NDEKLER

1. DOLGU KAYNAKLARI .................................................................................................... 2 1.1. Dolgu Kaynann Tanm ............................................................................................ 2 1.1.1. Anan Yzeyler ....................................................................................................3 1.1.2. Krlan ve Anan Yzeyler ...................................................................................3 1.1.3. Makas Baklar ve Kalp Azlar ........................................................................3 1.1.4. Toprak Hafriyat ve Ziraat Makineleri ................................................................... 4 1.2. Yzey Dolgu Kaynaklar .............................................................................................. 5 1.2.1. Tek Sra Yzey Dolgu Kaynaklar ........................................................................ 5 1.2.2. st ste Dolgu Kayna ........................................................................................6 1.2.3. Yzey Dolgu Kayna Yaplrken Dikkat Edilecek Hususlar ............................... 6 1.2.4. Amper Ayar ve Ark Boyu .................................................................................... 6 1.2.5. Elektrot Hareketi ve ilerleme Hz ......................................................................... 6 1.2.6. Elektrot As ......................................................................................................... 7 1.3. Yzey Dolgu Kaynanda Kullanlan Elektrotlar ......................................................... 7 1.3.1. ok Sert Yzey Elektrotlar ................................................................................... 7 1.3.2. Normal Anma ve Darbe Elektrotlar ................................................................... 7 1.3.3. Az Sert ve Darbelere Dayankl Elektrotlar ......................................................... 7 1.3.4. Krom Nikelli Elektrotlar ...................................................................................... 8 1.3.5. Manganl Elektrotlar ............................................................................................ 8 2.SERT DOLGU KAYNAKLARI ...............................................................................................8 2.1.Sert Dolgu Kaynann Tanm ve Yararlar............................................................ 8 2.2.Sert Dolgunun Uyguland Yerler..............................................................................8 3.AINMA VE AINMA FAKTRLER....................................................................................9 3.1. Abrazyon ........................................................................ 9 3.2. Darbe Anmas ........................................................................................ 12 3.3. Adhezyon.......................................................................... 14 3.4. Yksek Scaklk Anmas.............................. 14 3.5. Korozyon Anmas .................................................................................... 15 4. SERT DOLGU MALZEMELER ......................................................... 16 4.1. Karbonlu ve Dk Alaml elikler .................................................................... 16 4.2. Manganl stenitik elikler ................................................................... 16 5. SERT DOLGU KAYNAK YNTEMLER ......................................................... 16 5.1. Kaynak Ynteminin Seimi ...................................................................................... 16 5.2. Kaynak Sonras istenen Yzey Kalitesi ..................................................................... 18

KAYNAKA.....................................................................................................................18

DOLGU KAYNAI MALZEMELER

1.DOLGU KAYNAKLARI 1.1.Dolgu Kaynann Tanm
Makine elemanlar; miller, dili arklar, ziraat aletlerinin toprakla temas eden yzeyleri, toprak hafriyat makinelerinin azlar, makas baklar, deirmen krclar ve srtnerek alan diskler, sert yzeylerden meydana gelir. Bu yzeyler srekli anma ile kar karya kalan artlarda alr ve zamanla anr. Anan krlan ve atlayan bu elemanlar yeniden almak veya yaptrmak bazen mmkn olmad gibi ekonomik de olmaz. Bu nedenle dolgu kayna yaplarak tamir edilir(Resim 1,1).

Resim 1.1: Dolgu Kayna

Anan makine paralarnn anmadan nceki llerine getirilmesi iin tek sra veya st ste bindirerek kaynak dikii ekilmesine dolgu kayna ad verilir.

1.1.1. Anan Yzeyler

Deirmenlerin krc ve tc ekileri, miller, tel ekme tesislerinde tel ynlendirme klavuzlar, dozer paletleri, helezonlarn helisel tayc plakalar, merdaneler, dili arklar, diskler ve srtnmeli kavramalar gibi elemanlarn yzeyleri zamanla anr (Resim 1.2).

Resim 1.2: eitli paralarda anan yzeyler

1.1.2. Krlan ve Anan Yzeyler Millerin zerine balanan hareket ve g ileten dili arklar, ani darbelerle krlabildii gibi anr. Yine darbeli sondaj matkaplar, kazclarn hafriyat makinelerinin kepe eneleri, ekili krclar vb. elemanlar krlabildii gibi anrlar (Resim 1.3).

