& quafi contemnendc*
a principio conftituat generalia quidanvabftra- progreiifu.
cta, & inutilia ; altera gradatim exurgat ad ea quas xxxii.
reveraNatura: funtnbtiora.' ANticjuisAuthoribusfuusconftathonos i af-
XXIII. que adeo omnibus ; quia non lngeniorum
NOn
mentis
leve quiddam
Idola ,
intereft
& diviria: mentis Ideas
inter hiimanae
, hoc eft,
aut facultatum induciciir comparacioifed viar;nof-
que non Judicis, fed Indicis perfonam fuftinemus.
inter placitaqua;dam inania , &veras fignaturas* XXXIII.
atque impreiflones factas in creaturis,prout inve- NUllum(dicendumenim eftaperte)rectefieri
niuntur. poteftjudiciumnecdevianoftra , necdeiis
XXIV. quar fecundum eairi inventa fiint, per Anticipatio-
^lUllomodofieripoteft , ut Axiomataperar- nes , rationem f cilicet qua; in ufu eft, quia non po-
^gumentationem conftituta ad Inventionem ftulandumeftutcjusfei judicio ftetur, quaripfain
novorum Operum valeant ; quiafnbtilitasNacu- judiciumvocatur.
rar. fubtilitatem argumentandi mulcis parcibus fu- XXXIV.
perac. Sed Axiomataâparticularib' rite&Ordine
NEq ; & explicandi ea qua? ad-
etiam tradendi ,
"
abftracta , nova parti-ularia rurfus facile indicant? ducimus,faciliseflratiojquia,qua' inienova
& defignant;Itaque Scientias reddunt aclivas f funt,intelligenturcamen exanalogiaveterum.
N 2. XXXV.
: ,
285 NOVI ORGANI 2S4

XXXV. coIit&miratur;velpropterdifferentiasImprefli-
Dlxit Borgta de expeditione Gallorum in Ita- onum , prout occurrunt in animo pra?occupato,&
liam eos
; veniife cum cretain manibus,utdii pra?difpofito , aut in animoarquo &fedato vele-
verforianotarent, non cumarmis, ut perrumpe- jufmodi ; utplanefpiritushumanus (proutdif-

rent. Itidem &noftraratio eft ;utdoC~tnna noftra ponitur in hominibus fingulis ) fit res varia , &
&
animos idoneos capaces fubintret.Confutatio- omnino perturbata » & quafi fortuita. Unde
niirn emm nullus eft ufus , ubi de Prmcipiis ipfis & bene Heraclitm , homines Scientias quauere
Notiombus, atque etiacn de formis Demonftrati- inminoribus Mundis, &noninmajore five-eom-
onum dillentimus. muni.
XXXVI. XLin.
REftat vero nobis modus tradendi unus & fim- CUnt etiam ZsMztanquamexcontracLu&focie-
plex,uthomines ad ipfa particularia&eorum ^tate humanigeneris ad invicem, qua- Idola Fori,
Series&Ordkiesadducamus ; &utillirurfusim- propterhominum commercium , & confortium,
perent fibi adtempusabnegationemNotionum 5 appellamus. Homines enim perfermones focian-
& cum rebus ipfis confuefcere incipianc. At verba ex captuvulgiimponuntur. Itaque
tur;
XXXVII. mala &ineptaverborumimpofitio , mirismodis
RAtio eorum, quiAcatalepfjamten\iet\xnt,&c intelleiSbum obfidet. Neque definitiones aut ex-
via noftra , quodammodo cenfen-
initiis fuis plicationes quibus hominesdo<ftifemunire&
,
tiunt ; exitu immenfum disjunguntur &oppo- vindicare in nonnullis confueverunt , rem ullo
nuntur. lllienim , nihil fciripofie , fimplici- modo reftituunt: Sed verbaplane vim faciunt in-
ter aflerunt Nos,non multum iciri poifle in Natu-
5 tellecLui, &omniaturbant ; &hominesadinanes
ra, ea , qua; nunc in ufu eft , via Verum illi exin- :
& innumeras Controverfias, & Commenta , de-
de authoritatem fenfus & intelleclrus defttuunt ducunt.
Nos auxil a iifde excogitamus & fubminiftramus. XLIV.
XXXVIII. CUnt deniqueiWo/^quae immigraruntinanimos
IlW<«&Notionesfa!fas,qua£ Intelle&um huma- ^hominum exdiverfisDogmatibusPhilofophi-
num jam occuparunt , atque in eo alte haerent, arum , ac etiamex perverfis legibus Demonftra-
nonfolum mentes hominum itaobfident,utveri- tionum;qua: Idola Theatrinommzn-\us; quia quot
tatiaditusdifHcilispateat ; fedetiam dato&con- Philofophia; receptae aut inventa: funt , tot fabu-
cedloaditu , illarurfusin ipfa inftauratione Scien- las producTras & adtas cenfemus qus Mundos ef-
,
tiarumoccurrentj&moleftaerunt ; nifihomines fecerunt fictitios & fccnicos. Neque de his quae
prajmoniti , adverfus ea fe , quantum fieri poteft, jam habentur,autetiam de veteribus Philolophiis
muniant. &Se6tistantumloquimur, cum compluresaliaj
XXXIX. ejufmodi fabula: componi &concinnaripoffint;
QUatnor (ixntgenera.ldolor0mqux mentes hu- quandoquidem errorum prorfiis diverforum cau-
manas obfident. Iisfdocendigratia)nomina far fint nihilominus fere communes. Nequerur-
impofiiimus,utprimumgenus,/^/<?7r/^ ie- ; fiis de Philolbphiis univerGlibus tantum hocin-

cundum./afo/^ô^witertium./iafo/î-o^quartumj telligimus , fedetiam dePrincipiis&Axiomati-
Jdola Theatri,\oceiitm. bus compluribus Scientiarum , qux ex tradidone

XL. &fide&neglecl:uinvaluerunc. Verum defingu-
EXcitatio Notionum&Axiomatum •oex.Indu- lis iftis generibus Idolorum fufius , & diftinctius di-
blionem veram eft certe propnum remedium
, cendumeftjUtlntellecluihumano cautum fit.
ad ldola arcenda 8c fuminovenda ; Sed tamcn indi- XLV.
catio Idolorum magni eft ufus.Doctrina enim de /- INtelleCtus humanus ex proprietate ftva facile
dolis fimiliter fe habec ad Interpretationem Natttrx, fupponit majorem ordinem , sequalitatem &
iicut doclxina de SophifticisElenchis ad Dialecti- inrebus , quam invenit : Et cummultafintin
cam vulgarem. Natura monodica, & plena imparitatis , tamen af-
XLI. fingitParallela,&Correfpondentia , &Relativa>
IDola Tnbus fimt fundata inipfaNatura huma* qux non funt. Hinc Commenta illa -,
Inccclefli-
na.atquein ipfa Ttibufeu gentehominum. Fab bmommamoveripercirculosperfetlos, lineis fpira-
fo enim alleritur Senfum humanum elle Menfii-
, libus & draconibus ( nifi nomine tenus ) prorfiis
ramrerum Quincontra,OmnesPerceptiones,
; rejecTris. HincelementumlgniscumOrbefuoin-
tam Senfus quam Mentis, funt ex analogia Homi- troductum eft ad eonftituendum quaternionem
nis,non exanalogiaLIniverfi.Eftq; Intelledtus hu- cum reliquis tribus, qua: fubjiciuntur fenfiii. Et-
manus inftar fpeculi m^qualis ad radios rerumjqui iamElementis (quaevocantj imponituradpla-
fuam naturam Natura: rerurn immifcet , eamque» citum decupla proportio excefius , in raritate ad
diftorquet&inficit. invicem,& hujufinodi fomnia. Neque vanitas ifta
XLII. tantum valet in doginatibus , verum etiam in No-
IZJo/îjOecwfunt/ô/rfhominisindividui Habet tionibus fimphcibus.
enim unufquifque ( prarter aberrationes Na- XLVI.
turxhumanaringenerc ) Specum fivecavemam INtelledtus humanus in iis qua? femel placue-
quandam indi viduam , quae lumen Natura? fran- runt, (autquiareceptafunt& credita , autquia
git &corrumpit velpropternaturamcujufque delcclant,
;
) aliaetiamomniatrahicadfurfragatio-
propriam & fingularem; vel prupter educationem nem,&confenfumcumillis : Etlicetmajorfitin»
&conveL-fationem cum aliis ; velpropcerlectio- ftantiarumvis&copia, qua?occurruntincontra-
nem librorum, & authoritates eorum quos quifq; rium;tamen eas aut non obfei vat , aut contemnit»
aut
i8s L I B E R I. 28(5
aut diftinguendo fummovet &rejicit , nonfine XLIX.
magno &perniciofopnejudicio , quoprioribus Ntellecftus humanusluminisficci noheft ; fed
illis Syllepfibusauthoritasmaneatinviolata. Ita- I recipitinfufionemdvoluntate&affectibus id ;
que recte refpondit ille , qui , cum fufpenfa tabu- quod generat ssfd qttidvult Scientia* Quod e- :
h in templo ei monftraretur eorum , qui vota fol- nimmavulthomoverum elle , id potius credit.
verant , quod naufragii periculo elapfi fint at- , Rejicit itaque difficilia , obinquirendiimpatien-
que interrogando premeretur anne tum quidem , tiam;fobria,quiacoarcrant fpem;altioraNatura;,
Deorurn Numen agnofceret ? Qipfivit denuo, propterfiiperftitionemdumen experientia?, pro-
A t ubifttnt illt depicli, qui poB t/ota nuncapataperie- pter arrogantiam &
faftum, ne videatur Mens ver-
runt Eademratio eftfereomnisfuperftitionis,
? fariinvihbus&fluxis;paradoxa, propter Opinio-
utin Aftrologicis, inSomniis, Ominibus, Neme- hemvulgi ; Deniqueinnumerismodis.iifquein-
iibus, &hujulmodi inquibus, hominesdele- •, terdum imperceptibilibus , affe&us intellectum
cftati , hujufmodi vanitaubus , advertunteven- imbuit &inficit.
tus , ubiimplentur ; aft ubi fallunt , licetmulto L.
frequentius,tamennegliguut,&pra;tereunt. At A T longe maximum impedimentum &aber-
longe fubtilius ierpit hocmaluminPhilofophiis, JtVratio Intellectus humani provenir aftupore
&Scientiis ; inquibus quodfemelplacuit , reli- &incompetentia &fallaciisSenfuum uteaqua; ;
qua (licetmulto firmiora &potiora ) inficit, &in Senfiim feriant illis qua: Senfum immediatenon
,
ordinem redigit. Quinetiam licet abfuerit ea, fenunt,licetpotioribus, praeponderent. Itaque
quam diximus, deledfatio & vanitas , is tamen h u- contemplatioferedefinitcum afpe&u ; adeo ut

mano intelledfui error eftproprius&perpetuus, reruminvifibiliumexigua autnullafitobfervatio.
ut magis mo veatur & excitetur Aflirmati vis,quam Itaque omnis operatio fpirituum in corporibus
Negativis ; cum rite & ordine aequum fe utri- tangibilibusincluforumiatet , hominesfugit. &
que prebere debeat quin contra, in omni Axio- ;
Omnis etiam fubuliormetafchematifmusinpar-
mateveroconftituendo , majoreftvisinftantia; tibusrerum crafliorum, (quem vulgo alteratione!
negativa^. vocant,cum fit revera latio per minima)latet fimi-
liter:&tamennifiduoifta,quaediximus, explora-
XLVIL
tafuerint&inlucemproducfta, nihil magnifieri
JNtellecftus humanus illis , qua^fimul&fubito poteft in Natura quoad opera. Rurfus ipfanatu-
mentem ferire & fubire poffunt, maxime move- raaeriscommuhis,&corporumomnium , qua;
tur quibus phantafiaimpleri&inflariconfiie-
; d
aeremtenuitatefuperant,(quxpliu"imafunt)fere
vit : reliqua vero modo quodatn.licet impercepti-
Senfusenimperfe resinfirmaeft, &
incognitaeft.
bili,itafehaberefingit,&fupponit , quomodofe aberrans neque organaadamplificandosSenfus
;
habent pauca illa quibus Mens obfidetur;ad illum autacuendos multum valent; fed omnis verior in-
vero tranfcurfum adinftantiasremotas&hetero- terpretatio Natura; conficiturper inftantias,&ex-
geneas.per quas Axiomata tanquam igne proban- perimenta idonea&appofita ; ubi Senfus de expe-
tur,tardus omnino Intellecftus eft, & inhabilis, nifi
rimento tantumjexperimentum de Natura re i- &
hoc illi per duras leges , & violentum inaperium,
lmponatur.
^ ;
ucuca t
XLVIIL TNtellectus humanus fertur ad abftracta proptei

GLifcitintellecTushumanus , neque confifte- Anaturampropriam;atqueea,qu£efluxafunt,fin-
re, autacquiefcerepotiseft , fed ulterius pe- giteffeconftantia. Melius autemeftNaturamfe-
tit ; atfruftra. Itaque incogitabile eft ut fit ali- care,quamabftrahere,idquod2te»«m>*SchoIa
quidextremum autextimumMundi, fedfemper fecit,qu32magispenetravitinNaturam,quamre-
quafi necelfario occurrit ut fit aliquid ulterius. hqua:. Matena potius confiderari debet , ejus &
Neque poteftquomodoxternitas
rurfus cogitari Schematifmi>&Metafchematifmi,atq; Adtus pu-
defluxeritadhuncdiem ; cumdiftincftioillaqua; rus,&IexAc~tus,fiveMotus; Forma? enim Coni-
recipi confiievit , qâodCitlnfiniiumapariean- lrienta animi humani funt , nifi libeat leges illas A-
te , & apartepofl , nullomodoconftarepoflit", £his Formas appellare.
quia inde fequeretur , quod fit unum infinitum Lll.
alio infinito majus , atque ut confumaturinfi- HUjufmodi itaque funt fdola qas vocamus /- ,
nitum , & vergatadfinitum. Similis eft fubti- dola Tribpu; quaeortumhabentaut exarqua-
litas de lineisfemperdivifibilibus, ex impoten- litate fubftantia? fpiritus humani ; autexpnoc-
tiacogitationis. At majorecumpernicieinter- cupationeejus ; autabanguftiisejus ; autabin-
venit hax impotentia Mentis in inventione cau- quieto Motu ejus; aut ab infufione affe6tuum;aut
farum Nam cum maxime univerfalia in Natu-
: abincompetentiaSenfuum ; aut ab impreflionis
ra pofitiva efle debeant queinadmodum inveni- modo.
untur, neque funt revera caufabilia ; tamenln- LIII.
lelledlus humanus nefcius acquiefcere , adhuc ap- IDola Specm ortumhaberttexpropriacujufque
petitnotiora. Tumvero , adulterioratendens, & &
Natura animi corporis; atque etiam in edu-
ad proximiora recidit , videlicet adcaufasfina- catione,& confuetudine , &
fortuitis. Qyod ae-
les quxfuntplaneexnaturahominis , potius
; nus,licetfitvarium,&multiplex,tameneapropo-
quamllniverfi: atqueexhocfontePhilofophiam nemus,inquibusmaximaCautio "
eft, qua-q; pln1-
miris modis corruperunt. Eftautema^queimpe- rimuvalentadpolluedumIntelledru,nefitpurus
riti&leviterphilofophantis,inmaximeuniverfa- LIV.
libuscaufamrequirere,aciniubordinatis&fubal- A Damant homines
Scientias &Contemplati-
letniscaufamnondefiderare, *^* onesparticulares;aut quiaauthores Mr.vm.
onesnarticularesâut auiaauthni-e<; &inven.
N 5 tores
& &
287 NOVl OB.GANI 12?

tores fe earum credunt aut quiaplunmum major adhibenda in hujufmodi placitis eft cautio,
;
inillis
operxpofuerunt,iifquemaximeaimeverunt. Hu- utlntelle6tusfervetura?quus &purus.
jufmodi vero hommes , fi ad Philofophiam & LIX.

Contemplationes univerfalesfecontulerint il- , a T Idola Fori omnium moleftiffimafunt qua: ;
lasexprioribusPhantafiisdetorquent,&corrum- /\ex fcedereverborum &nominum feinfi- ,
puntndquod maxuneconfpicuumcerniturin.^- nuarunt in Intellectum. Credunt enim homi-

y//?o^,quiNaturalemfuamPhilofbphiam , Lo- nes,rationemfuamverbisimperare. Sedfitetiam
a'\cx fux prorfus mancipavit, ut eam tere inutilem ut verba vim fiiarn fuper Intelledtum retorqueant
&contentiofam reddiderit. Chymicorum autem &reflec~tant , quod Philofophiam &Scientias
oenus, expaucisexperimentisfornacis, Philofb- reddidit Sophifticas &inactivas. Verba autem
phiamconftituerunt phantafticam , &adpauca plerunqueexcaptuvulgiinduntur, atque perli-
ipeclantem Quinetiam Gilbertm, poftquam in
: neas , vulgariintellectuimaximeconfpicuas,res
coMemplationibusMagnetisfelaboriotiffimeex- fecant. Quumautemlntellectusacutior , aut
ercuilietjCunhnxitftadmPhilofophiamconfenta- obfervatiodiligentior, easlineas transferre velit,
neamreiapudipfumpraspollenti. utillaefintmagisfecundumnaturam ; verbaob-
LV. ftrepunt.Undefit,utmagnse&folennesdifputati-
'
Aximum & velut radicale difcrimen ingeni-f^ ones hominum doctorum fatpe in controverfias
M:
,
Lorum, quoadPhsloiophiam&Sdentias, il- circaverba&nominadefinant;aquibus(exmore

lud eft quod alia ingerrja fint fortiora & aptiora
; & prudentia Mathematicorum ) intipere conful-
adnotandasrerum differentias alia,adnotandas •, tiusforet, eafqueperdefinitionesin ordinemre-
rerum fimihtudines. Ingenia enim conftantia &a- digere.Qua: tamen definitiones,in Naturalibus
cuta,figere contemplationes, & morari, & ha?rere materiatis, huicmalo mederinon pollunt quo- ;
in omni fubtilitate differentiarum poilunt :

Inge- niam &ipfse definitiones ex verbis coftant &ver- ,
niaauternfublimia, &difctufiva, etiam tenuiffi- bagignuntverba:adeoutnecelfefit,adinftantias

&
mas catholicas rerii fimilitndines agnoicunt, & '
partfg»lares , earumque feries & ordines recurre-
&componunt.Utrumque autem ingenium facile re,ut mox dicemus, quum ad modurn & tationem,
labiturmexceiIum,prenfandoautgradusrerum> conftituendiNotiones&Axiomatadeventumfu-
autumbras. erif
LVL LX.
REperiunturingeniaaliainadmirationemAn- TDo/^quat:perverbaIntelleeT:uiimponuntur,du-
tiquitatis, aliainamorem&amplexumNo- i-orumgenerumfunt : Autenimfuntrerumno-
vitatis effufa ;
pauca vero ejus temperamenti funt, mina,quae non funt, ( quemadmodum enim fiint
utmodumtenerepoflunt.quinautquirectepo- res,quarnominecarent,per inobfervationem ; ita
fita funt ab Antiquis convellant , auteaconte- fiint&nomina,C]uascarentrebus,peiTuppofitio-
mnant qnx recte afferuntut aNovis. Hocvero nemphantafticam;) autfuntnominarerumqua:
magno fcientiarum & Philofophia detrimento funt,fedconfufa, & male terminata , &temere&
fit ,quum ftudia potius fint Antiquitatis & Novi- inaequaliter arebus abftracta. Priorisgeneris funt,
tatis, quam judicia Veritasautemnonafelici-
: Fortuna, Primummobile,PlanetarumOrbes,E-
tatetemporisalicujus, quaeresvariaeft ; fedalu- lementumIgnis,&hujufmodicommenta, quajai
mineNaturae&Experientiae quod seternumeft, , vanis&falfistheoriisortumhabent. Atq;hocge-
petendaeft. Itaqueabnegandafiintiftaftudia: & nus/^/»r»/wfaciliusejicitur,quiaperconftantem
videndummeintellectusabillisadconfenfumab- abnegationem & antiquationem theoiiarum ex-
ripiatur. terminaripotlunt.
LVII. Adakerumgenusperplexum eft , &a!tehae-
COntemplationes Naturae , & corporum in rens quod ex mala &imperita abftractione exci-
;
fimplicitatefua,intellectumfrangut&com- tatur. Exempli gratia , accipiatur aliquod ver-

minuunt: Contemplationesvero Naturae, &cor- bum, phcet) &videamusquomo-
( Httmidttm,Ci
porumincompofitione&configurationefua, m- dofibiconftent , quse perhoc verbum fignifican-
tellectum ftupefaciunt & folvunt.Id optime cernitur:&invenietur verbumiftud,/fe»«W«i(w,nihila-
tur in lcho]z Letmppi SiDemocriti , collata cum liudquam notacofufadiverfarum actionum, quaj
reliquisPhiloibphiis. Illaenimitaverfaturinpar- nullam conftantiam aut reductionem patiuntur.
ticulisRerum,utfabricasferenegligat : reliquas Significatenim, &quodcircaaliudcorpusfacile
autemitafabricasintuenturattonitae.utadfimpli- feîrcumfimdit;&quodinfeeftindeterminabile,
citatemnatur?enonpenetrent:Itaquealternand?e nec confiftere poteft ; &quod facileceditundi-
contemplationes lita^&viciffim f umendxjut
fiint que;& quod facile fe dividi t , & difperoit ; & quod
Intellectusreddaturtimulpenetrans,&capax ; & facilefeunit,&colligit&quodfacilefluit,&in ;
evitentureaqna; diximusincommoda ;
mcÎdok motuponitur; &quodaltericorporifacileadhse-
exiisprovenientia. ret,idquemadefacit ; &quodfaciIereduciturin
LVIII. liquidum , five colliquatur,cum antea confifteret.
TAlis itaqne efto Prudentia contemplativa in Itaque quum ad hujus riominis prardicationem &
arcendis & fummo vedis IdolkSpecm ;
quae aut impofitionem ventum fit ; fi alia accipias, flamma
ex pr jedominatia , aut ex excellii compofitionis humida eft ; fi alia accipias , aer humidus non eft;fi
divifior;!s,autexftudiisergatemp6ra,autexobje- alia,pulvisminutushumiduseft;fialia,vitrumhu-
dis minutis.maxime ortum habent. Ge-
largis cV midum eft ; ut facile apparear, iftam
Notionem ex
neraliterautem profuipectohabendumunicuiq; aquatantum , &commumbus&vulgaribusli-
rerumNaturameontemplatui quicquidlntelle- , quoribus,abfqueulIaclebitaverificatione, temerc
ctum fuu m potiffimum capit & detinet ; tantoque abftractam elle.
In
;
i%9 L I B E R I. 29€5
In verbis autcm gradus fiint quidam pravitatis
, Ingenereautem, in materiam Philofbphia; fii-'
& erroris. Minus viciofum genus eft nominum miturautmultumexpaucis,aut parumexmultis;
fubftantiaealicujus , pra:iertimlpecieruminfima- ut utrinque Philofophia iuper experientia; & na-
rum,&bene dedu6tarum fnam notio cret3e,luti, ; nimis anguftam bafin fundata fit,
turalis hiftoriae
bona;teri\T,mak: ) vitipfius genus eft actionum, atqueexpaucioribusqiam pareft , pronunciet.
utgenerare corrumpere , ahcrare viciofiflimum
, : RationaleenimgenusPhilolophanrium ex expe-
qualitacum,("exceptis objeclis fenfiis immediati?) rientiaarripiuntvaria &vulgaria , eaque neque
Utgravts,levis;tenHts,denfi,&Lc. & tamen in omni- certocomperta, necdiligenterexaminata&pen-
bus iftis fieri non poteft, quin fint alia? Notiones a- ; reliquainmedicacione atqueingeniiagita-
fitata
liis paulo meliores, prout in fenfum humanum in- tioneponunt.
cidit rerurn copia. Eft&aliudgenusPhilofophantium,quiinpau-
LXI. cis experimentis fedulo & accurare elaborarunt>
AT Idola Toeatriinnata.
to infinuatainlntellectum
non funt
;
, nec occul-
fed exfabuiis
atq; inde Philofophias
funt;reliquamiris modisad
educere&confingereaufi
ea detorquentes.
theoriamm & perverfis legibas Demonftratio- Eft & tertium genus corum
qui Theolo<?iam
i-i
iium,planeincita&recepta. In nisautemcontu-
° r
,
&tradmonesexfide&venerationeiminifcent;in-
tationestentare & lukipereconfentaneum pror- terquos vanitasnonnuHorum , adpetendas& de-
fusn6eftiliis,quaranobisdi6taiunt. Quum enim rivandasScientias , a SpiritibuslciHcet&Geniis,
necdePrincipiisconfentiamus , necdeDemon- deflexit; itaut ftirpserrorum , ckPhtiofephiafalfa,
lli omnis acgumentatio. Id vero
ationibus;tollitur genere triplex iwSophiftica, Emptrica, & Superfli.
bonohcfaco,utAntiquis fiius conftet honos. Ni- tioja.
hil enim illis detrahitur quumdeviaomnino , LXIII.
quadtio fit. Claudus enim(utdicitur)in via,aute- PRimi generis exemplnmin slrtjrotele maxime
vertit curiorem extraviam. Etiamilludmanife- confpicuum eft. Qui Philofophiam Natura-
fto liquet , currenci extra viam quo halîor , lem Diale6tica fua corrupit qnum Mundum ;
lit&velocior , eomajoremcontingereaberra- exCategoriiseffecerit ; animae humanje

, nobi-
tionem. liflimaeiubftantia: , genus exvocibusfecunda;in-
Noftra vero inveniendi Scientias ea eft ratio, tentionistribuerit ; negotium denfckrari , per
ut non multum mgeniorum acumini robori re- & quod corpora fubeunt majores & minores di-
linquatur; ied quanngenia&Intellectusfcreex- menfiones five fpatia , per frigidamdiftincLio-
aquet. Quemadmodumenim,ad hocutlineare- nem Actus &Potencix traniegent, motum fingu-
cfta fiat,aut circulus perfe6b defcribatur , multum liscorporibusunicum&proprium,&, ii partici-
eftinconftantia&exercitationemanus , fifiatex pent ex alio motujd aliunde moveri aiFeruerit,& ,
vi manus propria , fin autemadhibeaturregula, innumeraaha,proarbitrioiuo,Naturau'erumim-<

autcircinus,parumautnihil ; omninofimiliseft pofiierit: magis ubiq; follieitus quomodo quis re-
noftra ratio. Licet autem confutationum particu- &

fpondendo fe explicet , aliquid reddatur ln ver-
lariumnullus fitufus;defe6tistamen &generibus bispofitivum , qnam deinternaterum veritate.'
hujufinoditheoriarumnonnihildicendumeft,at- Qijod etiam optime feoftendit incomparatione
que etiam paulo poft Je fignis exterioribus , quod Philoiophise ej us,ad alias philofophias , quae apud
le male habeant & poftremo de caufis tanta? infe-

; Grarcoscelebrabantur. Habent enimHomoio-
lieitatis,& tam diuturni & generalis in errore con- mera Anaxagor<& , Atomi LeuctppickDemocriti,
fenfusmt ad vera minus difticilis fit aditus,& Intel- Ccelum & Terra Parmenidis , Lis & Amicitia Em~
ledtus humanus volentius expurgetur , tkldola di- pedoclis , Refolutiocorporum in adiaphoranma-
mitcat. turamlgnis , &Replicatioeorundemaddenfum,

LXII. Heracliti.aliqmdex Philofopho naturali;&rerum
IDola Theatri Theoriaruni , multa iiint,

, five naturam.&experientiam, &corporafapiunt : ubi
& multoplura elle poilunt , & aliquando fortaf- Ariflotelis Phyfica , nihil almd quamDialetticae:
feerunt. Nifienim,permulta jamiicula, homi- voces plerunque fonet ; quam etiam in Metaphy-
num ingenia circa religionem & Theologiam oc- ficisfubfolenniorenomine , ut magis icilicec &
eupata fuiflent ; atque etiam Politias Civiles (prae- Realis , nonNomina!is,retra£tavit. Nequeillnd
fertim Monarchia)ab iftiufmodi novitatibus,eti3 quenquam moveat quod in libris ejus de Anima-
incontemplationibusêlfentaverfaûtocumperi- libus, &inProblematibus , & in aliis fuis tracLa-
culo & detrimento fortunarum fiiarum in illas ho- tibus , verfatio frequensfitin experimentis. Illo
mines incumbant,non folum pramiio deftituti.fed enim prius decreverat ; neque experientiamad
etiam contemptui&invidia? expofiti complures ; conftituendaDecreta &Axiomata nteconfuluit,
aliaeproculdubioPhilofophiarum & Theoriarum fedpoftquamproarbitnoiuodecreviifet , expe-
fecLae, fimiies lllis qua? magr.avariecace olim apud rientiamadfuaplacitatortamcircumducit, &ca-
GrTCOsfloruerunr , in coductxfirlfsnt. Quem- ptivam ,
ut hocetiamnominemagisaccnfandus
admodu i eiiim fuipst Phanovenaxiheris , plura iitquam leclatoreie-jiisnoderm ( Si holaftico-
,
Themata Cctli confing; poiiuntjfimiliter, & mul- rum Philoiophorumgengs) quiexperienciamo-

tomagis iuper/îetfo^wzPhilofophiajRinda-
, mninodefcruerunt.
ri poilunt & conftituivariadogmata.
Atquehn- LXIV.
jufmodi Theatri fabuls habent etiam iliud quod , A T Philofophia- genus E«»/»/Wf»?»placita"ma-
inTheatroPoetarumufu venit : ut narrationes fi- •** gis deformia & monftrofa educic , quam So-
6taeadScenam , narrationibus ex hiftoria veris phifttcumzMm u;nalegenus;quianoninluceno-
coneinBioresfint,&elegantiures &qualesquis , tionum vulgarium, fquse licet tenuis iit & fuperfi-
n\agis vellef . cialis, tamen eftquodammodo nniverfalis , &ad
4 multa N
191 NOVI ORGANI *9»
multapertinens) fedinpaucorumexperimento- tuendacorporanaturalia. Rurfus , quumhomo
rum anguftiis&obfcuritatefundatumeft. Itaque Naturadibertatemc6templetur,incidit mfpecies
talisPhilo(ophia,illisquiinhujuimodiexperime- Rerum,Animahum,Platarum, Mineralium unde :
tis quotidie verfantur ,

atque ex ipiis phantafiam facile in eam labitur cogitationem , ut exiftimet,
contaminarunt.probabilis videtur, & quafi certa: elfe in Natura quafdam rormas Rerum primarias,
cxteris.inciedibilis &vana.Cujusexemplumno- quas Natura educere moliatur ; atq;reliquamva-
Chymicis,eorumque dogmatibus a-
tabile eft in ; rietatem ex impedimentis aberrationibusNa- &
hbiautem vixhoctemporeinvenitur,nififortein turaeinoperefuoconficiendo , aut exdiverfarum
Philofophia Gdberti. Sedtamen circahujufmo- fpecierumc6fli6tu,&tranfplantationealteriusin
diPhilofophias cautionullomodopraztermitten- alteram, provenire. Atq prima cogitatio qualita-
s
da erat quia mente jampra-videmus&augura-

;
tesprimas elementares, fecundaproprietatesoc-
mur, fi quando homines , noftris monitis excitati, cultas,& virtutes fpecificas,nobis peperit,quarum
ad experientiam fefeiiocontulerint { valere juffis utraque pertinet adinania contemplationum co-
tumdemumpropterpra'-
doclrinisSophifticis, ) pendia,inquibusacqiiiefcitanimus,&afolidiori-
maturam & prsproperam Intelieclus feftinatio- bus avertitur. AtMedici,infecundisrerumquali-
nem , &falcum, volatumadgeneralia,&rerum tatibus&operationibus,Attrahendi,Repellendi,
principia,fore,ut magnum ab hujufmodiPhilofo- Attenuandijnfpiffandi, Dilatandi , Aftringendi,
phiis penculum immineat ; cui maloetiamnunc Difcutiendi,Maturandi,&hujufmodi, operaprae-
obviam ire debemus. duobus (qua: dixi)
ftant meliorem.-atq; nifiex ilhs
LXV. compendiis (qualitatibusfcilicetelementaribus,
& virtutibus fpecificisjilla altera(quae rectenota-
A T Corruptio Philofophia? ex Superftitione,Si
.Theologiaadmifta,latiusomninopatet ,
plurimum mJi infert , autinPhikjiophiasinte-
& tafunt)corrumperent, reducendoillaadprimas
quahtates,earumq;mixturasfubtiles&inc6men-
gras, autinearumpartes. Humanusenimlntelle- furabilesjauteanonproducendo, cumajore&di-
chis non minusimpreffionibusPhantafiaeftob- ligenjiore obfervatione , ad qualitates tertias&
i=ioxius,quam impreffionibus vulgarium notionu. quartas contemplationem lntempeftive ab-
, fed
Pugnax enim genus Philofophiae &cSophtfticum, rumpendo; illi multo melius profecitfent. Neque
illaqueatlntellecftum : at illud alterum phantafti- hujufmodi virtutes(nondicoexdem,fedfimiles)
cum, &tumidum, &quafi Poeticum,magisblan- in humani corporis medicinis tandem exquiren-
diturlntelledtui. Ineft enimhominiquadamln- darfunt ; fedetiamincanerorumcorporumnatu-
tellectusambitio , non minorquam voluntatis; raliummutationibus!
prsfertiminingeniisaltis&elevatis. Sedmultoadhuc majorecummalofit , quod
Hujus autem generisexempluminterGracos ex qmbus ; &noa
quiefcentiarerumprincipia,
illucefcitjprscipuein/^/ôr^jfedcum^^- moventia, perqm resfiunt , contemplentur &
_^/«o«emagiscraira&onerolaconjuncT:um;atpe- inquirant. enim ad fermones,ifta adopera
Illa
jiculofius & fubtilius in Platone , atque ejus fcho- fpe&ant. Neque enim vulgares illae differentiae
la.InvenituretiamhocgenusmaliinpartibusPhi- Motus , quae inNaturaliPhilofophiareceptano-
lofophiarum reliquarum , introducendoformas ta.ntm,Generationis,Corruptionis, Augmentationis,
abftra6tas,&caulasfinales, &caufasprimas ; o- Dtminutionis, Alterationis , efr Lationis , ullius
mittendola?piffimemedias,&hujufmodi. Huic funt pretii. Quippe hoc fibi volunt ; Sicorpus,
autemreifummaadhibendaeftcautio. Peflima aliasnonmutatum , locotamen moveatur, hoc
enim res eft enorum Apotheops , pro pefte In- & Lationem elle ; fi manente & loco,& fpecie, qua-
telleclushabendaeft, fivanis accedat veneratio. litate mutetur , hoc Alterationemdle ; fi vero
Huicautemvanitati , nonnulli exmodernisfum- exillamutationemolesipfa, &quantitascorporis
malevitateitaindulierunt , utinprimocapitulo non eademmaneat.hocAugmentationis&Dimi-»
Genefeos, &inlibroTob, &ahisScripturisfacris, nutionis motum effe ; fi eatenus mutentur , ut,
Philofophiamnaturalemfundariconatifint; in- fpeciemipfam&fubftantiammutent , &inalia

tet vivaquarentesmortua. Tantoque magis hax migrent , hoc Generationem Corruptionem &
vanitasinhibendavenit, &co'e'rcenda,quiaexDi- effe. Atiftamerepopulariafiint,&nullomodoin
vinorum &
Humanorum malefana admiftione, Naturampenetrant ;fiintque menfime&periodi
non folum educiturPhilofophiaphantaftica , fed tantum , nonfpeciesmotus. Innuuntenimillud,
etiam Religio haretica. Itaque falutareadmo- Hucufque,lknon,Quomodo,xelExquofinte. Ne-
dumeft, fi mentefobriafideitantumdentur qua: queenimdecorporumappetitu, autdepartium
fideifunt. eorum procelfu , aliquidfignificant ; fedtantum
LX VI. quum motus ille rem aliter ac prius , craflb modo,
ET de malis authoritatibus Philofophiarum,
o^xx^ntin Vklgaribusnotiombm , sutin pau-
fenfuiexhibeat,indedivifionemfuamaufpicatur.
Etiamquumdecaufismotuumaliquidfignificare
cisexperimentis, aut infetperftttione fandatxium, volunt,atquedivifionemexillisinftituere , diffe-
jamdidtumeft. Dicendurn porroeft&devitiofa rentiammotusnaturalis&violenti, maximacum
materia Contemplationum , prasfertim inPhilo- focordia, introducunt; quae &ipfaomnino exno-
fophiaNaturali.Inficiturautemlntelleclushuma- tionevulgarieft ; cum omnismotusviolencuset-
nus ex intuitueorum , quaeinArtibusMechani- iamnaturalisreverafit.fcilicetcumexternumef-
cis fiunt , in quibus corpora per compofitiones ficiens naf uram alio rnodo in opere ponet , quam
aut feparationes ut plurimum alterantur ; ut cogi- quo prius.
tet , fimile quiddam etiam m naturarerumuni- Athifceomiffis; fiquis (exempligratia)obfer-
verfali fieri. Unde fluxit commentum illud Ele- vaverit , ineile corponbus appetitum contactus
mentorum, dequeillorumconcurfu, adconfti- ad invicem , ut nonpatianturunitatemNaturx
pro r(us
&
193 LIBE R I. 294

prorfusdirimi,autabfcindi,utvacuumdetur : aut queapparatu, jam diximus ; qua? omnia com.
fiquisdicat, ineflecorporibusappetitum fereci- ftanti & folenni decreto lunt abneganda.&renun-
pieifdiinnatutalemiuamdimenfionem, vel ten- & Intellectus ab omnino liberandus eft,
tianda, iis
furam, ut fi ukra eam, aut citra eam, compriman- & expurgandus ut non alius fere aditus ad Re-
, fit
tur,autdiftiahantur ftatiminveteremfphauam
, gnum Hominis,quodfundacurinScientiis, quam
& exporrectionem fuam fe recuperare remit- & ad Regnum Coelorum , m quod,m^fitb perjonain-
tere moliantur : aut fi quis dicat, inefle corporibus fantis,tntrare non datur.
appetitum congregationis ad maflas connatura- LXIX.
liumfiiorum, denforum videlicetverfus Orbem
Terra: , tenuiorum & rariorumverfusambitum
AT pravaj demonftrationes
municiones qusdam fiint
, Idolorum veluti
&prseiidia , ea%.
Cosli ha?c &hujufmodi verePhyfica iuntgenera
: que, quas m Dialecticis habemus.id fere agunt, ut
Motuum. At illa altera planeLogica funt , & Mundumplanecogitationibushumanis , cogita-
Scholaftica, ut ex hac colladone eorum manifefto tiones autem verbis addicant&mancipent, De-
hquet. monftrationes vero Potentia quadamPhilofophi^
Neque minus etiammalum eft, quod in Philo- ipfe funt , &~Scientise. Qiiales enim ex funt , ac
fophin & contemplationibus iuis,in Principiis re- proutriteautmale inftituta:, tales fequunturPhi-
rum atque Ultimitatibus naturxinveftigandis& lofophia:,& Contemplationes. Falluntautem,
tra<5tandis,opera infumatur; cum omnis utilitas & incompetentes funt ea: , quibus ucimur in univer-
facukas operandi, in mediis confiftat. Hincfit, ut fo illo proceifu,qui a fenfu rebus ducic ad Axio- &
abftrahere Naturam homines non definant,donec mata , & Conclufiones. Qui quidem Proceikis
ad mateiiam potentialem & informem ventum quadruplex eft , & vitia ejus totidem. Primo,im-
fueritmec rurfus fecare Naturam definanc , donec prefliones fenfiisipfiusvitioiiefunt , fenfusenim
perventumfueritad Aromum, quz , etiamfi vera &deftituit, &fallit. At deftitutionibus iiibftituti-
effent tamen ad juvandas hominumfortunaspa-
, ones, fallaciis redhficationesdebentur. Secun-
rum poflunt. do Notiones ab impieffionibusienfuummale
,
LXVII. abftrahuntur , & mcerminacs, &confuf£funt,

DAnda eft etiam cautio
, de intem- Incellectiii quas cerminatas & bene finicas effe oporcuic, Ter-
perantiisPhilofophiarum
quoadaflenfum , tio, Indutliomaiaeft , qui per enumerationem
pra:bendumautcohibendum,quiahujulmodiin- fimplicem PrincipiaconcluditScientiarum , nor»
tempetantiat videntur Ido/a figere , &quodam- adhibitisexckifionibus&iolutiombus, fivefepa-
modo perpetuare , ne detur aditiss ad eafummo- rationibus Nacurs debicis. Poftremo, modusille
venda. inveniendi&probandi, utprimo Principiamaxi-
Duplexautemeft exceflus : Akereorum , qui , deinde mediaAxio-
megeneraliaconftituantur
£a.cile pronunttant , &kientiasredduntpofitivas& mataadeaapplicentur&probentur,errorumma-
Magiftrales; Akereorum,qui ^4catalepjiam intto- ter eft, & Scientiarum omnium calamitas. Verum
duxerunt &inquifitionem vagam finetennino.
> de lftis.qui jam obiter perftringimus,fufius dice-
Qyorum primus Incelledcum deprimit , altere- mus , quum veram interpretanda: Natura: viam»
nervat.Nam Arijiotelu Philophia(more Ottoma- abiolucis iftis expiationibus & expurgationibus
norumergafracresiuos) pugnacibus confutatio- Mentis,proponemus.
nibus contrucidafTet ; de fingulis pronunciavit ; & LXX,
iple rurfus queftiones ex arbitrio fuofubornat,de-
SEd demonftratio longe optimaeft Experien-
indeconficitjutomniacertafint&decreta. Quod tia , modohxceatinipfbexperimento. Natn
etiam apud iucceffiones fuas valet,& m ufu eft. fi traducatur ad alia, qua: fimilia exiftimantur, nifi
AtPlatoniifchoh^catalepfiamintroduxit.pri- rite & ordine fiat illa traduelio , res fallax eft. At
mo tanquam per jocum&ironiam , in odium modusexperiendi quohominesnuncutuntur>
,
veterumSophiftarum , Protagora, Hippia, & ca?cus eft & ftupidus.

Itaque cumerrant &va*
reliquorum , qui nihil tam verebantur, quam ne gantur nulla via certa , fed ex occurfu rerum tan*
dubitarc de re aliqua viderentur. At nova Aca- cum confilinmcapiunt,circumferuntur admulta*
demia^*M/e£/;<«««dogiT)atizavit , &ex profef- fedparum promovent &quandoquegeftiunt, ,
lotenuit. Qua: licet honeftiorratiofit , quam quandoque ; & femper inveniune

diftrahuntur
pronuntiandt hcentia , quum ipfi pro f e dicant , fe quodukerius qua:rant.Fere aatem ita fir,ut homi-
minimeconfundereinquifitionem , ntPyrrho fenes levker &tanquam per ludum experiancur, va-
cit & SpheElici, fedhabere quod fequantur ut pro- riandopaululum experimentajamcognka v&» fi
babile non habeant quod teneantut ve-

, licet res non fuccedat , faftidiendo , & conatum defe-
rumjtamen poftquam animus humanus de verita- rendo. Quodfimagisferio&conftanter , acla-
te invemenda femel defperaverit , omnino omnia boriofeadExperimentafe accingant ; tameninu-»
fiunt languidiora Ex quo fit , ut defle&ant ho-
: no ahquo experimento eruendo operam collo-
rnines potius ad amoenas difputationes&difcur- eantj quemadmodum Gilbertm in Magnece,Cby-
fus , & rerumquafdamperagrationes, quamin mici mauro. Hocautemfaciunthomines,infti-
feveritate inquifitionis fe fiiftineant. Verum tutononminusimperito, quaintenui. Nemoe-
quodaprincipiodiximus , & perpetuo agimus, nim alicujus rei naturam in ipfa re feliciterper-
ienfui&intelle&uihumano , eorumque infirmi- fcrutatur : fed ampliandaeftinquificioadmagis
tati,authoritasnoneftderoganda,fedauxihapra> communia.
benda. Quod fi etiam fcienciam quandam &dogmata
LXVIII. exExperimentismolianrur ; tamen femperfeie
A Tque de Idolorttm fingulis generibus,eorum- ftudio prxpropero intempeftivodeflectuntatJ&

praxini
;
Z9S NOVI ORGANI. 196

praxin .-
non tantum propter ufum & fructum e- minore cum affectatione &oftentatione , adin-
juimodipraxeos ;
fedutinoperealiquonovo ve- quifitionemventatisiecoiuulerunt. Itaq,&me-
liitipimuisfibiarripiantjfenoinutiliterinreliquis lius 3 utaibitramur,fe gefierunt . nifi quod Opera
verfaturos : atqueetiamaliis fe venditent.adexi- eorumaTevioribusiftis,quivulgancaptui&affe-
ft.manonem meliorem compaiandam de iis in ctuimagisrefpondentacplacent,trac~tutemporis
cuibusoccupatifunt. ho.h'\:,\itmo);e Ata!ant£,&C extin&afint:tempoie(utfluvio)leviora&magis
viadecedantadtoUendumauteumpomum ; in- inflataadnosdevehente graviora &folidamer- ,
terimverocurluminterrumpant &vi6t.oriame- , gente.Neque tumenifti aNationis vitioprorfus

mittant e manibus. Verum inExperientix vero immunes erant led inambitionem&vanitatem
:
cutriculo, eoqueadnovaproducendo.DivinaSa- fe&scondenda? , &aura?populariscaptanda?, ni-
pientia omnino, & Ordo, pro exemplari fumenda mium propendebant. Pro defperata autem habe-
funt. Deus autemprimodieCreationisLucem daeftveritatisinquifitio > cumadhujufmodiina-
tantumcreavit eiqueoperidiemintegrumattri'-
, niadeflectit. Etiam nonomittendumvidetur ju-
buit j necaliquidmateriati operiseodiecreavit. dicium illud , five vaticiniumpotiusSacerdotis
Similiter &
ex omnimoda Experientia , primum zALgypty de Grscis: Ouodfemperpueri effent\neque
inventioCaufariim& Axiomatumverorumelici- haberent anticfuitatem Scienti&,aut Scienuam-Anti-
endaeft &luciferaExperimenta, non iructifera
:
quitatis. Etcertehabentidquodpuerorum eft;ut
quxrenda. Axtomata autemrecteinventa&con- adgarriendumpromptifint, generare autem non

ftitutaPraxinnonftrictim fedconfertiminftruut; poffint:Namveibofavidetur Sapientiaeorum,&
& Operum agminaac turmas poft fetrahunt. Ve- operum ftenlis Itaque ex Ortu & Gente Philofo-
rumdeexpenendiviis, qusnonminusquamvia; phia.' , quaTnufueit, quscapiunturfigna, bona
Judicandiobfeffa; funt &interclufae , poileadice- nonfunt.

mus:Impra£fentiarumdeExperientiavulgari,tan- LXXII.
quam de mala Demonftratione , tantum loquuti. XTEque multo meliora funt Signa , quae ex na-
Jamveropoftulatordorerum, utdeiis, quorum m
.LNturaTemporis&./£tatiscapipoflunt, quan
pauloantementionemfecimus,fignis,(quodPhi- qui ex naturaLoci&Nationis. Anguftaenime-
lofbphia: & Contemplationes in ufumale fe ha- rat & tenuisnotitiaperillamaetatem , velTem-
beant,) &deCaufisreiprimointuitutammirabi- poris,velOrbis:quodIongepeffimurneft , pra-
lis&mcredibilis, quardamfubjungamus. Signo- fertim iis quiomnia inExperientiaponunt. Ne-
rum enimnotioprxparatailenfum : Cauiarum queenimmille annorum Hiftoriam , quaedigna
veroexplieatiotollitmiraculum. Qyx duo ad ex- eratnonu'neHiftotia?,habebant;fedfabulas&ru-
tirpationem Idolorum ex Intellectu faciliorem & Regionumvero tradtuumq;
iuores Antiquitatis.
clementioremmultumjuvant mvmdi exiguam partem noverant cumomnes ;
LXXI. Hyperboreos,Scythas;omnesOccidentales,Cel-
SCientia;, quashabemus ferHGraecisfluxe^ , tasindiftincteappellarent: nilin Africaultraciti-
runt. Qjj3eenimScriptoresRomani> aut A- mam Êthiopia; partem , nil in Afia ultraGan-
rabes , autRecentioresaddiderunt nonmul- ; gem; multominusNoviOrbisprovincias,neper
ta,autmagnimomeiitifunt:&qualiacunquefint, auditum fane aut famam aliquam certam&con-
fundata funt fuper baiin eorumquaeinventafunt ftantem noffent, imo&plurimaclimata&zo-
:
aGraecis. EratautemfapientiaGra?corum,pro- nx , in quibus populi infiniti fpirant&degunt,

feflbria,&in difputationes effuia quod genus in- : ,
tanquam inhabitabiles ab illis pronuntiata fint
quifitioni vetitatis adverfiflimum eft. Itaque no- quinetiam peregrinationes Democriti , Platonis,
menilludSophiftarum , quod percontemptum Pjthagora, non longinqua; profecto , fedpotius
abiis, quifePhilofophoshaberivoluertint,inan- fuburbana; , ut magnum aliquid celebrarentur.
tiquosPJietoresrejectum&traductumeft, Gor- Noftrisautemtemporibus , &NoviOrbispartes
aiam,Protagoram,Hippiam > Polum etiamuni- , comphues,&VeterisOrbisextreroaundiquein-
verfogenericompetit , Arifioteli , Ze-
, Platoni notefcunt , &ininfinitum,Experimentorumcu-
noni, Epicuro ,&eorumfucceflo-
Taeophrafio ; mulus excrevit. QuarefiexNativitatisautgeni-
ribus , Chryfippo, (arneadi, reliquis. Hoctan- turastempore(Aftrologorummore)fignacapien-
tumintererat quodpriusgenus vagumfuerit&
;
dafint, nil magnideiftisPhilofophiisfignificari
mercenarium, civitates circumcurfando, & fapie- videtur.
tiam fuam oftentando , &mercedemexigendo; LXXIII.
Alterum verb folennius & generofius , quippe eo- tNter Signa nullum magis certum aut nobile eft,
rum qui fedes fixas habuerunt & fcholas aperue- , *quam quod ex fructibus. Fructus enim & O-
runt , &gratis philofophatiiunt. Sedtamenu- pera inventa, pro veritate Philofophiarum ve-
trumquegenus (licetcanetadiipar) profeflorium lutfponfores&fidejuflbresfunt. AtqueexPhilo-
erat , &addifputationesremdeducebat , &fe- fophiisiftisGraecorum,, & derivationibus earum
(Tasquafdamatqueh^refesPhiloiophiaTnltitue- perpardculatesScrentias , jampertotannorum
bat&propugnabat:uteiIentreredoctrina;eorum fpatia, vixunum Experimentum adducipoteft,
(quod non male cavillatus eft Dionyfius in Plato- quod ad hominum ftatum le vandum & juvandum
nem ) ferbaotioforumfenumddimperitosjuve- fpedtet.&PhilolophieTpeculationibusacdogma-
nes. Ai&ntiqmotesiWitxGvxcis, Empedocles, A- tibusvereacceptumreferripoffit.IdqueC<?^«in-
naxagoras , Leuoppus , Democntus ,Tarmentdes, genueac prudenterfatetur;nimirum,experimen-
Heraclitits,Xenophanes,Philolaus,x:e.\Y<\w\, ( nam taMedicinsprimoinventa fuifle ac pofteaho- ,
Pythagoram , omittimus)
ut fuperftitiofum , minescircaeaphilofbphatos elle , & caufasinda-
Scholasrquodnovimus)nonapetuerunt: fedma- gafle & ailignalle
non ordine inverfb eveniife,
;
jorefilcntio, &feverius & fimplicius , ideft, , ut cxPhilolophia &caufatum cognitione , ipfa

Experi-
19 f L I B E R I. 298
Experimenta inventa ant deprompta eflent Ita- opinio , quod Fonha? fos vera2 feftim Diife-
quemirumnon erat, apud ^Cgyptios ( qui rerum rentiae (quaereveraiuntleges Acfuspuri ) lnven-
iuventoribus divinitatem &coniecrationem attri- tu impoffibiles iint, & ultra hominem. Hinc opi-
buerunt plures fuille Brutorumanimalium ima-
)
niones illaein Acfiva &Operativaparte Caloreni ;
gines,quam Hominum : quiabrutaanimalia,per Sohs&Ignistotogeneredifferre;nefcihcethomi-

inftinclusnaturarfs,muhainvdtapepererunt;ubi nesputenc feperoperalgnis aliquid fimile iis, ,
homines ex fermonibus & concluiiombus ratio-

, quae in Natura fiunt educere &fcrmarepofie.
,
nalibus.paucaaut nullaexhibuerint. Hiucillud: Compofitionem tantum opus Homi-

AtChymicoruminduftriaj nonnulla peperit; nis, Miftionem vero opus iolius Natura: eile : ne
fedtanquamfortuito, &obiter, aucperExperi- fcilicethominesfperent ahquam ex arte Corporti
mentorum quandam variationern , ( ut Mecha- naturalium senerationem auttransformationem.
nici folent ) non ex arte aut Theoria aliqua nam ; Itaque ex hoc figno homines fibi perfuaderi faciler
ea, quamconfinxerunt , Experimentamagisper- patientur , hecumdogmatibusnonfolum defpe-
turbat, quam juvat. Eorumetiam qui inMa- , ratis,fedetiamdefperationidevotis , fortunas iuas
gia (
quam vocant ) Naturali verfati funt , pauca & labores mifceant.
reperiuntur inventa ; eaquelevia, &impofturaj • LXXVI.
propiora, Quocicca, quemadmoduminReli- "^TEque fignum prjetermittendum eft,
illud
gionecavetur,utFidesexoperibusmonftrerur;i- -LXquodtantafueritinterPhilofophos olimdii-<

dem etiam ad Philofophiam optime traducitur.ut fenfio,& Scholarum ipfarum varietas Qtiod fatii ;
exFructibus judicetur,&vanahabeatur, qua fte- oftendit , viamaSenfuadlntellecfumnon bene

3
rilis fit.idq; eo magis , ii loco frucluum uvae oli- & munitam fuiile, cum eadem materiaPhilofophias
va?,producat difputaticnum &
contentionum car- (Natura fcilicetrerum ) in tam vagos &multiph-
duos&ipinas. ces erroresabreptafuent&diilracfa. Atquelicet
LXXIV. hifce temponbus diilenfiones & dogmacum di-
CApienda
Apienda etiam lunt Signa ex incrementis&
funt verfitatescircaPrincipiaipfa , &Philofophias in-
prosreffibus Philoioplnarum
progreffibus Philoiophiarum & Scienda-
Scientia- tegras,urplurimumextincl:3efint;tamencircapar-
rum. Quae enim in Natura fundata funt , cre- innumerae manent quaeftiones
tes Philolophiae, &
icunt &augentur quae autem in Opinione, vari-
: controverii2mtplaneappareat,nequein Philoib-
antur, non augentur. Icaque fi iftae Do<5trinae pla- phiis lpiis, neque in modis Demonftrationum ali-
ne mftar Plantae a ftirpibus fiiis revul& non eilent, quid certi aut lanieile.
fed utero Naturne adhaererent , atque ab eadem a- LXXVII.
lerentur, id minime eventurum fuiilet , quodpet Uod vero putant homines, in Phiiofophia A-
annosbismille jamfierividemus : nempe,utSci- riflotelis magnum utique eonfenfum elfe y
entiae fuis haereant veftigiis , & in eodem I ere ftatu cum poft illam editam , Antiquofum Philoio-
iiianeant.nequeaugmentumaliquodmemorabi- phiaeceiraverint&exoleverint ; aft apudteropo-
le iiimpferint quin potius in primo Authore ma-
;
ra, quae fequuta funt , nil melius inventum fueriti
xime floruerint,& deinceps declinaverint.In Arti- adeo ut illa tam bene po fita & fundata videatur, ufe
fcusautemMechanicis, quaeinNatura&Experi- utrumquetempusadfetraxerit Primo , quod :
entixlucefundataefunt, contra evenirevidemus: de ceilatione Antiquarum Philoibphiarum poft

quae(quamdiuplacent) velutifpirituquodamre- e^rôw/ziOperaeditahomines cogitant, idfal-
pletae.continuovegetant&crefcuntjprimorudes, fum eft diuenim poftea, uique adtempora CV-
;
deinde cOmmodae , poftea excultae , perpetuo & cera?«,&feculafequentia, manferunt op.eia vete-
auctae. rumPhiloiophorum. Sed temporibusinfequen-
LXxV. tibus , ex inundationeBarbaroruminlmperium
ETiam aliud Signiim capiendum eft ( fi modo ;

Romanum , poftquamDoctrina humanavelut
Signi appellatio huiccompetat cumpotius ; naufragium perpeffa eilet tum demum Philolb- ;
Teftimonium fit , atqne adeo teftimoniorum o- phiae Anflotelis & Platotm tanquam tabula; tex ma-
mnium validilfimum;)hoceft,propriaConfeffio teria leviore & minus fbhda per fluct-us tempo-
Authorum,quos homines nunc iequuntur. Nam rum ietvatae iunt. Ulud etiam de Conienfii fallit
&illiquitanta fiduciaderebuspronuntiant , ta- hommes fi acutiusrem introipiciant. Veruse-^
,
roen per intervalla , cum ad fe redeunt ad queri- , nim Conienfus is eft , qui ex libertate judicii ( re
monias deNaturae fubtihtate,Rerum obfruritate; idem conveniente confiftit. At
prius explorata) in
Humaniingeniiinfirmitate, le convertunt. Hoc numerus longe maximus eorum,quiin^W//we-
vero fi fimpliciter fieret , alios fortaffe, qui funt ti- & Philof ophiam confenferunt , ex prae judicio &
midiores.ab ulterioninquiiitionedeterrere,alios authoritatealiorumfe illi mancipavit ; ut feqtia-
vero , qui funt ingenioalacrioa magis fiden- & citasfitpotius&coitio,quamConienIiis. Quod
ti, ad ulteriorem piogreiium acuere &incitare fifuiiletille verusConfenfus, &late pateiis , tan-
poffit. Verumnonfatisilliseft, de fe confiteri, tum abeftutConfenlusprovera&iblida Autho-
fed quicquid fibi ipiis aucMagiftnsiuisinconni- ritatehaberidebeat,utenam violentampra-fum-
tumautintacf umfuerit , idextraterminosPoffi- ptionem inducatincontrarium. PeiTimumenim
bilisponunt ; &tanquamexarte,cognituautfa- omnium eft auguriuui quod ex Confenfu capi-
duimpoffibile pronuntiant : fummaluperbia& turinrebuslntelledualibus .-
exceptisDivmis&
invidia,fuorumInventoruminfirmitatem,inNa- Politicis inquibusfufftagiorum juseft.
, Nihil
turaeipfiuscalumniamj&aliorumomniUmdelpe- enim multis placet , nifi imaginationem fenat,
rationem,vertentes. Hinc fcholaAcademia.- novae, autlntelledum vulgarium notionum nodis aftrin-
<\uxAeatalepJiam ex profeilo tenuit , & ho- gat,utiupradictumeft. Itaqueoptimetraducitur
ininesadfempiternastenebrasdamnavit. Hinc illud Pbocieni* a Moribus ad Intellecûalia ; Vi
flatm
?99 NOVI ORGANI 300
ftatimfeexaminare debeanthomina , quiderrave- ptatfuerunt : Etiamfummaingenia illistempori-
ri.nt,autpeccaverint\fimultitudo confentiat <_r com- bus ut plurimum ad res Civiles fe applicuerunt,

p/^^Hocfienumigiturexav*erfiffirniseft. Ita- proptermagnitudinemlmperiiRomani , quod
plurimorumhonunumoperaindigebat.Acillaa.-
oue quod Sionavetitatis&fanicacisPhilofophia-
llim & Scientiarum, qua in uiu furit »
male fe ha_ tas,qua NaCu ralis Philofophia apud Gracos maxi-
beant fivecapianturexOrigin!busipfarum,fi-
•,
meflorerevifaeft , particulafuicTemporismini.
veexFru&ibus,fiveexProgrelubus, fiveexCon- mediuturna , cum &antiquioribustemporibus
ieffionibus Authorum , five ex Confeufu , jam di- ieptem illi qui Sapientes nominabantur , omnes
clum eft. ( praner Thaletem ) ad moralem Philofophiam &
LXXVIII. Civiliafeapplicuerint ; &pofterioribustempori-
Am vero veniendum ad Canfas errorum, & tam bus , poftquam Socrates Philofbphiam de ccelo in
diutuinainillispertotfsciuamorajqurepluri- cerras deduxilfec , adhuc magisinvaluericMora-
nis iiiric& potentiflima uttollatur omnis admi.

: lis Philofophia, & ingenia hominum aNaturali a-
ratio,hacquaadducimus,homineshuciifquela- verterit.
tuille&fugifle &maneatcantumadmiratio,illa
•,
Atipfifrimaillaperiodustemporis , inquain-
nunc tandem alicuimortaliuminmentemvenire quifitiones de Natura viguerint , concradictioni-
potuiffe , auc cogitationem cujufpiam fubiiife: bus & novorum placicorum ambicione corrupta
quodetiamûtnosexiftimainus)Felicitatismagis eft, &inutilisreddita. Itaque quandoquidemper
eft cujufdaiii , quam excellentis alicujusFaculta- tres iftas periodos , Naturalis Philofophia majo-
ris ;
ucpotiusproTemporis partuhaberidebeat, reminmodumnegledaaut impeditafuerit nil ,
ko partu Ingenff. mirum fi homines parum in ea re profecerint,

Primo autem tot fxculorumnumerus , vere cumomnirioaliud egerint.
remreputanti,admagnas anguftiasrecidit. Nam LXXX.
ex viginti quinqueannorum Centuriis, in quibus Ccedit &illud, quodNaturalisPhilofophia
memoria&doclnnahominuni fereverfatur, vix iniisipfis viris, qui eiineubuerinc, vacantem
fiex Centuria feponi &excerpipoflunc , quaSci-

&incegrumhominem, prafertimhisrecenciori-
entiarum feraces earumve proventui utiles fue-
, bus,vix nacla fic ; nifi forte quis Monachi alicujus
runt. Sunt enim non minus Temporum quam , in cellula,aut Nobilis in villula lucubrantis,exem-
RegionumEremi&vaftitates. Tres enimtantum plum adduxeric : Sed fa_caeftdemumNaturalis
Docfrinarumrevolutiones&periodireitenume Philofophiafnftartranfituscujufdam&pontifter-
rari polfunt :llna,apud Gracos AIcera.apudRo- ; nii ad alia.
manos; Ultima,apudnos, Occidentalesfcil.Eu- Atque magna ifta ScientiarumMatermirain-

,
ropa-nationes.-quibus fingulis vixdua.-Centuria. dignitaceadofficiaAncilla decrufaeft;qua.Medi-
annorum merico attribui poilunt. Media Mundi Mathematicis operibus miniftret & rur-
cina. auc ,
tempora , quoad Scientiarum fegetem uberem fusquaadolefcenciumimmaturaingenialavet&

autktam,infeliciafuerunc.Nequeenimcaufaeft, imbuat veluttin&uraquadamprima , ut aliam
ucvelArabum , velScholaftieorum menciofiat.- pofteafelicius&commodius excipianc. Interim
qui per intermedia tempora Scientias potius con- nemo expecteCmagnum progreflum in Scienciis,
triveruncnumerofis cra&atibus,quampondus ea- (pr£fertiminparteeacum OperativaJ nifiPhilo-
rum auxerunt. Itaque prima Caufa tam pufilh in fophia Naturalis ad Scientias pai ticulares produ
Scientiis profe&us,ad anguftias Temporis erga il- _ta fuerit, & Scientia. particulares rurfus ad Natu-
las propitifrite &ordinerefertnr. ralemPhilofophiamreducta.. Hincenimflt, ut

LXXIX. Aftronomia, Optica, Mufica,plurima: Artes Me-
T fecundo ioco fe ofTert Caufaillamagnicer chanica* , atque ipfa Medicina, atque ( quod quis
A te per omnia momentiiea videlicet, quod per

illasipfesatates,quibushoniinumingenia&lite-
magis miretur ) Philofophia Moralis & Civilis,&
Scientia Logica* , nil ferehabeant altitudinisin
ra maxime vel etiam mediocriter floruerinC , Na- profundo ; fed per fiiperfleiem & variecatem re-
turalis Philofophia minimam partem humana: o- rum tantum Iabantur: quia poftquamparticulares
pera- fbrtita iic. Atquehacipfamhilominuspro ifhe Scientia* difpercica & confticuca* fuerint , a
magna Scientiarummatrehaberidebet. Omnes PhilofophiaNaturali nonampliusaluntur ;
quae
enim Arces&Scienciaabhacftirperevulfa* , po- exfontibus& veriscontempIationibus,Motuum,
liuntur fortafle,& in ufum effinguntur ; fed nil ad- Radiorum, Sonorum, Textura* , & Schematifmi
modum crefcunt. Atmanifeftum eft , poftquam Corporum,Affectuum,&prehenfionumIntelle-
Chriftiana fides recepta ruiflet & adoleviifet , lon- dtualium , novas vires &augmenta illis impertiri
ge maximam ingeniorum priftanti/Iimoruui par- potuerat. Itaque minime mirum eft , .fiScien-
tem ad Theologiam fe contulif f e ; atque huic rei tia* non crefcanc , cum a radicibus fuisfincfepa-
&amplifTmiapra*m!apropofira,&omnisgeneris raca%
adjumentacopioiiffimefubminiftratafuifie : At- LXXXI.
que hoc Theologia* ftudiumpracipueoccupafle RUrfus fe oftendic ahacaufapocens&magna,
tertiam illam partem five periodumtemporisa- cur Scienciaparum promoverint. Ea vero
pud nos Europaos Occidencales , eo magis, quod hac eft quad fieri non poffit, ut recte procedatur
;
fiibidemferetempus& literaflorere , &contro- incuri'iculo,iibiipfaMeCanonrectepoficafic, &

verfia circaReligionem pullulare cceperint. Ata- Meta autem Scientiarum vera&legitima,
defixa.
vofiiperiori,dLiranteperiodoillaf_cunda, apud non aliaeft, quamutdoteturvitahumananovis
Romanos, potiffimaPhilofophorummediiatio- Inventis,&copiis.Atturbalongemaximanihilex
nes&induftriarinMoraliPhilofophia (quasEth- hociapit,fed meritoriaplaneeft , &profefforia;
iiicisviccTheologiaeraiJ occupata &confum- nififortequandoqueeveniat , utartifexahquisa-
crioris
3 oi
I L B E R I. 30^
etiorisingenii,&glori£cupidus,novoalicuiln- autlumenaccendere, &deinceps viaminire. At
venro decoperam ; quodferefitcum Facultatum contra, verus Experientkeordoprimoiumenac-
diipendio. Acapudpleroiquetantumabeft,utho- cendit, deinde perlumenker demonftrac , inci-
tninesidfibipioponancuc Scienciarum&Artium piendo abExperientia ordinata,&digefta, &mi-
Mafla augmentum obtineat ; ut ex ea,qua; praefto nime prajpoftera aut erratica, atque ex ea educen-
eft,MaiTa,niIampliusfumantauc quaerant, quam doAxiomata, atque exAxiomatibus conftitutis
quantumad uium profellorium , autlucrum, aut nirfusExperimentanova, quumnccverbumDi-
exiftimationem,aut hujufmodi compendia,con- vinuminrerumMaftam abiqueordineoperatum
Quod fi quis ex tanta multkudine
vertere poflint. fit.
Scientiam affeclu ingenuo &

propterfe expetatj Itaquedefinanthominesmirari, fi (patium Sd-
jnvenietur tamenilleipfe , potius contemplatio- entiarum non confedtucq iit , cnmaviaomnino
nurn&do6hinarum varietatem , quam veritacis aberraverint;relicT:aprorius,& deferta Experien-
feveram &rigidam inquifitionem fequi. Rurius,fi tia,autin ipfa(tanquaminLabyrintho)ie intrican-
aliusquiipiamfortaireveritatisinquifitorfitfeve- do,&circumcurfando , cum rite inftirutus ordo,
rior ; tamen & ille ipfe talem fibi proponet verita- per Experientia; iy! vas,ad aperta Axiomatum,tra.-.
tisconditionem, qua; Menti&Intellectuifatisfa^ miteconftantiducat.
ciatinredditionecaufarum , rerum qua? jampri- LXXXIII.
demfuntcognita:,noneamqu£novaoperumpi-. T7 Xcrevit autem mirum in modum iftud ma-,
gnora, &novam Axiomatumlucemallequatur. -L>lum,exopinionequadam iiveaeftimationein-

Itaque , fifinisScientiarum a nemine adhuc bene veterata,verum tumida,& damnofa Minui nem- ;
pofitus fit,non mirum eft,fi in iis,qua; funt fubor> pe Mencis humana; Majeltatem fi expertmentis,- ,
dinata ad finem,iequatur aberratio, & rebus particuiaribus fenlui fubjeCtis,& in mace-

LXXXH, riadecermmatisjdiuacmulcum verfetur prader- :
QUemadmodumautemfinis& MetaScientia- tim quum hujulmodi res ad inquirendum labo-

,
rummalepofita funtapudhomines ; itarur- riofa;, ad me:'it«ina umignobiles , addicendum
fus eciam fi illa recte pofita fuiflent , viam tamen afpera;,ad practicam ilhberales , numero infinkae,
fibidelegeruntomninoerroneam,&imperviam. &fubtilitate tenueseilefbleant. Itaquejamtan-
Qtjod ftupore quodam animum rite rem repu-. demhucresredik,utviavera nontantum deferta,
tanti perculferit ; non ulli mortalium cura; aut & obftru&a iit ; fafbdkaEx-
fed eciam interclufa
cordi fuifle , ut Intelledtui humano.ab ipfo fenfu perientia,nedum reli&ajaut nsale admmiftrata.
&experientiaordinata&benecondita, viaaperi- LXXXlV. "
retur & muniretur fed oninia vel traditionum ca-

; TT>Urfus vero homines a progreflu in Scientiis
ligini,velargumencorumvercigini,&turbini, vel iX,detinuit &
fere mcantavk Reverentia Anti-
cafus&experientkevagas&incondkseundis , & qukatis,&virorum,quiinPhilofophiamagniha-
ambagibus,permilfa eife, Atquecogketquis, fo- bkifunt,authoricas,atquedeinde Confenfus At-
l>rie&diligenter,qnalisficeavia,quamininquifi-. que de Confeniufuperiusdictum eft.
tione &inventione alicujusreihominesadhibere De Antiquitateautem, opinioquamhomines
confueverunt. Etprimonotabitproculdubioin- deipfa fovent,negligensomninoeft,& vixverbo
veniendimodumfimphcem&inartificiofum, qui ipfi congrua, Mundienimfenium &gtanda;vitas
hominibus maxime eft famiharis. Hic autem non pro Antiquicate vere habenda funt; qua; tempori-,
alius eft,quamutis qui fead inveniendum aliquid busnoftris tribui debent,non junioristatiMundi,
comparat&accingit, primo qua;abaliiscircailla qualis Apud antiquos fuit, Illaenimastasrefpedtu
di&afint inquirat& evolvat ; deinde propriam noftri antiqua& major;reipecT;umundiipfius,
,
meditationemaddat , atque per Mentis multamt nova&minorfuit. Atquereveraquemadmodum

agitationem,fpiritnmfuum propriumfollicitet,& majoremrerumhumanarum notitiam , &matu-
quafiinvocet , utfibi oracula pandat ; quaeres rius judicium,abhominefeneexpecT:amus,quarri
omnino fine fundamento eft , & in opinionibus, a Juvene,propcerExperientiam , & rerum quas
tantum volvkur. vidic,& audivic&cogkavicvarietatem &copiam,
AtaliusquifpiamDialeclicamadinveniendum eodemmodo&dnoftraa;tate(fi vires fiias nofler,
advocer , quae nomine tenus tantum ad id quod. & experiri , & intendere vellet )
majora multo
a<ntur,pertinet. Inventio enim DialeCticae non eft quam temporibus expedtari par eft ; ut-
d prifcis
Prineipiotum, &Axiomatumpra;cipuorum > ex • poteastaceMundigrandiore, infinitis experi- &

quibus Attes conftant, fed eorum tantum,quae il- mentis & obfervationibus aucta cunjdata, &
lis confentanea videntur, Diale£tica enim ma- Nequepronihiloaeftimandum, quodperlon-
gis curiofos & importunos , & fibi negotium ginquasnavigationes&peregrinationes(qua;fa>
facellentes.eamqueinterpellantes deprobationi- culis noftris increbuerunt)plurimainNaturapa-
bus & inventionibus Principiorum , five Axio- tuerint,&repertafint , qua? novam Philofophia;
matumptimorum,adfidem, &velutiSacramen-. lucemimmitterepoflint. Quin & turpe homini-
tum cuilibet Arti pra;ftandum,notiflimo refponfa bus forecfi globi materialis traftus, Terrarnm vi-
reiicit. delicet, Marium, Aftrorum,noftristemporibus
ReftatExperientiamera , qua?,fioccurrat,Ca^ immenfumaperti&illuftratifintjglobian.êmln-
fus; fiqua?fitafit,Experimentum nominatur.HoC - telleclualis fines , inter veterum inventa&angu-
autem Experientiae genus nihil aliud eft , quam ftias cohibeantur,

(quodajunt) fcopae difloluta; , merapalpatio, & Authores vero quod attinet, fummas pufillani-
qualihominesnocT:uutuntur,omniapertentando, mitatiseft,Authoribusinrinita tnbuere, Authori
fi fortein redam viam incidere detur ; quibus autemauthorum, atqueadeoomnisauthoncatis,
Riultqfatius&confultiusforet , diemprsftolarij, Tempori,jusfuumdenegare.Re6teenim Veritas,
O
Tem-»
303 NOVI ORGANI 304
Temporisfilia dicicur, non Authoritatis. Itaque earum rerum , quae hominum mentesadhucte-
mirumuoneftjfirafcinaiftaAntiquitatis , &Au* nuerunt &occuparunt.
thorum, &Confenfus,hominum virtutem ita li- Qtiod fi qnis ad intuendumea,quxmagis cu-
gaverinc , ut cum rebus ipfis confuefcere (tan- riofahabenturquamfana,animumfubmiferit , &
quam Maleficiati,) non potuerint. & Alchymiftatum aut Magorum opera penicius
introfpexerit,is dubitabitforfitan, utrum rifu , an
LXXXV. •
lachrymis potius illa digna fint. Alchymifta enim
NEque folum admiratio Antiquitatis, Authori- fpem alit neternani , atque ubi res non fuccedit,er-
tatis, Confenfus, hominuminduftriam iniis rores propriosreos fubftituic; fecum accufatorie
quae jaminventafuncacquiefcerecompulic ; ve- reputando , feaut Arcis, aucAuchorum vocabula
rum etiam operum ipforum admiracio, quorum non fatis intellexiffe ; undeadtraditiones&auri-
copia jampridem facta eft humano generi.Etenim culares fufurros animum applieat ; aut in practicas
quumquis rerum varietatem , &pulcherrimum fuaefcrupulis& momentis aliquidutubatum efle;
apparatum, qui per ArtesMechanicas adcultum undeExperimentaininfinitumrepetitracinterim

humanum congeftus & introductus eft , oculis quuminter Experimentorumlbrtes , in quidam
fubjecerit,eocerteinclinabit,utpotius ad opulen- inciditautipfa facienova, aututilitatenonconte.
tifehumanss admirationem, quamadinopixfen- mnenda ; hujufmodi pignoribus animumpafcit,
fum accedat minime advertens, primitivas ho-
; eaque in majus oftentat & celebrat ; reliqua fpe
minis obfervationes, atqueNatiuae operationes, fuftentat, Nequetamen negandum eft, Alchymi-
("quae ad omneirj illam variecatem , inftaranimae ftasnonpaucainveniile.&Inventisutilibushomi-
funt,& primi Motus ) nec multas, necalte petitas nes donafle. Verum fabula illa non male m illos
efle; carteraad patientiam hominum tantum , & quadrat de Sene,qui filiis aurum in vineadefoflum
fubtilem& ordinatum Manus vel Inftrumento- (fed locum fe nefcire fimulans)legaverit ; unde illi
rum motum,pertinere.Res enim (exempligratia) yineaefodiendaidiligencetincubuerunt, &autuHj

fubtilis eft certe &accurata, confectio horologio- quidem nullum repertum,fed vindemia ex ea cul-
rum,talis fcilicet,quse cceleftia in rotis,pullum ani- turafadia eft uberior.
rnaliumin motufucceffivo&ordinaro, videatur At Nacurahs Magiae Cultores , qui per rerum
imicari quae tamen res , ex uno aut altero Nacura:
;
Sympathiasomniaexpediuncexconjecturisotia-
Axiomatependet. fis & fiipiniffiniis , rebus virtutes & operationes
Quod fi quis rurfus fubtilitatem illam intuea- admirabiles aflinxerunt ; atque fi quandoopera'
tur , quaead ArtesLiberalespertinet ;autetiam exhibuerinceaillius/untgeneris, utadadmiratio-
eam , quae ad corporumnatuiraliumpraeparacio- nem&novitatem., non ad fructum &utilicacem,
nem,per Artes Mechanicas fpectac, &hujufmodi accommodaca fint.
res fufpiciat veluti Invencionemmotuumccele-
; In fuperftitiofa autem Magia, (fi &dehacdi-
ftiuminAftronomia,ConcentuuminMufica,lite- cendum firjillud imprimis animadvertendum eft,
rarumAlphabeci f quae eciamadhucinregnoSi- efle tantummodo cerci cujufdam & definiti gene-
aarumin ufunon funt j in Grammatica ; autrur- ris fubjecta» in quibus Artes curiofae & fuperfticio-
fus in Mechanicis , factorum Bacchi & Cereris, fae,per omnes Nationes,atque a tates, atque etiam
hoc eft.praeparationem vini & ceryifia;, panificio- religiones,aliquid pofuerint. Itaque ifta mifla fa-
rum, auteciamMenfe deliciarum &deftiUatio- , ciamus. Interim nil mirum eft, fi opinio Copia?,
num,& fimilium ille quoque, fi fecum cogitet &
; , caufam Inopiae dederit.
animumadvertat, perquancoscemporum circui- LXXXVT.
tus (cumhaecomnia,pra:terdeftillationes anci- hominum admirationi quoad Docttinas
quafuerint) haec ad eam quam nunc habemus cul-
,
ATq;
& Artes.per fe fatis fimplici, &prope puenli»
turam perducta fint , &
{ ut jam de horologiis di- incrementum acceffic ab eorum aftu &artificio,
ctum eft ) quam parumhabeantexobfervationi- qui Scientias tractaverunt & tradiderunt.Illi enim
bus & AxiomatibusNatur£E,atquequam facile,& eaambitione&affedtatione eas proponunt , at-
tanquam peroccafionesobvias, &concemplatio- que in eum modum effermatas ac veluti perfbna- ,
nesincurrentes.iftainveniripocuerint ; ille (in- tas,in hominum confpectum pi oducunt , ac fi illas
quam) ab omni admiratione le facile hberabit , & omni ex parte perfectae eiient.&ad exiturr. perdu-
pocius humanaj conditionis miferebicur,quodp€r cls.Si enim Methodum aipicias , &parcitiones,
totfaecula,tanta fuerit Rerum &Invcntorumpe- illaTprorfusomniacompledti&conciudereviden-
nuria,&fterilnas. Acquehaecipfatamen,quorum tur,quxinilludfubjectum caderepoflunc. Atque
nunc mentionem fecimusjnventa , Philofophia licet membra illa male impleta , & veluti Capfuls
&ArtibusIntellectusanciquiorafuerunt:adeout, inanes fint ; tame apud intelledturn vulgarem Sci-
(fivetumdicendumfit) cumhujufmodiScientiae formam & rationem integrae pra? le ferunt.
entiae
rationales & dogmatica: inceperint, Inventio ope- Atprimi & Antiquilfimi veruatis Inquificores,
rum utilium defierit. meliorefide &fato, cognicionemillam, quamex
Qtjod fi quis ab Ofhcinis ad Bibliothecas fe renim concempi:icione decerpere &m ufum re-
converterit , &immenfamquamvidemuslibro- condereftatuebanc, in Aphortfmos , fivebreves,
rum varietatem inadmiratione habuerit , is exa- eafdemquefparfas , nec Methodorevindasfen-
minatis & dihgentius mtrofpectis ipfbrumhbro- tentias, con jicere folebant ; neque fe Arcem uni-
rum materhs &contentis , obftupefieet certein verfam complectifimulabant, autprofitfibantur.

contrarium ; & poftquam nullumdan finem re- At eo quo nunc res agitur modo , minime mirum
petitionibus obfervaverit , quumque homines eaeft.fihominesiniisulterioranonqusrant , quae
dem agant & loquantur , ab admiratione varieta- pro perfectis &numeris fuis jampridem abfolutis
ris jtranfibit ad miraculum mdigentiae & paucitatis tradiintur.
LXXXVII,
\
205 LIBE R I. 305

lxxxvii. tum & comprehenfumnonfit, idomninonecin-
ETiam Antiqua magnum exiftimationis & fidei veniri,nec comprehendi poile infuturumcreda-
incrementum acceperunt , ex eorum vanitate tur.Atfiquisrebusadderefe,&novumaliquidre-
& levitate qui novapiopofiierunt ;
prsfertim in perireconetur , llletamenomninofibiproponet
Philofophias Naturalis parte adhva & operativa. & deftinabit, unum aliquod In ventum fnec ultra)
Neque enim defiierunt homines vaniloqui & perfcrutari &

eruere ; lit Magnetis naturam Ma- ,
phantaftici, qui partim ex credulitate , pardm ex risûxum&refluxum,ThemaCceii,&hujufmo-

impoftura,genushumanumpromiffis onerarunt: di,quaifecretialiquidhaberevidentur , &hac~ce-
vita: Profongationem,Senecl:utisretardationem, nusparumfeliciter tractata fint: Quum liimms
dolorum levationem , Naturalium defedhiiim re- fit impemia: , rei ahcujus naturam infeipfaper-
parationem.Senfuumdeceptiones, AfFecluumli- fcrutari:quandoquidemeademNatuia , quar in

gationes& incitationes, Intelle&ualium faculta- aliis videtur latens & occulta,m aliis manifefta fit,
tum illuminationes Subftantiaium tranfmutatio-

, & quafipalpabilis, atqueinillis admirationem,in
nes, & Motuumadlibitumroborationes & mul- hisneattentionem quidem moveat. UtfitinNa-
tiplicationes , Aeris impreffiones& alterationes; tura Confiftentia:, qua: in ligno vel lapide non no-
Cceleftium Influentiarum dedu&iones & procu- tatur,fedfb,lidi appellatione tranfmittitur, neque

rationes.rerumfuturarum divinationes, remota- amplius defugafeparationisaut folutionis conti-
rumreprifentationes, occultarum revelationes, nuicatis inquintur : At in Aquarum b.ullis eadem
&alia complura pollicitando often.tando, Ve- & res videtur fubtilis.& ingeniofa ;
qua bulla? fe con-
rumdeiftisLargitoribusnonmultumaberraverit, jiciuntin pelliculasqua7dam,in Hemifpha;rij for-
qui iftiufmodi judicium fecerit, tantum nimirum mam curiofe efrit~tas,utadmomenturq temporis
in doctrinis Philofbphi.T,interhorum vanitates,& eviteturfolutiocontinuitatis.
veras Artes,intereile,quantum interresgeftas i#- AtqueproriLisillaiplaqushabenturprofecre-

lij Cafarisyzat A/exandriMagm,8a:esgel\as Ama-
habent tfaturam manifeftam
tis,in aliis commu- &
dicij ex Ga/t'ia,aut Arthuri ex Britannia , in hifto-
nem,qua;nunquamfe dabit Gonfpiaendam,fiho-
ria? narrationibus interfit. Inveniuntur enim cla-
minum Expenmenta autcontemplationes inillis
riffimi illi Imperatores revera majora geffifle,
ipfistantum verfentur. Generaliterautem&vul-
quamumbratilesifti Heroes etiam fecifie fingan- go,in Operibus Mechanias habentur pronovis
turjiedmudis&viisfcilicetadionum , rninim.e Inventis , fiquis jampridemlnventa fubtiliuspo-
fabulofis &prodigiofis. Nequeproptereaa;quum liat,vel ornet elegantius, velfimuluniat com- &

eft.verx memcriarfidemderogari,quod afabulis
ponat,vel cum uiu commodius copulet , aut opus
quandoque kfa fit,& violata. Sed interim mi-
illa
majore , aut etiamminorequamfiericonfuevit
nime mirum eft fi propofitionibus novis ( prar-
,
molevel volumineexhibeat,&fimili3.
fertim cum mentione operum ) magnum fit fa^ Itaqueminimemirumeft, finobilia,&genere
&umpra;judicium,periftosimpoftoresqiiifimi- humanodignalnventain lucemextractanonfint,
Jia tentaverunt , eum vanitatis exceflus & fafti- quum homines hu jufmodi exiguis penfis , & pue-
nlibus,contenti&delecT:atifuet'int;quinetiarnin
dium, etiam nuncomneminejufmodiconatibus,
magnanimitatem deftruxerit, iifdemfemagnumaliquodfequutos.autaflequu-
LXXXVIIJ, tos putaverint,
ATlongemajora i pufillanimitate , &penfb- LXXXIX.

rum , qux humana induftria fibi propofuit, NEqueillud pratermittendum eft, quod nacta
parvitate & tenuitate , detrimenta in Scientias infit Philofophia Naturalis per omnes a?tates
vedta funt. Et tamen (quod peffimum eft) pufilla- adverfariummoleftum& difhcilem ; Superftitio-
nimitas ifta non line arrogantia faftidio fe of- & nem nimirum,& zelum Religionis carcum & im-
fert,
moderatum. Etenim videre eft apud Grxccs.eos,
Primum enim , omnium Artiumilla reperituf quiprimumcaufasnaturales Fulminis &Tempe-
cautela jam facta familiaris , ut in qualibet Arte ftatum infuetis adhuc hominum auribus propo-
Authores.Artisfiueinfirmitatcm in Naturscalu- fueruntjioipietatisinDeoseonominedamnatos:
mniam vertanjt & quod Ars ipforum non aflequi-
;
Nec multo melius a nonnullis antiquorum Pa-
tur , id ex eadem Arte impoffibile in Natura pro-
trum Religionis Chriftianas exceptos fuifle eos,
nunciant.NequecertedamnaripoteftArs, fi ipfa qui ex certiffimis demonftrationibus (

quibus ne-
judicet. Etiam Philofophia qus nunc in manibus
mohodiefanus contradixerit) Terram rotundam
eftjinfinufuopofitaquxdamfovet , autplacita, eflepofuerunt , atque exconfequentiAntipodas
hochominibus efle aflerueruqt,
quibus ( fi diligentius inquiratur )
omnino perfuaderi volunt ; nil ab Arte vel homi- ,
Quinetiam , utnuncfuntres,conditiofermo-
nis opere, arduum , dut in Naturam imperiofum
num de Natura,facT:a eft durior & m^gis cum peri-
& validum, expe&aridebere utde Heterogenia ;
culo,propteL'Theologorum Scholafticorum Sum-
Caloris Aftri & Ignis & Miftione, fuperius di-
, , mas & Methodos ; qui cum Theologiam (fatis pro
ftumeft. Qija; finotenturaccuratius, omnino poteftate Jinordinem redegerint, &inArtisfor-
pertinent ad humanse poteftatis circumfcriptio-
mamefEnxeiint,hocinfupereftecerunt , utpu-
nemmalitio(am,&adqua;fitam&artificiofamde- gnax &
fpinofa Anftoteli* Philofophia Corpori
iperationem, quarnonfolum fpeiauguriaturbet, Religionis , plus quam par erat , immifce-
fed etiam omnes induftria; ftimulos & nervosin- retur.
cidat,atque ipfius Experientia: aleas abjiciat; dum Eodem etiam fpedtant (licet diverfb modo)
de hoc tantum iolliciti funt , ut Ars eorum perfe- eorumCommentationes,quiveritatemChriftia-
cta cenfeatur ;
gloriae vaniffims & perditiffimae na; Religiprfis ex Principiis & Authoritatibus Phi-
dantesopetam, lcilicet utquicquid adhucinven- lofophorum deducere & confirmare haud veriti
O i funs
&
3 o7 NOVI ORGANI 308

funt ; Fidei&Senfus
conjugium tanquam legiti- diffentiat,continuo ut homo turbid»,& rerum no-
mummultapompa&folennicace celebrantes & , varum cupidus corripitur. Atmagnumcertedi-
orata rerum vatiecace animoshominumpermul- fcrimeninterResCiviles, &Artes : Non enirr»
centes fedinterim Divina Humanis impari con-

; , idempericulumanovomotu,&dnova luce. Ve-
dicione,permifcentes. Atin hujufmodiMifturis rum in rebus Civilibus mutacio etiam in melius
Theologiae cum quae
Philofophia, ea tantum
, fufpedcaeftobperturbationem ', cum Civiliaau-
nunc mPhilofopftia, receptafunt, comprehen- thontate,conienfu,fama, &opinione , nonde-
dunturjfed nova, licetinmeliusmutata, tantum monftrationenitantur.InArtibusautem&Scien-.
non fummoventur&exterminantur. tiis tanquam in metallifodinisomnianovisOpe-
Deniqueinvenias exquorundamTheologo- , ribus&ulterioribus progreffibus circumftrepere

rum imperitia.adicum alicui Philofophia; quam- , debent.Atquefecundumreclam Ratiortemresica
vis emendaca? , peneinterclufum elle. Ahifiqui- fe habet,fed interim non ita vivitur : fed ifta.quam.
demfimpliciusfubverenturmefnrte altiorin Na- diximus , Doctnnarum adminiftratio &Politia,
turatn inquifitio ulcra concellum fobnetatis ter- Scientiarum augmenta durius premere con-
minum penetret ; traducentes & perperam tor- fuevit.
quentes ea quae de divinis Myfterris in Scnpturis XCI.

Sacris adverlus rimantes fecreta divina dicuntur, ATqueinfuper licetiftainvidiaceiraverif, ta-
adoccultaNatura: , quaenulloincerdictoprohi men fatis eft ad cohibendum augmentum
r
bentur. Aliicailidiusconjiciunt &animoverfant, Scientiarum , quod hujufmodi conatus &indu-

fimediaicmorentur , fingulaad manum& virgu- prasmiiscareant.Nonenimpeneseofdemeft;
ftriae
lamdivinam(quodReligionis,utputant,maxime culcuraScienciarum, &pra:mium. Scienciarum

incerfit)facilius poliereferrkquodnihilaliudeft, enim augmenta a magnis utique Ingeniisprove-
quam Deo per inendacmm gratificari velle. Aliiab niunt;at pretia&piEemiaScientiarum funtpenes
exemplometuur»t,ne mocus &mucationescirca VuIgusautPrincipesviros , qui ( nifi raro admo-
PhiloiophiaminReligionemincurrant , acdefi- dum ) vixmediocriter doctifunt. Quinetiamhu-
nant. Ahideniquefollicitivideiuur, neinNaturae juimodiprogreiuis, nonfolumpraemiis & bene-
inquifitioneahquidinveniripoilicquod Religio- ficentiahominum,verumetiamipfapopulaiilau-
nem pra-feunn apud indottos) iubvercat •, aut dedeftituti funt. Suntenimillifupracaptum ma-
(
fakem labefactet, metus
At ifti duo polteriores ximae parcis hominum, & ab opinionum vulga-
nobis videncul ornnmo fapientiam animalem ia- rium ventisfacileobruuntur&extinguuntur. Ica-
pere ; ac fi homines in mentis lua; receffibus,& feque ml mirum fi resillanonfeliciterlucceirerit,
cretiscogitationibus , defirmitudineRehgionis, qiue in honore non fuit.
& Fidei in Seniiim imperio diffiderenc acdubita- , XCII.
rent & propterea ab inquifitione Vericacis in
; SEdlongemaximum progreffibusScientiarum,
Naturalibus periculum illis impendere metue- & novis penfis ac provinciis in iifdem fufci-
rent. Atvere remrepucanti,Philofophia Natura- piendis,ob(taculumdeprehendkur in defperatio-
lis,poft Verbum Dei , certiffima Superftitionis nehoiTrinum,&fuppofitioneImpoffibihs. Solent
medicina eft ; eademque probaciffimum Fidei ali- enim viri prudences & feveri in hujufmodi rebus
mentum. Icaque merito Religioni donatur can- planediffidere:Natura: obfcurkatera,Vita*brevi-
quamfidiffimaancilla : cum akera Voluntacem tatem, Senluum fallacias, Judiciiinfirmitatem,
Dei,alteraPoteftatem manifeftet.Nequeenimer- Experimentorum difficulcaces , & fimilia lecum

ravit ille qui dixic Erratis, nefczentes Scrtpturas
; reputantes.Itaque exiftimanc, ellequofdam Scien-
Po/W?tf/«w.D«.-informacionemdeVohintate, & tiarum, per temporum&aecauimMundirevolu-
medicacionemdePoteftate,nexuindividuocom- tiones, fluxus &refluxus ; cum aliistemporibus
milcens&copulans.Interim minusmirumeft il , crefcant&floreant,aliisdechnent&jaceant:icaca-
Nacuralis Philofophia; incremenra cohibica fint ; men , ut cum ad certum quendam gradum & fta-
cum Reli°io,qua: plurimum apud animos homi- tum pervenennt,nil ulteriuspoffint.

num pollecperquorundamimperitiam&zelum Itaque fi quis majora credat autfpondeat , id
incautuminpartemcontrariamtianfierit , & ab- putant elfe cujufdam impotentis , immaturi &
repta fuerit. animi atque hujufmodi conatus
•, inicia lcilicec lae-
XC- ta,mediaardua, excremaconfufahabere. Acque
RUrfus in moribus & Scholarum,

infticutis cumhujufmodicogitationesearfint.quxin viros
Academiarum , Collegiorum,&fimilium graves& judiciopra:ftantes facilecadant , curan-
Conventuum,qua;doCitorum hominum fedibus, dum revera eft, ne rei optimae & pulcherrimae
&£ruditioniscultur£edeftinatafunt, omniapro- amore capti feveritatem judicii relaxemus, aut
grelluiScienciarumadverlainveniuncur. Leclio- minuamus;&fedulovideiadum , quidfpei afful-
nes enim &Exercitiaitafuntdifpofita , ncahuda geac&exquapartefeoftendat jatqueaurislevio-
confuetis haud facile cuiquam in mentem venit ribusfpeirejettis, eaquarplusfirrriitudinishabere
cogicarcaucconcemplari. Si vero unusauc alcer videiuur,omninodifcutiendae funt &penii
penfitandae. &
fortairejudiciilibercateucifuftinuerit , isfibi foli Qmnetiam Prudencia Civilis ad coniilium vo-
hanc.operam imponerepoffitjabaliorumaucem candaeft &adhibenda,qua:expraeicripco diffidit,
confortio nihil capiet ucilitatis. Sin &hoc tolera- & de rebus humams indeteriusconjicic. Icaque
verit , tamen in capeilenda fortuna induftriam jam &deSpedicendumeft prsfertim cumnos•,
hanc & magnanimicacem fibi non levi impedi- promiffores non fimus,nec vim aut infidias homi-
mentoforeexperietur. Studia enimhominumin num judiciisfaciamus aut ftruamus,fedhomines
ejufmodi locis in quorundam Authorumfcripca, manu & IpOnte ducamus. Atque licetlongepo-
veluti in carceres , condufa funt ; a quibus 11 quis tentiffimum futurum fit remedium ad ipem im
pri.
509 L I B E R I. 3iq
primendam quando homines ad particularia, qua: poteftatis noftrarnon funt ; fed in Iiitellectu
pra:fertiminTabulis noftris Inveniendi digefta& humano,ejui.queufu&applicatione ; quarresre-
difpofita, (quajpattimadfecundam, fedmulto medium &medicinamfufcipit. Itaqueoptimum
maeis ad quartam Infiaurationis noftrs; partem fueritillosipfbs erroresproponere : Qiiotenim \ >
pertinentj adducemus ; cum hoc ipfum fit non fuerint errorum impedimenta inprsterito , tot
fpes tantum,fed tanquam res ipfa:tamen ut omnia funt fpei argumenta in faturum. Ea vero licet in
clementiusfiant,pergendumeftininftitutonoftro hisquasfuperiusdi&afunt , nonintactaomnino
depraeparandishominum mentibus ; cujusPra> fuerint tamen eaetiam nuncbrev.ter,verbisnu-
;
parationis , lfta oftenfio Spei pars eft non exigua. dis ac fimplicibus,repra;fentare vifum eft.
Namabfqueea , reliqua faciuntmagisadcoturi- XCV.

ftationem hominum , ( fcihcet, utdeteriorem & QUi tradtaveruntScientias , autEmpirici,aut
vihorem habeant de iis, quar jam 111 ufu funt , opi- Dogmaticifuerunt.Empirici,formica:more,
nionem , quamnunchabent; &fuae conditionis.
congerunttantum &
utuntur : Rationales , ara-
,
infortunium plus fentiant & pernofcant) quam ad nearum more,telas ex fe conficiunt Apis vero ra- :
alacritaiem aliquaminducendam, autinduftriam tio media eft , qu._ materiamexflunbushorti&

experiendi acuendam.Itaque Con jectura: noftra?, agrielicitjfedtamen eam propria facultate vertit
o
quse fpem in hac re faciunt probabilem,apenenda2 & digerit Neque abfimile Philofophia: verum
funt &proponendas iicut Columbus fecit , ante
: - pi f£ iurn eft
;
quod nec Mentis viribus tantum
navigationem illam fuam mirabilem maris Atlan- ant prxcipuenititur , nequeexHiftoriaNaturali
tici; cum rationesadduceret, curipfenovasTer- &MechanicisExperimentis pra:bitam materiam,
ras &Continentes,.pra:ter eas,qus antecognita: in Memoriaintegram ^fedinlnteilecfumutatam
fueruntjinveniripoffeconfideret Quaerationes :
&fuba6tam,reponit. Itaque ex harum facultatum
hcet primo rejectaj , pofteatamenexpenmento (Experimentalis fcilicet, &Rationalis)arctiore
probats funt,&rerum maximarum caufe & initia &fanctiore fcedere (quod adhuc factum non eftj
tuerunt. bene iperandum eft.
xcm. XCVI.
PRincipiumautemfumenduma Deo Hocni- :
propterexcellenremin
NAturalis Philofophia adhuc fyncera non in-
mirum quod agitur ,
venitur, fed infe&a Sccoctupcr.in Artflotelis
ipfoBoni naturam.manifefteaDeoeile ; quiAu-
fchola,perLogicam;in.Pto.5;z#fchola,perTheo-
thorBoni,&Paterluminumeft. Inoperationibus
logiam naturalem ; in fecunda fchola Platonis,
autemdivinis , initiaqusque tenuiffima exitum
Proc7/,&aliorum,perMathematicam ; quse Phi-
<
certo trahunt. Atque quod de Spiritualibus di-

lofophiamnaturalemterminare,nongenerareaut
ttum <tc\,%ennum Dei non venit cum obfervatione ;
procrearedebet. At exPhiloiophia naturali pura
V
id etia m omni majore Opcrc Prov.dentia djvinap impcrmi fta,inelian, fperandafunt
*
evenirereperiatunutonmiaiineftrepitu&lonitu '•
vrvTl
XLVII.
placide labantur ; atque res planeagatur,priu£
quam homineseamagiputentautadvertantjê- "pO Emo adhuc tantamentisconftantia&rigore
que omittenda eft Prophetia Damelis deultimis 1-N inventuseft,utdecreverit& fibi impofuerit,
Mundi temponbus Multipertranftbitnt,& mttlti-
;
Theorias & Notiones communes penirus abole
plexeritfctentta: Manifefteinnuens& fignificans, rc&Intellectum abrafum &3fquum ad particula-
in Providentia.utpertranfitus ria de integro applicare.Itaque illa Ratio humana
elfe in Fatis, id eft ,
Mundi (qui per tbtlonginquasnavigationesim- quam habemus, exmultafide , &multoetiam

pletus plane , aut jam m
opere elle videtur) & cafu , nec non ex puerilibus , quas primo haufi-
augmenta Scientiarum in eandem setatem in- mus , Notionibus, farrago qusedam eft con- &
geries.
cidant.
XCIV. Quod fi quis anate matura,& fenfibus inteCTris,
SEquitur ratio omnium maxima ad faciendam &mente repurgata , fe ad Experientiam & ad Par-
fpem nempe ex erronbus temporis prsteriti,
;
ticularia de integro applicet, de eo meiiusfperan-
&viarumadhuctentatarum. Optima enimeftea dum eft.Atquehacinpartenobis fpondemusfor-
reprehenfio,quam deStatu Civilihaud prudenter xxixuxn Alexandrt Magni.-neque quis nos vanitatis
adminiftrato quifpiam his verbis complexus eft: arguat, antequamexitumrei audiat , qua:adex-
Ouodadpnzteritapetfimum efl , id adfutura opti- uendam omnem vanitatem fp editat.
~nmmvideridebet.Si emmvosomnia,qmadofficmm Etenim de Alexandro &ejus rebusgeftis *Al-
<veflrumJpeclant,pr<zfiititfetis,inequetamenresvejir<B /c^'»mtaloquutuseft : Noscertevitammortalem
in meliorekco effent ; nefpes quidemulla reliquafo- non vivtmut;fedin hocnatifumus , ut pofleritat de
ret eas in melsmprovehtpoffe. Sedcum rerum ve- nobisportentanarret _r pmdicet : perindeacfi_4/,f-
firarum fiatus , non avi ipfa rerum.fed ab erroribus xandri resgeftaspro miraculohabuiilet.
veftru malefe habeat > [perandum efl , illit erroribus At aevis iequentibus 'Titus Livius melius rem
, magnjtm reruminmeliusmuta-
correclis advertit&introipexit atquede is4lexandro hu-
,
ntiffis aut
tionemfieripoffe.Simih modo,fi homines per tanta jufmodi quippiam dixit: Eum non a/iMdquam bene
annorumfpatiaviamveraminveniendi&colendi aufum vana contemnere. Atque fimile etiam de
Scientiastenuiifent, nectamenulteriusprogredi nobis judicium futuris temporibus fadtum iri
potuiffent; audax proculdubio &temerariaforet exiftimamus Nosntlmagnifeciffetfedtantum ea
:
opinio, pofle rem in ulterius provehi. Qijod fi in qu&pro magnis habentur,mtnorisfecttfe.Sed interim
via ipfaerratumfit , atque hominum opera in iis (quod jam diximusj non eft fpes nifi in Regenera-
confumptain quibus minimeoportebat ; fequi- tione Scientiarum ut ea: fcilicet ab Experientia
;
turexeo, non in Rebusipfisdifiicultatemoriri, certoordineexcitentur&rurfuscondantur: quod

O 3 adhuc
;
3 ii NOVI ORGANI 3ii
adhucfachimeffeautcogitatum, nemo(utarbi- hocadhibeantivr , nonut opus aliquod efficianr,

affirmaverir. fed ut caufam naturalem in aliquo revelent , qua-
tramur )
xcvni. quaverfum cadunt, intentionexquefatisfaciunt,
fundamenta fquandoad cumqusftionem terminent.
ATque Experientia;
C.
hanc omnino deveniendum eft) aut nuHa.aut
admoduminfirmaadhuc fuerunt nec Particula-
11 u mfylva& materies, velnumero ,
velgenere.vel
•,
AT non folum copia major Experimentorum

qua?rendaeft&procuranda,atqueetiam.alte-
certitudine informando Inteliedrui competens,
,
riusgeneric,quam adhucfactumeft fedetiam ;
aut ullomodofufliciens,adhuc quaffitaeft&con- Methodusplanealia,&Ordo,&Proceffus, conti-

eefta. Sed contra homines do&i ( fiipini fane & fa- nuanda; & provehenda: Experientise,introducen-
ciles )rumores quofdam Expericntiae,-& quafi fada. Vaga enim Experientia , &
fe tantum fequens,
mas&aurasejus, adPhilofophiafuarn velconfti- (utfuperiusdidumeft^merapalpatioeft, &ho-

tuendam vel confirmandam exceperunt , atque U- mines potius ftupefacit, quaminformat. At cum
lis nihilominus pondus legitimi teftimonii attri- Experientia legecertaprocedet, feriatim & con-
buerunt. Ac velutifiRegnumaliquodautStatiis ttnenter ; de Scientiisaliquid melius fperari po-
non exJiteris & relationibus a Legatis & Nuntiis terit.
fidedignis miffis, iedexUrbanorumfermunculis CI.

& ex triviis confiliailia & negotia gubernaret; POftquam vero Copia & (
Materies Hiftoria;
ommnotalis in Philofophiamadmimftratio , qua- Naturahs & Experientiae talis
, qualis ad opus
teuusadExperientiam,intioducta eft. Nildebitis Intellecrus ,fiveadopusPhilofophicum requiri

modisexquifitum, nil vetificatum , nilnumera- tnr , prafto jamerit&parata;tameu nullo modo
tum,nilappenfum, nildimenfuminNaturaliHi- fijnScitIntelie<5tus,utinillamMaterieinagatfpon-
ftoria reperitur. At quod in oblervatione indefinite& memoriter; nonmagis,quam fi quis Compu-
tum &vaginri>idininformationefallax&infidum tationem alicujus Ephemeridis memoriter fete-
eft.Quod' fi cui haec mira dictu videantur,, & que- nere,&fuperare polle fperet. Atque hactenus ta-
rela; minus jufta: propiora ; cum Anftoteles tantus men potiores Meditationispartes,quam Scriptio-
ipfevir,& tantiRegisopibusfubnixuSjtamaccu- nis, lninveniendofuerunt ; nequeadhucExpe
v2X2.mde AnimahbHs Hiftoriam.confeceritj atque rientialiterata factaefhAtqui nullanifideScripto
alhnonnulli majorediligentia (hcet ftrepitu mi- inventio probandaeft. Illavero inufum veniente,
nore^) mnlta adjecerint ; & rurfus aliidePlantis, ab Experientiafaetademum literata, meliusfpe-
deMetallis , &Foffihbus,hiftonas&narr.ationes randum.
eopiofas confcripferint ; is fane non fatis attendere cn.
&peripicerevidetur, quid agatur iii prsfentia. A- ATque imfuper , cum tantusfit particularium
lia enim eft ratioNaturalis Hiftoria.' , qux propter numerus,&quafi exercitus, ifque ita fparfus
fe confectaeft ; alia ejus , qtiE colledta eft ad infor- &diffufus, ut Intellectum difgreget & confundat
snandum Intellectum in ordme ad condendam develitationibus,&levibusMotibus,&tranfcur-'
Philolophiam. AtqueharduaeLliftoriaetumalirs fibus Intellec"tus,nonhenefperandiuneft;mfifiat
rebus,tumpra;cipueinhocdifferunt ; quodpri- inftructio & coordinatio per tabulas inveniendi
ma ex fpecierum naturahum vanetaiem»
illis idoneas,&benedifpofitas,&tanquamvivas, eo-
non Artium Mechamcarum Experimenta conti- rum quae pertinent ad fubjedtuminquoverfatur
neat. Qrjemadmodum eniin in Civilibus inge- inquifitio,atqueadharumtabularumauxiliaprae-
nium cujufque, &occultu.s aniirtiaffedtuumien- parata&digeftaMensapplicetur.
lus,melius elicitur,cum quis in perturbatior.e po- CIII.
nitur,quam alias Simili modo ,& occulta Naturs
: -r t Erum poft Copiam particularidm , rite & or-
magis produnt pervexationes Artium , quam
fe V dine,velutifub oculospofitorum.nonftatim
cum curfu fuo meant. Itaqne tum demum bene -tranfeundum eft ad Inquifitionem,&inventionem
fperandumeftdeNaturaliPhilofiophia;poftquam novommparticulariurn,autoperam ; autfaltem,
Hiftoria Naturalis ( qua: ejus bafis eft & funda- fi hoc fiat,in eo non acquiefcendum. Neque enim
mentumy melins inftruclafueritranteavero mi- negamus, poftquamomniaommum ArtiumEx-

sume'. perimenta colle6ta &digefta fuecint. , atque ad
XCIX. uniushominisnotitiam &judiciumpervenerint;
A Tque rurfus in ipfa Experimentorum Me- quin ex ipfa traducl:ione Experimentorum unius
x\chanicorum copia,fummaeorum qua; adln- Artisin aIias,multanovainveniripoffint
, ad hu-
tellectusinformationemmaximefaciunt , &}u- manamvitam-&ftatumutilia,periftarnExuerien-

vant,detegitur mopia. Mechanicus enim de veri- tiam quamvocamus Literatan^fedtamcnminora
tatis inquifitione nullo modo follicitus , nonad deealperandafunt;majoraveroanovaluceAxio-
alia,quamqua;operi fuofubferviunt.autanimum matum , exparticulanbus illiscertavia&LCgtila
erigit, aut manumporrigit. Tum vero deScien- cducborum, qua» rurfusnovaparticulariaindiceiit
tiarumulterioreprogreflu Spes bene fundabitur, &defignent. Neque enimin planoviafitaeft.fed
quumiu HiftonamNaturalcmrecipieutur & ag- afcendendo,&defcendendo Afcendendo primo ;
gregabuntur complura Experimenta , quae in le adAxiomata,DefcendendoadOpera.

nulhusfiintufus , iedadinventionemcaufarum& CIV.
Axiomatum tantum faciunt qua; nos Luafera
; NEquetamenpermittendumeft,utIntelle(5tus
Expeiimenta ad differentiamiv^ff^rowiiwap-
, aparticularibus,ad Axiomataremota&quati
pellare confuevimus. Illa autemmiramhabentin generalifTimaCqualia funtPrincipiaCqna; vocant)
fevirtutem&conditionem hanc videlicetquod ; Artium,& Rerum) faliat, 6. volet;& adeorura
iiunquam fallant , autfruftrentur. Cumenimad immotam veritatem Axiomata media probet,
Si
&
W '
expediat ; quod adhuefaCtumeft,pronoad hoc

L I B E R I.
&Scier,th^partiailaribusadeamreducT:is,ut nora
3»4
impetunacuralilntelleclus, atque etiam ad hoc fiatfciffio&truncatioScientiarum ; Nam etiam

k>fum, perDemonftrationes qax fiuntperSyllo- absq; hocminus de progreiTu fperandum eft.
gifmum, jampridem edo6to&a(iuefac"to, Sedde cvm.

Scientiistum demum bene fperandum eft,quando
A Tq;de defperationetollenda,& fpe facienda,
perScalam veram,& per gradus continuos,&non
**-expraeterici tempons erronbus valere juffis»
intermiflbs, aut hiulcos , a particularibus afcende-
autre6tificatis,jam dictumeft. Videndum autem
turad Axiomataminora, & inde admedia» alia
eft,fiquae aliafint, qua- fpemfaciant.Ulud vero
aliisfuperiora, &
poftremo demum ad genera-
occurrit; hominibus non quaerentibus , & aliud
fi
liffima. Etenim Axiomatainfima non mulcumab
agentibus, multa utilia,tanquamcafu quodam,aut
Experientia nuda difcrepant. Suprema vere illa
per occafionem,inventafint jneminidubium efle
&generaliffima (quae habentur) notionalia funt,
pofle, quiniisdem quarrencibus, & hoc agenti-
& abftracfa , & nil habent folidi. Atmediafunt
bus,idquevia& ordine, nonimpetu &deiiilco-
Axiomata iila vera, & folida» viva, in quibus & Licet enim
rie,longe pluradecegi neceflefit.
humaiis res, & fortuna:, fitae funt ; & fupra haec
femelautiterumacciderepoffit, ut quispiam in
quoque,tandem ipfaillageneraliffima; taha fcili-
id fortefortuna incidat,quod magnoconatu& de
cet,qua?non abftracla fint, fed perhaec media vere
induftriafcrutantemanteafugit ;tamenin fumma
limitautui".
rerum, proculdubio contrarium mvenkur. Itaque
hominum Intellectui non pltimae adden-
Itaq;
longeplura,&meliora, atque per minora inter-
dae,fedplumfaumpotius,&pondera;utcohibeant
vaila,a ratione& induftria,&direchone,&inten-
omnem faltum & volatum. Atq; hoc adhuc facfum tione hominum, fperanda funt, quam a caf u & in- ,
non eft Qijum vero fachim fuerit, melius de Sci-
;
ftinctu animalium , & hujusmodi, qua hactenus
entiis fperare licebit,
principiumlnventisdederunt.
CV.
CIX.
Nconftituendo autemAxiomate, fotmalnd/i.
1 j^fai^quainadfaiic in ufufuit, excogitanda p Tianrillud ad fpem trahi poffit, quod nonnul-
A-^la ex his quae jam inventa funt , ejus fint gene-
<eft;eaque nonadPrmcipia tantum (quaevocanc)
probanda&invenienda , fedeciam adAxiomata ris,utantequam invenirentur , haud facile cui-
minora,&media, deniqueomnia. Inductio enim quam in mentem veniflet, de iis aliquid fiifpicari i
quae proceditperenumerationem fimplicero, res fed plane quis illa ut impoffibiha contempfiflet,
puerilise(t»& precario concludit, & periculo ex- Solent enim homines de rebus novis , ad exemplti
veterum, &fecundum phantafiam ex iis praece-
ponitur ab inftantia contradictoria, plerumque &
iecundumpaucioraquampareftj&exhistantum- ptam,&inquinatam,hariolari^ quod genusopi-
snodo quae piaeftofimt,pronunciat.At./W».f?.'0,que.
nandifallaciffimumeft, quandoquidemmulta ex
hisquae exfontibusrerum petuniur, perrivulos
m& deinonftrationemScientiarum
«onlnetos nonfiuant.
& Artiumeritutilis NaturamIepararedebet, per
3
&exdufiones debkas; acdeinde poft Velutifiquis antetormentorum igneorumin-

reiedr.iones
neâtivastotquotfufficiunt, fuper affirmativas ventionem,rempeteffeausdefcrJpfiflet,atqueim
concludere,quodadhucfa&umnoneft,necten- hunc modum dixiflet Inventum quoddam dete
;
tatumcerte , nifi tantummodo iPlitone, c[ui ad ctumeffcperquodmuri, &mumtiones quoque

excutiendasdefinitiones&ideas, hac certe forma maximae,exlongointervalloconcuti,&dejicipof^
Induct.omsaliquatenusutkur. Verum ad hujus fint;hominesfanedeviribustormentoram&ma-
chinarum,perpondera, &rotas, & hujusmodi
Indecbionis, fiveDemonftrationisinftructionem
tonam& legicimam , quamplurima a<ifaibenda arietationes & impulfus mulciplicandis , multa
funccfua; adhuc nullius mortalium cogitationem
& variafecum cogitaturi fiiiHent: De vento au-
fub'ere;adeout in eamajor fit confumenda ope- temigneo,tamfiibito & violenterfeexpandente,
ra,quao; adhuc coufumptaeftin Syllogifmo,Atq; & exfufflantcvix unquam aliquid alicu]us imagi-
InJudtionis auxilio,non folum ad Axiomata nationi,autphantafia?, occurfurnm fuiflet;ucpoce
hu |i. s
invenienda , verumetiam ad Notiones terminan- cujus exemplum in proximo non vidtflet, uifi for-
das,utendumeft.Atq;inhac certe Induttione, fpes teinterraernotu, autfulmine, quae ucMagnalia y
maxima iita eft.

Nacurae,& non mirabilia ab homine, homines fta-
CVI. tim reje&uri fuiflent.
Tin Axiomatibus conftituendis per hancln- Eodemmodo,fi ante filibombycini inventio-

&* dudionem,examinatio &probatio etiam fa- nem ,quispiam hujufmodi fermonem injeciffet j
cienda eft,utrum quod conftituitur Axioma apta- Eflecjuoddamfili genus inventum, ad veftium&
tum fit tancum & ad menfuram fadtum eorum fupelledilis ufum,quod filum linteum autlaneum,
particui ariu m ex quibus extrahitur;an vero am- fit tenuitate,&nihilominus tenacitate, acetiafplen»
pliuS: & lacius. Quod fi fit amplius,autlatius,ri- <iore,&mollitie, longe fuperaret ; homines fta»
dendu; 1 an eam fuam amplitudinem &Iatitudi-
, ftim aut de ferico aliquo vegetabili,aut de animalig
nem, pernovarum parciculariumdefignationem» alicujus pilis delicatioribus, aut de avium piumisj.
quafi fidejuffione quadam firmet , ne vel in jam & lanugine, aliquid opinaturi fiikTent; verum 4&
notis tantum haereamus , vel laxiore fortafle com- vermis pufilli textura, eaque tamcopiofa, & fe
plexu,umbras&formasabftractas, noniolida renovante & anniverfaria
, nil fuiflent certe
,
determinatainmateria,pren(emus.Ha?cverocum commenturi. Quodfi quisetiamdeverme ver-

in ufum venerint , fblida tum demum fpesmerito bum aliquod injeciflet , ludibrio certe futurus
affulferit. CVII. fuiffet, ut qui novas Aranearum operas fomniaret.
A Tq; hic etiam refumendum eft,t]Uodfuperius Similiter, fi anteinvencionem Acus Naucics ,
diclum eft de NaturaliPhilofophia producta, quifpia hujufmodi fermonem intuliifet^ inyentum

O 4 effe
,;; ;
3I5 NOVl ORGANI 316

eflequoddaminftrumentum,per quodCardines verteretur, nullanon difficultas fuperari poffit.
&nun6taCceli , exa6tecapi& dignofcipoffint; Côdidcireoadjungerevifumeft, quiaplane fa-

homines ftatim , de magis exquifita
fabricatione temur, Hiftorise Naturalis & Experimentalis col-
inftrumentorum Aftronomicorum, ad mnlta & le&ionem,qualemanimometimur, &qualisefle
varia.perao-itationem phantafia:, difcurfuri fuif- debet, opus elle magnum, &quafiRegium, &
fent: quodvero aliqmd

inveriiripoffit,cujusmo- multxoperas atque impenfs.
tus cum tam bene conveniret, atque
cceleftibus CXII.
ipfumtamenexcceleftibusnoneflet, fed tantum INterim particularium multitudinem nemo re-
fubftantialapidea,autmetallica; omnino incre- formidet,quin potius hoc ipfiim ad fpem revo-

dibile vifum fuiflet. Atqueharc tamen,& fimilia, cet.Sunt enim Artium & Naturat particularia jP/><e-
per tot mundi a:tates, homines latuerunt ,'nec per nomena , Manipuliinftar, adingenii Commenta,
Philofophiam , aut Artes rationales inventa funt poftquamabevidetiarerumdisjun6ta&abftra6ta
fedcafu, &peroccafionem ; funtque lllius (ut fuerint.Atq;hujusvia?,exitusinapertoeft,&fere
dixirmis) generis, ut ab iis qua; antea cognita in propinquo; Alterius, exitus nullus, fed implica-
fuerunt, plane heterogenea & remotiffima fint, tioinfinita.HominesenimadhucparvaminExpe-

utpraenotioaliquanihil prorfus ad illaconducere rientia moram fecerunt, & eam le viter perftrinxe-
potuiflet. runtjfedinmeditationibus&corhentationibusin-
Itaque fperandum omnino eft , efle adhuc in genii, infinitum tempus contriverunt. Apud nos
Natura: finu multa excellentis ufus recondira, qus vero fi eflet prafto quispiam,quidefa6toNaturae
nullam cum iam Inventis cognationem habent, ad interrogata refponderet , paucorum annorum
aut parallelifmum ; fed omnino fita funt extra vias efletlnventio Cau/arum &
Scientiarum omnium.
hl»ntafiae ;
qua:tamenadhucinventa nonfunt CXIII.
qua; pfoculdubiopermultosfarculorumcircuitus "Tj1 Tiam nonnihilhominibus fpeifieripoflepu-
&ambaaes & ip(aquandoq;prodibunt,ficut illa J_vtamusabexemplonoftroproprio;neq;ja6tan-
ffiperiota prodierunt; fed perviam,quamnunc tiae caufa hocdicimus,fedquodutiledi6rufit. Si
tra6tamus,propere,&fubito,&fimulrepra:fenta- quidiffidant,mevideant, homineminterhomines

ri,&anticiparipoilunc aetatrs meae, Civffibus negotiis occupatiffimum,
QX. nec firma admodum valetudine ( quod magnum

Ahabettemponsdifpendium)
,
atqueinhacreplane
c/
T.
Ttamenconfpiciuntur&alialnventaejusge-
r _ .r« i,„„,o
r
n
J
r
L .
„
iVo«»*r#>»,&veltieianuIliuslequuturn,neq;n3ec
V
nens, qua: fidem taciant , poile genus huma-
ipfacumullomortalium communicantem ; &ta-
num nobilialnventa,etiam antepedespofita,pr2- men veram viam conftanter ingreflum , & inge-
terire,& tranfilire.Utcunq, enim Pulveris tormen-
nium rebus fubmittentem , hrec ipfa aliquatenus
tarii.vel fili bombycini,vel Acusnautica:,vel Sac-
fut exiftimamus)provexifle : Et deinceps vide-
ehari,velPapyri,vel fimilium Inventa,qiubusdam
ant,quid ab hominibus otio abundantibus, atque
Rerum& Naturas proprietatibus niti videantur; alaboribusconfbciatis,atqueatemporumfuccef-
atcertelmprimendiartificium habet , quod
nil
fione, poft haecindicianoftra expeclandum fit
non fit apertum, & fere obvium. Et nihilominus
praefertim in via qua: non fingulis folummodo per-
homines,non advertentes, literarum modulos dif-
viaeft,(utfitinviaillarationali)fedubihominum
ficiliusfcilicetcollocari, quam literxpermotum
labores&opeia:(praefertim quantum adExperi-
manus fcribantur , fed hoc interefle quod ,
Collectamjoptime diftribui,&deinde cooi-

entiae
literarum moduli femel collocati,infinitis impref-
Tumenim hominesvires fuas nofle.
ponipoffint.
fionibus.literaeautem per manum exaratx*, unjcas
incipientjcumnoneadem infiniti,fed aliaaliipra?*
tantumfcnptionifufficiant ; aut fortafleuerum
ftabunt.
nonadvertentes, atramentumitainfpiffari pofle,
CXIV.
ut tingat,non fluat; praefcrtim literis refupinatis,&
POftremo,etiamfi multoinfirmior&obfcuriot
impreffione fa£ta defuper : hoc pulcherrima In-
aura Spei ab iftanova (ontinentefpkavent ; ta-
ventofquodadDo&rinarum propagationem tan-
menomninoexperiendumefle Cnifivelimus ani-
tum facit) per tot fk cula caruerunt.
mi efle plane ab jectijftatuimus.Non enim res pari
Solet autemMens humana, in hoc Inventionis periculo non tentatur,&nonfuccedit;cum in illo,
cuniculo,tamla:vafa:penumero& male compo- ingentisboni;inhoc, exiguae humanae operas ja-
fitaefle,utprimo diffidat,& paulo poft fe contem- ctura vertatur. Verum ex di6tis,atq; etiam ex non
nat;atqueprimoincredibileeivideatur , aliquid
di6tis, vifumeftnobisjfpeiabunde fubefle, non
taleinveniripofle; poftquam autem inventum fit,
tantum homini ftrenuo ad experiendum , fed et-
incredibile rurfus videatur, idhomines tamdiu
iampiudenti &fobrioad credendum.
fugere potuifle. Atque hoc ipfum ad fpem rite
CXV.
trahitur fuperefle nimirum adhuc magnum In-
;
A Tque qux intet
de defperatione tollenda
,
ventorumeumulum,qui nonfolum exoperatio- •** Caufas potentiffimas ad progreflumScientia-
nibusincognitiseruendis , fed&exjamcognitis
rum remorandum&inhibendum fuit,jam di6tum
transferendis &applicandis, per eam,quam dixi-
eft: Atq; fimul fermo de Signis & Caufis Errorum,
mus,Experientiam literatam deduci poffit,
&inertia:, &ignorantia: qua: invaluit, abfolutus
GXI, eft;praefertim cumfubtiliorescaufiE, & quajinju»
NEque illud omittendum ad faciendam Spem dicium populare aut obfervationem non incur-
Reputentffiplacetjhomines, infinitas ingerunt,ad ea qua: deldolis animihumanidi6tafuntj>
nii, tempoiis, facultatum expenfas,quas homines referridebeant.
inrebus , & ftudiis longe minorisufus&pretii, Atque hic fimul pars deftruens Inflaurationii
collocant ; quorumpars quota,fi ad fana & folida noftra:claudidebet>qua:perficiturtribusRedar
gutionibus
3 i7 LIBEl I. 51 s
gutionibus; Redargutione nimirum Hnman& Ra- Caufas &Axiomata,atq; ex Caufis &Axiomatibus
Nativa,
tionii &
fibi permkTa-; Redargutione De- rurfus nova Opera & Experimenta ( ut legitimi
monftraiionum; &Redargutione7W*Jr»»»,five Natura: Interpretes) extrahamus.

Philofophiarum, &Doftrinanim, quas receptae Atq; licet in Tabulis noftris inveniendi , ( ex
funt. Redargutio vero earum talis fuit, qualis etie quibus quarta pars Inftanrationis confiftit ) atque
potuic : videlicet perfigna, & Evidentiam Caufa- etiam exemplis particularium , ( qu£ in lecunda
rum; cum confutatio alia nulla a nobis (qui & de parte adduximusj atqueinfuper obfervationibus
Principiis, & de Demonlhatiombus, ab aliis dif- noftrisfuper Hiftoriam, (quxintertiaparteOpe-
fentimus) adhiberi potuerit. ris defcripta eft) quivis vel mediocrisperfpicarix
Quocircatempus eft.utadipfam Artem&Nor- &folertise, complurium operumnobilium indi-
mam Interpretandi Naturam veniamus & tamen ; cationes &defignationesubiquenotabit; ingenue
nonnihilreftat, quodprKvertendumeft. Qiium tamen fatemur,HiftoriamNaturale,quam adhus

enim in hoc primo Aphonfmorum libro illud no- habemus , aut ex libris, aut ex inquifitione pro-
bispropofitumfit,uftamadintelligendum,quam pria,notam copiofam eife&verificataûtlegitime.
ad recipiendum ea qua? fequuntur, Mentes homi- Interpretationi fatisfacere aut miniftrarepoffit.
numpra?parentur;Expurgatajam, &abrafa, & Itaquefi quisadMeehanicafit magis aptus,&
squataMentisArea, fequiturutMensfiftaturin paratus.atque fagax, advenanda opera, ex con-
pofitionebonaj&tanquamAfpe&ubenevoloâd verfationefola cumexperimentis,eipermittimus
ea qus proponemus. Valet enim in re nova ad &relinquimusillam induftriam,ut ex Hiftoriano-
prasjudicium,non folum praoccupatio fortis opi- ftra, & Tabulis, multa ranquam in via decerpat,
nioms veteris, fed &prarceptiofivepra:figuratio &applicet, adOpeia,ac velutifcenusrecipiatad

falfa,rei quaraffertur. Itaq;conabimurefEcere,ut tempus,donecforshaberipofltt. Nos vero.cum
habeantnrbona?, &ver£, deiisqua;adducimus, admajoracontendamus,moramomnemprarpro-
opiniones, licetadtempustantuminodo, &tan- peram& pramiaturam in iftiusmodirebus, tan-
quam ufurari£,donec res ipfapernofcatur. quam Atalantajpilas (utfjepius fblemus dicere)
CXVI. damnamus.Nequeaureapoma pueriliteraffecta-
Rimoitaq;po(tulandumvidetur,neexiftiment mus/edomniainvi&oria cursiis Artis fuper Na-
P homines, nosmore AntiquorumGra?corum, turam ponimus ; neque mufcum aut legetem
autquorundam novorum hominum, Telejii, Pa- herbidam demetere feftinamus fed meffem tem-
,
Severini, fe&am aliquam in Philofophia

tricij, peftivam expedtamus.
conderevelle: Neque enim hoc agimus,neque CXVIII.
etiammultum intereffe putamus , ad hominum /^\Ccurretetiamalicuiproculdubio,poftquarrj
fortunas, qualesquis opinionesabftraclasdeNa- VyipfamHiftoriamnoftram,&InventionisTa-
tura&rerumPrincipiishabeat: Neq; dubiumeft, bulasperlegerit,a!iquid in ipfisExperimentis mi-
quinmultahujusmodi,& veterarevocari,&nova nuscertum, vel omninofalfum; atquepropterea
introducipaflint;quemadmodu&compluraThe- lecum fortalle reputabit, fundamentis & Princi-
mata Cceli fupponi pofliint , quae cum Phammenis piis falfis,& dubiisjn venta noftra niri. Verum hoq
iat bene conveniunt, inter fe tamen diffentiunt. nihil eft ; necefle enim eft , talia fub irritiis eveni-
Atnosdehujusmodi rebusopinabihbus,& fire. Simile enimeft, acfi hricriptione autimpref-
mulinutilibus.non laboramus. At contranobis fione,unafortelitera,~autalcera,perperam pofita
conftitutumeftexperiri,an reverapotentiae&am- autcollocatafif, id enim legentemnonmultum
plitudinis humanae firmiora fundamenta jacere,ac impedire folet, quandoquidem errata ab ipfo fen-
fines in latius proferre poflimus. Atque licet fpar- fu facile corriguntur, Ita etiam cogitent homines?
flm, &inaliaquibusfubjectis fpecialibus, longe multainHiftoriaNaturaliExperimenrafalfocredi
veriorahabeamus,&certiora,futatbitramur)atq; &recipipoffe ; quz paulopoft aCaufis & Axio-
etiam magisfru6tuofa,quamquibushominesad- matibusinventisfacileexpunguntur, &rejiciun-
hucutuntur,(quae inqpimamlnftaurationis noftra; tur.Sed tamen verum eft.fi in Hiftoria Naturali,&
partem congeffimus) tamen Theoriam nullam Experimentis,magna,& crebra &continuafue-
,
univerfalem, aut integram proponimus. Neque rint errata,illa nullaingenii aut Artis felicitate cor-
enimhuicreitempusadhucadeffe videtur. Quin rigiautemendaripofleitaquefi inHiftorianoftra
nec fpem habemus vicse producendae, ad fextam Naturali,qu3etantadiligentia,&feverirate,&fere
fnftrauratioijpmsm fquae P-hilofbphiae , perlegi- religione probata& colledaeft,a!iquid in patticu-
timam Natura: interpretationem invent£e,deftina- quandoq; fubfit falfitatis, aut erroris quid
laribus ;
Mediis
ta eft)abfolvendam;fedfatis habemus.fi in tandemdeNaturali Hiftoriavulgari.quasprxno-
fobrie&utiliternos geramus,atq;interim femina ftra tamnegligenseft,&facilis,dicendum erit?aut
veritatis fincerioris iri pofteros fpargamus , atque de Philofophia &
Scientiis fuper hujusmodi are-
imtiisrerum magnarum non defimus. nas (velSyrtes potiusjaedificatisiltaque hoc quod

CXVII. - diximus,neminejnmoveat.
quemadmodum Sedtee Conditores non CXIX.
ATq;
fumus; itanecoperum particulatium Largi- y^vceurrentetiainHiftoriai
tores,aut Promiflbres. Attamenpoflitaliquishoc vytisplurimaEres:primoleves&vulgatae,deinde
modo occurrere; quonos,qui tam fepeOperum viles&iiliberaIes,poftremonimisfubtilesacmere
mentionem faciamus , & omniaeo trahamus; fpeculativa?,&quafinulliusufiis: Quod genus rc-
etiam Operum aliquorum pignora exhibeamus. rum,hominumftudia avertere&alienarepoflit.
1
Verum vianoftra,&ratio,( ut fepepetfpicue di- Atquedeiftisrebus,quarvidenturvulgat£,illud

ximus.&adhticdicerejuvatj eaeft;utnonOpera homines cogitent : folere fane eos adhuc nihii
ex Operibus ,'five Experimenta ex Experimentis, aliud agere, quam ut eoru,qua; rara funt,caufas adl
(utEmpirici) fed ex Operibus & Experimentis ea,qua;frequenterfiunt,referant&accomodent;
atipfb-
& ,
3I9 NOVI ORGANI 3 zq
at ipforunj , qui frequenter eveniunt, nullas cau- trahit ; in fe tamen non ita magni ufus eft. Qtiin &
fasinquirant , fedea ipfarecipianttanquam con- Literarumelementaper fe&feparatimnihilfigni-
cefla&admiffa. ficant,necalicujusufusfunt , fedtamenadomnis
Itaq;nonPonderis,nonRotationisCceleftium, fermoniscorapofitionem &apparatuminftarMa-
non Caloris,nonFrigoris,nonLuminis,nonDuri, terisprima:funt.Etiamfemina rerii poteftate va-
non Mollis, non Tenuis, non Denfi , non Liquidi, lida, ufu Cnifi inproceflu fuo) nihili f unt Atq; lucis
nonConfiftentis,nonAnimati,nonInanimati,non ipfiusradiidifperfi, nificoeant,beneficiumfuum
Similaris, nonDiffimilaris,necdemumOrganici non impertiuntur.

caufas qua?runt;fedillis tanquam pro evidentibus Quod fi quis Subtilitatibus fpeculativis offen-
&manifeftis receptis» de caeteris rebus , qua: non datur;quiddeScholafticis viris dicendum erit,qui
tam frequenter&familiariteroccurrunt» difpu- fubtilitatibusimmenfum indulferunt ? Qux ta-
tant & judicant. menSubtihtatesin verbis , aut faltem vulgaribus

Nosvero,quifatisfcimus,nuIlumderebusraris notionibus, fquod tantundem valet) non in re-
aut notabilibus judicium fieri pofle, multo minus bus aut Natura confumpta: fuerunt atque utili- ;
resnovas in lucemprotrahi , absque vulgarium tatisexpertes erant,non tantum inOrigine, fed

rerumcaufis&caufarum caufis rite examinatis& etiaminConfequentiis:Talesautemnonfuerunt,
repertis ; neceffario ad res vulgariffimas m
Hifto- ut haberent in prafens utilitatem nullam , f ed per
riam noftram recipiendas compelhmur. Qijin- confequensinfinitam; quales funt ea: de quibus
etiam nil magis Philofophia? offecifle deprehendi- loquimur. Hoc vero fciant homines pro certo
mus, quam quod res , quas familiares iunt & fre- omnemSubtilitatem difputationum &difcurfuum
quenteroccurrunt, contemplationem hominum Mentis, fiadhibeatur tantumpoft Axiomata in-
nonmorentur&detineant.fed recipianturobiter, venta, feramefle&prajpofteram : & Subtilitatis
neque earum caufa: quarri foleant ut non : la?pius tempusverumacproprium,autfaltempraeeipuu,
requiraturlnformatioderebusignotis.quam At- ver&riinpenfitandaExperientia,&indeconftitu-
tentioin notis. endisAxiomatibus:Namillaaltera SubtilitasNa-
CXX. turamprenfat&captatjfed nunquamapprehendit
QUodveroadjrerumVihtatemattinet, velet- autcapit. EtvenfIimumcerteeft,quod deOcca-
iamTurnitudinem, quibus {xxx.zxx.TUnms') fionefiveFortunadicifolet,fi transferaturadNa-
honos praffandus eft ex res , non minus quam la-
; turam: videlicet, eam kfrontecomatam ,ab occipitio,
tiffima? & preciofiffima: , in Hiftoriam Naturalem calvam ejfe.
recipiend^ funt. Neq;proptereapolluitur Natu- Deniq;de contemptu inNaturali Hiftoriare-
rahs Hittoria enim aeque palatia & cloacas
: Sol rum aut Vulgarium, aut Vilium aut nimis Subti- ,
ingrcditur,neq; tamen polluitur. Nos autem non lium,& in originibus fuis inutilium , llla vox Mu-
Capitolium alquod aut Pyramidem horaunum liercuheadtumidumPrincipem, qui petitionem
fuperbix deiicamus aut condimus,fed Templum ejus,ut rem indignam,&Majeftatefuainferiorem,
faniium ad exemplar Mundi in intellectu huma- abjecillet, prooraculofit

; Define ergoRex effe:
nofundamus. Itaque exemplarfequimur. Nam Quiacertiffimum eft , imperiuminNaturam, fi
quicquidEffentiadignumeft,idet!amScientiadi- quishujusmodirebusutnimisexilibus &min.utisi
gnum;quseftefi*entiseimago. Atviliaa;quefubfi- vacarenolitjnecobcinerinecgeripofTe.
ftunt,aelauta.Qyinetiam,ucequibusdamputndis CXXII.
materiiSjvelntiMufco&Zibetho.aliquandoopti- s~k Ccurrit etiam & illud ; mirabile quiddam
mi odores generantur;ita & ab inftantiis vilibus V_/ efle & durum,quod nos omnes Scientias atq;
fbrdidis, quandoq; eximia lux & informatio ema- omnes Autbores fimul ac veluti uno idtu & impe-
nat. Verum dehocnimismulta; cum hocgenus tufummoveamus:idque nonaflumpto aliquoex
faftidii fitplanepuerile& effo;minatum. Antiquis inauxilium &pra:fidium noftrum , fed
CXXl. quafiviribuspropriis.
Nosautem fcimus
AT de illoorrinino magis accuratedifpicien-
dum:Quodplurimain Hiftorianoftracaptui
vulgari,aut etiam cuivisintellectui , ( rebus prae-
voluiflemus ,
, fiminusfincerafideagere
nondifticilefuiflenobis„ifta,qu3;
afferuntur,vel ad antiqua fkcula anteGraecorum
fentibus affuefactojvidebuntur curiofae cujusdam tempoia/cum fcientiae de Natura magis fortalle,
&inutilisfubtilitatis. Itaquede hoc anteomnia& fedtamenmajore cum filentio floruerint;neq;in
diiftum&dicendumeft.Hocicilicet; Nosjam fub Graecorum tubas& fiftulasadhucinctdiffentj vel
initiis & ad tempus , tantum Ittafera Experi- etiam (per partes certejadaliquos exGracisipfis
mentz,non fmblifera quaerere ; ad exemplum referre, atque aftipulationem honorem inde &
Creationis divinx,quodfaepiusdiximus, quajpd- petere:morenovorumhominum,quinobilitatem
mo dielucemtantumproduxit,eiq; foliunumin- fibiex antiquaaliqua profapia, per genealogiaru
tegrumdiemattribuit,neq;illodiequicquamma- favores.aftruunt&aflingunt.Nosveroiei-umeTi-
teriati operis immifcuit. dentia freti omnem commenti impoftura; con- &
Itaq; fi quis iftiusmodi res nullius efle ufus pu- ditionem rejicimus,nequeadid quod agturplus
tet , idem cogitet acfinullum etiam Lucis effe interefleputamus, utrum, quaejam invenientur,
ufum cenfeat,quia res fcilicet fohda aut materiata Antiquis olim cognita,& per rerum viciffitudines
nonfit. Atq; reveradicendumeft, Simplicium &fsculaoccidentia & orientiafint $ quam, ha-
Naturarumcognitionembeneexaminatam&de- minibuscura: eile debere , utrumNovusOrbis
Ope-
finitam inftar Lucis effe; quae ad univerfa fueritInfulaillaAtIaritis,&veteriMundocognita,
rum penetraliaaditumpraebet;atquetotaagmina annuncprimumreperta. Rerum eniminventioa
Operum&turmas,& Axiomatum nobtliffimoru Natura: lucepetenda,nonabAntiquitatistenebris
fontes poteftate quadam compleditur & poft fe repetendaeft.
Quod
: ;
3« L I B E R I. 3i&
Quodvero ad univerfalem iftamreprehenfio- non quale cuipiam fua propria ratio di&averit.
nem accinet,certiffimu eft vere rem reputanci ,eam Hocautem perficinon poteft,nifi facta Mundi dif-
& imgis probabilem effe,& magis modefta,quam! feclione atq; Anatomia diligentiffima. Modulos
fi eniminprimisNocioni-
fadta fuifletexparte. Si vero ineptosMundorum tanquam fimiolas» &
buserroresradicatinonfuiflent, fieri nonpotuif- quasinPhilafbphiisphantafia:hominurnextiuxe-
fecquin nonnulla recte inventa, alia perperam in- runt,omnino diffipandasedicimus. Sciant itaque
ventacorrexiflent.Sed cura errores fundamenta- homines, (idquodfuperiusdiximusjquanrumin-
les fuerint, acq;ejusmodi, uthomines potiusres terfitinterhumana; Mentisô/tf&divina Mentis
neglexerint ac pnEterierint, quam de illis pravum Ideas. lllaenimnihilaliud funt,quam AbftraCtio-
autfalfum judicium fecerint; minimemirum eft, nesadplacitum Ha; autem func vera fignacula
:
fi homines id obtinuerint, quod non egerint nec •, Creatonsfuper creaturas , proutinMateria per
admetampervenerint, quam non pofuerint aut lineasveras & exquificas imprimuntur&termi-
collocarint neque viam emenfi fint, quam non
; nantur. Itaq; ipfiffima? Res fiint Onhocgenere^)
ingrefli fint aut tenuerint. Veritas&LIcilitas atq; Operaiplaplurisracienda
:
Atqueiniblentiam rei quod attinet ; Certefi funt, quatenusfuntveritatispignora, quampro»

quismanus conftantia atque oculi vigorelineam pcer vits commoda.
magis rectam aut circulum magis perfedtum fe
,
GXXV
deicriberepofle, quam alium quempiam , fibi OCcurret fortaffe & illud : nos tanquam a&um
aflumatunducitur fcilicet facultatis comparacio: agere; atque Antiquosipibs eandem , quam
Quod fi qias afferacfe adhibita regula aut circum- nos,viam tenuifleJtaque verifimile putabitquis-
du<5to circino, lineam magis rectam , aut circulum piam, etiam nos, poft tantum motum moli- &
magisperfedtum pofledefcribere, quam ahquem tionem , deventuros tandemadaliquam ex illis
alium vi fola oculi & manus ; is certe non admo- Philofophiis quae apud Antiquos valuerunt. Nani
dum jactator fueric. Qiiin hocquod dicimus,non & illos in Medi tationum fuarum Principiis vim &
fblum in boc noftro conatu primo inceptivo lo- & copiam magnam Exemplorum & Particularum
cumhabet; fedetiampertinet ad eos qui huic rei paravifle; atq; inCommentarios per locos & titu- ,
pofthacincumbent. Noftra enim vialnveniendi losjdigeffifle ; atqueinde Philofopbias fua; &Ar-

Scientias,exa'quat fereingenia,&non multum ex- tesconfeciffe,&poftea,recomperta,pronuntiaffe;
eeIlentia?,eorum reliquit : cum omnia per certiffi- & Exempla ad fidem & docendi lumen lparlim
mas Regulas & Demonftrationes ti anfigat. I taque addidifle; fed Particulanum not2S, codiciUos, &
ha;cnoftra(utfaspediximus) Felicitatis cujusdam ac commentariosfuos, in lucem edere, iuperva-
funtpotiusquamFacultatis, & potius Temporis cuum& moleftum putafl'e,ide«jq;fenfle quodin
partusquamlngenii. Eft enimcerteCafusaliquis aedificando fieri folet; nempepoft ardificii ftructu-
nonminusinCogicationibushumanis , qnam in ram , machinas & fcalas a conipe<5tu amovifle.
Operibus&fadtis. Neque aliter factum efle, credere certe oporcet.
Verum nifi quis omnino oblitus fuenc eorum quai
cxxnr.
fuperius dicta funt, huic objeclioni fauc fcrupulo
ITaq; dicendum de nobis ipfisquod illeper jo- potiusj facilerefpondebit. Formam enim mqui-
cum dixit, prelercim cum tam bene rem iecet rendi& inveniendi apud Antiquos &ipfiprofite-
Fieri ?ion potefi ut tdem fentiant qui aquam , & ani
,
mur,& fcriptaeotum pra-feferunt. Ea autemnon
vinnm bihant. At carteri homines, tamVeteres alia fuit,quam ut ab Exemplis quibusdam & Pani-
'quara Novijliquorem biberunt crudum in Scien-
tiis,tanquamaquam, vel fponte ex Inrelledtu ma-
cularibus fadditis Notiojnibus communibus , &
fortaile portione nonnulla ex opinionibus rece-
nantern.velperDialecticam, canquam per rotas
ptis, qusmaximeplacueruntj ad Conclufiones
exputeohaullam. At nos liquorem bibimus& maximegenerales five Principia Scientiarum ad-
propinamusex infinitisconfecftam uvis, iisq;ma- volarent ad quorum veritatem immotam & fixa,
;
tuns&tempeftivis, &perracemosquosdam col-

Conclufionesinfenores per Media educerent ac
kthsacdecerptis; mbindein torculari preffis ac ,
probarent,ex quibus Artem conftituebant. Tum
poftremo in vafe repurgatis & clarificatis. Itaq; nil
demum fi nova Parcicularia&Exempla mota efl
j.nirum,fi nobis cum aliis non conveniat. fent &adducl:a,quarplacicisfuis refragarenturjjlla
CXXIV. autper diftincliones , aut perregulariimfuarum
OCcurret proculdubio &
nec metarn illud : explanationes,inordinem fiibtihcer rediaebant
autScopum Scientiarum a nobis ipfis (id autdemumperexceptionesgrofromodofumiiio-
quodinaliisrepreliendimus)verum & optimum vebant At rerum Particularium non refragan-
:
prarfixum efle. Efle enim Contemplationem veri- tiumcaufas,adillaPrincipiafuaIaboriofe & perti-

tatis,omniOperuutilitate&magnitudinedignio- naciteraccommodabant. Verumnec Hiftoria
lem & celfiorem longam vero iftam & folhcitam
: Naturalis&Experientia illa eracquam fuifle opor-
moramin Experientia& Materia,&rerumParti- tebatjflongecerreabeft) &ifta advolatio ad Ge>
cularium fluc"tibus,Mentem veluti humo affigere, neraliffima, omnia perdidit.
velpotius in Tartarum quoddam confufionis & CXXVI.
perturbationis dejicere;atq;ab Abftradae Sapien- OCcurret& illud; nos.propter inhibitionem
tia-ferenitate&tranquillitace ( tanquam & ftatu quandampronuntiandi,& principia certa po-
multo diviniore) arcere & fummovere. Nos vero nendij donec per medios gradus ad Generaliflima
huic rationi libenter affentimur
; hoc ipfum , & riteperventumfit;Sufpenfionemquandamjudicii
quodinnuunt ac prsoptant, pracipue atque ante tueri, atq; ad Acataleyfiam rem deducere. Nos ve-
onmiaagimus. Etenim verum exemplarMundiin ro nonAcatalepfiam,fed Eucatalepfiam meditamur
ImeUe&uhurnano fundamusj quale invenitur» & proponimus : Senfiii enim non derogamus a
fed
&,: :
m NOVI ORGANI 3 ^
fed miniftramus; & Intellectum nortfcontemni-, Primoitaq;,videturInventorum nobilium in-
fedre°imus. Atquemeliuseftfcire
quantum troductio, inter Actiones humanas longe primas
mus
opusfit tamennos non
& penitus fcireputate, partestenete:idquodantiquafiecula judicaverut.
quampenitusfcirenosputare , & tamennileo- EaenimRerumlnventoribusdivinoshonorestri-
buerunt iis autem , qui inllebus Civilibus mere-
rum quk op us eft/cirej :
* *
CXXVII, bantur,(qualeserantorbium&imperiorumCon-
ETiam dubitabit quispiam potius quam obji- ditores, Legislatores, Patriarum adiuturnis malis
ciet 5 utrum nos de Naturali tantum

Philofo- Liheratores,TyrannidumDebellatores,&hiS fimi-
phia,an etiamdeScientiis reliquis,Logicis,Ethicis, les) Heroum tantum honores decreverunt. Atque
Politicisjlecundum viam noftramperficiendislo- ceitefiquisearecteconferat,juftumhocprifcifa>
quamur. Atnoscertedeunivetfishssc, qusedicra culijudiciumreperiet.Etenimlnventorum bene-
funt,intel!i<nmus : Atq; qnemadmodum vulgaris ad uni verfum genus humanum pertinere pof-
ficia
Logica 3 quan ecntresperSyllogifmum, nontan-

-
funt ; Civiliaad Certas rantummodo hominum
tumadNaturales,fedad omnesScientiaspertinet; fedes:ha:c edamnon
paucas setates durant;
ultra
Ita&noftra,qusproceditper/Ww7/0«<?»2,omnia illa,quafiperpetuistemponbus.Atq;Statusemen-
complectitur. Tam enim Hiftoriam& Tabulas datioinCivilibusnonfinevi&perturbationeple-
inveniendi conficimus de Ira, Metu, & Verecun- rumqueprocedit:at Inventabeant, beneficium &
dia,&fimilibus;acetiam de exemplis rerum Ci-* deferuntabsq;ahcujus injuriaaut.triftitia.
vilium:necminusdemotibusmentalibusMemo- Etiamlnventa quafinovae Creationes funt,&

ria?, Compofitionis&Divifionis,Judicii,&reli- divinorum Operum Imitamenta, ut benececinit
quorum de Calido & Frigido , aut Luce
;
quam ille :
autVeeetatione, autfimihbus. Sedtamen cum Primumfrugiferos foetus mortahbus Agris

noftra tatiolvterpretandhpott. Hiftoriam praepara- Dediderant quondampraflanttnomine Athen&
tam & ordinatam , non Mentis tantum motus Ei 1{ECR SAFER VNT vitam legesque ra-
difcurfus, (utLogicavulgarisjfed&rerumnatu- garunt.

ramintueatur; ita Mentem regimus , ut ad Rerum Atq, videtur notatu dignum in Salomone; quod
naturamfie,aptis peromniamodis, appluare pof- eumlmperio, Auro,magnificentiaOperum,Sa-
fit. Atqv proptereamulta & diverfa m DoCtrina tellitio,Famuhtio, ClaUeinfuper,&Nominiscla-
Interpretattonis mxcip'uv>us,qux a&Subje&i , de ritate, aeiummahominum admirationefloreret,
quoinquirimus.qualitatem&conditionem, mo- tamennihilhorumdelegeritfibiadgloriam , fed
dumlnveniendi nonnulla ex parte apphcent, itapronuntiaverit: GlonamDeieJfe,ce/arerem;glo-
CXXVIII, riam Regis, invefiigare rem^
T illud de nobis nedubitare quidem fas fit; Rurius(fip!acet)reputet quifpiam, quantum
a: utrum nos, Phjlofbphiam Artes &Scientias, & interfit inter hominum vitam in excultiflima qua-
quibus utimur, deftruere & demoliri cupiamus piam Europa: Pro vincia,& in Regione aliquaNo-
Contraenim,earum &ufum&cultum&honores valndismaximefera&barbara.-Eastantumdif-
libenterample&imur. Neq; enim ullo modo offi- ferre exift.\mzbit,utmetito EIommemhominiDeum
cimus,qnin iftse, qua: invaluerunt, &Diiputatio- £j7e,nonfolumpropterauxilium&beneficium,fed

nesalant, &Sermonesornent, &adProfelIoria etiamperftatuscomparationem,rec1:edicipoilit.
munera ac vita: Civilis compendia adhibeantur & Atq; hoe,non Solum, non Ccelum, non Corpora,,
valeant •, denique tanquam numiftnata quaedam ^ fed Artes proeftant.
confenfu inter homines recipiantur. Quinetiam Rurfus, vim & virtutem& conlequentiasRe-
adducimus , ad
ficrnificamus aperte, ea, quae nos ruminventarumnotare juvat : quae non in aliis
non multum idonea futura; cum ad vulgi
iftas res manifeftius occurrunt, quam in illis tribus, quas
captum deduciomnino nonpoffint,nifiperEffe- Antiquis incognitae, &quarum primordia , licet
6ta &Operatantum. Athoc ipfum,quoddeaffe- recentia, obfcura & ingloriafunt : -^m* nimirum
£tunoftro& bonavoluntate erga ScientiasLrece- Imprimendi,PulverisTormentarif,ScActfsNauticie.
ptas dicimus,quam vere profiteamur, Scriptano- Haec enim tria , rerum faciem & ftatum in Orbe
ftrainpubhcumedita^prKfertimlibri^Progre/T^ terrarummqtaverunt: primum, inReLiteravia;
Scientiarum)6.dem faciant.Itaq; id verbis amplius fecundum, in Re Bellica tertium, in Navigationi-
:
vincere non conabimur, Illud interim conftanter bus LTnde innumerx rerum mutationes iequutx
:
&difertemonemus,hismodis,quiin ufufunt,nec funt, utnonlmperiumaliquod.nonSe&a, non

masnosinScientiarumdodtrinis&contemplatio- StellamajoremefKcaciam&quafiinfluxumfuper
illas ad amplitudinemi
ne progrcfTus fieri , nec res htimanas exercuilfe vkleatur, quam iftaMe-
OperumdeducipofTe. chanica exercuerunt,
CXXIX. Praeteteanonabsrefuerit, triahominum Atn-
LIpereftutdeFinisexcellentia pauca dicamus, bitionisgenera& quafi gradus diftingueie, Pri-
s Eafipriusdicfafuiflentjvotisfimiliavidenpo- mumeorum,quipropriampotentiaminPatriafua
tuiffent: fedfpe jamfacta, & iniquis prsjudiciis amplificarecupiunt ; quod genus vulgare eft&
fublatis.plusfortafleponderis habebunt. Quodfi degener. Secundumeorum,quiPatrispotentiaHi
nosomniaperfecifTemus plane abfolvifiemus,& & imperium inter humanum genus amplificare
nec alios in partem &'confortium laborum fubin- nituntur:Illud plus certe habet dignitatis,cupidita-
devocaremus ; edam ab hujusmodi verbisabfti- tishaudminus.Quodfiquishumanigenerisipfius
nuiftemus,neacciperenturinpraedicationem me- potentiam & imperium in rerum Univerfitatem
ritinoftri.Cumveroalioruminduftriaacuendafit, inftaurare&amplificareconetur; eaproculdubio
& animi excitandi atq; accendendi; confentaneum Ambitio(fi modo ita vocanda fit)reliquis & fanior
eft, ut quoedam hominibus in mentem redigamus, eft & auguftior.Hominis autem imperium in Res,
in fohs
,
$2$ LI BE
in folis Artfbus & Scientiis ponitur. Natune enim &deturei copia: ufum vero re&aRatio, & fana
non imperatur, nifi parendo. Religio gubernabit.
Praterea, fi unius alicujusparticularislnventi cxxx.
uteum, quigenus vero tempusut Artem ipCamlnte rpretan~
eft
utilitasitahominesaffecerit,
TAm proponamus inqualicet nos utilif-
humanumUniverfum beneficio ahquodevineire «sfcNaturam :
potuerit, Hominemajoreinputavennt; quantq fima&veriffiniapra?cepiffearbitremur , tamen

celfiusvidebitur, talealiquidinvenire, perquod neceffitatem ei abfolutam/ac fi absq, eanil agi pof-
alia omnia expedke invenin puffint 2 Et tamen (ut fit)aut etiamperfeclionem non attnbuimus. Ete-
verum omnino dicamus ) quemadmodum luci nim in ea opinione fumus; fi juftam Naturat & Ex-
magnam habemus gratiam , quodper eamvias perientis Hiftoriamprajfto naberent homines at-
inire , Artes exercere, legere,nos invicem diguo- queineafeduloverfatentur;fibiq;duasres impe-
ifcerepoffimusj&nihilominusipfayifio lucis ves rarepoffent;unam,ut receptas opiniones depo-
prxftantior eft &
pulchrior , quam. multiplex ejus nerent',alteram>utMentemagenerahffimis&pro-
ufus. Ita certe ipfaContemplatioRerum,prout ximisabillis,ad tempuscohiberent; foreutedam
funtJineSuperftitioneaut Impoftura , Errore auE vipropria &genuinaMentis,absquealiaArte, in
Confufione,in fe ipfa magis dignaeft, quam Uni- formam noft.Ya.mInterpretandt incidere poffent.Eft
verlus Inventorumi friiclus. enim Interpretatio verum & naturale opus Mentis,
Poftremo,fiquisdepravationemScientiarum'& demptis lis qua? obftant Sed tamen omnia certe
:
Artium ad malitiam & luxuriam &fimilia , obje- per noftra Pracepta erunt magis in cinctu, & mul-
cerif, idneminem moveat.Illud enim de omnibus tofirmiora, Neq;tamen illisnihil addipofleaffir-
mundanis Bonis dicipoteft, Ingenip,Fortitudine, mamus :fed contra,nos,quiMentem refpicimus,,

Viribus, Forma, Divitiis, Luce ipia , & reliquis. non tantum in facultate proptia, fed quatenus co-
Recuperet modo genus humanum jus fuum in pulatur cumRebus; Artem Inveniendi cumlnven-
Naturam, quod ei exdotationedivina competit; tis adolefcere polle.ftatuere debemus.
LIBER SECUNDUS
APHORJSMORllM, delnterpretatione
NATURiE Jfoe,
de Regno.
HOMINI S,
iAPHORISMVS rem Mentishumana;,in deferendo Formis primas;
I. Effentia:. Licetenim inNaturanihil vereexiftac
UPER datum Corpus novam Naturam, prasterCorporaindividua,edentiaac"tuspuros in-.
five novas Naturas generare & fuperin-. diyiduos, ex lege , lndodtrinistamen, illaipfa lex,
ducere , Opus & Intentio eft humana: ejusq; inquifitio , & inventio atque explicatio,pro
autem Natura: Formam , five
Datae fundamento eft tam ad fciendum , quam ad ope-
Potentia:.
Naturam naturantem, randum. Eani autem legem, ejusque Paragraphos
JDifferentiam veram; live
Fontememanationis (ifta enim vocabula ha-, Formarum nomine intelligimus ; prafertim cum
five
hocvocabuluinvalueritj&familiariteroccurrat.
bemus, qux ad indicationem reiproximeacce-
'duntjinvenire^ Opus&Inventiqhumana? Scien- III.
cis. Atque his operibus primariis, fiibordinantur QUiCaufamalicujusNatura?(velutiAlbedinisa
uiaOperaduofecundaria,&inferiorisnota:;Prio- aut Caloris) in certistantumfiibje&isnovit;
:i,transformatioCorporum concretorum dealiq ejusScientiaimperfe&aeftj&qui Effeclumfiiper
n aliud,intra teiiminospojfibi/is Pofteriori,inven-
; certas tantum Materias ( inter eas quxfiint fufce-
:io,in omni generatipne & Motu , latentis procefjm ptibilesjinducerepoteft ; ejus Poteritia pariter
:ontinuati abEfficientemanifefto , & Materia imperfedaeft, Atqui Efficientem & Materialem
nanifefta, usquead Formam inditam ; & inventio, Caufamtantummpdonqvit, (qua? Caufe fluxa;
Imiliter latentisSchemattfmi Corporum quiefcen-s funt,&nihil aliudquamyehicula,&Caufa:, For-,

;ium,& non in Motn. mamdeferentesinaliquibus)isadnovaInventa,in
II. Materia aliquatenus fimili.&prasparatajpervenire
QUam habeat Scientia humana
infeliciter fe poteft ; fed rerum Terminos altius fixos non mo-
quxinufueft,etiamexillisliquetqua:vulgq yet. AtquiFormasnovit, isNaturxunitatem in
afferuntur. Recteponitur ; Perejcire.ejfeper Catt- Materiis diffimillimis compleditur. Itaque qua;
(afjcire. Etiam non male conftituuntur Caufa; adhucfa6tanonfunt,qualia nec Natura; viciflitu-
quatuor; Materia,Forma,Efliciens,&Finis.Atex dines,neq; Experimentales. induftria; , neq; Cafus
hisCaufa Finalis tantum abeftut profit , ut etiam ipfe, in A6tumunquamperduxilIent,neq;cogita-.
Scientias corrumpat , nifiinHominis adionibus, tionemhumanafiibiturafuiffent;detegere &pro-
Formaeinventiohabetur pro defperata. Efficiens; ducerepoteft. Quare ex Formarum Inventionc,
vero&Materia(qualesqu£runtur&recipiuntur, fequiturContemplatiqveraj&Operatiolibera,
jrembtifcilicet,absque/(«/f«^wf|//«adformam) IV.
lesperfundtoriaefunt, &fupetficiales, &nihili T Icetvia:adPotentiam,atqueadScientiamhu-
fere ad Scientiam veram & a<5ti vam.Neque tamen X^manam,conjundliffima; fint,& fere ea?dem;ta-.
oblid fumus, fuperiusnotalfe & correxille errq- &
men propter perniciofam inveterataconfuetu-.
P dinerq
327 NOVI ORGANI 31%
dinem verfandi in abftra<fris,tutius omnino eft,or- vit, fuperinducendi flavi, ponderis, ductilis, fixi,
cliri&excitareSdentiasabiisfundamenris,quann fluoris, folutionum, & ficdereliquis, &eorum

ordine fimc ad partem Activam , atque ut illa ipfa graduationes&modos; videbit&curabit, uc ifta
partem Contemplativam fignet & determinet.Vi- con jungi poffint in aliquo corpore,unde fequatur
dendumitaq;eft,adaliquam Naturamfuper Cor transformatio in aurum.Atq;hocgenusoperandi
pus datum generandam &
fuperinducedam, quale pertinetad Aitionemprimariam.Eadem enim eft
quispra:ceptum,autqualemquisdire£tionem,aut ratio generandi Naturam aliquam fimplicem , &
dedudtionem maxime optaret: idque fermone plures nifi quod arctetur magis & reftringatur
;
fimplici,& minime abftrufb. homo in operando, fi plures requirantur , propter

Exempligratia; fi quisargento cupiat fiiperin- difticultatem tot Naturas coadunandi ; quae non
ducere flavum colorem auri, aut augmentum facile conveniunt,nifi per vias Naturar tritas & or-
ponderisjffervatis legibus materis) aut lapidi ali- dinarias. Utcunque tamen dicendum eft, quod
cui nondiaphanodiaphaneitatem, autvitro tena ifte Modus operandi ( qui Naturas intuetur fim-
citatem,aut corpori alicui non vegetabifi vegeta- corpore concreto) procedat ex iis,
pliccs, hcet in
tionem; Videndumfinquam)eft,qualequisprae- quannNaturafuntconftantia,&auerna,&Catho-

ceptum,autdedu6tionempotiflimumfibidariex- tholica, &latasprarbeat potentiae humana? vias,
optet.Atq;primo,exoptabitaliquisproculdubio, quales (utnuncfuntres) Cogitatio humana vix
monftrari aliquid hu jusmodi,quod opere non
fibi capere aut reprarfentare poflit.
fruftret,neque experimento Secundo,ex-
fallat. At fecundum genusAxiomatisjfquoda/rfttw/u
optabit quis aliquidfibi ptcefcnbi,quod ipfum non procejfus inventionependet) non per Naturas fim-
aftringat&coerceat ad Media qua dam , & Mo- plicesprocedit, fedperconcreta corpora, quem-
j
dos quosdam operandi particulares. Fortafle admodum in Natura invenumtur , curfu ordina-
enim deftituetur,nec habebit faultatem, & com- iio.Exempli gratia In cafu ubifil Inquifitio, ex
;
moditatem,talia media comparandi& procurandi. qtubus mitiis, & quo modo, & quo proceflii Au- ,
Cuiod fi fint& alia Media , & alii Modi (praerer rum,aut aliud quodvis metallum auclapisgenere-
illud praeceptumj progignendas talis Naturae ; ea tur,aprimismenftruis,aut rudimentisfuis, usque
fortaileexiiseruncquae funtinoperantis potefta- ad Mineramperfecl:am:Autfimiliter,quoprocef-
te;aquibusnihilomdnusperanguftiasprxcepti ex- fuherbae generencuraprimisconcrecionibus fiic-
cludetur.necfruiftumcapiet. Tertio,optabitali- corumin terra,autafeminibus> usqueadplantam

quidfibimonftrari, quodnonfit arquedifhcile.ac formatam, cum univerfa illa fucceflione Motusj
iilaipfaoperatiode qua inquiritur , fedpropius & diverfis & continuatis Naturae nixibus ; Simili-
accedat ad praxiru ter,degenerationeordinatimexplicataAnimaliu ;
Itaquede praecepto vero & perfecto opeiaudi, ab Initu ad partum;Et fimiliter de corporibus aliis
-pronuntiatum erit tale tttfit certum, liberum ,
; & Enimvero neque ad generationes Gorporun
di[ponens,five inordtne adatlionem. Atque hoc tantumfpedtathaeclnquifitio, fedetiam adalio
ipfum idem eft cum Inventione Forma verae. motus&opificiaNaturae. Exempli gratia ; Incaft
Erenim Forma Naturae alicujus talis eft , nt ea po- ubifitlnquiiitiodeuniverfaferie , &contmuati
ficaNaturadatainfallibihterfequacur. Icaq; adeft actionibus alimentandi, dprima exceptione ali
perpetuo,quandoNaturaillaadeft, atque eam menti, ad aflimilationem perfectam ; autfimilitt
univerfaliter aflirmat, atque ineftomni. Eadem deMotu voluntario in animalibus , aprimain

Forma talis eft, ut ea amota , Natnra data infallibi preflione imaginationis , & continuatis nixibt
iiterfugiat.Itaqueabeftperpetuo,quando Natu- fpiiitus,usq;adflexiones& motusartuumj autd
atq; meft cxplicato motulinguae,& labiorum,&inftrumei
ra illaabeft,eamqneperpetuo abnegat,
foli. Proftremo, Formavera tahseft, ut Naturam torumreliquorum,usqueadeditionemvocuma
datamexfontealiquoEffenciae deducat , quaein- ticulatarum. Nam ha*e quoq; fpedrant adNatur;,
eft pluribus , notior eft Naturae (m loquuntur)

& concretas,fi ve Collegiatas,& in fabrica; & intuei
quam ipfa For ma.I taque de Axiomate vero & pertur veluti confuetudines Naturas particulares ,
fe£to fciendi ,
pronuntiatum &
prxceptumtale fpeciales,nonlegesfundamentales& communt
e ft ; ut in veniatur Natura alta , cju&Jit cum Natura quaeconftituunt tormas. Veruntamenomninof
dataconvcrtibtlisi&tamenftt ItmttatioNatum no- tendum eft rationem
, iftam videri expeditioren
uom,inftar generiiveri. Ifta autemduo pronun- & magis fitam inpropinquo, & fpem injic
tiata, A6tivum & Contemplativum , reseadem magis,quam ilLimprimariam.

funt; & quod in operando utiliflimuffi,idin fcien- At pars Operativa fimihter, quaehuicpa
doveriflimum. Contemplativarefpondet, operationem exteni
V. &promovet,abiis quas ordinarioinNaturainv
AT Pra:ceptum five Axioma de transformatio-

neCorporum,duplicis eftgeneris. Primum
niuntur,adqusdamproxima , autaproximisni
admodum remota; Sedaltiores&radicalesope
intueturCorpus, ut turmainfiveconjugationein tionesfiiperNaturam,pendentutiq; ab Axion-
Naturarumfimplicium: utinAuro harcconveni- tibus primanis. Qyinetiam ubi non datur horr i
unt;quod fit flavum;quod fitponderofum,ad pon- facultas operandi, fed tantumfciendi, ut in Cce -
dus tale,quod fit malleabile,aut ducTiile, ad exten- ftibus,(neque enim conceditur homini operar i
fionem talem ;quodnonfiatvolatiie,deperdatde Coeleftia auteaimmutareauttransformarejtas
quantofuoper ignem;quodfluatfluore tali;quod Inquifitio fadti ipfius.fiveveritatisrei, nonmiis
feparetur&folvaturmodistalibus; & fimiliterde quamcognitioCaufarum&confenfuum, adj>-
citeris Naturis.qua; in Auro concurrunt.Itaq; hu- maiia illa &CatholicaAxiomata deNaturisf '-
jusmodi Axioma rem deducit ex Formis Natura- plicibus (veluti de Natura Rotationis fpontan ;>
Bim fimplicium. Nam qui Formas Modos nu- & Acuactiwiis fi ve virtutis Magnetics , & alior n
com]:i»
,
3 i9
I L B E R II, 330
'
compltfrium, quaz magis communia funt, quam lor,&flliimodiapertionumdenovoindunt,&fu-
ipfaCasleftiaJrefertur.Nequeenm-ifperetaTiquis perinducunt.Sed&ha;cquoq parvaparseft ope-
terminarequa:rtionem,utruminMotudiurnore-, r.is,admveniendum»ScA<?j«rf/f/>w;«wverumincom-
vera Terra aut Coslum rotet , nifi Naturam RoCa- pofito;qui Schematijmus res elt longe fubci lior , &
tionisfpontanea:priuscomprehenderit. accuratior , &ab operibus ignis Dotius confundi-
VI. tur,quam eruitur &
elucefcit,
L^4tensa.utemProceJffts,dequo loquimur.lon- Itaq;faciendaeftcorporum feparatio&fblutio;

ge alia res eft, quam animis hominum (quali- non per ignem certe, fed per rationem & Induclio-
ternuncobfidentur)facilepoffitoccurrere, Neq; wewveram>cumExpenmentisauxiliaribus; &'per
enim intelligimus menfurasquasdam, aut figna, comparationemad aliacorpora, & ieduccionem
autfcalasptoceflus, incorporibusfpectabiles;fed adNaturas fimplices, &earum formas qua?in ,
planeproceiTumcontinuatum,quimaximaexpar- coropofito conveniunt&complicantur; & tranf-

te fenium fugit. eundum plane a Vklcano adAfwervamfi in animo
Exemplagratia;In omnigeneratione & traiis- fitverascorporumtexturas&^/j^^/ww/unde
formatione Corporum , inquirendum quid de- , omnisoccuitaatque(ut vocant)lpecificaproprie-
perdatur&evolet, quidmaneat , quid accedat; tas&virtusinreb<ispendet,undeetiamomnispo- \
quid dilatetur, quid contrahatur; quid uniatur, tentisakerationis&transformationis normaedu- -
quidfeparetur;quidcontinuetur, quid ablcinda- citur)inlucemprotrahere.

turjquid impellat,quid impediat;quid dominetur, Exempli gratia; inqi lirendum, quid fit in omni
quid fuccumbat & alia complura.
; corpore fpiritus,quid elfentia atque ille
tangibilis;
Neq;hicrurfus hsctantumin generatione aut ipfeSpiritus,utrumfitcopiofus&turgeat,anjeju-
transformatione Corporum quauenda funt fed ; rius&paucus jtenuis, autcraffior ; magisaereus,
&inomnibus aliis aIterationibus,&Motibus, fi- aut igneus; acris.autdefes; autrobuftus; in
exilis,
militer inquirendum,quid antecedat,quidfucce- progreifa,autinregrefiu;abfciifus, aut continua-

dat;quidfitincitatius,quidremiffius;quidMotum tus, confentienscumexternis& an.bientibus,aut
pra;beat,quidregat;&hujusmodi.Iftaveroomnia dillentiens &c. Et fimihter,E(Tentia tanoibalis
;
Scientiisf'qua:nuncpinguiffimaMinerva,&pror- fquae non pauciores recipit differentias , quam

fusitihabili,contexunturj incognitafunt&inta^ fpiritus)atque ejusvilli,&fibrs , & omnimoda
cla.Cum enim omnis Actio naturalis per minima textura. Rurlus autem collocatio Spiritus per cor-
Uanfigatur, autfaltem per illaqua; funtminora, poream molem , ejusquepori,meatus, vena:&
quamutfenfumferiant; nemofeNatutam regere celluls, &rudimenta, fivetentamenta Corporis
aut vertere poiTe fperet , nifi illa debito modo organici,fub eandemInquifitidnemcadunt.Sed&
ppmprehenderit,& notaverit. in his quoq;, atq; adeo in omni latentis Schcmatif-
VII. ,
«wlnventione, luxvera& claraab Axiomatibus
Slmiliter , Inquifitio& Inventio latentls Sche- primanis immittitor, qua; certe caliginem om-
mattfmi m
corporibus,res nova eft;non minus, nem,& fubtilitatem ciiicuti t.
quam Inventio latentis procejfits & Forma;. Verfa- VIII.
mur enimplaneadhucinatriis Natura:,nequead "^TEquepropterea deducetur ad Atomum
res
interioraparamus aditum. At nemo corpus datum .LN qua: prafupponit Vacuum,& Materiam non
novaNaturadotare.vel innovumcorpus feliciter fluxam, fquorum utrumq; falfum eft) fed ad par-
&appoficetranimutarepoteft, nifiCorporisalte- ticulasveras.qualesinvemuntur. Neq; rurfuseft,
randiaut transformandi bonam habuerit noti- quodexhorreatquifpiamiftarnfubtilitatem , ut
tiain. In modosenimvanosincurret,aut faltem inexphcabilem ; ledcontra,quo magis vereitln-
dirKciles,&perverfos,necprocorporisnatura, in quifitio ad Naturas fimplices , eo magis omnia
quodoperatur. Itaqueadhocetiam viaplaneeft eruiufitainplano&perfpicuo; translatonewotio
aperienda &munienda, amultipliciinfimplexj&abincommenfiirabiliacl
Atquein Anatomia Corporum Organicorum comrnenfurabile ; & a" findo adcomputabile;&ab
(qualiafunthominis.&animalium^) opera fane infiniro&vagoaddefinitum&certum ; utfiti'*
iede&utiliterinfumitur,&videturresfiibtilis,& elementisliterarum,&tonisconcentuum.Optime
fcrutinium Natura: bonum. At hocgenus Anato- autem cedit Inquifitio Naturalis , quando Phyfi-
miasfpectabileeft,&fenfuifubje£tum, &incor- cum terminaturin Mathematico. Atrurfusmul-
poribus tantum organicis loeum habet. Verum titudinemaut fractionesnemoreformidet. In re-
hoc ipfum ob vium quiddam eft, &in promptu fibus enimqua: per numeros tranfiguntur,tam facile
tum , pra: Anatomia vera Schematifmi latentism. quispofueritautcogitaveritMillenarium, quam
corporibusquae habenturprofimilaribusjpraefer- unumjautmillefimampartem unius, quam unum
tim in rebus fpecificatis,& earumpartibus,utferri, integrum.
lapidis; &partibusfimilaribus,planta:, animalis; IX.
velutiradieis,folii,flons,carnis,fanguinis,offis,&c T7 Xduobus generibus Axiomatum, quar fupe-
Atetiaminhocgenere non prorfus ceffavit indu- J->riuspofitafunt, oritur vera divifio Philofo-
ftriahumana;hocipfumeniminnuitfeparatiocor- phia:, &fcientiarum;translatisvocabulisreceptis
porumfimilariumperdeftillationes, &alios folu- (qua:ad indicationem reiproxime accedunt) ad
tionumodos,ut diffimilaritas compofiti percon- fenfumnoftrum.VidelicetjUtlnquifitio.ForttfcznS',
gregationem partium homogenearum appareat. qua* funt (ratione certe, & fua lege) a;terna? & im-
Qyod etiaex ufu eft,& facitad id quod quarrimus; mobiles,conftituat Metaphyjicam; Inquifitio vero
licetfepiusresfallaxfit; quiacomplures Natura; Effcientis& Materia , &
latentis procejfns , &
leparationi imputantur & attribuuntur , ac fi prius Schematifmi, (qua: omnia curfum Natura;
latentis
fiibftitiirentincompofito-, quasreveraignis&ca- sornmunern & ordinarium , nonleges funda-
P 3, mentales
&
;
35 i
NOVI ORGANI svi
mentales &
aeternas f efpiciunt ) conftituat Phyfl- 14. Corpora omnia tarft folida, quam liquida, &
,
cam atque his fubordinentur fimihter Pradticae

;
tam denfa , quamtenuia , (qualis eft ipfe Aer)
dui; Phyfics, Mechanica Metaphyflca (perpurga-
: Igm ad tempus approximati.
tonominel Magta, propter latasejus vias,&maij.Scintill^ ex filice & chalybe per fortetn per-
jus imperium in Naturam, cuflionem.
X. itf.OmneCorpus fortiter attritum, ut lapis, li-
POfitoitaque pergendum ad
dodtrinae fcopo , gnum,pannus, &c. adeo ut temones,& axes ro-
praecepta ; idque ordine minime perverfo, aut tarum,aliquandoflammamconcipiant-,&Mos
perturbato.Atq; indici2.de Interpretatione Natum excitandi Ignis apud Indos Occidentales fuerit
complectuntur partes in genere duas primam, de ;
per Attritionem.
educendis autexcitandisAxiomatibusabExperi- 17. Herbse virides & hurnidae fimul conclufae 8i
entia;fecundatn,dededucendisautderivandisEx- contrufe 5 ut Rr>fae,pifa in corbibus; adeo ut fa-
perimentis novis ab Axiomatibus. Prior autem num,fi repofitumrueritmadidum>fa;pe conci-
uifariam dividitur ; in tres nempe Miniftrationes piat flammam.
Miniftrationem ad fenfum ; Miniftrationem ad 1 8.Calx viva.aquaafperfa.
Memoriam ; & Miniftrationem ad Mentem,five 19. Ferrum,cumprimo diflblvitsrper aquasfor-
'
Rationem. tesinvitro , idque absque ulla admotione ad
Primo enim paranda eft Hiflona Natura/is , & ignem ; & ftannum fimiliter,&c. fednon adeo
Experimentalis , fufficiens & bona ;
quod funda- intense .1
mentumreieft: Neque enim fingendum autex- , 20. Animalia^prsfertim &perpetuo perinteriora;

cogitandum,fedinveniendum,quidNaturafaciat, licet in infe&is calor ob patvitatem corporvs
aut ferat. non deprehendatur ad tadtum.
Hifloria vero Natttralis &
Experimentalis tam zi. Fimus equinus,&hujusmodiexcrementa ani-
vanaeft &fparfa, ut Intellectum confundat dif- & maliumrecentia.
greget, nili fiftatur &
compareat ordine idoneo. 22. Oleurn forte Sulphuris & Vitrioli exequitur
Itaque formancte fiint Tabuk & Coordinationes In- operaCaloris,inlinteo adurendo.
ftantiarum, talimodo&inftru&ione , utineas 23.01eumOrigani,&hujusmodi,exequiturope-
agere poflitlntelledtus. raCaloris inadurendisoflibus dentium.
Idquoquelicetfiat;tamenIntellecT;usfibi per- 24, Spiritus vini fortis &benere£tificatusexequi-
miflus.&fpontemovens, incompetens eft, &intur operaCaloris;adeo ut fialbumen oviin eum
habilis ad opificium Axiomatum , nifi regatur, injiciatur,cor)crefcat&albefcat,fereinmodum
muniatur. Itaque tertio adhibenda e&Induttiole- albuminiscocti ;
panisinjectus torrefiat&in.
gitima,& vera, qus ipfa clavis eftlnterpretationis. ctuftetur,ad modum panis tofti.
Incipiendum autem eft a Fine, & retro pergendum 2;. Aromata,&herbat calida?,utDracunculus,Na-
ad teliqua. fturtiumvetus,&c. licet ad manum non fint
XI. calida,(necintegra,necpulvereseorum)tamert
'TNquifitioFormarum ficprocedif,Super Natu- &
ad linguam palatum parum mafticata, perci-
Aram datamprimo facienda eOicomparentiaadln- piunturcalida,& quafi adurentia.
telleilum omnium Infla.ntia.rum Notarum, qua: in 16, Acetumforte, &omniaacida, in membro
eadem Naturaconveniunt, perMateriaslicetdif- ubi non fit Epidermis , ut in oculo, lingua , aut
fimillimas. Atq; hu jusmodi colledtio facienda eft aliquaaliaparte vulnerata,&cutedetecta, do-
hiftorice, absque contemplatione prasfeftina aut iorem cient , non multum difcrepantem ab eo
fubtilitate aliqua ma jore.Exempli gratia; In Inqui- quiinducitur acahdo.
fitione de FormaCalidi. ^7.Etiam frigoraacria&intenia inducunt fenfiim
Inflantie Qmvenientes inNatura quendam uftionis;
Calidi. _ NdmBorea penetrabile frigm adurit.
1. Radii Solis, prxfertim ./Eftate Meridie. & 28, Alia.
2. RadiiSolisreflexi&conftipati.utintermontes, Hanc TabuUm Ejfentim $• Prafenti& appellare
autperparietes,& maxime omnium in fpeculis confuevimus.
comburentibus. XII.
3. Meteora Ignita. SEcuhdo , facienda eft ComparentU ad Intelle-
'4.Fulminacomburentia. 6tum Inflantiarum, qux Natura data privantur:
5. Eru&ationes flamarum exCavismontium,&c. quia Formafutdidr.umeft) nonminus abeflede-
6. Flamma omnis. betubi Natura data abeft ; quam adefle, ubi adefi.
7. Ignitafolida. Hoc vero infinitum eflet in omnibus.
8. Balnea CalidaNaturalia. Itaq; fubjungenda
fiint Negativa ^jflrmativu,
9. Liquida ferventia,aut calefacta. &. Privationes infpiciendae tantum in illis Subjc-

10. Vapores&Fumi ferventes,atque Aeripfe, qui $is,qua; funtmaxime cognataillis alteris, in qui-
fortiflimum & Rtrentem fufcipit calorem, fi bus Naturadataineft & comparet.Hanc Tabulai
concludatur ; utin Reverberatoriis. declinationis , five Abfentin, in proximo appellarc
,
ii.Tempeftatesaliquxfiidaeperipfamconftitutio- confuevimus.
nem Aeris , non habita ratione Temporis Inflanti&in proximo, qua* privantur
Anni. naturaCalidi.
12. Aer conclufus & fiibterraneus inCavernis nori- Ad Inflantiam primam Affrmativami
nullis,prarfertim hyeme. LunajjStellarum, & Cometarum radii , non in-
SjÔmniavillofa.utlana.pellesanimalium^&plu- veniuntur calidi adtadlum : quinetiam obfervati
magines,habentnonnihil teporis. folentaeerrimatrigora in Plenilumij.
Jnftanti*
, :
3** L I BE R H. 3*4
Inflantia primaNegativa vel Subjun- radios Opticos,proutfabricatnrfpeculum ih den-
tliva. fitateinarqualirefpe&uMedii&Laterum , itaap-
AtStellarfixarMajores.quando Sol eas fubit, parei e fimulachra magis diffufa, aut magis contra-
autiisapproximatur , exiftimanturfervores Solis dta. Itaq; idem videndum in Calore.
augere & intendere ; ut fit cum Sol fiftitur m Leo- as€d fecundam, quinta.
nej&Diebus Canicularibus. FiatExperimentumdiligenter,utrum perfpe-
Adfecundam,fecunda. cula comburentia fortiflima & optime fabricata,
RadiiSolis in Media (quamvocant) Regione radiiLunaepoffintexcipi&coIIigi inaliquem vel
Aeris non calefaciunt; cu jus ratio vulgo non male minimumgradumceporis. Isvero gradus ceporis
redditur;quia Regio illa nec fatis appropinquat ad fifortaflenmisfubtilis& debilis fuerit, ut ad ta-
CorpusSoIisunde radiiemanant', nec eciam ad clrum percipi & depi ehendi non poffit;confucrien-
Terram,underefle&untur. Atque hoc liquet ex dum erit ad Vitra llla quar indican t con ftitutionem
faftigiis Montium,(mfi fint praalti) ubi nives per- Aeriscalidamautfrigidam ; ita utradiiLunarper
petuo durant. Sed contra notatum eft d nonnullis, Speculum comburens mciJant & jaciancur rn
quod in cacumine Ticm de Tenanph, atque et- fummitatem Vicrihujusmodi; atqr tum notetur,
iaminîndis Peruvim, ipfafaftigiaMontium nive fi fiatdepreffioaqua?pertepoiern.
deftitutafint; nivibus jacentibus tantum infenus iStd fecundam ,fexta.
inafcenfu.Atq;infuper Aer in illisipfis Verticibus Vitrum comburens fuper
Practicetur etiam
Montiumdeprehenditur minimefrigidus, fedte- Calidum, quodnonfit radiolumautluniipofum;
nuis tantum & acer 3deo ut, in Andis, pungat &
; utFerri , &LapidiscalefacT:i, led nonifrniti,aut
vulneretoculospetnimiam acrimoniam , atq; et- Aqua? ferventis,aut fimihum & notetur , uct um :
iam pungat os ventriculi, &inducat vomitum. At- fiataugmentu &intentioCalidi,utinradiisSolis.

queabAntiquisnotatumeft,in verticeO/?'«?jfctan- Adfec undam, feytima.
tam fuifle Aeris tenuitatem, ut neceile fuent illis Praclicetur etiam Speculum comburens in
quieoafcenderant, fecumdeferre fpongias aceto flamma eommuni.
& aqua madefacftas , easque ad os &nares fubinde Ad tertiam, otlava.
apponere ; quia Aer ob tenuitatem non fufficiebat Cometarum (fi & illos numerare inter Meteo-
relpirationi. In qno Vertice etiam relatumneft tan- ra libueiit) non d^prehenditur conftans aut mani-
tam fuifleferenitatem &tranquillitacem a pluviis feftus effe&us in augendis ardoribus annUicet fic-
&nivibus,&ventis;utSaa-ificantibuslitera?de- citatesfiepitas inde lequi notata? fint. Quinetiam
fcripcae digito in cineribus Sacrificiorufuperaram Trabes,& Columna? lucida?,& Chafmata & fimi- ,
^^/.f.manerent in annumproximumabsqueulla lia,apparentla?piustemponbushybernis, quam

perturbacione. Atqueeciamhodieafcendentesad a?ftivis; & maxime perintenfiffimafrigora. led
verticem Picus de Tenanph , eo vaduntnoclu& conjundacum ficcitacibus.Fulminatamen &Co-
noninterdiu; &
paulopoftortumSolismonentur rufcationes&Tonitrua raro eveniunc hyeme,fed
&excitanturaDucibusiuis , ut feftinentdefcen- fubtempusmagnorumfervt.rum AtStellar. (quas
dere , propter periculum (ut videturj atenuitate vocantj cadentes , exiftimantur vulgo magis con-
Aeris,ne folvat fpiritus & fuftocec. ftareex vifcofa aliqua materiafplendida&accen-
Crfd fecundam,tertia. fa.quam efle naruriE ignea? fortKiris.Sed dehoc in-
ReflexioradiorumSolis inRegionibus prope quiratur ulterius.
CirculosPoIares,admodumdebilis&inefricaxin- Adcjuartam,nona.
veniturin Calore:adeo utBelgae,quihybernarunt Sunt quardam Corufcationes , qua? pribent
innavaZembla,cam expectarent navis fuae libe- Lumen,fed non urunt Ex verofemper fiuntfine
rationem &deobftructionem a glaciali mole, Tonitru.
(quaeeamobfederat)perinitiamenfisjuliifpefua j4dc]ttintam,decima.
fruftrati fint,&coadtifcapha? fe committere. Ita- Eructationes &
eruptiones Flammarum inve-
que radii Solis direcli videhtur parum pofle,etiam niuntur non minus in Regiombus frigids quam
fuperterram planam; nec reflexi etiam, nifimul- calidis; ut inlslandia ejr Groenlandia : quemadmo-
tiplicentur&uniantur, quod fit,cum Solmagls dum & Arbores pjer regiones fngidas magis funt
vergitadperpendiculum; quia tum incidentiara- quandoq;inflammabiles, & magis picea? ac refi-
diorum facitangulos acuciores;utlinearradiorum quam per regiones calidas ut fit in Abiete ,
nofa?, ;
fint magis in propinquo : ubi contra in magnis Pinu,&reliquis: Verum in quali fitu & nattira
obliquitacibus Solis, anguli funt valdeobtufi,& Solihujusmodieruptionesfieri foleant, ut pofll-
proinde linear radiorum magis diftantes. Sed in- mus Affrmativn, fub jungere Negativam^non fatis
terim notandum eft , multas efle pofle operationes qucEfitum eft.
radiorum Solis etiam ex natura Calicli, qux

, atq; ^dfextam, undecima.
nonfuntproportionatEead ta&um noftrum : adeo Omnis flamma perpetuo eft calida macfis aut
utreipe&unoftrinon operenturusque ad calefa- minus.neq omninofubjungiturA^<j//t/ «, Et ta- /
&ionem,fed refpe&ualiorum nonnullorum cor- menreferuntjgnem fatuum, (quem vocant_) qui

porumexequanturopera Calidi. etiam aliquando impingitur in parietem, non
ts4d fecundam, quarta. multumhaberecaloris^fortafleinftarflammilpi-
Fiat hujufmodi Experimentum. Accipiatur ritusvini,qua;clemens &leniseft, Sedadhucle-
fpeculumfabricatum,contra ac fit in fpeculis com- nior videtur ea flammayquar in nonnullis Hiftoriis
burentibus; & interponatur inter manum & radios fidis&gravibus invemtur apparuifle circacapita
Solis;&fiatobfervatioutrum minuat calorem , &comasPuerorum&Viiginum;qua?nullomodo
oohs.quemadmodum fpeculum comburens eun- comas adurebat fedmolliter circumeastrepida-
,
demauget&intendit.Manifeftum eft enim quoad bat* Atque certiflimum eft, circa Equum in itinere
P 5 fudan-
33r NOVI OJtGANI 34
nociu & fuda tempeftate apparuiire modum&contrariae tempeftatesevenidfitflante
fudantem ,
cmaedoq;Corufcationemquandamabsquemani- Auftro.&Zephyro. Etiam inclinatio ad pluviam

paucisabhincannisnotiffimum (prsfertim temporibus hyemalibus) comitatut
fefto calore. Atq;
miraculo quafi habitum , Gremiale cu- tempeftatem tepidam; at Gelu contra,frigidam.
eft,& pro
jusdamPuella: paulolmotumaut fricatum coru-
- Adduodecimam,decimaoblava.
fcaffe qu od fortalfe fa&um eft ob alumen aut fa- Sub jungitur Negativa Aeris conclufi in caver-
;
nis temporesftivo. AtdeAere cohcluioomnino
les,quibus sn-emialetin&umerat, paulo craffius
&
incruirata,& ex fricatione fra&a. Atq; diligentius inquirendum. Primo enim non absque
hsrentia
cerdffimumeft.Saccharum omne,five conditum eauiain dubitationem venit, qualisfitnatura Ae-
futvocant) five fimplex ,modofit durius,intene- .

ns , quatenus ad Calidnm & Fngidum innatura
hrisfraclumautcultellofcalptumcorufcare.Simi- fuapropria. Recipit enim Aer Calidum manifefto
liter Aquamarina&faifa,nocftuinterduminveni- eximpreffioneCaeleftium; Frigidum autemfor-

turiemisfortiteLpercuiIacorulcare.Atq;etiamin taife ab expiratione Terra? ; &rurfus inMedia
tempeftatibus Spuma Maris fortiter agitata noctu (quam vocant) Regione Aeris, a vaporibus frigi-
corufcat; quam Corufcationem Hifpani Pulmo- dis&nivibus Ut nullum judicium fieri poffitde
:
nem mannum vocant. De illa Flamma au- AerisnaturaperAerem qui foras eft &fubDio,
tem quamantiqui
,
nauta; vocabant Caflorem & fed venus forec judiciumperAereconclufum.At-
Pollucem,tkmo<iem\Focum SanbliErmt, qualem quiopuseftetiamut Aerconcludaturintalivafe&
caloremhabeat,nonfatisqua;iitum. matena,qua: necipfaimbuat Aerem calido velfri-
'Adfeitimam, duodecima. gido ex vi propria,necfacile admittat vim Aeris ex-
Omne Ignitum ita utvertatur in ruboremig- Experimentumper ollamfigula-
tranei.Fiat itaq;
neum, etiamfme flammaperpetuo calidum eft; rem muhiplici corio obducfam ad muniendam
neq; hu\c Affirmativa iubjungitur Negativa: fed ipfamabAereextraneo fa&amora per tresaut
,
quodinproximoeft,videtureiieLignuputre;quod quatuot dies fn vaie bene occlulo:depiehenfio au-

fplendet noctu neque tamen deprehenditur cali-
,
tem fit poft apertionem vafis,vel per manum , veL
dum:& fquamxPifcium putrefcentes etiam fplen- per vitrum, graduum ordine applicatum.
dent noitu, nec inveniuntur ad taclum calida: : ne- tslddecimam tertiam,decima nona.
que etiamcorpus Cicindelar, aut Mulca-, (quarh Subeftfimihterdubitatio, utrumceporinlana
vocant Luciolam) calidum ad taclum deprehen- &pellibus,&plumis,&hujusmodi,fiatexquodarn
ditur.
exilicaioreinharente, quatenus excernunturab
Ad oclavam*,decima tertia. animalibus autetiam obpinguedinem quandam

;
Debalneiscalidis , in quofitu & natura Soli &oleofitatem,qua:fitnatura: congrua: cumtepo-
emanare foleant,non fatisquafitumeft:itaq;noii re-,velplaneobconcIufionem&fracT:ionennAeris,

fubjungitur Negativa. ut in articulo pra-cedente dictum eft. Videtur
Ad nonam decima ejuarta,
,
enimomnis Aer abfcillus acontinuitate Aerisfo-
Liquidis ferventibus fub jungitur Negativa ip nnieci,haberenonnihilteporis. Itaquefiat Expe-

fiusLiquidiinnaturafua. Nullumeniminvenitur nmentuminfibrofis, qua: fiunt exlinojnonexia-
liquidumtanîbile, qnodfit innatura fua&mana,autplumis,autferico,qua?excernunturabani.
neat conftanter calidum j fed fuperinduciturad matis. Notandumeftetiam,omnes pulveres(uh
tempustantum Calor.utNaturaafcititia.-adeout manifefto induditur Aer) minus elle frigidos.
quspoteltate&operationefuntmaximecalida,ut quam corporaintegraipforum : quemadmoduir
aromatum chymica, etiam oiea
fpiritus Vini,olea
eciam exiltimamus.omnem fpiimam (utpote qua
vitrioli&fulphuris,&fimilia,qu2pauloportadu- aetemcontineatjminus effefrigidam , quam li-
runt.ad primum ta&um fint frigida. Aqua autem quorem ipfum.

Balneorum naturalium excepta in yas aliquod , & Ad decimamcjuartam, vicejima^
feparataafontibusfuis.defervefcirperindeacaqua Huic non fubjungitur Negauva. Nihil enirt I
At vertim eft , corpora Oleofaad

igrie calefacta.
repentur apud nos five Tangibile , five Spiritale
ta&umpaulo minus effe frigida quam Aquea ; ut quodadmotumigninonexcipiat calorem In et
OleuniminusquamAqua, Sericumminusquam tamendifferunt, quodaliaexcipiant calore cirius
Linteum. Verum hoc pertinet sATabulam Gra- ut Aer,01eum,& Aqua; alia tardius,utLapis£
duum de Frigido. Metalla. Verumhoc pertinet ad Tabulam Gra
Addecimam,decimaquinta. duum.
Similiter Vapori fervido fubjungitur Negativa Addecimam<juintam,vicefmaprima.
natura? ipfius Vaporis , qualis apud nos invenitiir. Huicinftantia: nonfubjungitur Neoativa alia
Etenim exhalationesexOleofis , licet facilein- quam utbenenotetur; Non excitari fcintillas e:

flammabiles, tamen non inveniunturcalida;, nifi filice&chalybe,auta!iaaliquafubftantiadura,ni(
acorporecalidorecenter exhalavennt. \
ubi excutiunturminutiaaliqujeexipfafubftaiiti;
Ad decimam, decima fixta. Lapidis velMetalli:neq; Aerem attritum nnquan
Similiter Aeri ipfi ferventi fubjungitur Nega- perfegenerare (cintillas,ut vulgo putant: Qiiin £
«w^naturaeAerisipfius.Neq;eniminveniturapud ipfe illae fcintillx ex pondere corporis igniti magi
nos Aer calidus.nifi fuerit aut conclufus.aut attri- verguntdeorfum quamfurlum, & in extincfion
tus,aut manifefte calefadtus aSole,Igne,aut aliquo redeuntin quandam fuligmem corpoream.
alio corpore calido. Addtcimam fextam,vtcefimafecunda,
Ad undecimam , decimafeptima. Exiftimamus.huic Infcantiauion (ubjungi "Ne
Subjungitur Negativa Tempeftatum frigida- gativam. Nullumeniminvenitur apud nos corpu
rum magis quam pro ratione temporis Anni, qua: tangibile,quod no ex attritione manifefto calelcat
cveniuntapud nos flanteEuro&Borea.quemad- adeoutVete,reslomniarent,noninefieGceleftibu
aliau
,
%M LIBE R II. 3 ?8
alisfffi vim , aut virturem calefaciendi, nifi ex attri- etiam excrementa Ammalittm non recentia mani-
tioneAerisper rorattonem rapidam& incitatam. feftehabentcalotempotentialem, utcerniturin
Verum in inquirendum eft,
hoc genere ulterius impi guationeSoh.
ntrnm corporaqua: emittunturex Machinisfqua- Advicejimamfecttndam & tertiam, vice/ima
Ji3(untpila?exToru)entis) non exiplaperculfio- otlava.
Ke contrahant aliqtiem ^radum caloris adeout ; Liquores ( Cive Aqua? vocentur, five Olea) qui
poftquamdeciderint.inveniauturnonnihilcahda. habent magnam & intenfam acnmoniam , exe-
At Aetmotus magisinfrigidat quam calefacit; ut quunturopera calonsin divulfionecorporum,at-
in ventis,& follibus,& flatu oris contradti.Verum que aduftione poft aliqua m moram fed tamen ad :
hujufmodi motus non elt tam rapidus ut excitet ipfum tattum manus non f unt calidi ab initio. O-
catorem &fit lecundum totum , non per particu-
, peranturautemfecundumanaiogiam , &poros
las:ut mJrum non fit.fi non generet calorem. roiporiscuiadjunguntur. Aqua enim RegisAu-
Ad deamamfeptimam, vicefimatertia. rumfolvit,Argentumminime Atcoutia,Aqua :
Circa hanc Jnftantiam facieuda eft inquifitio fortis Argentum folvit,Aiirum mioime:Meutrura
diligentior. Videnturenim Herba? & Vegetabilia autem folvit Vitrum Et tic de C£teris.
vindia &'humida aliquid haberein feocculti ca- Advicefimam quartam,vtcei:manona.
loris. Illeverocalortam tenuiseft, utinfinsulis Fiatexperimentum fpintus vini in Ljgnis , ac
non percipiatur ad tactum Verum poftquamilla : etiam m Butyro,aut Cera,ant Piee ; fi forte per ca-
adunacafint&conclula > ut ipiritusipfr-rum non loremfuumeaaliquatenushquefaciac.Eten mln-
expiretm aerem fed (einvicem foveat; tum vero
, ftantia 24.. oftendit poteftatem ejus initativam
onturcalormanifeftus , &nonnunquamflamma Caloris in incruftationibus. Itaque fiatfimiliter
in materia congrua. Experimentum m Liquefacftiombus. Fiat edam
Addecimam effsvam, vicejima quarta. Experimentumper Vicrum Graduumfive Calen-
Edamcircahanc Inftantiamdiligentiorfacien- dare, quodconcavumfitinfiimmitatefuaperex-
da eft inquificio. Videtur enim Calx viva aqua terius 5 & lmm ttatur m illud concavum extenus
afperlaconciperecalorem velpropteruni5nem •,
, cumoperculo,
fpiritusvinibenerecftificatus ut
calons qui antea diftrahebacur , ( ut ante diclum melius contineatcalotemfiiLimj&noteturucrum
eft de herbis conclufisj vel obirritationem & exa- per calorem fiiumfaciataquamdefcendere.
Jperationemipiricusigneiabaqua, utfiatquidam Advicefimamquintam , tricefima.
conflicftus &antiperifta(is Utraveroresfitincau- Aromata,& Herbsacresadpalatum , multo
ia,faciliusapparebit, filoco Aqu.«immittaturO- magisfumptaunterius, percipiuntur caJida. Vi-
leum.Oleum enim «que ac Aqua valebit ad unio- dendum itaqueinquibus aliis materiis exequan-
nem fpiritus mclufi fed non ad lrritationem. Et-
, turoperacaloris.AtquereferuntNauta' ,cum cu-
iam-faciendum eft Experimentum latius tam in muli&maffeAromatumdiuconclu&ftibitoape-
cinenbus & calcibus diverforum corporum riuntur,periculum inftare lllis , qui ea' prirno a?i-
quam periinmiffionem diverforum liquorum. tant&extrahunt, afebnbus&inftammationiblis
Addccimam nonam,vicefima qmnta. fpiritus. Similiter fieri poterit Expenmentum,
Huiclnftancia: fubjungitur Negativa aliorum utrum pulveres hujufinodi Aromatum autHer-
Metallorum,qua: funt magis moifa & fluxa. Ete- barum non arefaciantLanium,&carnemfulpen-
nun bracteolze Auri fokita; in liquorem per A- fam fuper ipfos,veluti fumus Igms. >
quam Regis , nullum dant calorem ad tattum in Ad vicefimam fextam, tncejima prirna.
diUolutione : neqnefimihter PlumbuminAqua Acrimonia five Penetratio ineft tam Fngidis,
forti. Neqneetiam Argeutumvivum, (ucmemi- qualia funtAcetum,&oletim Vitnoh , quani v_ a-
rii) Sed Argentum ipium parum excitat caloris, hdis qualia funt oleum Ongam,& fimifa. Itaque
atque etiam Cuprum,( ut memini ) led magis ma- fimiliter&inAnimatiscientdolorem , &ini.on
•nifefto Stannum , atque omnium maxime Ferrum Animatis divellunt partes & conlumunt. Neque
&Chalybs;qua> nonfolumfortem excitantcalo- huic inftantiEeiubjungitur Negativa. AiqueinA-
rem m diflblutione,(edetiam vioientam ebullitio- nimatis nullus reperitur dolor , nif 1 eum quodam
nem. Laque videtur calor fieri per conflictum, fenfu caloris.
cum Aquafortes penecrant &fodiunt, &divel- Advicejimam fepttmam , tricefima
Jnntpartescorporis, corporaipfarefiftunt. Ubi jectmda.
vero corpora faciliuscedunt, vixexcitatut Calor. Communes fi.nt compluresacT:iones& Calidi,
Ad vicefimam, vicefima fexta. & hcetdiverfaadmodum iatione. Nam &
Frigidi
Calori Animalium nulla iubjungitur Negativa, nives,puerorum manusvidenturpaulopofture-
nifiInlectorum(utdicT;umeftjobparvitatemcor- re;&fngora tuenturcarnesaputrefactione, non
poris. Etenimin Pifcibuscoilatisad Animalia terminus quam lgnis &
Calores contrahunt corpo-
;
reftria magis notatur gradus coloris quam pri va- , tainminus,qtiodfaciunt&Fngida Verun>ha;c
tio. In Vegetabilibusautem&Plantis nullus per- &fimiliaopportuniuseftreferreadlnquificionera
* cipkur gradtis caloris ad tacftum , neque iu lachry- deFrigido.
tnis ipfinum nequein Medullis recenterapertis.
, Aphor. XIII
At m Animalibus magna reperiturdiverfitasCa- TErtio facienda eft Comparentia ad fnfileElhj»
loris.tuminpartibus ipforum; faliuseftenimca- Inftantiarum.in quibusNatura , de qua fitln-
lorciicaCor.aliusinCerebrcaliuscircaExterna^ ,
quifitio,ineft fecundum magis & minus ; iivefa-
tumin Accidentmus eorum , ut inexercitatione diacomparationeincrementi&decrementiineo-
vehementr&febribus. - dem iubjecfto.fivefadtacomparatvoiiead invicera
-
Advicefimamprtmam, vicejima feptima. inlubjeclisdiverfis. CumemmFormareificipfil-
HujclnftantiiE vixlubjungiturA^^rt^.Quin fima Res ; neque diiffeiat Res a Forma , aliter
P 4 quam
;
339 NOVI ORGANI mo

quamdifferuntApparens&Exiftens,autExterius veniri textilequoddam tenue&mollcfactum
&Interius,autinordinead Hominem &inordine exaviumplumagine , quod vi innata butyrum
adllniveifum ; omninofequitur, utnonrecipia- folvat & liquefaciat , in ipfb leviter invo-
turaliqua Natura proveraForma , nifi perpetuo lutum.

decrefcatquando Natura ipfa decrefcit, & fimili- . Quarimpinguantagros, ut Fimi omnis gene-
ter perpetuo augeatur quando Naturaipfaauge- ris , Creta, Arenamaris,Sal,&fimilia,dilpofi-
tur. Hanc itaqueTabulam, Tabu/am Graduum tionemnonnullamhabentad Calidum.
five Tabulam Comparattva appellare confue- , Omnis putrefacftio in fe rudimenta quardam
vimus. exihsCalorishabet, licetnonhucufque , utad
Tabula Graduum , five Comparativ& tactum percipiatur. Nam
nec eaipfa quae pu-
in Calido. trefa&a folvunturinanimalcula, utCaro, Ca-
PRimo itaque dicemus de iis quae nullum pror- feus,adtactumpercipiunturCalida nequeli- ,
gradum Caloris habent ad taftum fed vi-

fus ; gnum putrejquod n©c~tu fplendet.deprehendi-
demurhabere potentialem tantum quenJamca- tur ad tactum Calidum. Calor autem in putn-
lorem , five difpofitionem & prseparationem ad dis quandoque fe prodit per odores tettos &
calidum. Poftea demum defcendenius ad ea,quae fortes.
fflnt aclu five ad tactum Calida , eorumque forti- S. Primus itaque Caloris gradus, exiis qui ad ta-
tudines&Gradus cttim humanum percipiuntur Calida videtur ,
l. Incbrporibus folidis&tangibilibusnoninve- efie Calor animalium,qui bene magnam habet
nitur aliquid quodinNaturafuaCalidumfit

, graduum latitudinem ; Nam infimus gradus
opginaliter.Non enim lapis aliquis, non metal- (utin infectis) vix ad tacftum deprehenditur
lum,non iiilphur , non foffile aliquod , non li- Summus autem gradus vix artingitadgradum
gnum,non aqua non cadaver animalis , inve-
, Caloris radiorum Solis in regionibus rem- &
niunturcalida. Aqua; autem calidae in Balneis poribus maxime ferventibus neque ita acris ;
videnturcalefieri peraccidens , five per flam- eft,quintoleraripoflita manu. Ettamen refe-

mam ausignemiubterraneum, qualisexÊtna runtde Co»/?rf«//0,aliifquenonnullts, qui Con-
&mont:bus aliiscomplunbus evomitur ; five ftitutionis &habitusCorporis admodumficci
ex conflictu corporum, quemadmodtim Calor fuerunt,quod acutiflimisfebribusrorrepti,it3
fitinferri&ftannidiflolutionibus. Itaque gra- incaluerint, utmanum admotam aliquantulum
dusCalorisinlnanimatis, quatenus ad ta&um urerevifi fint.
humanum , nullus eft; veruntamenilla Gradu j>, Animalia,exMotu&exercitatione,exvino &
Frigoris differunt ;non enirn arque frigidum eft epulis,ex venercex febribus ardentibus, &ex
lignum, ac metallum. 5edhoc pertinet ad Ta- dolorcaugentur Calore.
bulamgraduum in Frigido. 10. Animalia in acceflbbus febrium internvtten-
2. Attamen quoad potentiales Calores & praepa- tium,a principio.frigore &
horrore corripiun-
rationes ad flammam , complurainveniuntur tur;fedpaulo poftmajoiem inmodumincale-
inanimata admodum diipolita , ut Sulphur, fcunt ;
quod etiamfaciuntaprincipioinCau-
Naphtha,Petrela:um. fbnibus,&febnbuspeftilentialibus.
3. Qua? antea incaluerunt , utfimusequinusex n. InquiraturulteriusdeCalorecomparatoindi
animali,autcalx,aut fortailecinis autfuligoex verfisanimalibus, velutipifcibus, quadtupedi-
Igne, reliquias latentes quafdam caloris prioris bus.ferpentibus , avibus j atqueetiamfecun-
retinent. Itaquefiunt qiKedamdiftillationes& dum fpecies ipfbrum,ut in Leone,Milvio,Ho-
feparationes corporum,perfepulturamin fimo mine;Nam exvulgati opinione, pifcesperin-
equino atque excitatur calorincalceperad-
;
teriora minus calidi fiint , aves autem maxime
fjperfionem aqua?; ut jam didum eft. calidar, pr.-efertim Columba?, Accipitres, Stru-
1 fnter Vegetabilianon invenitur aliquaPlanta, thiones.
fiveparsPlanta;,(velutiiachryma,autmedullaj \i. Inquiratur ulterius de Calore comparatoin
qiuefitadtactumhumanum calida. Sedtamen ebdem animali , iecundum partes&membra
(utfuperius dictum eft) herbxviridesconclufie ejus diverfa.Nam lac,fanguis,fperma, ova,in-
calefcunt;atqueadinterioremta&um , veluti modico tepida,&minus Cali-
veniunturgradii
ad palatum.aut ad ftomachum, aut etiam ad ex- daquarnipfacaroexteriqrinanimah , quando
teriores partes poft aliquam moram, (ut in em- movetur , aut agitatur. Qualis vero gradus fit
plaftris & unguentis ) alia vegetabilia inve- Caloris in cerebro, ftomacho , corde , & reli-
niuntur calida,aliafrigida. quis,fimiliteradhucnoneftqua?fitum.
Noninvenitur inpaitibusanimalium , poft- 13. Animaliaomnia , perhyemem&tempeftates
quamfuerintmortuarautfeparatse, aliquid ca- frigidas, fecundum extetius frigent fed ;
lidum ad tactum humanum. Nam neque fimus per Interiora etiam magis effe calida exilli-
equinusipfe, nififueritconclufus& fepultus, mantur.
calorem retinet. Sed tamen omnis fimus habe- 14.. Calor Cceleftium etiam.in regione calidifli-
te videtur calorem potentialem , ut in agrorum ma , atque temporibns anni & diei calidiffimis,
impinguatione. Etfimiliter, cadavera anima- noneurngradumCalorisobtinet , qui vel li-
lium , hujufmodi habent latentem potentia- & gnum aridiflimum,velftramen, vel etiam lin-
lem calorem ;adeoutin Ccemeteriis,ubi quo. teum uftum incendat aut adurat, nifi per fpecu-
tidie fiunt fepultura? , Terra calorem quendam lacomburentia roboretur; fedtamene rebus
occultumcolligat, quicadaver aliquod recen- humidisvaporem excitarepoteft.
ter impofitum confiimit longe citius quam
, if. Ex traditione Aftronomorumponunturftellas
terrapura, Atqueapud Orientalestradituiin- alismagis, aliae minus calidx. InterPlanetas
enim
;;
34* L B ER I II. 34-2

enirji poft Solem ponitur Mart calidiflimus fciculis 8i ramis arborum non eft admodum
deinde /*jp/rer,deinde Venus\ Ponuntur autem utilis.Hancfequitur ( ut arbitrarour, flarrtma
tanquam frigidi , Z-wztf,&deinde omnium ma- exoleo.&fevo , & cera,&hujuimodi oleefis &
xime Saturnus. autem ponitut cali-
Inter fixas pinguibus,qna:funtfinemagnaacrimonia.For-
diffimus Sirius; deinde CorLeonis,fiveRegu- tiflimus autem Calor repericur inpice&refi-
lus ; deinde Canicula,&c. na,atque adhuc magis in Sulphure.&Caphura,
i£. .SWmagis calefacit , quo magisvergitadper- & Naphcha, & Petrelaro>& Salibus , ( poftquam
pendiculum , fiveZenith , quod etiam creden- materia cruda eruperit) & in horum compofi-
dumeftdealiisPlanetis,promodofuoCaloris, tionibus, velutipulvereTormentario , Igne
Exempli gratia , Iovem magis apud nos cale- Gra:co, (quem vulgolgnemferum vocant) &
facere, cum pofitus fitfubCapricomo , aut diveriisejusgenenbus, quaf tam obftinatum
Aquario. habentCalorem , ucabaquisnonfacileextin-
17. Credendum eft.Solem ipfiim,&PlanetasreIi- guantur.
quos,magis calefacereinPerigns fuis,propter 22. Exiftimamus etiam, flammam,quae refultatex
propinquitatem ad terram , quam in Apogans. nonnullismetallis imperfecftisjelievalderobu-
Quodfieveniat, ut inaliquaregioneSolfitfi- ftam &acrem. Verum de iftis omnibus jnquira-
mul in Perigaeo, & propius ad perpendiculum tur ulterius.
necefleeft,ut magis calefaciat,quamin regione 2$. Videtur autem flamma fulminum potentio-
ubi Sol fit fimiliter in Periga-o, fed magis ad ob- rum has omnes flammas fuperare adeo ; 11 1 fer»
liquum. AdeoutComparatio exaltacionis Pla- rumipfumperfetfhim aliquando eolliquaverit
netarum notari debeat, prout ex perpendiculo in guttas quodflamma: illaealterarfacere.non
;
aut obliquitate participet,fecundum regionum poilunt.

varietatem. 24. In Ignitis autem djverfi fimt etiam gradus Ca-
18, Soletiam,&fimihterreliquiPIaneta: , calefa- loris,dequibus etiam non facta eftdihgens in-
ceremagisexiftimantur, cum fintinproximo quificio. Calorem maxime debilem exiftima-
ad Stellas fixas majores; veluti cumSolponi- mus efleexlinCeoufto •, qualiadfiammaeexci-
tur in Leone , magis vicinusfitcordi Leonis, tacionemutifolemus ; &fimilicer ex hgnoillo
caudaeLeonis,&Spicasvirginis,&Sirio, &Ca- fpongiofo,autfuniculisarefac~tis , quiadtor-
niculae,quam cum ponitur in Cancro , ubita- mencorum accenfionem adhibentur.Poft hunc
men magis fiftitur ad perpendiculum. Atque fequiturcarboignitusexIignis,&anchracibus,
credendum eft, partes Ccelimajorem infunde- atqueetiam ex latetibus ignifis , fimilibus. &
re calorem (licet adtattumminimepercepti- Ignitorum autem vehementiflime calida exi-
bilem ) quo magis ornats fint Stellis,pra?fertim ftimamus efle metalla ignita,ut Ferrum,& Cu-
majonbus. prum,& cartera. Verum de his etiam facienda
15). Omnino Calor Cceleftium augetur tribus eft ulterior inquifitio.
modis ; videlicetexperpendiculo , expropin- 2f. Inveeiuntur ex Ignitis nonnulla Ionge Cali-

quitate five Perigso , & exconjunctionefive diora.quamnonnulke exflammis. Mulcoenint
confbrtio Stellarum. Calidius eft&magis adurens Ferrum Ignitum,
20. Magnum omnino invenitur intervallum in- quamflammafpintus vini.
ter Calorem Animalium , ac etiam radiorum 16. Inveniuntur etia.m ex illis qiiae Ignita non funr,
Cceleftium, ( proutad nos deferuntur, ) atque fedtantumabigneCalefada , ficucAquaefer-
flammam , licet leniffimam,atque etiam Ignita ventes , & Aer conclufus in reverberatoriis,
«mnia ; atque infuper liquores , aut aerem nonnulla quae fuperant Calote multa exflarn-
ipfiim , majorem in modum ab igne calefa- misipfis.&Igrritis.
clum.Etenimflammaipiritusvini , pra?fertim 27. Motus auget Calorem ; ut videreeftinfolli-

rara,necconftipata , tamen potiseftftramen, bus & flatu adeo ut duriora ex Metallis non,
;
autlinteum , autpapyrum incendere , quod folvantur aut liquefiant per ig;nem mortuum
nunquamfacietCalorAnimalis,velSolis , abf- autqnietum,nififlatuexcitetur.
que fpecuhs comburentibus. 28. FiatExpenmentumperfpeculacomburentia,
21. Flammsautem» &Ignitorurri, plurimifiint inquibus (utmemini) hocfk; ut fi fpeculura
gradusin fortitudine&debilitateCaloris. Ve- ponatur (exempligratia) ad diftantiam Spitha-
rum de his nulla eft facta diligens Inquifitio ; ut m3eabobjectocombuftibili,nontantoperein-
necefle fitiftalevitertranfmittere. Videturau- cendataut adurat, quam /ipoficumfeencfpe-
tem ex flammis illa ex ipiritu vinieflemollifli- culum (exempli gratia ; ad diftantiam Semifpi-
ma jnififortelgnis fatuus,aut flammae, feuco- thams, & gradatim & lente trahacuraddiftan-
rufcationesexfudoribusanimalium , fintmol- tiam Spithamas, Conus tamen, & unio radio-
liores. Hanc fequi opinamur flammam ex verum eadem funt , fed ipfe Motus auget opera-
getabilibuslevibus &porofis,ut ftramine, fcir- tionem Caloris. —
pis , & foliis arefa<5tis ; a quibusnon multum Zy. Exiftimanmr incendia illa , qus fiuwt flante
difterre flammam ex pihs aut plumis. Hanc fe- veutoforci majores progreilhs facere adverfiis
quiturfortafleflammaexhgnis , praefertim iis vencum , quam fecundum vencum ; quiafci-
qusenonmultumhabentexrefinaautpice ita ; licet flamma refilit motu perniciore , ven-
tamenutflammaexlignisquae parva funt mole to remittente , quam procedit vento impel-
•
( quae vulgo colligantur in fafciculos ) lenior lente.
fit, quam quxfitextruncis arborum &radici- 30. Flamma nonemicatautgeneratur nifldetur ,
bus. Id quod vulgo experiri licet in fornacibus inquoflammamovere pofflt

aliquid concavi,
quz ferrum excoquunt » in quibus ignis ex fa- & ludere ; prasterquam in flammis flatuofis
puU
,
345 NOVI O RGANI 344

pulverisTormentarii, &fimilibus , ubi com- fiat,apponatur parum cers ad os ejus vitri reci-
preffio incarceratio fkmmx auget ejus fu-

& , ita tamenutnonpenitusobtureturos
pientis
rorem. ejus ne ob defedtum Aeris fuccedentis impe-

,
Inciispermalleumcalefcitadmodum;adeout diaturmotusjdequojamdicetur , quieftad-

31.
fllncusfueritlaminartenuioris , exiftimemus» tnodumfacilis &delicatus.
illam per fortes &continuosic"tusmalleipotIe Oportet autem ut vitrii demifTum, antequam
rubefcere , utferrumignitum ;
feddehocfiat inferaturin alterum , adignem a parte
calefiat
Experimentum. fuperiori,ventre fcilicet. Poftquam autem fue-

jz. AtinIgnitisqunsfuntporofa,itaut deturfpa- rit vitrum lllud collocatum,ut diximus,recipiet
tium ad exercendummotumignis, fi cohibea- & contrahet fe Aer ( qui dilatatus erat per caJe-
tur hujufmodi motus percompreffionemfor- fadtionem j poft moram fufHcientem pro ex-
tem, ftacim extinguitar ignis; veluti cum lin- tinttione illiusafciuth Caloris,adtalem exten-
teum uftum , autfilum ardenscandeteautlam- fionem five dimenfionem, qualis eritÂeris am-
padis,autetiamcatbo autprunaardens , com- bientisautcommunistunc temporis, quando
primitur per pr.elToriumjaut pedis conculcatio- immittitur vitrum ; atque attrahet aquam in
ne.n,authujufmodi ftatimceflantoperationes fiirfun, ad hu jufmodi menfuram. Debet autem
Ignis. appendi charca angufta & oblonga , & gradibus

Approximatioadcorpus Calidum anget Ca- (quodlibuerit^ mterftindta. Videbis autem,
33.
quod etiam
]orern,pro graduapproximationis; prouttempeftasdiei incalefcitautfrigefcit,Ae-
fitinlumine: Namquopropiuscollocaturob- rem fe contrahereinanguftiusperfrigidum, &
jectum adlumemeo magis eft vifibile. «xtendere fe in latius per calidum; id quod con-
54.. Unio calovum diverlorum auget Calorem fpicieturper aquamafcendentemquandocon-
nififaiftaiitcommiftio corporum. Namfocus trahitur Aer, &defcendentem five depreflam
macmusj&focusparvusineodemloco, nonni- quando dilatatur Aer. Senfus autem aeris,qua-
hil mvicem augent Calorem at aqua tepida •, tenus ad Calidum,&Frigidum, tamfubtihs eft
immifiain aquam ferventem refrigerar. & exquifitus,ut facultatem tadtus humani mul-
55. Moracorporis
calidiaugetCalorem. Etenim tumfuperet;adeo utSolis radius aliquis , aut
Calor perpetuotranfiens&emanans, commi- calor anhehtus,multomagiscalormanus, fu-
fcetureumcalorepntinexiftente, adeout mul- per vitrifummitatem pofitus,ftatum deprimat
tiphcet Calorem.Namfocusnona:quecalefa- aquam manifefto. Attamen exiftimamus,fpiri-
cit dubiculum per moramiemihora; ac fi ldem , tum animalium magis adhuc exquifitum fen-
focus duret per horam integram.At hoc non fa- fumhabereCalidi&Frigidi, nifi quodarjnole
citlumeir, Etenimlampasautcandelain aliquo corporea impediatur & hebetetur,
loco pofita , non magts illuminat per moram 3$. Poft Aerem exiftimamus corpora efle maxime
diuturnam,quam ftatim ab initio. fenfitivaCalorisea, qus afrigorerecenterim-
16. Irritatioperfrigidumambiens , auget Calo- mutatafint&comprefla , qualiafuntNix, &
retlv,utinfocis videre eftper gelu acre. Quod Glacies ; ea enim lenialiquoteporefolviinci-
exiftimamus fieri non tantum per convulfio- piunt & colliquari. Poftilla fequiturfortaife
&
nem contradtionem Caloris , quse eft f pecies Argentum vivum. Poft illud fequunturcorpo-
unionis ; Ced perexafperationem : veluti cum ra pinguia,ut oleum,butyrum, & fimilia ; dein-
aer autbaculum violenter comprimitur aut fle- deLignum;deindeAqua.PoftremoLapides,&
dtitur.non adpundtumloci pnoris refilit fed , Metalla,qu2nonfacilecalefiunt,pra;lertimin-
ulterius in contrarium. Icaque fiat diligens Ex- terius. Illa tamen Calorem femel fufceptum
perimentum , per baculumvelfimile aliquid diutiffime retinent ; ita ut later, aut lapis , aut
immilluminflammam , utrumadlateraflam- ferrumignitum,inpelvimaqua:frigidanmmif-
mx aduraturcitius,qtTam in medio flammar. fum, &
demerfum , per quartampartemhora;
37. Gradus autem in fufceptione Caloris funt (plus minus_)retineajt Calorem,ita uttangi non
complures. Atque primo omnium notandum poffit.
eft,quod parvus & exihs calor, etiam ea corpo- 40. Qitomiuor eft corporis moles , eo citius pec
pora quae Caloris minimeomniumfuntfufce- corpus calidum approximatum incalefeit id ;
ptiva immutettamen & nonnihil calefaciat.

,
quoddemonftrat, omnem Caloremapudnos,
Nam ipfe calor manus,globulum plumbi aut ,
effe corpori tangibili quodammodo adverfum.
alicujus Metalli pauhfper detentum nonni-
41. Calidum, quatenus ad fenfum &tadtumhu-
,
Adeo facile,& in omnibus tranf-

hil calefacit. manum , res varia eft & refpectiva , adeo ut
mittitur & excitatur Calor , corpore nullo mo- aquatepida, fimanusfrigoreoccupetur, fen-
do ad apparentiam immutato. tiatur eile calida •, fin manus incaluerit , fri-
38. Facillimeomnium corporum apudnos&

ex-
gida,
cipit & remittit Calorem Aec ; quod optime
jifhvr. XIV.
cerniturinvitris Calendaribus. Eorumconfe-
ctio eft talis ; Accipiatur vitrumventreconca- QUaminopesfimushiftoris, quivis facile ad-
vo,collotenui&oblongo-,refupinetur , &de- vertet,cumin 7<z£«/fcrfuperioribus , pra?ter-

rnittaturhujufmodivitrum,oredeor'fumverfo, quam quodlocohiftorisprobata: &Inftantia-
ventre furfum , in aliudvafculum vitreumubi rum certarum nonnunquamtraditiones re- &
fit tangendo fundum vafculi illius reci-
Aqua
,
lationesinferamus,(fempertamenadjec£tadu-
pientisextremo ore vitri immiffi & incumbat
, 5
biaefidei&Authoritatisvota) fa?penumeroet-
paululum vitri lmmiffi collumadosvitrireci- iam hifceveibis, FiatExperimetilnmtfcl/rtc/ui-

pientisjitautftarepoffit ; quod ut commodius rawr nlterinSiUti cogamur.
XV.
.
345 L I B E R II. 34S

xv. Calidi,autFormaLuminis,&LexCalidi,fiveLex
ATque Opus & officium harum trium Tabula- Luminis; neque veroarebusipfis&parte opera-
rum Comparentiam Inflantiarttm ad intelle-
, tiva,unquamnosabftrahimus , aut recedimus.
£?#/#, vocareconfueviinus. FacTra autem Compa- Quare cum dicimus (exempligratia) inlnquifi-
rentia , in opereponendaeftipfa/W#ffio. Inve- tione Forma; Caloris , I{ejice tenuitatem,aut Te-
nienda eft enim , fuper Comparentiam omnium & nuitos non ex Forma Caloris idem eft ac fi dica-
efi ;
fingularum Inftantiarum , Natura talis qua: cum mus potefi

, homo fupertnducere Calorem in corpus
natura dataperpetuoadfit,abfit , atquecrefcat,& denfitm aut contra, potefl homo auferre aut arcere
;
decrefcat ; fitque ( ut fuperius dictum eft ) limita- Calorem a corporetenui.

tioNaturamagiscommunis. Hocfimensjamab Quod fi cuiquam videanturetiamFormsno-
initiofacereteiuetaffirmarive,(quodfibipermif- ftra; habere nonnihil abftiadi , quod mifceant &
fafemper facere folet ) occurrent phantafmata, & conjungantheterogenea,(videnturenim valde ef-
opinabilia,& Nocionalia male terminaca,& Axio- le heterogenea Calor Cceleftium , Ignis ; rubor &
mata quotidie emendanda mfi libeat { Schola- ; fixus in roia,aut fimiiibus,&, apparens in Iride , aut
rum more ) pugnare pro falfis. Ea tamen procul- radiisOpalii,autAdamantis;Morsexfummerfio-
dubioeruntmeliora autpraviora> profacultate& ne,ex crematione,expuncturagladii, ex Apople-
robore intellettus qui operatur. At omnino Deo xia,exAtrophia;& camenconveniuntifta inNa-
(Formarum Inditori & opifici^ aut fortatle Ange- tura Calidi,Ruboris,Morcis) isfehabereintelle-
lis& Intelligentiis competit Formas per Affirma- , 6lumnorit,confuetudine , &integral;tateretum,
tionem immediate noiIe,atque ab initio Contem- &opinionibuscapcum& detenfum.Certiffimum
plationis. Sedcerte fuprahominemeft Cuitan- ; enim eft,ifta uccunque heterogenea &ahena.coire
tum conceditur procedere prjmo per Negattvas
, in Formam , five Legem eam qua? ordinat Calo-
& poftremo loco delinere in Affirmativas , poft rem,autruborem , autmortem necemancipari ;
omnimodamexclufionem. ^ poirepotentiamhumanam , & liberan a Naturat

XVI. .
curlucommuni, &expandi &exaltariadEfficien-
I TaqueNaturs facienda eft prorfiis folutio &fe- tianova , &Modosoperandi novos.nifiperreve-
»paratio;nonperlgneuicerte, iedperMentem, lationem& inventionem hujufmodiFormaruni,
tanquam Igriem divmum. Eft itaque InduEHonis &tamenpoftiftamunionem Naturce, <\ux eftres
vera; opus primum (quatenus ad inveniendas For- maxime principalis,de Natura; divi fiombus & ve-
mas ) %ejetlio five Exclufiva Naturarum fingula- nis, tam ordinariis , quam interioribus & yeriori-
rum,qua? non inveniuntur in aliqua Inftantia j ubi bus,fuo loco poftea dicetur.
Natura data adeft. Aut inveniunturinaliqualn- XVIII.
ftantia.ubi Naturadataabeft , aut inveniunturin
eft Exemplum •£.«/#-
vero proponendum
aliqualnftantiacrefcere, cum Natura data ctecre- JAm
/ionisCive Rejeftioms Naturarum,qua; per Tabn-
fcat ; aut decrefcere , cum Nacura data cre- las Comparentia reperiuncur non effe ex Forma
fcat.Tum vero poft Rejetlionem &Exclufivam de- CaLdi; illudinrenmmonendo, non foluin fuffi-
bitismodisfaitam , fecundo loco (tanquamm cerefingulas Tabulasad Rejetlionem aiicujusNa-
fundo ) manebit (abeuntibus in fumum opinioni- tura:,fed eciam unamquamque ex Inftanciis fingu-
bus volatilibus) Forma affirmativa,fblida, & vera, lanbusmilliscontentis. Manifeftum enim eftex
&beneterminata Atquehocbrevediccueft, fed omnem lnflantiam contradiilo-
iis qua; di£ta funt ,
per multas ambages ad hoc pervenicur. Nos au- riam deftruere opinabile de Forma. Sed nihilomi-
tem nihil fbrtaile de iis,qua; ad hoc faciun t , prz- nusquandoqueperfpicuitatiscaufa,&ut ufus Ta-
termittemus. bularum clarius demonftretur, Exclufivam dupli-
XVII. camus,autiepej:imus.
CAvendumaatemefL&monendumquafiper-
petucnecumtants partesFormisvideantur Exemplum Exclufiva , five Rejeclionis
a nobis tribui,trahanturea,qua? dicimus, ad For-

Naturarum a forma Calidi
mas eas , qnibus hominum contemplationes & 1. pEr radios Solis , Rejice Naturam Elemen-
cogitationes hadtenus affiicverunt. A tarem.
Primo enim,de Formis copulat», qux funt ( ut 2. Perlgnemcommunem, &maximeperlgnes;
diximus ) Naturarum fimplicium
Conjugia ex fubterraneos (qui remotiflimi funt , pluri- &
curfucommuniuniverfi,utLeonis,Aquila;,Rofa", mum intercluduntur a radiisCceleftibus) Re-
•
Auri & hujufmodi , imprxfentiarumnonloqui- /V«Naturam Cceleftem.
mur.Tempus enim eritde iis trattandi , cum ven- j. Per Calefactionem omnigeniim corporum»
tumiueutaA latentesTroceffm, &clatentesSchema~ ( hoc eft,Mineralium,Vegetabilium, partium
tifmos
, eorumqueinventionem, proutreperiun- exteriorumAnimalium, Aqua;,01ei,AerisJ&
tur infubftantiis (quasvocant) feu Naturis eon- reliquorum ex approximatione fola ad Igneni
cretis. aUtaliudCorpuscalidum ; Rejice omnemYa-
Rurfus vero , non intelligantur ea qua? dicimus rietatem , fivefiibtilioremTexturamcorpo-
( etiam quatenus ad Naturas fimplices ) de formis rum.
& Ideis abfttactis non determina-
, aut in materia 4. Per Ferrum &
Metalla ignita , qua; cale-
tis,aut male determinatis.Nos enim quum de For- faciunt alia corpora , nec tamen omnino
mis loquimur,nil aliud intelligimus , quam leges pondereautfubftantiaminuuntur;êjfV«indi-
illas & determinationes Actus puri, quje Naturam tionem five mixturam fiibftantiae alterius Ca-
auquamfimp1icemordinant&conftituunt,utca- lidi.
lorem,lumen, pondus , inomnimodamatena& j, Per Aquam ferventem , atque Aerem, atque

fubjecto fufceptibili. Itaque eadem res eft Forma etiam per Metalla, & alia Solida calefacla,
fed
;
347
NOVI ORGANI 34§
fed non ufque ad ignitionem five ruborem XX.
RejiceLucem &Lumen. ATtamenquia citius emergitVetitasexerrore
6. PerradjosLuns,&aliarum Stellarum, (exce- quam ex confufione,utile putamus , ut fiat
ptoSole ) -^/VêtiamLucem & Lumen. permiffio Intelle£tui,poft tres Tabulas Comparen-
7. Per Comparativam Ferrj igniti,&Flamma: fpi- tiaprima ( quales pofuimus ) factas &
penfitatas,
ritus vini, (exquibusFerrumignitum plusha- accingendi fe & tentandi opus Interfretationis Na-
betcalidi&minuslucidi, Flamma autemfpirir mr& in affirmativa tam ex Inftantiis Tabularurn»
;
tus vini plus Jucidi & minus calidi ) Rejice et- quam ex iis qua: alias occurrent.Quod genus Ten-
iam Lucem & Lumen. tamenti, PermtJJionem Intelleclns,five Interpreta-
8. Per aurum & alia Metalla ignita qua: denfiffi- , tionem inchoatam , five Ûindemiatienemprimam
mi funtcorporis fecundum totum ; Rejice Te, appellareconiuevimus.
nuitatem. 1)mdemiatioprimade Forma Ca^
9. Per Aerem , quiinveniturutplurimtJmfrigi-
lidi.
dus &tamen manettenuis ; ê//«etiamTe-

, A Nimadvertendum autem eft , Formam rei in-)
nuitatem. , **eiTe(utexiis,quar di6i:afunt,planeliquet Jln-
io.Per Ferrurn ignitum , quodnonintumefcit ftantiisuniverfis&fingulis, in quibusR.es ipfain-
mole,fed manet intra eandem dimenfionem vi- eft aliter enim Forma non efiet Itaque nulla pla-
; :
fibilem ^/'/«Motumlocalem , autexpanfi-

•,
ne dari poteft Inftantia contradi£toria. Attamen
vum.fecundum totum. longe magis confpicua invenitur Forma & evi-
11. Perdilatationem Aerisin Vitris Calendariis& dens in aliquibus Inftantiu, quam inaliis ;in iis vi-
fimilibus , quimoyeturlocaliter&expanfive dehcetubiminus cohibitaeftNaturaForma: , Si
manifefto, neque tamen colligit manirefttim impedita,&reda<5rain ordinem,per Naturas alias.
augmentum Caioris; Rejice etiam Motum Lo- Hu jufmodi autem Inftantias, Elucefcentiai vel In-
calem,autexpanfivumfecundumtotum. ftantiat Oftenfivas appejlare confuevimus. Per-
12. Per facilem Tepefactionem omnium corpor gendum itaque eft ad ZJindemiationemipfampri-
rum abfque aliqua deftruClioue aut alteratione mam de Forma Calidi Per univerfas & fingulas In-
notabili ; Rejice NaturamVdbftrudtivam , aut inftantiat, Natura.cujus limitatio eft Calor,videtur
ditionem violentam alicujus Natura: nova?. elle Motus. Hoc autem maxime oftenditur in
13. Per Confenfum &! Conformitatem operum fi- Flamma.qua: perpetuo movetur;& in Liquoribus
mihum>qu£ eduntur a Calore a Frigore ;Re- & fer ventibus aut bulhemibus , qui etiam perpetuo
jice Motum tam Expanfivum quam ContracT;i- moventur, Atque oftendituretiamin incitatione
vum,fecundum totum. five incremento Caloris faclopermotum ; ut in
14. Per Accenfionem Caioris ex attritione cor- Follibus,& ventis ieafio vi&elnftant.ij.Tab.i.
:
pomm;Rejice Naturam Principalem.Naturam Atquefimiliter inaliismpdis Motus , dequibus

Principialem vocamus eam.qua: Pofitivarepe- vide Inftant.2.8. &51. Tab.$. Ruriusoftenditurin
ritur in Natura , nec caufatur a Natura prsece- extin<Stione Ignis & Caloris per omnem fortem
dente. compreflionem , quse frasnat & ceilare facit Mo-
Sunt&alia: Natura:: neque enim Tabulas con- tum:dequavide/«y?rf«/.30.&52.7^.5.0ftenditur
i ficimus perfe<5tas,fed Exempla tantum. etiamin hocquodomnecorpusdeftruiturautfal-
&
Omnes fingulas Natura: pratdidta: non funt tem infigniter alteratur ab omni Igne Calore &
exForma Cahdi. Atque abomnibus Naturis fortiacvehementi. Undeliquidoconftat, fieria
pra>di£tis liberatur Homoin operationeluper Calore tumultum&perturbationem, &motum
Calidum. acrem,inpartibusinternis Corporis ;
quifenfirn
Apher. XIX. vergitaddiflolutipnem.
ATquein£AT/«/»v<»jacT:afuntnjndame.nta^5/a JntelligaturhocquoddiximusdeMotu,(nem-
dttclionis veia:,qua:tamennonperficitur do- pe, utfitinftar Generis adCalorem ) non quod
necfiftaturin Aflirmativa. Neque vero ipfa Ex^ CaiorgeneretMotum autquodMotusgeneret ,
clufiva ulio modo perfetta eft,neque adeo eife po- Calorem (licet&ha:cin aliquibusvera fint) fed
'-.
teft fub enim Exchfiva ( ut plane li-

initiis, Eft quod ipfillimus Calor , five Quidipfum Caloris
quet) %ejeclio Naturarum Simphcium. Quod Ci fitMotus,&nihilaliud : limitatustamenperX)»/v.
non habea*nus adhuc bonas & veras Notiones yfr^/^quasmoxfubjungemusjpoftquamnon-
Naturarumfimplicium, quomodoredtificaripo- nujlas cautiones adiecerimus ad evitandum &-.
teft Exclufiva / At nonnulla? ex fupradidtis ( veluti quivocum.

NotioNatura3Elementaris,NotioNatura:Ca:le«. Calidum ad fenfum, res Refpecliva eft & in 01-
ftis.Notio Tenuitatis ) funtNorionesvagx , nec dine ad Hominem,non ad Univerfum ; & ponitur
bene terminata?, Itaquenos,quinecignarifumus, reclieutEftedtus Caloris tantum infpiritumAni-
nec obliti, quantum opus aggrediamur , ( vid. uq malem ; Quin etiam in feipfbresvariaeft,cum
faciamuslntellectum humanum Rebus & Natu-= idemcorpus (proutSenfiispradifponiturJ indii-
rajparem ) nullomodoacquiefcimushis qusead- cat perceptionem tam Calidi quamFrigidi ut pa- :
hucpraecepinaus fed&reminulteriusprovehi-
: tet per Inftant.^t.Tab.i.
mus , &
fortioraauxiliainufum Intelleclus ma- Neque vero communicatio Caloris, five Natu-
chinamut &
miniftramus qtjas nunc fubjunge-
•, ra ejus Traftfitiva, per quamcorpusadmotum
mus. Etcertein Interpretatione Natttroianimus o- corpori cahdo incalefcit,confundi debet cum for-
mnino taliter eft praeparandus & formandus,.ut & '
maCalidi, AliudenimeftCalidumjaliudCalefa-
iuftineat fe in gradibus debitis certitudinis & ta- , clivum. Nam permotum Attritionisinducitiir
men cogitet,( praefertim fub initiis ) ea , qua: ad- CaIorabfqueaIiquoCalidopra;cedente,undeex-
funt,multum pendere ex iis qua: fuperfunt. duditur Calefactivum a Forma Ca|idi. Atque
etiatn
) , ' ;
349 L I B E R II. 35^-
;etiam ubiCalidum effkiturperapproximationem feratur corpus furfjtn. Dubium enim non eft,
Calidi hoc ipfum nonfitexforraaCalidi ; fed
,
qumfintMotuscojnpIuresmmi.Exempligra-
omnino pendet a Natura altiore magis com- & autfpiculum iimui & prog ediendo
tia.*fagitta
muni ; vid.ex Natura Afllmilationis five Multiph- rotat,&rotandoprogreditur. Similiter&Mo-

cationisfiii : dequafaciendaeftfeparatimmqui- tus Calons fimul eft & Expartfivus» & Latio in
fitio. fiiifiim.
Atnotio ignis plebeja eft,&nihil vaIet:compo- Ha»c vero Differentia oftenditur in Forcipe,
fita enim eft ex concurfu qui fit Calidi& Lucidi in aut Bacillofcrreo.immiiroinignemrquiafiim-
ahquo corpore; ut in Flamma communi,& corpo- mittatur peipendiculanter p tenendomanum
ribusaccenfis ufqueadruborem. fuperuis, citomanumadunt; tinexlatereaut
Remoto itaque omniÊquivoco veniendum , inrenus.omninotardius.
jam tandem eft adDifferentias verasquae liinitant Confpicua etiam eft in DiftillationbtK per De-
Motum,& conftituunt eum in Formam Calidi. fcenforiumjqiiihusutuntuihominesadFlores
quodCalorfit del catiores,quorum odores facile evanekunt.
P^SJma igitm dtfferentiaened >
Motus Expanfi vus,per quem corpus nititur ad Nam hocreperitindnftria, ut collocentlgnen»
dilatationem fui, & recipiendum fe in ma jurem, non lubterfedfiipra, UtaJuratminus. Neque

ipharam vel dimenfionem ? quam prius occu- entm Flamma tantum vergitfurfum , fed etiam
paverat.Hxcautem Differemia maximeoften- omneCalidum.
ditur in flamma ubi fumus fi ve halitus pinguis,
•, Fiat autem Experimenrum hujusreiincon-
1
manifeftodilatatur&apcritfe in flammam. traria Natura F- igidi vid. utrum Frigus non :
Oftenditur etiam in omniLiquorefervente» contrahat corpus defcendendo deorfum^

qui manifefta intumefcit , infurgit, &emittit quemadmodumCalidumdilatatcorpusafcen-
bullas,atque urget proceilum expandendi fe,
;
dendofurfum. Itaqueadhibeanturûobiolla
donec vertatur in corpus longe magis exten- ferrea , velduo tubi vurei.quoad cirtera p-at es
fum &dilatatum,quamfitipfe Liquor ; vid.in, & calefiant nonnihil & ponatur ipongiacum ;
Vaporem,aut Funium,aut Aerem. aquafrigida.velnix fubterunam , & fimiliter ,
Oftenditur etiam in omni Ligno&Combu- iuperalieram. Exiftimamusenim, celenorem

ftibili;ubifitaliquandoexudatia , atfemper fore Refngerat onemadextremitatesin eo ba-
evaporatio, cillo ubinixponiturfupta, qnamineoubinix
Oftenditur etiam in colliquatione Metallo- ponituriubtencontraacfitinCalido.
rum,qua-(cu.m fint corpons compa&iffimi) nq
l
~Y'Ertia Differentia ea eft ; ut Calor fit Motus,
faci!eintumefcunt&fedilatant:fedtamenSpi- 1 ormiter fecundnm to-
non Expanfivus uhiforr
ritus eoi um , poftquam faerit, in fe dilatatus , & tum fed Expanfivus per particulas mmores
,
majorem adeodilatatianemconcupierit, tru- corpbns ; & fimul cohibitus, & repu'f s, & re-
dirplane&agitpartes crafllores in Liquidum. verberatus ; adeo ut induat Motum akernati-
Quodfi etiamCaiorfortius intendatur,folvic vum»& petpetuo trepi Jantem,& tentantem &

& vert it multum ex iis in volatile, nitentem , &
ex repercuflione irritatum ; unde
Oftenditur etiam in FerroautLapidibus:quas furorillelgnis&Caloris oitumhabet.

licetnoniiquefiant aut rundantur,tamen emoU vero Differentta oftenditur maxime in
Ifta
liuntur. Quod etiam fit in baculis ligni ; qua? Flamma&Liquoribus bullientibus : qu.eper-
calefa&apaululumin cinenbuscaldis , fiunc, petuotrepiJarit , &inparvisportiombustu-
flexibilia. ment,& rurfus fubfidunt.
Motus in Aere» Oftendituretiaminiis corporibus, quajfunt

Optime autem cernitur ifte .
quipet exiguumcaloremfedilatat continuo&; tam dura? compag's ut calefacTra aut Ignita non
,
manifefto.utper Inftant.$%. Tak^ intumefcant aut dilatentur mole ; ut Ferrum
Oftenditur etam in naturacotitrariaFrigidu igni tum,in qua Calor eft acerrimus.
Frigusenimomnecorpuscontrahic & cogitin, Oftenditur etiam in hoc , quod per frigidiflt-

anguftius;adeoutperinteniaFrigoraclaviex* mastempeftates focus ardeatacernme.
Oftendituretiani, in hocquod cum extendituc
ciânt ex paiietibus,sra diffiliaiit,vitrurn etiam
& fubito pofitum in Frigido diflt, A^cr in vitro Calendari abique impedimento
calefa6tum
Similiter Aer per levem infri- autrepulfione.uniformiterfcilicet&afquaLter;
liat & frangatur.
gidacionemrecjpitfeinanguftius : utper/«-. non Etiam in ventiscon-
percipiatur Calor.
dicetur in clufisi liceterumpantvimaxima , tamennon
fiant^S. Tab.3. Verurn de his fufius
inquifitionede Frigido. percipitur Calor infignis ; qnia fcilicet Motus
Nequemirumeft , fi Calidum Frigiduna & fit fecundumtotum , abfque Motu alternante
eJant compluresadiones communes, (de quo in particulis. Atque ad hoc fiat Experimentum,
vide Inflant. ji. Tak 2. ) cum inveniantur duae utrum Flamma non urat acrius verfus latera,
ex fequentibus Differentiis ( de quibus moxdi- quam in medip flammi,

Qftendituretiaminhoc , quod omnis uftio
cemus ) qus competunt uttique Natutae ; licet
de qua riunc loquimur tranfigatur per minutos poros corporis quod
in hac Differentia (
aftionesfintexdiametrooppofita; : Calidum uritur ;adeo utllftio fiibruat&penetret,&fo-
i
enim dat motum expanfivum & dilatantem, dicet, &ftimulet ;

perinde ac fieflentinfinita;
motum contraiStivum & cufpides acus. Itaque ex hoc illud etiam fit,
Frigidum autem dat
quod omnes Aquae fortes ( fi proportiona-
coeuntem.
ad corpus in quod agunt ) edant ope-
SEcundadifferentia eft modificatio prioris ; Harc XX. fint ,
videlicet,quod Calor fit Motus cxpanfivus five ra Ignis » ex natura fua corrodcnte & puri-
yctfus circumfcrenaarn:h.aclegetamch,utun3 gente.
Q^ Atque
; ) ,;
351
NOVI ORGANI sst
Vifferentia ( de quanunc dicimus aut aliqua alia fubftantia quscunque fufceptiva
Atque ifta
communiseftcumnaturaFngidi;inquocohi- Motus praedicti. Calidum autemadSenfam, res
betur Motus contra&ivus ; per renitentiam ex- eadem eft:fed cum analogia,qualis competit Sen-
pandendi ; quemadmodum in Calido cohibe- fui. Nunc vero ad ulteriora auxilia proceden-
turMotusexpanfivus , perrenitentiamcon- durneft.
trahendi. -
Aphor. XXI.
Itaque five partes corporis penetrent verfiis 7)0(1 Tabulas Comparentiaprima ^* Rejeuionem
iriterius,five penetrent verfus exterius ,
fimilis A five Exclufivam,nec non Vindemiationem pri-
eft ratio ; hcet impar admodumfit fortitudo: w^wfa&amfecundumeas; pergendumeftad re-
quia non habemus hic apud nos in fuperficie liqua auxilia Intellectus , circa lnterpretatio-
Terrae aliquid.quod fitimpenfe Frigidum.Vide ntm Natura , & Indutltonem veram ac perfectam.
Inftant.xj.Tab.j. In quibus proponendis , ubi opuseritTabulis,
QFarta DifferentiaeQ. modificatio prioris:Ha:c procedemus fuper Calidum &Frigidum ubi au-. ;
fcilicet , quod Motus ille Stimulationis aut tem opus erit tantumExemplis paucionbus,pro-
Penetrationis debeat elfe nonnihil rapidus & cedemus peraliaomnia : ut nec contundatur In-
minime lentus ; atque fiat etiam per particu- quifitio,&tamenDoclrinaverfetur minusinan-
las, licet minutas ; tamen non ad extremam gufto.
fubtilitatem,fed quafi majufculas. Dicemusitaqueprimo loco , de Pr&rogativii

Oftenditurha^c Tiifferentta incomparatione Inflanttarum:Secnndo,de Admtniculis Induclionis:
operum qua: edit Ignis , cum iis qua; edit Tem- Tertio,de lêclificatione InduBionU : Quarto, de
pus five v£tas. /Etas enim five Tempus are- Variatione Inquifittomspro NaturaSubjeilt: Qijin-
facit , confumit , fubruit, &incinerat,non to , de Prarogativis 7\(aturarum qua.tenusadln-

mmus quam Icmis : vel potius longefubtilins: quifitionem ; five de eo quod inquirendum eft
fed quia Motus ejufmodi eft lentus admodum prius & pofterius : Sexto,de Terminu lnqmfitionk*
Sc per particulas valde exiles , non percipitur five de Sjnopfi omnium Naturarum in Univerfb:
Calor. Septimo deDedutlioneadTraxtn , fivedeeo
,
Oftenditur etiam in comparatione diflolu- quod eft in Ordine ad Hominem Octavo, :
tionumFerri&Auri. Aurumenimdiflolvitur de Taraficevis ad lnqutfitionem Poftremo au- :
abfque calore excitato; Ferrum autem eum ve- tem , de Scala Aficenforia <£* Dejcenforia *sixio~
hementi excitatione Calorisjicetfimili fere m- matum.

tervalloquoadtempus. QmafcilicetinAuro, XXIT.
ingreflus Aquse Separationis eft clemens & fub- | Nter Pr&rogativas Inflantiarum , Primo propo-
tiliterinfinuans, &ceffio partiumAurifacilis: *nemus Inftantias Solttarias.ExautettifuntSolttO'
AtinFerro,ingreifuseftafper , &cumconfli- ri&, qux exhibentNaturam,dequalitInquifitip»
ctu, &partesFerrihabentobftinationemma- in talibus Suhjectis quae nil habent commune

jorem, « um aliis Subjectis, praterillamipfamNaturam:
Oftenditur ctiam aliquatenus in Gangrasnis aut rurfus qua: non exhibentNaturam , de quo fit
nonnullis & Mortificacionibus carnium ; quae Inquifitio.in talibus Subjectis quas funtfimilia pec
non excitant magnum > calorcm aut dolorem omnia cumaliis Subjectisjprauerquamin illaipfa
ob fubtilitatem putrefactionis. Natura. Manifeftum enim eft, quod hujufmodi
Atque hsc fit Prima Vindemiatio fi ve Inter- inftantiae tollant ambages , atque accelerent & ro-
pretatio tnchoata de Forma Calidi , factaper JV- borent Exclufivam 5 adeo utpaucse exillis fint in>
mijfwnemintelleclus. ftar multarum.

Ex Vtndemiatione a.utemifaprima, Forma. five Exempli gratia:fi de Natura Co-
fiat Inquifitio
Definitio vera Caloris ( ejus , qui eft in ordine ad loris,InftantmfilitariaCant Prifmata,Gemma: Cry-
Univerfum , non relativus tantummodo ad Sen- ftallina?,quae reddunt colores , non folum in fe,fed
fum talis eft,brevi verborum complexu. Calor eft

)
exterius fupra parietem.Item Roi es,&c.Ifta: enim
Motus Expanfivus , cohibitus ejrnitensperpartes , nilhabent communecumcoloribusfixis inFlori-
minores, Modificatur autem Expanfio ; utexpan- bus,Gemmis cok>ratis,Metallis,Lignis, &c. pra*-
dendo in ambitum nonnthiltamen inclinet verfus
.,
teripfum colorem. Unde facile colligitur,quod
fuperiora.Modidcatut autem Nixus ille per par- & Color nil aliud fit quam Modificatioimaginis lu-
tes utnonfit omninofegnis,fedincitatKS}&cumim- cis immilfe & recepta?:inprioregenere , per gra-
petunonnullo. dusdiverfosIncidensia:;inpofteriorc,perTextu-
QuodveroadOperativamattinet, eademres ras&Schematiimosvarioscorporis. Ifta?autem,
eft.Namdefignatioefttalis Siinaliquocorporena- Jnflantia funt folkarm quatenus ad Similitu-
turali poteris excitare Motum ad fe dilatandum, dinem.
aut expandendum eumque Motum ; itareprimere Rurfusineademlnquifitione, vena: diftin&se
ci* infie vertere , ut dilatatio illa nonprocedatacjuali- Albi & Nigri in Marmoribus & variegationes co-
ter,fedparttm obtineat s partim retrudatur ; procul- lorum in Floribus e jufdem fpeciei , funt Infianti*
dubiogenerabisCalidum : non habitaratione.five fohtaria Alburn enim&Nigrum Marmoris,, 8c
corpus illud Elementare, (ut loquuntur)

fit rnaculaeAlbi& PurpiireiinfloribusCaryophylli,
five imbutum a Caeleftibus ; five luminofum, conveniunt fere in omnibus prxter ipfum colo-
five opacum:five tenue.five denfiim; five localiter cem. Unde facile colligitur , Coloremnon mul-
expanfum fiveintraclauftradimenfionisprima:
, tum rei habere cum Naturisalicujuscorporisin-
contentum ; five vergcns ad diflblutionem trinfecis,fedtantumfitumefleinPofiturapartium
five manens in ftatu five Animal five Vegetabi-
; , craffiori & quafi Mechanica. Iftae autem Inflanti*
le,five Minerale ; five Aqua,five Oleum, five Aet funt ô//wr/<«,quatenus ad Difcrepantiam. Utf un-
que
353
que ailtem genus ,
LIBER
Inflantias folitariat appellare
II.
Vero ina*qualia,pertexlsuram fimplicem ,. dare
m Ak
confuevimus, zxxtfertnas » fumpto vocabulo ab bum corpora lnaequalia fecundum texrurarri
;
Aftronomis. eotnpofitam,fedordinatam,dare rehquos colores,

XXIlI. praeterNigrum ; corpora vero innsqualiaperitex-
INter prarogativas Inftantiarum , ponemusfe- turam compofitam , fed omninoinordinaram&
cundoloco Inftanttasmigrantes. Ea: funt,in qui- eonfufam.dareNigrum. Icaquede Infiantia AIi-
bus Natura Inquifita migrat ad generationemj grante ad generationem in Naturainquifitaalbe,
cum prius non exifteret aut contra migrat ad",
eft jamExempium.///?^/nâu-
dinis,propofitum
corruptionem,cumpriusexifteretJtaqueinutra- ttmmigrans ad.corruptionem in eadem Natura
queAntiftrophe , Inftantistalesfunt femperge- albedims,eftSpumaditioluta. Exuitenima!be«li-
mina?jvelpotiusunaInftantiainm6tu,fivetranfi- he m,&induitdiaphanUriiaqua,poftquamfitInte-
H
tu,producT:a ad periodum adverfam, At hujufmo- grale fine aere.

dilnftantiasnonfolumaccelerant&roboranti:*- Nequeveroilluduliomodo prstermittendurri
clttfivam , fed etiam compellunt dffirmativam * eft^quod fublnflanetismigra>/ttl>us comprehendi
fiveFormamipfam,inanguftum.NecelIeeftenim deb.eantnoritancumiltequxmjgianrad Genera-
ut Forma rei fit quippiam, , quodpethujufmodi tionem & Privationem ; fed etiam illa? quzw/'-
Migrationem mdatur ; aut contraper hujufmodi grant ad.Majotationem & Minorationem cum •,
Jldtgrattonem tollatul'* &deftruatur. Atquelicet illasetiamteridantadinveniendam Formam , uc

omnisExclufio promoveat aslffrma,tivam , ta- per definitionern Formar f upenus fadtam , Ta- &
roen hoc magis dire<5te fit in fubjecTro eodem, bulam Graduum , mahifefto liquet. ItaquePapy-
quam in diverfis. Formaautemfutex, omnibus, rus,qu*ficcaquumfuerit, albaeft; atmadefacta
qu£ di&a funt manifefto liquet) prodens fe in (exclufb aere, &recepcaaqua) minusalbaeft,&
uno,ducitadomnia. QiioaUtemfimpliciorfuerit magisvergitadDiaphanurn;fimilemhabetratio=
Migratio ; eo riiagis habenda eftlnftantiain pre- nem cum /«/?<^2«rupradic~tis.
tio. Pratterea Inflantia Migrantes magni funt ufils
Vvf V
ad partem Operativam ; quia cum proponant,
Formam copulatamcum EfficienteautPrivante», TNcerPrsrogativasInftantiarum.tertioIocopd-
perfpicuedefignant praxininaliquibus ; undefa- Anemus Inflantias oftenfivas dequibusin Vinde-
,
cihs etiam efttranfitusadproxima. Subeft tamen ^niationefrtmadeCalido mentionem fecimus;quas

in illis nonnihil periculi ; quod indiget cautione -% etiam Elucefcenttm ihelnflantias liberatas &pra~ .
hocvidelicetineFormamnimisretvahantadEffin. dominantes, apppellareconluevimus. Exfunt,

cientem , &4ntelle61:umperfundaht, velfalcen^ qua: oftendu^t Naturam Inquifitam nudam &
perftringahtfalfaopiniQhe: deForma» ex intuitU fubftwtivar^.atqueetiaminexaltatiohefiia , aut
EificientisÊf|iîensvei'cifemperponiturnilaliu4 fummo gradu, Pp,ten|i« Cux y emahcipacam fcili-
effe,quamvehicylum,fiyedeferensForm£e. Ve- cet,&libejatamabimpedimentis , velfalcemper
rumhuicrei.per^/^^wlegitim^faâm jf^-, fortituchnem (ua?virtutisdominancem fuperipfa,
cileadhibeturremediuhi. eaquefupprimentem&coercentem. Cum emm
Proponendum itaque eft jam Exempjum /tu omne Corpus fufcipiat multas Naruraru Formas
jjtantMMigrantis* SitNaturainquifita,Candor, copuIatas,&inCohcretc| ',
fit utaliaaliamretun-
five Albedo : Inflantia Migransad generationemj dat,deprimat,frangat &liget ; unde obfcurantur
,.
eft vitrum integrum, &

vitrum pulverifatum. Si- Forma; fingi^la?.Inveniuntur atitem fub jeda non-
militer,Aquafimplex,&Aquaagitatainfpumam. nullajinqu^busÎaturalnquifitaprâliiseftinfuo
Vitrum enimintegrum , &Aquafimplex, Dia- yigorcvelperabfentiam impedimenti , velper
phanafunt.nonAlba: Atvitrumpulverifatum,& praj^pmin.antiamviftMtis. Hujufmodiautem/»-
Aquainfpuma,Alba,nonDiaphana. Itaquequa:- ^««^fuhtm.aximeo^/^Forma?. Verum&in
rendum , quid acciderit ex ifta Migratione Vitroj his ipfis Inftantiis adhibenda eft cautio , & cohi-
aut Aqu2.Mahifeftumerumeft,FormamAlbedH bendus impetus Intelleitus. Qiiicquid enim
nis deferri& ihvehiperiftam conthfionem Vitri, oftehtatFormam, eamquetrudit, utvideaturoc-
& agitationem Aqus. Nihilautemreperiturac- currereIntelleaui,profulpec"tohabendumeft,&
comminutionem partium Vitri &
ceffiflcprxter recmrendum ad Exclujtvam feveram & dili-|
Aquac&Aerisirifertionem, Nequeveroparum gentem,

"'
profectum eft ad ihveniendam Formam Albedi- Exempli gratia ; fitNatura inquifita.Caiidum,

nis.quodcorporadtioper fe Diaphana.fedfecun- /nflantiaoflenflva MotusExpanfionis,qua? ( utfu-
dummagis &minus , ( A&fcilicet&Aqua, aut perius di&um eft ) portio eft prscipua Forma;
Aer &Vittum)fimulpofita,perminutasportio- Calidi.eft Vitrum Calendare Aeris. EtenimFlam-
nesexhibeantAlbedinem, perrefra6tionemins- ma,lice|manifeftoexhibeatExpanfiohem ; tamen

qualem radiorumlucis. proptermomentaneam extin£tionetri non often-
Verum hacin reproponendu eftetiamExeril- dit progrefluh) Bxpanfionis, Aquaautemfervens,
plum periculi &
cautionis , de quibus diximus. propterfacilerhtranfitionem aqh* ih vaporem &
Nimirum facile hic occurret Intelledui ab hu j uf- aere m,non tarri bene oftendit Expanfion em Aqua?
modiEflicientibusdepravato, quodadFormam incorporefuo, RurfusFerrUmignitum&fimilia,
AlbedinisAcr femper requiratur ; quod Albedo tantumabeft utprogreflumoftendant, utcontra
generetur tantum per corpora Diaphana , quae per retufionem &
fraclionem fpiritus , per partes
omnino falfa funt , &per multas Exclufiones con- compaclras &
craffasif quae domant fhenant Ex- &
\i6ta.Quin potius apparebit, fmiflo Aere,&hu- panfionem J ipfa Expanfio non fit omnino con-
jufmodi ) corpora omnino aequalia ( fecundum fpicua ad fenfum. At Vkrum Calendare clarc
portiones Opticas ) dare Diaphanum ; corpora oftenditExpanfionemin Aere &confpicllam,&
,
Q^2 pro.
ORGANI 3f6
prcgredientem , &durantem, neque tranfeun- difcontinuandi ; eaminCorporibushomogeneis

(qualiafuntLiquida) efledebilem& infirmam,in
tem.
RuiTus ,
Exempligratia;fitNaturainqui(ita, Corponbus vero quae funt compofita ex hetero-
Pondus.Inflantta Oflenjiva Ponderis,eft Argentum geneis,magisedevividatn&fdrtem propterea .•
vivum. Omnia enim iuperat pondere magnoin- quod Admotio Heterogenei conftnngit Cor-
tervallo,prauerAurum;quodnonmultogravius pora ; at Subintratio Homogenei folvit & re-
eft.AtpraftantiorlnftantiaeftadindicaridamFor- laxat.
mam ponderisArgentumvivum, quam Aurum; Similiter,exempli gratia ; Sitnaturalnquifita,-

quiaAurumfolidumeft , &Confiftens,quodge- coiuo cotpoium.InflantiacuczFoi-
attracftio,five
nusreferrividetiuadDenfum ; at Argentum vi- mam ejus oftenfiva maximeinfigniseft, magnes.

vumliquidum eft , &turgensSpiritu , &tamen Contraria autem natura attrahenti eft , non attra-
multis partibus exuperat gravitate Diamantem, hens ; licet rn fubttantia fimili. Velutiferrum,
& ea quae putantur folidimma. Ex quo often- quodnonattrahitferrum , qnemadmodum nec
ditur ,Formam gravis , five ponderofi domi- , plumbumplumbum , nec lignumlignum , nec
nari fimplici ter in copia Materiae , & non in artSt a aquam aqua. Inftantiazutemc/andcftina eft, ma-
Compage. gnesferroarmatus, velpotius ferruminmagnete
XXV. armato. Namitafertnatura,utmagnesarmatusin
INterPraerogativasInftantiarum penemus quar- diftantiaaliqua,nontrahatferrumfortius quam ,
to loco Inflantias C/andeflina4,quas etiam Inflan- magnes rion armatus. Verum fi admoveatur fer-
tiai Crepufcttli appellare confuevimus. Ese (unt rum,ita ut tangat ferrum in magnete armato, tunc
veluti oppofitse hiftantiis Oftenfevu. Exhibent magnes armatus longe majus pondus ferri fufti-
enim Naturam inquifitaoi in lnflma virtute , & net.quammagnesfimplex&inermis ; propterfi-

tanquaminincunabulis,&rudimentis iuis ; ten- militudinemlubftantiajferriveriusferrum ;
quae
tantem, &tanquamprimo expeiientem fed fub , operatioeratomninot/<«We/?/a^ , &latensin fer-
contrariaNatura latentem,& fubadtam. Suntau- ro,antequamrnagnesacceffiilet. Itaquemanife-
temhujufmodi IhfiahtU magni omnino momen- ftumeft,formamCoitioniseflequippiam , quod
tfadinveniendasFormas; quialicutO/?«?/w<edu- inmagnete fit vividum & robuftum, in Ferrode-
cunt facile ad DirTerentias , ita Clandeflwa ducunt biie&latens. Itidem,notatumeft, fagittas parvas
opcimeadGenera;ideft , adNaturasillas Com- ligneas abfque cufpide ferrea , emiflas ex fclopetis
munes.quarum Naturse inquificae nihil aliud funt grandibus.altius penetrare in materiamfgneam,
quam limitationes. (putalateraNavium , autfimiliay quam ealdem
Exempli Natura Inquifita Confi-
graiia ; fit , fagittasFerro acumiriatas, propteriimilitudinem
ftens,fiveie Determinans cujuscontrariumeft ; fubftantiarligniadlignum, licet hocante.nligno
Liquidum,five Fluens. Iriflantim. Clandeflina funt latuerit.Itidem , licetaeraerem,autaqnaaquam
illx,qua: exhibentgradum nonnullumdebilem & manifeftonontrahatin Corporibus integris ta- ,
infirmum Confiftentis in fluido veluti Bulla A- ', men bulla approximata bulla? , facilius dillolvit
quar , qua: efttanquam peliiculaquaedam confi- bullam,quam fi bulla llla altera abellet,ob appeti-
ftens,& determinata,facl;a ex corpore Aquae. Si- tum Goicionis aquae cum aqua , & aeris cum aere.
iiiiliterStillicidia,quae,fiadfueritAquaqua?fucce- AtquS-hujufmodi lnftammclandefttn& (qus funt
dat,producunt (e in filum admodum tenue , ne di- uius nobilifllmi , ut dittum eft ) in portionibus
fcoiitinueturAqua ; At fmondeturtaliscopia A- Corporiirn pawis & fubtilibus maxime fe dant
quar,qus fuccedere poffir, cadit Aqua m guttis ro- conlpiciendas. QuiaMaflae rerum majores, fe-
tundis,quae eft Figura quffi optime Aquam iuftmet quuriturFormasmagis Cathohcas, & generales;
contradifcontinuationem. Atinipfotemporisar- ut fub loco dicetur.
ticuloscum definit filum Aqua? , incipit defcen- & XXVI.
fusinguttis,rehiitipfa Aqua lurfum ad evitandam INter Prserogativaslnftantiarum ponemus quin-
difcontinuationem. Quinin Metallis,quae quum to loco Inflantiai Conflimtivas, quas etiam Ma-
fundunturfuntliquida, fed magis tenacia', reci- nipulares appellare confiievimus. Ex funt quae'
piuntfe.fepeguttaehquefairar iurfum , atque ita unam fpeciem Natura; inquifitattan-
conftituunt
haerent. Sjmile quiddameftinlnftantiaSpeculo- .
quamFormamminorem.Cum enimForiha gi- 1
rum puerilium,quae folent facere pueruf ijpfcirpis timas (quse lunt femperconvertibiles cumNatu-
exfaliva , ubicernituretiainpellicula corififtens ris inquifitisj lateantmprofundo , necfacilein-
Aquae. At multo melius fe oftendit hoc ipfum in veniantur poftulat res&infirmitas humani Intel-
;
r
altero illo ludicro puerili ; quando capiunt A- quau unt Congre-
ledluSjUtForma-particulares,
quam,per Saponem fa£tam paulo tenaciorem at- ; gativae Mantpmkrum quorundam Inftantiarum
que inflant eam per Calamtim cavum, atque inde (neutiquam vero omnium ) in Nbtionem ali-
formant Aquam , tanquam inCaftellumbulla- quam Communem,non negMgantur, verum dili-
rum ;
quae per interpofitionem Aeris inducit gentiusnotentur. Qtricquid enimunitNaturan:
Confiftentiam, eo ufqueut fe projici nonnihil pa- licetmodisimpeifetftis ; adinventionemFonna--
abfque difcontinuatione. Optime autem
tiatur rum viam fternit.Itaque Inftantia? qus? ad hoc uti-
cerriiturhocinSpuma&Niveicjuaualerninduunt lesfiint,nonfuntcontemnendcepoteftatis,fedha-
Confiftentiam,utferefecari pofUnt cumtamen ; bent nonnullam praerogativam.
fint Corpora formata ex Aere & Aqua, qu* utra- Verum in his diligens eft adhibend.i Cantio,ne
que funt liquida. Qus omnia non obfcurein- Intellecl:ushumanus,poftquam complures ex iftis
nuuncLiquidum&Confiftens elle Notiones tan- Formis particularibus adinvenent , atq e irHe

tumplebejas , &ad fenium ;ine(Teautemrevera Partitiones fiveDivifiones NaturaMnquifiâecon-
omnibus Corponbus fugam & evitationem fe feceritj inilhs omninoacquiefcat>atquead I^ven-
tioneai
357 LI B E R IL 35*
tionem legitimam Totcas raagns (e non accingat; Similiter,ExempIigratia; SitNaturalnqitifita,
fed prsefupponat , Naturam velut a radicibus eife Guftus.five Guftatio InftamU qua? fequnncuriunt
niultiplicem & divifam, atque ulteriorem Naturse non olraciunt,led
Cwz/?tf#/ry<e:videlicetquod qui
unionem , tanquam remfupervacuasfubtilitatis, fenfiieoa Natura defticuti funt
, non percipiant,
&vergentemadmerumAbftracT;um , faftidiat& autguftudiftinguantcibum rancidum,aut putri-
rejiciat, dum ;nequefimilicer Alliacum , autRofatum,aut
Exempli gratia ; fitNaturainquifita , Memo* hujufmodi.Rurfusjilhquiper accidens Naresha-
r»,five Excitans & Adjuvans memoriam. Inftan- bentperdefcenfumrheumatisobftrucl:as,nondi-
ti<t Ordo , five Diftributia.quae
Conftitutiva funt ; fcernuntautpercipiunt aliquid putndum, aut ran-
manifeftojuvat Memoriam.ItemLociin Memo- cidum,autAquaRQfaceamiperfurn. Rurfus, qui
ria artificiali ; qui aut polILint eile Loci fecundum
afficiunturhujufmodi rheumate , fim ipfomo-
propriumfenfum,velutiJanua,Angulus,Feneftra,, mento , cum aliquid fcetidumauto.doratumha-
& fimilia ; aut poiTiint elle Perfona: familiares, bentin ore,(ive palato, emungant rortiter n ipfci ;
& Nota: ; aut poflunt efie quidvis ad placitum . Inftand manifeftamperceptionem habentiancidi
(modo in ordine certopanantur) veluti Anima- velodorati,Quadiiftantiajdabunr&conftituent
lia,Herba: ; etiam Verba , Literx, Characleres, hancSpeciem,vel partem potius Gt ftus utSen- ;
Petfona: Hiftorica: , &

cstera ; licet nonnulla ex fus Guftacionisexparcenihilaliud ficquaai Olfa-
his magisapta finc& commoda,aliaminus. Hu- flus interior , tranfiens & defcendens aNanum
jufmodiautemLociMemoriaminfigniterjuvant, Meatibusfuperioribusin Os & Palatum. At con =
camque longefupra viresnaturales exalcant. Icem tra,Salfitm,& Dulce & Acre,& Addum & Aufte- ,
Carminafaciliusha^rentj&dilcunturmemonter, rum.&Amarum&fimilia jhajcf inquam jomnia

quamProfa.AtqueexiftoJ/^/p«/o,triumInftan- squefentiuntilli, inquibusOlfaclusdeeft , aut
tiarum, videlicet Ordmis , LocorumArtificialis obturatur,acquifquamalius : ut manifeftum fit,
Memoria:,&Verfuum, conftrtuitur Speciesuna Senfum Guffus efie Compoficum quiddam ex

AuxiliiadMemoriam.Specjesautemilla,^/q^0 Olfadu interiori, & Tadlu quodam exquilno ; de
Jnjinitt cecte vocari poffit. Cum enim quis aliquid quonuncnon eft Jicendilocus.
reminifci aut revocare in Memoriam niticur; fi Simibter,Exempligratia ; SicNacurainquifita,
nullam prarnotionem habeat aut perceptionem CommunicatioQijaiitatis,abfque Commiftioi.e
ejus quod quauir.quajrit certe molitur , & hac & Subftantia?. Inftancia Lucis , dabitvelconftituet
illac difcurnt,tanquam in Infinico.Quod fi cei tam unam Speciem Communicationis Calor veio& ;
aliquam prasnotionem habeat ; ftatim abfcindicur Magnes,alteram. Communieatio enimLuoseft

Jnfinitum;&fitdifcurfus Memoris magisinvici- tanquam Momentanea, &ftatim perir.amotaLu-
no.In tribus autem illis Inftantiis qux fuperius di- ee Originali. AtCahdum, & Virtus Magnetica
c^xfunt,prarnotioperfpicuaeft&certa. InPrima poftquam transmiftafuerincvel potiusexatatam
videlicet debet efle aliquidquod congruat cum alio Corpore , ha?rent & manent ad tempus non
Ordine:In Secunda debet eflelmago , qua; rela- parvum,amoto piimo movente;
tionemaliquam habeat , five convenientiam ad il- Denique magna eft omnino Prsrogativa In-
]aLocacerta:InTertiadebentefIeVerba, qusca- ftantiarttm Conftitutivarum ; ut qua; plunmum fa-
dantinVerfum. Atqueitaabfdndicurlnfinitum. ciant, & ad Definitiones, (nra:fert: m particulares )
Aliae autem Inftantis dabunt hanc alteram Spe- & ad Divifiones, five Pa' titionesNaturarum ; de
aem; ut quicquid deducat Incelledtuale ad ferien- quo non male dixit Plato , Ouod habendw fittan-
dum Senfiim (qua; ratio etiam prsecipue viget in &
quamfro Dto,qui definire dtvidere benefctat.
Artificiali Memoria ) juvet Memoriam. Aliaj ln- XXVIL
ftantisdabunthancalteramSpeciem utqus fa- ; I Nter Praerogativaslnftantiarum ponemus fexto
ciunt impreflionemin Affectu forti , incutientia iloco Inftantias Conformes , five Trcpnionatas\
fcilicet Metum,Admirationem,Pudorem , Dele- quasetiam c?4)'<j//c/^(
, five Similimaines Phjficas»
clacionem,juvencMemoriam. Alia:Inftantsda- appellareconluevimus. E^vero funt.qua' often-

bunthancalteramSpeciem, utqua: maximeim- duntSimilitudines& Conjugationes rerum, non
primuncur a Mente pura & minus praroccupata in Formis Minoribus quod faciunc !nftar.n&Cen-
ante vel poft ; veluti qua: difcuntur in puerida, aut ftitutivn) fed pkne in Conjreto I aquefunc Can-
qui commentamur ante fomnum , etiam primae quam 0mi & infimi Gradus ad iinionemNatu-
quarqua: rerum vices; magts hsereant in Memoria. ra:. Neque conftituunt aliquod Axioma ftatim ab
Alia» Inftantiae dabuntbancalteramSpeeiem , ut mitio fed indicant & obiervant tantum quendam
;
mulcicudo Grcumftaritiarum, five Anfarum, ju- Confenfiim Corporum. Attamen licetnonmul-

vet Memoriam ; veluti Scriptio per partes non tumpromoveantadinveniendas Formas; n^hilo-
continuatas ; LeG~tio,five Recitatio voce alta. Aliac minus magna cum utilitate revelantpartium Uni-
deniquelnftantiae dabunthancaheram Speciem, verfifabricam, &inmembriseju$exercent êluti
utquaeexpedtantur.&attentiouemexcitant, me- Anatomiam quandam ; atque proindeveluti ma-
Hus haueant , quam qua; praeter volant. Itaq ue fi nu-ducuntinterdum ad Axiomata fublimia&no-
fcriptum aliquod vicies perlegeris, non tam facile bilia; prarfertim illa quae ad Mundi configuratio-
illudmemonter dilces, quamfiilludlegasdecies, nem pertinent,potius quam ad Naturas & Formas
tentando inteiim illud recitare , &ubi deficit Me- fimplices.
moria,infpicienda libru. Ita ut fint veluti Sex For- ExempH gratia ; Inftantis Conformes funt qus
msMinores eoru, qus juvant Memoriam ; Vide- fequuntur:Speculum,&Oculus;&fimiliterfabri-
licet Abfcifliolnfiniti ; Deductiolntelleetualisad cd Auris.&loca reddentiaEcho. ExquaConfor-
'
Senfibile ; Impreflio in Affeclu forti ; Impreflio in mitate , praeter ipfam obfervationem îmilitudi-
Mentepura;MultitudoAnfarum$Pi«expe<"tatio. nis, quaeadmultautiliseft, prochveeitinfiiper
0.5 colli.
359 NOVI ORGANI 3&Q
colligere &formareillud
Axioma,videlicet, Or- &PedesQiiadrupedum , autPedes&AlaeVolu»
gana Senfuum & Corpora quae panuntreflexio- crum, quibusaddidit^r*/?o«/«quatuorvolumi-
nesad Senfus, efle fimilis Naturae. Rurfusex hoc nainmotu Serpentum. Adeo utm Fabrica Uni-
iploadmonituslntelleaus > npn aegre infurgit ad verfi Motus viventium plerumque videatur
,
Axioma quoddam altius & nobilius. Hoc nimi- expediri per quaterniones Artuum five Fle-
rum Nihil interefle Inter Confenfusfive Sympa-

,
xionum.
thias Corporum fenfu praeditorum, & inanimato- Item Dentes in Animalibus terreftribus,& Ro-
rum fine fenfu nifi quod in iliisaccedatfpiritus
,
ftra ln Avibus , Cantlnftantu Conformes ; unde ma-
Animalis ad corpus ita difpqficum , inhisautem nifeftum eft in omnibus Animalibus perfectis
abfit. Adeo ut quot fint Confenfus in Corporibus fluere duram quandam fubftantiam verfus Os.
inanimatis , tot poflint efle fenfus in Animalibus, Icem non abfurda eft Similitudo&Conformi-
fi Corpore Animato , ad
eflenc perforationes in cas illa.ut Homo fittanquam Planta inverfa. Nam
difcurfum ipiritus Animalis inmembrumritedi- radixnervorum&facultatumAnimalium,eftCa-
fpofitum,tanquaminOrganumidoneum.Etrur- put Partes autem feminales funt infimae , non
,
ius,quotfintfenfusin Animalibus, totfintpro- computatis extremitatibustibiarum,&brachio-

culdubio Motusin Corporeinanimato,ubiSpi- rum. AtinPlanta, radix(qu2inftarCapitiseic)
ruusAnimalisabfuerit,licetneceifefitmultoplu- regulariterinnmolococollocatur , femina autetn
res efle Motus in Corporibus Inanimatis , quam fupremo.
SenfusinAnimatis,propterpaucicatemOrgano- Deniqne illud omninopraecipiendumeft , &
rum Senfus. Atque hu jus rei oftendit fe Exem- faepius monendum ; ut dihgentia hominum in In-
plum valde manifeftum in doloribus. Etenim quifitione &
Congerie Naturalis Hiftoria? dein-
quunvfiiupIurageneraDoloiisinAnimalibus,& cepsmuteturplane.&vertaturincontrariumejus
tanquam varii illius Characleres, ( velutialius eft quod nunc in ufueft. Magnaenim hucufqucat-
DolorUftionis,aliusFrigorisintenfi , aliusPun- queadeocuriofafuithominuminduftria, inno-
&urae,aliusCompreiTionis,aliusExtenfionis,&fi- tandarerumvarietate,atqueexplicandisaccuracis
milium ) certiflimum eft, omniailla, quoadMo- Animalium Herbarum,&Foffiliumdifferentiis,
,
tum,ineireCorponbusinaniinatis, veluti Ligno, quariimplersequemagisfuntLufusNaturae.quarn

autLapidi,cumuricur,autpergeluconftringitur, feiiae ahcujus utilitatis verfus Scientias. Faciunt
autpungitur,aucfcindicur,autriecT:itur,auttundi- certehujufmodiResaddele6tacionem,atqueet-
tut , &
iic de aliis ; hcet non fabintrent Senfus, iamquandoqueadPraxin, verumadintroipicien-
propterabientiamSpiritusAnimalis. dam Naturam pai um,aut nihil.Itaque converten-
Item Inftantia Conformes fquod mirum fortafle da plane eft opera ad inquirendas&notandas re-
didu) funtRadices& Rami Plancarum. Omne rum Similitudines & Analoga.tam in integralibus,
enim Vegecabileintumeicit , &extruditpartes in quam partibus. Ulae enim funt , quae Naturam
Circumferentiam tam lurfUm quamdeorfum.
, uniunt,&conftituereScientiasincipiunt.
Neque Radicum&Ramorum,
aliaeftdifferentia Verum in his omnino eft adhibenda Cautio
quam quod Radix includacur incerra, & Rami ex- gravisj&fevera, utaccipianturpro Inftbniiu Con-
ponancurA'eri,&Soli. Si quisenimaccipiacRa- formibm & Proporttonatts illae quae denotant Si-
mum tenerum&vegetumarboris , atqueillum militudines ) ut ab initio diximus ) Phyficas , id
refledtat in aliquam terrae particulam , licetnon eft,reales&fubftantiales, &immerfas in Natura,
cohaereat ipli Solo,gignit ftatim non Ramum, ied non fortuicas & ad Ipeciem , mulco minus fiiperfti
Radicem. Atqueviceverfa,fi terraponacur iiipe- tioias aut cunoias , quales Naturalis Magiae fcri-
rius,atqueitaobftruaturLapide , autaliquadura prores (homines levilTimi , & in rebus tam ieriis,
fubftantia,ut Plancacohibeacur, nec poilit fron- quales nunc agimus , vix nominandi ) ubique
defcere furfum i edet Ramos in Aerem deor- ofteiuant,magnacumvanuate& deiipientia ina-
fum. nesSimilitudines&Sympathiasrerumdefcriben-
Item Inftantix. Conformes funt , Gummi arbotes,atque etiamquandoque afEngentes.
rum,&pleraeque Gemma? rupiuni.Utraque enim . Verum his miifis, etiam in ipia Connguratione
nilaliudfunt,quamExudationes&percolationes MundiinMajoribus, non funtnegligendae Inftan~
Succorum:Inprimo genereicilicec, Succorumex tiaConformes veluti Africa,& Regio Peruviana,
:
Arboribus j in iecundo , exfaxis,undegignitur cum Continente fe porrigente ufque ad Fretum

Claritudo&iplendorinutrifque.perpercolatio- Magellanicum. UtraqueenimRegiohabetfimiles
nem nimirum tenuem & accuratam. Nam inde fit Ifthmos,& iimiliaPromontoria,quodnon temere
etiam,quod Pili Animalium non fint tam pulchri, accidit.
&tamvividicaloris , quam AviumPlumaecom- Item Novus & VetusOrbis, ineoquodutriq,
plures quia Succi non tam delicate percolantur
,
Orbes verfus Septentriones lati funt , & exporre-
per cutem,quam per calamum. fti verfus Auftrum autem angufti &acuminati.
;
ltemlnftantiteConformesCunttScwtvim inAni- ltemlnftantixConformesnobiliCrimxCunz, Fri-

malibus Mafculis , & Matrix in Femellis. Adeo ut gora intenfa in media(quam vocant) Aeris Regio-
nobilis illa Fabrica, perquam Sexus differunt, ne;&Ignesacerrimi, quiflepereperiunturerum-
fquatenusadAnimaliaterreftria) nilaliud videa- pentesexlocisfiibterraneis; qu3jduaeresfuntl.il-
turefle.quamfecundumExterius , &Interius; vi timitates&ExtremajNaciirae fcilicetFngidi,ver-
fcilicet majore Oaloris genitaliainSexu Maiculo fus Ambitum Cceli,& Natura? Calidi verius vilce-
Erotrudente in exterius , ubi in Femellis nimis dera Terrae , per Anciperiftafin , five Rejeftionem
iliseftCalor , quam uthocfacere poflit ; unde Nacurae Contraria?.
accidit,quodcontineanturInterius. Poftremo autem in Axiomatibus Scientia-
Itemlnftantia ConformesCunt, Pinns Pifcium» rum s notatudigna eft Conformitai Inftantuirum.
Veluti
,:
; ;
8*"l. LIB ER H. 3£A

Veluti Troptis Rbetoricae, qui dicitur Prater Ex- Atq;in illo differunt ethm ab hftantiis Mono-
pellatum, conformiseft TropoMuficae.quivoca- - dicis , quod magis inftruant Praxin & Operati-
tur Declinatio Cadentia. Similiter, Poftulatum vam.Nam novasSpecies generare, arduumad-
Mathematicum,ut qua eidem Tertio aqualtafunt, modum foret:atSpecies notas variare,& indeRara
etiaminterfejint aqualia, conforme eft cum Fabri- multa ac Inuficata producere,minus arduum.Faci-
caSyllogifini inLogica;quiunitea quae conveni- lis autem Mira-
tranfitus eft a Miraculis Natura: ad
tintinMedio. Deniq;multuutiliseft inquampiu- cula Artis. Si enim deprehendatur femel Naturain
rimisSagacitasquaedain conquirendis &indagan- variatione fua, ejusq; ratio manifefta fuerit, expe-
disConformitatibus&SimilitudinibusPhyficis. ditumeriteodedufereNaturam perArrem , quo
XXVIII. per Cafum aberraverit.Neq; folum eo,fed & alior-
INter Trarogativas Inflantiarum , Ponemus ie- ium;cum Errores unapartemonftrem& aperiant
ptimo loco Infiantia Monodicas ;
quas etiam Ir- viamadErrores& Deflexiones undequaque. Hic
regulares, (ive Heteroclitas ( fiimpio vocabulo a veroExemplis non eft opus.propter eorundem co-
Grarhaticis) appellare conluevimus, Ea; funt,quae piam. Faciendaenimeft Congeries five Hiftoria
oftenduntcorporainConcreto;qu3e videnturefie Naturalisparticularis, omnium Monftrorum, &
Extravagantia, & quafi AbruptainNacura, &mi- partuum Natura? prodigioforum ; omnis denique
nimeconvenire cum aliisrebus ejusdemgenens. NOvitatis,& Raritatis,& Inconfueci in Natura. Hoc
Etenim Inflantia Conformes iunt iinules alterius vero faciendum eft cum ieverillimo delectu , ut
at Inflantia Monodtca funt fui fimiles. Ufiis vero conftet fides. Maxime autem habenda funt pro
InflamiarumMonodicarum efttalis, quahs eft/«- fuipedtis, quae pendent quomodocunqueaReli-
fiantiarum Clandeflmarum : vid. ad evehendam gionejutProdigiaZ,/'^. Necminus, quae inveni-
& uniendam Naturam ad invenienda Genera,five uhturinScriptonbusMagia?Naturalis, aut etiam
Communes Naturas , limitandas poftea perDif- Alchymia: , & hujusmodi hominibus; quitan-
ferentias veras.Neq; enim defiftendumab Inquifi- quamprocifiint&amatores fabularam. Sed de-
tione,donecproprietates&qualitates,qua:inveni- promenda funt illa exgravi &fida Hiftoria, &au-
unturinhujufmodirebus,qua?poffunccenferipra ditionibuscertis.
Miraculis Natura: reducantur&comprehendan-
, XXX.
tur iub aliqua Formafi ve Lege certa:ut Irregulari- INter Pr&rogativas Inftantiarttm pon£mus loco ,
tasfiveSingularitas omnis reperiatur pendereab nono Inftantias Limttaneas quasetiam partici-

;
aliquaForma Communi;Miraculum vero illud fit pia vocare confue vimus. Eae vero funt, quae exhi-
tandem iolummodoinDifferentiisaccuratis , & bentfpecies Corporumtales, quae videntur efle
gradu&concuriuraro,& non in ipiaSpecie:LIbi compofitae ex ipeciebus duabus.vel Rudtmenta in-
nuncContemplationeshominum non procedant terfpeciemunam&alteram.HseveroInftanciaein-
ultra, quamutponant hujusmodiresproSecretis Monodicas five Heteroclitas recte nu-
ter Inftanttas
&MagnalibusNacur3e,&tanquamIiicaufabilibus, merari poilunc : Suntenim in univerfitate rerum
&proExceptionibus Regularum Generalium. Rarae &Extraordinariae.Sed tamen ob dignitatem,
Exempla Inflantiarum Monodtcarum funt, Sol, feorfimtra&andx&ponendaefimt. Optime enim
&LunainterAftra;Magnes,interLapides;Argen- indicant compofitionem & fabri cam rerum, & in-
tum vivum, inter Metalla; Elephas, inter Qua- nuuntcaufiisNumeri&Qualitatis Specierum Or-
drupes ; Senfus Veneris , inter genera Tadhis dinanarum in LTniverfo , & deducunt Intelleclum
Qdor Venaticus in Ganibus, inter genera Olfa- abeoquodeft, adid quodefte poteft,
EtiamS litera apudGrammaticos,habetur
<ftus. HarumExempla funt: Mufcus inter Putredi-
proMonodiCa;ob facilem compofitionem quam nem&Plantam;Comet3;nonnulli,interStellas&
cum Confonancibus, aliquar.do duplici-
fuftinet Meteoraignita ; Piices volantes , inter Aves &
bus,aliquando triplicibus quodnulla alialitera
: Pifces; Veipertiliones , interAves&Qijadrupe-
facit. Plurimiautem facienda: funt hujusmodi In- des;Etiam
ftantix,quia acuunt & vivificantInquifitionem,& Simta quamfimilis turpijfima beflia nobis.
medentur Intelleclui depravato a Confuetudine &PartusAnimalium biformes , &commiftiex
&ab iisquas fiunt plerunq;. ipeciebusdiverfis; &fimilia.
XXIX. XXXI.
INter Prarogativas hflantiarum, ponemus loco INter Prarogativas lnflantiarum ponemus deci-
o&avo Inftanttas deviantes Errores fcilicetNa-
; mo loco Inftantias Toteflatis
Fafcium >
, five
tura>,& Vaga, ac Monftra : ubi Natura declinat& ffiimpto vocabulo ab Infigmbus Impeni ) quas
defledtit a curfu ordinario. Differunt enimErro- etiam Ingenia, five Manm Hominis,appelhte con-
res Naturae ab Injiantiis. Monodicis in hoc ; quod , fuevimus. Ea: funtOperamaximenobilia & per-
JVIonodica fintMiraculaSpecierum,atErrores fint feda, & tanquam ultima in nrwquaque Arte.Cum
Miraculalndividuorum. Simvlis autem fere funt enimhoc agaturpraecipueutNatura pareatrebus
ufus ; quia rectifieant IntelleCtum adverfus eon- &commodishumanis;con(e,ntaneumeftprorfiis,
foeta,&revelant FormasCommunes. Neq; enim ut opera , quae jampridem in poteftate Hominis
in his etiam defiftendum ab Inquifitione , donec fuerunt^quafi Provincia? antea occupatae & fuba-
inveniaturCauiahujusmodi Declinationis. Ve- cl:a:Jnotentur &numerentur ;
prarfertim ea , quaj
runtamen Cauia illa non exurgit adFormam ali- funt maximeenucleata&perfecTa.-propterea quoi
quam proprie , ied tantum ad latentem procejfum ab iftis prodivior & magis in propinquo fic tranfi-
ad Formam.Qui enim Vias Natura; noverit, is De- tus ad nova & hadenus non in venta. Si quis enim.
viattones etiam facilius obfervabit. At rurfus, abhorum contemplatione attencapropoficuacri-
api Deviationes noverit, is accuratius Vias de- ter&ftrenueurgerevelic;fietcerte,utautproducaf
icribir. illapaulolongi 9 ,autdefleCtatillaad aliquid, quod
Q^ 4 finiti-
,
3 6? NOVI ORGANI 364

finitimum eft aut etiam applicet
•, & transferat illa Exempli gratia : Inftantia Monodica Artis, eft
"
adufurnaliquemnobiliorem. Papyrus; res admodum vulgata. Atfi diligenter
Neq;hicfinis.VerumquemadmodumabOpe- animum advertas, Materia: Artificialesaut plane
& confuetis erigitur Intelle&us
ribus Natura: raris Textiles funtperfiladkedra& tranfver/a; qnalia
& elevatur ad inquuendas & inveniendas Formas» funt,PannusSericus,autLaneus,&Linteus,& hu-
qua: etiam lllorum funt capaces: I ta etiam in Ope- jusmodi : aut coagmentantur ex fuccis concretis j
ribus Artis esieeiis &, admirandis hoc ufu venit. quahafuntLater,autArgillafigularis,autVitrum>
Idque multo magis quia Modus efticiendi & ope-
;
autEfmalta,autPorcellana,&fimilia; quaefibene
randi hujusmodi MiraculaArtis , manifeftus ut uniantur,fplendent ; fin minus, induraritur certe
plurimum e(l;cum plerumq; in Miraculis Naturae fed non fplendent. Attamen omnia talia , quae fiunt
fit magis obfcurus. Attameninhis ipfis cautio eft exfuccis concretis, funtfragilia; nec ullo modo
adhibenda vel maxime;nedeprimant fcilicet In- hauentia,& tenacia. At contra, Papyrus eft cor-
tellectum,&eum quafi humo aftigant. pustenax, quod fcindi &laceraripoffit, ita ut
Periculum enim eft.ne per hujusmodi Opera imitetur & fere aemuletur Pellem five Membra-
Artis.quaevidenturvelut Summitates qua?dam& nam alicu jus Animalis,aut Folium ahcujus Vege-
Faftigia induftria* humanae , reddatur lntellecrus tabilis,& hujusmodi opificia Naturae. Nam neque
attonitus& ligatus,&quafi maleficiatusquoad illaj fragiliseft,utVitrum;nequetextilis,utPannus;ied
ita ut cum afis confuefeerenon poflit, fed cogitet, habetfibrascerte, nonfiladiftincta, omnino ad
nihil ejus generis fieri pofle,nifi eadem via qua llla modum MatenarumNaturalium: utinter Artifi-
effecra funt , accedente tantummodo diligentia cialesMateriasvixinveniatui fimile aliquid» fed
ma jore,& pra*paratione magis accurata. fit plane Monodicum. Atq; praeferenda fane funtin
Contra lllud ponendum eft pro certo vias : & maximeacceduntad imita-
Artificialibus ea,qua:
modosefliciendiRes&Opera,qu3eadhucreperta tionem Naturse autecontrario eam potenterre-
,
funt & notatavi es efle plerumq; paupei culas , atq; gunt &invertunt.
omnepotentiamajor.ependere& ordine derivari Rurfus, mtev&genia &
JUanus Hominis , non
afonubusFormaru.quarunullaadhucinventaeft. proriuscontemnenda fiint Pnftigiae & Jocularia.
Itaq; futalibi diximus)qui deMachinis &Arie- Nonnullaenimexiftis , licetfint ufu levia&ludi-
tibus,qualeseratapud Veteres,cogitaflet; licet cra,tameninformatione validaeffepoflunt.
hocfedffetobnixe>atq;artatemineoconlumpfiC- Poftremo: neque omnino omittenda funt Su-
fet;nunquam tamen incidiflet in InventumTor- perftitiofa, & ("prout Vocabulum fenfu vulgari
mentorum igneorum operantium perPulverem accipuur) Magica. Licetenim hujusmodi resfint
pyritt.Neq, rurlus.quiinLanificiis&Sericovege- inimmenfumobrutargrandi mole Mendaciorum
tabih obiervationem fuam & meditationem col- &fabularum, tameninfpieiendumpaulifper , fi
locaffet.unquam per ea reperiflet naturam Vermis forte fubfit&lateatinaliquibus earum aliqua ope-
aut Setici Bombycini. ratioNaturalis: utinFafcino ; & Fortificatione
Qgocircaomnialnventa, quae cenferi poflunt •Imaginationis;& Conienfii rerum addiftans : &
magis Nobilia,(fi animum adveitas)in lucem pro- TraiifiTuflione Impreflionum a Spiritu ad Spiri-
diere jiullo modo per puiillas enucleationes& Ex- tum.non mmusquam aCorporeadCorpus ; $Z
tenfionesAitium, iedomninoperCafum. Nihil fimilibus,
autemreprajfentataut anticipat Cafiim , Ccujus XXXII.
moseft,uttantumperlongafa:culaoperetur)praT- EXiis,qu3f ante diftafiint , patet : qu6d qînq;
ter Inventiones Formarnm. illalnftantiarum genera, dequibusdiximus,
Exempla autem hujusmodilnftantiarum parti- (vid. Injlantiarum Conformium , Inftantiarum Mo-
cularia nihil opus eft adducere, propter copiam nodicarum, Infiantiarum Deviantium , Injiantta-
'
, eorundem.Nam hoc omnino agendum,ut viliten- rum Limitanearum, Injiantiarum Poteftatis^ noti
tur & penitus introfpiciantur omnesArtes Mecha- debeant refervari,donec inquiratur Natura aliqua
nic£,atq;Liberalesetiam(quatenusadQpera)atq; certa: (quemadmodum Inftantis reliquar, quas
inde facienda eftCongeiiesfiveHiftoriaParticula- primo loco propofuimus, nec non plurima; ex
risjtanquamMagnalium.&QperumMagiftraliu, iis.quarfequentur, refervari debent:^ fed ftatim
&maximeperfecT:otumin unaquaq;ipfarum:una jam ab initio facienda eft earu CollecT;io,tanquani
cumModis efFeclionis fi ve operationis. Hiftoria qua?dam particularis eo quod digerant :
Neq;tamenaftringimusl)iligentiam,qua*adhi- ea quaj ingrediun tur IntellecT:um corrigant pra- 5 &

benda eft inhujusmodiCollecla adea qua; cen- vam complexionc Intelle6tusipfius,quem omni-
fentur pto Magifteriis&Arcanis alicujusArtistan- no necefleeft imbm & infici,&demum perverti ae
:
tum, atq;moventadmirationem.Admiratio enim diftorqueri ab incurfibus quotidianis & confuetis.

proles eft Raritatis:Siquidem Rara,licet ingenere Itaque adhibenda? funt eaz Inftantia? tanquam
fintexVulgatisNaturis,tameAdmirationepariunt. Prarparativum aliquod ad redificandum ex- &
At contra,qua? revera Admirationi efle debent, purgandumlntelledrum. Quicquidenim abducit
propter difcrepantiam quae ineft illis inipecie, Intelledum k confuetis,2quat& complanat aream
collatisadaliasfpecies; tamen fi in tifu familiari ejus^drecipiendumLumenficcum&purumNcH
pneftofint, leviter notantur. Debentautemnotari tionum verarum.
Monodica Artis,non minus qaam Monodica Natu- Quin etiam hu jufinodi Inftantiae fternunt&praf-
r£e;dequibus anteadiximus.Atq quemadmodnm ftruuntviamadOperativam;utfuolocodicemus»
in Monodicis Natura; pofiiimus Solem, Lunam, quando de Deduittonibus ad Praxm fermo erit.
Magnetem, &fimilia, quasRe vulgatiflimafunt, XXXIII.
fed Natura tamen fere fingulari : itidem & de Mo- INter Pr&rogatiwis Inftantiarum ponemus lo-
nodtcii Artis faciendum eft. co undecirpo Inftanttai Comitatm , atque.
Hoftiles;
, ;
3«f LIBER IL 5*6

quas etiam Infiantias propofttionum fixa-
Hofti/es; Univerfalibus,tam AfBrmativis quamNegativis
rawappellare confuevimus. Ea; funt Inftantiar, dealiquoConcretofubjungantur fimul ea Con-
qua: exhibent aliquod Corpus fiveConcreturh ta- creta,qua;proxime videntur accedeie adid quod
lcinquoNaturalnquifita perpetuo fequaturtan- eftexNon-Entibus:utinCalore,Flamrna;rnollifli-
quam Comes quidatn individuus: autcontra,in mx&minimum adurentes;in Incorruptibili, Au-
quoNacnralnquifitaperpetuo ftigiat, atq;ex (o- rum.quod proxime accedit. Omnia enim ifta indi-
w»ta?#excludatur, ut Hoftis & inimicus. Nam ex cant termmos Naturae interEns &Non-Ens & ;
hu juimodilnftandis formanturPropofitiones cer- faciuntad CircumicripdonesFormarum, negli=

tx & fini verfales;auc Affirmattva, aut Negativa : in fcant& vagentur extracondiciones Materiae.
quibusSubjedhim erittaleCorpusinConcreto XXXIV.
Prxdicatum vero Natura ipia Inquifita. Etenim INter Prarogativas Inflamiarum, ponemus Ioco
Propofitiones particulares omnino Ftx<e non fiint, duodecimo ipfas lllas Inflanuas Subjuncltvat,
ubi icilicet Natura Inquifita reperitur in aliquo dequibus in fuperiori Aphonlfno diximus :quas
Concreto fluxa & mobilrs, vid. Accedens,fi ve Ac- etiamlnflanttasV/umttatistive Termtni appellare
quifita;autrurfusRecedens,fiveDepofita. Qyo- coniuevimus. Neque enimhujusmodilnftantiaj
circaparticularesPropofidonesnonhabent/V<ero- udleslunt tantum, quatenus iubjunguntur Pro-
^<«rz>*s7waliquammajorem , niii tantum in Cafu pofidonibusFixis;verum etiamperfe inpropne-
Migrationis;de quo dntea. dictum eft.Etnifnlomi- tatefua. Indicant enimnon obfure veras Sectio-
nus,etiamParricuIares illas Propofitiones compa- nes Naturae,& Menfurasrerum,& illud Quouscjue
rats&collatcE cumUniverfalibus,mulcum juvant; Naturaquidfaciat&ferat , & deinde Tranfitus
utfuolocodicetur.Neq;tamen,edaminUniverfa- Naturasadaliud. Taliafunt; Aurum,in Pondere;
libusiftisPropofidonibusexa&am aut abfolutam Ferrum,inDuritieiCeDe,in QuantiteAnimalium;
Affirmationem vel Abnegationem requirimus. Gfhis,inOdore;InflammatioPulverispyni,inEx-
Surhcit enim ad id quod agitur, etiamfi Exceptio- panfioneceIeri;&aliaidgenus. Nec minus exhi-
nemnonnullamfingularemaut rarampadantur. benda funt ea quae funt Ultima gradu infimo,
Ufus autem lnfiantiarum Comitatus eft , ad an- quamqux fupremo ut Spintus vini, in Pondere
:
guftandam Ajflrmativam Fonna?. Quemadmo- Sericum.in Molhde Vermiculi cutis,in Quanci-

;
dum enim in Inftantiis M^granttbus anguftatur tate Animahum ; & catera. 1
.^^rtfztff/z/^Formxjvid.utneceliario ponidebeac xxxv.

