T.C.

DOKUZ EYLL UNVERSTES

MHENDSLK FAKLTES
MAKNA MHENDSL BLM

8 KLK NSAN ASANSR TASARIM HESABI

BTRME PROJES

Arslan KARRYYEV

Projeyi Yneten:
Prof. Dr. Mustafa SABUNCU

Mays, 2007
ZMR

TEZ SINAV SONU FORMU

Bu alma / / . gn toplanan jrimiz tarafndan BTRME PROJES olarak

kabul edilmitir.
Yaryl ii baar notu 100 (yz) tam not zerinden ( .. ) dir.

Bakan

ye

ye

Makine Mhendislii Blm Bakanlna,

.. numaral jrimiz tarafndan / / . gn saat
da yaplan snavda 100 (yz) tam not zerinden . almtr.

Bakan

ye

ye

ONAY

TEEKKR

8 kiilik insan asansr dizayn konusunda hazrlam olduum bu bitirme tezinde bana
rehberlik eden Prof. Dr. Mustafa SABUNCU ya teekkr ederim.
Asansr

projesinin

uygulama

hesaplarnn

anlalmas

konusunda

mhendislik

deneyimiyle yardmlarn esirgemeyen Makina Mh. Halim AKIIN, Makine Mh. Bekir
TKEN e teekkr bor bilirim.

Arslan KARRYYEV

ZET

Gnmzde binalarn ok katl olmas sebebi ile asansr kullanlmas gereklilik olmutur.
Bu almada piyasada ok kullanlan ve modern an gereksinimi olan asansrler arasndan
8 kiilik bir insan asansrnn projelendirilmesi yannda, Excel proram ile deiik insan
saylar iin bir proram gelitirmesi yaplmtr.
almann ilk blmnde asansrler hakknda genel bilgiler verilmitir.
kinci blmde ise 8 kiilik insan asansrnn projelendirilmesi yaplmtr.

NDEKLER

indekiler IV

Blm Bir
GR

1. GR...........1
1.1. Asansrlerin Genel Tanm.1
1.2. Asansrn Ksa Tarihi.....1

Blm ki
8 KLK NSAN ASANSRNN TASARIM HESABI

2. 8 KLK NSAN ASANSRNN TASARIM HESABI..............................................4

2.1. Kuyu Alt Boluu Tabannn Dayanm.........................................................................4
2.2. Kuyu st Betonuna Etki Eden Kuvvetler.......................................................................5
2.3. Asansr Motor Gc Hesab...........................................................................................5
2.4. Asansr Mukavemet Hesaplar.......................................................................................6
2.4.1. Kabin skeleti ve Demesindeki Gerilmeler............................................................6
2.4.2. Kar Arlk Karkas Hesab...................................................................................11
2.5. Klavuz Raylarn Hesaplanmas....................................................................................12
2.5.1. Gvenlik Tertibat almas...................................................................................13
2.5.2. Normal Kullanma Hareket......................................................................................17
2.5.3. Normal Kullanma Ykleme....................................................................................20
2.6. Kar Arlk Klavuz Ray Hesab.................................................................................22
2.7. Halat Hesab..................................................................................................................24
2.7.1. Tahrik Yeteneinin Hesaplanmas..........................................................................25

TABLO LSTES

Tablo 2.1. Moment Deerine Gre Alnacak Verim.................................................................5

Tablo 2.2. Kabin skeleti ve Demesindeki En Byk Gerilmeler.........................................6
Tablo 2.3. U Profile Ait zellikler............................................................................................7
Tablo 2.4. Darbe Katsaylar.....................................................................................................9
Tablo 2.5. Ekenar L Profile Ait zellikler..............................................................................9
Tablo 2.6. Souk ekilmi Klavuz Raylarn Teknik Karakteristikleri..................................12
Tablo 2.7. Nequiv(t)nin Deerleri..............................................................................................24

EKL LSTES

ekil 2.1. F1 ve F2 Kuvvetlerinin Gsterimi..............................................................................5

ekil 2.2. 8 Kiilik Kabin lleri............................................................................................6
ekil 2.3. Kabin Arlk Merkezinin Bulunmas.....................................................................13
ekil 2.4. Durum-1de Kabinin Yklenmesi...........................................................................14
ekil 2.5. Durum-2de Kabinin Yklenmesi...........................................................................15
ekil 2.6. Durum-1de Kabinin Yklenmesi...........................................................................17
ekil 2.7. Durum-2de Kabinin Yklenmesi...........................................................................18
ekil 2.8. Fs Eik Kuvvetinin Gsterimi.................................................................................20
ekil 2.9. Kar Arlk lleri.............................................................................................22

1. GR
1.1. ASANSRLERN GENEL TANIMI
Yzylmzda yksek bina yapmna doan ihtiya, dey tamaclnda geliimini
beraberinde getirmitir. Dey tamaclktaki gelimeler ve kazanlan teknik baar, daha
yksek bina yapmnda etkili olmutur. Birbirini etkileyerek byyen iki sektr kendi iinde
daha ileri teknoloji, gvenlik ve konfor standartlarn gelitirmi, bugnk seviyelere
gelinmitir. Dey tamaclk ilk olarak 18. Yzyln balarnda gelimeye balam, 18.
yzyln ortalarnda bugn hala prensip olarak kullanlan mekanik sistemini oluturmu,
elektronik alanndaki gelimelerle daha konforlu ve gvenilir hale gelmitir. Bugn ok
eitli kullanm alanna sahip olan dey tama aralar gnlk hayatn bir paras
durumunda olup, onlarsz bir ehirleme dnlemez. Dey tama aralar bu ihtiyatan
dolay son derece hzl bir gelime gstermi, ehirleme tesinde sanayi ve ticaretin nemli
bir unsuru haline gelmilerdir. Duyulan bu ihtiya dey tama aralar arasnda son derece
geni bir eitliliin olumasna yol amtr. Genel olarak bu sistemleri yryen merdiven
ve bant sistemleri ile yatay ve dey asansr sistemleri olarak ikiye ayrabiliriz. Asansr
sistemleri de konstrksyon ve tahrik sistemlerine gre ok eitli snflara ayrlabilirler.
Asansrlerin geliimi ok ksa srede byk bir hzla gereklemitir. Aada ksa bir
tarihe verilmitir.