Resim 1.3: eitli paralarda krlan ve anan yzeyler

1.1.3. Makas Baklar ve Kalp Azlar Kalplarda syrc ve koparc eneler, scak dvme kalplarnn ahmerdanlarn krlang yataklar, scak dvme ve apak alma kalplarnn kesici yzeyleri, scak kesme baklar ve takmlar kt ve karton kesme baklar, ekme zmbalar, kollu sac kesme ve giyotin makas baklar, profil ve dolu malzeme kesme kalplar gibi elemanlar yanl kullanm ve kapasitesinden fazla kesme ve yklemeler ezilip bozulmalarna neden olur (Resim 1.4). 3

Resim 1.4: Makas ba

1.1.4. Toprak Hafriyat ve Ziraat Makineleri Toprakla srekli temas hlindeki aadaki gereler srekli srtnme ve darbe sonucu anr. Kazclarn ve kepelerin eneleri, temas yzeyleri, traktr pulluklar ve kazc eneleri, ziraat trmklar, kazaya ve diskleri, maden ocaklarndaki elevatrler, delici ve krc makine kesicileri vb (Resim 1.5).

Resim 1.5: Dolgu kaynanda deiik uygulamalar

1.2. Yzey Dolgu Kaynaklar

1.2.1. Tek Sra Yzey Dolgu Kaynaklar Genellikle fazla anmam makine elemanlarna uygulanr. Kaynak dikii ile doldurulan yzeyler hassas kullanm yerine sahip iseler torna, freze, vargel ve honlama tezghlarnda ilendikten sonra kullanlr. Kullanm yerleri ince iilik istemiyorsa (ziraat aletleri, kepe eneleri gibi) dorudan ilemsiz kullanlr (ekil 1.1).

ekil 1.1: Tek sra yzey dolgu kayna

Ezilen, krlan bak keleri keskin ke oluturacak ekilde doldurulmaldr (ekil 1.2).

ekil 1.2: Ezilmi olan kenin dolgu kayna 5

1.2.2. st ste Dolgu Kayna Fazla anm, bozulmu kama kanallar, krlan, atlayan makine elemanlar ve dayanm isteyen elemanlarn kelerine st ste dolgu kayna yaplabilir (ekil: 1.3).

ekil 1.3: st ste dolgu kayna 1.2.3. Yzey Dolgu Kayna Yaplrken Dikkat Edilecek Hususlar Para yzeyleri ya, pas, toprak ve kum kalntlarnda iyice temizlenmelidir. atlak ve krk paralara kaynak az almaldr. Dikiler arasnda cruflar temizlenmeli ve soumaya frsat verilmelidir. Doldurulacak yzeylerin doldurma kalnl bilinmelidir. Dolgu kayna yaplrken elektrot paket ve kataloglarndaki bilgiler okunmal, gerece uygun sert dolgu elektrotu seilmelidir. Dikiler ekilirken birinci dikiin ortasndan zerine ikinci diki binecek ekilde ekilirse gerekli dolgu kalnl saland gibi kaynak sonras ileme iilii de azaltlr. Dolgu kayna elektrik ark ile yapld gibi mig-mag kaynak yntemleri ile de yaplabilir. 1.2.4. Amper Ayar ve Ark Boyu Ark boyu elektrot ap (d) kadardr. Amper ayar ise yatay pozisyondaki kaynak ile ayndr. Ancak u unutulmamaldr. Amper ayar her kaynakya, ilerleme hzna, elektrot hareketi geniliine ve kullanlan elektro dun zelliine baldr. 1.2.5. Elektrot Hareketi ve ilerleme Hz Elektrot hareketi yarm ay veya dairesel harekettir. ilerleme hz ve hareket genilii doldurulacak kalnla gre ayarlanr. nce bir katmanda hzla ilerlenebilir. st ste ekilecek dolguda stteki dikiler alttaki dikilerin birleme yerinin zerine ekilirse daha iyi olur. Dikiin balang noktasnda biraz duraklanmal, biti noktasnda ise krater ukuru doldurulmaldr (ekil 1.4).