Forma rei efle aliqnid.quod per Actum lllum Mi- INter Prarogativailnftantiarum ; ponemusloco
rfW<Vo««indicurautdeftruitur:Ita etiam in Inftan- decimo tertio Infianttas Fcederis (ive VnimK.haz
tiis Comitatus anguftarur Aflflrmattva^ ormae ; uc iunt,qua? confundunt & adunantNaturas,qua- exi-
neceilario poni debeat Forma rei efle aliquid, ftimanturefleHeterogenea:;&protalibusnotan-
quod talem Concretionem corpons fubingrediatur&fignanturper diviliones receptas
tur.autcontra ab eadem abhorreat ; -utqui bene At InftantiaFmderis oftendunt, operationes&
norit Conftitutionem aut Schematiimum hujuf- effeccus, quxdeputanturalicui exillis Heteroge-
modicorporis, nonlongeabfuerit ab extrahenda neis ut propria competere etiam aliis ex Herero-
,
inlucem formaNatura?Inquifit£e. geneis; ut convineatur ifta Hete ogema (qiisiin

Exempligrada;fitNatura Inquifita, Calidum. opinioneeft; veranoneire.auceilentialis; fed nil
Inftantia Comitatus, eft Flamma. Etenim in aqua, almd effcquam Modificatio Nacurx comunis. O-
Aere,Lapide, Metallo,& aliis quamplurimis, Ca- ptimiitaq; funtufus ad elevandum&evehenuUrn
loreftmobilis &accederepoteft& recedere Ac : Intelledum a Differentiis ad Genera, &ad tollen-
omnis Flamn.a eft Calida , ita ut Calor in concre- dumlarvas&fimulachrarerum proutoccurrunc ,
tione Flammae perpetuo fequatur. Atlnftantta Ho- &prodeunr perfonata: in fubftantiis Concretis.
ftilis Calidi nulla reperitur apud nos.Nam de vilce- Exempli grada: fit Natura Inquifita,Calidum\
ribusTerraenihilconftatad ienfum ied eorum ; omninovidetureiledfviiiofolennis&auchentica,
Corporum,qua: nobis notse funt, nulla prorius eft quod finttriageneraCaloris.-videhcetCaloi Cce-
ConcKtioquaenoneftfufceptibilisCaloris. leftium, CalorAnimalium.&Calorlgnis: quodqi
Atrurfus, fitNaturalnquifita, Confiftens : ln- iftiCalores(^pratfertimunus exillis, compamtus
ftantia Hofltlis, eft Aer. Etenim Metallum poteft ad reliquos duos) fint ipfa eilentia&fpecie,five
fluere,poteft confiftere ; Vitrum ; etiam
fimiliter naturaipecifica, differentes & planeheiero<renei:
Aquapoteft confiftere, cum conglaciatur : at Quandoquidem Calor Cceleftium & Anima-
impoffibileeftucAerunquamconfiftat, aut exuat lium generet& foveat, atCalor Igniscontra cor-
fluorem. rumpat & deftruat. Eft itaq; Inftantta Foederis, Ex*
Verumde hujusmodi Propojitionttm
Inftantiis perimentumilludfatisvulgatum , cum recipitur
fixarum fuperfunr duo Monita , qua; utilia funt ad ramus aliquis vids intradomum ubi fic focusafli-
idquodagitur.PrimumjUtfidefueritplaneuniver- duus,exquomaturefcuntuvas, edammenfe lnte-
H&teAjfirmativa zutNegativa,\\\ud ipfum diligen- gro citius quam foras Ita ut maturado fru&us ec-
:
ternotetur ranquamNon-Ens; fecimus de

ficut iampendentis fuperarborem fieri poflit, lciliceC
Calido,ubiUni verfalis Negativa(quatenus ad En- ablgne, cumhoc ipfum videatur efle opus pro-
tiaqua; ad noftram notidam pervenerint)in rerum f)iium Solis.Itaq; abhocinitio facileiniurgitlntel»
natuiadeeft.Similiter,fiNatnraInquifitafit^£ter- efrus , repudiataHeterogeniaeflentiah,acjin-
num,autIncorrupdbile; deeft AfHrmativa Uni- qmrendumquaifintDifferentia? illae , quacrevera
verfalis hic apud nos. Neque enim praedicari po- reperiuntur inter Calorem Solis & Ignis, exqui-
teft.ts£ternum antlncorrupttbtle de aliquo corpore busfir, ut eorum operadones fint tam diflimi-
eorum,qus infraCoeleftia iunt,aut fuprainteriora les,utcunque iili ipfi pacticipent ex Natura com-
Terras.Alterum Monitum eft,uc Propofitionibus muni.
.
Qus
,
;
367 NOVI ORGANI .m

Qija: Differentis reperientur quatuor : vid. &aadmaffasfivecongregationesfimilium;Levia
Primo,quod CalorSolis refpectu Caloris Ignis,fit furlurn, verfus ambitum Cceli; Gravia deorfum,
aradu longe clementior & lenior Secundo, quod
: verfus Terram. Atq; ifta pulchra dictu funt.
lit(prxfertimutdeferturadnosperAerem) qua- At JnftantiaFcederis,eQ: Cometa aliquishumi-
litate multohumidior: Tertio, (quod Caput rei lior;quicumfitlongeinfraCcelum,tamenrotat:
eft) quod fit fumme inarqualis, atque accedens Atquecommentum^r//?^/;!*, dealligatione five
&auc~tus,deinceps recedens&diminutus:idquod fequacitate Cometa;ad Aftrumaliquod, jampri-
lmximeconfertadGenerationemcprporum.Re-. dem explofumeftjnontantumquiaratio ejusnon
cte enim aiferuit Ariftoteles, caufam principalem eft probabilis , fed propter experientiam manife-
Gemerationum & Corruptionum qua: fiunt hiq ftam difcurfus & irregularis motus Cometarum
apud nos in fuperficie Terra? , efle viam obliquam pervarialoca Cceli»
SolisperZodiacum:undeCalorSolis,partimper At rurfus alia Injiantia Fcederis circa hoc fiibje-
viciffitudines Diei&NoCtis, partim perfucceffio» ctum ,eftMotus,Ae'ris; quiintra Tropicos (ubi
nesÊftatis & Hyemis,evadit mirismodisina=qua- CircuhRotationis funtmajores) videtur&ipfe
lis.Nequetamendefinitille Vif,idquod abeore- rotareab Oriente in Occidentem.
cre inventum fuit,ftatim corrumpere &depravare, Etzliz mtfo$.Inftantia foretFluxus &Refluxus
Nam ut Arbiter fcilicet Naturae (quod illi in more Maris fimodoaqusipfiedeprehendanturferri
,
eft) valde magiftraliter affignat caufam Genera- motuRotationis(licettardo&evanido)abOrien

tionis, Acceffui Solis;caufam autemCorrup tionis, te in Qccidentem; ita tamen, ut bis in die repereu-
Receffui : cum utraque res(Acceffus videlicet So- tiantur.Itaq; fi hacitafehabeantjmanifeftum eft,
lis,&Receffus) non relpective, fed quafi indif- MotumiftumRotationisnon terminari inCcele-

ferenter praebeat caufam tam Generationi quam ftibus,fed communicariAeri&Aquae.
Corruptjoni : quandoquidem inaequalitas Calo- Etiamifta proprietas. Levium, nimirum ut fe-

ris,Generationi &
Corruptioni rerum ; xqualitas, ranturfurfum.vaeillat nonnihil. Atq;inhoc,fumi
Confervationi tantum miniftret. Eft & Qyarta poteftpro Inftantnt iWw-s, Bullaaqua:. Sienim
Differentia inter Calorem & Ignis , magni
Solis aer fuerit fubter aquam,afcendit rapide verfus fu-
prorfusmomenti; vid.quodSoloperationes fuas perficiem aquae , pcrMotumillum/3 /^, (quam

infinuetperlongatemporisfpatia;ubioperationes vocatZ)i7«0OT//#)perquarnaquadefcendensper-
Ignis ('uiTente hominum impatientia)per brevio- cutit &
attollit aerem furfiim; non autem per con-
raintervalla ad exitum perducantur. Quod fi quis tenrionem autnixum aerisipfius. Atqui ubi ad fu-
id fedulb agat, ut Calorem Ignis attemperet re- & perficiemipfam Aqua; ventum fuerit, tum cohi-
ducatadgradum moderatiorem &leniore; fquod beturAerab ulterioreafcenfu.per levem refiften-
multismodrsfacilefit) deinde etiam infpergat & tiamquamreperitinAqua,nonftatimtolerante fe
admifceatnonnullamhumiditatem ; maxime au- dffcontinuari itaujexilis

: admodum fit appetitus,
temfiimiteturCaloremSoIisinirtsqualitace;po- Aerisadfuperiora*
ftrem'o,'fimorampatieritertoleret,{non.certeeam SimiliterfitNaturaInquifita,Pondus.Eft plane
aax fitproportionataoperibus Solis , fed largio- divifioreceptayut Denfa & Solida ferantur verfus
rem, quamhomines adhibere folent in operibus centrum Terra?,Rara autem & Tenuia verfus am-
lCTiiis;)Is facile milfam faciet Heterogeniamillam bitum Cceli;tanquamadlocafua propria. Atque
Caloris:&veltentabit,vel exaequabit, velin ah- locaquodattinet; (licetinScholishujusmodi res
quibusvincetoperaSolis.perCaloremlgnis. Si- valeant) plane inepta &puerilis cogiratio eft,
milis InftantiaFcederis eft,refufcitatio Papilionum, Locum aliquid poffe. Itaque nugantur Philofb-
ex frigore ftupentium & tanqnam emortuorum , phi cum dicunt, qued fi perforata elfet Terra
, ,
perexiguumteporemlgnis: ut facile oernas, non corpora gravia quando ventum effet

fe fifterent
magrsnegatueffeIgni,vivificareAnimantia,c]uam adCentrum. Effetenirncertevirtuofum plane&

maturare VegetaMia.Etiam Inventum illud cele- efficax genus Nihili, aut Pun&i Mathematici
bre Fracaftort/ de Sartagine acriter calefacta , qua quodautalia efficeret,aut rurfus quodalia appe-
circumdant Medici capItaApoplecticarum delpe- terent : Coipus enim nonnifi acorpore patitur.
ratorum,expanditmanife'fteipiritus animales, ab VerumifteappetitusAdfcendendi Defcenden- &
lmmoiibusobftructionib.Cerebri compreilos & di,aut eft in Schematifmo corporis quod move?
quafiexttindos; illosq; admotu excitak non aliter tur, aut in Sympathia Cive confenfu cum alio cor.
quamIgnisoperaturinAquamautAerem;&tam6* pore. Ciyod fiinveniatufaliquodcorpusDenfum

perconfequensvivificat.EtiamOvaaliquandoex- &Solidum , quod nihilominus non feratur ad
cludunturperCaloremIgnis,idquodprorfusimi- Terram;confunditu);hujusmodi divifio. Atfire-
taturCalorem Animalem& complura ejusmodi, cipiaturopinioiy^^quod Magnetica visTer-
utnemodubitarepoffit.quinCalorlgnisinmultis fie ad alliciendum gravia non extendaturultra
,
fubjeclis modificari poffit ad imaginem Caloris orbem Virtutisfuae, (qua; operatur femper ad di-
Cceleftium&Animalium, ftantiamcertam,&nonultrajhocq;per aliquam
SimiliterfintNatur3elnquifita;,Motus&Qiiies, Inftantiam verificetur,; ea demum erit InftantiA
Videtureffedivifiofolennis atq;ex intimaPhilo- Fa?^r«circahocfubje6him. Neq; tamen occur-

fophia,quodcorporaNaturaliaveIrotent,velfe- ritimprsefentiarumaliqualnftantiafuperhoccerta
rantur recTra.velftent five quiefcant. Autenim eft &manifefta. Proxime videntur accedereGatara-
Motus fine termino,aut Statio in termino,aut La- c~tar Cceli,quie in navigationibusperOceanumAt-
tioad terminum. At motus illeperennis Rotatio- lanticu verfiis Indias utrasq; fa?pe confpiciuntur.
nis,videtur effe Cceleftium proprius Statio five
-. Tanta enim videtur effe vjs & moles aquarum»
Quies, videtur competere ipfi globo Terra; At ,: quxper hujusmodiCataradtas fubitoeffunditur;
coi pora ca?tera(Gravia qua: vocant,& Levia;extra utvideatur Colledlio Aquarum fuiffe ante facta»
j.oca fcilicet connaturalitatis f nae fita j feruntur re> atq; in his locis hsfille & manfifie,& poftea potius
peg
;
3^9 LIB E R II. 370

per caufam violentam dejedra &detrufa effcquam Aquiebullientisj&mrfus fubfidentis. Utri vero
nacuraliMotugravitatis cecidiffe: adeo ut conjici Caufa? fluxus & Refluxus ille aflignari debeat,ori-
pofluycorporeammolem.denfam arque compa- tur dubitatio. Quod fi recipiatur prior Aflertio %
ctam.inmagnadiftantiaaTerra , forepenfilem neceffe eft ut cum fitFlux» inMari ex una parte.fiat

tanquamTerramipfam;neccafuram,nifi dejicia- fub idem tempus alicubi in Mari Refluxus ex alia.
tur.Verumdehocnil certiafErmamus.Interim in Itaq; ad hocreduciturlnquifitio.Atqui obfervavit

hoc &in mulcis aliis facile apparebit, quam inopes Acofta,cam ahisnonnulhs ( diligenti factalnquifi-
fimusHiftoriasNaturalis, cum locolnftantiarum tione)quodadlittoraFlorida:,&adIiccoraadverfa
certarum,nonnunquamSuppoficionesafferrepro Hifpania:& Africae fiant Fluxus Mans ad eadem
,
Exemphs cogamur. tempora , & refluxus itidem ad eadem tempora

Similicer fic Natura Inquifica, Difcurfus Inge- noncontra.quodcumfluxus fitad littoraFlorida?,
nii. Videcur omninodivifio vera, Racionis Hu- fiatrefluxus ad littora Hifpania: &Africa:. Atta-
mana?,&Solercia*Brutorum. Atcamenfunt non- menadhucdiligentius attendenti , non perboc
nulklnftantiajacfrionum, quas eduntur aBrutis, evinciturMotusAttollens , &abnegaturMotus
per quas videntur etiam Bruta quafi fyl!ogizare:ut inprogreflu. Fieri enim poteft, quod fitMotus
memoria; proditumeftdeCorvo; qui pei" magnas A quarum in progreflu,&nihilo minus inundet ad-
ficcitates fereenectus fici , confpexit aquam in verfa littoraejusdem Alvei fimul; Si Aqua: fcilicet
trunco cavo ai boris ; atque cum non darecur ei in- ilkecontrudantur&compellanturaliundequem-
trare propteranguftias,nonceflavirjaceremultqs admodumfitin Fluviis, qui fluunt &refluuntad
lapillos, perquos furgeret&afcenderetaqua, ut utrunq; licus horis iisdem , cum tamen ifte Motus
bibere poflet; quod poftea eeffit in Proveibium. liquidoficMotusinProgreffu,nempeAquarumin-
SimiliterfitNaturaInquifita,Vifibile. Videtur gredientium oftia Fluminumex Mari. Itaq fimili
oronino efle divifio vera &
cerca ; Lucis , quar eft modofieripotefbut Aquaevenientes magna mole
Vifibileoriginale,&primam copiam facit vifui ; & ab Oceano OrientaliIndico,compellantur&cru-
Coloris, qui eft Vifibile fecundarium , &fineluce danturin Alveum Maris Atlantici,& propterea in-
noncernitur , itautvideacurnilaliud effe quam undencutrumq; latus fimul. Qyanendum itaque
imagoautmodificacioLucis. Atcamen exutraque eft,anfit alius Alveus,perquem Aqua: poffint iis-
parte circa hoc videntur dTelnftafttia Fosderis . icidem temponbus minui &refluere. Atq; praefto eft
licet,ISixin magnaquantitate, &Flammafulphu- MareAuftrale, Man Atlantico neutiquamminus>
ris:in quarum alcera videtur effe Color primulum fedpotiusmagislatum&extenfum, quod ad hoc
Iucens,in altera Lux vergens ad colorem. fufhcerepoflic.
Itaq; jamtandem perventum eftad Inflantiam
XXXVL
Crucis circahoc fubjecham. Eataliseft. Si pro
INter Prarogativas Inftantiarum ponemus loco certo invematur , quod cum fit Fluxus ad littora
decimo quanolnftantia* Crucis crahslato voca- ;
adverfa tam Florida?,quam Hifpania?, in Mari At-
bulo a Crucibw qua: erectar in Biviis , indicant
, & fimulFluxusad lictoraPeruvia:,& jux-
lantico;fiat
fignantviammfeparationes. Has etiafn Inftantiat tadorfiimChinannManAuftrali; Tum certe per
Deciforias, & ûdiciales & in Cafibus noVinullis
,
hanc Inftantiam Decifonam abjudicanda eft Afler-
& Mandati appellare confue-
Inflantias Oraculi, ,
tio,quodFluxus&Refluxus Maris dequoinqui-
vimus. Earum ratio calis eft. Cum in Inquifitione ritur,fiatperMotun*Progreflivum. Neque emm
Natune alicujus, Intellectusponiturtanquam in
relinquitur aiiud Mare, autlocus,ubipoflit adea-
jEquilibrio, utincertns ficucriNacurarumedua- demtemporafieri Regreflus,a<'tRefluxus. Com-
bus.velquandoq; pluribus, CaufaNaruralnqui- modiflimeautemhocfciripoflit, fi inquiraturab
fita: attnbuiaut aflignari debeacproprercomplu-
IncolisPanamae&Lima>,(iibiuterq;Oceanus,At-
tium Naturarum concurfum frequentem ordi- & & Auftralis,per parvum Ifthmum feparan-
lanticus
narium ; InflantU Crucis oftendunt conforcium tur)utrum ad contrarias Ifthmi partes fiat fimul
unius ex Naturis (quoad Naturam Inquificam) fi- Fluxus& RefluxusMaris, anecontra.Verumhac
dum & indiflolubile , alterius autem variam & fe- Decifio,five Abjudicatio certa videtunpofitoquod
parabile •, unde terminaturqusftio,&recipitur Terraftetimmobilis.QuodfiTerrarotet,fierifor-
Naturaillapnorpro Caufa , miflaaltera & repu- taffepoteft,utexina:quali rotatione Cquatenus ad
diata. Itaq; hujusmodilnftantiarfunt maximslu- celeritatemfiveincitacionem) Terra? &Aquarum
cis,& quafi magnae authoritatis;ita ut Curriculum Maris, fequacur Compulfio violencaAquarum in
Interpretationtsquandoquein illasdefinat,& per Cumulum flirfum,quar fitFluxus.&Relaxado ea-
illas perficiatur.Interdum autem Inftantia Crucis
runde,(poftquamampliuscumularinonfuftinue-
illse occurrunt & inveniuntur inter jam pridem rint) in deoriiim, quaf fic Refluxus, Verum de hoc
notatas;Atutplurimum Novs funt,& de Induftria faciendaeftlnquificiofeparacim. Accamen etiam
atqueexCompofito quarfica; &applicaca;,&dili- hocfuppofito,illud aequemanetfixum, quod ne-
gentiafedula&acri tandem erutae.
cefle fit fieri alicubi Refluxum Maris ad eadem
Exempligratia; fit NaturaInquifitaFluxus& tempora,quibus fiunt Fluxus in aliis partibus.
Refluxus Maris, ille bis repetitus in die ,atque fex- Similiter,fitNaturaInquifita,pofteriorille mq-
horaiiusjinacceflibus&receffibusfinguhs, cum tus ex duobus qiaos fuppofuimus ; videlicet Motus
differentianonnulla qua: coinciditinMotumLu- Maris fe accollens &
rurfus fubfidens ; fi forteica
,
nae. Bivium circa hanc Naturam tale eft. accidericuc ( diligenci facto examine) rejiciatur
Neceffe prorf us eft, uc ifte Motus efficiatur , vel Motusalter,dequodiximus, Progrefllvus. Turr»
ab Aquarum Progreffu& Regreffu , in modum vero ent Trivium cireahancNaturacale. Neceffe
Aquannpelviagitata: , qua: quando latus untim eft, ut Motus lfte, per quem Aqua» in Fluxibus &
pelvis alluit , delerit alterum ; vel a Sublatione & Refluxibus fe attollunt,& rurfus relabuntur, absqj
lubiidentia Aquarum c piofundo > in modum ahqua acceflione Aquarum aharum qux advoL
vuncur 2
,
37i NOVI ORGANI 37*

vuntur.fiat per unum ex his tribus modis;vel quod fcat,& tandem definat & extingu atut in Immobili,
ifta aquarumcopiaemanetex intenoribusTerrae,. videlicet Terra.
& velquodnonfitaliqua
rurfiisinillaferecipiat; Similiter,fitNaturaInquifita,MotusRotatio«
ampliormoIesAquauum, fed quodeardem Aquae nisillealterapudAftronomosdecantatus,renkens
(nonauiro Quantofuo) extendantucfiverarefi- &contrariusMotuidiurno,videhcetabOccidente
ant.itautmajorem locum &
dimenfionem occu- inOrientem, quem veteres Aftronomi attribuunt
pent,& rurfus fe contrahant ; vel quod nec Copia Planetis,etiam Ccelo ftellato,at Ceperntcfts, & ejus
accedatmajor,nec Extenfio amplior, fed eardem Sec"ratores,Terra;quoque; & quarratur , utrum
Aquas(proutfunt,tamCopia,quamD!enfitateaut inveniaturinrerumNaturaaliquis talis Motus,an

RaritateJ per vim aliquam Magneticam defuper adCompendia
potiusresconfictafit&fuppofita,
easattrahentem,&evocantem,&perConfenfum, &CommoditatesCaleulationum,&adpulchrum
Itaque reducatur (fiplacet) jamln-
fe remittant. de expediendisM°tibus Cceleftibus
illud,fcilicet
quifitiofmiffisduobusillisMntibusprioribusJad perCirculosperfectos.Neutiquam enim evinci-

huncultimum;&inquiraturfifiataliquatalisSub- turifteMotuselTeinSupernisverus &realis nec :
latio per Confenfum,five vim Magnetcam. Atqui per Defec~rumReftitutionisPlanetae inMotudiur-

primo manifeftum eft,univerfas Aquas,prout pono ad idem punAum Cceli ftellati nec per diver- ,
nunturin Folla, five Cavo Maris, non pofle fimul fam Politatem Zodiaci, habito refpe&u ad Polos
attolli.quiadeeiletquodfuccederetinfundojadeo Mundi,qua?duonobis huncMotum pepererunt,
utfi foret inAquis aliquishuoismodiappetitusfe "Primum enim Phaenomenon per Anteverfionem
attollendi, illeipfetamenaNexurerum, five(ut &Dereli&ionemoptjmefalyatur,Secundumper
vul<roloquuntur)nedeturVacuum, fractus foret, Lineas Spirales 5 adeo ut Inaequalitas Reftitutio-
&cohibitus. Relinquitur,utattollanturAqu3e ex; nis.&DeclinatioadTropicos, poflintellepotius
aliquapaite , &perhocminuantur cedantex &
Modificationes Motus unici illiusdiurni,quam
alia.Enimverorurfusneceflariofequetur,utvisilla. Motusrenitentes,autcircadiverfosPolos.Etcer-
Ma<metica 5 cum fuperTotum operari non poflit, tiflimum eft,fipauliiperproPlebeiis nosgeramusi
circaMediumoperetur intenfiflime;itaiit Aquas (rniflis Aftronomorum &Schola: commentis,qui-
in Medio attollat;ilhe verofublatae, lateraper luc- bus illuj in more eft s ut Senfui in multis immerito
"ceffionemdeferant &deftituant. vimfaciant&obfcurioramahntjtalem efleMotu
Itaq; jam tandemperventumeftad/Tz/rW»//',*»* iftumad.Senfum, qualem diximus Cujusimagi- :
^#f#circahocfiibjec~tum, Ea talis eft Si irive-. : nemperfilaferrea (velutiinMachJHa) aliquando

niatur > quod in Refluxibus Maris, Aquarum fu-> reprarfentari fecirmis,
perficiesinMarifitarcuatamagis&rotunda, at-j Verum Inftantia Crucis fiiper hoc fubjectum
tollentibusfefcilifet Aquis in medio Maris,& de-r poteritefletalis.. Si inveniatur inaliquaHiftoria
ficientibuscircalatera,quaefuntlitora; &in Fluxi- fidedigna,fuifleCornetam ahquem,velfublimio.
"
buseademiuperficiesfitmagisplana&arqua^red- rem,velhumihorem,quinon rotaveritcum Con-
cuntibus fcilicet Aquis ad priorem fuam pofitio- fenfumanifefto(licetadmodumirregulariter)MO'
tiemitumcerteperhanc IrtftantiamDecifirtampo- tus diiirni, fed potius rotaverit iri contrariu Cceli
teftrecipi Sublatio per vim Magneticam ; aliter tumcertehucusq;judicandumeft,poireeiIeinNa-
prorfusabjudicanda eft. Hocvero in Fretisper turaaliquemtaleniMotum. Jin nihil hujusmodi
lineasnauticasnondifKcile dfl experiri ; videlicet lnveniatur, habenduseftprofiifpe6to,& adaliai
'utruminRefluxibus verfus MediumMarisMare Inftantias Crucis cireahocconfugiendum.
"nonfitmaeisaltumfiveprofundum, quam in Flu- îiniliter,fit NaturaInquifita 3 PondusfiveGra-
l
xibus.Notandumautemeft 5 fihocitafit,fien(conve.Bivium circa hanc Naturamtale eft. Ncceflc

traac creditur)ut attollant fe Aquas inRefluxibus. eft, ut Gravia&Ponderofa vel tendant exNaturc
demittantfetantuminFluxibusjitautlittora ve- fua ad Centrum Terrae , per proprium «Schematif
ftiant & inundent. rriu;veluta Mafla CorporeaipfiusTerrar,tanquarc

Similirer,fitNaturaInqui(ita,MotusRotanonis a Congregatione Corporum Connaturalium,at-
fpontaneus, &fpeciatim, utrumMotusDiurnus, trahantur& rapiantur, &ad eam perConfenfum
perquem Sol & Stellse ad confpedtum noftrum ferantur.Etpofteriushocfiincaufafit,fequitur,ul
oriuntur& occidunt,fit Motus Rotationis verus quo propius gravia appropinquatad Terram,eo
in Ccekftibus;autmotus apparens ih Cceleftibus fortius &

majore curri impetu ferantur ad eam
verus in Terra. Poterit elfe Inftantia Crucis fuper quo longius ab ea abfint, debilius & tardius , (ul
'hocfubjerStumtalis. Siinveniatur Motusaliquis fit inAttracT:ionibiiSMagneticis,Jidquefieri intra
inOceano ab Oriente in Occidentem,licet admo, fpatium certum; adeo ut fi elongata fuerint d Ter-
dumlanguidus& enervatus;SiidemMotusrepe- ratalidiftantia, ut virtus Terra: in ea agere non
riatur paulo incitatior inAere , prasfertim intra pofflt.penfiliamanfurafint, ut &ipfaTerra, nec

Tropicos,ubiproptermajores Circulos eft magis omninodecafura,
perceptibilis ; Si idem Motus reperiatur in humi- Itaque talis circa hanc rem poterit ettelnftantH
lioribus Cometis , jam factus vivus & validus ; Si Q-«r«.ûmaturHorologium ex iisqus moventu
idem Motus reperiatut inPlanetis,ita tameudif- perPonderaplumbea j&aliudexiisqua; moveti
penfatus&graduatusjUtquo propius abfitaTer- turpercompreflionemlaminarferresjatquevere
ra,fittardior; quolongius,celerior,atqueinCce- probentur,nealterumalterovelociusfit , auttar-
lo demum ftellato fit velociflimus ; Tum certe dius;DeindeponaturHorologiuilludmovenspei

recipidebet Motusdiurnus provero inCoelis,& ponderajfuperfaftigiumalicujusTemplialfiflimi,
abneganduseftMotus Terrae quiaManifeftum
;
altêro illoinfradetento ; &noteturdiligenter,fi
erit.MotumabOrienteinOccidentem efleplane Horologium in alto fitum tardius moveatui
Cofmicurn,& exConfenfuUniverfi,quiinSum- quamfolebat, propter diminutam virtutemPori.
mitatibus Cceli maxime rapidus , gradatim laba- detum. Idefn flat Expedoientum in pr ofundis
Miner-
173 LIBER II. 374
Minerarum,alce fub Terra depreffarum utrum ; doque refledi videmns radiosSolos remponbus
Horologiumhuiufmodinonmoveaturvelocius vefpercinisferenis ^ a fimbtiisnubitim rofcida-
quamfolebar,proprerau6tam virtutem Ponde- rum,non minori fplendorcf ed potius illnftriori»
rum.Quodinveniacurvircus Ponderum minui &magisg!oriofo, quam quiredditur a Corpo-
infublimi , aggravari infubrerraneis;recipiaru'; re Lun£ neque tamen conftat , eas nubes coa-
,
proCaufaPonderis,Attra6tioaMaffaCorporea luiffeinCorpusdenfum Aqune. Etiarn videmus

Terrae. Aerem tenebrofumpone feneftras no6tu refle-
Similirer, ficNaturalnquifira,VerticitasAciis 6tereiucem Cande!ae,nonminus quam Corpus fi»
ferreacracta: Magnete. Circa hanc Nacuram tale denfum. Tenrandum eciam foretExpenmen-
eric Bivium.Neceffeeft,urTa6tus Magnecis vel tum immiffionis radiorum Solis per foramen,
ex fe indac ferro Verticitatem, ad Septentriones fuperFlammamaliquam fubfufca& cauuleam.
& Auftrum; velutexcicec ferrumtantummodo Sane radij aperri Solis incidentes iu Flammas
&habilii>et:Motus aucem ipfe indacur ex prjefen- obfcnrioresjvidentureasquafi mortificare , ut
tiaTerracuc Gilbertus opinatur , &tancoconacu contpicianturmagisinftarFumialbi.quamFlam-
probarenicicur. Icaqiiehucfpedtancea quae ille mar.Atquehaecimprasfentiarum occurtunr, quas
pecfpicaciinduftciaconquifivic.Nimirumquod finr exNarura fnftantiarum Crucis cirea hanc
Clavus fetrens,qui diu duravic in ficu verfus Se- rem;&melioraforraflereperiripofTiinr.Sedno-
ptentriones &
Auftrum, colligat mora diutina tandum femper eft , Reflexionem a Flamma non
VertiGicacem,abfqueTacT:uMagnens:AcfiTer- effeexpe6tandam , nifi a Flamma alicujus pro-
ra ipfa , qua: obdiftantiam debiliter operatur , fundiratis : namalicervergir ad Diaphanum.
( naque fuperficies auc extima incruftario Terre_ Hocaurempro cerroponendum,Lucem femper

virrucis Magnecicae ) uc ille vulc ( expers eftj per in Corporea:quali,autexcipi &tranfmitti , aut
moramtamen longam Magnecis Ta6tum fup^ refilire.
plerec&ferrum excirecdeinde excicum confor- Similitecfic Natura Inquifita , Motus Miffi-

marec&vercerer.RurfusquodFerrumignicum lium;velutiSpiculorum,Sagittarum , Globulo-
&candens,fiinexrin6tionefua exporrigacurin- rum, per Aerem.HuncMotum Schola ( more
terSeprencriones & Auftrum , colligac quoque fuojvaldenegligenter expeditjiatis habens , fi
VerriciracemabfqueTactuMagnecis: Ac fi par- eumnomineMotus violentiaNaturali f quem
tes Ferri in Motu poficae per Ignicionem, & poft- vocanrjdiftinguat; &
quodad primampercuf-
ea fe recipiences,in ipfo articuloexcin6tionis fuae, fionemfiveimpulfionem attinecperillud ( quod
magiseffencfufcepcivac& quafifenfitivasVirrUw dtto corpora non poffint ejje in uno hco,ne fiat pene-
tismanantisaTerra,quamalia.s, indefierent & tratioDimenftonumJ&chbi fatisfaciat;de Proceflu
tanquam excitae.Verum hseclicer bene obfer va_ continuacoiftiusMocusnihilcurer.Atcircahanc
ta,camennonevincuntprorfusquod illeafferir. NaruramBivium eftrale Autlfte Morus fit ab
:
lnfiantia Crucis aucem circa hoc fubic6tum Aerevehente,&poneCorpusemiffum fe colli-

pocerir effe ralis.Capiacur Terrella ex Magnere, gence,inftarfluvij ergaScapham, aurventi erga
& nocencur Polieius;& ponancur Poli Terrellae paleas ; aur apartibus ipfius Corporis non fufti-
verfus Orienrem &
Occafum ; non verfus Se- nenribus imprefisonem fed ad eandem laxan-
, r
pcencriones &
Auftrum , arque ira iaceanr de- : damperfucceffionemfepromov"entibus. Atque
inde fuperponarur Acusferrea inradta , & per- priorem illum recipit Fracaftorius fere o- , &
mittaruritamanereaddiesfexautfeptem. Acus mnesquidehoc Motu paulo fubriliusinquifi-
verbfnam dehoc non dubiracur)dum manerfu- verunt:Nequedubiumeft, quinfint Aeris par-
ppr Magnerem,re!i6tis Polis mundi, fe vertet ad tesinhacrenonnullae ; fedalter Motus procul
PolosMagnetis.Icaquequamdiu manecver-
ica dubio veruseft , ut ex infinicisconftat Experi-
ricur fciliceradOriencem&Occidencem Mun- mentis. Sedintercaeteras poteriteffe circa hoc
di.Quodfiinveniarur Acus illa remora a Magne- fubje6tum/«/?^K*/^Cr#«'mlis;QuodLamina ,
te,& pofica fuper Verforium , ftarim fe applicare auc filum Fcrri paulo concumacius; vel eciam Ca-
adSeptentriones& Auftrum,veleriampaularim lamusfivepenna inmediodivifa,addu6la&cur-
fe eo recipere ; tum recipienda eftproCaufa , varainterpolhcem&digicum,exilianc. Manife- i
prjefenriaTerrae :Sinautemvertatur ( utprius) ftum enimeft, hoc non pofleimpurari Aeri fe

in Orienrem &
Occidencem,aut perdac Vercici- poneCorpus colligsnti, quiafonsMocus eft in
tatem,habendaeftillaCaufa profufpe6ta,& ul- medio Lamina? vel Calami,non in Extremis.
terius inquirendum eft. SimilirerficNacuraInquifira,Motus ille rnpi-
SimilitecfitNaturainqnifita, Corporea fub- dus&porensExpanfionispulveris Pyrij inFIam-
ftantiaLunar,anfitTenuis,Flammeafive Aerea, mam : undecancsemoles fubvercunrur , ranta
an
uc plurimi ex prifcis Philofophis opinati funt; ponderaemittunrut , quantain Cuniculis ma-
folida &
denfa , ut Gilbertus &
mulci moderni , joribus , &Bombardisvidemus. Biviurn circa
cumnonnullisexantiquis.renenc. Raciones po- hanc Naturamraleeft.AurexcitaturifteMorusa,
fteriorisiftiusOpinionis fundancur inhoc ma- mero Corporis Appetitu fe dilarandi, poftquam
xime,quodLunaradiosSolisreflectat;nequevi- ftierit inflammatum;autabappetitu mixto Spi_
deturfieriReflexioLucisnifiaSolidis. ricuscrudi,quirapidcftigirlgnem, &exeo cir-

Iraque fnflantu Q-ucis ckcz hoc fubjectum cumfufo.canquam ex Carcerc violenter erum-
eseffepoterunc ('fimodoaliquaefint) quae depic.Scholaaurem,&vu!garisOpinio tanrum ver-
rnonftrenrReflexionemaCorporerenty,qua!is fatur circaprioremiIlum Appetituin. Putanre-
(
eftFlamma,modo fit craffitiei fufScientis. Certe nirri homines,fe puIchrephilofophari :

fi /fTeranc,
Caufa Crepufculi.inter alias, eft Reflexio radio- Flammamex Forma Elemenci qua- neceffirace
rumSolisafuperioreparte Aeris. Etiamquan- damdonarijlocumampliorem occupandi quam

R idem
375 ORGANI NOVI 376
idem Corpus expleverat cura fubiret Formam Momentanea ifta Natura aut fitremirrente fe
,
Pulveris,arque inde fequi Motum iftum.Interim Caulaquaeeamprirnogenuit.utinLumine, So-

minimeadvertunt licet hoc verum fit , pofito
, nis,&Motibus(quosvocantJviolencis;autquod
quodFlammageneretur , tamen poffeimpediri Flamma inNaturafua poflithic apud nos ma-
Flammae generationem a tanta Molequxillam nere , fed a contrariis Naturis circumfufis vim
comprimere &fuffocarequeat; utnondeduca- patiatur &deftruatur.
rurresadiftamNeceffitarem.dequa loquuntur. Itaque porerir effe circa hoc fubje6tum/w/?<j«-
Nam quod necefle ficheri Expanfionem, arque tiaCrucis talis.Videmus , Flammasinlncendiis
inde fequiEmiflionem , autremotionem Cor- majonbus , quam alre in furfum afcendanr,
poris,quodobftar,figenereturFlamma re6te , Quanto enim Bafis Flammae eft latior tanto ,
putant.Sed ifta Neceflicas plane e vitatur fi mo- , Vertex fublimior ; Icaque videtur Principium
les illa (olidaFlammam fupprimar.antequam ge* Exrindtionis fieri circa Latera, ubi ab AereFlam-
neretur.Atquevidemus, Flammam , prseiertim ma comprimitur,& male habetur. Ar Meditullia
in prima generatione,roollem efle lenem , & & Flammae,quae Aernonconringir, fedaliaFlam-
requirereCavum,inquoexperiri&ludere poL. maundiquecircundar,eadem numero manent;
fit.Itaquetanta violentiahuicreiper feaffignari neque extmguuntur , donee paulatim anguften-
, generationem hu-
non poteft.Sedilludverum tur ab Aere per Larera circumfufo. Itaque om-
jufmodiFlammarumflaculencarum , & veluti nis FlammaPyramidalis eft Bafi circa fomirem
ventorumigneorum fieriexconflictu duorum , largior.Verriceautem(inimicanteAere,necfup.
Corporum,eorumque Narurae inter fe plane co- peditancefomice)acimor. AtFumus anguftior
rrariae;Alteriusadmodum inflammabilis , quae circaBafim,afcendendodilatarur,&fittanquam
NaturavigecinSulphure;aIteriusFlammam ex- v Pyramisinverfa;quia fcilicct Aer Fumumreci-
horrentis , qiialiseftSpinrusCrudus,qui eft in pit,Flammam fnequeenimquifpiam fomniet,
Nitro;adeo ut fiat Conflictus rairabilis,int)am- Aerem effe Flammam accenfam , cum fint Cor-
mantefeSuIptaurequancumpoteft,(namtertium pora planeHeterogeneajcomprimir.
Corpus, nimirum CarboSalicis , nilaliudfere Accuratiorautem poterit effe Infiantia (rttcis
prasftar.quam ur illaduoCorporaincorporer,& adhancrem accommodata,fi resforre manifc
commode uniat ) &
erumpente Spiritu Nitri ftaripoffitperFlammas Bicolores. Capiaturigi.
quantumpoceft, &una fe dilacante, ( namhoc rurSitulaparvaexmerallo, &ineafigaturparva
faciunt& Aer,& oraniaCruda,& Aqua,uraCa- Candela cerea accenfa; ponatur Situla n i patera,
lore dilatentur ) &
per iftam fugam &eruprio- & circumfundatur Spiritus Vini in modica qua-
neminterim FlammaraSulphuris,ranquamfol- titare.quaeadlabraSitulaenonartingar; tiim ac-
libus occultisjundequaqne exufflante. cende Spiritum Vini. AtSpiritus ille Vini exhi-
Poterant autem efle Inftantia Crucis circa hoc bebit Flammam magis fcilicet caeruieam , Lych-
fubjectum duorum generum. Alrerum eorura nus Candelaeauremmagisflavam.Noterur ita-

Corporum quae maxime funt inflammabilia, que utrum Flamma Lychni ( quam facile eft per
qualia funcSulphur,Caphura,Naphtha , hu^ & Coloreai a Flamma SpirirusVinidiftinguere ;
jufmodi.cumeorummifturis; quae citius fa- & neque enim Flammae,ur Liquores ,'ftatimeom-
cilius concipiuntflammam,quamPulvis Pyrius mifcentur)maneatpyramidalis, anpotiusmagis
fi non impedianrur:Ex quo liquet Apperirum in- tendat ad formam globofam, cutn nihil invenia-
flammandi per fe Effe6tum lllum ftupendum tur quod eam deftruat auc comprimar, At hoc
nonoperari.Alterum eorumquae Flammamfu- pofterius fifiar,manere Flammameandera nu-
giunt &exhorrent,qualia funt Sales omnes. Vi- mero,quamdiu intra aliamFlammam concluda-
demusenim,fijacianrurinlgnem , Spiritum A- tur,nec vim inimicam Aeris experiatur,pro cer-
queumerumpere cumfragore,anrequamFlam- toponendumeft.
maconcipiatur quod etiamleniterfit in foliis
-
, Arque de Inftantia Crucis haec dicfca fint. Lon-

paulo contumacioribns,parre aquea erumpenre, giores autem in iis rractandis ad hunc finem fui-
antequamoleofaconcipiatFlammam. Sed mamus.uthominespaulatimdifcant affuefiant, &
ximecerniturhoc in Argento vivo , quodnon deNaturajudicareper/»y?d«r/'^£?w7if,&Expe-
niale dicitur, Aqua mineralis.Hoc enim, abfque rimenta Lucifera,non per rationes probabiles.
inflammatione,perEruptionem & Expanfionem XXXVII.
fimplicem , vires Pulveris Pyrij fere adsequar; INrer ?r&rogativas Inftantiarum ponemus Id-
quodetiamadmixtum Pulveripyrio, ejusvires eodecimoquinro \nftantias'Divortij; quaeiri-
multiplicaredicitur. dicanrSepararionesNatnrarumearum , quae ttc
Similiter.fitNatura Inquifita,TranfitoriaNa- plurimum occurrunr. Differunt autem ab Iri-
ruraFlammae , &Extin6tioejus Mornentanea, ftantiis quae fubjunguntur lnftantiis Comitattui,
Non enim videcur Natura Flammea hic apud quiaillseindicantSeparationes Narurae alicujus
nosfigi&confiftere, fedfingulis quafimomen- ab aliquo Concreto , cum quo illa familiariret
risgenerari, &ftarimexcingui. Manifeftum e- confuefcir.-haeveroSeparationes Naturae alici
nim eft , Flammis quae hic continuantur&du-
in jus abaltera Natura.Differunt etiam ab fnftantiu
rant, iftam durationem non efle ejufdem Flam- 0-«c«;quianihildeterminanr, fed monenr rari-
mse in Indi viduo fed fieri perfucceflionem no-
, rum de Separabilitate unius Naturae ab altera.
vaeFlammaeferiatimgeneratae , minim.e ancem Vfusautem earumeftadprodendas falfas Fdr-
manere camdemFlammam numero ; Id quod mas, & diffipandas Ieves Concemplaciones ex
facile peifpicitur ex hoc , quodfubcraito ali- rebusobviis orienres; adeour veluri plumburri
mentofivefomite Flammae, Flammaftatimper- & pondera Inrellectui addanr.
eac.Bivium aucem circa hanc naturam tale eft» Exempligratiar.Sint Naturaelnquifirae , qita-
'»'
tuor
\
:
377 L I B E R II. 378

tuor Nacurae illae : qnas Contubernales vult efle rinc repraefentationes , five praebitiones ipiius
Telefitts, & tanquam ex eadem Camera: vid. Ca- Senfus,ranco omnia cedant facilius & fiiicuis.
lidum,Lucidum,Tenue,Mobile five promptum Harum aucem quinqtie fnftantiarum Lampa-
ad Motum. At plurimae inveniunrur Inftantia dis, Primaeroboranc,arapliant , &rectificanc
Divortijintex: lpfas. Aer enim tenuis eft & habilis a6tionesSenfusimmediaras:Secundaededucunc
ad Morum.non calidus aut lucidus:Luna lucida, non-SenfibileadSenfibile:Tertias indicanc Pco-
abfqueCalore:Aquafervenscalida abfque Lu- grefliisconcinuacos five Series earum rerum &
mine:MorusAcusferreaefuperVerforium,per- mocuum^quaefutplurimum,) non notanrur nifi
,nix&agilis,&rameninCorporefrigido,denfo, inexiruaurperiodis.-Quarcae aliquidfubftituunt
opaco:&compIuraidgenus. Senfui in meris deftitutionibus:Quintae excitanc
SimilicerfincNarurae Inquificae,NacuraCor- attentionem Senfus &advertentiam,atque una
porea,&A6t>oNaturalis. Videturenimnon in- hmitant fubtilitatem rerum.De his autem fingu-
veniri Actio Naturalis,nifi fubfiftens in aliquo lisjam,dicendum eft.
Corpore.Attamenpoifitfortafleefle circa hanc XXXIX.

icm fnftantia nonnulla Divortij, Ea eft A6tio INter Tr&rogativas Inftantiarttm, ponemus loco
Magnetica, perquamFerrumfertnrad Magne- iecimbfexco Inftantias lanus. fivae Portte : Eo
rem,GraviaadglobumTerrae. Addietiam pof- enimnomine eas appellamus, quaejuvanta6tio-
fintahae nonnullaeOperationesad Diftans.A6tio nes Senfusimmediacas primas renere Vifum ,
fiqnidem hujufmodi &inTempore fit,perMo- quoadinformationem : quarehuicSenfui prae-
menta,nonin Pun6totemporis:&inLoco per . cipueauxiliaconquirenda.Auxiha autem tripli-
gradus&fparia.Eft itaquealiquod Momentum ciaeffepoiTevidentur.-vehurprarcipiat non vifa;
Temporis,&aliquodInrervallum Loci, inqui- vehucmajore incervallo,velucexa6tius&diftin-
busifta Virtusfive A6tio haerec inMedio incer 6tius.
duo illa Corpora quae Motum Reducicur cient. Primigenerisfuntfmiflis Bif-oculis , &hu-
icaqueContemplatio ad hoc; utrumilla Cor- jufmodi, quae valent tantum ad corrigendam &
pora , quajfuntTerminiMotus, difponanc vel levandaminfirmitatem Vifus non benedifpofi-
alcerencCorporamedia.ucper fucceffionem & ti,atqueideonihilamplius informanc^ ea, quai
ta6tum verumlabarur VirtusaTermino adter- nuperinventafuncPerfpicilla , quadacences & ,
minum;&snterim fubfiftacin corporemedio : invifibiles Corporum minucias , & occulcos

an horum nihil fir,praeter Corpora, & Vircutem, fchemacifmos &morus fauctainfignirer Ipecie-
&Spatia/AcqueinradiisOpcicis, &Sonis, & rummagnitudine)demonftrant:quorum vi , iri
Calore,&aliis nonnullis operanribus adDiftans, Pulice,Mufca,Vermiculis, accuraca corporis fi-

probabileeft,mediaCorporadifponi & alcera- gura&lineamenta , neenon colores&morus
ri:eomagis , quod requiratuc Medium qualifi- priusnonconfpicui, non fine admiracione cer-
catum addeferendam' operacionem talem. Ac nunrur.Quinetiam ajunt,lineam re6tam calamo
Magneticailla five Coitiva Virtus admirtitMe- vel penicillodefcriptam,perhuiufmodiPerfpi-
dia tanquam adiaphora,nec impeditur Vircus in cilla inaequalem admodum &tomiofamcerni
omnigeno Medio. Qijod fi nil rei habeac Vircus quiafcilicet necmotusmanus licerperre<uil 3 m
illaaur A6tiocum Corporemedio , fequicur, adjucae,necimpreffioarramenri auccoloris re- ,
quodfit Vircus aut A6tioNaturalis,adTempus veraaequaliaexiftancdicetillaeinajquahcatesrarn

nonnullum,& in Loco nonnullo, fubfiftens fine minutaefinCjUC fine adjumenco hujufmqdi Per-
Corpore : cumneque fubfiftanin Corporibus fpicillorum confpicinequeant. Eciamfuperfti-
terminantibus,nec in mediis.Quare A6tio Mag- tiofam quandam obfervarionemin hacrefutfic
Naru-
neticapoteritefle fnfiantia Divortij, civcs. inrebusnovis &
miris ) addiderunthomines :
ram'Corpoream,& Actionem Naruralem. Cui vid. quodhujufmodiPerfpkilla operaNatura:

hocadjicipoceft tanquamCorollarium aut Lu- illuftrent , Arcisdehoneftenr. Illud vero nihil
crum non praetermitcendum:vid.quod eciam fe- aliudeft, quamquodrexturaeNaturales multo
cundumSenfum philofophandi fumipoffitpro- fubciliores finc quam Arcificiofar. Perfpicillum
batio.quodfincEncia &
Subftanciaj fepararae& enim illud ad minuca cantum valec.quale Perfpi-
incorporeae:Sienim Virrus &
ActioNaruralis,
<
cillum fividiflec Democrittts i cx\\a\[Tct forte, &
emanans a Corpore , fubfiftere poffic aliquo Te- modum videndi Acomumf quam ille invifibilem .
pore,& aliquoLoco,omninofineCorpore,pro- omnino affirmavic ) inventum fuifle purafTer.

peeftuc poffic eciamemanarenon originefna a Verum incompetentia hujufmodi Perfpicillorii,
Subftantialncorporea.Videturenimnon minus praererquamadminuriascanrum (nequeadi- ,
requiri Natura Corporea ad Adionem Narura- pfas quoque,fifuerinrincorpore majufculo) u-

lem fuftendandam &devehendam,quamadex- Si enim In ventum exte di poffec
fum rei deftruit.
cicandamaucgenerandam. .
adc0rporamajora,autcorpornm majorum mi-
XXXVIII. nutias ,adeo uttexturapannilinrei confpici pof.
-
SEquuntur quinque Ordines lnftantiarum , fettanquamrere; arquehocmodo minutiae la-

atfasano vocabulo generali Inftantias Lam- tentes& inaequalitates Gemmarum,Liquorum,
fadisfive Informationisprima , appellare confue- Vrinarum,Sanguinis.Vulnerum & multarum ,
virnus.Eaefunt, quaeauxilianturSenfui.Cum e- aliarumrerumcernipoflenr 5 magnae procul-

mmomnis InterpretatioNatur&incipizt a Senfu, dubio ex eo Invento commoditates capi pof-
atqueaSenfuumperceprionibus,re6ta,conftan- fent.
ti,&munitavia, ducat adperceptioneslntelle- Secundi generis funt illaalrera PerfpiciIIa,qua;
ctus.quaefunrNotionesverae & Axiomata: ne- memorabiliconaruadinvenit Galihus: quorum
cefle eftjUt quanto magis copiofs & exada: fue- ope,tanquamper fcaphas aut naviculas , aperiri
R \ &
— :
379 NOVI ORGAHI 3«o

& exerceri poflinr propiora ciim Cceleftibus ficionc (unc conquirendae. Hujus reiExempIa
commercia.Hincenim conftac , Galaxiam efle func.Pacec quod Aer,&Spiricus, &hinufmodi
nodum five coacervationem fteliarum parva- res,quaefunctotoeorporetenues&fubtiles,nec

rum,planenumeratarurn&diftin6tarum:dequa cerni, nec tangi poflinr. Quare ln Inquifitione
reapud Antiquostantumfufpiciofuit.Hincde- circahujufmodicorpora,Dedu6tionibusomni-

monftranvidetur , quodfpariaOrbium (quos noeftopus.
vocant) Planetarum non fint plane vacua aliis SiticaqueNacnrainquifica, Adio & Motus
quod Ccelum incipiatftellafcere,an-
ftellis:(ed Spiritusquiincluditurineorporibus Tangibili-
tequamad Ccelumipfum ftellacum ventum fit: bus. Omneenim Tangibileapud nos continet
licetftellisminoribus , quamucfinePerfpicillis Spirituminvifibilem &inta£tilem ,eique obdu-
lftisconfpicipoflint.Hincchoreasjjillasftellarum citur,atque eum quafiveftit.Hinc fons triplex
parvarum Planetam Iovis ( undeconjici
circa potensilIe,&mirabilisjPra7?j(7#.f Spiritusin cor-
poflic , eflein mocibus ftellarum plura cencraj poreTangibili:Emifluscorporaconcrahic&de-
intuerilicet.HincinaequalitacesIuminofi&opa- ficcat:Detentus,corporaintenerat &col}iquat
ci inLunadiftin6tiuscernuntur&locantur:ad- necprorfus Emiflus nec prorfusDetentus , in-
eoutheripoflicquaedam Seleno-graphia. Hinc format,membrificat,aflimilat,egerit, organizat,
macuise inSo/^&idgenusiOmniacertelnventa &fimilia.Acquehaec omniadeducuaturadSen-
nobilia , quatenusfideshujufmodidemonftra- fibilepereffe£tusconfpicuos.
rionibustucoadhiberipoflir. Quae nobisobhoc EteniminomniCorporeTangibili inanima-
maximefufpe6t<£funt, quodin lftispaucisfifta- to,Spiricusinclufusprimomulciplicacfe,&can-
rurExperimencum,nequealiacomplura mvefti- quam depafcitpartes Tangibiles eas quae (unc
gatuaequedignaeademrationeinventafinc. maximeadhocfaciles&praepajratae j eafque di-
TertijgenerisfuntBacillaillaadcerras men- gent,&conficit,&vertit infpiritum,& deinde
furandas,Aftrolabia,& fimilia-. quasfenfum Vi- unaevolanr.Atque hasc confe£tio Mulcipli- &
dendrnonamplianc,fedre£cificant dirigunr. & catioSpiritusdeducituradSenfumper diminu-
Quodfi fintalicElnftantise, quaereliquosSenfus tionemPonderis.Inomnienim Deficcatione a-
juvenc inipfdrum adrionibusimmediatis & in- liquid defluitdeQuantojnequeidipfumexSpi-
dividuis:tairienfiejufmodifintquaeinformario- ricutantum praeinexiftente,fedexcorporequod
niipfi nihiladdant plus ad quamjam habetur : priusfuitTangibile,&noviter verfumeft:Spiri-
id,quodnuneagicur,nonfaciunt. Itaqueearum rus enirnnonponderar. Egreflusautem fiveE-
mentionemnonfecimus. miflioSpiritusdeducituradSenfibileinRubigi-
XL» ne Metallorum , & aliis Putrefa6tionibus ejus
Ncer Trqrogativas Inftantiarum ponemus lo- generis,quaefiftuntfeantequam pervenerintad
I ;o decimo-feptimo /»/?<?»**'<« Citantes: fumpco fudimenca vita;;Nam illae ad cercium genus Pro-
vocabulo aForis Civilibus , quia cicanceauc cîpercinenc.Ecenimin corporibus magisco-
compareant,quaepriusnoncomparuerunc:quas pa6tisfpiritusnon invenitporos &
meatus pet
etiam Injlantias Svocantes appellare confuevi- quosevoler.Itaque cogitur partes ipfas Tangi-
mtis.EsadeducuntNon-SenfibileadSenfibilc. bilesprocrudere&ancefeagere,irauc lllae fimul
Senfum autem fugiunt res.velpropter diftan- exeanc;acque inde fic Rubigo,& fimilia. Ac Con-
tiamObje£tilocati: velproprerincercepcionem rractiopartiumTangibilium, poftquamaliquid
SeniuspercorporaMedia : velquia Obje6tum deSpiritufueriremiflum , ( unde fequicur illa
nonefthabilead impreflionemin Senfufacien- Deficcatio)deducicuradSenfibile,tumperipfam
dam vel quia deficit Quautum in Obje£to, pro
: duriciem rei auctam , tum multo magis per fcif-
fcnendoSenfu: velquia Tempus noneft pro- furas,anguftationes,corrugationes,&compIica-
porcionatumadactuandum Senfum vel quia : tionescorporum,quaeinde fequuntur. Etenim
Objedtipercuflio non toleratur a Senfu vel : partesLignidefiliunt&anguftantur;Pellescor-
quiaObjectumante implevic & poffedit Sen- rugantur.-nequeidfolum , fed (fifubira fuerit
fum,utnovo motui non (itlocus. Atquehaec emiflioSpiritasper calorem ignis ) in tancum
praecipuead Vifumpertinenr, &deinde ad Ta nroperantadContradionem , ucfecomplicent
ctum. NamhiduoSenfus funt informativi ad & convolvanr.
largum,arquedeCommunibusObje£tis.-ubire- Atcontra,ubiSpiritusdetinetur &
tamen di-
liquitresnoninformencfere, nifiimmediace & lacacur&exeicatiupercaloremautejusahalogaj
de Propriis Obje£tis. (id quod fit ln corporibus magis folidis aut tena-
In PrimogenerenonfitDeductioad Senfibi- cibusjtum vero Corporaemolliuntur, ur Ferru
le,nifirei , qiiaecerninonpoflicproprerdiftan- candens;fluunr,ucMecalla;liquefcitnc,ut Gtim*
ciam , adjiciaturauc fubftituacuraliares » quaj mi,Cera,&fimilia.Itaquecontrariae illae opera-
Senfummagiselonginquo provocare & fenre tiones Caloris(ucexeoaliadurefcanr,alialique-
poflit : veluti m fignificatione rerumperlgnes, fcant)facilereconciliancur;quiainillis, Spiricus
Campanas&fimiha. emiccitur;inhis,agitatur& derinecur : quorum
InSecundogenerefir Dedu£tio,cumea ,quae pofterius,eft actiopropriaCaloris & Spiricus ;
inceriuspropcerinrerpoficionem corporum la- prius a£tio partium Tangibilium cantuiri per

cencneccommode aperiri poflunt , pereaqua: occafionem Spiritusemifli.
funtinfuperficie autab interioribus eflluunt,
, AftubiSpiritusnecdecineturprorfus,necpror-
perducuntur ad Senfum: utftacus humanorum fusemicticur;fedcantuminterclauftra(uacencac
corporum,perPiilfus,& Vrinas,&fimilia. & experinir, atqilenactuseftpartes Tangibiles
At Terrij &Quartigeneris Dedu£tiones ad obedientes&fequacesinpromptu ; iiautquo
pliuiim fpe6banc,acquc undique in rerumlnqui- Spiritus agir,ea fimul feqtiacur: tum vero fequi-
cur
;,
38l L I B E Rr-4I. 382

turefformatioinCorpusOrganicum, & mem- ratam:in qua Pondera & Spatia fingulorum Me-
briflcario,&reliqua? actionesvitales,taminVe- tallorum,Lapidumpra!iipuoriim,Lignorum,Li-
getabilibus quam in Animalibus. Atque haec ma- quorum,Oleoruro,&piurimorumaliorumcor-
xime deducuntur adSenfum , per notationes porum tam Naturaliumquam Artificalium,ex-
diligentesprimoruminceptuum rudimento- & cepimus, Rempolychreftamram ad lucem In-
rum five tentamentorum vitae in Animalculis ex formation's,quamadnormam Operationis : &
putrefac~tionenatis,utinovis,Formicarum,Ver- quaeinultasresreveletomninopraeterexpe&atu»
mibus,Mufcis,Ranispoft imbrem,&c. Requi- Neque ijludproininimo habendumeft , quod
riturautemadVivificarionem, &lenitas Calo- demonftrec,omnem varietatem,quaein Corpo-
ris,&lentorCorporis, utSpiritus necper fefti- ribus Tangibilibus nobis notis verfatur, fintel-
nationem crumpat nec per contumaciam par-
,'
ligimusautemCorporabene unita , necplane
riumcoerceatur : quinpotiusadcerae modum fpongiofa,& caâ , & magna ex parte Aere im-
illasplicare &erfingerepoflir. pleta^lnon ultra rationes pattium 2i.excedere :
maximeno-
Rurfus,DifFerentiaillaSpiritus , Tamfinirafciliceteft Natura,autfaltem illa pars
bilis&adplurimapertinens, (vid. Spiritus Ab- ejus cujus ufus adnosmaximeperriner.
fcifli;Ramofi fimpliciterjRamofi fimul & Cellu- Etiamdiligentiae noftrae effe putavimus , ex-
lati:ex quibusPrioreft Spiritusomnium corpo- periri,fi forte capi poffint rationes Corporum
rura Inanimatonim;fecundus,Vegetabiliu; ter- Non-TangibiliumfivePneumaticorum , refpe-
tius,Animalium:)perplurimas Inftantias Dedu- c"tuCorporumTangibilium. Id quod rali moli-
c~torias tanquam fuboculos ponitur. tione aggt effi fumus. Phialam vicrea accepimus,
Simtliter patet,quodfubtiliores texturae & qua: uneiam forraffe unam capere poflit: par vita-
Schematifmirerumflicertotocorpore vifibiliu, re Vafisufi,uc minoricumcalore poflec fieri E-
aut tangibilium,)neccernantur nectangantur. , vaporaciofequens.HancPhialamSpiricuviniim-
Quareinhisquoqueper Deductionem proce- plcvimusfereadcollum:eligeniies Spiricum vi-
ditlnformatio.ArdifFerentia Schematifmorum ni,quod per Tabulam priorem,eum efleexCor-
maximeradicalis &
primariafumitur ex copia poribus Tangibilibusf quae bene unira , nec cava
velpaucitateMateriae , quae fubitidem fpatium funr)rariffimum,&minimum concinens Mace-
fivedimenfum.Reliqui enimSehematifmi(qui riselubfuoDimenfo.obfervavimus.Deindepon-
referuntur ad diffimilaritaces partium quae in dus Aquaecum Phiala ipfa exacte notavimus.
eodem corpore continentur,& cellocationes ac Poftea Veficam accepimus , qusxircaduas pin-
pofituras earundejprae illo altero funt feciidarij. tas contineret.Exeaaerem omnem, quoadfieri
Siriraque Nacura Inquifira, Expanfio five potuit,expreflimus,eoufque utvefica: ambo la-
Coitio maceriae in corporibus refpedtive; vid. tera eflent contigua : Etiam prius Veficam oleo
quantum Materiaeimpleat quantumDimenfum oblevimus cum fricacione leni , quo Vciica eflet
infingulis.Etenimnil veriusin Natura , quam claufior:ejus,fiquaerac, poroficaceoleo obtu-
propofitio illagemella,£# nihilo nihilfieri: neq; rata. Hanc Veficamcirca os Phialae ore Phiahe , ,
Quicquaminnihilum redigi : verum Quantum incra osVeficaerecepto ,fortiter ligavimus: filo

ipfum MateriaefiveSummamtotalem conftare, parumceraro,ucmeliusadhau-efcerer&arc~tius
nec augeriautrninui. Necilludminus verum ligarer.Tum demum Phialam fupra carbones
Ex Quantoillo Adateri&fubiifdemjpatikfive di- ardentesirifoculocollocavimus. At paulo pofr.
menfionibus ,prodiverfitate corporum ,pius & mi- VaporfiveAuraSpiritus vini per calorem dila-
nus contineri :utin Aquaplus Aere minus
, in : rati&inPneumaticumverfi, Veficam paulatim
Adeo ut fi quis afferacaliquod contentum Aquej fufflavit , eamqueuniverfamveli inftar unde-
in par contentum Aeris verti poffe,idem fit, ac fi quaque extendic.Id poftquam factum fuir , con-
dicat , Aliquid poffe redigi in Nihilum Contra : cinuo Vicrum ab igne removimus , f uper ca- &
fiquisafferat, aliquod contentumAeris in par pecem pofuimus,ne frigore difrumperecur Sca- :
contentum Aqua:vertipoffe;idemfic,acfidicac, cim quoqueinfummitate Veficae foramenfeci-

Aliquidpofle fieri exnihilo. Atqueexcopiaifta mus,nevaporseflante caloreinliquorem refti-
& PaucitaceMaceria: , Notiones \\\x Denfi Sc turus refideret,& rationes.confunderet.Tii vero
Rari, quae varie &
promifcueaccipiuntur, pro- veficamipfam fuftulimns , &rurftis pondusex-
prie abftrahuntur, Affumenda eft & Affertio cepimus Spirjrus vini qui remanebar. Inde quan-
illatertia,etiamfatiscerta: quodhoc dequo , tum confumptum fuiffecin vaporem feuPrreu-
loquimur , Plus &MinusMatena?in corpore maticum,computavimus : & fac~k collatione,
hocvelillo, ad Calculosffa&acollatione ) & quantumlocum five fpatiumilludCorpus im-
Proportionesexac~tas,aur exactis propinquas ,*
pleffet,quandoefferSpiricusviniinPhiaIa,&rur-
reducipoffit. Veluti fiquisdicac,ineffe in dato fusquantum fpatium impIeverit,poftquamfac"cii
contento Auritalem coacervationem Materiae, fuiffetPneumaticum in Vefica , rationes f ubdu»
ut opus habeat Spiritus vini,ad tale Quantum ximus exquibus manifefteliquebat , Corpus
:
Materiar aequandum, fpatiovicies&femel ma. iftud ita verfum & mutatum, expanfionem cen-
jore,quam implet Aurum;non erraverir. tuplomajorem,quaanteahabuiffec-,acquifiviffe.
Coacervatioautem Materiae, rationesejus & Similiter fic Nacura Inquifica , Calor auc Fri-
dcducuntur ad Senfibile per Pondus. Pondus gus.-ejus nempe gradus,uc a fenfu non percipian,,
enim refpondet Copia? Materia; , quoad partes tur ob debilitacem. Haec deducuncur ad Senfum
reiTangibilis:Spiritusautem, &ejus Quantum per Vicrum Calendare,quale fuperius defcripfi-<
exMateria nonvenit in
, computationem per mus.Calor enim &
Fngus,ipfa non percipiuncur
Pondus:le vat enim Pondus potius,quam gravat. ad cactum.-Ac Calor Aerem expandir,Frigus eo«
Atnos hujusrei Tabulam fecimus fatis accu- trahit.Neque rurfus illa Expanfio Concractio &
R j Aeris
:
3 83
NOVI ORGANI 384
Aeris percipitur ad Vifum : At Aer ille Expan- (us ita oneraturObjedto , ut novae admiifioni
fus,Aquamdeprimir;Conrra<5tus,auollit;acrum nonfit locus.nonhabet ferelocumnifi in Olfa-
demumficdeductioadVifum,nonante,autalias. Sta &c Odoribus;necadid,quodagitur,mnltum '
SirniliterfitNatiiraInqiiifita,MifturaCorpo- pertinec. Quarede DeduitionibusNon-Senfi- '
rum;vid.quidhabeantex Aqueo,quid ex Oleo- bilis adSenfibilehaecdi&afinr.

fo,quidexSpiritu,quidexCinere&Salibus , & QuandoquetamenDedudtio fit nonadSen-
hujufmodi: Veletiam (inparticulan ) quidha- fum hominis,fedadSenfumalicujUs alterius A-
beat Lac Butyri quid Coaguli quid Seri ,
, , & nimalis.cujus Senfus in aliquibus humanum ex.
hujufmodi. HaecdeducunturadSenfum perar- cellit:utnonnullorumOdorum, adfenfum Ca-
tihciofas&periras Separationes quatenus ad , nis;Lucis, quaeinaerenonexrrinfecusillumina-
Tangibilb» At natura Spiritusinipfis, licet im- fcnfum Felis, Noctuae ,
tolatenterexiftit.ad &
mediatenon percipiatur, tamandeprehenditur hujufmodi Animaliuraquaecernunrnoclu.Re..
pervariosmotus &
nixus Corporum Tangibi- 6teenimnotavitTf/«/;w,etiaminAereipfoinelTe
lium, inipfoactu &procefluSeparationisfuae Luccmquandamoriginalem, licetexilem&te-
arqueetiamperacrimonias,corrofiones , di- & nuem,& maximaexparte oculis hominum aut
verfoscolores.odores , & fapores eorundem plurirmorurnanimaliumnoninfervientem: quia
Corporum poftScparationem.Atquein hacpar- illa Animalia,ad quorum Senfum hujufmodilux
te.perDiftillarionesatqueartificiofasSeparatio- eftproportionata,cernant nodtu idquod vel •,
nes, ftrenuefaneabhomir.ibuselaboratum eft; fine luce fieri,yel per lucem i«ternam,minus cre-
fednonmulto fehciusquam in caeterts Experi- dibileeft.
mentis,qua:adhucinufuiunt : Modis nimirum Atqueillud utique notandumeft deDefti- ;
prorfus palpatoriis,& viiscoecis , & magisope- tutionibusSenfuum,eorumqueremediis,hicnos

rofe quam intelligenter;& ( quod peflimum eirj tradtare.Nam Fallaciae Senfuum ad proprias In
nulla cum imitatione aut aemulatione Naturae, quifitiones de Senfu &
Senfibili remittendas
fed cum deftructione fper Calores vehemenres, funt:excepta illa magna Fallacia Senfuum, ni-
aut virtutes nimis validas omnis fubtilioris
) mirumquodconftituantlineas rerum ex analo-
Schematifmi in quo occultae rerum Virtutes &
, gi,i Hominis,& non ex analogia Vniverfi quae :
confenfus praecipue fitae funt.Neque illud etiam, noncorrigitur nifi perKationem&Philoio-

,
quodalias monuimus , hominibus in mentem phiamuniverfalem.

aut obfervationem venire folet in hujufmodi XLI.
Separationibus :hoceft , plurimas qualitates in INter Tr&rogatiiias Infiantiarum ponemus loco
Corporumvexationibus , tam perignemquam lecimo-odtavo /nflantias ^*:quas etiam /»-
aliosmodos , indiabipfo Igne iilcecorporibus &
fnfiantias Articulatas ap-
fiantias Itinerantes ,
quaead Separationem adhibentur, quaeinCom- pellareconfuevimus.Eaefunt, quaeindicanfNa-
pofitoprius non fuerunt undemira; fallaciae.
: turaeMotusgradatim continuatos» Hocautera
Neque enim fcilket Vapor univerfus.quiex a- genus Inftantiarum potius fugit Obfervatio-
qua emittit-ur per Ignem,Vapor aut Aer antea nem, quam Senfum. Mira enim efthominum
fuitincorpore Aquae ; fedfadtuseftmaxima ex circahancremindiligentia. Contemplantur fi-
parte per dilatationem Aquae ex calore Ignis. quidem Naturam tantummododefultorte&pec

Similiteringenere omnesexquifitae Proba- periodos,& poftquamcorporafuerint abfoluta
tiones corporum,five Naturalium \\ve Artificia accompleta,&non in operatione fua. Quodfi
lium perquas Veradignofcuntur ab AslulterL Artificisalicujuslngenia & induftriam explora»
nis,Melioraa Vihoribus,hucreferridebent:De
' ....:.i. 1
re &
contemplariquiscuperet jisnontantum
ducunt enim Non-Senfibilead Senfibile. Sunt materiasrudesArtis, atquedeindeoperaperfe-?
itaque diligenri cura undique conquirendae. &a confpiceredefiderat;(ed potius praefenscfle,
Quintum vero genus Laricantiae quod attt- cum Artifexoperatur & opus fuum promover.
net:manifeftumeft adtionem SenfustranfiVi o in Atque fimile quiddam circa Naturam facien-
Motu,Motum rn Tempore. Si igitur Motus ali- dumeft.Exempli gratia ; fi quis de vegetatione
fit vel tain tat dus, vel tam velox ,
cujus corpotis Plantarum inquirat , ei infpiciendum eft ab ipfa
utnon firproportionatus ad Momenta , inquL (atione feminis alicujus,(idquodper extractio-
bustranfigitura&ioSenfus, Objettumomnino iiem>quafifingulisdiebus,feminum, quaeper bi
non percipitur : ut in motu Indicis Horologij duum,triduum,quatriduum , &ficdeinceps itt
& rurfusinmotuPilaeSclopeti. Atque Motus , terramanferunt, eorumquedtligentemintuitu»

qui ob tarditatem non percipitur, facile & ordi- facilefieriporeft)quomodo&quando femenin-
nariodeducituradSenfum per SummasMotus: tumefcere& turgere incipiat , & veluti fpiritil
quiveroob velocitatem adhuc non bene men. impleri,deinde quomodo corticulam rumpere 1
furari confuevir , fedtamenpoftulatlnquifitio &emittere cumlationenonnullafuiin-
fibras ,
Naturae,ut hoc fiat in aliquibus, terim (nrfum,nifiterra fuetitadmod-umcontu-

Sextumautem genus, ubiimpediturSenfus max;quomodoetiam emittatfibras,partim radi-
propter nobilitatemObjec3:i,recipit Deductio- calesdeorfum,partim caulicularesfurfum , ali-
nem: vel per Elongationem Objecii a Senfu : vel quando ferpedo per latera,fi ex ea parte in veniat
per Hebetationem Objecti per Interpofitionem terram apeftam &
magis facilem,& complura itf
-KHc.AWr^.We „,.~J rM,;„,a,,_„
Medij ra!is,quod J„U:l;-„-
Objedtum debilitet non anni: c:_:l:^._r i.„r '. :
, genus. Similiterfacereoportet circaexclufioner
hilet:velper Admi(fionem& Exceptionem Ob- Ovorumjubi facile confpici dabitur ProcefluS
je6tiReflexi,ubipercu(fio Directa fit nimis for- vivificandi&organizandi, &quid&qune par-
tis:ut Solis in pelvi aquae. resfiantexvitello,quidexalbumine Ovi,& alia.
Septimum autem genusLatitantiae ,ubiSen- Similis eft ratio eircaAnimalia ex purrefactione*
Nam
; ,
385 LIBER II. tftf
Namcirca Animaliaperfecta & terreftria, per admodummifcentur,eademinHerbis*, & San-

exectiones fcetuum,exutero, miritishuhianutti guine,&PartibusAnimalium accurate& deli- ,
; nififotteperbccaiiories ab-
efletiftainquifere catemifcentut.Itaquefimilequiddam fieri pof-
brtuii, & vfttiationufn,& fimiliuro. Omnino igi- fitcircaMifturam Flamrhei Aerei generis iri &
tur vigiliaquaedam fervandaeft circa Narurarri, Spiritalibus quaeper Confeflionem Timplicein
:
ut quae meliusfeconfpiciendamprxbeatnodtu, nonbehefuftinent Mifturam : eadem tameniri

quamiriterdiu.lftaeenimContemplaciones tari- SpiriribusPlaritarum &
Animalium mifcerivi-
quam No&urnae cenferi poflint,ob lucernar par- dehtufipraefertim ctimomnis SpitituSAnimatus
Vitatern &perpetuatiohemi depafcat Humidautraque , Aquea& Pinguia,
Quin & in Inariimatis iderii tentaridtirh eft.Id tanquam fomites fuos,
quod nosfecimusin inquitehdis Aperturis Li- Similiter,firion de Petfedtioribus Mifturis
quotum per ignem.Alius enim eft modus Aper- Spiritalium,fed de Compofidone tantum inqui^
turaein Aqua.alius iri Aceto, alius
Virio.alius in ratur;nempe utfum facile iriter fe iricorporen-
in Omphaciojlonge alius in Lacte,&01eo,&caj- tuf;aripbtius(exempligratia^firitaliqiii V*enti §c

teris.Id qdodfacilecerriere erat pet ebullitionc Exhalationes,autaliaCorpora Spiriralia , quas
fupetignem lenem,&in vafevitreo ,ubibmnia norimifcenturcumaefe comguini, led tantunl
cerniperfpicuepofllnt.Verum harcbrevius per- haefent & hatant in eo,in glbbtilis &gtutis,&po-
ftringimus;fufius &
exa6tius de iis fermones ha- titis franguntur ac comminuuntur ab aere.qu^m
bituri,cumadinventionemZ,^«« rerum pro- in ipfum recipiunttir &incolporanttir Hociri :
ceffhs ventum eriti Sempef enini memoria te- aere Communi & aliis Spirirajibus, ob fubtilita*
nendum eft,nos hoc loco non Res ipfas rradtarfi, tem cbrporum,percipi ad Senfum non poteft; at-
fedExemplatantum addhcefe. tameriimagoquaedamhujtisrei, quatenus fiar
XLII. concipi pbflirinLiquotibtisArgenti vivi, Olei*

Iîtx.Tri.rogativds Inftantidrtim , poriemus lb- Aqu£e;atqueetiaminaere,& fradtioneejus qua-
co decimo nono Inftantiasftipplementi,(\veSttb- dodiflipatur &afcendit parvis portiunculisper
Jhttttionis;qi\as etiam lnftantias perfugy appellare Aquam;atque etiam in Fumis craflioribus, deni-
confuevimus.Ese funt,que. fupplent Inforrriario- quein Pulvere excitaro & haerenteinaere ; in
nem,ubiSen(usplane deftituiturâtque idcif- quibusomnibus nonfitlncorporatio.AtqueRe-
coadeasconfugirrius » cum Inftanriae propriae pra;fentatio praedi£ta inhocSubjedto non mala
haberi non poflinh Dupliciter autem fit Sub- eft,fi illud primo diligenter inquifitrim fuerit , u-
/autperGraduatioriem , autper Analo-

ftitutio rfum poflit efle talis Heter ogenia inrer Spinta^
ga.Exempligratia-.NoriinVeniturMediumquod lia,qualis invenitur inter Liquida Nam tum de- :
inhibeatprorfusoperationem Magrietis irimo- mumhaecSimulacraper Analogiam noniricom-

vendoferrummon Aurum inrerpofitum , nori mode fubftitueritur.
Argentum,nonLapis,nonVitfum, Lignum, A- Atqrie de fnftdniiisxîs Supplementi, quod 6.U
qua,Oleitm,Pannusaut Corpof a fibrofa , Aef, ximusjlnformationemab iis hauriendamefle ,
Flamma,& caeteta. Attamen per probationetn qilarido defintlnftantiaepropriae, loco Perfugij,

exaclam fortafle inveniri poflitaliquodMediu, nihilominusintelligi volumus,quod illa? etiam
quod haberet virtufem ipfius plus quam aliquod magni fint ufus etiam
propnae Inftantia;
, ciitri
aliud , comparative &inaliqubgradu : veluti adfunt;ad fobofandamlcilicet Informationern

quod non trahat Magnes Ferrum per tanta craf- Verum de hisexadtius dice-
unacufri Propriis.
Auri,quamperparfpatium Aeris; autper
fitiem mus,quaridoad^»?wW^ Indttftionis trac>an-
tantum Atgentum ignitum,quam per frigidum*, dafermoordine dilabetun
& de fimilibus. Namde hisnbs Experirhert-
fic XLIIL
tum non fecimus fed fufficit tarhen,ut propo-
:
IMter Prarogativds Inftaniiarum, pohemus locb
nantur loco Exerripli. Similiter nOri ihvettitur v icefim o Inftdntias Perfecantes; q ua s etiairi fn-
hicapudnosCorpus quod non fufcipiat Cali- ftantids Vellicantes appellafeconfuevimus , fed
dum igniapproximatum. Attamenlongecitius divcifztatione.Ve/Iicdntes enim easappellamusi
fufcipitCalorem Aer,quam Lapis.Atque taliseft qtlia vellicant Intelledtum ; Perfecdntes , quia
Subftitutio.quat fit per Gradus* perfecantNaturam.-undeetiam illas quandoque
Subftitntioautemper Analoga.Utilisfane, fed nominamus. Eaefunt , qua;
Ihftantias "Democriti
minuscertaeft; atqueidcircocumjudicio quo- deadmirabili&exquifitaSubtilirateNatufa; In-
damadhibend3«Eafit,GumdeduciturNon-fena tellecT:umfubmorient,utexcitetur&expergifca-
fibilead Senfuro;nonperoperationes Senfibites turadartentionem ,& obfetvatiorierri , in- &
ipfiuscorporislnfenfibilis , fed per contempla- quificionem debitam, Exempli gratia Quod .-
tionemCorporisalicUjUscogfiatiSerifibilis.Ex- parumguttulae Atramentiadtotlitetasvellineas

eropligratia.-fiinqniraturde Miftura Spirituum, extendatur Quod Arge-ntum exterius tantu in-
;
qui funtcofporanon- vifibilia;videtutefle co- auratum , adtantarnlbngitudinehi flli inaurati

gnatio quaedaminter Corpota, &Fomites five cbntiriUeturiQubdpufillusVetfriiculuSjqualisirs
Alimenta fua.Fomesautem Flamae, videturefle eute invenitut,habeat in fe fpiriturh fimul&figu-
OIeum& Pinguia;Aefis,Aqua Aquea:Flam- & f am diffimularem partium : Quod paf um Croci
ms enimmtalriplicantfe fuperhaIitusO'lei,Aer etiarridolium Aquaecolore infieiat Qubd pa-
:
fupervapofes Aquae. Videndumitaque de Mi- rumZibethi aut Arbfhatis longe fnajus cbnteh-,
ftufa Aquai & Olei,qiiae fe rriariifeftat adSenfum tum Aetis,odore Quod exiguo fttffitu tahta ex-
:
quaridoquidem Miftura Aeris & Flamrheige- citefut nubes ftimi Quod Sonoru tarri aceurafae
:
neris fugiat Senfum. At Oleum & Aqua inter fc differentia?,quales fint voees af ticularae,per AerS
percompofitiohemaut agitationem imperfe&e undequaque vehantur , atque per fbramins
R 4
-*;-
)
;87 NOVI ORGANI 388

&porosetiamLigni & Aquae ( licetadmodum pertinent , uno nomine Jnftantias Propitias live
eXt'enuatae)penecrent , quiri etiamrepercntian- 'Benevolas vocamus.Uaque de his feptem Inftan-

rur,idque camdiftin&e & velocicer,QuodLux jam figillatim dicemus.-atquecumiispartem
tiis
&Coloretiamtantoambitu&tam , perniciter illamde Praerogativis five Dignitaiibus Inftan-

percorporafolidaVitri,Aqua:, &cumtanta & tiarum claudemus.
tam exquifica varietate imaginum permeent , XLV.
etiam refnngancur & reflectanturj Quod Mag- INter Prauogativas inftantiarum ponemuslo-
nespercorporaomnigena, etiam maximecom- ;ovicefimo primo Inftantias VirgA , fiveRadu;
padta, operetur.-Sedfquodmagis mirum eft quas etiam InftantiasTerlationis,\e\ deJSIon ultra
quodin hisomnibus.in Medioadiaphoro(qua- appellareconfuevimus. Virtutesenim rerum&
leeft Aer ) uniusactio aliam non magnopere &
Mocus operancur expediuncur per fpacia, non
impediat; Nempe , quodeodemcempore per indefinita aut fortuita,fed finita & certa ; quae uc
fpatia Aeris devehantur& Vifibilium toc ima- in finguHs Naturis Inquifitis teneantur& noten-
gines ,& Vocis articulatae tot percuffiones;
-
& tot tur,plurimuminrereftPracticae; nonfoium ad
odores fpecificati,ut Violx,Rofae; etiam Calor hocutnon fedetiamutmagis fitau£ta&
fallat,
&Frigus; &vircutes Magnericae Omnia(in- •, potens.Etenim incerdum dacur Vircuces produ-
quam)fimul,uno:#terumnonimpediente', ac fi cere,&Diftantias tanquam retrahere in propius;
fingula haberent vias meatus fuos propnos & utinPerfpicillis.
fepferatos neque unuminalterum impingeret
, Atque plurimae Virtutes operantur&afficiunt
auc incurrerec. tantumperTa£tummanifeftum:utfic in percuf-
Solemus tamen utiliter hujuimodi Inftantiis fioneCorporum,ubi alcerumnon fummovecal-
Perfecantibus fubjungerelnftantias,quas ^JMktas terum,nifi impellensimpulfum tangat.Etia Me-
verfeBionts appellare confuevim «s : veluti, quod dicinse.quse exterius applicantur , ut Vnguenta,
in iis , qua: diximus , una a&io in diverfo ge- Emplaftra,nonexercentviresfuas,nifiperTaclu
nere aliam non perturbet auc impediac ; cum Corporis.Denique Objefta Senfuum,Taclus &
tamen in eodem genere unaaham domec & Guftus,non feriunt nifi contigua Organis.
extinguat . veluti,luxSolis, lucem Cicindelar, Sunt &
aliae Virtutes quas operantur ad Di-
fonitusBombardae,vocem;fortior Oder , deli- ftantiam,verum valdeexiguam, quarum paucae

catiorenr, intenfior Calor,remiffiorem ; lamina adhuc notataefunt, cum tamenplures fincquara
FerriinterpofitainterMagnetem aliud Fer- & homines fufpicentur:ut ( capiendo exempk ex
rum , operationem Magnetis. Verum de liis Vulgatis ) cum Suecinumaut Gagates trahunt
quoqucinter Adminicitla Indtitlionis > ericpro- paleas:Bullae approximatae folvunt bullas: Medi-
priusdicendilocus. cinae nonnullae Purgativae eliciunt humores ex
XLIV. alto,& hujufmodi.At Virtus llla Magnetica, per
ATque de Inftantiis , quae ju vant Senfum,jam quam Ferrum & Magnes, vel Magnetes,in vicem
didturh eft quae praecipui ufus funt ad pajr-
: coeunt, operaturintra orbem Virtutis certum,
tem Informativam. Informatio enimincipita fed parvum:Vbi cotra,fi fitaliquaVirtus Magne-
Senfu.Atuniverfum negotium definitin Opera: tica emanans ab ipfa Terra(paulo nimirum inte-
Atque quemadmodum illud principium, itahoc rioreJfu P e f Acum ferream,quatenus ad vertici-
finisreieft.Sequenturitaque Inftantiae praecipui tatem,operatiofiatadDiftantiammagnam.
utiiss.d partem Operativam.Ex genere duaefunt, Rurfus.fi fic aliqua VisM a g netIca > q u:E opere-
numerofepcem:Quas univerfas,generali nomL tur per Confenfum inter globum Terrae& Pon-
ne,Inftantias Pracitcas appellare confuevimns. derofa,aut interglobumLuna? & Aquas Maris,
Operativx. aucem Partis Vitia duo , totidemque fquaemaxime credibilis videtur inFluxibus &
Dignitates Inftantiarum in genere. Autenim RefluxibusSemi-menftruisj autinter Ccelum
fallit Operatio,aut onerat nimis.Fallic Operacio Stellatum &
Planetas,per quam evocentur at- &
maximefpraefertim poft diligentem Naturarum tollanturadfua Apogaea: haecomnia operantur
Inquilitionem ) proptermale determinatas& adDiftantias admodumlonginquas. Inveniun-
menfuratasCorporumvires &a6tiones. Vires tur&quaedam InflammationesfiveConeeptio-
autem &
Adtionescorporum circumfcribuntur nesFlammae, quaefiunt ad Diftantias bene ma-
& menfurantur,autperfpatiaLoci, autpermo- gnas,in aliquibusMateriis:ut referunt de Naph-
mentaTeporis,autperunionem Quanri,auc per thaBabylonica. Calores etiam infinuantfe per
praedominanriam Vircutis: quae quatuornififu- Diftantiasamplas.-quodetiam faciunt Frigora:
erint probe & diligenter peniitata,erunt fortaffe adeo ut Habitantibus circaCanadam,Moles five
Scientiae fpeculationeqiiidem pulchrae,fed ope- MaiTaeglaciales,quaeabrumpuntur &natantper
re inactivae.Inftantias vero quatuor itidem, quae Oceanum Septentrionalem , &
deferunrur per
huc referunrur,uno nomine InflantiasMathema- Atlanticum verfus illasoras , percipiantur &
ticas vocamns,& Infiantias Menfttra. incutiant frigoraelonginquo. Odores quoque
Onerofaautem fit Praxis velpropter Miftu- , (licetinhis videatur femperefTequaedam Emif-
ramreruminutilium vel propter Multiplica- ; fiocorporea)operanturad Diftantias notabiles:
tionem inftrumentorum velpropter Molem •,
ut evenire folet navigantibus juxta Iittora Flori-
materise,& Corporumquaead aliquodopus re_ dae,aut etiamnonnulIaHitpaniajjubifuntSylva:
quiricontigerinr. Itaqueese Inftantiae m pretio totaeexarboribusliraonum,arantiarum , hu- &
efle debent.quae aut dirigunt Operativam ad ea jufmodiPlantarum odoratarum , aut frutiees
quasmaxime hominum interfunt ; aut quae par- Rorifmarini,Majoranae,& fimilium. Poftremo

cuntInftrumentis ,autqu3eparcuntMateri32 five
-
RadiationesLucis&Impreffiones Sonorum o-
Supellectili. Easaucemtreslnftantias,quae huc perancur fcilicetad Diftantias fpatiofas.
Verum
38p L I B E R II. 39©
"Verumhsecomnia utcitnque operentur ad (nonminus qr.amCompreflionem ) pateretur
Diftantiasparvasfivemagnas , operanturcerte Aer , tale quippiam pra&icavimus, Qvum vi-
adfinitas &
Natursenoras,utfitquiddam Non tteumaccepimus cum parvoforamineinuno
,
#/^;idqueprorationibus;autMehsfeuQuan- extremoOvi, Aerem per foramen exuctione

tiCorporum;aut Vigoris & Debilitatis Vutu- fortiattraximus, &ftatim digito foramenillud
tum ; autFavonbus &
ImpedimentisMedio- obturavimus;&Ovumin Aquamimmerfimus,
rum; quae omnia in Computationem venire& & deindigitum removimus. Aer vero Tenfu-
notaridebent.QujnetiamMenfursMotuuVio- ra ilia per exu&ionem fa&a tortus & magis
«ntorum , fquos vocant)ut Miflilium, Tormen- quam pro Natura fua dilaratus ideoque fe reci-
,
aorum,Rotarum,& fimilium.cu hae quoq;mani- pere & contrahere nitensf ita ut fi O vum illud in
feftofuoshabeant limites certosmotandae funt. Aquam non fuiffet immerfum Aerem ipfurra ,
Inveniunturetiam quidamMotus&Virtutes traxifletcumSibiioJAquamtraxitadtaleQuan-

contrariarillisqusoperantarperTa&um&non tum , qualefufKcerepofletadhoc,utAeranti-
adDiftans : quacoperantur fcilicetad Diftans, quamrecuperaretSphseram five Dimenfionem.
&nonadTa£tum. &
rurfus , quae operantur Atque certum efLCorpora tenuiora fquale
remifliusadDiftantiamminorem,& fortius ad eftAer)patiConrracT:ionemnonnullam notabu
diftantiam majorem. Etenim Vifionon bene lem,ut di£tumeft:AtCorpora tangibilia(quale
tranfigituradTadtum,fedindigetMedio& Di- eft Aqua)multoxgrius,&adminus fpariumpa_
ftantia.Licet meminetim, me audifle ex rclatio- tiuntur Compreflionem. Qualem autem patia-
ne cujufdam fide digni , quodipfein curandis tur,tali Experimentoinquifivimus.
oculorum fuorum Carara&is (eratautem Cura FierifecimusGlobumex plumbo Cavum,qui
ralis , ut lmmitteretur Feftuca quaedam parva duascirciterpintasvinariascontinerec;eumque
argenteaintraprimarrioculitunicam, qua;pelli- craflum,utmajorem vim fuftine-
fatisperlatera
culamiIlamCataracT:£eremoveret& truderetin ret.Imllum Aquamimmifimus.perforamenali-
angulumoculi)clariflimevidifletFeftucam illam cubi fa&um ; atqueforamen illud, poftquam
fupraipfampupillammoventem. Quodutcun- GlobusAquaimpletusfuifiet, plumboliquefa-
queverumeflepoflit, manifeftumeft , majora tto obturavimus utGlobus deveniret plane
,
corporanonbeneautdiftinctecerni, nifiin cu- confolidatus.DeinGlobumfortiMalleoadduo

fpideConi:, coeuntibusradiisObje&iad non- lateraadverfacomplanavimus ; Ex quonecefle
Hullam Diftantiam. QuinetiaminSenibus O- fuit Aquaminminus contrahi, cumSphasra Fi-
culusmelius cernit remoto objecto paulo lon- gurarum fitcapaciflima.Deinde, cumMalleatio
gius quampropius.In Miflilibus autem certum nonampliusfufficerer , asgriusferecipienteA-
eft,percuflioncmnonfieri ramfortemadDiftan- qua,MolendinofeuTorculariufifumus; uttan-
tiam nimisparvam,quam paulo poft.Harcitaque dem Aquaimpatiens Preflurae ulterioris-, per fb-
&fimilia in Menfuris Motuumquoad Diftan- lida plumbi finftar Rorisdelicati ) exftillaret.
notanda funr.'
tias Poftea,quantum fpatij per eam Compreflionem
Eft&aliudgenusMenfursLocalis Motuum> imminutumforet,computavimus: Atquetatam
quod non prxtermitterrdum eft. Illud vero per- Compreflionem paflam efle Aquam(fed violen.
tinet adMotusnon Progreflivos, fcdSphasri- tiamagnafubadtamjintelleximus.
cos:hoceft,ad ExpanfionemCorporumin ma- AtSoiidiora,Sicca,antmagisCompacT;a,qua-
jorem Sphaerarn , aut Contradtionem in Mi- liafuntLapides&Ligna.necnonMetalla.mnlro
norem. Inquirendumenim eft inter Menfuras adhuc minorem Compreflionem aut Extenfio-
iftasmotuum quantam Compreflionem aut
,
nem,&fereimperceptibilemferunt;fed velFra-
Excenfionem Corpdia f piO Natura ipforum j <5lione,velProgreflione , velaliisPertentationi-
faciie &libenterpatiantur,&ad quem Terrhi- busfeliberant utinCurvationibus Ligni auc
,
num reluctari incipiant , adeo ut ad extremum Metalli Horologiis moventibus perCompiiea-

,
5Yj>«»/mjferant, ut cum Veficainflatacompri- nonem laminafjMiflilibus, Malleationibus , &

mitur.fuftinetilla Compreflionem nonnullam innumerisaliisMotibusapparer. Atque hxco^
Aeris: fedfi majorfuerit.non paticur Aer , fed mniacumMenfurisluisinlndagatione Naturae
rutnpiturVelica. notanda& exploranda funt;aurin Certitudine
At Nos hoc ipfum fubtiliore Experimento fua,aut perÊftimativas, autper Comparativas,
magis exacte probavimus. Accepimus enim proutdabiturCopia.
Gampanulartiex Metallo, leviorem fdlicet & XLVI.
tenniorem,qualiad excipiendumSalemutimur: TNter Prtrogativas Inftantiarttmpohetrms loco
eamque in pelvim Aquse immifimus , ita ut de- X /icefimo fecundo Inftantiat farricttli quas et- y
portaretfecum Aerem , qui coutinebatur in i&m Inftantio; ad Aqttam appeilareconfuevimus;

Concavo ufque ad fundumpelvis. Locavera- fumpto vocabulo aCiepfydris apud Anriquos,
rriusautem prius Globuluminfundopelvis, fuin quas infundebatur Aqualoco Arenar. Ea;
perquemCampanulaimponenda efler. Quate menfurantNaturam per Momenta Temporis,
illudeveniebat , utfi Globulusille efletminu- quemadmodum/«/?^»f/<eKr^perGradus Spa-
fculusfpro ratione GoRcavf) reciperet fe Aer tij.OmnisenimMotusfiveA&ioNaturalistraf-
inlocum minorem,& conrruderetur. Qupd fi igiturin Tempore;aIiusvelocius , aliusrardiusi
grandioris eflet magnitudinis , quam ut Aer fed utcunqueMomentiscertis,&Naturaenotis*
hbcnter cederet, tum AermajorisPrefluracim- Etiamille Actiones,qua:{ubito videntur opera-
patiens, Campanulamex aUquaparteelevabat, ri,&inicT:uoculi,(utloquimur)deprehenduntUE
&inbullisafcendebat. reciperemajus& minusquoad Tempus.
Etiam ad probandum qualem Extenfionera Primo itaque yidemus Reftitutiones Cor-
,
porum
i
; ,,
391 NOVI ORGANI 392

porum Cceleftium fieri per Tempora numerata; tuum &
Ac~tionumSimpIiciter,fedmulto magis
etiam FIuxus &
Refluxus Maris. Latio autem Comparative:Id enim eximij eft ufns , ad oiu- &
Gravium verfusTerram, &Leviumverfus am- rima fpectat. Atque videmus,Flammam alicujus
bitumCceli, certaMomenta,pro ratione
fitper Tormenti ignei quam Sonitus au-
citius cerni ,
Corporisquodfertur,& Medij. AtVelificatio- diatur;licet necefle fit,pilam ptius Aerem percu-
nesNavium, Motus Animalium Perlationes , tere,quam Flamma quae pone erat , exire potue-
Miflilium omnes fiunt itidem per Tempora
, rit;fieri hoc autem proprervelociorem tranfa-
("quantumadSummas) numerabilia. Calorem ctionem Motus Lucis,quam Soni.Videmus etia,

vero quod attinet,videmus,Pueros per hyemem SpeciesVifibilesaVifucitiusexcipi,quamdimit-
manus in flammalavare;nec tamen uri; & Iocu- u;undefit, quodNerviFidium digito impulfi ,
latores vafaplena Vino vel Acjua , per motusagi- duplicentur,aut triplicentur , quoad Speciem
les&aequalesverteredeorfum,&furfum recu- quiaSpeciesnovarecipitur,antequam Prior dL
; & multahujufmodi.
perare,non effufo liquore mittatur;Ex quoetiamfit,ut Annulirotati vide-
Nec minus ipfae Comprefliones,& Dilatationes> anturglobofi.&Faxardensnoctuvelociterpor-
& Eruptiones Corporum fiunt , aliae velocius, tata,confpiciatur Caudata.Etiam ex hoc funda-
aliae tardius,pro Natura Corporis & Motus , fed ruentolnaequalitatis Motuumquoad Velocita-
perMomentacerta. Quinetiam in explofione tem,excogitavit(~V;Ae#.f Caufam FIuxus & Re-
plurium Bombardarum fimul, quae exaudiuntur fluxus Maris,rotante Terra velocius , Aquis tar-
quandoqueadDiftantiam triginta milliarium , dius ; ideoqucaccumulantibusfeAquisinfur-
percipitur Sonusprius abiis qui prope abfuht a fum, &deindepervicesfe remittentibusin de-
locoubifitSonitus,quamabiis quilonge. Atin orfum;ut demonftraturinvafe Aqusincitatius
Vifu(cujus Adlio eft perniciflima") liquet etiam movente.Sedhoc commentus eft conceflbnon
requiriadeumactuandumMomentacertaTem- conceflibili,(quodTerra nempe moveatur ) ac
poris;idqueprobatur exiis,quae propter Motus etiam non bene informatus de Oceani Motu
velocitatem non cernuntur ; ut exlatione pilce fexhorario.
cxSclopeto.Velociorenim eft praetervolatio pi_ At Exemplum hujus rei de qua agitur , videli-
lar.quam impreflio Specieiejus quae deferri po- cetdeComparativisMenfuris Motuum, neque
reratadVifum. folum rei ipfius,fed & Vfus infignis ejus,(de quo
Atque hoc,cum fimilibus , nobis quandoque paulo anteloquutifumus)eminetin Cuniculis
dubitationem peperit plane monftrofanr,videh- fubterraneis,inquibus collocaturPulvispyrius:
cet,utrum Cceli Sereni &StelIatiFaciesadidem ubiimmenfasMolesTerraejÊdificiorum , & fi-
Tempuscernaturquando vere exiftit.anpotius milium.fubvertuntur , &inaltum jaciuntur , a
aliquanto poft;& utrum non fit(quatenus ad Vi- pufillaquantitatePulverispyrij.Cujus caufapro

fumCceleftiumJnonminusTempusverum , & certo illa eft , quod Motus Dilatationis Pul veris
? Tempus vifum,quam Locus verus, & Locus vi- qui impellit,m ultis partibus fit pernicior , quam
fus.quinotaturab Aftronomis in Parallaxibus. MotusGravftatisperquemfieri poflitaliquare-
Adeo incredibilenobis videbatur , Species five fiftentia:adeo ut primus Motusperfun&us fit
Radios Corporum Cceleftium,per tam immen- antequamMotusadverfusincepcrit: utinprin-
fafpatia milliariumfubito deferri poflead VL, cipiis nullitasquaedam fit refiftentiae.Hincêtiam
fum;fed potius debere eas in tempore aliquo nofit,quod in omni Miflili,Ic~tus non tam robuftus,
tabili delabi.Verum illaDubitatiofquoad majus quamacutus& celer , ad Perlationem potiflL
aliquod intervallum Temporis inter Tempus mum valeat.Nequeetiam fieri potuiflet, ut par-
&
Verum Vifumjpoftea plane evanuit;reputan- va quantitasSpiritus Animahsin Animalibus ,
tibusnobisjaCturamillaminfinitamj&diminu- praefertim in tam vaftis Corporibus, qualia funt

tionem Qnanti quatenus ad apparentiam inter
, BalaenâutElephantijtantammolemcorporcam
CotpusStellaeVerum, &Speciem Vifam, quae fledteret &
regerer.-nifi propterVelocitatemMo-
caufatur a diftantia ; Atque fimul notantibus ad tusSpiritus, &hebetudinem corporeae molis

quantamDiftantiamffexagintafcilicet admini- quatenusadexpediendam fuam refiftentiam.
mummilliariorurnJCorpora.eaque tantum Al- Denique , hoc unum ex praecipuis fundamen-
bicantia,fubitohicapudnoscernantur;cum du- tiseftExperimentorumMagicorum , dequibus
biumnonfit,Lucem CoeIeftium,nontantumAl- moxdicemus :ubi fcihcet parvaMoles Materiae
bedinis vividum colorem , verum etiam omnis longemajoremfuperat, &
in ordinem redigit:
Flammae(quaeapudnosnotaeft)Lucem , quoad Hocinquam:Sifieri poflit AnteverfioMotuum
vigoremTadiationis,multispartibus excedere ; (
per velocitatem unius , antequam alter fe ex
Etiam immenfa illa VelocitasinipfoCorpore , pediat.
quaecerniturinMotuDiurno, (quaeetiam viros Poftremo , Hoc ipfum Trius & Pofleriftsia
gravesita obftupefecit, ut mallent credere Mo- omni Adtione Naturali notaridebet veluti :
tumTerra;)facitMotumillum,EjaculationisRa- quodin Infufione Rhabarbari eliciatur Purga-

diorumab ipfisflieec celeritate, utdiximus, mi- tiva vis prius, Aftrictivapoft : Simile quiddam
rabilemjmagiscredibilem.Maximeverodrnniu etiaminlnfufibne Violarum in Acetum exper-
nosmovit , quodfiinterponereturintervallum ti fumus:ubi primo excipitur fuavis &delica-
Temporisaliquod notabile inter Veritatem & tusFlorisodor:poft, pars Floris magis terrea,
Vifum,foret ut Species,per nubes interim orien- qua; odorem confundir. Itaque fi infundantur
tes,& fimilesMedij perturbationes , intercipe- Violae per diem integrum , Odor multo lan-
rentur fapenumero,&confunderentur. Atque guidiusexcipitur , quodfiinfundantur perpar-
de Menfuris Temporum Simphcibus haec di- tem quartam horaetantum , extrahantur: & &
ctafint. (quia paucus eft Spiritus odoratus qui fubfi-
Verum non folum quaerenda eftMenfuraMo- ftitin Viola) infundantur poft fingulas quartas
. ,
horas
393 L I B E R IL 394
horaeVioLeriova;&recehteSadfexies tumde-
5 nem Vit tutum ad & invicenr, for- quae ex illis iir
mtim nobilitaturlnfufio,itaut licethon manfe- tior & vincat,quae infirmior & (uccunxbac-i Sant I
rint Viols , utcunque renovatae, plusqUam ad enimMotus &NixusCorporum compofiti.de^ \

fefquihoranr,tamen permanferit Odor gratiflL compofiti,& complicati,nonminusquam Cor-
mus, & Violaipfanoninferior,ad annuminre- poraipta. Proponemus igitur primum Species
grum.Notandum tamen eft,quod raon fe colligat prseeipuas Mocuum five Virtutum Ac~t:varurr<;ut
Odorad vires fuasplenas nifipoftmenfem ab ,
magisperfpicuafit ipfarum Comparatjo inRo-
Infufione, In Diftillacionibusvero Aromatum bore,& exindeDemonftratio atque Defignatio
maceratorum ln fpiritu vinipatet, quodfurgat Inflantiaritm Litfta & Pr&dominantia-.
primophlegma aqueum & inutile.deinde Aqua Motus primus fit Motus Antitypi& Matcriae,
plushabens ex fpiritu vini,deinde poft aqua plus quaeineft infingulisportionibusejus; perquem
habensex Aromate.Atquehujusgeneris quam- plane annihilari nonvult; itautnullum incen-
plurimainveniuntur in Diftillationibus notatu dium,nullum pondus.autdepreffio, nulla vio-
digna. Verum haec fufficiant ad Exempla., lentia , deniqueaecas aurdiucurnicas cemporis
XLVII. poflit redigere aliquam vel minimam porrio-
INter ponemuslo-
Prarogativas Inflaurationum nemMatena: inNihilum,quihilla &ficAliquidj
:ovicefimotertio Infiantias Quanti quas et- ,
&Lecialiquid occuper , &fe, (in qualicunqne
iam Dofes 2Yjtt#ra(Tumpro vocabulo a Medici- neceffitateponatur ) vel Formam mucando vel
nis)vocareconfuevimus.Eaefuntque;menfurant Locum„liberet;vel , ( finondetut copia ) ut
Virtutes per Ouanta Gorporum , indicant & eft,fubfiftat ; neque unquamres eo deveniati
quid Quantum Corporis faciat ad cTWodum Pir- ut aut Nihil fit , aut Nullibi. Quem Motum
tutis. Acprimofuntqua:dam virtutes qus non Schola(quae femper fere denommat de- & &
fubfiftuncnifi in Ouanto Qojmico , hoeeft , tali finitRes,potius per Effectus Ineommoda, &
jg»;*77?0quodhabeatconfenfum eum Configu- quam pe r Caufas Interiores)|vel denotat per ll-
ratione &
Fabrica Vnsverfi; Terra enim ftat •, lud Axioma,quodD«0 corpora nonpojjint ifle iii
partes ejus cadunt. Aqus in Maribus fluunt ««o/ocajvelvocatMotum , Nefiat penetratio di-
& refluunf, in Fluviis minime,nifi per ingreiTum menflonum NequehujusMotus exempla pro-
,
Maris. Deinde etiam omnes fere Viftucespar- poniconfentaneum eft.-Ineftenim omni Gor-
ticulares fecundum tJfytultum aut Parum Cor- pori.
porisopetantur«Aqua; largaenohfacilecorrum- SitMotusfecundus, Motus fquem appella»
puntur exiguae
•, cito. Muftum & Cer vjfia matu- -rrius)2Yj.vj# , per quem Corpora non patiuntur
refcunt longecitius,&fiunt potabiliain uttibus fe ulla ex parte fui ditimi a contactu alrerius
parvis,quam in doIiismagniSiSiHerba ponatut Corporis,urquae mutuonexu& contactugau-
inmajore portioneLiquoris , fit Infufio, magis deanr.Quem Motum Schola vocat Motum Ne ,
quamImbibitio:Siinminore,htImbibitio, ma- deturvacuum Veluticumaquaaccrahicurfur-

:
gisqttamlnfufio.Aliudigiturerga Corpus Hu- fum exu£Hone,aut pet fiftulas,caro per ventofas*

manum eft Balneum,aliud levis Itrerario. Etiarh aut cum aqua fiftitur,nec effluic in hydriis perfo-
parvi Rores in Aere nunquam cadunr , fed difli- ratis,nifioshydriaeadimmittendum aeremape-
paritur,& cum Aere incorporantur.Et videre eft riatur,& innumera id genus.
ihanhelicufuperGemmas parum illud humd- ,
SitMotustertius,Motus (querriappellamus)
ris.quafi nubeculam vento diflipatam, continuo Libertatis, per quem Corpora fe liberare nitun-
folvi.Etiam Fruftum ejufdem Magnctis non tra- tut a Prefluraaut Tenfura Praeternaturali , 8c
hittantumFerri,quantumMagnesintegeriSunt reftituere fe Dirnenfum corpofi fuoconve-
iri
etiamVirtutesinquibus Parvitasâ^Hwmagis hiens.CujusMotusetiaminnumera funt exem»

poteft-,utiripehettationibus,ftylus acutus cituis pla.-Vehui ( quatenus ad Liberationem a Preffu-
penetrar , quarnobtufus ; Adamas pun&uatus rajaquaein natando , aerisinvolando,aquae in
fculpit in vicro,& fimilia. Remigando,aens in uhdulationibus ventor Um,'
Verumnonhicmorandum eftin Indefinitis, laminxinhorologiiSiNecineleganrer fe often»
fedetiam de %ationibus Quanti Corporis erga ditMotus Aeris compreffi inScIopetisludicris
Modum Virtutis inquirendum. Proclive enim puerorum, cum Alnum «utfimile quiddam cx-
foretctedere > quod rationes Qhanti Rationes cavant,& infarciunt frufto alicujus Radicis fuc-
Vittutisadaequarerit ; Plumbeaunius
ut fTPita culent£iVelfimilium,adutr0fquefines deinde ,
uncisecaderet in tali tempore , pila unciarum perEmbolum trudunt radicem velhujufmodi

duarum deberet cadere duplo celerius y quod farcimentum in foramen alterum: Vnde emitti-
falfiffimum eft;Nec eaedem rationes in omni getur & ejicitur Radix cum fonitu ad foramen aU
nere Virtutum valent,fed longe diverfae. Itaque terum idque antequam tangaturaRadiee aut
,
hae Menfurseexrebus ipfis petendae funt,& non Embolo.Cûatenus veroad LiberationerriaTe-^

ex verifimihtudihe,aut Conjedluris. fura,oftendit fe hicMotus in Aere poft exuelione
Denique in omni Inquifitione Na.tmsQuan- inOvis vitreisremancte,iaChordis,inCorio,&
r««Co'rporisrequiriadaliquodEffe6r.um, ran- Panno,refiIientibuspoftTenfurasfuas,nifiTefu-
quamDofis,notandumi &Cautionesde Nimk raeillspermoraminvaluerint, &c. Atqtiehunc
& P<»r#7wafpergendae. Motum Schola fub riomine Motus ex Forma-Elc-
XLVIIL Wf»«'innuit:fatis quiderri infcitccum hie MotttS
IHtet Prarogativas poriemus lo-

Inflantiaruni, nontancuad Aetem,Aquam,autFlammam per-
; quas et-
"Qvicehxno (\\xanolnflanttas Lucla tineat , fedadomnem diverfiratem Confi(ten~
iam Inflantias Pradominantu appellare confuevi- tiae:ut Ligni, Ferri, Plumbi, Panni, Membra-
JJMSj Eae ihdieanc Prsdominantiam & Geffic*- nae,&c.inquibus , fingula Gorpora fua; habeo*
Dimea^
395 NOVI ORGANI 39*
Dimenfionismodulum •, & abeoaegread fpa- (ucloquuntur.),Necpoft dilatationemnonnul-
tiumaliquod notabileabripiuntur. Verumquia lamdereditucurac,nifiperadmorionem Frigidi
Motus ifte Libertatis omnmm eft maxime ob- ad eaminvirecur;qua:non Redicuseft,fedTraf_
vius ,&adinfinita fpe&ans , confultumfuerit n-iutaciorepecica.Eodem Aqua , fi per modo&
eumbene & perfpicuediftinguere. Quidam e- compreffionemar£terur,recalcitr3t-, &vultfieri
nim valde negligenter confundunt hunc Mo- qualis fuicfcilicec latior.At fi interveniatFrigus
tum cumgemino illo Motu zAntityyU & 1{e- intenfum & continuatum,mutat fe fponte faa &
xus; LiberationemfcilicetaPreflura, cumMo- libenter in condenfationem Glaciei:atque fi pla-
tu <tAntitym& ; a Tenfura,cum Motu Nexus ac fi : necontinuecurFrigus,nec ateporibusinterrum-

ideo cederent aut fe dilatarent corpora com- pacur,(ucficinSpeluncis &Cavernispaulo pro-
prefTa , ne fequeretur Penetratio dimenfionum ; fundioribusjvercicurinCryflalliim , aut mate-
ideo refilirenc&contraherent fe Corpora ten- riam fimilem,nec unquam reftituitur.

fa,ne fequeretur Vacuum. Atqui fiAer eom_. SitMotusquintus, Motus Continuationis. In-
prefTusfe vellet recipere in denfitatem aqua% auc telligimus autem nonContinuationis fimplicis
Lignumin denfitatemLapidis nilopusforet , &primarias , cum corporealiquoaltero (nam •,
venetratione dtmenfionum : &

nihilominus longe llle eft Motus Nexus ) fed Contiuuationis fui,in
major poflet efTe Compreffio illorum,quam illa Corpore certo. Ccrtiffimumenim eft , quod
ullo modo paciuntur. Eodem modo d Aqua fe Corpora omnia folurionem Continuitatis ex-
dilatareveliet inraritatem Aeris , auc Lapis in horreant,alia magis,aliaminus , fed omnia ali-
rariratemLigni;non opusforet vacuo &ta- : quatenus. Nam utin CorporibusDuris(veluti
mcn longemajor pofTet fieri Extenfio eorum , Chalybis,Virri)Reluctatio contraDifcontinua-
quamilla movendopaciuotur. Itaquenonre- tionem eft maximerobufta valida;ica eciam in &
ducitur res ad Penetrationemdimenfionam,&va- Liquoribus.ubicefTareauclanguerefaltemvide-
cuum nifi inultimitatibus Condenfationis
, & turMorusejufmodi , tamennonprorfusreperi-
Rarefa6tionis:cumtamenifti Motus longe ci- turPrivatioejus : fedplaneineft ipfis in gradu
traeasfiftant &
verfentur nequealiudfinc ,
-, tanquam infimo , & proditfe in Experimencis
quam Defideria Corporum confervanch fe in plurimis ; ficutinBullis , inrotundieateGutta-
Confiftentiisfuis, ffive,fi malinr,inFormisfms) rum , infilistenuioribus Stillicidiorum , & in
necabiis recedendi fubito,nifi per modosfua- fequacitateCorporum Glutinoforum , & e-

ves,ac per confenfum alterentur. At longe ma- jufmodi. Sedmaximeomniumfe oftendit Ap-
gisnecefTariumeft^quiamultafecum trahitj ut petitusifte, fi Difcontinuariotenteturufquead
intimeturhominibus,MotumViolentum(quem fra&iones minores. Nam'jn Mortariis , poft

nos tJMechanicum\Democritu4 , quimMotibus contiifionem ad certumgradum, non amplius
fuis primis expediendis etiam infra mediocres operatur Piftitlum Aqua non fubintrat rimas
:
Philofophosponenduseft , Motum Plag&voca.- minores:Quin &ipfe A"er,non obftante fubti-

vit) nilaliudeffequamMoturnLibertatis, fcilr- litate corporisipfius ,Poros Vaforum pauhrfo-
cet a compreffione ad Relaxationem. Etenim lidiorumnonpertranfit fubito,nec nifi per diu-

inomnifive fimpliciProtrufione , five Volatu turnam infinuationem.
pei?aerem,non ficfummotio aut lacio localis , SitMocusfexcus , Motus quem nominamus
ancequam parces Corporis Prarcernaruralirer Mocum adLucrum , five Morum Indigentim. ts
patiantur &comprimantur ablmpellente.Tum efi,perqUemCoipora,quandoverfantui; inter

vero Partibus aliis alias per fucceffionem tru- plane Heterogenea &
quafi inimica , fi forte
dentibus,fertur Tbtum •, nec folumProgredi- nancifeantur copiam auc commoditaten* evi-
endo,fedetiamRotandofimuhutctiamhocmo- tandiillaHeterogenea, &fe applicandiad roa-
do Partesfe liberare-,autmagisexacquotolerare gis cognata,flicetilIa ipfacognatatalia fuerint,
poffinr. Atque de hoc Motu hactenus. qusnon habeantardtnm confenfum cumipfis)

SitMocus quarcus Motuscui nomen habe-
, tamenftatim eaamplectuntur , &tanquampo-
tmlAoms Hyles Qui Motus antiftropliiis eft
: tioramaiunt; &Lucriloco ( undevocabulum
quodammodoMotui,de quo diximus, Liberta- fumpfimusjhocponere videntur, tanquam ta-
tiy.Etenim in MotuLibertatis Corpora novum lium corporum indiga.Exempligratia: Aurura,
Dimenfum.fivenovamSphsram , five novam aut aliud Metallum foliatum , non delettatur
Dilatationemaut Contradionem , ( hxcenim aere circumfufo. Icaque fi corpus aliquod tangi-
Verborumvarietas ideminnuitjexhorrent, re- bile &crafTum nancifcaturjfuc digitum , papy.
fpuunt,fugiunr,& refilire ac veceremConfiften- rum,quidvisaliud)adha;retftatim, necfaciledi-

tiam recuperare tocis viribus conrendunc. Ac pannus,& hujufmc
vellitur.Etiam papyrus,aut
contrainhocMoru//y/«,CorporanovamSphe - ;
di,nonbenefehabentcum aerequiinferitur
ram iive Dimenfum appecunc ; atque ad illud commiftuseftinipforum poris. IcaqueAquari
hbenter & propere,& quandoque valentiffimo autLiquoremlibentcrimbibunt, &Aerem ex
nixu(ut in Pulvere Pyjio) afpirant. Inftrumenra terminant.Eciam Sa.charum,aut Spongia infuf
autem hujus Mocus,non folacerce, fedporencif- in Aquam auc Vinu'm,licet parsipforum emi-
fima auc falcemfrequentiffima, funtCalor
, & neat &longe attollatur fupraVinum aucAquam,
Frigus. Exempli gratia Aerfi per Tenturam
: ramen Aquam antVinumpaulatim per gra- &
fvelutpcrexudtioneminQvis vitreis)dilatetur, dusattrahuntinfurfum.
magno Iaborac defyderiofe ipfum reftituendi. Vnde optimus Canon fumitur Aperturar &So
AtadmotoCalore,econtraappetit dilatari , & lutionum Corporum.Miffis enim Corrofivis &
concupifcit novam fpha:ram,& tranfit & migrat Aquisfortibus,qua3 viam fibiaperiunt ; fi poflit
inillam hbenter, tanquam in novam Formam in veniri Corpus proportionatum magis con- &
fentie.ns
397 LI B E R II. *9 8
fentiens & amicum Corpori alicui folido , quam dnm magis & minus, &Exhorrentiam MotusLo-
illud cum quo tanquam per necefficatem commi- calis : ut nifi excitentur, malint flatu fuo
( ptout
icetur ; ftatim fe aperit & relaxat Oorpus & illud , funt ) efle contenta, quaminmelius (eexpedire.
alterum intrq recipit, piiore exciuio aut fummo- DilcuciturautemifteTorportripliciAuxiho: aut
to. Nequeoperatur,aLitpoteft, illeMotitsadLtt- per Calorem , auc per Vircucem alicujus Cognati
<rwaz,(olummodo ad Tac-tum. Nam Eleclnca O- corporis eminentem autperMotum vividum , &
peratio(de qua Gilbertm & alii poft eum tantas ex- potentem: Atque primo qiioad auxilium Caloris;
citarunt fabulas ) nonaliaeftquamCorporisper hincfit , quodCalorpronuntiecureileilludquod
fricacionem levem excicaci Appetitus , qui Aererrj feparet Heterogenea, congYeget Homooenea. Quam
non bene tolerat,fed aliud cangibile mavulc, fi re- definitionem Peripatecicorum mentoderifitG'*/-
periaturin propinqup. bertm ; dicens eam eile perinde acfiquisdice-,
( quem
Sit Motusfeptimus appellamus ) Con- ret acdefiniretHominemillud
efle quodferat ,
gregationis majoris ;
per quem Corpora ferun- Triticum,&pIantetVineas': eileenimDefinitio-
tur ad Maflas Connaturaiium fuorum : Gravia ad nem tantum per Effectus,eofque parciculares.Sed
globum Terrx Levia ad Ambitum Cceli. Hunc ; adhucmagisculpandaeftillaDefinitio ; quia et-
Schola nomine Mottts Namra/is infignivit , levi iamEffectusilli ( qualesqualesfunt ) nonfunt
contemplatione : quiaicilicet nilfpedabileerat ex proprietate Caloris , fed tantum per accidens,
ab extra quod eum Motum cierec ( itaque Re-
, : (idemenimfacit Frigus, utpofteadicenuis)nem-
bus ipfisinnatum atqueinfitum putavit:) autfor- peexdefiderio partinm Ho.nugenearum coeun-
tequianonceflat. Necniirum:Semperenimprar- di,adjuvantetantumCalore addiicut edum Tor-
ftofuntCcelum&Terra cum e contra caufic & ; porem,quiTorpot defidenumillud anteaiipave-
origines plurimorum ex reliquisMotibusinter- rat.Qiioad vero Auxiiium Virtutis inditse a Cor-
dumabhnt.interdum adiint. Itaque huilc , quia pore Cognato ; illud mirabiliterelucefcitin Ma-
nonintermitr.it-, fed cajterisintermittentibusfta- gnetearmaco , qui excicat inFerro virtutem deti-
tim occurrit,Perpecuum & Proprium ; reliquos, nendiFerrum perfimilitudinem fubftanci$ , dif-
EftautemifteMotusteverafatis
Afcititios poiuit. cuflb TorporeFerriperVircute Magnetis.Quoad
infirmus&hebes,tanquamisqui ( nififitMoles vero Auxilmm Motus,con(picitur illud in fagittis
Corporismajor ) c;EtetisMotibus,quandiuope- ligneis , ctifpideetiamlignea ;
quaraltiuspene-
cantur,cedac & luccumbac.Atque cum hic Motns trantin alia ligna , quam fi fuiilent armatar ferro,
fiominum cogitationes ita impleverit, uc fere reli- per fimilicudinem fubftantia? difculfo Torpore ,
auos Motus occultaverit tamen parum eftquod ; Ligni per motum celerem de quibus duobus Ex- :
lominesdeeofciunt, fedin mukiscircaillumer- penmentis etiam in Aphoriffno de luftantiis Clan-

:oribusverfantur. deft i n is diximus.
Sit Motus odtavus , Motus (ongregationu Mi- Ligatio vero motus Congregationis minoris,qux
toris ;
per cjuem Partes Homogenea? in Corpore fit per Framum Corporis Dominantis , conipi-
iliquofeparantfeabHeterogeneis , &coeuntin- citur in folntione Sanguinis &UrinarumperFri-
er fefe ;
per quem etiamCorporaintegraexfi- gus. Quamdiu enim repleta fuerint Corpora llla
nilitudine fubftantiae fe ampleftuntur &fovent, ipirituagili , quifingulaseorumpartescuiufcun
iiquandoque addiftantiam ahquamcongregan- quegeneris,ipfeutDominusTotius ordinat& ,'
ur.attrahuntur.&convenitmt: VeluticuminLa- cohibet tamdiu noncoeuntHeteroaeneapro-

;
!te Flos lactis poft moram aliquam fupernatat ; in pter Framum fed poltquam ille Spirkus evapora-
:
/ino Fxces & Tarcarum fubfidunt. Neque enim verit , aut fuffocacus fuei.it per Friaus , tum folu-
isec fiunt per motum Gravitatis &Levitatistan- txPattesaFramo coeuntfecundumdefiderium ,
um,utalia:partesfummitatempetant , aliceadi- fiium naturale. Atqueideofit , utomniaCorpo-

numvergant, fed multomagis perDefidenum ra qus cominent Spirftumacrem (utSales,
,
,
domogeneorum interfe coeundi , &fe uniendi. &huiuimodi ) durent&nonfolvantur, obFrar-

Diftetr autem ifte motus a motu7ndtgentix,in duo- num permanens & durabile Spiritus dominantis
)us. Uno , quod in motu Indigentia fit ftimulus & imperiofi.
najor Naturse malignae & contraria; Atinhoc : Ligatio vero motus Congregationiswinoris,qux
notu ( fi modo impedimenta & vincula abf int)u fit per motum externum , maximeconipicitur
liunturpartesper Amicitiam , licetabfitNatura '
in Agitationibus Corporum , per quai arcetur
ilienaquaditemmoveat. Altero.quodarctiorfit putrefactio. Omnis enim Putrefactio fundaturjn
mio, &tanquammajorecumdeIec~tu. Inilloe- CongregationeHomogeneorumjundepaulatim
iim,modoeviteturCorpusinimicum Corpora , (quamvocant ) Forma?, &
fitCorruptioprioris
:tiam nonadmodumcognataconcurrunt : Atin Generatio novar. Nam Putrefactionem , qua^
ioc coeunt Subftantis, germana plane fimiiitudi- viam ad Generationem novar Forma?, pra?-
fternit
ledevincLafj&conflanturtanquaminunum. At- ceditSolutioveteris qua; eftipfaCoitioadHo ;
\w hic Motus omnibus Corporibus Compofitis mogeniam. Eaverofinonimpeditafuerit, fitSo-

neft & ie facile confpiciendum in finguhs daret,
; lutio fimplex ; fin occurfantvariaquatobftant,fe-
iili ligaretur & fra:naretur per alios Corporum quunturPutrefacftiones, quae fijnt rudimenta <re-
Appetitus&Neceflitates , qua; iftam Coitionem nerationisnova?. Quod fi ( id quod nunc agitur)
diftutbant. fiat agitatiofreqnenspermotumexternum; tum
Ligatur autem Motus plernmque tribus ifte veto motus ifte Cojtionis
( quieft delicatus&
modis : TorporeCorporum; Frano Corporis mollis , &indigetquieteabexternis)difturbatur
Dominantis ; &Motuextemo. AdTorporem &ceilat ; ut fierividemusininnumeris ; Veluti,
Corporum quod attinec certum eft, ; ineile Cor- cumquotidianaagitatioaut profluentia Aqintar-
poribus tangibilibus Pigritiam quandam fecun- ceat L Putrefacl:ionem ; Ventiarceantpeftilentiam
S Aeris;
399 NOVi ORGANI 4CO
Aeris ; Granaingranariisverfa&agitatamaneanc fcere fe recufant. Quamvis enim videri poflit
pura;Omnia deniq; ag tata excetius non facile pu- in abquibus hic motus eliemotustantumperac-
trefiant interius: cidens.autperconfequens , refpeccumotus (?<>«-
Supereft ut non omittatur Coitio illaPartium aregauonkmmortt , quia nequeuntcoireHomo-
Corporum unde fit prxcipue Induratio & Defic-
,
crenea , nifi Heterogeneis exclufis remotis & .•
catio. Poftquam enim Spintus aut Humidum in , tamen ponendus eftmotusifteperfe , & inSpe-
Spintum verfum , evolaverit inaliquoCorpore ciem conftituendus , quiain multis appetitus Btt-
porofiore, ( utinligno,uile,membrana,&hujui- gn. cerniturmagis principalis,quam appetitus Co-
modi ( tum Pat tes craffiores majore nixu contra- ltionis.
huntur & coeunt,unde fequitur Induratio aut De- Eminet autem hic motusinfigniterinExcreti-
ficcatio:quod exiftimamus fieri ,non tam ob mo- onibus animalium nec minus etiam in Senfuum
;
tumM'.*r«*,nedeturVacuum , quam per-motum nonnullorum odiofis Objeitis, pnecipue in Olfa-

iftum Amicitiat &Unionis. cbu & Guftu. Odor enim fcetidus ita rejicitur ab
Ad Coitionem vero ad diftans quod attinet ea , Olfadtu , ut etiam inducat in Os ftomachi motum
infrequens eft& rara &tamenin pluribusmeft,
: Expulfionisperconfenfiim;Sapor,amarus&hor-
quam quibus obfervatur. Hujusfimulacrafunt, ridusitarejicicuraPalacoaucGuccure , utinducat
cumbullafolvitbullam ; medicamenta ex fimili- per confenfum capitis conquailationem &horro-
tudine fubftantia; trahunt humores chorda in di-\ ; rem. Veruntamen etiaminaliislocumhabecifte
adunifbnumrnoveatChordam ;&
verfis fidibus motus. Conipicitur enim in Antiperiftafibus non-
hujufmodi. Etiam in Spiritibns Animalium hunc nui!is;ucinAerismediaRegione , cujusFrigora
motn m vigere exiftimam» , fed plane incognitum. videntur elle Rejectiones Naturar frigidav ex con-
At eminet cerce in magnete, & ferro excito. Cum finiiscceleftium ; quemadmodum etiam videntui
autem de motibusmagnetisloquimur , diftin- magni ilhfervores &inflammationes qua; inveni.
guendi plane funt. Quatuor enim Virtutes five O- uncurinlocisfubterraneis,eifeReje6rionesNacu-

perationes funt in magnetcquse non confundi,fed rse calida? ab interioribus Teme. Calor enim&
feparari debent , hcet admiratio hominum & ftu- Frigus,fi fuerint inQuanco minore,ie invicem pe
poreascommifcuerit.Una,Coitionismagnetisad rimunt;fin fuerint in Maffis majoribus , &caquan
magnetem,vel Ferri ad magnetem vel ferri exciti , juftis exercitibus , cuniveroperconfli£ttimfelo
ad ferrum.Secunda/Verticitatis ejus ad Septentri- cisinvicemfummoveut , & ejiciunt. Etiamtt
ones&Auftium , atquefimuldeclinationis ejus. dunt-Cinamomum&Odorifera , fita juxtalatr
Tertia Penetraciomsejusper Aurum , Vitrum,

, nas&locafcetida, diutiusodotemretinere, qui
Lapidem,omnia. Quarta, communicationis Vir- recufant exire&commifcericumfcetidis. Cert
tutis ejus de Lapide in Ferrum , & de Ferro in Fer- Argentum vivum quod alias fe reuniret in corpu
rum, abfquecommumcationefubftantia;. Verum inregrun,,prohibecurperialivamhominis,aut.A

hocloco de prima Virtute ejus tantum loquimur, xungiam porci,aut Terebinthinam,&hujufmbc
videlicet coitionis. Infignis etiam eftmotuscoi- ne partes ejus coeant propcer malum confenfui
;
tionisargentivivi&aun ,adeo ut Aurumalliciat quem habent cum hu jufmodi Corporibus a qu ;
Argentum Vivum licet confedum inunguenta, bus undique circumfufis feretrahuntjadeo ut fo

atque Operarii inter vapores argenti vivi foleant earum Ft-tga ab iftis interjacentibus quai
tior fit ,
tenere in ore fruftum auri ad colligendas emiffio- defidenum un endifecumpartibus finfimilibu

nes araenti vivi , alias crania&oilaeoruminva- idquod v ocznt Aiorttficationem Atênti vivi. E
furas ; unde etiamfiuftumilludpaulopoftalbe- iam quod Oleum cum Aqua non mifceatur , nc
fcit. AtquedelAotucongregationisminorijhxc di- tantum-in caufa eft differentia Levitatis ; fe
clafint. malus ipfotum confenfus ut videre eftinSp :
Sir. Motus nonus , Motta Magneticw , qui li- rituvini, qui cumleviorfitOleo , tamenfeh
cettitexgenetemotmCongregationismiMoris , ta- ne mifcet cum Aqua. Et maxime omniumir
men fi operetur ad diftantias magi ias,& fiiper maf- fignis eft motus ivînNitro , &hujufmodi co
fas rerum magnas , Inquifitionem meretur iepa- poribus crudis , quse Flammam exhorrent f \
ratam ; prsfertimfinecincipiataTachi* quem- inpulverePyrio , ArgentovivcnecnoninAi

admodum plurimi , nec perducat attionemad ro. Fttga vero ferri ab altero polo Magnetis ,
Tactum quemadmo,dum omnes motus Congre-

, bene notatur non ef le Fttga propria , fe
Gilberto
aativi ;fedCorporatancumelevec , auteaintu- Conformitas , &

Coitio ad fitum magis accou
me/ceiefaciat,necquicquamultra. NamfiLuna modatum.
attollataquas, autturgefcereaurintumefcerefa- Sit Motus undecimus , Mottu Ajfimilatiom
ciat humida •, aut Ccelum Stellatum attrahat fweMttliiplicationtsfui , five etiam Generanon
planetasverfusfuaApogxa ; aut Sol alligetaftra fimflicts. Generationem autem pmfhcem dic
Veneris&Mercurii , nelongiusabfintaCorpore mus non Gorporum integralium , ut inPlant)

ejus , quam addiftanciamcertam ; videnturhi autanimalibus;fed Corporumfimilarium. Nen
motus nec fiib Congregatione majore , nec fub pe per hunc motum Corpora fimilaria vertu
Conyregattone minore bene collocari , fed e{- Corpora aha aflinia , aut faltem bene difpoiita
fe tanquam Congregativa media & imperfe- prarparata , in Subftanriam & Naturam fua
<5ta ideoque Speciem debereconftituerepro-
, ut flamma,qua: f uper halicus & oleofa mulriplic
priam. fe , &generat novamFlammam ; aer ,
quif
SitMotusdecimus, motiuFuga, ; motus fcili- peraquam &aqueamultiplicatfe, &generatrn
cetmotui Congregatwnis mtnoris cohtrarius per ; vumaerem fpiritus vegetabilis&animalis,q
:
quem Corpora ex antipathia fugiunt &fuganti- fuper tenuiores partes tam aquei quam oleoli
nimica > feque ab illis leparant , aut cumillis mi- ahmentisfuismultiplicat fe , & generat novu
fpi:
401 L I B E R II. 402
fpiricum j
partes foIida;pIantarum& animalium, de quo in Vmdemiatione prima de Natura Calidi
velutifolium,flos,caro os , & fic de carteris, quas
, diximus. Icaque longe tardius difhciiius excira- &
finguk ex Succisalimentorum afllmilant &gene- tur calor in lapide aut metallo,quam in aere;ob in-
rancfubftanciam fiicceffivam,& epiufiam. Neque habilitatem & lmpioinptitudinem Corporrrn il-
enimquenquamcum^r^//odeliraiejuvet,qui lorum admotumillum ; Itautverifimilefit, pofle
(diftillationibusfuisfcihcet occxcatus ) Nutri- effeinterius verfusvifcera Terra? materias , qu«e
tionem per feparationem tantum fieri voluic ; calefieri ptorfus refpuanc ; .quiaobcondenfatio-
quodque inpanevelcibolateatoculus , nafiis, hemmajoremfpirituillo deftituuntur, aquomo-
Cerebrum, Jecur ; in fucco terra radix , fo- tus ifte Excitationis plerunque incipit. Simili-
lium, flos. Etenimficut faberexrudimaffalapi- termagnesinduit FerrumnovapartmmdifDofiti-
disvelligni , per Separationem&RejeCtionem one , &
motu conformi ipfe autem nihil ex ;
fuperflui educit folium,florem oculum , nafum,

, VirtUte perdit. Similiter fermentum panis,& fios
manum,pedem, &fimilia ; haArch<eum\\\um cervifia; , &coagulumlactis, &nonnuilaexve-
Fabrum intemum exalimelitoperSeparationem nenis , excitant &invitantmotum inmaffafari-
& Rejectionem educerefingula membra &par- naria, aut cervifia, aut cafeo
aut corpoje hnrna- ,
tesafieritille.Verummiffisnugis, certifllmumeft hofuccefllvum&concirtuatum;non tamexviEx-

partes fingulas tam fimilares, quam organicas , in citantis , quam pra?difpofitione & faeili Ceflione
vegetabihbus&animalibus, fuccos alimentorum Excitati.
fiiorum fere communes, autno multum diverfoss SitMotusdecimustertius , sJfyVotiu ImpreJJio-
primo attrahere cum nonnullo delectu, deinde af K«;qui Motus eft etiam exgenere Motus itAJJimi-
llmilare , &
vertere in Naturam fuam. Neque Af /dtionis,ett;que ex diffufivis Motibus fubtiliflimus.
<imiiatio ifta , aut Generatio Jimplex fit foium in Nobisautem vifum eft eum in Speciem propriam
:orporibus Animatis ; verum Irtanimata ex & conftituere, proptet differenciam infignem quam
bacreparticipant ; veluti de Flamma & Aeredi- habet,ergapriores duos. MotUs enim AJfnnlatio-
Sfcum eft. QjLjinetiam Spiritus emortuus , qui iri «^fimplexCorporaipfa transformat ita,ut fi ;
Dmni Tangibili Animato continetur, id perpetuo tollas primum Movens, nihil interfic ad ea quae ie-
igit, ut partes crafliores digerat & vef eat in Spiri- quuncur. Neque enim prima accertfio in Flam-
:umquideindeexeat ; unde fitdiminutioponde- manv, autprima verfio in Aerem, aliqnid facitad
is & exficcatio, ut alibi diximus. Neque etiam re- Flammam , aut Aerem , in Generatione fucce-
puendaeftin^tfw/7<ttz'<w, accretioilla, quam dentem. Similiter, Motus Excitationis omnino
mlgo ab alimentatione diftinguunt •, veluti cum manet,remoto primo movente , ad tempora bene
utum interlapillosConciefcit , & vercitur inma^ diuturna ; utinCorporecaiefacto,remoto primo
eriamlapideam;fquammaecircadentes,vertun- Calore •, in Ferro excito i remoto Magnete ; in
urinfubftantiamnQuminusduram , quamfunt Maflafarinaria,remotoFerment0. AtMotus.fe-
lentesipfi,&c. Sumusenimineaopinione,lnefl'e prejfionis , licet fit Diffufivus & Tranfitivus , ta-
Corporibusomnibusdefideriumafflmilandi.non men perpetuo pendere videturexpriinomoven-
ninus quam coeundi ad Homogenea: verum liga- te;adeo ut fublato,auc ceflante illo , ftatim deficiat
uriftavirtus,ficut&illa; licetnoniifdemmodis. &pereat ; Itaque etiammomento, autfaltem
led modos illos,nec non folutionem ab iifdem.o- exiguo tempore tranfigitur. Quare motus ille Af-
nni diligentia inquirere oportet ; quiapertinent fimilationis & Excitationis , motus Generationis
d Senectutis refocillationem. Poftremo videtur Iovis,qu\a. generatio manet ; Hunc autem motum,
lotatu dignum, quod in novem illis Mocibusj^de motum Generatio?iis Saturni , quia nacus ftatim
[uibus diximus , Corpora tantum Naturarfiia; devojratur & abforbetur , appellare confuevi-
ônfervationemappeterevidentur ; inhocdeci- mus. Manifeftat fe vero hic Motus in tribus ; in
no autem Propagationeril. Lucis f affiis,Sohof um percuflionibus;& Ma^neti-
Sit Motus duodecimus , Motus Excitationis; cis , quatenus ad Communicationem. Etenim a-
Motus videtur efle ex genere sA/Jfmilationis,

[iii mocaLuce, ftacimpereuncColores , &reliqu;E
tque eo nomine quandoque a nobis promifcue Imaginesejus ; amotapercuflione prima,&quaf-
ocatur. Eft enim Motus diffufivus , & communi- fatione Corporis inde facta,paulo poft peric fon».
ativus,&cranficivus,&mulciplicativus , ficuc& Licet enim Soni etiam inMedioperventos tan-
lle ; atqueEffectu (utplurimum)confentiunf, quamperllndas agitentur: tameh diligentiusno-
icet efHciendi modo & fubjecto differanc. Mocus tandum eft, quodSonusnori tam diu durat.quam
nim AJfimilationk procedit Canquam cum impe- fit Refonatio. Etenim impulfa Campana , So-
io, &poceftace Jubetenim & cogit afllmilatuni
;
nus ad bene magnuiri tempuscontinuari videtur;
lafllmilantemverti&mutari. At motus£,v«w- unde quis facile in eriorem labatur , fi exifti-
wffzi procedit tanquam arte&infinuatlone , & met toto illo tempore Sonum tanquam natare &
urtim;& invitat tantum , &di(ponit excitatum ad hasrereinAere ; quod falfiflimum eft. Etenim
laturam excitantis. Etiammotus^^F^too»^ illaRefonationoneft idemSoiiusNuniero , fed
nukiplicat & transformatcorpora&fubftantias; renovatur. Hoc autem manifeftatur ex Sedario-
'eluti , plus fit flammr, plus aeris , plus fpiritus, lie five Cohibitione Corporis percufli. Si enim
)lus carnis. At in motu Excitationis mulciplican-
, fiftacur & decineacur Campana forciter , & fiat
uc&tranfeuntvirtutestantum ; &plusficcalidi, immobilis , ftatim perit Sonus , nec refunat
magnetici , plusputridi. Eminetautemifte
plus amplius utinchordis ; fipoftprimampercuf.
:
motusprxcipueincalido&frigido. Nequeenim fionemtangaturchorda j veldigito , utinLy.

incalefaciendopercommunica-
salor diffunditfe rajvel calamo.utinEfpinetis; ftatim definitRefb-
ionemprimicaloris ; fcd tantum per Excitatio- natio. Magnete autem remoto,ftatim Ferrum de-
tes corporis ad motum illum, qiw eft forma calidi; cidic. Luna autem a Mari non poteftremoveri;
S 2 nec
4 03 NOVl
j^wvi ORGANi
vaunî 40 +
necTerra dPonderoio dumcadit. Itaque de illis meninCorporibusmagisCondenfatismecSpiritu
nulium fieri poteft Experimentum ; fed ratio ea- vivido & vigente (qualis ineft Argento vi vo & Vi-
dem eft. ttiolo) repletis, dominantur potius Partes craffio-
Motusdecimusquartus, Motm Configura- res, adeo utnififrenum& jugumhocarteabqua
"
Sit
tionit, aut Sitttt ; per quem Corpora
appetere vi- exeutiatur , de nova aliqua hujufmodi Corporum
denturno CoitionemautSeparationemaliquami tiansformatione minime fperandum fit. Neque
fedSitum, & Collqcationem , & (onfiguratio- veroquifpiamncreoblitoselfeexiftimetejusquod
««wcumaliis. Eftautemiftemotus valde abftru- nuncagitur, quia, cumiftaSeries&Diftributio
fus,nec bene inquifitus. Atque in quibufdam vide- Motuum ad nil aliud fpe<5fcet,quam ut illorum/V<«-
turquafi incaufabilis licet revera ( ut exiftima-
•, dominantia per Infiantiai Lutla melius inquira-
musj nonitafit. Etenimfiquaeratur, curpotius tur, jam inter Motus ipfos Pr&dominantia mentio-
Ccelum volvatur abOriente inOccidentem,quam nemfacimus. Nonenim in Defcriptione/l49<v«
abOccidenteinOrientem autcurvertaturcirca : iftius Regijde Pradominantia Motuum aut Vir-

,
Polos pofitos juxta Urfas , potius quam circa O- tutum tractamus , fed de Pr&dominantia Partium
rionem,autexaliaaliquaparteCceli : videturifta in Corporibus. Haec enim ea eft Pradominan-
QuEeftiotanquamqusdam Ecftafis cumiftapo- ; tia , quas Speciem iftam Motus pecnliarem con-
tius ab Expenentia,& ut Pofitiva, recipi debeant. ftituit.
At Natura profe&o funtquxdamultima&in-

in Sit Motus decimus feptimuS , Motus Rotionis
caufabilia verum hoc ex illis non effe videtur. E-
-, jpontanem ; per quem Corpora Motu gaudentia,
tenim hoc fieri exiftimamusexquadam Harmo- &benecollocata,Naturafua fruuntur , atquefe
nia&ConfenluMundi qui adhuc nonvenitin , lpfa fequuntur,non aliud;& tanquam propiios pe-
obfervationem. QuodfirecipiaturMotusTerras tuntamplexus.Etenim videntur Corporaautmc-

ab OccidenteinOrientem;ea:demmanent Qya:- vere fine Termino;aut plane quiefcere ; autferri
ftiones : Nam & ipfa fuper aliquos Polos mo vetur. ad Terminum, ubi pro natura fua aut rotent , aut
Atq;,curtandedebeantiftiPolicollocarimagisu- quiefcant. AtquequaebenecollocatafuntjfiMo-
bifunt.quamalibi.Item Verticitas,&Direc~tio,& tugaudeant,moventper Circulum: Motufcilicet
Declinatio Magnetis ad hunc Motum referuntur aeterno & infinito. Qtue bene collocata funt &
, ,
Etiam inveniuntur in Corporibus tamNaturali- motum exhorrent , prorfus quiefcunt. Qux non
busquamArtificialibus , praefertim Confiftenti- bene collocatafunt,moventinhnearec"ta ( tan-
bus,&non Fluidis, Collocatio quaedam Pofitu- & quam tramite breviffimo)ad confbrtia fuoruCon-
rapartium,&tanquamVilli&Fibrae,qua:diligen. naturalium.Recipit autemMotus ifte RotionisDii
terinveftigandajfunt ; utpote finequaruminven- ferentias novem. Primam, Centrifui,circaquoc
tione Corpora illa commode traifcari aut regi non Corpora movent. Secundam, Polorum fuorum
poflunt. AtCirculationesillasinLiquidis , per fupraquosmovent Tertiam , Circumferentia
.-
quasilla, dum preffa fint , antequamfeliberare fiveAmbitusfui, proutdiftantiCentro Quar :
poffuntjfeinvicemrelevant, utCompreffionem tam,Incitationis fuz , proutceleriusauttardiu

illam ex ^quo toIerent,Motui Libertatu verius af- rotant :Quintam,Confequutionis Motus fui, ve
fignavimus. hiti ab Orientein Occidentem , aut ab Occident
Motus decimus quintus, Motus Pertranfi-
Sit in Orientem : Sextam , Declinationis a Gircuh
tionis,fiveMotus fecundum Meatm perquem \
perfecto per Spiras longiusautpropiusdiftante
Virtutes Corporum magis aut minusimpediun aCentrofuo : Septimam , Declinationis icir
tur , aut provehuntur , pro a mediis ipforum culo perfecto per Spiras longiusaut propiusdi-
NaturaCorporum &Virtutum Operantium, at- ftantes a Polis fuis : Octavam, Diftantispropiori
que etiam Medii. Aliud enim Medium Luci con. autlogiorisSpirarumfuarumad invicem ; No
veni t,aliud SonoâliiidCalori & Frigori,aliud Vir- nam & ultimam, Variationis iplbrum Polorum,(
tutibus Magneticis , nec non aliis nonnullis refpe- fint mobiles : qua: ipfa ad Rotationem non perti
cti ve. net,nifi fiat circulariter. Atque ifte Motus commu
SitMotusdecimusfextus, Motm Regim ("ita ni&inveterataopinionehabeturproproprioC(E
enimeumappellamus) fivePolaicm; perquem leftium. Attamen gravis deilloMotuLiseftinte:
Partes in Corpore aliquoPra?dominantes Impe- & nonnullos tam ex Antiquis quam Modemis , qu:
rantes,reliquaspartesfnenant,domant, fubigunt, Rotationem Teme attnbuerunt. At multo for
ordinant,& cogunt eas adunari, feparari , confi- taffe juftior movetur Controverfia , ( fimodore
ftere,moveri,colloeari,nonexdefideriisfuis,fed non fitomninoextraControverfiam )anMottt
proutinOrdinefit, &conducat ad bene elfe Par- videlicetifte(concefIoquodTerraftet)Ccelifini
tisilliuslmperantis ; adeoutfu quaiiRegimen&c buscontineatur,anpotiusdefcendat , &comiHU-
Politia qua:daai , quam exercet Pars Regens irt nicetur Aeri, &Aquis. Motum autem Rotattom
partesSubditas. EminetautemhicMotuspra:- in Miffilibus , ut in Spiculis , Sagittis, Pilis Sclope-
cipue in Spiritibus Animalium , quiMotuso- torum, & fimihbus, omnino ad Motum Libertati.
mnespartiumreliquarum , quamdiuipfein vigo- rejicimus.
re eft, contemperat. Invenitur autem in aliis Cor- Sit Motus decimus octavus , Motus Trefidatio
poribus ingiaduinferiore ;
quemadmodumdi- »«,cui(utab Aftronomis intelligitur ) nonmul
etumeftdeSanguine&Urinis , quae nonfolvun- tumfideiadhibemus. Nobis autem Corporurr ,
tur, donec Spiritus qui partes earum eommifce- Naturalium Appetitusubique ferio perfcrutanti-
bat & cohibebat,emifTus fuerit aut fuffocatus.Ne- bus,occurrit ifte Motus; & coftitui deberevidetu
que ifte Motus omnino Spkitibus proprius eft, li- infpeciem.Eft autem hic Motus veluti arterna; cu
eet in plerifqueCorporibusSpiritusdominentur jufdam Captivitatis. Videlicet ubi Corporanor
ob Motumcelerem,&penetrationem. Verunta- ommnoproNaturafuabenelocata,&tamennQ>
prorfu:
,
w-
405 LIBER II. 406
piorfusmalefehabentia, perpetuotrepidant , & &implere majora & minora fpatia ) falfamefle.
irrequietefeaguntmecftatufuo contenta , nec ul- Eft enim plane Plica zJfyCateria , complicancis &
terius aufa progredi. Talis invenitur Motus in replicancis fe per fpatiaincercercosfines abfq;in-
Corde & pulfibusAnimalium ; & necelfeeftut terpof-itione Vacui Neque eft in Aere.ex Vacuo,
:
fic in omnibus Corporibus , qua; ftatu ancipiti bis millies ( tantum enim efle oportet) plus quam
ita degunt inter Commoda &Incommoda , ut in Auro. Id quod ex potentiflimis Corporum
diftra6caliberarefetentent,&denuorepulfampa- Pneumaticorum Virtutibus,(qua; aliter tanquam
tiantuf . pulveresminutinatarencinVacuoJ&mulcis alus
Motusdecimus nonus&poftremus , Mo-
Sit Demonftracionibus,nobisfacisliquec.Reliquive-
tusillecuivixnomen Motuscompetit , & tamen ro Motus regunt & reguntur invicem,pro rationi-
eft plane Motus. Quem Motum , Motum. Decu- busVigoris,Qyanci,Incitationis , Ejaculationis,
bitus , five Motum Sxhorrentia Motus , vocareli- hee non tum Auxiliorum, tum Impedirnentorum
cet. PerhuncMptumTerraftatmolefua, mo- quae occurrunt.
vencibusfeExtremisfuisinMedham;nonadCen- Exempli gratia;Magnes armatus nonnullus de-
trum Imaginativum , led ad Uniortem. Per hunc tinet & fuipettditFerrum adSexagecuplum pon-
etiamAppetitum omniamajorem in modumcon- dusipfius ; Eo ufque dominacur Motus Congre-
denfata motum exhorrent ; atque illisproomni gationis Minoris , fuper Motum Congregationis
Appetitueftnonmoveri ; &licetinfinitismodis Majoris ; QuodfimajusfueritPondus,fuccum-
vellicentur&provocentur ad Motum,tamen Na- bit. Vectis tanti roboris fublevabit cantum pon-
turam fuam ( quoad poflunt ) tuencur. Quodfi dus ; Eo ufque dominatur Motus Libertatis fupet
ad Motum compellantur , tamen hoc r.gere lem- Motum majus fue-
Congregationis majoris ; Sin
per videntur , ut quietem & ftatum fiium reeupe- rit Pondus , fuccumbit. Corium tenfum ad Ten-
rent j neque ampliusmoveant. Atque circa hoc furamtalemnonrnmpitur Eo ufque dominatur ;
certe fe agilia prasbent, & fatis pemiciter & rapide Motus Continuationis fuper MotuTenfurar;Qiiod
futpertasfa &impatientiaomnisMora: ) conten- fi ulterior fuerit Teiifura , rumpicur Corium , &
dunt. Hujus autem Imago ex parte tantum cerni fuccumbicMoCus Aqua perRi-
Continndtionisi
poteft quiahicapudnos,exSuba<5tione&Con-
;
mam perforationis talis effluit Eo ufque domi- ;
co&ione Cceleftium , omneTangibilenontan- natwVioins Cotigregationis majoris fuperMotum

tum non Condenfatum eft ad Ulcimitatem,fed et- Continuattonis ; QuodfiminorfueritRima, fuc-
lam cum Spiritu nonnullo mifcectif cumbit,& vincitMotus Continuationis. In Pulvere
Propofuimus icaque jam Species, five Elemeh- Sulphuris folius immifli in Sclopetum cum Pila,
ta fimplicia Mocuum, Appetituum , & virtutum & admoto igne, non emittitur Pila In eo Motus ;
Activarum, quae funtinNaturamaximeCatho- Congregationis Majoris vincit MotUm Hyles, At in

lica. NequeparumScientiaeNaturalisfub illisad- Pulvere pytioimmiflbvincitMotus Hyles inSul-
umbratum eft. Non negamus tamen,& alias Spe- phure ; adjutus Motibus Hyles&c Fug<& lnNitco.
ciesfortafleaddipofle ; atqueiftasipfasDivifio- Et fic de ctfteris. Etenim InftantU Luttd. qua: in-
(
nes fecundum veriores rerum venas ttansferri;de- dieantPr^w^wi^wVirtutum, & fecundurri

niqueinminoremnumerumpofle redigi. Neque quas rationes & calculos prsdominentur & fuc-
tamen hoc deDivifionibus aliquibus abftractis incumbant ) acri &feduladiligentiaundiquefunt
telligimus Veluti fi quis dicat; Corpora appetere
: conquirendae.
velConfetvationem, vel Exaltationem , velPro- Etiam Modi & RationesipfiusSuccumbentiai
pagationem, velFruitionemNacursefiiae : autfi Motuum j diligenter fiint introfpiciendaj. Nem-
quis dicat , motus rerum tendere ad Confervatio- pcanomninoceffenc, velpociusufquenitantur,
&
nem B onum, vel univerfi, ut Antitypiam Ne- & ied ligentur. Etenim in Corporibus hic apud nos
xnm;\e\ univerfitacum magnarum, ut motus Qrn- nullaveraeft Quies,necinlnregcis , necinParti-
vregationis Majoris , Roiationis , Exhorrentia & bus ;
led tantumlecundumapparentiam. Quies
Motus\\e\ Formarumipecialium,utreliquos. Li- autem ifta apparens , caufatur autpet Êûili-
cet enim hxc vera fint , tamen nifi terminentur in brtum ; a.\itpeiab{b\uia.m Pr<edominantiam Mo-
Materia&Fabricafecundumveraslineas,ipecu- tuum. Per t/Ecjuihbrium , ut in Bilancibus,
lativafunt,&minusutilia. Interimfufficient* & qua ftant a?quafintpondera. Vex.Pr&dominan-
fi
boni erunt, a.dpenfita,nda.s Pr&dominantiasVktn- itam , ut in Hydriis perforatis , ubi quiefcit Aqua,
tum,& exquirendas InftantiasLu£i<£;id quod nunc &detinetur a decafu <pez Pradomwantiam Motus
agitur. Nextts. Notandum tamen eft (ut diximus^qua-

Etenim ex his quos propofiiimus Motibus , alii tenus nitantur Motus illi Succumbentes. Ete-
proffusfuntlnvincibiles ; aliialiisfuntfortiores, him fi quis per ludcamdetineaturextenfusin tet-
&illosligant,ftKnant,diiponunt ; alii aliis lon- ra,brachiis&tibiisvincT:is, autaliter detentis ; at-
gius jaculantur ; alii alios tempore & celeritate que ille tamen totis viribus refurgere nitatur non 5
praevercunt ; aliialiosfovent,roborantjampliant, eftminorNixus , licet nonproficiat. Hujusau-

accelerant, tem rei conditio ( fcilicetutrum per Pn&dominan^
Mocus omnino eft Adamantinus &
<>Antitypi<& tiam Motuc Succumbens quafiannihiletur; an po-
Utrum vetoMottts HYjxtts fitlnvin-
Invincibilis. tius continuetur Nixus, licet no conipiciatur)quaj
cibilis adhuc haeremus. Neque enim pro certo
, latet in Conflicliibus , apparebit fortafleinCon-
afhcmaverimusjutrum detur Vacuum five Coa- , cufrentiis. Exempligratia; FiatExperimentumin
cervatum, fivePermiftum. At dc illo nobis coftat; Sclopetis, utrum Sclopetus , pro tanto fpatio quo
Rationem illam , propter quam introdu&um eft emittat Pilam in lineadirecta , five ( ut vulgo lo-
Vacuum a Leucippo,Si Democrito, (videlicet quod quuntur)in Pun6to blanco, debiliorem edat per-
abfcjueêo non poffent eadem Corpora eomplecti eufllonem ejaculando in fupra , ubi Motus IctuS
S 3 eft
Hs
'407 NOVl OKGANT 40 %
eft fimplex , quam defuper ubi Motus Gravitaus
, fannam.Edam CeraMel,Pix , hu jufmodi tcna- &
concurritcumliStu. c>a, recteobduditur ad Claufuramperfecftiorem,
Etiam Canones Pr&dominantiarum qui occur- & ad fummovendum Aerem & Cceleftia. Etiam
j;unt,colligendi funt. Veluti,quod quo Commu- nosExperimentum quandoque fecimus ponen- ,
iiius eft Bonumquod appetitur

eo Motus eft for- , do Vas nec non aliqua alia Coipora intra Atgentu
ttonut Motus Nexrn quirefprcitComnumionem Vivum > quod omnium longe denfiflimum eft ex
Motu Gravitads qui refpicic
tIniverli,fortior eft i iis qua: circumfundi poflunt.Qinnetiam fpecus &
Communionem Denforum.Etiam,quod Ap peti- Caverna: fubterraneje magni ufus funtadprohi-
tus quifuntBoni Privati, nonprsvalentplerunq-, bendum Infolationem &Ae'rem iftum apertii pr^-
contra Appet.tus Boni magis Pubhciuhfi in parvis datorium, qualibus utuntur tymw^«zSeptentrio-
Quantis.Qux utmam obtineientin Civihbus. • nales proGranariis.Nec non Repofitio Corpo-
XLIX. rum in fundo Aquarum ad hoc fpectat ut memini :
1 Nter Praerogativas Inftandarumponemusloco me quippiam audiffe de LTtribusvmi demiffis in

* vicefimo-qunuo fnftantias fnmieutes; easfcili- profundum puteum , ad mfrigidationem fcilicef,
cet, quJeCommodahominum innuuntautdefi- fed cafu& per negledlUm ac oblivionemibidem

onant.EtemmipfumPo/e&ipfumto^Naturam remanentibuspermultosannos &deinde extra- ,
bumanamamplificant,nonbeant. Itaquedecer- 6tis unde Vinum factum eft non folum non vapi-
;
pendx funtexUnivecfitate rerum eaquaeaduius dum aut emortuum , fed multo magis nobile ad
nnaxime faciunt. Verum de iis erit magis pro-
îta: guftum per commixtionem partium fuarnm
•,
priusdiceudilocus , cum Dedutliones adfraxim (ut videtur ) magis exquifitam. QuoJ fi poftulet
j:radabfmus.QuinetiaminipfoOpere/«wr/7rew- res , Corpora demittantur ad fundum Aqua-
ut
#iowMckcaf.ngulafubje6ra,locumfemperd7^<« rum,velutiintra Fhiviosaut Mare , nequetamen
humam Charu Optativ* ailignamus. Ete-
, (ive Aquas tangant nec in Vafibus obturatis conclu-
,
-nim & Qusrere & Optare non mepte,prsScien- dantur, (ed Aeretantumcircundentur ; bonuseft
eiae cft. ufus Vafis i!lius,quod adhibitum eft nonnunquam
L. - adoperandum fubterAquis fuperNavigiademer-
INter fmrogativas Injiantiarum ponemus loco fa,utUrinatores diutius manere poffint (iib Aquis,
Vicefimo-iexto InftanttasPoljcbreftas, Ex iunt, &petvicesadtempus refpirare. Illud hujufmodi
<\ux pertinent ad vana,& faepius occurrunt ; ideO- erat. Conficiebatur Dolium ex Metallo conca-
«que bpera &

novis probaciombus haud parum vum , quod demittebatur ssquabihteradfuperfi-
-parcunt. Atquedelnftrumentis ipfisatquelnge- ciemAqua:,atque fic deportabat totum aerem qui
niatiombus proprius erit dicendi locus , cum De- cotinebatur in Dolio fecum in fundum Maris.Sta-
dudiones ad praxim & Experimentandi Modos batautemfuperpedestres, ( inftar Tripodisjqui
Tiadtabimus. Qijm etiamqucEadhuccognitafunt Longitudinis erant aliquanto minoris ftaturaho-
& in ufum venerunt , rn Hiftoriis Parcicularibus minisata ut Urinator poffetjcum anhelitus defice
fincmlarumArtiumdefcnbentur. In praffentiau- ret, immitterecaputin cavum Dolii,&refpirare
temfub jungemus quacdam Catholica circa eapro &deinde opus continuare. Atque audivimus, in-
E xemplis tantum Poljchrefti. ventam elle jam Machinam aliquamNavicul^ au
Operatur igitur Homo fuper
Corpora Natu- Scaphae, qua; homines fubter Aquis vehere poffi
ralia (
prae ter ipfam admotionem & amotionem ad fpatia nonnulla. Verum fub tali Vafe , quali
Corporum fimphcem ) feptemprascipuemodis: modo diximus /Corpora quavis facile mfpend
,
nempe vel per Exclufionem eorum quae impe-

,
poffint ; cujus caufa hoc Experimentumaddu-
-diunt&difturbant velpetCompreffiones 3 Ex-
: ximus.
ten(iones.Agitationes,&hujufmodi velperCa- .•
Eft & alius ufus diligentis & perfe&as Claufura
lorem & Frigus vel per moram in loco con veni-
: Corporum : nempe , non folumutprohibeatu
enti : vel pet Framum&Regimenmotus : vel (dequo jam di6tum eft,
aditus Aeris perexterius
- perConfenfusfpeciales velperAlternationem ; verumetiamutcohibeaturexitUsSpiritusCorpo.
tempeftivam & debitam atque Seriem Succef- : & ris,fiiper quod fit operatio per interi». Neceife ef
(ionem horum ommum , aut faltem nonnullorum emm ut operanti circa Gorpora Naturalia conftei
exillis. de Summis fuis: vid. quodnihilexpirarit antefflii
Aer commu-
AdPrimum iCTitur quodattinet , ixerit.Fiunt enim profundas alterationes inCorpo
nis quiundiqueprreftoeft&femgerit , atqueRa- ribus , quandoNaturaprohibenteAnnihilatio
dii Cceleftium , multum turbant. Qua: itaque ad nem, ArsprohibeatetiamDeperditionemautE.
illorum Exclufionem faciunt , merito haberipof- voladonem alicujus partis. Atque hac de re inva
fint pro Polycbreftis.Huc igitur pertinentMateries opinio falfa ; ( quar fi vera effet,de ifta confer
ltiit
& Craffities Vaforum , m

quibus Corporaad O- vatione Snnima; certae abfque diminutione efle
perationespra;paratareponumur.SimiliterModi fere defperandum.) vid.Spiritus Corporum,&Ae-
accurati Obturationis Vaforum , per Confolidati- remmajorigraducaloris attenuatum , nullisVa
onem SiLutumfapientu , ut loquuntur Chymici. lorum clauftrispoiie cotineri, quinpefporos Va-
Etiam Claufiua per Liquores in Extimis , utiliffi- forum fubtiliores evolent. Atque in hanc opinio-
mareseft utcuminfunduntoleum fuper vinuns
: nem addudi funt hominesper vulgatailla Experi
autfuccosherbarum-,quodexpandendofeinfurn- menta , Pbculi in verfi fuper Aquam cum Candeh
mitate inftar operculi ? optime ea confervat illa?- aut Chartainflammata ; ex quo fit ut Aquafur.
faab Aere. Neque Pulveres res make funt , qui li- fum attrahatur atque fimiliter Ventofarum, qua
.-
cetcontineant Aerem permiftum , tamen vim luper flammam calefactastrahuntcarnes. Exiftf

Aeris coacervati& circumfufiarcentuitfitincon- mantenim , in utroque ExperimentoAeremat-
fervatione uvarum &fru6tuumintraarenam , & tenuatum emitti , & inde Ouanthm ipCiusminm.
ideoqus
'
409 LIBER II. 4IO

ldeoque Aquam aut C-arnes per Nexumiuccsie- busfimilia efEciat MoraTemporis. Etenim liacw-
re. Qu od falfiffimum eft. Aer enim non Qmqnto lum per Compreffionem curvacum poft ahquoJ
diminuirur. led fpatio contrahitur ; neque incipit tempusnonrefilic neq;idimputandum eftalictii
:
Motus ifte Succeffionis Aqus , antequam fiat ex- deperdicioni ex Quanto Eigni per Moram;nam i-
ftinclioFlammsautrefrigeratioAeris Adeout : dem fiecin lamina Ferri ( fi augeacur moraj qus:
,
Mediel, quofortiusattiahantVentofa?, ponant non eft expirabilis. Quod fi non lucccdac Experi-
fpongias frigidas aquamadefactasfuper Ve>ofas. mehtum per Moram fimplieem tamen non defe- ;
Itaque non eftcurhominesmultum fibimetuant rendiim eft negocium , fed Aiixilia alia adhibenda.
defaciliexituAo:is,autSpirituum,Licecenimve- Nonenimparum lucri fit , fi perViolentiaslndi
ru fit, etia lolidiffima Corpora habere fuos poros, poffintCorporibusNacura? fixe& conftantes.Hac
tamen xate pacitur Aer aut Spiritus comminutio- enim ratione Aer Aquam perCon-
poflitverti in
nem fuiadtantamfubtilitatem 5
quemadmodum denfationes:&compluraaliaid genus.Dominus
& Aquaexire recufatperrimam minufculam. enim eft HomoMotuumViolentorum , magis
De fecundo vero Morb ex feptcm prardiclis il- quam canerorum.
lud inprimis notandum eft,vaiere certe Compref- AcceitiusexfepcemModis» refercurad magnu
fiones&hujufmodiViolencias , adMotumiOCa* jlludOrganum,tamNatura:,quam Arcis quoad ,
lem,acquealiaidgenus,pocentiffime;utinMachi- op^rahdum; videlicet Calidum & Frigidum. Atq;

nis& etiamaddeftructionemCorpo-
Miffilibus: inhacpaTceclaudicatplanePotentiahumana,can-
ris earum Virtutum qua? confiftunt
Organici,atq; quam ex uno pede.Habems' enim Calorem fgnis,
plane m Motu. Omnis enim vita,immo eciam o- qui CaloribusSolis (
proutadnosdeferunLur)&
mnisFlamma&Ignitio, deftruicurperCompref- Calonbus Animalium,quafi mfinitis partibus po-
fiones uc&omnis Machinacorrumpicur&con-
; tentior eft & intenfior. At deeft Fiigus , niii qua-
funditur per eafdem. Etiam ad deftrudtionem leper tempeftateshyemales , autperCavernas>_
Virtutum que, confiftunt in Pofituris, &diflimila- aucperCircundationesNivis &Glaciei , haberi
ritate partium paulo craffiore;ut inColoiib»:(ne- poceft.-quodin Compararoneafquari poceft cnm
que enim idem color Floris integri & contufi.neq; Calore , forraffeSolisMeridianiin Regioneali-
Succiniintegri&pulverizati. ) Etiam inSapon- qua exTorridis auclo inftiper per reverberaciones
bus:(neque enim idem fapor Pin immaturi , & e- Montium&Parietum Nam hujufiv.odiutique,
:
jufdem compreffiac fuba6ti nam manifefto dul- ; tam Calores quam Frigara , ab Animalibus ad!
,
cedinem majorem concipit. ) Verum ad transfor- Tempnsexiguumroleraripoflunt. Nihili autem

mationes & alterationes nobilioresCorporum Si- fiint fere prs Calore Fornacis ardencis, auc alicu 5
j
"
milarium non multum valent ifta: Violentix; quia Frigons quod huic gradui refpondeat Itaque 6-
Corpora per eas non acquirunt confiftentiam ali- mnia hic apud nos vergunt ad Rarefactionem, &:
quam novam conftantem & quiefcencem, fed tfa- Deficcationem,& Confumptionem nihil fere adl :
iitoriam & nitentem femper ad reftitutionem &li- Condenfarionem&Inteneiacionem,nifiperMi-

berationem fui. Attamen non abs re foret, hujus fturas & Modos quafi fpurios. Qijare Inftancia;
rei facereExperimenta aliqua diligentiora;ad hoc Frigorisomnidiligentiafuntconquirendarrquales
fcilicet, utrum Condenfatio Corporis benefimi- videntur inveniri in Expofitione Corp orum (upec
laris
(
qualiafuntA'er,Aqua,Oleum,&hujufmo- Turresquando gelatacriter: inCavernisfubter-
di ) autRarefac"tio,fimiliter per violentiam indi- raneis : circundationibus Nivis & Glaciei, in Iocis
ta , poffintfiericonftantes&fixae,&quafimuta- profundioribusj&adhocexcavatis : Demiffione
tx in Naturam. Id quod primo experiendum per Corporum in puteos:SepulcurisCorporum in Ar-
Motumfimplicem ; deinde per Auxilia&Con- genco vivo & Metallis immerfione Corporum ir»
;
fenfus.Acqueilludnobisinpromptumiflet, (fi Aquis,qusvertuntLignainLapides : defolliona

modo in mentem veniflet ) cum Aquam ( de Corporumin Terra; ( qualisfertur apud Chinen»
quaalibi ) permalleationes&prefforiaconden- fes effe Confeftio Porcellana; ubi Mafiat ad hoc ,
favimus antequam erumperet. Debueramus

, fa<5he diciitur manere intra terram per quadraain-.
enimSphanamcomplanatamperaliquotdiesfibi taautquinquaginta Annos , &tranfmitti ad haere-
petmifllJe^&tumdemum Aquamextraxifle ; ut des,tanquam Minerac quaedam artificiales) &hu-
fieret Experimentilm » UCUim ftatim impletura jufmodi. Quinetiam qua: interveniunc in Nacura
fuifieccalem dimenfionem, qualemhabebatante Condenfationes, facT:a:perFrigora,fimiliter funB
condenfationem. Quod fi non feciffet aut ftatim» inveftiganda;
5 utCaufis eorumcognitis, trans-
autcettepaulopoft ; conftans videlicetfactavi- ferri poffint in Artes. Qualescernuntur inexu-
deri potuiffet ifta condenfatio: Sin minus;appafu- datibneMarmoris&Lapidum Rontionibus : in
iflet fa&am fuifie Reftitutionem , & Compref- fuper Vitra per interius Feneftrarumfub Auro- ,
fionemfuiffetranfitoriam, Etiamfimilequiddam ram s poft geluNodis in Originibus&Colle-

:
faciendum erat circa Extenfionem Aeris in Ovis ftipnibus Vaporum in Aquas fub Terra unde fa> ,
vitreis. Etemmdebueratfieri, poftexuctionem pefcaturiuntFontes:&qu2cunquefiinthujusge-

fortem.fiibita &firma Obturatio deinde debue- ; neris.
rant Ova illa manere itaobturata pernonnullos Inveniuntur autem pmer illaquat fuhtFrigi-
dies;& tum demum experiendum fuiffet, utrum a- da ad Tactum , qusedam alia poteftate Frigida»
perto foramine actra&us fuiffet Aer cum fibilo,aut quse etiam condenlant ; veruntamenoperarivi-
etiam actractafuifiet tanta quatitas Aquse poft im- denturfuperCorporaAnimaliumtanmm , &vix
merfionem , quantafuifletabiniticiinullaadhi- ulrra. Hujus generis fe oftendunt multa in Medi-
bita fuiffet mora.Probabile enim aut ialcem dignu cinis & Emplaftris. Alia autem condenfant Car-
probacioneeft,ha?cfieri pocuiffe &poffe;propcer- nes&Partes tangibiles ; qualia funt Medicamen-
ea quod in Corponbns paulo magisdiffimilari- ta Aftringentia,atque etiam Infpifiantia. Alia con-
S 4 denfans;
a
4.ii NOVl ORGANI 412

denfantipiritus, idquodmaximecerniturin.Sb- dubiumnoneft , quin fintcomplureSMedicinai
Duplex autem
poriferis. eft Modus Condenfatio- tam interius quam exterius fumpta: , quae conden-
nis.Spirituum perMedicamenta .Soporifera , five fant:tanquam per Confenfum ut pauloante dixi- ,
provocantia.Somnum:Alterper.SedationemMo- mus. Sed ininanimatis raraefthujufmodiOpe-

tus; Aker perFugam.Spirituum. EtenimViola, ratio. Percrebuitfane , tarnfcriptisquamfama,
Rofaficca, Lactuca, &huj^fmodibenedicb.five Narratio de ArboreinunaexInfulisiiveTerceris
benigna per vaporesfuosamicos&moderatere- fiveCanariis , (nequeenimbenememini,)quE
frigerantes , invitant Spiritus ut fe uniant, & ipfo - perpetuo ftillat ; adeo ut Inhabitantibus nonnul-
rum acrem & inquietumMotum compefcunt.Et- lam commoditatem Aqux prxbeat.Paracetfa au-
iam Aqua Rofacea appofitaadNaresindeliquiis temait , Herbam vocatam.for«».5fl&rneridie&
animai , Spiritusrefolutos&nimiumrelaxatosfe ferventeSoleRoreimpleri , cumalia; Herbxun-
reciperefacit, &tanquamalit. AtOpiata, &eo- diquefintficca*. Atnosutramquenarrationemfa-
rumAffinia , .Spiritusplane fugant , exqualitate bulofameiieexiftimamus.Omninoautemillzeln-
luamaligna&inimica. Itaquefiapplicenturpar-. ftantiarnobiliflimiforentufus, & introfpectione
ti exteriori, ftatim aufugiunt ipiritus abilla parte, Etiam Rores illos MeU
digniffima? ,fi eifent verar.
nec amplius libenter inrluunt Sin fumantur irite- : litos,& inftar Mannae,qui fuper foliis Quercus in-
rius,vaporeseorumafcendentesadCaput , fpiri- venmnturMenfeMajo , nonexiftimamusfieri&

tus in VentricufsCerebri contentos undequaque denfari a Confenfu aliquo , five a Proprietate Fo-
fugant cumqueferetrahant.Spiritus,nequema-
: liiQuercus; iedcumfuperaliisFoliispariterca-
liampartemerfugerepofIint,perConfequensco- dant , contineri fcilicet &dttrareinFoliisQu er- i
eunt, &condenlantur ; &quandoqueplaneex- cus,quiafuntbeneunita,necfpongiofa,utplurima

ftinguuntur & fuffocantur. Licet rurfus eadem exaliis.
,
Opiata moderatefumpta , peraccidensfecunda- Caloremveroquodattinet; Copia&Poteftas
rium , ( viielicet Condenfationem illamqua- nimirumhominiabundeadeftjObfervatioautem
Coitionefuccedit ) confortent^piritus, eofque &Inquifitiodeficitinnonnullis , iifquemaxime
reddant magis robuftos , & retundant eorum inu- necelfariis ; utcunque Spagirici fe venditent.Ete-
tiles&incenfivosMotus ex quo adCurasMor- : nim Calons Intenfioris Opi/icia exquiruntur &
&
bdrum vizx Prolongationem haud parum con- confpiciuntur ; Remiffioris vero, qux maxime in
ferant. vias Natura: incidunt , non tentantur , adeoque
Etiam Prsparationes Corporum adexcipien- latent.Itaquevidemus,perVulcanosiftosquiin
dum Frigus non funt omittenda:
; velutiquodA- pretiofunt,SpiritusCorporummagnopereexal-
quaparumtepidafaciliusconglacietur , quamo-* tari, utinAquisfortibus. &nonnullisaliis01eis
mnino frigida&hujufmodi, Chymicis,partestagibilesindurari ,&emilib Vo-
Prxterea, quia Natura Frigus tam parce fuppe- latili,aliquando figi ; partes homogeneasfeparari;
ditat faciendum eft
, quemadmodum Pharma- etiam Corpora heterogenea grollo ttlodo incor-
copolae folent ; qui qnandofimplex aliquodha- porari &
commifceri ; maximeauteriiCompages
berinonpoffit, capiunt.Succedaneum ejus , & CorporumCompofitorum , &fubtiliore$Sche-
Quidpto Qm.utvocant VelutiLignumAloes : matifmos deftrui & confundi, Debuerantautem
proXyloballamcCaffiamproCinamomo.îmi- OpificiaCalorisIenioris tentari & exquiri un- ;
li modo diligeter circumfpiciendum eft,fi qua? fint de fiibtilioresMifturar & Schematifini ordinati gi-
«SuccedaneaFrigoris-, videlicetquibusModisfieri gnipoffint , &educi , adExemplumNaturae , &
poffintCodenfationesinCorporibusaliterquam Imitationem Operum Solis ; quemadmodumin
perFricus, quodillasefKcit,utOpusfuumpro- Aphorifmo de Inftantiis Fcederis quaedamadum-
prium. IlrxautemCondenfationesvidenturintra bravimus. Opificia enim Natura: tranfigunturper
quaternum numerum ( quantum adhucliquet) longe minoresportiones,&pofiturasmagis exqui-
contineri. Qyarum primavideturfieriperGon- fitas&varias , quamOpificialgnis, proutnunc
trufionem fimplicem qua: parum poreft adden-
: adhibetur. Tum verovideaturHomoreveraau-
fitatem conftantem , ( refiliunt enim Corpora) cl:usPoteftate,fiperCalores&Potentiasartificia-
fednihilominusforteresauxiliariseirequeat. .Se- lesOperaNatur^poffintSpecierepr^fentari,Vir-
cunda fitperContradtionem partium craffiorum tuteperfici, copia variari. Quibusaddereoportet
inCorpore aliquo poft evolationem aut exitum Accelerationem Tempons. Nam Rubigo Ferri
partiumtenuiorum , utfitinlndurationibusper longo tempore procedit , atVerfioinCrocum
Ianem , &repetitis Extin&ionibus Metallorum, martis fubito Etfimiliterde^rugine&Ceruffa.
:
& fimilibns. Tertia fit per Coitionempartium Cryftallumlongotemporeconficitur, Vitrumfii-

homocrenearum,qua;funtmaximefblid3einCor- bitoconflatur. Lapideslongotempore concre-
porealiqno, atqueanteafuerantdiftra&a: , & fcunt,Lateresfiibitocoquutur,&c.Interim(quod
cum minus folidis commiftae Veluti in Refti- : nunc agitur- ) omnes diverfitares Caloris cum
tutione Mercurii iublimati quiinpulverelon- , Effe&ibus fuis refpedrive diligenter & induftrie
semaiusoccupatfpatium , quamMercuriusfim- undique funt colligendae & exquirenda: : Cctle-
plex ; & fimiliter in omni RepurgationeMetal- ftium , per radros luos dire&os , reflexos , refra-
lorum a .Scoriis fuis. Quarta fit per Confenfiis, dtos &umtosinfpeculis Comburentibus Fulgu- :
admovendo qua? ex vi Corporum occulta con- ris,Flamma;,IgnisCarbonu;IgnisexdrverfisMa-

denfant , qui Confenfus adhnc raro fe oftendunt, teriisjlgnisaperti, conclufi , anguftati&inundatis,
quod mirum minime eft quoniam antequam , denique per diverfasfabricasFornaciumqualifi-
Inventio fnccedat Formarum & «Scheinatifmo- cati ; Ignis flatu exciti, quieti & non exciti ; I-
rum , de Inquifitione Confenfimm non multum gnis ad majorem autminoremDiftantiam remoti;

lperandumeft.CertequoadCorporaAnimalium, IgnispervariaMediapermeantis ; Calorumhu-
midorum
413 LIBER H. 414
midorwn,utBalneiMafia?,Fimi,CalorisAnima- tioper vices,&hujufmodi. Etiam omnisPercola^
liumperexterius,CalorisAnimaliumperinterius, tiohucipec"tat,fcihcetcumCorpusoccurrens,uni
FcenicQncluh;Calorum Aridorum,Cineris , Cai- parti Corporisalteriusviam aperit,alteri obftruit.
as, Arena? tepidas deniq; , Calorum cujufvis gene- Necjue femper Percolatio aut aliud Regimen mo-
ris cum gradibus eorum. tus fit per extra.-fed edam per Corpus in Corpore.'
vero tentanda eft Inquifitio Inven-
Pra:ci pue & ut cum Lapilli immittuntur m
Aquas ad colligen-
tioEffectuum &
Opificiorum Caloris Accedentis dam Limofitatem ipfarum ; Syrupi clarificantiu -
&Recedetis,graduatim, &ordinatim,&periodi- cum Albuminibus Ovorum utcraffiorespartes

,
ce,&perdebitafpatia,&moras.Iftaeniminaqua- adhirefcant , & poftea feparari poffint. Etiam

litas ordinata revera FiliaCceli eft , Generatio- & huic Regimini Motus fatis leviter &
infcite attri-
nisMater : NequeaCaloreautvehementi , aut buitTelefiusFigurasAnimalium,obrivulosfeili-
praecipiti , aut fiiblultorio , aliquid magniexpe- cet&loculosMatricis. Debueratautemnotarefi-
clandumeft.Etenim&invegetabilibushocmani- milem efformationem in TeftisOvorum,ubinon
feftiffimum eft.Atqueetiam inllteris Animalium funtrugac aut inaequalitas. At verum eftRegimen
magna eft Caloris Inxqualitas , ex Motu, Somno, Motus,Efformationes perficere inModulis &Pro-
Alimentationibus &Paffionib9 Fcemellarum quse plafticis.
uterum geftant. Denique in ipfis Matricibus Ter- Operationes vero per Confenfus aut Fugasfqui
rae.iisnimiruminquibusMetalla&Foffiliaeffor- fiextus Modus eft ) latent fkpeoumero in profun-
mantur,locumhabet&vigetiftaInaequalitas.Quo do.Ifta;enim(quasvocant)Propnetatesoccult3:,
magis notanda eft Inicitia aliquorum Alchymifta- & ipecifics & fympathiat & antipathia?, funt ma-
,
rum ex Reformatis , qui perCaloresatquabiles gna expartecorrtiptelajPhilofophix. Nequede

Lampadum, &hujufmodi , perpetuounotenore Confenfibus rerum inveniendis multum fperan-
ardentium , fevoticompotesforeexiftimarunt. dumeftantelnventionemFormarum.&Schema-
AtquedeOpificiis&Effe&ibusCalorishaicdi&a tifmorum fimphcium. Confenfus enim ml aliud
fint.Neque vero tempefti vurn eft illa penitus fcru- eft quam Symmetna Formarum & Schematifmo-
tari,antequam Rerum Forme; &Corporum Sche- tum ad invicem.

matifmiulteriusinveftigatifuerint , & in lucem Atqui majores &magis catholicirerumCon-
prodierint.Tum enim qua^renda & adoperanda & fenfus non prorfus obfcuri funt. Itaque ab iis ordi-
aptanda funt Inftrumenta quando de Exemplari- endum.Eorumprima&fummadiverfitas eaeftmt
bus conftiterit. quajdam Corpora Gopia & Raritate Mateiise ad-
Quartus Modus operandi eft per Moram, qux modum difcrepenr,Schematifmis confentiant ; a-
certe&Promus&CondusNaturaeeft , &qui- liacontra,Copia&RaritateMateria:conientiat,
dam Difpenfatrix. Moram appellamus , cum Schematiimis difcrepenr. Nam nonmalenota-
Corpus aliquod fibi permittituradtempusnota- tumeftaChymicisinprincipiorumfuorum Tria-
bile , munituminterim&defenfumabaliquavi deSulphur&Mercuiiumquafiperllniverfitatein
externa. Tum enimMotusinteftini feprodunt rerumpermeare. ( Nam deSaleineptaratioeft,
& perficiunt , cum Motus extranei & adventitii fedintrodu&a,utpoflitcomprehendere Corpora
ceflant. Operaautem aetatis funtlongefubtib> terrea,ficca&fixa. ) At certeinillisduobnsvi-
ora quam Ignis. Neque enim poffit fieri talis Cla- detur Confenfus quidam Natura? ex maxime Ca-
rificatioviniperIgnem,qualisfitperMoram;ne- Etenim confentmnt Sulphurj
tholicis confpici.
queetiamIncinerationesperIgnem,tamfuntex- Oleum.&Exhalatiopinguis Flamma; &fortaf-
;
quifits quamRefblutiones & Confiimptiones per fe,Corpus Stella? Exaltera parte confentiunt Mer-
fkcula.Incorporationesetiam&Miftionesfubita: curius;Aqua&VaporesAquei ; Aer; &forta£
&pra;cipitatarperIgnem,longeinferioresiuntil- fe^therpurus&interftellaris. Attamen ifti Qua-
Iis,quacfiuntperMoram. Atdiflimilares&varii terniones gemini , five Magnae rerum Tribus»
Schematifmi , quos Corpora per Moras tentant, Ordines fuos ) Copia M ateria: at-
( utraque intra
(qualesiuntputredinss,)perlgnemaut Calorem queDenfitateimmenfumdifferunt, fedSchema-
vehementiorem deftruuntur, Illud interim non tiirno valde conveniunt:ut in plurimis fe produnt»
absrefueritnotare ; MotusCorporumpenitus AtContraMetalladiverfaCopia&Denfitatemul-

Conclufbrumhaberenonnihilexviolerito.Incar- tum converiiurit , (praefeitim reipec~r,u vegetabi^
ceratio enimillaimpeditMotusfpontaneos Cor- lium,&c.) fed Schematifmomultifariam differut;
poris, Itaque Mora in vafe apertoplusfacitadSe- &fimiliter Vegetabilia& Animalia diveriaj Sche-
parationes;inVafepenitusclaufbadCommiftio- matifmis quafi infinitisvariantur , fed intraCo-
nes ;in Vafe nonnihilclaufo.fed fubintrante Aere, piam Materia; fiveDerifitatem paueorum gradu-
,
ad Putrefacliones ; utcunq; de Opificiis Effecti- & um continentur.

bus Morar undique funt diligenter conquirendre Sequitur Confenfusmaximepoft prioremCa-
Inftantia-. thohcus, videlicet Corporum principalium & Fo-
AtRegim'enMotus(quodeftquintusexModis mitumfuorum;videlicetMeriftruorum,& Almie-
Operandi) non parum valet. Regimenautem torum. Itaqueexquireridum,fubquibusClimatU
Motus vocamus , cum Corpus fpontaneum aliud bus,&in quaTellure, &ad quam profunditatem
occurrens, corporisalteriusMotumimpedit.re- Metallafingulagencrentur Et fimiliterdeGem-
;
pellit.admittit , dirigit. Hocveroplerunquein mis,fiveexRupibus,fiveinterMinerasnans In :
Figuris&SituVaforum confiftit. EtenimConus quaglebaterrs,ArboresfinguL-E,&Frutices , &

erettusjuvatadCondenfationemVaporuminA- Herbajpotiffimumproveniaht , &tanquamgau-
lembicis; AtConusmverfusjuvatadDefatcatio- deant Etinfimulqiia:In-ipingiiatienes,five per
:
nemSacchariinVafisrefupinatis. Aliquandoau- StercorationescujufcunquegeneriS,five perCre-

tem Sinuatip requiritur , & Anguftatio , & Dilata- tam, Arenam Maris, Cineresr&c, maxime juventj
&qu3S
415 NOVl ORGANI 416
& quae fint ex his pro varietate glebarum magis a- chreftus. Qyi nullo modo omittendus eft, fed fe-
pts&auxiliares.Etiamlnfitio&InoculatioArbo- dulaobfervationeinveftigandus. Is eftCoitiofi-
rum&Plantarum,eaaimq;ratio;qua:fcihcetPla- veUnioCorporumprodivis,autdifficilis,perC6-
tz fuperquas felicius inferantur,&c multum pen- pofitionem fiveAppofitionemfimplicem.Etenim
detdeConfenfu.Inquapartenoninjucundumfo- Corporanonnullafacile&libentercommifcetur
ret Experimentum quod noviter audivimus efle &incorporantur:aliaautema?gre&perver/e. Ve-
tentatum , de Infitione Arborum Sylveftrium, lutipulveresmeliusincorporaturcumaquis;Cal-
(qua: hucufq; in Arboribus hortenfibus fieri con- ces & Cineres cum Oleis; & fic de fimilibus. Neq;
fuevitjunde Folia &
Glandes majorem in modum tantum funt colligenda? Inftantix Propenfionii, aut
amphfieantur , &Arboresfiuiitmagisumbrofe. AverfionisQoKô\.v>m ergaMifturam , fedetiam
Similiter Alimenta Animalium refpedive notan- Collocationispartium , & diftributionis , poft-
da funt in genere & cum Negativis. Neque enim quam commifta fiht Denique & Prasdominantiae
;
Carnivora fuftinent herbis nutriri unde etiam •,

poft Mifturam tranfa&am.
Ordo Folitanorum ( licet Voluntas humana plus Supereft ultimo loco exModis feptemOperan-
poffit quam Animantium ca:terorum fuper Cor- di feptimus &
poftremus; Operatio fcilicet per al-
pus fuum)poft experientiam fa6ta. (ut ajunt) tan- ternationem,& vieiffitudines priorum fex: de quo
quamabhumanaNaturanontolerabilisjfereeva- antequam infingulos illos paulo altiusfueritin-
nuit.EtiamMateria;diverfa:Putrefa6tionum,un- quifitum , tempeftivum nonforet exemplapro-
deAnimalculagenerantur,notandsfunt. ponere.SeriesautemfiveCatenahujufmodiAlter-
AtqueConienfuscorporumPrincipaliumerga nationis , prout adfingulaEffectaaccommodari
Subordinata fuaf tales enim ii poflint cenferi quos poffit,res eft & cognitu maxime diffieilw, & ad O-
notavimus) iatis in aperto funt. Quibusaddipof- peramaximevalida. Summeautemdetinet&oc-
funtSenfuum confenfusergaObjedtafiia. Qiji cupathomineslmpatientiahujufmoditamlnqui-
Confenfus cum manifeftiflimi fint;bene notati,& fitionis,quam Praxeos;cum tamen fitinftar filiLa-
acriter excuffi, etiam aliis Confenfibus qui latent, byrinthi,quoad Opera Majora. Aq; hzec fufficianc
magnam prsbere polfiint luceni. ad Exemplum Polychrefti.
AtlnteriorescorporumConfenfus&Fuga;, (I- LI.
ve amicitia* & Lites , ( tsdet enim nos fere voca- TNter Prasrogativas Inftantiarum ponemus Ioco
bulorii Sympathia: & Antipathiar, propter Supef- A vicefimo feptimo atque ultimo Inftantiat Magi-
ftitiones&inania ) autfalfoadfcriptae,autfabulis r^.Hocnomineillasappellamus.inquibusMate-»
confperfa: autperneglecmm , raraeadmodum
, ria,autEfficiens,tenuisautparyaeft,promagnitu-
funt. Etenim fi quis afierat,inter Vineam & Braffi- dine Operis & Effeclus qui fequitur;adeo ut etiiifi
cam efle diffidium.quia juxta fata minus larte pro- fuerint vulgares , tamen fintinftar Miraculi , aliae
veniunt ; prcefto ratio eft,quod utraque Planta fuc- primo lntmtu ali.-e etiam attentius contemplanti.
,
culentafit& deprsdatrix, unde alteraalteram de- HasveroNaturaex fefe fubminiftrat parce; Qyid
fraudat. Si quis aflerat,efi'e Confenfum & Amici- vero factura fit Sinu exculfo , & poft Inventionem
tiaminterSegetes , &Cyaneum ,autPapaver Formarum,&ProceiIuum,&Schematifrnorum>
Sylveftre, quia Herbs ilke fere non proveniunt futuris temporibus apparebit. AtiftaEffectaMa-
in arvis cultis : debuit is potius aflerere, diffidium gica(quantum adh uc con jicimus)fiunt tribus mo-
efleinterea, quiaPapaver , & Cyaneus emittun- dis Aut perMultiplicationemfui,utinIgne ,
.•
&
tur & creantur ex tali Succo terrae , qualem Sege- Venenis , quae vocant Specifica necnon in Moti- ;
tes reliquerint &

repudiaverint ; adeo ut Satio Se- bus , qui tranfeunt & fortificantur de Rotain Ro^
getum terram praeparet ad eorum proventum. At- tam: Aut perExcitationem fivelnvitationem in al-
que hujufmodi falfaium adfcriptionum magnus tero, Ut in Magnete , quiexcitAcusinnumeras,
eftnumer». Qijoad fabulas vercills omnino funt virtutenullatenusdeperditaautdiminuta; autin
exterminandae. Reftattenuiscerte copiaeorum fermento, & hujufmodi AutperAnteverfionem
:
Confenfuum,quiceftoprobatifuntExperimeto; Motus,utdi6tumeft,dePulverepyrio , &Bom-

quales funt magnetis &Ferri , atque Auri & Ar- bardis, &Cuniculis quarumprioresduoModi
:
gentivivij&fimilium. At in Experimentis Chy- Indagationem Confenfuum requirunt ; tertius,

micis circa Metalla inveniuntur & alii nonulli ob- Menfurae Motuum.LTtrum vero fit aliquis Modus
fervatione digni. Maximaverofrequentiaeorum mutandi cofpora per minima ( ut vocant ) &
(ut m tanta paucitate ) invenitur in Medicinis no- tranfponendi fubtiliores Materia; Schematifmos
quas
nullis, quaeexproprietatibusfuisoccultis ( (idquodadomnimodasCorporumTransforma-
vocant)&fpecificisiefpiciuntautMembra, aut ; utArsbrevitemporeilludfacere
tionespertinet
Humores,autMorbos,autquandoq;NaturasIn- poffit,quodNaturapermultasambagesmolitur)
dividuas. Neque omittendi funtConfenfusinter deeonullaha&enusnobisconftantlndicia. Que-
Motus& AffectusLunae, &PaffionesCorporum admodum autem in Solidis&Verisafpiramusad
Inferiorum , proutexExperimentisAgricultura?, ultima&fummajitaVana&Tumidaperpetuoo-
Nauticae, & Medicinar, aut alias cum delecltu feve- dimus,& quantum in nobis eft profligamus.
ro&fincerocolligi&recipipoffint. Verumln- LII.
ftantise univerfa? Confenfuum fecretiorum quo a Tque de Dignitatibus five Pr&rogativis In-
magisfuntinfrequentes, eomajorecumdiligen- Jf\ftantiarumhxcdi£ta.fmt. Illudveromonen-
tiafiintinquirendae , pertraditiones , &narratio- dum,nosinhocnoftro O/gôtractareLogicam,
nesfidas&probas modohocfiatabfqueullale-
: non Philofbphiam. SedcumLogica noftrado-
fedfideanxia&quafidu-
vitate, autcredulitate, ceatIntelle6him&erudiatadhoc , utnontenui-
bitabunda. ReftatConfenfus , Corporum Mo- busMentisquafiClaviculis, rerfiAbftraclacaptec
doopaandi,tanquamlnartificialis, fedufuPoly- &prenfet , ( utLogicavulgaris; ) fedNaturam
, revera
417 LIB E R H. 4 1 8
&Corporum virtutes &A£tus, Rurfus exiftis /»/?*»/*» z7.nonmillarum(ut-fu-
reveia perfecet ,
eorumq;LegesinMateria determinatas inveniat; periusdiximus deali.mibus ) racienda eft Colle-

ita ut non iolum ex Natura Mentis fsd
ex Natura ctio jam ab initio,nec Expeciandaparticularisln-
Rerum quoque ha:c Scientia emanet : mirum non quifitio Naturarum. Cujusgeneris fantlnflantta
eft , fi ubiqueNaturahbus Contemplationibus & Conformes, Monodice, Devtantes, Limitane&,Pdte»
Experimencis , ad Exempla Artis noftra:,confper- flans,ian'H&Jnnuentes,Polychrefl&.A4iigiciH. Har e-
fa fuerit &
llluftra ta. Sunt autem fut ex iis qux di- nim aut auxiliantur & medenturlntellectui &Sen-
&a funt,patet) Prarogativa Inflantiarum Numero finjautinftruuntPraxin lngenere. Reliqus turri
zy.Nominibus hflanttx. Solttarite: InflanttA Mi-
:
demum conquirenda; cumconficiemus Ta-
funt,
grantes : Inft.Oftenfiv&: Infl.Clandeflm&:Infl. Confli- bulascomparetits. ad opus Interpretis circa aliquam
tutivtednft. Conformes: Infl. Monodicr. Inft.Devian- Naturam particularem. Sunt enim fnflantis. Pra-
tes:/nft.Limitane&:InflPoteftatis: Inflantix Comita- rooativis tliis infignitar & donatas Animse inftar in-
tus & HoflUes-.Inft.Sxbjtmcltva : Inft. fcederis : Inft. tervulgaresInftantiasComparentia::Etutab mi-

lnft.fanm Inft.Citantes : fnft.
(rticis-.hfl.Divortij: : tio diximus ,pauca? illarum fiint vice multarum.
Vi&Inft.Supplemmti Inft.Perfecantes Inft.Virga:

: : Quocircacum Tabulas eonficimus, illaf omniftu-
Inftantid Cwricnli: DofesNatura Inft.Lutla fnft. : : diofuntinveftigands, &in Tabulas referendae. E-
Innuentes: Inft.Poljchrefta: Inft.Magica. Ufus au- rit etiam earum mentioneceilariain iis quatfe-
tem harum Inftantiarum , in quo Inftantias vulga- quuntur.Pra?ponendus itaque erat earum Tracta-
res excellunt , verfaturingenereaut circapartcm tus. Nunc vero ad Adminicula & Redrificationes
Informativam,aut circa Operativam aut circa U- , Induclionk, &deincepsad Concreta & Latentei
,
tramque. AtquequoadInformativam,juvantilke Proceflus,& Latentes SchemattJmos,Si reliqua quas

aut Senfum , autlntelledtum. Senfum.ut qninque Aphortfmozi. ordinepropofuimus, pergendum;
Inftantidt, Lampadis: Intelledturmautaeceierando uttandem ( tanquam Curatores Probi&fideles)
Exclufivam Forma: , ut Solitaria ; aut anguftiando tradamus hominibus fortunas fuas , emancipato
&propius indicandoAffirmativamForms,ut Mi- Intellectu,&fa£to tanquam majore;Undeneceife
grantes,Oftenfiva,[omitatm ,cum Subjuntlivis: aut eft fequi emendationemStatus hominis , m- & .
erigendo Intellectum , &ducendoadGenera& pliationem poteftatis ejus fuper Naturam. Homo

Naturas communes idq; autim mediate, ut Clan-
:
&
enim per lapfum de Statu Innocentiae decidit,&
defttm,Monodic&,Foederis: autGradu proximo,ut deRegnoinCreaturas. Utraque autemresetiam
Con/litutiva aut Gradu infimo.ut Conformes : aut
:
in hac vita nonnulla ex parte reparari poteft ; prioc
re&ificandolntelle&um aconfuetis , atDevian- per Religionem & Fidem , poftenor per Artes &
ducendo ad Formam Magnam , five Fabri-
tes:znt Scientias. Neque enim Maledidionem fa£ta
per
camUniverfi,utZ//>w'W«&s aut cavendo de For- : eft Creatura pforfiis &adextremumrebellis. Sed
mis & Caufis falfis,ut Crucis & Divorti/. Quod ve- in virtute illius Diplomatis, fnfudore vultus come-
ro ad Operativam attinet illa; Pradticam aut defi-

; dest>anemtuti,m, perlaboresvarios , ( non pec
gnant.aut menfurant.aut fublevant. Defighant aut Difputationes certe , aut per odofas Ceremonias
oftendendo a quibusincipiendum, , ne adtum aga- magicas ) tandem & aliqua ex parte ad pa-
mus , ut fnftanm Poteftam aut ad quid adfpiran-

:
nem homini praebendum , id eft,
dum , fideturfacultas , ut Innuentes. Menfuranc ad ufus vitae humanx fu=

bigitur.
quatuor illae Mathematica. Sublevant Polychreftn
& Magtca.
Vtnis Ltbri Secundi ISFovi OrganL
PARA-
419 420
PARASCEVE
AD
HISTORIAM ENATURALEM,
T
EXPERIMENTALEM.
DESCRIPTIO
HISTORIiE NATURALIS,
EXPERIMENTALIS,
Qualis fufficiat,& fit in ordine ad Ba{in,&: Fundamenta
Philofophia: vera:.
PUod lnftaurationem noftram per partes quigenerehumanodignifint,progreflusinPhilo.
edamus , id eo fpecftat , ut ahquidextra fophia&Scientiis,fieripotuille.-contra vero.com-
periciilurn ponatur. Nonabfimilisnos parata&beneinftru£rahujiifmodiHiftona,addi-
mo vet ratio , ut aliam quandam Operis tis Experimentis Auxiliaribus & Luciferis, quae in
particulamjaminpr£ientifubjungamus,&cum ipfo Interpretationis Curriculo occurrent aut e-
ns quse fupra abfolvimus.una edamiis. Ea eft De- ruenda erunt paucorum Annorum opus futuram
;
fcriptio&DelineatioHiftoriarNaturalis&Expe- efle InquifitionemNaturse&Scientiarum omni-
rimentalis, ejusgeneris, qusfitinordineadcon- um. Itaqueauthocagendumeft, autNegotium

dendamPhilolophiam , & complecftatur Mate- deferendum. Hocenimfolo &unicomodoFun-
riemprobam, copiolam,&apted geftamadopus damentaPhilofophia: veras &
Adtiva; ftabiliri pof
Interpretis quod fuccedit. Hoicautemreilocus funt;Etfiimilperfpicienthomines , tanquamex
propnus foret quum ad Parafcevasln<\\xifaionis profundo fomno excitati , quid inter Ingenii Pla-
ordine deventum fuerit.Hoc vero pr£evertere,nec cita & Commenta.ac Veram & Aclivam Philofo-
locum proprium expeclare , confultius nobis vi- phiaminterfit ; &quiddemum fit,de Natura Na-
detur; quod hujufmodi Hiftoria , qualem animo turam ipfam confulere.
metimur, & mox defcribemus res perquam ma- , Primo igitur de hujufmodi Hiftoria conficien-
cmse fit Molis , nec fine magnislabonbus &fum- dapratceptadabimusingenere.Deindeparticula-
ptibus conficipoffit utqua; multorumoperain-
; rem ejus Figuram hominibus fub oculospone-
dicreat,&futalibidiximus)opusfitquafiRegium. mus:Iniereiitesinterdumnonminus^^«/Wln-
Itaqueoccurritillud, nonabsreforeexperiri , fi quifitioaptanda&referendafic,quam j^Wquae-
forteha?caliquibusaliiscurseflepoflInt; itaut, ridebeat. Scilicet.utScopusreibeneinteHecftus
dumnosdeftinataordineperficiamus, hascpars, &pravifiis,etiamaliahominibu"sinmencemredi-
qua;tammultiplexeft&onerofa, etiamvivisno- gat,qua?aNobisfortaflepra:rermifl'a erunt. Hi-
bis(fi itaDivinx placuerit Majeftati) inftrui & pa- ftoriam autem lftam Hifloriampnmam,Cive Hifto-
rari poffit aliis tina nobifcum in id fedulo incum-
,
riam Matrem appellare confuevimus.
bentibus prarferum quum vires noftrs ( fi m hoc
, Apho rismi
IblifuerimusJ vixtantxprovincia;fufHcere vide- de
antur.Etenim qus ad Opus ipfum Intelle&usper-
tinent.nos, Martenoftrofortaflevincemus. At CONFICIENDA HISTORIA
IntellecfusMaterialiatamlatepatent.utea ( tan- Prima.
quam per Procuratores & Mercatores ) undique sAPHORISMFS
conquiri & importari debeant. Acceditetiamil- I.
lud , quod Cceptis noftris vix dignum efle arftime- "k/TAtura in triplici Statu ponitur,& tanquai
am
mus ,
qua;fereomniumInduftrixpa-
utinretali, -L^lResimeniubittrinum.Autenimliberaeft, &
teat.nosipfi tempusteramus.Qiiodautern Caput curfu fuoordinariofeexplicat; autapravitatibus
reieft , Ipfinuncpra:ftabimus;utejufmodiHifto- &infolentiis Maceria: , atque ablmpedimento-
rixModum&Defcnptionem , qualislntentioni rumviolentia, deftatufuo detruditur,autabarte
noftraefatisfaciat , diligenter & exadre propona- &minifteriohumanoconftringitur&fingitur.At-
mus;nehominesnon admonitialiudagant , &ad que Primus ille Status zi Species rerumrefertur;
Exemplum Naturalium Hiftoriarum, qua; jam in Secundus ad ^tonflra ; Tertius ad ss4rtijicialia.
ufu funt , fe regant , atque ab Inftituto noftro mul- Etenim in Artificialibus Natura jugum recipit ab
tum aberrent. Illud interim quod fiepe diximus Imperio Hominis ; nunquam enim illa facla fuif-
etiamhoclocopra;cipuereperendumeft:Non,fi fent abfque Homine. At peroperam&minifte-
omnia omnium jEtatum ingenia coiviflent , aut rium Hominis conlpicitur pror/us hova Corpo-
pofthaccoierint ; non.fiumverfumgenushuma- rumFacies, &velutiRerumUniverfitasaltera,fi-
num Philofophia: dedilfet operam.aurdederit ; & ve Theatrum alterum. Triplex icaque eft Hiftoria
totiusTerrarum Orbis nihil aliud ruiflet , quam Naturalis. Tradat enim amNztura: Libertatem,
Academise,&Collegia , &Scholxvirorumdo- s.utErrores,mtVincula; utnonmaleeamparthi
clorum tamenabfquetali qualemnuncpr.Tci-
; , poffimus,in Hiftonam Generarionum , Pratergene-
piemus,HiftoriaNaturali & Expenmentah,ullos, rationum, &Artium ; quarumpoftremam etiam
Mech.i-
4" NATURALEM & EXPERIMENTALEM. , 4S*
JMechanicdm cjp* Experimentalem appellare con- non dico prodigiofie , ubi
rationes fuperftitiofk (
faevimus. Neque tamen id pra:cipimus, uthaec Memoriaearumreperietur fida&probabilis, fed

tria fepatatim tractentur. Qindni enim poffint fuperftitiofa? ) & Experimenta m; gi;r Ceremo-
Hiftoria? Monftrorum in fingulis Speciebus curn malis. Nolumus enim Pfiilofophia? Infantiam.cui
Hiftoria ipfarum Specierum conjungi ? Etiam HftoriaNaturalis primampia:betmammam, fa-
Artificialia quandoque cum Speciebus recte con- buIisanilibusailueicere.EritfortafieTempsfpoft-

junguntur,quandoquemeliusfeparantur.Quam- quam in Inquifitionem Naturar paulo altius pene-
obiem e re nata de his confilium capere optimurn tratum erit ) hujusmodi resleviterpercurrendi,
eft.Methodus enim iterationes &prohxitatemgi- ut fi quid inilhs faecibus hasreat virtutis Naturahs,
gnitj^que ubi nimia eft, acubinulla. ea extrahi &

in ufum condi poffit. Interim fepo-
II. nendi fiint. Etiam Magia: Naturalis Experimenta

Hlftoria Naturalis utSubjecto (quemadmo-
i diligenter&cumfeveritate ventilanda iunt, ante-
dum diximus ) triplex,itaUiu dnplex eft. Ad- quamrecipiantur ; pra?fertimilla,qua?exvulgari-
hibetur enim aut propter rerum ipfarum cogni- busiympathiis &Ancipathiis magnacum iocor- ;
tionem,qua: Hiftoria*mandautur ; auttanquam dia&facilitatecredendifimul&fingend:,derivari

MateriapnmaPhilofbphia;,atquever£lnductio- iolent.
nisSupellexfiveSylva. AtquePofterius hocnunc Neque nil aut parum actum eftinexoneranda

agitur ; Nunc, mquam neque unquam antehac.
,
HiftoriaNaturalitribushis quasdiximus Jrebus
Neque enim Anfloteles,aut Theophraflm autDio- ,
fiiperfl"is,quajaliasVoluminaimpleturKfuiilent.
(corides,a.ut Cajiis Pliniusmulto minu? modemi, , Nequetamenhicfinis. Êque enim requintur in
hunc finem ( de quo loquimur ) Hiftoria: Natura- Operemagno,uttamea quae recipiuncur, fuccin-
lis unquam fibi propbfiierunt, Atque in hoc pluri- cte fcribantur ;
quam ut fuperflua abfcindantur:
mumeft,utquipartesfcribendi Hiftoriam Natu- Licetneminidubiumefiepoflit , quinhujuimodi
alem fibi pofthac fumpferint, hoc perpetuo cogi- Caftitas & Brewitas delectationem mulco mino-
cent,atqueanimo agitent , fe nonLectorisdele rem tumLegentitum.Scribenti praebiturafit. Ve-
£tationi,nonutilitaciipfi,qua?exNatrationibusin rumillud temperinculcandumeft ; hoc quodpa
pra;fens capipoffit, debereinfervire.fedconqui- ratur , Horreum eife tanrummodo & Promptua-
:ere &comparare Rerum Copiam & varietatem, rium Rerum in quo non manendum , aut ha-
;
:jua: veris Axiomatibus conficiendis fufficiat.Hoc bitandum fit cum voluptate fed eo defcenden- ,
:nim fi cogitent,Modum hujufmodi Hiftoris ipfi dum, proutrespoftulat- , cumaliquid aduium

ibipratfcribent.Finis enimregit Modum, fumendum fit , circa Opus Interpretts quod fuc-
III. cedit,
QUo autem majoris eft ha?c res opera: & labo- IV.
eo illam minus onerari fuperfluis con-* Hiftoria quam requirimus &animodeftina-
ris ,
IN
mus ante omnia videndum &
entaneumeft. Triaitaquefuncde quibusHomi- eft,ut late pateat,
lesfuntplaneadmonendi , ut inillisparceadmo- factafit ad Menliiram Univerfi. Neqne enim ar-

lum operam fuam collocent , tancjuam iis qus ctanduseft Mundusadanguftiaslntellectus.quod
m
naflam Operis immenfum augeant, virtutem adhuc factum eft ) led expandendus Intellectus &
ârum autnihilpromoveant. laxandus adMundiImaginemrecipiendam,qualis
5
Primo igiturfaceifant Antiquitates,& Citatio- invenitur.Iftud enim , '%efl>icere pauca,csr pronun-

ies,aut Suffragia Authorum ; etiam Lites,& Con- tiare fecundum pauca, omni^ perdidit. Reiumen-
roverfi£e,&Opiniones difcrepantes , omnia deni- tes -gitur Partitionem , quam 'paulo ante fecimus
jue Philologica. Neque enim citetur Author.nifi HiftoriaeNaturalis.fquodfit Generationum, Prx-
n re dubice fidei ; neque interponatur Controver- tergenerationum , &
Artium) HiflorU Generatio-
ia,nifiinremagnimomenti. Qua* vero ad Orna- ?«w»conftituimusPartes quinque. îcprina,y£-
nentaOrationis,&Similitudines, &Eloquentia; theris&Coeleftinm. .Secunda, Meteororum, &;
rhefaurum,&hujufmodiinaniafpectant, omni- Regionum (quasvocant) Aeris;Tra6tuumvide-
loabjiciantur.Etiamquaerecipiunturomnia, &: JicetaLunaufquead.SuperficiemTerra; ; Cuiet-
ipfa proponantur breviter &ftrictim, ut nihil mi- iam parti Cometas cujufcunque generis.tum fub-
aus fint quam verba. Nemo enim qui Materialia, limiores,tum humiliores ( utcunque fe habeat rei
id Êdificia velnavesvelhujufmodialiquas^tru* veritasjOrdinis caufaaffignamus. Tertia.Terrae
fturascolligit&reponit,ea (OfficinarummoreJ & Maris. Qyarta, Elementorum (qua: vocant)
& oftentatutplaceanr, fed hoc
belle collocat iii Flamms,fiveJgnis,Aeris, Aqua;, &Terra\ Ele-
tantum fedulus eft ut proba & bona fint & ut in
, , menta autem eo fenfu accipi volumus ut intelli- ,
Repofitorio fpatium minimum occupent, Atque ganturnonproPrimordii.sRerum , fedproCor-

itaprorfus faciendum eft. porum Naturalium Maffis Majonbus. Ita enim
iSecundo.nonmultumadremfacitLuxuriailla NaturaRerumdiftribuituijUtficquorUndamCor-
Hiftoriarum Naturalium in Defcriptionis & Pi- porumQujantitaSjfive Mailain LTniverfo perquam
dfcuris ^pecierum numerofis,atque earundem Va- magna ; quia ad ^chematifmum eorum re-
fcilicet
rietate curiofa. Hujufmodi enim pufills Vaneta- quiritur Textura Materia; facilis&obvia; qualia
tesnihilaliudfunt , quamLufusquidam Natura?, funteaquatuor(qua; diximusjcorporaAtquo- :
&Lafcivia , & prope ad Individuorum Naturam rundamaliorumCorporum fitQuantitasin Uni-

accedunt: Atque habent Peragrationem quandam verfoparv3,&parce fuppeditata, propterTextu-
inRebus lpfis amcenam &jucundam ; Informa- ramMateri£valdediffimilarem,&fubtilem , &in
tionem vero ad .Scientiam tenuem , & fere fiiper- plurimis determinatam , & organicam ; qualia
Tacuam. funto^pecies Rerum Naturahum,Metalla , Planfa:,
Twtip, miffa: plane faciendsfuntomnesNar- Aniraalia, QuarepriusGenus Corporum,Co/%^
T pjajora;
4 2j PARASCEVE
CollegiaminoraêWz^con-
, AD HISTORIAM
tiones fpe&ant tum quia accurateinformantde
w
maiora ; poftetius, ;
fuevimus. At Collegi-ornm iftorum Majorum eft MotuLationis; quar res eftmagniprorfusadplu-

Pars Hiftorice quarta, fub nomineElementorum, rimamomenti.
utdiximus. Neque vero confundkur Pars quarta Verum m Congerieuniverfa iftius ArtiumHi-
cum fecunda aut tertia , in hocquodinfingulis Jrw2<e,illudQmnino monendumeft,&penkusme-
mentionem Aeris, Aquce>& Terrar fecimus. In Se- morice mandandum ; recipienda efle Experimenta
cunda enim & Tertia recipitur Hiftoria eorum, Artium,nonfolumeaquaeducunt ad finem Artis,
tanquam Mundi Pattium integralium , & quate- fed etiana quce ullo modo interveniunt. Exempli
nus pertinent ad Fabricam Configurationem & gratia,quodLocuftce,autCancricoc~t.i, cum prius
Univerfi ; At ln quarta continetur Hiftoria Sub- Colorem luti referrent,rubefcant , nihil admen-
ftantire &Naturceipforum,qua:in finguliseorum fam : fed hcecipfalnftantiatamennonmala eftad
partibus fimilaribus viget , nec ad totum refertur. inqmreudam naturam Rubedinis; cum idem eve-
QijintadeniqueparsHiftoria:G)//îw/'»<?r^,five niatetiaminLateribuscocT:is.Similiter,quodCar-
^««condnet;circaquas HiftoriaNaturalisha- nes minori mora faliantur hyeme quam aeftate,
&enusprarcipueoccupataeft.#/yrW<2*#veroPr<*- noneotantumfpe&at, ut Coquuscibos bene&

tergeneratiomim qnodattinet ; jamduduma nobis qnantumfufticitcondiat,ledetiamInftantiabona
dictumeft, quodilla cumHiftoriaGenerationum eft ad indicandam naturam &impreffionemFri-
commodiflimeconjungi poffit ; ea folicet , quae goris. Quamobrerntotofquodajunt ) cceloerra-
fitprodigiofatantum,&naturalis. Nam fuperfti- vent,quiIntentioninoftrae fatisfieriexiftimaverit,
tiofam Miraculorum Hiftotiam ( cujufcunque fit fiArtium Experimenta colligantur hujus rei fo-
generis j omnino relegamus in Tradtatum pro- lum gtatia uc hoc modo Artes fingulat melius
,
prium ; nequeipfum jamindea principio fufci- perficiantur. Licetenim&hocnonprorfusconte-

piendum,fedpaulopoft, quandoaltius inNaturas mnamusinmulcis tamen ea plane eftmensno-
;
Inquifitionem penetratum ruerk. ftra,utomniumExperimentorumMechanicorum

At Htfioruim Artmm , & NaturaeabHomine rivuli in Philofophiavpelagusundequaquefluant.
verfar&immutatae five Hiftoriam Experimenta-
, autem Inftantiarum in unoquoque ge-
DelecStus
lem,triplieem conftituimus.Autenim deprompta nereemmentiorum fquas maxime&diligentiffi-
eftexArtibusMechanicis AutexOperativapar- ; me conquirere oportet , & quafi venari^ exPrar-
te Scientiarum Liberalium Aut ex Practicis coni- •, rogativis Inftantiarum petendus eft.
pluribus & Experimentis,qua: in Artem propriam VI.,

non coalueLunt immo quae quandoque ex vulga-
; REfumendum etiamefthocloco , quodin^-
tiffima Experientia occurrunt,nec Artem omnino phorifmis 99. 119. 120. Ltbriprimi fufiustra-
defiderant. Quamobrern fi ex his omnibusquce <9:avimus hic vero , Praecepti motcbrevker im-
diximus, Generationibm,Pr&tergentmtionibus, Ar~ perarefiifEciat:Hoc eft.utrecipianturinhancHi-
tibus er Experimentis confe&a fuerit Hiftoria ;
,
ftonam Primo res Vulgatiffimae , quales quis fu
;
nihil prattermilfum videtur , perquodfenfusad petvacuumputatetfcriptoinferere , quiatamfa-
informandum Intelletturn Inftrui poffit. Neque miharkernotadunt Dein, resVilesj Illiberales,;
igitur amplius intra Circulos parvos ( veluti m- Turpes ( Omnia enim munda mundis ; & fi Lu-
;
cantati ) fubfalcabimus, fed Mundi Pomceria ck- crum ex Lotio boni odoris fit , multo magisLu-
cuitione atquabimus. men & Informatioex requalibet:) EtiamresLe-
V. ves & Pueriles (nec mirum ; repuerafcendum
;
INterParteseasquas diximusHiftoria*, maximi enimplaneeft.-jPoftremo , resquarnimia? cujuf

ufusefti?//?or^^r^w?,proptereaquodoften- dam Subtihtatis efle videntur quod in fenullius ,
dat Res inMotu, & magis reitaducatad Praxim fint ufus. Nequeenim (ut jamdi&umeft) qua:
Quinetiam tollit larvam& velumaRebus Natu- hac Hiftoria proponentur , propter le congefta
ralibus, qua: plerunque fub vanetateFiguiarum lunt:Itaque neque dignitatem eorum ex fe metiri
&Apparenticeexternceoccultantur,autobicuran- pareft, iedquatenusadaliatransferripoffint , &

tur.DeuiqueVexationesArtisiuntcertetanquam influantinPhiloibphiam,,
Vincula & Manicce Protei , quse ultimos Materia; VII.

Nixus & Conatusprodunt. Corporaenimperdi ILludinluperprcecipimus.aitomniainNaturali-
aut annihilari nolunt; ledpotiusinvarias Fotmas -*bustam Corporibus quam Virtutibus (quan-
le mutant.Itaque circa hanc Hiftoriam ,
licet Me- tum fieri poteftj numerata,appenia dimenia , de- ,
chanicamfutvideri poteft)&minus Liberalem, terminataproponantur. Operaenirnmedkamur,

( mifla arrogantia &
faftu) fummaeft adhibenda nonSpeculationes. Phyficaautem &Mathemati-
dili<*entia. ca,benecommifta:,generantPra6ticam. Qijam-
Rutfus,inteL Artesprxferunturece , quceCor- obremexa6ta:Reftitutiones& Diftantiae Planeta-
-
poraNaturalia&Rerum Materialiaexhibent,al- rum,inHiftoriaCceleftium : Terrce Ambitus,&

terant,&prceparant;ut Agricultura.Coquinaria; Qyantum occupet in luperficie refpecT:u Aqua-
Chymica Tindoria ; ; Opificia Vitri , Efmalta:, rum,inHiftoriaTerra:&Mans : Quantamcom-
Sacchari,PulverisPyrii,IgniumArtificialium,Pa- preffionem AerpatiaturabfquefottiAntitypia,
pyri , & huiufmodi. Jejumoris autemfuntufus, HiftoriaAeris;Quantumin Metallisalterumalt
quas praecipue confiftunt in Motu fubtili Ma- ri prceponderet,inHiftoriaMetalIorum ;Etinnu*
nuum,&Inftrumentorum; quales funtTextoria; meraidgenusperquirenda & perfcribendaiunC. ,
Fabrilis ; Architedtura ; OpificiaMolendinorum, Cum vero exadce Proportiones haberi non pof
Horologiorum,cumfimihbus; Licet&iftarnullo fiint, tumcerceadÊftimativasautComparativas
modoneoligendcefmt, tumquiain illisoccurrunt indefinitasconfugiendumeft.VeIuti(ii fortecal-

multa , qua: ad Corporum Naturalmm Altera- culis Aftronomorum deDiftantiis diffidimus^
4*S NATURALEM % EXPERIMENTALEM 426
quodLunafit quodMer-
infra umbram Terras ; Primum.Qusftiones ( non Cauiarumdica,fed
curius ficfupraLunam & hujufmodi. £tiam eum ; Facti) adjicienda; fiiir ,utinquifitionemultetio-
media* Propordoneshaberi nonpoflinr , propo- rem provocent & follicitent; ut,in Htftoria Terras
nanturextrema: : veluti.quodlanguidioiT Magnes & Mans,lltrum Mare Cafpittm ihiat & refluac,&
attollatFerrum ad tale pondus , reipedcu ponderis qualihprarumfpadojtltrum fit aliqua Continens
ipfiusLapidis;&quodmaximevircuofus , edam Auftralis,an potius Infula ; &firnilia.
ad rationem fexagecuplam ; quod nos in armato Secundo, in Experimento aliquo novo & ftib-
Magnete admodum parvo Atque fieri vidimus. tiliore,addenduseftmodusipfeExperimenri, qui
facis fcimus , iftas Inftantias determinatas non faci- hberum fit huminumjudicium,
adhibituseft: ut
leaucfatpeoccurrere; fed in ipfolnterpretationis utrum Informatio p?r Experimentum iilud litri-
curriculo,ranquam Auxiliares, (quando res maxi- dum aut fallax , atque etiam excitetur hominum
nie poftulat ) debere exquiri. Veruntamen fi forte Induftria , adexquirendosModos (lifieripoflit)
occurrant , modo non progreffum conficiendas magis accuratos.
Naturalis Hiftoria? nimis remorentur, etiamin Tertio,fi quid fubfit in aliqua Narratione dubii
ipfam eas inferere oportet. velfcrupulijtdfupprimi aut reticeriomninono-
VHI. lumus ; fedplane&perfpicueadfcnbi, Nota;aut
Fldemvero eorunl , quannHiftoriafuntreci- Monitiloco. CupimusenimjHiftoriam primam,
pienda, quod atdnet;necelie eftutillafintaut velutifacT:o Sacramento de ventateejusinfingu-
fideiCerta?,aucfideiDubis , autfidei Damnatas. religiofiflime confcribi cum fit Volumen O-
lis , ;
Atqueprius genus fimpltciter eft proponendum perum Dei & (quantum inter Majeftacem Dtvi-
Secundum, cum nota;vid.perverbum Tradiwr, norum,& Humilnatem Tetrenorum collattonem
r
JUt E efernnt,z\iz Audivi exfide-digno. , & hujuf-
s facereliceat ) tanqtiam Scripturaalteta.
Tiodi. Nam argumenta Fidei in altetutram par- Q£arto,non abs re fuerit Obiervationes quan r
:em,nimisoperofumforetafcribere:&proculdu- doque alpergere ;
(id quod C.Ptinnx fecit:)veluti
3tQfcribentem nimis remorabitur. Neque mul- in Hiftoria Terrae & Maris
Qnod Terrarum fi- ;
;um edam refert ad id quod agitur quoniam ( ut : gura ( quatenus adhuc cognita eft refpeclu Ma- ,
nsipborifmo ii%.Lib.\.&\x\m\.\s ) falfttatemExpe- rium , fitadAuftrumangufta&veludacuminata,

imentorum,nifieaubiquefcateant,veritas Axio- ad Septentriones lata &ampla;Marium, concra:
natumpaulopoftconvincet, Attamen fi Inftantia Et quod Oceani Magni interfecentTerrasalveis
ueritnobilior,aut ufu ipfo, aut quia aha multa ex Auftrum & Septentriones, non
exporretftisinter
llapendere poflint ; tum certe nominandus eft Orientem & Occidentem, nifi fot te in extre-
inter
^.uthormeque id nude tantum, fed cum mentione misRegionibus Polaribus. Edam Canonesfqui
liqua ; utrum ille ex Relatione,aut Exfcripdone, nil aliud fiint quam Qbfervationes generales &
qualia fiint fere , quae fcribit C.Tlinms ) autpo. Catholicse ) opcime afcribuntur.- veluti in Htftoria
iusexScientia propriaillaafErmaverit;atque et- Cceleftium ; Quod Venusnunquam dtftetdSole
im utrum fuer k res fiii temporis , an vetuftior; pluspardbus46 Mercurius,2j. Etquod Planeta?,
>fuper,u trum fit tale quippiam , cujus necefie fo- qui fupra Solem locantur , tardiflimemoveant;
et ut multi ellent teftes , k verum forgt ; denique, cumlongiflimea Terraabfinc Planeta; infraSo- :
trum Author ille fuerit vaniloquus & levis,an fblem,celerrime.Aliud infuper Obfervationisgenus
rius & feverus ; & fimilia, quas faciunt ad pondus adhibendum; quodnondumin ufum venit, licet
idei. Poftremo res Damnata; fidei , &camenja- fithaudexiguimomenti. Illudtaleeft: nempe.ut
tatas & celebratas , quales,partim neglectu, par- fitb jungantur iis quae fuin,ea qua; non fiinc. Velu-
impropterufumSimilitudinum permultajam , d,in Hiftoria Cceleftium , Quodnoninveniatur

cculainvaluerunt quod Adamasliget
, ( veluti, ftella oblonga yel triangularis ; fed quodorcmis
*Iagnetem, Aliumenervec jEle&rum omnia tra- ftella fitglobofa:vel globofafimpliciter, ut Luna;
iat pra;ter Ocymum ; & aliamultahujufmodij vel ad afpeclum AngulaCa,fed in medio globofa,ut
portebit non fileacio rejicere , led verbis expref- reliquae Stella: ; vel ad afpeclum, comata,& in me^
is profcribere , ne illaampliusScientiis molefta dio globofa,ut Sol Aut quod Stells nullo prorfus
:
int. fpargantur ordine ut non inveniatur velQuin- ;
Pra;tereanonabs reruerit,fifotte Origo Vani- cunx,vel Quadrangulum, nec alia Figura perfecT:^
atisautCredulitatisalicujusoccurrat,illamnota- (utcunqueimponanturnomina Deks, Coronx,
eiveluti
, quod herbsSacyrioattributafic visad Crucis , Quadrigarum, &c.) vix etiam linearecta,
xcitandam Venerem, quiaRadixfcilicetinfigu- nifi forteinCi"gulo&Pugione Orionis.
amtefticulorumefFormatafit : Cumreverahoc Quinto juvabit fortafle nonnihil quaeren-

,
iatquia adnafcitur annis fingulis nova radix bul-

, tem.quodcredentem prorfuspervertat &perdat;
)o(a;adharenteradiceanni prioris ; undeDidy- yid.ut Opiniones , qua;nuncrecepta;funt , cum
ni illi.Manifeftum autem hoc eft, quod nova Ra- earum Variecace & fedtis , btevi verborumcom-
lixfemperinveniatur folida&fiicculenta , vetus plexu,& tanquam in cranfitu recenfeantur ; utlriiJ
imarcida &fpongiofa. Quarenil mirum,fialtera telledtum vellicenc,& nihil amplius.
nergaturin aqua,alteranatet : Quodtamenprore X.
nira habetur , & reliquis ejus Herba; virtutibus ATque harc fufHcient quatenus ad Prarcepta
luthoriracemaddidit. generalia.-qus fi diligenter oblerventur,&fi-
IX. nem re£ta petet hoc Opus Hiftoria? , nec excrefcet
OUperfuntAdditamentaquajdam Hiftoriaj Na- fupramodum. Quodfieciam,prouccircumfcribi-
^ quxque eam magis commode in-
tnralis utilia, tur & limitatur : vaftumOpusalicuipufillanimo
9ecT:ere & aptare poflint ad opus Interpretis, quod videripoffic ;isinBibliothecas oculosconvertat;
Wcceditllla quinque funt. &,interalia,CorporaJurisCivilisautJurisCano-
T 2 nici i
1
42.7 CATAL. HISTORIAR. PARTTCUL. 42S

nici exunapartefpeaet , & CommentariosDo- vylnni , tam fecundumvariationes Regionum,.
clorum & Jurifconfultorum ex altera & videat ; quamjecnndumaccidentia Temporum, &perte-
quidinterfit quoad Molem&Volumina. Nobis dos Anworum, Diluviorum, Fervorum , Siccita-
enim(qui,tanquamScribaefideles,legesipfasNa- tum-i&Jimilium.
tura?,&nilaliud excipimus&confcribimus) bre- 16 Hiftoria Terra & Maris ; Tigur<t & ^mbittu
vitascompetit &fereabipfisRebusimponitur.
, ipfornm,& Configurationis ipjorum inter fe,atque
Opinionum autem,&Placitorum, & Speculati©- ExporreSionis ipforum inlatnmaut anguftum;
num,non eftnumeiusnequefinis. Injularum Terr<z tn Mari, Sinuum Marit , <§*
Quod vero iri DiftributioneOperis noftri men- Lacuum falforum in Terra,Iflhmorum,Promon-
tionem fecimus Cardinalium Virtutum inNatu- toriorum.
ra & quod etiam horum Hiftoria antequam ad
; , ij Hiftoria Motuum ( fiquifint ) globi Terr<t &
Opus Interyretationis ventum fuerit,perfcribenda cJMaris ; & ex quibus Exyertmentis tlli coliigi
ellet jhujus reiminimeoblitifumus, fedeamno- poffint.
bis ipfis refervavimus ; cum de aliorum Induftria 1% Hiftoria Motuum matomm & Perturbatio*
inhacre,priufquam hominescumNaturapaulo num in Terra & sJWari;pempe Terrtt Motuum
ardUusconfuefcereinceperint , prolixe (pondere e^r Tremorum & Hiatuum , Infularum de novo
non audeamus. Nunc ltaque ad Delineationem enafcentium,lnfulnrumfluHuantium , t/lbru-
Hftoriamm Particularinm veniendurn. ptionum Terrarum per ingreffum <t_fyCaris ; In-
Verum,proutnuncnegotiisdiftringimur, non vafiennm& Illuvionum , & contraDeJertionnm

ulterius fuppetit otium , quam ut Catalogumtzn- *5\>€aris ; Eruptienum Ignium e Terra, Eruptio-
tum Hiftonamm fecundum Capita fubjungamus. numJubitanearumAquarumeTerra , efrfimt-
Enimvero cum primum huic rei vacare pollumus, lium.

confilium eft.in fingulis, veluti interrogando , do- J<). Hiftoria' Geographica Naturalis, Montinm*
cere-,qualiafintcircaunamquamqueHiftoriarum Falhnm,Sylvarum,Planitierum,Arenamm,Pa'
illarum potiffimum inquirenda confcribenda, & •
ludum,Lacuum,Flnviomm , Torrentium,Fon-
tanquameaquac ad finemnoftnim faciunt, inftar tium, & omnis diverfitatisjcaturiginum ipforum,
Topicorum quorundam particulariumrvel potius, & fimilium-.miffis Gentibus,Provinciis , Vrbibtts,
ut fumptoexemplo a Caufis Civilibus) in hac

'( & hnjufmodi Civiltbus.
Vindicationemagna CiveProcefiu , afavore&pro- 20 Hiftorm Fluxunm & Refiuxuum Maris , En~
& inftituto per quem
videntia divina conceffo , ( riporum,Fndulationum Qr Mottmm Maris;alio-
genus humanum Jus mum in Naturam recuperare rum.
contendit) Naturamipfam & Artesfuper Articu- 2 Hiftoria Cttterorum Accidentium Maris ; Sal-
los examinetnus. fuginis ejus, Colorum diverforum , Profunditatis',
Catalogus & Rnpinm , Montium, & Valliumfubmarine-

HISTORIARUM rum,Qrfimilium.
Sequuntur Hiftoria? MalTarum m'a=

pardcularium
jorum.
Secundum Capita.
" 22 Hlftoria FIamma,& Ignitomm
2 f ~\ l$oria Cceleftium ; five Aftronomica.
Xi 2, Hiftoria confignrationis Caslu& partium 13 FLdoria Aerisîn

Fliftoria
auratione.
Subdantia,
Aerit,inSubftanua, non in Confi
ejus , verfus Terram e^parteseJiti;.fiveCofmo'

24. Hiftoria eÂqux, in Subftantia , nenin Confi
graphica,
gnratione.
3 Hiftoria Cometarttm.
4 * Hiftoria Meteororum ignitorum. 25 ttftoria Terrdt, & diverfitatis ejus,in Subftantia
HiftoriaFulgurum,Fulminum , Tonittuum,&
nonm Configuratione.
5
Corufcationum. Sequuntur Hiftoria; Specierum.
6 Hifteria Ventorum, & Flamum repenUnommy 26 T ~\ Iftorta MetaIIorum,perficlomm,Auri,.zAr
& unduiationem Aeris. A Igenti: .& Mineramm,Venamm, Marcafi
7 Htfloria Iridum. tarum eorundem : Operaria queque in t^tineri

8 Hiftoria Nnbium,proutfuperneccnfiiciuntur. ipforum^
9 Hiftoria Expanfionis Ccerulea , Crepufculi , plu- zy HiftoriaArgentiVivi.
rium Solj,um,plurium Lunarum,Halonum Co- , 2,8 Hiftoria FoJJihum ; velutiVitrieli, & Sulphn
lorum variorum Solis &
Lun<e ; atque omnis va- ris,&c,
rietatis (Joeleftiumadadjpeftum , qmfitratione 29 Hiftoria Gemmarum ; veluti Adamantis , fy
Medii. ,
bini,&c.
10 Hiftoria ^Pluviarum ordinariarum , precelloja- 30 HifteriaLapidnm; ut Marmoris » LapidisLj
rum , &
prodigiofarum ; etiam Cataratlarum diijSiliciSi&c.
{qtiasvocani) Coeli,& (imilium. 31 Hiftoria Magnetis,
H Hiftoria Grandinis,Nivis,Gelu,Pruin<e, Nebu- 32 Hiftoria Corporum Mifcellaneorum , qu& n<
l<z, "Roris, & Jimilium. funt Fojfiliaprorfus , nec Vegetabilia ; ut Salmrt
1 2 Hiftoria omnium aliorum cadentium five de- Succini,Ambr&-grife<t, &c.
fcendentium exalto, &fiuperne qeneratorum. 3j HiftoriaChymica circa Metalla& Mineraik
13 Hiftoria Sonituumin alto (fimodofintaltqui') 34 HiftoriaTlantarum , <t/lrborum, F>uticun,
pr<tter Tonitrua. Herbarum:<Jr~ Partium eomm,Radicum , Cat
14 HiftormAeris , in Toto , fivein Configuratione hum,Ligni,Foliomm,Fiornm:FruBuum , Sem
Mmidi. <num , Lachrymarum, &c
if HtftcriaTempeftamm, ftve Temperamentor.um 35 Hiftoria Chymica circa Vegetabilia,
}£fi
;
429 SECUNDUM CAPITA. 4 io

}6 Hifloria Pifcium , cjr partium ac Cjenerationis Ci HifioriaMedtcinaliseorum,qtmconfervantCor-
ipforum. PM & Santtatem.
»7 Ht(loria Volatilium,& Partium ac Generationis 62. Hijloria ijfytedictnalis eorum qua pertinent ad
ipforum. Formam&DecttsCorporis,<y-c.
j§ Hiftoria Quadrupedum , & Partiumac Gene- • 63 HtfloriaAIedicina/iseorum,qu<ecorpus alterant,
rattonis ipforum, &vertinent~ad Regimen alterativum.
39 HifioriaSerpentum,Vermium, Mufcarum,& 64 Htfloria 'Pharmacopolaris.

c&terorum InfeElorum ; &
partium ac generatio- 65 Htfioria Chtruigica.
nkipforum. 66 Htftorta Chymica circa Medicinas.
40 Htftorta Chymica circa eaqus, fumuntur ab 67 HtftoriaVtfus & Vtfibilium,five Optica,
Animahbm. 68 Hif}oriaPiclur<z,Sculptoria,Piaflica,&c.-
Sequunmr Hiftoris Hominis. 69 Htftorta Audttm & Sonorum.
41 Yfjlftorta Figura &
Membrorum externorum 70 Hiftoria Mufica.
X. \Hominis,Statur<t,Compaqis, Vultm& Li- 71 Htftpria Olfatlus, efr Odorum.
ncamentorum eorumque varietatis fecundum
, 7 1 Htftoria Gnftm, & Saporum.
Gentes& Climata , aut alias minores T)ifferen- 7,'
Htfloria TaElm, & ejus Objetlorum.
ttas. 74 Hijloria Veneris,utjpectei Tatlm.
41 Hijhria Phyfiognomicafuperipft. 75 Htftoria Dclorum corporeorum , ut ffeciei Ta-
4} HtfioriaAnatomica ,five Membrorum interno- tlus. '
rumHominis; &
varietalis ipforum , quatenm &
J6 Htjforia Vbluptatis Doloris ingenere.
inventturin ipfanaturali Compage qt Struilura, 77 Htfioria Affetluum ; utlra , Amoris,Verecun-
&
non tantum quoad Morbos cfr Acctdentiapra- dm.&c.
ternaturalta. 78 Htfloria Facultatum Intelletlualium; Cogitati-
44 Hftonapartiumfimilariwn Hominis ; ut Car- v<n.,Phdntafi<&,Difcurfm,Memori<z,&c.
,Qffium,iSMJmbranarum,&c, 79 Hiftoria Dtvinatwnum Naturaltum.
hftoria Humorum in Homine ; Sanguinis , fii- 80 HtfiortaDtgnottonum.five Dtacrtfium occulta-
f' Spermatis, &c. rum Naturaltum.
46 Htftoria Excrementorum,Sputi , Vrinarum,Su- 81 Htftoria (joquinaria ; &
Artinm fubfervien-
dorum,Sedimentorum,Captllorum,Ptlorum, Re- tium,velutiMacellarta,<tAviarta,&c.
diviarum, <Vnguium,& fiffiilium. 8 1 Hiftoria Pifioria , & Panifictorum & Artium ;
47 Htftoria Facuiratum,tsAitrat7ionis,Digeflionis, fubfervientium,ut Molendtnaria, &c.

Retentionis, Expulfionis, Sftnguificationis, Affimi- 85 HtfloriaVinarta.
lationis altmentorum in membra , Verfionis San- 84 Htftoria Cellaria , & diverforum generumTo-
gmnis cr Floris ejus in Sptritum, &c. tus.
4.8 H/ftoria Motuum Naturalittm & Involunta- 8$ Hiftoria "Bellariorum & Confetlurarum.
riorum,ut Motm Cordis,Motus Pulfuum , Ster- %6 Htfioria Mellis.
nutationis, Motus Pulmonum , Motus Freclionis 87 Htftoria Sacchari.
Vtrg&,&c. 8 8 Htftoria LaEiiciniorum.
4.9 Htjioria Motuum mixtorum ex Nâturalibus 89 Htftoria Balneatorta,efr unguentaria.
& Vbluntartts;veluti Rejpirationis , Tujfts , Vri; 90 Htftoria Mtfcellanea circa curam corporis
nationis,Sedis,&c. TonJorum,Odorariorum, &c. X
fO Hiftoria Motuum Voluntariorum ; ut Inftru- 91 Hiftoria Aurifabrtlis , & Artium fubfervieft-
mentorum advocesarticulatas ut Motuum 0- ;
tiitm.
culorum,Lingm,Faucium, Manuum > Digito- S>2 HtftoriaLanificiorum, & Artium fubfervien-

torum ; Degiutitionis, &c. tium.
'I Htfioria Somnt &
Infomniorum. 95 Hiffloria Opificiorkm e Serico & Bombyce & ,
]X Hiftorta diverforum Habituum Corporis ;

pin- Artiumfubfervtentium.
guis , macilenti 5 Complexionum , ( quasvo- 94 Hifioria Opificiorumex Lino,Cannabio , Goffi-
cant,) ctfC pio,Setis, & altis Ftlaceis, & Artiumfubfervien-.
Jj Htftoria Generattonis
Hominum. fium.
f4 Htftoria Conceptionis,Vivtficationis,Geftationis 95 HtftoriaPlumificiorum.
in Vtero,Parius,Qrc. 96 Hiftorta Textoria,& Artiumfubfervientium.
fj Htftorta Altmentationis Hominis , atqueomnis 97 Htftorta Ttntloria. .
Bdtdii & Potabilis,atque omnis Diatdt & Varie- ; 98 niftoria (oriaria,Alutaria 5 & Artiumfubfer-
tatis ipforum ftcundum Gentes aut mtnores diffe- vientium.
rentias. 99 niftoria Culcitraria ejrPlumaria.
y6 Htftoria Augmentationis & Incrementi Corpo- 100 mftoria Ferrtfabrilis.
risin Toto & Tartibusip/ius.- 1 o 1 uiftoria Latomice.five Lapicidarum.
J7 Htftoriadecurfus <iALtatis;Infantia, Tueritia, 102 Htfloria Lateraria,& Tegularia.

fuventutis,Senetlutis,Long<eviiaiis , Brevitatis 103 nifioria Figularis.
viu, rjrftmtlium , fecundum Gentes & minores '
104 HtftoriaC<zmentaria,& Cruflaria.

differentias. 105 mfloriaLignifabrilis.
58 Hifloria'Vit<t & Mortis. 10^ Htftoria Plumbaria.
53 Hifloria Medtcinalis Morborum , &Sympto- 107 uiftoria Vitri &omnium Vitreorum, & Ft-
matum & Signorum eorundem. ^ triaria.
60 Hifloria Medteinalis, Cur<s,,& Remediorum , & 108 nifioria tArchitetluns. ingenere.
Liberattonum dtJWorbis. 109 ntftoria,Plauflraria, Rhedaria,Lefticaria, &c.
T 3 iioh/-
2
1 .
43i CATALOG. HISTORI AR. P ARTICUL. &c. 43 £

1 o niftoria Typographica , Ltbraria , Scriptoria, 125 niftoria MifcellaneadiverfarumMateriarum
Simllatoria;Atramenti,Calamt,Papjri 3 Mem- . Ârtificialium ;ut Efmalu,Porcellan& , complu-
bran&,(src rium C&mentorum,&c.
iii niftoria (er&. 12(5 Htftorta Saltum,
1 \z niftona Vtminaria. 127 Hiftoria Mifcellanea diverfarum Machina-

113 niftoria Storearia , & Opificiorum ex Strami- rum & Motuum.
ne,Scirpis,&fimihbm . 128. Htftorta Mtfcellanea SxperimentorumVulga-
114 niflorta Lotricaria>Scoparia,&c. rmm,qu&noncoalueruntin zArtem.
1 nifloria Agricultur&,PaJcttari& , Cttlttu SjIvm- Etiam Mathematicarum purarum Hiftoria; con-
15
rum, &c. fcribendse funt,licetfintpotiusObfervatio-
h£ niftorianortulana. nes quam Experimenta.

117 ntftoriaPtfcatorta. 125 nifloria naturarum ejr poteftatum Numero-
118 niftorta Venationis & AucupU. rum.
II? ni&oria Rei Bettica , & zArtium fubfervien- 130 nifioriaNaturarum &poteftatum Figurarum.
tium ttt zArmamentaria ,
;
<is4rcuaria , Sagttta- NOriabsrefueritadmoraere ;
quod , cumne-
ria,Sclopetaria, Tormentaria,Bahftaria, Machi- cefie fit multa ex Experimentis lub duobus
narta,&c. Titulis vel pluribus cadere, ( veluti Hiftona Plan-
120 niftoria %ei Nautica,& Pratlicarum,dr Ar- tarum , SeHtftoria ArtisHortulana , multahabe-
tiumfubfervt entium. bunt fere communia) commodior fitlnquifiti»
121 mftorta zAthlettca ; &omnugeneris Sxercita- perArtes, DilpofitioveroperCorpora. Parum
tionum nomtnis. enim nohis curx eft de ArtibusipfisMechanicisj
1 z nifloria Ret Ecjueftris. fed tantum de iis qua: afferunt aJ inftruendara
\Z 3 Htfioria Ludorum omnisgeneris. Philofophiam. Verum hasc e re nata mehus rc-
124 HtfioriaTraftigtatorum & Ctrmlatomm. gentur.
Sequitur nunc iffiUiJierU naturalfs*
FRAN
FRANCISCI
BARONIS
VERULAMIO/
VICE-COMITIS SANCTI ALBANL
AC summi anglij: cancellarii,
PHÊNOMENA VNlFERSh
S I V E
Htjloria Naturalis & Experimentalu

v ENTIS-
ImpenfisJoH.BAPTiST£ Schonwetteri,
Anno dfo Iac LXtV.
T 4
, ,
4*5 J
43«
lUuJlriJTimOi & ExceUentifJimo Principi,

CAROLO. SereniJJimi Regis
JACOBI
Filio , & Haeredi.
ll/ujlrijjime, & ExceUentiJJime Princeps
PRIMITIAS HiftorUwoihxTfaturalis Celfitudinitu^humillimeoffero. Remmole
perpufillam, veluti Granum Sinapis : Sed tamen pignus eorum qu$ Deo volente fe-
,
quentur. Obftrinximusenimnosipfostanquamvoto,fingulisnos menfibus , adquos

Deibonitaslcujus agiturGloria tanquaminCanticonovo)vitamnoftram produxerit,
unam,autpluresejuspartes,proutTuerintmagisautminusardua:, autcopiofar^confedtu-
ros,&edituros. Motietiamfortaffeeruntalii,noftroexemplo, ad fimileminduftriam:
prxfertim poftquam penitus peripexerint, quid agatur. Nam in Hifteria Naturati bona
&beneinftituta,clavesfunt&Scientiarum,&Operum^ Deus Celfitudinem tuam diu,
fervet incolumem.
CelfitudinU tus. Servut
i
•
humilit fadtvotus
Fr. St. Alban.
T I T U L I
Hiftoriarum dc Inquifitionum in primos fex menfes
deftinatarum.
H IftoriaVentorum.
H/ftoria Denfi
Hifloria Gravis&
& %ari> mc-non
Levis.
& Expanfionis MaterU per âtia,
Coitionis,
HiftoriaSjmpathia, & zAmipathi&Perum*

Hiftoria Sulphuris , iSMercurij, Qr Salis.
Jiiftoria Vite (Jr eJfyfortis.
HISTORU
437 43*
HISTORIA NATURALIS
ET EXPERIMENTALIS,
Ad condeniam
PHILOSOPHIAM:
five \
PhxnomenaUni-verjl : quae enYlnftaurationis Magiwe

Pars tertia.
OnendiutirLfuntHommes, &
per Fertunas fuas rogandi atq^ obfecranii, ut animos fuhmittant, &fcie'ntias itfr
,
Mundo Majore qu&rant quinttiam de Philofophia veicogitationem abjiciant velmodicos faliem

: tenuei ,
&
fruBm ex illafperent, md] dum Hifioria Naturalis, &
Experimentalis diltgens &prabata, comparata [it, , &
confeBa. Gtuid enimfibi volunt ifla Cerebella Hominum, &
potentes Nug& ? Fuerunt apttiantiquos,placita Phi-
9fophorumvaldentimerofa;Vyz)\az™x>V\\\\a\ai,Xt:tior>hat>.\s, Hfiacliti,Empedoclis,Parmeridis.,Ana>agora:,LeiKip-
"i, Democrki Platonis,Ariftotel>s, Theophrafti, Zerronis,£/w»#z. Hiomnes Mundorum argumenta , tanquam Fabu-
r
drum.pro arhitrio confinxerunt, easq3 Fabulas fuas recitarunt, publicarunt alias magis concinnas certe &probabiles, aliai'
:
luriores. At no/lris fi&cuIis,propter inftituta Scholarum, $> Cottegiorum, cohibentur ingenia magis. Neq^propttrea emnina
effatumesi; Patricius, Te!c{ius,Brunus,Severinus:D#B«4.Gilbertus.<4»g/i«, CampancPa, ficenam tentarunt fonovaf
"abnlasegerunt,necplaufucelebres,necargumentoelegantfS. Numh&c miramur^. Quafi vero non poffint mfinita oriri'
iu)mmoiiplacita,&SeB&,omnibus f&cttlis ? Netfo enim ei~t,aut erit ,hu\mce rei finis aliqnis ,aut modm Altus attudarripit „ .
iliis aliaplacent ; nihil efl luminisficci , faaperti; quuq\ex Phantafiu fus. cellulis,tanquam exfpccu Platon s philofopha-
ur ; Ingeniafiublimiora, acutim,f&licius ;tariiora,minore fucceffu ,fiei squapertinacia. Sjuinnonitaprii^m, exquorun»
lam Virorum doBorum , faprout nunc funt, res excettentium dtfiiplina, fcientis. [credopropter Varietf.tis,Qr> Licentis. t&dia)
ntra certos , &
deficriptos Authores coercentur, atqs ita cohibitn. ,fienioribm imponuntur , adoleficentibus infiittantur ut ;
am r qtiodcavittatmesi Ctcero in C&fiaris annum) Stella Lyra: ex edidto onatur ; Authoritas pro Veritate,non Veritaf &
<ro Authoritatefit. Gluodgenm Infiitutionis, &
Difciplin&, ad ufumpr&fentem egregie valet fed idem meliorum tndicit ;
xilium. NimirumprimorumParentumPeccatum. luimm & &

imitamur. ittiDei fimiles effevoluerunt ,-Pefirri eirum
\dbuc magis. Etenim Mundos creamus, Naturs.prS.imtu, &
dominamur omnia ita.fe habere volumm ,prout nofirs. Fatui-
;
iiti confentaneum fiore videtur, nonproutDivim Sapientis,, nec qualiarinveniuntur in rebmipfis; necfcio an~R.es, aut ln*>
•enia maais torqueamm fedplane Sigitta Imaginis nofirs, Creaturis

; ,
&
Operibm Dei imprimimus , non Creatoru Sigittn
tim cura infpicimtts.&agnojcimit.s. Xtatfjnonimmeritoiterumde Imperio mCrestturas decidimm &, cumpoii lapfum ;
iominis, vihiltrminm dominatio nonnutta in Creaturas reluBantes reiiBnfuerit, utper verasi&folidas artes,fiubigi tfzpfieBk
•offmt, ii ipfum ex infolentia-nofira- &
quia Dcifimiles ejfe volumm, &>propri& Rationis diBaminaJequi , maxima ex partt
smiitimm. Quamobremfi qua eli erga Creatorem Humilitas, fiiquaOperum eim Revcrentia &Mapiificatio fi qua Chari-
MinHomines,& erganecejfitaUS, fe&rumnas humanasrelevandas Studium ,fi quis Amor Veritatts inNaturaiibm , &
jiium Tenebrarnm, tQ>lntetteBmpurificandiDefi.derium;oraniifiuntHomines iterutn atq-fiterum, utmifiis vaulifper aut ,
ttltemfiepofitts Philofophiifs tftis volaticis,&pr&t>ofteris,qu& Thefes Hy-pothefiibm antepojuerum Experienttam capttvam , &
luxerunt,atqj de Operibm Dei triumpbarunt; fummiffe,& cum veneritione quadam,ad Volum?n Creaturarum evol-yen-
lum acceiant; atq3 in eo moramfaciant ,meditentur,&> ab opiniontbm abluti &
mundi,cafie, fo integre verfientur. HiceB
tte Sermt , &
Lingua, qtti exivit in omnes fines terrs. nec confufionem Babylonicampaffm esl; Huncperiifcant Hemines ; Q~
;
epueraficenteSiatfy iterum InfantesfaBi Abecedaria efitsiem tn mambm habere

,
iignentur* In Interpretatiene autem e)ui
?umda,atq3 enuckanda,nitiliopers.parcant,fcdfirenueproeeiant,perfefiant,immortantur. Vum igttur m lrj(»auar nct

wftra,Hi(loriam Naturalem,qualisfitm oriineadfinemnofirum , in tertia Operis parre cottocaverimm
hanc rmt pr&- ;
vertere &ftatim aggredi vifiim eSi. enim haudpauca, eaq\ expr&cipuis,fuperfint in Organo noftroabfolvenda , te.men
Etfi
.onfiltum esi.univerfium opmln(>:aura:ioms.,potimpromovereinmultis,quamperficereinpaucis
hoc perpetuo maxime , ,
:um ardore, [qualem Dem Mentibm,ittplane confidimm, addere folet) appetentes, ut quoiadhuc nunquam tentatumfit, ii,
ie jamfruftratentetur. Simulfitbtjt animum illa cogitatio
Spargiproculdubioper E u opam, complura ingenia, capacia ,
:
i
libera, excelfia,fiibtilia,folida,conftantia. §uidfiquistalt Ingeniopr&iitus,rattonem,&ujum Organi noftri capiat probetl

Tamin nonhabet, quiiagat.nec quomoio~fi ad Philofophiam comparet, aut accingat. Si effetrei , qus. leBione Librorum
Philofophicorum. aut difipittatione , aut meditatione perfici poffet , fuffceret fortaffe ttte , quisquhs fit , ah- &
unde Mud pmfiaret. SmodfiadHifioriam Naturalem, &
Experijmenta Arttum, ittum remittimus,(iiquei facimus) h&»'
nt noneJl Inftitutiejus^nonOiy, nonImpenf&. AtqutnoneffpofiulasdumnobisfUi quisveteraiimittat , antequamin pof-
(efftonem Meliorum inducatur. Poftquam autem Natur&, &
Artium Hiftoria.fideiie $> cbpiofa, colleBa, digeftafueritt, &
Htq. veluti ante ocuhs Hominum pofita , &
explicata non tenuk estfpes Ingenia, de quibus iiximus, graniia (qualia
; in, &
nntiqttis PhiloJaphisviguerunJ:,&aihuc non raro reperiuntur) cum tant& antehac fiterint effjcacU ut velutt ex S almo aut •
Concha, (rarafiilicetExperientia, &frivola) Naviculas quatiam :hilofophi& , aimirabiliftruBura , quoad opificium ,

edificaverint ; multo magis poflquam Sylvam, <&• Materiem naBafint,folidiores ftruBuras excitatura idc^ licet via veteri ;
fergeremalint, necvianoftriOioaai^qu&iitnobisvidetur.autunieaeB , aut optima) uti. Itaq^ huc res redit , uS

Organurn noftrum,etiamfifueritabfolutum, absqiB.iftoriaNztuia.Y', nonmultum Hiftoria Naturahsa%«eOr£«ano., ;
»<j»parum, Infiaurationem Scientiarum fitproveBura. Quare omnino, ante omnta, in hoc incumbere fattus, & con- . &
fultius vi/um eli. Deus Vniverfi Conditor, Confervator, Inftaurator, hocOpus in aficenftone ai Gloriam uam,& in , &
dejcenfione adBonum humanum, profiua erga Homines ~BemvoUntia Mifericordia ,}rotegai , &
regat ,per Filium fiuum &
unicum, Nobifcum Dcum.
NOiMA HiSTORIiE
PRjESENTIS.
QVamvii fitb finem ejm partzs <pe edita eft, pracepta de Hiftoria Naturali <# E*.
Organi nofiri ,
perinrentali cenfcripfertmus;-fifitm e& tamen,hujtts,<juam nunc aggredimitr, Hiftoriae Normam,

&Iiguram,&accuratiu$ defcrihre,&Juccinttius.Thu\is z'/zCatalogo comprehenfis,cjuipertinentad Con-
a-eta,Titulos,^NaturisAbftra<ftis,(2^^
fftfunt»
, T T
459 NORMA HISTORI/E PR/ESENTIS. 440

Hifitnt, M&tetixScuem-ititmi dtverfi, five
Formae prima: Claffis, Motusfimplices.Summa» Motuum,
Menfura: Motuum, ^/««^««d^Jw.ZJf A» AbecedariumNovum confectmus, &fubfinemhujusvolumnis
collocavtmus.
Titulos (cttm ad omnes nullo modo fufficiamus) non ex ordine ,fed ex deleBufumffimus : quorumfcilicet
Inquifitio, autpropter ufum erat graviffima, autpropter copiam Experimentorum maximecommoda , aut
propter obfcuritatem rei,maxime difficilis, & nobtlis,autpropter difcrepantiam Tiw\ommimeffe,latif/i-
me patens ad Exempla.
In Titulis fingu/is,posl Aditum quendam, autpr&fationem ,flatim Topica particularia,y?w Articulot
Jnquifitionis propontmus, tum adLumen Inqmfitionis prafentis, tum adProvocationem futura. T)omini
emm Qu&flionum fumm,Rerum non item.Neq^tamen QtuftionumOrdinem , wzHiftoria ipfapr&cife ob-
(ervamm, ne impedimento fit , quod pro attxiho adhtbetur.
Hiftoria &
Experimenta omnino primaspartes tenent. Ea fi £numerationem,&feriem Têrumpartt-
cularium exhtbeant, in Tabulas confictuntur;a/iter feerfum exctpiuntur.
Cum Hi&ozfa&Expetiment3.fapi//tmenos deferanitprsfertimLutikrzi/la , eÎnftantiacCrucis,
per quas,de veris %erum caufis , Intel/ellui conflarepoffit ; Mandata damus de Sxperimentis novis , quan-
tum profpicere animo poffumus , aptis ad id, quodqmrtwr. Z&cMandata tanquamHift.oriadetignatA
funt.Quidenim aiiudnobis,primo viam ingredienttbus,relinquitur ?
Experimenti alicujusfubtihoris Modum, quo ufifumus,exp/tcamm, ne Errorfubfit ; ttttfe aliosad mt-
hores,e^rmaoisexatlosmodos excogitandos,excitemm.
Monita, & Cautiones, de Rerum FalL cijs, & qui in inquirendo, cfr inveniendopoffintoccurrere , Erro-
ribus,efrfcrupuiis , afpergimm;utPhantafmataomnia,quantumfieripotes~i, tanquam Exorctfmo fu-
gemus.
Obfervationes noflrasfuper Hiftoriam efr Experimenta,fubteximm,utInterpretatioNatura,magit
Jit in proctntlu.
Commentationes,QrtanquamRudimentaquadamlnterpvetationisde GaxSk,parce,&tnagufug-
verendo, quid effepoffit, quamdefiniendo, quidfit, tnterponimus.
<Zanones,fedtamenMobi\esfive<tAxiomataim:hoata,qu£nobisinquirentii>m,nonpri>nunciantibusfe
QJferunt,pr<efcrtbimus-,& conflituimus. %Jtiks emmfunt ,finonprorfus vert.
TJti/itatkhumananunquamob/niQicet Lux tpfa dtgniorfitiis, qu&aLuce monflrantur) Vellicatio-
nesde ]?i&Stica,attentioni&msmori&Hominumfubjicimm;cumn<>bisc<>nflet, talem, &tam infcelicem
effeHominum Stuporem, ut quandoq3 , res antepedes pofitas, nifimoniti,non videanufedpr&tereant.
Opera, &
Res impofIibiles,<3«f faltem adhuc non inventas , qmfub fingu/is Titulis cadunt , pro-
xonimus atq, una ea, qua jam inventa funt
; , & in Hominum poteflate , atq^ Impoffibilibus illis , & no»
lnventis,funt proxima,^ maxime cognata; fubjitngimm ;utfimul& Induftriahumana excitetur,atqtit
animi addantur.
Hi&oriam pr£fentem, non tantum Tertia? Partis Inftaurationis vices fupplere, fe«
Pdtet exantedicTis ,
prdparattonem effenon contemnendamad Qyartam , propter Titulos ex Abecedario , er Topica ; aa &
§extam,propter Obiervationes Majores,Conimentationes, Canones &
~ '
:
l
HliTORlTVE^TORllM!
eAditm ,five •
PR£FATIO,
VTZNTI human&Genti alas addiderunf. "Eorumenim donoferuntur Homines , &volam ; nonperAtrem cerie , fei
perMaria;atqueingenspatetjanuaCommercij, &fvt Mundmpermm. Terr&autem (qu&Gentis Human&Sedet eiJ,
$> Domicilium') Scopa funt TLamque, atquefimul Aeremipfum, everrunl $> mundant. Attamen $> Mare infamant,alio-
:
qmtranquillum, fy> innoxium ; neque aliasfme maleficiofunt. Motum,alsq] opera humana,cient magnum , &> vehemen-
tem; unde &
ad Navigandum, &
ad Molendum,veluti Operarij conduili funt ; admultc plura adhiberi poffunt ,fi Hu- &
mana non ceffetDiligentia.NaturaipforuminterJecreta,& abdita reponi folet ; Necmirum , cumnee AerisNatura fo ,
ôteJias,cognitaquoquomodofuicuifamulantur,(^parafuanturVenti,ut(apudPoetas)£olas^\inoni.Primari&Creaturt
monfuntjnec ex Operibns fex Diemm ; quemadmodum nec reliqua Meteora quoadABum ; Jtd Poft-nati , ex Ordint
<Zreationis. '
TOPICA PARTICULARIAi
S I V E
ttArtkuli Inqttijitioms de )/entis.
Nomina Ventorhm. Ve N I STA I.
Eicribko Ventos , ex diligentia Nauti-

I ? . Qui Venti Anniverfarij fint, aut redeuntes
pjcaj&imponitonominaipfisfivevete- per vices,&inquibusRegionibus ? Aninvenia-
P^^^ra,fivenova,modoconftantia. tur Vsntus aliquis ita prxcise Status , ut redeat
VentivelGenerales funt,velStati,vel Affech,vel regulariter ad dies certos» &horas, inftar ^£ftus
Ltberi.Generalesvoco,qui femper fiant; Statos,qui Maris? • ^
certistemporibus;Affeclas,quifrequentim; Ltberos Venti asseci.ê,

qui indifferenter. 4. Qui Venti ixntAffeck , & familiares Regio-
Ven t 1 G e n e r a lf. s. num; qui Temporum,in iisdem Regionibu4;(\\nVer-
2. Anfint^##'aliqui Generales, atqueipfiffimi ni;qnin^£ftivales,qniAutumnales;qmBrumaleSi
. Motus A'erisj&,fifint,inqua confecutioneMotus> qui eA£qutnotliaies;quiSo/ftttiales^ qui Matutini,
& inqujbuslocisfpirentJ 1
MeridianhVeêrtinifNoUurm}
^.Quales
, . ;
1-4 1 HISTORIA VENTORUM. 442.

^.Qualss fint Vcnti Marini,o[ud\esoîi fpirant a" Concatenata enimfunt ifta, & alterum alterurn
?ontinente?Diftexeui\as autem Martnorum,8c Ter- trahit.
<?/<V/>*0zdiligenterexcipito,tameorumquiinTer- 13. Quid confaciat ad Ventos, Vaporum & Sx-

L& Mari; quam eorum qui a Terra, & Mari. halationum diverfitas? & quse ex ipfis fintmagis
Venti Liberi» gtnerativa Ventorum; & quatenusNatura Vento-
6. An non fpirent Venti ex omrixPlaga Ccelil rum fequatur bujusmodi Materias fuas ?
Venti non mulio vlm Tlagis Cceli, quam Oualita- 14. Qyid confaciant eaqua?hicin Terrafunt,
bus variant. Alij Vehementes , alij Lenes ; alij aut fiunt, ad Ventos ; Quid Montes , & folutiones
onflmntes, alij Mutabt es; alij Calidi, alij Frigidt; Niviuminipfis; Quid Molesglaciales , qusin
'if humecfant magis , cjr folvunt , alij deficcant , Mari innatant, & deferuntur alicubi; Quid dif-
r" conftipant ; alij congregant nttbes, & funt plu- ferentiar Soli, aut Terra:, Anodo hoc fuerit per
ioji, velettam procei/ofi , alij dijftpant , & funt Traclus Majoresj veluti Paludes,Arena:, Sylvar,
reni. Campeftria Q_ud ea, quarhicapud Homines
;
QlIALITATES VeNTORUM aguntur, velwti Incenfiones Erica», &fimilium,

d;i-VE.KSJE. ad culturam agrorum ; Incenfiones SeCTetum ,
& narrato, quifint Venti uniuscu-
7. Inquirito aut villarum in Bellis ; Deficcationes Paludum
isquefpecieiexpr#dicT:is & quomodo varient, l Difplofiones continua: Bombaidarum; Sointus
cundum Regiones, & Loca ? Campanarum fimul in magnis Urbibus & fimilia?
Origtneslocales Ventorum triplices Autdejiciun- : Feftuca; certe fiint res rroftra; , fed tamen aliquid
rexalto ; attt emanant d terrd ; attt conjlantur in poffunt.
fo Corpore Aeris. ij. Deomnimodis.EmW/(5»2"<W, aut Sedatio-
Origines locales ventorum. nibm Ventorum inquirito , fed parce de Fabulofis ,

8. Secundum has tres Oriovnes, de Ventisinopk- aut fuperftitiofis.
io. Qui fcilicerex lpfis dejiciantur de tjfyledia A Confacienttbm ad Ventos , tranfeat Inquifitio t
[Uam vocanf) Regione Aeris ; Qui vero expirent ad inqurrendos Limites Ventorum : de Altttudtne ;
CavisTerrr, fiveillierumpantconfertim,fiveef- Extenfione; Duratione eorum.
;ntmfenfibiliter; &fparfim pofteaglomerent, ;
LlMITES VENTORUM.
:rivuli in fluvmm;Qui deniq;generenturpaflim 16. Inquirito diligenter de Aititudine , five
:tumoribus,five expaufionibus Aeris proximi ? Elevatione Ventorum; atquefi fint FaftigiaMon-
Neq, generationes Ventorum Onginales tantum : tium , ad quae Venti non aipirent ; aut ficQ^fpi-
mt cir Acctdentales, ex comprejfionibus Aeris fcilt- ciantur Nubes quandoqueftare, &nonmovere,
t,&percujfwnibm,etr repercujjionibus ejus. flantibus eodem tempore Ventis fortiter hie in
Generationes accidentaleS Terra.
Ventorum. 17. Inquirito diligenter de^r/^, qux Venti
9. Dehujusiiiodi Vntorum Generationibus Ac- deprehenfi funt fimul occupare, & ad qaos ter-
ientaltbm inquirito Qenerationes Ventorum pro- minos? Exempli gratia, fi Aufter flavent tali lo-
ienonfunt;etenimaugent,& fortificant Ventos co, an conftet, quod eodem cempore , Aqutlo
)tius quam producunt & excitant.
, flaveritabillincmilliaribus decem? Contra, in
Decommunttate Ventorum haiienm. %eperittn- quantas anguftias Venti redigi poflint , ita ut fluant
r autem VenttRari, cjr Prodigiofi,qualesfuntPra- Venti{ idquod fieri videtunn Turbtmbm nonnul-
r, Turbo, Ecnephias: Hsfuper Terram: At funt r§- \is) tanquam per canales.
(ubterranei, quorum alijfunt Vaporofi, cfr Mercu- 18.Inquirito,adquodtempus, velmaximum,
ales, ij percipiuntur in Mineris; Alij Su/phurei ; illi velmaximum,velmedium,vel minimum, conti-
<ttttuntur,natHexttuminTerr£Motibus,autetiam nuariloleant^«?«, & deinde flaccefcere, &tan-
?
ervefcunt ex Monttbm ardentibm. quam expirare qualisetiam effe loleat Ortus,&
:
Venti extraordinarii et Flatus inceptio Ventorum , qualis languor ceflatio; &

t 1ni. repen fubitogradatim,quoquo modo ?
io.De hujusmodi Vmtis,%aris Prodigiofis & Ahmitibm Ventorum tranfeat Inquifitto ad fuc
que adeo de omnibus Ventorum Mtraculis > cejjiones Ventorum, velinterfe , velrefpetlu Piuvta,
quitito. & Imbrtum.Cum enim choreas ducant, ordinem Sah

Afpeciebus Ventorum tranjeat Inquijitio ad(}n- tationis noffe jucundum fuerit.
cientia adVemos, (ita entm loqui volumm ,quia vo- SUCCESSIONES VENT ORHM.
'balum EJficientisplmfignificat,Vbcabulum Conco- 19. AnfitahquaRegula, aut obfervatio paiilo
itantisminm quamintelligimm ) atquead ea,qua cenioi;dejuccejjiombm Ventorum adinvicem.five
mtosputantur excttare,aut fedare. eafitinordineadMotumSolis,five alias; fi fit, &
CONFACIENTIA AD VENTOS , & EXCI- qualis fit illa?
TANTIA.& SEDANTIA IPSOS. 20. Circa Succejfwncmc-r Alterationem Vento-
1 1. Circa AftroJogica de Ventis inquirito parce, rum,6cPluviainquinto ; cum illud familiare , &
:c de accuratis Schemattbits Cceli curato ; tantum- frequensfit , ut Pluvia fedet Ventos , Venti coni*
lodoobfervationes manifeftiores, de Ventis in- pefcant& diflipent Pluvtam.
mentibus circa exoitus aliquorum Aftrorum; 21 An poft certam Periodum Annorum, redih-
utcirca Ecliples Luminarium aut Conjunciio- ; tegretur Succejfto Ventorum , & n ita flt quar fit ea ,
esPlanetarum.nenegligito; necminus, quate- Tertodm ?

us pendent ex viis Solis , aut Luna?, A Succeffionibm Ventorum , tranfeat Inqaifim
Quid confaciant eJMeteora diverforum
Ji. adMotmipforum.MotmVentorum,feptemInquifi-
enerumad Ventos? quid Terra sJfyCotm, quid tiontbm abfolvuntur.Quorum tres.fupertorikm Ar*.
wbres , quid Concurfm Ventorum ad invicem ? ttculiscontinentur , quatuor adhucmanmt intat!*.
2\£am
,
<r
443 HIST ORIA 444

2s[am de MotuVtnmum difperiito perPlagas Cceli, J?/'*vzVentorum omnigena (praeter Aftrologica,
mquifitum efl.Etiam de Mottt trium Linearum fur- dequibus fuperiusdiximus, quatenusfint inqui-
fum,deorfum,lateraliter.EtiamdeAccidentaliMotu renda) five petantur ex Meteoricis , five exAquis,
Qomprejfiormm. Refiant Motm quartm ProgreJJi- five txInftmtluAnimalium,zaX. quovis aliomodo.
vm;qumtMS Vndulationis \ Sextm Confitclm ; Septi. Poftremb Inquifitionem claudito, inquirendo ck
mm m Oroanis, & Machink humanis. Imitamentis Ventorumftve Naturalibm,five inAr-
Motus diversi Ventorum. tificialibm.
22. Cum Progreffiss fitfemper a terminodelo- Imitamenta Ventorum

co primi Ortus , & tanquam Fontibus alicujus 3j.Inquirito delmitamenm Ventorum, in Na-
#?«?*, quantum fieri poteft, diligenter inquirito. turalibm: qualiafunt Flatmin Corporibm Anima-
Siquidem videntur Venti Fama fimiles. Nam lium, Flatm in receptaculis Difiillationum.
licet tnmultuentnr ,' & percurrant, tamen caput Inquirito de Auris factis , & Ventis Artificia-
inter nubiliacondunt. Itemde Progreffu ipio. £x- Ubm , ut Follibus , Refrigeratoriis in ccenacu-
empli gratia , SiBoreas vehemens , quiflaverit lis , &c.
Eboraci ad talem diem, aut horam,flaverit Londini Articuli tales fint. Neq;nobisdubium eft,quin
biduo poft? ad nonnullos horum refponderinon poffit,fecuiv
23. t>eVndulationeVentorum Inquifitionem ne dum copiam Experientia?, quam habemus. Ve-
omictito. Vndnlationem vocamus eum motum rum quemadmodum in Caufis Civilibus ; quic
quo Ventmzd parva intervalla intenditur , & re- caufapoftulet»utinterrogetur, noverit Jurecon-
mittitur.tanquamundaeAquarum: quarum vices fultus bonusjquid Teftesrefpondere poffint,noi
optime percipiuntur ex auditu in aedibus.. Eo norit : Idem nobis circa HiftoriamNatura accidit
autemmagis notato diligenterdiffereritias Vndu- Pofteri ca;tera viderint.
"
kitionii , five Sulcationis inter Ae'rem& Aquam; "IhiTtoria.
cfyxîn AerelWenmdte^. Motus gravitatis, qui Nomina
pars magna eft Vndulationis in Aquis. Ventorum.
24. De Confiiciu, & Concurfu Ventorum , flan- AdArtic. I.
tiumadidemtempusjdiligencerinquirito. Primo NOmina^«/^, potiusex ordine, &gradi
utrum flent iimul plures Venti Originales, non dici- bus , numerata, quam ex Antiquitate pro
mus Re verberantes? Et.fi hoc lta fit, quales Euri- pria, imponimus: hoc perfpicuitatis , & memo
pos in Mocu, quales rurfus Condenfationes ,&c Alte- ri3cgratia.SedVocabuIaantiquaadjicimusquoq ;
raponesin Corpore Aeris,gignant ?

propter fuffragia Authorum veterum , exquibu
.25. An Venti alii eodem tempore flent fuperius., cum haud pauca ( licet anxio quodam judicio
alii in imo ? quandoquidem obfer-
hicapud nos exceperimus, non agnofcentur fereilla , nififli
vatum eft a nonnullis,interdum nubesferri in con- nominibus, quibus illi ufi fiint. Partitio auter
trarium verfionis Pinaculi : Etiam nubes ferri generalis ea efto : ut fint Venti Cardinales, qi
forti Aura , cum hic apud nos £uerit fumma Tran- fpirant a Cacdinibus Mundi ; Semicardmales qi
quillitas. in dimidiis ; MeSatii qui in intermediis : Etiamic
16. Fiat deferipcio diligens admodum , & par- Intermediis Mediani Majores vocentur , quii
ticularis tJMbtm Ventorum , in impulfu Navium quadris,A//«or«reliqui. Partic,ularis autemdiv
pervela. fio ea eft, quae fequitur.
27. Fiat Defcriptio Motus Ventornm in velis
Cardin. Boreas.
Jldolendmorum, ad Ventum; in volatu Accipitrum Bor. 1. ad Eurum.
&Avium, eciaminvulgaribus, &ludicns, veluti Med.Maj Bor.x. adEur.fiveAquik.
Signorumexplicatorum,Draconum voJantiumj, "Bor.j.
adSur.five Mefes.
Duellorumad ventum,&c. Semicar. Euroboreas.
jlMotibm Ventorumtranfeat lnquifitio ad vim, Eurm i.dBorea.
& Potejiatesifforum. Mei,Ma.j.Eurm i.d Toreafive Cncias.
PoTESTATES VENTORUM. Eur.$.dBored.
28. Quidpoffint,&agant Venti,cuca.Currentes,
Cardin. Eurm,fiveSubfolanm.
&j£ftusAquarum, &circaDetentiones,Immif-
Eur. 1 .ad tsfuftrum.
Jiones &Inundationes ipfarum ?
inducendo Med. MzyEur. 2 . adAuft.five Vulturntts*
29. Qijid circa P/antas,8i Infetla >
JEur..}. ad Auft.
LocuftaSjErucas.malos Rores?
Semicar. £uro-Aufter.
30. Quid circa Purgationem,8i Infeclionem Ae-
Aufteri.abEuro.
ris, &circa Peftile ntias, morbos, affe&us Ani- &
Med.Mzj.Aufti.ab Euro,five ^Phoenicias.
malium ?
Aufi.^.abEura.
31. Qu,id circa delationem fpecierum ('quas vo-
Cardin. Aufter,fiveNotm.
cint) fpiritualium , ut Sonorum,Radiorum,&ch-
zAuft.i. adZephjrum.
milium?
Ms&M&y-duft-i.adZeph.fiveLybonottts:
APoteftatibmVentorum tranfeat , Inquifitio ad
Auft.3. adZeqhyrum.
Prognoftica Ventorum, nonfolum propter ufum Pra-
Semicar/ Zephyro-auft.fiveLybs.
diclionum,fed quiamanu ducunt adCaufas\ Pro-
Zephyr, i.ab Auftro.
gnofttcaenim, aut pnzparationes rerummonftrant ,
antequamperducanturadAccum; aut lnchoationes,
MedMafZeph. z-abAuft.five Africm.
Zeph. j. ab asfuflro.
antequam perducantur adfenfum.
Prognostic^£ Ventorum. Cardin. Zephyrm,Jive Favontm.
32. Colligantur, cum diligentiabona > Progno- Zeph. 1. adBoream.
Meu
) ;
445 VENTORUM. 44<£

MedMaj.Zeph. z.adTor.five Corm. phyriis autem,quiincontrarta, Aereminfe vertat^
Zeph.$. adBoream. < i^sondenfetittndefitobtufior, cfrdemum humidtu ?
Semicar. Zephyro-boreas. Phaenomenon obliquum.
Boreas.i.d Zephyro;five Thrafcias+ deMotu,<jrfiuxuAqua-
$.Confit!itoInquifitionem
MeAMaj. "Sor. z. d Zeph.five Circias. rum,ufrumill&moveant ab Orientead Occidentem.
Boreas $ d Zephyro.
. Namfiextrema hoc motte gaudeant, Coelum ejr Aqm;
Sunt & alia Ventorum nomjna, Apeiiotes , Arge- parumabesl,qtsmAer,qHiintermedittsesl>exeodem
ftes,Olympias, Scyron,HelleJpontius, lapyx. Ea nil participet.
moramur. Satis fit Nomina Ventorum ex ordine, Monitum Pha?nomena duo , proximepofita,
&diftributioneplagarumcceIi,fixaimpofuiire, In Obliqua appellamw , quia rem defignatam non reclA
InterpretationeAuthorumnonmultumponimus, monflrant,fedper conJequens;zdquod(cum deefl copi*
cum in ipfis Authoribus parum fit. Phxnomenorumre&orum)etzd~ avidereczpimus.
~" Mandatum. Quod Bnzaz//a ,inter Tropicos
VENTI LIBERI. lucu/enterJpiret,res certa, Caufa ambigua. Pojjitea
AdArtic.6:
ejfe,quia asler,more cceli movetur; Sed extra Tropi-
I.^TOneftp}agacceli,unde^;ztof non fpiret:
cos,quafiimperceptibi/zter,propter circu/os minores.;
*- > Qijin fi plagas cceli , in totpartes dividas,
intra?namfefio ,propter Czrcu/osmajores,quos confi-
quotfunt gradus in Horzônte, invenjas VentosAi-
cit. Poffita/za ejfe, quia ca/or omnem Airem dt/atat,
quando alicubi a fingulis flantes.
necfe priore loco contzneripatitur. Ex dilatatione au-
i.SuntRegionestota;,inquibusnon pluit, aut
tem Aeris,neceJfarzofit impulfio Aerzscontioui, qu&
raroadmodum : AtnonfuntRegiones, ubinon
Brizam iflam pariatprout progredttur SoL Sed illa
Rent Venti , & fepius. intra Tropicos , ubi Soleslardentior , infignior es~l
"
VENTI GENERALES. extra,ferelatet.VtdetureJfelnr\zntiiiCrucis,adam-
cJfd Artic. 2. biguitatemiflam tollendam , Ji inquiratur , utrum
DE VenttsGeneralibusVhxnomena rara.Nil mi-

rum,cumintra Tropicos prxcipue perfpician-
Briza noilu-fletânnoril Rotatio enim Aerzs etiam no-
clu manet,at ca/or Solis non item.
:urlocadamnata,apud Antiquos. 6. At certum eft illam noclu non flare , fed ma-
Conftat navigantibus inter Tropicos , libero ne,autetiamauroraadulta. Nimlominus nonde-
equore,flare Ventum Conftantem, & jugem (Bri- terminatilla/«/?<z«tozqu£ftionem. Nam conden-
[am vocant Nauts) ab Oriente in Occidentem. fatio Aeris nodfcurna, prafertim in
illis Regioni-
s non itafegnis eft , quin partim flatu proprio, bus, ubi nox& diesnonmagisparesfuntfpatiis»
jartimregendoCurrentemMaris, idefHciat, ut quamdifferentescalore& frigore, poffitMotum
lequeanrNavigantes verfiis Peruviam , eadem illumnaturalemAeris (quileniscftj hebetare,&
edire,qua proficifcuntur,via, confundere»
2. In noftris Manbus Europst, percipitur coelq 7.S1 Aer participet ex Motu cceli , fequitur norj
ereno,&fudo,&ceflantibus/^»«iparticularibus, tantum, quod£^r^r eum motu Aeris concurrat,
ûraquajdamlenisabOriente.folifequa. Zephyrm concertet verumetiam,quod Boreai.
,
j.Recipit obfervatio vulgaris, nubes fublimio- tanquam ab alto fpiret,Aufler tanquam ab imo, in
esferriplerunq:.abOriente inOccidentem, idq; hemifphsrio noftro , ubi Pohts Antartlictts fiib
:um iisdem tempqnbus circa terram aut tranquil- terraeft,^ff/c/«elevatur; idq;etiamab antiqms
itasfit,aut£2#»«diverfus. Id fi nonfemperfaci- notatum eft,fed titubanter &obfcure; optimeau-
mt, poteritin caufa efle, quod /^««'particulares tem convenit cum experientia moderna,quia Bri-
juandoq; flant in fublimi, qui Ventum iftum Ge- â (qua; poflit efleMotus AerisJ non eft Eurm
leralem obruunt. integer, fed Euro-Aquilo^
Monitum. SiquisfittalisVentusGener&xsêx
wdme Alottts cae/i,is non adeoflrmus eft,quin Venti.s VENTI STATI.
?articularibus cedat. Jidanifeflior antem eil intra AdArtic^. \
Tropicos , propter Cuculos, cfuosconficit, majores; Connexio.

Etiam znfublzmi,propter eandem caufam,& propter UTin Inquifitione,de Ventis Generalibus,&w#i-
:urfum hberttm. uamobrem,fihic extraTropicos, nesScototomhmpaJ/zfunt;Iiaini//a,deVentis
^rjuxta terram, (ubi mollisadmodum , fegnis es~i & Statis,vertiginem» Dezllafilent,dehacfursum, &
'.um deprehendere voles.Fiat Experimentum inAere deorjum, fermones faciunt inconditos. lgnofcendum
'ibero,cînfummdtranquillitaie,efr in locis altis; ($• hocmagis,quodvariares eft; quiaStntiVenticum
'n corpore valde mobtli, & temporepomeridiano,quia hcispermutantur,utnonizdeminJE.gypto,Grxcia,,
<)erid Tempus , Ventus Ortentalisparticularts,par- lta[iz,jfirent.
:ius fiat. i.Efle alicubi Statos J^ntos,etiam Nomen impo-

M and at um. Fiat diligens obfervatio, circa Pin- fitum declarat ; ut &
Nomen alterum Etefiarumf
nacula,& ejusmodi flabella ,infafligtis turrium & quod Anniverfarios fbnat.
templorum, An non in maximis tranquillitatibtts » 2.Apud Antiquos.intercaufasInundationisM/?',
ftentperpetub verfus Occidentem. afcriptaeft,quodeoAnnitempore , VentiEteJia
Phaenomenon obliquum.' (Aquzlones fcilicet) flarent , qui curfum fluvii in
q.Conflat TLurumdnEuropinaflra, ejfe Ventum Mare inhibebant,& retrorfiim volvebant.
dejiccantem acremJLephyrumcontra humetlan-
efr 3. Inveniuntur in Mari Currentes,qui nec natu-
temejralmum. Annonhoc (it , quia (pofitoquodAer rali motui Oceani,nec decurfiii ex locismagisele-
moveat ab Orientein Occidentem) neceffe efl, ut Eu- vatis, necAnguftiisexlitoribusadverfis, autPro-
rus qtti moveat in eadem Confecutione , Aerem diffi- rnontoriis excurrentibus attribuipoflint ; fed pla-
fet, &
attenuet,mdefit Aermordaxj&Jicctts > Ze- nereguntur a Ventii Statis.
Y ^.Colnm-
4 47 HISTORIA 448
Columbum qui nolunt arelatione Naucleri unam\illumVentum,quifreqMntiwfUt,ejwregiQ-
4.
& levius putant, ab obfcuris Antiquitatis nis Affeclam nominamw. Stc de temponbw.
ffltfhani »
&auris, tam certarn, &fixam, de lndiis
veftigiis,
i. Aufler&iBoreasAfeckMundiiunt;Ftequeru
Occidentaltbw, opinionem concepifle,huc fe con- tius enimperuniverfumfpirantilli , cum fuis Se-
vertunt, qubda. Statis Fentu,a.d\koT&LtiJ>tamdi , dionibus,quam Eurw,t\Zephyrw cum fuis.
conjecent , Contmentem effe aparte Occidentis • 2,Omnes Venti Liberi (non StatiJmzgis Aflecla;
Resdubia,necadmodum probabilis, cum Vento- hyemis funt , quam Êftatis, maximeautem Au-.
rum Itineratium, adtamlong6stra£tus vixattin- tumni & Veris.
gat:Magnus intcrim honos huiclnquifitioni.fi uni 3. Omnes VentiLiben potius Affeclajfunt re.
,
Axiomati, aut Obfervationi , ex iis quas multas gionumextraTropicos,atq;etiamCirculospola-

complectitur.Inventio Novi orbis debetur. res, quam intra , In regionibus enim torridis , &
5\Ubicunq;fitifuntMontesaiti&nivales,ab ea conglaciatis,plerunque parcius fpirant,inmediis
parte flant VentiStati, ad tempus, quonives fol- frequentius
vuntur. 4.Edam omnes ^«JzLiberijprafertim fottio-
paludibus magnis.qua: aquis co-

6. Arbitror& a
res ex ipfis, flant fepius, & intenfius, Mane & Ve-
operiunturhyeme, fpkave Vcntos Statos , fub tem- fperi,quam Meridie & NocTru.
pora,quibusacaloreSolisficcari cceperintjfed de ^.Ventt Liberi in regionibusfiftulofis & caverno.
fis,frequentius fpirant,quam in firmis,& folidis.
hoc mihi compertum'non eft.
7.Ubicunque generationesvaporum fiunt in Mandatum. Cejfavitfere humana diligentidin
abundantia,idq; certis temporibus;ibi fcias Ventot obfervattone Ventorum Afleclarum , in regionibm

Statosii-sdem temporibus orituros. particulartbw, quodtamenfieridebuit, ejr ad multd
g.SiK^ZiSV^ftflentalicubi ,neccaufaeorum utdisforet. Memimme dMercatore quodam , prtt-
reperiaturin propinquo; fcias Ventos hujusmodi dentt vtro,qui WTerram Pifcatioms, coloniam du-
^wjperegvinos effe,& a longe venire. xeratitbtcfe hyemaraucaujam qu<sfiviJfe,curregto illtt
5>.Notatui« ex\,Ventos StatosnodiU nonflare,fed tam impenje frigtda haberetur , cum clima fatis be-
ab ortu Solis,hora,infurgere: funt certe hu-
tertia, ntgum ejfet. Reffwndtt,rem ejfe f.ama aliquanto mmo~
jusmodi Ventt, velutiexlongoiuneredefeffi , ut rem, caufam autem duphcem. Vnam, quodmoles
condenfationem aeris nocturnarn vix perfringant, glaciales ,aCurrentimarisScythici ,juxta ealitora
atpoftexortumSolisexcitati,paulifperprocedant. deveherentur.Alteram^quamlongepotioremduxiiy
io.Omnes^z/^w^fprsterquamexlocispro- quod longe plurtbw Anni partibw JJiiraret apudeos
pinquis") lmbecilli funt , & Ventis fubitis fe fub- Zephyrus, quam Eurus , quodetiamfacit afud ms
mittunt. (inqutt\)fedapud illos d Continenti,<^r gelidw ; apui'
ii.$untcomp'\utesVentiStaii , quosnosnon nosJtMart, grtepidw. Quodfi (addidit)tamfre-
percipimus, aut obfervamus, propter infirmita- quenter &dtujptraretm Anglia Eums,quamapud
temipforum , undeaventis hberis obruuntur; eosZephyxis,tongeforenttntenJiorafrigoraapudnos,
Ideovixnotantuihyeme.cumFOTrt liberi vagan- ejrpartaillis, qu& tbifunt.
turmagisjfedpotiusverfusajftatem , cumVenti (j.Zephyrt funt Ajfeck horarum pomeridiana-
illi Erratici magis deficiunt. rum : DeclinanteenimSole frequentiiis fpirant
In partibus Europ£,,ex VentisStatis,hipoti(R-
12. Ventizb Occidente,ab Orienterarius.
mi iunt.Aquilones iSo\x\itioi funtq;exortus Cani- -j.Aufler nodis Affeda eft;nam nodtu fa-pius &
cuk, tum prodromi,tumfequaces Zephyri,ab : oritur , &flat vehementius. Boreas autem in-
^quinodio Autumnali, £#r*averno Namde ;
terdiu.
Brumali Solftitio minus curandum , propter hyer- %. Affedamm vero Maris,& Continentis.mults
misvarietates. & magni funtdifferentia;. Eapraecipue, qui Co-

i3.^«//Ora^^,five^/'^,quinomeiutaxe- lumbo anfam prsbuit inveniendi Novi Orbis:
mnt,quod Avesaregionibusgelidis tranfmarinis, Qijod ^«^'marini Stati non funt,terreftres autera
immittant , nihil pertinent ad
regionibus apricis maxime.Cum enimabundetvaporibusmare, qui
J^«^5îToi;quiaillitemporefaEpiusfallunt:Aves ubiq;fereindifferenteradfunt,ubiq;etiam gene-
autem eorumComm©ditatem,fiv8 citius,five tar- rantur V^nti , &
magna inconftantia huc illuc fe-
dius flent, expeftant ; etiamnonraro poftquam runtur, cum certasorigines,&fontesnonhabe-
flare paululum incceperint,& fe fubindeverterint, ant. At terra.ad
Materiam Ventorum,vz\demxcpai-
deftituuntur Aves, &mergunturinpelago , ali- literfehabet;cumalialocaad^«wjpariendos, &
quando in naves decidunt. augendos,magiseflicaciafint;aliamagisdeftituta.
izi.Pratcifusreditus^www-addiem&horam, Itaque flantfereapartefomitum fiiorum,&inde
inftar j£ftusMaris,non invenitur.Defignant quan- direclionem fortiuntur.
doq; Authores nonnulli diem ; fed potius ex con- p.Nonfatis conftat fibi^c^.Aitad Teruviam,
$ect,ura,quam exobfervatione cohftante. &maritima Maris asfujlralis, ferepertotum An.
num,fpirare esfuflros. Idem alibi ait,ad eas oras,
VENTI ASSECLi€. Ipirarepotiflimum Ventos Marinos. At AufleriWii.
AdArtic.4 t &$. terreftriseft, ut &cBoreas,8cEnrw,tnntumque Ze-
C O N N E X I O. phyrw eft illismarinus. Sumendum quod certiiii
VEntorum Afleclarumôr^^«fe?« noflmm eil, ponit,hocex\, Auflrum eYTeVhntum <ss€Jfeclam ,&

quodimponere vijum esl,neaut pereatobferva- familiarem earum regionum; nifi forte ex nominc
Senfm talis eft.Divi-
tio circaipfos,autconfundatnr. *>%ari$ Auflralis,\e\t}ha.nta.h'a.m, velmodum lo'
annumintres ,quatttor, cjiiinq3 partes,in
de,fi placet , quendicorrupit, intelligens Zephyrum per <>siti-
altqua Regtonc.Qmdft Ventus ahquisibifiet, duas, flrum.quod a Mari Auftrah fpiret. At Mare, quoc
ms,qnatnorporttOfiesexipfls; Ventus cmtraritM , vocant , Atijirale,ptopxieAuflralenoi\ev\, fec
tanquarr
— . ,,,
.'
\ ,
4 49 VENTORtlM. 450
tanquam Oceanus fecundus Occidentalis ; quan- quarrerent,tres collocarunt; Eurolocum noiue-
do fimili.cum Atlqntico, ficu exporrigatur. pererunt»
lo.Marini Ventt funt proculdubio terreftribus Tmbluris liquidkm qui Mercurialibus An-
humidiores,fedtamenpuriores,quiq;facihus, & ftrum,
ff qualius,cum Aere puroincorporentur. Terre-
'Divitts&ZephyrirorantesSn^huievenas,
ftresenimrnalecoagmentati,&fumei.Nequeop- Et Boreamtrift/ ngidumfale.
ponatquispiam, eos debere effe propter falfugi- ,
4.Atnobis,in#tf^?>,£#r^proMaleficioha-
nem Maris,crafliores,Natura enim terreftris falis, betur,ut in proverbio fic, Eurum , neque homjni,
nonfurgitinvaponbus. neq;beftia:,propitium effe.
n. Tepidi , vel gelidi funt Venti marini, pro ra- Aufter a praffenti?t Solis , Boreas ab abfentia
$•
tione qualitatum duartim pradictarum , humidi- ipirat, in hemiiphatriq npftro : Eurus in Conie-
tatis, & puritatis, Humiditate en.im frigora miti- cutione Mptus Aeris , Zephyrus a Mari , Eurus a
gant, (ficcitas fiquidem utrumque,&calorem,& Concinente: plertimquein£#rc/w .^/JWOcci- :i &
frigus,intendit:Jatpuritat? fefrigeraut.Itaq; extra. dent^li. Har funt differentiae Ventorum , maxime
Tropicos,tepidi;intra,gel.idi. radicales.unde plurima: ex qualitatibus,& poiefta-
U. Arbitror ubiq; Ventos marinos, Afleclas efle tibus ^/tfor»»s!,reverapendent.
regionum (prsfertim maritimarumj fingularum; <?../^y?£r minusAnniverfarius eft , &ftatuji

frequentius fcilicetipirare ventos, aparte , ubi col- <]U&mB<>reas,{ed magis vagus , & liber & quan Jo ;
locaturmare; propter copiamlonge uberiorem eftftatus,t:amleniseft,utvixpercipiatur.

