T.C.

MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

LABVIEW PROGRAMI LE VER TOPLAMA, VER LEME VE VER ZLEMENN E-RENME OLARAK HAZIRLANMASI

Yksel GNER (Teknik retmen)

YKSEK LSANS TEZ

ELEKTRK ETM ANABLM DALI ELEKTRK ETM PROGRAMI

DANIMAN Do. Dr. Koray TUNALP

stanbul, 2005

T.C. MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

LABVIEW PROGRAMI LE VER TOPLAMA, VER LEME VE VER ZLEMENN E-RENME OLARAK HAZIRLANMASI

Yksel GNER (Teknik retmen) (Enstit No: 141101220020085)

YKSEK LSANS TEZ

ELEKTRK ETM ANABLM DALI ELEKTRK ETM PROGRAMI

DANIMAN Do.Dr. Koray TUNALP

stanbul, 2005

T.C. MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

KABUL VE ONAY BELGES

LABVIEW PROGRAMI LE VER TOPLAMA, VER LEME VE VER ZLEMENN E-RENME OLARAK HAZIRLANMASI
Yksel GNERin LabVIEW Program ile Veri Toplama, Veri leme ve Veri zlemenin E-renme Olarak Hazrlanmas isimli Lisansst tez almas, M.. Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun ...................... tarih ve ........................ sayl karar ile oluturulan jri tarafndan Elektrik Eitimi Anabilim Dal Elektrik Eitimi Programnda YKSEK LSANS Tezi olarak Kabul edilmitir.

Danman ye ye ye ye

: Do. Dr. Koray TUNALP Marmara niversitesi : Prof. Dr. rfan GNEY : Do. Dr. Fevzi BABA : :

Tezin Savunulduu Tarih : 14.12.2005

ONAY
M.. Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun .................. tarih ve ...................... sayl karar ile Yksel GNERin Elektrik Eitimi Anabilim Dal Elektrik Eitimi Programnda Y.Lisans (MSc.) derecesi almas onanmtr. Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits Mdr

NSZ

Gelien teknoloji ile bilgi okyanusu inanlmaz bir hzla bymekte ve bilgiye ulamak da bir o kadar kolaylamaktadr. nternetin insan yaamndaki pay, gn getike artmaktadr. nternetin yaygnlamas ile Uzaktan-renme (E-renme) yntemlerini eitlendirmekte ve gelitirmektedir. Bylece klasik renme yntemlerinin yannda E-renme de ilgi ekici bir alternatif retim yntemi olmaya balamtr. LabVIEW programnn Trke olarak Uzaktan-renme yolu kullanlarak insanlara retilmesiyle, lkemizde nemli bir eksiklik giderilmi olacaktr. Bu alma ile nemli bir an kapanacana inanyorum. ncelikle bu almada emei geen, Ar. Gr. Sezai TAKIN ve Ar. Gr. Mehmet SUCUya ok teekkr ederim. Deneyimleri ile olduka faydal oldular. LabVIEW program demo CDleri, kaynak kitaplar ve kataloglarn temin ettiim National Instruments firmas Trkiye Datcs olan E3TAM irketi alanlarndan Murat AKINCIya ayrca teekkr ederim. Macromedia rnlerinin Trkiye Temsilcisi olan Medyasoft Bilgi Sistemlerinden Pazarlama Yneticisi Erhan ZDENe yardmlarndan dolay teekkr ederim almalarm sresince evde bana desteini hi esirgemeyen sevgili eime minnettarm. Tezimin ilk gnnden, son gnne kadar bana yol gsteren, tevik eden, fikirler veren, bkmadan, usanmadan yardmlarn esirgemeyen, Danmanm Do. Dr. Koray TUNALPe en derin sayg ve sevgilerimi sunarm.

Aralk, 2005

Yksel GNER

NDEKLER

SAYFA NO

NSZ .................................................................................................... I ZET .. V ABSTRACT ......................................................................................................... VII YENLK BEYANI ................................................................................................ IIX SEMBOL VE BRMLER LSTES ...................................................................... IX KISALTMALAR .................................................................................................. X EKL LSTES ............................................................................................ XII

BLM I. GR VE AMA... 1
I.1. GR .. 1 I.2. AMA . 2

BLM II. MESLEK TEKNK ETMDE E-RENME .. 4

II.1 MESLEK TEKNK ETM .. II.1.1 Mesleki Teknik Eitimin Amac . II.1.2 Mesleki Teknik Eitim Modelleri II.1.2.1 Klasik Mesleki Teknik Eitim .. II.1.2.3 Teknik Alanlarda Uzaktan Eitimin Klasik Eitime Gre Avantajlar ve Dezavantajlar 6 II.1.3 Elektrik Elektronik Mesleki Teknik Eitimde Kullanlan Bilgisayar Programlar . II.1.3.1 Electronic Workbench .. II.1.3.2 Cadence PSPICE . 7 7 8 4 5 5 5

II.1.2.2 Mesleki Teknik Eitimde Uzaktan Eitim 6

II.1.3.3 Quick Field 9 II.1.3.4 MATLAB 9 II.1.3.5 LabVIEW .. 10 II.2 UZAKTAN RENME VE E-RENME 11 II.2.1 Tanmlar . 11

ii

II.2.2 Uzaktan renmenin Tarihesi 12 II.2.3 E-renmenin Temel Bileenleri . 12 II.2.4 E-renmenin Yararlar . 13 II.2.5 E-renmenin Trleri . 14 II.2.5.1 E Zamanl E-renme (Senkron) .. 14 II.2.5.2 Farkl Zamanl E-renme (Asenkron) .. 14 II.2.5.3 Karma / Harmanlanm renim (Blended Learning) . 15 II.2.6 Uzaktan renim le lgili Uygulama nerileri 15 II.2.7 Dnyada Uzaktan renme 16 II.2.8 Trkiyede Uzaktan renme .. 17 II.2.9 Uzaktan renmenin Standartlar .. 19 II.3 LABVIEW PROGRAMININ TANITIMI . 20 II.3.1 Tanm . 20 II.3.2 Yaps .................................................................................................. 21 II.3.3 zellikleri .. 22 II.3.4 Kullanld Yerler .. 22 II.3.5 LabVIEW Uygulamalar .. 22

BLM III.VER TOPLAMA, VER LEME VE VER ZLEME. 24

III.1 VER TOPLAMANIN TEMEL KAVRAMLARI 24 III.1.1 Transdser ve Alglayclar. III.1.2 Alan Kablolama. III.1.2.1 Grlt ve Giriim III.1.2.2 Grltnn Kaynaklar ve Tipleri .. III.1.2.3 Grltnn En Dk Seviyeye ndirilmesi .... III.1.3 Sinyal artlandrma III.1.3.1 Filtreleme. III.1.3.2 Ykseltme. 25 26 26 26 27 28 28 29

III.1.3.3 Dorusallatrma 29 III.1.3.4 Ayrma 30 III.1.3.5 Uyarm 30 III.1.3.6 Sinyal artlandrma Snflar 30 a. Takmal Kart Sinyal artlandrma . 30 b. Dorudan Balant Modller ki Telli Vericiler . 31 c. Datlm I/O Saysal Vericiler . III.1.4 Veri Toplama Donanm .. III.1.4.1 A/D Kartlar III.1.4.2 D/A Kartlar 31 32 32 34

iii

III.1.4.3 Saysal I/O Kartlar III.1.4.4 Saya / Zamanlayc I/O Kartlar .. III.1.5 Veri Toplama Yazlm . III.1.6 Ana Sistem . III.1.6.1 letim Sistemleri . III.1.6.2 Kesmelerin almas. III.1.6.3 Dorudan Hafza Eriiminin almas (DMA) III.1.6.4 Bytme Yolu Standartlar.. a. ISA Yolu .. b. Mikrokanal Yolu . c. EISA Yolu ... d. PCI, compactPCI ve PXI Yolu . III.2 VER TOPLAMA VE KONTROL KONFGRASYONU III.3.1 RS-232-C Ara Yz Standard . III.3.1.1 Elektrik Sinyal Karakteristikleri . III.3.1.2 Ara Yzn Mekanik Karakteristikleri III.3.1.3 Karlkl Deiim Devrelerinin Fonksiyonel Tanm . III.3.1.4 EIA-232 Ara Yznn alma Dizisi . III.3.2 RS-485 Ara Yz Standard . III.3.3 IEEE 488 Standard . III.3.4 20 mA. Akm Dngs .. III.3.5 Seri Ara Yz Dntrcleri .... III.3.6 Protokoller .. III.4 DAITILMI VE BAIMSIZ GNLKLER LE KONTROLRLER III.4.1 alma Metotlar III.4.1.1 PCMCIA Kartlar Kullanlarak Verinin Programlanmas ve Gnln Tutulmas .. III.4.1.2 Bamsz alma III.4.1.3 Ana Sisteme Dorudan Balant ..

34 35 36 36 36 37 39 40 40 40 40 41 42 46 47 47 48 50 51 52 53 53 54 56 56 57 58 58

III.3 SER VER HABERLEMES 45

III.4.1.4 Ana Sisteme Uzaktan Balant 58

BLM IV. TEZ ALIMALARI . 60

IV.1 ARATIRMA YNTEM 60 IV.2 KULLANILAN PPROGRAMLARIN SEM KRTERLER . 60 IV.3 KULLANILAN PROGRAMLARIN ZELLKLER 61 IV.3.1 Dreamweaver . 61 IV.3.2 Authorware . 62

iv

IV.3.3 Firework 63 IV.3.4 Freehand . 63 IV.3.5 Flash . 64 IV.3.6 Swishmax 64 IV.4 ARATIRMA ARALARI 65 IV.5 KULLANILAN ETKLEM ETLER VE RNEK UYGULAMALAR 65 IV.5.1 Srkle Brak 65 IV.5.2 Hedef Alan Seimi .. 67 IV.5.3 Hedef Obje aretleme 68 IV.5.4 Canlandrmalar 69 IV.5.5 Metin Girii .. 70 IV.6 YAPILAN ALIMALAR . 71 IV.7 OLUTURULAN LABVIEW UZAKTAN RENME WEB STES BLMLER . IV.7.1 LabVIEW IV.7.2 Kurslar .. IV.7.2.1 Ders erikleri .. IV.7.2.2 Deerlendirmeler .. a. oktan Semeli b. Ksa Cevap c. Doru Yanl . IV.7.3 Projeler . IV.7.4 Balantlar IV.7.5 ndirme .. IV.7.6 Yardm IV.7.7 letiim IV.8 LABVIEW WEB STES RNEK SAYFALARI .. IV.9 RNEK UYGULAMA SANAL ENSTRMAN 72 72 74 77 78 79 79 79 80 81 82 82 84 84 86

BLM V. SONULAR .. BLM VI. TARTIMA VE DEERLENDRMELER .. KAYNAKLAR .. EKLER . EK A SZLK EK B STEDEN RNEK SAYFALAR . EK C UZAKTAN ETM CDS .. ZGEM ..
v

88 91 93 96 97 115 120 121

ZET

Bu alma, LabVIEW bilgisayar program ile veri toplama konularn nternet zerinden e-renim olarak adm adm retmeyi amalamaktadr. LabVIEW program, bilgisayar yardmyla zellikle verilerin llmesi, ilenmesi ve kontroln kolaylatrmaktadr. LabVIEW, kullanm kolayl ve esneklii ile endstriyel problemlere zmler retmek iin kullanlan bir yazlmdr. LabVIEW endstriyel lme sistemlerinde bulunan sensr ve transdserlerden alnan verileri, bilgisayara girmek iin kullanlan ADC kartlar ve programdan elde edilecek ktlar otomasyon sistemine gnderen DAC kartlar ile birlikte kullanlmaktadr. LabVIEW program zerinde oluturulan Sanal Enstrmanlar (VIs), verileri ileyerek istenen klar salar. Son yllarda eitim alanndaki gelimeler uzaktan renme evresinde olumaktadr. Eitim kurumlarndaki yer sknts, ar nfus art, toplumda eitim kurumuna devam etmeden eitim alma gereksinimindeki art; uzaktan renmenin olumasndaki sebeplerden bir kadr. Sadece eitim kurumlar deil, irketler de personel eitiminde ekonomiyi n planda tutarak ve zaman kaybn engellemek iin uzaktan renimi tercih etmektedirler. Dier yandan endstrideki otomasyon sistemlerinde veri toplama, veri ileme ve veri izleme tekniklerine olan ilgi, proseslerin izlenmesi ve kontrol asndan her geen gn artmaktadr. Dnyada yaygn olarak kullanlan LabVIEW program da verilerin toplanmas, ilenmesi ve izlenmesine pratik zmler sunan bir bilgisayar programlama dilidir. Birok lkede yllardr bu alanda kullanlan LabVIEW program, lkemizde son yllarda daha fazla kullanlr olmutur. Bunun sonucunda LabVIEW programn kullanan kii saysna olan talep artmaya balamtr. Programn ngilizce vi

olmas, hakknda Trke kaynan yok saylabilecek seviyede olmas; bu programn renilmesini ve yaygnlamasn zorlatrmaktadr. Yaplan bu almada, programn Trke uzaktan eitimini yapan bir site ile bireylerin eitimi amalanmtr. Bylece hem e-retim alannda bir katk salanmakta, hem de LabVIEWn yaygn ekilde kullanm desteklenmektedir. Tezde gelitirilen LUES LabVIEW Uzaktan Eitim Sitesinde eitim modelleri iin toplam 83 blmde 750 civarnda slayt oluturulmutur. Derslerde srkle brak, metin girii, canlandrma ve hedef alan seimi gibi etkileimlerden yararlanlmtr. Deerlendirme amacyla 19 snav blm oluturulmu ve 169 soru hazrlanmtr. Deerlendirmeler; ksa cevap, oktan semeli ve doru / yanl seimi gibi eitli ekillerde tasarlanmtr.

Aralk, 2005

Yksel GNER

vii

ABSTRACT

Preparing of Data Acquisition, Data Processing and Data Monitoring as E-Learning with LabVIEW Program
In this study, the aim is to teach data acquisition subjects with LabVIEW program of computer using internet step by step. LabVIEW program make measuring, processing and controlling easier by the help of computer. LabVIEW was made to produced solutions for industrial problems with easy-using flexibility. LabVIEW is used with DAC cards which sends outputs from program to automation system and ACD cards which used for loading data from sensor and transducers in the industrial measurement systems. Virtual Instruments on LabVIEW program supply designed outputs by processing data. Recently, developments in the educational area have been formed in the environment of remote education. The matter of difficulty in the educational places, execessive increase of population, in society the increase in the need of having an education without joining any education instuition is a few of the reasons of remote education existence. Not only education instutiations but also companies prefer remote education to prevent wasting time and bring economy forward plan in staff education. The interest in the technologies of data acquisition, data processing and data monitoring in the industrial automation systems has been increasing day by day point of controlling and following processes. In the world LabVIEW program is also common, it is a language of scheduling computer which supplies practical solutions in the following, data processing and following. LabVIEW program which has been used in many areas in many countries has been used in our country recently. So, the demand of people who uses LabVIEW program has started to increase. Because of being the language of program is

viii

English and laching of about it, nearly non existent make this program harder in common and learnable. In this project, it was aimed to educate the people the help of providing distant education in Turkish. Thus, either it was contributed to e educational area or supported in using LabVIEW in common. About 750 presentations in 83 sections were constituted for education models in LUES in thesis. In lessons, interactions of drag and drop, text introduction, animation and select of target area was benefited. 19 exam sections were constituted to aim for evaluation and 169 questions were prepared. Evaluations what is short answer, multiple choice, true-false were planed from different form.

December, 2005

Yksel GNER

ix

YENLK BEYANI

LabVIEW Program ile Veri Toplama, Veri leme ve Veri zlemenin E-renme Olarak Hazrlanmas
Gnmzde LabVIEW programnn veri izlemede yaygn ekilde kullanlmas, bu program iyi ekilde bilen teknik personeli meslektalarna gre bilgili klmaktadr. Buna bal olarak baz niversiteler, LabVIEW programn retmeye balamlar ve LabVIEW donanmlar ile oluturulmu laboratuvarlar kurmulardr. Gnmze kadar tamamen LabVIEW programn retmeyi amalayan, dilimize evrilmi herhangi bir kaynaa lkemizde rastlanmamtr. Sadece birka kaynakta bir blm olarak yer verilmitir. Oluturulan site Trke olup, LabVIEW program ngilizce yardm destei vermektedir ve kullanlabilecek tm komutlar da ngilizce olarak hazrlanmtr. Program renmek isteyenlerin, ayn zamanda ngilizce bilmesi, ilerini kolaylatracaktr. Sadece LabVIEW program zerine yazlm olan Trke bir kaynak olarak bu site literatrde nemli bir a kapatmaktadr. Sitede oluturulan eitim modelleri iin toplam 83 blmde 750 civarnda slayt gelitirilmitir. Derslerde srkle brak, metin girii, canlandrma ve hedef alan seimi gibi etkileimlerden yararlanlmtr. Deerlendirme amacyla 19 snav blm oluturulmu ve 169 soru hazrlanmtr. Deerlendirmeler; ksa cevap, oktan semeli ve doru / yanl seimi gibi eitli ekillerde tasarlanmtr. Bu alma ile program iin National Instruments firmasnn oluturduu kaynaklar Trkeletirilmi ve ders notlar olarak kullanlmtr. Firmann web sitesinden sunduu yardm hizmetlerinin tamamna yakn ngilizcedir. Bu alma ile lkemizde ilk defa LabVIEW programnn anlalr bir ekilde retilmesi

amalanmtr. Site zerinden kullanc, asenkron olarak kendi istedii zaman ve meknda dersleri grebilecek ve deerlendirilebilecektir.

Aralk, 2005

Do. Dr. Koray TUNALP Danman

Yksel GNER renci

xi

SEMBOL VE BRMLER LSTES

A + / b/s * dB # = Hz kHz Km MHz m mA rms s S/s & V %

: amper : art : bl : byte/saniye : arp : desibel : diyez : eksi : eittir : hertz : Kilohertz : Kilometre : Megahertz : metre : Miliamper : root-mean-square : saniye : samples/saniye : tire : ve : volt : yzde

Mbps : Mega bit per second

xii

KISALTMALAR LSTES

ABD A/D ADC ADL AICC AR-GE ASCII BBC BD BIOS CBT CMI COM CPU CSS D/A DAC DAQ DCE DLL DMA DOS DTE E3TAM EIA EISA FIFO GPIB

Amerika Birleik Devletleri Analog / Dijital Analog Dijital Konvertr Advanced Disributed Learning Aviation Industry Computer-Based Trainng Comrnitee Aratrma Gelitirme Karlkl Bilgi Deiimi in Standart Amerikan Kodu British Broadcasting Corporation Bilgisayar Destekli retim Basic input/output system Computer-Based Training Computer Managed Instructon Component Object Model Central Processing Unit Cascading Style Sheets Dijital / Analog Dijital Analog Konvertr Data Acquisiton Veri Haberleme Cihaz Dinamik Balant Ktphanesi Dorudan Hafza Eriimi Disk Operating System Veri Terminal Cihaz Endstriyel ve Bilimsel Test Teknolojileri Tasarm Elektronik Endstrileri Birlii Geniletilmi Endstri Standart Mimarisi lk Giren lk kar General Purpose Interface Bus

xiii

GUI HTML IBM IC IDE IEEE I/O IRQ ISA LabVIEW LMS LTSC MATLAB MCA MS ODT YS PC PCI PCMCIA PDF PHP PIC PLC PVC PXI RAM RF RTD SCORM SCXI S/H STP TCP/IP TTL TV UTP

Grafiksel Kullanc Ara Yz HyperText Markup Language International Business Machines Entegre Devre Integrated Drive Electronics Institue for Electrical and Electronic Giri / k Interrupt Rrequest Endstri Standart Mimarisi (Industry Standard Architecture) Laboratuary Virtual Instrumention Engineering Workbench Learning Management Systems Learning Technology Standards Committee MatrixLaboratory Mikrokanal Mimari Yolu Microsoft Ortadou Teknik niversitesi renci Ynetim Sistemi Personel Computer Peripheral Component Interconnect Personal Computer Memory Card International Association Portable Document Format Personal Home Page Peripheral Interface Controller Programlanabilir Lojik Kontrolr Polivinilklorid PCI eXtensions for Instrumentation Read Acces Memory Radyo Frekans Diren Scaklk Dedektrleri Shareable Content Object Reference Model Signal Conditioning eXtensions for Instrumentation rnekleme ve Tutma Koruyuculu Bkmeli ift Kablo Transmission Control Programme / Internet Protokol Transistor-Transistor Logic Televizyon Koruyucusuz Bkmeli ift Kablo

xiv

UZEM VXI XML

Uzaktan Eitim Merkezi VMEbus eXtensions for Instrumentation eXtensible Markup Language

VI (Virtual Instruments) Sanal Enstrman

xv

EKL LSTES

SAYFA NO ekil 2.1. Cadence PSpice Programnn Bilgisayarda Grn ekil 2.2. MATLAB Programndan Bir Grn ekil 2.3. E-renmede Eitmen le renciler ekil 2.4. E Zamanl E-retim ekil 3.1 PC Tabanl Veri Toplama Sisteminin Fonksiyonel Diyagram ekil 3.2 Grltnn Kayna ile Alc Arasndaki Grlt Kuplaj ekil 3.3 Takmal DAQ Kart Sinyal artlandrma ekil 3.4 Karta Monte Edilen Modler Sinyal artlandrma ekil 3.5 eitli Saysal Verici Modllerin Kull. Datlm I/O Saysal artlandrma ekil 3.6 Tipik Bir A/D Kartnn Fonksiyonel Diyagram ekil 3.7 Bir Dalga Biimi retim D/A Kartnn Fonksiyonel Diyagram ekil 3.8 Tipik Saysal I/O Kart Blok Diyagram ekil 3.9 Bir Sayacn Basitletirilmi Modeli ekil 3.10 IRQ ekil 3.11 DMA ekil 3.12 PCI Yaps ekil 3.13 Datlm I/O Sinyal Verici Modlleri ekil 3.14 Datlm Gnlk/Kontrolr ebekesi ekil 3.15 Tipik Bir Seri E Zamanl Veri Mesajnn Biimi ekil 3.16 Bir Bilgisayarla (DTE) bamsz bir kontrolrn (DCE) ekil 3.17 Bir EIA-232 Karlkl Veri Deiiminin rnek almas ekil 3.18 RS-485 ok Dl ebekeler ekil 3.19 20 mA. Akm Dngs Ara Yz ekil 3.20 RS-232/RS-485 Dntrcnn Blok Diyagram ekil 3.21 RS-232/RS-485 Dntrcnn Sinyal Ak Diyagram ekil 3.22 Bamsz Bir Gnlk/Kontrolrn Hafza Kart le Programlanmas ekil 3.23 Datlm Gnlk/Kontrolr ebekesi 8 9 11 14 25 26 30 31 31 32 34 35 35 38 39 42 43 44 46 47 51 52 53 54 54 57 59

xvi

ekil 4.1. Authorware Program le Srkle - Brak Etkileimi ekil 4.2. Srkle Brak Etkileimine Ait Ak izgisi ekil 4.3. Hedef Alan Seimi Etkileimi ekil 4.4. Authorware Programnda Hedef Alan Seimi Ak izgisi ekil 4.5. Hedef Obje aretleme Etkileimi ekil 4.6. rnek Bir Canlandrma Uygulamas ekil 4.7. Metin Girii Etkileimi ekil 4.8 LUES Site Haritas ekil 4.9. LUES Eitim Sitesinde LabVIEW Sayfalar ekil 4.10 Kurslar Alt Haritas ekil 4.11. LUES Eitim Sitesinde Kurslar Sayfalar ekil 4.12 oktan Semeli Deerlendirmeye Bir rnek ekil 4.13. Ksa Cevap Deerlendirmeye Bir rnek ekil 4.14. Doru Yanl Deerlendirmeye Bir rnek ekil 4.15 LUESte Bulunan Projeler ekil 4.16. Derslerde Kullanlan Butonlar ekil 4.17. Men Penceresi ekil 4.18. Bul Penceresi ekil 4.19. Szlk Penceresi ekil 4.20. Yardm Penceresi ekil 4.21. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 1. Sayfas ekil 4.22. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 2. Sayfas ekil 4.23. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 3. Sayfas ekil 4.24. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 4. Sayfas ekil 4.25. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 5. Sayfas ekil 4.26. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 6. Sayfas ekil 4.27. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 7. Sayfas ekil 4.28. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 8. Sayfas ekil 4.29. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 9. Sayfas ekil 4.30. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 10. Sayfas ekil 4.31. rnek Uygulama Sanal Enstrman Blok Diyagram ekil 4.32. rnek Uygulama Sanal Enstrman n Paneli

66 67 67 68 69 70 71 73 74 75 76 78 79 80 81 82 82 83 83 84 115 115 116 116 117 117 118 118 119 119 86 87

xvii

TABLO LSTES

SAYFA NO Tablo 3.1. PC Yolu Sisteminin Geliim izelgesi Tablo 3.2. EIA-232 iin yaygn DB-9 ve DB-25 pim tahsisleri Tablo 3.3. Alan Yolu Karlatrma Tablosu 41 48 55

xviii

BLM I.

GR VE AMA

I.1 GR
Endstride test veya lmler, ounlukla osiloskop, sinyal analizr vb. enstrmanlar kullanlarak yaplmaktadr. Ancak cihazlarn herhangi bir ihtiyaca gre deitirilmesi gerektiinde; retici firmaya bal kalmak ve donanmsal farkllklar gibi birok sorunla karlalmaktadr. Bu yzden deiikliklerin yaplmas ekonomik olmamaktadr. Tm bu sakncalar ortadan kaldrmak iin, gnmzde bilgisayar tabanl lme sistemleri ortaya kmaktadr. LabVIEW program, bilgisayar tabanl test ve lmde yeni bir kavram ortaya karmtr. Bu yeni kavram Sanal Enstrman (VI Virtual Instrument) olarak tanmlanr. Bu ekilde bilgisayar, yazlm kullanlarak istenilen test ve lm enstrmanna evrilebilmektedir. Bunu yaparken kullanlacak fonksiyonlarn, lme alan ve enstrman renkleri tamamen kullanc tarafndan belirlenir. Ortaya karlan enstrman gerek bir enstrmann tm ilevlerini hatta daha fazlasn yerine getirmektedir. rn ayn zamanda bir bilgisayar program olduu iin ihtiyaca gre deiiklik yaplmas ok daha kolay olmaktadr. LabVIEW, mhendislik ve bilim evrelerine ynelik veri toplama ve ilemeye younlam uygulamasn, grafik olarak programlanabilen karlk gelen bir platformdur. birletirerek Programc, oluturur. fonksiyonlara grafikleri

LabVIEWn kulland dil G dili olarak anlmaktadr. LabVIEW baz kstlamalar dnda, C ve PASCAL gibi dillerle yaplabilecek hemen hemen her trl bilimsel uygulamaya yatkndr. C ve PASCAL gibi yaz tabanl programlama dilleri kullanlarak uzun bir srede oluturulabilecek uygulamalar; LabVIEW ile ok daha ksa srede tamamlanabilmektedir. [1]

Gnmzde birok teknik mhendislik dersleri (Matematik, Saysal Tasarm, Kontrol, PLC, Mikroilemciler vb.) artk sanal ortamda, bilgisayar banda ilenmekte hatta ders ierikleri simlatrler yardmyla rencilere verilmekte ve rencinin kendi kendine tecrbe etmesi salanmaktadr. MatLAB, MathCAD, Mathematica, LabVIEW gibi programlar bu tr sanal ders malzemeleri arasnda en ok tercih edilenleridir. [1] Veri toplama, ileme ve izleme, lme yaparken uygulanan en nemli admlardr. Bu admlar en az hata ile en istenen ekilde yapabilmek iin lme yapan kiiler azami aba sarf etmektedir. Veri toplama sistemleri; eitli iaretlerin llmesi, ilenmesi, iletilmesi ve kaydedilmesi iin gnmzde yaygnlaarak kullanlmaktadr. [2] Gnmzde eitim yeniden ekillenmektedir. Eitim teknolojileri ve internet bir araya gelince, yz-yze eitim modelinin yannda, internet ortamnda web tabanl eitim sistemleri hzla gelimeye balamtr. lkemizde yaplan almalar da bu srete nemli atlmlar eklinde olmutur. Anadolu niversitesi Ak retim Fakltesi, Ak retim Lisesi biliim teknolojilerini kullanarak programlarn, bu yeni uzaktan eitim modeline uyarlamaktadr. ODT Enformatik Enstits, internet zerinden dersler ve programlar sunmaktadr. Bilgi niversitesi, Sakarya niversitesi gibi farkl niversitelerde yaplan almalar, internet destekli eitim iin verilecek rneklerden bazlardr. [3] Bilginin katlanarak artt ve bilgiye eriimin kolaylat bu yzylda, bilginin doru olarak kazanm iin, eitimin rol olduka artmtr. Bu da doal olarak, insanlarn, gelien teknolojilere ve yaam biimine uyum salamalar iin yaam boyunca eitim almalarn kanlmaz klmaktadr. [3]

I.2 AMA
Bu tez almasnda LabVIEW programn retmek ve LabVIEW ile veri ilemek amacyla uzaktan retim yapan bir internet sitesi oluturulmutur. Bu sitede gerekli etkileimler kullanlarak, retim srecini daha ekici bir hale getirmek amalanmtr. Uygulamadaki dersler tamamlandnda, kii LabVIEW program hakknda gerekli bilgileri yeterli seviyede renmi olmaldr. Ayrca bir e-renim uygulamas olaca iin, birey renme hzn da ayarlama ansna sahip olacaktr. Konularn sonlarnda oktan semeli, doru yanl ve ksa cevap gibi deerlendirmeler yaplarak, bireyin renim sreci tamamlanacaktr. Tm bu uygulamalar oluturulurken, teknolojik gelimelerden azami lde yararlanarak, olabilecek en ideal eitim yntemleri kullanlmtr.

LabVIEW programnn ngilizce olmas, hakknda Trke kaynan yok saylabilecek seviyede olmas bu programn renilmesini ve lkemizde yaygnlamasn zorlatrmaktadr. Programn Trke uzaktan eitimini yapan bir site ile bireylerin eitimi amalanmtr.

BLM II.