ekil 1.4: st ste dolgu kayna 1.2.6. Elektrot As Elektrot kenar yenmelerini engelleyecek ekilde dik tutulmal ilerleme ynne doru ise 75 a ile tutulmaldr (ekil 1.5).

ekil 1.5: Dolgu kaynanda elektrot as

1.3. Yzey Dolgu Kaynanda Kullanlan Elektrotlar

Sert yzey dolgu kaynaklarnda ounlukla bazik bazen da rutil rtl elektrotlar kullanlr. Bu elektrotlar aadaki ekilde gruplandrlr. 1.3.1. ok Sert Yzey Elektrotlar Bu elektrotlar tungsten karbrdr. ekilen dikile ok sert olup darbelere kar dayankszdr. Makas baklarnda, disklerde ve baklarn doldurulmasnda kullanlr. 1.3.2. Normal Anma ve Darbe Elektrotlar Yksek karbonlu olup sert ve sk dokulu diki oluturur. Yzey dolgu kayna iin uygun elektrotlardr. 1.3.3. Az Sert ve Darbelere Dayankl Elektrotlar
Zincir tayclarda, pimlerde, yataklarda ve ta krclar gibi yerlerde kullanlr.

1.3.4. Krom Nikelli Elektrotlar Hamur kartrclarn, biskvi fabrikalarndaki kalp ve yardmc elemanlarn dolgusu ve paslanmaz gerelerin dolgusunda kullanlr.
1.3.5. Manganl Elektrotlar

Hafriyat makinelerinin kazc dilileri, sondaj matkaplar, syrc ve koparc kepeler, imento fabrikalar pres valslar, hadde merdanelerinin dolgularnda kullanlr. [3]

2.SERT DOLGU KAYNAKLARI

2.1.Sert Dolgu Kaynann Tanm ve Yararlar
Sert dolgu, anmaya kars daha nitelikli yzeyler oluturmak veya paralar orijinal boyutlarna getirilebilmek iin metal paralarn yzeylerinin deiik kaynak yntemleri kullanarak zel alaml malzemelerle doldurulmasdr. Metalik malzemeler birok nedenle anrlar. Sert dolgu, metal paralarn alma mrlerini uzatmak iin anma direnci yksek yzey oluturmakta dk maliyetli bir metot dur. Yararlarnn iinde daha az para deiim ihtiyac, bakm sresinin azalmas, ana parann ucuz malzemelerden yaplabilirlii, skme takma sresinin azalmas, stok bulundurma miktarlarnn azalmas ve genel maliyetlerin azalmas vardr. Sert dolgu islerinin ou tamir veya bakm operasyonunun bir parasdr, fakat en etkili sonuca ulamak, istenen sertlikteki kaynak metalini ymaktan daha fazlasn gerektirir. Anan paralarn onarm genellikle aadaki aamay ierir; 1. Dolgu: ok fazla anan paralar (veya blgeler), tok, atlama direnci yksek ve st ste ok sayda paso yaplabilecek kaynak malzemeleri ile alma boyutlarna yakn doldurulmasdr. 2. Tampon Paso: Ana metalin veya kaynak metalinin karbon veya alam ieriini seyreltmek iin. 3. Sert Dolgu: Ana metal ve dolgu kaynaklar zerine ark kayna ile oluturulan anmaya Direnli yzeyler alma mrn uzatr. Sert dolgu, ounlukla bir, iki veya paso ile snrldr. Sert dolgu, metal-metale srtnme, abrazyon, darbe, darbe art abrazyonu ieren ciddi anma artlarnda paralar korumak ve mrlerini uzatmak iin uygulanabilir. Sert dolgu imento Sanayiden elik sanayiye kadar pek ok alanda kullanlmaktadr. [2]

2.2.Sert Dolgunun Uyguland Yerler

Temel olarak sert dolgunun uyguland iki alan vardr: 1. Anan paralar orijinal boyutlarna getirmek: Bu ilem sert dolgu kayna veya sert dolgu Tampon pasolar olarak yaplabilir. Doru kaynak prosedr uyguland taktirde anm Paralar defalarca doldurularak kullanlabilir. 2. Yeni ve anmaya hassas metal paralarn hzl anmasn nlemek: Bu yntem ile paralarn servis mr en az iki kat artar. Her ne kadar kaynak malzemesi paralarn 8

maliyetini arttracak ynde etki etse de ana malzemenin ucuz malzemelerden seilmesi ile bu maliyet drlebilir. [2]

Sert dolgu paralara orijinal Boyutlarna getirmek iin yaplr.