Materia:,adw«wrinmari,quaminTerra:nififoi-te 7.^0/?ermagishumiJiseft,&Iateralis , Toreas
fitaliquis^«m ftatus,fpiransacerra,excaufape- celfior, & fpirans exalto;neq-, hocde Elevauune,
culiari.Nemoautemeonfu,ndatt/e«rwftatos,cum &depreffionepolaridicimus, de quafupra, fed
ventis Affechs, cum Aflecla: femper frequenciores quod origines fiias habeat plerumq, magis in vici-
fint;ftati,fa:piusrariores.Id tamen utrisq, commu- no ^«/?«r,magisin fublimi Boreas.
neeft.quod wwrtfpirentapartefomitumfuorum. 8. e^/?frnobispluvioftis(ul jamdi&umeft
)
I3.Vehementioresplerumq,funt venti marini, Afric&weco ferenus, fed magnos immittens fer-
quamterreftres,itatamen,utcumceflent,major vores, non frigidus, utaiidixerunt. Efttamen
fitMaIaciainmedioMari,quamadlittora;adeo ut Africa facis falubris At nobis, fi flaverit paulo
;
Nauta: quandoq; ament,potiuslittorumobliqui- diutiusin fiido, absque pluvia Auftcr, valdepefti-

tates premere, quam urgere altum ; ad evitandas lens eft.
Malaeias, J>< <zAufter8cZephyrus non generant vapores ,
i4.SpirantaMari^dlittofa Venti Tropai, five ied fpirantapartibus,ubi maxima eft copia ipfo-
verfarii,quiicilicet,poftqnam paulifperprogreflj ram, propterauclumcalorem Solis, q.ui vapores
unt.fubitovertuntur. Omninoeftquajdamrefra- Qtiod fi fpiraveiint
elicit,ideoqaefuntpluviofi,
Gtio inter Auras maris,& Auras terra:, &ina:quali- a locis ficcioribus , & jejtinis 3 vaponbus , funt
;as.Omnisautemina:qu4lit2sAe'is,eftinchoatio fereni ; fed tamen aliquando puri > aliquando
quardam ^««'.Maxime autem fiunt Tropai,& £u~, aftuofi.
ripiVentomm,ubimavefum2.t, _
Videnturhic apud nos Aufler & Zephyrut
to.
if.SpirantqiuedamAurarplerumq; circaomnes. foederati, funtque tepidi & humidi at ex altera ;
/Vquas majores;potiflimvimaucemientiunturma-. parte Aflines iun^Boreas 8c Eurus , funtq, frigidi

ne;atmagiscircafluvios,'quaminmari, proptei; & ficci,
iifferentiam aura: Terrae , &c aura; Aquae. J i aAtufter
. &
'Boreas (quod antea attigimus) &
1 6. In locis proximis juxta mare, flectrunt fere frequentius ipirant,quam £nrus,&: Zrpbyrxs, quia
fearbores, & mcurvant , quafi averiantes auras magna eftinsequaliras vaporum, exillis partibus,
tnaris.Nequetamenmaliciaeft;ied 'cVmimariti- propterabfentiam.&prsfentiamSolii; ; AcOri-

mi,obhumidicatem,&denfitatem,funttanquam cnti , &
Occidenti , Sol tanquam adiapho-
ponderofiores. . rus eft,
^__ i — .. — ^Mf ix. ss£ufter ialuberrimusmarinus,acontinente

Qualitates & Poteftates Ven- magis morbidus ; contv&oreask mariiu/pedus,
torum. ^ teria ianus; Etiam frugibus &c ftirpibus oAfo-
AdArtic.-/.x%. t?.$o.$\. y?ermarinus ya!debenignus,fugansrubigines, &
Co Nnexio alias pernicjes,
&
c
varte:
Irca Qijahtates Poteftates
obfervatumes~iabhominibus,non diligcnter,&
Ventomm»
Nos certiora excerpimtts; reliqua,utlevia,ipfis

i j. a^//?ffrleniornonadmodumcogitnubeSi
fed fa:peferenuseft,pra:fertimfifit brevior;
flans commotitjs , aut diutius , facit ccelum nubi-
Sed
Ventis permittemtts. }um» &inducitpluviam: iedpotius cumdefinat s
i, ^«/?i?rPluviofus , "Boreas Serenus apudnos aut flacceflereincipiat, quama principio, autin

funt : Alter nubes congregat,&fovet;Alter dif- ipfo vigore,
iipat, &diicutit. Itaque Poett, cum narrant de i4.Ctimy4«/?<rautoritur,autdefiftit,fiuntferc
Boream in carcere
Dtluvto, fingunt, eo tempore , Mutationes tempeftatum , a iereuo ad nubilum
concluium ; Auftrum cum Amphllimis mandatis aut a calido ad frigidum, &
e contra ; Boreas fepe
emiffum. &oritur,&definit, priore tempeftate manente,
z. Zephyrtts apud nos pro tAurea i-AItatis Vento_ & continuata,
habituseft,quicomeseffetperpetuiveris,& mul- i^.Poftpruinas.atque etiam Nives paulodiu-
ceretflores. non alius fere Ventus , quam Aufter
turniores ,
$ Taracelfi Schola,cum tribus iuis principiis,
. ipirat,tanquam fa6ba concodtione frigorum qua; ,
ftiam in Templo Junonis ( Aere fcilicet^ locum tum demum folvuntur, neque propterea iemper
V x fequituE
, ;
45 i
HISTORIA 4 $i
fequiturpluvia,fedfithocetiaminregelationibus 31. Flante Suro vifibilia omnia majora appa-
fergnis.
rent - At flante Zepkyro Audibilia. Etiam longius
16. zAujler, & frequentius oritur , & fortius deferuntur Soni,
fpii-ar,no6tu,quam interdiu, prafertim nottibus j 2>
Cpeciam nubes ad fe trahere, apud Gr&cos in
hybernis. At Boreas, ii noCtu oriatur fquod 8 proverbiumtranfiit,comparandoeiFceneratores,
contrafuamconfuetudinemeftjnonultratriduum
q U p eC unias erogando
j , forbent: vehemens eft
fere durat. Ventm, &latus, utnonpoffit fummoverenubes

17. Auftro flante, majores volvuntur fludus, tamcito,quamills renitantur,&fevertant;quod
quam£mv*,eu^mquandopari,autminoreimpe- fitetiamjnmajoribusincendiis , qua? contra^»-
tu, fpirat. /««zinvalefcunt.
1 g.Spirante nAuftro&x. Mare cceruleum, ma- & tf.Venti Cardtnales ,autetiam SemicardinaUst
gis iucidurn, Borea contra, atrius,& obfcurius. non funt tam procellofi, quam Mediani.
CumAerfubitofit tepidior,denotat inter-
19. Mediani , a Borea ad Euro-boream, magis
34.
dum pluviam rurfiis alias , cum Aura fubito fit
:
fereni : ab Euro-borea a.d Eurum ,m^\s procello-
gelidior,pluviampra:monftrat. Sequitur vero,
fi. Simiiilerab Euro ad Etiro-a.Mflrv.rn magisie-
hocnaturam Veniorum-. nam fi flante Anftro &
Euro intepefcitAeY, pluvia in propinquo eft.iti-
demque cum flante Septentrione , aut Zephyro,
^
reni,ab Euro-auftro ad Auftrum, magis ptocel-
s ah
~p
Sirni j 1Cer A
ro ad Zephyro-auftrum ?
magis fereni , a Zephyro-auflro ad Zephyrnm, ma-

refrigefcit. gis procellofi. Similiter , a* Zephyro ad Zephyro-
zo.Aufter flat plerumq; integer,& foiitatius. At boream, magis fereni, a" Zephyro - forw ad Boream,
Borea, &pra:cipue Gc««,&Cb^flantibus, fepe magisprocellofi Itaut progrediendofecundum
:
contrarii.&aliidiverfi Venti, fimul fpirant ; unde femper Mediam priorisSemicar-

ordinem coeli,
refringuntur,& turbantur. dinis.difponantur ad Serenitatem;pofteiioris , ad
21. Boreai fementi faciends,
Aufter Infitio- Tempeftates.
nibus,&Inoculationibus, cavendus. Tonitnra, &fulgura, &Ecnephia?fiunt,
jj.
22.Aparte^/?r/,foliaexarboribus, citius de- fpirantibus Ventus frigidis quique participant ex
,
cidunt. At palmites vitium, ab eaparie erumpunt, Borea, quales funt Corm ,Thrajcias , Circias, Me-
&eoferelpe6tant. Ccecias Ideoque fulgura faeprus comitatur
fies , :
2^.Inlatispafcuis,videndumeftpaftoribns(ut „ r ando.
iiiTlimm) utgreges ovium zdSeptentrionak ,
j6 .Euam Nivales^»» ISeptentrione veniunt,
conuzAuftrum palcant. Nam
latus adducant, ut fed ab U s^^«*,quinonfuntprocellofi, veluti
fi contra 2?W(?4>«,c1audicant,& lippiunt, alvo & Corm, & Mefes.
moventur : Qijin etiam Boreai coitum illis de-
37. Omnin© Venti quinque modis naturas iua:
bilitat, adeo ut fi in hunc Ventum fpe£tantes
coeant oves , fcemellae ut plurimum gignantun
& proptietates nancikuntur. Vel ab abfentia au
prarfentiaSolis .-
vel a confenfit & diiffenfu cun
Sed inhoc TUnim (utpote tranicriptorjfibinon
naturali motu Aeris ; vel a diverfitate Materia; fo
conftat.
mitumfuorumaquibusgenerantur; Maris.Nivis
24. Venti tribus temporibus, frumento fege- & Pakidum,&c. vel tindtura regionumperqua
tibusnocent:infloreaperiente, deflorefcente,& pertranieunt
a^
vel ab originibus localihusfuis,i

:
& fubmaturitatem:tum enim exinaniunt ariftas alto, fubterra,inmedio : qua; omniafequente

deiedis granis , at prioribus duobus tempori-
articulimelius explanabunt*
busjflorem, aut in calamo conftringunt, aut de-
38, Venti omnes habentpoteftatem deficcandi
cutiunt.
•etiammagis quamipfeSol, quiafbl vaporeselicii
25. FlanteAuftro anhelitus hominum magis
fcetet, Appetitus animalium de jicitur magis,mor- fed mfi admodum fervens fuent , non diffipa
at/^«/%>eos&elicit,.&abducit: Attamen Auji

bi peftilentes graffantur , graredines incumnunt,
hominesmagispigrifunt, &
hebetes : Atflante minime omnium hoc facit; quin etiam faxa, t
trabes fudant,magis flante nonmhil.^/??'0,quar

50ra* s magisalacres,fani,avidioreseibi. Phthificis
in tranquillo.
tamennocet^re^f, &tufliculofis,& podagricis,
j^.Martii magislonge deficcant.quam
& omni fluxui acuto. Arrifices Inftruirentorum Mnficcrur
iftivi
i6.Eftrm ficcus,mordax,mortificans;2re/^)T8* adeo ut

Martiosexpecl:ent,adMateriamlnftriimentoi'ur
humidus, clemens, almus.
Eurm fpirans vereadulto , calamitas fru- fuorum deficcandam, eamque reddendam porc
27.
ctunm inducendo, erucas &
vermes, ut vix foliis fam, & fonoram.
parcatur; nec asquus admodum fegetibus: Ze~ 40. êw/iomnisgenerispurgantAerem, eumc
a putredine vindicant, ut Anni m quibus venti fr<
fhyrm contra , helbis , floribus & omni vegeta- ,
bili, maxime propitius, & amicus. hxBurus quoq,,

quentius fpirentjfint maxime falubres.
circa asquinoclium antumnale , fatis gratiofus 41 Sol Principum fortunam fubit;quibufcui

.
28./^»//abOccidentefpirantes,funtvehemen- itafopeagitur,ut praefides inProvinciis lemoti

tiores, quamilliab Onente, magiscurvant,& & magis obnoxioshabeantfubditos, &quibusobfi
contorquentarbores. quia prsfteiMur magis, quam pnncipi ipii. Ceii
29. Tempeftas pluviofa qua? incipit fpitante Venti quipoteftatem, & originemhabent a S0I1
Euro,\ong\xxs durat , quam qme fpirante Zephyro, a?que, aut plus gubernant temperaturas regi<
&fereaddiemintegrum extenditur. num,&affe<ftusAeris, quamipieSol, intanturr

30. Eurusipfe, &cBoreas, poftquam inceperint utPe^^/^^quajpropterpropinquitatem Ocean
flare eonftantiusflant:Aufter,&Zephyrus,magis vaftitatem Amnium &altiffimos, &maxim(
,
tnutabiles. aionte.s nivales, maxima habet copiam Veniorur,

&aiu
453 VENTORUM. 454,
&aurarumfpirantium)cum.E«™/w,& detempe- dethefauris fuis; tanquam^^/prodirent exlocis
ramento.&clementiaAeriscertet. thefaurariisvfubterraneisfc.LcetjiibifuncMirera?:
42.Nil mirumfi Ventorum tantus fitimpetus , fedhocnihileft.Namloquituretiam^râr^^de

quantusinvenitur , quandoquidem^«?«vehe- Th^faiuisNivis,&grandinis,quasinfubhmi ge-
mentes, fint tanquam Inundationes, atq; Torren- nerari.nemo dubitat.
tes,&Flu6t.usmagniAe'ris.Nequetamen,fiatten- 3. In fubterraneis proculdubio magna exiftit
tius advertas, magnum quiddam eft eorum po- Aeris Copia, eamque & expirare fenfim venfi-
tententia.Polfuntdejicerearbores, qua? cacumi- mile, & emitticpnfettimaliquando , urgentibus
num onere , tanquam velis expanfis iisdem com- caufis, necelle eft.
moditatem pra?bent,& fe ipfie onerant ;

poffunt Phaenomenon obliquuM. In magnis fecci-
etiam j£dificiainfirmiota ; fed ftiucturas folidio- tattbm,& media aftate, cummagis rimofa fetterra,
cum terra? motibus, non fubvertunt.
res, nifi fiant folet erumpere in locis aridis , & arenops , magna
Nivesquandoque tanquam integras dejiciunt ex visaquaru. Quodfi faciant Aqu&{ Corpm Qraftum)
'
Montibus , ut planitiem fiuSjacentem fere fepe- raro;Aerem CCorpus tenue,& fubttkj hdc frequen-
liant, quod accidit Solymanno in campis Sultania i ter fycere,probabtle es~i.
Etiam magnas quandoque immittuntlnundatio- 4. Si expirat A er e terra , fenfim & fparfim ; pa-
nes aquarum. rumpercipiturprimo fed poftquam Aeris iliius
;
43. Amnesquandoq; tanquam ponunt in ficco emanatioriesmultseniinutavconfiuxerint, tum fit
Venti, & fundos ipforum difcooperiunt: Si enim /^«tt#;utexfcaturigimbus AquarumRivus:Hoc

poft magnam ficcitatem , Ventut robuftus in con- veroitafieri videtur; quojnam notatum eft ab
fecutione filiaqu£,phuibusdiebus fpirarit,ita ut Antiquis./^wwcompluresinortu fuo & in lpcis
aquasamnis, tanquam everrendo , devexerit in a qtubusonuntur, primo fpirareexiguos deinde
mare, Aquas marinas prohibueric,fit Siccatio Am- in progreflu invalefcere prorlus,more FJuviorum.
nis in multislocis iniolitis. 5. Inveniuntur qusedamlocain Mari, ac etiam
Mo n 1 t tiM. Verte Polos, & verte femulObfervA- lacuS;, qui nullis flantibus ventis, maloreminmo-
tiones,quatenm WAuftrum e<r Boream. Cum entm dum tumefcunt, ut hoc a iubcerraneo flatu fieri
Abfentia, & Frafentia Solis in caufa fet ,variatpro appareat.
ratione polorum. <is4t tllud, conftans res effe pojjit» 6. Magnavisrequiritur fpiritusfubterranei, ut
quod plm fet Maris v erfm Auftrum , plm fit Terra Terraconcutiatur, autfcindatur: levior , utAqua
verfm Botezm , quodetiam adVentosnonparum fublevetur. Itaquetremoiesterra; rari;rumores&
faciti fiibleyationes Aquatum, frequentiores.
&
t
Monitum. tJMi/iemodisfiuntVenti,ut exln~ 7.Etiam ubiq; nocatum eft, nonnihil attolh ,

qutfetioneJequentipatebit:Ita<fcturetamvaria,fegere tumefcere Aquas,ante tempeftates.
obfervattones,haudfacile esl. Attamen qm d nobispo- 8. Spintus fubterraneus exilis.qui fparfim effla-
ftta junt,pro certoplerumq^ obtinent. tur,nonpercipitur fiiper terram, doneccoieritin

, „1,1 ', II I «!» Ventum, obporofitatem terra; ; (ed exiens fubter
Origines locales, Yentorum. aquas, obcontinuitatemaquas,ftatim percipuur

AdArtiC.t^ ex tumore nonnullo.
C O N N E X I-O. g. tAffetlas eiffe /^«/w,terrarum cavernofarum,
VEntorumOriginesIocalesK^, ardmesl ln~ antea pofuimus ; ut prorius videanturVenti llli
qutfttionis, cum i//udUnde,ejr Quo Ventorum, habere origines fuas locales e terra.
titresabdita,etiaminScriptunsnotatafit. ^(ej^ lo- 10. In montibus magnis& faxeis, inveniuntur

quimur jamde Fontibm Ventorum particularium, Venti,5i citius fpirare, (antequam fcihcet percipi-
{de quibm pofeea) fedde Matricibm V entotnm in antur invallibus,) & frequentius, fcum fcilicet
ocnere. eAllij ex alto eas petunt , Alij m profundo vallesfintin tranquillo:j At omnesMontes , &
rimantur; inmedioautem, ubiutplurimumgene- Rupes cavernofi funt.
rantur,vix eas qu&runt; uteFimos hominum, qu& 11. In ComitatU-Dew&gHn Britannia- montofa
antepedespofitafunt,pr<eterire, & obfcurioramalle. fegione&lapidofa, ex cavernis quibusdam, tam
Illudliquet,Ventosautlndigenas,autAdvenasejfe; vehementes, £ait Gtlbertus ) fiint Ventorum eru-
funt entmVenti tanquam Mercatores Vaporum,, ptiones, utinjedtaveitimenta, pannique, rurfiis
eosque in nubes colleSios , & important in regiones, & ma2naviefflentur,& altius in Aerem efferantur.
expgrtant,unde iterumV enti, tanquamper permu- 12. In AberBarry juxta Sabrinam in VVallia , in
tationem.Sed inquiramusjam de Nativis.Qui enim. quodam clivo faxofo.in quo funt foramina, fi quis
aliunde Adven&,alibiNativi, Tres igitur OrigineS auremoppofuerits Sonitusvarios,& murmurfla--
locales : Aut expirant &fcaturiunt e terra ; aut de- tuum fub terra exaudiet.,
iiciunturex fubtimi; aut confidntur hic in Corpore Ph^nomenon, QBLiquuM. ^y^tf/w/VAcoftaj

Aeris. Quiautem dejiciuntur ex alto, duplicU gene- oppida Plata? &Poto(x ««Peruvia, nenlonge effe
,
rationis enim dejiciuntur , antequam for-

: <tsiut diftantia, & utrumtfefetum effe, interra elevata, aui
mentur innubes, autpoftea exnubtbu* rarefaelis y mohtana,utin hocnondifferant; efrnihilominmha-
&
difftpatii. Videamm qU£ fit harum rerum bere Potofam t.emperaturam aeris frigidam , &
hiftoria. hyemalemy Platam clementem, vernam ; id quod&
i.Finxerunt Poeu, Regnnm *Aioli,in Antris & videtur Argenti fodinis ', juxtaVotofzm , attribui
Cavernis,fub terram fuifle collocatum,ubiG*rar pojfe ;quod demonftrat effe JpiracuU terra,quatenm
eflet Ventorum,qui fubinde emittebantur. adcatidum,&frigidum.
Z^.^quosdamêosdemq;/*^/»/»-
z.Etiam 13. Si terra fit primum frigidum, ut voluitP^r-
^w,movent Smptura yerba: Qui productt Ventoi menides , (non conterrmenda ufus iententia,cum
V $
frigus,.
;
4<S HISTORIA 45<5

frigus, denfitas, arcto copulentur vinculo) non
& ftica Halonumi&coIorumSolis.&Lnnse, habent
minuspiobabileeftjejicihalitus calidiores, afri- aliquid ex nube;at Jaculatio illa,& Occultatio ftel-
CTorecentrahcenae , quamdejiciafrigore Aeris larumexiguarum,fiuntinfereno.

lublimioris. 22. Cum Ventm prodit anube formata , autto-
14. Sunt quidamputei inDalmatia, &Regio- taliterdiiTipatur nubes,& vertitur mFentum;znt
ne Cerenaica, ut quidam ex Antiquis memorant, ieinditur,&erumpitF«w^,utinprocella.
in quibuspfi dejiciaturlapis , excitantur paulo poft Zj.Plurima funt Pbanomena obliqua,nhi<s\iein
tempeftates , ac fi lapis perfnngeret operculum natura rerum , de repercuilione per frigidum ;
aliquod, in loco, ubi vis Ventorttm erat incar- Itaq;cumconftet eflein media regione Aeris,fri-
cerata. goravaldeintenfa,planumfit,vaporesmaximaex
Ph^nomenon obliquum. tFlammas evo- parte,ea locaperfringerenon poi!e,quinautcoa-
mttnt &tnz, &
complures A4ontes fimiluer Ae- ; & gulentur,autvibrentur; fecundum opinionem ve-
rem erumperepofje confentanettm efl,prdfertim calore terum,in hac partefaaam.
infubterraneu ditatatum, &inmotupofitum, Tertia Origo localis ventorum efteorum , qui
i^.lnterraemotibusj/^ww^quosdamnoxios, & hic ininferioreA*e're generantur , quos etiam tu-
peregrinos, &ante eruptionem &pofteaflare, , moresfive Super-onecationes Aeris appellamus,
obfervatum eft: ut fumi quidam minores folent Res maxime familiaris ; & tamen filentio tranf-
emitti,ante,&poftIncendiaiuagna. miifa.
Monitum, Aier mterraconclufm , erumpere ob Commentatio. Horum Ventorum , qui
vartas caufas compellitur: Quandoque Maffa terra conflantur in aere infimo , Generatio , abfirufior ali-
male coaomentata in (favum terra decidit quan- : quaresnonesl; quam b&c ipfa. Ouodfcilicet Aer
doque <tAqtt,zfe ingurqitant quandoque expanditur : noviter fatim ex aqua , & vaportbus attenuatts , &
Aer per ianes fubterr, neos , ut ampliorem locum refoitttis ,conjunQm cttm aere priore,nonpotesi con-
quarat : quandoque Terra , qu& antea fohda erat , tinert ijfdem,quibm antca , fpatiis :fedexcre(ctt , &
pjr concame?ata per i-qnes, in cineres verfa,feam- volvitttr,& ulte-rtoraloca occupat. Hujrn tamen rei
,
flius fuftinere nonpotesi ,feddecidit : ejr comphra duofunt Affttmpta. ZJnum , quod gutta Aqtta in
ta oenus aerem verfa (qtticqttid de decima proportione Ele-
Atque de prima Origine locali Vntorum,vide\i- mentoram fabulentur)centuplo ad minits plttsjpatij
cetefubterraneis,ha:c inquilita fiunt ; Sequitur quam prim;Aherum,quodparum Aeris
defiderat ,
origo fecnnda,exfublimi, nempe media , quam novi,&meti,fuper-additptAeriveteri,totiiconcutit,
appellant, regione Aeris* & in Motuponit;ut videreesJexpufi/lo Vento,quiex
Mon t u m. <tAt nemo tam mak , quiz dicia
1 fotiibtts ,aut rima, feneflra effiat , quitamen torum
• funt, mtfllivat, quafi negemus reliqnos Veiuos, , & Aeremincubiculv inmotuponerepoffit; mexflam-
e terra Qr mari per vapores educi
,
, Sed boc prius ; miilucernarum factle apparet.
oenuserati Ventorum qui exeunte terra jam Venti 3,4. Quemadmodum rores,&nebulse, hic in
formatu aere infimo generantur, nunquam factsenubes,

16. Increbrefcere mmmurfilvarum.antequam nec ad mediam regionem penetiantes ; eodem
manifefto percipiantur Vnti>notatum eft; ex quo modo, &complures Venti.
conjicitur Ventum a fuperiore loco defcendere; 2j.Auracontinua fpirat circamaria, &aquas,
quod etiam obfervatur in Montibusfutdiitum quar Ventm pufillus, noviter facrus.
eft
eft) fed cauia magis ambigua propter cava , 26.lLis,qu3f eft exMeteoris quafi humillima 1
montium. & generaturinproximo; quandononconfpicitui

17. Stellas fagittantes , (ut loquimur, ) & vi- integra, fed curcata, & quafi frufta ejus tanturr
bratas, fequitur Venttts atque etiam ex ea parte,

; in cornibus,folvitur in Vntos;xqnc ac in pluviam ;
ex qua fitjaculatio ; ex quo patet, aerem-in alto &magis.

commotum eile, antequam ille motus perveniat 27. Notatum eft, efle qnosdamFentos in regio-
ad nos. 1 nibus,qus difterminantur,& ieparantur perMon

iS. Apertio cceli.&difgregationubium, pra?- tes intermedios^, qui ex altera parte MontiuiT
monftrat ^«/w,antequam flentin terra; quod iti- nonperveniunt;
ipirant familiares , ad alteram 1
depi oftendit Ventos inchoari in alto.' quomanifeftum, eos generari infra altitudinec
19. Stelk exiguae , antequam oriatur Venttu, ipforum Montiuin.
non cernuntur, licet no£te ferena ; cum fcilicet 28. Infiniti funt Venti, qui fpirant diebus ferenis
(utvidetur) denfetur , & iit minus diaphanus atq; etiamin Regionibus,ubi nunquampluit ;
qu:
Aer, propter materiam, qux poftea folvitur in generanturubiflant,necunquam erantnubes,aui

Ventos. in mediam regionem afcenderunt.
20. Circuli apparent circa eorpus Luna; ; Sol Ph^nomena obliqua. Quicunque norit
quandoque Occidens conipicitur fanguineus quam facile vapor folvamr tn <t>4erem ; & quan
Luna rubicundior eftin ortuquarto;&complu- ingens fit copiavaporum; & qttantum (patittm occtt
plura alia inveniuntur prognoftica Ventorum in pet gutta Aqu& verfa m Aerem , prx. eo qttod antei
fublimi: (dequibus fuo locodicemus^ quaeindi- occupabat{ut diElttm esl) & quam modicttm fuftvnea.
cant materiam Ventorum ibi inchoari , & praefe comprtmi Aer ; non dubitabit quin neceffe fit
parari. etiam d fttperficie terra , ttsqne ad fnbltmia aeris
21. In iftis Phamomenis, notabisillam.dequa ubiq generart Ventos. TSfeqtte enimfieri potes~i,u
diximus , diflerentiam , de duphci generatione magna copia vaporum,cum cccpertnt expandt ,h

Ventorum, \n fublimi ; nimirum ante eongrega- mediam ttAieris regionem attollantur absq Super- ,
tionemvaporummNubem,&poft,Namprogno- oneratione Aeris, & tnmnlnt in via.

Acci
4?7 VENTORUM. 458
quasBelluasvocant , qusquefefuftinent, inftar
Accidentales generationes Ven- Columnx, vehementesadmodumfunt , &dira;
torum. navigantibus.
AdArtic. $. 5. T/phones majotes , qui perlatitudinemali-
quamnotabilemcorripiunt , &correptalbrbenc
Connexio.
iri fiirfum,raro fiunt ; at Vortices, five Turbrnes exi-
CcidentalesGenerationesVentorumft#w-
gui,&quafiludicri, frequenter.
car»us,qti£ non efficiunt , aut gtgnunt Jidotum
4. Omnes Procell£,tk.Typhones,&cTurbinesmz-
impulfivum Ventorum , fed eum comprejfione
jor.es,habent manifeftum motum ptscipitii , aut
acnt'.nt,repercu]ftone vertunt,finuatione agitant , & vibrationis deorfum , magisquamaliiVenti; ut
volvunr.quodftper caufiu extrinfecas, Q-pofituram
torrentum modo ruere videantur, & quafi per ca-
Corportrm adjuntlorum.
nales defluere,&poftea a terrareverberari.
i . In locis,ubi funt colles minus elevati, & cir- Fit in pratis , ut cumuli fceni , quando-
5.
ca ho$ fubfidunt valles, & ultra ipfos , rurfus col-
que in altum ferantur,& tum inftar Conopei fpar-
Iesalciores,major eilagitatio Aeris,&fenfus Ven-
gantur ; etiam in agris , ut caules pifarum in-
*w#?w,quam aut in montanis.autin planis.
In urbibus fiiitahquis.locuspauIo latior,
voluta: , & ariftarfegetum demeifie , quinetiam
%. ,
linteaadexficcandum expofita,actollantur a Tur-
&exitusanguftiores, autAngiportus , &Platea;
^/««^/«.uiqueadaltitudinem Arborum, aut fupra,
fe invicem ieeantes ;
percipiuntui-ibiFlatus , & ^Cdium ; ha-cquefiunt, abique aliquo ma-
faftigia
Aura*.
joreiywrfimpetu,autvehementia.
} . In ./£dibus refi«geratoria per Ventos fiunc,
6. At quandoque riunt Turbines\e\es , &ad-
aut occurrunt ubi AereftperflatHis &exuna
; ,,
moduin angufti , etiamin fereno ita ut Equitans, -,
parte introitAe'r,exadverfo£xit ; Sed muito ma-

videatpulveres,velpaleascorripi ,.& verti prope
gis , ii Aer intrat ex diverfis parcibus & facit con- ,
fe neque tamen ipfe magnopere Venmm fentiat
,
curfum aurzad Angulos, &habetexitumilli An- ',
qusproculdubiofiunt hicprope,exauriscontra-
quIo communem: Etiam Concameratio ccenacu-
riis fe mutuo repellentibus, & circulationem aeris
lorum , & rotunditas plurimum facit ad Auras ;
ex cqncuffione facientibus.
quiarepercutiturAercommotusadornneslineas;
7. Certum eft, eile quofilam qui manifefta ve-
EtiamSinuatio porticuummagisjuvat , quamfi
ftigiarelinquunt Aduftionis,
&Torrefadionisin
exporrigantur m redto ; Flatus enim in recto,iicet
plantis.At Prefierem, quieft
tanquamfulgur cce-
noncoucludatur,fedliberumhabeatexitum , ta- •
cum,atque Aerfervens,fedfine flamma,adlnqui-

men non reddic Aerem,tam inaequalem , voiu- & fitionem de Fulgure rejicimus.
niinofum,&undantem , quam confluxusadAn-
oulos,&anfracl;us,&glomerationesinrotundo&
hujufinodi. Confacientia ad Ventos ; Originales fcili-
4. Poft magnas tempeftates in Mari,continua- cet ; nam de Accidentalibus, fupra inquifi-

tur Ventus Accidentalis ad tempus, poftquam Ori~ tum"eft,
WW«iefederk;faclusexcollifione,&percuffio- es4dArtic.\iAi.l}.\4..i5.
ne Aeris,per undulationem flu&uum. C on n ex 1 o.
5.
Reperiturvu1goinhortis,repercuffio^?«?z,
aparietibus,&aggeribusjitautputaret quis, Ven-
QVa a veteribusyde Ventis eorumque caujis,dicla
funt , confufaplane funt , ejr incerta, nec, ma-
/««zincontrariampartemipirareejus , a quare-
xima exparte , vera, Neque mirumftnoncernant
veraipirat.
clare,qui nonjpeclantprope. Lequuntur,acfi Ven-
6. SiMontesregionem, aliquaexparte,cin-
tus altudqutppiam cjfet , Jsparatum ab Aere Moto ;
gznt,ikVentus paulodiutius, explanocontra
atque acfi Exhalattones generarent , ejr conficerent
montemipiraverit,fic,utipfarepercuffionemon-
corpm iniegrum Ventorum ; atque ac fi Materta.
tis,aut contrahatur Vennts in pluviam,fi fuerit hu-
Ventorum ejfet Exhalatio tantum calick , ttrficca;
midior , autvertaturin Ventum contrarium, fed
Âtqut acfiongo Adotus Ventorum , effettantum-
quibrevi tempore duret.
7. In flexionibus Promontoriorum experiun»
modo dejeblto , &
percuffio d fi-igoremedia regionis:
€mniaphantaftiCa,cjrpro esirbitrio. nsittamenex
turNaturae fepius miuationes Ventorum.
hujufmodtfilis,magnas conficiunt telas : Opetzsfei-
Aranearum. At omnis Impulfio Aerts,eftVen-
Venti extraordinarii & Flatus re- licet
tus ; Et Exhaktionespermifta aAeri ,plus confertini

pentini.
ad sJtyCotum.quamadtJfyCateriam Et vaporeshu- ;
AdArtic.io.
midt,ex caloreproporttonato , etiamfaciltusfolvun-
Connexio. mr inN tntwm. , quamexhalationesJicca ; &com-
DE Ventis extraordinariis fermecinantur
dam, cjr caufantur ; Ecnephia/Tw procella,
cpti- flures Venti generantur in %egione infima Aeris,
cfr exterraexpirant,prateri/ios, qut dejiciuntur,QJr
Vortice , Typhone , Preftere Sedremnonnar-
: repercuttuntur. Videamus qualis fit fermo rerum
rant,quts certe ex chromcis, & htftoriajparfa , peti ipfarum.
•debet. 1. Rotatio naturalis Aeris fut di&um eft irt
1 . %epentinifiatus nunquam ccelo fereno fiunt, sArticuiodeventis Generalibm ) abfquecaufaalia

fedfempernubilo, &cumimbre; ut eruptionem externa, gignit ventum perceptibilemintratro-
quandam fieri,& flatum exeuti,aquas concuti, re- picos , ubi Aeris converfio fit per Circulos ma-
«fteputetur. jores.
j. Proce!k,qux fiunt cum nebula > aut caligine. 2, Poft Motum Aeris naturalem ,. antequarn
V 4 inqui»
m
459 HISTORIA 4$Q,

inqiiiramus de Sole , qui eft Senitor ventorum Jin) fed manifefta Aura ex receptione Aeris , quan-
pra-cipuus, videndum, numquidfittribuendum

dofubitumbram.
Lunffi,& aliis Aftris,ex experientia clara.
Atquede^»/o,permeramdilatacioneni, aut
2 .Excitantur venti magni,&fortes,nonnullis, receptionem Aeris factojhactenus.
Venti ex meris motibus Aeris , abfque im-
ante Eclipfln Luns. , horis; itaucfi£#»«deficiat 1 2 .
medio noctis , flent venti vefperipraecedente ; fi miftioneVaporum.lenes, molles funt. Viden- &
Luna deficiat mane , flent venti medio noctis prae- dumde Ventis Vaporariis., feosdicimusquigene-
cedente. rantur a vaporibus) qui tanto illisaltenspollunt
4. In Peruvia, quae regio eft admodum flatilis, elfevehementiores,quantodilatatio guttae aqua?,

nocac^fco/?<«,maxime flare ventosin Plemluniis. vetfa? in Aerem,excedit aliquam dilatationem Ae-
Mandatum. "Dignum certe ejfet obfervatione, ris,jamfa6ti:quodmultispartibusfacit , utfupe-
quidpojfmt fuper Vencos, Motrn ejr tempora Lunae, rius monftravimus.

cum dliquid poffint fuper aAquas , Veluti , utrum 14. Ventorum vaporariorum (qui funt illi qui
\entinonfintpaulocommottores,in Pleniluniis &< , communiter flant j Efficiens eft Sol, & calor ejus
Noviluniis, quamindtmidiis , quemadmodumflt proportionatus : Materia-,Vapores,&Exhalatio-
z/Eflibtu Aquarum Itcet emm quidam commode

:
nes,qui vertuntur, &refolvuntur in Aerem , ; Ae-
flngant, Imperium Lunae effe fuper Aquas ; Solis rem inquam (non aliud quippiam ab Aere ) fed ta-
vero, er Aftrorum ,fuper Aerem ; tamen certum efl, menab initio minusfyncerum.
asfquam & Aerewejfe corpora valde bomogenea \
1
f
. Soln caloc exiguus non excitat vapores,ita-
&Lxxnam,poft Solem ,plunmum hicapudnospofe, t

anentcventum.
inomnibui, 1 6. Solis calor medius excicat vapores , nec ca-
j. CitciConjunElionesPlanetarum , nonfugit meneosconcinuodiffipat. Itaque fi magna fuerii
hominum obfervationem flaie Ventos majores. ipforum copia, coeuntinpluviam , aut fimpli-
6. Exottn Orionis, furgunt plerumque */*»/*, cem,aut cum vento con junctam ; fi minor,vertun-
&tempeftatesvariae Jedvidendum, annonhoc
: tur in ventum firnplicem.
fiat.quiaexortusejusfic , eotempore Anni,quod 17. Solis calor in incremento , inclinat magi:
ad oenerationem' ventorum eft maxime efticax; ut adgenerationemêôr^wzîndecremento , 'Pht-

fitpotiusConcomitans quiddam quam Caufa; , viarunt,
quod etiam de ortu Hjadam, & Pleiadum quoad , 18. 5o/»calorintenfus,&continuatus , atte-
imbres, & Arcluri, quoad tempeftates , fimiliter nuat,&diffipatvapores, eofquefublimat, atqm
hierito dubitari poffit. De Luna , & Stellis , ha« interim Aeri a:qualiter immifcet , & incorporat
ctenus. unde Aer quietus fit,& ferenus.
.SWproculdubio eft Efficiensprimarius vem jp. CalorSotomagisajqualisj&continnuSjmi
7.
/ora>wplurimorum,operansper calorem,in Mate- nusaptusadgenerationem Ventorum: magisinac
riam duplicem;Corpusfcihcet Aeris,& Vapores, quahs&alternans,magis aptus. Itaqueinnavig£
fiveExhalaciones, tionead ^j^Za^jminusafflicTrantur^»^, quar
8. iWcumeftpotentior, Aerem, licetpurum, in Mari 'Britannico , propter longos dies : ati
câbfque immiftione ulla, dilatat foitafle ad ter- Peruvia fub i£quinoctio , crebri Venti ob mj ;
tiam partem, quares haudparvaeft. Itaqueper gnam imqualitatem caloris,a!ternantemnocT:t

fimplicem dilatacionem , necelle eft ut oriatur Au- &interdiu.
raaiiqua,inviis Solis ; praferciminmagnis fervo- 20. In Vaponbus,& Copiafpec>atur,& Qu^
exor- litas:Copiaparvagignitauras lenesjmedia^?»/.
ribus idquepotius duas aut tres horas,poft
;
tumejus,quam ipfomane. Fortiores ; magna aggravat Aerem , & gignit plt

Jn £w:opa,no2izs func ^ftuofiores; in Peru- vias,vel tranquillas,velcum Ventis.'
.
9
via, creshorreMaCutina;; obunameandemque Vapores exmari,&Amnibus,&paludibi
11.
caufam videlicet ceflacionem Aurarum , & ven-

;
inundatis,longemajorem copiamgignunt Ventc
/omzzjilhshoris, rum,quani Halitus terreftres. Attamen,qui a tei
10. Invttrocalendari * Aer dilatatus deprimit ra,&locisminus humidis,gignuntur Venti , fui '
aquam,tanquam n\tu.ht\nvitropileato Aeretan» magis obftinati , & diutius durant , & fui
tummodo impleto,Aer dilatatus mflat veficam,ut illi fere , qui dejiciuntur exalto; ut opinio V<
<?/?»«# manifeftus. terum,in hac parte , non fuerit omnino inutili;

11. £xperimentum fecimus in turri rotunda, nifi quod placuit lllis , tanquam di vifa hajreditab
undiqueclaufa,hujusgenerisw»tt.Namfoculum affionareVaponbuspIuvias , /^«/«folumod &
in medio ejus locavimus,cum prunis penitus
igni- Exhalationes ; & hujufmodj pulchra diclu , 1
tis, utminuseiretfumi At alatere foculiindi-

•, inania.
22.' Venti exrefolutionibtjsnivium jacentiui
,ftantianonnulIa,filumfulpendimus , cumcruce
montes fiintmedii inier/^»/<yAquacico
ex plumis , ut facile mo veretur. Itaque poft par- fiiper ,
vam moram aucto calore.&dilacato Aere ,

,
agita- & Terreftres , fedmagisinclinantad Aquatico:
batur crux plumea cum filo fuo.hinc inde , motu ied tamenfuntacriores,&mobiliores.
SolutioniviuminmontibusNivalibusfj
vario ; Qiiin etiam fa&o foramine, in feneftra tur- 23.
ris , exibatflatuscalidus,nequeille continuus,fed

priusnotavimus) femperinducit/£»/wA<«w» (
per vices>& undulans. ea parte.'
12. EtiamreceptioAerisperfrigus, a dilata- 24. Etiam Annivcrfarii nAlquilones,cucz exo

tione,createjufiiiodiw«^»»,feddebiliorem, ob tum Caniculae, exiftimantur venire a Man glaci
li;&partibuscircacirculum Ariticum ubi fei

minores vires frigoris ; zAeont^nPeruvia , iub ,
quavis par va umbra , non folum ma jus percipia- func folu tiones glaciei,& nivium,a?ftate tum valc
jcurrefrigerium quam apudnos,f Dct Antipertfta,. adulta,

ZJ.Mc
»
46i venttorum; 4<S&

ij. Moles,fiveMontesglaciales , quatdeve- 3f.
Narrat Plinim Turbinis vehementiam
huntur verfus Canadam ; terram Piftationis, ma- & afperfione Aceti in occurfum ejus, compefci.
gis gignunt Aurasquafdam frigidas, quam Ventgs — _. 11. ^.. —.. — i^ — 11, — ,
^, ,-, . „, . ., 11 IM, 1111 1 1
u
mobiles.
Umites Ventorum,
Venti, qui ex terris fabulofis, aut cretaceis AdArtic.\6.i-j.l%.
16.
proveniunr , fiwt paucf, & ficci ; fidem iri re- 1. "TRaditur de Monte Atho, & fimiliter de
-l O/yô.confueviife facrificantes
gionibus calidipribus , atftupfi, &fumei,&tQr- , inArjs,
ridi,
fuperfaftigiaipfbrumextruclis, literas exarareinj
2&. Venti ex vaporibus marinis.facilius abeunt Cineribus facnficiorum , poftea redeuntes, &
retto inpluviam,aquajusfuumrepetente, &vin-
elapfo anno ( nam Anniverfana erant facnficia)
dicante ; aut fi hoc non conceditur , mifcen- eafclemhterasreperiiieneutiquamturbatas , aut
tur protinus Aeri , & quietem agunt. At Habtus confufas, etiamfi Arsilknon ftarent Templo m
aliquo,fed fub dio ; unde manifeftum erat in tan-
terrei»& fumei,&unc~hiofi,& folvuntura:grius,& ,
"
ajegndunt altius , &magisirritatifuntinfuomor taaltitudine,nequececidifje Imbrem , nequefpi-

tu , &
&pe penetrant mediam regionem A'e\ ralfe venmm,
ris & funt aliqua materia meteororum igni- %. Referunt in fafligio Ptci de Tenariph, atque
,
torum. etiam in asfndibus , inter Peruviam & Cbilem rti-,
28, Traditur apudnosin Aaglia , temporibus, vesfubjacereperclivos, &lateraMontium; atin
cum Gaftconia eilet hujus ditionis , exhibiturrj ipfis cacumimbus , nil aliud efie quam Aerem
v
fuiik^^libellumfupplicem , perfubditosfuos quietuuijvixfpirabilemproptertentutatem , qui

Bfirdega/i<e,{kc6nfinittm 5
petendoutprohibere- etiam acrimoiuaquadam,& osftomachi, &ocu-
tgr Incenfio Erica? in Agris Sufthxiix.,t\Hamptont&, lospungat,inducendoillinaufeam , hisfpffufio-.
qmagignetet Ventum circa Bnem Apnits , vineis nem,&ruborem.

fuisexmabilem. 3. Ventt Vaporarii, non videntur iii aliqua ma^
Concurfus/^w/o/"//»?, ad iuvicem, fi fue- jorealtitudine flarei cumtamenprobabilefit,am
29,
rint fortes s gignunt Ventos vehementes , &vortiT quosiplorumaltius afcendere , quam plera?que
cofos;fileues,&hHmidi,gignuntpluviam , &fe- Nubes . De Altitudtne h aftenus -
?
de Latitudine vi*
dant Ventos.
dendum,
30, Sedantur & , quinque
coercentur Venti 4. Certum eft,fpatia,qua3 occupant Venft , ad-
modis CumautAe'r,vaporibusoneratus,&
: tu- modum vana eife,interdum ampliflima,interdum;
pufilla,& angufta. Deprehenfi func Venti occupaffe
multuans liberatur, vapoiibus fe contrahendbus
,
inpluviam: Autcumvaporesdiffipantur, &fiunt fpatiumcentenorum mjUiarii,irn, cum paucarunj J
fubtiliores,undepermifcentur Aeri, &bellecum horarum difterenria.
ipfoconweniunt,& quiete degunt Autcum Va- .- j. SpatiohVenti

( fi fint exLiberis^ plerunque
pores,five halitus esaltantur, & fublimantur in ai- vehementes (unt,non lenes:Sunt etiam diuturnio»
tum.adeo utrequiesfitab ipfis, donec amediare-
res, & fere i^.horas durant. Suntitidemmirius
gione Aerisdejiciantur, auteam penetrent Aut :
pluviofi.Angufticontra,autlenesfunt,autprocel-
Jofi ; aut lemperbreves.
cum vapores,coacl:iinnubes,abaliis Ventisinakq
ipi>antibus,tranivehuntur in ajias iegi'ones,ut pax 6. Staft Ventt iunt iunerarii,& longiffirna ipa-
Aut tiaoceupant.
fitabipfis,in regionibiis,quaspra?tervo!ant :
denique , cum Venti a fomitibus fuis fpirantes, 7. Venti proceiioft non extenduntur per Iag^
Jongoitinere,nexfuccedentenovamateria , lan- fpatia , licet femper evagentur ultra ipatiaipiius
guefcurit , & impetu fuo deiiituuntur & quafi ex- ,

procell*.
pirant. 8. Marini ££«?/, intra fpatia anguftioramul-
p. Imbres plerunque Ventosfefant , prajfertim to quam Terreftres, fpirant ; in tantum , uc
.procellofos , ut &C.Venti contra fiepius detinent in Mari ahquando conlpicere detur , Auram fa-
tis, alacrem , ahquam partem Aquarum occupare,
Imbrern.
u. Contrahunt fe Venti m pluviam (qui eft Cjd quod ex crifpatione Aqua: facilecernitur,^
primus.ex quinque fedaudi modis , ifquepra:ci- cum undique fit malacia , & Aquainftar fpeculi
puus,) autipfo oueregravati, cumvaporesfunt plana.
copiofi ; aut propter contrariosmotus Ventsrum, 9. Pufilli ( ut didtum eft ) Turbines ludunt
modofintplacidi:autpropt.erobicesMontium,& quandoque Coram Equitantibus, inftar vere ven» -
Promontoriorum , quae fiftunt impetum Vento- torum exfollibus.

r«/»,eofque paulatim in fe vertunt; aut per frigora De latitudine ha<5tenus ; de Duratione viden-
intenfiora,unde condenfantur. dum.
j 3.
Solent plerunque Venti , ininores & levio- "10. Durationes ventorum valde vehemen-
i€S,mane otiri,&cumSoledecumbere, fufficien- tium,inMarilongioresfunt, fL ficiente copiava-
CondenfationeAeris no6turna,ad receptionem
jte
porum; in Terra,vixultradiem,&dimidiam> ex-
eorum. Aer gnirn nonnullam compreffionempa- tenduntur.

titur,abfque tumultu. 1 1. Venti valde lenes.nee in Mari,nec in Terrai
34. Sonitus Campanaruro exiftimatur Toni- uitratriduum,conftanter flant.
«ua, &Fulguradifiipare
-
, De^7zta$nonvenitin 12. Non folum Eurtts Zephyro magis eft du«

obfsrvationem. n rabilis , ( quod ahbi pofuimus )fedetiam,qui--
Monitum. Confulelocum deProgno&icisVen- cunque ille ventus fit , qui mane fpirare inct-
torum esi emm mnnulla Connexio Cauftarum ,

•,
& pit , magisdurabiUsforeteHeiuo, qui fiirgit ye-
Signornm, Iperi.
i^.Cer-'
4^5 HIST ORIA 464
m
Certu eft , •WTztafinfurgere ,& augeri gra- Commentatione > fub Articulo o&avo decla-v
1 3 .
datim, fnifi fuerint merae Procelk ; ) at decumbere ravimus.

celerius,interdum quafi fubito. 2. Etiam hujus rei Imaginem , reperimus irj
illaturri occlufa, dequapauloante. Tribusenim
SucceJJlonea Ventorum, modis, illud Experimentum variavimus. Piimus
eratis, dequofupradiximus , Foculusexprunis
AdArtic.iy.zo.zi.
ante ignitis ,& claris. Secundus erat Lebes Aquae
j . conformiter ad Motum
P I Ventus fe mutet ,
ferventis , remoto 1II0 Foculo ; Atque tum erat
^
Solis,id eft, ab Euro ad Auflrum; ab lAuftro
Motus Crucis plumear , magis hebes , &piger,
ad Zephyrum^ Zephyro ad Boream ; a /Jere^ ad £#-
quam ex Foculo prunarum haerente in Aere, rore
,
»-«w ; nori revertitur plerunque ; aut fi hoc fa-

vaporis aquei , nec diffipato in materiam venti,
cit, fit ad breve tempus. Si veroin contrarium
propterimbecillitatemcaloris. At tertius eratex
wotus Solis, fcilicet ab Euro ad TSoream, a "Bo-
utrifque fimuL Foculo,& Lebete ; Tum vero lon-
rea ad Zephyrum , a Zephyro ad Auftrum , ab
gemaxima eratCruasplumeaeagitatio, adeout
^«/?ro ad Eurum ;
plerunque reftituitur ad pla-
quandoqueillam infurfum verteret, inftarpufilli
gam priorem , faltem antequam confecerit Cir-
Turbinis ; Aqua fcihcet praebente copiamvapo-
culumintegrum.
ris,& Foculo,qui aftabat,eum diilipante.
2. Sipluviaprimum inceperit,&pofteaccepe-
j. ItacnieExcttationisM.ou\sinventis , caufa
rit flare ventus \ ventus ille pluviae fiipeiftes erit.
eftpra;cipua,fuperoneratio Aeris , exnovaaccef-
Qyjodfiprimaflaveritw»ft«, pofteaapluviaoc-
fione Aeris,facT:i ex vaporibus. Jam AeT)ireclione
ciderit,nonreoriturplerunquew»ta* > & fifacit» Motus videndum»& de Verticitate > qua; eft Dire*
fequiturpluvianova.
tlwnis}Amzx,\o,
5 Si w/zft paucis horis varient, & tanquam ex- Diretlionem Motus progreffivi ventorum,
4.
periantur, & deinde cceperint conftanter flare,
regunt fomites fui , qui funt fimiles fontibus
ventus ille durabit in dies plures.
Amnium ; locafcilicet,ubimagnareperiturcopia
Si aAufter cceperit ftare dies duos , vel tres,
4 .
vaporum ; ibi eriim eft Tarria z/ewi.Poftquam au-
Boreas quandoque poft eum fubitofpirabitrQuod
tem invenerintcurrentem , ubiAerminimerefi-
fiBoreas fpiraverittotidem dies, non fpirabit^fo-
ftit,(ficutAquainvenit declivitatem, ) tumquic-
fter,donec ventm paulifper ab Euro flarit. '
quidinveniuntfimilismateria*in via, inconfor-
5. Cimraniuis inclinarit , &poftAutumnum
tiumrecipiunt, &fuocurrentimifcent ;quemad
Hyems inceperit, fiincipiente hyeme fpiraverit
modum faciunt & Amnes ; Itaque venttfpuaxi
cAufter,& poftea Boreas , erit Hyems glacialis ;
fin
iemper aparteFomitumfuorum.
fub initiis hyemisfpiraveritôr^poftea^^r, Ubinon funtFomitesinfignes,inaliquolo
5.
ent Hyems clemensi&tepidus, 1
certo,vaganturadmodum venti, &facilecut
,co
6. quod feries vento-
Plimm citat Sudoxum ,
rentemfuum mutant;utinmedioMari, & Cam
rum redeatpoftquadriennium > quodverummi-
peftribus terrs latis.
nimevidetur neque enimtamceleresfuntrevo-
;
6. UbimagnifuntFomites-t/fW/oraaz, inun
lutiones. Illud ex aliquorum diligentianotatum
loco,fedin locisprogreifiisfiii parvae acceffione:
eft,rempeftatesgrandiores,&infigniores,(Fervo-
ibi^««fortiterflant fubinitiis, &paulatimflat
rum,Nivium, Congelationum,Hyemum tepida-
cefcunt; ubi contra, Fomites magis continui, 1<
rum vEftatum gelidarum J
,
redire plerunquead
nioresfuntfubinitiisj&pofteaaugentur.
Orcuitum Annorum jf. 7. Sunt Fomites mobiles ventorum , fcil:
cet in nubibus qui fiepe a ventis , in alto fpi
MotusVentorum. ;
rantibus, tranfportanturin loca procul diftar

sAdArticzz. zh 14.15.26 27. tia ^Fomitibus vaporum ex quibus genera
,
Connexio. ta: funt illas Nubes ; Tum vero incipit efle Fe
LOquuntur homines,.acfi Ventus ejfet corpus ali- mesventi, expartcubiNubesincipiuntfolvii
quodperferftqueimpetufuoiAeremantefeage- ventum.
ret,&impelleret; Etiamcum Ventus locummutet, 8. At Verticitos Ventorum,non fiteo,quod Vet
loquunturacfiidemVenWs,fein aliumlocum trans- /«jpriusflans,fetransferat ; fedquodille, autoi

ferret.Hac vero cum loquuntur plebejhtamen Philo- ciderit,aut ab altero vento inordinem redadfusfi
fophiipfi, remedium hujufmodtopinwnibusnonpra- Atque totum hoc negotium pendetexvariisco

bent ;fed&illiquoquebalbutiunt > neque erronbus locationibus Fomitum Ventorum,&c varietate te:
iftis occurrunt. porum,quandoyaporesexhujufmodiFomitibi

Inquirendum igituiv&deExcitationeMo-
1. jHanantes fol vuntut
tus mventis, &deDire£lioneejus>cumdeOr^/- 9. Si fueriit Fomites Ventorum, apartibt
whuslocakbusfim inquifitumfit.Atque Jeiis ven- contrariis,veluti alter , Fomesab,^»/?™, alter
r«,quihabentprincipiummotus , inluaprima Borea , praevalebit fcilicet Ventus fortior , nequ
Impulfione,ut in iis , quidejiciuntur ex alto , aut erunt Venti conttmi, ied^ra/wfortiorcontinu

efflant eterra.Excitatio motuseftmanifefta:alteri fpirabit itatamenuta ^wimbecilliorenonn
fub initiis fuisdefcendunt , alteri afcendunt , & hilhebetetur,&dometur ; utfitinAmnibus,ai
poftea ex refiftentia Aeris.fiunt voluminofi, rnaxi- cedentefluxu Maris ; Nam MotusMaris praev;
me fecundum angulos violentiae fiiae. Atde illis, let,& eft unicus , fed a Motu fluvii nonnihil fraen;
quae conflantur ubique in Aere inferiorefqui funt tur. Quod fiitaacciderit,ut alterex illis Vem
omnium ventorum frequentiffimi,) obfcuriorvi- contrariis, quiprimumfortiorfuerat, fiiccui
detut inquifitio> cum tamenresfit vulgaris» utin bat , tum fubitofpirabitw»?waparte contrari
unc
—
ftff VENTORUM. 46 6
mde&antefpirabat , fedlatitabat,fub poteftate planum : exquofit,ut('quicquiddicant
7W/<sex-
<
jnajoris. aggerandotempeftates , quod unckattollanturm

io. SiFomes(Exempligratia)fueritadi:wo- Coe/um,&defiendantinTartarum)tamendefcen-
wtttt#jipirabit fcilicet Euro-boreas. Qipd fi fue- fus undarum.non multum praecipitetur, ultra pla-
int duo Fomites Ventorum , alter ad Boream , u num, &fuperficiemAquarum. Ktinundulatwne
>£/?#' adaliquem traclumipirabuntfeparatim , At Aeris, ubideeftmotus gravitatis, deprimitur , &j
ioft Angulum confluentia; , fpirabunt ad Euro- attollitur Aer , fere ex squo. De undulatio-
u>ream,aut cum mclinatione , prout alter Fomes ne hactenus : jam de Motu Conflitltts inquiren-
ueritfortior. dum eft.
ii. Si fitFomesAto/exparteBoreali , quidi- ic». '

DeConfltcluventorum, &compofitisCur=
:et ab aliqua regione 20.Milliaribus,&fit fortior, rentibus.jam partim inquifitum eft. P&ne conftat,
lter ex parte Orientali, qui diftet i o.Milliaribus, Vbiquetarios eileventos , prarfertim leniores : id
c fit debilior , fpirabit tamen ad aliquas horas quod manifeftum etiam exhoc , quod pauci funt
urus jpaulopoft (nimirum poftemenfum iter) dies,aurhora:, in quibus non fpirent Aura; aliqua;
Horeas. lenes,inlocisliberis,idquefatisinconftanter , &
12. Si fpiret Toreas , atque occurrat ab Occi- varie. Namventi,qninonprovemunt exFomiti-
ente Mons aliquis , Spirabic paulo poft Euro- busmajoribus,vagabundifunt,&volubiles,altero
oreas, compofitus jfcilicet ex Vento originali , & cumalteroquafiludence,modoimpellente,modo
spercuflb. fugiente.
15. SifitFomes Ventoram in terra , a pafte T3o- ao. Vifum eft nonnunquam in Mati, adveniffe
?<e,hahtns autemejusferatur recta furfiun , in- & duosventosfimulexcontrariispartibus , idquod
;niatnubemgehdamab Occidente, qua:eamin experturbationefuperficieiAquajabutraquepar-
Iverfum devcudattyi): ahitEuro-boreas. te, atquetranquillitate Aquae inmediointereos,
Monitum , Fomites Ventorum , in Terraefr £acileeratconfpicere:poftquamaut^m conûrriC
iari , funtflabiles, ita utfons & ortgotpfirum,me- fent illi venti contrani , alias fecutam effe tran-
us perciptatur : at FomttesVentommin Nubtbtts, quilhtatem, in Aqua undique,cumfcilicetw««fe
mt mobiles ; adeo ut altbi fuppeduemr Materia ex aequofregiflent, alias continuatam efle pertur-
entorum , ahbtveroipfiformentur; tdquodefficti bationem Aqus, cum fcilicetfortior ventus pra>
'tretlionem Mottts in Ventis mavis confufam , rp1 valuiflet.
xertam. 21- Certum eft,in Montibus Teruvianis, fiepe

Hsc Exempli gratia adduximus fimilia fimili •, accidere, ut^«rz,eodemtempore , fiiperMon-
odo fe habent : Atque de JDtretltone Motks tes ex una parte fpirent , m vallibus in contra.,
'entorum,hat\enns. Kt de Longitudine , &tan-, rium,
lam Itinerario Fentorum,yidendnm licet de hoc , 22. Itidem certum apud nos , Nubes iri unam
v
fo,pauloante,fubnomine!atitudinis Ventorum, paitemferri, eurn f e«ma contrariaparteflet,hic
quifitumvideripoffit- Nam & Latitudo , pro inproximo.
ungitudincabimperitishaberipoffit, fimajora. 2.5- Qmn&illud certum,aliquandocerniNu-
ziiaVentiexhtere occupent, quaminlongitu-* besaltiores,fupervolareNubeshumiliores,atque
ne progrediantur. ita,utindiverfas,autetiamincontrariaspartesab-
4. Siverumfit, ColumbumexotisLufitariia» eant,tanquam Currentibusadverfis.
;r VentasStatos ab Occidente , de (onttnente m, 24. Itidem certum , quandoque in fuperiore
'»»m^,judiciumfecifle.longocerteitinerepof- A'ere, ventosnec diftrahi necpromoveri
,
, cum
lt commeare Venti. hic irifra ad Semi-miiliare , infano ferantur im-
if.
SivecumfitjSolutionemNivium , circa petu.
iareglaciale , 8cScandtam,excitnte^quilones,in 25. Certum etiamecontra,eflealiquandotran
alia 8iGr£cia 3 8ig. diebusCanicularibus,longa quillitatem infra,cum fuperneNubesferanturfa-
:rtefuntfpatia. tisalacriter-,fed idrariuseft.
16. Quando citius in Confecutione , in qua Phinomenon Obliqîium. Etiam in

e«M«movet,(Exempligratia,fIfit.E/«'«* ) veniat flutltbtts,quandoquefupernatans Aqua quando,qut ,
mpeftas,adlocumaliquemabOriente , quanto demerja,incitatior esl

qutn etiamfiunt (fid raro)
;
ero tardius ab Occidente , non-dum venit ln ob- variiCurrentestAqu&,qu&vttlviturfupra , &qua

:rvationem. De Jldotu ventorum in progrejfu ha- labitur in imo.
:enus , videndum jam de undulattone yen- z6. Nequeprorfuscontemnenda illateftimo-
rum. nia Virgilif , cum NaturalisPhilofophia: non fue-
17. Vndulatio ventorum ad parva momerita fit: rit ipfe omnino imperitus.
deoutcentiesinhora, adminus , venttts (licet Vna Eurus Notufque ruunt^creberquefrocellii
Drtisjfefufcitet, & alternatimremittat , exquo Africus. —
quet ina;qualem effe impetum ventorums^Hzm Etrurfus:
ecFlumina,licetrapida , nec Currentes in mari, Omnia ventorum concurrereproslia vidi.
cet robufti , undulant nifi accedente flatu ven- De Mottbus Ventorum, inNaturarerum,inqui-
lirum ; Neque ipfa illa undulatio ventorum ali- fitum eftjVidendum de Motibtts eorum in Machi-
juid aqualitatis habet in ie ; Nam inftar pulfus nis humanis ; Ante omniain velis Navium,
danus , aliquando intercurrk , aliquando inter-
nittit. Motus Ventorum in 'velis m-
18. Vndttlatio Aeris > in eo differt ab mdulatio- vium.
"fAquarum ; quod in Aquis, poftquam fluclus 1. TN Navibus majoribus Britannicis (eas enim
iiblati fuerint in alturn , fponte rurfus decidant ad ladejjernplurndelegimus,)quatnorujntJ^&
alj-
. d
467 HISTORIA 4^8

aliquandoquinque ; omnesinlinearecftaperme- in altitudine,pedes 28,cum dimidio jin latitudine,
dium Navis du<fta,alteri poft alteros,ere<fti.Eos fic pedesô.

nominabimus. 19. Velumdjupra, inaltitudine,pedes25,cum
Malum principem , qui in medio Navis eft: dimidio ; in latitudine , pedes 60, ad bafim ; 30, ad
2.
Mcilum Prora Malum Puppii ( qui aliquando eft

:
faftigium.
creminus: ) & Malum %oflri. 20. Variant proportiones Malorum & vela-
5.
HaDentfmguliy^/zpluresportiones; quae rum , nontantum,promagnitudine2V<m'w«,ve-
fuftoUi,& per certos 2vW<w,aut articulos figi , fi- & rum etiam pro variis earum ufibus , ad quos
mfliter aufernpoflunt ; aliitres, ahiduastan- aediricantur ad pugnam ;ad mercaturam ad , ;
tum, velocitatem, & ca*tera. Verum nullomodo con r

Malm Roftri ftat ab inferieri Nodo , inclina- venit proportio dimenfionis velorum ad nu-
4.
tus verfus mare a fuperiori,re6tus,reliqui omnes
,
merum amphorarum , cum Navis quingen-
Mali ftant retti. tarum Amphorarum,autcirciter,portetW#»z<?£
y. His./^/«fuperimpendentf£/<«decem , & tnfra principis Mali^zucos pedes minus undique,
quando Malm Puppis geminatur,duodecim.y^- quam illaakera quar eratduplicis magnitudinis.

,
Im Princeps , & <JMalm Pror& tres habent Ordines Unde fit,ut minores Naves longe przftentceleri,
velorum.Eos ficnominabimus. Velum ab infra,ve- tatemajoribus,nontantumpropterIevitatem,fed
lumdfupra, &
velum d fummo. Reliqui habent etiampropter amplitudinemwA/r#«z, habitore-
duostantum,carentes velodfummo. fpedtu^d corpus Navis: nam proportionem illam
6. Vela extendunturintranfverfum, juxtaver- continuare in Navibm majoribus , nimisvafta
ticem cujufque Nodi JMalêt ligna qux Anten- reseflctj&inhabilis.
nas,ve\ virgas dicimus quibus fuprema velorum

,
21. Cum fmguhve/a per fumma extendantur
afluuntur , iâ ligantur funibus ad angulostan- per fma ligentur tantumadangulos^f^^necef
tum ; vela fcihcet ab infra , ad lateraNavis, vela iario facit vela intumefcere, prxfertim verfus ima
fupra autdfummo,zdantennas contiguas. Trahun-

3
ubi funt laxiora,
turetiamautvettunturiiidemfunibus , inalter- 22. Longe autem major efttumorivt?/?', inw
/ utrum latus,ad placitum. /tvabinffa, quamincaeteris ; quia non folum pa
7. Antenna five virga cujufque Maliin tranf- rallelogiammafuntjcaeteraacuminata ; verumet
verfumporrigitur. Sedin Malis puppis , ex obli- iam , quia latitudo antenms. tanto excedit latitu
quo , altero fine ejus elevato , altero depreC dinem laterum ^•wâd qua; alligantur unde ne :
fo ; in caeteris in recfto , ad fmiilitudinemhteras cefle eft , magnum dari re

propter laxitatem ,
Tau. ceptum -vcntu-.z&eo ut,in illa magna, quam exem

8 Vela ab infra, quatenus ad vek Principis Pro^ pli loco lumpfimus,?z^w',tumor in Vento reclo po:
*•<£,& Roftri, funt figura? Qyadrangularis , Paralle- fiteflead o.aut io.pedesintrorfum.
\oot3.mmx:veladfupra,& dfummo, nonnihW acu- 23. Fit etiam , ob eandem caufam , quod ve
minata,fivefurgentiainar6him 5 at ex veltspuppis, omnia a Vento tumefatfta , ad imum colligant fe 1
quod a/#/?7-4,acuminatum,quod^ infra, tnangu- arcus,adeo ut mukum Venti, prxterlabi , necef

lare.
fit:in tantum,ut in illa , quam diximus , »^w,arci
p. In Navi , qua? erat mille & centUmampho- . illeadftaturamhominisaccedat.
rarum, atque habebatinlongitudine , in carina, 24. Atin /^/o^0/^ziillotriangulari,neceflee
pedes iu;inlatitudine,inalveo, ô;vefamabin- ut minor lit tumor , quam in quadrangulari; tu
fra,<JMdli Principzs,continebzt'ma.\titudine , pe- propter figuram minus capacem,tum quia in qu.
des î;in latitudine.pedes 87. drangulan tria lateralaxa funt, intriangulari dt

10. Velumdfupra ejufdem Mali , habebatin ta.ntum:unde iequitur quod Ventm excipiatur rn
altitudine pedesô.inlatitudinc-pedes 84>adba- gis rigide.
.fim pedes 42,ad faftigium. 25. Motus Ventorum in velis , quo magis acc
;
11. Velum dfummo,in altitudine pedes i7.-inla- datadRoflrum navis, eftfortior,&promovetm

titudine,pedes42,adbafim;2i,adfaftigium. gis,tumquiafitinloco , ubiunda;, propter ac
12. In Malo Pror£., velumabinfra „ habebat irj menpr0r<e,facillimefecantur;tum maxime, qu.
altitudine , pedes40,cumdimidio;inlatitudine Motus iprora , trahit navem ; Motus apupp
pedes,y2. trudit;
15. Velum dfupra in altitudine pedes 4^, cum 2.6. Motus Trcntorum in velis frperiorum
dimidio;in latitudine pedes <%>,ad bafim; 3 6, ad fa- dinum,vxomovet magis,quam in velisordmisinf
ftigium. rions quia Motus violentus maxime efEc;
,
Velumdfummo, inaltitudinepedes2în eft, ubi plurimum removetur a refiftentia , ut

14.
in latitudine , pedes 36, ad-bafim;i8,adfafti- vedtibus & velis molendinorum, Sed periculu
gium. '
eft demerfionis , aut everfionis navis; itaque
1 j. In (JMalo Puppis, velum ab infra , habebat acuminata funt illa , ne Ventos nimios exi
in alt tudine , aparte^w»«<eelevata, pedes f

i.in piant , &in ufu prarcipue, cum fpirant Venti 1
latitudincqua jungitm antenna, pedes 72,reliquo niores.

definente in acutum. 27. Cum w/^collocenturin rec>alinea,alte
1 Velum afupra,\n alti tudine pedes 50 ; in la-
6. poftaltera , necefle eft , utquaepofterius conf
titudine,pedes f7,adbafim; 3o,ad cacumen. tuantur,furfurentur Ventum a prioribns, cum Vt •
17. Si geminetur ^/^//«^«^7zi,inpofteriorc,ve- J

tm flet redta itaque fi omnia fimulfuerint ere<9>
:
Ja minuuntur ab anteriore , ad partem circiter tamen vis Venti fere tantumlocum habetinw*'
quintam. JWaIiprincipis,cumpat\oa.iui\io> veli abinfray
x8. m<£JWaliRoftri,velumabinfra> habebat MaloRoftri.

28. F<>
. m
4e9 VENTORUM. 47o

28. Fceliciffima & commodiffima difpofitio lateraliter > proutventuspermittitextiaviamitr
•^wWww.in^zftwtffljeaeftjUtveladuoinferiora neris.deindefle&antfe verfusiter, atqueangula-
maliprora erigantur ; ibi enim , fut dictum eft} res iftos progretllis repetant Ex quo genere pro-
;
Motuseftmaximeefficax: erigaturetiam velumd grellus (

quod eft minus quam ipfum ferpere,
fupraMaliprincipis:te\inal uituzenim(o3.tiumta.n- nam ierpentes finuant, at illi angulos faciuntj
tumfubter, atVentus fufficerepoffitWtfprxdi- poterunt fortalfe intra 24. horas , vincere mil-
cttsTroneâbfque fuffuratione notabili. nariaij.
29. Propter illam,quam diximus , fiiffuratio-

nem ^?«/or»/w,celerioreftnavigatio,cum Vento la- Obfepvationes majores.
tera[i,qaa.m cum reBo.Lateraltenim flante.omnia 1. A yfOtus tfie Ventorum , tn Velisnavium,
i-VJ habet /mpul/ionisfuq triapracipua Capita,
vela in opere poni poilunt ', quia latera fibiinvi-
Fontes,undeflutt ; undeetiamprsceptajumtpof-
cem obvertunt,necalteraalteraimpediunt, neque <jfr
fit furtum.
fint,adeumaugendum,e/rfortificandum.
Etiam flante -i)entolaterali,vela rigidius in

30. Z. Prtmus Fons eft cX Quanto venti , quiexci-
adverfum Venti extenduntur, quod Ventum com- pitur.Nam nemmi duhinm effie poffit,qmn plm Ven-
primitnonnihil, &
immittitineamparteni , ubi ti magis confierat,quam min». Itaty Quan t u ipfum
Venti pracurandu dihgeter. Idfict,flivfiar patrum-
flaredebet : undenonmhil fortitudinisacquirit.
Ventus autem maxime propitius eft , qui flat in familiasprudenttorum frugi fitxus,c£r afm to ca-&
quadra,interrecl:um &lateralem. veamus. Qudre cjuantum fieri potefl, ntlVentidi-
1. Velum ab infra Mali Roflri vix unquam Jperdatur,aut effmdatur; nil ettam fumpiatur.
$ ,
poilet efle inutile , neque enimpatiturfurtum, 5. Ventus autJupra/ateraNaviumflat, antin-

tjuando colligat venmm qui flat undequaque, cir- fra , ufljue ad Aream Maris. (tAtqne homi- m
calatera navis,&iubterw/<?ca:tera. '
. nes providi , folent ettam ctrca minima qu&que
32. Spectatur in Motu Ventorum in navibtu maqis curare , (

quia majora nemo non curare potefii)
:um Impulfio , tum Directio. At Directio llla ita de ifiis inferionbus ventis ( qutproculdubio non
qua" fit per clavum , non mqltum pertinet ad tanfum pojfunt , quantum fuperiores )
primo vi-
[nquifitionem prxfentern , nifi quatenus habeat dendum.
:omiexionem cum Motu ZJentorum ln velis. 4. ^dveatos, quicircumlatera]>ii.v'mm , & *
,
Connexio. VtKjWotwImpulfioirisinvigere fubter vela tpfarupt potijfimum flant ; planeefloffi-
fiin Prora , ita motus Dire&ionis in puppi ; ita- tium. veli ab inf ra Mali roftri , cjua inlmata efi , &
ûeadeum, velum ab infra Mah puppis efi maxi- , d,epreffia,ut excipiantur yaefiat difiendium, drjaclu-
93 i momenti 5 &
quafl copiam prabet auxiliarem ra venti.Idcjue &perfepredefl, & ventis , cjui reli-
:lavo. quii velis minifirant,nilobefl : Circa hoc, non video
35. Cum Pyxis nautica in plagas 53. diftribua- quid ulterius per diligentiam humanam fieri pojfit,
:ur , adeoutlemicirculiejusfintplsg^fcdecim, niflfqrteetiam ex medto Navisflmilia vela.humtlia
joteft fieri Navigatioprogieffiva f nonangulata, adhibeantkr,inflar Tmnarum,aut Alarum,ex utre'
jus fieri folet in z/e«r«planecontrariis,j etiamii que lateregemina,cnmvex\tas eflxeikas,
ixillisfedecimpartibus , decem fuerint adverfi, Atqyodad cavendum defurto attinet , quod

5.
îextantumfavorabiles ; at eaNavigatio, mul- flt,cumveh pofleriora ventum ab anterioribui fur-

um pendet ex velo ab tnfra mali puppts : Curr} rtpiant, in vento Retlo; ( nam in Laterali omnia
:nim venti partes contraria: itineruquia funtpras- vela cooperantur ; ) non video cjmd addi poffit dtli-
)otentes , &
Qavo f olo regi non poilunt, alia vela ge ntis. humanat, ; niflforte,utflante ven to recio , fiat
jbverfurae forent,una cumiVkwipfa , inpartem fcala quadam velotum velaiMalo , utpojieriora
ontrariam itineris , illud velum rigide exten- puppisflnt humiliima, media aMa\oprincipisme-
inn.ex oppofito favens Clavo, & ejus motum for- diocria , anteriora a Malo prora celjijftma ; ut al-
;i ficans,vertit& quafi circumfert Proram in viam ferumvelamalterumnonimpediat , fedpotms adju-

tiilens. ~*vet,& ventum tradat,
tranjmittat. Atque depri- &
34. Omnis vehtus in velis iionnihil aggravat, fno Fonte Jmpulflonis,h&c obfervataflnt.
k deprimit Navem ; tantoque magis ,

quo flaye- 6. Secundus fions lmpulflonis , efi ex Modo per-
itmagis defuper. Itaque tempeftatibus majori- cnffipnisveli , ^ffrventum ; quafipropter ventum
3Us,pnmodevolvunt Antennas, &auferuntw/<* contraclumfitacitta,(jr rapida,movebtt magis;fiob-
uperiora, deinde, fiopusfuerit,omnia; Etiam tttfa,&langutda,minus.

^«/wipfosincidunt quin & projiciunt onera ;
7. Quodadhocattinet,plmimum interefiutve-
nercium , tormentorum &c. iit allevent 2\/jz- la mediocrem exfenfionem, tumorem reciptant: &
ffw.adfupernatandum, prasftandum obfequia & nam fi extendantur rtgide , tnfiar Panetis'ventum
andis. repercutiunt;filaxe,debilisfitImpulflo.
jj. Poteft fieri per motum iftum ventorum in 8 Circa hoc, beneje expedivtt in aliquibus Indu-
w/«»<m'#/w(fiventusfueritalacris,&fecundus,) firiahumana,hcetmagisexcafu , quam ex judicio.
progreiTusin itinere, 120. Milliarium Italicorum Namin Vento Latetali , contrahunt partem veli,
ntra fpatium 24. horarum idque in Navi •, quttVentoopponitur , quantumpoffiunt ; atque hoc
mercatona ; funt enim Naves qusdam Nun- modoV'entum immittunt tneKmpartem , quaflare
"i& , quae ad Officium celeritatis appofite ex- debet. nAtque hoc agunt , volunt. Sedtntertm &
:ruclaE funt,(quasC^r#t/<>/tevocant ) quaeetiam hoc fequitur ( quod fortajfe non vident) utVen-
najorafpatia vincerepollunt. At cumfe«//'pla- tus flt contraStor, & reddat percuffionem ma*>
remedio ad iterpromovendum
lecontrarii fint, gisacutam
Kuntur hocultimo , utpufillo ; ut procedant 9' Qntd addi pojfit tnduftria humantf * inhac
X parte,
,
471 HISTORIA 47i

parte , ?wnvideo ; riifimntetttr Figttrain velis, efr quod percuteref, nec profuit : plicailla, non
fiani altqua vela ?wn tumentia
in rotundo , fed inflar tampercuffionemw«^'adj'uvante, quam Seclioi-
Calcaris,am Triangu/icum Malo , aut ligno, inillo nem Aeris in confequentiaimpediente. Locavi-
anau/o verticis , ut cfrV entnmmagis contrahantin muspoftw/^,adnonnullam diftantiam, obftacu-
acuttim j ejrfecent Aeremexternmnpotenttus. I/le la ,inlatitujsl]nem diametri omnium ve/orum , ut
autem Anaulm ( ut arbitramur ) rwn debet ejfe ventm magis comprellus fortius percuteret, at ,
omnino acutmfiedtanquam Triangulm curtatm, ut* hoc obfuit potius, repercuffione motum prima-
habeat lautudmem.Neqpie etiam ?wvtmm,quidpro~ rium hebetante. At vela fecimus latiora in du-
futurumforet,ffattanqua?n velum tn ve\o,hoc esi, pkun,ut ventmzxikzxetnx. magis, &fieret percuf-
jiinmediovehalicujmmajoris fit burfa qu&dam, ,
fiolateralisfortior Hoctandem magnoperefuc-
:
non omnino laxa ex carbafo fed cum coflis , ex li- ,

ceffit ;ut& longe midore flatu fieretConverfio,
anis,qita- Ventum tn medio veli exciptat, & cogat in & longemagisperniciter volveretur.
acutum. Mandatum. Fortaffe hoc augmentum motus
i o. Tertimfons Impu/ftonis, efi ex loco,ubtfitper- commadim fiet per otlo vela , quamperveizqua-
cuffio ; ifjue dttplex. Nam ex anteriore parte Na tuor-.latnitdine duplicata
vis nimtamoles aq- , nifi forte
facilior , Qrfortiorefl Impulflo , quamexpofterto- gravavertt Motum. Dehocfiat Experimentum.

re ; ejr exfuperiore parte Mali & veli , quam abtn- M ahd a t u m. Ettam longttudo velorum fa-
ferivre. cit ad MiWm.Naminrotatiombm , /evis violentia.
1 1. Neque hoc innoraffe vifa eft induflria huma- verfm circumferentiam , aquiparatur ionae majori
na,cum rfr fiante vento retlo , plurtmam in ve/is verfits centrum. Sed tamen boc conjungitur i?;com~
Ma\iProxa:Jfemponant;<Jrinmalaetis rjrtran- -, modum\quodquolongterafuntve\a. , eoplmdiflant

quilhtatibm , vela d fummoertaerenonnegligant. in fummo,& minm arblaturventus. êsnonmale
Nequenobis in pmfentiaoccurrit, quidhuman&,ex fortajfefe habeat , /ivehfintpau/o longiora , fedcre-
hacparte,mduftruaddipoJJit , nififorte qmad pri- fcentta m Latum circajummitatem, utpalma Remi:
mum,ut conftttudntur dao , aut tres Mali in Prora fed dehoc nobis comperium noneft.
(medtitsreUm,reltqminc/inatt") quorum ve\apro- Mon I t u M. Inhis 8xperimentis,fiponanturin
pendeant ': & quoad fecundtm , ut amplientur vela ttfu ad Molendina , roboritotim Adachina, pr&ci-
pcozxinjummo, &fintminm,quamfolentejfe,acu- [
pue Fundamentis ejm,fubveniendum. Nam qitanto
minata. Sed inutroque cavendumtncdmmodoperi- maais arblatur Ventus , tanto maois ( iicet mo-
cuii,exnimia deprejjiene Navis. tum velorum incitet ) tamen tS^fachinan» tpfam
concutit.
a. Traditur alicubi efte Rhedas moventes ad
Metmyentorum in aiiis Machink
Pentum ; de hoc dihgentius inquiratur.
.kumanis*
Mandat u m. Rheda: »,oventes WVentua:
'
Otus Mo/endi?Jorum ad Fentum nihil ha- nonpoterunteffe operaprettum, mfiin locis apertis, $
.betrubtiiuatis , &nihilominusnonbene planiciebm. Traterea , quid fiet , Ji decubueri
demonfttari,& explicari foiet. Ve/a conftituuntur, Ventus ? Magis fobna effet cogitatio , defacili
reifBinoppofitum ^bwvrlantis. Proftat airtemin tando JWotu ctm-uum , &plauflrorum per vel ,
^ff/«7wunumlatusveli , alterumlatus paulatim mobi/ia , ut Equi , vei Boves minortbws viri

fledtitfc&iabducita Vemo. Converfio autem, bm ea traherent , qetam de creande Motu , perVen
fiveconfecutio Motus , fitfemper alatere infetio- tum fo/um.
re,hoc eft eo>quod remotius eft a Vento. At ('entut
fuperfundens le,in adverium Machinat, aquatuor Prognofiica Vencorum.
W«arclatur,&inquatuorintervaIhs,viamfuara.
AdArtic^
inire cogitur. Eam Compreffionem nonbeneto,
let&ventm jltaqueneceileeft, ut tanquam cubi- C o Nn e x i p.
to percutiat latera velorum , & proinde vertat, Dlvinatio quomagispolluifolet vmitate , ^rfi
quemadmodumludicra vertibula digito impelli, perflitione, eopurtor.pars efm ?nagis rectpienda
&vertUolent. cjr colenda. TSfaturalii vero Divinatio a/iquant
2. Quod iiWêxarquoexpanfaeirent, dubia certtorefl, a/iqHa?idomagisin/ubrtco , proMtfubji

reseflet, exquaparteforetlnclinatio, utincafu ilumfehabet,circaquodver(atur : Quod fifuer
baGuh:Cumaucem proximum latus, quodoccur- ISfaturaconftantts, efrregulavis , certam efficit Pi
rit vento impetumejusdejiciatinlatus inferius,
, dihiwnem \fivarr<&, & compojitm, tanquam exn>
atque illinc mipatia, cumquelatusinferius-w»- ra ».& cafu , fallacem. Attamen etiam tn
zawexcipiat, tanquam palmamanus , autin- jettovario,fidiltgeniercanontz,etur , tenebttTr&a
ftarW*Scaphse , fitprotinusconverfioabeapar- Hto ut p/urtmum ; temports forte momenta nonajj
te.Notandum autem eft , Onginem motus eile quetur , a re non multum errabit. Qufn etia,
non a primalmpulfione , qua?nt infronte ,feda quoadtempora eventm , ejr complementt , rwnnm
laterah Impuliioncpoft compreffionem. Pradttltones fatis certo col/tmabunt , ta vtde/ici
-5. Probationes quafdam, & expenmenta circa qu-*, fumuntur non a caufis , vernm ab tpja
hooproaugendohoc motufecimus tum adpi- , jam inchoata , fed citim fe prodente m Mater.
gnus caufa: re£fce inventa;, tumadufum : Inuta- proclivi-, & aptim dijpofita quam in a/ia ; ut
snentahujusMotuseffingentes invelisex chartis, Topicis circahuncî. Azticulumjuperim dt.xin,
& vento ex folhbus. Igitur addidimus lateri veli Prognoftica igitur ventorum jam proporw,
infeiiori , phcam inv etfamzvento , uthabere.c mifcentesnonnthiinecejfario de prognofticis pluvi
wntui , lateralisjamfattus» ampliusquiddam> rum , & ferenitatis , quabenc dtftrahi nonpotera,
1
; ; ;
m. VENTORUM, 474
fedjuftam de illis inquifitionem propriis titulis requam Novilmitim cenfirmatum. Pleni/uniet au-
mittentes. temipfaprafagiuntmagis , quam dies aliqui ab
i. SolCi oriens cernatur concavus, dabit eo ipio ipfis.
die Ventos,aut imbres : Si appareattanquamlevi- 17. Diuturna obiervatione , QmntaLumCxy-

ter excavatus. Ventos ; ficavusinprofundo , Im- fpe&a eftNautis,ob tempeftates.
bres. 18. SiLuna aNovilunio, ante diem quartum
z. Si Sol oriatur pallidus , & ( ut nos loqui- non apparuerit,turbidum aerempertotumMen-
mur ) aqueus, denotat pluviam ; fioccidatpalli- fem praedicit.
dus, Ventttm. 19. Si Luna nafcens,aut intra primos dies,cor-
j. Si corpusipfum Solis , ira occafli cernatur, nu habuerit inferius , magis obicurum , autfu-
tanquam fanguineum, prannonftratmagnos Ven- fcum,aut quovis modo non putum; dies turbidos,
tos,\n plures dies. & tempeftates dabiuante p/enilunium -fi circa me-
4. Siinexortu^fe, Radii ejusipeftanturru-. diumfueritdecolor, ckcaipCum plenihtnium fe-
tiIi,non flavi,denotat pluviaspotius quam Ventos quentut tempeftates : ficornufuperius hocpatia-
idemque,fitales appareantinoccafu. tur,circa Lunam decrefcentem.
5. ipedantur radii
Si in ortu, aut o.ccafu Solis , 20. Si Ortuinquarto, puraibitZ^w^percce-
ejus tanquam contracti, aur curtati , neque emi- lum,neccornibusobtufis , neque prorfus jacens,
nentilluftres, licet nubesabfint,fignificat//»£ra, neque prorfus redta , ied mediocris ; Sereni-
potius quam Ventos. tatem promittitmajoreexparte , ufque ad Novi-
6. Siante Ortum&>&,oftendentfeRadiipr£e« lunittm.

curibres,&/^«^«?denotat,&/»«^m. 11. Si in Ortu illo rubicundafueritjÔTfcwpor-
7. Si in Exortu Solis , porrigat Sol Radios e tendit;firubiginofa,autobatia , Pluvias fed nil
nubibus , medio Solis manente cooperto nubi- horum fignificat uhtaplenilunium.
bns , CigniEcabk p/uviam ; maxime fierumpant n. Recla Luna femper fere minax eft , &in-
Eladii illi deorfum , ut Jo/cernatur tanquam bar- fefta, potifJimumautemdenunciat^^/w ; Atfi
Satus : QijodfiRadii erumpant e medio , aut appareat cornibus obtufis , & curtads , Imbres
iparfim , orbe exteriore cooperto nubibus, potius^
nagnas dabit tempeftates , & Ventorum & lm- aj. S,i alterum Cornu Lms magis acumina-
mum. tum fuerit, & rigidum,altero magii obtufo , ventos

8. Si ib/oriens cingitur circulo , a qua parte is potius fignificat ; fiutrunque,p/»w^wi).
:irculus fe aperuerit, expectetur ventm : Sin to- 24. Si circulus
, aut Hafo circa tunam appa-
us cnculus squaliter defiuxerit , dabit Sere- reat , pluviam potiusfignificat
,
quam ventos niii
litatem. fy.ettet\aLuna intraeum Circulum , tum vero
9. $ifubOccafum«SV« , appareat circa eum. Utrumque.
:irculus candidus,levem denotat tempeflatem, ea- 15. Circulicirca/««^w , fiswwfemperdeno-
lem nocte ; Si ater , aut fubfuicus , ventum ma- tant, ex partequaruperint ; Etiamiplendorilki-
;num indiemlequentem. ftriscirculiinaliquaparte, ventos exeaparte, qua
10. Si Nubes rubefcant exoriente Sole, pts- iplendet.
icunt ventttm ; Si occidente , Serenum in pq<i 16. Circuli circa Lunam , iifuerint duplices,
terum. aut triplices, praemonftranthorridas , & afperas
11. SifubExortumio/zi, globabuntieNubes tempeftates atmulto magis, fi illi Circuii non
;
irope Solem , denunciant eodem die tempeflatem fuennt integri,fed maculofi,& interftindti.
ilperam;quodfiabOrtu repellantur,&ad Occa- 2.7. P/w/aK^^quoadcoloreSj.&Halones, ea-
iim ahibunt,firenitatem. demfortedenotant^qusOrtus quartus fedma- :
12. AinExortu Solis, diipergantur Nubes ala- gis praefentia,nectam procraftinata.

eribus SoUi,a\iat petentes Auflrum , aliafc Septen- 28» Pleniluma folent effe magis ferena , quarn
rionem ;licetfitccelum Serenum circa ipfum So- caerera: aetates Luna,Ced eadem,hyeme , quando-
«w,pra?monrtrat ventos. que intenfioradantfrigora.
15. Si«SWfubNubecondaturoccidens , pltt- 29. LunaCuo occafum iblis ampliata, &tamen
viam denotat in pofterumdiem quod fi plane ;
luminofa,neciubfufca , ferenitatemoottat in plu-
pluetoccidenteiSo/tfj^/tfojpotius. Sin Nubes vires dies, \
ieantur quafi trahi verius Solem, & ventos, t\tem-. 50. Eclipfes Lum , quafi femper comitantur
veflatem. l/enti;Solis,Serenitos ; pluvia raro alterutrum.
14. Si Sya&êxoriente.SWi?, videanturnoftam» ji. A ConjunSionibuste\iqnisp/anetarttm,pts-

bire Solem , ied incumbere ei defuper , tanquam ter&olem, expeftabisw»^; &ante, &poft,a
Eclipfim fadturse , portendunt ventos , ex eaparte Conjundionibus cum Sole,ferenitatem.
orituros,quailla;»^« inclinaverinr. Qijodfihoc 52. \nCLXott\xPleiadum,&Hyadum,Cet!pLuntut
faciant meridie,& venti dent,&cimbres. Imbres,t\ Pluvia; , fed tranquillae ; In exortu Orio-
15". Si 7\LubesSo\eni circuncluferint , quanto ffis,8iArcluri,TempeQ.ates<
rninus luminis relinquetur,& magis pufillus appa- jj. ^//«Cutloquimurjdifcurrentes, &fagit-
rebitOrbis Solis,tanto turbidiorerit tempeflas:Si tantes^protinust/^îndicant, exeaparte , unde
veroduplex,auttriplex Orbis erit , utappareant vibrantur. Qyodfiex variis,autetiamcontrariis
tanquam duo,aut tres Soles , tanto erit tempeftas partibus volitent,magnas tempeftates , & Vento-
atrbcior,per plures dies. rum & Imbrium.
16. Novi/unia difpofitionum Aeris fignifica- 34. Cum non conipiciantur Stelk minufcula?,
itiya funt; ied magis adhuc Ortus quattus » tan- qualesfunt,quas vocant Afellos , idque fitubique
2 X per 1
,
475 HIST ORIA 4.76

per totum ccelum,magnas praemonftrat Tempefta- Camerse , aut contignationes Nubium , 2lten fu-
/w,&7»»^wintraaliquotdies: quodfi alicubi&fA per alteras ( ut aliquando quinque fimul fe vidille,
minuta: obfcurentur , alicubi fint clarae , ventos
/<c
& notafle aflirmet Gilbertm ) &femper atriores
tantum,fedckius. funtinfimaj, licetquandoquefecusappareat, quia
$5. Ccelum «equaliter fplendens,inNoviluniis, candidiores vifum magis Jaceflunt. Duplex con-
aut Qxl\ia\xmto,Serenitatem dabit per plures dies; tignatio , fi fit fpiflior , pluvias dex\otzt inftantes
xqualkerobfcurum,/w£m;ina:qualkeiyz/t?»A?.i-,ab (prilertim fi nubes inferior cernatur quafi gravi-
ea parte,qua cernitur Obfcuratio. Quod fi fubito da:) plures contignationes perendinant piuvtas.
fiat obfcuratio,fine nube,aut caligincqua: fulgo- 48. A//^«>fiutvelleralana:fpargentur , hinc
rem Stellarum perftrmgat > graves & afpera: in- mde,tempeftates denotam ;
Qiiod fiinftarfquam-
flant Tempeftates. marum,aut teftarum,altera alten incumbat, ficci-
3 6. Si Planctarum,autStellarum majorum ali- tatem,tkferenttatem.
quam, incluferit Qrculus integer, tmbres pra> 49. Nubes plumatar , &fimilesramispalma",
dicit ; fi fra&us, ventos ad eas partes , ubi circulus autfloribiislndis./w^mprotinus, nonita multo
deficit. poftjdenunciant.
37. Cum tonat vehementius , quam fulgu. jo. Cum

ô«?«,&Co//«confpiciunturveluti
rat , ventos dabit magnos ebro inter tonan-
; fin ci inaimbencibusmillis Nubibus , eofque
pileati,
dumfulferir, Imbres confertos , &grandibusgut- circum amplectentibus , TempeflatesDXxmonxXxzt

tis. imminentes.
38. Tonitrua Matutinaventosfigxnh' czxxt ; Me- jf. 2\£^.f electrinae , &aurea:,ante Occafurrj
ridiana/«z£w. Solis, &tanquamcumfimbriisdeauratis, poft-
59. Tomtrua mugientia, &velutitranfeuntia, quam Sol magis condi cceperk , firenttatesvxx-
•ventos fignificant ; at qux iruequales habentrra- rnonftrant.
gores,&acutos,procellas, tam ventorum > quam 5;. iVl^rlutea^&tanquamccenofie , fignifi-
Imbrium. czxxtlmbrem cum ventoinxh\x.e.

40. C um ccelo fereno fulgu raverit , non longe 55. Nubecu/a aliqua, nonante vifa, fubitofe
abfuntz>«^,& Imbreszhea parte qua fulgurat , monftra'ns,ccelo circum ferenojpraffertim ab Oc-
quod fi ex diverfis pardbus cceli f dguraveric , ie- cident«,aut circa Meridiem , Tempeftatem lndicat
quencuratroces.&horndaeTempeftates. ingruentem.
41. Sifulguraverk a plagis cceh gelidioribus, 54. iVe^/<e,&caliginesafcendentes, &furfum
Septentrknetk Aqmlone, fequentur grandines ; fi a fe recipientes, /?/#TO^,&fifiibitohocfiat,uttan-
tepidioribus, Auflro & Zephjro,Imbr£S,cvim ccslo quam iurbeantur, w»rojprsdicunt;atcadenteS)

aeftuofo. &in vallibus refidentes,&r^»//^m.
42. Magni fervores, poft folftitium vEftivale, $5. Nube gravida candicante ; quam vocanl
defiraunt plerunque in tonitru , & fulgura ;
quae fi Antiqui Tempeflatem albam , fequitur arftate ;
non fequantur , definuntin ventos , & pluvtas per Grando minutus,inftar confiturae vhyeme,Nix.
pluresdies. %6. Autumnus fereniis ventofam Hyemen
Globus flammae, quem Caflorem vocabant praemonftrat : ventoia Hyems , Verpluviofum
4J.
Antiqui,qui cerniturnavigaraibus in mari, fifue- Ver pluvJofum.Êftatem lerenam ferena ^fiftas. .•
rit unicus , atrocem Tempeftatem prasnunciat

Autumnum ventofum.Ica ut Annus'(uc proverbk
fit ; neque eademferie:
(Caftor fcilicet eft Frater interraortiius ;) at multo
dicicur) fibidebitor raro
magis,fi non haeferit Malo,&d -volvatur,aut faltet; tempeftatum redeat,per duosAnnosfimul.

Quodfi fuerint gemini, ('pra;fentefcilicec/V/»« 57. i.^«win£ocis,pallidioresfobto,atqueintn
Fratre vivo ) idque tempeftate adulta , falutare fife mx\x.mmzx\xc-s,Temt>efiates nunciant. Qôd f
gnumhabetunmifuerinttresffupervenientefci- Flan"MTiaflexxiolevolKet,& finuec, Ventumyx.xc\-
licet Helena, peftererumj magisdira incumbet pue:at Fungi , fi ve Tuberes in lucernis^/»z//*f po.
Tempeftasividctxix fane unicus , crudam fignificir& tius.
materiam tempeftatis ; duplex , quafi coc~cam,& 58. Gôw.fclariusperlucentesswwtowzfigni.

maturam ; ttiplex, vel multiplex , copiam aegre ficant;etiam cum favillas exfe citrus difcutiunt, &
diflipalem. deponunt.
44. Si confpiciantur Nubes ferri incitatius, J5).
Marc cum confpickur in portu tranquil.
qua
ccelo fereno,expec~tentur venti, ab eaparte.a lum in fuperficie, &nihilominusintra femurmu-
ferunturNubes. QiiodfigIobabuntur,&glome- raverit,licetnonintumuerit,i>m«;»pra:dick.
rabunt fimul , curn Sol appropinquavent ad earn 60. Ltttoraxxx tranquillo refonantia , Marif <
partem,inquaglobantur,incipieutdifcuti ; quod que ipfius fonitus cum plangore , aut quadaff

fidifcutienturmagisverfusôr^»?,fignificatw»- echo,clarius,&longius lohto auditus, ventosx\t&
tum,i\ verfus tsiuftrum,pluvias. nunciant.
4^. SioccidenteSole,Nubesorienturatrx,aut î. Si in tranquillo, &planafuperficie^to>'fef
fuicxTmbrem fignificant:Si adverfus Solem,in O- confpiciantur Spumae hinc inde , aut corona; al
rientefcilicet, eadem nocte,G juxtaSolem ab Oc- ba;, autAqnarumbulte , ventosx>xx.d\cxsx\x. : E
cidente,inpofterumdiem,cum ventis. fi xxs.c figna fuerint infigniora , afperas tempe-
4.6. Liquidatio , five diflerenatio cceh nubili, ftates.
incipiens in contrarium venti , qui flat, Serenita- 6 1. In Mari fluclribus agitato , fi apparean
tem fignificat;fed a parte venti,xxihx\ indicat,fed in- fpumse corufcances , ( quasTu/mones sjTlCarino
certa res eft. vocant) prajnunciatduraturam Tempeftatem,ii
47. Confpiciunturquandoqueplures, veluti plures dies,
6} .S
477 VENTORUM. 471
6$. SiAfare dlentio inturnefcat &intrapor- > pr&cedat nonnulla Condenfatio Aerls, ex Aerl novi-
tutn altius fblito infurgat > aut .<£lcus ad littora ce- viterfaSto , intra veterem recepto, ut explang ortbus
leriusfolituaccedat>s/«#(wpr£enunciat. littorum, Qrexcelfb volatu htdez > & altis patet ,
«54. Sonitus a Montibm > nemorumque mur- cumatte pluviam Jimthter pr&cedat Aeris Conden-
murincrebrefcens> atque fragoretiam nonnullus Jatio ,(fedAer in V\uv\apofiea contrahtti, r maqis,tn
incampeftribus, w/7/o.cportendit. Cceliquoque V entis contra excrefctt J
Necejfeefl, »/Pluvi<t ha-
murmur prodigiofum , abfque tonitru > ad ventos beant compiuraPiognoilica ,- cum Ventis commu-
maximefpe&at. ma. *De iis confule Prognoftica Plu viamm,fut> ti'
£5. Foliadi palexludentes,fineaura > qus fen- tulofuo.
tiatur,& Lanugines plantarum volitantcs> pluma;-
queinAquisinnatantes,colludentes,^tfj*<wadefIe Imitamenta Vcntorum.
nunciant. AdArtic. j j.
66. Aves aquatict concurfantes , &gregatim CON N E X I O.
volantes , Mergiqueptxcipue ,c\.Fultcs.,a Mari> Sl animumhomines inducere pojfent , ut Contem-

plationesfuas, in fubjeElofibipropoJito nonni-
aut ftagnis fugientes, &ad littora,aut fipas prope- ,
rantes, praefertim cuns clangore,& ludentes in fic- mium figerent , & c&teratancjuam patetgarejice-
co > ventos pramunciant , maxime fi hoc facianc rent , nec ctrca ipfiimfttbjettJM tn infinitum , &ple-
mane. runque mutUitcr Jubtt!iz.arent , haudquacjuam ta-
67. At terreflres volucres cohtra , aquam peteH- lis,qHalisfolet,occiip(irctipfosflt;por,jecit;-s.nsferendo
tes.eamque alis percutientes, & clangores dantes> cogitaitonesfuaStCy- dtjcurrendo

,
plnrima tnventrent
& fe perfundentes , ac praecipue Cernix , tempe- in longtnquo,qunprope lalent. Ir,>queuttnjutz Ci-
ftates portendunt. vili,z?<3z» Jure Natura; , procedenaumammofagacii
6%. Mergi,Anatefque,ante ventum pennas ro- adSimtlia,& Canformia.

ftropurgant at Anferes
; , clangore fuo importu- 1. jR;//«apudhomines<v£'';/z/?'//-i?i' fimt unde :
no,pluvtam invocant. ^«(•^^zquispromerepoffit , pro modulo noftro.

69. Ardea petens excelfa , adeo ut nubem Etiam Inrerfticia,&Fauces Montuim,& TEdificio-
quandoque humilem fupervolare confpiciatur,
,
rum Anfras5lus,nonalia funt , quamFoilesmajo-
ventum fifjnificat.At Milvi contra in fublimi vo~ ,
tes.In ufu autem funt Folles prarcipue auc ad exci- ,
\antesferenitatem. tationemFlammarum,autadOiganaMiifica. Fol-

70. (Jorvi fingultu quodam latrantes , ficon- Itum autem ratio eft , ut fugant Aerem propter ra-
:inuabunt> ventos denotant, fi vero carptim vocetn tionem Vkcui , (ut loquuntur^ &emittantpet
eforbebunt , aut per intervalla longiora croci- Compreflionem*
abxint,Imbres. i. Etiam Flabellis utimurmanualibus , adfa-
71. iVo5a<agarru)a,putabatur ab antiquis,mu* ciendum Ventum , & refrigeria , impellendofo-
ationem Tempeftatispramionftrare: fiinfereno, lummorio Aerem lenitei'.
rmbres,C\ in nuhi\o,Serenitatem : acapudnos,2v*<?- 3. De ccenaculorum a?ftivorum refrigeriis,
lua clare,& Jibenter ululans , Serenitatem plerun-? cjusdampofuimus in Rejponfo adArtic.j. Poffunt
jue indicat,pr£cipue Hyeme* inveniri alii modi magis accurati , prafertim fi
72. e^z/winarbonbushabitantes» fiinnidos Follium modo alicubi artrahatur Aer , alicubi

aos,fedulo fugitent &a pabulo citius recedant,
,
emittatut, Sedea.qua? jaminulufiint , adfimpli-
Vempejiates prarmonftrant Ardea vero in arena ,
cem compreffionem,tantum referuntur.
tahs triftis.aut Corvus(patians,Imbrestantum. 4. Flatusin Microcofmo,&i knimaubus , curri
7j. Delphini tranquillo Mari lafcivientes , Fla- Mundo majore optime conveniunt.
ventis in ,
umexiftimantur prxdicere, ex qua veniuncpar- Nam&exhumore gignuntur, &cumhumore al-

e ,atturbatoludentes,&aquamfpargentes> con-
ternant,utfaciunt i><?/;w&/'/«w<e
,
; &a calorefor-
ta,Serenitatem. AtpkeriquePifcium, in fummo tiorediflipantur > & perfpirant. Ab illis autem,
latantes ,autquandoqueexilientes , pluviam fi- transferenda eft certe ea Obfervatio ad ventos;
;nificant.
quod fcilicetgignanturH#&!*,ex maceria, qus dat
74. Ingruente vento, Sues ita terrentur, tur- & vaporem tenacem,necfaciIerefolubilem > utFa-
>antur,&incompofireagunt,utRuftici dicantil- bar^&Legumina^&Fruclus ,quodetiam, eodeni
ud folum Animal videre Ventum , fpecie fcilicet modo fehabetin ventis majoribus.
torrendum. j. In deftillatione vitrioli > & aliorum Fofll-
7</. Pauloante Ventum Aranea iedulo labo- Iium , qus funt magis flatuofa , opus eft re-
ant ,. & nent, ac fi pro vide praeoccuparent , quia ceptaculis valde capacibus, & amplis , alioqui ef-
'^«ioflantenerenequeunt. fringentut.
76. Antepluviam, Campanarum\~ori\tnszx\di-> 6. VenttutadimexNitrccommiftoinTtt/vere

;ur magis exlonginquo At ante Ventum > auditur
;
pjrio,etumpenSi &inflansflammam , ventosin
|nagisina?qualiteraccedens,&recedens,quemad- llniverfo ( excepcisfulminofis ) nontantumimi-
nodumfitwtffomanifefto flante. tatur,fed exuperat.
77. Trifolium inhorrefcere , & folia contra 7. Hujusautemvires premuntur,inMachinis

i:empeftate nifubrigere,procertoponit/Yz'/7««.
>
humanis,utinBombardis,&Cuniculis, domi- &
78. Idem ait , vafa > in quibus efculenta repo- buspulverariisincenfis , utrumautem, fiinAere
iiuntur, quandoquefudorem inrepofitoriisrelin- apertomagna pulverii pyni moles incenfa eflet,
juere,idque diras tempeftates pramunciare. ventum ex Aeris commotione ,- etiam ad plures
Monitum. CumV\uvia,&Venti,habeantma- horas, excitatura eifet , nondumvenitinExperi-
sriamfere cotflmunem cumqtte Ventum femptr
,
mentum.
X i 8.La<.
; ;;
479 HISTORIA 480

S. Latetfpiritusflatuofus , &expanftvus, in feparata effent;fiedutraqttecommiftadmpltoremh-
Amento vivo,3.deo ut pulverem pynum , ( ut quicum defiderant,

damvolunt, j imitetur , &patumexeo,pulveri f.
Quando aliud concurrit Frincipium Motus,
pyrioadmiftum,eumreddat fortiorem. Etiamde pri.tert.pfam Superonerationem Aeris, Acceffortum
«^woloquuntur Chymifia , quodpericulofe , & qutppiam eft illud,& Prinapalefortificat, & auget
fere conitrni modo , in quibufdam prsparatio- undefit,ut venti magni,& tmpetuoft, raro ortantur
nibus erumpat ; fed de his mihi non comper- ex Superoneratione AertsfimpUci.
tum eft. 6. Quatuor funt sAccefforia ad Superoneratio'
nem vslerii : Sxpiratio e fubterraneis; Dejetltoex
medta regione Aeris ( quamvocant;) T)iffipatioex
Obfervatio major.
Nubefatla;& Mobilttas, atque AcrimomaExha-
Otus Ventorum tanquam injpecuhjpeffatur,
lationisipfim.
1 m Motibus Aquarum quoadplurima. Motus venti quafifiemper lateralis efi: verum
7.
Venti maem funt lnundationes sAeris , quales
isquifitper Superonerationem fimplicem , ufquea
confpictuntur Inundationes sAquarum ; utraque ex
pnncipio\is futfit per Expirationem e terra,aut Re-
autlo Qijanto. 'uemad.modum <tAqu<taut defcen-
percujfionemabalto,nonmultopofi : mfiEruptio,aut
duntex <&Aho , aut emanante Terra ; ita Qf vento-
Pr&ctpitium,aui%eyerbemtio , fuerint admodum
rum nonnuliifunt dejeSti,notmuili exurgunt. Quem-
vtolenta.
admodum nonnnnquam intra zAmnesfunt contrarij
8. <is4er nonnullam compreffionem tolerat , an-
JMotm;unmfluxm Maris , alter Curfm zAmnis
tequam Superoneraticnem perctpiat , csr Aerem con-
er mhilomtnus umcus efficitur Motus , pr&vahnte
uguum impellat ; exquofit, ut omnes veiitifintpauh
fluxu Maris-.ita ijflantibm ventis contrariis, Ma-
denfiores-quam Aer quietm.
jor m
ordtnem redtgit minorem. Quemadmodum tn
9. Sedantur venti quinque modis ; aut (foeunti-
Currentibus Marts, & quorundam Amnium , alt-
bm vaporibus ; aut Incorporatis; aut Subltmatis ; aut
quapda evenitM Gurges m fummitate Aquiz incon-
Tranfvetlis;aut Defiitutis.
trariwn vergat Gurgiti tnprofundo\ita& inAere,
10. Coeunt vapores , atque adeoipfe Acrinplu-
flanlibmjimulcontrariis ventis, nlter alterumfuper-
viam, quatuormodis : autper Copiamaggravan-
volat. Quemadmodum Junt Cataradta: Pluviarum,
tem, autper Frigora condenfantia aut per Ventos
mjpatioangufto ;flmtltter & Turbinesventorum. contrartos compellentes ;
,
aut per Obtces repercu-

Quemadmodum Aqu&,utcunque progrediantur , ta-
tieci.tes. ,
men fi perturbatdtfuermt mtertmundulant,modo

,
11. TamVapores,quam Sxhalationes , Materu
afcendentes,& cumulata,modo defcendentes , fiul- & ventorumjWflA Etenim ex Exhalationibm nun-
catdt, fimiliterfactunt
; &
venti mfi quodabfitMo- ,
quamP\\ivia.,ex vaporibmfipiffimeVenu. Atillm
tusGravitatis. Suntejr alUfimilitudtnes,qu<s.ex iis>
interefl,quodfacii venti ex Vaporibm,faciliusfein-
qua inquifitafunt,notari poffunu
corporant Aertpuro,<y cttim fidantur , necfinttan
obflinati,quamUU ex Halitibus.
Canones mobiles de Ventis. Alodm, qt diverfi condttiones Caloris , noi
1. 2,
CoNNJEXI O. minm poffunt in Generatione ventorum , quamCo
Anones<«/£Particulares/b?«, ^wGeneralesj ptaautCondittones Materia?
\_JutrtqueMobi\es apudnos. Ntlenim adhucpro- 15. Solis cahr,m Generatione vex\K.o'ixyn\,itapro
nunciamtts. At Paraculares ex fmgults fere Ar- portionatm effedebet , ut eos excttet,fid non tanta co
triculis poffunt decerpi , aut expromi ; Genera-
,
pia,utcoeant *»pluviam ;nectantapaucitate , tt
\es,eofquepaucos, ipfi jamexcerpemm , &fub.tun- prorfits dtfbutiantur,& diffipentur.
gemus. 14. Venti fpirant ex parte Fomitum fiuorum

1. Ventus non efi aliudquipptam ab Aere moto, cumqueFcmitesvariedtfponantur,diverfi\ent\, n
fedipfi Aer Motus; aut per
Impulfionemnmph- plurimumfimtdfpirani;fidfortiordebtliorcm , att
cem;autper Imm iftionem Vaporum. obruit,-autfl.eUit in Currentemfuum.

2. Venti per Impulhonem sAeris ftmpltcem, ij, Vhtquegeneramurventi, ab ipfa terrafupe)
fluntquatuormodis, aut per Motum Aerisnatura- flde , nfque adfngidam Têgionem Aeris : fedfri
lem;aut per Expanfionem Aerismviisfiolis ; autper quenttoresinproxtmoforttoresinfublimi.
ReceptionemAerisexfrigorefubtt-aneo-îutperCom- «j. Regiones^/Ae&^K/ventos Alfeclas exu
prejfionem Aerisper Corpora externa, pidisflunt calidiores, quampro ratione Climatis fitt
Toffit & quintus Modus per Agitatio-

effe , qu<z ex geiidisfrigidiores.
nem , & Concuffwnem <tAeris ab Aftris .•
fiedfi-
leantpaulifperhujufimodires,autaudianturpar-
Charta humana , flve optativa cum pro-
caflde.
ximis,circaventos.
3. Ventorums^^wfpÎmmiftionem vapo-
OPtativa.
rum , pracipuacaufaefi Superoneratio tAeris ,per
Âerem novtter fatlum ex vaportbm ; undemoks j, "T rElaNavium, itacomponere & dtjponere >
Aerisexcrefcitt&novafpatiaquarit. V minoreflatu,matoremconflciantviam t R
4. Qijantum non magnum Aeris fuperadditi, infigniterutilis,adcompendiaitinerumper zJfyfar
magnum ciet tumorem in <>s4ere circumquaque tta ; c$parcendtim tmpenfis.
ut sAert!lenovm,exreJolutione Vaporum, plm con- Proxim. Proximum non occurrit adhuc inv»
ferat ad Motum, quam ad Matertam (prpmau- ; tum,pr<tctfe in pratlica. SedConfuledceo Obferv;
tcm magnum venti confifitt ex Aercpriore neque , tiones Majoxes,fiuper An.16.
AernovmAeremveteremantefieagit,acfiCorpora 3.. Optatjv. Molendina^ ventum & ve
tpj
;
VENTORUM. 48 &
iofirttm itafabricari, tttminoreftatu,
plmmolanu A D I f U Sj
ad lucrum.
"R\es utilis Nll mirum fiNatura Pht/ofophi<e, drScientiii
,
Debitrixfit cum adreddendas rationes nun*

Proxim. Conftulede hoc, Experimenta noftra,in ; ,
Refponfo adhmc.7z.1tbi vtdetur res quaft perquam adhucfit interpellata. Nj? q3 enim de Qqanto
Materia, ^-Qiiomodo tllud per corporafit diftribu*.
acla.
tu(tn aliiscopiofie,inaliisparce)inftttuta Inqutfitio
2. Optativ. Ventos orituros,eJroccafttros,& efi
Res Htitis ad Naviga- diligens, ejr dtjpenfatoria ,fecundum veros, autproxi-

tempora ipjerum prmoftcere.
mos veris calculos. lllud reile receptum efl Ntl de-
times,& Agricuituram; maxime autemadelecltones
;
temporum,adpr&/ia TVatiaha. perdi, aut addt Summs, untvtrfaii Etiam traaOiits

:
Proxim. Hucmu/taperiinenteorum,qua inln- eft a nonnullis ille locus ; Quamodn corpora iaxari
contrahi absq^ Vacuo tntermifto,jccundum
qmfttione, pr&fertim in Reiponfo Ârticulumjz.
poJJint,cJr
nstatafitm At ObferVatto
; pofierum ddigentior m p/us cjr mintts. Deniiautem cJrKzdNaturas, ahtts
{fiquibnsea cordiertt) patefcenteJamcaufaVento- adCopiam,cJr paucitatemMateria retHlit;a!iuphoc
torum, longe exatliora prognoftica praftabit. ipfum elufu ; pieriq^ , lAuthorem fuum fecuti , rem
totamper frigtdamillam dtfltnftionem Aclus cJr Po-
4. Optativ. fttdicium, ©-Prognoftica/^-
velutt primo ,ft ftnt tentix dtfcuttunt, componunt. Etiam qui tlla
cere per ventos, de ahis rebus : eJr
Continei]tes>.«rf Infula? in Mari , in ahquo loco , vel sjtytaterta rationtbus attribuunt , (qua vera eftjen-
pottus marehberum. Resjttilis adNzvigztiones no- tentta) neqtte Mater.iamprimam Quanto planejpo-
vas,cjr incognitus.
liant,ltcet,ad ahasformas aquamvo/ttnt , tarnen in .
Pro xim. Proximum eft,Obftervatio circaVen- hoc tpfo inqutfittone termthant,u!teriu4 nihtl quteriit,
tos ftatos td qttouftus videtur Columbus.

: 1
ne<L quid tnde fequatur ,perflftciunt\ remj3 qu& ad in-
5. Opt at iv. Itidem

de ubertate , aut Caritate, fintta fieclat , & Naturalts Phtiofophta veluti Sajis
fruituum, ejr ftegetum , annis fingu/is. Resuttlis ad eft, attt nonattmgunt,autnon urgent.
coempttones, Prtmo igttttr, quod benepofitum eft, nonmoven-
lucrum, cjrvenditiones anttapantes, ejr
ttt prodttum eft de Thalete , circa MonopoJiura dum : Nonfcihcet fieri in altqua tranfmutatione cor-
Olivarum. porum, Tranfatltonem,aut d nthtlo,aut ad mhilum
Proxi m. Hucpertinent nonnulla, m Inquifitio- SedOpera ejfe e]ttsdemQmntpotenti& , creareex ni-
ne poftua,deV entxs, aut maltgnis ,aut decufftvis , ejr hi!o,cJr redigere mnihiium \ Ex curfu Natura vero
temporibns,quandonocent,adAtnc. 19. hoc nunquam fieri. Itaq^ Summa Adateria totalii
<5. Optativ. Itidem, de Morbis, cjr Feflilen- femper confiat ; nilaudttur , ntl minuitur. At iftam
tiit,annisfintmlis. Res titiiisadextflimationem Medi-
Summam inter corpora perportiones dtvidi , nemtni
corum,fti/Iapr<zdicerepoJfint;etiam ad Cauftas, ejr dubtumejfepojjit. Neq^ eutm quisquam fubtilitati-
Curas morborum ; eJr nonnulla alia CivUta. bus abftraihs tam dementatnt effe queat,ut exifltmet
Proxim. Huc pertinent etiam nonnulla inln- tantum Maternt, inefje dolio Aqua quantum decem ,
cpiGiionepoftta,adAtt.$o. dohis AquA;neq3 fimihter dolio Aeris, quantum de-
Monitum. DtfPiaedicHonibiistf.vVentis, circem dohis Aeris. vsft m corpore eodem non dubttaturi
ca fegetes , fruclus , ejr morbos ; Confule Hiftorias quin Copta Materia multtphcetur pro menjura eor-
AgriciUtua;, cJr Medicina?. poris : In corportbtts diverfis,ambigitur. Quodfi de*
7. Op t a t i v. Ventos excttare, cjrfedare. monflretur ,unum doltum Aqu£, tnA^rem verfumy
Proxim. T)ehis habentur qtudamfttperflitiofa, decem dare doha Aeris,(iftam enim computationem
& Magica qus videntur digna, qtta m Hiftoriam
:
propter Opinionem receptam fumimus,hcet centupla.
Natnraiem feriam, cirfeveram reciptantur. Têque verior fii) bene habet : Etentmjam non ampltus fttnt
occurrit nobis , aUqetid Proximum , tn hocgenere. diverfa corpora, Aqua
<2s4cr,fedtdem corpusAe-
cjr
DefiQHaltoeaeJfepot^rtt , utNaturaAerispenitus ris,indecemdohis. ttnum dolium Aeris (ttt

<t/lt-
introfbicuitur, cjr tnqtiiratur; fi pojfn tnveniriali- modo concejfum eft) dectma tantum pars est decem
qtad, quodin quantttate non magna , in Aerem im dohorum. ltaq3 refiflijam nonpotefl,qtdin inuno dolto
miffiim,poffit excttare ejrmulttp/tcare Motum , ad <tA"qH<z,decuploplpis fit materia , qnamin uno dolia
J2tlatationem,aut Contral/ionem, m Corpore Aeris : Aeris. Itaq^fiquis ajferat doltumAqua totum, in,
Ex koc £tenim(fifieripojfit )ftquentur Excttationes dolium <±Aeris unicum verti poJfe,idem prorftts eft 3
QrfedationesVentotum;qua!eeftiIludExperimentii acfi afferat aliqtiid pojfe redtgi ad nihilum. Etentm
VliniideAcetotnjecloinoccurfumTMtbinisfiverum unaDecima Aqu&ad hocfufficiet , reltqua novem
foret.&Altcra defignattopoffit e(fe , per Emtffionem partesnecejfe eflut annthilentur.Qontraffi quisaffie-
Ventorum ex fubterraneisfi congregentur alicubi, rat, dohum Aeris , in dolium Aqunt. yerti poffie ,
in maqna copia, quale eft Uludreceptum deVuteo in 'idem efl ac fi ajferat ahquid pojfe creari ex
Dalmatia ; verum & loca hujusmedi Carcerum mhi/o. Steriim Dolium Aeris, mfi -ad decimam
tiojfe dtjficile.
partemDolij^4qu<s.attinget; Rehquanovem partes
8. Optativ. CompluraLudicra, ejr mira,per neceffe eft utfiant ex mhtio.lUud intenmplane confi«.
motum Ventorum ejficer*. temur , de rationibus, cjr calculis , ejr quotaparte
Proxim. De hiscogttationem fufcipere , nobis Qttantt Materia, qtta dtverfis corponbusftubefl , ej?
non eft otittm. Proximumî? tllud vuUatumDnel- quainduftria,eJrftagacttatede illis Informatio vera
lorum ad Ventum Proculdubio i multa ejusmodi
: capipojftt , arduamInquifttionemeffi;quamtamen
jucunda reperiri poffunt ; &adyiot\xs,cJradSo- ingens,cjr lattffimefHfauti/ttascompenfet. NjtmeJr
nos. Denfitates, grRaritates Corporum noffe, ejr muho
7w*z«iCondenfationeS} ejr Rarefa£tiones procu^
Aditus adTitulos in proximos quinque rare,ejr ejficere, maxime interefi ejr Contemplativa,
Menfes deltinatos. ejr PraStca. Cumigitur fitres {ftquaalia) p/ane
Hiftoria Denfi & Rati. fundamenta/is, &
Cathohca; esfccinili debemtts ad
X 4 Mffl
. , :
'/
48? ADITUS AD HISTORIAS. 484

eamaccedercquandoquidemomnisPhilofophiaabsq^ generis,ad fidemaliarumTêrum , qmneutiquam
&
.. —
ea,p/ane difcinUa,
Hiftoria Gravis
dijfolutafit.
& Levis.
Verum opttma quaq^ U-
fimilicontratluobligantur.
boribm,tumInqmrendt , tum Operandi,propofait
Dem. Nos injure Natura enucleando , rerumfos- &
A d 1 t u s, deribm.interpretandis , paulo diligentiores erimm;
MOtum Gravkatis
nomine
& Levitatis, Veteres Motm. nec Miraculis faventes,nec tam Inquifitioneminfli-
Naturalis infigniverunt. Scilicet nul- tuentes humi/em,aut anguflam.
lum confpiciebant Fffictens externum ; nullam etiam ,—, — ; — __»_„.
Refeflentiam apparentem. Quimma cttatior vtdeba- Hiftoria Sulphuris , Mercurii
tur Motmtftem progreffu fuo.Huic Contemplationi,. & Salis.
iie/Sermonipotim , Phantafiam illam Mathemati- Adi t u s.
camdeHafione Gravium adCentrum Terra (etiam T)R.incipiotumTrias iflud a Chimiftis introdu-
fi perforataforet ipfa Terraf) nec
non Commentumr JL U.umes~t;atq quoadSpecu/ativa,esT:exiis, qtte
3
illud Scholafticum, de Motu Corporum ad/ocafua, illiafferunt. Inventumoptimum. Subtiliores ex tis,
veluti falem ajperferunt. His pofitis , perfuntlosfe quiq^phi/ofophantur maxime Elementa volunt ejfe
credentes,nilamplim qu&rebant,ntftquod de Centra Terram; Aquam ;.£erem;./£chera; Illaautem non
Gravitatis , in diverfis figuris , cfr de iis , qmper Materiam rerum ejfe ponunt , fedMatrices; in
oslquam vehtfntur,paulo dt/tgentim quijpiam ex illis qutbmjpecifica Semina rerumgenerant , pro natura
quafivtt. Neqêx 'Recentiortbm quisquam operx Matricis. ProMateriaautemprima(quamfpolia-
pretium circnhoc fectt , addendo folummodo pauca tam , &adiaphoram ^wzzwzrScholaftici) fubflitn-
Mechanica,e^jp£rDemonftrationesy#<«* detorta. unttl/atria,Su\phmem, Mercuriumj^Salem; ex
Verummijfisverbulis,certifjimumesi , Corpmnon quibm omnia Corporafint coagmentata , ejr mifta:
nifia Corpore paii ; nec ul/umfieri Motum Localem, ISôs vocabu/a ipforum accipimm ; Dogmata parum
qmnonJol/icketurâHtdpartibusiVe/incontigHOiVel fanafunt.il/udtamennonmalecumillorumOptnio-
in proximo,velfa/tem intraOrbem Aclivttatis fux, ne convenit, quodduo ex z7fe,Sulphurem fci/tcet, ejr
ltatfe wraMagneticas non infcite introduxit Gil- Mercurium ( fenfu noflro accepta ) cenjemm ejfe
bettus,fed& tpfefallm Magnes ; nimiofcihcet plu. Natura.< admodumprimordtales, ejrpenttijftmos Ma-

ra, quam oportet,ad illas trahens, & Navem Wz/z- teria;Schematifmos;cr tnter Formas prima: claffis
cans ex Scalmo, fere Variare autem pojfumm Vocabuia
pr<s.cipuas.
lj — -•
• •
.
- . -i Sulphuris &
Mercurii , m
ea a/iter nomtnemm;
HiftQriaSympathia^&Antipathias 01eofum,Aqueum-,Pingue,Crudum;Inflamma-
rerum. bile,Non innammabi\e: hujmmodi.Videnturenim
Adjtus, ejfe h&dum Rerum Tribmmagn&prorfm, ejr qua Vni-
Motuum, verfum oceupant, (Jrpenetrant Siqmdem in Subter-
LIs ©- Amicitia*» Natura,flimu/ifunt :
rfr Claves Operum. Corporum ZJmoHtnc & raneis, funt Sulphur, & Mercurius- ut appeliantur
Fuga, hinc Tartium Mifiio efr Separatio, hinc a/m inVegetabtlictrAnimaligenere,funtO\eum,&cAqua:
atque intimm Jmprejfiones Virtutum, efr quod vocant, & Flamma in
in Pneumaticis inferioribus,funt Aer, :
Conjungere atliva cum pajfivis deniq^ Magnalia , Qe/^z^jCorpusfteilajj&^therpurumjwrawi

Natura. Sedimpura esl admodumhac parsThilo- de ultima hac Dualitate nil adhuc pronunciamus,
fophia, de Sympathia &
Antipathia Rerum , quam licet probabi/is videatur effe Sjmboltâtio.Quodven
etiam Naturalem Magiamappe//ant,atq? (quodfem- ad Salem attinet ;alia resesl. Si emm Salem intelli-
perferefit)ubidtligentiadefutt. Operatio autem ejtis guntproparteQrporisfixa , qumneqâbit inFlam-

inhominibm , prorfm fimilis esl Joporiferis nonul/is mam,neîn Fumum;pertinet hoc adlnqaifmonem
J[4edicamentis,qus.fomnumconciliant) atj^ mjuper F\uidi,8cDetetminati;deqmbmnuncnoneslJermo.
hta,eJrp/acentiafomnia immittunt. Primo entm In- SinSa\caccipivo/uniJecundu/itera,abs^paraba/a;
lel/eblum humanum infaporem conjicit, decantando non es~i Sal aliquidtertium d Sulphure,&MercuriO)
Proprietatesfpecificas, ejr Vtrtutes occu/tat , undeho- fedmjfiumex utrisq^ per Jpiritum acremdevinclis.
mines adt)eras caufas eruendas non amplim excttan- FtentmSi\ omnis habetpartesinflammabtles habet ;
» iur,nec evigilant ;fed m hujmmodi otiis acqutefcunt: alia4,fiammam nonfo/um non concipientes , fed eam
deindeinnumeraCommenta,Somnioruminftar, in- exhorrentes,&-ftrenuefugienteS. Nihilominm cum
finuau&fpargtt. Sperant etiam Homines vani, Na- Inquificio de Sa\e,Jit quiddam Affinelnquihtioni dt
tutamexfronte &perfonacognofcere,ejrper Simi/i- duobm reliquis , atq^ infuperfit eximij ufm, utpote
tudines extrinfecas , Proprtetates internas detegere. vincu/um utrimq^ Naturm., Sulphureae & Salis , &
Pratlicaquocf3 ,Inquifitionifimi//ima,Pr&ceptaenim Viutpfim rudimentum;illum etiam.in hancliiRo-
MagixNaturalis ta/iafunt, acfi confiderenthomines rizm,8cInqn\titionemrecipere vifum e&.eslt i//ua
terramfubigere, (^-Panemfuum comedere^&r^w interimmonemm,dePneumzticisi//is,Aere,Aquz]
fudorevultus, & per otiofas & , 'faciles Corporum Stellis,^there,«wz7/^ (prout certe merentur)ln-
Apphcationes rerum potentesfieri;femperautein ore quifitionibus proprijsreftrvare ; & de Sulphure, &
habent, &tanquamfponfores appellantMzgnetem , Mercurio(?<«^z^7z nimrrumvel Mineralt,ve/Ve-
tonfenjum AuricumArgento vivo,©- paucahujm getabi/i,8cAnimaIi)hictantuHi&oriam inftituere,
ADITUSadhiftoriamVitx&Mortisirrvenicurinhiftoriaipfa jamproximefequente.
sJWateriamdeformaCalidi, demotu &rationeinveniendt caufas fluxm refluxm mam ,invenitl &
in novo Organo.
F I N I S.
FRANCISCI
BARONIS
DE
LAMIO,
VICE-COMITIS SANCTI ALBANl
AC SUMMI ANGLlyE
CANCELLARII,
HISTORIA VITiE
ET
MORTTS-
Impenfis Joh. Baptist* Schonwetteri,

Anno clg bc LXIV.
,
48$
487
i i ii ii
VIVENTIBUS ET POSTER IS
SALUTEM.
CUM Hiftoriam Vifae e"r>Morris, inter Sex Defignationes Menftruas ultimo
terevifumeB,&fecundam
loco pofuerimut; omninohoc prtver'
qua,velminima Umporisjaciura pro pretiofa
edere ,propter eximiamreiutilitatem; In ,
haberidebet. Speramus enim , facupimus futurum,ut idplurimorumbono fiat ; atq, afMediciNobiliores animosnon-
nihilerigant neq^ totifmt in Curarum fordibus neqs folum propter Neccflitatem honorenrur ,fedfiant demum Omnipo-
; ;
tenti&,&Clementi& divim adminiftri, mvnaHominum proroganda &inftauranda; pr&fertim cumhocagaturperviat

tutas,& commoda*,& civilesjicetintentatas. Etfi enimnos Chx\{\ianiadTcnam Promiffionis perpetuo afpiremus fe> ,
anhelemus tamen intenm itinerantibus nobk inhac Mundi Eremo, etic.m CaLceos iftos ,
; , &
tegmina(Corporu fcilicet
npftri fragilk^ quamminimum atteri,eritfi,gnumYavotisV>yi'\n\.,
HISTORIA
VIT£ & MORTIS. ;
<&4ditus.
DE VitaErevi, &^^/a»^,vetuseftCantilena,&querela. Videtur igiturcflecanquamexcongruo, ut nos,qui

pro vinbusincumbimus ad Artes perficiendas, etiam deF/taHominum producenda , cogitationerofufcipiamus,
favenre ScVeritatis,ScVit& Authore. Etfienim KitaMortalium,nonaliudfit,quamCumulus,&acceffio Peccatorum,
&jEvumnaium;quiqucadjEiernitatemafpirant, iislevefitlucrumfjte; tamen non dcfpicienda cft , etiam nobis
C^«y?«w2«,QperumChaiitatisContinuatio. Quinetiam Difcipulus Amatus cxtetis fuperftes fuit ; &compluiesex
Patribm, pxxfcxum Monachkfantt.\s,ScEremitu, longa;yifuerunt;utiftiBcnedi<£tioni (toties inLegeveteritenevts)
Hiinusdetradtum vidcarurpoft xvnm Servatoris.quam rcliquisBenediiftionibus terrenis. Verum ut hocpro maximo
Bonohabcatur,procliveeft. De Modisaftequendi,arduaInquiiitio;eoqucmagis quodfit & Opinionibusfalfis ,
Sc ,
Prsconiis vanisdepravata. Nam&quaea tmba Medicorum,3eHumore Radicali, ScCalore Naturali dici folcnt, func
fcdu&oria: & laudes immodica: Medicinarum Chymicarum, pnrod infiant Hominum fpes , deinde dc-ftiruunr.
Atquede Morte, qnxfequitut exSuffecatione, Putrefadione ,& vatiis Morbis , noninfticuitur prsrfc-ns Inquifitio;
pertinec cnim ad Hiftoriam Medicinalem fcd de:ea tantum Morte, qua: fic per Refolutionem , ac Atrophiam f n m. .
Attamen deulrimo paflii Mortis, atque dcipfa ExtinSionevtti, quaitotmodis, & extcnus,& interius.ficri potc-ft (qui ,
tamenhabcnt qnafxAtriolum commune,a,ntequam adArticulum -Merr#ventumfit_)inquirete; affine quiddam prac>

fcnci Inquifitioni efl*e cenfemus:fedillud poftrcmo locoponemus,
Quod repararj poteft feufim,atquc primo Integro non dcftructo , id potentia xtcrnuro eft, tanquafln Ignis Veftalis.
Cumigitur videtent Medici, & Philofophi, ali prorfus Animalia,eorumqucCorporareparari, & refici nequc tamcn id
diufieri.fedpaulopoftfenefcereea^&adlntetitumproperededuci; Mortem quafivcruntinaliquo, quod propriere-
parari non poflit exiftimantes Humorem ahqnem Radicalem, & Primigenium non reparari in folidum, fed fieti jam usq,
;
ab Infantia Appofitioncm quandam degenerem, non Rcparationem juftam ; qu* fcnfim cum Êtate depravetur & de- ,
mum Pravum deducat adNullum. Ha:ccogitaruntimperireiatis, &leviter.Omniaenimin Animali.fub Adolcfcenti;

&'uventute.reparanturinregre;quineriam adrerripus, Quantitateaugentur , Qualitace meliorantur;utMaceriaRe
parationisquafiatternaeflepoffct, fi MadusReparauonisnoninterciderer. Scdreverahocfit. Vergenre a:rare , ina:
qualisadmodum fitRcparatio;alise pattesrc-parancurfarisfa:liciter,alia:a:gre, & inpejus rurabeo remporc Corpor;
humana fubireiucipiant tormentum illud Mezentij, Vtvivain amplexumortuorum immoriantur atquc facilercparabr ,
bilia, proptcr jecuc reparabilia copulata,

deficianc. Nam etiam poft Dcclinationem, & decurfum xtatis. Spiritut San ,
ficciores,autporofioresfuntpartes, MembranA,tkTuniaiomncs , Nervi

vuts, Caro,Adeps, facilercparantur;atquse
Arteria, Vene.,Offa,Caruhgines, eciam Vifcera pleraque,deniq:
Qrganica fereomnia , difficilius reparantur , & cum ja
ftura. Illseaucc m
ipfas partes,cum ad tllas alrcras Reparabiles pattcs, aftu reparandas , omnino officium fuum pra:ftari
debeant ;a£tivitatcfua,ac viribasimmtnutse.funftioncs fuas amplius exequinonpoffunr. Ex quo fit, ut paulopoft

omniaruere incipiant,& ipfe llla: partcs, qua: m narura fua func valde reparabiles
tamen deficienribus Organis Repa
,
rationis,necipfa:fimiliteramplius commode reparentur,fedminuantur, & tandem dcficiant. Caufa autem Periodic.

eft;quodSpiritus,inftarFlamma:lenis,perpet«oprrdatorius, & cumhocconfpirans Aer extecnus, quictiamcorpot;
fueit, &ar"facit tandem officinarwCorporis, & Machinas, & Organaperdac, &inhabilia reddatadMunus Repara
,
tioms. Hsfuntvera: visz Mortisnaturalis bcne 8c diligencer,animovolvend£rr. Etenim qui Nacurs viasnonnoverit-
quomodo isilh occurrcrepoffic.eamq; vercere?
Itaqacdanlcx dcbcteifeInquifitio,a\ietadeConfumptione,amI)epr£dat!one corporis humani; a'teradeejusden
~R.eparatione,ant Refe£iione:eointnitn,x\ta\teia, quantum fieri poflic,inhibeacur, altera confortetur. Atq; prior iftarun
pertinetpraecipuead Spiritus, &Aeremextcrnum,perquosfitDeprEdacio; Secundaaduniverfum proceffumAlimen
tationis, pcr quem fit Reftitutio. Atquecjuoad primam Inquifitionk partem, qua: eft de Confumptione , omnino illa cun
Corporibuslnanimaris, magnaexparte.communiseft. Etenirnqua: Spiritus innatus (quiomnibusTangibihbus, fivi
vivis.fivcmottuisincft) & Aerambiens,operaturfuperInanimataj eadem&rentatfuperAnimata; licet fuperadditu
Spititus vital is, illas ope rariones partim infringat , &
compefcat , partim potenter admodum intendac, augeat. Nan&
manifeftiffimum eft, Inanimata compIura,absq;Reparatione, ad tcmpus beac longum durare poffc : Ac Animata absq
Alimcnto,&Reparatione,fubitoconcidunt,&extinguuacur,ut &Ignis. Itaque Inquifitio duplex effe debet ptirni :
contemplandoCorpushumanum,tanquamInanimatum, &Inalimencatum; deiAde tancj,uam Animatum , & Alimcn

Wtum. Verurnha:cpia:fari,ad Topic* Inquifiw»»jampergamus t
Topicc
,
f 8S»
Topica particularia,
Sive
ARTICULI INQUISITIONIS
de Vita&Morte.
nonce^ decimo Menfe;eftkwNoftu,Interdiu,^
E Natura Durabilis,& minusDurabilis, quo Menle Anni ?
in Corponbm Inanimatis, atque fimul in 8.i>Longa:vitace, e5-Brevitatevitae«?Homi-

Vegecabilibus, tnquifitionem habeto; non nibus,y£r#»afe»2Vic"tum,Dia;tas,Regimen vitar,'
optoja.m,a'ttlegitimam,fedflriclim, & per Capita, Exerciti a, eyfimtlia, inqmrtio Nam quatenus ad ;
jtanquamin tranftu, Aerenv» quo vivunt,& morantur Womines,de etr,

x. D: Deficcatione, ArefacMone,<2r Conium- in htticu\o fuperiore deLocis HabitationisjWM^rj
itione Corporum Inanimatprum , <2r Vegetabii debere intelhgimus. , .
ium; er de Modis.c^" Prace&iper quosfiunt ;atque cj. De Longaevitate, ^"Brevitate vita; Honiini-
»y#^<?r ^Dehccationis,Arefactionis,&Confum-r bus/?ca«4«?»Stvidia, c$"GeneraVics, c^*Affe<5tus
«tionisProhibitione drRetardatione,CV^0r#?w- Animar , q?" vana Accidentia, inqutrito.
iueinfioft.ituConfei:va.t'ione;at/^rurf4s de Cor- 1 o. De Medicinis , qm pmantur vitam prolon*
wum ,poflquamfemelarefieri cceperint, Intenera- garcfeorfum inquirtto.
vone, S" &mo\\[i\one,&Ke\ixefcent\2.,diligentius ir, T>e Signisc5"Prognofticis vit<elong£>&bre~
nquntto. vis, pon illis qut Morcem deno<ant propmquo m

Neq; camendehisipfis,perfe6ra, aut accurata (idemm ad HiftoriamMedicinalem pertinet)fedde
aciendaeft Inquifitio , cum ex proprio Titulo iisquqetiam in Sznitzte apparent , & obQrvantur,
lurabitishxz depromidebeant,cumq;nonfint.in inqutrito,five fint Phyfiognomica.yJW alia.
iiquiririonepnelentiprincipalia , fed lumentan- Haclenus infticuca eft" Inquifitio de Lona&vi-
ummodo prarbeantad Prolongationem,& lnftaui tate,8iBrevitate'vita , tanquam Inartificialis
in &
ationem vitx, in Animalibus,-In quibus ipfis , ("uc confufo; huic ad jicere vifum eft Inqutfitionem Ar-
amdi<£tumeft) eadem fereufaveniunt, fed fuo tificialem,atque innuentem ad Praxim , per Inten-
nodo. Ab Inquifitione autemckc^ Inanimata, & ttones. Ex genere fuht tres..
Diftnbutiones autena
Igetabtiia, tranfeat Inquifitio ad Animalia prater magis Particulares Intentipnum earum propone-*
'iominem. mus s cum ad iplgm Inquifitionem ventum erit.
j. Z><?AnimaliumLonga;vitate& Brevitatevi- Tres illse Intentiones generales funt : Prdhibttie
x,cum circumftantiis debitis , qm ad hujuimodi '
Confumptionis j Terfecliq^Reparatwnis; Tênovatio
Aivitates videantur facere , inquirtto. y~eterattoni$.
4. Quoniam vero duplex eftDuratio Corporum, 12. "Detisqutt Corpus in Homine,^ Arefaclio-
Itera in Identitatefmplici,altera per Reparattonem; ne,0- Confumptioneconfervant , & eximunt; aut
uarumprima in Inanimatistantum obtinet ,fecun^ faltem Indinationem adeas,remorantur , tfrdtjfe-
ain Fegetalibus, & Antmaltbus , <§ perficitur per runt, inquirito,
S.limentationem ; ideo de Alimentatione, ejusque if.Deiis qua pertinentaduniverfum Proceiliim
iiis, &proceffu inquirito net^ idipfum exatie (per-
: Alimentationis, (undefit Reparatio in CorporeHo-
metemm ^Titulos Ailimilatipnis» & Ahmenta- minis ) ut fn^roba , &
minima cum jaclura
i n i s) fe d ut reliqua in tranfittt. inquirito,
Ablnquificione cipca zAnimalia atq; Alimen-. \^..De w^<cpurgantinveterata, & reponunt
ata,ttanfeati\hadIfominem: cumverojam de- novZsqmtfeetiamea, qua famarcfa&a & indurata
rentum fitadSubje&um Inquifitionis principale, funtfurfm intenerant,rfrhumeclant,inqutrito.
lebet elle in omnibus Inquiiicio magis exac~ta,& Qupiiiam yerp diflicileeft,vias ad Mortemnofc
lumensiuis ahfoluta. /e,nifiipfius Mortis Sedem,tkDomictlium,(velAn-
j. De Longxvitate,& Brevitate vita? in Homi- rr«»zpotius^peifcrutatusfis,&inveneris; dehoc
jibus,//fc«.W«»3jEtacesMundi,Regiones,©"Cli- facienda en\Inquifitio ; neq; tamen deomni genere
mata , & Loca Nativkatis , & Habicationiss MortisfeA tantum de iis sJMortilms, c[ux inrerun-
nqnirite. tur per ^Privationem,^ Indigentiam, non per Pio-
6. De Longarvitatce^Brevitatevitaj zwHomk lentiam ; Ills enim lunt tantum, quae ad Atrophiam
ftibut /fCfe-W^wiiPropagines, e^Stirpesy^ (tan- Senilem ipeclant.
mamcjfethix,redttaria;)atq etiam fecundumCom-
3 Jtj. PÂrticuloMortis, êAtriolisMortis, ^
plexiones, Conftiuuiones, e£"HabitusC<?r^0«*,' qMddillum ducant&b omniparte, (fimodo idfiatper
5cauu'a5,?zee-w« modos, c$"fpatiagrandeicendi> Indigentiam,c^ nonper violentiam,) tnqutrito.
ntqtte fcundum Membrorum Fadtmras, CrCom- Poftremo, quoniam expedit noife Characle-
pages inquirito. rem & fprmam Seneclutis, quod fiet optime , fi di f-
7. DeLongaevitate, &Brevitate vitac «'«Homi- ferentias omnes, in Statu Corporis,8c Funtliontbm^
nibus, fecundum Tempora Nativitatis , ita inqui- inter Juventutem & Sehetlutem diligenter college-
nto, ut AftrologicacJ" Schematacceli in prafentia ris; ut ex iis perfpicere poffis, quid fic illud tan-
emittas ; reeipito tantum Obfervationes (fi qmfinfy dem.quodin toteffeftusfroadefcat, etiamhanc
^kbejas.r^manifefias^deâttubusfevtimotocÂvOf tifitionem ne omittito.
, ;,
49i HISTORIA VIT£ 4n

jje d'Jferentiis Status Corporis, & Facultatum atque inde nonnihil Diaphaneitatis nabla, paulk
in Tuveotute ,atqîn Sene&ute; cfr fi qutdfitejm- poflalbefcit,& Diaphaneitatem fuamdepontt, ex-

modt,quodin Senellute maneattfutfa mimatur , aili- halante falicet Vapore Aqua? At contra Papyrus ; ,
genter mqutrito. Oleo tintla, diu Diaphaneitatem fervat , mimme

exhalante Oleo unde qm Chirographa adu'terant,
:
yâtura Durabilit.
Papyrum Oleatam Autographo imponunt, atd ha<L
Hiftoria. induftrta hneas trahere tentant.
Ad Artic, %, 1 1. Gummi omma valde dm dnrant ; Etiam Ce-
Etalla in tempm
tantum stvum durant , ut xz,efr Mel.
•MS urationis ipforum, Hommumobfervatw- 1 2. At ^qualitas , & Imequalitas eorum, qu&
nemfuotat. Stiam qnando fihuntur, per atatemm Corportbm acadunt , non mtnm quam res ipjn,
Rubiginemfolvuntur, nonper Perjpiratipnem ; Au ad Durationem, Ne.m

aut Dtjfolutionem valent.
rum gutem per neutrum, Ligna, Lapides, alia, vel in Aqua, velin Aere
z. Argentum vivum, hcethumidum fit,efr flm- perpetuo manentia ,plm durant, quamfi quandoque
dum atque per Ignemfactk fiat volatde; tamen

,
alluantur^quandoc^ afflentur. AtqueLzp\deserutiy
(quodnovmm)absfcIgne,per atatemfo/am,nec con- <& in <sA2dificiis pofiti, diutim durant , fieedcm fitu,
fumitur ,nec contrahtt Rubigmem. & adeasdemCoeh plagasponantur , qmbm ]aiebant
3. Lapides , praferttm
durtom;» & complura in Atineris: id quodplzntis ettam e loco motis, & alio
aha f.vFoffilibus , longifunt avt\ tdque licetexpo- franjplantatis, acctdit.
nantur in Âerem , multo magis dum conduntur Obfervationes majores.

fub Terra nAitamen 'Njtrum quoddam colligunt
:
i.T Oco Affumpti ponatur quod certiflimura
Lapides , quodillis eft mftar Rnbiginis Gemma? ;
,
X-»eft; Ineile omni Tangibili Spintum five ,

autem, &
Cryftalla, Metalla ipfa avo fuperant
Corpm pneumattcum, Partibus tangibilibus obte-
tssttamen .clat arefuo nonnihil, dtonga atate , muh
.dtum, &inclufum ; Atque ex illo Spiritu imtium
tlantur.
capi pmnis Diffolutionis & Confumptionis ; Itaq; ea-
4. Obfervawmeft, Lapides ex parte Borex „
rundem Antidotum eft, Detentio Spiritm.
citim temporis edacitate confumi, quam Auftxo ex-,
Aut pei
Spiritm detinetur duplici.modo
pofitos \ idfe & in Tyramidibm, & m Templis, & z.
Compreffionem ariStam , tanquam in

;
Carcere
aliis zAZdificii* mantfeft<m effe t Ferrum contra,
ant per Detintionem tanquam fpontaneam At :
ad Auftrum exjpofitumcitim Rubtginemcontrahere, que eatJWanfio etiam duplici ratione invitatur

ad Sep.tentrionem tardtm,utin Bacillisillisferrek, videlicet, fi Spirttm ir)(e nonlit mobihs admo
autCratibm ,qm ad Eeneftras apponuntur ,hque.t.
,
dum , aut acer atqu.e fi infuper ab Aere ambien
,
Necmirumi,cumin omni Putrefaclione (qnalis efl

-te minus (ollicitetur ad excundum. Itaque dui
'Rttbigo) Humiditas acceleret Diilblutiojiem , in
funt Durabtla Durum, Si Okbfum, Durum con
;
Are(ad:ione fipiphci, Siccitas.

ftnngit Spintum: Oteojum paitim demulcetijpi
5. Jn VecretabiliSus (
loquimur.de avulfis nec
rttum, partim hujusmodi eft , ut ab tAlere mi
-veoetantibm ) Scemm.ata Arborum durtorumfive
nus (blliciteturAer enim Aqua confubftantij
trunci, atqete hgna, & tJMattrtes ex ipfts , per
lis,
;
Flamma.nwtemOleo. Atque deNatura Dp

facula nonnulla durant. Partes autem Stemmatis
rabt/ts, Si miruas 'Dur.abtlis in Inammatis , ha?c lr
variefe habrnt ; Suntenim quxdam Arboresfiftu-
quifita fint.
lofit, ut
Sa.mbacas, mquibm Prtlpa inmedtomolhor
HiflorU.
fit-.exterimdurtm ;atmArbor\basfohdts, qualuesi
Qu,erais,interim(qtiod Cor Atboris vocant) du- \ $ . Herba?, qus, habentur ex Frigidioribm , ar
rat.magi*.
nuafunt, &
quotannis moriuntur , tam Radce
6. Folia Plantarum , & Flores , .etiam CaivSes quam Caule: wLaduca, Portulaca, ettam Tnt:
exiguafunt D.ur zx.\on\s,fed folvunmr mpulverem, cum, & Frumenti omnegenm: Sunt tamen etim
exfrtgidis, quapertres,aut quatuor Annos duran,
fefed tncinerant nifiputrefiant;. Ka.dices.autemfunl
/«Viola,Fragar.ia,Pimpine]la,PrimuIa veris, Ac<
magis durabiles,
7. Olla Auimalium.*fr'»./sfe*vwtf
ut pidereeftin tofa; At Borago, & Buglofla , cum vtdeantur vk
OrTaarusfcihcet Pepofitorij, OSi\\m "Defunllorum: tamfimiles, Morte differttnt; Borzgoenimannua
Qornazetiam valdedurant nec-.nonDentes , ficut ;
Buglolla Annojuperfles,
tnEbore,& Dentibus Equi Marini. 14» H.erba; calida plurima Matem ,

At v &
8. PeWe.s etiam, &
Coriumvalde. durant, ut nosferunt; Hyifopus, Thymus, Satureja, Majc
cernere efi m Pergamenis antiqmrum Ltbrorttm: rana akera, Meliila, Abiynthmm, Chama^diy
quinetiamPapyras, complurafacula.toleratT hcet Salvia , &c. ssft Feniculum Caule morttur R( ,
Pergamena' dur.ationecedat, dtce repullulat : Ocymum vero , & Majorar
9. Ignem pafla diudurant, ut VitrumXateresj (quam vocant) fiiavis, non tam <tAEtatis,quam Hy
etiam Carnes, & Frudus Ignem pafli , dtuttm du. mis funt tmpauentes-.fateenimin loce valdemumu
rant,quam crudi: neq\ ob tdtantum , quodhujm- .& tepide,fuperftitesfunt:Certenotumeft,Schen
modi CoElto arceat Putredmem ; Jed ettam qttod (qualtbm in Hortis utuntur ad ornamentum ) «|
emijfo Humore aqueo , Humor oleofus diuttmje Hyflbpo, quotannubis tonfum^mq^ adqnadragim
fufttneat. AnnosdtiraJJe.
I o. Aqua omnium Liquorumcitifftme forbetur x 5. Fi utices & Arbores humiliores , ad fcxi

ab \Aere,Oleum contratardim evaporat; ut cer- gefmum Annum , aha etiam duplo magis, vivuh
nere eft, non folum in Liquortbm ipfis , verum et- Virs fexagenarta ejfe poteft , & ferax eftetiam \
iamin Miftis : Etenim Papyrtts Aqua madefacta^ Scneblute. Rolmarinus , fceliciter collocatu
etia
. , ' ; ,
+9 3
E T MO RT I S. 494
.
tia mSexaiefimumAnnumcomplet
: At Acanthus, Deficcatio ; Deficcaiionis prohibitio; cJrDe-
* Hedera ultra centejlmum durant, Sed Rubi&^- ficcatt lnteneratioi
><u non percipitur , quiafieBendo caput in terram Hiftoria;

tovas nancifcitur Radtces,ut veteremanova diflm-
Ad Artic.i.
7uere haudfacile fit.
i.TGnis, ejr Calor intenfm alia deficcat , alid
16. Ex Arboribus
grandioribm annoftffim&
Cafta- JL ".olliquat
unt Quercus,IIex,Ornus , Vlmus.Fagus ,
jea,Platanns>FicusRuminalis,Lotos, Oleafter,
Schxcm
£«/»«* urhicdurefcitj, (fera liquefcif,
3lea,Palma,Mofus:«; his nonnulk ufque adoBin~ Vno eodemque lone.*—-

<entcfimumts4nnum ; etiamearumminmvivaces T)eficcat Terram , & Eapides & Ugnum & , ,
PannoSjC^PelleSjCJ- qu&cunque non fiuunt : Qolli-

tfque adducentefimumperiieniunt.
ÂrboresOdoratiiC^Refinofae ma- ,
^«^fMetalla,cr GummijC^ButyrumjC^Sevum,
17.
ejfhujufmodii
eriafuafive Ligno etiam illis , quas diximm ma-
, ,
c- z. Attamen in illis ipfis qu* colliquat tgnis

durabiles ; zAJtatepaulo minm vivdces,C\M?'ce
,
fi
<is
us,Abies,Pinus,Buxus,Iuniperus ; At Cedrus vehementiorfuerit , ea infine deficcat ; nam ejr Me-

tallajfArlgne/ffr/w^, emiffo Volatili, minuuntur
Zorporis magnitudme adjutm,etiam fuperiores fere
•quati
pondere ( pr<zter Aurum )& deveniunt magisfra-
18. Trraxinusproventualacris & velox,zAi- oilia; & pinguia ^lgne/or-
atque Oleofa illa ,
aut nonnihd ultra tioredeveniuntfrixa,cJrtofla, & magisficca e^ ,

atemadcentefimumannum ,
crufiata.
•roducit; quodetiam quandoque facit Ferula, cjr
\cer,0-Sorbus:a^Populus,c^Tilia,c^Salix,er Aer ,pr&cipue apertm manifefto deficcat,
3. ,
quamappellant^Sycomorusserluglans^wowW- nUnquam colliquat , velmicum vi&, cjr fuperficies

vivacesfunti
7err& , Imbribm madefaB& deficcantur ; Lintea
lota,qU&adA'ecemexponuntur,ficcantur : Her-
ip. Malus, Pyrus , Prunus , Malus Puni-
a , Malus Medica.er Cytria , Mefpilus, Cor- b& , & Yolia , cjr Ylores , in umbra ficcantur.
At multo magishocfacit Aer, fi\autSolts radiis
ius , Cerafus , ad Ouinquagefimum , aut Sexa-
illuflretur ( modo non inducat Tutredinem ) aut
efimum Annumpervenirepoffunt , pr&fertimfi a
,
JMufco nonnullas ipfarum vefliente aliquando

, ,
moveatur : utflantibus Ventis , in Areisperfla- &
tilibusi
:
urgentur,
GeneralitertJ/KagnitudoCorporisin Ar- 4^&xzsmaxime,fedtamenlentiffime , defic-
20.
Diuturnitatevit&,( c&teris paribm) cat, Corporibus , qu& Vetuflate
Ut fitinomnibus
oribus , cum
intercipiantur a Tutredine ) arefittnt :
onmhilhabetcommane; ejr fimiliter durities Ma~ (
modh non
JEzzsautemnihileflperfie cumfit Menfura tan-
'.ri&:quin& Arbotes Glandifer&, ejr Nucifera , , (
ruBtferis cjr Bacciferisfiunt plerunque vivacio^ tum Temporis ) fed EffeBus producitur 4 Spiritu
atqueetiamTr&c6ctbm,velFruBu, vel¥o- Corporum innato , qui
Corpotis Humorem exugit
es :
ejruna cum ipfo evolat ejr ab A e re circumfufb, qui

ferotin&cjrtardim frondefcentes , atque tar-
:
ii ,
multiplicat fe fiuper Spiritus innatos c^Succos
imetiam Foliadeponentes , tAltate diuturniores ,
mf.quinejrfyheflrescultis, & in eadem (pecie , (forporis,eofique depr&datur.
k& acidum FruBumferunt,itlis qu& dulcem 5. Frigus omnium maxime proprie exiccat:
Obfervatio major. fiquidemDdlccztio non fit nifiper Contradtip-

BEneadmodumnotavit Arifloteles difcri- ,
t\tm:quodeftopus proprium Frigoris. Quoniam
men inrer P/antas,Sc zAnimalia, quoad A- tiero nosWomines Calidum potentijfimum habe-
mentationem,&Renovationem, quod fcili- mus in I^ne : Frigidum autem infirmum admo-
dum nihil atiudfeilicet qUam Hyemis, autfortaffe
et Corpm Animalium fuis Clauftris circumfe-
:
tum manet ; atque infuper poftquam ad juftam Glaciei,<2«?Nivis , aut Nitri ideo Deficcatio- :
/lagnitudinem pervenerit, Alimento continua- nes Frigo,ris7^«? imbeci/U , ejr facile difiolubiles:
ur,& confervatur.fednihilnovum excrefcit videmus tamen deficcari Vaciem Terr&ex Gelu ,
Capillos,& Vngues , quse pro Excremen-
irater
atqueexVentis}A&tuisplus , quam ex Sole cum :
ishabentur,adeo ut neceflefitSuccos Anima- idem V5ntus,^«zHumorem lambit,etiam Frigus
IiwwcitiuS veterafcere.* Atin Arboribm , qua? incutiat.
novas 6. VumusToeideficcatjUtinLa.ridis-.cJr Lin-

iovos*iubinde Ramos ,novaVimina ,
prondes, novos Frudtusimmittunt, evenit ut imis Boiim, qu& in Caminis fufpenduntur : quin
& ipfae , quas diximus partes novse fint , nec AL-

etiam Suffitus ex Olybano,aut Ligno Aloes, ejrfimi-
,
j.atem pafiae , curri vero ,

quicquid viride fit , & libus,deficcat Cerebrum,cjr Cdtarrhis medetur.
morapaulo longiore non ian^
idolefcens , fortius & alacrius Alimentum ad 7. Sal , , deficcat ,
j.etrahat,quam quodinceperitdeficcari, evenit tuminextimis \ fedetiam irt profundo : flt in m

liina&fimul, ut 7?wz««ipfe,perquemhujuf- Carnibus , aut Tifcibus falitis , qu& per diuturm
nam Salitioncm, manifeflo etiam intrinfecus indu-
modi Alimentum tranfit adRgmos , uberiore&
IxtioreAlimentoin tranfitu irrigeruf , perfun- ranturi
idatur,&recreetur Id quoderiaminfignitef
:
S. Gufrimi calidiord applicata ad Cutem eatn
jpatet ex hoc(licet illudnonartnotaverit^«/?o- dflccant,cjr corrugant quod faciunt etiam Aquac
:
fefe,quineceaipfa,qua?jam diximus, tam per- nonnulk conftringentes.

fpicue expIicavit)quod in Sepibm , Sylvis c&duis , p. SpiritusFinifortis ,in tantum deficcatinflar
i^yW«'^«»/5i,AmputatioRamorum, autSur- Ionis, ut ejr Albumen Oviimmiffum candefaciat ,
culornm , Caulemipfum,autTruncumconfor- ejr Panem torreat.
tat,illumqueefricitlongediuturniorem. io. Palvetes deficcant inflar Spongiarum ,
Y fugends
49 5 HISTOR.IA VIT£ 49*
fu.;cadoBamidum;utfitin Pulvcre , aAtramento 16. YvxapudRufticosfervanturin Racemis
injetlofoft Scripttonem : EtiamLxvot, &Vnio coopertistntraFa.tina.rn; quodltcet oufluteot red-
Corports (cjui nonpermittit Vaporem Humiduw- dat minus gratas , tamen Humorem & Vtrtdi-
vrediperporos)per<tAccidensdeftccat , quiaipfum tatem confervat ; etiamomnesVtuQtus duriores ,
Aeri exponit;utfit in Gemmis,& Speculis,& Lami- non tantum in Farina ,fedinCcobe Lignoruro ,
nis Enfium ; in qu&fifptres , cernuntur illa pnmo etiam tnter Acervos Granorum integrorum , ditt
vapore obduBa,fedpaulopoft evanefcit ille vapor, fervantur.
ut Nubecula. <t~Atque det>e(\ccztioneh&c inqutft- 17. lnvaluit Opinio, Cotpotzintra Liquo-
tafint.
res fun. Jpeciei ,tanquam Menftrnay»<* , con m
ii. Granatia in ufu funt hodie , ad partes fervari recentia; ut Vvas in Vino,01ivas in O-
GermaniajOrientales,*» ,jn Ce/iis fubterraneis \co,cjrc.
quibusTthicnm , Grana confervantur&, alia \%. Servantur Mala Granata', & Coconea
fubflrato circumpofito
, &
undicjue ftramine ad , tinElapaulifper in AquamMarinam,aut falfam,gr
nonnullamaltitudinem , qftod Humiditatem fa. paulopoft extratla,(jr in Aere aperto(modofuerit tn

vermarceat , &
forbeat: Oua induftriafervantur umbra)ficcata.
Granaetiamadvicefimum , aut tricefimum An- 19. InVino, Oleo, aut Ammcz fufpenfadiu
num \ necine fervanturtantum aTutndtne, fed fervantur; multomagis inMsWe, ejr Spiritu vini -
(quodadprdfentem Inquifitionem pertinet ) in atque etiam omnium maxime ( ut quidam traduni)

taliViridttate , ut Panibus conficiendis optime in ArgentoVivo.
idemcjuefuiffein ufu in Cappadocia, 20. Incruftatiof/«<j»2 Fru£cuumCera,Pice,
fuffictant ;
(^•Thracia, & nonnullis /o«>Hifpaniae , perhi- Gypfo,Pafta , aut aliis oblinimentis , aut capfults ,
betiir* diutiuseos virides confervat,
ii. Granaria zs£dium , cum , in Fafiigiis 21. ayKanifeftum eftMuCcas Araneas,^ &
Feneftris Septentrionem com-
<*/Orientem & Formicas , &
hujufmodi , cafuinMXtdito , am
mode collocantur; quin etiam conftituunt quidam etiam Arborum Gnmmis immerfas,&fepultas
duo Solaria fuperius , inferius ; Superius
, & nunquampoftea marcefcere ; licetfint (forpora mol
autemforaminatum eft , ut Granum per Foramen lia,(jr tenera,
( tanquam Arenain Qepfydra ) continue defsen- 2Z. Vvae fervantur penfiles;& fic dealiisYm
ddt , cjr fubinde palis , poft aliquotdies ,
repona- «Stibus •, duplex eft enim ejus rei commoditas; una
tur ; ut Granumfit in continuo <JMotu. 2Vj?- quod abfque ulla contufione , aut compreffionefiat
tandum autem eft , etiam hujufmodi res , non qualis contrafit cumfuper dura collocantur : altern
tantum Putredinem cohibere , verum etiam Vi- quodAetu ndequaque ipfas aqualiter ambit.
riditatem confervare , & 'Deficcationem retar- 23. Notatumeft ,tam Putrefa£fcionem,^»<*z
dare ; Cujus caufa efl ; ea quam etiam fuperius Deficcationem in Vegetabilibus , nonfimtiiter
notavimus ;
quod Evoiatio Humoris Aquei, qua ex omniparte , incipere fed maximeex eaparte :
tjMotu , & Vento acceleratur , Humorem Oleo- per quamfolebant , cumefjentviva, attrahere A\
fum in fuo effe confervat : qui alias in confortio mentum .itaque jubent aliqui PediciilosMalc
;
Humoris Aquei fuiffet una evolaturus. Etiamin rum ,autlrtnt%\ium, Ceta.,aut Pice UquefaBi
quibufdamMontibus ubi Aereft purus ,Czc\ave- obducere.
mad plures dies manent , non multum deflore- 24. -

Candelarum aut Lampadum maji
Fila
fcentia, ra citius abfumunt Sevum , aut Oleum , quam m

ij. Fructus , veluti Granata,Cyttia , Mala, nora: Etiam Flamma ex Goffipio citius quam e
Pira, cjr hujufmodi : ettam cjf Flores , ut Rofa , Scirpo , autStraming , aut Vimine ligneo : atque t
Lilium in Vafis ,
FiBdtbm bene obturatis diutius Baculis Cereorum ,citius fxIunipero,^?Abii
te, quam ex^t axino Etiam omnis Flamma mou
fervantur: neque tamen non offlcit Aet ambiensab :
extimis , qui etiam per Vas inmquahtatesfluas de- ejr vento agitata , cititts abfumit ,quam tranquilL
fert , & inftnuat: utinfalorei & Frigore mani- itaque intra Cornu minus cito , quam in aperto
feflum eft : itaquefi & Vafa diligenter obmrentur , Tradunt quoque ,Lychnzin Sepulchris admodm
atqueobturatafub Terram infuper condantur, opti- diudurare.
mumerif.nequeminusuttleeft , fi nonfub Terra , 25. Alimenti etiam Natura, ejr pr&parationt
fed fub Aquis condanttir , modofint umbrofa , m minusfacitaddiuturmtateml.ychnotnm quat ',
Putei, &
CifternainDomibus : fedqua fub Aquis NaturaFlamma: Nam CetafSevodiuturniorej
:
conduntur,melius reponunturin VafisVitreis.qnam cjr Sevumpaulomadidum,Sevo ficciore: Cei &

in YiBilibus. dura CetAmolliore.
14. Generaliter quafubTena. , & in Cellis 16. Atbotes,fi quotannis circa Radicesa*
fubterraneis , autin profundo Aquarum repontm- rum Terram moveris , brevius durant :fiper Luftr
tur,viroremfuum diutius tuentur, quam qu&fupra autDecennia, diutius: Etiam Germina ,cjr Sui
Terram, culos decerpere ,facit ad Long<evitatem;Item Stei
15. Traduntin ConfervatotiisNivium (five coratiorf^Subftratiocreta? &fimilium, aut mu

fintinmontibm , inVoveis naturalibus , five per ta lrrigatio,Yetzcitzticonfert , zALtatemminm
ArteminPuteisadhocfaBis ) obfervatumfuijje s ^/^»ffêProhibitioneDeficcationis,c^ConfuiT
quoda!tquandoMa.\am,aut Caftanea , autNax , ptionisjAiec lnquifitafunt
autfimih quippiam inciderit,quapoft plures Men- Intenefatio Deficcati ( qu&res eft prtecipua
feslicmefacla nive ,aut etiam intra ^NJvem ipfam, Expetimentn prabetpauca , tdeoque nonnulla qu
inventa funtrecentia, &pulchra, ac fipridte ef- in Animz\ib\\sfiunt,atque ettamin Homine, cot,
fentdccerpta. jungemus.
27.VJ
,
497 ,
ET MO RT I S. 498
27. ViminaSalicis quibus ad ligandas zslr- prsinexiftentem ad Pondcrs-nihil conferre, fed ,
bores tttttntur , in Aqtta infufa ,fiunt magis flextbi- llludlevarepotins ergo necelTeeft,ut Spiritus ;
lia ; virgarum Femlte extremttates inur-

Similiter prsinexiftens, Humidum , & Succum Corpo-
ctis cttm <is4qua tmponuntur , ne ftccefcant\ qttin & ris,qua; antea ponderaverant > in fe vetterit ;
Globuli luforij , licetper Siccitatem rimas college- quofactopondusminuitur ; atqueha?ceft pri-

rirtt ,pofiti in <>s4qua rurftts implentur , & con- ma Actio ,fcilicet Attcnuationis Humoris , ~&
folidantur. Converfionis ejus in Spiritum.
28. Octexex Corio vetuflate dura , '& ob- 5. Secunda Ac~tio, (\uxeft. Exitus , five E-
flinaU per illinitionem Sevi ad lgnem , molliuntur;
,
volatio [firitus, tes etiam manifcftiffimaeft E-
etiam Ignijimplici admota , nonnthil: Vefics , ejr tenimilla Evolatio , cum fit confertim , etiam
Membrana; poftquamfuerunt indurata , ab A-
-,
fenfui paret ', invaporibus Afpectui : in Odo-
qua calefaBa admixto Seva , aut aliquo Ttngui , ribus OIfa6tui verum fi fenfim fiat Evolatio,
',
i:itenerantur ; melitts autem,fietiampaululum con- nt fit per vEtatem , tum demum peragitur
fricentur. fine fenfn ; fedeademres eft Quineriamjubi :
\
29* Atbotesveteresadmodttm,quadiuftete- Corporis Compages , autitaar6taeft aut ita ,
rttnt tmmatafodsendo , aperiendo terram, circa & tenax , ut Spiritus Poros , Meatns non in- &
Radices ipfarum,mantfefio tanquam juvenefcunt, veniat per quosexeat , tum veroetiam par-
,
novis & teneris Frondtbtts emiffts. tes ipfas craffiores Corporis , in nixu fuo ex-
30. Boves Aratores veteres , ejf laboribm eundi , ante feagit , eafque ultra Corporis
Venittts exhaufli in hta Tafcua indutli, Car<,
,
fuperficiem extrudit ; urfitin Rubigine tJMe-
nibus vefiiuntur novis , rjr teneris , & juveni- tallorum &c in Carie omnium Ptnguium. Atque
,
hbtts ut ettamad Guftum Carnem Iuvencorum ha^ceftfecunda Adlio ; lcilketcTxitus 8c Evola-

referant. tionis Sptritus.
31. DiaJta ftritla confumens, & emacians , ex 6. Tertia A'£tio paulo magis obfcura , fed
Guajaco, Pane biscofto , ejrfimilibits (qtta/i ad aeque certa eft ; Ea eft Contractio Partium craf-
utrandum Morbum Gallicum > cjr inveteratos fiorum poft Spiritum emilTum ; atque primo
Catarrhose3"Leucophlegmariam utimur) Ho_ videre eftCorporapoft Spiritum emiifum ma-
mines ad fummam Macilentiam deductt, con- nifefto arctari , & minorem locum complere; ut
Qtmptis Succis corporis , quipoftquam cosperint itt- ln Nucleis Nucium , qui ficcati non implent
fit
flaurari , csr refici ,manifeflo cernuntur magis lu- tcftam;&inTrabibus,& PalisLigni, qua: pri-
&ZJirides ; quinetiam extftimamus Mor-
veniles mo contigua; funt ad invicem , exDeficcatione
oosemzciantes, pofteabenecuratos , compluribus autcmhiant; atque exGlobulis luforiis, & fi-
Vitamprolongaffe. milibus quiper ficcitatem rimofi evadunt :

,
Obfervationes majores. cum Partesfecontrahant,& contradasneceL

MltismodisHomines, more NoEluarum fario fpatia interfe relinquant .-
Secundo patet
in Tenebris Notionum luarumacute vi- ex Rugis Corporum ficcatorum Nixus enim .•
fe
icnt, ad Experientiam , tanquam lucem diur- contrahendi , tantum valet , ut Partescontra-
nam,ni<5tant, &ccecutiunt. Loquuntur de E- hendo interim adducat , & fublevet Qu£ enim :
emetitari Qualitate Siccitatis de Deficcanti- ; & inextremitatibuscontrahuntur in Mediisfub- ,
3iis ; & de naturalibus Periodis Corporum per ,

levanrur atquehaec cernereeft in Papyris ,
:
&
quas corrumpuntur, & confumuntur fedin- ; Membranis vetuftis atque in Cute Animalium: :
:erim , nec de Initiis , nec de Mediis , nec de Ex- atque in Extimis Cafei mollioris , qua; omnia
.remis Deficcationis , Sc Confumptionit , aliquid •, vetuftatecorrugantur Atquetertiofe oftendit :
quod valeat,obfervanr, amplius haec Contratlioin illis, qua;a Calore non

2. Deficcatio & Confumptio , in ProcelTu fuo, tantumcorrugantur , verumetiam complican-
tribus A&ionibus perficitur ; atqueoriginem tur , & in fe vertuntur, & quafi rotulantur :
ducunt A&iones illae a Spiritu inmto Corpo- ut cernere eft in Membranis , & Papyris & , Fo-
rum,uc dictum eft. liis ad ignem âdniotis. Etenim Contraflto per
Humidi
:
5. PrimaA6tio eft, Attenuatio in Êtacem , cumtardiorfit,Rugasfereparit ac :
Spiritum ; fecunda eft, Exitus , autEvolatio (fontratliopetlgnem, qua; feftina eft 5 etiam
Spiritus: tertiaeft, Contratlio partium Corpo- Complicationes. Atinpluriinis , ubi non da-
riscraffiorum, ftatim po&Spiritum emilTum: At- tur cotrugatio , aut Complicatio , fitfimplex Con-
que hoc ultimumeftillaZ><?/?«v^/0, Sclnduratio tratlio , & Angufiiatio , & fnduratio & T>efic- ,
de qua praecipueagimus priora duo : confumunc catio , ut primo pofirum eft : Quod fi eoufque
tantum. invalefeat Evolatio Spiritus, & Abfumptio Hu-
4. De Attenuatione , res manifefta eft ; Spi- ?#«&,uin0nrelinquatur fatisj Corporis , ad fe
ritttsenim ,qui inomni Corpore Tangibiliin- uniendum , & contrahendum , tum vero cef-
cluditur , fuinon oblivifcicur ; fed quicquid fat (fontratlio exneceffitate, & Corpusredditur
nancifciturincorpore ( inquoobfidetur) quod putre, &nihilaliud, quam Pulviiculus cohar*
&
digerere poffic , conficere & in (e vertere , , rens , qui levitadtudiffipatur , & abit in Ae-
illudplanealcerac, & fubigit, & ex eofetnul- rem : utfitinCorporibus cun6tis valde abfum-
tiplicat , &novum Spiritum generat. Hoc ex ptis : &Papyro,& linteo, adultimurn combu-
probatione ea , inftar omnium , e vincicur, quod ftis : & Cadaveribus imbalfamatis poft plura fa>
quarplurimumficcantur , Pondere minuuntur, cula. Atque ha?c eft tertia illa A£tio : fcilicet
&deveniuntCava Porofa, 8c abintusSonan- ContraElionis Partium craffiorum , poft Spiritum

nantia : eertiffimum aucem cft , Spiritttm rei cmilTum)
Y 2 7.N0-
,
499 HISTORIA VITiE 500

NotandumeftIgnem,&Calorem , per 7. Equi vitamediscris vix quadranefimum ,
j.
Accidens tantum deficcare •, proprium emm <is4)inum attingit,Ordtnarium autem curriculura,
eorumOpus eft, ut Spiritum & Humida atte- vianti Annorum eft Sedhanc Brevitatem vitac :
nuent &dilatenr, fequiturautemex Acciden-

,
fortajje Homini debet Defnnt tnim \am nobisEqni :
te,ut partes reliquae fe contrahannfive ob Fugam Solis, qui mPafcuisliberi, & Utidegebant. <j4t-
Vacuitantum,fiveobalium Motumfimul de : tamen crefatEqaus ufque adfextum Annum , ejy
quo nunc non eft Sermo. generat inSeneBute. Geftat etiam in utero Equa
8. Certum eftetiam TutrefaBionem , non diuttm , quam Fcemina gr z#Gemellis , rarior
minus quam <±ArefaBionem, aSpiritu innato o- e(i. ACmasfimtltsfereaviut Equus: Mulus utro-
rigi nem ducere , fed longe aliavia incedere,nam quc vtvacior.
in TutrefaBione,Spiritm non emittitnrfimplici- 8. Ceworum vita celebratur vulno ob Lon-
ter, fed ex parte detentus , miracomminifci- gitudinem ; nequetamenNattationealiquacer.

tur:atqueetiampartescrafliores , non tam lota : Nefciocjuid de Cervo Torquato , cooperta
calitercontrahuntur , quamcoeuntfingulae ad Torquetpfapinouedine carnis , circumferunt. Eo

Womogentam. minmcredtbilts eft Longavitas in Cervo , quod
Lsngavilas , & Brevitas Vita itt \^4ni-

quinto *s4nno perficitur
Cornua ( quaannuatim decidunt , ejrrenovantur)
; atque non multo poft ,
mdibws.
fuccedunt magis conjunBafronte , rjr minm ra-
Hiftoria. mofa.
9. Canis brevis eft avi , non extenditur
AdArtic.y Connexio. tALtas ultra Annum vtcefimum ; nequefape at-
DE Diuturnttate,tk. 'Brevitate Vitain

, tenuiseft Informatioquae haberipo-
Ubui
Anima- tingit
dijfimis
ad decimum quartum
; atque inaqualiter vivens
: Animal ex
; cum,utplu-
cali.
teft:Obfervationegligens : Traditiofabulofa : rimum , aut vehementim moveat , aut dormiat

ln CiczrtbusVha. degener corrumpit:in Sylve- Ftiam Mtiltiparumeft , & novem Septimanas ge-
ftribus Injuria Coeli mtercipit. ftatinutero.

Neque qax Concomitantia videri pofiint. 10. Bos quoque pro , tJfyCagnitudine ejr \Ro
huic Informationi multum auxiliantur ( Moles bore admodum brevis eft avi
, , quaftfexdecirr.
£orporis;Tempm Geftationuin utero ; Numerxs Annorum sJMarefque Fceminis ; nonnihtl viva
Fcetm;Tempm grandefcendi;aha:)ptopterca quod ciores Attamen unicum plerumque edit Partum
:
complicatafuntifta,atquealiasconcurrunt,alias & gcftat inuterocirca fex Menfes.Anima\pigrum

disjunguntur. & carnofum ,&facilepinguefcens, & Eletbisfo
i. Hominis sAEvum caterorttm Animalium lispaftum.
omniumfuperat(quantumNattationealiquacer- n. AtTtecennalis atas inOvibusetiamrar*
taconfiarepoteft)ptxtetadmodum paucorum. At- eft : Animal mediocris Magnitudinii , &
licetftt
que Concomitantia in eo , fatis aqualiterfe habent \ optime teBum atque quodmirum , cum minimm
:
Statura cjr Magnuudo grandis ; Geftatio ia V inillisreperiaturTSilis Capillitium habent om :
tero novimeftris : Fcetus utplurimumunicm;Va- mumcriftiffimum: nequeenim Pilus alicujm A

bes adAnnumdecimumquarmm Grandefcentia : nimalis tamtortm eft,quam Lana. Arictes anteter
advigefimum. tium Annumnon generant , atque habiles funt a
2. Elephas , fide hauddubia , curriculttm generandum, ufque adoBavum:Vozmc\\xpariuri
HumanaVttaordinariumtranfcendit : Geftatio quamdiu vivwnt.Morbofum O vis Animal,»ff JE
autem in utero decennalis fabulofa ; Biennalis,aut, tzusfua curricnlumfere implet.
faltemfupraannuam, certa <tAt ÂaXzstngens , : 12. Caper etiam fimilis eft tAivi cum Ove
grTempus grandefcendi ufque ad Annum tri- nec dijfarmultum incateris: licet pt AnimAmagi
cefimum: Dentes Robore firmtJfimo-.Neque etiam agile , & earne paulo firmiore eoque debueritejj ,
Obfervauonem Wominum fugit , quodSzngais vivacim attamenfalacim eft multo , eoque

: brevto
Elcphanti omnium fitfrigidiffimm JEtasautem : ris <*ALvi.
ducentefimumtînnumnonnunquamcomplevit. Saes adquindecim Annos quandoque v
13.
3. Leones vivaces habiti funt , quod com- <vunt , etiam adviginti ,

cumque fint Carne , intt.
plures ex ips reperti fint edentult ; Signo nonnihil Anima\\aomnia,humidiffima,tamen nihil videtn:
fallaci; cum illudfieri poffit ex Gravitate Anhe- hocproficere adLongitudinemvita :1)eAptoatf
'
litus. Sue Si\vei\ti,nilcertt habetur. '
Vrfus magnm Dormitor eft ; Animal pi-

4. 14. Felis zAitas eftmterfextum Annum
grum,&iners,nequetamenFivacitatis notatum : decimum: Agile Animal , qt Spirttuacri , cu
llludautem fignum brevu zAZvi; quod Geftatio?., Semenlutrefert yEiianusJFcemellam <z<im>:#i
Jm in metofitfeftina admodum, vixadquadra- increbuit opinio: Quod Felis concipit in Dolore,
gtnta dtes. parh cumFacilitate-.voraxeftin Cibis,quos potia
5. Vulpi multa fe bene habere videntur ad deglutit,quam mandit.
Longaevitatem: optimetcBa eft, Carntvora , & 15. Lepores,<2rCuniculi vixadfeptemttAn
degit in Antris , neque tamen Vivacitatis notata: nosperveniunt: Animalia Generativa , etiam Stt
Certe efi Generis Canint, quod Genm brevioris perfcetantia: Inhoc dijparia quod Cnnicuhis fui :
eft vtta. terra vivit,Lspns in aperto : quodque Leporis^jr

6. Came\i\slongavmefl; Anima\ maciientum, nes atrioresfint.
&nervofum;ita ut quinquaginta Annos ordmario, 16. Aves mole Corporis , Quadrupedibu:
centum quandoque compleat. longe funt minores : Pufilla enim res eft Aquila au>
Cisnus.
D
:,
5 oi
E T M O RT I S. 5os
Cienus,/»-ieBove,<*/«Ec[iao ; item Strurhio/>r<e Eas Thebas nunquam accefftjfe , quia urbs illa
Elephanto. fapitts capta effet : Jdficavijfent , aut plufqvamH-
17. Ayes optime. tetlafunt : Pluma enimie- niusftculimemoriamhabebantfautTarentespul-

pore,eJrincubitupreJ]oad('orpus,drLanam , & /w/*w Hiftoriam edocebani : verum omnia Fa-
Capillitia excedit. hzWisplena.
18. Aves cumplurespariani ,eosfimulin Alvd
, 19. Nam deVhxniccidnium accrevit ?ahu-
tungeflant,fedOva excludunt per vices : unde libe- \x,utobruatur , fi qita in ea refuitveritas. lllud
raliusfufficiieyilimentumFcettti. autem , quod Admirationi erai , eum , magno a-
liaruni Avium Comitatu,voldntem femper vifum,
ip. Avespdrum , dutnihil iAlimentaman-
ruinusmirum , (Juni hoc eiidmin Vlula interdiu
dmt,ut integrUmfiepereperiatur ingulisipfarum.
&Nucleum volanie ,dut]?Cittzcoe Caved emijfo i ubique cer-
Attamenfrangunt Frucluum Nuces ,
tiere deiur.
txcerpunti Exifiimdntur auieme/fe Concotlionis
30. Pfittacus,^ro cerio , ufquead Sexaginid ari-
fortis,& cdlidd.
rios , cognitus efl vivsre apud nos, quotquotfupra ha-
io. Moius Aviani , dum volant;mixtus efl
inter Moiitrii Artuum , ejr Geflationem;Saluberri-

buijfet , cum huc ejfet tranjvetlus. Avis Cibi quafi
mttm Exercitationis gentti.

omnigeni , dtque etiam mandens Cibos atque , mu-
iansfubinde Roftrum j Afpera tejrferocula , Carni-
ii. T)e Avium Generaiione Ariftoteles bene
buiatrUi
votavit , (fedmale ad alia Animz\ia.traduxit) mi-
-31.. PavoadVigiriii dnnosvivii ', Oculos autem
nusfciltcetconferre Semen Maris<?^ Generationem;
Argus non reciptt anteTrimatum:Tardigrada A-
fed A&ivitatem potiusindere,quam Materiam ;
yis,(Jarnibus vero candidisi
undeetiam Ovafcecunda , ejr flerilia , in plurimis
non dignofcuntun 32, GaWnsgiWmaczuSifalaXtpugndx, &brem
11. Aves quafi omnes , dd ^ytagnitudirieni vis zAivi : zs4lacris admodum Ales ejr (Jarntbm
etiamalbisi
fuamjuflam perveniunt, primo<u4nno , autpauld
Galliisiridicus, <J»itTurcicus (quemvdj,
voft:verum efi , quoadPlumas innonnullis , quoad 33.
cant) gallinaceiex£w«w pdrumfuperaf.lracundus
Roftrumin aliis y Annosnunierari;adMagmtudi-
A\cs,& Cdrnibus vdlde aibis.
nemauteni Corporis,riiinimet
34; Palumbesy^»/ ex vivacioribus , ut quin-
23. Aquila prd longava habetur Anni nori •
quagefimuni Annuni aliqudndo compleant Ae- :
numerantur : EtiaminSignumtrahitur Longar-

vitacis, qudd%$ftra removet , unde juvenefcat
riuSA.\es, ejr m alto & nidificans , ejr fidens. Co-
lumbae vero i dc Turtures it/ita breves, ufqtte ad
ex eno illud , Aquilse Sene6lu& Attamen res
s/innum otldvumi
fortajje itafehabei : tti lnftduraWo Aquilae non
35. *At Phafiani,d" Perdices etiam decimum
mutetRoflrum , fedcontra, ^JHutatio Roftriin-
fextum AnnumimplerepoJfunt.k.vts numerofi¥oe-
ftauret Aquilam : Poftquam enim Roflrum , ad-
tus,Carnibus autempaulo obfcurioribus, quam Pul«
uncitate Juanimium increveriupafcit Aquilac«*w
lotumgenus.
dijfcttltdtei •
.[
35. Yertur «feMerula , quodfit ex Avibusmi-
Vultures etiam Iongsvi perhibeniur
ia\i
ndeo utvitdm^fere adantefimum Annum prodtt-

i
rioribus ,maxime\ongxvr, Trocax certe Avis , &
vocalis.
:ant Milvi quoqSfj atque adeoomnes Volucres
37. Paffer notatur ejfe oy£vi\breviJJtmi: Id quod
:
Carnivorc &
R.apaces, diuturnioris funt avi.'De ddSalacitatemrefertur in Maribus: At Cardue-
Accipitre autem , quia vitamdegit degenerem , Mscorporehaudmajor,deprehenfuseflvivereadAn-
& fcrvilem , exufuhumano , minus certum fieri nosvigintii , • ,
,
pojjttjudicium , circa periodum ejus Viu natura- De

Struthionibus nihil certi habemus ,
38.
lem: Attameri ex Donieflicis i deprehenfus efl Ac- qui dominutriuntur , etdeo infoelices fuerunt , ui
cipiter , aliquando ad Annos triginta vixijfe;ex SyU non deprehenfifinidiuvivere; De Ave lhi conflai
veflribus,adquadragintdi tantum quod fit longasva: Anni non nume* :
25. Corvus traditur efjeftmiliter Ionga?vus s rantur.

«liquandocentenaritts : Carnivora Avis,neque ad- Pifcium vita magis inceria efl quam Ter-
35>.
modumfrequensiri Volatu : fed magis Sedentaria,
reftrium , quum fub Aquisdegentes mtnusobfer-
&Carnibusadmodumatris. e^Cornix, c/ttera

ventur: Non refpirantex ipftsplurimi : undeSpiti-
(pmerquam <_7tfagniiudini > &\ Voce ) fimilis i tus Vitaiis magis coriclujus efl : ltaquelicet refri~
faulominusdiuvivtt ,fedtamenhabetur ex Vi- gerium excipiani per Brdnchias , haud tamen ita
vacibus. continuafit \R^frigeraiio,quamper knhelimm.
26. prd certd , admodum longae-
Cygnus ,
40. ln Aquis cumdegani , a Deficcatione il~
vusinvenitur centepmum Annum haudrdrd
, ejr Itt, &
Deprajdatione , qm fii per Aeirem ambi-
fuperai Avis optime plumata , Ichthyophaga ,
:
enttm , immunes funi ; Neque tamen dubium efi,
drperpetmin Geflatione ,idque in Aquis Curren- quin Aqua ambiens , aique intra poros (Jorporis
tibus. peneirans , & receptd , plus noceat ad Vttani
17. Anfer quoque ex Iongsevis::' HcetHet- quam Aer.
ba , ejr id genus Pabulo nutriatur ; zSvtaxime 41. Sariguinis perhibentur ejfe minus tepidi;
antem Sylveftris : adeo ui in Proverbium apud Suntque nonnulliiplorum voraciffimi, etiam Speciei
Germanosy&, Magis fenex quam Anfer Ni- propria : Caro auiem ipjbrttm mollior efl,quamTei-'
valis. reftriiim, ejr minustenax. Attamen ptniguefcuni t
28. Ciconiai longaevae admodum ejfe debe- majorem inmodum , ut «cBalaJnis infiniiaextra
rtnt , fivcrum effei iquoddntiquiws notatumfuiti hatur Quantitas Oleu , |
T 3 * 4i.DeI^
mines quodin aliquibus notavimus sos
4i Delphini traduntur vivere Annos eirca tn- , ( )
ginta; capto Expertmento in aliquibus a

(audapra. quifimiliores funt Matrtbus , diutius vivere •,
j
ad sAnnos decem. «o«Liberos Senum , quiex uxortbtts Adolef-
jslec
ctfa; Grandefeunt autem
quod referunt de Pifcibus , cfKf»/2;progignuntur,modohierintP^fmfani,
a.->. tJMirum efl,
qtsodzAEtate ,pofi annosnonnullos plurtmum atte- ,

&nonmorbidi.
nuantur (forpore , manenteCauda , & Ca? tte m ' 3. Initia Rerum , & injurias, &auxilio ma-
Magnitudine priore. xime fubjiciuntur : Itaque minorem Compref.
^."Deprehenfafunt altquando,inV\Cc\ri\s Cae- fionem , & liberaliorern Alimentationtm Fcetus
farianis,Muraenae vixijfe ad Annumfiexagefimum. in Vtero, ad Longavitatem multum conferre par«

tam familiares ut eft.Td fir,autcumexeuntFa;*« pervices , utin
Qerte reddiu funt longo ufiu >
Craffus Otatotunam ex illis defievertt. nAvtbm ; aut cum pariuntur unici, ut m Anima-
45. Lucius , ex Pifcibus Aqm
dulcis , longiffi- Itbus uniparis.
me viverereperitur;ad tAnnum quandoque qua~ 4. AtTempus longius Geflationis in utero,
draoepmum:?\kisvorax ,& Carmbm ficcioribm, tripliciter ad Longitudinem vita. Primo

facit ,
Crfirmiortbm.
quod plushabet Fostus ex Subftantia zJfytatris,
^Carpio Abrami.is Tinca,Anguilla, utdidlumeft: Deinde, quod prodit confirma-
46. 5 ,
PoftremoquodAeris vim praedatoriam

& hujufmodt , non puiantur vivere utt< a <tAn- tior:
tardiusexperitur.
,
Quinetiam denorat.Periodos
nosdecem.
ipfiusNaturaeper majoresfieri Circulos Atque
47. Salmones cito grandeficunt , brevi vivunt;
licet,& Boves,8c Om,qui inVtero manent circi-
Gxodettamfiiciunt Trutar, At Pctcatarde crefctt,
ter fex Menfes brevioris fint AL\\, ramen id ex a-
& vivit ditttim,
48. Vafta illa molesW Axnwwm , & Orcarum, liis caufis ortum haber.
qnamdiu Spiritu regatur , nilcerti habemits; 1<fe- 5. Comefiores Graminis Herba fimplicis &
que ettamde Phocis, aut PorcisMannis, & altts brevisfunrÊvi; longiorisautem Animaliacar.
Pi fc ibus tnnume ris.

nivora , aut etiam Seminum , & YruBuum , Come-
40- Crocodili perhibentur ejfe admodum vi- flores, ficut nAves: Nam etiam Cervi , qui lon-
vaces atque orandeficendi Periodum itidem habe.

,
gaevifunt , quafi dimidium Pabuli f ut vulgo
rcmfignem ; "adeo uthos fiolos ex Animalibus per-

loquuntur ) fiupra caput petunt; *Anfer autem
diim vivunt grandefcere Opiniofit. A- prarter Gramen, etiamaliquidinvenit exsAquis,
vetuo , ,
nimal efl Ovtparum , vorax , & f&vttm & ,

quod juvet.
opttme teEtum contra Aqttas. At de relique Tefta- lntegumentum Corporis ad Long&vitaten.

6.
ceogenerenihtlcerti , quod ad Vttam ipforum at- multumconfejgjearbitramur Aeriseri\m InaE' :
qualitates ( quae mitis modis corpus labefa&ant

t
inet.
&fubruunt) propulfar, &longius arcer Ic •,
Obfcrvationes majores. quodin eAvibus ptxcirme viget; AtquodOw

NOrmamaliquam/o«ff<ewr<?r^ ZcBrevita- , licetbene tec~t£efint,parum vivant idMorbis ;
tU viu in Animahbus invenire diffkile , (qui illud Animalobfidcnt ) atque fimplici Efu
eft proptgr Obfervationum negligentiam
, , & Grawiwtfzvfjimputandum cft.
Caufarum Complicationem Pauca notabi- :

j. Spirituum Sedes principalis proculdubii
mus. eft in Capite; atque licet ad AnimalesSpiritus tan
i. Inveniuntutpluresexyî'«^L0«gw<e,quam tum,hocvulgoreferatur, tamenilludipfumai

ex Quadrupedtbpts;(f\cut Aquila,Vultur , Milvus; omnia Nequeilluddubium
perrinet quo*
: ,
Pelicantts,Corvus,Comix,(jgntts,Anfir , Ciconia, maximeCorpus lambunr , & confu

Sptritus
Grus,/bis,Pfittacus,Palumbis,tkc.)l\cetinttzAn- munt,adeout aut major Copiaipiorum au ,
uutn perficiantur , &

minons fint Molis. Te- majorIncenfio& Acrimonia,plurimum Vitan
pumentumcerteipfarum nAvium, contra ln- abbreviet:Itaque exiftimamusmagnam caufan
temperies Cceli , optimum eft cumquein Ae- : Long&vitatis in Avibus effe , quod pro MoleCbr
re /«'^roiplerumque degant , fimilesfuntH^*'- poris Capita habeant tam minuta , adeo utefian
putiorum , qui long&vi funr.
tatoribus •Jfytontium Hominescmi valde magnum habent Craniura
Etiam Motusiplarum qui(utahbidi£tumeftj .- minus diu vivere exiftimemus.
m\xtusci\ cxGeftattone, atque Motu Artuum , 8. Geflationem ( m prius notavimus ) o
minus fatigat, aut concutit , & magis (alubfis mnealiud genusMotus , ad Longitudihemvi
eft:Nequein««ro Matrum, Compreffionem, tajiuperarearbirramur Geftanturautem Avt :
aut Penuriam Alimenti patiuntur Initia Volati- Aquatiles,utQgnus :atque Aves omnes in Vo
lium ; quia Ova per vices excluduntur Maxi- .-
latu , fedcum ArtuumMotu fubinde conten
me veroomniumilludin caufa eflearbitramur: tiore : &
Pifices:de quorum vitae Longitudinepa
Qupdfiant^w, magisexSubftantia tJMatris, rumcertifumus.

quamT^ûnde^W/aitwnancifcunturminus o. Quae longiore tempot e perficiunrur ( noi
acrem, &
incenfum. loquendo de Grandeficentia fola,(ed de aliis^4
2, Poni poffit , Animalia,cnixcreant{iv ma- dibus ad tJtyCaturttatem;f\cut Homoptimo emit
gis exSubftantiat^WrfW-if c[mm Patris efle , , tit £)rar«,deinde Vubem.deinde Barbam, &c.
long&viora , quemadmodum Aves ut didhim , longaeviorafunt.Tndicat enim Periodos confic

eft: Etiam , quffilongioretemporegeftantur in per majores Circulos.
Alvo plus habere ex Subftantia Matris , mi-
, io. Animaliamitioralongxva. nonfunt,ut
nus e SemineTWr» ; acproinde diuturnioris •z/«-,Co/«»?^:5*&enimcompluriumFundtionun
iEviefle . adeout exiftiraemusetiam inter Ho- in Corpore veluti Cot eft,& Sttmulus»
W.Ani.
05 E T MORT I S.
ii. Animalid , quorum Carnes func pau- telhs Ovorum fuorum quorum : nonnulla pars ,
etiam poftquam exclufkfiunt. tn gulis earuni in-

o atriores , longioris func vitae , quarii quae ,
ârnibus funt candidis ; Indicat enim Suc- venituri
um Corporis , magis firmum,&rninus difli- 5. Omne Alirrientum movet maxittte a Cen-

pabilem. tro ad Qrcumfierenttam ,fiveablntra adExtra-,
Inomni (forruptibili , Quantitas ipfa mul-
12. lAttamen notandum eft , Arbores Plantas &
umfacitad Confervationem Integri : Etenim f- potius per Corttcet , Extima quamper^He- & ,
»« magnus longiore temporeexcinguicur , A- dullas , &

lntima nUtriri Etenim fi ctrcumcirca
, :
«^Pottioparva citiusevaporat , Truncusnon decorticatdfuerint , adSpaciumparvum non

licet ,
am cito arefcit , quam Vimen Itaque gene- :

tjivunt amplius : Atque Sanguis*'» Fenis Anima-
aliter ( in Speciebus dico , non in Individuis ) lium i 'aonrftinus Camesfiub illisfittas nutrtt , quam
us Mole gr.indiora funt Animalia , pufillis funt fupra Hlas.
mg&viora: nifialiqua alia Caufapotefls Rem 6. ln omni Alimentarione duplex eft asf-
npediat. tlio , Extrufio , & Attractio ; Quarum primd
MIMENTATIO a Puntlione
cedit.
interiore , aitera ab exteriore pro-
& Vu Alimentandi. VegetnbiMi affimilant Alimentafiua fimpli-

7.
Hiftoria.
Etenim Giimmi,
citer ,abfique Excrettone : ,La- &
chryms potius Exuberantia, quam Mxcretiones
Kjid ^sirtic. 4. funt:Ti\betesautem Morbi potius At Anima- :
lium Subftantia magisfiui fimilis eft perceptiva; t-

. \ Limentum erga Alimentatum debet ejfe
taque cum Faftidio conjuntla eft, &iriutiliarejicitt
l\.Natura inferioris , cjr fimpliciorisfiubftan-
Vtilia ajfimilat.
\a: Plantaew Terra& Aquanutrtuntur, Anima- 8. eJfyforumeft dePedicnlis Friictuum quod :
aexPlantis", Homines ex Animalibus: Sunt & omne Alimentum , quodtantos quandoque produ-
ImmaliaCarnivora , atque Homo ipfie Ptantas cit Fruflus, pertam angufta Collula tranfire co-
smit in partem Alimenti;Homo vero , Car- & gitur TruSlut enimnunquam Trunco inbareiabfi-
:
livoraAnimalia, exPlantis fiolts &gre nutriuritur, que Tedicuhtiliquo.

offunt fortaffe ex Frutlibus , cfrfeminibus Jgne co* 9. Notandum Semina Animalium Nutritio-
}isjmultoufunutrtri,fied Folits Plantarum , aut
nem non exctpere ,nifiirecentia ^Semina Plari- :
lerbarum,minime\ut Ordo FohatanorumE.*^- tarum manent altmentabilta ad longum Tempus i
imento comprobavit. Attamen Virgulta «0» germinant , mfi tndantur

z. At »*«"'* Proximitas , aut Confiubftantia^ recentia: neque Radices ipfie/ongitts vegetant , nifi
ItasAlimenti erga Alimentatum , nonfiuccedit: Terrd cooperla.
fint
Itenim Animalia, qus. Herbis ve/cuntur, Car~ 10. In Animalibus Gradus fiunt Nutrimenti
lesnon tangunt : Etiam or^ Carnivoris Anima- pro zs&tate : Fcetui/a uteto fiujficit Succus ma-
Ho-
ibus , pauca (farnespropriaSpecieifiapiunt :
ttrnus : A Nativitat,e Lac :poftea Cibi , & Potus i
nines vero, qui AnthxopopnzgifiWerunt , ordi- Atque fiub SeneCrute craffiores fiere Cibi, cjrfiapi^
xariotamen Humanis Carntbus nonveficebantur ; diores pldcent.
idaut ex Vltione in Inimicos, autpravis Confue- [A4andatum.]\?r&tipue omniumad fnquifitio-
udintbus in illud defitderiumlapfiifiunt : At Ar- nem prajfentem facic , diligencer, &atcencein-
•UHi , Qrano ex ipfio proveniente , fixliciter non dagare ucrum *pn poflic fieri Nutritto ab excra;
:
eritur neque in fnfitione , Surculus aut Virgul-

:
autfaltem non per Os.'' Certe Balnedex Laclre
nm,inproprium Truncum immitti fiolet. Marafmis & Emaciationibus :
exhibenttit in ,
?. Quo Alimentum melius eft praparatum ,

neque defunc ex A*/edicit , qui exiftirhant Ali-
f ad Subftantiam Ali-
paulo propius accedit mentdtionem nonnullam fieri pofle per Clyfte-
nentati , eo Plants
, Ani- fieractores fiunt & rid : omninohuic reiincumbendum fi enim :
nalia Habitu fiunt pinguiora Neque enim Vir- :

Nutritio fieri poflic , auc per Excra auc alias
,
mltum aut Surculus , in Terramimmiffus tam ,
qtlam per Scomachum, tum vero DebilitasCon-
\ene pafcitur , quamfii
idem immittaturinTrun- codionis, qua:ingruit in Senibus , illis auxi-
',nm , ctim natura fiua bene confientientem , ubi liis corripenfati poflit ,& tanquam inlntegrum
invenit Ahmentum digeftum , & praparatum: reftitui.
Neque etiam ( ut tradunt )
limilium
Semen Cepae aut
tn Terram immififium
,
tam magnam ,
,
LONGJEVITAS-
woducit Plantam quamfi Semen in aliam Ce-
, & Brevitas vita^ in Homine»
pam indatur , Infitione quadam in %adicem , & HisxokiA*
Sttbterranea : Quinetiam nuper inventum eft ,
Virgnlta Sylveftrium veluti Vlmi *

Arborum K*4dArtic.y.6,7$.9>&iii
Qucrcus, Fraxim, &fitmilium,in Truncosin-
ftta , longe majora profierre Yolia , quam qutt fine ij X Nte Diluvium plura Centenaria Anno* ,
lnfittione proveniunt Etiam Homines Carm»

:
£\.rum vixiffe Hofriines refiertfiacra Scriptu- ,
bns crudts , nontam benepaficuntur, quamlgnem tx.NemotamenV&ttum millefimum Annum com-

plevttt^NjquehacViuDiuturnitas , Gratiae aui
Animalia per Os nutriuntur : Plantae Lineje Sandlae , attribui pojfit : cum recenfieaniur*
4.
per ~R$dices FcetusAnimalium Vtetoper Vm-
:
<?»ttDiluvium, Pacrum Generaciones undecim:
bilicum : Aves , ad parum tempons , tx Vi- at Filiorum Adami per Cain tantum Genera-
Y 4 tionesi
;
507 HISTORI A VITiE 508

tioncsotlo-.utVtiogenks Cain etiam long&vior vi- Qentenarioma]or ; cum reperiatur vixijfe poft Af-
veroLongx\itzs,immediatepoftDi^ fumptionem Eliae Annosfexaginta; Temporevero

deripoffit. lfta
\aviam, dimidiocorrmt ; fedin Poft-natis.-Mww A flum pcionis m Pueri eum tanquam
, talisfuerit,
Noah quiante nattts erat , <JMajorum Êtatem Vetulum calvum fubfannaverint. Vtrvehemens,
aquavtt; & Sem ad fexcentefimum Annumper- & feverus , &
auftersvita , Contemptor Divi. &
venit. Deindepoft tres Generaciones a Diluvio i tiarum.lCaias etiam Propheta videtur effe centena-
Vix.a.Ham'\m\m,adquartam quafipartem nAitatis rius : ridm Propbetia Munut exercuiffefeptuagint*
primitivx reduilaeft; videlieet ,adannos circiter dririosrcperitur : Annis turn,quo ccepijfet propheti-
ducenios. 7are , tum , quo mortuus effet , incertis. Vtr admt-
i. Abraham Annos Centttm Septuaginta rabilis Eloquentia , & Propheta evangelizans ,
Quinque vixtt ; Vir *JMagnanimw.i & cui cun- Promiffis 'Dei Teftamenti JS!ovi{ianquam VterMu-
ila cedebant profperet Ifaac dutem ad dnnum Cen- fto)plenusi
tefimum , & Otlogefimum pervenit j Vtr Caftus, 5. Tobias fenior , Annos centum quinqua-
& VtU quieiioris. Ai lacob > poft multas zAl- ginta otlo; junior centum viginti feptem vixe»
rttmnas , &
numerofam Sobolem , ad dnnum runt. Virimiferkordes ,& eleemofynarij. Videntur
centefimum quadragefimum feptimum duravit etiam Tempore Captivitatis, compjures exladxis,

Vir patiens , lenis , &
aftutus. Ishmael au- & quie Babylone reverfifunt , longmvi fuiffe : cum
tem , Vtrmilitaris , Annos centum trigintafe- utriufque Templi , ( interjstlo esinnorum feptua-
ptemvixtt. y&Sarah , ( cu)as unict, ex Fceminis ginta fpatio , ) dicantur meminiffe , & Difpari-
tisinni recenfentur , ) mortua eft Anno lAitatis tatem ipforum deploraffe. Toftea defluxis Saculis
fudtcentefimovicefimo Septimo ; tjtytulier decora, compluribus , Tempore Servatoris , Simeon »'«-
r
ejr magnanima , optima Mater & Vxor , neque -venttur nondgeriarius : Vir Rgligidfus , $* Spei ,
, qtiam Obfequioerga
tamtn minus libertate Ma- & ExpeUationis plenust Eteodem tempore Anna
ritum,clara. Iofeph etiam, Vir prudens , & ProphetifTa , ultra centenarium vixiffe manife-
politicus , in Adolefcentia afftitius fpofted in ma- fto deprehendttur cum fepCem Annis nupca/»-
:
gnafalicitatetAEtatemtranfigensi ad Annos cen- iffet, Vidua<j»«wpfrAnnoso<ftogincaquatuor ;
&
tum decemvixit. Levi auteni Frater ejns , na~ quibus addendi funt Anni Vtrginitatis , & qtti
ttt tentefimum triceftmum feptimum An-

major ,
Trophetiam ejus <&Servatore tnfecuti funt. Mu-
num complevii : Vir contumelu impatiens & lier Sdntla , & Vttam degens in Ordtionibus , tf
Vindicdiivusi Eandemquefere aidtem attigit Fi- lejuriitSi
liusLevi s iiemqueNeoos ejus > Tdter Aaronis ) 6t Ldngaevicaces Hominnm qui apudtAx
& Mofisi riicos Audtores inveniuntur , pdrum ceru mt

Mofes centum viginti Annos vixit Vir
3.
, mori&funt : tumpropter Yabulas , in quas httjuf
animofus & tamen miciffimus lingua autemim- , modi Narrationes proclives ddmodumfunt : tm
Mofes in Pfalmo fuo , Vi- propter Fallaciam in Calculationibut Annorttm
peditus. fpfe vero ,
tam Hominis pronunciavit annorum tantuni Certe de iEgypciis ,- nilmagnirefertur , in his qu
Septuaginta , & quis Robuftior fuerit , Otlo- extant , quoad Lbngaevicacem : cum Reges ipfi
fi
gintt, effe qtu certe iSMenfura VtU , ttfque ad
: rum , qui longiffime regriarunt, quinqfiagefimum
hodiernum diem , maxima ex parte , durat. Aa- aut quinqudgefimum quintttmanrtum, non excej
ron autem Tribus Ânnis Senior eodem , cum , ferint : quod pro nihilo eft , cum etiam Tempori
Fratre , Anno mortuus eft Vig Lingua prom- : bus modernis , hujufmodi Spatia nonnunqttat,
ptior , Moribus facilior , mimts conftans. <&At & compleantur. y&Arcadum Regibus , Vit&lon
Phineas Aaronis Nepos , ( ex Gratia fortaffe giffimx. fabulofe tribuuntur : Regio ctrte ill
extraordinaria , ) ad Trecentefimum Annfim vi- ^JMontana , &

Paftoralis , ejr Vttlus wcorrupti
xiffe colligitur ,fi modo Bellum Ifraelicarum con- iAttamencumfub Pane, tanqudm Deo Tucelan
tra Tribum Benjaminf*»^ ExpeditionePhi- fuerit , videntur etiam omnia , qmtdd Enm perti
neas confuttus eft ) eadeni ferie Temporum ge^ nent,futffe tanquam Panica , &Vana, ad fa &
ftumfit , qud res in Htftoria narratur : Vir erai bulasidoneai
omnium maxime Zelotes.; Ioshua autem , Vir 7. Numa Romanorum Rex OHogenariti
Militaris , & Dux egregius & , perpetuo florens ,<

fuit Vir Pacificus , '& Speculativus ,
: 'Religion &
ad Annuni Centeftmum &
Decimum vixit. Cui additlusi M,Valerius Corvinus centumannosim
C aleb fuii concemporaneus , videturfuif- & interprimum ejr fextum Con

plevii ,interjeblis ,
Je <LAlqudLV»s : Ehud autem Iudex , etiam Cen- {ahmm,Anrtisquadragintafex : Vtr Bello,dr Ani
tenarius ad miriimum fuiffs vidstttr , cum poft viisfortijfimus,lngenio civilis,& Popularis,dr For
deviblos Moabitas OBoginta Annos ,-, fub e\us tuna perpetuoflorenf,

lêqimine Terra SznSta quievifet : Vtr Acer.gr 8. Solon Achenienfis, Legislator , $* Vnu
fntrepidus , qmquepro 7'opulo fe quodammodo deex Septeni ,fuprd Annos Otloginta vixit: Vtr<jMa
•voviffet. ,'";'. gnanimus ,fed Popularis , amansPatru: iten &
4. lobpoft fijftaurationem¥eelicitalisfu£,An^ eruditus ,nec non alienus a Volupiatibus , Vit, &
nosCentum& Quadraginta vixii , cumante Af- teneriorii EpimenidesCrecenfis CentumQuin
flitlionesfuas , eorum nAnnorumfuijfet , qui Filios quagintd Septem Annos vixiffe trdditur mixt> :
habuerit zAZratis Virilis: Vir Tohticus , & Elo- %gs cum Portento quidquinqUaginta feptemipfo ,
quens , & Evergetes & Exemplum Paciencia:. E!i

, rum fub Antro eum deliiutffe ferunt. At
, dtmi
Sace rdos vixii nyfnnos nonaginta 0B0: Vtr Corpo- dio Saculi poft , XenophanesColophonius , An
reobefm , Animo placidus , indulgens inSuos. & nos centum & duos , aut etiam diutiusvtxit : ut
Elizsus autem Propheu , videtur mortHtts effs pote qui viginti quinque annes natus , Patrian
reli
,
; :
509 E T MORTIS. 510

reliquit , feptuaginta feptem
totos annos eft pere- num vixif.prtmo *J%>{iles,deinde Lndimagifter: Vir
annatus, ac pofiea rediif.fed quamdiu a reditu natnraacerbuii&Lingua Cy" Calamo^cj verfaT)i-

%ixerit,non conftaf.Vir non magis fttnertbm , quam fiipulosetiam Plagofus.
tJMenteoberrans, utpotecujits Nomen propter O- \z. Q.Fabius Maximus,ftxagintambus an*
piniones,aXenophane,inXenomanemtraduBum nis Augntfuit : unde conftat eum OBogenario ma*
eft;Vafti proculdubio Conceptus , drnthilftirans mfi joremoccubuijfe : licetverumfit, tn Auguratu ,
Inftnitum. Nobilitatem magifJpeBarifolitar» , quam /£ta-
9. Anacreon Poeta major OBogenariofuit; tem : Vir Prudens & QmBator , & inomnibm Vi.-
Homo lafcivm , & voluptuarim & bibax. ,

Pinda- tapartibm Moderatm , cum Comitatefeverm. &
rus Thebanus OBogefimum Annum comphvit MafiniffaRex Numidarum Nonagefimum An-
Poeta flublimU ,cum quadam novitMe Jngentj, csr num fuperavit , & filium genuit , poft oBoge-
multmin Cultm Deorum. Sophocles Athenien- fimum quintum : Vir acer , cr Fortuna fidens , &
fis fimilem zAtatem complevtt ; Toetagrandtle- 'luventute multas rerum vicijfttudities expertm, de-
qum,totm infcribendo,dr FamiliiS. negligens. curfu <iAltatis conftamerfoehx.At M.Porcius Ca-

10. Artaxerxes Perfarum Rex , Annos no- to, ultra -slnnum Nonagefimum vixit : Virfcrrei
Vir hebetioris Ingenij ne*
naginta quatuorvixit ; , prope Corporis,& Antmi:Lingu&acerb& , cjr Simul-
que Curarum magnarum patiens , amans Glorta , tates amans:ldem Agricultur&dedttm , Sthtque_&
Jed Otij magis.Eodemtempore Agefilaus Rex Spar- Yamilidi.fua Medicmt
tanus OBoainta quatuor annostmplevit; Virmode- 13. Terentia Ciceronis Vxor , ad Annum
ratm,ut mterKeges PhiloCophus:fed mhilomtnm centefimum tertium vixit : Muher multts aru-
-Ambitiofiis,&Bellat»r,cJr tam<J7l/tiIitia , quam mnis confliBata , primo Exilio tjtytariti , deinde
%e.bm gerendis firenum. Diffidio , & rurfus Calamitate ejusextrema : et^
11. GorgiasLeontinus AnnosCentum cjr O- iam Todagra fitpius vexata. Luceja es4nnum
Bo vixit Vir Rhetor c-r prudentiajua oftentator,
; , Centenarium haud parum fuperavit cum dica^ :
cjr qui Adolefcentes Mercede accepra ut inftituetur, Centum -yinms totis,tn Scena Mimam agens
ret > multumTeregrinatorfuit , d? paulo ante pronunciajfe : PuelUfortaffe primopartes fufciptens,

Mortem , nihilkhabere quod Sene&utemin- poftremo Anus decrepita. At Galeria Copiola ,
cufaret iflixit. Protagoras Abderites/Vfl»^'»- Mimaetiam & Saltria , pro Tirocinio fuo produBa
ta annos vixit :
lfte ftmiliter Rhetorfuit ,Jed non ejiin Scenam , quoto <>s4nno <ts£tatis incertum efl
tam Cjclop&dia ujm , quam (iviles %es , cJr inftru- verumpofl Annos Nonaginta TSIovem ab eaprodu-
Bionem , ad Remp. traBandam , docere profejfts : Bione , rurfus reduBa eft in Scenam , non \am pro
attamen (Jircumcurfator (tvitatum, aqueacGot- Mima^^roMiraculo Dedicatione Theatri m
gias. At Ifocrates Athenienfis. Nonagefimum a PompejoMagno, Nequehicfinis,cum etiam in
OBavum Annum complevit , Rhetor item , fed Vtr Ludis Votivis^roSaluteDivi Augufti , tterum
valdemodeftm , csr Lucem Forenfemfugiens , atque monflratafit in Scena.
domt tantum Scholamapertens. Democritus Ab- 14. Fuit & alia Mima , zAitate paulo infe-
derites , ad Annos Centum Novem tAtatem & rior, 'Dignitatefitblimtor , que ad Tônaoefimum
produxit , Magnus Philofophus , &fiquis alius Annum nAtatem fere produxit : Livia Iulia Au-
ex Graecis,wrePhyficus %ggionumcomplurium, : gufta,Ca?iaris Attguftiuxor, Tiberij «JMater.E-
& multo magis Natur& ipfius Terambulator; Sedu- tenimfi Fabula/««> Vita Augufti ( Id quod ipfe
lusquodueExperimentator , & f âoÂriftoteles voluit , cum decumbensnAmicispracepiJfit, utpoft-
«oî'«>jSimilitudinum/?«»^f Sedlator quam , quam expirarit ,fibi Plaudite exhiberent ) certe &
Difputationum Leges fervans.Diogenes Syno- l.i\iaoptimaMimafuit quacum Marito Obje- :
peus , ad Nonaginta Annos vixit ; Vir erga alios quio cum Filio Poteftate quadam c-r Pr&dominan-
, ,
Liber ,infie impertofim; VtBufordido, csrTatientta tia tam bene congrueret. Mulier (Jomis c$r tamen- ,
gaudens.ZenoCittieus , Centenarim , duobus Matronahs , Negotiofa , & Poteftatis tenax. At

tantum demptis Annis fuit ; Vir Animo excelfi
,
Iunia C.CafliiVxor M.Bruti Soror etiamNo- , ,
& Opinionum Contemptor magni itidem Acumi- , nagenaria fuit cum poft Aciem Philippenfem
:
nis nequetamenmolefti r-fedquod animos magis

,
fexaginta quatuor Annos vixijfet , Mulier *JMag-
capexet ,quamconftringeret ; quale etiam poftea namma , Opibus ftxlix , Calamitate tJMariti <§*
Seneca.Vkto Athenienfis Annum

fuitin OBoge- Proximorum , cjr longa Viduitate mcefta , fed ta-
fimumprtmumimplevit ,Vir *JMagnanimm ,fed men Honorata.

tamen Quietis amantior , Contemplationefublimis , 15. Memorabiliseft Annus Domini Septua-
gr lmaginativm , Moribus urbanm, & elegans: at- gtfimus Sextus TemporeXmvetatozis Vefpafiani,
,
tamenmagts Placidus,qnam Hilaris :& Majefta- quo reperiuntur Longxvitatis tanquam Fafti Eo :
temquandam pr&fi ferens. Theophraftus Erehus enim Anno peraBus efi Cenfus , ( Cenfus au-
Annum OBooefimumauintumcompIevit: Vtrdul- temde zAtatibus AuBoritatem , lnformatio- &
r
cis EloqmoJnlcisetiam Rerumvarietate: quique nem habetfidtjjimam J atque in ea parte ltzlix,qua
exPhtlofophia Suavia tantum decerpjerit, Molefta jacet inter Apenninum & Padum, inventi Junt
& Amaranonattigerit. Carneades Cyrenauis Homines qui Annum Centefimum aquarunt ,

, &
multispoflea Annis , ad oBogefimum quintum zA- fuperarant Centum Vtginti quatuor &
vide- :
tatis Annumjimihter pervenit Vir Eloquentm : licei Annorum Centum Homines quinqultginta ,
profluentis ,quiquegrata , amoena (Jogmtioms & quatuor : Annorum centum decem , Homine' &
i/arietate,<2rfeipfum,& aliosdeleBaret. t/lt Cice- quinquagintafeptem : Annorum centum cfr vigint,
ronis Tempore Orbilius , »0« Philofophus , aut quinque ,Homines duo Annorum centum tri-: & -
Khetoi,fedGummaucn$ s adCtntefimumfere an~ ginta , Homines quatuor : knnorum centum &

tri"
,,
;

triginta quinque,aut trigintafeptem , Homines ttem ria appetens , Perfonapropria focors,Ducum fuorum
quatuor,Annorum centum & quadragtnta, Htmi- vtrtutefcelix , ejr celebris : Vxorius , nequefuus ,fed
nestres.Tnzter hos ,Jpeciatim Pa.nr\a. cdidit Quin- aliorum duBu circumaBus. Helena Briranna
que ,quorum Trescentumviginti Annos, 'Duocen- Conftantini Magni Mater oBogenaria fuit ,
tumtriotntacomp/everunt; Bruxella Vnum , An- tjfytulier civt/tbus Rebus minus fe tmmtfcens , nec
norum centum viginti quinqut ; Placentia Vnum Marttt , nec Ftlij Jmperio , fed tota ^ligionide-
Annorum centumtrigintaunim Faventia Vnam ; dita : Magnanima , gr femperflorens.Thtodotz
JldulteremAnnorum centum triginta duorum

,
: Imperatrix (
qm /Loesforor erat , Monomachi
Oppidum qmddam [tuncdtBum Vellejacium^ in uxoris autem poft obitum ejus fola regna-
, ipfa
Collibm circa$\aceni\am,decem dedit quorumSex vit) Annosfupra oBoginta vtxit ,Mulier negotio-
;
Annum zyEtatiscentefimumdecimum , Quatuor fa, &

lmperil) deleBata,Yoelix admodum, ejr ex Foe.
eentefimum vicefimum compleverunt ; Ariminum ticitate Credula.
quinquagtnta Annorum, Ztfw^Sa?cularibus ,^Principes Viros

deniqae Vnum,centum & ij.
nowiineM.Aponiuir. in Ecclefia Narrationem convertemus. S. Ioannes

[sjUonitum.^Nc tesin longum procederet, ApoftoIusServatoris, & Diicipulus Amatus ,
vifum eft,tam in illis,quos jam recenfuimus, qua nonagintatres Annosvixit : VcreAquilx Emble-
in his,quos mox recenfebimus,Nullum adduce- mate notatus, nihilfpirans nifi Divinum , & tan-
reOttocrenario Minorem: Appofuimus autem quam Seraplu'»*«" Apoftolos , propter Fervorem
fmguhsCharaBeremAveElogiumyemm & per- Charitatis. S.Lucas Erangelifta oBoginta quatuor

breve:at ejufmodi^quod judicio noftro,nonnul- Annos complevit: Vir eloquens ,& ^Peregrinator
lam habeat ad Longavitatem fquae Moribus , & S.VauliComesindividuus, & Medicus. Symeon
Fortuna non parum regitur) relationem: Sed du- Cleophae FraterDomini <£##.?,Epifcopus Hie-
,
plici modo:Aut quod tales Longaevi effe plerun- rofoly mitanus,^»#w centum ejr viginti vixit , /»'.
que foleant,autquod tales, licetminusaptedi- mMartyrio prareptus fuerit: Vtr Animofus , &
fpofitijtamenLongiEviefrealiquandopofsint. (Jonftans, cjr bonorum OperumT/enus. Volycaipus
16". /»ftrImperatoresRomanos,cf Graecos, ApoftolorumDifcipulus , Smyrnenfis Epifco-

i«»z Francos , e^Germanos , u(que ad noftram pns , videturadQeniumannos cjr amplius atatem
zAItatem , qui numerumprope ducentorum Prin- produxiffe -.Manytio interceptus : Vtr excelfi nsi-
cipum complerunt , quatuor tantum inventifunt nimi , &

Heroica patientia , ejr Laboribus inde-
oBogenarij ; quibm addere Itceat Imperatores duos feffus. DionyfiusAreopagita , Pauld Apoftolo
primos, Auguftum , & Tiberium , quorum hic Contemporaneus , adnonaginta Annos vixiffe vide-
feptuageftmum oBavum , illefeptuagefimumfextum tur: Volucriscoeli appel/atus , ob Theoiogiamfub-
tslnnum implevit , ejr adoBogefimumforteperve- limem : neque minus FaBis , quam Meditationi-
nireVterque potuiffet ,JiplacuiJfetLivix, Cajo. & bminftgnis. Aquila ejr Prifcilla Pauli Apoftol
Auvufkus ( utdtBumeft j aAnnos vixit feptua- primoHofpitesfdeindeCoadjutores , conjugiofaelic
ointafex; Virmoderatm Ingenio: Idem ad res per- ejrcelebri,adCenium ad'minimum Annosvixe

JiciendasVehemens, c&teraPlacidm ejr Serenm > runt : cum fub
Xifto primo fuperflites fuerint
Qtbo & potuSobrim,Venereintemperantior , pero- NobilePan ejr in omnem Charitaiem ejfujum: qut
mniaYce/ix;QuiqueAnno^tatistricefimo , gra- bus inter maximas confolationes ( qualesproculdu
•vem&pericuiofumpaffw efl<JMorbum adeout , bio primos illos Ecclejia Fundatores fequebantur
Salus ejus pro defperata effet : quem Antonius Mu- etiam illud Conjugalis Confortij tanquam magnn
faMedicus, cum cateriMedici Calida Medica- cumulus S.PaulusEremita,^«»o;tf«
accefferat.
menta , tanquam ^JMorboconvenientia adhtbu- tum ejr tredecim vixit :vixit autem in Spelunca
iffent , contraria ratione
Yrigidii curavit Quod : ViButamfimp/ici , ejr duro, uteo Vitam tolerar
fortafJeeiadDiuturnitatem Vtuprofuit. Tibenus fupra Humanas Vtres videripojftt : in meditatio
duos ampltus Annos vixil Vir lentis maxillis ( ui : nibus ejr foltloquiis tantummodo JEvum tranfi
<*Auguflm ajebat)Sermone fcilicet tardus, fedva- gens quitamennon illiteratus autfdiota

: , , fe<
lidus : Sanauinarius , Bibax , quique Libidinem eruditus fuit.S. Antonius Ccenobitarum pri
etiaminDUtam tranflulit : .Attamen Valetudi- muslnftitutor , aut ( ut ' alij volunt) Reftitutor
nisfu&Curatorprobm, utquifolitm effet dtcere , ad centeftmum quintum Annum pervenit : Vi
Stuhum effcquipofl Triginta Annorum Vttam,Me- devotus ,.ejr contemplativus , efttamen Civilibn
dicum confu/eret , aut advocaret.Goxdia.nusSeni- "\Rgpus utilis : VitA genere auflero , efr afpero : atttt
or, oBoginta Annosvixit ,& tamenvio/entaMor- meningloriofa quadam So/ittidine degens , nec fin
teperiit ,poftqUam vix deguflaffet lmperium Vtr : Imperio : cum ejr Monachos fuos fubfe habuiffet
*JA/Cagndnimm , &
Splendtdm,Eruditm, <*r Poeta, atque infuper a compluribus, & Chriftianis,^" Phi
efr conflantivtt&tenore ( anteipfumobitum ) Yos- lofophis, ve/uti Vivum a/iquod Simulachrum
lix. Valerianiislmperator , Septuagintafex An- nonfme Adoratione quadam , vifitatus effet. S. A
nosvixit ,antequamaSapoteKege Perfarum ca- thanafius mortuus efl OBogenario Major Vtr fn :
ptm ejjet ; poft ('aptivitatem autem feptem Annos Vamafemper imperans , ne

vincibilis Conflantim, ,
vixit , inter contumelias;etiam violenta <sJMorte Fortuna fuccumbens : ldemerga Totentiores liben
prareptm: Vir mediocris Animi,nec ftrenum.-Exifti- ergaPopulumgratiofus, ejr acceptus: exercitattt
matione tamenpaulo eminentior,ejr eveBm, Expe- Contentidnibus ,in iifque & Animofus & , Solen
rimento minor.AnafoafmscognomineDicor:us;,0- S. Hieronymus, plurimorum confenfu , Annur,
BogintaOBo Annosvixif.Homoanimifedati , fed nonagefimum fuperavit : Vvr (falamo potens , C
Humiltor , e]r Superftitiofus , ejr Timidus. Anicius virilts Eloquentia : varieeruditus,eJrLinguis , &
Iuftinianus , Annosoflogintdtres vixit: Vir Glo- Scientiis : Peregrinator ttem , atque Vtta verfn
feniur,
:
ii$_ ET M O RT I S. 514
fentumaufterioris;fedin Vttaprivata Spiritm ge- LongiEvitasya^ DixtjePythagoncsS/ote^ tnbua-
rens alios-.& latefulgens ex obfcuro. tur , Jed etiam e Genere fuo aliqutdtraxiffe videa-
i8i es4t Papas Romani numerantur *Ducen- tur AvusejttsetiamCentumTrigtnta Annosvt™
:
ti Quadraginta Vnm ; Ex tanto Numero Quinque xit. QiM.erellum uitracentum Annos vixiffccer-
folummodo OBogenartj , aut fupra reperiuntur ; tareseft-.ssttque ,poft Canfularia Imperiaye//'«-
Prtmitivis autem compluribm, jufta zAEtas Mar~ ter adminiftrata , PontificemMaximum ,.jam
tyrii Prasrogativa anticipata efi. Ioannes vice- Senem creatum effe , &
facra per viginti duos An-
fimustertius,Papa Romanus, nonagefimumzAZ- nos traBaffe neque : Ore in Votis nuncupandis hm.fi-
tatis Annum complevit ; Vir Ingenij inquieti , tante , nequeinSacrificiisfaciendistremula ^JMa-

cjr Novis Rebus fiudens , & multatransferens , nuutentem. Appium Ccecum , Annofifftmumfu-
nonnullain tJMelim,haud Paucain Aliud: Ma- iffe confiat : tsinnos non numerani,quorum partem
gnus autem Opum qt Thefauri Accumulator, ,
majorem ,pofiquam Luminibm orbatnseffct, tran-
Gregorius dtBm Duodecimus creatus Papa in , fegit: Nequeproptereamollitus , Familiamnume-

Schifmate, qua/i Intenex. ,
&
Nonagenarim ob- rofam , Cltentelas quam plurimas , quinetiamRempi
ut : De eo , propter brevitatem Papatus, nihilin- fortiffime rexit Extrema vero <±Aitate LeBica in
:
venimus , quod annotemuit

Paulus Tertius , ad Senatum de/atm ,Tacem cttm Pyrrho vehementif-
oBoginta &
unum , Annosvixit, Virfedati zslni- fime diffuafit cujm Trtncipium Orattonis admo-
:
mi , &profundi Conftlij , idem DoBm , lAftro- & dum memorabile, & invincibtle qu.oddam Robur,
logus , &
V aletudinem impenfe regens more au- : & impetum s/lnimi , Jpirans : Magna /nquit ,
tem wf<?raSacerdotisEli, fndulgens infuos.Paa- patientia,Patresconfcnpti, Ccecitatem meam

lus Quartus oBoginta tres nsinnos vixit : Vir Annos tuli
per plurcs jam ; at nunc etiam me
Natura ajper fevertts & , altosgerens Spiritm , & Surdumquoque optaverim cum vos tam de- >
lmperiofus , lngenio commotior

Sermone etoquens , formia Confilia agitare attdiam. M* Perpenna
&expeditus. Gregorius Decimustertius , fimi- vixit Annos nonaginta oBo:omntbm qzos Conful ,
km zAitatem ocloginta trium Annorum imple- fententiamin Sewi.iaropavcr.it, ( noc eft.omnibus

vit : Virplane 'Bonm , Animo & corporefanus, Po' Senatotibusfui Anni ,J fuperftesfuit etiam o_, :
liticm , Temperatm , Evergetes & Eleemojj» mnibm , quospaulo poft Ce n fo r in Senatum legerat,
naritts. fiptemtantumexceptis.HievoKexSici)\se,Tempo^
ip, Qmfequentur ,Ordine promifcuo , Fidei rtbm BelliPunici (ecundi,<?rf centefimnmfere an-
magts dubia , Obfervationemagisjejuna , erunt. &
num vixit : Vir T^gimine , Moribm modera- &
Rex Arânthonius , qui regnavit Gadibus in tus-.Numinum Cultor , .ejr Amicitia Confervator
Hifpania, centumefrtriginta,aut [ut alij vo/unt) religiofm : "Beneficus , & confianter Yortunatus.
luadragintazAnnosvixit: ex qtttbus otloginta re- Sratilia^ nobiiiY ami/ia Claudij tempore , vixit ,
•mavit De Moribus ejus , &Vit<zgenere,

:
Tem- & jinnosnonagintanovem. Clodia Ofilij Filia (fen-
oorequovixit,(iletur. Cyniras CypriorumRex, tum & quindecim.Xenophilas antiquus Philofo- ,
inlnCahilla tunc habita "Beata ,&. Voiuptaria , ^/«weSecTraPythagorae centum <&-fex Annosvi- ,
:entum quinquaginta ,aut fexaginta Annos vixijfe xit ,fana & vivida SeneBute & magna apud Vul- ,
lerhibetur. Regesduo Latini/«Iralia ,Tater & gum DoBrinx fama. Infulani Corcyra?i hab.e-
Ftlius , alter oBingentos a/ter fexcentos aAnnos
, baniur olimVivaces , fedhodie communi aliorum
'jixijfetraduntur: verum hocnarratur a Philolo- Sorte vivttnt. Hippocrates Cous Medicus in-
nsquibnfidam , quibus & ipfts ( Cdtera fatis credu- fignis , cenmm quatuor Annos vixit &
<tsir- :
it) Ftdes reifujpe&a eft , imo damnata. Arcadum temque fuam tam longa Vita comprobavtt , &
ieges nonnullos Trecentos Annos vixijje ali/ tta- honefiavit : Vircum "Trudentia quadam doBus :
{unt:%e<)ionecertb adVitam/ongam fatis idonea : in Experientia , & Obfervatione mttltus : non

TU fortajfe Fabulis auBa. Narrant Dandonem Verba , aut Methodos captans , fed Nervos tan^
mondam in Illyrico ,abfque Incommodis SeneBu- tumScienticZ feparans , & proponens. Demonax
UiQuinoentosayinnos vixijfe. ApudEpios, JEzo- Philofophus, ( non folum Profeffione fed tJfyCo- ,
\zvtdelicet Partem , narrantuniverfam Gentem ribus ) Tempore Adriani , ad (êntenarium fire

tdmodum /ong&vamfuiffe utmulti exhis T)uce- : Annum vixit : Virmagni Animi, Atque Ani*
num Annorum inventi fmt lnter eos Pntcipuum : mi viBor idque verefine affeBatione
, in ma-> , &
ftendam , nomine Litorium , virum Gigantes ximo humanarum rerum Conteniptu , Civilis , &
Staturae , qui Trecentos Annos eumulaverat. ln Vrbanus. JscumAmicide Sepulturaipfius verba. ,
rmoliMontisFaftigio(Temp(i antiquitus voca^ injicerent , Definite, inquit,de Sepultura curare

lo ) Homines complures , centum quinquaginta cadaver enim Fcetor (epeliet atqueilli Placet : :
Annos vixijje traditur. Sectam Eflleorum apud ergo Avihus,aut Canibus exponi 5 llle rurfus .,
ludaeos, ultraCentum Annos communiter vixiffe Cum , inquit , vivus HominibusprodelTe pro
tradunt SecTra autemilU fimplici admodumDis.-
: viribus contenderim, quat invidia eft , fimor-
ta utebatur ad Regulam Pythagorae» Apollo-
, tuus etiam Animalibus aliquid pra:beam.? Popu-
nius Tyaneus Centum Annos exceffit , aJpeBu lusIndiae>Pandorae appellati,admodum Longctvi 1
, Vtrcerte Mirtficun
(utintanta <sAitate)pulcher etiam ufque ad Annum Ducentefimum. Addunt
apWEthnicos T>Wmashabitus , apud Chriftia- rem magis miram:Scilicet cum Tuerifere candido
riosMagus: ViBu Pythagoricus , magnus pere- Capil/o fuerint , SeneBute ante Camtiem eos ni-
qrinator magna etiam Gloriaflorens ,

, tanquam & orefcerefolitos: Id tamenubique vu/gareefi,utTue*
proNumine cu/tus Attamen fubfinem<tAitatis ,

: ris CapU/itio candidiore , virili tAitate , Pili mu-
Accufationes & Contumelias pajfus , unde nihilo- tenturin obfcuriustEtiamSeres lndorumPopu!us,
mintts incolumis quoquo modo evafih Attamen ne cumVtnofuoexTalmis,Long£vi habiti funt , uf-
,
515 HISTORIA VITiE Si«

queadtAnnum Centefmum Trtccfimum. Euphra- ^f<pedkHiftoriaLong£vitatis zVz Homine , per
nor Grammaticus conjenuit in Schola , efr docebat Jndtvidua aut Jndividuis proxima
, hu inciuifi. ,
Literas , ultra aAnnum centefimum. Ovidius tafint. Iam ad Obfervationes per Capita tranfi-
Senior.Poerae Pater ,Nonaginta nAnnosvixtt ; bimm,

T)iverfm a Mortbm FiWyutpote qui Mujas con- 23. DecurfusSaeculorum , ^SucceflloPro-
Toeticen Ftltodiffuafit. AfiniusPollio, paginis * nthtlvidentur omnino demere de T>tu^
tempfit, efr
Auûfti Familiaris,Centum annos fuperavit ; Vir turnitate Vttx, quippe Curriculum Humana tAta-
tngentts Luxm , Eloquens,Literarum cultor , attd- tisvidemm , ujque a Tempore Mofis adnoftra ,
men Vehemcns,Superbm,Crttdelis,Crtanquamfibi circa oclogefimum Annumftetiffe , neque (enfim

&
Natm./nvaluitOpinio deStneca. quod admo^ , i
paulatim ( ut quis crederet ) declinaffe. Suntcer-
dum zsfnnofm fiterit , ufque adsAnnum centefi- te Tempora infingulis "Rggionibns , quibm Ho-
,
mum dectmum quartum , Quod verumejfe nonpo- minesdiutim , aut brevim degunt. JDiutim ple.
teft cumtantumabfit,utSenexdecrepitm adNe-
,
runque , cum Tempbra fuerini Harbara , e-r ftm.
ronis tirocinium admotm fit utcontra Rebmge- ', pltcioris Vttlm , Exercitationi Corporis magis&
rendis ftrenue [uffecerit , qutnetiampaulo ante j dedtta: Brevim ,cum magis Civilid , & plusLu-
medtotempore Claudii exularit , ob adulteria , xuria gr Otij Verumtfta tranfepmt per Vices,Tro-
:
a/tquarum Principum Fceminarum , quod inta- pagoipfanihilfacit. Nequedubiumeft , quinidem

lem nAitatem non competit. Iohannes de Tempo- fat in Animalibus c&teris , pquidem wcBoves ,
ribus, ex omnibmpoflertoribm S&culis,Tradutone necEquiâut Oves, £r Similia,<tAvo , ultimishis

quad.am &
Opimone vu/gari , ufque ad Miracu- Sttculis minuuntur ,/taque Praecipitatio Êtatis
,
ium , velpotim ufqueadFabulam, Long&vmper- fatlaeftper Diluvium , er fierifortaffepoteft per ,
hibetur eAnnorumfupra Trecentos , Nationefutt

,
Similes Majores (fajus , ( ut ioquuntur ) veluti ln-
Francus , mtlttavtt autem fub Carolo Magno. undattones particulares , Combuftiones per longm
Gartius Aretinus Petrarcha: Proavm adcentum , Siccitates , Terr<t motm , Qrjimilia. Quinetiam vi-
Cr quatuor Annospervemt , profperafemper ufm detur, fimilis ejferatioin Magnitudine Corpo-
Valetudine atquein ExtremisVtres /abantes fen-
, rum> five Statura ,qu<znec ipfaper Succeffwnen
tienspotius quam Morbum , qu& vera efl Refolutio propaginisdefluif.licetYi rgi 1 i u s (communem opinio
perSenium, Ex Venetis reperiuntur haudpauci nemfecutusjdivinajjet Pofterosfuturos Tnefentibn
Long&vi, etiam Gradu eminentiori , FrancifcuS mtnores: #»<^*WeCampisEmathiis, £r&mo
DonatusDux, Thomas Contarenus Procura- henfibusfubarandis;
tor S.Marci,Francifcus Molinus item Procilra- Grandiaqoe effbflis mirabitut Offa fo
torS.Marci, Alifi Atmaximememorabileeft illud puichrisi

de Cornaro' Vene x.o,qui Corpore,fub initio , <va/e- EtenimcumcOnftet , fuijje quondam Homines StJ
tudinario primum meiiri Cibum
, casptt Potum, & turis Giganteis i ( quales&in Sicilia ,Qralibi,i
adcertumTondm in curam Sanitatis Eacurd , : vetuflis Sepulchris , efr (Javernis , pro certo reper
tranfittufu inDi&tam,eJr exDi&tain magnamLon^ funt tamenjamper triafere iJMillenaria Anm

)
g&vitatem nfqueadAnnum Centefimum.efr ultra,

, rum , adqua producitur Memoria fiatiscerta, 1
mtegris Senfibm, efr conflantiVa/ewdine. Guiliel- itfdemLocis , niltale continuatur, licet etiamh,
mus Poftelkts,wff/?ra &tate,Gn\\us adCenteJimum , res , per Mores , & Confuetudines civiles , vic
gr prope Vicefimum <tslnnum vixit , etiamfummi- quafdampatiatur , quemadmodum ejr illaalter

tatibus Harb&in/abro fuperiorenonnthil nigrefcen- Atque h<tc magis notanda , quia infedit ts4n
tibus ,neque prorfmcanis ,Vir Capitemotm , cfr mis Bominum penitus Opinio , quod fit perp
non integra omnino Phantafi& , magnm Peregrina- tuus Defluxus perJEtatem tum quoadDiutu
,
tor;cfr Mathematicm , efr H&reticaPravitatenon- nitatem Vitae , tum quoad Magnitudinem <
nihil afperfm. RoburCorporis , Omniaque labi&ruereinD

20. nApudnosin Anglia arbitrornon exifteri terius.
Vil/ulam,paulopopulofiorem,in qua non reperiatur 14. Regionibus Frigidioribus Hyperbi &

aliquis Vtr aut EtiamtJMulier ex Otlogenariis ; reis , diutius Homines vivunt plerumque , qttn
antepaueos Annosm ^roHerefordienfiêrLu- Calidioribus; Quodneceffeeftfieri,cum & C\
dos Florales,2»/?^ta erat Chorea Sakatio ex & , efr Succi (orporis minus
tisfitmagis aftnfta d>l
fimulcomputata , Otlin-
Vtris oclo,quorum zAftas pabiles, & Spiritus ipfi minui acres ad conjumc
gentos Annos complebat,cumquod Alteriseorumad dum Cr mdgisfabri/cs adrepdrandum , efr <&A
,
Centenarium deejfet , Alteris aliquibm fuper- (utpote modice calefatlus *a Radiis SolisJminusPr
ejjet. datoriusiAtfubLineaAL(]uino£kah>ubiSoltranj
ir. /n Hofoitali Bethleem , dd Suburbia cjr duplexfit Hyems , (jrJEftas , fitque etiam ma\
Londini quodinSuftentationem ,
,
Cuftodiani & JSLqualitas inter Spatia Dierum > & Notlium, (
Phreneticorum tnftttutum eft , inveniuntur , de c&tera non impedidnt ,) etiam bene diu vivunt,ut
«• Mente
tempore in tempm , multi ex captis futjje Peru via,e$" Taprobana.
lona&vi. 25. Infuhni meditettaneisutplurimumfn
22. zAZtates ,dequibus fabulantuf , Nym- Long<zviores, Neque enim tamdiu vivunt in Ruff 1
pharum,^ Daemonum Aereorum ,quiCorpo- quam in Orcadibus,»^w tam diu in Africa ejt •
remortales effent ,fedadmodumlong&vi , ( idquod demTaralleli ,qiidm ««Canariis,(^Terceris, !•
Cr sSfntiqua , cr inter quofdam êcentifiuperfti- ponenfes etiam Chinenfibus(/tcet hi Lang&vit-

tione , cj° Credulitate ,receptum eft,)pro Fabu/is, tis appetentes fint ufque ad /nfaniam)funt vivac •
qt Sommis habemm ,pr<zfertim cumfit Res,nec cum res,nee mirum,cum Aura Marts, etr w Regionih
philofopbta , nec cum Reltgione bene confentiens. Frigidiortbus foveat,efr in Calidtoribus refrigere,
26.L-
5 i7 E T MORTFS. 5i8
z6. LoczExceldipotittsedunt Longavos , quam Ali/defervefcente,utinConjug\\sd'mtmn\s.£adem
Deprefla pnzferttmfinonfintJuga.hAonuum, fed
•,
etiamexparteM.itrisJpeclant:!t Qttibus addide- :
Terrs Altas , quatenusadSitum eorumgeneralem: bent, Conditio Matris, dumgeftatVierum , quahfa-

qualisfuit Arcadia in Grajcia ; ejr jEtolis Pars, ubi nitate quah dt&ta ? £t Tempus Geftationis,W<&-:
,
Lono&viadmodumfuerunt At deMondbus ipfis : cimum Menfem,aut celerius ? H&c adnormamre-

eadem foret ratio , propter Aerem videlicet purio- ducere,quatenui ad Long<zvitatem dtjficile eft;Atque
rem , gr limpidiorem,nifihoc labefatlaretur per ac- eo diJficthus,quodfortafJe qt:<z optima quisputaret in ,
cidens ; interventu fcilicetVaporumexVallibus eo contrartum cedent : Stentm Alacricas tlla in Gene-

afcendentium , &ibi acqutefcentium. Itaquein ratione, qu<z liberos Corpore robuftos,& agilesprodu-
Moncibus Nivalibus , non reperituraliqua infignis eit,adLong<zvitatem mtntu utilis erit ,prepter ,cri-
Vita Longitudo : non m Alpibus , non in Pyrenads, moniam & Inceniionem Spiricuum. Diximus an-
noninApennino,fedMednCo\les , autetiam Val- ?«vz,Plus habere ex materno ianguine , conferre ad
les dant Homtnes Long&viores At in Aiontium Ju- ; Lonq/zvitatem; Ettam Med\ocria.fimt/i ratione optt-
gis proteniisw?r/%f Jithiopiam,eJ" Abyffinos,»£*, ma ejfe putamus , Amorem pottus Conjugalem,
propter Arenasfubjetlas ,parumaut nthilincumbit <j^z#Meretricium ; HorasGenerationismatuti-
m MonCes Vaporis, dtutifftme vivunt , etiam adho- nas ; Aatum Corporis nonntmis Alacrem , aut
dternum Dtem ; Annum non raro Centefimum & Turgidum &Stmiha. Illudetiam bene obferva-
,
Ouinquaoejimum implentes. rtdebet, ^«o^HabitusParencum robuftior , ipfis

vj. Paludes &
Tra6bus earum , pnzfertim ex- maoiseftpropittus, quam Fcetui,pr<zctpue tn lidatre:
porretli in Plano, Nativispropitij, Advenis maligni, Itaque fatis impente PlaCo extftimavit Qaudicare
quoad ZJtt<z prorogationem , aut decurtationem ;
virtutem Generationum , quodJMuheres ftmtlibus
Ouodquemtrumvideripoffit PaJudes Aqua Sa/fa , cum ZJiris Exercittis tam <tslnimi , quam Corporis,
per vtces inundat<z,minusfitlubres,quam qu<z zsfqua. non utantur ; fllud contra fe habet : Dtftantta enim
Dulci "Utrtutis inter Marem,^ Fceminam, maxtme utilts
2S. Regiones Particulares , qu<z notat<z funt eft Fcetui ; Atque Foetmns. magis Prttbtto-
teneriores
Long&vosproduxtffe , funt Atczdn Êtolia, India , ri&funt adalendumfostum quodettam tn Nutrtci-

,
cwGangem > Breiilia , Taprobana , Britannia, bus tenet. Neque enim ipartanar Mulieres, qu&ante
Hybernia , cum Infulis Orcadibus cjr Hebri- , annum vicefimum fecundum , aut ( utaltjdtcunt^
dibus 5 nam de ./Ethiopia , quod ab Ahquo ex quintum, nubere nonfolebant ( ideoque Andromans
Antiquisrefertur , quodLong&vifuerint, Resva- vocabantur) generoftorem autlongttviorem Soboiem ,
naesl. edtderunt, quam Romana: , aut Athenienles , aut

ij. Occultaejires , Salubritas , pr<zfertim perfe- Thebzns,apudquas , AnniDuodecim , aut Oua-
Bior , Aeris ; efrpotius Experimento , quamDif- tuordecim Nubileserant. Atque fi in ^Spartanis ali-
curfu , & Conjetlura , ehcttur. Capipojfn Experi- quidfuerit Egregium , idmagis ZJttltss Parfimonia
menCumeA-VellereLans , per expofittonem mAe- debebatur , quam Nupttis Aiulierumferotinis. 11-
rem cummoraaliquaDterum , minus auEloPon- lud vero Experientia docet , EJfe quafdam iSbrpes
dere : Aliudex Frufto Carnis, diuttus mknente non ad tempus longavas , ut Long&vttas fit quemad- ,
putrefatlo ; AliudexYitroCa\endariminorifpatio modum Aiorbi , Res Hsreditaria, in ahquibuspe-

reciprocante : Dehis, ejr Similibus , amplius inqui- nodis.
ratur. 5 j . Candidiores Genis, Cute, cjr Capillis , mi-
30. Aerisnontantum Bonitas.^wtfPuricas , ve- nusvivaces ; .Subnign , auiRufi, aut Lenti<nrio-
rum etiam ^qualicas quoad Long&vitatem Jpetla- fi magis. EttamR.ubor nt?nius tn Joventute,Lon-
tur: Collimn & Vallium Variecas AJJetlui & Sen- g&vitatem.minuspromittit,quam Pallor. Cutis du-
fuioratatLongizvitatifulpetlâ ; AtPla.mt\esmodtce rior Long&vitatis ftgnum, potius quam mollior ; ne-
(icca,nec tamen ntmis flenlis, aut Arenofa , necpror- que tamen hoc intelltgttur de Cuce ipifliori ( quam
fusfine Arbortbus & FmbraiDiuturnitatiZJitizma- v cant Anferinzm)qu&efltanquamSpmniofa ;fed
giscommoda. de Durafimul, ; & Compacla
Qutn Frons majo- &
31. lnxcma\\tasA'eris,(utjamditlumeft) in ribusRugisfulcatus,meltus ftgnum quamNitidus, &
loco Maniionis,»/^/^ ; verum Mutatio Aeris tn Pe- -Explicatus.
regrinatione , poflquamquis affueverit , bona : un- 34. Pih in Capite nsfjperiores , cfr magisfetofi
de{jrmagniPetegrina.totesLong(Zvifuere : fimili- oflendnnt vitam longiorem quam Molles , deli- &
ter etiam Long&vi , qui tn Tuguriolisiiiis , eodem cati ; Crijpi vero eandem prmunciant , fifint fi-
loco , perpetuoZJitam degerunt : Aer enimAJfue- mulAJperi ; conlraffmtAiolles , c-rfplendentes. I-
tus,minus conjumit ,at Mutatus magis alit , efrre- temfifit Cri[patiopotius Denfa , quam per largiores
parat, Ctncinnos.
ji. ^fSeries , e^NumerusSucceffionum , ad $5. Citius aut ferius Calvefcere, T^seftqua/iin-
]
1>iut!trnitatem,aut "Brevitatem vita,nihttes~} ( ut dijferens
; cumCalvaftriplurimilong&vifuerint;
jamdiximtts;) ita Condicio/wMWfrsW^ParenCum, Etiamcito Cznefce\:e,(utcunque videatur Canicies
tamexpartePatris,quam Matris, proculdubiomul- pracurfir ingruentis Senetlutis) Res fallax efi ; cum
tumpotesl. <±Alij fiquidem generantur e^Senibus; " haudpauciprapropere Cznefcentes,dtu pofteavixe
Alij ex Adolefcentulis ; Alij ex Viris ^tatejuftt- rint;Quinetiampr<tmaturaCanities,abfd ulla Cal-
?
ore ; Item alif aPatribus, cumSamfuerinl , (jrbene \it\e,fignum eft Long<zvttatis;Contra,fi concomitetttr
dtjpofitt ; z*4lij a Morbidis,cr Languidis Item Aitj ; (alvities.
a Replecis, & Ebriis Alijpoft Somnum
•, Horis & $6. Piloiitas Partium Superiorum fignum ZJita
matutinis;/f«w alqpoftlongam Intermiffionem Ve- minus long<e,atq3 Tetlore hirfuti, quafi jubati,mi- &
neris ; AltJ poft Venerem repetitam •, Item alijfla- tius ZJivaces:at InferiorumPWofuas , utfemotum,
grante Amore Patrum,(lutfitplerunquei»Spuri'\s) Tibiaxumfignumloniy<iVit<z.
Z 37.P1-0-
, .
5i 9 HISTORIA VIT£ 520

j7.ProceritasStaturs(»«/;/»f it enormis~)Com- tAltmentumpr&bet copiofitm , unde magis reparat;
papecommoda,&fineGractlitate,pr<eferttmficon- Media neutrumpr&ftat ; Vbtenim Extremanociva
Corporis Agi\itas,Ji<>num longcz ZJtt<z At
cotnttetur ; funt,<.y\/ledium opttmum ; verum ubi Extrema ju-
TT O* +.*„ n ntintsirÔC
'
. miâi^ A/tosiilJWt *i-tlnill -f&VO £>lT HlTJ^-V sii4*n'M * //* (\
vativa, Medtum Dixtx autem illt flri-
contra.Homtnes brevtoris Statura magts vivaces , fi
/. . /* <-t
; , ji nsis, ,1 t
nthtlifere eft.
fuerint minas Agtks, & Motu tardtores. dtiori , conventt ettam Vigilia , ne Sptritus pauci,
38. In Corporis Analogia Qut Corpore ali- ;

multo Somno opprtmantur ; Exercitatio ttem modt-
quanto brevioresfiunt;Ttbtislongiortbus, longavtores ca,ne exo/vantur ; Veneris Ab{tinentia,»e^^»-

funt , quam qut corpore magisdemiffo , Ttbiuau- rtantur : At Diaeta? Fberiori covenit contra Somnus
tembrevioribtts ltem, ^wInferioribusPartibus
: larqtor,^.xetcitatiofrecjuentior,ViC\isVeneristem-
/tfr<wm/»»? 5 drSuperioribus cpntrafttores, (Stru- pefttvus. Baliiea,e^-Unguenta ( qualtafueruntin

clura Corporis,quafifuroente in Acutum ) longavio- ufu ) De/iciispotitts , quam Vttct, producenda , ac-
res, quam qut Humerostati , deorfumfunt tanquam commodatafuerunt ; Verum de his omntbus , cumad
attenuati. IncniiCitionem fecundum Intentiones ventumerit,
39. MaciesrawAffectibusSedatis,^»^*///*, accuratius dicemus. lllud interimCe\C\Medici,non

;Pingu\ot autemHabituscumCho\e-
ejrfacilibus folumDotlt , verum etiam Prudentis , nonconte-
ia,vehementta, &
pertinacia , Diuturnitatem ZJita mnendum eft Oui Varietatem Alternationem
; &
Jiomficanr.ObeCttas autem in Juventute,brevtorem Dixtx jubet ,fed cumincltnationetnPattemBenu
Ûttamprczmonftrat ; tnSenedtute,Reseftmagtsin- gniorem ; Scilicet , ut quis Vigiliis quandoque fe
dtfferens. affuefcat, altas SomnoindulgeatffedSomnofctpius;

40. Diu cfrfenfim GtandtCcexe,fignttm Vitct lon- Ittdem,tnterdum jepnet,interdum epuletur.yiJifi-
g <sj/?^Sraturam magnam magnumfignum fiad , : puletur fetpins ; Interdum Animi Contentionibus

minoiem-jfirinum tamen;ts4t contra velociter Gran- ftrenue tncumbat,interdum Remiflionibus utatur,
AeCceteadS\a.tuzammavna.m,(ignummalumeft;fin fedtXemiCCtonibusfeipius.IllHdcerteminimedubium
adStatutambtevem,mtntts malum, esl , qutn D\xtabeneinftitma,partes,adprolongan-
41. CarnesFirmiores,dr Corpus Mufeu/ofum, damVitam,pottoresteneat ; neque conveni unquam
<& Nervofum csr 2\[atesminus tumentes , ( quan aliquem valde Longavum; qut interrogatus de Viitu
tum Sedendo tantum fuffictant ) Ven&pau/o emi & fuo , non obfervaffet aliquidPecultare ; Alij alia.
nenttores , Longavttatem denotant; contrarta Brevi- Equidem memini quendam Senem Centenario Ma-
tatem Vttcz. jorem, quiproduclus eft Teftis , de antiqua quadam
Caput > pro Analogia Corporis , minutius;
41. Prmfcripttone Is cum,finito Tefttmonio , d Judice
,'
Collum medtocre,nonob/ongum,aut gractle, aut tu- familiariterinterrogaretur ,

quid aqenstamdiuvi-
raidum,auttanquam Humeris impatlum:NzTespa- xijfet ; reffondit(pr&terexpel~latum,efrcumRi-
tuk,quacunqueformaNa(i:Oslargius:S.\iriscarti- fu Audtentium ) Edendo,antequarne{urirem, &
iaoinea,non Camofa;D entes robuftt,&contigui,non Potando,antequam fitirem, Seddehis, (utdttlnm
extles,aut rari, Long&vttatem prttnunciant ; Et mul- es~i)poftea.
tomaais , fiDentesaliqutnovi , provecliore <is£tate 47. Vita.Kel\g\oCz,& infkcris, videtur ad Lon-

provemant. g&vitatemfacere ; Sunt in hoc Genere Viu, Otium
43. Vet\\aslatius, fednon elevatum, quinpotim AdmirattoeirContemplatiorerumdivinarum;Gau-

adduihus: Wumeric\uealiquantulumgtbbt,&(ut dianon Senfualia ; Spesnobtles; nJtyCetusfalubres
laquHntur)Vomic2.tvNentetplanus, necpromtnens: Mosrores dulces ; denique Renovationes conttnu&pe\
~M.2.n\is/arffior,(jrPa\ma.minusLineisexarata;Pes Obfervantias,Pcenttentias, & Expiationes ;
quno
brevtor ,
&rotundior,Femoia,minuscarnoJa;S\i~ mniaadDiuturnitatemVitdpotenterfaciunt. Oui
tx, noncadentes,fedfealtiusfuftentantes, SignaLon- busfi accedatDixfa.il/aAuftera , qu<t Maffam (pr-
g&vitatis. porisindHret,Spiritushumiliet,nilmirumfifequatm
44. Oculipaulo grandiores&tcfe Iris ipforum cum Longnvitas tnfignis ; qua/isfuit Pauli Eremits, $i
quodam ôre;Senlus omnesnonnimis acuti:PulCas meonisStilitSjAnachoretaeColumnarisj^ffWW.
Iuventutetardior,fub zAZtatem vergentempauloin- plurium aliorum Monachorum ex Eremo, rp- Ana
citattor Detentio \nhe\itusfactlior,cjrinplura
; choretamm.
sjfytomenta ; Alvus f-uventuteficctor, Vergente Âl- 48. Huicproxima eft Vita in Literis , Philofo
tate humidtor,figna etiam Long&vitatis. phorum,Rhetorum,^-Grammaticorum , Degt
45. De Temporibus Nativifatis, nihilobferva- turhtcquoqHeinOtiot&intisCogitatiortibfis , qu
tumeft, queadLongAvitatem memoratu dignum, -, cum adNegotia Vtt&nihi/ pertineant , nonmordem
pneft?rAfttologica , qua inTopicisre/egavimus. fed Varietate , tmpertinentia , deletlant ; Vi &
Partus Oclimeftris nonfolumpro non Vtvact , ve- vunt ettam ad arbitriumfuum , in quibus maxim
rum etiam pro non Vitah habetur. Etiam Partus Hy- placeat , Horas & Tempus terentes ; ssftqueincon
emales h.ibemurpro Lona&viortbus fortiop/erunque Ado/efcentium , qmd pau/o ktit.
46. Vift usfive Dixta Pythagorica, aut Mona- eft. In Philofophis autemmagna eft Difirepar,
Qtica.fecundum 'Jêgulas ftritliores , autadAmuffim tia,quoadLongitvitatem, inter SecTras. Etenim Ph:
«.qua/is, ( qualis fuit i/la Covnari ) videtur poten- \oCophix, quanonniht/habentexSuperftitione , (.
ter facere ad Vitdt, Lonottudinem. Atcontraexiis., Contemp/ationtbus fiublimtbtu , optimx, «rPythagc

qutlibere , c^communimorevivunt , Longmvio- rica,Plat,onica : Etiam qm Mundi Perambulatu
resreperttfitntftpenumero Edaces & Epulones,^- nem , & Rerum Natura/ium varietatem compleil
mque qui/iberaliore Menfaufifiunt. Media D'\x- bantur,& Cogitationes habebant difcintlas , Q-a/ia
X.a,quahabetur pro Temperatajaudatur , &adSz- &magnanimas , ( ^lnfinito, &de Aftris, efrt
nitatem confert,adv\tzm Longxvam parum poteft: Virtutibus Heroicis, &hujufmodi) adLongav

Etentm, "Dmtail/a Strit\iot:,Sp\ritusprogionitpau- tatembons. ;
qua/esfueruntDemocrii\,S?huo\i
gos,eff- /entos,undeminus confumit ; at tlla Plenior, Xenophanis , Aftrologorum qt Stoicorum:£//<«:
52i ET M O R T I S. 522
qm nihilhabebant Speculationis Profundiofk,fed ex qu&danturfubiisdem Formi?,quibm Margarita?,?.»*-
SenfuCommuni , & Opinionibm vulgatts , abfque cepto quod Diffolutiones earum(quodfctmm~) nonfint
Inquifitione acriori , in omnempartemplacide difpu- in ufu. Verum nobis magisfufpell&funt G emma: ill&
tabetnt,fimihterbona ;
qualesfuerunt Carneadis, Y\t\es,ob Afperitatem.
!
er Academicorum ; item Rhetorum.e^ Gramma- [tJMonitum.] Dehis.qua: memoravimus,qua-
i
ticorum : At contra, Philofophia: in Subtilitatum tenus &quomodo Juvamentum pra;beant,poftea

Molefliis verfitntes,& Pxonnncia.tivx,&fingula ad dicetur.
Principiorum Trutinamexaminantes , &torquen- 4. Lapis Bezoar probata esl Virtutis quod Spiri- ;
tes,denique Spinofiores,& Angufkiores,mal& ; quales tmrecreet, & lenem Sudoremprovocct. Cornu**»-

fuerunt,plerunqueVexioatei\coxvcm , e>Scholafti- temMonocetotis, de Exiflimatione fua decidit ita ;
corum. tamenut gradum fervet,cum Comu Cervi,^* Ofle

49 . Vita Rufticana item adLong&vitatem ido- f/i?corde Cervi,cjr Ebore & fimiltbm.
nea ; Frequens eflfub Dio, & Aere libero;non Socors, 5. , adSpiritmde-
kmbta,(jri£\a.ex opnmiseSl
fedin Motu ; Dapibmpleruntfe Recentibm, & inem- mulcendos,& confortandos.Sequuntur Nomina tan-
tis,fine (ttris gp* Invidta. #w»Simplicium, cum VtrtutestpfarumfatUfint ca-
50. 'De Vita Militari, in Iuventute,etiam bonam gniu.
habemm Opinionem ; Qrte complures Bellatores e- Calida.
qregij longm,vtfuerunt Corvinus,Camillus,Xeno-
; Crocus.
phon,Agefilaus,e£*vf/*/ tamPrifci,quam Moderni: Folium Indum.
Prodefl certe Long&vitatifi a luventute,adzAZtatem Lignum Aloes.
Proveclam , omma crefcant in Benignius, utfu- CortexCitri.
ventus laboriofa , Dulcedinem quandam SeneUuti Melifla.
largiatur : Exiflimamm etiam Affectus Militares, Ocymum.
<id Contentionis fludium
, grjpem Vtclori<& , eretlos, Caryophyllata.
talem infundere Calorem Spiritibus^/M Long&vtta- Flores Arantiorum.
tiprofit. Rofmarinus.
M E D I C I N & Menta.
Betonica.
,
'
CarduusBenediclus.
Longasvitatem. Frigida,
^yid^rttc io.Connexio. . Nitrum.
MEdtcina quse habetur » intuetur feretantum Rofa.
ConfervationemSanitatisdiCurationemMor- Viola.
borum;de iis autem , qua: proprie fpe&ant ad Lon- Fragaria.
t&vitatem , parvaeft Mentio , &tanquam obiter. Fraga. /
Proponemus tamen ea Medicamenta , qua? in hoc Succus Limonum dulcium.

jenerenotantur, Cordialia fcilicetquaevocantur. Succus Arantiorum dulcium.
Etenimquaeiumptain Curationibm,Cor f quod & Succus Pomorum Fragrantium.
periuseft) S/>»v>z«rnuniunr,&roborant, contra Borago.
Venena &
Morbos , translata cum Judicio Dele- & Buglofla.
5tuin Didtam, etiam ad Vitam producendam,ali- Pimpinella.

ûa ex partcprodefle pofle,confentaneum eft. Id Santalum.
Faciemus non promifcue eacurnulantes,(ut moris Camphora.
eft)fed excerpentes Optima, [ Monitum. ] CumdeiisjamSermofit,qua?jfi
1. Aurum triplici Forma exhibetur;Autin Auro J)^wtransferripoflint Aqu&iMx Ardentiores,

;
(quodappellantfV otzhiM ; <*/rt/«VinoExtinctionis atque Olea Chjmica, ( quae,ut ait Quidam exNu-
Auri Auro in Subftantia ; qualiafunt,
; aut in gatortbm, funt fub Planeta Martis, &
habent Vim
AurumFoliatum,&Limatura Auri. Quodadhxx- furiofam,&deftruc"Hvam) quinetiam ^hwzrfta i-
rum Potabile^mwr , coepit dari in Morbis dejpe- pfaAcria&Mordacia,rejiciendaiunt ; &viden-
ratis , autgravioribm , pro egregio Cordiali , atque dum.quomodo componi pofllnt Aqus, , Liquo- &
fuctejfunoncontemnendo. Verumexifltmamm Spi- res ex Pracedentibus, non Phlegmatica illa: Stillati-
ritusSalisperquos fit Diffolutio , Vtrtutemillam, c/'<«;neque rurfus Ardentes ex Spiritu vini, fed ma-
,
qmreveritur , largtripotim , qtiam tpfum Aurum; gisTemperata:, &nihilominusvivs, & Vaporem

I Qttod tamen fedulo celatur : Quodfiaperiri poffit benignum fpirantes.
Aiuum abfque Aquis (forroftvis , autperCorrofivas, 6. Hafitamm de Frequenti Sanguinis Miflio-
(ntodoabfn Qualitai Venenata') bsnepofteaablutas, ne utrumadLongdvttatemconfcrat,&potimin

;
Remnoninutilemforearbitramur. eafumm Opinione , quodhocfaeiat, fiinHabitum
Mzxgzxitxfumuntur <«tf /«Pulverelarviga-

1. verfafuerit, &c&terafintaccommodata ; Etenim
: quodamfive Diffoluttone , per
to,aut inMzhgmzte
SuccumCorporisVeterememittit , & Novum in- .
Succum Limonum impenfe acerborum , cjr recen- ducit.
tium ; at<LdanturaliquandoinConx~edtionibns\- 7. Arbitramur etiam Morbos quofdam Emaci-

xomzlicis.aliquandoinLiqnoxe.Mzxgzxitzprocul- antes,bene curatos,adLong£vitatem prodeffe;Succos
dubio affinitatem habetcum Conchz,cui adh<eret;& enim Novospmbent Veteribm confumptis ; atque (ut
Qualitatis cum Teftis Cancro- aitille)Canvz\ekexe eft Juvenefcere Itaque mdu- ;
pofflt effe ftmilis fere
,
iumFluviatilium. cendifunt tanquamMoxbiquidam Artifidales , id
/«'erGemmasCryftallinas habenturpro Cer- quodfitper'Dixizs§.ridLa,s, drEmaciantes , dequi-
3.
•
dialibus pracipue dua ; Smaragdus ejr Hyacinthus; bm tJ
poffea dicemus.
Z 2 . IN-
t
3 H ISTOR.I A VITiE 5U
INTENTIONES. ttcnti'mihx zAntriEpimenidis*, Aut de perpetuis
^WxLiquoribusprqparatisiAutde^/;,/-
ô/"«li.i3.&l4.
_
'
//«#,& Ceratisicaapplicadis,utCorpusperpetuo
ConnexiO. fittanquaminCapfula Kutdel^tgmentisSpiffis,
;
Oftquam autem Inquifitionem abfolverimus mottBarbarorttmnonn'alt\.ox\.\m\fi\iidtOrdinatt.
p fecundumfubje&a, videlicet Corpot um Inani- oneViilus&iDtatm,2LCcax3Xz,

& nihil aliud curare
qux lolum hocvide-
qu3 ut quis vivat;
matorum, Vegetabilium,Animalium,Hominu;vxo- atur agere, ,
pius accedemus * & Inquifitionem per Intentio- (qualisfuiti/«W/'«'apud Antiquos,& Cbr;rar/^.

««ordinabirnus veras &proprias, (ntomnino ar- »#/noftro Se/ulo.fedmajore cumModeratione;)
bitramur) quaeq;finttanquamSemita;vitaeMor- Autdehujufmodi Portentis,Faftidiis,&Inc6mo-
talis. NequeeniminhacPartequicquam, quod dis,fermonemaliquemferium,&diligenteminfti.
valeachadcenusinquifitumeft : fedplanefuerunt tuimus;Sed&afferimusRemedia, & Praecepta,ei
HominumContemplationes,quafifimplices & , quibusO^zc/^wtanondeferantur, autnimiasex-
non proficientes. Nam cum audiamus ex una par- cipiant Moras,& Moleftias.
teHomines, deconfortandoC?/orîV^;«j-Â,atq; Secundo,exalceraparce,Hominibus denuncia
Humore Radica/i;atque de Cibis,'qui generant San- mus,ut nugari dcfinantjnec exiftiment tancum O.
euinem laudabilem quique fit nec Torridus,nec
, pus,quantum ea\Natunzpotentem Curfum remora
i
J
hlegmaticus;acq; de Refociilatione , & Recreatione ?•/',& retrovertere, polfe Hauftti ahquo Matutino
£/;/'w/*«^verbafacientes;exiftimamusfane,Ho- autufualicujuspretiof^^^/«'ra,adExitumper
mines non malos eile,qai h.rc loquutur Sed nihil : duci fed ut pro ccrto habeant, necefle efleuthu
;
horum poteter facit ad Finem. Cum vero ex alcera jufmodi opus fic plane Res operofa , & qua; ex cc
parte, audiamus Setmonesmfetridc zJMedtcmii pluribusRernedjis,acqueeoruminterfeConne
ex Anro , ( quia fcihcec \Aurum Corruptioni eft xione idonea,conftet Neque enim quifquam it
;
minimeobnoxium ) & de Gemmis,zd recreandos ftupiduseiiedebet,utcredatidquodnunquame

Spiritus,propterProprietatesoccukas,&Clarore faclum,fieripoife,nifiperModosetiamnunquar
fuum; Quodq;, fipofIintdetineri,&excipiinVa- tentatos.
C\busT2alfama,&QumteEffentiit.Animalium, Su- Tertiodiferteprofitemur,nonnullaex iis,qii;
rtQihamtacetetSnemlmmortalitatu ; Qtjodque proponemus,Experimentonobisnonefleprob;

Carnes Serpentum &
Cervorum,conCe\\Cu quodam ta,(neque enim hoc patitur noftium Genus Vita
valeantadRenovationemVitar,quiaAltermutat fed tantum fumma ( uc arbitramur ) Ratione,«
Spolia,z\tet Cornua; ( debuerant autem Carnes A- Principiis noftris,& Pra:fuppofitis , (
quorum al
quilarum zd\anête,c\uizAquilamutztRofirum;) inferimus,afiaMentefervamus)eflederivata;&t
Quodque quidam , cum Vnguentum fiib terra de- quam ex Rupe , aut M/nera ipfius Natura , exci
foflum reperiflet , eoque CapiteadPedes
ie a & effbfia, Neq; tamen Curam omifimus, eamqi
ufqueunxiflet , ( exceptis Plantis Pedum') exhu- providentem &fedulam,quin(quandoquidem(
iufmodi Un&ione trecentosAnnosvixiflecabfq; CorporeHumanoagacucquod, nt zit Scriptur
morbojfpraster Tumores "Piantarum Pedum;) At- efifupra Vefiimentu)ez proponamusRemedia,qi
que de Artefio qui cum Spirttum fuum labafcere
, fint tuta faltem, fi forte non fuerint fnictuofa.
{ enC\ffet,Spiritum tsidolefcentis cu jufdam Robufti Quarto, illud Homines rite, & animad vertei
ad fe traxiifet, eumqueindeexanimaflet ; fedipfe &diftinguerevolumus Non eadem fempecqi ;
complures Annos ex Alieno lllo Spiritu vixiflet;Et ad Vitam Sanam, ad Vitam Longam conferre. Su
deHorisFortunatis,CecundumSchemataCaeli, in enimnonnaUa, cmxadSpirituumAlacritatem,
quibus Medicin& ad Vicam producendam,colligi, FunUionum Robur,6i Vigorem, profunc , qua;
&componidebent; Acque ieSigilluPlanetarum, mende.fe*»«2^ /^J/vedecrahunt&alia, quaead/V
perquxlV/rwwccel.tusadprolongacionemvicac longationem Vtanlutimumjavznt fedtamennc ,
haurire.&deducerepoflimus 5 &hujufmodiivz- fum abfque Periculo ^/«W/»/* ; nifiperAccor

bulofis,ScSuperfiitiofis;ptoxCasmixzmutHomines modata quxdam huic Rei oceurratur ; dequibt
itaMentecaptos ut iishujufmodiRes imponi
, tamen ( proutRespoftulat) Cauciones,& Moni
poflint. Denique, fubicHumanigenerisMifera- exhiberenonpraecermictemus.
tio,quodcamduroFacoobfideatur, inCerResin- Poftremo.vifumeftnobisvariaRemedia , f i
utiles,&ineptas. Nomzsautemfntentiones , & cundumfingulas/»â^««proponere;DelecT:ul

Remipfaiupremere,&proculefleaCommentis veroRemediorum,acq;Ordinemipforum,inm
vanis,&credulis,confidimus ; &cales, ucRebus, diorelinquere. Etenimexipfis,qua:C(7«/?«>««'MJ-
quje illis Intentiombus fatisfacianca Poftens quam bus Corporum diverfis , quse Generibus Viuvztiv
plurima , Incentionibus autem ipfis non multtun, quar sAltatibus fingulis.maxime conveniancqu:
addipofleexiftimemus. y quealiapoftaliafumendafinc, &quomodo'7V'
Sunc tamen Pauca,fed magni prorfus Momen- xis univerfa harum rerum fic inftruenda, & regei
ti,quorumHominespra;munitoseflevolumus. da,exacT:eperfcribere,&nimislongumforet,ne
Primo.nos in hac Sententiafumus, ut exiftiir.e- idoneum eft quod publicecur.
mus OfficiaViu Vta ipfipoiiota. Icaquefi
, eile IntentionesinTopicispxoooCu'm\usttes:Probib
quid fit ejufmodi, quod Intentiombm noftris ma- , tionem Confumptionis;Perfeilionem Reparationis;
gis exa&e refpondere poffit , ita tamen ut Ojficia, Renovationem Veterationis. Verum, cum qua; d
& tJMunia QJita, omnino impediat; quicquidhti- centuf ,mhil minns fincquam Verba, Intenttones)
jusgenensficrejicimus : Levemfortaifealiquam IastresaddecemOpfr<?//o»«deducemus.
MentionemhujufmodiRerum facimus, fedmi- i.PrimaeftOperatiofuper^/?/r//w,utrevirefca
nime illis infiftimus. Neq; enim de vita aliqua, in z. Secunda OpTsrario eft , fuper Exclu/ionc
i5^/0«c»,ubiRadii&Tempeftates coelinon pene- <ss4eris.
j.Tert
.
525 ' E T M ORTIS. 525

j.Tertia Operatio e&,Gipeic Sanguinem,8c Calo- redundantes, avXturgidi;MotuJedati,nonJubJulto-
rem Sanwifcantem. ^&inarquales.
^.QuartaOperatio eft>fuper Succos Corports. ii. Super Spkkusp/urimum operari , &pojfe
j.QyintaOperatio c&JupetVifeera,a.d Extru- Vapores, exSomno, & Ebrietate & Paffwmbm
,
fionem Alimenti t ^JMelancho/iciSj, & L&tificantibm, & Rccreatione

(J.iexta Operatio eft,iuper Partes Exteriores,zd Spirituum^r Odoresin De/iquiis,& Languoribm,
Attratlionem A/imenti. patet.
7. .Septima Operatio eft , fliper zAUmentum i- 12. Spiritus quatuor rnodii* condmjantur. Aut
pfum,ad Infinuationem ejufdem. Fugando ;Aut Refrjgerando ^4^/Demulcendo, ;
8. Qctava Operatio eft, (upetAHumultimum â/Sedarido: Atq? primumdeConden[ationeper

AJftmt/ationis.
'
Fugam vtdendum.
<?.Noria Operatio eft,fuper InterierdiionemPar- 1?. QuidquidTugat undequaque, cogit (orpm in
'«««.poftquam cceperint deficcari. Cenirumjuumâttfa ideo condenfat.
10. DecimaOpetatioeft,fuper£!âr^«'o»f/w i4:^/CorideriiationemSpirituum^rFngam,
Succi veteris,6i Subflittttioriem Succi novi. longepotentiffimum,& ejficaciffimum,efi Opium,£j*
Harum OperattonumPtimx qudtuorpertinent i& de:nde OphtA.at^genera/tter Soporifera.
id Intentionem primarri; Quatuor Pf oximx.ad In- 15. Efficacia Opiia^Corideriiationem ^piritu-
entionem fecundam ; Diias tiltima:,ad fntenttonem um admodum infignis efl cum triafortaffe Grana e-
;
rertiarri; jm, ^piritus paulopofl iia coagu/ent , ut non redeant,

Ciiiii vef o ha:c Pars de lntentionibm, ad Praxin fedextinmantur, & reddantur immobiles.
nnLiat, fub Hiflorin Nomine , non iolum Experi- 16. Opi\im,&SimtUanon£ugantSpitituspro-
nenta,tk Obfervattbnes, fed etiam Confilia , Reme- pter Ftigusjuum; {Hdbent enimpartes manifejio ca-
Ua.Caufarum Exp/icattones,AJfumpta,8i qua;curi-> luiu refrigerant ,propter Fugam
:
J Sede converfe
jae huc lpe<5tant,immifcebimus; ^pirituufri.
O P E R A T 10 17. F"uga ^pirituum ex Opio,

mecernittir,intl/isexterimApplicatis;quiafubtnde
& Opiatis , opti-
fuper Spiritus,ut maneant juve- Spititusfiditmfejubducunt , nec amplim accede-

niles,& revirefcant. re vo/unti fed mortificatur Pars , & vergit adGzn-
h gramam.
HIS T O.RIA. 18. Opiaia.inmdgnisT)o\ot\ous,velutiCa\cu-
SPiritus omnium,quainCorporefiunt,Fahtifuni \i i auiin AbfciflioneMembrorum, Do/oresmtti-
atfc Opifices. Id& Confenju,

ex tnfinttis In- & gant;maximeper Fugam Spirituum.
antiispw. 15?. Opiata fortiuntur bonumEJfeEiumexmala
Si quispojfet efficere,ut in corpore Senilirurfm

2. Caufa : Fugaenim Spit'\tuum,mala ; Condeniatio
idantur ipiritus , qualesfitnt in luvene ; Rotam autemeorumaFuga.,bond.
anc Magndm, Ro tas reliquas Minores circumage- 16. Gtxciktu/ium pbfuerknt , &adSanitatem>
1, drNatura Cutiumretrogrddumfieri pbjfa

con*- & ddProiongaiionemVitm, , «zOpiatis : Arabes
'
ntaneumest. veroadhucmagis;intahtumuiMed\c'\n&JuaGtax\-
In omni Cbnfuriiptione, fiveper Ignem , fiveper diores, (
quds Debrum manus vocani)pro Bdfifua,
•Etatem, quop/m Spiritus Rei ,five Calor deprada- (& fngrediente principali habeant Opium ; re/i-
irHumorem,eobreViores7DHratioRei. Id ubique quisadmiflisadejusnoxias Qualitatcs retundendas,

:curriti& patei< &corrigendas;qualesfuniThetiacz,Mkhtida.tmm,
^Spitkiis inidli Temperamento,& GraduAEii- i&c&iera.
itatitpdnendifunt, ut Succos Corporis ( utaitii/e) 11. Ouicquid in Cura Morborum Peftilentia-
onbibant.&forbeant.fedpitiuent. lium j & Malignorum,foeltciterexhibetur,utSpi-
5. Duofunt Genera Flammarum una Acris ; & ritus fifiantur , &frnnentur, neturbeni, &tumul-
npotens,<?«%e Tenuiora evolarefacit , in Duriora tuentur ; id optime transfertur ad Prolongationem
vrumpotes~i\ut Flamma ^Stramihe , w/Ramen- Vit<e cumidemfaciatadutrumque;Condeniatio
;
sLigni : Alieraôttii&QoT&xa&iqmetiamin- videhcet 5piritiiu.nl. Idautem praflant ante omnia

trgit in Durai & Obfiinaiai qualis esl Lignotum Opiata/
tandiorum &fimi/ium. li. Tutcz Opium experiuntur , etiam inbona
6. Flamms Acfiores & tamenritiniis Rohuftxi Quantitate,irinoxium, & confortativum; adeo ut ei-
~!orporadeficcant,&reddunteJfceta,&exut~ld ; ai iamantePrdia,adFortitudinemi//udfumant ; No-

ortiores Corporainienerantf& liquani: bisveroriifiinparva Quantitate, &cumbonisCor-
7. Etiam ex Medicinis diflipantibus,««z»«//<* iri TeUivisJethale es~t ': .

t .
tHmbribm,tenutatdntumemittut,ideoq^tndurant; 17 Opiurii,d^ Op\zti,manifeflb deprehenduri-

onnulkpotenier difcutiitnhideoq^ emolliunt. turexcttare Venerern ; &quod tefidtur vim ipforum
8 .Etiam in P urgantib us, & Abflergentibm,qutZ- adroborandos -Spiritus.
'Umma/}'is'Fiuidaraptima(portant ;
qu&dammagis 24. Aqua «Scillatitia ex SjlveflriVapz\ete , ad
lomumacia, & Vifeofa trahunt; Crapulam Febres, d' varios Morbosfceliciter adhi-
J
9. Spiiitus tali CaXoteindui, & armaridebent,ui betur;quaproculdubib efl temperaium Genm Opiati:
otim ament Dura,^ objiinatd convell!ere,&fubru- Neq de Varietate Vfm ejm piiretur quifpiam ; Ide-
re;quam Tenuia,dr Tr&parata emittere , & ajpor- O
him piatisfamiliare esl ; quia Spihtns roborattti
are:Eo enimmodofit Corpm Virida& Sblidum: & denjdim,infurgitin quemcuntfe Morbum.
10. ^mwitafubigeridij&cdmponendifunt, 25. Turca? habeni etiam in uju Herbae Gerimi
't fiant Subfiantiadenfiinpn rari; Calorepertinaces, quam vocantDaphe,quam deficcatumpulverizant,
ion^crWjOiijp^yquaritafufficit ad MuHiaVite,riori & in Aqua calidapropinant; quam dicunt hdudpar-
Z J
vum
'
,
Si 7
HISTOKI A VITiE m%
vmtpr&ftareillii Vigorem, & luAtuma , &mln- 35. Sunt Mcdicamenta , qm Gradum habeni
gentts: Qimtamenkrgtmftmpta,
Mentem movet, qutndam debtlem, & occultum , &propterea tutum,
turbat,unde manifeftum eft eam effefimtltsNatu- adVtrttttem Opiatam ; Ea immittunt Vaporem- len-
& ttmi &'Copiofum,Jed.nonmalignum quemadmodum
r& eum Opiatis. ,
2,6. Celebramr in univerfo

Oriente Radix qm- Opiatafactunr.ItaA Spiritus nonfugantfed congre-
dam vocata Betel, quam Indi, reliqut in ore habe* & gant tamen, & nonnthilinfpiffani.
re,&mandereconfueverunt ; atqueexea Manfione 36. Medicamenta inordineadOpiztzfuntante
mirerecreantur,&adhaborestolerandos,&adL,an- omnta Ctocus,atque ejtts Flores; detnde Folium In-
mtores dijcutiendos, & ad Coitumforttficandum; vi~ dum Ambra-griiia CoriandriSemenpr^fWa-
-,
;
deturautem eJfeexNztcoticis , quiamagnopere detum\ Amomum,e)-Pfeudamomum;Lignum Rho-

nigrat IJentes. dium ; Aqua Florum Arantiorum, multo magis &
immenjum crefcere u-
27. Jncepit noftro faculo in Flurum eorundem rectnttum zaOleo Amyg-
Jnfufio
fus Tobacco atqueaffictt Hommesocculta

;
quadam dalino;Nux M\xfcztzforaminata,& tn AquaRofa-
deletlattone, m qui illtfemelajjuetifintjifficilepoftea, cezmacerata.
abftineant Etfacitproculdubio ad Corpus allevan-
; 37. VtOpiztzparce admodmn , certis Tempo- &
dum, &
tollendas Lajfitudines Atque vulgo virtm : ribm(ut dtclum es~h) ita h&c Secundaria ,famtltari-
ejus refertur,eo quodaperiat Meatm, & eliciat Hu- ter , &inVitluquottdiano , fumipojfunt ; &mul-
mores :
Attamen,retlimreferripoteFiadCondcn- tum conferent adProlongationemvtta. Certe Phat-
iztxonem Spirituum Hyokyzmi quoddam ; cumfit macopceus quidam Calecutiar ex Vfu Ambra; ,
oenm,& Caputmantjefto turbet, quemadmodum O- ad centumfexaginta Annos vixtjfe perhtbetur; atqu,

piaca. Nobilesw? D^zibariz,exejmdemVftt , longavirepe
18 . Sunt aliquanio H umore sgenerati in Corpo- riuntur , cum Plebs brevtoris fit sAivi ; Et afu.
re,qui ©- tpfifunt tanquam Opiati; utfit maliquibus ^PKajores noftros , qui nobis fuerunt Vtvactom
Mekncholiu,qutbm fi'quxcomptatur , admodum Crocus maono in Vfu futt , «zPlacentis Jufcu ,
Jitkngmvm. lis , &c. Atque ele primo Modo Condenfation:

2j>. Opiata £ qm etiam Natcotica vocantur,& Spirituum^frOpiatajcrSubordinata,^^^»*/
StupefacWa ) Simpliciafunt ,Opiumipfum,quod tafmt.
SuccasPzpzvens Pzpzver utruni^ &tnHerba,
eft 38 . Iam vero defecundo Modo Condenfation
(jrmSemme Hyofcyamus; Mandragora;Cicura;
;
Spirititum/w-Frigus.zwâzVeww ; Proprtumeni
Tobacco;Solanum. Opm Frtgoris eil Denfatio ; atqueperficttur abjqi
30. OpiataCompofita/#«f , Theriaca , Mi- Maltgnitate aliqua,aut Qualitate inimica ; ideoqi
thridatium,Trifeia;,LadanumParacelfi , Diaco- tutior es~t Operatio , quamper Opiata ; licetpav.
dium.Diafcordium, Philonium , Pilluk de Cyno- minmpotens , fipervtces tantum , quemadmodtt

gloila. Opiztz,ufurparetur : Atrurfus,quiafamiltariu
31. Ex his,qm ditlafmt , pojfent deduci qmdam &in Ficlu qubtidtano moderate adhtberipoteft,etu
Defumationes ,five Confiha adprolongationem vtta, longepotentior adprolongationem viu eil , quami
Jecundum hanc \ntent\oneYn,fciltcet C ondenfatio- Opiata.
nisSpirituum/wOpiata. 39. RefrigeratioSpirituum,^//n£*# modis^s. 1
32. sititaquequotanntsafuventuteAdalta,Di- per Reipirationem ; tsfutpcr Vapores; Amper •
«ta qmdam Opiata: ufurpeturfub Ftne Maji ; quta limcnta.:Prima optima eftffedfere extra noftram^ •
Spiritus zAEftate maxtme Jolvuntur & attenuantur, teftatem ; Secundaetiampotens, &tamenpraftoi \
ejr mtnor tnftat metus abHumoribmfrigtdu : Sit ve- Tertia debilis e&per Circuitm.
~ro Opiatum aliquod Magiftrale , debtlim quam ea, 4o.AerLimpidus &purm i&nihilhabens Fu
qua in ufufunt quoadminorem Quantttaiem O-
, & gims,antequam recipiatur inPulmones,& minm
r
•
•
pij, quoadparctorem Mtxturam tmpenfe Calido-

& noxim RadmJblis,SpiritusoptimedenJat. Talit •
rum:Sumatur Mane inter Somnos;Vtc~lmftt fimpli- venitur autin jugis MontiumSiccis,autin Qtm •
cior,&-parcior,abfq Vino aut Aromattbm, aut Va-3

ftribm perflatihbm,& tamen umbrofis.
porofisSumatur autemMedicinzalternistantum
: 41. Quead Rcfrigerationem eJ-Denfationu
dtebm,& cottnuetur Dixtz.ad Quatuordecim Dtes. Spirituum jwr Vapores,Radicem hujm Operat •
Hac Defignatio Iudicto noftro Intentioni haudper- nisponimm in Nitro , veluti Creatura adhoc pi
peramfatisfacit. pria,eJ- ele6ta;^« ufi & perjuafiindtciis.