MESLEK TEKNK ETMDE E-RENME

II.1 MESLEK TEKNK ETM

Bir lkenin ekonomik olarak gelime salayabilmesi iin; retim yapan iletmeler, fabrikalar, atlyeler, mesleki ve teknik eitim kurumlar olduka nemli bir yere sahiptir. Mesleki eitim kurumlar bu retime destek vermek ve retim sektrlerine mesleinde yetenekli teknik eleman yetitirmek amac ile kurulmulardr. Uygulama ile birlikte yrtlmesi gereken mesleki ve teknik eitim, retim yapan iletmelerin nem verdii bir konudur. nk iletmeler her zaman iin kaliteli teknik elemana gereksinim duyarlar. Mesleki teknik eitim kurumlarnn daha iyi bir eitim verebilmesi amac ile iletmelerin maddi ve manevi katklar olmaktadr. Orta ve yksek renim seviyesindeki mesleki teknik eitim kurumlar, daima fabrika, atlye gibi iletmelere yardmc olmal ve eitli konularda yol gsterici olmaldr. Eitim kurumlar yol gsterici olmasnn yan sra kaliteli bir eitim vermelidir. Bunun sonucu olarak mezun olan teknik eleman adaylar i hayatna en iyi ekilde uyum salayabilecek, mesleki teknik eitim amacna ulam olacaktr. Eitim kurumlarnn kaliteli eitim verebilmesi iin, mesleki tecrbeler ile dolu i hayatnn eitim kurumlar ile birlikte i ie olmas arttr. Ayrca eitim kurumlar teknolojideki son yenilikleri takip etmeli ve olas deiikliklere ok ksa bir srede uyum salamal, dnya zerindeki dier mesleki eitim kurumlar ile de iletiim iinde olmal ve karlkl fikir alveriinde bulunarak ortak projeler gelitirmelidir. Mezun ettii teknik elemanlar takip ederek almalar hakknda geri dnm salamaldr. Bylece mezunlar kendilerini gelitirme ans bulurlar. Mesleki teknik eitim kurumlarna daha yksek bteler salanmal, eleman ve donanm olarak

hibir eksii bulunmamaldr. Bylece rencilerin i hayatnda grebilecei tm alet, makine, takm ara ve gerelerini eitimleri esnasnda kullanabilmesi salanr.

II.1.1 Mesleki Teknik Eitimin Amac

Meslek teknik eitim ile bireyleri ilgi, istek ve yetenekleri dorultusunda bilgi, beceri, tutum, davran ve i alkanlklarnn kazandrlmas, i ve hizmet alanlarnda gereksinim duyulan nitelikli insan gcnn yetitirilmesi amalanmtr. Ayn zamanda; srekli eitimle meslek bilgi ve becerilerinin gncelletirilmesi ve uygulanan programlarla giriimcilik bilincinin kazandrlmas ve meslek eitim alm olanlarn alanlarnda istihdamlarnn salanmas amalanmtr. stihdam edilenlerin, uluslararas standartlar ve performanslara gre gelitirme ve uyum kurslaryla eitim dzeylerinin ykseltilmesi, meslek teknik eitim srecinde teknolojinin etkin ve verimli kullanlarak eitimin ada, bilimsel ltlerde ve yksek nitelikte sunulmas da dier amalar olarak sralanabilir.

II.1.2 Mesleki Teknik Eitim Modelleri

Mesleki teknik eitim genellikle, klasik eitim metotlarnn uyguland eitim kurumlarnda yrtlmektedir. lkemizde Meslek Liseleri ile balayan sre, Meslek Yksek Okullar, Teknik Eitim Faklteleri ve Mhendislik Faklteleri ile devam etmektedir. Mesleki teknik eitim irketlerin ve akademik eitim kurumlarnn daha ok tercih ettii uzaktan eitim metotlaryla da yaplabilmektedir.

II.1.2.1 Klasik Mesleki Teknik Eitim

Uygulamann mutlak ekilde gerekli olduu mesleki teknik eitim klasik eitim tarz benimsendiinde, eitim kurumlarnda eitim veren kii ile eitimi alacak kiinin ayn zamanda, ayn meknda bir araya gelerek, ayn fiziksel artlarda bir ama dorultusunda eitim srecini yaamalar anlamna gelir. Balang olarak gerekli teorik bilgiler, eitmen tarafndan anlatlarak birey bilgilendirilir. Daha sonra yaplacak uygulama ile ilgili ilem basamaklar anlatlmaldr. Gerekli yeteneklerin kazandrlmas amac ile uygulamaya geilerek, bireyin gerekli ara ve gereleri kullanmas salanr. Bu srada eitmen, eitim alan ve uygulama yapan bireyi takip ederek, olas hatalarn ve i kazalarnn nne geer. rnein, bir kiiye lehim yapmay retmeden nce, gerekli teorik bilgi olarak lehimin yapsndan, lehimin ka derecede eriyeceinden, havya eitlerinden, lehimleme eitlerinden, iyi bir lehimleme ileminin nasl olacandan teorik olarak bahsedilir. Lehimleme esnasnda olabilecek i kazalarndan ve i gvenliinden

bahsedilir. Yaplacak ilemler, adm adm anlatlr ve aklanr. Hatta eitmen bu srada rnek bir lehimleme ile iyi bir lehimlemenin nasl olmas gerektiini bireylere gsterir. Birey ald teorik bilgiler ile lehimleme yapabilecek kadar donatlmtr. Bireye kendisinin uygulama yapmas iin belli bir zaman verilerek, bildiklerini pratik olarak kullanmas salanr. Bu srada eitmen tarafndan gzlemlenerek, i kazalarndan ve olas lehimleme hatalarndan kanlmaldr.

II.1.2.2 Mesleki Teknik Eitimde Uzaktan Eitim

Gnmzde mesleki teknik eitim alanlarnda uzaktan eitim niversiteler ve zel sektrde bulunan iletmeler tarafndan tercih edilmeye balanmtr. Mesleki eitim veren kurumlarn yer sknts ekmesi, klasik eitime gre daha ekonomik olmas ve bireyin istedii hzda eitim almas sebeplerden bir kadr. Mesleki Teknik Eitimin teorik bilgilerin verildii ilk ksmlarnda uzaktan retim metotlar rahatlkla kullanlmaktadr. Internet zerinden verilmesi ve daha grsel temalarla ilenmesi bakmndan, eitimi daha elenceli klmaktadr. Bireyleri daha katlmc ekilde eitmek iin etkileimlerin kullanlmas, uzaktan eitimi klasik eitimden ayran en nemli noktadr. Etkileim kullancy pasif dinleyici olmaktan kararak, dorudan yaplan etkinliin aktif bir paras haline getirir. Uygulama aamasna geildiinde bireyin eitimine devam etmesi iin en ok tercih edilen yntem klasik eitim metotlardr. nk bireyin eitimini ald donanmlara elle dokunmas, onlar grmesi, incelemesi ok etkili olmaktadr. Ancak, uzaktan eitimin uygulamalarnda gerekten gerekli ilem yaplyormu gibi, eitimin devamn salayan canlandrmalar kullanlabilir. Ancak canlandrmada gsterilen hibir deney veya ilem, laboratuvar veya atlyede yaplan gerek uygulamann nne geemez. Sadece ayn bir izgi film seyreder gibi simlasyonlar ile bireye deney uygulamas seyrettirilebilir. Tabii ki bylece bireyin deney esnasnda kazanaca beceriler, yetenekler eksik kalm olacaktr.

II.1.2.3 Teknik Alanlarda Uzaktan Eitimin Klasik Eitime Gre Avantajlar ve Dezavantajlar
Teknik alanlarda eitimin dier bilimlerdeki eitime gre farkllklar

bulunmaktadr. Belli bir alt yap gerektiren, uygulamaya dayal bir eitim olmas arttr. Dolaysyla eitilecek kiinin bir n eitimden gemesi arttr. Klasik teknik eitimde birey okulda teorik derslerde yetitirildikten sonra, atlye ve laboratuvar gibi uygulamal dersler ve stajlar ile gerek i hayatna hazrlanmaktadr. Uygulamal bir eitim, ekonomik zorluklar getirmektedir. Eitim kurumunda her uygulamay

yapabilmek byk bir baardr. Teknik eitime uzaktan eitim, bu aamalarn uygulama olmayan ksmlarnda eklenebilir. Teknik eitimin n hazrl uzaktan, ancak uygulama gerektiren blmler klasik yntemle atlye veya laboratuvarlarda gerekletirilmelidir. Baz e-renme modellerinde yaplmas gereken deneyler benzetilerek sanal ortamda uygulanmaktadr. Ancak teknik bir eleman olacak bireyin gerek aralar ile deneyi yapp sonucunu grmesi daha hazr hale gelmesini salayacaktr.

II.1.3 Elektrik - Elektronik Mesleki Teknik Eitiminde Kullanlan Bilgisayar Programlar

Elektrik ve elektronik mesleki eitiminde kullanlan bilgisayar programlar son yllarda giderek artmaktadr. Orta ve yksek dereceli mesleki eitim kurumlarnda bu trdeki programlarn retilmesi sz konusudur. Ayn zamanda zel sektrde alacak teknik elemanlarn meslei ile ilgili bilgisayar programlarn renmeleri bir zorunluluk haline gelmitir. Aadaki blmde bu trdeki bilgisayar programlarnn nemli olanlar tantlmtr.

II.1.3.1 Electronics Workbench

Bilgisayar ile elektrik ve elektronik devrelerin analizini veya tasarmn yapmak daha sonra da bu devreleri gerek devre elemanlar kullanmadan altrmak olasdr. Electronics Workbench program da bu programlardan sadece birisidir. Bilgisayar ile elektrik ve elektronik devreleri analiz etmenin eitli yararlar bulunmaktadr. [4] Electronics Workbenchin kelime anlam: Elektronik alma Masasdr. Bilgisayar yardmyla, devre tasarm yapmaya, analiz etmeye ve zerinde lm yapmaya olanak verir. [4] Electronics Workbench ile fiziki elemanlar olmadan devre tasarm yaplabilir. Baka bir ifadeyle sanal laboratuvardr. Bu programda, devre balantlar bilgisayarda yaplr. alp almad bilgisayarda kontrol edilir. Gerekli test ve lmler yaplr. Devrenin nasl alt bilgisayarda grldkten sonra istenildii takdirde fiziki olarak devre hayata geirilir. [4] Tasarm srasnda, yanl balantdan dolay devrenin almayp zaman kaybna neden olmas, malzeme veya test cihazlarnn olmamasndan dolay devrenin kurulamamas, malzemelerin yanmas, devrenin sfrdan monte edilmesi gibi zorluklar Electronics Workbench programyla ortadan kaldrlmtr. [4]

II.1.3.2 Cadence PSPICE

Cadence PSpice, analog ve dijital elemanlarn birlikte bulunduu devrelerin davranlarn modelleyen bir simlasyon programdr. 1985 tarihinde oluturulan Cadence PSpice simlatr, bugne kadar en son kan iletim sistemi ve donanmlar destekleyen teknoloji portfyn genileterek srekli gelitirilmektedir. Genel amal devre program olan Cadence PSpice elektrik ve elektronik devrelerin simlasyonu ve hesaplamalar iin kullanlmaktadr. [5]

ekil 2.1. Cadence PSpice Programnn Bilgisayarda Grn

Cadence PSpice balca zellikleri unlardr :

Cadence Pspice ile yksek-frekans sistemlerinden, dk-g IC

tasarmlarna kadar tm gerek analog, dijital simlasyonlar gerekletirebilme,

Tasarmlarnza ait yeni ktphaneler oluturma veya mevcut

ktphaneleri kullanabilme,
Sinyal oluturmak iin Stimulus Editor kullanma, Eleman karakteristii iin Model Editor kullanma, lm ve Performans analizleri, Crossproping ile g lmleri, Simlasyon zelliklerini ok kolay ayarlayabilme, Grlt, Fourier ve scaklk analizleri, Analog davran modellemeleri, Dijital kaplar iin yaylma gecikme modellemeleri,

 Dijital netler zerindeki yk depolanmas, Analog veya dijital analiz sonularn ayn pencere iinde ayn koordinat

sistemlerinde gzlemleyebilme.

II.1.3.3 QuickField
zellikle motor, transformatr gibi elektrik makinelerinin tasarm amal kullanlan QuickField ve benzeri programlar sanayide byk bir yere sahiptir. [6] QuickField sonlu elemanlar yntemine gre alan etkileimli bir analiz program olup; elektrostatik, elektromanyetik, gerilme vb. gibi analizlerde dahil olmak zere aadaki analizleri yapabilme zelliine sahip bir programdr. [6] Dorusal ve dorusal olmayan manyetik analiz, Zaman harmonikli elektromanyetik analiz, Elektrostatik analiz, Akm dalm analizi, Dorusal ve dorusal olmayan s transferi ve yaylm analizi, Dorusal gerilme analizi.

II.1.3.4 MATLAB

ekil 2.2. MATLAB Programndan Bir Grn

MATLAB (MatrixLaboratory) almndan da belli olduu gibi bir matris laboratuvar anlamna gelir. MATLAB program, ilk olarak 1985 ylnda C.B. Moler tarafndan gelitirilmi olup, teknik hesaplamalar ve matematiksel problemlerin zm ve analizi iin tasarlanm bir yazlm gelitirme aracdr. MATLAB, bir zamanlar mhendisliin olmazsa olmaz Fortran programlama diline alternatif olarak yazlmtr. Artk C programlama diliyle yazlm olan MATLAB, mhendislerin vazgeilmez bir programdr. [5] MATLAB program aadaki ilemleri yapmak iin kullanlabilir: Matematiksel lm ve Hesaplamalar,

Algoritma Gelitirme, Veri Elde Etme, Grnt leme, Saysal aret leme, Szge Tasarm, Dalgacklar, Yapay Sinir Alar, Veritaban, Optimizasyon, Modelleme ve Simlasyon.

Bu opsiyonlar ile MATLAB'da kusursuz tasarmlar yaplabilir. Ayrca MATLAB' vazgeilmez yapan durumlardan en nemlileri Toolbox 'lar ve Simulinktir. [5]

II.1.3.5 LabVIEW
Test, lm, veri oluturma, ileme ve izlenmesinde kullanlan LabVIEW, ieriinde bulunan otomasyon ve lme devre elemanlar fonksiyonlarnn ekranda birbirlerine balanmas eklinde kullanlr. Geleneksel programlama dillerindeki komut veya deikenlerin satrlarca yazlmas yerine, yaplmak istenen ilem iin kullanlabilir sanal enstrmanlarn (VI) blok diyagrama yerletirilip, veriyi iletecek balantlar olduka kolay bir ekilde yaplmaktadr. nk LabVIEW program esnek, gl, kullanm rahat ve renilmesi kolay olan bir bilgisayar programdr. LabVIEW iki ksmdan oluur: n Panel ve Blok Diyagram. n panel kullanc ara yzdr. LabVIEW ile oluturulacak uygulamay kullanacak olan operatrn sisteme deerler girmesine ve klar grmesine yardmc olur. Blok diyagram ise esas ilemlerin yapld yerdir. n panelde kullanc bir taraftan kontrol salarken, dier taraftan blok diyagramda sanal enstrmanlar almaktadr. Ayrca NI firmasnn gelitirdii donanm ile gerek sistemlere hkmedebilmektedir. [7,8] LabVIEW, retkenlii arttrarak gelitirmeye harcanan zaman azaltmakta, bilgisayar ve enstrmantasyon donanmna yaplan parasal yatrm korumaktadr. Ayrca, kendi zmlerini gelitirebilmeleri iin daha geni kullanc kitlesini yetkilendirmektedir. Daha karmak gelitirme aralarna gerek kalmadan btn ilemleri tamamlayabilme esnekliine sahiptir. Eklenen gl aralar ile karmak gelitirme ilemlerini basitletirir. lme yaplan her yerde, veri izleme istenen her yerde LabVIEW kullanlabilir. Endstride otomotiv sektrnden enerji sektrne, uzay almalarndan su alt almalarna, elektrik ve elektronik teknolojisine kadar

10

birok alanda zmler sunarken her sektrden birok firma aratrma ve gelitirme almalar ile retimlerinde programdan faydalanmaktadr. [7,8]

II.2 UZAKTAN RENME VE E-RENME II.2.1 Tanmlar

Son yllarda bilgisayar teknolojisindeki gelimeler, zellikle internetin ortaya kmas ve ok yaygnlamas, bilgiye eriimi ok kolay ve hzl hale getirmitir. Her konuda ve inanlmaz hacimdeki bilgiye artk kolaylkla ulamak mmkndr. Dnyann her yerindeki olay, gelime, icatlardan annda haberdar olunmaktadr. Her alanda yer alan ba dndrc hzl gelimeler insanlarn okulda rendikleri bilgilerle kalmalarna olanak tanmamaktadr. Birey, her an her yerde srekli bir renme sreci iindedir. Bir yerde bilgisayar teknolojisinin salad bu bilgi patlamas ve paralelindeki srekli renme zorunluluuna yeni bilgi teknolojileri yardmc olmaktadr. Okul yaamndan sonra da eitli konular renmek isteyen insanlar, 1950lerde mektup ve radyo araclyla renmelerine devam edebilirken, imdi bilgisayarn ve iletiim alarnn salad ortamlardan yararlanarak renmelerini srdrebilmektedirler. Srekli eitim merkezlerinde yetikinlerin eitimi n planda tutulmaktadr. renen ve retmenin farkl fiziksel mekanlarda bulunduu ve mektup-radyo-tv ile balayan uzaktan eitim / uzaktan retim kavram, son yllarda biliim teknolojilerinden yararlanarak gerekletirilmekte olup elektronik renme / e-renme (e-learning) adn almaya balamtr. [9]

ekil 2.3. E-renmede Eitmen le renciler

E-renmenin eitli kaynaklarda farkl tanmlar mevcuttur. Bu tanmlardan birka aada belirtilmitir [9] : Internet, intranet veya bir bilgisayar a bulunan platform zerinde sunulan, web tabanl bir eitim sistemidir.

11

E-renme, internet teknolojileri araclyla retmen ve rencinin ayn ortamda ve ayn anda bulunmalarna gerek kalmadan (asenkron eitim) gerekletirilen eitim faaliyetleridir. retim materyallerinin elektronik olarak, Web zerinden, bir kurumun intraneti zerinden ya da CD-ROM ile datlmasna e-renme denir. E-renme, internet, bir a veya sadece bilgisayar yoluyla gerekleen renmelerdir. E-renme, eitim ieriinin, internet, intranet, uydu yayn, etkileimli TV, grsel / iitsel teyp, CD-ROM vb. yoluyla elektronik ortamda aktarmdr.

II.2.2 Uzaktan renmenin Tarihesi

lk olarak Wisconsin niversitesinin 1892 yl katalounda gemi olan uzaktan eitim terimi (Distance Education), yine ilk kez ayn niversitenin yneticisi William Lighty tarafndan 1906 ylnda yazlan bir yazda kullanlmtr. Daha sonra bu terim (Fernunterricht), Alman eitimci Otto Peters tarafndan 1960 ve 1970lerde Almanyada tantlm ve Fransada uzaktan eitim kurumlarna isim (Teleenseignement) olarak uygulanmtr. Uzaktan eitim terimi, tmyle anlamda olmayan deiik terimler ierir. Uzaktan eitim kapsamndaki bu terimlerden bazlar, mektupla eitim, evde alma, d alma, uzaktan retim ve uzaktan retme, uzaktan renim ya da uzakta renmedir.

II.2.3 E-renmenin Temel Bileenleri

E-renmenin iki temel bileeni; ierik ve renci Ynetim Sistemi olarak sralanabilir. E-renmede kullanlacak ierik, kitap sayfalarnn dorudan Webe ya da CDlere aktarmndan ok daha fazla ve deiik bir almayla oluturulmak durumundadr. Kitap sayfalarndaki kk punto ya da hareketsiz bir ka resmin bilgisayar ekranna tanmasyla oluturulan e-renme dersleri baarsz olmaktadr. Baarl bir e-renme uygulamasnn ierii bir ekiple hazrlanmal ve ekipte u uzmanlklara sahip kiiler yer almaldr: erik Uzman (konu alan uzman), Dersin retmeni, Program Gelitirme Uzman, Web Tasarmcs, Animasyon Uzman, Bilgisayar Programcs,

12

renci Ynetim Sistemi (YS), farkl zamanl veya karma eitimde rencilerin ders seimi ve derse kaydolmasna, ieriklerin sunulmasna, lme deerlendirme yaplmasna, katlmclarn ders alma srasndaki etkinliklerinin izlenip kaydedilip raporlama yaplmasna olanak salayan yazlm trdr. [9]

II.2.4 E-renmenin Yararlar

Bata teknolojik deiimlerin hz ve karmaklnn artmas olmak zere, gerek duyulan bilgi ve becerilerin srekli deimesi, her alanda rekabetin artmas, internetin ok hzl gelierek her tr bilgiye ulamda kolaylk ve hz salamas, renmeyi yaam boyu devam etmesi gereken bir kavram haline getirmitir. Erenme yaam boyu renmeyi salayabilecek gnmzde en etkili gzken aratr. [9] E-renme unlar salar: Klasik snf eitimine gre daha fazla kiiye ulama, Kurum ya da irketin ayn anda pek ok eleman veya mterisine eitimi ulatrabilmesi, Basl malzemelerin (kitap, CD, vb.) annda gncellenememe dezavantajna karlk webteki bilginin tek kopya olmas ve annda gncellenebilmesi, Eitim maliyetlerinde azalma, ok sayda kiinin bir eitim yerine ulama, konaklama, ayrca ynetim, vb. giderlerinden tasarruf edebilme, Bireyin renme srecine etkin olarak katlmas, bylelikle kalc renmenin salanmas, Bireyin kendi hznda renmesi, Bireyin, dersi istei kadar tekrar edebilmesi, Bireyin bir seferde ne kadar almak istediine karar vermesi, Zamann ve yerini kendisinin planlamas, Bir i yerinde alan kiinin ilerini aksatmadan bilgi ve becerisini gelitirebilmesi, resmi bir programa katlp diploma, sertifika alabilmesi, Uygun grsel ve iitsel tasarmlarla renimin ekici hale getirilerek zevkli ve kalc renmenin salanm olmas, Etkileim, sadece rencinin geliim ve katlmnn izlenmesini deil; ayn zamanda rencinin, sorularna hem retmenden hem de dier rencilerden yant alabilmesini salar.

13

II.2.5 E-renmenin Trleri

E-renmenin birbirini tamamlayan iki tr bulunmaktadr: E zamanl (senkron) e-renme Farkl zamanl (asenkron) e-renme

Bu iki trn birlikte kullanld bir dier tr ise karma eitim adn alr.

ekil 2.4. E Zamanl E-retim

II.2.5.1 E Zamanl E-renme (Senkron)

E zamanl e-renme, farkl meknlardaki bireylerin, ayn ortamdaym gibi, karlkl etkileim iinde gerekletirdikleri renmedir. Ayn zamanda btn katlmclar birbirleriyle dorudan iletiim kurabilirler. Sanal snflar, iitsel, grsel konferanslar, internet zerinden telefon balants, etkileimli ve canl uydu yaynlar e zamanl e-renmeye rnek olarak verilebilir. Bu eitim ekliyle tartma ortam yaratlabilir, soru sorup annda yant alnabilir, annda test yaplabilir, birok renciyle ayn anda iletiim kurulabilir.

II.2.5.2 Farkl Zamanl E-renme (Asenkron)

Farkl zamanl e-renme ise, katlmclarn ayn zamanda deil de belli bir zaman ertelemesinden sonra iletiimine olanak veren eitim eklidir. Kiinin kendi kendine internet veya CD-ROM vastasyla dersler almas farkl zamanl e-renmeye rnektir. [9] Internetten yaplan asenkron eitimde, renci Webte mevcut ierik, soru, altrmalara istedii zamanda ulaabilir, istedii kadar sreyle alabilir, istedii kadar tekrar yapabilir. Birey eitimdeyken, retmen birey ile iletiim kurmaz. Eitim alan birey retmene veya dier katlmclara e-posta ile soru gnderip yantn gecikmeli olarak alabilir. [9] Bu eitim ekliyle, herkes zamann kendisine gre planlayarak ve istedii yerden dersi alabilir. alma annda retmene ihtiya olmaz. retmen ya da

14

kurum, duyurular, mesajlar, dev ve snavlar rencilere iletilebilir. renci snav ve dev sorularn yantlayp retmene gnderilebilir. retmen sonular rencilere gnderebilir. [9]

II.2.5.3 Karma / Harmanlanm renim (Blended Learning)

Karma ya da harmanlanm eitim, her trl teknolojinin kullanlabildii, geleneksel ve uzaktan eitimin farkl model ve aralarnn bir araya getirilerek dzenlendii, harmanland eitimdir. E-renmenin neden olduu asosyallemenin (renmenin srekli olarak tek bana ve ekran karsnda olmas), retmen ve dier rencilerle yz yze etkileememe ve konuamamann renme srecindeki olumsuz etkilerini gidermek iin karma renim gndeme gelmitir. [9] Baz evreler tarafndan en ideal eitim modeli olduu savunulmaktadr.

II.2.6 Uzaktan renim ile lgili Uygulama nerileri

E-renme, renme ve retme srecine byk bir deiiklik getirmektedir. Kurulularda yrtlmeye allan her deiiklik ve yenilik, kiilerin az ya da ok direnciyle karlamaktadr. Byle projelerde baarya ulamak iin ok iyi bir proje ynetimi ve deiim ynetimi uygulanmaldr. E-renme yaklamnn, renmeyle ilgili i motivasyonu yksek olan renenlere hitap ettii unutulmamaldr. [9] E-renme uygulamalarnn balang maliyeti; bilgisayarlar ve a alt yaps kurulmas gereklilii, e-renmeyle ders alacak kiilere nce bilgisayar eitimi verilmesi gereklilii ve YS yazlmlarnn pahal olmas nedeniyle, fazla olabilmektedir. [9] E-renme modelini uygulamaya karar verenler iin aadaki uygulama nerileri maddeler halinde verilmitir: ncelikle e-renme stratejisi oluturulmal ve planlama yaplmaldr. Kurum ii alma takvimi, organizasyon ve i ak belirlenmelidir. Tantm ve oryantasyon almalar planlanmal ve uygulanmaya balanmaldr. E-renime dayal kltr deiiminin kurum iinde oluturulmas planlanmal ve uygulanmaya balanmaldr. Yetkinlikleri ve hizmet ii eitim ihtiyalarn saptamak iin Eitim htiya Analizi yaplmaldr. Eitimin amalar belirlenmelidir.

15

Eitim yntemi belirlenmelidir: E zamanl, farkl zamanl, karma, hangi eitimler, ne kadar snf eitimi, ne kadar ve ne kapsamda destek, snavlar, vb.

erik oluturulmal veya temin edilmelidir: erik kurum iinde oluturulabilir veya d kaynaklardan temin edilebilir. Gerekli ekip (ders danman, eitmen, teknisyen vb.) grevlendirilmeli ve ekibe gerekli eitimler verilmelidir. ar merkezi (eriim, parola, vb. sorunlar iin) oluturulmaldr. Forum, sohbet odalar gibi etkileimli alma ortamlar oluturulmaldr. Eer yaplacaksa yz yze eitimler planlanmaldr. Bavuru ve kayt esnasnda, rencinin bildirilmesi gerekenler belirlenmelidir. renci, kendinden neler beklendiini ve sorumluluklarn batan bilmeli ve renmelidir.

Pilot program balatlmaldr. Pilot program sonunda amalara ulaldysa, yaygnlatrmann yaplmas salanmaldr.

II.2.7 Dnyada Uzaktan renme

Dnya zerinde uzaktan renme uygulamalarna gnmzde sk karlalmaktadr. Birok irket, zellikle ok uluslu byk firmalar personellerinin eitimine nem vermekte ve verilecek eitimin uzaktan eitim olmasn tercih etmektedirler. Bunun nedeni, eitim alacak personel alma ortamndan uzaklatnda sorun yaanabilmesidir. Cisco Systems, Mercedes-Benz, IBM ve BBC gibi firmalarn uzaktan renim uygulamalar, dnya zerinde yaplan almalara gzel birer rnektir. Cisco Systems; a yaplandrma ve gvenlik almalar, biliim teknolojileri, Web tasarm, zellikle Java ve UNIX konularnda tm dnyada birok kiinin eitimine fayda salamaktadr. Mercedes-Benz firmas ise alanlarnn kulland bilgisayarlar arasnda kurulu olan yerel a sisteminde dil eitiminden, kiisel geliime kadar birok konuda eitim modllerini kullanmaktadr. Ayrca ngiliz Ulusal Televizyon ve Radyo Kanal BBCnin ngilizceyi retmek amac ile birok dilde internet zerinden yapt uzaktan eitim de gz ard edilmemelidir. IBM firmas da birok alanda erenmeye destek veren kurulularn arasndadr.

