AKDENZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

Gamze KALAAN

ARATIRMA GREVLLERNN RGTSEL DESTEK ALGILARI LE RGTSEL SNZM TUTUMLARI ARASINDAK LK

Danman Prof.Dr. Mualla BLGN AKSU

Eitim Bilimleri Anabilim Dal Eitim Ynetimi ve Denetimi Program Yksek Lisans Tezi

Antalya, 2009

ii Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne, Bu alma, jrimiz tarafndan Eitim Bilimleri Anabilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ OLARAK kabul edilmitir. mza Bakan: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye (Danman): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Onay: Yukardaki imzalarn, adgeen retim yelerine ait oldunu onaylarm.

.../.../.... mza

................ ............... Mdr

i NDEKLER EKLLER LSTES ................................................................................................................. vi ZET .......................................................................................................................................... x SUMMARY .............................................................................................................................. xi NSZ ..................................................................................................................................... xii BLM I ................................................................................................................................... 1 GR .......................................................................................................................................... 1 1.1 Problem Durumu .............................................................................................................. 1 1.2 Aratrmann Amac ......................................................................................................... 4 1.3 Aratrmann nemi ......................................................................................................... 5 1.4 Aratrmann Snrllklar................................................................................................. 6 1.5 Aratrmann Tanmlar .................................................................................................... 7 BLM II .................................................................................................................................. 8 KAVRAMSAL EREVE........................................................................................................ 8 2.1 ALGILANAN RGTSEL DESTEK ............................................................................ 8 2.1.1 Alglanan rgtsel Destek Kavramnn Tanmlanmas ............................................ 8 2.1.2 Alglanan rgtsel Destein Kuramsal Temelleri .................................................. 10 2.1.2.1 Sosyal Deiim Kuram .................................................................................... 10 2.1.2.2 Karlkl liki Norm Kuram .......................................................................... 11 2.1.2.3 rgtsel Destek Kuram ................................................................................... 12 2.1.2.4 Lider-ye Deiimi Kuram ............................................................................. 13 2.1.2.5 Erg Kuram ....................................................................................................... 13 2.1.3 Alglanan rgtsel Destein zellikleri .............................................................. 14 2.1.4 Ynetim Alanyaznnda rgtsel Destein Geliimi .............................................. 14 2.1.5 Alglanan rgtsel Destei Etkileyen Faktrler ..................................................... 16 2.1.5.1 Alglanan rgtsel Destei Etkileyen Kiisel Faktrler .................................. 17 2.1.5.1.1 Ya ............................................................................................................. 17 2.1.5.1.2 Cinsiyet ...................................................................................................... 18 2.1.5.1.3 Eitim Dzeyi ............................................................................................ 19 2.1.5.1.4 Hizmet Sresi ............................................................................................ 19 2.1.5.2 Alglanan rgtsel Destei Etkileyen Kiilik Faktrleri ................................. 20 2.1.5.3 Alglanan rgtsel Destei Etkileyen rgtsel Faktrler ................................ 21 2.1.5.3.1 rgtsel Adalet .......................................................................................... 21 2.1.5.3.2 Ynetici Destei ........................................................................................ 22 2.1.5.3.3 nsan Kaynaklar Uygulamalar ................................................................. 25

ii 2.1.6 Alglanan rgtsel Destein Sonular ................................................................... 27 2.1.6.1 Alglanan rgtsel Destein Psikolojik Sonular ........................................... 27 2.1.6.1.1 Ykmllk Duygusu ............................................................................... 27 2.1.6.1.2 Duygusal Ballk ...................................................................................... 27 2.1.6.1.3 Performans-dl Beklentisi ...................................................................... 28 2.1.6.1.4 Stres ........................................................................................................... 28 2.1.6.2 Alglanan rgtsel Destein Davransal Sonular ........................................ 28 2.1.6.2.1 Performans ................................................................................................. 29 2.1.6.2.2 rgtsel Ballk ....................................................................................... 30 2.1.6.2.3 e Ballk................................................................................................. 30 2.1.6.2.4 e likin Duygular ................................................................................... 30 2.1.6.2.5 Deiime Ak Olmamak .......................................................................... 31 2.1.6.2.6 Geri ekilme Davran ............................................................................. 31 2.2 RGTSEL SNZM .................................................................................................... 32 2.2.1 Sinizm Kavram ....................................................................................................... 32 2.2.1.1 Sinizm Kavramnn Kkeni .............................................................................. 32 2.2.1.2 Sinizm Kavramnn Tanmlanmas ................................................................... 35 2.2.2 rgtsel Sinizm ....................................................................................................... 38 2.2.2.1 rgtsel Sinizm Kavramnn Tanmlanmas .................................................... 38 2.2.2.2 rgtsel Sinizmin zellikleri ve nemi .......................................................... 41 2.2.2.3 rgtsel Sinizmin Boyutlar ............................................................................. 44 2.2.2.4 rgtsel Sinizmin Kuramsal Temelleri ............................................................ 49 2.2.2.4.1 Beklenti Kuram ........................................................................................ 49 2.2.2.4.2 Atfetme Kuram ......................................................................................... 51 2.2.2.4.3 Tutum Kuram ........................................................................................... 51 2.2.2.4.4 Sosyal Deiim Kuram ............................................................................. 52 2.2.2.4.5 Duygusal Olaylar Kuram .......................................................................... 52 2.2.2.4.6 Sosyal Gdlenme Kuram ........................................................................ 52 2.2.3 rgtsel Sinizm Trleri ........................................................................................... 55 2.2.3.1 Kiilik Sinizmi .................................................................................................. 55 2.2.3.2 Toplumsal Sinizm ............................................................................................. 56 2.2.3.3 gren Sinizmi ................................................................................................. 56 2.2.3.4 rgtsel Deiim Sinizmi ................................................................................ 59 2.2.3.5 Mesleki Sinizm ................................................................................................. 63 2.2.3.5.1 Emniyet Alannda Yaanan Sinizm ........................................................... 64

iii 2.2.3.5.2 Sosyal Hizmet Alannda Yaanan Sinizm ................................................. 64 2.2.3.5.3 Akademik rgtlerde Yaanan Sinizm .................................................. 65 2.2.4 rgtsel Sinizmi Oluturan Temel Faktrler .......................................................... 66 2.2.4.1 rgtsel Sinizmi Oluturan Kiisel Faktrler .................................................. 67 2.2.4.1.1 Ya ............................................................................................................. 67 2.2.4.1.2 Cinsiyet ...................................................................................................... 68 2.2.4.1.3 Eitim Durumu .......................................................................................... 69 2.2.4.1.4 Medeni Durum ........................................................................................... 69 2.2.4.1.5 Gelir ........................................................................................................... 70 2.2.4.1.6 Hizmet Sresi ............................................................................................ 70 2.2.4.1.7 Hiyerari .................................................................................................... 70 2.2.4.2 rgtsel Sinizmi Oluturan rgtsel Faktrler ................................................ 71 2.2.4.2.1 rgtsel Adalet .......................................................................................... 71 2.2.4.2.2. rgtsel Politika ....................................................................................... 73 2.2.4.2.3 Psikolojik Szleme hlali ......................................................................... 74 2.2.5 rgtsel Sinizmin Sonular .................................................................................... 79 2.2.5.1 Bireysel Adan rgtsel Sinizmin Sonular .................................................. 79 2.2.5.1.1 rgtsel Sinizmin Psikolojik ve Fizyolojik Sonular .............................. 79 2.2.5.1.2 rgtsel Sinizmin Davransal Sonular .................................................. 80 2.2.5.2 rgtsel Sinizmin rgtsel Sonular .............................................................. 80 2.2.5.2.1 rgtsel Sinizm ve Doyumu ................................................................. 82 2.2.5.2.2 rgtsel Sinizm ve rgtsel Ballk ........................................................ 83 2.2.5.2.3 rgtsel Sinizm ve Gven ......................................................................... 84 2.2.5.2.4 rgtsel Sinizm ve rgtsel Vatandalk ................................................. 86 2.2.5.2.5 rgtsel Sinizm ve Tkenmilik ............................................................... 87 2.2.5.2.6 rgtsel Sinizm ve Yabanclama ............................................................. 88 2.2.6 Sinizm Aratrmalarnda Bilgi Temelli Eksiklikler ve Glkler ........................... 88 2.3 ALGILANAN RGTSEL DESTEK LE RGTSEL SNZM ARASINDAK LK................................................................................................................................... 89 2.4 LGL ARATIRMALAR ............................................................................................ 95 2.4.1 Yurtdnda Yaplan Aratrmalar ........................................................................... 95 2.4.1.1 Alglanan rgtsel Destek Konusunda Yurtdnda Yaplan Aratrmalar ..... 95 2.4.1.2 rgtsel Sinizm Konusunda Yurtdnda Yaplan Aratrmalar ...................... 95 2.4.2 Yurtiinde Yaplan Aratrmalar ............................................................................. 99 2.4.2.1 Alglanan rgtsel Destek Konusunda Trkiyede Yaplan Aratrmalar....... 99

iv 2.4.2.2 rgtsel Sinizm Konusunda Trkiyede Yaplan Aratrmalar ..................... 103 BLM III ............................................................................................................................. 106 YNTEM ............................................................................................................................... 106 3.1 Aratrmann Modeli .................................................................................................... 106 3.2 Evren ve rneklem ....................................................................................................... 106 3.3 Veri Toplama Arac ...................................................................................................... 107 3.3.1 Alglanan rgtsel Destek Envanteri .................................................................... 107 3.3.1.2 Alglanan rgtsel Destek Envanterine Ait Geerlik ve Gvenirlik almalar .................................................................................................................................... 109 3.3.1.2.1 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Faktr Analizi ......................... 110 3.3.1.2.1.1 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Aklayc Faktr Analizi 111 3.3.1.2.1.2 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Dorulayc Faktr Analizi ............................................................................................................................ 115 3.3.1.1.3 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Birleik Gvenirlii ................ 119 3.3.2 rgtsel Sinizm lei ......................................................................................... 121 3.3.2.1 rgtsel Sinizm leinin Ait Geerlik ve Gvenirlik almalar .............. 121 3.3.2.1.1 rgtsel Sinizm leinin Dilsel Edeerlik Analizi ............................. 122 3.3.2.1.2 rgtsel Sinizm leinin Faktr Analizi .............................................. 124 3.3.2.1.2.1 rgtsel Sinizm leinin Aklayc Faktr Analizi ..................... 124 3.3.2.1.2.2 rgtsel Sinizm leinin Dorulayc Faktr Analizi ................... 126 3.3.2.1.3 rgtsel Sinizm leinin Birleik Gvenirlii ..................................... 128 3.4 Verilerin Toplanmas .................................................................................................... 129 3.5 Verilerin Analizi ........................................................................................................... 129 3.5.1 Yapsal Eitlik Modellemesi.................................................................................. 131 BLM IV ............................................................................................................................ 135 BULGULAR VE YORUMLAR ............................................................................................ 135 4.1 Demografik zellikler .................................................................................................. 135 4.2 Alglanan rgtsel Destee likin Tanmlayc Bulgular ........................................... 136 4.2.1 Grev Dalm Boyutuna likin Tanmlayc Bulgular ....................................... 136 4.2.2 Akademik Danmanlk Boyutuna likin Tanmlayc Bulgular .......................... 138 4.2.3 Gelime Frsat Boyutuna likin Tanmlayc Bulgular ....................................... 139 4.2.4 Etkileim Boyutuna likin Tanmlayc Bulgular ................................................. 140 4.3 Demografik zelliklerin rgtsel Destek Alglar zerine Etkisi .............................. 143 4.5 rgtsel Sinizme likin Tanmlayc Bulgular ............................................................ 153 4.5.1 Bilisel Boyuta likin Tanmlayc Bulgular ............................................................ 153