1.2. ASANSRN KISA TARH

Gnmzde sadece yksek binalarda kullanma zorunluluundan ziyade artk gnlk
ihtiyalar arasnda yer alan asansrlerin icad milattan ncesine dayanmaktadr. Milattan
nce 200l yllarda yaayan Archimedes (Arimet) tarafndan ilk olarak insan gcyle
alan basit bir kaldra yapld ve bunun Roma Saraylarnda kullanld tarih
kitaplarnda yer almaktadr. Bu dnemde kullanlan bu tarz ilkel asansrler; insan, hayvan
veya su gc yardmyla almaktayd.
19. yzyl ortalarndan itibaren, madenlere, depolara veya fabrikalara malzeme tamak iin
kullanlan asansrlerde buhar gc kullanm yaygnlamaya balamtr. Ancak buna
ramen halatla bal olan bir platform eklinde olup herhangi bir emniyeti yoktur. 1853
ylnda, Amerikal mucit Elisha Otis sadece iki kat arasnda alan basit bir yk asansr
yapm ve dmeyi nleyecek gvenlik elemanlarn sergilemek amacyla halatlar devre d
brakarak bir gsteri yapmtr. Bu olay gvenlik elemanlarna olan gveni artrmtr.
1846da Sir William Armstrong hidrolik bir vin yapm ve 1870ten nce artk hidrolik

makinalar, buharla alan asansrlerin yerini almaya balamtr. Byk ehirlerde basnl
su ebekesinin de kurulmas da, hidrolik asansr yapmn etkileyen etkenlerdendir. Hidrolik
asansrler ar bir pistonla desteklenmekte, bir silindir bunun iinde hareket etmekte ve su
veya ya yardmyla basn meydana getiren pompalarla altrlmaktaydlar. 1867 ylnda
Pariste Leon Edoux tarafndan yaplan bir hidrolik asansr ilk olarak Ascenceur adyla
tantlmtr.
Ayn zamanlarda, asansrlerde tahrik kasnaklar kullanlmaya balanmtr. Uzun
zamandr madencilikte kullanlan tahrik kasnaklarnn icatlar, bu tarihten 50 yl ncesine
kadar dayanmaktadr. Asansrn hareket mesafesi ve pratiklii asndan tahrik
kasnaklarnn nemli bir yeri vardr. Tahrik kasna ok sayda halat kullanabilme olana ile
iletme gvenliinin artmasn salar. 1880 ylnda Alman mucit Werner von Siemens
tarafndan, asansrlerde elektrik motoru kullanlmaya balanmtr. 1887 ylnda Alexander
Miles tarafndan yaplan elektrikli asansrde nemli tasarmlar gelitirildi. Yapt asansrde
kendiliinden alp kapanan ve katta deilken almayan asansr kaplar kullanld.
Alexander Miles bunun iin otomatik bir mekanizma gelitirdi. O zamanlarda, kullanclar
veya operatrler kuyu iin manuel bir kilit sistemine ihtiya duyuyorlard. nk kuyuya
alan kapy kapatmay unuttuklarnda insanlarn kuyuya dmesine neden olan kazalar
oluyordu. 19. yzyl sonlarnda elektriin yaygnlamasyla elektrik motorlar teknolojisi ve
kontrol sistemleri olduka geliti. 1889 ylnda da elektrik motoru ile direkt bal asansrleri,
deerli ve yksek binalarda kullanlmaya baland. 1903 ylnda da bu tasarm dilisiz
elektrik motorlar olarak gelitirildi.
20. yzylda, asansr teknolojisi geliimini byk bir hzla devam ettirdi. Klasik tek hzl
motorlar yerini ok hzl motorlara brakt. Kat seviyeleme ve sarsntsz seyir iin gelimeler
oldu, elektromanyetik teknoloji manuel halat kontaklarnn ve frenin yerini ald. Butonlu
kontrol ve kompleks sinyal sistemleri de tm bu gelimeler arasndadr. zellikle 2. dnya
savandan sonra ivme kazanan gelime ile kumanda sistemleriyle, 19. yzylda bir asansr
grevlisiyle seyir zorunluluunu da ortadan kaldrd. Elektronik kumanda sistemi sayesinde
kattan veya kabinden gelen arlar alnyor ve buna gre asansr ynlendiriliyordu.
Kaplarn tam kapal olmasndan emin olunmas, kumanda sisteminin gelitirilmesinin
yannda, 1949 ylnda kap detektrnn kullanlmaya balanmasyla salanm oldu. eitli
amalara ve tahriklere gre asansr eitlerini yle snflandrabiliriz.