16

II.2.8 Trkiyede Uzaktan renme

E-renme Trkiyede son yllarda gndemde olan olduka yeni bir konudur. E-renmenin Trkiyedeki kilometre talarndan biri YK niversiteleraras letiim ve Bilgi Teknolojilerine Dayal Uzaktan renim Ynetmeliinin hazrlanmas ve yaynlanmas olmutur. [9] Mays 2002 Trkiye Biliim uras Raporunda Trkiye 21. yzylda varln srdrebilmek iin, milli eitimini ciddi bir biimde yeniden yaplandrmak zorundadr denilmitir. O zamanki Milli Eitim Bakan Bostancolu da, 2002 - 2003 ylnda en nemli projenin e-renme olduunu belirtmitir. [9] Gnmzde Trkiyede e-renme daha ok niversiteler ve zel kurulular tarafndan kendi elemanlarnn veya mterilerinin eitimi iin kullanlmaktadr. [9] E-renmenin de iinde yer ald uzaktan eitimin lkemizdeki geliimi u ekildedir: Trkiyede uzaktan eitim ilk olarak, televizyon araclyla retim yapan Anadolu niversitesi Ak retim Fakltesi tarafndan balatlm olup devam etmektedir. nternete dayal uzaktan eitim ise 1997 ylnda Orta Dou Teknik niversitesi tarafndan balatlm olup, u anda nternete Dayal Eitim Asenkron (www.idea.metu.edu.tr), Distance Interactive Learning (www.dil.metu.edu.tr) ve Web Tabanl Asenkron Eitim gibi eitli programlarla srmektedir. ODT, kendi gelitirdii renci Ynetim Sistemi Net-Class kullanmaktadr. [9] E-renme hizmeti sunan dier baz niversiteler ve kurumlar arasnda Sakarya niversitesi, Yldz Teknik niversitesi, Sleyman Demirel niversitesi, T Uzaktan Eitim Merkezi (UZEM), Boazii niversitesi UZEM, Enocta, Unidersite, Sanal-Kampus, Ko Bryce saylabilir. [9] T UZEM Uzaktan Eitim Merkezinin sunduu eitim ve sertifika programlar arasnda C# ile .NET ortamnda Programlama, C++ ile Nesne Ynelimli Programlama Temelleri, Linux Sistem Ynetimi ve ECDL Temel Bilgisayar Okur/Yazarl saylabilir. Ankara niversitesi TMER ve Bilkent Holding Mobilsoft A.. ortakl ile oluturulan ve www.turkish-center.com adresinden yaynlanan UTM Uzaktan Trke renim Merkezi sayfalar yurt dndaki Konsolosluk Temsilcilerimize ve lkemizde grev yapan ve Trke renmek isteyen yabanc uyruklu alanlara hizmet vermektedir. Ko Holding bnyesindeki Ko Bryce firmas Harmanlanm Eitim, Uzaktan Eitim Danmanl, erik Gelitirme, TSP Eitim Servis Salaycs ve E-Oryantasyon alanlarnda hizmet vermektedir. E-renmenin, renmeyle ilgili i motivasyon, zaman iyi planlama, sorumluluk sahibi olma gibi zellikler gerektirmesi nedeniyle bu renim modelinin

17

ilkretimden

ziyade

ortaretim

ve

niversite

dzeyi

iin

uygun

olduu

dnlmektedir. [9] lkemizde gen nfus ok fazladr ve ou gen niversiteye girememektedir. Girenler ise, ihtiyac olan bilgiyi tespit edebilen, bu bilgiyi nerede arayacan bilen ve bulduu bilgileri sentezleyip yeni bilgiler retebilen, ekip almas yapabilen, bilgiyi paylaabilen, bilimsel dnebilen, yaratclklar tevik edilmi bireyler olarak gelimek yerine; snrl bir takm bilgileri ezberlemeye alm ama ounu da unutmu olarak mezun olmaktadrlar. niversiteye girememi olanlarsa, meslek sahibi veya kalifiye eleman olmadan kalmaktadrlar. [9] niversite says ne kadar artrlmaya allrsa allsn, retim yesi says ayn oranda artamadndan dersler bo geebilmekte veya bir snfta ok fazla sayda renci bulunmakta ve etkili bir renim yaplamamaktadr. Bu ekilde ileyen renme-retme sreleriyle an gerektirdii ekilde bilgiyi aratran, bulan, sentezleyen, yeni bilgi reten bireylere sahip olabilmek ok gtr. [9] Bilgi retebilenlerin rekabette nde olduu ve Trkiyenin ksaca yukarda deinilen gerei gz nne alndnda e-renme Trkiyeye byk frsatlar sunabilir. niversite lisans ve tezli yksek lisans dzeylerindeki derslerin bir ksm, tezsiz yksek lisans programlarnn belki de tm dersleri, e-renme ile ya da karma renim ile yrtlebilir. E-renme balangta yatrm gerektirse bile, sonradan, retim yesi, snf, aydnlatma, k, malzeme, ulam gibi giderlerden tasarruf salayacaktr. Byle renim grmek isteyen kiinin bilgisayar ve internet balantsna sahip olmas gereklilii en byk sorun gibi durmaktadr. Klasik snf eitiminden edilecek tasarruf ile ucuza bilgisayar temin edilmesi ve renciye ucuza satlmas olanakldr. Ayrca, pek ok byk irketin, kendisine kapasitesi az geldii iin elinden kard bilgisayarlardan da iyi bir projelendirme ile yararlanlabilir. [9] Baarya ulaabilmek iin, daha nce de belirtildii gibi, tm projenin iyi ynetilmesi kadar ders ieriklerinin sadece bilgisayar uzmanlarndan deil; eitim uzman, retmen, konu alan uzman, program gelitirme uzman, BD uzman ile oluturulmu ekipler tarafndan gelitirilmesi hayati nem tar. Ad geen uzmanlarn almasyla oluturulacak dolaysyla renme kuramlar ve retme ilkelerine uygun ierik, rencinin motive olmasn, anlaml ve kalc renmesini salayacaktr. [9] Enocta firmas tarafndan Mercedes Benz Trk A.. firmasna yaplan ve mesleki geliim, kiisel geliim, bilgisayar ve yabanc dil eitimleri veren www.mblearning.com sitesi kullanclarna hizmet vermektedir.

18

II.2.9 Uzaktan renmenin Standartlar

E-renme sektr gn getike bymeye devam etmektedir. Bu sektrn ayakta kalmasna yardmc olan standartlar zaman zaman karmak olabilir. Ama ou zaman bu standartlar deneyimli bilgisayar tabanl eitim tasarmclar veya alannda henz acemi saylan Web Tabanl E-renme ierii gelitirenler iin yol gstermektedir. Bu anlayla daha zengin ve eriilebilir ierik hazrlayp yaynlanabilmektedir. [10] Bir E-renme klavuzu standart hale gelmeden nce tanmlar ad altnda ele alnr. Bu zelletirmeler IEEE gibi yetkili kurulular tarafndan deerlendirme srecinde incelenir. Aadaki rnekler bu alanda yer alan kurumlar ve E-renme evresine kattklar faydalar aklamaktadr. [10] leri Dzey Yaynlanm Eitim (Advanced Distributed Learning ADL) www.adlnet.org : Sponsorluu Amerikan hkmeti tarafndan yaplan ADLin amac Erenmenin geliimi ve uyarlanmas iin aratrmalar yrtmek ve zellikler gelitirmektir. ADLnin E-renme alannda ulamak istedii nokta, bireysel ihtiyalara bire bir uyan ve kullanm kolay, yksek kalitede eitim ve renim aralarn herkesin eriimine sunabilmektir. ADLnin aratrmalar ve tavsiyeleri zelliklerin standartlar haline dntrlmesine yardmc olur. Dnya zerinde en fazla kabul gren ADL yayn ADL Paylalan erik Nesnesi Referans Modelidir (Shareable Content Object Reference Model SCORM). SCORM tanmlar IEEE, AICC ve IMS tanmlarna ait unsurlar bnyesinde toplar ve kolaylkla uygulanabilecek metinlere dntrr. ADL var olan standartlara rnekler, en iyi uygulamalar ve netletirme abalar ile deer katar. Bu ekilde tedarikilerin ve ierik gelitirenlerin E-renme tanmlar tekrar kullanma ak, tutarl bir konuma getirmelerine yardmc olur. [10] Havaclk Endstrisi CBT Komitesi (Aviation Industry CBT Committee AICC): 1988 ylnda kurulan AICC teknoloji bazl eitimler gelitiren profesyonel bir takmdan oluan bir organizasyondur. Havaclk endstrisi iin CBT odakl klavuzlar gelitirmek organizasyonun temel hedefidir. Amalar ise tasarruf salayan, etkin ve devaml eitimler gelitirebilmektir. Yazlm ve donanm ile ilgili baz yaynlara sahip olsa da ADLnin en fazla tannmasna yardmc olan yayn bilgisayar tabanl bir eitim klavuzu olan CMIdr. [10] rnein, CMI iin AICC CMI001 klavuzu, CMInn en geni taban ve Eitim Ynetim Sistemi (Learning Management System LMS) ile iletiim kurmanza

19

yardmc olur. Bu grup ayn zamanda havaclk sektrnn hem bugn hem de gelecei iin eitimlerin gelitirilmesi dorultusunda youn bir aba harcamaktadr. Elektrik ve Elektronik Mhendisleri iin Eitim Teknolojisi Enstits Standartlar Komitesi (Institue for Electrical and Electronic Learning Technology Standards Committee - IEEE LTSC) IEEE, elektrik, elektronik, bilgisayar ve iletiim sistemleri konusunda teknik standartlar ve tavsiyeler gelitiren uluslararas bir organizasyondur. IEEE tanmlar imdiden geni apta kabul gren uluslararas standartlar haline gelmitir. IEEEin iinde yer alan Eitim Teknolojisi Standartlar Komitesi (Learning Technology Standards Committee LTSC) en iyi uygulamalar ieren tanmlar salamaktadr. [10] IMS Kresel Konsorsiyum (IMS Global Consortium IMS) IMS Konsorsiyumu, XML tabanl tanmlarn geliimi konusunda alan sat ve uygulama uzmanlarndan olumaktadr. Bu zelletirmeler kurslar, eitimler, deerlendirmeler, katlmclar ve gruplar iin gerekli olan anahtar zellikleri tanmlar. XML zelletirmesi ve En yi Uygulamalar Klavuzu (Best Practices Guidelines) Erenme meta verilerinin sunumu iin bir alt yap hazrlar. Bu da, farkl kaynaklar tanmlayan disipline edilmi bir yaklam sunar. Ayrca ok farkl sistem ve rnler arasnda deiimi salayacak ortak unsurlar tantr. E-renme kaynaklarn tanmlamak var olan kaynaklar arasnda arama yapmanza, kaynak ve verileri dei toku etmenize ve ayrca bu kaynaklarn devamllnn daha iyi ynetilmesine olanak salar. [10]

II.3 LabVIEW PROGRAMININ TANITIMI II.3.1 Tanm

Test, lm, veri oluturma, ileme ve takibinde kullanlan program ekillerin ekranda birbirlerine balanmas eklinde kullanlr. LabVIEW uygulama oluturmak iin komut satrlarnn yerine ikonlarn kullanld grafiksel bir programlama dilidir. Komut satrlar zerine kurulan programlama dillerindeki bilgi tespit yntemlerine karn, LabVIEW veri tespit yntemi olarak veri ak yntemini kullanr. Kolay kullanlan gl bir grafik program gelitirme ortamdr. Kaynak kodu problemleri zmek iin ematik ve ak diyagramna benzeyen sezgisel bir blok diyagram yaklam kullanlr. LabVIEW program esnek, gl, kullanm rahat ve renilmesi kolay olan bir programdr. [7,11]

20

II.3.2 Yaps
Program iki ksmdan olumaktadr: n panel ve blok diyagram. n panel kullanc ara yzdr. LabVIEW ile oluturulacak uygulamay kullanacak olan operatrn sisteme deerler girmesine ve klar grmesine yardmc olur. Blok diyagram ise esas ilemlerin yapld yerdir. n panelde kullanc bir taraftan kontrol salarken, dier taraftan blok diyagramda sanal enstrmanlar almaktadr. Ayrca NI firmasnn gelitirdii donanm ile gerek sistemlere hkmedebilmektedir. [7] LabVIEW, uygulama oluturmak iin komut satrlar yerine ikonlarn kullanld grafiksel bir programlama dilidir. Komut satrlarna dayal programlama dillerindeki bilgi tespit yntemlerine karn, LabVIEW veri tespit yntemi olarak veri ak yntemini kullanr. Kolay kullanlan gl bir grafik program gelitirme ortamdr. Kaynak kodu problemleri zmek iin ematik ve ak diyagramna benzeyen sezgisel bir blok diyagram yaklam kullanlr. En fazla yrtme performans elde etmek iin LabVIEW 32 bit derleyici iermektedir. Bylece LabVIEW sanal enstrmanlar C veya C++ ile oluan programlar kadar hzl alr. LabVIEW ile kendi bana alan programlar da oluturabilirsiniz. LabVIEW programnn yazld dil G olarak anlmaktadr. [11] LabVIEW'da aralarn ve nesnelerin ayarlanmas yardm ile bir kullanc ara yz oluturulur. Kullanc ara yz n panel olarak isimlendirilmektedir. Daha sonra n panel nesnelerini kontrol etmek iin fonksiyonlarn grafiksel karlklarn kullanarak kod eklenmelidir. Blok diyagram bu kodlar kapsamaktadr. Uygun ekilde dzenlendiinde blok diyagram bir ak diyagramna benzemektedir. [7,11] Geniletilmi zel uygulamalar yapabilmek iin kiisel olarak eklenebilecek yazlm ara kutularnn kullanmna imkn tanmaktadr. Tm ara kutular LabVIEW'a kolayca birleir. [7] Dnya apnda yaplan bamsz aratrmalarda grlmtr ki, PC tabanl lm sistemleri iin en popler programlama ortam LabVIEW, C ve C++'dr. LabVIEW var olan standart C programlama dillerinin esnekliini ve kapsaml ilevselliini salarken bir yandan da kullanclara C'ye gre 5 ile 10 kat daha fazla verimlilik sunar. Cahners Research'n Eyll 1995'teki aratrmalarna gre kullanclar National Instruments'i programlamada kolaylk, kalite, yazlm gvenilirlii gibi birok konuda baarl grdklerini belirtmitir. [7,11] LabVIEW GPIB, VXI, RS232, RS485 ve dier veri ak srcleri gibi donanmlar ile haberleme iin uygun ekilde oluturulmutur. LabVIEW ayn

21

zamanda uygulamanz Web Server' kullanarak internete balamak iin, TCP/IP a ve ActiveX gibi yazlm standartlarn kullanacak ekilde tasarlanmtr. [7,11] LabVIEW kullanarak; mteri veri ak, test, lm ve kontrol uygulamalarnz iin gerekli hz salayan 32 bit derlenmi uygulamalar oluturabilirsiniz. Ayrca DLL'lere benzer yapda blnm ktphaneler ve yalnz alan uygulamalar da oluturabilirsiniz. nk LabVIEW gerek bir 32 bit derleyicidir. [7] LabVIEW ayn zamanda analiz, kontrol ve saklama uygulamalar iin kapsaml bir veri koleksiyonuna sahiptir. LabVIEW geleneksel program gelime aralar iermektedir. Daha kolay geliim gstermek iin, uygulamanzda krlma noktas oluturabilir, animasyonlar oluturabilir veya tek admlk programlar oluturabilirsiniz. [7,11] LabVIEW harici kod ya da DLL'ler, veri tabanlar, ActiveX ve daha fazlas ile iletim salayabilmeniz iin ok sayda mekanizma iermektedir. Ayrca eklenebilecek ok sayda ara, uygulamann ihtiya duyaca eitlilii salayacak yetenektedir. [7]

II.3.3 zellikleri
LabVIEW, retkenlii arttrarak gelitirmeye harcanan zaman azaltr. LabVIEW, bilgisayar ve enstrmantasyon donanmna yaplan parasal yatrm korur. Ayrca, kendi zmlerini gelitirebilmeleri iin daha geni kullanc kitlesini yetkilendirir. Daha karmak gelitirme aralarna gerek kalmadan btn ilemlerimizi tamamlayabilme esnekliine sahiptir. Eklenen gl aralar ile karmak gelitirme ilemlerini basitletirir. [7,11]

II.3.4 Kullanld Yerler

lme yaplan ve veri takibi istenen her yerde program kullanlabilir. Endstride otomotiv sektrnden enerji sektrne, uzay almalarndan su alt almalarna, elektrik ve elektronik birok alanda mterilerine zmler sunmaktadr. Dnya zerinde 5 ktada her sektrden birok irket AR-GE almalarnda ve retimlerinde LabVIEW programndan faydalanmaktadrlar. [7,11]

II.3.5 LabVIEW Uygulamalar

LabVIEW program birok sektrde dnya zerinde kullanm alanna sahiptir. Donanmlar, yazlmlar ve servis destei ile National Instruments firmas, endstriyel birok alanda mterilerine bekledikleri zmleri sunmaktadr. 1977den beri gelitirdii rnler ile lme ve enstrmantasyonda nc kurululardan birisi

22

haline gelmitir. Birok zm uygulamas gelitirmi olan firma, lm ve otomasyon yazlmlar, veri depolama donanmlar, sinyal koullama donanmlar, grnt ileme ve hareket kontrol donanmlar, GPIB ve enstrman kontrol ve endstriyel ve haberleme donanmlar gibi rnleri mterilerine pazarlamaktadr. Bu rnleri kullanarak ezamanl hzlanan grnt elde etme, yer ekimi olmayan bir NASA aratrma aracnda scaklk verileri okumak ve analog gerilim elde etmek iin ortam artlarna dayankl bir bilgisayar iinde bir DAQ kart ve LabVIEW kullanlmtr. Bir baka uygulamada yol stndeki motorun, src ve test grevlisinin denemeleri srasnda durma sresi, fren scakl ve daha birok veri hakknda bilgi verecek fren testleri iin bir veri elde etme sistemi gelitirmek istenmitir. Bu amala salam bir alma bilgisayar, sinyal durum donanm ve yolda DAQ sistem gelitirmek iin bir giri k srcs olan LabVIEW yazlm ve NI donanmlar kullanlmtr. Dk hizalama sresi ile fiber iin lazer yntemi otomasyonu gelitirmek amac ile n panelde kullanl bir mens olan, mterilerin istedikleri enstrman ve aamalar yerletirilebilen, otomatik hassas fiber hizalama zm gelitirmek iin bir sanal enstrman oluturulmutur. eitli klimatik koullar ve farkl motor dn sistemleri altnda termodinamik bir test sras ile otomotiv hava artlandrma sistemi simulasyonunu Turin Centro Ricerche Fiat marka araba retiminde uygulanmas amalanmtr. Ayar ve veri toplama uygulamalar iin ATMIO ve National Instrument SCXI kullanlarak hem de lojik kontrol, lm ve analiz grevleri iin LabWindows/CVI yazlmn kullanarak oluturulan bir donanm platformu ile elektronik bir kontrol sistemi gelitirilmitir. Bir baka uygulamada ise, RF uzaktan kumanda paralarnn retim testleri iin drt adet test stand gelitirmek amalanmtr. UUT'ler ve test ihtiyalarnn karmakl, test stand ve rn geliiminin her ikisinin birden iki takmla birlikte koordine edilmesi gereklilii ve geni bir takmla retim ynetimi sorunlardan bazlardr. Ancak, LabVIEW ve LabVIEW Test Executive kullanlarak, testler zerine younlam, hzl bir yazlm gelitirme ile problem kolaylkla zlmtr. Bahsedilen problemler ve LabVIEW zmleri uygulamalardan sadece birkadr. Bu uygulamalar ve daha fazlasna oluturulan sitenin Projeler blmnde geni ekilde yer verilmitir. Daha fazla zm uygulamalarn National Instruments Web sitesinin Alliance Programs blmnde bulabilirsiniz.

23

BLM III.

VER TOPLAMA, VER LEME VE VER ZLEME

Son yllarda yazlm ve donanm bakmndan hzl bir geliim iinde bulunan kiisel bilgisayarlar (PC), saysal sinyal ileme, grnt ileme, veri toplama ve endstriyel kontrol ile haberleme uygulamalar iin en ok tercih edilen platform olmutur. Birok uygulamada, zellikle veri toplama ve sre kontrol iin, PCnin gc ve esneklii gz ard edilemez. PCnin bu uygulamalarda tercih edilmesinin sebebi, zel bir veri toplama ileminin belirli artlarnn mevcut yazlm ve donanmla uyum salamasdr. Veri toplama, gerek dnyadaki fiziksel byklklerin, bir bilgisayar tarafndan ilenmesi, analiz edilmesi ve saklanmas iin llen ve saysal bir biime dntrlen elektrik sinyallerine dntrld sretir. Kontrol ise, sistem donanmndan gelen saysal kontrol sinyallerinin, hareketlendirici cihazlar ya da rleler gibi kontrol cihazlar tarafndan kullanlmak zere, bir sinyal biimine dntrld sretir. Uygulamalarn byk bir ounluunda, veri toplama sistemi (DAQ), sadece veri elde etmek iin deil ayrca zerinde almak iin tasarlanr.

III.1 VER TOPLAMANIN TEMEL KAVRAMLARI

PCnin gc ve esneklii zerine kurulmu olan bir veri toplama veya kontrol sistemi, farkl cihaz reticilerinden eitli donanmlarndan oluabilir. Bu ayr bileenleri tam bir alma sistemi haline getirmek gerekir. ekil 3.1de gsterildii gibi, bir veri toplama sisteminin temel elemanlar, aadaki gibidir: [12] Alglayclar ve transdserler, Alan kablolama,

24

Sinyal artlandrma, Veri toplama donanm, PC (iletim sistemi), Veri toplama yazlm.

ekil 3.1 PC Tabanl Veri Toplama Sisteminin Fonksiyonel Diyagram

Toplam sistemin her bir eleman, izlenmekte olan sreten veya fiziksel byklklerden veri toplanmas ve doru lm iin nemlidir.

III.1.1 Transdser ve Alglayclar

Transdserler ve alglayclar; scaklk, basn, gerilme gibi fiziksel byklkleri, sinyal artlandrma ve veri toplama donanmlarnn kabul edebilecei elektrik sinyallerine dntrrler. Transdserler, her trl fiziksel lm gerekletirebilir ve karlk gelen bir elektrik k salayabilir. Ak lerler frekans akn hzna bal olarak deitirir, sl iftler, termistrler scakl analog sinyale dntrrler, gergi lerler gerilme kuvvetlerini lerler. Her durumda retilen elektrik sinyalleri, llen fiziksel nicelikler ile orantldr.

25

III.1.2 Alan Kablolama

Alan kablolama, transdser ve alglayclardan, sinyal dzenleme donanmna ve veri toplama kartna kadar olan fiziksel balanty temsil eder. Baz durumlarda sinyal artlandrma veya veri toplama kart PCden uzakta bulunabilir. Bu fiziksel ba, bir RS-232 veya RS-485 haberleme ara yz olabilir. Kablolar, sistemin en uzun ve d etkilerden en ok etkilenebilecek elemandr. zellikle ar endstriyel ortamlarda bu etkilenme ok fazladr. Kablolarn doru topraklanmas, grltnn etkilerini azaltmada ok byk neme sahiptir.

III.1.2.1 Grlt ve Giriim

Bir devrede bulunan istenmeyen sinyallere grlt denir. Giriim ise grltnn istenmeyen etkisidir. Bir grlt gerilimi, devrenin almasn ar ekilde etkilerse giriim olarak adlandrlr. Fiziksel bir niceliin lld ve ok kk sinyallerin kullanld veri toplama sistemlerinde grlt tamamen yok edilemez. Ancak daha fazla giriime neden olmayacak ekilde azaltlr. Birok durumda sinyallerin zerinden gemesi gerektii kablolarn uzunluklar ve grltnn bu geni devreler zerindeki olumsuz etkileri nemlidir. [12]

III.1.2.2 Grlt Kaynaklar ve Tipleri

Herhangi bir grlt oluum probleminde bileenden sz edilebilir.

Grlt Kayna

Kuplaj Kayna

Alc Devre

AA G Kablolar Yksek Gerilim veya yksek akm devreleri (motorlar) Bilgisayar ekran

Ortak Empedans (letken Kuplaj) Elektrik Alan (Kapasitif Kuplaj) Manyetik Alan (ndktif Kuplaj)

Transdser Transdserden sinyal artlandrma kablosuna Sinyal artlandrma

Sinyal artlandrmadan
lm sistem kablosuna

ekil 3.2 Bir Grltnn Kayna ile Alc Arasndaki Grlt Kuplaj

letken kuplaj, iki veya daha fazla sinyalin ortak bir sinyal geri dnn paylatklar zaman ortaya kar. Kapasitif kuplaj elektrik alanlarndan kaynaklanr. Bir grlt kayna ve alc devre arasndaki karlkl ve kaak kapasitanslarndan

26

d grltnn iletilmesidir. Kablolar en uzun devre elemanlar olduklarndan, kapasitif kuplaj, sinyal kayna ile lme sistemi arasndaki iletkenlerde olumaktadr. Manyetik alan kuplaj ise, bir grlt kaynandaki deien akmlar tarafndan oluturulan zamanla deien manyetik alanlarn, alc devrelerin akm dngleriyle ba kurduu mekanizmadr. Tellerin bklmesiyle manyetik grlt kuplaj azaltlabilir. [12]

III.1.2.3 Grltnn En Dk Seviyeye ndirilmesi

Kapasitif kuplaj sebebiyle oluan grltnn etkileri, sinyal tayan iletkenin etrafna yerletirilecek silindirik bir metal koruyucunun kullanlmasyla azaltlabilir. Kapasitif koruma olumu grlt akmlarnn gemesi iin baka bir yan yol salayarak alr. Bylece grlt akmlar, sinyal devrelerinde tanmaz. Bir koruyucunun etkili olabilmesi iin iyi topraklanmal ve iletkenin koruyucunun sonundan dna taan ksm en kk hale getirilmelidir. Ekran devamll salanmaldr. Ayrca ayn kabloda bulunan damarlarn ekranlar, birbirlerinden elektriksel olarak ayrlmaldr. [12] Kapasitif korumada topraklama konum ve says da nem tamaktadr. Bir devrenin her iki ucundaki sinyal hatlarnn topraklanmas, nemli toprak akmlarnn akmasna neden olacaktr. Bu sebepten dolay, eer her hangi bir sorumluluk bulunmuyorsa, koruyucular sadece bir noktadan topraklanmaldr. Kaynan topraksz ve sinyal ykseltecinin toprakl olduu durumda, giri koruyucu, ykselte ortak terminaline balanmaldr. Kaynan toprakl ve sinyal ykseltecinin topraksz olduu durumda ise, giri koruyucu kaynak ortak terminaline balanmaldr. Koruyucu topraklamasnn RF akmlar iin bir yol salamas ve statik yk oluturmalarn engellemesi de avantajlardan birisidir. Sinyal gerilim dm sinyalin frekansna, hat akmna ve iletken direncine baldr. Diren, indktans ve kapasitans kablonun uzunluu boyunca dalmtr. Bir kablodan en iyi performans elde etmek iin, doru tipte kablo kullanlmaldr. Dk hzda veri iletiminde, dk frekansl olan bkmeli ift kablolar kullanlmaldr. Yksek hzda veri iletiminde, yksek frekansl kablolar olan eeksenli, optik fiber kablolar tercih edilmelidir. Yksek grltl ortamlarda ise, koruyuculu bakr veya optik fiber kablolar kullanlabilir. [12] Bkmeli ift kablolar, veri iletimi iin en ekonomik zmdr. 300 metreye kadar olan haberlemelerde, 100 Mbps iletim hzna imkan salarlar. Koruyuculu (STP) ve koruyucusuz (UTP) tipleri mevcuttur. Elektromanyetik ve elektrostatik indksiyonun etkisini azaltmak iin, uzunluklar boyunca her metrede yaklak 40 kez bklrler. Bir toprak ekran veya koruyucu da, kapasitans sebebiyle oluan

27

grlty azaltmak iin etrafna yerletirilir ve PVC klf ile kaplanarak mekanik koruma salanr. [12] Eeksenli kablolar, 10 Mbps veri hzna izin vermektedir. Pahaldrlar ancak uzun mesafelerde yksek frekansl analog sinyalleri tamakta rahatlkla kullanlabilirler. Ayn eksendeki kaplayc bir silindir iinden geen merkezi bir silindirden oluur. Kaplayc silindir iletken bir malzemeden yaplmtr ve esnek olmas amacyla rgldr. ki iletkeni ayran yaltm maddesi, kablo kapasitansn ve sinyalin yaylma hzn etkiler. Bu tipteki kablolarn sonlandrmalar grlt azaltmak amacyla nem tamaktadr.

III.1.3 Sinyal artlandrma

Birok transdser sinyali, bir DAQ kartnn veya bir lme sisteminin istenen sinyali doru bir biimde elde edebilmesinden nce, artlandrlmaldr. Transdserler tarafndan retilen elektrik sinyallerinin ounlukla, veri toplama kart tarafndan kabul edilebilmesi iin analog dijital (AD) dntrcler kullanlr. Sinyal artlandrmada yaplan ilemler unlardr.

III.1.3.1 Filtreleme
Filtreleme, ykseltilmeden ve A/D dntrcye sunulmadan nce

istenmeyen grlty sinyal lmlerinden karr. Akll sinyal artlandrma modllerinde bulunan A/D dntrcleri, giriteki grltnn ortalamasn almak (filtrelemek) iin nemli bir rol oynar. Alternatif olarak, yazlm yolu ile ortalama alnmas, elektrik ebeke paraziti gibi periyodik grlt sinyallerini saysal olarak filtrelemede kullanlr. Bu yntemde, istenen sinyali elde etmek iin gerekenden daha fazla lm alnarak, istenen tek lm iin, alnanlarn ortalamas alnarak filtreleme yaplm olur. Analog filtreler en ekonomik filtreleme yntemi olarak iki eittir: Sadece pasif bileenleri kullanan pasif filtreler ve ilemsel ykselteleri kullanan etkin filtreler mevcuttur. Etkin filtreler, daha keskin bir azalma ve daha iyi bir kararllk saladklarndan; daha ok tercih edilirler. deal olarak filtreler, belirli frekans aralnn dnda bulunan frekanslardaki tm veriyi elemeli, geirilen ve filtrelenen frekanslar arasnda ok keskin bir gei salamaldr. Uygulanabilir filtrelerde bu mmkn deildir ve genelde belirli bir frekans aralnn dndaki istenmeyen tm genlik bileenleri elenmez. [12]

28

Filtrelerin ortak zellikleri: Kesici Frekans: Filtrenin etkin olduu gei frekansdr. Yksek-geiren kesici veya dk geiren kesici frekans olabilir ve genelde elde edilen kazancn bileiminin 3 dB altna dt frekans olarak tanmlanr. Azalma Frekans: Bykln frekansa kar olan grafiinin kesici frekans blgesindeki eimidir. Bu karakteristik, ideal bir filtrenin uygulanabilir (ideal olmayan) bir filtreden ayrt edilmesini salar. Azalma frekans genelde logaritmik bir lde, dB cinsinden llr. Q Kalite Faktr: Bu deiken, akort edilen bir filtrenin uyarlanabilir bir karakteristiidir ve filtrenin doruk frekansndaki kazancn ve doruk frekansnn her iki tarafndan birindeki iletim karakteristiinin azalmasn belirler.

III.1.3.2 Ykseltme
Ykseltme ilemi artlandrma cihaz tarafndan gerekletirilirken, iki nemli fonksiyonu yerine getirir: Sinyal lmnn znrln arttrr ve ayrca sinyal /grlt orann ykseltir. Sinyal znrln arttrmak mV mertebesindeki ok kk bir gerilim deerini V mertebesine ykseltmek anlamna gelir. En yksek znrlk; giri gerilimi salnmnn en byk deeri, ADCnin en byk giri aralna eit olacak ekilde giri sinyali ykseltilerek elde edilir. [12] Transdserler, veri toplama kartlarndan uzak konumlara yerletirildiklerinde ve sinyal lmlerinin elektriksel olarak grltl bir ortamdan iletildii durumlarda, dk seviye gerilim sinyalleri, grltden etkilenmeden ykseltilirler.

III.1.3.3 Dorusallatrma
Isl iftler gibi transdserlerin k sinyalleri, belirli bir giri aralnda llmekte olan fiziksel byklkler ile dorusal olmayan bir iliki gsterirler. Veri toplama yazlm bu sinyallerin dorusallatrlmasn gerekletirir. Ancak, dorusal olmayan ilikinin tahmin edilebilir ve tekrar edilebilir olduu durumda, bu grev akll sinyal artlandrma donanm tarafndan gerekletirilir. Bu, tipik olarak, sinyal artlandrma cihaznn belirli bir transdser tipi iin programlanmasn gerektirir. Ancak bir kere tamamlandktan sonra, ana sisteme geri dndrlen veya lm srecinin bir ksm olarak saklanan lmler, llmekte olan fiziksel byklkler ile dorudan ilikilidir. [12]

29

III.1.3.4 Ayrma
Ayrma sahip bir sinyal artlandrc, bir sinyali kaynandan lm cihazna galvanik veya fiziksel balant olmakszn geirir. En ok kullanlan devre ayrma metotlar; opto-ayrma, manyetik ve kapasitif ayrmadr. Opto-ayrma saysal sinyaller, manyetik ve kapasitif ayrma ise daha ok analog sinyaller iin kullanlrlar. Sinyal gerilimden frekansa evrilerek fiziksel balants olmayan bir transformatr ya da kondansatr zerinden geirilerek tekrar gerilime dntrlr. Ayrma sayesinde cihaz operatrleri, pahal bilgisayar cihazlar ve DAQ kartlar; elektrostatik dearj, imek veya yksek gerilim gibi tehlikeli durumlardan korunmu olurlar. Ayrca medikal uygulamalarda ayrma, potansiyel olarak tehlikeli gerilim veya akm sinyallerinin insan vcuduna balanan alglayclara ya da transdserlere ulamasn engeller. Birde i toprak dnglerinin veya ortak mod gerilimlerinin llen sinyalin doruluunu etkilemediinden emin olmaktr. [12]

III.1.3.5 Uyarm
Sinyal artlandrma rnleri, ayrca baz transdserler iin uyarm salar. rnein germe lme aleti (gergi ler), termistrler ve RTDler, d gerilim veya akm uyarm sinyalleri gerektirir.