Tojjit ettam ejfe sAcceptio Opiatorum , non 42. Nitrum esltanqttam Aroma Frigidum;
3 j.
tantumper Os,fedettamperFamos;Sedtalis ejfede- que indicat Sertfm ipfe. Mordet enim, tentat L &
bet,utnonmoveatnimuFacultatemExpulfivamâut guam,& Palatum Frigore,ut Aromata Calore s> ;
t
elictat Humores ;fedtantum brevi mora opereturfu- mter ea qm novimm , unicum eft, &folum,quod t
per Spiritus intra cerebrum;Jta^ SufFumigatio ina-- praftet.
Os,&Naresexcepta,cum Tobacco , atL
tutina,/?<?r 43. Frigidayôzwz*'^ ( qu&funtproprie Frigi
miftaWgnoAio^&EoltisSiccisKQrismzrini , &• nonper Accidens > ut Opinm, ) habent Spiritur
-
parum tAyu\\x,uttlisforet. xilem,& paucum ; Qtntra fpirituofzfunt omniaj e

34, In Opiatis magnis ,.
qualiafunt Theriaca, Caltda. Solum invenitur Nitrum in Natura Veg< v
Mithridatium , &catera (prafertiminluventu- btliquodSpirituabundet , tamen fit Frigidi & '•
te ) non malumforet , pottm Aquzsipjorum Stilla- 2*JamCzphutzquaeftSpirituoJa,&tamenedit''

mizsfumere,quamCorpoizipferum EtenimVz. : Hiones Frigidt, refrigerat per Accidens tantum ;ni '"
potindifttlkndofurgit ; Calor Mediczmenixfere pe TenuttatefuarfbJdj Acrimonia,juvando perjpt '-
fubfidet: Aqua: autemSti\\ztitix,plerunqueinVir- tionem in ^nflammationtbm.
tuttbtts, quaper Vaporesfiunt,bon* , m cateris , e- 44. Jn Congelatione Conglaciatione i- &
nerves. quorum qua nuper coepit ejfe in Vfu , per Niven r
Glacin
r
5 ?9 ET MORTIS* 5 30
Gi.icieiri adExterioraVafisappofitajmmiJccmr iliis f
6. liludnotandum ?f?,Subordinata ad Niti um
Nitruni atqneprocuLdubioexcitat,&roboratCox\- plerunq^plits <?ÎiHeiltionem conferre Cxv.ds,quam
aclMonem-yFerttm efb,etiam ufnrpari adhoc Salem Ignem pafla , quia Spintus ille Refngerii, ab Igne
JSLtortim communem , qui votim Atlivttatem indtt cttjfipatur ; Itaqtiebenefumtmtur tnfufa in Vota,aui
Frigori N\va\i,quamperfe infrigidat; Sedût accepi, Cruda.
inRetnontbm caltdiortbits , ubi Ntx non cadtt , fii 57* Qxcwtdmodum Condenfatio Spiritus per
Cong/aciatio dNitxo felo ; Sedhocmihi compertum Subordinata WOpium , fit altquatenm per Odo-
nonefi. res5 fimiltier&iIla,qu£fitperi~ubordinata.adNi-
4y. Pul vis Pyrius,quipr£cipue conflal ex Nitro, txam;ltaque Odor Terra; Recentisjdr^w**, Spiri-
perhtbeturepotmconducere adFortitudinem , &u- tasopttmecompefctt,Jive Aratrumjequendo , five
furpari d Nautisfepenumero , ejr JlSlitibmantepra- fodtendofeve herbas inutiles evellendo: ettamFoUa. tn-
lia,quemadmodum d Turcis Opiurh. Sjlvis , & Scpibm ,vergente Autumno , decidentia,

46. DaturfaltciterNitxumtn Caufbnibus.d* bonumKeiri<gex\amprdiftant3,xnxii\bas ; Etmaxi-
Febribm Tefltlenttalibus,adleniendos , &frmandos meomntum,Fxagaxia moriens. Etiam O4or Viola:,
Ardores earumpemiciofis. «^FlorumParietarias , autFabaxam , autRubi
47. Mantfefltffimum es~l N'tru ni in Pulvere Py- fuavis.df Madxe-[elve,exceptm dum crefeuntfimt-
riomagnopere exhorrere Flantmam ; undejitadmi- lisefiNatura.
rabilis illa ventofitas, & Exufflatio. $8. Qmn <& novimus Virum Nobilem longa-
48. Nicrum deprehendttur ejfe veluti Spiritus vum,qutJiatimdSomno , Glebam TemRecen-
Texxx:Etenim certtffimumesfiquamcundj Terram ti s,fub Nares apponi quottdtefectt , ut ejm Od orem
licetpuram,neq, Nurojis admixta,ita accumulata, exciperet.
& tet~iam,ut immunisjit d Radiis Solis,n ed^ emittat $9. T>ubium non es~k,quin Refrigeratio , efr At-
aliquod yegetabile , colligere etiam Jdtis coptoJeNi- temperatio Sanguinis , per Frigida, qualtafitnt Eri-
txumiunde liquet Spiritum Nim,non tantum Spiri- divia,Gichorea,Hepatiea,Portulaca,(jrc.^ô«-
tuiAmmalium , verum ettam Spirirui Vegetabi- fequens infrtgtdet quoque Spixitus, fedhocfit pe r Ctr-
liu m effe inferiorem. Cuitum;AtVat)oxes operantur tmmedtate.
49. Animalia quapotant ex Aqua Nitrofa mani- Atqtte de Condenfatione Spirituum /wFiigus
feflo pinqueJcunt,quodfignum est Frtgidi in Nicro. jam tnqttijttum esl;Tertiam dixtmtts ejfe C ondenla-
50. Impinguatio SoMmaximefii d Nitrofis : 0- tiox\em,per idquodvocamm ,T>ema\cexeSv>ixitus;
mnis enim Stercoratio es~l nitrofa ; Atque hocjignum Quartam , pe Sedationem Alacritatis, e-r Motns
e#fpiritus*/>zNitro. ntmtj ipferum.
51. Ex his patet Spiritus \\amax\osper Spiritum 60. Demulcent Spiritus, qmctine^ illisfunt gra-
Nitxipojfe tnfrigidari & denfari; efrfieri magis Cru- ta,atqueamica ; neque tamen provocant eosntmtum
dos,e)rminu*Acres ;
Quemadmodum igitur Vina adExtexias;JedcontrafaciuntjUt Spiritus quafifei*
fortia> & Aromata, & Stmilia , Spiritus mcendunt, pfis contenthfiefruantur , ejr rectpiantfe in Centru xn
&• Vttam abbreviant ; ita &• Nitrum e converfe tl- Jitum.
loscomponit, ejrcomprimtt, &facit ad Long&vi- 61, Dehis,firepeiased , qu& fnperiuspofitafnntj,
tatem. tanquam fubordinata,cW Opium,<3* WNkrumj

p.tlMS autem Nitxipoteft ejfe in Cibo inter Salem, nihtleftopmalia Inquijitione.
addecimampartem falis , mlufeculismatutinis,ad Quod vero ad Sedationem IfnpetusSpiri-
61.
Grana d tribus addecem;etiam in Potu;fed qualiter- de ea mox dtcemus , cum de Motu *-
tuum atttnet ,
cm<L ufurpatum cum modo, ad.L ongavttatem fum- pforummqmremm NuncigiturpoftquamdeDen-

:
meprodeil. fatione Spirituum dixertmm, (

qu<e perttnent ad
j
3 . Quemadmodum Opium pnnctpuas Fartes Subx\ax\tiamipforum,)veniendumadlAOdam Ca-
tenetin CondenfationeSpirituum/w Fugam; atfe loris tntpfis.
habetfimulfiiaSuboxdix\ata,minuspotentia,fedma- 6j. Calor Spirituum , utdiximm, ejmgene^
gis ttita,qm & majori Quantitate , efrfrequenttori Robuftus , nOn Acris : ejr amei
tiseffedebet, utfit
ttfufumipojfunt , de qutbm fuperim dtximm : ita Obfttnatafubruere , pottm quam Attenuata ajpor*
fmiliter & Nitrum , quod condenfat Spiritm per tare.
Frigut s &quandam ( ut Moderni ioquuntur) 64. G?w«!(/««?Âromatibus,Vino,d^PotH

Frefcurana ; habet quoque ejr tpfumfua fubordi- forti; utufmipfirumfitvaldetemperatm , &abfli~
nata. nentia interpolatm:Etiam d Satureja, Origano, Pu-
54, Subordinata,ad Nittamfunt , omniaqua legio, & omnibm,qu& adPa/atum Acxiafitnt, & In~
exhtbentOdoiemnonnthiITeiteum;qualisesJO- cenfiva. flla enim prmflant Spiritibus Calorem nort
dor Texxx purs , & bonm, , recenter effoffk efr vir-- Fabrilem>/WPra;datorium.
fata : Inhispr<ectpuafuntBoxago,Bug\oiTa,llii>- Calotem pracipue Enulas
6$iK.obax\amprtii,bent
po-buglofla , Pimpinella, Fragaria, drFragaz- Allium, Cardufts benedidtus , Nafturtium adole-
pfa, Frambefia,Fru6tusCucumeriscrudus,Po- fcens,Chamedrys,Angelica,Zedoaria , Verbena»
ma cruda fragrantia,Folia & Gemms Vkis,etiam Valeriana , Myrrha , Coftum Sambuci Flores,
,
Viola. Myrrhis.i/orawz ujks cum DeleBu , & Iudicio, alias>
55. Pxoximafunt , ea qmhabent quendamVi- in Cox\dimex\tis,altaiin WLedizamex\i\s,huieratio-

.
toxem Odoris, fedpaulomagisvergentemadCa- nifatisfaciet.
lidum , neque omnino expertem virtutisilltmKe- 66. Bene etiam cedit , qUod Opiata Magna huic
1 frigerii;
â^/a«fMeli(ffa,Citrumviride>A- quoque Operationi egregieferviunt; eo videltcet quod
rantium viride , Aqua Rofacea ftillaticia,Pirad//4 exhibent Calorem talemper Gompofitionem,^»^-.
fragrantia ; etiam RoiaPallida> Rubea > & Mu- lisinSimt)\icibasoptatur , fed vixhabetur : Ete*
S
fucella. nim recipiendo Calida Ma intenftffima (. qualia
Z 4 Juni
; .
531 HISTORIA VIT£ 532

fitm Euphorbium , PyL-ethrum , Scaphys-agria, quandoquea Melledeftituti: Itidem Papiliones , jg*
Dracontium, Anacardi, Cattoreum,Anitolochi- Mufcae.

um,Opoponax,Amii)oniacum,Galbanum &fi- , -j6. Somnus pos~i Trandium , aficendentibm in
miha quamtmpcrfefumi nonpoffunt)adretunden-

;
Caput Vaponbmnon ingratis,(utpoteprimis Rortbus
damvtmNatcoticamOpn ,conftituunt demumta- (iborum ) SpiricibuspWeJ? ,fiedadalta omma,qua
lem Complcxionem Medicamenti , qualem jam re- adSanitatempertment,gravises~t & noxim ; aAtta-
quirimm Ouodoptimeperfpicitur mhoc , quod
;
men tnextrema Seneilute eadem esi Ratto Cibi , &
Theriaca,©°Michridatium,er Reltqua,nonfiuntA- Somni quia firequens ejfe debet , & Refeclio
;
, &
cria,necmordentLtnouam ; Jedtantumfitnt paulu- 'Dormitio ,fiedbrevis'&pufilla : quinetiam adulti-
lum Amara , &

Odorispotentis,&produntdemum mam MetamSenecluti6,mera Quies , &perpetuus
Caltditatemfiuam in Stomacho, & Operationtbmfie- quafiDecubtimprodeft, prafiertim Temportbm Hye-
quentibm. malibm.
67. Etiam ^Calorem RobuftumSpiricuum, 77. Verum ui Somnus moderatus adProlonga-
factt Venusfiape excitaca, raro pelaica : atque non- iionemvitafiacitiitdmulto magis, fifitV\acidus , &
ex Affectibus,^' qutbmpoftea dicetur. Atj? de
nullt non turbidm.
Calore Spiricuum zsinalogo ad Prolongattonem vi- 78.Somnum placidum cbncilidnt Viola,Lactu-
U,jam mqmfitum e[i. ca,(prafertim cocla)Sympus e Rofis ficcis.Crocus,
68. DeCopiafpirituum ,ut nbn pnt exuberantes,

'
Melitfa,Poinaz'wz«;w>»Z/eff<>Offapanise.vvino
& ebulhentes,fedpbtimparci & intra sJfyCodum,

, Malvatico,^ne/<?rr/>« tnfiufiaprim Rofa Mufcacella:
cum Flamma parvanontantuttt pradetur , Itaque utilefioret, conficere aliquam Pillulam, vela-
ma$na,)brevu Inquiiicio es~i. liquem Hauftumparvum , ex hujtumodt Rebmêoq^
6y ZJidetur ab Expertentia comprobari
.
uti fiamiltartter. Etiam ea qua Os Ventriculi bene
Dixtatenuis, &fere Pythagorica , velex %egulis claudunt , ut «Semen Coriandri praparatum, Coto-
Severibribm vttaMonavticx , velex InftitutisFxe- nea,<jr Pyra Fragrantia ajfata , ibmnum inducunt
mitarum,^»* Neceffitatem &lnopiam habebantpro placidum Anteomnia , Juvenili JFxate, &maxi-
;
%egula,vttam reddatLongavam. me iis, qui habent Vencriculumy^to forcem , pro-

â.Hucpertment Potus Aqua:,Stratum durumi deB Hauftus bonm Aqus pura; cruda > in introitu ,
Aer frigidus, Vi&us tenuis, ( ficilicetex Oleribus, Letli.
Fa\cl:ib\is,aique Carnibus &

Pifcibus , Conditis & [Mandatum. ] De Ecftajivoluntaria , iivepro-
Salitis,potim quam Recentibm & Caltdisjlndufmm turata, acque de Cogttationibm 'Defixis , &P10-
Cilicii,crebra Jejunia,crebrae Vigilix,rar£e Volu- fundis , ( modo fint abfque Modeftia)nihilhabec
pcates fenfuales,^ hujmmodi:Omnia enim ifta mi (Comperci •, Faciunt proculdubioad/s/<?»ft0««w
nuunt Spiritus,e«/^ redigunt ad QuantitatemraT», & deniaht Spiritm,etia.m potentius quam Somnus
qmtantummodo vtta Muniis fiufficiat unde minof ; fcum <S"enfus aque,auc magis fbpiant & fufpen
, ,
fit
Depradatio. dant : De illis inquiratur ulterius. Atque de Somm
71. jQuodfiDixtzfuerithujmmodi %igoribusi ha6tehusi
cjr Moruficationibuspmh benignior,fiedtamenfiem- 79. C^^^^Motum cÊxercitiajLaffitu

per&qualis,&fiibiconfians,eandembpempraftat , E- do nocet, atfe Motm & Exercitatio , quaestnimi
tenim etiam in Flammk videmm, Ftammam nonni- celeris cfr velox, qualesfunt Curfus, Pila,Gladiato
hilmajorem,(modofiueritconfians&tranquillA)mi- ria, &fimtlia : Strurfimcumlmpetmextenditur a.
nm abfumere ex Fomitefiuo, quam Flamma minor a- ultimas Vites,cSrîûs,quaIesfiunt, âltus^LuAa
aitata,&pervicesintenfior,&reriiiffi()r,idquodpla- &fimilia. Certum enimeft , SpmtusinAnguftii
ne demonftravit%egimen,& Diata Cbrhari Vene- pofttos,velper Pernicitates Motus , velper ultimo
thquiblbit& edittot AnnosadjuftumTondm;unde Nix\xs,fieripofteamagisAcres,&Pt:xdztonos. £;
centefimum Annum Vtribm & Senfibm validmfiu- dltera Parte, Exetcith,quafatis fortem cient tjfyto
peravit. tum , fednbnmmisceletem , aut WultimasVire

71. Etiam videndum Corpm,quod plenim
esi,ne (qualesfetnt .Saltatio, Sagittatio , Equitatio , Luiu
nutntur^necLper hujmmodi(quales dtximm ) Dia- Globomm,& fimi/ia) nihilefficiunt,fiedprofiuntpo
tasemaciatur. Veneris ufum Tempeftivum omit* iius.
tat;neSpititusnimisturgeant , &
Corpm emolltant, Veniendumjam ad'Affectus > PafEones Ani &
& defirudnt. ItaquedeCovia.Spkitusmoderata,& m\,&videndum,quiexipfis , rtdLongavitatemfin
quafifirugali,jam inquifitum esl. Noxif,qui Vtiles.
73. Sequitur lnquifitib de Frsnatione Motus 80. Gaudia magna. attenuant , &diffundm
Spiritus ; Motus enim man/feftoeumattenuatcjr iSpiritus , &
vitam abbreviant : La;titiafamilia
incendtt ; IllaFtxnatiofit trtbm mbdis TerSo- , : ris , roboratSp\ntus,evocandoeos,nectamenexai

mnum ;
perTLwitationem Laborisvehementis , aut vetido.
Exeratij ntmij,denique omnisldffitudinis;efrper Co- 8i.' Imprefliones Gaudiorumfenfuales , mak
hibitionem Affecluumimoleftorum. Acprimode Ruminationes Gaudiorum ««Memoria, autPie

Somno. henfiones eorum ex Spe,velPhantafia,bona
74. Fabula habet, Epimenidem in Knttoplures 82. M.agisconfortat Spiritm Gaudium preiTiim
Annos dormivtffe , nec^ Altmento egutffe;cum Spi ri- &pdrce cowniunicatum, quam Gaudium effufum
tus mter dormiendum minm depafcat. & publiCdtum.
75. Expertentia docet,Anima\iaquadam, (qua- 83. Mceror & Triftitia,y?Metu vdcet,&nonni
liafunt Sorices , & Vefpertiliones ) inquibm- mium angat, vitampotimprolongat : ipiritusaw?
dam Locis occlufis , per integram Hyemem dormire; contrahit,& eft Condenfationis Genus.
adeo Somnus Depradattonem vitalem compefictt 84. Metus gtaviores vitam abbreviant : licete
Quodettamfiacereputanmr Apes , CJrFuci , licet nim & Mceror & Metus , > .Spiricum uterqueangu
fttet
5 31 ET MORTI& 5 34
ftiet i
tameninuc&xoxeeflfimplex Contia6lio;*f«? 95. Spiritus & Confuetis deleSidntur, & Novis^
atecu,m>/tf«rCuras d!? Remedw, &Spe$ intermtjtai, Jldtrum autem m modumfacit ad cofiervandum Vi=
fitALx\as,& Vexatio Spirituum. goremSpifituum,»?wcConfuetis«ft«?»«r^Sa-
8j. Jra comprella fi? rtM»! Vexationisjww; tietatem necNovis, ante Appetimm vividum.er
,
<£- Spiritum Corporis Succbs carpere facit ; Atji- firenuum. Itaque Confuetudines abrumpendit &
^permilla , <^ forasprodiens,y*«'^;ta»f«tf#z
,
funt Iudtcio quodam Cura , anieqnam proveni- &
Medicamerita illa , qua robuftum mducurit Ca- ^m^Faftidium , c?-Appetitus<^/Nova , adtem-
Iorem. pus cohibendus , donec fiat Fortior Alacrior. &
86. Inwmapeffima efl, & carpit Spiritus, atq3 illi Atquewfitper i Vita , quoadfieri potefi itainfii- ,
ritrjus Corpus ; eomagis, quddfereperpefua efl,neb tuendd , ut Multas , & Vands ^/^cRedintegra-
zgiifut dicttur)Vex\os Dies. tiones , neque perpetuo tn tisdem verfandd Spixi-
?7.Mifencordia ex Malo alieno, qttodin nosipfos tastorpeant : Licet enim non malediBumfitaSe-
cadere nonpeffe videtur,bona;quiS. vero Similitudine neca , Stukusfemperincipitvivere , tamenilU
quadampoteJireflec7tin M\fexantem,mala,quta ex- Stultitia , ut & aiia quamplunma , Long&vttati

citatMemm. prodesi.
88.Pudor minime offlcit,cum Spiritus/w#-
levis 534. CircaSpixitusdbfervandumesi, (etficon-
lulum contrahdt, adeo ut Vere-
efrfiubinde effundat ; Irarmmfieri confueverit)ut.quandoperctpiant Ho-
cundi dtu(utpiurimum) vivanfAt pudor ex Igno- mines Spiritus/^w efiein Statu Borio P/acido , efr &
miniamagna.,& diuaffltgens,Spirims contrabtt,uf- Sdno ^^woi/^TranquillitateAnimi , cfrLs-
, (
queadSunocationem,&eflpefntctofius. titia daturperfpici ) eosfoveant, nec mutent Siri irt ;
89. AmOx,firiorifueritinxeX\x,&nimis faucians, Statu Inquieto , cfr maligno , ( idquodex Triftitia,

exgenere Gaudiiefi ; ejreafidemfitbitLeges,quasde Pigritia, atque alta Indifpofitione ahimi apparebit)
Gaudio pofuimus. eosfiubinde obruant, & dlterent. Coritinentur auteni
90. Spes omnium Affectiium utili[fimaefi,&ad ^SpirituS in eodem Sx.a.tuper Cohibitionem Affeclu-
Wolonvationem vita plurimumfacit ; finon mmtum um,TemperamentumDiacta?,AbftirientiamaVe-
fkpe tmtrtidai , fed Phantaflam Bo ni i n tu t u pajcdt; i nere,Moderationemalabore Otiurnmediocre: ,
Itaejue qui Fine m altquem tanquam Metam vttnifi-

, Alterant autem,efr obruurit Spixitus, Conlraria ifiis;
mnt,& proponunt & perpetuo,or fienfim, in Voto
; fieilicet,A$et\us vehemeiites, Epula; profufe, Ve-
'uoproficiunt;vivdces ui plttrtmumfiunt, Adeo ut,cu nusimmoderata, Laboresardui.ftudiaintenla, &
j^CuItum Spei/«« venerint ,nec habeant qttodani- Negotia. Atque confiueverunt Homtnes , cum kti
oliuslperentfereiAnimts concidant,nec diufuperfii- funt-.&fibi maximepiacent,tum Eptilas, Venerem,
•esfint;ut Spes videatur ianquam GaudiumFoliatfi, Labores , COutentiones 'Negoiia,maximefi- ~,
r
luodtn immenfitm exienditur,fictit Auritm. qui , Fjrajfeilare. QuodfiquitLongitudini Uit&
91. Admiratio , f> Levis Contemplatio,^^'- confiulere ve!it, contrarto moc.o ( quodmirum diclti)
•amprolongandam maximefaciunt ; Detinentemm fegerere debet : Spititus enim¥>anosfovere j &
JpiritusjzVz Rebus qu&placent,neveosiurbate,aut in- continuare ; inale Difpofitos exhattrire,& mutare,,
iuiete,&morofeagerefinunr. Vnde omnesContem- oportet.
)\atotesKemmNa.tma\.mm,quitotifrtaritahak~ ^.Noninepteaii¥icimxs,SenesAehexeadCon~
'anUqmmirarentur , ( »/Democritus,Plato,Pat- fortationem Spkittmm fuorum, Acta Paeritisefita
nenides.Apollonius,) longavifuerunf.EttamKe- QfrAdo\efcentixfiperecord4ri,c^rruminare. Qr-
\\oxes,qui %esdeguflabanttantum , &potitts Ora- te Recreatto es~i Senibusfingulii
, tdnquampeculia-
ionisLiimen ^quam Reritm Obfcutitatem/i?#rf- ris Recordatiow/0. ltaque dulce es~i Hominibtts
,
lanturfueruniitidemLdngi&vi; /^Gorgias,Prota- Sdcietatem habereedrum, quiolim undeducatifue-

Toras,Ifocrates, Seneca: Atfy certe quemadmodum rdnt, Lota ipfia Edtieationisyi*<e invifiere. Vefpa-
cfr
ienes pleruntL Garruli,^* Loquacesfunt;iia &La- fiahttsdutem huic Ret iantum irtbuebat utcum
ef-
,
jitaces fitpijfime feneicttnt : Indicatentm levem fet Imperator nullo modo Animum inducete bottt- ,
Contemplationem, & quaSpintum ftonmdgnope- ijfet , ut AAes Paternas, licet humiles; mttaret ; ne
Hflringai,auivexet \ ^lnquifitirtSufetilisi & A- ConfuetttdiniOculorum,^ Me-
aliquiddeperiret
:uta, & Actis,vttam abbreviat ; Spiritum entm laf- moris Pueritia?/^ Quinttiam in Scyphoquodara i
fat,& carpit. Avis Ju<£\\vneo,cum Labro argenteo iDiebus Fefiis

Atque de Motu SpirituumÂnimi affeclfus potabdt.
bdc inqutfita fint ; fiubjungemw autem qudsdam yd. l'UudanteomniaSpintibusgratumes~i; ut
«/Ôblervationes Generalesctrca Spiritns,^ri«?f>- ^rprogreilus continuo in Benignius. Itaqueeo mo~
Superiorts,qu& nin cadurii tn 'Dtflributionemprace- do efl triflituenda luventits, & iAEtas vii ilii,ut Sene~
dentem. clutiNowa. folatia relinqt-tantur;qkorumpractpuum

91. Pr&cipmCur&effedebet,utSpix\tusnonexoI- fii Otium moderatum. Itaquefibiipfi Manusinfe-
vdmurfipiu-s; So\ationemenimprdcedttExtexiua- ruhiSenes HbriOrati quiinOtiumnon fecedunt: ,
tio ;
»m Spiritus femelexteriuatw,itafacilefereci- Qtjpts Reiinfignereperitur Exemp/uin CalRodoro;
fit,(fr denfatur:Exo\urio auiemfitper ntmidsLabo- qui tanta apud Reges Italiar Gothos Auiloritata
KS,nimisvehementesAffet~zusAnimi;riimidsSudo- pollebdt , utinfidrAntm&effet ergdeorum Ncgotia§
!tes;K«>w/WEvacuationes; Balneatepida.-er interii- poflea autem fere Ociogenartus in Mbnafterium fe
$ixzium,atit incempeftivum ufumVerieris;£/'«'<z7a recepii , ubt non ante Cfntefimum demum Annutfr
w/w/'<wCuras,erSol)icitudines,^-ExipecT:ationes iiitdm claujit. AtfcuicreidutS Catitiones adhibends
anxias;Deniqueper Mbrbos maIignbs;erDolores, ftirit : Vriaut noneXpefient , ddnecCoxpusomnino /
(fr Crucidttii Qrporisgraves : qua dmnia , quanturtt conieStamfit, moi bidam : etenim in hujujmodi &
feripoteft, (ut etiam Medici vulgafesmonent ) e- Cdrponbus omnisMntatib,/icet inBeivspius,AIor-
"Jttandaftinit iem accelerat Altera,ut Otioplane inettije mimmt
:
Aedant?
; )
:
535 HISTORIA VIT£ 53 <;

dedant,fedhabeant Aliquid quod Cegitationes, & A- tatem degebant : Atqui Diuturnitas /£tatis,e5- Am-
nimum ipfirum placide dettnere poffit; In quogenere, plitudo Membrorum , habent nonnihilcommune.
pracipua ObletlamentafuntLiterx , deinde Studia JLttam Antrum Epimenidis tnter Fabulas ambulat.
j£dificandi,£rPlantandi. Sufptcor etiam , vitamAnachoretarum Columna-

07. ToftremoeademAdcio , Contentio,Labor tium,fimi/equtppiamfuiffevitxinAntris;quippeu-
libenterfufceptus, & cumbona Voluntate Spiritus btRadii Co\\sparumpenetrabant,neque Aer magnas
recreat, Cum Avetfatione autem Ingratiis , Spi- , & Mutationes,<«« Insqualitates reciperepoterat. II-
ritus carpit,& fternit: ftaque adLongavitatenicon- /udcertumMrunq^ Simeonem Stylitam,£?Danic-
fert,Jiquis Arte talem vitam tnftttuat , qm Uberafit, lem,£> Sabam, atquealios Anachoretas Columna-
(j-Ârbitriumfuum?^^^?^; <±AuttaleOb- tes,admodumLongavosfuiffe. Etiam Anachoretae
fequium Animo fuo conciliaverit , ut quicquida Moderni^ntraMutosautCo/umnasfepti^&claufi,
Fortuna imponatur , eum potim Ducat , quam Longavifkpimreperiuntur.
Trahat. 5- Proxtma Vitse in Antris , ?i? Vita in Monti-
98. JSleque HludomittendumadR.egimenAfte- bus. Quemadmodum enim in Antra CaloresSoli;
£tuum ; utprtctpua Cura adhibeatur Oris ventri- nonpenetrant ita m Faftigiis Montium , refiexiom
,
cu\\;Maxtme neftt relaxatum ntmis;quiapltts domi- deftituti,parumpoJfunt. Accipiendttm autem hoc eft
natur illa Vatsfuper Affe&us , pr&ferttm quotidia- de Montibus,#w Aer Limpidusei?, &purm ; Sctlt.
x\os,quam aut Cor, aut Cerebrum ; Sxceptis tan- Vallium , Nebula:

cet ubipropter Ariditates Va &
tummodo tis, qmfiuntperpotentes Vapores , ut in E- pores non afcendunt;Quodfit /«Montibus, qutJSar-
brietate.c^ Melancholia. bariamcingunt;Vbiettamhodievivunt,fapenumer
99. Z)eOpeiationey^jperSpiritus,a;Juveniles adAnnoscentum&quinquaginta,utjamanteano
maneant,&revireCcant,hac tnqutfuafunt Quodeo : tatum es~b.
dtlinenttm praftttimm , quoddehisOperatiorimus, (,. Atqu^hujmmodi Aer,Antrorum,ant Monti
pettort exparte,maanum es~i, apudMedicos , & alios \\m,exfua Naturapropria,parum aut nihi/depradn,
Autlores,Silentium : Maxtme autem, quiaOpe- tur: At Aer,qualises~tnofter, cumfitpropter Ca\ort
ratio fuper Spiritus , eorumque Recrudefcentiam,ad Solis Prxdatorius,quantumfieripotefi,d Corporee

Proiongationem Vta , efl Via maxime Proclivis, & excludendm.
Compendiaria , propter duplex fcilicet Compen- y. Aetveroprohibetur , &excluditur ,duoh
dium ; Alterum, ^WSpiritus Compendio operetur Modis : Primo,fi Claudantur iJfyCeatm;fecundo:
fuper Corpus ; Alterum, quodN apores, Affectus & Oppleantur.
compendio operentur fuper Spiritus : AdeouthacYi- '. Ad Claufuram Meatuum faciunt ipfiush
x\em,petant, quafiin Linea recta ; catera, magisper x\s Frigiditas ; Nuditas Cutis,w qua illa induratu
OPERATIO
Ckcuitum.
fuper Excluiionem Aens.

r ....
Lavatio tn Frigida
qualtafuntMan-yx,Myrrha,Myrtus.
•, Aftringentia Cuti applicat
9. sJtyQtlto magishuic Opetationi fatisfiet p

'
Ba\nea,fedraro ufurpata , ( prafertim Temporib

II- oASfiivis quaconftentex AciuisMinetaiibiis.
)
HISTORIA. {ktingentibus, quatutoexhiberipojfunt ; qualhfu
1
Xclufio Aeris ambientis , adDiuturnitatem Chalybeata?,dr Vitriolats Ha enim Cutempote
tVttadupliciterinnuit. Primo , quodmaxime ter contrahnnt. 1
ew»««w/>o.$SpiritumInnatum, Aer Extrinfeeus ig. ^w^WOppletionem<?«/»«;Pigmenta,i

(utcunque %piritum\\umanum quafiammet , & hujusmodiSpiiTamentaUn&uoCarftque^quodcoi
adSanitatem plurimum conferat ) SuccosCorpo~ modtfiimeinufupoteBeJfe)Oleum,^-Pinguia,n
ris depr&datur , &Y)edccai\.onemCorporis acce- minusCotporisSub\\ax\tiamconfervant,quam\
lerat ; Itaque Exclufio Aeris, adLongitudtnem vtu gmenta in 01eo,c^ Vernix Ligna.
confert. "• Britones Antiqui , Corpus Gla&opingeba;
i. Alteri~L$edcus , quifequitur Exc\uf\onem dzrfuerunt admodumlongavi ; Quemadmodum
Aeris,fubtilior multo esl, &profundior;Scilicet quod Pi&i, quiinde etiam Nomen traxiffe dnonnullitp
CorpusoccIufum,er»0#peripii'ans,Spiritumz'»- tantur.
c lufumdetinet,c-rinDurioraCorporisvertit;
unde 12. //oit^^^^BrafilienfeSjdrVirginen,:
5piritus ea emollit,& intenerat. quifunt(pr&fertimillipriores) admodum log&vi;ac >
3. Httim rei
explicataesfKatioinDeC\ccat\one m quinque abhinc Annis,Vattes Galli nonnullos cc
Inanimatorum ; Atque ett Axioma quafiinfallibile, venerint,qui ^dificationem Fernambugi , An.

OuodSpiritus Emiflus Corpora deficcat ; Detentus abhinc centum & viginti , ipft tunc Virilis -<£tat 1
co/ltquat,& intenerat : AtquetlludinfuperfimuliC- meminiffent.

{umen&x\m,QuodCa\otomnisproprieattenuat,& ij.JoannesdeTempotibttSiquidicituradT)'
humeclat , &per Accidcns tamum contrahit, & de- centefimum Annum <iAitatemproduxiffe,interro£ •
ficcat. tm quomodofeconfervajftt;refpondijfefertur, Sxt) >
4. Vita in Antris & Speluncis , ubiAetnon re- O\eo;intm Melle.

cipit Radios Solis , poffetfacere ad Longavitatem; 14. Hyberni , pmfertim Sylveftres,m'<?«* ad
Aer entm per fe adPrxdationem Corporisnonmul- funtvaldevivaces; Qrte ajuntpaucis abhinc Am,>
tum poteJi rtifi Calore excitatm. Certeftquis Me~
, Comitillam Defmondia: vixiffe adAnnum Cen -
moriam Rerumrecolat ex pluribmRehquiis, ; & Jimum Quadragefimum , &terpervicesdentiii-
JMonumentis conftare videtur,fmffe Hominum Ma- Hybernis autem Mos es~t,fe nudos ante Focum Bu -
gnitudines , & Staturzs,longe tis,quepofteafuerunt, ro Salfb,er Veteri,fricare,& quaft condire.
nrandiores;ut inS\ci\ia,& aliis nonnu/Iis Locis. Jfit- 15. hdem Hyberni in ufuhabuerunt Lintea. , T.
Indufia croceata; Quodltcet adarcewlam Putrc -

"mmodiautem Homines,in Speluncis, pleruna^ <*Ai-
ftionn
37 ET MORTIS* 5*g
\onemintroduBitmfuerat,tamen(utcunque ) ad 2j. Secundumhicommodum eft quodCotpus ,
t£E Longicudinem utilefuiffeextfttmamus Nam : ca\efacetepojfit,&fabindeinnamma\e; Spiritus <r-

\tocas »exomntbusqu&novimus » adCutem & nimOcc\ufas,necP eripitans ferventtoreft : Huie
bnfortationem Carnis, eft Res optima ; cum no- & \ncommodo occurritur,fiL)\eta,Htplut tmum, ver-
biliter Aftringat , cfr habeat infuper Oleofitatem, <wr WFrigidum <*r fumantur Propria quadamad
,
-Calorcm Subtileni/iw ulla Acrimonia.Equidem Refrigeranduin/w vices ;de qutbus mox m Opera-
emini quendam Anglum,** VecT:igalia fupprime- tione fuper ianguinem inquiremm.
•t,Ccoci £accum, cumtransfretaret, ctrcaStoma- 24. 7ertiumeft,quodCapatgta\atepof/it ;
0-
\amportaffe»ut lateret, Eum^cum antea ex Ma- mnis enim Opplecio extrinfecus repercutu Vapores,
gravtffime xgtotatefe/tttts effet , optime tunc va- & eos mittit verfiisCapuv.HuicIncommodo omni-
\ne,ne c Nauleam uliamfenfiffe. no occumtper Cachaitica, prafertim Clyftena Et ;
16. Hippocratesj'#^r veftes adCatem Hyeme c/audendo Os Venrriculi/orfz/^rcaw.Scipticis Et ;
irasportare,J£A.atefordtdas & Oleo tmbutas;Hu- pedtendo,^- fricando caput,cttam cum Ltxtvtis i*

•s Ratio videtur,quodper Êftatem^piritus exha- doneis,ut aliquidexhalet;Et non omittendo Exercit a-
ntmaxtme;ftaquePoricutisopplendifunt. tionem bonam , qualemconventt &
ut etiam per
17. Anteomniaigitur ufum 0\ei veiOXwa- , Gucem nonnthilperjpiret.

\m, w/Amygdalidulcis , adQstemab Extraun- 25. Quartum Incommodum fubtilim efl Ma*
ndam , adLong&vitatemconducereextftimamus, lum ; vtdelicet, quodSpititus Detentusjtw Qlanfu-
aque unctio debetfiertjingulis Aurorts » cum exi- ram Pororum,videatur pojfe fetpfum nimis mu/ttp/i-
•r e LetlocumOleo » in quo admifceaturparum care quiacumparum evolet ,
;
co.ntinuo Spuitus &
ilisNigri , UnQtioAutemlevis debet
eJ-Croci : novmgeneretur,nimiumincrefcit Spiritus , &fic
r
e , ex Lana,aut Spongia moiltori , neque qu&fiil- Corpns etiam p/us pr&daripoffit Verum hocnonprot - .
fuper Corptts ,fed Cutem tantum intingat , & tn- ftts ita fe habet ; NamSpiritasomnisconclufmhe-
liat. besfit , (
quandoquidemventi/etur Motu ipiricus»
18. Certum eft Liquores in Majori Quantitate M & Flamma;) ideoqueminus atlivus eft , & mtntts
iam 0\eofos,haurire nonnthilex Corpore,fedcon fuigenerans («ttFlamma;)
\ Calore certe autlus,
a , Parva QuanCitate imbtbi d Corpore : Itaque le- fed Motupiger.Sed &huic In commodo Remedtum
s A/perfiofacienda eft,ut diximus ; Aut plane In- adhibertpojftt,d Frtgidis, Oleo quandoque admtftis;
ifium ipfum Oleo Itniendum eft. qua/tafunt , Rofa,^- Myrtus ; nam Caltdis onm.no
19. Objici verofortepoffit, Iftam Unctionem ex abftinendum,ut diclum eft de Cafia.
\eo,quam laudamus , (UcetapudNosinufunun- z6. Nt,queinutiliseftApplicatio,adCorpm,Ve-
tamfueril , atque apudltalos in Defuetudinem Q.ium,qu&&ipf&infehabentaliquid\lnc\uou,five
•terit ) oltm qutdem apud Gtxcos , erRomanos Oleofi.»o« Aquofi.-///^ enimexhaurient Corpus mt-
miliaremfuijfe , & '£>i&t& partem ; neque tamen nus ; qualesfunt exLana,pottm quam ex Lino: Certe
1 SaculisHominesmagisfutffe/ongavos. Sedrefpon- manifeftnm e/?*'« Jpiritibus Odovum, qmdfiponas
•tur recliffime ; Oleum in VJh futffetantumpoft Pulyetes Odotatos mterLintea,multo citrus Firtu-
alnea , nififorte inter Achletas ; Balnea autem ex temperdunt,quaminter Lanea. Itat^ Lintea Taclu»
ilido, Operationi noftra tanto contrariafunt;quan- & Mundtciejucundafedadnoftram Operationeni
tInc~tionescw2|r#<e , cum alterumMeatusape- fufpeUa.
at , zAlterum ebftruat. '
ftaque Balneum abfque 27. Hyberni iylveftres, dum incipiunt agrotare.

'nctionefequenti,pefftmum ; Undtio abfque Bal- nthi/primfaciunt , quam ut Lincea e Stratis tollant,
looptima. EtiamadDeliciaspotiusadhtbeaturi- & tn Laneis Pannisfe convolvant.
*Unctio , atque ( fi in optimam Partemaccipias) 28. Referunt nonnullt , fe magno Sanitatis fuA
iSa.nita.tem: fednullo tJWodoin Ordinead Vicam commodo , Laneis Carmofinis proxtme ad Qttem,
mgxvam ; Itaque fimul adhtbeanturUngaenta. fubIndufiisfuis,ufosfuiffe,tamadBracas, quamad
retiofa , qmadt>e\iciasgrata,adno(iramlnten- Corporalia.
onem noxiafunt»ob Ca\otem;Vtbene dtxtffe vide- 29. Eft (* il/ud obfervandum , A"drem Corpori
fwVirgilius; hn\uetum-imtnus illuddepr&dari, quam Novum,(^-
Nec Cafia liquidi corrumpitur ufus Oli vi. fubindemutatum: ItaquePaupetes,qut in Tuguriis
20. Inundtio ex Oleo.eJ- Hyeme confertadSa- fuis» intrapropriosLatesperpetuo vivunt , nec Sedes
.itatem ,per Sxclufionem Frigoris; & JSAate,adde- mHtantfuntplerunqueLong&viores ; Veruntamen.

iuendos Spiritus , ejrprohibendamExolutionemeo- quoadaltas Operationes.Mutationem Aeris, (pr&-
um, cjr arcendam vim Aeris , qu& tunc maxime eft fer tim Spiririous non omntnoinerttbus ) utilem ejfe
°r&datoria. judicamus Mediocrttas autem adhtbendaforet,qu&
:
11. Cum Inunctio «cGleoOperatioyfifWw- utrinqHefatisfaciat;Il/ndfiet,fi Quatuor Tempori-

:am longam fere potentifftma ; vifum es~t addere bus Anni ,fietperftata tempora Mutatio L oci adfe-
|Cautiones , nepericitteturVa/etudo ; E&quatuor des tdoneas^nedjfint Qrpora , autin Peregrinatione
mt fecundum quatuor Incommoda qu& extndefe-

, ,
nimta, autin Starione. aAtque deOpetatione per
fttpoffint. Exdufionem Aeris , ejrdeevttanda Vi«/*«Prsda-
22. /V7«2/tf»Incommodum<?/?j ^«Wreprimen- toria,Zwc dtclafint.
iJoûdores, Morbosinducerepoffit , ex Humoribus O P E R A T I O
dlis Excrementttiis : HuicKemediumadhtbendum
Super Sanguiherii S/ Calorera
tftex Purgationibus,^- Clyfteriis , ut Evacuationi t
fanguificantem.
dibiteconfulaiur ; Certum enim eft ,Evacuationem
per Sadotes,Sanitatiplerunq conferre, Longitudtni IIL
3
vitxoft/cere.PatgatiyaaHtemmoderatainHumores HISTORlA,
agum,non in Spiiitus,quodfacit .Slidor. 1, /r"\Peutiones du& Seûenw funt Operatic-
ni bus
, . . :.
539 HISTORIA VIT£ s^

nibus duabm Pri.cedentibm tanquam Antiftropha; menplures adhibentkfunt Cautiones : Primo, utfia
atque iisrejpondent, quemadmodum Pafliva A&iv s; i admodum exa&a Comminutio : Secundo,ut hujrn
Pracedentes entm du&,idaount , ut .Spiritus Aer & modi Dura ejr So\\da,ftnt omnis Maligna:Qualitati
ABiotnbus fuisfint minus depr&dantes ; Hs. vero ut , expertta,ne cum in Venis difpergantur & lateant,al,
Sanvnis &SaccusCQtpot\s,fintminmdepradabi- quidNocumenti inferant Tertio,utnunquamit :
les. Ouoniam vero .Sanguis eft Irrigatio .Succorum,

mantur cum Cibis,nec ita excipiantur,ut diu han
<^Membrorum, cjrPtxpatatioadea Operatio- ;
ant,negenerentpertculofasObftrutlionesctrcaMt
nemfitper Sznguinem primo loco collocamm. (trca fentermm Quarto.utWatasfit eorumuius, ne coi
:
hanc Operationem proponemus Confilia Numero ant,& cumulentur inVenis.

pauca,fedVt valdeefficacia.Eatriafunt. ?. Jtaque Modus excipiendi fit , Stomacho jeji
2. Primo dubium non eft quin fi Sznguis fit ali- ,

no in Vino Albo , cm admiftumptparum Olei /
,
quanto frtgtdior , minm futurm fit Diffipabilis:

mygdalini, effiat Corporis Exercitatio_/»/7^ Hai
Ottoniam vero , qu&per Osfumuntur Frigida, cum ftnm eorum.
retiquisJntentiontbmhaudpaucts , male conveni- 10. Simp\iciaautem,quaOperationihuicfati
unt ; ideo optimmn foret alia invenire , qu&non factant,poJfmt effe loco\omnium,kutum,uztgzt\ti
funt cum tftittsmodt mcommodis complicata. Ea duo rjr Corallus ; Metalla enim omnia , prater Aurur
fmtm non funt abfque Maligna Qualitate , in Volatili

5. Alterumhujmmodiefl: AdducantuririVfum, pforum \ Neque etiam tam exquijite comminuu
idquemaxime mjuventute Clyfxetianthtlomntno tur , quam Aurum Foliatum ; Gemmae ame
Purgantia,<j«Abftergentia fedfolummodoKe- •,
Translucidar , & tanquam Vitrese , mtnitsnol
frigerantia ejr nonmhil Aperientia Probatafunt •, placent ( ut ejr antea diximus propter fuffictone
, )
qU£fiuntexSuccisLat\ucx,Ponu\acx, Hepaticar, Corroiionis.
e;/,«7».Sedimajoris , ejr Mucilaginis ieminis Pfil- 1 1 <tsit noflrojudicio, & tutior, ejr ejficaciorfa
lii , cum Deco&ione altqua temperata Aperiente, «/%fLignorum,z#Infufionibus , ejr Deco&ioi

admtflo altquanto Camphorie : Verum vergente bus -,Satts entm in iispoffit effe adEirmitudinem Si •
ALtate , omittatur .Sedummajus , (^-Portulaca, guinis ; ISfejque tamenfimile Periculum eflabO

& fubftituantur Sacci Boraginis , ejr Endivia? ftruitione ; pr&cipue autem , quiapoffunt fumi •
autfimiltum ; Atque retineantur Clyfteria hujm- Cibo ejr Potu undefaciltm Ingreffum reperient
;
modt,quantumfiertpotefl , adHoramfctlicet , aut Yenas,ne c deponentur in Farcibus

amplim. 12. L\gnaadhocidoneafunt,Szntz\am ; Qa<
4 . Alterum eft ejmmodi ; In ufufint , pnzfertim cus erVitis: Lignaew/wCalidiora , autaltq;
;
AOtzte, Balnea Aquardulcis , ejrmodiceadmodum ex Parte Refinofa , rejicimm : Toffint tan, :
iepidct. , prorfmabfqueEmollientibm, Malva,Mer- adjiciCaulesficcx , ejr Itgnofa Rorifmarini ; c;i
cunali , Lacle , ejrfimiltbm ; Adhibeatur potius Frutex fit Rofinarinus , & ^y£tatem multan i
ScxamLzcWs Recensinnonnulla Quantitate , & Arborum <zquet; StiamLiedetx caules Sicca,& l

Rofa. gnofi&tfedea Quantitate, ut Saporem non reddant i
5. Verum , quodCzvntreiesi,ctrNovum,illud gratum.

pr£cipimm;VtanteBz\neztionem,inungaturCorptts 13. Sumantur vero Ligna aut «»Jufculis<&
cum 0\eo,cumffiffamentis; ut Qualitas Refngerii Ba,aut infufain Muftum aut C ervifiam antequ , %
excipiatur,K.<xuzmagisarceatur:Nea3 tamenM.ez- fedeai : utfitinGuzjzco , m

Jnjafcuhsautem (
tus Cotponsnimiumoccludantur;EtenimcumFti- Jimilibm ) femperinfundanturdiu , antequam •
ausExtetiasCorpmfortiteroccludit, tantumabeft, coquantur , utfirmiorParsLigni , &nontantii

utpromoveatlnftigidztionem ; utetiameamprohi- ea , qm leviter haret , eliciatur : Fraxinus c •
beat,& trritetCalotem. tem , licet ad Tocula adhibeatur > nobisfujpe 1
6. Stmtlisefl ufm Veficarum,c#»z Decodtioni- eft. AtquedeOpetationefuperSzngninemhixc •
bus, & ûccis R efrigerantibus, appltcatiscircain- qutfitafint.
feriorem Regionem Corporis,videhcetfub Coflatiufq^ O P E R A T I O

&
adPubem ; Nam hocefl Genm Balneationis, ubi
fuperSuccos Corporis.
CotpusLiquotis,utplurimum,excluditur ; Refri-
getiumtantum excipitur. IV.
7. "ReflattertiumConhtium, quodnonadSan- HISTORIA.
guinis Qualitatem ,JedadSub^zntizmejmperti- 1. T"\ Vofunt Corporum Genera, (ut in Inquifiti •
net;ut reddaturmagis Eirma , rjr minm Dijfipabilis; \-Jne deJnanimatisjam diilum efl) quadiff-
cjr in quam Calor .Spiritu s minm agere pqjjtt. lim confumuntur : Dura ^"Pinguia ; ut cerntr
8. Atque de ufuLimztutx Auri.^Mtf AunFolia- in uetzWis , cirLapidibus ; atquein 0\eo, \
i\,aut Pul vens Maf gantarum,Gemmarum,er Co- Cera.

ta\\i,ejrfimiltum, hodienthilcredimm,nifiquatenm 1. Operandum itaque efl , ut «Succus Corpo
prafentiOpetztioniJatisfaciant;Certe,cumAtabes, JitSnbdutus;atqueetiamutfitSabpmguis,autSv'
ejr Grxci, dr Moderni , iis Rebm tantas Vtrtutes tri- rofcidus.
buerint,nonomninonthilvideaturejfeinifiis,qu£tot 3. Quatenm ad Dutitiem , ea efficitur tril
HommesExpertiobfervarunt, JtaquemtffisPhan- Modis. Natura AlimentifirmajFrigoreconde'
tafiiciscircailldsOpintonibm.planearbitramur , fi fante Cutem & Carnes ; eT-Exercitationeiucc:
umverfz .Subftantiae ianguinis aliquid infinuari fermentante , ejrcompingente,neJintmo//es,cJrft>-
pojfnper uinimzjnquodSpintns, & CAotparum, mofi.
autmhilagerepojfint , omnrnoidnontantumPutte- 4. QuatenmadNatutzm A\imenti,taliseffet-
factioni, fidetiam Arefactioni obfliturum ; ejrad bet,utfit mmm Diffipabibs^qualiafunt Caro Bov
vitamprolongandamforeejficactjfimum : Jnhocta- na.Caroûilla.Caro Cervina,«wz» CaroCapreai.
Wxd
541- ET MORTIS. 542
Hcedorum , Cytfhorum,er AnferumjC^Palum- Jipationis ; ln Miftione autemnoneandemrettnere
biumSylveftdum, (pr&fertimfihujmmodiCarnes naturam;£tenimquemadmodumO\eamperfemul-
fnertnt modicefahta ) Pifces ttidem Saltti, ejrfcci', toferim cbnfumitur,quam Aqua; ita ettam in Papy-
Etiam Caieusfubvetm, & hujmmoS. ro,aut iudario , diutim haret,& tardim deficcatur,
(. OuoadPanemautem , Avenatusj autetiam utprimnotavimm.
paulttlum Pifatus, aut Secalicius, aut Hordeaceus, iS. ^lrrorationem Corporis me/iuifaciunt Ci-
eft,quam ex Frumentoi tAtqêttamin Pane
foiidior bi Aifati,aut FmnoCo&uquam Ehxv.Atque omnis
Frumentaceo , fohdior qui pauloplm habetex Fur- Praparatio Ciborum, cum Aqua, imommoda e£t;
nx\.e,quamquipurioris eUPoninis. Qutnetiam &
Oleum copiofim e/ict vtdemm e»
6. Orcades, qui Pifcibus vefcuntur Salitis,^«ff Corporibus Siccis,quam ex Humidis.
gmera/iter\chthyophz<g.,Long&vtfunt. 19. Generaliter ad Irrorationem Corporis , pro-
7. Monachi, qt Eiemitse, qttiparce, Sicco A- & deftmultus Vfus Dttlcium, Sacchari, Mellis, Amyg-
limento pafcebantur , fuerunt ut plurtmum Lon- dalarumdulcium,Pinearum,Piftaciorum,Dadly-
otz/i. lorum, Uvarum Paflarum, Uvarum Cori n thi, Fi-
8. Etiam Aqua.purainpotufrequenterufurpaia, cuum,cjr hujmmodf. (/>ntra,omnta Acida,& nimi*
reddit Succos Corporis minus Spumofos;Cut,fipro- umSAfa, er nimium Acria ,funt Generationi S\xcc'\
pter Spiritus Hebetudinem,(quiproculdubio tn A- Rofcidi oppofita.
qua eji parum Penetrativus ) admifceatur ahquid 20. Neq3 i\iznich?eis,eorumj3 T>Ut&favere<exU
Nitri;utile effe extfttmamm.Atq^de Firmitadine A,- ftimabimur,fiSeminaquaque,^r Nu.cleos,&Radi<,
limenti hatlenm. ces , in Cibis , auteorum (jondimentisfrequentia effe
9. Quatenm ad Condenfatioriem Cutis & Car- debere dicamm; quandoquidem omnit Panis ( Panis
niumffwFrigus ; Vivacioresferefunt, quifubDio autem Ctborum Firmamentum esl J autex Semini-
vtvunt,quam qmfub Tecto ; Atq^ qui in Regi onibus es~r,aut ex Radicibus.
busFricidiSj^^^^^Calidis. 21. .^#0W#/'<*^roWIrrot'aticfnernCorporis
10. Veftes mmix,five tn Letlis,five Portau,cor' maximefacit Natura Potus , qui Ciborum Vehicu-*
imfo/vunt. lum es~i: Itac^ in ufufint Potus illi , qui abfq^ omni A-
11. Lavatio Corporis zwFrigida,. bonaadLon- crimonia, autAcedine,fubttlestamenfmt,quales
ntudinem vtu;ufm Balneorum tepidorum , malm: funt Vina, (ut ait Anus <^WPlautum) Vetuftatce-
bfBalneis*#/e<w,£xAquisAftringentibusMine- denta\a,&Cervif\zejmdemgenerts.
a.\ibas,fuperimdtb~tumes~}. 22. Hydtome\(ntarbttramur)nonforetma/umi
12. Qjtatenm ^«afExercitationem ; Vita Ociofa fifueritForte,& Vetm;Attamen quoniam omne Mel
\nanifeftoreddit Carnes Molles,&Dtjfipabiles:Exer- habet aliquid Acutum, (utpatet ex acemmailla A-
i
itatio autem Robu(ta.,(modo abfint nimi/ Sudores. qaa,quam Chymici exeoextrahunt,qu&etiam Me-
I r#*Laflitudines)<^ra* gr compaEla* ; Etiam Exer- talla folvit) meltmforetfifieretfimtlis Totio ex Sac-
ltatio intra AquasFrigidasj^Ww^Natatio,^/- charo,noninfufolevtter,feditamcorporato , quem-
lebona;Atq3 generaliterExeta.tatiofubDio,meltor admodum Me\fi/eteffetn Hydromelite &qu&ha- ,
ittamfub Te&o. beat Vetuftatem Anni,autfex Menfium; unde A qua

ij. De Fiicationibus (
^/We/?Exercitationis Crudttatem deponat , & Saccharum Subtilttatem
enm)tamen,quiaAhmentamagisevocant , quam aequtrat.
'idurant,pofteafuolocotnquiremm. • 23. AtqueVetudasVinuautPotus, hochabet;

14. Iamvero,cumdeDaritieSaccovumdt8um quodSubttlitatemgeneratinPartibmLiqaoris, A*
V, veniendumadOleofitztemfiveRofcidanonemi- crimoniamtn Spiritibus ; quorumprimumuti/e,fe^
(orum;quaperficlior,&potentioreftlntentio,quam cundumnoxium^taq^ adhanc Complicattonem eno-^
nduratio;^#«<* non habet Incommodum, nej3 Ma- dandam , mittaturin Dolium , primquam refederit
nmcomplicatum Omniaemm,qmadDaritiem\
: nonmhilVinumaeJ~£ufto,Ca.wfai\\a.,autCei-vi-.
\accoiampertinent,ejmmodifint,ut cum Alimen- na,bene cotla, ut habeant .Spiritus vini , quodrumi-
i bkofanvprionemprohibeant , etiam ejmdem Re- mnt,e?rmandant,atqueindemordacitatemfuam de-
larationem impediant , undefitutDtuturnitativi- ponant*
i,eadem &profmt,& obfint; ssit ^fce^Rofcidati- 24, Similiter,firecipiat CerviCn,nonfilum Gra-
memSuccomm pertinentêxutratfcpartejuvantj w^Tritici.HordeijAvenarumjPifarumje^-c./ê?-
um reddunt Alimentum & minm Diffipabile & , iam Tartemfputa tertiam) ex Radicibus , aut Pul-
mois Repapabile. pispinguibm,(quahafunt Radices Potado,Medul-
15. Cumvero dicimm , quod SuCGUs Colporis lsArtiplicis,RadicesBardana;, aut alia Radices
\kbeatfieriRofcidus,(irPinguis;Notandumeft,hoc T)ulces,eJrEfculent£jutthoremforePov\madLon-
\7osnomntelhgeredePinguedme,aut Adipe manife- gavitatemexiftimamm,quamCet:vifiain txGiznis
h,fidde Rore perfufo, & (fiplacet ) Radicali,*» *- tanmm*
ofa (prporisfubftantia. 25. EtiamquainPartibmfuisvaldetenuiafunt,
IVeque rurfm exiftimet quiftiam , Oleum,
16. & nihilominm nullaprorfm funt Acrimonia j aut
wrtPingfe Ciborum, aut Medu\hs,fimilia/ibige- Motdacitate,uti/iafuntinCondimentis Ciborum:
terare, atquelntentioninoftrafatisfacere ; Neque Oualem Virtutem ineffe deprehendimm in paucis
'nim qmptrfeUafemelfunt , retro aguntur ; fed ta- qmbmdam ex Floribus ; Floribusyc/7«r<?/; Heders,
'iadebentep AUmenta., quapoft Digeftionem ^- qminAcetoinfufiettamguftuiplacent ; Floribus

Maturationem,r«7» demum Oleofitatem in Succis Calendular, qui tn ufufunt in Brodiis , & Floribus
mgenerent. Betonicar. Atque deOperationefuperSuc-
Nequerurfmexiftimetquiftiam,Oleum,&
17. cosCorporis h&c inquifita
PingueCoacervatum,^' Simplex,dtfficilisejfeDtfi %
/«»'.
. ,
f43 H ISTORI A VIT.E 5 44

^
r"» P T? R ATIO musinSuccisdepuratis,cumSacchato,(quosMj\zs
vocant ) oa^wz «2 Carnibus ipforum , quia .Stoma-
fuper Vifcera ad Extruiio nem c h um ^gj g ravan t ///<e -zwo My vse /><>/? Menfam,
•
AlilTientl. iimplices; atanteMenfam,cum,Aceto,utiUJftme

V. fumuntur.
H I S T ORI A. io- VtiliaStomachofuntpr&csLteriiSimplictbus
,_ x->* ^ vifcerai//^Principalia(^ConcocT:io- Rofmarinus,Enula,Maftiche, Abfynthium , Sal-
v/nisFontes/»^) Stomachnm, Hepar,Cor, via,Mentha.

Cetehtum,adFunc~lionesfuasprobeexercendascon- n. Pillulasf*Aloe , c^Maftichce^Croco,
fortant, (unde A/imenta inpat tes diflribuuntur,Spi- pr&fertim Temporibus Hyemahbus, antePrandium
ritut Iparmntur , atq\ inde Reparatio Corporis tottus fumptas,probamus ; ita tamen, ut Aloe »0« tantum
tranfiottur ) ^Medicis, atque eorumY)eictipt\s,& Sttcco KoCazum multisvtcibusab/uta jit ,fedetiam
Conh\hs,petendafunt. inAceto,(inquodtfJo/utumfuerit Tragacanthumj
2.£)e5plene,Felle,Renibus, Mefenterio, Iliis & Oleo Amygdalino Dulci
cjrpoftea in Recenti,ad &
Vv\monihus,nonloquimur;Sunt entm M.emhtaMt- a/tquothoras maceratafit , antequamformeturm
ntftrantiaPrinctpaltbus;Atquecumde Sanitate tra- Pillulas.
fiMur.inConfiderationemve/practpHamquandoque 12. Vinum aut Cervifia Infufionis Abfynthii,

<venittnt;quiapatiunturfinguiafluos Morbos , qui nifi cum modico Enulae, & Santali Cy trini, reileper vi-
curentur , ettaminVHcetaPtincipahaincurrunt: cesadhibe.iHr,atq hocHyemepotius.

3
Quatenus vero <s^Prolongationem Vitx , Re- & 13 . At zAzftate, Hauftus ex Vino k\ho,cum A-
parattonem per Alimenta,& Retardationem ss4tro- qua Fragarias diluto,in quo Vino, Pulveres exquifiu
phiii Sentlisfi Concodtiones, Principalia illa Vi- & Perlarum, $- Teftarum Cancrorum Fluviatilium,
fcera benefe habeant,c&tera maxima exparte adVo- & (
quod mirum fortajfe videatur ) paruni Creta
tumfequuntur. • fuerint infptfa , Stomachum opttme recreat , & ro-
5. Atque ex Medicorum Ltbris, qui de Quatuor borat.
Membrorum Principalium Conforcatione,cr Co- 14. At genera/iter , omnis Hauftus Matutinu:

modis,Sermonesfactunt,decerpen'dafunteaunicui- (quales frequenter inufufunt ) Refrigerantium
qucquaprorationeStatusCotpotisptoptiuinDi^- (Succorum , Decodtionum, Seri LacTtis,Hordea
tam er Reaimen Vita; transferripoterunt Etenim : torum,^fimi/ium)fugiendus efl;nihilq3 prorfus im
5anitas Medicinis tempotahhus plerunque indiget; mittendumStomacho jejuno,quodfitttigidum pn
at Diuturnitas Vita: ex ViCtus ratione,cr conflanti xum:Melitts exhibebunturRes hu]usmodt,(fineceJJi
Medicinarum juvantiumferte,Jperandaesl:Nos ve- taspoftulei)ve/HotaquintapoJi Prandium,i/e/Hc
rQPauca,eacuSe/ecla,&Optimaproponemus. ra unapoji/eve Jentaculum.
4. 5tomachum(^/«',#^j#«A>#Paterfamilias, 1$. J ejuniafrequentia ma/afunt adLongaviti

& cuitu Robur adre/iquas Conco£tiones eft Funda- tem;quinetiam Sitis quacunque evitanda,&ferva?
mentale)itamuniredecet,&confirmare,utfitabfque dus Stomachusfatis Mundus , [edperpetmqui
IntemperieCalidusid«WeAftricT:us,Ko»Laxus;^- Humidus.
iamM\xndus, «««HumorumFaftidiisOppreflus; 16. 0\eumOh\zmm%ecens, & Bonum,inq>
Et nihi/omintu ( cum exfeipfcpotius quam ex Venis Mithridatii nonnihtldiffoiutum fuerit , inuntlu.
nutriatur)minimeprorfm\nanis,autJepxnus;po- Spina^DorfijeArWyer/oOrisStomachi , Stom;

firemoin hppeixtu fervandus efl ; quia Appetitus chummiruminmodumconfortat.
Digeftionem acuit. ^7- Sacculusex F/occisCarmofinis,infufisin\
<. Miramur quomodo illud , Calidum Bibere, numAufterum; inquodinfufafuerintMyttus,(
(quodapud Antiquos m ufufutt ) in Defuetudinem Cortex Citri , efrparum Croci , fuper Stomachu
abiertt •
Novtmus certe Medicum admodum celebre, perpetuogeftaripotefl. <i/£tquede Stomachum Co
auiinPrandto, ejr Ccena , Jufculume/^wprscali- {ottzntihushac~ienus;cumetiamhaudpaucaexh
dum avide inoererefolebat, &paulopofl optare ut re- qm aliis Operationibus inferviunt,ad hoc etiajuvi
ve(iumeJfet;7\(equeenimmihiJufcu\oopHseJt, (in- iS.Jecori,/iTorrefa&ione,/?WDeficcation
quit)fedCz\\c\otantum. at^ abOh^.tudtione,immunefervetur,ni/ultra
3
•
6. Omnino uttle arbitramur,primamVotionem, pus efl Etenim Exuhitio il/a,qu& AquofitatesjW;
:
jtve Vini,/ive Cez\iCiai,five Potus a/terius,(cui quis rat,MothusprorJus efl;Atre/iqua duo etiam Sen
infuevit)in Coenafemper caltdam exhiberi. t\us obrepens inducit.
7.VinumExtin6tionis Auti,utilearbitramurje- 19. Huc pertinenuve/maxime ea,qm inOper
me/in Menfa,Non<quod Aurum ahquidVirtutis ad tionefuperSanguinem,deJcriptafunt;lisadjiciem
hoc /arviricredamus,fedquia Extindfcionem omnem paucaadmodum,fedelebl:a.
Metallicam , inaliquo Liquore , Ajiriclionempoten- zo.Pracipueinufufit,Vinum GranatorumD*
ter indere novimus : Aurum autem deligimus , quia cium ; autjiilludhaberi nonfiojfit i Succus
ipforu
pneter i//am(quam optamus ) Au\tit\ionem,nilaliud recens exprejfus;manefumendtts,cum aliquantoS:

•
Metallici Im pteiRonispoftfe relinquit. chari, (f immijjo in Vitrum ( tn quodfit ExpreJJ,

• 1
8 Offas Panis tn Vino,media Menfa , utiliores, modico Corticis Citri recentis , & caryophyllis /;
•
qttam ipfum Vinum effe judicamus ;

prrafcrtim fi bus,aut quatuor integris:Hoctfe ufitrpetur a Febru •
Vino,«« Offa^^Vzg^WjRofinarinus , & Cortex rio^Finem Aprilis.

Citti,fuertnt infufiiidque cum Saccha.to,ftt tardius 11. Inufumadducatur,ante a/ias omnesHeth:>
labatur. "Nau\uttium,fedtamen Pubefcens, mn Vetus:ufe •
9.VfumCotoneotum,adStomach'\Robur,uti- peturfiveCmdum,fiveinJu[cu\is>fiveinPotu; l
lem ejfe certum esi ; Me/ius tamen adhiberijudica- pofthanc Cochlearia.

î.Ak,
545 ET MORTIS. 546
ii. AWi.quocunq^ modo abluta,attt corretla, He- RofaRubijf/'m^//^WMufcatellum, & Aroma-
pati noxia Itaj^ nunquamfamdiafiterfumenda efl.
; ticum : Fluminay? adfint, nocerepotius arbitramur,
Rhabarbarumavzfra vitale Hepati , nndotfesad- nififuefintEx\gua.admodum , C? hmpida , & gla-
hibeantur Cautiones Primo , utfumatur ante Ci- : reofa.
bum, nedeficcet nimU , aut Fefltgium .Stypticitatis 18. A^rem Matutiiium certum e#Vefpertina
relinquat Secundo, ut maceretur ad Horam unam,
: ejfe magis Vitalem , licet adDelicias alter magis a-
autduaii in Oleo Amygdalino recentt , cunt Aqua metur.
Rofacea antequam alias vnfundatur aut detur in
, , 19. Aerem dV ento agitatum paulo leniore, Ae-
Snbflantia : Tertio,ut vicibus alternisfumalur,altas re Cceli Sexenifmltcioremejfearbitramur: Optimus
l\mp\ex,alias cumTana\:o,attt parum Salis nigri,«e autem e& Zephyrus Matutinus , & Boreas Poft-
leviora tantum ajportet, & reddat*JfyCaJ[am Hitmo- meridianus.
rum mngis obfltnatam. jo. Odores WConfortationem Cordis pr&ci-
23. Vinum aut Decoctum j aliquod chalybea- pueutilesfunt ; Nequetamen,acfiOdovbonus,eJfet
tmv.,ter aut quater in Anfiofumiprobo <Ôbftru-
, Aeris boni Prarogativa. (ertum enim efl,quemad-
Qdonespotentioresfolvendas ; ita tamen ut fimper modum inveniuntur Aeresprer/wPeftilentes , qui
vmcedat Hauftus duorum , aut trium Cochlearium non tantumfcetent, quanfum alij minus noxii;/?/»/-
Olei Amygdalini ,dulcii &recentis, rjrfequatur Mo- htertnvenirii contra Aeres faluêrrimos,d?' ^piri-
tus Corporis , prafertim Brachiorum cjr Hypo- tibus amiciffimos, qui autprorfus fmt inodoii , aut
chondriorum. adfenfum minus Grati & Fragrantes. Atj^ omnmoi
24.' Liquores du\cotati,idque cUmTinguedine ubt degiturin Aerebono , Odores per vices tantum
quadam,adarcendam Arefaclrionemjgr iahedine, repetidebent ; Odor enim Continuus(licet opttmtts)
& Torrefacl:ionem,ej- denic^ «Senilitatem Jecoris, Spintusn onnthilonerat,
prcccipue &plurimumpoJfunt ;pr&fertimfiper Vetu- 31. Laudamttsanteomnesdfios, ( ut etiamfupe-
ftatem bene incorporentuf. Talesfiant ex Fructibus, rius innuimusÔdoresexPlamisV e%etanx.\bus,&

gr Raditibus dulcibus ; Scilicet Vina &Potusex nonAvu\(\s,tn Aereapetto exceptis ;
qualesfuntex
Uv\spa(T\srecentibus , Jujubis, Carycis^Dactylis, Violis,Floribus Caryophylh ( tam Majoris quani
Paftinacis, Bu\bisfivePotadis,c\bujusmodi , cum Minoris^lFloribus Fabarum , Floribus Tilia,Flo-
admiflioneLycoriti^ quandoqf^Stiam Votus,ex gra- ribus five Pulvifculo Vitium , FlonbusMadre-
nislnd\c\s(qm Mayz voeant~)eum MixturaDulci- felve, Floribus Parietaria! lutes , Rofa Mufcatella
um,plurimumconfert. Tôtandum efl autem,lnten- (nam c<etene. Rofie germinantes parce emtttunt O-
Honem Prsfer vationis Jecoris in Mollicie quadam, dores (pracipue ineunteV ere,) Mentha Campe^
& Pinguedine, longepotentioremejfedlaaltera , qu& ftri,Lavendula Florente,4/^, in Regiombus Calidio-.
vertinetad Apenionem Jecoiis , quapotius innuit ribus,Ma\o Arantio,Cytrio;Myrto,Lauro Itaque :
'
*^,Saiiitatem,^.2«z^Diuturnitatemvita: mfi •, Ambulatio, aut Sefflo tnterhujusmodt Auras , in V-

auod Obftructio ea , qua inducit Torrefactionem, fu ejfe debet.
tquemalitiofa efl,acaha Arefactiones« $1. AdCdtdis juvamentum , OdoresRefrige-
Radices Cichorea;,.Spinachi3;,Beta?,i Me-'
25. 1'antes Calidioribus anteponimm ; SufEtus itaque
iullispurgatas , atq^ ad Teneritudtnem cptlas in <tsf- Matutinus , autfub Ca\oies Meridiei optimutfue-
iua, cumtertiaparteîni AVai , proQondimenris rit,extequisPortiontbissAcet\,AquxR.o(a.cex , &
Familiaribus cum Oleo, & Aceto, laudo Etiam : Vini Generofi ,fuperLammamFett\quaficanden-
Semmasfive Caules Afparagi,Pulpas Atriplicis,^" temfuforum.
âdices Batdanx,debitismodis elixos , & conditos; 33. Neq? vero MatriT eWurilibarenosctuis Cxiflt-
& Jufcula (
tempore Veris ) x Foliispubefccnttbtts
e met,fipr<ecipiamusinterFodiendum autTevtani ,
Vitium , cjr herbaviridiTzitici. Atque dejecote vertendam,vinum Generofum fuper-tnfundi.

j 4. Aquam e
muniendo hatlentts. Floribus Arantiorum bonam,cum
zd. Qor.iuvamentumfufcipitmaximeâtcfe No~ modica Parte AquazKoiacex ejr Vini Fragrantis, ,
wmentumex Aiie, quemjpiramtts ex vaporibus, ,

etiamperNaresattrabi , autper Syringam Errhini
tittL ex Affectibus Atfc complura ex iis,qua de Spi-
.: moreimmitthffedrarim) bonum e$~l.
dtibus,fupradtclaJunt,huctransferfipo/funt;Indi- 35, At M.a&icat\o(quamvisnonhabeamus Betel)
êflaautem Moles Cordialium apud Medicos , ad g^Detentio inOte eorum qu& Spititusfovent, (Ucet
Intentionemnoflramparumvalet Attamen qu& : , ajfidud)utilis admodum eft. Ftant itaque Gtana,aut
VenenofumMalignitati occurreredeprehenduntur, /7#///jPaftillietfAmbraj CjrMufco, ^-LignoA-
ea demum admumendas Cordis vires ,fano cum lu- loes, &
Ligno Rhodio, Radicelridis, ejr Rofay &
dkioadbtberipojfunt , pr&ferttmfi fintex eo genere, atque formentur Grana<2#?Paftilli/wAquam
illa
'
qmdnon tam propriam VeneniNaturam/jvwg^, Rofaceam , qua perpaululum Balfami Indi tranfi-
quam Cor dr.Spiritus iwVenenum infurgerefaciat. eriti
Atquede Cordialibus confule rFzbuh.mfupertuspo- j 6. Vapores vero qui ex Rebus

intro fiimptis 3
,
fttam. Coi muniunt,&fovent, hac tria habere debent , ut

27. Aeris Bonitas «zLocis , £xperientia^<w«« fint Amici.Clari,^- Refrigerantes. Caliditas enim
dignofcitur, quam Signis. Optimumjudtcamm Ae- Vapotum,mala ; <ts4tque tpfum V\num,quod puta~
c
temfpirare in Locis JE.cjuis,& Planis, atq^ ex omni turhabereyapotemfolummodo calefacientem , non
parte Perflatilibus,<!«/«m>Terra Sicca^neq^tdmen experseftprorftts Qualitatis Opiata?. Claros autem
frorfus Atidz,aut Arenola , Qmque emittat ierpil- Vapores vocamus eos , qui plushabent exYapo-
'lum, & A.maxa.cigentts , &hincindeca.u\es Menta: re, quam ex\LyLba\at\one , nequefuntomninoFu-
CzmneQ.ns;Quaqg fitnonprorfus Ra{a,y?Ât"bori- mei , ^«/Fuliginofij^wlIndiuofi^Humidi,^
1
bus nonnullis(adumbtimJjfiarfim confita ; At^ ubi Êquales.

Aa a yjJntsr
547 ISTORIA VIT£ 54«
37- Turbam inuti/em Cordialium, pauca
Iper. O P E R A T I O
adDixtam in vfu ejfe debent; Loco
ommum Ambra-
Super partes exteriores ad Attra-
<nifia,er Crocus, Granum & Kermes , ex Calidio-
clionem Alirnenti.
ribus; Atcjue Radices Bugloffi, & Rozagmis, atque
M a!aCycria,c^Limonesdulces,c>.PomaFragran- VI.
tia,£» Frigidioribus. Sttameo (quo dtximm)modo, HISTORIA.
<jr Aurum & Margarita:,«o« tantum intra Venas,
,
i . TConcodtio bona,per Parces Interiores/<?-
lcet
fed etiam in Tranfuu & circa Praecordia aiiquid

,
1—ftla , primas Partes adprobam Alimentatio-
poJfunt,perKeii\oeziumfcilicet,abfquealiquanox\z nem teneat; tamen concurrere etiam debent Atliones
Qualitate Partium Exteriorum;#//zcz«Facultasinterior Ali-
38. ZVLapideBezoar , ob multasTrobationes, mentum emitttt,&extrudit ; ita Facukas Partium
TJirtuti ejmjidem nonprorfm derogamm ; Sedomm- Exteriorum idem arripiat,Qr attrahat^Quoc^ imbe-
no Modus chts fumptionis talis ejfedebet , utfacillime ci/liorfuerit Facultas Concodtionis , eo magit opus
Vircus eim communicetur .Spintibus. Itaque nec in esi isiuxilio concurrente Facultatis Attractiva:.
Jufculis,;z«- in Syrupis , nec Aqua Rofacea ,aut m 2. Attiactio valida Partium Exteriorum,<? xcita-
hujmmodi,Vfum ejmprobamm\Jedtantum in Vino turpr&cipueper Motum Corporis,jP<? r quem Partes
aut Aqua Cynamomi,^« hujmmodt Diftillato,/^ calefaftx,^ confortata;, Ahmentumadfealacrius
Tenm,non Cahdo autFozti. vocant,& attrahunt.
39. De Afte&ibus jamfrperim inqmfitum
eli; $.Ilfadveromaximecavendum,&prohibendum\
Il/udtaniumadjicimm,omneDehdezium magnum, JSfe idem Motus, &
Calor, qui ^Membra Novum
C>conftans, &
( ut loquuntur)
Heroicum,Cordis %nccumevocatM.embzumfimuieoSucco,quoan-
Virtutes roborare,& ampliare.zAtque de Corde ha- teaperfufumerat,nimium exolvat.
Eienm. 4.Fricationes huic Intentioni optime fubfervium
40. Ad Cerebrum quodattinet ( ubi Cathedra, fact&pr&cipue Mane ; fedhoc perpetuo comitetur,u,
CÛnivertitas.Spirituum Animahum refidet ) qua poflFz\cai\onem,fiatlevis\nundi\ocumO\eo , m
fupenmtnqmfitafunt, de Opio & Nitro,rjr .Subor- Partium Exteriorum easper Peripiratio.
Attritio ,
dmafts adipfa, &

de Conciliatione .Sbmniplacidi, nemreddat effcetas.
etiam huc altquatemu Jpeitant. Illudquoque certum» j, Proxima eflEyiezcitai\o,per quam Partes ipf
CetebznmtanquammTute\aStomachieJfe;ideoq3 fecon£i\cant,&concutiunt,modofitModetata,ct
qua Siomachum confortant
> muniunt , Cere- & qua (utfuperimnotatumefl)netfitCe\ezis,neca,
bzumperConfenlumjuvant, atque hucfimiliter UlcimasVires , »«• ^<sf Laffitudinem ; Verumi
transferri debent. Adjiciemnspauca, triaExtezna, hacipfa,atqueEzicai\one,eddem efl
ratio , eJrCau
Internum unum. tlo; 2\(j corpm nimiumperjfiret ftaqueExezcita ;
41. BalneationemPedum0#7»2Wz'«K/^ j^t'

" <? i\omeliOrefifubDio,quamfubTedco, drHyem
Uimm,admtnm,femel in Septimana;Ba\neumque qudm vEftate ; Att^ infuper, Exercitatio Inunctic
fieri ex Lixi vio, cum Sa\e nigro, & «Salvia , Camo- ne non tantum claudi debet,ut Fricatio ;fedetiam 1
milla,Freniculo,£ampfucho,eJrCofto,c#îWzzif Exercitationibusôwrazzorz'^ , adhibendae^

AngelicffiViridis. Undbio efr in Principio , &fub finem, more Athl<
42,. .Suffltum laudamm itiam Quotidianum $ taruni.
Mane, ex Roremarino arido , Ramulis Lauri ficcis, 6. eÊxercitationem , ut quamminimu;

& Li^no Aloes;«^»zGurnmi liiavia Caputgravat. aut Spiri tus , aut Succos exelvat, utile efl, ut ufu
45. Qavendumprorfm , ^Capiti/wExterius petur Stomacho non prorfm jejuno. Jtaqueutl

admoveantur Calida qualidfunt Aromata, non ex-
;
xetcitatio,?z<?c Stomachorepleto (quodplurimu.
ceptaNuceutifcata; EtenimCa\iiaillaadPhntas intereB Sanitatis ) wcjejuno (quodnonmim
veinmpmcipitamm , ibiquefolum applicarivolu- z?z7?m?Longitudinisvitae ) ufurpetur; inufui
mmi[Inc\lonemveroCazi\tislcvemexO\eo,cum .adduci debet Jentaculum ^JMane , nonexMed
R.o(a,&Myzto,&paucoSahsj&CtoC\,lauddmm, camentis , aut HauftibusMatutinis , aut\l\
44. Memores eorum, qm de Opiatis , & Nitro, paffis , aut Ficubus , aut hujmmodi ; fed plane e
& SimHibm,antepropofuefimm , quxSpizitustan- Cibo^&Potu^Levi^woAw^ModicaQijai

topere denfant nonexiflimamm ab refore , fife-
, titate.
mel Diebus quatuordecim dccipiantur , in Brodio 7. Exercitationes ad Irrigationem Membrc

Matutino , Grana tria , velquatuor Caftorii, cuni rum , debenteffe~iAembtisomnibm quafi a,qualei
flzWzcoieminisAngelica? , e>Calami Aromatici; non ut ( quemadmodum ait Socrates) Tibia: movi
qu& & Cerebrum roborant
tpfik
in Denfitate , & ant,Brachia quiefcant,»ec e contra ;fedut Partes 1
.Subftantia; ^pirituum, ( qmadvit& Longavitatent niverfe ex Jidotupdrticipent ; atqueomninoadv
tam neceffaria efl) MOtus Vivacitatem, vigorcm & tam prodefl Corpus nunquam diu in eddem Pc
, ut
exatant. {\tuzapermdneat fedfinguli-s Semi-horis , adminu
:
45. Jn Confortativis^z^zzorVifcerumi^rinci- Vo\nuzammutet}praterquamin Somno

palium eapropofuimns, qu£.& Pzopviafunt,atq3 E- %.QuaadM.ozt\z\caX.ionemufurpantur,adV\v
\ec\a,atq, in Diatam , & Regimen vita; transferri, ficationem traducipoffunt ; Nam & Indufia fetof
tuto &
commode pojfunt Varietas enim Medica-: & Flagellationes
, &
Exteriprum Vexaci< ornnis
mentorum, ignorantis Filiaî? neque MultaFer- ; VimeorumAitza&ivamroborat.
cu\z(quodajunt) tammultos Mozbosfecere , quam 9. Urticationem commcndat Cardanus , etiai
multa Medidamenta paucas Curas. Atque de Ope- î/Melancholiam; verum de hacparttm nobu cope>
ratione fuper Vifcera principalia, <?flfExtrufionem tum efl ; Etfujfictlanobis efiilla,nepropter Venen;
AhmentiMc inquifitafunt. ummnnu/IaQualiuteUzticx,Sezpiînesu/ufr
quen
, ,
549 ET MORTIS. JTi

o«f«« induc£t,c0A.a\- Cutis. Atquede Operatione Flagellati cjr Verberati evadnnt meliores. Etiam ,
/#»« Partes Exceriores, ad Atcradcionem Alimen- Pira Duriora,c2" Auftera, ata^ a/ij nonnulh Fructus,
u,h~cinqmfitafunt. Compi effione dulcefcunt. TSonum effet in VJum ad-
O P E R A T I O duci, Carnium duriorum nonnullam Puliationem,
erContufionem,##re quam Ignem pattantur;ldqne
Super Alimentum iplum ad In- ex optimis Priparatioinbus erit.
finuationem ejufdem, 1 1. Panis modtce Fermencatus , valdcparum &
VII. Sahtus,optimus efl; qmque etiam in Furno Ferventi
HISTO R I A. fatis,nec admodum Elanguido,f0&# eji,
T\ Eprehenfiovulgaris demu\tisFetcu\is,Cen- 12. Pocus Prarparatio ad vttam iongamfimp/ici

I.
JL\.forem potius decet,quam Medicum; aut,ut- fere Prmcepto conjiat : Atque de AqiiKpotoribus
cunque confiantia ânicacis utilis ejfepoteji adLon- ,
mhilattinet dicei e ; Poteji hujusmodt Dia; ca (ut ali-
gicudinem \kxnoxia esl ; Propterea ôdMiftura bidiximus ) w*«»aliquandiuremorari ,fednun~

Alimencorum varia, &ahquantum Hecerogenea, Cjuam majorem in Modum prolongare At in aliis :
ExttumreperitinVenis,& Saccos , melius & ala- Pocibusipiricuofis , quahafunt Vinum, Cervifia,

crius,quam Simplex,^ Homogenea;D«» mfuper Hydromel &Hujusmodt , ; td tanquam Summa
(fÂppeticumexcitandumj^KiAcies^Digefti- Summarumaffeftari, cjr obfervari debet ; /^/Parces
onis)plurimumpoffit. Itatfe & Menfam variam, cjr Licniotisfintjubtthjfim&,^r .Spirirus lerufi<mm:Hoc

Mutationes7«£zWffCiborum , /vo Temporibus Vecuftate fimplici diffict/e erttefficere , qu<z gigmt
Anni ,aut ahasprobamus. Paxtespaulo Subnliores,*Spirirus vero muito Aaio-
z. Ettam tl/ud de împlicicate Ciborum abfque res; ftaque de Infufione tn Doliis .Subftan tia? ahcu-
Condimentisjolmplicicasjudiciiei? ; c*«»Condi-
jus Pinguis,^*5pirituum Acrimoniam compefcat,
menta bona,&bene elecla,[int Pnparationes Cibo- jam anteapr&ceptum efi: Eft @r ahus modus abfc^ Iu->
tum fa/uberrimit.atcfe tum adSanitatem,tum adZJt- fufione,#»«Mixtura •, Iseft,ut Liquor Poius. anai-
>.am conferant. nuo agttetur , Jive /wVecruram /«Mari , fiveper
$. Vtdendttm esl,ut cum Cibis Durioribus , con- Ve&uram in C-tiis,fivefufpendendouttes ex Funi-
mnirantur PotusFortiores, & Condimenta qu<t pe- bus , eofque quotidie agttando , aut ahis huhumodi
letrentjd-incidant:^»»? Cibis co»rraFacilioribus, Modis : Certumentmefi, Mocum illum localem;
Potus Tenues,^ Condimenta Pinguia, Parces iubtilizare, ac .Spintus tnparttbus tntertm t-
(umpaulo ante monuerimus , utprima Potio ta fermentare,«r Acedini ( quod Putiefa&iunisjjf-
InccenaexcipiaturCalida; nunc adclimus quodad , nuseftjnonvacent.
.rxparationem Stomachi , etiam .Semihora ante '?•Vergente autem .Senedtute, etiam talis Prar-
3bum ,bonm Hauftus Potus(«« qtiis^ maxime in- paratioCibotum tnjiituendaeji,qu<afit tanquamin
uevit) calidus ufurpetur ;fedparum Aromauzacus medta ViaadChylum eAtquede Diftillationibus,
idorattam Saporis. C\boiam;merceNugtelunt;EtemmPo\:tioNutiiti-

Pnparario Ctborum , (^Panis^-Potaum, vn,velopttma,non afcendtt tnV"aporem.
5.
; bene & in ordine adlntentioneminJiituatur

, 3 14. Incorporatio Cibi Potus , antequam &
nagntettprorfusMomenti ResMccha.- ; licetfit concur r ant in Stomacho, gradus e(i ad Chyhim ; I-
lica &fapiat Culinam & Cellam cum tamen
, , ; taquefumantur velPum' w/Perdices , Phafiani, &
onteprajiet Fabellis de Auro & Gemmis & hu- , , grfimilia ; £t coquantur tn Aqua cumpauco Salis; ,
usmodi. deinde mundentur,e^rficcentur;poJieafivein Mufto,

Humedtatio ûccorum Corporis per Pxx-
6. fivein Cevxitiafeiveicente.infundanttir ;cumpau~
)arationem Alimentorum Humidam,^«m'& Res coSacchad.
•# ; ^Fervores Morborum nonmhilfacit;adA- ij- Etiam Expreffiones Ciborum, ejr Conciii-
imentationem vero rofcidam , omnino contrarta onesminut£,benecondit<e,Sen\husutt/esfunt ; ea
s~i;itaciueE\ha.tioCibommlongeinferioresl,adIn- magis quodOSicwDetium tn Manducatione(quod
tentionemnojiram, Alfatione, <^-CoikionemFv.i:- Pixnat~i\onispr&cipHumCJentts efi , ) feredeftttu-
lo,&fimilibus. antur.
Aflatiodebetfierilgnevivido.Qrceleriusper- 16. Atquede Juvamentise jm Defe&us, (Den-
7.
flci;non Igne lento,^" nimia Mora. tiumy«/ttwRoboris,<?dCibummolcndum ) tria
8 Carnes omnes Solidiores in ufu ejfe debent non funt qu<z conferrepoffint. Primum, ut alij Den tes r e-
prorjtts Kecentes,JednonnihilSa\is Experta;^ Sa- nafcantur ; Id quoddtffictleomninoeffevtdetur,nec
autem tn Menfa, eo minusfumi debet,autnihil
le ipfo poffe perfici abfque Initautatione Corporis Intima,
omnino.Sa\ enim Alimento Incorporatus magis va- e^-Potenti. Secundum efi #mandibula/w Aftrin-
let adF)u\tibut\onem,quamperfefumptKS. gentia debita,itafirmentur,ut Officio Dentium, a-
9.Debentinufumadduci Macerationes,^-Inru- iiquaexparte ,fufficerepo(fint ; quodnonmale cedere
fiones Carnium vari<e,&bon~, Liquoribus ido- m pojfe videtur. Tertium,ut Cibus/J> ita praparatus,»*
neis,ante Aflationes ;
quemadmodum quandoque in ijia Mafticatione »0» egeat ;
quodpromptum eji , &
Hfitfuntfimilia,anteCo&ionesinFumo,c-rmMU- expeditum.
tiisaliquorumPiCcium. 17. SubitetiamcogitattodeQuant\tateCibi,&
10, At Pulfationes , e^/VJwgTfcwwVerberatia- Potus; EaminExceHunonnu//o,quandoqueadltri~
nesCarnium , antequamcoquantur, haudparvam gationem (orporis,utilem ejfe:ltaque cjr EpulaePro-
remprttfiant : Certe in confejfo efl, dr Perdices , cjr fuiac,^- /"erpotationes nonommnotnhibendajunt.
Phafianos,#z Au'cupio ; ejr Damas , & Cezvosin AtquedeOpetationeJuperA\imenta,eJreorumdem
Venatione occifos ( nififuerit ea Fuga longior ) gra- Przparationem, hac inqutfita
viores ejfe etiam ad Gufittm. PiCcesautem nonnulli fant.
Aa 5 OPE-
fti
HLSTORiA V1T£ //2
O P E R A T I O quam Detentionis Sptritm , ideoque lenfim perfi. (
citur) lupenusinquifitumelt Deea:uitem,qua ;
Super Actum ultimum Aflfi-

fitpei Extertm , &quafifubito , fwc deCorpor,
milationis. Malactffando,)am videndum eft.
VIII.
H IST ORIA.
C O NN EX I O.
1. TiVFabula de Reftitutione Peliae in Juventu-
Ailu VutmoAjftmilationis, ( quem Opera-
DE proxime prarcedentes intuentur)
ttones ties
i-tem , Medeacumidfemolinfingeret,eampro
pofuit Rationem ReiHtonficiends.,ut Corpus Senis 11
brevis,& fimplex erit praceptio;Reiqae magis Ex- Fruttaconctderetur; demdein Lebete cum Medica
phcationein&igeuqnampraeeptwneahcmavatia.
mentis quibmdam decoqueretur. CoStio fortafi
CO MMENTATIO. aliquaadhocrequiretur;Conc\f\one in Ftur\afcth
i. fÊitum eftCorporaomnia Ajfmtlandi, quae cetnenefiOpm.
VînContiguofunt.Ds/^nononnulIoindui.-
1. Attamen etiam Concifio in Frufta adhiben
Idfaciuntgenerofe, &alacriter Tenuta , ScPneu-
da altquatenm videtur , non Ferro , fed Judicic
matica,vt\ut\Flamma,Sptrttm,Aer Atcontra,
& TangibilemA&\\\-
:
(umenimV\(cerum , & Partiurn ftt Confiften

qux Molem habent Craffam liamultum dtverfa , necejfe eft utlntenetat\o ipfo
teradmodum •, eo quoADefidertum illud AJfimi-
rum,non iisdem MoAis abfolvatur \jedut inftituatu
landi, iiortiori Dejideno , Qmem
8cfeno\\Mo-
Cura fingulorum , prater ea qu&pertinent ad Inte
i/e»^«,ligetur.
nerationem tottm Mafiae Corporis ; dequatame
Certum e(t itidem, Defidertum illud AJfmi-
2.
prtmum.
Undhin Mole corporea, ligatum ut diximus,&in-
3. Huic Operationi , fer Balnea, Undttones g ,
utile redditum,a CWere aut Sptntu in

Proximo , li-
fimilia ( ftmodoftt efm Ret ahqua Toteftasjfatisfiei
beran nonmhil, & excii an,ut tum demum a&ue-
verifimile eft \ Circa qua obfervandafunt ea, qmji
tunQus unicaeft Caulla cur Inammata non affi-
quuntur.
milent Animata affimiient.
4. Nen nimis indulgendum esl fpei , quodhi
j. Certum&hocquoqueeft quoduriorfit ;
Res confici pojfet , propter ea quajiericernimmi
Corporis Conjiftentta, eo lllud indigere Majore Ca-
lore ad Sttmulum Aftmtlattoms ; Quod in
Sentbm,
Imbibitionibus & Macerationibus Inanimatc
irum, perquasillatntenerantttr ; Cujm aliqual
male omnino cedit > quia Partes fiant obfttnatiores,
xemplafuperim addtiximm ; Facilior emmeft Op
Calor imbeallior. Itaque aut Obfttnauo Partium
ratio hujmmodifuperlnanimata. , quia attrahur
mollienda aut £i/or intendendus; Atquede/k£z-
;
e£"fuguntLiquores ; Atin Corpore Animali^
laetjfatione Membrorum poftea dicemus,cum jam
ctltor , quia MotusiniisferturpotimadCitcutni
ante etiam plura , quae
zdDurttiem hujufmodi
rentiam.
prohibendam ,&prxveniendampertinent pro- ,
5. Ideo Balnea , quain ufufunt , emollientia,^

pofuerimus. De Calore autem intendendo,)am fim-
rumprofunt,fedobfuntpotim;quia extrahunt mag
pliciTne^/wutemur , priuseriamalteruni^-
xioma afTumpferimus»
fi
quam imprimunt ; ^
fblvunt Compagem Corpor
'
potim quam confolidant.

Atlm Ajfimilationis ( qui a Calore , utdi-
4. 6. Balnea, &Und:ioncs, qmOperationipr
ximus, circumfufo excitatur eft*SMJotm ad-
modum Accuratm,Si Subttlis , &
, )
in Mtnimis. O fenti ( Catootis fcilicet bene folide malac &
fandi ) infervire poffint , tres debent habere Pr
mnes autem hujufmodi Motm tum demum funt ,
prietates.
mVtgore, c£momri\sLocalis Motm ceftat qui ,
Prima ejrpr&cipua esl , ut conftent ex iis , q,
7.
eum obturbet. Etenim MotmSeparationis in Ho^ Corpori <§• Carni Hi
iota Subftantiafimiliay^»/
mooenea,qui in £<aff£ eft, ut Flos fupernatet,.SVr*»2
fubfidat,nunquamfiet,fi Lrfclemter agitetur: Ne-
manis, qmquefint tanquam Alma , Nutricani &
|wexterius.
que Putrefatlto ulla in Aqua,aut Mtftis procedet» S. Secunda eft,ut habeant admifta ea, qua fiibt
i\S}\aconi\nuo localitermoveantur. Ex hisitaque,
litate#0»»#//,*imprimant, ut Vimnutritivamf
qux ajjumpta funt , hoc jam ad Jnqutfittonempra-
rum,quibm admifcentur,infinuent,&inculcent.
fentem concludemus. Tertia ut recipiant nonnullam Mixturan
9. ,
5. AElm iofeAJfimiiationis oerhcitutyrxciriuc longeminorem eorum quafuntl

( licetreliquis ) ,
in Somno & ^«ze/e ,
prarfertim verfus Âuroram,
ftringentia ; 2\/o« Auftera , aut Acerba , fedU\
fafta )amDiftnbutione Nonhabemusigiturali-
:
quid,quod ad prarcipiendum occurrit, nifi ut Ho-

«SuoTa, & Confortantia : Vtdumreliquaduoop
rentur , interimprohibeatur ( quantumfieripotef
mines dormiant in Calido; Atqtte infuper,ut verfus Exhalatioi? Corpore, ^«^VirtutemMalacifrai
Auroramkimatm akqu* fonnttio , veilndufium
tium^r^^j^ô^w^^rAftridtionemCutis^
inrin6tum,excitans moderate Calorem, atque poft
Claufurammeatuum , Motusadlntra promovet
illudfumptumredintegretur.Sw»«?*r. Atq;de^-
iur,&juvetur.
clu ultimo <tAffimtlationu ,hsc inquifita funt.
:
1 o. Confubftantiale maxime C?orpori Hum:
O P E R A T I O no,e/? Sanguis tepidus, velex Homine , velexalt
Super Intenerationemejus quod Antmahbm : AtYiciniilludCommentumâdh
areficri coepit,five Malacifla- ftaurationem Virtum in Senibm,de Exudtione Sar
tioCorporis. guinis Humani, w
Brachio Adolefcentis fani, /«
IX. admodum eft; Etenim,quodper Interius nutrit,nui
CONNEXIO. modo debet ejfe Êquale , aut plane Homogeneui
DEAmbages & Inteneratione per Interim ,
Qrcuttm fit , tam Alimentationis,

qua? per multas Corpori, quodnutritur ;fedaliquatenm Inferius,c
Subordinatum, utfubtgipojft ; Atinexterius Af
plicati:
. ,
555 E T MO RT I S. 5f 4
plicatis, cjuanto Subftantiaf/?fimilior , tanto Con- 2j. Sttam durante tempore Malaciflationis uttle ,
fenfus melior. judicamm , &

proprium , c?- fecundum Intentw-
Ab Anttquo receptum esl , Balneum ex San-
1 1. nemnoftram, ut Corpus bene nutriatur ab , &
<ruine InfantiumyfezrtfLepram , dr Catnesjam Aere frigido abfitneatur , c-r ntl mfiCAidumbt-
corruptas reftttuere;Adeo ut hoc tpfamfuertt Regi- batur.
bus quibmdam Invidia apud Plebem. 24. Hocvero, (ut Initioin C-cnere monuimm )eft
12. Proditum efl Heraclimm Hydrope labo- ex in,qudi nobis Expcrimento probata nonfiunt ,fed
rantem ,feinVentte calido Bo\is,nuper occifi,tm- dejcrtpta tantummodo wCollimatione ^Finem.
merfijfe. EtentmMetapofita,a/ttsLampadatradtmm.
i j. fn ufiu esl Sanguis tepidm Catulorum Fe- 25. Neque negligendafiunt Fomenta ex Corpori-
lis , ad Eryfipelata , &
tnftaurandas Carnes & bus Vivis. Ficinus^/> ( nequetdper locum
,
) Da-
Cutem. videm contubernio Puellaj alias falubriter , , fed
14. Brachium , aut Membrum a/iquod abfcif nimis fero ulum fuifle ; debuerat autem addere
fiim , autexquoSanguisaitasnimiumprofiuit, u- quodPue\hmillam , more Virginum Perfia?, opor-
tiliter infiritur in ventrem alicujm Animalis nu- tmffet inungi Mynha , & fimtlibm , non adt)e\i-
per diffeclum ; nampotenter operatur adm\endum cias ,fed ad augendam Virtutem Fomenti,^ Cor-
Sanguinem , Sanguine Membri abfcifli, Sangui- porevivo.
nem recentem Animalis ,per Confenfum forbente, z6. Barbarofla ^tate extrema,e.f Confilio Medi-
& adfevehementertrahente; Vnde &ipfejiftttur,& ci Judaei , Puerulos continue Aomacho, & Iliis ap-
refiuit. pltcabat adf omenta .'
Etiam Senesnonnullt, Cani-
15. Adultum in uju es~t, in Motbis extremis , & culasf' Antmaliaficilicet inter caltdiJfima)Stomzcho
'
a«4/»deiperatis,z«Cblumb£elcifla; , alupoft altas noilu appltcare confiueverunt.

mutaU,adPhntas Pedum xgroti apponantur; unde 27. De Hominibus qutbmdam Nafonibus,("<p*
fequitur interdum Auxilium mirabile ; Idvulgo im- Irrifionis pertaft, Nafbrum Tuberes , &quafiSuv-
fl/Wrfr#r,^#<z/»MalignaMorbitraherent;.W/wwz- culos amputarunt, atquein Brachiorum Ulnas, In-
que, Caputpetit ifta Medicatio, & Spiritus Anima- cifione nonntdla adapertas , adtempm infiuerunt, atq,
\esconfortat. indeNa fos magis decentes effbrmarunt) tncrebuitRe-
16. PirumBz\nea ifta , dr Unctiones fanguino- latto quafi certaîdqîn multis Nomintbm: Eafivera
len tx nobis videnturfordid& ,
& odiofe;vtdendum de fit, Confenfum Carnis WCarnem, prafierttm Viva-
aliis, qu£ minmfortaffe habeni Faftidii, neque tamen ium,plane teflatut.
mtnm Juvamenti. 28. Z>eIncarnatione^*r?/V#/#?7 Vilcerum Prin-
17. Poft .Sanguinem igitur recentem , fimilia dpalium, .Stomachi, Pulmonum, Jecoris, Cordis,
.Subftantiae Corporis Humani , funt Alimentofa; Cerebri,<ypinalisMedulIar,Renum,Fellis,Iliorum,
Carnes/;/«^/«(/m,Bovina;,»S'uilla;,Cervin£e j O- Venarttm,Arteriarum,Nervorum , Cartilaginum,
ftrea/»/er Pi/ces ; LaoButyrum; Vitella Ovorum; Ofllaminimis/ongaforet Inquifitto , & Trajcriptio,
PollenTritici;VinumDulce,rf/itf.Saccharatum^/« fam jam non Praxim infiruamm ,/Îndicationes
Mulfum. ^Praxim.
18. Qtu admifceri debent ad Impreffionem
O P E R A T I O
funtdoco omnium,Sa\es,prmJertim Niget;£tiam Vi-
Saper Expurgationem Succi veteris,
num C cum Spiritu turgeat ) imprimit, cjrutikeft
Vehiculum. &
Reftitutionem Succi novi,
15). Aftringentia ejm generis qus. defcripfmus, Ilve renovationem per
Undhiofafcihcet cf Confottantia fiunt
, , Crocus, Vices.
Maftiche;e£- Myrrha.e^ Bacca: Myrti. X.
20 £x his , pro noflro Judicio , optimefiet Balne- HISTORIA.
um , quale defideramus. Medici & Poftcri Mehora Llcet,qu£ hicponemm ,fuperimferepr£occupata
reperieftt. fint,tamen qutaifta Operatio eil ex Principali-
21. Longeautempotentiorfietoperatio, fi Balne- hus,retratlabimtts eapaulofufim.
u m quale propojutmm, ( quod Caput Rei ejfe arbttra- 1. Certum es~l , Boves Aratores, atque Labori-
mur)comitetur quadruplexOpet&tionis Setiesfive bus exhauftos , in Pafcua nova , & \x ta admijfos, »
Ordo. Carnesrm^reteneras, ^-juveniles : IdqueEfu,'

Primot »/Balneum/>r<em&«FricatioCor-
22. eJrPalatocomprobari ; utmantfeftum fit Catniuvn.
poris,0° Inun&io e x Oleo, cum aliquo ipiflamen- Intenefationem non effe diffictlem : verum & Car-
to;ut Vtrtm , &
Calor humetlans Ba\neipotiusfub- nis Intenerationemyip/'/» repetitam» ettam adOf-
intret Corpus , quam Acjuea pars L iquof s. Dein- i fa, & Membranas, & fimiiia,pervenirepoJfe,vertfi~
de,fequatur Balneum ipfum,adhorasforte duas. <±A mileeft.
Balneo autem Emplaftretur Corpus f^Maftiche, 1. (ertumeFt, £)\xtas>qu<einufufeint, ex Guaja-

Myrrha,Tragacantho,Diapalma,Croco , utcohi- copracipue i atque ex Satla-petiUz , ejr China , eff
bcatur quantumfieri poteft ) Perfpiratio , donec ^Saflafras > praferttm longim continuatas , &fecun-
(
Viz\acumpau/atimvertaturinSo\\dum ; idqueper dumRegulasrigidiores , univerfum Corporis .S"uc-
; viginti qnatuor Horas,velamplim. Poftremo,amota cum prtmo attenuare,
, deinde conf umere , atque
i
Emplaftratione ,fiat Undtio cum Oleo , addito Sa- fbrbere ;
Quodmantfefitffimum eft quia , Morhum
le, o-Croco ; Et renovetur Balneum posl Quatri- Gallicum uJqueadGummoGtatesprovettum, qui-
duum,cum^my\z.m-2.i\one,&X5.ndi\one(utprim,) que intimosCotpotisSuccosoccupaverie , &'de-
rjr continuetur hujwmodi Mahciffklio permenfiem pravaverit , ex t/lts Diartis pojfe curari probatum
1 unum. esl : Atqueinfiuper quia&quemanifeftum eft , per
Aa 4 hujus-
7
ff.f HISTORIA VIT£ nf

hujmmodi Disetas Homines fatlos Macilentos , cipitur Flamma,// Materits,abfque Spatio aliquo in-
Palhdos, & quafiCadavetofos , paulo post Im- terieclo, compingatur.
pinguari , Colorari , & mamfeflo Renovari. 4. Etiam Ignita Compreflione extinguuntur;

Ouamobrem hujmmodtDixtas , vergentezAitate, veluti [t C arbonem tgnitum Ferro, aut Pede ,forti-
JemelBiennioadlntenttonemnoftram uttls ejfe , 0- tercsmprimM,extmguiturftattm lgnis.
mnino extfiimammt tanquam Exuvias , <Spolia & 5. Aut utad Spititumv eniamm;St Sanguis aut
.Serpentum Phlegma irruat in ventriculos Cerebri , fit Mori

Ftdenter dtcimm , ( neque vero quis,rogo,nos fubtto;cumSpintasnon habeat ubife moveat.
inter Hxteticos Catharucos reponai) Purgationes 6. Contufio ettam Capit\s vehemens inducitfu-
repetitas , atquefalias familiares , longe magts ad bttamMortem, Spiritibus tn ventriculis Cerebti

'Diuturmtatem viufacere , quam Exercitia & S\x- angufiiatis.
dores. Idautemfierineceffeest ,Jiteneatur , quod -j.Opium,<fr aliaNaxcoi\czfortiora,coagulam

pofitumeft ,\Xnt\ionesCotpot\s , <2r Meatuum <«£ Spititumyeumtfeprivant Motu.
ExtraOppletiones , er Ae'risExcluliones,(2r»Spi- S. Vapor venenatus Spiritui , totaliter odio-
ritus inMaffa CorporidDetentiov.es plurtmum , fm ,infertMortemfubttam , ut in venenis Mor-

conducere advitam longavam. Etentm certtjfimum tiferis , qu& operantur per Maligmtatem ( utlo-
eil , per <Sudores , & PerfpirationesExceriores, quuntur^fipecAcam Incutitenim EafltdiumCpiti- :
non folum Humores , (^VaporesExcrementi- tai,ut amphm movere,aut Rei tam intmtc& occurrt-
tios , exhalari,& abfumi fedunaettam Saccos, ;
renolit.
& .Spirirus bonos , qui non tamfacile reparantur: 9. Etiam Extrema Ebrietas , aut Crapula,
/»Purgationibus^#<V>» (nififuertntadmodHmim- quandoque mferunt <JA/Cortemfubttam ; cum Spi-
moderate ) non item , cumfuper Humores pr&ctpue ritus non tam Denfitate , aut Malignitate Vaporis,
operentur. ad hanc Inten-
Piugationes<#»/e?«
, (ut mOpio, <$• Venenis malignis quamipfaCo-
)
tionem , optima funt
, quapauloanteCmmnfu- pia,obruatur.
muntur , quia deficcant minus ; ldeoque debent io.ExtremusMo^ror,(^Metus,pr<*/2m'»zfubi-
effe ex tis Catharticis , qua Ventnculum mimme tus,(utfitmNuncioma/o,&improvtfoJquandoque
turbant. dant fubitam Mortem.
»• Âtnonfolumnimta Compte{Ro,fedetiam
\ NtentionesOperationum quaspropofuimus, (ut
arbitramur) veriilimae funt •, Hemedia Intentto- ntmia Dilatacio Spiritus.morttfera.
nibiu fida. Nequetiedibileeftdi&u (licethaud
12. Gaudia ingentia repentina complures e- &
paucaexipfisvelut/V^dvideripoflint ) quan- xanimarunt.
In magnis Evacuationibus, qualesfiunt infe-
ta cum Cura & Dcledfcu , ea anobisexaminata
13.
fuerint ; ut fint ( falva femper Intentione ) & candts Hydropicis , exeuntibm conferttm Aquis;
Tuta,&Efficacia. Remipfam, Experimentum multomagis /«Ingentibus , erRepentinisProflu-
& comprobabit & promovebit.

, Talia autem viis Sanguinis,fequiturfiepim Morsfubita ; Idque
}n omnibus Rebus funt Opera Confilii cujufque Per meram Fugam Vacui m Corpore , omntbm af-
Prudentioris ; qu£funtEffe&uadmiranda,Or- fatimmoventibm adSpatia implenda , qm exina*
dine quoque egregia , Modis faciendi tanquam
niuntur ; atque interalia Spitita ipfo : Nam quo-
rf^ProfluviaSanguinis tardiora , res Jpeclat adla-
vulgaria.
ATRIOLA MORTLS. digentiam Alimenti

ritus
non ad Rerufionem Spi-
Atque de Motu Spintus , in tantnm vei
:
,
tîdArtk. i^.Connexio. Compteilb>velEffufo,utMorteminferat , httcin-

DEt^ra/#Afor/#jaminquirendum ; ideft quifitafunt.
de , quas
iis accidant Mortenttbm in tArti. 14. <^»z>W#OT^/indigentiamRefrigerii. Co-
culo Mortu , paulo &
ante , poft : Ut cum mul- & Mortem mfertfubitam ., ut
hibitio Reipirationis
tis viis perveniatur ad tJMortem , intelhgi poffit ««owwSurTocationeâfStrangulatione. Neqttt

in qu£C (hmmuma illa definant , Prascipue in Mor- tamen videtur %es referri debere , tam ad\mpt-
tibm ,
qua; inferuntur per Indigenttam Natum, dimentum Motus , quam ad Impedimentum
potius quam petViolentiam ; tametfi etiam ali- Refrigerii ;^»«*A'er»«'w«CaIidus , Itcetlibere
quidexhispropterRerumConn9xionem,iniper- attratlm , non mtnm fuffbcat , quam Ji tnhibea-
4 gendum fit.
HISTORIA.
tur Refpiratio. Vtfit in iis , qui fuffbcati aliquan-
dofunt ex Cztbonibasincenfis , aut Lithanthraci-
1. SpititusVwus videtttrtribmindigere,utfub- bas , aut Parietibus recenter dealbatis , inCn-
/j?^/:Motucommodo,Refrigeriotemperato, t^- btculis claufis , Igne etiam accenfo : Quod genut
Alimentoidoneo. Fla.mma.vero duobmexhtstan- mortistraditurfuijfelmpctazotisjovimzni. sAut
tumindigerevidetur;Motunimirum,&h\imcnto, mêxBalneis//cc«fupercalefa(5tis , quodufur-
proptereaquodFhmmafimplexJitfubftantia.Spiti- patumfaitinNeceFa,u<ix , Conftantini Magni«-
tus compofita;ita utfitranfeatpauloproptmin Natu- xoris.
tamF\ammeam,feperdat. 15. Valde pufillum efl 'empus, quoNatura An-

Etiam Flamma, majore Flamma efrpotentiore
2. helitum repetit , atque expellit Fuliginem Aeris*»
refolvitur , &necatur , ut bene notavit Ariftoteles; pu\monesattracli,ejrrecentemintrorectpidefiderar,
multomagisSpititus. vix certe adterttampartem Mtnuta.
3. Flamma.y? comprimatur nimium,extinguitur; 16. ^»ryS#,PuliusArteriarum,^MotusCor-
ut cemere eft in Candeh, fuperimpofito Vitto : Ete- dis , .Syftoles & Diaftoles , triplovelocior quam
nim Ketper Calorem dilatatm contrudtt Fhmmam, Refpiratio ; adeo ut ftfieri poffet , «*zY/r?Motus
eamqueminuit,&extinguit:NequeinCzm\ri\%con- in Corde , abfque inhibita Kefpitztionejifti pofi
fit,
.
5 57 ET MORTIS. 5fS
Morsetiamceleritts, quam ex Stran- 24. Corpora Mortua non intercipiantur a
, fequeretur
, fi
fet
gulatione. Putredinc , diuttm fine notabilt Abfumpttone fubfi-

17. Ufus tamen tfr Confuetudo,/» hacNatu- flunr.At Corporaviva«o?z multum•ulrra Triduum
rali Atltone Refpirationis nonnihil valet ; utinU- (ttt ditlum eji ) ntfi reparentur per Alimentatio-
linatoribusDeliis, crPifcaconbusPerlacum , qui nem ; Id quodind cat , ettam tllam AJJumptionem

perpetuoVfu, Decuplnm Temporis adminimum,re- ejfe Opm Spinws vivi > quiantfereparat , aut Par-
t mere Anheiitum poffunt , plmquampro

Rattonea- tespontt tn NeceJJitate Je repar andt , aut uirunque:
Iwrum Hominum. Quam %em etiam tlludaflruit , (
quodpaulo an-
iS. Sunt ex Aflimalibus > etiam ex > qu& w tenotatumesl; ) nempe , qitodpoffint Animaliay;»?
Pulmones habent , alta qm ad longius Tempm , A!imentOjtw«/o diutim durarcft dormiant. At So-
alia qm ad brevtus , Anhelitum cohtbere poffunt; mnus omnino nilalittdesi, quam Receptio jSpiritus
prout majore fctlicet ,- aut minore indtgent Refri- vivi infe.
jerio. 25. Copiofa nimis ejr continua Effluxio Sangui-
ip. PiCcesminoreindigentKeB:igerio,quamA- nis , ^#rf&<*/^#,Woytf rt^Hasmorrhoidibus ; in-
nimalia Terreftria; Indigent tamen,at<fe refrigeran- terdum d VomituSanguineo , Venii interiortbm

mrper Branchias: Atque quemadmodttm Terreftria referatis autfrailis; interdum ex~V u\neri\>us,Mor-
Aerem nimisfervidum,aut occlufum nonferunt; ita tem mferyfeflinam:cum Sanguis Venarum , San-
<fr PiCces,m Aqua Glacie totaliter, & diutim cooper- guini Arteriarum miniflret ; Sanguis Arteriarum,
ta,fuffocantur. Spiritui.
20. Si Spiritus infuitum patiatur ab alio Calo- 26. Haud parvum efl QuantumCibi &Potus>
:e > proprtolonge vehementiore , dtffipatur,rjrper- quodHomobis indtepaflm , intra Corpm rectpir,

iitur.Sienim Proprium Calorem nonfufttneat abf- L onge plm,quamautper Sellam, aut per Vrinam,aut
? Refrigerio , multo mtnm Alienumintenfio- per Sudores egerit. Ntlmirttm(inquis ) cum reliquum
xmtolerarepotefi ; Idcerniturm Febribus Arden- in Succos , &
fubflantiam Corporis mutetur. Recle:
ibus,«^Calor Humorum putrefaftorum, Calo- Sed cogitapaulijper , quod ea Accefjiofit bis in Dte,
em Nativumjitperat, ufque adExtinc\ionem,Jive neque tamen Corpm exundat ; Similiter, iicet Spi-
Di/fipationem. ritusreparetur > tamen Qwinto fuo non enormtter

21 Somni quoque indigentia, & VJks , refertur excrefcit.
r^Refri<rerium. Motus enim , ^piritum attenuat 27. Nil attinet adejfe A\imentum 7>zGradure-
fr rarefacit, tfr Calorem ejut acuit, & intendtt. S o- moto,Jedejm Generis , rjr itapntparatum > mi- &
nnus contra Motum > & Difcurfum ejusfedat, ejr ntflratum , ut Spiritus in illud agere pojftt. Neque
ompefcit. EtfienimSomnus Acliones Pamum,& enim Baculm Cereift-tfficietadFlamniam continuan-
Ipirituum Motualium > ejr omnem tSMHotum ad dam , ntfi adfit Cera ; Neque Homines Herbis fo-
Jrcumferentiam Corporis, roboret , promoveat; & lispafcipoffunt Atc^ indefit Atrophia Seni\is,quod
:
amen Motum proprium Spiritus vivi > magna ex licet abfit Caro &
Sanguis tamen Spiritm eftfatlus ,
>arte confipit , &

tranquillat. sAt Soninus regula- tampaucm rarm , & Succt &
Sanguis tam effce- &
iter,, (emelintra i^.Horas, Natura humanadebe- ti , &
obfltnati , ntnon teneat Proportto adAlimen-
ttr, idq3 ad6.aut$.Hsrasadminimum ; Ltcetfint tandum.

tiam in hac parte quandoque Natura Miracula, 28. Subducamtis CalculosIndigentia?j/?c«»^fe»«
•t referturde Meccenate , quod longo temporean- CurJitmNatura Ordtnarium,& ConJuetum.Expli-

?Obitumnon dormijfet. e^fê^lndigentiaRe- cacioneMotusfui mventriculisCerebri, ,Ner- &
ricreiii > ^Spiritum confervandum, hac tnquifi- vis,indigetSpiritusperpetuo ; MotuCordis, tertid
tfint.
Parte tJfylomenti-Jktfyitztioneifingulis *J\/tomen-
XI. Ouodvero ad Tertiam Indigentiam attinet tis;Somno &A\\mento, intraTriduum Potentia :
AXimenri fciltcet ) videtttr ilta adPaxtespotim, ad Alimentandum quafipofl Oiloginta Annos. zAt-
uam ^Spiritum Vivumperttnere. Facile enim queft alicui eX his Indigentiis nonfuccurraiur,fequi-
r
mk credat, Spirkum"V ivum fubfifiere /'/zldenti- tur Mors.Atj triapkne ejfe videntur Atriola
3
Mor-
ate > »0#zwSucceiIjonem,<?#/Renovationem. tis;Deflitutio Spiriim,in Motufui> , in Refrigerio,
4tque quoadh nimam Rationalem in Homtne,cer- z)z Alimento.

j
\ocertimes~i, eam nec rxTradaceeffe , nec repa- [Monita.] 1. Erraverit, quiexiftimet.Sjp/W/»*»
ari , «winterire : Loquunturde Spiritu Naturali XJtvum, Exemplpi7/<j«z»z^perpetuogenerari,&

4nimalium,atque ettamVegetabiliumiquiab tlla al- extingui,nec ad Tempus aliquod notabile durare.
eraeffentialtter,cJrformaliterdiJfert : Exhorume- Neque enim hocfacit/^KZwzîpfaexnaturafua,
limConfufione, Metempfychofis illa, cjrinnumera fedquiainterlnimicaverfaturrNam^ff/wîntra
WEchnicorum , quam Hajretieorum Commenta Flnmmam durat. At Spiritm vivtts inter Amica de-
'manarunt. git, & Obfequiaplarima. Itaque cum Flamma fit
2» . Renovatio^r Alimentum> in CorporeHu* iubftantia Momentanea, Aer autem fubftantiaFi-

•nano , regulariter fingulis 'Diebm requiritnr. Tri- tXySpiritm vivimedia. eft Ratio.
iuanum axtem Jejunmm Sznis vixtoleratur. Vfm 2. De Interitu Spiritm , per Deflrutlionem Or-
'amen cj Canfuewdo , etiam in hac Parte haudpa- , ganorum,(qaaiis fit per Morbos,8tViolentiam)noti
wmvalet: At Morbolanguentibuslnedia minm eftlnquifitioprasfens, (utabinitiodiximus) tam-
iravis eft. Etiam Somnus Alimentationi nonnihil etfi&ille in eadem tria Atriola definat.Atque dei-
oarat, qnemadmodum contra Exercitatio eam effla- foForma Mortishxc inquifita'fint.
ijtatmagi-s. Invcntitetiamfunt (fedraro)aliqui,qui 29. DuofuntmagniPrxcmCoaesMottis , AL
juodam Natura Mtraculo , fine Cibo & Potu ad . teraCzpitcalterdCovdemiJfm Convulfio.f^ :
\Tempm non medtocre vixerunt. extremusLaborPulfus j nametiamSuiûkusille

iethalis
559 HISTORIA V1T£ 5*°
Convulfionis genm , Labor autem 34. (omplura fuerunt Exempla Homintrm tan-
letbalis es~t
Pulfuslethalis, babet Vdocttatemmfignem ,

quan- qitam Mortuorum;AutExpuu' toxumcLetl:o,Aut
doqmdem Cor fiib ipfa Morte ita trepidet , ut Sy- Delacorum ad FunUs , quinetiam nonnullorum in
qui mhilominm revixermt;
ftole & Diatitohfereconfundantur Habet
,
; et- Terra Conditorum ,
iam conjunclam Debilitatem & Humilitatem, ,

ldquodtntis , qut Conditifunt,repertumeft , ( terra
&fiptm Intermiffionem magnam mo-

, labafcente aliquantoposlaperta, ) per Obtufionem Vulnerv,- &
tti Cordts , necfortiter , aut conftanter infurgere va- ttonem Capttis , exjatlione Ntxu (adaveris intra &
[ente ^
Feretrum, Cujui Exemplum recentiffimum, & ma-
*'/-
ettamMottemtn propinquofum- xtmememorabtle fitit Joannis-Scoti «Subtilis
30. I^r&cedunt , ,
jÎnquiecudo,er Ja&atio;MotusManuum^«- lim 6 .Scholaftici , qut dServo , Cum fepultm ejfet,

quam Floccos colltgendo Nixus Prehenfionis , ; & abfente ,
(
hujmmodt Catale-
qutque , utvtdetur ,
Tentionis/flrm; Dentes ettamioxtitet comprime- pfium ejm Symptomzt^noverat ) altquantopoftef-

ie;Glucirevocem;TremorLabiiinferioris;Pallor foffm , tntaltStatu repertmesr. £t fimile qmdtkm
oris,Memoriaconfufa;5ermonisPrivatio;5udo- acctdit noftra nAltate , inperfona Hiftrionis , fe-
res frigidi •, Corporis Elongacio;,Sublacio Albugi- pulti Cantabrigis. Memtmmeaccepiffe de Gene-
nis Oculorum Faciei totius A ]texatio,( Nafoacu-

• rofo quodam qui ludtbundm, tx Curiofitate,defide-
,
to, Oculis concavtt, Genis labanttbm; ) Lingua; Con- rabatfcirt , qualiapaterentur in Patibulo Sujpen-
traftio(^Convolutio;FrigusEm-emicatunv,/«rf- / ;fefeq3 fit(pendtt,fiuperScabellumfeallevans, &
liqmbm Emiffio^Santminis,^ Spermatis;Clamor deinde fe dtmittens ;
putans etiampenesfefmurum,
InferiorisMaxillsLa- utScabellum,pro arbitrio fuo,recuperaret Idqttoa
acucus- AnhelicusCreber ; ;
pfus, &fimiha. ; fed tamen ab

facere nonpotuit Amico pntfente ad-
31. Moxtemfequuntur Senfusomnis ,&Mo- , jutmesf; llleinterrogatm , quidpaffm effet ? rettt-
tus , tam (ordis &
Arteriarum qttam Nervorum ,
HtfeDoioxem nonfenfiffe ;fed primo obverfatamft-
&Artuum , Privacio ; Impocentia Corporis fe btfuifiecircaoculos^peciem\^\\s,&\ncendu;de-
fuftencandiere&um ;
RigorNervorum ScParti- /W? extremx Nigredinis ,yrz^ Tenebrarum ;
po-
um;Depofitio omnts Cz\ons;paulopoft Putrefadtio ftremo Coloris cujufdam can ulei pallidioris , fim
thalaflini ; qualis etiam conjpiciturfiepe Animo Lin
& Fcetor.
32. Anûills , Serpentes , <^ Infedta <&e,»z<>- quentibus. csfudivt ettam de Medico adhuc vi
venturfinoulis Partibm ,posi Concifionem ; ttt et- vente,qui Hominem, qutfefufpenderat , atj^ptr Ho
idm Ruftici puttnt , Tartesfingulas adferurfmu- ram dtmtdiamfujpenfm manferauinvitam , Frica
niendum expedire. Sttam Aves Capttibm avulfis ad tionibus.eJ" Balneis calidis,r eduxerat^Quiq^ etiar,
Tempmfubfultant quin e7'CordaAnimalium<?-: profittrifileat,fenondubitart,quinSuJptn/umqutm
vulfa dtupalpitant. Equidem mtminimut ipfi vi- cunque adtempmpr&dic~lum,revocarepoffet ,moa

Hominis Cor, qm evtficeratm erat , ( Supplwtj Cervices ti,ptr Impttumpnma Dtmiffionis,nonfut
diffe
Genere apudnos verfm Proditores recepto, ) quod rint effratla.
in ignem de morein]ellum , faltabat inaltum,pnmo DifcriminaJuventUtis &" Sene-

adSefquipedem,&detndegradatimadminm ; du~ ftutis.
rantejpatto(utmeminimtu) feptem,autoilo Minu^ _
<LAa^rttC.l6t
-tarum.Etiamvetm ,& FidedignaTraditioeB, de
'BovefubEvifcetax.ionemmugiente. Afmagu certa 1, CCalaHumaiiiCorpOristafeeJ?:Concipi;V
deHomixie,quitoSupplicifgtntre(quoddixtmm)e- OvificariinUtero;Nafci;Mamilla ; Depulfio
>vifceratm , poftquam Cor avulfumpenittts effet , & Mamilla;lIfusCibi Vof,ab tnitto qualis Infant &
m Cirnificis Manu , tria aut quatuor Verba Pre- bus eonvemt;Dentkeprimo,circa annumfecudun
cum,audttm efiproferre; Quodidcircomagts credi- IncipereGradiri;IncipereLoqui;Dentireyff«W<;
bile effe dixtmm,quamilludae
S^cxificio; qutafilent circa Annumfeptimum Pubefcere, circaAnnui ;
Amtci hujmmodiR.eotum, Mercedem dare Carni- duodecimum,aut decimumquartum Potentemefl

fici, ut Officiumfuumpernicifftme expediat , quo illi ad Generandum , & Fluxus Menftruorum -
, Pi
celerimdDoloribmltberentur ; In .Sacrificiis vero a>^Tibias,^-Axillas,Barbefcere ; atquehucttj

nonvidemmcaujfam ,curfimi/uprafteturdSacex- que,&quandoqueulterim,GxzndeCcete ; Deinc
dote dtliqentia. Roboris Artuum Status & ultimitas , etiam Agil
33. ^/ refufcitandum ^ , ^««'DeliquiaAni- tatisjCanefcercc^-Calvefcere ; CeflatioMer

mi, autCata\epiesfubitaspatiuntur, ( quorum" ftrui &
Potentia? Generationis ; Vergere adDt
haudpauCi,abfque Ope , etiamexpiraturifuiffent,) erepitum,erAnimalTripes;Mori. Interim An

hacfuntin Vfu. ExhibitioAquarumexVinodiftil- musquoquefuas habet Pertodos , fedper Annos no
latarum (quas Aquas vocamm CalidaSjC^ Cordia-
;
poffunt defcribi: /^Memoriam labilem,(^ Stmilu
les; Jlnflexio CorporisinPronum
Obturatio/or- ; dequtbmpojfea.
tis Oris Narium &; FlexioDigitorumcumTor- 2. Difcrimina Juventutis , & Seneclutis bs,
turaquadam Evulfio Pilorum Barbae , autCz-

; fitnt. Cutis/«w»«La?vis,erExplicata; SeniAr:
pitis j Friclio Partium ,pr*fertimTzciei,& Extre- dz,& Rugofa prafertim circaTrontem , Ocu, &
morumûbitalniperfioÂquseFrigidij/wFaciem; los : Carnes/^mTeneraEjC^ Molles SeniDi ;
5trepitusAcuti,&fubiti ; AppofitioadNaresA- riores R.obutIuvem,& Agi\itzs;SeniDimm\i

:
qux to£icex,cumAceto,inlanguoribm; Incenfio tioVirium, Motuum Tarditas fuveni Co& :
Plumarum,Pannorum,2«.?uffocationeUteri;^ <5tionum Validitas ; Seni Debilitas : luventV)

waximt «Sartagofervefatla utilis eft Apoplecticis; fcera Mollia , & Succulenta'; Stni Salfa & Re ,
Etiam Forus ardtus Corporum viv otutnâliquibm torrida : Sem Inclinati-

Iuveni Corpus Ereclius ;
profutt. in Curvum Iuveni Gonftantia Artuum SeniD

: ;
bilitas
:
5*1 E T MORTIS. 562

>ilitas,e^Trenior : 7/m»«'HumoresBiliofi,& dendi Difficultatem : Inveni Valde velle ; Seni
Janguis Fervidior ; Seni HumoresPhlegmatici, Moderatio Iuvem Levitas quadam , : Mo- &
f Melancholici,^- Sanguis Frigidior: Iuvent Ve- bilitas SeniGtavkasmajor,
•, <£ Conftantia : 7*-
iusinprompcu;5i?«nardior 7»w»«SucciCor- : •w«/Liberalitas, e^Beneficentia , <& Philanthro-

>oris*WfwRofcidi ; SenimagisCtud\,& Aquei: pia ; Seni Avaritia , & S\bi fapere, ejr cor.fulere:
few**'SpiritusMultus , ^•Turgefcens^mPaii- 7«^fK«Confidentia, c^beneiperare ; imDiffi-

:us,$"Jejunus : /#w«iSpiritusDenfus&Viri- dentia, ejr plurima habere pro fufpectis Iuveni :
lis , Seni Acris,c^ Rarus Iuveni Senfus

Vivaces, FacilitasjdÔbfequium ;Seni Morofitas^Faftt
f Integri ;
&»«' Hebetiores, Deficientes Iu- & : dium luvem .Smceritas ,
: Animus Apertus, &
/eni Dentes RobuiB , Integri , Seni Debiles, At- & SV«z Cautio, e<r AnimusTedbus : Iaveni Magna.
nti, & Decidui : Iuveni Pili colorati •, Seni cu- appetere ; Seni Necefiaria curare :Iuveni Prx-
uscunque fuertnt Coloris , Cani luveniComa; .• fentibusRebusfavcre ; <Sf»zAntea£tapotioraha-
iVw Calvities : 7^w«iPulfusGrandior eHnCl- , bere : fuveni Superiores revereri ; >S>»zCeniura
atior ; .SV«2Obfcurior,drTardior:/0W7MMor in illos uti : ejr complura alia , qua. ad Mores potim
ii magis Acuti , & Curabiles ; Sem magis Chro- pertinent,quam ^lnquifitionem praefentem : At-
lici , & Curatu DifKciles : luveni Vulnera citius tamen quemadmodum in Corpore
, , itain Animo,
oalefeentia; .Steztardius : /OTwzzGenaefloren- in nonnulia proficiunt Senes , ntfi fuertnt admodum
esCoIore ; »&»/'<«tfPallida;,<*#rRubicunda»,*z/- Emeriti •, Nempe,utcumadExcogitandumminm

•ue Sancruine Spiifo : fuveni rninorMoleftia ex , Judicio tamen valeant
fintprompti Tutiora, ; &
âtarrhis ; <SV/7z major Nequefcimutinquapro-
: ^rSaniota,quamSpecioC\otamaltnt Etiam,in :
'ciantSenes,(quoadcorpm)nifiquandoqueinObe- Gunulitatem proficiunt, e<rOftentationem ; Fru-

itatem ; CujmCauJfaprafioesl;quiaCorporaSe- clumenimSetmonispetunt,cumKebusminusva-
um,necbeneperjpirant,necbeneajjimt/ant ; Pm- Tithonumz«Cicadam verjum
leant;utnonabfurde
uedo autem mhilahudesl , quam Exuberantia A- futJfe,P oetxfingant.
imenti, ultra id, quodexcernitur
Etiam in quibusdam Senibus in Edaci-
, autperfetle ajfi-
C A N O N E S
'tilatur.
item propter Acidos Humores licet

Mobiles de Duratione Virx,&
proficitur , ,
'enesdigerantmintts. Acuniverfa, quajamdixi- . FormaMorris.

lus , tAediciquafiFertantes , referent adCalotis CANON I.
>Iaturalis,cJ-HumorisRadicalisDiminutionem,
unResnihiltfuntadVjum; Illudcertum, Sicci-
NOn
de Corpore,tranfmigret
quod deperditum
fit Confumptio
Corpmaliud.
, nifi
in
fit
itern in decurfu zAltatis , Frigiditatem pracede- EXPLICATIO.

e ; AtqueCorporacumfintinStatu, cÂcmeCa- NLIllus eft Rerum Interitm: Itaque quod abfu-
xis.adSiccitatemdecttnare , Frigiditatemrf#/«w mitur, aute\o\at\n Aerem , autrecipiturin
ofteafequi. Corpm aliquod os4djacens : Quare videmus-^7-
5. lam vero etiamdekfo&ibxxshmmividen- raneam , aut *Jty£ufcam , aut Formicam , in Ele-
um. Equidem memini , cumAdolefienseJfemPi- cTxo , MonumentoplusquamRegio, fepultas,
tavii in Gallia , me confuevijfefamiliarttercum sternizari ; cumtamenfintRes Tenerse , &Dif-
lallo quodam , fuvene Ingeniofiftmcfedpaululum fi pabiles. Verum non adeft ssier , in quem a-
oquact ;
quipofieainVtrumEminenttJfimume- liqnid evolet ; atque Subftantia Eledtri efttam
afit ; lllein MoresSenum invehere folitm efi ; at-
Heterogenea, utmhilexillisrecipiat. Simileet-
uedicerefidaretur conjpici Ammos .Senum,^»^»- iamforearbitramur , miKo Ligno,aut%adtce,aut
dmodum cernuntur Corpora , non minores appa- ejufmodi in Argentum Vivum. At Cera,t\ sJWel,
imras intisdemDehtmitztes : Quinetiam Inge- & Gummi , habent fimilem Operationem , fed ex
iofuo indulgens, contendebatVitia hnimotumin Parte tantum.
'enibm , Vitiis Corporum ejfe quodammodo Con-
CANON II.
mtientia , & Parallela. Pro Ariditate Cutis,y»£-
INeft omni Tangibili Spiritm,Corpote crafllore
v ProDuritieVifcerum,
ttuebat Impudentiam :
obtectus,& obfeflus; Atque ex eo Originem ha-
mmifericordiam : Pro Lippitudine Oeulorum,
bet Confumptio SiDiffblutio.
)culumMalum, cÎnvidiam: TVoImmerfione
l^culorum, &
Curvatione Corporis verfm Ter EXPLICATIO.
Iam, Atheifmum : ( Neque enim ccelum,«'»^>, XTUllum Corpus nobis notum, hic in Superiore
Pro Tremore Membro-
efpiciunt, utprius: ) JL\ Parte Teme,Spiritu vacat fiveper Attenua- ;
um,VacillationemDecretorum , <&h\uxamln- tionem.&GoncoclionemCalorisCceleftiuin , fi.-

lonftantiam : Pralnflexione Digitorum,^»^»? vealias.NequeenimCavaRerumTangibilium
idPrehenfionem, Rapacitatem gr Avaritiam :Pro Vacuum recipiunt fed aut ss4'erem, aut Spiritum ;
-abafcentiaGenuum,Timiditatem : /VoRugis, Reiproprium. Spiritus autem ille (dequoloqui-

lalliditatem, c^* Obliquitatem : ejr alia qu&non mur)non eft Virtm aliqua,aut Energia, aut Entele-
vcurrunt. Sed ut ferij Jimm ; luveniadefiPudot, chia , aut Nugm, Corpm Tenue , Invifi-
; fed plane
^Verecundia ; Senipaululum obduruit : Iuveni le ; attamenLocatum,Dimenfiim,Reale:Neque
3enignitas,e^Mifericordia ; &»2'occalluit : lu- rurfusSpiritusillee-î?'reft,(quemadmodumnec
:>«Mj£mulatio laudabilis : ^««Invidiamaligna: Succus Uvs eft Aqua ) fed Corpus Tenue,cogna-
r
«w»*IncIiHatio adReligionem,^ Devotionem, tumAe'ri,atmultumabeodiverfum Partesau- :
bFervorem, & Inexperientiam Mali ; SeniDeiet- tem Rei Craffiores ( cumfintNatura;Pigra:,nec

refcentiainPietate , obCharitatis Teporem, &di- admodum Mobilis )
per periodos longas dura-
uinamQ/nverfationemintertJHalajnecnonobcre- tursforent ; fedty/W«#illeeft 5
quiturbat, &
illas
$6 HISTORIA V1T£ 5<H
lilas fodicat & fubruit , , . atqtie
Humidum Cor- ds %epxratione. haque noiTe debemus, inefle Hu-
poris, & quicquid digerere poteft, in novum Spi- vnanis Carnibm , Offibm, Membranis,Organis,de-
ritum depradatur deinde tam ^pin^Corporis

', Tartibm fingulis,dum vivunt.in Subftantia
ni.que
prseexiftens , quam noviter Fa&us , fithul fenfim earum perfufos,tales Spintm quales infiintin hu- ,
evolant. Id optime oftenditur , in Dtminutione ju[~w,od\R.ebus,Carne,OJfe, Membrana , 8c cxte-
Ponderis , Corporum Arefactorum

per Perfpiia- ris,Sepatatis, & Mortuis 5
quales etiam manent in
tionem. Neque enim quicqnid emittitur,erat«S^- Cadavere : At Spintm Vitalvs , tametfi eos regat,
"ritm , quando ponderaverat; neque nonSpintm, & quendam habeat cum illis Confenfum; longe a-
'3? quando evolaverat. lius eft ab ipfis ; Integralis,8c per fe Confians. Sunt
CANON III. autem duo Difcrimina prascipua , inter Spmtus
Mortuales,ScSpiritmVitales; Akerum , quod

SPiritm Emiflus ^/»ccv«;detentus,& moliens in- Spiritm Mort ua/es minime fibi continuentur,fed
,
t\xs,a.\xtcolliûat;a\xtputrefacit;z.\xtvivificat,
finttanquamabfciffi, &circundati Corporecraf-
EXPLICATIO.
fiore,quodeosintercipit quemadmodum./ftr
QUatuor funt Proceffm Spirttm Ad Arefatlio-
,
,
permixtus eft in iV/w,aut Spuma. At Spiritm Vi-
nem;ad Colhquationem ad Tutrefatltonem;ad ;
talis omnis fibi continuatur,per quofdam Canales,
tantum,permeansperparvos 'JJuttm, « tanquam

partimperfiigamVar.ii , partim perumonem
Ltneas alter habet etiam Cellam ut non tantum
: ,
Homosreneorum:Utitqueunominbus,qua;are-
fibicontinuetur , fed etiam congregetur in Spatic
fiunt per sEtateai . Etin iicclorilmsCorporibus,
aliquo cavo , in bene magna Quantitate,pro Ana-
qvti deficcantur perlgnem, ut Lateribus , Carbo- Fons %ivttk
logia Corporis atque in illa Cella ; eft
mbm,P,anibus. Colliquauo eft merum Opus Spiri-
rum, qui inde diducantur. Ea Cella prici pue eft it
tuum. NequefitnifiGa/tfreexcitentur jtumenim Ventriculis Cerebri qui in <tsinimalibus magis/
,
-
Spiritm fe dilatantes,neque tamen exeuntes.fe in- adeo ut videantut spiri
gnobdibm augufti f unt ,
finuant,&perfunduntinterPartescraffiores; Eaf-
tuspeicuMveiaxmCorpmfufi, potius quamCf//«
queipfas reddunt Molles,&Fufiles;utin Metaltis,
lati Ut cernereeft>in Serpentibus,Anguillis,MH
& P#,Etenirn Metalla, alia Tenacia, apta funt & fcis,
:
quorum fingulae PortionesabCcdlx moventu

ad cohibendum Spirttum,ne excitatus evolet. Pu- diu : Etiam ^«diutius Capitibus avulfis fubful
trefafiw eftOpusMixtum, Spirittts, ScPartium
tant ;
quoniamparvahabeantCapita,&parva
Crafftorum : Etenim Spiritu ( qui Partes rei conti- Cellos : h.tAmmaliaNobilioraVmtnculos eoshs
riebat,& framabat) partim emilfo.partim langue- EtmaximeomniumJyowo. A
bent ampliores
fcente , omnia folvuntur , redeunt in Heteroge- & terumDiictimeninter^r«//« eft ; quod^W»
;
veas fi!as,five(ii p\a.cet)Ekmema>{\ia. , Quod Spiri-

'
vitalis nonnullam habeat Incenfionem , atquei

tus inerat Rej,congregatur ad fe; (unde Putrefatla tanquam Aura £ompofta ex Flamma , & Aer
O/âdfe; (unde L
incipiunteilegrav.sOdonsr
n.,.„xn. Lkmr
Putrefaila habent
nnnmhi wcw\^ fv inrriinll-
nonnihilLaJvoris&Un&uoh >
J^ dmodam s....
ct Ammahlim J ;,
habcant & (
leum,t\Aquam. At illa lncenfio peculiares pra

zsfquea itidemadie; Facesadfe (undefir, Etenim ejr Fumm I,
tatis :
) bet Motm, & Facu/tates ;
Confufio illa in Putrefatlis.) At Generatiofwe Vi- flammabtlis, etizm ante Flammam conceptam,C
<vificatio,e& Opusitidem Mixtum
Spiritm,t\ 'Par-
.lidus eft, Tenuis, Mobilis Et tamen alia Res ei ;
tium crajfiorum ; fed longe alio modo ; Spiritus e-

poftquam £a&a.fit F/amma At Incenfio Spirituu,
nim totalner detinetur, fed tumet , movetur lo- & Vitahum multis partibus lenior eft, quam mo
,
;
cahter Partesawtem Crajfioresnon folvuntur, fel

,
liflima Flamma ex Spinm Vini, aut alias Atqt ;
fequuntur atqueabeo, quair

Motum Spintm ,
iniiiper mixta eftexmagnaparte } cnmSubfiai
&extruJunturin varias Figuras , uhde
difflantiar;
tia Air'ea\\xt fit & F/amme&, & Aerea TSTaturA Ai
iit illa Cjeneratio,t\ Organqatio : Itaque femper ht
Z
J ry^
ViviRcatio
Vivific, in Materia Tenaci , Lenta , atque et- &
hmSequaci , &
Molh ; uttimal&cSpiritmiiat CANON V.
Detentio atque etiam Ceffio lenis Partium,pto-

•,
ACtiones Nattsrales funt proprise Partium fir
ut eas effingit Sptrttm ; Atque hoc cernitur in Ma- eularum, ied Spiritus vitalis eas excitat,
teria , tam Vegetabtlium , quam Anima-
ommum acuit.
liumfivc generentur ex Putrefatlionefwe ex Sper- EXPLICATIO.

mate ; In his enim omnibus,manifeftiffime cerni-
tur efle J^rm'^,difficilis adAbrumpendumfzciks AQiones five FunEiiones , quaE funt in fingul
y^^^r^jjNaturam ipforum Membrorumi
ad Cedendum.
quuntur ( Attrac~lio,Retentio,Digellio>*s4ffimil
CANON IV.
tio,
;
Separatio, Excretio, Perfpiratio,etizm Senfus

IN omnibus Animdtii duo funtGenera Sjp«>z'/
<
;
#-
p(e ; )
pro Pfoprietate Organorum fingulorut
j» um;Spiritm Mortuales quales inhxnt Inammatis; (Stomachi,Iecoris,Cordis,Splenis,Fellis, (jerebri, (
& Superadditus Spiritus vitalis. culi,ts2uris, & carterorum. ) Neque tamen ulla.i
EXPLICATIO. ipfis iAclionibus,\xncxy&.m acluata foret, nifi ex v

TArh antediiftumeft, adLongaevitatemprocu- gore & praefentia Spintm vitalis , tjr Caloris ejt
I randam , debere confiderari Corpm Humanum, Quemadmodum nec Ferruma\\\xdFerrumaxXt

primo ut fnammatum,&i Inahmentatum ; Secun- durum foret,nifi excitaretur a eJfyfagnete; Neqi
do utAnimatum & Ahmentatum
,
Nam Prior , : Ovum unquamfcecundumforet, niH Subfiant'
Confideratio das Leges de Confumptione; Secunda Foemelk actuata fuiflet ab Inittt Maris.
CANO!
itf ET MORTIS, $86
CANON VI. CANON IX.
Piritm Mori&ales Aeri proxime coilfubftantia- INteneratio Parttum Duriorum bene procediti
lesfunt,tyir*/^wW«magisacceduntadSub- cum Spintusnecevolet,nec genereC>
(tantiam Flamma?. EXPLICATIO.
explicAtio. Ste Canon folvic Nodum & DifficulcaCem in O-
Y7 XoMcatioCanonis quarti pra?cedentis,eft etiam peratione lntenerandi , per DetentionemSpiritm:
E/Declaratio Ca.nonispr&fentis ; Verum infuper Si enim Spiritm non emiffus deprxdetur omnia
iincfit,ut quscunque ilnt Pinguia, & O/eofa, diu intus, nilfitLucriad IntenerationemPartium , in
naneant in EfTe fuo Neque enim ASr mul- ;
illa EiTe fuo;fed potiusfolvuntur illaj.&corrumpun-
:um vellicat , neque illa etiam ipfa cnm Aere con- tur.Itaqueunacum "Detentione refrigeraridebent
ungimultum defiderant. Illudautemprorfiisva- Spiritus,8c aftringi,ne fincnimis-^S/w.
nimeft, quod Flammah\AerAccenfm , cum CANON X.
F/ammackAer, non minus Hecerogeneafinr, GAlorSpiritm,ad Viriditatem Corporis,debet
juam O/eum ScAqua. Qijodvero dicicurinGe- eife Rbbujlus, non Acris.
wne , quod Spiritm Vtta/es magis accedanc ad EXPLICATIO.

lubftanttam Flamrm ; Illud incelligendum eft, ETiam ifte Canon percineC ad folvendum No-
juodrnagis hocfaciant, quam Spiritm Mortua- dum fupradi£cum,fed longe latius pacec ; De=
?s; non quod magis fint F/ammei,cpam Aerii. fcribicenim , qualisdebeat efle Temperamenti
CANON VII. Calor in Corpore ad Longa:vitatem ; Hocvero
PiritmDefderia duoiunt ; Unumfe Multip/i- utile eft, CiyeSptritm detineantur fivenon ; Ut-
,
S candi ; Alterum Exeundi, & fe (ongregandi cum cunque enim ta\is debet eile Calor Spirituum , uc
uis Connaturalibus. vercac fe pocius in Dura , quam depraedecur Mo/~
EXPLICATIO. lia ; Alterumenimdeficcatakeruminrenerat. ,
Quin etiam , eadem Res valet ad A/imentationem

[NtelligiturCewo» deSpirittbm Mortua/ibm;Ete-
beneperficiendam ; tahs enimCWwoptimeexci-
nim quoad Dejiderium fecundum, Spiritm Vita-
tat Facu/tatem AJfimilandt, atque una dptime pri-
is Exitum e Corpore fuo maxime exhorret; ne-
Proximo. paratMateriam ad Afjimi/andum. Proptietates au-
jue .enim invenit Connaturalia hic in
tem)\u\uCmodi Caloris , taleseffedebent;Primo
luit forte in Occurfum Rei Defiderabilis ad Ex- ,
ucZW//ffic,necS#to0Calefaciac:Secundo,ucnon
ima Corporis fui ; fed Egceilutn , ut didtum eft>
h.tz.dmodwcn IntenfmSed Medtocris: Tertio,utfit
ucic:Verum deSpiritibm Adortualibus, ucrunque
<sAZcjualis,v\Qr\Incompofitm fcilicetfelncendens,
lefideriumtenet. Quodadprimumenim accinet, ,
&Remiccens Quarto , ut fiinveniatC^/orifte>

:
)mnis Sptrttminter crajfiora locatm, non fos/tciter
cum &#»/<?_/«* noninveniat eo quod ei refiftat,non CadAefuffocetur , aut /angueat.
abitat ; Itaque ,
na^sStmilefuicteat,t\iac'\t , intaliSolitudine Subtilis admodum hafe Operatio fed cum fit ex

;
ofitus &ftrenue laboracut f&multiplicet,& Vo-

;
UtilifIimis,nondeferendaeft. Nos vero in %eme-
( qiis ad indendum Spirttibm Ca/orem Robu-
diis
itileCraffiorum deprajdetur , ut augeatur fuo
luanto. Quod vero ad fecundum , Defderium
Jium fiveeum, quem vocamus Fabrilem, non
,
Tradatorium, propofuimus) huic Rei aliqua ex

v~olandi , & fe in Aerem recipiendi ; Certum eft
Parte fatisfecimus.
mniaTenuiajfqua? femperfuntMobiha) ad fiii
milia in proximo hbenterferri ; ut 'Bu/la Aqua
CANON XI.
xtutad Su//am,F/amma ad F/ammam: Atmulto SPirituum Denfatio in fubftantiafiia , valetad

Aerem am- Longasvitatem.
lagis hoc fit, in Evolatione Spiritus in
ientem quia non ferturad Particulam fuifimi-
EXPLICATIO.
;
m fed etiam tanquam ad Globum Connatura-

SUbordinatus eft Canon ad Prarcedentem; Ete-
;
Atilludinterimnotandum, quod
nim Spiritm Denfior fufcipit omnes illas qua-
wwfuorum.
xitus,&£^to^^W^,inAerem,eftduplicata tuor Caioris Proprietates , quas diximus. Modi au-
tem DenJationisAnPtima. exdecem Operationibut
.£cio;parcim ex Appetitu Spiritm , partim exAp-
habentur.
'.titu Aeris , Aer enim comniunis canquam Res
idigens eft, acqueomniaavide arripic ; Spiritm,

CANON XII.
)dores,T{gdiosJSonoS,c\. alia.
SPiritm in ^JMagna Copia & magis feftinat ad
^praedatur, quam in Exivua.
Exitum,& magis depraedatur, i
CANON VIII.
EXPLICATIO.
*Piritm detentus,Ci alium Spiritum gignendi Co- CLarus eft per fe Canon ifte , cum Quantum
Jpiam non habeat,eti am Crajftora intenerat. ipfum regulariter augeat Virtutem Atque ;
EXPLIGATIO. cernere e&inFlammis, quod quantofuerinc ma-
lEneratio novi Sptritm non fit nifi fuper ea, jores.camo &erumpantfortius &abfumantce. ,
Jfquae funt in Gradu ad Spiritum , propiore: lerius.Icaquenimia Copia , aut Turgefcentia Spiri-
'ualia funt Humida.ltaqueRTartes Crajftores (in- ^prorfusnocetLongsvitati: Neque amplioreft

optanda Copia Spiriiuum,quam qux Muniis Vita?,
i:tquas verfatur Sptrttm ) fintinGraduremotio-
yicetty/Wtttfeasconficerenonpoffit , tamen & bona Reparationis Minifterio fiifficiat. /
'.juod poteft) eas labefa6tat,& emollit , &fundit, CANON XIII.
'tcumQuantumfirnmaugerenon poffit, tamen SPiritm &qua/iterperfufus , minusfeftinatadexi-

abitetlaxius,&intereadegat , qui fint magis tum,&minusdepraedatur , quam tmpariter to~
;
.mka:lfteautem^/?or//»//«,ad Finem noftrum, catm.

Umodnm utilis eft ;
quia innuit ad lntenera- EXPLICATIO.
folum Copia Spirituum fecundum To-
I.
onem Partium Obftinatarum
.
torttm.
.
, per Detentionem
4 NOn tum , Durationi Rerum obeft, fed etiam
Bb eaêm
5*7 HISTORIA VIT£ f6%
eadem Coo/4, niinusrefra&a,fimiliterobeft. Ita- minus confentientia At cum Humidum utrunqm :
qne quo magis fuenc Spirttm comminutm , & per plerifque Cotporibus infit , evenit ut Aqueum
Minima iniinuatusêodepraedatur minus. Diffolu- veluti prodat Oleofum : Nam illudfenfimexiens,

tw enim incipit a Paite,ubi Sprritm eft laxior ; Ita- hoc etiam afportac.Icaque nil magis juvat ad Cor-
que & Exeriitatio,8cFrkationes,Longxvitaxi mul- porum Conlervationem , quam Stccatio Lenis
tum coni:erunt:^///z//<J enim optime comminuit, qax Humorem Aqueum expirare£a.ciat necolea ,
& commifcetR.es per Minima. tum enim Oleofum fruiturNaturafua

y^follicitet,
CANON XIV. Neque hoc fpectat ad mhibendam Putredinem

MOtm Spirituum Jnordtnatm , Si Subfultoritis (licet etiam & lllud fequatur) fed ad confervandan
magis properatadExitum , magisdeprae- & Viridiiatem.Hmc fit ut Fricationes molles, & Exer
datur,quam Conftans,&c eAEefua/is. Moderau , ad Perfpirationem
citationes potiu
EXPLICATIO, quam ad Sudorem, Longae vitati plurimum confe
N Inanimatis tenetifte Canon certo ; Iwqualitas rant.

I enim DiJJotuttonis Mater ; In Animatis vero CANON XVIII.
(quianonlolumfpe£ratiu"C<5«/#;^w/fl , iedRepa- A£rfA.r///yj«confertadLong3evitatem , fialii
ratio : Reparatio autem procedit per Rerum Appe- Incommodis caveas.

tttmtAppetttm rurfus acuitur per Varietatem) non EXPLICATIO.
tenet rigide; fed eouique tamen recipiendus eft,ut Dlximuspauloance, Evo/ationem Spiritusett
Varietas ifta potius fit Alternatto,c\U!Lm Confujio, 8i Adionemduplicatam, ex Appetitu Spiritu.

tanquam conftans in Inconftantia. tkAerts. Quarefialteratollatur,haudparumprc
CANON XV. ficitur quod ex Inuntliombus pra:cipueexp{
; Id
SPiritminCorpore Compagis fotitk , detinetur li- daridebet. Attamen hoc fequuntur varia Ineon
cetinvitus. moda ;quibusquomodofubveriiatur,inOpr«i/7
EXPLICATIO. ne fecunda ex decem, annotavimus.
iMnia So/uttonem Continuttatis fuae exhorrent ; CANON XIX.
"attamen proModo Denfitatis, aut Tenuita- STiritus IuventlesSenih Corporiinditi, Naturai
tis fu.T.Etenim , quo Corpora funt magis Tenuia, compendio retrovertere poilimt.
eoinminores, & anguftiores Meatus fecompelli EXPLICATIO.
patiuncur : Itaque Aqua fubintrabit Meatum, NAtura Sprrituum eft quafi Rota iuprema, qu
quem non fubintrabic ^Puhis; Aeretizm ,
quem alias 'J\otas in Corpore Humano circum;
non fiibintrabit Acjua Qiiin Flamma, & Spintus,

;
git. Itaque illa in i»/«z/zo»eLongaevitatis,prin
quem non fubintrabit <tAer. Veruntamen eft hu- ponidebet. Huc accedit,quodfacihor , &C mag
jufcereialiquis Terminus ; Nequeenim.Sjwrz>//j expeditaViapatetad zherandos Spiritus , qua
in tantum Defiderioexeundilaborat, ut patiatur ad alia.Ecenim duplex eft Operacio fuper Sptritt
fedifcontinuarinimis , & in nimis ar&osPotos, A\terzLverA/imenta,quxeh\Tatda. &canqua
,
aut Meatusagi ;ItaquefiiS/?z>"z7/&- Copore Duro, auc perCircuicum ; Altera (&illa Gemina) qua:t
edam VnUuofo,8c Tenaci, ( quod non facile dividi- Subita,& Spiritus reitapetit. Nempe per Vhpon
tur^circumdetur.planeconftringitur.&tanquam Kutnet Affetim.
incaiceratur , &' Appetitum exeundt pofthabetj CANON XX.
Ouare videmus Metalla , 8c Lapides longo yEvo SVcci Corporisfobdurt,8iroJcidi,faciunia.dLo
egere,utexeat>S'£/W//# ; mG.a.ut:Sptritm Igneexci- gaevitatem.
tetur.aut Partes craffiores Aquts Corrodentibm , 8c EXPLICATIO.
Fortibus disjungantur.Simihs Ratio Tenacium, cum antea pofuerim
eft
RAtio perfpicua eft ,
qualiafunt Gummi, nifi cjuod leniore Caloiefol- Dura & Oieofa , five RoJctda,3igtius diffipa jf'
vantur.Ttaque Succi Corporis Durt*Cutis Conftnfla, Illud tamen intereft (ficut etiam m Operattone D
& fimilia, ( qua: procuranturab Alimentorum Sic- cima notavimus ) quod Succus Subdurus min ,
citate , 8i Exeratatione, £c Aeris Frigore ) utilia diffipabiliseft,fedeft fimu! minusReparabt t-s.h •
TuntadLongxvitatem ;
quia Clauftracircundant que (ommodum cum Incommodo conjunclume
Spiritui ar<5ta,ne exeat. Neque poffit piopterea aliquod JWagnale p
-
CANON XVI. hoc pratftari ; At Succus Rofctdm utnque Reii

Oleofis & Tingutbm detinetur Spiritm liben- tisfacit Itaque diligencius huic incumbendum.
IN ,
ter,licet non fint Tenacia.

:
CANON XXI.
EXPLICATIO.
Uicquid Tenuttate penecrat , neque tam i
<£* Tiritus neca Corporis circundati aAntipa-

, fi
\Âcrtmonia rodit,gignic Succos Rojctdes,
»J//j/îriitetur,neca Corporisnimia Simititudi-
ne pafcatur,nec a Corpore Extemo folhcitetur aut ,-
EXPLlCATIOi
provocetur,non tumukuaturmultum ad Exeun- CAnonifte magis difticilis eft Praclica , qua
dum : Quaromnia O/eoJisdeiunt; Namnec tam Manifeftumeftenim , quicqtiji
Intellectu:
Spintui Infefla fiint, quam Dura nec tam Pfoptn- ; bene penetrat,fed tzmen cumSttmu/o zutDenl. :
qua, quam Aquea ; neccumAercambtente bene ( qualia funt omnia Acrtda & Actda) relinqtieil
eonientiunt. ubicunque traniit Veftigium nonnullnm Stccitr
,
CANON XVII. tis,&cDtvu/fionis,utSuccosmdui:et,Partescomm

EVblatio citaHumoris a^p<?z,confervatdiutius lat Accontra, qua? penecrant meia Tenuita»
:
Okofum m Eile fuo. tanquamfurtim,&infinuative, abfque viulentv

EXPLICATIO. irrorare , &
irngare in tranfitu. De bisin Om
Dlximus Ayuea,utipoteiAeri confubftantialia, rationtbm quarta , feptima , haud pauca dM> &
citius evolare , Oleofa iardius,ut cum Aere fcripiimus.
C-
, ;
;.'
) ET MORTJS. j?q
XXII. CANON ' Malacum veftatur in Sotidum , ut fuo loco di-
SfimflatioopnmefitcellanieommtJUomlo- ximus,
A caii,
EXPLICATlO.
CANON XXVII.
S^RebraRenovatio Reparabiltum , irrigat etiam
HUnc Canonem m Commentatione ad Operatio- \-Jm\nns Reparabdta.

EXPLICATIO.
nem o<5tavam,latis explicavimus.
CANON XXIII. Tpv Iximus in e^^/w ipio Hiftoriahu')US , Eam
ALimentatio per Exterius , ant faltem non per JL/eHe Viam Mortis, quod magis Rjparabttia,
Stomachum , Longa:vitaci uciliffima, iifieri inconforciomiiius/fe/Mrtf£/7«#»?mtereant;ut to-
poflit. tis viribus,in lêparatione hujuimodi Partium rni-
EXPLICATIO. nus Reparabiltum fit exudandum; Itacjueadrno-
-
Vldernus omnia , quae per Nutritionem pera- niti Artftotelis Obfervatione dePlamis quodici- ,
guntur.fieriperlongasAmbages , qiuevero licet , Novitas morum Truncum tpfim tn cranfttu

per Amplexus fimdtum,{ utfit inlnfufwnibm) non reficiat ; fimilem Rationem tore arbitrati fumus,
longamrequirere Moram.-Icaque utiliffimaforet fifiepe reparenturC<2r»« , t\.Sanouum C^rpore
Altmentatio per Exterius.atqueeomagis , quod Humano; utindeipiaO/^,^:^/.?»?/'^^, & reli-
Jecidua' fint Facuhates Concollionum lub Stne- qua,quiNatura minuslunt Reparabtlta , parnrri
Uute. Qiiamobremfipo/IintelTe NutrttioneszWx per Tranfitum alacrem Succorum, partim per Ve-
fVuxihares,per TSalneattones , VnBiones,a.ut etiam ftitum illum nqvum CarmumScSangutnisK.tcei\~
ser Cljflerta , (onjuntlapolJintpxohcexeûxSw- tiorum,irrigentur,&renoventur.
w/<»minusvaleant. CANON XXVIII.
CANON XXIV. REfrigeratio, quae non tranfit per Stomachum^
ad Extrufionem Alt- utihs adEongsvitatem.
UBI Concotlio debilis eii
EXPLICATIO.
menti,\bi Exteriora eonfortari debent ad £vo-
"ationem Alimenti. RAtio prxfto eft , quia cum Refrigeeratio x\oxx
EXPLICATIO. Temperacaded Potens(pradercim Sj
Sanguinis)
NOnefthoc,quodin ifto Canone proponitur, advicamLongamficpra;cipuenecetlaria;omnino
eadem Res cum Pra:cedente ; Ahud enim hocnonfieri poilit per intus, quantum opus eft,
^SxAlimentumExterm-smtxotxahz.tux , aliud.fi abfque Beftru<ftione Stemacht ZJtfcei um, &
4hmentum Interius extrahatur ; At in hoc con- CANON XXIX.
urrunt , quod Debilkati Concocltomtm Inteno- COmplicatio illa quod ram Confumptio, quam ,
um,alia Via fubveniant. Reparatio , fint Caloru Opera , maximum eft

-
CANON XXV. Obftacplum adLonaaevitatem.
DMnis fubita Remvatio Corporis fit , autper EXPLICATlO._
Spirttus aut per Adalaaffationes. DEftruuntur fere omnia Magna Opera a Na-
;
EXPLICATIO. turis Complicatis ; cumquodaliaRationeiu-

Corpore, Spiritus dc^Partes; Ad
Uo lunt in vet,ahanoceat;Acque hiclibratoIudicio,&fagaci
Z> utrunquejonga via pervenkur pexNutritto- Pra6lica opus eft ; Id nos.quantum res permittit,
m; Atvia; brevesad^WiV^rper Vapores Affe- & & in prxientia occiuricfecimus Separando Caio* ;
m & ad Partes
; per ejfyfalactfiationes. Illud au- resBentgnos a Tôctvis; & ea qua: ad utrunque , fa»>
jmpauloattendus notandum, quodnullomodo ciunt,
\w\x~und\nms Alimevtationem per Exteritts , cum CANON XXX.

\talactffaiione ; nequeennn Intentio eft Malactf- CVratio Morborum temporariis eget Medici-
\'ienis,ux. nutriatPaites; fedtancumuceasreddat nii ; at Long<x,vttas vite expe&anda eft a Di&w*
.agisidoneasadnutnendum. EXPLICATIO.
CANON XXVL Ua;ex^c«Wmeiuperveniunt, iublatis Cau->
>
Jl ss4leiciffatioh\., per Confubftantialia , Impri- V//&definunt;Ar Curftts J^.ar^rtfContinuuSjin'
•'
'*mentia,sk Occludentia- ftar flttvij labentis , etiam concinuaindiget^/»/»

EXPLICATIO. gationcaut Feltficattone \nzdyexCum : Itaqueope-
K Anifefta Ratio eft ;
quod Confitbftantialia randum eft,regulariter per 1)tatai. Dt£te autem
*-» propriemalacilient; Inprtmentuidedac^m genere duplices iux\fr Diata Stata,c\ux certis tem-
1
clndentia retineant , & PerJpirattonem,qux eft pox\ous;fkDi&taEamiitaris , quarin viciuquo
1 otus Malactffattont oppofitus , cohibeant. Ita- tidianouiurpandebet : Potentiores autem iunt,
rDt&t&Stata,'\d eft, SeriesRemediorumadTem-
•j e (ut in Operattone Nona defcri pfimus ) Mata-
fotie fimul bene non poteft , fed per i>e-
fieri pus:Etenimqua;tantaVirtutepollent,utnaturam
» m,& Ordinem.Primum excludendoi-ôr^, retrovertere valeant, fortiora funt plerunque , 8C
[Spijfamenla quia extranea & craila Infufio non
:
magisfubitoalterantia, quam quaefamiliariterin
J
jnecoaementet Caipus;iubtiledebeteire,&ex Ufumrecipitutopoffint. Atque inlêmediisno-

'porisgenere,quodii9trat.Secundo/«/g»fr^Wi?, RxisIntenttonaltbustxestantumDiarasStatasiepe-
Cenjenjum Confubftanttalium *Corpora eninn : riasDt&tam Opiat&n , Dtatam Malactffantem j
;
Ta6tum eorum,quae valde confentiunt , ie ape- & Di&tam Emactantem,8c Renovantem. At lntec
.nt,&Poros laxant.Tertio,/»jf r*«^»ft<« Vehtcu- ea,quae zdDmam Famtltarem , Vitlum cjuoti- &
nc&nonnihilConfubftantiahainculcant ;& dianum prarfcripta z nobisfunt , efficaciffima:
''xtura leniter Aftringentium, Petfpirattonem in funt ha?c , qua; fequuntur ;
qus etiam validita-
\\ m paululum cohibet. At
fequitur quarto loco tem 'Diatarum Statarum fere arquant Nitrum, &5 :
^gna illa Aftriclte tkClaufura per Emplaftratio- SttbordtnataadNttrum;RegimenÂffecluum , 8&

fti j & poftea gradatimper /nuniiionem; donec StudiorumCjetms , Refrigeria, quacnontranfeun^
;
57« HISTORIA VIT£ ET MOB.TIS. 57 t

PotttsRofcidantes;PerJperfoSan- EXPLICATIO.
petStomachum ;
qmnii cum Jktor^ Ftrmiore,\xt Mnrgarttis , Li- REs hxc & eft altioris Indagationis j & Longio-
InuftcltonesdebitxîcohibendumAarem, risExplicationis , quam faciat ad Inqmfitio-
gnis ,
Calefatloria per Ex nem praifentem. Sciendum intetim Flammam

&Detentionem Spirituum ;
terim,ttmoote Ajfmtlationis po& fomnum , £*#?/o

ttr;w,tempuic.«/y/«»«»i*w«»r«"-.r''''»"">i,
continentergenerari,
o .
& extingui
e>
,
-
utperSuccef-
*
Ca- fionemtantumcontinuetur. ts4er autemCorpus
de iis qux incenduni&«r*»w, induntque ei
fixum eft, nec folvitur , ltcet enim Aer ex Hu-
loremacrem.nt de Vmis,t\Aromattbm;c\ Vfm Mo-
indunt Spiri- mido Aqueo Novum ^wwgignatjtarnenvetus
< /w4ftw,&Tempeftivuseoruoi,quae
Nafturtii,A!lth ^rnihilominusmanet ; undeht Super-oneratto
t ibmQôremKob\iQ:nm,ntCroci >
Enuk,Opiatorum Compofitorum. i»a Aeris ; dequo diximus in Tttulo de At JW
^/««'««utriuiqueNaturajparticepseft, ocFlam-
CANON XXXI
S<P*W»* vivm
cum
Interitum patitur immediate,
deftituiturauc Mottt; zutRefngerto ; aut
. ,
^
^,
^
Twoe, &êrae; quemadmodum&Fomitesejus
0/ d e ftHomogeneum^/w Wl &
quieftHomogeneus ^
qm Sptrttmenim ,
e-,
Alimento. non nutritur ex Oleofo Simplici , nequeex^«w

EXPLICATIO. Simplici, fedexutroque: atquelicetnec^fcrcum
qus
qua: luperms
fuperius vocavi-
^LTnt hscfcilicetillatria,
SUnt flamma , necOleum cum.y4p?benecomponan.
Atriola Mortis ; Suntque Pajfiones Spintm
PaJJiones Spirttm turjtamen fatis conveniunt in Mifto.Etiam,ty»W-
mus AtrtolaMortis;
>mus
propria:, &immediatar.
EtenimOrganaomnia &
tm hab et ex Aere faciles fuas delicatas Impreffw-
partiumPnncipaliumferviuntûthaectriaO^c^ nes, 6iReceptiones;AFlammazutem, Nobile:
Organo-
przftentur Etrurfus, Omni%Deftruclto
: fuos,& Potentes Motm , &^S*w'r^«.Similite
rum , quatLethifera,eo rem deducit,ut unum,
eft etiam Duratto Spiritm Res compofita eft , ne
alia omnia
aut plura ex his tribus deficiant. Itaque tam momerttaneajquamifo/wwrf, nectamentar
funt diverfa: viat ad Mortem ; fed in hsec definunt. fixa,quam Aeris ; Atque eo magis non fequiturr;
Fabrica autem Partium Organum
Spiritus eft
tiones .F/<«w7»<e,quod Flamma etiam jpfa extingu
quemadmodum&ille,^w^ô»^/«;qusln- tur Accidens;nempedContrariis,&Deftruei
p el
corporeaeft&Divina, tibuscircumfufis ;
quam cauiam &neceflitate
CANON XXXII. nonhabetpariter5/7/Vi/w. Reparatuiautem.5)
FLamma Subftantia Momentanea eft : Aer ritm ex S*«£*«>zevivido , & Florido Artertan
Spiritm Vivi in Animalibus , media eft exilium,qua= infinuantur inCerebrum;Sed EtRe^
Fixa :
j> atio< ratio ifta fuo modcde quo nune non eft Sermo.
F I N I S.
FRi*
FRANCISCI
ARONIS
VICE-COMITIS SANCTIALBANT
AC SUM MI ANGLliE
CANCELLAB.il,
S C RI P T A
IN
TURALI
NA •ET
UNIVERSALl
HILOSOPHIA,
Contenta bujus Libri reperies Pagina fiqitentL
ImpenfisJoaBAPTiSTiE Schonwetteiu
Anno cfa foc LXIV»
Bb
. .
qONTENTA
Hujm Lihri.
I. sn Ogitata & Vifa de Interpretatione Natura , 4Ive de Inventione , Rerum & 0~
V~< perum.
EpifioU Thoma Bodlei adTrancifc, Baconum , gua candide expendit ejtts Cogitata & Vifa.
Latine verfa ex Anglico a b If.Grutero.
I I. Defcriptio Globi intelle&ualis.
III.ThemaCceli.
IV, Defluxu&RefluxuMaris.
V. De Principiis atque originibus fecundum Fabulas Cupidinis & Cceli. Sive Parmeni-
dis & Telefii,& prxcipue Democriti Philofophia trattatainfabula De Cupidine»
VL Impetus Philofophici,in quibus continentur.
iT ludiciaveradefnterpretationeTâturx.
z. ThmomenauniverfivfiveHiftorUnatmalis^dCondendam Vhilofophiam.
3. ScaUlntetteclusfiveFdumLabyrinthi.
4« Prodromifive Anttcipationes philofophmfecunda,.
5. CogitationesdeNaturarerum Defeclionecorporumjontinuo&vacuo.
6» FUumLabyrintbifiveInc[uifitioUgttimaDemotu.
7. Aphorifmt &
Confihade Auxiltis menttsi& Accenfione Luminis mturalfsl
8 De Interpretatione natura SententU 1 2,
9» De Interpretationenatur&Prooemium.
3 . Topica lncpifitio Deluceejr lumine*
Li:
, ,
577 578:
SLM>A>Ski £«.S3S®(SS
5 -p*o"*aao
LECTOII S.
ISAACUS GRUTERUS.
QVs. tibidamm,AmiceLeBor, adVniverfalem &Naturalem. fhilofophiamfijeBantia,ex Manufcriptis Codicibm,quot
accuraterecenfuerat & <varieemendaratauthor,meemanuenfeapographafunt. Sola Bodla epiftola , qus. ad examen
vocat Cogitata&Vi(a,/>«r me ex Anglico faBaLatina eft,
atqêxopereepiftolarumBaconi, qus. taliidiomate circumfe-
tttntur, huetranslata ob materis cognationem. Titulm,quem frons Itbri prsfert &
totum compleBituropufcult, tn varitu
,
differtattones feBi,argumcntum,ab ipfo Verulamioei?i quem finguls exhibent paginsex rerum traBatarum fene diftin-
3um, a me, ut minut confunderet qusrentem LeBorem , indiculi defeBm. Gjuiequid fequitur abeo loco,cu)as mfcrtptio
eHinipfo contextu Judicia veradeinrerpretationeNatura:f«<£a<f#»MW , donavi eo nomine Impetus Philofophici quod ,
ex famtltaribm Virimagni coUoquiisnotaffem, cum deiftis chartis mecum ageret. Non aliter enim appellare fohbat quicquid
frioribus per titulosfuos feparatu conneBeretur ; ne quit imperfeBumftatim fttfpicetur , quod deferve\cente Im peiu rion vi-
det traherefyrma prolixs traBationk.Omnia ttutem bsc inedita(nifi quodineditts pauciffimis rara exftent quarundam ex his
medttationum veftigia) debeS, Amice LeBor , Nobiliffimo Guii. Bofvvcllo , ad quem ex ipfim Baconi legato fervinerant,
cumaliisinpolitico &moraligenere elaboratis , qus njtnc ex dono J f^/nfoto/irss penes me fervantur non ditt premenda.
'
Bofvvello, inquam,vtro nobilitate,prudentia infigni,varia eruditione,humanitate fumma $> Oratori olim apud Batavos ,
Anglo cu\mjanBa mihi memoria eft. Vale t&conatibm noftris farve, qui moxpluradaturi fumm Baconiana latine verfa,
;
naximapartem inedita;& ovtkoyhl adornamus epiftolarum,quas VirEminentiJJimmHugo Grotim fcripfit adBelgas Ger- .
manos, ltalos,Sttecos,Vanos, Gallis exceptk,quas Clarifjimm Sarravim Senator Parifienfis edidit.Rogantur itad] in quorum
nanui hscinciderint, ut,fi quidejm nots habent, autfciunt unde haberi queat, ad typographum tranfmittant , fignifi- &
:ent, csterk )am colleBis aggregandum.
FRANCISCI BACONI
DE VeRULAMIO,
COGITATA ET VISA De
INTERPRETATIONE NATUR£,
Sive de
INVENT IONE
Remm&Operum. j
rAnciscus Baconus fic cogita- riusinqiiiratur,hocomninoperfuaderivoIiint,ni][
vit. Scientiam , in cujus poffeffione arduumautinNatura imperiofum , ab Arte vel
genus humanum adhuc verfatur , ad opeluimanaexfpedaridebere. Ab hoc fonte il-
:ertitudinem &magnitudinem operum non acce- lud: caloremAftri five Solis,&calorem ignistoto
lere. t-JtyteclicosGquidem morboscoraplures ingenere differre &illud, compofitionem opus
.-
inabilespronunciare, &in reliquorum cura faj. Hominis, at Miftionem opus fblius Natura: elle,
iiuserrare&deficere:^/c^7«2//?-«infpeifuaeam- & fimilia ; qua fi diligentius notemur, omnino
ilexibusfenefcere&immori: zJMagorttm opera pertinentad humana; poteftatis circumfcriptio-
luxanec im&uo^MechanicasAites nonmultum nem malitiofam,&ad qua;fitam &artifidofam de-
ucisa Philofophiapetere, fedexperientia; telas, fperationem, qusnon folumipeiauguria,fedet-
paulatim continuari. Ca-
entas fane ac humiles ,
iam experiendi aleas ab jiciat ,& omnes induftria?
Itm, authoremrerum proculdubio utilem ; fed ftimulos & nervos incidat dum de hoc tantum :
pi perlongas ambages &

circuitus, donaria fua folliciti funt, qt Arsperfeda cenfeatur, & glorias
n homines fpargat. Itaj^ vifttm esl ei : Inventa vaniffims &perditiffim£ dant operam ; fcilicet,
iominum,quibusutimur,admodumimperfe£ta utquicquidinventumnonfit,idnecinveiliripofle
kimmatura cenferi. Nova vero hoc fcientiarum credatur. nAlchymtfta vero ad Artis iua; fubleva-
htu,nonnifiperfeculorumfpatiaexpecl-ari: eaq; tionem,errorespropriosreosfubftituit , fecura
pkquarhadrenushumanaexhibuit induftria,Phi- accuiatoVie repntando, fe aut Artis & Authorum
ofophia: haud attribui, Yocabulanonfatisintellexifie , undead Traditio-
Cogitavit&illtid; in iisrerumhumanarum annum & oretenus eloquiorum fuiurros animum
»uftiis, maxime & ad pra:fens deploratum,& in
id applicat , autin practicae fcrupulis, proportioni-
jiiturum ominofum eile quod homines , contra
;
bus,&moinentisaliquid titubatumelfe;undeex-
Donum fuum , cupiuntignorantiamignominiae perimentafelicioribus futputat) auipiciis in infi-
:ximere,&fibiperinopiamiftam fatisfieri.Jil?^- nitum repetit. Ac interimcuminter experimen-
:w enim prater cautelas Artis fuas fin quibus ad torum vertiginofasambages, in inventa quadam
:xiftimationem Artis tuendamhaud parum pra:fi- aut ipfa facie nova, aut utilitate non contemnenda
iiieft)hanc generalem veluti totius Artis caute- impingat; hujusmodi pignoribus animum paicit,
tamadvocatjquod Artis fua: infirmitateminNa- eaqueinmajusoftentat&celebrat,reIiquafpefu-
tura; calumniam vertit & quod Ars non attingit
; ftentat. zjtyiagus, cumnonnulla liipraNaturam
idex Arte impoffibile in Natura iiipponit. Neque (pro fuo nimirum captujprorfus effici videat.-poft-
certe damnatipoteft Ars, cum ipfa judicet. Etiam quam vim femelNatura? fa&am intelligit, lmagi-
Philofophia, exquaMedicina ifta(q\iam in ma- nationialasaddit;remq;magis & minus recipere
nibushabemus) exc.ifa eft;habet & illa & in finu vixputat; quare maximarumrerum iibiadeptio-
autrit,qua:damPofitaautPlacita, in quse fi feye- nem fjôndet , non videns eile fubjecTia certi
Bb 4 cujus-
, «
,
'579 COGITATA 580

cu jusdam & quibus Magia
fere definiti generis, in conatibusintercedant.-adeoutornnis ftfcceffio &
&fuperftitioper omnes nationes &xtatespotue- devolutio Difciplinarumperfonas magiftri &au-
rit & luferit. Mecbankm autem, li ei contigerit ditoris -comple<5tatuir , noninventoris & ejus qui
jam pridem inventa fubtilius polire , vel ornare inventis addat : unde neceflario evenire, ut Scien-
elegantius; aut,qua: feparatimobfervaverk,com- tiae nec loco omnino mo-

iuis harreant veftigiis ,
ponere&fimulrepraefentare : aut res cum ufu veantur. Quod&pfirmultajam feculaufu venit,

rerum commodius & felicius copulare : aut opus eousque ut non folum aflectiQ maneat aflertio, fed
quam fieri confuevir,
ma.jorcaut etiam minore, etiam quaeftio maneat quaeftio,&eodemplanefta-
mole&volumineexhibere , fe demuminter m- tualatur. Quare vifitmeB
ei , Columnasnon
ritminventoresrrumerat. Itafevifptme&et, homi- ultra progrediendi magnopere fixas efle & quafi
nes rerum &
Artium novarum in ventionem , ut fatales , & mirum minime efle id haud obtineri
conatum inanem & fufpedtum, faftidire vel cre- ; cujus adipifcendi hominesnec fpe nec defiderio ,
dere, exftare quidem inventa nobilia , fedinter teneantur.
paucos fummofilentio & religione quadam co- Cegitavit& iUud\ quae de hominum tum de-
hiberi vel hucdefcendere, ut minores iftas indu-
:
fperatione.tum faftu ,dic"tafunt, quod ad plerosq;
ftrias & inventorum additamenta pro novis inven- Scientiarum Sedtatores attinet , nimis altepetita
tisaeftisaent. Qu£ omnia eb redeunt, ut
animos efle turbam enim longe maximam prorfus aliud
;
hominum a legitimo & conftanti labore , & a no- aêre. - Doctiinam fiquidem vel animi &dele<
bilibus & genere humano dignisinventorum pen- dtationis caufa petere , ufum&emolumen-
vel ad
fts avertant. •tum profeflorium , «tiam adornamentum &

vel
Coattavit & illad; Homines cum operum va- exiftimationis fuae adminiculum: qux h ut finis
fietatem& pnlcherrimum apparatum, quae per Scientiarum proponantur , tantum abeft ui
artes mechanicas ad cultum humanum-congefta hominesid vehnt, ut ipfa Dbclrinarum malli
funt,oculis fubjiciunt.eoinclinare
, utpotiusad augmentumfumat, ut exeaqua; prarfto eftmafla
opulentis humana: admirationem, quam adino- nil amphus quauant , qu itm quantum ad ufum de
piae fenfum accedant minime videntes, primiti-

',
ftinatum verte&e & decoquere pdffit. Si quis au
\zs hominis obfervationes naturse operatrones, & tem -in tantamultitudine Scientiam affedtuinge
quxanimaeaut primi motus inftar , ad omnem nuo & propter fe expetat, invenietur tamen rerur
illam varietatemfint,necmultas, nec alte petitas pocius varietatem quam veritatem aucupar
efle caneraad patientiam
: hominum, & fubtilem Quodfi &veritatisfitinquiiitor feverior, illaipl
«& ordinatum manus vel inftrumentorum motum tamen-veritaserithujusmodi, quae res jam inlu
pertinere : atq; in hac parte ofticinam cum Biblio- cemproditas fubtilius explicet , non quae no vat
thecarnire congruere, qase & ipfatantam hbro- lucemexciter. Sin adhuc ftudium cujufpiami
rum varieratem oftentet, inquibusn diligentius tantum expandatur, ut & novamlucem ambiai
introfpicias , nil aliud quam e jusdem rei infinitas eamfcilicet lucem adamabit, quae ex longinqu
repetitionesrepetias,tra&anJimodis&ftru6tura contemplationes fpeciofasoftentet, non qus (
quadam novas, inventione praeoccupatas. Itaque propinquo opera& inventa nobiha demonftre
vifitmefiei, opmionemcopfeintercaufasinopise Quarev lfitmeFtei, eodem rurlusreferri, fcilic
ponr: &tumopera,tumdocrrinas, adintuicum mirumnonutique efle , -curriculum nonconfic

numerofa,ad examen pauca elien. ,
cum homines ad hujusmodi minora defledtan
Cogttavit &
ilitid; eas quas habemus dodbrinas multo magis cum nec lpfa metaadhuc ulli qu< ,
eaambitione & afTcctatione proponi, atq; in etim fciat,mortahumpofitafit &defixa. Metamaute

modum efformatas , ac velutiperfonatasin con- (Ikhi aliam efle > quam ut genus humanum no\
fpedum venire, ac fi finguk artes emni ex parte operibus & poteftatibus continuo dotetur.
perfetfta- eflent,& ad exitumperdu6te. Hnjus- '
Cogttavit & illud; Inter ifta Scientarum det
modienimmethodis, & iis piJ,rtitionibus tradi, praomf
menEa,naturalisPhilofbphiKfortem,
quatomniapi oriiis,qua»inilludfubje6tumcadere
-
busminusaquamefle: utquaralaboribushon,
poflunt,tracT:atacomple6ti& concludere videan- numleviteroccupata,faciledelerta,necmajore 1
tur. Atq; licetmembraillamaleimpletay&quod inmodumculta&fupadrafit. Poftquam enim ;.
advividum aliquemrerumfuccum attinet, defti- des Chriftiana adolevit & receptaeft , lon i
tuta fint: Totius tamencujusdam formam& ra- maximam ingeniorum partem ad Theologiam:!
tionempra; feferrc, eoqueremperduci, ut pauca contulille , hominumque ex hac parte ftudio l
quxdam,neq;illaex optimode!e£tu,receptaAu- ampliffimaprafmiapropofita , &omnisgene>

thorum fcripta pro integris ipfis & propriis Arti- adjumenta copiofiffime fubminiftrata efle. -Qii
bushabeantitr. Cu mtamen P ruT1 '^:an " I u Hm i ( ' l' &a;vofuperiorepotiffimasPhilofop'horum co>

veritatis inquifitores , meliore fide ac eventu, mentationesmmorali Philofbphia(qua;Efhnis
Scientiam,quam ex rerum contemplation^ decer- magnaeX parte vice Theologix eratj confump s
pere, &inufumcondereftatuebant, inAphonf- effe; utrisque autemtemporibus fumma ingea
mos fortafte , fivebreveseasdemquefparfasnec haud infrequenti numero ad res civiles ieap|t-

methodis revinclas fententias conjicere folcrent r cafle , praefertim durante Magnitudine Roma:|i»
qujecum & reruminventarumnuda fimulachra , quKobimperii ainplitudinem plurimorum oi-
&rerum non inventarum manifefta fpatia & va- risindigebat. Eam ipfam vero aetatem, quah»
cuaindicarent, minus fallebant; atque hominum turalis philofophia apud Graecos maxime floi
ingcnia&meditationesadjudicandum&adinve- vifaeft, fuifle particulam tempons minimec^
niendum (imul excitabant. Atnunc fcientias iis turnam adfubinde contradidrionibns ac no>
:
modis exhiberi qui fidem ufurpent, non judicium rum placitorum ambitione corruptam & inutilm
lollicitent, &authoritatetriftiktisinventionum redditam. Ab illis autem usque temporiJi
nemin.TJ
,
8. ET V I S A.' j8&
callidius cofl jicere fi media ignorentur- , fingula.
eminem protfiis nominar£qui Naturalem Philo- ,
ophiamex profeflo colat , nec ejus inquifitioni admanum&virgulam divinam (quodreligionis,

minoriatur,adeo ut virum vacuum & integrum maxime interfit ) facilius referri quod
ut putant , ;
iiarcScientiajamdiunon occupaverit , nifi quis nilaliudeft.quam Deoper mendacium gratificari

orteMonachialicujusinfellula , autnobilis in velle. Aliosabexemplon-ietuere,ne motus&mu-
illula lucubrantisexemplumadduxerit, quod & tationes philofophia: in Religionem incurrant&
ariffimumreperietur.Sed fadum deinceps inftar definant. Aliosdemque follicitosvideri,ne inna-
ranfirus cujusdam & pontifternii ad alia , ma- poffit,quodRe-

tura: inquifitione aliquid inveniri
'namque iftam fcientiarum Matrem in Ancillam Jigignem labefaciet. Qua: duo cogitata incieduli-
nutaram efle , qnx Medicins aur Mathematicis. tatemquandamfapiunt &
fapientiamanimalem:
peribns miniftrec,aut Adolefcentium immatura pofterius autem absq; impietate ne indubitatio-
ngenialavet& imbuat , veluti tm&uraquadam nem aut fufpicionem venire poteft. Quare fatjs
irima , ut aliam rurfus fehcius & commodius ex, conftabat,inhujusmodiopinionibus multum in-
jpianc. ftatfe vifttmeft ei , Naturalem Philofo- firmitatis, quin &invidia:& fermenti non parum,
>hiam,incumbentium & paucitate & feftinatio- Naturalemenimphilolophiampoftver-

fubefie.
ie>& tyrocinio deftitutam jacere. Necita muko bumDei certiffimam fuperftitionis medicinam,
>oft vifumeft ei, hocad univerfumDodrinarum eandemprobatiffimum fideialimenrumeffe. Ita-
catum fummopere pertinere. Omnes enim quemerito Religioni tamquam fidiffinjam & ac-
irtes & fcientias ab hac ftirpe revulfas , poliri ceptiffimamancillamattribpi: cum altera volun-
brtaffis aut in ufum effingi , fed mil admodum tatemDei, alterapoteftatem manifeftet. Nequc
refcere, errafleeum qui dixenv.Erratu nefcientes fcriptara*
Cogitavit &illud, quammoleftum acin omni (jr poteftatem Dei, informationem de voluntate,&
renere difficilem advedarium nacta iic Philofo- meditationem depoteftate,nexu individuo copu-
)hia Naturalis , fuperftitionem nimirum & Ze- lantem. Qua: licet veriffima fint,nihilominus
um Religionis, caecum&immoderatum. Com- illudnianet, in potentiffimis naturalis philofb-
jeritenim ex Gra;cis nonnullos , qui primum phia: impedimentis , ea qua: de Zelo imperito &
:aufasnaturalesfulminis & tempeftatum infiietis fuperftitione dida funt, citra controverfiam nrj-,
idhuchominumauribuspropofueruntjimpieta- merari,
:iseonominedamnatos: necmuhomelius exce- (ogitavit&illtid, in& inftitutisAca-*
moribus
jtos, iedinidemjudiciumadduftos, non capitis demtarum , & fimilium conven-
Collegiorum,
ane fed fama? , Cofmographos , qui ex certiffimis tuum.qua: addoclorum hominum fedes & ope-
iemonftratiombus, quibus nemo hodie fanus ras mutuas deftinata funt omnia progreflui fcien-
,
:ontradixerit , formam terrs rotundam tribue- tiarum in ulterius adverfa inveniri. Frequentiam
runt,&exconfequentiAncipodasafferuerunt,ac- enimmultbmaximam profejroriam primb , ac
cufantibus qujbusdam ex Antiquis Patribus fidei fubindemeritoriam efle. Ledtiones autem&ex-
Chriftiana?. Qjpn& durioremfutnunc funt res) ercitia itaqjfpofita, utaliud a confiietisne facile
conditionem fermonum de Natura effe&am ex cuiquam in mentem veniat cogitare. Sin autem
temerirare TheologorumScholafticorum, eo- & alicui inquificionis&judiciilibertateuti contige-
rumclientelis, qui cum Theologiam ( fatispro rit,isfe in magna folicitudine verfari ftatim fen-
poteftate) in ordinem redegerint , & in Artis fa-> tiet. Sin&hoc toleraverit, tamen incapeflanda
bricameffinxerintjhociniuperaufi funt,ut con- fortunainduftriamhanc& magnanimitatem fibi
tentiofam & tumultuariam Ariftotelis Philofo- non levi impedimento fore experietur. Studia
phiam corpori Religionis immifcuerint. Eodem enim hominum in ejusmodi lbcis in quorundam
ipe&are etiam , quod hoc feculohaudalias opi- Auchorumfcriptaveluti relegata efle ; a quibusfi
niones&difputationes magisfecundis ventisferri quisdiflentiat,autcontroverfiam moveat, conti-
reperies,quam eorumquiTheologiae &Philofo- nuo ut homo turbidus & rerum novarum cupidus
phia:,id eft,fidem &fenfus, conj ugium veluti legi- corripitur cum tamen (fi quis verus asftimator
;
timum, multapompa&folennitatecelebrant,. & fitj magnum difcrimen inter rerum civflium ac
gratareriim varietate animos hominum permul- Artium adminiftrationem reperiatur. Non enim
centesjinterimdivina&humanainaufpicato per- jdem penculum anovaluceac anovo motuinfta-
mifcent.Revera autem fi quisdiligentiusanimum .
re. Vetum in rebus civilibus motum etiam in me-
advertat.non minus periculi naturali philofophia; Jius fufpe6tum efle ob perturbationem, cumci-
exiftiusmodifallaci& iniquo fcedere , quam ex vilia authoritate, confenfu , fama, opinione, nort
apertisinimicitiis imminere. Tali enim fcedere & demonftratione &veritateconftent.In artibusau-

focietacerecepcain philofbphia tantum compre- tem&fcientiis, tamquam inmetallifodinis, om-
hendi : aucta autem vel addita , vel in mefius munia novis operibus &
ultenoribus progreffibus
tata, etiamfeverius&pertinaciusexcludi, Deniq; ftrepere debere. Atque recta ratione rem fe ita ha-
yerfus incrementa,& no vas veluti oras & regiones bere. In vita autem vifam ett ei, Dodtrinarum po-
philofophia?, omniaexparteReligionis, prava- litiam& admimftrationem, qus in ufii eft, fcien-
rumfufpicionum, &impotentisfaftidii plenaefle. tiarum augmenta & propaginem, duriffime pre-
Aliosfiquidemfimpliciusfubvereri,nefortealtior mere & cohibere.
inNaturam inquifitio ultra datum & concefTum Cogttavit & illud , etiam in opinione homi-
fobrietatis terminum penecret, traducentes non num& fenfucommuni,multa ubique oecurrere,
redte ea quae de di vinis myfteriis dicuntur,quorum quac novas fcientiarum acceffiones libero aditu
multafubfigillodivinoclaufamanent,ad occulta prohibeant. Maximam enim partem hominum
Naturar, qusnullointerdittofeparantur; Alios prajfentibus non arquam , in Antiquitatem pro-
penderg
'
5
85 C O G I T A T A 5 8.
pendere,ac eredere.fi nobis, quinuncvivimus,ea molefta: , fedetiamjudicio & intellecbui infefl
forsobveniilet, ut qu<e ab Anriquisquajfita&in-i funt./t^w«/^wc/?«,interinternascaufa5erroru;

ventafunt, ptunitentaremus , nos eorumpenfa hancipfamutgravemfane&innoxiamponere.
longointervallo nonfuilfe arquaturos credere : ., Cogitavit&illud, prarter communes fcienti;
fimiliter.fiquis etiam nunc ingenio fuo confifus

,"
rum & Do£trinarum difficultates philofophiai
inquifitionemde integro fufcipere affectet, hunc naturalem, prafertim activam &operativam, e

hujufcerei eventum fore utaut in ipfaincidat ,
, iam aIiapropriahaberepra:judicia& impedimer
qu£ ab Antiquitate probatafunt; aut fanein alia, ta. Non parvam enim exiftimationis ja£turam<
qus ab Antiquitate jampridem judicata re jecta & per quosdam procuratores fuos, levi
fidei feciffe
inoblivionemmerko celfere. Alios , fpreta om- & vanos, qui partimex crudelitate , partime
ninogente&facultate humana, utriusque tem- impoftura,humanumgenus promiflis onerarun
poris, five antiqui dve novi , in opinionem labi prolongationemjene&utis retardationeir
vita;
curiofam & fuperftitiofam ; exiftimantes,fcientia- dolorum levationem, naturalium defe&uum rt

rumprimotdiaafpiritibusmanaile, abeorutn & parationem , fenluum deceptiones affedbuui ,
dwmatione&Gonfortiofimiliter novainventa au- ligationes &incicariones,Intellectualium facult;

thoramentum haberepoffe. Aliosopinione ma- tumilluminationes, exalcatiories, fubftantiarui
gis fobria& fevera, fed diffidentia gtaviore de ,, tranimutationes,motuumad hbitum multiplic;
auctiorefcientiarum ftatuplane defperare , Natu- tiones.aeris imprefliones&alterationes , rerui
xx obfcuritatem, bievkatem vitae ienfuum falla- , futurarum divinationes , remotarum repraefent;
cias judicii infirmitatem , & experimentorum

,
tiones,occultarumrevelationes, &ahacomplui
difficukates &
immenfas varietates teputando. pollicitando. Verumdeiftis largkoribus opinat
Itaq; hujusmodi fpei excefTus,qua: majora, quam non mukumaherraturum , qui iftiusmodi jud;
qua:habemus,fpondeat, effeimpotentis animi & cium fecerit Tantum nimirum inteiefle intt
;
immaturi , atqcie laeca fcilicet principia, media ar- horum vankates & veras Artes in Philofophia
dua,extrema confufahabere,nec minorem defpe- quantum interfit inter pugnas Julij Cxfaris ai
rationem prajmii quam fadti effe. Scientias (iqui- Alexandri; &rurfus Amadiili ex Galiia-.aut Artht
dcminmagnisingeniisproculdubioinnafci &au- riexBntannia,inHiftoria. Conftatenim clarifl
aeri ; pretia autem & aftimationesScientiarum mosillos Imperatores majora revera praeftkifle
penes populum aut principesviros aut alios me- , quam umbraulesifti Heroes fecille fingantur, fe
diocckerdoctosefTe. Itaqtienoneorundem pro- modis & viis aclionumminimefabulofis &prc
pofirionemfcientiarum& judicium effe unde : digiofis. Itaque xquum non effe fidem ver,
fieri, uteatantuminventa vigeant qua? populari , memorke derogare, quia illa afabulisquandot
judicio & fenfui communiaccommodata funt; ut laefa & violata fit. Nam Ixionemt nube Centauro
inZ)«»0<:w«opinione de Atomis ufu venk , quae necideominus/W«we ver:a.IunoneHebtnS<Vu
quiapauloremotioreratjlufu excipiebatur. Itaq; carium, virtuces fcilicet admirandas & dwina;
altiorescontemplationes Naturae, quasfereReli- Qua: licet vetacon
Tâmrtz&iîrtts, genniiTe.
gionis inftar , durasfenfibushominum accedere periantur,&hominesabsq; rerum difcrin ineir
necelle eft , onri aliquandopolle, fed ferenon creduloseiTefummaefltimperkia:: vtjum tamt
multopoft (nifievidenti& excellenti utilitatede- ef?«',ventacisaditumperhujusmodi comr-.ent
monftrentur &commendentur, quodhuc usque interclufumautcertearctatum jampridemeifeU
fadunoneftjopinionum vulganum ventisagkad Vanicatisexceilus, eriamnuncomnemmagnani :
&exftingui Adecut tempus tanquanrStivius

; mitatemdeftruere.
levia& inflatavehere , g:avia&folida mergere Cogitavit & tllud , reperiri in animo humam
cenfueverit. fcfum esl ei itaq impedimenta me- 3
quandam a Natura infitam & ho 1
inclinationem ,
liorisfcientiarumftatusnontancumexterna&ad- minumopmione&difciplina nonnulla conobo

ventkia , fed &innata,&ex ipiisfenfibushaufta ratam,qua;NatuialisPhiloiophia?, activaenimi
eife. rvim& ope;ativ2,progreflusremoratafit&aver
Cogitavit& illud , etiam verbbrufn naturam terjt. Eam elle opinionem five a;ftimationen
âgam&male terminatam intelleclui hominum humidam& damnofam, minui nempe majefta
illudere, &ferevimfacere: verba enimcertetan- cemmentishumanEt; fi in experimentis& rebu:
quam numifmata effe , qua; vulgi imaginem & particularibus, fenfui fubjectis, & inmateria ter
principatum reprasfentent : Illaflquidem fecun- minatis,diuacmultumverfetuf: Praefertim cun
dum populares notiones & rerum acceptiones hujnsmodiresadinquirendumlaboriof-f,adme-
(qux maxima ex parte erroneae fiint & confufilfi- ditandum ignobiles, ad dicendum afpera; ad pra ,
mac) omnia componere& dividere utetiamin- •,

cficam numero infinita?,& fubtilitatt
illiberales,
fantes, cum loqui difcunt, infelicem errorum ca- pufilke viderifoleant,& ob hujufinodi conditio
balam haurire & imbibere cogantur. Ac licet nes glorirE Artium minus fint accommodata:
-,
Sapientiores&Doftioresfe variis artibus ab hac Q_Ljamopinionemfiveanimi difpoiitJonem,vires

fervitute vindicareconentur , novavocabulafin- maximas fumpfiiieexillaaltera opinione elata &
g£ndo,quod durum, & definiriones interponen- commentitia; qua veritas hnmansmenris veluti
do, quomoleftumeft, nnllistamenviribusjugum indigena,necalinndecommigrans;&lenfusintel-
excutere poffe , quin infinita:eriaminacurifiimis leclum magisexcitare.quam informare allereba-
difputationibus concroverfia? de verbis niovean- tur.Neqs lamen erroremhunc&mentis (fi verum
tur, &quod multodeteriuseft, lftae ipfe pravae nomenquaeratury alienationemabijsulla.exparte
1
verborum fignatura: etiam m mentem ladios fuos correcf am,qui fenlui debicas,id eft primas parr.es,
&imprefIIonesrefle(flant;nec tantum in fermone cdbuetunt. Quin&hosquoqueexemplo&faifc
fuo,
,
5*5 ET V i s a: %u
fuo,relicT:aprorfusNatiirali Hiftoria, &mundana mentione inveniri poffit,evolvifle: & cnm fide
rerambulatione.omnia in ingenii agitatione po- &judiciohbratoexaminafTe. Acprimo fanedu-
fui(Ie,&interopaciffimaMentisIdoIafubfpeciofo biumnon effcquinfi opinioneseorum in propnis
contemplationis& rationalium nomine perpetuo majorem firmitudinem habi-
exftarentoperibus,
volutalle Quare vtfum esl «,iftud rerumparticu- turae nii(Ient,cumTheoriarumviresin apta & fe
lanum repudium & divortium omniainfamilia mutuofuftinente partium harmonia , & quadam
humana turballe. inorbemdemonftrationeconiiftant, ideoqueper
Coguavit & tllud,non tantum ex iis,quae obftant, partes tradits infirmae iint:quare non contemptim
conjecfturamcapiendamjfieri enimpoffe, uthu- de illis Repenffe etiam mterPla-
judicium fecille.
manigeneris fortunaiftas difticultates,& vincula cita tam vatia , haudpauca inobfervationeNatu-

perfregetit & fuperaverit.Itac|; illud videndumac rar,&cau(aLtimaffignatione non indiligenter no-
perritus introfpiciendum,qualis(IteaPhilofopbia autem in aliisfutferefieri iblet) felicio-
tata; alios
quaj recepta(It,autahaqua:piamex antiquis.qux resfuiffe.Tantummodo Pyrhagor& inventa & Pla-

inftar tabulo? naufragii ad littora noftra impulfa cita(licetnumeri ejns quiddam phyficum innu-
(it. Atq invenic,PhilofophiamNaturalem quam ,
antjcaliamajoreex pattefuiffe, qua; ad Ordinem
HGrsecisaccepimus^pueritiam quandam Scientia: potius quendam Reiigioforum fundandum,quam
:enferi, atq; habere id quodpropriumpuerorum ad Scholam in Philolophia aperiendam pertine-
;ft,ut ad garriendum prompta,ad generandum in- rent ;
quod &eventus eomprobavic. Nam ean-
[labilis&immaturafic. Hujus aucemPhilofophia; dem difciplinamplusin haerefi *jfyi~anich&orum &

jamcon(enfuPrincipemv#v/?o/<?/(W», intadra fere fuvetfotione iJHahumeti , quam apud Philofu-
ic iIlibar.aNatura,incommunibusnotionibus,at- phos valuiile. Reliquos vero Phyficos certe

jue earum inter ie comparatione.collifione re- & fui(Ie;acqueexiisnonnullos , qui tsfrtftotele lon-
ludtioneinutiliterverfatumeffe. Neq; fane quic- ge& altius &acutiusin Naturam penetravermt.
juam ab eoiperari, qui etiam mundum e
folidi Atque illum fcilicet Ottomannorum more in
Zategoriis effecerir. Parum enimintereffe,utrum fratribus trucidandis occupacum fuille; quod &
]uismateriam,formam,& privacionem, an Sub- eiexvoto fuccellit. Verum & cie ssZnflotele , 8c
tailtiam
, Qtialitatem.&Relationem principia de rehquis iihs Graecs non diffimile judioum fe-
erum pofuerit: verum iftis fermonibus (iiperie^ eit, eile nimirum hujusmodi ^lacica ac Theorias,
leri oportere. Nam & juftam confutationem in- veluti diverfa diverfarum fabularum in theatro
:ituerefcum neque dePrincipiismecdedemon- argumenta, in quandarr, verifimilitudinem, alia
:rationum modis conveniat ) immemoris effe. elegantius, alanegligentms , aut craffius con-
:
,t rurllis hominem tantam authoritatem & fere fii5ta; atque habere quod fabularum propnum
)icT:aturaminPhilofophiaadeptum,perSatyrarn eft,uc verisnarrationtbusconcinniora & commo-

rsftringere, levius prodigmtate iermonis infti- diora videantnr. Neque
tantum exhibi»
in iftis
jti,&tamen fuperbum fore. Illum fane,Dialecti- tis & publicatis Theoriis, humanj uigenn pere-
is rationibus, utpote (quod ipfe licentius glo-

a fe grinationes&erroresfeiiftere aut finiri potuillie.
atur) oriundis, Naturalem Philofophiam cor- Nifienim mores hominum , & afFecStus & rerum
ipiffe. Verum
ut illum mittamus, Platonemvi- civilium inclinationes hujusmodi novitatibus ,
dubio altioris ingeniifuiffe utqui & for-

ltn fine ;
(etiamincontemplativis)adver(ar & infenfar. ex-
jiarumcognitionemambiret, indu£tione per & titident , dubium minime eile ,quin &alia? mul-
imnija(nonadprincipiatantum) uteretur. Sed tx in Naturah Philofophia fecinntrodudae fuif-
i lvtfili utrobique ratione, cumindu&iones vagas fent. Quemadmodum enim mAflronomtcis, Sc
jjrmas abftradlas prenfaret & reciperet Acque jisquihusterramrotariplacet, & quiper£<r- iis
ujus Philoiophifi quis attentins & fcripta& mo- centrtcos & Epicyclos motus expediunc eorum , ,
:sconfideret , eumdePhilofophianaturalinon qua? in coelis fub fenfu apparent , patrocinia,& ad-

'dmodum follicitum fuille reperiet, nifs quatenus vocationes aequat &ancipitesfunt; qum.& tabu-
dPhilolbphi nomen & celebritatem tuendam, larumcalculiutrisquerelpendent: eodem modo

eladmajeftatemquandammoralibus&civilibus & multo etiam facihus efle in NaturaliPhilofo-
,octrinis addendam & adfpergendam fufhceret. phiacomplures Theoriasexcogitare, longeinter
.undem Naturam non minus Theologia quam ,
ieadinvicem differentes, led camen fingulas (ibi
Dialectka inficere &,(i verum dicen-
iriflotelem :
conftantes, & inftantiarum vulganum , qua; irs
nmeft,tamprope adPoeta^quam ilkeadSophi- eiusmodi quxftionibus judicta exercere folent»

:spartesaccedeie. Atque horum Placitaex ipfis fuffragatione abutentes atque in di verla trahen-
,
ancibus haurire licere,cum opera eorum exftent. tes. Neque enim defuiffe, qui noftta tk Pacrum
Leliquorum vero, Pythagor&,Emfedodis,Heracli- acate novas Philofophia; Natnralis fabncas me-
iiAnaxagor&i&emocritifParmenidisyXenophanis, ditati (unt. Nam Telejium noftra memoria lce-
caliorum.diverfam lationemefle, quodillorum nam confcendifle , & novam fabulam eg]fle s
ipinionesperintemunriosquosdam,& famas, & magis argumento probabilem , quam plauiu,
iragmentafolummodo habeamus ; atq; idcirco celebrem : & Fracaflortum non ita pndem,
iiajore inquifitione,acmajoreetiam judicii inte- licet novam Sedam non elegerit, tamen libeiv
ritate(qua; fortisiniquitatem levec) opus elle. tate judicii & inquifitionis honeftflime ufum
etamencumfumma diligentiaaccura , omnem effe : Cardanum etiam non miiius auftim , (ed le-
eillis opinionibus auram captaffe;ut quidquid de viorem.Qiiin &nuper Cjtlbertum noftratem,cum

llis,vel dum ab Artflotele confutantur, vel dum a naturam Magnetislaboriofiflime , magna judi- &
Hatone vel Cicerone citantur vel Piutarchi
: m cufirmitudine &conftantia, nec non experimen-
afciculo, vel in Laertij vitis , ve! in Lucretty poe'- torummagno comitatu&fere agmine perfcruta-
oate, vel aliciibiinquayis aljalparfamemotia & tus eifet , ftatim novae in philofophia Naturali
Se6ts
,
5 87 C O G I T AT A 588
Sedte imminere ccepifle-, nec Xemphanis nomen diu ante Graecorum tempora , Scientiam deNa*
jnludibriumvertumexpaviffe , in cujusfenten- tura, majore virtute, fed majore etiam fortaile
tiam inclinabat. Hos itaq;, & fi quifiint, aut erunt filentio floruiiTe : atque ideo folennius fore , ea,
horum fimiles , Antiquorum turba? aggregan- qua: jamafferuntur, adillareferre: ut novi ho-
dos, unam enimeandemque omnium ratiohem mjnes folent, qui nobilitatem antiqua: alicujus
haberi. Effenimirum homines fecundum pauca profapiae per Genealogiarum rumores & con-
pronuntiantes , & naturam leviter attingentes , jecturas fibi afKngunt fed fe retum evidentis
:
nec ita fe illi immifcentes , ut aut contempla- fretum, omnisimpofturaeconditionemrecufafle

tionum veritatem , aut operum utilitatem alfequi Et qualemcunque ipfe opinionem de illis fecu
poffint.Credereenim ex tot philofophiispertot lishabeat , tamen ad id quod agitur non plu:
annorum fpatia elaboratis & cultis , neunum intereffe putare, utrum quaejam invenientur.
quidem experimentum adduci pofle , quod ad Antiquis cognita&perrerum vkiffitudines, oc-
hominum ftatum levandum, aut locupletandum cidentia &orientia fint: quam hominibus cura
fpe£tet, &hujusmodi fpeculationibus vere acce- effedebere , utrumnovus orbisfuerit Infula ill;
ptum referri poflit. Qmn contra ssinftote Us de Atlantis , Si veteri mundo cognita,an nuncpri
quatuor Elementis commentum, cui ipfe potius mum reperta. Rerum enim inventionem k Na
authoritatem quam principium dedit ( quod turx luce petendam , non ab Antiquitatis tene
avide aMedicis acceptum, quatuor complexio- bris repetendam efle. Interea venire alicui ii
num, ouatuor humoriim,&quatuor primarum mentem pofie, de Chymiftarum arte five Philo'
qualitatum conjugationes poft fe traxit^ tam- fbphiataceri;quodfehonoris caufa fecifle qui :
quam malignum aliquod infauftum fidus infi- & cumilhsPhilofophiis,qu2 prorfus operum effa
nitam & Medidm , nec non complunbusMe- tajfunt, conjungerenoluerit; cum ipfa invent
chanicis rebus fterilitatem attulifle ; dum homi- nobilianonpauca exhibuerit donarit. Verut&
nesperhujusmodi concinnitates & compendio- fabulamillaminhancartemnon male congruen
fas ineptias fibi fatisfieri patientes, nil amplius defene , qui filiis aurum in vineadefofliim(n<
curant. Quseftionum interim & controverfia- fatisfcirequoloco) legaverit; undeillosadv
rum tuibas circa hujusmodi philofophias undi- neam fodiendam verfos elTe,& aurui
diligenter
que fbnare &volitare; adeo utfabula deScylla qmdem nullum repertum, fed vindetniam <
in eas ad vivum competere videatur , quae vir- culturafadlamuberiotem. Simili modo & Ch
ginis os & vultum extulit , ad uterum vero ««<efIlios, dumaurum (fiveverefive fecus) di
monftra latrantia fiiccingebantur & adharrebant. foffum invenire fatagunt, movendo &experie
Ita habere & iftas Doctrinas quardam primo do haud parvo provcntui hominibus utilits &
afpectu fpecio(a,fed cum ad partes generationis fuifle. Sed illorum inventa non alio modo n
ventumeft,utfru6tum exfeedant,tumnilprater rationealiquameliore, quam Artium Mechar

lites & mquietas difputationes inveniri, qua? par- carum principia& incrementa ccepifle , id eftp
tus vicemobtineant. Atque illudinterim notan- experientiam meram. Nam philofophiam
dum , quae dePlacitorum rejectione dicta fiint, fpeculativam eorum, rem minus fanam efle;
opiniontbus tantum non ingeniis Authorum

, illis , de quibus locuti jam fumus , philofbph
aut laboribus derogare. Qyanto enim quis inge- rum fabulis Juriorem. Utcunque enim prin
nio & ftudiomaxime valeat, eundem, fi Natura; piorum Trias inventumnoninutilefuerit.fedi

iucem & hiftoriam, & rerum particularium evi- busaliquaex partefinitimum: tamen maxima
dentiam deferat, tanto magis in obfcuriores & parteêospaucisdeftillationumexperimiitisafri'
magis perplexosphantafiarum&IdolorumreceC tos, omma in philofophia, ad feparationes &
fiis & quafi fpecus fe detrudere & involvere.Neq; berationes retuliffe , verarum alterationum ob
infuper , generales Philofophiarum Theoriasar- tos. Ulam autem opinionis fabricam, qua vi
gui , ut particulares &inferiorum caufarum affi- uti bafi eorum p*hilofophia nititur , nempe e 5
gnationes , quas in hujusmodi Philofbphorum quatuor rerum matrices fiveElementa,in quib
operibusreddi&quam folent, probenrur: verum femina &
fpeciesrerum fcetus fiios abfblvat
& has nihilo illis meliores efle, non tantum quod atque hzec quadriformia efie, pro differentia 1
abillispendeantjfedquod&ipfse nullam feverita- mirumcujusqueElementi, adeoutin ccelo,aci
tem inquifitionis praefe ferant, ad paulo notiora aqua,terra, nthtl inveniatur quod ilon habeat
&fereobviadeducentes,inquibusmenshumana tribus reliquisconjugatum aliquod &parall
leviteracquiefcat&fibicomplaceat , verum ad lum: huic certe phantafticae rerum Naturaliu
^nteriora Natura; minime penetrantes. Atque phalangi pentum Natura: contemplatorem ^
hocvitii fquod omnium inftar eftj femper ha- interfomnia fiia locum daturum. Nequedif'
bentes, ut experimenta & effecfia jam nota, miles eflererum harmonias, qax NaturaluJk 1
cohxrentiaquadam&velutireticuloconnedant, gi& cultoribus placuerunt j qui&ipfi perrerni

fympathias & antipathias omnia expediunt;
'
ad eorum , qua: nota funt , juftam menfuram

faclo: fed neutiquam caufamaliquam aut regu- exotiofis & fupiniflimis conjecluris, rebusv-
lam demonftrent , quae nova nec prius cognita tutes&dperationesadmirabilesaffingunt.Verui
effecta aut experimenta defignet. Atque poft &iis feparcere, quod mter tot fabulas, tam»
has Philofophiarum oras peragratas,fe undique opera aliquando exhibeant: hcet ea fere hujtl
circumfpicientem etiam adAntiquitatispenetra- modi fint , ut ad admirationem & novitatet»
lia oculos conjecifie, velutiverfustradtumquen- non a»l fruCrum & utilitatem accomodata fi.
damnubilofum& obfcurum. Atque fcire fe , fi Sed tamen & novitatis hunc ufiim plerumqs
minusfincera fide agere vellet, non difficile efTe efte, ut finus Naturae nonnihil excutiat, & luJ
hominibusperfuadere, apud antiquos Sapientes, faltem,fi minusaclu, juvet. Qmrevifnm eft i t
neq;
, ,
,
$89 ET V I S A. 590
nequein Gra;corum>neq;innovorum hominum quod morae impatientes , & compendia viarum
placitis, neq;in Alchymi& ZMtNatHrahsmagU tra- undiqueluftrantes, &qua:damin certoponere,
quod ad opeshuma-
ditionibusaliquid inveniri, circaqua; tanquam circaPolosdifputationesver-
nasmajorem inmodumaugendas fpedtet. Itaque terentur,properantes, Eam tantum ad generalia
hiecomniaveloblivionidevovenda efle, velpo- Scientiaium principia adhibuemnt , media per
laribus ftudiispermittenda.dum veri Scientia- Syllogifmorum denvationes expedire temere
:um filii alio curfum dirigant. iperantes.Rurfus, quodde Syllogifmoaccurate,
Cogitavii &
illud, etiam de Demonftratio- dehac autemdemonftrationeeniiim &nesli2en-
lum modis videndum : Demonftrationes enim , formam ejusdem meditati funt
terinquirentes
DOtentiaquadamPhilofophiamefie; atqueprout admodumfimplicem&plane puerilem, qua? per
illa? aut recta: aut prava: fint , inde Doctrinas enumerationem tantum procedat , atque pro-
erfe&asautimperfectasfequi , probabile eile. ptereaprecariononneceflario concludat. Itaque
Jomperit autem, Demonftratioms , qua: in ufu cum circaDemonftrationes talia cogitet, mirum
iint,nec plenas, nec fidas efle, Neque tamen neminivideripofle,fi in Philofophia naturalifibi
derogandum quod quidam fecerunt.
enfibus ,
cum vetenbus five noyis non conve-
aliis, five ,
Seniuum enim errores in fingulis ad fummam niat. Nequeenimfieripofle(quod illeper jocum
cientiarum non mulcum facere; quin&abln- dixit) ut idem fentiant qui aquam qui vinurn &
;ellectufideliusinformato, corrigi pofle. Sed In- bibunt. Hlos enimliquorem imbibere crudum
elle&um ipfum Natura folafretum, fine arte & & exlntelledtu vel fpontemanantem,vel induftria
lifciplina, rebus imparem & minorem, fine cun- quadam hauftum fe autem liquorem parare
: &
latione pronuntiandum. Neque enim aut ita propinare ex infinitis u vis, iisq; maturis & tempe-
:apacem efle, ut omnigenam particularium fu- ftivis,& perracemosdecerptis&colledis, &iub-
informationem neceifariam reci-
)elle£tilem ad indeintorcularipreffis,& invalerepmgatis&cla-
>iat&difponat, neque itavacuum & purum, ut rificatis, conftantem,qui tamen ab omni inebrian-
erum imagines veras & nativas , absque phan- diqualitate rectificetur, cum nil prorfus Phanta-
afia & tinitura admittat. Qijin certiffimum efle, fiarum vaporibus tribuat aut relinquat. Quare vr-
um generaliter mentem humanam inftar Spe- Jkm es~l ei, Philofbphias illas,quas jamdudumdi-
uli inxqualisefle, quae rerum radios fecundum ximus, non tantum propter opemmftenlitatem,
iropris feclionis angulos , & non in fuperficie led etiam propter Demonftrationum infirmita-
ilana fufcipiat & reflectat : tum etiam cuique tem & fallacias rejici cum non iolum a rebus de-
,
x-edueatione , ftudiis , & natura fua , vim quan- ferta:,fed & ab auxiliis , qua: fibi paraverunt, de-
lam feductoriam , quafi & Dxmonem fami- ftituta:. ac prodita; fint.
iarem adefle , qui mentem variis vanis fpe- & Cegitavit & illud, etiam de Inveniendi modis >
itris ludat turbet. &

Neque propterea ad opi- quiin ufufijnt, feparatim videndum , fi modo ali-
iionem -sicatalepfia deveniendum. Cuihbet qui fint. In hac enim parte non tam errores &
•nimmanifeftum efle, nulla manus conftantia, devia quam folicitudinem & vacua inveniri
,
kec oculorumjudicio maximeexquifito, lineam quod ftupore quodamanimum perculerit. Non

ectam, vel circulum perfectum defcribi poile. ullimortaliumcordi autcura? fuifle, utingenii&
I
Utamen admota regula , aut circino circumdu- Intelle6tushumani vires ad Artes & Scientiasin-
to, rem prcefto efle. Atque in Mechanicis ma- veniendas &promovendas dirigereteoque viam
us hominumnudas adquantulaoperafufticere ? muniret. Sed omnia vel traditionum caligini, vel
afdem vi & ope inftrumentorum vaftiffima argumentorum veftigiis & turbini , vel caf us & ex-
[uceque ac rurfus fubtiliffima vincere. Sequi perientia: undis & ambagibus permifla efle & peti
litur ut ad artem confugiendum,& deDemon- mitti. Itaque non fine caufa fuifle, quod apud
tratione , qu«e per artem regitur , videndum fit. -Aigjpios (qui rerum inventores , more apud An-
Uque de Sjllogtfmo , qui Ariftoteli oraculi loco tiquitatem recepto, confecrarefolebantjtot bru-
hft, paucis (ententiam claudendam. Rem efle torum effigies in tempjis reperirentur ; cum Ani-
jitnkum , in Doctrinis quae in opinionibus ho- malia rationis expertia ex sequo fere cum homini-
ninum pofitae funt, veluti moralibus & politi- bus Natura: cperationum inventores fuerint,neq;
:is,utilem & Intelledtui manum quandamau- ad hoc homines fua prsrogativa admodum ufi
jtiliarem. Rerum vero naturalium fubtilitati & funt:fed tamen de iis,qua: fiimt videndu. Et primo
Dbfcuritati imparem & incompetentem. Nam deinveniendimodofimplici &inartificiofb, quod
Syllogifmumcerteex propofitionibus conftare , hominibusfamiliareeft,idnonaliud efle,quamut
joropofitiones ex verbis , verbanotionum five ani- is.quifeadinveniendumaliquid comparat & ac-
jrniconceptuumteftes&fignacula efle. Quamo- cincritur, primo quae ab aliis cir ca illud dicta fint
brem notiones ip& quaj verborum animx inquirat &involvat deinde meditationem pro-
:
,
ifunt,fivag3e , nec fatis definita: fuerint

nefcia: , priamaddat. Verum ut quis vel aliorumfideife
quod in Naturalibus longe maxima ex parte commitcat, vel fpiritum fuum folhcitet, &fere
\(
fieri confuevit ) omniaruere. Reftare Indttilio- invocet.ut fibi oraculapandat, remprorfus fine
nem , tamquam ultimum & uniciim rebus fiibfi- fundamento efle , fequi lnventionem qua: apud
dium&perfugium: nequeimmeritoin ea fpesfi- Dialetticos receptafit. Eam folummodonomine
tas efTe.utquae opera laboriosa & fidarerum fuf> tenus , ad id , quod agitur, pertinere. Non enim
fragiacolligere , & adlntellectumperferrepoffit. principiorum & axiomatum efle ex quibus Artes ,
Verum&hujusnomen tantummodonotum efle; conftant,fed tantum eorum,qua: lllis confentanea

witn & ufum
homines hactenus latuiire. De In- yidentnn. Dia/eciicam enim magis curiofos im- &
itadecernendum In ufuejus atque
duEiione enim : portunos & fibi negotium faceifentes, ad fidem
etiam formahominesdupliciterpeccafle jprim© & veluti facramcntum cuilibet arti pradtandum
Cc notiffimg
591 COGITATA 592
n tiflimorefponfbrejicere.Reftareexperientiam veroad remotiora&occultiora Naturs appellere
meram , qua? , fi occurrit cafus , fi quaefitafit, ex- liceat , neceflario przecedere, ut melior & perfe,
penmentum nominatur. Atque hanc non aliud ctior mentishumanas ufus & adoperatio invenia-
quam (quod ajnnrj fcopas diffblutas efle. Quin & tur. Quare hujuscemodi inventum proculdubio
eos qui in ahqua natura vel operatione, per multa temporis partum nobiliflimum, & vere mafculum
&erraticam quandam experimentorum variatio- effe. Rurfus inScripturis facrisnotabat,Salcl>mo-
nem,revelanda&inlucemeducendafedulooccu- nem Regem,cumimperio, auro , magni&centia
patifunt, autattonitosftare, autvertiginofos cir- operum, fatellitio,famulitio,fervorum&famu-
cumire,aliquando geftientes.aliquando confufos lorumpulcherrimadefdiptione &ordine , dafTe
atquefemperinvenirequodulteriusquaetant.Ne- infiiper, nominis claritudine, &fummahomi«
queprorfnsaliterfieripoffe. Infciamenim& im- num admiratione floreret, nil horum tamen
peritam valde cogitationem effe, alicujus reina- fibigloriae duxifle,verumitapronuntiaffe:g/0n<?;w
turaminfeipfaperfcrutandi: eandem enim Natu- Deiejfe remccelare,gloriam Regis autemrem inve.

raminaliis latentem,in aliismanifeftam & quafi nire: non aliter ac fi divina natura innocenti &
palpabilem effe ; atq; in illis admirationem,in his benevolo puerorum ludo delectaretur , qui ideo
ner^tentionem quidemmovere veluti eam cor- : feabfcondunt utinvjeniantur; acanimamhuma-
porum natur.aqua.'feparationirefiftit,in aquarum nam fibi collufbrem in hocludo, profuainhomi-
bullis rem fane fubtilem &fere ingeniofam videri, nes indulgentia & bonitate optaverit. Atquehanc
qusehujusrei gratiainpeiliculas quasdam in.hae- inveniendigloriameamefle, quae humanamna-
mifphaern formam effidas fe conjiciunt. Eandem turam nobilitet, nec interim cuiquam mortalium
inlignovellapidenonmagnoperenotari,fedfblidi moleftafit fut civiliaefle folent} necConfcien-
appellationetranfmitti. QuarevifumeIiei,homi- tiaminaliquoremoreturautmordeat.fedomnino
nibusnon tamignorantiam;, quam infelicitatetn meritum&beneficium finealicujuspernicie,in-
quamdam ; imputari,cumacurrix;ulo& viaperin- juriaaut triftitia,deferat. Lucis enim haturam
fortumumautblandimenta deflexerint , non in puram&absq; maIeficioefle;ufumejusperverti,
ejusdem fpatiis minus fe ftrenuos prarftiterint. ipfam non pollui. Rurfus etiam hominum ftudk
Ctff/V^wr^^/a^finemaliquandodefperationi, & ambitiones reputans , tria ambttionts genen
autfaltem querimoniis imponendum : ac illud reperiebat,fimodouniex iis idnomenimponan
potius videndum,anomnino celTandum,&iis,que;- fas fit Trimam eorum, qui adpropriampoten.
;
habemus , utendumfit, an aliquid, utmeliusres tiam inPatriisluisamplificandam magna conten

procedant.tentandum&moliendum. Acprimum tione feruntur atque hanc vulgaremefle&dege
:
finis ipfius & propofiti meritum &pretium intueri nerem. Secundam eorum, qui Patria; fuz poten
pareffe, ut inmateriaduia&operearduomajor tiaminterhumanumgenus provehere niruntur
fiat ind.ufttia: accenfio. Veniebat autem ei in men- qua»fane plus habet dignitatis , cupiditatis haiv
temantiquisfeculis.rerum inventoribus(modum minus, Tertiam eorum, qui hominisipfius,fiv
excedentehominum affec~tu&impetu)divinosho- humani generispotentiam & imperium inrerur
noresattributosefle.lisautemquiin rebus civili- Univeifitatem inftaurare & attollere conantui
busmerebantur,qualeserantUrbium&Iraperio- qua?reJiquisproculdubio&fanioreft&anguftio
rumconditores,legislatores, Patriarum adiutinis Hominis autemimperium fblafcientia conftarc
malisliberatores,Tyranniduindebellatores,&his tantum enim poteft quantum fcit neque ull; :
fimiles , intra heroum modum honores ftetiffe, vires naturalium caufarum catenam perfringei
Nec immerito hancdiftin&ionem prifcis illis tem- poffe:naturam enim non aliter quam parendo vir
poribus invaluifle, cumillorum beneficia adunl- ci.Cogitabat etiam&animovolvebat, quahafir
verfumgenushumanum, horum ad certas regio- quae de virtute ac viinventorumtamfimplici^
nes & definitas hominum fedes pertinerent : illa mera, quam ea quae cum merito &beneficio coi
infiiper fineviautperturbationehumanamvitam junda fit, cogitationemiiibire poflimt. Acillar
bearent ; hacc vero non absqne tumultu & violen^ quidem non in aliis manifeftius occurrere* quai
tia fere introduda fint.Quodfiparticularisalicu- in tribusillisinventis , quae& ipfa antiquisincc
jus inventiutilitasitahomines affecerit, ut eum, gnita, &quorumprimordiaetiamnobis obfcui

qui univerfum genus humanum unico aliquo be- & ingloria funt Artis nimirum imprimendi,ptt
;
neficiocompleitipoffet, homine majorem puta- veris Tormemarij &

Acus nauuc&. Haxenij
rent. Atmulto celfius inventum effe , quod alia tria, numerofdlicetpauca, acinventunon mu
omnia inventa particularia potentia, quadam in tumdevia, rerum faciem, &ftatumin orbete
ie contineat ac animam humanam carceribus li-
, rarummutaffe: Primum inreHteraria,{ecundw
beret , eique vias aperiat, ut ad nova ulteriora & in re bellica , tertium in re navali
unde infinit;,
qua-que ductu certo &

redo penetrare poffit. rerum mutationes fecutas efle, attentiusintuei
Quemadmodumenim feculisprioribus,cumho- tibusconfpicuas; utnonimperiumahqnod, nc
mines navigando per ftellarum tantum obfer-
in fecla, non ftellamajorem efficaciam&quafiii
vationescurfumdirigebant,eosveterisfaneCon- fluxum in reshumanas habuiffevideatur, quai
tinpntis oras legiffe , aut mariaaliquaminora& iftamechanicahabuerunt. Quodautem admei
mediterraneatrajecifle:necefl"eautemfuifle,ufum ta attinet, id optime percipi,fi quisconfidere
acusnauticae,utducemvia:magisfidu,innotuifle, quantum interfitinterhominum vitam in excu
antequam Oceanustrajiceretur,&noviOrbisre- tiirimaaliquaEuropsprovincia& inregioneal
gionesdetegerentur. Similiprorfusratione, quae quanova:India:maxime'fera& barbara. Tantu
hucusq;in Artibus & Scientiis hominuminventa fane,utmentohominemhominiDeumefl'e, nc
flint,potuiffe inftinclu.ufu, obfervatione.medita- folum exauxilio&beneficio, fed ex ftatuscor
£tone,aperiri,utpote fenfiii propipra. Antequain paratione dicipoflit. Atquehoqnonfolum.nci
ccelur.
59 3 ET V I S A. ;5>4
ccelum.non corpora fedArtes prsftare. At non no-i aftrorum, noftris temporibus in immenfum aperti
vuOrbemScientiaru,&novumOrbeterrarumin &illuftratifint : Globi autem Intellectuahsfines
eoconventuros,utveteranovisfintlongecultiora. intraveteruminventa&anguftiasfteterint. Etiam
OuincontranecelTeeille,acGe(fionesArtiuiis,quas temporum conditioneminEuropa , civilium re-
jamhabemus,multofeoftenderepra:ftantiores,ut rumrefpecT;u,nonalienam efle. AuctaAnglia.pa-
qu£ Naturam non levker inflectere.fed vincere & cata Gallia,lalTata Hifpania, immota Italia & Ger-
fubigere, & in imis fundainentis concutere pof- mania.ItaquelibratisRegummaximorumpoten-
fint: fereenim perpetuo fieri , utquodinventu tiis,&inculIonatmnumnobiliflimarumftatu, res
fitobvium, idoperefitinfirmum.cumradicesde- adpacem,qua2 fcienths inftar tempeftatis ferenae
mum rerum virtute validae,ea:deinfitu abdita? fint. & benigna: eft,inclinare. Neq; ipfum rei literaria:
Si quisautemfit, cuiin contemplationis amorem ftatum hifce temporibus incommodum elTe : fed
Si operum frequens , &
venerationem effufb , ifta & quandam opportunitatem pra: fe ferre , tum ob
cumtantohonorementio, quiddam afperum& imprimendiartemAntiquisincognitam.cujusbe-
ingratum fbnet, pro certo fciat, fe propriis defi-
is neficio fingulorum inventa & cogitata fulguris
cleriis adverfari; eteniminNatura,opera,nontan- modotranfcurrere queant , tum ob Religionis
:um vitar beneficia.fed &
veritatis pignoraefle. Et controverfias, quarum ra»dio fortafle homines ad
ipodinreligioneveriffime requiritur , utfidem Dei poteftatem, fapientiarn»&bonitateminope-
quisexoperibusmonftret; idem in NaturaliPhi- ribus fuiscontemplandum facilius animum adji-
iofbphiacompetere,utfcientiafimiliter exoperi- cerepoffint. Si quis autem fit qui confenfu &
operumindi-
3us monftretur, Veritatem enirri per temporis diuturnitate m Veterum placitis movea-
rationem , magis quam ex argumentatione , aut tur,is, fiin res acutiusintrofpiciat , duclrores ad-
itiamex fenfu&patefieri&probari.Qgareunam modumpaucos , reliquos feiStatores tantum &
:andemquerationem, & conditionishumana»,& numerumelle repenet.Homines nirmrum qui ab
nentisdotanda;eire./f<«^,wy^/»f/?«,quasdefinis, ignorantia adprajjudiciumtranfierunt, neque in
juemanimo metimur & deftinamus , dignitate verumconfenfum(quiinterpofitojudiciofit)un-
li6tafunt,eanonverbisinmajusaucT:a, fed vero quam coierunt. Atque ipfam tempons diuturni-
ninoraefie. tatemrecêconfiderantiin angtiftias parvas redi-
Cogitavit&i/lud,c\uxdefimsexce\lentia.<iid:a, gi.Namexviginti quinqueannorum centuriis,in
Itaq;videndumfe-
iint,pofle votisfimiliavideri. quibus^nemoriahominumfere verfatunvixqUm-
lulo, quidfpei affulgeat,&exquapartefeoften- quecenturiasfepom,qua:Scientiai-umproventui
!at:accurandum, nereioptimaeacpulcherrimae utiles& feracesfuerint,easque ipfas longe maxi-
.morecapti , feveritatem judicifamittamus aut ximaexparte aliisScientiis , non illa de Natura
iiinuamus.Confentaneumenim efie,prudentiam fatas & culta? fuifle. Tres enim Dotirmarum re-
ivilem in hac parte adhibere , qua: ex pra:fcriptQ -volutiones & periodos numerari Vnam apud ;
lifhdit,&de humanis indeterius conjicit, Levio- Gr&cos,alteramapudRomanos,uttimamapud Occi-

es igitur fpei auras rcjiciendas:eas autem quae ali- dentales Europs. nationes : reliqua mundi tempora
|uidfirmitudinis habere videntur , difcutiendas. bellis& aliisftudiisoccupata , & quoad Scientia-
Ltq;auguriaritec3pienti,PrimoiJludoccurrebat, rum fegetem , fterilia & vaftainveniri. Atque de
ioc quod agitur , ob boni naturam eminenterr» tempore fic cogitabat : Etiam ex cafus vi & natu^
ianifefteaDeoefTe:atqueinopenbusdivinis te- rahujusmodidivinationem fumpfit. Cafum ni-
uiflima quarq; principia eventum trahere. Etiam jnirum procul dubio multis inventis principium
xnaturatemporis bene ominabatur omnium : dedilTe,fumptaexnatura rerumoccafione. Num
nim confenui veritatem temporis filiam effe. ideoinignisinventoPrometheumnovaelndisab
umma: igiturinfitmitatis&pufillanimitatis efTe, Europa?o diflenfifle quodapud eosfilicisnon
, eft
Luthoribusinfinitatribuere, authori autem au- copia. Itaqueinhis, qua:praeftofunt,cafumlar-
horum atque omnis authoritatis Tempori, jus gius inventaexhibere,in
iis , qua: ab ufu quoti-
iiumdenegare. Neqjfblumdetemporiscommu- dianofeinotafunt,parcius,fedutcunqueomnibus

lijure, fed&denoftna:tatispra?rogativabene feculisparturire&parere. Neque enim caufam
perabat.Opinionemenim,quamhominesdeAn- videri,curcafusconfenuifleputetur, aut effcetus
negligentem efle, acvixverbo
lquitate fovent, jamfactus.Igituritacogitabat, fihominibusnon
pficongruam. Antiquitatem enjm proprie dici quasrentibus &
aliud agentibusmulta inventaoc-
nundiipfiusfenium , aut a:tatem provectiorem, currunt,neminifane dubium efle , quiniisdem
Atq; reveraconfentaneumdfe, quemadmodurn quaerentibus , idquevia&ordine.non impetu&
jnajorem rerum humanarum &matu- nptitiam defultorie,longe plura detegi necefle fit. Licet
iius judicium ab homine fene expetamus, quam a" enim femel autiterum accidere poffit, utquifpiam
juvene , obexperientiam&eorumqusvidit& jnidfortefortuna incidat , quod magno conatu
mdivit & cogitavit multitudinem eodemmodo : fcrutantem anteafugit, tamen in fumma rerum
\ic a noffira aetate vires fuas noflet & experiri &
(fi , procul dubio contrarium inveniri. Cafum enim
'ntedere velletjmajoraquam^prifcistemporibus operari raro, &fero , $t fparfim ; nsfrtem contra
(perari par effe;utpote a:tate mundi grandiore , & conftanter , & compendio , & turmatim. Etiam
experimentis&obfervationibuscumula-
nfinitis ex inventisipfis, qua: jam in lucemproditafunt,
:a&au6ta.Neq;pronihiloa:ftimandum,quodper de iis, quae adhuclatent, conjecturam recliffime
'longinquasillas navigationes & peregrinationes, capiputabat. Eorum autem nonnulla ejus efle
jua;atateincrebuerunt,plurimainnatura patue- generis, utantequaminvenirentur haud facile ,
Jrunt , quae novam lucem affundere

Philofbphia: cuiquam in mentem veniflet , de iis aliquid fufpi-
poflint. Qiun&turpehominibusefle, figlobi cari. Solere enim homines de novis rebus ad
aaterialistradtus , terrarum videlicet, rnarium, exemplum veterum & ad phantafiam ex iis
Cc z pra:ce^
•
95 C O G I T A T A S96
prxceptam hariolaii quod opinandi genus falla-
: Neq; aliam hujus contrarii fuccelTus caufam vc,
cifIimumeft,quandoquidem ea, quaeexrerum riorem efle,quam quod in Mechanicismultorum
fontibus petuntur , per ri .
non
uk>s confuetos ingenia inunum coeunt; in Philofophia autercj
utique fluunt : veluti fi quis ante tormentorum fingulorumingenia abuno quopiam deftruuntur,
igneoruminventionem, rempereffectus defcri- Nam poftquam dedititii facti funt, amplitudinem
pf.fie-,atq;itadixiflet, Inventumquoddam dete- nonaddere.fedin uno ornando aut ftipando fer-
<5himeffe,perquodmuri & munitiones qusque viliofficiooccupari.QuareomnemPhiJofophiam
maximatexlongo intervallo quaterentur & deji- abexperientiaeradicibus,exquibus primumpul-
cerentur homines fane de viribus tormentorum
; liilavit,&incrementum cepit, avulfam, rem mor-
& machinarum per pondera & rotas & fimilia tuameffe. Atquehac cogitationearredus, etiam
multiphcandis multa & varia commentaturos
, illud notavit ; facultates Artium & Scientiaturri
fuifle de vento autem igneo , vix unquam imagi-

; aut Empincas aut Rationaks five philofophicas
nationem aliquam occurfuram fuifle.ut cujus ex- omnium confenfueffe : has autem fe non benead.
cmplumnonyidiffent,nififorte interra. oiotuaut huccommiflas&copulatasvidere.f^/Wwenitn
fulmincqnje utnonimital.iliarejeciffent.Eoislen_ formic.emorecongereretantum&uti:2^-?/o?.<./M
modo fi ante fili bombycini inventionem quif- autemaranearummore telasexfe conficere. Apis
piam hujusmodi fermonemin jeciflet effe quod- : vero rationem mediam efle,qua? materiam exflo-
dam fili penus ad veftium & fupelle_.ilis ufum, ribustamhortiquamagrieliciat , fed eam etianj
quodfilum lineum aut laneum longetenuitate ac propriafaculcatevertat&digerat.Neque abfimile
nihilominus tenacitate , ac etiam fplendore & vene philofbphia: opificiumeffe;qu.e ex hiftoria
mollitie excelleret, homines ftatim aut de ferico & mechamcis experimentis prarbitam
naturali
aliquo vegetabili,autdealicujusanimahs pilisde- materiam non in memoria integram, fed in In»

licatioribus , autde avium plumis lanugine ali- & telleftumutatam & fubaclamreponit. Neque fe
quid opinaturos fuiffe : de vermis autem alicu jus nefcire, efle ex Empiricorum numero, qui fe non
_extuta,eaq;tam copiofa & anniverfaria,nilcogi- mere Empiricos haberi volunt , & ex Dogma-
.aturos.Quodfiqmsetiam de veraii verbum ali- ticis, qui fe in experientia induftrios & perfpi-
-quodemifiilet, ludibrk. certefuturumfuille: ut caces videri ambiunt : verum haec fuifle & efle
<quinovasaranearum operas (omn.aret. Quare quorundam hominum artificia, exiftimationerr
eandem&eorum quaun finuNatura. adhucre-

, quandam,ntakerutermfuafe6ta excellerevidea-
•condita funt,magna ex par-te,rationem eile,ut ho- uu_caprantium:Revera autem harum facultaturr
niinumimaginationes&commentationesfngiant divortia&fereodiafempervaluifle. Qijare exar
,&fallant.Itaqueficcogitabat,ficujusfpemdeno- £tiore earum & fanctiore fcedere omnia fauf_a<5
visinvenriscoIribeat,quodlumptaexiisqu2epra> feliciaportendiputabat.Etiamilludlibenterv.dii
ilofuntconje_tura,eaautimpo-Ebilia_ autminus Intuebaturnempe]infinitasingenii,ten.poris,fa
yerifimiliaputet, eum fcire debere , fe non fatis cuItatuexpei_fas,quashominesin rebus &ftudii
<do£tum ne ad optandum quidem commode& (fiquisverejudicet) inutilihuscollocant,quarut
appofite efie. Sed rurfu5 cogitabat,effe exjam in- pars quotafiad fana&folidaverteretur, nullar
veatisalia,diverf.e&ferecontrar-ia:natura. , quae nondifficultatemfuperare poffet. Neq;effequc
fidem faciant 3 poffegenus humaimmnobiliain- homines particularum multitudinem reform
ventaetiam antepedes pofita pra_terire tranf & _ dent,cumArtiumph._uomei_amanipuli.nftarfii
mittere. tltcunq;enim pulveristormentarii,vel adingenii commenta femel ab evidentiarerui .;
-filil.ombycini,vel acus nauticse, velfacchari. vel disjunc_3&diftrac_a. Atq;haec quae di-ftafuntfi.

iimiliainventaquibusdam rerum natura: pxo- & gula, impulfum quendam ad fpem faciendam h,
prietatibusi-iti videantur;imprimendi certe ar- bere.anteomniaautem certiffimamfpemefle,it
tem nihil habere.quod n_m fit apertum,& fere ob- praeteriti temporis erroribus. Atque fquod etiai
vium, -k exanteanotisconflatum. !_olereai_tem quifpiam de civili ftatu non prudenter admin

mentemhumanam inhoc inventionis curriculo. &£a.to&wt)quodadprateritajpe8andopeji[imu)ny i
tamlaevam&malecompofitamellejucin nonnul- jpfetm adfumra optimttm.ejfe. Ceffantibus eniii

lisprimodiftidat, & non multo poft fe contem- hujusmodi erroribus fad quod ipfa momtapr
flat:atq,primoincredibilevideri , aliquidtalein- mumgradum prxftant) maximamrerumconv- '
veniri poffe:poftq'aam autem inventum fit rurfus . fionem fore.Quod fi homines per tanta annoru
incredibilevideri,idhomines tamdiu fugere po- fpatia viamtenuiffent,nec tamenulteriuspiogr
tuifle. Atq; hocipfumquoqueadfpemtrahebat, dipotuiffent, nefpem quidem ullam fubeffepi
fuperelle nimirum adhuc magnum inventorum tuifle.Timcenimmanifeftumfuifle, difficultate
cumulum,qui non folum ex operationibus incog- in materia &fubje-.o (

quse noftr_e poteftatisiu
nitis eruendis, fed & ex jam cognitis transferen- fiint)noninftrumento (quod penesnoseftj h
dis & applicandisdeduci poffit. Etiam illa aufpicia eft in non in af
rebus ipfis earumq; obfcuritate ;
ut bona &la.ta accepit , qu?e in artibus Mechani- mo humano & e}us adoperatione efle. Nunca
cisobfervavit,atq;eorum fucceffu, pra.fertimad temapparere,viamnonaI-quamole aut ftrne ii
Philofophiam comparato. Artes enim mechani- .perviam,fcdabhumanisveftigiisdeviamefle: il

1
cas utaurs. cujusdamvitalispaiticipes, quotidie quefolitudinis metum pauhfper offundere, ni
crefcere &perfici;Philofophiam vero ftatua. more ultra miiiari.Poftremo& illud ftatuit,fi fpei mul
adorari&celebrari ,necmoveri. Atque illasin imbecillior& obfcunorauraabiftonovoCon<
primis authoribus rudes & fere informes ac one- nente fpir.averit,tamen_xperiundiim fuifle. N i
rofas feoftendere: pofteanovas vires & commo- enimparipericulorem nontentari& non ftipi-
ditates adipifci. Hanc autem in primo quoque dere:cun-inilloingentisboni ,inhocpufillf. i,-
_uthore maximevigere ac deinceps declinare. mana.joperae ja-turavertatur.Veru&di^tis&n'»

di."
/
,
,,
5 $f ET V I S A. 598
dictis vifum eft ei , fpei abunde effe , non tantum utrum recte cogitata fint an fecus, ab opinionibus
hominiinduftrio ad experiendum , fed etiam pru- (fiopusfit)provocandum&effectisftandum.'
denti & fobrio ad credendum. Cogitavit & quam agit , non opinio-
illuci, rem,"
Cogttavit & tllttd, ftudio accenfo & fpe facta, nem , fed opus eaquenon
efle , Sectaialicujusaut
de modis petfitiendi videndum efle. Hinc itaque placitijfedutilitatis&amplitudinis immenfsfun-

funt quae ei circahoc generaliter vifa funt : quce damentajacere.Itaq;derenonmodoperficienda,
etiam nudis & apertis fententiis claudere & com- fed & communicanda &tradenda (quapar eft cu-
plecticonfentaneumputavit. Vifumeft ei, plane ra_) cogitationem fufcipiendam efle. Reperit au-
ab iis quae jam fadta iunt,diverfa facienda; itaq; re- tem,hominesin rerum fcientia qnamfibi viden-
rum prasteritarum redargutionem , ad futura vice turadepti,interdumproferenda,interdum occul-
oraculi fungi. Vifum eft ei,Theorias & opiniones, tanda, famae &
oftentationi fervire qu<n &eos :
&notiones communes, quantum rigore mentis & potiffimum,quiminusiolidaproponunt,foleieea

:onftantiaobtineri poteft, penitusaboleri; &In- quae adferunt,obfcura&ambigualucevenditaie
planum & arquum , ad particuffiria de
;elle<5him ut facilius vanitati fuae velificare poffint. Putare
ntegro accedere ut fere non alius ad regnum Na-
: autem,feidtra<State, quodambitionealiqua, aut
;urae,quamadregnumccelorum pateataditus; ad affectatione polluere minime dignum fit fed ta- ;
juodnemini nifi fub perfona infantis ingredi li- men neceffario eo decurrendum efle (tiifi forte
:eat. Vifumeftei, particularium fylvam &mate- rerum & animorumvaldeimperitusefiet.&pror-
;iem,&numero,&genere, & certitudine autfub- fusinexploratoviaminirevellet) ut fatis memi-
;ilitate ad irtformationem fufficientem colligi & nerit.inveteratos femper errores, tanquamphre-
:ongeri,tumexnaturalihiftoria, tum ex experi- neticorumdeJiramenta atte & ingemofubverti
,
nentismechamcis, atq; exiispotiffimum, quia vi &contentione efferari. Itaque prudentia ac

latura plenius fe prodit.cum ab arte tenetur ur- & morigeratione quadam utendum (quantacum
'etur,qiiam in libertate propria. Vifum eft ei, ean- fimplicitate &
candore conjungipoteft)utcon-
Iemmateriaearationein tabulas atq; in ordinem tradictiones ante exftinguanturquam excitentur.
edigi& digeri,utlntellectus ineamagere, atque Ad hunc finem parare fe de Natura opus.quod er-
)pusfuumexequi poflit: cum nec verbum divi- vores minimaafperitate deftruere,& adhominum
lum in rerum mairam absque ordine operatum fenfusnonturbide accedere poffit: quod &faci-
it vifum eft a particularibus in tabulas relatis, ad
: lius fore , quod fe non pro duce gefturus , fed ex
lovorum particularium inquifitionem minime Naturaipfa lucem praebiturus fparfurusfit, ut &

:onfeftim tranfeundum (quod tamen"&ipfum res ducepofteanonfitopus. Sedcumtempus interea
itilis fit, & inftar experientix cujusdam literatae) fugiat,&ipferebuscivilibusplus, quam vellet,
ed ad generales & communes comprehenfiones immiftus eflet, id longum videri : pivnefertim cum
>riusprocedendum , & naturali fane intellectus incertavitae cogitaret &aliquid in tuto collocare
vroceflui eatenus indulgendum. Sed fimul vifiim feftinarer. Venit ei itaq; m
mentem,pofle aliquid
ffei,lntelle£tusmotum &
impetum naturalem, fimpliciusproponis quod m
vulgusnon editum,
edptavum,iparticularibusadcomprehenfiones faltemtamenad reitam falutaris abortum arcen-
uperiores &magisgenerales(qua!iafunt princi- dumfatisfortaireeflepoffit.Atqjdiu&acriterrem
iia qua^vocantArtium &rerum)faligndi,&reli- cogitanti&perpendenti,^«w omnia wijumeSiei,
[uadefcendendo per media expediendi omnino Tabulaslnveniendi , five legitima Inquifitionis
ohibendum: fed comprehenfiones proximas pri- formulas,hoc eft materiem particularium ad opus
no,ac deinceps medias eliciendas &
inveniendas, intelleftusordinatam,inahquibus fubjedfis pro-
tque per gradus continuos , &
fcalam veram ad- poni, tanquam adexeraplum.&operisdefcriptio-
cendendumifereenim contemplationum &In- nemfere vifibilem. Neque enimaliud quicquam
Bivium, illud morahum Antiquis
ellectus vias in reperiri,quodautvera viae, aut errorum devia in
lecantatum coincidere : Alteram enim viam pri- clarioreluceponere", autea quêafferuntur nihil
no ingrefiu planam ad avia ducere , alteram £ minus quam verba effe , evidentius demonftrare
jrincipio arduam & fufpenfam in plana definere. poffit:nequeetiamquod magis fugiendum eflet,
yifum eft ei,talemInductionis formam introduci, ab homine qui aut rei difiideret , aut eam in ma jus
qua:exaliquibusgeneraliterconcludat; ita utin- accipi,aut celebrari cuperet. Fieri autem pofle ut
tantiam eontradictoriam inveniri non pofie defi deftinata perficere non detur, ut funt humana ta-
monftretur: ne forte fecundum paucioraquam men ingeniafirmiora&fublimiora, etiam absque

pareft, &exiisquxpra:ftofunt,pronunciemus, & majoribusauxiliis ab oblatismonita.reliquaexfe
'quod unusexantiquisdixit)fcientiam in mundis & fperare,&potiri ppffint. Fere enim fe in ea efle
propriis & non in mundo

cornmuni quxramus. opinione,nempe (quod quifpiam dixit) prudenti-
Vifumeftei,eam tantum comprehenfionem probus hzc fatis fore, imprudentibus autem ne plura
bari& recipi , quarnon ad menfuramfactant & quidem. Vifumeftautem, nimis abruptumeffe,
aptataparticulariumex quibus elicitur: fed am- ut a Tabulis ipfis docendi initium fumatur. Itaque
ampliorautlatiorfit ,eamque amplitudinem five idoneaquxdam pratfari oportuiifie, quod & jam
latitudinem fuamexnovorum particularium defi- fefeciflearbitraturnec univerfa qus hucufque
;
gnatione, quafi fidejuffione quadam firmet. Ne dictafunt, aliotendere. Poftremo vifiim eft ei
vel in jam notis tantum haereamus, vel laxiore for- fiquid in his qua: dicta funt , aut dicentur,
taffe eomplexu umbras & formas abftractas pren- boniinveniatur,idtanquamadipem facrificii Deo
femus. ei , multa pra:ter haec inveniri,
Vtfttm eft dicari, &
hominibus ad Dei fimilitudinem , fano
quae non tam ad perfectionem rei,quam ad operis affectu & charitate hominum bonum pro-
compendium.acetiatnadmeflem humanam inde curantibus.
.accelerandam infignker faciant. Qius omnia

Cc 3 EPISTO-
t
599 COGITATA 609
E P I S T O LA
THOM^B BODLEI
Ad
FRANCISC BACONUM,
Qua candideexpendit ejws
COGITATAET Latine verfa ex zAnglico

VI SA
ISAACO GRUTERO.
ini o , quodmihi ftatueram , tempore, morbis accidens effe nofti ; quandoque & in abdi-
cum laxius te feriari opinarer , bis terve tocaufa , quamnullaedeprehendantconje&ura:.
inprocincl:ufteti,ut gratias acturus te Quicquid fit ; egomihiperfuadeo, illud praclic*
adirem potius idamefieri debere ratuscoram,

, Medicinae ( prouthodieexercetur ) probrumre-
quam per literas. Sed propofito femper injecta fundi in profitentium incuriam , aut infcitiam,
fuerunt obftacula ut&nunc-FV/^wwmedetinet
, autaliamingeniimeicaliginem, quodminusfeli-
gravioris momentinegotium quod iententiam , ceshabeatfucceffus. Pauci enim Medicos agen-
quoquemeam fcriptomandandam perfuafit.Non tium itain artefua exercitatifunt.utquidem qui
dubitas,quin Cogitata&Vifatua.\egetim , teftor exArtepraefcribunt,flagitant. Atquehaecliceud
idfa&um ame fiimmacum voluptate,cumidprae- eam perfe&ionem non affurgat , admirandis ta-
cipuiamorisargumentuminterpreter , quodha- men fanitatis adminiculis abundat , ut per tot
beas me in tuorum numero quibus eenfendos of-

, feC ulorum decurfum exploratiflima? fidei docue-
fersingenii tui ndndum evulgatoslabores. Qyo runt expenmenta , quae regiam velut viampan-
nomine fermequaefo hascdicentem. Primo,fiin- duntad commendatiflimam perte quoqueicien-
timoergateaffec1:ui,ingeniumtuum , acT:iones& t am< Alchymia& Magiaaxiomatibusquibufdarr
j
iermones id pretiumdiceretur » quod tuiinme con ft ant fane dignis,qusaffenfumimpetrent. Sec

amoris eft, liceretha-cmutuis illigatacomplexi tota Artificuminduftriaita fubti.litatem & impo-
busfbciari.Sed omnis «xcluditur paritas , ubi ea fraus& fraudum fabr
fturas mifcet.ut non tantum
fbrtis noftra: difparitas eft , & tam longe diffident, contemptumincurrant, fed & ludibriis excipian
quibus favor urrinque nofter probare fe nititur. tur. Atquehicut in fblido locetur quodinftitut
Meitaque quodattinet , ex fefeillaxftimariper- tuiparseft potiflima, videntur mihi exemplatu
mitto,& a:terno obfervaiuiae nexu habebis me tibi fuiffe petendaex iis qux liberales tradunt fcien
devin&iffimum.Adoperis"tuiargumentum ut ac- tia;,fepofitisquae fiint derarocontingentibus ,1
ceJam , eft id amplamaximeinfignium fpecula- utin confelfo eft , facile refutari poilunt, fed cor
tionumcongeries, ut in admirationem me rapiat vertendam fuifle cenforii ftili aciem in ea, qua: g<
("quaperpetuome defixum tenebis) quodcivili- & tamquam non fubverenc
neralia praeftruunt
bus negotiis occupatiffimus & fumme acciti otii, axiomata &
Canones defenderunt nobilifliu
quibusnullumprorfuscum declamatis in Schola omnisaeviingenia. ApudEruditos enimnihil ce;
dogmatibuscommerciumeft , quicquidtamen tius,quamilludArtiumgenus,cuifcholafticaolii
optimae frugis recondunt Scientiarum prarcipuae, natio nomendedit Quadriviales pofitionesfii;
,
idomneaccuratiffimo fele&u tranftulerisinLibri perirrefutabiles demonftrationesafferuiile.In ali
tui materiam. Qyamquam enim alicubi prorfiis quoq; Triviales dictis eae nobis fuperfunt regul
declines a trita & pervulgata in Scholis docendl
velut per manus tradita: , qua; plerumq; finefuc
ratione, quae apud nullius nongentis & feculifa- inquem fcientia quaeque collineat, nonexcedun
pientes habita fuit unica verinorma ; tamen&in
Jam vero fi nos confilio tuo du&iles praebe;
illis &quicquid toto moliris opere artifice te nobis
mus , ideft communesnotiones homini infit;
ptobasverfatilidexterhate.Demeidfateorexerte,
exuamus,deletisque omnibus actionibus noftri
fiinftitutum fpe&eturqua in Eruditionis latifun-
operibus& maximisrepuerafcereconemur, qu
diaexcurrit , excerpendum me literatorum gcegi.
liceatintrarere^»»?» Natura, ut ex facri Codic
Cum tamen ita prompte vocatis ad tui trattatus prarfcripto enitendam nobis eft ad regnum ccel
cenfuram amicis audire libenter velle videaris , fi
rw,me quidem judice, nihil certius eft quam , I
quid mihi aut aliis occurrerit decretorio confo-

praxipitigradu eundum effe inbarbariem, unc
diendum ftilo»eo meredacftum fentio,ut judicium
poft aliquot feculorum millia nihilo inftru&f
meumdiffimularenonliceat,apeitecjueconteftor
resemergamusTheoreticis adjumentis , qua
cxeorummenumero , qui folidioraeifeftatuunt
Artiumnoftrarumfundamenta, quam totadiffer- nunc fumus.Nam itademum vere fecundam orc
tationistua:feriesadmittit. Primo enim cumob-
remurpueritiam fa€kitabalarafa>uoi deletispri
rum principiorum veftigiis refufcitare jubenr
jicisfiniftros eventus & errores pradtica; Medici-
nae,nonignorasmaliidredundare ex neglecfa Ar- novi mundi primordia,&ab experimentis operu
tis regula. Nam ne centefimus quidem medicae & fenfuum (hanc enim in particularibus infifl
cautionis obfervantemfeprasbet,&eaaliquando
probandi viam)colligere,quod in intelleclu cffc
iegri corporis conftitutio eft,urexacte doceriMe-
metur in notione generalem.ex decantato illoapi
dicum nonpatiatur.Paucosenimrepenas, quire omneseffato, inintelleilunibil ejfe, cjuodnonpri
bus fic feCe habentibus recte fe explicent. Eft & fuerit in fenfu. Neq-, verilimilitudine careat, po;>
ubimalumexfeArticederenefcit/quodinmultis «obis evenire , uc fi ratio ineatur Eruditioni
cui
rfoi E T V I S A. 60%
cumfiniendaeritPlatoniciannirevolurio, longe ajquari , fequeretur negleitus & contemptus
eainfraiftud , quonunccenfetur,pretium decre- prifc£exercitationis,&peraIiquotfeculafermo&
viire videri poffit. Quod doctrinam nobis fpondes ftilus contraheret fbrdes & rubiginem, donec ultu
excellentiorem , quam hodie internos viget,ab maperiodusnovamreduxitfaciem , emergenti-
expenmentis petendam , fi latentesnaturxfinus bus & fe incitantibus illuftribusingeniis adrefu-
pertentare&aperirelibeiet ftabilita inparticula- mendosrecensanimatardiligentia; impetus, pro-
ribus fide,non magisadremfacit,quamfieoinci- pellendofque in fummum perfedtionis faftigium
tes, quonaturahshominem inftinctusrapitfine laboresnonin Eloquentia:duntaxat1tudio,led&
admorisexteriushortationibus.Nequeenimaliud quoufque fe porrigunt fcientiarum omniumpo-
patiturratio , quam ut infinita fint membrain mceria. Neque enim falli illum" puto , quif- '
omnibus muudi partibusf Nequeenimhic,cogi- quis exiftimaverit , Artesorrines, prout publicc

tationes noftrx intra Europa: terminos cohiben- nunc docentur,nullo nonarvo exftitifle , nonta-
da: fiint) qua? viam infiftunt quo digitum inten- menpari inomnibuslocismenfura,nequeeodem
dis,tamacri&follicitadiligentia,utmagisintendi locofemperparinumero , fed extemporum ge.
nequeat induftna. Omnibus eniminfitaeftfcien- niomutationibusobnoxio,nuncaucl:ioresfloren-
dicupiditas, nonitaexlatianda , quinexardefcat tiorefque, nuncinexufcitatae&cumtenebricofae
vehementius , ut hydrops fibiindulgenscrefcit. inftitutionismethodorudi. Ratioexmefiquarra-
Sed quomodo aures prarbituros perfuadere patur , pro medoclrinaAriftorelis&ahoium
facit
ranti,evertendasprorfusquibusfolideconftitutis elaboratiffimiingeniivirorum, aquibus fuper-

inha;rentfentenrias,& univerfim adrnifta Theori- funt nobis plurima adminicula, unde id pro-
ca, tamluisquamMajorumexperimentisfuper- betur&adliquidumdeducatur , quo"d aliisinre-
exftrucTa , non video adferriquoinducarutcre- busideminArtibuscontingere daiiqueortum,
dam.Porroaflereremihilicetnon invita , ucopi- & interitum ; congrua prorfus , fi meinterpre-

nor,probabilitate, fitacitasintracogitationesad temaudias, fententiaeiquoddiciiolet. Nihilno-
examenrevocetur quantum exuberentNaturas
, vumfetb/o/e,&cqux nonmfa&amasis quamditla
documentailfucompertapertotum , quaexpan- quxtat.ut nihilneque dtclum nequefailumjit , quod
ditur,Univerfum,quinqueautfexifta, qusvendi- non& diilum &fat~tttmpritts. Patrocinaturz-et-
tas, fele&a&ateprobata, &hodierna?curiofitati iam celebris illa Salomonis ad filium querela in,
deberi vis , rnifere fe tuerenturinter aliquot cen- voluminum fabros,non alio

prurientes fuo feculo
:ena Naturae arcana ,
quibus in lucem quotidie fenfuaccipienda, quam quod magnaeorum pars
jrotrahendisautfolertiaminiftraeft, autfavetca- & fuerint obfervationes & in qualibet litera-
us , &compararipoflunt,autpartim pra;ferriiis, turaartificiofiinftarfyntagmlaris. Neque ex tam
juaia tedefignacafunt.Sed demusjfequaturaflen- amplacongerie velpulvifculusfupeteft, fi cupias
lus poife & te conferri quod ad Scientiarum faciat qusdam facri codicis, pofteritati relicta. Et anne
lugmentum&univerfalisapud nos Theoria: no- tuncquidempertot fcnptorum millia , cpxiSalo-
dones&axiomatafingamusexftin&afuffe&isno- moni* a?vum anteceflere , reperiripotuitquid-
viterrepertis , quidbeneficiiredundabit exhac quam novitads titulo donandum ? habendata-
nutationeinErudidonem &Scientias?nihilcer- men ei fides eft, cum ait , non obftantibus
iusquam novahafc&quajineorumappendicem qua?velfuaferebant,velprioratuleranttempora,
/eniunt.ubifemelreceptafuerint commendanti- nonpotuifledici , eccenoviquid. Undeidcolli-
3US Inventoribus : &illorumafleclisgratiampri- go , cumperomnia fecula & inomnibusArti-
cam fenfim amiflura & oblivioni tradenda ex bus & Scientiis eadem fuerint in hominibus la-
âtura: fcito fluxus illos & refluxus alternantis, bor,exercitatio &cognitio,cumiisqii£enoftro
vi-
ltque ita ex temporum decutfupenitushabitura demustempore, etfi mutationum ajftu flucfuan-
nt£ritum;fortafl'eetiamaliisidem,quodtununc tia, prout temporum &locorum occafionifque
/enditas.agitantibusnimirumpropofitisadmini- venatrado,&incalefcitScriptoruminduftria,in-
:ulis,quibusexacT:iuslimenturaugenda?fcienti£e. tendi &
remitd folita tam in Theoreticis fuis
Semper enimqua: Majoribusfueruntprobro, in quamPraclicis,fiaffentimurtibi,Pnmo,utScien-
Minoribusrenafcifolcnt. Qijarefruftraeft.quif- da noftra rejiciatur tanquam dubia & incer-
ijuisabillorumexercitationibus& totacommen- tafquod afrirmas duntaxat non minus argu-
tandiinduftriaaliud fperaverit, quam quodprjfcaj mentorum robore) deinde ut abdicentur Axio-
obfervationisfit.utfidonabis&perfcriptatradito mata noftra &
Maximae , generalefque aflertio-
telatu conftat. Hic in mentem mihi venit quod nes,aMajoribusquafipermanustradita;, auz ta-
notatPaterculus , ubi de excellenriffimis Grasco- men ( aliterenim harcintelliginequeunt) lubti-
rum & Rornanorum ingeniis agit
, cumfloren- liffimisomnisxvijudiciiscomprobatafunt; ulti-
ipfbrum res , hancdaripoflenon
tiffima: eflent mojutexcogiteturradcqua-nosjamfados Abe-
improbabilemcaufam quac eapeflumdedit , ut cedarios per tortuofas pardcularium experimen-
pofteadocuiteventus , natura quod fummofludio torum ambages provehat ad cognidonem ex
fetitumefi,ajcenditadfitmmum,dtfficilifqueinper- folidecolledisgeneralibus, unde novaexfcul-
feEtomoraefl. Adeo uthomines,fifenferintulte- pantur Artium principia , finis erit ut exu-
riore fe prohiberi adfcenfu , in ipfb conftitutos d , quas nunc habemus , difciplinis , & fa-
faftigio,fponte defcendant, abdicadfque exercita- tigati redeuntibus in circulum laboribus , il_
Itionibusquibus plurimumineftmomenti, nova luc tendamus , unde incepimus , eoque de-
afFe6fent,tamquamoccupataabaliismateria , in ducamur felicitatis , qua; nos in integrum re-
quapriuslaborabant.Etpra:fertimidEloquentiaE ftituat. Res ea feculorum , quot an-
eft tot
ifatumfuitillistemporibus , utcumpofteriores te nos tranfaeTa fluxerunt , ut tandem in per-
defperarent pofle & fe prsteriri priores aut eos fedtionis meta confiftamus. Neque ita hic
Cc 4 cenfbr
.
,603 DESCRIPTIO 604.

cenfor fedeo , quafi faftidiofe explodam quicquid tes funtque inftar primae materia* Scientiarum.
;
auêndis per nova inventa impenditur fcientiis, In hislndividuisatque inhacmateria> Menshu-

cum conatus ifte nobiiis fitmeque fumma laude manaaffiduofe exercet,interdum ludit.Nam Sci-
fraudandus , ob beneficium quoin prafensper- entia omnis Mentis & exercitatio & opificium ;
fruilicet.Nunquamdefuit mundoingensillorum Ttftf/tfejufdemlufuscenferi poflit. In Phtlofephia

agmen,qui novisexcogitandis operamdederunt, Mensmancipaturrebus , inPoefifolvitur anexu
nequefuturacarebuntfecula, inquibusinduftria rerum,&exfpatiatur&fingitqu£vult. Havcvero
pertinax&excellenshacinparte peperit nobisea feitahaberefacilequiscernat,quifimplicitertan-
qux in admirationem rapiunt , captum popula- tummodo, &pinguiquadamcontemplationeIn-
rem&fpemtransgreira. Noftra: tamen notiones telleclualiumOriginespetat. Etenim Individuo-
&axiomatatamab iis quamab Eruditorumemi- rumimaginesexcipiunturaSenfu,&innaemoria
nentiffimis femper cum gratiis recepta funt. figuntur. Abeuntautem in memoriam tanquam
Vides quam in me fiduciam tua crearithumani- integra?,eodemquooccurruntmodo. Hasrurfus
tas i fi in ifta tui impugnandi licentia lafciviente retrahit & recolit Mens, atque f quod ofHcium
protetviaefreror, quam deereclatuaindolecofi- ejus proprium eft) portiones earum componit,
cepijopinio.&libertatejquamhicamicorumprs- &dividit. Habentenim Individuafingulaaliquid
cipuisindulges , eome impulitalioquinreftitan- interfe commune, atque ahquid rurfus diverfum
tem. Etquamquamequiinftarfubaurigarectore & multiplex. Ea vero compofitio atque divifiu
non recedam a veteri & trita via , quam fe- vel pro aibitrio Mentis fit , vel proac invenirut
dulocalcavi,itatamenfentio de txxis Cogttam , & inrebus. Qijod fifiatproarbitrioMentis.atquc
faterime resipfacogit, tecum& cummundoini- transferunturportionesilljeadplacitum,infimili.
quius te egiffe,cum tantas opes dom eftico carcere tudinem quandam Indi vidui , Phantafia; opus eft
damnatas mvidifti publico ufui. Licet enim perqua: nulla Naturas autMateriaelege &neceffitat<
luafum habeam quoad tenorem & fubjeciurn aftricla , eaquae inrerumnaturaminimeconve
prjecipua dilfertationis , nullainAcademiatere- niunt, conjungere 5
qu£e vero nunquam feparan
pertummTribunal,quoderroriste abfblvere fli- tur,difcerperepoteft, itatamenutintraprimasi
ftineat;tamennegarinonpoteft, tractatumtuum las ipfas Individuorum portiones coerceatu:
ubique fcatere conGeptibus fele<5fre frugis fuper Nameorum, qua:nulla expartefeSenfuiobtt
pras-fenti ftatu fcientiarum , & ingeniofiffimis lerunt,noneftphantafia, ne fomnium profe&<
Commentationibus fuper adjumentis eas pro- Qypdfi easdemlndividuorumportiones compc
movendi , utefficaciffime eumtrahatquicunque nantur&dividantur, proipfarerum evidentia, 1
earumrerumftudiocapitur , penitufque explo- proutvereinNaturafeprodunt , autfaltempi

randigignathaudinersdefiderium,non uteo tan- captucujufquefeproderenotantur,eaepartesR
tum enitatur quod in pervulgatis hodie Scientiis tionisfunt: atque univerfahujufmodidifpenfat
fummum eft, fedutakiusquafiferatur inipfala- rationiattribuitur.Exquoliquido conftat,exti
tentisNatura;vifcera,omnefque ingenii&judicii bushifce fontibus , efle tresillasemanationes/
nervosintendat , donec D. Pauliilludperfecerit flori&,Poefis>?kPhilofephi& jnequealias, autplur
Confeclari meliora dona. Urinam hanc ingreffus eflepofle. Nammb/^/c^/tfrfnominecomp]
efles viam ( votum id auribustuis depono)cum climuromnesartes &Scientias,&quicquiddei
primum adha^cftudiaanimumadjiceres, vir lon- que a fingularum rerum occurfu perMentem ;
1
gealterius ScholsE ! nihilominus utcunque ha^cfe generalesnotiones colleclum & digeftum eft.^
habebant,cum id tibi firmum fixumque fedeat , & que alia cenfemus ad Dodrrinam partitione,qu£
Patrisfidemtuam probes, toto affeftu precor, illa fuperiore , opuselfe. Informationes en
quodfiepiffimefacio, utpariameritistuis obtin- oraculi,&Senfus>&reprocuIdubio,&modok
gant. Quod , fpero , affluet aliquando plenis nuandi differunt , fed tamen Spiritus human
honorum & felicitatis rivis. FttlbamiFeb. 19. unusatqueidemeft: perindeaefidiverfiliquor
1607.
— ——— •
atque per diverfa infundibula , tamen in
numatqueidemvasrecipiantur. Quare&The
DESCR.IPTIO logiam ipfam , aut ex hiftoria facra conftare affe
GLOBI INTELLECTUALIS. mus,autexprzceptis&dogmatibus divinis,ta;
quam perenni quadam Philofophia. Ea vero pa
CAPUT PRIMUM qua: extra hanc divifionem caderevidetur (q !
Tarthio univerfalit humnu. dotlrtn& Hiftoriam, Focfin,

Philofophiam , feeundumtriphcemfacultatemmzaus;
« ^ prophecia
r ;
,< .
r &
ipfa Hiftoria fpecies eft ci
.
r
. . .
l
prarogativa>vinitatls,in qua tempora conji •

memoriam, Phantafiam , Kztionzm ; quodque eadem
partitio competat etiaminTheologick: Cumidemfitvas guntur,utnarratiofactumpra:cederepoffir, n
(nempe inteUetlm humanw ) licet materia & lnfmuatio dum autem enuntiandi & vaticiniorum per vif •
fmtdiverfa. nes,&dogmatum cceleftiumper parabolas •

, p
~ artitionem do&rinaihumanx eam deligi- tkipatexpoefi.
P mus, quaetriplicifacultatilntelledlusrefpon- Caput II.
deat. Tresitaqueejuspartesanobisconftituun- / .. „.„ . .
„ , , . .,
Partitto Hiltona; inNaturalem&Civtlem,
xj-a iii irî
n r Pht/ofephta. zja j Eccltfmj»
txxv.Htflorl a Poefo i Htftorta, ad me-
l
moriamreiertun/y/fradphantafiam: Phllofophta
& LkerarU[uh civili Comprehenfa. Parm.o Hift< *
Xaturalitin Hiftoriam Gentrationum,Frs.tergenert>
adrationem. Per Poejin autem nihilaliudintel- num&ArtiumextripliciftatuNatur» , libeix viii'
ligimus hoc loco,quamhiftoriamfi&am..Ky?<?re' * (
«*,abcrranrisd»conftriiaa;.
proprialndividuorumeft; quorum impreffiones T T Is t ori a aut NaMralis efhaut Civilis. In 1 1»
funt mentis humana: primi antiquiffimi holpi- & JTi turali Natura; res gefta: & facinora men >-
rarir
i
;
*oj GLOBI INTELLECTUALIS. 6q«

rantur; in Civili,hominum. Elueentproculdubio lofophiam momenti funt ',) tum etiam illabitur
divinainutrifque,fedmagis inhumanis, utetiam animis hominum fubtilius aliud malum nempq ;
propriaminHiftoriafpeciemconftituanc, quam folummodo ut additamentum

ut Ars cenfeatur
Saeram aut Ecclefiafticam appellare confuevi- quoddam Naturs;cujus fcilicet eafitvis, utNa-.
mus. ItaqueeamCiviliatti'ibuimus:atpnmode turam velinchoatam perficere , vel inclinatam
Naturalidicemus.NaturalisHiftoriarerumfingu- emendare pollit ; mmime vero radicitus tranf-
larium noneft, non quod perperam anobispofl- mutare,atqueinimisconcutere; quodplurimurn
tumfit,HiftoriamverfariinIndividuis, quadoco rebus humanis defperationis intulit. contra M
& tempore circumfcribuntur. Nam proprie ira illud penitus animis hominum federe debueiat,
fereshabet.SedcumpromifcuafitrerumNatura- ArtificialiaaNaturalib9nonformaauteirentia,fed
liumfimilitudo,adeoutfiunumnoris,omniano- efhciente tantum differre hominivereinNatu- ;
lis fuperfluum quiddam eflet,& infinitum de fin-

;
ramplane nullius rei poteftatem efle,prsterquam
gulisdicere. Itaque ficubiabfitilla promifcuafi- Motus qt Corporafcilicet Naturaha autadmo*
:
militudo, recipit etiamHiftoriaNaturalisindivi- veat,aut amoveat ; reliqua Naturam lntusperfe

dua; eafcilicetquorum noneftnumerus, autno- tranfigere. Itaqueubidaturdebita admotio cor-
tioqusdam, Nam&Solis,&Lunce ) &Terrx,& porum Naturalium aut remotio , omnia poteft

fimilium,quxunicxfuntin fpeciefua, rectiffime homo,atque Ars:ubinondatur,nihil. Rurfus au->
eonfcribitur Hiftoria;nec minuseorumquseinfi- temmodocorporumfiatdebita illaadmotio, aut
gniterafpeciefuadefle&unt, &monftrofafunt remdtio,inordineadaliquemeffectum , fivefioc
quandoquidem in illis , defcriptio & eognitio perhominem&Artemfiat Tfive Naturaliter abf-
ipfiusfpeciei, necfuflicit, neccompetit. Itaque quehomine,parumrefert. Nequehocillofoftius
hicduolndividuorumgenera Hiftoria Natucalis eft.velutifiqms exafperfioneaqua? fimulachrum
nonrejicitaitplurimum autem ( quemadmodum Iridis fuper parietem excitet non minus obfe- ,
dietum eft) in fpeciebus verfatur. Atpartitionem quenteutiturNatura, quamcumidemfitin aere

Hiftorix Naturalis moliemur ex vi&conditione ex nube rofcida. ContraverocumAuruminyeni-,
pfiusNaturs, quae in tnphci ftatupofitainveni- turinrenuiispurum; a;quefibupfi miniftrat Na-
:ur,& tamquam regimen fubit trinum. Aut enim tura.ac fi aururn purum per fornacem minifte- &
^>ê/?Naturaacfpontefuia, atque curfiijcon- rium hominis excoqueretur. Aliquando auteni
hetofeexplicans, cum fcilicetipfaNatura perfe minifterium ex lege univerfi ahis Animahbusde-
iititur,nullatenesimpeditaautfuba6ta;utinCc£r p.utatur neque eriim minus artificiale quiddam
:
is Animahbus,plantis &univeribNatura: appa-

,
eftmel,quodfitmediante induftriaApis , quam
atu ; attt rttrfns illa a pravitatibus & infolentiis faccharum.quod hominis,atque in manna,) quod
nateria? contumacis&iebeliis,atqueab impedi- fimiliseftgenerisj Naturafeipfa contenta eft. Ita-
nentorumviolentia , deftatufuoplaneconvellir quecumunaatque.eademfitNatura, ejusautem
:ur , &detruditur, ut inmonftris&heteroclitis visperomniavaleat, neque unquam illaafeipfa
SJatura?: attt denic/tte ab Arte &minifteriohuma- defcifcat ; on-mino' tamquam ex xquo fubordi-
loconftringitur, &fingitur&planetransfertur& nata tantum aa Naturam poni debent hsc tria a
anquamnovatur, xitinartificiahbus. Etenimin Curfus Naturas ; ExfpatiatioNatura: ; & Arsfive

irtificialibus Natura tamquam faelfca videtur & , additus rebus Homo ; ideoque in Hiftoria Naturali
:onfpicitur prorfus no.va corpornm facies & eaomnia.u.na&continuanarrationum ferie, in-

reiuti reram Uni verfitas alcera.Itaque tradtat Hi- vol vi par eft> quod etiam Cajus Tlimus magna ex
toriaNaturalisaut Itbertatem^ztmXyZWtSrrpres parte fecic ; quiHiftoriam Naturalem pro digni-
mVinada. Qijodfi.cuiquammoleftumfit;Ar- tate complexus eft , fedcomplexam indigniffime
Natura Vincula,cumpotius liberatores &

es dici «radtavit. Atque hsc fit Naturalfs Hiftoris parti=.
nndices cenferi debeant , quodNaturamiri non- ,tio prima,,
!iullisfusIntentioniscompo.temfaciant, ampe- Caput Ilt.

hmencisin ordiinemredaclris.-Nosverohujufmo- „,,,*•,;* »/fl/i«Vw**«»^ /ir
r
,„.,r.. j~s r j
ii delicias &pulchradiclu mimoramur ;
ld tan- n hlonge.nohilifftmw Hiftorice Naturahs , fitminiftratio
•um volumus.&intelligimus , NaturamperAr- primaadcondendamFbilofiphiam , quod hujufmo- &
:em tanquam Proteum,m neceffitate poni id agen- «?» Hiftoria (qu&fcilicet fit in ordine ad eumfinem
!
} defi-
Aerttwr.
I
Ji,quod abfque Arte aflum non fuiilet : five illud
Visvocetiu'&vincula,fiveAuxilium&perfecT;io. /^Êterum Hiftoria Tâturalis ut fubje<5to

Pattiemuritaque Hiftoriam Naturalemin Hifto- V-^triplex ( quemadmodum diximus ) ita ufii
[riam qenerationttm ; Hiftoriam Pr&tergeneratio- duplex eft. Adhibetur enim aut propter cogni-
lntm\&Hiftoriamj4riiitm,qua.methmMechani- ti.onem rerum ipfaram, qus Hiftoria? mandan-
cttm & Experimenialem appellare confuevimus. tur , aut tanquam materia prima Philofophia?.
Libenter autem*Hiftoriam Arttnm ut Hiftoris N.obiliffimus autem finis Hiftoria? Naturalis is
Naturalisfpeciemconftituimus ; quia inveteravit eft ; ut fit Inducl:ionis vers & legitima; fupellex
prorfus mos diflerendi & opinio , ac fi aliud quip- atque fylva ; atque fatis trahat ex fenfu ad inftruen-
piatn eifet Ars a Natura, ut Artificialia i Naturali- dum Intelleclum. Illa enim aitera, qua? aut narra-
ibus tanquam toto generedi-
fegregaridebeant , tionem jucunditate deleclat , aut experimento-
fcrepantia.-unde&illudmali , quod plerique Hi- rumufujuvat, atque hujufmodi voluptatis, aut
'ftoriae Natutalis Scriptores perfuncitos fe putant, fructus gratia,qusfita eft; inferioris profedto no-
fiHiftoriamAnimaliumautPlantarum , autMi- tseft, &
genere ipfo vilior , prsea, cujusea
neraliumconfecerint, omiffis Artium Mechani- eft vis & qualitas , ut propria fit parafceve ad
'ftatum experimenns (qua; JongemaximiadPhi- condendam philofbphiam, Hsc enim demum
eaefl
;;
6o 7 DESCRIPTIO <jo8
ea eft Hiftoria Naturalis , qu» verx & adfciva: phi- defignavimus:tamen ut inftitutum noftrum de ex-
lofophisfohda&anernabafisconftituitur ; quae- plicationibusfivereprsfencationibusomiflbrum,
que lumini Narurae puro & minime phantaftico perpetuo fervemus ; atque etiam fi quid nobis hu«
ptimamaccenfionempraebet ; cujus quoque ne- manitusacciderit, ut aliquid in tuto pofitum fit
plectus&Geniusnonplacatus, acies illas Larva- fententiamnoftram&Confilia de hacre jam hoc
rum,ac velutiregnaumbrarum, quae inPhilofb- locofubjungereviiumeft.Hiftoris Generationum
phiis volitare cernuntur , cum maxima & calami- five TSf^tur&folMA quinque partes conftituimus
tofa operum nobis peffimo fato immi-

fterilitate eae funt Hiftoria zsEtheris, HiAotiz Meteororttm
fit.Afrirmamusautem &planeteftamur , Hjfto-

)
& Regionum quas vocant aeris. Etenim tradtum
riam Naturalem , qualis in ordine eile debeat ad fublunarem ad fuperficiem ufque Terrae & corpo*
iftumfinem,non haberi,feddefiderari,atqueinter ra ineolocata,Hiftoriae meteororum attnbuimus.
omifla poni oportere. Neque vero aciem mentis Etiam Cometis cujufcunquegeneris ( utCunque
alicujus perftringant aut magnaAntiquorumno- fe habeat rei veritas) tamen ordims caufalocum
mina,aut magna Novorum volumina , aut quere- inter meteora affignamus.