a. zel Amal Asansrler: Maden kuyular, petrol rampalar, sava ve uak gemileri, fze
rampalar, tiyatro asansrleri gibi ok zel amalar iin tasarlanm olan ve kendi amalarna
uygun mekanik sistemleri bulunan asansrlerdir. Bu yzden genel asansr tanm ve
standartlar dnda tutulurlar.
b. Eimli Asansrler: Diklik as 15 dereceden fazla olan asansrlerdir. Yolcularn
etkilenmesinden dolay dk hzlarda altrlrlar. Otomatik nsan Tama (APM) olarak
tannrlar. Normalde kullanlan dey asansrlerden daha fazla alan ve teknik donanma
ihtiya gsterirler. Teknolojideki gelimeyle ivmelenmenin ayarlanmas daha yksek
hzlarda ve mesafelerde kullanlabilmelerine olanak salamtr.
c. Hidrolik Asansrler: Tahrik gc olarak hidrolik sistemlerin kullanld asansrlerdir.
Direkt olarak hidrolik tahrikli olabilecei gibi, endirekt olarak hidrolik gcn kullanld
palangal sistemlerle de tahrik edilen eitleri kullanlmaktadr. Bu konudaki gelimeler
hidrolik asansrlerdeki maliyetleri drm ve gerek yolcu, gerekse yk tamaclnda
daha geni bir alanda kullanlmaya balanmtr. Yatrm maliyeti yksek olmasna karn
bakm maliyetlerinin dk olmas ve daha az arza yapmas, makina dairesi
gereksinimlerinin daha esnek olarak ayarlanabilmesi bir ok tesiste tercih edilmesine sebep
olmaktadr. Endirekt sistem kullanlarak hznn artrlmas ve daha yksek mesafelerde
kullanlabilmesi son dnemlerde kullanm alann arttrmtr.
d. Mekanik Tahrikli Halatl Asansrler: Genel olarak tamburlu ve tahrik kasnakl
asansrler olarak iki grup halinde incelenir. Ksa mesafeli ve dk gl tesislerde tamburlu
asansrler kullanlabilir. Ancak insan asansrlerinde tambur zerine bir adet halat sargs
kullanlabilmesi ve asansrlerde en az iki adet halat kullanma zorunluluu kullanm
alanlarn daraltmtr. Bu yzden servis asansr gibi alanlarda tamburlu vin
mekanizmasndan daha ok yararlanlr. Tahrik kasnakl asansrler ise yukarda sz edilen
asansr eitleri iinde en ok rastlanan ve kullanm en yaygn asansr eitidir.
Kullanm mesafesi snrsz olup motor tahrik sisteminden bamszdr.
Dengeleme sistemi ile daha az g kullanr daha az momentler oluur.
Kurulum maliyeti dktr.
Tahrik kasna kullanld iin ok sayda halat kullanma imkan tanyp gvenlik
sistemleri kolayca uygulanabilir.
Asansr st ve alt seviyeleri at takdirde sistem kendi kendine gvenlik salar.

Bu zelliklerinden dolay dier asansr eitlerinden ne kan tahrik kasnakl, halat

srtnme prensibiyle alan mekanik asansrler en yaygn asansr eidi olarak
grlmektedir. Ancak gnmzde, hidrolik asansrlerde uygulanan yntemlerin gelimesi ve
seyir mesafelerinin uzamas, hidrolik asansrlerin de daha geni bir alanda kullanlmaya
balamasna yol amaktadr. Sessiz ve konforlu olular, kurtarma operasyonlar iin harici
g istememeleri, makine dairesi yerleiminde daha fazla imkan tanmalar, bu tip
asansrlerin yaygnlamasnda nemli bir zellik olmaktadr. Hidrolik asansrler ve
tamburlu asansrlerde alma prensibi olarak benzer yaplar kullanmalarna ramen daha
farkl zelliklere ve gvenlik sistemlerine sahiptirler. Bu ksmda tahrik kasnakl asansrler
esas alnarak gvenlik sistemleri ve alma prensipleri anlatlacak, kriterlerin oluturulmas
buna gre dzenlenecektir. Hidrolik asansrlerle ilgili hesap ve kriterler dier blmlerde
verilecektir.
2. 8 KLK NSAN ASANSRNN TASARIM HESABI
Bu almada 8 kiilik insan asansr projelendirilmesi yaplmtr. alma motor gc,
kabin malzemesi, ray ve halat hesaplarndan olumaktadr. Hesaplarda kullanlan kabin
yk, beyan yk, vs. ller aada verilmitir.
Gk : Kabin Yk

1020 kg

Gy : Beyan Yk

600 kg

Gh : Halat Yk

54 kg

Ga : Kar Arlk Ktlesi

1320 kg

2.1. Kuyu Alt Boluu Tabannn Dayanm

Kuyu alt boluu taban her bir kar arlk tamponunun veya dengeleme arlnn
hareket sahas altnda, kar arlk veya dengeleme arlnn ktlesinden kaynaklanan
statik kuvvetin 4 katn tayabilmelidir.
q = 0,5 denge katsays olmak zere
P1 = 4.gn. (Gk + Gy + Gh) = 4.9,81. (1020 + 600 + 54) = 65687,76 N
P2 = 4.gn. (Gk + q.Gy) = 4.9,81. (1020 + 0,5.600) = 51796,8 N

Kabin iin
Kar Arlk iin

10

2.2. Kuyu st Betonuna Etki Eden Kuvvetler

Ps = gn. (GMakina + GSehpa + GMontr + Gh + Gk + Gy + Ga)
Ps = 9,81.(320 + 100 + 150 + 54 + 1020 + 600 + 1320) = 33981,84 N
2.3. Asansr Motor Gc Hesab
F1 = Gk + Gy + Gh = 1020 + 600 + 54 = 1674 kg
F2 = Ga = Gk + .Gy = 1020 + .600 = 1320 kg
Makine miline gelen en byk dndrme kuvveti, P
P = F1 F2 = 1674 1320 = 354 kg

ekil 2.1. F1 ve F2 kuvvetlerinin gsterimi

V

: Kabin Hz

1 m/s

Gmaks. : Maksimum Artan Yk

Gs

: Srtnme Yk

~50kg alnr.

Gmaks. = Gk + Gh + Gs + Gy Ga = 1020 + 54 + 50 + 600 1320 = 404 kg

M = Gmaks. . (Dtahrik/2) = 404 . (520/2) = 105,04 kg.m
: Makine Motor Verimi
Tablo 2.1 den = 0,30 seilir.
Tablo 2.1. Moment deerine gre alnacak verim
M (kg.m)

(Verim)

< 120

0,30

120-200

0,45

200-300

0,60

300-550

0,70

11

N = (1/) . (P.V/102) = (1/0,30) . (354.1/102) = 11,57 kW

2.4. Asansr Mukavemet Hesaplar
2.4.1. Kabin skeleti ve Demesindeki Gerilmeler
Kabin iskeleti ve demesinde yaplan mukavemet hesap kurallar ve emniyet katsaylar
TS 1812den alnmtr.

ekil 2.2. 8 kiilik kabin lleri

- Kabin st Ask Kiriinin Eilme Gerilmesi [e] :
Tablo 2.2. Kabin skeleti ve Demesindeki En Byk Gerilmeler
Hesap Alan