III.1.3.6 Sinyal artlandrma Snflar

Birok farkl firmann rettii sinyal artlandrma cihazlar, maliyet, performans, modlarite ve kullanm kolayl bakmndan farkllklar gstermektedir. Piyasada kullanlan temel eitler aada aklanmtr.

a. Takmal Kart Sinyal artlandrma:

Veri toplama kartlar zerinde hazr bulunan sinyal artlandrma sistemleri en ok kullanlan eitlerden birisidir. Bu ekilde olan kartlar, transdser tipine gre eitlilik gsterirler. Bu kartlar genelde ana sisteme yakn bulunan snrl sayda transdsere sahip, kk veri toplama sistemlerinde tercih edilmektedir. [12]

ekil 3.3 Takmal DAQ Kart Sinyal artlandrma

30

b. Dorudan Balant Modller ki Telli Vericiler:

Bu tipteki sinyal artlandrclar, giri portundan artlandrlmam sinyali alarak ka aktarr. Her transdser iin tek bir modl gerekmektedir. artlandrlm analog sinyal, ana sistemdeki veri toplama kartna iki hat zerinden gerilim olarak aktarlr veya karta giren standart bir akm dng sinyaline (4-20 mA) dntrlr. Bu sebepten dolay iki telli vericiler olarak adlandrlrlar.

ekil 3.4 Karta Monte Edilen Modler Sinyal artlandrma

c. Datlm I/O Saysal Vericiler:

Alglayclar genellikle ana sistemden yzlerce metre uzakta montaj edilirler. Grltl ortamlarda, sl iftler ve gergi ler gibi alglayclardan alnan ok kk sinyallerin ilenmeden ana sisteme aktarlmas hatal lmlere sebep olmaktadr. Bu gibi durumlarda datlm I/O, ana sistemden uzaa yerletirilerek, alglayclardan alnan sinyali artlandrrlar. Kullanlan her alglayc iin bir modl kullanlmaktadr. Bu sistemin maliyetini arttrrken, sistem genelinde elde edilen sinyallerin kalitesini ykseltmektedir. [12]

ekil 3.5 eitli Saysal Verici Modllerin Kullanld Datlm I/O Saysal artlandrma

31

III.1.4 Veri Toplama Donanm

Bir veri toplama kart, AD dntrcleri kullanarak bir sistemden llen veriyi ilenmesi, saysal biime dnm, grntlenmesi, saklanmas ve analiz edilmesi iin bir bilgisayara iletir. Bunun tersi olarak bilgisayarda ilenmi sinyalleri dijital analog (DA) dntrcleri kullanarak bir sistemi kontrol edebilir. [12] Veri toplama kartlar birok firma tarafndan eitli ekillerde retilmektedir. Dorudan bilgisayarn bytme veri yoluna taklan veri kartlar, DAQ donanmnn en ok kullanlan eklidir. DAQ donanmnn bir dier ekli ise, bilgisayardan bamsz ekilde veri depolayan, RS-232 ile izlenebilen, kontrol edilebilen akll gnlkler (logger) ve kontrolrlerdir. Bu tipte olan DAQlar daha ok aratrma, gelitirme ve deney ortamlarnda kullanlrlar. Piyasada veri toplamann yan sra veri kontroln de gerekletiren kartlar, analog giri gerilim sinyallerini saysal biime dntrr ve lme amacyla analog giri devrelerini, analog k devrelerini, saya/zamanlama devrelerini ve saysal I/O ara yzlerini kapsar.

III.1.4.1 A/D Kartlar

Analog giri (A/D) kartlar, d sinyal kaynaklarndan gelen analog gerilimleri ana sistem tarafndan anlalabilecek olan saysal biime dntrr. [12]

ekil 3.6 Tipik Bir A/D Kartnn Fonksiyonel Diyagram

32

Bir A/D kart zerinde giri oklayc, giri sinyali ykselteci, rnekleme ve tutma devresi, A/D dntrc, FIFO tamponu, zamanlama sistemi ve bytme yolu ara yz gibi blmler bulunmaktadr. oklayc, analog girilerden bir tanesini, kna anahtarlayan blmdr. Bu blm, zamana bal olarak oklanan bir sistem zerinde, oklu girilerin rneklemesini gerekletirir. A/D dntrc bir kanal rnekler dierine geer, bu kanalda rnekler dierine geer ve bu ekilde devam eder. Bylece her bir kanal iin rnekleme ve A/D dntrc montajna gerek kalmaz, dolaysyla maliyet der. Analog bir giriin sinyalinin llmesinde en yksek znrl elde etmek iin, sinyalin ykseltilmi aralnn A/D dntrcnn giri aral ile elemesi gerektiinden, ykselte devresine ihtiya duyulmaktadr. Veri toplama kartlar zerinde genellikle yksek performansl ykselteler tercih edilir. [12] Bir rnekleme ve tutma devresi (S/H), analog bir sinyal girii ve giri tamponundan, analog bir sinyal k ve k tamponundan, bir arj depolama kondansatrnden ve anahtarlama devrelerini kontrol eden ve srasyla girii k ile birletiren bir kontrol giriinden oluur. rnekleme modundayken, kontrol giriine uygulanan bir rnekleme komutu, dhili anahtar kapatr. Bylece, kn girii izlemesi salanm olur. Bu moda tutma kondansatr, girite uygulanan gerilim seviyesine kadar arj olur. Kontrol giriine bir tutma komutu uygulandnda, k ile giriin balants kesilerek, tutma kondansatr giri sinyal deerini korur. Gerek dnyadaki sinyaller, zamana bal olarak llebilen fiziksel parametreleri temsil eder. Bu sinyallerin bilgisayar tarafndan yorumlanabilmesi iin saysal sinyallere dntrlmeleri gerekir. A/D dntrcler, bu amala analog bir giri sinyalini ler ve saysal bir k biimine dntrr. Yksek hzl A/D kartlarnn bir karakteristii, yerleik hafzann veya bir FIFO (ilk giren ilk kar) tamponu veya tampon ifti biimindeki I/Onun eklenmesidir. Bunlar 16 bayttan 64 kbayta kadar aralktaki byklklerde olabilir. [12] A/D kartlarda oklu analog bilginin doru ve verimli bir saysal veriye dntrlmesi iin zamanlama devresine ihtiya duyulur. Saat devresi 400 kHz ile 10 MHz arasnda yerleik osilatr devresi ile veya harici kullanc tarafndan salanan bir sinyal ile oluturulabilir. Yol ara yz, karttan PCnin hafzasna veri iletmek ve karta, konfigrasyon bilgisinin ve dier komutlarn gnderilmesi iin kullanlan kontrol devrelerini ve sinyallerini salar.

33

III.1.4.2 D/A Kartlar

D/A kartlar ana sistemden gelen saysal sinyalleri, bir sistemi kontrol etmek veya uyarm vermek iin kullanlan k cihazlar tarafndan kullanlmas amac ile analog sinyallere evirir. Bu kartlar, dalga biimi retim kartlar ve analog k kartlar olarak iki eittir. Dalga biimi retme devresi, analog dalga biimlerinin yksek hzlarda retiminde, grlt, ses sinyalleri, g hatt sinyalleri ve kontrol sinyalleri retiminde kullanlmaktadr. Bu devre, D/A dntrc, k ykseltici, tamponu, FIFO tamponu, zamanlama sistemi ve genileme yolu ara yznden olumaktadr. Bu bileenlerin her biri, D/A kartnn analog dalga biimlerini retebildii hzn, doruluunun ve esnekliinin belirlenmesinde nemli bir rol oynar. [12]

ekil 3.7 Bir Dalga Biimi retim D/A Kartnn Fonksiyonel Diyagram

Analog k D/A kartlar, tipik olarak 2 ile 16 arasnda k kanalna sahiptir ve her birinin kendi D/A dntrcs ve gerekli olduu durumlarda k tamponu / ykselteci bulunmaktadr.

III.1.4.3 Saysal I/O Kartlar

Saysal I/O ara yzleri, yaygn olarak endstriyel srelerin izlenmesini ve kontroln salamak ve laboratuvarda deney yapmak ve paralel saysal I/O yetenekleri olan veri gnlkleri ve yazclar gibi evre cihazlaryla haberlemek zere PC temelli DAQ sistemlerinde kullanlr. [12] Herhangi bir DAQ kartnn saysal I/O ara yz, kartn TTL uyumlu sinyallerin giri veya kna imkn veren IClerden oluan bileenidir. Bir sinyalin mantksal dk seviyesi, 0 V ile 0,8 V arasndaysa ve mantksal yksek seviyesi 2,2 V ile 5,5 V arasndaysa bu sinyal TTL uyumlu olarak tanmlanr. Tipik olarak saysal ara yz,

34

yuvalara gruplanan saysal I/O hatlarnn saysdr. Her bir yuva genelde 4 veya 8 hattan oluur. [12]

ekil 3.8 Tipik Saysal I/O Kart Blok Diyagram

III.1.4.4 Saya / Zamanlayc I/O Kartlar

Saya/zamanlama devreleri, saysal olay sayma ilemi, saysal darbe zamanlamas, bir vuru ve srekli saatli klar ve karmak doluluk oranl dalga biimlerinin retilmesi gibi birok uygulama iin kullanlmaktadr. ekil 3.9da gsterildii gibi, bu uygulamalarn tm, kaynak ve geit/kap girii, tek bir k ve dahili bir n-bit saya yazmacndan oluur.
k

Kaynak n-bit Sayma Yazmac Geit

ekil 3.9 Bir Sayacn Basitletirilmi Modeli

35

Saya, her gei olutuunda dahili saya yazmacn arttrarak kaynak giriindeki giri sinyal geilerini sayan ve TTL uyumlu sinyallere tepki veren ve bu sinyalleri kta veren saysal bir cihazdr. [12]

III.1.5 Veri Toplama Yazlm

Veri toplama kartlar yazlm olmadan altrlamazlar. PC zerinde veri toplama, veri ileme ve veri izleme yaplabilmesi iin yazlm ile birlikte kullanlmas arttr. Bu uygulama yazlm PCde bir iletim sistemi altnda alr. Uygulama yazlm, interaktif bir panel, bir giri k program, bir veri gnlks, bir haberleme ileyici veya tm bunlarn bir bileimi olabilir. Herhangi bir sistem donanmn programlamak iin farkl yazlm ekli kullanlabilir: Veri toplama kartnn yazmalarn dorudan programlamak, Genellikle donanm ile verilen ve belirli grevlerle ilgili bir yazlm uygulamas gelitirmek iin dk seviye src yazlmndan yararlanmak, Kullanma LabVIEW) hazr uygulama yazlmndan faydalanmak, (rnein

III.1.6 Ana Sistem

Bir veri toplama sisteminde kullanlan PC, belirli bir uygulama iin verinin srekli ve doru bir ekilde elde edilme, ilenme ve saklanma hzn byk lde etkiler. Yksek hzda veri toplamada PCI kartlar, PCnin standart ISA veya EISA yollarndan daha avantajldr. Ayrca PCnin mikroilemci hz, disk eriim sresi, disk kapasitesi ve veri iletim tipleri, PCnin veri toplamadaki hzn etkiler. Kullanlan PCde kurulu olan iletim sistemi de performans etkileyen etmenlerden birisidir. DOS gibi tek grevli iletim sistemi kullanlabilecei gibi, Windows gibi ok grevli iletim sistemleri daha iyi sonular vermektedir. [13]

III.1.6.1 letim Sistemleri

Bir iletim sistemi, bilgisayarn kaynaklarn ynetmek, komutlar ilemek ve program almasn kontrol etmek iin kullanlan yazlmdr. letim sistemi, uygulama yazlm ile belirli bir sistemin donanm arasnda bir ara yz kurulmasn salar. letim sistemleri, disk srcs, ekran ve yazc ile olan haberlemeleri ynetir. Gnmzde en popler iletim sistemleri DOS, Windows ve UNIXtir. Bunlarn birbirlerine gre avantaj ve dezavantajlar bulunmaktadr. [13]

36

DOS, her biri sistem iinde belli bir greve sahip olan eitli ana bileenlerden oluur. En nemli bileeni, DOS-BIOS, DOS ekirdei (kernel) ve komut ilemcisidir. Windows, DOSun hem ok grevliliini hem de grafiksel ara yzn oluturan ilavesidir. Grafiksel kullanc ara yz (GUI), insanlar ile bilgisayarlar arasndaki haberlemeyi salamak amacyla oluturulan sembolik bir ara yzdr. Windowsun ayn anda birok uygulamay altrma kabiliyeti (ok grevlilik) ve uygulamalar arasnda bilgi iletmesi, uygulama programlar iin avantaj salamaktadr. ok grevlilik, iletim sisteminin birok uygulama programn ayn anda altrabilme yeteneidir. Her bir uygulama kullancnn uygulamalar arasnda gei yapmasn salayan kendi pencerelerine sahiptir. [13] UNIX iletim sistemi; gl, ok kullancl ve ok grevli bir iletim sistemidir. UNIX, yeterli gerek hafzaya ve hzl bir diske sahip bilgisayarlarn hepsinde altrlabilir. UNIX kabuk yazlm, kullanc tarafndan girilen komutlar sistemin i szdizimi iin talimatlara evirir. UNIX dosya sistemi, dosyalarn sral ekilde yerletirildii, aa benzeri bir yapya sahiptir. DOStan farkl olarak, UNIXte tm donanm ve yazlm nesneleri dosya olarak deerlendirilir ve dosya gibi alrlar. Bu felsefe, tek ve homojen olan bir ara yzn, bir program ve evre cihazlar arasndaki tm haberlemeyi ynettii anlamna gelir. [13]

III.1.6.2 Kesmelerin almas

Kesmeler, bir bilgisayarn CPUsunun, tua basma ve COM porta gelen karakterler gibi nemli olaylarla, sadece ortaya ktklarnda ilgilenebilecei bir mekanizmadr. Bu, CPUnun bir program altrmasna ve sabit bir dikkat gerektirmeden bu gibi I/O cihazlarna gerektii gibi hizmet salamasna imkn verir. Bir kesme, bytme yolu evrimi deildir. Ancak CPU kartndaki bir evrimdir. Bytme kartlarnn PCnin hafzasna bilgi ilettii mekanizmalardr. Bir PCde ortaya kabilecek kesme grubu vardr. Donanm kesmeleri, CPUnun dikkat etmesini gerektiren I/O cihazlar tarafndan elektriksel olarak retilir. Yazlm kesmeleri ise yazlmlar tarafndan retilirler ve 256 farkl yazlm kesme eidi mevcuttur. lemcinin istisnai durumlar, yazlmda kural d bir ilem gerekletirildiinde retilir.

37

DAQ Kart VER YOLU CPU

ncelik dzenleme hatt

IRQ Hatt

Hafza ncelik ipleri

ekil 3.10 IRQ

Donanm kesmeleri maskelenebilen ve maskelenemeyen kesmeler olarak ikiye ayrlr. Maskelenemeyen kesmeler, CPUya sistem RAM parite hatalar veya g d gibi nemli durumlar bildirir. Maskelenebilir kesmeler ise daha az ncelie sahip ilem istekleridir. Sadece tek bir maskelenebilir donanm kesme hatt mevcut olduu ve CPUya hizmete ihtiyalar olduunu bildirmesi gereken birok I/O cihaz olduundan, birden fazla kesme iin PCnin kesme yapsna ncelik verme metodu olmaldr. Bu grev, I/O cihazlarndan gelen kesme taleplerini kabul eden, znelikleri belirleyerek CPUdan kesme talebinde bulunan 8259A programlanabilir kesme kontrolr PIC tarafndan gerekletirilir. [12] I/O cihaz bir kesme talebi bildirdiinde, CPUyu kesme hizmet yordamna ynlendirmek iin sral bir olay dizisi oluur. Kesme talebinin deerlendirilebilmesi iin gerekli sistem ve uzaktaki I/O cihaz balang halinde olmas gerekir. Olay dizisi u ekilde sralanr. I/O cihaz donanm, kendi IRQx hattn 1 konumuna getirerek bir kesme talep eder. Bu sinyal I/O cihazndaki kesme talep kilidi tarafndan kilitlenir ve talep resetlenene veya CPU tarafndan tannana kadar kilitli kalr. Kesme kontrolr, bu IRQx kesme talebini, gelen veya bekleyen dier talepler ile birlikte ncelik srasna sokar. Daha sonra kesme kontrolr CPUya o anda sadece bir kesme talebi olduu, daha dk ncelikli bir kesmenin yrrlkte olduu veya eitli kesmelerin beklemede olduunun ancak bu kesme talebinin en yksek ncelie sahip olduu gibi bir bilgi gnderir.

38

CPU setii kesme talebi iin iki INTA darbesi gndererek kesme talebini onaylar. Bu darbelerin ilki kontrolrdeki ncelik seviyelerini dondurur, ikincisi ise kesme tipi deerini talep eder.

Kesme kontrolr, 8 bit kesme tipi bilgisini CPUya aktarr. CPU bu bilgi ile hizmet edecei cihazn adresini belirler. ISRnin tamamlanmas zerine, halen almakta olan programn sradaki talimat gerekletirmeye devam etmesi iin CPU gerekli bilgiyi saklar. [12]

III.1.6.3 Dorudan Hafza Eriiminin almas (DMA)

PC iindeki mikroilemci tarafndan kontrol edilen veri iletimleri CPUyu nemli lde megul etmektedir ve CPU bu srada baka bir ilem yapamaz. Ayn zamanda bu ilemler dk hzlardadr. Birok I/O cihaznda ve veri toplama sistemlerinde daha yksek hzda veri iletimi yaplmaldr. rnein kart hafzasndaki video kart adaptrne ekran bilgisinin iletilmesi veya uzaktaki bir I/O cihazndan PCnin hafzasna veri iletimi yksek hzlarda gerekletirilmektedir. Dorudan hafza eriimi (DMA) en yksek veri iletim hzna imkn verir. Ana sistemde hangi CPU kullanlrsa kullanlsn, hafzaya ne zaman yazlacan veya okunacan belirlemek iin adres ve veri hatlarnn kontroln salayan bir DMA aksamna ihtiya duyulmaktadr. [12]

DAQ Kart VER YOLU

CPU

ncelik dzenleme hatt

DMA Hatt

Hafza DMA ncelik ipleri

ekil 3.11 DMA

39

III.1.6.4 Bytme Yolu Standartlar a. ISA Yolu:

IBM firmas 8 bit bytme yolunun ayrntlarn aklayarak, dier firmalarn uyumlu eklenti rnleri gelitirmelerini salad. Bu yol endstri standart mimari (ISA= Industry Standard Architecture) yolunun k noktasdr. Kiisel bilgisayarlarn IBM XT modelinden nceki srmleri ve IBM PC, 8 bit, 20 adres hatl ve 4,77 MHzde alan 8088 CPUya dayanr. [13] 1984 ylnda gelitirilmi bir veri yoludur. XT veri yolu 8 bitlik iletiimi kabul eden en eski veri yollarndan biridir. ISA 16 bit geniliinde en fazla 8 MHz hznda alabilmektedir. Teorik olarak saniyede 8 Megabit transfer yapabilmektedir. Pratikte ise en fazla 1 ya da 2 Megabit hznda alabilmektedir. ISA yuvalar hzl iletiime ihtiya duymayan seri, paralel portlar ve yaygn olarak kullanlan Sound Blaster uyumlu ses kartlar iin kullanlmaktadr.

b. Mikrokanal Yolu:
1986da IBM, piyasaya srd Intel 32-bit 80386 mikroilemci ile birlikte Mikrokanal Mimari Yolunu da (MCA) dnyaya tantt. Bu yeni patentli yol ile yolun ynetilmesi, blok veri iletimi ve yol zerinde farkl cihazlarn verilerinin karmamasna imkn salam oldu. Patentinden dolay sadece IBM bilgisayarlarda kullanlmtr. Bu yzden pek fazla yaygnlaamamtr. MCA, 32 bit geniliinde veri aktarmna imkn salyor ve 40 MBps hznda almaktadr. Saat frekans 10,33 MHzdir. [13]

c. EISA Yolu:
1988 ylnda IBM MCA yoluna kart olarak, Geniletilmi Standart Mimarisi Yolu (EISA) gelitirildi. Bu kart yolunun gelitirilmesi, ISA ve MCA yolu geliimini engelledi. nk bir taraftan mevcut genileme kartlar eski srmleriyle uyumluluu salarken, dier taraftan 32 bit adres ve veri yolu olmay baard. zellikleri arasnda, gerek yol efendisi yetenei, blok istek ve blok patlama modu gibi ilave DMA iletim modlar, cihazlar arasnda kesme hatlarn paylama yetenei ve uyumsuzluk yaratmayan otomatik bytme kart konfigrasyonu saylabilir. [13]

40

EISA 32 bit geniliinde 8 MHz hznda alabilen bir veri yoludur. EISA kartlar ISA ile uyumlarndan dolay, ayn yuvalarda kullanlabiliyorlard. EISA yuvalar halen sunucu tipi bilgisayarlarda kullanlmaktadrlar. [13]

d. PCI, compactPCI ve PXI Yolu:

1993 ylnda 33 MHz hznda olan 32-bit ve 64-bit yol hatlarn kullanabilen PCI piyasaya srld. Hzlar ksa bir srede 100 MHze ykseltildi. PCI, kiisel bilgisayar ara yz yoludur ve ksa srede genileme yuvas standartlarnda neredeyse tek tercih edilen yol olmutur.

YIL
1981 1984 1987 1989 1992 1993 1995 1996 1998

YOL
IBM PC ISA IBM AT ISA MCA (PS/2) EISA VL PCI PCI PCI PXI

BTLER
8 16 16/32 32 32 32 32/64 32/64 32/64

FREKANS
4,77 6/8 10 8 33 33 33/66 100

Tablo 3.1 PC Yolu Sisteminin Geliim izelgesi

Sadece tek bir uygulamann altrld dnemlerde ISA, MCA gibi yollar kullanlmaktayd. Ancak, artk birden fazla uygulamann altrlabilmesi iin PCI yuvalar vazgeilmez olmutur. nk PCI, daha hzl almakta ve yolu geici olarak serbest brakabilmektedir. Bu aralklarda dier cihazlarda CPU ile haberleme imkn bulurlar. [12] Bu veri yolu ayrca tamponlu ekilde retildi. PCI, ilemcinin verdii grevleri tamponda bekleterek, nceki ileri bitirebilir. i bittiinde tampondan yeni grevler alarak almaya devam eder. Tm PCI kartlar tak ve altr (plug and play) zelliine sahiptir. PCI kartlar kendi kendilerini konfigure ederek sisteme kendilerini tantrlar. Gncel ana kartlarn ounda yer alan IDE denetileri de PCI veri yolunu kullanrlar. Bir sistemde normalde 3 veya 4 PCI yuva bulunur.

41

ekil 3.12 PCI Yaps

III.2 VER TOPLAMA VE KONTROL KONFGRASYONU

Veri toplama ve ileme uygulamalarnda, PCnin gc ve esneklii DAQ sistemlerinin eitli ekillerde dzenlenmesine imkn salar. PCyi en etkin ekilde kullanmak iin, veri toplama uygulamasnn belirli artlarnn ilgili donanm ve yazlma dikkatli bir ekilde adapte edilmesi gerekir. Donanm seimi ve sistem tasarm daha ok sistemin alaca ortam ile alakaldr. Gereken alglayc ve hareketlendirici cihaz says ve bunlarn ana sisteme olan uzaklklar, gerekli sinyal artlandrcnn tipi ve evre koullar da nemli birer faktrdr.

42

En yaygn kullanlan sistem konfigrasyonlar aadaki gibidir: Bilgisayar takmal I/O Datlm I/O Tek bana alan veya datlm gnlkler ve kontrolrler IEEE-488 cihazlar

Dorudan bilgisayarn bytme yoluna taklan takmal I/O kartlar en fazla kullanlan yntemdir. Ayrca bilgisayarn hafzas ve deien klar iin en hzl veri iletme metodudur. Veri toplama ve kontrol amacyla kullanlabilecek en ekonomik seenektir. D/A kartlar, saysal I/O kartlar, saya zamanlayc kartlar, motor kontrol kartlar, osiloskop gibi belirli zelliklere sahip kartlar; takmal I/O kartlara verilebilecek rneklerden bazlardr. Takmal bytme kartlar daha ok alglayc veya hareketlendiricinin PCye yakn olduu durumlarda tercih edilirler. Alglayclar ve hareketlendiriciler genellikle, verinin ilendii ve sakland bilgisayardan uzakta bulunmaktadrlar. Grltl ortamlarda sl iftler ve gergi ler gibi alglayclardan alnan ok kk sinyallerin uzak mesafelerde iletimi olduka gtr. Sistemden uzakta sinyal artlandrma modlleri ile birlikte kullanlan datlm I/O sistemleri alglayclarn uzakta kald durumlarda i grebilirler. Datlm I/Olarn en yaygn kullanld ekillerden biri, saysal vericilerdir. Bu cihazlar; ykseltme, filtreleme, ayrma gibi gerekli tm sinyal artlandrma fonksiyonlarn gerekletirir ve saysal dnm gerekletirmek amacyla bnyesinde bir mikroilemci ve bir A/D dntrc barndrr. Dntrlen veri, bilgisayara bir RS232 veya RS485 haberleme ara yz ile iletilir. [12]

ekil 3.13 Datlm I/O Sinyal Verici Modlleri

43

ekil 3.14 Datlm Gnlk/Kontrolr ebekesi

Akll sinyal artlandrma modllerinin faydalarn salamann yannda uzaktan karar verme kabiliyeti ile birlikte, tek bana alan gnlkler/kontrolrlerin kullanlmas, sistem gvenilirliini arttrmaktadr. Bunun sebebi bir kez programlandktan sonra tek bana alan gnlknn, fonksiyonel ve ana sisteme balanmam olmasna ramen almaya devam edebilmesidir. Bu yntem, birimin uzak bir konuma yerletirilmesi gereken yerlerde veya uygulamann bir bilgisayara srekli balantya imkn vermedii durumlarda kullanlmaktadrlar. IEEE - 488 (GPIB) hzl, esnek ve laboratuvar ortamndaki cihazlarn balanmasnda faydal olmasndan dolay geni apta kabul grmektedir. Bir laboratuvar ortamnda tek bana alan farkl birtakm cihazlardan veri toplama ihtiyac zerine gelitirilmi olan GPIB, ksa ortak bir paralel veri haberleme yolu ile 15 cihaza kadar ayn anda haberleme imkn verebilen, yksek hzl bir paralel haberleme ara yzdr. Bilgisayar zerine taklan, yoldaki her bir cihaz adresleyen ve birbirleri ile haberleecek cihazlar balatan bir GPIB kontrolr kartna ihtiya duyulmaktadr. Tipik iletim hzlar, 1 Mbyte/s derecesindedir ve 20 metrede ilem yapabilmektedir. Bu durumdan dolay GPIB laboratuvar ve endstriyel test ortamlarnda tercih edilmektedir. [12]

44

III.3 SER VER HABERLEMES

RS 232 seri portunun IBM PC tarafndan standart olarak kullanlmas, PC ara yz bulunan dier enstrmanlarn ve tek bana alan gnlklerin bu haberleme ara yzn tercih etmesine sebep olmutur. Veri toplama ve kontrol sistemlerinde birok cihazn sisteme balanmas ihtiyacndan RS 485 haberleme ara yznn geliimi salanmtr. Tm veri haberleme sistemleri, aadaki bileenlerden olumaktadr: Verinin kayna Haberleme a Alc

Hem alc hem de verici arasnda baarl haberleme gerekletirmesine imkn salamak iin aadaki faktrler zerinde anlamaya varlmaldr. Veriyi iletmek iin kullanlan elektrik sinyallerinin tipi letilmekte olan her bir simge iin kullanlan kodlarn tipi Karakterlerin anlam Veri aknn nasl kontrol edildii Hatalarn nasl tespit edildii ve dzeltildii

Fiziksel ara yze ve balantlarna uygulanan donanm kurallar, ara yz standartlar olarak adlandrlrken, veri aknn kontrol ve biimi ile hatalarn dzeltilmesi iin kullanlan yazlm kurallar protokol olarak adlandrlr. Tm veri haberlemeleri, bilgisayarlarda olduu gibi ikili sistem zerine kurulmutur. Mantksal 0, 0 V iken mantksal 1 ise 5 Vtur. [12] ki cihaz birbirine balayan herhangi bir haberleme sisteminde, veri sadece tek bir ynde veya her iki ynde de gnderilebilir. Simpleks bir sistem tek bir ynde veri iletir. Dubleks bir sistem ise her iki ynde de veri aktarabilir. Bir haberleme ara yznde bir mesajn iletilebilmesi iin, alc ile vericinin iletilen kodlardan ayn anlam karmas gerekir. Kodlama mesaj verisinin, veri haberleme hatt zerinden iletilmek zere standart bir ikili koda dntrme srecidir. Veri haberlemesinde kullanlan en yaygn karakter kmesi Karlkl Bilgi Deiimi in Standart Amerikan Kodu (ASCII) dur. Bu kod her bir karakteri temsil etmek iin 7-bitlik ikili alan kullanr ve byk ve kk harfler, rakamlar, iaretler, semboller ve haberlemede kullanlan kontrol kodlarn temsil eder. Toplam 128 adet karakteri temsil edebilir. Seri haberlemede kullanlan hat normalde sabit negatif gerilimde tutulur. Hattaki gerilim sinyalinin ztt bir sinyal verici tarafndan gnderilerek, bir veri

45

gnderileceinin ilk haberi alcya ulatrlr. Bu balama bitidir. Bunu takip eden 7 bit rnein ASCII kod ile bir karakterdir. Alc karakterin farkl bitlerini sras ile alr. Veri bitlerinin sonunda alcnn olas hatalar belirlemesi iin bir parite biti eklenebilir. Parite bitinden sonra tercihe bal olarak 1,1 veya 2 durma biti gnderilir. Durma biti ile birlikte hat bir baka veri iin bo duruma gemitir. [12]
Mantksal 0 (Boluk) 0 Volt

0 1
Mantksal 1 (aret) Balama Biti

0 1 0 1 0 1 1 1
Bota Veri Bitleri Parite Biti Durma Biti

ekil 3 15 Tipik Bir Seri E Zamanl Veri Mesajnn Biimi

Verinin bir haberleme ara yznde kaynaktan alcya iletilebilecei en yksek hz birok faktre baldr: Her bir utaki devrelerin tipi ve karmakl (ara yz) Haberleme hatt (bkmeli ift, eeksenli kablo, radyo vb.) Gnderici ile alc arasndaki mesafe letilmekte olan verinin miktar Veri iletimi ile ilgili ek yk Kabul edilebilir ek yk

Veri hz ne kadar dk olursa hatalar o kadar az olacaktr. Veri iletim hzlar, genelde saniyedeki bit says veya bps cinsinden llr.