Tertio fubit Hiftoria
lam iftam noftram minus juftam cogitet. Satis /m-4i&i^r«,qua;conjun<ftaglobumconftituunt
enimfcimushaberiHiftoriamNaturalem, mole unicum. Atque hucufque rerum Natura diftri-
amplam, varietategvatam , diligentia fiepius cu- buiturexlocis&locatis reliquadusepartesfub. :
riofam.AttamenfiquisexeafabulaSj&Antiqui- ftantiasrerumdiftinguunt,velmaflaspotius.Con,
tatem,atque Authorum citationes, &fuffragatio- gregantur enim corpora connaturaha ad majore;
nes ; litesiteminanes& controveifias, philolo- &minoresmaflas qua; Collegia rerum majorai
:
&
giam denique ornamenta eximat, (qua: ad con- minora appellare confuevimus habentque inpo ;
vivales fermones , hominumque dodrorum no- litiamundanarationesinterfe tamquam tribus &
ctes potius ; quamadinftituendamphilofophia*m familia-JtaquequartoordineponiturhiftoriaEle

funtaccommodata,) profecto ad nihilmagni res mentorumfiveCo//^zor^/»majorum ;
Qyintof
recidat. Itaque chelaurus quidam potius ad E- ulcimo hiftoria Specierum five Collegiornm minc
loquentiam a nonnullis , quam fblida & fidarerum. Elementaenim eofenfu accipivolumus,u
rum narratio quarn & parati videtur. Prxterea, intelliganturnonexordiarerum, fedtantumcoi
non multum ad rem faciac memorare aut nofle
, porumconnaturaliummaihemajores. Majorit;
florum,Iridis,aut Tulipse,autetiam Concharum autem illa accidit proptertexturammaterisefac
aut Canum , aut Accipitrumeximiasvarietates. lem,fimplicem,obviam&paratam; cumSpecii
Hascenim&hujufmodinilaliudfiint, quamNa- a Natura parce fuppeditentur , proptertexturai
turaelufusquidam & Iafcivia; &prope adlndivi- diffimilarem,atqueinplurimisorganicam. Virti
duorumnaturamaccedunt.Itaquehabentcogni- tum vero illarum quae in Natura cenferi pofEi

tionem in rebus ipfisexquifitam : informationem tamquam Cardinales & Catholicae , Denfi Rai ,
vero adfcientiastenuem&ferefupervacuam. At- Levis,Gravis,Calidi,Frigidi,Confiftentis, Flui<

que haecfunttamenilla, in quibu^Naturalis Hi- SimiIaris,Djffimilaris,Specificati, Organici,&
ftoriavuigarisfejaCtat. Cumautemdegenerave- miliumuna cummotibusadillafacientibus , \
rithiftoriaNaturalisad aliena, &rurfnsluxuriata Antitypiae,nexus,coicionis, expanfionis, &re

fitinfuperfluis •, tamen econtra, magna? utique& quorum (quorum hiftoriam omnino congeri
5
fohdaeejufdemparces , autproriuspratermiflx conficivolumus,etiampriufquamadopus7»/fl

funt,autnegligenter&leviter traCtatae. Univerfa &«deveniatur^ virtutum,&motuum,hiftoriai
veroinquifitionefua&congerie,nullo modo ad ejufque conficiendae modum tum tradtabimi
eum, quemdiximus, finem Ccondendaefciiicet poftquam explicacionem triplicis illius partitii
philofophiae) aptata&qualificatareperitur. Id ms,Generationum } TrmrgenerationumS<.u4rtih

in membris ipiius optime apparebit , atqueex abfolverimus. Nequeenim eamfcihcetintrati
comparatione ejushiftoriaj, cujus defcriptiones plicem illam noftram partitionem inclufimu
hominibus fub oculos jam proponemus , ad earrj cum non propriefit hiftoria, fed inter hiftoriam
quaehabetur, Philofbphiam,veIutiterminusmedius. Iamve
deHiftoriaCtf/<^#»)&deinceps dereliquisdic
CAput IV.
..',,„.',„, musatquepracipiemus,
l
,nem-
JncipittrattatmqutilKef]eaebeatHtftoria defiderata
aeHiftoriaNaturalisad condendamPhilofophiam. id CAPUT V. ,
utclarim explicetur,primofubjungiturpartitio Hiftoris

Geoeracionum. E,m conftttuunturpartet quinque Pri-
Refumitur traclanda hiftorm Cccleftium ; qualis & ejfe
: (, eat inpner e , & qtio d legitima hujufeeHiftcrU ordi;
w «Cceleftium.S^»^Meteororum.r«r^,Ter laB ^ tio verfetar in tripUci genere trttceptorum i
videh
Maris. 6WtaColleg,orum majorum^wElemento- define, demateria acdemodo conficiend&huiufmodu
rum aut maflarum. gawfflcollegiorumminorutn/iw fiorii.
Spccierum. Hiftoria vero virtutum primarutn rejici-
tur donec explicatio prims. illim partitionit Gene- TJIsToRlAM Ccelefliftm fimplicem effe vol
rationum , Frauergenerationum & Artium , fitab* Almus,necdogmatibusimbutam ; fedvel
fi luta '
'
fufpenfavi & dodtrina Theoriarum quarque •
QUam qu am vero e fide noftraeflecenfe- lummodo pha:nomena

;
ipfa fincera complecl'

mus, hujus ipfius Hiftorisquam defideratur&feparata, quaejamdogmatibusfereconci-
mus,confe&ionernnonaliisielinquere,fednobis verunt; denique qua: narracionesproponat , >
ipfis defumere,propterea quod quo magisha:c res prorfus modo ac fi nihil ex artibus. Aftronorr \
omniuminduftria? paterevideatur,eo majorfub- & Aftrologiae decretum eflet , fed experimei»

eftmetus, neabinftitutonoftroaberrent;ideo- tantum&obfervationesexadecolleCla&perf
que eam ut tertiam Inftaurationisnoftrspartem cue defcripta forent. In quo genere Hiftoie
ni
,
fo? GLOBI INTELLECTUALIS. 61®

invenitur, quodnoftrorefpondeatvo- quideflepoffit.non poteritnonnofTeetiamquicf)
i.ilaliud
o. Huiufmodi quiddam tantummodo

curfim & fuerit,quidfit,&quidfuturumfir,fecundum fum-
icenter attigit Cajw Plinius : fed optima foret ea mas rerum. Itaque plurimum Praefidii ad con-&
m Q i\^foelefiiHm,£^^
c ,
I tolemeo&i.Cofernico templationem cceleftium in Phyficis rationi-
bus collocamus ; per Phyficas rationes intelh-
k dodoribus Aftronomiae fcriptoribus expri-
ni &eruipoffit,fiartem experimento planefpo-
gendo non eas, qua: vulgo efle putantur , fed
ies, adjun&isetiamRecentiorumobiervationi-
tautum dodrinam circa lllos appetnus mate-
Quodficuimirum videatur , nostantola- ria: , quos nulla regionum aut locorum diverfi-
>us.
>oieparta,au&a,emendatarurfusadprimamim. tas diftrahere aut difterminare queat. Neque
jeritiam, &midarumobfervationumfimplicita- propterea futad propofitum revertamur) ulh
parci volumus , quar circa phamome-
em retrahere velle nos veronulla cum pnorum
;
diligentiae
nventorum jactura tamen longe majus opus norum ipfbrum cceleftium narrationes & obfer-
novemus jnequeenim calculosautpradidtiones vationes pofJit impendi. Nam quando uberior
; eam
fed Philofbphiam fuppetatapparentiarumhujusmodicopia , tan~
antum meditamur ,
cilicet, quae de fuperiorum corporum non mo- to omnia erunt& magis in promptu & firmiora.De
ufolummodo, ejufqueperiodis , fedfubftantia quo antequampluradicanms.eftplane quodgra-

moque & omnimoda qualitate , poteftate , atque tulemur & Mechanicorum induftriae,& doctorum
tifluxu intelle£tum humanum informare fecun-
,
quorundam hominum curae&aiacritati, quod
lum rationes naturales atque indubitatasabfque jam nuper per inftrumentorum Opticorum veluti
raditionumfuperftitione&levitatepoffit ; atque fchaphas & naviculas nova tentari cceperint cum
urfus in motu ipfb invenire,atque explicare, non cceleftibus Phamomenis commercia. Atq; hocin-
luidphsnomenisfitconfentaueum , fed quidin ceprum&fine&aggreflunobile quoddam &hu-
>Iaturapenitus repertum atqueactu & reipfa ve- mano genere dignum efieexiftimamus. Eb magis
umfit, Facile autem quis cernat , & eos quibus quod hujusmodi homines & aufulandandifint&
erram rotari placet , & eos contra quiprimum fide quod ingenue & peripicue propofuerunt
;
nobik , &
veterem conftrudtionemtenuerunt, quomodo fingula iliis cpnftirerint. Supereffc
:qua fere Jk ancipiti pha:nomenorum advoca- tantum conftantia cum magna judiciifeyeritate>
ione niti. Qiun&illenova: confttuctionis noftra ut & inftrumenta mutent ; & teftium numerum
:tateauthor»qU'Solemrecundimobilis , quem^ augeant ; &
fingula , &
ficpe expenantur , va- &
dmodum Terram primi Mobilis centrum con- rie,denique ut&fibi ipfiobjiciant, ahis pate- &
:ituit , ut Planeta; in propriis firis converfionibus faciant quicquid mcontrarium objici poffit, &
ircaSolem choreas ducere videantur ( quodex tenuiffimum quemque fcrupulurn non lpernant;
Vntiquioxibus nonnulli de Fenere Mercmio fii- & ne forte ilhs eveniat quod Democnto & Anicula;
fua: evenit circaficusmellitasjut veculaelletPhi-
jicati iiint ) fi Cogitata ad exitum perduxiflet,
elle profecto rem conficere potuifle videtur. lofopho piudentiQr,& magnae&admirabihsipe-
Jequeveronobisdubiumeft,quin&alia:hujuf- culationis caula; fubeflet error quifpiam tenuis&
êque^
lodi conltruCtiones ingenio acri cogitatione & ridiculus. At lfta tamquam prsfati in genere»
dinveniri poffint, Neque illis qui iftaproponunt accedamus addeicriptionem Hiftoiia: ccefeftmrn
dmodum pjacpt>ha:c,qua:.adducunr, prorfusve- magis explicatam ; Ut oftendatnus qua:&qualia
jefle, fedtantummodoadComputationes&ta- circacceleftia qua:ri oporteat. Primo igiturquae-

ftiones Naturales aut faltem ex
ulas conficiendascommodefuppofita. Atnoftra nonnullas
, iis
,
atioaliofpecT:at;Jfonenimconcinnationes , quae easque pra:cipuas proponemus,- iis ufiis huma-

ied veritatem rei quaerimus» nos, quales verifimile eft ex cceleftium contem-
arix efle poflunt ,
ua: fimplex eft. Ad hoc vero Hjftonaphasno. platione educi poffe, acîciemus ; ha?c utraque
lenorurn fincera viam aperiret , infec5t-a dogmate tanquam fcopum ut quibus hiftoriam
Hiftorjar ;
bftruet. Nequeillud tacemus:, nosinhacipfa cosleftium componere cura: erit, norint quitj
3g 3 .
iftoriaCceleftium , adnormarnnoftramfac"ta& tur , easque quaeftiones una cum operibus illis Si
ipem perfeponereveritatisdrcaccele-
ongefta, efledishabeantinanimo&intueantur; unde ta-
ia fed multo magits in obferva-

invenienda: ;
leminftituant&parenthiftoriam,quaIisadjudicia
ione communium paffionum & defideriorum hujusmodi qua:ftionum , & praibitionem hujus-;
;iateria? in utroque globo. Etenirn ifta anhereo- modifruclus&utilitatem erga genushumanum,
am&fublunarium quae putanturdivortia.com- fitaccommodata.Qija:ftiones autem intefligimus
jientanobis videntur & iuperftuio cum femeri- ejusgeneris, qu^defacloNaturaequaerant, non
nte; cum certiffimumfit complures effeftus velu- de caufis. Hoc emm pertinet proprie ad Hifto-
1
expanfionisjcontradionisjimprcflionis, ceffio- riam.Deindediftindtemonftrabimusinquibushi-
is,congregationis ad maflasjattraiftionisjabadio- ftoriacceleftiurnxonfiftat; qua:q; e/usfintpartes;
is,aflirnilationis,unionis & fimilium , non folum quseresfintapprehendenda;autexquirenda:,quae

icapudnos, fed &infaftigiiscceli , &jnvifce- experimenta fint comparanda & procuranda,
ibusterra:, locumhabere. Atquenonaliiinter- quae obfervationes adhidendse & penfitandae,
retes magis fidi adhiberi aut conluli poflunt , ut proponentestamquam Topica quardam indudti-
;.nelledusbumanns&ad profundaterra:, quaeo- va, five Articulosad interrogandum de ccelefti-
inifa6noncernuntur,&adaltacceli,qu3eplerunq; bus. Pofttemo prscipiemus nonnulla non fo-
illaciter cernutur.penetret. Itaq; optime Antiqui lum de eoquodquaeri oporteat, fed & cje hoc
iiuiProi^willummultiformemjetiamvatemter- quomodo quarfita debeantpenfitari^.etiam exhi-
paximum fuifle retulerunt;qui futura , praeterita, beri ,atqueinliteras referri,neprima:inquifitio-
|£occultapra:fentiumnoviflet. Nam qui materiae nis diligentia pereat in fucceffione, aut quod pe jus
afliqnes catholicas novit s atque perhsc npvic eft,infirmis&fallacibusinuijs nicanturprogreffus
q«j
.
611 DESCRIPTIO C\%

quifequentur.Infumma.dicemus&adquidquceri marias , perexpanfionemiftam quam fufpicimus
debeatcircacc_leftia.&quid,&quomodo immenfam,fivevacuijfivecorporiscuju(damte.
nuis&fereadiaphori , tamquaminfula.inpelago
CA p u t VI.
immenfo fpargantur &
pendeant , atque fuper
Quodqua.ftionesph'dofiphicsi, circa coeleftia , etiam qu&pr&-
centrum non commune aliquod , fed quaeque
ter opinionem fitnt , &
quodammodo durs. , recipi de-
globi fui proprii volent ; aliae fimphciter , alias
beant proponuntur vero quinque qustftionescirca Syfte-
:
maipfim, -videlicet , an fitSyftema?6>,/j..,quod fic cum motu nonnullo centri progreffivo. Atque
centrum ejus , & qualis profunditas & quahs connc- illudmaxime durum eftinhacopinione , quod
__io.$> qualis partium collocatio. tolluntquietemfive immobile e natura. Videtur
EXistimabimur autem plerifque proculdu- autem, quemadmodum funt in univerfo corpora
bio reliquias quasftionum veterum jampri- qua:rotan.,ideftmotu ferunturinfinito&perpe-

dem quafi tumulo conditas & fepultas rurfus tuo;ita& exoppofitodebereefle corpusaliquod.
eruere , &fere manesearum evocare,iifqueno- quod quiefcat quibus interponiturmedianatura
:
vas infuper quarftiones afpergere. Sed cum ea, eorum qu.e feruntur re6ta , cum motus rectus
qus adhuc habetur circa cceleftia,Philoiophia,ni- parnbus globorum conveniat , & rebus exulanti-
hil habeatfirmitudinis cumque illudnobisper- , busextra patriasfuas,qu_e adglobosconnaturali-
petuo ratum & fixumfit , omnianovo
legitima? tatisfuaemovent.utcumiisunit-eipfaequQqueaut
cumque - fi forte rotent aut quiefcant.Verum huic qua. ftioni (nem-
Indudtionis judicio fiftere ;
quaftiones aliquar a tergo relinquantur , tanto pe Anfitfyftema) finemdabuntea qua. circamo-

minus opera; & d;ligentia. confumetur in hifto- tum Terr_e , An fcilicet terraflet zatrotet ? atquc
™*
ria propterea quod fupervacuum fortalle vi- circafubftantiamaftrorum , anfitfilidaautflam
debitur ea inquirere , de quibus quaeftio

non m ea, &circa^therafivefpatiacceliinterftellaria
fuerit mota.necefle habemus quxftiones , quas anfint corporea aut vactta,decevai poterunt. Nan
ubique porrigit rerum natura , in manus accipere. fi terra ftet & cceli motu diurno circumvolvantur
Quin quo niftius certi fumus de quaeftionibus procul dubio eft fyftema ;
quod fi terra ro
per viam noftram determinandis , eo nos mi- tet > tamen non prorfus evincitur non eifle fyfte
nus praebenius in iifdem recipiendis.
difficiles ma , propterea quod aliudpoflit poni centrum fj
Exitum enim videmus. Prima lgitur ea qu_e-
rei ftematis.videlicetSolautaliudquippiam. Rurfi
ftio eft Anftt Sjflema ? hoc eft , an mundus five
,
fi unicus globusterrae fitdenfus&folidus , vid<
Ilniverfitas rerum fit globofa fecundum

To- tur matetia univerfi coire & denfari ad centrui
? Anpotiusglo- illud; quod invenianturlunaautahiexPlanet
tum, cujusfitcentrumaliquod fi
bi particulares Aftrorum fpargan-

Terrae & conftare etiam ex materiadenfa&folida, videi
& finguli fuis haereant radicibus , abique tur exeocoire denfanonadcentrumaliquod,ft
tur .
Syftemate & medio five centro communi. At- iparfim & quafi fortuito. Poftremo fiponaturv
quecerte jaftavit Schoh DemocrmSi Epicttri, cuumcoacervatuminfpatiisinterftellaribus , A
Authores fuos mcenia mundidiruifle. Neque ta- deutur globi finguli habere circa fe effluvia t
roen id prorfus feciitum eft ex iis qua: ab nuiora&deindevacuum.Qijodfi&illafpatiacc

illis
di&a funt. Nam Democritns cum materiam fi- pore replentur , videtur efle unio denfbrum
ve femina Copia infinita , attributis & poteftate medio , &rejectiotenuiorum ad circumfere
finita,eademqueagitata , necabaeterno quovis tiam. Plurimum autem confert ad fcienti;
modolocata pofuiliet , viipfailliusopinionisad- nofle conjugationes quaeftionum , proptei
duftuseft.ut Mundosmultiformes, ortui&inte- quod in aliquibus invenitur hiftoria fivematei
ritui obnoxios,alios meliusordinatos, ahos male indu&iva ad eas dirimendas , in aliquibusn

ha.rentes,etiamtentamentaMundorum&inter- non item. Dato verofyftemateproxime acc&
mundia ftatueret. Sed tamen ut hoc receptum qua.ftioeaiecunda , Qtwdfit centrttm fjfteman
fuiflet nihil officiebat quin illa pars Materiae,
• Enimvero fi aliquis ex globis locumcentriocc
qu_e deputata eft huic ipfi mundo,qUinoftroge- paredebeat,occurruntglobiinprimisduo,quii

neLieftconfpicuuSjobtinueritfiguram globofam, turammediifivecentripraeferre videntur, Tei
Neceife enim fuit ut finguli ex illk mundis figu- & Sol. Pro Terra fuffragantur afpect-us noftei
ram aliquam accepiifent. Ecfi enim in infinito inveterataopinio , atqueilludomniummaxin
mediumaliquodefle nequeat, tameninpartibus quodcumdenfacoeant in anguftum , rarain
infinitirotundafigura fubfiftere poteft non mi-
, tum diffundancur,( area autem omnis circulicc •
nus mundo aliquo quam in pila.

in Verum Demo- trahatur ad centrum^) videtur fequi quafinec
mmfectormundi bonusfuit,in integralibusau- fario,ut anguftiae circa medium mundi ftatuant
tem mundi , etiam inframediocresPhilofophos. ut proprius locus & tanquam unicus ad corpi i
At opinioilla , de quanuncloquimur , quae de- denfa. Profole autem facitratio illa, quod cu >
ftruebat& confundebat Syftema , imtHeraclidk partes fiint in fy ftemate maximae & potiffimar,c s
Pontici,& Scphanti &
T^tcetA Syracufani, &pra; locus aflignari debeat , ex quo ipfe in univerf i
cipue Thilolai , atque etiam noftra a;tate Gilberti maxime agere

fyftema & fe communicare pof -
& omnium,fpr.eter Copernicum)eomm,qui Ter Quando veroisfitbol , quimundum vivific e
ramplanetam&mobilem , &tanquamunamex plurimum videatur , impertiendocalorem& -

Aftris crediderunt. Atque illa opinio hanc vim cenr, rite omnino atque ordine videri poflit co. i*
habet, utplanetae&ftelkfingulae atqueetiam . catusinmediomundi. Accedit&illud, quod"
aliae innumerae , quae conipedlum noftrum ob di manifefte habeatâfledlatores Venerem 8CeJ^l'-
cttrium, etiamexfententia Tychonu planetas ri-
ftantiamfugiunt, nec nonalia. quze nobis funt in-
vifibiles, propternaturamnonlucentemfed opa- quos ;adeo ut plane videaturSol centrinatui^
camfuosqua.que fortita- globos , &formaspri- fuftinere pofle > & vices gerereinaliquibus ]'o
,
*i3 GLOBI INTELLECTUALIS. 6. 4

propius abeft,utuniverfi centrum conftitui poffit; vincta pariter rocare , vel faltem (ium difcrepantia
qax Copernici aileniohit. Verumramen in fyfte- , qua: ad adfpectumnoftrumpropterdiftan-

tali
niate Copemici multa &

magna inveniuntur in- tiam deferri non poffit. Qijod fiterramoveacur,
commoda Nam & quod triplici motu terram
;
ftella:velftarepocerunt, quodCe/wvMfoplaciiit,
oneravit,incommodummagnum,&quodSolem autquodlongemagisverifimileeft , ScaGi/berto
accecuPIanetarum divulfit, cum quibustochabet introductum , illas poteruncfingulau-ocare fuper
paffiones communes , fimiliterdurum ; &quod centrum fuum in loco fuo , abfque aliquo
tantumimmobilisintroduxitinNaturam,ponen- rriocu centri fui , quemadmodum & ipfa ter-
do folem &
ftellas immobiles prarfertimcorpora ra, fimodo ilJum motum diurnum terrs ab ad-
rnaximeomniumlucida&radiantia &quodLu- ;
Jcititiis illis duobus motibus, quos Copernicus fu-
nam Terra: camquam in Epicyclo adhaerere vo- peradidit, fejungas. Utrumvis autem horum fi
luit; &alianonnullaqu£illefumit,ejusfuntvi- rrat , nihilprohibet, quin ftella? alia: fupra alias

ri,quiquidvisinNaturafingere,modocalculibe- fintdonec afpectum noftrum effugiant. Quarta
necedancnihiliputet. Qiiodfi deturmotusTet- froponitur quaftio de nexu five connexione fy-
ra? magis confentaneum videatur uttollatur
, , ftematis. Atquedenatura&effentiacorporis,vel
omnino fyftema , &

fpargantur globi.lecundum reiquxanherpuruscenfetur , &aftris mterjacet,
eos quos jam nominavimus, quam ut conftituatur poftea lnquiremus. Nunc tantum de coha-ren-
tale Syftema , cujus fit centrumSol. Idque contia fyfteniatis dicemus. Ejus rei ratio eft triplex.
fenfus feculorum &

Antiquitatis potius arripuit Aut enim datur vacuum , aut contiguum,aut con-
& approbavit. Nam opinio de motu Terrx nova tinuum;Itaqueprimoqua:ritur , <>s3nfitvacuum
noneft,fedabAntiquisrepetita,quemadmodum coacervatum in fpatiis rnierftellaribw ? id quod
diximus at illade Soleut fitcentrummundi , &
;
Gilbertus difercepofuicatqueetiam Antiquorurjl
imihobile,prorfusnovaeftf excepcounoverficu- nonnulliexiis , qui globos fpargi fine iyftemate

lo male traducto) & primoaC^rw/cointrodu- opinatifunt,innuerevidencur; prafertimii , qui
fta.SequiturCertiaquantiodeprofundicaceSyfte- Aftrorum corpora compacta afferuere. Opinio
matis ;nonutaliquaejusmenfuracapiaturperfe- Globos univerfbs tam Aftra , quamter-
taliseft,
aa,fedutincertoponatur \ An cce/um ftei/atumfit ram,exmaterfafolida&denfaconftare. iUosau-

Inftar unius Regionis , ftve , ,ut vulgo /oquuniur , temin proximo circumdari generequodam cor-
Orbis ; Anvetofte/kfixa qttas vocant,fint ah&aiiis porum , quasfintipfigloboaTiquatehusconnatu-
fubUmioresimmenfaquadamprofunditate.) Neque ralia,fedtamenmagisimperfecta, languida, &
;nim ullo modo fieri poteft , ut illadintparis attenuata, qusquenilaliudfint quam globorum
iltitudinis, fihocincelligaCurexacte i
ftelkenim ipforum effluvia & emanationes ; qualia liant va-
Diocul dubio non tamquam in plano
funt fita: pores & hahtus,atque adeo aec ipfe , fi conferan-
ijua; habeant dimenfionem quandam tantum in turterrae;Ha?c effluvia addiftantiamcircaunum- -,
fuperficie inftar macularum aut bullarum , fed quemqueglobum nonmagnampertingere, reli-

untilla:gIobiintegri,magniatqueprofundi. Ita- quum mtervallum (quod longe ampliffimum eft)
jue cum tam difparis reperiarur eife magnicudi- inane effe. Cui opinioniilludfidem aftruere pofl
iis,omnino neceife eft, ucalisex iismagisquarn quodexcamimmenfadiftancia corporaaftro-
fit ,
iliipromineancvelfurfumverfus , veldeorfum, rum confpiciuntur. Sienim univerfumilludfpa-

lec fieri poteft ut aut per ftiperiora iaut in- tiumplenumetfct,pra:fertimcorporumqua:pro-
:
eriorauna conjungantur fuperficie. Hocvero cul dubio faritate & denfitate valde ina?qualia <
i fiat in partibus ftellarum , temerarium plane functantaforetradibrumrefracTrio , utadvifum

:flecafferereeciamincorporeincegro,ftellasnon noftrum pertingere non poffinc , quam fi lon-
rffe aliasaliisaltiores,fedut hocverum fit, tamen gemaxima ejusfpaciipars vacuafic , facihusfane
ifferipoteftcraffitiesqua;damdefinita (licetinfi- perferri confentaneum eft. Acque revera hacc
misjejusregionis, qusvocacurfphsrafivecce- magna ex parce pendebic ex quarftio-
quaftio
lumftellacum,qua;hujufmodiprominencias&al- ne quam ftacim adducemus de fubftancia ftel-
titudinis gradus quodammodo terminet ; vide- Jarum , An fit denfa vel tenuis & explicata ?
tnus enim ex apogans &

perigsis planetarum, Nam fi fiibftancia earum fit folida , videbi-
[ingulis eorum ccelis competere craffitiem notatur utique Natura circa globos eorumque con- '
bilem,perqua:afeendant&defcendant. Atqua:- ff n ia tantummodo fere occupaca effe & folli-

tantum eo fpedtat , utrum ftellae alis fint
ftio ifta cita; fpatia vero incerjacentia deferere , & tam-
fuperalias,tamquamplanetafuperplanetam, & quam permittere. Itaque non abfimile ve*
quafiindiverfis orbibus. Atque Juec quarftio illt ro fuerit , GJobos circa centrum fpiffiores ,
alceriquaeftionidemocuaucftacuTerra:,fimiliter circa fiiperficiem laxiores , in ambientibus

affiniseft. Nam fi ftella:moveanturmotudiurno & effluviis quafi deficienies , in vacuo tandem
circaterram ;
quandoquidem ea: univerfie pari terminari. Contra, nacuraaftrorumficcenuis
fi
incicacione,&unoveIucifpiricuagancur,fcumque & flammea , apparebic nacuram tenuis non effe

in planecis plane conftecprout variatur in fubli- folummodo \Denfi decrementum , fed per fe
mitate&humilitatefitus,itaetiamvariariincele- potentem & primariam , non minus quam
ritate & tardicate motus ) probabile eft , ftellas naturamfblidi,eamque&inftellisipfis&in sche-
velocitatecurfus pares , etiaminuna regione^- re,& inaere vigere, ut vacuoillo coacervato non
therislocari, cujus licet craffities five profundi- fit opus. Pendebit quoque iftaquarftiodevacuo
tasponatureffemagna, tamennonfitcanca,ucfa- in fpaciis incerftellaribus ex qua:ftioneilla, qua;
ciacad difcrimen incicationis five celericacis in percinet ad principia Naturac,e^« detur <va-
mocu;feducpeream regionem univerfam omnia cuum. Neque camen hoc ipfum nifi adhibica
putcntur tamquam vinculo connaturalitatis de- diftinclione. Aliudenimeftnegarevacuumfim-
Pd pliciter
:,,"
\
Cl$ DESCRIPTIO ci6
pliciter,aliudne<rarevacuumcoacervatum. Lon- conftitui fabrica rerufn t nullafiguraorganica, fi
firmiores funt eae rationes , qua:

adduci per gradus intenfibiles perpetuo procederetur.
ee enim
intermiftum ad Itaque procelfus ille per gradus intermundiis
poflunt ad aftruendum vactium
laxamentum corporum , quam qua: afleruntva- competerepoffit,nonmundo , ad cujus conftru-
coacervatum,five in ipatiis majoribus. Ne- dionem eft longe diffimilia difcludi alia
necefle
cuum
que hoc folum vidit Hcro vir ingeniofus &Me- ab aliis,& tamenapproximari. Itaqueterram &
chanicus , fed etiam Leucippus & Democritusin- aquasexcipit& contingit aercorpus longediver-
ventoresopinionisdevacuo, qaam ^nfiotelesat- fum,&tamenin proximolocatum,nonprimoli-
Qutiisquibufdamobfidere&expugnare-conatur; mus,deindevapor,autnebula,deinaerpurus, fed
& celeberri- confeftim aer abfque medio. In aere vero &
qui duo Philofophi acutiffimi certe
nii,itavacuumintermiftumdaiit,utvacuum coa- aethere (illa enim duo conjungimus)difpertitio
cervatumtollant.ExfententiaenimjDmocm«va- maxime omniurfi infigrris & radicalis fumi poile
cuumterminatur&circumfcribitur,utultracer- videtur, exnaturamagisautminusfufeeptivana-
non deturdiftraclrio five divulfiocorpo-

tos fines turaeftellaris. Itaque tresfecundumgeneraviden.
rum, nonmagisquamcompulfio autcompa&io. tur efle regiones maxime notabilesagloboterra'

Licetenimin iisquiexDôcrôhabemuSjhoc ad faftigia coeli ; nimirumtra&usaeris , tra&u;
Atque
nunquamdifertepofitumfit, tamen hoc dicere cceliplanetarum,& tracluscceliftellati.
videtur, cum corporaceque ac fpatia infinitacon- in infimo tra&u natura ftellaris non confiftit ir ;
•
eaafusratione aliterffiipatiumfcilicet medioconfiftit,fedcoitadgloboslingulos,infu.
ftituit ,
infinitum corpora finita effent ) corpora nun-

,
premo fpargit fe per globos plurimos,adeo ut pei
quam hsfura. Icaquepropter coinfinitatemma- fummitatesejus videatur tranfire, quafi inempy
teriajcumfpatio, neceffariocompingiturvacuum reum integrum. Neque interim oblivifcendun
adterminoscertos, quaevidetur ejusfuifle opi- ejus quod paulo ante diximus , confueffe Na
niovera&recT;eintellecT:a,utfcilicetconftituatur turam proceifum graduatum perfultorium al &
finis quidam explicationis five
expanfionis corpo- ternare,adeo ut regionisprima* cpnfinia commu
rumper vacuum copulatum neque vacuumde- ;
nicentcumfecunda,&fecunda:cum tertia. Nar
turfolitarium,aut corpore non obfeflum. Qupd & m aere fublimiore poftquam aer cepent efl
'
fi non detur vacuum inftar

folutionis continuita- a b effluviis terra; defcecatior,& a cceleftium mag
tisinSyftemate , tamenjcumtantainveniaturin attenuatus,tentat &expentur confiftere flamms
partibus & regiombus fyftematis corporum di- utinCometis humilioribusfit , quifunt medi
verfitas , ut fintfanquam akerius gentis & patrix, cujufdam naturae inter naturam ftellarem coni
oriturquazftiofecundaqua: adconnexionemfyfte- ftentem & evanidam ; Et rurfus videturccelui
matispertineat ; Ea eft , an&therpurmfit unmper- circa, Solem fortaffe ftellefcere & tranfire incip'
petuusfivecontinuusfluor,as4nveroconftetexpluri- re in naturamcceliftellati.Nampoffintilkmaci
i^ww^.Nequeveronoftrumeftde verbisar- \x s
, quae in Sole obfervatione certefida& di
corpus gentideprehenfas funt effe rudimentaquxda
outari, fed intelligimuspercontiguum , ,:
neque rurfus inmateria: ftellaris at inccelo lovisetiam ftelJaea

quod fuperjacetnec mifcetur : :
telligimus contignationemduram ,
qualem vul- foluta: & perfedfce confpiciuntur , licet propt
gus Aftronomorum comminiicitur , fed

qualem parvitatem abfqne commoditate perfpecilloru t
poffintreciperefluores,acfiargentovivofuper- invilibiles-,&rurfusin fummitatibus cceli ft<. ;
nataretaqua,aqua:oleum,oleoa'er. Neminienim l a ti exinnumeris micationibus aetheris interfb
dubiumeffepoteft ,
quininimmenfoillo tradtu ks numeratas ( cujus aliae caufic fatis frigi<
setherispuri finteximia: differentix quoad rarita- reddi folent) videtur natura ftellarismagisfun
tem&denfitatem&alianonpauca: fed utrolibet &continuari.Verum dehisinquaftionibus,qti;;
dato(ideftcontinuofive contiguo)hoc fieripo- mox proponemus de fubftantia & aftrorum t
C celiinterftellaris,pluradicemus. Hascenimqr
teft. Namfatisconftat,necinmariipfoaquamin
diximus,pertinent tantumadquaeftionesdcne r
lunimo & aquam in imo ejufdem efle confiften-
terrscon- S.yftematis.Supereftquintaqu^ftio^fo/^c^/fl•
tix &faporis s inaereverointer aerem
terminum, &a'e'remfuperiorem plurimuminter- yartium Sjfiematis ,five de ordinecoelorum. Atq
eft,&tamenunus&integer eft&perpetuus fluor. dato quod nonfit fyftema fedfparganturglol ,
Itaquededucitur quseftioadhoc , Vtrumdifferen- aut dato quod fitfyftema cujus fitcentrumSt

,
MJntraclu£therispurifeinfinuent<rradxtimdrfiu- aut etiamfi videant Aftronomi de aliquo no »
xu quodam continuo ; Jln confiituantur & dlfiri- fyftemate, tamenmanetutiqueinquifitio , f*
buanturadcertosrfr notabtles limites , ubi corpora Tlaneta ad alium Planetamfit magis propinq*
aut remotm tfrfimiliter qui Planeta magnautn •
conjungunwr>quz nonfintcommifcibtlia , quemad- ;
modum apudnos aer incumbit aqu&. Enim vero fim- nw elongetur 4 terra autetiam a Sole. Quod fi re^ •
totum iftud purum &

plius contemplanti videtur piatur Syftema Veterum , non videtur caufa c
hmpidumcorpus , inquoglobiterrx&aftrorum magnopere infiftatur inquifitioni novae de qi-

tamquaminvaftiffimopelagopendent&natant, tuor coelis fuperioribus Steliarum fixamm,i-
quodqueinterjun6tumillis"globisquantoipfo& licetSaturni, Iovu,8c^Martis. Namdeeoni
-
fpatioquoôccupat , globorum menfuras quafi pofituraatque ordine&feculorum conienfus i
-
innumeris partibus fuperet,effe indivifa quxdam fragatur, nec Phenomenonullumadverfatur;
que rationes motuum ( unde iumuur de al-
res&fummeunita. Verumnaturamdiligentius
-
Confuefle Natu-
intuenti , illud plane conftabit , tudinibus coelorum prxcipua probatio ) acco
. ramadfpatianonnullapergradus, deindefubito modata: funt, & nufqnam turbant. Verurne
Sole, Venere & Mercurio & Luna etiam
fecundi n
per faltus procedercatque hunc proceflum alter-
nullapoffit fyftema Veterum dtjbitatum eft ab Antiqu >
nare. AUterfiquisvereintrofpiciat,
l
, '
—- — * - atc«
a
6i 7 '<
GLOBI INTELLECTUALIS. 618
atque apud Recentiores quoque de Venere & utAftronomiapra?ferat hypothefes,qua? maxime
Mercurio ambicitur , fiJter Tlanetafit alterofupe- expedita: ad compendia calculorum ; philofbphia
rior. Nam pro/^»en?utiitfuperior , ftatillara- vero qua: proxime accedunt ad veritatem Na-
tio,quod tardius nonnihilmovet,& pro Merbttrio turat. Atque infuper , ut Aftronomia? hypothefes
quod alligatur ad diftantiam propiorem aSole, ad commoditatem fuam , rei veritatinullomodo
unde quis aflerat debere eum proxime ad Solem prajjudicent , viciflim ut philofophia: decreta ta-
colIocari.DeZa^veronemounquamdubitavit, liafint , qua: ilntfuperphsnomenaAftronomis
qiiin locatafitproximeadterram , licet variatum omninoexplicabilia. Atnunccontrafit,videlicet
fitdeappropinquationeejusadSolem. Nequefe- ut Aftronomia: figmentainphilofophiam invecla
lio contemplantem fugere debet aliud genus fint.eamquecorruperint ;& philofophorum ipe-
quxftionis, pertinensadconftitutionemfyftema- culationes circa cceleftia fibi tantum placeant,
tis;hoc~eft , VtrumP/anetaa/tera/terum pervices &Aftronomiamferedeferant , cceleftiagenerali-
fupergrediatur qtiandoque , cfr quandoque rptrjus terintuentes , verum adpha?nomenaparticularia
fubeat,td quodde Venereper demonfirationes quaf- atque eorum caufas nullo modo fe applicantes.
iamnonindiligentes evincividetur ,ut il/aaliquan- Itaquecum utraque ( qualis nunc habe-
fcientia
io inveniatur fitper Solem locata , a/iquando fub- x\\x) fit res levis & perfunctoria, fortius omnino fi-
\tt\ Atque omninore<5tequa:ritur, VirumApo- genduseftpes; acfiiftaduo,qua?propteranguftas
uum humilioris planeu perigmm fuperioris non hominum contemplationes , ufum profeiTo- &
kcet , ejufquefinesfubintrel. Reftat ultima quxftio rium, per tot fiecula disjungi confueverunt,una at-
ie collocationepartium Syfiematis , hoced, Vtrum queeademresfint,atqueinunumfcientia: corpus
mt plura &
diverfa centra in Syfiemate &plures ,
conflata.Itaque proponitur primo ea quaeftio, An-
•amquam chorea cumpra?fertimnonfolun;terra
, fubfiantta ccelefiium pt heterogenea adSubflantiam
)rimi mobilis,Sol ( ex lententia Tjchonis ) fecun- tnfenorum ? Nam Artfiote/tsxementas & cavdla-
limobilis, verum etiam Jupiter minorum &hu- tio nobisccelumpepencPhantafticum, exquinta
lerorum illorum errorum ex GaliLo centrum eflentia,expertemLuationis,experteetiamcalons.

onftituatur. Atque hx funt qusftiones illa; Atquemiflo in praefenti fermonede quatuorele-
[uinque, quxdeSyftemate ipfbproponenda? vi- rnentis , qua: quinta eflentiaillafupponit ; Erat
lentur, Anfit videlicet Syfleqna , icquodfitcen- certemagnscujufdamfiducia:, Cognationem in-
i-umejus,&cquantaprofuhditas , &cqua/is nextts terElementaria , quacvocant,&cceleftiaprorfus
\ui &tquis ordoincollocationepartium. De ex-
,
dirimere , cumduo exElementisaervidelicet &
imis vero Cceli , &
Ccelo aliquo empyreo ignis, cum ftellis &Ktheretambeneconveniant,
'hefes aut quajftiones non conficimus. Neque nifiquodrnoriseratilli viro, ingehid abuti&fibi
nimiftarumrerumefthiftpria,autextatpha?no- ipfinegotiumfaceflere,&obfcuriora malle. Ne-
lenonullum. Itaquequa?deiisfciripoflunr , ea quetamendubiumeftquinregionesfub lunapo-
erconfecutionemtantum, acnullatenusperln- fita: &fupra, unacum corporibusquafubiifdem
uitionemfciripoifunt. Erit igiturtalis inquifi- ipatiis continentur, mulcis&magnisrebus diffe-
.onis &
tempus congruum , & ratio & modus rant.Nequerurfushoccertiuseft,quamillud,cor-
uidam.De ccelis vero & fpatiis immateriatis,Re- poribus utriufque regionis inefle complures com-
gioniomninoftandum& permittendum. Qus munesinclinationes, pafIiones,&motus,ut,falva
nim a Platonicis & nuper Tatritio (ut diviniores Natura: unitate , iftâ diftinguere potius debeamus
rilicec habeantur in Philofbphiaj dicunturnon quam difcerpere. Qyod veroattinetadillam he-
nefuperftitionemanifefta,&ja6tantia, &quafi terogeniarpartem , ut cceleftiaponanturanerna,
ienteturbati,deniqueaufunimio, fru6tu nullo, inferioracorruptibilia , videtur lententiaillafub
irnjlia Valentini zeomhasckfomnhs ea nos pro ;
utraquepartefallercquod necccelo ea competat
ebus commentitiis , &levibushabemus. Nul- jeterBitas,quamfingunt , nequeterra:eamutabi-
Dmodoenim ferenda eft Moria; Apotheofis, litas.Siquidem deterra vereremreputanti, judi-
amquam Divi C/audii.Quin peflimum eft &pla- cium minime faciendum ex illis qua; nobis funt
jiepeftis&tabesintelledtus, fi yanis accedat ve- confpicua,cumnihilexcorporibns , qusoculus
leratio. humanusvidet , erutumfitautejedumexmagis
profundo, quam Ipatio fortafle trium milfia-
Caput VII.
„. .,'.,« '«',,! v • riumadplurimum;quodresnihiIieft, collatum
, quahs,w- ,. 1 n-
•êqmntur qu&fttoncs de [ubttantia Ceeleftmm ,. *
,
.
*d ambltum globl terreftns

r J ....
eafcftium in gLerc comparara ad uni verfi. Itaque nihfl
delicet , Cu fubftaatia
, corporafublunaciai &qualisfub(tantia a:thcris inter- obftat, quinintimaterra;pari praditafintsterni-
ftellatiscomparataadcorpusftellse & qualis fitfub-
; tateacipfum ccelum. Enimverofi terra pateretur
ftantia afttorum ipforum comparata ad inviccm & ,
^ mu tationes in Profundo , fierinonpoteft
, quin
cornpatataadignemnofttum, înnaturapropna; &
con feque ntix earum mutationum etiam in no-
quahsfitfubftantiaGalaxia: ,
©>maculatumnierarum n 1 r •
in hamifpha^rio Antartico. Tumproponiturqmfiiopri- "" regione.quam calcamus majores cafus pan- ,
m» , Anfitheterogeniainterccelcftia&fublunaria,^. jura? fuiflent qusim fieri videmus. Etenim earum,

qualis ca efte poffit. quae nobis fe dant conipiciendas,mutationum hic
ABsoLUTisqusftionibusdeSyftemate, per- verfus fuperficiem terra: , ferefe oftendit quafi
gendum ad quatftiones de fubftantia ccele- femper fimul caufa aliqua manifeftadefuperim-
(lium. Namdefubftantiacoeleftiuminquiritprae- pofilba,extempeftatibuscceli, perimbres,fervo-
tipue philofophia,& de caufis motus eorum. De res, &fimilia,ut terraipfaexie&viproprianulli
tnotu ipfo vero & ejus accidentibus Aftronomia, admodum mutationi caufam prsebere videatur.
deinfluxu& poteftate utraque. Debuerat autem Quod fi concedatur ( quod certe verifimile eft)
efle cautum inter Aftronomiam & philofophiam, etiam terram iplam non folum coeleftia in regio-
Dd 2, nes
, i...
619 DESCRIPTIO <JZ0

fit,&ftellaeno&ibusferenisea:demnurnero,&fa-
„ aensaaere, autfrigoraex(pirando,autventos
emittendoâut hujufmodi alia,tamen
lftaomnis & cie cernuntur , quis facile pronuncietuniverfum
varietasreferri poteft ad regiones

terrae ex propin- corpus artheris limpidum , purum immutabile &
quo.in quibus plurimas evenire
mutationes & vi- efle. &
Nam aer innumeras varietates fufcipit,
negavent.Verum fatendum omni- a:ftus,frigoris,odorum,&omnigen32 mifturae cum
ces nemo fanus
Phxnomenis terra: longe maxime pene- vaporibus fubtilioribus , neque propterea exuit
no e(l,ex
quae ejusfunt diaphanum;fimiliternecimaginiautfacieiilhccE-
ttare in Profundum terrss mocus,&,
eruptiones aquarum , eru&ationes li credendum. Namfimagnsilknubiummoles,
eeneris ,
f"nium,hiatus & abruptiones terrarum,& fimilia qua; ccelum interdum involvunt , & folis & aftro-
fustamenipfavidenturnoninfurgereexlongin- rumconfpe&unuolluntanobis,propterpropin.
qus tamenipi;
quitatem ipfarum ai vifumnoftruminfuperiori-
quo ," eum plurimaipforum parvum aliquod Ipa-
tium in fuperficie terrae occupare ioleant. Qyanto
buscoelipartibuspenderent , neutiquamillaefa-
enim latiusfpatium occupat terrce

in facie terrae ciem ccelifereni mutarent : nam nec ipfae cern:
motusfivealiudquippiamhujufmodi , tantoma- pouentpropterdiftantiam, nec ullamEdipfinfa

&
origines ejus advifceraterra* pene- cere in aftris,propter corporum parvitatem refpe
gisradices
clumagnitudinisaftrorum.Qyin&corpusipfun
trareputandum eft, & quanto anguftius, minus.
Luna;,nifi quapartelumenexcipit , faciemccel
Quod fi quis afferacfieri quandoque terirae motus,
qui amplos & fpatiofos regionum tra&us
qua- nonmutat,utfilumen illudabeftet, tantumcor
At ilh certe raroeveniunt, pusnoslatereplanepoflet. Atcontraliquidopa
tiant, prorfus ita eft.
funtqueexcafibusmajoribus. Itaqueaequiparari tetexmaffiscorporum, quaj mole magnitudi &

poffunt Cometis fublimionbus , qui & ipfi
infre- nefpatiorum diftantiam vincere, &propter mate
quentesfunt. Nequeenimidagitur,utterra:fim- riam luminofamaut fplendidam vifum noftrur
ilkid appareat laceirerepolTint,admirandasin ccelo accidere mt
pliciter alleratur auernitas , ied ut
inter ccelum &- terram, tationesatque infolentias. Idenimperfpicituri
( quodinitio diximus )
quatenusadconftantiam&mutationemnonmul- Cometisfublimioribus , iis nimirumqui&figu
turhinterelTe. Nequeoperaepretiumeftargutari ramftelLe induerunt abiqueComa, nequefolui
deteternitateexrationibusmotus : quemadmo- ex doctrina parallaxium fupra Lunam colloca
dum enim motus circularis terminis non indiget, effe probantur,fed configurationem etiam certai
itanecquies, atquesequefufceptivumeftsetemi- &conftantemcumftellisfixis habuerunt , &fl

tatis , ut denfa in ioco &
congregatione magna tionesfuas fervarUnt,nequeerronesfuerunt,qu
Connaturalitatisfuaeconfiltant , quamuttenuia les;etasnoftranonfemelvidit,primoin Cajfiope
rocent:cum'partes avulfae amborum ferantur re- iterumnonitapridemin OÔT/ô.Quodveroh

£ta. Etiam illud in argumentum fumi poteft, jufmodiconftantia, qua; confpiciturinComet
fiat ob fequacitatemad aliquodaftrum (quxA
quod teriK lnteriora corruptioiii magis obnoxia
nonfint,quam ipfam coelum,quodibialiquid de- ftote/isopinio fuit,) quifimilem rationem eflep
perire folet , ubialiquidreficipoteft. Cumvero fuit,)quifimilemiationemefre pofuit, Come

imbres,c$qua: dealto decidunt, quae faciem fupe- ad aftrum unicum , &galaxiae ad aftra congreg;
rioremterraerenovant,nullomodopeneirarepoP futrumquefalfb) id jam olim explofum eftn i
fintadinterioraterrae , qusetamenipfaftantmole fmenot&iivgemi ssfriftotelis quilevicontemp

, •
fU a,&quantofuo,neceiIariofieri,utnihildepen- tionehujulmodiresconfingere aufuseft. Neq:

Poftre- veroiftamutatio incccleftibuscircaftellasnov
datur, quando nihiladfitquodfuccedat. .
Tno, mutabilitasqnajinextimisterraedeprehendi- locum tenet folummodoiniisftellis, quae vidt

Namincru- tureffe naturarevanidae fedetiaminiisqusn:.
tur, videtur&ipfaperaccidensefle. ,
ftatio illa parva, quae ad milliaria pauca deorium rantur.Nam & in Q.e\hi\hno\afIippachi, appa
extendi videtur ( intraquos terminos prarclara: il- tionis mentio fadta eft apud Veteres,difparitio i
\x officina: & fabrica: , plantarumnempe&

mine- nequaquam.Etiamconfpicinuperccepitftellai •
ralium,concluduntur)nullamferereciperentva- vainpectore Cygni , qussjam perduodecimt •
elaborata
rietatem , multo minus tam pulchra& nos integros duravit, artatem cometaefqualisl •
artificia,nifieaparsterr£eacceleftibuspateretur& betur ) longo intervallo fupergrefta , necadh:

perpetuovellicaretur. Qiôdfiquisexiftimetca- deminuta aut adornansfugam. Neque illudri
lorem & vim adivamfolis&cceleftiumuniverfe fusproprium &perpetuumeft , ut veteresfle :
terrse craffitudinem
transverberare pofle , is fu- mutationem prorfus non patiantur , fed tanti i
perftitiofus &
fanaticus cenferi poffit , cum liqui- ftellse recentioris Epiphama:, inquibus nilmiri
dopateat, quam parvoobjedtu earetundi co- & fimutatio eveniat , cum ipfa generatio &ori»
hiberi poffint. Atque de conftantia terrae hacte- ,. ipfarum immemorialis non fit. Milla enim Ar.
nus : videndum iamde mutabilitatecoeleftium. dumfabuladeprima EpiphaniaLunse, quafe
Ptimo igitur noneantendumeftratione , muta- dtant ilh ftnfle antiquioresmon defunt exempl; 1
tionesinccelononfieri , quiafubafpedtum no- rerummemoriafatisfida , cumSolpertres vis

ftrumnon veniunt.Afpe6tum enimfruftrat&ioci abfque incidentiaEclipfis, autinterpofitionei-
diftantia,& lucis fi ve exceflus five defe£tus,& cor- bium,aereliquido&ferenoprodiit vnltu mut;>
porisfubtilitasautparvitas , Neque enim,fcilicet per multos dies,neque tamen fimiliter affect >
fi oculusincirculoLuna: pofitus eflet , hicqua: femelluceexili,bisfubfufca. Talia enim eve -
apud nos in fuperficie terrae fiunt mutationes, runtanno75>o.perfeptemdecim dies,&tempc-

velutiinundationes,terra:motus,3edificia,ftru6tu- bus//i*/?ywW«/perannumdimidiLim , &poftm>
rasautmoles, cernere poffet, quaeparvaefeftuca: tem/^foCey«r/>percompluresdies.Atque IhIL*
rationem non exaequant ad tantam diftantiam. illius obtenebrationis manet teftimonium il J
êq ex eo quod coslum mterftdlare diaphanutn

, infigne Virgtlij
-
621 GLOBI INTELLECTUALIS. 62.2

Jlle etiam exftinUomjfcraim Cxfare Romam, terrapatiatura Ccelo;) atque afferatcontrariam
Qtm caputobfcura nitidum ferruginetexit, elferationemcceli, cum ccelum nullo modopati
&tcrnam timtieruntfecula noUem.
\mpiacjite poffic vicifilm a terra , quandoquidem omnis
t-Umwttaverohominisin Antiquitate peritiffimi emiflioaterracitraccelumdefinat , utprobabile
iiarratio,qua: inveniturapud ssfugttftinum deftel- fitccelumultraomnem vim immicam fepofitum,
hVencris : illam fcilicet tempore Ow«Regis fufceptivumelle auernitatis , cumanaturaoppo-
mutavilietolorem , magnitridinem & figuram, fitaminime concut'atur,aut labefatuetur ; is non
dutie fidei elle potuit , ni fimile eventum ce- . contemnenda quardam objicit. Neque enim ii
lebri ipectaculo artate noftra 1578. recurrifiet. fumus , qui Ibalefis fimplicicatem revereamur,
Nam tum quoque per annum integrum nova- qui ignes cceleftes depafcere vapores e terra &
tiofacfcaeftmemorabilis in (teWaVeneris , quac oceano fiubh matos , atque inde ali & refici opina-
confpiciebatur magnitudine & fplendore info- tus eft,(illi vero vapores recidunt ferefimili quan-
litis, rubedineyJ^rrsTwipfumfiuperabat, &figu- to ac adfcenderunt , neque reficiendis & terr«c
:am fiepiiis mutabat facta quandoque triangula- &globiscceleftibusullomodofufHciunt , neque
:is,quandoque quadrangularis,etiam rotunda , ut prorfus in tam altum pervenire poflint) fedjta-
nip a rnaila & ilibftantia prorfus pati videretiu". menutcunque terra; effluvia materiata iongo in-
ûinetiamftellaiilaex Veteribus , qune in co- fraccelumfefiftant , nihilorninus fiterra ficpri-
tacaniculasfitaeft, quamipfefevidtiledicit<t»<#7'- nuimfrigidumex fencentia Parmemdis & Te/efii,
hte/es comaenonnshtl habentem, eamqueco-
, nonfacilequisaflirmet , aiucerto ad quam alci-
namprsfertimobiterintuentivibrantem, muta- tudinem vis illaadverfatrix & rivalis cceli fe infi-
ajam videtur& comam depofuiile , cum nihil nuetfenatim &perfucceffionem, prxfertimcum.
ijusmodijam noftra auate deprehendatur. Adde tenuia naturam & impreflionem frigidi & caii-
:tiam , quod complures mutationes cceleftium diimbibaiu, &longeperferant. Sedtamenda-
>t£efertim in ftellis minoribus ex negleclu obfer- toquodccelumnonpatiatura terra , nil obftac,
ationumfacileprauerlabuntur,&nobispereiint. quin cceleftiaa fe invicem pati pofHnt & immuta-
Upromptum eric fciolo alicui ifta ad vapores & ri, Solnimirumaftellis, ftella: aSole, Planetsab
;ifpofitionemmediireferre;fed mutationes, qux utrisque, univerfarabaEtherecircumfufo, prafer-

orpusaftri alicujus conftanter , & ajquabiliter, tim in definentiis globorum Pratterea videtur
'<
dm obiidere deprehenduncur , & una cum opinio dea-ternitate cceli magnas vires fumfilleex
ftroercumvolvi omninoin aftroipfo, aut fal-
; ipfamachina& conftruclione cceli , quam Aftro-
?m in auhere propinquo ftatui debeiu , non in nomiplurimacumfatagetiaihcroduxerunt. Cau- \
egionibusaeris infenoribus ; cujusreietiamar- tum enim magnopere videtur ex ea , ut ccele-

umentumfumiturplanevalidum , quod hujus- ftianilpatiancur , pra?cerfimplicemrotationem,
lodi mutarionesrarofiunt , &IongisintervaIlis in caueris confiftant nec perturbentur. Itaque
uiorum; qurautem in aete fiuntperinterpofi- corporaaftrorum inorbibus fuis tamquam clavis
onem vaporum,frequentius. Qjod fi quis judi- fixapofuerunt. Singulis autem declinationibus,
umfaciacex qrdine cceli , atque motus iplius fubladonibus , depreflionibus , finuationibus
quabilitatccoeluminunutabile eile , atquecer- ipforumtot circulosperfecloscoiivenientis craf-
tudinemillamperiodorum & reftitutionem fu- fitudinisatrnbuerunt,
circulorumeorum&con-
lat in auernitatis tefieram non dubiam , ciim cava&convexaegregietornantes&po ientes, ut !
bftantiae corruptibili vix compecere videacur ineisni]erhmeris, nilafperurhinveniatur, fedal-

iOCus conftantia ; ispauloatcentiusdifpicerede- ter inter alterum teceptus ob Lcvorem exade &
jerar,iftam reditionem rerum per vices, & ram- contiguus , & tamen labi facilis moveatplacide
aaminOrbemper tempora cetta, etiamhicin- & feliciier qux immorralis
, fcilicec ingeniatio
a apud nos reperiri in nonnullis ; maxime in fummovet omnem violentiam &
perturbatione,
ftuOceani; diftereiuisatuemminores, qua?in individuas profeclo corruptionis pra=nuntias.
rleftibns elle pofluiu,& periodis & reftitutioni- Namcerteficorporatanta.qnaliafuntglobiaftro-
usfuisafpeitumnoftrum & computationes norum,Etherafecant,neque tamen perpettio meant
ras fugiunr. Neque magis motus ille circularis pereasdema:iherispartes,fedperpartes &trad:us -
3eliin argumentum£ternitatisfumipoteft;quod longe diverfos , cum aliquando fuperna inva-

ilicet lacionis circularis non fit terminus; mocus dant , aliquando verfus terram defcendant , ali-
jitem immortalis fubftantia; immortali conve- quandovertantfeadauftrum , aliquandoadbo-
;it.NarnetiamCometa:inferiores fubter Lunam ream,periculum eft procul dubio , ne fiant pluri-
jicacicotaiuidqueexvipropria; nifiquisforte
> mann cceloimprefIIones,& concuffiones, &reci-
|:ederemalit commentumilludde
alligacione ad procationes,&flucT:us, atqueindefequanturcon-
jfrum.Enimvero fiplaceatargumentari de auer- denfationes &
rarefactiones corporum,qua? gene- -
[itate cceleftium ex motu circulari , id ad univer- racionibus&alteracionibus viam prarftinent , &

tatem cceli trahi debuit,non ad partes cceli ; et- pc-cftruant. Quandoquidem vero ex rationibus
limaer, mare, terra, nvaffisauerna, partibusca- phy(Icis,atqueinfuperexpha:nomenis ipfis plane
juca. Quinpotiusconcra, nonita beneomina- conftabithocpofter.us yerum atque com. efie ,
I
licet de auernitate coeli ex motu illo rotatio- menta illa priora Aftronomorum, de quibus dixi-
|is ; quiailleipfemotus noneft perfecrusincce- . mus(fi quis fanam mentem fumac)nacura' prorfus
!>, nec reftituit fe exacte in circulo integro pu- & illuderevideantur , &rerum reperianturinania;
3,iedcumdeclinationibus, finuationibus, &fpi- confentaneum eft , ut etiam opinio de xternitate
isiPorrofiquisillud, quoddiximusdeterra, r^- cceleftium,qua>cumilIisconjun£raeft, idemfub-
iuqueac ( videlicet quod mutationes , qus in eat judicium. Quod fiquis hicreligionemoppo-
afinnc , peraccidensfieridiilecuimus , eoquod nac, illirefponfum volumus , Ethnicamjadan-
Dd } tiam
:,
(523 D E S C.R. I P'T I O 624

tiamtantummodoiftamaUernitatemccelofoliat- lucernarumpatet ; muho magis ad transmitten-
tribuere , Scripturas facras arternitatemterrae & dam fpeciem lucis intenfioris Etiam ex flammis
cceloexjequo. Neque enim legitur foliim , So- aliaeahis funtpellucidiores. Idque accidic vel ex
lem dr Lunam aternos & fideles teftes tn coeld effe, natura corpons inflammati vel ex copia. Nam
fed & illud , Generationes advenire & migrare* flammafevi,autceraemagisluminofaeft, & (ftita
terram autem in tternum manere. De natura au- loquilicet) magis ignea ; at flamma fpiritus yini
temlabili& caduca utriusque uno fimul oraculo magisopaca, & tamquam aeiea , praefertimfi in
conclufum eft : Ccelum &

terrampertranftre; ver- parvafitquantitate , ut flamma feipfam non in-
bum autem Domtm non pertranfire. Deinde , fi fpiffet.Atnos hujusreietiamexperimentum feci-
quisadhucinftet, negari tamen non polle, quin mus;videlicetaccipientes candelamceream.eam.
in ipfa fuperficie orbis terrarum partibus pro- & que in fitula erigentes (fitula idcirco ufi metallid
ximis , infinitx fiant mutationes , in ccelo non utcorpuscandela:aflamma, quas circumfunden-

item;huicitaoccurrimus ; neenoshaec perom- daerat, poffetmuniri) fitularnveroinpatera.ub
niaaequare, &tamen fi regiones (quas vocant) eratparumfpiritusvini,col!ocantes, tumquepn
vini accendences
fuperiorem &
mediam aeus , pro fuperficie auc mocandelam, deinde fpiritum
interioretunicacceliaGCipiamus,quemadmoduni ubj facile erat cernere flammam candela: coru
fpatiuiriiftudapudnos, quoanimalia, planta», & fcantem&jcandidam per medium flammae fpiri
mineraliacontinentur,pro fuperficie vel exterio- tus viniinfirnaae & vergentisaddiaphanum.Atqu

re cunicaterraeaccipimus; &ibi quoquevarias & pari ratioiie cernuntur faepiits per cmlum trabe
lucidslucemmanifeftamexfepratbentes &te
multiformes generationes inveniri.Itaque tumul- ,
tus fereomnis &confli6tus &perturbatio in con- nebras noctis snfigniter illuftrantes ; perquarur
finiis tantum coeli &
terrne locum habere videtur; corpora tamen datur confpicere aftra. Attame
utinrebuscivilibusfit,in quibus illud frequenter iftainaequalitas ftella:& anheris interftellaris no
benedefiniturpertenue&cjenfum utftellafdl
ufu venit , ut duorum Regnorum fines continuis ,
incurfionibus&violentiisinfeftentur, duminte- cetfitdenfior, aether tenuior. Nam generalit*

riores utriusque Regni provincia; diutina pace hicapudnos flammaaereeftcorpusfubtihus,m
fruuntur , &bellistantumgravioribus&rariori- gis, mquam, expanfum, &minushabensmar
buscommoventur. Quod vero ad lllam alteram naepro fpatioquodoccupat; quod etiamincc

partem heterogenia?cceleftium attinet (proutaf- leftibus obtinere probabile eft. Durior yer6,t
partem efle intelligant ve

fericurab Ariftotele) quodcalidanonfint, nefor- error.fi ftellam fphaerae
tefequaturconflagvario Heracltti, fedquodcale- uticlavofixam , &aetheraftell3edeferens. H

faciantperaccidens , conterendo diverberaU- & enim ficlitium quiddam eft , quemadmodum
do aerem •, nefcinius quid hujusmodi de-
fibi velit orbiumcontiguatioilla ,
quaedefcribicur. '
Nm
fertor experientiae , idque contra confenfum vete- corpus ftellx m curfu f uo aut athera fecat ,
aut
rum. Sedinillominimenovumeft, utunumali- aetheripferotatfimula:qualiter. Sienim inxqi •
quid abexperientiaabripiat, & ftatim Nacurann- liter rotecetiam ftellam fecare anhera necefTe t
fultet,pufillanimusfimul &audax. Veriim dehoc Fabrica autem illa orbium contiguorum , ut cc -
mox dicemus in quaeftione Vtrum aftra fint veri cavumexterioris orbis recipiat convexum in -
ignesifufiusvero&accuratius inccnfiliis noftris rioris , &

tamen propterlxvorem utriusque al r
circaHiftociamvirtutum , ubi origines &cuna- alterum in convetfionibus fuis, licet inarquahb I

bulac*//W*&/r/g«^tracT:abimus , mortahbus ad- nonimpediat, realis noneft; cumperpetuun c
huc incognita& intadta. Atque quseftio de hetero- continuumfitcorpus aetheris , quemadchoda
genia cceleftium ad huns modum propofita fit. & aeris ; &tamenquiamagna repenaturinut -
DamnareenimfententiamAriftotelis absq;com- quecorporediverfitas , quatenus ad raritaren l
perendinatione.res fortafiepoftulac, fed noftrura alia , regiones ipfbrum docendi gratia re£hfli
non patitur inftitutum. diftinguantur.Icaque recipiaturfextaquaeftio
,
»
Alteraproponitur quxftio, Qualefit contenium cundiim hanc noftram explicationem. Sequ; r
qusftioalteraneceafimplex de fubftantia ip-

(patiorum interftellarium.? llh enim aut vacua funt, ;
qaoiGilkrtuifenCit, autrepleta corpore, quod rumaftrorum. Primoenimquaericur, Anfvnt i
fitadaftrainftaraerisadflammam ; quodfamilia- qlobiiivemaftk ex materiafolida comvalla p & ,

•
- riteracceditadfenfum ; vel repleta corpore ho- ter Sana enim menre proponi
ipfam terram ? c
mogeneocumipfis aftris , lucido &quodammo- ea contemplatio in libro de facie in orhe lui '»
-
doempyreo, fedfecundumminus, lucis, fcilicet non elTe verifimile , in difperfione materia: na
non tam praefulgidae & vibrantis id quod fibi vel- ram,quicquidcompa6ti corporiserat, inunic 1
:
-
le videtur recepta opinio , quod ftella fit pars den-
terraeglobumconclufiffe , cum tantus fitexe
fiorfphzrsefuae. Nihil autem officit_quo minus tus globorum ex materia rara & explicata. B c
lucidum fit Diaphanum ad transmictendam lu- verocogitationitam immoderate indulfit Gdi-
cemmagisfortem. Namacutenotavit Te/efiiuet- tus (in quo tamen habuit praecurfores vel duB
iam aerem communem continere aliquid in fe potiiis nonnullos ex Antiquis) ut non folitm 8
lucis, eo ufus argumento , quod fint quaedam ani- ram & lunam,fed complures alios globos, foli >s
malia , quaeno&uvidenc , quorum
fcilicet vifiis &bpacos , perexpanfionemcceliintergloboM-
adtennemhujusmodi lucem reeipiendam & fo- centes,fparfos afferat. Neque opinioejushic:-
vendam fit proportionatus. Nam a&um lucis tit,fed'& globos illos lucentes ad afpecJbum , ni
i-
absque ulla luce , vel ex ipfa fpiritus vifivi luce rumfolem&clariffimaquajqueaftra, ex matii
interna fieti , minus credibile effe. Sed &flam- quapiamfolida , licet magisfplendida &a:qili>
ma ipfa diaphana confpicitur > etiam ad crans- confticuiexiftimavic, lucemprimitivamcunu-
mittendam fpeciem corporis opaci , ut in filis mine,quod ejus cenfetur imago,confundes: (1 m
£\ 0-
&
6i$ GLOBI INTELLE-CTUALIS: ?*fc
&noftrum mareex fefelucem ad diftans propor : conftet)reperta:,merguntiir ad vifum noftrum in

tionatumejacularicenfuicjnuliamautemconglo- pelago illo camquaminfulaeminores
auhecis , &
baTionemragnovit Gilberttes, nifiin matenafohda, non confpicuar; fimiliter&illaeftellula:, quarurn
ccfjtiscorporaillacircumfufarara &tenuia, efflu- glometatipeffecitGalaxiam , fifinguk fparfim,
viaqbaeclam tantum eflent , &
tamquam defeitio- non congregata: confertim.collocatae elfent.pror-
nes,&d«ndevacuum. Verum dihgeatiffimi cu- fusconfpe&umnofttumeffugerent;/quemadmo-
jusque & maxime fobrii inveft'gators Nature ani- dum &complures aliae.quae noctibus ferenis,prae-
niuiii perftcingere poflet cogitatio llla de Liina, fertimperhiemem,, tnicant; etiam nebulofaeilla:
uodfitexmateciafolidaNam&lucenvreverbe- ftellas five foramina ad prafepe jam diftinctae pec
i\it,neclucemtransmittit , & propriaelucistam- fpecillanumecantur ; quinper eademfpecillain

qtiam expers eft,& plena eft inequalicacjsjque, om- fonte lucis omnium punflimo (folem dfcimus)
niafoltdorum f unc. Videmus enim qi era ipfum macularum, &opaci, &inafqualitatisfcrupulus
aerenvquar tenuiafunt corpora, fohs lucemexci- nonnullus objectus etle videcur. Quod li nihit
:>ere,fedminimereflecT::re,quodLunafacit.Solis aliud,certegradadoipfainter aftra coeleftiaqtioad
vero radiorum is cft v:gor,ut delilas admodum nu- Iucem aclariflimisdefcendens & pertirigensad
,
cfes^qujr materia: funt aqueae, najicete &penetra obfcura & calgnofa, eo rem deducit, ut fidem fa-
e poffic; Lunam tamen ueutiquam. Ac lux Lunae ciat polle effe & globos omnino ppacos. Minor
pinisin Eelipfibusaliquibus cemitur nounulla-ii- enirrTgradusellevidetur a ftella nebulofa ad opa-

:e'tobfcura;innov)luniisautem&a:iatibusLunar, cam,quamaftellat!anffimaad nebuloiam. Afpe
Ua , praetec partem irrad atama SAs. Potio,
!1U ctus aUtem nofter plane falhtur & circumfcribi-
iamm r impu-ae &fa?cuientae 'ex l
quogenere lub- tur.Quicquid enim fpargiturip coelo,neque habet
tantiae Empedocles wiift.tie Lunam opinacus eit) magmtudinem infignem.atque etiam lucem vivi- )
untcette inaeqtiales, ied tamen eae liiSequalna, es dam&forcem,late!,nec faciem coeli mutat. Ne-
lonlocantur.fedmobilesple umq;i ntcuinir.a- que vero imperiticujusquam animum percellat,fi
ulaeinLunaconftant^puten ur.Accedii quoque indub umveniac.ucrumglobiex matena compa-
juod macular illaeetiamfuas iubinaequahtatesha- ctapenfiles lifti poffint.Nam&cerraipfain medio
letedeprehendanturperfpecillaoptica , ut jam aeris,reimolii(fima?,circumfufi,penfihsnatat, &
)!anemu]tiplicitetfiguratareperiaturLuna,&Se- niagnae & gcandinis
nubium aquofarum moles
enographiailla five typus Lunae,quem animo agi- congeries hasrent in regionibus aeris & inde ma- ,
dazx.Cnlbertus jamex Galtlat & aliorum lnduftna gis dejiciuntuc quam defcendunt,antequam terrae
raeftoellevideatuc.Quodfi Lunaexmaceiiaqua- yicinitatemperkntifcant. Itaque optime riotavic
liamfolidaconfticuipofluut tertx affinis,auif<cx Gtlbertus , corpora graviapoftlongamaterradi-
oeli (hujusmodi quaedam jadtamut) videndum ftantiammotumvetfusinfenorapaulatimexuere»

itrfus an illa fit in ho c genere Jola. Nam & <J7vUr- urpote qm a nullo alio corporum appetitu quani ,
uritts quandoque repertus eft in conjunchoue illocoeundi&fe congregandiad terram (qua:eft

olis,tamqtiammaculaqua:dam,fivepaiilla£cli- corporiifn cumiisdemconnaturaliummalla) or-
fis.At macul3eillxnigcicantes,qureii.hemiiph;e- tumlubet , atqueintraorbem virtutis fuae termi-
ioautarticoinveniuntur,funtqucfix3:, nouiecus natur Nam quodde motuad terrae centrum affe-
c Galaxia maiorem injiciunr dubitationem de ritur, eilet profedo virtuofum genus nihili, qupd
>
lobisopacis , etiamin partibusaîubhmion- tantaadferapefet Nequecorpus nifi a corpore

;
ius.Nam quod illudincaufafit, qUia^Cas/awinil- patitur.Itaquequarftioiftadeglobisopacis&foli-

, idmi- dis, l.cetnova&adopinionesvulgatesjduriorre-
is locisfittenue&tamquamperforatum
lusverifimileefti nropteceaquodhujusmddt de- cipiatur ; atquerina conjungatur qtiajftiO illave-
icementum & tamquam privatio rei vihb:hs ex tus,neccamendecifa , cjMexttflrislucempromant

antadiftantiavifum noftrum nullo modo percu- primitivam,atqueexfefe, & qnarurfMsextlluflra-
erepoffitjCumetiamrehquum cPcpusauhensm- ttone folis , quarunvalteracpnfubftantial.aviden-
/ifibileiicnecnifipeccomparationemad corpora turSoh,alteraLuna?.Deniqueomnem inquifitio-
lellarum cematur. IlludfortafTemagisprobabile nem de diverfitate fubftantiar afttorum ad invi-

:orec, nigcoresillosluminisimputare,
quiarario- cem, quaemukifir'avideturi cumaliarutla, alia
:esinveniunturftell^circaeampar:emca?/;,quem- pldmbea, aliacandidai aliafplendida, alianebu-
iidmodum circa Galaxiamcrebriores; utaiterlo- loiamanifefto&conftanter cernantur , ad fepti-
cuscontinenterluminoiusvideatur,altetiimbro- nvamquaeftionemintelligimusreferri.Alteraqu^-
Ifus. MaCTisenimcommittividenturignescceleftes R\of&&,Anaflrafmtveriignes\ quae tamen quar-
linAntartfticohsmifphajrio, quaminnoftro;ma- ftio defiderat prudentiam quandam intelhgendi.
joresfiquidemftellashabeat,fedpauciores &fpa- Ahudeftenimdicere, Afiraeffeverosignes; Aliud,

tiaintecfteilaria majoca. Vercirn ipfa traditio de Aflra (Jint licetveriignes) cuntlasexercerevires
macuhsilhsnonadmodum fidaeft , faltem non atqueeasdem edere atltones , cjttas tgnis communis.
tammagnacicca eam obfervationem adhibita eft Neque propterea ad ignem aliquem notionalem
diligentia.utconfequentiae.indededuciadhucde- autphantafticumdeveniendum eft , qui nomen
}beant, liludmagis premitinquifnionemprselen- igms retineat,propriecates abneget. Nam&no-
Jtehvquodpoffinteilepluresglobiopaciperarthe- fterignisfiin tahquanto,qualeeft quantum aftti,
SJralpatfiquiomtvnononcernuntur.Nam&Luna inaetherecollocatetur , difTerentesdatucusfuerit
Ripfeinpcimisorcibus, quatenusilluftratuc aSole, operationes ab, iis , qux reperiuntuc hic apud
vifumfanefent , cornu &
labro lllo tenuicirculi nos ;
cumentialongjediverfas nancifcanturvirtu-
exnmi -, m profundo autem mmime fedcetni- , tes , & exquantolao&ex-confitufivecollocatio-_
tur eadem fpece tamquam cel.quus archec: & ftel- ne fua.Etenim n-fafl? majores,hoc eft corporacon-
lulae ilk ecrati.cx citca fovem iGahlto - ( & iides naturalia,quae congi egantUr in tali quanto, quod
Dd 4 habeat
.,
.
;,
Gl7 DESCR I P T I O 62 :
habeatanalogiamadfummamuniverfi , induunt tetrtEdepafcere , atqueexvaporibus&lialitibu

virtutescotmicas, qu.tmportionibusfuisnulla- reparari.Qu.Tcerteopin onon videtur d:gnaelf.
tenusieperiuntur. Nam oceanus,qui ellaquarum ucquaftoni materiam fubminiftiec. Nam & vs

*
congregatiornaxima, fluit &refl iic; atftagna& pores hujusmodi longe cicra aftropirn altituc!;
lacus, minime. Simihter univerfa terra per»det, nesdeficiunc. Nequeillorumtantaeft cop a 1 ,
portioterraecadit. Collocatio autetn entispluri- & aquis& terrae per pluvias & rores reparanJi:
rni adomniamomentieft &in portionibusmajo- acqueinfupercoc& tantis globis cceleftibus ref
ribus & minorbi-.s;propter contigua & adjacen- ciend'sfiifricereidIomodoqueant;pr3rfertimci'.i
tiaveiamicavel inimica. At multo majoremet- manifeftum fit terram &

oceanum hnmore ev
iamevemrenecefTe eft aftiomim diverfitatem in- den ter per mulca jam fecula non decrefcere.ut tai
terionem aftrorum & noftru.m quianon tantum >
tundemreponi videatur , quantum exforbetu
in quanto &collocanone, fedetiaminfubftantia Neqtie etiam racio alimenci aftris tanquam igi
aliquatenusvarietur. -Jghis enimaftroiumpurus, noftrocompetit. Ubienim al.quiddeperit&d
integer&nativns;at'gmsno{terdegener,quitam-~ cedic ibieciam reponiturqtnppam &afficnul
,
quam Vutcaniu in tertam dejedftus ex c#fu claudi- tur.QuodgenusaffimuIationis ex Tartanfmise;

cat. S quisemmadvercat-, habemusignemapud &excontrariorumautdiffi;pilium circurhfufioi
nosextralorumfuum, trepidum, contrarns cir- ortumducit. Ac inaftrotummolehmilari&mi
cumfuium,indigum, &ftipemalimenti, utcon- rioreniltaleevenit,nonmagtsquam in vifcerib'
fervetut, emendicantem, &fug entem. Atinco?-

:
terr3e,qu£enecipfaalunttir, fed fubftantiam (oa
lo exiftit ignis vere locatus , ab lmpetu alicujus fecundumidencnaiem , nonfecundumaffimul

cpritrarii disjundtus , conftans exfe&fimilibus tionem, Actamende extimisoris corporumfiJ
confervarus,c\ propriasoperaciones libete &abs- reorum redle datur qusftio , ZJtrum eaunoi
quemoleftiaperagens.Itaq-, mhil opusfait/W*'- demqtte tenore maneant , aut athera arcumfttft,
?/(7,utformam flammaepyramidalem, qualis apud depr&dentur,atcjue ettam mfciantl Quare eo fer
nosinvenitur, falvaret, comminifci fup=riorem de alimoniis aftrorum eurili quaeri poteric. Jg
partemaftii,qua:vetfusKtheravercitur, pofle efle augmentisvero&diminutionibusaftrorumint.
pyranndalem,licetinferiorpats,quaeanobis con- tofno.recle adjungitur quajftio ; licecraraadrr.
fpiciuir,fit g bbofa.NamPyramisiIlafhmmae per dumfuerintPharnomena.quse llli dubicacioni <

accidens eft ex coadtione & conftri&one aer.s, cafionem prabere poffinc.Primo enimexemplt 1
fiquidem flamma circa fomitem fuum plenior ab , nullum, nequefimilealiquidinter ea qureap , 1
inimicitiaaens fenfim conftnngitur & eflingitur nosreperiuntur , huic quceftionipatrocinant

in formam pyramiiis. Itaque in flamma , bafis cum globus nofter terr:e &aquarum nOn videa'
J
flammae.Iataeft,vettexacutus; infumo,contra,in- fufcipere fecundttmtotum fuum augmentat

_feriusacutum,vertex!attis, & camquam pyramis nem,aut diminncionem evidencem,auc infigne
inverfa , qu aae\ fumum recipit, flammam com- fed molem fuam & quantum futim fervate Ac ft -
pr mit.
;
Qjare confentaneutn eft flammamapud Ixapparentadalpeclum noftruminterdumma
nos ellepyramdalem.lncceloglobofam.Similiter re,incerdumminote corpore. Verumeft, fed a
&flammaapudnoscorpus momentaneumeft, in majoritas&minoritas ftelke vel ad longipquil

Eetherepermanens & durabilis. Atcamen & apud tem &ad vicinitatem qefertur,utin apogxis & - -
nos flamma&ipfa manere poffic in forma fua & rigaeis planerarum, velad conftittitionem me ;?j
fublifte.efn fi3,ciCL!mfufisperderecur, quodma- Qnx verofitexconftitutione medii facile digi

1
nifeftffimum eft in flimmis.majotibus. Omnis fcitur, quodnonahcuicertazftells , fedommt s
emmportio flammae m
medio flammae fita , & exacquoapparentiammucet utficnocfibush. ,
flammaund qiiecircumdata,non perit, fedeadem mahbus, geluimenfiore,-quandofte!Leauch£ i-
numero manec inexftincta , & Coelum rapide pe- denturroagnitudine, quiavapores & parciusf l
teir ; At in lateribus laboraturatque abinde orditur gunt&foitiusexprimuntut,& univerfum corjD

exft n&io.Cujusreimodusfnammaemtenorisfci- aerisnonnihdcondenfacur ,, &vergit adaquei»
l!cetpermanentiainfi?nraglobofa,& flammaeex- fiyecriftallinum , quodfpeciesexhibecmajor
terioris vanefcent a&pyramis) in flammisbico- Quodfi fbrte fuerit ahqua particularis incerpc-
loribusexperimenrodemonftran poffic. Qnnet- tio vaporum incer afpedtum noftrum & aftru
iamdeipfoardore flamma; intet cceleftem &no- certum,qua:fpeciemaftiiampliet(quod inSoIsiJ
ftram,plurimum variari poteft. Namflammacce- Lunafrequenter&manifeftofic, &mreliquis;N

leftislibenter&placideexphcatur , tamquamin cidere poceftêa apparencia nec rpfa fallere pcti:,'
fuo, atnoftra-amqiaminalienocompmgitur, & quiamutatio lllamagnitudinisnon.durat, neq;i-
ardefi&.furit.Omnis enmvgnisconftipacus&in- quitur aftrum,nec cum corpote ejus moyetur»'|!!.
caffceratus flt ardentior.Emmveto&radiiflamme rtimaftrum abeacitoliberatur , &folitam rei-
cceleftis poftquam ad corpora denliora & magis perat fpeciem. Verunuamen quamvis lfta ita fel
obftinatapervenetint &ipfilenitatemfuamde-
, beanctamencum&olimtemporibusprilcis, a*
ponunt,& fiunt.magis adutentes. Itaque non de- etiamsetatenoftra , celebri & magnofpeclaci)
buit Artftoteles canfag ationem Heracl.tiorbi fuo magnanovatio fadla fuerit in ftella Fmeris & nU
metuerclieet aftra veros lgnes ftatuiflet. Porerit gnitudine&colore,atqueeciam figina cumcb ;
iguurifta quarfbo recipi (ecundum hanc explica- mtuatiq, quxaftrumaliqtiodceccumpeipetuc£

tionem. Sequhur a.heraqux(\io,An aftra alanttw conftantetlequitur, &cumcorporeejuscircu -
atque etiam an augeantur, mmuantur , generentur, volvicernitur,neceflario ftatuideheac in aftro -
exfttnguantur ? atque certe ex vetenbus aliquis ob- fo,-&nonin mediojcumqueex obfervationumi-

fervauonequalam plebeja ali aftra putavu, inftar gledfu multa,qii3e in ccelo fiunt confpicua,pra;[r
ignis , atqueaquas & Oceanum& humiditatem eantur&nobispereant 5 iftam partemquxfliois
noe
,
6i9 GLOBI INTELLECTUALIS. <>3Q
nonx re&e admitti cenfemus. Ejusdem generis eft teminvifibilesfiuntaut propter corporisparvita-
altera pars quarftionis , Vtrum aflra per longos fie- tem, aut propter opacitatem (nam tenuitatis no-
citlorum circuitus nafcantur & diffipentur ? nifi mennonadmodum approbamus , cum flamma
quod major fuppetat Phaenomenorum ubertas, pura fit corpus eximia? renuitatisj aut propter
qua? hanccuia?Jtionemprovocat, quam illamde elongationem & diftantiam. De auctario autem
aue.mentis;ied tamenin unogeneretantum.Nam numeriaftrorum per generationem ftellarumno-
quoad veteres ftellas , omni leculorum memoria varum,qua;ftionein,utprius,adlocumdeCome-
necalicujusearum ortusprimusnotatuseftfexce- tis rejicimus. Quod vero ad magnitudinem aftro-
ptis iis quae Arcades deLuna olim fabulati funt) rum ea qua? eftfecundum apparentiam
attinet ,
necaliquaex iisdefideratur.Earum vero,qua: Co- magnitudopertinetad phsnomena, veraautem

metaehabitxlunt , fedforma&motuftellari, & ad inquifitionem phiIofophicam,fblo illo conten-
novx&apparitiones vidimus,
prorllis veluti ftells ta problemate duodecimo:^^^ veramagnitudo
atq; etiam ab Antiquis accepimus , difpa- & cujttsâftri^velmenfurata, velfaltem collata ? faci-
ritiones dum ahis hominibus tarnquam confum-
,
liusenim eftinventu&demonftratu,globumLu-
pt?e vife funt,aliistamquam alTnmpta:(utpoteque_ na; effegloboterraeminorem, quam globu Lunse
adfiosdevectae tamquaminperigaeis , poftea ad in ambitu tot milliapaJluum continere. Itaque

(ublimiora remearunt ) aliis vero tamquam rare- tentandum &contendendum , ut exa£he magni-
(centes exiftimatae funt, atqueinaetberafbluta?. tudinesinveniantur ;illa: fi minus haberipoffint,
VerumuniverJamiftamquaiftionemde ftellisno-! utendum comparatis. Capiuntur autem atque
visadeumlocum rejicimus, ubi de Cometis di- concluduntur magnitudines verfe vel abEclipfi-
eemus. Supereftquaeftio altera.de Gakxia wide-, __ fibus& umbris, vel ab extenfionibus tam luminis
icet> esfn Galaxia Jit glomeratio aftrorum mini- quam aliarum virtiitum, quas corporaqujeq; pro
<norum,aut corpits continuatum , & pars &theru, ratione magnitudinislongiusaut propius ejacu-
wedix naturainter atheream & Jideream ? Nam lantur&diffundunt;velpoftremoperfymmetriarn
ipinio llla de exhalationibus jam diu exhalavit, Univerfi,qua?portiones corporum connaturalium
lon Jine nota ingenii Ariftotelu, qui tale aliquid ex neceflitate quadam temperat & terminat. Mini-
.onfingere aufus eft , rei tam conftanti&fixaeim- nime vero ftandum iis quae ab Aftronomis de veris
l»onendonaturam tranfitoriam & variam. Quin& magnitudinibusaftrorumtraditafunt^licetvidea-
inisetiam hu jus quxftionis , prout a nobis pro^ efferesmagnse &accurat£e fubtilitatis)fatislicen-
!
lonitur , adefie jam videtur , fi iis credimus,quae ter &
incaute ; fed exquirendae ( fi qure fe often-
]altkm tradidit, qui confufam illam lucis fpe- dunt) probationes magis fida?& fincera;. Magni-
j
lem in aftra numerata & locata digeflit. Nam tudo vero & diftantia aftrorum fe invicem indi-
nod Galaxia non tollit afpe&um aftrorum eantexrationibusopticis quae tamen & ipfeex-
;
!|u£E intra ipfam inveniuntur , illud certe litem eutidebent. Iftaautemdevera magnitudine aftro-
, nec rem inclinat in alterutram par*.
ondirimit rum qua?ftionumero duodecima eft. Sequitur
em tantummodo fortaJfe abnegat, non collo-
id quatftio altera de figma,AnaftraJjntg/obi<*hoc eft,
;
ari Galaxiam inferius a-there ftellato. Hoc enim fi

coacervationes materiae in figura fblida rotunda.
:>ret,atqueinfuper corpusilludcontinuatumt^- Videnturautemadapparentiam tres fe oftendere
txia aliquam haberet profunditatem, afpectum figur2?aftrorurft,globofa&erinita,utSol;alobof3
oftrum interceptum iri confentaneum ellet. Si & angulata,ut ftellfe(ciinesvero&anguliadafpe-
eropari colloceturaltitudinecum ftellis quae per ftum tantumreferuntur , formaglobofa tantum
am confpiciuntur , nil obftat quin ftella? fpargi ad fubftantiam ) globofa fimpliciter , utLuna.
offint in lpfa Galaxia,non minus quam in rehquo Neque enim confpicitur ftella oblonga, aut
xhere. ltaque& iftamqua?ftionem recipimus. triangularis, autquadrata , autalterius figura*.
Ltqueha? fexqu^ftiones pertinentadfubftantiam Atque fecundum Naturam videtur ut maflae re-

•
celeftium qualis fcilicet fit fubftantia eceli in ge-
j
rum majores,ad confervationem Jui & veriorem
'.ere,&quahsa?therisinterftellaris,& qualis Ga~ unionem,fecongregentinglobos.Decimaquarta
m<e,& qualis aftrorum ipforum,five conferan- qujeftio pertinetad diftantiam; Qua fit vera di-
;
uradinvicem, five adienem noftrum, five ad ftantiaalicujus ftelk inprofundo cceh ?Nam diftan-
• •
1
orpus proprium. At de numero, magmtudine, tia?planetarumtamadinvicem, quam cumftellis

iigura & diftantia aftrorum pra?ter pha?nomena fixis laterales five per ambitum
reauntur k cceli
ipfa&quarfticheshiftGricas, dequibus pofteadi- motibusearum. Quemadmodum autemfuperius

etur , problemata philofophica fere limplicia de magnitudine aftrorumdiximus, fi exactama-
jiint. De numerofcilicet fequiturqua?ftioaltera, gnitudo &
plane menfurata haberi non pbffit,
1
4n isftt numerm aftrorum qui videtur , quique Hip- utendum elfemagnitudine comparata ; idem de
''<archi diligentianotatm & defcriptm esl, ejr in globi diftantiisprscipimus ut fi exa6te capi diftantia
;
osleflis modulum conciufusfNam & fatis frigida eft non poffit ( exempli gratia a terra ad Saturnum»
iatio ea quae redditur innumera? illius multitu- vel ad fovem ) tamen ponatur in certo Satur-
'linis ftellarum occultarum tamquam invifibi-& num eJle Iove iublimiorem. Neque enim fyfte-
;
ium,qu;t nodtibus ferenis praefertim perhiemem ma cceli quoad interius , fcilicetordo Planetarum
i»nfpicilblent;utilla?apparentiaefcilicet fintnon quoadaltitudines, omnino fine controverfia eft,
tella? minores, fed radiationes tantum & micatio- nequequaenunc obtinuerunt,olim credita funt.
ies& tamquam fpicula ftellarum cognitarum; Atque etiam adhuc lis pendet de Mercurio & Vh-
k nova jam cenfa funt plebecula? cceleftis ca- «erûtrafitfublimior.Inveniunturautemdiftantie,
)itaa Gahko nonfolum in illa turma, qua: aut ex parallaxibus , aut exEclipfibus,aut ex ratio-
Gakxia nomine infignitur , verum etiam inter nibusmotuum,aut ex apparentiisdiverfismagni-
tationes ipfas & ordines planetarum. Stellae au- tudinum. Etiamaliaauxiiia huic rei comparanda
funtj
,
<r 3I THEMA COELI. 6yt

funt , quse humana
queat induftria comminifci. Neque in regione Mercurij admodum felicitei
Praeterea craffitudines five puofunditates fphaera- collocata eftflamma > cum ex coadunatione fu;
rumpertinentetiamaddiftantias. parvum tantummodo planetam conficere poti:

_ .
fit,eumquecummagna &perturbatavarietate 8
_,„„,,. flu&umotuum,tamquamignemfatuum,laboran
1 HtMA
r n jT
LU£L1 p.
-
tcm&confliaantem, nec fe afolispraefidiisnif
CUM vero tanta reperiantur undequaque

incommoda habendum
, fatisli affe- ,
perparvafpatiadisjungi fuftinentem.Atquepoft
quamad regionem^«miseftventum,incipit ro
ratur quippiam , quod minus durum fit. borariflammeanatura&clarefcere,&ingloburj
Conftituemus ltaque & nos Thema Vniverfi , beneamplumcongregari;quitamen&ipfefamu
pro modo hiftoriae, quae nobis haclenus cogni- laturfoli , &longmsab eorecedereexhorret. I
taeft,omniaintegrafervantesjudicionoftro,poft- Solisautemregione tamquam in fblio collocatu

quam
c. hiftoria &
per hiftoriam philofophia no- flamma; mediainterflammasplanetarum.fortic
ftrainductiva magis adultafit. Proponemusau- etiam&vibrantiorquamflammaefixarumpropfc
tem primo quaedam de materia , unde
cceleftium majorem antiperiftafin, & intenfiffimam unioni
motus&conftru&ioipforummeliusintelligipof- Atflammainregione.M«7/Jetiamrobuftacern
fit, poftea de motu ipfo ( quod nunc praectpue agitur,folis vicinitatem rutilatione referens , fed jai
tur) quae cogitata& vifa nobis funt,proferemus. fui juris,&quaeperintegrumccelidiametrumf«

Videturitaq,naturarerurn indifpertitione mate- Soledisjungipadatur.Inregioneautem/ewflan
riae, difclufiffe tenuia a craffis,atque globum terrae ma contentionem paulatim deponens, magis pl
craffis , qmnia vero ab ipfa fuperficie terrae & cidavidetur&candida,nontamexnaturapropi
aquarum ad ultima cceli usq; tenuibus five pneu- (m ftella VenerU, quippe ardentiorj fed ex natu.
maticis affignafie,tamquam geminis rerumclafll- circumfusaminusirritata & exafperatajinquai.
bus primariis , non Equisfcilicet fed convenienti- gione verifimile ell illud, quod reperit Galil&tfy
bus portionibus. Nequeverovelaquainnubibus ccclum incipere ftellefcere , licet per ftels
haerens , vel ventus interraconclufusnaturalem parvitate fua invifiles. In Saturnt autem regioj.
& puopriam rerum collocationem confundit. rurfus natura flammae videtuu nonnihil langtx:
Haec vero differentia tenuis vel pneumatici & , fcere & hebefcere, utpote&a Solisauxiliislc.
craffi vel tangibilis, omnino primordialiseft, & giusremota,& a ccelo ftellatoinproximo exh;.
eaquamaximeutitur^/?f»»« Vmverfi. Sumpta fta.Poftremoflammea&fidereanatura,a;thei5
autemeftexrerumconditioneomnium fimplicif- naturae vic~trix,ccelumdatftellatu, exnaturaaetl-
fima,hoceft copia &paucitate materiaepro ex- rea&fidereafquemadmoduglobusterraeexcc-
porreclionefua. Pneumatica vero quaehicapud tinenti&aquis) variefparfis conflatum, versa I
nosinveniuntur (deiis loquimur quaefimplicia men&fubacTa atque adeo affimulata fubftara
& perfecta exiflunt, non compofita & imperfe- stherea, utfideres fit prorfus patiens fubf - &
ctemifta) funt plane illa duo corpora <ts4er & viens. Itaque tres reperiuntur a terra ad fafti a
flamma. Eaverout eorpora plane heterogenea cceliregionesgenerales,&triatamquamtabul i,
ponendafunt, non ut vulgo putatur, quod flam- quoadnaturam flammeam. Regio exftineTic is
manilaliudfitquam aer mcenfus. Hisvero re- fiammar,Regiocoadunationis flammae, &Re o

ipondentiniuperioribusNaturae^/wers^&âff- diiperflonisflammae.Atquede contiguo co:u &
r^,ficut&ininferioribus^«^c>0/i?«»z,&ma- nuoargutariincorponbusmollibus & fiuorits,
gisinprofundoy^rc»r/'/«(^'iS'«/ D^r,&generali-/
plebejumomninoforet. Illud tamen intelligu
tercorpora cruda &pinguia vel aliter corpora
; dum confueffe naturam ad fpatia quaedam :r
,
flammam exhorrentia & concipientia ( fales vero gradus,deindefubitoperfaltusprocedere,atq; I

compofitae naturaefuntexpartibuscrudisflmul& jusmodiproceffum alternare, aliter nullapott
inflammabilibus. Iftaeveroduae magnae rerum fa- fierifabrica,fipergradusinfenfiles perpetuop)*
Aerea
miliae &
Flammea , videndum quofcedere cederetur.Quantusenimfaltus (quoadexplica m
Univerfipartemlongemaximamoccupaverint,& •
nemmateriae)aterra&aquaad aeremvel max «
quasparteshabeantin Syftemate. In aere terrae crailum &nebulofum ? Atque haec tamen nat:a
proximo flamma vivit tantum vitammomenta- tamdiftantia corporaloco & fuperficie conj 1-
neam.&affatimperit.Poftquamautemaercceperit guntur,linemedioautintervallo. Nec minor 1-
elfeab effluviis terrae defaecatior & bene attenuatus fquoad naturam fubftantialemj a regiom >
rus,naturaflammaepervarioscafustentat&expe- risadregionemLunae,ingensfimilitera ccelo t.
riturinaereconftfterc&quandoq; acquirit dura- naeadccelum ftellatum.Itaque fiquis-continun

tionem nonnullam , nonexfucceffione utapud &contiguum,acceperit nonexmodo nexus, d
nos, fed in identitate ;
quod in aliquibus Cometis ex di verfitate corporum connexorum , tres l s,
humilioribusadtempusobtinet, quaefuntmediae quas diximus,regiones, in limitibus fiiis »

fere naturae inter flammam fucceffivam & confi- contiguis tantum haberi queant. Jam \»
ftentem ; nontamenfigiturautconftatflammea videndum liquido & perfpicue, harc noftnle
natura,antequamperventum fuerit ad corpusLu- fubftantiis Syrtematis theoria, quae &qualia:-
nx. Eo loco flamma exftinguibile illud deponit get.&qua; & qualia affirmet,ut facilius tener el
&fetueturutcunque; fed tamen infirma&fine deftruipoffit.Negatilludvulgatum,^»?^»^

vigore eftejusmodiflamma &parum habens ra- aerem tncenfeim; affirmando corpora illa w
diationis,necproprianatura vivida,nec a contra- aerem drflammam plane elleheterogenea, ir^T
rianatura admodum excitata. Etiamintegra non aqua &
olei , Sulphurii sJM.ercurij. Npt &
eft, fed ex compofitione cum fubftantiaxtherea vacuum illud coacervatum Gilberti rnter gifiK
fqualis ibi invenitur) maculofa & intcrpolata. Jparfos , fed fpatia vel aerea yel flammea na ra
reptj,
,
33 THEMA COELI. $ u
Negat Lundm elfe corpus aqueum,vel dert-
;pleri. minefeincitet,&frenet, & qualia omnino patia-*
tm velfolidum , fed ex natura flammea licet lenta tur. Quae dum explicamus , formofitatem illam
.'enervij primum fcilicet rudimentnm & fedi- Mathematicam (utmotusreducanturadcirculos
,ientum ultimum flammat cceleftis ; cum flamma perfedtos, five eccentricos, five concentricos) &
'fecundumdenfitatemj non minus quam aer& magniloquiumillud (quodterrafitreipectucceli
Iquores, innumeros recipiat gradus. Affirmat, inftarpunc~ti,noninftarquanti) & compluraalia
mmam vere cjr libenter locatamfigi & canftare, Aftronomoru inventa commentitia,ad calcnlos &
on minus quam aerem nec efle vel aquam , tabulasrelegabimus. /^tprimo motus cceleftium
;m momentaneam fucceflivam tantum in & dividemus;s2/if Cofmictfuntâfyadinvicem.Eosdu
Jioleiua, perrenovationem alimentum, ut & cinuisCc/^'m,quoscceIeffiaexconfenfunoncce-
apud nos. Am\matflammam habere natu-
ic fit leftiumtantum,fedUniverfitatis rerumnancifcun-
im coitivam vel congreganvamin globos ,quem-. tur. Eosadinvicem, in quibusaliacorpora ccele-
imoJumnaturaterrea» minime fimilem a'e'ri& ftiaexaliis pendent. Atque vera & neceifaria eft
qu£B , qua: congreganturin Orbibus& interftk ifta divifio.Terra itaque ftante ( id enim nunc
is globorum , fed nusquam in globos integros, nobjs videtur veriusj manifeftum eft ccelum mo-
ffirmat, eandem naturam flammeam in loco pro^ tudiurno circumferri, cujus motus menfuraeft
io (ideftj ccelo flellato fpargi glomeratiombus fpatium viginti quatuor horarum vel eirciterj
fnitis , ita tamen ut non exuatur dualitas illa, Confequentia autemab Oriente in Occidentem j
theris & fideris, nec continuetur "'"flamma in Converfio fuperpunc"racerta(quospolosvocant)
mpyreum integrum. AfErmat , Sidera veras Auftraie & Boreale, Etenitn non jactantur ccelj
tmmas effe , fed actiones flamma; in cceleftibus fuperpolosmobiles,. necrurfus aliafuntpundta
rutiquam trahendas ad actiones flammas noftras, quam quat diximus. Atque hic motus vere vide-
.larani plera:que per accidens tantum perfun- tur Coftnicns atque ideounicus, nifi quatenus
,
intur. Affirmat xtherem interftellarem& fidera recipit& decrementa &

dqclinationes ; Secun-
ad invicem aeris
ibere rationes ftamm& , fed & dum quae decrementa & declinationes tranfver-
blimatas &
retlificatas. AtquedefubftantjaThe- beratmotusifte Univerium reruitimobilium , &
atisfiveSyftematisUnivetfi, hujusmodi quas, permeatacceloftellatousq;ad vifcera&interiora
moccurrunt. Nuncdemotibus Cceleftiumdi- terrs,non raptu aliquo prehenfivo , autvexati-
ndum.cujus gratiaha:6 adduximus. Conienta- vo,fed confenfu perpetuo. Atque ifte motus in
um videtur,ut quies non tollatur e natura fecun-. ecelo ftellato perfectus eft & integer,tam meniura
maliquod totum (nam departiculis nuncnon jufta temporis quam reftitutione plena loci
: fermo. ) Hdc (miflis argutiis Dialecticis & Quantoautemdeeediturefublimi,tantoiftemo-
athemathieis) ex eo maximeliquet, quod inci- tusimperfeetior eft, refpectu tarditatis, &refpe-
iones & celeritates motuum cceleftium remit* _ifcu etiam aberrationis a motu circulari. Ac pnmo
ltfeper ^radus, ut dfefituraun aliquodimmo- de tarditate dicendum feparatim. Affirmamus
le , & quod etiam cceleftia participent ex Saturnum mptu diurno tardius moveri , quam
iietefmiridum polos;&quadfitollatiirimmo? ut circumferatur aut reftituaturad idem pun-
e, diflolvkur & fpargitur Syftema. Quod fi fit 6tum intra quatuor hoxas; fed cce-lum
viginti
acervatio quaedam &mafla naturaeimmobilis ftellarumincjtatiusferri , &pra=vertereSaturnuna
nvideturulterius qua;rendum,quin ea fitglo- eoexceflu , quiintra tot dies, quot annos confi-
s terra?, Compadio enim denfa & ardata ciunttriginta.univerfo cceh ambitui refpondeat.
iteriaz inducit difpofitionem erga motum tor- SimiliterdereliquisPlanetisdicendum.prodiver-
fcentem&averfam;quemadmodumcontraex? fitate periodorumcujusquepIanet2;adeoutmo-.
icatio laxa,promptam vel habijem. Neq; male tusdiurnusceeli ftellatiînipfa periodo/absqite-
troduda eft-a Telefio (qui inftauravit philofo- fpeclu ad magnitudinem circulij fitfereperho^
litmParmenidis &diiputationes in libro deprimo ram unam velocior,quam motus diurnus Lum. Si
'«l/W^Jinnaturanon certe coeffentialitas &ccn- enimLunacurfumfuum 24, diebus poffet expe-
'gatio (quod ille vult) fed tameuaffinitas & condire, tpm exceflusille hora; integra foret; Itaque
'iratio, videlicet ex altera parte, calidi,Utcidi, motus decantatus ssfdverfitatis 8c %enitenti& ab

\wis & mobilis & ex parte o$ptita,frigidi,opaci,
: Occidente inOrientem, qui attribuiturPIanetis
1
nfi, & immobilis ;

ponendo fedem primae con- tamqumn proprius, rerus non eft, fed tantum peic
'irationis in coelo, feeundse in terra. Qijodfi apparentiam, ex praecurfione cceli ftellati Occi-
[mztxit quies & immobile , videtur etiam poni dentem verfus, &
relidione a tergo Planetarum
absquetermino&fumme mobi!e,ma.-
'•.bere rtiotus verfns Orientem, Quopofito,manifeftum eft ve-
Winnaturis oppofitis. Is motus eft fere rota- locifatemiftiusmotus Cofrnici, ordine nonper-
'^nis , qualisinvenituringenereincceleftibus. turbato,defcendendodecrefcere,ut quoprOpius
enim in circulo terminum non habet , &
gitatio quique planeta appropinquet ad terram , eo tar-
'de.trumanareexappetitucorporis,quodmovet
-
dius^moveat; cum recepta opjnip ordinemper-
'lummodoutmoveat,&fefequatur,&proprios turbet&invertat; & motum proprium tribuen-
'itatamplexus.&naturam fuim excitet,eaq; frua- do planetis, in illudabfurdum mcidat, ut planeta:,
\r, &propriam operationem exerceat ; cum con- quo propinquiores fint ad terram(qua: eft fedes
'a,latioinre6la, itinerariavideatur , &movere natu.ra: irhobilis) eo velociusmoveriponantur,i4
'Iterminumeeirationis, fivequietis,&ut aliquid quodperremiflionevioletiaeprimimobilis,Aftro-
Tequatur , & dein motum fimm deponat. nomi excufare nugatorie &
infeliciter conantur. /
Jaq;demotuiftorotationis, quieft motus verus Quodficuimiruvideatur,tantisfpatiis,quatafunt

'
perennis,& cceleftibus vulgo putatur proprius, a ccelo ftellato adLunam , motu iftum tam parvis
"dendumquomodpfeexpediat , & quomodera- partibus, minus fcilicethora una, qus eft motus
diurni
«
,
.»
. 1
d3f THEMA COELI. s
e 3 <
diurnipaisz^.decrefcere; fuccurritillud, quod niumhumanum, cum par rebus efle non poffjt
PlanetA, minores circulos quoterrae pro-
lincruli fuprareseflemalit. Jam veroinquirendtimutu.r
pioresfint,eonficiant,&breviore ambitu rotent ; motusifteimicus&fimplex,incirculo &fpira,a
utadditodecremento magnitudinis circuhad de- OrienteinOccidentem, fuperpolos certos Ai
ciementumtemporisfiveperiodi, motusiftein- ftralem & Borealem , definat&termineturcut
iicmiterdecrefcere cernatur. Atque ha&enus de coelo,anetiamdeducaturadinferiora. Neq; etiii
velocitatefeorfimlocuti fumus, perindeacfipla- liberum erit hujusmodi placita confingerehici

neta: pofiti Cexempli gratia, fub aequinoctio, aut proximo,qualia fupponunt incceleftibus. Itaqr.
aliquo ex parallelis ) anteverterentur tantum a fiinhisregionibus quoquereperiatur illemotu:
coeloftellato , & ab invicem,
fed tamen fubeo- apparebitetiamincceloeumtalem eflefecundui
demillocirculo. Hscenimfimplex foretrelictio naturam communemfivecofmicam;qualemnt
absqueobliquitate. At manifeftum eft , planetas illam expenmur. Primo itaque plane confta
nonfolumimparigradu contendere fednecad , illum cceliterminis non contineri.Verumhuju
idem punctum circuli reverti, verum deflectere ce rei demonftrationes & evidentias in Anticip
verfus Auftrum & Boream ,cujus deflexionis li- tionenoftradefluxu&refluxumarisplene trad
mite-s funt Tropici ;
quae deflexio nobis Circu- vimus; Itaque ad illam homines rejicimus ; &hi
lum Obliquum , &Diverfam Politatem ejus velutipofito&conceflb,ad reliquosmotus ccd
progenuit;quemadmodum illa celeritatis inajqua- ftium pergemus. Eos autem non Cofmicos.fed
htas motum illum Renitentiae. Neque vero hoc invicemeflediximus. Quatuorfunt generam
etiam commento Naturae rerum opus eft, cum re- tuum in cceleftibus vifibilium praner eum que
,
cipiei^dolineasfpirales (idquodproximeaccedit diximus Cofmicum qui eft motus diurnust

,
adfenfum&fa£tum)restranfigatur,&iftafalven- fpiras intra Tropicos. Aut enimattollunturftel:

tur.Atq;(quodcaputreieft)fpira:iftxnilaliudfunt altius,& rurfus dimittuntur humilius utf: ,
quamdefectionesa motucirculariperfe&o.cujus longius & propius a terrS: aut fledtunt fe,& .
planetx funt impatientes. Prout enim fubftantiae huant per latitudinem Zodiaci , excurrendo n
dcrenerant puritate, & explicatione , ita degene- gisadAuftram,aut magisad Boream,atqueelii
rant & motus. Evenit autem, quemadmodum in ciehdo eos, quos vocant,Dracones aut incitat :
celeritate fublimiores Planetae feruntut velocius, ne atq; etiam confecutione motus fha?c enim d
humiliores tardius ; ita etiam ut fublimiores conjungimusj variant; gradiendo aliquando .
planetae propiores conficant fpiras, qusque cir- lerius,aliquandotardius, aliquando in progrei
culos propiusleferanf, humiliores vero , fpiras aliquandoin regreffu; aliqnandoetiam ftandti

magisdisjunctas &hiantes. Decediturenim per- morandoaut ad diftantiam aliquam a fole mc s
petuodefcendendomagisacmagis, &aflore illo autminusalligantur,&circumfcribuntur. I-

velocitatis,&aperfec"tioneaiotus circularis, or- rumcaufas& naturasreddemustantum in gen e
dine nusquam percurbato, ln eo tamen planeta: & per capita ;
id enim hoc loco noftrumpo i-
confpirant (utpotecorpora multum retinentia latinftitutum. Verumadhocutviam praemun-

Natur£communis,licetaliterdirFerentia)uthabe- mus & aperiamus.dicendum aperte quid fen fi
\
anteosdemlimitesdeflexionis. Neq;enim Satw- mus de quibusdam tam placitis philofoph is
nm iritraTropicos remeat,neq; Luna, extra Tro- quam hypothefibus Aftronomicis,& de obfei i-
picos exfpatiatur(& tamen de exfpatione ftella?/'?- Aftronomorum per varia fecul

tionibus etiam
neri* nonne<*l'gendum quodab aliquibus traditu quibusartemfuaminftaurant;quae omnia vidiii
&notatumeftJ fed univerfiplanetaefivefublimio- turnobisefleeiroris& confufionis pfena. Sit
res fiyehumiliores , poftquam ad Tropicos per- itaq; Axiomata,fivepotiusplacitanonnulla,qi i
ventum eft,fe vertunt & retexunt, pertaefi minoris Philofophis accepta,& in Aftronomiam transl i>
fpirs,qualis fubeundaforet,fi polis magis appro- & malecredita,artem corruperunt.Simplex >
pinquarent;eamq; ja£turammotus,velutidefttu- temerit rejecStio&judicmmnoftrum; neq;eni
ctionemnaturxiuaêxhorrentes.Utcunqueenim tempus refutationibus terere convenit. Hoi»
in ccelo ftellato &ftelk prope Polos , ftella & primumeft , quodomniafupraLunaminclufc
circa jEquinocSlium, ordines &ftationes fuasfer- fintincorruptibilia.nequenovasgenerationesit i
vant , alice ab aliis in ordinem reda&ae , fiimma mutationes ullo modo patiantur. De quoahb i*
&squabili conftantia; Planetae nihilominus vi- <ftum eft,quodfitfuperftitio &vaniloquium. »

dentur hujusmodimixtaenatura?,utnecbre-
effc rumexhocfonteilludingensmaIum,quodexiS'
viorem gyrum omnino , nec amplioremlibenter nianomalianovas, atque, utputant,emendis
ferant. Atque lfta videnturnobispaulomeliora configantAftronomiTheorias , &rebusfa?]is
circa motus cceleftes , quam Raptus & motuum tamquam fortuitis applicant caufas ajternas & i-
Repugnantia,& diverfa politasZodiaci, &inver- variabiles.Secundumeft,quodccelo(cum fitf i-
fusordoceleritatisj&hujusmodiquaenullomodo cetexeflentiaquinta & minime elementarij in
cum Natura rerum conveniunt, licet pacem qua- competant adtiones illae turbulenta?, comprel >
lem qualem colant cum calciilis. Neque ifta non nis,relaxationis,repuIfionis, ceffionis & fimili n>
viderunt Aftrono mi pra;ftantiores, fed arti fuae inqua; videntur progigni a mollitia quadam coi V
tenti,&circaperfeCtoscirculosinepti, & fubtili- rum&duriti?,qua*habenturproqualitatibus i-
tatescaptantes,&philofbphia; malummorigeri, mentaribus. Hcecveroaflertioeftabnegatioii>

Naturam fequi contempfemnt. Verum iftud Sa- lens & licentiofa rerum & fenfus.Ubicunque e m
pientiumarbitriumimperiofumin Naturam, eft corpusnaturalepofitumfir, ibieftAntitypiaco-
ipfa vulgi fimplicitate &credulitatedeterius ; fi que,idq;promodocorporis. Ubicunq; vero )t-
quis manifefta.quia funt manifefta faftidii.Et tame pora naturalia,& motus localis,i bi vel repulficel
ingenseftillud malum,&latiflime patet, utinge- ceflio,velfec5tio;hajcenimquc|dicT;afunt,copnftoi
'
relaxao
, ,,
r
5
THEMA COEU 638
clax i'ib , ripmiir..', ei]j«?,cummiiltisahis,iunt thefibusitaefto.Atde obfervationibusAftrono-
affiones iater;a:cuholica;ubiq,locorum. At- micisquxaccumulanturaflidue^quarque jugiter
imenexhcv ffncenobisemanavitillamultipli- acoelotamquam aqua:fcaturiunt,illiid omnino
i .iocirculorum perplexorum ad libitum , quos
homines monitos volumus;neforte de illis veru
jTien vbluntita&confignari mterfe.&aliosin- iit,quodeleganterfingiturdeMufca JEfopi,quss
raaliosmoveii& verti,tantoIaevore&lubrici- fedensfupertemonemcurrusCty»^/« , qtian-
itt.utnullanihilominus fitimpeditio,nnlla flu- tum , inquit , pulverem egoexcito?itaobferva-
tuatio;quaeomniaphancafticaplanefunc & re- tioaliquapufilla,eaq; quandoque inftrumento,
usififultant.TertiumeftquodfinguliscorporL quandoqueoculo,quandoquecaleulo titubans,
us naturalibusfingulicopetant motus proprij; quaequepoificeflepiopterveramaliquamincce-
ifipluresinvenianturmotus, omnes , excepto lomutationem.novosccelos, &novas fphaeras,
nd'fintaliunde,& exmoventealiquofeparaco<s &circulosexcicat.Nequehaeceo dicimus,quod
Juofalfius quicquidnecexcogitari poteft,cum remitti debeataliqua induftna obfervationum
niverfacorpora ex mulciplici rerum confenfu &hiftoriae,quam omnibusmodis acUendam &
jocibusetiam pluribus prafdicafincaiiisdomi- intendendameiledicimus, fedtantummodo ut
ancibtls,aliis fuccumbencibus,aliis etiam laten- adhibeaturprudentia,&fumma&fedacajudicij
bus nifi provocenturjproprij autem retum mo- raaturitaSjinabjiciendisautmucandis hypothe-
menfura; exa£tae,&modi motuu
is nulli finc nifi fibus. Itaquepatefacta jam viademotibusipfis
ommunium, Atquehinc rurfusnobis prodiit dicemus pauca&in genere* Quacuor autem

rimumm6bilefepnratum,&ccelifuper ccelos * genera efle diximus motuum majorum ln coele-
:inaedificationes novae continertter,utmotuum [\ibus. Motum per profundum cceli attollentem&
m diverforum pnftationibus fufficere poflint. demittentem Motum per latitudinem Zodiaci

:
)uartum eft, quodomnesmotus cceleftiumdi- exfpatianterh ad Auflrum & 'Soream: Motumger

lenfentutpercirculosperfectos ; quoddnero- confequentiam Zodidci citum,tardum, progrefli-
m valde eft.&porcencaillaEccetricorum&E- Vum,retrogradum,ftatarium $• Adotum eionga- :
cyclorUm nobis peperit,cum tamen,fi naturarrt /<o«âSoIe«Nequeobjiciatquifpiam , Mottim

mfuluiflent, motusofdinatus &uniformisfit illum fecundum latitudinis five Dracontimpo-
rculipetfecti;raiotus veto ordinatus,fed multi- tuifle referriadMotum illum fflagnum Cofmi-
itmis,qualis invenitur in cceleftibus compluri- cum,cum fitinclinatioalcernansverfusAtiftrum
JS.fitaliatum linearumjmeritoq; Gilbertus,bxc & Boream,quod& (pira; illae de Trcpieo inTro-
;ridet,quodnon vetifimilefitNaturamconfin- picumfimilirer(unt,niG quodillemotus fittan-
iTerotas,qu£e,exempligratia,incircuitu conti- tum fpiralis.ifte veroetiamfinuofus & miftorL
:antmilliare udumautaltefum,adhocut feta- busmultointervallis.NeqUeenifflhoe fiosfugir.
rpilapalmarisi Tantulae enim magnicudinis Sed plane non finit conftans &
perpettius motus
detureiTe corpils planetae.ad eos,quos ad defe- SolisinEclipticaabfq;latitudine&Draconibus,
ndum illud fingunt» circulos,. Quintumeft qui tamen Sol communicat cum caeteris planetis
jodftellaefintparces orbisfuitamquaffl clavo quoadfpirasinterTropicos,nosinhac opmione
:ae.Hocvefoevidenriffimeeftcoffimentumeo- verfari.Iraque alij fontes & hujus & teliquorum
m,qui machemacajtion naturam cradranc, atq; trium motuum quaerendi funt. A cque haec funt
otum corporum rantum ftupide incuetes.fub- illa quae circa rhotus cceleftium hobis videntu.r
tnciarumomninooblivifcitncur.Iftaenimfixa- ffiinUshabereincommodi.Videndum veroquid
j.parcicularis eft affedrus rerum compactarum negent,&quidaffirment.Negant terram rotare.
confiftencium,quae firmas habenc praehefiones Ncgant efle in ccelefiibui duos motusab orieme , in
jpreiTuraspartium.Inopinabileautemprorfus occidentem alterum:atque a&rmam anteverfioneni
t,fi transferacuradmollia velliquida .Sextum & reliclionem.Negznt obliquum circulum rjr di'
t,quddfteIIafitdenfiorparsOrbisfui:illaevero verfampolitatemejus:8c affirmant Sprras.Negznt
:queparre"sfunt, nequedenfiores. Nonenim primum Mobilefepdratum & raptum:&c affirmant
Dmogeneafurttcumaethere, &gradutantum confnfumCofmicumtamquamcommunevinculum
d plane heterogenea , &fubftantia differunt: Syftematiti Affirmant motum diurnum inveniri
queeaquoque fubftantia qudad denfitatem nonincmlo,fed&indere,aquis,etidmextimisterr<z,
irioreft,&magisexplicata,quamxtherea.Sunc quoadverticitatem. Affirmanc Confecutionem ejr
: alia complura placita ejufde vanitatis, fed haec volubilitatem illam (ofmicam influidis effe vertici-
Iidquodagitur,fuftlcient. Atq;hScdeplacitis tatem&direclionem in confiftentibm , ufquecjuo
hilofophi3ecircacceleftia,di£tafint.Quodvet(5 perveniatur ad immobile fincerumi
Negant flellas
ihypothefesAftronomoruattinet,inutilisfere figttamcjuamnodosintabulae Negant Eccentrtcos,
tearnmredargutio,qu3enecipfaeproverisafle- £picyclos,&hujufmodifabricasejferedks.Affirmant
lntur,& poflinteiTe variae,& inter fe contrariej, motum magneticum five congregdtivum vioere in
ttafflenphsenomenaaequefalvent&concinner. dftris ex quo ignkignem evocat &
attot/it.Affirmit
aqueficcautum^fiplacet.intctAftconomiam & inccelis planetarum corpora planetarum velocius
hilofophiam,tamquamfcedereconvenienti & ferri cjrrotare qkamrelitjuumcceli, ubifiti funt
gitimOjUtfcilicetAftrondmiaprashabeathypo- quoduticjue roiat,[edtdrdius % Affirmanr ex ea m~
iefes,quae maxime expeditae fudt ad compedia aqualitatefluclus & undas ©- reciprocationes ^/E,.
3mputandi,Philofophiaeas,quaeproximeacce- theris Pldnetarum , atque ex iis varios motus educi.
unt ad veritatemNatura;,atque ut Aftronomiae Affirma nt neceffitatem,inplanetis volvendi cehrius
ypothefesrei veritatinonpraejudicent, &phi- & tardius,prout locantur in co>lofubhmius aut hu-
)fophiaedecretataliafint,quaefintfuperPhaeno- milius,idcjue ex confenfu Fr/iverfi. Sedfimalaffir-
lenaAftrooomiae explicabilia. Atque de hypo- manc tcediupr£ternaturaluincitationis in planetis
Ee &
639 D E F L U X U 641
cjr maioris&minoris circuli.
AfBrmant folifecjuium aguncprorius Aquas,earumque meatus
g UI &
exnatura mopiofam ignibus infirmioribus Venerts gtte*s in omnes paf tes,&verfus Orientem,&vei
& Mercurij ; cumeciam inventa finc a GaliUo fusQccidentem,Auftrum verfusfimihter & Se

fteliulxerrantes Iovis afleche. Ifta autem nos ptentriones , atq; quaquaverfum protit obict
tamquam inlimine hiftoriae naturalis &philo- illiaut fpatialibera&declivia,fitafirit, &invic

fophraeftantes profpicimus , qux quanto quis configurentur.Segregetur igitur motus lfte A
magis feimmerferit Hiftoriam riaturalefn ,
in quarum particularis,& quafi fortuicus , ne fort
tantofortaffeprobabit magis. Attamen tefta- il !e in inquifitione,quamprofequimur,obturbe

mur iterurn nos hic teneri nollejn his enim , ut Neminem enimpareft conftituere & fundai
inaliis 3 certi viae noftrae fumus,certifedisnoftrae abnegationemeorum,quaemoxdicenturdemc
.nonfumus. Hsecverointerfatifumus , nequis ribusOceani naturalibus&catholicis,opponed
exiftimetnos vacillationejudici],autinopiaafrir- motumiftumCurrentium veluticuthefibusill
mmdinegativasqusftionesmalle» Itaque tene- minime convenientem. Suntenim Current<
bimus.quemadmodum coeleftia folent (quando fnefaecomprefIionesAquarum,autliberacioni
deiisfermofitjriobilem Confhnriam. acompreflione.Suntq; ,utdiximus,parriculat;
& refpe£tivi,prour locanturAquae& Terrse.ai
D~E F L U X U etiam incumbunr veritnAtq, hoc quod diximi
Et eo magis memoria tenendum eft,atq; diligenti
R E F L V X V M A R I S. adverrendum.quiamocusille univerfalis Oce
COntemplatio de caufis fluxus&refluxus ni,dequo nunc agitur.adeo mitis eft &lnollis,
dtaiis ab Anciquis centata,& deinde omifla. acompnlfionibusCurrentiumomriinodomett
lunioribtisrepecica, & tarnen varietaceopinio- &in ordinem redigatur,cedatc];&ad eorum vi
num magislaberactata quamdifciiffa.vulgolevi lentiam agatur&resatur.Idauteitafehabere
conjeclurareferturad Lusam , obconfenfum eoperfpiciuitftvelmaximesquodmocusfimpl
nonnullum motus ejufdem cum motuLunae. At- fluxus&refluxusmaris in pelagi mediojpr^ferti
fiamendtligentiusperfcrutanti veftigiaquaedam per maria lata &

exporrecla noh fentiatnr,fed
ventatis feoftendunt,quaead certioradeducere lircora ranrum.Itaq; nihil mirum fi fubCurren
poffinr.Icaque ne confufius agatur.primo diftin- busfutpotevifibusinferiorj lateat & quafiti

guendi funt motus maris, qui iicet fatis inconfi* quod ille ipfe motus,ubi Currehi
ftruatur,nifi
deraremultiplicenruranonnullis , inveniuntut fecundi ftlerint,eorum lmpetum nannihiljm

reveratantum quinque; quorum unustamqusl atq,incitet,contra ubi adverfi,modicum fraen
anomalus eft,reliqui conftantes.Trcwiww ponatuc Miffo igitur motu Currentium pergendueft
motusillevagus &
varius(quosappellant)Cur- motusillos quatnotconRantes,Sexhoranu,mi
rentium; Secundus motus magnusOceani Sex- flruumfemimenflrunm &femeftrum, quoru fo
horarius,per quemaqtlae adlicroraaccedunt & fexhorarius videturfluxusmarisagere & cier
receduntalternatimbisin die,nonexa£fce , fed menflruus vero videtur tantummodo motum
cumdifferentiatali , quaeperiodumconftiruat lum determinare & tcRitutteJemimenflruusi
menftruam.T<?mksrnorusipfemenftruus,quinil tem & Semeflris enndcm augere &intendere.
aliud eftquam reftitutiomottisfejusquemdixi- tenim fluxus&refluxusAquarum,qnilittora n
musjdiurniad eademtempora. Quartus morus risadcertafpatiainundat deftituit, hc& &
Semimenftruus perquernfluxushabentihcre-
,
variat,& vi ac copia Aquarum , unde reliqui i
mentainnoviluniis&pIeniluniis,magisqUarhin f res motus fe dantc6fpiciendos.Itaq,de illo ij f
dimidiis Quintus motusScmefktis, pet qnem

,
motuFluxtis & Refluxus figillatim ac propde :
fluxushabenr incrementaau<Stiora& infigniaiti iriftitttimus)videndum. Atqueprimoillud d!

^quirioctiis.Atquedefecundoillomotumagno prorftts neceffe eft,motum huncde quo inqui I
Oceani fexhorariofivediurno, nobisin pnferi- mus,vnurri ex duobus iftis efle s vel motii Sub, ,
tiafermo eftpraecipue &exintentione, de reli- tionis8cDemijJionisAq\MLmm,velmot{iProgreJ]

quis folumrhodointrarifitii& quatenusfaciant Mottlm autem Stiblationis & Demiffionis tal< I
adhujufcemotus explicationem. Primo igitur effe inrel!igimus,qualis invenitur in Aqtia bul |
quodadmotumC^TTfw^wzattiner^dubium non enti,quae in Caldario att611itur& rurfum refid

eftjquinproeoacAqusvelabanguftiispremun- Atrhottimprogreflustalem, qualisinvenitur
tur, vei a liberis f patiis laxantuf , velin magisde- Aqua vedrain pelvi,qua2 untlm latus defent.ci
cli via feftmant,ac veluti effunduntur.vel in cmL adlarusoppofirtim advolvitur. Quodverom
nentioraincurruntacinfcendunt, velfundo latus iftc rietttiqua ht pfimi generis , occurrit 1II1
buntur xquabili.vel fundi fulcis n£qtialitaci-& i iriprimis.quodiridiverfismundipartibus van

bus perturbancur,vel in alios Currences lncidiic, jeftus fechndum tempora;iit fiant in aliquib
atque cum illis mifcent &compatiuntur, vel etia Iocisfluxus&augmentaaquarum,cumalibifi

a ventisagitantur praefertim Anniverfariis five ad eas lioras fefluxus & decrementa. Debuera
ftatariis,quifub Anrii certas tempeftates rede- a"UfemAquse,fiilla?nonprogrederencur de lo-
unt,Aquas ex his& fimilibuscaufis impetus & ihldcUm,fedexprofundoebullirenr,ibiq, fini
gutgites fuos variare tam confecutione ipfius fe attoliete,atque rurfus firhul fe recipere. Vid
motus atque latione,qtlam velocicate five men- fnus enim drtosillos alios motUs SemeflremSci
furamotus,atqueindeconftituereeos quos Vo- mtmenflruumpet univeffum orbem Terraru
ca.nt Currentes.ltaqucin rharibustam proftindi- fimul perfungi atqueoperari. Fluxtis enim fi
tasfoflaefivecanalis.acqueincerpofitaevoragines £Equino6tiis ubiq; augentur;non in aliisparrib I
&rupesfubmarinae,tumcurvitates Jittorum, & Cub<nûtnoE}iis,inabislab Tropicis;atGp limiiisc

terrarti prominentiae,finus,fauces,Infulae multis ratiomOctisSemimenftrui. VbiqueenimTerr-
modis locatae,&firnilia,pIurimapoffant, atque rum invalefcuntAque '\nNoviluniis&PUmlum.\
iiulli;
j
^
rf 4I ET REFLUXU MARIS, *4 2
videncur revera Aquae
nullibi in Dimidiis. Itnqac omnino debetur,hoc eft, quod diligenter obfer-
induobusillismotibusplaneaccolli&demitti, vatumfit,idquenonfortuito notatum , fed de
quemad- induftriainquifitumatque repertum, Aquas ad
£c velutipatiapogaeum&perigaeum,
niodumcceleftia.Atqueinfluxu&refluxuMaris, Iktoiaadvcrfa. Effrop&fk.Vlorida hfdemhoris ab
dequofermoeft,contrafit:quod motusin pro- Eu-
ucroqueliciorerefluere,neq-,de(ererelittus
greflu certiflimum fignum eft.Praeterea fi fluxus ropacam advolvanturad [ktotaFlorida moreA*

Aquarumponatureflefublatio , attendendum quaefutfupradiximusjagitataeinpelvi,fedplane
paulodiligentiusquomodoiftafublatiofieripof- fimuladutrumq;littusattolli&demitti.Verum
(it.Auremmfiet tumor*£ aufto quanto Aquaru, feujusobjedionisfolutio perfpicue apparebitin
iWtaoExtenfione five rarefatiioneAapammin eo- quae mox dicecurdecurfu&progrefluOceanii
iis
dem quanto , aut ^ctfMationem fimplicem in Summaautem reitalis eft.quod Aquaeamari In.
eodemquantoatque eodem corpore. Atq;ter- ^profecT;ae &abobje(5tu terrarum Veteris
5 &
cium illud prorfus abjiciendum. Sienim Aqua, Noviorbisimpeditaetrudunturpermafe Atlan-
ualis c&,attotlaMr , exhocrelinquaturnecefla- ticumao AuftroinBoream;urnonmirum fir eas
rioinaneinterterramatqueima Aquae,cumnon adittrumquelittusfimulexaequo appellere , uc
(itcorpus quodfuccedat.Quod fifitnovamoles Aquaefolent,quaeconrrudunturamariinoftia&
Aquae.necefleefteamemanare atquefcaturiree canalesfluminum,inquibus evidentiflimum eft
rerra.Sin verofit£*fr«/wtantum, idfiet vel per mocummariseffeprogreffivum quatenusadflu-
[blarioneminmagisrarum, vel appetitiiappro- mina , &tamen littora adverfa fimul inundare.
jinquadi ad aliud corpus,quod Aquas velmi evo Verum id pro more noftro ingenue fatemur, id-
:et & attrahar,& in fublimius tollat» Atque certe qite homines attendere & meminiffe volumus.fi
fta Aquarum five ebullitio five rarefa&io , five per expcrientiam in veniatur.fluxus maris iifderri
:onfpiratio cum alio quopiam corpore ex (upe- temporibus ad littor aPerttvia atque Chinaafilu-
:ioribus,non incredibilis videri poflit in medio- ere,quibus fluunt ad littora prszfataEtfropaScE/o-
:riquantirare,atq;adhibitoetiam bono tempo- r*v/<e,opinionem hanc noftram , quod Fluxus &
•isfpatiojinquohujufmoditurnorisfiveaugme- Refluxusmarisfirrnociisprogreffivus,abjudica-
afecolligere&cumularepoffinr.Icaqj excefliis dameflc. Sienimper littora adverfa tammaris
lleAquarurn,quiinteraeftumordinarium,atque A«/?>W«quammaris Atlanticihat fluxusadea-
:ftumillumlargioremSemimenftruum , autet- demtempora non relinquuncur in Vniver-
,
amillumalcerumprofufiffimumSemeftremno- fo alia littora , perquae refluxus ad eadem illa

aripoflit, cumnecmole exceflusinter fluxum remporafatisfaciat. Verumdehoc judiciofaci-
£ refluxum aequiparetur,atque habeat etiarn be- endo per experientiam feui caufam fubmifimus)
lemagnumintervallumtemporisadincremeta loquimurtamquarhfecuri , Exiftimamus enim
lafenfimfacienda,nihilhabeatalienumaratio- plane,fifummahujusreiperuniverfumterrarum
le.Vt vero tariraerumpatmoles Aquarum,quae ©rbem nobiscognitaforet,fatisaequisconditiov
xceflum illum, quiinvenitur mter ipfumfluxu nibus iftudfcedus tranfigi , nempeutadhoram
aefluxum,falvet,atquehocfiattantacelericace, aliquam certam fiatrefluxusin aliquibus parti-
idelicetbisindie,acfiterrafecitndnm vanitate busorbis.quantumfiatfluxusinaliis. Quamob-
lam Apollonij refpiraret.atque Aquas per fingu- rcm ex iis,quae diximus.ftatuatur tandem,motus
isfexhorasefflarer,acdeinde abforberetj inco- iftefluxus &refluxusefleprogreflivus.
lodummaximum. Neque moveatur quifpiam Sequirurjam Inquifitioex quacaufa , & per
:viexperimento,quodputei nonnulliin aliqui- quemconfenfum rerum oriaturatq;exhibeatut
uslocis memorentur confenfum habere cum iftemotusFluxus &Refluxus<,Omnesenimma-
uxu&tefluxuMaris,undefufpicariquispoffit. joresmotus(fifuntiid£regulares&c6ftantesJfo-
iquas in cavis terrae conclufas firailiter ebullire, litarij, aut (ut Aftronomoru vocabulo utamur
iquocafu tumorilleadmotum progrefiivum ferininonfunt,fedhabentinrerumnatura cum

iquarum referri commode non poflit. Facilis quibusconfenciant.Itaquemotus illi,tam Semi-
nimeftrefponfio.poflefluxumMarisacceflione menftruusincrementi, quammenftruus Refti-
uamulta locacavaaclaxaterrae obturareatque tutionis , convenirevidenturcummotu Lunae.
ipplere,atque aquas fubterraneas vertere,etiam Semimenftruus vero ille five arquinodrialis cum
erem conclufum reverberare » qui ferie conti» motuSolis.Etiam fublationes &
demifliones A-
matahujufmodiputeorum aquas trudendo at- quarumeumapogaeis&perigaeis cceleftium.Ne-
ollerepoffir.Iraquehocin omnibus puteis mi- qile tamenconcinuofequetur ( idque homines
iime fit,nec in multis adeo,quod fieri debuit , ti advertere volumus ) quae periodis & curriculo
iniverfamaflaaquarum naturamhaberet ebul- cemporis.autetiam modo conveniunt,
lationis
ientem per vices,& cumaeftumaris Confenfio- eanaturaeflefubordinata, atquealterum alteri

lem.Sed contrararoadmodumfit,utinftar mi- procaufaeffe.Nam noneo ufque progredimur,
aculiferehabeatur; quiafcilicethujufmodi la- utaffirmemus motus Lunae autSolis pro caufis
lamenta&fpiracula, quaeaputeisadmare per- ponimotuuminferiorum, quiadillbsfunt ana-
in<nmt, abfqueobturationeautimpedimento logi;autSolem&Lunam futvulgoloquuntur)
aro admodum tnveniantur. Neque abs re eft dominium habere fuper illos motus maris flicet
memorarequodreferunt nonnulli , infodinis hujufmodi cogitationes facile mentibus homi-
orofundis non procula.Mari(itis,aerem incraf- num illabanturobvenerationem ceeleftium)fecl
"ari & fuffocationem minari ad tempora fluxus & in illo lpfo motu Semimenftruo ( fi recte ad-
iMaris:ex quomanifeftumvideripoflit noaquas vertaturjmirum &novum prorfusfuerit obfe-

!:buIlire(nulkcumcernunturXedaerem retro- quijgenus,utsftufubNoviluniis &Pleniluniis
verti.AtcertealiiTdurgetexperimentumnonco- eadem patiantur.cum Luna patiatur contraria .'
temnendum,fedmagniponderisj( cuirefponlio &multaaliaadducipo(Enr,quaehujufmodi do-

Ee i itii-
,
643 D E F L UXU 644

minarionum phantstias deftruant , & eo porius ut venfimilenon fitNaturam iftiufmodi,confen-
rem deducant.ut ex materiae paflionibus Carho- fum,per tanta fpatia continuatum,& gradatim fi
licis & primis rerum coagmenrationibuscon- remitt entem,fubito deponere» Quod auKin re:
,
fenfusiUiorianrur,n6nquafialteru abalterore- ita fe habeat in cceleftibus, evincitur ex duobus
gatur,fedquodutrumq-,abiifdemOriginibus& quaealirerfequenrur, incommodis. Cumenirt

Concauhs emanet.Verumtamenf utcunq; Jma- manifeftum firadfenfum,Planeras diurnummo
neti!ludquoddiximus,Naruram confeniugau- tumperagere,nifiponaturmotusiftetamquan:.-
dere,necferealiquidMonodicumautfohtarium turalis,acpropriusinPlanetisomnibus,confugi
admittere.ltaquevidendum de motu fltixus & endum neceflario eft vel ad raptum primi tnobi
refluxus Maris Sexhorario,cum quibus aliis molis,quod naturaeprorfus adverfatur,autadrota

tibus ille convenire aut confentire reperiatur. tionem rerrae,quoad etiam fatis liceter excogita-
Atqueinquirendumprimode Luna, quomodo tu eftquoad rationes phyficas. Itaq; in ccelo
, it;
iftemotuscumLuna rariones aut Naturam mi- fe res habet. Poftquam autem a ccelo difceflun
fceat.Id vero fieri omnino non videmusjpraerer- eft cerniturporro ifte motus evidentiffirne
, ii
quaminReftirutionemenftrua nullomodo e- : Cometishumilioribus, quicum inferioresorbi

nimcongruircurriculumSexhorariumfidquod Luna: fint,tamsn ab Oriente in Qccidentem evi
nuncinquirirur)eumcurriculomenftruo-,neque denter rotant. Licet enim habeant motus fuo
rurfus fluxus Maris pafliones Lunae quafcunque folitarios & irregulares,tamen in illis ipfis conh
fequideprehendunrur. Siveenim Lunafirau£ta ciendisinterimcomunicandicummotuaetherii
]umine,fivediminuta, five illafit fubterra five , &adeandemconverfionem feruntur, Tropici
fuperterram.fiveillaeleverurfuper horizonrem vero non continentur fere,nec habent regulate
alriusautdepreflius , fiveillaponatur Meri- m fpiras,(ed excurrunt quandoq; verfus polos, fe
diano , aut alibi,in nulla prorfus harum confen- nihilominus mconfecutione ab.Orientein 0<
tium fluxusatque refiuxus. cidentemrotant.Atqvhujufmodi motusiftelici
Icaq,mifla Luna dealiis confenfibus inquira- magnaacceperir decrementa (cumquopropii
mus.Arq,exomnibusmocibuscceleftibusc6ftat, defcendatur verfus terra,eo &
minoribus circi
motumdiurnummaximecurruefle, &minimo lisconverfio fiar,&nihilominustardiusJvalidi
tempons intervallof fpatio videlicet 24.horariiJ tamen utique manet,ut magna fpatia brevi ten
confici.Itaqjconfenraneumeft^mocumiftum^de pore vincere quear. Circum volvuntur enim hi
quo inquirimusfqui adhucrribus parribus diur- jufmodiComeraecircauniverfumambitu&ter
no bre vior eft)proxime ad eum motii referri, qui &aeris,inferioTis fpatio24.horarum,eum hoi
eft rem minus

ex cceleftibus brc viffimus-,fed hoc unius aut alteriusexceflu. At poftquam ad e
premit.Illud vero longe magis nos movet, quod regiones defcenfu continuatoperventum fit,
itaficiftemonisdifperritns iicaddiurni motus
, quasterra agit non folum comunicationeNat
rationesrefpondeat,aut licetmotus Aquarii fit rae& Virtutis fuae(qua: motum eircnlarem rep
motudiurnoquafiinnumeris partibustardior mit&fedat)fedetiamimmiflionemateriali pa
tamen fitc6menfurabilir»Etenim fpatiumSexho- ticularum fubftantis fuae pervapores&halit
rariumeftdiurnimotusquadrans,quodfpatium craflbs-, iftemotusimmenfumhebefcit , &fe

f ut diximus)in motu ifto maris invenitur cum ea corruir,fednonproprereaprorfusexinanirura
differentia,quaecoincidar in menfuramotusLu- ceflat,fed manet languidus & ramquamlarer
nar.Itaq; hocnobispenitusinfedit, acfereinftar Etenim jaro in confeflb efle ccepit, navigantib
oraculi eft,motum iftum ex eodem genere efle intraTropicos , ubilibcro aequoremorusaei

cum motu diueno. Hocigiturufi fundamenro percipituroptime,&aeripfe(veluti&ccelu)m
pergemus inquirere reliqua;atque remomnem
-
joribuscirculis,ideoq , velociusrotat,ipirareai
tripliciinquifitioneabfolvipoile.ftatuimus.Qua ram perpetua & jugem abOriente in Occident
zampzima eftydnmotuti/lediurnuii terminis coeli adeo ut quiZephyro uti voIunr,eum extraTrop
contineatur,aut delabatur,& fe infinuet ad inferio- cos firpius quasrant & procurcnt.Itaque non e:
m^Secunda eântJHaria regulariterferanturab ftinguitur ifte motus etiam in aere infimo,fed p
Oriente in Occidentem, Cjuemadmodum & coelum ? ger jamdevenit&obfcurus , utextra Tropio
Tertia, unde& quomodofiat reciprocatio illaSexho- vix fen tiatur.Et tamen eria extraTropicos in n<
raria &fluum-, cjua incidtt in quadratem motm diur- AznEuropa in mari,ceelo fereno& rranquillo.ol
ni>cum differentia incidente in rationes motmLun<SL? fervatur aura quaedam foliiequa , qua? ex eodei
Itaq , quodadprimaminquifitionem attinet,ar-
-
genereeft:etiamfufpicariliceE,quod hic in Eur
bitramur motum rationis fiveconverfionis ab pa experimur,ubiflatusEuriacriseft,& deficca
Oriente in occidentem eflemotum nonproprie cumcontra Zephyrifitgeneralis& hume&an
cceleftem.iedplanecofmicum, arquemorum in non i olum ex hoc pendere,quod ille aContinei
fluoribusmagnisprimarium.quiufqueaiummo te,ifteabOceanoapud nosipiret,fedetia exe(
ccelo ad imas aquas in veniatur , inclinatione ea- quod Euriflatuscumfitin eademconfequenn
dem,incitatione aucem(ideftvelocitate&tardi- cum motu aeris proprio eum motum , incitet t
tatej longedtverfa;Itatamenutordineminime irriret,acproptereaaeremdiflipet & rarefaciai

perturbatominuatur celeritate,quo propius cor- Zephyri veroflarus,qui in conrraria confequer
pora accedunt ad globa terr^.Videtur autem pri- tia fit cum motu a'eris,aerem in fe vertac,& prc
mo probabile argumentufumi pofle»quod mo- ptereainfpiffer.Neq;illud contemnendiiyquo

tusifte nontermineturcumccelo,quiaper tanta vulgariobfervationerecipitur, nubeS, qusfe
cceli profundirarem,quacainterjiciturintercce- runtur in fublimi plerumq; movere ab Orie.nt
lum ftellatum&Lunam ( quod fpatium mulco inOccidentem,cum venticircaterramadeader
ampliuseft,quam aLunaadterram ) valeatatq; temporaflantincontrarium. Quod fi hoc no
vigeatiftemotus,cumdebitis decremenris fuis; femperfaciunt,idincaufaeffe, quodfint quan
doqu
<*45 ET REFLUXU MARIS. 446
doque venticontratijalij inalto.alijin imo llii ,
giam , ccdit lmpulfioni maris Schytici. Hoc
vero Etenim dus magnas
ita fieri neceffe eft.
autem inaltofpirantesffiadverfi fuerintj motii
iftum verum aeris difturbent. Quod ergo cceli
Infulae Veteris Orbis & Novi orbiseamfunt
terminis non contineatur ifte motus, fatis patet.

fortitar figuram , atque itaexporriguntur,utad
Sequiturordine fecundainquifitio, An aqm Se-ptentriones latae,ad Auftrum acutas finc.Maria
ferantur regulariter &
naturaliter ab Oriente in igitur contraad Auftrum magnaoccupantfpa-
OccidenteniiCam vero Aquas dicimus, intelligi- tia,ad Septentriones vero fad dorfum EuropaHc
mus Aquascoacervatas.five maflasAquaruquae âtque Americx) parva.Itaq;,ingens illa mo

fcilicettantsfuntportionesNaturse, utconfen- Aquarum.quEvcnitabOceano/W;^, &re-
les
fumhaberepoflsnr cumfabnca&ftrU&ura Vni- fleditinmaree^W/caw potiseftcompellere,
verfi.Atquearbitramurplane , eundem motum &truderecurfumAquarum continua fuccefllo-

maffeAquarumcopeterearq*, inefle.fed tardio- nequafiadmareSm^»^»;, qnae fucceflio eft
rem eflequaminaere , hcetobcraflitudinecor- verfusSo^z».Atillalongeminorportio Aqua-

poris fit triagis vifibilis &apparens.Itaq; ex mul-
rum,quasvenit amari&fy^^jqusqietiamhbe-
ad hoc adduci poflent, tribus in praefens
tis.quae
rumferehabetexitum incurfufuo propriover-
contenti erimus experimentis.fed iifdem amplis fusOccidentem ad dorfum America,n6 potis eft
& infignibus,quae rem ita efle demonftranr. Pri- curfum Aquaruna compellere verfus Auftrum,
mum eft, quod manifeftus reperiatur motus & nifiadeam,quamdiximus,metam, nempe circa
fluxusAquarumabOceano/«^wufqueinOcea- ftctum Britannicum.Neceffe eft aure, utin mo >
nuin^/ir/wwifqucincitatior&robuftiorver- tibus iftisoppofitisfittandemaliqua meta , ubi
[us ftetamMagelianicum, ubi exitus datur verfus

6ccurrant&conflic~rentur,atqueubiinproximo
Occidentem magnumitidemexadverfa parte
•,
muteturfubitoordoaccefllonis: quemadmodu
Orbis terrariiamari Scythico in mateBritannicu. circa Gravelingam fieri diximus, limite videlicet
Atqute h«e confequerftiae Aquarum manifefto acceffionis/»^'c<e&.ft^«c<e.Atqueinveniri Eu-

/olvunturabOrienteinOccidentem.Inquoad- ripum fquendam ex contrariis fluxibus circa
/ertendum inprimis,in iftis tantum duobus locis Hoilandtam,non folum ex eaf quam diximusj in-
naria efle pervia,& integrum circulum coficere verfione ordinis horarum in fluxu,fed etiam pe-
5ofle;cum contra per mecJios mundi tra&us.ob- culiari &
vifibili experimento a plurimis obler-
ettudupliciVereris&Novi Orbis abfcindatur vatum eft.Quodfih;ecirafiant,reditur adid, ut

&compellantur(tamquaminoftiafluminum)in neceflefitfieri,utqiiopartes^W«« littora &
iuosillos alveos Oceanorum geminorum At* magisextendunturad ^»/??-#w,&appropinquat
antici&esfnftrali*, quiOceani exporriguntur mari/W/co.eomagisfluxusantevertat ln praece-
&
Septentriones quod adiapho- dentia,utpote qui oriatur a motu illo vero in ma-
nter Auftrum :
confecutionis ab Oriente in ri Indtco:qao vero magis ad 'Boream(afqae ad li-

um eft ad motum
^ccidenrem.Vtveriffimeomninocapiatur mo- mitem communem , ubi repelluntur a gurgite
usverusAquarum abiftis.quasdiximus, extre- antiftrophomaris&/^'«')eotardiusatq;infub-

non impediuntur.fedper- fequentia. Idveroitafieri experimenrnm iftud
niratibus Orbis,ubi
neant.Atqueprimumexperimentumhujufmo- ftogteffasa.fretoHerculeoadfretuwBrttannicu t
lieft.SecundumautemraIc. planedemonftrat. Itaquearbitrai-nnrctiam flu-
Supponatur fluxum maris ad oftiufretiHerculei xum circa httora Africa antevei tere fluxum cir-
ienadhoram aliquamcertam.conftat accedere cafretum Herculeum,8c verfoordinefluxum cir-
luxum ad capttt SanBi Fincentij tardius quam ad ca Norvegiam ante vertere fluxum circa Suediam:
>ftium illud:ad caputfinis terrs. tardius

quam ad fed id nobis experimento aut hiftoria coroper-
apM SanBi Vtncentiy.ad fnfulam "Regis tardius tum noneft.

mam ad caputfinis terrazd infula Hechas tardius Tertium expcrimentum eft tale:Maria claufa ex
vxamzd lnfulam\Regis:adingrejfum Qanalis An- alteraparte,quae.Sy»».rvocamus,fiexporriganrur
-/««tardius qazm z'dHechas:adiittus Normanni- inclinatione aliqua ab Oriente in Occidentem,

!«wtardiusquamadingreflumCanalis.Hucuf- quae in confequentiaeftcummotu vero Aqua-
Uueordinatim.-ad Gravelingamveto verfo pror-
rum,habentfluxus vigentes &
fortcs fi vero in- :
1
usordinefidquemagnofaltu)quafiadeandem clinationeadverfa,languidos& obfcuros. Nam
'*orzmcumofttofretiHerculei,ttocexoetimcntu &mare£^Wwhabetfluxumbenemagnum,
"ecundumadexperimentumprimum trahimus. 8c Sinus Perjicus magis redtapetensOccidentem,
Exiftimamusenim, fquemadmodumjamdidtu adhucmajorem. Atmare Mediterraneum qaod

1
:ft)inmari fndico, &mmari Schjtico veros efle cftSinuummaximus,&hujuspartes7/^«*«»,

jcurfus Aquarum.ab Oriente fcilicet in Occiden- Vontus & Propontis , & fimiliter mareBalticum,
item,pervios!& inregros:at in al veis marisAtlan-
quae omnia refle£tunt ad Orientem,deftituuntur
uciltqatAujiralis copuIfos,& tt anfverfos,&re- fere,& fluxushabentimbecillos.AtiftadifFeren-
utrimq-,in lon- tia maxime elucefcit in partibus dHediterranei,
fracT;os ab objedu terrarum.qua:
eumabAnftroadBoreamexporrisuntut,&nuf- quaequamdiuverguntad orient5,autflecT:untad
quam,niuverfusextremitates,liberumdantexi- feptentrionesCutin Tjnheno 8c in lis , quae dixi-
tumaquis.VerumcompulfioillaAquarum, qus mus,Matibus)quieteaguntabfq-,a:ftumulto.At

poftquamfeconverterintadoccidente,quodfit
caufaturamari /»^C(JverfusBoream,& in oppo-
fitoamari5^«<ro verfusAuftrii, fpatiisimmen- xamari Adriatico, infignem recuperatfiuxii.Cui
fumdifferunt obdifferentem vim &copias A- accedit & illud,quod iaMediterraneo refluxus il-
quarum.Vniverfus igiturOceanusyM*«r/«« uf- letenuis fqualisinvenitur ) incipitabOceano,
fluxtis a contraria parte,ut aqua magis, fequatur
quead mare Britannicum cedit impulfionimaris
/«^«'•atfuperiortantum Atlantici maris pars , curfumabOnente, quamrefufioncm ©ccani.
«imirum eaqusjacetverfus Daniam & Norve- Atquehistantum tribus experimentis in prae-
Ee 3 fentia
«47 D E F L UXU 64?
utemur ad inquifitionem illam fecundam.
fentia acquchorumfingulis circiteri2» horas attribu-
Poflimmenadjiciprobarioquaedamconfenta- tumiti.Atqtieponatur jam fquod verum eft &
neacumh!squaedi6tafunt , fedabftrufioris cu- fa6fcumipfum ) terram in dnas infulas divifsm
jufdam naturar, Eaeft utpetatut argumentum
, efle,Veteris fcilicet &Novi Orbis(nam terr? Au-
hujufcemotusabOrientemOccidentem,quem ftralis fitu fuo rem iftam non magnopere diftur-
AquiS3ftniximus,nonfolum aconfenfuceeli(de bat,quemadmodum nec Groenl.rndiasm Nova-
quojam dt6tumeftjubiiftemotusinflore eft ac z.embla)ca.fc\nc ambasinfulaspertresfere roun-
fottitudinepraecipua.fedetiamarerrajubiproti- dizonasexporrigUnterquasduoOceanivMjtt-
nus videtur ceflare, ita ut lfta inclinatio fi ve mo- ticus 8c esfnjiralisintct&axxm , & ipfi nunquam
tus verefitCofmicus,atqueomniaafaftigiis cce- nifiverfuspolospervij ; exiftimamusnecefTario
li ufqueadinterioraTerrstraniverberet. Intel- fequi , ut duoiftiobicesnaturamdnplictsreci-
ligimusenimcoiiverfionemiftamab Oriente iti procationis univerfae moli Aquarum infinuent&
Occidentem fieri fcilicet(quemadmodurn reve- communicent , & fiat quadrans ille motus diur-
rainveniturJfuperpolosy4«/r?-<*/«?z & Borealem* ni;ut Aquis fcilicet utrimque framatis, fluxus &
VeriflimeautemdiligentiaCj^mnobishocre- refluxus maris bis in die per fpatia fcilicet fex ho-
perir,omnem terram & naturam(quam appella- rarum feexplicet,cumduplexfiat proceflio , &
musterreftremjnondelinitafedrigidam, &, uc duplexitidemrepercuflio.IIla: veroduaeinfulsefi
ipfefoquitur,robuftam,haberediEe6tionemfive jnftar.cylindrorurnautcolumnarurn , perqna:
verticitatemlatentem,fedtamenperplurimaex- cxporrigerentur asqnis dimenfionibns re6ti: &
quifitaexperimentafeprodentemverfus/i/#yrra )ictoribus,faciledemonftraretur,&cuivisoccur
& Boreamt ktc\\ hanc tamenobfervatione plane reret iftemotus,qui jam tantavarietate pofiniti
minuimu:,,atqueitacorngimus,uthoeafleratur Terrs & Maris confundi videtur & obfcuran
tantum deexterioribus concretionibuscirca fu- Neqjetiam eft difficile conje6turam capere non
perficiem terrs,& rninime producaturad vifce- nullam,qualem ifti motui Aquarnm incitation
raipfmsterraefnam quodTerrafit magnes inte- tribuereconfentaneum fir,& quanta fpatiainu
rim levi omnino phantafiaarreptumeft;heri e- no die conficere poflit.Si enim f umantur(in aefti
nim prorfusnequit , iit intenora Terrae fimilia mationem hujus reijlittora aliqua ex lis qâe mi
fint alicuifubftantia*> quamoculushumanusvi- nus montofaaut depreflafunt,&Oceanolibet
det,fiquideomniaapudtiosaSole &
cceleftibns ad]acent,&capiaturmenfurafpatijterrs , intc
laxata,fuba6ta,autinfra6tafiT)t , utcumiisquae metamfluxus& metamrefluxus, interjacentis
talem nadfca funt locum , quo vis cceleftium non atqueilludfpatium quadrup icetur propter a !
penetret,neutiquam cofentire poflinrj fed quod ftusfingulis diebusquarernos,atqueisnumert

«uncagitur,luperiores incruftanones fivejcon- rurfusdupliceturpropreraeftusadadverfalittc
cretionestetrae videnturcanfentire cum cover- raejnfdemOceani,atquehuicnumero nonnir
fionibuscceii,aeris atqueaquarum
, quatenus , in cumulum adjiciarur, proprer omnium littoi
confiftentia &determinata cum liquidis flui- & altitudinem , quaeabipfafofla Marifemper al
«lisconfentirequeant, hoceft non utvolvantur quantum infurgunt:ifta computatioillndfpat

fiiper Polosjfeddirigantur & vertantur verfus producSfcura eft, quod GlobusAquaeunodie ,
3'olos.Cum enim in omni orbe volubili,qui ver- liber ab impedimento eflet,ac inOrbe circaTe
titur fuperPolos certos,neq ,habetmotum cen- ram(emperinprogreflumoveret,conficerepo
-
i
trijfitpatucipatioquaedam naturaemobilis&fi- fif,quod certe nil magnum eft.De differentia a

xac;poftquampernaturam conliftentem five fe tem illa qus coinciditin rationes motus Lun;
detetminantem,ligaturvirrus volvendi; tamen &efticitperiodummenftruam , id fieriexift
&
manet intenditur,&: unitur virtus illa appe- & mamus quod fpatium
, Sexhorariu non fit mei
titusdirigendife;utdire6fcio& verticitasad po- iuraexa6tareciprocationis;quemadmodum ni
losinrigidis , fiteadem rescum volubilitatefu- motusdiurnusalicujusplanetanimnonreftitu
perpolosin fluidis. turexa6temhoris 24. minime autem omniu
Supereftmquifitio tcttiz.Vnde & quomodo fiat Luna.Itaque menfurafluxus refluxus non & c
vectprocatio tllafexhoraria afluum , qua incidit tn quadransmotusftellarumfixarum , quiefti

auadrantem motw diurni cum differentia quadixi- horarum,fed quadrans diurni motus Lunae.
mm?\dat intelligatur,fupponatur orbem terraru M
A N D A T A.
imiverfum Aquacooperiri.utindiluviogenera- INquiratur utrum hora fluxus circum fitfoji
li.ExiftimamusAquas,quippeuttnOrbeintegro> AfrictL antevertat horamfluxus citczfretu
neq;impedito,fcmper ln progreflufecommotu- Herculeum?lm\mtatui: ntrum hora fluxus cir>
ras abOnente inOccidentem finguhs diebus ad zTV^wjpzânrevertachoramfluxus circa Su
certumaliquodfpatiumfidque profe6fco noma- a(/^»2,&illefimiliterhoram fluxus circa Grav
gnum,obexfolutionem &enervationem virium linnam ?
Ihujusmocus inconfiniisterrae)cumexnullapar- Inquiratur utrum horaflnxusadlitrora^/?.
te obje6fcu terrae impediantur Aqus,atic cohibe» antevertat horam fluxus ad littotafiifpani^No',
antur.Supponatutrurfus, Terram umcamlnfu- & ¥lorida?
iam efie, eam que inlongitudine exporrigi mter Inquirarururrumhorafluxns ad littora Chr,
Auftra & Septentriones, quae forma ac ficus mo- noninveniaturad velprope horamfluxusadli
tumabOrienteinOccidentemmaximefrenat& tora /, «aw'<£,&advelpropehoram refluxus i
©bftrutc.ExiftimamusAquascurfum fuum dire- littora yfric£. & Flortdtf
£tum & naturalem ad tempus perre6turas , fed Inquiratur quomodb hora flttxus
ad litrora/'
r urf us ab Infula illa repercuflas paribus lnterval- r#W/2??^difcrepetabhorafluxus circa littoraft
lis,relapfuras;itaq;unicum tantum rluxum maris ^wwA/oWiej&particulariter quomodofe habe>
in die futurum fuifle,&unicum fimiliterrefluxu, tlifrerentia: horarum fluxuumad utraque lil
to
«M-9 ET REFLUXU MARIS. 55
toralftbmiiaAmeri&a; &rurfus quomodoho- laniis&Pleniluniis, atqileetiamin iequinpchisj
rafluxusadlirtora Perttviana refpondeat horffi fiantfimul nidiveiiismundipartibus? Cumffu^
fliixuscircalittora Chin&i tem dicimusfiimul)intelbgimus non eadem ho~
Inqtiiraturdemagnitudinibusfluxuurnaddt- ra» ( varianturenim hora? feeunddm progreflus
verfalittora non folumde temponbus five ho. Aquarum ad littora.ut diximus)(cd eodcm die.
ris.Licetenimcaufentur fere magnitudines flu- o R A, M
xuumper deprelliones litcorum,tamen nihilo- Nonproducitur inquifitioad explicationem
minuscommunicanteciam cum ratione Motus plenam confenfus motus menftruiin roari cum
veriMaris.proucfecunduseftaucadverfus.
moruLunx;fiveilludfiatper fubordinationem»
Inquiraturdemari C«*^w(qua:funtbene ma- fiveper concaufam.
gnajportiones Aquarum conclufie abfque ullo
Oceanumjfipatianrur fluxum & reflu-
2 Y Z Y G I j£.
cxituin
sum,velqualem,fiquidemnoftrafert conje&u- Inquifitio prasfens conjungitur cum irtquifi-
raAquasin Cafpto poffehabere fluxum unicum tione, Vtrttm terra moveatur motu dturnorSi c n;rn
indie.non geminatum,arque talem ut littora O- ffftus maris fit camquam excrema diminucio rno-
nentaliaejufdem maris deferantur , cum occi- tus diurni;fequetur globumterrsefTe immobi-
Jentjliaalluantur. lem , aucfalcem moveri mocu longe rardiore

Inquiraturutrnmfluxnsaugmentain Novi- quamipfasaquas.
DE PRINCIPIIS ATQ.UE ORIGINIBUS

Secundum FaMas
•
CVPIDINIS ET COELI.
Sive
?ARMEN.IDIS ET TELESII, ET PR^CIPVE DEMOCRITL.

Philofophia,tra£tata inFabula
De
CUPIDINE.
QVje de Cupidine five Amorei.o anciquis clufa & prolata effe exAuthoritate Rationis hu--
nemorata funt , in eandem perfonam manaefolummodo,&fenfus fidem fecuta:cujus
convenirenonpoffunr;quin eciarn abi- jamprideceffantia&deficienua oraeula meritd
fis ponunturC«^W/««duo,&longofaneincer- rejiciuntur,poftquameliora& certioramortali-
'allodifcrepantesxum unnsexiisDeorum An- busexparteverbidiviniaffulferint.lcaqucchaos
iquiffimus.alternatu minimus fuiffediceretur. illud,quodCupidinico£viierat,maflamfivec6-
UquedeAntiquoillo nobisin prsefentia fermo gregationem materia? inconduam figntficabat.
ft.Narrantitaq;Amorem lllum omniumDeoru Materiaaute ipfa.atque vis &
natura e|us,deniq;
uiffeantiquiflimu, atqueadeoomniumrerum, PrincipiareruminC«^/W*»ffipioadumbrataerat.
xcepto chao,quod ei coarvum perhibetur. Atq; Ille introducitur fine Parente , id eft fine caufa:
Lmor ifte prorfus fine parente introducicur.Ipfe Caufa enim effe&us veluciParens eft:idq; in cro-
ucem cum ccelo miftus.&Deos &
res univerfas pis familiare& fere perpecuii eft,urParens& Pro-
roênuic.Anonnullisramenovoprognatusin- lescaufam&effe&um denorent:mareria:aucem

ubance nocte tradituseft. Ejus veroartributa prima: , & virtucis atque adhonis propnac ejus
ionunrucdiverfa,utfitInfansperpetuus,caecus, caufanulla effepoteft in Natura: fDeum enirfi
mdus,alatus,fagitcarius.Visaureejuspra;cipua, femperexcipimus)nihilenim hacipfaprius.Itaqj

kpropria , adcorporauniendavaler:eciamcla-
cfiiciens nulla , necaIiquidNacuraenocius;ergo
xsj£theris,Maris,&Teri? ei dcferebanrur.Fin- nec genusmec forma.Quamobre quicunq; ran-

ricurquoq; &celebracur alcer Cupido Minor, demficillamaceria,atqueejusvis&opcratio,res
/eneris filius , inquem atttibuta Antiquioris pofitiva eft &
furda , atqueprorfusutinvenicur
iransferuntur,&propriamultaadjiciuntui'. accipienda,necexprasnononeaIiqua judicanda.
Fabutaiftacumlequentide Ceelo,brevi para- Etenim modusfifciridetur , tamen per caufam
doIs complexuproponerevideturDoS«««ja»</ff fcirinonporeft,cumfitpoftDetlcaufa caufarum,
Principiis rerum &
Mttndt Ongtnihus, non mul- ipfa incaufabilis. Eftenim terminus quidam ve-
i:umdiffidentem abeaPhiloiophia.quam Demo- rus&certuscaufarum inNarura ; atquexque

;ri«0x exhibuit ; nifi quodvideaturaliquatoma- eft& Ieviterpbilofophantis.cumadul-
imperiri
iHsfevera.&fobria^&petpurgata.Ejusenimviri, timamNaturasvim&Iegem pofitivam venturii
llicetacutiffimi&diligenciffimijconcemplaciones fit,caufamejusrequirere auc fingere ; aciniis s
^lifcebant ramem&modumtenerenefciae erac, qiuefubordinatafunt , caufam nondeiiderare.
Aecfcfatisftringeban f »aut fuftinebant, Atq; et- QuareC»^Woabantiquis Sapientibusponiturirt
iaro haecipfaplacita,quaeinparaboladeIitcfcunt, Neq; ni-
parabolafineParenre,ideft,fine caufa.
qiiamvispaulocmendatiora, taliafunt , qualia hil inhoceft imohaud fcimus an non resom-
:
effepoffuntillajquiablntelledtu fibipermiffo, niummaxima.Nihilenim philofophiampc.ra;q*

necabexperientiacontinentet&gradatufuble- corrupit,acillainquifitioParentuC»pW/;w; hoc
ivsto;prare£ra videntur* Naillud vitium exiftL cft,quodphilofophiprincipia rerum , qtiemad-
mamusetiam prifca fecula occupaffe. Inprimis rhoduminNaturainveniuntur,noreceperunt&
aute/ntelbgendum eft,quae hic afferuntur } Gon- amplexifunrjucdoctrinamquandampofitivanis,
Ee 4 &tas&.
, p. :
.
:
*5 i PARMENIDIS, TELESII ;
<j 52
&tamquamfideexperimentali,fedpotius ex le- ta% Nequefirailitermotus Naturalis Atomi,aut
gibusfei-monum,&exDiale<3icis &Mathema- motusilleeftdefcefus, quiappellaturnaturalis
ncisconclufiunculis,atqueex communibusno- autmotusilli oppofitus fplaga:) aut motus ex
tionibus.&hujufmodimentisextranatutamex- panfionis.&contra&ionis, autmotus impulfio.
fpatiacionibus , eadeduxerunt. Itaquephilofo- nis&nexus,autmotus rotationis cceleftium,au
phanti quafi perpetuo hoc animo agitandum eft, quifpiam ex aliis motibus Grandiorum,fimplici
noneffe Parenres Qupidim , neforre intelle&us ter.Atquenihilominus& incorpore Atomiele
ad inania defle&at.-quia in huiufmodi perceptio- menta omnium corporum,& in motu & virtut
nibusuiiiverfalibusglifcicanimushumanus, & Atomiinitiaomniummotuum &virtutumin
rebus &
fe ipfo abutitur,&dum ad ulteriora ren- funt.Verunramen in hoc ipfo, nimirum de rnoti
dit.adproximiorarecidit.Cumenimpropteran- Atomi,collaroadmotumGrandiorum,Philofo
guftiasfuas,iis,qu2familiariteroccurriit,&quaj phiaparabokaPhilofophiaDfiwom/i diffentir
una &fubito mentem fubire &
ferire poffunc videtai.Democritus enim nonomnino paraboL
maximemovericonfuerit:fitutcumadea , quae tantum,fed&fibi quoqueimpar,&ferecontta
fecundum experientiamaxime univerfalia funt, rius reperitur iniis.quaeamplius abeo circa ho
feextenderit, &nihilominus acquiefcerenolit.* di&afunt.Debuit enim motum heterogeneur
tumdemumtamquamadhuc notioraappetens, Atomo tnbuere,nonminus quam corpushetc
adea,qu2ipfumplurimuaffecerint,autillaquea- rogeneum& virtutemhererogeneam. Veruil!
verincfevertit, &
eautmagiscaufativa,& ds- motusduosdefcenfusgravmm,& adfcenfusli
monftrativaquamipfaillaVniverfaliafibifingit. viumfquemperplagamfivepercuffionemmag
Itaquequodprimarcrumeffentia,vis&Ca^ gravium pellendo minus graviainfuperiuse:
finecaufafit.jam didfcumeft. Demodoveroejus pediebat)delegitexmotibusgrandiorum, qui
rei(quae caufam non recipit) videndum. Modus Atomo ut primitivos communicaret. Parabo
autem&ipfequoq,perobfcuruseft;idquea pa- auremheterogeniam&exclufionemubique t'
rabolaipfamonemur,ubieleganter fingitur C«- erur.tamfubftantiaquammotu. Atparabolat

môvumnodteincubanteexclufum.Cerrefanr terius innuit,harum , dequibusdiximus.excl
ausPhilofophusitapronuntiat.-C^S^wVD^ fionumfinemaliquem&modumeffe:Neque
pulchratempeftatibusfuis,&Mundumtradiditdi- nimperpetuoNox incubat. Atque Deicei
fputationibuseorum-.itatamenutnoninveniathomo proprium eft,cumdeejus Naturainquiritur
opus quodoperatm eftT>eus dprincipio ufqueadfine. fenfum,ut exclufiones in affirmativis non tern
Lexenim fummaeffentiaeatque NaturoE , quae nentur.Alia veroefthujusreiratio, eafcilicet
viciffitudinesrerumfecat&percurrir, (idquod poftdebirasexclufiones&negationes , aliqu.
exverborumcomplexudefcribi videtur ; opus affirmetur, &
conftituatur,&ut Ovumquai
quodoperatm eft Deus d
principio ufque adfinem) tempeftiva &
matura incubatione excludati
vis fcilicetprimisparticulisa. Deoindita, ex cu- neque tantum QvumexcludaturNodfce, fedi \
jusmultiplicationeomnisrerum varietasemer- iamexovoexcludarurperfonaC*pW*»#:hoc :
gat&confletur, cogitationemmortalium per- utnon tantumeducatur &

extraharur hujuls
ftringere poteft,fubire vix poteft. Aptiffime aute rei notio quaedam ex ignoratione , verum eti; i
fertur illud de ovo Nodtosaddemonftrationes notiodiftincT:a&confufa.Atque de demonft -

perquas Qupidoi&e inlucemeditur. Qua? enim tionibus,qualeseaecirca MateriamPrimam e ;
per Affirmativasconcluduntur,videntur parrus poffint,ha:chabuimus,quae cumfenfu parabcs

lucis:quaeveroperNegativas&exclufiones, ea maximeconvenirearbitramur.Veniendum i-
tamquama renebns& nodteexprimuntur e_ & turadC^W^wipfum.materiamfcilicer prin ,
ducuntur.Eftautem 'xkzQupido vere ovnm exclu- & dotes ejus,quas tanta circumftat nox.& vic •
fum a Nodemotitia enim ejus (quae omnino ha- dum,quid parabolaad illam lucis afferar.Neq s
beri poteft ) procedit per exclufiones &
Negati- nos fugit,opiniones hujufmodi duras inci &
vas.Probatio autem per exclufionem facta.quae- dibiles ad hominum fenf us &
cogitationes ;
•
dam ignoratio eft , & tamquam Nox, quoad id cedere. Atque ejus certe rei periculum jam fa< i
quodincluditur.QuarepraeclareDewom^ A- effeplanecernimusinhacipfa Democriti Phi •
tomos five femina,atque eorum virtute , nullius fophia de Atomis,quse quia paulo acutius &
reifimilia,qu3efubfenfumcadere poffet , affe- K
tiusinNaturampenetrabat , &a cornmunits
rif.fedeaprorfus caeca &
clandeftina naturain- notionibus eratremotior,avulgopueriliter ;
•
fianit.Itaque de ipfis pronuntiavit:

&
cipiebaturjfed &
Philofophiarum aliarum , q !
Nequefuntignifimulata,nequeulli ad vulgicaptummagisaccedebant, difputat •
Tr&tereareuqua corporamitterepoffit nibustamquam ventisagitata, &fere exftinu
Senfibm,& noftros adjeButangeretailm. cft.Et tamen etiam ille Vir fuis temporibus fui •
Etrurfusdevirtuteeorum: ma admirarioneflornitj&ym^Mwdiftus t
Atprimordia gignundisinrebm oportet. obmultiplicemfcientiam,&interomnes Phi •
JSlaturamclandefiinam c&camque adhibere, fophos,omniumconfenfu,maxime Phyficus t
Emineat nequid.quodcontrapugnet obftet. & habitus.ut Magi qu.oque nomen obtinerer.N

ItaqueAtominequeignis(cintillis,nequeAqua: que Ariftotrfis pugna: & dimicationes ( (i
guttis,neque Aura?bullis,nequepulverisgranis, Ottomannorum morede regnofuo Philofopls
nequefpintusautstherisminutiis.fimilesfunt. anxiuserat , nififratres trucidaflet ; cuietiu
Nequevis&formaeorumaut grave quiddam cura: erat,urex ejus verbis liquer , neqil
eftautleve,autcalidumautfrigidum,autdefum pofterifcilicetdubitarent) tantum fua violc-
aucrarum,autdurumautmolle,qualiaincorpo- tia.necetiam TlatonU majeftas &
folennia t;-
ribus grandioribusinveniunrur-.cumiftae virru- tumreverentiapotuerunt,utPhilofophiamhac
tes,& rehquae id genus compofitae fint & confla- 1)emocriti delerenr. Sed dum illa Artftotelu i
Plato*
(f
J5
ET DEMOCRITI PHILOS;. £54
/>/<?«w#ftrepitu&pompa prafeffbria in Scholis deber cxiftere.quamqusex eofluunt quociam-
eircumfonarent&celebrarentur , hscipfa T>e. modo magis. Authuphoftatonenimeft, &per
mocriti apudSapientiores, &contemplationum bocreliqua.Atqusdicumur de mareriailla ab-
filenria&ardua arctius complexos.in rraagno ho- ftra£ta,hon mulco meliora funcquam li quisMii-
noreerat.Certeinfeculisillis Romans Doc~tri- dum&res,exCategoriis& hu)ulmodiDialec~ri-
ni.illa^woc^&manfit&placuiticum Cicero cisnotionibus,tamqraexprincipiis,fienafferat.
eiiis viriubiq; fummacumlaudementionemfa- Parurrienimintereft, utrum quismundumfieri
ciat,& nonita mulropoftprscohium llludPod- ex materia &forma , &
privationedicat,anex
ts,qui videturexremponsfuijudicioûrfolent fubftantia&qualitatibus contrariis; Sedomnes
illijdejeolocutus elI'e,confcriptum iit &
exftet. izx.z.h.nixQyWiEmyedocks-.Anaxagoras, sJnaxtme.,
— Cujusfrudentiamonftrat, nes Beraclttm Democritus,dc Materia prima in
, ,
Magnosvojje Ftros,& magna exempladaturos csterisdilfidentes,inhocconvenemt,quodMa-

Vervecttm inPatria,craffoquefub aerenafci. teriam adcivam.forma nonnulla & formam (ua
,
Itaquenbh AriftotelesautPiato,i~edGenfericus & diipenfancem,acq;incrafeprincipium morusha-

Attila , &Barbarihanc Pliilofophiam pelTun- benrem,pofuerunr,Neq; alirercuiquamopinari
dederunt.Tum enim, poftquam dodtrina huma- licebit , qui nbn experienris plane deferror elle
nanaufraginm perpeffa effeccabuls ii\sArifto- velir.Icaq;hiomnesmencem rebusfubmiferuor;
telica &c PlatonicaVhiioCophix, tamquam mate- Ar/"7rf«mundumcogitationibus,^r7/?<j?<?/«vero
ris cujufdam levioris & magisinflats » fervats etiamcogirationes verbis,adjudicarunt;vergen-
funC&adnos pervenerunt , dum
magis folida tibus etiamcumhominumftudhsaddilpucatio-
mergerentur , & lnoblivionemfere venirent. nes&fermones,& veritarisiiiquifitionem feve-
Nobis vero digna videtur Democrtti Philofo- rioremiffam Facienribus.Quarehujufrnodi pla~
phia,qus a neglectu vindicetur,prsfertirn quan- cita magis toto genere repiehendenda, qua pro-
docum authoritacepnfcifeculiin plurimiscon- prieconfutanda videnumSuntenim eoium,airi

fentiar.Primoitaq; defcribicurO^/Wtnitperfona multumloquivolunc,&parumfcire.Arq;abftra-
qusdam;eiqueattribuunturInfanria,A!?,Sagic- ftaiftamareria eftmateriadifpucacioiiu,no Vni-
tSjalia,dequibasfigillatim poftea dicemus< Sed verfi^Verumrite&ordinephilofophantijNaturig
hocintecimfumimusjAnciquospropofuiffema- planefaeiendaeftdiffecT:io,n6abftra<5lio(quiau-
reriamprimam ( qualis rerum principium effe temfecareeamnolunt,abftraherecogunrur)arq;
poceftjformacam &docaram, nonabftra&am , omhinomareriaprimaponendaeftcontun&acu
30tentialem,informem«Arquecerte materiailla fon«aprima,acetiameuprinc'piornotusprimoi
"poliata,& pafliva»prorfus humans mentis com- ut invenitur.Nam & motus quoq; abftradtio in-
nentumquoddamvidetur, acqueindeortum , finicasphancafiaspeperit,deanimis,vicis&iimili-
juia Intelle&ui humano illa maxime effe viden- busâc fi iis.per materiam & formam non ffftisfie-
ur,qusipfepotiflimum haurit &quibusipfe

, recfedexfuispropriis penderent illa Principiisj
jlurimum afficitur.Itaque fit ut forms( quas vo- Sed hsc tria nullo modo difcerpenda,fed ranru-i
:ant)magisexifterevideancur,quamaurMateria, mododiftinguenda,atq;afferendamareria(qua=
iucAccio:quodilIalatet,hscfluit;alteranontam li(cunq;ea iit)itaornata,&apparata, &formata,
brtiterimpingitur,alreranonram coftanterin- ucomnis virtus,Effenda,ac~";io, atquemotusna-
lsret. Imagines aucem ills contra,& manifeftas turalis ejus confecutio
, &
emanatio effe poflici
fcconftancesputancur; adeoutMateriailla pri- Nequepropterea metuendum, neres torpeanri
na&communis,tamquamaccefrbriumquidda aurvarierasifta,quam cernimus , explicari non
jrjdeatur,&locoSuffulcimenti;A£tioaute qus- poflit,utpofteadocebimus.AtquequodMateria
iristamquamEmanatiotantum a forma v arque pnmaformanonnullafit,demonftratur a Para-
jirorfus prims partesformis deferancur. Acque bola in hoc,<\x\o&Cupidinis eft perfona qusdatm
jiinc fluxiffe videcur formarum &Idearum re- Iratamenut materia extoto five maffamateris
imuminEffentiis, Materiafcilicetadditaquada quondaminformisfucricChaosenim informe;
phantaftica. Auctaetiam funtifta fuperftttione C«^/Woperfonaqusdam, Atquehsccum Sacris
iionnulla(errorem,intemperantiam,utfit,fecu- literis optime conveniunr. Neque enim fcri-
,:a)&ldesabftrae~ts quoqueintroducts, &ea- prurneft,quodDeus Hymen in principio crea->

icum dignitates;tanta confidentia & majeftate , vit fed Ccelum & Terram.
,
Jtcohorsfomnianciumvigilancesfereoppreffe- Subjungicur eciam defcriptiononnullaftatus

i:ic.Verumiftaurplurimumevanuerunr,licecali- rerii,qualis fuerir anreoperadierujnquadiftin-
i:ui,noftrohocfeculo,cursfuerir , ea (pontein- 6tamencioficTerrs& Aqus, qusfuntnomina
i:linanria,fulcire& excitaremajoreaufu (ut nO- formariv.fed tamequodmaffa fecundnm totunt
oisvidetur)quamfrucT;u. Verum quamprscer erarinformis,VerumincrodncrcurinParabolam
irationemmaceria abftradla principium ponacur C#^/ifoicaperfonatus,ucfittamenudus.1caq;poft
i;nifiobftentprsjudiciaJ facileperfpicitur^For- illos.quimateriampbnuntabftradtam, proxime
|masfiquidemfeparatas quidam aciu fubfiftere (.fedincontrariumJpeccantilli,qui eam ponunn
pofuerutitjmateriamfeparatamnemo; ne ex iis, nonexutam. Atquede hacre qujedam aiperfi-
quieam ucprincipiumadhibuerunt;atqueexre- mris iniis,qusde Demonftrationibus,quales m
ibusphantafticis entia conftituere durum vidc materiam primam conveniant,& de Hereroge-
imracperverfum , nequeinquifitionideprinci- niaipfiusmateris,a nobisjamdidta funr» Atbic
iDiis confonum.Nequeenimqusriturquomodo qiiem nuncingrediemur , eftproprinsejus rei
naruramEnciumcommodiflimecogirationeco- tradtandslecus.Vtdehdumergoexiis, quiprin-
iple&amur,' autdiftinguamus, fedqusfintvere cipiareriiin materia formata fundaverunr,qui-
|Entiaprima&maximefimplicia,exquibuscstera namfintilli,quiformammareris tribuerintna»
4eriventur,Pnmum autem Ens non minus vere iivam & nudam,& qiui rurfus fuperfufam f& ih-
durarss'
•
«55 PARMENIDIS, TELESII *5

duiam. Inveniunturautem omnino qnamor opi- vapores depafcerc.Neque enim aut fine alimei
nantittmjeBa.Prima e/2eorum quiunumquip-
, to fubfiftere,aut aliunde ali pofle-.figuram aucci
piamafferuntrerumprincipium , diverfitatem Aquae,quaeinejusparticulis ( guttisvidelicct
autemenciumconftituuntinNatiuaejufdeprin- cernitur.eandem cum figuraVniverfiefle,rotui
cipijfluxu&difpenfabili. Secunda eorum , qui &
dam nempe fphaericam:quin &undulatione
principiumrerumponuocfubftantiaunicum,id- Aquae.etiaminaere &flamma,notati& confp
quehxum&invariabile , diverfitatemEntium ci,motumdeniq;aquaehabilem, nectorpefcei.
deducuntperhujufmodi principi) diverfas matem,necpr2feftinam:numerofiflimamautemt.
gnitudines,nguras,&pofituras.T«-ta?eoru, qui fcium &Aquatiliumgenerationem.Sed^»*.x.
plura conftituunt rerum principia; & divcrfi tate menet aerem delegit,quod unum eflet reru pri;
cntiumponuntin eorum temperamento&mi- cipium. Nam fi molesin conftituendis reru
ftione.^^weorumjquiinfinitaaut faltemnu- principiisfpe&andafit, videtura'erlongema>.
merofa confticuunt rerum principia fedfpecifi- ma univerfi fpatia occupare.Nifi enim detur v
cata & efKgiata; quibus nihilopus ut commini- cuum feparatum,aut recipiatur fuperftitio illa .:
quod res deducat ad multiplex,

fcantur aliquid , Heterogeniacceleftium&fublunarium qui. :
cumNaturamjamaprincipio difgregent. Inter quida globo terrae ad ultima cceli extenditur fp.
quos fecunda fefta nobisvidetur folummodo tia,atq', aftrum aut meteorum non eft , aerea fu.
Cttpidinem cxhibercm eft, nativum & exutum» ftantia compleri videtur. Atq ,globi terreftris d.
-
Primaverointroducit eumtanqua velo difcre- miciliuminftarpun&iadcoeli ambitumcefeti.

tum.Terriarunicatum.Quattaetiam chlamyda- In aetherc vere ipfo 5 quantula portio in ftellis c •
tum&ferefub larva. Atq; defingulispauca di- fpergitur?cumincitimisfphaerisfingulae coni
cemusadmelioremparabolae explicatione. PrL ciantur , in ultimalicetingensearumnumeis
mo igitur ex iis qui unum rerum principium fta- fitjtamen pf x fpatiis interftellaribus , exiguii
tuerunt,nemineminvenimus,quiilludde Terra quiddamfpatijfidereumappareat: utomnia .
affirmarer.Obftabatfcilicet Terrae natura quie- quamin vaftiflimo aeris pelago natare videant :.
ta,&torpens,& minimea£tiva,fedcceli &ignis &

Neque parva eft eaportio aeris fpiritus,qua o
&reliquorum patiensjne id cuipiaminmentem aquis& cavis terraelocis,fedem & moram hal ::
veniretaflerere.Artamenprifca fapientia Terra undeaquaefluoremfuumrecipiunt. Quin& -
proximam a chaoponit
cceliqueprimoparen-
, tenduntur quandoq;& intumefcunf.Terrae ,-
tem,deinde nuptam;exquo conjugio omnia.Ne- tem non folum porofitas fuaaccidit , fed etia i :.
quepropterea hoc accipiendum 9 acfi veteres mores & concufliones evidentia figna vent , 't
unquamftatuiflentTerramprincipiumEflenti<j; aerisinclufi. Quod fi mediaquxdamNatur it
fed principium vel originem potius fchematifmi propria principiorum , uttantae varietatis pc it
livefyftematis.Itaquehancremadparabolamfe- eflefufceptiva.-eaprorfasin aere repenrivi

quentem de ccelorejicimus, ubide Originibus tur.Eftenimaertamquamcommunererunn i-
inquiremusjqus eft inquifitio,ad iliamdeprin- culum,nontantumquiaubiqueprasftoeft,&i :-

cipiis,pofterior. cedit,&vacuapoflidet , fed multo magisqi d
ktThales Aquam principium rerum pofuir. videturefleNaturaecujufdammediae&adiap )-
Videbat enim Materiam prarcipue difpenfari in ra?.Hocenim corpusilludeft,quodlucem,op i-
humido,humidum in Aqua.Confentaneum au- tatem,omniumq-, colorum tincturas, umt I &
temefleilludremmprincipiumponere,inquo rumEclipfesexcipit&vehit: quodfonoru ec n
virtutesEntium &
vigores,praefertim Elementa harmonicoru,& (quod mulco majus eft) art: i-
generationum& inftaurationum potiflimum in- latorum imprefliones &
fignaruras moru ac \r
venirentur, Gcnituram Animaliumhumidam ; ratiflimo difcriminat : quod odorum difteii-
etiamPlahtarumfemina&nuclea,quamdiu ve- tias,nontantum generales illas fuavis &fceli
getarencnec efFceta eflent,tenera &
mollia. Me- grav is,acuti &
fimilium , fed proprias fpc< i- &
tallaquoqjliquefcere&fluere,&efle tamquam catas,Rofae,Viola: , fubit necconfundit : qi d
terrae fuccosconcretos,vel potius Aquasquafda adcelebres & potentiflimasillasqualitates i-
minerales.Terramipfamimbribusautirrigatio- lidi,frigidi,etiamhumidi,ficci, quodamm< o

ne fluviorum fcecundari &inftaurari, nihilque aequumfepra-bet,inquovaporesaquei , hal IS
aliud videriTerram & Limum.quam faeces &f e- pingues,fpiritus falium, metallotum fumi , ;i-
dimenta Aquar. Ataerem planifllmeefleaquae fpenfavoIant.Deniqueinquoradij caeleftes k
expirationematqueexpanfionem.Quin&ignem arftiores rerum confenfus &difcordiae, feci o
ipfum nonconcipi»nequeomninodurare auta- commeant , &
obmurmurant.utfitaer ve ti
li.nifi ex humido & per humiduro.Pinguedinem Chaosfecnndum , inquotot rerum femina-
aucem illam humidi , inquaflainma&ignis fu„ gant,errent , tcntent , atque experiantur. i-
ftentantur&vivunt, videri quandamAquaema- ftremo , fi vim generalem vivificaHtem n &
turitatem&c6co6tionem.Corpusrurfus&mo- rebusconfulas, quas ad rerum principiamai-
lem Aquaeper Vniverfum, utfomitemcommu ducateaquemanifeftet,etiamaerisporiores]r-
nem^difpertici.Oceaniiterrsecircumfundi: vim tes effevidentur: adeout aeris& fpiritus&L
maximam aquarum dulcium fubterraneam, un_ nimaevocabula ufu nonnunquam confundi-
defonces&fluvij,qui venarum inftar,aquasper tur.Idquemerito cum vitaepauloadultioris (o
terrae &faciem &vifceradeportenr.Atinamen- ceptisfcilicet rudimentis illis vitxinEmbtyci"
fas vaponim & Aquarum congregationes in fu- bus & ovisjrefpiratio aliqua omnes veluti fit 1-
pernis effe,utquealiamquandam Aquarum V- dividuus:adeoutpifcesconcreta & conglacta

nivetfitacem.utpote a quainferioresAqua: , at- Aquarum fuperficie fuffocentur. Etiam ijis
que adeo oceanus ipfe reparencur& reficiantur: ipfe nifi ab aura circumf ufa animetur, exiii-
Etiamignescceleftes exiftimabac Aquas & illas guitur , nihilque aliudvidetur,quamaerati-
J
&
sp ET DEMOCRITI PHILOS. 658

ti)s,irritarii5&incenfus, quemadmodu Aqua e raficquandoque conflagratio, &deindeinftau-
contra videripoffiraeriscoagulum & receptus. ratio , atque mcenfionis & generationisfcries
EriamTerramperpetuoaeremexhalare.neqvuc perpetua&fucceffio. Ordinemautem (fiquis

peraqiiaminformamaeris,tranficufaciar,opus diligenter verferurintenuiea, qujedehocViro
habereiH«v«7/««veromagisacurus, fedminus atqueejusdecretisadnos pervenit, memoria )

credibiiisjgnem rerum pnncipium pofuir.Ncq} tii verfum ftatuit lacenfonu &
£xtinc7ioni<dn fca-
enimnatin-ammediam,qua:rnaximevaga&cor- laenim Incenfionu, nihd ab iis,qua: vulgata funt;
ruptibilis effiefoIet,fed naturamfummam&per- diffientiebaf.-urprogreffus J?tfrf_/cOTft'rf& excenu-
fe&am.qua; corruptionis &

alterationis rermi- acioniseiTetaTerraad Aquam, ab Aquaad Ae-
nusquidamfit;adrerumprincipia conftiruenda rem ab Aere adlgnem:ar non idem decurfus:
,
qusfivit.Videbatautemmaximamreru varieta- fedordinemplaneinvertebat. Ignem enim per

tem&perrurbationemin corporibus folidis & exftinftionemTerrameducereafTerebat , tam-
ronfiftentibusinveniri. TaliaenimcorporaOr- qiiamfaecesquafdamatquefuligines igms eas :,
ganicaeffe poffunr,&velutimachinae qua;dam: deincepsuditatem eoncipete&colligere, unde

qua? etiam ex figuta mnumeras vanationes nan- aquae fiateftluvium,qua: rurfusaerememiccat&
rifcuntur,qualia funtcorporaAmmaliu & Plan- cxfpiret.-ut ab igne ad terram mucatio fiat in pra?-
taruiruEtiam in his ipfis,eaquoque, qua? Qrga- ceps,non gradatim.

nicanon funt ,tamenfi acutiusintrofpiciantim Acquehaecauc iis meIiora,cogitabant i!Ii, qui
Quantaenim
valdeeffediffimilia reperiuritur» tinum rerumprincipiumftaruerunt Nacuram
,
Jiffimilitudointerpartes Animalium illasipfiSj Atquelau

fimpliciterintuitijnon contentiofei
qutevocancurSimilareiJcerebrum , humorem dandifuncquod veftemunicamQ^&tf/rribu,
:ryfh!linum,albuginem ocu!i,os,membranamj erint,id quod nuditafiproximumeft; atquehu-
:artilaginem,nervum,venamjearnem,pinguedi- jufmodi veftem.quaeeftfutdiximus ) veliciijuf-

iem,medullam , fanguinem,fperma , fpintumj piam inftar,non profeeto telas fpiffioris* Veftem
:hilum,re4iqua;eciamincer parces Vegecabiliii j autem Cttpidinis appellamus formam aliquam
adicem,corticem,caulem,folium,florem,femej Marenae primaeaccnbucam quae afTeratureiTe
,
SchmiliaMtfoffiliaorganicanonfuntcerte, fed cum formaaliciijusexEntibusfecundisfubftan-

airlen&inunafpecievariecommiftafuntj&ad homogeneas Iftaautemquse deAqua
tialicer ;
nvicemadmodumcopiofam varieratemoften- Aerejgncabiftisafferuncurjnon firmisadmo-

lunr.QuamobrembafisilladiverfitatisEntiumi dumrationibus nixa, reprehendere non fueric
mpla.lata^&exporre&a , inquatanrusrerum difflcile;nequeeaufavideturcurde finguiis dif-
pparatuselucefcit& obverfatur , conftituivi- feramus.fedtantumingenerciPrimo itaque vi-
[eturinNaturafolida &
confiftentis Corpora denturAntiqui illi in inquifitionePrincipiorii,
ero liquorum,vis fchematifmi Organici plane rationem non admodum acutam inftituifTe, fed
!eferitiNeq-,enimreperiturper rotamiftamNa- hoc folummodoegifTe j utexcorporibus appa-
uram vifibilem , aut Animahaut Planta,incor- rentibus&manifeftisûod hiaxime excejleret,
lore mereihiido.Ergonumerofiffimailla varie- quaererent:&,quodtale videbatur , Principiurri
asaNaturaliquidaabfcinditur,_& fubducituri rerumponerenr.-tamquamperexcellenriam,non
ianetnihilominus varieras nonparva,utintata vero auc realiter.Putabantenim hujufmodiNa-
!
iverfitatefufiIium,fuccorum,deftillacorum,& turam dignam , quaefola efle dicerecnr qualis
Lujufmodi.manifeftumefti Arinaeris &pneu- apparec Caeteravero eandem ipfam Naturam
:
jiaticiscorporibusar&arur multo magis varie- efTeexiftimabahrJicerminime fecundumappa- &

renriam.-urvelpertropumlocuti
Us,& obdiicicur promifcua quaedamreni fimi- , vel tamquatn
tudo.Certe vis illacolorum&faporum,quibus fafcinativideantur cumimpreffiofortior reli-
,
iquoresquandoq;diftinguuntur,omninocefIat: quatraxerir.Atverecontemplantem.aequum fe
veromanet.acquealiarumnonnullaru,
iidoruiri
praebereoportetad omni^,ataue principia rerii
:aramen,uctranfeanr,confundantur, minus & ftaruere,quaeetiamcum minimis &rariffinais,&
lareanr; adeout inuhiyerfumquo magisad i-
rnaximedefertisqiiibufciinq;Ennum coveniat,
nis naturam fiat appropinquaric, tantum de
nontantum cummaximis &
plurimis vigen- &
i'arietatedepereat.Atpoftquam adignis natuta tibus.Licetenim noshominesEntia, qusemaxi-
encum eft-.ejufque re&ificati & purioris, oirine me occurrunt,maxime miremur, tamen Natutas
itganum omriifqueproprietas.omnis diffimila- finusadomnialaxatuuQuodfiprincipiumillud
itas exuitur.atque Nacura tamquam in vertice ftiiur) teneant non per excellentiam,fed fimplici-
uniim eoire videtUr, atque ad ter-
iiytamidali in durioremTropum incidere:
ter:videntur utiq;in
ininumaaianisfusepropnspervenifTe.Itaq; in- cumres planededucaturad32quivocum,neq;de
lenfionem five ignefcenriam pacem nominavir, Ignenarurali,aucnacurali Aere.aut Aqua , quod
IjuiaNacuramcomponeref.Generationem auce' afTerunt prasdicarivideatur,feddeigneahquo
,
i)ellum,quiaad multiplex deduceret. Atqueut phantaftico&notionaIi,(&ficdeciteris)quino-

lftaratio(quaresavarietate ad unum &abuni- menignisretineat,definicionem abnegec.Pbrro
'ateadvai-ium,r]uminisinftarfluerent & reflue- videncur&ilIiineademine6modacompeili,qu33
erlt ) aliquomodoexplicarepoiret : ignemei affertoresMateriaJabftrafc^fubeunr.Vrenimilli
ilenfati &
rarefcereplacuit,ita tamen ut rare- Maceriarrs potentialem &phantafticam ex toto,
'centiaiWa. verfusNatutam igneam , aclio eflet ica&iftiexparteintroducunt.PonuntetiamMa-

Matura; direda ptogvetTivz-.lienfatto aute ve> teriamquoadaliquid ( Principiumillud nernpî
lutitetrogradaiioNaturar&defticutio- Vtrurri fuum) formatam & Adhialem quoad reliqua
:
quefato& certisperiodisffecundumfummam) tantumpotentialem.Neq; aliquidlucrifieri per

iieri6cnfebat:ucmuudiiftius,quivolvicur,futu- iftudgenus principij unici videcur,magis qua per
illud
'. ;
;
659 PARMENIDIS, TELESII 660

niii quodhaberurali- Continuohocmorseftillius,quodfmtante.
illud Miteriajabftracta: ;
quidquodobferveruradlncellettumhumanum, Verumhac rationemagis nobisopus eritfta-

in quo cogiratio humana magis defigatur
ac- & timcum ad illam tertiam fectam quae plura de. ,
ciuiefcac&perquodNotiopVincipijipfiuspaulo crevit rerum principia.fermojamordine deve-

plenior ficreliquorum omnium abftrufior , & dusfit ;
quatcerteSe6taplusrcborishaberevi-
durior.Sedfcilicetillaanate/W^-w»ta!tegnu deripofficpluspra-judicij certe habet.Itaque ad
non acceperant , utpotuilTetprincipium illud opinionesnonfecundumgenus&incommuni ;
materia; abftradaslatere fub fide &tutela Piasdi- fed fingulas accedemus.

camenni fubftands. Itaque nemo auf us eft con- Itaque ex iis,qui plura principia dixerunt, fe-
fingere materiam aliquam plane phantafticam, parabimuseos quiinfinita aflerunt. Illeenim

fed pnncipiurr. ftatuerunt fecUndum fenfum , locus delnfinitoad parabolam Cceli pertiner.
aliquod Ens verum:modum atuemejus difpen- VeruiKexAntiquis/W/»«^«duo rerumPrin-
fandi(liberiusfegerentesjphancafticum. Nihil cipiaignem &terfam,dixit,fiveccelum &terta
eniminveniuntimd neccomminifcuntur s quo Solem enim &fidefa,verumignemeffeafreruit
appetituatttftimulo,autquaratione,via,autdu- eumquepUrum&limpidumj non degenerem
6tu,illud principium fuum a fe degeneret,&rur qualisapudnoseftignis, qmt&mqtiatti Fulcanu
fusfetecipiac Atcum tantiappareantper Vni- in terram dejedtus ex cafu claudicac Parmenidt
vetfum contrariorum exercitus,defi, rari,ealidi, veroPlacirainftautavit feculo noftro Teleftus
frigidi,lucidi,opaci,animati , inanimati , & alio- VirPeripateticis rationibus (fi aliqtlid \\\x effent
rum plurimorum quas fe invicem oppugnant, potens& inftruc~tus,quas etiam inillos ipfos vet
privant,perimunt hajcomniaab unoquopiam
:
tit:fed affirmando impeditus ; & deftruend
reimatenacE fontemanareputare,nequetamen quamaftruendomelior. Ipfius veroParmenid

ullumejusreimodum oftendere , {peculationis inventorum parcaadmodum perexilis mc &
cujufdamattonita;videtur,&ipquifitionem de- moria. Attamenfundamentafimilis opinion
Namfidereipfaperfenfum eonftaret,
ferenris. planeja<5tavidenturinlibro,quem/70#«*n;/««c
ferendum effet , licet moduseffetinobfcuro : primofngidoconfcripfic quicradtacusvidett
:
rurfus fi modus vi rationis erutus eflet aliquis ex aliquotractatuantiquo , quitunccempor

habilis & credibilis , difcedendumforrafleab exftabac,jamperiit,defcriptus&defumptus.H
apparentiis;fedminimepoftulandum, utiisaf- betenim nonpauca&acutiofa&firmiora.qua
{enciamus quorum necEntia pef fenfum mahi^
5
folentefleaurhorisipfius j quieavulgavit;aqt
fefta.neque explicationes pef tationem proba- busmbnicusatqueexcitacusvidecur Telefius ,
fiunum efTecrerumPfincipiums
biles.Praecerea, ea & ftudiofe arriperet & fttenue perfequeret
debuerat ejusconfpici in omnibus rebus nota in fuis de Natura Rerum commentariisi Plac
quaedam,& tamquamparrespotioreSj&praedo. autem hujus Sedtcefunthujufmodi. Primasfc

minantianonnulla:nequeinveniriprincipatum fnasacptima Entia activa s atque adeoprirr
ullum, quod Principio ex Diamecro opponacur* Subftantias,calofefn &frigusefTe; Eadem nir. •
Etiamin medio collocaridebuerat,ut omnibus ominus incorpotea exiftere i fed fubeffe mai •
commodiusfuicopiam faceref,& perambitum riampaffivam&potentialefh , quse cofpore:

fediffunderet.At horum nihileffe in illisplaci- fnolempraebeat , atquefitutriufque naturae i
tis invenitur.Nam terra , qua; a principij honore aequofufceptivasipfaomnisadtionis expers.I i
feparatur,& excluditur,videtur fufcipere & fo- cem pullulationem caloris effe , fed caloris di -
verenaturas illistribusPrincipialibusoppoficas, pati,qui coeundomulciplicatus, fitrobuftus
cum ad nobilitatern &lucidarn naturamignis, fenfibilis.Opacitatemfimilicerdeftitutionem :
opponatnaturamquietam&opacam: adtenui- confufionem naturaeradiantis exfrigore. Rs,

tatem & mollifiem Aeris, opponat fimiliter na- & Denfum caloris & frigoris texturas & vel ,
turamdenfam&duram: &adhumiditatem & telas effe;calorem vero& friguseorurnefFedf

fequacitatem Aqua:,naturamfiecam,rigidam,& fes &opifices, denfanteopusfrigore &infr
afperam.-atqueipfaquoqneTerra mediumlocu fante,divellenteautemcalore&extendente. .
occuparit,c£Eterisdeturbatis. Porro, fiunicum ejufmoditexturisindicorporibusdifpofitionu

efler rerum Pnncipium , debuerat&illud tUm erga motum,vel habilem vel averfam , Raris
ad refumsenerationem , rum ad earum dif- delicet promptam & habilem,Denfis rorpefcc •
{olutioitem squam prsbere naturam. Tam

, tem & averfam. Itaque calorem per tenue m
enim eft principij,ut res in illud folvantnr, quam tumexcitare j &peragere,frigus per derifu .
utresexillogignantur. Athocnonfit; fedexiis &

motum compelcere fedare.Quare efle p &
corporibus Aer &
Ignis ad materiam generatio- niquatuof naturas coeffentiales t atque conj
nispraebendamtnepta videntur,adeorum refo^ garas,ea{queduplices,ordinemeUm,quem di •
lurionemexcipiendumparata. At Aquacontra" musjadinvicem fervantes; (fcnsenimcalor |
ad generationem benigna &

alma : ad refolutiow frigus,caeter£e emahationes) fed tamen perpet
nemfive refticutionem rriagis aliena $c averfa: concomitantes&infeparabiIes.Easefle,Calic.

idquodfacilecerneretur,fitmbrespaulifpercef- i.ucidum,RarUm,MobiIe«Etqiiacuorrurfus
farenr. Ql"n&putrefa6tioipfanullomodo res oppd{icas,Prigidum,Opacum,Denfum , Imrr-
adAquam puram &crudamredigit. Sed longe bile.Sedesvero&concignationes prima? con-
maximus error, quod conftiruerunt ptincipium garionis,inccelo, fidcribtis, acpraecipueinSu
corruptibt!e& mortale. Idenimfaciunt , cum ftatui;fecund£einTerra. Ccelumenimefumr)
principium introducunttale , quod naturam integroqclecalore &materia maxime explic;i
fuam in compofiris deferat deponat. & eflecalidiffimum»lucidiffimum , tenuiffimun.
2\(afK quodcunquefuk mutatum finibttsexit, maxime mobile.Terram contra, ex frigore in -
\6l ET DEMOCRITI PHILOS. 662
ro &irrefracT:o,&materia maxime contra£ra,fri- propiorem fpiram. NamfiPhamomenafimplici-
idiffiniam,tenebricofiffimam, denfiffimam, pe- ter, atque ut conipiciuntur, accipiantur, & pona-
itus-immobilem , ac iummoperemotum exhor- tur motus diumus un.usriaturalis &fimplex in cce-
;ntem. Summitates vero cceli naturam iuam in- leftibus,&formoficasi!la Madiemacica (utmotus
wam atque illafam fervare , diverficacem non- reducantur adcuculos perfe&ps ) contemnatur,
ullam inter fe admiccences , fed a contrarii vio- &recipianturlinea' fpirales; &comrarietatesill2:
:ntia&infultu penitus lemotas : fimilem perima motuumin coniecucione ab Oriente in Occi- ,
veintimaTerrxconftantiam eile , extrematan- dentem ( quem vocant primi Mobilis ) & rurfus
lm ubi contranorum fit appropinquatio con- & ab Occidence irt Orientem ( quem vocaiit motum
urfus , , &abinvicempati&oppugna-
laborare proprium planetarum ) rediganturinunum, fal-
Ccelum itaque tota mole & fubftantiacali-
..
vando differentiam tempons in reftitutione per
um&omniscontrarixnatur^prorfusexpers,fed pr.efeftinationem & derelicViohem , & diverlam
ixqualiter aliis partibus fcilicet magis calidum,
; politatem Zodiaci per fpiras ; maiiifeftum eft
liis minus. Stellatum enim corpusintenfiusca- hocquod diximus,evehire. Exempli gratia.ucLu-

dum, interftellare remiffius ;
Quin & ftellis ipfis lia.qua?eftPlanetaruminfima , incedat&tardifli-
iias aliisardentiores , &ignismagisvividi &vi- me, &per fpirasmaximeraras&hiahtes. Arque

rantis:itatamen ut contrariaNatura frigoris , aut talisquardamnaturaportionisilliuscceli , qua? fic
iquis ejusgradus,nunquameopenetret ; reci- fpropter diftancianiaconcrario ) firma&perpe-

ere enim diverfitacem Natura: , contrarietatem tua,huicSe6bevidenpoffic. Utrumvero veteres
on recipere. Neque vero de calore aut igne cos- terminos fervarit Tekfim ut talia elle putaret.qu^-
:ftium,qui eft integer &nati vus,ex igne commu- cunque fupra Lunam collocantur , cumLunai-
i judiciurri omriino fieri. Ignem enim noftrum pfa, analtius viminimicam adfcendere pofle,per-
uralocutri futim,trepidum,contrariis circumfu- fpicue non ponit. At cerrae ( qua:eftoppofirae
im,iridigufn> &
ftipem alimen ti , ut coniervetur, Naturxcontignatio&fedes ) porcionem itidem
nendicantem,&fugientem • Atincoeloverolo- maximam, nitemeratam &inconcuifam ftatuic,&
iturti i
abimpetualicujuscontrariidisjundtum, quo coeleftia non penetrent. Eam vero quahs fit
3nftantem,exfe&fimilibusconfervatum 3 &pronon efle cur inquiratur,ait. Sat eile ut quatuor illis
lias operationes libere abfquemoleftiapeLa- & natnris , frigiditate, opacitare,dertfitate,& quiete,
:ntem. Item ccelumomnipartelucidum, (ed fe- iifqueabfolutis,& nullatenus imminutis , dotata

indummagis&minus. enimfintexftellis Cum judicetur. Partem autem terra: verfus fuperficiem
Dtis & numeratis , qua: nifi ccelo feremo confpici ejus , veluti quendam corticem, aut incruftatio-
on pofIint,atque in Galaxia fint nodi minutarum nei"n,generationirerumaiIignat;omniaqueentia,-

ellarum , qua: albedinem quandam conjun&a?, quae nobis quovis modo inrtotiierunt , etiam pon-
3ii corpuslucidumdiftindhereprafentent Ne- ; derofifIima,durifJiirja&altifIimedemerfa i me-
lini dubium efle poife quin &fint ftellx com- , talla,lapides,mare,exterrapercaloremcce]i , a-
lures,quoadnosinvifibiles atque adeouniver- ; liquaexparteverfa&fubacla , & qua lioiinihil
>.m coeli corpus luce prxditum fit ,
licet fulgore caloris,radiationis, tenuitatis , & rtiobilitatis jam
Dn tam robufto & vibiante , nec radiis tam con- conceperit , & denique ex mediainterfblem&
rtis&conftipatis,uttataipatiadift3ntiarumvin- terrampuramnaturaparticipet, confiftere. Ita-
;re queat,&ad noftrum afpe&um pervenire. quenecefleeftutterra llla pura * infra profundif-
Ita
irfuscalumuniveffum exfubftantiatenui&ra- fimaMaris , Mineranem&omnisgeneratidepri-

,nil in ea contrufum riilillibenter compa&um, , matur &aterrailIapuraufqueadLunamautal-
;
d tamen alia partemateriammagisexplicatam, tiora fortaflemedia quaedam natura ex cempera-

,
iaminus explicatam fortiri.. Poftremo , motum mencis & refradioriibus coeli & teme collooetur.
ili eum in veniri, qui reimaxime mobili compe- Poftquam autem interiora utriufq; regni fatis mu-
ttjconverfionisnimirumfiverotationis , motus nifletj expeditionem&bellummolitur. Namin
nimcircularisabfquetermino eft , &fuigratia. fpatiisillisintraextimacoeli &intimaTerrx , o-

lotus in linea redla,ad teiminum & ad aliquid ; & mnem tumultum & conflictum & tartariimum ,
imquam utquiefcat. Itaque univerfum ccelum inveniri , ut fit in Imperiis , in quibus illud uluve-
liotu circulari ferri, neC ullam ejus partem hu- nir,ut fines incurfionibus &violentiis infeftehtur,
Ls motus expertem efle 5 fed tamen quemad- dum interiores provincia: fecura pace fruuntur.
\ lodura & in calore,& in luce, & raritate cceli ver- Has icaque Nacuras & earum concredohes fefe ,
itur inaequalitas , ita & in motu eandem rtotari; affiduegenerandi&multiplicandi, & quaquaver-
deoque magis infigniter , quia obfervationem fus offundendi , &molem Materise univerfam oc-
jiumanammagislaceffit&fuftineti ut etiamcal- cupandi, &fefe mutuooppugnandi&invadendi,
!
ulos pati poffit. Motum autem Orbicularem & & pfopriis fe fedibus deturbandi & e jiciendi, & fe-
ncitatione differre pofle,& latione;& incitatione,- feiniisConftituendi, pra:terea &alteriusNatura:
itfitceleriorauttardior ; latione, utfitincirculo vim , &a6tiones, & proprias etiam pereipiendi &
>erfe£ro,aut aliquid habeat fpifce , neque fe plane prehendendi,& ex hujufitiodi perceptione fe mo-
i
eftituat ad eundem terminum; (nam hneafpiralis yendi & accommodandi,appetitum & facultatem
j;x circulo & re6ta compofita eft)
Itaque hxc ipia habere,atq;exiftadecertatione,omniumEntium,
:celoaccidere , varietatemnempeihcitationis,& atque omnis Aclionis & virtutis varietatem dedu-
leflexionem a reftitutione,five fpiralitaterri. Nam ci. Videturtamenalicubi, hcetticubancer&ftri-
&
K ftellx inerrantes Planeta: impariter prope- ftirn , aliquiddotismateriseimpertiri , pnmo,
rarit ; & planetae evidenter a Tropico in Tropi- ut non augeatur , necminuatur, performas&a-
cum deflectunt , atque quo fublimiora cceleftia divaEntia , fedfumma Univerfali eonftet : de-
fuut , eo & majorem incitationem fortiuntur , & inde ut motus gravitatis five defcenfus ad illam
Ff refe-
.
:
'.
:
'663 'PARMENIDIS, TELESII 664

refetatur;etiam quidJam de ingredine
materie, in- diverfiliimos eife , prout puriores vel impurio-
jicit. Illud autem peripicuejealorem & frigus eade res , habita ratione ad primum fontem ( Solerr
vi&cbpiarin materiaexplicataviresremittere,in videlicet ) factifint. Nequecaloremomncmca-

complicata intendere , cum meniuram non fuam lorem fo vere fed poftquam gradibus bene mul-
;
fedmaterisimpleant.Modumveroexcogtatatq; tisadinvicem diftent, femutuononminusquarr

explicatr^/^quoexhoccertamine&luctain- frigoraperimereaCperdere , & propnas acfcione
duci atque expediri poflittamfcecunda&multi- agere & alterius a<5tionibus adverfariatqueoppo

plex entium aeneratio. Ac primo cavet Terra?,in- ni ; ut minores calores ad multo majores confti
fetiori fcilicet principio , ac oftendit quid in caufa tuat Telejim tamquam proditores & perfugas , &
fit,curaSoletetraiampndemdeftructa,&abior- cum frigore confpitantes. Itaque vividum illun
pta non fit nec in tuturum eile poilit. Caput huic

,
calorem,qui in igne eft,& vibratur , exilem illun
reidiftantiamponitTerrâftellisfixisimmenfam, calorem , quiinaquaferpit , omnino interimere
a Sole ipfo iatis magnam, qualis eife debeat,be- & atque fimiliter calorem praternaturalem humo
liemenfuratam. Secudo-,declmationemradiorum rum putridorum in corpore humano , caloren
folis, aperpendiculo, habitorefpectuadpartes
naturalem fuffocare &exftinguere. Copiamve
TeiTS diverfas ; quod videlicetfupramajorem ro caloris plurimum intereile , manifeftius eflc
partemtetrsSolnunquamfitinvertice, autinci- quam ut explicatione egeat. Nequeenimunar
dentia radiorum perpendtcularis adeo ut uni ver- ; aut alteram ignis prunam asque vehementer , a
fum Terra? vigore aliquo caloris notabili
olobum multas coacervatas , calefacere maxime auter
;
nunquamoccupet. Tertib, obliquitatem motus infigniter copia: caloris erTedum demonftrarii

folis,mtranfcurfuperZodiacum,habitorefpectu multiphcatianecaloris$olis,perreflexionemr;
adeafdemTerrspattes, undecalorfolisinquali- diorum ; numerus enim radiorum conduplic,
cunqueworenonaffiduo lngeminatur , fedper turperreflexionemfimplicem,multiplicaturpi
intervallamajoraredit. Quartb,celeritatem folis variam Copiajcalorisverodebetadfcribivelai
- refpeclu motiis diutntquitantum ambitum tam ,
di & Unio , quod etiam obliquitate &perpend
exiguo tempons fpatto conficit unde minor mo- , culo radiorum optime oftenditur cum quo pv ,
3racaloris,nequemomentumaliquodtemporis, in pius & ad acutioresangulosradiusdirectus&r

quocalorconftet. Quintb, continuationem cor- flexuscoeat, eo validtorem caloris lCtum jaci;
poruminterSolem&Terram , quod folnonper Qjjin & Sol ipfe cum intermajoresillos&r

,
vacuumintegrascalorisdemittatvireSjiedpertot buftioresftellarumfixarum ignesRegulum , C

corporaremtentiapermeans.&cumfingulisfata- mculam,fpicam,veriatur,valentioresfervoresc
eens,&dimicans,inimmenfumlangueat,&ener- flat. Moram vero calons evidentiflime maxii
vcstur ; tantb ma<ns quod qub longius
procedat at- momenti operationem efle , cum omnes virtui
quedebiliorevadat,ebcorporainveniatmagisin- naturalestemporacolant, obfervent , utad'
obfequenria, maxime omnium , poftquam ad resacruandastempus requiraturnonnullum , .
terrxfiiperficiemventumeft, ubivideturnonfo- roborandas, bene multum. Itaque morarh i

I
loris , calorem a:qualem in progreffivam & ir I

lum renitentia , fed plane quaedam repulfio. Pro-
tellum vero lmmutationis talem aflerit. Bellum qualem convertere, quia calor &anteceden: '.
,planeinexpiabile,atqueinternecivumefle;neque fubfequens fimul conjugantur ; id&infervo

iftas naturas ullo fymbolo
convenire, bus Autumnalibus, quia fervoribus folftitialib
contrarias ;
nequepertertiam,pra;terquamhylen. Itaqueu- &inhorisxftivispomeridianis , quiahorisij.1

tramquenaturamhocipfumappetercnitij con- meridianis ardentiores fentiuntur , manifeftu
tendere, ut alteram planeperdat, fequefolam efIe;etiaminfrigidioribusregionibusdebilitatci
& fuam materia? indat ; ut fit Solis opus (

quod caloris, mora &longitiidinedierum2ftiyistei
perfoicue &fa:pe dieit ) plane terramverterein poribus quandoque compenfari. At medii p .\
Solem & viciffim opus Terra; , Solem vertere in

,
tentiam &
efhcaciam in calore deferedo infignc
Terram neque hoc ofticere quin omnia certo or-
•,
efle. Hinc enim tempeftatum temperiem mag|
dine definitis temporibus ,
&juftismenfuris perevariam, utcceliimindicibiliinconftantiat
,
fiant ;
atqueactioqusquecurfudebitoincipiat, diessftivosalgidumnonnihil , per dies hiema
moliatur,vigeat,langueat, cellet. Quodtamen fudum quandoque inveniatur ; fole interimii'
per lecres fcederis aut concordis

ullas non fierhfed fuum & ipatia fua conftanter & legitime ferva •
omnino per impotentiam : omne enimplus& te ; Etiamfegetes&uvasflantibusAuftris&c^

minusinvirtute&adtionenonabintenfionismo- lonubilofo, magismutan. Atque omnemcc 1
deramine ( qus: integrum quiddam concupifcit; fecundum varias annorum revolutiones difpo
fedab oppofitsnatursictu&frxnoefTe Ope- ; tionem&execrationem , aliquandopeftilentti
rationis diverfitatem& multiplicitatem
atque et- & morbidam , aliquando falubrem &amicai
iam perplexitatem , omnino propter unum ex hinc caufam & ongirtem liimere ; medio fcilrc
tribus iftisevenire •, vim caloris , difpofitionem aerevariante,quxdifpofitionemexipfaviciflit

materia? , modum fubactionis ;
qua: tamen ttia dine &alterationetempeftatumdiverfarn , lo
nexuquodaminterfeimplicantur , atque fibi i- gafortaileferiecolligit. Succeflionis vero cal
pfisconcaufefunt. Caloremipfum , vi , copia, ris atque ordinis quocalorcaloremconfequiti

nibra,medio,fucceffionedifTerre: Succeflionem ut mult-iplicem rationem , ita fummam vitt
veroipfaminplurimisvariari , Accedentia, Re- tem efle. Neque folemtamnumerofam&pro

cedentia , fiveintenfione, remiflione,faltu,gra- ficam generationem educere potuiile , nifi co
du , reditu •, five repetitione per majora aut poris folis moventis configuratio verfiis Terra
minora intervalla ; atque hujufmodi alteratio- & Terra; partes ;
plurima; insqualitatis &vari
nibus. Calores itaque prorliisvi&naturalonge tionis particeps eflet. Nam & circulariter m
ver
565 ET DEMOCRITI PHILOS. 666
êturSol , &rapide&exobliquo, &feretexit, cura. De frigore autem ( nosenimin omnium
it&abfensiic&pra:fens, &propior&remotior inventis fiunma cum fide, &tamquamfaventes,
kmagisexperpendiculo ; & magis exobliquo, verfamur) hujufmodiquidamdicerepotuit.se-
fc.cicius & tardius
neque ullo tempo-
rediens , dem frigidi immotam &
fixam ad ftru&uram ca-
is momento calor emanans aSoleiibiconftet, mobilem & verfatilem optime convenire,
loris
ledue brevi intervallo ufquam ( nifi fiib ipfis tamquamincudemadmalieum.Namfiutrilmque

rropicis) fe reftitUat •, ut tanta variatio gene- principiumvanetatem &alterationemhabuifler,
antis cum
tanta vanetate generati optime
, genuiflentproculdubio Entiahoraria&momen-
onveliiat.CuiaddipolTemedhiive vehiculina- tanea. Etiamimmeniasregionescalidi ( coelum
uramdiverfiffimam. Ca:teraquoquequa:dein- ) compafta naturaglobi , Teme&cir-
fcilicet
:qualicate&gradibuscalorisunicidi&afunt,po£ cumjacentium, nonnihil compenfari clim non ;
eadviciflitudines &varietatesfuccefIionisinca- fpatia,fedcopiaMacerixinfpaciis,fpec~tetur ; fri-
oribus diverfis teferri. Itaque lAriftotelem non gidiveronaturam,virtutes&rationes, meritoaut

nale generationem & corruptionem rerum obli- filentio pra?teriri, aut brevi fermone tranlmitti de-
|U£ via: folis attribuille , eamque ut efficientem bere, cumnilcerti&exploratideeohaberipoJIit
aufam earum conftituifle , fi libidine pronun- perexperientiam.Habemusenimignemcommu-
iandi, & arbitrum Natura: fegerendi, &resad nem, tamquamSolisvieat'ium,quicalorisNatu-
ilacitum fuum diftinguendi &concinnandi , reram manifeftet. AcfrigidiTellurisnullaeft fubfti-
teinventumnoncorrupiifet. lilum enim&Ge- tutio,qua:inmanuhominisfit&adhibeaturpra:-

erationem&Corruptionemfquaniunquapror- ftoad experimentum. Etenim illoshorrores&ri-
jsprivativa , fed generationisalteriusprajgnans goresfrigidi,quiexglobo&ambituTerr*hiema-
ft ) inxqualitati caloris Solis fecundum totum, libus temporibus,&in regionibus frigidiilimis ex-
mceft, Accedentis&RecedentiseSolisconjun- fpirantinaeVem, teporesplane&balneaefle, pra;
tim,nongenerationem Accedencia;,Gorruptio- natura primi frigidi,in vifcenbus terrae inclufi , ut
!emRecedentia?divifimaffignaredebuuTe,quod frigusillud , cujushominesfenfum&poteftatem
inguitcr&exvuIgiferejudiciofecit.Quodficui habeant , iimilequiddamfit , acii caloremnul-
lirum videatur , generationem rerum Soh attri- lum alium haberent,pra:cer eum qui a Sole sftivis
<ui,eumSoligniselTealIeratur,&fupponatur ',1- diebus»&incalidisregionibusemanat , quiadi-
nisautemnilgeneretudleviterobjici. Somnium gnesfornacisardentis collatus,refrigerium quod-
nim plane effe illud de Heterogenia calorum So- dam cenferi poilit. Sed in iis , qua: iubdititia funt,
s&ignis. Infinitas enim efleoperatidnes» in minus morandum. Videndum igitur deinceps,
uibusattioSolis&a&ioIgnisconveniant , utin qualiafint ea quae a Telefio dicuntur circa difpofi-
iaturationefruc"tuum,confervatianeplantafum tionem materia: , in qtiam color agat , cujusea
merarum , & clementiarccEliafluetaruminre- eftvis, utaclionemipfamcalorispromoveat, im-
ionibus frigidis , exclufione ovorum , reftituti- pediat, immutet. Ejusratioquadruplex. Prima,
neurinarumadclaritatem, (calorem enimSo- differentiafumiturexcaloreprsinexiftente , aut
s&Animalisconjungimus ( refufcitatione ani- honpia:inexiftente. Secunda, ex copiaautpau-
lalculorum frigore obrigentium j evocatione citate materiac. Tertia , ex gradibuslubaftionis.
Drum&vaporum^&idgenuSi Sednihilominus Qijarta, ex claufuravelaperturacorporis fuba-
'nem noftrum malum mimum efle nec Solis a^ , cti. Quod ad primam attinet , fupponit Telefim
:ionesbeneimitari,autpropeattingere,cumSo^ in omnibus entibus , qua; nabis cognita funt,
s calor tribus dotatus fit proprietatibus , quaei- fubefle atquelatitarecaloremnonnullum , licet
nis communis atgre ullo artificio repraefentare ad ta&um minime deprehendatur qui calof ,
oiIit.Primo, quodiitobdiftantiam , graduipfo cumnovo autfupervenientecaloreconjungitur ;

linor&blandiofjhoeveroejufmodiefle , utali- quin & ipfe ab eodemadventitiocaloreada&io-
uo modo ajquiparari poflit •, calorisenim talis nes peragendas etiam in pfoprio modulo ex-
flias
iodus,magisincognit»eft,quamimparabilis.Se- citaturatqueincenditun Hujusreiargumentum

undo.quodpertot&taliamedianuens&glifcesj eiTeinfigne, quodnullum fcilicec fit ex Entibus,
ifTimularemquandam&generativamvinimutu-' nonmetallum, nonlapis, nonaqua, nonaer,
Cur&obtineat , maxime vero quod tam regulari quod non ex atta6tu , atque etiam ab admotio-
isqualitateaugeatuf,minuatur,accedat,recedat, neignis, autcorporiscalidi calefcat. Quodfa-
'
unquam vero fubfultorie aut prafcipitanter fibi ctum iri verifimile non eft , nifi caldr praiinexi-
iccedat. Qya:duopoftremaabigneferefuntini- ftens&latens, praEparatioqusdameiietadcalo-
litabilia.licetindufttiaperfpicaci&perpenfares remnovum&manifeftum. Etiam illudmagis&
rovehipoffit. Atquehujufinodiqusdamdedi- minus , nempe facilitatem aut tarditatem in ca-
erfitate Calorum a Telefio dicuntuf. quod in Entibus in venitur , fe-
lore concipiendo ,
j
Frigidiautem , contrarii nempeprincipii , at- cundum modum caloris prsinexiftentis compe-
ijue difpenfationis ejus vix meminit , nifi forte tere. Aerem enim pdrvo calore tepefcere atque ,
luxded.ifpofitionemateriaejamfecundolocodi- eo qui in cotpore Aquxnonpercipiaturfedfen-

entur,eahuicreifatisfacerepofleputaverit;quod fumfugiat Etiam Aquamcitiustepefcere,quam
:
imenfacerenondebuiti quandoquidem frigus lapidem , autmetallum.autvitrum. Namqtiod

ullo modo privationem caloris , fed omnlno aliquodexiftis, mecallumfcilicetautlapis, citius
dncipiumadhvum , caloris snmlitm , &tam- tepefcerevideaturquamAqua , id tantum in fu-
|uamcompetitorem,viderivoluit. Qua:autem perficiefieri,noninprofundo ;

quiacorporacon-
jle Materia: difpofitione differuit, eo pertinent, ut fiftentia minus commuhicabilia funt in partibus
iiftendantquomodo Materiadcalorepatiatar, & fuis quam liquida. Itaque extimaMetalli citius
ubigatur,&vertatur,miifafrigorismentioneaut calefieri quam extima Aquae , univeriam au^
Ff i teiti
.,!
.
&*i PARMENTDIS, TF.LESII u%

tem molem, tafdius-. Secunda differenua poiiuur poiluiic, vel ad diverla lmpariter. Longe eniiu flru-
incoacervatione &cxporte£tionemateria:. Eafi ximam inde fequi in operationecalorisdifferen-
denfafuerit,hcutcalorisviresmagisuniantut , & tiam. Itaque quartam illam differentiam necef-
perunionem magisaugeantur&imendantur; co- fario adhiberi ex naturaacetiampoficuraCorpo»
tra fi laxior fuent , utmagisdrigregentur&per ris , in quod caloragat,c!au'a autporola&apcr-
difreCTacionemmagisminuantur,&enerventur. ta. Quando enim in aperta &expofitaoperatuc
Itaque fortiprem eile calorem metallorum igni- calor , operatur feriatim&perfingula , attenu-
torurn , quam Aquxfervencis , etiam quam ando&fimuleducendo&feparando. Cum vero

Hammi ipiius riifi quod flamma per tenuitatem
, in occlufa & compa6fa operaturfecundumto- ,
magis fubintret. carbonum fi- Nam flammam tum , & fecundum maflam , nulla fa&a jadt ura
ve hgnorum nifi flatu excitetur
, , utpermo- caloris , fed calore novo &veterefeconjungen-
tum tacilius impellatur & penetret riori admo- , tibus&planeconfpirantibus unde fit ut poten- ;
dum furere ;
qum &nonnullas flammas ( qualis tiores & magis intrinfecas & exquifitasalteratio.
eft fpiritus vini inflammati , pra-fertim in exigua nes&fubactionesconficiat. Verum dehocplu-
quantkate & ) difperfa adeoleniscaloriseffe ,
ut ramoxdicentur , cumdemodofubacYionisdifle
ad manns fere toleretur. Tertia differentia, quas remus. Sed interim fatagit & sftuat Telcfius & mi
rj/s modis implicatur , ut expediat modumdivor
fumitar ex fuba&tone materiae , multiplex eft;
Gradus emm fubatltonis memorantur ab eoquafi tn & feparationis qualitatum fuarum primarun
ieptem ;
qâotum prtm us esl , Lentor , quieft connaturalium calons,lucis,tenuitatis,& mobi ,
difpofuio matcriie exhibens corpusad maiorem litatis, ac quaternionis oppofita; prout corporibu
violentiamnonnihil obfequens , & compreffio- accidunt : eum corpora aliainvenianturcalid:
nis,&prffcipueextenfionispatiens , fluxibile de- autadcaloremoptimeprsparata , fed eademir
nique aut dftcTile. Secundus, Mollities , cum ma- venianturquoquedenfa,quieta,nigra;aliatenui;
joreviolentianilopuseft , fed corpus etiam levi mobiliaducidafivealba , fedtamenfrigida ; &f
impuliione atque ad ta&um ipfum five manum
,
mili ter de caueris, una quapiam qualitate in rebi
ceditabfqueevidenthetinentia. Tertia, Vifcofi- exiftente non compecentibus ; alia ver

, reliquis
tas live Tenacitas , qus eft principium

quoddam duabusexiftisnaturisparticipent , duabus conti
fluoris. Videtur enimcorpusvifcofumadconta- priventur, variaadmodumpermutatione&coi

ciurri & complexiialterius corporis incipere flue- fortio. Qua in parte T^/f/S^nonadmodumfe)
re & continnaa , nec fe ipfo fiuiri , licet fponte & citerperfungitur , iedmore Adverfariorumfu<
ex Cefe non fluat ; fluidumeriim fui fequax eft, vi- rumfegerit „ qui cumpriusopinanturquame:
fcofum alterius magis. Quarta , ipfe fluor, cum periuntur,ubi ad res pai ticulares ventnm eft,ing
corpus fpiritus intenons particepsin motu verfa- nio & rebus abutuntur , atque tam ingeniu
tur hbens & feipfum fequitur , atque a?gre
defini- quamresmiierelacerant&torquent ; & tam
tur aut confiftit.
,
Qutnta Vapor, cum corpus , alacres& ( fi ipfis credasj vidores ,-fiiofenfuv
attenuatur iri inta&ile , quod etiam majore cnm cumqueabundant. Concluditautemremperc
aailitate & mobilitate cedit, fluit, undulat , trepi- fperationem,& votum , illud fignificans , licec
dat. Sexta, Halitus,quivaporeftquidammagis calonsvis&copia , & Macerix difpofitio cra, >
coctus & maturus , ad lgneam naturam recipi- & modo & fecundum fummas diftingui &termin i
endam fubactus. Septtma,^ ipie ; aeremautem poffint tamen exa&as & accuratas eorutn
; 1
contendit Telefim omnino calore nativo , neque tiones , & diftinclos & tamquam menfiiratos rr
eoparvoautimpotenti , praeditum efle ;
quod dos , extrainquifitionis humana»aditusfepofit
etiam in frigidiffimis regionibus aer nunquam efle ; itatamen,ut (
quomodointerimpoffil
eongelatur aut concrefcit. Etiam illud evidenti lia)diverfitas difpofitionis Materice, melius quj
indicio eife ", aerem in natura propria calidum caloris vires & gradus , perfpici poffit ; atq <
efle , quod omnis aerclaufus, &abuniverfita- nihilominus in hisipfis ( fi qua fatafinant ) h

teaerisdivulfus, &fibipermiflusteporem rnarti- manae &
fcientiae &potentiae faftigium&culm •
fefte colligit , ut lana &rebusfibrofis. Etiam m elfe. Poftquamautemdefperationemplanepi

in locis claufis &anguftis ,^
aeremadrefpiratio- felfiis eflet , tamen in vota precefque non cefl
nemfentiriquodammodo fuffocativum > quod Itaenimdixit : Otiiporrocalorvelquantm , I'
a calido eft. Atque harcproptereafieriquodaer eft, quodcaloru robur, & qttaejm coT>ia,cjuam T
claufus fuanaturautiincipiat, cumaerforas&
, ram &qu&Entiainqualiainvertat , minime •
fubdiorefrigereturafrigore , quod globusTer- qmrendum videtur , ut quod homini nulla (

ra= pcrpetuoimmittit&efflat. Quin
etiam aerem nobis videtur ) innotefcere queat ratione. Qu\
noftrum communem tenui quadam coeleftium nim vel caloris vires , &ca[oremipfiimvelutii
dote iniigniri , cum habeat nonnihilinfelucis; graduspartiri, velmateria , cuiindttttseft , copii •
quod ex vifu Animalium , qusno&u&inlocis cjuantttatemque dijlinile perctpere , & certis -
obfcuris cernere poflunt.oftenditur. Atque talis termtnatisque caloris viribus copi&que , ceit*
eft7e/e//odifpofitionis materiae feries , in mediis •ijfytateriis. quantitatem , difpofittonemquf , c
videlicet ; fiquidemextrema, videlicetexaltera tafique atliones , aut centra , certa Adateridt qttt -
partecorporadura&rigida , exaltera , ignisipfe, titati , certisque ablionibits , certam determif

tamquam termini mediorum 116 recenfentur. Sed tamque calorts copiam affignare liceat l Ptitt**
"
praterhofcegradusfimplicesmagnamaucupatur idottofruentes efrperfyicacwre pr&diti ingenio ,
diverfitatem in difpofitione materia; ex corpore quibus in fi.mma tranqutllitate Rerum2\[aturi*

fimilari&diffimilari, cum fcilicetportionesma- perficrutari licuerit , ajfeqttantur : ut homit
teria; in uno corpore compofits & coadunats,vel non omnium modo fed omnium fere
ficientes ,
•-
adunum exgradibus fupradicStissequaliterreferri tentes fiant ! honeftius paulo quam folent e j
adv^
669 ET DEMOCRITl PHILOS. 6 7o
adverfarii , quiquicquidArtes, quasipfipepere- fint per profuiada Terra? calores vehementiores
runt,nonalIequuntur ldexArteomninbimpbi- , quam iri fuperficie ;
poftquamfcihcetad iedem
fibileftatuunt , utnulla Arsdamnari poilit , cum primi frigidi appropinquatid fada eft,quod fe ex-
ipia «Sc agat & judicet. ReftatTettiumquode- citans magnoimpetucahdumrejicit, &fugit,&
,
rat, fuba&ionis videlicet Modus, Hoc tnplici infcvenit. AlterCanoneft , quodin apertofe-
dogmate abfolvit Telefuu. Primumeft, idquod quiturejecrio-,inclaufovei'fio: Hocauteminfi-
mteaanobisobitereftnotaturri , r.ullam prdrfus gn tet cdnfpici in vafibusocclufis , ubi emiffio
Symbolizationem intelhgi ( ut inPeripatetico- coiipotisattenuati (quodfpiiitiimfere vocamu*;)
;um do&nna ) perquam res tamquam concordia prohibita &retrufa profundas &intrinfecas in cor-
luadarrt foveantur & conipirent. Omriemenim poribus alterationes & fermentationes generat.
yenerationem , atque adeo omnemeffe&umin Athocipfumlimilkerfieri , cum corpus dbpar-
ôrpore Naturali , vietdria & prxdominantia, tium compactione iibi ipfi inftar vaiis occluii eft.
ldtlpacto aut foedere tranfigi. Id qubd novum Atque hxc funt quae Telefw, & fbttafle Parmenidi,
lorieft, cumetiam^r//?o^/«iridocT:rina£»;ê- circarerumPrincipia, vilalunt ;fiifiquod Telefim
iociit hoc ipfum riotaverit. Qyod fcilicet cum HylenaddiditdepropriojPeripateticisfciiicetno-
Impedocles Litem & Amicitiam rerilmprinci- , tionibusdepravatus. ....
>ia efrtcieritia ftatiiiifet tamen in exphcationi- ,
AtquefimiliavenfuifTent,qiuea Telefto dicun-
nisfuiscaufarum , mimicitiafereiltatur,alcerius tur, fihomotoIlatureNaturacîimulArtesMe-
amquam obhtus. Secundumeft, calorem actio- chanica; , qua; materiam vexant , atqueFabnca
ie Ens in humidum,
(ua propria perpetub vertere Mundi fimpliciter fpectetur.Nam paftoralis quae-
< quod calori ficcitas nullo modb coeat , nec damvideturiftaPhilofophia, qua? Mundumcori-
rigori hu uiditas. Idem enim effe attenuare & templaturplacide , &camquam per ocium. Si-
mmeclare atquequodmaximetenucidetiam
,
quidemdeSyftemateMundidilfericnonmale, de
tiaxime humidum eile ;
cumperhumidumin- Principiisimpeiitiffime. Qtiin&inipfo quoque
slligaturidquodfacillimecedit,abitinpartes,& Syftemateingenseftlapfus , quod taleconftituac
lirfus fe reftituit , atque xgre finuurautconfi- Syftema , quodvideripoiiitxternum , necfup-
:it. Quaeomniamagisinfuntflammaj^quamae- ponat Chaos , & mutaciones fchematifmi rria-
i; qui a Peripateticis conftituicur maxime hu- gni. SiveenimeaeftT^/^philofophia, five Pe-
lidus, Itaque calorem , humidurriperpetuoal- iipateticorum , five quae alia , quanneummo-

cere , depafcere, extendere,indere, generare; dumSyftemainftruat, libret , rhuniat , utnon vi-
oritra,fi"igusbmniaagereinficcitatem,concre- deatur fluxiile achao ; ea leviorphilofophiavi-
oncm, duritiem ; ubi v\l\t driftotelem Ikhebe:- detur , atqueomninoexanguftiispedorishuma-
miinobfervatione , &fibidilcordem, &erga hi. NamomninofecundumfenfurnPhilofophan-

j
xperientiam imperiofum &lib'idinofumvideri, tiMiceriajiternitasaileritur Mundi fqualem ;
uod calorem cum ficeitatecbpulet. Narri quod eum intuemurjnegatur; quod & pnfae Sapientiar,
liquandoEntiadeficcetcalor,idperaccidensfie- &ei,quiadipiamproxime accedic, Democrttovu
;nimirumtncdrporediffimilari, &expartibus ium eft. Idem facra: Litera: teftantur. llludprx-
liis magis ct affis aliis magis tenuibus coagrnen-
, cipue intereft , quod ifl* etiam Materiarii d Deo;
ito.elicierido, & ( perattenuationem ) exitutri hi ex fefe ftatuunt. Tria enimvidentureifedo-
andopartitenuiori, dumparscrdffiorindecoga- gmata, quacicimusexfide , circahancrem. Pri-
ir, & magis fe cortftringat r quaetameriipfapars mo, quodmateria creata fit ex nihilo. Secundo,
:affior>iiadveneritcalorferocibr,&ipfafluit,ut quod ediidtio Syftematis fuerit per verbum O-
ilateribusmanifeftumeft.Primbenimcalornon innipotentii neque qnod Materia fe ipia edu-
,'
afervarislutumcogitinlateres, tenuiore parte ierit e Chao in Schematiimum illum. Tertio,

vaporata. At fortior calor etiam illam lubftan- quod Schematifi-nus ille ( ante prajvaricationern;
amlateritiarrifolvitintitrum. Atquehajcduo
1
fueritoptimus exiisquaMateria (qualiscre-

,
o^mata velutierrorum redargutiories cenferi At Philofophia; illae

ata erat ) fulcipere poilet.
oifunt ; Tertiumplarieaftirmat, nequeidfo- adnullumhorumadfcendere potuerunt. Nam&
im , Ied&perfpicuediftinguitfuba<5tionisMo- creationemexnihiloexhorrent, &huncSchema-
|.um. fsdxplexeH , velKejictendo , vel Fertendo; tiimum poft multas ambages&molimiria Mate-
tque alterutet ex iis modis perducitur in acturri' riat,educT:um fentiunt;nec de optimitate laborant,
:cundum vim caloris & difpofitioriem Matetise. cum Schematifmus aileratur oceiduus & variabi-
tamenduovideturtamquamCanones.
]ujus rei lis. Inhisitaquefideiatqueejusfirmamentisftan-
Inus,quodeumcalidum&frigidummagnamo- dum. UtrumveroMateriaillacreata, perlongos
& tamquam jufto exercitu coricurrunt fequi-
c, , feculorum circuitus,ex vi primo indita fe in iljum ,
Nam entia.veluti acies, loco moven-

ur ejedtio. bptimum Schematifrnum colligere & vertere po-
iur & impelluntur. Ubi vero minbte quarititate tuiilet » ( quod miffis ambagibus ex verbi impe-
ieSgeritur,tumfequiturverfio; nam interimun- rio continuo fecit ) non inquireridurii fortaiFe

ur Entia & Naturam potius quarrj locum mutant. eft. Tam enim eft miraculum , & ejufdem omni-
dujus rei infigrie & nobile exemplumeireinre- potentixReprajferitatio Temporis, quamEffbr-

îonibusAerisiuperionbus^quxlicetadcalorem matio Entis. Videtur autem Natura divina utra-
i:celeftem magis appropinquent , tamenfrigidio- que Omhipotentia; emanatione fe irifignire vo-
esinveninntur cpamconfiniaTerra?. Inillise-
, Iaiife Primo , operando Omriipotenter fuper
:
iiinilocis,poftq'uampropiusadiedemprimicali- Ens&Matetiam , cteando fcilicet EnseNihilo;

(
li venturm eft.calor fe colligens univerfam frigoris Secundo , fuper Motum & Tempus, anticipando
/im, quaeafcenderatjimulejicit&detrudit , & OrdinemNaturcj&acceleraridoproceirumEntis.
iidituprohibet. QuinctiamfimiliterfienpolIe,ut VerumhaEcadparabolamdeccelopertinent,ubi,
cF^ Ff j > quas-
.
:
:..;
67 1 PARMENIDIS, TELESII 672

qaa- nunc breviterperftsingimus » fnliusdiilcie- giobos luceates , fpatios aiTereret. Quin&ipfi
mus. IcaqueadPrincipiar^pergendum. At- l'eripatetici,poftquamcceleftiafuoftatu ; fublu-
que utinam hoc falcemfemel&interomnescon. natiaautemperiucceffionem&renovationemjc.

veniret ne aut ex non EnttbusEntia ,' aut ex
.
terna pofuiflent , non confifi iunt fehocdogm;
nonPniKipiisPrincipia, conftituiplaceret, ne- tueri polle , nifi Elementis veluti aquas Materia
quemanifefta recipiaturcotradi&io. Principium portiones affignaflent. Hoc eft enim llludquoi
autem abftradumnon eftEns; rurfus Ens mortale de decupla illa portione , quaambiensElemen
non eftPrincipium ; utneceffitasplaneinvincibi- tuminteriusElementumfuperet , confomnianc
hshominumcogitationes (li fibiconftarevelint) Neque ifta eo adducimus , quod nullum ex iis no
compellatad Atomum.quodeftverum Ens ma- , bis placeat , fed ut oftendamus inopinabile quid
teriatum, formatum,dimenfum,locatum, habens dameile atque cogitationemprorfusmalemen

;
Antitypiam, Appetitiim, Motum, Emanationem. furatam fi quis Terram, contrarium agens ccel
,
Idem per omniumcorporumNacuraliuminten- principium ftatuat quod Telefim iec\t. Atqu

:
tusmanet inconcuflum &neternum. Namcum hocipfumduriusmulto invenitur , fiquispta-te

tot & tam varii fintcorporummajorum corru- quantum ipfum , diiparem vii tutem & actum ca
ptiones , omninonecefleeft , utquodtamquam li & terra: intueatur. Perditaenimomninofitd
centrummanetimmutabile , id aut potentiale micationisconditio , fi ex altera parte telorur
quiddam lit, aut minimum ; at potentiale non eft. hoftihumiclusperferantur , exalteranonpertit

Nam pocentiale primum reliquorum , quae funt gant, fedcitracadant. At hquetplaneSolisv
potenti,ilia,fimileeilenon poteft, quar aliud a&u res inTetram mitti Terrx autemviresufqt ;
funt, ahudpotentia. Sed necelleeftutplaneab- ad Solem pervenire nemofpondeat. Etcnimu

ftracTumllt , cumomrtemaitumabneget , &o- teromnesvirtutes , quas Natura parit , illali
jnnem potent am Itaque relinquitur contineat. cis &umbrae longiffimeemittitur , & maxiir
utiiludimmutabilefitMinimum nifi forte quis •, fpatio Cive orbe circumfunditur. Umbra aute
afleraromninoPrincipianullaexiftere iedrem ; TerrarcitraSolcmterminatur , cum lux Solis,
alceram alteri pro principiis eile , legem atque or- terra diaphana eflet globum Terra: tranfverb
,
dinem mutationis conftantiaefle &acteina,Eflen- rarepoffit. Nominatumcalidum, frigidum (
tiam iplam fluxam &

mutabilem. Atque fatius'fo- quibusnunceftfermo ) nunquam deprehendu
rethujufmodiquiddamdilerteaffirmare , quam tur tam magna fparia vincere, in virtute fua perl
itudio xternum aliquod principium ftatuendi , in renda , quam lux &llmbra. Itaque fi tlmb
dunus incommodum incidei e , ut idem principiu Terrar non pertingi t ad Solem, multo minus fvij
ponatur phantafticum.Illa enim prior ratio alique dumTerrae eo adfpirare pofleconfentaneume

exitum habere videtur,ut res mutentur inOrbem; Idfiitafit, nempe ut Sol&caliduminquaedi
hxcprorfusnullum, quarnotionalia, &Mentis corpora mediaagar, quo contrarii principii viri 1
adminicula habet proEntibus.Et tamen quod hoc non adfcendat necullomodoeoruma<5tumi

, •
ipfum nullo modo iieri poffit , poftea docebimus. pediatjnecefle eft ut illa(Sol,mquam, & calidui
TelefioumenHyle placuit, quamexrumorea-vo proxima qurcque occupent , & dein remoti( 1
poftnatamin/Vw;W#philofophiarntranftulit. quoque conjungant , ut tandemfuturafit/fo «
fnorum
At cercamen inftituit Teleftu agentium c liti conflagratio , Solari&cceleftinaturagrat
principiorum mirum & plane iniquum
,
, & tim verfiis terram &
confiniaejusdefcendente
copits & genere bellandi.
Nam quod ad copias magis appropinquante. Neque illa admodi 1
attinet , Terraeieftunica, at ccehexercitusin- conveniunt , utvisilla Naturamfuamimponei i
gens ;
EciamTerra pundi fere inftar ; Ccelive- & multiplicandi & alia m fe vertendi
, , quam j .
ro fpatia& regionesimmenfa*.
Neq;huicincom- lefiue principiisattribuit , nonopereturinfimil
modo illud fubvenirequeat, quod Terra&Con- atqueautmagisquamincontraria; utccelum 1;
naturalia ejusexMatena maximecompadaaile- excandefceredebuerit, &ftella> interfecomm
rantur , L celum contra & anherea ex materia ti. Verum ut propius accedamus , quatuor
maxime explicata. Licet enim plurimum certe mnino demonftrationes prpponenda: videntt
interfit,tamenha:cresnullomodocopiasvellon- qua- 7Htf/»PhilofophiamdePrincipiisplanecC'
go inteivallo arquabit. At robur dogmatis

r*/<?- vellere & deftruere poffint, etiarn fiugula: , tndl 1
prxcipue tamquam a:- magisconjunctaj. Harumprimaeft, quodim.

fn verfatur in hoc
vel , fi
qualisportioHyles ( fecundum quantum , non niantur in rebus nonnullar a&iones & effeclus , 1
fecundumexporreccionem ) utriquepnncipioa- iam ex potentiffimis&latiffime diffufis , quar
e*entiaffignetur,utresdurarepoffint , &Syftema calorem & frigus nullo modo referri poffinc. Pi

conftitui & ftabiliri. Quicunque enim cum Tele- xima,quodinvenianturnaturt;nonnullx,quarii
fentietincaitens,&exfuperantiamHylesprat-
jf 9
calor & frigus fint effecTus &confecutiones;neq 1
Yertimtamamploexceiru.inunoprincipio , ad id ipfum per excitationem calorisprarinexiftent •
alterum recipiet hau-ebit,nec feomninocxpli-

; autadmodonemcaloris advenientis fedprotf ;
cabit. ItaqueinDialogoPto^r^defaciein or- per quar calor &

frigus inprimoeflcipfbrumi-
fana mente proponitur illa confidera- dantur &generentur. Itaque principii ratioin
beLuna: , I
tio , non effe verifimile , in difperfione

Mate- exutraquepartedeficit cumquiaaliquidnon ,
rise Naturam quicquid compa&i corporis erat

,
ipfis,tum quia ipfa ex aliquo. Tertia, quod etia 1
in unicum terra; globum conclufiile tot interim , ea quae a calore & frigore originem ducunt (
qi
'
volventibus globis Aftrorum. Huicverocogita- certefuntquamplurima ) tanien proceduntab

tionitamimmoderate indulfit Cjtlbertut utnon , tamquamabEffieiente&Organo , riontar-
lis,
folum Terram & Lunam, fed complures alios glo- quamacaufapropna&intima. Poftremo, qul
bos folidos & opacos, per expanfionem cceli.inter conjugatioillaquatuorconnaturaliiiomninopi-
snifcet:
*7 3 ET DEMOCRITI PHTLOS. ^74
.nucetur&cofundicuc. Quaredehisligillacimdi- oculiscoiuemplacuc&advivumdiilecat; parusn
;em». Acq; alicui fortairc vix opera; pretium videri fciheec gnara , quanca ex ea pendeant &v]ua- ,
loffic.nosinPhilofophiaTe/e/warguendatarndiii- lis lux lndeScienciisexoriacur. Verum (

quod
renter verfari, philofophia icilicet non admodum nuncagicur ) ifta virius quantacunque extra Te-
;elebn autrecepta.Verumnos hujufrnodi faftidia lefit pnncipia cadic Tranfeundum jam ad vir«
lil moramur.De Telefio autem bene fenumus,acq; tntem illam quae ad priorem hanc eft camquarn
,
;umucamantemveritatis,&Scienciisucilem , & Amiftropha.eam fcilicet qu<j nexum materia; tue-

lonnullorumPlacitorum emendatorem & novo- tur. LTtenim MateriaaMatetiaobruinoh vult.ita
um hominumprimumagnolcimus. Neq;tameu necMateriaaMaceriadivelli. Atquehihilohiinus

lobis cum eo res ell tamquam Telefio, ied camqu3 iitrum hxc Nacura; lex fit arqueac illaalteraper-
nftauracore Philofophia; Parmenidis , cuimulta emptoria,ir,;'.gnam habetdubitationem. Telejio e-
lebetur reverentia.Sed lllud inprimis m caufa eft, nim,quemadmodum ikDemocrtto vacuum coa- ,
juodhxcfufiusagamus quodineo, quipnmus , cervatum & iine meca daii placuic , uc Encia fingu-
lobis occurritjcomplura diilerimus , qua: ad ie- lariaconciguum luumdeponanc, nonnunquam &
juentium Se&arum ( de quibus poftmodum tra- deferant,a>gre(ucajuiu)&illibencer, (edrnajore
landum eiicjredargucionem crasfern poffinc , ne nempe aliqua violencia domica & coacta ; idtj; ille
arpius eadem dicece fic necelle, Suc enim errorum nonnullisexperimentisdemonftiareconcendicea

liccc diverforumjfibre. inins modis mter ie impli- potiffimum adducens , qua; paffim citancur ad
:ate &intext£t, qux camefa?penumerounaredar- abnegandum& refellendumvacuum, eaquetam-
;ucione,camqiiam fake, demeti & lucci Ji poifiuc. quam extrahens & amplians eo modo,uc Encia vi-
/erumucocccspimusdicercvidedumqualesin- deripoffintinleviaiiquaneceilicace pofica con- ,
renianturinrebusvirtutes&adtiones,que_adcali- tiguum lllud tenere fin majurem in modum cor-*

;
lum & frigidum nullo rerum confenfu,aucmgenii queatuur,vacuum admictere ficuci in clepiydris, •,
rioleiuia crahipoffinc. Primoitaquefiimendum aqueis , in quibus ii forameu per quo aqua de- , i
juod a Teie/io Jatur , mate. ia: lummam aternum icenderepofficminuciusfic , Ipitaculoegebunc,

:onftare, nec augeri auc minui. Hancilledotem, ut Aquadefcendat ; fin latius, eciamabiqueipira-
jua Maceria fe fervac,& fnftinectrafmictit uc paC , culo Aquainforamen majore mole incnmbens,&
ivam,&tamquamadtacionemquancipocius,qua vacuum (upranilmoraca,deorfumfercur. Simih-
dformam& Actionem, percinentem , aciinihil ter in follibus, in quibus fiea comprimas & occlu-
ipuselleteamcalon&fngorideputare qua;a- , das.utnullusillabentiaeriadituspateat , acpoftea
;entium catum formarum, & vircucum fonces po- eleves&expandas , fi pellisgracilisiic&debihs,
luncur Maceiiam enim non fimplicicer,ied omni
; dirumpicurpellis ; ficiaiIa&frangiinepca,noni-
gence virtute delticui & exui. Atq; harc af leruntur tem ; iialiahujufmodi. Verum expenmentaifta
naenoMetiserrore,&proriusmirabili,nifiquod necexacleprobata lunc, necinquificioniomnlno
onlenfus atque opinio pervulgata mveterata & iacisfaciunc, aucqu;cftionem cerminant , acqueli-
niraculum toilit. Nil enimfimilefereincererro- cec per illa Telefiuts ieaddererebus&invencispu^
esreperitur ,
qu.imutquisvirtucemiftammace- tet,& quod ab aliis confufius obiervatum eft, iub->
is indicam , per quam ipla ie ab incentu vindicat, tiliusdiftinguerenicacur , tamen nullomodopac
deo ut minima qua?que Maceriae portio.nec uni- rebus evadit,nec exitum rei evolvit , led m mediis
erfa mundi mole obruimec omnium agentium vi prorfusdeficit quodexmoreeft&ipfiPeripate-
;
dmpetudeftrui,autullomodoannihilari , &in ticis, quiadexperimentacontuendainftarnodtu-
rdinem redigi queat ; quin & fpatii nonnihil oc- arum funt neque id tam ob facultatis imbecillua-
,
upet, &renitentiamfervet cumdimenfioneim- cem,iedobcataracl:asopinionum &contempla- ,
enetrabili.&ipiaviciffimaliquidmoliaturnec , donis plenx & fixae impatientiam.

Quarftio vero
ideferat;proagentevirtutenonhabeat,cumcon- ifta(exmaximearduis) quoufque detur.vacuum,
ca fit omnium virtutum longepotentiffima , & & ad qua: fpatia fien poffit feminum vel coitio vel
>laneinfuperabilis,&velutimerumfatum, &ne- diftradio & quid fitinhocgenereperempto-
,
efficas. Hanc autem virtutem nec conatur Tele~ rium , &invariabile , ad locum ubi de vacuo cra-
us ad calidum & frigidum referre. Atque hoc re- ftandum erit re jicimus. Neque enirn mulcum
,
ile ; neq;enimfcilicetautincendium,auccorpor, incerertadidquod nuncagitur , UtrumNatura

kcongelatio huicreialiquidaddunt , veldetra- vacuumpenitusrefpuat, anEntia ('ucemehda-
iunt, neciuper eum aliquidpofliint, cum ipfain- mutuo contaclu gau-
tius fe loqui putat Tekfiia )
ecim & in Sole &ad centrum Terrar & ubique
, deant.Illudenimplanumfacimus, iftamfiveva-
'igeat, Sed ineolapfusvidetur , quod molem cuifugam,fiveconta6cusCupidinem, nullomo-
certam &definicam agnof cit;ad virtutem
vlaterije doacahdo & frigidopendere nec a Telefio ipfi ,
jaafenumerisfuistueacur,c:tcucit,eamque(pro- adfcribi, nec exrerum ullaevidentiaillis adfcribi

undiffimis Peripaceticorum cenebris immerfus) poile ; ctrm Materia loco moca aham ^rorfiis
iCceiToriilocoducit , cumfitmaximeprincipalis, materiamtrahat, fiveillafitcalida , fivefrigida»
,:orpusfuum vibrans, aliudiubmovens, iblida& fiveliquidafiveficca, fivedurafivemollis , nvca-
idamancinainfeipfo , acque undedecreca&pof- mica five inimica.adeo ut eorpus calidum, corpus
jibilis & impoffibilis emanant auchoritate invio- gelidiffimumcinusattraxerituteiadfit , quamie
abili, Schola icidem vulgaris eam facili verborum ab omni corpore disjungl & deferi patiatur. Nam
,:omplexa puenliter prenfat , facisfadtum huic vinculum Materis forcius eft , quam diffidium ca-
:ogitationi putans , fi duo corporain eodem loco lidi &
frigidi. Et lequacicas Maceria? non cu-
iion polle elle pro canone ponat , virtutem au- rat diverfitatem formarum fpecialium. Itaqutf
xmiftam, atqueejusmodum , nunquam apertis nullo modo ha?c virtus nexus ab lllis pnnci-
Ff 4 piis
•
'
6-^5 I M P E T U S 67«
•j
, piis calidi & frigidi.
Sequuntur vktutesduae invi- virtutemfpatiationis excalore&frigoreinpar
,
cem oppofita?,qtue regnum hoc principiorum (ut te notabih non pendere cumtamenfitipfaill ,
videnpoffit j ad calidum&frigidumdetulerunt, virtus , qua?plurimumauthoritatishisprincipii

fedjuremaleenucleato Easdicimus perquas ; , tribuerit. Sequuntur duse virtutes quaeomnibu
Entiaieaperiunc&rarefaciunt,dilatant&expan- in ore funt,atquelonge&latepatent,perquasfci
dunt,ita ut majus fpatium occupent,& ie in majo- licet corpora mafTasfivecongregationesmajore

remfph.rramconjiciant; autrurfusfeclaudunt& rerum connaturahumpetunt , inquarumobfet
condenfant, coardtant & contrahunt , ita ut fpatiis vatione , utinreliquis , aut nugantur homine;
decedant , & in minoremfpha;ramferecipiant. aut plane aberrant. Schola enimcommunisfati
Oftendendum itaque eft , quatenus iftavirtusa habet fimotumnaturalem a violento diftinguai

,
calido&frigidoortumhabeat & , quatenus feor- & gravia deorfum , levia furfum fern ex mot
fimmoretur * nec cumillarationesmifceat. At- naturali prontlntiet. Verumparumproficiunta
que veriffinium eft , cjuod affirmac Teleftm , ra- philofophiam hujtifmodi fpecmlationes. Ifta e
rum & denfumcaloris&frigoiiseileveluti opifi- nimNatura, Ars, violentia,compendiaverborur
cia propria: longe enim maximae (unt illorum par- funt, &nugse. Debueruntautemhuncmotuj
tes ad hoc , ut corporamajus & minus fpatium non tantum ad naturamreferre , fedetiamaffc
oc-
cupeiit;Sedtamenconfufiusiftaaccipiontur. Vi- ctum & appetitum particularem &prbprium coi
denturenimcorporaquandoqueabunafpatiatio- poris naturalis in hoc ipfo motu qtuerere. Sunt i
ne natu rali m alteram migrare & fe transferre , id- nim&aliimotuscompluresnaturalesexpaffion

que libentet & tamquam volentia,&formam mu- bus rerum lonê diverfis. Itaq;resfecundumdi:
tantia quandoque autem tantummodo a naturalt
;
proponenda eft. Quin &ipfi llli motn
ferentias
ipatiatione depulfa , & manente forma veter in quosviolentosappellant, magis fecundumNati

confueta.n ipatiationemreverti Atque virtusilla ram appellari poffint, quam ifte quem vocant N
progreffiva m novum fpadum a calido&fngido tftralemjfi fitillndmagis fecundumNaturam qut
fetereg.itur.At virtusalterareftitutivanonitem, eft fortius, aut etiam quod eft magis ex ratione l
iiquidem expandit fe Aquamvaporem &aerem, niverfi. Nam motus ifte adfcenlus & defcenft
oleum (imiliter & ping.uia 111 halitum flammam & ndnadmodumimperiofuseft , nec etiamunive
ex vi r alons;rtec (B perfecSte tranfmigraverint) re^ lalis, fedtamquam provincialis&fecuttdumr
verti fatagunt & ;

Quin aer ipfe ex calore intume- giones quin &aliismotibusobfequens&fubj
;
icit & extenditur Qaod fi migratio fuerit femiple- dtus. Qtiodverograviadeorfumferri ajunt , 1
ut via furfum idem eft ac fi dieerent , gravia eile gi

na, poftcalonsabfceiium, infefacilerecidit ; ,
etiarwiff virtute reftitutiva partes frigoris calo- & via, Ievialevia. Qtjodenimprxdicatur , idex
ris fint ndnnulla*. At qua: non mediante calore* ipfa termini in fubjedtd ailumitur.Si vero pergt
fed violentia aliqua extenfa funt & diftra&a, etiam ve denfiim , pdrleve rariim intelligunt , prom
abfque ulla frigoris acceffione , autdiminutio- vent nortnihil, ita tamen ut adjunetum conc &
ne in priori fpatia ( cefranteviolencia)'
caloris ,
mitans potius , quam ad caufanl rerh deduca
cupidiffime revertuntUr ; uf in exfuclione ovi vi- Qtjiverograviumappetitumitaexplicant, ut i
trei , &
follibus levatis. Id vero in folidis craf- & centrnm Terrar illa ferri contendant , levia ut l
fis loncre evidentius eft. Namfidiftendattirpan- circumferentiam&ambitumcoeli, tamquam l
nus vel chorda , remota vi,magna velocitate refi- loca propria;aiFerunt certe aliquid,atque etiam I
liunt ; atque eadem eft compreifionis ratio. Nam caufam innuunt fed omnino perperam. Loci
; •
aa- violentia aliqua contrufus

& incarceratus mul- nimnulla: iuntvires neque corpusnifi a^corpc
,
to conatu erumpit ; atqueadeo omnisillemo- patitur,atque omnis incitatio corporis, qua; vic
tus mechanicus,quo durum a

duro percutitur,qui tur eile ad fe collocandum , appetit atque molii
vul°o motus violeti nomine appellatur.per quem configurationem verfus aliud corpus , non coli
res folide; mittuntur volant per aercm aquarn, & & cationem autfitum fimplicem.
nihil aliud eftquamnixuspartiumcorporisemif-
fiadfeexpediendum acompreffione ; & tamen INDICIA VERA
nufquam hic apparent veftigia calidi frigidi. & De
Nequeeft , quod quis argutetur ex doctrina Te-
INTERPRETATIONE
/^hocmodo , utdicat ; offe finguhs (patiationi- NATIIRjE.
bus naturalibus affignatam portionem quandam $\ tli de Natura tamquam dere explon
calidi &frigidi, ex certa quadam Analogia. Itaque K pronuntiare aufi iunt , fivehocexai
fieripoffe > utrametfiriih.il addaturcaloris&fn- mifiduciafecerint , five ambidofe ,
<Toris , taiueufi fpatia materiati extendanturaut moreprofefibrio , maximisilliPhil

contrahantur,reseodemreeidit , quiaplus&mi- fophiam &Scicntiasde£rimentisaffecere. Ut
nusimponiturMateriar infpatio , quarnprora- nim adfidem faciendam validi , itaetiamadi
tione caloris & frigoris. Verum ifta lrcetnon ab- quifitionem exftingnendam&abrumpendam(
furda diftu , tamen funt eorum qui femper aliquid ficaces fuerunt neque virtute propria tantu
;
comminifci Iblent, ut qtiod femel vifum eft, tene- profuerunt , cjuantuminhocnocuerunt, qui
ant , necNaturam&resperiequuntur.Namfiad- aliorum virtutem corruperunt perdiderui. &
datur calor & frigus hujuimodicorporibus exten- Qiji autem contrariam huic viam ingreffi It»
fis aut compreffis idque majore mehfura qtiam
, atque nihil prdrfus fciripoifle aireruerunt ; fi'
pro ratione & naturaCorporis ipfius,veluE) fi pan- exSophiftarumveterum odio , five ex animi fl
nus ille tenfus calefiat ad ignem , tamenniiMo mo- cfuatione , ailtetiamexquadamDodfrinaicoti
do rem compenlabit , nec impetum reftitutionis in hanc opinionem delapii funt , certe non cont
e"xlbn"uet. Icaque planumjamfecimus , iftam mnendas ejus tationes adduxeriint. Verumtam
n:
77 ET D.E.MOCRITI PHTLOS: *i%
tc 1 veris initiis fententiam fuam derivurunc , & iperant,aut eturn Dialectica v qua? qu.TdamAJiie-
udtio quodam atque affe&atione prove&i, pror- ticacenieripoffitjMentisnervosioborant.fedin-
is modum excellerunt. At Antiquiores ex Gne- terim licet tanto ftudio &conatu(fi quis vere judi-
is quorum interpronun-
fcripta perierunt ^) cet Iniellectumnudumapplicare nondefinunt.
)
(
andi iactantiam , &
Acatalepfia: defperationem Manifeftiflimum autem eft in omni opere magno^
rudentiusfefuftinuerunt, &deinquifitionisdif- quodmanushominisprjeftat , fine inftrumentis
culcate , & rerumobfcuritatefa:piusquerimo- &machinis, vires nec fingulorum intendi , neG
ias &indicmationes mifcentes, & veluti framum omnium coire pofle. Icaque ex his, qua; diximus,
iordentes,tamenpropofitumurgere,atqueNa- pranruflis , ftatuimus duas efle resdequsbusho-
ue/eimmifcerenondeftiterunt,confentaneum, mines plane monitos volumus , reforteilheeos
tvidetur, exiftimantes, hocipfum videlicet,u- fugiant,aucpra:tereac. Qn,arum primahujufmodi
um quid fciri poffit , non difputare fed experiri. eft;fieri fato quodam,ut exiftimamus bono, ad ex-
tquetamenilliipfiimpetutantumlncelledtusii- ftinguendas&depellendas contradi&iones.&tu-
lunt , re<nilamnonadhibuerunt, fedomniain moresanimorum , ut &Veteribushonor , &re-
leditatione acri,& mentis volutatione , & agita- verentia intacta & imminuta maneat & nos defti- ;
oneperpetuapofuerunt. Noftraautemratio,ut^ nacaperficere.&tamenmodeftiauioftcxfructuin

pere ardua,ita di&u facilis eft; ea enim eft ut cer- percipere poffimus. Nam nos fi profiteamur nos
tudinis <nadus conftituamus ; Senfum per redu- meliora afferre, quam Antiqiti eandem quam illi
,
:ionem quandam tueamur ; ied Mentis opus viam nullaverborum arteefficerepoffi-

ingreffi :
uodfenfum fubfequitur(fifibiiplapermittatur) mus,quininducaturquedamingeni>,velexcellen-

ierumquerejiciamus novam autem &certam ;
tiarvelfacultatiscomparatio fivecontentio, non
:am ab ipfis Senfuum perceptionibus Menti a-» eaquidemillicita,aucnova,quidnienimpofIImus
eriamus & muniamus. Acque hoc procul dubio pro jure noftro ( neq; eo ipfo alio quam omnium)
iderunt & illi, qui tantas Diale<5tica? partes tribu- fi quid apud eos non redle inventum , aut pofitum
:unt.Ex quo liquetilloslntelledtusadminicula fn,reprehendere,autnotare? fed tamenutcunque

aa?fiviffe,&MentisprocefTumnativum&fpon- juftaautpermiifa , mhilominus fortafle impar ea
moventem, fufpe6tum habuiffe. Sed ferum ta- ipfa fmflet contentio ob virmm noftrarum modu»
reb» perditis hoc adhibetur remedium,poft-
ien fed cum per nos illud agatur , ut alia omnino via
jamMensexquotidiana vitarconfuetudine, & Intellectui aperiatur , illisintencata&incognitai
iditionibus,do6trinisinquinatisoccupata,&va~ commutata ceflant ftudium & partes;
ratio eft ;
ffimisldolisobfeflafuerit. ItaqueArsillaDiale- nofque Indicis tantummodo perfonam fuftine-

icxf9to(utdiximus)cavens,neq;remullomo- mus , quod mediocris certeeft authoritatis, &
} reftituens , potiusaderroresfigendosquamad fortuna?cujufdampotius, quam facultatis&pra?-
;ritatem aperiendam valuit, Reflat unicafalus ac ftantia?. Atque ha?c moniti fpecies ad perionas per-
nitas,utopusuniverfumMentisdeintegrorefu- tinet, alceraadresipfas, Nos fiquidem de extur-
ac Mens iam ab ipfo principio nullo modo
latur , banda ea,qua? nunc floret, philofophia, aut Ci qua
bipermittatur,iedperpetuoregacur,acresvelu- aliafit,auterit, hacemendatiorautaudior , mi-
permachinasconficiatur. SanefioperaMecha- nimelaboramus. Neque enim efficimus , quin

cahominesnudismanibusabfqueinftrumento- philofophiaiftarecepta,&alia?idgenusdifputati--
im vi &ope aggreffieflent , quemadmqdum o- ones alant,fermones ornent, ad profefforia mune-
era Intelledualia nudis fere Mentis viribustra- ra , & vita? civilis compendia adhibeantur&vale-
arenondubitarunt;parveadmodumfuifIentres, ant. Qijin etiam fignificamusaperte &declara-
aasmovere&vincerepotuiffetjlicetoperaseni- museam,quamnosadducimus,philofophiamad
is,atq;etiamcojuncT:aspra;fticiflent. Atq;fipau- iftasresmultumutilemnonfuturam. Nonpra?fto
(permorari,atq;inhocipfumexemplumveluti eftmequeintranfitucapitur , necexpramoitoni-
ifpeculumintuerivelimus,exquiramus ("fipla- bus Intelledtui blanditur , nee advulgicaptum»
,:t) fi forteobelifcus aliquis magnitudineinfignis nifiper utihtatem &effe6ta , defcendet. Sint ita-
itdumphi velhujufmodi magnificentia? decus que quodfelixfauftumque fit utrique parti)
(
asferendus eflet, atq; id homines nudis manibus dua; Doctrinarum emanationes , ac dua? difpenfa-
wederentur an non hoc magnse cujufdam efle

5
tiones ; dua? fimiliter contemplantium five philo->
ementia:, fpectatorquiipiamfobriusreifatere- fophantium Tribus ac veluti cognationes ; atque

!ir ? quod fi numerum operariorum augerent,atilla? neutiquam inter fe inimica? aut aliena?,fed fce-
uehocmodofevalerepofleconfideient, annon derata?,&mutuisauxiliisdevin6tar fit deniquea- 5
uuomagis ? Sin autemdelectumquendamad- liafcientiascolendi ratio , alia Inveniendi. At--

1
ibere vellent , atque imbecilliores feparare , Sc que quibus prima potior eft,& acceptior,ob fefti^
obuftis tantum & vigentibus uti,atq; hinc faltem nationem, vel vita; ci vilis radones, vel quod illant
|:votifore compotesfperarent annonadhuceos ; akeram ob infirmitatem Mentis capere & com^
inpenfius delirarediceret ? Quin etiam fi hoc i- ple£tinonpoffint,(idquodlongeplurimisaccide-
fononcontenti,artemtandemAthleticamcon- reneceffeeft)optamus utiisfeliciter , &exvoto a
iilereftatuerent , ac omnesdeincepscummani- quodagunt.eveniat.atqueutquodfequunturte-
Ls & lacei tis & nervis ex arte bene undtis, & me~ neant. Quod fi cui mortalium cordi & cura: fit*
icatisadeflejuberent;annonprorfuseosdareo- utnbntantuminventishaereat , atque iisutatur,
eram, utcumrationequadam&prudentiainfa- fedutadulteriora penetret j atque ut non dif~
irentjclamaretÂtqitamenfimilihominesmale- putando adverfarium , fedNaturam opere vin-
moimpetu, &confpirationeinutiliferunturin cat;denique quinonbelle&probabiliteropina-
!iitelleauahbus;dum abingeniorum vel multitu- ri , fed certo &oftenfive fcire cupiat ; tales tam-
line&cofeniu,velexcellentia&acumine,magna quamverifcienciarumfiliinobis(fividebitur ) fe
adjun-
5.i;..;
679 1 M P E T U S *8o
adjuncranc, utomiffisnaturaeatriis, cpeinfiniti utRes&Opera ,non argumenta&rationespro-
conniverHnt.ahquandoadinterioraadituspateat. babiles,inveniamur& judicentur. Quare inftitu-
Atque nt melius intelligamur
, &utilludipfum tumhujuslibrifeaindihujufmodieft. Niicdiftri-
quod volumus ex nominibusimpofitismagisfa- butionemejufdemfimiliterproponetm. Qyem.
miliariteroccurrat,akeraratiofive via , Antxipa- admodumingeneratione luminis requiritur ui ,
tio M£tis,altera Interpretatio Natura?, anobis ap- corpus lumen recepturum poliatur , atque deindc
pellari cwnfuevit. Eft etiam quod petendum vide- in debito ad lucem fitu five converfione ponatur
tiu\Noscertecogitationemiufcepimus,& cutam antequam lucis ipfius fiatimmiflio prorfusit;;
adhibuimus,utquxanobisproponentur,nontan- eft operandum. Primo enim Mentis area x

tumveraeilentjfedetiamadammoshominu ( li- quanda , & liberandaabeisqiuehadtenusrece
cetmirismodisoccupatos&interclufos) nonin- ptafunt; TumeonverfioMentisbona&congtu;
commodeautafpeieaccederent; veruncamena:- raciendaeftadea,qua?afferuntur;PoftremoMen
ciuum eft ut ab hominibus impetremus in tanta
,
ti preparatae Informatio exhibenda. Atque par
priferrimDocTtrinarum&Scientiarumregenera- deftruenstriplexeft,fecundumcriplicemnaturarj
tione,utquidehifcenoftrisaliquid , fiveexfenfu Idolorum, qua; Mentena obfident. Illaenitnau
proprio,(iveexturbaauthoritatum,fiveexdemo- adfcititiafunt,idquedupliciter,nimirumqua;irrj
ftrationumformis(quaenuctamquamlegesqux- migraruntmMentemeamqueoccuparunt , v(
dam iudiciales invaluerunt)ftatuere, autexiftima- exPhilofophorum placitis atquefeclis; velturfr

revelit;neidfeintranfitu,&velutaliudagendofa- ex perverfis legibus & rationibusDemonftratk
cere pofte fperet ; fed utre pernofcat.viam noftra,
'
num ; Aut ea quae Menti ipfi & fubftantii eji
quamdefcribimusj&munimus, ipfepaulatim te- inhasrentia funt , atqueinnata. Sicutenimfpeci

tet;fubtilitatirerum,qua?inexperietiafignataeft, luminajqualeverosierum radiosexfectionepLi
alfuefcac ; deniq; pravos atq; alte harrentes Mentis & Mens,quando a rebus per fei
pria immuratiita
habitus.tepeftiva&quafilegitimamoracorrigat; fumpatitur , inmotibusfuisexpediendis ,hai
& tum demum (fi placuerit )
poftquam inpotefta- quaquam optima fide , rerum Naturae fuam nati
tefuaeflecceperitjjudiciofuoutatur. raminferit&immifcet. Itaque prmus impor
PartislnflanrationisSecpmd&Delineatio turlabor, utomnisiftamilitiaTheoriarum , qt
Argumentum. & tantas dedit pngnas,mittatur ac relegetur.Accec
Memores autem inftituti noftri omnia perfpi- laborfecundus,utmensapravisDemonftratioi
cue proponemus, atq; ordinenonperturbato.Pa- vinculisfolvatur.Huneexcipit tertius , utvisi
teatitaq;hujuspartisdeftinatio&di(tributio.De- Mentisfedu&oriacoerceatur, atque Idola inn;
ftinatur huic parti Do&rina de meliore ac perfe- vel evellantur, vel, fi evelli non poffint , itatam
ctiore ufii rationis.quam huc ufque hominibus fit indicentur,atque pernofcantur , ut variationes i
cogiiitus,autmonftratus,eoc6filio,utperhocln, ftituipoflint. Inutihsenim&fortailedamnofal

tellectushumanus qu&um conditio mortalitatis
(
eriterrorum in philofbphiis dertiolitio &defti •
recipit)exaltetur , & facultate amplificetur ad Na- &io, fi ex prava complexione Metis novi erron i
tura; obfcuritatem vinc.endam,&interpretandam. fLirculi , &fortafie magis degenerespullulaveri
Namq;ipfi interpretationiNaturaatttibuuturli- nequepriusabfiftendttm,quamomnisipespra;

britres-,Tertius,Qijartus,&Sextus;fiquideQi}indatur, exufuRationiscommuni , autexvulgas
tus qui exAnticipationibuseftfecundumufum
,
Logicaspra;fidiis&auxiIiis,philofophicjabfolvi
Rationis communem,ad tempus tantum fumitur, dae,autmajorem in modum arnplificandae, ne f<

& deinceps poftquam figi cceperit , atque ex ufii te errores non abjiciamus , fed permutemus. It; \
Rationis legitimo verificari,& transfertur &com- pars ifta , quam deftruentem appellamus > trit
mieratinSextum.HuicverolibroSecundocom- redargutionibus abfblvitur; Redargutione P

mittiturlntellecSlusipfcejufquecura&regimen, lofbphiarum ; Redargutione Danonftrationu |
omnifque apparatus atq;inftru<5tioadveramRa- & Redargutione Rationis hurnanae nativae. Ib

tionisadminiftrationemconducens , defcnbitur. quenosfugit.abfquetantomotuacceflionesn
AtquelicetnomenipfumLogieaSjfiveDialectica?, parvasadScientiasa nobis fieri potuiile , atquc
propterdepravationes , apudnosingratumfere ditufortalleadlaudemmolliore. Verumnosi-
fonet, tamenuthominespereonfuetatamquarn fciiquandohaecalicuialii inmentemventurafi ,
manuducamus,eftcerte Ars ea,quam adducimus, fidem noftram in integrura liberaredecretim

exo-enereLogicae,qua;&ipfaCvulgarisinquam) PoftareamMentisaequatam , fequicur ut M< s
auxilia & praeCidialntelletStu parat &molitur. Dif- ponaturin converfionebona,& veluti in adfpei i
fertautemnoftraaLogicavulgari,tumaliisrebus, benevoloadeaquneproponemus. tZnm enin i
tumpraecipuetribus ; videlicetinitiis inquirendi, renovavaleatadpra;judicium,noniblumprati«

ordine demonftrandi, atque fine ofHcio. Nam & cupatio fortis opinionis veteris,verum etiam p •
&inquifitionisinitiumaltiusfumit , eafubjicien- ceptiofivepraefjguratiofalfareijquseafFertur , -
do examini qua; Logica ,

vulgaris veluti ex fide a- iam huic male reraedium adhibendum eft atc ,
liena , &authoritate ceeca recipit ; Principia, Mensnontaiuumvindicanda,fed&praeparan,.

Notiones primas , atque ipfas Informationes Ea praeparatio nihil aliudeftquamutvera;hal-
Senfus &
ordinem demonftrandi planeinvertit,
,
anturdeeo,quodadducimus, opiniones, adte-
Propofitiones &
Axiomata , ab Hiftona parti- & pus tantummodo;& tamquam ufurariar,donec s
cularibus ad generalia per fcalam adfcenforiam ipfapernofcatur. AtquehocineoferefitumefU
continenter fubvehendo&excitando, nonpro- prava&finiftrajfufpiciones.qualesexpramot-
tinus ad principia , &magis generalia advolan- nibus receptis (velutiexatrabilequadamepii-
do, atque abillismediaspropofitionesdeduccn- mica) Menteshominumfubiturasfacileconji-
do & derivando. Finis autemhujus fcieniiaeft, mus,arceanturatqueintercipiantur,quodaiti:.'
nec*
w
€U PH ILOSOPHICI. . *$2
*<? qM curalis,atque ejtis COmitatu,d^ffidentia > & fbbrie.»
Occurratfaciet inimica , atque omniatut- tate &fimilibus , omnisadverfaauraconticueritj
heu & reflare defierit. Attamen ut omnibusnumeris
PrimoigiturfiquisitacogitetjOCCultaNatnrae ve^ completaadhibeaturpra-paratio > illuddeeilevi-
luti figno divino claufa manere , atque ab humana detur,ut languor ipfe Mentis torpor ex rei mira- &
interdi&o quodam feparari , dabimus
(apientia culo contradtus tollatur. Hsc autem maladifpofi-
operam ut ha:c opinio infirma atque invida tolla- tioMentis tantum per caufarum indicationem au-
tur , eoque rem perducemus fimplici ventate fertur.Sola enimcaufatumcognitio miraculum
freti » ut non folum ne quaoblatretfuperftitio, rei, &ftuporem Mentis folverit. Itaoue omnes
yerum etiam ut Religio inpartesnobisaccedac. impedimentorum malitias&moleftias quibus ,
K.urfus fi citi hujufmodi quippiam in mentem ve- interclufa Philofophia vera remorata eft , fignabi-
liatopinarijmagnamillam&follicitammoramin mus, ut minime mirum fit humanumaenuser-
•xperientia, &inmateriae&rerumparticularium roribustamdiuturnisimplicatum , atque exer-
indis,quamhominibusimponimus,Mentem ve- citum fuille* Inquaparteetiam illudopportune,
uti in Tartarum quendam confufionis dejicere, adfpem fblidoargumento fovendam, patebit ni- ,
itque ab abftracTra: f apientia; f erenitate &tranquil- mirum licet verailla Natura: Interpretatio quam ,
itate , ut a Statu multo diviniore, fubmovere, do- molimur merito maxime difhcilis, tamen mul-
,
:ebimus,atque in perpetuum, ut fperamus, ftabi- to maximam difficultatis partem in iis fubefle,qu<|

iemus, ( nonfinerubore,utexiftimamus,omnis inpoteftatenoftrafuntatquecorrigipofrunt, non
.'cholne , qua- meditationibus inanibus,atque ab m iis qua extra poteftatem noftram fita exiftunt;
mni Eifentia defemffimis apotheofin quandam inmente (inquam ) non inrebusipfis , aut in
ttnbuere non veretur ) quantum inter divinae fenfu. Quod fi cuifupervacuavideaturaccurata
/lentis Ideas , humanatMentisIdolaincerfit. & iftanoftra 3 quamadhibemusadmentespraparan-
^yinetiamillis.quibusinContemplationisamo- das,dihgentia : atquecogicethocquiddam efTeex
em efFufis , frequens apud nos operum Mentio a- pompa,& in oftentationem compoficuni,itaq; cu-
)erum quiddam atque ingratum Mechanicum & piatrem ipfam miflis ambagibus prarftruclioni- &
>nat , monftrabimns quantum illi defideriis fuis bus fimpliciter exhiberi certe optabilis nobis fo^
;
ropnisadverlentur, cum puntas contemplatio- ret(fiveraeifet) hujufmodnnfimulatio. Utinam

um,atquefubftrudcio&InventioOperumpror- cnim tam proclive nobisefTetdifricultates&im-
iseifdemrebusnitantur, ac fimul perficiantur. pedimentavincere.quamfaftuminanem&falfum
dhucfi quisha:ficet,atqueiftam Scientiarum ab apparatum deponere. Verum hoc velimus homi-
itegro regenerationem utremfineexitu,&va- , nesexiftiment,noshaudinexploratoviamintanta
am, &quafiinfinitam accipiat, oftendemus eam folitudineinire.prajfertimcum argumentu hujuf.
jntracenferi deberepotiusErrorum&vaftitatis modipramanibushabeamus,quodtra6tandi im-
erminum & verum finitorem ; atqueplanum peritiaperdere,& veluti exponere nefas fit.Itaque
ciemus , Inquifitionem rerum particularium ex perpenfo &peripe<fco tam rerum quam animo-
iftam &plenam , demtislndividuis, &gradibus rum ftatu, duriores fere aditus ad hominum Men-
rum &variationibusminutis (idquodadSci-
, tes,quam adres ipfas invenimus.ac tradendi labo-
ltias fatis eft ) atque inde debito modo excita- res Inveniendi laboribus haudmultoleviores ex-
s notionesfiveldeas, rem effemultismodis ma- perimur , atque quod inlntelledtualibus res nova
sfinitam &habilem, &comprehenfibilem, &
, fere eft,morem gerimus,& tam noftras cogitatio-
i certam, & de eo quod confectum eft,atque eo, nes quam aliorum fimul bajulamus. Omne enim
iodfupereft,gnaram,quamfpeculationes&me- Idolumvanum , arte atqueobfequio , acdebito
tacionesabftractas, quarumreveranulluseftfi- acceffiifubvertitur,vi&contencioneatqueincur-
s,fedperpetuacirculatio,volutatio, &crepida- fionefubita&abruptaefFeratur. Nequehocideo
). Atque etiamfi quis fobrius ( utfibivideri tantumfit,quodhominesveladmkationeAutho-
|)(IIt ) &civilis prudentiacdiffidentiamadhsc rumcaptivi.velpropriafiduciatumidi, velafiue-
,ansferens,exiftimet, haecquaedicimusvotisfi- tudinequadamrenitentes,fexquos prabereno-
,iliavideri,qua;quefpeinimisindulgeant,reve- lint. Siquislibentiffimefibiarquitatemimperare
j
autemexPhilofophiaeftatumutatonil aliudfe- voluerit, atq 5 omneprxjudicium veluti ejurave-
îturum , quam utplacitafortaffetransferantur, rit,tamen&talimetisdifpofitionineuciquampro-
js autem humana: nihilo futurae fint aucliores ; pterea fidere oporteret.
NemoenimlntellecTrui
iicfidem,utputamus,faeiemus , nilminusagi fuoexarbitriovoluntatisfuximperatmequephi^
.iam Placitum aut Se&am , noftramqueratio- lofophorum(utProphetarum) fpiritusphilofo-
an ab iis, quae hucufque in Philofbphia & Scien- phis fub jeevfci func.Itaque non aliorum a:quitas,auc
iispraebitafunt, toto genere difFerre : Operum fincericas,autfacilitas,fednoftrapropriacura,at-
(ttemcertiffimammeflem fponderi nihomines , que morigeratio &
infinuatio nobis prarfidio effe
iufcum , five fegetemherbidamdemetereprar- poffit.Qu,ainreaccedit&aliaqua:dam difficultas
jxuparint , atque afFeitu puerili , & conatu fal- ex moribus noftris haud parva, quod conftantiffi-
;ci, operum pignoraintempeftivecaptaverint. modecretonobisipfifancivimus,utcandoreno-
tque ex his , quae diximus,pertra<5tatis , fatis cau- ftrum & fimplicitatem perpetuo retineamus , nec
|.m de Prajjudicio fore exiftimamus lllius gene- pervanaad veraadit5qua:ramus,feditaobfequio
ii, quodexprava&imquarei.quaeadducitur, noftro moderemur , ut tamen non per artificium
unafecundampar-
:iceptioneconflatur, atque aliquodvafrum,autimpofturam,autaliquidfimi-
;
m, quampraeparantemappellamus , abfolvi; leimpofture_,fedtantummodoperordinislumen,
jftquam&exparteReligioniSj&exparteCon- &pernovorumfupevianiorem partemVeterum
.mplationisabftradts.&exparteprudencisNa- iolenem infitionem
, nos hoftrorum vocorum
compo-
;
C% 3
I M P E T U S *84
comnotesforefperemus. Itaque eo redimus , ut fciflum & in cunfufum conftiterit (in quo habem»
hopeiprirrtuniendi diligentiam minorem potius. nonnulla quae utihter prsecipiamus ) Miniftratio i-
pro tatis difficultatibus , quam minus

neceflanam fta ad Memoriam tribus operis five ofliciis confta-
Miftaautem jam.parte praeparan- re videtur. Primo,docebimus quaiia fint ea.qua

efle jndicemus.
te,adparteminformantemveniemus,atqueArtis circafubjectum datum five propofitum ( difcur-
iplius quamadducimus, figuramfimplicem&
,
rendo per Hiftoriam)inquiri debeant,quod eft in
nudamproponemus.Quae ad IntellecVum perfici- ftar Topicae. Secundo , quo ordine illa difponi o-
endum.adlnterpretationem Naturae faciunt,divi- porteat, &inTabulas digeri. Neque tamenullc

duntur in tres miniftrationes , Miniftrationem ad modofperamus veramreivenam , quaeex Analo-
Senfnm , Miniltrationem
ad Memonam, Mini- & giallniverfifitjamaprincipio inven.iripofle, u
ftrationem zdRanonem. In miniftratione ad Sen- eam partitio fequatur , fed tantum apparentem,u
y#«ztriadocebimus. Piimb quomodobonaNo- resaliquomodofeeeturinpartes. Citius enim e
tio conftituatur & eliciatur , ac quomodo Teftatio mergetveritasefalfitate quameconfufione;8 ,
Senfus,qua: femper eft ex Analogia bomims,ad A- facilius ratio corriget partitionein , quampene
nalogiam Mundi reducatur &rectificetur; Neque trabit mailam. Tertio itaq oftendemus,quo mc j
enim multum Senfui tribuimus' in perceptione do, &quotemporeInquifitiofitreintegranda, c
charcae five Tabulae praecedentesin chartas novel

immediata , fedquatentismotumfive alteratio-
nemreimanifeftat. Secundb ,
quomodo ea ,
quae las tranf portandse,& quotieslnquifitio fit repeter
Senfum effugiunt aut iubtihtate totius corporis, da. Etenim primas chartarum feries vel fequelr
autpartiumnflnuciis,autlocidiftantia , auttardi- fuper polos mobilesverti ftatuimus , &tantui
tate vel etiam velocitatemotus , aut

,.
famffiari- probationes efle & tentamentalnquifitionis ; f
tateobje£ti, aut alias , in ordinem

Senfus redi- quidem Mentem inNaturam rerum jus fuumpe
«antur , atqueejusjndiciofiftantur , acinfuper fequi & obtinere pofle,nifi repetitaaftione, plai
m cafu.quo adduci non poflunt , quid faciendum, diflidimus. Itaque Miniftratio adMemoriamt
per mftru- bus(ut diximusjdoctrinisabfolvitur. Delocisl
atque quomodo huic deftitutiom vel
menta, vel per graduumobfervationem peritam, veniendi,deMethodocontabulandi , &demoi
proportionatorum ex fenfibdi- Inftaurandi Inquifitionem. Supereft zJMtniftr
vel per cbrporum
busadinfenfibiliaindicationes , vel peraliasvias tio ad Rattonem , cui Miniftrationes duaeprioi
ac fubftitutiones,fit fubveniendum.
Pofiremo loco fubminiftrant. Nullumenim pereasconftituir
deHiftotiaNaturah, & demodoExpenmentah axioma , fed tantum notio fimplex cum Hifto i
dicemus s qualis ficeaHiftoriaNaturahsqusad ordinata ; cetto verificata per Miniftrations i
;&rur- primam atque itarepraefentata per fecundam

Philofophiam condendamfufficerepoflit , [
fus quahsExperimentatio
deficiente Hiftonane- tamquam in poteftatenoftra fic Atque Minift
qusedam de pro- tio ad Rationem ea maxime probari meretur,c
ceflario fit fufcipienda: ubi etiam
admilcebimus. Mul- Rationemadopusfuumexequendum &fin
vocanda & fijrenda attetione , 1
ta enim HiftoriaNaturah atque expenmentis,

iti
obtinendum optime juvabit. Opfu autem Ra -
notitiaipfaadefle jampridem , ufuabefle folent, »#naturaunicum; fine&ufugeminurneft. jt

proptervimanimi apprehefivam nunime-
excita- : &
enim ftire contemvlari, aut agere ejficere , - &
fenfum abfolvitur, mini pro fine eft.Itaque aut caufae expetitur co^
tam. His tribus Miniftratio ad
i-
AutenimSenfmmateriapr betur,autjuvamentu; ? tio &

contemplatio ; aut effcdti poteftas co & 1.
declinat Materise, Quamobredatieffedtusvel naturaeinquovisf

nimirum vel ubi deficit vel ubi
-
5
Experimenta, deteauiSenfusfubfti- iedto caufas noffe intentio eft humanae fcietiae. :«

Hiftoria&
deelinationiRe&ificationesdebentur. que rurfiis , fuper datam materiae bafin effeft i
tutiones ;
MmiftratioadMemoriam , hoc officium

praeftat, quodvis five naturam mter terminos poflib (
)
&Natqralis Hi- imponere vel fuperinducere,intentio eft hum;
utex turbareium patticularium , l
ftorie generalis
acervo,particularisHiftona excer- praefentiss. Atq;hseintentionesacutiusinfpici ^
ut judicium in &vereseltimanti idem coincidunt.

patur.atque difponatur eo ordine , ti , , in Is i
Etenim
&
eam agere, opus fuum exercere pofht. quodincontemplationeinftarcaufaeeft,inop(.-
viresMentis fobrie *ftimanda:,rtequefperandum tione eft inftar medii;fcimus enim per caufas,o >
uteseinreruminfinttatedifcurrerepoflinc.Mani- ramur per media. Ec certe fi media univerfa, < t
feftum autem eft,Memoriam
tum in rerum multu ad opera qusehbet requiruntur , homini optati ii
tudinecomprehendenda incapacem &mcompe- manum fuppeterenr, nil opus foret magnoper -

tentem ; tuminrerum
deie£tu,qua:adinquifiuo- flafeparatimtradtare. Verum cuoperatiohun-
impa- na in multo majores anguftias compellatur, qt n
nem ahquam definitam faciant,fuggerendo
inhabilem effe. Quod aute ad prius ma- fcientia , propter individuimultiplicesnecefi i-
ratam atq;
kimattinet,facihseftmedendiratio , unicoemm tes & inopias ; adeo utad partem operativarec i-
remedioabfolvitur;utnullanifidefcriptoinquifi- ratur fiepius non t am fapietia univerfalis, & lil |

tio aut Invetio recip.atur.Perinde
enim eft,ut quis de eo quod fieri poteft , quam prudentia faga &
Interpretationem Naturae inahquofubjectome- folers ad delectum eorum quae praefto fiint % :
moria fola nixus comple6U velit;aC fi computatio- tradtatufelicius disjtingi confentaneum eft. Q »•
nes Ephemeridis memoriter tenereautperficere re&miniftrationiseandem partitionem facie»,

:-
tentet.Quineciamfatisliquet.quantumMemorix ut autparti Contemplativae , autadtivae minil
&Mentisdifcurfuitribuamus,cumneedefcripto tur. Atque quod ad partem contemplativam > ;
Inventionem , nifiperTabulasordinatasprobe- net,ut verbo dicamus , iii uno plane fiintom a-

mus. Depofterioreigiturmagislaborandum. At- Hoc ipfum non aliud eft , quam ut verum coi i-
que certepoftquam lubjettumlnquifitionicofti- tuatur Axioma,fiveidemcopulata; Haecenin-'»

tutum& terminatum fit,atq, a corpore rerum ab- veritatis portio folida , cum fimplex notio ir 31
fupifi-
•
/
$8$
upeifkieivideripofltt.
PHILOSOPHICI.
Hoc autem Axioma non multifariainduftria& arteopus habet. ItaqUepec
m
:licitur, aut efformatur, nili perinductsonisfor- ifta,quaqamdictafunttractata, variationem irt-
namlegitimam &propriam ; qus experientiam quifitionisabfolvi pUtamUs. Reftat Inquifitionis
blvat&feparet,atqueper excluiiones&rejectio- non tantum in inviis via,fed & in viis

contra£tio,ut
ies debitas,neceflarid concludat. Vulgaris autem

compendium, &tamquamlinearectai quatpec
nductio(a qua tamen principiorum ipibrum pro- ambages&flexusfecet,exindiciis noftris lnnote-
tationespetuntur) puerile qutddameft, &preca- fcat.Hocaiitemfveluti&omnisratiocompendia-
iioconcludit, periculoabinftantiacontradictoria ria) maxime inrerumdelectucohfiftiti Duasan*
xpofita;aded ut Dialectici de ea nec ferio cogitaf- teminvenimusvelutirerumprarrogativas, quaead
; videantur,faftidientes & ad alia properantes. 11- Inquifirioniscompendiaplurimumfaciunt; Prae-
ld interim mani feftum eft, qua: per Inductionem rogativam Inftantia: &
Prarogativam Inquifiti.
Lijiisvisgenerisconcluduntur,fimuI &invenin& Itaque docebimus primo quales fint illae Inftantiatj
idicari, necaprincipiisautmediispendere, fed fiveexperimenta,qua; ad illuminationempraecaet
loleftarefua.neq aliundeprobari. Multo magis teris excellant,adeoutpauca: idemquod aliae plu-
eceiTeeftea.quajexveralndudionis forma exci- ires praftent. Hoc enim &moli ipfius Hiftoriae,&
mtur axiomata, efle feipfis contenta , atque ipfis difcurrendilaboribus parcit. Deihdeetiamexpli»
rincipiis,qua:vocantur,certiora&firmiora.Atq; cabimus,quafia fint ea Inquifita,d quibus Ihterpre-
acgenuslnductionisilludeft , quodinterpreta- tationemaufpicarioporteat , utporequspnedis-
onis formulamappellare confuevimus.Itaq,- pra: pofitafequentibusfacemquandamprasferunt, aut
mnibus doctrmam de conftitutione axiomatis & obexquifitamcertitudineminfe, aut ob naturarrt
irmulainterpretandidiligenter&perfpicuecom- univerfalem , autobneceflitatemadprobationes
ectimur. Reftanttamen , quaehuicreiferviunt mechanicas.Atquehicminiftrationi, quxad coh-
ia, maximi omnino momenti ; fine quorum ex- templativampartemfpeclat , finemimpohimus.
lcatione, inquifirionisiftiusprarfcnptum, licet Act vam autem partem ac ejus miniftratiohem tri-
i
iteftate validum , tamen ufu operofum cenferi plicidoctrinaclaudemus , fi priusduo monitaad

jffic.Ea funtjnquifitionis ipfius continuatio, Va- aperiendashominummentespraemittamus. Hb-
ttio & contract io ut nihil in Arte aut abruptum,
;
lumprimumeft , in Inquifitioneea , quarfitper
t incongruum , aut pro humanse vitac brevitate formulam,inter contemplativam partem Activam
ngum relinquatur. Docebimus itaque primo ipfam perpetuo intercurrere Hocenim fertrerurrt
um Axiomatum ( jam per formulam invento- natura,ut propofi tiones & axiomata a magis genc-
m) ad alia Axioma .a inquirenda & excitanda,

f ralibus per argumentationem dialedticam dedu-
lajfuperiora&magtsgeneraliafint; utperveros cta & derivataad particularia & opera, obfcure ad-
nufquam intermiflbs gradus fcala: adfcenfbria:, modum &incerto innuant. Quod autem ex patti-
unitatemnaturarperveniatur. Inquotamenad- cularibusaxiomaeducitur , adnova particulara,
iemusmodum, eademAxiomatafuperioraper tamquam correfpondentiamanifefto & conftanti

.perientias primasexaminandi& verificandi,ne tramiteducat, Alternm hujusmodieft, utmemii
rfusadconjecturas&probabilia , atque Idola nerinthomines inlnquifitione Activa neceffe efle
olabamtir. Atquehxcefteadoctrina.quamin- remperfcalam defcenforiam (cujusufuni incon*
ifitionis corttinuationemappellamus. Variatio templativa fuftulimus)confici. Omhisehimope-
tem Inquifitionis fequitur naturam diverfam, ratioinlndividuis verfatur, quarinfimolocofunt*
tcaufarum,quarum gratialnquifitioinftituitur; Itaque agenerahbus per gradus ad ea defcenden-
t rerum ipfarum,five fub jectorum, in quibus Irt? dum eft. Neq, rurfus fieri poteft, ut per axiomata
ifitio verfatur.Itaque miffis caufis finahbus,qua: fimpliciaadeaperveniatur; omneenimopusatq;
turalem Philofophiam prorfus corruperunt,ini- ejus ratio ex coitione axiomatum diverforum in-
, fumemus ab Inquifitione variata five accom- ftituitur&defignatur.itaque ha;c praefati ad ttipli-
odataformarum;qua:respro defperatahuc ufq; cem illam doctrinam activam veniemus; quarum
jecta eft,idque merito.Neque enim ulli obveni- prima proponit modum Inquifitionis diftinctum
poffic tanta facultas.aUt felicitas,ut ex Anticipa- &proprium, ubi non jam caufa, autaxioma, fed
mibus & Dialecticis Argiimentationibus,alicu- operisalicujuseffectioexintentioneeft, atqueln-
s rei formam eruat.Sequenturlnquifitiones ma- quifitioni fubjicitur. Secuhda oftendit modum

riarum&efficientium.Cumautemefficientia& conficiendi Tabulas practicas generales, per quas
atetiasdicimus,nonefficientiaremota, autma- omnigene; operum defignationes facihus &prom-
riascomunes (qualiaindifputationibus agitan- ptius deducantur.Tertia fubjungit modumquen-
.r)fedefficientiapropiora,&materiaspnrparatas damlnquirendi fivelnveniendiopera, imperfectu
telligimus.Id ne fipius fubtilitate inntili repeta- certe.fed tamennoninutilem, quoabexperimen-
ir , inventionemlatentisproceflusfubtexemus. to ad experimentum procedatur absque conftitu-

atentem autem proceflum appellamus feriem & tioneaxiomatis.Namquemadmodumabaxioma-
rdinemmutationis; rem fciUexefficientismotu teadaxioma,ita etiam abexperimento ad experi-
:materisfluxu conflatam.Q|ia:autem fecundum menttim datur &
apentur qusedam via adlnvei
jibjecta fit lnquifitioms vanatio, ex duabus rerum niendum inftabihs & lubrica, fed tamen non pror-
janditionibus ortum habet; aut ex natura fimpli- fusfilentio practermiuenda. Jamigitur&Practi-
jis & compofiti
falia enim accommodatnr Inqui- camMiniftrationemquoque,qua:indifttibutione
tio ad res fimplices, alia ad compofitas & decom- ultima pofita eft, abfol vimus. Atq; ha:c eft hu jusce
ôfitas&perplexas) aut exHiftoriaecopia&ino- fecundi libri aperta & brevis delineatio. Quibus
ia,qua:adInquiiitionemperagendam parari pof. .explicatiSjThalamumnosMentishumane; &Uni-
iit. Ubienim Hiftoria abundat,expeditaeftratio verfiPronuba divina bonitate plane conftituifle
nquifitionis j ubuenuisefUnarctoeftlabor, & confidimus.Epithalamii autem votum fit, ut ex eo
Gg connu-
»
•!
:
;
68/ I M P E T U S 68 <
connubioauxiliahumana > tamquam ftirps He- rnus -, nimirum ut potius animoshominumcapa

roum , qux neceffitates & mifetias hominum ali- ces & ldoneos leponere & fubire poffint , quan
quaexpartedebellent&doment , fufcipiatur& contrafentientibus molefta fint Verum in ha
dcducatur.Subfinemtamenquajdam de labotum parce de qua jam loquimur , qua: ad redargutio

,
confociatione& fucceflione fubjiciemus. Tunc nemphilolophiarumpertinet,fehciter fane levai

enimdemum homines vires fuas nafcent cum ,
fumus,cafuquodamopporcuno& mirabili, Nar
noneademinfiniti,fed omillaaliipnftabunt. Ne- dum hrec tradarem , intervenit amicus meus qui
que fane de ftuuris aetatibus fpem abjecimus, quin damexGalliarediens,quemcumfaluta(Iern,atqi:
i
exoriantur qui ifta a tenuibus profecta iniths in egoillum, illemcde rebusnoftnsfamiliamer lr

majusprovehant. Uludenimoccurrit , hocquod terrogalfem;Tu vero, inquit, vacuus tuis ab occt:
agitur ob boninaturamemiiientem , manifefte a pationibuscivilibusfpatiis.aut laltem remittenf
Deo elfe.In divinis aiuem openbus minimaquae,- busnegotiis,quidagis?opportune,inquam nar ;
queprincipiaeventum trahunt. - nemhilmeagereexiftimes, meditor Inftauratic

Atq;inredargutione ipfa PhiIofophiarum,qua nem Phiiofophiac-,qure nihil inanis aut abftradti hi
paramus, nefcimus fere, quo nos vertamus, cum beat.quxque vkx humanxcondidonesin meln
via, quasaliisinconratationibuspatuit, nobisin- provehat. Honeftumprofedoopus, inquit ; k
terclufafit. Nam&tot &tanta fe oftendunterro- quos focios habes ? Ego certe, inquam,in fumn
rumagmina, uteanonltnctim , fed confertim foli tudine verfor. Dura>, inquit, partes tux funt;i
evertere & fummovere necefle fit;& fi propius ac- ftatim addidit : Atque tamen fcito hxc aliis ctu
cedere,& cum fingulis manurn conferere velimus, elfe;cumego la;tatus,animam,inquam, reddiclifl

idfructrafuerit;fubIatadifputationis lege, cumde Egoenim hocanimo prsceperam, foetum meu
principiisnon coufentiamus;& multo magis quod velutiineremoperiturum. Vis,inquit,uttibina
ipfas probationum &demonftrationum formas & rem ,' quasmihi inGalliacirca hujusmodi neg
poteftatesrejiciamus. Qjodfi (idquodfolumre- tium evenerunt?hbenciflime,inqnam,atque inl«J
linqui videtur) ea,qua? nos allerimus,a fenfu ipfo per,gratiamhabebo. Tumretulit,feParifiis voc
& experientiaeducere &_excitare connitamnr; tum a quodam amico fuo , atque introdudum
rurfus eodemreyoivimur;&oblitieorum,qua:de confeilum virorum ; qualem, :nqtiir,vel tu vide
animorumprasparatione djdta funt , contrariam velies;n hilin vita mihi accidit jucundius. Era;
jngreffiyiam inveniamur ; naminres ipfasabru- autemcirciter quinquaginta viri,neque exiis qui
pte&directbincidamus , adquasviamquandam quamadolefcens, fedomnesKtateproveftiori
aperiri & fubfterni,propter cbfirmatas animorum quique vultu ipfo dignitatem cum probitate | fi
prioccupationes &obfefiiones , necelle eile de- guliprac êferrenc.Interquos ajebat fe cognovi i
crevimus. Sedtameii propterea ipfi nos minime honnulIoshonoribgsperfun6tos > atque alvos
deferemus;fedaliquidcomminifci&tentare,quod SenatujetiamAntiftitesfacroruminfignes, atq:

propofitonoftroconfentaneum fit , conabimur; ex omni fereOrdine eminentiorealiquos. Eri
tumfignaquaedamadducentes, exquibusde phi- etiam quidam, ut ajebat, peregrini ex diverfis i •
lofophiis judiciumfieripoffit ; turninterimintet tiombus. Atqae cum priniointroiiHer,inveni

jpfasphilofophias,, portentaerrorumnonnulla& eosfamiliariterinterfecolloquentes; fedebant •
meraanimorum ludibria a<I earum autboritatem menordinefedilibusdifpofitis,acvelutiadvenu

labefactandam notantes.. Neque camen nos fugit, alicujus exlpedrantes. Neq; ita mnlco poftingt -
fortius hujusmodierrotumaerafigi, quamuteis fumad eos virum quendam alpeCtus (ut ei vide! •<
per faturam derbgetur; prxfertim cum viris docbs tur) admodumplacidi & fereni , nifiqutidci
nonfitnova autincognita eaxonfidentiac&ja-
, compolitio erat ramquam miferantis ; eui ci i
ctantis;fpecies ; qiix opinionesabjicit,nonfrangit. omnesal]urrexilI'ent:IlIe circumfpiciens & fiifcjji
Sed nec nos aliquid Ievius aut mferius, quam pro dens,nunquam,inquit,exiftimavi potuille fieri, fc
rei,qux agicur,maje(tace afleremus, neqtre ex hoc otitimomniumveftrum , cum fingulos recogri

genere redargutionis proifus fidem fiicere,fed tau- fco,inunumatqueidemtempuscoinciderit:idqr.
tumpatientiam &'^qtianimitatem,idquein inge- quomodo eveneritdacis mirari non poilum.Cu •
niistantumakioribus& firmloribus , concdare que unusexccem relpondJlet , eumipfumh:.

fperamus. Neque enim quispiain ex ifto affiduo & ocium illis fecille,cum,quii: ab illo exfpeclarentj I
perpetuoerrorumcontubernibita fe recipere.poli ducerent omni negotio potiora. Atque(ut vidl
ceft,& ad noftracumtanta benevo!entia& animi inquit) univerfaillajacT:tiraejus,quod hic cen •
magnitudineaccedere, utnon cupiat habereinte- metur, temporis, quo certe vos feparati mul .!:
irim^quxdeveteribus &receptis cogitet& opine- n"iorca!ibusprofttiiIeus,ad meas rationes acced .
tur.SaneinTabellisnonabainfcripferisjnifiprio- Quodfiitaeft,videndum profe6to,ne vos diut::
radeleveris ; inMenteaegrepriora delevetis, nifi morer;fimuI confedit absquefuggefto,aut catfc
aha mfcripferis. dra, (edexseqtiocumcsteris atquehujujmc'.

;
Itaque huic defiderio fabveniendum pmavi- quredam apnd eum confeirum verba fecit. N.i
mus,atqueh;ecprorfus co fpectant quod res (ut ajebat, qu:h:ecnarrabac, feilla ctimexcepille:
c(r,aperce eloqtvsamur)ut volentes ducant, non ut pocuic : una cum illo amico ft
Hcet ciim apud fe
nolentes trahant. Omnem violentiam (ut jam ab qnieumintroduxerat,earecognofceret, faterei:

initioprofeffifumus)abeflevolumus;atque qtiod ealoneeinferioraiis , qtue tum di£fcaellenc, vl
Borgin facete de Caroli VKI. expeditione in Ita- elIe.Exernplumautemoration:s,quodcircafef-

Iiamdx't , Gallos venilfein man.bus cretam te- bebat,profcrebat.IlIudita fcriptumerat: Vos ci«
hentes, quadivedorianotarent, nonarmaquibus- tefilnhomines eftis;hoceft, ut egoexiftimo, nli l
perrumperent. Similemquoquelnventornmno- animantes erec"ri,fed Divi mortales. Deus muii

ftioaim&rationem&fucceirtim animo prcecipi- conditor& vefttum,animas vobis donavit,mur»
ipfis
,
6%9 PHILOSOPHI C L cgo

jpiMSCapaês;riec tameneo ipfoquovismodofa- venatio > refpondit * illa orhhia condimehtis cx
tiandas.Icaquefidemveftramfibi fepofuiti &reti- manfueto fue effe facta.Neq; enim negabitis,uni-
liuir.mundum fenfui attnbuit; neutraautem ora- verfamiftatn copfam , nil aliuid elle quamportios
culacIaraeiTevoluit,fedinvoluta;nequequeripo- nemquandamphiloiophiasGracorum ; eamqucs
teitis,fivosexerceat,quandoquidemexcellentiani certeminimeinfaltuaut fylvis NaturS nutritam;
terumrependat.Atquederebusdivinis optimade fedinfcholis&cellis , tamquamanimaldomefti-.
irobisfpero;circahumana.autem,metuovobis, ne cumfaginatum, SienimaGracisiisq; paucis abs-
liutumus error vos ufuceperit.Exiftimo enim hoc cedatur,quid tandem habent Vel Romani, vei Ara-
iptid vospenituscredi; vos ftatu uti fcientiarum bes, velnoftri, quodnonabAfiftotelis, Platoriis,
tarente &bono. Egorurfusmonedvos, neeo- HippoCratis, Galeni,Euclidis, Ptolemad invehtis
:um,quxhabetis,autcopiam,aut utilitatem,quafi derivdtur,autineademreeidat.; itaquevidetisdivi-
idmagnumaliquod faftigium evecti, & votorum tias veftraseiTepaucorumcenfusjatque lii fexfor-
:ompotes,autlaboribusperfuncT:i 3 accipiatis. Idq; taffehominumcerebellis i fpes&fortunasomhiu
icconfideratejfiomnemillam Scriptorum varie- fitaseife. Neque veroidcirco Deusvobisanimas
atem,quafcienti2tument&luxuriantur,excutia- rationalesindidit>ntAuthor3s veftripartes (fiderrt

is,&deeo,quodadferunt, fcriptaillainterpelle- fcilicetveftram,qu3eDeo&divinisdebetur) hd-
is,&ftricte; &prefse examinetisjubique reperie- minibusdifferretis:neq;fenfusinformationemfir-
isejusdemreirepetitionesinfinitas;verbis,ordi- mam &validamattribuit,utpaucorumhominurrt
iC exemplis, atqueilluftrationediverfas, rerurtt opera, fedutipfiusDeiopera^Ceelum & Terranl
imma&pondere,acverapoteftatepra*libatas, ad contemplaremini ; Iaudesejuscelebrantes,&hy\.
emumfereiteratasjutin pompapaupertasfit; & mnumconditoriveftrocanentes, iisetiarhvi*
irebusjejunisfaftidium. Atque fivobiscumfa- tisfiplacetrnihilenitnobftatjineho-
uliariterloqui & jocarihacdere liceat , videtuf rumreceptis,
oftrina veftra ceeiiia: iliius hofpitis Chalcidenfis
uiilhma;qui cum interrogaretur unde tam vana
,
P H 1 3^ O M E'N A
U N I V E R S I;
Stvi
H I S T O R I
N A T II R A L 1 S
CONDENDAM PHILOSOPHIAM.
P R R F A T I O.
Um hobis homines nec opinandi hec experiendi vias tehefe prorfus videant,uf,orhni ope huic ihfdf-
tunio fubvtniendum putavimUs.Neque cnim major aliunde fe oftenditbene merendiratio.quarri it
id agatur, ut homines & placirorum larvis & experimentorum ftuporibus hberati, ipfi cum rebuS
m.iois fidd&magis arftainitafocietatecontrahant , quafi per expcrientiam quaffdam Iiteratahit
Hocenimtnodo Intclleftus &intuto,&infummo collocatur,atque praeftoinfuper erit , atqiieiru
rerum utilium proventus.Atque hujus rei exordia omninb a Naturali Hiftoiia ducenda funt;
CTruet
namuniverfaphilofophiaGraccorum, cumSeftisfuis omnigenis, atquefi qua aliaphilofophiam
mariibus eft, nobis Videtur fuper nimis anguftam bafin Nattiralis Hiftoria: fundat.i effe atqUe ex ,-
ucicribus, quamyar erat^pronuntiafTci Arreptis enim quibUsdam ab Experientia traditionibus, neque iis interduiri aUt
icrenter examinatis,rcliqua in meditatione Sc ingehii agitatidhe pofuere,afTumji ta in majorCm fei fiduciarh DialeHica.
lvmifts & &
autcm &univerfum Mechanicorum Empiricorufh genus,fi illis contempiationes &phildfophiam tentarc
daciacrevcrit,paucarUm remmaccuratxfubtilitatiaffueti,rhirismodisrcliquasadeascontorquent ; &pl;icitamagis
formia monftrofajquam Rationaies illi producunt.Illi enim parum ex multis,hi riufus multum ex paucis.ih philofo^
&
materiam fumuntjutriusque autcm ratio,fi verum dicendum fit.iufirma cft & perdita. Sed Naturalis Hifioria, quai
iii
ftenus congefta eft,primo intuitu copiofa videri pofTit,cum revera fit egena & inutilis, neque adeo cjus generis, quod
iterimus. Neque enim a fabulis & delriis pUrgata cft,& in Antiqiiitatem,& Philologiam,& narrationes fupervactias ex-
irit.circa folida ncgliaens & faftidiofa,curiofa & nimia in inanibus.PefTimum autem eft in hac copia,quod lerutn Natu-
lium inquifitionem amplexa eft,rerum autem Mechanicarum iiiagna ex parte afpernata.Atque ha: ipfas ad Natura; finus
jcutiendos lonê illis pra;ftant,Natura enim fponte fua fufa & vaga disgregat Intelledtum,& varietate fua cohfundit,ve-
|m in mechanicis operationibus cohtrahitur judicium,&naturx modi & prdcefius cernuntur,non tantum effefta.Atque
Irfus univerfa Mechanicorum fubtilitas citra rein,quam quaerimus,fiftitur. Artifex enim operi &
fini fuo intentus ad alia
1
uatforfan adNatuia; inquifitionem magis faciunt)hec animUm erigit,neO manulii porrigiB.Itaque magis exquifita cura
ilus eft,& probationibus cleftis,atque fumptu etiam,ac fumina infuper paticntia.Illud enim in Experimentalibus omnia
jrdidit.quod homines etiama principio fruftiferaExperimehta,nonlucifera,fe£tati funt,atque ad opus aliquodmagni-

:um educendum omninb incubuere,non ad pandenda Oracula Natursr.quod opus operum eft,& omnem poteftatem in
:compkftitur.Intervenit & illud ex hominum curiofitate & faftu,quod ad fecreta & rara fe plerumquc convcrterunt, &
i & inquifitionem pofucrunt,fpretis experimentis atque obfervationibus Vulgatis quod videntur fecifTe aut
his operam :
.Imirationem &famam captantes,autin co lapfi & decepti, quodPhilofophiae ofnciurn in accommodandis & rcducen-
rarioribus eventibus,ad ea*qu<e familiariter occurrunt,non xque in ipfarum illarum vulgarium rerum caufis & caufa-
s
I
eruendis,fitum efTe exiftimarunt.Univerfa; autem hu jus de Naturalf Hiftoria querelas caufa, ea prse-
,im caufis altioribus
'pua eft.quodhominesnon inoperetantum,fedinipfo inftituto abenarunt.Namque Hiftoria illaNaturalis, quasexftat,
[it ob ipfovum cxperimeutorum utiiitatcnijaut ob nanationum ucunditatcm confefta videtur,
j propter fe fafta, non &
Gg 2 utphi-
6P i I M P E T U S. «s>a
ut philofophiae & fcientiis initia,& veluti mammam piaebeat.Itaque huic rei pro faeultate noftra dec ffe nolumus. Nobi
eniin quamum philofophiis abftraftis uttribuendum.jampridem cOnftitutum cft.

Etiam v:as Induftionis verae & bona
in auafunt ofnnia fenere nos
arbirramur,& Intcllcftus humani verfus fcientias facukatcm lncompetenttm & prorfus im
Neque ncfciifumus, rosfilnftaurarionemillsn
parem veluupernir.cfiinas.autfilumaliquodLabyrinthipoftejuvare.
quam in animo habemusvintra inrenta ulla majora cohibere voluiflemus amphorem fortaffc honoris fru,
fcienriarum
animum qui ferebusfubmitterefciat , quique cxmermcor
aumperciperepotiiiflc.Verum cum r.obis Dcus indiderit,
fcientia & lucceflus fiduciafpeciofa libens praetereat ; eam etiam partem operis nobis defumpfimus, quam exiftimamv,
alium quemquam non pvo inftituto noftro tractarc voluiffe. Circa hoc autem duo funt, c
aut in univerfum fugere,aut
volumus. Prtmo.m mittant illam cog
quibus homines & alias & nunc praecipue.cum ad rem ipfam accingimur.momtos
& falfiffima & perniciofiffima, esm videlicet, quod rerui
tationem qua; facile hominum mentes occupat obfidet,licet fit i
verius fit, opinionum & difputationummodu.

particularium inquifitio infinitum quidd.im fit &fine exitu: Cum illud
phantafias ad perpetuos errorcs ckinfinitas agitationes damnarijparticulana autem & informatiom
nullum effefed illas
rerum gradibus.quod Inquifitiom ventatis fatis eftj Comprehenfionem pro ccrto.r.ec cai
Senfiisf demptis individuis 6c
fubinde meminerint quid agatur,atque cum incidennt in con
fane vaftam aitt defperatam,patiuntur.5e««ft ut homines
pluresresvul2atiflimas,exiles,ac<pecietenusleves,etiamtuiês,&quibus(utaitille)honosprsiandusfitjnonarb.trci
UirnosnuMrtautMcntemhumMiaminferiusûamprodignitatefuadeprimere.NequeenimiftapropterfequaEiita^.
defcnptarunt,fednullaprorfusaliapatetIntclleauihumanovia,nequeratiooperisaliterconftat;NosiiquidemcoMm,
iemomnu.mmaximefenam,c<humanaMentedigniflimam,utlumenNatur :E purum & mirimephantafticum fcu„
nomenhaaenusquandoquei.iaaUnêshominibuspenitusignotaelt^perfacemadivinoNumineprxbitam&adrn,
opinione effe , praepofteram illam argumentoru.
tam hoc noftro feculo accendatur.Neque enim diffimulamus,nos in ea
fubtilita«,& ventate fuo tempore praeterrmi
& meditationum fubtilitatem,primae informationis,five verae Induaicnis
licet omnia ommum eetatum mgema coienntj
nullo modo poffe, f
aut non refte inftituta,rem in integrum reftituere
fortunam.afrohre capillatam.ab occipitio calvam effe.Reftat itaque ut res de integro tentetur, idque ma),
Naturam ut
Scientiarum (mquo opes hunai
&
bus praefidi.satque exutis opinionum zelis , detur ad.tus ad regnum
Philofophiae
Natura enim nonnifi parendo vincitur)qualis patet ad regnum ilhd Ccelorum.in quodmfi (ub P er'ona Infan
fitae funt
in<nedi non licet.ufum autem hujus operis plebejum illum

promifcuum ex experimentis ipfis ommno non contcm.
&
mus(cum &
notitiae &
Inventioni hominum.pro varietate Artium &
ingeniorum,plunma utilia procul dubio fugger.
poffit)attamen minimum quiddam e(Te cenfemus prae eo aditu ad Scientiam &
potentiam humanam,quem ex mileric
fperamus. A qua etiam fupplices iterum petimus,ut novis Eleerriofynis per manus noftras famiham humani
dia divina
dotare dignetur. . . .„ , . .
in experimentts Artium; fc
Natura rerum aut lilera eft.ut mftecieliu.mit pertudata.m in moxfins.mt corfinBa.m
ftora autem ejus cujuscunque generis digna memoratu &
Hiftoria.Sed Bifioria Speaerum.qvx habetur.veluti plantaru
AnimaUum,Metallorum&foflilium,tumidaeft&curiofa ;
H^n>M^^/^,vana & c rumorc , afioriaExpenm
in ufum philo iophise. Nobis
vum manca.tentata per partes,traaatanegl.genter,atque cmnino in ufum pra a.cae,non
co.vtrahere,Hiftoriam Mirab.lium excutere atque expurgarejrraecipuam autem o
ftat decretum,Hiftoriam fpecierum
Artificialibus,atque naturae erga manum humanam obiequus collocare.
& Q_.d er t
ram Experimentis Mechanicis

in
ad nos lu<us Naturas &lafcivia?hoc eft pufillae fpecierum ex figura dirFerentite.qua:
ad operar.il faciunt, quibus n.h m •
minus Naturalis Hiftoria luxuriatur.Mirabiiium autem cognitio grata certc nobis,fi expurgata elcfta fitj fed quam & .
officii iui admonet, ut naturam fci

rem tandem orata?Non ob ipfam admnationis fuavitatem, fed quod faspe Artem
i
ad excitandum h.men naturae Arnficiali

perducat.qub ipfa fponte fua nonnunquam prsivit ; omninb primas partes
J
eo
Numforte fi.lguns,r.ut Irid.s » .
tnbuimus nontantum quia per feutiliff.ma,fed quianaturalium fidiflimi Interpretes.
;
autartificiofalndumfuperpanetem imulac I
ramtam clare cxplicaffet quisquam antequampertormentabellica ,
,
utriusqueratiodemonftrataelTet? caufarumfidi Interpretes,etiam etTcftonnn &operum ccrti &felicesind

Quod fi
s
Hiftoriam noftram diftrahere , utf.ngulafeo, i

crunt Nequetamenconfentaneum putamusextripliciiftapartitione
traaentur,fcd genera ipfa mifcebimus,naturalia artificialibus.confueta admirandis adjungentcs,atque utiliflimis qur
g
que maxime inhaercntes. . . . .
mftituti noftri remittentes, r. i-

Atque a Phaenomenis aetheris ordiri follcnnlus foret.Nos autem nil de feventate
eft part.ceps.Ordiemur vei i
«feremus,qu3e naturam conftituunt & referunt magis communcm,cu jus utcrque globus
corporum fecundum eam difFerentiam, quae videturfimpliciflima; ea eft copia aut paucitas Matenae ir.tra fr i
Hiftoria
Tpatium five candem circumfcriptionem contentse & exporrca^Nam
cum ex pronunoatis de Natura ml verms f it q n
in mbilumredigiM quantttm ipfi.m Natun, fivc matsritj
propofitio llla êmella,£A; mhilo nihil fieri.neqUe quicqxam
\
illud nopminus certum

mamuniveifahmvcivetub manere & conftare.&neutiquam augwi autminui. Etiam
tar ,
I
Matenae jequabiliadformastabulentur X
nontam perfpicue notatum.aut alTertum fit (quicquidhomincs dc potentia
3
quanto illo Matcriae fub iisdem fpatiorum dimenfiombus,plus & minus

contineri,pro corporum diverfitate a quibus
:-
fufa evidentiflime repenuntur. Neque emm parem M I

cupantur quorum alia magis compaaa,alia magis cxtenfa five
li quis aflerat ex a.
ria-portionemrecipitvasautconcavumaqua&aere impletum fedilludplus,iftudmmus. Itaque ;
eft ac fi dicaf ,aliqu:d fieri pofTe exmhilo.Nam quod dcefle fupp

aeris contento,par aquae contentum effici polTejidem
j(
ex n.hilo fuppleri necefle foret. Rurfus fi quis aiTerat, par conttntum aquse in par contentum
aeris f K
tui ex materia.id
verti idem eft,ac fi dicat,aliquid pofTe redigi in nihilum.Nam quod fupereffe fuppomtur exmatena.id adnihilum eva. fc
dubium eft,quin haec res etiam calculos pati poflit f urdos fortafle m ahquibu i
fe fimiliter necefle foret.Neque nobis
,
1
definitos & certos,& Naturae notos.Veluti fi quis dicat,auri corpus collatum ad corpus fpiritus vini, efle coacervatle
Q.verioium û ..un,<iqu.e, u «:.,,. -

propricaccipiantur) ortumhabent huncordincmlervabimus,utpnmocoiporum
;
ad invicem recenfeamus.ExaminatiS autem rationibus corporum diverfonim,poftea unius atque i ,
flammae)rationes
memorabimus.Idem en.m corpus et.am ab
dem corporis fubin<rrcflus &exfpatiationes cum calculis fiverationibus
.
autoblatfone,aut faltcm minime pro rata contraaionis

accefTiofie
&
extenfionis , ex variis impulfibus tum externis
majorcm &minorem fphaeram.Interdum emm luaatur corpus, &in vetercmfphzra

«
internis,fuftinet fecongerercin
reftkuere nititur;intcrdum plane transmigrat.nec rcvcrtere fatagit. Hic curfus primo atque differentias rationes co > &
aperturis aut claufuris fuis memorabimus,vidclicet cum pulvci M
risalicujus natural.s (quoad extcntum) collati cum
fuis cum calcibus fuis.cum vitrificationibus fuis.cum diflolutionibus fuis,cum diftillatis fuis, cum vaponbus & ai.r.s «-
Mationibus,&inflammationibusfuismcmorabimus;deindeaaiisipfos&motus,&progrcfTus&terminoscontra3
fccundiim extentum praecipu u-
ms & dilatationis proponcmus,& quando fe rcftituantcorpora,quando transwiigrent ;
tem efficientia & media.per quae hujusmodi corporum contraftiones & dilatationcs fequuntur,notabimus: atque int
virtutes & aaioncs.qux corpora ex hujusmodi compreffionibus &

«•
dilatationibusinduunt &nancifcuntur, obiterft
fit,in praefcnti animorum ftatu jam ab ipfo pnnc.pio cum
n. n
xemus. Cumque probe noverimus,quam difficilisres
confuefccre, obfervationes noftras ad attcntionem homir.um & meditationem

excitandam & conciliandam abj.cie. is.
Quod ad dcmonftrationem autem attinct, five reteaionem denfitatis & raritatis corporUm , ml dubitamus autcui
a-
nuTr quin quoad Corpora f rajf*fc.palpabilia metHsgravitatitfauem vocant)loco optimae

max.mx expeditae probab 11« &
fumi poffitjqub enim corpus compaaius,eb gravius. Veriim poftquam ad gradum
aereorum fpiritualium ventun «, &
nobis induftria opus erit.Incipiemus autem ab Auro, quod omnnim, nfl
tum 1proftao a lancibus deftituimur,atquc alia
•
hab :"'
693 P H I L O S O P H I C I. <?94
habcmus(rieque enim tam adulta eft philofophia,ut de vifceribus terrae ftatuere debeamus) graviffimum
atque pluri- eft,
rrnim materiae minimo fpatio corcipleftituT;atquead hujus corporis fphoerain reliquorumrationes

applicabimus ; illud
rnonciitcs, Hiftoriam ponderum hic nos mmime traftare, nifi quateniis ad corpoium fpatia five dimenfa demonftranda
luccmprcebeatXumverbnoncon)icere&aiiolari,fedinvenireckfcirenobispropofitumiit,hocauteminexamine&pro-
batione experimentorum primorum,magnopere pofitum efle,judicemus, piorfus decrevimus in omniExperimento fiib-
tiliorem6tumexperimenti,quouiifumus,apertefubjungeie;utpoftquampatefa£tumiit, quomodofingulanobiscon-
(titcrint.videant homines & quatenus fidetn adhibeant,& quid ulterius faciendum fit, five ad errores corrigendos, qui ad-
hseicre poflint,five ad cxcitandas atque ad operandas probationes magis fidas & exquifitas. Quin &
ipfi de iis,quae nobis
minusexplorata atqueerrorimagis expofita,&quafifiiiitima videbuntur,fedulo & fincercmoncbimus. Poftremb obfer-

rationes noftras(ut modb diximus)adjiciemus,ut licct omnia integra Philofophia» fervemus, tamen faciem ipfam Hifto-
ri«e Naturalis etkm in tranfitu verfus Philofbphiam
obvertamus. Atque porrb illud curabimus, ut quaecunque ea fint five
;xperimenta,five obfervationes,qux praeter icopumlnquiiitionis occurrunt atquc ihterveniunt,& ad alios titulos proprie
iertinent,notemus,ne Inquifitio confundatur.
IABULA GOITIONIS ET EXPANSIONIS MA-

teriae per ipatia irt Tangibilibus, cum lupputationerationurn
in Corporibusdiverfis.
Idem fpatium occupant, five aeque exporriguntur.
turipuri itnciafive Den. 10. Cran. 6. 'k

irgenti vivi Den. 19- Gran. 9. 2 _
lumbi Den. 12. Gran. \.4im. 3'

Irgentipuri Den. 10. Gran.11. 4
'lumbi cinerei,Anglice Tynglajfe. Den. 10; Gran. 13. 5
'upri Den. 9- Gran. 8. 6
[urichalchi Den. 9- Gran. 5. 7
halybU Den. 8. Gran. 10. S
IrU CommunU Den. 8. Gran. 9. 9
vrri Den, 8. Gran. 6. io
'anni Dm. 7- Gran.ix. XX
lagnetU Den. 5- Gran.li.

tpidU Lydii Den. 3. Gran. 1. *J
'nrmorU Den. 2. Gran.zz.D.qi*. i+
UcU Den. 2i Gran.zz.D. i5
tri Den. 2. Gran.zo.D. 16
'yftatii Den. 2. Gran. \%. »7
labaftri Den. 2. Gran.iz. is
ilU Gemme, Den. 2. Gran. \o. 19
tti CemmunU Den. 2. Gran. %.D. 28
iti Albi Den. 2. Gran. $.D. 21
itri Den. 2. Gran. 5. 22
fis BovU Den. 2. Gran. j. »3
dverU Margaritarum Den. 1; Gran. 2. '2+
iphurU Den. l. Gran. 2. 2J
rrs, CommunU Den. 2. Gran. l.D. 26
'.rioli Alii Den. 1. Gran. 22. ?7
wrU Den. i. Gran. z\.D. 28
luminU Den. i. Gran. 21. 29
lei Vttrioli Den. i. Gran.zt. "30
rensAlbs, Den. i. Gran.zo. J»

•ets, Den. i. 'Gran. \%.D. i%
lei SulphurU Den. i; Gran. \%.
3J
stis CommunU Den. i. Gra».\b. ?4
\gni vits, Den. i. Gran. io. ?f
nrnU ovills, Den. i. Gran. 10. 3«
qusfortU Den. I. Gran. 7. 37
ornu bovU Den. i. Gran. 6. 38
dfami lndi Den. l. Gran. 6. 39
igni Santal.rubei Den. i. Gran. 5. 40
Den. t Gran. j. 4»
'sps recentU m corpore Den. x. Gi-an. 5, 42
"aphurs, Den. i. Gran. 4. 4J
\adicU Caric&recentU Den. i- Gran. 4. '44
ligniEbeni Den. i. Gran. j.D. 4J
;
em.fsniculi dulcU Den. i. Gran. i.Dem. 4«
\uccini lucidi Den. i. Gran. 5- 47
lceti Den. i. Gran. 3.D. 48
igrejfs, expomU acerlU Den. i. Gran. 3. 49
iqus, CommunU Den. i. Gran. ^.pauTominws. 50
•'rins, Den. » Gran. 3. ' 5i
blei CaryophyUorum Den. i- Gran. ypaufo minui. $2
'%i Clareti Den. i. Gran. z.D.qu. 53
iacchari Albi Den. t. Gran. z.D. .
54
êrs-flavs. Den. i. Gran. 2. 55
RadicU Chins, Den. i. Gran. 1. 56
'CamUpyri brumalU cnirfi Den. i. Gran. 2. JT7
Afetidiftillati Den. i. Grm. ii 1*
Gg % 4qn*
, &
1 ! ,
69$ I M P E T U S 69
Aqui, rofacet. difttllati
T>en. \. Gran. 1. 59
Gineris Communis Den. 1. Cran. D. 60
Den. 1 Gran. 0. 61
Heniorjis
Myrrht, Den. 1. Gran. 0. 62
Den. Gran. 0. 63'
Butyri 1.
Adipis Den. 1. Gran. 0.
Olei amygdalint dulcis Den. I. •

Gran. 23. D
Olei Maceris -viridu exprejjl Den. o. Gran. 23. D.
Herbi Sampfuchi Den. o. Gran. 22.
Pctrolei Den. o. Gran. 13-
JlorumRofst Den. o. Gran. 22.