Eilme
Eilme
Eilme + ekme
Eilme
ekme

En Byk
Gerilme (N/mm2)
90
180
130
100
125

Eilme ve ekme
Eilme
ekme
Makaslama
Tayc
Eilme
Makaslama
Tayc

60
90
50
50
115
130
70
130

Net Kesit
Brt Kesit
Net Kesit
Net Kesit
Net Kesit
Brt Kesit
Net Kesit

Basn

1000 - 4,2.L/R

Brt Kesit

Yeri

Gerilme Tipi

st Kiriler
Tampon arpma Kirii
Dikey Kiriler
Kiri Balantlar
Ask Halat Balant Elemanlar
(Kolye, tij)
Alt Kiriler
Civatalar

Perin
Normal Yklemedeki Kiriler

Brt Kesit
Brt Kesit
Net Kesit
Brt Kesit
Net Kesit

12

st Ask Kiri Malzemesi

NPU 100

L : Kirilerin Boyu (Ray Aras Uzaklk)

1160 mm

n : Kiri Adedi

2 Adet

W : Mukavemet Momenti

41200 mm3

e : Eilme Gerilmesi (Tablo 2.2.)

90 N/mm2

Tablo 2.3. U Profile ait zellikler

U
60
65
80
100
120
140
160
180
200
220
240
260
280
300
320

A
Ix
Wx
Iy
2
4
3
cm
cm
cm
cm4
Yuvarlatlm kenarl U-profili
6,5
31,6
10,5
4,5
9,0
57,5
17,7
14,1
11,0
106
26,5
19,4
13,5
206
41,2
29,3
17,0
364
60,7
43,2
20,4
605
86,4
62,7
24,0
925
116
85,3
28,0
1350
150
114
32,3
1910
191
148
37,4
2690
245
197
42,3
3600
300
248
48,3
4820
371
317
53,3
6280
448
399
58,8
8060
535
495
59,5
10870
679
597

Wy
cm3
2,2
5,1
6,4
8,5
11,1
14,8
18,3
22,4
27,0
33,6
39,4
47,7
57,2
67,8
80,6

Gt = gn.(Gy + Gk) = 9,81.(600 + 1020) = 15892,2 N

Me = Gt.L/4 = 15892,2.1160/4 = 4608738 N.mm
e e artn salamaldr.
e= Me / (n.W) = 4608738 / (2.41200) = 56 N/mm2
90 N/mm2 56 N/mm2 olduundan kabin st ask kirileri NPU 100den yaplacaktr.
- Kabin st Ask Kiriinin Sehimi [ e ]

13

E : Malzemenin Esneklik Modl

2,1x 105 N/mm2

Ix : Atalet Momenti

206 x 104 mm4

n : Kiri Adedi

2 Adet

L : Konsollar Aras Mesafe

1160 mm

e = Gt .L3 / (48.E.Ix.n) = 15892,2.11603 / (48.2,1.105.206.104.2) = 0,597 mm

e/L 1/1000 artn salamaldr.
e/L = 0,597 / 1160 = 0,000515 0,001 olduundan NPU 100 sehim bakmndan uygundur.
- Kabin Alt Kiriinin arpmadan Doan Gerilmesi [e]
Kabin Alt Kiri Malzemesi

NPU 100

L : Kirilerin Boyu (Ray Aras Uzaklk)

1160 mm

n : Kiri Adedi

2 Adet

W : Mukavemet Momenti

41200 mm3

e : Eilme Gerilmesi (Tablo 2.2.)

180 N/mm2

e e olmaldr.
e = L.(Gy + Gk + Gh).gn /(n.2.W) = 1160.(600+1020+54).9,81 / (2.2.41200)= 115,6 N/mm2
180 N/mm2 115,6 N/mm2 olduundan kabin alt kiri malzemesi olarak NPU 100
uygundur.
- Kabin skeleti Yan Kirilerinin Boyut Kontrol
Kabin iskeleti yan kirilerinin eilme ve ekmeden oluan gerilmeleri [Top]
G = gn.(Gy + Gk) = 9,81. (600 + 1020) = 15892,2 N
Her iki raya gelen toplam frenleme kuvveti,
Fk = k1.gn.(Gy + Gk) = 2.9,81.(600 + 1020) = 31784,4 N
k1 =2 (Tablo 2.3e gre darbe katsays)

14

Tablo 2.4. Darbe katsaylar

Darbe
Katsays Deer

Darbe
Ani frenlemeli gvenlik tertibat veya ani frenlemeli kenetleme tertibatnn
(makaral tip hari) almasyla meydana gelen
Ani frenlemeli makaral gvenlik tertibat veya ani frenlemeli makaral
kenetleme tertibatnn almasyla veya enerji depolayan tipteki oturma
tertibatnda veya enerjiyi harcayan tipteki tamponda meydana gelen
Kaymal gvenlik tertibat veya kaymal kenetleme tertibatnn almasyla
veya enerjiyi harcayam tipteki oturma tertibatnda veya enerji harcayan tipteki
tamponda meydana gelen
Boru krlma vanasnn almasyla meydana gelen
Hareket ederken meydana gelen
Yardmc donanmda meydana gelen
1) Tesisin artlarna gre imalat tarafndan belirlenmelidir.

k1

2
k2

1,2

k3

(...)1

En byk kuvvet frenleme annda olutuu iin;

G = 31784,4 N alnmtr.
B : Kabin Genilii

1100 mm

h : Yan Kirilerin Uzunluu

2800 mm

H : Patenler Aras Dey Uzaklk

2960 mm

W: Dikey Kiriin Mukavemet Momenti

7180 mm3

A : Kiri Kesit Alan

870 mm2

e: Eilme Gerilmesi (Tablo 2.2.)