v 4.5.2 Duyusal Boyuta likin Tanmlayc Bulgular ......................................................... 154 4.5.3 Davransal Boyuta likin Tanmlayc Bulgular ..................................................... 155 4.5.4 Demografik zelliklerin rgtsel Sinizm zerine Etkisi ......................................... 156 4.6 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglar ile rgtsel Sinizm Tutumlar Arasndaki liki ................................................................................................................. 165 4.6.3 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarnn rgtsel Sinizm Tutumlar zerindeki Etkisini Gsteren Yapsal Eitlik Modeli .................................................... 169 BLM V .............................................................................................................................. 173 SONULAR VE NERLER ............................................................................................... 173 5.1 Sonular ........................................................................................................................ 173 5.1.1 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin Sonular ................. 173 5.1.1.1 Grev Dalm Boyutuna likin Sonular .................................................... 173 5.1.1.2 Akademik Danmanlk Boyutuna likin Sonular ....................................... 174 5.1.1.3 Gelime Frsat Boyutuna likin Sonular ..................................................... 174 5.1.1.4 Etkileim Boyutuna likin Sonular .............................................................. 175 5.1.2 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Tutumlarna likin Grleri ............ 176 5.1.2.1 Bilisel Boyuta likin Sonular ..................................................................... 176 5.1.2.2 Duyusal Boyuta likin Sonular .................................................................. 177 5.1.2.3 Davransal Boyuta likin Sonular .............................................................. 177 5.1 rgtsel Destek Alglar ile rgtsel Sinizm Tutumlar Arasndaki likiye Ynelik Sonular .......................................................................................................................... 178 5.2 neriler ......................................................................................................................... 179 5.2.1 Uygulayclara neriler ......................................................................................... 179 5.2.2 Aratrmaclara neriler ........................................................................................ 180 KAYNAKA ......................................................................................................................... 181 EKLER ................................................................................................................................... 199 Ek 1. Taslak Form .............................................................................................................. 200 Ek 2. Veri Toplama Aralar .............................................................................................. 202 Ek 3. Akdeniz niversitesinden Alnan zin Belgesi ........................................................ 205 Ek 4. zgemi ................................................................................................................... 206

vi EKLLER LSTES ekil 2. 1 Tutum Objesi-Tutum eleri ................................................................................... 44 ekil 2. 2 Tutum Kavramnn ekli .......................................................................................... 45 ekil 2. 3 Tutum-Ortam-Davran likisi ................................................................................ 45 ekil 2. 4 Dnce Davran Sreci ......................................................................................... 46 ekil 2. 5 Beklenti Kuram Modeli ........................................................................................... 50 ekil 2. 6 Weiner (1985)n Sosyal Gdlenme Kuram Dorultusunda Gelitirilen rgtsel Sinizm Modeli .......................................................................................................................... 54 ekil 2. 7 rgtsel Deiim Sinizmini Deitirmek in Bireysel Diren Kaynaklar ............ 60 ekil 2. 8 rgtsel Deiime Kar gren Sinizmi Modeli ................................................... 61 ekil 2. 9 rgtsel Adalet ile Tutumsal ve Davransal ktlar Arasndaki likiler ............. 72 ekil 2. 10 Psikolojik Szleme hlali ...................................................................................... 75 ekil 2. 11 gren Sinizmi almalarnda Psikolojik Szleme hlali (Anderssonn Sinizm Modeli) ..................................................................................................................................... 76 ekil 2. 12 Psikolojik Szleme hlali, rgtsel Sinizm ve Dier Deikenler Arasndaki liki Modeli ............................................................................................................................. 79 ekil 3. 1 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Dorulayc Faktr Analizi Modeli ....... 118 ekil 3. 2 rgtsel Sinizm leine likin Dorulayc Faktr Analizi ............................... 127 ekil 3. 3 Taslak Yapsal Eitlik Modeli ................................................................................ 134 ekil 4. 1 Yapsal Eitlik Modeline Gre rgtsel Destek Algs ile rgtsel Sinizm Tutumu Arasndaki liki (Standart Katsaylar) ................................................................................... 170 ekil 4. 2 Yapsal Eitlik Modeline Gre rgtsel Destek Algs ile rgtsel Sinizm Tutumu Arasndaki liki (T Deerleri) ............................................................................................... 170

vii TABLOLAR LSTES Tablo 2. 1 rgtsel Sinizm Tanmlar ...................................................................................... 40 Tablo 2. 2 Bilisel, Duyusal ve Davransal Boyutlar Kapsamnda Sinizm Yaklamlarnn Karlatrlmas ........................................................................................................................ 48 Tablo 2. 3 Mesleki Sinizm ile lgili Yaplan Aratrmalar ve Mesleki Alanlar ....................... 64 Tablo 2. 4 Anderssonn Modelinde yeri zelliklerinde Yer Alan Boyutlar ve Anlamlar .. 77 Tablo 2.5 Anderssonn Modelinde Bireysel Dzeyde Yer Alan Boyutlarn Tanmlar ve rgtsel Sinizmle likileri ....................................................................................................... 77 Tablo 3. 1 Akdeniz niversitesi Aratrma Grevlisi Saylarnn Bilim Alanlarna Gre Dalmlar .............................................................................................................................. 106 Tablo 3. 2 Madde Toplam Test Korelsyonu Deerine likin Yorumlar.............................. 110 Tablo 3. 3 rneklem Byklne Gre nemli Faktr Ykleri ltleri .......................... 111 Tablo 3. 4 KMO deerlerine likin Yorumlar ....................................................................... 112 Tablo 3. 5 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Faktr Analizi ve Gvenirlik Analizi Verileri .................................................................................................................................... 114 Tablo 3. 6 Uyum ndekslerine likin ltler ....................................................................... 116 Tablo 3. 7 Alglanan rgtsel Destek Envanterine likin Uyum ndeksleri ......................... 117 Tablo 3. 8 Alglanan rgtsel Destek Maddelerinin Standardize Edilmi Lamda-x, t ve R2 Deerleri ................................................................................................................................. 119 Tablo 3. 9 Alglanan rgtsel Destek Envanterine likin Birleik Gvenirlik Analizi Sonular ................................................................................................................................. 120 Tablo 3. 10 Maddelere Gre rgtsel Sinizm lei Dilsel Edeerlik almasna likin Pearson Korelasyon Katsaylar (N=36) ................................................................................. 123 Tablo 3. 11 rgtsel Sinizm leinin Faktr Analizi ve Gvenirlik Analizi Verileri ........ 125 Tablo 3. 12 rgtsel Sinizm leine likin Uyum ndeksleri ............................................ 126 Tablo 3. 13 rgtsel Sinizm Maddelerinin Standardize Edilmi Lamda-x, t ve R2 Deerleri ................................................................................................................................................ 128 Tablo 3. 14 rgtsel Sinizm leinin Birleik Gvenirlii ................................................. 128 Tablo 4.1 Aratrmaya Katlan Aratrma Grevlilerine Ait Demografik zellikler............. 135 Tablo 4. 2 Alglanan rgtsel Destein Grev Dalm Boyutuna likin Veriler ............... 136 Tablo 4. 3 Alglanan rgtsel Destein Akademik Danmanlk Boyutuna likin Veriler .. 138 Tablo 4. 4 Alglanan rgtsel Destein Gelime Frsat Boyutuna likin Veriler ............... 139

viii Tablo 4. 5 Alglanan rgtsel Destein Etkileim Boyutuna likin Veriler......................... 140 Tablo 4. 6 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarnn Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Deerleri ....................................................................................................... 141 Tablo 4. 7 Boyutlara Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarnn Karlatrlmas ...................................................................................................................... 142 Tablo 4. 8 Cinsiyet Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin t- Testi Sonular ......................................................................................................... 143 Tablo 4. 9 Medeni Durum Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin t- Testi Sonular ........................................................................................ 143 Tablo 4. 10 Ya Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin t- Testi Sonular ......................................................................................................... 144 Tablo 4. 11 Enstit Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin ANOVA Sonular ...................................................................................................... 146 Tablo 4. 12 Hizmet Sresi Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin t- Testi Sonular ........................................................................................ 147 Tablo 4. 13 Lisansst Eitim Program Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin t- Testi Sonular ............................................................................ 148 Tablo 4. 14 Akademik Etkinlik Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin ANOVA Sonular ..................................................................................... 149 Tablo 4. 15 Aratrma Grevlisi Olmaktan Memnun Olma Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin Kruskal-Wallis Testi Sonular ............... 150 Tablo 4. 16 allan Kurumdan Ayrlmay Dnme Durumu Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin ANOVA Sonular .................................. 151 Tablo 4. 17 rgtsel Sinizmin Bilisel Boyutuna likin Veriler........................................... 153 Tablo 4. 18 rgtsel Sinizmin Duyusal Boyutuna likin Veriler ........................................ 154 Tablo 4. 19 rgtsel Sinizmin Davransal Boyutuna likin Veriler .................................... 155 Tablo 4. 20 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Tutumlarnn Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Deerleri ....................................................................................................... 155 Tablo 4. 21 Boyutlara Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Tutumlarnn Karlatrlmas ...................................................................................................................... 156 Tablo 4. 22 Cinsiyet Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin t- Testi Sonular ..................................................................................... 156 Tablo 4. 23 Medeni Durum Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin t- Testi Sonular ..................................................................................... 157

ix Tablo 4. 24 Ya Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin t- Testi Sonular ......................................................................................................... 158 Tablo 4. 25 Enstit Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin ANOVA Sonular ...................................................................................................... 159 Tablo 4. 26 Hizmet Sresi Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin t- Testi Sonular ..................................................................................... 160 Tablo 4. 27 Lisansst Eitim Program Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin t- Testi Sonular ......................................................................... 161 Tablo 4. 28 Akademik Etkinlik Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin ANOVA Sonular .................................................................................. 162 Tablo 4. 29 Aratrma Grevlisi Olmaktan Memnun Olma Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin Kruskal-Wallis Testi Sonular ............ 163 Tablo 4. 30 allan Kurumdan Ayrlmay Dnme Durumu Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin ANOVA Sonular................................ 164 Tablo 4. 31 Aratrma Grevlilerinin Grlerine likin Korelsyon Analizi Sonular...... 165 Tablo 4. 32 Aratrma Grevlilerinin Algladklar rgtsel Destek Boyutlarnn rgtsel Sinizmin Bilisel Boyutu zerindeki Etkisi ........................................................................... 166 Tablo 4. 33 Aratrma Grevlilerinin Algladklar rgtsel Destek Boyutlarnn rgtsel Sinizmin Duyusal Boyutu zerindeki Etkisi ........................................................................ 167 Tablo 4. 34 Aratrma Grevlilerinin Algladklar rgtsel Destek Boyutlarnn rgtsel Sinizmin Davransal Boyutu zerindeki Etkisi .................................................................... 168 Tablo 4. 35 Yapsal Eitlik Modeline likin Uyum ndeksleri .............................................. 170 Tablo 4. 36 Alglanan rgtsel Destek Gizil Deikenine likin X ve Balant Katsaylar ................................................................................................................................................ 171 Tablo 4. 37 rgtsel Sinizm Gizil Deikenine likin Y ve Balant Katsaylar ............ 171