Spiritus njini Den. o. Gran. 2.1.
Ligni quercut Den. o. Gran. 19- D.
Fuliginis Communis & Camino prejf. Den. o. Gran. '7-
Ligni abietis Den. o. Gran. lj-
dUODVS EXP-ERIMENTI CIRCA M O N I T A.

Tabulam fuprafcriptam. Vldendum num forte contradrio corporis a
ctior ex vi unita nancifcatur majorem rati'
I;Ntelliganturpondera,quibusufi fumus,ejusge- nemponderis, quam pro quantitate materia;,

neris &computationis, quibusaurifabriutun- utrum fiat nec ne,ex hiftoria propria ponderis co
tur,utlibracapiat uncias i%. uncia vigintiDena- ftabit. Quodfifiat, fallitcertefupputatio;&qi
rios,Denariusgranai4. Delegimus aucemcorpus corpora funt extenfiora , eo plus habent materi;
auri , adcujusexporreclionismenfuramreliquo- quam pro calculo ponderis menfurar^qua: ex & (
rum corporumrationesapplicaremus , nontan- pender.

tumquiagraviflimum, fedquiamaximeunum z. Parvitas vafis,quo ufi fumus, & formaetia
fuifimile. Reliquaenimcorpora, quarquiddam (licet ad cubos illos recipiendos habilis & apta)
continentvolatilis, etiam ignem paflavarietatem rationes exquifitas verificandas minus propi
retinent ponderis & fpatii ; fed aurum depuracum fuit. Nam nec minutias infra grani dimidium
eamplaneexuiflevidetur, atque ubiq;fimileefle. quadrantem facile excipere licebat,& quadrata
Experimentumvero hujusmodi erat.Unciamau- lafuperficiesinparvonecfenfibiliadfcenfufive;
ripuriinfiguramaleadive cubiefformavimusjde- titudinenotabilem ponderisdifferentiam trah<
invafculumquadratumparavimus, quod corpus potuit , contra quam fit in vafis in acutum furgc
illudauricaperet, atqueeiexa&econveniret, nifi tibus.
quod effet nonnihil altius , ita tamen ut locus intra j.Minimedubiumeft etiam complura corp
vafculum, quocubusilleauriadfcenderat , linea ra, quxinTabulaponuntur, intraiuamtpecki
confpicua fignaretur. Id fecimus liquorum gratia, magis & minus recipere quoad pondera &dimf \
uc cum liquor aliquis intra idem vafculum immit- fa. Nam&aquar&vina , &fimiliafuntcertea
atquehocmodojufta
tenduseflet, nedifflueret, aliis quoad calculationem exq
graviora. Itaque
j
menfuracommodiusfervari poffet. Simul autem fitamcafum quendamiftaresrecipit, nequeea

aliud vafculum fieri fecimus;quod cum altero illo, dividna , in quas Experimentum noftrum incic
pondere & contento prorfus par effet;ut in pari va- naturam fpeciei exacie ieferre,neque cum alion 1
fculo corporis contenti tantum ratio appareret; experimentis forcafleomninoinminimisconf

Tum cubos ejusdem Magnitudinis five dimenfi tirepoffunt.
fieri fecimus.in omnibus materiis inTabula fpeci- 4. InTabulamfuperiorem conjecimus eao
ficatis,qux fedfcionem pati poffent; liquoribus ve- pora , quxfpatiumfivemenfuramcommodei
ro ex tempore ufi fumus implendo fcilicet vafcu-
,
plere corpore integro , & tamquam fimilari pi
lumquoufquehquor adlocumillumfignatumad- fent,qua?queetiam pondushabeant, ex cujus
fcenderet;Pulveres eodem modo; fedintelligan- tionibus de materix coacervatione jodicium
turpulveres maxime & fortiter compreffi. Hoc ciamus. Itaquetriagenera corporum huc retn
enimpotiffimumadsqnationempertiner.necca- nonpoterant. Primo, eaquidimenfioni cubi
fum recipic.Itaque non alia fuit probatio, Gjuam 11 non poterant.ut folia, flores, pellicul
fatisfacere
unum ex vafcuhs vacuum cum unciain unaLance, membrame. Secundo,corporaina:qualicercava
alterum ex vafculis cum corpore in alcera parte porofa,ut fpongia;,fuber,vellera. Tertio^pneun
poneretur, &ratiopondens exciperetur ; quod ticaponderenon dotantur.
quantoeffet diminutum , tanto dimenfum ejus-
dem corporis intelligitur au&um.Exempli gratia,
Obsjsrvationes.
cumauricubus detunciamunam, Adipisverode-
narium unum ; liquet expoire&ionem corporis COacervatio materise in corporibus tangibi
auri collatam ad exporrefStionem corporis adipis bus , quasadnoftramnotitiampervenerur
habere rationem vicecuplam. Menfurx autem intra rationes partium 21. vel circiter vertunti
unciam auri capiebat, modum etiam ex-

ejus,quas Coacervatioenimmaxime compadia invenitur
cipere&notarevifumeft Ea eratpintxvinariaz,
; auro,maximeexpanfainfpirituvini, (excorpoi
qualisapudnos Anglosinufueft, pars^^.paulo bus dicimus quarunitafiint, necevidenterpori
minus.Probatioverotaliserat.Poridusaqu^.quod fa.) Namque fpiritus vinioccupat fpatium vici
intravafculum fub illalineacontinebatur , noia- & feme}repetitum,quodoccupataurum,juxtar
vimus.actum pondus aqua: intra pihtam conten- tionesunciasuniusad grana 22. Ex 21. enim ill
tam limiliter nocavimus , & ex rationibus partibus,qui bus corpora aliaalus func magis cor
ponderum rationes menfurarum coL pac~ra, ijpartesoccupantmetalla; namftanniu
legumis. quodmerallorumeftleviffimum, ponderiseftd

ns
697
'
PHILOSOPH 1 C I.
In Inquifitione de re metallicaac denatura lapi-

698
S.quod decrevitinfra pondus
lav.ferc
auridenariis
«.Omnigena autem illa vanetas poftquamame- dum attendatur parum , quae fint ea metalla, quas
allisdeceffimus,intiaS. illas reliquas partes clau- foIenteiTeceterisdepreffiora& magis inprofun-
acrurfusinfignisilla varietas,quasincipien- dofita , fiqus hujus rei norma fit&experimen-
litur;
jo a lapidibus inclulive ad alia illa protenditur, intum conftansinquo tamenipio ratio habenda eifc
tantumpartesaut nonmulto plus cohibe-
ratres
regionis,inqua fodinaeiunf,an ipfanieric terraai-
ur.Nam lapis Lydms,qui e ft ex lapidibus graviffi- ta , an terra humilis. Simiiiter de Lapidibus &
nus(exceptoMagnete)parum denaiiis j.praspon- Gemmis,Cry(talhs,annaturalapideapenecretter-
lerat.Spuitus autem vini.qui eft terminus levitatis ram tam ptofunde.qtiarn metallica,an potius in fu-
ncorporibusunitis,denariounopaulo levius eft. perficiehsreacquod magis exiftimamus.
Videcurfaltus magnus fivehiatusabauro ar- & Sulphur, qnem pattem metallorum efle com-
rento vivoadplumbum ; fcilicet a zo.denariis & muniseftopiniojiceta peritionbus fete repudia-
iaul6 minus ad 12. Atque licet metallica magna ta , aut ad fulphurem quendam naturalem ncu
arietate exuberent,vix tamen exiftimamus in hoc communemtranslata, hahet coLicetvationern ma-

liatumultainveniricorporamedia; nififintpror- teri2,omnimetaIIo,etiamLapnhbus, &terrisro-
usrudimentaArgentivivi. Aplumbo autemgra- buftionbusinferiorem, fcilicetdenariorum 2. &
iatimadfcenditurad ferrum Rurfus & ftannum. granorum i.neque id tamen obftat (fi cartera con-
lcetum magnum hiatum five faltum invenimus venirenc) quin cum Mercurio confufum, propter
ntetmetalla&lapides ; fcilicet abS.denaciis ad ejusdemeximiamgravitatem , pondera omnium
res;tantumenimautcirciteraftanno diftat ad la- metallorum pro racione temperamenti redder&.
lidem Lydium.SoIummodo inter hsec fe mterpo- polTet,pra;cerpondus Auri.
iit,&fereexa:quoMagnes, qui eftlapis Metalli- ElTiciens eoitionis in corporibus ad coacerva-
us,.,tqueexiftimamusinveniri &al;a foflllia mi- tionem non femper Ipe6tatur. Nam vitrum,quod
turae imperfedtae , cVcompofita; naturaeinterme- coit per ignem acrem & fortem , prarponderac
allum & lapides. A lapidibus certc ad reliqua par- C.yftallo , quodnativumeft&educiturfineigne

isintervallisproceditur. aut evidenti calore (nam quod glaciei; fit concreta,
ln vegetabilibus auteni minime dubitamus , ac id populare eft ) atque ipfum cryftallum longe
tiamin partibus Animaiium fe oftendere quam ponderofiLiseft, quLimanifefteafrigorecogii.ur,
Iuracorporaetiam fatis xqualis texturafjquajfpi- ac tamen aquse fupernatat.
tum vinilevitatefuperent. Namqueedamlignu. Mixturaliquorumexrationibusponderumfo»
uerciis,qua: videtur efle ex lignis robuftis & foli- lummodononpendetautprocedit, fiquidemlpi-
is.fpiritu vini eft le vius: &lignum Abietis adhuc ritus vini cuni oleo amygdalarum exprelTo nor»
lagis. Florum autem & foliorum plurima & , mifcetur;fed(qnodquisfortaire non pucarec) fii-
iembranae&pellicul:E , ut fpoliaSerpentum Sc pernatatoleo , quemadmodumoleum fupernatat
x infec"torum,& fimilia, aquae;& tamen g>ano Cantum & dimidio(m 111 Ta-
procul dubio ad mino-
s rationesponderum (ildimenfionemillamcu-
bulaconlpiciturj levioreft. At idemlpiritus vini
xamcaperepoirent)accederent,ac multo magis .Aqua;hcetgraviorilor!gefacil:us mifcetur ; ut&

tificialia, utpapyrus, linteus pannusexftinctus Aquaipfa rurfus facilius mifcetur cum oleo vitno-
jualiadfomitesrlammarum utimur) foliarola- li,quamcumoleo amygdalarum; & tamenoleurrs
.m,quzfuperfuntadiftiilatione, &hujusmodi. vitrioli aqua eftgranis 1 y.gravms ; oleutn amyada-
Reperimusplerumque in partibus ammalium larum verotantumgranis 4.1evius.Neqtiehoc ac-

irporanonnullarnagiscompacta, quam inplan- cipiendumeft,quinm corporibus proportionatis
;. OiTa enim & carnes jmagis funt compacra, admixturamprarcipuafitponderis ratio.Nam vi-
lam liena & folia, cohibenda ac etiam corrigen- demusvinumaquxfupernafare, fi cohibeatura<ri-
1 eft illa cogita'tio,in quam animus humanus pro- tatio , vel primicalus fivedelcenlusperturbatio;
i :ndet;compacl;a nimirum quaeque & maxime fo- veluticumin vaie,ubicontinetnraqua, vinumfu-

la,efie duriffima,&confiftere maxime.fluido ve- perinfunditur,(edmediante offapanis, vel!inteo>
|iadelTe naturam minus concractam.Nam coacer- quodvimipfamcafus primi frangat. Atque ldeni
itio materin; non minor eft in corponbus quas inaquafuperoleum vitrioli,cum hacinduftriain-
i;mnt,quaminiis,qu3f canfiftunt, fedmajorpo- fusa,ufu venit. Atque quodmagis eithcetvinum
as. SiquidemauLummoIlitiequadamvergitad infundaturprius&aquapofteriSs, (fuperoffam,

iorem,atque curahquefcit,neutiquam extendi- vel per pannum.ut diclu eft) in veni t locurh fuum,
'ir,fedprioreipatiocontinetur. EtArgentum vi- & permeat per vinum, & in fundo fe colligit.
imexfefluit , &plumbum , ferrum facilefluit Continntitto Hifloria Coittonis & Expanfwnis
7re,quorum alterum ex graviffimis metalhs eft, Alateria in Corpore eodem*
'terumexleviffimis. Sed lllud pratdpuumquod Rationes pulverum majore cum utilitate inquiri,
!:iieralitermetalla,lapides (fluida yidehcet cor- fi fiat collatio eorum eum corporibus ipfbrum in-
)ia)fragilia pondere longe fuperent. tegris,quamfiponerenturperfe&(impIiciter, ju-

B AcciduAuro&Argentovivo, qune exmetallis dicavimus.Hocenim modo &decorporumdiver-
: liquistantofuntgraviora,res mira,nempeut re- ficatc&dearcliffimisillisnatur.t integralis nexi-
:tiantur quandoque in granis & parvis portionibus & vinculis judieium fieri,& rationesiniri polle
iis quafi a natura perfe£ta,& fere pura; quod nulli animumadvertimus. Intell gimusauteminratio-
realiorummetallorumcontingit , qus necelTe nibuspulverum,pulveres fortiter&maximepref-

ibent,utper ignempurgentur, &coeant; cum fos.Hocenim facitadae-quation&nec recipitcaiu.
menhxcduo, quorum coitio longe maxima eft Mercurius in corpore habet in menfura illa Expe-
: veriffima , id a natura quandoque absque ignis rimentali, fecundiim quam Tabulaordinatur,de-
eneficio confequautur. nar.1,9. Grana p. lublimatus vero in pulverehabet
GS + denar.
!..
:
€g 9 I M P E T U S
ponderum inlndividuis,ic
700
corpore denar. 12.
plumbum in Hiftoria variationis
denar.}.gran.22.
gran.i.dimid.mCeruflaveroin pulvere Denar. 4. eft,ejusdemcorporisintegti& pulverizati , ui
ejusdemaquarin nive autglacie , & folutaeejus-
gran.S.dimid.
dem,ovicrudi&cocti,ejusdempulli vivi & mor
.
Chalibsincorporedenar.S.giran.io.Inpulvere
praparato (quahadMedicinasutimur) denar.i. tui,& fimiliumiadhiftoriam propriam ponderun
rejicimus;
gran.?. . .
Gryftallumincorporedenar.i.gran.iS. in pul- Observat iones.

vere Denar. 1 .gran.20.
corpore denar.i gran.j.di* iNcorporibns tnagis compactislongearctioref
Santalurri rubeum iri
compactio partium , quam ullapuiverumfuo
mid.inpulveregran.i6.dimid.
rum pofitioneaut prelTuraarquari poteft. Et qiu
Lignumquercusincorporegran. 15?. dimid. iri
)
corporafuntgraviora& folidiora, eomajordiffe
cineredenar.i. gran.2.
rentiaredundatinterintegrafua &aperturas fuas
Ut autem melius intelligantur rationes pulveris
idqueprodiveriitatecorpo- ut Ratio Argenti vivi crudi ad fublimatum inpul
pieiTl&nonpreili ,
vereeftquihtupla,&ampIius,Rationeschalibis£
rum, nospondusRofarum, quodmtegraliteriri
plumbinonadfcenduntadquadruplam; Ratione
Tabuiamrecipinon poterat , in pulvere excepi-
nohpreifo dabatgran.7.iri
cryftalli & fantali non adfcendunt ad diiplam.
mus illud in pulvere
In corponbus levioribus & perofis laxior
;
foi
pulverepreftogran.22. fedidemin ligno Santali
tafle eft partium pofitura in integris, quam in pul
rubei experti , Santalum rubeum in pulvere non
veribuspreffis,utin foliisficcis rofarum.Atquei
preiTogran.10.inpulverepreilogran.19.d1mid.da-
hujusmodi corporibus major intercedit differer
recomperimus,utfit pulvisRofa: pulvere fantali,
tiainterpuIveresfuospreffos&nonprefTos.
finon premantur,multolevior,fipremantur, gra-
priorisra- Pulverumpartesitafe fuftentare poflunt , 1
vior. Etiamadfupplementum Tabula:

pulvis non preifus triplicem impleat menfutam 1
tiones pulveris excepimus in aliquo ex floribus,

pulverem non preflum.
exherbis.&exfeminibus, (namradicum dimeri-
CorporaMetalliea,utSulphur, Vitriolum,-:
fiocubicaeflepoteratjad exemplum reliquorurri
Olea, quaevocant, converfa, ponduseximferet
in fuafpecie ; ac invenimus piilverem floris rofar*
nent,necmagnum interceditdifcrimen inter ol
utfuperiusdi&umeft daregran. 22.hefba:fam-
,
&ipfacorpora.
pfuchi gran.23. Seminisfaeniculi dulcisdenar.i;
Deftillataprocul dubio attenuantur & pond
gran.^.dimid. Etiamaliorumcorporum i quaein
fe decrefcunt ; fed hoc facit vinum duplo pl
Tabularecipinonpoterant * pondera in pulveri-
quam aceturiii
bus excepimus,ut Arenae Albx Hec dabat denar, .
Digniffima obfervatione eft infignis illa apett

i.gran.20. Saliscommunis, quidatdenar.i.gran.
ra in pulvere fublimati ad corpus crudum, hoc n
io.Sacchari,quod datdenar.i.gran.2.dimid. Myr-
mine,quodlicettantaiit (quintupla enimeft,
lhscqusedatdenar.i. Biniotum, qusdatdenar.i.
diximus) idque in corpore nontranseunte, ul
Confpicere autem eft in ipfa Tabula fulphur in
vaporibus Argenti vivi,fed confiftente, tamen ti
'corporedaredenar.z.gran.i.irioleoChymicode-*
parvo negotio rut fus coit ad vetetem fphaeram.
riar.i.gran.18. vitriolum autem in corpore denar.i.
gran.22.inoleodenar.i.grati.2i.Vinumincorpore Continkatio HtfiorU CoitionU Expan/tc & 1
d.qu. indifhllatogran.22. MaterU perjpatia in corpore eodem

daredenar.i. gran.2.
gran. z-d. ln diftil- Animalia natando palmis vel pedibus aquam >
•
Acetum in corpore dare denar. 1

ijatodenar.i.grari.i.
pnmunt,ea ultra naturalem confiftentiam depr
M
o n 1 T A. fa & denfata refurgit.refurgens corpus grave fub •
vat&fuftinet. Hominesverb natandiperitio 1
Ûando dicimus pondus in corpore,pondus iri

? pulvere , nonintelligimus deeodemindivi- corpus fuumfuperaquamitalibrare poflunt.ut I
duo,fed de corpore & pulvere ejusdem fpeciei,in-

tempus absque motu brachiorum vel tibiarum
fuftineant;etiam pedibus aquamcalcanterecti.
tra eandem iliam menfuram Tabularem
contento.
fuperaquam exercent. Aves ct
Nam fi lignum quercus accipiatur,& idem ignum alias agilitates i
1
&pedummembra8
in individuo in cinerem redigatur, & plurimum
de aquatilespalmipedesfunt,
aquam apte deprimunt in profundiore aut
pondere deperdit , & cinis ille menfuram ex 1
ligni ;
aquafacilioreftnatatio.
magnapartenonimplet.
Modus verfionis corporis in pulverem ad aper- Avesvolando aeremalis verberant & condi •
(utfuperiusde aquadictumeft) 1
tionemfive expanfionem corporis multum facit.
fint,a'ervero
confiftentiam fuam fe reftituens avem vehit, •
Aliaenimeftratiopulveris , quifitperfimplicem
.
contufionemfive limaturam; Ahaejusquiper di- queaves quoque nonnunquam radunt itet fu 1
ftillationem.utfublknati : Aliaejusquiperaquas
expanfis,fedimmotis alis, aut fubindealas pari i
& erofionem vertendo tamquam in rubigi- concutiendo,atque iterum labendo. Neque di -

fortes
nem Aliaejusquiperexuftionem, utcinis,calx.
:
miliseftratiopennatotum &
aliorum volatilit.
Itaque ifta cum ad contemplationem adhibean-

&
Nam Mufca; id genus habent fuas alarum tu -
tur,aequipavarinulIomodo debent. tas.quibus aerem pulfant.Infirmitas autem alar d
parva corporis mole five pondere compenfai'.

Nos in fingulis diutius quam pro inftituti noftti
ratione morari non poilbmus, & tamen qax prar- Etiam in fublimi facilius ferunturalata, pta-ferm
ftarenonlicet, defignare juvat ; Eademumfbret quxalas habentamplitudinelatiores , motum
itapernices,ut Ardea. Atque omnesaves,qua:
i-
Tabulaexaclacorporum cumfuisaperturis , qux 1-
corporafingulacumpulvenbus fuis,cumcalcibus quanta; magnitudinis funt, magis laboriose fer

tur,cum pnmum fe a terra elevant, ubi fcilicet
:•
fuis, c.imvitrificationibusfuis, cumdiflolutioni-

bus (uis.cum diftillatis fuis conferret. cefleeftacremefle minus profundum.
7 oi
PHILOS O P H I C L 701
M O NJTUM. fit fonus, & rurfus inter aerem denfatum, & alium
aerem ex ad verfo denfacuni. Nam in Inftruinenris
MOt us condenfadonis aqua,aut
mshbusper vcrberationem
aut
impulfione
in
five
aere, fi-
- Muficis ciim chordis manifeftum eft , fonum non

nanifeftus eft.ls hujusmodi eft. Av-ris vel aque par- emicti ex taccu feu percuflione inter digicum vel
es,quanto ab impnlfu primo feu verbere. remotio- plectrum &
chordarh,fedinterchordam&aeremj
esfunctanto infirmius impetuncur&tardius ce- Chorda enimcumrefilit , idque motu celernmo
lunt;quanto autem propius,tanco fortius velo- & proptetintenfionem , aeremprirno denfat, deih
;ius;undeneceflari6fit,utancerioraer celerius fu- percuticlnftrumentaautemexfpiricu, propterin-
-iens pofteriorem cardiiis fe expedientem confe- firmiorem motum fpiricus , quam chordse , ne-~
juatur,atq; hoc modo coeanc.Poftquam autem ex ceffehabenc, utformafinrcava& conclusaadju»

a coitione major provenerit condenfatio quam vandam compreffionem aeris ; quod etiam in
^Jaturapatitur, corporaaquaevelaeris, utfeape- Inftrumentis cum chordis juvamenti loco adhi-
iant&laxent,tefiliunt&revertuntur. betur.
H
t o R i A.i s Aquaarclata&conftipaCa magnoimpetu fela-
FAcies aqua; atq; omnis fluidi ab agitatione & xat&diffunditinlatera, ut latitudinemdebitani
perturbatione incequalis eft, idq macqualitate ;

confequatur,ucfubarcubus pontium. Simihmo~
iobili&fuccefiIva,quoufqueaquadebitamrecu- do & ventus per anguftias denfacus invalefcir &
>eret confiftentiam,& preflura liberetur, ut in un- furit. Adverfi autem gurg ;
tes aquarum turbines
!ismaris&fluviorum,eriampoftquamventicon- aquarum generant vorticoios, ut quoniam debita
iderinc,& in omniaqua quovis modo turbata. reIaxatiofierinonpoteft,fingulsparces preflurarri

Ne que dubium eft , qui n & fimilis insquahtas ex aequo colerent.
erfetur jn ventss , qui & ipliinmorem fluctuum Aqua ex anguftiis fiibico violenter cmifla cor-
:volvunc ; neque vel ceflanieprimaviolentiafe porisconcinuivelucifili aut virgs,aut trunci ima-
ibitorecipiunr lntranquillitatem ; nifi quod in ginetn referc, & fic primum dire&a, po ft arcuatai
nduktione aeris non incervenit motus gravitatis, detndefefcindit , &inguccashincillincinorbem
uiinaquacummotu liberationis apreflura confe dispertit.ut infiftulis iive fyringis & impluviis.
mgitur. Eftgenus turbinisinpaludibus noninfrequens,
Lapisfuperaquamlateialiter ja&us (ut pueri pr£fercimpoftfoenumdemeflum,auc falcem exea
idendo folenc) refilit atq, iterum faepius cadit, & occafionefe confpiciendumpra*bens. Ifte typhon
:ab aqua repercutitur. Etiam nacantes cum ex quandoque cumulum fceni in aerem fublevac , &
ico altiore in aquas fe faltu dejiciunt, cavent fibi, adtempusfere unitum & non multum difperfurn
ein femorumjunclura vi aquae fecentur. Deni- evehit, donecpoftquamad altitudinem magnarrt
ue aqua rrianu aut corpore fortiter percufla feru- eveclum fit 3 foenum conopei inftar diftendat&
:autcorporisduriorisinftar verberaC , &dolo- fpargat. . : -
:mincutit. Atqueinfcaphis &carinis , quoevi Catinum ligneiim vactium verfum, &ad fuper-
:morumaguntur,aq'Jaremispone remiges trufa ficiem aquaearqualiter appofitum" , & poftea fiib
:prefla,nonaliter(caphamimpellit,eamquepro- aquamdemerfum,fecumportatufque ad Fuftdum,
,bi&emicarecogit , quam cumcontoadlitcus vafis aerem univerfum qui antea in catino cohti-
-,
oficofcaphaaltccorefummovecur. Nequeenim nebatur quodficumfimiliarquilibriorurfusex

:
iusreicaufapra:cipuaeft,aqua ponepuppim fca- aqua educaturjinvenias aerem in non multo minus

bsfecolligens , &fcaphamin conttarium pro- fpacium, quam anteaimplebat, fe recepiffe, quod
udens,quodip(umtamenfitapreirurafelaxantei excoloratione labricatiniadlocum, quoaquaad-
Aer adevitandamprefluram omniaopera cor- fcenderat,& a quointrorfumaerfereceperat, ma-
onsfolidi&robuftt edit&imitacucucfnin ven- nifeftum erit,
s.qui navesagunc,arbores,domos evertunt, pro- Incubiculo, ubiventusflaritapertafeneftra, fi
ernunc&fimilia. Etiam nonaliavi, quamipfo- nondetur exitusexaliquaalia parte, ventus, nifi

im anhelitucumbaliftacava&Ionga, quae aeris vehemens fuerit, nonadmodumfenticur, cuma
omprefllonem juvecjaculamur i&u nonnullo. coiporeaeris,quodcubiculumimpleverat, &fub
Pueriadim'tationem tormentorumalnum ex- primoflatunonnihildenfatum fuerat, &amphus
avant,& partes radicis Iridis,aut papyri globulati depfari recufat, non recipiatur ; dato autem exitU
:
d utrumque fiphonis finem infarciunt , deinde tum demum manifefto fentitur.

i
umembolo ligneo globulum protrudendo emit- Adcommodioremmoramoperariorum , qui
iunt.globulusautemulterior emittitur cum fono fub aqua opus aliquod moiiuntur & peragunt, ex-
jScimpetn , antequam abEmboloullo modo tan- cogitatumfuicutdoliumquoddaminftaralveipa-
|;atut 5vi aerisinclufi& comprefli. raretur ex metallo five aliqua materia,qu? fundum
Aer impulfu denfatus frigidior, & magis ad na- peteret,id tripode fuftineretur,pedibus ad labrurr»
uram aquae appropinquans videcur,uc cum flabris doliiaffixis , quipedeseflentalticudinis minoris
entum facimus , aut concitatogradu aetemim- quam ftaturihominis. Dolinmiftudinprofundu

lellendorurfusreflanterhfentimus , aut Qiecon-demtttebacur, cumuniverfo, quem concinebat»
iracto frigidum fpiramus , aut ex follibus ven- -.aete, eomodo, qnodecatino diclximeft, &inpe-
j;um emitcimus. Quin etiam fub dio ventis flanti- desfuos plantabatur ftabat .juxtalocum, ubi &
!)US,ma)or ficrefrigeracio,quam aete quieco pla- &
opusfaciendumeffet. Urinatores autem,quiiide
:ido. erantoperariijCumfibi refpiratione opus effecca-
I In fonorum generatione aer denfatus corporis putincavum doliiinferebant, &receptoaererur-
ifolidi naturam imiracur,na quemadmodum inter fus ad opus fe conferebant. Nos quoq inbalneo ;
iuo corpora folida percuflione fonus generatur, famulu fecimus caput fuum in peivim fubter aqua
itaetiamintercorpus folidum& aeiem derjfatum, cuma.ere depreflam inferere , qui ad dimidium
quartas
»:
'
7°3 I M P E T U S 70.
quart? partis hora: fub eodem manfit.donec aerem effectum, quin ovum illud aeque fortiter acfimi
exanhelitufuotepefactum fenfum quendam iuf- lemtraheretaquae quantitatem, acficontinuo a!
focationis induxifle fentiret. exfucStione immiffum eflet; adeo ut etiam forami
Aerexiguam aliquam contractionemnonargre ne illius aperto extra aquam novurn aerem cur
admittit, idin veficaexpeririresfallaxeft. Nam fonitu&iibilomaMifeftotraherer,fedeffec~tumul
cuminflatutvefica,, denfaturipfoflatuaer, utaer terioris mora; experirinegleximus.

intraveficam denfior fit , quamaercommunis, In folhbus fi nullum detur fpuaculum,& fubit
ideoquenonmirumeft, fiadnovam condenfatio- folleseleventur&aperiantur, franguntur, fcilict
nemfit ineptior. Sedin experirnentoillovulgari cum attrahi non pofTit per roftn follium anguftia
decatinoligneofubter aquam depreilb cerm da- tantaaerisquancitas , qux ventremaplanoina
tur, aquam fubintrantemexextremovafisnonni- tum fubitb furgentemimplerepoflit,necaer, qi
hiloccupafle , atqueaerem tantidem fpatii detri- adeft,intantumextendi;undelequiturfolliume'

mentum fecifle. fractio.
Sed ut ck proportione magis liquidb conftet; HlSTORlA.

globuIum,Vei aliud corpus fol idum, & ima petefi- Slaquaaccipiaturin vitroad menfuram jufhn
tem,infundovafispofuimus, fuper quod CatinUs &locus,ufquequemaquaadfcenderit,fignetu
imponendus elfectuni Catinum (metallicum fci- & immittaturin aquam cinis communis petct
liCetnonligneum , quodinimo vafis ftareexfefe brummundatus , &permittatur donecrefederi

poffet) fuperimpofuimus. Quod C\ corpus illud videbis fpatium in fundo cmere occupatuma<
exiguaefit magnitudinis cummconcavum catini
,
fcendere quadruplo altius , quam corpus aqu
recipitur, aeremcontrudit, nonextrudit. Qnodfi in fuperficieadfcenderitaloco prius fignato , i
grandiortsfuerit magnitudinis,quamut aerliben- ut manifeftum fit , aquam cum cinere comrr

tercedat,tum aer.majoris preifur?eimpatiens, ca- ftam , autfphaerammutare&fecontrahere, a|
tinum ex aliquaparteelevat,& m bullisadfcendit. cineremintracavaaquaerecipere, cumnullonv
Atquefieri fecimus Globum cavum ex plum- dofeexpandatprorationecinerisrecepti. Verii
bo latefibus non admodum exilibus,ut vim mallei fi hpcinarenaveltenuiflTma (fedneutiqilam c«
vel torcularis fuftinere melius pollet. Globus au- cinataautcombufta) expeneris, videbis aqna ,
temillemalieispercuflus ad utrumque polum,ad furgere in fupeificie pari fpatio ac arena furrexe

planifphierium magis & magis appropinquabatj in fundo.Ex.iftimamusetiaminfufiones plerasq
Atquefubprimis contufionibus facilius cedebat, aquasonerare , nequetamenextenderepromc
poftea pro modo condenfauonis, 2grius; ut ad ex- corpot is recepti ; veriim hujus rei experimenti
'
tremum mallei non multum proficerent; fed pref- omifimus.

ibrio, eoqueforti opusellet. Verumidprarcepi- M o u i t il ifi
mus , uta prelfuris aliqui dies interponerentur, MOturh fucceffionis , quem motum,ne A?<
quodinpraefentianihilattinet,fed alioipedtat. vacuum,appellant , nullo modocum m< i
Aerinvafaclaufaexuclaonefortiextenditutfeu receptionisatenfuraconfundimus.Suntenim d >
dilatatur , adeb ut parte aens fublata reliquus aer iftimotustempore& opere conjuncti,ratione
tameneandemmenfuram lmpleat , quamtotus verii,utin propriaHiftonaejus motus patebit.
impleveratjita tamen ut magna contennone fe re- Aer per refpirationem receptus exigua m i.
ftituere,& ab illa tenfura liberare nitatur. Id videre itanaturam vaporisinduitsut& fpeculumcalig

eftmovis,quaeaquamodoratam continent, &per quadam, &tanquamrofcidamateriaobducat, :
lufumjaciuntur&franguntur ut adfperfione&, frigorebrumahcircabacbam congeletur. Illa -
odore fuavi aerem imbuant. Modus autem eft,ut temirroratiofupralaminamenfis lucidam,aut •

parvo admodum facSto in extremo ovi foramine, amantem , inftarnubeculsediffipatur, utcorjt
ovi cibumuniverfum exfugantintegrateftai tum pohtumfeveluti expurget.
verofortiteraerem ipfum, qui fubintravit, exfu- Modus proceflusaqux circa expanfionem|
cT:ionefortia!ligaiu, & ftatimfub exfuctionedigu contra«5tionem,qua: fiuntin eius Corpore, medi I
to foramenobturent,atqueovumhocmolo c'.au- teigne,hujusmodieft. Aquamodico calorelai*»
ftimfubteraquamillamponant & tum demum , fita vaporem paucum & rarum emittit , antequ \
digitum amoveant. Aer vero tenfura illa tot tus & ;

intracorpus ejusaliaconfpiciaturmutatio;deii!
fe recipere nitens aquam trahit & introcipit, quo- continuato & audo calore
corpore tamen ir •
,
ufqueportioilla aens artriquam recjuperet confi- gro.noninfurgit, necetiambullis minutioribu l

ftentiam. modum fpumceeffervefcit, fedperbullasmajo?
Nosidem cumovo vitreo experti fumus , & adfcendensinvaporemcopiofumfe fblvit , (I
aquam receptam circa odtavam partem contenti autem evolat aqua&abfumitur. Atquevapor i
reperimus;catum fcilicet aerper exfu£tionem erat fi non impediat ur, aeri fe mifcet, primum coni
cuus.etiam poftquam confpedum effugerit, fei

•
extenfus.Sed hocproviolentiamajore autminore
exfuctionis cafum recipit. Sub finem vero exfu- bilis , velodoremfundendo, veletiamaeren:!
dtionislabvumipfumtrahebat. Sedpraeterea cura ta£tum & anhelitum humedando & lenien •
nobis fuit novi experimenti, nimirum ut poftqua Tandem verbintrapelagus llludaeris ie condiii
exfu£tiofadafuiilet,foramen cerabeneobturare- disperdit. Quodfiprius occurratcorpusfclid l
tur, &ovumitaobturatumper diem , integrum (& eb magis f1 aequale fuerit & politum) vapor &
-
maneret.Ideofecimus,utexperiremur,anmorail- fubingreditur,& in aquam reftituitur exc
fe ipfe
laappetitumaerisminueret, ut fitinrebusconfi- dendofiveexcernendoaerem , qui prius vap :i
iientibus, viminibus, laminisferreis&fimilibus, immiftus fuerat. Atque univerfus ille proceis
quorummotusad fe recipiendumatenfura, mora & deco&ione aqua: ., ut in deftilladoneit

in
elanguefcitjfed cbperirnus tantula illa mora nihil manifeftus. Sedporro videmus vapores , qfl
I t£»
o5 P H I L O S O P H I C I. 706
rraemittuntur, fi penittis acalore Solis difllpati implebat fpatii , qoantumpondusz.denanorum
qae edomiti non fuerint , neque ab aeris frigore corporis aquse implebac, at eadem materiain cor-
ntafse corporiipfiaerisarqualitercommifthlicet poievaporisexpanfadimidiam pintam implebar.
>rpori folido non oceurrant , tamen a frigore & Itaque fecundum dimenfionem in tabula expref
fa caloris deftitntione.in aquam reftitui,ut in ro- lamrationes fubduximus vapor aqua-adcorpus

.
vefpertinopra:fentius,inpluviis tardius fit. Ex aqushaberepoteftrationemocTiogecuplam.Vefi-

(timrttioneeaquediligenti ftatuimus, expanfio- caeo,quod!ximus,modofu_Tlaca, finullum decur
;mae'tis, fiadaquamconferatur, adracionem fpiraculum,_ed integraab igne removeatur, ftaCm
ntuplam,vicecuplam aut circiter accedere. ab infiationeillade<_refcic&fubfidec& contrahi-
Hiftoru ExporreEltonis Materia, tn pneuma- tur.Vapocdumvelicaturgecex foramineermflus
ticis. aliamferefpeaemavaporecommuniaqux habe-
Phialain vitream accepimus , qua: unciam for- bat, magis raram &perfpicuam, &ereclam> nec
(fe unam capere poiTec; parvitatem autem vaiis cumaecetamcitole mifcenrem^ '
ob caufas experimcnto conveniteexiflimavi-

ias
M
o n 1 T A.
us,unam, quodminore cum caloreadbullitio- NEquisputeciimajorfuiitetaqcsfabfTimptio,
:m properaret, nefortecaloreintenfiarevefica. tanto majorem veiicam implen potcnfie; no-
\x fuperimpone.nda eflec adureretut atq;exfic- bis enim hocexpertis res non iuccefficied inflatio
cetur ; a!ieram,ut minocempoccionemaerisin qtu ficfereconfercimficnecgradatim. Id paccirr»

parte, quar aqiia implendanojieflec, caperet; aduftionive(ic_etribuimus, qua.fa£.aeftobftina-
m ipfum aerem extenfionem per ignem fufci- tiorneccedebacfacile,&eratforteporoflor; (hoC-
reprobecognoilemus.ltaqueutillaextenfiora- yerocalorehumidojutbalneo Maria:, corrigipo-
inesaquceminus difturbaret, nonmultumaens terat) fedilludmagis in caufa efie putamus,quocT
hibericonfultumpubvimus. Phialaautemerat vapor copiofior fadus per fucceffionem conti-
is figurs. , non qua_ collum rectum haberet fine
nuam,vergit ad reftiturionem, & feipie condenlac.
iboiivelabro (namin hujusmodiphia'aaqua_ Icaquenec eftaequiparandus vapor ifte.qui in veli-
.orcitius deftillaret & in pactem veficae collo
, cam recipitur , vaponbusqui intrachbonareci-
lalae conjunrftam cos incumbecet & delabere- piuntuc,quiailli fe mutuo fubfequentes & ccuden-
) fed qua: collum haberet»paululum pcimo ad- tesdeniant, vecoa veiicaemollitie&ceffione,
ifti
£tum, &
deinde tarnquam reverfum cum labro. pradertim fub initiis(ut diximus) antequam copia
xic phiaiam ad dimidiam non annplius (exifti-. reftitutionem incitecfe expandunt ut volunt.
nceshocetiamad con-
celeritatem bullitionis Expanfio vaporis aqiix omnino non eft judi-
re)aqua implevimus, acquepondcisaqua.cum. canda ex adlpectu vapocis,qui in aerem evolat; ille
alaipfaexacYenotavimusper arenam in bilart- enim vapor ftacim cum aere miftus longe maxi-
mmifiamjdemde veficam accepimus, quapcir- mamcorporismiftidimenfionemab aere mutua-
_r pintam dimidiam contineret. Eam accepi-
tucnec fuaftat mole.Itacj; ampltficatnr admolem
isnon veteremneque ficcam & per hccitatem quampiamaeris.in quemrecipitur, adexemplum
gisrenitentem,fedrecentem & molhorem,ve- parv:cpoctionisvinirubei, autalcerius reiinfeda;
im autemprimo in fufflando probavimus an in- &colorataf, qua: magnamquantitatemaquartin-
raeflet, neforceforaminahaberec, pofteaex git.Rationes exada: in tanta fubtilitate , nec fine
em aecem omnem,quoad fieci potuit,expreffi- inut!h& curiofaindaginehaberipoflunt, necad
s. EtiampriusvefTcamoleo extraoblivimus,& id quod agicur magnopere juvanc. Satis eft, ut pa-
umquoq; fcicatione nonnulla recipi fecimus. teatexhoc experimenco rationem vaporis ad

,
>ceopertinehat, utveficaclaufior eflet, ejus fi aquamnoneile dup!am,non decuplam, nonqua-

lerat porofitate oleo obturata. Hanc veficam dcagecuplam , noncucfusmillecuplam, nondu-
:aosphia!_oOiephiala.ihtraos vefica.recepto_ cencuplam&c. TerminienimNaturarum , nott
cicerligavimus,filoparumeeraco,utmeliusad- gradus in pra:lentia inveftigantur. Itaque ii qui$
refcecet &
acclius ligacet.Sed hoc ipfum melius fuoexpecimento in ratione iftam oftogecnplam,
utoexfatina&albumineovi faclo & cum pa- (velproptecfigura:Vitridirferentiam,vel propter
ronigcaligato&bene ficcato,utexperti fumus. vefica;duritiem,autmollitiem,velpropterca!oris
im demumphialam fupracarbones ardentes in modum)nonincidat, id rem nullius elfe momenti
:ulo collocavimus. multo poft
Aqua non ita fciat.Nemo erit(exiftimamus) tam imperitus.qui
llireincepir.acpaulatimveficam ex omniparte putet pneumacica & volatilia, qna? ex corporibus
flare,& fere ad rupturam ufque extendere.Con- ponderofisevolant.laterein poris eorundem cor-
uo vitrum ab igne remo vimus,& fiiper tapetem porum , neceffe illam ipfam materiam, quae pon-
fuimus.ne frigore vitrum disrumperetur;& fta- derolaerat , fedaponderofaparcefeparaci, cun^
i in fummitate vefica. foramen atu fecimus, ne aquaquaficota confumatur, &adnihilum evapo-
sorcellaute calore in aquam reftitutus recide- rec.Prunaardensflinbilanceponacur, ufquead &
ac rationes confunderet. Poftea vero veficatn exftincl mnem permittatur ut fit carbo , _ Iontre le^-
amcum fi!o_uftulimus,lutumautem fiadhibi- vior invenietur. Metalla ipfa per evolationes fu-
i_fuerat,expurgavimus,tumruffusaquam,qua_ morcimpondereinfignitermutantur.Itaquepror-
rianferat,cumphialafuaponderavimus ; com- fus eadem materia numero tangibilis eft &ponde-
rimusautemcirciter pondus duorum denario- redotatur,&ficpneumatica& pondus exuit.
mper vaporem abfumptum fuifie. Qnicquid HlSTORIA.
item corporis veficam,cum fufflata efiet, lmple- MOdusproceflusofeitaliseft iiaccipiatuc ;
jrat, quoddeaquaperditumftierat, fii;

exillo, oleum in phiala vitcea vulgari, & ponatur fii-
irtm&productumfuiflecognovimus.Icaq;mate- perignem,tardius multobulliceincipit, &majo-
ijtciunincorporeaqu_econcrac~fa fuiflet, tantura rem calorem,ad hoc ut bulliacdefiderat , quam
aquar
..
707 I M P E T U S>* 708

jaqua. Ac primo guttula: qua:dam aut grannla per minoribus afcendunt. Etiam congtegatiofpititu:
corpusoleiiparfaappatent,adfcendentiacumcre- ficudiffeic.Namin vinibulhtionebulla-cicca me
pitationequadanu InterimnecbulUtinfuperficie dium,inaceto circalacera fecongiegarein ebulli
ludunt, utinaquafit, neccorpusintegcummole tione primo incipiunc-,quod eciam in vino rnacurt
infurgit.nec quicquam fere hahtus evolat,fed pau- & forti,& vapido rurfus aut fugience , cum infun
lo poft corpusintegruminflatur, &dilataturpro- duntur,fieri iblet.
portionenotabihtamquam ad dupluminfurgens. Omnes auten=i liquores , etiam oleum ipfurr
Tumdemumcopiofiffimus & fpiflus evolat hali- antequam bullire incipiunc, paucas & raras iemi
tus:adillumhalitumfiflammaadmoveatur, eciam. Acque Uludeciar
bullascircalateravafis jaciunt.
bonofpatiofupra os phials , flammam halitus omnibus liquoribus commune eft, ut parvaquan
continuo concip>t , atque ftatimadosphialaide- titate citius bulliant,& abfumantur,quam maguj
fcendicacque lbi fefigic&perpetuoardet. Quod Mon i t u M.
(i etiam rnajorern in modum calefactum fuerit
Llquoresmanifefte compofitos, adHiftotiat
oleum ad extremum halitus ille extra vitrum flam-
expanfionis &
coitioms Materia: mediant
mans absque flamma aut corpore aliquo ignito
igne, haudidoneosautproprios, exiftimavimu
admoto,prorfusfeipfeinflammat&expanfionem
quiafeparationibus & miftutis fuis raciones firr
flammaeinduit.
plicis expanfionis & coitionis difturbant & cot
M o n i t u u.
fundunt.Itaqueillosad ptopriamHiftotiam fep.
Vldendumeft, utphialaficorisanguftioris, ut
rationis&mifturae ablegavimus^
fumos conftringat,ne aeri ie ftacimaclargicer
mifcentes naturam inflammabilem deponanc,
H i s t o k. i A.
H
I S T O R I A. SPiritus vini in experimento pofitus, cum pil<
;llotenfibili,(quem,cum de aqtta Ioqueremt'

MOdus proceflus fpiritus vini talis eft. Ille mi-
nore multo calore excitatus celerius ad & defcripfimus
) hujusmodi fortitus eft expanfi'
expanfionemfecomparat, eamque praeftac, quam nem. Comperimus pondus 6. denariorum cp
aqua Ebullitautemmagnis utique bullisabsque fumpcum, & in vaporem folucum , veficam gra
jpuma,aut etiam totius corporis elevatione, vapor dem,qua:8.pintascapere poiTe;,expleviile &ft
autem ejus dum confertuseft,inbonaabore vttri decuplo- fexuiplo erat n
titer lnflaflejqux vefica
diftant a,flammaadmota fkmmamconcipit, non jor,quamveficailla,quaad aquamufiiumus, qi
tam lucidam cerce & bene compactam , quam dimidiam pincam tantum tecipiebac. Sed in exr
oleum,fedtenuem&jejunam, cceruleamquoque rimento aquae ponderis folummodo z. denar •
&ferepevfpicuam. Inflammatusautem fercur ad rumfactaerat confumptio;quaetertiatanti;mp :
os vitri, ubi pabuli magis copiofi dacurfubmini- eft denariorum fex. Itafupputatisrationibus,i
ftratio,quemadmodum & oleum. Verum tamen panfiovaporisfpiritus viniad expaniionem var •
fiinfiammeturvaporinparceaborevitri nonnihil nsaqua:,quintuplamrationemhabet,&ampli

defle&enteinobhquum , fitinflammacio inaere Neque tamen obftabac immenfa ifta expani.-.
penfibs, undulata, autarcuata, imaginemvaporis quin vafe ab igne remoto , corpus ad fe reftitu $<
fecuca,&proculdubiolongiusipfum comitauua, dumproperatecveficaeontinuoflavefcence, '9
fi vapor ille conft patus maneret, nec cum aere
fe infi^nicer contrahente. Acque ex hoc experim -<
confunderet.Aquecorpusipfumfpiritus vininul- to corporisflammaeexpanfionema:ftimare ca 9j

lopraecedentevapore nocabili , fiamma admota mus, conjecluranonadmodumfirma , &tariV
&parum immorante „ in flammam ejusqueex- probabili.CtiHienimvapor fpintus vinires iict^
panfionem mucatur, eo citius &facilius, quo fpi- inflamiTiabilis,atqueadnaturamflammattampi|
ritusiatiusdiffufusfit,&minorem occupet altitu- pe accedat, judicavamus rationes vapotis Ipiri J
dinem. Quod f\ fpiritus vini in cavo palms manus viniadflammam,cum rationibusvaporisaqual

ponatur,& candela accenfainter diguos juxta pal- aetemconvenire. Qualesenimfeoftenduntraiii
mam collocetur (ut pueri cum pulvere refihk lcs- nesrudimentorum , fivecorporum imperfe<! » .
dere folent) & fpiritus ille leviter projiciacur , & rum & migrantium (vaporum fcifcer)taleset: W
prorfum nonfurfumdiredto, ardetcorpusipfum evadere coroorum perfedtorum & ftatariorijflj
ina*e're,&accenfum interdum defcendit re&a, in- (flamm.-ekiiicet&aeris) confentaneum elt. I
-
terdum nubeculam in aere volicancem explicat, quo fequecucflammamaeremraritatefivccxp
qua: tamenipfaaddefcenfum vergic, interdumad fionemateri.Tquintuplo&ampliiisiuperare.Tjj
te£tifaftigium,vellatera,velpavimencum, ucique to enimieinvicemfuperantvaporesfuijUtdicln
inflammatum, adhsrefcit & ardet, &.fenfimex- eft;flammaveroipfaadproprium vaporem, i4
ftingui:ur. impurum fed fumme prapararum iefquialte: n
Habent autem Acetum,Agtefta,Vinum,lac,at- racionemhaberepoceftjucaeremitemadvapoin

quealii liquores fimplices ( ex vegetabilibus & aquasfummxprasparacum habere pofuimus.
Animantibus, dico, hamdemineralibusfeorilm Neque harc multum difcrepant ab iis , qua: u
memorabimus) fuos expanfionum modos.atq; in obiter percipiuntur , & familianter occurrijt.
iis notabiles nonnullas differencias , quas hoc loco Nam fi candelam ceream accenfam flatu exd*
'•
referrefupervacuumvifum eft. Verfantur autem gnas,& fili lllius fumei,qui adfcendi t (in ima p
"
iftae differentiae in illis naturis, quas in proceffibus anteqtiamdiipergatur) dimenfionem animad
aqu e & olei & fpiritus vini notavimusjgradu nem- tas •, &candelamprope flammamadmove.:s&
pecalotisi&modo expanfionis,quitriplex eft,vel rurfusportionemflammae , qnarprimoallabiit)
totocorpore , velfpuma, vel bullis majoribus. contempleris , eam fumi magnitudinem pi
Nam p nguiaferetococorpore ; fucciimmaturi, mulco plusquamduploexcedcre judicabis;fia-
utagrefta;buIlism?jonbus5 fucci eifastb uc aceiu. menille fumusimpurioreft & preffior. Qu' 1 »

i
pulv-if
;
r09 IJHILOSOPHICI. 710

mh/eris torraentarii corporis dimenfionem dili- correxifTent. Si quis enim aflerat.hoc ipfum fcire
'enternotes,aut ad melidrem conje&uraminfi- re&eacceptumêfte percarifasfcire.caufarumau-

ulametiaris,atq;rurfuspoftquamflammarncor- tem cognitionemglifcere,&ferie&veluti catena
ipuerit,dimenfionemflamma:fua:advertas:flam- perpetua adnotiffima NatuiK fcandere, adeo ut
nam,corpus(quomodohujusmodires fubitoin- particularium reruni cognicioabsque exactauni-
uitucomprehendi poffiY) mille vicibus fuperare verfarNatura;comprehenfione,proprienon abfol-
lonadmodumnegabis. Atque hujusmodi quaj-

•
vaturjnonfacileinvenias , quodfano cumjudicia
lamproportio-flammafadnitrum , exiis, qua; concradici poffit.Nam & veram ahcujus reiScien-
riuspofuimus, debetur. Verum de his cum ad tiam haberi polfe,antequamMens in caufarum ex-
ibfervationes noftras fuperhanc Hiftoriam ven- plicatione plane confiftat , minus confentaneum
amerit,clarius explicabimus. &petfe£tamllniverfi cognitionem humana;Na-

Aerem ipfiim expandi &
contrahiex calore & tura attribuere atq; aiTerere,temerarium fortafie
rigore in ventofis , quibus utuntur Medici ad at- quiddam,atq; impotentis cujusdam animi cenieri
'a6tionem,luculente'rvidemus. enimfuper Illse poflit. Verumilli contranullahujusmodiufiin-
lamma calefacta:, & continuo ad carnem applica- terpretationeautmoderatione , Senfuum oracula
carnem trahunt contrahente fe & reftituente
,
prorfus prophanare non veriti funt , quod cum
l,
aulatim aere. Atque hocoperaturexfefe, licet fiimmarerumdefperationeconjunifcumeft.Quod

:uppa immiflaatq; inflammatanonfuerit, quaad fiverumomninodicendumfit; etiamfi abhacca-
ehementiorem accractionem utifolent. Quin et- lumniaabftinuiflent.tamen haecipfa lisintempe-
imfifpongiafrigidainfufa ventofis fuperimpo- ftive&contentiofe motavideatur,cum citfaiftam
atur exterius,tanto magis fe contrahitaervirtute quam intelligere videntur ipfiflimam veritatem,
rigoris, & forciorfit attractio. tantushumansinduftrijepateatcampusj ut fitres
Salinum Argenteum, quale forma campanili prepoftera &quafimentis comotae&perturbacae,

u]gariffimaadmenfieufumadhibemus,inlavacro de extremis obtinendis folliciciim,tantas in medio
ut patera aqua plena collocavimus , aerem de- prxtermutere. Nam utcunque per
fitas utilitates
leflum fecum una ad vafis fundum vehens. Tum veri Siprobabilis diftinc"tionem,Scienti£ certitudi-
tunas ardetes duas aut tres in concavo illo parvo, nem deftruere.ufum retinere, videri volunt,atque
uodfalem excipere folet,pofuimus, atque lgnem quoad Aclivam partem , delectum rerum illefum
atu excitavimus. Evenitautem non multo poft, relinquere ; tamen fublataexanimis hominum
taerpercalorem rarefadtus, & antique_ fphaeie, veritatis exquirende_ fpcproculdubio nervosin-
npatiens.falini fundumexaliquo latere elevaret» quificionihumana:inciderunt,& promifcua qu^-

,in bullis adfcenderet. rendilicentia,inveniendi negotium, iri exerci-
Herodefcnbit altaris fabricam.eo artificio, ut tationemquandamlngenii & difputatiohis verte-
perimpofitoholocaufto &incenfb , fubito aqua runt. Veruntamennegareplane non polfumus >
cideret, qu« ignem exftingueret. Idnonaliam quinfiquanobis cum Antiquis intercedat focie-
ifcebat induftriam , quam ut fub alcare loco tas.eacumhocgenere philofophia? maxime con-
vo & claufb aer reciperetur , qui nullum alium jun<5tafit;cummulcaabillisde Senfuum variatio-
um ab igne extenderetur) inveniret exitum,nifi nibus,&judicii humani infirmitace,& de cohiben-
iaaquam in canali ad hoc paratam impelleret & do& fuftinendo aflenfu.prudencer dicTa& animad-
Erant etiam Batavi quidam nuper
truderet. verfaprobemusjquibusetiaminnumeraalia,qu£
iudnos,qui organum quoddamMuficum con- eodempertinent,adjungerepoflemus;Adeoutin-
cerant,quodradiisfolispercuirumfymphoniam ternos&illos hoctantuminterfit , quodillinil
tandam edebat. Idabaeristepefa&iextenfione, verefciri poQeprorfus, nosnil vere fciripofleea
l^principium motusdarepotuit, faclumfuifle quaadhucgenshumanaingrefiaeftvia,ftatuamus.

infimile eft,cum certum fit, aecem vel exigui ad- Neque vero hujus focietatis nos pudet. Si enim in
lodumcaloriscontacftulaceifitum expanfionem huncccetumrecipianturnonfolumii,quifenten-
itim moliri. tia & placito hoc tenent & opinantur, fed &
illi qui
. Verum ad magis accuratam expanfionis aeris idemautformaipfainterrogandi&objiciendipras

ptitiam ad veficam illamfenfibilem verfi,vittum feferunt, autconquerendo dererum obfcuritate,
cepimus vacuum (lcilicet aere folo impletumj &indignandofatentur&quaficlamant,autfecre-
pileumillum ex vefica (de quo jam antea locuti to animo agitanc&raris &occulcis vocibus veluti
, rnus) impofuimus. Vitro autem fuper ignem im- infufurrantjinveniasinhocnumeroVirosexAnti-
)fito,celerius&minorecalorefeextendebataer, quislonge maximos, &contemplationumprinci-
.aamaqua autfpiritusvini ; fed expanfione non pes,in quorum confbrtium includi neminem pce-
Imodum ampla.Hancenimproportionem fere- niteat.Pronuntiandi enim confidentiam fortafle
it:fi vefica ex femifle minoris contenti erat,quam unus autalterex antiquisufurpavitnequetamen
trumipfum.aerillamfortiter lane &planeinfla- invaluiteaipfa.nifihaud itapridem barbaris fecu
it. Ad majorem expanfionem non facile afcen- lis,nunc autem fa<5tione quadam, atq; confuetudi
|:bat; foramineauteminfummitaceveficas, dum ne & incuria retinetur.Sed tamen rurfus in hac, de
) flaretur,fa<5to, nullum exibat corpus vifibile. qua diximus,focietatefacile quisperfpexerit,nos
erga illos viros initiis opinionum conjunctos , exi-
SCALA INTEIXECTUS tuinimmenfiundivifbsefle. Etfi enimprimonon
Sive multumdiirentirevideamur , compe-
quodilliin
FILUM LABYRINTHI. tentiam humam Intellectus fimpliciter , nosfub
IFFICILIS faneforetreprehenfioeo- modo afleramus; nihilominus huc res redit , ut illi
rum.quibusnihil fciriplacuit, fidecre- nullumhuic maloremedium inveniencesautfpe-
tum durum interpretatione molliore rantes, negotium deferant, & fenfus certitudinem
Hh invaden-
.
7ir IMPETUSl 7I2

Jnvadendo,fcientiaabimisfundamentis;evertant: prenfabit , qiubusacquiefcenscsteravelutipe
Nos novam viam afferentes,tum fenfus,tum men- otium expediat; illum.fi modoperrexerit, necni.
ciserroresre°^re&reftitueieconernur. Itaqueilli rniufibiplacensaut difplicensab inquifitione de
jacT:amarbirratialeam, adingeniiquandampere- ftiterit, priorisvisfortunamanet. Qijiauternju
o-rinationem liberam& amcenam fe vertunt; nobis dicium cohibere & gradatim afcendere, & rerum
ex opinionenoftradifficilis&remotaobvenitpro- velutiMontiumjuga,unumprimo, deindealtert
vincia,quxutgenerihumanofelix&fauftafit,perac rurfus alterumfuperafe cum patientia verai
petuo precamur. Itaque initia viarum fecundo li- indefeflafuftinuerit,ille ad fummitatei& vertice
brodefcripfimus; easdem ipfi continuo ingreffi. Naturqmatureperveniet , ubi &ftatioftrena,c
Tertio Pharnomenallniverfi & Hiftonam tracla- pulcherrimusrerumprofpecT:us,&defcenfusma
vimus; in quo certeSilvasNatun£,& Yariatione liclivoducens adomnespra£ricas.Itaq;confiliur
infinita experimentorum veluti foliis opacas & noftrumeft , verae&legitimasderebusinquifitic
obfcuras ,& obfervationum fubtilitate , veluti nis ( ut in Secundo libro praceptaj ita hic exen
virgiiltis & vepribus implicatas penetravimus & plariaproponere &defcnbere pro varietate ful
preterivimus. Atquenunc admagis apertafortaf- je&orum;idq;ea forma,quam cumveritate furr
ie/fed tamen ad mao-is ardua pervenimus, ex Syl- mum confenfum habere putamus , atq; ut prob;
vis fcilicet ad RadicesMontium. Nam ab Hiftoria tam & ele&am tradimus. Neq; tamen more apu
ad univerfaliacerto atque conftanti tramite (licet homines recepto, omnibushujusformulas patt
vianova&intentata)dueemus. Atque certenon busneceilitatemquandamattribuimus.tamqua
male in vias contemplationum conveniret illud unicaj eflent &inviolabiles.Neq; enimhominu
celebre &decantatum apud antiquos bivium Vi- jnduftriam & felicitatem veluti ad columnamai
tsAcrive,exquoviaalteraprimoingreffuplana& gandasexiftimamus. Atq; nihilofficit, quomin
facilisducebatadpra:rupta& impervia; Altera 3 ii.quiotiomagisabundant, autadifficultatibi
principioardua&fufpenfainplanadefinebat.Nam quasp.rimoexperientemfequineceffeeft , libi.
eodemprorfusmodo , quijaminde si primain- jamerunt, remmonftrataminpotiusperducai

nuifitione immobilia quedam in fcietiis principia Quin contra, Artem veram adolefcere ftatuirni
PRODROMX
Sive
ANTICIPATIONES PHILOSOPHIiE
PRj^FATJO.
EXISTIMAMUS eum &amancis civis& viri prudencis pcrfonambene fimul fuftinuifle , qui interrogatus an c ;•
mas legesfuiscivibusdedifler,optimascerredvxirexiis,quasilliacceprurifuiflenr. Atquecertequibus non tan n

bene cogicaife facis eft (quod non multofecus eft ac benefbmniafTe) nifi obcineant quoque & rem ad effc&um perduc t,
iisnonoptimaurique.fedexiis^quxpiobariyerifimileeft, poriflima quandoquecligenda func- Nobis verolicet: fc

manana Rempublicam, Pacriam communem,fummo profequamur amore, camen legislatoria llla rarione, & delecti ti
iiberumnoneft. NequeenimlegesInr.ellec"cuiaucrebusdamusadarbicriumnoftmm , fed canquamfcribsfidele b
ipfiusNaturaevoceiaras & prolacasexcipimus &defcribmus. Iraquefive illae placeanr , fJveperopinionumfuff il
anriquentur.fidesnoftraomnino exiSkcnda cft.Neque camenfpcmabjecimus, quin acqueexorianrurapudpott >s
eapcrficere & colerc curas erit.
nonnulli, qui opcima quarq; capere & concoquere poffint, & quibus Iraque ad illa f»
tendere, atq; fontes rerum&urilifatumapcrirc,& viarumindicia.undigueconquireif(invQcat3Numinisope) iS

quam,dum in vivis erimus,defifterous.Iidem nos de eo, quod ad omnes perrinere, & in commune prodeflc poffir, fol i»
ti dumadmajoraconrendimus, minoranonafperiiamurfcumilla remora,haecparataeflefoleanc)necpociora(ut; i»

tramur; afferenres,idcircoVeteribus ac receptis,quo minus illa apud plunmos valcanc.incercedimus ; quin etiam cj fa
,& aufla & emendata, & in honote efle cupimus. Neque enim hominesaut omnes
aut omnino .auc ftatim 3 recepi k ,
creditisabducereconamur. Sedqueniadmodumfagictaaut miffile fcrrurcerreinproceffu, fcdtamen interim cor, r-

liones fuasperpecuo expedit progrediendo & nihilominus rorandoi ita & nosdumad ulteriora rapimut , in rccept k
co<*nitisvolvimur&circumfcrimur. Quamobrem nos quoque Rationis ipfiuscommunis&demonftratioDum vi »•
rium fabdicaro licetimperioearumjhoneftaoperaurimur ; atqueeaquxnobisfeoundumeas inventa&judicataf C»
&
qusque plurimum & veritatis ucilicatis habere poflunr.pari cum ca:tcris jure ptoponemus. Sed tamen neque pci )C
iis, quae de Rationis nativa; &

Demonftrationum Veterumincompctenria difla funt , derogatum quidquam jDte! ;i-
juftacxcufationeautvirium, autoccupatio ra
mus. Quinhscpotiusadjuximus.adtempus&ingraciameorum, qui
retardari.Contemplationcs fuas intra Veteres Scienciarum plagas & ptovincias , autfaltem earumconfinja contern h
fifterevolent; Eademiis,quiveramNatura;interpretacionemfecundumindicianoilraaccedent, eamque molier
f„
,-ioco diverticulorum, aut tabernaculorum in via pro-bitorum

adfoladum & levamenrum efle que ant ,'atque interin »-
manas f ©rtunas aliqua ex parce juvare, & Mcntes cogitationibus , quas paulo ar&iorem cognacionem habeaoc cur ir
tuva,perfundere. Id-veroexfaculrarealiquanoftra,aucejusfiducia,minimcominamur. Verum nobis dubium norft
fi quis,mediocris licet ingenii, fed tamea
animi maturus,Idola mentis fua: deponere, atquelnquifitioncm de integr ibi
decerneie,atqucinterveraHiftoria:Naturalisarqueejus calculosactence& diligenter, &Iibere vcrfari vclit, &pi«i
quinilleipfe,quisquisfit,longea1ciusinNaturampenetiaturus(itcxfcfe,&propriis&genuimsMentisviribus,dcrj«
tx raeris Ancicipationibusfuis.quamper omnigcnam Auchotumkflioaem,aucmeditationemabftraflaminfinitaclBl
difputationesafliduas icpccicas ; etfi machinas non admoverix , nec Interpretandi formam fccutus fuerir. Quak
&
iimile quippiam nobis ufu venite potfe non diflidimus ; praefcrrim cum accedat Interprecandi experimencum & exci-
tatio, quam ipfum habitum Mentis corrigcre & mucare probabilc eft. Neque tamen hsc in eam partem accipi volu
us,
fifidcm, quam Antiquorumplacicisdenegavimus,noftrisadhibcripoftulemus, Quincontrareftamur & profiteiit»

.'Nosipfosiftis.quaijamproponemus.qualiacunquaeafint, teneriminime vclle, uromniaPhilofophia: noftrzfecdj
&Indudiva:ramquaminregraferventur. Cogitara aucemipfafpa,rgere, nonMcchodo revincirevifumcft. Ha:.c i»
forma.pubcfcencibus camquam a ftirpe de integro Scienciis debetur; acque ejus eft,qui oon Artem cenfticuere expK*
jcis, fcd laquificionem libeum inftitucre ia fiDg.ulis»in pi^fentia tjimum velit.
M 3 PÎLOSOPHICI. 714
COGITATIONES
De
NATURA RERUM-
&
De SeBione corporum, Continm , Vkcm.
CoGIIAIIO I,
DOc trin a Democriti de Atomis aut vera eft, riam contrahi,& coarctari,& rurfus aperiri & dila-
aut ad demotiftrationem utiliter adhibetur. tari perfpiceret, &fpatiaina:qualiainterdumma-
eft Natura: fubtilitatem genm-

Jon facile enim jora,interdummiiiQlaoccupare&complere;non
am, &qualisinrebusipfisinvenitur,autcogita- quomodo hujufmodi ingreflus & egreffus
vidit
otie cdmplec"ti,aut verbis exprimere,nifi fuppo- corporum in locis luis fieri poffit , nifi propter va-
aturAtomus. Accipitur autem duobusfenfibus cuumadmiftum,minus videlicet , corpore com-
itomus,non multuminter fe diverfis. Autenim preflo,plusrelaxato. Necefleenimefle, contra-
ccipiturpro corporum fedlionis five fradtionis ctionemiftamperunum ex histribus modisfieri,
:rmino ultimo, fiveportioneminima : aut pro auteo,qliem diximus , nempe quod vacuumpro
orpore quod vacuo caret. Qiiod ad primum atti- ratione Contractionisexcludatur ;aut quodaliud
et, ha:cduo pofita, tuto&certoftatuipoflunt, aliquod corpus prius intermixtum exprimaturj
Jterum,inveniriinrebusdifpertitionem&com- Autquodfitquidam Naturalis (quahs qualisea
tinutionem longeea, qua: fub adfpe&umcadit, fitjcorporum condenfatio&rarefactio.Atq;quod
ibtiliorem. Alterum , eam tamen mfinitam non ad corporis tenuioris expreffionem attinet, ifta ra-
Te,necperpetuodivifibilem. Siquis enim dili- tionullumexitumhabere videtur. Namverum
:nterattendat,reperietrerumminutiasincorpo- eft,fpongias,&hujufmodiporofa , expreflo aere
buscontinuatiseas,qua;incorporibusfTactis & contrahi. De aereipfoautemmanifeitumeftper
.fcontinuatisinveniuntur, iubtilitate longe vin- plurima experimenta,cum ipatio notabilicontra-
:re. Videmus eiiim paium Oroci in aquainfu- hi pofle.Num ergo &ipfius aeris fubtiliorem par-
:m&agitatum,puta doliumaqua?,itainficere,ut temexprimi putandumeftJ&deinceps hujufmo-
jaliaaqna pura.etiamvifudiftingui poffit. Qya; dipartis aham,&fic ininfinitum? Nam adverfiffi-
:rte difpertitioCrociperaquam,fubtilitatem ex- mum tali opiniom eft,quod quo tenuioracorpora
aifitiffirni pulveris fuperat. Qiiod manifeftum fint,eomajoremcontrac~tionem fuftineant, cum
:t,fitantundempulverishgni Brafilii, vel Balau- contra fieri oporteret.fi contractio per expreffio-
orum,velalicujusreioptimecolorata:(rqua:ta- nem partis tenuioris fieret. Atquedeillo altero
en Croci lentorem adfeinliquoribusaperien- modo,corporafciliceteadem , nec alias mutata,
im& incorporandum , non habeat ) immifceas, tamenmagis&minusinrantate aut denfitate re-
lque ridiculum eiat, Atomos pro parvis illis cor- cipere, non multuna laborandum efE Poficivum
ifculis , qua: fub radiis folis confpiciuntur,acci- enim quiddam videtur efle,& ratione furda, & in-
:re. Ea enim pulveris inftarfunt, atomumau- explicataniti,qualiafuntfereAriftotelis pronun
m,utipfeDemocritusajebat,nemounquam vitiata.Reftat itaquetertiusillemodus,qui vacuum
t,aut viderepoffit. Sed iftarerum difpertitioin fupponit.QuodfiilludquisobjiciacDurumvide-
loribus multo magis mirabilem fe;oftendit.Ete- ri &fere incredibile,ut vacuum admiftum fit,cum
mfiparumCrocidoliumaqua?, colore at pa- •, corpus ubiquereperiatur ; is fi exem pla, qua: mo-

im zibethi caenacuium amplum,odoreimbuere, do adduximus,aqua? croco , vel aens odonbus in-
: mficere poteft,& fubinde aliud , & rurfus aliud, fe£ti,animo fedatiore confideret,facile perfpiciet,
eque quifquam fibi fingat,odores, luminis mo nullam partem pofleaffignanaquat , ubicrocus
:,autetiam caloris&frigoris,abfquecominuni- nonfit, &tamenmanifeftumeileex comparatio-
itione fubftantia: diffundi ; cumnotarepoffit, ne croci&aqua?antequammifcerentur, corpus
Jores etiam rebus folidis , lignis, metallis,adhre- aquae corps> croci,multis numeris excedere. Quod
:fcere,idquead tempusnon exiguum ; pofleet- fiidindiverfiscorporibusinvenitur, multomagis
im fri£tione,lavatione ab iifdemdifcuti&pur- incorpore&vacuohocfieriputandumeft.Verum
ari.Verum mhifce &fimilibus,quodproceflus in eapartei&wz^ , utpote hominis Mechanici,
nfinitusnon (it,neufofanuscontradixerit cum , contemphtio iWzDemocriti Philofbphiclariffimi
|ittafpatia&limites &coiporum quantitates,
, inferiorfuit:quod/&7-0, quiahicapud nosinno-
Jujufmodidifpertitio five diffufiocohibeatur;uc ftro ifto orbe vacuum coacervatum non reperit,
|iexemplisantedictisevidentiffimusn eft. Quod ideoilludfimplicitemegavit. Nil enim impedit,
|dfecundum fenfum Aromi attinet,quod vacuum quominus in regionibusa:theris,ubi proculdubio
ira:fupponit,atomumqueexprivationevacui de- majotesfunt corporu expanfiones etiam vacuum
|init;bona&feriadiligentia Heronis fuit, quas coacervatumfit. Iniisautemlnquifitionibus&fi-
lacuum coacervatumnegavit , vacuum commi- milibs>femel monitumfit,nequisproptertaittam
jtum alferuit. Cumenim perpetuumcorporum NaturEefubtilitatemconfundatur&diffidat. Oo-
jiexum cerneret , nequeinveniriprorfusautaffi- gitet enim & unitates &fummas rerum exa?quo
i;nari fpatium aliquod.quod corpore vacet,&mul- fupputationi fubmitti.Tam facile enim quis mille
*omagis,cum corporagravia&ponderofa furfum antiQsdixerit,autcogitaret,quam mille mpmentaj
|'rri, &naturasfuas quoquomodo deponere& cumtamenamiiamultismomeiitisconftituantur.
l'iolare potius quam divulfionem abfolutam a cor- Neque rurfus exiftimet aliquis,ha:c potius fpecu-
i>orecontiguopatiantur,videret; Naturam a va- lationis curiofa: efle,quam ad opera & ufum refer-
;:uomajorisnota:fivecoacervatoabhorrerepror- ri , Videre enim eft omnes &
fere philofbphos
!us ftatuit. Contra,eum eandem corporis mate- alios qui in Experientia & rebus particularibus
Hh z fedulo
'
.
7*5 1 M PE T U S 7K
fedulb verfati funt,& Naturam ad vivum diflecue- non tam manifefto. Quamvis enim to
putet,lic.et
runt,in hujufinodi Inquifitiones incidere,licet eas ta aquaquandoque ebullire & confumivideatui

fehciternonperagaitt.Nequealiafubeftcaufapo- tamen f.rces quafdam ejus.tamquam cinerem,va
tentior &venor,ob quani Philofophia, quam ha- adhaerefce.re pofle. Verum &iftaratiocogitatio
bemus.effe&uumfit fterilis, nifiquod verborum nem fallit. Certiflimum enim eft,totum corpi
&notionumvulgariumfubtilitates captavit; Na- aquae in aerem polle mutari.&fi quid vafi adhauc
turae fubtilitatem non perfecuta eft , nec inquirere fcat,id non ex delectu &feparatione partis craflic
conftituic. ris , fed forte ut aliqua pars fhcetpariomnin

'De&qttalitate ac inaqualitate Atomorum five cum ea, quaeevolat,fubftantia)fituvas tetigeri
Seminum. evenire Idque exemplo argenti vivi elucefcii

;
II. quod totum fit volatile , rurfus toturriabfqi&

PYthagor.-e inventa & majore
placita talia ex diminutione vel tantilla confiftit. Etiaminole
parte fuere,quaeadOrdinem potiusquendam lampadum,& fevo candelarum, totum a pingui f
Religioforuinfundandum , quamadScholamin volatilcnec aliqua fitincineratio,namfuligopc

philofophiaaperiendam
, accommodata effent; flammam non ante flammam gignitur; & flamm
quod &eventuscomprobavit.Eaenim difciplina cadaver,non oleiautfevifedimentum eft. Atqi
plnsinhan-efiManicha>orum,&fuperftitioneMa- hoc aditum quendam ad Democriti opinionem c
humeti, quam apud Philofophos valuit& floruit. diverfitate feminum five Atomorum labefadtam
Opinio tamen ejus , Mundum ex numeris confta- prarbet.Aditum,inquam,innatura;naminopinii

re,eofenfu accipi poteft , ut ad Natura? prineipia ne aditus ille eft multo mollior & blandior qur ,
penetret. Duplex enim eft,atque adeo elle poteft, philofophia vulgaris materiam fuam commentii
opinio de Atomis five rerum feminibus $ una De- ad omnesformasaequam&communemfingit.
wocriti,<\ux Atomis inaequalitatem & figuram, & Deneghgentia veterum in Inquifitione de Adotu , i
perfiguramfitum atuibuit:Akerafortaife Pjtha- JMoventibut rerum principiu.

omnino pares & fimiles efle afferuit.
gora, qaae eas III.
Quienimarquahtatem Atomisaffignat, is omnia INquifitionem deNaturain motu contempla
in numeris neceflario ponit qui autem reliquaat-
•, do & examinando maxime collocare ejus e ,
ttibutaadmittit, isnaturas primitivas Atomorum qui operafpectet. Quieta autemrerumprinci|

fingularium praeter numerosfive rationescoitio- contempiari autcomminifci, eorum eft,quifi
numadhibet.AcTivaautem quarftio^quae huicfpe- monesfeierc&difputationesalerevelint. Qui<
eamque determinarepoteft,
culativa: refpondet, autemvocoprincipia , quaedocentexquibusilV
caeft, quametiamDfflwm/wadducit Utrum •, conflentur&confiftant nonautemquavi&'jf
,
omniaexomnibusfieripoffint. Quod cumille a coalefcaut. Nequeenimadagendum, &potef

ratione alienum putaifet, Atomorum diverfitatem tem five operationem humanam amplificand; B
tenuit. Nobis veroeaqufeftiononbeneinftituta, iiifticit,autmagnopereattinet,noffeex quibus ;
nec quavftionempriorempremerevidetur , fide conftent,fi modos & vias mutationum & transf w;
tranimutatione immediata corporum intelliga- madonum ignores. Nam fumptoexemplo a IV f.
tur. Verum utrum etiam per debitos circuitus & chamcisfaquarumphantafiacelebresillaedepifl

mutationes medias univerfa non tranfeant , ea de- cipiisrerum Inquifidones fluxiffe videnturjan f «
mumquaeftiolegitimaeft. Dubiumenimnoneft, tequifimpliciaTheriacam ingredientia novit i
feminarerum,licet fint paria , poftquam fe in cer- pro certo Theriacamcomponere poteft ? Aut c
tasturmas& nodosconjecerint,cai-porum diffi- Sacchari.vitn, panni , materiaharectedefcrijK
miliumnaturamomninoinduere donecea:dem , apud fe habet , num propterea Artem , quae ad t J
turmae.autnodi diffolvantur; Adeo ut compofito- rumprxparationem & effe&ionem pertinet tei
rumnatma &aftecT:us tranfmutationi immediata: revidetur ?Atqueinhujufmodi tamen princit»
nonminori impedimentoac obici, quamfimpii- mortuis inveftigandis & examinandis hommiK
cium efle poflit. Verum Democritm in corporum fpeculationes praecipue occupatre funt ; ac fiq i
principiis mveftigandis acutus ; in motuum aucem cadaveris Naturje Anatomiam infpicere, non 5 •
principiis examinandis fibi impar & imperitus de- turae vivse facultates & virtutes inquirere fibi pi
prehenditurjquod etiam eomauine vitium omoiu ponat & deftinet. De moventibus autem ren i
philofbphorum fuit. Atquehujus,de qualoqui- fermo fere in trafitu habetur; ut omni

principiis i
mur,Inquifitionis de prima conditione feminum admirationem fuperet, fi intueamurquamnec.

five Atomorum,uciIitas,nefcim», an non fit omni- genter& difloluteresomnium maxima&utili •
nomaxima; utquaefit a<5tus & potentiae fuprema mainquiratur&tracfetur.Etenimficogitationit

regula,&fpei & operum vera moderatrix. Etiam de iis,qufe dicuntur,paulifper iufcipiamus ; ml
alialnquifitio inde fluit , cujusutilitascomplexu ftimulus materia: per pri vationem ? num efforrr •
minor,fedrebus&operibuspropior eft. Eaeftde tiomateria: adldeam? numaggregatioparticu-

Separatione&alteratione, hoc eft , quid per fepa- rum fimilium ? num agitatio fortuitaAtomoru
rationem fiat,& quid aliaratione. Familiaris enim invacuo ^num lis&Amicitia ? numcceli&tei:.
eftanimohumano error , quietiama Chymifta- impreiIionesrecjproca:?numE!ementorumco«
rum philofophia magnum robur &incrememum merciumper qualitates fymbolizantes 5 numi-
accepit; uteafeparationideputencur , quaealio flnxuscceleftium num iympathiar&antipatls
?
fpe&ent. Exempli gratia; cumaquain vaporem rerum mim occultae & fpecifica; virtutes & pi -
?
tranfit,faci!equisopin,eturpartem aquae fubtilio- prietates ? num fatum,fortuua,necefIitas? num, -

rem emkti,ctafIiorem fubfiftere ut in ligno vide-
; quam.hujufmodi generalia,qua: nil aliud lunt q i
flamma & fumo evolat , pars in
re eft,ubi pars in ipeclra,& fimulachra in fuperficie rerum.veluti»
einere manet. Sitnile quiddam & in aqua fien quis aquis , natantia &ludentiahumanumgennsb(-
bun?
& ,
i7 PHILOSOPHICI. 718
unt Jautipes humanas efficient au6Hores. Ifta excitare,, cohibere, intendere remittere, multi-
nimphantafiam implent, vel inflantpotius,fed plicare, acfopire & fiftere poffimus ; atque inde
il prorfus ad operum effecT:ionem,corporum mu- corporum confervationes, mutationes & trans- ,
itionem.autmotuumregimenfaciunt. Atq;rur- formationespraftare. Maxime autem ii Motus

is,de motu Naturali & violento , de motu ex fe- quibus rehqui conflantur. Cei tiffimum
funt, ex
>fo&aliunde , determinis motuum argutari enimeft,quantofimplicioresmotusinvenientur,
ibtilitatescaptare; & hxc quoq; nil admodum tanto magishumanampoteftatem amplificari', Si
s corpore Naturar ftringunt ; ftdpotius in cortice a fpecialibus & pra;paratis materiis hberari & in ,
velad popularesfer-
•fcrlbuntur.Icaq; his miffis , novaopera invalefcere. Etcertequemadmodum
ionesdamnatis&telegatis,illidemumrerum ap- verbafivevocabula omniumlinguarum immenfa
;titus&inclinationes inveftigandxfunt.aquibus varietate,epaucis literis fimplicibus componun-
:a,quam videmus tanta eftectuum & mutatio-
, tur pari ratione univerfa; rerum actiones & virtu-
:
imvarietas,inoperibus&Natura; &Artiscon- tesapaucismotuum fimplicium naturis & origi-

itur&etnergit. Atq; tentandum ut Natune vel- nibusconftituuntur. Turpeautemfuerithomini-
li/VoAJovinculainjiciamus. Sunt enim genera bus,propria:vocis tintinnabula tam accurate_ex-
otuumredeinventa&dhcreta; vera/V<w«'vin-~ ploraffe, ad Natura; autem vocem tam illiteratos
ila. Namprout motuum,ideft, incitationum & "
effe,&moreprifcifeculi(antequamlitera:inventc.
ihibitionum ftimuli & nodi adhibentur, ad lllud effent) fonos tantum compofitos, & voces digno-
guiturmateriaripfiuscoverfio&tiansformatio. fcere;e]ementa&literasnondiftinguere.
De divifione vttla.rri iJMotm.quodftt inutilk, De Quanto Materits, certo , & quod Mutatia
O" mmm acuta. fiat absj„ interitu.
. IV. V.
)IvifioMotus receptain philofophia popularis /""XMnia mutari,& nil vere interire,ac fummam
videtur& absquefundamento , ut quse rem v_ymateria;prorfus eandemmanere , fatis con-
reffeclustantum dividit,atq;adhoc,utpercau- ftat. Atqueut omnipotentiaDeiopus erat , ut
feiamus.nihilconducit.Nam Generatio , Corrti- aliquid createturenihikr, ita & fimilis omnipo-
o,Augmentatio, Dimtnutio, Alteratio , Latio ad tentia requiritur ,ut aliquid redigatur in nihilum,
um , nilaliudquam opera&effe6tus motuum Idfiveper deftitutionem virtutis confervatricis ,
it, quicumadmanifeitam rerummutationem five per a&um diffolutionis fiat , nihil ad rem :
rvenemnt,qua; popularinotasfubjacet,tum de- tantumneceffeeft , ut decretum intercedat crea-
un hifce nominibus ( pingui fatis contempla- toris. Hocpofitone cogitatio abftrahatur, aut
ne)infigniuntur. Neq; enim dubitamus,quin materiaaliquafictitiaintelligatur, etiam illudfi-
c fibivelint, cum corpora permotum (cujus- gnificamusreamanobisintroducimateriam, atq;
nq;fitgeneris)eousq;procefferint,utformam ea natura inveftitam, ut vere dici poffit , huic
vamteneant.velveterem ponant, (quod veluti corporiplusmateria;adeffe,illi autemflicet ean-
-iodusquxdameft, & juftifpatiiconfedioj id dem menfuram expleantj minus. Exempligratia,
)tum Generationii & Corruflionis nominari fin ; plumbo plus,aqua; minus, aeri multo minus, neq;
remmanenteforma quantitatem tantummodo hoc folum indefinite & ratione incerta & furda,
limenfionem novam adipifcantur ; id motum fed prsecife;adeo ut calculoshaec res pati poffit,
igmentationis tkDiminutionis dicijfic manente velutiplusduplo,triplo &fimiliter. Itaque fiquis
am mole & clauftris, five circumfcriptione , ta- dicat, aerem ex aqua fieri poffe, aut rurfus aquatn
niqualitate, Aclionibus&paffionibusmuten- ex aere, audiam , fi vero dicat fimilem menfuram

tMMomm Aheratwnis appellari; fin manente aqusinfimilem menfuram aerisverti poffe, non
& forma,& mole, & quanti tate locum & nil
iq; , audiam ; idem enim eft, ac fi dixiflet, aliquid poffe
udmutent , id per Motum Lationis fignificari. redigiinnihilum. Similitereconverfb,fi«licatda-
:rumhxcomniaacntius&diligentiusinfpicien- tammenfuram aeris(exempli gratia veficamcon-
menfura Motus fimt , &periodi,fiveciuricula tenti certi aeris plenam ) infimilem menfuram
ixdammotuum &velutipenfa, non veras diffe- aqua;vertipoffe,idemeftacfidicat, aliquid fieri

ntia»,cumquidfacT:umfitdefignent;atrationem poffeexnihilo.Exhisitaquepofitis, triapracepta
'ctivixinnuant. Itaq; hujusmodivocabula do- nveconfiliaadufumderivarejamvifumeft.utho-
ndigratiaiuntnecelfaria, &Diale6Hcisrationi- minesperitius, &
propterperitiam feliciuscum
is accommodata , Naturalis autem Scientia: Naturanegotientur. Primumhujusmodi eft, ut
;entiffima. Omnes enim ifti motus compofiti homines frequenter Naturam de rationibus fuis
'ntj&decompofiti, &multiplicitercompofiti; reddendisinterpellent; hoc eft, cnm corpusali-
imperite contemplantibus adfimpliciorapene- quod,quod prius fenfuimanifeftumerat,aufugiC
!andumfit. Nam principia, fontes, caufie, &for- fe& difparuiffe videant,ut non prius rationes ad-
ia:motuum,ideftomnigena; materia; appetitus mittant, autliquident , quam demonftratum eis
:paffiones,philofophia;debentur; Ac deinceps fuerit, quo tandem corpus illud migraverit, &
Iotuumimpreffionesfiveimpulfiones;fraena& ad qua: receptum fit. Hoc,utnunc funtres, ne-
:lu6tationes ; Vis & obftru6tiones ; Alternatio- gligentiflime fit,& contemplatio plerumque cum
iBs&Mixtura;; circuitus& catena;;deniq-, enim afpedu definit ; adeo utflamma;, rei vulgatiffi-
ifputationesanimofie, aut fermones prpbabiles, ma;, receptum homines nonnorint , quando-
'ltcontemplationesvaga: , autdemque placita quidem eam in corpus aeris mutari falfiffimum
>eciofa,multum juvant. "Sed id agendumutmo- fit. Secundum hujusmodi , utcumhomines
is debitis & minifterio Natura; convenienti confiderent neceffitatem Natura? prorfus ada-
;iotum ejuemcunque in materia fufceptibili mantinam, qua: Kiateria: ineft, utfefuftentet, nec
Hh ? inNj..
» ,
7S9 IMPETUS 710

rurfusnullum quaefpatium praebecfed fokcorporis contraftio.
inNihiium eedat, aut folvatur, illi
& agitationis materiae praeter- Corpus enim , m quod flama recidit.longe minus
ecnus vexationis
mittan* fiukimasejus operationes & obftmatio- fpatiumcomplecquamflamma antequam exftin-
Atque hoc con- gueretut.Hinc fit lllud inane,quod fucceffione de-
nes deteeere atque educere velint.
attificiofum certe videri ndetat.Atq;inventofishocevidentiffimueft.Narn
filmm nonadmodum
quiddamvide- cumeasfortiustraherevoluncfpongiaaquarfrigi-
poffif quisneaat? fedutiletamen
placet etiam dae infusa illas tanguncut pec fcigus aer intenorco-
fucn eq nihil in eo e ft. Veruntamen fi
denfetur,& ie in minus fpatium colhgat. Itaq; de-
nunc parum obfervationis huic rei adfpergamus.
Itaq; fichabeto.Maximum certe homim.five
ope- mimus certe homimbus eam folhcitudinem , ne
ranti,fiveexpecienti,impedimentu occurricquod de fpintuum tamfacihevolat.onelaborentrquum
&ilhfpintus , quosfaepedefiderant,odorum,fa
Materiarmaffamcertam absque diminutione aut
.
licet; porum,fimihum,noniemper extrafepta evolent,

a cceffione,fervare&premere,&fubigerevix
ied intra confundantur,hoc certil
fed feparatione faeta.ultima vis eluditur.Separatio
autem dnplex ihtervenic , aut quod pars matenae De Qjdete apparente , &
ConJifientiA
evolet, ut in decocT:ione aut faltem quod

;
feceffio & Fluore.
Intentio itaque mutationis VI.
fit,utinfloreIa£tis.
corpqrum profundae, & intimae non alia eft,quam
QlTod quardam quiefcece videantuc & moti
vexetur ; Sed ta. fecundumtotumaucintegcumre
privari, id
ii materiaomniho debitis modis
men iftar duar fepai ationes nihilominus interim &e videtur,fecundum partes autem , hominu opi
1
nionemfallit. Quiesemm fimplex& abfoluta.c
prohibeantur. Tum
enimmateria vereconftrin-
viamteccipitur. Tertium inpartibus&intotonullaeft.fed quaeeile putatu
eitucubi fugx omnis
demquehujusmodi.uthominescumcorporum permotuumimpedimenta,cohibmones,&arqu:
hbria efficitur.Exempli gratia,cum in vafis in hir
alterationes in eadem Maieriar mafsa , neq; aucU
doperforaticquibus hortos irngamus.aqua <*
neque diminuta,fieri videant , primum eo errore
vafis obturetuc ) ex foiaminibus ilbsnon efflun
phantafiamhberent.quiakeharcet; Akecationem
nempetantummodoperfeparationemfieriidein- id per mctum retrahentem , non pecNacucai,
quiefcentemfienperipicuum eft. Aquaemm tai
de nt fedulo& peritediftinguereincipiantde Al-
contendit defcendere.quam fi aftu fuo potiatu,
terationibus,quando ad leparacionem referri de-
beanr.quandoaddifordinationem tantum, & va- -ftd cum infummitate vafisnonfit quodfucced:
aqua in imo ab aqua in fummo retrahuur & vi
riam bofitionem partium absq; aha feparatione ; ,
quando ad utramcu.Neq. emm credo, cum pyrum

patitur. Siquis emm alterum isficmiorem in luc
immaturum&acecbummanibusfoctiusatcredta- teneacutfe moverenon poffic, atque ille nitat .
mus,conturidimus,&fubigimus,undeilluddul- fedulo, nonpcopteceatamenminor eftmotusr
cedinem acquirit; autcumSuccinum vel Gem-

&a motufortion
nitentiar.quianonpravaJet,
gatur.Hocautem quoddicimusde falla quiete
main pulverem fubtihffimum reda£ca colorem
deponunt,matensparsnotabilisdeperditur , fed W rebusmnumerisutilecognitueft, &non mi
tantumpartescorporis in nova pofitione eonfti-
mum lucisprarbet 111 Inqmfitione naturar fohd
liquidi,fiveconfiftentiaj&fluons.Sohdaenim
tuuntur Reftatutercocequendamex opinionibus
hominum evellamus, cujus ea vis eft, ut fi fides ei m pofmone fua manere & quiefcere, liq
dcntur
adhibeatuc,ahquaexhis,quardiximus,prodefpe- daautemmoven&confundi.Neq;enimcolun|
i-atishaberipoffint.Vulgacisenimopinioeft, reru exaqua,autahaefhgiesexftruipoteft , utde hgj
fpiritus.cumadintenfioremquendamgradumte- vella P ide.Itaq;inpromptueftopinari,partesac|
fuperiores contendere(motu,quem appellant,i
nuitatis per calorem evefti funt, etiam in vafis fo-
hdiffimis (putaargenti,vkri,) per occultoseorun-
turalij utdefluant; pattes autem ligni non iteL
dem poros meatus evolari ; quod minus verum
& Atqui hoc verum non eft , cum idem infit mo ;
eft.Neq;enimaerautfpiritus, licetaccedenteca- partibusligni.quar m fummocollocantucutJ

!ore,rarefa<3us,nonflammaipfa ,tamhbenter fe orfumferantucquiaquarridquein a&um pet<|
ceretucnifi hgacetuc& retrahecetuc ifte motu l
comminuit , utperhujusmodi porosexkum fibi
quanereautfacerefuftineacVeruut nec aquaper motupotiore. Is autemcftcerte appetitus coi f'i
ita necaecpechujusmodi nuitatis, fiveSeparationisfuga, qux &ipfat l
nmamvaldeparvam ,
poroseffluit.Namutaeraqua longetenuior,ita& -Aquaf quamligno competicfedin hgno eftm.i

iubtiliores funt gravitatis fortiocin Aqua debilior. Nam quoc
tales pori rimis confpicuis longe ;
neq;opushabecetfubvafeopertofuffocari,hujus- hujusmodi Motu etiam quae liquidafunt part •
pent, id maniieftum eft. Videmus enim in bu

modi ptrfpirationes illi ullo modo prafto effent,
J
aut compcterent. Exemplum autem quod addu-,

Aqiw ad feparationem evitandam , aquam fi i
-
miferandum, utfunt pelliculasconjicerc.inhemifphaerii formam d
cuncmifeium eft,velpotius
Contemplationes vulgacis philofophia? , fidas. Videmusetiam in ftillicidiis, aquam t
plerarq;
aquae continuetuc , in filum exile fe prodtrccr t
cum ad pacticulacia ventum eft. Ajunt enim , fi
chartainflammatainpoculunimittatur, &fubito attenuare,quoadfequensaquafuppetat;fmauta
deficiat Aqua ad continuationem, tum fe in gu
oe poculi fuper vas aqu.x convertatur , aquam fur T
jl
'
fum tcahi ; propterea quod poftquam flamma , & rotundas recipere,quarum diameter filo illo pi-
acrper flammamrarefaclus.quaefpatiialiquantu refitmtikomajor.Similimodovidemus, AcjiUf

impleverancperporos vafis exhalaverint, reftare comminutionemmagisexquifitama-grepati.cO
utcorpusaliquodiuctedat.ldemin ventofis fieri, exforaminibus&rimis(fifubtiliores fint)natu«
quae carnes trahunt. Atq; de fucceffione aquar vel fuo pondereabsq; concuffione non effluat. Que
carnis bene fentiuncde caufa, quaepraecedit , im- conftat , appetitum continuitatis etiam hqu «
peritUTime,Neq; enirn eftaliquacorporisemiffio, inelle, fed debilem. At contra in rebus fol-Hi
PHILOSOPHICL , 722,
viget Si motui naturali fivegravitatiprcdomina- nus,quia oleum papyro mirius confentiat. Idem
:ur. Si quisenimexiftimetincolumnalignivella-
&
quoq; in faccharo videmus fimihbus, qus ad a-
oidisiuperiores partesnondiffluere cupere,fedie quam vel vinum intromittenda le laxant,neq;fb-
in eodem plane ftatu fuftinere,is facile fe corriget, lum cum liquores illis incumbunt , fed eofdem
jconfidereccolumnam , five fimilia , fi alcitudo quoque fugunt & furfum trahunt.
;jus non fit proportionata,
ad latitudinem bafis Deconfenfucorporttm, qmfenfupraditafantt .
edmodumexcedat, ftare non poife , ieddevexo <& qu&fenfu carent.

jondere fcrri adeo ut ftrudruris praealtis necefle
;
VII.
it.ut adpyramidisfonnaminclinent, &fint ver- PAfliones corporum,qu£e ienfu dotantur,&quae

us rummitatem anguftiores. QuaHsautem fit ea fenfucarent,magnumconfenfum habenc; nifi
STatura,qua: appecicum iftum continuitatis incen- quod m corpore fenfibili accedat fpiritus. Nam
lacautremittat , non facileinquirentioccurret. pupilla oculi fpeculo five aquis arquiparatur ; &fi-
Ilud fortaile fuggeretur , parces folidorum eife rnili natura imagines lucis & rerum vifibihum ex-
nagis denfas &compadtas ; hquidorum magis ra- cipit & reddit.
Organum autem auditus obici in-
as & foliuas , aut liquidisfiibeile fpiricum , quod tralocum cavernolumcorformeeft, aquovox&
Iuorisfitpnncipium,quiinfohdisdefit,&hujuf- fonusoptimerefultat. Attractiones autem rerurh
nodi. Sed neutrum horum veritati confbnum inanimatarum,& rurfushorroresfive fuga;, ( eas
•ft.Mamreftum enimeft,nivem&ceram, qua:fe- dico,quae ex proprietate fiunt) in Aniinalibus , ol-
ari&fingi.&imprefliones recipere pofliint, ar- fadtui atque odoribnsgratis & odiofis, conveniut.
;ento vivoautplumboliquefa6to,longe effe ra- Ta£tus autem ratio &
guftus,omnem,quae in cor-
iora.uruiratione ponderum evincitur. Quod fi poribsinanimacisacciderepofficautviolentiam
|uisadhucinfiftat,fieripofle 5 utnixautcera, licet aut contra iniinuatione almam & amicam , ac uni-
ic(incotpj argentovivorarior , camenhabere verfasearundempaflionufiguras, veluti vates aut
officpartes magis claufas & compaclas ; verum interpres exprimit. Nam comprefliones , exten-
uiaficcoLpus ipongiofum, &cavamulca, &ae- fiones,erofiones, feparationes&fimilia in corpo-
emrecipiac,ideoiniummaefficileviorem , ucin ribus mortuis in proceflu latent,necnifipoft effe-
umicefic , qui cumproâtione molis fic fortaffe c^fum manifeftum percipiuntur. In animalib» autS
gno levior camenfi utrumque in pulverem redi-
,
cum fenfu doloris fecundum diverfa genera auc
acur, pulverempumicis pulverelignifuturugra- chatadteres violentiasperaguntur, permeanteper

iorem quia cavicates illa; non ampliiis adfint.
,
omnia fpiritu. Atque ab hoc principio deducitur
ixc bene notata & ob jectafunt. Sed quid ad Ni- cognitio,Num forre alicui Animan tium adfit alius
em & Ceram colhquatam dicent , ubi jam cavi- quifpiamfenfuspraetereos,qui notantur ; &quot
ices expletae funt ; vel quid ad Gummi cor- & quales fenfus in univerfo Animantium genere
ora, Maftichen & fimilia , quae cavitates iftas efle poffint. Ex paflionibus enim materix rite di-
lanifeftasnonhabent, &tamen funtpluribusli- ftin£tis fequetur numerus fenfiium, fi modo orga»
uoribus leviora ? Quod autem de fpiricu affe- nacompetant&accedatfpiritus.

int.per cu jus vim & impetum res fluant ; id certe De Motu violento , quodfitfaga, & difcurfatiotar»
rimo intuitu probabileeft, &notionibuscom- tiumrei propterprejfuram, licet minimeviftbilis.
lunibus familiarcreipfa autem durius eft,& ma- vni.

iserroneum , cum verae rationinonfblumnon MQtus violentus ( quem vocaht ) per quem
initatur,ied fere opponatur. Spiritus enim ille, rnifIilia,utlapides,fagitt£,globi ferrei, &fi-
uem dicunt.revera (quod mirum fortafle dictuj milia per aerem volant , fere omnium motuum eft
unfiltenciaminducit.nonfluorem.Qiiod&opti- vulgatiflimus. Atque in hu jus tamen obfer vatione
.ieinInftantiaNivrsceriiitur,quaecumexaqua& & mquifitione miram & fupinam negligentiam
erecompofitum corpus fit, cumque Aqua& & hominum notare licet. Neque parvo detrimento
erfeorfim fluancin mixcuratamen confiftentiam in motu iftius Natura &poteftate inveftiganda of-
dipifcitur. Quodfiquisobjiciat,idevenirepofle fenditur ; cum
ad infinica fitutilis, &tormentis,
x condenfatione aquea? partis per fngus , &non Machinis,&univerferei Mechanicae fit inftarani-
|binteipofitione aeris-, isfecorriget , fi animad- tnx & vita;. Plurimiautemfeperfun&osinqHifi-
. ercat etiam fpumum corp? fimile Nivi efle,quod, tioneputant,fi motumillum violentum efle pro-
iamena frigorenullomodo condenfetur. Sinad- nuntient,& a naturali diftinguant. Atque is fane eft
|iucurgeat,&infpuma praxedere condenfatione, Ariftotelis & fcholae ejus mos propf ius & difcipli-
iiona frigore,fed tame ab agitatione,& percuflio- na,curate ut habeant homines quod pronuntient,
|ie ;is pueros confulat,qui ex le vi aura per fiftulam non quod fentiant ; & docere quomodo aliquis af-
live calamum infpirata,& aqua ( ob parum faponis firmando aut negado fe expedire,non cogitando fe
iimixtum) paulb tenaciore , miram&turritam explicare,&fibifatisfacerepoflit.Aliipauloatten-
Smllaium ftru&uramconficiunt. Res autem fic fq tius,arreptoillopofito, duo corporain unoloco

lubet ; Corpofa ad tadtum corporis amici five fi- efle non pofle.reftate ajunt, ut quod fortius fit im-
lailis fe folvere &
laxare , ad tadtum autem corpo- pellat,debilius cedat,Eam ceflionem five fugam,fi
iis diileutientis fe ftringere fuftinere. Itaque ap-& niinoradhibeaturvis,nonultradurare,quampri-
liofitionem corporis alieni efle confiftentia? cau- ma impulfio continuetur,ut in protrufione;Si autc
lam.Sicvidemus oleumaquae admiftum , ut fitin major,etiamremoto corpore impellente,ad tem-
lingueatis, liquiditatem , qu<e & in aqua & in oleo pp vigere,donecfenfim remittatur,ut in jaclu. At-
linteavigebat.quadantenus exuere. Contravide- que hi rurfiis , alio e jufdem fcholae more invetera-
|iius,papyru aqua madefa&am fe folvere,& confi- to,primordiarei captant , deproceiflu &exitu non
llentiam fquse obaeiemanteainporisadmiftum fblliciti.tamquam primaquarquecitera trahant;
ialidaeratj deponere ; oleo vero madefattam,mi- quofitut immaturaquadamimpaticntiacontem-
Hh 4. placionena
!
7 i3 IMPETUS 724.
plationem abrumpant. Nam ad id, quod corpora familiaris, nobis dubitationem movit , num forte
liib ipfum iclum cedant,aliquid afrerunt; fed poft- ex altiore Principio non penderet.Sed exiftimam»
quamcorpusimpellens jam remotumfit, adeout non aliam caufamhuicreifubelfe, quameandem
neceffitas illa confufionis corporum jam plane quamnunctraclamus. Namqueprefluracorporis
cellaverit,curpofteamotuscontinuetur, nihildi- affatimmotuminpartibusfive minutiisejusexci-
cunt.nec feipii fatis capiunt. Alii autem magis dili- tat,ut fe quacunque via expediant &liberent.Itaq,
gerites,&inInquifitione perfeverantes, cumvim corpusnonfoluminlineare&aagitur&provolat,
aeris inventis &fimilibus,qua;velarbores&tur- fed undequaq; experitur,atq;ideoferotat;utroq;
resdejicerepoffit,animadvertiffent : opinatifunt enimmodoadfelaxandumnonnihilproficit.Atq;
eam vim,qua£hujufinodimiffiliapoftprimamim- in rebus folidis fubtile quiddam &abditum : in
pulfionem deducat & comitetur, aeri debere attri- mollibus evidehs & quafi palpabile eft.Namut ce-
bui,pone corpus.quodmovetur , colle&o in- & ravelplumbum,&hujufmodimollia,malleoper-
gruenti, cujus impetu corpus tamquamnavisin cullacedunt,nontantum indirecfum,fed&inla.
frurmteaquarumvehatur.Atque hicerteremnon tera,undequaque eodemmodo&corporadura
:
deferunt atque conternplationem ad exitum per-

, fi ve reni tentia fugiunt & in re6ta linea & in circui-
ducuncfedtamenaveritate aberrant. Resautem tu. Ceffio enimcorporalis inmollibus,&locali<
vereinhunc modumfehabet. Prscipuus motus induris, ratione conveniunt ; atque in corpori;
partibusipfiuscorporis,quodvolat, lneffe vide- mollis erformatione,corporisduripaffio,cumfu-
tur:qui cum vifu ob nimiam fubtilitatem non per- gic & volat,optime confpicitur.Interim nemo exi-
cipiatur,hominesnon fatis attendentes

, fed levi ftimetnospra;termotumiftum fquicaputreieft
obfervationerem tranimittentes latet. Accuratius non etiamaliquaspartes aeri devehenti tribuere
autemicrutandimanifefteconftatjCorpora, quze quimotumprincipalemadjuvare,impedire , fle
duriorafunt , preffionisefle impatienuffima , & &ere,regere poffit, Nam & ejusreipoteftasel

e jufdem veluti ienfum acutiffimnm habere , adeo non parva. Atque harc motus violenti five Mecha
ut quam minimum a naturali pofitione depulfa nici (quiadhuclatuit)explicatiovelutifonsqui
ma<?napernicitatenitantur,uthberentur&inpri- dampracticareft. %
ftinum ftatum reftituantur. Qiiod ut fiat, partes De caitja Motm in tormentu igneis , quod ex pari
fingula: faclo principio a parte puifata , fe in vicem tanmm, nec eapoticre,inqmJitaJit.
non fecusacvis externa,protrudunt,ac vigent & ; IX.
fit continua& intentiffima ( licet minime vifibi-
f
T~Ormentorum igneorum caufa , &Motustai ,
lis)partiumtrepidatio&commotio. Atque hoc JL potentis&nobilisexplicatio.manca eft,&<
videmusfieri in exemplovitri,Sacchari, &hujuf- partepotiore deficit. Ajunt enimpulveremto
modi rerum fragilium , quae fi mucrone aut ferro mentarium poftquam in flammam con verfiis fi
,
acutofecentur, aut dividantur , protinus inaliis &extenuatus, fe dilatare&r»ajus fpatiumocct

partibus,a ttattumucronisremotis , quafiinin- pare.unde fequi neduocorporainunolocofin
,
ftantidifrumpuntur. Quod evidenterdemonftrat autdimenfionumpenetratiofiat, autformaEl

communicationem Motus prelluras in partes fuc- menti deftrnatur, aut fit' partium prater natura
cedentes. Quimotus cum peromniamoliatur,& totiusfit(ha;cenimdicunturjcorporis,quodo'-
ubiq;tentet, eaparteconfracfionerninducit,qua ftat,expulfionem , vel effradtionem. Nequeni!*
ex pratcedente corporis difpofitione minusfortis eft,quoddicunt. Nam
&ifteappetitus,&matei
cratcompacrio.Nequetamenipiemdtus,quando paffio , &hnjufmodimotuspars aliqua. Sedi
peromnia turbat&percurrit,fubafpectum venit, hilominusin hocpeccant , quodadneceffitate
donecapertafiateffradtio, fivecontinukatisiolu- iftamcorporisdilatandi, remprarproperaco°it
tio.Rurfusvidemus,fifortefilumferreum,autba- tionededucunt,nequequodnatura priuseft, (
cillum , aut durior pars calami (vel hujufmodi ftincte confiderant. Namutcorpuspulveris,po
corpora,quacflexibiliaquidem funt, nonabfque quaminflammammutatuseft , majorem locu

aliquaremtentia) inter pollicem Indicem per & occupet,neceffitatemfanebabet;utautemcorp
extrema fua curventur , &
ftringantur , ea ftatim pulveris inflammetur, idque tam rapide , id fim '
profilire. Cujusmotuscaufamanifeftedeprehen- neceffitatenon conftringitur ; fed ex prsceder

diturnonelieinextremiscorporispartibus, qua: motuumconfliclu&comparationependet. NaHI
digitis ftringuntur , fed in medio quod vim pati-
,
dubium non eft,quin corpus illud folidum & gi
tur, ad cujus relevationemmotusillefe expedit. ve,quodperhujufmodimotumextruditur,veli
In hoc autem exemplo plane liquet, caufam lllam movetur,antcquam cedat , fedulo obnitatur &§ :
Motus,quamadducuntde impulfioneaeris ," ex- forterobuftiusfit,vi6roriapotiatur ; ideft,utii(
cludi. Nequeenimullafitpercuffio, quaraerem flammaglobum expellat , fed globus flamma:;

immittat. Atquehoc etiamleviilloexperimento fuffocet.Itaquefilocopulveristormentarii, Sv
evincitur,cumpruninucleumrecentem & lubri- phurem,velCaphuram,velfimihaaccjpias , qi:
cumpremimusjdigitofquepaulatimadducimus, flammam&ipfacitocorripiunt , &(quiacorp-
atquehac rationeemittimus.Nam &inhoc quo- mm compa£ho inflammationiimpedimentoe j
queexemplocompreffio illa vicepercuffiomseft. eain granapulveris,admiftacineris Juniperi, il

EvidentiffimusautemhujufcemotusefTecluscer- alicujslignimaximecombuftilis aliquaportior,
nitur in perpetuis converfionibusfiverotationi- efforme$;tamen (finitrumtibfitj motus ifte rapi'
bus corporum miffilium dum volant. Siquidera &potensnofequitur:fedmot»adinflarhationeni
eaproceduntutique,fedprogrefIumfuumfaciunt niolecorporisrenitentis,impeditur&conftrin;-
inlineisfpiralibus,hoceftprocedendo&rotando. .turmecfeexplicatautadeffe&upertingit.Reia-
Atque certe is motmjpiralis cum tam fit rapidus,& tem veritas fic le habet. Motum iftu de quo qua: •
nihuomin 9 tam expeditus,& rebus quodammodo tur, geminatu & compofitu reperias. Nam prs r
motu.
»5 P H I L O S O V H C I I. 726
notum inflammationis, qui in fulphurea pulveris metis quibufdam fatis Iiquet,iis dico , qui cercam
>arte maxime viget,fubeftalius magis fortis & vi-

& conftantem configurationem cum ftellis fixis
>Ientus.Is fit a fpiritu crudo & aqueo,qui ex nitro iervaruntqualisfuitilla, qua? in Caffiopeanoftra
naxime , &nonnihilacaibonefalicisconcipitur, jetate apparuit. Quod autem adTerram attinet;
|ui & ipfe expanditur certe (ut vaporesfubdito poftquamadlnteriora ejus.relictaea, quannfu-
alorefolentj fedunaetiam (quodcaput reieft) perficie&partibusproximisinvenitur , incrufta-
npeturapidiffimo a calore &inflammationefu- tione & mixtura.penetratum eft , videtur&ibi
it& erumpit.acque perhoc etiam inflammatio- quoque fimilis ei,qua? m ccelo fupponitur.perpe-
i vias relaxac & aperit. Hu jufce motus rudimenta Proculdubio enim eft,fi in profun-
tuitas exiftere.
dncrepitationibus aridorum fohorumLauri vel doTerrapatereturmutationes , cohfequentiam

ledera: cernimus , cuminignemmittuntur, & earum mutationum , etiam in noftra regione,
lagisetiaminfale , qui ad rei ihquifitamaturam quamcalcamus , majorescafusfuilfeparicuram,
ropius accedit. Simile etiam quiddam & in fevo quam fieri videmus. Sane Terra motus plerique
mdelarum madido, & iri flatulentis ligni viridis & eruptionesaquarum,vel eructationesignium,
ammisftpevidemus.Maximeautememinetifte non ex profundo admodum, fed prope lniurgunt,
lotus inArgento vi vo,quod corpus maxime cru- cum parvum aliquod fpatium infuperficieoccu-
am, &inftar-aquae Minerahs eft cujusviresffi ;
pent.Quantoenimlatioremregionem& traclum
:>igne vexecur,&abexicuproi)ibeacur)nonmul- hujufmodi Accidentia in facie terrse occupant,
> pulveristormetariiviribusinferioresfunt.Itaq; tantomagisradicesfiveorigineseorumad vifcera
oc exemplo monendi homines funt&rogandi, Terrs penetrare putandum eft. Itaque majores
i iti caiifirum inquiiitione unum aliquod arri- Terraemotus (majores,inquam,ambitu,non vio-
iant.&facilepronuntient ; fedcircumfpiciant,& lentiaj qui rarius eveniunt,recte cometisejusge:-
icontemplationes fuas fortius&altiusfigant. neris,dequodiximus,£equipararipoflunt ;
qui&
<e diffimilttudme Coeleflittm & Sttblunarittm cjttoad ipfi infrequentes fiint , ut illud inaneat quod initip
aternttatem & mutabtlitatem ; cfttod nonflt diximus,inter ccelum & terram , quatenus ad con-
vertficata, &mutationem,non multum interefle.
ftantiam Si
X. quem autem arquabilitas & cectitudo Motus in

"\Uod receptum eft , llniverfitatem Naturas corporibus cceleftibusapparens,movet velutiae-
^.velutiperglobos redte div'di,&diftingui;ut ternitatis comesindividuus, praeftoeftOceanus,
iafitratiocceleftium,aliafublunarium , idnon qui in asftu fuo haud multo minorem conftan-

ifque caufa introdudum videtur; fi in hacopi- tiam oftendat.Poftremo,fi quis adhoc inftet,nega-
one mo Jus adhibeatur. Dubium enim non eft, ri tamennonpolTe , quin in ipfafuperficieorbis
lin reciones fub orbeLunari pofitar,&fupra,una terrarum&partibusproximis,infinita?fiantmuta-
m corporibus,quxfiib eifdem fpatiis continen- tiones,in coelonon item:Hucitareiponfum volu-
r,multis&magnisrebusdifferant.Nequetamen mus,necnosha:cperQmniaasquare , &tamenfi
.ccertiuseft,quamillud corporibus utrmfque :
regiones fquasvocant ) fupenorem&ieJHediam
}biinelfe communes inclinationes, paffiones & aeris pro fuperficie autintenoretunicacceliacci-
otus. IcaqueunicacemNatura:fequidebemus, piamus quemadmodum fpatium iftud apud nos,

,
ifta diftinguere potius quam difcerpere nec , quoAnimalia.Planta: , &Mineraliacontinentur,

ntemplationem frangere. Sed quod ulterius re- pro fuperficie vel exteriore tunica Terras accipi-
ptumeft,cceleftiamucacionesnonfubire,fublu- mus ; &
ibi quoque varias & multiformes genera-
ciavero, aucElementaria,qua;vocant , iifdem tiones&mutationesinveniri.Itaquetumultusfe-

noxia effe ;& materiamhoruminftar Meretri- re omnis,& conflictusj&perturbatio , in confiniis
;efle,novasformasperpetuoappetentem,illo- tantum cceli& temlocumhabere videtur. Ut in
cnauteminftar Matrons, ftabili ihtemerato & rebus civihbus fit ; inquibusilludfrequenterufu
nnubio gaudente;populans opinio videtur efle, venit, litduorum regnorumfinescontinuisincur-
infirma , & ex apparentia & fuperftitione orta. fionibus&violentiis infeftentur , duminteriores

detur autem nobis hxc fententia ex utraq; parte utriufque regni provincia: fecura pace atquealta
\
bilis&finefundameto.Namneq; coeloeacom- quietefruuntur. Nemoautem,firecte attendetit,
jtitstemitas quamfingunt,necrurfusteine ea
,
Religionem hic opponat. Nam Ethnica jactantia
tutabilitas. Nam,quodadccelumattinet,nonea
folummodo prsrogativa iftaCcelum materiatum
i:endumeftratione,mutationesibidem no fieri, donavit.utiitincorruptibile.ScripturaeautemSa-
liafubafpedtumnon veniunt. Afpectum enim
i
crar xternitatem &
corruptionem ccelo & terra;
:i(tratcx:corporisfubtilitas,&locidiftantia ,Nam ;
ex a-quo,licet gloriam &
venerationem difparem
riiinveniunturaerismutationes,utin atftn,fri- attribuunt. Nam fi legatur, Solem & Lttnamfideles
ae,odonbus,fonis,manifeftumeft, qua: fubvi- & Aternos in ccelo tefles e^:legitur etiam, Generatio-,
m non cadunt.Neque rurfus(credo) fi oculus in nes migrare , Terram atttemin aternummanere,
•culoLunspofitus efleca tantointervallo,qu£ Quod autem utrumque tranfitorium fit,uno ora-
xapudnos fiunt, &quiiniuperficie Terrarob- culo conrinetur , nempe Cdum & terram pertran-
;niuntMorus& mutationesMachinarum, Ani- fire,verbum autem Domini nonfertranfire. Neque
|iuutn,plantarum,&hujufmodi(qua:punila:ali- hatcnosnoviplacitiftudio diximus, fedquodifta
I jus dimenfionem, ob diftantiam , non

feftuca: rerum & regionum conficta divortia&difcrimi-
,|uant) cernere poilet. In corporibusautem, na,ultra quam veritas patitur,magno impedimen-
u9E tantx molis &magnitudinis funt , ut ob dime- to ad veram Philofbphiam,& Natura? contempla-»
iinumfuarumamplitudinem,ipatiadiftantiarum tionem fore,haud ignari , fed exemplo edo-
iiicere , atque adadfpecrum pervenirepoffunt, «5ti providemus,
l:Jtauonesinreaionibus cceleftibusfieri, exco^
FRANQ*
7*7 I M P ET U S 7*8
FRANCISCUS
BACON
L E C T O R I.
vecerum Placitis fibi acquiefcendum non purarunt quod aliquando ab animi conftantia fepius
SIabqui
fuerint,qui in , ,
ingenii levitate fieri vidimus ; ii qualefcunque fuerint , hac feie defeniione communi ufi funr; fe,licet ab Antiqui-
cate dcfciverint , tamen ea afferre ,

quascumfenfuoptimeconveniant ; atquchomines fihocfibiinanimumindu-
cere pofiint,ut authoritate non perftringantut & Senfibus credant facile in eorum partes tranfituros. Nos
, fed fibi ipfi ,
vero Senfum nec Concradictione violavimus.nec abftraftione deftruimus, & materiam ei longe uberiorem quam , alti
pra:buimus,&mulrominifterioerrores ejusreftituimus, poteftaces auximus , atque judicium ejus , damnatisphan

tafiis , arque in ordinem redacta ratione munivimus , &
firmavimus ; utalii profcfllone quadam , nos rcipiafcn
fumtuerivideamur ; atque Philofophia noftra una fere arque eadem resfit cum fenfureftituto&liberato. Ncqui
proptereatamennobisdehominumfide&afienfulargcpollicemur , cum noftra ratio cum nullapriorumconfcnnat
fcdplaneindiverfumtrahat. Nam qui hucufque pertcefi eorum , qua vetetes afferuDt , ad Experientiam & Sen :
fum tamquam dc integro fc contulcrunt , in hunc modum fere fe geflerunt ; utnonnulla primofecundumSenfun
qua; illis maxime rationem totius habere vifa funt
acritct & ftrenue inquifiverint ; ea potiflimum fumentes ,
AtqueexhisconfeftimExpcrientiajmanipuHs, &tamquam faftionibus placita confinxerint angufte&intqualitt :
philofophati ,&omnia paucis condonantcs. Atque ifte tamcn modus philofophandi , ad fidem faciendam fapc
rumetovalidus&felixeft;obanguftiaspccT:orishumani , quodillis, qua;una& fubitomentemfubircpoflunt m: ,
&
acquiefccndi cupidum cajtera vel negligit vel modo quodam non pcrccptibili ita fe habci
xime movetur , ,
putat , ucillapaucaquibus phantafia lmpleri , aut inflariconfucvit. Accontra.nosnonmanipulares, fedjuftumd

vmorumoperumexercitumpoftnostrahentes, &exaequo, & fccundumfummasrerum , pronunciantcs , nonhabi
mus fere quo nos vettamus , aut exquaparteaditumad humanam fidcm reperiamus ; cum ca , quas adducimu
altius quam notiones.latius quam hujufmodi
Expenmcnta.fe cxrendant. Itaque neceffe eft, ut ex illis plcraque , pr; ,
propcris & propenfis fcnfuum prehenfionibus non fatisfaciant ,

nonnulla autem dura , inftar religionis i & i i
fenfusaccedanr. Scnfusemmhumam falluntunque , fcd tamen etiam fe indicant ; verum crrorcspr.ji

credibiliaad
viamingrefli fumus, rci ipfi convenientem; nondifputaJ
fto, Indiciaaccerfitafunt. Itaque &novamprorfustradendi
Exemplarava&fparfaadducendo cumutevquefidei faciendx modus forwfleadverfusnobisfututus fuiffii,!
do , aut ;
quorumdecretanecincuranotionum cecinanguftiis experienriz abfciflz & rruncatae

,
fundata fint Sed cxf , :
rientiamcoacervaram&continuamadhibuimus aquc homines ad fontes rcrum adduximus, ac univcrfumlrjt

,
lectus proceiTum & derivationes fuboculospofuimus.

Quarequicunqueeoanimo funt, uc aut argumentis nitann
autpaucisexemplisccdant, autauthoritatibusimpediantur autopus hocnofti:umevolvcre& inctofpiccrepropter;
, I
anguftias non poflint cum lllis nos profeclo de hac re ncc ferio colloqui poflumus. Satrs fuei
animi aut tempotis ; i
fi illud Philocratis de Demofthene

dictum huc transfcramus. Atque nolite mirari f Athenienfes~) fimihi cum Demofth ,
non conveniat. iUeenimaqtmm egovinumbibo. Illienim certeliquoiem bibunt crudum

, exlntellcduvelfpo I ,
manancem , vdinduftriaquadambauftum. Nosautem liquorem paramus & propinamus ex infinitis uvis confl
&um , iifquematuns&tempcftivis, &pcrracemosdecerptis, & colle&is , &fubinde torculari preffis &rurfujj ,
vafefefeparantibus^&clarificaiis. Ne enim hoc Deus ft verit ,ut phantafia: noftratfommum pro exemplaremun-li c H
nius; fed potius benigne faveat, ucApocalypfin & vifionem
vcftigiorum&viarum CrearorisinNatuta & Creatt i".
confcribamus.
FILUM LABYRINTHI,
Sive Inquifitiokgitima
D E M O T U.
MAchina IntelleBusinferior-.feufequelaxharta- Devehiculisfive deferenttbus Motum.

rum adapparentiam primam. Racemifve Charta Htfloiia ordtnau adArti '•
Racemifive charta Hiftoru ordinau ad Articu- lum Quartum.

&
lumprimum:de formis differentiis Motus. 1)e Operationibus & Confequenttis Motus.
Motus Appltcationis exterioris,fivemotus adh&- Racemi five Charta Hiflortts. Ordtnau adA\
rentu. culum Qmntum.
Motus Applicationis Interioris,five motm Mix- JDe cumculvs ftve Clepfydris Motus.
tura. Racemifive Charta Hiftoria ordmauad Arti^
Motus QsApplicationis ad Ftbras,five motus iden- lum Sextum.
titatis. Deorbevirtutis Motus.
tSMotus Affimilationis feu Motus Generationis
,
. Racemifive Charta HiflorU ordinau ad Artt ;-
Jovis. Ittm Septimum.
tJvtotus Signatur<t,five Motus Cjenerationis Sa- De Hterarchia Motus.
turni. Racemifive Charta Htftoru ordinau adArh *•
Motits Excitationis , [ive Motus Generationis lum Otlavum.
£it~la, DeSocietatibiu Motus.
Racemi five charta Hiftoruordinauad Arttcu- Racsmifive Charta Hiftoriaordinataad Artv
lum Secundum. lum TS[onum.
DeSubj eEiisfive Continentibus Motum. De Affinitatibus Motm.
Tâcemifive Charta Hifloru ordinau ad tsirti- %acemi five Charta Hifloru ordinau adiS>
culttrn Tertium. culum Decimum.
25 PHILOSO.PHICI. y&
<De viribus Vnionk in Mom, judicii libertatem
adhibuerunt r Ut duplieiter nos
jiagemifiveChartaHijioriaordinataadArticu-. de Humanogenere meritos exiftimemus , duas
tm Vndecimum. .
res maxime Mortalibus charas &
gratas , potefta-,
De virtbm Confuetudinii & novitatis in Motu. tem & libertatern fimul deferentes poteftatem :
Racemi five Charta HiporiA ordinaf* adArticu- operum , libertatem judicii, Ac yelufi in judiciis
tmDuodecimutrt. civilibuseamaximeincorrupta&recbfunt» ubi
J)ealmommbtu Motus.
'
minimum oratorum licentia; & turbis , aut etiam
Sjllab&five Charta Anatomim. Eloquentia: conceditur fed omnis fere opera
: &
Vena relztfafeu (harta Diyifionis Securnk. tempus in teftibus confumitur.Eodem modo & de
Axioma Exteritpjive Charta obfervationii, Natura judicia exercentur optima , cum nec pu-
Colummfive Charta Impoffibilys Apparentii» five gnacrnecprobabili orationi aut diiputatibni ma-
lumanaoptativa. ximspartestribuuntur, fed Experientiafteftimo-?
Feenusfive Charta ufus intervenientis five Hu-° niis evidentibus & coaceryatis res conficitur.Nam
tanaeAbliva. certein Authorum teftimpniis libido & ftimulus
Antktpatio five Charta Interpretationii SyU veriatur:rerum autem teftimpnia&refponfa, in-

t&ru, terdumobicura&perplexa, iediemperfincera&
Vonsfive ChartaadChartasNovellai.. incorrupta funt. Liberati etiam videmur magna
Machtna InteMlifs Superior; fiyefequela Char* rnalo.exhominumfaftidio &pra:judicio Solenf f
rumadApparentiamSecundam. _
enimviriprudentes,&graves,&CuncT:atores,no->
ChartmNavelk. yitatem pmnem levitatis & vanitatis nomine iu>
\Tque exemplum Jnquifitionisdenatura(ut ipe6tamhabere:nqvasautemfettas> & novapla-
videte.eft) abfolvimus , idque in fubjefto cita ut larvas &_umbras afpernari. Nequeenim
nniumrnaxime capaci & diffufo , eaqueforma, multumintereileputant.utrimihomiuesinTheo-
iam judicamus cum yeritate &Intellectu fum- riisconfentiantautdiflentiant: nifiquodyetera&
um confenfum habere. Neq; tamen moreapud recepta magis fint.ob cpnfenfum &mores, rebus
jminesieceptoformutealicuinecefiitatemim- gerendis ac.coinmodata. Huicmalononaiiudre-
jnimus ; tamquam unica eifet , & inftar Artis mediumreperiebatur, nifiut amplitudine exem-
fius.Sed certe omnibs1
longo ufu,
pertentatis, ex pli,in ipibs hpminum fenius ita mcurramus.ut pri-
nonnulta,utputamu$,judicio> hancipiamfor- moafpec"tu,quivismedipcris judiciiremiblidam)

am five rationem difponendimateriamrerum, & fobriam effe , atqueppera&utilitatemipiran-
I
opuslntejlectus, ut probatam& electam exhi-f temj&anovasichola; , aut nova; iec"ra:ratione&
;mus. Nihilautem officit, qupminusii qui otio confuetudine proriusalienam,ftatimperipiciat&
agis abundant , aut a difficultatibus,quas
primp agnoicat.Speramus etiam hoc potiilimum modo,
perientemiequineceiIeeft,liberijameA"unt,auf AStiquis&aliis,quiinphilofophjaaliquidppinati
aioris etiam ckaltioris funtingemi,rem in potius fiint.authoritatem &
fidem abrogari : honorem &
:rducant.Nam&ipfiftatuim»,ArtemInvenien- reverentiam coniervaripoiTe, ldquenonartificio
adolefcerecuminventis , neque adaliquidim? quodam,iedex viipfarei.Exiftimamusenimiubi»
otum&inyiolabilelnveniendiattificium , ho- turam animoshpminumcpgitationem,nuirj&iL
inum induftrjam & felicitatem aftringendam. lihujufmodi diligentiam adhibuerint, autplaci-
:tis enim perfecl:ionem
Artis uium remorari,nita & opiniones iuas tali fundamentp excitave^
a"
eft neceife. Qijod autem viam novam Atque fane hoc dubium aljcui videri potuif-s'
l
fcientiam rint.
icendi&tradendi ingreffifumus , quod doclri- fo , fi opiniones eorum tantum ad nos pervenif-

im & pra:cepta quafi pra: tereuntes,& aliud agenT fent , modus autem Inquifitionis & demonftratip-
Sdiftulimus ; atque in exemplo prxcipue elabor riis non apparuiilet. Tum enim tale quipp iam iq
vimus : ho,c fummarationenos fecifle arbitra- mentemnobis venifletcogitare,tllpsproculdubio
ur.Nequeianehomineslatere yolumus,quidin $. meditationum fuarum prjpcipio magnam virr?
icrefecutifumus^namobtinereinhominuma?- & copiam exemplorum paraviife , eamque fimili

uitate pofitum eft » vel potiusin fbrtunacom- quo nos ordine , vel fbrtaile meliore diipofiiiire.
Re5enimhumanigeneris'agitur, nonno-
iuni.
Sedpoftquamrecomperta , illis pronuntiare vi-
La.Primumhocvidem.uradepti,quodmaximum iumeilet tum demum prpnuntiata&eorum ex-
:
;
x,utplan,eintelligam,Uir.Longeenimaliudeftfinr plicationes&epnnexionesinfcriptaredegiife:ad-
alisprarceDtisexemplafubnedere: Aliuii,uni- dito fparfimuno aut altero exemplo ,ad docendj
erfi operis figuram perfedam &quafi
folidam lumen:fed primordia illa&notas,acye]uti Codi-
^nftruere&repraifentare.EteniminlVlathemati- cillos & commentarios fuos in lucem edere,
is,adftante machinaautfabricafequitur dempn- &iuperyacnum&moleftumputaiIe. Itaquefeciil

ratiofaciiis&perlpicua;fedabiquehaecomrho- feutinsdificando faceredecet .• nam poftoperis
itaje, omniavidenturinvoluta , &qu»mreyera ipfius ftru&uram ,machinas&Scalas,&hujuimb-
iiu/ubtiliora.Atque.etiamilludufuvenit,utquo diInftrumenta 4_conipecT:u amoyenda eifc. Ve.
tandiusinftrumentumdemonftrationisfiat, eo rumhxcdeipfis.eogitare>nobisperipibsintegru
t & fidelius &
illuftrius. Etiam putamus nos ali- &
non eibformam enim rationem luam inquiren?
uem modeftia: & fimplieitatisfruc"tum percipe- $,& ipfiprofitentur &Scripta eorum ejufilerrj
,
quod nec vimnecinfidiashominum ju-

epoile, expreilam imaginem prs fe ferunt. Ea non ali^
kiisfecimusautparavimus fed rem nudam &

: fuit,quamutabexemplisquibuidamquibusSen-»
pertamexhibuimus. N^mo enim ante nos,ho- fusplurimumalTueveratjadconclufionesmaxime
ninesadfontesNaturae&resipfasad<Iuxerunt,ut generales five principia Scientiarum advolarentj
nmediumconfulerent:fedexempla&Experien- ad quorum immotam yeritatem , conclufio-
i^m adîctprum fuorum fidem , non ad alieni nes inferiores per media deriyarent. Ex quibus
&
.
6il 1MPETUS '

<?
3
Arteconftituta, tum demum fi qua controverfia gris tradimus , utin ingeniismelioribusveluti

dealiquoexemplomotaellet , quodplacitisfuis glebaferaciore tranfplantata,magnum & felix ir.
refraeari videretur, illudper diftin&ionesautre- crementum recipere poffit.Nosautemfiquaini

eularum iuarum explanationes in ordinem redi- velmaIecredidimus,velobdormivimus&mim
eerent : autfidererumparticularium caufismen- attendimus,veldefecimus,&inquifitionemabn
tioinjiceretur,easadfpeculationesfuasingeniofe pimus:nihilominusremitapropofuimus,ut&e
accommodarent. Itaque res &totiuserroris pro- roresnoftri.antequam maflamfcientiaealtiusinl
ceifus prorfus patet : nam & miffio Experientias ciant,notari & feparari poffint : atque etiamutf
prccpopera fuit:& conclufiones mediae (quae ope- cilis & expedita
laborum noftrorum fuccefl
fit
rum vitxfunt )autnegle£tae , aut infirmo funda- &continuatio:Tumautemhominesviresfuasn

mento impofitx funt ; &Senfuiipfi(quinon re- fcent , cumnon eademinfinitifedomiflaaliipr:
prarfentaturj ingeniiqiuedam fadta eft fubftitutio ftabunt. Etiam illud ludibriumavertifle videmi
illegitima&infelix, &
fiquafrequens alicubi in- cui frequens noftra operum mentio &inculcat
tereorumScriptainveniatur exemplorum&, par- exponipoflet ; nifi hominesinterres ipfasverf;.
ticulariummentio.idfero.&poftquamjamdecre- coegiflemus , hoc eft.ut homines opera qui <
tum elfetde placitis fuis,fadtum efleconftat. No- aliisexigimus, & anobispofcerent : facile enn
ftraautemratiohuic maxime contrariaeft : quod quivis jamperfpiciet,nonfruftranosde operib;

Tabulsaffatimextracontroverfiamponunt.Qiii- fermonem intulifle, cum in Tabulis ipfis pau<;
buspofitis&illud fequitur admirationem quaa , necnovorumoperumdefignationes&fcenora .
quibufdam ex Antiquis aut alii cuipiam tnbuitur, periet , atque fimul rationem noftram planep
inta&am&imminutammanere. Nam in iis qus fpicietmon operaexoperibus,(fcilicetutEmp-
in Ingenio& meditationepofitafunt, illimirabi- cifolent )fedexoperibuscaufas, ex caufis rurs
les homines fe pra;ftiterunt. Noftra autem talia operaliota,utlegitimiNaturaeInterpretes , et,
funt , quadiominumingenia&facultatesfereae- cendi atquepropterea evirandipraematuraiK

:
quant.Nam quemadmodumadhocut linearecte effufam d principioad opera deflexionem, atc|

defcribatur, plurimumeft inmanUs&yifus facul- hujus rei legitimum &
pr.tftitutum tempus <*
tate.fi per conftantiam manus & oculorum judi- fervandi & expectandi. Poftremo & illud vi I
cium tantumres tentaturjfin per regulamadmo- mur effecifle , uthominesnonfolum devi&iri*.
tam.nonmultum. Aututetiamfimplicius verba tutohujusInftaurationisnoftrae,fedetiamder i
faciamus, quemadmodumadhocutlongaoratio le&quantitateejusverasopinioneshabeant,*

recitetur memoriter , homo memoriapqilensab forte alicuiin mentem venire poffit , hcjc qi &
homineobliviofomimminmodumdifrert-,fin de niolimur,vaftum quiddam efle , & fupra hum; is
fcripto,nonitem:EMemratione,&inContem- vires,cum contraplerumque fiat, utquodm is
platione retum, qua: mentis viribus folum incum- utile magisfinitumfit: Haec vero de Natura In< i-
bitjhomohominiprsftatvelmaxime.Ineaautem fitio,veIfinguIisnonfitpervia , conjundfisro

qua: pet Tabulas fit & earum ufum rite adhibi- operis etiamexpedita. Quodutpateatmagis, i-
tum , non multo major inhominumlntelledhi geftem Tabularum addere vifum eft. Primae i-
eminet inxqualitas , quam Senfuineffe fblet. m bulxfuntdeMotu;Secunda;decalore&frig<e)
Quin & ab ingeniorum acumine agilitate, & Tertiae, de radiis rerum & impreflionibus a
dumfuo motuferuntur, periculum metuimus. ftans-,Quartsf,devegetatione&vitis ;

Quint;S&
Itaque hominum ingeniis non plumas aut alas: paflionibuscorporis Animalis: Sextse de fen Ife
fedplumbum&ponderaaddimus. Accedit &iL objecl:is:SeptimaedeAffe&ibusanimi:06tav;!te

lud,quodrem omniurndifficillimam(fi vis&con- Mente &ejusfacultatibus. Atque hae Tabul; ad
tentioadhibeatur) perTabulasnoftrasfpontefe- Naturaefeparationempertinent , &funtexpite

cuturamnondiffidimus-, hancipfamutpoftquam formae. Ad cohftruclionem autem JMaturse pi i-
hominesprimo aditu fortaifle difficiles & alieni, nent & exparte Materis funtTabula; , quaj-
paulopoftnativaererumfubtilitati,qu£eoculisfuis quuntur.NonxjdeArchiteduraMundijDeci «j
fubjicitur , & differentiis in experientiaplanefi- deRelativis Magnis, five accidentibusEflen^r
gnatis&expreflis,aflueverinf, continuoferefub- Undecima?,de corporum confiftenths , fivee-
tilitatem verborum & difputationurn , quaehuc qualitatepartium.-Duodecimar,defpeciebustt
ufque hominum cogitationes occupavit , &te- rerumfabricis&focietatibus ordinariis ;Dec !&
nuit,quafi proreludicra & quadam incantatione tertia^deRelativisparvis,fiveproprietatibu.||C

& fpedro habituti fint; atque de Nattiradecretu- univerfa Inquifitio per Tredecim tabulas abfc a-
ri, quoddefortunadicifolet,eam afrontecapilla- tur.Minores autem Tabulas ( quasfpecill:»-

tam,aboccipitiocalvameffe.Omnemenimiftam pellamus) ex occafione & ufu praefenti cor||'
feram &
praepofteram fubtilitatem , poftquam mus.NequeeniminillisipfisullamnifiperTi-
tempus rerum praeterierit , Naturam prenfare & las,&defcriptoInquifitionemrecipimus. R a
captare , fed nunquam apprehendere & capere pars alteramoleminor , vipotior;utpoftqft

pofle.Etiam vivum nos & plane animatum docen- conftructionem Machinae docuimus.etiam diF
digenusadhibuiflearbitramur. Non enim Scien- Machinaj lucem & confilia pnebea-
tiam a ftirpibus aVulfam , fed cum radicibus inte- mus.
FRA T-
35
P H ILO S O P H C I I, 734
FRANCISCI 3ACONI
APHORISMI ET
De
CONSILIA,
AUXILIIS MENTIS Et
AOCENSIONE LUMINIS
Naturaiis.
[TOmo Naturae minifter&Interpres, tanturn, forma Caloris ; idem eft ac fi dicas: In calore
cft ex
Llfacit& intelligit, quantumdeordinenatura? producendo nonnecefleeft, utetiamlumen pro-

perevelmente obfervaverit; ; necampliusnovit ducas.
itpoteft. Reliauanon erantperfeBa.
Manus hominisnuda, quantumvisrobufta& Neque h&c Numme noflro eunt. Tu , Pater, con~
snftans , ad operapauca& facile fequentiafuffi- verfus ad opera,qu& fecerunt manus tua, vidtfti quod
t : Eadem ope lnftrumentorum,multa & relii- omnia effent bona va,lde : Hom? autem converfus ad
:antia vincicSimilis eft&Mentis ratio. operaxqu&fecerunt m<tnusfu&, viditquodomnia ef-
Inftiumenta manus , motum aut cient , autre- fent bona va,lde;Homo autem qonverfus adopera, qu&
unt:& Inftrumenta mentisjiitelleduiautfugge-; feceruntmanusfu&,viditquodomnta ejfent vanitas
wt,autcavent. & vexatiojpiritus. Itaquefiin opertbm tuisfudabi-
Superdatam materias bafimnaturam quamvis wus,faciesnosgra(ulationistu&,&fabbatituiparti-

nponere,intra Terminospoffibiles, Intentioeft cipes. Supplicesrogamus ut h&c Alens nobis qonftef-,
amana-potent's.Similicer dateffedhis inquovis atqueutpermannsnoflrai , familiaHutnananovis

bjectocaufasnoffe, Intentio efthumanaefcien- Eleemojynis tuis dotetur. H&c aterno Amori tuo cont-
b: qua; Intentiones in idemcoincidunt. Nam mendamus,per Iefum Noflrum , Chriflum tuum,no-
aodin Contemplationeinftarcaufs eft, in Ope- bifcumDeum,
xioneinftarMedii eft.
Quicaufam alicujusNaturSjVelutiAlbedinis», De
it Caloris in certis tantum fubjedtis novit : ejus INTERPRETATIONE
'ientiaimperfectaeft.Etqui Effedtum fuper cer- NATUR/E
mtantummateriam, exiis qua:funtfufceptibi- SENTENTIyE XII.
'sjinducerepoteft ; Ejus potentia paritereft im- De Qonditione HominU.
'
:rfe<5ta, I.
QuicaufasNatura? alicujusinaliquibusfubje- HOmo Naturje minifter & Interpres tantum

lis tantumnovit isEfficientem aut Materiatam
.- facit autintelligit , quantum deNatura? ordi-
iufam novit, quajcaufe fluxa; funt nihil aliud & ne re vel mente obf ervabit,ipfe interimNatuije le-
itam vehicula,&caufiformamdeferentes. Qui gibus obfeflus.
, tem umtatem naturs in materiis diffimillimis II. Terminus itaque humans potentiaracfci-
entia in dotibus quibusipfeprajdituseftanatura
1
mprehendit,is formas reium novit.

Qui Efficientes & Materiatas caufas novit , is admovendum &
percipiendum tum etiaminfta-
mpridem inventa componit aut dividit , aut turerumprfefentium. Ultraemmhasbafes illain-
insfertautproducit ; Etiam ad nova Inventain ftrumentanon proficiun?.
ateria aliquatenus fimili & prsparatapertingiq III. Dotes ha; per fe tenues & ineptae,rite tamen
erminosrerumaltius fixos,nonmovet. &ordine adminiftrata: tantum poflunt,utres a fen-

Quiformasnovitjisqusadhuc facTra nonfiint, fii & a6tu remotiflimas judicio & ufiii coram fi-
lalianecnatura: viciflitudines, nec experimen- ftant majoremque & operum difficultatem &
,
les induftris unquam in actum produxiffent,ne- fcientiae obfcuritatem fiiperent, quam quis adhuc
ae cogitationem humanam fubiûra fuiflentjde-? pptaredidicerit,
git&educit. IV. Unaveritas.unalnterpretatio : Senfusau-
Eadem eft veritatis & poteftatis via &perfec"Ho: temobliquus, animusalienus , res importuna,
ecipfautforms rerum inveniantur : Ex quarurn, ipfiim tamen Interpretatioms opus magis decli-
Dtitia fequitur contemplatio vera&operatioli- nansquam difficile.
era. De impedtmentislnterpretationis.
Formarumlnventiofimplexeft&unica, "quae V. Qvjifquis dubitationis impos , & aflerendi
rocedit per Naturarum exclufionem five reje- avidus principiademum ftatuet probata Cutcre-
ionem.OmnesenimNatura:, qua: autdataNa- ditJconcefla& manifefta, adquorumimmotam
ira prafente abfunt , aut data Natura abfente„ad- veritatem caetera ut pugnantiavelobfecundantia
nt , ex forma non fijntjatquepoft reje&ionem recipietvelrejicietjisrescumverbis , rationem
ltnegationem completam, manetforma&affir- cum mfania , Mundum cum fabula commutabit,
latio.Exemph gratia.fi caloris formam inquiras» ^nterpretari non poterit.
:aquamcalenteminvenias,neclucidam , rejice VI. Quîomnemrerum4iftinc1:ionem, quxin
imen:fia'eremtenueminvenias,neccalidum,re- corjftitutisvulgofpeciebus, vel etiaminditisno-
ce tenuitatem. Hoc breve didtu eft ; fed longp minibuselucefcit,nonmi(cueric,confoderit, &in
rcuituad hocpervenitur. maflam redegerit,non unitatem Naturas , non le-
Prolatio verborum contemplativa aut operativa gitimas rerum lineas videbit , non interpretari
'nondifferunt. Cumemm.hocdicis,Lurnennon poterit,
Ii VII.Qui
:
7S f IMPETUS 716
VII. Quiprimum&antealiaomniaanimimo- nisrebus multa& incognitaveluti fcenus,affidue
tushumanipenitusnon explorarit, ibiqueScien- reciperenonomittet.Sedhincdenuototusinhu-

tiae meatus & errorum fedes accuratiffime
de> manos ufus rerumque praefentium ftatum con-
fcriptas non habuerit, is omnia larvata& veluti in- & intentus omnia diverfa via& ad a&io-
verfus ,
cantatareperiet,fafcinum nifolverit,interpretari nemordinabit & difponet. Naturis fecretiffimis

nonpoterit. aliasdeelaratorias,&abfentiffimisaliasfuperindu-
VIH.Quiinrerumobviarum&compofitarurn ctorias affignabk. Et deinde tandem veluti alte-
caufis exquirendis veluti flammae ,fbmnri, febris, ra Natura plerumquitates condet , quarum erro.
verfabitur,necfeadnaturas fimplices conferet, res pro monftris fint , falva etiam tamen fib
adiftasprimo, quae populari rationetalesfuntj Artis ptaerogativa.

deinde etiani ad eas , quae arte ad veriorem De provifu rerttm.
fimplickatemreducraefunt &
veluti fublimatae,
XI. Tuautem fpe&ftudiolanguidis haec hau
is fortaife,fi caetera non peccat,addet inventis que-
ns (fili) mirarisquefi tanta fuperfit operum fru
damnonfpernenda,& Inventisproxima. Sednil
contra majoresrerumfecularitatesmovebit, nec
clnofiffimorum &
prorfus incognitorum uber
tas, ea non antebacaut jam lubito eile inventa,fi
Interpres dicenduserk.
De Moribm Interpretis. mul etiam,cujusmodi ea fint,nominatim requiri:
vifcntibi aut immortalitatem , aut Indolentiam
IX. Qiji adinterpretandum acceflerit , ita fc
aut voluptatem transportantem promitti. Verui
comparet & componaf, nec novitatis, nec
fit
tutibilargire(J?/«) fpemque ex Scientia aucup
confuetudinis,velAntiqukatisfe6tator, nec con-
bere ut ex.ignorantia defperationem ccepif
tradicendilicentiam, nec authoritatis lervkutem
,
An etiam Arte adoptandum eft opus ? At dubit

ampledtatur. Non affirmandi fit properus, nec in
tioni tuaequoad licet fatisfaciam, moremque
dubitationemfolutus, fed fingulagradu quodam
i
bigeram. Qyod haec fubito nota fint , nil jr

probationis infignitaprovehat.Spes ei laboris,non
rum (fi/i.) Scientia celeris, tempus tardi parf
otiiauthorfit; Resnon raruate, difficultate, aut
eft.Etiam nobilia, quae ante haec inventa
fui
laude,fedverismomentisaeftimet.Privatanegotia
nonluce pdoriscognitionis fenfim, fed cafii (I
perfonatus adminiftret , rerum tamen provifus
veritamm & loquunturj affatim inventafunt. In Mechani i
fubvenerans. Errorumin veritates,

autemeftquaedamrei jam inventa; extenfio, 1]
ineiroresfubingreirus prudenteradvertat, nihil
novaeinventionisnomennon meretur. Non }cj
contemnens aut admirans. Naturar fuae com-
rsiaturae aiiorurn morem gerat
aliorum moremgerai, gum-vj-
&— led ambiguum
(fih)/-;
Quod autem
»— eft iter.:^- " 7,1
b
norit. Naturae
moditates nont. .
"on ante hoc tempus in confpectum fe ded J

cumnemolapidiimpingentifuccenfeat.Unovel-
utioculorerumnaturas/alterohumanosufusper- ajo, An ubi compertum eft quantumommJ.
tiquitau, velommbusin legionibus , veletxt
C rret.Verborummixtamnaturam&juvamenu&
finguhshom,nibus,nnotuerit/> Sedfereafientf
nocumenti in primis participem diftinfte fciat.
tibi (/?/*; tequealuusmanu ducam Non dub,»
Artemlnveniendicumlnventoadolefcereftatuat.
quin homines nonforent, multa eorum,< «
Sitetiamin fcientia, quam adeptuseft,necoccul- fi
Arte (ut loquuntur ) fatfa funt, defiiturafuill ^

tanda nec proferenda vanus , fed ingenuus & pru-
dens, tradatque Inventa non ambuiofe , aut mali- ™ ft^tuam marmoream , ftragulam veftem.
gne.iedmodoprimummaximevivaci&vegeto.id vero,&hominesannonhabent& ipfi fuos mi is
& ad fcien- quibus obtemperant ? Sane (fili) magis fubt <$,
eftad injuriastemporismunkiffimo,
tiampropagandamfortiffimo, deinde ad errores
& difficilius a fcientia comprehenfos , fed a? le
certos. Profedo, mquies , homines Voluiti

pariendosinnocentiffimo,&anseomnia, quifibi
parent. Audio,fedhocnihileft. Qualis caul ,ft
legitimum le&orem feponat.
Fortuna in Univerfo , talis eft Voluntas|in hc i-
De officio JnterpreTi*. i
ne. Si quid ergo nec finehomine producitu

X. Ita moratus & comparatus Interpres ad
8i
jacet etiam extra hominis vias , an non ni lo

hunc modum procedat. Conditionem hominis
aequale eft Homo etiam in quaedam veluti oc N
reputabk, impedimenta Interpretationis remo-
?
rentiaimpingit,aliafine praevifo & mediiscc li-
vebit, tumadopus accindlus Hiftoriamparabk&

tis exequitur. Mediornm tamen Notitiam ex b-
ordinatas chartarum fequelas,unaque ufus, coor-
&
Schedulas inftituet. viisfumit. Quo igiturinnumeroreponentu a>
dinationes , occurrentias
quaeneceffecium obvium , nec operationis 0-
Rerum folkudinem &
fui fimilitudinem reprae-
Quin & rerum dele&um habebk,quaeqj dum &lucem Cx obviis fortiuntur. Taiia. o :ta
fentabk.
£p^«?^«vocantur,ideftfcientiae filiaf",quaon
maxime primi tivar funt vel inftantes, id eft vel reru
humanis neceffitatibus aliasina<ftumveniunt,quam per fcientiam
aliarum intentione ; vel
terp l eCat i° nenimeram ' cumnihil obvii con >e-
'
prscipueconducunt, praeordinabit. Inftantiarum

ant.Interhaecautem& obvia quot gradns n">
etiam praeeminentias obfervabit , quae ad operis
rariputas?Tene(j^/?') & obfigna.
compendium plurimum poifunt. Atque ita inftru-
reordinationes demum,& chartas novellas ac
<ftus XII. Poflremoloco tibi confulo (fih) qucft-
ipfamlnterpretationem facilem jam&fpontefe- 6toinprimisopus eft, hoceft ut mente illurfl
quentem,imo mente fere praereptam mature &feta &fobriaInterpretationem rerumdivinan.^
lickeraggredietur&perficiet. Quodubifecerit, naturalium diftinguas,neve has ullo modo itc
continuoveros.aeternos&fimpliciffimos Natura: fe committi patiare. Satis erratum eft in hc g<
motus , ex quorum ordinato & calculatiffimo nere. Nihilhicnifiper rernm interfefimil^

progre(Iuinfinirah3ec tum praefentis, tum omnis nesaddifcitur. Qnaelicet diffimillim3evidestur
a*vi varietas emergit, pura & nativa luce videbit premunt tamen fimilitudinem germanam «
&riumerabit. Interimque ab initio operishuma- preti notam. Deus autem tibi tantum fimi ** >
ajqu'
,
37 PHILOSOPHICI, 738
isque tropo. Quare nullam ad e jus cognitionem tam gravia & internecina exerceantur odia , &
nc lucis fufficientiam exfpe&a, Da fidei, qua:fi-r tanta dimicatione certetur , me ad has larvarum
:i funt, & umbrarum pugnas alteri parti velut fubfidio

Tradendi Modm kgitimm. miflum. Itaq; citecur Ariftoceles , peffimus ibphi-
Reperio (fili) complures in rerum Scientia fta, inutilifubtilitate attonitus, verborum vilelu-
lam fibividentur adepti vel proferenda,vel rur- dibrium. Aufus etiam,tum cumfbrte Menshu-
s occultanda neutiquain
e fide fua ac officioge- manaad vertice aliquam cafuquopiamtamquacn
;e. Eodemdam.no, licet culpa fortafle
minore, fecunda cempeftace delaca acquiefceret, injicere
ccanc &
illi, qui probe quidem morati, fed mi- duriffimasanimiscompedesjArcemquequandam
s prudences funt.nec artem ac pracepta tenent
componere, liof q; verbis addicere ? Qttin
infania:
ioqua;q;modofintproponenda.Neq;tamende &exift'usfinu educT:inobisiuntacenutnti,vafer-

ctradentium Sciencias five malignitatefive in- rimiilli nugatores, qui tum a perambulacione
tiaqiierelaeftinfticuenda.Sanefirerampondera mundana, ac omni rerum ac Hiftocis: luce fe a ver-

cendi impericiafregiilenc, non immento quis riilehcexhujusniaximeprazceptorum &poficio-
Hguetur. Rerurovero ineptiisdocendi impor- num ductili admodum materia,& ingenii mquieta
ucatemvel jure deberi exiftimandueft.Egoati- agicacione.numecofiffimas Scholarum quisquilias
nlongeabhisdivecfusteimpertiturus, non in- nobis exhibuere.Ifte autem horum DicScator canto
niicommenta, nec verborum umbras.necreli- illis accufacior , quod eciam rn Hiftoria? apercis
memadmiftam » necobfervaciones quafdam verfatus, fubterranea; alicujus fpecusopaciffima

pulaies,velexperimentaqua;damnobilia > in Idola retufit. Atque fuper ipfam quidem Hirto-
leona? fabulas concinnata ; fed levera Nat uram riam rerumparticularium quasdam velutioperas
m frctibus fuis tibi addicturus & mancipaturus, aranearumexftruxit,quas tauiasviderivulc, cum
mvideordignum argumentu prae manibusha- fintnulliusprorfusroborisvelptetii.Qualesetiam
ie,quodtrad:andivelambitione,velinfcicia,vel noftrascacemultacuiTifacagetiafabricavicHiero- ,
ioquovispolIuam?Icafim(7z/<Jitaq;humaniin nymus Cardanus , urerque rebus ac fibi difcors,

iiverfum imperii anguftias nunquam fatis de- Never:o(filiJ cumhaucconcca Ariftocelem fen-
)ratasaddacosfinespioferam(quodmihiexhu- cenciam fero,mecum rebelle ejus quodam neo-
inis folum in votis eft)ut cibi optima fide,acq; ex tenqpTetro %amo conlpirafie augmere Nullum
iffima mentis mea: providentia, & exploraciffi- mihi commerciutn cum hocignorancia lacibulo >
irerii&animoru. ftatu hsc traditurus fimmo- perniciofiffima licerarum tiuea, compendiorum,

omniumaximelegitimo. Qttistande (inquies) Patre,quicumMechodifua: &compendii vinclis
modus ille legitimus ? Qiiin tu mitte Artes & res torqueat & premac, resquidem, fi qua fuit,
batres.rem exnibe nudam nobis ut judiciono-? . elabicur protinus& exilit; Ipfe vero anJas&de-
jucipoffimus. Atqueucinam (filifuavijfime) eo ferciffimas nugas ftrmgir. Atque sslqMinas qui-
ofint res veftra;,uthoc fieri pofiet. An cu cen- demcum ScotoScSoais etiam innonrebusrerum
,cum omnes omnium Mentium adicus ac mea- varietatem effinxit.hic vero etiam in rebus non re-
obfcurifIimisIdolis,iisque afie harencibus & rum folitudinemarquavic. Acq;hochominis cum
ftisobfeffi&ubftrucfi fint, veris rerum &na- fit, humanos tamen ufus in oie habet impudens,
sradiisfinceras & politas areas adeffe ? Nova utmihi etiam pro Sophiftisptsvancariviêacur.
ineundaracio,quamencibusobduCtiffimisilla- Verumhosmiffbsfaciamus.Cicecnr jam& Placo,
joffimus. Ut enim Phreneticorum deliramenta cavillatorllrbanus, tumidusPoeca, Theologus
:&ingeniofubverruncur , vi & concentione mence capCus, Ja cerce dum rumores neicio
:rancuromnino,icainhacuniverfaliinfaniamos quosPhilofophicos limares&fimul commicteres
enduseft, Quid ? leviores ilhe condiciones, ac Scienciam diffimulando fimulares animosque ,
s ad legicimum fcientiae tradenda; modum per^ vagisindudtionibuscentares&exfolveies, vel li-

|ent,an tibi tam expedita; &facilesvidentur?ut teratorum vel civiliu Vnoiu conviviis fermones,
didusinnocensfit, ideft,nulli prorfus errorian- veletiam fermonibusquotidianisgratiam&amo-
h&occafionemprabeat/ut vim quandam in-, rem fubminiftrare pocuifti. Vet um cum verica-
lim & innatam habeat tumad fidem concilian- tem humana: Mentis incolam , veluti indigenam
«aijtumad pellendasinjurias temporis, adeout nec aliunde commigrantem mentireris , animosq;
ientia ita tradita veluti planta vivax & vegeta noftros ad Hiftoriam &
res ipfas nunquam fatis
(otidieferpat&adolefcat? ut idoneum&legiti- applicacos&redudosavetceresjae fefubinoredi,

I im (ibi lettorem feponat,& quafi adopcec?
Atq; ac in filis cascis & confufiffimis Idolis voiutare,
1 comniapraEftiterimnecne,adtempus futurum contemplationis nomine doceres , tum demum
pvoco. fraudem capicalem admififti. Deinde etiam tu fce-
Caput Secundum. JerehaudminQreftulciciajapocheofinincroduxiiri, )
iLaneautem nondiffimulo (/*/*) mihiquopiam, &vihffimas cogicationes religionemunire auliis

. fubmovendos efle philofbphaftros iftos poecis es.Nam levius malum eft,quodPhi!ologorum pa-
i is fabulofiores, ftupratores Animorum , rerurn rens extitifti , ac tuo ducTru &aufpiciis plurimi in-
^fariosj&multo etiammagishorum fatellites& geniifama&cognitionisrerumpopulari & molli
jrafitos, profeflonam illam & meritoriam tur- jucunditate capti & contenci feveriorem veri per-
lm. Qtus carmen prancut hoc oblivioni devo- veftigationemcorruperunt.Interquosfuere^^?r-
Hm? quodenim veritatifilentium, fiiftibrutis cm Cicero &LAnn&m Seneca, 8iThttarchm Chxro-
fis & inatticulacis rationibus obftrepant ? ve- nem &compluresaliineutiquam his paces. Nunc
iruucbforficanfuerit nominatim eosdamnare, adMedicospergamus. Video Galentim, vimm an-
'I. cumrancaauthoricacevigeanc, nonnominati guftiffimi animi , defectorem experiencia> , &va-
fceptivideanturmevequisputet cum mteripfos niffimum caufatorem, Tune Galene is es , qui

II 2 Medi-i
, ,
759 *M P ETUS 740

Medicorum infcientiam &
defidiam etiani mfa- reprxfentativam fecutusfis, aut noveris. Necnor
mia:eximis,&intuto collocas, Artis.ac ofticn eo- Magorum hiatus ubique pro viribus amplificaft
rumfinitorignaviffimus ? quitot morbos infana-
importumffimascogitationesfpe, fpempromif
capitaprofcnbis, fis premensjimpofturs tum artifex,tum opus. In
biles ftatuendo, tot aegrotorum
praecidis. Q video tibi (Paracelfe) e fedtatoribus tuis unun
horumq; fpem , illorum induftriam ?
Caniculalo peftis ! Tu miftionis commentum Na- Petrum Severmum , virum non dignum,qui ifti
tura? prarrogativam ; Tu inf.ercalores aftri & ineptiis immoriatur. Tucerte Paracelfe eipluri
ianisfeditionenavidearripiens & oftentans,ubi- mumdebes,quodeaqusE tu (Afinorum adoptivc

malitiofe io ordinem rudeteconfueveras, cantuquodam&modulatic
que humanam poteftatem
redigis, & ignorantiam defperatione uiaiterDum ne,& gratiffimo vocum difcrimine jucunda & ha
munire cupis. Do indignitati tuse ne te amplius, rnonica effecit, &
mendaciorum odiain fabell
morer. Abducas etiam tecum licet focios tuos & obleclamenta traduxit.Tibi vero, Severine, ven
fcederatos Atabes difpenfatoriorumconditores» do, fiS.ophiftarumdoc~trinam,non folum operu

veruin defperationem ex
quiparicum caueris in Theotiis amentia copio- effcetam , profel
fiusquideme fupiniffimis conje&utisMedicina. captantem , pertcefus a.li.a rebus noftris labei

rum vulgarium pollicita magis quam auxilia conv tibus firmamenta quaefivifti. Cumque Par
pofuere. Nec non cape comites
perfuncTioriam. celfica ifta fe obtulilFent & oftentationum pr
Neotericorum turbam. Heusuomenclator fug-
coniis, & obfcuritatis fubterfugiis, '& religioi
edle quorum affinitatibus &alio fucocommendata, temh
gere. Atquirefpondet , ne dignos
,
nomina teneat. Sane utinter hujufcemodinuga- non rerum fontes , fed fpei hiatus jadu qu
tores gradusquosdam agnofco peffimuin&

abiur- dam indignationis dedifti. Rite & ordine I
diffimum genus eorum,qui Methodo & acnbolo- ceris , fi ab mgenii placitis ad Naturs fcita:
vul- tranftuleris, tibi non modo Artem brevem

gia uniiverfarn artem comprehendunt,quibus
, i
applauditurjqualis cjrvttam longam porrectura. Jam cacteros Cl-

goob elocutionem& ordinem
efti^ra^.Minusinqommodifunt^quimajorem rniftas fententia in Paracelfum Jata defixos. ce:)
obftupekere. Agnofcunt profeclo decretafi

obfervationum & experimentorum vacietatem
quae lfte magispromulgavit, quampofuit,ac
&proprietatem oftendunt, licet ftultiffimiscau.,
•>
rogantiaprocautelis haud plane ex antiqua -

£acionibusdilutam& immerfam, ut Amoldus de
(
/^//*zA<W,&aliiidgenus.Intueorab altera parte fciplina}communivit.Ubifane magna mentu li
reciprocatione imet fe eonciliati largas ubi

cohortem chymiftarum, inter quos fe ante ahos e
jaaatP^c^.quiaudacia meruit ut feparatirn fpes oftentant, &per Experientia; quidam d<a

quaedam utilia caf u non dutfbu qua"
qoerceatu*. Atque fuperioresilli, quos modo
per-, vagi, in , ,
•-
fttinximus,mendacia,tuMonftra. Qtjx tunovis que impinguntur. In Theorns vero iifden b
Bacchi oracula in Meteoncis fuudis amnile EfL

arte fua (utpote fomacis difcipuli ) non rece !-
mril llktamen in hac parte tamquamindormi-, runt. Verum & dehcatus ille adolefcent JS
fcens & aliu^l agens opinionesveluti forticom- cum fcalmum ir» littore teperifiet, navemat i-i
cu- care concupivit: Itacarbonariiiftiex pauculi

T.u omni forte ftukior in abfiudiffimi
li-
mittit.
jusquemendaciiverbajurareparatus es. Verum ftillationum experimentis Philofophiam con $e>
Quas tu frudfcuum elemento. aggreffi funt , ubique iftis feparationum & lit ,ta-
aliatuavideamus.
imitationes? quas corrofpon- tionum abfentiffimis Idolis obnoxiam. Nec ,os
rum tuorum inter fe
dentias?qusparallelafomnias,Idolorumconjuga- tamen uno ordine omnes habeo fiquidem ile :
genus eorum eft qui de Theoriis non admo tm

tor fanaticCNam hominem fcihcet pantomimum ,
Quam prarclara- autem funt interpun- iolliciti , Mechanica quadamfubtilitate i<«i,

effeciftU
inveiitarum extenfiones preheudunt; qua eft
ctiones ills, quibus Naturae unitatem
lacerafti
ipeciesnimirumtua;?QuarefaciliusGalenumfe- Bacon* Sceleratum&facrumeorum,quiund ue
xo elementa fua ponderantem » quam te fomnia

Theoriis fms plaufus conquirunt , ambien ius
etiam& proiisfupplicantibusReligione,
tua ornantem.Illum enim occultar reium
proprie- fjn^
tates,tecommunes &promifcu;e qualitates exa- jmpoftura. Talis eft Jfaac Hollandtts , & c ba
gitant. Nos interim miferos quiinter tam odiofas Chymiftarum pars lopge maxima. Age cijjn
ineptias degimus. Principiorum autem Tnadem, jam Hippocrates , Antiquitatis creatura & a io-
commentum haud ita prorfus mutile & rebus ali- rumvenditor. In cujus Viri authoritatemJm
Galenus &c /"^r^cij/^magnouterqueftudio, im
quaex parte finitimum, quamimportuneincul-
cat homoimpofturae peritiffimus ?
Audi adhuc inumbram Afini, fe recipere contendat, qui ion
criminagraviora. Tu divina Naturalibus, facns cachinnym tollat.Atque ifte homo certe » i
profana^, fabulis haerefes mifcendo veritatem perientiaobtutuperpetuohaererevidetur,vum

(facnlegeimpoftor) tum humanam,tum religio- oculisnonnatantibus &acquirentibus, felu
fampolluifti.Tu lumenNaturar(cujus fan&iffimu pidis& refolutis. Deinde a ftupore yifu p""
nomen toties impuro oreufurpas; non abfcon- recollecro Idola qusdam non immania qv ei
difti.utSophiftae , fedexftinxifti. IlliExperientiae jlla Theoriarum , led elegantiora ifta , qu fu
Tuproditor. Tuevidentiamierum peificiem Hiftoria; civcumftant, excipit,p«

defertores,
crudam&perfonatamcontemplationiexpraefcri- bus hauftistumens & femifophifta, & bre» 1.
ptofub jiciens, & fubftantiarum Proteos pro mo- Cdeillius aetatis more) tectus oracula Jemu ('
tuum calcuhs, quxrens ,Scientiaefontescorrum- hisplacetjpandit, quorum li fe interpret bi-
Mentem exuere conatus es & beri ambiunt;cum revera nihil aliud agat, um
pere,& humanam ;
ambages& tcedia Experimentorum,quibus So- autfophiftica quaedam per abruptas &ful)ii-

phiftasadvtrfi , Empirici impares funt,novis & fententias tradens redargutioui fubducat »
adfcicitiis, auxift» „ tantum abeft ut Experienti<e rufticorum obfervationes fuperciho •'"«•aj

74 i
PHILOS OPHICI. & multa libertate,divi-
74*.
Hicque ad hujus quidem Viriinftituca, noncam niulto ingenii labore , fed
improbaquaminutiliaproxime (ut etiam vulgo nat. Omninotales&iftiNaturaelnterpretesinve-
:reditur) accedit Cornelius Celfits , fed intentior niuntur. Nam Idola quifque fiia (non jam fcena;
& Hiftoria: modificatae magis obftrictus, dico , fed praecipue fori&fpecusjvelutilinguas
ophifta,
dem moralem moderationem Scientix progreffi- vernaculasdiverfas,ad Hiftoriam afrerentes , con-
jusafpergens,& errorum extremaampucans,non feftim quae fimile aliquid fonant,arripiunt, csetera
jrima evellens, Atque de iftis veriffima quidem ex horum fymmetria interpretantur. Atquejam
laecfunt.Nuncautemfcifcitantem teaudio (fili) tempus eft (fili) utnosrecipiamus&expiemus,
innonforcedeteriora,utfic, voluere ? Prxfertim utpote qui tam profana & polluta (licetimpor-
;um ftatus fcienciae fit femper fere Democraticus ? tandianimo)attrecT:averimus. Ego vera adverfiis
in non tempus veluti flumen levia &
inflataad iftos omnes minora cjuam pro ipforum fontiffi-
ios devexicfolida & graviademerfit? Qiiid vete- mo reatu dixi. Tu tamen fortalfe minus iftam re-
esilli veritatis inquilitores Heraclitm Democri- ,
dargutionem intell'gis. Nam pro certo habeas
us,Pjthagoras,înaxagoras,Empedocles & alihahe- (fih ) fententias iftas,quas adveriiis iftos tuli ,nihil
lisnonpropriisfcriptisnoti? Quid deniquedefi- minus efle quam contumeham, Ego enim non ut
entio&fecretis Antiquitatis ftatuis. Ego (fili) ut Fellejm apud Ciceronem, declamator & philologus
ibifex more meo,id eft ufu tuo) refpondeam.An- opiniones curfim perftringens,&magis abjicfens
iquitatis fragmentum unumautalterum (Inven- quamftangens.velute^r/^ , Neotericus ho-
orum dico non librorum ) agnofco idque ipfum : mo , in iftiufmodi fermone ne nominandus qui-
amen magis ut diligentise & ingenuicatis fpeci- dem,fed trivialis fcurra , & finguladiftorquens&
nen,quam fcientia: authoris. De hs vero rebus, lufuipropinans(me miferum, qui hominumde-
iiia? cum veftigiis fuis aufugere,fi innuerem labo- fedu cum brutis me conferre neceile habeam !
j it»
iofa efleiftaconjeclurarum aucupia, necconfen- megeffi. Verumfubmaledi&ivelomirasaccufa-

aneummeucilicatesinpofterum humano generi tionumanimas.&fingulariartificio infingulafe-
arantem ad Antiquitatis philologiam recrogre- re verba contractas & redu&as & exquifitiflima o-
l.faticio pro modeftiatua acquieiceres.Verum-
culiaciein ipfacriminumulceradireclas&vibra-
amen utperfpicerepoffis , quamres prafentes tas poftmodum refpieiens videbis.Atque cum ifti
ifrontesvacesfintjquamque&futuras&pra-tcri- &
criminibus reatu valde inter fe mixti implica- &
iscoram fiftant.decrevi utriufquetemporis tabu- tiforentjtamenfingulosindiciismaximepropriis,
s (qua: non tantum fcientiae decurfus &fluxus» iifdemautemcapitalibus,reosfeci.Mensenimhu-

:d & alios rerum provifus comple&antur ) tibi mana (fiW) rerum incurfibus &obfervationibus
ratificari. Nequetu hocqualefit (antequamvi- turgida varias admodum errorum fpecies molitur
eas ) augurere. Non enim cadit in te verahujufce & educit. Ariftoteles verovelutuniuseftfpeciei
:i Anticipatio.Nec minus ad manus

fi tuas veniat, plantaprocerior , fic&Plato&aliideinceps. At
:quiras. Gratificor enim (inquam) qmbufdam confutationes particulares requiris. Naeilludpec-
eftrum hacin re ( filij & delicatioribus fpiritus catum fuerit largiter 'mhumani generisforttsnam
Dncilio. Omnino Scientia ex Natur^ lamine pe-
auream pignus imperii , fi ego ad uwibrarum fuga-
:nda, non ex Antiquicatis obfcuritate petenda ciffimarum infecutionem defleclerem. Unum (fi-
(t.Nec refert quid factum fuerit, illud videndum li) in medio ponendum eft veritatis lumen clarum
uid fieri poffic. An cufi regnum tibiarmis&vi-
&radiofum,quodomniacolluftret,&errores uni-
tori bello fubjugacum traderetur , qua:ftiones verlbsmomentodifpellat. Noninfirmi quidam &
pallidi lychni ad fingulos errorum & mendacio-
edteres utrum Majores tui illud tenuerint nec
e,& Genealogiarum rumores follicitares. Atque
? &
rum angulos finus circumferendi fiint. Qijare
aec de Antiquitatis penetrahbus dictafunt,
De quod petebas deteftare (fih\J nam profanum eft
lisveroSe&arumducibus, quae nominafti , & valde.Subinde vero interrogantem te audio. Num

ompluribus aliis id genus,facilis fententia eft. Er- quae ifti univerfi afleruerunt , omnia prorfiis
,orivarietas,veritati unitas competiCp Acnifitem- vana &

falfa fuere ? Atqui (fili ) infelicitatem jam
narras,eamqueprodigiofam , nonignorantiam.
-horum pohciae &
provifus ejufmodi ingeniorum
lieregrinationibus adverfiores exftitiilent , multa Nemo enim non quandoque in aliquod verum
In- impingitur. Heraclitum, cumScientiamabho-
ctiam aliaeErrorum Oraefuiflent peragratae.
thinibusinmundisprivatis, non in mundo com-
inenfum enim pelagus veritatis Infulam circum-
tnuni quaefitam diceret , bene in philofbphia? ih-
!uit,& luperfunt adhuc novae ventorum Idolo-
troitulitaflevideo. Democritttm,cum Naturae im-
ium injuricx & disjeftiones. Quinetiamnudiu-
j tertius Bernardinw Telefim fcenam confcendit, & menfam varietatem & infinitam fucceflionem
tribuens , fe e regione fifteret cx terorum fere Phi-
labulamnovam egit,necplaufucelebrem,necar-
i»umento elegantem. Atnonvides(/?/i)tumEc-
XoCovhomm, fiecularitatiktts deditiffimorym , &
«entricorum&Epicyclorumingeniatores , tum mancipiorum confuetudinis , & hac oppofitione
j:erfe Aurigas , aequa& ancipiti Phaenomenorum
utrumque mendacium in fe collidendo perderet,
&veritatiinterextrema viam quandam aperiret,
idvocationegaudere ? Prorfus ita&in univerfali-
noninfeliciterphilofophatumeflereputo. Pytha-
lausTheoriisfit. Namvelutifiquislinguatantum
êrnaculautifciens(adverce/z//,namfimileeftad- por<£numeros etiam boni ominis loco pono. Din-
'jnodumjScripturatnignoti fermonis capiat , ubi damum Indum quod morem Antiyhyfin dhcerit,
paucula quaedam verbafparfim obfervans fuae lin- laudo. & Eficurum adverfus caufarum (ut
Quin
uuae vocabulisfono &literis finitima, illaquidem loquuntur ) per intentiones & fines explicatio-
iftatim ac fidenter ejufdem eflefignificationispo- nem difputantem licet pueriliter & Philologice,
,nit(licec abeafaepius longiffime recedat) poftea tamen non invitus audio. Etiam Tyrrhonem&tA-
<ex iis invicem collatis reliquumoiationisfenfum cademicos vacillantes,& e lintre loquentes , & erga
li Idolaj
}
,
.
74, IMPE T U S 744

Idolafe gerentesvelutiamatores quofdammoro-
fos ( qiuAmafiosfuosfemperprobrisafficiunt, De
nunquam deferunt) animi &hilaritatisgratiaad- INTERPRETATIONE NATUR^
hibeo. Necimmerko. Canerosenimldolapror-
ProOemium.
fumagunr,hosveroinorbem;quodjocofiuseft. EGo cum meadutilitateshumanas natumexi.
ftimarem,& curam Reip.intereaefle,quae
DeniqueParacelJkmScSevermttm cum tantis cla- pu.
moribus hominesadExperientia? fuggeftumcon- blici funt \uris,&Cve\utHndamafii auramommbu

vocant,pra;cones mihi exopto. Quid igkur?Num pzm-einterprerarer, & quidhominibusmaxirm
verkatis compotes ifti ? Nihilominus. Etruftico- conducere poflet quaefivi,& ad quid ipfe aNatur
optime faclus ellem,dehberavi. Inveni autem|ni
mm(fili) proverbia nonnullaappofiteadventa-
tantielle ergaGenus Humanum meriti,quamnc
tem dicuntur. Sus roftro fi forte humi A literam
impreflent, numpropterea fufpicabereintegram varum rerum&artium.quibushominum vitaex
Tragosdiam velnti literam unam , ab ea pofle de- colatur,inventionem & auctoramentum. Nam i
fcribi ? Longe aliaeftratio (^/z/zjventatisquaeeft prifcistemporibusapudhominesrudes , rudiur

fcienria;analogia,aliaqu2exldoli fe&ione enun- rerumlnventores&monftratores coniecrati ,
tiatur. Illa conftans&quota-gemina,ha:cdifcors fuiffe,& in Deorum numerum optatos , animac
&folrtaria.Quodetiaminoperibusfit.Pulvistor- verti-, & acta Heroum,qui velurbescondiderun

mentorum dudtu non cafu (utioquuntur j
fi
& vel Legumlatores exftiterunt , vel jufta imper
impac~tuinventumfuiflet,non folkarium.fed cum exercuerunt , velinjuftasdominationesdebell
multa lnventorum nobihum (qua: fub eundem runt , locorum & temporum anguftiis circun
Mendianum cadunt) frequentiaprodiiflet.Sic& fcripta eflenotavi. Rerum autem Inventioner

alia tum opera.tum pofita. Quare moneo,fiforte licetminorispompa; fit res , ad Llniverfalitatis
Idolum aliquod alicujusifcorum meam , id eft, re- rationem magis accommodatam e

atternitatis
rum verkatemahquoinpun&ofecuerk, noliaut cenfui Ante omnia vero fi quis non particulare a
de iis majora, aut de me infenora cogitare cum ,

quodinventum,licet magnse utilitatis,eruat, i,
fatis appareat , ex reliquoium ignoratione ipiailla in Natura lumenaccendat,quod ortu ipfo ora« i
non ex fcienua? Analogiaeos dixifle. Adhuc mftas rum , quas res jam inventascontingunt llluftr
iftorumchartaschuri& dein pau!o poft elevatum abftrufilnma quarc:
(filt) numergouniverfas
odoribus amiculafierijubes ? Nonilluddixerim. patefaciat&inconfpecLumdecismihihumann
Manetenimpauiifper aiiquiseorum ufus tenuis , Univ-erfumimperii propagatot,libertatisvind ,
quidem & anguftus , & longe alms quam in quem neceffitatumexpugnator,viiuseft. Meipfum •
deftinataeeianT,acnuncufurpantur,fed tamenali- tem ad veriitatis contemplationes qua ad aliar ,

-
quis. Adde & alias multas chartas iiiis celebritate gisfabrefa<5tumdeprehendi,utquiMentem& i
obfcuriores ufu prasftantiores efle. Ariftotelis & rerumfimilitudinem{quodmaximumeft) ag: -
PlatoniS mosaliapleriquemirantur. SedTacitus fcendum,fatis mobilem, ad difFerentiarum & ii -
•magisvivasnTorumobfeivationesipirat. Verum rilitatesobfetvandas (atis fixam &intentamha !>
qua? tandem uxilitas ex chartis capi poffit, qua:que rem,qui&qusrendidefiderium, &dubitandi i-

aline aliis utilkate antecedanc , quatque mini- tientiam, & meditandi voluptatem , & aiiere H
ma pars fint chartarum munera eorum,quar ad In- cunctationem,& relipifcendi facilicatem,& dii >
terpretationernNatun conferunt, fuoloco dice- nendi follicitudinem tenerem,quique nec nov *•
xur. Poftremo (fiii)Jtate querentem audio. tem afTedarem , nec Antiquitatem admirarer k
Num tu te in iftorum omnium locum furh- omnem impofturam odiflem. Quare Natui n
cis ? Refpondebo, atque id difFimnlanter , & meam cum veritate quandam famvharitaten k,
ex intimo fenfu meo. Ego ( fili fiuavtjjime ) & cognationem habere judicavi. Attamen < n
tibi fan&um , caftum & legkimum connubium geneie&educatione rebuscivihbus imbutu; C
cumrebus ipfis firmabo. Ex qua con fuetudine fem,& opinionibus aliquando.utpoteAdolelc s,
(fupraomnia Epkhalamiorum vota beaciffimam labefaCtarer,& Patax m-e aliquidpeculiare, q d

prolemvere Heroum (qiri lrifinitas humanasne- non adomnes aliss partesex squo pertineat * ,
ceffitates,omnibus Gigancibus , monftris &Ty- bere putarem lperaremque me , fi grac n

,
ramris exkiofiores, fubac~turi funt , rebus veftris & aliquem honeftum m Rep. obtinerem , iu
placidam,& feftam fecurkatem , & copiam conci- joreingenii , & induftriae fiibfidio quae deft i-
liaturi) fufcipies. Egovero (fiit ) fitejamani- veramperfeftnrum.&Artescivilesdidici, & a

mo abldolis non repurgato,vertiginofisExperien- debui modeftia Amicis meis , qui aliquid i<fc
iis ambagibus committerem , nae tu Ducem cito fent , falva ingenuitate me commendavi. :-
defiderares. Idolaautem exuere fimplicipncepto ceffit & illud , quodifta, qualiacunque 1 1,
meo fine rerum notitia,ne fi velles maxime pof- , non ultra hujuice mortalis vita: conditionei&
les. In Tabulis nifi prioradeleveris, non aliain- cuituram penetrant,fubiit vero lpes me natum c
fcripferis.In Mente contra. Nifialiainfcripferis haud admodum profpero , poi &
ligionis ftatu
non priora dele veris. Atque ut hoc fieri pollet.ut civiliamuniaobirem, &aliquid ad animaruna-
Idolahojpith exueres , tamenpericulum amiiino iutem boni procurare. Sed cum ftudium \\v m
eft,ut ab /dolidvianon initiatusobruare. Nimis ambitionideputatetur,&«tasjam coniiltereiac
duci afluevifti. Etiam Romae firmata femel Ty- valetudo affecta & mal* tardkatis mea: mead o-
rannide femper poftea lacramentum in Senatus neret,&fubindereputaremme ofhciomeon lo
populique Romani nomen irritum fuit. Con- modo fatisfacere , cum ea,pcrquaîple honii-
fide {fiiij &
da te mihi,ut te tibi bus perme prodefle poilem , omkterem, &: ea
reddam. quaex alienoarbkrio penderent.meapplicainj

ab illis cogitaciombus me proifus alienavi &
in
:
745
PHILOSOPHICI. 74*
in hoc opus ex priore decreto me totum recepi FRANCISCI BACONI
nec mihi animum minuit,quod ejus, quae nunc in TOPICA 1NQUISITIONIS
jfu eft.dottrina: &Eruditionis declinatione quan- PE LUCE ET UIMINE,
lam &ruinam in temporum ftatu prolpicio;Tam- I. Tabula pra/entia.
;cfi enim Barbarorum incurfiones non metuam Vldendum primo, quse fint ea , cujuscunque ge«
'nili force ImperiuHifpanum fe corroboraverit,& neris,qu2epragignuntlucem:utftell3:,metea^
iliosarmis,fe onereoppreffent&debilitaritjtame; ra ignita,flammajligna, metalla& aliaignita :fac-
:x bellis mihi videntur propter mo-
civilibus (qua: charum imerfcalpendum & frangendum , Cicen-
dula,rores aquse falfa: percuffa:& fparfe,oculi quo^
es quosdam,non ltapridem introduCtos , multas
rundam animalium,ligna nonnulla putria, magna
egioues peragraturaj& ex Sesftarum malignitate,
vis nivisj aer fortafle ipfe tenuem poilithabere lu-
kexcompendiariis lftis artificiis&cautelis, quae
cem,animalium vifui,qua: noftu cernunt, confor-
n Eruditionis locnm fiirrepferuht , non minor in
rnemjferrum & ftannum, ciim in aquam forte im-
iteras&fcientias procella videbatut impendere.
mittuntur refblvenda , ebulliunt &c fine igne ullo
•Jec typographorum ofhcina his malis futficere acremcaloremconcipiunt, utrum vero lucem ali-
|iieat. Atque lfta quidem imbellis Doclrina, quaj quam edant3 inquiratur,oleum Jampadum magnis
itio alittir, pramio & taude efflorefcit, quac vehe- frigonbus fcintillat,noftefudacircaequum fudan-
nentiamopinionisnon fuftinetj&artificiis &im- tem confpiciturnonnunquamluxquidatenuis ;
lofturiseluditur, iis quasdixi, impedimentisob- circa capillos quorunda hominum acciditj fed ra-
uitur.Longe alia racio eft Scientiae , cu jus dignitas ro,lux etiam tenuis,tanqua flammula lambens , ut
tilit.atibus&operibusmunitur.AcdeTemporum faCtum eftLucioMartio inHifpania.ventrale cujuf-
ljunisfereiecurusfum , dehominuveroinjuriis damfqeminaenuper inventumeft, quodmicaretj
fed inter fricandum, erat autem tinfttim in viridi,
on laboro.Si quis enim me nimis altum fapere di-
at, refpondeo fimpliciter , In civilibus rebus eile
atrp tinfturam illam ingreditur alumen , & crepa-
batnonnihilcumraicabat. Utrum alumen inter
iodeftiadocum,incontemplationibusveritati.Si
fcalpendumautfrangendummicetjinquiraturjfedi
vero opera ftatim exigat,ajo iine omni impo-
uis
fortiore, utputo, indiget fracliione , quiamagis
ura.mehominenon fenem vaietudinarium,civi- contumax eft quam faccharum Simihter tibialiai
;
bus ftudhsimplicatum.rem omnium obfcuriffi-

nonnullajinterexuendumnitueruntjfivee^fudo-
nam iine duceac luceaggreffum fatis profeciffe,fi rejfiveex tincluraaluminis, Alia,
lachinamiplamacfabricamexftruxerim , licet II. Tabula abfentit in proximo,.
im non exercuerimautmoverim. Aceode can- Videndum etiam quae fint eajquaenullam lucem
01 e profiteor , Interpretationem natura: legitima edantjquK tamen cum ijs quae edant,magnahabent
iprimoadfcenfu, antequamad gradumcertum fimilitudinem. Aquabulliens non edit lucej aer li-
leneraliumperventumiit , abomniapphcatione cetinfolenterfervefaftusnon editlucem.; Specula
Joperapuramaciejunclamlervaridebere.Quin &Diamantes,quae lucem tam iniigniter refleAunta
nullameduntlucemoriginalem. Ajia,
:eos omnes , qui Experientia; fe undis aliqua ex
Videndum eftetiam accurate inhocgenere in-
arte dediderunt cum animo parum firmi , aut
ftantiarudelnftantiismigrantibus, ubi fcilicetad-
ftentationis cupidi effent, in introitu operum pi=
eft&abeftluxquafi tranfiensCarbo ignitus lucet 8
norawtempeftiveinveftigaffe, & inde exturba- fed fortitercompreflusftatimlucem deponit; Hu-
is&nsufiagosfuiffeicio Siquisautem pollici- morilleCryftallinusCicendula;,mortevermis,et-
itiones faltem particulares requirat,is noverit ho- iam fraitus &
inpartes divifus,lucem ad parvuns
lines per eam, qua: nunc in ufu eft, fcientiam , ne tempus retinetjfed qux paulo poft evanefcat.4/i<i.
doctos ad op tand u m quidem elfe. Quod autl
.tis III. Tabulagraduum.
lino.rismomentues eft,fiquis ex politicis judi- Videndumqus lux fit magis intenfa vibrans» &
ium fuum in iftiusmodi re inierere pra;lumat, qux minus:flammalignoruforte editluee;flamma
lijbusmoriseftexperfona; calculis lingula arfti- ipiritusVinidebiliore;flammacarbonumpenitus
iare,velexffmilisconatusexemp]isconjec~turam accenforum 3 fufcam admodum &vix vifibile.^/w»
IV. coloreslucis.
icere, lllidi&umvola&illudvetus claudumin ,
Videndum eft de coloribus lucis, quales fint,

ia,curforem extra viam antevertere,& de exem-
.
quales non ftellae alixe candid»funt,alia;fplendidg,

lisuoncogitandum» renmumfineexemploeiffe.
alix rubejpâlia- plumbez; flammsB ordinariae fere
['ublicandi autemiftaratioeaeft,ut qua? adlnge-
croceas fiant, & inter eas corufcationes ccelitus } ^fe
liovum correfpondentJas captandas.& Mentium
flammae pulverispyrii maxime albicant; flamms
I
reas purgandas pertinent,edantur in vulgus &per fulphuns ccerulea eil& pulchra in aliquibus au-
iiravo'li.tenf,Keliqua per manustradantur cum ele- temCorporibusfuntpurpureaeflammae j nonin-
bone & judicio. Nee me latet, ufitatum & tritum veniuntur flammae virides : qus maxime ad viri-
|:fle impoftorum artificium , ut quxdamavulgo ditatem inclinatj eft Cicendulx. Necinveni.untur
lecemant, nihilo iis ineptiis, quas vulgo propinat, coccinexflammx: ferrumignitum rnbicunduefta
neliora. Sedego fineomm impoftura ex provi- &paulointenfiusignitum,quafi candefcit. Mia.
lentiaianaproipicio ipfam Interpretationis for- V. Reflexiones Ltuti.
inulaY&Jiiventa pereandem,intralegitima&op- Videndum qua: corpora lucem reflectimt,ut fpe-
:ataini£eniaclaula>ve(Tetiora & munuiora futura. cula,aquae,metallapolita,Iyuna,gemma:;omniali-

quidacVfuperficie valdexquata& lavi fpledentno-»
ipleveroalieno periculo ifta molior. Mihi enim
nihil.fplendorauteeftgradus quidapufiilis lucis.
eorum, qua: ab exterms pendent.cordieft.Ne-
nil
Videndumattente,utrum lux corporis lucidis
jueemmfama; auceps (um ,nec Haereiiarcharum
ab alio corporelucido,r.eflecti poflit , ut fi furnatur
;noreSec~tam conderegratum habeo, & privatum
ferrum ignitum & opponatur radus Solis.Nam re-
nliqu.odemolumentumex tantamolitione capta- flexionesLucis omnino fuperflcftuntur(elanguen=
Ceridiculum & turpe duco. Mihi fufficit meriti tes tamenpaulatim)defpeculo in fpeculum.^l/irf,
,onfcientia,& ipfailla rerum effedliojcui ne fortu- VI. MultiplicatioLucis.
,]a iplaintetcedere poffit. Videndumde tnultiplicationeLucisutperipe-
Ii 4 suJU
&
747 IMPETUS PHILOSOPHICL 748

cula perfpectiva Sc fimilia,quibus acui poteft lux ampliusmanet diaphanum. Corpus aeris=diapha-
inlonginquamprojiciautetiamreddi , addiftin- num eft,item aqux at illa duo diaphana commif
;
guendasresvifibilesfiubtilius&mollius, utvidere fa, in nive aut fpuma, non amplius diaphanafunt,
eft apud pictores,qui phialam aquaplenam ad can- led acquirunt lucem quandam originalem,
delam adhibent. XII. Cognationes & hoftilitates Lucis.
Videndunvetiam, numomniain majcrequan- Videndum de Cognationibus atqj etiamhoftili

to,lucemnonreflec~tant.Lux enim(utcredi poteft, tatibuslucis.Cognationemmaximehabetluxcurr
atitpertranfitautreflectitur:quadecaufaLuna,et- tribus rebus Cquatenus ad generationem lucis) ca
jamfi fuerit corpus opacuni,tamen ob magnitudi- & motu.Videndum igitur de conju
lore,tenuitate
nem, lucem refleftere poflit. & divortiis earum,erga lucem, atqj eorunden
giis
Videndum etiam,utrum aggregatio corporum conjugiorum & divortiorum gradibus. Flamm

lucidorum Iucem multiplicet. Atque de xqualiter fpiritus vini, aut ignis fatui , longe ferro ignito,ca
lucidi.s dubitandum non eft utrum vero lux, qux
;
lorelenioreftjVerumluminefortior.Cicendulad
majoreluceplaneobnmur ut videriperfenon
, roresaquxfalfx, Sc multaexillisquxenumeravi
po(Tit,adjiciat tamen aliquid lucis inquiratur. Etia mus,lucemjaciunt,calidaadtactumnonfunt. Et
fplendidaquxqj nonnihi! luciscontnbuunt,magis iam metalla ignita tenuia non funt,at calore tame
enimlucidumfuerit cubiculumfericoquam luna ardente prxdita. Atcontraaereftinter tenuiffim
ornatum. Multiplicatur etiara lux per refra&ione, corpora,fed luce vacat, rurfus idem aer, atqj etiar
namgemmxanguhsintercifx, & vitrumfra&um venti,motu rapidi funt,lucem tamen non prsben
magis fplendent quam fi plana fuerint.4/^. Atcontra, metalla ignitamotumfuumhebetei
VII. Modi obruendi lucem. non exuunt,lucem nihilominus vibrant.
Videndum de modis obruendi lucem,veluti per In cognationibus autem lucis,qux non ad gen
exfuperantiam majorislucis,mediorum craflitudi- rationelucis,fed ad proceflum tantum ipec~tant,r,
nes & opacitates.-radii folis certe inflammam foci hil tam con'unc"tumeftquamfonus. Itaqj deeoi
immiffiflamKiam velutifumum quendam albio- fympathiis&diilidiisaccuratevidendu.Inhisco

rem apparere faciunt. Alia. veniuntlux&fonus inambitii circumfundunti
VIII. Operationes Jive effeclus luds. Lux<5cfonus,perlongi(Iimaipatiaferuntur,iedl
Videndum deoperatiombus five effeftibuslu- pernicius,ut in tormentis videmus , ubi lux '.citi
cis,quxpaucxfunt, utvidetur, &adcorporaprx- cernitur,quamauditurfonus, cum tamenflami
fertim folida.alterandaparum poffunt. Lux enim ponefequatur.Lux&fonusfubtiliflimasdiftinct
prx omnibus fe generat,alias quahtates parce. Lux nes patiuntur,ut in verbis articulatis foni,in om .
certeaeremnoimihilattenuat,ipiritibusanimaliii bus vifibiliu imaginibus lux.Lux& fonus nihil f 1
grata eft.eosq; exlularat, colorum orrinium & vifi- producunt autgenerant,praeterquam in fenfibu :
biliumradiosfubmortuos excitat , omnis enim fpiritibusAnimaliu.Lux&Sonusfacilegeneran :
color lucis lmago fracla eft. Alia. &brevievanefcunt. Namnoneft quodquispu:

IX. Mora lucis. fonum illu,qui ad tempus aliquod,a Campana t
Videndumeftdemoralucrs.qux (ut videtur) chordapercufiâ,durat>aprimapercuffione fieri 5
momentaneaeft. Neqjenimlux,fipermultas ho- fi campana vel chorda tangatur,fonus ftatim pe :.
rasinCubiloduravent magrs ilLud illuminat,

•, Undemanifeftumeft, durationefoniperfuccei -
quampermomentumaliquod cnmin calore&
j nem creari.Lux a majore luce,ficut fonus a maj e
aliis contra fiat.Etenim& prior calor manet,& no- fono,obruitur.Et cxtera. DifFeruntaute,quod X
vusfupperadditur.Attamen crepufcula nonnihila (utdiximus) fono velocior fit. Lux majora fp ,1
rehqunsSolis provenire,abaliquibus putantur. vincat quam fonus.Lux utru in corpore aerisd. ;•
X.Vi& &proceffus lucis. ratur,quemadmodvi fonus,incertu fit.Lux in li a
Videndum attente de v»s & proceffibus Lucis, reftatantum,fonus inlinea obliqua&undiqu ;,
L.ux circufunditur 5 utrum vero una afcendat pau- feratur.Etenim cum quid inumbra umbraculi -
Iu3um,an xqualiter deorfum&furfum circumfun- nitur,non eft quod quisputet,quodluxipfapt I
claturjinquiratur. Luxipfalucemundiquecircafe tretumbraculu,fedaeremtantu circumfufun I-
paritjutcumcorpusiucis , umbraculofcihcetin- luminatjqui etiam aerem pone umbraculu, vic 1-

terpofito,non cernatur^Lux ipfatamen omnia clr- tate nonnihil illuftrat.At fonus ab unolatere pa s
cumillum;nat,prxtereaqusfubumbramumbra- tisredditus, exalteraparteparietisauditur, n
ciUi cadun tjqux tamen ipfa nonnihil Lucis accipi- -multu debilitatus. Etia fonus intra fepta Corp u
unt aLuce circtimie&a; nam multo mehus aiiquid folidorum auditur, licet exilior facf 9,ut fit in f< is
intraumbramumbraculifitumcernipoteft,quam infralapides hxmatitesjaut corporapercufla ii a
fi nulla omnino adeffet Lux. Itaque corpus vifibile aquam. At lux incorpore folido Sc non diaph
corporis alicujus lucidi , &
ipfa Lux,res difcrepan- undiqj obftruclo,omnino non cernitur. Lux m is
tes efie videntur. Lux,corpora fibrofa inxquahs & inprofundumpenetrat, quamfonus, utinfu
pofiturxnonpenetrat,fedtamenafoliditateduri- aquarum. Omnisfonusgeneraturinmotu, & i-
tixcorporis non impeditur,ut fit in vitro & fimili- fione corporum manifefta j Lux non item.
bus.Itacp refta linea & pori non tranfverfi,hxc tan- At hoftilitates lucis (nifi quis privationes pro J-
tuvidenturlucemperferre. DelatioLucis fitopti- ftilitatibushabere veht)non occurrunt.Veru q 'd
me per aerem; qui quo purior fuerit,eo melius lu- maximecredibileeft,torpor corporum,in pat ?
cemtranfmittit.Utrumluxpercorpusaerisveha- fuis maximeeftluci inimicus.Namferenihilli t :
,
tur,inquiratur. Sonos certe videmus e ventis vehi, quodnonautproprianaturainfignitermobil<ft>

ut longius fecundo vento quam adverfo audiri autexcitatum vel calore vel motu , velfpt"
pofllnt. Utrum vero fimile aliquid fiat in Luce , in- . vitali. Alia.
quiratur. Alta. Intelligoautemlemper, quodnontantum i»
XI. Diaphaneitas lucidorum. inftantixinveftigadxfint(iftas enimpaucasfol n

Videndum eftetiam de diaphaneitate Lucido- modoexemplilocoadduximus^fedetiamût >Vi
rum. Filum Candelxintraflammacernitur,atper Topici articuli,prout rerum natura fert, a<
majoresflammasobjeftaadvifumnonperveniut. /iciantur.
Atcontra, omnis Diaphaneitas , corpbre aliquo F 1 N J S,
ignito per itjUt in vitro videre eft,quod ignitu, non

FFN.
FRANCISCI
BARONIS
VERULAMIO,
WCE-COMITIS SANCTI ALBANX
AC SUMMI ANGLIyE *
CANCELLARII,
SYLVA SYLVARUM»
Sive
HISTORIA NATURALIS.
&
Impcnfis Joa Baptist£ Schonwetteri,

Anno cfe hc LXIVo
751 752
INTERPRES
FRANCISCI
LECTORL
B ACONI Verulamii Hiftoria Naturalis diu Latineexpetitum opm eft. Typographi non femel impenL
e)m verfionem etiampretio foUicitarunt. Omnes haBenm abfterruit argumenti varietas multis difficultatibm perplexi
Analos quooj &
Eruditos fatigatura. Me hucimpulit nuUaftudiorum,quorum vix meffis m herba c(t,fiducia,aut penitio,
Anglicanslmgus,cognitio,fedfortuna; beneanfequim ceffura penes te, bemvole LeBor fi conatmmeos tenuitatis
, ;
fu,
confcios,ne<Lunquamprs.lodeftinatos blanda tamen amicorum importunitate huc delatos unde refilire non datur
, ,
intra fbem venis, tutos effepatiaris ; dum Latina Philofophorum auditoria diutim carere nolo labore lUuftris Viri , ftruendx
Phyfics, cum Naturapariafacientis , regulis utiliffimo. Poftquam enimrecifum ab occupationibus &remiflionibut otiur,
permittere ftatuiftili exercitijs.realia, utfic loquar, &
plufculum abduBa ab incorporeo verborum ftrepitu qu&rens , incia
in h&.c,{ucundifftma quidem,&> fovendis Medicins. mesftudiis, opportuna; fedahbinon raro intricata vertenti , imo vi
defberatanift~DoBiffimorumvirorumhumanitits (quorum dignioranomina quam ut huic vtftibulo prsfigantur) manur
fubinde attxiliarem porrexiffet Salebr'tstotoq3 eluBatm earriculo, ubi charts in m/^-not jamredaBsperveneruntineorui
.
manm,quibm non obfequi teligio mihiforet,finfi protinm admotas machinas .doneeprivatis amplim e(fe nonlicuitdiligemi
mes.fruBibws. Sicigiturprodeo tandem, navata Sacono interpretis Latini opera ; qus. metuit qitidem audire fervum pccu:
cavhq\ne verbum verbo;Jei ut perfpicuitatem attendenti non infufiatam reddatfiilm hberior ; qui &ipfenoneodemubi,
filo decurrit , alibi aftriBior,ahbi effuftor ;
ut fortaffe leBionis olim noftrs. variatam redderet effigiem. Nec tc.men penitiu n
affeeutum quod accurate [ecutm fum,ffondere audeo. Imo occurrent nonnuUa , qusfacile tiftentur quam non ubiq\ mii
fecerim fatis. Sic Anglicaquadam paginis addita videbis , etiam ubi Latma non dcfunt ; aliquando etiam ubi exprimti
toffe defperavi. Sedtfy- hic &iUic exfpeBoate,benigneLeBor,
locisnon fanif medicinam fiforte per fecu li eruditi benev,
;
lentiam fpes fecunds emendatioristL\ editionis improbanonfuerit, &

inopere difficili rebwd\naturs,ita difflts. Latinereddcnd
aliqua ignorantia extra culpam, imofi intraffem venispeccet dormituns quodj attcntio. Novus Atlas eft ex Romaria ipfu
JSaconi officina. Vale LeBor, &fave hoc primum mare tentanti nonfine naufragij metu.
SYLV
'53 754
SYLVA SYLVARUM,
Sive
HISTOBJA NATURALIS
FRANCISCI BACONI,
Baronis Verulamii , Vicecomius S. Albani,&c
CENTURIA PRIMA.
xperimenta varia jpectantia percolationem eppe- 4. Gummi arborum (quod nobis plerumq; ap-
netrationem corporis ttnim per alittd. paretpellucidumacclarumjefttantu tenuistranfc
miffio autpercolado fucci arboris per IignUm&
FFODE puteum, paulo fiipra quam ex-
tremus maris fluctus excurrit,ea profun-
corticem;& perinde adamantes angulis prsditi , &
carbunculi e rupibus colle&i (qui etiam magis
ditate quasrefpondeat ultimo refluxui
iarisdecremento; replebit hunc aeftuans mare fplendentquamgummi^ fubtiles lapidis exfiida-
tiones fiint.
jua dulci potuiq; accommoda. Illud in oris Mau-
5.AriftoteIesineptamredditcaufam,quareplu-
tanitfpopulaticonftatexperientia.ubiaqujedul-.
sdefecfumillafolapenfat.lntellexitidprobeju-
m$ avium vividi magis fint coloris, quam piliani-
is Csfar cum Alexandria: obfefliis teneretur.Ef-
malium; nulla enim beftia cyani lapidis,vivarque
carnis colorem repraefentantes aut viridespilos ha-
flis enim in littore puteis,operofas hoftium mo-
ioneselufit, quiaquam marinaminAlexandrias

bet.Caufa eft,inquit,quod ayes frequentius in ra-
ntesderivaverant;atq;incolumemtuncfervavit quam beftiae. Sed id manifefte
diis Solis verfentur,
falfumeft : nam pecudes crebnusinSole agunt

:ercitum , cum fpes falutis decollaffe videretur.
a?farvero cau&ignarus.exiftimavitarenismaris
quamaves, qua;plerumq;in7ylvisautumbtaculo
efle dulcis aqua; i caturiginemjfed adfcribendum
vivunt.Veriffimacaulaeft^quodhumorexcreme-
efleaquasmarma:,manifeftumeft,quae ad men- titiusanimantium, quiaequeconftituitplumas irt
ramincrementumq;a?ftusfuiputeumrepleat,& avibus ac pilos in beftiis, in avibus tenuiori & de-
bingrefla arenas,perCblataq; falfedin^deponit. licatoricoIaturatranfmittatur,quaminbeftiis;plu-
2. Memini experimentum in aqua falfa

legifle
mx enim tranfeunt pennas, pili vero cutem.
ucolanda per terram , decem vafis fibi invicem 6. Oarificatio liquorum per adhasfionem eft
perpofitis,necfalfedinem tamen exuifle,utpo-

velut internapercolatio, & fitcum aliquod gluti-
i apta foret. Narrat idem Scriptor ex relatu nofum corpus liquoribus immixtum fimulcum iis
agitatur.Prajftathicmotus, utcraffioresparticula;
iorum,aquamfaIfam perviginti vaia derivatam
adha»reantglutinofo corpori ;atque hoc modo re-
:titifle dulcem. Hoc experimentum alteri de
adverfari videtur dicit
nniores particulae craflioribus exfolvuntur. Sic
iteis in littore effoflis ;
pbarmacopola: ctarificantfyruposalbumineovo-
men vicies repetitum non carere effe£lu. Sed
,
>tatu dignum eft quam mifera; imitationesno-

rum, permixto& agitato infuccis clarificandis ,
x depichendantur, prout vulgo ad experimenta <l
uod albumen omnes farces & crafliores partes
colligit , & poftquam fyrupus igni impofitus eft»
cingimur,nifimagno judicio & quadam axio-
atum luceregantur. Prirnoenim , nonparvum albuminaovorum indurefcunt& eximuntur.Hoc
fcrimen eft inter tvanfitum aqux per viginti modo vinum Hippocraticum clarefit fi cum ladte
& mifceatur penitusqueagitetur, &deindeperla-
ifcula , & mter diftantiam qualis increfcente ,
;crefcente aqua apparet. Secundo, magna diffe- neumfaccum , quam manicam Hippocratis vo-
cant,tranfmittatur. Et quod in la&e glutinofiun
mtia eft inter arenam & terram. Nam omnis
nitroficontinet, cu-
eft,pulverem aromaticiim craffioresq; liquorum
:rra lpeciem quandamfalis
partes ad fe pertrahit.
is arena plerumq; expers eft. Deinde terra aquam
7.Clarificatioaquat eftexperimentumfanitati
imexquifitenonpercolatquamarena. Sedterria
coducens;prarterquam quod oculos obleclataquat
itio jam fupereft,qu£ .uque fufpe&a mihi ac re-
qua; duae. Eft autem harc, quod in experimento

cryftallina & pellucida;fit autem projectis &pofi-
ânfmiffionisaquarmarinarinputeos , aqua ad* tisad caputfcaturjginiscalculis, ut aquaper eos
percoletur
:endat,atqueinexperimento tranfmifIionisaqu<j
er vafa, defcendat. Jam conftat.aquspartesma: 8. Fortaflis & dulcedinem faporemq; concilia-
is falfas ( fi femel fale penitus imbutar fuerint)
bitpercolatio,non modo pelluciditatem 3i fplen-
d fundum penetrare. Ideoque mirum non eft, dorem.Nam&illaconfequitur a^jue pellucidita-
iderivatio aqua; per defcenfum, eam dulcem tem, quando craffiorespartesabaliisfeparantur.
iaud reddat : Deinde fubdubito , numillifio aquae Itaquoq;compertumeft,quodfudorhominisna-
xmaii propulfa*, magis accomoda fit excutiendis turacalidiore,quiq; exercitatione corporis gau-
alfis partib 9 ,qua cum aqua labitur propriomotu. det.ac illudnonimmundum habet, tenuemq;cu*
j.Pet colatio auttranfmiffio videtur fpecies qu^- temjfuavem odorem emittat; ut de Alexandro tra-
lamfeparationis, quarnon folum craflas;itenui- ditur,& vulgo videmus, quod gummi fiiaves odo-
ms, &faeculentasabaliispartibusfejungit , fed res contineant.
nultofubtilioresnaturas ; & varia eft , prout cor- Experimenta variajpeElantianiotum corporii

>oraexiftunt,perqua: tranfmiffioinftitiutur; utfi exprejfp-.ra.
lerlaneumfaccumliquor pinguedinemdeponit, <?.Sumevkrumaquarepletum, madefa&umqj

i perarenam.falfedinem. Referunt defeparatio- digitumcircumfer ad vitrimarginem,dmiufiule
leviniabaqua.tranfiniffi perhedera;lignum, aut illud premens, CircurnducT:us parvo temporis
imileporofum corpus, fed non conftat. fbatio
p ;:,.,
.:
755 SYLVA SYLVAItUM.yfo* 7i a

fpatio di<ntus aquam crifpare & in tenues fub- vinum afcendet inquefuperioris vitri verticeha?-
filire rores faciet. Hasc inftantia egregie vim rebit.aquadefcendet, acininferiorisvitrifundc

compreflionis in folidis corporibus demonftrat. fubfiftet,tranfitusoculisobviuseft; vinum enitr,
Si quando enim iolidum corpus ( ut lignum , la- confpicies exili loquar) vena emergere in
( ut fic
pis,metallum, Sic.J premitur» inrernus pattium afcenfum. Feftivitatis ergo (cum pauxillum tem
ejustumultus oritnr, utfelibereta compreflione, poris requiratexperimentujexpediat fuperiusvi.
atquehxcomnisviolentimotuscaufaeft,&ium- trum ex clavo fufpendere. Simulacenim infundc
maadmiratione dignumeft,quodhicmotusnun- vitri mferioris tantum aqua; purae & non mifta
quamfueritobfervatus,cummaximeinterornnes fueritcolle&um,utorificiumfuperiorisciimmer
motus fit obvius, & praecipua omnium operario- gatur,motus fubfiftet.
nummechanicarumradix.Hicmotusprimoope- ij.In fuperiori vitro fit vinum> in inferiot
ratur in circulum , quafi tentando quserens fe aqua,nullum omnino experiri poteris motum.Si
hberandi viam, & in progreifu explorat.ficubi fa~ in fuperiori aqua pura, in inferiori aqua colorata
cilior detur liberatio. Hic motus in liquoribus autcontra,nullusexiftet motus. Sed experienti
manifeftuseftiomnesenimliquoresefriciunt cir- conftat, etiarr.fi mixturamvini&aquaeininferio
culos,eosqueinfeillidunt,fedin corporibus foliri conftituanttrespartes aqtue, unavini , nullun
dis(qus non fianguntur) adeo fubtilis eft, ut vi- nafci motus impedimentum. Hac feparatio vir
fum effugiat variis tamen effeclis fe prodit ut in
; : & aquae exiftere dignofcitur ex pondere , inzequa
hoc exemploquod inmambus habemus. Nam le enim corporum pondus requiritur , alioqui
preffio.digitimadefa&ione, facilitata(quoniam eluditur operatio. Et ponderofius corpus fem
tantofacihusmarginivitri adharet) poftaliquod perinfuperiori vitrofit. Sedadvertas, quod aqu
fpatium omnes vitri particulas ad operationem penfilisfacT;afit,magnumqueaqua;pondusinviti^
ciet,utaquamacriterferiant:qua;percuffio gignit ventrequafifuftenteturacolumellaaqua: incoll
aquarum fubfultum. vitri. Haecenjmmotum ciet caufa; nam aquai >
10. Sipercutiasautpungasfolidumcorpusfra- & vitrum in una vitro etiam longior mora v
gile, ut vitrum aut faccarum, non folum frangituc feparat.
eapartequavisproxime impreilaeft.feddiirum- . 16. Hoc experimentum poflit transferri i mi

piturcircum«ircainfegmenta& ramenta.Motus tura variorum liquorumt ad fimplicia corpor;
expretluraomnesviasexplorans, difrumpit, qua quxexvariispartibusiisquefimilaribusconftar
corpusmaximeimbecillereperit. Adhibe- igitur in experimentum muriam a
11. Pulvis pytius dilatatus in tantam flam- aquamfallam&dulcem, infundens falfam (qi
tnam, quae compreflionem non pariatur, circu- ponderofioreft) fuperiorivitro,&videnum di
laritermovet(flammaenimnatura liquidi corpo- cisafcendat.Tentaidemcum faccaro&aqua
aliquando retrocedens , aliquando
ris conftat ) ra,&a«ende,anqua:afcenditaqua, deponat di
tormentumdifrumpens,fedgenerahterexplodens cedinemfuamrinquemfinem opusefletinveni «
globum, quodeo loci facilliraamliberationem luperiorisvitrifiphunculo.
leperiat. JLxperimentia varin Jpettantia accuratam infttj
Hunc motum prefluravquiq; ei tefpondeat

«. nemtam in liqmrtbtu qttam aere.
tenfurcE,foleo vocare (plebeio vocabuloj motum ly.In Corporibus,tenuiores,quique faciled .
libertatis;qui eft,cum corpus aliquod a pranerna- fipantur,fpiritus continentibus ,

quando infufi
turali extenfione &
dilatatione in naturalem abit, nem paras,hac obferva. Brevis mora corporis i
feqireftituit.Sicveficaventorepletaficomprima- liquoribus fpiritum recipit, longior confund

tur.refurgit, &corium &pannusextenfus refilit. quia terreftresfimulpartesprolicit,tenuioresq.
Hofceduosmotus fcirca quos infinitae inftantia: corrumpit.Ideoqueerror eft inmedicis, fimo
daripoflunt/fuolocotra&abirous. l folummodo longiori confidant tamquam virt
15. Hic motus ex preffione egregie

quoque in tem roboranti Sed infufionem validam (l requii '•
fonis*demonftratur, ut pulfatum tintinnabulum incorporibus, qua: fpiritibus conftant tenuio ,
ionosedit,quiimpofitaeimanuprotinus cefiant, bus,regulafit, ut longiormoranonconcedati.

Sicquoquefonus clavicymbafi,fimulacoram tu- fed repetatur fiepecorporis infufio. CapevioL,
nicx injec"tamfentit,definit. Hienimfbni produ- juftumqueearum pugillum infunde duabuspi.

cuntur a fubtili percuflione minimarum partium tis aceti. Confiftant per tres horae quadranu
tintinnabuliautfidium aeriimp.rella,perinde UC easquetuncexime, ac redintegra fepties infuf •
aqua emicat ex fubtili percuffione minimarum nem fimili quantitate violarum ; efficietaceti 1
pattiumvitriinaquam,dequapaulo anteegimus tam fragrans odore florum , ut,fipoftduodec 1,
nono experimento. Neq 5 enimeftquodexiftimes menfes proferatur in acetario , percepturus

localem tremorem tintinnabuli aut fidium illud odorem antequam tibi offeratur. 2\^^,quodp •
efficere,quemadmodumabund,edeclarabimus,in fedius fragrantiam floris redoleat longioript

illa de Sonis materia. fpatio.quam prima vice.
gxperimentavariajpettantiajeparationescor- 18. Ha?cregula,quampr3;fcripfimus , exiti
porttm expondere. ufus eftad prxparationes medicamentorum ali
|
i4.Sumevitrumventrecapax&oblongicolli, queinfufiones. Exempl.gr. folia Borraginis i-
ventrem partirn aqua imple. Accipe &aliud vi- cellcntifpiritu valent ad difcutiendos melancr-
trum, cui vinum rubelbm aqua mixtum infun- lia: vapores, adeoq; medentur infania?: nihilor-
das. Inverte primum ventre furfum a6to , col- nustamenfi foliadiutiusinfufamaneant, crudi
luAquedigitoobtura. Deinde ejus orificium al- tantumprsbent fubftantiam , omnis virtutis-
'
-. teri vitro infeie, digitumque amove. Hoc ftatu pertem: propterea fuppono, quod fi in mufto X
aliquamdiurctentum, feparabitvinumab aqua, fsce cerevifia;, dum fejcmentatur, necdti
**
tranfvala
, »
757 HISTOR. NATURAL, CENTURIA I. 758

tranivafataBotragoparvum temporisfpatium matione. Adeoqueininfufionibusrerum quaevehe-
cetetur, novisfubinde additis, confecturumme mentesfpiritushabent, pra:ftiterit primainfufio-
potionem efticaciffimam adverfus melancholU ne brevipoft temporerejedta, pofteriorem adhi-
cam paffionem. Idem quoque ftatuo de floribus bereinufhm.
maliAurantii. Sxperimentum jpeEians appetitttm continua-
19. Rhabarbarum plane continet partes con- tionisinliqmdii
tranae fibi invicem operationis , purgativas fci- 24. Bulla;formam hemifphaerii habent,intus
licet ac corpus aftringentes ; priores Facile fepa- aerem, extustenuemexaquamembranulam; ne-
rantut,pofterioresfirmius cohsrentsitautfiRha- queindigna admiratione res eft , quod aer tam
barbarumperhoruminfundaturprobeq;contun- fubito intqmefcet e poflit ab aqua comprehenfus,
datur.melivjs fit pnrgaturum & corpus poft purga- adeoque cum fe in apicem collegerit» tam ftagili
tiQnemminusaftriiturum, quamfiper 24. horas operculo, quale bulla eft, cohiberi. Quantum ad
maceretur; ut experientia edocu't. Concipio quo- celeremaensafcenfumaquaconclufi, motus eft
que.repetitafipiusRhabarbari infufione (utde percuffionis ab aqua,qua? ipfa defcendens propel-
violisdidumjbrevitantummora fingulis vicibus Jit ad fuperiora aerem, non motus a levitate in ac-
conceffa,a*que validum purgans effici pofte,ac per Hunc Democritus plaga? motum vocat in ob-
re. :
Scammonium. Nec res fuerit exigui mmedicina viohocexperimento caufa claudentis fe undique
adjumenti,Rhabarbarum & medicamenta beni- bulls eft,quod appetitus feparationi &difconti«
gnioratamredderepofleefficacia »
quani illaquas nuationirefiftens fquiinfblidis corporibusvali-
malignitate non carent. duseftjinliquoribusetiam reperiatur, etfilangui-
20. Purgantium medicamentorum pars maxi- diorremiffiorq; ; ut in hoc bullae motu videre eft.
me purgati va refidet in tenuiori fpiritu, ut apparet Datur &
illud confpici in parvis vitris ex faliva,
ex eo,quod nullam patiantur ebullitionem absque quaspueri exjuncis conficiunt; &inbullarumca-

magna virtutis jadtura ; ldeoque boni ufiis fue- ftellis,qu2eexinfufflatione inaquam parant, quaj
rit medicina, purgativam vim retinere pofle,

in nonnullum tenacitatis gradum ex fapone acquifi-
& tollere tetricum purgantis faporem. Et videtur vit. Patetidem in aquaj ftillicidiis,qua? copiamna-
fieriid pofle , obfervatainfufionisperbrevetem- cta utdefluat, intenue filumprotrahitur nefepa-

poris fpatium fa-pius repetita ferie : probabile retur;illafidefit,inrotundasguttascontrahitur;fi-
jnimeft hortidum & tetticum faporem craffiori- gura maxime difcohtinuationem corporis prohi-
bus inharefcereparticulis. bente.Caufa rotunditatis in bulla eadg eft, quo- &
Ingenere, operatio perinfufiones rudis Si
ii. ad membranulam aquae & quoad aei em internum.
êcaeft , nifi obfervetur quarum in corporepar- Aerenimperindeleparationemfugit,ideoq; fe in
ium exituscelerior, quarumtardior, utpropor- rotundam figuram convolvit. Subnftentia aeris &
ionatofingulis tempore, &removeas quam cu- brevi Ipatio mora , oftendit aerem ex fe lento aut
>is,& relinquas qualitatem; boc ut cognofcas, du- nulloappetitu ferri in afcenfum.
lici infiftendum via: prima eft,ut experiaris, quid £x{>erimentum Vnkum jpeelansfontes
onga brevifve mora efficiat » ut jam didtum, (trtifigiales.
Ueia, u t obferves ordme infufiones unius ejus- & i$, Rejeclio experimentorum , qua fubinde
;em corporis in variis li quoribus fibi invicem fuc- utor, etfi non appareat, varia
eft; experimentum
edentes.Ex.grat. fumecortices Aurantii,autRof- veroinoperadone ufumfuifi probet, recipio, fed

narinum,autcinamomum, quodcunq; volueris, tanquamdubiasfideitrado. Virignobilis modum
dnfundantur per femihoram in aquam ; de- defctibit parandi fontem artificialem. Exquire
nde exime , rurfusque in aliam aquam infunde declivem terram , ubi commode celerem decur-
'ifictertiavice.Tum gufta confidera primam, & fum aqua pluvia habeat. Difpone alveum femi-
scundam.&tertiam aquam.Deprehendes difterre plenumlapidibus jufta; magnitudinis ad profun-
llas non virtute tan tum inefficacia, fed &
odore & ditatemtriumautquatuorpedumin eadem terra,
fcfapore. Fieri enim poffit , utprimaaquaplus Altera pars in acclivi,altera in declivicollocetur
idoris, utpote fragrantior, fecundaplus obtineat reple alveum filicibus convenienti copia, fnperfi-
ijporis.utpote amara & mordax, &c. cieiarenamingere;videbis(inquit)poftaliquoties

22. Infufionesinaerem (ficodoresvocarelice- jteratosimbres, decliviorem alveipartem fontis
tjeasdem differentias habent , quas infufiones in jnftarpromicare.Necmirumfi hocfiat, dumaqua
Iqiiam.Variienimodores (quiinfloribusaut alio pluvia in procutfueft.SedadditlongopoftpJuvia;
orporeexiftunt)ptodeunt variis temporibus, alii defluxum tempore duraturum ; quafi multiplice-
!
itiusjalii quod viola:,pe-
tardius.Ita comperimus tur aquaexaereadjutaa frigiditate,terra?conden-
uclymenus, fraga, fuavem emittaut odorem , qui fationc&priorisaqua: confbrtio.
irimoprodit , fedpaulopoft» tetricumplanel JExperimentftm ttnicttm JpeBans venenatam htt-
^rioridifferentem.quod nontamfit maceratione, mam carnis qualitatem.

.uarntardiotifpirituum craffiorum egreffu. 16. Galli (a quibus morbqs Neapolitanus de-
H 25. TJt quandoque tenuiffimos extrahere fpili- nominationem accepit)referuntfuifle inNeapo-
jlis, eosdem,utpote noxios,removerecu-
ficalias Jitana obfidione improbos Mercatores , qui car-
[>' imus vinum uftum minus inflammat. laudatur-
:
nem hominum recens occifbrum inMauritania
e in febribus , quia tenuiores fpiritus exha-
11 vafis conditam,loco thynnorum di venderent; atq;
lirunt. Opium quiddam qualitatis de-
venenatae tamfcedo&gravinutrimentoadfcribihujusmor-
erdit,fi evaporaverit mixtum cum fpiritu vini,aut bipriginem. Neq; a vero abludit ; conftat eij(im
\ mili quopiam. Folia Senae deco6ta nonnihil fla- CanibalosadOccidentemvafcicarnehumana;ea-
I lofitatis deponunt &
generaliter fubtiles flatuo-
, que India , primum detedta cum eflet, plurimum *
que fpiritus auferuntur incenfione aut evapora- laboravit hoc morbo. Noftro quoque tempore
Kk venena f
, , s
;
7S9 SYLVA SYLVARUM,/™ 7^0

qua: Occidentalibus Indis
pra.fentiffima npn modice a forma defcifcunt. Sic frontes in-
venena ,
aut carms humana. fantium,manibuscontrec~tata:(quodantiqu)sno«
funt, ex'fanguinis,pinguedinis
mifcelaconftant. Plurima: quoque Sagae &
vene- tatum) efficiuntmacrocephalos;qua- capitis for-
apudEthnicos,quamChriftianos,pafcun- matunc in pretio erat. Modica elevatio ponticuli

fics tam
in nafoimpeditfimi nafi deformitatem. Hacc ob.
turhumana carne , corroboranda: (ut videtur)
imaginationi fardis & acribus vaporibus. fervatio probe excufla monftrat medium,quo viti
Experimentum umcumfpellans verfiomm & tranf- & foemina; multimode venuftiores habitioresque
aquam.
mutcttionesderiiin evadant,quamnativarconformationisinfantiapa»
maximefimilesverorationes teretur. Sicfurarum ad fuperioraretra&ioefficic
2.7. Videntur hac
ne cadant, fed fe fuftineant. Frontis itidem ad fu-
mutandi vapores aut aerem in aquam. Piima
quod condenfat,ut proditcondenfa- periora retraftio ipatioiam nec humilem reddit.
eft frisus ,
ubi gtadu quodam Confuetudo obvia infantes fafciis mvolvendi

tioaerisinvitrocalendari,
Videmus quoq; in genera- gracilioresutadolefcant efficit, mehonq; forma,
limilioraqua: evadit.
Videmus enim juvenculas arctiore corporum
tionefontium ,quibusveteresortum affignabant
( admodum
probabiliter ) ex verfione aeris m conftridfcione uti adverfus craffitiem.
Experimentum unicum Jpeftans condenfationem
aquam, facihtataper quietem,quagaudetinhifce
terra: partibus aer, ut diffipari non poffit ,
& aerti}Ut poffit ponderari & nutrimen-
fontes enim iis in locis tumpraflare.
a rupium frigiditate ;
Patet idem ex effe£isfrigo- 15. Cscpxfufpen&ipontegerminant, necnon

maxime generantur.
risinmedia (utappellant; aeris tegione, quae ro- pulegium, & herba quaedam Orpinagria Latinis
res&pluviasprocreat; atque experimentomuta- appellata,qua in agris aedesadornantur , alligats
tionis aquae inglaciemauxilionivis, nitri&falis

aflerculo aut bacillo & ad parietem conftituta.fi-
(de quo poftea nobis fermo erit j quae ad hanc mile quid pr_cftat.Sed expreffius id videmus ir
aeris in aquam
" converfionem transferri poffit. majonfemperviva, quae ftondes geret per duoi
/r * _• I 1 C-J _._ J_ _,:.,_. 1; ^l i« «*•__._-. *-_-.*_-_
tresveannos. Sed radicem ejus linteo oleato in
__ . . _ • __.
Secundaratio eft, compreffio, utinAlembicis»

volvi conftat quod fingulo quoque femeftri re
in quibus rapor repellitur in fc ex obftantibus ,
Alf.mbicilateribus.in rore adhserente operculis centatur, Neque diffidet quod antiqui deftipit
tempore pluvia:,marmo- Liliorumreferunt. Caufa eft validus , denfusi

ebullientis olla., in rore,
Sed ha?c parum conferunt fucculentusin iftispartibus humor qui non
je & opere tabulato. , f;
iiificraffiorinvaporibusaeradfit.quique jam in cileexhalat, adeoq;adprioremcopiametfinih
proximo ad aquam gradu fir. Tertiaratio eft, («X- exterra fubfidii accedat,germinationifufficit;qu
plorandaadhuc&nondummanifeftafatisjmixtu- exrremo vere aut prima aeftate fit , temporibi
xahumidiorum vaporum cuma'ere. Fiatexperi- germinationi accommodis. Arborum quoqi
truncos in terram delaplbs fruticare videmus
mentum anmajoraquae copiaprodeatex regreflu
quamanteafueraf, hocfifiat , incrementum ex tempus. Sed eft nobile experimentum,& qu(
conlequenter ad plura innuat exploretur
aerisconverfioneeft. Alembici fundum aquaim- , fi
ple collo obturato,fed explorato prius aqua. pon- Jhascdum germinant,pondereaugeantui,quod i
dere.Inalembicimediofpongiamfufpen4ie,&vide quirito, iis, antequam fufpendantur, libratis, [
quantumaqua.exeaexprimerepoffis. Qujcquid poftquamgerminaemiferunt. Si pondere non 1
plusminusvefueritcum aqua abfumptaconfera- gefcant,nihilaliudconficiturinde, quamaliisp;
,tur. Sciendum enim,fi aliqua

fieri poffit mutatio. tibus deeed ere , quod in germinatione aliis ac<
facillimecontingereubi exigui funt pori; atque dit.Sipandereautemcrefcant.rancexmagnali-
jhxc caufa eft cur fpongia adhibenda praefcribatur. naturxc unum eft, Oftendit enim aerem fic po I
Quarta ratio probabilis etiam eft.qanquam incorpus denfum converti que
crailefcere, ut
jiondum compertaj eftque cum aer exiles poros cum omnium,quae fupraterramfunt,periodus i
fubintrat corporutm Quippe ( ut jam audi vi- extenuationem definat , resque pneumaticas [ •
exiguo fui quanto proclivior tius&ra_asefficiat,quamviciffim&retrograd<: (
mus) qu-elibetres
cftadverfionem. Tangibilia corpora non dele- pneumaticis folidas. Demonftratur fimul aeri -
itanturaerisconfortio,fed illum fubigere tentant efl'enutriendifacultatem,laxepatenteconfequ »

iiicorpusdenfius.Incorporibusintegrisilliidpro- tia.2{ota, hoc experimentum tentandum s <
hibetut, quia condenfatoaerinihileftquodfuc- fumptolempervivofine linteoinun£_o,neplaa

cedat. Itaque fieri debet in laxis corporibus , ut ahmentum ex o!eo recipere putetur.
arena &pulvere;qua: fi recondita ferventur , hu- Expertmentum unicum fpeEtans commixtione\.

morem colligunt. flammm, ©• aieris , & magnam
Experimentum unicum cjuomodo bonus corporis ha- vim.
ejus
bittu &• fiatura producatur 30. Flamma & aeruon facile mifcentur ni n
28.Referuntveterum quidam, catulos aliasve inftanti , ant in vitalibus fpiritibus vivisque ;

i-
animantes , fi tenelhe includantur tahcavea. aut mantibus. lu pulvere pyrio vehementiaejusl*

pyxidi , utjuftam fui generis menfuiam implere fcripta fuit rarefadioni terreftris fiibftando
nequeantjfedinlatitudinem autaltitudinem ado- flamma.Hadenus verum,&tunc(profecT:o)a ii

lefcant.crefcere ad fui loci forn.am.Si antiquorum elementum , cujusforma occupat m
evadit,
!
relatu nonfallimur,fieriq; poffit uttenelli partus fpatinm, unde neceflario dilatatio fequitur , &V
in huncmodum comprelIiar(ftiusquehabiti non duo corporaunumrepleantlocum.neceirariao
m^riantur, inventaratio, qua: monftrofa. exor- biexpulfio,autfufflatiocuniculorum.Sedhaln
bitantisque figura. nanos edat. Hlud extra con- ha? fpeculationes crudi nonnihil ac ftupidi;fln-
£roverfiam poliiit longi temporis obfervatio , ma enim.fi nihilaliudadeUet.necmaximaqu-";

quodpremendo, conformatae partes tenelli fa_tus tate pr-evaleret , ab alio duro corpore fuffcJXi
,
6*1 HISTOR. NATURAL. CENTUR.IA I.

7<H
3teft,uteftgIobusferreus aut tubus fclopeti. Ita provolveretur, acfurfum Ex quibusomni-
petit,
.flammadiirocorporiexpellendohaudfiafficiat, bus apparet, corpora cceleftia fmaxima exparte)

d durum corpus flammam extinguat, incendiq;, . efle veros ignes ac flammas ex opinione StoicorS;
itdifperginonpatiatur. Sed motus tam vehe- tenuiores fortalle rarioresque quamflammaeft
entiscaufain nitroeftfaliasfalempetriappella- apudnos.Namilla:Sphsricaj& terminiscircum-
us) qnod m fe continens crudum & flatuofum fcriptae funt , rotantur , & colorem, fulgoremque
iritumprimoignis calore fe dilatatfnecignora- flammsqbtinent;itautflammadurabilisinccele-

us, quod fimplex aer, pra:ter naturam calore at- regione conftanrisq; natura: fit ac Joco naturali,
fti
nuatus,fibilocum parabit,difiolven$&obftantia apud nos extranea, momentanea, & impura, tan-

ttu difpellens) fecuudq ubidilatavericlenitrum, quamVulcanusexlapfii fuo claudicat.
ras flatu propellit flamma.m , velut internus fol- Experimentum unicum Jpeclans difcrepantem flam-
. Ideoq; confpicitnus , quqd fulphur, pix, cam- M# yim in Medio lateribw,. $
exbitumine, aliaequepra;-
iora,ignisartificia!is
32. Sagittam flamma: impofitam tene durante
ea inflammabiles materia: , quanquam yehe- fpatiodecempulfuum ; ea deinde exempta com-
enci vixque delebili flammaardeant, flatus ta peries partes iagitta: exteiiores verfus flammam
enjgneitantumnonconcitent , utpulvis, py-
magis uftulatas &nigricantes , maximaque ex par-
is. Contravidemus>quodMercurius (maxime teincatbqnemverfas; cum in medip quod fuit,
udum&aquofumcorpus) calefaftus arcteque videatur duntaxat Jibatum igne.In multas haec in-
nclufus , eademcumpulverepyriq vipojleat.
ftanpa obfervationes dticit circa enucleandam
uodattinet adanjmantja, cerciflimum eftvita- flamma: figuram manifeftoque demonftrat.flam-
i eorum fpiritus fubftantiam efle ex aerea & ;
mam vehementius circaJatera, quam in medio

mmea materia compofitam;& quanquam aer & adurere,quodquemomenci majoriseft, calorem
mmaperfenonfacijemifceantur, cqpulari ta- aut ignem violentem efterumvehaud efle,nifi qua
eninfixqcqrpore non abnuunt; quod patet in parte compreffior fe attenuat.Ideoqueperipate-
obus corporibus fquae alimentaeorum funt) tici (quanquam eorum de elemento autigne fii-
ua& oleo.Nam illa quoq; fpontefua non facile pra aerem ppinio merito explofa fit) hic optime
eunt.fedin corporibusplantarum &animanti- fe expediunt. Objicientibus enim, ii ignea dare-
is mixtionem admittunt. Non mirum igiturfi turfphaua, quaetam propinquocomplexu mun-
rva quantitas fpirituum in ventriculis cerebri & dumJnvolyeret, fierinonpoffe, quinomnuigni
ctibus nervorum movere pofllt tanta; molis
abfumenda patefce; ent, reipondent pure elemen-
rpustantavehementia.utinlucla.curfu, tan- urem iguemnaturaliinloco,necirritaturn, mq
peagilitate, utin tremuloteftudimslufujtanta d e rato tantuin eile calqre.
hcet vis eft aeris & flammae quando iricorpo-
Experimentftm unicum Jpeclans diminutionem na*
Uur.
Experimentum unicum Jfetlans occuhant
turaltsmotw gravitatitinmaqfia diftantia
quadam terra profundftate.
&
naturam flamma.
33, Conftans multorum aflertioeft, obvio fir-
j 1 Sume ceream,& ftatue in tubulo ferreo aut
.
leo: poftea imponeillum ereclum fcutella:

mata experimento, poffe in fundo cuniculi maf-
iritu vini plena: & calefacta; , deinde cerea & fam metallicrudi moveri& provolvi operaduo-
iritu vini fimul igni impofitis , flammam cerea; rumvirorum, quxtranslatain terra: fuperficiem>
jundtas fex virorum ad minimum vires requirat,
latarividebis, & quadruplo quintuploque ma-
utlocodimoyeaturflio. Nobilisinftanciaeft.ex-
sintumefcere, ante foleret; apparetque
quam
peditqueexadriushaberi rationem hujus experi-
rotunda nonpyramidali figura. Jnfuper inter-
menti:probabileenimadmodumeft,mbtumgra-
im cerea: flammam cqnfpicies fervato colore ,
contrahere verfuscolq- vitatistardeoperaritamin nâgnadiftantiaaterra,
:quequicquam cacrulei
quaminterrainteriori: priusfit, quia appeutus
:mexterns flammae in fpiritu vini. Hatc egregia
Hnftantia, duonotatudignafuppeditans. Pri-
unionis denforum compadlorumque corporum
mm eft, quod flamma flamma: involuta non ex- cum terra in diftantia languidioreft ; pofterius,
inguatur, fed eftfixum corpus continuumque ut

quoniam corpus aliqua ex parte naturam fuam
obtinuit , exquo fubterrainquadamaltitudine
erautaqua. Ideoflamma continue pari afcendet
fuerit. Sed quoad motum verfiis puncium aut lo-
iagitudine,nifi alatenbus reprefTa extinguatur;
i quo major in bafi flamma , eo altius exurgit.
cumquendam (qus veterum fententiafuit)pror-
fus vanitas.
llterum eft , quod flamma non mifceatur cum
amma, ut aer cum aerg , aut aqua cum aqua, fed fxperimentumunicumJpetlanscontraBionem majfe
luntaxat maneat contigua, ut ufuvenire folet in autmoUscorporeaexmixturaltquidorumCor»
orporibus confiftentibus: fimul apparetfiguram forum cumfoltdis.
iyramidalem(quaplerumque oculisoffertur)eiire 34. Mirum eft, cum
veteres experimenta ad-
nerum accidens , quodque aer externus carpen- mitterent alienafide, magni mqmentirespotuifi-
lo lateraflamma; cqmprimat illam , in eamque feiisfuperftruere, Obferyadq eorurn exfide d|-
enuet formajn;namfuafponterotundaexifteret, gniffimis hxc eft. TraduntaudacT:ei*vasrepletum
tJeoqne fumus eft figura pyramidali inyerfa, icineribus recipere eandam aqua* quantitatem,
flammam & recipiat furjium,
:um aer exftinguat quam vacuum fi eflet fed plane falfum eft : quin-
;
Uverteporro, quod flamma cerea? intra flam- tamenim aquatpartem non imbibit. Differen-.
nam fpiritusviniturbetur,neque fbjum feipfam tiamhanc ftatuo injaxiusardtiusve locatis cineri-
axet,furfumqueafcendat,fedultrocitroquemo- bus; utvidemus;cineresperfe &non mixtos, (i
ufluctuet,quafiflamma fua naturafi nonexftin- comprimantur,minus occuparefpatiumjficquo-

'ueretur «cque motu erratico ac mulciplici que cum aere cinereshaberi laxiore fpatiq, cum
Kk z aqua?
.
,,
'
-
m
7^3 SYLVA SYLVARUM.Jhw 76
aqua, atdtiore. Nondum mihi exploratum eft, an fummoconfiftatgradu,paulumpra:valetcorrofii
aqua'ipfaadmixto cinere aut pulvere in anguftio- ni ex venenatis; idq;aliquando acciditin Antimi
nio.prajcipue fi exhibitum fuerit quibus corpo
rem locum contrahatur.
Experimentnm Vnkum ut fvecnndiores red- non repleta funt humoribus. Xlbicunq; enim h
dantur vine&. tnores abundanc,ibidemparcibusilliprofpiciun

Exrelatunon fufpefto habemus ,
35.
ll acino- 38- Tertia caufa eft attracltio non enim nej ;
rum multitudo apponatur vineae radicibus,matu- vim inefiepurgantibus, qua: inattradtionem ex

riusillamfehciusquefuccrefcere.-poiret explorati dirigitur , utemplaftris attrahentibusinChiru
per granaalterius genetispofitaad radicemplan- gia: ut videmusfalviam&betonicam contufan

tffieiusdemfpeciei, utgranafici, ofticula malo- pulveremfternutatorium , &aliospulveresa:
rum,&c.caufa poteftftacui,quodgranaproliciunt hquores (quos Phyficierrhina vocant) narib;
e terra fiiccum nutrienda: arborj aptum,utpote
fumptosprolicerepituiram &humoresexcapii
quxfpontefuaarboresfierenc.etiamradicibusde- Sicquoq;inApophlegmatifmis&gargarifmisu
ttituta. Sedha?majorevirtutepollent,attrahentes
venit,quaecatharrumper oseducunt. Atqueh,;
confumentesq; omnenutnmenturn attra6bum,ut proculdubio virtuseft, quapurgantiumquada,
magrii pifces devorant minores.
<™ n c > quardam alium humorem trahunt exoj.
•
Sxferimenta varia fbeclantia furgantia nione vulgari ut Rhabarbarum trahit bilem,fo
;
medicamenta. SenasMelancholiam,Agaricumpituitam,&c. /
$6. Operatio purgantium
medicamentorum tamen alia plus alia minus promifcue trahu
eorumquecaularha&enusinternaturaearcanare- iV<?wquoque 5 quodpra:teriympathiaminterpi.
latsefunt; ideoque fupina hominum ignorantia gantia&humorem, aliainfuper caufafit , qu:i
eas occuka? propiietati, fpecifica; virtuti & quar- medicamenta quaedam humorem fibi confen
ta:qualitatiaccribuit , fimilibusqueinfcitiajlati- neumtrahunt magisquam alium. Eaeft,qul
bulis. Caufa: purgantium variae funt , omnes medicamenta quardam celerius operentur qn i
apertae&perfpicuaj, penitusq; experiendo com- alia,&illaquae citctrahunt folummodotenuioi
probata:. Prima eft,quodcunque caloreftomachi &magisfluidoshumores,illa vero qua: tardet.

nonpoteftconfici&digeri , ventriculus expellit hunt.vim fuamexeruntinmagis tenaces & vifi
aut pervomicum, autdejicit ad inteftina, atque foshumores. Ideoque cautioadhibendaeft,qu
expulforius ftomachi inteftinorumque motus modoutendumrhabarbaro&fimilibus, non c
aliascorporis partes Qxt orificia venarum fimi- & fe nullisq; admixtis aut familiariter. Tenuior •>
ies j ad expiilfionem provocat per confenfum. enimhumorispartemraptimafportat,reli&aU

Nuflus enim inbumanocorporefamiliarior cre- morummaffamagiscontumachfimilequid po {
briorq;motus quam ille ex eonfenfu. Pragrava- dicideabfinthiotantoperecelebrato,

tionem ventriculi caufatur aut qualitas, aut quan- 39. Qijarta canfa eft flacuofitas ; flatusenim 4 1
titas medicamenti, Qualitas eft in triplici diffe- com{ v
citatus caufatur expulfionem. Etrevera
rentia,auteftfummaamaritudo,ut in Aloe, Colo- tum,quodommapurgantia contineant infec.

cynthide,&c.autnaufeaexingratomaxime &te- dum fpiritum &flatum , qui pra:cipua caufal
tuco fapore, ut in Agarico, Helleboro nigro, &c. torminis in ventriculo & abdomine. Adeoq; p :. 1
aucabdica & infeftahumano corporimalignitas» gantiadeponunt(pleraque faltemj decoftaviil.

fepe o-uftatu fe non exercens , ut in Scammonio, tem , eaq; de caufa exhibentiurprsfcrtim in in l
Mechuacan, Antimonio,&c. Obfervandum ,fi fione,jufculoaut pulvere.
quod ex purgantibus medicai-nentis nullam ha- 40. Quinta cauifa eft compreffio, utcum ai i
rum qualitatumprodat , juftam^veneni fufpicio- exprimitui ,ex fpongia. Sic videmus aquam fi i»
nemmoveri.Autenimcorrofioneilludefficit,aut dammorereprofluxumexcontraftione cutis *

latentimalignitate,,& quadam cum natura repu- terarumq;partium,& eodem modo friguscaiis
snantia; ideoque iftiusgeneris medicamentis & turCatharrosdefluxionesqjexcapitc&quidn
praeparandis &
fumendis cautio adhibenda eft. aftringtntiaemplaftraexprimuntpurulentami i»
Affumptotum etiam quantitas purgationem ex- teriam. Hujuimodioperationondeprehend J
citat, ut videmus in magnacopialactisrecencer jnmultismedicamentis.Myrohalamihacqual *

muldti, quinetiamimmodioehauftiscibis;nimis te.valent,corticesq; malorum perficorum. r6
enimavidaciborumingeftiofaepeinpurgacionem enim virtus requirit aftrictionem , fedcorpori •
convertitur-, tam per fupera quam per infera.Pro- gratam. Aitriftio enim graca humbres magis c *
pterea animadvertimus generaliter operadonem ftringit.quam expellitjideoq; talisaftriiftiodet :-
purgantium fuccedere poft duas aut tres horas ex hendicur in rebus tetrici guftus»
quo furnpta funt medicamenta , quia ftomachus 41. Sexta caufa eft lubrefadlio & relaxatio , tt
digerere illa prius tencar. Simile quid oneraco ni- pacet in medicamentis emollientibus > ut funt :>
mis ventriculo experimur, aut lacl:e immodice .mel,malva?,lacT:uca,parietaria,&alia. Sic&>

fumpto. culta relaxationis virtus eft infrigido. Calor ei n
!7.Secunda caufa eft acrismordaxq; vellicatio corporis conftringit partes&humorescorpoi»

orificiorum *n partibus, prscipuevems meferai- quosfrigusrelaxac : utvidere eftinurina,fan|jl-
quid vellicans mor-
cis,ut conftat falem aut fimile ne, jufculentis & confimilibus. CH15 fi fngida tl
densq;anoinfettumpartem iftamad expulfionem rint,ditfblvuntur, atq; iftiiis generis relaxatici>
provocare; finapi fternutamentum excitat,&quic- metus lblvit alvum, quia calore intus ad cor re l-
quidoculisacrimoniainfeftumeftjlachrymasmo- gointeftinaaliaeq; partes relaxantur; eodemr>

vec.Ideovidemusdmniapurgantiafpeciequadam doutmetusetiamtremoreminnervisexcirat::^
vellicadonis valere , praeter mordicationem hujusnaturaepurgantia conftituuntur exmedi-
quam flatus caufantur. Atque hasc vellicatio h in mentis Mercurialibus,
'
42.Sept»
,
>6$ HISTOR. NATURAL, CENTURIA I.

7 6t
.42,Septimacaufaeftabfterfio,qua:eftplanede- exoflibuscarnis Medulla cancri, qna;
vitulinar.
uigatiG,autincifiq maximevifcoforum & tena- aromatibus&butyroconfperfaincoquetur,magis

jiumhumorum,qua:q;eosdemredditfluidos,eft- alimentacioniaptaeft,quamipfa cancri caro. Vi-
jiueincifbriafeparatio iparte; quod aquanitrofa tellus magis nutrit quam albumen. Ica utpartes
iomprobat, qua; lineas veftes facile depurgat, ab- viventium magis interiores plus nutrire videan-
erfisqjfordibusnitidasreddit.Hancveroincifio- tur,quamexceriorcaro; excepco cerebro , quod
emnecefle eft conftituat acrimonia carensaftri- fpiricusnimium carpit , quam utvisalimenti ulla
tione, quam habemus in fale &abfinthio , oxy- inefle fuperftes ppilit, Hac poflent adhiberi in
iele, aliisq;confimilibus. fenum alimencaciqnem aut extreme emaciato-
45. Sunt medicamenta qua: fedes movent & -rum,quadngraduadchylumproximpfiinc,etiam
onurinam,alia urinam &nonfedes. Quz pur- antequamjnftomachum demittancur,
ant per fedes taliafunt, ut nequaquam aut parum 46. Sume duos magnos capones eosque lento ,
ltrentmefentericasvenasjautpartimdigeripri- jgne, coquecircicer fpaciofemihora?autplus, do-

ononpoliuntaventriculojideoqueimmediate necabfumptusfuerit fanguis. Decoctioni corti-
linceftinaab inframovencaut alioquipofteare- cem dulcispomimediciautbonam parcemcitrii,
ciunturavenis menfentericis,ficqueeqdemmo- parumquemacis indito, Abfcifl^ crura rejice;
ad inteftina revertuntur; hujusq; duplicisge- ,
minutimdeindecultrodifleca utrumq; caponem,
:ris pleraque fiint Sed qua: urinam
purgantia. necnpn olla, ut carp folet in minutal fecari. Im-
loventtalia funt, qux facilea ftomacho confici ponemagno mundoque cribro: fume doliolum
Diuint,reeipiquea venis Mefencericis fi usq; ad , pravoodorenonimbutum, capacitate^.ampho-
aparperveniantjqupd tranfmittit urinam adve- rarum cereyifia: recentis & mufhe, Amplum
:amtanquamferumfanguinis,Aq;haec medica- quodquefatisfitvafculo,apta orificium; cui in-
entaapenentia&penetrantiacorroborant ope- jiciaturcribrum cum caponibus in longitudine
tionem lienis cranfinictendo ad infra ferofas par- extenfis.Macerentur in eoper tres dies noc~tesque
slanguinisadrenes. Medicamenta enimurinam aperto ad operacionem orificio. Deinde clau-
ovencianonbperanturperrejecliofiem&indi-i dacur, ficque permaneac ad diern & dimidium,
;ltionem utfblutiva, pofteain lagenasdiftunde,tertioque poftdiffufio-
44. Medicamenta varia funt qua: majori quan- nem die potabilis eft , fexque fepcimanas durabit
atemoventfedes , &minori urinam&contra fexpermientum edocuit) & vegeta bibecur flo»
ias majori quantitate movent urinam minori & & fpumans neq; muftea eric. Hauftus val-
reaq; ,
des.PrimigeneriseftRhabarbarum,aliaq;nonde conducittabefcentibus, vel per fe, .vel cum

llla. Caufaeft,quiaRhabarbarum eftmedica- aliamixtuscerevifia. Sedatfitim, nec flatulentus
entumquodftomachus minori quantitate dige- eft. 2\£o;«j fieri yixppfleutcibus&panisin jufcu-
(eft enim nonflatulentum necfa-

rconficitque lofumpcusaucpotufutfieri folet) ftatim invenas
diofumj&fictranfmittitadvenasMefencericas, parcesque extremas abeat tam cenuiter & facile
ieriensque ad inferiora dejicit urinam. Sed ma- quam hpc modo incorporatus , aut pene in chy*
riquancicacefumptumventriculusnonconficit, lumyerfus.
fictranfitad inteftina. Pipera quibusdam anti- 47. Experimentum quoque poflet fieri fimilis
.loiumnotatumeftfecundieflegeneris , quod jufculi&mixtura; cum bulbis five potadjs
, auc
:iguaquanticatemovetflatusinftomacho,& fic radicibusbardanas, autmedullacardui£ucilis,qua;
;pellit per fedes , fed majori quantitatedifcutit valde faciunt adalimentationem, Probatio quo-
itps, idemq; ad mefencericas venas,
tranfir fic & que fier; pofTet per alias carnes , ut phafianorum
1 hepar& renes, ubi <?alefaciendo&aperiendo perdicum, porcellorum,carnisferina:, prafertim,
anfmitcit ad infra abnnde uiinam. tenella?,
Experimenta varia jpetlantia cibftm &potttm 48. Pulmentarium poteft fieri ex caponum
maxime nutritiva. pulpa contuforum & percolatorumi& ('poftquam
4y.Egimusdeevacuationecorporis,nunctran- confeclum fuerit) admixta pari (ad minimum^
musadreplecipnemejus ex reftaurativis incon- quantitatebutyriamygdalarum , cibusnutritioni
imptionibus& morbisemaciantibus. Invegeta- debiliumegregieaccommodus, praferturq; pul r
ilibusunaparsaliam fuperat nutritiva facultate, mentovulgo di£to Blanckmange, autgelatinoi
ic giana&radicespleniusaluntquam folia , ita ficquoq; yifcera gallorum probe excocta cumfi-
t ordn Foliatanorum a Papa Romano rejedtus mili mixtura butyri amygdalarum, Pulmentaria
icutpoteqni frondesnutritionicorporishumani enimaut yifcera per fe minus fapida eflicacia &
leptascenferet. An&carnes Animantiumficdif- funt, atq; adeocpnvenientiaalimentatipnicorpo-
erant , necdum riteexploratum eft ;
yeluti an je- rum imbecillium 1
,
fjbd amygdals.quafapore carni
oia &aliavifceramagisnutriant,quam externa? eedunt,optimaqualitate imbuunt ea.
ApudRomanosjecuranferinumindeliciis
iartes. 49. Maiz Indicum fproculdubip ) excellente
uillecomperio, adeout& ab arte media habue- alimenti fpiritu conftat ; fed prpbe decoqui &ad
incquibus & elegandus & majus redderetur fed ; cremorem quoque redigi oportet, uc paratur cre-
npleniusnutriat.non apparet.Conftat medullam mor hordei. Idem de Oryza ftatuo unde cremor
lere laigius pinguedine , & concip jo, decoctum Turcia enim aliisq; ad Orientem re-
conficitur, In
xoflibus& nervis contufis probeque percolatis gionibus oryza plurinium vefcuntur, qua* propter
clmodum alimentare eile jufculum. Sic depre- duritiem valide decoqui folet; prasterea quoque
^diturquoqiSchotchfchinkCcaroTicecjufculenta quia corpus nimium aftringit,
A)mirialimenti;conftatautemcruribus&ner- proba fint, nequerancidajadti

50, Piftacia fi
ns carnis bubuls diu coitis 5 etiam gelatinum amygdalarumimmifta, autfolainlacredigantur,

juo utuntur , loco reftaurativi eft, confectum velutilacamygdalaru,fedviriditateilludexcedens,
Kk j alimer^
«
»
!
.
7<J7 SYLVA SYLVARUM,jfo>e ?6 %

fed optime nonnihil fpititusvinirofcidumcorporisfuccumdepraden.
alimentum eftexcellens ;
quod flatulentia fub- tur, fefeq; corporis fpiritibus immifceant , adeoq

contufi Zinziberis addatur ,
.
easnutrimento fuo privent fruftrenturque. Pro

tjlinoncareant.
magnam nutri- indefi confumptioni , quam ftomachi caufatu:
<i. Ladti recens mulcto
inefle
debilitas , ufus vini indulgendus fit, femper com
endivim exploratum ; bonumitidem adcurandas
emaciationes remedium. Sed imponantur ei, dum
buftum exhibeatur, mobilioresq; ipintusevapo
rent,aucfaltemextinguanturduabusaurimafluli
vacca mulgetur,duo parvi faccijalter cum
pulvere
cumpulvere rubraruinrofarum. feptiesrepetitis. Accedat infuperhsccautela, n.
Menrha: , alter
modo inftomachoprarfervanta- nimia alimentidiflipatio exiftatabexhalatione£
Lacenim aliquo
coaguiatione : Adde quoque faccarum eadem de & fiidore. Ideoq; fia:gerad fudorem proclivis fit
gratia. Sed juftohau- leniter cohibeatur. Infiftendum vero pra:cipu

caufa.partimquoq; (aporis
diu in ftomacho hajreat&coa- Hippocratis praecepto,qui plane contrarium cor
ftu fumendum,ne
iulitjquamulusobtinet.Scilicetutlinteaautvefti
guletur.Poculum,quo lac excipis,imponemajori
mentacorporiproximeadmota, hyeme ficcafin
poculo cumaquafervida, ut illo calido vefcaris.
hacpra:paratiDnel.a6ci afinino prar- crebroquemutentur, sftatevero rarovarientur
Lac vaccinum
tam oleoque inungantur. Verifllmum enim quo
ferendum judico, quod (dubioproculj non
facilis mutationiseft,fedacidulum. Lacequmum omnis pinguis lubftantia poros corporis nonnih
mao-isadverfus urina: acrimoniam valet, & vefiea: repleat, fudoremq, inhibeatquodammodo. Se
cultior habitus eft lintea geftare. leviter inuncl
exulcerationem , in omnibus quoqu.e lenientibus.
oleo dulcmm amygdalarum , &minime mutatii
Lac muliebre etiam prsfcribituraliisdeficienti
bus; fed in bonis alimencis non habeo , utpote
fuc- nem prohibere.ii quando opus fit.
Secunda ratio eft, nutfimentum ad part.
co humani corpons paulo vicimus , prauerqu.am 56.
alendas vahdius tranfmutere. In hunc finem co
infantibus, quibus naiurale eft.
Oleum Amygdalarum duicium recenter ex- roborando ftomacho opera detur. Et quia ftom
<z.
chusprajcipue vino aliisque calefacientibus co
traclum cum faccaro& pauxilloaromatispani
,
nutrimentumeftegtegium-, fed firmatuijhicnocituris, confultumeritadextern

toftoinjunclum ,
tuoleumaffictioneconferveturinftomacho,poft- ad ftomachum applicationes confugere int •,
quasufu compertum eftfomenta ex rofis, arom

ea recens cerevifiamagno hauftu bibenda, &ne,
ftomachum nimis laxec , nonnihilpulveris cinna- mentha non adeo co
tibus,maftiche, abfinthio ,
momiadmifceadum. +>-
,
ducere, quamlibumexpane recenscoeto, co
Vitelii Qvorum in tam propinqua ad ali- fperiummodico vini Hifpanici aut Illiceni qm ,
fa.
ut nova priparatione aut exficcetui% &pofteaquamignenonnihilarefa61
rnentura potentia funt ,
inferatur nitido muccinio ac ftomacho appliced
mixtura non indigeant, fifrixa, autforbiliafint;
erudisquoq;vefcihcet, fed recentibus cumvino Conftat enim omnem florem obtinere ab aft
malvatico &
dulci ; optime addideris fegmenta etione yalidam virtutem , adeo ut fruftum car :
quxdam orbicuiata radicis Eryngii,& parum Am- autflorem impofitum induret; propterea fac( i
bra; gryfiar. Hocenim modopmeream, quarim- furfure repletus apprirne conducit led quia : : t
mediateadeft,alimentifacultatem, talispotus in- miumexficcat, ne diumaneat applicatum.
iuper eorrpbocabit,uC urinam tam crebro

non de- 57. Tertia R.atio , prsecedentis velut qua:d;
^
pellatinimiaenimurinaj profufio femper alimen- propago eft utalimentummeliusinlbmno
> <
geratur.Videmusenimurfas&alia,quae perh;
to nocet.
Cibiintritio.utinartocreis&intrkp, addu memdormiunt,animaliaadmodum pingueCce
5-4.
tobutyro,profpicitmolitur3edentiun.; ideoque Et vesum eft (ut vulgo creditur ) lomnum n

(necdubites) magis alit, prarcipue in fenedtute, ximenutrire, duplici de caula, tum quiaipiri
Buty- alimenrutn in fomno minus confumunt, qu
aut iis quibus dentes minus funt folidi.
»
rum vero debilibus corporibus haud ita con- dum viventia vigilant tum etiam ( quod
; 1: s
venit, nifihiimecStetur pauxiliovini clareti,

cor prsecipue facitj quia alimenti diftributionem f
ticemalicytrii, aurantij minutim concifi,faccari partes promovet.Ideoque in fenibus & corpt
& perpufiilocinnamomi aut myriftica^. Quod ad busdebilibus, quibusque cholera non abund 1
minutalia , itidem intritum eft , fed loco butyri brevis aprandio ibmnus nutritionem promo^ •<
aut pinguedinis prsftaret illa humeclare

partim In ejusmodi enim corporibus non timenda .
crernore,amygdalis,autlac"te piftaciorum.auc cre- prasproperadigeftio,unicum apomeridiano fo «
morehordei, autMaiz, addito nonmhil feminis nonocumei.tum. Sic quoquefomnus mane p k
coryandri&carij&perpufillo croci. Pleniorem de alfumptumquid facihs digeftionis, ut lac bo
ahmentis .uadtatum refervamus fuo ioco. num,juiculum nutriti vum aut fimilequid, acc(
Haclenus tra£tavimus particularia , qua; opti- latnutritionem.Sed hocagendumerefto coq>
mum,paracilTimum &
copiofiflimum nutrimen- re , ut lac & jufculum tanco celenus defcend !
tum prxbeanc, nunc agemus deopcimismediis, pofficad fundum ftomachi.

quibus&deducantutadalendasparces,&conver- j 8.
Quarcaratioeft, fiprocui-eturutpattesic
tantur alimenta. fortiter alimentum ad fe trahere poflint. Egre a

j5.Primaratioeft , utcureturnenutnmentum eft Anftocelis obfervatio , quod praecipuaralL
diflipetur & carpatur. Qya in re illud atitea di- cur plantis quibusdam longior quam animai-
6tum convenientiflimam intentioni obiervacio- busatas, hxciit.quodills annuis ramis & fn .»
nemmerecur, ne renes nimis vehemencer ma- dibus germmeht, haec peracto adolefcenti.T cu *
gnam admodum ianguinisparcemperurinamde- nihilnoviproducant, prsterungues&crines, *
ponant.Adde & Ariftocelis prarcepcum , uc omne crementa.non partes. Atq; mdubi.um eft, a teiu is
vinum in confumpcionibus prohibeatur , quod trahi nielius alimentum quann adultis; tum<a
(obl^
7 69 HISTOR. NATURAL. CENTURIA L **
(obiervationisidmyfterium eft) dumnovellirami Emplaftrumeftmodiceaftringens,quoditarepeU
&fiondesfuccumattrahunt,intranfitu fimul cor- litnenovushumorincidat.Pulsfplapartemmagis
pus alunt. Ad oculum demonftrat quoque illud mollem reddit aptioremquerecipiendodefluxui,
amputatio fepium,arborum,herbarum,durationi impreffionique humoris:fomentatio fola fi mimjs
earum utiliflima.Obfervationem igitur hanc eflet effiâxjabfqueviafa&aapultejparumextra-!
transfer admeliorationemahmentiinanimalibus heret ; fi , traheret tam ad partem.
nimis valida
cujusnobiliffimus praecipuufque finis eft prolon- quam Emplaftrum folumcohiberethu-
exparte.
gatio vitx.reftauratioaliqualisperditi vigoris, & rhorem contentum in parte ficque eum tam exa-
,
.nteneratio partium. Certum enim eft viventia fperaret quam prohiberet acceflum novi humo-
laberepartes facile nutricabiles &reparabiles , & ris. Ideoprdirieapplicaridebent, utdi&umeft:
:ontraris natura: ; quarumillsrefocillandsre- puls applicanda eft ad fpatium duarumauttrium
caurandxque,utintranfituha;reficiantur,&quafi horarum,fomentatioadquadrantisautpaulolon»
mbibant alimentum. Videmusenim jumenta m giuspracalideadhibenda.&feptiesjo&iefverepe-
giuspra?c
5ona pafcua compulfa recuperare juvenculam tenda emplaftrumcpntinueapplicandumdoneC
:
:arnem , hominesqueadixtaemaciati pingues parsconfirmetur.

:vadere>corpulentofque ac quafi novos, Adeo ut Experimentum micumfpeElawcuram exaffue-
ideamur tuto pofleconcludere,infrequentiprui tudine,
lentique artificialium emaciationum purgatip-
61 -Eft & occulta quaedam curandi ratio,in ufurr|
mmque ufu,& fortalfe nonnullafanguinis miffiot nondum translata, ex afluetudine rei per fe rioxiar.
evertipracipueprolongationem vjtas &aliqua? VenenaquibiifHam familfaria luntreddita, ut di-
:mjuventaueftaurationem. Utenim faepedixi-
ctum eft. Qui vulgo curam habent laboramium
ius , mors fupervenit viy entibus creaturis uttor-
ex pefte.raro inficiuntur ex contagione,Toleratio
lenturn Mezentii,
cruciatuum ex afliietudine,eos reddit le viores,Di-
Mortua quin eliamjungebat corpora vivu, geftio immodici cibi aut vmi m confuetudineni
Componens manibufque manus,atque oribus om* verfg crapulam & ebrietatem prphibet. Jn univer-
'um partes in humano corppre facilereparabiles fum,mprbi chronici,ut tujfes, phthifes , quajdamj
utfuntfpiritus,fanguis,earoJimmorianturcomr
paralyfeps fpecies,lunatici,&c. in principio maxi-
lexui partium difficile reparabilium(ut fiint ofla, mepericulofiexiftunt. Ideoqueprudentiseft me*
ervi , & membranx, ) Similiter quardam inteftma dici confiderare utrum morbus fit incurabilis,atq
f
fpermaticis partibus annumeranda)difnculter
an exaiSta ejus cura periculo careat.Si metus eft,ad
iparantur ;
quanquam illa fpermaticarum & palliationem recurrat,fymptpmatalevet,haud oc-
menftruarum partium divifio folidi nihil ha,
:
cupatu? nimium in perfecla curatione.-fsepe autern
eat. ufum
Poilet hasc obfervatio derivari in
fiacc ratio C argro tantum conftet patientia ) plus
auem hic fpe&amus) alendorum corporum poft praeftat quam opinio fibifpofponderit ; ut&fl
naciationem. Ideoq; rnolhs frieatio alimentum
•
fymptomata firperare in paroxyfmo queat affe^,

rolicitefliciendopattes aliquantjfper famelicas,
ctus,patientiamque innaturam yertere.
ifq; excalefaciendo utmehusattrahantalimen-
£z. Varios niprbps chronicos ( quales fune
im.Fricatio haecmanefiat, utq; commodepgra-
quartani) fa?piusingluvies&excefl'us curat , ut
itur,manu,autpartelana;cpccine2:,intin£capaUT
nimiacibi &potus ingeftio,frequentata extra or-
llooleoamygdalarum, additoque modicpnigri 4inemjejunia,immpdicuscorporismotus,autlaf-
lis autcroci. Sic& equosprpbe depexosvide- fitudpj&fimilia. Caufa eft>quodmprbi cpntinui
ius pingues reddi nitidpque habitu,
I
adventitiam ex afTuetudine yehementiam acqui-
i 59' Qmntaratio eft,ipfum aftum affimilatip- rantjprster materialem humorum caufam , ut afl
is alimentipromovere , quod
fit externe adhibi-
,
fuetudinisinterruptioeospnmasfblum caufie re-

isquibufdamemollientibus , quae partes rn.agis hnquat, qu^fi imbecillisfit,concidet jprsterea^
lloneasaffimilationireddant. Inquem finemun- talesexcelfiisexcitant& irritantnaturam, quat%
uentum aliquod fragrantiffimi odoris compofui, vehementjus infurgit adverfus morburn.
luodRomanum vocare foleo, Videformulam.
dormiendumeft innpyiffim.ofomno Jiisperimentum unicumJpetlanspHram ex met»
jfus inter ;
per confienfum.
iiartes praccipue affimilant.
Mxperimentum umcumjpeElansfilum Mefa> 6$.Magnus in humano corpore confenfusefi
cinafe. ex motu variarum partium. Videmus in lufu pue=
60. Plurima fiint medicamenta qua? per fe nul- rocum,quo tentant an una manu pe&us fiicare &
amcuram faciunr,& fortaffis noxia funt ; fedap- alterafrontempercutereleviterpoflint,continuo
dicata certo ordine unum poftalterum magnam aliquando ambabus fi:i care &percuterernanibus„
furam faciunt. Ipfe experimento didici remedium Nec obfcurum eft,fpiritus qui ad nares afcendunf9
idverfus podagram,quod raro fefellit , fed abegit fi tettum trahant odorem , ftomachum irritari 3 d
patio 24.horarum .-^rimum eft puls applicanda, vomitum compertum quoque confumptis puU
:
ujus vide,in fine hu jus pperis ante Indicem,pra% monibus,fi nullaper tuffim fiateje6tio,iequi prq.
icriptum.deindebaineumautfomentatio , cujus fluviaalvi,moxquehominemmori. Morbiqupq;
ura.fcriptum vide
, pofteaemplaftrum, vide pra;- peftilentes fi per fudores expugnan nequeant , in
"criptum. Puls laxat poros humoremque aptum fluxum alvidefinunt, quodplerumquelethale eft.
cedditexhalationi. FomentatioproHcithumores Ideoque Medici ingeniofi difpiciant quomodo
inmodumvaporum,fedrefpecT:uviaeapultefa6tas ex motibus , in quos valent , excuare eos poffint
modice extrahit nullofque prarterea aliunde tra- quos per confenfiim in fuapoteftate habent ; uC
ikit.Eftenimlenisfomentatio, habetque mixtu- fuffocatio uteri curatur fcetore plumarûm autfi-
itarn&fpeciem ilupefaetioms, quanquamexiguar. mihum?
Kk j, Exfg-
; ,
77 i SYLVA SYLVARUM,/™ 772>

Experimentum unicum JpeBans curam morborttm, diflec1:a;,qu3eq; fanguinem adhuc habeat, repref-
qui pr<zd$ofitioni corporis funt con- fanguinem exfugens,ut videtur,atque, ex Cu
feric ;
trarii. mihtudine fubftantiae , reforbens fanguinem fib;

Hippocratisaphorifmusifcilicetinmorbis obvium,atqueitaretrogrediens. Quartoconfue
64..
minus, &c. bonam continet ac profundam fpecu- tudine &

lapfu teroporis. Sic primum ab Hifpanc
lationem. Defignat enim, morbos conftitutioni infli&um Principi Auriacovulnusadhibitafiften

corporis.anati.fexuijtempeftatianni, diaetaecon- dofanguinimedicamenta&ligametaevicit. Tan
trarios, magisellepericulofos , quam qui hifce demorifiaovulnerisobturatoperpolliceshomi.
Nonnemo contra opinetur,ubi
confentanei funt. num fibi mvicem fuccedentium fpatio faltem bi
enim morbifyroptoma &naturalis difpofitio mu- dui conjuetudofanguinem repreffit. Eft& quint
tuum quafi prsftant auxilium , vehementiorem ratio , utmittatutlanguisin adverfaparte perre

fore morbttm neque ea res dubium habet prae-
; ,
vulfionem.
fuppofitafimilimaterisquantitate. Sed quod A- Experimentum unicum fpeBans mutationem al
photifmumaftruit, quodtalesmorbimate-
eft, mentorum&medicamentorum.
riam uberius colle&am Jefignent , eoque natura- 67. Tam medicamenti quam alimenti mut; ,
queant. I- tio conducit neque perfe verandurn in frequenti

ies inclinationes in contrarium vertere ;
deoque tali morborum ftatu medicus fpectet ma- to utriufque ufu. Caufa eft,quia naturae fatietatei
ais purgationem quam alterationem , cum pecce- ea continuatio parit , ut appetitus & operatio eji
tur quantjtate , qualitatefque fpontein ordinem obtundatur. Sic videmus res noxias afTuetudii
redieantur. evadere innoxiasm t venenuro,cui conficiendo

p
Experimentum unicumfpeBanspr£parationem ante rem nonnulli ftomachum habent ex ufu continu
vurjationem,corportfcjuetnintegrumre- Quarehaudmirumfifalutariaquatdam confuec
Jiitntionem. dinedeperdantvimauxiliatricem. Eademaute
Prudensmedicoruniobfervatioeftinadhi-
£5,
mihiintermiffiocum mutationeeft , cumint<
bendis prarparationibus ante juftas purgationes miffapoftmodum evadant nova.
verum quippe -eft h-edi fs pius magnopere corpus, Expertmentum umcumJpeBans di&tam.
£\& pnvia purgationi &
confedtanea negligan- 68. Di6tatexperientia,diaetasexGuajaco, S;
?
t
tur.Damnumexpra:parationisdefe&iieft,humo- za, fimilibufquefevereinftitutasmagisiningre ,
rum non fluidorum tenacia,eorumque incommo- affligere a;grum quam in progeffu.Undepkn

dusexitus quodincorporemagnasperturbatio- delicatioresinmediofiibftiterunt
, hacopinio:
;
nescaufarlurpravaq; accidentia, dum in opereeft decepti,nonfufricerefeiisufquead finem,fiini \
purgans ; undehebefcit decrefcitque vis medica- tantascieantperturbationes.Sedcaufa eft,quia .

menti,ut fuftlcienterhaudpurget. Itaqueduplex humores, catharros & fimil
lesdiaetae exficcent
prsparationis officium eft , utmaturos fluidofque nec queunt exficcare nifi prius attenuent. Du •
reddathumores,du£tufq;magispervios;utrumq; que humor attenuatur magis fit fluidus quam .
enimhumoribus exitumfacilitat. Quantum ad tea,corpufqueperturbat,donecexficcatusaco -
hocfyrupi maximeprofunt , ad illud apozemata fumptusfuerit. ItaqueargrosoporteretexpecT: 2
autjufculapraeparantia. Clyfteres quoque effs- juftum temporis fpatium > neque princij $
ciuntnemedicamentaininteftinishaereant, ope- offendi,
renturqueper avulfionem. Sed verum eft, quod Experimenta varia fpeBantiaproduBionem

corpora humoribus plena& pinguia, & fiida fcre- fngoris.
naqueaeristempeftasperfefintprarparativa, hu- Produdtio fngons inquifitione digniffima '»
morefqifluidioresreddant. Sedattendatmedicus tamobufum,quamcaufarumcognitionem. <»

adpur<?ationesper gelu exhihendas , &glacibbus lor enim & frigus duae manusfuntquibuspra ,
corporibusmon praeparatis.Qijicquid enim noxae pue operarurnatura. Calorem habemusin prc f

poftpuro-ationemexiftit , nafriturex maleconfti- ptu.refpectuignis. FrigusexpeiStdndumeftdoi c
patis ahbt humoribus verumfiquidem eftnon-

;
adveniat , autincavernisquaerendum , altiffii s
nullos certis corporis locis afHxos humores quie- rnontibus;& omniacum tentata fiint , obtinerc i!»
fcere fine damno , aliis partibus (

pra-fertim ducti- lud in fummo gtadu nonpoflumus.Fornaces er 1
bus )multumadferrenocumenti. Itaque conful- igne excalefactae longe fuperant Sohs calore ;
tumfueritpoftpurgationemutiapozematis &ju- fedfornicata & colles haud magnopere gelu -
fculis.non tam aperientibus, ut ante puigationem, bernum frigore prascellunt.
fed in abfterfivos & mundificantes clyfteres defi- 69. Prima producendifrigoriscaufaeftquil

nere, ut auferanturhumorum,quidefcenderead 'naturanobisfuppeditat, nempeexpiratiofriâ
inferioremcorporisregionem potuerunt , reli- exterraeinterraneistempore hiberno,quando )1
qui^. illudevincerenonvalet. Terraenim(utaquilf

ExlperimentumunicumfpetlanscjUifanguk dam benenotatum ) primum eft frigidum. ,»
ftfiatur. ftruuntidtam antiqui,quamnovitii Philofoph ;

il
66. Sanguisfiftiturvariismodis.Primo aftrin- hac fententia Parmenidesftiit, &authorilliuM-

gentibus repercuffivifq; medicamentis. Secundo fcurfus apud Plutarchum ( nain Plutarchum i>u
tradionefpirituum&fanguinisadinteriora quod agnofco iliiusauthotemj deprimofrigido.Seli
frigidoefficitur,utferrum aut lapis cervici appli- idem Telefius , qui Parmenidis Philofophiam:*
catus fanguinem e naribus fiftit.Necnon comper- duxit , mtcrque novitios prae omnibus comm 1?
tum.tefticulosacri infertosacetofpiritusrepulifl datur,
fe.fanguinemqueftitille.TertioregreiTufanguinis 70. Secunda caufa frigoris eft conta&us r- <
ex Sympathia. Exploratum enim ufu,quod pars, pons frigidi. Frigus enim aclivum eft, inque a<ai-
fanguinemmittens , inferta caponi aut ovi recens centia tranfit corpora , ut calor ; quodpatet in s.
<?
(
77} HISTOR. NATURAL. CENTURIA I. 774

qua? ntx & frigida contingunt. Ideoque quifquis intendit,variofqueufushabet,inftantiasnonnullas
naturae fcrutiniofe dedit,adconfervatorianivis& dabimus.quaelucem iftiretpra:bebunt.
glacieioculos&mentemrefleclatjqualiaindeli- 76. Memori.x proditumeft , quodnauta:pei:
ciis habentur ad refrigerinm sftivo tempore , fed noctem vellera fufpendant ad lateranavium lana
ufus ille tanti non eft,& rejiciendus pra; aliis , quos &
aqus obyerfa , mane dulcem aquam expri mant
ejufmodiconfervatoriaexhibent. '
infuosufus.Etexperimentonobisconftat, quan-
naturaomnium
71. Tertia caufa eftprimaria titatemlanaelaxiusconftricT:am,&inputeumpro-
:orporum tangibilium: accurate enim notandum, fundum demiflam , fufpeufamque trium circiter
juodomtietangibilenacurafuafrigidumfic, nifi ulnaruminterftitioabaqua,per no&emtempore
idventitiumexigne,vita, motu, habeatcalorem ;
hibernoaugefcere pondere U t benememini) ad
)amipfifpiritusvini,autoleaChymica, quorum quintam partem.
nfigniseftvirtusinoperando, ad taclum frigida 77- Quidam ex veteribus refert , operarios
unt , comprellufque&conde.nfatusaerfrigoris nonnullos in Lydia prope Pergamum flagrante
ionnihil flatu oris contrahit. bello m cavernas fe recepifle , earumque ingreffu
72. Quartacaufaeftdenfitascorporis, omnia abinimicisobftru&ofameperiiire.Sedlongopoft

nimdeniacorporaaliisplerifquefrigidiorafunt, temporeoffarepertafunt,&vafaeodem delatafe-.
itinetalla.lapides, vitradiutiufque calentquam cum,aquaplena, quaraquavulgari crafllorglacie
ôlliora. Et certiflimum eft,terram , denfum,& prope referret. Notatudignainftantia condenfa-
angibileparticipare naturamfrigidi : caufa eft, tionis&indurationisper defoffionemfubterrain
uodcum omniamateriatatangibilia exiftantfri- caveruis perlongumtemporisfpatium, &verfio-
ida,neceflariocompa<aior materies frigusinferc nisquoque (utnobjsvidftur Jaerisinaquam , fi
ehementius. qua:damhorumvaforumfuerintvacua.ldeo vefi-
75. Quintacaufafrigidi,autpotiusquodillud culaminnivefufpenfamexplora » &asqualemin
jgeatintenfiufquereddat.funtfpiritus vegetice- nitro, ejufdemque magnitudinis in Mercurio vi-
:norefque frigido corpori inclu(i;ut attentena- vo , ac fi reperias veficas detumuifle autcontra-
iram confideranti vanre comprobabunt inftan- #as , certumhabeaeremcondenfatumfuifleex.
x.Sicnitrum(vegetofpiritupra3ditum)frigiduni frigore homm corporum,utfieripofletincayer-
h&frigidiuslingus,quamlapis. Aquaoleofri- rjaiubterranea,
dioreft, quiamobilioresfpiritus poflldet. O- 78. Relatumeftafidedignis, quodinlndiaO-
miaolea, quanquampartestangibilesmeliusa^ rientali labrum aqua repletum & fine opercula
uadigeftas obtineant, tardiores tamen fpiritus conftitutum ubi gariophyllafervantur,fpacioz4.
ibent. Nix aqua frigidior eft,quia plunbus cori- horarum exinanitum reperietur,etiam in quadanj
itfpiritibus. 5 gariophyllis diftantia.Sarpeapudagreftes-inem-
Sic quo que evi dens , quod fal glaciei appofitus ptorum fraudem conftituunt in lana recens deton-
itinartificiofa glacieiproduc~tione)operatione fafitulasaquarepletas, ut lana pondere augefcat,
igidiadaugeat.^Sic infeeta quardam vivum ha- Sedfieripofllt, quod calor lanaiacorporeovisin
^ntia fpiritum , utangues, bombyces>frigidata- earehclus,autcolle£tusexlaxoficuaqueoshumo-
uiapparent.SicMercuriusintetmetallafrigidiC res atcrahat; fed illudnihilad verfionem.
mumeft.quodipiritibusabundet, 79. Narraturexfide.quodlanarecensdeconfa
74. Sexta caufa ftigoris eft propulfio & fuga fortuitoimpofita vafi omphacio repleto , paulo
irituum,quicalorisgiadumobtinent,namcalo- poftmagnamejuspartehauferit, etiamfi vas rimis
sexturbatiocorpusaliquodneceflariofrigidurn nonefletpatulum,&claufum effet orificium. In
ilinquit. Hocadvifumpatetinoperationeopii '
hac inftantia notanda infuper percolatio auc
:ftupefa£tivis , fianimantiumfpiritibusadmo^ fu£Uo omphacii trans lignum. Omphaciuin
aantur.Opera?pretiumefletexpeririopiumim- enim fponte lignum non tranfiiflet ; at vide-
'ofitum verticivitri calendaris , an agrem contra* tur quod prius yaporis quadam fpecie penetrare
eret;feddefuccefludubito. Praaerquam enim debuiflet.
uodvisopiivixpenetrarepoffitvitricorpus,exi- 80. Praxipuenotandacaufaeft, quas verfio*
îmoopium&fimilia^nahgnitatepotius, nemaerisin aquampromoveat , cumaernonfic
quam
riaiditaxejdepellerefpiritus. L denfus,fedfubtilitettangibilibuscorporibus im-
75. Septima caufaeft,exhalatio&extra£tiofpi-

mixtus(utpattim anteadidbumeftj quia tangibi-
ituum calidorum,effecT:um confimile ei, quod ex liacorporaantipathiamhabeantcumaere,&fili-.
Jugafpirituumoritur. Percrebuitopinio , quod quidumaliquodcorpsdenfiusinyiciniahabeant,
.unapolleat magueticavirtutein calorem, utSol illudattrahent,attra6tumrnagis condenfant,&re,
!ifrigus&humiditatem:dignaigitureffetinqu'fi- ipfajncorporant.Videmusemmfpongiam,lanam,
io per aquas calidas ; akeram radiis lunaribus ex- iaccarum aut laneam veftem,altera parte vino auc
liofuam , akeram cumumbella quadam pofita inaqua; impofitam altius humorem imbibere, ulcra-
er radios Lun* & aquam , quali uti folent adver- que fpatium illud quo aqua aut vinum adfcendit;
iis Solem pro umbraculo ; utraprius frigefceret. ad oculum quoq-, patet,lignum,fides teftudinis,fi-
'ixplorare porro neceffe eft rationem extrahendi iriiliaq; ccelo humido intumefcere , ut oftendit fi-
'xiguumcalorem \ aeris magni mamenti arca- dium divulfio, difficiWque verticulorum circum?
^^
»um,ut coelum reddatur frigidum. .aclio,neque abfimilis pyxjdum januarumque ex

Exfermema varia jpeElanuaverfionem
,
& tranf- opere tabulato,apertura qua: infuiionis quaedam
;
mutationemaerisinaquam: fpecies.infufioniqueinaquampar eft , &lignum

In prioribus modum prsfcripfimus aerem in intumefcerefacit, ut videmusincoeuntibusper
iquam vertendi , experimento 217. Sedquiama- repletionemrimis,globorumquefiffuns , fiaqua;
|nalenaEura?exiftit,&admagnoseffecT;usdigitiim impoxiantur. Sed hsc pars experiraenti attra-
ftionen?
;
771 SYLVA SYLVARUM./i* 776

aionemfpec"tans,refervandapropriotitulodeat- & intenfum frigus datur in hac terrae fiipeificiej
tra&ione. adeo expofita radiis folanbus & coelo. Conve-

81. Verfioaeiisinaquamconfpicitur quoque nientiflimum experimentum dabitnix&glaciesj
in exfudatione marmorum aliorumque lapidum quae,utraquecumcorroboreturfpecialiter,inqtu
&operistabulatiante&jamhumidaccelitempe- actum deducaturrrigusadmixtonitro&fale, fa-
ftate. Caufavideturauthumorquem corpusfup- lem in glaciem convertet,idque paucishotis.For-
peditat,authumiduscondenfatufque indurocor- te longmfculo tempore convertet lignum autar-
pore aer. Sed ad hoc pofterius referendum patet, gillam duram in lapidem. Itaque puteo , in quc
cumvideamuslignumoleofocoloreillitumcitius nix&glaciesconfervantur , imponeparticulan
colligereguttasperuodtemvaporofam , quamli- ligniauttenacisargilkc , addito falis&nittiquan
gnum per fe quod fit ex levigatione
,
& denfitate, to , & per menfis fpatium aut diutius in eo ja
quae nullumadmittit vaporem,repulfumque con- ceat.
denlatin rorem. Nequeignoramus quod exhala- 84- Aliud experimentum fit per aquasmetal
tio in vitrum aut corpus \x vigatum rorem
erticiat lorum qua; potentiali frigore praedita; funt. Pon
&permatutinum(quodpruinofumvocamus)ge- igitur lignum aut argillam in aqua extinctioni
lu comperimus guttulas roris interiori feneftrse ferri.autaliaaquametallica, &exploranumju(t

parti adhxrefcentes. Ipfum quoque gelu in terra temporis fpatio indurefcanr, led illas aquas meta
efttantumverfioautcondenfatio , quahumidio- autextin&ioneparar
licas intelligo quae lotione
res noclis vapores in aqueamfubftantiamabeunt. tur, & minime deaquis fombusquie corrofior
Similiter ros & pluvia funt recurfus duntaxat va- fiunt : magis enim corrofiva funt quamut coni(
porumhumidiorum condenfatorum ;ros folum- lident.

modoexfolisreceffu,undemodicumfrigus;plu- S5. Hactenusconftat, naturalesquofcUmel
via ex frigore in mediafutvocantjaerisregione, fontes,quilignuminlapidemconvertunt,utcoi

quodacriuseft. fpice:edabiturinparticulaquadamligni , cuj
82.AdmodumprobabileeftfutdiximusJquic- parsextra aquam prominens fervabit naturam
quid aquam ih glaciem vertit, aliquo etiam modo gni,altera autem pars in fpeciem quandam lapic 1
proximiusverterepoffeaereminaquam.Ideoex- fabulati convertetur. Verifimile eftaquashai

perimentum lllud artificiofe converfionis aquae mixturamquandammetallicam obtinercfedej:
in"laciemfcujusalibianobisfa6tamentio)trans- cliorin iis inquifitio defcendat ad particulartf
ferad aeremlocoaqui&glaciemcircaillum. Et Certifflmumeft,ovumquodpermultosannosl'-
quanquam major alteratiofitaerisinaquamcon- fundofoflaejacuflet , terrafortuitofiiperinge 1
verfi,quamaqueinglaciem,fpestamenadhuceft, leviter te£tum>duritielapidem aequafle, color to

continuo aeris ufii fieri poffe. Illaenimartificiofa que vitelli&albuminis diftinclos confervafle, W
aquaeinglaciemconverfiopaucishonsfit, aeris ftamvero refplenduifleinftariaceari autalaba i
haec menfinmfpatioautfimili,tentaripoflet. tenuiflimisfiiisgianis,.

ILxberimeniavariafyeSkantiaindurationem %6, Almd experimentum eft indurationis c j
corporttm. frigus, quod hodie inventum eft ; metallafcili tfi

Induratio &
lapidificatio fubftantiarum mol- repetita ex calefattione & extinclrione in frig W*
liorumaltereftindurationisgradus,ingens altera- indurefcere.Vahdflflmeeninifrigusaprascede fr
tionis in natura momentum. Effeclum e jufque ac- calore operatur.

celeratio dignafiintutinquirantur.Tribusautem 87. Induratioqua? fitper caloremconfider .
efEciturrationibus.Primum frigore , cujuspro- daeft, quiobexhalationempartiumhumidarl»'

prietaseft condenfareacconftipare , utdictum. autinduratcorpus,utinlateribus &tegulis,aifei
Secundumcalore,quiidemnonproprie feuperfe yehementiorfit , ipfas duriorespartesliquefa )t
agitjfedperconfequentiam. Calorenimattenuat, utinvulgariartificio vitri , &vitnficationetefe

attenuandopropeilitfpiritushumidiorefquecor- fquod videmus in interionbus partibus for»;
porispartes,indecrafIiorestangibilefquepartesfe cum) &invitrificatione laterum &metallori'.
contrahunt,ne detur vacuum ( ut vocant} atq, ita In prioii harum , quae eftinduratioper coction a
femuniant adverfus vehementiamignisquamfu- abfqueliquefactione , calor hos gradus obtir :,'
ltinuerunt.Tertiumaflimilatione,quando corpus primoindurat,fecundofragile reddit, deniqui i
durumafIimilatmolle,fibicontiguum. Exempla cineresredigit& calcinat.

indurationis,promifcuefumpta,variafunt,utge- 88. Sed fi cupias indurationem cum te*
neratiolapkiumfubterra , quipriuserant rudis citate quadam efficere , minorique fragil .-
terra&argilla.Atqueitademineralibusjquspri-. te media via eligenda eft ; quam Anftoti*

,
mo proculdubio ) ex fuccis concretis prove-

(
benenotavit,fednonprobavit,nempeutcorp;a
niunt, qui pofteaindurefcunt ; &ficdeporcella- pertres quatuorvediesinaquadecoquantur. -
neisvafis,quxfuntartificialecaemencumfubterra portet autecorporaiintminime penetranti ace

defoflum. Sicquoqueconfec~holaterum& tegu- pervia,utlapides&metalla: tahaenim corporli
larum & vitri exarenaquadam,&radicibusfra-
, fintquibusinfinuarefepoffitaqua, diucurna W
6tis&aliamateria.Sicexfudationesadamantumin ftioemollietpotiusquaminJurabit,utprobaifn
rupibusrepertorum,&cryftalliquiprogeflutem- eftinovis,&c. Ideomollioracorporalagenis ii»
porisindurefcunt.Sic induratio electri , quodpri- ponendafunt,&lagena; inaquaebullientefufi) 1-
mofiibftantiaexiftitmolli,utapparetexmufcis& dedaeaperto orificioextraaquam.iie aquafijti-
araneis ineoinventis;pluraquealia. Seddiftincte giedipofflt.Hocenimmodopotetialisaqua;c; Jr |
deiisagendum. intrabit,&quidem ejufmodi,qui corporaneqi-

8j. Qyantumadindurationemexfrigore.pau- quamfragiliaautaduftareddat,fed fubftatiaac*
caejusexperimentafunt.Nullumenimvehemens excltuamanebit. Hoc expenmentum aliquailo
a)»
r HISTOR. NATURAL. CENTURIA I; 77 8
mile quid diutiffime humorem fervare , fed aquis
b bis fa_tum cum tali eventu. Compertum eft
"1; mentum lapidis ca;fi , &ftanniaquaeimpofi- madefadracitiusexficcariaut putrefcere. Cau(a s
;uicopio&paululumaquas attraxifle. Mollior quod agr difticulter cum oleofa humiditate mi=
min&rafura: aptiorevaferat quamalteraejuk ,
fceatur.
k lapidis ficci particula.Sed

ji
ftannum , aqua: in-
Experimentum micumfpeBans vim mionii.
rrilienti impervium,candorem auxerat.propiuC- 91.Admirationedignumeft, quod eademle-»
aigentum cplore referebat, longeminusfle* visinftantiatenuiculeûbeculadn vicris,gemmis
[e.Sic quoquelagenarfidtili, ut fupra colloca- autlaminisenfium,demonftratefficaciam unionis
injedus eftglobulusargillaceus juftae magni- etiaminminima quantitate &tenuiffimis corpo-
nis , fruftumcafei, particula cretx &Japidis ribus, quantum eaconducatad confervationem
Ex lis argilla ajquabat fere lapidem duritie, forma: praefentis auc refiftendum no yx. Nam exa-
us quoque admodum durus & haud facile dte Ci obfervas refolutionem iftius nubecula?, con?
dendus:creta vero &lapis casius multo duriora ipieieseamdiffipanprimoinmarginibus , &ulti-
mancea.ColorargilL_coloremlaterumco_tU mo,in medio.Videmusquoque aquam copiofam
rion referebat, iedpotiusaecedebatad cando- extrahere fuectfm corporis infufi ; ied pars aquse a
,qualem vulgo reddit-mfolatio. Nota, quod corporeimbibitur. Atque ha:c praseipua caufa eft»
laia pradidta experimenta adluculentum & va- quod in operatione,cjua corpora convertuntur SC
c m iatis focum habita fint,confumptique aquf
alterantur , experimentum in magna quantitate
s jo aquafuperingerebacur fervida. CoeTrioau- non reipondeat experimentoinmmima , &fic

! duodecim explevit horas;neque verifimilitn- rnujtos fallat, Nam ût dixi ) ma jus corpus magi^
i :caret quod experimenrum fuiflec efticacius,
,
refiftitalceratiomfotma: , &multomajoremeffii.
jctio per duos trefve dies fuiflet continuaca, ut caciam requint in ac~ti vo corpore , quo illam rea*
1 na?cedentibus a nobis dictum, jftionem expugnaievaleat,
9. Qijancum ad affimilacionem (incorpori- jExpertmentum unic%mJpeclansprodut7ionem
1 enim inanimatisgradus quidam ailimilationis vlumarum e? pi/grum varii
jritur ) exempla ejufdem pra?bent lapides in coloris,
a argillofa , proxime fupetficiem terra:; ubi f$. In prarcedentibus locuti iumus in quinta in^
ulifunt, inquibusmanireftoconfpiceredatur ftantiade caulacoloruminavibusexreniiiratecop
oscalculoscongregatos, & cruftam caemenci li, jamvero conabirnurillud axioma ad ufum re?
lapidis interpoluam , parieumralculis duri- ferre, Hxcenimconicriptionoftr^hujusSylva?
itqueoperaepretiurneflet periculum facere.fi Sylvarum,prpprieloquendo npn eftnaturalisHt
lla; fatis magna quantitate fumpt-* , varii infe- ftoii.a , ied fublimior qua-dam fp#cies nacurahs
urcalculi, an lapfu temporis duriorevaderet Magia;,utpote non folum defcribens naturam, fe<J
raejnfdem mafla:argilla,qua. calculis carerer, eandem in magna & mirabilia opera refolvens.
emusquoquc inruinisvetuftorummurorum, Fac ergo expenmentum , ungens columbas aut
cipue m fundo , casmentum tam evadere du- alias aves,quando adhuc lanugine tantum veftiun*
i aclater. Lignum quoque adlateravafbrum tur,autetiam catulos,piloseommdecurtas quaiis.

uiorumcruttamtartaricolligif » qua: lignum tumliceat,aut aliasbeftias,unguento carnimini-
itk iiiperat. isicdentibusquoqucadnafcuntur menoxio,quodindurefcatfirmicerq-,adha!reat,c?£
ama=,ipfisduriores, yide num colores plumarum aut pilorum imnm-
10. Maximeomniumii.duratioexaffimilatio- tentur, Inconfeflbeft quod evulfioplumarum
,
ipparet in corporibus arborum &animantium. primo fubnafcentium in avibus prorfiis novas

Uum enimaliment-im , quoarbores aluntur, candidocoloreeliciat. Certlim quoq;,aIbum co-
3dque&animantiatecipiunt,a;quedurumexi. lorem ex penuriahumorifq; defe&u efle.Sic viplas
aclignum,os,autcornu,&c,attamen pofteaafi cumemarcefcunt , pallidi &;
earrulear.aliiqs ftores
lilatione indurantur. albievadunt. Aves &equosaTtas&cicatrixcanos

Ixferimentum mvuptjpe&ans verjionem aqua reddit,eademquecaufacanosinhomineproducif.
in aerem, Ideo admodum verifiinile eft,quod,qua. in pibus
jn. Oculus intelle&us oculo fenfus eft fimilis: primoerumpuntpluma;, farpediverf} colorisfinc
n ut grandia obj.ec.a per rimulas &pinnicidia pro natura avium,prout cutis magis porofaexiftitj,
kopt_aconfpicipoflunt; ficquoquemagnana- fedubieafirmioreft,plumse alborem contrahunt»
a- axiomata ex vilibus & abjectis inftantiis ad Optimum id experimentum eft,non ut aves fblum
patent.Repentina deprsdatio aeris inhu-
iilum & beftia; yariatis mirum in modnm cploribus ha-
iremaqueum, ejufdemque verfio inagrem,in beantur,fed etiam ut colorum natnra penitius in-
llis vifibilibus magis confpicua eft, quam in ce- not.efcat,quinam eorumtenuiorem, quinamcraf»
i refolutione & evanefcenfia tenuis nubeeula: fiorem poxofitatem requirant,
lalationisautvaporis ex vitro, &laminaenfisj Exferimentum micum fyeBans alimentum
ideummodumpolitocorpore',quodnequaqua animantium antequam in lucem
:inetautimb)bit humoremjnam nebulofa cali- edantur.
repentedifcutitur&diffipatur.Similisveronu- 94. Opus providentiae eft, veriffime iquibufl
cula,oleofis aut pinguibus impacTra , non dilfol- dam obfervatum ; vitellum ovi parum faeere ad
ur,quod tenacius adhsreat, fed quia aer aquam generationem avisjfed tantum ad alimentum ejut
pr3.datur,flamma &
ignis oleum. Ideo tollenda. dem.Si enim pullus recps exclu/iis diilecetur,mul-
icula: ex adipe , adhibent carbonem charta; bi- tasvitellireliquiaiinvenies &necefleeft,utaves,
;
involutum ,
la: quia ignis in adipem operatur qua; extra matricem fcEmellarum generantu r , ha-
toleum,utaer inaquam. Videmusquoq; char- beantinova tam alimenti materiam , quam unde
n oleo jnuncltamjaut lignum oleo ilhwm? a»t fi- generetur corpus ! nam ppft exclufionem p yi , &
a cor-
779 SYLVA SYLVARUM 5j/h* 7(
a corpore gallina? feparationem, nullum pmerea praner corpora naturalia,proportionaliter ra
f
alimentumagallinarecipitjledfolumcaloremvi- cta, rangibilibuscorporumpartibusinclufa<lu.
vificantemab eaincubante. Sedbeftiae&homo tegumento.Neq,minusinterfedifferuntqua;ri.

nullo alimento interno indigent, quoniamgene- fie & tangibiles partes, omnibufque tangibf.ius
rantur intra uterum faemellae , continuequenu- corporibus infunt plus minufve & plerunme ,
triunturexcorporeillius. nunquam cefiant. Abhiseorumquemotibus.j.