130 N/mm2

e Top olmaldr.
Tablo 2.5. Ekenar L profile ait zellikler

L
20 x 3
25 x 3
30 x 3
35 x 4
40 x 4
45 x 5
50 x 5
60 x 6
65 x 7

Ix = Iy

W x = Wy

cm2
1,12
1,42
1,74
2,67
3,08
4,30
4,80
6,91
8,70

cm4
0,39
0,79
1,41
2,96
4,48
7,83
11,00
22,80
33,40

cm4
0,28
0,45
0,65
1,18
1,56
2,43
3,05
5,29
7,18

15

M = gn.Gy.b / 8 = 9,81.600.1100 / 8 = 809325 Nmm

Top = Eilme + ekme = (M.h / (4.H.W)) + (G / (2.A))
Top = 809325.2800 / (4.2960.7180) + 31784,4 / (2.870) = 26,66 + 18,27 = 45 N/mm2
Eilme< e
26,66 N/mm2 < 130 N/mm2

ekme < e
18,27 N/mm2 < 130 N/mm2

130 N/mm2 45 N/mm2 olduundan yan kirilerde NPL 65 kullanlmas uygundur.

Narinlik Derecesi
Ix : Atalet Momenti

334000 mm4

A : Yan Kirileri Kesit Alan

870 mm2

h : Yan Kirilerin Uzunluu

2800 mm

hL = h.0,5 = 2800.0,5 = 1400 mm

R = (Ix / A)0,5 = (334000 / 870)0,5 = 19,6 mm

Narinlik Derecesi

hL / R 120 artn salamaldr.

HL / R = 1400 / 19,6 = 71,43 < 120 olduundan yan kiriler narinlik bakmndan uygundur.
- Kabin Demesinin Gerilme Hesab [e]
n : Demedeki Kiri Adedi

4 Adet

W: Mukavemet Momenti

7180 mm3

maks : Eilme Gerilmesi (st 37 iin)

370 N/mm2

k : Emniyet Katsays (TS 1812)

Me = gn.Gy.b / 4 = 9,81.600.1100 / 4 = 1618650 N.mm

e = Me / (n.W) = 1618650 / (4.7180) = 56,36 N/mm2
em = maks / k = 370 / 5 = 74 N/mm2
em e artn salamaldr.

16

74 N/mm2 56,36 N/mm2 kabin demesinde tayc olarak 4 adet 65 x 65 x 7 Profil

kullanlacaktr.
2.4.2. Kar Arlk Karkas Hesab
- Kar Arlk st Ask Kiriinin Eilme Gerilmesi [e]
Ga : Kar Arlk Ktlesi

1320 kg

st Ask Kiri Malzemesi

NPU 240

L : Kirilerin Boyu

1060 mm

n : Kiri Adedi

1 Adet

W : Mukavemet Momenti (y-y ekseni)

39400 mm3

e : Eilme Gerilmesi (TS 1812 Tablo 2.2.)

90 N/mm2

e e artn salamaldr.
Me = gn.Ga.L / 4 = 9,81.1320.1060 / 4 = 3431538 N.mm
e = Me / (n.Wy) = 3431538 / (1.39400) = 87,1 N/mm2 90 N/mm2 uygundur.
- Kar Arlk st Ask Kiriinin Sehimi [ e ]
E : Malzemenin Esneklik Modl

2,1.105 N/mm2

Iy : Atalet Momenti

248.104 mm4

n : Kiri Adedi

1 Adet

e / L 1 / 1000 artn salamaldr.

e = gn.Ga.L3 / (48.E.Ix.n) = 9,81.1320.10603 / (48. 2,1.105. 248.104.1) = 0,617 mm
e / L = 0,617 / 1060 = 0,00058 < 0,001 olduundan NPU 240 uygundur.
- Kar Arlk Alt Kiriinin arpmadan Doan Gerilmesi [e ]
Kar Arlk Alt Kiri Malzemesi

NPU 260

L : Kirilerin Boyu

1060 mm

n : Kiri Adedi

1 Adet

W : Mukavemet Momenti

47700 mm3 (y-y eksenine gre)

e : Eilme Gerilmesi (Tablo 2.2.)

180 N/mm2

e = L . (Ga + Gh).gn / (2.n.Wy) = 1060.(1320 + 54).9,81 / (2.47700) = 150 N/mm2

e e artn salamaldr.

17

180 N/mm2 150 N/mm2 olduundan kabin alt kirii NPU 260den yaplacaktr.
- Kar Arlk skeleti Yan Kirilerinin Boyut Kontrol
Kar Arlk skeleti Yan Kirilerinin Eilme ve ekmeden Oluan Gerilmeleri [Top]
Kar Arlkta Fren Tertibat kullanlmamtr.
b : Kar Arlk Karkas Genilii

1060 mm

h : Yan Kirilerin Uzunluu

2800 mm

H : Patenler Aras Dey Uzaklk

2000 mm

W : Dikey Kiriin Mukavemet Momenti

300000 mm3

A : Yan Kiriin Kesit Alan

4230 mm2

e: Eilme Gerilmesi (Tablo 2.2.)

130 N/mm2

e Top artn salamaldr.

M = gn.Ga.b / 8 = 9,81.1320.1060 / 8 = 1715769 Nmm
G = Ga .gn = 1320.9,81 =12949,2 N
Top = Eilme + ekme = (M.h / (4.H.W)) + (G / (2.A))
Top = 1715769.2800 / (4.2000.300000) + 12949,2 / (2.4230) = 2 + 1,53 = 3,53 N/mm2
Eilme< e

ekme < e

2 N/mm2 < 130 N/mm2

1,53 N/mm2 < 130 N/mm2

130 N/mm2 3,53 N/mm2 olduundan uygundur.

2.5. Klavuz Raylarn Hesaplanmas
Klavuz raylarn hesab TS-EN 81-1e gre yaplmtr. Kabin beyan yk Gy, kabin alanna
eit olmayan bir ekilde dalm kabul edilir.
Tablo 2.6. Souk ekilmi klavuz raylarn teknik karakteristikleri
Profil
T 45/A
T 50/A
T 70/A
T 75/A
T 82/A
T 89/A
T 90/A