III.3.1 RS-232-C Ara Yz Standard

Elektronik Endstrileri Birlii (EIA) RS-232 ara yz standard, tm seri veri ara yz standartlarnn muhtemelen en popleridir. Seri ikili verinin karlkl deiimini kullanan veri terminal cihaz (DTE) ile Veri Haberleme Cihaz (DCE) arasndaki ara yz tanmlar. ABDnin EIA Mhendislik Blm tarafndan 1969da yaynlanmtr. EIA-232 standard ara yzn elektriksel ve mekanik ayrntlarn tanmlar, bir protokol deildir. [12]

46

EIA-232 standard, ana bileenden oluur:

III.3.1.1 Elektriksel Sinyal Karakteristikleri

Ara deiim sinyallerinin ve ilgili devrelerin topraklama karakteristikleri ve gerilim seviyeleri gibi elektriksel sinyalleri tanmlar.

1 2 3 4 5 6 7 8 20 22

ase Topra Koruyucu Veri let (TxD) Alnan Veri (RxD) Gnderme Talebi (RTS) Gndermek in Temizleme (CTS) Veri Kmesi Hazr (DSR) Sinyal Topra (Ortak) Veri Tayc Tespit (DCD) Veri Terminali Hazr (DTR) alma Gstergesi (RI)

1 2 3 4 5 6 7 8 20 22 23

Mikrobilgisayar DTE

Modem DCE

ekil 3.16 Bir Bilgisayarla (DTE) bamsz bir kontrolrn (DCE)

RS-232 alcsnda aadaki sinyal gerilim seviyeleri tanmlanr: Mantksal 0n iletilmesi iin + 3 Vtan + 25 Va Mantksal 1in iletilmesi iin 3 Vtan 25 Va Tanmsz Mantk seviyesi iin + 3 Vtan 3 Va

Alcda bu gerilim artlarn salamak ve gerilim dmlerinin stesinden gelebilmek iin RS-232 verici biraz daha yksek gerilimler retmelidir. Mantksal 0n iletilmesi iin + 5 Vtan + 25 Va Mantksal 1in iletilmesi iin 5 Vtan 25 Va Tanmsz Mantk seviyesi iin + 5 Vtan 5 Va

III.3.1.2 Ara Yzn Mekanik Karakteristikleri

DB-25 balaycs (D tipi 25 pim) RS-232 C tarafndan belirtilmemesine ramen kullanclar tarafndan ok benimsendi. Baz cihazlarda DB-9 balayc 9 pim zerinden haberleme salamaktadr. Bu balayclarda kullanlan pimler farkl ekillerde tahsis edilebilecei gibi genellikle DB-9 ve DB-25in pim tahsisleri aadaki tabloda belirtildii gibidir. [12]

47

Pim Numaras 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

DB-9 balayc IBM 232 pim tahsisi Alnan hat sinyali Alnan veri letilen veri DTE hazr Ortak sinyal / toprak DCE hazr Gndermeye talebi Gndermek iin temizle alma gstergesi Koruma

DB-25 balayc EIA-232 pim tahsisi letilen veri Alnan veri Gnderme talebi Gndermek iin temizle DCE hazr Sinyal topra / ortak Alnan hat sinyali + Gerilim (deney) - Gerilim (deney) Atanmam Sec recd hat sinyal dedektr/veri Sec gndermek iin temizle Sec iletilen veri Verici sinyali DCE eleman Sec alnan veri Alc sinyali DCE eleman Yerel geri dng Sec gnderme talebi DTE hazr Uzaktan geri dng/sinyal kalite alma gstergesi Veri sinyal hz letim sinyal DTE eleman Deney modu

Tablo 3.2 EIA-232 iin yaygn DB-9 ve DB-25 pim tahsisleri

III.3.1.3 Karlkl Deiim Devrelerinin Fonksiyonel Tanm

EIA devre fonksiyonlar, DTEye atf yaparak aadaki gibi tanmlanr: Pim 1: Koruyucu toprak (koruma) : Her iki utaki koruyucu toprak pimleri nadiren balanr. Amalar, DTE ve DCE aselerinin her iki uta

48

da ayn potansiyelde olmasn salamaktr. Toprak akmlarnn dolamasn engellemek iin sadece bir tarafta da balanabilir. Pim 2: letilen Veri (TxD) : Bu hat DTEdeki pim 2den DCEdeki pim 2ye seri veri tar. Hattn bota olmas srasnda hat negatif bir gerilimde tutulur. Pim 3: Alnan Veri (RxD) : Bu hat DCEdeki pim 3ten DTEdeki pim 3e seri veri tar. Pim 4: Gnderme Talebi (RTS) : RTS hatt, DTEden DCEye bir gnderme talebidir. Bu hat donanm kontrol yapmak iin CTS hattyla birlikte kullanlr. DCE ve DTE, RTS hattn seene kadar CTS hattn semeyecektir. Pim 5: Gndermek iin Temizle (CTS) : Yar dubleks bir sistem alma ilemini gerekletirirken, DTE, RTSyi engeller. letme sras DTEye geldiinde, RTS pimine bildirerek, modeme haber verir. Modem CTSyi bildirdii zaman, DTEye, artk veri gndermenin gvenli olduunu bildirir. Pim 6: Veri Kmesi Hazr (DSR) : DCEnin hazr olduu anlamna gelir. Cevap modunda, telefon kapanana kadar, cevap tonu ve veri kmesi hazr anlamna gelen, iki saniye sre ile Mantksal 1 sinyali gnderir. Pim 7: Sinyal Topra (ortak) : Veri iletme ve alma sinyalleri iin ortak geri dn hattdr. ki u arasndaki pim 7ler arasndaki balant karlkl olarak her zaman yaplr. Pim 8: Veri Tayc Tespiti (DCD) : Ayrca alnan hat sinyal detektr olarak da adlandrlr. Pim 8 uzak taycy aldnda ve ban sresi boyunca bildirilmi halde kaldnda, modem tarafndan bildirilir. Pim 20: DTE Hazr (Veri Terminali Hazr): Bu pim, modemin hatta anahtarlamasna imkn verir. Balama ve cevap modunda, DTE Hazr, otomatik arama iin bildirilmelidir. Pim 22: alma Gstergesi: Hat zerinde bir alma olduunda aktif olur. Pim 23: Veri Sinyali Hz Seici (DSRS): ki veri hz mmkn olduunda, pim 23 bildirilerek daha yksek olan seilir.

49

III.3.1.4 EIA-232 Ara Yznn alma Dizisi

Gnmzde genellikle tam dubleks haberleme kullanlmaktadr. Ancak byle bir sistemin almasn da kapsadndan yar dubleks sistemin alma metodu aktarlarak, grafiksel olarak desteklenmitir. [12] Balatan kullanc, uzaktaki bilgisayarn numarasn arar. Alc modem, darbeli ON/OFF eklinde alma olduunu pim22 (RI) zerinden bildirir. Uzaktaki bilgisayarn veri terminalinin arlar almaya hazr olduunu pim 20 (DTR) zerinden bildirir ve gnderme talebi pim 4ten (RTS) aktif hale getirir. Alc modem telefonu cevaplar ve balatan uca bir tayc sinyal gnderir. Birka saniye sonra da DCEnin hazr olduunu pim 6 (DSR) zerinden bildirir. Balatan modem, veri tayc tespitini 8. pimden (DCD) bildirir. Balatma terminal DTRsini bildirir. Modem, veri kmesinin hazr olduunu 6. pimden (DSR) bildirerek cevap verir. Alc modem o zaman gndermek iin temizle bilgisini pim 5 (CTS) zerinden belirtir. Bu uzaktaki bilgisayardan balatan tarafa veri iletimine imkn verir. Veri daha sonra pim 2 zerinden DTEden alc modeme iletilir. Uzaktaki alc bilgisayar, balatan terminale veri iletimine devam edebileceine dair ksa bir mesaj gnderir. Balatan modem, pim 3 zerinden balatan terminale veriyi iletir. Alc terminal, daha sonra, gnderme talebini 4. pimden (RTS) pasif hale getirir. Alc modem de gndermek iin temizle hattn 5. pim (CTS) zerinden pasif hale getirir. Alc modem, tayc sinyalini pasif duruma getirir. Balatan terminal, veri tayc tespit sinyalini balatan modem tarafndan pasif hale getirilmi olduunu belirler ve RTS hattn 1 konumuna getirir. Balatan modem, CTS hattn aktif yaparak iletimin devam edebileceini belirtir. Veri iletimi, balatan terminalden uzaktaki bilgisayara devam eder. Karlkl deiim tamamlandnda, her iki tayc da pasif duruma geer. ou zaman DTR pasif duruma getirilir. Bu CTS, RTS ve DCEnin (veya DSRnin) baka bir iletiime hazr halde olduu anlamna gelir. Tam dubleks alma, alma ve gndermenin ayn zamanda gereklemesini salar. Bu durumda, her iki uta da hibir RTS/CTS etkileimi olmaz.

50

ekil 3.17 Bir EIA-232 Karlkl Veri Deiiminin rnek almas

III.3.2 RS-485 Arayz Standard

EIA RS-485 standard, iki telli, yar dubleks, dengeli ok dl haberlemeler iin tasarlanmtr. Ayn hat zerinde 32 hat srcsne ve 32 hat alcsna imkn verebilir. Sadece iki telli iletim hatt ve sinyal topra hatt kullanlmas sebebiyle avantajldr. 1200 metre uzakla kadar, 10 Mbps hzda, ayn hat zerinden 32 alc ve srcsne gvenli iletiim imkn tanr. [12] Hat gerilimleri mantksal 1 iin - 1,5 V ile 6 V arasnda iken mantksal 0 ise + 1,5 V ile + 6 V aras deiir. RS-485 ara yzne ilikin hat srcs, iki hat zerinde 5 Vluk bir diferansiyel gerilim retir. Tam dubleks hatlarda 4 tel kullanlr. [12] RS-485in getirdii yenilik, mantksal 1 ve mantksal 0n haricinde, yksek empedans eklinde 3 durumda almasdr. Yksek empedans durumunda hat srcs hi akm ekmez ve hatla balants kesik olarak gzkr. Bu seilemez olan durumu, hat src tmleik devresindeki bir kontrol pimi tarafndan belirlenir. Bir anda sadece bir hat srcsnn etkin olmasna ramen, 32 hat birden ayn

51

hatta balanabilme zelliini gsterir. ok dl bir sistemde, karkla neden olmamak iin, her bir terminale benzersiz adresler tahsis edilmelidir. RS-485, karkln ortaya kmas durumunda akm snrlamas yapar. [12] RS-485 ara yz standard, bir ok saysal vericinin veya bamsz kontrolrn ayn hatta balanmas ile veri toplama ve kontrol sistemlerinde ok tercih edilir. ebekedeki ve ynetir. hangi cihazn aktif olduunu belirlemek iin yazlm nem kazanmaktadr. Ana sistem efendi olarak, sisteme bal cihazlar (kle) kontrol eder

ekil 3.18 RS-485 ok Dl ebekeler

III.3.3 IEEE 488 Standard

GPIB olarak da bilinen haberleme standard, programlanabilir test aygtlarn kontrol etmek iin ilk olarak 1965te Hewlett Packard firmas tarafndan gelitirilmitir. Programlanabilir aygtlarn bilgisayara balanmasndaki esneklii, hz ve faydalar sebebiyle endstriyel kontrol evrelerinde kabul grmtr. Farkl firmalarn retimleri olan kontrolrlerin haberlemesinde hzl ve gvenilir bir standart belirlemek amacyla 1975 ylnda IEEE Standart 488i yaynlamtr. 1978 ve 1987 yllarnda gelitirilen standart ilk kez farkl firmalarn rettii cihazlarn standart bir kablo ile birbirleri ile haberlemesini salamtr. Farkl yllarda gelitirilen standard kapsayarak GPIB olarak bilinen arayz tasarm,

52

ortak paralel bir veri haberleme yolu zerinden 15e kadar cihazn e zamanl olarak balanmasna imkn verir. Bylece aygtlar kontrol edilebilir ve veri bir kontrolr veya yazcya iletilebilir. GPIB yolu her uta standart balayclar ile birlikte 24 telli koruyuculu bir kablo iinde tanr. [12]

III.3.4 20 mA Akm Dngs

EIA-232ye dayal yaygn olarak kullanlan, ancak standardn bir paras olamayan bir yntemdir. Bu yntemde bir gerilim sinyali yerine akm sinyali kullanlr. Alc akm dngs ve verici akm dngs iin ayr ayr teller kullanlr.

ekil 3.19 20 mA Akm Dngs Ara Yz

20 veya bazen 60 mA bir akm seviyesi mantksal 1i, 0 mA akm seviyesi ise mantksal 0 ifade eder. Bir akm sinyalinin kullanlmasndan dolay dier gerilime dayal standartlara gre ok uzun mesafelerde (1km) haberleme salanr. Uzun hatlarda daha yava iletiim salamasna ramen, grltlerden ok az etkilenir. Bu arayz genelde, endstriyel bir ortamdaki yazclar ve terminaller arasnda kullanlr. [12]

III.3.5 Seri Arayz Dntrcleri

Arayz dntrcleri, zellikle RS-232den RS-485e, endstriyel alanlarda ok sk kullanlmaktadr. Bir ok endstriyel cihaz ve zellikle PCler RS-232 portlarn kulland iin, RS-485 cihazlar ile irtibat kurmak amacyla dntrcler gelitirilmitir. Bunun yan sra grltl ortamlarda iki RS-232 cihaz arasndaki iletiimi uzak mesafelerde yapabilmek iin de dntrclerden yararlanlr.

53

ekil 3.20 RS-232/RS-485 Dntrcnn Blok Diyagram

ekil 3.21 RS-232/RS-485 Dntrcnn Sinyal Ak Diyagram

Haberleme ebekesi uzun mesafeler zerinde alt zaman, arayz dntrclerinin faydal bir zellii optik ayrmadr. Bu zellik, bilgisayar ve cihaz, uzun haberleme kablolarnda oluabilecek g tamalarndan korur. [12]

III.3.6 Protokoller
Protokol, bir haberleme ebekesindeki verici ve alc arasndaki karlkl veri deiimini yneten ortak kurallar kmesidir. Genellikle haberleme ara yznde iletilen verinin paketlenmesi ile ilgili kurallar kapsar. Protokol haberleme sisteminin doru almas iin nemlidir. Sistemi balang konumuna getirmek, ereveleme ve erevelemenin e zamanl hale getirilmesi, ak kontrol, hat kontrol, hata kontrol ve zaman am kontrol gibi nemli zellikleri mevcuttur. Birok uluslararas kurum ve bilgisayar satclarnn zamanla gelitirdikleri birok protokol bulunmaktadr. PCyi veri toplama ve kontrol donanmna balayan seri haberleme donanm zerindeki protokoller, ASCII tabanldr. Bylece haberleme ile ilgili problemlerin kolayca giderilmesi salanr. [12] DeviceNET endstriyel aralar yksek dzey kontrolrlere balamakta kullanlan dk dzey adr. DeviceNET, deiik reticilerin rnlerini bir arada kullanabilmenize imkn tanr.[14]

54

Tablo 3.3 Alan Yolu Karlatrma Tablosu

55

CAN ncelikle endstriyel tbbi ve tanabilir uygulamalarda dk maliyetli zmler getirmek zere gelitirilmi saysal iletiim adr. u anda CiA adl bamsz bir grup zelliklerini belirlemekte ve gerekletirmektedir. CAN otomotiv endstrisinde ara ii iletiimde ve endstriyel otomasyon uygulamalarnda ok poplerdir.[14] Farkl retilen rnlerin uygulama alanlar arasnda iletiim salamak iin kullanlan INTERBUS alan yolu sistemi srekli olarak gelimektedir. Uluslar aras standartlara uygun olan INTERBUS, gnmzde dnya apnda bir standarttr. Modem otomasyonu iin benzersiz, ak INTERBUS alan yolu sistemi, tm giri, k ve kontrol sisteminde ortak kullanlan tm srcleri birbirine balar. Seri alan kablosu, a sensrleri, kontrol makine ve sistem paralar iin de kullanlabilir. Topolojisi aktif evrim halkasdr. Aktarm hz 500 kbps olan INTERBUS, maksimum 4096 I/O noktasna imkn verir. Alan uzunluu maksimum 400 m olmakla birlikte, iki uzak alan srcs kullanlarak 13 km alanda da kullanlabilir. FOUNDATION alan yolu, tamamen dijital, seri ve iki yollu bir iletiim sistemidir. Fabrika, kurulum ve kontrol srcleri iletiiminde bir yerel alan a gibi alr. Alan yolu evre elemanlar, retim a hiyerarisinde dijital alarn temel bir grubudur. FOUNDATION alan yolu ilem ve imalat otomasyon uygulamalarnn ikisinde de kullanlmaktadr. 9 ile 32 V arasnda iletiim salayan FOUNDATION alan yolu 1900m alanda kullanlabilmektedir. 10 Mbit/s Hza sahiptir. PROFIBUS gl ve ok ynl iki hat zerinden iletiim salayan alan yol sistemidir. Yol kablosu alanda kullanlan srcler, makineler ve dier donanmlar arasnda denir. 1900m alanda kullanlabilen PROFIBUS uzak alan srcs ile 24 kmye kadar iletiim kurabilir. Hat zerinden 127 src ayn anda haberleebilir.

III.4 DAITILMI VE BAIMSIZ GNLKLER LE KONTROLRLER

Bamsz gnlkler ve kontrolrler gerek dnya sinyallerini lmek kaydetmek veya bir sistemi kontrol etmek iin tasarlanmtr. Baz zellikleri ile takmal kart ve datlm I/Olardan ayrlmaktadr.

56

III.4.1 alma Metotlar

Bamsz gnlkler ve kontrolrler, karmak veri toplama ve kontrol fonksiyonlarn gerekletirebilen ve mevcut sistem artlarna bal kararlar verebilen akll cihazlardr. Bu amala balangta ana sistem tarafndan, ASCII tabanl olarak programlanmaldrlar. Bu program cihaz tarafndan yorumlanr ve altrlr. Balangta programlandktan sonra bamsz olarak cihaz tek bana lmleri yapabilir, veri toplayabilir, analiz ve kontrol yapabilir. Bamsz gnlkler ve kontrolrlerin programlanmas ve gnln ana sistem tarafndan tutulmas amacyla RS 232 seri haberleme ara yz veya hafza kartlar kullanlabilir. Bu esneklikle cihazlar, bamsz, ana sisteme direk bal veya ana sisteme uzaktan modem aracl ile bal ekilde altrlabilirler.

III.4.1.1 PCMCIA Kartlar Kullanlarak Verinin Programlanmas ve Gnln Tutulmas

ekil 3.22 Bamsz Bir Gnlk/Kontrolrn Hafza Kart le Programlanmas

Kredi kart byklndeki tanabilir hafza kart, veriyi ve programlar tamak iin gvenli bir ortam salar. Ancak bu sistemde bilgisayarn RS232 zerinden kart bilgilerini okuyabilmesi iin bir kart okuyucuya ihtiyac vardr. Byle bir sistem, ana sistemin uzakta bulunduu veya cihazn ana sisteme balanamad durumlarda rahatlkla kullanlabilir. [12]

57

III.4.1.2 Bamsz alma

Cihazn uzaktan, zellikle zorlu ortamlarda altrlmas gerektiinde eer srekli modem balants kurmak imknsz ise, bamsz alma tercih edilir. Cihaz ilk bata bir ana bilgisayardan programlanr, daha sonra yerel bir g kaynandan beslenecek ekilde almaya braklr. Ayrca cihazn hafzasndaki bilgi kart veya diz st bilgisayar ile periyodik olarak ana sisteme kaydedilebilir. Byle bir sistemin g kayna arj edilebilir ve deitirilebilir olmas gz nnde bulundurulmaldr. Bir baka yaanan sknt bamsz hafza birimlerinin kstl olmasdr. [12]

III.4.1.3 Ana Sisteme Dorudan Balant

Ana sisteme RS-232 haberleme ara yz ile dorudan balanan cihazlar, en yaygn olan ve en yksek sistem gvenilirliini salayan sistemi olutururlar. Bylece veri sk bir ekilde yklenebilir, izlenebilir ve sistemin kontrol salanr. En ok, kritik srelerin sabit izlenmesi ve kontrol edilmesi gereken yerlerde kullanlrlar. Gnlk/kontrolrn, ana sisteme gre yer alabilecei en byk uzaklk, haberleme ara yzne baldr. Bu uygulamann bir avantaj, dier ana sistemlerin, yazclarn veya terminallerin dier gnlk/kontrolrlerin RS-232 portlarna balanabilmesi ve bylece sistem gvenilirliini daha da arttrmasdr.

III.4.1.4 Ana Sisteme Uzaktan Balant

Ana sisteme balant telefon veya radyo haberlemesi vastasyla, bir modem kullanlarak yaplr. Bir veya daha fazla cihazn geni bir fiziksel alana datld yerlerde, gnlk/kontrolr, RS-232 haberleme ara yz kullanlarak ana sisteme balanamayacak kadar uzakta ise, radyo balants kurularak iletiim salanabilir. Uzak bir elektrik istasyonu iin yaplmas gereken lmler sonucunda toplanan veriler, bu ekilde ana sisteme aktarlarak veri toplama ve kontrol salanm olur. [12]

58

ekil 3.23 Datlm Gnlk/Kontrolr ebekesi

59

BLM IV.

TEZ ALIMALARI

IV.1 ARATIRMA YNTEM

Tez almasna balamadan nce, rnek e-renme uygulamalar

incelenerek, bir uzaktan renim uygulamasnda olmas gereken zellikler belirlenmitir. Daha sonra sitenin oluturulmas iin gerekli ierikler toplanmtr. LabVIEW program, zellikleri, uygulamalar ve uzaktan renim hakknda ierik bilgileri toplanmtr. Macromedia Trkiye Temsilcisi Medyasoft ve LabVIEW program gelitiricisi National Instruments Trkiye Temsilcisi E3TAM irketleri ile irtibata geilerek gerekli dokman ve CDler tedarik edilmitir. Konu ile ilgili yaynlanm bildiri ve makaleler incelenerek konu hakknda genel bir bilgi sahibi olunduktan sonra, LabVIEW program ile ilgili el kitaplar Trkeletirilmitir. Macromedia Authorware program ile ders ierikleri siteye ders konular olarak eklenerek site tamamlanmtr.

IV.2 KULLANILAN PROGRAMLARIN SEM KRTERLER

Bu almada NI firmasnn gelitirdii LabVIEW program Macromedia firmasnn gelitirdii Authorware, Dreamweaver, Fireworks, Flash ve Freehands programlar yardm ile oluturulan bir e-renim internet sitesi ile retilmek istenmitir. LabVIEW program son yllarda veri toplama, ileme ve grntleme ilemleri iin laboratuvarlarda tercih edilen bir program olmutur. LabVIEW program uluslararas endstri ve akademik kurumlarda kendisini yetenekleri ve esneklii ile kabul ettirmitir. Ancak Trkiyede LabVIEW program yeni yeni firmalar ve

60

niversiteler tarafndan kullanlmaya balanmtr. Marmara niversitesi, Yldz Teknik niversitesi, Gaziantep niversitesi, Boazii niversitesi, Dou niversitesi tarafndan LabVIEW programnn ve ilgili donanmlarn bulunduu laboratuvarlar kurulmutur [14]. Bu laboratuvarlarda akademik dzeyde eitim verilmeye ve aratrmalar yaplmaya balanmtr. Ancak Trkiyede sadece bu program ile ilgili yaynlanm Trke bir kaynak kitaba rastlanamamtr. E-renim uygulamas oluturmak iin Macromediann gelitirdii programlar, internet sitesi oluturma, eitim materyalleri hazrlama, animasyon hazrlama ve resim ileme konusunda hem birbirleri ile uyuan hem de kabul grm programlardr. Ayrca programlar esnek, kullanm rahat ve internet sitesi oluturmaya yatkn programlardr.

IV.3 KULLANILAN PROGRAMLARIN ZELLKLER IV.3.1 Dreamweaver

Dreamweaver Macromedia firmasna ait olan, hem koda bal olarak, hem de grsel temalar ile internet sayfalar oluturmamza yardmc olan programdr. Macromedia Dreamweaver MX Web sitelerinin oluturulmas, ynetimi ve bakm iin grsel aralar ile metin tabanl HTML dzenleme zelliklerini birletirmektedir. Yeni balayanlara Web sayfalar oluturmak iin gerekli aralara hzl bir eriim sunarken, elle kodlamada deneyimli gelitiricilerin gerektiinde dorudan kodlarla almasna izin verir. Bu esnek program ileri teknikleri eriilebilir ve kolay kullanlabilir klar. Bu gl tasarm, kod ve bavuru zelliklerinin birleimi ile hem yeni balayanlara hem de ileri kullanclara pek ok fayda salar. [15] Dreamweaver gerekletirebiliriz: Web sayfalar ve siteleri oluturmak, ynetmek ve yaatmak Aralar ve panelleri kullanarak grafikleri yerletirmek, butonlar deitirmek ve balantlar oluturmak Tablolar, ereveler ve i ie stil sayfalarn (CSS) kullanarak, istenilen grnty elde etmek ablonlar kullanarak sayfa grnmn oluturmak Javascript ve Dreamweaver davranlar ile sayfalara etkileim katmak inde yaz alanlar, onay kutular, menler, radyo butonlar bulunan formlar oluturmak program ile aada belirtilen ilemleri rahatlkla

61

Kod ile entegre kod ortamnda almak ve ayn anda hem tasarm hem de kodu incelemek ve etiket seici ile retkenlii arttrmak Extension Menager ile Dreamweaver MX i geniletmek

IV.3.2 Authorware
Elektronik eitim, sonunda Webe ynelik yazlmlarla uygulama gelitirmeye yneldi. Macromedia Authorware 6, Web iin ok sayda medya kullanlarak hazrlanabilecek etkileimler oluturulmas amac ile gelitirilmi bir aratr. Authorware, Web ii gl bir ara olduu gibi, CBT (bilgisayar temelli eitim), etkileimli dergiler ve kataloglar, performans-destek uygulamalar ve eitsel oyunlar gibi medya ierikli, etkileimli projeler iin de aranan bir yazlmdr. [16] Authorware kullanc dostu bir yazlmdr. ok az ya da hi programclk deneyimi olmayan kiiler, Authorware ile etkileimli ve medya ierikli uygulamalar kolaylkla hazrlayabilirler. Authorwarwein basit grsel ara yz sayesinde, kullanclar sadece ikonlar Authorware ak izgisine tayarak deiik etkileimler oluturabilirler. Ek olarak Authorware, zellikle eitim uygulamalar iin, gml etkileim ve mantk, kullanc performansn takip eden sistem deikenleri ve fonksiyonlar, ara yz olutururken kullanlabilecek ablonlar gibi ok sayda fonksiyon iermektedir. [16] Macromedia Authorware 6 program ile aadaki ilemleri kolaylkla uygulamak mmkndr: Authorwarei kullanarak bilgisayar temelli ya da Web temelli eitim materyalleri hazrlamak Knowledge Objectleri kullanarak kolay ve hzl bir ekilde uygulama gelitirmek Ses, animasyon, dijital film ve Macromedia Flash dosyalarn projelerde bir araya getirmek Kullanc yantlar iin grsel ve sesli etkileimler oluturmak One-button Publishing ilevi sayesinde, Authorware uygulamalarnz ayn anda birden fazla formatta kaydetmek Daha karmak uygulamalar hazrlamak iin deiken ve fonksiyonlarla almak Framework ve sayfal yap kullanarak daha esnek alma yntemlerini kefetmek rnlerde ActiveX ve XML kontrollerini kullanmak

62

IV.3.3 Firework
Macromedia Fireworks MX gl bir tasarm ve grafik editrdr. Macromedia Dreamweaver MX ise gvenli bir Web sayfa yazm aracdr. Beraber kullanldklarnda, Fireworks MX ve Dreamweaver MX tam bir Web geliim yolu neren, gl bir ift Web tasarm aracdr. Bu iki program, grafikler tasarlayp, optimize etme, HTML sayfalar oluturulduunda ve Web grafikleri sayfaya yerletirildiinde i akna katkda bulunacak entegrasyon zellikleri sunmaktadr. [17] Macromedia Fireworks MX program ile aadaki ilemleri rahatlkla gerekletirebilirsiniz: Bir resmi dzenlemek iin Fireworks MXteki Bitmap aralarn kullanmak, Vektr aralarn kullanarak dorular izmek ve basit ekilleri birletirerek karmak nesneler oluturmak, Rollover butonlar oluturmak ve gereki butonlar oluturmak iin efektleri kullanmak, Resimleri optimize ve ihra etmek (gndermek), Bir resmin belli blmlerini gizlemek iin maskeleme tekniklerini kullanmak, Alan menler eklemek, hra edilen HTML sayfalarna metin eklemek iin Dreamweaver MXi kullanmak.

IV.3.4 Freehand
Freehand MX ile bask ncesinde karmak grafikleri, konseptleri hazrlayabilir ayrca internet ve Flash MX iin ierik gelitirilebilir. Gl tasarm ve grsel aralaryla tamamen dzenlenebilir grafikler yaratlabilir ve bunlar birok farkl ortamda yaynlanabilirsiniz. [10] Macromedia FreeHand MX ile internet, Macromedia Flash MX veya bask ncesi uygulamalar ile almalar, hzl ve kolay bir biimde oluturup yaynlanabilir. Macromedia FreeHand MX TV reklamlar, reklam panolar, sunum rnleri ve akc sunumlar iin akc, kullanm kolay grafiksel bir ortam salar. [10] Hzl gelitirme ve dzenleme seenekleri ile Freehand program, ana sayfalar, arka fonlar, veri trleri iin sembol ktphaneleri ve bul-deitir grafik zelliklerini en geni ekilde dzenleme seeneklerine sahip olmamz salar. [10]

63

Grsel olarak zengin sunumlar ve tasarmlar hzl bir ekilde hazrlamanz salar. Macromedia FreeHand MX; Macromedia Flash MX ara yzleri, bask ve internet uygulamalarnzda kullanacak ara yz tasarmlar iin vektrel tabanl gl ve gelitirilebilir aralar ierir. [10]

IV.3.5 Flash
Macromedia Flash MX tasarmc ve gelitirimcilerin, pazarlama, sunum, erenim ve uygulamalar iin kullanlacak ara yzleri, video, metin ses ve grafiklerle btnletirerek oluturup, zengin deneyimler ve baarl sonulara evirmelerini salar. Flash dnyann en yaygn yazlm ortam olarak bir milyondan fazla profesyonel tarafndan kullanlmakta ve % 97den fazla internet kullancsnn masast ile geni yelpaze ieren aralara ulaabilmektedir. Flash programnn zellikleri u ekilde sralanabilir: Flash MX 2004 en iyi internet deneyimleri salayarak yatrmn geri dnn kolaylatrr. Bugn 414 milyonun zerinde internet kullancs Flash ieriini grmek iin gerekli plug-in'e sahiptir. Bu ekilde sunucu ykleme ve ierik indirme sreleri azalmaktadr. Video, vektr grafii, animasyon, ses, 2 ynl mesaj ve etkileimden oluan tam multimedya destei ile zengin ierik ve uygulamalara yepyeni bir boyut kazandrmaktadr. Yardmc teknolojiler, Flash ieriini ve uygulamalar evirerek engelliler dhil olmak zere herkese tam eriilebilirlik destei salamaktadr. erik ve veri ak (yklenirken oynatlan) ile balant hzndan bamsz olarak annda deneyim salanr. Flash Web Oynatc Program ve uygulama sunucusu arasnda bilgi alverii esnasnda sayfa yenilenmesine gerek kalmaz bylece kesintisiz uygulama deneyimi salanr. Flash Web Oynatc Program birok platformda desteklendiinden ierik ve uygulamalarn her ortamda ve yerde izlenebilmesini salar. Flash MX 2004, taraycnn tesine geen zengin uygulamalar ve yksek etkide ierik yelpazesi hazrlamada gl bir zmdr.