Experimenta variajpeBantia Sympathiam & cipue procedunt arefactio,colliquatio,conco io,
Antipathiam in ufum Medtcum. maturatio,putrefactio,vi vificatio,& prxcipu ia.
95. Vetus&receptaopinioeft.cantharidesap- tura; effefta. Ut enim in Sapientia veterumlos
plicatas alicui corpons parti veficam contingere, defcripfimusinfabula Proferpina;,in regimir ii
eamqueexukerare, fidiutius admots teneantur. fernali paucos Plutonis actus comperies>plur ic
Fidem quoque invenit,quod lapis ex India Orien- Proferpinse, cum tangibiles corporis partes (1p
talihucadve&us, peculiaremvimhabeatdepel- da;fint,&fpiritusomnia efi^ciant. Addifferei;
lendicakulosexrenibus,eofquediflblvendi-,adea rangibdiumijicorporibusârtiumindufuiaii;
ut carpo admotus tam vehementer calculos de- micorum nohmhil lucis conculit , dum feir;
puleritperinferius , utprar violentiaiemovendus tionibus firisdikernuntoleofas,crudas,pura.<rr.

eflet. puras,tenues,craflas & fimfles partes. Med i
96. Receptumeft, &quotidianaexperkntia cognitioneillaacquiefcunt, nempe herbas .fj
comprobatum » plantas pedisconkniumhabere ces,diverfis conftare partibus •, utquodopiun;

cum capite & orificio ftomachi , ut videmus in iis beat partem ftupefactivam & calefactivam, c ir
qui calceisaflue veruntjfi nudati incedant , utram- prior fomnu conciliet , pofterior eliciat fudc n
quepartemaffici.Apphcatipedibuspulverescali- Rhabarbarumpurgantibus&aftnngentibusar.
diprimo attenuant , poftea catbarros exficcant. tibus conftare , fedplenior inquifirionegligtci
Hinc medicus quidam affe&ate venditansartis
, admodum&tenuiterhabitaeft.Quantumacib.
rrryfteria,curandocatharropra;fcribit, continuarn tilioresdifferentiaspartium minutarum, ear 1
perambulacrumcamomilloconfperfumambula- pofituram incorporibus ( qua; magnosedu tr-

.tionem , fubinnuens inkrendum foccis camomil- fe6tus)non omnes notatas,&motus minutar i«
lum.Sk quoque recens diflectae columba: , plan- corporibus paitium,qui tantum valent,no bei
tifque pedumapplicatxmedenturcapitij&ibpo- oblervatiiunt,quiafuntinvifibiles>&inocuii>
riferaipfisapplkatafomnumconcihant. incurrunt,fed experientiadeprehendendifu .Ut
cumpedibusfympathia
97. Videtur, nt capiti bene Democricus,cumcarperetur,quodafli :rc
intercedit , fic carpos & manus obtinere fympa- mundumconftareexrampufillisacomisqui fo-
thiam cumeorde,eumaffectus& morbicordis& le conipkiuntut , Atumus (inquic) neceffit; ifi.
fpirituum ex pulfibus manifefto judkentur. Et tionis& experientiarefleconvincitur ; atoum

ufus edocuit , fuccos floris cariophyllati , Rofae enim nemo unquam viditJdeoq; tumultus 1 to-
Campianae , alliij &fimiliaapplkatacarpisma- tibusfolidorumcorporu, quandoillacomp ffli.
nuum,&fubinderecentata,chronicos morbos cu- tur ( unde omniscoiporu per aeremfuga,& ,ufi
rafle.Lotionemquoque palmaruminquibufdam aliorummotuummechankorum, utpartk nt.
liquoribus multum prodefle exiftimo 5 & bene fa- dictum eft,& pei tractabitur fuo loco ) neqi Iqid
ciuntquiinfebribus ardentibus manutenentova vifui patetlgnorantiatamenilliusrei&indi ens
ex alabaftrojglobofque ex cryftallo. Dehis rebus ac fuperficiaria quo min

inquifitio obftabit di.
agemus fufius , cum perventumeritadtitulumdfi fcernas, mukoqiminusproducasnumerun io-
fympathia & antipathia. tuum mechanicorum. Rurfus,quantum ad r tus

E.xperimentnmunicMmêBansoccultosnatur& corporalesintra corporum compagem , unc er-
frocejfm. feda ante nobis memorataj inter fpiritus t m,
(
98. Cognitio 'humana determinata hadtenus gibiles partes peraguntur (quales lunt aief n
fuitfpeculatione&vifu,itautquicquidoculosfu- colliquatio,conco6tio,matiir3tio)nondumi!n(
geret.five proptertenuitatem corpoiis , aut par- tradati funt ; fed tantumfacultatum.naturan .,;.
tesexiles,ainfubtilitatemmotus,parumficexplo- (Stionum , & paffionum nominibus,firnihbi lai
ratum.Hsc tamenraturam maximeregunt,illifq, i.ogica;vocabulis,cxprefli exftant

pofthabitis vera analyfis inftitui nequit»aut indica- Expenmentum unicumjpettans efficaciat
rinaturaeproceflus. Spiritusautpneumaticaqua: ignis.
omnibus tangibilibus infunt , vix cognofcnhtur. 99. Certum eft,caIoiem omnium facufcb»
Aliquando vactri nomen illis inditur , cum in cor- prscipuam exiftere.tam in fabrica natura? , c ;«n
poremaximeaaivafint.Ahquandofumuntur pro operibusartis.Illud quoqueliquet,effeda c nis
aere,a quo mirum quantum differant , utvinum promoveri maxirne , cum in corpora vim im
ab aqua , lignum i terra. Aliquando naturalem exerit fine diffipatione aut detrimento mat i*
ignem eile autumant,aut portionem elementans, quod rationes cbnfundit.Ideoque verum eft, &«
cumquidameorumcrudi&frigidi exiftant. Ali- caciam optime pofle percipi in deftillation as,
quando virtutes &qualitates tangibilium partium qux perficiuntur claufis vafis&receptaculis. *d

appellant,quajvifucognofcuntur, cumperfefub- altiortamenquidamgraduseft; quanquamim
fiftant,cumdeplantis&animantibusagitur,ani- deftillationescorporaconferventin cellis & »B«
mas vocant.Ejufmodifpeculationibusfuperrjcia- ftrisnedifpergantur, tamen fpatiiim conceint

cialibus indulgent.velut profpectiva qua,- res in re- coiporibus ut in vapores mutentur,reciproo ue
ceflu exhibeat.cum folum depictaefint. Necqus- abeunt in liquores , &feparantur a fe mutuc ut
ftio haec ftat intraverba, fedinfinite folidatamin natura foletexfpatiari, quanqnamlibertatetna

natuumateriamhabet. Spiritus enim nihil func nonfruatur,quoficutvcia; &ultim3;operatiies
caris
1 ,
HISTQR. NATURAL. CENTURIA II.
ilorisnonobtineantur. Scdfi corpora calore nimillamvocamusjqus non abfimilis exifti.ru-
rerari poflint,& tamen talem reciprocationem

teris& matricibusanimaritium,inqn'ibus nihtl
irefa&ionis, condenfationis , & fepararionis exhalatautfeparacuf,pleniLis agemus fuo loco»
onadmittant , verofimileefthuncProreum , Non ut quis exiftimetnos Paracelfi pygmaeos

tanquam manicis compf ehenfum , fe afle£tare,autprodigiofas nugas , fcdut cogno-
lateria:
)nverfurum in varias metarrrorphofes. Sume fcamus caloris erredta effe ralia , ut vix fubeanc
iturvasquadratumferreum,formacubi,quod hominumcogitationes, fivisejus omnjs con-
clufaretineatur.
reracrafla &folida habeat. Ineoftatuas cu-,
ira,exIigno,quiimpleatipfum ar&iflime , & Experimcntum unicum non dari Annihila-
tionem.
>erculum habeatferreum a?quevalidumacla-
ra,liiroqueobtureturmoreChymicorum,Im- 100. Nihilcertiusinnatura, quam fieri non
poffeutcorpus aliquod penitus innihilumre-
mas tum vas af dentibus carbonibusjprobe ac-
digatur.-fedur OmnipotentiaeDei opus fuir, ali-
nfumpauculasper horas conferves.Exiftimon
minflammatio &
evaporatioprorfusfit pro- quidexriihildcreare.iV qiioque omniporentiae
eftprorfiis,difperdere.Ideoque benedidhim eft
bita,corpore continuo in fe verfo, alterum ert
jconfecutiirurn,autligni corpusin quandam. ab obfcuroquodamfcriptore inter Chymiftas,
dagriiatisfpeciem converfumiri(ut Chymici notialiam eflefationerrimirascorporum tranf-
cantjaut tenuiores partes iri acrem mutandas, mutationes produceridi,quam fiomnibus mo-
Erafliores,utco6hs&incruftacaslaceribusva- disurgeatur&tenteturredactioinnihilum. In-
adha;furas,denfiori rriateria conftarices,quam gens hic fecretum utpraefervetufcorpus a niu-
experimentum al_ tacione.Si enim prohibere poflis ne in aerem ver*
um lignum crudum^ Fiat
um,capeaquam& fimili vafiimpone , obtu- tancur,quia nullusaerincrare poflit,nec in cor-
outante,fed calore ucendum rernifliori, & poraadjacentiacranfmeenc , quoniam prorfus

iiubindeab igne reriiovendum ; parvoque hcrerogencafuncnecin fe circuiumconfkianr,
nporis fpacioelapfojubi refrixerit , calorre- nunquammutabuntur,etiamfiexnaturafuama-
vandus : aliquoties harc reperenda alceracio i ximeperitura&mutabilia, Videmusenimquo-
erricereuhquarrifipoflis, ut aqua, unumex modo mufcaeaucaraneae fepulchrum inelectro
ipliciflimis corporibus < mutet calore odo-
nancifcantur perenniusquam cadaveri Regio
uautguftum , proutin corporibus compo- cohfervacionesprseftenrexbalfamo.Idemfenno
s.perfuafum habeas magnum quidinnatu- de cforporibusMercurid impofiris. Sed tum llla
jroduxifle , & obfervariorie dignum introi- oportet efletenuia,utfolia, & pafticula chartae
nfaftumadmirascorporum mutationes, & autmembranat.Si enimmajor/fintcraflitie pro^ ;
idu£tiones,rarionemque invencam.qua ignis prioincorporealterabunrucetiamfinonconfu-

•ducat parvotempore.quodSol staslon- & mantur.Sedde his plura in titulo de ecnferva-
:emporis decutfu moliuntur. Demirisvero
tionecorporum.
Finj<s prim& Qenturia NatnralU Wfloria.
:rationibus deftillacidnis hujus claufae (Atz e*
GtANCISCl BACONI DEVERVLAMI

WISTjORIiE NATVRALIS
CENTURIA SECUNDA.
Experimenta variajpeilantia tJtyCuficam.
tatilium.aucorganisgrandioribus, &
aliishy»
draulicis,apud veceres in u(u,& a Nerone in ma»
I
TAruhadefm,»tque»ife!icher , praxkMttfic& ex- gno precio habicis,nunc per defuetudinem inco-
I culta eft;Theoria <vero,pr&cipue qurtraltics, eaufas
gnicis.Siquisexiftimer,chordas,plecT:riim & in-
cont'mit,admodumperfunHmc balita ; reduBa «•
i
f umencum minime cqualia corpora efle,v& ca-

«im eft in myfticas quafdam fubtilitates , quarum
;
lbr
>
ufusnecveritasconftat. Itaquepomortnofiro contem- menfonosedere,errac.Sonus enim rlonprodu-
\ Ivam cum aliivaparte )ungemusi cicur incer pleftrum &
chordam , fed inter chor-
:oi. Omnes foni auc Mufici funcquos conos dam&aerem,urnecincerdigicumauc calamum
r:amus,iindeharmoniacomponirur: arque hi & chordamin aliisinftrumencisfierifolet.Tres
ciales fcmper,uc cancus, foni cam inftrumen- tantum percnfliones reveratonos producunt
•s quam vocales,& illi cincinnabulorum &c. , metalIorum(fub quibus vitra & fimilia compre-
i
ucvoces
nonmufici.quiinaequales femper , hendo)aeris,& aqua?.
l[uentiiim,omnesfufurri, vocesbeftiarum & io j. Diapafort aut o6ba va inMufica , fua vifli-
i umêxceptis quae canunc)omnes foniex per- mum gignic concencum.adeo uc verefic unifona;
:fislapidibus,lignis,membranis,pellibiis , (ut quodinceftudine apparec inftru£rafidibus gra-
ii
y mpanis) & infiniti alij. viorisfoni,duabusfidibusfimu!junc3cis , o>c>ava
[oi. Soni,quitonosconftituunr,abejufmodi diftancibus , &unumtancummodofonum efli-
gnunturcorporibus,quaepartibus & poris ae- ciencibus:&qu£elibecnocaocT:avairiafcenfu ( ut

lilibusconftant.ut & ipfi foni aequales funt. ab odiava ad decimam quintam, a decima quinra
..lesproducic mecallorum percuflio,uc iri cam- advigefimamfecundam&porroiri infinitum )
piis.aut vitris,impac"toineatalitro,a'eris, ucin fcalaefolum funtdiapafontis: cau(alatet,&a ne-

bminum canencium vocibus,cibiis,fiftulis, or- mineunquam data,exa£tio'rem mereturinvefti-
giis,& inftrumenris Muficis,&c. aquff,ut in ci- garionem.Aerlubfedtum foni iniis, quos ur ro-
ts philomelam imicancibus , organorum por- nosnonefle,iraomncsinaequalesfupradiximus,
L vide-
)
783 SYLVA SYLVARUM,/^ 78,
videturmagrtamadmitterevariecacem , ucani- tusconftato£tava,quinta,&tertiacumbaflb.Se

realium,firt1ilicerq;quorundam homirium Voces quinta illa,fi cantum fuperiorem refpidas.quai
docenccjuorum fingulosexvocibits dignofcere taeft,&tertia,fexta. Ratio eft, quiabaffus ph
acqueinliterarum conjrtgatioriibusani- aerispercutit •, fuperiorVerocantnsfuperard.

licet ,
rnadtfertereeft.uride articiilarifoni,omniii ma- primitquefnifi diffbnantia fit admodum tetric
xime varij.In fonis vero.qui toni di£ti, fempecqi ac parvum errorem bbfcurat:Videmus enim a
£quales,aettotmodis Variarinequit , fedunam quamexinferioribusteftudinis fidibus nullu
candemque figuram fubire cogitur, magnitudi- Superioris fonum edere riec mixturrnfed tantu.
&
ne tantum exilitate diftin£tam. Sic figuras & balfi fonumi
cx lineis obliquis,re£tis,in infinitum variare pof- no.Nullus concentus quadrantibus notaru
fumus.ficubidecurinaequalitas. Circuli autem, conftat,proptefeaquod niillam harmoniamfc-
cubi.triariguUiquilaterales ( qtuefigurae omrieS tafleadmittant.Experimurenimquodfemino:
asqualibus hneis conftant ) tantum fecundum tantumaliquandorecurrantmihilominustami
majus& minus differre poflunt. funt vocis &fidium tremulaevariationes&gi.
1 04 Notatu dignum(eoque magis, ne qiiis nu- dationes quaedam continua ferie ab uno torio I
jnero oclonario peculiarem vimadfcribat, qua alium fubinde depreflas aut elevatij maxima cu
riiapafonproduceretur ) hanco£tavi computa- voluptatei
tronemcuilibetalteripraelacamefle , cumjufta iil, Caufaefoni,velgrativelingrati aurib,
computatiofemper partitionemiriaequas parfes illuftrari poflunt ey iis, quae vifum aut obleft c
xecipere debeat. lam veroinafcenfuo£tavs(in aut offendunt.Duo vifui grata funt ( omiflis f
tonis ) dua; bemolles aut feminorae intercedunt; marum pi£turis,quae obje£ra tanttl funt fecun i<
jiamfiaequaliterintonos dividas, octavafolum ria.recordantiq; folum aut placent aut difplii
feptemintegtis &aequalibusnotisconft3f, quaz colores &

ordo. Dele&amentum excolons
fubdivifae in feminotas(uti occttrrit in tangendis fymbolizat five confenfum habet cum volup e
reftudinis fidibus) numerumdecimumtertium quam ex uno & fimplici tono percipimitsjfed :•
crficiunt. ledtamentnmexordine fymbolizat cuml:.,

,
105. Verum tamen eft,quod ordinarie in afcen- monia^Hincvidemusquatopereropiariainlr-

iii&defcenfu vocis^bramanaefubi neutiquatonOS tis &
prominentiae aedificiorum, &quaelibei.
jntegiisnotisautfertiiiiocismienfiirarnus.quaiae- gur££qiialifate riteproportionatae placean ttt
qualismenfuravocaturj occurrantdusbemol. globi,pyramides>coni, cylindri)cum inaqili-

les.ut di£tutninterunifonum &diapafonta.At- businfittatitummododeforrnitas. Vtraqueec
quehaecanaturavarietas eft. Siquisenim voce voluptas,adauresaequeacvifum fpe£ras, ea b-
fuamcontinueperfeminotasattollereaut depti- fervatarite proportionenafcitur; adeo utc I

mere coiietur,ut cum in teftudine digiti fides fu- ex atqualitate
fit &
fymmetria procreariHai 0-
pradeprimunt, autper integrasnotas.doneca- niam. Sed proportjofymmetriaedifficilis (k
fcendendoad odavam pervenerit, inhuncmo- obfcurocft : conabimur tamen aliquid cu de
«fum fonos efformarehaudpoterit: undepatet, tonisagemus,ingeneralifonorum inquifit m

xiaturirrtpoft rres integras noras requirere femini. Toni non tam apci funt concihand fc
notsinterpofitionemharmoniaegratia. mno,quarrialijfoni,urventus ,aqusftrepi s,

iod.Animadverfionedignuroeft, nempeqnae- bombusapum,& araabiljslegentisvox. I iio
cunque tandem virtus numero adfcribatur no_ eft,quia utpote aquales, nec aiires pra»labe '«
tasconcentus attemperandi,eam pptius tribuen- magis aliis perftrirtgunt excitantque fenfun &
damnumero integrumpraecedenti,quaintegtov nimiaattentio fomnumimpedit.
fcilicet quod fonus poft fex aut duodecim re'- 113. In Muficafiguraequaedam & tropio m
curratjitautfeptimaaut decima tertianihileffi- runt,illisRhecoricaeadrnodum fimiles j qt
ciat,fed fextaautduodecimaifeptimavero&de- affe&ibus animi aliifque fenfibus refpon

cima tertia ltmites&confinia recurfus tantii fin t. Prim6divifio,& vocis vibratio tanti inMufi :di
107. In concentibusmuficis,qui perfettiaut le£tamenti,cumfcinrillationeluminis comiit,
femiperfe£tivocantur,inrerunifonum &diapa- utLunae radij\dum influ£tibusludentes ei Dt
fonra,quintaomniumperfe£tiflimaexiftit,dein- Deinde, tranfitus a diflbnantia ad confona ia
detertia-,fextamagistetrica;&judicioveterum, maxima fuavitatis caufa,cum affe£tibus co ti
ut& meo,aliorumque,qdarta , quam diatefla- tit,qui poft offenfiones quafdam,fri ordinei te-
ron vocant.Decimaautem,duodecima,autdecr- ducuntur. Guftuiquoqueaflinis> Cuicontifc:

matertia.&ficin infinitum,praecedentium tan dulcedinis ufus faftidium creaf. Prolapf e
rumrecurfusfunt,nempetertise,quintae,&fext^, claufula autcadentia, hgura? Rherorics iv
utpote o£tava inter fe diftindtx abfimilisexiftit,quae vocatur pra:terexfpei tu
108. In diflbnantiis , fecunda feptima om- & gratumenim eftficdecipi.Repetitiones & ig
nium maxime auribus ingrata otcurrit, quarum conveniunt cum figuf aRherorics , repetiti au
uriorunifonumproximeantecedit,pofteriorve- tradu£tiodida.Triplaeaur temporum variio
rodiapafontiproXimein defcenfufuccedif, un- mutationibus perturbationum five affetfum

deapparet quodHarmoniajuftamnotarum di- refpondent,ur cum in medio tripudij geftu »la-
ftantiamrequirar. critatisexcitacur.
105J. In cantionibus muficis ficum baflb diflb- 114. Illud experiencia comprobatum reipit
nantia non fentiatur , nullarti petturbationem antiqui tas,ex audittfvariarifqueMuficae mC uli»
generat mrercedens cum aliis partibus diflbnan- fequi in moribus magnam alrerafioriem. Siho
ria,mododuarumdiflbnantiaabfit, maxime fa- minembellicofpirituimplcri,mollefcere, ra-
ftidiofa.Ideo vulgaris quatuor parciurH coriceri- minariVrcddi gravem,akcrem , & ad mifei or-
iaro
,
'8 5 HISTOR. NATVRAL. CENTVRIA III. 785

iam proclivemj&c.ratio eft , quod auditus ma- Illapfus vadis,fabulofis,caiculifve,auditur,Aqua
isimmediateperce-llendocommovear , quam compreflaf ut in defluxu
littori illifa attt anguftiis
Eteri fenf us,magifq; incorporaliter,quam odo- per pontes)aut per ventos colhfa, reboantem fo-
itus.Vifusenim &ta£lusorganahabenr , quai nitumedit. Tignusautfolidtim aliquodcorpus
rh obvium & irnmediatum ad fpiritusaccef- abalio contiguo propulfum abfque collifione,
mhaudpraeftant,urauditus. Quatumad odo~ fonitu caret.Sic quoque corpora librata fibi mu-
tumfqui certe vim fuam immediare fpiritibus tuo impofita,etfi fuperius deprimat inferius,nul-
iprimit.&objectomanenre vehemens exiftirj lum fonitum proferunr.Sic mintitatiim in folidis
e communicatio quxdam efthalitUsaut va- corporibtts partium motus praeciptia vioienti
(
>ris ex objecto bdorememittente. Harmoniae motiiscaufa.hacteniisnoriobfervata) peragitur
ro pate t irtgteflus f acilis,ut abfque ulla mixtu- finefonitu.Sonusenimillealiquandonotuspro-
&manifeftamotitaccedenscrebroafficiatfpi- duciturtantumabaerisfractione,novero a par-
us,quibtis in asqualem pofit urae ordinemreda- tium impulfione.Paret quoque,ubicunquccOr-
is confequitur non exiguain iifdcm alteratio& pusanteriuscedir , pofteriorefuccedenre,foni-
remoto ad intervallum objecto.
3tUs,etiam ex tum nullum reddi , etiamfi motus maximus ce-
ijaiomniaoftenduntintercederetonis &mo- lerrimufquefiti
latiscautionibusexnaturafuaaffiniratequart- iio'. Aer apertus & expanfus nullum efficir fo->
m cum affectibus. Tonorum enim alij hilares, nitiim,nifiaciitepercutiattir, utin chordae rono,
x{\.i.[Solemnetttnes.]ia\etmcs, animumad mi« ubi aer a duro &
rigido corpore percutitur, cele-
icordiam inclinantes & ad bellum ut mirum
; rique contaclu;fidesenim nifi venementiusper-
nfitalterarifpiritiis,confiderataintonishabi- cuflaefonumnonedenr. Sictibiveroclaufus aer
ite ad eos movendos.Obfervatum tame, utut &comprefluseft,ibiflatus, levem tantti percuf-
:iatitoni variefpiritus difponat,'exque iisaf> fionemefficiensexcitandofuflicitfonitui ; ut m
lusgignanrconformesfibi ,ingeneretarnen fiftulis&inftrumentispneumaricis. Sed notan-
& foveri a Mufica primam,qu32q;anre altera- dtiminfiftulis , quajflarum duntaxatrequirunt
nem obtinuit,fpirituumdifpofinonem. Con- modicttm,quodconcavum earum, fineobrura-
: quoque diverfos tonos,& ex illis can tus , ar- mentoaetemcoprimentefrnukoefficacius qua
erealiisatquealiisgentibus homiriibufque , nndum concavum)millnm redderet fonurh; re-
mtfympathiamcumeorumfpiritibushabent. liquaprieumaticavalidiiisinflatur,uttubse, buc-
oerimenta uariajpeSiantia tonos acprimo ntil- : cirta,cornuavenatoria,&c« quodprodunrinfla-
titatem & cntitatemfonorttnii xx eorum genae, qui ea fptritu replenr. Organa
?rofpe£tiva diligenter hactenus rradtata eft, quoque vehementi ex follibusvento inflantur.
HieqtioadMuficameafelicitasdefuit naturae Obfervadeindeiterum, quodinftrumentorum
orum : qu3etameri generaliterfpectataper- pneumaticorumnonnulla per exiguumadlatus
ctorias fuperficiariafque obfervationesha- foramen inflantur,quodflattlin primo ingreflu
•Recenfetur interfubtiliffimanaturas arcana^ conftringit;eoque magisquod adfit tranfverfum
dHiihiinanimojUfante rriontii, inquifitioni, impedimentum fupra foramen.quod obturame-
lm j immerfarum materiae i fubnectere aut tum conftiruir,ut confpicere datur in fiftulis ad
nateriata,autminUsdemateriaparticipantia: latus inflari folitis aliifque ejufdem fpecieimi-
leilluddefonis: ut necconfundaturintelle- noribus,qu33 nuilumfonumedunt, abexrrema
s,necmordicus uni rei inhaerear* parre inflatae,ut tibiae,Similiter in omni fibilo co-
i^.Primoanimadverreridum.magnos in na-> trahitur os,utque anguftins reddatur,digitus ad-
ilibusperagimotusabfque ftrepitu. Ccelum hibettir:fedinaereapertoproje£tus lapis, autja-
idiffimecircumagirur necfonustamenper-
, culum,minime fonat perinde : fe habent globi
rur,quanquam in quornndam infomniis fua- nifialiqualisconcavitas,di1provolvunrur,aerern
imam excitareMuficam dicatun Motus iti- comprimatifagittsequoque.nififiterintalatae ,&
ncometarum &
meteororum ignitorum (ut ficaetemcdarctent.Exiiesfiftulae,aut tenues O-
Iaecadentis,&c.) nullum edunt fonitum. Si pilioniiavenae fonum edunt ob fummam gracili-
magna diftantia putetur caufa efTequo mi- tatem , qdafitutaer magiscoprimarurquam in
adnos ufquepenetretfonittiSj cogitet ful- fiftulislaxioribus. Rurfusvoceshominum alio-
a& cotufcationesinfpationon admodtim a rumqueviventiumtranfeunrgurtur,quodfpirU
>is diflito generatasconfpiciabfq; ullo pror- tumcoarditar : quantumadcrembala, acriseft
fono , cumtamenfine percuffioneaerifque percuffio aeris,fed in ore coar£tatii
:i(fionenonfianr.Venriin fuprema aeris re- ii7.Solidacorpora leriirer percufla prorfus
|nenubesmovent,motuhic apudnos imper- carentfono,utfiquisperconftratosinpavimen-
mbili,tranfeUrttequeabfquefonitu.Hurnilius to afleres molliter obambuler. Arca? quoque aut
cantesventiinplano , nifi vehementes fint» janu3?,aerefudo,cumfacileaperiuntur , nullum
mumefficiunt fonitum,quitamen interarbo- eduntfonumjrorsaquahtimcitatf noncrepanr.;

ipercipiuntur.in univerfum venti cum fonum n8. Flamma caridelarum quoqxie , celer licet
agunt id femperinaequalirercuminten-
!'.nt , fitmotus,aeremque diffindens,fonoranon eft
;
le & remiffione,qttandoque ubi acriores fu- utnecaer in fornacibus , quanquamfedilatet
itinfummoimpetutrepidanf. quafiebulliendo,repercutiarurqiie.
rluvia &
grarido decidens cum magna etiam ii(?iFIammapercuflbaerefonitumedit,utin
Kerem tranfeundo fonitum haud cient, nifi in igneper follesexcitato,majorqueexiftit,quam fi
wm,aquam , domosautfimile quidimpacta. folles in ipfum aerem agerent. Flamma: quoque
bidusfluvijdecurfusperalveum , fi profun- vehemensinaeremimpreffio (quemfcilicetre-
1
1 fuerit,auditum non movet,fed tacite fertur* peteflammacorripiensexpanditur) /onum cier: :
Ll ingen-
787 SYLVA SYLVARVM, fivt 7 8s
ingcntesitidem flammae, quarumalixalias im- 1z4.Qu.ae vulgoredditurfonoturrteaufa,eil.i
pelluntjfbtusfonorosgignunt. fio|videlicetaetis(qu3efe6tionem , divifionem,
i2o.Ia£tatLufermonibuspopularibus,reperi- atrenuationemquoqueaerisfignificatjignoran-
rialbum quendam pulverem explodendis fine tiaelatibulumeft,formatq-,fibihnjusmotuscon-
fonit.u tormentis ; penculofa cette res , fi veritas cepcum ralem mens epaucis inftantiis, ut vnlga.
non laboret , cum ad clandeftinas caedes valeat. risPhilofophiae mos eft;omnibufque ld infitum ;
Sed mihi videfftr fieti haud polTe,ut expulfus,qui ut facile admittant quae pet vocabulum artis fci-
comprimitur,aer,inapercumfinefonituingruar. tulamexpreffionempra; feferunt,etfiterum va-

Qupdadalbumpulverem (modoreperiaturfo- cua. Hancelifionem falfam atguunt fonustin
nitusextinguenditollendiqueadminiculum)ille tinnabuli,fidium , fimilefque continuo langue-
mixturam quandamex fale petrae & fulphure fcentes paulopoftpefcuilione,quiftatimemoti
abfquecatbonibusobtinefevidetunfalenimpe- unturfitintinnabuluhdefvemanufiftatur. Atq
txx ignemperfeconcipit.Si quispuretaboleri& haecfubitamotus exftin6tiofierinonpo(Iit,fiei
cxtingui poffe fonit um,explofo,qui claulus fuit, elifio aeris produceret.Clat ins illud patet, fi ex
aere.antequam ad orificium tormenti aper- & terior (uperficies tintinnabuli pulfetut mallec
tumaeremperveniat, concipicillaquaerario fu- Sonusenimtintinnabuliconcavoinreriusreipc

sit.cumfonos tanto magisdivifos reddere de- debit,cum elifioaerifq;atcenuacio tantumintc
beant velutifitubustranfverfusexcaveturin
:
malleumexterioremque tintinnabuli fupetfici
fclopetitubo.variospoffit fonosedere, tam per producatur.Rutfum, fi elifioeffetcaufa , ingei
awerius orificium qnam a lateribus. Sed mens m alleus & fubula mctallo illifa f onos ederet tai
mihi di£tar,(i talequid effe£cum dari queat, ne varietatequamclatitatedifcrepantesihocaute
aercircaorificium corrhenti compreffus exifte- nonfirfVdlicecunus alteroclarior fit, tamen;
rctjtrlobumcumexiguoaut nullo fonitu evola- qualitatetonfconveniunt. Prarterea in vocib
turum. Primoenim exflammje in globum irri- repercuffis,quasEchovocant, (percipiuntum
preffione nallum excitari fonitum conftat,uc ne* nullae exiis clarae ac velut pnmigenia? ) non
q ieglobiperaerempropulfione,utdiximus.De- nova elifio, fedrepercuffiofolir.omniumaut<

indcfinihil claufi aerisfic, undein apertumae- maxime falfi con vincitur ex eo.quod foni cre;
rem percuffiofiat,deeftfoniruscaufa, nequeta- tur ubi nullusadfitaet.Hsefimilefqueopinioi;
menaprocurluceffabit globus cum motus ille -, evanefcentinftat nebulae , fiintellecSuslucei-
("quod repetitum aliquotiesjpattibus globi,non perfentiae illuftf etur.

aeris,inli5ereaf,quodexperimentodocemur , ii 125. Inconfeffbeft,nullum abinitioptod i
parvum ex metallo concavum fumatur.tormen - motum,nifi localis aetis motus aut flammse , t
tario pul vcre replendum.cujus orificio impona- ejufmodi quid medium intercedat , idque c j
turglobus , dimidia fuiparteexftans inaerea- quadam reiiftentia.five inaere, fiveincorpo ;
perto. mera enimceffiofifuerit , nullusproducitui i>
ui, Memini afferuiffe quendam.naturaearca- nus,utante diximus,ineoquefonialuce&cc wj

naintimefibicognitavenditantem , fedvaniffi- ribusdifferunt, qui aerem tranfeunt : auta d
me tumidum,dete£tam a fe confpirationem, qua corpus,fine locali aeris motu.five in principi >
Regina Maria Elifabetha? foror petebatur , ope vepoftea. Sedaccnrate diftinguendum efti; »r-
fpeculiurentisexplumbeodomustcdto.dumin, localemaerismotum ( vehiculumfolumm lo
ca-rniterioSan£c,iIacobideambuIaret.Ha£cenus cau(aejl& ipfosfonosperaerem delatos. Qi >

proculdubioverahxc funt , fifpeculiseaconcL tumadprins,pacecnullum fonumgeneran ie
poffit,quam apnd vetereis nobilita-

liari efficacia
quidemexaerisinaeremimpulfu,uc in orgf s,
vic|claffisincendium.Percufiio aerisfolaexejuL &c.Jni(i cum peccepcibill aerisfiacu, & alic ili
modifpeculisnullumedetfonicum;nonfecusac refiftenriaaerispercuffi;perindeacomnislo<e-
coiufcationes & fulgettatonitru. la(quileniffimusaerismoruseft^ exiguaex 1-
112. Suppono,fa£ca inaerem foniimpreflio- fione fpifitus fif,fiftulaeque aeque flatum ac ( lii
ne.fpatium temporis requiri,quo llla ad fenfum reddunt.Sencimus quoque vento fonos def ri,
deferatur;perindeac impreffio fpecierum vifi- qui fecundusadlongius intervallum eos e:jft»
bilium.alioquin exaudiri non poffet. Ideoque ut diri patitur quam adverfus,pariterquecum \ m
clobimoticantapotefteffeceleritas.qux vifum intenfione & remiflione attolluntnr & diti-
fugiat.fic &motuspernicitasdatur , auditunon muntur.Sedprorfusaliterfehabet foni imt£

perceptibilis.Conftarenim perceptionem oculi llo.quae planelocaliaeris moru percepribil *
effe velociorem ac auditus. ret,ea ratione fpeciebus vifibilibus haud abi )i-
iiz. Omnisaerisruptio,ututminima&exilis, liseft:nam poft alicujusrinnicum & cam|n«

enntatemfonoconfert,quam ctepitum,flatum, fonitum.motus localisinaerenonpoteftdi :r
fcreatumvocant &c. utinnigrofale , &foliis
, .
ni,quamdiufonus exauditur,(edinprincipica-
lauriini<*nemcon)e£cis, caftaneisqnoquee citum.Neq',vencus ( quou(que vocem deduri
nere exilientibus.in ligno viridi fuper focum re- valeac)tp(iufq, mocusdelicatas tenellafve ul >&
pofito.praecipueradicibus , candehs flammam articulatasaetisfigurationesin tanta vocallo-

yomeiit.bus,fihumorafpergatur,inrafiira, fter- xum vatietateconfundit.Etfiquiselata vo<fa>>
nutatione.&c.iridemfolio conformato in
rofa? quaturadverfuscandehe flammam,haudm;ni
burfim (idifrumpaturinfronte aut averfa ma- ii) ea tremorem excitabiffed tummaxime,can-
nu,ucfolentpuen. dolitefaepronuntianturquibusos contral 1"

Jzxpmmentavaria jpeBantia prodttftionem, con- utf&fveialiae quidam. Sedlenis fpiritunV
fervationem & delationem p>nortim,& in iis rufqueinarricularusmulco magiscandelanno-
aeris mintjierium. vebit;quodfacilius comprobet,(onumfier.inc
illo
;
7% 9 HISTOR. N AT VR AL CENTVRIA II. 790

ulloaerislocalimotu, quoniamutineodifferta quente,alteriquisauremadmoveat,longius vox
tMfu,quodinprincipioindigeat localiaeris mo- deducetur, quam patulum per aerem. Simile
:u',ficIonusinaliismultiscumvifu&radiarione quidtentaripotent, in non pcrfedte concavis,
rerum vifibilium convenit , quceproculdubio maloeciamnavisaucperricaoblonga,cormenco-
lullumlocalemmotumaeriimprimunt, utjam vebe!lico(voceperejus fuperficiem miffa , non
lictum. perforaminajfentiemufquevocem longius de-
i26.NihiIominustamenconftat vitreas fene- vehi,quam per apertumatrem.
tras conquaflari ex fonitu tonitrui aut rormenti qa.Sumendum foret experimentum,gui quan-
)ellici;pifcefqueferunt pertertefierimotuexe- tumque decrefeeret vox delataincornuper li-
ufmodifonituaquam fubingreflb. Sed hsec lo- neam arcuatam,autin tuba perreflexam, aut in
alis in aere motus effe&afunt, concomitantia quibufdamfiftulisfinuofis*
bnumfutdiximusjnonafono produdta. 133. Certiflimumeftfquanquam receptsopi-
i27.Memoria;prodideruntveceres,fidemque nioniadverfecur ) fonosfine adjumento aeris
pudaliosimperravicmaximosapplaufuspopu- poflegenerari.etiamfiaer commodiflimumfoni

iqiieacclamacionesinconfercammulcicudinem vehiculumfit.Sume vafculumaquarepletum,&
olle<5ci,adeoaeremrarefeciffe,& difrupiffe , ut forcipem ad aliquodfub aqua fpatium collide,
upervolancesavesdeciderint, aerquefnftinen- fonum manifefte percipies,non magnopere di-
o noneflet mukisquoquecreditum, vehe-
: minutum,cumtameh prorfusabficaen
lentes campanarum fontcus in populofis ci vita- 134. Vafculum aliquod argenreum cape , alte-
bustonicrupropulfafle, eaqueracione peftife- lum veroligneum.urrumqueaqua plenum, de-
iimaetemdiffipafle,qu£Eomniaconcuflio, non indecollideforcipis brachia.ucante, manuslati-
>nus,efficerepoceft. tudineafundo;deprehendesfonumexargenteo
128. Ingens fonus, e proximo delatus multoS vafculo,quam ligneo,clariorem. Si tamen vafcu-
;ddiditfurdos,quieoipfomomentodifruptam lumfuerit vacuum,nullam collifiointerargen-
uafiinauribus membranam fentiebant. Mihi teum&ligneum vafculumdifferentiam prodir.
uoque dum adftaremcuidamalte&acute tin- Vndeprauerillam magni momenti obfervatio-
ienti.fubitonoxaillataeft, tanquaminauribus nem,nullumexaere fonum procreari, duo haec
ipturaquadamaucdislocacionefac"ta;&paulo colligeredacur;prius quodfonusvafculi fundo
3ft,cinuitusexftiticfonorus(nonvulgariscacus, communicerunpofterius» quodejufmodicom-
lcfibilijfedmulcoclarior&difparîtautfurdi- municacio meliusaquam,qua aerem,perrrafeat.
.cemmecueremjfedpoft quadrantem horae t- t^s.Solidaquaedamcorpora inmedioflamme;
muic.Hoc effectum veriflime ad fonum teferri collidito,fonumque modice a fono aeris difcre-
sceft.Vc enim didtac in vulgus uficatum axioma, pancem pereipies.
jcenciusobjeclumdeftruic fenfum', (peciefque 136. Parsfpiricalis omnibuscorporibustangi-
iricales cam vifibiles quam audibiles in fenfo- bihbus inexiftens,& quodammodo aeri affinis,
vim fuamimprimere, eciamfipraecerea nul-
is minifteriumaerisaliquaexparceperagir. Sicvas
mcorpus moveanr, vacuumfipulfetur,fonusparriminexceriori,par«.
izp. Delacos fonoSar£tumconfervarrecepta- timabinterioriaeregeneratucqui eo majorex-
ilum,efficitqueutlongiusaudiancur;cujusrei iliorve.quo pleniusmagifve vacuumfueric vas,
:perimentueftin membranatum voluminibus participato tamenfpifituligni, qui abexteriori
fyringis.Sienim os altefi parciadmoveacur , adintenorem percranfitfuperficiem. Idemeve-
teri auris.fonus percipitur multo logius , quam nic pulfatis in extima fuperficie cincinnabulis.un-
lapertoaere.Caufaeftjfoniper aerem apercum de fonus eciam penetrat ad internam. Similes
ifperfio diflipatioque , &
in ejufmodi concavis inftanciae dari poffenc plunmae,quas craclacui de
>nfervacio, coar&acioque. Sivocemquoque fonicommiinicacione refervamus.

nmictas tormentarij pulveris excipulo , five lo- i^.Non excufanda ejus efTet ignorantia , qui
alamenco , alcerqueaucemappliccc tormenci putaret (utparcimantediximus ) fonosfidium
elliciorificio , fonus perrraniiens percipicuf produci inter manum &chordas, aucplectrum
mlcoclariusquaminaerepaculo. & chordas.aucarcum &
chordas,cum haec ran-
130. Confiderandumpraeterea,quidficfucu- tumvehiculamotusfinc, quo fonusprocrearur:
petinregram rrieatus longicudi-
am,fi inclufus fonoalioquin vereincerfides&aeremnafcente,
emnondevolvaturfonus.fedexteriorem par- nontameneximpulfioneaerisfadta exprimofi-
imaeremtranfeaCvelucifiad nonnullamacor- diumoru, fedexregreffuaucfefultufidiuinpri-
orefonisperviodiftantiamloqUaris, veladali- ftintimlocum.pertadlumdigiti intenfir. Mocus
iiiodfpacium ab altera ejus parte aurem f emo- ille refulcus celer&acucus exifticcum prior mol-
eas.vel os paricer &

auris a corpof e diftenr; co. Vd &
hebes fir.fic pleclrum continuo fides tor-
erciimq;quodincorporedecemauco<5topedes queceaquerationeperpetuo eascrepidare facir.
atigo.fonusfaciliretur , licetos &aurismanus Experimenta varia Jpefletntia magnitudinem &
ititudinem removeanturacorporis extremis exilitatemJonorum,extintlionemvel
auloque commodiuspromoveatur, propius fe obtufionem.
pplicanteaudicorcquamofeloquenris. Con- 138. Fiftulaeabuna parte quis fibilum indar,
rat quoque vocem e publico prolarammelius aurealteriparciadmoca,fenciecurram acris per-
cubicu!o,quam foris e cubiculo.
iercipi in cuffio foni,ut vix pofsit tolerari.Caufa eft.f oni in
131. Quemadmodum receptaculum infegre circulum diffufiOjqui.ahoquinperaerem difper-

otundumconfervatfonum,ita&femiconcavii, gendus.fi coarcletur canaliquodam , majorem
'edminorigradu, ideftproportionalicer mino- fonicumneCeflariogenerabir.In quo experime-
em.Quare,fidifpefcascorpus,calamumvediviw toilludnotandum , receptaculis comprimenti-
ias in duas partes , alioque ad hanc partem lo- bus non folu confetVari,fed augeri&acui fonos.
Ll j i^p.Cor-
_
791 SYLVA SYLVARVM, ftik 791

139. Cornuvenatorium-, alreraparrelaxius, 147. Clavecymbalanonfublatodperculoexi
magis intendet fonum,quamfiforamenprorfus lioremreddunt fonum.quamcontra: ratio eft
aequaleforer* Ratioeft,quodaer primo ar6tiora quod quaelibet aeris conclufiolufficiente flati
ingreflus fpatiacontrahatur.deinde majora na- deftirutafonnm refringat. Vnde prior quoqu

6tus , inlargiotemfe effundatexitum , fefeque inftanriaconfirmatur. Concavumenimreftudi
dilatet.In egreffu quoque plus aeris percutiens, nisaurpandurae aerem nopnihilcohiber.
confequencerfeipfo rrtajor&graviorexiftir.Ad- 148. Gleceftria: templum eft (ca\ fimile alii
eoque cornua venarorum.quae aliquando rc6ta, q uibufdam in locis extare intellexijin quo fi vet
nonobliqua fiunt , femper ad inferiores partes fuspariecemloquarisleniter , alrerelonginqu
latiuspatefcunt. Expenmentum fieri poflet in commodius,quameproximo , tuampercipie
fiftulis infra laxioribus aut cum capacitate

, vocem:exa6tiuslocifabrica inquirenda. Statn
quadam , deinde inredtam concavitatem defi- fornicemeolociefle,autvacuum interftitium;
nentibus. liquod.autambulacrumpoftparietem , &me;
140. Eft in campis San6ti Iacobi canalis lateri tum quendain in ulreriori parietis exrremicate
tius,cuilacunarquoddamhumile contiguum,& verfus quem vocem emirtis;ita ut vox loquent
adcujus extremum rotunda domus ex lapide. provolvaturper parietem, tumquemeatum ai
Canalis ille feneftram haber,domus fiffuram aut quemintrer,communicetq;cum aere in conca\
modica? latitudinisrimam. Inhancimmiffa vox fubfiftenre;confervatnrenimobplanitiem pai
terribilem circafeneftram excitatfremitum.Ra- etis.Sedhoc minime fufficirut fonum edatpe

rio eadem cum prsecedenti,quae di6tat , omnia ceptibilem,ni(i communicerciiaerepofteriori
concavaanguftiis laxe crefcentibus, inregreffu i45».Percufla arcuschorda, cornibuslcilic
fonum edcreampliorem. propius auri applicaris.ionum auger gradumqi
141. Tintinnabula accipitrum foraminibus toniproducit:rario eft , quia fenforium propt
ad larerapatentibus majorem efficiunt tinnitii, compreflionem percuritur,antequam aer difp<
quam globulus in ses impa6tusfub dio. Caufa garur.Idem quoque fir fi cornu dentibus con
cum prioriinftanria fyringae eadem , videlicec neatur.Sedhaeceftmanifeftafoni delatio adc
quodfonus , tintinnabuliparietibns conclufus, tibusad auditus organon, proptermagnum i
jnregerfortiorqueadforaminaperveniar. ter haec duo commercium quod ; vel inde pat

i42.Tympanaambientesclaufurae,fonidifper- quodrerricus&afper ronus dentes hebetet.
fionemimpedienres,efficiunt(oniex tympanio- dem contigit fi cornu arcus admo veatur remj i
rificio egreffum&vehementiorem & clariore •,

ribus.Sedhicrantum foni prolapfus eftillincl
quam fi pulfetur fimilispellisinlibero aere ex., aurem.
tenfa;ratio cum praecedenricoincidir» i50.Radiusferreusauta?neus,alreraparte 1
i4j.Sonicommodiuspercipiuntur,longiufq', ri admora,alterapercu(Ta, mulromajorem p .
vefpertino aut no6turno tempore quam meridie ducerfonum, quamfiimpulfiofimilisfiac ta 3

aut interdiujcaufa eft,quod aereper diem tenu- non adeoauriconriguo.Exhifce& aliis quib •
iore,fonus magispenerrat , eodemper no6tem daminftantiis,partimjam memoratis , appM
denfiore,confumirurminus& difpergirur. Arqj fonos non folum per corporis laevis fupcrhci n
itanox quaedam claufurx fpecies exiftit: condu- devolvijfedcommunicariquoque fpiritibus »*
cirhucquoque univerfale nodtisfilentium. roscorporis infidentibus.
144. Duobusmodisreflectuntur foni,autad 151. Meminiin collegio Trinitatis Canta! i*
diftantiam,quaeEchovocatur, ubi vox primige- giaefuiflecubiculumfuperius,cujusfornix la 1-
joia e)ufquereflexiodiftin6tepercipirur , dequa fa6tusinmediocubiculi columnaferrea fuli -
inpofterumagemus;aut inconcurrentia cum , baturjbrachijcraflitudine.quspercuflafonit 11
lonus refle6tens(e proximo enim oriturreflexio) obfcurioremedidit, fed inferiori cubiculo 1 -
regredirurimmediatepoft primigeniam , ideo- gnum excitabatftrepitum.

que noniteratur , fed ampliorredditur. Hinc 152. Sonus quem fitulae in puteo efficiun
, d
Mufica magis (onora in aquis deprehenditur, & aquam illifa?,aur purei lareribus impa6t3-,aut -
in cubiculis tabulas incruftatas qtiam velatas ha- vicem collifae , profundior pleniorque exil ,
bentibus. quam in aere aperto:rario eft,compreflio& e< •
145. Fidesteftudinis autpandurae,autclave- clufioaerisinconcavo purei.

cymbalamulto majoremfonum edunr propter 153. Vafafubrabulatiscubiculi collocata qu
'*
orbiculuminftarrofae,perquem fonus reddirur, vis incubiculofonitusplenioresmagisrefon -
&operculum,concavumqueinferius , quamfi tes reddunr.

con-
fola aflerisfuperficiesdarerur,orbiculo & Adeo ut quinque in univerfum dentur rai -
cavoremotis, utfuperioraeradinfenorem ad- nesfonumamplificandi.Claufurafivecompi .«
inittatur.Ratioeft,commurficatio aerisfupeno- fiofimplex claufuracum dilaracione , refleu

,
riscuminferiori, qnaeclaudendoprohiber utri- concurrens.&adfenforiumacceflus.

ufquediminutionem difperlionemve. 154. Quantumad exiliratem vocisautqi-
146. Lyra Hybernica ab urroque fidium laterum!ibetfonorum,conftat vocempenerrare M
re circumfluum haberaerem , fine coficavoin lida &
dura corpora,modo non nimiscrafla j
'<
longitudine,fedinfolafidium extremitate ; ma- aquam,corpus faris compactum aeremque >

gifquefonoraeftquam pandura,orphanon, aut cludens.Voxaurem&fonuseorranfirudebilifc
cyrhara.quaechordisquoq; mctallicis conftant. exilis redditur. Si igitur foramina accipitrij
Caufam videoraflignarepolfe , quodaerab n- tintinnabuliobtures,nulIum edettinnitum, d
troq;latereliber&patensprofir,fiadfitconcavu; fonitum obfcuriorem &
clangorem.Simile fi n
quud propterea comodiusextremitateobtiner* Aeritejiapiilum in fe continente.
i55.A<:a
91 HISTOR. NATVRAL. CEtfTVRIA II.
7S?4
155. Aquacertiffimum fnppeditar
experimen- curamentum habens,ejus vero corpus duas n-
m,fibalneum quis ingrediacucfumta fitula , biaslongitudinea?quet,fofamiriUmiirrimq; pari
ijus inverfo fundo orificium aequaliter depref- proportione;duo pariter eandem caritileham il-
madfuperficiemaquidedueat , inde fuba- lamodulenturin uirfono, notetnrquenttm fo-
iamdeprimatadfefquimanuslatitudinem,fer- riusc6fundatur,aiuamplificetur,authebetetur*
rocontinuecequilibrio,ne parsattoilatur, aeri Similiter.cruxpareturconftansgeminocorpore
jeftitura egreffurm Tum ille in balneo confi- prorfiiscavatojduo loquanturaut modulentur*
:nsadearn profunditatemfeimmergat aquae, alterinlongitudihcalrerex tranfverfo; duo ex
caputpoflit inferere fitulae , tantumqueaeris oppofitis partibus aufcultent
, obferventque an
illasexcitantisprorumpet, quantum fpatij re- f n.isconfiindatiir,augeatur,anobfcurctur. Hat

liretipfiuscaput.Vocemtuncproferat, mani- duaemftanrisfacemallucebunr, ubide mixtura
(leabaltero extra aquam confiflente percipi- f onorum agemus.de qua poftea.
dam, fedea qualispuparumefle fo-

exilitate ifji.Si follesinfertiorificiotympaniinflenturi
oiittamenfonus articulate vocabula referens deindeilludpcrcutiatur,fonumpauloobfcurio-

in confundatur. Notandum mulco id poffe remreddit, abfque ulla manifeftaalterarione i
ri dex terius,fi imponatur fitula capiti viri non- caufapatet,quod& foniegreffum impediat , &
im aquas lngrefli.qui tum fubfidat, depreffa fi- aerem flatu compreffum motui ineptum reddat.
ulcum eofitula ; genubusquoqueinnitatur , Experimenta varia fpeQantia claritatem& fub-
tfedeat, quo aquafiat depreflior. Non vane mtffionemfonorum , eorumque ad lonquu aut
rraflequis conjecerit, Siculum poetam , ha- brevim intervallnm delationem.
iilTehujusexperimentinotitiam , cumnarrac, i<S$. Claritas & fubmiiiio fonorum differc
ylam,famulum Herculis.egreflum ur replerec abeorundem magnicudine ac exilitate: hypate

ulamaquaex amaeniffiino fonte inlittonsvi- enimleviter tantum tacta majorem fonum e-
iia,aNymphis,illiusamorecorreptis , vivum dit; jieteduriterpercuffamulto longius exau-
jaquas furreptum fuiffe.Herculem veroclara diripoteft. eft , quod hypate plus aeris
Caufa
ceamiffum famulumcoropellaffeutlittusre- impellat, nete vero minus , fedacutiori per-
Hylamque exaquis refpondiffe fed
naret. , cuflione.
uodhuc facit)camexili&cenuivoce, utputa- 164. Vehefflentia ergo percuffionis clarita-
riccrium milliarium fpatio a fe disjunctum , tem,tenuitatemque fonorumgenerat, utin ve-
.mfons revera inpropinquoeffet. hementiori&lenioripercuffioncinflarionecor-
I56.1nteftudinealiifque inftrumentis MuL nuum intenliori & remiffiori , rintinnabuli im^
;
, fialceimpoficisdigicis premancur chordae pulfufortioreautlentiore,&c. Vehementia feu
uo fic uc minus fpacij relinquacur quo rremac) intenfio percuffionis plus minus confiftit in du-
iiusacuciorexifticfedmagismonbundus. ritiecorporis percufli,aut viribus corporis pul-
:57.Sumeduo acecabula,aciemqueuniusfun- fantis.Pannus enim percuflus minus fonar , li-
lalcerius illidein hydria aquam continente s gnummagis, metallum tantofortius ; inrerque
perimencoque conftabit, quo illas profundius meralla,auri,utpoteflexibihoris,fi pulfetur, ob-.
usimmergis , fonumcreariranco obfcurio- fcurior eft fonus, argent uin aur ass magis rinnu-
n,eciamfiparsaIterhisaquisexfter»Sedobfcti* lumâerautemjficubiforriter comprimatur, a>
as eonjun&a eft cum foni ina?qualitate,quae ex quatdurumcorpus , quod excitacusexplofione
eft , quodpars acecabuli aquis immerfafic, tormenti fonus probat. Vifu quoque cognofci-
rsemineat/rocum fi aquisobruacur , fonum musexplofumglobulum,autcharram humecta-
erctclariorem , fed humiliorem & depreffio- tam compa&amque valide,& expulfam.aut pul-
m,quafi e longinquo delatum» veremfolummodo vehementius compreffum,
158. Mollicies corporis,magis quam foliditas, produ&i foni claritate pene efle pares.
num extingwic 5 uc campana pannoauc ferico 165. Acrimonia motufque ce-lericas rhulcum
voluta , fuffbcariotes fpargit fonos . quam tam ad claritacem quam ad vehementiam mo-
>neo praerexcacegumenco ;
proinde inmona- menticonferunt.Sicfiagella&virga;, quo cele-
:nisclavespannoveftiuncur * & in collegiis riusacriufq;aerempercutiunt,eo clariorem fo-
lculi. rumproducunr.Atqjin cantuad Ceftudinem,&
ijp.Experimentum inribia variehac racione clavecymbalorum agilis idtus fonnm maxime
ntacum.Fundumpalmaemanusadmotumfuic, vegetumedit:rariocftquod percuflio velox ae-
raundiqueobcuracum ; applicictimpulvinari rem cicius diflecec 4 eum mollis pociuspulfet
imafceno;infixumarenae,cineri,aqua;(larirudi- qUam fecet. ,
jfemi-pollicisfub aqua ) firmiter imjjofitum Experitnenta variajpeclantia commtinicatio*

mdoargenteaepelvis ; fed fonus continuere- nem fonorum.
anfir.Laneoautemcapeco impoficum, holofe- Cbrrirttunicaciofonorum, (m cavitare reftu-
cojcomentofquanquam levicer ) infercumni- dinis,vacui vafis,&c. )cancum delibataeft in ma-
ii,fonum prorfus exftinxicinftarhalicus. joracione fonorum;fed quajpeculiarem titulum*
160. Ferricandentis fonus eft infirmior fri- & fuo quidem merit6,vinc(icat.
|idi;quiadumcandet , mollius apparet , mi- 166. lnfigne experimentum,quo demonftt e*
iufquer»fonans:fic&aquae calidae lapfus mi- turcommunicatio fonorum.eftih pulfarionejE-i
ius,quam frigidae fonorus ; quod furmihi qui- riscaHipani.Hic,fimalleo fuptema ejnspartem
em videturj molliorfit, &olei naturaemagis pulfes,mox media,deinde infima,fonum fentiesi
ifEnis-,magisenimlubricaeft, &hoc, quiame- acutiore&graviorem Concavointerius refpon-
jus purgat. dentem,quamvisextetnatantumpercufTiofir.
161, Tibia paretur in utroque excremo ob- 167. Erfi procreetur fonus incer flatum
L1 4 ons
.,
, .
.,
795 SYLVA SY£VARVM,yh* 79<

oris& aeremfiftulaecontiguum ; aliqualem ta- 174. Nihiloccurritpraeter vocem homir.j
men communicationem obtinetcum latenbus autavis,cui atbitrarium fit edere fonum Muf
fiftuWpiritibufqueibicontentis: aliusenimex cum aut non:ratioprorfuspetendaex afperai
fiftulalignea,aliusextubaa?neaionusoritur.Ve- gutturearteria.Haec probeextenfaaequalitatet
ftita quoq;panno aut ferico fiftula diverfum pro-
acquirit:ut veficaintugascontracta ,fi explict
ducet fonum ab eo,quem per fe darer, hume6ta- tur,laevisevadit. Extenfioillamagisintonisqu
caetiam nonnihil, lnteriusalirerfonatquaficca. loquela requiritur , adeo ut internavoxautft

i68.Sonusfubaquaprodu6tus facilius com- furrus tonum producere nequeat.In cantu quc
municabiturduro corporiper aquam,quam in que magis manifefto gutturlaborat quami ,
aerefa6lusa'e"ri.Videexperimenrumi34. fermone,qnodextenfiomenti , aut retractio i
Experimenta variafpeBantia &qualitatem & canrantibusdocer.

Bombus apum inaequalis exiftit,ftatt
tn&quahtatemfonorum. 175.
untqueexantiquisquidam,huncnon prodiret
InpraecedentibusfubiMuficamfpeclaviaius)
oreipfarum, fedfonum efle internum. Sedi
a£rum de fonis Muficis , ex quibus aur concen- trumqueforteavcro exerrat , cummotusal
rus aut dtflbnantia duarum parrium orirur,quos rum hunc cieat,quem , nonnifi dum moventu
tonos vocam us:pariterque de fonis non muficis: exaudimus.
cujus rei rario a nobis data,quod illi ex aequalira- 176. Omniametalla, dum aquisexftinguut
generentur. Addidimus
te, hi ex inaequahtate tur,fibilumquendamedunr, haudabfimileml
quoque, qusenam efTenteorporasequalia tonos terae Z.Generatur ramen fonus inter aquam ai
producentia ,quae inaequaliatonifque carentia.
&
vaporem aerem. Co6tio quoque in modica
lam vero deejufmodifonorumaequalitate age_ quae copia fibilantem gignit fonumjebullitio ai
mus quae nonanatuta corporum , fed acci-
,
tem in vafe replero fonum ebullientem , qua
denraliseftifeuexafpentateautobliquitatemea-
quodammodo in fiphunculisludicris , quib
tuum,aut iterata percuflione , aut trcpidarione pueriutuntur,
motus.
177. Fiatexperimentum,utrum inaequalit
\6% Tintinnabulum rimadehifcens,unde im- aur mutatio medij.nonproducatfoniinaequa
peditior fono tranfitus , tetricum & abfonum
tatem,ut in tribus campanis fibi invice contigu
editfonum:fic &
voxhumana, ubiafpera arteria
aere intermedio .'
qitarumextimamalleo puli
fngorecorreptafcabritielaborat, &, quafimu-
tur.utpateatquantufonusdifferatabillofimr
coreobdu6ra,raucefcitjfoniq;hisduabusinftan-
ciscampanae.Sume&aenealaminam,ligneurr,
tiis ingrati.ex mera inaequalitate funt. Sed fl inae-
afferem, exiifque conjun6tisalterum percut •
qualitas fuam habeataequalitatem,allubefcit fo- tur,obferveturquenum inaequalisinde fonus 1
nus cum fibilo aut ftridore. riatur.Parrireitidemligna indolio cum orifit

170. Ornniainftrumenta.five quaeregreffii fuis &nodis,& notetur differenria foniin dc >
gaudenr,Uttuba:autflexione, ut incurvabuccL
quodejufmodipartitionibus caret.
na.aurnuncelevatamox depreflafint , ut tuba
ExperiitfentafolitaridjpeBantiafonos acation
du6tilis,fonumtremulum edunr. Verum tibia,
(£r graviores,& t^tttjicos
autfiftula,qu3eejufmodiinaequalitate carent, li-
178. Evidenseft,aerismajore quantitatep •
quidum producuntfonum. Attamenfiftula aut cufla fonum exiftere gravem ; minore acutu I
ribiapaululumhume6tatamterius, fonum edit

Percuflio quantitatismajoris efta corporis p -
graviorem modico cum tremore aut fibilo.Rur- cutientismagnitudine,latitudineconeavi, qu 1
fusfidescontorta , qualis folet effe hypate pan-
a fono perrranfitur , ejufdemque longitudi
durae, ftndulum excitat fonum*
Vndehypate majornetej fiftuls foni gravis
171. Vcrum fidesteftudinea, fiprorfusinpar-
funtmajora foramina,quam acutifoni.Atq; :
ribusfuisinaequaIisexiftar,tetficumeditfonum,
fiftulae fimilefque eo graviorem eduntfonti
quique tono caret,atqueabfona vocarur. Inde quo foramina ad inferius remotiora funt, lon;
chordae metallicae nunqUam abfonae deprehen-
ufque ab orificio diftant:quantoque propiora >
duntut.Videmus quoque exploratam teftudinis

rificiojtantoacutiorem. Quinetiamcorpusfc •
fidem.quae falfa vocatur , firmiter intefdigitos

dum,quale ferrumfocariuminvertieepulfatt 1
extendifolere impadtoque ralirro fi fe redupli-

,
producet acutiorem fonum: in partibus inferi
cat,probamaeftimari, fi veroacutam autmajo-
ribus,graviorem.
rem prodat fpeciem,falfa cenfctur. 170. Patetquoque,eoacutiorem eflefonu ,
Aquae fonitus rapido curfu latae auribus

171. quo acutior & celerior aeris percuflio eft: eoq 1
occurrittremulus;& inorganisportatilibus fin graviorem,quo tardior. Idem confpicimus in •
quibusphilomelse , utvocant.tibia contineta- dibus,quae,quatomagisintenfae&contottae(f

quamjcontinuetremulus editur fonus. Pueri derefultusceleriorj tantoacutiorfonusexifl,
oaudentfipluinculis ludicris aquarepletis » qui Sicfidescrafliores magis intenfae & tenuioi,
,
inflati,autexcitatoiniisfibilo , tremulum pro- minus intenfae,eundem reddunt fonum.

ducuntfonum.EaquetrepidatioafEnitatemcum i8c.Pueri,mulieres, Eunuchirenuiores ac-
liieta L habet. Inaequalirates hae trepidationis tiorefque vocesedunt,quam vifi:ratioeft , m
grataefuntpotius,quam ofFendunt. quodhi majus habeant caput,unde f ortior erm •
173. Nota; omnes vocisgravis,qtiin & acutae» garvox(efficaciaenim vocisfoniveaddifferen i
afpet um edunt fonum,quoniam baflus plus ae- valet quoadcIaritatemollitiemve,minimequ-

rispercutit,quampoflitalioquiaequaliter. EtSu- ad tonos)fed organon dilatatius; conferentee i
perius tam acriter aerem diflecar,ut celeriter ni- ad dilatationecalore,utcerto coftat. Verurat
misregrediatur , quamut fonusaeqnalisexiftat. curpubertatisannimutentvoce,magisnosfn§.
Ideoq;mediavox(Tenorjcenfeturfuaviflima. Videturidfieri,quod multo corporishumici,
un
-
57 HISTOIt. NATVRAL CENTVRIA II.

79 %
ndepleniusanteapartesirrig^bantur, advafa adduas,quoadrres; (icqueporro ad Diapalon
lermanca depulfo.calorin corpore exuberare ufquemaxiir.umhincnumerorum arcanumex^
iicipiar,quidi!atatosmagisreddit meatus; cum fculpetur.A vero non abludic, quod fabri fiftula-
mnia caioris effe&a occi/rranc, îloficas.hirfu^ rum,&c.cognitione ejus rei non careant, quonia
a curis.cutifque durities.
eascum certismenfutisparent.Sic&campanaru
ifci. Muficorum induftria duas excogitavira fuforesinearum ronisconcinnandis,itautexpe-
asrationesintendendifides,prauer contorcio rimentum inquifitione faivan poffit. Atqui ob-
err. Prioreftdepreffiofidium digitis.utin col fervarum ex antiquis cuidam,vas vacuum dioito
reftudinis,&c.Pofterior fidium brevitas,uc in percuflum diapafon edere refpe&u foni ex vafe
>
rra clavecymbalis , &c.eademurriu(que ef- replero ; fednonconcipio qui fienhoc qucar s

,
6ti caufa , produ&io fcilicerceleriorisfidium cum percuflio vafisrepletiauc vacui vix fonurri
^fultus.
aliquemedat.
Quolongius intendicurchorda.eomi-
i8z. 187. Aliquaperceptibilisad fenfum requiri-
„r fuperinrenfioin norarequirirur.Iufta enim

turdifferentiain proportione produdtionis no-
hordsexigiturintenfio, antequam notam ali- tx alicujus,refpe6hiipfiusfoni , quipaffivuseft;

uarHproducac. Inteftudinisquoque tadtibus, nepropinquusnimiumfit , fed aliquantum di-
:c.quoa!tinsafcendunt, eominoreft diftantia ftans. Namintibia triaultima foramina parem
uerlisamenta. - edunt tonum, quasnotaexiftirfubmiflior rono

i83.VitreiimpocuIumspr£fertiminfraar6tius, triumpriorum fimilequid proculdubioin jn^
:
:fupralaxius.aquareple, marginiqueejus tali- tenfioneautta6tufidiumrequiritur.

umimpinge aquadeindeintervallisrepetitis
;
Sxperimenta varia [peilantia fonum inte-
jagis magifque effufa,ronum femper talitro ex- riorem &
exteriorem,
lora ,
decrefcerefonum,&graviorem
fenties Alia prsctereaeft (onidifferentia, quaffi nos
eri quo poculum inanins. interiorem &exteriorem vo.camus,qm nec fub-

xperimenta varia (petlantia motm proportio^, mifluseft necclarus; necgravisnecacurus; nec
nem acuti & gravU foni muficusnccimmu(icus;quanquam verum (it,no
184. Iufta & menfurara aeris percuffi propor- inefTe intenori fono vim generandi tonum fed ;
o,quoad gravitatemfonornm&acumen, ma- contra.fonusexteriorfitmuficusautnon. Ideo-

imiinter alia arcanireseftin excuriendacono- qttepotius enumerationi qtiam exadra: diftin*
.tmnatura.Veram enimeorundem coinciden- 6tionioperamdabimus;eriam(i(utaliquomodo
amindiapafonexplicat , quiregreffuseftejuf- opinionemnoftramadumbremus^) inreriorno-
emfoni.Prarrerea confonaniiamautdiffonan- bisfirveriusimpul(io,auraeris contufio , quam
aminterunifonum&diapafon,dequibusanrea ejufdemelifioautfectio ; ita ut percuflio unius
biter egimus in experimentisMufic^.Operxve-
differat refpe&u alterius,uc i6tus a fe&ione.
oprecium eft,hicreperere,utprscipuaminqui- 188 Inhominumloquelafufurrus feuclarior
tionisnoftra?partem,quoadnaturamfonorum. feulenior,vocaturfonusinterior, ipfa pronun-
proporcione incenfio- ciacio eft fonus excerior;ideoque nunquam e fu-
ierf pofTet inveftigatio in
is fidium.in proporrione diftantiae in ligamen furro tonus aut cantus nafcitur,ut elocutione.-fic
iS,&inproporrionecavitatisfiftularum,&c.fed refpirario aurflatus,quifitore, follibusauc ven-
ommodiflime in hac poftrema. tis,utuc clarus.interior eft fonus ; infpirario ope
185. Fiat igicurexperimentum,chorda femel fiftulsautconcavi,quamvismollis,exterior.-pari
anrumintenfa,uttonumederequeat; mox re- rarione vehementiflimiventi,finoncoar6tenrur
letitafecundam&teitiam vicem intefionc&c. autcavumfpirent > fonum producunc inrerio-
)bferveturfcala,aurafcenfuiproporcionacafoni rem;fibilusautventus cavuseditcantum autfo-
lifrerentia.Duofimuleffe6taparefcenthac ope- numextenorem; cum ptior aliquocorporeco*
•amriusfonorumproportio exaequata menfur* primatur,pofteriorfuaden(itatecoar<5terur, un-
ntenfionis; pofteriusfonorumproporrio cum decavusfifpirerventus,pluvii fignunleftiflam-
idibusex majoriaut minoriinenfione.Sed ha?c ma cuffiin femoveruf autfoIlibusinflatur,mur-
Eftimandae menfurae adhibenda caucio eft , ur murediraucfonuminreriorem.

onffitudoinre6tachord£elineafumarnr,inqua^ 180. Omne corpusdurum alreri corporidti-
libetintenfione vercicillorum. roillifumproducicfonum exceriorem , fecun-
Quantumadcacvtus numerusligarhenco- , dummajns aucminus adeoutfimollifEma fu-
;
tumineunduseft; praecipuevero lineaelongitu- ericpercuffio,nullus indeoriatur fonus , nun-

doaprimotaduchordje , adeumquzdiapafon quam veroinrerior. Vrfiquisleni , &qui nori
producer , racione prioris cadtusin eade chorda. fentiacuriinceflu ambuler.
18$. Sedoptime(utdi6tum ) res fuccedetin 190. Vbi ab aere eft percufllo feli compreflo
foraminibus inftrumentorum pneumaticorum. feu non,in corpus durum,nunquarn exreriorem
Sume ergofex fiftulas longitudine aliifquere- ciet fonum ut fi converfis lnparietem follibus
:
quifitis paresjquarum alia fimplex alia duplex, & vehementiflime fpires.

(icporroufquead fex.foramen habeat attende .' ipi.Sonitam exterioresquaminteriores pof-
quamfonicadentiamquaeqjearumpraefter. Sed funtgenerari tameffiifToquaffi rerrado fpiritu*
diligenter in rribus his poftremis obfervandum, veluti in (ibilo aut refpiratione*
quaechordaelongirudosquae diftanriata6tus, qui Experimenta variajpeBantia fonosar-
inconcavoaet, quemfoniedatafcenfum:quoad ticulatoi.
ulcimumexhifcefubiapriflimapraebetur demo- icji.Evidenseft,nec nonmaxime admifandis

ftratio)annorandumefiec,quoconcaviaugmen- fonorum fecretis accenfetur , fbnum nulla (us
to,adnotam unlgam altior progf eflus fiat , quo parteimminutumpertocum aerem difpergi.in-^
cegruro-
799 SYLVA SYLVARVM,/™ g c
teTumque eriamminimis aeris inhaerereparti- ftriamoftenderunt.deiignanres, quaenamliterj

culis',adeo urfcirearricularafonorum diverfiras eflenrlabiales,denrales,gurrurales, &c. Latin i
tamexhominibus quamex avibus , inconfula vero& Graeciinterfemivocales& mutas diftin
an<niftifllmamquoquefiffurampertranfear. ftionemadhibuerunr, inquemutisalias fecerii
19^. Ina:qualisagitario ventorum,& fimilia, tenues,medias&afpiratas:necfruftra , fednoi
enamfideferendoad magisminufve diflita fo- fatisexa6te.*namfpecialesmotus& i<5tus,und
novehiculumpraebeant minime ramenrurbat
-
, horumfonorumefformatio , parum diligente

fonorum difcriminaintrailludfpatiumquoper- inveftigati:velurlireras B. P. F. M.exprimi noi
cipi queanr.quam vis forre in caufa finr, quo mi- claudendo
poiTe,nifi oris contradtione aut os
nuslongeaudianturquamcoelotranquillo.-ucex qiiodliteraeN.& B.pronunriari nequeanr, quii
parteantedidfum. lireraN.murerurin M.ur Hecaronba fiar Heca
154. Nimia diftanria confundir articulatos fo- romba:quod M.& T.proferri nequeanr nifi P ,
nos,urparerexeo , quod vocemconcionaroris intercedat,utemruspronuciaruremptus,&rnu)

aurfimilempercipiens , diftinguerefermonem taefimiles:adeoutinhancinvcftigationem peni
nequeas.unufquearticuhuusfonus ab aliocon- tius incumbendo deprehenfutifint, pauciore
funditur,utfucummuki fimulloquuntur. motusrequiriad efformationem integrialphi
155. In cxperimentoillo,fi quisfub aqua vo- beti,quamnumeranturlitera?.
cemproferar,voxexilisreddirur: fedurarricula- 199. Pulmones ex omnibus corporis parti
tos verborum fonosdiftinguereliceat,quodan* busmavimefpongiofi,ideoque contra&ioni £
tediximus, dilatarioni apriffimi funr: conrradriaerem ex

196. Sic mecum ftatuo, quodfonusextreme pellunt,quirranfeuncloarreriam,gurrur, os, vc
tenuis,autexcremegravis , articulatus eile ne- cemefformar;fedarricularioopemiinguae, pak
queat/fed articulatio verborum fonimediocri- ti,&c.requirir , quae inftrumenta vocis appel
ratem requirac.- quod &
tenuitasnimiafoni ar^ lanrur.
ticulationemconfundatcontracT:ione,nimiain- aoo. Cognarioquaedam obfervataeft inte
renfiodifperfione.Erquanquam ( urinpraece- fonosabinanimariscorporibusauranimarisqu
dentibus dictum)fonusarciculacusomninopoft arriculatam vocemnon edunt &variasartia :
produdtionem polficconrrahiin anguftsfiffurae latse vocisliceras , plerunqueenimfonos hofc

tranfitiuamen priorarticulatiomajoremrequi- defignantfimiliarcicularasvoces rcferenre. Ii
ricdimenfionem. trepidatio aquae fimilitudinemquandam cui

157. Docuitobfervario,concionatoreminlo- literaL.obtinet:merallorum exftinctio cuml
coaur facellofupra&infrafornicaro ramcom- tera Z„ hirritus canum cum R. fonirus ftrig
modeexaudirinonpoile,quaminaliisIocis: ra- cum S.H.ionusfeiumcumdiphthongoeu, vc
tioeft,quiafubfequentiaacceduntantequaprs- cuculicumdiphthongoou fonusfidium cui :
cedenria e vanefcunr:ideoque arciculaci foni ma- N. G. Si quis igitur in hanc curiofitatem aut ni
gisconfunduntur,etfiquanrirasfonimajorfir« vitaceminciimbat,utefric1:a2afe pupuiae aurc
i98.MotuslingU32,labiorum,gutturis, palati, daveri pronuntiandum indere cupiat verbur
&c.quaead variam pronunciationem literarum confiderare primum debec motus inftrumei
alphabetiinferviuntjinquifitionedignifunc ,& torumvocis , exindefimilesinanimatis efFo .
ad praefenremfonorum inveftigarionem perti- mare corporibus &attenderead conformitft

,
nenr.Sed quoniam fubtiles funt longaq; defcri- tem fimilirudinis iftius caufam ficque elucefc :
prioneegenr,omittendoscenfemus, interex- & iftiuseffedtinotio.

perimenraloquelaerecenfendos. Hebraei indu- Finis Centuri&StcunAa Hiftoria Natnralis.
FRANCISCI BACONI DEVERVLAMK

HISTORIiE NATVRALIS
CENTVRIA TERTIA.
Experimenta varia /peclantia motas fonorum in 203. Sonusobturarus repefcuffufque perv<
cjuacunûeltneacirculari,obliqua,reBa,fur- niet ad alteram partem per lineam obliquarr
fum,AeorJum,antrorfum,retrorfum f Sicadalteram Rhedae partem demiffovelo ,a
ioi./f""*\Mnesfoni , qualefcunquefint,incir- akeramfublato,fiquisadcIaufum latus mendi
1 1 ulummovencur , hoceftin omnes cans loquacur,apertae , non tedtaeparti» adftar
^-^ parces,furfum,deorium, antrorfum, videbirur.Tinrinnabulumquoqueaurcampanj
retrorfum,quodomnesdocentinftanriae. ex.gr.adfeprentrionalemcubiculipartem collo
202.Soninon requirunt ur re<5ta linea ad fen- \
cata,& feneftra ad meridionalem, ille qui in cu
fum devehantur,quemadmodum vifibilia , fed biculo verfabitur , fonum tanquamexmeridi
porefteffearcuatajquamvis verum ficquodfor- percipiet.
tilfimeper recStam lineam moveant:neque ta- 204.Sonorum motus quamvis in orbem fi
menidlmea? debeturrec"titudini,fed minori in- fquippe &

illorum darur orbisaurareaSphara
rervallo;lineaenimrec~taeft brevifllma. Hincfi caj vehemenrifllmus rameneft, longiflimeqii'
quis ab alrera interjecti parieris parre vocem devehirurpprlineasanreriores &primaIocal ,
proferar>abakeraquearexaudiri;non quod vox Ideoque coneionaroris vo:

aeris impulfione.
parietemtranfeundopenetretjfed quod arcuata commodiuspercipirureregionefuggeftus, qui
ultraparietem afcendat. poneautalateribus , et/ipatear,Ira&fclopetun
au
,
:oi HISTOR. NATURAL CENTVRIA IL %6i

cormenturh beflicum antrorfum e regione celerius extinguet;ita ut in majof ibtis fonis con-
ut
irifirij longiusaudiecur.qaam retrorfum » aur rinuatioplufquammomentaneafit.
dlacera; 100. TefnpuS aotem qtid defertuc fohus ut
2051 Poffitindubiitm vocari;annielius fohi exadte obfervecur.confcendat qtiis pyramidehi
jrfum qiiam deorfum mdveantur; Pulpita ere- velphairum aflumpcaface,cui velutn prarrenda-
tafunt & exftanr, & Impcratores olim verba rur,alreradmilliarisfparium rernorus confiftarT
icluri ad exercitum , confcendebarit fnggeftum TuncrinrinnSbiilum percuciac, eodcmqueper-
cefpitibus, quod vdx e planoaudierStjbus & cufljonismomehco velumfemdveacur.Alcer ifi
>quenciaeque deprefld incurrerer obftaculis. carripoeonfifter>s,exenumeraciSarreria:pulfibus
ed rriajdris quid momenti fubefle viderur. Fieri colbgaccempocisincervalluminceraffulgenslu-
nim ram vifibilium quam
poflit, ut fpiritales fnen &
foni percepcionem ; cufn certlimfititl
jnorum fpecies moveantur facilius deorfumj momenrolumendeferrij Idem cxperimentum

uamfurfum. Mirumeft, quod homointefrd rentari poffet ad diftantiam longiorem , propor-
onfiftens eosiqui infaftigioSancti Pauhfunr, tionaca ei rhagnicudine luminis & fohii
ideatminori ftatura,nequedignofcere quear, iio. Omnibus id ex obfervacione inridtuitj
.lmcontrariumeveniat e culmine defpicienti, eeleriusmoveri objectum vifusquam auditusi

binectancum eoncrahitur ftatura , nec omne cum toimencibellici corufcacio cicius oculis ,
ifcrimen prorfus evanelcit.Cercum cameneft, quamfonitusauribtls percipiatur: quod & inli-

1 excelfo ftanti offerri fubjecta corpora & ad gnofihdendo fierifolet,tibi paillum diftans, ma-
>eciem immiriuta,inqiiefiguram colle&iorem; nusadfecun.dumi6tumlevarividebit,antequarti
t topiaria cx alto defpicienti gratius fe offerunn
ex priore fdnum fenferit: quoquediftantia ma-
zo6. Verum urexperimenrumaccurareten- jot.eo&praiventio : quemadmodum tonlcriil
:rur,cubiculumfirJlpavimento nonlonge di* longiffime & nobisremoci coiuicatio fragorem
ans,e cujus feneftraaliquis quam poteft fub- jufto fpatio anrcvenir.
lifleloquacuralreriinplareis confiftenri , qui 211. Colores cum ie oculis reprsefenrant, flac-
jrporifonis pefVioaurem quam proxime ad- cefcere aut deficere fenfimperquegfadusnan

loveac, & vicifllm vox eonfiftenris infraferVet folenc.fed perftat continuacus vigor & efficacia,
indcm proportidnem , dum ille iri

mollitiei fanis fenfim depereuncibus:racioeft,quodcolox-
ibiculoauremcorpori fonos trarifmifTuroap- resnona?queacfoni participant cum motu aS-
!icat : ratiohscednvenientiflima eric explo- ris:cnjus locati mdcaifuc caufie fine qua non) ali-
indi commodiorne foni afcenfus an defcen- 4
qtialicer fonum comfiiunicare vel illud argume«s
isfic» to,quddtamcitointercidat5 cumfectus & im-
pulfusaercontiriuoreftarifettlr i fequereuniar*
xperimenta varia fpetlantia eiurationem d* <-
quod&inaqua flt,fed non pari celeritare.
vanefcenttamfonorum , tempufc/ue generatio- Experimenta vatia [petlantia tranfitm &fono- '
ni& detationineceffariuni. runi interceptionesi

ioji Soni productio momentanea,inter quarn In explotandis fondrummeatibus autcontrai
rdeliquiumejusinrefjicirurpaaxillumcempo- adverrasoportet ne ih corporeahquaexitus ad
s.Acq; hic mirus hominum errdr deprehendL decipiat tc pro rranficu redapervio, ideoqj
lattis
ir.illud exiftimancium foni coritiriuationern , incertipienscorpusar6tiffimeclaudendtim eft i

uod nihilahudquamrenovatio.-corporisenim cum fohus velanguftifllma evoletrima«
:rcuftio imprimit mirtiitispartibus rrepidarid- ni.Sicubifonus tranfcac cofpus folidunv &
em,acque fic aeris percuflionem renovar:mani- beneclaufum(utaquam,parietem,metalluni,uc
:fteidcolligasex eo.quod emoriens campanai in rihrinnaBuIis obcuratis,&c.) oporcec foliduni
ucchordas percuflaefonus, qui cenferur conri- illudcorpustenue fitac gracile, nefonirurh pe^
uatio,penicus deficit,fimulac capana auc chdf- nicusexftinguac. Proindeubi quisfubaqtia la-
ainjeftam fentitmanti.ucinclaVecymbdis.ubi quicur ope aeris,vox infraaquam lohgc depreflk
perculum decidic, fidemq;rangit,fohus definic. nefic,uc penetrarepoflic. Itaquocjue fi ad a4ce-
'intinnabulum quoquefi poft peccuflionem ac- ram paf iefis claufi partefn vox proferatur, nimia
ingatur.fonus eeflar. Duplexhic diftinguenda craflltiesdbftabitneadalteram ejusparfeni ari-
tepidatio eft,altera manifefta &localis,ut in tin- diaruriFingedoliurii eflevacuum, larerum craf-
inhabulo penfili.alteraocculraminutarum £ar- firiead duds pedeS,clatifoque drificio , Concipid
ium.quahsmp.inftanriadefcribitdr.SedVerurri tenuenifore , quorefofiat excomriiunicatioriei
ft.ex locali aecedere adjiimehcurft occulcae. Vi- aeris cxterioriscuminteriorcautnullufn pror^
letriusquoquein fiftulis aliifque inftrUrrierifis fus fonttrh.-percepcibili taricum ftf epitii exterio-
'ehtoinflandisifonnmflacui comraoft. Neqiie rispercuflionis,quafi repleco tafe;
gnoramus , ubi delufum eft, irief f are organis 213. Cercum
eft,fonis trairifeiinpbus per cot-
:anfufummurmuradcemptts, dumfdUesfcilr- pora folida cddpefati fpfritum aurpartes pnea-
:et,antei inflatiifubfidant. macicas iftius corporis» Sed mulco exadius idl
208." Certumeft , fonum tof rrieriti beliici ,• notabitur,fi latera dctri corporis percutiantur
ûddplririmosproftravit , pervigiritiadmin>:- qua fi ab intra percutiancur,na impafto iri Iatefai
tourti mim^ria paffe devehi in rerra ; muttd lori- i6tu.Sufiie igituf tintinnab'ulum,cujus fof amina
jiusinriiarij quiauribasaccidet, nonipfo êx- obcurencur,fufpendafurq;inafripulIavicrea,orf-
plt}fionis mdmento , fed pofthdfafri autfriulfd ficio'Vicriar6tiflime ceraclaufo; agitato deinde
cafdius.NeceflaribhSc prioris forii cdritinuacid Vitrd.attede riuni tiritinna'buli percipiatur fonu«s
eft,cumnulladeprehendarur trepidatio , unde quamq;mdllis.Notandurn quodlocd fili fumen-
poffitrenovari, nee conta&us tQrmenci fonum da fic ehorda matalisca.-auc alioqui ea fir vitra
eaga»
»»:
,
:
,
803 SYLVA SYLVARUM,/™ 80

capacitas, ut agitatio fiat fine illifione ad vitri tasinconcava recepti ; feufpatium per quo
latera. brevius longiufve dcferturfonus, autalia: ei
214.. Patet, longo, &
diredto ad perpendi- cumftanriae,peraliosdigeftatitulostra£tavimn
culumarcuflinea foni vettrice ) extinguipeni- Hicexpendendisfigurisdebeturlocus, quas 1
tus fonunr,ira ut qui ultra parierem poiiit exau- lineasconcipio.fonispervias. Tales funt reift
diri,ultratemplum nonpercipiatur; nequcada- obliqua,angularis,circularis,&c.
liquamapariete diftantiam perceptibilis , pro- 221. Campansefigurahaudabfimiliseftpyr
xime ad parietem fentiatur. midi,nifiquod declinatio dilatatioque celerii

215. Mollia &
porofa corpora fuffocant fo- quafi devergit expanditurque. Figura cornuu
numin primis,urficloquar,natalibus; i6tus e- venatorioriim,tibiarumque obliquaefhinveri
nim in pannum pellefve exilem reddit fonum,ut untur &
reftacornua totidem ctim obliquisf
diximuY.facilius autem admittunt tranfeuntem, raminibus,fed modica foni differencia;nifi quc
quam alia corpora.-utcortinaedocent , & peri- redta vehementius inflentur figurat tibiarum
: ,
ftromata,fonosnonadmodumretardantia fe- : fiftularum redtae funt ; fed hae minori & majo
neftrae vicreae ardte claufae reprimendo fono ma- conftant foraminefupra&infra* Tubafigura
gis valenCquampannicrafficies par.Sic apparet haber lirerae S.quaftridorifteexciratur.In gan
in ventris ftrepitu , quam commode fonus inte- re,figura re&a fonoseditpuriflimos : obliqi
ftina & membranaspertranfear. raucum magis &abfonum.

216. Operajpretiumeftinquirere.num foni 222. Experimentum poffit fieri in fiftula
majores,quales tormentorum aut campanarum, nuofa, cumquatuorflexionibus; fed &infift

tranfituper rimarum anguftias debilitati exile- la in crucis formam efformata , in medio patu
lefcant : enim fonorum fubtilitas ar-
articulata itemfiftulaangulari,quam fonorum varietate
diflimos meatus inconfufaforte fubit.forcaf- gignant.Rurfumfit&fiftulacirculari , exaifte
fisautemmasnitudofoni obfticerit , neid tam finuararocundicace,indiro foramineflarusrec

commodefiat. ptaculo;cuinonlonge aliud fubjungatur, int(.
Experimenta varia jpeftantia medium fonorum, je&oobftaculotranfverfim , utflatus tranfmi

217. Medium, quovedtatur fonus, aer eft; circulum,accedatque ficadforamenfecundu,
molliaquoquecorpora&porofa,necnon aqua, Quinetiamcorpora folidavariaefiguraefuistc
corporum durities hoh penitus huic fonorum randapercuflionibus.utglobofir.planae, cubit,
vehiculo inepta eftvfedquodlibet eorum defe- crucis,triangularis,&c. Fiateorura comfeii & •
rendisfonisinurilefacithebetudo , aeremfi. ex- tio;planicontrapIanum: convexicontracotr •
c ipi as ; xum;&convexi contra planum: exadteque -
218. Aerficciortenuiorquenontam devehen- norumdiverfitatesannotentHr.Explorandiqi •
dofonocommodus,quamdeafior,ut oftehdunt queaduris,: varia craffitudine corporibus p

no&urnivefpertiniquefoni,ccelumquoquchu> dudti.Expertus fum ego egregium efleaureit •
midum,ventiqueauftrales;rationem,cum de fo- tinnabuli fonuraneque argentei aut aenei

, i ->
norum incremenroageremus,dedimus ; nempe parem,imo meliorero.Nummi taracn aurei h

quodaerisrenuitasfitpenetrabilior,feddenfiras nus obtufior eftargenteo.
aptior confervationi fonorum. Fiat praeterea 223. Lyraconftat concavo,noninfidiumIi#
expcrimentumperaltosinnebulis tenuibufque gitudinem,fed tranfverfaluneque ullum inft •
imbribus clamores : fortaflis enimaliquantum mentum fono eft ita paulatim perque longi
exftin<»uendo faciant fono. cula intervalla deficienre,ut lyra Hybernica.J >
j,ip. Quatenusflammafonimediumexiftere queftatuo, fi clavecymbalum duplici concs >
poffic (
praefertim qualis producirurope aeris , fjjrmetur.prioreperlongitudinemejus , po( h
minime verointerdura corparaj tentecur p.er rioread fidiumexttemitatem,utinryra,fore {
loquelam intevmedio luculenro foco»Tunc vero neceflario perfedtior emergat fonus, non aJ
admittendus videtur,propteraliqualem pertur- depreflus&abfonus-.tentandumideflet abf^
bationcm,fonitus,quemflammainfcgenerat. aflerefubftraro.duntaxat inmodum &fornj;i
220. Fuit experimentum ; numalijliquores, lyr?,inalterbfidiuextremo;autdeniq;cudupJi
tanquammedia adhibiti, diverfumabaqua (o^ concavoin fingulisfidiurriextremitatibus ut
num edant;ut in collifione brachiorum forcipis, Experimenta variaJpeBantia mixtnram fonoru
aut impulfofundo vafis lade oleove repleti; qus 224. Manifeftum inter ea, quas vifu aut aui •
etiamfi lcviorafint , habenttamencorporama- tupercipiuntur,difcrimenapparet,quodvifibii

gis insequalia quam aer. medium impermixta tranfmeent , alia in mec >
Egimus hadlenus de natura mediorum , qus confundantunquippe circumlatis pef eeelurr
difpofitionem fuam acquirit ex aeris compreffio- ftellasplurimas,arbores,colles,homines, beft

ne.aut coiura. Ttadtavimus hoc fub titulo de fo- oculis,omniafub unicumfimulobtutumcadi;
norum dclatione ; facit quoque huc concavi neque emanansabunoimago, aliisconfluen
figura,per quod tranfitus datur;illud nunc agen- bus ad oculum turbatur.Soni autem variis e p£
dum reftar. tibus effufi unius fequuntur praedominium*V •
Experimenta varia, qstantumfigurizfifliilarttm aui cum quoque diflidentium mixtuta in harmot |
concavitatis>aut corpora deferentia condu- temperatur quodcoloribilsnegatum.Veru.

:
cant edendiifonis. nihilominus 3. hiajori lumine minus exftingui,

:
Quantum
figurxfiftularum,autconcavia fo- vifumfugiat',velutcicindukelumen a fole:n(.
no tranfeundi,aut corporum devehentium co- fecus ac gravis fonus exilem abforber, Prneter |
ferant ad fohorum varietatem atque alteratio- ftatuo e duabus laternis e vitro, illo coloris co
nem:fivemajorminorve aerisfpcftetiu quanti- cinei,hoccaEru!ei,impofita utriquecandela, 1
mii
805 HISTOR. NATURAL. CENTURIA Itt 806
nina coloribus hifce tincta confufum iri , impreC iiiterfuperficieinfiftulanntemam , qua;&]evis&
colerem purpureum.Debilica-
uraq; charta: alba: humida,reliquamq; materiam ex ligno , infinuati
equoq;languefcitcolorummixtura; a dealbatis humotis expertem ficcam. &
:nim parietibus magis quam nigris locus illuftra- iri. CcelurripruinofiimMuficaeintraaedesgra-
ur,&c.Sed caufa qua? fonos confufim.vifibiiium- tixnonnihilconciliat. Ratiofortaifenon diipofi-
jue imagines inconfufas devehat , eft , qUod vifiis tioaeris.fedlighiautfidiuminiiiftrumentis , qus
lenectam lineam operetur > cOnofque producat magis crilpantur,& fic potofa & cava evadunt.Te-
arios: atque eo modo iiulla coiricidencia in oculo ftudines quoq; ex crebro ufu clarius fonant recens
utpuncto vifiiali fieri queat. Soni vero per obli- cdrtfectis,eadem de caufa. Idein deprehendicuriri
|uas,tortudfafquelirieasmbticoincidancnecefle fidibus ceftudinis diii allervatis.
lt,ficque inviceni diftuf berit. z}2. Facit ad foni melioratidhefn aeris liberi &
11;. Suaviffinii&optiniaharmoniaeft , quns compreffi mixtura; ideoque fiat experimentum iri
ullius inftrumentiper fcfonumexaudiripatitur, teftudiric aut barbyto , cujus duplSx cdricavUm,
:dunurridiiritaxatexomnibusconcentum ; qui alcerum curh orbiculo inftarrofefiipiafides , ica
d juftarh percipitilr diftantiam , velut in mixtura tamen uc fiifficieris fpatium relinquatiirfidibus,&
iffitus , aut odofis flotibuse variisfparfiperae- adeastangendaslocus infracoricavitatem. Ideria
emfenfil; tentetur in lyra Hybernica Ciim dnplici utrimque
%i.6i Difpofitioaens quoadaiiasqualirates,rii- concavo,qux fimplici alidqui cdfltenta eft. Dubi-
m fonorum mifcela , haud magni ad fbrios mo- tare liceac j an nbn futura fic f efonantis nimietas
ientieft:fiveenimferenus , fiveobfcurusaer.fit, efhceret,ut nota riotam pfxverteret.
flidusaucfrigiduSjtranquillusautagitacus ( nifi ijj. Prolata iriorificiotympanimddulatavox
ific ftrepicus ) fhavis & fcetldus» fimiliterve afte- fuaviorem f eddit voccifi. Jdem ftatuo futurum, fi
:us,parum fefert: cum exigua? tantiim alreratio- cantus in partes divifus variisimmittatur tympa-
is aut difTerentiar caufa exiftere poflit. Elegantia; quoq; no vi tatifq, caula opera; pre-
riis.
ii7.Sed &invicem fe difturbant mutahtq; fbnij tium eflet cortinamexteridereinterlocum , qud

bialteralterum fic obruic , Ut fenfbrium afficere tymparia collocata fiifit,& auditdriurfi.
^queat.Eft &ubi in fe mutuo infiriuaci difcrepan- ij4.Pneilmaticaittftruiliehtalicetfbnuingene-
am confufioriemq pafiuricj intefdunt in harmo-
-
, rentinterflaturri&aererri , foniistamericommu-
am mixticdaiefcunt. nicatus magis squali fiftula? corpori , melior eft:
ziJj.Duaevoceseademclaritateperduploiori- procul dubio enimfonumcumaliqUodifcrimine
us fpatium non percipiuntur , quam fimpley & rubareddic&fiftula lignea,rurliimq; tuba &fiftu-
lica ; ncque candelac eademluminisquantitate la a;nea : non inutile foret tentare ibnum ex fiftiilis
Scienc ut objecta dilplb remocius cofpiciancur, &aeneis venatdrUm cornibus.
lamunica. Caufalatetjfed videtur,impreffiones ztf. Attentio nleiiorandis prddeft fbnis,ubi fen-
objecTis fenfilib» mifceri cum homogeneis, fed fus communis maxime coiiectiis difceditin parti-
leproportioncucanteaoftendinlus. Fuericfor- cularcm auditus fehfum , vifusq; fufpendituf ope-
j
le ratio, quod prirha impreffio ex tranfitu a pri- ratio. Hinc &
nox pfa£ die f onos fuavitate & fna-
i
tionead aclumCvelutiex filentio adfbhituirl,cx gnitudine increfcere facit ; qiioscceedgfatiores
tiebrisadlucemjmajofisfitgradus, quamfiex quam aliis accidere arbitror.Inter fbrririum quoqj
i! nori ad majorem fbnus excrefcat ; fimiliterque & vigiliam marcentibiis dum ligati velut hasrent
I ninis augmenta fiant:illud fortaffis ex eo , quod fenfus,fuaviormuficaobvenit , quam ubipcnitus
lj
: poftprimam.impreffioricril alcerius impreffio- evigilaverint.
Ifupervencum nonadmittat, eodem quo priore £xperimentd i/driajpettantia imitatio-

Bpetitujquaproportioneuniverftimcommenfu- nemfoni.
i urmaceria: incrementum virtutis , ampliffima: i}6. Natura: quoddam miraculum eft , fi in at-
« quifitionis campus eft , peculiarifque tractacus tencionemnonfugicivam inddat , quodpueri&

c igentiam expofcic. aves nonnullie ad exprimendas imitatione voce^
Exferimenta variajpeEtantia melioratio' ftupendavaleantdexteritate.Volucribusiriobfer-
hemfonoritm. vatumeftdsloquentisejufquemotus , qu^nori
jip. Ex reflexidnutri crincurfu rhajor eft foniis^ minus redte in dbfcuf o lucido loco iriftituuntur.
< cpus vero unde aut vocis primigenix origo , aut Exquifita: nonnihil curiofitatis eft eifcafonosex
i lexio , fi purum aiit leve fueric , graciorem fermone , cu jus lectio non caritura difficuitate vi-
lldit. Experimentuinpoffit ficri inteftudineaut deatur. Sed oblata: in principio moleftia fehfim ita
lrbyco,cujUscdilcavumexaerepolito , nonli- decrefctit , ut repetita fubinde ciim interjecti tem-
S
o,iit. Videmus iri aere aperto fonum auribus al- porisprogreflutentamerita easevincant fedhoc :
bigratius quamexchordismetallicis. Adrefle- novitatem rei nontollit.' Cogitet forte qiiifpiam

9 >nes plurimum quoq, valet aqua; qnod modu- (etfi.utverufnfatear, juftarriadfniratioriiscaufam
1 iones docent ubi aquae in propinquO funt , aut pra!bercpoffit)dari quandanl fpirituum tranfmif-
lho comprobat. fioriem , quiindoctoreffidtiihgenerentdifcipuli
Conftat experimenti fide, fiftulam hume-
i p. fpiritibus pracdifpdfitiorierri iic invitetur ad imita-
ftisnonirihilla:eribus,fedgutcisomninodifcu£ tionem, quaificpaulatimperficiatur. Sedopefa-
i xlanus fonarejqua ficca fi fuefk; fuaviexiftente tio tfanfmitteridis fpif itibus debita ( maximurri
' ilo,ut ante fub titulo de inajqualitate a nobisdi- arcariUrii naturae ) fiiam alibi exfpectat cfaciacid-
t un.Racio eft,quod pofofa, ubi hurriectata fue- neffi; prajfercim ubideviribusimaginationisin-
r fuperficies, quafiq; iri confinio humidi &ficci, quif itio inftituetur. Imitationem qudd ipe6rat,ne-
JnnihilacqualiCacis&isvicacisacquifac.Sedfibi- gare omnino haud pofl'umus,inexifterehomini a-
i' ,cui ex ine.qualitate origo,mea opinioncoritur liifq; creaturishabiiitatcmiiriitandi. Obviumcft,
Um quamf
'
.,
807 SYLVA SYLVARUM,/™ 80

quam dextre&promptehominumgeftusacmo- duciqueat, fed reflexiofonoturegivixfepatitu
tusexprimant Simiae&Cercopitheci, atq;inca- quoniamfonuslaxiuslineisarcuatisfpatiumcorr
ptura avium quas vocat Dottrebs , patet quam ar- plens ejufmodi regimen non admittat,unde artil
tificiofevolucrisea agat , dumSimiamimitatur: ciales echos parandi rationecdumvenitinufun
req;ullusfrequentatoalceriusconfortio fpraefci» &quajc»nqueEchoha&enusinnotuit inangufl
enim eft) non geftus quofdam aut vocem aut aliarn loco regreliiim non admittit.
configui ationem didicit. 243. Naturalis Echo in parietibus, lignis,tup
237. ImitationifonorumMetallicis,quamfidi-
bus.collibus&ripisgeneratur aquavero,ubi :
busexiiueftinisnonpraerequiriinftitutionem ne- proximoeft,concurrentcmEchocreat, ubiloni

ceflariam volucres oftendunt , quae mutua inter fe diffita,iterantem efficit ; concurrensenim & itei
documentahabent , finemercede imitationisaut Echo non aliter difcernunturnifiregrefluscelei
expaftuautaliunde.Inveniunturpre.tereapfittaci> tatetarditateve. Sedextrac6troveriiameft,utd.

nontantum vocem fequiardfices , ied&rifum, lationemfonioriginalisaquapromovet, ltalo.
pulfationem.ictum, crepitum ex januis in cardine gius deferendae Echo infervire.

iuo motis, vel plauftri , quemcunque demum ipfis .
244.^ praeeedentibus dictum,voce per corr 1
obvium fonum. fonis pervium projata , altero ejus extremo obi.

2 > S.Beftiarum nulla:,pre.ter aves,imitari valent rato,flatus regreflum ad os fentiripofle, nonfoi;
fermones humanos. Simiaenimexpeditaalioqui ratio eft,quodoriginalisfbniperclauftrumc6f.

imitatrix, inexprimendofermonedeficit vidita- : vatio nihilfaciatad reflexiconfervationem : pj.
menmoloilum , qui ululatum auribus immiflum tereaechusgeneratio iiifi exclarisfbnis raraoir

peraliquodtemporisfpatium reddetet; quamam noeft. Hinc artificialis echusfpem omnemtc:
veroavium7comparateadaliasbeftias, folertiafit aeris in arctoconcavo compreffio. Experimei;
imitandi fermonem,ulterioris eft indaginis. Con- tamen conftat , fi quis incumbesputeo ad 2j.ul s
ftatineflevolucnbusconformataadhucufumin- profundoloquaturfubmifle , nonadeotameu
ftrumenra,ut labia.detes, &c. humanis quam bru- fufunus fit,regeri Echo ex aqua fatis perceptil :.
tis fimiliora.Collum,per quod tranfmiflum jugu- Tentetur utrum loquela cavis immifla , hona
lumdefcendit,multaebeftia:aequeacvolucresha- nifiperquemvoxdefcendit,regrefi'u , aequeui
bent oblongum. Ulterius protendaturinquifitio, puteisgignat Echo.
angutturreliquufq;apparatusinavibusexcellen- 245. Echoeirculariterinaereprovolvitur lt
tiorfit? Avesadloquelamapt3;,funtpfittacns,pi- fonusprimarius -, undeexpediretexplorarer 11
<iis,gtacuIus,monedula,corvus;exquibusadunco repercuffio a corporeangulumeonfedturoEo

pfittacusroftroeft.reliqusminime. crearet.ut verfus parietis recurfum, &c. utin 5.
239. Sed ifta volucrum habilitas nonadeoex culisvidemusfimilemincidentiângulumda ib
organis fermoni aptis, quam attenta aufcultatione &

ob jetto in vitrum , a vitro ad oculum, atq; 1 i-
cft, cum loqaelarn auditus &

doctrina faciant , a- lam tranfverfim percutias,no in fuperficie, pa «
viumq;major inobfervandisfoniscurafit.quam refultus.Utrum&Echoillumproducat(hoce u.
aliarum beftiarum -; quod &
ab infito naturaliter trum quis a latere corporis repercutientis o &
&
delectamento frequentiore eft exercitio , ut ex ftcns melius audiat,an vero ubi vox profertui iut
earum cantu patet. llli quoque, penes quos mfti- ufpiam in retta lineajtentaripoflet item fi pi H ;
tuendi labor, vigiles habere ftudent , augendae ve- adftet loco unde repercufllo, quam loquens , m
lut attentionkrieq; ignoramus mafcularum , inter vice verfa. Simul in notitianrdeveniretur , ui m
avescantatrices,aliquameffeprerogativam;cujus Echo , originalisprimigeniiqueinftarfbhiv»
fortafle caufa eft& vivacitas major &acriorau- mentiorfitinpropinquo.
fcultatio. 2.^6, MultafuntloGa,variasechusfbrmas e-
240. Studium&intentaexprimendisvocibus antia , quarum altera alteram fubfecuta exc it
folertia facilitandae imitatieni plurimum condu- Fitilludubivanicollesautarbufta interfeviilft

citUnde paritomimos reperias, qui voces hiftrio- diftantiave difpares exiftuntuta ut ultima: reci iis
num adeo referant dextre , ut ipfos , non confpe- ultimus quoque auribus accidat fentiaturve.
<Stos>edIereperfuafusexiftimes : par circa alias vo- 247. Uti vox circulariter tam antrorfum q m
cesratioeft. retxorfumpergitquoadloquentem, fic&E 0:
24i.Reperiuntur,quivoces velutexlogiorein- muItsenimEehiatergo percipiunturiation' 0-
tervallo delatas effingant ( fecundarium auditus ci in quo confiftis.

objedumdiftantiaeftjadeoutadftantiumfermo- 248. Ut echofiatterquaterquinquiesver r-
nemelonginquoprocedereputes,ii6fineterrore rensvocesdiftin&e, opuseftjuftaadpropo 0-
quodam:ratioinquirenda;fedcujusnullumufura nemdiftantiacorporisrepercutientis. Inpro n-
agnofco,preterquam ubiimpoftoremagerelibet, quoenim ( cum hoctamenintervallonecon if-
effidaquafifpirituumloquela. rensechoemanet ) fubitaneoallapfuregredir,

Experimenta variajpeblantia reftexionem requiritur quoq; haudnimia aeris compreflic :o-
fonorum. arclatus enim ad magnam diftatiam aer idem 1
Tria in fonis reflexionum genera funt , reflexio dic eifectum cum aere libeto ad parvam diftat m.
concurrens,iterans,qu£e Echo, & fuperreflexio E- 3 Ideo in experimento loquela? in puteo , qua: ?i?
cho ex priori Echo. Priori fub titulo de fonorum. alto ,vox fubito recurrit, & duo tantum vow ila
magnitudinc tractata , de duabuspofterioribus a- regerit.

gendum. 249. Qujod ad Echus ex priori ortas , nov la-
242. Reflexioeffluviorum exvifibilibusobje- turejusreiinftantiaexloco,cujus jamdefcrij 0-
dtisperfpecula dirigipoteft, utpote qua: egrefla nem aggredior. Diftat quatuorautquinqueil'
progrcflaq; rcctis lineis ad aliquod pun<Sum per- liariaParifiis , non procuUpago Ponte Care 0-
m 10»
,9 HISTOR. NATURAL. CENTURIA III.
no ,
& quantum conficiat fpatii jactus fagitcse a nns ( ut aerem pannum, hgnum ) alio,
,
maija locus , templum;

facellum anguftumve quem tendebat, loCo non proditUrum acql ;
<is parietes omnes tamalateribusquaminex- primus refraCtiotiis modus :

'
majoiario aun
[iiisfuperftites&geminacolumnarumferiesad alterrefta&ionismodus.mfbnonianifeftaeft ( . t
dimiambulacrorumintemphs, Concamerati- pleniffime nobis demonftracum cum ibi verfa-
splanenihil , ad fingulascolumnasfarmento- remur ) fed diverfitate medii nihilhuc confe-

ficumulushumanamftaturama:quans qua? , reuce.
'icularius flumine devectaratibusnoncymbis VariasobiterirtftantiasexvifuvifibihuiriqUei-
ocideponit (utvidecur) quofelevet,abuna maginibuspetirasafperfimus ilhiftrandefonorum
te emiflam vocem ter & decies diftinctis inter- opene precium
natura:;fed viium nobis laxius mfi-
iis reoredifenciebam,meminiqueexrelatude- fterecomparatidemonftrat on>.

i & fexies reflexan eram lbi hora tertia pome-
: Expertmenta varia Jpeflantia confenfum cfr dffen^
ana,(ed commodiffimum eft(quod in quahbet fum inter ea cjUs. vifu & audituper*
10 ufiivenit jtempus velpettinum. Manifeftum cipiuntur.
non fieri echus proceffionem variis e locis , fed ijy. tlcrumque circulariter fe difFundit , inte-
I
jactationem echus ultrocitroqueinftarpilar, grumqueorbem, fednonultracercosdetermina-
1 fecus ac m reflexionibus fpeculorumfieria- tosqueprogrefluslimite.sjimplet,languec,emori-
:.SpecuIoanceriorifialterumfubftituas,pofte- turque paulafrm ex proportionata objectoruma
i hoc cum fua imagine reddet (peculum ante- fenforiis diftantia.
;, &vicevei(a,&icaporrofuper-reflexiofit, 2j(J.Utrumqueintegramnihilqueimminutanl
iccexftindtafpecieifpeciesevanefcat ,cuma fperiemfuftinet.infinuatq; inquamlibecmmutaS
;ulis regreffibus debilitata lenfim in umbram aerismediiq; partes;ucq; fpecies anguftis rimis in-
igiat.Sic&vox lftiimmillaiacello fpeciem fpe- confufa: fe inferunt,tranfeuntque, uci patet , in in-
generat , fiiccedentesque fibi invicem reflexi- ftrumento arquihbrii indice quoad vifum; m fif- &
s, quarum fingula? pnoribus languidiores e- furisrimisq;quoadfonos.
riuntur.Adeoutfitriaverbaproferas.forcafle . i$j. Utriufquefubita&facirisgenerario pro-
reddet condiftincla temporum vicibus inte- pagatioque, cumpafievanefcendicelericate , re-
,poftdecrefcentetemporisfpatioduopofteri- motofcilicetlumine , corporibusq;fonumeden-
, deniqueadaliquodtempusregeretultimam tibus.
em,&deficiet,uheriuslanguefcerenefcia. E- 258.Uttumq; recipit&fecumdevehitexquifi-
s unius recurfus magnum quid pfarftat, fi qua- tas accuratasq; differentias,uc colores,figuras,mo-
rautquinquevocabulaexaudiantur. Ha;cE- tus.diitantiasinvifibilibus; artieulatarum vocum
in recurfustammulfiplicesregyransultravi- tonoSjcantuSjVibtationesinaudibilibus.
:i vocabula aufibus percipienda
offert, ijcj . Utrumque corpofalis efTluvii nihil in me-
.50. Similis Echo ex Echo , fed cum duplicata dium effundere videtur quo adtivitatis fua; fphce-
,
ercuffione , obfefvatur , fi quisinterdomum ram compleat neque evidentefloCalem medio,

,
ollem medius lyram percutiat verfus collem, quod tranfitur, motum imprimere , fed fpiritales
:roenlm venienicmEcho domusproducit,al- modopropaginesabripere fecum : Cujus rei caufa
que alteri tranfinittitur , ut poftrema langui- cum inveftigantinm induftria: hactenus non plene
:ut, feindulfefit,fuilociexamenmerebituf.
51. Dantur&litera*, quasargrcexprimatE- iô.UtrumqwiulhuseffeciLpriterilludobje-
,velutS,pracipueinitiale : meminicumali- &oinofenfuiqueappropfiatum,genefativumap-
ndo Pont-charenton peterem, adruiflePanfi- paret,except'oq; eo caeterafterile videtur.
jm.provedcaeartatishominem, quihuncpro- 2(J;.Sedutrumq;dcT:upropriotnamanifefteef>
iciandidefedtumibonoeflegeniointerpreta- fedtaptoducit , quorumprimum,quodfpecies
ur. Sicnim,inqiiit,Diabolinomenefteras,E- fnagis(utficloquar)quanticacivamajori$queim-
iUludminimeieferet,fedvat'en,quodexGal- preijionisminoreminvalentioremquefubigat, ut
lidemeftcumapage, Mihifubiit, qUodEcho lumenfolis, lutnerteicinduhe * boatus tormenti
camSnonreperCuciat, utpote cum fibilus &i bellicivocem. Secundumquodvisobjecliinex-
:riortantUmfbnusfit. , utlumefohs
ceflupfaegravansqjdeftruatienfum
;.y.. Echanotiniinquamcelerioreft,refilitque oculum,violentusfbnuspropeaurem , auditum.
imaprolatavoce,utpattimeft-di<51:um;aliave- TertiUm , quodutrumqueadmiccatfepercuffio-
.nagisvelutdeliberataprocedit, hoceft> pluS n.em,utinfpeculis,&Echoi
tiirelinquitintetvocem&feflexionem} quod 161. NeutrUm fpeciemalteriusdeftruitimpe-
ipropinquitasveldiftancialoci faciti qusdam ctitve , ineodemlicetmedioobviam , velutlu-.
giore tradtuvetbatepellit , quardam breviori, menaUtcolorTonumnontollit,autcontra.
j.clarior
(
pari cum primigenia voce clarita- i^.UtrUmqjanimantiaafEcitobjedtisdiverfi-
nonnunquam majon ) aha languidiof dilu- ttodefenfusmoVefitibtts, proutgrataifigrataque
jrqoe. fuetint ;
qU£tamert,fifiteattendatuf, inanimata
|cjj. Si Echo variis e locis ad eandem diftantiant quoq; afHcitint , conformitatem icilicet quandam
|
>a emet gac , chorus quafi quidam reflexionum cum utriUSc[;fenfus organis habentia : fic vifibiliat
ftat necefle eft;unde & major recUf fus,quin et- iufpeculis oper antur.qus haud abfimilia fimt pu-
iEclloconcinuaca ;
quodquibufdaminlocis pillaiinoculoj&audibiha inlocisEchogeneran-
jicingereloletinftaf Theatri. cibus quae referunt concavitatem ftrutfcuram &
NonduminveftigatiodoCuit, anutinfpe- auris.
J254.
jbusvifibilibusfita&infonisfiatreftadio: per- 2^4. Utriusquevarianf adionesexvariameclii
îeoenimmihi,(idiverfapermediavehaturfo- difpofitione:itatremulummedium(quaIefumus)
x obje-Mm
d
r .
,
8n SYLVA SYLVARUM,/™ 8n
objedto trepidationem infert ; &intenflonisre- excluditur. Meminiaudireexhominefidedigmi
miflionisque capax ( utventus) fonumattollit& uiito (cujusoculommalterexcatharrolaborave
deprimu. rat)nihil clarius fe exactiusq; vidifie, quarn arger
265. Aer utriq; commodum &propitium maxi- team acum , dum in oculo verfaretur removend.
me vehiculum eft aqua enimautvittumcompa*
; catharri membranulae cujus ratio proeuldubic
•,
rationemcumeohaudfuftinent, quod acus pupillaminorlucemnonarceret. S(
166. Utriufque objedtum tenue fi fuerit & cundo objectum vifus directepupillamferitab
accuratum , fenfus oportet haberecrectos&at- queullainterceptione •, cavum aurisparumfoi
tentos \ adeo ut oculicontractiofequaturdiftin- recipitrationeorgani, fed aliqualis tamen utrob
ctiflima; vifionis propofuum , aurefque comgaii- que requiritur dittaniia.
turadexaftam aufcultationem componetibus; fe 175. Vifibilia inafKciendofenfucelerioraaud
quod in beftiis aures habentibus mobiles obvium bilib», quod in tonitru & fulgure apparet, flamrr
magis* &ictutormetibellici repercuflo, motuaerisdui
267. Radiiluminiscolledionemultiplicatigi- findunturligna: ha:cquideminanteceliumded
gnunt calurem operatione longeavifu diveria.
, mus,huctamenpropriepertinentia.
iJoni vero conglomerati multiphcatiq; fiimmam 274.Exiftimoemanantesadauditumfbnosdii
geneiant aeris rarefadtionem , actioncm materia- fubfiftercquam fpecies ad oculum
tius in aere
tamfonorumqueprodudkionidiflimilem, finon letas; quae &ipfetamenaliquandiuinfpatioh;
fallit nos antiquitas , quae narrat aves deeidiffe rent intermedio , ut patetinannuliscircumafi
ad fublatos in ccelum clamores colledta? multitu- fpharrasquafdamreprasientantibus, infidibust
dinis. „ ttudineis talicro impulfis , torre longius translat
Dijfenfm eorum qua vifit &auditnper' qui tractum luminis poft fe fignat, in crepufculo
cipiuntnr. fimihbus. Sednondubitemfonisaflignarelargi
268. Emanantesexobjedisvifibilibusfpecies morafpatium, ventis eos furfum deorfumq; v
videntur effe quaedam radiprum has conftituentiu ventibus , &
propter temporis intermedii dift;
emifliones qualequid in odoribns diffufim pro-
;
tiam;inquamfententiammihipraeitexplofiot<.
pagatis contingit nifi quod ilke magis a" corpore
•, menti ad viginti milliaria percepta.
iecretx ferantur , fpeciesq; auditumrerientes ma- 275. Vifibilibus abeftilludundeingrataexift
gis communicetLocalimotui, velutimprefliones quod audibilibusnon itaevcnit. Rerum enimt
inaeremfacl:a;,ejusq-,percufliones; itaquicquid piumconfpectusineodifplicent, quodobfcos-
corporeum eft cum adtionem fuamexeratgemi- tatismagismemoriamvellicent, quamquodi
nomodo,autrealiternaturamfuamcommunica- mediateeasobjiciantoculis. Ideopicturaepat 1
do aut motum.prior vifibilibus aflignaiidadiffu-

, pudicarepraefentantes,non itaoffendunt, utin •
flo,pofterioraudibilibus. dibilibusferradumacuitur , cum & ftupidos I
269.Manifeftiorpera'ercmve6tatioeftaudibi- dat dentes. InMuficaquodlibetharmoniac c

lium quam vifibilium.cum obluctantis venti obex trarium auris refpuit.
nonmagnopere(meaopinione)horumpercepti- 276. Siexcircumfufalucetenebrofbteinfc s
onemimpediat , in illiscontrariaeveniantdefe- loco,autcontra,ocuIusauquamdiupraftnngi i|
X endis. vifusque confimcutur. An fimile quid experiai ir
270. Hxc
prx omnibus notanda eft differentia poft ingentes fonos altumve filentium, aecurai j|
intervimsauditusqueobjedta.undeminorismo- ri inquifitione eget. Remotas vetuftatis fama %

menti alias-fluunt; nempe quod illa ( lumine exce- furdos effe qui cataractis Nih accolunt : fed c f«
"-
pto) perrectaslineasvehantur, haeepercurvas; fimiIequidinbombardariis,molitoribus,pon

qui diffundendi modus rmnime incurrit mixttira; que inhabitantibus non deprehenditur.
confufionisveincommoda 7 utantediximusfbnos 277. Imprefllonicolorumeaineffevidetur .
hifce obnoxios. Hinc corporum fohditas vifioni bilitas, ut non nifi per retlas lineas , faftigiatisi e
impedimentum vix creat,modopellucidafint,ob- in conum radiis agat,cujus in objectis bafis &t l
verfis ad rectas lineas poris,ut in viti-o,cryftallo,a- ticale pun&um in oculo , ut quaedam radior 1
damante.aqua, &c. tenuis autem mitella aut fuda- velut acuminata corri vatiocon junetio fit i & ;
rium,corporalicetminusiblida,vifuiobftIt»cum eo propagati effluviofecundariamlucemnifil a

c contra porofa parum impedimentiaudituiinji- reflexionegignere nequeunt ; hicnobisnoni •
ciant ,
fedfblidaautfiftuntautpotiusattenuan*. danda. Tranfeuntes enim radii modice ting £
Hinc quoque reflectendis vifibilium radiis vitra vicinumafe'rem, undecoloresconlpiciunture: a
parva fufliciunt ,-fonorum reverberationi majora re6tam lineam. Sed ut in hifce deprehenditui -
requirunturfpatia;quodnecinpra:cedentibusoi- lud , itacontrariumobtinetincorporelumino.
millum nobis. Interpofita enim umbella inter oculum & can I
271. Vifibiliaadlongioremdiftantiam, quam lam,lumennihilominuschartarillapfumfcribi-

foni , ingerunt fe fenfui ,
fervata magnitudinis temdirigit, inconfpicuatamencandelarflami^
proportione , cum ad remotius interftitium dima- cujus loco fi conftituatur res colorata, non ing< *t
net intenfior fbnus,quam exiguum corpus confpi- fe oculis color. Pofteriqri huic naturae fonus cc 1-
c i at ur. municat , cum duobusadutrumqueparietiu
272. Vifibilia nonnifi aliquo inter vifum ob- & latus confiftentibus audita vox(quantum ego c i«
ie6tum dato intervallo commode percipiuntur, demiudico ) nonfitmodoprimarius&arcia

audibiliaquofenfuipropiusadmovcntur,eome- lineaprogreflusfonus , fed & qui recla linea 1-
liusfeinfinuant Sedduplexerrorhicoccurrit,pri- rietem pererrans priori fimilem in circulon-

mo quod,cum fine luce non peragatur vifio,fi qua tum gignit , fed languidiorem magisque flac :-
respupillamitacontingatutprorlustegat,lumcr» fcentem.
',
, $xp<i-
&
13 HISTOR. NATtlRAL. CENTURIA III. 8 14

Experimentavariajpetlantiajjmpathtam & membranasinaureextenfionem, qus repellitpo-
antipathiamfonorumtn* tius.quamadmittitfonum.
terfe. iS.f. Retencio fpintus ad exactiorem facit au-
278. Omnis cohfbriantia & difTohantia in Mu- duuni , quam fi fiat conrranum ; atque adeo in o-
;is nihil aliud quam antipathia&fympathiafo- miii aufcultatione qua: e longinquo vehiehtes fb-
irum,inMuficaqUoq-,illaquamfracT;amappel- nosaucupatuccondnerifpiritusiolet rado cft, :
it,autfociatam.Excoa!efcendbusInftrumento- quod oiiinis exfpuado fit inotus ad extra,tepel-

m quof undam foiiis,aliud alio gratius exiftic eo- lens potius quam attrahes vocem; ubicunq etiam ;
ndemconfbrtium ( reshaiteiiusnonfatisdili- operofiusinremincuinbimus.&cumlabons ve-

uterper obfetvationes habita) ut lyra Hyberni- henienti inten(ione,fpiricuin lrttfa retractum qua-
optime jungitur cum barbyto gravioris toiii, & fi fiftimus ; orrinifq; auditum f ugientis foni diftici*
itulacumMuficafidibuscanenda.organaadmix- lior captatio,laboris qua?dam fpecies eft.
Hionrefpuuntcanentiumvoces,&c. fedClave- 285. Iiifiibfidiumaudausfiatinftiumentuhi iri-
mbala&Teftudo,autLyraCambro-Britannica de cujUs bono fucceilu non defpe-

furidibiliinftar,
Hybernica, voceni fblam cum fiftulis re&e coa- fo. Angufta ejusparscraffitiemhabeatauriscon-
bere negant fed plurima reftant ad experimen-

:
cavofefpondentem,excraJaxiuspateat inftarque ,
m revocada quoad eXquifitam inftrumentorum dimidium aUt

tintirtnabuli circa oras fuas>ad pedis
njundhonem , unde magna ad emendatioris amplius, quairi arctumcoic, auri proxime admo^
ufica: gratiam fietet acceffio. Veatufjobferveturque num aereril libere permeas
279. Triviisjaminriotuicfirefupihatateftudi^ fonusdiftinctepercipiqueac c loginquioridiftan-
barbytoveimpOnacurexfidibusuniftramen,& tia, quamfineejufniOdiadmihiculo , ucficquafi
proximoakeraficceftudo, anifonacum
ciijus , auri-fpicillumhauriendisfonis. Intellexi confimi-
iore , fidestangatur , moven&inrefupihatafi- lequidHi(panisexcogitatum,quodauribusappli-
mhuicrefpondentem; quodadoculuiii patet citumfurdaftrisfacihtetauditum.
cuflbftramine. Simile quidcontingetfidiapa- 1S6. Osarctiffimelicetclau(umfic*murmur a
irefpe&uiftiusfidispercutiaturineaderhteftu- paiatoedicurmudsufitatu , quod obturatis fimul
le aut barbyto, aut in diverfis proxime colloca- naribus celfat , nifi in palati fundo verfus gutturf
:fedneutrumexperimCntumproditfonireper- quod oftendit fonumrhanifefte , exceptopfo:ce-
ffionemqUa; difcernir)offic,fedmocummerum denci.oreocclufo apalatoper nares progredi.
fimplicem. Experimenta variajfetlantiajptriialem er"
iSo.Excogitatabarbytiinftfuendiratiocumih-' termem fonomm natu-
:iori ferie chordarum metallicarum ar&iffime tant.
plicata ad coricavum,ut,in teftudine; fides dein- 2.87.Repef cuffio fbnorum(Echo dicta) valide
ex inteftiniS confectxperfubjectumponticu- ipiritalemfonieflenriamdocec. Corporeaenimfi
iidigefantur; quodplerumquefervatiiriribat^ forec,eadem,quoadmodum&inftrumenca gehe-
tis; utfuperiotumfidiumpercuffioafficiat per ratio eflet fecuhdarii (bnifive repercuffiohis , quae
iipathiaminferioresj.gratiofquCadaUresacci- primarii. Verbotumaucemptonunc ;
acioinftru-
C.Sieventusre(pofideatintentioni,tumpetcon- nientaexigitvaria&exquifita,quxfirriilisftructu-
ifum non ex priniario tantum motu fbrius,ied rx nulla agnofcit eoru m f egreflus; fed hierum ilii-
:undariofiverepercuflIoiieemefgit.Sedinven- pedimentum.unde repercuffio.
m hocufu caiet, quiafidesfupefioresdumvarie 288. Exquifita articulatorum fonorumdifcri-

nguntur diapafbn aut unifbnum fervareneque-
. fnina aerem permeantia,neg3c meras efle foni im-
itre(pectuinferiorum,quajmininiefictanguii,. preffionesinaerem , ut&andquisbeneobi'erva-
r:quid vero conferat , in inftfumentis qux non tum cum refutacione contrafehtiehtium: fignacu-
ibenttouchen,utvocant,explorandum ;qualia laenimimpreffionibusegregieinieivinncquibus
ntclavecymbala&lyra? , inquibustentandafi- analogum quid prima fonorugeneratioexhibet*
um duplex feries omiflo iiitervallo; fed delatio & cohtihuatio eorum , abfq; fignaturaj
a8i.- Pofretcoiiipfobatceinihftrumentis, quai impreffionuiiihumeroexcludunt.

lordisrefonant.lympathistrahslatiofieriadalia ifa Subitaheuseftortus, &adillummodufi1
mos per fe reddentia expiorariq;num percuffio
; difpaf ehtia eft; fed nec illud ut accutata dirTef ehtia
xduobustintinnabulisaltero , motusinaltero habet quodmagnoperemiremur. Vibfatioenim
:ntiretur 5 quodmeliushicquaminaiioquovis &trcpidatiointeftudine&fiftulisceieritatemeam
oncentu fuccedet.In fiftulis quoq; eadem fympa- exaequat,linguaque (inftrumentUm cei te non gra-
lis ratio attendatur, fi & foraminibus & fono co- cile j in pronunciaiido hon pauciores ciet motus,
eniant.anleviculum ftramenautplumamovere-i quam fuht in vocahulis omnibus litefa: jjfofiunci-

arubialteriusunifonuminflatuf. anda?. Sedcitiffimifonorum (fifasloquijnatales
282. Etoculi&auristeftiiiionioconftat,quod iioha?queacmomeiitanea,quaquaver(umlongik
:nfuum organa iympathiim habeant confor- & fime diffufio, admifatioheih fneretur , ex gr. elate
iitatem cum eo uhde' reflexio nafcitur,ut ante di- in medio campi jadtaca vox ftacuhi percipieda cif-
tum. Nam ficUtilumenoculicryftallohaudabfi- cuitjidque in fonis arcidulacis, qiii finguli miniinas

nileeft,auc vitro,autaquae , ficinaurefinuofaeft aeris parciculas incegti ihfideht, & minuco breviuS
oncavitas cum officulo duro fiftehdis & re verbe- fpatium eft quO abfoivitur derivatio,
andis fohis, habetqite illud cum Iocis, Urtde Echo 2.^6. Subitageneratio &evanefceritia fonoruffii
jrodicfimilitudinem. aiteram exhifceduabuscaufamhabet , fivequod

Experimenta variajpeHantia impedimenta & aer ex ingruente foho vim pafliss ib inftaui et,quod
c.tidhiii fubjidia. inaquafit, qua; divifavariosproducitcirculos,
t$j. Ofcifatioauriumfenfuminipedit,pfopter donecprimam confiftentiam na&arefidat i five
Mm i quoJ
;;.
8r 5 SYLVA SYLVARUM,/™ n
quoJaernoiigravatefonum,u potegratifTimum, ha;cUnioniseft) &ubialiquamdiuinbullis&ipu
hauriat, f ed retmere requeat occulto recepuorns
, maconfiftunt. Secundi gradus flagantior appe
appetitu, fiibiBgreftum loni , quem poftea crairae tkus eft in ferro,lapide,'iigno, &c. Tertius in prio
magisque mai eriata? aeiis qualitates iuffocant: fic ris utriufque confinio medms hauet ubi corpot ,
ftammam v.vide generatam ftatim exlcinguitae- j-artim ad conta&um alterius fequacia ohhctre
i-]sinimicitia,autaiterius,quoambitur,corporis. fcunt ;
partim lentelcentiacondnuitatemnondc
H£ fonorumdifferentiEmnt , quibus univer- fetunt , unde & infiladucifepatiuntur
, utp»
fim divtduntur:.Mufici,immufici. z.Graves.acu- gluten,vifcum &e. fednotandum , ineffeomn:
,
ti. 5. Obtufi,acres. 4. Submiffi,clari. j.Exteriores, bus folidis corporibus plus minus tenacia; , ut ma
interioies.6.L!quidi,tetrici,autcumfibilo.7.Arti- gisgaudeant contaclu alicujustangibilis , quar
culati,autinarticulati. aens. Aqua: enim parva etiam quantitas fupetf
Hucufque inquirendx fonorum effentia? ope- metallaquoqueadbs
cieireifolida;adha;reicit,
ramhaudindiligentemuavavimus , partimquia rentnifiqua pondus degravat &avellit; aurum fc
vulco nobiliflimisnature myfteriis annumeratur : liatum,aut quodvis fohatum ex metallis, adharre
iniubinitiumdixi , pattim quiavirtuseft&cor- fed glutinofa&vifcidaindifferentimagisfuntar
porelibera,&materia; exemtacommercio , qua- petitu adalterius eorporisductum.fervandamqu
lespaucajdantur. Praetereacenturiashafceprio- iuicohauentiam , acproindeiftiusfuntmixtura
reshbuit in exemplumproponereexacheindagi- qua;imperfec~t.iorextrjneicorporiscomplexud<
nis , &velutnormampra:l truere,quamipfiquo-
:
leclatur magis , q am fnaconfervatione , &

queinalhsquibufd.imprarftabimus eandem in- , quibu-. ftccitashumiditasq;n6admodupr2val<
duftriam ptomerituris. Unice enim hoc agimus, Sxperimentum umcumjpeclansjimilem calo-
ut infinuemus genuinam
, rernmnatnralium in- rii&temporisoperationem.
qu'fitionem legitimeq-,in!titutam opuseflefeve- 294. Tempus &
calor in multisconveniut
ritatisdignuatisquepleniffimum •, ut&aliuelcant Calor exficcat corpora , qua; facile evaporar
colledta ex particularibus luce animos laxare ad quahafuntmembrana,folia,radices,lutum,&c.l
ampl uidinem totiusmufidi , necuniverfumhoc tempusaut anas arefaciunt , ut m corponbusja
exigantadmentisfuajartguftias. dictis , caloi diilolvitipiritolacorpora , utvar
Sxpenmemum unkum Jpetlans coloresjplendidosin docentliquefadtiones ;
prxftat idem in aliisco
dijjoUtionemetallorum. fiftentisemollioris , ut inmelle,quoda;tasred'
Z91. Metallorum difiolutionesexhibentvivi- magisliquidum,infaccaro,oleovetea, cuiclarii
dos &puroscoldres; aurum egregieflavum, Mer- conciliat calorem in ufum medicum. Calore j
curius lumme viridem , ftannum mtenfe carule- xantur fpiritus,exitumque quxrunt,quod teftat
um. Idemcernitur in putrefactionibus eorum aut metallorum volatilitas.ldem £ tempore effedu :
rubigine.velut minium,v ridis color , Bife, cirrus, in ferri rubigine;fed univerfim.calons tempori:
&c.necnoninvitrificationibus,radoeft quoddu- effe&adifferuntfpatiointraquodabfolvuntur,
ritiesferedoignifit,autaquisfortibus, &ina?qua- hcb evi,hic!oneo.
]i pofitura liabeti queant; partem quoq; pnncipa- Expertmentum unicumjpetians diverfas ignii
retinem;qu» duo, arquahs fcilicet pofi-
lis fpiritus & temporii operationes.
tura&fpiritusagilis, primas tenemutlucidired- Qtiardam lgnem pafia prius mollefcu
19$. ,
dantut colores. deindeindurefcunt,utfnicapanis;qu2daminci

Expertmentumunicumfpe5Iansprolongatio~ rat ignis,poftea emollit , ut cruftam panis , bili
nem vit&. <5rum,fvveetmeats,fal,&c. Ratioeft, qnodin;
2?z. Hominuma&ionibus fiiftaconftiteritli- qui tempore indurantur , operatio ignis quxd; 1
bertas,ut nihil invita Minerva, fed genio excitante hquefaclionis fpecies eft. In iis vero qua: tempc
ajrgrediaiitur , optimis adminiculis infiftet vitse molliuntur,jgnisoperatiofpeciesqua;damcoc:.
prolongatio , cuicoducitlemorfpiriruumTnotus, oniseft,omniaqueperignem excodtatempusa
utminuspredatoriinonitadepalcantfuccumcor- quomododiilolvit
pons. Deindereguhs&moJeramine circumfcri- Experimentum unicum Jpellansmotum ex
benda: adtiones exercito infeinvicemimperio.
, imitatione.
Victoria enim & imperii non vana opinio optima 196. Morusdecorporeincorpusmigrantni
fpiritibusdifpoiitionemingenerat,pra;fertimin- tam per imaginationem excitati , quam invita
ftitutogradatim proceffu, ubi vi&oria? fenfus ve- prse viaimpnmis inclinatione & habilitate.Sic |
getor. Priorisexemplum praebet vita ruftica,po- didu<5tio,diftentio,ofcitatio,de corporein corp

ftenorisjinftitutaMonachorum , &quiPhilofo- tranfeant,ortaexfpirituumtarditate,quosvap
phis colendae totos fe applicuerunt , quiq; conti- gravat, autfimile quiddam , cettantq; excutere
nuefeipfispotiuntur. fusimpedimentum. Sic fbmnolentt
gtlitatis
Sxpenmentum unicumfpeBansappetitum quique in febris paroxyfmo ofcitare,fefeq; exte

unioniiincoyporibui. , derefolet,em:iIaetiamvoceacfonopoftexpul.
295. corpora habentappetitumfeuni-
Omnia onem,interje6to,alterq;eodemmododifpofit
endi,&evitantfolutionemcontinui,atquehujus exconfpedcuadimitationeminvitatur, utexui
appetitus varji dantur gradus , fed dbfervatu di- in alium tradux eft rilus.
gmffimii quique difhnclenotari poflunttres ftinr. Experimentum unicumjpeElansmorboi
Primus in liquidis , fecundus in folidis , tertius in contagiojos.
glutinofis,&tenacibuscorporibus ; quorumli- 297. MorbiaIiitranfitionenocent,aliinon;i
quida exilem produnt huncappetitum , confpi- prsripue fpintDsaCTorediunrur, neq;tantopere
euuminconnexionequafiperfilainftillicidiis,u- htimonbusfedemhabent.undedecorporeinco
bi in rotundas guttas conglomerantur ( fpecies pustranirnittutur,utmorbipeftiferi,lippitudine
acfiw
.
17 HISTOR. NATURAL CENTIIRIA III. 818

:fimiles. Secundo,quoq,inficiuntaniniam cum nusq; depra'dantibus fpiritibus obnoxium. Con-
lanifeftamigrationedecorpore in corpus , neq; traria mala funt.quod fpiritus incendat.faciat prx-
liinvifumfugiunt 5 utqui fpiritusafnciunt.Inhoc dacorios, quodubiorbeatatteiiuetq;nimis humi-
;nere eft cabei pulmonum,&c. Tertio , in cu- & ditatemeo poris, quodinterioianimis concv.tiat,
mpenetrant,inqua ie exeriit , translato inacrem violentum praefertim , qua? magis qu ete gaudenk ;
iniagio,aijacensve corpus ; prxfertim quorum In senercexercitium fi iit nimium,Drolon<iationi

nguiuicula , nequefacile dillipabilis lubftantia
/ • r
vitx adveriatur
r
;
k
unde fceminx v:iis vivaciocess

t,utfcabies,lepta. Quarto,quiniafIamhumoru quia minus moveutur^
)hdent,non fpiritibus,animac, exhalationibusve Experimentum umcum [peflans cibos quifatie-
haerentes , qui non nifi contac"tu nocent , & quitatem inducunt.
:mtali,qualisEpidermidipiopriuseft.Tales,ve-
2 00. Quibuidamalimentisfarpe&diu utilicei
:num,morbusGallicus,&morfuscanisrabidi.
fine faftidio,utpane,canie non pingiii , autputida,
Zxperimentum unicumjpetlans mcorporattonem
&c- Qijidam, licetgrati, £iftidium accelerant,ut
pulverum er liquorum.
dulcescibipingueique,&c. Ratioeft.quiaorexin
25)8.Pulverespleiosq;ar6tiuscoha:rerevideas,
cietinanirumventricuUos autaftringens, utpote
mixtaaqua quam oleo, licet hoc fit corpus craf-
fngidum & ficcum. Sed dulcia & pinguiainagis fa-
is,utfarina,&c. ratio eft ex corporum conveni-
turant,circaq;osventnculi magisharrent fludt.U-
tia , qua? quo major, perfectiorem imbibitione
antque,neq;tamcitodefcendtun , &in choleram
incorporationemfacit Atq;he;cinp]erifq;pul-
facilius mucantur.quae calida eft, & otexih lemper
ribus major intercedit cum aqua quam cum o-
tollit. Alterafaftidiicaufaeftinufucrebro , cum
d : colores tamen pictorum & cineres melius in- appetitusnovisCxcitetur.ideoq; cibinimium fre-
rporanturcum oleo.
quentati naufeam pariunt.Si quis porro caiilas da-
Expsrimentum untcumfpeblans exertiiium
re velit , fatietatis, fuavitatis,novitatis,neq; diftin-
corporu.
motus &exercitium quibufdam
X99, Freqnens
guere modo cibos & potus, fed'& motus, amores»
confortia,voluptates , ftudia , quibus ex coniuetu-
iporibus conducit aliis quies vel motus lenior.
,
dine allubefcimus.aut qoce averlamur, inquifitio-
npori calido quodque humoribusnoniedun-
niscampum ingrederetur ampIiffimum.SedquQ-
:,nimia agitatio noxam conciliat; in eoq; errant
adcibos,caufa eftattraclio, qua: celerioreft , ma-
:dici , quodhominestalicorporishabuuade-
gifqueexcitatur verfus nova, quam ea.quorum ex
rcitiahortentur, ipfis damno futura , ftrictiore
prxvio ufu fuperftes fapot quafi palati arbitrio 116-
:taviventibus. Sed crebrefcentibusexercitiis
dum evanuit. Atque in genere ha:c ratio eft.quod
:niorrefpondeatvic"tus;parcioribus inpaftuta-
coniuetudo gratiam concihet iis qua? in princip.o
U&exercitium;cujusha;ccomnioda:Primumj
od nutrimentum ad partes alendas magis tt anf-
ingrata fuerunt , & contra ; fed liib initium uiuS
blandientia fubitaneam pariunt nau-
ttat, deindeperiudoresfacilitet excretionem,
feam.
deperfectiorin partibusaffimilatio ; tertium
od corpusreddatfolidius compadiiufque, mU Ftnis Centttrim. Teftite Hiftoria Naturati. ' 1
FR-ANCISC B A C O NI I
DE VERULAMlO
NATURALIS PHILOSOPHIiE C EN TyR I A Q_U A R T A.
Experimenta vdriajpeBantia clarificationem lcendisauxiliiseamprtimoventibus.Primamcau^
liquorum,atque ejusdem accele*- fam feparatio prxbet , qua craffiufcula? liquoris
rattonem. partes ateiiuioribus fecernuntur. Secundam , z~
Sitatum operanii naturi. temput privertereartifi- qualisfpirituum in liquorib? diftributio cumpar-
1 cio in accelerandis ejusdetn effeBts, inter Magndlia
Natura merito referendum. Quin &poBmateria.

i!x nihilo creationem fecundo ad divinitatem locoac-
tibus tangibilibus
pra;fentandis valet corporibus
; qua: & ipfa per fe quoque re-
hon turbidis. Ter-
tiam,ipfoium fpirituum attenuatio , unde liquori
itill* tcmporis quafiin anteceffum retraBio.Adexcutien-
pelluciditas conciliatur.
\igitur h&c penetralia nofiriinquifitionts labor progredi-
1 > fepOifita alium in lotum acceleratione germinattonts , cui
302.Scparationempondusperficit,utinobvio
t eralemde Plantis traSatum refervamm% Nuwc in aliis liquorumfedimentoconipicimus , calor, motusi
1 upatas accelermiones exequemuri prarcipitatio aut fubliniatio , ( id eft, variarum par-
301, Plurimos liquores permeantes toto corpo- tiumfurfumdeorfumque propulfio , quafdamat-
nfices exhibent ptimo taibidos , ut muftum, traftionis fpeciesj adh.tfio, utcumcorpusvifco-
t revifiam non fatis exco&am vel eerevifias ehy- fiusliquori commixtiim agitatur , quod poftea fe-
lu , expreflbs fruticum herbarumque fuccos, paratum contrahit craffiorespartes ; denique per*
I:.Aqua; remporis tradu ubi fubfederint,clare- colatio.
I:reeos patiuntur.EfBcereautem idfolito citius, 305. ^Cqualis fpirituum diftributioeftamodi^
« iis eft qua;fuofemomentomaxirhecommen- co calore , &motu ( tempusnon^xprimitur cui
knt. Admotis enina ftimulis naturam impellimus, anticipando ha;c opeta datur alteriusquecor-
j
icujusficordineminvdlamus, eum perverten- poris mixtura , quod virtutemhabeataperiendi
1 i.Habet illa quoque res ufiim optimum m potu j liquorem , fpiritufque ad permeandum habiles
]'tabiliumq; & cohdimentorum apparatu fefti- reddat.
',aliisq; eodem pertinentibus. Sed caufas clarifi- Spirittium attenuatiohem peragit calor
'
304.
'tionis produ&rices praemktere opoicet cogno.* quoque,mocus,eorpusqueadmixtumattenuandi
Mm -4 facus-
».»
8I9 SYLVA SYLVARUM.y?™ 820

facultateprarditum. Nuncautempoftexplicatas partes lac~ti adhajrefcent. Seddifticultaseft,num
caufas ut inuniverfuminftituendaeclarificationis
lacfeparationemadmittat,quodfacilitentamento
acceleratioprocedat,adhasinftantiasexper!men- poffitinnotefcere. Clarificationi potus Hypocra-
taqueattmdendum. tidinfufumlacadhibetur ; moxfecretionefadta

soc . Obviumeft,perderivationemliberarevi- la&iaggregacurcraffiora,utalibidi6tum. Hicda-
numautcerevifiamafcecibus, utceleriusnanci- rificandi per pereolationem niodus promovetur
fcantur clarorem. Fceces enim,ututconfervandis ubi tranfvafanda recens cerevifia , admotocolo
potus viribus arcendaeqjdiutiuscorruptelaevale- pro cujusmajoriminorivetenuitatecxiftitclaro
ant.tamen fpiffum quid pariter egerunt. Atq; ha:c ris varietas.
inftantia cum feparatione facit. Experimenta varia Jpettantia mamrationem ejtu

3o£.Non inutile contra arbitror tentamentum, demcfe accelerationem, frimo quoadfotum,
quid conferant foeces liquori non fuo inditae quae •, deindequoadfrutlus.
quamvis in genere turbant liquores,fpiritus tame Progredimur ad plenam inquifitionem matu

attenuant. Geminum ereo vas fume recenti
cere- rationis accelerandse, qua? pro triplici objedtott:
vifiaimpletum.derivatasqueexakerofcecesake- plex.maturatiofcilicetfrudtuum, potus.ulcerur
ri infunde , obfervaturus
quid notabileoftendat atqueapoftematum.Ultimaha^cfpeciesalionun
hsc operatio. Totu ad fpiritus attenuados fpedtat. a me re jicitur, ubi experimentis medicis immor.
J07. Cerevifiae recentimodicamveterisquan- bimur. Sunt&plures matulationes , utmetallc

titatem admifce, attende num maturetur clarifi-
& rum,&c. quarum defcriptione defungemur proi
catio aperto cerevifia? corpore, difTectisque , quae ie res dabit&materiae contextus. Nunc aufpica
cra(Iioresfunt,partibus, utfcecibusaggregentur, maturationeobafhnitatemcume

libet a potus
Separationisharcinftantiaeft. quemegreffifumus , de clarificandis liquoribi
fimile
308. Qijodiutiusbyneautherbae, aut tradtatu.
cuidcorporiliquQrisinfunditur, eo magis crafle- j-i. Maturatio potus perficitur congregati
fcereturbidumqueexifterefolet.Decodioautem nefpirituum , ubi crafliores partes perfe&ius c
quoloneior.eoplusdefceeadovalet. Atqjinaper- geruntur. Conftatharciifdem cum clarificatio

to ratio eft,qua: diclat , plus craffi
corporis liquori (de qua ante)adjumentis : fed notandum,per ul
admifceri,quoinfufiolongiuspl'otrahitur. Deco^ mos clarificationis conatus reddi fpiritus taml
cT:ioautematemporelongiorehabet,utexpurget ves,uttorpeant,potusq;flaccefcat,quimodice -
fuperficiem , aut fceculenta ad fundum dejiciat: flotefcere debeat. Hincpotus ex ambra vekv
quareexa&iflimaciarificationisratioeft , primo morienspropinatur.
infundere,deindeinfufumdecoquere,utir.cere- ^ i|. Gradits matitrationis confpicere licet »«
vifiafierifolet,cuianteinditurbrafium,quodpoft mufto,vinopotuiapto,aceto.Intereamuftumi l
cum lupulo decoquitun Hoc adfeparatioiienl gregatosprobefpiritusnorthabet, vinumbent

pertinet. nitosobtinet, itautpartesmagisoleofasredd; ',
205). Circtimpone favillas ignitas lagenae cere- Omphacium habet cdngregatOs quidem,fed r -
vifiarecentiplenaeea akitudiriequaecollumattin- gis jejunosminoriq; quantitate tenuiflimisi ••

,
eat.utq-, nihil effluat.accurate

obturetnr :Venova-. ximam partem exhalartdo difllpatis. Videmu I
'
tis per fingulos dies favillis ufque ad deceni , infta nim acetum parari citm vafculum vinarium f ! i
eidemoperi quoabfolutoconfereamcumaltera
•,
calido exponitur , nequecomburiturillud , q tt
laeenaejufdemcerevifiae prxtereafumecalcem
: partesexteriuioribusplurimasexhauferitdisjt>r
lagena,ut ante.impona- ntque exhalati6.
vi vam atq; exftin&am.cui
tur. Spedtanthsc&addifttibuendosaequalipor- 514. Potus fiaccefcendo mortuus revivifci c
tione&attenuandoscalorefpiritus. mucorem deponit fivegetenturcorroborentt •,
210. Contentumlagenisliquoremcrebrisagi- motufpiritus.Sicae'rfudiislaxatipiritusmol;u< e

tationibusfurfumdeorfumq;impelle,autillasper vegetioresreddit. Cerevifiae quoq-,recentisir
&
afperum ina;quale folu vehiculo deferendas cu- genas transfufio ( adeo ut remoto operculo ei -
raquotdiebusbis;fedcaveadfummumorificium cet)potumexhibetvividiorem, eumqueflati t
repletis defit vetilando aeri fpatium.

Liquor enim implet ; ebullitionique iterandae conducit pat i
fiproxime.epiftomiuattingat,libero curfurecur- &

carbonibus inftructa in cella collocata, Rec s
fuqicaref, quemprobeinomnespartesagitatum potus fugientimixtusfermentationemprovo :»
diffunde in lagenam aliam, ar&e more

folito elau- ut & recens codla cerevifia (fi verum narratur) -
fam. Mukum enim aeris inhxretis pallorem potui teri appofita novam operatur ebullitionem .
ISl |i
undiqvprobum&ajqualefe-
conciliat,efficitq;ne inutile fore autumemadmifcereundemobilic s
dimentum fit.Lagenam fic z4.horarum fpatio ha- validioresque e vadant fpiri tus, ut fi lagenis infi 1-
bitam denuo transfunde in aliam quae aere no catur nitrum, calx , limus , &c. Conftat cremoi n
reat,ut ante,rurfiisin aliam qnx fit obturata.ut di- maturaiiceleriusque afcendere ad impofitaefr <•
Ad hanc normam feptem diebus repetitum

tStum. dae contadum virtualem , unde ferum deprimi
opuscontinua fedfeftinandumeft,netransfufio
: detur.
pf. Ufii comprobatum eft , fi lagenas

tardiorpallefcerepotumfaciat.SineiIlaquoq-,ex- repl 1«
ploretur cum ijiodico infra lagenae collum aere. probeq; obturatas quis defodiatfubterraficcci
diftributio fpirituumq; per motum atte-
:-
^quahs aliquod temporis fpatium , aut in putei fundii
nuatiohancfibivindicatinftantiam. mittat.autfquodcxterispraeftat^fufpenfashabt
'
2ii.Percolatiointerna& externafqus feparati- paulo fupraaquam putei profundioris perdua
onem attingitjtentetur clanficationis experimen- ptimanas, vigore invalefcere potum. Frigus ei n
toperadhaefionem,ubifaccerevifi^recentiinfun- nonaqueut calor , caufaturfpirituumexhala'-
ditur,cumqueeaagitaturjfortafllsenimcrafliores nem.quanquamreliquiasrarefaciat, fedvegcs
ftt-
n HISTOR. NATURAL. CENTURIA IV, %ti
;ic,eoGpeirritahdoperfe&iusoinnibusliquidi validioti iri menla volutaciohe * conitat vulgaris
rtibusincorporat. expecimenri fide,emollefeere , protinusq; dulce-
'<
:i6. Fructuum maturatio fitevocatis ad eiter- fcere,leniter fblummodo in partes diftribmis lpiri=
s corpoiis partes ipiritibus , &fic£equaliterin tibus, quorumina?qualisdiftnbutioprocieatau-
miicu difperfis ; accedit & nonnulla craffiorum fteritatem
, fed dura volutatio mediumeftintef
Teftioacalore,motUjattra6tione , pucrefactio- concoclionemfimplicemqiiemutaEionem.Qua-
querudimentis,cujusinitiummaturationisin- feprababilitatemnonexcelleritjlenivolutatione
thabet. forte bis de dieficperfeptiduum continuatama*
317. Poma inferuntur aliquando ftramini , fce- turitatem coneihari per incrementa natura; maxi-
>floribus,calei,limo > ca;pis teguntur aut pomis me xmula.
fteris,ceraepyxidiveincluduntur,&c. fiifpendi- $25. Ex ambientemaiumeuciculareicindepar-
r&pomuminfumo» Omniaha:c experimenta ticulam,moxreconde,utexperians quidadmatu-
encum nacta funt hu jufmodi. racionem feftinam faeiat illa continuifolutio,cum
3i8.Elapibmenfisipatio,pomumceracooper- arrofusavefpa,mufeaautvermebotrus , aliudve
n integram fervaverac viriditatem fuam & vi- pomum citius dulceicat.
rem,fedgranisalbicantibus;ratioeft,quiaaeris $26.Compun&umundiquecufpide,foraminU
ertiexclufiofquifemperprxdatorius ) arceto- busnonalteimpreffis, malum leVkerinungeHi-
lia qux in corpore humorem vigoremq; depa- fpanicovino,aquacinnamomi,fpiritu viniperfin*
inr.Sedincommodumeftexeo,quodlaporce- gulosdiesufqueaddecem, probaturusnumcru-
.guftum vitiet. Pomum granatum (ut ego qui- ditatem fic exuere poffit admoto , quein vini & a.<
n fentio ) aut confimilis duro craflbque cortice quarum fortium virtus gerit.calore.
,dtus,huicpericulo minimeobnoxiafuerinc. Quod in praecedencibus experimentis actum*
ji^.Pomuminfumatumteferebatpomummi- inhiicequoquerepetendum , utadhibitioiimili
vetuftum,rugofum,ficcum,molle, dulce , inte- pomo per comparationem explorecur flavedinis
sflavefcens , ratioeft.quiaejufmodicalornon &du!cedinisdifparitas.
uefaciens aut correns ("videmus enim uci incen- Sxferimentum trnicnmjpeElans confeftio-
ccalorpomatoftaficfaciat emollelcereut&li- nemaurt.
:lcant,nec non pyra illa , quas m quatuor parres Turpiter hadtenus mundo illullt coficiendi au-
ifa fubje&o aduruntur igne , carbonem tofta; ri fpes, quam ego vanam non efle nee humans fa-
bitupelliculereferant)maturitatempromovet cultatisanguftiasexcedereftacuo. Sed mediaifti
:adurit:fumusquoq;quafifuligineveftir,quae quOadpra*-
effecl:odeftinata,fallaciis&eiroribus,
turationi conducit: pyra icidem &pruna furno xin,laborant, &
conceptibus nihil fani complexis*
iccandafubindeabemiirofudoreremota,non quoad Theoria, Quodenimnacuradicicurinieii-
3arisoperationisargumentumhabent,licetin= dereomniummetallorum inaunimcunverfione'»
fiorem caloris vim. , neq;aberraturamafcopofivinculis&impeHime*
J20. Poma Hmo cineribusq, immeria plem e« tisliberetur;atq;metallaexpurgatiscrudicacibus,
tmaturitatis, utperfuadebatflavedofuavitef impuritatibus, ablataq;fcabritieinaurUmabicu-*
ihefc«,iiuiucd,<5uiaiscalorisgraduslimoaut ra,modicamq,Medicina:quantitatemvilibusme»
eriinfitus(utpotesquaIitautronftans)intero- tallisinjecTramfurficeremutandismagnonumero
es proxime ad genuinum accedit , cum nep li- in aurum &multiplicandis,fnera fiint fomnia;qui-
jfaciatnecaiefaciat,quaemaximeveramatura- busconfona funt reliqua Alchymis fufidamenca.
Notandum,\i%c poma ruille grati faporisjexpe- Ut fpecioie adornetur he,c fabula, Alchymift^ plu-
lentofacili&adufum accommodatiffimo. rimas ex Aftrologia vanitates in auxilium advo*
}ii.Mala>aufterisabditapomis&ccepis,probe cant , aliasqueexnaturalimagiaiubfidiariasha-
ituruerant. Neque calori adfcribcndus ifte effe- bent , ex fuperftitiofis fcriptura? interpretationu
is,iedipiritibus, integcumcorpusssqualiexdi- bus,aurieularibustraditionibus, confictifque ve-.
butionepermeancibus,duritiemq;tollentibus, terumteftimoniis,&aiiisadhuncmodum. Coh-
a. poma auftera & ccepa; eos provocancSic po- tra,negari non poteft deberi ipfis haud pauca bonf
|imexpomomaturicacemcontrahit,pomaque frugisexperimenta, &mundiquandaminrtaura-
^ficiendocitroCumulatimconfunduntur ,uva- tionem. Nosverodecorporumtranfmutationib!»
,« eonta&a ducit ab uva maturitatem feftms- acluri experimentisq; mecallaipeCtancibus, Verasi
n;botruscontrabotrumcitiusmaturefcit. &naturattritasvias , certoque ducentia Veftigia
322. Illa fceno ftramentove impofitainferio- monftrabimus,undetamirifigniOperiluxaffulge-.
|H c^ccris obtinebantmaturitatis gradum,quam at.Laudamus Chinenfiuminduftriam , qui deipe-
mpletiorem nancifcuntur mala ftramentofub- rata auri confeclione in argento parando defudat»
l:a 5 quia fcenum aur ftramen eotinent minimum ad inianiam uique feduli. Prius enim illud, pond.e-
lorisgradum,fedar6tiusclaufileriifq;,minime- rofiffimum utique,interquemctallamaxifne ma«
ieadexficcacionemoperantis. teriatum,molcftiashabetnonfacileexpIicandasjs
32^. Pyxidi inclufaadmaturitatemperdu£rae- qualesinaliis.pondus&materiamauriminimea;-
it,quiaaeriintraclauftrahaerentiineftcalor,mi quantibus ; leviorisque opera; fiierit explumbo
itetinlana,pellibus,hoIoicrico,&c. Adverten- autMercurioargentumparare,pondustamenaf-«
jimfingulaincotidemcxperimentis poma, cum gentiexcedcrJtibus.utpotiusmajorfixatiohisgra-
jo ejufdem generis feparatim"habito , compara- dus,quam ulla requiratur condenfatio. Incerifh da
i.hujusreipefttijdulcedinemjflavedinemqueha- irfaxiomatamaturationerfi fpeftantia ihcidiiftus,
(
iiffepotiorcm, atquc adeo maturitateprxcellu- experimentu dabimus maturandis metallis comu-
e. quaexiisnonnullainauiumabe-
tationis ratiohe,
324. Malumautpyrumfimilemve fruftumex ac.Sicemmmihiperfuadeo,ncc percoda, digefta,
&m»-
).«.
82.3 SYLVA SYLVARUM,/™ g24

& maturata fi fuerint metalla.producendi auri ex- Experimentum untcumjpeclansnattt-
peditospatefceietramites. Atq; hicfuccurrit,in- ramauri.
notuiilemihiGeimanum , quem jactata auripa- y_%. Hafce auropraerogativasindulfitnatura,
randi fcientia anftius praeclaro viro interiori fa- & quod maximi fit ponderis > partibus ardte claufis,
miliaritateconjunxeiat.Ilhusfermonibînterfui, gaudens fixatione.flexibilitateautmollitie, rubi.
cum diceret rale quid fieri pofle , fed vulgsres Al- gine carens,colore & tinctura flava.Quare tutifli-
chymiftas petdere conatusfuosnimisintefoigne. ma auriparandi(fedlongisimphcataambagibus)

Auri enimJnquit , confe&io, calorem requint ju- ratio eft.ut eruendis in apertam cognitionern cau-
ftetemperatum , utpote fubterraneumnarurao- fisvigiletcircumlata pernaturasantedictasatten-
pus , in quod modicus calor emanat, fed magisad tio , teneanturque axiomata eas concernentia
normaexacT:iis,quaminaliismetalhs.Itaq;feeffe- Si quis enim metallum confimile prius nomi-
clurumilludufumagna;lampadis,cujuscaftigatu$ nato , producerepoffit, ambigant aurumnefit
&xqualisefletcalor, futurum aliquot menfium necne.
opus Commentumlampadisfapitftultitiam , fed Experimentai>ariaJpec7antiaprodut~iionem
quoddecalorenimisvehementijtotiusmolitionis atque accelerationemputrefa-
clade, de eO ad xqualitatem redigend. j , juftoque Elionu.
temporisfpatio nonprorfusrejeclaneumeft. Evincere maturandae putrefadtionis moias,ha

Regredimurergoadnoftrademattlrationeaxi- betaliquiduniverfalilatiffimequediffufainquif]
omataanteanobsdefignata. Primutnfit,utcalor tione digniffimum , cum ex adverlb refponder
intra moderamen adhibeatur, qui demum ille eft, generationi corruptio , fiintque illa duo velut cii
ad digeltionem plenamqjpercodHonemfufficies. cumfcribentesoperantemnaturamtermini, qu
Caloristamentemperieslegitima^ftimaturexeo, bufquetotamfeincludat,confinia;geminusadv
quod natunr fubje£H accommodecur.cum fructi- tam mortemquemanuduca. Putrefa&iceftacb
bus&liquidiscongruis, inmetallishabeaturinef- fpirituum,quiecorporeabitumtentant,utinai
ficax. Seeundu, ut fpiritus metalli vegetentur.parrem difperfi libero fruantur Sole. llle ad aeris co
tefq,tangibilesaperiantur;finehifceenimduobus puscongregandorumfpirituum conatus ( qui
ndminicnlis quicquid in fpiritusmetallicoscona- greflusgradum facit ) quinquehabetdiverfiefi
beris,eritinutiledigeftionipartium. Tertium, ut 6tusargumenta.Sidetentosincorporefpiritusv
a'qualiter fe difpergant fpn itus.neG moveaturfub- hementior follicitet motus,colliquatio confeqt
fultorie,quod partes ar£te claufas & flexibiles reJ- tur,utin metallis,&c.
fi leniot', digeftio aut mat
det.Hiccalorrequiritur.nonintenfioneremiffio- ratio,utinpotu&fruc"Hbus. Si nonplanedetii

neq.yariusjfedquantUMifieripoflit^continuei- anturfpiritus, Verummodiceprotrudanturmc
qualis. Quartum,ne qua fpiritibus tranfitus pate- confufo & inordinato,exiftitputrefa6Ho,cujus I
atiqui detinendi,cum illis emiflis corpUs dutum a- inaequaliter admodum fblvere corporisconnfh
fperumq; evadat. Illud efficiet temperatus ignis & tiam, uti in carrte, pomis corruptis , ligao fplen
aCcuratavafisclaufio. Qyintum,utleganturcon- do,&c. nec non metallotum rubigine appat
venientiffima adtranfinutationem metalla opti- motusautemilleficertoordineprocedat,vivifi •
nieq;pr£sparata>undeopusfacilitabitiir. Sextumj tioeft&figuratio,utdocentfl"»inacaexputreH a
ut juftum temporis fpatium operatiohiconceda- genita,&qua: iftiiwgenerispecfe£Horafunt.Si; I
tur;non ut fpes prolongeturfmore Alchymiftis U- iturientibus fpiritibus egreflus pateat , fequi K
fitatojfedutdeterminatoconvenienterintervallo exficcatio,induratio, confumptio,&c. utoft -
natura fe explicet.Principiah^c certifflma verit & dunt lateres,evaporatio corporis liquidi.

fimafunt , exquibusnuncderivandaexperimenti 325>.Adjumenta,putrefacT;ioniscaufasconti:
norma , quod fortaffis longiorimprobetmedi- tia,eiq;celeritatemconciliantia,funtqua?fequ

-
ta t j
tiumcontextusenarrat. Primum.ficrudusve
3i7.An2uftapareturfornax,temperatufqueex- quofushumoraddatur.teftehumectationecuj •
citeturcalor.&quidemtalis, utmetalluperpetuo hbetc£lrnis,pomi,ligniinaqua,&c.cumdcbea r
liquefa£Himconfervet,nonvehementior ; quod Un£Hufculisoleofisq;confervatiO.

adremvelmaximefacit. Matcriafitargetum,me- jjO. Secunditmeft, invitatioexcitatioquw i
tallum tnaxime cum auro fymbolizans , cum eo pomum corruptum integro applieetur ; aut fin t
quoq;decimaMercuriiviviparsimponatur,duo- (fubftantiatotalemputrefa(ftionempafTa)aliis -
decimanitri jufto pondere , qiue vegetando, cor- daturcorporibus.Hujusreiindiciummanifeftt i
pufquemetalli aperiendo ferviunt. Operatioper pra?bentc§miteria,inquibusquotidiefiuntfep -
fexmenfesadminimumcontinuetur. Velim&o- turaf.ubiterracadaveralicjuodrecensimpofiti

leofasquandoqueinjicifubftantias , qualesadhi- confumitlongecitius.quamterrapura.
benturrecuperaudoauro j tormentisfeparatio- î.Tertiuin,eftar6tiorcompreffiofpiritiu ,
numexafperato ; ineunafinem, utpartesardius quaseosvehementius intracarcerem cogit qu i
Le viufq; difponantur , magnum inftituti momen- feranf, ttnde initatio & fugar molitio,velutin f -
tum.Aurum enim,ut conftat.compacTriffimum o- mento & veftirtientis quaentum contraxerunt : 'i
mniumq metallorum ponderofiffimum eft > ma- ventilante perflanteq; aere confervari folent.
ximeq;flexibile,&extenfibile. A^Mjlieminifpe- tiusejusreidocumentumpr^bentfebres.pleriii-
randumutexMercurio vivoaurumconficiat , eo queex-obftrudtionibusconftipatisque&putn.-
quodpondere valeat; namMercuriusnullomo- dtionemcaufantibushumoribusoririfolitac.
doexploratricibus fiammis refiftendo par eft ; fe- $$z. Quartumeft,folutiocontinui,utviden^
cundumabargentolocumoes , meojudicio,me- inmalis,quaEdifeiflaautperforataceleriorem :-
rcatur , materia adprioris aptitudinemproxime periunturconuptionem,necnonlignum,&c. -
accedens. ro quoque animata ex inflicto alicnbi vulnere.

»5 HISTOR. NATURAL CENTLTRIA IV.
1
Us
55 j.
Quintu' ni,exhalaCio auc disje&io pracipu- trefactioniSi Harc auterri in Corporibus hmnahis
:umipu-icuum,quiineorporeverumconfiften- aliisq;vivetibu*(perfebres,vermes,phthifespul-
e retinaculum. Turbatoperdiflblutionemregi-- monum,apbftemata,ukerataminternaqnamex-
ine eorum,pars qua;libet homogeneisaggrega- tenia)niaximafuiparteMedicorum&Cliiiuigo-
tinfuam feceditfphajram.Sicurina&fanguisre- rum hbios occupac. Quare iftamindaginemcon-
Qualis effectus ieprodic
igerata diflolvuncur. me-
ftituentiapeculiaridelegamustitulo,qui per
ioq;ingangramaaut mortificatione carnis ex o- dicaomnisgenerisexpenmeta evagabitur. Cste-
atis,quamq;intenfumfrigusprocreac.Nequea- rishunclocumaflignamUs quibus prascedentia
,
iddepeftilentiaftatuo , ubi malignitasvaporis facemaliucerepoliuncjubideaccelerandaperar-

ntagioii principales fpiricusfubfulcu quofda ex- tificium putrefactibne egimus.Remotis enim pu-
;itat,propellitque ut imperio exuat.ttinc humo- trefaclionem Cau(antibus,ipfa excludituf.
s,caro,& fecundarii fpiritus diflolvuncur &fran- î.Primum quodpurrefactionem arcet.frigus
intur,utfitinAnarchia. cumdiutiusincorruptaperftenccibaria,&po^
eft,
334. Sexcum » fi extraneus fpiritus>domeftico tiushibernoquamarftivotempore. Flores quoq,

rporis fpiritu acrior,fubingrediatur»uc in ferpe- & fructus in nivium confervatoriis vigorem lervaE
Ratio generalis hsceft.quodvene-
lisaculeis. illibatum, detentisfcilicetfpiritibuspaicibusque
imqualecunq; creeccumorem,quiicidemgene- tangibilibus conftipatis.
:urexcoeuncibusnimiumfpiriubus,utinplagis 341. Secundum, aftrictio.qusdiflblutionirefl-
llifionibufque,aut fi conftipentur nimium,ut in ftit,cum in univerfum ex medicamentis aftringen->
iioreexfrigore, ipiritusquoq;expucrefactione tiaputrefaetionemarceant.Eademaftrictiomsra-
febribus orti,&c. quiextranei, licet intra cor- tio efficit.utexiguumolei vitrioli quatum,aquarfi
snaci,excingiiuncfuffocancq,nacuralesfpiritus prohibeacpucrefeere. Ifta aftrictio fubftantisin-
Calorem. nsret.Cujus virtuale frigus eft, quasq, fere eodem,.
535. Septimum , debilisadeocalorisgradus,ut utfrigida,modooperatur.
ritusmodicemoveantur, nequeatq;velpartes 343. Tertium,exclufioacris,ejufdemq;admin.
rerere,vel fpiritus expellere j ucipacec in carne iIo,qu;e,naeura: licet in diverfum tendentis > ejuf-
:ononfrigido confervaca.cum in carnario frigi- dem tamen effecti (ut fiepius ufii venit) caufa func»
& humido diutius ailerventur.Conftat quoque ex conditione fiib jectx materi^. Sic vinum aut ce-
'ificationem ( adquamfehabetputrefactiout revifiaexlagenisaccurateclaufisdurabilitatequa-
lrius fiaterjelfe aplacido calore , ut probatex- dam nancifcuntur. Horreafubterraneafrumecum;
:fio o vorum,calor matricis,&c. diutius confervant quam fuperterranea.
Fructus
33<>.Octavum,laxatio{piricuum,quosaneeare- cerannclufiviroremnonamittunt, corporamelli
naculifolidicasconftipaverac,refrcenacoegre- autfarinae immerfa,vegetaperftant , hquoresque
ndiappctitujutinartificialirubigineperaquas potus&fucci , oleoftipefficieiiHorumfuperfufo»
tes,ferro,plumbo, &c* Ideo humectacio rubi- recentes efle non definunt. C6tra,veftirrientis aerf
temaccelerat, aut putrefadtionem cujuslibet nonexpofitis,tinearkirtafcuntur&mucefcunc.Ra-«
rporis , emollita , ipiritibusqueabicurientibus tiodiverfitauseft,quodexclufibaens,ubiipirituu
mdantecruftula. detentioneopus, corporibnribuitutintegrama-
337. Nonum , viciilltudo caloris auc ftigofis, heatit^quodpotus&frumentumcomprobat;ub£
fnidiautficci,utin [mottldring.] friatione terra, vero ipirituum emifllo requiritur egerendo hu-
nimafq;inparticulasdifIolutione,ingela&So- mori qui fuperfluuseft, noxam fentiunc , quae ne=
inlignicelerioricorruptione,iiperviceshume- ceflehabentcorporautaeri exponantur.
:cur exficceturque. 344. Quartum, niotus & agitatio putrefactio-
338. Decimum,efttempus&operatioprocef- nkdverfaria,qua;requiemexigit.Subtilisenim&
quefpirituum,ftationeftiadejeftorum,prxfer- non perceptibilis motus,putrefaclionis efficiens,
ifibiipfisrelicboru fine ullaagitationeautmd- turbamragitatione,mocusquelocali$corporaeo-
'
localijUC in frumenco minime vencilato, hunii- rumque partes integra tuetur.Sic horreum , ub£
;q; corporibus exercitatione deftitucis. ventilatuf frufnecum, auc de volvitur, velut in de-
339. Omnis [moptlds.] mucor rudimentumpu- pfydraexloco fiiperiore in infenorem incomiiio-
:facT:ionisexiftit,utmucorinartocreis,malisau- daprim^dulcedinisprohibet.Aquaptofluenspu-
nciis,citriifq;,qui lapfii temporis in vermes abit, trefactione Caret ; quam &corpus hufnanum rele-
lagisvefaftidiofeputreicic,undeplerumq;faeto- gatfrequentatisexercitiis. Contra,quies, motus
m edunt. Sicorpusliquidumfit,necquodfacile defe£tus,autobftructiones ( adquosobieesfifti-
lcumpucrefactiopervadic,infuperficiemfceces tur humorum fluxus , mocufque perfpiracionis)
;erit,uti confpicimus in foecibus deftillacarum a,- putrefactionem promovent , uti paulo ante par-
uarurn. tim indicavimus.
'
Mufcus quardam mucoris fpecies
340. [mojfe.] ^45. Quintum, exhalatioadventitiiincofpo-
1
fed magisexvero
terraautarboribus videtur
, ribushumoris.Cumemmhumectatioputrefacti-i
iidimentum germinationis habeatur , quoeurn onemacceleret.jufta&coveniensexiiccatio^hu-i.
ferimus. morifcilicetradicalicoercendojexcluditplitrefa-
£xperimenta varia JpeRantiafrohibitionem ctionemûtinherbis&florib^jquiiiinumbraeX--
C-r anticipationempHtrefa^ iiccenturautiniblenturparvotemporis fpatio,o-
Elionis. ptime aiTervantur. Emifllo quippe laxi & adventi-
1
ttfumhabentinquifitionedigniIIimumea,qui- tiihumorisradicalemprodit , lecumq; inconfor-»
usarceturputrefacl:io,corporumq;integritatem tio avehit.
iemur,qua; gemino diflblutionis periculo obno- j46.Sextum,corrobbratio fpiritfium in corpb-
ia,deficcationis fcilicet,confumptionisve, & pure:nam ut magnus calor putrefadioni eorpofum
sefiftis,
.
8z 7 '
SYLVA SYLVARUM,/™ %:i
refitit,Ientufquecaloreidemmagisredditobno- bufdamexpaitibusvegetioremcrgit,exaliis,i-
xia;(ic&fpiritusroborepollenspra:fcrvat,debilis lutior^fedmaximano&ilucxfplendoremnoni-
&lan°uiduscorruptioni viamfternit.Sal(a;quoq; Lignadefe luculamlpargentiafuntli.
sequat. 2.
aquxdiutiusquamdulcisarceturcorruptio;&o- ces , fraxinus&corylus. Forte&inaliisideme.
ftrea fale confperfa,cibique aromatum opelongi- piehendatur.j.Radices &corporafplendent
-,'d
usputrefactioneiriexcludunt.Tentaripofl'et,num utradicibuspnrogativafitluminis.4. Colorit.

idemefleteff"ectuscalceaquisautpocuiindita,di- tislucidaralibiinterdiualbicat,alibifubrubetiit
utiufque amoveretur acor. Cerivilia mclioris 110- agreftes id appellant. 5. Particula fcintillas eft rjil-
ta? tenuem duiabilitate anteit,&quicquid calidiim lior atque ad tactum humida, aliae folidiores,v.i.
autaromaticuni , ineonfervationeliquidqrumac gura crucis aut tefleraexfculpiindepoflit. S<i.

pulverum.ufumhabetnoexiguumj&c.tamquod maginem non reddetnecfimilequidreprifeia.
corroborent fpiritus , quam quod fuperfluos hu- biturficlucidomcorpore,hequealiudeSigiairn
mores eliquari patiaiitur. in ferru candenti occurret , conf*fis lucidi &t<?.
j 47.
Septimum feparatio crudarum partium
, bricofi Confiniis quajflguram exhibent. 6.Pac:u
corpus reddens lxvius mixtioniscnimimperfe-
: cidarefectafuitufqueadeaminquatermihabit
cliooftentatjputrefacl:ionismetuendEenoxam,in fplendor,fedbiduifpatiororiexpofitaparslucj
quam aquofis majotquamoleofisproclivitaseft. proxima,luminerefulfit,utdifperfionepropati
Aquae emm deftillata: magisdurantquamcrudae, videaturputrefactio. 7. Aliudejufdemgeherii.
qusqueignempairxfiint,aliisdurabiliora,utpy- gnumemortuum neq; infitaequicquamlucis i.
laficeata.&c. bransunanoxparifpledoreperfudit fubdiolu.

j48.06tavum;continuapartisputrefcetispro- tum. S. Aliudinfuperinpromptueratlignu,qid
tractio , qii£ laxus plerumq; & aqueus eft humor: prius emicabat, deinde in Jtdibus ubi exliccarie-
neq;ratiocaiHuinpr£dictahocflagitat, quodra- pic , intra quatuorautquinquediesradiaredu,
dicalem fimul provocetafportetq; humorem , fed recuperato per aefem,cui exponebatur, fpled e.
quianonevacuatus, partisquamoccupavit, cota- ^. Ligjiumfplendensficcehabitumintrafeptiiii

gioreliquasinficit; utoftenJitcorpo.umperbal-' tenebiefcit,incellaautobfcurolocopofitum, u
iama confervatio ; cujus par ratio eft in fi uct ibus, tur lucem.io.Perforatio talis!igni,deindeput :o
herbisjflonbus fiib furfure aut farinacondids. expofiti,fulgoris adjumentii eft; ratio, quiaoi is
^49. Nonumeft.mixturareioleo&autdulcis, cotinuifolutioputrefactionempromovet.ut te
cujus natura? qua; fimt, non ita ad putrefactionem dictum.ii.Nullum Compefti fpledoris lignun ft,
inclinant,atq; parum aeri in illa licet,quae incoq.u- fi vi vum cedatur , fed quod germinans vitium n.
pta,alhsutfinttalia,incaufafunt. Sic fyrupi & un- tirec\i?pitinfadicibus&caudice. 12. Parstigi u-
guentafuccisdurationepraevalent. , cetisoleodeIibuta"fervabit,quaeffu]gebatjlu m
550. Decimum,mixturacorporisalicujusficci* per i4.dies. i^.Similiseorum fuit eventus,qi in
quiaputrefactio afpiritibusincipit,deirideabhu- aquamacerataTunt,ifhomultameIior. 14.N1 Ju
morejficcumveroiputrefactionelibetum. Sic explorandoeaufq;penetratUmeft,quidluci< u-
furnus confervat carnem , ut eonftat expernis,lin- turnitati confefat, fingulis noctibus fub dio 1; »
guis vaccinis,bubula infumata, rcinterdiu inde removere, aquifque afpergei rj.
551. Fuit harcquorundamapudveteres^fcnten- Aeriexpofitum , gelu aipero

detrimenturr on ,
tia, confervationemcorporuminaereperflabili cepifledocuitexperimentifides. 16. None>oa

diuturnioremeflequamillainaerenontali. Nihil radicisportiofplendorememittebat,quaeref k
prarter probabilitatem ftatuifle mihi videtur, quia dum ille emoritur nihilominus poft binocl
, m
aet , ventopervius,fifuperonereturcomprima- etiamficcoinlocoreteptanovoradiavitlumii
turque, exhalationi pene omni ingreflum pra: clu- Sxperimentum unicumjpettansacceleratio-
dit,quam potius repellit. Periculum factum in ve- nemfartus.
ficaflatudiftenta, cuicaropriusfueritimpofita; ^yj. Acceleratio partus inanimantibusdili-
iiecnonflore,fedfallenteeventu,quiavefica:ficce. cemhabetrefpecfum ; fi vel embryoni matuas
inflari negant , recentes putrefactionem juvant. &feftinataconcilieturperfectio, velratioalna
Tentandum illud fuefit flatu per folles vehemen- maternis dauftris expediendi detur. Primo m lo
tiusindoliumimpulfo » eui anteinferanturqua* ineftaliquidnonillaudatum,quodroburtefter:
confervationisindigeant,utquomomentoextra- fecundus malignuseft, &praetereafymptom:; K
huntur folles.orificium arcte claudatur. morbum habet caufam. Vera ideo antiquoi n
ExperimentumunicumfpeElanslignumluci-' obfervatio, partumfeptimeftremplerumque fe
dnm in obfcuro* vitalem fed octimeftrem utplurimum mortt i.
,
35 2.Experimento
ligni in tenebris lucidi rite ex- Sed fabulofa eft,qu£ aflignatur,ratio,quod fcil ?t
cutiendooperamfanenonlevemdedimus;eoque OcfavusmenfisSaturnofegnifuiperioduminc)-
libentius.quodmaxima, prae csterisapudnoslu- et,Pkrteta:*exipmrumfigmentis,maligno , fe i-
cememittentibus , durabilitacevaleatcummotu moautemmenfeLunaregnet,Planetabenignr.

vixad fenfum deprehenfibili.Ignis flamms con- & Sed ex vero datur haec ratio , fi tanto ipatio ordi 1-
tinua confumptio Sacchantm folummodo
elt. tumtempusanticipetpartus,vigoriinfantisid U
dum raditur, f pledet, aqua marina dilcn colliditur, fcribenduai effe , fin minori , materns invaleti i-
nodtiluccedumvivuntâutpaulopoftjfquamma; nis id vitium eft.
pifcium duntaxat putrefcentes ejufcfem videntur Expcrimentumfolitariumjpeclansaccelerationt
efle natiua; cum ligno Nequeignora-
fplendcnte. /
, accretionis &flatunx.
musjinelleomniputrefadtionimotuminternum, Staturahumanaivelocia funtincremea
354.
nonfecusacigni,autlumini. Tentamenti iftius e- vel cx pleniore victu , velexnaturanutrimen»
ventumtalem fenfit diligens attentio. 1. Luxqui- velvcgetomagis&excitatiori>quenaturac6f<'»
calr
z9 HISTOR. NATURAL. CENTURIA IV- 830
ilore. Qi]oadprius>obeftinalimento excefliis, terrae&aquae,quae ope fohs confufa nitrofam pin-
:potecorpusdiftendenspotius&inlatum,quam guedinemcolligunt, cum excefiuejusquar infin-
mgu,progrediens.Cujusreiinplantisimagoeft, gulisfeparatimdeprehenditur ; utiexeoihnote-
iro proceritatem nactis, ubi tenellae in latum exi- Tcit , quod plantas proferant,temperato utriufque
cceperint Qijoad naturam alimenti.ficcius hoc fucco alendas.
eefto,quiainfanteslacT:epafti,inquibusregioni- jffi. Secunda in aflimilatione alimenti intra
ns frequentatur ejus ufus , proceritate illos fupe- Plantarum corpora & animantium, in quih» plan-
mt> quibuscrebriorexpane&carnenutricatio. tae fimplicem merae aqua; & terrae fiiccum tranf-
:rmone quoq; populari tritum eft, bellidis radi- dunt in partem juftam oleofa: materiae. Animan-
selixatasinladtefquibusinfignisexficcandifa- tia > quamquam maximam pinguedinis&carnis
ltas eftjcanes redderepufillos.Neq; controver- portionem alimenta oleofa conftituant , ut cibus
im patitur , ficco nimis alimento inefle ftaturae &potus, aliquatenus tamen aqueum potum affL
tardationem. Deindepolleat alimentum vi ape- milant>&c..Sedgeminaha:c verfio aqua: inoleum
endi,unde fuccus attenuatui',(piritufquefurfum fex mixtura fcilicet atque aflimilatione ) per va-
tomovetur.Neq; caret ratione,quod Xenophon rias meatuum percoctionumque ambages placi- ,
educandisPerfarum infantibus tantopere com- deque &longo temporis lapfu conqinuatum calo-
endatcardamomiufiim, utpote facientis ad in- rem,abfolvitur.
ementumagilioremq;corporishabitum. Car- $57. Tertiainrudimentoputrefadtionis, ut in
!momumLatinenafturtiumvocatur,quxherba aqua corrupta atque fatcibus aquarum deftillata-
mtenella,eftefuigrata. Excitatiocalorisnativi rum quae utraquepinguedinisatque oleiquen-

,
axime fit per exercitia , ut proinde in fchoiis fre<* dam gradum obtinent,
lentatis iedentaria puerorum vita detrahat ac- ;$8. Quarta in dulcoratione quorundam me-
etioni eorum , cum homines agreftes in fimiiia tallorum,quale Saccharum Satur»i,&c.
m mifligymnafia plerumq.potiorifintftatura. 359. Aquaeinoleofammagisfubftantiam mu-
avendum rurfus ne quid pueris operatione frigi- tatio fit digeftione;nam oleum nihil prarter aquam
mconcedatur. Diuturnus quoque ladtatus in- digeftam.Atquehaecdigeftiofitcalore, quiautex-
nio obeft.perditque corpons habitum. Experi- ternus aut internus. Rurium provocatione aut ex-
entum docuit,catulosladlenutritos,cuinitrum citationepoflet fieri,quaeadmixtocorporeoleofo
iitum,pufillosmanfiffe , fedadmodumvivaces, autdigeftofic,quorumnaturaaliquofuiconfortio
mejusfpiritusfitfrigidiis.Ecquamquamadulte^ reliqua complectetur. Digeftio quoque efHcax
atimedicamentumfuppetateximiumadcuran- redditur directe cruda aflimilando corporibus
mvitaeprolongationem,inpueristamentenel- omnino digeftis, ut fit inplantis&animantibus,
queanimantibusponitincremenuobicem , ea- quorumnutrimentumnutriendis corporibusexi-

m de caufa calor enim eft qui accretionem pro-
; ftit crudius. Sed.ut dictum.longi circuitus hsc di-
avet. Sedubi homoinftataeverfaturaetatisme- geftioeft.Fufiusperfequemurtradtatum degemi-
, caloripiritusdepafcit, quosfrigidiorinnitro no ifto principio (profundaeinnaturalibusfpecu-
ritus condenfat & corrigit. lationis) ubi perventum fueritadtitulumdever-
iperimenta varia Jpeclantia fulphur Afercu-& fionecorporum;contencinuncexhibitovelutfpe-
rium.duoex Paraceljiprincipiii. cimine. Eft&ubidoceri haud negabunteodem
Duae magnae fiint rerum familiae,variisnomini- fpectantia , capite de primis materia: congregatio-
sdefignatae,iulphurea&Mercurialis, appella- nibus. Effigiatur hicfupremusquidamordinum
mes Chymicae (quod fahtertium eorum princi- confeflus,legem omnibus corporib» prafcribens.
arrii , attinet, exaliisduobuscomponitur)in- Experimentum unicum fpettans Chamakontas,
.mmabilis&contra,matura&cruda, oleofa& 360. Chamaleonfereeftmagnitudinevulgaris
uofa. Conttat enim fulphur & Mercurium in lacertae, capite magnitudini non proportionato,
bterraneisvelutpatreseffefuarumtribuum. In oculis ingentibus. Caput movet immoto colIo>
getabilibus &
vita praeditis aqua oleum dan- & fledti nefcio, ut porcis contingit. Incurvatur ter-
r. In ordine inferiori pneumaticdrum aer & gum,pellisconfperfatubercuhs,minusabdomen
imma. Infuperioricorpusftellar&aetherpurus, verfuseroinentibus.Caudagracilis& longa.Infin-
I
zc paria enim, quamquam primitivae fegregant gulis pedibus quinq ; fiint digiti , tres ext erius por-
ateriae differentiae , in multis tame videntur con- re6ti,duo intetius refugi ; lingua admirabili longi-
ntire ; cum Mercurius&fulphurpraecipuame- tudinepraereliquocorpore, cavitatem habens in
Uorummateriaexiftat,aqua& oleum vegetabi- extremitate,exeriturquecaptandis mufcis. Color
im& animalium,difcretaduntaxatmaturatione viridiseftac fubflavus , verfusabdomenrnagisal-
concodhone. Flamma,ex vulgari opinione.eft
lt bore allucefcens, interfperfa tamen maculis caeru-
ntum aer accenfus , utraque &motusceleritate Jeis,albis,rubris. Rebus virore coloratisimpofi-
:raciliceflIoneadmodumparia. Atqueaetherin- tus.caeterisquafiextinctiscolonbusvhet. Flave-
*ftellaris(etiamfivanafitopinio,ftellamdenfio- fcit,flavoadmotus;cceruleoautem> rubro velal-
|:morbisfui partemeffe ) tantam cum ftellis ha- bo,faturatantumviriditateeffulgentmacula:. Ex
|etaffinitatem,ut in utriufq; confpiciatur rotatio. nigfi conta&u nigrefcit,intercurrente viroris mix-?
ijuaieexpenitiflimisnaturaefecretiseft, aquam tura. Nonfolopafcituraere (pncipuolicetejus
elaquolumfuccumvertereinoleum, majorifq; alimento) cum&captatis(utidiximusj vefcatur
liomenti quoadnos, quam illa argentiaut Mer- mufcis. Fuere tamen,quiaflervato perintegrum
jriivivi inaurum mutatio. annum , quid in nutricatum ei ceffentpra;terae-
I
555. Inftantiae dari fblitae , ubi crudae &aque£ rem,perfpicerefepotuiffenegarunt. Notandttm,
hbftantiaemigrantin pinguem&oleofam , qua- hauftoaereventremintumefcere,maxillafq;cIau-
ruplicisfuntgeneris. Primaconfiftitinmixtura c\i» quasplerunqueSolis obverfiradiisaperiu«-
No *uh*
C,:».
.
8 3 i
SYLVA SYLVARUM,/™ g3
Stultarria<na:tradkioeft, ex combufto infummis lia , qua; in faftigio domus fuperplumbo exficci
Chamarleonte orkuras tempeftates (effi-
a- dibus
ad fblem die fereno , horainterfecundamfolutr
&aha:cfuntexfympathia: fomniisjcumenimaere modo&duodecimam,autprseterpropter exfii :
vefatur , magna vi pollere ipfiscreditur adim- catainferefictililagenaiboni odorisnequehum

preflionem aeningenerandam. ds,autvkroanguftioris:comprefliusilla coge,ft
Experimentum untcumjpeffansignesfubterrancos. ut abfit contritio ; obtura lagenam aut vitrum ai
261. Narratveterumaliquisjinquadamregio 6te.Iftis roiis non odor tantum , fed&color,coi
neMediajflammaserumpereexplano, quaspu- ftabit vegetus ; adminimumannifpatio. Obfe
ras & eructati fuirii copia,cineribus pumicibufve ,
vandum,nihilplantis autaliis corporibus, yel pi
involutas , negat, quaIesmontiumcaverna:evo- trefac~tione,velarefa6tioneperdendis , aque nc
munt. Ratio certa eft, quia abeft flammis confti- cuum accidere achumorem adventkium, qui lai
patio.ut in montibus , aut terra: motibus ad ilam- corporum fpatia occupat,nifi extrahatur.Innatui
marum ufque eiaculationes ignefcentibus. Effe- enim ac radicalem humorem prolicitegreflusfi
runtfe&c£ciignes,flammefcereignari, &affuib comitem. Hincanimaticorporisfuccumconfe
demumoleopromicantes. Ratiojquodvideatur vatmoderatiorfudor. 2y>w,fubmotis ab infol
icinis adeo fuffocad utlapidem removere ne-
,
tione rofis nullasautmodicasodoris primitiviii
queat,calorquefitpotiusquamflamma,fufKciens effe reliquias ; adeo ut fecundariusiitquinativ
tamen inflammando oleo. fupervenk.
Expenmentum unicum fpettansnitrum. Sxperimenta varia JpeElantiacontinuationem
362. Memorioeproditume(t,aquaminlacubus flamm^.
-
nonnullisadeo reperirinitrofamiutveftimentain z66. Continuatio flamma: inquifitionem fu
eam conjecta fponte inhajrentibus fordibus ex-' merito expofckprorationediverfitatis, qua&

puro-entur, diutiusveroibidemhabkaincineres corporeinflammato,&aliisexiftkckcumltantii
redioantur.Puraativankri vistanto magis notan- Prxcipuum tamen quodflamma , quamvismi
daeft , quantocorpus
eftfrigidius cum conftet , mentane^plerumquefitdurationis, recipiatm
aquamcalidummeliusfrigidapurgare. Sedcaufa gis&minus.Quarelongiusimmorabimurcorp
effijfpiritusineofubtilitas, quifeparatdividkque ribusinflammationemadmittentibusquoadint
quicquidviicofum&fordidumcorporiadharet. gramfmmalfam&immediate,fineellychnio,
Expcrimentkm unicumfpetlans congelationem laxior exeat inflammatio. Cochleare fpiritu vi
aeris. plen.um,modiceque excalefactum arfitfpatio ti
363. ?ume ex veiicis quantam poifis maxi-
arterispulfuum.EademquamkasIpirkusvini;
mam,eamventorepletamcirca collumobligafilo mixta parti fextsnitricochleareimplentisflagi'
,ferico cerato , & obdko pranerea ex cera fpiila- vkdumg^.pulfusnumerarentur.Cumpariqu;-

mento arctifllme claude, ut exficcato quoq; \eCu tkate falisnigri ufque ad S^.pulfuSjCum pari qu •
cx collo aer in<*reflu egreffuque prohibeatur.De- titatepulvens tormetarii, qui diilolvitur in aqu I
indequatuoraut quinquepedumaltkudineterra: nigram uiqueadno. pulfuspera&os. Cubus :
infodias inforniceautnivisconfervatorio , utnix glanscera^flavaeaddimidiamquantkatemfpki i
excaveturcircaveficam : exacftoque fpatio qua- vini , atqueinmedio collocatusfolummodchi

tuordecimdierum.videnumfecontraxerit.Hocfi ipatium 87. pulfuum jadmixtus iextae parti >l
, excircumfufb terrae autnivisfrigore
conticreiit chlearisrepletilacte,adfpatiumioo. pulfuum ttpl
apparet condenfatum efle aerem,& aqua: fimilio- debat , laCte coagulato ; admixtusfexta: parti 1 u
rem e vafide. Expeiimenti huj» eflicacialate patet, chlearis repleti aqua, ad fpatium 8<S.pulfuum ; I
Expertmentum unicumJpecfans congelationem quali vero quantkati aqua: , tantum ad fpatiun »
aqu&incrjflallum. puKuum. Exiguus ln medio locabatur calcul

ipirkufque viniad.94. ufque pulfus conflagra'
364. Referuntbonafide,incavernisinteriori-
buspenfile inveniriciyftallum , inque illuddari Ligniramento,quodfagitta:craflltudinem,lon i
itillicidium excryftallirudimentis.Inaliisquibuf- tudinem feredigkia?quabat,mediumoccupan

dam,fedrarius,ab infraoriridickur. Qitamquam fpkkusviniexhaufitp^.ateriasmomenta. Adec
frigoris id e ffe£tumfit;fieritamenpoiTit, utaqua fpiritusvinidurationecxteraanteiret.fpiritufc!
fe terra.' infinuans colligat naturam magis glutino- vini cum iale nigro,atque arquali aqua: quantitc
fmijConcTelatiomqueapuoremjfoliditateinq-jac- pra: reliquis haberet flagrationis tempus bre'»
quiratjCujusaquaipontefuacapaxnoneft.Fiater- limum. •
eoexperimentum , demktaturquemagnus terras 367. Exaclammeretur obiervationem,anein

acervusinbafiscoucavum , temporeintenfigelu, cationis in flamma celeritas fit a flamma viv 1
interponaturcannabi5,nefundumpctat , deinde magis,anexcorporisadmixticontrarionifu,igi-
iijperingeratur ea aqua: quantitas quae percolari que conceptionemfugientei Comprobabitlc
poifit.exploreturpuft,n'jminfundoglaciesfblito quantitas fpirkusvinipoftflammasexftinction 1
durior , folutuquedifficiliordeprehendatur. Pu- reiidui, manifefteque docebit priusincaufae',

-
tem quoque fi terra a veitice uf ijue ad fundum in <
cum rei qua: combuftionem verfatur mixtura
ancruftumdecrefcendo coeatineumconum, quo lerrimamreddat extindionem. 2\£otandumo-
ter, fpiritum vini non amplius flammam conci
-
inverfo conftat acuminata facchari in paulum re-
daaicompages.expetimentumpromoveri poffe. re.ubifemelfponteevanuent , necguftuieanda
offerre acrimoniam qua pollebat ante. Sedi
Glacies enim,ficubi eliquaveritjevadetmails gra-
cilioris,exiauoquantkatisjuvanteverfionem. acefcit.aliquaadacetumproximitate , quodva
Expenmentum untcumjpetlansconfervationem combufto accidit,fed ob.tufi emortuiq; iapotis t.
tum coioriitum odominfolasrofa. Notandum,m dicto ceras experimento :*
36S. :
j 6k. Sume evulfa rofarum Damafcenarum fo- ram igne diflolvi , ut ciun vini fpirif nnon conc >
po*
33 HISTOR. NATURAL, CENTURIA IV. 834
irea in unam &eandem flammam exire nequeat, habentib=>,adeo ut a;ras & ufus furfuris addant du-
ix adiffluenteceraretrahitfe , donec evaganti rationi.Conftatquoq,cereasfebaceiscadehslon-

mium difperfione totum vendicet fpatium, giusdurare,quoniamcerafirmiorduriorq;exiftit.
mmamque exftinguat. 372. Vivacitas flamma; longioreftubifacilior
369.Experimento mixtura; fpiritus vini in- nutrimenti attraclio , ut confpiciturinaulaRegis

mmati lucifera funt.non frugifera jam agemus Angliar in lumine , cu jus pernox minifterium eft,
:
flammaecontinuatione, qualemexhibentcan- unde&illi nomen, inltar magna? placenta: ex ce-

k,Iampades,cerea,exmateriainflammabili,at- ra confe&o , ellychniumq; in mediopofitumha-
eellychnioinflammationem provocante.Neq; benti. Undeefficitur.utexlonginquomagisacce-
•x illuftrationi duntaxat ferviunt, fed ufu & com dat ellychnio alimentum. Lampadum quoque
ado feprobanc; magnum enim ad parcimoniam flamma diutius vivit,quod vafafintlaxiora, quam
: amentum adferunt ifta Iumina, fi patari poffint, latitudo cereae aut candeke.
luce &
venuftate cum cxteris certarent , dura- 373. Cape lampademftanneaminftarturricu-
ineetiam antecellerent. Simplexceraincande- lafjinformamquadraeenidam.Altitudoturriculae
nefrormata, variaque ceraemixturacummate- triplo major fit longitudine partis inferioris , cui
candelarum,additis fingulatim recenfendis, vi« lampas infiftit, Fiat unicum foramen in parte infe-
licet, aqua vulgari , aquavita;, la£te,fale nigro, rjori longiffime a turrkula. Inverteeam,&oleo
;o,butyro,nkro,fulphure,ferragine , ut ex hifce perilludrbramen reple, deinde ereclam conftitue.

gula fextam partem faciant refpe&u cerai: ; & Infere ellychnium foramjni & accende. Tarde
rumcandelaiumexiftamifcela qucdibet, pon- conflagrare & non nifi poft longum tempuscom-
s&ellychnium ad cerampuram habeat ex ju- peries. Caufaantetradita, quia fciljcet elongin-
demenfoatquum, combuftipnis&durationis quoflammanutrkur.Videbisquoque,ucconfum-
e dederunt experimencum : celerrimaconium- pti olei defcenfus eft,icafaftigium curricukpaula-
o fuitejusqua:exferragineformata,probapri- tim aere repleri , nimirum per calorem
rarefa£to
lm luce , donec depafta candelae partem ferrago oleo.Neque obfervatione indignum fuerit explo-
camucumcolligeretur.-quofadtomucus, ob- rare,an, fnnturricubefaftigio foramenfiat , con-
)gus&crafl'uslucemcandelximminuic; quam fumptofereoleo, a'e'rexoleofadtus,appIicataei
nidiotemporisfpatio , rationefimpliciscera;, candelsfIammadumemittitur,flammamfitcon-
uefcere vidimus. Confumptionis celeritatq cepturus. Expediret quoque larnpadem nonftan-
jxime ad hanc acceffit oleum & butyrum,quin- neam fed vitream parare , ut videas quomodo va-
velocitatispartecerampuramexcedentia.Ter- potautaerpaulacimin vertice colligatur.
m celeritatis in confumptione gradum cera ob- 374. Qiuntus modus prolongandi flamma» vi-
uitpura ; tum fal nigrum , prauer propter octa- tam,eftaerisconclufio,in quoflammaardet.Vide-
durationispartecerampuramfuperans.Seque- musenimcandelamventoagitantiexpofitamfen-
urlac&aquavulgarisexilidifcnminerefpe&u fimliquefcere,Iongiufq;durare in laternis,quam
ua: vitaj.fed aqua tardiffime. In quatuor poftre- Tradunt quoque lampades candelafque
in aperto.
s ellychnium fcintillulas exfpuet. Qtjoadni- diutiifimeincavernis&monumentisarfiffe.

im,nonultraduodecimpulfus lucebic , ejeclis 375. Quintusmodus juvandxdurationiseftin
erimflammajparticulis , pofteainvaporesab- naturaaeris.in quo candela ardet , calidufhefitan
ntibus. Sulphurlucisferefpatium cumnicroae- frigidus,humidusan ficcus.Aer frigidusflammam
abic, fedpaulo poft indurefcic , & crufta: inftar irritat, efficicqueutacriusflagrec fucignisperge-
acoadhaerefcit ; adeo ut mixcura falisnigri cum luvehementiorj atqneitaconfumptionemacce-
ra,octavaduracionisparcefuperaveric , aqua lerat.Aerfemelexcalefadtusfmeaquidemfenten-
ro quinta. tiajleniorem reddrt flammam continuationique
370. Poftexperimencafecundummaterias va-

favet,Aer ficcus eft indifferens humidus aliquo
,
ta , ad ellychnii diverfitatem tranfiit tentamenci modo flammam, exftinguic , ut patet m luminibus

riofitas;quorefervulgaregoiIypium,filafuto- per vapores fodinarum exftinctis Quicquid fit, r
i,juncum,feticum,ftramen&lignum. Hactria languidius faltemlumencreat.eaquerationecon-

ifterioramodiceflammamconcipient, qua ce- tinuandiadjumentumfuppecit.
mcorripienteexftinguuncur.ExttibuspriorhV, BxperimentavariafpeEtantiackfoJponesatqueinfa.
um goflypio tardius confumitur.&fexta quidem ftones variorum corporumfub terra.
mporisparte.Goffypioproximusdebecurlocus. fl6.
Defoflionesfub cerraconfervationi,con-
inciprcgoffypio tardiorconfumptioeft,admi- denfationi &indurationi corporumprsbetufum
mum tertia temporisparte.j€quafereportione haudexiguum. Condenfationiindurationiquein-
:affefcicflamma goflypii & fili.qua: &in junco& fervitille defodiendi modus qui terrae contadtum
iinor & obfcurior. Inquiratur , utrum lignum non arcet ; adhiberique folet artificio parandi vafa
ilychniumque,utinfacibus,lentiusdepafcantut porcellana,&c. Neq;diffimih's ratio eft in confer-
uam fimplex ellychnium. vandis duris folidifque corporibus , ut luto.ligno,
371. Ha&enus maCeriae ellychniique confide- &c. Hoc vero fi agasutcorporafervandomolle-
tta di verfitas; fed & ad flamma; durationem quo- fcanc incenerafcancq;,alterum ex hifce tencandum,
uefacitmateria?qualitas,fidura,mollis,vetus,re- ut in thecis recondita terram contingere neque-
ens fuetit, &c. Frugi matresfamilias ut candelx ant,aut exftrufta in fornicatum opus terra immi-
iuti9ardeant,folenteasfeparatimfurfuriautflo- neatillisnequetangat. Hocfifiat, exhumiditate
ibusimponereutindurefcant,prohibeaturq;ve- putrefadtiofequeturpotius , quam ut terra: infi-
axeonfumptio cum fpatium durationis alterum
, nuata frigidi virtute conferventur , nifi terra&
intu impleant,fi cum aliis ejufdem materis can- furnmae ficcitatis &arenofafit.
*lis compatetuiifurfure & floribus indur&U vim 377. Malumaurantigm , eitrium , malumque
Nn z •
vul-
« »
.
.
.
$ 35 SYLVA SYLVARUM,/™ 8} ,
vuWaielinteoinvoluta&fpatioi4.dierumdefofTa minufquefalubresreddit. Adde,quodinMaurit;

fubterra,quatuorpedumaltitudine , locoquam- niapeftes menfibusaeftivisgraflentur,ccelocalid
vishumido,pluvioqueco2lo,incarruptaneq;mu- & ficco.
cefcentia deprompfimus , fed qux folito pjufcu- Experimentumunicumfpeffans errorem populare;
lum obduruerant,colorealioquin vegeto , fapore de morbis Epidemicis.
marcido. Ultra dicfotemporisfpatiumibiderade- 3S4.Multismorbis,tamEpidemicisquamalii
tentarudimentum putredinis exhibebant. fuum&propriumfervienditempuseft.-falfoidin
378. Cerevifia; in lagena repleta defofiae , ut putaturaerisperid tempusconftitutioni.curnl;
(Experiment.î^.) ante, vividsemagislimpidaeq, teatcaufainantecedanei temporis dcvolutoini
probusfuitguftus. Idem&lagensvinumgerenti lud circuitu & ferie tempeftates anni copulant
evenit, ut &aceti , in lagenaconfimiliterfepulta, Ideo Hippocrates in fuis prognofticis bonas ol
major fuit vivacitas & fragrantia , fapor.e violas fe- fervationes habet morborum, qui temporiselac
re referente. Poftjntegrummenfemiliatriaexre- indolem teftantur.
conditoriis fliis oblata funt vigore & vivacitate iL> Experimentnm unicumfpeUansalterationem&
libatapenitus,fi nonemendatiori. conferyattonemhqwrum inputeis &
yjy. Frugiferum id eflet experimentum,fi mala formctbusprofundis,
aurantia, citria, punicainadtatemufquefervati 385. Lagenasfictiles probe obturavimus, fi
pofiencquo tempore quantivis effent pretii.Ten- fjpendimufque in puteo ad minimum viginti uln
tareliceret, illis vafiautolla; impofitisarcreclau- profundo. Aliasinfraaquasdemerfimus,nonm
fis,nequaterra;humiditas penetret , autinnivis lisfupraaquam,ab ejusadulnaemenfuramfupe
confervatoriorecondantur.Atq;in univerfumfta- ficieiemotis.Liquoresad hocexperimentumd
tuo , eum,qui explorandis fngidi effe&is operam ledti funtjCerevifia,non recens,fedpo:ui apta, \
daturnsfit,tiibusegereadmimculis,chionotameo nurn&l.ac,cumhoc fucceflu. Cerevifia&vinu

five theca nivaria , fornicata infra vigintipedum fupra&infra aquamnonpenitusexpalluerant,!
depreffionem terra.puteo quoque profundoj, bonitas& vetuftas potiorerat,quam lagenisct
580. Ajunt gemmasjcoralfia jafpidem fub ter- eodem potu jn cella aflervatis. Interfe vero illa:
xa recuperare deperditum colorem. Mira; profe*- con terres , fufpenfe fupra aquam difcrimine ha
jftofuigisjfirefpondeatfucceirus.Sedperfexfepti- dubioprxftabant ; eaq; cerevifiapaululuraeff
manasdefoffisdefuitilliseventus, expediret ten- refiebat , non it.a qua: infra aquae fuperficiem .
tareillud in putei profunditatcautmvis conferva- tueracvegetanihilominus. Lacacefcebatad j
torio, ubi ftringen5magisfriguseft,&ficcorpns tredinem vergens. Verumtamen, propeBla;

uniendi vis major, unde fplendorminus dilutus. pagum efle,ubi in cavernis piofundis lac coagr
ExperimentumpinicumfpeilansaffePcuscorporii ti finunt,&gratiflimi quidemfaporis.Ifta occal
humani ex yariis yentis, ne experkiid in ladte ftatui in puteo fufpenfo 1 ;
38 1 . Flante Auftro corpus humanumlangue- fefelht eventus. Ignoroautem anlac Blaefenie j
fcit,conceptoq; corporelentefcitadmodum Bo- , fic codium. Quare tentari poffetinlactecoe I

reaeontrariumcaufante. RauoefLquiapriorven- ejufqueflore.cumilludfcilicetexfuanaturacc -
.tushumores v.elut hquidos fluidofque reddit , ut pofitum cremore,coagulo & ferc

fit.corpus ex $
partesincumbendopra?giavent,quodlignumalia- mutatiodiflolutioque facilisfit. Neque obfu it
quenosdocent,qu3eAufterfacitintumelcere,Praj- periculumfacereincerevifia, cujusnondum I

iereamotusagihtafq, corpcrispra;cipue confiftit clusfitliquor,utpat£ac , fufpenfio-nein pt
in nervis,quos Aufter magis relaxat- maturarionem e jns.& clarificationem accelere
Mxperimentum unicum fpeclans morhos #fti- Experimentum unicumfpeblans H&ftanttam
vales& bmmales, -
386. MultosconftatefletbLrfos. Caufafo;a
j8z. Trivioinr.oruit , plutesJEftateaEgro.tare, eflequeathngua;refrigeratio,iindenaturalisr <
plures hyeme obire mortem; nifigraflantepefte, tustatditas. Ideoq,confpicimusdeliros,plerui |i
.qua; plerumque seftatem vel autumnum in vadit. balbutire , blasfos quoq; poft hauftum modice -
Aatioeft, quiamor.bis, utplurimum,originem num»minus ba!butire,quiaexcalefacit.Neq 1]

prasbet calor, qui maxime perfudores.&purga- nos, inprin.cipiofermonisbalbosmagis hafiii-
Xionescurantur , conferentehuca^ftatistempore, dooffehdercquaminprogrelui, calefcente f< -
ut illi provocentur , quantumfcilicet ad

facilius cetpaulifperpermotumlingua. Inquibufdan -
morbospertiferos, ratiocura"ftate pleriqu.e ene- mencaufafueritfortafle(hcetrarojlingua;fii -
cent,ha;c eft, quiaiftaanni tempeftas iis generan- tas,par,cum frigore,motus retinaculum , mal n
dismaximefa-cunda.Alioquiejufmodiluecorre- virisfapientibus.&pra;clarisfrequens, qualis it
ptis hveme,non deeft pra;fentanei periculi metus. Mofes,-virpra?pedita: lingua;. Plurimi balbi adi 1-
Experimentum unicum fpetlans tempcfiates dum^holericideprehenduntur , cholcra linj s

pefliferas. ficcitatem inducente.
383- Popularisopiniofift , annis calidishumi- Expertmentavariafpetlantiaodores.

difq; inefle plerunque unde peftisgeneranda;fu- 3 S7. Odorummajor in aere hbero&exi»-
fpecti habeantur,hoc invalido argumentcquod dicointervalloflagrantiaeft,quamfi nafoiidi »-
ex calore &
humiditate putrcfactio originem tra- yean.tur , ut prarcedentia alibi monftraiunt j r.
hat.In Anglia fides laborat,cum per multas aftates duplex:prima.tenuior mixtura aut incorpoi ati >
ficcitace notabiles , cum maxima clade regnavent doris.Sicgratillime foni auribus accidunt , fi |
ea lues ; ratio forte fic , quod ficcitas in cot ponbus quaelibet ac diffociata fenfum non feriat. Alt a»
Infulanorum, humidoaeri afluetis, exatperathu- quia omnis fragrantia crudisterreifqueodoriis

mores, magifque ad putrefactionem indinat aut adnuxtis conftat& defertur. Exdiftantiacoi-
jnflammationem.Prsterea,aquasplerumq,inficit liatur fuavitas » quae ex majori fpiritualit"»
dei
37 HISTOR. NATURAL. CENTURIA IV- 838
:ferente ejus comitatum quicquid terrei ve- 596. Sexto judicare licet de aquis ex indole lo-
:bat.
corum unde onuntur &
fcaturiunt. Pluviaapud
388. Latitanteminficcisfubftantiisodorisfua- medicos omne puncTrum fert , tenuitatis praroga-

tatem contufio ad maximum vigorem reducit. tiva ; facillime tamen putrefcere ajunt forte ob ,
'
c compundli aurantiorum & citriorum cortices fpiritustenuitatem, In receptaculisaquajpluvia:

agis ea reddunt odora.In genere motio & agita- (qualiaapudVenetos,&c.extant)pejorisfuntno-
1 d ex corporibus,etiam non contufis, fragrantiam quod fuperne teclra folem excludant.
taofortaflls
icit, utifaceulusodoratusfiagitetur, Ratiodu- Aquanivalishabeturinfalubris adeoutpopulus;
ex,prior , fpirituumlargiuseffluviumfacilitato ad montiumnivetedtorum radiceshabitans , aut
:rcontufionem,puncT:ionem compreflionem,& J
inafcenfuffaemina? praefertimj expotuaquxni-
iqua ex parte motum,egreflu : pofterior alteram valis infigni tumore euttur extans gerant. A-
cludit.impulfio fcilicet aeris, inde flexum odoris qua puteananui ex rundo crecato , autcopiofa;
hiculum. fcaturigine,inco£tumeiribumreddit rubrum,fi-

585?. Maximas in floribus odorum delicias pro- gnum prorfus malum. Fontes in altorum collium
mt planta: , quarum inodorae penitus funt fron- verticibusopcimiiunt , cumlevitatem talisaqua
ûtinviolisôfis^parietariajcariophyllis^vero- prarfeferatafcendendiappetitu, puriflima porro
ca, caprifolio,florevitis,mali,citrea:,fabarum, &mixtionisignara, titequepercolata ingentitet-

c.ratioeft,quadubicunquecalor&vigorplantae tx pervagatac tra<5tu. Vallium enim aqua? alias
fficitinfinuandofrondibsodorijibifloslanguidi quaslibet &corrivatas adidem fub terra perpendi-
evanidi odoris eft pra? frondibus, ut videre eft in culumadmittunt ; hajinmontiumfaftigiiserum-

ifmarini & lavenduk floribus, rofifque caninis. pentes maximam purse terr» partem pertranfe-
calornonfitvalidus, plantarfpiritusdigettus & unt,longe minus extraneihumoris vehentes.

tenuatus exiftit,admoto velut fucci crudioris fe° 397.Septimo,aqusckexfolo,fluentialveO)Cen-
rniculo ubi efflorefcere cceperit,nonante. fentur, commendantque fe puritate & iapore qua:
55>o.Pleriqueodores optimefragrantdifcerpti percalculosdevolvuntur; pretiovicina lftis.aqua
itcontufi, utdi&um; preffiautemvelpercuffi perconfolidatoslutoa&atramites. Tertiacreta-
:uuntfragrantia:vigorem;ratioeft , quiacom- cea,quartafabulofa, omniumpeffima eftlimofa.
eflio craflioiem magifque terreum fpiritum in Necfidendumeis,quarumdulcisfapor,utpotein-
nuiorisconfbrtioelicit,confunditque,cuminiis ventis plerumque lnacclivimagnarumcivitatum
ix acriorem defe odorem fpargunt,talisinexitu fundcmultas neceffario ibrdes contrahentibus.

iorisgradusnondetur. Experimentnm ttnicum Jpeftans calorem temperfa
Experimenta variafpettantia bgnitatem & dele* tum fttb <s.qttinotiiali.
tlttmaqm. JS>8. InPeruvia» aliifque India- Occidentalis
59 1 .Uiiis optimi eft in exploranda aquarum bo-

partibus,quam vis fub linea, sftus non tam intole-
tateverfari. Momentum aliquodeftinguftua- rabilisquaminMauiitania,atqueorisZon£etorri-
ix potorum.feduttutius acquiefcereliceataliis dxCubje^tis.Czufa.eiithegreat "Briz.es vvhichaio-
q3ci.imentis. Primo,exploratisadpondusaquis; tus aeris in majoribus circulis qualesfuntinzo-
(
jidifcrimenoccurrit, fedutparumhucfaciat, nismundi)producit, underefrigeratio. Neque
utimaque cenfeturlevitate. propterea hic calor meridianus eft tantus quando
j5>i. Secundo , co£tione ad ignema:qualiter the Briz.es aregreat, quamcirca horamnonamaut
ructum»pra:ferendaque cujus velocior confum- decimam antemeridianam. Altera caufa eft.longi-
:ioeft. tudo nodium , quibusroscalorisdiurniincom-
modapenfarefolet. TertiacaufacommoratioSo-
59 3. Tertio,obferva in lagenis diverfis, aut va-
bus apertisinter fe,quoadreliqua,paribus, quae non cum refpeclu ad diem & nodtem fdehis
lis
iutiflime fztoremarceatperftetque incorrupta, enim antedixijfedtempeftatemanni.Perlineam

Eterisantehabenda. enim Solis obliquo curfii tranfitus sftatem hye-
394. Quarto , facpericuluminfortioriste- memquegeminat,cuminregionibusZonaetorri-
uiorifvepotusparatu , indita utrobique eadem daeduphcet,retrocedatque, &ficunamaeft3tem
laltae quantitate. Ecftatuereomninolicebit,ma- Jongam effjcjat.
isconco&am&nutntivamefleaquam,undepo- Experimentum micum ffietlansftifcum colg^
as fit generofior; quamquam in medicis ufibus il- rem in ey£thiopibns.
ifuturafit rejicula. Talemplerumquefuppedi- 399. Calor Solis homines quibufdam in locis
antampla&folitanavigari flumina, nec nonfta- nigricantecoloretingit,utin^thiopia , Guinea,
;nalarga puraque ; regnantemagishic Soliseffi- &c.noneireilludigniseffe<fl;um, oftenduntvitra-
:acia, quaminfontibusfluviifqueanguftioribus. rii,continuo adignemoccupati. Ratiofortafle,
'roximum ab hac bonitatis locum aflignaverim quodignis in fpiritus &
fanguinem agat, ut exha-
iqua:cretacea?,parandoindepotui.Prodeftquoq; Jent, hominefqueficreddatpallidos&fubfufcos.
oncodHoni , fi exprofundohautiaturputeo,tol- jBenignior autem Solis calor fanguinem duntaxat
endisfcilicetaquarcruditatibus. Sed aqua creta- jncorponsextimaspartesprolicit,concoquitque
:ea verfus fuperficiem terraenimiseftmordicans, eumpotiusquameliquat. HincomnesjEthiopes
ltiapparet in purgationeveftium , quasfenfim carnofo quidem,fedinconcihno,habitufuntcor-
:xedittalisaqu3;ufus. qux humidum detentum,
poris,craflifqueJabiis,
39S' Quinto,matresfamiliasdiftinguuntaquas non elicitum,arguunt. Nafciquoquevidemusil-

:xeo, quod aliisfmegmaadhibeatur , aliisnon: Jos in regionibus aqua propter fluvios aliafque
arobabile pinguiorem optime omnium
eft , caufasabundantibus.Meroeenjm,./£thiopia:me-
fmegma admiffuiam , cum jejuna unctuofam jropolisamplulacum adfidet. Congo quoq;,ubi
imegmatis naturam diluendo collat. Êthiopes reperiuntnrj aquis fcatet , & regio circa
Nn 3 papp-
839 SYLVA SYLVARUM,yh* 84.
Capoverdeefthumida,unde&peftiobnoxia. Re- cerebripartetefaj&abfquefeparationeamedul
gionesAbiffinorum, Mauritaniae atque Peruvia:, fpinae. Toto hocintervallotemporisporeellusa
quatumincolastingitravus&oliveftriscolor,fu- vifum mortuus fuit , omnique motu deftitutu
icufque,pafIimarenofae,ficca:quefunt. Qyantum Paulo poftrepofitoinlocum cerebro , claufoqt
adj£thiopes,uttorofo &abnormicorporishabi- porcelli cranio,illepaululumobambulavit:neqi
tu lunt , itaforte&fanguineifintrubriqueintus ignotum,oculoexlege talioniselifo,utaliquan
colotis,nifiextima cutisnigticans vifum fifteret. diu pependeritex nervo vifuali , perilludtempi
Sxperimentum unicum fpeclansmotumpauctffi- potentiavidendiprivatus,paulopoftexreftitutK
misamortemomentis. ne rediiffe videndi actum. Spiritus itaque prsc
40o.Qijxdamanimantiaaliquamdiudecollata pue in capite ventriculifque cerebn continentu
moventur, utaves ; temporeadmodumexiguo, quos amplos & capaceshomo beftiaquehaben
homo,omnefq;beftiae. Qijaedammotumteftan- utdiflecto capiteparum aut prorfusnihilmov
turfecto vanasin partes corpore , utangues.an- antunfed aviumperpufillafunt capita»ideoq;fp
guillar vermes,mufca: &c. Primo itaque conftat,
, ritusmagis per nervos difperfi , unde motus in
quodimmediatamortiscaufafitfolutioautexftin- paulodiuturnior. Adeoutmemoriar prodideri
cliofpirituum, deftructioautcorruptio organo- Hiftoriae, Imperatorem Romanum , oftentanc
i'um mediata. Organatamenqusedamfuntadeo ejaculationisdexteritatis mgentem fagittamb
abfolute neceffaria, uteorumdeftruclionempra- damdeftinaileinStruthionem , dum Theatru
tinusiequatuifpirituumexftinctio» interveniente velocicurfu tranfmicteret , caputque ejusabft
minimitemporis fpatio. Quidam exantiquis.fcri- liire,ablatoque,nihilominus ad breve tempusti
ptorclaflicus, neqiiefufpedtxfideirefert , beftiae riculQinftitifTe.Vermes,mufcae,anguil]a:, fpirii
ad facrificium ma&atae auditum fuiile mugitum, peruniverfiimcorpusdifperfbshabent,utfepai

exemtocorde. Confimilisauthoritatisharcnarra- tarum quoqueejuspartiummotus fentiatur,
tioeft , capiteporcelliaperto , cerebrum exem- Ftnis quart& Centuru Htfioria %{a-
ptum & palma: alicuj» impofitum palpitafle, nulla turalis.
FRANCISCI BACONI
DE VERULAMIO
NATURALIS HISTORIiE
CENTURIA QUINTA.
Experimenta variaJpeBantia accehratam £a,aliudeineribus,aIiudnigrofaIeaddito , aliu .1
oerminationem. vino rubelIo,aliud inMalvatico,aliud in fpiritt -

o
JtRanfeatine/uifitio adplantas &-vegetabilia,eaque ni.Aquaepiopoitio,C3eterishancmifcelanxcoi I
tMiknonperfuncJtiria, utpote pr&cipuis tertU diei operi- tuentibus,quadruplafuit; admixtatantumocl a
'ifbut occupanda. De iis primo extat effatum iUud
falisparte. Urina,vina, fpiritusvinifimplexfu i£
„J«Pioducar , genuinus animationis characjer,cum

&pr&clarus fineaqua, Macerationi duodecimborasdedin s.
effentiam folummodo cMera -verba deftgnent.Eft
imprimts diffundenfquefeper nutricandi rationem ,'Medici- Tempeftas anni October. Confevimus & a d
nam,neque unam artium mechanicarum Jpeciem ,ufus. triticum non maceratum,fed aqua calida bis d< e
401. Areolam conferi juffimus feroine rapa- irrigacum. Aliuditidemrefpe6tu caeterorumf ,-
•rum,raphani,cucumeium s tritico &pifis; nomen- plex.Succeffus fiiitejufimodi:Eacumrimo,ui i,
que dedimusexcalfactoriae , in hunc modum prae- fuligine,creta,cineribus,fale,mixta, feminaii a
paratae.Adhibebatur fimusequinus, vetus,probe fexdies excreverunt; quae pofteapraecelluerun I*
putrefa&us, mftratufque eft tumulo dimidii pedis titudine,craflitie , & venuftate , fuerunt hoc -
altitudine,undiquetabulisfum.ilto;cujusfuperfi- ne,urina,deindefimus,creta,fuligo,cineres,fal i-
cieiinjiciebaturterracribro excuffa, duorumdi- ticumfimp!exnecmaceratum,necirrigatum;i e
gitorum profunditate. Infpergebatur illi femen aqua calida bis diebus fingulis irrigatum , vir n
perintecrram nodem maceratuminaqua admix- rubellum. Tnbus hifce pofterioribus fuitin :•
xo fimo bovino. Semen raparum triticumque ex- mentitarditasinfra triticum vulgareper feco i-
crevitbiduifpatio ad dimidiumpollicis, abfque tum, obfuitquepotius haee cultura quam prof t.
irrigationisadjumento.Carteraexerueruntfeter- Macerata in v:no Malvatico fpirituq; vini pro is
tio die. Experimentum fecimusmenfe Ottobri, nonexcreverunt.Experimentumilludhaudm 1-
verni fortaflc temporis aura acceleratura matura- ce frugiferum, cum levi plera:quemaceratk :s
tionem. Egregium illud eft>elucefcitque inde,re- pretio conftent,proventufq; copia magnam £ at

motis adminiculis germinationem futuramfuif- lucrifpemiiper feftinatammaturitatem nihil:-
fe quadruplo tardiorem. Sed non occurrit hic cedatprobata: macerandorum indoli ; quod m
quodullofeprobet emolumento , nifi inferendis videtur , cum utriufque caufafitvigor femin: X
pifis , quorum pracox proventus quantivis pretii. partim expraecedentibus colligere datur. Sii le
Tranireraturtentamentumad cerafa, fraga, aliof- quid tenxari pollet inaliisgranis, feroinibus,u-

que fimiles fru&us magnae caritatis ex feftinata cleis,quorum forte nonnullis convenietior fi :it
rnaturatione. maceratio. Explorare idem liceatmaceratis ra< :i-
402. Triticum maceravimus inaquaadmixto bus,utante,ied cum temporis auc1tario,recurr ite
fimobovino,aliudadmixtoequino, aliud inaqua quoqicumvariisannitempeftatibusinquifiti-iej
admixto fimo columbino,aliud in urina, aliud adex quibus prarcipua veris habeatur ratio.
dita creta in pulveres redacta, aliud fuligine addi- 40 }. Fraga irrigata ( interftinguente in;a-
tiii?
:
141 histor.natural: centuria v. %4%

ionisvicesttiduifpatio) aqua, qusftercus ovi-
tatas.Resnova&grata,fednu]liusufus.Tantoque
columbinum maceravit, maturitate prs- idadmirabihus, quia truncuspriori fimilisaquas
um&
ertent.Probabile videtur eundem in aliis baccis,
admixto fimo equino, cui aqua erat
fuit inipoficus
erbis, floribus,granis, arbonbus futurum effe- quadrupla,neq;integro quadrimeftri (quanturn

obfervare licuit) ullam produxit frondem, prster»
tum. Qtiarehcetex vulgopetitumfitfragorum
xperimentum.nondum camen inufum venitge- aliquot gemmasin principio, utalter.
eralem pluribusque applicandum. Terrare» enim 408. Florem ex Belgio bulbola radice per
ercore corrigere obvium eft,ut & reftaurareeam idem tempus,infra aquas duorum triumve digito >
Jmotoradicibus fimo. Sedaquaquaeftercusma- rumprofundicate collocavimus, qui intra fepti-,
eravit,quodeflicaciae videcur efle majoris, non- duum germinavit , continuo aliquantifper incre-
umufu populari receptum. mento. Habita fimiliter fiib aquis radix beta:, bor-
raginis,raphani,frondibus eoufq; fuccifis,qua2 in-
404. Stercus,creta,vel fanguis utfunt applicata
mpeftive arborum radicibus prsecoces reddent trafemeftre pulchrefrondebat,eoinNovembrem
irum fradtus. Sed herbis eadem admovere usq;ftatu.
on admixtaterraaut aqua , nimii forte videatur 405. Obfervanda duplicis lucrioccafio.fi radi->
ees,pifa,flores,redigi poflent ad acquirendam ger-

aloris adminiculum.
minandi & maturefcendi celeritatem ; quorum ah-
405. Quae prsemifimus fpedrantia germinatio*
em , caulam habent vel probum & efficax ali-; terum,exmagnoharumrerum, fi praecoquantur,
lentum , autcorroboratbs excitatosq,-inplantis pretio, alterum ex conjun&aiterandiproventus
>iiitus,attiahendomeliusnutrimento. Ad coito* felicitate : terra enim afeititia virtute pollens men-

orandos in illis fpiritus fequencia referimus non ,
fis fpatio producet raphanum , quem alia fibi relir
jplicanda tamen atborum radicibusaut femini. davixintraduos menfesdabit, adeoutduplicari
tboreslococalidij^plantata: in aggere,expoficae- proventus queat,
ue Auftro Vult^noq;, acceleraca germinatione 410. Triticum quoque aquae impofitum pror T
laturgseduncfmclus ; &
praefertur Vulturnus fiisnon excrevit, utefhcacia& craflities quardani
fricolcalidiori licet. Sed ratio imprimis eft,quod

videaturrequiricorporis, inaquacollocandi. Ha-
iloriantemeiidiano fuccedat notturum frigus; benteamradices;cum frigusaqua: grana&femi»
artim quoq; quod Sol ab Africi cardine radians naenecet. Verumex eafuappofitumpatelhttrici,.
eceat exceflu caloris. Plantatio earum ad exterio- cuexfudatoperpatellashumoreleviterimbutum,

:mcamini, frequentefoco ealentis,partem, pro- quodintra fex feptimanas futantediximus) vide-
iovet totum incrementi maturationis opus, & batur mucidii, excrevitad femidigiti longitudine,
amos quoq; ad interiora ejus loci retrahere , in 41 1. Ex hifce de aqua inftantiis patet,ejus ad ali-
eandem prodit effkaciarn mentumpartesefleprsecipuas .' terram prsftare
.10 creber ignis nfus ,
templumhabemusinvitibus,aliarum ccelo in ,
planta:,ut & ere£fca fit & tuta
ad verfus fervoris fri-
gorisq; in juriam experimento potatonbus profi-
verfa narte expofitarum , matur itatem integro
lenfe anteveitentibus.
cuusundenoftraquoqjjn antecedentibus fenten-
tiaroburaccipicquod potuscarniradicibusq;in-
406. Prstet creminam velocius maturefcendj
tionem , emendationemfcilicetalimenti& cor- corporatus (ut probat cerevifia in qua comminu-
iborationefpiritus.tertiaeft.utaccedencinutrk tuseftcapo)faciliusnutriat,quam cibus &potu$
lentoviafacilitetur. Ideomodicafoflio,laxandffi per fe fumpta,
mirumcircaarkoriimradicesterra', herba- & 4U.Planta5tecl:isexceptae(utegoquidcmcon-
im florumq; quafi colonia: in novam terram de- cipio) velocem oftendent germinationg editis flo,
icenda?, femelbiennio (foffioni idreipondet, ribus, &plantisperfrigidioresanni tempeftates.
imterrjenovseiniitqusdamlaxitasjmaximifunt Acq;utin.aedesadmittimus exoticaccelicalidioris
lincrementi felicitatem conferendamq. plantis dona,quoingenerefuntmalacitria,aurantia,my£-
cxcocitatem momenti. ti,ut infuetiaetisarceanturincomodajficintrado-
407. Sed pra: caeteris admirationem meretur mos fovendar patrii foli ftirpes , quo incrementi
igmenti acceleratio per expeditius trahendi ah> felicitas curetur , & alienis anni temporibus pro-
ientiicer,quodaquapra:ftat. Truncus rofeDa- ventusreddendiubertas.fuisq; violis,fragis, pifis
lafcena.' integris radicibusincubiculum,remoto hyemsfcateat; riteobfervata& conferendi&re-

'ne,ddatus,€recl:usq;infiel;ilipatella,quamn1ti- movendiopportunitate.Referhocexperimentum
a,& perfpicuaimplebitaqua, nullis admixtis.di- ad corroborationem fpiritus in plantis, ex calore,
)idiopedisinfraaquamha:rens,fupraq; eamex- ramisq; intra habitacul.a receptis, &c. modusigi-
Imsultraduospedes, decendiifpatiofrondesex- turaccelerandsgerminationisinfpecie ocl;uplex,
ihuit viroregratiflimo , protuberantesque gem- in genere uiplex eft
vas , per fepcem mes fine ullo vel lapfus vel mar- Mxperimema varia fpeBmtia retardatimem
orisfignoinregra amcenicate.-quaefrondibuspoft germinationk*
ecefIit.Sedrecentergemmatavernareccepit,utin 4i3.Voluptatis€ft,rDfisaliisq;floribus,injecla
I ulchellas frbndes cum trimeftris decurfu exphea- velut mora, incrementum dare tardius, cum rofa
ietur.donec abitu noftro experimentum fuitde- ferotinainmagnoapudveterespretjofuerit. Nata
l:rtum. Sed notandam, frondes fuppalluifle, albe- profeelo menfe Novembri fuavitatis prsrogatiya
::ente nonnihilcolore.pra: illis fiib dio; deinde in gaudet , utpote minus eliciente Solis calore exha-
:ne06tobrisprimasoftendifle gemas. Conjicere lans.Quoproducatur,modusnonunuseft;primus,
Iiceac,ficempeftasannifuiiiretverna,enicaciu5illas fivertexabfcindaturimmediate poftquanigermi-
nrotrudi potuifle , & fors excrefcere in pleni floris navit.unde circa ejusdem anniNovembrem redin-
nacuritatem. Sic nonvaneciuiscenfeat.rofasin tegrato flore vernabit ; fednon exadieinvertice»
lnediapaludepoirecollocari,aliquofulcrofuften- qui ferrum palfus eft , fed ex furculis qui quafi
Nn 4 ftolones
,, ;
:
8 43 SYLVA SYLVARUM,/™ 844

ftoloneserant. Ratioeft, quiafuccus, futurum dantur,ubirationes uni magis,alteri effedto minu:
alioquinverticisnutrimentumfeciampoftgermi- appropriata? funt,feorfim tractanda fuere.
nationem) propcerrefe£tionemejus,fa6to adfur- 422.Ufucomprobatum,filices,lapidefveadra

culos circumlaterales divortio, tardioris rofe fce-
dicesarborisiylveftris(utroboris, ulmi, fraxi
tum geret. ni,&c.)congeftos,dumplancacurprimo,foljtiau(r
4i4,Secundus,figemmas rofe decerpferis ubi menticelentas duplo ut excedatur facere. Ratn
inprimostumuerincnodos. Tuncgerminaad la- eft, quiafiftiturne diffluat humor, fuperne arbor
tusfrudtiferafunt. Caufa cumpraecedentieadem, adventicius , neq; adincidentem folis calorem ex
quodverticisrefe&io&gemmarumavulfioparem Deinde arboris calorem tuentm
halaie patiuncur.
edanceffecT:um,&recencoadtempus fucco, & ad ventosq-,frigidos&gelu,objectovelutdomicilic
furculos revul (o.qui non adeo excrefcebant. arcent. Forcaffis&ahquid huc facit continua eiu
4iy.Tertius,ablacioquorundaminfaftigioger- ab inicio usque retencio. Inquiraturnum ftrame
minumvernotempote,relicT:isinferioribusuc ex- circa corpus arboris ad quandam altitudinem co'
crefcant. Ratio efhquod rami conducant, ut vehe- locatum, celericacis gradum addac. Quanquar
mentius attr,ahatur fuccus cui deducendoin fum-
•,
fuccidifpenfacorfitradix, corpore tamentotod
micacem ampucatis arbonbus,duo crefve rami ibi- ftribuendumtrahitur.Sed«0/tf»<afe?w,ficauliIa£tt

cae alteriusve planta: mollioris lapides admovear
demrelinquantur. Ajunt firamoarborisfurculus
inferatur recifis veterum ramorum nonnullis , no- tur,fuffocarieamnimiohumore , utaverrnibi
vorum furculoru,qui emoriuncur,noxa fequicur. corrodatur.
4i<5.Quartus,radicesnudarecircaDominina- 425. Arborrecensplantata ne concutiatur.di
necfblidatisinfiftac radicibus. Ideo nonnulli du
tivitatem ad aliquot dies- Ratio dilucefcit,quia ali-
busfurcillis arborescirca fundum includunt,
quamdiu prohibetur fucci afcenfus,amotaq; poft
retinaculo,firadixterrainje&acontegacur,fucce- eredtefuccrefcant.Sed poftquam annus firmavei
ditafcenfusfucci,fed tardior. radices,prodeftconcuflio,quod.terralaxetacfor

exercitium velut atqj agitatio fucci in arbore fit
417. Quintus,eximerearboremterra?adaliquot
menfesancequam protrudatgemmas. Ratio eft, 424.Inuniverfum,germinafto]onesqjeradi
quia poft exemtiohem tempus requiritur prius- intermedioq; ftipitis corpore fuo pullulanr.es t ,
quam terra: redditafuccum trahat , quoddum la- lere.procericaci arboris curanda: ucile eft:decori(
bitur,na(cicurosretardatflores. re concra & defalcare faftigium,utexpandant

4i8.Sextus, retrahere infitionem roiarum in arbores,diffufiorisq; inftardumeti exeant,effr
menfemMajum , Hortulanisvulgoantejulium uticonftat inaibonbus amputatis,
non iftafequentidemumannofru-
ulitatam. Atq-, 425, Ratio traditur , qua celeriter nemorc
cT:um promittic,cum hsec menfis Maji fpem indu. reddaturlocus,eftqjha;c.Sumanturfalix,popu],
alnusfeptennales,terfatquead juftamprofund
biam eidem anno faciat, fed foeturae ferotinae. .
419. Septimus, atboris corpus filo circumliga- tem non erecte ,fed incurvata- oblique infigam
Sic ladicibus multiplicatis idem truncus
to ftrins*ere,quod aliquatenus retinendo fucco fa- pli s
cic&fuccrefcenti arbori moram. dabitfiirculos exie natos.
Gdavus, plantareeasinlocisumbramja-
42.0.
426.Sifmc>iferarum arborum radices&no' A
cientibus aut ad fepem ratio eft , quod & Sol ex-
;
& auctiorescupias, incurvetur pumila art
las
j*<
cludatur, undefuccicelerarurafcenfus, &qucri- cujusomnesramosinfundum inclinatosfupe 1-
mento .prsdatnximmineat fepes: tentamenta to- geftaterra tegas j quihbetfurculus radicema: :;
experimentum illudlucn fpem

tidem modis ad alia , tamarboresquam flores
facitinarborij s,
quarum aliquod eft pretium (ramis caudicem

tranfeant, mutatis mutandis. ie
fumptuproducentibus) uc malusarmen;
421. Opinionem nonnulli fpeciofamfovent
ftint ,
perfica, amygdalus, cornus, morus,ficus,&c.
nempe, fi fructum ferotinum inferas trunco arbo- i..
prxcoqua: , infitusfru&us pravertetmaturita- mile quid fieri confuevit in vineis , rofis mpfc; J,
ris
velodorem mofchi referentibus.
temt fi malum Perficum cerafo inferatur,&contra,
427.Amen.fe Majo ad Julium usquedecci.
fifrudtu pra?coci notabilisftirpsinferaturmature-
indolem na- carelicecramos quofdam craffitie triumaut 1-
fcenti ferius ftipiti.adoptivus furculus
1
tuorpollicum ; nudatusque locus tegatur un

tivam prajferet , ut fi cerafus malo Perfieo infera- .];
fententis anchores vanis intritabene temperata fimoequino, firmitei

6 tur. Sed luduntur iftius
conftringatur : tum refedus circa feftum omn m
le
it imaginibus. Ratio eft.quia furculis in ftipitem do-

Sanftorum decorticato in loco ramus terra e-
mimum eft , qui paffive fe habet, nec motum fur- i
culocribuens. ratur, anni fpatio arborem redditurusfpecioi n,

Caufafortaffe fit, quod decorticatio, fucci pr
Experimenta variafiellqntia meliorationemfrtt- ii-
tlttum in arboribm atj3 flantis. beat defcenfum inftante hyeme, eumque in r 10

Nuncineoverfabimurut oftendamus quomo- confervet.Fieri quoq-, poffit , quod intritafim q,
dofruclibus,floribus, radicibus indaturauctioris equinus loco nudato applicatus humedlec eur o-

proventusliberalitas, & pranerfolitum fuavitas, veatque, utaptiorem agendae radici faciac. 2\ ta,
arboribusq-, concilietur proceritas, amplitudo, &, effe hic aliquid quod univerfim fpectacum , u ci-
fupra ufu indolem,feftinatapra:cocitas. Huic inda- licetinramis fuccusretineatnr, utalibi ufum a:-
gmiproculdubioexpraecedaneisaccelerandasma- ftare queat.
turitatis experimencis plunmum accedet momen- 42.-8. Compertum, arbores fpeciofas & i:H
ti, &, quem pra? manibus habemus tra&atum, cundas perforata medulla fterilicarem depoie.
priorimutuanlluftrationisvicemreponet,utroq; Caufaforte,quod arbor antea repleuone lal ra-
effectoreferendoad vigoris in arbore augmentu, verit (abundanciori fucco velutobruta) curilh
fedutvicatoconfufionis periculo fingulis fua red. gencrationiinimica fit.
42:N
45 HiSTOR. NATURAL. CENTURIA V.
infcecundis pericu^ circumfollis radicibus,quibus recensfimus applh
42 j>. Faetum in arboribus
im,ut duabusaut tribus, qua: prajcipuae funt,
ra- catur. Neque ignoramus jumentis in nova edu-
icibusdifliflis calculus iniereretur ne fifluracoit-
dis pafcuaredirenovam & tpnellamcarnem.atqs
:t,rediitq; perdita fcecunditas ; caufa forte, quod adeo in ommbus rebus nutrimentum folito me-
dixarborisfietipoffitquaficoriaginofanonmi- liusjuvat renovationem;pra:cipue finontantum
aliquq fuerit melius.fgd quod mutatio etiam priori fece-
js quani tt uncus; ngq; dift}flap3tebit,nifi
terpolito. ritdifpar,
450. Obvium eft,arbores calidi folaris indigas 437- Reicifla a radieibus hetba, terrarquepQft
«lftituere inaggereverfus mendiem; cujus ge- yalidius conculcanda:, pedisque & ligonis opera
:ris fiint Armeniaca m.alus , perfic.a, prunus, vi- comprimenda: indita fub primum hyemis frigus,
& ftmiles. Commoditas duplex, altera ex radicibusaeftateimmenfum auctis excrefcit. Ra-?

:a,ficus
aggeris per reflexionem , alcera ex feclufio- tio eft, quod humor prohibitus , neplanta? intima
,lore
:umbr-e. Arborenimfjin rotunditatemexcre^ pervaderet,longiusin radiceha. ret,eamq; dilatat. >
at.fuperiores rami inferioribus umbram faciunt, Olitoribus quoq; in more pofitum, poft mandatas
aggere li expanditur , fiiperne & inferne inci- terraj ca:p3S&rapa$,&c. terram laxiorem calcan-
1
:ptes Solis radiosexcipit. do comprimere.

431. llfu nonnullis explorata , in arbore jacTis 4j.8. Panicum infimae radicis parti admotum
:ius ramisexeunte,qu-edam defrondatio, ut ferir

maximopere eam craflefcere faciet ratio eft, quia ;
iti Soli-commodior ad ramos frudtusq;

fit accef- cum fubftantia; fit ipongiofe, exfugitterrahumo-?
s. Sumptum & curioficatis experimentum in ar- rem.radicis alimentum. Magniid ufiis eft in caepis,
r.apis, paftinacisluteis,
>re ad Septentrionalem aggeris partem
eonfti r
enda (exigua ejus altitudine trans aggerem de- 435). Cribratio terra; , & arborem & frudturr},
£ta) partiq; Metidionali exponenda;putantes emendatjhaccautioneadhibita, quodcumomnia

li id moliren tur fore, ut allapfo ex umbra frigore magis prolpere degant,ubi fit translado ad melius i
iix & arboris mferiora fruerentur,rami liipena necefltfit ftipites fteriliori inha:reant terrx , quam
; &.fru£tus adjumento Soiis. Sed fpem elufit fitilla quotraduceseunr. Sic qui pecudibus lagi-
entus,ea fortaffis de caufa.quod non corpus ma- rjandisoperamdant, /blent eos inla;tiora femper
iquam radix,quamvisfubterranea, requirat Sq- indu.cere pafcna.Sic corporis in juventute fblidicas
fubfidium imoinferiora plus fuperioribus,uj:

;
facit ad yita: prolongationem , cujusab.a:tate ex-
imarum in arbor.e p.arfium tegumenta ex cir^. ipedaturcuratio. Qj4Jn & in exercftiis conducit
mje&o ftraminedocent. aufpicaria difficilionbus,ut infaltando adhibere
Humilitasrami fru£tumgerentis,majorern cajce.os ponderofiores,&c.

f.jz.
Iditfrudum, maturioremq;:femperenim con,^ Qbfervatum,coniciiros arborum cortices

44.0.
cimus in malo Armenica,Perfica,melo-cotonh tamadperpendiculum, quam tranfverfim utfiC

sin aggere fruclus ca.'terisgrandiores penderp fura potius quam continua videatur incifio.pro-
rfusinferiora. In Galliaqi)oq;vitesvinumpr-e- fuifle , tum ne ipfae ey^dant coriaginofs ? tum uf
ur-E,humilesnafcunturadditisexiliumpaxillo- jexftinguaturrnufcus.
n,quibusobvolvuntur,fuftentaculis; vinea:q; 44i.Plantarum nonnullasumbrapra; Soleju-

arborum proceritatem edud-e omphacium yat,utl-etioreslargioresq; fuccrefcant,quod often*
itum -jignunt.In Italia aliisque regiQnibus -eftu- dunt fraga & laurus,&c. Ideo interferendum fragis
:em rhagisSoIem pa(Iis,in ulmos aliasq; arbores Jemenborraginisfub cujus frondibus plura quam
Gallorummos humiles alibir.eperiuntur, Laurosplantandas obverte Se-
gifolent. Sedopinor,fi
tradux immigraret.ha- ptenurioni, aut continue oppofita fa:pe adverfus
tntandi vineas,iftis_terris
tent&vegetiotes.&dulciores vites. Sed obpe^ ôlem eas tuere. Si fraga feveiis, ne primo feme-
mentamajorislongeimpendiieft.Suaferimten ftri expurgentureorumareols herbis inutilibus
e,num arbor proptus tenram jnoculata retentis utpote umbram prsbentibus ?
ummodo inferioribus ramis ? altionbus. .conti, 442. Ot incrementum plantis augeatur , confi-
orefe6tis,frua:u foret iargiore. derandumeftnon augmentumduntaxatvigorisirj

Copiofiorem atboris prov.entum reddit jerra autplanta, fed &ut conferveturquodalio-
435.
« infitio folum jnteneUos ftipit.es , fed varios
quin confumeretur. Itanuper tentatatritici plan-
!nofa:arborisramos,terra magnseuhertatis fpes, tatio.feddefertaproptermoleftias &labores. Ve-
lixexilefcitperinfitionem in nnum folummodQ .
rumtameneftmultumplantatione con.fervari , fi
iidicem ?^ qôd confitum eft refpicias, cum ne avibus ce-

'
4J4.Nullibi hac5teiius i.n ufum venit ann.ua eirca - da.t in praedam.tum ut vitetur depreflus ejus fitus,
dices foflio; m.agni futura momenti ut & prcecox quo fit.ut fata radice? non agant,
frudus ; vineis tantumadhibita, qus 443.Pra=ceperuntveteriim quidam,ut atbores

melior fit
aliis.arboribus fruticjbusqu.e (ut rofisj&cj fre- paryse, quibus ficus almsve frudfusenafcitur, ilio
lentata, maturitati yelocitatem adderet;ut ego .adhucimmaturp » circa autumni medium fimo
tidemrem illam cuncipio, conteganturusq;intempusveris,cceloq; tunc te-
'4^. Conmt,quodarborfru6tifera.eircaradices pefcente in bonam transferantur terram denuo

aximefuft]ata,d.enuoque repofita proximianni plantandae. Hocmodopriorisanniaiborvelut ex
covpntuni valde auxeri.t. Ratio alia non d.etur reeentigenerationematuritat,empraeferet , cum
B;a?ter terrre laxationem arbori proficuam ; com-
ejusdem fpeciei alia: folummodo flores dabunt.
'iodo ih alia, extra frugiferas arboresderivand.o» Sed illud probabilitate carere videtur,
'im earum difficilior quam florum& herbarum 444. Narrant, nitrum cum aqua mixtum uf-
'anslatiofit in terram novam. queadmellis confiftentiam fi inungendis gemrais
436. Emortua; atboris refufcitatur vitalitas adhibeatur,poft amputationemvinea; , germina-
tionem
. 1
\
SYLVA SYLVARUM,/™ 84
847 i
tionem oftendere intra odltiduum. Caufaveriiimw fitprasparatum.Obfervandum tamemquodajuni

lis eft (fi adukerino experimento
nobis fucus haud arbores nonnullas felicius ex nucleo qua infuion
ficlinfpiricunitri , quod vegetabilium anima eft, fubnafci,utimeIocotones,&malumPerficu.Cau
fubingreflb gemmam partesq; contiguas.easquei fam ftatua,nutrimentu,quod hx planta? requirur
dumpenetrac,aperience. humidius. Etquamquam illudcaudicistenuitat
44j.Sumefemina,&nucleosmalorum, pyro- &co<ftionepra:ceIlat, tamenhumiditate&copi
rum.&malorum Aurantiorum.ofliculumve mali cumalimenco exterra certarenequit, cum ride:
Peifici autptuni,&c. eaque infere fquillas marinas mus fructus eos natura fua elfe frigidiflimos.
(haudabfimiljsgrandioricepx)fentientquecele- 4 5 j.Neminem haec fententiarefragrantemhi
rius,quam excerra incrementum.Eft hascmeaex bet , quod exilius pyrum fi inferatur ftipitipyi
fencentia infitionis quardam fpecies in radice. Ut

,
majora proferre fohto mole augebuur. Sed rc
,
enicri ftipes adopcivisfurculis communicat nutri- judice,eademinhac veritas,qua: inllla deprascc

mentum magis prxparatum quam terra cruda ,
& quo fructu fententia , fi inferatur ftipiti ferotim
perfe, itafemini omnino idem pre.ftat fquilla. atqueeconverfo; quodutrumque {Exper.4.11

Sufpicor fimilequid tentari pofle, nucleis , rapx, anteanobisrejectum, cum penes furculos dom
reiq; illiusgenerisiniertis prascerquam quod ca- niumfic. Nihilominus facis probabilicate fetuei
;
tur, qui cenfencfiincaudicem fiatinfitioexhec

}or vigorq;fquilla?pra:polleac.Coniulendaquoq;,
me authore, experientia, an femen csparum ca- rogeneis.fuo caule fucculentioribus, fructusfo
pici cxpx inditum feftinet dnecque cajparum pro- grandiores ex nutrimenti fuggerendi copia;quar
ventus. quam a vero non abeat conjeclura , futqras vili
44<S.Fru(ftum hinc indcubi juftamfereimple- res. Sed ingenere ficcior inoculationi deligit
verit craflitiem &

maturitatem, diiperfis notare caulis;fic mali domeftica;fittradux in malumi;
pun&iunailis.resfuit optimi fuccefl'us,& antici- veftre,pyriinfpinam,&c. Referunt tamen, ini
pataf maturitacis quidam velut ftimulus. Exemplii gionibus depreiliore foloex malifurculisbraffi
accelerationisiftiuseftinfrucl;ibus,quosimpref- cauliinditisgiandia&flaccidifaporis prodirep
fis morfiunculis velpafc aut vermes iniederunt. ma ; quorum plantato nucleo enafcetur braff
447.Peihibent,algammatinamradicibusbraf- nonmalus. Operaepretiumfuericadverrercar,;
ficarum,forte &aliarum plarttarum, infertam , fa- malo furculorum profpera magis futura fitgen
cece ad incremenci promocionem. Virtusenim natio,fiin fahcem adoptandi transferuntur , :
ejusproculdubiocumfalepariat,magnofertilita- populum, alnum, ulmum, aut etiampruna af ..
tis adjumerito. na,omnium arborum humidiflimas» Ex auc \
448.LITUS edocuitjfi cucumerum caudex prope habeu, tentatum id in ulmo non caruiile opt
terramabfcindacurprotinus agerminatione , fu- eventu.
perftitiq;r)lanca;injiciaturquantafufficitterra,fe- ^^.Experimentisconftat.florestranslatosi ;
quentis arini fru<5tus longeprevertereconfuetum grandiores, quoniamubicunquelaxioriterra i>
tempus; ratio forte fit, celerior fiicci defcenfus magisexfacilifucceditnutrimencum. Habec I
nec in caudicem, nec in frondes coniumpti, frudu rimum veroiimile , ex crebro repecita eorum 11
amoto reliquas. Obfervahinc, quod perhiber- furculorum inficione fru&us gtandelcere ; fii
num ftigus rnors radicum plancarum annuacim & primo anno infica caudici poft abfcindas,eade .];
revivifcentium oriri videatur ex nimio fucciim- iequentiannoindasalteriftipici,continuataficli

pendio diftributi in caudicem& frondes.Si fufpen- teitium aut quartum annum inficione, alio mi a-
datmillcrdinjecT:oobice,perennabuntcalidoloco tura;ubiceilaveiisdcranslatione,grandiore$ h
confticutae. ctus percipies quoscunq; dabunt.
Mulcainficionis experimenta exftant notati
449. Avulfio florum crebra ih arbore fructife- ii
ra,arborem venuftioremreddit; ratio eft manife- gna, fedpropnumhiice locumaflignamus.

fta,quod fuccus alendo minus fiifficiat. Comper- 455. Refe&us fici frondefcentis vercex faci A
tum quoquefrequentibus & obviis experimentis, f ructus emendaciores : ratio eft manifefta, qu &
exftinCTuiarboremnonavulfisjubi primumarbor minusalendiquantumeft,&via,quafuccusaniti
effloruerit, nonnullis floribus. compendioiior , quam in afcenfu ejusdem. }i
^p.Profuerittentareeventusfortunamjfiom- inducit nos probabilitas ut exiftimemus tar d«
nes arboris frugifera? flores decerperentur , aut remproventum fore,ficuti antenotavimus. f-
glandes,&caftanearumgemma:,&c. arbori fylve- fetinaliisarboribus fimilequidtentan*.

ftridemerenturpercontinuumbierinium. Conji- 45<J.Nairant,perforato varie arborumtrui,)»
cio , crafliores futuros&copiofiores tertiianni infertoque, quapervius, cuneoarboriscalidiut
fructus , aut frondibus luxuriaturam ex fucco Terebinthi,Lentifci,Guajaci,Juniperi,&c. e? 1-
abundantiore. lentiora reddi mora, augenque arborum fert a
4? 1. Vulgaris opinio eft, plantam calida irriga- tem; ratio fortaflis, quod adventitio calore v ,e-
tamfelicius citiusque excreicerequamfrigidaaut teturfoveaturq;nativusarborisfuccus.
imbre perfufam. Sed, quodnosfecimus, experi- 457. Ex relato habemus , accedere arbo tn
mentumtriticoaffuia [ ut Exper. 40^. diximus ] granditatifruclibusqueutmelioresevadanci a-
calida,caruicfucceflu.Caufa forte.errorindelecfta lem, fecemvini, autfanguinem radicibus aj li-
annitempeftate, fine videlicec Octobris.cum fe- ces. Caufa forte ,quod reftauretur vigor )i-
menaquacalidaemollitumfrigorisinjuriam fen- ritns in radicibus augmentumque capiac, im
fiifepocuerit. major iftis,quamqua: vulgo adhibencur ,ei>
4f z.Non dubitatur,plerumq; abinoculatione cia infit.
frucftumeflemeliorem. Ratiofeingerit,quodnu- 458. Aflerit veterum non nemo , cardutal*
trimentum m
caudicemagisquam incrudaterra tiles tenerefcere & deponere quicquid hasnt
• aiperi"'"
[iji
,
/
49 HISTOR.NATURAL. CENTURIA V. 850
peritatis, fi capita feminum hebetet &abradat 46<J.6bfervatum quibusdam eft.herbas odore
&fapQrefuavioresenafci furculo, caeteris, abali»
lg X>
455). Herbis teneritudinem & venuftatem da- quo poft germinationem tempore amputacis , fu*
s,fiex areolisquamprimum enatasin ollas me- perftice.Forsoblongioremfucci inradicemoram,
>ri terra repletas tranftuleris : Supra audivimus &fic concocTtianem magis elaboratam. Inter alias
:permutandisareolis,fed medioannoruminter- enimfolidiffimaratio, curgranis, femimbus, fru-
cio.hicverorepencinanequetemporeinterftin- clibus major indt nutriendi faculcas quam fron-.
atranslatioeft. Caufam includitpra:cedentium dibus, peticurexcogitatis commode adminiculis

uislationum pbfervario. retardatosin sftacem usque protrahere herbarum
46o.Cujusdamexantiquisfententiaeft,braffi- fuccos fimiliave,quae anni tempeftas valeret forte
slxtiuscrefcere &fapore eflegratiori, irrigatas fflis inmajorem nutnendi vim.

4<?7-Velut inoculationi univerfim adfcribituc
landoq aquafalfa;imprimis cuinitrumadmix-
m; fpiritu,prx fale,minus adurente. feiicius incrementu , fructuumq; probatior mdo-
46i.Ajunc, rnagiscenerosdeiicarioresquefore les, quamfiexnucleisofficulisveeomfubnafcan-
'
cumeres,quorumfeminapaululuminlacT:efue- Uu^propternntrimenrumaceuraciorisconcottio-
lt macerata. Ratio forte, quod femen lacce nis; ficabinficioneidemfperandumputamuspari
lollitum non ita craffioresterraefuccos/edce? de caufaficauhsdeligaturhuic rei, adhibica cau-

iores attrahere valeat. Tranfire poftet illud ex- tione ut furculis paulum fic inferior, ne virtus ejus
rimentumadcarduosaltiles, aliaq; feminafub- Maximoperecommendantpyro-
retufahebefcat.
marcore aut amaritudine. Simile effe&um iis, rum aut malorum in malo cotoneo inficionem.
uamelleadmixtomaceratis, tribuitur. Sedaf- .
4<s8.Pra:cereaqua; ad corrigendos fru&us rc-
lfum meum non impecrant, cum mel mobili ni- pre/encavimus,memoriaj prodica eft.tanquam ufu
sconftetfpiritu. comprobata, mixcurafurfuris &fimiporcini,aut
.61. Referunt,minusaqueos fore cucumeres.fi- aceris&fimiporcini , fprafertim fi congeftis.ut
lioresq;peponi,fitpucei,cuiimponendi, dimi- pucrefcanc , menfisdeturintegerj infigne riutri-
imrepleaturacere,lignorumq;ramentis, terra mencum&adjumentumarborifrudifera;.
>eringefta. Cueumeres enim. magnopere hu- 469.Tradunt,c?pasnafcigrandiores,fiterraexU
^regaudencnimioqiobruunturiquodacerfchi- mancur & pervigmci dies exficcande infolencur,
:q;prohibenc. Ulceriusprogredicur hajcnara- rurfusq;plancencur,qifinetiamfiextreme_curicu-
,nimiru,ficucumerienatoapponasollamaqua keambituexuantur.
)letam&quatuorautquiuq;pollicuminterval- 47°- Vulgacur quorundam fermonibus, fira»
:emotam,idque adfpariumz4. horarum,totatn musexatborepumila&fructumferenre,anupera
ercapedinemimplebiclargiusexicuragermina- germinaciorieleniterinfle&aturvitacokfiot.ispe-
•Siexperimentum ex vero eft,excellentioris na- ficlile fundo perforato,
riculo,deducaturq; in vas
ashabendum, quamutfubhuncfe titulumre- quoadmiflus exeac.deindevasinjeclraCegacurCer-
ipatiacur. Arguitenim perfenrifcere plancas ra.fubfundo fructusconfpici largiffime. Experi-
•veriq; verfus illud unde adjumencum perGipi- mencii hoc mera fructns con valatio eft fine remo«
.ututaddiftantiamaliquam fejuncftum. "Vetus Similemforenafranc
tione,fruc~tu in terra relidlo.
iitiode vinea plus admirationis meretur-, quod eventum,fi vacua fic-olla fructui impofita, qui folo
npe eo germinando prorepec,ubi,ex intecftiuo fulciatur paxillo dum ex arbore pendet melinsque
juojconftitutum fuerit fulcimentum aut paxil- proceflurum negotiu, fi nonnuilis in locis peitun-
Praecedentibusid magis(utdiximus)ftupendu; daturolla. Rationemaddunt, praeterquamquod
js enim illud ad fympathiam attradlionis referri caloris folaris vehementia aerisq; lnjuria excluda-
fichxcratiocinativi difcurfusoperatioeft. tur , quodfru&ushauftuliberioris aeris gaudens
465. Inter pramiiflas obfervatio eft de arbori- appetensq; Soleinvitacur exhifcepertufionibus,
iperforandis, & fic faeliciore illisincremento difpergitq; fefe egreflusinapertum aeraquam li-
)ferendo;quaefruc"rusquoq; fuaviores melio- cetproxime,nac"hisficampliatiGnemfui.
qjteftatur. Ratioeft, qnodobicem alimento s 47i.Profundiusterram immiffispoffideantra-
antum fufficit , recipiendo non ponatterebra- dicibusplantata;arboresubialcum&arenofumeft
ij.fed dimanare illud patiaturcui mutandodi- folum;ubi veroilludaquofius,minusol:eadactis„
endoq; valeant,reje<5to per fudorem viliorcin-'
!;
Preterea,quando cransferends (imprimis fructi-
iliq;fucco.Sicanimantiavidemusexmodicoali- habendaut difpofite. Septentriom
ferae) ratio &
nito,exercitio,fiidore,habitum corpons eom- meridieiobvertantur,&c. quaspartes anteafpe-
f|:are validae fanitatis. datunt. Idem plane lapidi tribuitur e lapicidina,
464. Quod arborum eft,
fructibus terebratio cuidurabilitastnbuatur major.Sed videturhic de-
1
utcompundtiovi-
idfanguinis miffio plantis 5
ficereprobabilitas, quod non adeoSohexpona-
Rirun),aliarumq; arborum,aliquo poftgermina- turlapis,quam arbpr dum germinat.
tnemtempore,undeemiffiogummi autlachry- 472.Arborfabris daturamateriaminnemorecre-
t irum oritur; fed cuf, aliter quam terebrationi quam in patenti campo , partim quia>
fcit felicius
Jsfledebetcontinuitasjfadtoanni tempeftatum nonhabetquolargiorepropaginis excurfueffun-

(jedtu.Perhibenthocartificio amygdalas amaras datur,quem totum proceritati impendit; partirn
(lcefcere. (quodalteropotius) quia neca Sole nimio ve|
4 ^^.Veteres ftercus porcinum prs ca?ceris ha- venCo fprjefencaneis fructuum germinarioni peri-
tnt commendatiffimum ad edulcandos frudus. cuIis)vexatur.Atq;itaproculdubioarboresfrucT:i-
hte quodplurimum iniftapecudehumidi, re- ferxaiitvineaeaggeriimplantata?, aut Soli obver-
t idat excrementorum acrimoniamnij cum fuilla f*,inter sdium antes ajit circunijedcQ ad aliquarrj
«:nenullafithumidior, altitudi-
.
.
8f i SYLyA SYLVARUM,yW 8 $
alticudinem cumulo lapidum , maturefcunt me- germina arborum fructiferarii varia: (peciei, coi
quam fi «n plano collocentur. junclis lateribus ar&iflimeq; conftric~tis,terra: it
lius,
junt, radices Potadi feu potatas aut bata- pofita unum efformatura ftipicem ex quo pull
47.5. A
tos Hifpania; jmpofitas ollae terrarepletae,quae
de- lent, impermixtis fru&ibus, fua: fpecieiindole,
indeadquatuor aut quinquc pollices infraterrae nonconfufamteftantibus. Hincobiter»o/<sa^ ;
fuperficiemremoveatur , praetermoremgrande- leriorisoperisefle continuationis umtatemqua,
fcere icaufapoflitefle, quod terrae quantum facis illamfpeciei.Referuncquoq;,fivinea:rubrisaib:,
na<fta:utnuttiantur, &obje&oollaefundo, velut queuvisfcecefcerefolita:, cerraeinfigancur,col,
impedimento, prohibita:, quominus extrufisde- cliscolligatisqjfupremispartibus.eodeminran,

orfumfibristerramaltiusoccupent,neceifariore- variicolorisuvasfore,fimiliterq,diftin6tavinaci
ferant incrementi vires in craflitiem &laricudi- ejusdemuva:;(edubiunius&alceriusannidect.

nem. Forte cujusvis generisfeminibusradicibus- fusunitatem(utvidetur)germinando magispet.
ve olla: impofitis&fubterrareconditiseademob- cent.Utile fuerit poftprimaunitionis velutrui.
tigeritfelicitas. rhentafiepiusirrigare, cumhumori cuilibetir;
474. Si frondes raphano aut alteri radici refe- umendi vis.Suadent quoq; ligationem gemmae
centurubihyemarecaeperitannus, neq, illaepror- mulacintumuerit;adminimumprotempore.
fus emarcuerint, &radixdenuoad juftam
altitu- 478.Memorantvariafemina,linteoloinvoluta:
dinem cerracooperiarur,illa:fa integra fierethye- impofitacerra: probeftercoracae.producturapk.
1
mem,proximumq; vercraflioremvidebit, uti ex tascontiguas.incorporandispofteafurcuhsfico.
partehoc amea nobis obfervatum. Itaq; amputa- gentur, Congenea denucleisnarratio eft,in(en.
tiohaec gemino commodonotabiliseft, cum & dislagenaeanguftiorificii,terrarepletae.
plantasradicibusefculentis,utfuntraphani,pafti- 47^Debetur&illudaliorumfermonibus,qil
naca:,radicibusgrandtfcerefaciat, cuifimile quid cenellaearboresfpeciedifferentes fi concigus .
fit in caeparum capitibus ; & (ructus edules, corro- nantut,non ligata? ,in terra fercili.faepiusq; irrig
boratis radicibus, majores reddat. tur , ipfa luxurie incorporabuntur atque co .
,475. Macmsvoluptacis eft, frondibus

umbro- fcent. Probabilicate id cscerahactenuspropca
iarum arborum aticrere menfuram; dubium omne anteic, cumprspediac ligatura ne arbor ad n; ,-
evicittentamenr.ifides,fi caudex vulgaris ulmi in- rs legem intumefcat, unione per motum c< 1«
fititios acceperit furculos ulmi latifoliae feumon- modiori.
tana: quafi petafi marginem implebit
frondium Experimenta varia Jpeftantia fympathiami.
produitarum latitudo. Neq; omnino praeter verti antipathiampldntarum.
opinemnr, ut infita fructiferis arboribus majores Plurimae exprofunda vetuftate traditiones I
fru6tus,ficarbonbusfterihbusexhibiturafrondes fervacionesq;adnosdimanarunc, publicafid( c-
erandioresjPrsecipueigiturfaciendumforetperi- cupata,(pe&antes(ympathia&anr.ipathiamtn-
culumintilia, tremufa, (alice,eaimprimis quae rarum;quodalia:aliarumvicinia_gaudeant,v s
fplendet , vocaturq; cauda huundinis, propter riores exfympathia, aliaerefugiantmale fe ha n.
frondium venuftatem. t
tesexantipachia. Sed ignorantiam hi conct us
476. Accidentaria arborum fterilitas (fi vitium praeferunt,veracaufarum notitiaexcidentes,i *

excipiasfoliJeminis,radicis,aerisq;injuriam)eft perimentorumplurima,fympathiam&antip li
ex nimiamufciexcrefcentia.aut exeo quodcoria- concernentia,docent. Inplantisnondatut . is
ginofa: fint, aut plancatibne niiws profunda , aut modi ex amicitia confenfiis aut ex lnimiciti. if-
iucconimiuminfro'ndesabeunte.Malishi(ceprae- fen(us,.qualem vana imagitione fibi confinpt)
cedentia exhibneruntmedelam. quamq; erronea prorfus (ympathia; & antip; \z

Experimenta varia Jpetlantta compofitionem nomenclaturainfigniunt. Ex contrario hic 01 iia
'fruclmtm &flomm. eveniunt, (ympathiainantipathiamdefcilcen i&

Vivenciaquaefexus difcriminac, ex vario coitu vice verfa,cumadhunc modum fiat. Sj planta c-
varia confpicimus , &increaturis velut quandam cumtrahitproprium,qualisterramimbuit,ui|ul

compofitibnem. Sicmulus generaturexequo & apriore(ecretusrelinquitur,alteriplanta:fiti 6-
Afina; danturqueaiiaeipecietummixciones, quae veniens,prodeft vicinia,ob contrarium,neq; i is-
monftra vocancur, (edranores. Proverbium quo- demgeneris nucrimencum. Sin autem du;e pl ts
queillud, ^fricafemper aliqnidmonfln partt ,non eodemalanrurfuccofatis copiofb, obeft vic ia,
pucacurexaUafluxilleorigine, quam quod aquae altera alteram fraudante.
fontanarinopiain (iciculofaregione variasundiq; 48o.Primaigicurquaecunq;plantaIargee::r-

beftiasinaquationislocumcolligat, quaedepuKa rapa(citur,atq; itadehumeclando eamexruit,
ficirefocillatae creberrimecumfpecienonfuami- omnibus juxta fe collatis nocet ; velutarlres
fceantur.Compofitionis coitusq; varietas in plan- grandesfpracipue fraxinus)& quotquocnon m*

tarumgeneribusnecdumperfpe&aeftexperimen- geaterra:(uperficie radices agunt» Sicbraflm
tis,quae tame,fi tentari queat,magis fubeft imperio inter & vineam non f olum difcordia eft, vete >us
noftroquamillaanimantiu,(ubrepentevoluptatis licechaudignoca.fed &iftimale cum alijs cc/e-
pruritu,&fpontaneomotuinVeneremruentium. nitarboribus,utpote,quaepinguiflimosterra;jc-
Quarenobiliflima futuraeft , ii haberi poflit ea cospr^deturquammaxime. Ec, verum fi ft it
plantarumcompofitio,utpotediverfanovaq;fru- vineam rependo braflicae propinquamalioc:li

6tuum&ignotorumflorum nominapromittens. nareiter,cau(apoflitefle, pe;us, cui occurrinli-
Inoculatio nihilhucfacit,frucT:umemendans,flo- mentum ; &quamquamradixeodem cumi «
resqueduplicans,&c. fednovaeipecieigeneranda; loco, tamen (iubdito nihilominus ) plantartn-
ineflicax; (urculis caudici praedominantibus. enda (efe avertet.
477. Memorix prodidit veterum non nemo, 481, Planta: indolis non unius, & fucco di rw
, .
ald«i
;
/
5 3 HISTOR, NATURAL. CENTURIA V. 854
ndx , amica conjundtionegeftiunt,ut diximus aut refringi paterentur appofita illis efficacioris
veterum plures fcribunt , rutam fico appofitam veneniaut purgantis temperie.

ficiteradmodum crefcere reddiq; efficaciorem. 491. Tradunt, fftiticem, quibrionia Isvis five
: bocut opinor, non ex confenfu, ied extractio- nigra~voeatur,& fpecies brionia? eft,brafficamque
fucci contrarii, quem altera utdulcefcat, altera proxime fibi invicem admota noxiam aut akeri,
lamarefcat.elicit.Exillorumquoquenarratione aut utrique habereconjunctionem rgeminienim
t bemus Rofam ex allii viciniagratioremreddi,
,
prajdones terram infident inmutuam peiniciem.
obhocetiam, quod fuccus magis fcetidusal- Similequiddiciturdearund;neatquefilice,iuraq;
uifubintret, fragrantioi rofam, fucculenta,alteraqueakeramfruftrante. Idem d£
4S2. Nafci quoque flores manifeftum eftinter cicuta &

ruta,quas vehemehtes fucci trahones vo-
careliceat.
mentum , qui plantati, rariflime aut nunquam
bi oriuntur, nifi eo ioco quem diximus ;
quales 495. Antiqui &
Neoterici fcriptores nonnulli
ex naturalis magia: fchola, obiervarunt fympa-
iitblaveolus, ipeciesflavajcalendular, papaver
:efte,fumana. Neq;arandoautiulcandoidprK- thiaminterSolem,Lunam&Stellarumpra:cipuas,
acherbasplantasque. HincaSole &Lunadeno-
t foli cultura ; ut herba? qusedam & flores non
quosligonibusin- minationes manarunt & qua? alia ex ineptiarum
lin novisfoflisproveniunt,
tanec confitaterrahaudederet ; adeoutfru- myrothecio faftuofe adornata venditarunr. Con-
ftat herbis quibusdam ad Solem efle refpe&um
intum videatur terram qualitate imbuere,eam- ,
e naiciturispra?parare.
duplicem, utautexplicentfeclaudantve, autfle-
ctant inclinentve caput. Caltha enim , tulipa:,
48j,Huic obfervationi fi non deeft eventus ,
pimpinella &plerique flores adfpiendoremSolis
em (pondetprobabilitas corrigendo in frudi-
expandunt frondes partim advefperafcentis aut
;
s herbisq;edulibus fapori plurimum contule-
nebulofi fenfu contrahuntur.
cceli Neque tam
Nondubitoenim fi adfita ficusintendat ruta:
pompatice affignanda ratio, quodSolisprrefentia
caciam&amarorem futnotant antiqui) quin
gaudeant, abfentiacontriftentur, cumnihilaliud
gnarutaecopiaincircuiti fici,fiiavitatefici au-
ficclaufio, quam frondium prajgravatio &tumor
vicem reponat.Sapores enim in fruc~r.ibus,her-
circa partes infimas ex aens humido,qui ficcus eas
, radicibus, maxime ingrati, funt amarus, tetri-
extendit. Et miraculi inftar reputant, quod tri-
;, acidus & aqueus. Expediat igitur fequentia
folium hortenfecaudicem occultetradianteSoIe,
lucere ad experimentum.
cum fit pleniffima tantum frondium expanfio,
4S4. Abfinthioautrutaeadfere la&ucam aut Verticis inclinationemrofaSolisdemonftrat, ca-
flicam pompejanam , aut carduum, altilem, & lendula,verrucaria, quae chondrillar fpecies,flores
eanla&ucas caeterisq, increfcatfuavitas. malva?, aliaque. Caufa nonnihil obfcurior eft
485-Sorbum, cornum, fambucum, tetrici
pnecedenti, aliam tamen non agnofco , quam
.ingentisq; fucciarborescolloca vinea; autficui quod partem Soli expofitam, languidiufculam,
>pinquas , exploraturus quid gratia: acceflerit flaccidulamquecaudex emittat, minusfuftinendo
ctibus. flori validam.
4S(5. Cucumeres aut pepones fparfim velut in-
Qii ia humidi parum praftet in vegetabili-
'
45>4-
feremelonibus mofcatis, ut experiaris anme- bus, etiamemortuisatquea terra feparatis, pne-
lummagisvinulusgratiorq; exiftat fapor. Cu- ftigiatores docent,qmbus quandoque in ufu arifta
nere infuperraphaniscircumfitis commifcuo, avena?, bene attendas
fi , contorta inparte infe-
Laphanusacrimoniamintendat,obferva. riori, infaftigio autem integrum
leveftramen- &
487. Sume acidulam interq; rubum Idseum fpi- tum. Partem contottam capiunt , alia refecla,
fum confere , &
attende utrum rubus fuavior reli&aque arifta; digiti longitudine. Exiguam de-
;rijt. indecrucemformant excalamo, hujusq; partem
48 S. Cynosbatum inter violas & parietariam feliguntquss medulla conftat in longitudinemdi-
fige, & ad verte num violis aut parietariae audtior redta.&tranfverfa eftrefpecTru ejusquarincalamo
odore minusterreo. Sicquoqjcume-
luavitas, caretmedulla,utcruxintegra ere&i digiti altitu-
s aut la&uca inter Rofmarinum aut laurum dinem asquet. Poftea vellicant fundum qui me-
tendent.an Rofmarini aut Lauri fetiorfragran- dullam continet , eiq;ariftaminferunt, dimidia
1 fk magisq; aromatica. parteealamoexftante. Tumpyxidem capiuntex
489. Contraevitesoportetherbarumviciniam lignoexiguam& albam, quafi artificio fubfidia-
>dem gaudentiumfucco. Hac opinor, Rofmari- nam,cui pinnaforamen imprimitur,fufficiensca-
isfentietfuavitatis noxam, lavendulse, lauro, fi- pienda: ariftae , ut non tranfmifla ad fundum crux
ilive appofitus. Sin efficaciam herbs extenuare harreat. Impofturae cautius habendse prstexitur
3eat,confultum alias ejusmodiinproximo jun- qusftio,velut, quas in hoc con ventu fcemina pras-
:re, ut exilelcat virtus. Artemifia Angelicae ap- cipua; fit pulchritudinis ? aut quis chirothecam
ofita forte languidior evadet,aptiorque mixtura; chartasveoccuItetluforiaspAliusinterim jubetur
1 fuftitu, & rutaex abfinthii vulgaris propinqui- varia recenfere nomina , atque ad fingularum
te fieri poteft ut magis ad Romanum abfinthium perfbnarum appellationem crux inpyxide defigi-
:generet. tur,pnusoriadmota, velutincantandi gratia; ne-
490. Plurima compltftitur hujus axiomatis quemoveturtamen, nifi cumadperfbnamintra
nfus, ideoque feleclu opus uti exadtior ineatur fedefignatam pervenerint, dum crucem ori ad-
sperimenti ratio , nec tam vanetas hic fpectanda, movent, ariftam extremitate lingua; attingunt,
uam ulteriorperfedtio. eamque hume6lant,& fie crux in pyxide defigitur.
49 1 Periculum facere liceat
. in herbis venena- Poftmodumconfpiciturleviterplacideq;conver-
is purgantibusq; quas malignitatem nativarr» tolli ti quater quinquiefve, quod oritur explieatione
Oo barb*
3
855 SYLV-A SYLVARUM,)?™ m

barba: avena: propter illitum tacite humorem. mitriant.&quaelibettandeminvegetabilibusalte
Magis hscpatefcent , fi crux inter digitos defiga- ratio ejusmodi qualitatu necefTariofiat exeo quoi
tur,locopyxidis. Quare dilucet , hunc motum innutrimentuplantacederepoffit.Sedilludexve
abexiguahumecftationeefEcaciorem efle, quam roeft,fivaec£alliofylveftripafcantur,ailiifapor
fitillafrondiumcontracTio, autverticis in calen- lacperfunditur.Ovinaquoq;caroguftuigratior,j

dulainclinatio. ferpillopafcaturovis,aliisqueherbisfaluberrimi;
Ex quorundam relatu innotuit , herbam, Galenus lac vaccinum memorat in curatione fciri
49 1 .
qua? vocatur Solis (unde aqua fortis conficitur) hepatis , cum ei beftiae paftus fittantummodoe
medio cumSolaltiflimus &calidiffimus orbeeft, quibufdam herbis. MelHifpanum Rofmarinur
pkuimum roris frondibus infperfum gerere, unde pene malumve Aurantium redolet.unde apis illu
rorem Solis dicere hceat. Imputatur id confen- colligit. Ab antiquis manavit illud de puella.N;
fui,& quaicumSole eiintercedit.fympathis.Ho- pello enutrita(quoexomnibus vegetabilibus pr<
minesmitaculisfaverefolent. Inquirendum ita- fcntaneummagisvenenumnoneft)innoxiumq;i

que primo foret, an non matutini roris reliquiae , cum ahos enecaret, rei
fecerat uhis continuus
in hoc usque mendiei tempus perfeverent , ubi cumipfahabentes. Obfervaruntalii,Bezoarda

in aliisrosexhalandoconfumptusevanuit. Larvi- validum,&nulliusefficaciae,difparitatevifuquo(
bus enim craffisque foliis conftat , quibus non lta dignofcenda,alterumq; colligi ex beftiis pafci fol
facile rosextergitur, ut aliisherbis mageporofis tisinmontibus,ubiherba: theriacales;alteru,ine

& fponcnofis. Idem deprehendi polTet m portu- ficacemfcilicet,exiisquibusin valhbus paftuse
laca aiiave quapiam , & fugile minus hucinten- ubi tales herbae non reperiuntur. Ineahactem
tam obfervantium induftriam. Sed ita fi res fe ha- fum fententia,quod ut vina cerevifiasq; macerat
beat, utplus humidi meridies quammaneoften- medicasreddit,infuperq;pulverumquaedatemp
dat,tum profeito lpfins herbarexfudatio videtur, ries pane imbuituta quoq; cibos,(carne,pifces,k
utpmnafurnoimpofitaexfudant. Neq;enimpu- ova)redigipofleinmedicamentiviGes&diane_fu
toexiftimarieam Gedeonisvelleri fimilem,quod fubfidium,fideled:isadhocmorboq;Convenien
folum exceptum rorem
cseteris ficcis fervavit. bus alatur beftia, avis, pifcis. Periculo aute resn
45j^.Certumeft , mel roicidum inveniri fre- csreretinfecretisveneficiis.Sedvetantallererec
quentms quercus , quam fraxini aut

in frondibus bia,ad platas herbasq; referri hec pofle,utpotdi
fracii, Sed controverfiam pati-

fimilisve arboris. co,illatumnutrimento,exiftentemagiscorhuni;
tur,anipfis idfrondibusimputandum utroscon- a3greadmittentequalitate,plant£nonaffimilatsl.
coquatur , an folummodo quod arcrae & laeves joo.Sedneutihffimistentamentis obftetiuc q

fint.ideoq; rorem haud imbibant, fedoftentent duhtatisprejudicium,(pr<e/ertimcumveterurr»;
fervatum.Accurataopuselfetinquifitione,utrum tilitensconfignatosdederint)oper<£pretiumdt <•
manna, medicarnentum five pharmacum frondi- mus breviterproponerenaodos quatuor ex ill i
bus quibusdam duntaxat aut herbis infpergatur. commentcutplantsfiantmedica;. Primus,fill i
Floresprofundisfolhculis infundo colliguntfpe- eftradicis, &medicamenti ineaminfuiio,uti t
ciemmellisjUtpericlimenos (tam volucrum ma- helleborus,opium,fcammoniu,theriaca,&c.Et ij
jusquamtrifohum)lilia,fimihaq;, In lis Hercule indecolligatio.Deefthuic fententia?probabili|

flosparticepsfitroris. quiaradiximmediateexterratrahit , undenul
497. Experientiadocuit, fpumam, quar wo- mentu eft vulgarius minusq; qualificatum. A I
deilarevocatur, five fputum cuculinum (Tahvae quod&longiorrequiriturmora.priusquam!»
ipecieslin herbarum nonnullis colligi, iisque cali- dtibus infinuetur. Secundus eft,perforare cor hsi
dis,utlavendula,abfinthioponticotenuifolio,iive arboris,eiq-,inderemedicamentu;quodprioii u
Romano,falvia,hyflopo 5 &c.catifarninquuito;ex tehabendu.Sienimaliquarecipiaturmedicamidi
arcanisenim natuts eft. Rubiginequoq; vitian- vis,brevioradafcenfumminoriqjtempore co -1
turfegetes, qus forte aliasquoqueherbaslaedk, ciendaviaeft.Tertius,feminisautnucleimacer;B

catenusnondum obfervata. injiquore cuimedicamentuinfufum eft.Sufpet s
4?'8.Utiie foret experiri , quantusplantis cum mihiadmodumhicmodus,cumfemen(utopir )

aquaconfenfusfit, primarioearum nutrimento ; nonattrahatpartes materiae proprietateimbu I
ad diftantiamne,necfbloexcontacT:uafT]uat. Pro- Sedverifinhhuslongeeft,fimedicarnentumfi
indevasiume , cujusmediumlatenti inftruatur admifceatur; quodfemenaturaliterexfimohu .-
fundoexcannabocraffiore, ut terramgerat non duimbibenspariter quoqjproprie^ratemaliqiO

madidam cui inipergatur femen fub cannabo ad
: recipere poflit. Quartus,crebra piantie irrig;
pedisdimidium in vafis fundo magnam colloca cuminfufomedicamento.Hicmodusca;teris|*.»
fpongiamhumoreplenam. Interpoiito decendjo valerevidetur eonomine, quiacrebrafrequei ji
infpice an femina excreverint, terraquehumefcat medicationis repetitio fit,cum alia femel tarinuB
ficcefcenteipongia.Illuddecucumereprorepente plicentur,utfaciliusevanefcerevirtusqueat. i
adollamaquarepletam (quod in Exper. q.61. & prorfusdubitovereorq;,neradixcontumacior l-
pra*cedentibus exftatjadmiratione dignius eft. preffiones tenuiculas repellat.Pr^terea(ut ante

|
Experimenta vana ut herb&fruilutcfe ttfibits ximus)longa afcenfus intercapedo eft. Quod M
medicis aptentur. nus a verifimilitudine recedit(me quide judicejft
499.Vanafunt&figmentis paria quae narrantur perforatio arboris fparfim per varia trunciloc:&
dealteiandoodore,colore, fapore, fruclusexinfu- toraminum , qua? aliaaliisfuperiorafint, repl'1®
fione,mixtura,infitioneincortice autradicearbo- exfimo cuimedicamentummifceatur, &irrig«
ris,floris,herb2, cujushocvelillocoloreimbuta mailaefimofk: afpergine meiicamenti ex aquS}
fubftantia, quae fit aromaticaaut medica ; ratio, moinfufa,femelpcrtriduumquatriduumve.
quod hasc omnia fuam abfol verint perioduai,neq-, &w qmnt& Centnm fitflortA 7âmralk\i
&
HISTOR.NATURAL, CENTURIA VI, W

FRANCISCI BACONI
DE YERULAMIO
NATURALIS HISTORIÊ
SEXTA, CENTURI A
5 f. Ja&atur vulgo curiofitatis exemplum,in pe»
Experimenta variajpetlantia cnriofitatem o
frntlnttm j>lantarttmjr
culiariconformanoneaiborum fruticumq; (qua;-
les rofmarinum &fimiles ) quamconftituit&in-
^fJ Otus hufut induftris. labor in eo verfatur (quod
fubinde LeBori ingerimus ) ut experimentafint
terna quafi direftio & externa amputatio. Sed nu-
fruBifera autlucifera, imfoftnras exofus qui-& gantur , cum earum nonadmittatfigura-
exiljcas
buscunqs curiofulorum velificatur opera. Cum tionem. Deprsdicavit antiquitas arcuum mole?
en normihildandum fit aliens, libidini , excutiemui al{- exarboribus cpnfectas fuper ligneis machinis,.
ntumcuriofitatis,quoetdplantas,fcrmift.
additis turrjculis arcubusq;.
roi. Hujus generis eft, habere in una arbore 506. Locum hic dabo colorationi utut exi- ,
ctus varios prxfertim fi alii alios pra;cocitate

;
guum fit quod illa prseftatcum excellentia; pracro-
:veniant,ucnullaa;ftatispacsfitqu3»non reddac gativafitfloribusex venuftate. Obfervatum qui-
dcus ibidem maturos, Neque difficile id eft,ft in busdam,C3ryophyllos, Armerias,violas coloratas,
ios,qui ex uno ftipite complures exeuncinferas nempefi negligantur.ncq; irrigentur.neq; de no vo
;ulos variaj indolisinfoloopimo&fucciabun- terebrentur, neq; tranfplantentur,ita degenerare
tioris. Sic non unius fpeciei cerafa, pruna,mala ut albefcant.Atque aprobabilitate non abeft.alba
fics.Armeniacaidemdabiccruncus. Sed diver- qux funt.exfrequenticulturacolorari; cumalbo-
frudtuscum dico, >rtss intelligo, quos non rem ex alimentipenuriaoriri veriffimum fif, exce-
rfaturpugnansftipitisriatura. Hinc dubito,an floribus,quibusille nacivus eft, quialium omnerr}
prunaadoptacc3udeXjrecipjendispQO}is,rna- colorem refpuunr,
uranriis, ie indulgeac. 507. Qu.areexpedic diligenter confulere nacu-=
02. Curioficas eft,fru6cibus indere varieexco» iam,quosexerac colores, ucquoprsviadbferva-
casfiguras:leyis idoperanegociurneft, fiinfi- tionisluxmonftratiter,e8mimitando, rebus na-
bus ligneisve niodulis ceneros efformes. Sig turatis colores comproducas. Albi floresodore
umereshabere licec oblongos inftar calami,ro- plerumquelongefunt infra alios ejusdemfpeciei
ios inftarSphasrij.nacos in formam crucis.Mala, alio colore confpicuos. Docent id,albaviolafim-
<q; pyrorum inftar erfigiata aut citriorum.Imo plex, rofe alba: , caryophylla alba, leucoiiim inca-
rcuratifllmafigura donare poffis frucfus, ho* numarborefcens. Sic quoq;conftaralbicaatesar^
iis f cilicet,beftiarum,avium,ex confi6la,quam borumfloresplerumq; exiftere inodoros,utcera-
:endoimitaridoces, imagine. Cum haetamen fi,pyri,pruni,floribusmalidomefticae&fylveftns,
:rvatior,e jUtjuftamcapacitateexpleat, quem amygdali,mali perfici fubrubentjbus^&fragranti-
undas,modulus,nec3nguftia caufetur fru&us bus. Ratio, quiafubftantia floris eft ex eoquod
erfecfionem , fi in magnitudinem juftam ex- jnplantatenuiffimumpuriflimumq;eft,unde tani
'eric.Contrafi fiacprohibebisne excenfiofua? gracocolorepidusridet. Siilludparcumnimis^
isjCocumdifperfaconcavumimpleacvocoque exileadfuerit.languebitineflicax
odomifi inplan-
pifruftraberis,ucinliquidis efformandis u(u- tisadmodumfucculentis;utrequiraturpptiusnu-
ireiolec.Seddubitecquifpiam,annanexcluficj trimenti diminutio quamaugmentum.fi qrus con-
snocituiaficfruftui? Relpondet obvia expe-, ciliandse ftudeat fragrantiar,' Confpjcicur illud in
tiainfru£tibus,qui coopercicrefcunt. Inqui,- candidofatyrione, fiveorchidibusalbis, delicati
ireciaman non factishicillicinlignoforami- admodum odoris, in floribus pifbrum. Rurfus.fi
is Sol admicti poffit, Tôta, optime adhiberi plantaexfefloribusaJbicat,nontenuibusautfic-
:tentamentotypos partibiles, quiglutineaui; cis,faftidiofo pjerumq; odore nares ferit , ut flor.e§
iencoconsnrifll\fejungi queant, fi fruitus exi* majales faciunt &lilia alba»
mdus fit. jo§. Contra,ex baccis quarcandent, fuaviut;
L03.Ex eodemcuriofitatisgenioeft, fru&ibus plurjmum fiipore alias fuperant , ut apparet in
latboribus infcribere aut infculpere quod ge- uvis albis, frudurubi Idan albo,fragis albis , ri- &
c. FacileidpraEftetur,fi acu,calamiftro,fcalpel- befia alba. Ratio, quiaalio colore tincli viliore
fimilive inftrumento imprimantur fructibus habenturfiicco, eoque turgentiore, utproba&
ellislicers,qusillis crefcentibus notasprasfg- a^qualis defit concoîo , qua: candidis contingie
t grandiores. convenientjor,.
— Teneriicfe meos incidere amores f
pp.Intgr fruclusalbi plerumquefunt pejoris
&boribnf,crefcent ilk, crefcetU amores* nots,utprtjnapyriformiajdamafcena, &c. prae-
ro4.Poflunc&floribusherbisve enafcentibus eelluntqu£enigricant.Exmoris(qua;incerbaccas
ariarboresjfiperforatiscarum truncisterrafi- recenfencurjcum finc ex fruftupm genere) nigra
vegetatainferatur.cui infpergatur femina,vio- pra;feruncuralbis, Prunumalbum aucumnalevi-^-
ltn furculi,fragorum, ferpilli, camomilli, & fi- Jiora incer habetur, atq;
pruna veridacia, five ver-
ium. Arbor, velut olla, hasc omnia exhibebit, dacea Camerarii,& Auguftana prunajfivedacfyla,
jimvis ex arbore fortaflis praeftita nutrimenti improbantur,quod aqueo humore diluatuf fapor,
jte. Tentariquoq; polfetin furculis vineaeradi- cum exadior digeftio faciat ad dulcedinem eius
l usq; rofarum rubrarum; forte ipfi arbori incor* fuavicacem.Hinc prunacasteris delicatiora natur^
1
randis; utpote ligneas magis natura?. funt ficcioris.atq; ex officulo riafcuntur; uc pruna .
Qo 2,' piufeolof
; .
.,
859 SYLVA SYLVARUM,/™ %c

mufculcs marinos referentia& damafcena ,ma- pra:dpueinmalisvulgaribus,malisPerficis,amy.
lum Peificum & Armeniacum,&c. fructus tamen dalis,quorum (ubrubent flores»
quidam nigrefcere non foliri naturam baccarum ji^Cuôfitatis eft , aut ea praiftantius qui
referunt.atqueexillis fubpalhdiluavitateprascel- fructusreddereexofles;quiaquocumquedemi;i,
lunt , ut cerafa cor referentiaquopropius albe- modoilludefficeredetur.femperevadenttener!.
fcunt,eoplusrubrisdulcefcunt,cerafaGallis^no/- res.delicatioresque. Germen aut furculus levii:
wdidta, magisacefcunt. emedullatus (ne definttamen, queis vita conf<.
oo. Sume caryophylli femen unius fpeciei. vetur,rehquia?ejusjfruc"tusproferetautnonoi.