ZET Bu almada aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile rgtsel sinizm tutumlar arasndaki iliki belirlenmeye allmtr. almada tarama modeli kullanlmtr. Aratrmann evrenini, 2007-2008 akademik ylnda Akdeniz niversitesi 50/d kadrosunda grev yapan 305 aratrma grevlisi oluturmakta olup; veri toplama arac tm aratrma grevlilerine iletilmi, ancak 214 aratrma grevlisine ulalabilmitir. Aratrmada blmden oluan bir veri toplama arac kullanlmtr. Birinci blmde katlmclara ait kiisel bilgilere yer verilmitir. kinci blmde aratrmac tarafndan gelitirilen Alglanan rgtsel Destek Envanteri, nc blmde ise Brandes, Dharwadkar ve Dean (1999) tarafndan gelitirilmi olan rgtsel Sinizm lei kullanlmtr. Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Cronbachs Alpha katsays r = 0,933, rgtsel Sinizm leinin ise r = 0,931 bulunmutur. Verilerin analizinde yzde, frekans, aritmetik ortalama, standart sapma, Pearson korelasyon katsays, oklu dorusal regresyon analizi, yapsal eitlik modellemesi, parametrik testlerden bamsz rneklemler iin t-testi, baml rneklemler iin t-testi, bamsz rneklemler iin tek ynl varyans analizi ile parametrik testlerin sayltlarnn karlanamamas durumunda non-parametrik testlerden Mann Whitney U ve Kruskal Wallis testleri kullanlmtr. Aratrma sonucunda, aratrma grevlilerinin rgtsel destei en yksek akademik danmanlk, en dk gelime frsat boyutunda algladklar saptanmtr. Aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlar da, en yksek bilisel, en dk ise duyusal boyutta yer almtr. Yaplan oklu regresyon analizi sonucunda, aratrma grevlilerinin rgtsel destek algladklar boyutlarn rgtsel sinizm boyutlar zerinde etkisinin olduu tespit edilmitir. Yapsal eitlik analizinde, alglanan rgtsel destek ve rgtsel sinizm arasndaki iliki gl ve anlaml bulunmu; alglanan rgtsel destein rgtsel sinizm iin nemli bir yordayc olduu sonucuna varlmtr. Anahtar Kelimeler: Aratrma Grevlisi, Alglanan rgtsel Destek, Sinizm, rgtsel Sinizm, niversite

xi SUMMARY The Relationship Between Researh Assistants Perceived Organizational Support And Organizational Cynicism The purpose of this study is to investigate the relationship between researh assistants perceived organizational support and organizational cynicism via the survey model using the data obtained from a population composed of 305 research assistants working as 50/d staff at Akdeniz University in the academic year of 2007-2008, out of whom 214 could be reached. A questionnaire, composed of three sections, was used to collect the data. In the first section, participants personal information was given. In the second section, Percieved Organizational Support instrument developed by the researcher and in the third section, Organizational Cynicism Scale developed by Brandes, Dharwadkar and Dean (1999) were used. The Cronbachs Alpha value of the Percieved Organizational Support instrument was r =0,933 whereas that of Organizational Cynicism Scale was r =0,931. Percentage, frequancy, mean, standard deviation, pearson correlation coefficient, multiple linear regression, structural equation model, t-test, one-way ANOVA for independent samples, and in case the assumptions of parametric tests were not satisfied, Mann Whitney U and Kruskal Wallis-H tests were used. This study reveals that the research assistants percieve organizational support at Academic Consultancy dimension the most and at Improvement Opportunity dimension the least. The research assistants organizational cynicism is the highest at the Cognitive and the lowest at the Affective dimension. Multiple linear regression results confirm that research assistants perceived organizational support dimensions have effects on their organizational cynicism dimensions. In the structural equation analysis, it is concluded that the relationship between perceived organizational support and organizational cynicism is strong and significant statistically while perceived organizational support is a crucial precursor of organizational cynicism.

Key Words: Researh Assistant, Perceived Organizational Support, Cynicism, Organizational Cynicism, University

xii NSZ alma hayatnda igrenlerin rgtsel destek alglar ve rgtsel sinizm tutumlar son yllarda igrenler ve akademisyenlerin dikkatini eken konular arasnda yer almaktadr. Akademik rgtlerde, alglanan rgtsel destein etkin olmas, aratrma grevlilerin rgtsel sinizm dzeylerini belirlemektedir. Aratrma grevlilerin rgtsel sinizm tutumlar bu bireylerin niversitelerin gelecekteki retim yeleri temelini oluturup oluturmayacaklarna karar verme srelerini etkileyecektir. Bylece, aratrma grevlilerinin algladklar rgtsel destek ile rgtsel sinizm tutumlar arasndaki iliki belirlenerek, bu meslek grubunda rgtsel sinizmi nleyici tedbirlerin alnmasnn salanmas ve akademik rgtlerde verimliliin artrlabilmesi dnlmektedir. Yksek lisans eitimim ve tez almam sresince engin bilgisi ve desteini hibir zaman esirgemeyen; kiilii ve liderlii ile her zaman bana rnek olan tez danmanm Sayn Prof. Dr. Mualla BLGN AKSUya sonsuz teekkrlerimi sunarm. Tezimin yrtlmesinde bilgi ve tecrbeleriyle katkda bulunan Sayn Prof. Dr. Aye KURUZMe teekkrlerimi sunarm. Tez almamn ilk planlanmasnda deerli grlerini paylaan Do. Dr. Mahmut ZDEVECOLUna ve bizleri yetitiren ve zerimizde emei olan Yrd. Do. Dr. Trkan MUSTAN AKSUya, Yrd. Do. Dr. lhan GNBAYIya, Yrd. Do. Dr. Cem Oktay GZELLERe, Yrd. Do. Dr. Kemal KAYIKIya ve Yrd. Do. Dr. Ali SABANCIya teekkrlerimi sunarm. Yksek lisans programna baladm zamandan beri sevinli ve zntl zamanlarmda hep yanmda olan, samimi grlerini paylap bana yol gsteren ve stresli zamanlarmda beni hi yalnz brakmayan sevgili arkadalarm Ar. Gr. Beysun GNER ve Ar. Gr. enol ARLAKa ayrca teekkr ederim. Tez almamn gereklemesine, grleri ile katkda bulunan Akdeniz niversitende grevli tm aratrma grevlisi arkadalarma teekkrlerimi sunarm. Beni yetitiren ve her zaman baarl olacama inanan, eitimim sresince bana sabr gsteren ve destek veren anneme, babama ve kardeime ok teekkr ederim.

Antalya, Aralk, 2009

Gamze KALAAN

1 BLM I GR

Bu blmde aratrmann problem durumu, amac, nemi, snrllklar ve tanmlarna yer verilmitir.

1.1 Problem Durumu rgtlerin amalarna ulaabilmesinde insangcnn nemli bir etkisi vardr. Bilimsel aratrmalar yoluyla bilgi reten, bu bilgiyi toplumun yararna sunan, bilgi ve teknoloji asndan kaynaklk eden akademik rgtlerde (Korkut, 2002, s.208), insangcnn nemi ok daha byk olacaktr. Bilimsel bilgi ve eitim-retim hizmetlerinin retildii yer olan akademik rgtlerde, en nemli e kukusuz retim elemanlardr. retim elemanlar rgtsel, eitsel ve bilimsel amalarn gereklemesini salamakta; birbirleriyle etkileim ve ibirlii iinde, eitim ve bilimin kalitesini belirlemede nemli rollere sahip olmaktadrlar. Akademik kadronun temel kaynan aratrma grevlileri oluturmaktadr. lkemizde, 2547 sayl Yksekretim Kanununun (TC, 1981) 33. maddesine gre, aratrma grevlileri "Yksekretim kurumlarnda yaplan aratrma, inceleme ve deneylerde yardmc olan ve yetkili organlarca verilen ilgili dier grevleri yapan retim yardmclardr." eklinde tanmlanmaktadr. Ayn kanunun 50. maddesine gre ise, lisansst retim yapan renciler, kendilerine tahsis edilebilecek burslardan yararlanabilecekleri gibi, her defasnda bir yl iin olmak zere retim yardmcl kadrolarndan birine de atanabilirler ifadesiyle aratrma grevlilii kadrosundan yararlanmaktadrlar. lgili ynetmelik ve kanunlardan da anlalaca gibi, lkemizde aratrma grevlilii kadrosu mesleki bir gvenceye sahip deildir. Aratrma grevlilii meslei ile ilgili kamuoyunda eitli yazlara rastlanmtr. Hatipolu (2009, s.83-86), aratrma grevliliinin niversiteler sistemi iindeki tanmlan sorunu ve buna bal sorunlarn tartt yazsnda; aratrma grevliliini grev tanm yaplmam, mesleki gvencesi olmayan, uzun vadeli bir bilimsel yatrmn insan kayna deil, ksa vadeli projelerin geici yardmc eleman konumuna yerletirildiini belirtmitir. Aratrma grevlilerinin ayrca, retim yelerinin internet taramalarn yapp snavlarda gzetmenlik yapmas iin kiralanm geici iiler yerine konulduunu ifade etmi; bu tutumun niversitelerin intihar olduunu vurgulamtr. Yazda aratrma grevlilerinin sorunlarna da deinilmitir. Bunlar, niversite kurullarnda oy ve temsil haklarnn olmamas; yabanc dil, bilgisayar, oda vs. almalar iin gerekli altyaplarn niversitelerde yetersiz