Wxx (mm3)
2530
3150
9240
9290
10300
14250
20870

Wyy (mm3)
1710
2100
5350
7060
7400
11800
11800

ixx(mm)
13,8
15,4
20,9
19,2
21,3
19,5
24,3

S (mm2)
425
475
951
1099
1090
1570
1730

c
5
5
6
8
7,5
10
10

Ix (mm4)
80800
112100
413000
403500
496000
595200
1020000

Iy (mm4)
38400
52500
186500
264900
307000
524000
530000

18

- Kabin Arlk Merkezinin Hesaplanmas

ekil 2.3. Kabin arlk merkezinin bulunmas

Ray Tipi T 70/A, Wy = 5350 mm3, Wx = 9240 mm3
F1 = 1,4.1,1 = 1,54 m2
F2 = 0,1.0,8 = 0,08 m2
x1 = 750 mm, x2 = 0 mm
xp = (F2.x1 + F1.x2) / (F1 + F2)
= (0,08.0,75 + 0) / 1,62 = 0,037 m = 37 mm

2.5.1. Gvenlik Tertibat almas

a) Eilme Gerilmesi
Yk Dalm
Durum 1

19

ekil 2.4. Durum-1de kabinin yklenmesi

Beyan yk Gy, klavuz raylar asndan en elverisiz ekilde kabin alannn drtte ne eit
olarak dalm kabul edilir.
Gk ve Gy ayn tarafta olmas en uygun olmayan yk durumudur.
x-ekseni
Fx = k1.gn.(Gy.xQ + Gk.xp) / (n.H) = 2.9,81.(600.175 + 1020.37) / (2.2960) = 473 N
My = 3.Fx.L / 16 = 3.473.2800 / 16 = 248325 Nmm
y = My / Wy = 248325 / 5350 = 46,4 N/mm2
y-ekseni
Fy = k1.gn.(Gy.yQ + Gk.yp) / (n.H / 2) = 2.9,81.(600.0 + 1020.0) / (2.2960 / 2) = 0 N
Mx = 3.Fy.L / 16 = 0 Nmm
x = Mx / Wx = 0 N/mm2

20

Eilme Gerilmeleri
m = x + y em

m = 0 + 46,4 = 46,4 N/mm2

Durum 2

ekil 2.5. Durum-2de kabinin yklenmesi

x-ekseni
Fx = k1.gn.(Gy.xQ + Gk.xp) / (n.H) = 2.9,81.(600.0 + 1020.37) / (2.2960) = 125 N
My = 3.Fx.L / 16 = 3.125.2800 / 16 = 65625 Nmm
y = My / Wy = 65625 / 5350 = 12,26 N/mm2
y-ekseni
Fy = k1.gn.(Gy.yQ + Gk.yp) / (n.H / 2) = 2.9,81.(600.137,5 + 1020.0) / (2.2960 / 2) = 546,8 N
Mx = 3.Fy.L / 16 = 3.546,8.2800 / 16 = 287070 Nmm
x = Mx / Wx = 287070 / 9240 = 31 N/mm2
Eilme Gerilmeleri

21

m = x + y em

m = 31+ 12,26 = 43,26 N/mm2

b) Bklme
Fk = k1.gn.(Gk + Gy) / n = 2.9,81.(1020 + 600) / 2 = 15892,2 N
k3 : 0 (izelge-4) [yardmc donanmda meydana gelen darbe]
M : 0 Klavuz raylara tespit edilmi yardmc cihazlar yoktur.
: Bklme katsays
lk = L = Bklme uzunluu (mm)
i = Jirasyon yarap (mm)
= lk / i = 2800 / 20,9 = 134

= 3,128

k = (Fk + k3.M). / A = (15892,2 + 0).3,128 / 951 = 52,3 N/mm2

c) Birleik Gerilmeleri
- eilme gerilmesi
m = 46,4 N/mm2 205 N/mm2
- eilme ve basn gerilmesi
= m + (Fk + k3.M) / A em
= 46,4 + 15892,2 / 951 = 63,1 N/mm2 205 N/mm2
- eilme ve bklme gerilmesi
c = k + 0,9. m em
c = 52,3 + 0,9.46,4 = 94,06 N/mm2 205 N/mm2

uygundur.

d) Ray Boynu Eilme Gerilmesi

Durum 1 ve Durum 2 iin en byk Fx kuvveti hesaba katlr.

22

c = 6 (klavuz ray profilinin aya ile ba arasndaki boyun genilii)

F = 1,85.Fx / c2 em
F = 1,85.473 / 36 = 24,3 N/mm2 250 N/mm2
e) Raydaki Sehim Miktarlar
Durum 1 ve Durum 2 iin en byk Fx ve Fy kuvvetleri alnr.
x = 0,7.Fx.L3 / (48.E.Iy) = 0,7.473.28003 / (48.2,1.105.186000) = 3,87 mm 5 mm
uygundur.
y = 0,7.Fy.L3 / (48.E.Ix) = 0,7.546,8.28003 / (48.2,1.105.413000) = 2,02 mm 5 mm
uygundur.

2.5.2. Normal Kullanma Hareket

a) Eilme Gerilmesi
Durum 1

ekil 2.6. Durum-1de kabinin yklenmesi

k2 : Darbe katsays = 1,2 (izelge-4)
x-ekseni

23

Fx = k2.gn.(Gy.xQ + Gk.xp) / (n.H) = 1,2.9,81.(600.175 + 1020 .37) / (2.2960) = 283,8 N

My = 3.Fx.L / 16 = 3.283,8.2800 / 16 = 148995 Nmm
y = My / Wy = 148995 / 5350 = 27,85 N/mm2
y-ekseni
Fy = k2.gn.(Gy.yQ + Gk.yp) / (n.H / 2) = 1,2.9,81.(600.0 + 1020.0) / (2.2960 / 2) = 0 N
Mx = 3.Fy.L / 16 = 0 Nmm
x = Mx / Wx = 0 N/mm2
Eilme Gerilmeleri
m = x + y em

m = 0 + 27,85 = 27,85 N/mm2

Durum 2

ekil 2.7. Durum-2de kabinin yklenmesi

x-ekseni
Fx = k2.gn.(Gy.xQ + Gk.xp) / (n.H) = 1,2.9,81.(600.0 + 1020.37) / (2.2960) = 75 N
My = 3.Fx.L / 16 = 3.75.2800 / 16 = 39375 Nmm
y = My / Wy = 39375 / 5350 = 7,36 N/mm2
y-ekseni