Sert dolgu parann anmaya Kar direncini arttrmak iin yaplr.

Paralar orijinal boyutlarna getirmek Ve anmaya kar direncini arttrmak in yaplr.

Sekil 1. Sert Dolgu Kaynaklar [2]

3.AINMA VE AINMA FAKTRLER

Metalik paralarn anmalar, metalin rmesi, bozulmas, orijinal boyutlarn kaybetmesi ya da atlamas seklindedir. Deforme olan bu paralar ilevlerini yerine getiremeyeceinden Deitirilmeli veya doldurulmaldr. Bu paralar orijinal boyutlarna doldururken, sert dolgu Alamn ve prosedrn seerken en nemli konu, anma nedenlerini anlamaktr. Metal malzemeler tek bir yolla ansayd, sert dolgu malzemelerini semek kolay olurdu fakat metal malzemeler genelde ayn anda iki ya da daha ok anma faktrnn bileimine maruz kalrlar. Bu sert dolgu alamnn seimini daha da karmak hale getirir. Sert dolgu alam alma ortamnda karlalan her anma faktrne diren gsterecek ekilde seilmelidir Baslca be tip anma faktr vardr. Bunlar: 1) Abrazyon (Dk Gerilimli, Yksek Gerilimli, Oyma Abrazyonlar) 2) Darbe, 3) Adhezyon (metal-metal srtnmesi), 4) Yksek Scaklk, 5) Korozyon. [1]

3.1.ABRAZYON Abrazyon, metal olmayan malzemelerin metalik malzemeleri srtnme ve ovalama ile Andrmasdr. Tm endstrilerde kullanlan paralarn % 55 - 60 bu ekilde anrlar. Abrazyon aslnda anma problemlerinin yalnzca bir grubudur ve ana gruba ayrlabilir.

a) Dk Gerilimli Kazc Abrazyon (Serbest Dme) : Andrc parack keskin kenarlar ile ana malzemeyi ekil 2de grld gibi andrmaktadr.Bu tr anmalara kars karbr ieren (krom-karbr) sert dolgu alamlar yaygn olarak kullanlr. Dk gerilimli kazc abrazyon ile anan paralar: Zirai aletler, cevher ayrma makineleri, elekler, sulu karm pompa hazneleri, kum kepeleri, oluklar v.b.

Sekil 2. Dk Gerilimli Kazc Abrazyon ile Anma

10

b)Yksek Gerilimli tme Abrazyonu: Bu abrazyon tr, birinci tr basit kazc abrazyondan daha fazla andrr. Metal bir yzeyle kk sert andrc paralara paray kracak ve tecek kadar yksek kuvvetin uygulanmas ile olur. Sert andrc para iki metal yzey arasna skarak tlmekte ve bu srada para metal yzeyleri ekil 3de grld gibi andrmaktadr. Yzey bozulur ve atlamalar olabilir. Bu tr anmalarda sert dolgu alam olarak manganl stenitik elikler, martensitik ve baz Karbrl alamlar (Ti-karbrler gibi kk karbrl ana yaplar) basaryla kullanlr.

Sekil 3. Yksek Gerilimli tme Abrazyonu ile Anma

c)Oyma Abrazyonu Yksek gerilimli tme ve dk gerilimli kazc abrazyonlarnn darbe ve para arl ile Birletiinde ortaya kan anma seklidir ve anma ok yksek olur. Ar andrc para metal malzeme zerinde basnla etki ederek ve metal malzemeyi ekil 4de grld gibi oyarak andrmaktadr. Oyma abrazyonuna maruz kalan paralar: Kazc kepeler, ekskavatr kovalar, dner kaya Krclar, silindir krclar, eneli krclar, konik kaya krclar v.b.