IV.3.6 Swishmax
Flash programn kullanmay rendikten sonra, ayn ilemleri daha ksa zamanda gerekletirmek iin 250ye yakn efekt ile animasyon oluturmada

64

yardmc bir programdr. Baz durumlarda Flash programnn nne dahi gemektedir. Otomatik ekil izme arac, kendine zg ileri dzey script dili, dinamik ierii, formlar dier web bileenlerinden ekleyebilme ve dier uygulamalara gnderebilme zellikleri bulunmaktadr. Kullanm olduka kolay olan Swishmax program, ok daha ksa bir srede istenen animasyonu gerekletirme imkn salamaktadr.

IV.4 ARATIRMA ARALARI

Tez almasnda ncelikle internet sitesi yapma amac ile rnek eitim siteleri incelenmitir. Bilgisayar ortamnda gerekli programlar kurularak, bu programlarn kullanlmas renilmitir. Bu srada sitenin temelleri atlmaya balanmtr. Programlarn renilmesi srasnda her aamada renilen konu site zerinde uygulanmtr. kinci aamada retilmek istenen LabVIEW program ile ilgili veriler toplamak amac ile NI firmas Teksastaki merkezi ve Trkiye Temsilcisi E3TAM ile temasa geilmitir. Gerekli CD ve el kitaplar temin edilmitir. Ayrca Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Mekatronik Blmndeki Veri zleme Laboratuvarnda aratrma yapabilmek iin gerekli izinler alnarak National Instruments firmasna ait donanmlarn kullanlmas salanmtr. Oluturulacak eitim sitesinin server ve hosting hizmetleri iin Marmara niversitesi Rektrl Internet Merkezi ile irtibata geilerek, sitenin bu merkezde saklanmas salanmtr.

IV.5 KULLANILAN ETKLEM ETLER VE RNEK UYGULAMALAR IV.5.1 Srkle Brak

LabVIEW programn kullanrken, n panel nesneleri veya blok diyagramlarda kullanlan sanal enstrmanlarn, kontrol ve fonksiyon paletlerinden alnp, srklenerek gerekli yere braklmas sz konusudur. LabVIEW programnn retilmesi amac ile program canlandrmak iin srkle brak etkileiminden yararlanlmaktadr. Authorware MX program yardmyla hedef alan belirlenerek, iaretlenen nesnenin kullanc tarafndan srklenmesi ve hedef alana braklmas istenir. Bu eitim sitesinde sk kullanlan bir etkileim eididir.

65

ekil 4.1. Authorware Program le Srkle - Brak Etkileimi

ekil 4.1de bir srkle brak etkileimi uygulanmtr. Buton terminalinin blok diyagramda iken (while) dngs iine yerletirilmesi istenmektedir. Authorware MX program ak izgisi zerine yerletirilmi ikonlar yardmyla etkileim oluturulmutur. ncelikle gsterim ikonlarnda srklenecek nesne grafii ve braklacak alann grafii ekrana aktarlmaktadr. Daha sonra etkileim (interaction) ikonu ile srkle brak etkileimi salanm olur. Etkileim ikonu eitli trlerde uygulamalar gerekletirebilir. Ak izgisine yerletirilmesi ile alan pencereden seim yaplmaktadr. Ak izgisinin gerekli ekilde dzenlenmesi ile ders esnasnda kullanc buton terminalini fare ile tutarak ekran zerinde srkleyebilir. Eer buton terminali iken dngsnn herhangi bir yerinde braklacak olursa, terminal sinyal canlandrma (Simulate Signal VI) sanal enstrmannn solundaki bolua konumlanarak, ykselte girii ile balanr.

66

ekil 4.2. Srkle Brak Etkileimine Ait Ak izgisi

IV.5.2 Hedef Alan Seimi

Hedef alan seimi etkileimi, kullancnn snrlar daha nceden belirlenmi bir alan fare ile iaretlemesi iin kullanlmaktadr. Etkileim ikonunun ak izgisine yerletirilmesi ile iaretlenmesi istenen alan belirlenir. Bu bir butonun snrlar olabilecei gibi, bir n panel veya blok diyagram snrlar da olabilir.

ekil 4.3. Hedef Alan Seimi Etkileimi

67

Kullanc tarafndan ders esnasnda, fare imleci ile snrlar belirlenmi butonun snrlar iine girildiinde imle internetteki bir balantda olduu gibi parmak eklini alr. Bu esnada kullanc fare butonuna basacak olursa, ak izgisinde ilerlemeye devam edilmi olur.

ekil 4.4. Authorware Programnda Hedef Alan Seimi Ak izgisi

IV.5.3 Hedef Obje aretleme

Hedef obje iaretleme etkileimi eitim sitelerinde en ok kullanlan etkileimlerden birisidir. ekil 4.5te, ncelikle fonksiyon paletinden aritmetik ve karlatrma enstrmanlarn tayan Aritmetic & Compare paletinin almas istenmektedir. Kullanc bu alt paleti amak iin ilgili nesneyi iaretlemelidir. lgili alt palet aldnda, bu kez karlatrma alt paletin almas istenmektedir. Bu kez kullanc paletteki Comparison nesnesini iaretlemelidir. Bu iaretlemeden sonra bir alt palet daha almaktadr. Karlatrma alt paletindeki sanal enstrmann almas iin, ilgili nesnenin iaretlenmesi gerekir.

68

ekil 4.5. Hedef Obje aretleme Etkileimi

IV.5.4 Canlandrmalar
Animasyon olarak da adlandrlan canlandrmalar, e-renme uygulamalarnn vazgeilmez nesnelerindendir. Bir uygulamann gerek laboratuvarlarda veya atlyelerde uygulanmas, her zaman en ok kabul edilen renme yntemidir. Ancak bu fiziki eitim ortamlarnn yeterli kapasitede olmamas, yaplmas gereken deney veya ilemlerin e-renme uygulamalarnda canlandrlmasn gerektirmektedir. Kullancnn deney veya ilemleri bilgisayar karsnda seyretmesi salanr. Macromedia Flash MX veya SwishMAX programlar ile animasyonlar hazrlanarak internet sitelerinde gsterilmektedir. Bir izgi filmde birbirini takip eden resimler, bir nesnenin hareketini grntlemektedir. Animasyon hazrlama ilemi de izgi filmlerde olduu gibi bir nesnenin belli bir zamanda bir noktadan baka bir noktaya hareketini salar. ekil 4.6da ekranda dalga ekillerinin aynen bir osiloskop ekrannda veya bir sanal enstrmann n panelinde grafik eklinde grntlenmesi salanmtr. altrma butonuna basldnda dalga ekli ekranda canlandrlm olur.

69

ekil 4.6. rnek Bir Canlandrma Uygulamas

IV.5.5 Metin Girii

Bilgisayar programlarnda zaman zaman metin girii istenmektedir. Bu bazen bir isim deitirme bazen de elle veri girii olabilir. Ayn zamanda ksa cevap deerlendirme sorularnda da sorunun cevab bir yaz kutusuna, kullancnn metin yazmasn gerektirir. Oluturulan sitede her blmde bir ksa cevap deerlendirme bulunmaktadr. Bu deerlendirmelerde her soru metin girii olarak cevaplandrlr. Ders ieriklerinde de baz deitirilmesi gereken yazlar, metin kutusu kullanlarak etkileimi salamaktadr. Ak izgisine bir etkileim ikonu yerletirilerek text entry metin girii seenei iaretlenmelidir. Etkileim ikonu ayarlar ile yazlan yaznn her hangi bir metin olmas istenebilecei gibi, belirli bir metin olmas da istenebilir. Hatta doru girilen deere gre bir cevap veya yanl girilen deere gre farkl bir cevap verilmesi salanabilir.

70

ekil 4.7. Metin Girii Etkileimi

IV.6 YAPILAN ALIMALAR

Yaplan tez almasnda ncelikle kaynak aratrlmas yaplmtr. Ulusal ve uluslararas literatr taranarak e-renme, LabVIEW ve internet siteleri oluturma konularnda gerekli kaynaklar elde edilmitir. Daha sonra yardm alnabilecek irketler ile iletiime geilerek, Medyasoft, E3TAM ve National Instruments firmalarndan gerekli bilgiler alnmtr. Bu esnada ilgili irketlerin fuarlarda veya tantm amal yaptklar etkinliklere katlarak, konularla ilgili akademik ve zel almalar incelenmitir. Tezin ncelikle uygulama ksm olan site yapm almalar gerekletirilmitir. Bu amala HTML ve ksmen PHP dilleri renilmitir. Ayrca site yapmnda kullanlacak olan programlar tespit edilerek, Dreamweaver, Authorware, Fireworks, Freehand, Flash ve LabVIEW programlarnn kullanm renilmitir. Site ierii olarak belirlenen kaynaklar, NI firmasndan temin edilerek, Trkeletirilmitir. lgili kaynaklardan elde edilen bilgiler Authorware program kullanlarak, ders ekline getirilmitir. Sitenin Kurslar blmne yerletirilen dersler gerekli balantlar salanarak, bir dzen iinde yerletirilmitir.

71

2004 yl Kasm aynda Sakaryada dzenlenen 4. Uluslararas Eitim Teknolojileri Sempozyumu iin, Do.Dr. Koray TUNALP ile birlikte "LabVIEW Bilgisayar Programnn Uzaktan Eitimi" adl bildiri sunulmutur. Bylece tezin ksa bir tantm salanmtr. Ayrca ilgili kurum ve kiiler ile iletiime katk salanmtr.

IV.7 OLUTURULAN LABVIEW UZAKTAN RENME WEB STES BLMLER

Site yedi ana balk altnda oluturulmutur. LabVIEW, Kurslar, Projeler, balantlar, ndirme, Yardm ve letiim blmlerinden oluturulan sitenin genel haritas ekil 4.8de gsterilmitir.

IV.7.1 LabVIEW
Sitenin LabVIEW blm st mende en solda olan balantdr. st men sitenin her sayfasnda tarayc tarafndan grntlenir. LabVIEW sayfasnda 5 balant bulunmaktadr. National Instruments Program Kurulumu LabVIEW Balangc LabVIEW Yaps Niin E-renme

lk balant olan National Instruments, firma ile ilgili tantc bilgileri sunmaktadr. Firmann kuruluu, tarihi, temel rn portfy gibi bilgilere de bu sayfadan ulamak mmkndr.Program Kurulumu LabVIEW programnn CDden bilgisayar zerine kurulumunu anlatan bilgileri grntler. Programn 30 gnlk gsteri CDsine NI ve E3TAM firmalarndan veya internet zerinden ulaabilirsiniz. LabVIEW Balangc bilgisayar zerine kurulmu olan LabVIEW programnn balatlmas iin yaplmas gerekenleri anlatmaktadr. Ayrca bu blmde ablonlara veya nceden oluturduunuz sanal enstrmanlarnza nasl ulaabileceiniz anlatlmaktadr. LabVIEW Yaps blm ise NI firmas tarafndan oluturulmu LabVIEW programnn yaps, hangi programlama dilinde yazld, zellikleri hakknda bilgiler vermektedir. n panel ve blok diyagram iki blmden oluan program, G dili ile yazlmtr. Ayrca bu sayfada Niin LabVIEW Kullanmalyz? sorusuna da cevap aranmaktadr. Son olarak Niin E-renme blmnde uzaktan retim hakknda ksa tantc bilgiler verilerek, son yllarda tercih edilen bu renme

72

ekil 4.8 LUES Site Haritas

73

ynteminin zellikleri anlatlmaktadr. Ayrca teknik alanlarda uzaktan eitimin uygulanabilirliinden bahsedilmektedir.

ekil 4.9. LUES Eitim Sitesinde LabVIEW Sayfalar

IV.7.2 Kurslar
Kurslar blm sitenin en nemli ksmdr. Ders ieriklerinin tamam burada bulunmaktadr. Bu ksma girmeden nce bilgisayar, Authorware program tarafndan hazrlanm uygulamalar altrabilir hale getirilmelidir. Bu amala Macromedia internet sayfalarndan Authorware Oynatc Program yklenmelidir. lgili program hem ders balantlarndan biri iaretlendiinde otomatik olarak hem de ndirme blmnden ilgili balant iaretlenerek yklenebilir. Kurslar blm drt ana balktan olumaktadr; Veri Toplamann Temelleri LabVIEWa Balyorum LabVIEW Temel Kursu LabVIEWda lme

74

ekil 4.10 Kurslar Alt Haritas

75

ekil 4.11. LUES Eitim Sitesinde Kurslar Sayfalar

Veri Toplamann Temelleri blmnde renci veri toplama, veri ileme, veri analizi gibi konular hakknda bilgiler renebilir. Modlde grlt, veri toplamada kullanlan donanmlar ve seri veri haberleme ile ilgili bilgilere ulalabilir. LabVIEW genellikle lme ve enstrmantasyon alannda kullanlan bir bilgisayar program olmasndan dolay, ncelikle veri toplama, ileme ve analizi hakknda bilgi verilmesinde fayda vardr. Kurslarn ikinci blmn LabVIEWa Balyorum oluturmaktadr. LabVIEWa Balyorum 5 ksmdan oluur; LabVIEW ile Sanal Enstrmanlara Giri Bir Sinyali Analiz Etmek ve Kaydetmek Bir Sanal Enstrmann zelliklerini Geniletmek Veri Elde Etmek ve Enstrmanlar ile letiim Dier LabVIEW zelliklerini Kullanmak

LabVIEW ile Sanal Enstrmanlara Giri blmnde, bir sanal enstrmann almas, sanal enstrmana kontrol ve gstergeler eklemek, sanal enstrman altrmak gibi konular anlatlmaktadr. Bir Sinyali Analiz Etmek ve Kaydetmek blm ise veri analizi yapabilmek iin bir sanal enstrman oluturularak, gerekli

76

kontrol ve gstergelerin eklenmesi, uyar seviye limitlerinin belirlenmesi ve elde edilen verinin bir tabloda kaydedilmesi gibi bilgiler aktarlmaktadr. Bir Sanal Enstrmann zelliklerini Geniletmek blm, oluturulacak sanal enstrmanda elde edilen sinyalin veya n panelin kullancnn isteine gre dzenlenmesini retmeyi amalamaktadr. Bu blmde ayrca uygulama hznn ne ekilde ayarlanaca da retilmektedir. Veri Elde Etmek ve Enstrmanlar ile letiim National Instruments firmas veri elde donanmlar ile yeni bir grevin nasl oluturulaca hakknda bilgi vermektedir. Bu konu ile ilgili rnek uygulamalar da bu blm kapsamndadr. Dier LabVIEW zelliklerini Kullanmak blm National Instruments firmas internet sitesi yardm ile LabVIEW program kullanlarak rnek uygulamalara nasl ulalacan aktarmaktadr. Ayrca, programda kullanlabilen tm kontrol, gsterge, fonksiyon ve sanal enstrmanlar hakknda bilgi verilmektedir. eitli veri tipleri tantm yaplarak, bu konuda ksa bilgiler verilmektedir. LabVIEW Temel Kursu program zerinde bir sanal enstrman oluturmak iin n panel ve blok diyagramn nasl kullanlacan aktarmaktadr. Kullanlacak sanal enstrmanlarn ierikleri hakknda bilgi aktarmak iin kullanlan yardm penceresi tantlmaktadr. Programda kullanlan sabitler ve fonksiyon konusuna da bu blmde deinilmitir. LabVIEWda lme blm bir veri toplama sanal enstrmannn LabVIEW program kullanlarak nasl oluturulacan retmektedir. Ayrca bir sinyalin oluturulmas veya istenmeyen sinyallerin filtrelenmesi gibi konular da anlatlmtr. Sinyal verileri yardmyla oluturulacak erinin dzenlenmesi ve uydurulmas konularna da yer verilmitir.

IV.7.2.1 Ders erikleri

Kurslar blmnde bulunan ders ierikleri genellikle NI firmas tarafndan hazrlanm, LabVIEW programnn kullanmn retici bilgilerdir. LabVIEW ders ierileri, daha nceden de belirtildii gibi drt blme ayrlmtr. Ayrca LabVIEWa Balyorum adl ikinci blm alt be blme daha sahiptir. Tm blmlerde toplam 83 ders ve yaklak 750yi akn sayfa oluturulmutur. Veri Toplamann Temelleri blm kurslarn ilk blmdr. LabVIEW programnn kullanld en yaygn alanlardan biri veri toplama noktalardr. Dolaysyla bu blmde aktarlan teorik bilgiler programn kullanmn renme yolunda nemli bir adm tekil etmektedir. Veri Toplamann Temelleri blmnde bir veri toplama sisteminde olmas gereken transdser ve sensrler, kablolama veri toplama kartlar, veri toplama yazlmlar gibi konulardan bahsedilmektedir. LabVIEWa Balyorum blm n panel ve blok diyagram hakknda tantc bilgiler

77

iermektedir. Bir sanal enstrman oluturmak veya bir sinyal elde edip bu sinyali ilemek iin gerekli bilgilere de bu blmden ulalabilir. LabVIEW Temel Kursu programda kullanlan nesnelerin detayl tantmn amalamaktadr. n panel kontrol ve gstergeleri, blok diyagram enstrmanlarnn yan sra fonksiyonlar, sabitler, veri tipleri hakknda tantm yapmaktadr. LabVIEWda lme blm ise bir sanal laboratuvar gibi bilgisayarn kullanlabilmesi iin gerekli ilemleri retmektedir. Bu amala bilgisayara NI firmas tarafndan retilmi, LabVIEW programnn kullanabilecei kartlarn takl olmas gerekir. Bu kartlar sayesinde gerek hayattan veriler alnarak, bilgisayar ortamnda ilenebilir ve grntlenebilir. Bu blmde bir DAQ veri elde etme kartnn bilgisayara taklmas ve bu sayede yaplabilen ilemler, elde edilen verilerin depolanmas, filtrelenmesi ve eri uydurma fonksiyonlar anlatlmaktadr.

IV.7.2.2 Deerlendirmeler

ekil 4.12 oktan Semeli Deerlendirmeye Bir rnek

Her blm sonunda veya drt dersin konularn kapsayan deerlendirme sorularna yer verilmitir. Deerlendirmede amalanan hem anlatlan konularn genel bir tekrarnn yaplmas hem de kullanclarn seviyelerini lmektir. Deerlendirme uygulamalar gelitirilirken eitimi alan kiilerin ilgisini ekmek iin farkl yntemler denenmitir. Cevap isteme ekilleri; oktan semeli, ksa cevap ve doru yanl gibi farkllklar gstermektedir.

78

a. oktan Semeli
Bu deerlendirme ynteminde sorulan soru iin drt cevap seenei sunulmaktadr. Kullanc soruyu okuduktan sonra fare ile seimini yaparak bir kk iaretlemektedir. Daha sonra eer iaretlenen cevap kontrol edilmek istenirse, butona baslarak cevabn doru veya yanl olduu renilebilir. Verilen doru veya yanl cevaplar iin ayr ayr geri bildirimler hazrlanarak kullanc ayn zamanda eitilmeye devam edilmektedir.

b. Ksa Cevap
Bu deerlendirme ynteminde bu kez sorulan soruya klavye yardmyla bir metin cevab istenmektedir. Metin kutusuna yazlan cevaptan sonra ya enter tuu ile ya da butona basmak suretiyle doru cevab renmek mmkndr. Yine verilen cevabn doru veya yanl olmasna bal olarak kullancya verilen bilgi deiiklik gstermektedir.

ekil 4.13. Ksa Cevap Deerlendirmeye Bir rnek

c. Doru Yanl
Bu kez deerlendirme amac ile bir hkm cmlesi ekrana aktarlarak, kullancya bu hkmn doru veya yanl olduu sorulmaktadr. Kullanc fare ile Doru veya Yanl seeneklerinde birisini iaretler. Deerlendirme sonunda, her deerlendirme de olduu gibi sorulan soru adedi, verilen cevap ve doru cevap adetleri bir rapor olarak kullancya sunulmaktadr. Deerlendirme sayfalarnda

79

sadece bir sonraki ve bir nceki sayfaya gei ve k iin kullanlan butonlar bulunmaktadr. Ders ieriklerinde kullanlan szlk ve yardm menleri kullanlamamaktadr.

ekil 4.14. Doru Yanl Deerlendirmeye Bir rnek

IV.7.3 Projeler
Bu blmde NI firmas tarafndan uygulanm zmlerden bahsedilmektedir. NI Internet sayfalarndan elde edilen zmler ile ilgili yazlar Trkeletirilerek, ayn zamanda orijinal dillerinde kullanclara sunulmaktadr. Bu uygulamalar uzay, otomotiv, haberleme, snma ve grnt elde etme gibi eitli sektr ve branlardan seilerek, LabVIEW programnn ne kadar geni bir alanda kullanld benimsetilmitir. Projeler sayfalarnda, bir sektrde bulunan bir problem, uygulanan zm ve zmn uygulanmas esnasnda kullanlan NI donanm ve yazlmlar belirtilmitir. Projeler bir NASA uanda veri toplama, motor bisiklet fren testi, klima sistemlerinde veri simlasyonu dzenlenmesi, DC motor test stand gibi eitlilikler gstermektedir. Projeler dnya zerinde kullanlan veri toplama sistemlerinin nasl uyguland hakknda fikir vermesi asnda yarar salamaktadr. rnein uzayda yaplan bir alma ile ilgili gelitirilmi olan sistem baz zellikler gerektirmektedir.

80

Yer ekimi olmay ve bundan oluan zorluklar bu durumu aklayabilmektedir. Firmann gelitirdii donanmlarn ve yazlmlarn her trl ortamda neredeyse sorunsuz kullanld sylenebilir. Yksek titreimde, deiik s uygulamalarnda, eitli test sistemlerinde rahatlkla uygulanm projelerin ayrca ngilizce pdf uzantl dosyalarna da ulamak mmkndr. Bu sayfadan ulalabilen projeler unlardr:

PROJELER
Bir NASA Uanda LabVIEW Veri Elde Etme Performans TempVIEW - Labview ve IMAQ Vision Kullanarak Dk Maliyetli Termal Grntleme Sistemi Hareket ve Gr Aralarn Kullanarak Smart Kart retimi Universal DC Motor Kontrol Eden Test Merkezi Motorbisikletin Yol stnde Fren Testi Fiber Hizalamak iin Otomatik Laser Gerek Titreim Analizi X Inlarnn Krlmas Verilerinin Elde Edilip lenmesi in LabVIEW Temelli Bilgisayar Programnn Kullanlmas Uzaktan Kumandalar in Radyo Frekans Test Standlar Fiat Otomotiv Firmasna Klima Similasyon Sistemi Tasarlamak in Sanal LabVIEW ve NI DAQ Kullanarak Derin Sulardaki Souk Kesimler ekil 4.15. LUESte Bulunan Projeler

IV.7.4 Balantlar
Balantlarda site ile ilgili kullancnn iine yarayabilecek Internet sitelerine yer verilmitir. LabVIEW ile ilgili NI resmi sitesi, programn Trkiye datmcs E3tam, e-renme zerine birka site ve arama motorlar bu balantlardan birkadr. Ayrca projenin oluturulduu Marmara niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi ve Fen Bilimleri Enstits Web Sitelerine de ulamak mmkndr. ANTRAK ve TOJET gibi e-dergiler ve LabVIEW program hakknda eitim veren niversitelere de bu sayfalardan ulalabilir.

81

IV.7.5 ndirme
ndirme blmnde siteden eitim alrken kullanlabilecek yazlmlar sunulmaktadr. Flash ve Authorware Web oynatclar, LabVIEW program ve rnek sanal enstrman dosyalar bu yazlmlardan bir kadr. Ayrca NI resmi sitesinde yaynlanan ve alt saatlik MS Power Point sunumlarna da ngilizce olarak buradan ulalabilir. Yaplan tez almasnn tantm amacyla, Sakaryada 2004 ylnn Kasm aynda dzenlenen 4. Uluslararas Eitim Teknolojileri Sempozyumunda yaynlanm olan LabVIEW Bilgisayar Programnn Uzaktan Eitimi adl bildiri pdf formatnda yaynlanmaktadr.

IV.7.6 Yardm

ekil 4.16 Derslerde Kullanlan Butonlar

ekil 4.17 Men Penceresi

Sitenin ve derslerin kullanlmas srasnda karlalan problemlere yardmc olmak amacyla, bu blm kullanlabilir. Ders ieriklerinde kullanlabilecek butonlarn ne anlama geldii bu blmde aktarlmtr. Ayrca LabVIEW programnda ihtiya duyulacak yardm seenekleri ve derslerin alnmas iin gerekli olan bilgisayar konfigrasyonu aktarlmtr. Tez almasnda yararlanlan Kaynaklar da bu blmde yaynlanmaktadr.

82

Dersler grntlenirken srekli olarak baz butonlar ekrann sa alt kesinde kullanma sunulmutur. leri, geri, men, bul, szlk, yardm ve k butonlar kullancya baz kolaylklar sunmak iin tasarlanmtr.

ekil 4.18. Bul Penceresi

Men penceresinde dersin ka sayfa olduu bilgisi ve o dersteki tm sayfalara gei iin balant mevcuttur. Bir klasr ve alt klasrlerinde olduu gibi (+) iareti ile bu derste olan sayfa balantlar gizlenip, grntlenebilir. Her hangi bir anda, istenilen sayfa balants iaretlenerek o sayfaya direk olarak gidilebilir. Bul penceresi, sayfann ieriinde her hangi bir kelime arayabilir ve o sayfada aranan kelimeye gei salayabilmektedir. Eer aranan kelime birden ok sayfada bulunmusa her birini ayr ayr sayfa ksmnda belirterek, her birine ayr ayr gei salanabilir.

ekil 4.19. Szlk Penceresi

83

Szlk, derslerin grlmesi esnasnda en ok ie yarayan penceredir. Eer program ile ilgili anlalmayan bir terim, kelime veya ksaltma mevcutsa, kullanc bu bilinmeyeni szlk yardm ile renme ansna sahiptir. Szlk penceresinin st ksmnda bulunan harflerden her biri ayn harfle balayan kelime veya ksaltmalar belirtmektedir. Pencere iki ksmdan olumaktadr. Sol tarafta kelime veya ksaltmalar sral ekilde bulunurken, sa tarafta ise renilmek istenen kelime iaretlendiinde onunla ilgili bilgiler grntlenmektedir.

ekil 4.20. Yardm Penceresi

Yardm penceresi, ders sayfalarn daha rahat kullanabilmek iin gerekli tanmlamalar yapmaktadr. Sayfa numaras, gelecek sayfa, gemi sayfa, men, balk bunlardan bir kadr.

IV.7.7 letiim
Tez uygulaycs ve danmanna; yardm, merak edilen konular, neri ve ikyetleri bildirmek amac ile iletiim blmnden ulalabilir. E-posta adresleri yardmyla bildirilecek konular ilgili kiilere aktarlabilir. Ayn zamanda NI ve Marmara niversitesi iletiim bilgilerine bu blmden ulalabilinir.

IV.8 LABVIEW WEB STES RNEK SAYFALARI

Sitede verilen dersler LabVIEW ile ilgili tantc bilgileri kullancya

aktarmaktadr. Bu amala eitli etkileimlerden yararlanlmaktadr. Derslerin ilk sayfas konu bal ve ksa bir tantc bilgi grntlemektedir. Sayfann sol alt kesinde srekli olarak, dersin toplam ka sayfa olduu ve o anda kanc sayfada

84

bulunulduu hakknda bilgi verilmektedir. Ayrca Devam etmek iin ileri butonuna basnz., Konu bitti. veya Sanal enstrman blok diyagrama yerletiriniz. gibi kullancy ynlendiren ksa bilgiler sunulmaktadr. Ders sayfalar, konu btnl amalanarak belli bir bilgiyi kullancya aktarmay planlamaktadr. ekil 4.21de gsterilen, Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas dersine ait 1. sayfada LabVIEWda kullanlan ablonlar hakknda ksa bir bilgi verildikten sonra, ikinci sayfaya gemek iin ileri butonu kullanlmaldr. Bu blmde anlatlan konulara ait resimlere Ek Bden ulaabilirsiniz. LabVIEW program bilgisayara yklendikten sonra, masast ikon yardmyla program balatlmaldr. Bu farenin ikon zerinde ift tklanmasn gerektirmektedir. Kullancnn bu etkileimi gerekletirerek, program nasl balataca retilmi olur. Programn balatlmas ile birlikte ekrana ekil 4.23de gsterilen pencere almaktadr. Pencerede New, Open, Configure ve Help butonlar mevcuttur. Kullancya fare ile New butonuna basarak etkileimde bulunmalar istenmektedir. Bu etkileim ile otomatik olarak dier sayfaya geilmektedir. New butonuna baslarak alan ablon penceresinden bir sinyalin retilip, grntlenmesi iin ekil 4.24in solunda gsterilen listeden Generate and Display seilmelidir. Bylece ilgili balant mavi zeminde beyaz yaz ile iaretlenmi olacaktr. Artk Ok butonuna baslabilir. ekil 4.25de gsterilen sayfada ablonun almas ile ekrana alacak olan sanal enstrmann n panel ve blok diyagram bir n grn ile gsterilmitir. Bu sanal enstrman bir sinyal retmek iin kullanlabilir. Generate And Display yazs ekil 4.26te gsterilen sayfada iaretlendikten sonra, ilgili n panel ve blok diyagramn alabilmesi iin Ok butonuna baslmaldr. Kullancdan fare ile butona basarak yine etkileime katlmas istenmektedir. Generate And Display yazs ift tklanarak da ablon alabilir. Bir sonraki sayfaya ilerlemek iin bu kez kullanc ilgili yazya ift tklamaldr. ekil 4.28te gsterilen sayfada n panel ksaca tantlmakta ve eer n panel grntlenemiyorsa, Windows mensnden Show Front Panel seeneinin iaretlenmesi gerektii belirtilmektedir.