2 olmas; maddi kaynaklar yukardan aaya datld iin ou kez aratrma grevlilerinin yetersiz imknlardan yetersiz ekilde yararlanmas; denen maalarn yetersizlii (kitap alm, fotokopi masraf, yabanc dil renmek iin gerekli kurslara gitme, hazrlanan bilimsel yaynlar baka ehirlerdeki bilimsel toplantlarda sunmak iin); ALES (Akademik Personel ve Lisansst Eitimi Giri Snav) snav, ders ve danmanlk seimleri vb. eklinde belirtilmitir. Sonu olarak, mesleki kariyerinin balangcndaki gen bilim insanlar olarak nitelendirilen aratrma grevlilerinin, niversiter sisteminin genel sorunlarna ynelik zm araylarnn bir paras haline gelmesi ve retim elemanlarnn genel rgtlenmelerinin iinde yer almas gerektii vurgulanmtr. Ekinci (2009, s.17), retim yeleri tarafndan sa kolum olarak nitelendirilen gen ve heyecanl aratrma grevlilerinin mesleki gvencesinin olmadn belirtmi; bu durumun umutlarnn krlmasna, geleceklerinin kararmasna, zorlu eitim srelerinin ardndan isiz kalmalarna neden olduuna deinmitir. Asistanln unutulup, niversitelerin gelecei ve akademik hayatn vazgeilmez unsuru olduu gz ard edilip, Amerikanvari bir yaklamla geici srelerle istihdam edilen burslu renci stats erevesinde alglanmayan balandn belirten Mh (2009, s.15), akademik zerklik ve gelecek kaygs tamadan, bugnn retim yesi adaylarnn nitelikli ve zgr geliimi salanmadan niversitenin geleceine umutla bakmann olanakszlna vurgu yapmtr. rgtsel amalara ulamada, aratrma grevlilerinin fizyolojik, psikolojik ve toplumsal gereksinim ve beklentilerinin karlanmas ve salanmas gerekmektedir (Baaran, 1984, s.207). Bu anlamda, aratrma grevlilerinin rgtlerine ilikin hissettikleri duygu, davran ve inanlar nemlidir. Bunlarn rgtsel, eitsel ve bilimsel amalarn etkililiini, verimliliini ve kalitesini de etkileyebilecei dnlmektedir. Akademik rgtlerde zellikle bilim retilmek istendii iin, gdlenmi ve ileriyle zdelemi igrenlere gereksinim vardr. Bilimin retilmesi ve bilimin toplumun yararna dntrlmesinde, akademik rgtlerin etkili bir ekilde ynetilmesi ve rgt yelerinin ounun da, grev tanmlarndan daha fazlasn yapmaya istekli olmas gerekmektedir (Katz ve Kahn, 1977, s.378-408). Bu kapsamda, rgt alanlarnn kendilerini gvende hissetmeleri ve arkalarnda rgtn var olduunu bilmeleri (zdeveciolu, 2003a, s.113) olarak ifade edilen ve rgtlerde algsal kaynakl bir kavram olan rgtsel destek kavram n plana kmaktadr. grenler, rgtlerine kar olumlu bir tutum gelitirecek elverili bir ortamn salanmas ve rgtn desteini yan balarnda hissetmeleri sonucunda rgt tarafndan nemsendiklerini dnebilirler. Bylece, abalarnn deerlendirildiini bilerek etkili alma davranlar gsterebilir; rgtlerine olan ballklar, i doyumlar ve

3 performanslar olumlu ynde deiebilir. Sonu olarak, rgtlerinden ayrlmay

dnmeyebilir ve grevlerini yapmakta ok daha istekli davranabilirler. rgt, etkililik iin yeterli yapsal, fiziksel ve ekonomik koullara sahip olabilir. Buna karn sistemin ilemesinden sorumlu olan insanlara gerekli nem verilmez, gereksinimleri ve beklentileri dikkate alnmaz ise; o sistemin verimli almas beklenemez (Celep, 2000, s.143). rgtten yeterli destek alglayamayan igrenler, tkenmilik duygusu iine girebilir ve rgte kar olumsuz tutumlar gelitirebilirler. Bu dorultuda, bireyin rgtne ilikin olumsuz tutumu (Dean, Brandes ve Dharwadkar, 1998, s.5) anlamna gelen rgtsel sinizm kavram karmza kmaktadr. rgtsel sinizm igrenin rgtne, iine ve sonuta da kendisine ynelik inansal, duygusal ve davransal adan olumsuz deneyimler yaamasna neden olabilir. Akademik rgtlerde retim elemanlar baz olumsuz deneyimler yaamaktadrlar. le ilgili olumsuz deneyimler; akademik ykseltmelerde retim elemanna kadro verilmemesi ya da ykselmesinin engellenmesi ve yapt bilimsel almalara deer verilmemesidir. letiim ile ilgili olumsuz deneyimler; retim elemanlar arasnda iletiim kanallarnn kapal olmas, yeterince iletiim kurulmamas, konuma dilinin nezaket lleri dnda kullanlmas, bireysel grlere deer verilmemesi, bireysel kararlara sayg duyulmamas ve alma ortamnda gruplamalarn olmasdr. zellikle aratrma grevlilerinin yaadklar olumsuz deneyimlerden bazlar ise; akademik almalardan ziyade stlerinin bireysel ileriyle grevlendirilmeleri ve yaptklarnn takdir edilmek yerine eletirilmeleridir. Belirtilen bu gibi durumlar, retim elemanlarn mutsuz etmekte, rgtne ve meslektalarna gven duygularn zedelemektedir (Yaman, 2007, s.325). Bu koullar dorultusunda, aratrma grevlileri rgtlerde sinik tutumlar sergileyebilirler. rgtlerde, rgtsel destek ve rgtsel sinizm nemli kavramlardr. Aratrmalara gre; rgtnden yeterli destek alglamayan igrende performans dkl, verimsizlik, i doyumsuzluu, iten ayrlma istei gibi olumsuz sonular meydana gelmektedir. Bunun devamnda igren, rgtne kar olumsuz tutum hissetmeye balayabilir. grenin rgtnden hissettii rgtsel destek azl, istihdam edildii rgte kar olumsuz tutum sergilemesine neden olmakta; bu durum ise rgtsel sinizmi oluturmaktadr. Alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndaki ilikiyi aratrmak iin eitli almalar yaplmtr. Yaplan aratrmalara gre, alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasnda negatif bir ilikinin varolduu gzlenmitir. rgtsel sinizm, birer rgtsel kt olarak alglanan rgtsel destein sonularndan biri olarak snflandrlmtr (Brandes, 1997, s.115; Brandes ve Das, 2006, s.215; Byrne ve Hochwarter, 2007, s.62; Cole, Bruch ve

4 Vogel, 2006, s.473; James, 2005, s.71; Treadway, Hochwarter, Ferris, Kacmar, Douglas, Ammeter ve Buckley, 2004). Bu aratrmann problem cmlesi, Akademik rgtlerde grev yapan aratrma grevlilerinin, algladklar rgtsel destek ile rgtsel sinizm tutumlar arasnda bir iliki var mdr? biiminde dzenlenmitir. 1.2 Aratrmann Amac Bu aratrmann genel amac, Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler, Salk Bilimleri, Fen Bilimleri ve Gzel Sanatlar Enstitslerine bal olarak eitli faklte ve yksekokullarda 50/d kadrosunda grev yapan aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile rgtsel sinizm tutumlar arasndaki ilikiyi belirlemektir. Bu amaca ulaabilmek iin aadaki sorulara yant aranmtr: 1. Aratrma grevlilerinin algladklar rgtsel destek ne dzeydedir? 2. Aratrma grevlilerinin algladklar rgtsel destek; akademik danmanlk, gelime frsat, grev dalm ve etkileim boyutlar bakmndan farkllamakta mdr? 3. Aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar aadaki deikenlere gre farkllamakta mdr? a. Cinsiyet b. Medeni durum c. Ya d. Enstit e. Hizmet sresi f. Lisansst eitim program g. Akademik etkinlik says h. Aratrma grevlisi olmaktan memnun olma i. allan kurumdan ayrlmay dnme 4. Aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlar ne dzeydedir? 5. Aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlar; bilisel, duyusal ve davransal boyutlar bakmndan farkllamakta mdr?

5 6. Aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlar aadaki deikenlere gre farkllamakta mdr? a. Cinsiyet b. Medeni durum c. Ya d. Enstit e. Hizmet sresi f. Lisansst eitim program g. Akademik etkinlik says h. Aratrma grevlisi olmaktan memnun olma i. allan kurumdan ayrlmay dnme 7. Aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile rgtsel sinizm tutumlar arasnda bir iliki var mdr? 1.3 Aratrmann nemi Akademik rgtler, girdisi ve kts insan olan ve hizmet reten dinamik rgtlerden biridir. Bu rgtlere retim eleman yetitirmek nemli ve ncelikli bir konudur. Akademik rgtlerde yksek kalitede retim yelerine sahip olmak; ancak kaliteli gen elemanlar istihdam etmek, onlar planl bir ekilde yetitirmek ve gelitirmekle mmkndr (Korkut, 2002, s.173). lkemizde, akademik rgtlere retim yesi istihdam aratrma grevlilerinin yetitirilmesiyle planlanmaktadr. Aratrma grevlileri, yksekretim sisteminin retim yardmclar grubunda yer almakta ve retim elemanlar iinde byk bir oran oluturmaktadrlar. Aratrma grevlileri, yksekretim sistemi ierisinde gelecein hem retici hem de aratrmac kimliine sahip olacak akademisyenlerdir. Bu nedenle, retim yelerinin temelini oluturan aratrma grevlilerinin hem retici hem de aratrmac olmalar ynnde srecin en bandan itibaren yetitirilmeleri yksekretim sisteminin amalarnn yerine getirilmesinde ncelikli nem tamaktadr (Kabak, 2005, s.28-29). Akademik rgtlerde, alglanan rgtsel destein etkin olmas, aratrma grevlilerin rgtsel sinizm dzeylerini belirleyebilir. Aratrma grevlilerin rgtsel sinizm tutumlar, bu bireylerin niversitelerin gelecekteki retim yelerinin temelini oluturup oluturmayacaklarna karar verme srelerini etkileyecektir. Bylece, aratrma grevlilerinin algladklar rgtsel destek ile rgtsel sinizm tutumlar arasndaki iliki belirlenerek; bu meslek grubunda rgtsel sinizmi nleyici tedbirlerin alnmasnn salanmas ve akademik rgtlerde verimliliin artrlabilmesi dnlmektedir.