11

ekil 4. Oyma Abrazyonu ile Anma 3.2.DARBE AINMASI Darbe altnda alan metallerin yzeylerindeki gerilimler elastik deformasyon snrn atnda yzeydeki metal deforme olarak yaylr ve zaman iinde koparlar. ok sert ve gevrek metal yzeyler kuvvetli darbelerde veya hafif srekli darbeler sonucu deformasyona uramadan krlrlar. Snek metaller bu darbeler altnda krlmaz fakat Sekil 5de grld gibi darbe altnda ya mantar bas gibi sekil alrlar veya keskin kenarlar yuvarlanma eilimi gsterirler. Bu tr anmalara kars yksek darbe altnda souk sertleme kabiliyeti olan % 11-20 Mnl 12

(manganl) stenitik elikler en iyi zmdr. Ayrca martensitik sert dolgu alamlar manganl stenitik alamlar kadar olmasa da orta siddetli darbelere kars dayankldr. Darbe asnmasna maruz kalan paralar: Balant burlar, krc silindirler (merdaneler), krc ubuklar, ekiler, demiryolu geidi, demiryolu makas gbekleri v.b.

ekil 5. Darbe ile Asnma

13

3.3.ADHEZYON Bu tr anma metal paralarn yasz olarak birbirlerine srtnmesi ile oluur. Sekil 6da grld gibi iki metal yzey birbirine srtnmekte yzeydeki przllk nedeniyle metalden para kopararak dier paraya yapmaktadr. Bu ilemin devam etmesi sonucu anan ksm kopan parann yardmyla daha da abuk anacaktr. Yumuak ve sert yzeyler birlikte altnda anma ok hzl olur fakat adhezif diren asndan ok yakn sertlikteki yzeylerin birlikte almas da sakncaldr. Bu tr anmalarda martensitik sert dolgu alamlarnn kullanlmas en iyi zmdr. Manganl stenitik ve kobalt alamlar da basar ile uygulanabilir. Adhezif anmaya maruz kalan paralar: elik hadde merdaneleri, tayc komponentler, Yalanmam rulman yzeyleri, makas azlar, silindir yataklar v.b.

Sekil 6. Adhezyon ile Anma 3.4.YKSEK SICAKLIK AINMASI elik yzeyler yksek scaklklara uzun sre maruz kaldklarnda bozulurlar. Is metalin mikro yapsn etkileyerek dayanmn drr. Metaller yksek s ile karlatklarnda yzeylerinde ekil 7de grld gibi atlamalar ve krlmalar meydana gelir. Yksek scaklklarda metallerde grnen bu durumun ana nedeni, youn bir snma ve ardndan ani soumalarla metalin yorulmasdr. Buna s yorulmas da denebilir. Tekrarlanan bu durum neticesinde genleme ve bzme sonucu derin atlaklar oluur. Yksek scaklk nedeniyle anan paralar: Srekli dkm merdaneleri, elik is merdaneleri, scak dvme kalplar, sinter krclar v.b.

14

Sekil 7. Yksek Scaklk Anmas 3.5. KOROZYON AINMASI Demir ieren metaller anmaya neden olan korozyonun pek ok trne maruz kalrlar. Bu tip Anmann en yaygn olan paslanmadr. Pas yzeyin okside dnmesidir ve bu oksit tabaka Zamanla kalkarak orijinal metal kalnln azaltr (Sekil 8).Korozyon, anma mekanizmasnda genellikle ikincil faktr olarak grlr. Sert dolgu alamlar korozyona kars da dayanm salarlarsa da, zel korozif ortamlar iin zel sert dolgu alamlar da Seilebilir. [1]