85

ekil 4.29da gsterilen sayfada ise blok diyagram tantlarak, blok diyagramn grntlenmesi iin yine Windows mensnden Show Block Diagram seenei iaretlenmelidir. Dersin son sayfas n panelde bulunan iki butondan bahsedilmektedir. Bu butonlar Run ve Stop butonlardr. Oluturulan sanal enstrmann altrlmas iin Run butonu, durdurmak iin ise Stop butonu kullanlmaldr.

IV.9 RNEK UYGULAMA SANAL ENSTRMAN

Aada n panel ve blok diyagram gsterilen rnek bir uygulama sanal enstrman gsterilmitir. Sanal enstrman ile d ortamdan alnacak bir sinyalin blok diyagrama alnarak, gsterilmesi amalanmtr. Bu sinyal bir scaklk bilgisi olabilecei gibi seviye veya gerilme bilgisi de olabilir. Ayrca alt ve st snrlar belirlenerek, st snr aldnda veya alt snrn altna inildiinde kullanc ledler yardmyla uyarlmaktadr.

ekil 4.31 rnek Uygulama Sanal Enstrman Blok Diyagram

86

ekil 4.32 rnek Uygulama Sanal Enstrman n Paneli

ncelikle bir DAQ karttan alnabilecek sinyal, 0 ile 1 arasnda rasgele say reten Random Number arac kullanlarak temsil edilmitir. n panelde bulunan iki dner anahtardan alnan ve kullancnn isteine gre deitirilebilen alt ve st snr deerleri ile birletirilerek grafik tablosuna aktarlmaktadr. Random Numbern 0 ile 1 arasnda rettii say 100 ile arplarak 0 ile 100 arasnda bir say retmek mmkndr. Dner anahtarn alt ve st snrlar da 0 ile 20 ve 80 ile 100 olarak belirlenmitir. Tm bu deerler istendiinde deitirilebilir. Sanal enstrman altrldnda grafik tablosunda deer gsterilecektir. Krmz ile belirtilen st snr deeridir. Yeil ile gsterilen alt snr deeridir. Beyaz izgi ise d dnyadan alnan sinyal deeridir. Beyaz izgi yani lm deeri st snr getiinde st yeil ledi yanar. Eer llen deer krmz izginin altna inecek olursa, bu kez alt yeil ledi yanar. Sanal enstrmanda elde edilen veriler Write LabVIEW Measurement enstrman ile bir dosyaya kaydedilebilir. n panelde bulunan bir anahtar ile kayt yaplabilir. Kayt yaplacak dosya ismi belirtilebilir. Dosyann bilgisayarda hangi diske kaydedildii belirtilmektedir. Anlk veri deerleri bir tablo ile saklanabilmektedir.

87

BLM V.

SONULAR

Tez almasnda birincil ama, e-renme sitesi oluturarak LabVIEW programnn Trke bir kaynaktan retilmesidir. Site oluturulurken, e-renme uygulamalarnda tercih edilen etkileimler kullanlmtr. Etkileim olarak, hedef alan iaretleme, hedef obje seme, metin girii ve animasyonlar en ok kullanlan uygulamalardr. Sadece LabVIEW program zerine yazlm olan Trke bir kaynak olarak bu site literatrde nemli bir a kapatmaktadr. Sitede oluturulan eitim modelleri iin toplam 83 blmde 750 civarnda slayt gelitirilmitir. Derslerde srkle brak, metin girii, canlandrma ve hedef alan seimi gibi etkileimlerden yararlanlmtr. Deerlendirme amacyla 19 snav blm oluturulmu ve 169 soru hazrlanmtr. Deerlendirmeler; ksa cevap, oktan semeli ve doru / yanl seimi gibi eitli ekillerde tasarlanmtr. Endstriyel enstrmantasyonda veri elde etme, ileme ve grntleme ilemleri sk kullanlmaktadr. Firmalar bu ilemleri en az hata ile ve en kolay ekilde yerine getirmek iin aba harcamaktadrlar. National Instruments firmas bu aamada, endstriye yardmc olmak iin LabVIEW programn srekli olarak gelitirmektedir. LabVIEW program dnya zerinde youn ekilde kullanlmasna kar, lkemizde henz yeni yeni tannmaktadr. Bu aamada lkemizde de LabVIEW programn kullanabilen yetimi insan gcne ihtiya gn getike artmaktadr. Bu amala iletmelerde program kullanacak olan operatrler, NI firmasnn resmi nternet sitesindeki ngilizce dokmanlarn kullanabilecekleri gibi ikincil amaca ynelik olarak bu tez almas sonucunda, Trke olarak tasarlanan ve oluturulan LabVIEW e-renim sitesinden de yararlanabilirler.

88

E-renme son yllarda akademik dzeyde alan eitim kurumlar ile i hayatnda firmalarn personelini eitmesi amac ile en ok tercih edilen renme metodudur. zellikle eitime nem veren kurulular, hem zaman kaybn nlemek iin, hem de ilerleyen teknolojiye yetiebilmek iin bnyelerinde e-renme siteleri oluturmaya balamlardr. E-renme siteleri, hem eitilecek personelin renme hzn dikkate almaktadr, hem de ekonomik eitim srelerine katkda bulunmaktadr. letme, bankaclk, muhasebe ve bilgisayar iletmecilii gibi konularda e-renme youn ekilde kullanlmakta ve olumlu sonular vermektedir. Teknik alanlarda eitimin dier bilimlerdeki eitime gre farkllklar

bulunmaktadr. Belli bir alt yap gerektiren, uygulamaya dayal bir eitim olmas arttr. Dolaysyla eitilecek kiinin bir n eitimden gemesi arttr. Teknik alanlarda e-renme teorik bilgilerin aktarmnda kullanlmas mmkn iken, uygulama gerektiren ileri aamalarda mutlaka atlye, laboratuvar veya staj yerleri gibi fiziki bir renme ortamna gereksinim vardr. Nfusu yksek olan lkemizde, teknik eitim veren kurumlarn donanma bal olarak, belli sayda kontenjannn olmas e-renmeyi zorunlu klmaktadr. Eitim alacak gruplar srekli eitim kurumunda bulunacaklarna; evlerinde, i yerlerinde gerekli n bilgiyi aldktan sonra sadece uygulamalar yapmak iin eitim kurumuna ksa sreler iin arlmaldr. Bylece ayn sre iinde daha fazla kii eitim alacaktr. Uygulamal bir eitim, ekonomik zorluklar getirmektedir. Eitim kurumunda her uygulamay yapabilmek byk bir baardr. Teknik eitime uzaktan eitim, bu aamalarn uygulama olmayan ksmlarnda eklenebilir. Teknik eitimin n hazrl uzaktan, ancak uygulama gerektiren blmler klasik yntemle atlye veya laboratuvarlarda gerekletirilmelidir. Baz e-renme modellerinde yaplmas gereken deneyler benzetilerek sanal ortamda uygulanmaktadr. Ancak teknik eleman olacak bireyin gerek aralar ile deneyi yapp sonucunu grmesi kiinin eitim kalitesini arttracaktr. Gnmzde teknolojiyi retmeyi amalayan pek ok bilgisayar yazlm ngilizce dilinde yazlmaktadr. Ancak ii teknolojiyi uygulamak, gelitirmek olan konuyla ilgili teknik kiiler, bu tip yazlmlarn kullanmn yabanc dil engeli yznden renememekte ve dolaysyla gelitirememektedir. Bu durum da teknoloji pazarnn kiilerin, firmalarn ve lkenin geliimine nemli lde engel oluturmaktadr. almada oluturulan Trke LabVIEW Uzaktan Eitim Sitesi ile belirtilen nitelikteki kiilere ulalmas ve sonu olarak mesleki teknik eitimle birlikte lkenin gelimesi

89

amalanmtr. Benzer yazlmlarn da uzaktan renim olarak gelitirilmesi gerekmektedir. Teknik eitim bnyesinde bulunan her eitmen derslerini e-renme uygulamalarna yanstrsa, bir ok eitim materyali hazrlanmasnn yan sra, her biri bir kitap niteliinde olan bu dersler ile literatr geniletilmi olacaktr. Ayrca bu ders konularnn gelien teknolojiye gre yenilenmesi, bir kitabn yeni basksnn karlmasndan daha kolay olacaktr.

90

BLM VI.

TARTIMA VE DEERLENDRMELER

Yaplan yksek lisans tez almasnda amzn yeni renim metodu kullanlarak bir e-renim web sitesi oluturulmu, lme ve enstrmantasyonda en ok kullanlan bilgisayar programlarndan olan LabVIEW program retilmeye allmtr. Oluturulan dersler Authorware program kullanlarak tasarlanmtr. Ancak video grntleri ve ses kaytlarna pek fazla yer verilememitir. Ayrca dinamik bir web sitesi olmas amac ile PHP kodlar kullanlarak, kullanclarn girite bir kullanc ad ve ifre almalar salanmtr. Ancak bir renci ynetim sistemi kullanlmamtr. Byle bir ynetim sistemi hizmeti veren irketten hizmet alarak, kullanclarn hem girite tanmlanmas hem de sonraki balantlarnda nerede kaldklar ve hangi blmden devam edecekleri tespit edilebilir. Sitenin oluturulmas sresince kullanlan programlar ve tabii ki LabVIEW program srmleri deimi ve programlar gelimitir. Sonraki yaplacak almalarda en son srmler ile alma yaplmas nerilmektedir. Ayrca oluturulan sitede LabVIEW program temel zellikleri, n panel ve blok diyagram elemanlarnn tantm, LabVIEW program ile lme ve ile ilgili dersler hazrlanmtr. Ancak LabVIEW programnn birok ara kutusu mevcuttur. Bu program ile daha birok alanda alma yaplabilmektedir. rnein sonraki almalarda hareket sistemleri, grsel tanmlama, iletiim ve haberleme, internet uygulamalar ve motor kontrol sistemleri gibi daha birok konudaki almalar yapabilmek iin gerekli bilgiler sunulabilir. Sitenin oluturulmas srasnda ekran znrl ve bilgisayar konfigrasyonlar dnlerek tereddtte kalnmtr. nk eitim kurumlar olan mesleki okullarn bilgisayar konfigrasyonlar genelde dk olduundan ekran znrlnn dk tutulmas gerekir. Ekran znrlnn dk olmas durumunda ise ders ieriklerinin daha dar bir alanda kullancya sunulmas gerekecektir. Ayn zamanda ders ieriklerinin yklenmesi iin Authorware Web

91

oynatcnn bilgisayarlarda ykl olmas ve hzl bir internet balantsnn olmas nerilmektedir. Tm bunlar gz nnde bulundurularak, 800*600 ekran znrl kullanlarak, ders ierikleri dar alanda verilmeye allm ve ayrca internet balantsnn dk olma ihtimaline karn grsel veriler mmkn olduu kadar dk boyutlarda optimize edilmitir. Bir uzaktan renim web sitesi oluturmak iin birok alanda alma yapmak gereklidir. Bir taraftan ierik hazrlama almalarn yrtrken, bir taraftan da siteyi olutururken oluturulacak kod, grafik, animasyon ve veriler iin kullanlmas gereken programlarla allmaldr. Genellikle yurt dnda yaplan web dizayn almalarnda ve e-renme zerine alan firmalarda ierik hazrlama, animasyon, renci ynetim sistemi, grafik hazrlama ve optimizasyonu gibi alt blmler oluturulmutur. Bylece bir ekip almas oluturularak, daha iyi uygulamalar oluturulmaktadr.

92

KAYNAKLAR
[1] UYANIK H., DEMREL H., TUN E.; LabVIEW ile Simlasyon ve Eitim Amal Kullanlmas, Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik Eitimi Blm Lisans Tezi; 2003 stanbul. [2] ABBASOLU H.Y., PASTACI H.; Dijital lmeler, 1996, stanbul. [3] KABAKI Il, Karakaya Ziya ; Webde renme, lme ve Deerlendirme , Mays 2003, Ankara. [4] ZDN E., ASLAN . ; Workbench Bilgisayar Program ile lme Deneylerinin Simlasyonu Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik Eitimi Blm Lisans Tezi; 2000 stanbul. [5] www.ceturk.com Computer Engineering TURK Web Sitesi (Eriim Tarihi : 23.04.2005). [6] ZCAN M. ; Quick Field Programnn Eitime Uyarlanmas Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik Eitimi Blm Lisans Tezi; 2000 stanbul. [7] National Instruments Corp. ; "Getting Started with LabVIEW", July 2000, Part Number 321527D-01, Teksas, ABD. [8] TUNALP K, GNER Y. ; LabVIEW Bilgisayar Programnn Uzaktan Eitimi, IV. Uluslararas Eitim Teknolojileri Sempozyumu, Kasm 2004, Sakarya. [9] EYPOLU Filiz ; E-renme Nedir? , Biliim Dergisi 88. say Aralk 2003 http://merkez.tbd.org.tr (Eriim Tarihi 09.04.2005). [10] www.macromedia.com (Eriim Tarihi : 25.04.2003). [11] National Instruments Corp. ; www.ni.com NI Resmi Web Sitesi, (Eriim Tarihi : 08.04.2005), Teksas, ABD. [12] PARK John, MACKAY Steve, Practical Data Acquisition for Instrumentation and Control Systems, 28.July.2003, ButterworthHeinemann, Australia [13] www.bilgisayardershanesi.com (Eriim Tarihi : 09.06.2005)

93

[14] Endstriyel ve Bilimsel Test Teknolojileri Tasarm A..; www.E3TAM.com, NI Trkiye Temsilcisi Web Sitesi, (Eriim Tarihi : 08.04.2005), stanbul. [15] KHRISTINE ANNWN PAGE; Macromedia Dreamweaver MX Kaynandan Eitim, ubat 2003, Macromedia Press. [16] KELLOGG Orson, BHATNAGAR Veera; Macromedia AuthorWare 6 Kaynandan Eitim Ocak 2003 Macromedia Press. [17] PATTI SCHULZE ; Macromedia Fireworks MX Kaynandan Eitim Ekim 2002 Macromedia Press. [18] CHRISSY REY ; Macromedia Flash MX Kaynandan Eitim Nisan 2003 Macromedia Press. [19] National Instruments Corp. ; "LabVIEW User Manual", April 2003, Part Number 320999E-01, Teksas, ABD. [20] National Instruments Corp. ; "LabVIEW 7,0 Evaluation Software CD", 2003, Part Number 350778B-01, Teksas, ABD. [21] BODUR A., DNER G., GEREK C.; Otomasyon Srecinde Her Ynyle LabVIEW ve Matlab ile Enstrmantasyon ve lme, Nisan 2001, stanbul. [22] JEFFERY BARDZELL ; Macromedia MX eLearning leri Dzey Kaynandan Eitim Mays 2003 Macromedia Press. [23] National Instruments Corp. ; "Sound and Vibration Toolset User Manual", May 2000, Part Number 322194B-01, Texas USA. [24] National Instruments Corp.; Measurements Manual, July 2000, Part Number 322661A-01, Texas USA. [25] SELINGER Michelle; Connected Schools Premium Publishing, 2004, London. [26] COHEN Sandee; Herkes in Macromedia Freehand 10 abuk renim Klavuzu, eviri: Mehmet mleki, Nisan 2002, stanbul. [27] KASAPBAI M.C.; lme ve Enstrmantasyon Dersi Laboratuarnn LabVIEW Program Kullanlarak Sanal Ortamda Gerekletirilmesi, Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits Elektrik Eitimi Blm Yksek Lisans Tezi; Haziran 2001 stanbul. [28] GNDZ F., TOKGZ H. ; LabVIEW Programnn Elektrik Teknolojisinde Kullanlmas, Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik Eitimi Blm Lisans Tezi; 1998 stanbul.

94

[29] EYPOLU Filiz ; E-renme Nedir?, Biliim Dergisi 88. say Aralk 2003. [30] KAYA Z., ERDEN O., AKIR H., BAIRSAKI B. N.; Uzaktan Eitimin Temelleri Dersindeki Uzaktan Eitim htiyac nitesinin Web Tabanl Sunumunun Hazrlanmas, The Turkish Online Journal of Educational Technology TOJET July 2004 ISSN: 1303-6521 volume 3 Issue 3 Article 20. [31] www.enocta.com enocta e-renme web sitesi (Eriim Tarihi : 17.04.2003). [32] www.interbusclub.com INTERBUS Alan Yolu Organizasyonu Resmi Sitesi (Eriim Tarihi : 22.10.2005) [33] www.fieldbus.org FOUNDATION Fieldbus Organizasyon Resmi Sitesi (Eriim Tarihi : 23.10.2005) [34] www.pacontrol.com (Eriim Tarihi : 23.10.2005)

95

EKLER

96

EK A SZLK
A
A/D: Analogdan dijitale Active-X Controller: Active-X Kontrolleri. Otomasyon Nesnesinin zel bir formu, Active-X kontrolleri Visual Basicin kendi kontrollerine (VBXler) benzerdir. Fakat yaps OLE tabanldr. VBXlerin aksine Active-X Kontrolleri OLE bazl gelitirme aralar, uygulamalar veya web tarayclarna serbeste eklenebilir. ADC: Analogdan Dijitale evirici Elektronik cihaz, analog voltaj dijital bir deere eviren devre. Alias: Dk rnekleme hznda toplanan veride gzken yanl alak frekans bileeni. ANSI: Amerika Devlet Standartlar Enstits API: Uygulama Programlama Ara Yz ASIC: Uygulama zellikli entegre devre - Bir mteri iin gerekli olan spesifik fonksiyonlar dizayn eden ve reten patentli yar geirgen para. ASIC Application Specific Integrated Circuit: Sayc / Zamanlayc I/O fonksiyonlaryla basit ve arabellekli modlarn her ikisinde aa yukar sayma, periyot darbe genilii lme, kare dalga ve darbe retme, frekans kaydrma, anahtarlama iin kullanlabilir. Bu fonksiyonlarla olas kompleks uygulamalar toplama esnasnda rnek orannn ani deiimi ve edeer zaman rneklemesi iin zamanlamadr. AICC Aviation Industry Computer-Based Training Comittee: (Havaclk Endstrisi Bilgisayar Tabanl Eitim Komitesi), Bu kurum e-renme idare sistemlerinde standartlar gelitiren bir teknoloji tabanl eitim profesyonelleri grubudur. ATCC ayrca renci puanlarn ve ilerlemesini izlemek iin kullanlan standartlardan biridir. Asynchronous: (E zamanl olmayan) ki taraf arasndaki etkileimin ayn zamanda meydana gelmemesi durumu. rnein, Web blten panosu, e zamanl olmayan bir iletiim modudur. Authorware: Macromedia tarafndan hazrlanm olan renme iin tasarlanm bir yazm program. Authorware'in zellikleri arasnda, gelitiricilerin kod yazmadan ya

97

da programlama yapmadan karmak etkileimlilik yaratmasn salamak da vardr. Ayrca Authorware, daha da karmak etkileimlilik yaratmak isteyen gelitiriciler iin kodlama kapasitesiyle birlikte kullanlmaktadr. B Baud Rate: Seri iletiim veri iletimlerinin orannn bit/saniye gsterimi. Bipolar: Pozitif ve negatif tm deerleri ieren sinyal aral (rnein: +5V ve 5V) Bit: 0 veya 1 deerini alan 2lik sistemde tek haneli say. Breakdown Voltage: Grsel yaltmn, yar iletkenlerin veya di-elektrik materyallerin ilevini yitirmesi iin yeterli voltaj deeri. Buffered Data Acquisition: Ara Bellekli Veri Toplama; Birden fazla kanal kullanlan DAC kart maksimum rnekleme hzna karlp rneklenebilir. DAC operasyonu bilgisayarn arka plan grevlerinden biri olan DMA ve kesme kanallar kullanmyla olur. Bus: Bireysel devrelerle iletiim kuran bir grup balayc. Genellikle Bus zerine I/O veya dier aralarn baland geniletilmi bir aratr. Mesela PC buslar PCI, PC kart (PCMCIA),ISA (AT), ve EISA bus. Byte: 8 haneli 2lik sistemde say. Blended Learning: Harmanlanm renim, Maliyet tasarrufu ve on-line renimin 24 saat ulaabilen zelliiyle snfa dayal renimin kiisel etkileimini birletirme abas iinde, geleneksel snf tabanl renimle Web ya da bilgisayar tabanl renimin bir araya getirilmesi. C Cache: leme verimi artrmak iin ortak kullanlan talimatlar veya verileri tamponlayan, yksek hzl proses hafzas. CAN Alan A Kontrolr: Endstriyel otomasyon iin cihaz seviyesinin artan kullanmn arayan seri yol. Code Generator: Sezgisel bir kullanc ara yz tarafndan kontrol edilen, C veya Basic gibi dillerde yazlm olarak doru st seviye kaynak kodu reten bir yazlm program. Cold Junction Compensation: Hava scakln lmek iin kullanlan termokupl lm devrelerini kapsayan aletler. Compact PCI: Endstriyel uygulamalar iin PCI veri yolunun bir Eurocard konfigrasyonu. Compiler: Derleyici; C, Pascal, Basic gibi yksek seviye programlama diliyle yazlm kaynak kodu, makine dilinde bir nesneye ya da derlenmi bir programa

98

dntren bir yazlm arac. Derleme programlar evrilmi programlardan 10 ila 1000 kat daha hzl alr. Baknz Interpreter. Control Flow: Kontrol Ak; Bir talimat sayacnn hafzadaki talimatlar altrd bir program iin modeldir. Program kontrol bir talimattan dierine akar. Fortran ve Basic gibi dillerdeki programlar kontrol ak modelini takip eder. Counter / Timer: Sayc / Zamanlayc; I/O Sayc / Zamanlayc I/O fonksiyonlar 24 bit, 20 MHz yukar / aa genel amal sayclar ve veri toplama uygulamalar iin zel olarak dizayn edilmi bir zamanlama kontrolr olan ASIC'i kontrol etmekte kullanlr. Saya; Dardan gelen darbeleri veya saat darbelerini sayan devre. Coupling: Sinyalin bir yerden dierine balanma ekli. Crosstalk: Bir kanaldaki veriye bal olarak dier kanalda oluan, istenmeyen sinyal. Current Sinking: Akm boaltm; Bir DAQ kartnn dijital ya da analog bir sinyal iin akm tketmesi. ift Ara Bellekli Dijital I/O: Baz src yazlmlar yksek performansl DIO rnleri iin ift ara bellekli dijital I/O fonksiyonlar ierir. ift ara bellekli dijital giri klar ile veri, bir hafza ara belleinden transfer edilir veya iinden toplanr. lemci ayr bir ara bellekte ncelikli olarak bulunan veriyi ezamanl bir ekilde gsterir veya kaydeder. Bir dairesel tamponlama emas byk miktarda veriyi eksiz ve srekli toplama ve retmeyi salar. Computer-Based Training - Bilgisayar Tabanl Eitim: Ksaca CBT (BTE) olarak adlandrlan renime ve/veya renimin idaresine yardm iin bilgisayarlarn kullanm (rnein; ksa snav puanlarn izlemek). Bilgisayar tabanl eitimin, giderek yaygnlaan kategorisi, bilginin internet zerinde yer ald Web Tabanl Eitim (Web-Based Training) ya da Web Tabanl renim (Web-Based Instruction). CourseBuilder: 40 adet yaplmaya hazr renme etkileimi ieren, cretsiz bir Dreamweaver eklentisi. Kullanclar bir iletiim ara yzne parametreler girer ve Dreamweaver, DHTML etkileimlerini yaratmak iin gereken JavaScript'i yazar. Bu eklentiyi Macromedia Exchange'de ykleyebilirsiniz. D D / A: Dijitalden analoga. DAC: Dijital Analog evirici DAQ (Data Acquisiton): (1) Veri toplama; Sensrlerden, transdser ve test problardan alnan elektrik sinyalleri toplayan, len ve girilen verileri bilgisayar ortamna ilemek iin sokmak. (2) Bir PCye taklm A/D veya DIO kartlarla ayn

99

eit elektrik sinyalleri toplayp lmek ve muhtemelen ayn PCde D/A ve/veya DIO kartlarla kontrol sinyalleri retmek. Data Flow: Sadece tm veriler msait olduunda alan operatr ve talimatlarn bulunduu bir programlama eidi. Db: Desibel- iki sinyal seviyesinin orann lmek iin kullanlan birim. DCS - Datk Kontrol Sistemi: lemcilerin datlm a ve I/O alt sistemlerini kontrol kapsayan, kullanc ara yzl, veri toplayan ve sistem ynetimiyle karakterize edilebilen byk lekli bir ilem kontrol sistemi. DCSler ok yaygn olarak byk endstriyel kurulularda zellikle kat fabrikalarnda ve petrol rafinerilerinde kullanld. DDE: Dinamik veri alverii- ilemler aras iletiim iin Microsoft Windowstaki standart yazlm protokol. rnein DDE, genelde LabVIEWn Microsoft Excelle ayn veriyi paylamas gerektiinde kullanlr. Derivative Control: Hata sinyalindeki deiime orana orantl kts olan kontrol hareketi, Deiken kontrol, ilem deikeni ve set noktas arasndaki fark nceden tahmin eder. DeviceNet: Endstriyel cihazlarn (sensr, aktuatr) yksek seviye cihazlarna (kontrolr) balamaya yarayan dk seviye network. DeviceNet zellikle dk maliyet zerine younlamtr. Basit retim uygulama cihazlar, rnek olarak: limit anahtarlar, fotoelektrik sensrleri ve motor altrclar iin idealdir. Differential Input: Bilgisayar ortamndan izole edilmi iki terminali arasndaki farkn lmn kapsayan analog girdisi. Dijital Kontrol I/O: Bu fonksiyonlarla dijital I/O balantlar veya hatlar iin tek bit rnekleri okunup yazlabilir. Blok - Mod Transferler Uyum yetenei olan boardlarla kullanlan blok - mod dijital I/O fonksiyonlar DMA veya kesmeleri kullanarak dijital balantlara dijital rnek ara belleklerini okur ve yazar. Operasyon, bir arka plan transferi gibi asenkron olarak ilerler uyumlu dijital I/O sinyallerle veya uygun bir sayc/zamanlayc ile dtan kontrol edilebilir. DIO: Dijital giri / k DLL: Dinamik Balant Ktphanesi - Windows uygulamalar veya dier DLLler tarafndan kullanlan veya arlan veri ve altrlabilir kod ieren Microsoft Windows un iindeki yazlm modl. DLL iindeki fonksiyonlar ve veri, Windows uygulamalar ve dier DLLler tarafndan referans edildii zaman yklenirler ve balanrlar. DMA: Direk Hafza Eriimi- lemci bir i yaparken, herhangi bir verinin bus zerinden direk olarak hafzaya gnderilmesi veya hafzadan getirilmesi. Bilgisayardan hafzaya veri transferindeki en hzl yntemdir.

100

DNL: Trevsel nonlinearity; Kod kalnlklarnn, 1 LSBdeki ideal deerinden maksimum sapmann LSB'sindeki, bir lm. Double - Buffered Data Acquisition: (ift Ara Bellekli Veri Toplama) ift arabellekli veri toplama veri hafza arabelleiyle elde edilir. Uygulama program ayr bir ara bellekte ncelikli toplanm veriyi ezamanl olarak ileyebilir. Bir dairesel arabellek verinin eksiksiz toplanmas ilenmesi ve srekli yerine getirilmesini salar. Bu fonksiyon veriyi elde edildii gibi analiz etmeye ihtiya duyduumuz gerek zaman uygulamalar iin faydaldr. Double - Buffered Waveform Generation: (ift Arabellekli Dalga ekli retimi) ift ara bellekli dalga ekli kua fonksiyonlaryla veri ikinci bir ara bellek yeni veriyle e zamanl olarak gncelletirilirken, analog k kanalna bir veri arabelleinden transfer edilir. Drivers: DAQ kartlar, GPIB ana yz boardlar, PCLSler, RTU, ve dier I/O cihazlar kontrol eden zel bir yazlm. DSP: Dijital sinyal ilemesi Dual Access Memory: Birden fazla ilemci veya kontrolr tarafndan ulalabilinen hafza tipi Dynamic Range: Bir devrenin kaldrabilecei en byk sinyal seviyesiyle en kk sinyal seviyesi oran; Genelde dB olarak ifade edilir. Director: Macromedia'nn en gl yazm zm. Flash, Web datmna ynelikken ve bu nedenle oynatcsnn ve SWF dosyalarnn ykleme srelerini asgariye indirmek amacyla baz snrlamalara sahipken, Director'da bu snrlamalar yoktur; bununla beraber oynatcs daha uzun ykleme sresi gerektirir ve dosyalar Flash dosyalarndan daha byk olabilir. Director 3D ve akan video isletebilir ve kendi sunucusu da vardr. Flash gibi, Director'un da Lingo adl kendi doal kodlama dili vardr ve bu dil gelitiricilerin karmak etkileimlilik kodlamalarna olanak verir. E EEPROM: Elektrikli silinebilir programlanabilir sadece okunabilir hafza. Sadece elektrik sinyalleri tarafndan silinebilir veya programlanabilir ROM. Encoder: Lineer veya dnel sinyalleri dijital veya darbe sinyallere eviren cihaz. Deiken opak alanlar, k kayna ve foto dedektrl hareketli disk kullanan optik kodlayc en nl kodlaycdr. EPROM: Silinebilir programlanabilir sadece okunabilir hafza - ultraviyole k masyla silinebilen veya programlanabilen ROM. External Trigger: A/D dntrme tipi olaylar tetikleyen d kaynaktan gelen voltaj darbesi.

101

Eriilebilirlik - Accessibility: Bir dokmann, sitenin ya da multimedya varlnn, grme ya da iitme engelli insanlar, fare kullanamayanlar vb. gibi engelli kiiler tarafndan kullanlabilmesine iaret eder. E-learning: E-renim; Tam tanmyla e-learning; Internet, JAN ve/veya WAN' ieren, bir a zerinde yaplan her trl renimdir. Genellikle, bu terim bilgisayar tabanl eitim iin kullanlr ve bu nedenle CD-ROM tabanl eitimi ve bilgisayar veri bankas eitiminin a gerektirmeyen dier biimlerini de iine alr. F Fieldbus: lem enstrmantasyon ve kontrol sistemlerini balanmakta kullanlan tm-dijital iletiim a. Kullanlan 4-20 mA analog standardn yerine geer. FIFO: First in first out; Memory Buffer (birinci ieri birinci dar) ilk gelen eriim hakkna kavuur. Flash ADC: Karlatrma ve kodlayc mantk banka tarafndan tek admda saptanan kts olan bir ADC. Flexible Resolution: znrl rnekleme hzyla deien analogtan dijitale evirici teknolojisi, mesela 100 MS/s de 8 bit, fakat rnekleme hz 10 kS/s e dmesiyle beraber 20 Bite kar. Floating Point: lemek ve saklamak iin kullanlan bilimsel ve ssel gsterim. (basamaklar 10 un katlaryla arplr.) Flyby: Kontrolre uramadan kaynaktan hedefe, yksek performansl veri transfer tipi Foreground: Direk operatr araclyla oluan aktivite; geri plandaki dier aktiviteler devam ederler. Front Panel: n panel anlamna gelir Fuzzy logic: Birok kontrol uygulamalarnda PID yer deitirmede kullanlan bir metot. Kontrol, aklamal terimler tarafndan saptanan kurallarla tamamlanr. Basit linguistik kurallar, nonlineer ve compleks sistemleri tamamlamak iin ok kolay kullanlr. G Gabor Spectrogram: Discrete Gabor transformu kullanan eklemli zaman frekans analizi- sinyal gc ile frekans ve zaman grafii oluturur. Sonar, akustik ve vibrasyon analizde kullanlr. Gain: dB cinsinden sinyalin ykselme katsays. Gain accuracy: Kazancn ideal kazantan sapma lsnn dB cinsinden deeri.