6 Trk eitim sisteminde, akademik rgtlerde grev yapan aratrma grevlilerini kapsayan bu aratrma, eitim sisteminin dier tr ve kademelerindeki eitim rgtlerinde benzer nitelikli yeni aratrmalarn yaplmasna da k tutacak ve yol gsterecektir. Alanyazn incelendiinde, aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ve rgtsel sinizm tutumlar zerine yaplm herhangi bir almaya ulalamamtr. Trkiyede her iki kavram ile ilgili alanyaznn yetersiz oluu, bu almann alandaki boluu doldurmas bakmndan nemini artrmaktadr. Ayrca bu aratrma, rgtsel sinizm ve alglanan rgtsel destek kavramlarnn nemi, rgtsel bir yap olarak akademik rgtlerdeki yeri, nedenleri ve sonular asndan kuramsal bir katk da salamay amalamaktadr. Bu nedenle almann, Akdeniz niversitesinde grev yapan aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile rgtsel sinizm tutumlar arasndaki ilikiyi incelemesi nedeniyle alanyazna nemli katk salayaca dnlmektedir. 1.4 Aratrmann Snrllklar Bu aratrmann snrllklar unlardr: 1. Bu aratrma, Akdeniz niversitesi 2007-2008 akademik ylnda Sosyal Bilimler, Salk Bilimleri Fen Bilimleri ve Gzel Sanatlar Enstitlerine bal olarak eitli faklte ve yksekokullarda 50/d kadrosunda grev yapan aratrma grevlilerinin grleri ile snrldr. 2. Bu aratrmann amac aratrma grevlilerinin algladklar rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndaki ilikiyi belirlemek olduu iin, aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlarn etkileyebilecek alglanan rgtsel destek deikeni dndaki dier deikenler aratrmann kapsam dnda tutulmutur. 3. Bu aratrmada ulalan sonular, yalnzca aratrmann evrenini oluturan Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler, Salk Bilimleri Fen Bilimleri ve Gzel Sanatlar Enstitlerine bal olarak eitli faklte ve yksekokullarda 50/d kadrosunda grev yapan aratrma grevlilerine genellenebilir. 4. Aratrma, veri toplama aracndan toplanan verilerle snrldr.

7 1.5 Aratrmann Tanmlar Bu aratrmada geen baz kavramlarn tanmlar aada verilmitir. Aratrma Grevlisi: Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler, Salk Bilimleri Fen Bilimleri ve Gzel Sanatlar Enstitlerine bal olarak eitli faklte ve yksekokullarda 50/d kadrosunda grev yapan aratrma grevlilerini kapsamaktadr. Alglanan rgtsel Destek: Aratrmac tarafndan gelitirilmi 19 maddeden oluan Alglanan rgtsel Destek Envanterini kapsamaktadr. Envanterde grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim olmak zere drt boyut yer almaktadr. rgtsel Sinizm: Brandes, Dharwadkar ve Dean (1999) tarafndan gelitirilmi 13 maddeden oluan rgtsel Sinizm leini kapsamaktadr. lekte bilisel, duyusal ve davransal olmak zere boyut yer almaktadr.

8 BLM II KAVRAMSAL EREVE

Bu blmde, alglanan rgtsel destek ve rgtsel sinizm kavramlaryla ile ilgili kuramsal bilgiler ve konuyla ilgili aratrmalarn sonular bulunmaktadr. 2.1 ALGILANAN RGTSEL DESTEK Bu alt blmde, alglanan rgtsel destek kavramnn tanmlanmasna, bu kavramn rgt alanyaznnda k noktas olan temel kuramlara ve alglanan rgtsel destein zelliklerine yer verilmitir. 2.1.1 Alglanan rgtsel Destek Kavramnn Tanmlanmas Alg, bireyleri, olaylar ve ilikileri anlama ve tanma abasdr (Gkda, 2004, s.19). Alglama da, insanlarn grme, duyma, koklama, dokunma ve tatma duyular yardmyla evrelerinden elde ettikleri bilgileri toparlayarak kendileri iin anlaml bir hale getirme srecidir. Alglama ile birey, baz evresel bilgilere kaytsz ya da isteksiz dururken; bazen de evrede ilgi duyduu hususlar semektedir. Her bireyin ilgi ve dikkatini eken evresel olay ve bilgiler farkldr. Bu farkllk, bireylerin, birbirlerinden farkl kiilik zelliklerine, ihtiyalara, gdlere, deerlere, kltrel inan sistemlerine ve deneyimlere sahip olmalarndan kaynaklanmaktadr. Alglama, srekli gerekleen bir sre olup zamanla deiebilmektedir (Eren, 2004, s.69). Alglamann davranlar zerinde etkisi vardr. Birey gnlk yaantsn srdrrken evresini deerlendirmekte, fiziksel ve sosyal olaylar kendince alglamakta ve algladklarndan da etkilenmektedir. Bir baka anlatmla, evreden etkilenmekte ve davranlarn algladklarna gre belirleyerek bakalarn etkileyen yeni davranlar retmektedir (Erdoan, 1999, s.28). Alglanan ifadesi, bireyin evresini alglamas ile ilgili bir kavramdr. rgtn birey tarafndan grn ya da rgtteki birtakm olaylarn birey tarafndan alglanmas farkllk gstermektedir. Bir bireyin olumlu olarak alglad uygulamalar, dier baz bireyler tarafndan olumsuz olarak alglanp yorumlanabilmektedir (zdeveciolu, 2003a, s.116). rgtsel destek, rgt deerlerinin igrenlerin esenliini dikkate almas ve onlarn mutluluklarn artrc nitelik tamas durumunu ifade etmektedir (Eisenberger, Huntington, Hutchison ve Sowa, 1986, s.501).

9 rgtsel destek aratrmalar, 1980lerin ortasndan itibaren gelime gstermeye balamtr. rgtsel destek, bireyin, rgtteki yelerin kendisine deer vermesi ve mutluluunu nemsemesine ynelik bir alglama tarzdr. Bu alglama tarz, igreni etkileyen politika, kural ve etkinliklerin rgtn isteiyle mi yoksa dsal etkilerle mi olduuna dayanmaktadr (Eisenberger ve dierleri, 1986, s.500). rgtsel destek, igrenin rgte salad katk sonucunda, rgtn igrene verdii destek, ballk ve ilgiye duyulan igren inancdr (Eisenberger, Fasolo ve LaMastro, 1990, s.501). rgtsel destek, alg temelli bir kavram olup bireyin, rgt tarafndan kendisine ne kadar destek verildiini hissetmesi ve dnmesi anlamna da gelmektedir (Yoshimura, 2003, s.10). Alglanan rgtsel destek, d basklardan ziyade (sendikal anlamalar, devletin salk ve gvenlik ynetmelikleri gibi) rgtn gnll almalar sonucunda elde ettikleri inanlar ile olumaktadr. rgtsel dller ve uygun i koullar (cret, ite ykselme, bir ii mmkn olduunca ekici grnr yapma ve rgtsel politikalar zerindeki etki), alglanan rgtsel destee katkda bulunmaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.698). Alglanan rgtsel destek, igrenin rgtyle yapm olduu psikolojik szlemedir (Aselage ve Eisenberger, 2003, s.491). Eiseneberger, Aselage, Sucharski ve Jones (2004, s.210), ynetici ve igren arasnda performans-dl beklentilerinin karlkl olmas durumunda rgtsel destek algsnn oluacan ne srmektedirler. Alglanan rgtsel destek, igren ve rgt arasndaki ilikinin kalitesini yanstmaktadr. Bu ilikinin kalitesi, bireyin, rgt igrenlerin katklarna deer veren ve igrenlerin iyiliini dnen bir rgt olarak grmesi ile ilgilidir (Yrr, 2005, s.96). Alglanan rgtsel destek, igrenlerin rgtlerine ballklarn, rgtn igrenlerin katklarna deer vermesi ve huzurlaryla ilgilenmelerini kapsayan evrensel inanlar belirttii iin nemlidir (Zagenczyk, 2001, s.13). Kraimer ve Wayne (2004, s.210-218) alglanan rgtsel destek kavramn boyutta snflandrmlardr. Bu boyutlar; uyum salama rgtsel destek algs, kariyer rgtsel destek algs ve maddi rgtsel destek algs eklinde belirtmilerdir: 1. Uyum salama rgtsel destek algs: transferi sonucunda igrenin iine uyum salamas iin, rgtn gsterdii ilgi olarak tanmlanmtr. Bu dorultuda, uyum salama rgtsel destek algs, rgt politikalar ve uygulamalar ierisinde gerekletii gzlenmektedir. Bu destek ile birlikte, yabanc bir lkeye ya da rgtlerine uyum salamak ve eylemsel gei yapmak kolaylamaktadr. Black ve dierleri (1991) ile Guzzo, Noonan ve Elron (1994)na gre uyum salama destei; kltrleraras renme, memleketine geri gnderme yardm, igren ve igrenin ailesiyle ilgilenme ve dil yardm gibi uygulamalar kapsamaktadr.

10 2. Kariyer rgtsel destek algs: grenlerin kariyer ihtiyalar ile ilgili rgtn gsterdii ilgi olarak tanmlanmtr. Kariyer rgtsel destek algsnda, uyum salama rgtsel destek algsnda olduu gibi rgt politikalar ve uygulamalar ierisinde gelimektedir. Bu destek algs ile yabanc igrenler, yabanc bir lkedeyken kariyer gelitirme frsatlarn almaya devam etmektedirler. Ayrca kariyer rgtsel destek algs uygulamalar, uzun dnemli kariyer planlamalarn, kariyere ynelik performans tahminleri ve yabanc bir grevde igren bir danman kapsamaktadr. Dolaysyla igrenler, rgtsel destee nemli katklar salamaktadrlar. 3. Maddi rgtsel destek algs: grenlerin maddi-finansal ihtiyalar ile ilgili rgtn gsterdii ilgi, rekabet ve grev yararyla ilgili igrenlerinin katklarnn dllendirilmesi olarak tanmlanmtr. Guzzo ve dierleri (1994)ne gre mali destein geliimi, finansal tevikler, dller vb. rgtsel politikalar ile gelimektedir. 2.1.2 Alglanan rgtsel Destein Kuramsal Temelleri Alglanan rgtsel destein kuramsal temellerini sosyal deiim kuram, karlkl iliki kuram, rgtsel destek kuram, lider-ye deiimi kuram ve erg kuram oluturmaktadr. 2.1.2.1 Sosyal Deiim Kuram Sosyal deiim kuram, alglanan rgtsel destek ile ilgili aratrmalarn kuramsal temellerini oluturmaktadr (Moideenkutty, Blau, Kumar ve Nalakath, 2001, s.615). Bu kuram dorultusunda, alglanan rgtsel destek kavram rgt ve igrenler arasndaki ilikinin dei-tokuu olarak aklanmaktadr (Liu, 2004, s.1). Bu kuram, 1964 ylnda Blau tarafndan gelitirilmitir. Blau (1964)ya gre, sosyal deiim ilikileri, igrenler arasndaki karlkl destein deiimidir. grenler, rgtlerine girerken sosyal deiim kuramn kabul ederek girmektedirler. Yneticiler ve igrenler arasndaki sosyal deiim ilikisi, yneticilerin igrenlerine uygun i koullar salamasyla meydana gelmektedir. grenler rgtlerine sadk olarak, rgtleri iin emek harcayarak ve aba gstererek; yneticiler de igrenlerini bunun karlnda dllendirerek kaynak salamaktadrlar. Karlkl kaynan dei-tokuu sonucunda sosyal deiim ilikileri olumaktadr (Zagenczyk, 2001, s.10). Blau (1964)ya gre; sosyal deiim kuramnn temel nermesi, maddi dllerden ok, sreklilii olan karlkl gven ve ekimi salayacak ilikiler oluturmaktr. Bu sosyal hareketler, hem maddi yarar hem de psikolojik dlleri bir araya getirmektedir. Psikolojik dller stat, sadakat ve onaylanma davranlardr. Hem sosyal deiim kuram hem de karlkl iliki norm kuramnn merkezini, belirlenmemi