24

Fy = k2.gn.(Gy.yQ + Gk.yp) / (n.H / 2) = 1,2.9,81.(600.137,5 + 1020.0) / (2.2960 / 2) = 328,1 N

Mx = 3.Fy.L / 16 = 3.328,1.2800 / 16 = 172252,5 Nmm
x = Mx / Wx = 172252,5 / 9240 = 18,64 N/mm2
Eilme Gerilmeleri
m = x + y em

m = 18,64 + 7,36 = 26 N/mm2

b) Bklme
Normal Kullanma Hareket yk durumunda bklme meydana gelmez.
c) Birleik Gerilmeleri
- eilme gerilmesi
m = 27,85 N/mm2 165 N/mm2
- eilme ve basn gerilmesi
= m + (k3.M) / A em
= 27,85 + 0.0 / 951 = 27,85 N/mm2 165 N/mm2
d) Ray Boynu Eilme Gerilmesi
Durum 1 ve Durum 2 iin en byk Fx kuvveti hesaba katlr.
c = 6 (klavuz ray profilinin aya ile ba arasndaki boyun genilii)
F = 1,85.Fx / c2 em
F = 1,85.283,8 / 36 = 14,58 N/mm2 165 N/mm2
e) Raydaki Sehim Miktarlar
em = 5 mm

25

Durum 1 ve Durum 2 iin en byk Fx ve Fy kuvvetleri alnr.

x = 0,7.Fx.L3 / (48.E.Iy) = 0,7.283,8. 28003 / (48.2,1.105.186000) = 2,33 mm 5 mm
uygundur.
y = 0,7.Fy.L3 / (48.E.Ix) = 0,7.328,1.28003 / (48.2,1.105.413000) = 1,21 mm 5 mm
uygundur.
2.5.3. Normal Kullanma Ykleme
a) Eilme Gerilmesi

ekil 2.8. Fs eik kuvvetinin gsterimi

Fs : Eik kuvveti
xp = 37 mm

xQ = 1400 / 8 = 175 mm

xk = 700 + 100 = 800 mm

Fs = 0,4.gn.Gy = 0,4.9,81.600 = 2354,4 N
x-ekseni
Fx = (gn.Gy.xp + Fs.xk) / (n.H) = (9,81.600.37 + 2354,4.800) / (2.2960) = 355 N

26

My = 3.Fx.L / 16 = 3.355.2800 / 16 = 186375 Nmm

y = My / Wy = 186375 / 5350 = 34,84 N/mm2
y-ekseni
Fy = (gn.Gy.yp+ Fs.yk) / (n.H / 2) = (9,81.600.0 + 0) / (2.2960 / 2) = 0 N
Mx = 3.Fy.L / 16 = 0 Nmm
x = Mx / Wx = 0 N/mm2
Eilme Gerilmeleri
m = x + y em

m = 0 + 34,84 = 34,84 N/mm2

Normal Kullanma Hareket ve Normal Kullanma Ykleme hesaplarnda bulunan en

byk Fx ve Fy kuvvetleri,
Fx = 355 N, Fy = 328,1 N
b) Bklme
Normal Kullanma - Ykleme durumunda bklme meydana gelmez.
c) Birleik Gerilmeleri
- eilme gerilmesi
m = 34,84 N/mm2 165 N/mm2
- eilme ve basn gerilmesi
= m + (k3.M) / A em
= 34,84 + 0.0 / 951 = 34,84 N/mm2 165 N/mm2
d) Ray Boynu Eilme Gerilmesi
c = 6 (klavuz ray profilinin aya ile ba arasndaki boyun genilii)

27

F = 1,85.Fx / c2 em
F = 1,85.355 / 36 = 18,24 N/mm2 165 N/mm2
e) Raydaki Sehim Miktarlar
em = 5 mm
x = 0,7.Fx.L3 / (48.E.Iy) = 0,7.355.28003 / (48.2,1.105.186000) = 2,91 mm 5 mm
uygundur.
y = 0,7.Fy.L3 / (48.E.Ix) = 0,7.328,1.28003 / (48.2,1.105.413000) = 1,21 mm 5 mm
uygundur.

2.6. Kar Arlk Klavuz Ray Hesab

L = 2800 mm H = 2000 mm
ekme dz bal T 50/A ray kullanlmtr.
Normal Kullanma Hareket
a) Eilme Gerilmesi

ekil 2.9. Kar arlk lleri

x-ekseni
Fx = k2.gn.(q.Gy + Gk).0,1.Dx / (n.H) = 1,2.9,81.(0,5.600 + 1020).0,1.120 / (2.2000) = 46,6 N
My = 3.Fx.L / 16 = 3.46,6.2800 / 16 = 24473,98 Nmm

28

y = My / Wy = 24473,98 / 2100 = 11,65 N/mm2

y-ekseni
Fy = k2.gn.(q.Gy + Gk).0,05.Dy / (n.H / 2) = 1,2.9,81.(0,5.600 + 1020).0,05.1060 / (2.2000 / 2)
= 411,8 N
Mx = 3.Fy.L / 16 = 3.411,8.2000 / 16 = 154419,21 Nmm
x = Mx / Wx = 154419,21 / 3150 = 49,02 N/mm2
b) Birleik Gerilmeleri
Normal Kullanma Hareket iin gvenlik katsays (izelge-8)
St = 2,25 Kar arlk dayanm Rm = 370 N/mm2
em = Rm / St = 370 / 2,25 = 165 N/mm2
m = 49,02 + 11,65 = 60,67 N/mm2 165 N/mm2
c) Ray Boynu Eilme Gerilmesi
c = 5 (klavuz ray profilinin aya ile ba arasndaki boyun genilii)
F = 1,85.Fx / c2 em
F = 1,85.46,6 / 25 = 3,45 N/mm2 165 N/mm2
d) Raydaki Sehim Miktarlar
em = 10 mm
x = 0,7.Fx.L3 / (48.E.Iy) = 0,7.46,6.28003 / (48.2,1.105.52500) = 1,35 mm 10 mm
uygundur.
y = 0,7.Fy.L3 / (48.E.Ix) = 0,7.411,8.28003 / (48.2,1.105.112400) = 5,59 mm 10 mm
uygundur.