(qualis illacaryophylli ruberrimi flore multiphci ninoautparumperofTeos.Talequidnarrantfn.
vulgarifIima)exeoconfito nafcentur caryophylli borcrefcens &vigens adterramusquediflecerj,
vanocolore, prout naturafeminis cumterrsnu- exemptaq;medullarurfuscoll:getur.
trimentoconcurrit,&pariat;adeo ut hortulanos îj.Tradunt & malum citreum fi inferatun.
ufus edocuerit ex centenis tres quatuorque dari bori cydonia?,autparurhaut nihilfeminis habii.
poifedigniorespretiiquemajoris,uttuntpupurei, rum. Aprobabilitatequoquenonabeft, frucYi»

njffi.vanisdiftindtimaculis. Caufa proculdubio acidum , ex infirioneinftipitumfuaviorifrud,
ex iucci diverfitate , quem ejusdem licet areola: emendare faporem , depofita nucleorum fei
lerrafuppetitnonunum, &, prout cafusfemini numq; tetricitate.
fuumappropriat,itanafcitur.Peculiarisobferyatio 5i<lR.eferunt,nonemedullatistanturn,utdj.
eft,illos purpurei coloris femper provenue mus,

fim- plantis, iedc^repreifomedullari fucco,j
plic.es,fuceo,utvidetur,inepto,utfufficiatin colo- loeum infuumperveniat, fadtoadpartesextet.

remlucc^lenmmd«plicemq;frondem.Hocexpe- resdjvo.ftio,exoffesfieri frudtus, ut perforata-
rin.entum varii cploris ex uno femine produdti bore, cuneoq; ei impofito. Exveroeft,medn
potefttransfeaiadDelphinuin, aconitum cami- cum oflkulis cognationem intercedere , qii
'
lfium,papaver,malvamhurtenffcm. utiiusq;.tetricafitfubftantia, utrumque occu t
cji.Paucifructusinmsrpbent.utmaladidra remedium.

ginea,qu«q; vocantmalarofacea; moraquoque pj- Hocquoq;ex vulgitraditione manat,
&uva%l'edmaximecircaofficulumrubet,& cera- bores, quascontinue aquacalida irriges, frucl a
fa acidainterna rubedine tinguntur. Sed

nulla ex edituras cum exiliaut prorfusnullo olficulo. < i.
pyrisvulaaribus, aut quje vvardensdicuntur,feu tmetquoqueha;cregula,quicquidarbori fylv ti

'
pyris volemis, prunis.malis Armeniacis,etfiexti- indolemexuit , hortenfi & mjtioridonata,: i

mafuperficie rubeant » interiori fic colorantur, idem ex hortenfi frudtus dabit cum rniil
officulo.
Caula inquirarur.
sn, Color in plantis paffim confpicuus eft viri- Experimenta varia jpetlantia degenerationem \
i-
dis,quem nullus flospraefert. Invenitur piimula tarmn at/fc tranfmutationem Hntm in
fed pallet potius quam virer.

veris flote viridi ,
aliam^
prondes arborumquarundam ferrugines funt,aut $ i S. Ufu frequenti comprobatum eft, pl 31
fuhtubidocolore;qualesplerumq;lunttenellann ex culturs defecf u degenerantes evilefcee i :a-
quercu,vinea,corylo. Frondes exputredine flave- dem fpecie adeo interdum ut fequatur mt

; tio
ex Ilicibusquatdamflavas habentfron,- fpeciei. Huc facit i.Diuturnuseodem,noi

fcunt ,& iii-
'
des, qux omnibus videnturaque vegeta?& fplen- lato fubindeioco,fiius. 2. Siccitas,nifi terra ifi>
dentesacvirides. Perluadeo mihietiam,flavum lushumorfuffecerit. j.Tranfplantatio,&in k

coloremminusviridieflefucculentum,&alboma" niam velut maligniorem dedudlio , aut on h
dsaflinem. Docuitenimobfervatiofrondesilicis eorum qus fpedtant compofitionem tena? I
.flavasobvertifemperSeptentrioni,autAquiloni. gledlu mutatur menta crifpa in hortenferr &
Radioum qusdam flavae funt, ut paftinacalutea braffica in rapam.
plantarumali£exhibenturfan.guinea?quoadftipi- 515). Quilibet frudtus in radicem furculnW

tem,frondes,utamaranthus.Herbx quadam pre- infirivus , fi conferatur , 3 ptiori defcifcet g il
feruntpurpurxaSinitatem & tubedinem,utfpe- Uva?,fici,amygdala,malipunici, oflicula c< ita
cies quxdam falviae, menthae, rofa Solis,&c. Alia- edunt frudfus degeneres, fylvefcentes. R &
rum frbndes albent , utaliafalviaf&menthsfpe- frucl:uumplerosq;exgenereinfitivorum,ex in
cies.Sedxs.ruleum purpureumve colorem fron- tatisnucleisofficulifvefiexfpeês,degenera vi
diumriullarepisfentat tlndecolligas infloresdi- debis, Vemmquidem eftjmalaPerficaûtpiW-

eeriattenuatumterraefuGCum,ut&inftudlus, vi- dentiadocuerantj felicius adolefcereexplaiiti>
Jioremmagisqjvulgaremin frondes. olficulis,quam fiinoculentur; fed excepno I c
redderedupli- regulafit,ut, quatrcunque plantamultogaudt iu-

515. Curiofitatis pars eft,florem
cem,crebra translatione in terram novam,contra, moreex ofliculo nucleove melius, quam (1 ii P?
iranfplantandi negligenria ex duplici fimplicem tur,fpondeat incrementum. Qyanquam en <
facit.Expedita,qua idfit>ratioeft,fiquicquidcon- ftipite nutrimentum fit tenuius , tamen pai us
jectumflorumfemen.autplantatiillorunifurculi, xerralargiusalente.
^xtulerint, protinus inferasnova: &proba;terra;. |zo.Seminaadmodumvetufta,nondnirit if

InquiraturportOvanfloruminoculatiofutLeucoi omnideftkutavigorequiin plantam fufficiajlS
incani, tofatum vulgarium &
mofcatatum, &c.J geixerare folent. Llndeinduftrii Horuulani e lt>
dupliceteos.Exftatcerafusduplieis floris, fedar- rant probitatem feminum , impofitis iis aqi K

bor frudtum non gignit. Forte qus arbori appli- nuiter ebullienti ; quae horse fpatio, fi ptob ue-
•cata accelerant fucci afcenfum,eum in flores dige- rint, germinabunt.

m<
xent duplicandos, fpectaculo prorfus jucundo ; ^\. Admirationem meretur quod de
,
6i HISTOR. NATURAL. CENTURIA VI. u*

:rant, finimio fcilicet exponatur Soli , verti in tura herbaj, ne tamen excrefcendi facultas ligetur.
pyllujherbislicetillisnullumnaturajconfinium Semen fit quoq; debiliflimum minimiq; vigoris.
lofcencibus.Sed ocymumplantacalidiflima eft, Quare confultism fuentpaluftres herbas plantare
imis fucculentisq; frondibus.Qu? oleaginolitas in collium jugis,&lociscampeftribus:Qua; contra
licienteSoleprocrahacur.verifimilevideturori. plantajplurimogetiiunthumido.damnarefoliare-
aminde mutacionem. nolificcitatibus; ilcdendromalacha , &carexin
fZ2. Ex veteri traditione eft, firamusquernus colles transferatur, cucnmeres ,la£tuca; femen,&
:a obruatur vineam ex eo fijrgere fyl veftrem : fi braflica: in planitiem fabulafam viciffim plantetur
1 deludimur figmento , quercus proculdubio fpina,ericetum,elleborusalbus, filixin locopalu-

1 induit vinea; naturam , fed ramusilleputreC ftri.Scatuo&illud , herbaseduies&hortenlesin
isterramqualitateimbuitjvineamproditura. colliumjugisevaderemagismedicas , minusta-
;zj. Fieri poteft, & interfui eorum fermonibus, men efui aptas,quam antea. Forte & herbas , quas
aflererencex vero.quodex fuccifa arbore ad fylvefcuntindole,mutare licet inacetana. Ha:c
riles operas tranfitura ftirps quandoqj alterius transferendar quafi iubftantia in aliam regula efto
cieiarboremdederit,utfagus tiliam. Sivera prima,
rant,caufadaripofiit , quod reli&us truncus 527. Secundafit, herbs iftiuspaucum femen,
irbore frondibus denudata, parciorevegete- cujusdeftinataconverfio, aliis mixtum feminibus
fucco.quamutprioris generis arboremprofe- terra?mandare,utdocearisnumaliorumfeminum
; ideo in vilius defcifcit, &
minoris nutrimenti fuccus ea qualitate terram imbuat unde alteretur
igum, femen,inquoddirigitunmitationis intentio. Ex.
'a4.Interruricolasregnat opinio.fi eidemter- gr.femenportulaca: iemini laclucae commifcuum
ipiustricicummandes, ex eanafciturum fore feratur,auclai5tuca,cum portulaca,autocymiinter
n deterius vergat. thymifemen.ObferveturfaponsmutatioaLi:aliud
'25. Certum eft , frumentum fteriliflimisannis quid. Sed optime feceris, filinteoloinvuivas,fe-
immucariinaliamfpeciem; menqueextraneumexcludasab eo , cujusmuta-
Grandia Jipe cjutbm mandavimw Hordea tionem paras.
Sulcis, 528. Tertia, apparatus terra» mifcendo plantas
Infeiix LoliHm,<& fterilesdominantur\Aven&. contufas aut aliter commjnutas,five in fronde,five
miverfalis inftaraxiomatis eft,plantas,cultur£e radice. ex. gr. confunde in terra contufas biMflica;
producendas , ut frumentum ,
lifterio facilius frondes,cuicarduosaltilesautpaftinacasimpone.
enerantenaturainaliamfpeciemmutari.quam Sicinterrammajorano,origano,autferpy!iocon-
sinjufla tellusfponteexerit, cultura adventi- tufis prarparatam famiculum conjice, &c. Inhac
iconci!ianteindolem,faciIeexuendam* operacioneproceflusnaturaecontinuusexiftet (ut
ixe plantarum tranfmutatio qua fpecies in fe ego quidem exiftimo) non quod herba mucanda
cem commeanceft ex naturaj miraculis; cum extranea; fucco pafcetur ( illud enim in pra;ceden-
:r vulgaris Philofophiae effatafit, eamfieri tibusrejeci)fedresabibitinnovam terrajcompo-
1 poffe;& profe&o res eft operae no le vis& fcru- fitse confectionem; unde fortaflis femen alteretur,
i intimos natuia: receflus pertejitantis. Sed im- non perftanteprioris herba: fpecie.
(ibilitatisopinioneevincuntinftantia; nonnul- 529. Quarta,notetur qualesinjullaterraherbas
bexperimentisedudta;, utcaufarum examen producat. Hujusfumptamportiunculamolleaut
ediliceat.Magnam tranfmutationemuniusin vafiimponito, infperfb eifeminemutando.ex.gr.
ddocentanimataexputrefadtione genita, ut ad maeniorum radices quamcunque demum ter-
!cajexconvolvulis,&c.&ipeciofedicatur,quod rameapeautfimilem , qua; urticas copiofiflime
nantianonexfeminenatafpeciefuammutare alat , fibrisaut urcica; radicibusomninorejectis.
fint.Quienimfemenintime conftituitnatura, Ea ollaeimpofita accipiat leucoja incana&lutea,
hibetcreaturam exfpatiari injectisveluc» vin- autfeminaeoruminillamfpatgito; eventum.qui-
s.Itautliceatconcludere,quoniam cerraabsq; cunq;futurusfit,obfervaCo, Autterraeproducen-
iineplantasprofert,migrationemillarumplan- disfpontefungis praeparata;(hujus argumentiin-
lm de fpecie in (peciem dati pofle Quare cum ftantias nonnullas dabunt fequentia ) aliquaratum
antiae obviaj deficiant , conabimur normam inollamtransfer,conferenda:porculaca autla&u-

:ftruere inveftigationis , per experimenta pro- ca.Tentamenta enimhax verifimilefaciunt,quod
>ilitatem ingerentia. Et univerfim petimus, humusfimplicisnutrimenti, novo femini altera-
Dtquot ad hoc opus Sylva; Sylvarum Lectores tionem prajftabit.
edent, utadmirationis caufas proculhabeant, J30. Quinta,utherba ordinem natura fua? con-
:feftinationi imputent velut crudos impetus , trariuminfiftat. Veluti fi efficiasut herbe, humili-
od particularibus ad experimenti fidem nec- tate notabiles excrefcant inaltum , utcamomil-
mrevocatishiclocumdamus.Incontrariaenim lum,ferpyllum, ex.gr. autfragaviridiadefixisap-
for fententia, particularibus fcilicet iftiusmodi plica bacillis,ut lupulus in perticis convolutus ere-
n efle dignitaten\qua tentatis hadtenus praeva- perefolet,attenteq; eventum obferva.
nt,&qua? penitfc innotuerunt; cumeaexpo- 531. Sexta,utplant^Soliliberoq; aeri fubducla;
ciorum genere, proutofferuntur,admittenda crefcant,valideidnaturamalterat,mutationemq;
tjprioraindaginemcaufarumdirigendoacuant, feminis inducit. Sic terramdolio impofitam con-
êntq;axiomatumconftitutionem. fere,quodinfundoftagniconftituas,autinmagna
52<J.Anteomniafciendum,fiplantaruminfein- arboreexeavata. Tentetur quoq; quid futurum
:em tranfmutationi ftudeas , neceflarium elfe ut cava conferantur,aut ollae mandatis ante femi-
fit fi
trimentumprxdomineturfemini ; quodinhoc nibusfiifpendantur inputeisin nonnullaab aqua;

maxime pugnans cum na-
ltamento requirkur fuperficiedift^ntia.
Oo 3 Expe-
«
8 6 3 SYLVA SYLVARUM.yh* %c
Sxvcrimenta varia fpettantta procentatem , mufcus innafcitur. Ideo agricoiae arya fubigunt
& artifcmm arborespumilas red- mufco conveftiantui > eaq; uno alteroveanno e:
dendi. colunt.Caufaefteadem,parciorenim emonens
Certum eft, arbores fabnles in nemoribus terras fuccus,gignendisplantis haudfufficienspt
55Z.
excrefcere magis erectas, ramisque minus per in- fertmufcum.
feiiotaluxuriantibus,quam earquae camposoc- ô.Confenefcentesarboresplusmufdprof
cupatu.Ratioeft,quiaplantisineftmotusnaturalis runtquamjuvencuk,quia fuccusnonitaveget;
utfruanturSole. Adde quod nec nutnmentoni- eftuttotusabeatinramos,fedin via velut delaff
miofaturantur, partemiftiusin iederivante fylva, tusfubfiftit,mufcoq;gignendo impendkur.
Deniqne j4i.Vicinus fontibus agermufcum oftendi
repletione fempernoxiaftaturae.
confervantur,quod ingensadplantarum proceri-
calida:
— sJMttfcoft fontes.
tatem momentumeft. Ratioeft, quiafontesdumexcircumjacentefo

5.Arboresnaturafuacalidiffima;(oftenditau- derivantfuccu, relinquunthumidufufficiensm
p,
tem calorem gummi inflammabile ) ut abies& fcogignendo.adjuvanteetiam aque ftigiditate.
pinus, fpontaneo in altum incremento efferuntur 541. Arboribusadnatusmufcus capillmiinfl

donec faftigiumirnpleverint, nullis huic alatete eft;neq; ahudpratter excrementum fucci arbor
ramis quidquam detrahentibus. Ratio partim in non affimilati',quiinmagnis arboribusinfrom

calore,partimfuccitenuitate, utraq; praerogativa figuramabit.
fuccum inaltitudinem tranfmittente. Juniperus f4j.Arbores humido magis faturae rarove!
frutextantumeft , nec eacraffitieut proceritati unturmufco,utoftendunttremulae , populijr
conferre poffit. ces,fagi,&c.cujusreicaufapartimjamdi6ta,lrr
534.Referunt,quodprobafirmaq;cannabisfu- ramos , partimqi
rafcilicetfucci propulfiôin
perarboremhumiles alentemfurculos explicata, corticesharum arborum minoribus fpatiis hiai
ubieosemiuerecspert.punv.lemreddet eamex- minusq; inaequalitatibus aipere/unt quam qui ,
cus aut fraxini,ut fucco aegrior fit egteflus.

pandetq;. Ratio manifefta eft.quia loci capacitati
commenfuratextenfionemfuamplanta omnis. 544. In terra argillacea omnes arbores fruc.
555. Arborum matnx equa naicantur,autradi- feras mufcus obfidet tam in corpore trun-, &
ces/aut nucleusfuuc. Sifurculos earum terrae im- quamramis,partimexfrigidoterra:,unde&mi]i
ponas (ut in quibusdam, morispraecipuclicet) crefcuntjpartimexejusdemlentore&vifcidit;,
quidamexiis germinabunt;fed(utajuntJarbores fuccumcomprimente , &per impeditum afc-
iexiftent humiles. Ratio eft , quia furculus non fum conftriciia diftributionis libertate , qua a <
tam valide nutrimentum trahit , quam aut radix utimur.

^45. Supradiximus, coriaginoiasarboresit
•
autnucleus.
&fi6* Omnis planta fuccum celeriter protru- kfcete,& mufcum colligere, diffindendoq; cu i
densjcorpushabetlongitudini non proportiona- illud vitium,&c. ideoexcontrariorumnatui fi
£um,ideoquecontortilesauterratica? funt, ut he- arboresreftibusconftringantur ,aut, quicqui -
dera,brionia,lupulus,pericliminum , cum artifi- get.externeinjiciatur abundabitmufcus.

, 1 Q
cium arbores pumrias reddendi requirat protru- puto iis evenirearboribus, quaenudej& venti i«
iionem ramorum tardioiem minoremq; affiir- ; gidisobjecT^patent. Tentandumfoiet,fi decij

gendi impetum. cata in faftigio arbor ad aliquam profunditc 01
Experimentavariajpeclantiaplantarummdimenta contegatur,anampliusprotruderetmufcum..oi
attLexcrefcentias aiu fuperf&tationem geritquoq, mihianimus,arboresaquaexront JS
in plantis. frigidairrigatas mulco denfiffime obduci.
NarrantSacraeLiteta?, Salomonem naturalem 546.Lrveniturmufcus,fuffimentaparantibt :n
fcripfilfe Hiftoriam a cedro Libano ad mufcum

in ufu, quem malus edit, egregio odore. Inqu
invallecrefcentem, uthabent verfiones optima;. particulariter rationem incrementiejusquen I
Etverumeft,quod mufcustantum fitplauta; rudi- ram,atq;hujusexperimenti, pretium opersr} 1-
mentum.quafi mucor terra? aiu corticis. fantis,gratia,propofui hec pofteriora demult i-
537.Mufcum gignuntpraecipueaedestegulisaut candoaugendoq; mnico.

ftramine obduct.E,& murorumextremitates ,qui Proximum imufco locum affi^namus fur s»
viroremprxfertlimpidum&gratum.Indeclivibus plantînfraperfeCfionemfubfiftenti;gemina >

prov€nit,quia utaqua &humormufcum generat, goscommendat proprietas,&quodinmenfa: 1
i-
ita&diffluentemvult,nonftagnantem.Excrefcen- ciisfint,&inciementi celerrimi,quosunafci et
tiainmurisaut tegulis eft exficcitateloci, cujus noxgignit,nontamenconfitos. Hincillos, J'
humidum quiaplantz producenda: nonfiifficit, fubitofortunÊfu^fabrifunt,perignominiam fe
mufcuprotrudendogerminat. Quamquam ii aeta- gosappellant.Neceireeftigitur utcopioiohu: )-
tealiisve caufis mollefcentesrefolvantur,plantas re.&quidepingui, crafibq;&paru concocto fr
nonnunquamedant,utparietariam , &omni fere fcantur.Compertumfungoscaufariilludttom 1»
mufco pufillus caulis eft, praner vtllos&fibras in vitium,quodincubum vocant. Quarenimisa ie
inferiori parte. mgeftifuffocant&venenoeri"£»9ftnt.Undeflatua-

?j8. Mufcus in ambulacris nafcitur, iispraier- toseffiearguitur; atq; ea ventofitas crafla & tui )-
tim ouae expofita fiint frigori , & feptentrioni obrem ciens,non acris &mordax. Quae ratio fui
verfa,utin variispergulisapertis. Rurfum, ficre- edam Veneris nepotulis giatos facit.
bxoconculcentur,aurprimoconfperganturfabu- 547.Referunt,corticemalba?autnigra: poi"

!'
lo: ubicunqueenim planta; fupprimuntur,terra (illaeinterarboresmaximepumilae^minutimc 1
mufcum exhibet. cifum,fulcifq;probe ftercoratisinfertum, term

jjo.Veteri folo , cui pridem cultura defuit 3 difponere proferendis qualibet auni tempe te
fu;»
;
6% HISTOR. NATURAL. CENTURIA Vr: 866

mgisedulibus. Addunt alii mixturas fermentum ftant.Primo enim in quibufdam tantum arboribus
anis in aqua diffolutum. invenitur,quae fructuumilliciocarent, utibidem
548. Perhibent quoq; fuperftites in agro colli-

,
quiefcens avis nutriatur. Forte illa gaudet baccis
jsfrequentiftipulas, fiaccendanturpluvioccElo ob eam caufam ibi deprehendatur
vifci,ut fiepius
roderemagnamfungorumcopiam. quam & figmenti puto eiTe originem» Sed quod

j"4?. Ex rumore &iflud, ex cornu cervi rafo aut hoc incafu peremptorium , vifcum infraramis
minutulaspartesconcifo, fimo admixto&irri- quoque nafcitur,non modo fupra. Itaque non eft
ito,riaici fungos. Notum enim.cornucervinum quod opinemur ahquidramisincidille. Vifcum
mftarepingui&vifcoiafubftantia; forte&idem juscipueinnafciturmalofylveftri, malohortenfi,
Feceritcornu bovis. quandoque&corylis,raroquercubus , quarum
jjo.Memorant,fediitfidesappelletauthorem, admodum medicu cenfetur, virore per hye-
Vifcii
riieram enatam fuille ex cornu cervi > ftatuuntq; memaftatemqjintegro, baccam iplendidealbe-
ud potius fieriex confricatoadhederamcornu, fcentem proferens ; adeoutdilpar prorfus,cui jtu-
lam ex cornu per fe. Nulla haclen» innotuit fub- Duoigiturvelutextradu-
nafcitiir,planta: exiftat.
.ntia prster terram , ejufque effeda ( ut tegulas biumftatuipoflunt &quodiuperfoetatiofiatex

,
jides, &c. ) unde mufcus herbidaquefuccrefcat abnndantiafucciin ramo qui eam prodit,& fuccus
bftantia. Periculumfieri poteftinfeminibus,ut quemarborexcernic>ut affii-nilare ne-
illetalisfit,
uiculi , iinapi , raparuminfertis in foraminain queatalioquin ramoinfinuandum, Prstereapin-

rnucerviautbovisparata,utexp!oretiu",nurnin guior videtur & magis uncTxis vulgari arborum
rmenadoleicant. iucco ; utapparetexbacca, qua: glutinofaeum
rc t Eft & alteraqua? non perficitur planta,mafit,totaneftate&hyemeviret,arborverominime.
ofungo fimilisjcjuzquepilei quandoqueinftar 557. Hocexperimentum, de VifcoadaliaLuci-
panditur fvocantfungum venenofum ) fed efui ferum eft. Ideotentaripofletrefciflb mali fyive-
:ptaeft,acplerumq;emortua:arborisftipitiad- ftrisramoin cortice, &vulnere irrigatoperiingu-
(citur.necnonradicibus putredineconfumpta- los dies aqua calida fimo admixto , ut exploretuc
m arborum. Unde fuccum recipere videturex numproferatmilleltoe ieu plantam viiciautfimi-

no putrefacto quod obiter oftenditur conce-
5
lequid. Sedpriftaretpericulum facere migatio«
re vegetum humorem. ne aut inunc~fcione qua: atbori mijrjus naturalis
cji. lnveniturplacenta,quam exterioraemor- quam aqua.ut olecflore cerevifia?,&c.modo talia

e nomineadhuc carentem.
arboris gignunt , fint quse arborem non enecent.
& nervofa. Qu.od
rga eft.colore puniceo,dura 558- Profuerit animadvertifle, quidex plantis
mitne mortuas quidem arbores effe penitus ef- germinabit » finafcendisramisponaturobftacu-
:as , ut fblent ex hominis cadavere ad tempus lum.Amputatangiturarborisfummitatemobdu-
xefcete ungues.capilli. c~to adaliquamprofunditatemlimo tege. Perfua-
Daturfihquaautfolliculus.naiciplerumq; det meus deiftonegotioconceptusnaiciturasra-

5f$.
:ampis folitus. Primo duritiepilamadajquans dices,quas & furculi Iimo inferto gignunt. Quare
Imariam , albefcit , poftdegeneratincolorem inhocexperimento arcliffime arboii applicandrl
igofum , extima?quecutisambitupulvifculum velamentum ex iis,qui minus quam limus,natu-,
it.quemfra&aprodit. Noxiaputaturoculis,ii rasplanta? congrua. Probetur corio,panno,ceruf-

Iveremientiantypernionibusmedeia ; fortaffis fa,fiarbori innocua.Certumeftquodfilixinventa
riftansnaturacoriodenti&mordaci. fuerit enafci ex arbore ramis orbata.
5-54. Herba, Anglis didta auticuls Iudaicar, tfc). Aculeiarborumfaciunt etiam excreicen-
ngifpecies eftjquaeradicibus innafcitur , parti- tia: ipeciem , cum in ramos aut folia non excre-
fqueinarborumcorporeinferioribusiinprimis fcant. Planta? ramis aculeata; funt ipina alba & ni-
,Tibuci,quandoq; &
Fraxini. Miranda ei indo- gra,rubus,roia,malus citria,malum fylveftre , uva
, cumin aquacalidaintumefcat&magnopere criipa,berberis, Qyjx foliis aculeatae funt,Ilex,Iu-=
etut. Calor eftnonviridis,iedtenebricoieni- niperus,OxyacanthusGaleni,carduus.TIrticaexilj
cans ; ufus ejus in angina&gutturis inflamma- & venenato armatur aculeo ; ut borrago,innoxio,
nibus , utvirtuteemolliendileniendiquepolle- caufaeft»celeritas excrefcentiae , inopiahumoris,

videatur. enim germina-
corticis arcla compreilio. Spiritus
5-55. la excrefcentiarumgenerequidamipon- tionem feftinans,nutrimentumramo profer.endo

3(aeft,quîmprimisradicibuslaferpitiiinnaici- nonfufficiens,ar6tatufquenimiumcorc6xacuJea-
r,etiam quandoq-, cedro, ahiiq; arboribus. Ad- tosredduntramos. Hinc&pyramidisin modum
odum albajevis&friabilis eft,appellaturq; aga- faftigiantur , confumptofcil. humoreubimodi-
:us. Celebrat eam Medicina in expurganda pi- cum protuberavit.Frondes aculeatas facitnimii in
ita vifcida&tenacijinfigniterq; condncitdeob- easfucci propulfio,quam uta?qualiter infiondem
uendolieni. Stomachonoxia,adguftum primo diftribuendus eat. Ideo atperitasillisadeft, ut
ilcis, poft amara. in borragine , urtica. Frondes Ilicis lasves
5j6. Nullaplantarum fuperfcetatvelarboribus funt , non plana: , ied quafi rugofie , eandem ob
pernafcitur,iu reddaturfotmaplanta; praeteril- caufam.
,n vifci.Ex vanitatis promptuario eft,avem inve- 560. Plantarumnonnulla;, non aeuleataf,corti-
ri.nominevifcarix feuturdi, qua: alicuriemine cialiquidhabentaffine infrondibus lanugi.noium.
jodfaepiusdigererenequir , atq ita,cum excre- &villofum,utthryallis, leucoiumincanum arbo-
entisintegrumexpellit, illud in difhHos arboris refcens,tuffilago.Earum lanugo eft a fubtfli ipiritu
mosincidensvifcumproducit. Sed fabulaeft,cu in molli &
pingui fubftantia. certum eft Nam
lem excedat aves ali eo quod nequeant digerere. quodleucoiumincanum&Thryalliscontufajjbo-
iud etfi concedatur , tamen alia p r o babili tati obno cum fucceflu applicat£efueritcarpismanuum
Oo j,
'
j R
867 SYLVA SYLVARUM,_/lw 868
inlaborantibusfebri tertianaautquartana.Vapor 570. Afferunt veteres , exlapidibusherbasgi-
tuflilamnis virtute valet quae pulmones fanet, gni. Fieripofledocetidquodvelutindiibiumad-
Frons quoque confolidat in Chirurgia. mittitur , bufones fcilicet in medio lapidis cajfiali-
561. Alia excrefcentia; fpecies eft exfudatio quandorepertosfuifle. Silicesquoq, terneinjedti
pJantarum,conjuncT:acumputrefac"tiane,utpatet mufcumcolligunt;&parietaria,aliiquefloresmu-
in malis quercus , qua; prsfertim in frondibus risinnafcuntur.Sedanvulgarisfitlaterautlapis,an
quernisreperiuntur,&infahcibus. Agricola; con- exlimo&rimis,nondumdocuitobfervatioaccu-
finxerunt fibi prognofticon , fi malaquercina ver- ratior. Sambucumenim Fraxinumq;aliquandoex
mibusintusfcateant,anni futura pefteinfamisfi- turnummuris provenirenotarunt,cumexfiffuris

onumeife. Nequeaverifimiliabit, quoniamex creicere non controvertenda veritas fit ;adeo ut
corruptioneproveniunt. craflefcentibus iterpraebeatdividensfelapis.Prav
f 6z.
Cynosbati excrementum aut alia vepris tereadubitatur,an &ca?mentoilluddebeatur,auc
gerit tenuiculum apicem aut verriculum ex mu- an non avesfemina disjiciant. Scopuli quoq;her-
ico, variocolore , qus diiliciiffadeprehencluntur befcunt; (ed putem herbastalesrepeririubiterra

fcatere parvis & albis vermicuiis. putrefcit. Compertum & illud , magnas arbores in
Experimenta yariafyeclantiaproduftionemfer- lapicidiniscrefcentes faxisimpreflifleradices.
feEiarumplantarumfmefemine. 571. Fodinas Germanicas memorant infundo
f6$.Controverfiamnonpatitur,quodterraex vegetabilibus fcetefcere , afferuntque operarii,
fundamentis fornicati operis auta?dium,ex fundis magicae quid vittutis inefle , quod colligifenon
piueorum, in ollastranslatanovasherbarumfpe- patiantur.
cies dabit fed interveniente jufti temporis inter-
, 572. Maris arena raris vernat plantis. Veterum
ftitio antequamgerminet. Si enim fumatur ad ul- nonnulli imputant id Soli humorem praedantipet
na?profiinditatemfubterrareeondita,primoanno £xhalationes,antequamterra;incorporetur , &
foecundaerit,finaltiusdepreflamcogeras,nonnifi plantam nutrirequeat. Teftantur.arenaeradicei
poftanni bienniive fparium. femper limo infigi , neque dari arenae venasfipro.
64.Naturaplantaruir>,quasiisexlocisiumpta ceflerisadaliquam afuperficieprofunditatem.
f
terra educit , imkatur refertque indolem glebae j7j. Circumferturexvero,pIantasquafdama<
ipfius:figlebafitpunor&mollior,mollesdather- tempusgerminantesfuovidlitarefucco, fineex
bas,utgramen,plantaginem,&fimiles. Sindura traneinutrimentiadminiculo, quod terra, aqua
fit & jejuna, afperasaht, ut carduum, abie- Japis,&c.fuggerat,Dehacre videaturExperimeii
jem,&c. tum2p.
56;. Vulgaris experimenti eft , quodinambu- Exjperimenta varia fpettantia plantat
iacris denfo fabulo conftratis terra primo anno f>eregrinas¥
gramen nodofum oftendit,poft,gramen fpicatum. 574-Ex relatu eft,Terram Indicani cceli diflit
Caufa eft.durities glareae aut calculi primum pro- rumq; regionum faburrancbe navi exportatam
je6ti,quigramenafl'urgere,nonpatiuntur,fedde- aliquodItalia:fblum, herbasprotulifleExoticj
torquent, ut , qua data via, exeat. Relaxata Europaeisincognitas. Exearumquoq; radicibt
vero paulifper terrae fuperficie vulgare gramen corticibus,feiiiinibusfimuIcontufis,aliifq;adiTV
emergit. tis terrae.probecjue irrigatis .aqua calida , prov

j
566. Ajunt, ex terraumbrofeaqueafquefylva: niuntherba?aliisnonabfimiles„
ad aliquam profunditatem effofla vafifque figuli- j^.PIantxexcahdisplagistraducesinaliafq
nis impofita prodire herbas pingues &fucculen- tranlvectae laborant in
extrudendo germine |1
tasjUtnummulariam , portulacam, fedium,pule- tempore,quoddimatisfuiproprium. Utigit

gium,&c. ;noxaarceatur,nihilampliusreqiuritur , quam
567. Qttin&in aquis plantae nafcunturnon a&is tutae fintadverftisinjuriam retardationis exfrig
in fundum radicibus fedfunt exgenereminus

; reJExHiftoricaquoquefideexflat,quodfrumer
perfe&arum , cum plerumq;praeter frondes nihil calidifoli in frigidius translata prarcocitate fup
fint,eafq;parvas,utquam vocantulvampaluftrem tentvulgareilludfrigidioristerra?, Verifimilee

velamara'm,cujusrronspaulomagisThymifron- melioremforeexperimentifucceiflum infrume
decraffefcit,fedlitioriviroreeft,pfoducitq;exi- toquam atboribus,cumgranatantumfintannL
lemfibtaminfraaquas, fedlonge afundoremo- undevirtusfeminisnonconfumitur,cuminarb
nititur. Magnusprae-
tam.Lilium aquofum radice revilefcatexea,in quamtranslatamigrathumo,
terea herbarum numerus eft in Jacubus crefcen- 57^. Compluresplantae ,quasaurabenignio
tium. ccelieducat , expertae xigidioris inclementiam fi
|
5^8. Teftimoniis Veterum & Neotericorum extiemum nihiIominusverpullulabunt,germi

comprobatur , maris fuperficiem nonnullas exhi- maximamaeftatispartem integro, ut docet fem
bereherbas, quas illi putantexconcretoaquaeli- maliaurantii,citrii,&c.eorumfeminaextremo
vmo provenue , ubi regnat maxime Solis fervor , & prilis in terram conje<3;a dabuntgratiffimaacei •
lentus omnino maris motuseft. Alga marina & ria^liisherbarumadmixtis •• necdubitoquini!'

eryngiumradicantur,fedpriorfubaqua,pofterius men caryophylli , piperifve , &c. fi hic virr
in littore. haberi poflit tempore fementis , idem cor-
-
5^9. Obfervatum antiquis,enivevalidecom- probai et.

&
pa6ta putrefadta pullulare herbas , ornnefq; de- MxperimentavaTiafyeBantiatempeflates qui-
prehendi amaras.Praecipuae apud illos defignatio- bui plant&frcveniunt.
nisflomusvocata.Certiimeft,inniveplerumque 577. Ex floribus , granis, frudibusqua-di
vermesrepenrilumbricis haud abfimiles ; unde pr£ecociafunt,aliaferotina.Florumapud nospi-
*
fiientnon improbabile plantas ex ca oriri pofle. coqui funt,primula veris,Yiola?, anemons , afp!
ci
, & ,
1*9 HISTOR. NATURAL. CENTURIA VL' a?o

emoriuntur,utborrago,lac"tuca cucumeres, rne*
leli paluftres: crocus vermis , tulipS nonnulke, ,
lones,mofchati,ocymus,tabacum , lemenfinapi»
j
., £ omnes frigida;,proptereaq; ut videtur ,auge- ,
atq;omnefrtimentigenus. Alis incomplures ari^

"cent.calorem Solis acri» petfentifcuncquam her-
manus citius quam cahda minos integra; perftant,ut hyffopus,cham_-dryos, la-
i„ calida;; ut frigida
uimimpercipitcalorem.Illisproximaefuntparie- vendula.fceniculnmj&cRatiojquareemoiuanturj,
flores roimarini, duplexeft primaeftieministeneritudoautdebi-
aria, Verbafcum, hyacinthus, ;
^.poftillas,veromca,rofa,pfeudoacorus,&c.no- litas.anguftqr vitalicatis,ut apparet in borragine,la*
canophylli,malvahottenfis , delphi* £tuca,cucumere,frumento,&c.Ideoque nihil ho-

iffima; funt
m?.ti!irimiflotesfunt,illimaliperiicij rumexiftitcalidum alteraquodherba? quaedam
:
lum, &<:.
&c. quofcunqueifbe leviffimpfngoreperftringantur , utocymus, le-
mygdali.coini, eham_le,T: ,
lantarbores , multoturgenthtimore&aqueo &

mentinapi,omnelque llk calore pracvalent.
ileofo.Ideo crocus vernus , cum herba iit o.leofo Experimenta vanafpeBantia durationem her->
.tcco, ptiecox enim illas , qnam arbores
eft, citiiis barttm autarborum.
iccioresSolaflicit. Granorumhi funtgradus.ie^
ale&triticum,avena,hordeum, pila,fabar;nam j8j. Durabilitas maximeiniisconfpicua.qui*
buscorpuseftlargiffi.vum, uduncquercus , ul->
tfi fabae &piiavirentiaefuiaptapriusreddantur,
paftus,tardiffimematura mus,caftanea, locusarbor, &c. Sed arboreshoc.
ccaramen , equorum
(pectat ; in herbisenimijepecontranumobtinet;
ideimis;pinguibusgranisminustaliapra;verten-
cumborrago.braffica pepones vafta fatis mole,
Fru<ftuum pra:cociffimi funt, fraga,cerafa,
,
bus.
mala , &pyra, brevi duratione lmt.& hyjlbpus/atureia, chama>
va crifpa,uva? corinthiaca; ; deinde
dryos,thymus lajvia diu mtegraperftent. Ratio
tircoqtia atmeniaca.fruclusrubildaei: indepruv
,
& plerxqueprunorum fpecies & eft,quia vitahtas ai borum ex vigotis demenlo S$

adamafcenaj,
fucci quanticate dependet, fatisaJioquin munita-
iala per/ica , &c ultimo funt loco mala.pyra hw
erna,uva;,nuces>cotonea mala,amygdala:, pruna
rum corcicis circuitu adverfus iu jurias aeris. Her-
baautemiuccoaluncur languido , mofi corcice-
Jveftria, bacca: cynosbati,lupuli,me(pila,(brb;!,
armata;,qua-q;vitalongionpra:ceirunt,acriodui-$
orna.
quarum fera maturi» lignoloque caule lunt.
57S. Not4?idum r 2xhovzs,
iSjplerumq; cicius efflorefcere, ut probant malus j§4- Arbores glandifera: fructiferis pra;ftant
&c & durabilitatis praerogativa ; imprimisquarumfru-
erfica,cornus,,prunus fylveftns,amygdala,
£tus funthumidioresjUtquercus. fagus, caftanea,,
atura? provide fuaadminiftrantis hic elucet indu-
juglans,amygdalus,pinus,&c.durabihtateanteunc
ria quodfeftinosemittant flores, cum al.oquii*
malum,pyrum,prunum,&c. caufa eft prnguedo
ficax Solis calor ad plenam naamritatem comi.
, _ii_ r oleoginolitasfuccj,quiconfumptjonirnagisreu^
itit,quam aqueus.
5579. Fruduum quorundam geminus , fed raro»
jbj.Arbores.qua; feriusfrondefcunt,& defrori-
roventus eft quo refer pyra nonnulla.fraga , &c.
delcunt,long£evitateillasexcedunccjmbustroiides
unt illi ex eorum genere qui nutriuntur plenius
Solis calor citius ena(cuntur,deciduntque."C-mla eft.quia tar-
uo fir ut abfoluta periodo antequam
,
imium.eJanguefcat,aliam implere queant.Exflo-

diorproduc5tiofixum magishumorem arguit, al-
bis renaicuntur pra?(er- teramagislaxum,faciliufq;refolubilem : eaderti

busvioteunoin anno ,
atq;ifta plantahumidoabun- ratio obtinet , cur agreftes arbores longius quam

malbardtiplices ;
it. Rofarum fwiilis fcectinditas , fed (ine amputa^

hortenfes aevum agnent ; & in .eadem lpecie illa: -
ftucjabus acidis,quam dulcib)as.

onis negledu.ut ante audivimus.
Mofcoviaquanquamnonnifiultimovere ySfi. Nihileftquodpjquetonducit prolongaft-,
f8o.
daearborum,fpinarum,herbarumvita:acfrequens
umentnm excrefcere patiatur , meffis tamen eo.
ampiuatio.quaequotiesrepetitur, (uccumplant^
lm noftrarmatuMtacem arquat. Ratioeft,quod
renov.atne tamlateeftuialuxunet , 'n.ectamlan-
ifperfenix.comprima£terra;vigorem,ufuq;edo-
guide adolefcat , quam (1 amputatione paruiifet
fumus loncras apud nos byemes facere ad anni
ti
3deo uc plants annum vivere folita; , fi tempefti va
•mlitatem qu.bus elapfis flores frumentumque
;
re(ec~tiononintermittatur parciorque earumfit
rscocius &
ferotinum proventu fimultaneo fere
,
Rofas enim ru- lifus,continuoque excreicere permittantur, vitali-

ariant,unde agricolis fajpcturbar.
tateannum excefliirx fint ut expartenotatum,
i
<ras & damafcenas idem tempus confpiciendas
tales,la(ituca,portulaca
;
cucumer,& fimiles. Arbo-

-rsebetconcurritquefrumenti&hordeimeffis.
,
resluxuriantes in ca;mit.eriis auta-dium ruinisfunt
edplerumqueidacctdit, quodpra;cociora quafi
i.r£Eftolandofe,rotiniscoincidant , nonveroquod fine ramis adeo denfis pumila;, &
587. Aliquo experimento tgntari pojfet arpfi-
illatardions proventus accelerentur.
ciofa plantarumlongsvitasfupraeamquamnati-
1
fSi frucliferarum varias alit mitius
Arborum
qua;terterosmaturofquefru<5tusdo- va pujufque penodus mcludit; ut (1 «ujem tntici
.limaterra;,
anm per vices fibi efficere cupias explendo integn anm fpatio pa-
,ant , continuata integri fere
ldem..pen£tribuuntapud tem.Prîupponimusfemper.eamita tra<3andam,
iiccedentesfertilitate.
ut enecantisbyemispenculum effugiat; cumier-
ios malo aurantio per magnam
sftatis-partem.ut
monofterintraprolongatronemdati a naturaaevi
ikficui.Etpiofeclohuctenditnaturadirigesplan-
fubfiftat, Concipio, velutaxiomaadmitcendum,
arum motus. Sed quiavelfucco ablumendode-
quicquidferotinamreddit arborem , longsvitati
tituannH-,auc incubo hiemis frigoreretardentur,
conducere.Expediretpenculumfacereinumbra-
deo non nffifucculentacalidoinfolohancfucce-
Janeae matuntatis periodum abfolvunt. to tritici caule,& ircum jedto recepcaculo ligneo»
.
Qua;damherba;tantumfuntanini£e, atq; ttramen ejus nonattingente , utpublicecivcurr}-

58.1.
fluusaerexcludatur,
boc tempotis circujtu piorfuscumfuisradjcibus
De
/
g7i SYLVA SYLVARUM,/™ n n
Deconiervationefrudtuumplantarumquetam alba, &c. caufa, in his ubifloresantevertant.eft
in arbore aut caule quam decerptorum , agemus acer fpiritus ( ideo plerumque citius exhibent fru-
fiib titulode confervatione

corporum. ftustemporeveris , fed quorumferiormaturitas^
£xperimentavariajpe8antiavarias~plan- ut pleraque przdidta particularia ) aut oleofus
tarumfiguras. fuccus , frondibus quam flonbus producendis
fSS.Particularesplantarumfigurasrelinquim» aptior.
defciiptioni fpeciatim iis occupatae , contenti ge- f 92.

Quafdam plantas tota hieme viror non
neratim inftituta quorundam eo fpe&antium ob- deferit,alia: defrondefcunt. Qyx hiemem ferunt
fervatione. Arbores & herbas in ramis producedis, ilkfo virore,funt ilex,hedera,buxus,abies, taxus,
nonhabentfiguram,necordinemfequuntur.Cau- ,
cypreiIus,juniperus,laurus,rofmarinus. Caufavi-
faeft.quiafuccusincorticerepreffusnofimulpro- ardiorcompadiorquefoho-
riditatis integra: eft
rumpit ( ut in arborum corporibus truncifveaut rum fubftantia, pediculorumque. Cujusitetum

herbarum caulibus ) donec ramos proferunt; & caufaefttenax&vifcofusplantsfuccusjautvigor,
quando prorumpunt,fortuitofe exerunt , quavia sarumquecalor.Priorisgeneris eft ilex.cujus fuc.
datur in cortice. Verum eft,quafdam difperfis ma- cus ea vifciditate,ut ex ejus cortice paretur vifcus,
g>sexirerarms,ut folet ilex.pyrushiberna , malus Caudexhederaeftensxeftmecea fragilitate,quam
cotonea^mefpiluSjCitrea^quEedamexâioripyra- inaliisparvisviigultisexperimunabiesprsbetpi.
mide fafticnantur,& in umbonem affurgunt ternu, cemff gnnm buxi folidu &
pondei ofum eft quod ;
utpyr.us fcujus origin.em Critici.arceifunt am^, globi docent. Taxuseonftatvalido&flexililigno,

jgnis).malusAurantia,abies,forbiarbores,tiliaej arcubusidprobantibus qui exeofiunt. Secundi
roajusmedica,qu£edammagisexpanfciunt,utfa- generiseftluniperus,lignoodoro , fortiter ignis
*ms,fagi fcemina,&c.castera: magis indirrerenter fe, calorem intendente;lauri quoque calidum & aro-
habent.Caufacuritadifpergantramos,eftfeftina- maticumeftlignum. Sicquoquefehabetrofma.
tafuccierLiptio,undejuftaproceritatecorpusnon rinusinterfrutices.Frondiumdenfitatemcaufatuc
efferuntj fed oberrantibus cuca terram ramis, kvitas& fplendor, utinlauro, &jLce,buxo,&c
Caufa pyramidis , eft fucci rept effio longe ante- aut durities in fpiram coiens,ut in canens.Tentari
quamramosemittit , .ejufque iquah gradu con- poffet rofmannj infitio,Iauri,autbuxi intruncum
fumptiofimulac illi prodeunt. Dilperfio eft ex fuc- ilicis,cum iftasplantas integra fupp etat hiems. 0.
;
co copiofe furfum delato fine confumptione, fi. & perae quoq; pretium foret experirj infitionem alia-
multanea fieftinationenon.intermijiis vicibus, rum.arborum,feu fru&iferadeliganturautfylve.
.j89.Herb.e,nonveroarbores,inveniuntur,que
: ftres , utobferveturfcilicet.an nonfru&usfron.
poffentdiciobfervare ordinemin.edendis frondi- defve lerotinas in proveciiorem extehdant hie.

bus utpote articulis nodifque diftmfe totidem
;
mem,quia ilex ut plurimum bijemi fua donat.For.
obftaculis crerminatioms , yic.es .flagitantis ut fe te chamaelea ln ilicem vel agrifobum inficionc
promoveat , quales garyophyllus flore umplici, .uanslata grandlor prscociqrqueevadat,

fceniculum,frumentum,arundines,cannar.Catifa, ^pj.Plantisnonnul.lisututflores^tamenfrtaclui
inarqualis afcenfus fucci , ut advii obices quaii renon defunt,& contra,in aliis utrumq, requiras fru-
tardatus.fubiiftat. yidenturquoquear&i.uscom- ftra:plerxq,arboresfabrilismater)ae,grandiores
pacto caule durefcere , undeimpedimentumfur- utquercus,fagus,&c. conipicuoflorenonvernat
fumtendentifucco, donecinnodum fe collegent, exfrndiferis quoq, arbonbus paucae, ut morus
exquocoailiorexituigeturque ad proferendum. juglans , &c. quaEdamfrutices, utjuniperus,ilex
Hinc earumpleraequecavifunt, cauleiicco , ut .floresnonedunt.-vari.Therbaiemina , frucfibu:
fceniculum,ftipula,3rundo. paria,proferunr,non flores,utportulaca,&c. qua

.<
,
90.Floribusom.nihus3C.curatafiguraeft,quo- necflore,necfrucT:uinduuntur , pauea? omninr.
rum.numerus.quaternarium aut quinarium non funt,ut cerafus duplex,falix, &c. feddeceralodu-
excedit , utprimuheveris, flores cynosbati,rofe bitatur, an nonartificiiauteulturahocopusfit
mofcatas .flore fimphci.&.caryophylli tales, &c. Siars.hicregnat,tentari poffet,quid valeatindu-
qui frondibus quinis conftant lilia , Irides, flores
: plicandis mali ahorumq, fcucTiuum floribus. Qija
borraginis , buglofla: , &c quiquaternashabent: &flore&frucl:udeitituuntur,.mul.taTnon funt, ul
qua-daminnumeros proferunt flores, fedparvos, .ulmus,populus,buxus,filix,&e.

ut calendok,trifolium. Videmus.etiamfolliculos 594. Sunr qua» continuoin altum,efferun.t.urin-
&pediculosquibusflores fuftentantur, figuratos crementcfeq; ipfisiuftentantur , utquqejntcrar-
efle,Utc]uinquefolia externagraminea , quibus boreSplantaiq;iuntg'andiores.Alia-humirepunt
flos rofae includitur ante expaniionem.folliculi ca- arboribuiq; vel pedamentis fulciend.aE implican
ryophyllorum. Sunt,&frondesfiguraalia;rotun- tur,erigerefeinvalidae,utvinea,hedera,vepres,vi.
da,alia: oblonga,nullar quadrata, multae extremi- tisalba.periclimentumvel caprifolis, lupulus,cli
tatibus ferrarss vel laciniofe ;,quales in flonbusra- matis,camomillum , &c. cauls ex parte jam dicta
rar:exiftimoenimlacini3scaryophyllorumr.eipon- quod omnes plantx furium naruraliter afcenft
dereiiiarqualitati folioruminquercu, vinea, &fi- enitantur. Sed fi fuccus protrudatur furfurr
milibus. Sedillae raroautnunquam potius ipira? pramropere,gracilefcit truncus ponderi ferendc
habent. imp3r,,undeinpoftremahacipecieproventusce-
Mxperimenta variajpeEtantiapmcipaasplanta- Jeritas.
rttm differentias. Experimenta varia Jpetlantia modum compojt"
591. Pauca? planta: florent antequam fronde- tionis &
terrarum emenda-
fcant,utamygdalus,malusPeriica, cornus,ipina tionem.
nigra , &c, fed plurimis frondes priores funt flori- 595; Qupd primum ieie offert ac ufitatiflimun
Jbus,utprobatmalus>pyrus,pru;nus,cerafus,ipina adjumentum, ftetCQratio eft, Bonitate caEteri
prafta
1
3 HISTOR. NATURAL. CENTURIA VI. 874

ftatftercusovium, fecundastenetftercus vac- frumentoquefativoadditaconducerepoflit,force
im, tertiolocohabeturequinum, fedcalore ut calx fuper terram difperfa. Defeminummace-

mixturam refringendo. Columbinum horto ratione in variis cum aqua niixturis ut vigorem
irimis prodeft quarque terra: menfura modica
,
colligant , aut de irrigatione terrs per aquas com-
ftant. Stercorandi ratio in ufum venit harcut

pofitas,ante [Exper.^.oz.&c.] egimus.
a aratro inverti folitaiimum difperfum acci- 598. Qijartum corrigendi terram remedium
:protinusaiit.earationemautfementem,atque vegetabiliaputrefcereinteirapatiaris,atque
eft,fi
irando obruacur. Iado enim diu ante perarva, earatione pinguefacias ;ut frumenti ftipulas,pra>
pinguedinisplurimumdecoquit. Si pafcuafit fertim piforum. Filices in terramconjecfscoelo
a, aliquanto ferins&fub hiemisviciniamdis- primumhiemante,fcecunditacemconciiiant. Ex-

,utlanguefcensSoliscalorminusexficcet.De pediret periculum facere an congefta: arborum
upofitione qua fpecialiter fpe6tat horti cul- frondes,calceautfimoadmixtis, utintendaturvi-

ith, ut de[areoIacaIefa<5i:oria,&c. ante [£.*•-
gor,bonamincompofitionemcoirent, cumnihil
ôi.c^z.Jegimus. arqne neglec"timhabeatur,pereatque,quam fion-
96. Alterum,miicellasterrasinfpergere, ut
desarborum. Nuncautem proutdifperfa* jaclan-
gam,calcem,arenam marinam, paluftrem,ter- tur , nequemixturamfubeunt,acidapotiusquali»
;rra:fuperingefta, eifque variemifcendotem- tatcquam ulla alia terram imbuunt.

itis. Mergam commendatpinguedo, & calor 599- Quintum terra: adjumentum eft calor.
Lextremamedius proxima eftarenamarina,
:
Antiquiericam,filices,care<Staventoflammasper
proculdubio aliqua virtutis prarogativa eft ex agrum terramque rapienti exurenda dedere.Calor
>vica: rudimento. Calx nimium aliquanto ter- quoq; ex parietibus & receptaculis ad emendatio-
adurit ; ut convenientior fit locis frigido-li- nem faciunt. Terra etiam ad meridiemobverfa
is,humidifve.Sedagricola;verfatiffimifermo- commodumcolligit; velut &oviumcaulisadju-
as interfui, cum errare vulgo diceret
eos , qui vatur, calorefcilicetac compofitione. Conjiciat
emterra:aratoria;prodeiIecenfent , nonvero forte quis, an fub ad ventum hiemis non profit ter-
us,cum & crramini , & frumento proficuafit. ram fparfis obducere filicibus ( quod prsecedens
errori occaiionem dediife, quod terram calce experimentum voluit ) ut intendatur calor. Qriin
idam , vario neque intermifiionem paffo pro- etiam fufpicio eft quorundam agricultura: artem
:u, deterant,exhauriantque,utdeindeexhau- intimecallentium, quod collecti & fuper terram
lonnifi parce in °ramen furhciat. Utilefuerit lapidofam cumulati filices ( cujus rei frequens
arequid fitfuturum , fiterraaratrumpallura ufus jnonconftituantprobatam atq;exartis pra*-
em accipiatpaulo antequam iubigatur , quae fcripto agi iculturam, qiiod contineant terra: calo-
ide tracTretur ut fimus : fedoportetfriabilem rem.nedilabatur.
liderit pluvia,aut quod jacueritinculta ; terra 600. Sextamtellurisjuvanda:rationempra;beE

>ofa in circuitum volvente.-memini enim in-
fe irrigatio , quae duplex. Alteraconftat tempeftivS
em hortum , cui campus quafi fuperingeftus aqua; admiffione & exclufione ; qua; nunc jufti
,primo plantationis anno egregie procuhife moratafpatiotemporis proficit, nuncmmiafifta-

h is,curnterra: fuperficies plerumque fcecun- gnet ac diutiusfubfiftat,nocere folet.Sed fiunt ha:c
tali apparatu duplicatur. Sed ego iolo pratorum commodo,qua; diflitum longe flu-
mafit qua:
*****
~J 7
; U
- * *~
lmpen-
.
men habent.
L-fus mihi perfuadeo , fi abfque
magnis Alteraeft,aqua:derivatioexterris,
efficipoffitutterraabundetfalepetrae , opti- ubifcaturiginesdantur , declivibus in folumhu-
neamfore.Modusaccelerandiprodudionem milius per canales , ex quibus tranfverfim acSris di-
petra?,eftutSolarceatur &germinaturisve- ,
fperfalatiusaquaeffluat. Atque ha:cdedu<5tiolu-
ibihbus ponatur obftaculum.- Ideo fi
operi- cri fpem facit ex frumenti &
graminis feliciore
lto, terra- aliquantumcomplexo,exftramine

provencujeoluculentiore, quoterradeclivisfce-
lmentumimponas, aut tabulisterramte&am cundioreft, quiaabraiiim nonnihil extemepin-
ftemas,falempecra;fundusdabit. Expaluftri guedine,fecum abripit. Sed quocunque demum
fluviahterrafitoptimacompofitio , fi pratfer- lpe6teturmodo,nunquamutilitate caret. Gene-
diu purgatanonfueritpalus, neaquanimis ratim, ubi paludesquyqueiisfimilisaquaefaifto
jejuna. Addo, &admixtaeicalceforeadju- velutdiluvioexeunc , illa exundatioper hiberna
icumi aquarum incrementa fequenti aeftati fertilitatem
Tertiusmodusterramcorrigendieftexa- praftat. Cauiafuerit,quod&terra:cc>nfervetca-

;97.
fubftantiis qua: fcecundandi virtute impra;-
,
lorem & illam ipfam nutriat.Sed in paludibus ver-
ta:funt,etfimeraterranoniit. Hic cineres ex- fati,ai%:mantfoiTasvelcanalesfichabendos , ne
unt •
adeoutcircumvicina^tnau-egio&Ve- nimiaaqua;ftagnantis mora, uivampalufttem&
ib compenfet quodammodo crebrarum eru- &caricesgignat. Tum enimterrainftamemoris

anum difpendia.rara foli benignitate, quam di- excludit Solem , unde fubfiftens humor effieit ne
rfihucilluccinercsingenerant.Fuligononfpif- iftius anni gramen ex voto fit. Tantumdeirriga-
onfperfa per campum aut hortum , probatam tione.Qua; ad evitandam percolandamque nimias
npofitionemreddit.Salquoque,fedobftatpre- aquac copiam , & terrarineogenereadjumenta,
m. Docuittamenexperientiaquodfrumento fpe&ant , alibi diligentiam noftram haud effu-
ivo admixtusatqueunaconfitusprofit. Sedet gient.
hi ha;c fententia , quod calx in cinerem redadta Finii Centwiafexu Hiftoria Namralii.
FRAN^
; )«
.
87 f SYLVA SYLVARUM,yh* 8 7 <5
FRANCISCI BACONI
DE VERULAMIO
NATURALIS HISTORI^
CENTURIA SEPTIMA.
Sxperimenta varia JpeSiantia affinitates dijferen- & cum, aliaque ejufdem generis , effe tantum terra
tias plantarum &
corpomm anima ca- certo modo putrefa&a; fobolem aut murorum, ,
rentium. aut arborum,fimiliumve.Caroautem,pifcis,ipfje.

6oi.^îÛicquid inter animata & inanimata que plantae , quique plurahucreferripoflunt ;
jdifcriminis eft , accurate meditabi- putrefa&aautcorrupta vermesgenerant. Putre-

jmurtitulo,cuitrac~tatum de vita,fpi- fa&iones,qua:indolemplantanim referunt, hai
ritibus vitalibus facultatibufq; fepo- ab iftis difcriminant,quodinfucceflbriaprolenor
nimus ; perfundtoria hic narratione contenti. Ad ievivifcant,quamvis&nutriantur,&adperiodurr
duo igitur velut capita revocantur iftae differen- fuamexfpirent,nequefigura prorfus careant.
tia; , cum nulhs non corporibus infint fpiritus & 606. Cum ad trimeftre aeftivum quarfitafecef
pars pneumatica. Sed duo pracipue animata& fustemperiegauderem,reliqueramforteinclau
inanimata difcriminant. Primum eft , quicunque fo undique loco malum citrium diiTciffum. Ub
animata veêtat fpiritus indivifus meat continua-

, redii, video ex fe&a medulla enatos apices capilla
to in vcnas abditofq; canales profluxu , ut fanguis res pollicis longitudine , cum pufillis capitibus m
nifiquodillenonramosfuostantumhabet, fed gris,herbaeinftarrepraTentantibus.
ventticulosquofdamautreceptacula, principalis Experimenta vartajpettantia affinitatem &<Hjf,
fpiritus fedem,& quo velut corrivantur. Inanima- rentiam plantarum &
animantium 3 & qm
participent confinio.
torum veroTpiritusconclufi funt,&apartibus tan-
oibilibusabfcifli, fibiinvicemimpervii;uta'e'rin 607. Qônatura?conibrtio copulentur plant
niveexiftit.Secundum,quodomnesanimatorum &animantia, quaque contrarietateafeinvice
fpiiitus plusminufveaccenduntur& fubtilisquid
recedantTequencia docebunt.Utraquefpintusr
flammula:admixtum habent,fubftantiaqueaere- mis efflorefcentes continuato fluxu protrudur
fcunt. Corporaauteminanimatafpintusinflam- inflammationiqueaptos poflident,fedquiinai
marineiciosalunt. Neq;h<ec differentiacalorem mantibus ventnculos&rcceptacula habent, w
aut frigusfpirituumdefignat; namgaryophylla,a- inplantis,utante[£^.i.C?»r.7.J diximus. Secu
liaque aromata , naphthaautPetroleumcalidiffi- do.illorum fpiritusflammasmagis communicai

misconftantfpiritibus (olei, cerae calorem longe quam plantarum. Atqjhasprimariaefuntdiffere
excedentibusjfednonaccenfis; &quodcunq; ex tiae; fecundariasaccipe,
Primo,plantasinart
his corporibus temperatis languidiorefque fpiri- contubernio educari videmus, animanti
terra;
tusfoventibusinflammatur, valide incalefcitprae matricefeparataperfe fubfiftere. Secundo, a

aliisubiinflammatanonfunt,prauerlucem&mo- mantibusineftlocomotivafacultas , non plan
tum,&c. Tertio,animantiaa partibusfuperioribusalim

601. Differentiaelecundariae.quaequeexprio- tumhauriunt, prxcipue per os plantse inferii
;
ribus tanquarn radicalibus exfuigunt , hse funt. bus.nempe radicibus. Quarto,femenvalaq;fei

Plantisomnibus ex determinata conformatione nalia,qua:fuiTumvergunt, plantae parteshabf
fisuraeft.noninanimatiscorporibus. Notaenxm, inanimantibusilla:,quaedeorfumrefidunt.
Qjj
quoufquefpiritusdifpergicontinuatus poteft.ne- non venufte modo , fed &philofophice diifh
, eoufqjproceditconfigutatio,
que feriem deferit homo eft plantainverfa ; quodeniminplantis
terminofqueabextremo conatuaccipit. Deinde, radix, caputeftinanimantibus. Qtjinto,exa
planta: nutnuntur , non vero inanimatac-orpora; magisconfigurantur animantiaquamplanti.S
accretionemhabent,nonalimentationem.Tertio, to, majororganorum diverfitasilliseftintrac
plantarumvitalitasfixaincluditurperiodo, quae pus,&velutinteriorconformatio, quamplan
ftatanon eftanimatiscorporibus. QuartoTucce- Septimo,illa fentiendifacultatevalent, hjecaft .
danea fibi invicem individuo.vum propagatione O&avo, animancia lpontaneum habent mott
planta; confervant fpeciem ;
quod non deprehen- quo planta: deftituuntur.
ditur in corporibus inanimatis. 608. Differentiam in plantis ex lexu haud r
£03. Plants&metallafolTiliave,qu£inanima- videas.Sicdaiurmas&fceminapa?onia,mas& «
tis accenfeo ,
praeterquatuorantedictosmodos, mellarofmarinus.mas&fcemellailix: generatVK
etiamhifcediftant.Plantaemetallis ceduntlogarvi- coitunonpoffunt , iedabeoproximeabeftqii
tate.SecundoToliditate&duritie. Tertio, lliaTu- demare&fceminapalmatradunt nimiruroa:- ;
pra&infraterramgeminumclimapoflident,cum ram alteri adfitaminmutuosinclinareample5 ;

>
h£ecfubterraneatantum,unocontentafint. adeout(magisidmirum)velint,quoere#a:ii>
£04. Paucavideas,qua?plantis&metalliscom- flexaequefuccrefcant arbores,innexa,qua: ab a
rnunicantnaturaeutriufqueconfortio. Corallium adalteramporrigantur, refti autlinea curaric-

utriq; fpecieiriaximecognatumeft,utvitriolumj porisintermediiope, contactum. Sednonah-
quodcommodiflimeexhumidofuccrefcit. dere ultimum id videtur afigmento , autfal n
605. Altera fpecialis differentiaeftinter p!an- amplificanda: rei datu. In ea tamen opinionefi ii
tas&putrefa£tionem;quodha?comnis(finonde- binariumejufmodipotentioris&languidioris*
finatinarefactionemj in plantas abeat , autani- ftarmaris&fcemina?,inomnibusreperirianinii'
mantia ex putredine nafci fohta.Certum enim mi- tibus. Aliquando confula delitefcunt, ut in quil 1-
hiomnino videtur,rnufcum, fungos,atque agari- daeputrefadtionenatisnon exprimipatetdivfi'

77 HISTOR. NATURAL. CENTURIA VII. 878
inshotas. Aliquando duplice agnoicimtur,ut in velutfineconice.&falfuginecorroia?, rancrique
armaphroditis ; fed in univeriurn pleraeque ipe- inftar immiffis uncis arenam habitare.neq; frucri-
ies aliquopollentvigbre. buscarere. Profuerittencamencumarborisdura:,

609. Qua: plancas &animantiaaliquonatura; utforba:,abietifve,arenisimpIancata:.
jungunt,ha?c funt , quod fixa exiftant ,
Diifinio & 61 4-Sunt plantscquae veftiedo mferviant ho-
&
lotumlocalem ignorent,licetaliquem inpartib' mini,utfequentes , c4nnabus,linum,goftypium»
abeant,utoftrea,cochlei,fimiliaq;. Exfabulaeft urcicae fundeveftes fiuntvbcata: linteamen ex ur-
uodnarrant,inregionibusSeptencrionalib»her- ticis) iericum crefcens. Conficiuncur euatnru-
amcreicereinfonnaagni,graminenutriri,adeo dentesexeonicecibi arum.Caudexplerumq;fup-
:
tilludcircafe abfumat. Pucaverim,exherbaifi- peditatmateciamfilaceam ;aliquandoeilbhtain-

jra originem fabula: efle ; uc fcimus dari eciam nafcilanugo.
cyrionfloribusapesreferens,&c. Quancum ad 615. Ferunc regiones quardam rofei coloris
•amen, videtur planta prargrandifuftentatacau- plantam,quanocT:islenfucontrahitur. maneape-
ce,verticequeamploiilluddepafcecead~aliquod ritur, fubmeridiem omatulaxeexplicato ; quam
viciniafpaciu,m,fiibtrahendoeifuccumtetraj. popularesdefignanttituloibmniculofe. Plurimas
M-fceUaneaexpenmentajfeEiantiaPlantas. igiturdormitacnces fint necefle eft,cum emnibus
îo.FicusIndjcaramosfuosintraunumannum floribusilla fitindoles.
leo incurvatos demittit, ut iponte novas agat ra- 6 1 6. Atbores iunr, etfi rara?,muicofis & lanugi-
ces quibusdenuo exleinvicemmultipliciter
,
nofisradicibus. Aliajplurimisfiiis velut barbata;
iclis.una arboripeciem nemoris exhibet. Caufa circumveftiuntur,ut mandragora,pra:ftigiatorum

t,copiafucci,caudicifquemollities,qui ramos.ii impofturis accoromoda. Formidandamenimex
miumonerentur,necvalideitiftencencur,depn- illaimaginemftrtnint, &facieradicisfaftigioim-
ic , Frondes minoris fcuti laticudirtem «quanc, illas barbajinftar prbmittunt>d pe-
pcefla, fibras
jcluspifiecrafficiem. Racio eft,quod concinua desulque. VernaC&CrecasfolumquadamNardi
nbraaugendisFrondibus opitulatur, Fraudaco ipecie(illisphuannumerandaJcujusvi]lofaradix
.i#u,quiluaviffimi faporiseft. Acqueproculdu- eftinftarcolumba: pedib^hirfucar.Sic radicesbul-
o eft ex humidicace oleaginofafucciq; teneritu- bofas, fibtofas &hirfutas habemus. De bulbofis
ne,quiramos in iftaplantatamflexibilesreddit. hocftatuo.fuccummagisproperareverfusaerern

61 Antiquorum nonnemo aflerit apud Indos
1. , & Solem. In fibrofis dele&ari magis fubterranea
borem efle,qua; pauris,ied immenfis longitudi- iedchirfutas media: inter utralq; natura: efle, qua:
itticubicali, lacicudinequebicubicalifrondibus fuccofurfum deoriumque miilocircularem quo-
ftitur, fruttumq; faporisoptimi corticeenafci. queejusprotrufionemaddit,
>ifet fieri,ut planta: exiftant, qua; tam valide luc- ,
Quarundam arborum lachryma: depectu-
617.
jnpropellant, uttempusdefit,autvariosinra- cum illisdentesimpri-

turbarbiscaprarum, quae
osdiftribuendo, autfabricando caudiciqui fru- muntadmordentque , mane prajfertim nondum
us ferat. Apudnos.iiratioineatur comparatio- ,exficcatorore,prodeuntes, lachryma: iparfimad-
s.ingenerearboreshabentpatvasFrondes. Fic 9 harrefcuntcaprarumbarbis. Eftconiimilis quoq;
iximaspra:fert, deinde vinea,morus, iycamo- ladani ipecies.
s.UIcimiordinisfunc,falix,tilia,fpina.Sedinve- <5i8.Platanusirrigatavino,fiantiqiiitatihaben-
asubiherbis,pr£arboribus, magnarum fron- dafides,exuitftenlitatem:tenteturideminradici-
um prsrogativa eft,ut in lappa,cucurbita, cucu- bus nam in femine vix notabilis operatio eft.
;
ece.braffica.Caufacoincidic cu ea quam dedim 9 615). Modus transferendiperlonginquarerra-

ficu Indica,praec eps &copiofafucciprotrufio. rum fpatiari.dicesexcerofoloinnutrnas,hic eft,ut
6u. Tria lunt, quaspopularisnfusadulcedine infi&ihbusardtehabeantur. Valarumcapacitasfi
ciccommendaciffima , faccarum , melmanna. ex a:quo magnanon fic, fundus indicis Foramini-
:imum veteribustognitum vix Fuic , & raroin busperviusfic, uc fentiat acborquibus Foveacur,
u.In calamis reperitur , fed inquiratur an in pri- emoritura alioquin,&,ut videtur,fuffocanda.
nodo, utrumve etiam cortexcala-
io,an ulteciori 6.jo.Cinnamomum vetusgerminandi tempore
iifaccarum largiatur. Apes mel conficiunc auC pra: cxteris plantisiervaricurabam ficciffime,
o-
->lligut.Audirememiniexhomine,cujusinagri- mniaq;quibusalia?proficiebant, hujuscedebant
iltura: ftudio excelleret induftria,quod apes cera darwno. Malignius enim incrementum erat ccelo
aranda occupentur , &in menfis Maji ptincipio pluvio. Inter dumeta quoq; alterius fpeciei , a qui-
veariamelledeftitutarepererit.atqueintraqua-, busplantasabhorrereplerumquevidennis,holpi-
lordecimdiescumrores dulces fparguntur , fti- tabatur,neq; admiflbdelectabaturSole. Caulatot
aca inftar cella:. Veterum nonnulli fcnbunt , in pariter complexa effe6tus dari poflet, nu trimen tu,
lyrcania: vallibusarboremnomineOcchum,mel quodilla planta trahit parcis.Inquiratur,qubuiq;

eflillare matutino tempore. Veri fpeciem ha- Caffia',cinnamomofuffecT:a,ha:ciniecomprobet.
eat, fuccum &quarundamarborumlachrymas 6ii.Vetusfcriptornarrat,caffiamcollecT:amin-
ulcieflefapore.Poffentquoquedulcesefruifti- feiipellibusbeftiarumrecejisexcoriataium,pelIi-
us quibufdam fucci decodione varios in ulus bufqiputrelcetibus&vermesproducentibêxedi
:mperari , confiftentia mellis forcaffeaut faccari. ab illis medullam ejus.eaq, ratione excavari;corti-
ed pcompce magis id ipondeant uvae pailse infola- ce,utpote quem amaror ingratu reddit,abftinent.
E,ficus,uva:Corinthiaca:,Iedutmodusadhucin- 612. Hodiernacvitesinfraillam, qua olimcon-
uifitionemfubiredebeat. ipiciebantur, magnitudinemfunt,cupoculaexiis
615. Abantiquisfumptanarratioeft, admare &Iovisimagoefformaretur.Sedimmitioreindole
etiicum in arenofolittoris tra6tu arborem nutriri iylveftres fuifle videntur. Illi enim vini genitrices,
:quafalfa,cujusradices,reflHomari,confpiciantur: crebra amputatio , repetita effoffio s &cultura,
Pp diftri-
,
879 SYLVA SYLVARUM,/™ sso

diftiibuto inuvas fucco , fcetasreddit, prohibko, fimilefve condimentilocoadhibentar , haudnu-
caudicisnemmiumcrafTefceret,incremento. Vi- trimenti.Sunt&herbae , quarum efum refugias,
nearum lignum multos in annos integrum arcet poculistamen ufum praebkurarjutlupulus, geni-
putredinem. Et,quodmiremur,quamvisinnulla fta,&c. Inquiratur,quaenampr3eterdic"tas,herba:
arbore,germinum,dum vket, parfragilitasfit, li- potum mifcere aptae fint ; fecerit enim forte ac
gni tamen exficcati ealentities eft, ut Romanis minuendacottionisimpendia , ficerevifiaparar

Centurionibus praebuerkfcipionis minifterium. queatminus abfumptura maltae,five byne,&hau.
<5i . Perhibent,vineasalibi,velutherbas,nafci ftusdatura probae diutius notx.
?
terraeinerrantes.eaiumq; botrosadmodumgran- 63 i. Nutritivar plantarumpartesfunt, femina
defcere.Profueritexperimentum,anpIantae,peda- radices , fru&us ; fed ut femina & radices aliment

mentis fulciri folita: , frondibus &fru£tibusau- praerogativacommendet , cum illud autnullun
gefcant , fi humo reptiles infiftant,ut lupulus , he- aut parciflimum in frondibus refideat,florumqui
dera,Dericlimenum,&c. &caudicisparratiofit. Caufa,quiaradices,femi
614. Cotoneaautaliamala.&c.melli immerfa na.fru&ustomnesenimplantasoleofaeaqueaequ

dm lllaefa perft jnt, fed quia forte melo fapotem ex fubftantiaj mifcela conftkukjplus fubftantiae oleo
dulcorefaftidiofum illisconciliat, praeftiterkfac- fae continent, frondes & flores plus aqueae. Dein
cari pulverifati,aut fyrupi vini , ad odavam deco- dcmagis concoquuntur,cum radix,perpetuofuc

<5ti,ufustltriufquefiatexpetimentuminmahsau- terranea , illoingremionutricisemolliatur(fru
rantiis,citriis punicis,cum faccariiftius&fyrupi

,
<5tufq;&grana ( manifeftumid;femeftrefpatiur
niinifteriumaliquotiesrepeti poflit. autamphusmutaret.frondes velmenfisperfkia
6i.y Ilhbatos noxaequeexpertesfrudtusetiain 6}z. Plantarum plerarumq;feminafapore&c
vaiculafortetuentur , repleta arenatenui, cretae dorepraevalentftondibusautradickV.Ratio.qu
pulvere,farma&polline,autpulverebgni querni quotquot plantas afper &acerfpiritusnonveg<
& mxAx. tat,earum virtus conco<5tione & maturitate aut;
<Jz6. Quofcunq;ftuclusdeftinaslongioricon- fck,conipicuafemperinfemine. Sedquasacerj

fervationi, illorumpiaevertendaincarpendoma- vetfpiritus,perfeeiricacioresfunt,cumilleraji
•tentaseft,colligendiqueferenoficcoquediecirca businclufusregnet ; &aer perceptufqjSolraci
meridiem , nonflanteauftro,filentedecrefcenti- utlanguefcensdiflipetur. Obvium id in caepis,
«GueLuna. lio.dracunculo, &c. Sunt&plantaeradicibusca
62.7. Uvasin vafculoinani probe claufofiifpen- diffimisatquearomaticis,feminibusinfipidis

ias,nonincella,fedlocoficco , pofitas, ajuntdiu Zingiber:rariojamdicra,calorfcilicethujuspla
iervari integias. Nonnullimeliusidfieri dicuntin tajadmodum diflipabilis, quifub terracohibi
•vafculo,quod ita vino repleature neuvae fufpenfae invalefck,adaerisfenfumexhalatevanidus.
illud attingant» 6 }}• Succi ftuCtuum aut aquei aut oleofi fu
618. Qipcquid fervando impenderis caudici, Ulisaccenfeoomnes,exquibusexprimiturpot
iiotri comniodis cedere ferunt praefertim fi cau- ;
utuva,vulgare malum & punicum, cerafum ; fi
dexinreratarmedullatSambuci, neSambucusta- &ahi,quipotumlicetpra;berenbnioleant, ej

«lien frucium c ntingat. dem tamen naturaedeprehenduntur,ut pruna.i
620. Antiquoruobfervatio eft,fru<5his,lagenis, ba,mora,rubiIdaei,mala aurantia,ckria,&c. fu
infra puteiaquasdeprefiis,impofitos,diu vivere, ea craflitie,utin potusufum expriminolint,fc
<J20. Heibarum &

plantarum alia;,etiam crudae temperarife patienturadmixta aqua:
,neq;cocioperampafl3e,epuiisadhibentur , utla- Tocttlaque admiftkimhanturviteaforbis. F
.Gtucse,endivia, pottulaca,draamculushortenfis, ctus fpinaealbae&cynosbati inodonidempra
nafturtium,cucumeres, melones mofcati, rapha- terint. Oleofo fircco funt olivae,aroygdalae,nu
iius.&c.aliaenonnifiexco&a-jUtapium, falviaRo- omnisgeneris,pineae,&c.etiaminflammabiliJfi
mana, paftinaca, rapa , afparagus,carduusaltilis taW»#z,aliosexaqueisfuccisacquifito fpirkut \
/quanquam&hic tenerdumeftjuvenculufque
, gidos, accendi,utvinum. Tertiafructusfpeil
nienfisnonabdicetur,edulifq;fitetiam incoctusj dulcoremhabetacrimoniaeexpertem&oleagi
aliarum efus nulla opera attemperatur, utabfin- fitatis,qualesiuntficus,da<5tylus.
thiigraminis^ftumentiinherba, centaurii, hyffo- (»54. Sana&exreobfervatioeft, complures -
pi,lavendul£,melilEe,&cratio,quiadamnatiefus bores,prxcipueexgIandiferarumgenere , fei 1

herbaeduobuscarentfaporibus omnemnuuiendi tantumbienniofcetefcere: caufaproculdubicl
vimcontinentibus,pinguedine&dulcedine ;aut fucciconfumpriojcumhortenfiumarborump»
contraamaroreacriquefaporeconftaiit,autfucco rimaesbenehabitae&cultaemultosperannosc -
tam crudo, ut ad aliquam nutrimenti matuntatem tinueftudumgerant.

excoqui-nequeat. Qijibus herbis plantifvelicet ^55. Nulladaturarbor , exceptaquercu.q '•
crudisvefcijUtraquequalitate, jamdicla, valent praeter nativos , totftuduum nothamfoboin

("qualisomniumeduliumindoleseft) utcaepa, la- alat:juxtaglandesproducitgaIIas,pomaquand|;
<Stuca,&c Sedin dulcorehQcrequirimus (cum &nuces,qua:inflammaripoffunt,baccasquoie
dulciaquaefuntjftomachusadmittatjneci^fliorfit paritfirmiterarboriinhaerentesfinecaudicejp 1 -
praegravetq;:paftinacaenim&allium pinguedine fer;tquoq;vifcum,fedraro. Caufain totefTeitS
habent,fed decoquendam ut craflities deponatur. fufhciens poflit effe compadtum ligni corpu Jc
Subftantiaquoque tenerafitoportet, cumvidea- foliditasquercufq; medulla,qri3e vanosfuccoslr

mus, triticum,hordeum,carduumaltilem,probi rie exerit. Quarefuperfostationes inplantisi^
uoneffealimenti,nififocum experta, qui emollic ditanti fucciaicenfuslargior,dinicilis egreffusl»
& tenerefcerefacit,&artificiofa velut maturitate, randuseft.

palacoconcihat.Raphanus&dracunculushortcfis 6$6, Dux Cunt excrefcentja; arboribusinnfili
I*
g i HISTOR. NATURAL. CENTURI A VI. *8z
i
infungishaberifolita;. AlteraRomanisbpletus crefcentiis terra; vicem prsbeant,ut mufcum>fun.
1
3a,in quercus radicibus inventa,menfarumque gos,& fimijia protrudant.
i
liciis adhibita. Altera Medicorum ufibus cele- 64 1 ,Vix datur planta rubro in foliis fpica fuc- &
ata,agaiicum vocacur (ante nobis memoratum} co,excepta qua: fitnguinem Piacp.nis profert , cu-
mmitates quereuumpoffidens , affirmantibus jus inpiimisgenurixeftlnfuIaSoquotra.Amaran-
nennonnuIlisjetiaminradicibusreperiri.Facile thus totarubefcit.ut&lignum Brafilianum , qec
ducorineamfententiam,qua;perfuadec,prures nonSandahis. Hlaianguinem Piaconis przbens-

icreicentias efle ab emortua aut marcefcentiar- arbor crefcit forma coni faccharini putaverirrt :
>re,naturaliejusfiiccoi'npraEt?rnatura]emfub- non extra omnem veri fpeciem , fiiceum iftius

qtiam degenerante. plantajinarboriscorpore concpqui ; curnin uvis
$57. Atborum ajis pl?ruqiq;,idque optime,in- & malis punicis fuccus rubeat , lachryma; vireant,
:iores ramosfru&ibusdicantût quereus,ficus, ;
Hinc arbor unde fanguis Draconis non tam celeri
glans,pyrus,&c. qua?dam fuperiores mehus , qt jn altum incremenco augefcit, fucco non ita verfus
ilus fylveftris.Qija; infrafcecundiores hint,um- fuperiora properance. Eft praterea yalde aftrin-
am magisinadjumentohabent.quamutQbijt. gens,undetardemovetur,
uqiveriqm.optimi frucluiuri funt jn{imi,utpote, 64*. Populus quoque , ut ex relatu habemus»
;co vegeto miqimajq; effoeto , qqi previflimam mufcum quandoq-, fertdulcerq > prarter illum qui
tricationisperagit viam. Hincinaggerib"plan- innafciturmahs; cumtamenlajyi&aequahveftia-
:a» arbores iru£tus infimos exhibeut maximos, t^rcortice,parunietiammufcofa, Arborislarici*
iantea [Cent.G.] diftum. Sic&umbrainferiori- mufcusaccenfusfuavem fpargitodorem , fcintiL
snocet ramis,nifiiniis,qu£eumbragaudent,ar-. Jatque, Tranfeat inquifitio ad arborum odorata-
qbus,autfa,Jtem fcecundiores fqnt;acque exea- rum mufcos,utcedri,cypreffi,Jigni aloe's,&c.
m genere.qua; aut valida:, ut quercus , autlatis 64 j. Mortem miqimo doloris fenfu infert
>ndibus,ut juglaqs, &ficus,autpyramidali cre- temperatapotuicicutaspcenalevisufurpata Athe-
intforma, utpyrum.fed valentioriSolefiani- pienfibus in capjtali fupplicio dignos. Geminus
indae funt,optimeinverticeproferunc,utmalu§ penehuiceft,corporiimpreflus afpidis,a Cleopa-
veftris & hortenfis,prunus,&c. tra adhibiti,morfiis. Ratio,quiamorcis cruciarus
638. Nonnullis arboribus ipfa demum fenecta, praecipue formidandos reddit fpirituum certa-
prsgnatafcetificat, utamygdalo,pyro,vinea?, men,quihicvelutoffufafbporisnebula, vapori-
inibus glandiferis. C!aufaeft,quod glandifers bus fenfim indormifcunt ; ut in morte decrepiti
$usalpntolepfos;tenelJifq;a^boribusineftfuc-> ienis accidere folet ; minus tamen affligere pu-
smagisaqueus,minufquecQncQC~tus.Referhuc tem quaqi opium , quodparteyca}idashabetac|-
nygdalqm velut fongenerenisut pyrum;qua:, & rnixtas,
etnoq oleofa, multumtamenhicciprobeq> ex^ 644. Frudtus quidam ante maturitatem dalce-
<fti requirit \ utconftatexfru<3;uumpondere & fcunt, ut myrobalani, Sic fceniculi femina.non-
iditatemajori,quaminmalis,prunis,&c.vineaj dummatura,duleialunt,poftaroqiatica.QijibuC.
annotatum reperio , juvencula , foecunditate damnunquam maturjtas conciliatdulcorem , ut
evaleti adultabotrosprofert, yinoilhsexpri- ffint thamarjndi , oxyacanthsfiucliis.pomaSyl-
;ndopoculacommendaturos , concoctroriut- yeftria,acaci^.RatiP,quiapriores copiofb fubtili-
tefucco.Vinumquoqueflammamcociperevi- que fpiritu pollent, prajcpqui , dulcorisparente,
musexinfita oleaginofltate: fedplerarumq;ar. pofteriora frigidum & acidtim pbtinent fuccum,
irum tenella attas,maiQ §i pruqp copnumeratis, quem Solis calor ut dulcefcat, percoquere nequir,
:.laetiori proventu beat. Myrobolanus autem conftat partibus natutas fibi
6j9.Plant£efunt,exquibusdiflciffislacemicat, invicem adverfantibus; nam duîs eft & ad*
us , la&uca vetus, fbnchus,tythymaUi,&c. ratip ftringit,
ttefitputre^ftionisrudimeqtum,cumacrimo- 645, Paucasherbasfaporimbuitfalfus.Contra,

»mlacilludprodat,Iicetputeturlenitiyifaculta- omniumanjmantiumfanguiseftfalfus.Caufafue-
pollere.Charta enimla6teflciconfcriptaliteras jit,quodfal,quamvisyit3:rudimentum, primarii
:rit inconfpicuas.nifiadmoyeaturigni ">
quo fa- tamen faporis locum in plantis fervare nequeat,
onigrefcerevideas,utacrismprdaxq;indefuc- cum eas amaras,acidas,dulces , mordacesguftus
is arguatur. LacT;uca iftius vetuftatis ut lac iqclvj- pftendat,rarp falfas, Illi vero graves fapores quan-
itjvenenoinfamiseft.TythymalJivenenataqup- ,doq;flmulin animantiumhumoribus feofferunc,
ue indole funt; & quamvis cuniculos fbnchus pa^ ponita ciebro in carne aut fubftantia natura: magis
:at,oves tamen pecudefq; illas ayerfantur.Adde, pleofaf.qu^ haud facile ejufmod fapores admifceri
uodlacearum,yerrucasapetiendo, brpviq; con- iibipat}tur.Atq,ipJafanguinjsfa'fugolevis&veJut
imendo vim corrodendi prodit. Tdticum quoq; latens eft, piaqtarum quxdam falfuginem teftan-
caliudcujufvisgenerisfcumentumfl e terra exi- tur,alga marina,crythmupi? yejfenicujum mari-
las antequam germina protrudant,lade abunda- qum,cochJeare,Ajunt,in quodam apud Indosma-
edeprehendes.Germinationisetiaminitiumnihil riherbam natantem repetiri ? qua; Salgazusvoca-
ftpraeterquandamfeminumputrefaclionem.Eu- taperundasfedifpergit,utpratiinftarintuentibus
horbio ineft laclicet haud nimium albefcens.in- praferat. Certum eft ex plantarum cineribus fal
ignistamen acrimoniaf. Flavefcitchelidoniilac extrahiinufusMedicos,
lonfinevalidafatisacrimonia.oculisnebulalabo- 646. Antiquifcriptorisnarratio eft,berbarna-
jantibus.&catharrisexpurgandismedela, quisinnafcidicl;amJLincoftin,qua:lpjnisfgatet,at-
^40. Fungi tam in arborum corporibus,quam que efoliisaliamluccrefcentemoftentat. Origo
adicibus,&terra nafcidicuntur; prscipuequer- referturadhumorem.quiintrafpinascoUecTrus &
;u ; tatio , quia atborum folidiflime ejufmodi ex^ admoto Solis calore putrefcens germinat, Sed
Pp 3, imemini
; i
88 3 SYLVA SYLVARUM.yfr* sc 4
memini vidiffe cum admiratione rofam ex rofana- cypreflus,oliva,&c.caufa in pofterioribus efle que-
tam,caprifoliofimilemprolifero. at, quodarboresliberalius admiflb Solegauden-
647. Hordeum (utapparetinejusprazparatio- tes,a:greterram altedefcendentibusradicib»pre-

ne ad conficiendam cerevifiam ) triduo macera- mant, quas plerumq;notabilesredditproceritas.
tum inaqua, eaq;percolataficcptabulatoinftra- DefideriumenimfruediSole, efficitnemolecraf-
tum pullulabit ad medii pollicis longitudinem fefcant.Eademratiomilitatfubterra, uttantomi-
quantoq; magis quiefcit minufque venrilatur,tan- nus deorfum tendant , quantomagis abhorrent a
tomajusfutiuumeftaugmentum, donecexhau- Solerecedenti. Quaflamnimisprofundaplanta-
ftum fuerk.Idem in tritico apparet. Fiat fimile ex- tione in terram adaclas, quod radiis fblarib» largit
perimentu in fabis & pifis. Hoc autem lfti in agria fime perf undi geftiant,priorem radicem deftituif-
& fempervivo diipar videtur illaenim exrefidua
: fe,nova propius terra: fuperficiemfuffedta, docuit
prioris aqua.' copia,no addita recenti.ha^c ab aqua experientia. Certum omnino eft, olivam fcatere
nutriuntur. Proeedat ulterius inquifitio , cum ex fucco oleofb , fraxini luculentum efle ftruendo, fo-
antedidris pateat, primam plantarum germinatio- co minifteriu , cypreflum quoq; calidam exiftere,
liemnonegeretern-eadjumento.Docent idrofa- Quercus, priorisgenerisarbor.terradeledatur;
rumgemma:,que;affufisaqiiiseftlorefcunt.Qriare ideoq;tardeteriafuccrefck.Pinus&abies tanturo
Centaiifuadeam,anulteriuspromoverinequeant nativicalorispoflident,utadventitio Solisminus
ejufmodi snanorum germina,puta m herbam aut indigeant. Herbas etiam quafdameadem inddlei
florem.aqusefolius beneficio,autexiguo terra ad- difcrimmat ; ut illa vocata morfus Diaboli, d pro-
dito. SucceiTumeuim fortunafiprabeat, parem fundea&ismfiftitradicibus , ut illatfarevelline
illisbrynes&rofarumexperimentis^feliciorilloru queat,unde&nomini&fabnlatorigo.Ajuntenin
inaquaquamtena proventuserit quanto com- , tam falubrem foifferadicem ut Diabolus invid
,
modior exaquanutrimentiatuacrio Facemhuic dentismorfumimprefferit.Tranfmittitadnossn

i'eiallucebit,quodpoKiscar.niinfufus,utincapone tiquitas, infignem abietem,cujusintegraemutan
vidimusj&c.melius facihufquenutriat , quarnci- dum eratalulociregionefblum^depreflisadoel

txus pouiidivifimiociatus.Ad idemexamenrevo- cubitosradicibus terram poiledifle , utfine uox
caradices,aequeacgrana. Ex gr. rapam macera eximihaud potuerint.
aliquamdiu, &
ficcata deinde numcrefcat , at- 654. Pcrfuafitobfervatiosarboriscujufdarnr.'
tende. y- mumaIiquoabinfrafpat:odecorticatum,&ten
, 64S. Brafium (vulgo malthaj msceratum intu* infertum creviffe.Arborumcerte iftius generisr;
mefcitadeo,nt,poftquam germina extruferit , ex- mus nifi cortice exutus & plantatus haud germ
ficcatumque fuerit fuper f omacem,ex o£to unus Contra,videms> arborem decorticato fup
naffet.
admmimummodins creverit, ablatis etiam qux terramcorporeemori. Caufafortafle,quodpa

pullulaverint ;
ac.fuprabrafium'dabiturpulveris veftitanutrimentum attrahitmelius,quod cort
modius.Supponoidfierinon exlaxiorefolum ma- duntaxatcontinuotranfmittit.
gifque patentf partium fitu , fed fubftantia; & 655. Botriyegetihumidiquetoramedurabu
augmentoexaqua maceranoniadhibita. hiemem,racemis jundtimfufpenfisinfcrnicati
649. Byne fapoKm atcifcit palatomagisblan- qui caleat,loco; pra;fertimfidecerpendisnoni
dientem;cujusrei clariusexeraphimeftmliquo- hil abrupticum lacemocaudkisadhxrefcerej:
re cerevifis incoclo.Dulcoratio faneaccuratasex- tiaris.
ploratticisinduftriôbfervauonesmetetur, cum (Sj^.Arundoautcakmusplantaeftaquofa.aqi

madusadnurrkatiouein fit,qua;quenutiitivanon tantuminnafci folita,proptietateshabet, quod
iimt,f acere utfint talia , verlo in dignius natura; in- excavata,quod caulem & radicem nodis interfti
ftituto.experimentumfuerit ingent!slucti,utper guat; exficcatalignumquodvisduritie&fragilit
fuffettionem nova lemper annona cxhauriri ne- tevincit,nullosprofertramos, plurimiscaudi^
queat, busexunalicetradicepullulantibus. Difparifu
650. Plerorumq; fcminLTmfffiqnaautfolliculus magrritudine , lmnimaeadhibenturtegendissc
circa radicem reconditurjCffpa fecum in luce-m-cf- bus, aut obftruendisnavium rarnis ; idque meli
fert, utvideaturhaudabfimiliscucullarin vertice gIutipe&pice;cjUiEiecundariafuntcraflitie ,
j
cipetenellej.Ratiofortefit, quodpellisautfiliqua icantibuspra;bentpertica?ufum&bacilli.JnCi

facilehauddifrumpatur , utexcoriatio crcparum. namaleficorumfemoraiispercutiuntur. Spec
docet.quamtenacisfubftantia-fit pellisea. differenuis fiiis notabiles funt , vulgaris arunc
£iit. Crifpata:nlantaiumfrondeshumoriseo- caffiafiftula,calamusfaccarites.Omniumplani
piarn aiCTuunt.qui tam continue prorumpens per- rum & fleclritur facillime & flexa in fe redit. Ini
git.ut acl xqualitatem redigi diftribuendus neque- eas,quibus exmixta cum aquis terra paftus eft,
at,fedneceffeeftutalibineglecl:iorfubfiftat. Cri- deturplurimonutririhumido; unde&cprtexj

fpatio maxime debilis eft hufuties,u t in falvia Ro- viflimus& eorpus maxime cavum,
mana &Iappa. Proximaeftilla in exuemitatibus, e^-j. Succiarboribuscontltivana,fiemittat<
-ntinlaiffuca,braflicatenella. Tertia eft,in brafli- iiaturaeft.Aquofiorclariorqueeftvinex.fsgi.p)
caadulta,!acT:ucafefliH. Crafliorcftmali;gummofioreftcerafi; uimiif
<Jj 2. Extat de abiete & pinntradidojprsfertiai Mori fuccus plerumq; in coi
mofus.;fici-lac"teus.
pra;veturtateputrefacl:is , etfi ut ligna quaedam a\s haretvicinia, quiimpafrol^vit-erlapidecx»

corrupta.nonfpIendeant , infubitistamendifiu- eumprodit,adac5topenitiiisinftrumetoficcusC'
ptioi]ibusfcinullare,inftarfaccariduri. prehenditur. Arbores,quai-uhumidiflimifrucr»>
<Jf j. Atboi 11 cjuarundam radices profunde terra plerumque corpore conftant tali. Vinea? p &
reconditas immergit,ut quercus,abietis,pinus. A- humidiflima funt,mali fpongiofiores , lac fici I
liajfuascircaterraefupeificiemdiffundunrjfraxin»» fertqualitatemcoaguli. AfiidisquibufdamherSii

fin]?
85 HISTOR. NATURAL. CENTURIA VII. 88<?
mileineftlac, quale efformandistemporeverno dalas aliafq; arbores enecet.Caufa cum praeceden-
ifeis infervit. ticoincidit, quia fcilicetfatifcknimiumconfum-
6j%. Aliisarboribuslignum purius,aliisnodo- ptus terrz vigor ; veterum licet nonnullis calidas
useft. Laudatum ejuscircumfeiturexperimen- hiemescommendantibus.
im.fiabuno extremoloquentis fermo captetur, 66j.Nixfi diutiusfparfaterramteCTat,fcecundi-
>plicita alteri extremo aure. Nodofa enim diffi- eo anno index cenfeturjquod & (oli vigorem
tatis
lem vocitranfitumprafbent. Qtpdam fparfim dilabinonpatiacur , &humec"tandipartespluvia

xantes venas habent undulatimq; contortulas, potioreshabeat,cum nivemterravelutuberexfu-
:quercus,openstabulatiIuculentamateries;A- gat,&humorefit tenuif!imo,utpote fpuma aqua-
:r,undequadrae conficiuntur. Lignumaliudli- rumnubibuscontentarum,
us &arqualiuseft, utabietis&juglandis. Aliud 66^. Imbiesfi pauloantevertantmaturkatem,
jrmes & aranea? magis infeftant , aliudminus eo fiicculentis.humidifquefru&ibuslanicadiint , ut
borat incommodo tale quid narratur de arbori-
; vineis, oleis, inalis punicis ; fed ut plus faciant ad
jsHibernicis. Neque modige arbores ufusdi- copiamquamfructuum dignkatem; cumoptima
riminai;ficquercjs, cedrus , caftaneaaidificiis .
vinaficca: reddant vindemise. Modiciaucemim-
commodafunt. Aliasaratoriisarmis aptiores,ut bresfrumentoquoq;proficui veniunt„ne nimium
axinus ; aliae palis pontium; qua: humidificcique Solis aeftus torreat.In genere,imbres nocturrij pra;
ces alcernant,ut ulmus; quasdam tabuhs,ut abie- diumis commendantur , quia Solis calor adurens
Sjiionnullarmenfis.abacis, &pluteis,ucjuglans. nonitapropeeosfubfequatur. Ufurpata quoqtfe
avibus fabricandis recte deftinantur quercus in per aeftatem irrigatio patet quod vefpertina opti-
utadex-
ltnido folo nata,undelignitenacitas
, jna fit.
ofionem tormentorum bejlicorum nonfatifcat 665. Difpar foligeniusdiligentemfane experi-

trimasagat. HicAnglicum Hibernicumqueli- mentorum operammeretur. Sicqua: hauftisim-
lumexceliereputatur.Malisparandisdatuiabies bribus facillimemollefcitterra, commendari fq-
pinus obproceiitatem,re<ftitudinem,c\'levita- let, duratamenadmodum &ficcaanteperceptos
m. Qiiacdampalis,utqueicus;aliafomiti,utfra- imbres. Quaearatroprofciflamajoresglebasege-
i^. Atque ka de reliquis. jrit,bonitate inferior eft,ceditq; ei qua>
minoresfa-
Jjp.Productioarborum plantarumq;in quibuf- cit. Qija?mufcoluxuriat,utmucida vocariqueat,
mregiomb9,minimein aliis.quandoqimulcum haudpft>baeft. Qija? effoffa autaratafuavemedit
rcuna; debet. Plurima; emm non fine felici fuc- odoremdaudatur fucci nomine,qnem vegetabili-
fTugeniwlemutaruntfolumûtrofajdamafcenq, buspraparatumfovet.Quidam ftatuunt extremU
glis ante feculum incogmta; , jam vulgatiflimq tates humilis & terrae vicinioris Iridis magis huic
ufu. Sed quodplanta; cum terra velut cognata quamilliterrseincumbere. Fieriidpoflenonab-
igis laetaeconfueicani., aliam minus ampleclan- nuo,proutterramagisexiftkrofcida optimo pro-
L-,geniusfubeft&latentisnatura;ftimulus. Sic batiorjsfolijndicio.Herbarum penuriamanifefto
ies&piuusmontibusgaudent;populus,falix,al- prodkterra;jejuna:maciem;colorepra:fertimea-
Sjfluminibus locifq; humidis,fraxinus fylvis cerum ju obfcurum vergente. Marcidse herbse &ar-
is, fed excraillafolitariaficonfiftat,meIioreft, ruginofitin fummitatibus arguunt fri<ms foli,
liperuscretamamatut&plerafq; arborumfru- quod&inmufcofisarboribuslocumhabet. Ter-
ferarum arundines , &viminaaqua?viciniam, ra,cujusgramenSolckotorretexuritque , advo-
smculum marinu delectaturrupium contuber- catum plerumque teftatur emendationis artificju

D,vinear collium decli vibus.obverfa? vulturno. per fe fterilis, Tenera , matura,mitifque,optima,
660. Eft & ubiexnafcentibusherbiscolligitur magis glebofa exiftens in confinio limofe &are-
133 lolonaturafubfit.utferpyllumarguitterram nofe,pra:cipuenonlutofa&tenax.Terraqueboft:
cudipafcendaeaccommodamjbetonica&fraga pluviasfevixfubigiaratropatkur,plerumquefce-
;noidoneam;chamemadam,tritico,Semenfina- cundaeft.utpote tenax &fucciplena.
poft arationem fubnafcens infignemfblivigo- 666. Miramuv quod antiqui prodiderunt me-
mnotat,gignendo'quoq;tritico, Exprunella,de mori^.adjedopulverefcecundatasfeliciuscrefce-
ifcuorumfelicitatefertui' judicium.&ficporro» rearboies,pra:cipuevineas; utdeinduftriapulve-
661 .Non una regi o plantas extulit ex ipfis arbo^ rem illis fuperingerant. Poflet videri illa pulveris
im plantarumquecorporibus, praeter vifcum in confperfio poft imbres qusdam
cultura?fpecies»
jercubus. ApudSyros Caffytasherbaarborum velftercorationis vice,utpoteterra aqua: admixta;
•Qcerarum foboles eft,qu<j parenti ftipiti circum- leviter injetta.Notant.regiones campis vhfq; pul-
icatfe ;fpinasetiainquandoq;illigataample£ti- verulentis,alerevineasfelicifllme,
ir, Species quardam polypodiiexarboribuscre- 667. Veteres deprsdicant tanquam infignear-
it,licetgenitalitruncodiffufanoninerret.Herba borumadjumentum,lupinorumCaudices,foliaq;
lunos dictaoliva; fylveftriinnafcitur ; hippopha?- radicibus applicata.aut arando fubaclia, ficubi de-
onquoq;thamnocathartico,epilepfissamuletu, ftinataferendofrumento area, Faciunthuc& vi-
661. Quorundam ex antiquitate obfetvatio, nea;fai'mentacombufta terraeque infperfa ; eme-
uos Oriens emittit ventos,licet frigidi fint neque ruitque antiquitatis fuffragiaftercoranda; terra; in-
ne frucftuum noxa fpirent,Auftrales tamen quan- t
ftitutum Zephytoflante , decrefcenteq; luna, tan-
oque damnofb regnare flatu , prxfertim dum in quam magnopereprofuturum,cum illa tum arida
ore eft arbor,cceloq; pliivio ut omnino veheme- magis exiftat & recipiendo fimo apgrta,
:rnimis humidum cieant. Zephyr» maximecen- 6<S3.Infitio vinea; in vineam ('qualem meamihi
:turbenignus,exploiatrixquoq;fedulitasdocuit fuggeritimaginatio) hodieobfblevitveterib»ufi-
irides neq; gelu aftricTras hiemesnocere arbori- tata,&quidemtrifariam.Primaeratqu3evulg6in-
'Usjadeo ut fTbis terve talis recurrat bruma,amyg- medii terebratio, qui adop-
rlotuit, Alteta caudicis
Pp j tivos
887 SYLVA SYLVARUM,/™ ss*
tivosreciperetfijiculos.Tertiafuit,duarurft vinea- vermibusminus lardi. Ajunt,frumenro,fi demeta-
velutincremetisnafcentiumrefedio tur,granaquidemforelongioia, fed magiscafla,
rum fociatis
ufqneadmedullam.earumquearaacolligatio. plufque habiturafiliqua:.
£6^Morbi&frumetonocuamalignitasinqui- 671. Reperio inter animadverfiones , femen
fitipnemrnerentur: forentq;eoaccuratius per ve- annotinum,efle optimum, binuum.pejus; quod
ftiganda,fiinhomineefIet, deprehenfismalisop- illud vetuftate anteit , prorfusefTeinfcecundum;
ponereexcogitatlniedelam.Nuncmultaremediis quamviscertumfit,feminaquzdam&granavmci
inexpugnacanon cedunt.Ros melleusvelmelligo abaliisduratione.Optimsnotzfrumer.cumpcra-
ex iis.que. maxime infeftant,eft,orts- proculdubio, &a ventilatio oftendit infimum,quodque fuaftum
cxar<aioriae'riscompreflione,utrarocollibuster- & comminutum dentibusffubflavefcit, praefeitm
rifq; iate patentibus fe infundat ;- qualis apud nos nimium albefcenti.

tracTus Eboracenfis Campeftris , hoc malum tolli 67z.tlfu monttrante innotuit,prae caeterisplan.
nequit,nifnnclufaanguftiis,tetTainlaxiorescam- tis radices acetofae fub terram ire profundiffimas :
pos extendatur. Neq; ignoro id fundis quibufdam ut quandoq; deprehenfae fuerint penecraffe fundi
profmfle. Aliusmorb»eftproduaiololiiavenxq} ad tres cubitos ; eaeq;folaere!iquasineofuperant
fteriIis,inqusfa?pefrumentum(hordeuminpri- quodfafpiusiterandaereplantationinonrepugnet
triis j degenerat nafciturq; ex confiti frumenti

,
de- Eft herba frigida & acida,quas terradele&ari vide
bilitate,quodautvetuftiusautmucidumfifuerit, tnr,Solis fugitans.
proferreloliumfoletalius.fatietasterrs.qnaeejuf- 675. Obiervacumfuit,herbarumquafdamla-

dem frumenti ( non intetlW) ibidem nafcens , fed tius crefcere,aqua falfa irrigatas,ut raphanum,be
grana ejnfdem fpeciei, -puta hordeum,triticu,&c.) tain,rutam,pulegium.Pofl'ent laxari hujus expet

provSntumconunuanspriftinafelicitateexcidit; menti anguftiae, extendendi ad alias efficackm &
mfoiumnoninterquiefceretantumconveniat,fed herbas,nttarchon,feme finapi,erucam,&fimile
&'
femen commutari. Eciam malignus ventorum 674.Miraeft,quae vulgo admiflaregnat opinii
afTlatus eft,qui aemirro nocenttempore, autdum herbasodoratas & falutaresvenenatisquibufda
flores excutiunf, aut in plena maturitate frumen- beftiis appeti ; nempe quod angues delectent
tum. Alia ftindi lues eft magnus aeftuscum triticum famiculo bufofar pius fub falvia delitefcat , raro
;
ipicas extrudit, apud nosrara,plagiscalidiotibus quinquefolio reperiantur. Fieiipotiet, quod*

frequens;ut vocis caiamitas origo fuerit a calamo, umbram vel aliud potius captent ibi refugiur
quando frumentum e caule prodire non poflet. S- quam herbae virtutem.
^que ft oxia eft humecl atio nimia tempore femen- 675. Compendiofam ad ingentes opes via fpc
tis,ma<?naannona: caritate apud noftratesinfamis, dentfnifi quod conjecfturahtas nimis alte defixa
ut frumentum nullo modo excrefcatjunde cogun- dem,mea quidem opinione, omnem excludit^
turfepesftivumferereqnolocohiemalefuiccon- quis fub aufpicia anni ex prognofticisdifcerm
fitum. Par infelicitas ex continuato abfq; nivibus ac colligerepoflet,fcturam frumenti,herbar , f

acrigelu , ubi pnefertim h.bernarecoeperitaer &ufveaIicuj^copiamopiamve,fignisfpemub
fcrevi poft mandacii terr.-e femen. Aliud detrimen-
provetus e fundo nafcit
tatis praeferecibus, toti'
tumexvermibus,quialiquandogeneranturinra- polletfieri coemptio;utThaletemveteres trac
tHice, atq; immediate 1poft fementem,poftq;

"'"•'""11 *_
acres cum oftendere vellet quibus ditefcendi fubfi.
imbribus[1V/<5fe JE^r.664.] luper- inftru<5tusefretphilofbphus,praevidiiIetq;feli
Solis xftus qui
-veniunt,re<manr. Alium vermem fpicaproducit, fimam oleae vindemiam , monopolio fpem feg
erumpentepraefertimfrepee nubib»'fervore. Sunt in fe cranftuliiTe ; penuriam vero fi perfuadeant
&herb3enoxi.-e , autfuftocantesaut inumbrantes dicia, ex refidua priorisannicopiafuoconfule
frumentum,quoddepreflumautenecant autnii- , lucro.Nives longius concinuatse augurium prae

redicunturannifrumentofcecundiorisjUtinat
trimento privant.Morbus quoq; eft nimia frumeti
a
Iuxuries,qujeiHuddemetendotoilitur,autimmif- *^
aut ferotina
«-lw,....., hiems ...^.^^..^^.
^».^ ........ C
fterilitatemfecumtrahit. -. •
fis ad depafcendum
ovibus.Malum itidem eft,fru- lum apertum & bruma ferenior frugibus ini« i
mentum ferere tempore ingentium pluviarii cir- Horumnonnullain praecedentibusmemoi

eft. a
-
ca,velipfaautumnitempeftate.Incommoduetiam extant. Sec! alia ejufdemnaturaeprognofticac
oleumaliaveinfertpinguedo, fifemeniisimbua- gentiinquifitione excutiendafiint.
tur,fubftantiis fcilicet lllis antipathiam cum deri- 676. Nativaproprietatum difcriminainpla: s

vandoexaquanutrimentoexercentibus. nonnullisoccurrerevidentur,quibusafeinvicn
medelam ob-
6-ro. SideratJe vitiataeque fegetis
aliifq; omnibus recedunt.Qtjicquidinolivao! i-
Granaantefementemodicotem- rumextremitatesoccupant,cuma!iifru£i:usin 1«
fervatio peperit.
pore maceranturinvino; commendaturqueillud ceaut nucleocolledam fiftant proprietate. Al fl
prophyladici prodefle putatur etfam fru>-
lnftar : fane omni ofliculo , nuce nucleove caret nifi 1 -,
mentifativimixturacumcineribus,&decrefcente nominedones exiliagrana. Malum punicum:!

lunaficommittaturfulcisfemen , fanumilludac malogranatum & pineae arboris malafolavilfe
vegetum reddi exiftimant. An frumentum ahis quafi cellulisgrana diftmguut. Nullar herba- fr )-
commixtumproventufeprobet,nondumexperi- des crifpant praeterbraflicamautladrucafeflrilo-

mentifidescertumfecit;exufutamenforeconje- NuHafrondemduplicatjCumcaudice&frucliB
auraeft,&fi paucaecutriticoferanturfabae,tanto « femineexsquodividendam.prxtercarduum 1
meliorisnotae triticum. Notantexobfervatione lem.NullusnositadifperfusexitjUtpericlimeil
fedium cum frumento fatum, hujus proficerein- Laxushuiccontemplationicampus patefcit,*
cremento. Et quamvis grana oleo aut pinguedine oftendit in illa,quam natura molitur,fabrica,<J
imbutanoxamfentiant,tameninfeceolniputre- fpecies quafdam producit , dari accidentarsi
fcente ( amurcam vocant ; macerataputantur a %e materia; comppfitionem , varieque m»

bilî
»
8S9 HISTOR. NATUML. CENTURIA VII. 890

>ilem;aiibiraro, nec ullatenus variandam ; perin- prae beftiis, quia caroillariun tenuitermagisaffii
le utinbeftiisevenit. Siccanescumlupo&vulpe milat, & fubtilius excernit, Praeterea, caputho-

imilitudinem habent , equi cum afinis , vaccar & minis aprimo partu pilofum eft , non vero aliae
jovescumbufalisjlepus cum ctinicu]is,&c.ficin- corporispartes. Caufafortaflefuerit defedtusper-,
er aves milvus & fringillaritisforma haudlonge fpiratipnis» cumplurimapilorummateria inaliis
liflidentab accipitre^columbavulgaris apalum- corporis partibus inlenfibili perfpiratione exha^

Dotorquato&turture; merula aturdo majari & lat. Deinde, cranium fblidiori conftans iubftantia
& graculo, &c.

ninori; corni>:acorvo,moueduia, minusnutritur, atq, aflimilat,pjusq;excernit. Sic
nterbeftiasÊlephas&porcus, avis Paradiiea & &mentumfehabet: pilos etiam manuum palmis^w
javointer aves, aliKqjpauca: vix ipeciemhabent &pedumplancishaudinnafcimanifdlumeft qu3: 5
„:»..«rC.>.£>
;ui
a.
magis init affines. rnrnnri? parces
corporis narres magis iimr perlpirabiles.
mnffi": funt norlniriKilsc Tolio
Talis^t-cA-
Egred murplantanfm, defcriptionem, earumq; cum etiam puerorum cutis fit, minus illi conJpici-
ixplicandasvirtutesherbariis&naturalishiftoria; ijntur pilofi.
ibris deleaamus, quibus diWentec homines infu- Experimentum micum jpeiians motui ceieri-
laruntad curioiitatis usq; anxietatem. Nos vero iatem tnavbm.
ixperimentorum inftitutofHjinvigilamus, nein 681. Avitim in inotu celentasillam beftiarum
ltimih morentur , fed ad caufarum mveftigatio- excedit,quarumplerumq;volatum nullius beftias
lem aicsndant, eliciendisqi prxluceantaxiomati- curiusadaequat Caufa eft Jpintuum in avibus co-
us.Neq;igiK)roantiqujsneotei'icisqueJeriptori-. pia proportione quoad cotpufculi anguftias ma-
>ustntum hQCcucricukim, iedita ut inreddendis jori, quam m beftlis. Ratio a quibusdam allata,
lauiisexrrupndisq; fcguhs imaginationis ludibria quodmotusiile vedtioni partjcipet,cum beftiae in-

eperennt;atqueadcovetus &qua;..inuiumvenit cedant , nullaeft, cumficnatatio curfupernicior
heoriameras Janioris experienria? inquinatiQnes. efledebeat. NequeveChoillanon habet fuoSdia-r

apit,neq; eam concoquit. riam alarum operam ut peificiatur.
fLxperimentnm unicum Jpeffans cura- Experimentum unicum jpeiians diverfimodum
tionem vulnerum. \ maris clarorem,
677. Annotatum repeno priieis fcriptoribus, 6§2.MagisperJpicuumi-eddic mareBoreae ciuam
.ellesprascipueatietum, recens detractas vul- & Auftri flatus; cauJa eft,quod aqtite falfie fuperficiee
leribus applicatas facere, ne ea intumefcant & ex- parum oleaginoja, ut dies calidiflimi comprobant
lcerentur, & coniolidata rurftis fanare. Ovi albu Deinde, quia Aufteraquam paululum relaxat ; u(
nen eadem vi pollet. Caufa eft temperata conglu- neq;ebulliensaquapellucetaequeacfrigida.
natioxumutrumqjcorpusfittenax&vifcolum, JExperimentum umcum jpetlans diferentiam ca~
umorumquedefluxu avulneribus depulfohaud lorii in igne cfr aquafervida,
nimium comprimat.
<$83.Ignisaccenditlignum,priusillud reddendo
Ixperimentum unicum fpeclans pinguedinem qu&
luminofum, tumnigrum &fragile , denicjue con-
percarnem diffunditur.
fr ingic,& in cineres redigi c. Nihil tale exipecles ab
^S.Omms caro plerumq; in pinguem fubftan- aquafervida. Cauia eit, quia ignis /pincum cor-
iarn veitipoteftjJiminutimdiflecetur, pattesque
porisattenuacpoftemittic. Attenuatio ar.temlu-
ndantur vitro inembrana claufo, quod per Jexle-
mengignit, emiffio fragihiiareni erlicitpnmo, de-
'temvehorasaqiicEbuIlientiimponatur. Non ca-
inde diflolutjonem in cineres nec ulium pra; terea
,
eatlucro iftudexpetimentum in pinguedine aut.

corpusfubinttat. In aquaJpintus corporis non
dinevariosinuftis paranda. Sed oportet caro flt
ita attenuatur , aqus etiam portio lngreditur,
pulisbumanisabdicata,utequina, canina, prfina,
auctura fpiritus,& quadantenus ignem extiniStura;
'ulpmajcaftorea^&c.
ut ab aquacalida fieri videmus- Jt.aem in corpori-
JExperimentum 'unicum fpetians accekratam
bus,qu£e aquas ingreflu prohibitoiniinuantem ad-
potm maturationem.
mittuntcalorem,aquacahda ignisabiolvk partes,
6-9. Ab antiquitate derivatanarratio eft , mu-
Sicinterovaelixa &aflata(qua;aquaprorfus nul-
tum impofitum probe claufis , & in mare
vafculis
iapenetrat) vix confpicuum djJcrimen eft.faris no-
lemiJIiscelerrimepercoquiin potusufum. Idem
tabileinfrudtibus & carne, aliquantum aqua in=
lentandum foret in liquore cerevefite incodlo.
gredienti perviis.
pxperimcntum unicum fpetians pilofitatem
plumas.
Experimentum unicum fpeilans quaBficattQ*
ejr
nemcaiorts ex humors.
6§o. hominibus pilofe funt,homi-
BeftiiE pra*
nesq; agreftespraeuibanis; & avium pluma: vin- 684. Fundusvafisaquafervida pleni (ut expe»
cunt denfitate pilos beftiarum. Caufa cur homo , rientia teftis eft)in tantum calet.ut admoventis ma-
glabrafitcute , noneftcalor&humorabundans nuu illudq; amoveiitis ferat.Caufa£ft,quiahumor

quamvis Hercle pilis affatim fuccrelcentibus inde aqu*,ut prunas exftinguitquapatetingrefliis, fic
prigofit; fednontam uterq; illerequiritur, quam caloremtemperat,quamcunqueattigeritparrem,
calo.r&humofexcrementitius,(quicquid enim af Qaatenotandum ;quodhumor, quamvis corpora
fimilatur,nonvertiturinpilos) qui in beftiis pra;- non tranfmeetfine communicationeJiibftantisfut
valet,hominibusq; agreftibus. Eademfere quoad calor & frigus folent) operationis fidem facit, non
avium pennas ratio eft,cum ills minus afflmilent^
v
ingrediendocorpus, fedqualificando calorem&
& plns quam beftiaj excernant. Excrementaenim friCTusaithscdocetinftantia. Videmus quoque
earurHpUrumq;liquida, caroingenere ficca eft. aquamdeftillatorum in aqua fquod balneum vo-
Adde quod inflrumenta non ha-
urina; propria cant)non mulfum dirferre ab aqua deftillatorum in
beant, utomnishumor excrementitiusabeat in igne; uti nec patinas ftanneas aqua repletas facile
plimias.Undenpnmirorcommendarimenfisayes liquefcere; fineaqua,omninp. Infuper biitvrum

Pp 4 oleum,
89 i SYLVA SYLVARUM,/™ * 9%
olemn,exfeinflammationisfacillima?,idempta:- falfedinem , amarorem , & faftidium parit, nun-
ftanumputandumvirtucihumidicacis. quam dulcorem. Czterienimfuntgtadusadcor
Experimenwm unicum Jpeilans ofci- ruptionem.
iationem. Experimenwm nnicumjpeclansprognofticaaa&clam
6S5. Non prsteriit antiquorum diligentiam, peftiferammtempeftatum.
cnm periculo fcilicet pungi ofcitanti aures. Caufa 691. Cum giaflareturpraHeritoannofjeva: pe-
eft,quiaofcitatiointerioremaurismeiribranularn ftislaniena, confpe&ifuerutpropeLondinumva-
tendit,attra&ofpiritu& anima.Iftaenim,ut&fu- riisinfoffisterrifq;depreifioribus multi bufones
lpiratio,ipiritum primo valideattrahit,deindeex- caudati ad minimum trium quatuorve pollicum
pellit. longitudine, cumplerumqjexcaudeseflefoleant.
Experimentum unicum Jpetlans fin- Quihucobfervationem intenderunt , deprehen-
gultum. difle videbantur fibi terram & aerem mire ad
pu-
636. Exeademantiquitacisorficinaeft , quod trefaclionemdifpofita. Addunt&radices(quales
fternutatiofingultumpellat. Ratio , quiamotus paftinac£,drauci)magisfaftidiofedulcesefle,per
fingukuseftftomachielevatio , quem ftemutacio contagiofam annitempeftatem.
aliquancumdepiimit»alioquemotumdiverrit:pri- Experrmentumunicumffeclansfpecialtafim-
mo enim ex ingefto nimium cibo oriri fingultum pltcia tn Medictna.
videmusfprarcipueinpuerisj undeftomachi ex- 692.Medica;prudentia:eft,diligenterexcutere,
tenfio. Acidus quoque cibus &potusvellicando quibus fimplicibus naturadederitpartesextreme
ftomachumeundem caiifatur, ceflatq; hicmotns fubtiles , mordicationis autacrimoniarexpertes.
autdiveitendoautfpiritumdetinendo. Priusfit in Duraenim(ubruunt,obftructaaperiunt,noxiaque
fternJ»tione , alterumpatet exeoquodfpintus expellunt,lenioffenfione,&qua;magnapercurba-
detentus ex parte fingultum tollit. Idem fenties tionecareat.Hujusgenerisfuhtfloresalni,calcule
converfoadfenaanimo , uti vulgo fierifolet; & laborantibus dicati ; Chanispytis morbo resio
aceto naribusadmoto aut gargarifato, quia aftrin- cornti cervi, febribus &contagiis ;pa?onia, deob
CTitmotumquefpirituuminhibet. ftruendocapiti ;fumaria,lienj,&alianumeronor
Exfertmentum untcumjpecians fternuta- pauca.LTniverfim.animalcula varia ex putrefactio
tionem, negenita,guftuilicetfaftidiofa, haccenfenturna
687- Obverfus Soli obturus ciet fternutatio- tura,ut lumbrici,mukipeda;,limaces,&c. Vipera
nem. Caufaeft.nonexcalefa&ionarium , apertis rumquoquetrochifcitantoperedecantati, &an
alioquin naribus ad Solem eam unico momento guium caro nonnihil conditacorrecfaque ( in al
excitaturis.fedhumorum cerebri deprefGo , qui quoapudantiquospretio) mea quidem fentent:
oculosfuffundunt , unde motuperconfenfumad confimili funt indole. Partes quoquebeftiarui
nares rapiuntur,fternutationemq;creant.Sic con- putrefa&a? (uti eaftoreum &
mofchus, quse fubt
tra,tnillationariuminternahumoresadnaresper- liffimaspartes habent) hucreferenda?. Putref
trahit,perconfenfum veroadoculos , qui hume- ctionesquoqueplantarum( ut agaricum , afe
clantur.Sed tamen crebro fternutarefoli tus,fi ocu- fungi Sambuco adnafcentes ) eximia; efle virtuti
losperfricet donec aqueihumorisdefluxufuffun- manifeftum. Ratioeft,quia putrefadtiomotus < 1|
dantur, fternutationem evincere pofle obfervatio in corporum partibuspra; reliquis fubtiliffimu

§
dictat. Ratioefthumoris ad naresdefcenfuridi- & cum vita animantium non admittat fui ufiil
yortiumadbculos. (qua; ex fententia quorundam Paracelfi affeci I
Expertmenwm unicumfpeilans imbe- rum , fi fas adhiberi & intra corpus furni permitt
xillitatemdermum, ret, immortalitatenosdonaret^ operationisfii
638. Dentes magis afficiuntur frigido potu.fi- tilitateproximafumimus , corpora fcilicet puti
milibufvcquam alia? partes. Ratio duplex,quia os fa£ta,qua: tuto ufurparipoflunt.
magis refiftit frigori quam caro,quae ei cedir; unde Exferimenta varia Jpetlantia Ve-
exoffisreliitentiaintendiruL-fi>gus:pofterior, quia nerem,
partesfuntexangues,cumfanguisqualificetfrigus; 69}. Exveterumfcitis, frequentata Venuso
ideoin nervosvalidam impreffiunemfrigusfacit, tundit vifus aciem,cum tamenEunuchi,adcren
partes utpote exangues:Sic frigus acre fragilia red- randum inepti,debilitate oculorum laborejnt.In
ditpfla;confpicimufqueoffiumcontufionesccelo liscaufaeft confumptiofpirituum, inhifce cei
inciementiori difficiles efle curatu. brumhumidius. Redundans enim cerebri hun
Experimentum unicum Jpetlans Itn- dumradiosvifualescraflefcerefacit , eorumq •'
guam. meacus obftrnicûtmonftratquxabajtateeftn:!

68?. Literis confignatum , linguatfaciliusim- infirmitas, in comitatuhabenscaufamfecunda|
piimi morborumfigna.quamaliispartibus ,etiam imminutosnimirumfpiritus,Ca:citatem Cath; •
calorisinterni,cujusrei, vel imprimisexemplum risquoque&defluxionibusvereimputes. Eurw

eftlinguanigricans. Pecus quoque variicoloris, chiomneshabent,quibushumidioresarguantlt
linguasgeritmaculisiparfisinterftinc~tas,&c. Ra- notas,utfemorumintumefcentiam,alvumlaxa»
tio procul dubio eft partis iftius teneritudo , qua; laevitatem cutis,&c.
facilius omnes exhibet alterationes quam ulla car- 65)4. Qya; exactu venereo percipitur voluptl
nofa. i!la casteros fenfusafficientelongilfimepotioril.
Experimentum unicum Jpetlansgu- Comparatio cum pruritu in exprimenda propi'->
ftum. tatedeficit,quamvis ille tactuigrat»occurrar. {1
•
690. Osnulloguftu,falfifaporisindexeft,pra?» caufiînabditofunt.PrimaJ motusipirituumq[<
cipue amari,faepe &faftidiofi,nunquamdulcis:ra- lificanturex omnibus fenfuum organis , qua; >t
uo eft,humor inlinguacorruptus , quianontaro generantmotus, & inde volnptatesoffenfionei*

S
,, ;
553 HISTOR. NATURAL. CENTURIA VI E 894

juot ipfa organorum fpeciebus diftinguuntur. eft,cumaqua in Iimumconcrefcentenonhabeant
nftrumenta vifus , auditus , guftus , & odpra- quo conferventur. Qttod ad fimum , omnia ex-
us variaconftant ftru&ura, ut & partes genitales. crementa putrefcentis nutnmenti ejeclaneafunt.
kaliger proptereanon inepte voluptatem ex coi- Alia in ligho aut crefcenti aut csefo, inquiratur,
uproftxtofeufuagnofcic. Atque fialia fuppete- quaelignamagis hofee fcetusedant, quaequeanni

entorgana, &qualificata: perforationes , tranfe- tempeftas.Videmus vermes polypodes, in globos
intibusfpiritibuspermeabiles.augereturfenfuum convolvi folitos, praecipue fub truncis generari,
lumerus. Nequein exploratoeft, anbeftiis qui- noninligno. Dicuntur&inhortismveniri , ubi
>usdam , a vibusque fenfus nobis incogniti , dati
nulli omnino trunci. Sed illorum generatio re-
Certeodoratus canum plerumque fenfuseft

int.
quirit aIiquodreceptaculum,adverfusfoIem,plu-
ecuharis. Secunda, voluptasexcattumajorocr viam,rorem,qualeinligno datur propterea ve- :
ultiusque iniinuara fubjt fupra rehquos feiifus neni expertes, &

apud Medicos fangumem purifi-
jtiod calefa&iopoftfrigus, aut refrigeratio poft caredicuntur. Fovent & cubilium latibulacimi-
aloremdocet. Parienim paflunonambulantdo- ces. Aliainanimantium pilisnafcuntur, utpedi-
Dres ex taclu ofTenfiones aliof um fenfuum

& culus.&reduvius ex fudore, ardhusconclufo, &
umillivehementioresfint , &
ad hunc itidem apilisnohnihil ficcato. Excrementa animantium
nodum voluptatesfehabeant. Et quamvis im- non folum infectis fcecunda funt a corpore fepara-
nediate &
independ?ter ab organis agat quicquid ta,fed&ineo retenta,utvermes oftendunt, ma-
Mritusafricit.&perconfequensimpreflioillacie- Jumpuerismaximefrequens, pra»cipue inintefti-
nis. Nupera quoque Medicorum experientia do-
s-cis major videatur; tamen non italate
patet.in
auclstantumconfpicua, inodorum nempefra- cuit, graflantibus fepe morbis peflnlentibus v er- ;
rancia, vino, aliisque gratis vaporibus. Odorum mesinveniri in extremis corporis partibusjuSt ex-
lagna &in expeditoeft vircus, refocillando ho- crementadefunt,non humores putrefacli, pulices
lines animi deliquium paflbs. Qtjoad pocum, inprimis, ftramen &ftorea, nonnihil hume&ata,
sCtum videtucex ebrietace voluptacem illi ex Ve- produnt; autftramencubilis'aerinonexpofitum

ereproximameire. Magnagaudiayalidoin fpiri- quosrecepta opinio eft enecari fparfoiis inlocis
pene ablynthio. Exvero quoq;obfervatum,auiaratol-
is motu ingruunt eosq; afrtciunt,fimilisque
blectatioregnat in Venere. lends magis quam promovendce facere putrefa-

gcjf.Noncoarguendaj obfervationis eft quod 6lioni;pinguia& dulciamaximeputredinisinclu-
junt,mareshyemanteccelomagis exardefcere in dere rudimeta. Vermis eft.quem farina edit,figura
•nplexusuxorios , fceminas asftate in Venererh magni&albitermitis,philomehe in deliciis.Tinea
aere. Caufaeft,quiafpirkusin corpore calidiore
veftes aliaq; lanifieia, praefertimfihumida & ma-
ficciore.quale mafculum eft, Êftas magis exha-
didarecondas, creant,gaUdetq; candehe flamma.
:
ndo diffipat, Hibernumfrigus magis condenfat Terra quoque vefmem producit infinu, nomine
itecrosque confervat. In corporibus frigidis& curculionem, qui radicibus alitur , ut paftinacis,
draucis,&c. Aliorumênitrixeftaqua,prarcipue
umidis ( qualia funt fcemmarum ) sftus fovet
rov0catq;fpiritus,hiemsobtrindit. Deinde, ab- inumhrata,quarq,ftagnat,ut aranearaquaticarfex
inentia auta&us Venerei longiorintermiffio m pedibus;mufcaedi<5ta;pfiryganium,nafcifolita; ex
umidis & optime confiirutis corporibus varios refuperficiei aqus innat-ante , acciditq; plerumq;
circalacus. Erhorientisquoq; vini fa;x impra?gna-
nit morbos , prafertiminflammationesperi-
Ratio e videns, quia ceflat prarcipua fpiri- tur verme,qui pofteafut inter veteres nonnulli ob-
jtofas.
enim vix,datur nifi in Venere fervaruntjin culicem mutatur.Et illud Antiquitati
ium evacuatio; aiia
corporis exereitatione; ut alterutrius mifliq gx facT:o teftanti debemus,nivem yeterafcenteexe-

\i
rere vermem colore rubido,motu tardo,paululum

lorbos ex repletione generet.
Exvertmerua varia Jpe&an/ia infeEla. natalibus fuperftitem. Unde arguitur latens nivis
Digne &cum opers pretio laboret hominurn calor,fine quo vix conftaret vivificatio. Ratio,cuc
jiduftriain excutienda vivificationisnatura; cu-

tam repente vermis ille natus intercidat , poffit
efle,fubita fpiritus tenelli exhalatio,fimul a frigore
...geniofas molitiones plerumque melius par-
tsin
a.deteauntquammagna ,imperfecl:a quamper- drcumfufo,&inquohe_rebatconcluws,receflerk.
,:£ta,partes quam totum. Sic viyificationem exa- Ut enim papiliones animat calor , fiigore torpi-
;tiuscognofcendumproponunt exputredine ge- dos;ficquosfrigustueturfpiritus,calorprardato-
'ita,contemDlationemaximeprofutura;primoin rius difperdit. Veterum & Neotericorum ealculo
xplicanda vivificationis origine j fecundo, eon- comprobataexperientiaeft,in fornacibusa?neis&
ieuratione tertio, protrahendis in lucempluri-

;
cupreis,quibusfa?pechalcites(vitriolumvulgodi-
c"tu)injecl:um excoquitur corrigenda: operacioni,
nis,qu£e perfede genitorum naturamfpectant,
'ongiusque receflerunt in obfcurum a populari repente mufcam prodire, qua; aliquando movetur
qiiafi fornacis lateribus inha;rens , aliquando fub
lotitia; quart3,traducendoaliquamo,bfervatio-
'ium (peculationemininfedtis adoperationem & igne confpicitur,&egreflafornaceminterit.Egre-

:fTe6ta in animantibus perfedtis producenda. giacerteinftantia&redtearftimantium attentione
Nota, vocabulum infecti non fatisfacere mate- digna, utpote oftendens vehementi ignis calore,
dx & inftituto, lemper tamen nos eo utibrevitatis aque ae animantium p!acido,vivificari proportio-
caufacum fignificare volumus exputcedinegeni- «atammatenam.LucuIentum enim vivificationis
:aanimantia. axiomaeft.quodcalor dilatando corporisfpiritui
696. Varia infecT:orum matetia eft. Alia naf- requiratur; fpiritusaiStivus expandendus, materia
cuntur ex limo aut fimo,ut lumbrici, anguilla?,an- vifcofa & tenax,fpiritus receptaculii,ip configura-
igues,&c. utrumque enim genus ex putrefaclione tione diducenda. Spirkus fervida fornace dilatatus
adnao-
,; . ,
895 SYLVA SYLVARUM,jfa* 8ps

ad modici frigoris fenfum protinus congelatur. Experimentum ttnicum fpeUans
Procul dubio accipit &
haec adtio chalcitide ad- a" curfum.
jumentum,cuifpiritusproducendi&germinandi ^9- Currentis augetur celeritas i pondere
avidus ut chymicorum experimentorum fide

;
manibus comprehenfo. Caufa eft.quia pondus
Utabfolvam, plerisque e putrefaclis na-
conftat. (proportionatum nempe ) nervos contrahendo,
fcunturinfe&avariinominis,mihinunchaudenu- illos corroborat Quacontractioneubiopusnon
meranda. eft , impedimento erit pondus; quodincurfus
6p7.Docent veteres,infec"rapauxillonutriri:fed certamine per equos inftituto patet. Accurate

fugitidobfervantiumdiligentiam, Cicadsenim enim prscavent , nevel minimo ponderealter
quicquid in tota regione viret,depafcunt;bomby^ prae altero equus giavetur. In curfii cum ponde-,
cescitofoliaabfumunt ; formicaelargofibicom- rebrachiapnus retrotfumpelluntur, deindean-

meatuvictumconvehunt. Verum eft,animantia trorfum , cum inipetu fenfibiliter increfcente-,
fomnoplurimumindulgerefolita modicovictita- maniis enim retromittuntur antequam promo-
re, utCTlues,VefpertiliQnes,&c. lunt enim exfan» ventur. Inquite, anmotus fpirituum contrarius
gues.Ratiofortefit.quodfuccusineorumcorpo- rnotui intento jdque immediate autequam in
,
ribusunicusfit.nonverofanguis, caro,cutis,ofla, partem deftinatam moveri incipiamus , fpiritus,

utiinperfectisanimantibusjcumpartiumintegra- vehementiusimpulfosprorumperefaciat; utfpi-
liummagnafitvatietas, fimilarium parva. Neque ritusattra&us&retentusexpefliturvehementius.
hocpr£terverum,eirequibusdamdiaphragma& In projedhone quoq; brachiaietroaguntur, ut
inteftina, omnibuscutem, infectisfaepemutan- validior fit rotatio.
dara.Ingenere,breviorisfuntvirx.Apestamenle- Sxperimentum unicum fyeBansvoluptates &

ptemanos vivere comperta: funt; anguesq; potius offenfiones fenfaum , pracipue au-
obdeponendas fubinde exuvias , attingere putan- dittts.
turauatem orandiorem. Anguilla:, ut plurimum 700. Anteadefcripfimus muficos & inaequales

putuefcentis materiae foboles , diutiflime vivunt» tonos , fed non ita exa&e voluptates &offenfio-
crefcuntq; quaeiftate ex vermibus in mufcas mi-
:
nes fenfuum. Soni tetrici , ut dum ferra acuitur
grant,& hieme ex mufcis in veumes redeunt,pyxi- contritio lapidis in lapidem , ejulatus , fonus ftre
dibus alTervata quatuor ad minimum annos im- perus horrore vel tremore corpus perfundunt
plent. Sunttamenexmufcarum genere , quas dentesqueobtundunt» Ratioeft,quiaauriumob
ephemeras vocant,uniusdiei vitamfortitas.Caufa jedta fpiritusimmediate pferumque aut grate al
eft, fpiritusexilitas, autforteSolisabfentia, eura

ficiunt aut offendunt. Videmus nullum dari cc
Soliexpofitxautardtiusfervats , vivere poffent lorem qui oculosyaldeoffendat. Spectacula tei

,diutius.Plurimis infectis (utpapilionibus,aliisque xoris plena» memoria; cxcitatas occurrunt tali,
mufcis)facile vita redtt -cummortua videntur, ad„ fed pidaparum movent, Olfactus , guftus.tacli
motofdlicetSoLeautigiie.Ratioeftjdiffufioipiri- afficitur participatione autimpulfione corpoi
tusvitalis,facilisq; ejus ad exilem calorem dilata- ab objefto. Solus eft fbnus qui nullo median
tio. Aliquandiu moventur refectaeorum
capita, neque corporeus fenfum ferit. Mufica hujus 1
.autinpatt»cu]asdifcifla;quiavitalesearumipiritus fidem fecerit, vel in harmoniam placide temp

laxe per omnes partes diffufi exeunt , minusque rata,veIdilTonantiisafpera. Omnibus enim foi i
oraanis aflixi funt , quam in perfectis animaru fieu elatis , feu depreflls ex fuavitate rotunditas !
arqualitas eft, tetricis insqualitas. Qipdeni

,£ibus. -
65)8.InfecT:isvoluntariuseft motus.ideo&ima- .aliud diifonantia quam tetricus variarum vocu

ginatio. Exantiquisautem quidixerunt, quod concurfus. Verumquidem, fiinxqualitasm
motus eorum indeterminatus.eftjimaginatio inde- fixa dominetur, fed yelutttanfitoria evanefcat, 2
prodidere negligentiam fuam.

finita,
Formica? geripotius fuavitatem , uti in fufurro chon
enim redapetunt latibulafua,apesqvnon fine at- contorta;, rauco tuba; clangore, incanali veltil
tendentiumadmiratione viam dignofcunt qua pe» lufciniali organ» majoris & regii, Anglis dicli pl
tantexflorida campoium planitieperduo qua- Jomela » atqueubicunquedifcordiamfonon
tuorvemilliaria,alvearefiium. Forte culicibus & moxfecuta abforbet concordia. Sed fi mot£
mufcis imaginatio magis mutabflis vertiginofa & faciat, ingrata accidit & offendit. Quare volup^
uti avibus parvis veterum nonnulh folummodo ,& offenfio ex fonis tribus gradibus variatur , fc
ta£tumtribuerunt,Sedveritateexciderunt;namii fuavis,diffonantia?,&fonitetrici, quos variis t\
redla aliquo tendant, necefle eft vifilillasinftrui. minibusinfignimus , ut ftridoris,aut foni qui t
Prajterea, florisautherbs, quamagisgaudeant dit aures; quxjam defcribendo exfequimur. ;
delectum inftituunt ; ergo & guftu valent. Apes ,eo, quod dentes obtundant, manifefto patet, q I
quoq;fonituimpulfiaerisrevocantur;quod.audi- intervallo dentes & organum auditus di-
tumarguit,&, quamvis diffufira euntibus fpiriti- ftent;utfialterumarcusextremurndent«
bus,fedes fenfuum dari in capite. teneatur dum fidespercu-
Qua: porro huie de infe6tis materiae anriectan- tiatur
ds feingerebant, unacumeorum enumcratione,

rejicimus ad titulum de animalibusingenere, Finis fiptima QenturU Hiftori* lâmralki i
FRA.
;
97 HISTOR. NATURAL, CENTURIA Vril- 898
FRANCISCl BACONI
DE VERULAMIO
HISTORLE
NATURALISA OCTAVA.
CENTURI
Experimentum unicumfpsBans venasterra ftantia: dari attractionem , fi corpusmotu gravi-
medic&> tatis non fuerit innexum. Ille eni m amo veri fi pok
DI fet.plumbumaplumboattraheretur , aurumab
*fPlipH^S na niineralium foffiliumc]-, varie-
auro.etiamfercum fine mtermedio virtutis magne*-
tase ft>fedpaucasterramedica venas
îîl tic*adjumento.Sedidemmotusponderisautgra-
|^^^ habet. Prarcipua: ejus fpecies funt,
vitatis, (quiprorfusmateria: eft, nihil habens ror-
rraLemnia,terrafigillatacommunis,bolus Ar-
lmejalterumperimit, nifi inefficaGem reddideric
enius-,fed ut dignitatis praerogati va debeatur t«r-
motus violentiajquod hec fagittarum inftancia do-
:LemniiE. Commendata?aucem virtutisfunt in
cet.Tumenimmotusexfimilitudine fubftantiajfe
llneiumcutatione.fanguinefiftendo&defluxus
prodit.Seddehac matetia fufius fuoloco.
!th*iTosq;reptimendo,figendoq; quafivenenfi,
mtagium & putrefaclionem, ne latius dirfufa ex- Expenmentum unicum Jpetlans quosdam in
nt Exomnibusfimphcibus perfectiffimapurif- Turciapotus.
haa; ficcandiefficaciavaleut, exiliautnulload- 705. Turcia & Oriens confectiones quasdam

ixta:qualitatisconfortio. Ceitum tamen, boli habetinufu,quasvocantcherbeta Turcice, haud
rmenii maximum e(Te frigus.cerraeLemnia: calo- abfimiles conditisglaciatis aut moreglaciei.Con-
m uthocnominefabulofa antiquitaslnfulam
;
ftantautemfaccaro & malis citriis, autfaccaro&
:mnon,in qua effoditur, Vulcano coiiieerarit. malisHefperiis.aut faccaro& viohs.aliisque floti-
Sxperimehtum unicum jpefians germinatio- bus ; quibus ambra; nonnihil dehcatuli admifcent.
nem fpongiarum. Exhifcein aquadiflolutisfit potus,quiaperleges
702. Haud procula fretorum fundo mulcs col<- vino utihaudlicet: Sed valderniror,ab Anglisaut
>-untiirfpongia;,ex rnpium lateribus coeuntes, Germanis Conftantinopoli officmam cerevifia-
iejiihilquamcopiofustenaxq;mufcusfunt.Hec riamnon conftitui, tanta lllis mregionibushor-
cem eo magis notanda , quod in pauca? fubltan- dei copia. Quod homines in univerfum aqua:
eambieu configurationem plantsimitantesge- potoresfintjforte frugalitati reftrictiori tribuatur,
calibusundisgaudeant;aliquandoenimadquin- cum haud modici fit compendii fitim gratis pelle-

cim cubitorum profunditatem conquirendse.In re.Sedquibusreslautsdomidumptibsnonparce-
tusextracta: mentiunturmolis amplitudinem ,
rent. Mirantamendefino,quoties in Itaham.GaL
impreflae.rninimum loci fpatium occupant. ham,Hiipaniamcogitationesreflecto,cecevifiaad-

Txperimentumuntcumjpeclanspijces marmosin huc deftitutas cujus utufanitati
; force & corporis
aquam dulcem translatos. habitudini confulerent.
70 j. Pifcesinaquafalfavictirare afliieti, viden- Experimenta varia Jpettantia fu-

s
rdulcemantehabere. Salmones,Eperlanus,flu- dorem.
en penetrant.eciam in ad verfum obnixi. In portu 7o6.Balneum aqua? calida: fudorem ex partibus
onftantinopolitano haud proculingens colligi- fubaquanonprolicir: ratio prima eft, quiafudor
rpifciummultitudo, ex PontoEuxinoillaben- fpecieseftcolliquationis, quamcalor tantum fic-
un,quiaquadulciinebrianrur,utintergumcon- ciffimus aut humidiffimus non eflicit. Nimius
rli manu capiancur. Dubko an fatis in comperto enimhumoraliquatenus calorem exftinguit , ut
u, qua?pertmentadpiicesexmariin dulcesla- aqua calidaignem;&: calor nimium ficcus occludit
itimautftagnorumaquas transferendos. Res eft poros, Ideo quis tedtus m Sole, aut ad focum faci-
magniufus &voluptatis, cumrecenteseosha- liusemittetfudorem,quamnudus;&iagensfi<5ti-

;ie hceat Jongiore etiami mariintervallo nedi- ;
lesaquafervida replets provocant inlecto fudo-
impofle cxgratiusnutriri&nova augeri fobole. vemmollius,quambalnealateritia calida, Secun-
junt oftrea Colcheftriana puteis impofica , reci- da,aqua calidacutem evaporarefacitjUtcontum-
rocomaris^ftuproluiiblitis, (ne tamen dulcis ptapnusmateriafitinpartibusinfiaaquam,quam
.]ua defit,quK refugo mari ea ingrediaturjfic ma- infudorem verfaprodeat. Deinde, magis copiofe
is pinguefcere &crefcere. fudoremprolicitcalormoderateauctus,quampri-
Experimentum unicum Jpefflans attraUionem ex movehementior&intenfusaequaliter. Caufaeft»
fimitituddnefubflantw. quod calor placidus melius violento poros ape-
7C>4,Turciciarcus vehementiffimus eftidtus, riat;quibuspatefaeT;isfudorlargiuseffluit. Quare

êo ut ex faclo conftet, impa6ta fagittapenetrari ex rationis prifcripto fecerunt Medici,qui admo-
lypeum chalybeum,aut laminania:neam,gemini tislagenisinledtoprovocaruntfudorem perher- ,
quod magis mireris eft, fagit-

x.lliciscrafficie.Sed bas fudoriferas in aqua calida deco<ftas , calorern
im lignea tantum cuipide munitam perrorafle ca- admenfipergradus ; utminuscahdalagenapri-
ulam ligneam, ocfto pollicum craffitie. Certum mas,poft,calidiorfecundasparres abfolveret.
ftin navalibus pradiis olim fuifie in ufumiffilia 707.Sudorem guftus falfum arguit. Ratio, quia
revia.quxvocabantlemnresvelfpiritusvolantes, pars nutrimenti recens & dulcisin fanguinem &
cuminetantumligneu, efclopetisintorquerifo- carnem mutatur, fudor vero pars eft excrementi-
;ita, penetralleque navium latera glandi plumbeas tia. Sanguiscruduscarnerhfalfedinevincit, qusa
mpervia. Sed reconditiun hic natura: myfterium affimilatio in carnem non fit fine exili & fubMli iitn-
ft,atq;ex maxmusquidem,obfimiutudinern fub- guanis excretione.
ôS.Sudo-
; 9
w 708. Sudorem magisfuperiora

SYLVA SYLVARUMê
corporisquam motusper confenfum,utingemitu
50o
& ejulatu pra
inferioraemittunt. Ratio, quiaillafpintibusma- dolore.
gis tufgent.q.ui fudorem

propellunt; prxtereami- 714. Dolor &poenacientfufpir"mm ,fingultum,
misfuntcarnofa, aquibus&ficcioribusmaxime gemitum, trepidationem & ejulatum , vel fuccla-
fudorprodit.Taliafuntfrons & pectus. mationem.laehrimas.faciei diftbrtionem.dentiu
7Gp.SudoTem magis ciet fomnus quam vigilia, contritionem, ludorem. Suipirium exingentifpi.
quitameiialiosdefluxusfiftirpotiusquamincitat, rituum copia,ad refocillandum cor attradta, eftq:
utcadiarros,alvumlaxam,&c. ratioeft,quiafom- velutmagnushauftus ardentefiti. Singultum,e>
nuscalorem&fpiritus naturaliterintrorfumagit, eademcaufa,fedvalidiori. Gemitum, trepidatio.
ibi commoraturos. Sed intus colledtus

fortius nem,ejulatum,exappetituexpulfionis,utdiximus
erumpitcalor,irritatusq;fudoremexpellit. Spintusenimdifcutiendaenoxarirnpares, permo.
710. Sudores frigidi faepe funt fatales

mortis & tumexcon(enfuexpelluntvocem.Atquehocfit,|
indices; at femper maligni & fufpe<5ti,ut in magnis cedant fpiritus atq; refiftendo fuccumbant. Quis
timoribus , affedtibus Hypochondriacis,&c. ratio quis enim conftanter dolon oblu&atur , in gemi
eft, quiafudorem frigidum caufaturautrelaxatio tusnonerumpit.Lachrimas,excontra£tionefpiri

autfpirituumdeliquiumfivedefertio&fuga.quod tuumincerebro, quamconfequiturhumonsibi
corporis humorem, acalorein partibus arcte re- demaftridbc&fic lachrymarumad oculos ttanl
tentum,feparat egrediq; patitur. mifTio. Compteffio llla caufatur contortioner
711. Quos fudor nondifcutit

morbos , in illis manuu,qua;geft9eftexprefIionishumons.Difto
fudor,tanquammalus,fiftendus eft; utinmorbis tionemvultus,ex contentione adperferendum,
pulmonis& Qyosfudor expurgata
fluxibusalvi. refiftendum obfirmata,deindeexpe)lendum,qu
mali<mitatecurat,ibiprodeft, neque dirhcuiter partesprimocoardtat,poftrelaxar. Contritione
ferri poteft,ut in febnbus & peftilentiis, &c. caufa dentium ex compreflis colledtisq; ad refiftendu
eft,quia fudor pofterior partim eft criticus pec- fpiritibus,u;idefolidecomprimuntur demes. "S
cantemque expellit materiam.Sed prior autexla- datio eft motus compofitus ob laborantesfpuiti
bore fpintuum prodit, eosque oppreflbs teftatur primo ut refiftant,deinde expellant,
aut ex rnotu per confenfum , cum natura eji- 7i5.Exgaudiohilaritas&oculivividiores,qu
ciendo morboimpar,eo quem mvafit loco, in- & eantum,curfum,faltationem, quandoque
differentem per univerfum corpus expulfionem iamlachnmasciet.Omniahascadilatis&inpar
molitur. externas progreflisfpiritibfls , quos expanfio
Experimenmm unicum jpetlans Ci- getiores mobilioresquereddit. Notum effcrep
cindulam. tina&immenfa gaudiaquibusdamfubitaneiir
7iz.NaturaCieindula;hadtenusnonexplorata ntus fuifle caufam, difperfis in tantum fpiritir
fatis.Illud conftat,generariprscipueper
calidifli- utregredinequirent. Lachrimae effedta funt
menfes neque in campis , fed rubis miditatis in cerebro ex dilatione fpirituum
mos seftatis , ,
& fepibus. Unde intelligi datur fpiritus in eo te- comprefli per confenfum exprimunt humic I
nuitas,nonattenuandinifiaeftivocalore;&rurfus, temcerebri.utdiximus, in dolore. Sediui i
quodillatenuitas facilem admktatexhalationem. gaudiodiverfimodeoperatur.propulfione fci! e
Italia& regionescalidioresferuntmufcam , quae humons,quandofpiritus expanduntur, &m i
lucciolaibi vocatur, cicindulx inftarrefplendens, remlocum occupant.

7i6.Irain qmbusdamcreatpatloreni,inalii
fueritq; forte volans cicindula;iedlacuspra?fertim !
3
& paludes ha;c mufcafrequentat.Dua: tamen prio- riam akernati colorismutationem, in aliis tre 9
res obfervationes huc referri queunt.

Neq enim rem,tumore,aliisosfpumarefacit, aliospede il
confpicua eftnifipetaeftatem;&caredta,aut quic- terraimpingere,pugnoscomprimere,pallor&

quid circa paludesviret , umbiampraebent aque lorisvariereciprocantismutatiooritutyexfph 11
11
bonam ac rubi. Forte aliarum plagarum fngus ci- circa corinflamatione , qui refocillandi ab e>
cindulam eousqueexcrefcerenon patiturut alatas nis partibus alios retrahunt. Etfi pallorfitfo 1
reperiantur. «us, nec color reftituatur , plerumque cum n n

Experimenta varia jpeBantia imprejfiones expaf- con jungitur. Sed multi pallefcere nefciunt n 6 ,
Jiombus animi in corpus. fcentibus tantum genis & infima aurium part I
71 j. Pafliones animiin corpusexplicandas hic emiflione fpirituum in vindidtae cupiditai n
jmpreflionesfaciunt:timorpallorem inducit,tre- Tremorem ex ira etiam fpiritus introrfum n a
mores, capillos erigit, refultum caufatur , horro- catigignunt, plerumque coeuntibus ira &ti 6
rem&repercuflionem. Pallororiturex repulfoad re. Intumefcentiam producit dilatatio f & (i
cordisfubfidiumfanguine ; tremorexfpirituum tuumexnimiacalefadtione, &

liquefadio eb li
introrfus abadtorum fuga,quibus extrema corpo- tioq; humorum , qua; dilationem fequitur. u
risdeftituuntur.Obclaufoscutisporos efteredtio mamons eidem cau&tnbue , cumfitebul U

capillorum, quos oblique deeumbentes necefle Calcatioautpugni compreflio eftab imagiiri
efterigi. Refultus eft apprehenfiorerumternbi- vindidta: adhi.
lium,&fic motus contradh vus eft, &

velut inquifi- 7i7.Le vis offenfio & quicquid minus allub Ji
tio, quisprincipiumexcipiat eventusjatque hac inducit ad concutiendumcaput, &caperarM

ratione Undequiadfubkamaufcul-
eft eredtivus. fronrem. Hxcfunteffedra ejusdemcaufe, truo
tationem accingitur, refilit, ipiritus enim erigit rem&horroremproducentis,fpirituumicilicl
ad attentionem. Horror eft appetitus expellendi greflus,fed non tam vehemens. Capitis motiti
quodfubito perculit ipiritus, ISôtandum enim, enimefttantutardus&definitustremorjgeft k
plunmosmotus , quamvis inutiles expellendis viculumquiddenegandi. Patetq;exnon alltff
offendiculis, efle naturs irritamenta3 &producere tia f^pe nafci eum manusgeftum, qui denegs or
ai
DI HISTOR. NATVRAL. CENTVRIA VJIL 5>Oi
crepudiodunraxacadhiberi folet. Caperatio loreegimus)hancdilataii fpititus caufamagno-
jntis&conftcidfciofuperciliorum , eft colle- fcunt , qito&repentinusejus ortusmagnaex
o & compreflio fpirituum ad quadamtenus patte percinef,cum videamus , infortuniumin-
(iftendum. Talis qudque caperatio ftudium fortunioadditum velfuccedens,dtformia » &c.

quod feriarhque mediracidnem fubfeqUitur» in inftantimovererifum,interpofitaque moru-
etabfque offehfidne. la,evilefcererifus preciitm. Sie nihilobfoletum,
718. Pudorfuffunditrubore» oculo/que de-

fedquicquidnOvum,fplenem movet , ipfaque
it. Ruboreftfanguinisin vultum

regreffus , titillatiovellicatisplacidelateribns , fi pratmo-
rtem maxime laborantem ex fadta pudoris neas , duriterve autcohtinueattrectes nonma-
preffione. Et quam vis per Univerfum pe&Us gnopere in tifum Valer.
irfusexundetrubor.finudum oculis paterer, jlU Libido ignefcere facit oculos » & Pria-
tranfitu tamen verfus facieffl cdhfpicitur. O- pifmum inducir.Caufa utriufque, quia volnptas
los dejicit reverehtia quidam ex dignitate vifiis & taclius flagrannflimos fubdit dtffiderij
rfonas,ut pudore correptus confidenter alte- ftimulos,utfpiritUseocohfluant,ubipartes ma-

m intuerinon fultineat.VttaqueaUteffl&pu- xime afliciuntur* Poteft in gencie hoc ndtari
r &oculorumdeje6tid,magis reghant ubi iti (maghdufuifutufaobietvatione ) in omnibus

paflionibusdeferrimaximefpiricus ad partesla-
:ba nos fiftimus. Ore Pompeii quid veteCun-
is^nunquam noncorampluribtts erubuiti II- botaritcsj&ubivalidiorimpreffio eft } utiniis
tres quoque,&quos digmtas venetandosfa- quae nupetdiximus, addciilos & partes Veneri
conveniendijidem patimur*
jfi
dicatas,ihira&timore»ad cor recdrturif,inpu-
719. Aliquando mifericordia lachrifflas ex*

dote,ad facierh,in levi offtnfioHe ad capuh
mit , deflexofque alio detorquet oculos. La- ExpirirHenU variajptHantia ebrietatent.
rima eandem cum dplore caufam habef, cum 72^ Antiquitatis obfervationicalculumad-
mmiferatiotantum dolorfitob alrerius seru- jecitpofteritatis fideS, femen nimirumhominis
las. Oculosamovemus, uceo geftu avetfari potatoris effe ftetile.Ratio , qnia humidil nimis
: abominari nos fignificemus , quod miferi- eftjjuftaquecarensfpiifitudine diffluit. Noftta-
rdiam ciet* tiutn qUoque fermonibus frequentatur jocus >
710* ExadmiratidneftupefcifflUS autimmo-

ebriUm filiasgignere.1
corporis ftatu hseremus, oculos attollimus, 72,4. InebrionihileftqUodofficium praeftet»
nusprotendimus. Supereftexfixatione anL adeoqUe & fpontanei motus arbitrio excidit,va-

in objecto cogitato , quafit utnontatiecur cillat,tremit,firmareveftigiumauc loquinequir^
tranfcurrat fugiciva accentiOne » ut folet. Caufaeft,quod fpirirus vini opprimanf fpiritus
irmratio enimfpiritus diffugcrerionpatitur » artimales,occupata ioci parte,in qua verfantur,
metus , fed folummodd fiftit , ttiiriufque a- &ficlariguidosreddUntinmotni Vride dormi-

(smotuireddit* Oculotum& iriariuurrt ele- turitiatquedpiafa&ftupefaftiva{ ut papaver»
:io fpccics eft provocatioriis ad Deuffl * qui ex hyofcyamus.dcuca , &c* ) inducUntquahdam

tentiaj&providerttisfuS fhefkufd miracuk ebfietafisfpeciem,efu£tatacraflotumvaporum
jrdmltj riebuIa,UtvinUmfacit,iifdem rtimium augefcen-
ph Rifus dilatat os & labia fpiritumque ,

tibUs.PraJtcfea fpiritUS ahimales ntitriti vam ma*
itiriUo & fonore expelht laterum &pe(Sr.oris
» teriamdeprjedantur,quamfpirirus vini,arqueac
xuffatidriem efficit, fuffitnditoculosliquore» illa,depafcunt ; undchon terierefcunt fpirituS
animales,atque inertes pefagendis obfcquuntur
•lentus &coritinuusfifuerit. Hicprimowo-
«/wwoccurrit ,quodrifus vix propric fit paf- motibus.
vocanda » origine ejUs ex intellcctu derivan- 725. EbriusirriagiriariaVertigirie curiclarapi
perfuadet exrraqueiepofitairicaputiuimt
,cum rifum prsccdat femper conceptus rei fibi »
undehominipropriuSiSecundo.caufa ingruefe* LongiUs diltita errante Vifu non dl-

licra? ,
iis , tanturri eft levis fpirituUm coritaftus , fcernit,propius admoca fpeclat lctcd riori fuo, &
jctam altepenetransimpreflid, utalispafllo-
quandoque offlriia vidchtuf dffefri gehnina.
Caufa circumgyratidnis funt a&i in
infinuant. Ideo nulla curii aniffli pathematis
putatitiai
s
&
j
înitate, moVetur , VaUdequidemex fola orbem fpiritus,comptefli nefflpe vaporibus vini

ut (quodlibet eniffl liquidum cofflpteflid gyrare
iiarundam incorpore partiiim titillatione »
,iifpiam vel compofito ad gravitatem animi facitjUtpatetinaqua ) &qUoad vifufflperinde
ndri cOfflpefcat» moVeatur, feu ob/ectum,
eft.feufpiritus vif uales
|itu , rifumtamen aliquando
isttio.fempercumaliquaconjUhgitutdeledta- feuffledium,Nequeigrioramus, ex diuciria cir-

habet cuffl cumrofatione corporis rioftfi earidem riafcii-
liriCj unde exhilatado affinitatem
jiudid»moruslicet«iultdleviot, fesfeVera eft fnaginacioneffl.Caufaquddextetrid iri fe ruere
exiftimet,eftqui^fpiritusvifuales fe retrahunc*
|;rumgaUdiumjQuarto» objeclum ejtis » de-
j.frriitas , abfitrditas » infortunia » & fimilia* quofit ut objeclufflaccedere videatut,pra?terea
ad quas effedbi corrn confictavertigo &mdtusludic eos imaginarid
rri loqUafflUtdecaufis»
iiemoratareferripoffant » quibus lux aliqita quoquemefUjrie fcilicct mota in fe ptaecipiten-

ex genefalibus hifce riotis^ Dilaratid tuf<QUodprdculabjUncT:a non videant , eft ex;
jfulget
iiim dtis& labidfUffl,cdrttinuaexpulfidfpiritu$ fpitituiiffl debiIitate,cUffl hefflicfania & verrigd
E voeis.pectdris & latetum fuccuffatio, ex fpiri- qujelibet tcttebf af um rionriihil pariat ,& appa-
feritiameifcufflgyfatiohiS,quod&levioraanimi
,bus expartfis oriUntUr , praeCipue in f ifu fubita-
Suffufi quoque rubore oculi (utanfe ex deliquiacdrhprobarit. Quodrcs norifuoloco
,eo.
attc dittum.ubide lachrimis & gaudid & do* Confpieiant 9 eft ex refraetionefpirit uum v ifualiu:
Qq Vapof
90 3 SYLVA SYLVARVM, fot 904
Vapor enim eft medium inaequale , nequeabfi- qnam occulta? mordicationis& acrimonia; in-
milis confpedtui rerum excra locum in aquis. dolemcompiobet.Ficnsenimlaccontinct,dulce

Quod omnkappareantgemiha ,eft celer & ir- &corrodens ; Pineaenucleusacereftatqueab-
requietusfpiriruttm motus ( oppreflbrum ) ul* fterfivusjfructus rnbi vefcentes pueros fcabie i •>
trocitroque. Vtenimahtediximus, motus fpi- flceredicitur,ut omnino mirari non liceat.fi can.
rituum vifualium &
motus objedri fimilem effi- tharidcs corrodente & cauterizante virtute poi-
cit apparentiam» Quodadcelerem objedtimo- leanr.Nullum enim ex reliquis infectis non gt.
tum,fides teftitudinispercuflatalitro , tremula neratur exmateria craffiori obtufa. Corpus &
g minocrifparivideturmotu. cantharidumcolorelucefcit ; forte egtegio &
Minores hauftus citius qnam magni
726". coloretindraemufcaepavonesvellibellaeeandem
inebriant; vinum faccantes minus.quam vinum habentcorrodendivim.
purum. Caufaprioris eft, qUod vinumnontam Experimenta variafpeBamialaffitudinem.
continuodefcendatin ftomachi fundum ; fed 730. Lafficudinem curacbalneum, autinun-
diutiusimmoreturfuperficiei fupremae vapo- , c~tiooleo,auc aqua calida. Caufaeft,quiaomnis
refqueeomagisadcapur tranfmitrar propter- ;
laffitudo fpecies eft contufionis & compreflio-
eaquecitiusinebrier. Sic&offavino maceraca nis partium.balneum vero & inundho relaxat &
fparrnodo fit quantitas ) magis inebriatquam emollit; &mixtumcumaquaoleum praeftat fe
ipfumvinum. Ratiopofteiioris, quiafaccarum paracim adhibitis;quiaaqua melius partes fubin

infpiflatvini fpiritus ,neceostam facilein va- trat.oleumque poft redtius emollir. Experienti;
pores diflblvi permittit. Referunt & ebrietatis teftatur.ufum tabaci abigere laflitudinem.Ratio
amuletum, fi vinum faccarites hauriatur , poft quiarefocillat corroboratque fpinrus , patte
vinum purum. Idem adjumenrum adfcri- contufas aut compreflas aperit, & praecipue qui;
bicur oleo aut ladti fumpto poft ftrenuam po- opiatae virtutisbeneficio fpiritus reficit , atqtii
tationem. ficlaflicudinem auferc; utinfomno quoque e

Experimcntum unicum fpeBans commodum Venirevidemus.
aut damnum ex vino etiam modi- 731. Afcendentis collem genua defatigantm
cefumpto. defcendentis coxae.Caufaeft , quia dumpedt
jij. Vfus vinificcis &tabeconfec~tiscorpo- alternatutmontemfuperer,corporis onusgeni
ribus nocet , humidis &
fucci plenis prodtft.Ra- bus incumbitjin defcenfu,femoribus.
tio, quia fpintus vini depafcunt rorem aut ra- Expertmentum unicumjpeBans exuviai anima-
dicalem humorem ( ut vocant) corporifve , at- lium quorundam.
quehocmodofpiritusanimales fruftrantur. Si- 732. Exuviae animalium comparanturabar
cubihumor fufficit aut redundat , vinum di- tiquiscum rupttira fecundinarum ; fed mim
geftionem &
deficcationem humoris promo- rec~te. Singulae enim exuvia: haberent inftar n<
vet. vaegenerationis. Praeterea,fecundinaefunt tai
Experimentum unicumfpeBans convolvulos. tum generale tegumentum , partium figui

728. Convolvulus inter vermes maxime haud accommodatum , fed pellispartibus 1
generalis eft , produci folitus ex rore & frondi- aequorefpondet. Animantia pellem exuere f
|
bus , examina enim convolvulorum videas in Iitafunt , anguis, vipera , cicada , lacertail
arboribus & fepibus produdta , calamitatem bombyx , &c. Quae vero rejiciunt novantqKJ
frondium in arboribus & fepibus maxima ex fquammas,funt aftacus , cancer, teftudo,cock
parte, quod & nafeanturexillis & nutriantur &c. Exuvias repeririconftat,fed rejec"fcas fqu
iifdem» Vernumimprimis tempus ifta luemfe- mas.minime ; utverifimile videatur,fic d<
ftatur , quodnecros nec frondes tum defint , fquammariutfenfim defluanr dignofcuntu •,
aeneranturque plerumque fi diutius fpiraveric quenova; fquammaeinfignirenerirudine&mc

Eurus. Caufaeft,ventiiftiusficciras,cum om- litie, &
quodammodo florido colore. Cau
nis exputredinevivificario,requirat , nemate- exuviarum&defquammationispoflctvideriir
riafit nimishumida. Quodautem veftiri con- gens materiae quantitas in hifce animantibus I
fpicimus aranearum telis , fignum eft limofic quaeapta nataeftproducerepellem autfquam

ficcicatis; utincerris quasexrore& Solecoo-
, manv, deindelaxitas pellisautfquanamaemini
periuntaranearum celae. Virides quoque con- preflim carnicircumvolntae. Certum enimel
volvulos incernae rofarum partes gignunt , prae- a novapelleaucfquama veteremextrudi. Sici
fertimnon perflanrcsexperraeventos,in quibus animalibusnovumcornu vetusexcutit , &in;
rosmucefcit , fedmaximos &
plurimos con- vibusnovaepltimae veteres. Illae quoque aves
volvulos brafficae producunt , pinguibus foliis quae fufficientem roftro gignendo materiam h:
& putrefcere aptis. Convolvulos exfpirans ae- bent,roftra novant , recenfque roftrum vece
ftasoftendit volatiles , mutatque in papiliones k>cum praeripit.
autaham mulcam. Datur&eonvolvuluslanu* Experimenta varia fpeBantia pofituram.
ginofo corpore magna cum bombycibus affi- corporis.
nitate. 733. Decubitus nonerectus , fed inflexus.i

Experimentum unicum JpeBans mufcas infternendo lectofit aut cruribus furfum a
',
Camharides, tractis ,-utinftatu corpons , maxime eftfali
715). MufcaeCantharidesgeneranturexver- bris. Caufa quia ftomachus , ficminuspei

,
me aut convolvulo ; fed fructiferarum arborum fihs , corroboretur. Videmusenim ftomach

quafdampraecaeterisinfidenr, ut ficum, pinum, laborantes , cruribus furfum attractis gem
rubumfylveftrem;dulci omnesfruttu , qui ali- bufqile ados velutadmofis mire juvari ; &c a
trir
, ,
905 HISTOR. NATVRAL. CENTVRIA VIII. JJOtf
damnatos in ipfisaerumnispingui
rriremes elle introfumuntur, tabacifolum nmus betel can- f ;
&velutbenehabitocorpore. Ratio , quia fei- tum ore manducacur , cumpauxillo vifo:plu-

(ilis ftomachum aliquo modo fupportat
vita raejusgeneris dari fi non dormitet inquifitio
,
quem ftataria & crebri inceflus penhlem fa- nequedefitcorre&io a veroalienum haudfu-
,
:iunr. Vnde exercitia deligere prolongandaj erit. Quaere de hyofcyamo , mandragora ,

maeconducit quaeartus magis quam ftoma-
,
crocitamradicequamflore , de folio Indico ,
:hum aut abdomen movenc,ut fedentes remi- ambra, amomo Aflyrio, haben poflit nec fi ,
*ent,aut ferram reciprocent. non de pulvere purpureo, quem kermes vocant,

734. Hemicranias&vertigines potius a
diu- & inuniverfumdeomnibusiliis, quarihebnant
urnaieflioneparir furre£tio,quamfeffio. Caufa &fomnumprovocanr. Ncta , quodtabaci ra-
:ft,quiavapores,fedendocolIe6ti fubito motu dixautfemennonfumatur , utpote validiora i-
apuf magispetunt. pfisfoliis.
Qui parti alicuidiitinnititur, ftupidam Experimentum unicum jpeBans piBuram

735.
am reddit , & , ut ajunt, obdormifcentem. corporum.
âufaeft , compreflio parcis, incerciufa fpiriri-- 730. Turcae pulverem habent nigrum eX
luslibertate acceflus. Compreffa; partis rela- minerali Alcoholeconfeftum , quem tenui pe-
atio compun&iunculam fentiri facit exregreflu nicillodenigrandis palpebris illinunt , ut oculi
pirituum. albumelucefcat. Eoclem pulvere tingunt cilia
Experimentum unicum Jpeilans annospeftiferos.

& fupercilia arcuatim produ&o. Xenophon
memoriaeprodiditMedosoculis fuis pigmenta
736. Annos( perhibenteteftimonium expe-
ientia peftisfufpicione infamat & infalubres adhibuifle.Eadem tinctura crines & barb* Tur-
)
cis utnigricenr, prasftat. Noftratesetiamut
are perfuadet ranarum , mufcarum locu— &
,
,
fucaracaniciementianturjuvenilisforrnajvenu-
arum multitudo, &c. Caufaexabditonon e-
ftatem , varieexcogitatisadjumentiscrines de-
lenda, cumhaecanimantia , ex putredine na-
nigrant , eofquepedtine plumbeo fimilive ad-
1, oftendantannum ex generali difpofitione ,
jumento comunt.Chinenfes prava corpons con-
jtifqueconftitutionevelut confpirare m mor-
fticutione ( olivaftrienimfuntcolore) cincmnt
os & putrefadtionem. Eidemprognofticofut
malasadhibito purpura: artificio , Rex ptaeci-
ite Centur. 6. dictum ) locus , fi vermes con-
pue& Optimates. Ingenere , barbari omnes,
jperint mala in quercubus quandoque re-
qui nudi incedunt nonfolum tinguntfc , fed
,
:rta malignam enim aeris temperiem haec fub-

:
concidunt, raduntquecutem , vanifque ador-
lius eproximoreprasfentanr ,quam fenfus pe-
nant operibus. Indis ad Occidentem idem in
:trethumanus.
morepofittim, &
antiquis Pictonibus Britto-
Exptrimentum unicum fpeftansprognofticon nibufque frequentatum , up colligere liceat ,
intenfiorU brum&. exornaturosfe hominesaviumplumis» fialiqua
737. Exrufticorumobfervationibnseft, an- fuppeteret ratio
, autad minimum teftari vellc
>sinquibus abundaritfru&us vel baccs fpi- nitidam cutem pro veftimentorum nitore,
ealbae,vel::ynosbati inodori, portendere hie- Experimentum unicum fpeBanS ufum batnei
es acres. Caufamin divinae providcnciae ar- & inunBionis.
nislatere llli ajunc , quas ( facris literis ceftL 740. Miramur, ufum balnei, partemdix-
is) nepafleresquidemincerram cadentes neta:, indefuetudinemabiifle. Romanisac Grs-
igit , ut tanto illuftrius praebeat fui notas in cisfuircibiinftar&pocus. Hodie apud Saracc-
infervandis avibus per illasanni tempeftates. nos nondeperiit ejus ftudium noftristantum ,
c naturae fcrutinio haec forte caufa promatur , velut mcdicationis partem agnofcencibus. In
iod praecedens aeftas calons laboravenr & ea fum fententia , balneum eo , quoRomani
:fe6tu &
humorisabundantia quodprodu- , ufurparunt modo , nocuifle fanitati , corpus
ioiftorumfru&uumcomprobat.Neceflepra;- emolliendo , &confumptioni obnoxium red-
rea frigidos vapores magna copia refiduos dendo. Turcis illud magis attemperat viclus
fe,nequediflipari,undefrigus hiemis fecucu- jratio , cumpotus aquae atque oriza , qua ve-
:intendicur. fcuntur , aliufqtie cibus modici nutnmcnri^

Experimentum unicum jpeBans medicamett- corporaeorumfolida& durareddat , ut vanus
ta qu& condenfant & fpiritus fit metus ne eosufus balnei debilitet. Gaudent
refocillant. praeterea Turca? vitafedentaria raraquedeam-

,
738. Turcis in ufu eft potus , quem vocant bulatione , quo fit ut minus egeftusfudor bal-
loffa , exbacca cognomine » qiue nigricat in- neumeis commendatiusfaciat. Verum ramen,
arfuliginis , & acri neque aromatico odore balneo & pra:cipueinun6tioni recle adhibitis ,
\\. lllalnpulverem redadta ab ipfis fumicur in ineflefanitatis & proloDgandsvitae adminicu-

ûaficcalenteut hauftum admittar. Et potu lum.Sed ha:c alibi inter experimenta Medica ex-
tunturinfuistabernis ( quaevdcancur Coffa- ipecl:anc craciandi opporcunicacem.
oufes ) corroborante cerebrum cor dige- & Experimentum unicum fpeElans chartam
ijionemque juvante. BaccafanehacCoffa, ra- undulatam.
ix & folium betel folium rabaci , lachryma
, 741. Turcae egregij funt artifices charrae
apa veris f opium ) Turcis ufitatifllm um , quod
(
. quam vocamus undularam ; induftrianoftrari-
lecum collere puterut , condeniant fpiritus , va- bus ignora. Varios fumunt colores oleo tindlos,
dosilloshilarefquereddunr. Sed vario ufus eofque fingulis aquae guttis infpergunt , a~ &
iaododiftmgui videntur; Coffa enim&opium quam levicer motitanc , qua deinde charram
Qq z craf-
,, .
907 SYLVA SYLVARVM, /fe* 908

craffiufculamhume&ant qui venarnm undan- Experimenta varia fpetlantia dentes durasPub- &
rium dudtus trahit,utveftis aurmarmor. fantias in corportbus aatmanttum.
Expertmcntum unicum jpeftansfepia atrd-
Si dentes inftaut andi ratio fuppeteret , dete.
mentum*
ctonaturse myfterio gloriari liceref, intendani
742. Mirariliceat.avibus beftiifque om- ,
homines in hanc rem cogitationes. Quicquio

bus &pifcibus rubere fanguinem , folifepiae
fit,naturadentismeretur inquifitionem, atque
inftaratramenti nigricare. Putetfortealiquis
acaliae partesanimantium.
caufameffeex fanguine admodum percodto ;
cum videamusinfarciminibusvulgan ufus fan- 747. Quinque funt in corporibus animan
tiumfolidse duriorifque fubftantiae: cranium
guinernebullitione nigrefcere. Sepia autem in
dens, offa , cornua , ungues. Caputpaffim o-
deliciis eft, avideque expeticur.
ftentat plurimaiftiusfoliditaris,quod&craniurt
Expertmentum unicumfpeclans incrementum habet exintegro offe,dentes,maxillariaoffa,&
ponderu terra. duriufculumilludaudirusinftrumentum , und.
743. Referunc , quorum fidem nefas in cornua pr6deunt ; ut fabrica animantiumfi
dubium vocare,terrame locisNiloadfirisfum- velurcompagesaedificij, cujus parietes & ali
tam fi & humedtatio & confumptio praecavea-

, columnistrabibufquefuftenrantur , cum te£t
tur , linguiifquediebusadpondus explbrctur, elegantius elaborata conftent eximbricibus
eoconftareufquead decimum feptimumlunij-, plumbo aut lapidibus. Aves tria habent ipfi
quadieNilus intumefcif, pondereque augeri peculiaria,roftrum,ejufdemcumdentefubftari
donecflumenjuftam impleverit alticudinem. Si ( dentibus enim carerft) teftam ovi ,
tiae per &
«onlaborarnarracionis veritas , non aliunde nas,cumca)carnihilfitab unguediverfum. Se
ntfiabaerecauiam habec , qui tum condenfari animantia nulla,quibustefta folidior(utoftre
incipit, atqueitannuacur exiguo cerrae , in m conchae , mufculi, peclrines, aftaci, cancri,ti
humorem,ponderisincrementum.ExpIoraturn ftudines fluviatiles , fquilla gibba praecipi
, &
quoqueconGilo&appenfoTabaco , decedere reftudojoflahabent interna , fed cartilagin.
altquancumprioris ponderis , fi igne exficce- tancum.
tur: aen poft expoficum recuperare quicquid 748. Offa jufti incrementi menfuramnad
deperdidir. Videri poteft , flumen augefcens manenttneademmagnitudine, cranium qu<
integioaeriscorporiin vicinia circumflui , alique,&cornuainquibufdamexura renovantr
quam inferremucationem. Nam (quod caufas dentes in ftatu velut crefcendi non augentur,n
admirationis potiores habetjex vero narrant,eo quodufus eos atterat. Vngues continuo ct
die , quo Nilus intumef ctt, graves plagas in CaL fcunt,etiamroftra,adeoutemineant, quae in
loexoririfolere, quilis &pfittacismutantur.
ExperimcntavariafpeBantiafomnum. 749. Pleraquedurae fubftantia recefferu
744. Quivaldefrigent, praeferrim pedibus, ad exrremascorporispartesjutcrantum , cc
iis fomnusimpeditur. Caufapotuitefle,quia in nua.dentes, ungues,roftra. Offa folummo 1
iomno requiritur libera refpiratio , quam frigus interiorafunt,carnis amidlu praetexta. Vifctl.
prohibendo nocer, Videmus ex acri frigore na_ omniacarentoffibus;nifiquod aliquando osi
fei refpirationis difficultatem. Altera quoque cordecervifuerittepertum , forte &inalusl
caufafuerit,quiafrigusciecin auxilium fpiritus, nimantibus.
uttam colledti afcendere in caput nequeant ; 750. Cranium cerebri receptaculum el <
quodfomnusfemperrequirit. Vnde dolor& & quod medullam refert. Spina dorfi medulk ..
ftrepicus rotidemfomniobftaculafunt , quem habet informem, maanacum cerebro affinii-'
contratenebraeconciliant. te , quaequealiis corporis offibus diverfat.
745. Quidam de quibus experi-

ftrepitus ( Mandibuk non continent peculiarem medi •
inentoiiz.egimus)fomnofavenriutflatus ven- lam,fedparum pulpofaemedullaediffufum; de

ti.aqua profluens,bombusapum, cantusmollis, tiquoquemedullje fpecies per fubftantiam il
]e&io,&c.racio,quiaexcicantinfpiritibuslenem ftribut£eadfcribitur,quamfenfatio& dolor :
attentionem , & hanc quicquid promovet fine ficit,eftque-potiusnervus , cum medulla fenf
]aboregravi,fedarfpuitusnaturaIi & difcurfivo fit expers,utfanguis.Cornuaprorfuspartes fu:

motu a&uofos. limilares,ut & ungues.
746. Somnus nutrit , autfaltem corpora 751. Inter fubftantias foliditate notabile .
confervatdiufinealimento. Beftiaequae pcrhie- nuilafenfuprsedicaeftpraeter dentes;neque d

mem valdedormiunt (
quod de Vrfis annota- loris tantum fenfu valent,fed & frigoris.
tumreperio ) pinguefcunt durantefomno , et- SedaIia,quibusfubftanti32obdurefcitcornt'
iam nonpaftae. Vefpertilionesin furnis reperti ges,relegemus in fuum locum,contenti inftitu.
funt,alii(quecavernis compadifuprafemu-
, dedentibusinquifitione.
tuo unde fatta
, conjedtura totam illis hiemem , 752. Denteshominibustriplicesfunt : acufo
dormiri & nthil
, comedi. Inquire an non apes , ut primoresfive principales;Iati , ut molarei
hiememfomnotraducant melliqueparcant ? , caniniautacuminati prioribus inrerjecTri. Sl
,
papiliones , nonranturh fo-

aliaequc mufcae , inventi- homines quibus os concinuum p
mnoindulgent , fed velut mortuae quiefcunt dentibus fuit , exilinora difcriminante fing'
modicoSolisautigniscaloreanimanda?. Glires los ; quod de Pyrrhonarrarur. Animanil.
aftateaut hiemealiquot dies impafti dormien- quaedam oblongos aut eminulos habent denti,
dovivunk quibrochi vocantur , ut Vrfse,Lucij , Salml'

ne
, ,
909 HISTOR. NATVRAL. CENTVRIA VIII. S?I C3

nes,Canes,fedraro,qua.dam dentes dentibus Experimenta varialpcbianti<igcner..itioncm q?
r
ue-
indivifim junctos , uthorno , equi qusedam , ftationem animantiu?n in. utero*
.dentesprarcipue primores five principalesden- y|3. Aiii.rhantia qiiidain eeftis aniri tempe-
;tibusinfertosinftatferrae,ut Leones Canes. & ftaribasgenerant,utdama,ovis , cunicilli lyl-
Quibuf dam pifcibus varia dehtiurn feries u c lu- , veftres,&c»avesp!era:qne& pifces. Alia q.up-
iciis,Salmonibus,trutis,&c. pluribufquealiis a- visannitempore tir homo,&c. &ot\inia dome-
tquas falfashabitantibus.Anguesaliique ferpen- ftica, Ut equi jpptci , caiies , feles, &<j» canfa
res venehatisfuntdentibus.quosttiale videas a- genefationis qualibet hnrij cempefbtc , eftco*
jliquandofumiptoaculeisi piat Redtirtdantiaenim geherationem unifor-
;
7Jj. Comutaanimaliafupefiori dentiumor- memprorttovec, qtiEgemirtoex fohre fliiic, vel

cline carent,neqiieinferiorideftituuntur , quae naturaanimartcis , fiilltid calidufn rmitiidum, ,
fuperiorem habettr. Sedtameninillisejufdem aut fanguineum fuerit , velexcopiofd ntufi*

fpecieianimantibusnonfequitur , fi fubftantia mento. Quoadprimam homo,equi, cahes, ,
cluraindentes fuperioresnonmucecur, in cor* &c.quibusad generandum quadibec annitem-

nuaabirenec concra.Damisenim, quinon cor- peftasfavet, calore&humorefuntauclioiibus,
nuti,defunt dentes fuperiores. coliimbaraviurhcalidiflimae& humidiltirriae fje-
754. Eqiurrimidenremferunr,quem vocanc piflimefcetusedunticicuresperperuo fere* Da-

5nomonem,quo dignofcitur trium amorum te- mamelancholicum & ficcumanimaleft , quod
;ieritudo,quadrimidentem,quo astas adulta 4. timidicas probac carnifque duriries. Ovisani-
innorum , atque ille foramen habet pifae capax mal eftfrigidum utapparecexlenicace,
, &quod
nuotannisminuifolicum donec ocjenni dens
•, farobibanr. Plerifque avibusficcior , quam be-
aevis fiat , coalitumqueforamen fuiveftigium ftiis , fubftanriaeft. Pifces funtfrigidiqtiodad
lon relinquar;&CUncnocaminore equi evanU- fecundam caufam , qtneftalimencicopia: ho-
fTeajunt. mo,vacca,fus,eanis , &c. largius pafcuncur
755. Denriunt pueri,eumanrium aut fefqiii heque obfcurum , animantes fylveftres raro
:nnumagunt. Septennibus primi dentes mu- generate, cicuresfiputs .•
quod &calor &nu-
antur novis.Inmultis dentesmolaresprodeunt trimentiabundantia prxftar» Coeundi tempus
, &
nno vigefimo trigefimo quadragefimo. In- aferisobfervariSeprembrem , certtim eft,quia
juire generationis modum. Ferunc Defmon- quicquid alimenti &
graminis conferc arftas ,
liaeComicem, proveftaequeaecatisfcEminam , cedicinhanc generandi facultatem. Quo ma-
itpote quae ad centum &
quadraginta an- turiusSeptember pluvia madefcit, eo ciciusca-
ios vitam produxerit, bis terve dentiiiTe , to- tulciunt , ficcitasretardar. Ovisquoqne, mo-
iefque veteres dentes novis fuccedentibus dicecalensjgeneratcircaidem tempus aucpau-
lUtaiTe. lo artte. Sed quibusftata &incirc'ititum recur-
756. Dulciadentibus rioxatficreant » ut & rens generatio , verno fartuioperamdant , uc
dercurij inun&io , nimifque calida & nimis aves&pifces* conferehte , adpriparacionem
rigidaarquecatharri: dentiumdolof acerbifE* &hierhisdeliquio &
calofe fomentoqtie veris.
luscenfetuf* Alia qnoque ratio eftdeflnitae fua periodo ge-
757. In dentibus harcconfideranda. i. con- nerarioniS,eftquefelatio geftatiohis ad tempus
:rvatio.a. albedinis.nedepereat, cura. 3. ex- gerierationis , cum hullum animal novo ftudeac
mrio eorum minori cum cruciatu. 4. Odon- partuijfaemella uterum geftante nec parcun- ,
ilgiaelevamen&medela. 5. artificialis infertio ente,aut catulos in lucem edente.Ideo di£tar ex-

bi defuerincelifi, &pdftremotlla magni mo- perientia,fub!atisenido ovisautcatulis , redire
!ientireftauratio,ubi proVefriofeos aecas ab- ad Venerem,repetiris etiam vicjbus.
'.unpferir. Inftanriajquae inhoculcimoaliquam 759. Nonnullis animantium in utef o geftan*
|raebentverifpeciem,funt,feta in nonnullisde- dis tempuslongius breviufve prsflxit-natura.
itio , roftrorum in avibus reftauratio. Quae ean- Mulier novempletumqueinehfes expler vac^ ,
emcumdentibus materiamhabent, &cornu- ca & faemella ovis, fexfere dama; novem ; e- -

,
!;m. Accuratius hic igitur opera eollocetur in ex- quaeundecim, canis novem Septimanas j Ele-
Jilorattdomodo. Haclenns tamen latet dentes phas geftare uterum diciturbiennij fpatio fa- .-
Srovocandiartificium. Quarerenteturcornua- bulam enim fapitquicquid dedecerinio vendi-

'leelicetedetur inbeftiis , quae illis carenr, & tant. Duofeinavibus offetunt qnatfiguntat-
[Uomodo/ &largiofafolitoutproveniant, ef- tentioriem , quid diflideat a coitu oviexclu- ,
icere , velutquoliceat bovisauc vaccae caput fio, deinde ab ovo exclufo , teftaruptura. At-
iimplis cornubus reddere ornatius , & in fu- que in avibus minor eft temporis diverfitas ,
mlaaecacerriagisacuminata quae fiunt cornua qtlarnaliis animantibus ; efttamen aliqua. Gal-
acere magisramofa* Ex talibus expefirrientis lina enim ihcubacui tres impehdit hebdomadas,
:onftabic, quantum ars tam

duraJ fubftanriaJ Gallina Aiiatica,anfef,anas, fnehfem. Dealiis
lominetur. Difpice etiam , in avibus adhuc quxre. CaUfa tantae qUoad teiTipus difTentatis
enellisadhiberiquidpoflic, utlongiora majo- inter animantia,eft aucinatura fpeciei,auccon-
:aque fiant roftra , unguefque grandiofes & ftitutiouteti. Quoad pfius, quaetardius matu-
,ongiotes:& pueristindcura parari aut fimile fefcUnt,diUtiusgeftahcurinutero utdocemur ;
quid , uc dentes eorum validiores meliorefque exerhplo horhinis. Elephas longam fequirit
generentur. Corallium commendatur tan- morairi jUtjuftam adolefeehdi menfuram im^
quam dentientibus puerulis futurum adju- plear.Sedinplerifquealiis fpeciebus conftitutio'
'fnento. nteri(id eft , durities & iiccitas ) cum priori

Qq 3 caufa
, :
:;
,
,
911 SYLVA SYLVARVM, /h* 911

caufaconcurrit.Pullusentm equinus quadnen- habet praeterea in le naruralem appetitum qui-
niofere egetutadolefcat,fic&hinnulus , vi- & efcendi;partimetiam , quia corpusquiefcens
tulus. Catuliautem,quibusp!erumqueadole- validiorem ex refiftentia corpotisin quoquie-
fcendi periodus novem includitUr menfibus, to- fcit, patiturcompreffionempartium, qnam e>
tidemieptimanasinuterogeftancur. Avesucmi- fe fic vis major
habeat; ut adhibenda quae ftaci ,
noritemporepartum diftinguunt , ica&minori fuo decurber. Sienimcorpus ponderofumfi

adolefcunc plcrifquc earum incra duodecim
;
penfile eriamex filo.impnlfus enraequefacilis
,
menfesabfolvencibusincremencum. ac fi omnino moveretur.

760. Animahbus quibufdam unicus partus 764. Corpus ingens aut perpufillum tart
numerofampraebecfobolem;uc canibus lepo- , longe projiei nequit quam aliud mediae menfu
,
ribus,cuniculis ,&c.aliauniparafunr , ut mu- rae , urrequiri videatur ad proportionis legen

lier,leaena,&c.poceft illud contingere ex quan- commenfuraca corpori morovis.quaemoveai
titate (permatis requifitiad unius produdfcionem Caufaeft.quia impulfio nbnfit finevirtnte cor
iftiusfpeciei; quodfiminusexigatur, majorad- porismovenris& êfiftentia moti ; corpusau
mittipoteft numerus,fiplus,minor; autex parrem fienormifirmagnitudine,tardius cedit ; 1
titisutericellulis , inquas divifum fecernitur exilitate,non fatis valide refiftir.
fperma. 765. Innotuitvulgo, nullum pondus tar

Experimenta variajpetfantiajpecies vifibiles. fortiterpremcrc &
dirumpere fi alteri corpoi
761. Extra conrroverfiameft, lucem ex re- imponatur,quamfifuperne in illud lmpcllatu
fra&ione aequeaugeriacres coloratae. Vrenim autpercutiatur. Forteaeri aliquid tribuendur

folidi, in aquaefundo crefcirmagnitudo, fic & inpromovendapercuffione. Sedcaufa mihi v
candelae , quaefubaquis laternaeimpofitatcne- deturprsecipua , qwiapartescorporis motie
tur. Audiffe experimentum memini , cicindu- impulfu aut motu graviratis continuas in fe aeqi
& fubaqua collocatasad alli-
lasvitris infertas habenrcompreffionem deorfum, ac projects 1
ciendos pifces. Sed hadtenusmelater, an uri- ernifTaeperaerem,antrorfuro.Concipioquoqu

nator fub undisoculos aperros gerens ,rergo- celerem iftiusmotus impreffionem praeveni
que innatans , res inaere contiicutasaudras an refiftentiamcorporisinferiorisjvirium priorit
diminutasconfpiciar. Indubiumenim, fi oculus te ubique efficaciam fuam comprobante , ut
confiftat in medio tenuiori, objedtum in craffio- infinitisapparetinftantiis.
ri , increfcereoblatam fpeciem. Contra', oculi Experimentumunicum Jpetlans titillationem.
radiis denfius medium rranfeunribus , fi obje-
~j66. Titillatio maximepercipiturinplar
ctum confticuaturin tenuiori.quidfuturum fir,
pedis , fubaxillis, & incoftislareralibus. Ca •
me latet. facft,tenuitas cutis, quae hafce partcs vcftit,i •'
761. Penicius fcrutari expediat , an non re-

raquoque earnmconrte&ationr. Ommseni
.
flexio magnam facere poffit refractionem ,

titillatioeftlevis fpirituum motus , quem cu {
quamradij re&e cmiffi. Ex. gr. fume vacuam

tenuitas , repcntinus & rarus contradtus pron
pelvim , eique aureum nummum impone aut ,
vet. Sicpennaaut juncus labiis aut malis le •
aliudquodcunque , tum iongius a pelvi rece-

ter inerrans , titillationem ciet , non res ob: -
de, donecevanefcatnummi confpecTrus, utpo- aur durior eontaclus. Quod ad reper (
fior
teextraredtam lineam. Pelvis deinde aqua re-
num contactum patecnemincma feipfoti ,
'»
pleatur ,illumlocononfuo repraefentabitrefle-

lan palmam quoqueaequetenui , ac jam di(
;
{'
xio. Vtigiturprocedas inferefpeculum pelvi

,
partes , cutctitillationem non admittere , i
aquarepletae , fuppono , non confpiciendam
concrectarionis frequentia. Titillatio quocj
dire6te imaginetp , aut angulis aequalibus , fed
rifummovet. Caufaforte,emiffio fpirituum
obliqua. Ignoro , anhocexperimentum non
ficanimae ,fugatitilIationis, inqua fcmper r.
poffit eo modo inftitui , ut indeprenfo oculis
tatur refultus & retroceffio partis ut eam de< •
fpeculo prodeat in confpe&um imago. Certat

net.In naribusquoquepennaaut ftraminein •
hiccumvenuftarenovitasiimagine, fpiritusin-
rius titillatis fternurationem cient; quae fubita
ftar,aerem occupatura &
inde confpicua. Ex.
fpirituum emiffio eft,& humorem expelht.Efl
1
gr. ex adverfo cifternae aut paludis collocetur

cumdoloreconjunc~tatitilIatio,ut tolerari tl
diaboh pi&uraaurquicquidvolueris, netamcn
queat.
aquaoculispercipiarur aquae imponatur fpe-
,
Experimentum ttnicumJpetlanspluvM penu-

culum. Siexobliquo.pidturadiaboh , vifum
nonaqua , diaboli inftar obvium habc- riam in ts£gypto.
feriat,
Iam a longo tempore apud Oxonienfes fa-
bif . 767. Mirum, inundante ./Egyptum Nil»
matenetjMonachum Rogerium Baconiumin- ut fieri confuevit , tenuesaut nullasinifta •
terbinos duorumtemplorum obelifcos tranfi- gione pluvias fentiri. Caufa referri poffir,vcl I
viffe per quodvitrorum ope tum cre-

aerem , aquae , vel aeris , vel utriufque naruraro/ Aqi
debatur fadum , cum tamenterrae inambu- _ fi&longiorattendatur procurfus , cumpemi
laret. raptadefluxuminusexhaletquamftagnans; :
Experimenta varia JpeEiantia impulfionem ejusconcodtio cumprobeconcodra nonad»

,
(&vercujJionem. evaporer ac cruda ur aqua fuppofiro igne ebi I

,
763. Corpus grave ,femel motum facilius

, liens parcius emittit vapores modico a priii
impellitur , quam primavice cum quiefcerer. codtioneinrerfticio , quamfubipfum initiu.
Caufaeft,parrimquiamotusdifcutit torporem Conftacetiam , aquas Nilialiis dukiores gu X
{olidicorporis,quodpraetermorum gravitatis arbitrodeprehcndi ; in calculo quoque &rr>
h-
91$ HISTOR. NATVRAL. CENTVRIA VIII. 9*4
ancholfahypochondnacacomarendari ; unde mis.&forre-chionocamits feu nivium condiro-
virtusleniendi arguicur ; &per clima calidum, tiis.&c.diuadmodumfervari. Necjtie opuscft;
plana nec fylvis aut montibus umbrofa regio- firevocemushucilloexperimento dic~ta repe- ,
ne. deferri; urneceffefic Solem magna vi itl- titione eorum qua? (pe&anr annihil .cionenu
;umbentem fluvioadimerecrudicaces. Ae^ciim- Nempe fi tcia purrcfaclionem caufari folica
jutariquearfparresejus mhac pluviaeegeftate prohibeancur ,penicusarceripoceru corttiprid.
jrimas effe concipio ) quodtenuis ex fe& fici- Primum eft , ucexcludacur aer qiiicorpusca- ,
:ulofusfic,aqiieumquenumarem avide abfor-. cice fubruit, & cnm fpiritu ejus in diilblutio-
jeacperque incegrum corpus icadifpergat, ilt nem veluc conjurat. Sccundum , ne , qnod m
ub vaporumformaremanerenon paciacurqui- ambicu corpus eftadjacerque , ejufdem (ic ma-~
>usin pluvias incumefcac. ceriae fed hecerogeneum plane quoad corpus
,
Expertmentum unicnmjpetlans clarificationem. conlervandum fic enim alcerum recipere ni»

;
768. Diximus nculode peccolacione filla hil , ex alcero progredi nihil poreft. Taiia (tint
lempeinrerna ) albumen ovi lac clarifican- & Mercurius,fuccihtimaibumin herbis, mufcis
lis adhiberi Iiquoribus. vEgyptij aquas Nili & ejufmodi corporibus. Terrium , uc corpus
& clarificanc hauftas cifternis vel va-
itaeparanr confervandumnon fireamole , ucfponte dif-
isexlapide, & agitacascum paucis amygdalis fluerequearincorrupcionem , etiam nihilo c
ontufis,quibus onficiavaforum inungunc, re- jtisegredience inaddcum corpus. IJeo cenue
novencquc , ubi paululum fubfedecmc Pro- pocius &
parvum fic oporcec , quam vaftum.
uerirclarihcarionishujuscum amygdalisexpe- Dacur& quarrumadjumencum , uc fi corporis
imencum cransferre ad recencem cerevifiam confervandiea magnicudo , qua plerumque
fir
utmuftum , ut acceleretur expurgationis o confpicicur , cumcocpus conrinens pradirum

era. ficfaculcace accraheridi exficcandi humiduin &
Experimentum unicum jpetlans plantas fo~ corporis concenci ,neincerius inchoaca iuva-
liis carentes. . lefcac^putredo , quamvis nihil egreductir. Me-
76$. Vix reperiuntur vegetabilia quce fo- , mini narrare Livium , repercos aliquando fti-
isdeftitutaramoshabeanc ; nifi cocallium ex- ifteduos loculos plumbeosin quodam monu-
ipiatur.SeddeferraS.Mocarijin /Egypto plan- mento ; alterique corpus regisNuma: , alceri
tmalunr,longam,foliiscarentem, nigncolo- libros facrorum rituum Pontificum difcipli- &
s.inftar corallijramofam, nifiquod verrice fic namfuiffeinclufa. Loculus cadaver continens
laufo.IHasdibusexcepta&acjtiae impofica mi- nihil exhibuic nifi paucos levetque cineres ia
iminmodumexplicacur •, invafirquepopulum extremicatibus;alceriibros icailkfos noxxque

jnfiniisadficumfuperfticio , quodmulieribus prorfus experces, acfirecens AmanuenfiVfcri-
lpartulaborancibusopiculecur. pcurafuilTec. Erancaticem inmembrana fcripci
Experimentum unicum JjpeBans materiam &candelis excera,quarum iri facris vigiiiis u..
vitrerum. fuseft, te&i velutinvolucro cer quacerverepe-
770. Vitriscryftallinisapud Venetos mate- tico. Hinc colligas , RomanosregnanceNuma

aeftexmixris aequa proporcione lapidibus , nonadsquaffe/Egypriorumindtiftriam incon.
uosex Paviafluvio Ticino deyehunc, herbae & diendis balfamocorponbus; unde fecucafuerit
jjufdarnnoxiaecineribus apud Arabes di&ae , corporis inventi confttmptio. Norant Plurar
all.nafcentisindeferto inter Alexandriam & chus&alij, cum Auguftus Caefar inviferer Ale-
.ofetcam. /Egypriis haec primo forciiris ufum xandri Magni fepulchrum , cadaver incegris
rarbet , poftmodum cineres in maffam , velut inconfuflfque reperrum fuiffe dimenfionibus.,
pidem,compreffbs , vendunt Venetis,futuros Balfamum tamen, quod praeftanriffimum fuiffe
smaceriae virraris loco. par eft,nimiamcadaveris molliciem adeo pro-
znerimentumunicum fyellans prohibitionem pu- hiberenonpocuicucexfolottafi conractu Cae-
tredinis &
longam cadaverum confer- far cocum deformaverir. Augechoc mihi ad-
vationem. mirationem , cum Mummiae /Egyptiaca: di-
771. Non tralariciam meretur animadver- cancur velur Iapidefcere. Neque enim difcri-
onemilla cadaverum per annos complures menvideo, nifiunum,quod plurimum ad rem
onfervatio , mtegris neque ullaex partefugi- facic; nempe qtiod prifcce/Egypciorum Mum-
nribusdimenfionumnotis; urin mummiis/£- miaevariislirtteis ,gummi inundis,fuerinr in-
ypriisapparet quarum nonnullaeperduraffe
;
voluracinftar cerari ;quibusomnibuscaruir A-
redunrurrriaannorum Perfpe&a qui-
millia, lexahdricadaver.
emeftipfisratioeximendicerebrum, quo- & Experimentum unicum jpeflans copiam nitri
Him corrupcionem vix arceas,vifcera;fed id ran- in quibufdam httorihttf»

noneftjucexpcimatadmirationem. Videmus
ii
77i.Propearcem Catiffjputeofque AffanioS
inimquVn mollisfubftantiaficcaro, & facilli- inIdumaea,Iongoitineristra6ru, matejlicet rs-
lae nata puttedmi prae caereris corporis parti- motius, velut &
propinqUo percipitur ; nit ri ex a-
iius.Sed videri pofferexnoftra dbfervatione& enis fulgore viciniam menrience;canca nicri co-
Sxiomace, quod centefimo expetimento dedi- pialittusilludexundat.

nusjputredoexmeoconceptu naturalis corpo- Experimentumunitum JpeSians corporaqu&
Inmperiodus , tantum effe accidens ; nec tnate- acju&innatant.
viaacceleratae corruprionis caufa. Vnde ftatui- 773. Mare mortuum j bittimen egerens 2
:ur,corporain ambra fplendenti , Mercurio, tanca eft fpifBcudine,uc animancia manibuspe-
lialfamofdequojamegtmusjcera, melle,gum- dibufque ligatis inje&a ei innacavcrinc , nee
Qq 4* fub-
,, ;•
915 SYLVA SYLVARVM,/^ 916

fubmerfafuerint. Quodocemur, depreffionem Experimentum nnkum JpeBans judicia de aerts
falubritate aut contra.
fub aquanihileffe prxtercorporis pondus,quo
excedicaquaepondus ; adeo ur tam ponde-
illa 777. Nonignave oportetinhoc incumbere,
rofa validaque reddi poffitex Mercurio forte ut qujecumque deligas corpora autloca ex- ,
auc fimilibus , ut fuftinendoferrofufficiat:cu- ploreturaerisfalubntas autconrra, tam quoad

jusreinullum videoufum,(eddandamimpoftu- anni tempeftates, quaminhabitatamregionem.
rsoccafionem.Eadem ratiooftendic omniame- Certum eft , inaliis atdibus magis , in aliis mi-
ralla,aurum excipe,Mercurio innacare.. nuspericulieffe conditis &
arcocreisa mucote
Experimentum nnicttm jpeSlansfpmitem qui pa~

Neque temeremihi perfuaferim carnem autpi
fcemcitiusin hocquamilloaere fentitenoxam
rum aut nihtlconfumit.
Egrcgia funtexperimenra, quasrebus iftiufmo
774. Ajnnt adradicemcollispropemaremor- dinecdumperfpedlisfacemallucenc: commo
ruum , lapidem reperiri nigrum ( habitum E- dantenimnaturalibus tempeftatum prognofti
remicis in parandi ignis adminiculo ) qui car-
cis,meliusquam Aftronomica: folerciae admi.
bonisinftarardensimminuinefciar , fed fplen-
nicula. Edocent prsterea homines qus deli ,
dore & candore habet

aiigefcac. Si res ica fe
genda habitationi fedes,ut in tuto fanitas fit, me
nonequidemmiror,ciimferrum ex calore ru-
liufque ei confulacur.
befcat,necconfumarur, fedquod perdurerali- Sxperimentum unicum fpeBans laBis incremen
quamdiu, lllud eft quod admirariliceat ferri e- :
tum in lacpr&bentibut animalibus.
nim ex ignefublati protitms diffugit rubor.Res
,
778. Invenicur lapiscitcaBethleemum, qt
profe6to haud exigui commodi
effer & lucri,fi inpulveremredactus , & aquae ,cujushauft
excogitetur fomes , qui aecenfus & calefaciat pecudes refocillantur , injedtus , ladte aud
& longiore vivat fpatio. ISTeque prorfus ab-
diftendic ubera. Vtilius protedto tencecut
nuo ,candelasdari exlanaSalamandri,quadam quarummixturainftagnispecudumcommodt
, quod inflammatum
metallifpecie candefcat
ucjac copiofius prarbeant , autpinguefcant, ai
riecconfumatur. Qiueftioeft, flammamresalit, nittum &
a lue defendantur. Forte creta <
& plerumque corpus tangibile pondere con-

ptime hanc mifcelam confticuant temperen
ftans. Sedfieri pofle videturut fpiricus aut va^
que.
por( ucerqueponderisexpers ) in corporeeam Experimentum unicum fpeBans arenam qutt
exciter, qualis ignis fatui materiaeft. Regeres
vitri naturam referat.
forre,vaporifte,brevi exfpiraturus marcefcer.
775). Referunt,invallepropemontem C;
Refpondebitur,olei &
ceraeadminiculo alteri-
melin Iudaeajarenam effe maximae cum vit
ufvemateriacparandis candelisdeftinats,flam-
affinitatis; adeo ut mineralia illic depreher
mam nutriri pofle , ellychnio non confum-
vertat in fubftantiam vitti fine adminiculo
pto.
Experimtntum unicum Oeconomicum /petlans
gnis, &
vitrum in arenam primigeniam. F ;
admiranda,fifigmentonon ludimur. Videti

fomitem vilispretij.
quepatifimilitudoveri, quod oriatur ex nai
775. Foffiliscarbodiutius vivit quamille ex:
rali fornace aut calore fubterraneo. Nulla I
lignis,&!carboexradicibus , magna in frufta menflammaeerumpentis mentiofit. Sed exj-j
diflectis , vulgoufitatisex lignolongius durar. diret revocareilludad materias vitrarias,utn 1
Celpes vulgaris &

ille exerica,& ftercus bo- crudaevitro jam excodto rurfumque liquefat >
vinumexficcatum pretij funt vilis illangui- , & adm ixtse.minus requirant caloris facilitanda: >
di diu fomitis. Carbo ex ramis f ruticibus vel & tri confectioni.

fpinisfuperinjedtus carbonibusex lignovegeci Experimentum unicum fpeBanscorallij ger-
longe ignis alimencum praeber. Care6tum eft minationem.
fbmeslevis pretij , cujusfrequens cerevifiariis 78<?. Ad maris Siculi plagam meridionali 1
&piftoribus eft ufus , csetera alioquin inutilis. multacolligunturcorallia. Plantahaec eft fi •
Exploreturrerraautcreta carboni foflili admi- marina, frortdibuscarens, fubaquistantum •
xta. Hscmixtura (
qua carbonarij clandeftine mofa, mollis&colore viridi , fed expofita a i
folent uti) fi adhibeatur, ut auctior reddatur indurefcir,mixto cumfplendorerubore,utcc •
carbonismaffa,impofturaeft ,finfolumcogno- ftat. Ajunt &

baccas ferre candidas, fed necdt 1
fcendi ftudium fpectecur , compendij res fu- cumcoralliisrranfve6tas;forteinter rejicula i
erit. habitas fedexa6tius profundioriqueindag:;

:
Experimentum unicum (petlans venti colleBio- eruenda planrxnaturaeft.

nemad refrigerium. Experimentum unicum (peBans mann& col-
776. Gazenfes hodie teftas aut vafa fictilia leBionem.
parietibus inferunt ,ut captatum ex faftigio ven- 78L Mannamoptimam & uberi proveri
tum porre6tis (iphunculis deducant in loca infert Calabria quam ex frondibus mo*ri co
,
•
feriora opponi folitum magnis aftibus refri-

; git,longediverfiabiisqua; in vallibus nafcu»
gerium. Italiaquoque &Hifpania dicunturad- tur. Mannave-Iutalij rores,perno6teminfro
moderandisanni fervoribus excogicafTe , quae des depluitur. Putetfortequifpiam roreseji'
placido derivativenci & aerisdivortio refocil- modi diflipandos nefubfiftant, antequam arb-
lent. Sed ilk nihil funtpraeter comprefliones rum foliis in vallibus adhaerefcunr. Videri qu
venti,ejufque novas dilatationes , efficiuntque quepoffet.mori frondibusinefle coaguli vi»
utreverberatus incirculummagiseat, quam fi- quo ros infpiffetur, quia in nulla arbore pi-
phunculorum in parietibus artificium. terillamunicamconfpicitur.Bombyces , fos
is
,17 HISTOR. NATVRAL. CENTVRIA VIII. n %
ftis nutriri folitse , facis etiam oftendunr, delica- Expenmentum MimmêUansfialiibHiatem

o&requabilieffefucco. Adde, quodfolia(mo- & tnfalubritatemventi Me-
iprsfertim nigfi ) paululutn hiriuta tunt,eoque ridionahs.
naois confervando rori accommoda. Foret j%6. Tradunt antiqui , ventosMeridiona-

aneopera?pretium , rores arboribus herbifquc les.diucontinUe impluvioccelo fpirantes mor
noiitaoisinfiderefolidos accuratae cognitionis bofam anni luem creare , fin pluviis quandocjue
bdulitate dignari. Fortenutltos diftipari con- inrerjectismadeanr, ceftarefaralis terhpeftatis
inît, antequam ad valies perveniant. Et omni- futpicionen),Caufaeft,quia venti Meridionales
ic>lic ftattto, tim ufus Medicos ros Majalis o*

exfefebriliqualitareaereminficiunt.ex conjun-
timus colligendusfit , in montibus quseren- ctisimbribus refrigerium temperat calorem
!um effe. quafifuffocantem. Sed refpuunt haec regiones
Experimentum tmicum fpetlans vini cor- maritima: , vaporibusexmari, fatisabfqueim-
reUtionem* bre,seftui moderantibus.
782. Circumferturmodusquo vinum Gra> Experimentum unicumfpetlans vulnera.
um parctur,rieexhalet aut irtebriet , pauxillo 787. Eademanriquiras lirerisad nostranL
alphurisvelaluminisaddito; quorumpriuseft mifitjvulneraxreinfliclacurari facihus , qriarn
nduofunr,pofterius aftringens; neque dubi- illaferro.Caula, quod x$ fanariva virtnre pol-
uur quin hxcduooprime exhalationem pro- lear,&ficpra:fentaneamferatmede!an).Ferrum
ibeanr. Traducatur illudad alia vina cere & auremcorrodendivimhabet,nonfanandi;utfu-
ifiasmehorisnota;, impofins qua: fimilis funt turumfit utile,fi inftrumenrachirurgorum cu- ,
ibftanna:,dnmfermentantur , Ut&minus ex- randis vulneribus adhibenda , ex aue potius

alcnr.&inflammenr» quamferrohant.
Experimentum nnicumfpeBans materiam «L Experimentum unicum fpeEians mortifica-
gnid artificialis ex fiulphureMtumine , tionem exf/ioore.
& pulvere pjriot 788. InRegionibus gelu & ccelo inclemen-
783. Excogitata quibufdam non improba- tiorealperis nafi&aures mortificara:& quaii
,
ilisratio , quare ignisartificialis ( qui praeci- gangraena & frigore correptae fi igni admove-
ue bituminofus ) aqua exftingui nequeat,quod antur ftatimputreicunr» Caufaeft , quia pau-
itumenpfimo concrefcat ex igne & aqua mi- cosfpiritus , in affe&ris partibus refiduos
tis. non vero fulphur. Teftatur id

locus Pu- gnis repenreprolicir,ur itaabiplvatur inchoata
;olis proximus,aula Vulcani di&us, quihor putredo. Nixautemillisapphcata ptodcft , fu-
bile aqua: & ignis mufuofe conflidtu vexan- perftites enimlpiritus confervar donec revivi-/
um tonitru refundit cum aquarum ferven-

, , fcant. Praeterea , occulto calore conftat ; uti
um per fiphones eruptione. Magna autem ibi Monachusex facro rexru probabat ; qui dat
ituminiscopia ; cumyEtnx & Vefuvijincen- nivemficurlanam , geluficut cineres fpargir,
iafimiliumquemonrium,quifulphurei , eru- Vndeinferebat , quodnixinftarlanarcaleface-
:entfumum,cineres,pumices , nonaquam. ret, &geluinftarcinerumeroderet. Profueric
erhibenr quoque bitumen glurini permixrum etiamaquaecalidae ufus , «iiod tenfim poros a-
aquaumpofitum.inartificiofae rupis fubftan» pcrmabfquerepentinainfpiritusaclione. Mu-
am velut obdurefcere. tuari poflet abhoc experimentoadjumenrii cu-
xpertmentum unicum fpetlans emplaflrtiminftar ratio gangra;narum,fivefpontenafcentiura»five
v marmoris indureficens. quaS nimia opiatorum applicatio induxit ; iri

Daturcjementum, exrarina,atDumine
:farina,albumine quibusvitanduseftcalorficcus , recurrendum-
784.
vi,lapidibus in cineres redadtis , quodmar- queadrefrigerantia internumcalorcm virtu-
,
loris inftar indurefcir , quopifcina

miranda temquefovetldicontinentia.
rope Cumasincruftatos habet parietes. Cer-

Experimentum unicum jpeBans pondw,
1 exrecognitum pulverem magnetis ,
fi- & 785». Seorfimexplorerurferri & aqua*forris
cis, addito ovi albumine gummi dra- , & pondus , inquadiffblvaturferrum diffoluri ;
onis,inpaftam redadlumpaucis diebus lapidis exarhinadenovopondus , deprehendesidem ,

cquirere duntiem. quodfepararimappenfi fuit corporis ; cum ta-
Experimentum unicum fpetlans judicium de men magnamparrem fpeciecrafli vaporis con-

turatione quorundam ulcerum & fumferirinrer operandum exhalatio. Vndeap-
vulnerum. parer,diffolutum corpuspondere augeri. Sernel
785. Memorise prodiderunt vetqpSi > iri atque itertirh id renravirhus,fed ignoro,an expe-
orporibusfucciplenis & impurisvulnera fura- rimentolatenserrorilluferiri
umae:7re curari , capitis vero facilius. Caufa Expirimentum unicum fpeBans corporumfiu-
plagae in furis requirant defic- ptrnatatwnem.
:ft ,quia nlcera
& Sumeaqus
attonem •, quam defluxushumorum verfusin- J90. fortisuncias duas , Mer*
erioraimpedit , ciim ulcera&plagaecapitisil- curij vivi drachmas totidem ( illud enim pon-
amnon requiranr , fedcontra ficcitas efliciat dusaqua forris fuftinere poteft ) fidiffolvas »
jeconfolidari commode pofTinr. Noftri rem- non feret filicem craffirie nucismyrifticx.Nihil-
Sotisobfervatiofimilem deprehendit differen- ominus tamenaucla pOndere aqua vim vecliohis
iamAngluminrer &
Gallum illum humida j •, auget;ut muriafalisquantutr) fatishabens > o-
'riithc ficca corporis conftitutibne: ut plaga
cavum vehetinnarans. MeminiaMedico ufuipa*
Ifritis in Gallo , fur* in Anglo curatu dîffici- tafuiflebalheaexquodam minerah ad curatio*
lior fit.
nempodagra:, &c« corpusbalneoimpofitu tara
facils
«..
,
919 SYLVA SYLVARVM,/™ 920

facilenondefcendcbat.quamin vulgari aqua. gracononferitar , fubitaneo in tenebrofa pro-
SedvidecurpondtisMerciuij vivi majus illo fi- ceflu,horror eum percellat.
licis,non magis compenfare pondus filicis quam Experimentum unicumJpeBansfuper refle-
aquas fortis. xam Echo.

Sxperimentum unicumfpeBans volatum cor- 794. Ticini in Italia templum eft fumma
poris in&qualis in aere. tantum partefeneftratum,longitudine ce r.cun.
791.- Corpus pondere ( ut ligni
inaequali & pedum , latitudineviginti, altitudine citciter
quinquaginta. In medioejusjanuaeft , vocem
plumbi, autofTis& plumbi ) fi projiciatur ex-
duodecies autdeeies terrefledens j fi confiftas
tremitateleviori antrorfum obverfa , mutabit
extremumquegravius antevertet , nifl adparietemextremumcx adverlojanuae Echo ,
fituim ,
corporislongitudo nimia obftiterit. Caufaeft,

evanefcit & perit paulatim,utilla ad [ ViAeSx-
ê/-.24P.]Pontcharenton.Sonatautem voxquafi
quia denfms corpus vehementiorem paticuc
prodiret ex parte.qua janua fuperior eft.Sin con-
partium prefllonem exprima impulfione eft- •,
fiftas irif arteinferiori, autadjanuaeutrumlibet

quehaeccaufa (quamvis ha&enus ignota , ut
latus non ceffat. Si in janua ftes aut in medioc
fspe di&um omnisviolentimotus : cumque
)
, ,
regionejanuae,audiri fenon patitur.2veta,quod

pars pofterior celerius moveatur ( quiamino-
omnis foni reflexio melius fiat verfus parietei
rem patitur compreflionem partium ) quam
veteres quamnovos,utpoteficciores&magi!
antenorloco cedere poceft neceffeeftcorpus
,
,
cavos.
converci converfum enim facilius parcemle-
:
Experimentum unicum jpeBans vim imagin*.

viorem ancrorfum procrahere valet. Galilaeus
tionu adimitationem fenfus.
benenotac fi alveuspatens,
,
aquaplenus , &
quamutaqua fubfequipof-
validiusimpellatur 795. Effecta illa, quae perculfi fenfus edunt
ilt.tumaquain cumulumcolligitur verfuspar- eauerebusacfualibus manant , quodammocl

tem pofteriorem , undemotus initium fuit. etiam ex imaginatione dependent. Hinc qur a
Hancille ( confidenter luppofitoterraemotu ) liumacida &
aufteraedentemconfpicit, eaqu
ftacuiccaufamfluxus& refluxus in mari , quia quibus dentesftupidifiunt& obtunduntur,in
terra aqua celerius movetur. Quae Theoria butamhoc objedlo imaginationemgerit, utc,
quamvis fic falfa , pnus tamen experimentum alieni fa<5ti confpedtufuos fibi dentes hebeta
eft verum. Inaequahspattium preffio manifefte fentiat. Sicquiahum diuturnos ingyrosattm
apparet,fifumas ferrumautfilicem, aliud vero videt ,autrotasfaepein circulum euntes , ip :
corpusfit lignum,eadem magnitudine & for- vertiginerapitur; & infublimiconftitutus fii

r
ma;aeqi>alivirmmnixuproje&is , lignum ala- repagulis objecTis , aut retinaculis ( nifi affuet
pide aut ferro ulterius tendentibus , omnino do leveid fecerit ) incertis veftigiisvacilla .
deferetur. inhaerebit. Multi etiam ex confpecto alteri,
Expenmentum unicum JpeBans aquam ut fanguine,tortura ,ftrangu!atione , patiuntur

mediumfit foni, nimideliquiumacfiipforumflueretlanguis,
mfeaffligerentur.
-792. Extra controverfiam eft ( nt partim
Expertmentum unicumfpeBans confervatio* n
Centur. 2. ante diximus ) quod aqua pof-
nem corporis.
fit fieri medium deferendi foni. Colhfio duo-
rumlapidum fubaqua,fonumedif,ut &longa 796". Sume florem caryophillatum leniti
pertica fubaquacalculis illifa. Si quis afcende- que bacilloalliga. Vtrumque vitro leviter c •
remedianteperticafonum putet, obfervet an- ca os inclinato vel declivi impone , quod rep •
choram rudente demiflam tonare , cum tamen verisMercuriovivo , adeo ut floscooperiati

rudensnonfitcorpus folidum , quo interjeclo Pondusmodicumvitri orifieio impone , ut ll
afcendendus (onus communicetur. cillusdeprimatur. Elapfisquatuor autquinqV
diebus rediutinfpicias , deprehendefque f •
Sxperimentum unicum fpeBans fugam Jpiri-

re vegeto , caule dutiore minufqueflexili qu;
tuum ex objeBis ingratis.
1
fuit , fi comparaturus juxta ponas aliumf-

793, Objefta fenfus admodum offendentia rem quemeodemtemporeeollegeris , ma *
,
fpintus retrocedere cogunt , quibus in fugam,
feftius erit difcrimen. Vndeapparet, corpc
fparfispartesdeftituuntur , unde trepidatio & busfervandis optime adhiberi Mercurium I
horror.' Quod ad fonos compertum, , recipro-
vum , qui non tuetur folum , fed & frigore I
catasferrjeautalio quitecricusfit.fono, den-
durat. Quodad vigorem floris pofllt effe nl
,
;
tes hebetari corpufqueinfinuatopenitus hor-

,
raconfervatiof quod eo magis obfervandui,
rore perfundi. Quod adguftura ; fentimus hau-
quia Mercurius vi vus florem deprimit ) fed c;
ftu medicatte potionis fumptifve pilulis caput&
lisdurities.finefacultateindurante a frigore t
collum horreicere. Idem faciunt odores in- videturJMercurij,eflenequit.
grati; fedminuspercipiturilludeffec~rum, quia
Experimentum unicum jpeBans germinatio-
obturatis naribus remedium offenfionis in
promptu habemus. Sed equos , ubi locum &
nem multiphcationem me-
tallorum.
non habetilla impediendi ratio, videmus quo-
modo faetor cadaveris , praefertim equini , in 797. Exveterum relationibus habemt»
fugam prascipitet quafifurorecorreptos, quan- inCyproinvenin fpeciemferri,quod minitt»
tun/adtacTum , fi ex Sole repente fecedas in concifum & in terra collocatum , fi irrigetrii
umbram , pertotum corpusexcitatur algor & in mamsexcrefcit.Illudquoqutfcereum , &;
horror : quin&vifum , utquiobjeclovere in- tiquitatis teftimanio munitum,plumbum mu -
plicl
I
M HISTOR, NATVRAL. CENTVRIA VIII.

icafi,&proventuaugefcere .-
ucin ftatuis ve- enimin vitro aequaliter funt diftribura? fednon
ftisexlapide videmus , quae pofitanncellis & tarnardbe , quales funt inaufOjutieKeoparer,
umbeispedumvinculisligatae aftendcrunrla_ quod facile admirrat lticem caiorem frigtis & , , ,
u rcmporisplumbum inrumuiffe, ut lapidi in- pondere fit exiguo. Aha funt corpora fixa, pau->
ererercanquam verruca. cisautnullis prsdita (piritibus , uti nihil exha->
lare poffir* Qu&liS materia eft , ex qua aurificum

Experimentum unicum JpeilanS fubmerfionem
•viliorismetallt tnpretiofiore.
parelbe fiunt.quasforhacibus imponunr, ignis
viillaefas. Tresitaqnefunt fixationis caufar, a?«
798. Submerfionera metalli voco , quando
iiuspretiofiofi ita incorporatur , ut prorfus
qualis fpirituum diftributio , & rangibilium
jarari nequeac. Specieshaecverfionis eft, fed

partium , earundemque arctario , jejuniras &
jria quafiargentum infeparabiliterincorpo-
:
& extrema fpirituumcomrninutio,quafumdue;
priores confortium patiuncut riaturae liquefieri
curauroiaucaesaucplumbum argento. Ele-
aptae,uItimavero non.
:um antiquum , refpe&u auri argento erat
iinruplum.&metallumefficicurcompoficum, Experimentum unicumfpeElans naturalium re-
;ue variisufibus aceommodatumac aurum , rum inquietudinem infe,& appetiium
endoremajoris& nonnulla qualitatum prae- mutationis.
gativa.Sedtum facilem admiccebac fepara- 800. Profunda eft naturae contemplatio , fi

uiem. Si quis clam huic rei operam det, , aut confiderecur egeftas ( uc ita dicam ) & infatisfa-
mpoficione diffimulaca pro fimplici pretiofo ftiovariorumcorporum , atqueappetitus alia
:talIoobtrudac, adulceracionis impofturaeft. admittendi. Aerlucem, fonos , odores, vapo-
i deliberaco&finefuco tencecur , magnum res imbibit \ &
manifeftumeftillud ab eo fieri
:ric preciofiorismecalli compendium. Memi- cum quadam velutaviditate» quafi priorecoH-
itidi viffe ex homme rei mecallicx peririffimo, fiftentianon conrenrus; alioquinenimnun-
fit
dmam quincam partem argenci incorporari qUam illatam facilc &
rcpente admitrerer, A-
non poffe ulla leparationis aqua,
ro recuperari qua &
liquida fubito recipiunt ficca magis &
Imajor argenti quantitas imponatur uc arcra- terrea corpora fibi proportionata > ficca vicif-
cminorem quod, ucajebar Ule , ulcimum
,
fim imbibunt aquas &
liquores , itauc alte-
>aracionisrefugium cft. Sedhaecracio caediis
rum ( qUod ille apiid veteres dixit deterre-
mplicatur utad explotandum nemo ferc
,
ftribus& aqucisfubftantiis ) alteri fit gluten.
acceflurus. Exacte magis illudeflec inqui- Membrana , pelles , veftimenta, &c. Iiquores
ldum , mutandaquc quantitasdecimaequin- recipiuntintra fe, quamvis continua finc cor-
partis in vigefimam tenui infnper cum addL
:
ppra, rrtinimequepartibus itahiantibus ut a» ,
nento , ur intrinfeca incorporatio promo- rena &

cineres , nec ad fenfum porofa. Ipfa
atur. Nota, argenticum auro mixturam pon- metalla imbuunturpromptcaquisfortibus, &
fi comparetur
reexploratore deprehendi ,
haenon alirer penerrant metalla & lapides. A-
m dimenfione. Sed plumbum in argento qua fortis in aurum efficax , languecin argen-
nm fit mctallum ponderofius ) non poteft detum & concra. Aurum quodexponderecom-
,
'i : fi exceflus pondcris in plumbo fit fupra pa&iflimum&folidiflimum corpusexiftimes ,

jentipondus. avide Mercuriumimbibit. Neque receptioha:c
Experimentum unicHmfpe&ansfixationem , aliorum corporum violenra videtur ; fspe e«
corporum. nim reciproca eft & quafi ex confenfu. De cau-
709. Aurum eft fubftantia quae nihil volatile fishorumomnium , & adquodaxioma referri
accence cogicandum. VenuftulumiL
ntincat , & tamen fine ulla difficultate li- poffinc ,
dcit.Liquefadtiooftendirnon cfTe jejunum, lud.quod materiafimilisfit fcorco corpus vul-
non fit defe- ganci, quia omncsformasdefideracnotio tan-

I
fpiritus egenum , ut cjus fixatio
lisfpirituum.utexhalent, fedaequalis tangi- tumeft vaga: fola flamma , quodlibet corpus
'liumpartinm diftributio , ar&aque earum nonadmiccic, fedaucfuperat.autin fuam natu-
>a£tio, unde minor illis appetitus , nec ulla ex- ram convertittanquam triumphatrix , aut fai-
indiratio. Expediretitaquetentare, an vitro pfum perimitacexftinguit.
partes Ttnis Centuria Oclava Htftori&Natnralis.
liquefadtoaliquid ponderis deccdat ,
RANCISCI BACONI DEVERVLAMIO

HISTORIiE NATVRALIS
CENTVRIA NONA.
tjfe percipiendi facultaiem. Corpits enirn corpori cum
Experimenta varia jpe&antia perceptionem in applicatur , aliquid elt&ioni cognatum deprehenditut
corporibns infenfibiltbut , tendentta ad itt admittendis gratis , c§* excludenditrejiciendifqueingra*
naturalem divtnattonem auifub- tit. Vt&viaquoquefemper tperationi perceptio , alterant

alteratumqut corptts difcriminat iindijferenti alioquin om-
tilia experimenta.
nium inter fe corporum rejpe&u. Vish&c pereipiendi longt
lUterexploratiftmaeft , omnibus corporibus , quituit' alibi exeedit Jubtilitatem fen/us , quem prs, tlla brutum
Iqntdemum indolt , finfu iiiar» deftitutit ,
dtquam ttmparaiio demonfirat. Sic thermometra vtl pjfychiologio»
aerit
9iJ SYLVA SYLVARVM,/^ 924
aerts calorem autfrigus , levifftme etiam variata , prodit, mtcgtam inexftin£caduraverint ,autate proxi
bomimbus alioquinanxiefe hic fatigaturis. PerceftiotU.it ma g ra fTaturx peftis indicia funt. Neque e.
quandoqueadd,fiant,amefi, quandoque ad contaclum-, ut mm nc hoata fimui
i femel perfeaaquc pu &
* r
cummagnestrahitferrum;autfiammacorrtpttnaphtham i a
BabylonicamexmagnointervaUo. Non inglorie igitur oc- '
........
cupeturperv eftigatrixcur,ofitas,q M fiudioprehendatpet. 805. Caro cruda aut pifcis aen nudo U
ceptionis fubtilitatem ; refirands. naturs. atteram
clavem pofira fl pntredltiern etiam contraxerint , ac
cumjenju,cuijtpeantehabetur. Fundus quoque rationis ris a d putiefadtiortem dlfpofiti nota eft : qui
efi.qu&magiamnaturalemanimat , & quicquidhic anti autcm fe celeritate cardicateve putrediniscer
fioffert,inmagnispofteatetHmeffeatspateJc,t. **»*«»
efie non r" tes ' nifi experimento
«-"»"-; V hujus £
revelandisarcantstnjervit ,
quamfutuforumprtditttones J
.
altenus anni juxta fe pofito operae pretmr

jw# iM pl»riHmiXpmm«ititH*jMbiiliMdKit.l:x:gr. ,
dubitantemfiminavetuftanefintan nova , defiituit finfus fuerit , eodem anno, eodemqueremporepat

Jfcfa.sicoquantur inaquaferventinova dignofcesex cele- tj cu l am carnisaucpifciS alteram aeri apertocx
riorigerminatione. Aqm
melioris non guftusindex , Jed
ere f a l ceram eadem & fpCcie & , crafT;
fubitaneaejusconjumptio ;aliijque
creditur. InVhyfioenomictslineamentacorports
*»™J°W"™™
proaent ta~ f
* ie'
, *des. ScatUoenirB ,» fl univerfi
jfo intra
_ .
lis aerem difpofino imbuit ad puttedinem

«-•«, *Hos***^r»eiet,imp t t«,quib*i*Ht celandis dij-
fimulatioputixtumobtendit , aut evincendis doctrmafutt carnem aUC pifceS citillS putrefccre foris, Uf
prtftruimusge- quam fubte<5tO
magifira. SjUareinflitutonoftromateriam aer e fficacior , j ttbi rnifiUSV;
m ina.Jotummodoperceptionh,qua,utraquenaturatimag,e. .
cum non una •
corr jg en di im mi
aut reveUtiom,favet;fe)unaomnc,&aUbtreddendo, huius tempus
fcxperimenn nujus
Exoerimenti nn
decur. eft fin
eic
traaatuperceptiontsquoadatia. Verumqmdemeft , ahas
quoquepaterevw, quibus in divinationis penetralia ea- Marcij , tempeftas apcifTima decegcndis &
tur; utfl caufinonlateant , fm concom\tantiacognoris,lU lapfie bcumae& sftatis venturae efrectis opet
tebitdefecuturoeffeaujudkiumferre ; quod dereyela- & tj nibufque in aerem. Ille etiam quia proculd
verjabitur inift»
tione dicendum. Sednoftrapmcipueoper* nM £X rerra i m p r efnoncs recipit , ext
^ ^B^
.
fa q
divinatione&revelatione,quamfuggentm*tura & fub- quid futurum.fi caro aut pifcisl
tiltsperceptto. ,. •*.. , , . x
Aervelaqua occulte ad corruptionem & putredi- fpendacur ln Ilgnea percicaad ahquam a t(

nem inclinxnt , inquirentu proculdubio examini velut ta diftantiam > tte infuperficie terr« pofltafi
fiftenda,prtufquamwniatmanifefia arboribufque fatifque Vctur4
lues &
lettferannm. Sicinaliis. Proponemus itaque pro-
g I nqlliratur , ros Majalis CltO tiet ne I .
gnofiica tempefiatum pefie &

tnjalubr.tate laboran-
currJ n0nexi guum f„ mo mentum ad .
tium. ,. i ,. °
dicatidam cjuahtatem aensauc vaporis ex te 1
801. DeventoMeridionali diucius ftante rrjagisminufyecorrupcai

867*SiccitasMarcij& Maij , interjedto A| 1
finepluvia, auc vermibus in Galla five malis
quercuum [ Vifa Expef. 734. ] ance egimus 5 iipluvio,aeftacisfalubntacifavet;alioquinpe s
& quomodo ranatum , cicadarum * mufca- fufpectamfaciccempeftatem.

rum , fimiliumque animantium ex putrcdi- go8* Explorata aetis conditio praidicl I
ne natorum multitudo portendat annos pefti- ni falubcium infalubrittrrtque annorum cp

l entes . ducit i majoris furufa commodi in delig 1-
802. iEftusmagni&temporisnorifui.qudS do habicatiohis loco , falcem feccfTus far l-
ver ( przcipue Majus ) fertfine ventis , idcm fis caufa , citm in figertda manlionis fedee>
prsbentomenj&ingenereanniraris ventis & que fpedemus , uc racioni commeacusacf I
tonicru* tat ' s confularur. Huic infticuco cxperimei I
Norabiles per
803. aeftacem
, ficcicates qua! in pr*cedentibus extanc , fervire pi :•
qus in finem ufque Augufti excurrunt , mo- & runt.

dici , qui eas excipiunc j imbres j ccelo dein- 805). Sedubi habendusioci, cui penate;i«
de iterum ficcefcente , finiftra anni fequentis ferantur , deledtuseft , nonaeris tantum >f
seftati prsnuncianc. Augufti enim exicus , fua- tanda propenfio ad corruprionem , fed ob I
vem cerr£ vigocem , quo plantae arboresa- & vanda humidicas ficcicas , calorisfrigct &
nimancur , exhalacum abfumic ( eo magis qud que cemperies ; quorum omnium non ef 1.
ficcior ) ut terranihil tumrefunderepoffic nifi nus &
idem ad fanitatem refpedlus. [ 1%
craffos vapotes certam aeris rtoxam. Vapo-
, Centur. 7. £xper. 777. ] Alis enim sedes ma fc
ribusillisprimi imbres ,fi modicifuerint, co- aliae minus dulces cibos cmolliunc , co6 i-
piofe erumpendi fpacium danc. Vndequi pau- que mttcefcere facitinc ; in quibufdam eta
lo poftdelapfos imbresinpublicum prodeunt* opus cabulatUm adeo exfttdaCj uc humore i
motbo pletumque corripiuntur i quo tempo- fundatun Cattfa procul dubio eft aeris ifti rn
re Africanipenitus abftinent publico. Sin lar- locis humiditas. Sed quia melius eftexplota
giores decidantimbres , terram aptius prolu- ha:c habefe antequam ad condendas a;des t>
unt , replentqUe , quam ftatim exhalare per- cingariss qUampofteadifcereufumagiftro :
i>
miccunc. Si redeat ceeli ficcitas , tttm figit quafi & cipe fcquentia experimenca.
concinuacaeriscorrupcionem poft priorcs im- 810. Lanam j fporigiam i aut panem < *
bres , infinuatque penitus in proximam ufque quem explordre cupis ldco pone, &infti(« i
zftacemfucurimalifemeninififrigorisacrimo- cum aiioloco,&c. comparacione.dijudidn

niadifcuciacquamraro ficcicates cjufmodi ha- humccteclanam autfpongiam, &c.& poi,©-
bencfuccedaneam. rc augeatpfai aliis/ idfifiat > craffus humfif'
804. Concagia infeftionefque minores va- queaerarguicur.

riolorum &
purpurearum febrium febricu- & 811. Quia certum eft , aliisinlocis, fivaf
larumex prscedentiaeftate refidua , fi hiemem geniata terrafit , feu adfira? fylvas montefvio
|»
9i$ HISTOR. NATURAL. CENTURIA IX. <>%g
jjrseftent.aerem magis,in aliis minus elTe inaequali 819. Vafti montes citius qulm valles aut plana
temperie ; cilm inarqualitas ejus fanitati adverfaria afficiuntur aeris tempeftates parituri fenfu.Ideo in
fir,profueritgeminos thermometras vel thermo- Wallia,cumcolIes quidam pileisnodurnisindu-
fcopia , ex aequo fibi inomnibusrefpondencia, ti funt, mali ominis fiifpicionem movent. Caufa
collocare eadem unius diei hora variis in locis, eft,quiatempeftates, quas utplurimum cceU pla-
nihil umbrae fentientibus , fed undique patu- garemotiorgenerac, inmedia fucvocant) aeris'
lis. Eosficdifpofitosnoteturquoufque aquaim- regione cicius petcipiuntur , utpote in confiniis
pleat, utredituruscompares cumeo, quemaqua collectac.
tum tangic, gradu.Comperta inaequalitas certifll- 810. In aere &igne fiibtiIis,quo exoriturus co=
mumeritfignumcalidiorisaeris , ubiaquafueric gnofciturventus,modus,quihomines latet. Tre-
depreflior,- ubi altior frigidioris quoq; inaequali- muIocandeheEnotuventumpra:difcimus , nobis
tas m afcenfu & defcenfu aque. major fuerit,eo ma- alioquin indepienfum; flammaflexuose oberrans
gis eft aeris inaequalis temperies & conftitutio. monftrattacitebllicitariaerem ; ut & carbones»
812. Parutilitas commendat prxdidiones in- ubicinerescitiuidiscuciunc.Caufaeft.quia nullus
:ensefrigida:diuruni£quehiemis,& calidae ficcae- ventusprimoadenfum eft manifeltus , nifi per-
:uieaeftacis;tamucincaufasaditusdetuc, quamut cuflbagitatbqueajte; fedflammaaerecitius mo-
tliterconfulaturhominum commodis. Decopia vecur.QuantumaJcineres,nonmhum difcutieos
>accarumin fpina alba , in vepri vel cynosbaco ventoimperceptojcumvideamus quacunq; venci
nodoro&morotuminrubis,in[W^£A;^r.737>] flatus perrexerit,giamerj,paleam,autejusmodile-
iracedentibus egimus.Opustabulatum, autlapis viainaerem attoili.

ixfudare folita,fiiubadventumhiemisfueruntfic- sjii. VentusextrofundomariafTurgens, ut in
:iora; autflillicidiaexfuggrundiis allueto tardius aquamurmurciet(d:quoante) ita&bullasexci-

lecidant,acregslu, rigidioremque brumam por- tacautalbefcentemioronzformafpumam. Cau*
endunt.Caufa eft,quia denotatut futuraaeris fe- /a,vencusfenfum fugit , donecerumpens exaqna
enitas,quam hiems cum gelu conjunclam habe. quantitas prehenfihlem faciat. Atque hac demum
efolet. rationecorpuspen<trat , cum primoerumpens
Sij.Univerfim^humida&frigidaaeftasprenun- exilestantumptotndatinegreflum particulas.
iaeft fasvae hiemis. Caufaeft , quiaquossftas 822. Decacboribus,quicineresexcutiunt,de
aporesexterraattollit , calor Sohsnondiflipat, gramine,palea,quaeagitataventusfpargic, [Exper.
cinadventumhiemis fuperftitesrecurrant. 820.] egimus; ficquicquidleviculummovetur,
S14. Calida&ficcaa:ftas,&autumnus,praefer- cum alioquiventusnonpercipiatur,imminentem!
mfi provectior September eodem calore &fic- ventumdenotat , itcum plumas.aut lanuginerr»
tateaduratur inpropinquoeile figmficac hie-
, feutribulorum papposaer volitantes disjicit.
iem,quae inprincipiumetiamveris mclinata fri- Quantumadccei prognofticaexanimantibus,
jre jigefcit;cum eoufque antecedens calor fic- & notandum occurrit,fa,qux fub dio vi vunt, acutius
cas dommetur , neque vaporum quancum facis dignofcerefuturasa?tismutationes, quamhomo

fureat. fub teiftis fere degeni ; caeteraqueanimantiavin-
gij. Calidiornequefatisaftricta hiemsdefignat cunturabavibusjillafutficloquar) augurandifo-
llidarn &ficcama:ftatem , vaporibus inimbres Iertia,ucpocequa?aeremmaximeliberum&purif-

ibernosabeuntibus, quos incumbens frigus& fimumhabitant, corapercaque vocibusfiiisfigni-
)lucohibicoscransfercinverisfenium,xftacem- ficare&adminiftco volacus motu exprimere pofl
!
te confecuturam. * unt '
816. Aves,qu£proannitempeftatemutantre, 82,'. Aves aquatica: (utlarifeu Gaviae,fulicae)

jonishofpitium , folito maturius regrefix indi- concurfantes &gregaiimamari ad httora prope-
InttemperiemccElifimilemplagje, exquaadve- rantes, &viciflim, aves terreftres, (utcornsces,
l:deferuntur ; ut aves hibernanti ccelo afliietas hirundines) aterraaquam petentes , eamquealis

*
allinaaines nempe, glauces, &c.) fifeptentrio percutientes, pluviarum&veatipranuntiarfunt.
apudnosbrumaerigencisindices Caufaeft, dele&acio, quamutriusqueparithumi-
'•iusdimittat ,
dus &denfusaeV,uticainmocueflegeftiant,& vo-

l.bentur: fub.ejusdemautem regionis coeloidfi
4 Ctempeftas anni fignificatur pari temperie cum lando alas quatiant,cum alias incedant quacunque
ja.quarelicereeasfolet ; uthirundines,vefperti- licet via.Mirumenimhaudfit, qucd avisaquatiea
i)nes,cuculi,&c.adarftatBinitiumconfpicuae. Si gaudeat illo aere , qui ad aquam proxime acce-
Jmpusanticipentjomenpraebentfervonsinsefta- dit; cumaviumterreftriumplunma balneo&ae-
r s nurmclo delecTrentur. Harc qucque ratio eft.cur

5
'
rim fecuturam.
!.! 8i7.Prognofticavariandicceliminusremotaab volucresmulrxplumasconcinneitcomantve,at-
J
entu,iiscertiorafunt,unde tempeftasannicolli- queanferes gingriantvelftrepani, cornicesque
Htur.Marelittoriioimurmurans, ventorum fibi- pluviamquafiimplorenc; fignis;eftancibusvo!u-
sfylvisinerrans, venco caetera torpido , praedi-
p»atem,quaafficitaerismollicies.
tlmt flatus. Ejusmodienimventi, quos praecipue S24 Ardeafoliccaltiusevolanyit nubesquan-

Ktraexhalat.nonpercipiuntur, nifiaqua&ligno doquefupergreflaconfpiciatur , ventum fignifi-
limprefll. Ideo emergenti e cavernis mutmuri

cat. Milv!contravo!atuincelfaevecT:i, ferenita-
'
'em adfcribitur. tem Caufa fortafle fit, quia utraque avis pervadic
"
1
818. Supremaaerisregioperfentifcitmateriam cjustemperieiaerem,quomaximedelec>atur. At=
mpeftate ventisquegravidam, antequaminfima queardea,utpote aquatica,aere gaudet condenfa»
!:
.tis noftri percipiat;ideo minufcula: ftells incon- to;& alas cum gerat graviores,aereindiget craflio-
Hcuae praemonftrant tempeftates. Complures re.Milvusnonade6huncarTecT:at,quamexillore-
aus generis inftantias fuppeditabit noftra circa frigeriummam cum avis fit pradacrix & calida, ae-
entorumnaturamopella. rempetitfiigidiufculum,fa?piusqueadverfoobni-
/ Rr titur
927 SYLVA SYL VARUM /w 5 o%%
ticurvento, utSalmenes, &trnta:adverfoflu- bres, quiterramfuavitateperfundunt; fednulli
mine natanc. Verum etiam tamen eft,omnibus avi- tamdelicatifuntquam roslridis, quemcunquein
bus eaptari profundum aifrem , utnatatores pro- locumdeciduus rorte, quodipfiaquaeinficfuavi-
fundisaquisrecreantur. Ideo in fublimivolantes tas , cumlrisnihilfitquamaggloraeratasguttular,
explicatis fe alis fuftinent , ut vix moveri vi- qu£ deplui nequeunt nifi ex aere admodum hurni-
deantur. h,qui fragrantiam herbarum & flornm,inftar aque_
deftillataf , retinece integram queat. Pluviaenim
815. Pifces in fuperficie aquae lafcivientes plu-
viam praenuntiant. Ratioeft, quiapifcisfugitans aliusque ros,ex alco delabensodorem fervare non
ficci.nonappropinquataeri, nifihumido, iiccum poteft,queminafcenfu diffipatum perdidit exha-
continuodeclinatdepreffiorenatatu. latio. Nefcioetiaman nonipfa aquamavitatisali-
8z6. Beftiasinuniverfumhumidusaer in tan- quod habeat rudimencum. Verum quidem,talem

tumrecreat,ut!autiuspafcantur.Hincovis,pluvise noninveniriinpaludibus, fluminibus, foncibus;
inftantispra:faga,mnlto mane pratis immictenda iedcerraproba, recensfubatta, vigoremgratum-
evigilat.Pecudes, dama,cunicnliinftantepluvia queodoremteftatur , quo&aqua; nifinimrum
pafcuntur pleniffime. Bucula q»oque imminente arqualisfit (aequalia enim obje&a nunquam mo-
pluviacaptat patulis naribus aeem., vent fenfus)conftare poteft. Gertumeft,quodfai
8i7.Trifolii caulis intumetit inftante pluvia, niger aquae tantum congelataefpecies, quandoquc
utreciiorficexfurgat ; cum rumorcaules erigat, violarum inftar fragret.
fjliadeprimat. Flos eft exiguis colore rubro intei Experimentum umcumjpeclans fragrantiam.
campi demeffiftipulas (qiem agreftes vocant 835. ,Fragrantia requirit & calorem materia
"Vy/incopipe) qui fe maneiiexplicet, ferenandas concoquendae.&humorem, iliiperexhalatione
diei praefagium edit. difpergend^. Quodadcalorem, ligna&aromat
8^8.Inftans pluvia aut gehhominis dolores ex magisodora func in regionibus cahdis quamf
plagisautahundeintendit , quorumaherumhu- gidis.Quodadhumorem,nimis ilcca perderefii
mores copiofos colligit ; alerura acriores reddit; vitatemmanifeftumeft;& flores,dum germina
quaeduoexcremapodagramrenerant. fuaviusmanequamvefperiolere. Quibusdamc
829. Vermes quoq; pluviafecuturae velut prae- ftruit fragrantiam admotus ignis,ut violis,pariet
ludunt. Lumbrici enim fe e:erunt,talpae plus ef- ria:,garyophyllo,veronic3e,& in univerfum omn
foftxterraeegerurit, pulicesccrius mordentccelo busfloribus, quifrigido&delicato conftantfpii
imbres partunente. tu. Aliis illibata manet in igne & ab eo remotis,
830. Ex folidis etiam c«rporibus habes im- aqusrofacea:,&c.quorundamfragrantiavix elii
briumpraefagia,utlapidibus,»peretabulato, cum tur, autfaltemnontamdelicate, nifiadminicr

exfudantjpyxidibus&verticihs ligneis cumargte ignis,utjuniperi,dulciuq;gummi,&c. omniurr
aperiuntur aut circumagunttr , quamvis prioris
odorumquidurisinelufilatent corporibus. Sec
externacaufafic;cum lapis cxopus tabulatumae- genereodores g gnit gratiffimos temperatus
remrepellatinfe: inpofteriorivero internavelut lor,aut ubi acrimonia refnngitur, cum potius p
corpons in ligno intumelceitia detur. centur,quam exfaturent fenium. Hinc c violis
Experimentum unicumfpelans natur&m appe- fisq,emanansodorfuavirate exceditillum ex a
ikiM inftonitcho. matibus &gummi
vehementiusqne fragrar
;
831. Frigidaprarcipue&ficcavalent excitando odoresinterjectalocle quodeferuntur , long

appetitui. Caufa eft,quia fngus quaedam velut na- quitasnobisceuleviterneq; cum toto impetu
tur3eindigentiaeft,fubfidiumrequiLens;ficcitasei
labentes conciliat.
par.Hincomniaacida (ucacetum,fuccus hmonis, Experimentum unicum fpeElans corpoream od.
oleumvitrioli,&c.)£tmemprovocant. Morbum, rum fitbftantiam.
cuiboulimiavelappetituscaninusnomen, g'gnit 834. Extracontroverfiameft, nullumodoi
acidum&vitreumphlegma in orificio ftomachi. nifi fubftantiaecorporeae effluvio invehi ; al
Appetitus quoqueacidis excitatior fit,quia nervos quamfitinluce,coloribus,&fonis,Videmus eila
orificio ftomachi infertos contrahunt ; ingens illud ab effufo odore non pertingi intervallum !d ;
ad famem momentum. Quod caepe, fal , piper in quodillaaliaprogrediuntur. Verum quidem H

cibis exco6tacrexininvitaiit, oritur exvellicatio- jylvas &planalocorum malis citriis & rofmai
nenervorum, quosdiximus; motusenimacuit. crebris confita,odoremagnisin mare fpatiistr 9*
Abfynthium, ohvar, capparides, &aliaejusmodi miifofentiri,fortead viginti milliaria; fedqua f
amarore validaj abftergendoappetitum excitant; lumhoc quod tormenti bellicifcfl
eft,pra;eo,
urquacuorprxcipueexiftantcaufle appetitus, re- efficit.parvulo in ambitu moti;cum fylvx &pl|
frigeratioftomichicurnficcitate conjnndta, con- ties fepius vafte pateant.Prartereaodores duri H
tra&io.vellicato&abfterfio.Eft &
fames ex ina- haerefcuntcorporibus, utcummanicas imbuj
nitione,diuturro tamen nimis jejunio faepius eam &c. Unde corporei intelliguntur & aliquarf
tollente.Defeclus enim cibi ftomachum cagit-at- fubfiftere.luce & fonis evanefcentibus.
trahere humorcs,qui tenues & choletici cum fint, Experimentum uhicumfpeclansfcetidos ejf I
appetitum peritnunt. fragrantes odores.
835. Excremencaplerorumqueanimaliutrl
Experimcnttm unicum jpettansjuavem Iri-
d'u odorem. tent,- prarfertimiis, quaefeexonerant; colutl
83 x. Obfervaruntantiqui,quocunqueIris vel- enim & equos,hominetn excipe, videmus op ne

ut lmminens aut mcumbens devergit, fuavem ex- fehabere, ii ftabuIa&quibinsalunturloca,fei:i -
halari odoren-,. Caufa eft,quorundam corporum tur munda. Idemdeavibusftatuo, quaecavein-
indoles.iniita fuavicacepraeditorum , quamplaci- elufac viiftitant ; felisqueexcrementafuaabcn-
dus Indis rosprohcit. Idem efticiunt modici im- lis recondita fubmovet. Habet id prarcipue 1<(«di
HiSTOR. NATURAL. CENTURIA IX. 9SQ
r.iis,quibus ex carne nutrimentum.Canes fe- fit rationibus , vel ingreflu fubftantix ex ambien ti
,interbeftias, foeridisdele&anturodoribus; corpore in corpus putrefcens ; vel excitatione &

inipforum odoracu peculiarequidarguicab folhcitacione corporis pucrefcehtis ejusque par-
ijim animantiumodoratudiffidens. Caulacur tium excorpore ambiente. Receptaopinio,quod

t
menta fceEeaiic, in promptu eft, quiaipfum putrefactionemcauietur frigus , aut internus&
isillarejicit, quanto magisfpiritus ; neque prsrernaturalis calor S nugis noh abeft. Frigus
amus excrementapnmxdigeftionis peffime enim rerum inanimacarum putrefactioni inimi-
.ucexcrementaabdominis ; illaiecundacmi- ciffimum,quamvis vivificationem exftinguat, quai

& t ertia: fudor enim non tam
tanto minus ;
fempercoiiliftitinlpiricibusattenuatis , quosfri-
;menatura:ucaltera duo; praeferciminhomi- gus congelat Si coagulat. Quod ad calorem extra-
calidoabundantibus.Sicex plerisq; putrefa- neum, hactentisbene, ficaloradvencitiusexceflu
jetoreffluit , autenim foetent aut mucent. proportianispraedomineturnaturali&infito.cor-
upoffitefle quiapucrefaclioconfiftentiam ponsquefpiritibus , indiffoluttonemautmanife-
,
at concrariam coniiftentis corporis fanitate ftamabire alterationem. Sed oritur idpotius ex

cis,cumrnera fit iftius formiediifolucio. Da» emifTione,fuppreffioneautIuffocatione fpiricuum
aliaracioexnacuraepetita receffibus > quod nativorum; atqueex confulaneoordineperverfo-
~ta lenfuigratahabeanta:qualitatem,& quall que partium tangibilium fitu aliisq; inoblervatis,
,
em in contextura ubicunque fui; illacellanc, quos naturainfiftit meatibus.non ex conflictu ca.

ft.i fiunt ingrata.pugnancium coloruni
Sic lorum.
:la nonblandicur ocuhs ; nequedifcordium Experimentum unjcum fpeclans corporx
umconfufioaurescap't cibosvariifaporis ; imperfette mtxta.
icetemperatosguLtusdamnat; corporis hir- 837. Ubi verfionesmagnasquecorporumalte-
peritas caiftum offendic. Jam vero uon dtlbi- rationes naturamolitur
, daiur corp iis pnusexi-
,
quin pucrefadio, cum prioris formasordi- ftenti&peftmodumemergenciinterject !m;quod
;urbet,merafitconfiifio, & rudis mdigeftaq; imperfecte mixtum eft , traniicorium nec perma-
immoles. Nihilominus cameu mirum & , nensjut nebular,fumus, vapores, chylus in ftoma-
obfeivationi adverfarium , putrefactiones cho, animanciain vivificacionisexordio. Media
&excreinentaprobiefleodoris, utmofchum actio , qua imperfecta ea producunturcorpora»
bethum,atque, utquidam cenfent, ambram; apte vocatur ab anciquis quibusdam inquinatio
lexpifciumlpermacerefundi, plurium , fed aucinconcoctio,quseftinftarputrefacT:ionis;par-
probabilicatisfpeciem, opimoeft, mufcus tesemm confuixh.erencdonec iubfiftanchac auc
lligo autem malorum ) excremento prasfe- illa forma.
us pauhdum.Ratio forte fic, quia bonos fpiri- Experimenium unicum fpeBans conco-
xcremenca ingrellos putredo non relaxatos Bionem & crnduatem.
ttit prsfertim fiabanimantibusfintcalidiffi- 83S. Vocabulum concochoautdigeftioprsci-
>ed accedat caufafubciliocnempe quod volu- pueciaductumabanimantibus eorumqueorganiS
excelfumrefugiatfenfus.fedingracialicujus eftadliquores& frucftus, 8cc K Sic cibum.urinam»
acconfortio.Sicmuficarepugnantes fbnos in excrementa concoitadicimus; & quacuor conco-
entumtemperansaunbus gratiffima accidit, ftionis modos in ftomacho,jecore, arteriis & ner-
ibidiaphona cum fymphonis coincidunt, pe- vis, fingulisque corpons parnbus, audimus, Sc
osmulicasreclduntlongedulciores, &abfur- omnesquidemacaloreefle. Hasnocione', pepetie
juandoquefaporguftuiarridecut halec fumo ftupiditas ingenii vix ad paucaattenti qua: maxi- ;
rata.caveariicibusunctuofus ex ftunonis fpi- me camen in hominum oblervationes obvia ih-

anfectus.cafeus Parmenfis, &c. Forteidemin currunt. Conltanciffima concoclionis notio eft»
ribus experiri liceac ;

quorum illi ancea nobis qua fignificat gradus alterationis corporis unius ln
joficiacrimonia pungunt , vellicancque fen- ahud ex cruditate ad perfeclam concodt'onem»
. Conftat e locis,inquibus urina excernicur, a6Homs & totius proceflusmecam. Corpusaon-
arumplerumqueodorempercipi ; nucisque vertendum Sc alcerandumdumconverfionem aut
ifticjeefusimbuiturinam odore fuo. alteracionem molienti vahde refifticilhbaia pnori
iupinac &m
indefinitum vaga: contemplatio- forma & confiftencia,toto illo tempore crudum SC
.notionesque deelementis eorumq; conjuga- incoctum eft;proceflusquevocaturcruditas&in-
iibus,deinfluenttis cceli.de calore,fngore, hu- co6tio;quam a calore vahdo peifici^verum eft, fed
litate^ccitatcqualitatibusjacti vis, paffivis, fi-
non folo;omniaenim,qua*concoc~rionifr&altera-
libusve,everterunc verum ordinem,proceflus, tionisftudium promovent,quies, mixcura corpo-
:ftiones.&qua:maceria:naturahumquecorpo- ris conco£ti,&c. Mediaconcoclionis abfolvenda;
nintimas fpectant contexturas.Removenda er- funt.ConcocStioduashabet periodos;akeram,qu£
illatanquam mene & male defimta: notiones; affimilatio,aut abfolutaconverfioautfuba6tio;al-
|;axiomatadefinitaex inftantiis menfuratis de- teram, qusmatutatio dicitur: priorimaximein
omendafunt; atqueitagradatim exftructis ge- corponbus animanciumconfpicua, quxperfede
ralibus prsbendus aflenius. Deejusmodi natu- affimilant nutrimencum corpori;&in plantis,me-
proceffibus& materia: charadterifmis fubjun- tallisquecompktam transmutationem prodenti-
rnus jamquasdam fnftantias. bus ; altera,maturacionefcilicet,inliquoribus&:
Experimentum unicumffefians cau- frudibus, inquibusnon requirituraut lntendituc
fafputrefatiionu. ultima converfio.fedalteracio cantumin eamfor-
836. Omnis putrefactionis,interni pra-lertim, mam,quares ufuihumanoaccommodaevadat;Ut
irituscaufafunc,partimambienscorpus,fiveaer, snclartficationepotus,& maturactone fruiftuum»
ûorautquicquidfuerit. UUimum hocduabus &c. Sed mimdtinfi duas efle abfoluts &perfecT:K
Rt j conver-
1
«
9 ji SYLVA SYLVARUM, five 5i2
digas; prius expaiidendisinfetvitfpiritibusa^

converfiorvsfpecies; prioreft,quando cbrpusin
aliudcorpus convettitur.ante memorata ut cum (
cipiendumignem;pofteriusftimulatpartes,uui.
nutrimentum in carnem abit,affimilatio dictaPo- morem admittant.

corpus plane novum producit,ante Experimentttm unicum fpeclans corvorafio.
fterior eft.qua:
nonpropofita ; utfiargentummutaripoffitinau-
gilia & tenacia.
841.Quaedam Corpora fiint fragilia, quj am
rum.aut ferrum in a?s. Atque hsc converfio,diftin-
tenacia & non fragilia & dirumpere fi co 1
;
clionis gratia,vocatur transmutatio.
quafdam eo loco fecedunt;in quem vis ing-ni M
Expertmentum nnicum (peBans alterattones,
ficfeparantur,utinvariaspartes difiiliant. Ft;ilj.
aits. vocari pojfint majores.
tatis caufa eft impotentia,extenfionem non fe \t
S^.Pra^tet eas,quae ad conco&ionem & matu-
fic lapis eft fragtlior metallis;& fi&ile fragiliu C
rationemtendunt , datur nonuna&magnamate-
i
racruda;lignum ficcum,vindi. Caufa impott .1
riaecorporumqueaiteratio , quo nomine ficinfi-

inextenfioneeftexiguafpuituum quantitas ,«
gniri pofficquicquid corpus fic alterat, ut ad prio-
extenfionem &
dilatationem corporum pror,
rem formam regreffus prohibeatur; ut cum cibus
vent,con junclaque folet efle cum porofitatei ic
'
coquitur,aflaturautfrigttur, &c. autubipanis&

citateinpartibus tangibilibus. Contra,corjri
cibuscoquuntur,autcafeus fitexcoagulo, autbu-
bus tenacibus fpiritus funt largiores & potiiu
tyrumexlacliscremore;autcarbones ex lignoja-
ciores , partesquetangibiles humidiores.
teres ex terra,plurimaque alia. Sed fi notiones
phi- !J
membranaautcoriumextenfionempatitur, ifr
lofophicxpopularibusappHcenturrebus ; autfi
tanontlaneaitemveftisferclineavix,
dicatur ubi notionum diffidia commodam non ad-
Expenmenium unicum fpetlans duaspneum
mittunt conciliationem ,
quodterminusdeflciat,
ticorum Species incorporibm.
autnomenclatuta ejus (ut antiquis in mote fuic 842. Corpora foljda conftant parcibusoi
pofitum)ignorantiaetantumfunt refugia. Cogni- uniusnaturarfibique adverfantis, pneumaticjj
tioenim fempereritvaga&indigefta, fi milcean- licetactangibiles; &cbencnotandttm, fubftaifl
turpaucaenotionesobviae , nec excitatce ex fiifrl- pneumaticam in quibusdam corporibus nih
|
cienti inftantiarum numero, probe inter fe colla- prster nativum corporis fpiritum, in aliis mc
tarum. quife infinuavit,aerem,utin iis,quaeautcalcjj
Confiftentiacorporumvaria eft, denfa, rara,
Ex illis enim cum fpiritus n; n
a tas exficcavit.
tangibilis,pneumatica,volatilis,fixa,determinata,
fugam parans comitem traxerit humorem , a
indeterminata,dura, mollis, adhaerens&eontra, pfu temporis poros fubintrat.Suntque harc e :r;
congelabilis.noncongelabilis, liquefacereapta & gihora, fpirirusenimillemagiscedit, exten*

non,fragilis,tenax, flexilis & contra, tactilis aut in le patkur(praefertim ut partes fequatur) quai q
J|
longumdu£tilis,intra£tilis,porofa,folida,a:qual.s Magnaquoquefpiritus nativi diverfitas eft qi
&laevis,inaequaHs,venoia,fibrofa,granis ptena, iri-

velcalidus.velfngidus, ac~tivus,hebes» &C. 1
tegra&compluresalise. Sihaecomnia calori, fri-

vittus&qualitates(utvocant)corporum. S M
gori,humiditati,ficcitati adfcribantur , compen- termixtas aer ineificax eft, redditque res infij
Sedfuperhis |
diofa, fedinutiliscontemplatioerit. obcufisqueftimulis languidas.
confule noftrum Naturse abecedarium & paffim ,
Expertmentum utiicum JpeSiansconcretion 1
hancnaturaliumexperimentorum fylvam. Indul- & diffolutionem corpirum*
gebimus tamenhic aliquantum varioearum fcru- 843. Concreta corpora plefumque afuil
linio. j vuntur contranisjin glacies,quam fngus pan c
Experimentum unicum fpeilans corpora lique- loredifperit; fal&faccarum,quaeignisexcock
fcere netta t&> contra. compingit,frigus &humoriejungit.Canfaefl u
84oLiquefa<aioeftadetentionefpirituum,qui acliones illae vocandae potius regreflus ad pri a
in corpore verfantur,il!udque aperiunc. Unde cor- formam,quamalteraciones; itauta contrar;(|
poramaximefpiritibus turgida , aut ubiftiiftius ad jumentum fit.Oleum nec facile frigus con; 2
incarcerantur, autrurfus placidi magis & inturbi. nec calor infpiflat.Lhriusque efFecki caufa, cc I
dihofpitantur, liquefcerenatafunt; cumcorpora riaquamvis fibique repugnans , eadem vicl
tribus iftis modis fe habentia fpitituum fugam Nempequudfpiritus oleiutralibetrationep. n
icFiiotent.Exemplum utriusque priotis proprieta- exhalet.repnmente fiigore &calore('nifi ind fi
tiseftinmetallis,pofteriorisinfebo, pice, fulphu- fit)eum non provocante. Frigus licet inpn

re,butyro, cera, &c. Inclinatioadnonliquefcen- tangibiles ingiuactamenfpiritusintumefcernj
dumeftafacilifpirituum emiffione , quae partes tius facit,quam congelat ; utcum in poculo i|
craffiorescontrahit. Hmccorporajejunafjiintu, glaciaturpotus , glaciesintumefcitpotius c|

autquxfpiritumfuumfaciliusamittunt , nonli- contrahitur,& quardoque rimas agit.
quefcuncut lignum,argilla lapis cxfus.&chorum Expertmentum timcum fpeSians dura & J
tamen corporumplurima.liquefcerenefcia, peni- moUia corfora.
tus velcito mollefcunt,ut ferrum in incude; & ba- 844.Corporaqua:dam dura videmus efle,iia
cillus calidiscineribus abditus flexibilitatem ma- dam mollia.Duriciem praecipue conciliant fpi .11
joremacquirit. Sunt& quxliquefcunt, autigne jejuni eorumq;cupartibus tangibilibusimi

,
diflblvuntur,ut metalla,cera,&c.Aliafolvuntur in tas.Duohazcfi pluriumfintgraduum,nodura|

aqua,utfal,faccarum,&c.caufa in prioribus eft ditum,ied&fragiliateddunt corpora,&compre|
latatio fpirituum ex calore, in pofterioribus.laxa- nem minus ferentia,ut chalybs,lapis,vjtrurri,l|
tiopartiumtangibilium,liquorem admittentium. aridum,&c. Mollitiem contrapra:ftatmajori|
Dantur &in quibus folvendis uterque valet motuum quantitasfunica ceffionfscaufa) & eqt^
dus.ut gummi,&c. Atquehasc aut copiofo Ipiritu lior in partes tagibiles diftributio, unde &du<fl
turgent,aut tangibiles partes habent , humoris in- & lubrjcc. magis fiunr.ut in auro,plumbo,cer2p
3
HISTOR. NATURAL. CENTURIA IX. 434
collocatio pororum.Plures caufae dari poflunt, fed
d notandum, dna.s efle mollium (noftra ratione )
rporumfpecies,primameorun.qua: facile alte- hx jam fe ingerebant.
;orporilocumcedunt,nequemutatamoleinex- Bxperimentum tmicumfpoUans indurationem

ex Jympaehia.
liloremambitum aflurgunt. Sicceraafuperim-
fitisnonexcrefcitcapacitate , fedceditfolum; 8 47. Sumeplumbum& liquefacatqueinejus
-
cconcipiendum , ceramuniverfama preffione medio,ubi incipit congelari, fac crenam exiguanl

prio- aut foramen, cui impone Vlercurium vivum, lin-
olli, fed pars tantum depreflacedit, ahera
teoinvolutum. Illefigetur,necfluetamplius,mal-
n fitum fervat. Secundam eorum,qua: cedendo
leabilisquefiet.Ha:cnobilisinftantiaindurationis
uantcapacitatem,utaquaauthquores alii,inje-
> lapidiaut alii corpori cedunt
profeclo facile, exconfenfucorporiscumcorpore , & motumex-
citationisimitandi.Sinadfcribastancumvaporiex
1 univetfim affurgunt;ceffione fpuria, cum in lo-
non in corpore, plumbo', recedicmagisaprobabihtate. Inquire,

detui"
Exptrimentum unicum jpeftans corporadu- utrum fixatio talis detur,quae figurari poffit,ut alia
Silia ©> tenjilia. metalla. Hocfideprehendatur, opera fierentin
845.0mnibus corponbus ductilibus & tenfili- ufus aliquos,ignem haudnimis paffa.
s(utmetallis,qu£mchordasducl;m'afunt;lanas Experimeritum unicum [peb~lansfal&
[tupa^qua:inftamei.&filaprotrahiextenfapof- faccamm.
lt) validus ineft appetitus non discontinuandi
g^S.Saccarum mellis ufum fuftulit; ut ob/erva-
quoficutviribusproducentisobfeqUantur; ne tiones&praeparationesmellisantiquisufitata;, cii
nendifcontinuentur,autcorpus fuum deferant. majorielletin pretio,obfoleverint. Videtur tum

nilisvifcoforumnatura, utnimiruminfiladuci temporisarboreumfuiflemelaequeacilludapum,
3atiantur,qualiafuntpix,cera,vifcum, cafeus to- lachrymamautfanguinem arbons; & veterum ali-
s. Difcrimenverointerfibrofa&vifcofamani- quisnacrat, Trebifonteexbuxomelhominemad
infaniam redigere. Illa quoq; a:tas mel norat,quod
tum eft;cum omnis lana,ftupa, goffypium, feri-
m(pr£fertim6rudum)pr32tetappetitum conti- autexfe , autab arceinfaccari crafficiem cogere-

acionis,quoadtenuitatemfilorum,defiderethu- tur,faporetameninfranoarum.Vinumquoqueex
dhatem,quiconjungat, aliisque filis incorpo- melle habebanthoc modo parandiim. Melle in
.adhibicoprxferrimmodicaeconcorfionisauxi- magnaaquae copiaagitato liquorem pereolabant,
utapparetinfilis torquendis, ufuque conglo- pofteaincupreovafecoquebant, inde diffunden.
;rationis infufis. Nequeaureum argenteumve dum in vafa fidtilia ad aliquod temporis fpatium,li-
tm finetorfione fieri manifeftum eft. gneis denique vafis exceptum fervabant multos in
annos.Hodie in Ruffia & regionibus Septentiona-
Ixperimentum unicumfpeBans aliasmaterUaf-
feBiones, & charaSeres corporum. libus fimplicis melicrati ufus eft, quodriteconfe-
& contra; figu- ctum & conditum falubres pra:bet hauftus & li_
8 4 (J.Differentiaimpreffibilium
fufilium & nonfufi- quidiffimos.âlliaquoqueufurpat potummeh-
Miium&infigurabilium ;
crati , fedcompofitum additis herbis &aromati-

m;fciffibilium&vicifllm,alia:quemateria:affe-
bus. Interimutobfoletus mellis ufuscompeiife-
ones , funtnotionestriviales, inftrumentis&
Omniaautem tur , utilefueritpropinari melicratum ex faccaro
bushominum obviis applicatae.
enumerandis de- (fic enim vocare liceat)nullo tamen melle admix-
1 (tint tantum effe&a ex caufis
to,quodexcoc"fcumdiu aflervetuf, utinmelicrato
ndentia,non applicandis, ne prolixitatis nafca-
fienfolet. Profe£to quamvis eaabl!ergendi,ape-
rfaftidium. Primacaufaeftceffioaut non, quac
riendi,folvendiquevirtutenoneffetiftepotus,qua
rporibusardatlocifpatium fine externse capa-
melicratum, gratior tamen ftomacho, magisque
:atisdifpendio. Secundaeft.validiorlanguidior-
leniens, &accommodusacribusmorbisfentire-
motusappetendi continuationem aut difconti-
lationem fugiendi. Teitia.dilpofitio corporum,
tur. Conftat enim ufum faccari in cerevifia cum &
contrahant, rurfusque ex- fine Iupulo,tali corporis ftatu profuiffe.
fe contrahant aut non
ndantautnon. Quarta magna aut extguacopia Experimentum unicum [petlans puritts me-
leumaticorumincorporibus.Quinta.ipfapneu- taUnm inter mlaora,.
.aticorum natura, fivefitnativuscoiporisfpiri- 849.Perhibentveteres, chalybem extitiffequi-

is,fiveaervulgaris&communis. Sexta, natura biisdaminlocis', quipolitus& laevigacus argenti
)irituumincorporibus,feuacT:iviiint&acres,feu cahdorem&fplendoremfereaequaret; &Indiam
irdi&placidi.Septima 3 emiffioaut detentiofpiri- tuliffeaes, vix abauro,fipolires,diftinguertdumin
ium. Oc"tava,dilatatio autcontraclioeaLiindem, ufunaturalifeufpecie.Seddubico,anhominesme-
um detinetur. Nona^collocatio fpkituum.xqua- tallafatis expurgencqus vilia vocamus; an ferro,
sautinxqualis ; &illicoacervati an diffufifint. jeri^&ftannoeamimpendantoperamiUtnitefcere

)ecima, denfitas&faritastangibiliumparcium. ukerius non poffit. Cum enim attigerunt eum
Indecima, earundemsEqhalitasautinsqualitas. gradum,utvulgoilla pra:beantfuiufum,cefiatex-
,uodecima,illatum cruditasautdigeftio. Decima pnrgationis propioristentamentum.
ertia, naturamateria, fulphurea

autmercurialis, Experimentumunicumjpeclanscamenta
iiquofa an oleofa, ficca terreftris,&hnmida an li- & lapcidintu.
auidafit; exquibus naturafplphurea&mercuria- 8j , Caementa qusedam tellusedit, admoduml
lisvideturradicalis&prineipalis. Decimaquarta, mollia, quxSolradiisfuisobviamarmorisinftac
iGtuspartiumtangibilium, inlonguman transver- obdurat.Lapicidinasvulgareshabet Somerfetten-
fumfutinftamine &opere textorio) magisexter- fi s tracl:us,ubifaxamollia,inquamlibet craffi-
inus a'ninternus,&c. Decimaquinta, porofitas eft tiem efformari poflunt, qua; ftrudlurae
jautnon, partibustangibilibusinterje6ta ; poro- a:dificiorum adhibita indure-
rumciuernaenitudoaatexilicas, Decimafexta,eft fcunt.

1 &
Rr 3 Expt-
!
935 SYLVA SYLVARUM, Jhe 9J<

calor multas prottudit excrefcemias,folidioremc]
Experimentum unicum /peclans alterationem
colorum in piHs& pittmis. (
materiam , in quibus elaborandis deficiens calo
hebefcit.Arqjharceftcaufacornuum^&curampl
851. Animantibusinuniverfumanas rhutatpi-
fint , magnseque gallorum gallinaceorum ct lfta: £
los,adeo ut canitiem inducat ut patet in homine;
>
equis,qui lubal- cascaria, branchizingallis Numidicis, &invetr

licet inaliis citius,in aliis ferius.In
evadunt ; &inannofis dentes. Ca!orquoq;dilatatmeatus &organa,un
bis rnaculis diftintti, albi
fciurisquifubcanos geruntpilos, multisqueahis.
de vocis gravitas;purgat fpiritus,efficitque ut ave
cine- maris cantu fuperent fceminas.
Aves quoquenonnullacutcygnorumpulli,
xeosmutant albis accipitresnigros magisalbe-
;
Expertmentumunicum /peclans comparativam
fcencibus. Reperiuntur&volucres , quaepennis magnitudinem imimantium.
delapfis,alium induunt colorem.ut rubeculapen- Sf$. Inveniunturpifcesquavis beftia majore!
nismutatis,paulatim rubefcitdenuo;ut &cardue- & cece.magnitudine Elephantem longe fuperai
lis,capite. Caufa eft,quia humiditas praefertirn pi-

univerfum avibus giandiores Tunt Qno
Beftia: in
los&r>lumascoloreimbuit;& ficcitascanos&al- adpifces, caufafortaffe.quiafub Dionondegimi
bosîgnit;pennisquoque,ceupili,aetateficcefcen- nec humor eorum pro vocetur,nec aer eum i adiiv
folaresattenuent; fedperpetuoquafiquiefcuntc
tibus. Quod ad pennas,ubi deciderunt no vae,fuc-
crefcunt fimiles lis pullorum.Sic barba capillis ju- aquis in vehuntur, cum tnotus & iabor confunw
Ex hoc funda- QJjodavesmolevincanturabeftiis, eft, quiah,
nior,utplurimum canefcit ferius.
alterandi caloies avium, diutius inutero geftantur,ibique nutiiuntur &crt
mento derivanda ratio
excogitandaque canorum retardatio.Sedde hifce fcunt;eum avibus,exclufo ovo,nihilpr^tereaqin
videquintum experimentum. ad augmentum & nutrimentum praeftetur a matn
incubatio enim vivificat,nonnutrit.
Experimentumunicum (petlans differentiam
Experimentum unicumjpeilans exojfatio-
animalium quoadfexum.
nemfruHuum.
S^z.Sexusinquibusdamanimalibus confundi- 854. Ex parte in antecedentibus modum del
tur,nifi quagenitalia difcrimen faciunt; ut in equis
g nav imus producendi frnclus
fine cicis oflic &
&equabus,canibusmare&fa:mella,columbisni- i,
s Hocaddimus, requirihumoremlargiorer
dem&inaliis. Sedquorundam differentiam con-
q U ao ificulafuccoeficciore formantur
j ; &fis
'ftituitmagnitudo,idquemodononuno;plerumq; poffeapparet > ut arborflores tantumproduc;
enim mas eft major , ut in hominibus, Phafianis, non fcu & us ; ut m cerafis cum duplici flore.tan
pavis,gallisNumidicis,&fimilibus,inquibusdam magi sn frucT:ibus,quiofficulis carent. Ajuntfi
i
paucis,utinteraccipitres,fcemina. Alia&plumas culum mali infitum cauli brafficar , proferren

g numma l urn fi n eofficulo. Non exceditprobal
difcriminant,quantitate,erifpatione&colonbus,
ut Leones hirfuti funt.magnis infuper jubis, Leae- litatem>£i mterna arboris meduila eximatur , ut
nx \x ves,funt ut feles. Bubalis magis quam vaccis lumpercorticemfuccusarcendar, effeclumfec
crifpanturfrontiumpili. Pavo, Phafianus,&car- turum.Obfervatioenimdocuitinarboreampm
duelis mares gerunt pennas fulgido colore , te- & tisramisfiquafuperneverticem lngreila excav
nues,nonfeemina?.Ingenerefceminis avibus pen- felicioriseifeproventus. Addo ab aliispro cei i
narum pulchrior ornatus eft. QuTdam differunt traditum, fipars furculi tenuiorinverfainfeiat
variis formis, uthircihabentcornua, damae non; producerenuctusexiguisautnullis omnino o
atietumcornua magisintortafiintquam femeilis culis.
ovibus. Galli&cnftati funt &calcanbusarman- Experimentum unicumfpeBans meliora-
tur; gallinaeaucnulla, autexiguacriftaeft; verri tionem Tahaci.
j»randiores fiint dentes , fuibus mulco minores. 85 f. Tabacummerxeftpretiinohlevis, fiei
GallisNumidicisbianchiaemagna: fiunt & tumi- ptoresfbllicicet.Jugeruenimvel area ejus (ajur

dae.Galhnae minores. Matibusin genere voxgra. ducencasnummorumhbrasquocannis valebtt,
vior& robuftior. Quadamdifferuntfacuitaubus, reparandaimpendiainfoliculturam, &alia; qi
utgalligallinaceiinteravescantatrices.optimeca- grandiaquidemfunt,fedlongeinfralucrum.Tal
nunt.Praecipuahorumomniumcaufa (proculdu- cumveroAnglicanumviliaeftiniatur, cumfitla
bio) quiamares quam foemina; intenfius calent; guido & terreo fapore. Sane tabacum Virgin
quodvel exeocolligas, quodmarestenellaaetate num, cumeduceturccelafubcalidiore, eadem
fimilesfintfceminis. Siceunuchi &animantiaca- caufain preuoeffenequujutfpes fit ingentisln<
ftratacuiuscumq;generispropiiisadfceminas ac- fiperrepetitatentamencaexcogiteturracio , qi
cedunt.Jam calor in genere proceritatis efficiens, hic m Anglia tabacum reddat magis aromaticu
fifuppetachumor,inquernoperetur. Sinanimans & perco&ius. Factum a quibusdam perieulu
aliquod(de raro contingentibus hoc eft) reperia- macerando tabacum Anglicanum in infufionc
tur,inqiaocalorisquoadhumoremexceflusfit;ibi bacilndicani.Sednugas&impofturash^cfapiui
fceminaprarmaregrandefcit; utinteraccipnres& cumnihiladmittatemendationem , quodjam
pafferes. Si calor humori exxquataproportione perfe6lionis (ut ficloquar) meta confiftic;inrr
refpondeat, nullamarem &fceminamdifferentia lioracioneenimfemperadrerum principia rect
equorum &canum.Boum
/ecernit,ut ininftantiis lendum. Tabaci maturandi ratioeademfitopr
quoque&vaccarumcomuaillis Bubalorum am- tet, quaealiisplantis adhibetur, calornempef-
pliorafunt, exabundantiahumoris, quiincorni- Videmus aliquod hujus rei expe
terrx feu Solis.
busbubalorumexilefcit. Porro,acalore pilofitas mentumin melonibus mofchacis con/uis in ai
&trifpatio eft,ut& barba in viris; expellitquoq; calefaftoriafubcusftercotata , adSolemmerid:'
refiduumhumoris tenuioris,quod adefe<5tu calo- numobverfa,utreflexiointendatcalorem inflrc
ris fubfiftit. Hinc caufa petitur illius,qua: pennas tegulis,augendo calori, & ftramine tecf a, ut frig
coinmendat,pulchrHudinis&varietatis, Rurftim, atceatur. Tlliusreuovatioetismad yigorem fac
"'; " Atqi
917 HISTOR. NATURAL. CENTURIA IX. 93 S
Atquehascadminiculapraeftant , utAnglicanon gos,&Chinenfeshodieequinacarnevefci;helluo
.eJantbonitate Italicis,autProvincialibus. Ifta& nesq;quosdamcarnepuliorum in opere piftorio.
(imiliain tabaco tentanda funt. Progrediatur in- Aves carnivora: &'pra:datrices plerumque cibum
auificioad.macerationemradicum inejusmodiii- nonprsftantprobum;fediatio potiuseft choleri-
juorcqui vegetecut laetius adolefcat. ca earum natut a.quam quod carne nutriantur.Bd-
teones,mergi, vefplataceae,pelecani,anates, carne
Expertmentum unicumjpeclans vartos calores
producentes.
aluntuc&tamenepulisgratx. Adde,quod&aves
eadem ejfeBa
856. CalorSolisadfructuspercoquendos,
& praedatrices,ututcarnealantur, palatoprobencur
:aloranimantium,repraefentacur,&quauterq; de juvencu!x,utaccipitresjCornicese nido fubreptar,
icit , juvatur calore ignis. Sic calor Salis & vitae ululae,&c.humanacarocibum pratbere inepta tri-
busdecaufis. Prima,quiahominem averfari facit

nutuam fui gerunt iroaginem. Arbores caminis
humanitas. Secunda,quia nullum animal ex fe mo-
:xtrinfecus receptae , anticipant maturitatem vi-
intracubiculifeneftrasadmifle, totomenfe riens,carnem praebet efculentam. Ipfi Cannibales
ieae,
.raevertunt vindemiam. Calefactoria parietibus

non vefcuntur carne hominum , quos mprs fua
maturefcendi fubfi- perimit,(edviolenta. Tertia,quiaifigene°realiqua
nfertamalis citriis praeftant
xiisparitas fitnecefleeftinternutnmentum &cor-
!ium.Ova,ut teftanturquidam, exclufitcalorfnr-
li.Memoriajproditum.ftruthionemovafubarena pusnutritum.necadmodumaffimaefledebentaut
:eponere,excludendacalore Solis. flmdia. Inmagnistamenlanguoribus &confum-
ptionibus hommem la£te foeminino paftum fuiffe
Expertmentum unicum Jpetlans intumefcentiam
fcimus. Ficinus ftolide,meaiententia>coniulitad
C§. dilatationem in ehxando.
prolongationem vita:, ut leclrainbrachio juvenis
857. Hordeumdecoquendononadmodumin-
vegetafanitatevena,fanguis exfugaturAjuntfagas
umefcitjtriticummagis; oriza magnopere, adeo
avide in veritrem demergere carnem humanam,
tquadrans pintae crudae augeaturad pintam deco-
quodfi verum fit,praeterdiabolicum earum appe-
tae.Cauia proculdubicquod corpus quo ar&ius
:corripactummagiseft,e6appetentius fit relaxa- titum,videturexeoeire,quod caro humana fufci-
Hordeumigiturmaxime cavumeft, triti- tetgraves&gratos vaporesmovendanmagnacio-

onis.
ni,quae praectpua moderatrix affidet felicibus ve-
amillo folidius,onza omnium folidiffima: forte
fpeciem lentoris ha- neficarum tentamentis, utdiximusalibi.'
: quod corpora nonnulla
eant,& naturam magis fluxilem five-diffufibilem, Experimentum unicum jfietfans Salamandram.

uamalia; utincoloratione videmus, exiguum 860. Omnium pene cakulos tulic tradicio de
oci plus tingere quam multum ligni Bralihani, Salamandra, quodinignevivat, eumqueexftin-
it vini rubei iive tindorii. guere valeat. Si non fallimur commento, duo re-
Experimentumuntcumjpettansdulcora- quitunturreiefficiendae , priuscompactaadmo-
tionem fittSmm. dum pellis,quamflamma,inmedio minus calens,
858 Fructus volutando &
manibus lcniter pre- penetrare nequit. Videmus enim,palmam manus
:ndodulcefcir,utpyra,prunadamafcena,&c.pu- fpifleinunctamalbumineovi,infufa illi aquavitae,
efcendo, utmefpila,forba, prunafylveftna,ve- &incenfa,aliquamdiuflammamferrepofle, Alte-
is,mora, vel fructuscynosbatiinodori. Lapfa iumeftfummumfngus,v:squeexftin6hvain cor-
mporis,utmala,pyrafylveftria,malapunica, &c. reilliusanimalis,qua: ignem fuffocant. Com-
p
;culiari maturandi ratione , ut imponendo ftra- percum eft lacte melius exftingui ignes artificiofos
ini foeno,&c. igne,uttorrendo,macerando,co- q U amaquainfufa,quiapenetracmagis. ,
aendo,&c.Caufa dulcoris ex volutatione & pref- Expenmentnm untcum jpeBans contrariam ope*
ine eftemollitiojleniterinducta, ut
cumpercu- rationem temporis in frttclibus & licporibus.
86i.Temporislapturructus(maIavulgana,py-
curafellus(iccatus,caro,&C excorruptione eft,
aia fpiritus in fru£tu ex
putrefa£cione calorem ra.mala punica, &c.) exacidisreddunturdulcio- 1 f
& ficpartes duriores digerunt," cum res,liquores contra(etiam quos expreifus fructuu
jntrahurit,
fuccusdedit)exdulcionbusacidi; (ut liquorcere-
mnis putrefactio aliquem calcris gradum
ha-
& quia fpiritus corpo- vifixincoc"tus,muftum,recensoniphacium, &c.)
eat. Tempore affervando,
caufa eft congregatio fpirituum; quos in ucrisque
s continuo partes tangibiles depafcuntur,easque
quen- tempusattenuat , fedibi, magisfuntdiffufi&in
•.tenuant variis maturadi modis,obcaloris
amgradum. Igne, quiapropria calorisadioeft partium craffiorum dominio,quas tantum fpiritus
con- digerunt;fedhic,in potibus fcihcet, regnant fpiri-
urgare & incorporare: atque omnis aciditas
ftit in quadam corporis craffitie; omnisq; incor- tus,& refiftentia partium minore in valeicunt, un-,
oratio mixturam corporis reddit in omnibus dein liquoribusvis& vigor;adeo ut.fi fpititusma-
artibusmagisaequalem quod fapori giatiam gis incalefcant,liquor reddatur inflammabilis, firi
,
tempusactioresfpititusexhalando decoxerit,ma'
jddit.
Experimentum unicum jpeBans carnem efcu- gis acefcat.
lentam&contrfl. Experimentum unicum fpeftans plagat

'
859.Caroaliaefuiapta,alianonnifiinfame edi- $> contnfones.
ku Carnium,quas efusrefugit,caufaeft, nimius %6%. Antiquitatis lentenciaeftjaminas ex metal-

lerumqueamarotjundequaeferociunt&choleri- lis,pra:fertima:re,ftatimapplicatasplagis,tumore
flafuntanimaliaepulis abdicantur, ut leones, lupi, arcere. Caufa eft repercuffio (inehumecT;atione 9
xiuri,canes,vulpes,equi,&c. vaccas, oves, capras, autingreffu alicujus corpotisjlamina enim eonftat

:etvos,fues,cuniculos,lepotes,&c conftat placida potentiali tantu frigore, quod m plagam fe non in-
!:fle& meticulofaanimantia. Vetum eft tamen ab finuat;cum unguenta&êmplaftrapenecrent.Cau-
:quorumefu,quaebeftiaeftanimofa,gences quas- {a certe quare ex plagis &
contudonibus exiftat
latnnonabftinete ;
&Schytas vocarihippopha- wmor,eft>quia fpiritus parti laboranti fuccurren-
Rr 4 tes
»:
919 SYLVA SYLVARUM, five 94O

a repulfione &re- trorfummoveri,quafilucemvidere affectet ,&fic
tcsfimulhumoresattrahunt ;
grefliihumoris adpartemeam laefamilludnonef- ftrabifmuminduci.

fici,manifeftum,quiapodagrx&doloresdentinm %6% . Exactius uno oculo claufo videmus quarri
tumorem producunt,ubi nullaprorfus percuffio. utroqueaperto. Caufaeft, quiafpiritus vifuales

uniunt fe magis,& fic invalefcunt.Docet enim fpe-
Experimentum unicum fpetlans radicem
culurh, altero oculorumclaufo, pupillam aiteri
Orris di&am.
S^.RadixOrrisvocataâhquamnatuteprarro- apertidilatati.
8<JÔculisinunoangulononfixisobjec"caoc-
gativam habet,ciim radices pauca; fint odorifera:
curruntduplicia.Caufaeft,quia uduaeres fpeccen-
&quodammododulces , fragrantiataiuuminh-
SedOrrisfrondesnon tur,&unabis,idemproducitureffe6him.Hincglo-
gno aut folio perceptibsh.
neque flosullatenusacquat fuavitatem bulusduobusdigitis transverfim pofitis comptef-
fragrant ,
qua; tenerum & delicatum videtur fovere

fus.duplexapparet.
radicis;
870.Lufciofus videt re£tiusinlucecrepera;ei-
calorem, evanefcentemprotiniis adSolis&ae.ris
fenfum.Galore enimadmodum emollefcit, fparfo que ex propinquo vifus acrior,quam non lufciofo;
inftar viohe odore.

ut & legere & fcribere norit literas minufculas.
Caufaeft, quiafpiritusvifualesinlufciofis, qulm
HLxperimentum unicumfpeflans compreffio-
aliis, tenuioresrarioresque, utluxmajotillosdi-
nem liquorum.
fpergat.Unde &oculorum contradtione indigent,
8tf4.Antiquitatisexobiervationeplacitumeft,
qua: fpiritus intendit fupra vim eorum in oculis
vafculo repleto in lagenas diffufo,liquorem deinde
vulgaribus;ut cum directus per dioptrc. pinnacidia
vafculo rurfus indi tum non explere ut antea; fed ut Idemexperirilicet contractis
vifusroboratur. ,
plus adrnittetequeat,& in vino magis quam aqua
oculorum palpebris ;
quas a lufciofisplerumque
llludefleconfpicuum. Caufapoffit eife trivio di-
coarctari videmus.Senex autem in ledtione oculos
gna, liquoris ex diffufione difpendium , qui forte
achartaabducic.Ratio,quiafpiritus vifuales infe-
lagenarumadha:refcitlateribus. Sed caufa fubti- nifi remoto adju-
ne,utinlufciofis,nonuniuntur,
lior eft,quod liquor in vafculis comprimi- non ita
ftam diftantiam objedo.
tur,ut inlagenis, &invafculisliquorhquoripra> ex advet
8 7i.Homines exaclius vident, oculis
cipue obvius eft ; &
in lagenis exigua liquoris
fo Solis aut candelae conftitutis , & mananonnih
quantitaslateribuslagenatumoccutt.t,qua:illum
ocuIisprxtenfa,.Caufaeft,quiaSolautcandela,pk
ita comprimuncut fe laxare rurfus nequeat.
nalucefeingerens,vifumdebilitat,quaEcircumfc
Experimentum unicum fpettans operationent faperceptionifufHcit; nimioetiamcaloreoculc
fiqui. in aerem contiguum.
perftnngentcutpertinaxinSolem obtutus exc:
8^5.Aquaaericontiguaeumrefrigerat,&non- cet. Pr3sterea,fiquisexmagnaIuceinlocumtei
nifiemiffisvaponbushumectat.Caufaeft,quiaca- dat obfcurum,autconcra,nebula oculisobverfa
lor & ftigus potentias tantum in fe in vicem tranfi- videcquam fi paulispet fubfl
te caligat,pejusque
toriashabent,incommunicata fubftantia ; nonfic aut in luce,aut in tenebris.Ratio,quiafpirit
tiflet
humiditas,cumrequiratur in omni madefactione vifualesrepente mutantur.difturbantur, extraq
imbibitio. Sin corporum tam varia le vitas & gra- ordinemrediguntur , nequeofficiumfaciuntn
vitas fit,utcommixtionemfugiant, imbibitiodari recoile&i, &cumtenebra:plurimum eosconti
nequit.IdeooleumaquaMmpermixtuminnatat >
& hancfubito dilatari nequeunt. Exceilus in utt
gutta aqua: celeriter ftramen percurrit,autcorpus que;dilatationefcilicet & contraclione fpiritui
lsve,nechume£tat. vifualium,fidiuturnusfit,deftruitoculos; qui 2
Experimentum unicum fpetlans natu- inSoIemdefixiautignem , exdilatationenoxs

ram niris. fentiunt. Sicadcunofitacem minufculeelabor;
%66 Noclesilluftres ftellis,nequeillunes, frigi- fcripcio in hbellis, & frequentata fimilium litei
dioresfuntno&ibusnubilis. Caufa eft, ficcitas& rumledtioobeftoculisex contractione.

tenuitas aetis , quasproptereamagispenetrans & 872. Obfervatum,exdolore oculos rubefce
acrisredditur;utmagnaContmens Infulam frigo- ex pudorenon ocu!os,fed aures &
partes ponee 1
re fuperat.Luna autem,in aere li cet rudimenta hu- Caufa eft , quia in dolore fpiritus afcendunt
miditatis excitet , tamen clare fplendens arguit acriores fiunt quod facile inoculis patet,utp<
;
aerem efle ficcum. Sic aer compreflus libero & translucidis; quamvis &inmalas&infimasau
'•
aperto magis calet,fortaffis quia vera frigons cau- fediffundatruborifte.Inpudore autemverumq •
faeftexfpiratioexgloboterra>,quamlocapatencia deminafccnfuisi tendere fpiricus , utfuccurr;:

-
vehementiorem habent.Rurfum,ipfeaer,nilitur- tam oculisquamfacici,partibus laborantibus, 1
bet talis exfpiratio,non eft fine occulti caloris gratum ab oculis repelluntur afcendentes fpiritus,( -
dujUtnecfinealiquolucis.Felesenim & uluheper cumfpicere abnuentibus. Nemo enimquemf

noctcm videte non poflent, fi aer modica luce ca- tufuoilleaffeiStusdejecit, acrieft vifu, fedhun i
reret , proportionata

Baconi, Opera Omnia (Latin)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Baconi, Opera Omnia (Latin)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

s

Mb ani, Srnnm^/Tn^Cics Can

III (ariViS.fYnoriwtisgAvrilis,/Cnno (Dfii.^&i^

Baronis de Verulamio , Vice- Comitis S. Albani,

OPERA QMNIA, Qtt& extmti

PHILO SOPHICA, «MORALIA,

ScriptadeNaturali& XJniverfali Philofiphia. Regina.

HACTENUS.NUNQUAM CONJUNCTIM EDITA,

SUMMO STUDIOCOLLECTA.UNO VOLUMINE COMPREHENSA,

HUmaniffime Ledor, in Exordio Libri hujus,quem nitidisfima

ftudioimpendioq; nifusfum, exhibeo paucis te alloqui fuperfedere

non poiTum me nempe non meo judicio, fed ex voluntate Virorurrj

Docl:orum,eoq3 nomine celebrium,quorum Autoritatem ego fem-

atquealia meditor, fave»

SACR^E CiESARE^E MAIESTATIS

fuum addent,&hinc fua?Nationis laudi non parum accerIiiTe,proEx-

volumen,cum typis defcribi curaverim de Patrono cujus nomini

tantoopericondigno,ilIud infcriberem, difpiciendumexiftimavi,

(quod bonaTua Veniadixerim) fignum ckpignusdonare dare,de- ,

dicareconftitui, obnixerogans,il!ud nedefpicias,fedaequi bonique

lohannes Baptifta Schonwtter

Tatrem habuit illuftrem illum Elifabetha? Reginaj Confiliarium , Regni

lupefuit.-Illeautemtantagravitate&judicijmaturitate , fupraartatemfe expedire vale-

bat utReginaeumDomtnum Cuftodem figilliminorem appellare folitafit.Interroganti, . ,.

cacitatemviae -, ejufinodinimirumcumefIethaeePhiIofophia,qua; ad Difputationes& &Htf«Hft,

, eum ad &Artes Politicas applicare , Cujus reigratia , in Galliam in comitatu A-

fuperftiteadhucPatre defignata tantum&nonimpletafuerit,uonpluseiceffit > quim Fortunapoft

iratrisiuigeimani, Antanij Baconi,mzgn\ nommis vin& maulis Prmcipum exterorum Anton iu S p a ^

aftri&us ellet , animotamen&affe&uin^r/«/V/V*£vw& officiaftatus magispropende-

rior antereliquos Profeflionisejnfdemaditus pateret ad Aulam Principis |, adeoque in

Mlud fibteffeinftarfundi alienitdibus fuis adjacentis , qm projpeilum meliorare ,

horreumautemejus replerenonpiojfit Verumregnantelacobo , illotandem officio po-

anteainferviitMajeftatiReginar)i?^yo/?«>^r^«^/^ , Atturnatus %egis Generalis

quijuxtatemporumferiem , quo confcriptierant fic fehabuerunt Hifiorta Regni qtios confcri-

Henrici feptimi'-\egis ^wAkfermonepatrio. Abecedartum Natura , CcrintumMezar pfe r itlibri>s.

ytisCais dePatrtoinfermonemRomanum, quarfuefunt , Hiftoria Regm Henrici Septimi

te quinquenniumilludelaboravit , non recitatis. Qujn&propofitumillifuk(mandan-

opusilludultradefignationemfolam nonproceflit , Deoultendrem vitam celeberri-

paucs uniusdieihorrulsmatutins olimparturierunt , interopera ejus Mifcellanea

tereosprsfcnpleritjjinoruntjquibuscumconverlandatumruit. keddequarta , puta

propalavit. 0^illudiVow'.Or^^'rcuiipfeinter Operafua primas ttibuit ) neuti-*^^^^._

lud tandem corpus adoleverat , quoinlucemcditumfuit; ficutmulta ex Animalibus

tuf 3 non elegantiam autconcinnitatemfermonis , &

bus plurimisfefeoffert commodam tamenanimirelaxationemftudiisfuis intermi-

%ar ii. rns,autpopulogravioribus iedtemperacis&a;qualibus:IacoboRege hoceum tefti-

monioornante , fllumvtamcalluijfenegetiaejustrailandifuavibusmodis ; atque id Ma-

Regnis.que ap&dipfum Regem. CoiniciisParIamentariisInferiorisConfeflus,durninea Domo fe-

libertasinteripfosconfulcandicommunifuffragioeiconceiIaeft,qua:aliis Atturnatis Ge-

operum fuorum fpariis , liquidiflimeapparet. Aliasenimprincipia propria deftruxiflet

i r ,-r ^. ,/. t^,

Rexeumpercontatuseft Quidde^Dominoillo^jamfatisfunEio, fentiret ? refpondit Nec Calum-

Sjufmodi eumfuijfe qui Majeflatisfuxresnunquampromovijfet', aut auiltores nmtorextlt,t'

Verumapr&cipitio&declinationefervare , hauddubiefategiffet. Nequeenim duriorem

exEpiftola, exItalia(Ingeniorumpolitorum Apotheca ) adComitem Devonienfem, italia ingenio-

rij Baconi , necnon Hifloriam ejm &

diuturnitatenon deflorelcit , fed potius augefcit. Librorumejusplurirm alias lir/guas,

delineatain Galliam feeum portanda donavit , quamhofpesilletanquamrem gratiffi-

*2^ro»/5>-oo^oaIacoboRegeperlegenda traditaeft. Is cum totam abfolviffet, hoc E- Fuico Baw

logioadAuthoremremifit : Commendatum me habeas Dominationi fm ,& exoraenm, m BrookusA»-

ProfefforisRegij &Collegij RegalisPrspofiti.viriminime vulgarisingenij,quiipfe(five collinus itidem

tisalicubicollaudavit. jEtate juniori,cibisdelicatioribus&levioribus,v€luti carnibus

merovefcebatur jlicetmenfaejusferculisalijsnon deftitueretur. Perfuafum tibi ha-

tia&ejus de fuifle.negotioaliquandodifficili&intricatoie offerente: VtinamBaconus,meus olim Can-

"EademiUirei P°^ Conftatenim,pofthanc>