11 ykmllkler dncesi oluturmaktadr. Bir rgt dierleri iin bir iyilik yaparsa, buna karlk gelecekte baz beklentileri olmaktadr. Dolaysyla, rgt-igren arasndaki deiim ilikisi son derece nemlidir (Jawahar ve Hemmasi, 2006, s.645). Organ, Podsakoff ve MacKenzie (2005)ye gre; bir taraf dier tarafa (ynetici igrenlerine ya da igrenler yneticilerine) bir kaynak saladnda, dier tarafn da bu kaynaa ayn ekilde karlk vermesi beklenmektedir. Thibaut ve Kelley (1959)e gre sosyal deiim kuram gereince, bireyler dierleriyle, arzuladklar somut kaynaklara ulamak amacyla ibirlii yapmaktadrlar (Tyler, 1999, s.202). Burada konu olan dierleri, bireyler, gruplar, yneticiler ya da rgtler olabilir. Yneticiler ve igrenler arasndaki sosyal deiim, igrenleri grevlerinde daha aktif ve yaratc olmaya, daha fazla sorumluluk almaya ve i iin daha fazla zaman ve enerji harcamaya ynlendirmektedir (ba, 2000, s.14-15). Shore ve Shore (1995)a gre sosyal deiim ilikisinin gl olmas, rgtn igrenine iyi davranmaya devam edecei anlamn tadndan, rgt igrenine kariyer gelecei konusunda yksek inan salamaktadr (Mimarolu, 2008, s.38). grenlerin lehine olan rgtsel etkinliklerin rgt tarafndan gnll olarak gerekletirilme inanc, alglanan rgtsel destei olumlu ynde etkilemektedir (Akaln, 2006, s.12). Sosyal deiim kuramnn baz zellikleri vardr. Bunlar yle belirtilebilir (Grbz, 2006, s.52): Taraflarn birbirlerine sunduklar karln zamanlamas ve nitelii gnlllk esasna dayanmaktadr. Gnll olarak uygulanan davranlar zorunlu olarak yaplan davranlar deildir. Dei-toku sonucunda taraflarn elde edecei kazanmlar iin pazarlk yaplmaz. Bireylerin takdirine braklr. Elde edilen kazanlar ekonomik kaynaklarla (para) ile ifade edilmemektedir. Gelecekte nitelii belirlenmemi ykmllkler oluturmaktadr. Sosyal deiimden elde edilen sonular, karlkl gven ve arkadaln birer gstergesidir. 2.1.2.2 Karlkl liki Norm Kuram Alglanan rgtsel destein kuramsal temelini oluturan bir baka kuram ise, karlkl iliki norm kuramdr. Gouldner (1960) tarafndan ileri srlen karlkl iliki norm kuram (The Norm of Reciprocity), sosyal deiim kuramnda olduu gibi, bireylerin saladklar yararlara karlk olumlu davran gstermesi temeline dayanmaktadr. Karlkl iliki norm kuramnn sz konusu olabilmesi iin, ncelikle bireylerin kendilerine yardm edenlere

12 yardm etmeleri ve onlara zarar vermemeleri gerekmektedir (Gouldner, 1960, s.171-173). i-iveren arasndaki iliki de vurgulanmaktadr (Lui, 2004, s.13). Bu kuram, evrensel (genel) bir zellie sahiptir. Ancak karlalan durumun artlarna, bireylerin karakter zelliine ve normun sonularna verilen deere gre deiebilmektedir. Bireye yaplan bir yardm sonucunda elde edilen kazancn deeri, bireyin o an bu yardma ne kadar ihtiyac olduuna baldr. Ayn ekilde, bireye yardm salayan vericinin kaynaklar ve vericinin gdleri, karlkl iliki norm kuramn etkilemektedir (Gouldner, 1960, s.173). Sonu itibariyle, bireyler kendilerine yardm edene bir ekilde yardmla karlk vermektedirler. Moorman, Blakely ve Niehoff (1998)a gre alma ortamnda igrenler, yneticilerden algladklar eit ve adil davranlar ve tutumlar gereince karlk verme ihtiyac hissetmektedirler (Grbz, 2006, s.53-54). grenler, rgtlerinde uygun davranlar grdklerinde algladklar rgtsel destein dzeyi ykselmektedir. Alglanan rgtsel destek dzeyinin yksek dzeyde olmas, igrenlere bir zorunluluk hissi oluturmaktadr. Bylece, rgtn yararlar ile ilgilenirler ve rgt amalarnn baarya ulamas iin katkda bulunurlar (Lui, 2004, s.13). 2.1.2.3 rgtsel Destek Kuram rgtsel destek kuram, igrenlerin sosyal-duygusal ihtiyalarnn karlanmas ve gsterdikleri stn abalarn deerlendirilmesi; abalar sonucunda rgte verdikleri katklar sonucunda igrenlerin mutluluklarna nem verilmesi ve igrenlerin katlmlarna ve ilgilerine deer verilmesi inancn ifade etmektedir (Eisenberger ve dierleri, 1986, s.500). Bu kuram, zellikle igrenlerin rgt tarafndan deerlerinin anlalmasn vurgulamaktadr (Eisenberger, Aselage, Sucharski ve Jones, 2004, s. 207). rgtsel destekkuram, alglanan rgtsel destein sonular ve nedenleri hakknda ak ve test edilebilir tahminlerde bulunmaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.699). rgtsel destek kuramna gre, bireyler rgtn amalarna ulamak iin rgte karlk verme zorunluluunu hissetmektedirler. grenler, zerlerinde bask hissettiklerinde ya da algladklar rgtsel destek dzeyi yksek olduunda, davranlar ve tutumlar zerinde olumlu bir etki meydana gelebilir. Bylece igrenler, rgtn kendisine vermi olduu katknn karln verebilirler. rnein, igrenlerde etkili alma davran meydana gelebilir (Eisenberg, Cummings, Armeli ve Lynch, 1997, s.813; Liu, 2004, s.6). Sonu olarak, igrenlerde alglanan rgtsel destek, somut bir ekhhaailde igrenlerin davranlarnda gzlenebilmektedir. grenler rgte insani zellikler ve nitelikler yklemek eilimindedirler. Ksaca igrenlerin rgt kiiselletirdikleri varsaylmaktadr Alglanan rgtsel destein geliimi

13 bu zelliklerin pekitirilmesiyle olumakta ve bymektedir. Levinson (1965)a gre, rgtn kiiselletirmesi u ekilde meydana gelmektedir (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.698; Zagenczyk, 2001, s.9): rgtn yasas, ahlak ve maddi sorumluluu: rgt oluturan temsilcilerinin almalarna katkda bulunarak rgt kiiselletirilebilir. rgtsel politikalar, normlar ve rgt kltr: grenlerin rol davrann belirlemek ve devamll salamak iin rgtsel politikalar, normlar ve kltr deerlendirilmektedir. G etkisi: rgt temsilcilerinin, igrenler zerinde gstermi olduu g ile olumaktadr. 2.1.2.4 Lider-ye Deiimi Kuram Scandura, Graen ve Novak (1986)a gre lider-ye deiimi kuram, ynetici ve ast arasndaki ilikinin ve etkileimin kalitesini ifade etmektedir. Ynetici, sklkla dllerin datcs ya da kayna olduu; maa art ve kiisel geliim olanaklar gibi durumlarda yardmc olduu iin rgt ayakta tutan bir kolon gibi grlmektedir. Alglanan rgtsel destek, igren ve rgt arasndaki deiimi etkilediinde; lider-ye deiimi de igren ve yneticisi arasndaki ilikiyi etkilemektedir. Buna ilaveten, yneticiler rgt temsilcileri olduklar iin, ynetici ve igren arasnda meydana gelen deiim igrenlerin alglad rgtsel destei etkilemektedir (Silbert, 2005, s.7). Liden ve dierlerine (1997) gre lider-ye deiim kuramnda, ynetici-igren arasndaki pozitif etkileim, etkileim iinde olan iki taraf arasnda yapc i ilikilerine katkda bulunmaktadr. Bunun nedeni yneticilerin nemli bir bilgi kayna olmasdr (Eisenberger ve dierleri, 2004, s.211). 2.1.2.5 Erg Kuram Clayton Alderfer tarafndan ortaya konulan bu kurama gre; ihtiyalar n plandadr. htiyalar varolma, balanma ve gelime olmak zere boyutta ele alnmaktadr. Var olma, bireyin alk susuzluk, fiziki ve gvenlik gibi fizyolojik ihtiyalarn salamaktr. Balanma ise, bireyin kendisi iin nemli olan dier bireylerle ilikide bulunma isteidir. Bireyler bu ihtiyalarn karlayabilmek iin duygu ve dncelerini baka bireylerle paylamaktadrlar. Gelime boyutunda ise, birey evresine ya da kendisine yaratc ve retici etkiler oluturmak, yeteneklerini kullanmak ve yeni yeteneklerini gelitirmek istemektedir (Torlak, 2008, s.248249).

14 Erg kuram, lider-ye deiimi ve alglanan rgtsel destek arasndaki pozitif ilikiyi dengede tutmaktadr. Erg kuramna gre, bireyler arasndaki ilikinin kalitesi rgtler tarafndan kurulmakta ve igrenlerin ihtiyalarn karlamak iin aba gsterilmektedir. Bylece, rgt tarafndan salanan destein deerlendirilmesinde igrenler, yneticileriyle olan i ilikilerini dikkate almakta ve gz nnde bulundurmaktadr. Eer igrenin lideriyle ilikisi yksek kalitede deiim gsterirse; rgt, igrenine iiyle ilgili memnun edici katkda bulunmaktadr. Bylece igren, rgtn kendi mutluluunu nemsediini dnmektedir (Liu, 2004, s.23). 2.1.3 Alglanan rgtsel Destein zellikleri Alglanan rgtsel destein zellikleri, bu kavram oluturan kuramsal temeller dorultusunda farkl aratrmaclar tarafndan u ekilde belirtilmitir (Eisenbereger ve dierleri, 2004, s.211; Laschinger, Purdy, Cho ve Almost, 2006, s. 21; Rhodes ve Eisenberger, 2002, s.699). 1. rgt, igrenlerinin mutluluunu nemsemektedir. grenlerin mutluluunun nemseyerek rgtsel ama ve hedeflere ulalmada yardmc olmaktadr rgt, igrenlerin sosyo-duygusal ihtiyalarn karlamaktadr. grenlerin rgtsel destei alglayabilmeleri iin, sayg, onaylanma ve insancl davran gibi sosyoduygusal ihtiyalarnn karlanmas gerekmektedir. 2. Alglanan rgtsel destek igrenlerin inanlarn glendirmektedir. 3. rgt, igrenlerin katklarna deer vermektedir. grenlerin katklarna deer verilmesiyle birlikte igrenlerin rgtsel ballklar artmakta, performans ve rgte sadakat dzeyleri ykselmektedir. 4. Yneticiden gelen destek, igren ve rgt arasnda uyumlu bir iliki olumasn salamaktadr. 5. grenlere frsat ve bilgi verildii takdirde, igrenlerin algladklar rgtsel destek artmaktadr. 2.1.4 Ynetim Alanyaznnda rgtsel Destein Geliimi grenlerin rgtleri tarafndan maddi ve manevi kaynaklarla desteklenmeleri nemli bir unsurdur. Taylor tarafndan 1900l yllarn balarnda yrtlen ilk aratrmalar, zellikle igrenlere salanan maddi kaynaklar ve faydalar zerinde odaklanmtr (Zagenczyk, 2001, s.8).