29

2.7. Halat Hesab

Tasarmda 5 adet 10 mm apl tayc halat kullanlmtr.
- Kasnaklarn Edeer Says (Nequiv)
Nequiv(t) : Tahrik kasnaklarn edeer says
Nequiv(p) : Saptrma kasnaklarn edeer says
Nequiv = Nequiv(t) + Nequiv(p)
Tablo 2.7. Nequiv(t)nin deerleri
V Kanallar

Alt kesik yarm daire ve

Alt kesik V kanallar

Kanal as

35 36 38 40 42

45

Nequiv (t)
Alt kesilme
as

18,5 15,2 10,5 7,1

4,0

75

80 85 90 95 100 105

Nequiv (t)

2,5

3,0

3,8

5,0

5,6

6,7 10,0 15,2

Tablo 2.7.den
Nequiv(t) = 5 (Alt kesilme as = 90)
Nequiv(p) = Kp.(Nps + 4.Npr) = 0
Nps : dz kvrml kasnak says (0)
Npr : ters kvrml kasnak says (0)
Nequiv = 5 + 0 = 5
- Gvenlik Katsays Tespiti
Dt = 520 mm
dr = 10 mm

Dt / dr = 520 / 10 = 52 > 40 uygundur.

Sfmin = 10^[2,6834 log (695,85.106.Nequiv / (Dt / dr)8,567) / log (77,09.(Dt / dr)-2,894)]

= 10,18

Halat Kontrol

30

Gy = 600 kg Gk = 1020 kg Gh = 54 kg n = 5 adet halat v = 1 m/s i = 1

b = 0,67.v2 + 0,13.v = 0,8 m/s2
Gtmaks. = gn.((1,25.Gy + Gk) / (n.i) + Gh).(1 + b / gn) =
= 9,81.((1,25.600 + 1020) / (5.1) + 54).(1 + 0,8 / 9,81) = 4328,9 N
Tmin = 53000 N
S = Tmin / Gtmaks. = 53000 / 4328,9 = 12,24 > 10,18 olduundan makina kasna yiv alar ve
kullanlan halat uygundur.

2.7.1. Tahrik Yeteneinin Hesaplanmas

a) Kabinin Yklenmesi (Sertletirilmi V-kanal kullanlmtr)
T1 / T2 ef. art salanmaldr.
= 2,6704, i = 1, = 0,1 , = 42 (kanal as)
f = .1 / Sin(/2) = 0,1.1 / Sin(0,37) = 0,279
T1 = (1,25.Gy + Gk + Gh) / i = (1,25.600 + 1020 + 54) / 1 = 1824 kg
T2 = Ga / i = 1320 kg
1824 / 1320 e0,279.2,6704
1,382 2,107 art salanmtr.
b) Durdurma Tertibatnn almas
v = 1 m/s
= 0,1 / (1 + v / 10) = 0,1 / (1 + 1 / 10) = 0,091

31

f = .1 / Sin(/2) = 0,091.1 / Sin(0,37) = 0,254

T1 / T2 ef. art salanmaldr.
- Beyan yk ile ykl kabinin aa inmesi (Kabin en alt seviyede)
T1 = ((Gy + Gk + Gh) / i).(1 + b / g) = ((600 + 1020 + 54) / 1).(1 + 0,8 / 9,81) = 1810,5 kg
T2 = (Ga / i).(1 b / g) = (1320 / 1).(1 0,8 / 9,81) = 1212,35 kg
1810,5 / 1212,35 e0,254.2,6704
1,49 1,97 art salanmtr.
- Bo kabinin yukar kmas (Kabin en st seviyede)
T1 = ( Gk / i).(1 b / g) = (1020 / 1).(1 0,8 / 9,81) = 936,82 kg
T2 = ((Ga + Gh) / i).(1 + b / g) = ((1320 + 54) / 1).(1 + 0,8 / 9,81) = 1486,05 kg
936,82 / 1486,05 e0,254.2,6704
0,63 1,97 art salanmtr.
c) Kabinin Bloke Edilmesi
T1 / T2 ef. art salanmaldr.
= 0,2
f = .1 / Sin(/2) = 0,2.1 / Sin(0,37) = 0,558
- Kabin beyan yk ile ykl iken, kar arlk tampon zerine oturduunda
T1 = (Gy + Gk) / i = (600 + 1020) / 1 = 1620 kg

T2 = Gh = 54 kg

1620 / 54 e0,558.2,6704
30 4,437 art salanmtr.

- Kabin bo iken, kar arlk tampon zerine oturduunda

32

T1 = Gk / i = 1020 / 1 = 1020 kg

T2 = Gh = 54 kg

1020 / 54 e0,558.2,6704
18,89 4,437 art salanmtr.
- Kabin tampona oturduunda
T1 = Ga / i = 1320 / 1 = 1320 kg

T2 = Gh = 54 kg

1320 / 54 e0,558.2,6704
24,4 4,437 art salanmtr.
Halatlarn Tahrik Kasna Kanal Yzeylerine Yapt Basn Kontrol
n : 5 adet
vc : 1 m/s
P P art salanmaldr.
T = gn.(Gy + Gk + Gh) = 9,81.(600 + 1020 + 54) = 16421,94 N
P = T.4,5 / (n.Dt.dh.Sin(/2)) = 16421,94.4,5 / (5.520.10.Sin(42/2)) = 7,93 N/mm2
P= (12,5 + 4.vc) / (1 + vc) = (12,5 + 4.1) / (1 + 1) = 8,25 N/mm2
8,25 7,93 olduundan halat kasnak ifti ezilmeye kar emniyetlidir.

KAYNAKLAR
[1] Asansr Avan Ve Uygulama Projeleri Hazrlama Teknik Esaslar,
MMO Yayn No: 2005/208-4

33