102

GPIB: Genel amal ara yz veri yolu, HP-IB ile eanlamda. Elektrikli enstrmanl bir bilgisayarn kontrolde kullanlr. IEEE 488 veri yolu da denir nk ANSI/IEEE 488 -1978, 488, 1 -1987 ve 488, 2 -1987 standartlar tarafndan tantlr. GUI - Graphical User Interface: Grafik tabanl ekran grnmlerini kullanan bilgisayarda bilgi transferi gerekletiren kolay aralarla iletiim. H Half-Power Bandwidth: Devrenin karlayabilecei maksimum seviye ile 3 dB aralnda frekans genilii. Handler: Bilgisayarda iletim sisteminin ykledii bir cihaz Hardware: Bir bilgisayar sisteminin fiziksel bileenleri.(rnein devre kartlar, plug-in kartlar, kasa, kablolar ) HMI - (Human-Machine-Interface): Bir operatrn bir endstriyel otomasyon sistemiyle interaksiyonunu salayan ara ( genelde bir GUI) I I/O-Input / Output: Haberleme kanallar, operatr ara yz aygtlar, veri toplama ve kontrol ara yzlerini ilgilendiren bilgisayar sistemlerine/sistemlerinden veri transferi. IEEE 1394: Bilgisayarlar evresel video, hafza ve aygtlara balayarak popler olarak gelien yksek hzda seri veri yolunu tanmlayan IEEE 1934-1995 Standartlarnn ksaltmalar. u anki maksimum transfer hz olan 400 kb/s gelecekte artrlmas planlanyor. IEEE 488: ANSI/IEEE 488 -1978, 488.1 1987 Standartlarnn ksaltmalar (Bkz GPIB) Industrial Device Networks: Endstriyel otomasyon uygulamalarnda standartlam dijital haberleme alar. Farkl reticilerin kontrol sitemlerinde haberleebilmesi iin retici patentli alarn yerini almaktadr. INL : (Integral Nonlinearity) Analog I/O devrelerinin ideal A/D ya da D/A transfer karakteristiklerinden maksimum sapmasnn LSBsindeki, bir lm. Input Impedance: Bir devrenin giri terminallerinden llen direnci veya sas. Instrument Driver: Belirli GPIB, VXI, PXI ya da RS-232 programlanabilir aralarn, belirli Plug-in DAQ kartn veya belirli bilgisayar tabanl arac kontrol eden yksek seviye yazlm fonksiyonlar grubu. Enstrman srcler bir programlama dilinden arlabilen bir fonksiyondan LabVIEW deki sanal enstrmanlara kadar deien eitli formlarda olabilir.

103

Interpreter: C, Pascal, Basic gibi yksek seviye programlama diliyle yazlm kaynak kodu, her seferinde bir satr okuyarak ve belirlenen ilemi yaparak altran bir yazlm arac. Bkz Compiler. Interrupt: CPUnun o anki iini, belirlenen bir aktivite iin iptal etmesini gsteren bir bilgisayar sinyali. IPC (1) Interprocess Communication: lemlerin mesajlarn ilettii protokol; Mesajlar veri bloklar ve bilgi paketleri veya ilemlerin aksiyon iin talimatlar olabilir. Bir ilem kendine, ayn makinedeki dier ilemlere veya ada bulunan herhangi bir ileme mesaj yollayabilir. IPC (2) Industrial PC: Endstriyel bilgisayar. Isolation Voltage: zole edilmi bir devrenin normalde dayanabilecei voltaj. Genellikle girdiden girdiye ve/veya herhangi bir girdiden ykseltici ktsna veya bilgisayar veri yoluna gre belirlenir. IVI: Interchangeable Virtual Instruements Donanmdan bamsz aygt srcleriyle sonulanan; osiloskop, DMMler ve fonksiyon jeneratrleri iin standart programlama ara yzlerini ieren bir teknoloji. IVI standart programlama ara yzleri bir endstri konsorsiyumu olan IVI vakf tarafndan tanmlanmtr. Interaction: Etkileim, rencinin, kursun bir parasna dhil olmasn belirten, genel bir terimdir. Etkileim geleneksel olarak kategoriye ayrlr: rencilerin birlikte altklar ve birbirlerinden rendikleri, renciden-renciye etkileim; rencilerin bir retmenden rendikleri, renciden-retmene etkileim ve rencilerin dorudan kitap, multimedya, varlklar, tablolar vb. maddelerden rendikleri renciden-ierie etkileim. Bir kurs bu etkileimlerden birini ya da daha fazlasn ierebilir. Interopembility: Birlikte alabilirlik, renme varlklarnn, genellikle esnek kombinasyonlarda, birbiriyle koordinasyon halinde kullanlabilmesi. J JTFA-Joint Time Frequency Analysis: Hzl deien dalga formlarnn spektral analizi iin bir teknik. K K: kilo, veri ya da bilgisayar hafzas miktarn belirtmek iin Byte ile kullanlan 1024 iin ksaltma Kbytes/s: Data transferinde 1024 bytes/s anlamna gelen birim. Knowledge Management: Bilgi Ynetimi, Profesyonel bilgiyi bireyler yerine takmlarda tutmak amal bir yaklam. Bilgi ynetimi genellikle, bir takmn ya da

104

tekilatn btn yelerinin bilgilerini katt ve dierlerinin renimine eritii merkezi bilgi temellerini kapsar. L LabVIEW: Laboratuary Virtual Instrumention Engineering Workbench (Laboratuvar Sanal Enstrman Mhendislik alma Ortam Linearity: Cihazn verdii tepkinin R=K*S ( R= tepki S=uyar K= bir sabit) denklemine uymas. LSB: En az deerdeki bit. Learning Content Management System (LCMS): renme erii Ynetim Sistemi, Hem renmeyi (lerlemeyi, puanlan, vb. izleyerek) hem de (kurs yazarlarnn, kursa yeni ierik eklemelerini salayarak) ierii idare eden bir bilgisayar sistemi. Learning Site: renme Sitesi, e-renme iin kullanlan cretsiz bir Macromedia Dreamweaver eklentisi. Bu eklenti, CourseBuilder, Flash ve gml Authonvare etkileimlerindeki faaliyeti ve puanlan, Microsoft ASP (Acuve Server Pages) teknolojisi kullanarak Microsoft Access veritabanlarna kaydederek, toplayan ve zleyen renme ortamlarnn yaratlmasn kolaylatran sunucu davranlarn ierir. M M: (1) mega, volt ya da hertz ile birlikte kullanldnda 1 milyon iin standart metrik ksaltma (2) mega veri ya da bilgisayar hafzas miktarn belirtmek iin Byte ile kullanlan 1,048,576 iin ksaltma Mb/s: Data transferinde saniyede 1048576 bit anlamna gelen birim. Memory Window: Lokal ilemcide adresleri deitirerek abuka ulalabilen hafzann srekli bloklar MFLOPS - Million Floating-Point Operations Per Second: (Saniyede 1 milyon ondalkl ilem) Bir ilemcinin hesaplama gcn gsteren birim. MIPS - Million Instructions Per Second: (saniyede 1 milyon talimat) Bir ilemci makine kodu talimatlarnn hzn gsteren birim. MMI - Man Machine Interface: Baknz HMI. Multirate Scanning: oklu Oran Tarama; Baz DAC rnleriyle farkl hzlarda farkl kanallar rneklemek iin oklu kanal tarama zellii kullanlabilir. Multitasking: eitli ilemlerin ayn anda altrabilen iletim sisteminin zellii

105

Mux Multiplexer: Tipik olarak yksek hzlarda birok sinyali tek bir analog giri kanalyla lmek iin, her bir girii srayla ka balayan ok girili anahtarlama devresi. MXIbus - Multisystem eXtension Interface Bus: Cihazlar aras yksek hz iletiimi iin dizayn edilmi bir multidrop, paralel veri yolu mimarisi. VXI veri yolunu oklu ana blmler zerinden geniletebilir ve VXI veri yolunu endstri standard bilgisayarlara direk olarak balayabilir. Manifest (Manifesto): Kurs ieriklerini renme idare sistemine transfer etmek in kullanlan, bir kurstaki btn varlklar tanmlayan bir XML dosyas. Macromedia bir yapsal site iin standartlara uygun bir manifesto dourmak iin bir Dreamveaver Site Definition (Site Tanmlamas) kullanan cretsiz bir Dreamweaver eklentisi sunar. Bu eklentinin ad Manifest Maker Extension for Dreamweaver'dr ve Macromedia Exchange'den cretsiz olarak yklenebilir. Meta-Data (Meta-Veri): Bir dosyann ya da varln ieriini tanmlayan veri. Metaveri hem arama motorlar hem de renme idare sistemleri tarafndan, siteleri ve onlarn varlklarn anlamak ve tanmlamak iin kullandr. Middleware: Bir Web taraycsnda gsterilen standart Web sayfalar ile veritabanlar arasnda etkileimi salayan bir uygulama (ya da uygulama ortam). Tm Dreamweaver MX iinde bulunan, Macromedia ColdFusion MX, ASP, JSP ve PHP rnekleridir. N Noise: (Grlt) stenmeyen elektrik sinyali; Grlt, AC g hatt, motorlar, jeneratrler, trafolar, flouresant lambalar, lehim, CRT ekranlar, bilgisayarlar, saanak ya, radyo vericileri gibi d kaynaklardan veya yariletkenler, direnler ve kondansatrler gibi i kaynaklardan gelir. NTSC National Television Systems Committee: Kuzey Amerikada renkli video sinyalleri iin kullanlan en yaygn format. Nyquist Sampling Theorem: Eer bant limitli srekli bir sinyalin rnekleme frekansnn yarsndan daha yksek frekanslarda bileeni yoksa orijinal sinyal aynen geri elde edilebilir. O Object Technology: Nesnelerin analizi modellenmesi veya dizayn edilmesi ve/veya bir bilgisayar sisteminin belli bir ynn gereklemek iin kullanlmasna tekabl eden geni bir terim. Uygulama gereklemeleri asndan (nesne tabanl analiz veya dizayna kar olarak) , nesneler hem veri hem de ilem mantn ieren

106

kendinden ierikli yazlm modlardr ve sadece iyi tanmlanm ara yzler arasndan ulalabilir. ODVA: Open DeviceNet Vendors Association : DeviceNet spesifikasyonlarn ve tm dnya zerinde DeviceNetin desteini yneten kar amal olmayan bamsz firmalar organizasyonu. OLE: Object Linking and Embedding: Uygulamalarn birbirleriyle iletiim kurmasn salayan bir sistem servisleri topluluu. Component Object Model tabanl olan OLE nesneye imkn veren sistem yazlmdr. OLE otomasyonu zerinden, birleik yazlmlar kullanarak gl zmler retmek iin bir uygulama dinamik olarak dier uygulamalarn servislerini tantabilir ve kullanabilir. OLE ile farkl uygulamalardan oklu bilgi kaynaklar ieren bileik dkmanlar yaratmak da mmkndr. OLE Controls: Baknz Active-X Controls. OPC-OLE for Process Control: Farkl saha cihazlar otomasyon/kontrol sistemleri ve i sistemleri arasnda ilem ortakl salayan bir ak endstri standard cihaz ara yz. OpenDoc: Apple (OpenDoc Mimarisi taban, Bento dosya sistemi ve Ak Skript Mimarisi) ve IBM (Sistem Nesne Modeli) tarafndan salanan eitli teknolojilerin katlmyla yaratlm bir birleik dkman mimarisi. Operating System: (letim Sistemi) Bilgisayar kontrol eden, programlar altran, kullanclarla iletiim kuran ve kurulmu donanm ve cihazlarla haberleen taban seviyesi yazlm. Optical Isolation: Yksek potansiyel farkllklarn ve geilerini elimine etmek amacyla elektrik sreklilii olmadan veri yollamak iin optoelectric alc ve verici kullanma teknii. Output Settling Time: Analog ktnn belirlenen limitler iinde son deerine ulamas iin gereken zaman. Output Slew Rate: Analog kt voltajnn bir seviyeden dierine deiiminin maksimum hz. Overhead: Bir grevi yerine getirmek iin gereken bilgisayar ilem kayna(zaman ve/veya hafza) miktar. Outcome (Sonu): renme sonucu olarak da bilinen sonu, llebilir renme hedefidir. Yapsal tasarmclar dersleri, faaliyetleri ve testleri tasarlamaya balamadan nce, istenilen renme hedeflerini ya da sonularn tanmlarlar. rnein, "bu dersin sonunda, kullanc olaylar script'lerle tanmlayabilmeli, script'leri balatmak iin uygun olaylar semeli, en az iki olay adlandrmak ve daha fazla aramay bilmelidir" cmlesi hedeflenmi bir renme sonucudur.

107

P PAL Phase Alternate Line: Avrupa ve Japonyada video sinyalleri iin kullanlan en yaygn format. PC Card: Bir kredi kart byklnde PCMCIA yuvasna giren geniletme kart genellikle bir PCMCIA kart olarak bilinir. PCI Peripheral Component Interconnect: lk olarak Intel tarafndan ISA ve EISAnn yerine gelitirilen yksek performans geniletme veri yolu mimarisi. PCler ve i istasyonlarnda bir standart olarak kabul edilmeyi baard ve teorik olarak 132 Mbytes/s maksimum transfer hz sunmaktadr. PCMCIA: Notebook byklndeki bilgisayarlarda de facto standart olarak geni bir kabul bulan geniletme veri yolu mimarisi. Personal Computer Memory Card International Association tarafndan yazlan hafza kartlarnn bir spesifikasyonu olarak ortaya kmtr. Photoelectric Sensor: zerine den n iddetindeki deimeye tepki gsteren bir elektrik cihaz PID Control: Oransal, trevsel ve integral kontrol ilemlerini birletiren 3 terimli kontrol mekanizmas. Ayrca baknz proportional control, derivative control. Pipeline: Bir talimatn tamamlanmas iin elemanlarna, eitli elemanlarn farkl talimatlardan ayn anda ilenebilmesi iin ayrlmasn ieren yksek performans ilemci yaps. PLC Programmable Logic Controller: Endstriyel gzlemleme ve kontrol uygulamalarnda kullanlan yksek gvenirlikte zel amal bilgisayar. PLCler tipik olarak zel programlama ve network protokollerine ve zel amal dijital ve analog I/O portlarna sahiptir. Plug and Play ISA: Microsoft, Intel ve dier PC irketleri tarafndan hazrlanan, kartlarda atlama ve anahtarlar olmadan tamamen yazlmla ayarlanabilecek plug-in kartl PClerle sonulanan spesifikasyon. Port: Bir bilgisayarda veya uzaktan kontrolrdeki haberleme balants. Postriggering: Trigger koullar salandktan sonra programlanm say kadar rnek toplamak iin DAQ kartnda kullanlan bir teknik. Potentiometer: Elektrik devrelerinin elle ayarlanmasnda ve lineer veya dnel pozisyon iin transdser olarak kullanlan direnci elle ayarlanabilen elektrik cihaz. Pretriggering: Trigger koullar salandnda alnan rnein trigger kouluna kadarki veriyi iermesi amacyla srekli veri dolu bir ara bellein tutulmas iin DAQ kartnda kullanlan bir teknik.

108

PROFIBUS: Avrupadaki haberleme sistemlerinin ncs olan bir haberleme protokolleri ailesi; Dnya apnda retimde, ilemde ve otomasyon oluturmada kullanlr. Progremmed I/O: Bir CPUnun bir I/O aygtna ulamas iin standart metod. Her verinin byte CPU tarafndan okunur veya yazlr. Propagation Delay: Bir sinyalin bir devre zerinden gemesi iin gereken zaman. Proportional Control: Kontrol edilen deikenin istenilen set noktasndan sapma miktarna orantl olarak kt veren bir kontrol ilemi. Protocol: Bilgisayarlar ve peripherallar arasnda bir haberleme kanal zerinden (rnein GPIB) veri transferi iin kullanlan bitler, karakterler ve kontrol kodlar dizisi. Proximity Sensor: (Yaklam Sensr) Bir nesnenin varln fiziksel temas olmadan alglayabilen cihaz. ou yaklam sensr bir dijital on/off rle veya dijital kt sinyali salar. PWM Pulse Width Modulation: Sabit frekansl ve deiken pulse geniliine (duty cycle) sahip pulse dalga formunun oluturulmas. PWM pulse geniliini (ON zamannn OFF zamana oran) deitirerek DC Motor ve stclar gibi ayrk cihazlarn kontrolnde kullanlr. PXI: (PCI eXtension for Instrumentation) zel mekanik, elektriksel ve yazlm zellikleri ile CompactPCI tabanl modler enstrmantasyon iin ak sistem. Q Quantization Error: Bir analog sinyali dijitale evirme ilemindeki sonlu znrlk sebebiyle kazanlan belirsizlik. R Real Time: Verinin biriktirilip sonra ilenmesi yerine alndka ilenmesi zelliine sahip sistemin veya olayn zellii. Real Tme Senkronization Interface: RTSI Kontrol; Baz boardlar zel bir kabloyla bir ka kart birbirlerine senkronize etmek iin gerekli veri yolu transfer fonksiyonlarna sahiptir. RTSI diye adlandrlan bu veri yolu tetikleme hatt bir karttan dier kart tetikleme, kartlar arasnda saat darbesi (Clock Pulse), sinyal paylatrma ve bir ka kart gerektiren operasyonu senkronize etmekte kullanlr. Relative Accuracy: Bir ADCnin tutarllnn LSBsinde bir lm. Btn kuantalama hatalarn ve nonlineerlikleri ierir. ADCyi besleyen devrenin offset veya kazan hatalarn iermez. Resolution: (znrlk)Bir lme sistemi tarafndan alglanabilecek en kk sinyal art. znrlk bits, oran ya da yzde olarak ifade edilebilir. rnein bir

109

sistem 12-bit znrle veya 4096 da bir znrle veya yzde 0,0244 znrle sahiptir. Resource Locking: Hafza veri yolu tarafndan kullanlrken bir aygtn yerel hafzay kullanmamas iin sinyallenmesinde kullanlan bir teknik. Ribbon Cable: letkenlerin yan yana olduu dz kablo. RTD Resistance Temperature Detector: Diren katsaysna bal olarak scakl len metalik prob. RTSI Bus Real Time System Integration Bus: DAQ ve IMAQ kartlarn kartlarn stndeki balantlar araclyla fonksiyonlarn senkronizasyonu iin direk olarak birbirine balayan National Instruments zamanlama veri yolu. RTU Remote Terminal Unit: Telemetri (radyo, dial-up telefon, leased line) kullanarak ana sistemle haberleen uzaktaki bir site iin dizayn edilmi PLCye benzeyen endstriyel veri toplama cihaz. Run: Oluturulan sanal enstrman altrmaya yarayan butondur. Return On Investment (ROT): Bir e-renme projesi gibi bir giriimin maliyet-kr orann belirlemek amal bir analiz. Bylesi analizler genellikle kaynaklarn bir erenme zmne yatran irketler ve kurumlar iin zorunludur. Reusable Learning Object (RLO): Yeniden Kullanlabilir renme Nesnesi; retim, deerlendirme ve baka uygulamalarda kullanlmak iin ok sayda dosya ve varlk ieren, genellikle tek bir renme hedefi destekli, bir grup e-renme varl. RLO'la, batan sona btncl kurslar yaratmak yerine, geliimlerin kurslarda esnek bir biimde bir araya getirilen, birletirilebilir ierik paralar yarattklar, erenmeye modler yaklamn ana unsurudur. S S/H Sample and Hold: Bir analog sinyali alan ve bir kondansatr zerinde ksa bir sre iin saklayan bir devre. S/s: Saniye bana rnek says, Bir DAQ kartnn bir analog sinyali rnekleme hzn gstermek iin kullanlr. SCADA Supervisory Control and Data Acquisition: PLClerin kontrol fonksiyonlar gerekletirildii fakat bir PC tarafndan grntlendii ve ynetildii ilem kontrol uygulamalarnda ska kullanlan PC fonksiyonu. SCXI Signal Conditioning eXtensions for Instrumentation: Sensrlerin yaknndaki bir external kasadaki dk seviye sinyalleri koullamak iin National Instruments rn hatt. Sinyaller ya lokal olarak dijitale evrilir ya da koullanan sinyaller dijitale evirmek iin DAQ kartna gnderilir.

110

SE-Single Ended: Ortak bir topraa gre llen bir analog girdi iin kullanlan terim. Self Calibration: z kalibrasyon Baz kaliteli DAC kartlar z kalibrasyon donanml devreye sahiptir. z kalibrasyon fonksiyonlar kazan ve deer kaymasn belirli dorulukta dzeltir. Self Calibrating: Olduka kararl bir referansa sahip ve kendi A/D ve D/A devrelerini kullancnn elle ayarlar olmadan kalibre eden bir DAQ kartnn zellii. Sensor: Fiziksel uyarya (s, k, ses, basn, hareket, ak vb)tepki veren ve ona karlk elektrik sinyali reten aygt. Single - point Analog Input: Tek Nokta Analog Giri Bu fonksiyonlarda bir tek gerilim okuma tek bir analog giri kanalndan alnr. Single - Point Analog Output: Tek Nokta Analog k Bu fonksiyonlarla bir analog k kanalnda retilen gerilim gncellenebilir. Software Trigger: Veri toplama gibi bir olay balatan programlanm bir olay. SPC Statistical Process Control: Bir ilemin karakteristiklerinin lld veya sayld ve sonrasnda izlendii istatistiksel analiz metodu. SPC genellikle reten ilemlerin performanslarn deerlendirmek, izlemek ve gelitirmek iin kullanlr. SPDT Single-Pole Double Throw: Bir terminalin bir ya da iki baka terminale balanabildii anahtar zellii. SQL Structured Query Language: Veritabanlar ile iletiim kurabilmek iin kullanlan prosedr olmayan bilgisayar dili. SS Simultaneous Sampling: Her bir girdi veya ktnn ayn anda dijitale evrildii ya da gncellendii sistemin zellii. Stand-Alone Program: letim sistemiyle alan fakat dier yazlm programlar ve ortam olmadan alan derlenmi program. Stop: alan enstrman durdurmak iin kullanlan butondur. Gergi ler: Direnci zerindeki kuvvete bal bir fonksiyon olan sensr. Stream - From Disk: Diskten Ak Baz src yazlmlar analog k kanallarna hard diskten yksek oranlarda direkt olarak byk miktarda verinin akabildii yksek seviye fonksiyonlar ierir. Stream - to Disk: Diske Ak Baz yazlmlar Windows altndaki almalarnda hard diske yksek oranlarda direkt olarak ve byk miktarda veri aktan yksek seviye fonksiyonlar Subroutine: Girdi ve/veya kt parametreleri olan tek satrlk kod tarafndan altrlan yazlm talimatlar topluluu.

111

Synchronous: (1) Donanm Bir referans saate gre senkronize edilmi olayn zellii. (2) Yazlm Bir ileme balayan ve sadece ilem bittii geri dnen fonksiyonun zellii. Syntax: zel bir programlama dilinde ifadelerin uymak zorunda olduu kurallar. System Noise: Analog girdiler topraklandnda analog devreden veya ADC den grlen grlt miktarnn lt. SCORM Sharable Content Object Reference Model (Paylalabilir erik Nesnesi Referans Modeli) : SCORM, RLO'lan kurslarla btnletirmeyi kolaylatrmak amal bir standarttr. Macromedia CourseBuilder, Flash ve Authorware ieriinin tm SCORM uyumlu e-renme ynetim sistemlerine dhil edilebilir. Simulation: (Simlasyon, benzeim): Kullancnn ekran zerinde, bir gerek dnya teknolojisiyle olduu gibi, etkileim kurmasn salayan bir renme varl. Simlasyonlar genellikle bilgisayar programlarn ve karmak ara yzleri gvenli ve aklayc bir ortamda retmek in kullanlr. Macromedia Flash, Authonvare ve Director simlasyonlar retmeye muktedirdir. Synchronous: (E zamanl, senkronize): Btn taraflarn, geleneksel snf reniminde olduu gibi, birbirleriyle ayn zamanda etkileim kurduklar bir etkileim modeli. T T/H Track and Hold: Bir analog voltaj izleyen ve deerini tutan devre. Talker: Veri yolunda dinleyiciye bilgi yollayan GPIB zerinde bulunan aygt. TCP/IP: Tek network veya bir birine balanm alar zerinden haberlemek iin standart protokoller. Protokollerin 3 temel maiyeti vardr; veri alma ve bileenleri paketleme dk seviye servisi Internet Protokol(IP) ; yksek gvenilirli veri iletimi iin letim Kontrol Protokol (Transmission Control Programme-TCP) ; ve dk kaynak gerektiren iletimler iin Kullanc Datagram Protokol (User Datagram Protocol-UDP). Test Executive: Test programlarn otomatik sralanmas iin bir uygulama. Bir test executive test ilemi iin bir operatr ara yz sunar, pass/fail durumuna karar verir ve test verisini logunu tutar. THD Total Harmonic Distortion: Harmonik bozulmayla oluan toplam rms sinyalin tm rms sinyaline dB ya da yzde olarak oran. THD+N Signal-to-THD Plus Noise: Toplam rms sinyalinin harmonik bozulmann rms sinyali art grltye dB cinsinden oran

112

The Simulate Sgnal Express VI: Sins formunda sinyal reten ve onu farkl dalga formlarna evirebilen bir sanal enstrman Thermistor: Scaklk fonksiyonlu elektrik resistans deimesini gsteren yariletken sensr. ou termistor negatif katsay gsterirler. Thermocouple: ki birbirinden ayr metal kullanarak retilmi scaklk sensr. Birleme scaklk fonksiyonu cinsinden kk bir voltaj fark oluturur. Throughput Rate: Transfer oran-yazlm overhead oran. Transducer: sensr. Transfer Rate: Yazlmn kurulumundan ve balamasndan sonraki byte/s cinsinden veri transfer oran. U UART Universal Asynchronous Receiver / Transmitter: paralel datay seri dataya eviren entegre devre. Genellikle bilgisayar veri yolundan seri cihaz ara yzlerine ser iletiimde kullanlr. Unipolar: Srekli pozitif sinyal deeri.(0 to +10m v ) UPS: Uninterruptable Power supply. USB: Yksek hz sayesinde Universal Serial Bus- RS-232 yerine pclere konan seri veri yolu. Usability: (Kullanlabilirlik): Bilgisayar ara yzleri ile onlar kullanan insanlar arasndaki uygunluu salama amal bir uygulama. Kullanlabilirlik, insan-bilgisayar etkileiminin sosyal disiplinine baldr ve ana amalar arasnda, metni okunabilir, siteleri gezinilebilir, etkileimli eleri tannabilir yapmak vardr. V VI: Sanal Enstrman (Virtual Instruments) Virtual Instrument: (1) klasik stand-alone enstrman ilevliinde, genellikle PC ile birlikte kullanlan hardware ve software kombinasyonu. (2) n paneli ve diyagram olan bir VI modl. VISA: Enstrmental yazlmlar birletirmek iin National Instrument tarafndan gelitirilen src yazlm mimarisi. Visual Basic Custom Control (VBX): Visual basic kullanarak yazlan uygulamalara entegre edilen ve farkl firmalar tarafndan yaratlan zel bir ikili paket objesi. W Waveform Generation: Dalga ekli retimi Dalga ekli retime fonksiyonu belli oranlarda keyfi dalga ekli retimi iin kullanlr. Bir gncelletirme oran seer ve

113

dalga ekli retimi iin veri kayna gibi kullanlan bir ara bellek tanmlanr. Kaliteli birok kart, dalga ekli verisiyle yklenebilen analog k FIFO' larna sahiptir. DMA veya kesme (interrupt) kullanm FIFO'dan bir dalga ekli retimi karp k dalga eklinin kontrol ynnden ilemciye yardm eder. While Loop: ken dngs Word: Bir zaman biriminde ilemci ve hafzann rettii standart bit says. Working Voltage: rne, break down voltajdan aadaki gvenlikli aralkta en yksek uygulanabilir voltaj deeri. X XML: Bir Web standard olan extensible Markup Language'in ksaltmas. XML ierii sunumdan ayrmak iin kullanlan gl bir teknolojidir. XML, doal yapsnn hem nsanlarn hem de makinelerin okuyabildikleri meta-veri de salad etiket veri bankas bir sistemi de ierir. Bylelikle, KLO'larn birlikte iletilebilmesini son derece kolaylatrr. Z Zero-Overhead Looping: Yksek performansl ilemciyle gerekleen, balangtaki talimatlar kullanmadan talimatlar tekrar etme yetenei. Zero-Wait-State Memory: Hafzann yeteri kadar hzl olduu durumlarda ilemcinin yazmak ya da okumak iin beklememe hali

114

EK B STEDEN RNEK SAYFALAR

ekil 4.21 Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 1. Sayfas

ekil 4.22. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 2. Sayfas

115

ekil 4.23. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 3. Sayfas

ekil 4.24 Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 4. Sayfas

116

ekil 4.25 Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 5. Sayfas

ekil 4.26 Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 6. Sayfas

117

ekil 4.27 Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 7. Sayfas

ekil 4.28. Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 8. Sayfas

118

ekil 4.29 Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 9. Sayfas

ekil 4.30 Bir ablondan Yeni Bir Sanal Enstrmann Almas Dersi 10. Sayfas

119

EK C UZAKTAN ETM CDS

120

ZGEM
Yksel GNER, 1977 ylnda stanbul'da domutur. Lise renimini 1994 ylnda Edirne Teknik Lisesi Elektrik Blmnde tamamlamtr. Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi (MTEF) Elektrik Eitimi Blmn 1998 ylnda bitirmitir. Ayn yl Prof.Dr. rfan GNEY danmanlnda lisans tezini Trker Ylmaz ile birlikte "Elektrik Tesislerinde zolasyon Koordinasyonu" konusunda tamamlamtr. 2 yl zel sektrde eitli firmalarda almtr. 2000 ylnda vatani grevini zmir'de tamamlamtr. 29 Eyll 2000 tarihinde retmenlik grevine stanbul Kkekmece'de Nahit Mentee Endstri Meslek Lisesi Elektrik Blm'nde balamtr. 2005 yl Haziran ayndan itibaren stanbul Dr. Nureddin Erk Perihan Erk Endstri Meslek Lisesinde teknik retmenlik grevine devam etmektedir. 2002 ylnda Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits'nde Elektrik Eitimi Programnda yksek lisansa balamtr. 2 uluslararas bildirisi bulunan GNER, evli olup ngilizce bilmektedir.

121