15 1920li yllarn banda ise, Amerika ve Avrupada, ynetimde insan ilikilerini inceleyen almalar artmaya balanmtr. Bu dorultuda, igreni ve ynetimde insan ilikilerini incelemeyi amalayan dernekler kurulmutur. 1924-1936 yllarnda Mayo tarafndan yrtlen Hawthorne aratrmalar ile birlikte insan ilikilerinin nemi vurgulanm ve manevi destek kayna n plana kmaya balanmtr. Bylece, Hawthorne aratrmalar 1950den sonra da rgtsel Davran Biliminin domasna yol aacak nsan likileri Akmn balatmtr (Baaran, 2004, s.51-52). Hawthorne aratrmalar, rgtlerin igrenler iin nemli bir manevi kaynak olduunu gstermitir. Bu aratrmalarn sonular, i molas ve ksa vakit salanan igrenlerin, bu tr yardm salanmayan igrenlere gre rgtlerine ilikin tutumlar daha olumlu ve verimlilikleri daha yksek olduunu gstermitir. Aratrmaclar, Hawthorne aratrmalarnda uygulanan deneylerin sonularn daha iyi anlayabilmek iin yneticiler tarafndan grme yaplan ve igrenlerin katld programlar tasarlamlardr. Aratrmalar sonucunda artc sonular ortaya kmtr. Grme yaplan igrenler yaplmayanlara gre ilerine kar daha olumlu tutum sergilemilerdir. Grme yaplan igrenler, bu durumu altklar rgtn onlarla ilgilendii ve nemsendiinin bir kant eklinde tanmlamlardr. rgt, igrenlerle ilgilenerek ve onlara alma aralar gibi hoa giden uygulamalar salayarak igrenlerine kendilerini deerli hissettirmektedir. Bylece igrenlerini deerli hissettiren rgt, igrenlerin verimliliklerinin daha yksek dzeyde olduu ve daha olumlu tutumlara sahip olduu ileri srlmektedir (Zagenczyk, 2001, s.89). Mayo (1941), Hawthorne aratrmalarnn bulgularn manevi destei tartarak yaymtr. rgtler, igrenlere toplumsal deiikliklerin (1940larda gerekleen toplu sanayileme gibi) stesinden gelebilmeleri iin yardmc olmaktadr. Bireyler, belirli bir grevi ya da ii yerine getirdikleri kk bir yerleim alannda (ky, kasaba gibi) yaamaktansa, saygsn ve kimliini kaybedecei byk ehirlere tanmay tercih etmektedirler. Bu durum ncelikle igrenlerin ilerinden kaynaklanmaktadr. Kimliini kaybetmemek iin igrenler rgtleriyle btnlemeli, rgtlerinden destek ve sayg grmeli ve kimlikleriyle btnletirmelidirler (Zagenczyk, 2001, s.9). zetle, grup oluturma, grupta arkadalk ve sevgi balarnn gl olmas, rgt sahibi ve ynetici davranlarnn olumlu ynde deiim gstermesi, igrenler zerinde rgtn ve yneticilerini benimseme duygusu yaratmas, alma ortamnn atmosferini deitirmekte ve srekli verimlilik artnn ortaya kmasna neden olmaktadr (Eren, 2004, s.21). Levinson (1965), 1960lardaki corafi ve sosyal hareketlilik iindeki deiikliklerle uraan igrenler iin rgtsel destein nemli olduunu iddia etmitir. Bireyler arkadalarndan ya da ailelerinden uzaklatklar zaman, nemli destek ve deer kaynaklarn

16 kaybetmektedirler. Levinson (1965), igrenlerin, rgtlerine insani zellikler ve kiilik yklediini belirtmitir. Bylece, rgt temsil eden bireylerin eylemleri, rgtn amacna mal edilmektedir. Bu durumun nedenleri yle sralanabilir: (1) rgtler yasal, ekonomik ve ahlaki olarak temsilcilerinin eylemlerinden sorumludur. (2) rgtsel rnekler, gelenekler, politikalar ve kurallarn devamlln salar ve rgtsel temsilcilerin rol davranlarn belirler. (3) rgt, temsilcileri yoluyla bireysel igrenler zerinde aba sarf eder. Levinsonun almas, igren-rgt arasndaki ilikinin gerekesini ve kapsamn aklamtr. rgtler, global pazarda avantaj kazanmak iin gittike retken igrenleri gelitirmektir. rgtler igrenleri elinde tutmakla ilgilendikleri iin, igren-rgt ilikisinin nemi 1970 ve 1980lerin i evresinde bymeye devam etmektedir (Zagenczyk, 2001, s.10). 2.1.5 Alglanan rgtsel Destei Etkileyen Faktrler Yaplan aratrmalar sonucunda alglanan rgtsel destei etkileyen faktrler kiisel, kiilik ve rgtsel olmak zere balk altnda toplanlmtr. Alglanan rgtsel destei etkileyen faktrler u ekilde belirtilmitir (Eisenberger ve dierleri, 2004; Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.701; Laschinger ve dierleri, 2006, s.22; Lui, 2004; Seluk, 2003; Zagenczyk, 2001): rgtsel adalet Ynetici destei rgtsel dller (Ykselme, cret) Otonomi Kiisel geliim olanaklar koullar Rol atmas yknn fazla olmas rgt bykl Olumlu ruh hali nsan kaynaklar uygulamalar gvencesi Rol belirsizlii Olumsuz ruh hali Vicdanllk

17 2.1.5.1 Alglanan rgtsel Destei Etkileyen Kiisel Faktrler Alglanan rgtsel destei etkileyen kiisel faktrler ilgili alanyazn incelendiinde; ya, cinsiyet, eitim dzeyi ve hizmet sresi olarak tespit edilmitir (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.701; Seluk, 2003, s.8-10). almalarda zellikle kiisel zelliklerin kontrol deikeni olarak kullanld gzlenmitir. 2.1.5.1.1 Ya Bireyler, sahip olduklar ya gruplarna gre farkl isteklere, dncelere, bak alarna ve ihtiyalara sahiptirler. rnein, i hayatna yeni balam bir gencin alma hayatna ilikin bak as ile 45 yandaki bir igrenin bak as olduka farkldr (Gner, 2007, s.34). Dk bir maala yeni bir ie balamak ya da hastalk nedeniyle uzun bir sre iine devam edememek yal ya da ie yeni balam bir igren tarafndan farkl alglanabilir (Hellman, Fuqua ve Worley, 2006, s.638-639). Bu dorultuda, ya ile alglanan rgtsel destek arasnda iliki aranmtr. Yaplan aratrmalarda, alglanan rgtsel destek ile yan ilikisi ak ve net ekilde ortaya konamamtr. Baz aratrmalar ya ilerledike rgtsel destek dzeyinin arttn (Bhanthumnavin, 2001, s.257; Hellman ve dierleri, 2006, s.638-639; Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.708; Seluk, 2003, s.61; Tansky ve Cohen, 2001, s.293; Yoon ve Lim, 1999, s.936; Yoon ve Thye, 1998, s.306), bazlar ise rgtsel destek dzeyinin azaldn (Currie ve Dollery, 2005, s.14; Currie ve Dollery, 2006, s.747; Yoshimura, 2003, s.48; Welchans, 1995, s.102) gstermitir. Tansky ve Cohen (2001, s.293) aratrmalarnda, hastanede alan 262 st dzey ve orta dzey yneticilerin algladklar rgtsel destek, igren geliimi ve rgtsel ballklar arasndaki ilikiyi incelemilerdir. Aratrmann bulgularna gre; alglanan rgtsel destek ile ya arasnda pozitif bir iliki bulunmutur. Yoon ve Lim (1999, s.936) ise, Korede erkek ve yal igrenlerin kadn ve daha gen igrenlere gre rgtsel destei daha ok algladn ifade etmitir. Bunun, Kore kltrnn zelliinden kaynakkandn belirtmitir. Seluk (2003, s.61) da, ya arttka igren ile rgt arasnda sosyal balarn kurulduunu ve zamanla glendiini, buna bal olarak rgtn bireye daha ok ilgi ve destek gsterdiini vurgulamtr. Ayrca, igrenlerin yalar ilerledike rgtte daha st statlere ykselmeleri ve yaptklar ite inisiyatif sahibi olmalar ile birlikte, rgtsel destek dzeyinin de ykselebileceini belirtmitir. Yoshimura (2003, s.63) aratrmasnda, yal igrenlerin gen igrenlere gre algladklar rgtsel destek dzeyinin daha dk olduunu belirtmitir. Yani igrenlerin yalar artka alglanan rgtsel destek dzeyleri azalmaktadr. Asad ve Khan (2003) aratrmalarnda, alglanan rgtsel destek ve bireysel yaratcln i stresi ve

18 tkenmilik zerindeki etkisini incelemilerdir. rneklemi, zel irket ve zel bankalar iin bireysel alan 70 igren oluturmaktadr. Aratrmann bulgularndan birisi de, alglanan rgtsel destek ile ya arasnda herhangibir ilikinin olmamasdr.