Sekil 8. Sv Korozyonu Nedeniyle Anma 15

4.SERT DOLGU MALZEMELER

Sert dolgu yaplan ana metaller baslca iki gruptur: 1. Karbonlu ve dk alaml elikler, 2. Manganl stenitik elikler. a)KARBONLU VE DK ALASIMLI ELKLER Karbonlu ve dk alaml elikler ok eitlidir. Bunlarn kaynaklar iin belirlenmi genel bir prosedr yoktur. Ana malzemedeki karbon ya da alam elementlerinin miktar arttka kaynak ncesinde dikkat edilmesi gereken noktalar artar. n tav, son tav, yava soutma ve gerilim giderme gerekebilir. Demir bazl sert dolgu alamlaryla, karbonlu ya da dk alaml elikler zerine yaplan kaynaklarda dikkat edilecek hususlar gevreklik ve atlama hassasiyetidir. b)MANGANLI STENTK ELKLER Tok ve dayanml olan bu tr alamlar ayn zamanda darbe altnda sertleebilme zelliklerinden dolay genellikle anma dayanm istenen yerlerde kullanlr. Ana metal, koruyucu sert tabakann altnda tok ve dayankl kalr. Bu tr malzemeler ayn zamanda gevrek ve yksek krom-karbrl alamlar iin mkemmel bir yap oluturur. Genellikle mknatslanma zelliine sahip deillerdir Fakat, souk sertlemi olanlar bir miktar mknatslanma zellii gsterirler. Is, manganl stenitik eliklerde negatif etki yapar. Ana malzeme 10Cnin altnda olmadka n tav yaplmamaldr. n tav 70Cyi gememeli, kaynak srasnda ise ana malzemedeki s 250Cyi gememelidir.

5.SERT DOLGU KAYNAK YNTEMLER

Sert dolgu alamlar herhangi bir kaynak yntemiyle uygulanabilir. Seilen yntem Uygulanabilirlik ve ihtiyalara cevap verme asndan en aklc yntem olmaldr. Sert dolguda en sk kullanlan yntemler unlardr: rtl elektrot kayna, zl tel kayna, Oksi-Asetilen kayna, Gazalt kayna, Tozalt kayna, TIG kayna. Oksi-Asetilen ve TIG kayna sert dolguda kullanlmakla beraber dk metal yma oranlar nedeniyle uygulama alanlar kstldr.

a)KAYNAK YNTEMNN SEM

Kaynak ynteminde gz nnde tutulmas gereken noktalar unlardr: 16

Mevcut kaynak ekipmanlar, Kaynak operatrnn tecrbesi, Doldurulacak paralarn sekli ve ebatlar, Doldurulacak paralarn bulunduu ortam, Mevcut sert dolgu kaynak malzemeleri.

17

b)KAYNAK SONRASI STENEN YZEY KALTES Sert dolgu kaynanda alam seerken su sorular cevaplandrmak gerekir : Dolgu yaplm yzey tala kaldrarak islenecek mi ?, Taslanacak m ?, Alevle kesilecek mi ?, Para sl isleme tabi tutulacak m ?, Gerilim atlaklarna izin verilecek mi ?. Sert dolgu alamlar genelde paralarn nihai yzeyini oluturur. Eer dzgn bir yzey steniyorsa, taslama veya tala kaldrarak islemenin ekonomiklii dikkate alnmaldr. Baz alamlar isleyebilmek iin sl isleme tabi tutularak yumuatlabilirler. Sonra tekrar sl isleme tabi tutularak nceki sertlikleri geri getirilerek, uzun servis mr kazandrlabilirler. Baz karbrl sert dolgu alamlar atlama hassasiyetine sahiptir ve kaynak esnasnda atlarlar. Bu atlaklar pullanarak kalkmamaldr ve alamn direncini azaltacak veya zayflatacak etkileri olmamaldr. Genelde dk oranda karbr ieren alamlarda daha az gerilim atla oluma olasl vardr, fakat bu dk karbr ieriinden dolay dk abrazyon direncine sahip olduunu da gstermektedir. Sert dolgu alamlarnn seiminde kaynak sonras istenen yzey kalitesi mekanik olarak islenebilirlik veya zor islenebilirlik durumlar dikkate alnmaldr. Yzeyi mekanik olarak isleyebilmek iin anma direncinden bir miktar feragat etmek gerekir. Yzeyde istenen sonucun alnabilmesi iin rn zelliklerinin incelenmesi gereklidir.

ekil 9. Yksek Krom-Karbrl Alamlarda Gerilim atlaklar [1]

KAYNAKA: 1.CavcarM. M., (2003), Sert Dolgu Rehberi, Oerlikon, stanbul 2. CavcarM. M., (2004), Sert Dolgu Malzemelerine Genel Bir Baks, Oerlikon, stanbul 3.MEGEP.,(2011), metal teknolojisi dolgu kayna,ankara

18