2.1.5.1.2 Cinsiyet Cinsiyet ile alglanan rgtsel destek arasnda iliki bulunmakla birlikte bu konuda yaplan almalar seyrektir (Yoshimura, 2003, s.12). eitli aratrmalar incelendiinde, alglanan rgtsel destek dzeyi, erkek igrenlerde daha yksek bulunmutur (Amason ve Allen, 1999, s.956; Johlke, Stamper ve Shoemaker, 2002, s.116; Yoon ve Thye, 1998, s.306; Yoon ve Lim, 1999, s.936; Welchans, 1995, s.135). Kadn igrenler rgtlerinde cinsiyet ayrmcln hissederlerse, daha dk dzeyde rgtsel destek alglamaktadrlar (Amason ve Allen, 1999, s.956). Amason ve Allen (1999) aratrmalarnda, cinsiyet deikenini, alglanan rgtsel destek ile meslekta iletiimi arasndaki ilikide ara deiken olarak ele almlardr. Aratrma bulgularna gre; kadn igrenler meslektalarnn iletiim becerilerinin kalitesini dikkate almamaktadrlar. Dolaysyla rgtsel destek alglar farkllamamaktadr. Yalnz, erkek igrenlerin iletiim ilikileri kadn igrenlere gre daha olumludur. Bundan dolay erkek igrenlerin algladklar rgtsel destek dzeyleri daha yksektir. alma evreleri gvenilir ve meslekta ilikileri destekleyici olarak nitelendirildiinde, erkek igrenler kadnlara gre rgtlerinin deerlerini daha ok hissetmekte ve onlarla ilgilenmektedirler. Johlke ve dierleri (2002, s.116-128), kadn igrenlerin erkek igrenlere gre algladklar rgtsel destek dzeyinin dk olduunu gzlemilerdir. Bu durum, kadn igrenlerin rgtlerinden daha az destek alglamalar ve rgtsel destek deneyimini az yaam olmalarndan kaynakland biiminde yorumlanmtr. Ayrca birok rgtte, erkek igren oran kadn igrenlere gre daha fazla olduu belirtilmitir. Sonu olarak, kadn igrenler rgtlerinin erkek igrenlerine daha fazla deer verdiini algladklarn vurgulamlardr. Yoon ve Lim (1999, s.936) aratrmalarnda, Kore kltrnde kadnlara daha az deer verildii; bu nedenle erkek igrenlerin rgtsel destei daha ok algladklarn belirtmilerdir. Baz aratrmalarda da, kadn igrenler ile alglanan rgtsel destek arasnda anlaml ilikiler bulunmutur. Ancak, bu ilikilerin genellikle dk (Currie ve Dollery, 2005, s.14; Currie ve Dollery, 2006, s.747; Lambert, 2000, s.810; Loi, Hang-Yue ve Foley, 2006, s.111) ve orta (Aryee, 1994, s.320) dzeyde olduu gzlenmitir. Fuller, Hester, Barnett, Frey ve Relyea (2006, s.337), 325 niversite eleman zerinde gerekletirdii ve alglanan rgtsel destek ile alglanan dsal itibar arasndaki ilikiyi inceledii almalarnda, cinsiyet ile alglanan rgtsel destek arasnda herhangibir iliki

19 olmadn belirtmilerdir. Alanyaznda Fuller ve dierlerinin (2006) bulgusuyla paralel baz almalar da yer almaktadr (Tansky ve Cohen, 2001, s.293; Yoku, 2006, s.59). Ayrca Foley, Hang-Yue ve Lui (2005, s.247), alglanan rgtsel destek ile cinsiyetin i stresi ve iaile atmas zerindeki etkisini incelemiler ve almay 877 Hong-Konglu inli igrenler zerinde gerekletirmilerdir. Aratrmann bulgusuna gre; cinsiyet ve medeni durumun alglanan rgtsel destek zerinde herhangi bir etkisi yoktur. 2.1.5.1.3 Eitim Dzeyi Rhoades ve Eisenberger (2002, s.708) tarafndan yaplan meta-analiz almas, eitim dzeyi ile alglanan rgtsel destek arasnda pozitif bir iliki olduunu gstermitir. Eitimli igrenler, rgtsel destei daha yksek dzeyde alglamaktadrlar (Seluk, 2003, s.62; Tansky ve Cohen, 2001, s.293; Yoon ve Lim, 1999, s.933). Seluk (2003, s.62) aratrmasnda, igrenlerin kiisel geliim destek alglarnn eitim dzeyi deikeninden etkilendii sonucuna ulamtr. Bunun nedenini, rgtn niversite mezunu igrenlerine st dzey pozisyonlara terfi etmek iin daha ok ncelik, frsat ve kiisel geliim destei vermesi ile aklamtr. Belirtilen almalara istisna olarak Akaln (2006, s.86-105), lise mezunu olan igrenlerin, niversite mezunu olanlara gre algladklar rgtsel destek dzeyinin daha yksek olduunu belirtmitir. Bunu, eitim dzeyi ykseldike beklentilerin de artaca biiminde yorumlamtr. Bunun nedenini de, eitim dzeyinin bireyin hayat grn, alglarn, z-deerlerini etkileyen bir zellik olarak nitelendirmitir. Fuller ve dierleri (2006, s.337) ise, alglanan rgtsel destek ile eitim dzeyi arasnda anlaml bir iliki bulamamlardr. 2.1.5.1.4 Hizmet Sresi Hizmet sresi ile alglanan rgtsel destek arasnda pozitif bir iliki vardr (Eisenberger, Rhoades ve Cameron, 1999, s.1034; Harris, 1995, s.128; Seluk, 2003, s.62; Yoon ve Lim, 1999, s.928; Wayne, Shore ve Liden, 1997, s.102; Welchans, 1995, s.129; Zagenczyk, 2001, s.79). Hizmet sreleri fazla olan igrenlerin alglanan rgtsel destek dzeyleri, hizmet sreleri daha dk olan igrenlere gre daha yksektir. Bunun nedeni, igrenlerin rgtlerinden memnun olmalar ve dolaysyla ilerin ayrlmak istememeleri eklinde belirtilmitir (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.707-708). Seluk (2003, s.62) ise, bireylerin rgtte belirli bir sre altktan sonra yneticilik gibi statlere hazrlandklarn; dolaysyla eitim, dnt ve ilgi gibi konularda daha ok desteklendiklerini ve rgt ile igren arasnda sosyal balarn kurulduunu ileri srmtr. kinci bir neden olarak, hizmet

20 sresi fazla olan igrenlere ilerle ilgili kararlar alnrken daha ok gvenildii ve onlarn ilerinde daha zerk olduklar gsterilmitir. Baz aratrmalarda, hizmet sresi ile alglanan rgtsel destek arasndaki ilikinin negatif olduu belirtilmitir (Akaln, 2006, s.92; Currie ve Dollery, 2005, s.14; Currie ve Dollery, 2006, s.747; Fuller ve dierleri, 2006, s.337; Loi ve dierleri, 2006, s.111; Stinglhamber ve Vandenbergher, 2003, s.261; Yoshimura, 2003, s.64). likinin negatif olmas balangta, rgtn de igrenlerin de birbirlerine kar daha desteki, hogrl ve iyi niyetli iken; zamanla toplumsal dzende olduu gibi karlkl atmalarn ve memnuniyetsizliklerin araya girmesiyle ilikilendirilmitir (Akaln, 2006, s.106). Yoshimura (2003) mhendislik firmasnda alan 2838 igren zerinde gerekletirdii aratrmada; alglanan rgtsel destek, ynetim ile ilgili iletiim, duygusal ballk ve iten ayrlma niyeti arasndaki ilikileri incelemitir. Alglanan rgtsel destek ile hizmet sresi arasnda negatif bir ilikinin var olmas aratrmann bulgularndan birisidir. Stinglhamber ve Vandenbergher (2003) ise alglanan rgtsel destek ile duygusal ballk arasndaki ilikiyi inceledii almasn eitli meslek gruplar dhil 238 igrene uygulamtr. Aratrmann bugusu, Yoshimura (2003)nn almasn destekler niteliktedir. Currie ve Dollery (2005) ve Currie ve Dollery (2005) 116 Avustrulyal polis memurunun algladklar rgtsek destek ve rgtsel ballk arasndaki ilikiyi inceledikleri almasnda, hizmet sresiyle alglanan rgtsel destek arasndaki ilikiyi negatif bulmulardr. Loi ve dierleri (2006) benzer bulgular elde ettikleri almalarn, 514 hukuk igrenleri zerinde gerekletirmilerdir. Aratrma ile; igrenlerin adalet alglar, alglanan rgtsel destek, rgtsel destek ve iten ayrlma niyeti arasndaki ilikilerin incelenmesi amalanmtr. Asad ve Khan (2003, s.144) almalarnda da, alglanan rgtsel destek ile hizmet sresi arasnda bir ilikiye ulalamamtr. Welchans (1995, s.129) da almasnda, zamannn birounu ofiste harcayan bir igren, iini evinden takip eden ya da ofisinde daha az vakit geiren bir igrene gre rgtsel destei daha yksek dzeyde alglamaktadr. 2.1.5.2 Alglanan rgtsel Destei Etkileyen Kiilik Faktrleri rgtlerde gerekleen uygun olmayan davranlar igrende olumlu ya da olumsuz tepkilere neden olmaktadr. rnein; rgtlerde arkadaa davranlar, igrenlerin dier igrenler zerinde gl etkilere yol aarak; meslektalar ve yneticiler ile etkili alma ilikileri oluturarak; igrenlerin olumlu ruh halini yaygnlatrabilir ve arkadaa davranlarn oaltabilir. Bunun tersine, saldrganlk ve geri ekilme davranlar olumsuz ruh haline neden olmaktadr. Olumsuz ruh hali, i ile ilgili ilikilerin geliimine engel

21 olmakta ve bu durum alglanan rgtsel destei azaltmaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.701). grenlerin kiilik zellikleri, sorumluluk sahibi, sistemli, azimli, baarma ynelimli, hrsl, titiz; plansz, erteleyen, dikkati kolay dalan ve dzensiz olmak zere iki grupta snflanabilir. Bu kiilik zellikleri i performans ile balantldr. Sorumluluk sahibi bir igren, rgtteki i performansn artrabilir. Bylece rgt, igrenlerine daha iyi davranmaya alarak alglanan rgtsel destei artrabilir (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.701). Rhoades ve Eisenberger (2002, s.708) tarafndan yaplan meta-analiz almas ile, igrenin kiilik zellikleri ve alglanan rgtsel destek arasnda pozitif bir iliki olduu belirlenmitir. Kiilik zelliklerinden vicdanl olma olumlu ruh hali ile pozitif, olumsuz ruh hali ile de negatif bir iliki vardr. 2.1.5.3 Alglanan rgtsel Destei Etkileyen rgtsel Faktrler Alglanan rgtsel destei etkieyen rgtsel faktrler; rgtsel adalet, ynetici destei ve insan kaynaklar uygulamalar olmak zere balkta snflandrlmtr. 2.1.5.3.1 rgtsel Adalet rgtsel adalet, alglanan rgtsel destei etkileyen en gl rgtsel faktrlerden biri olup aralarnda pozitif bir iliki vardr (Ambrose ve Schminke, 2003, s.298-299; Masterson, Lewis, Goldman ve Taylor, 2000, s.741; Moorman, Blakely ve Niehoff, 1998, s.354-355; Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.708; Tekleab, Takeuchi ve Taylor, 2005, s.152 ). rgtsel adalet, alanyaznda datmsal adalet, ilemsel adalet ve etkileimsel adalet olmak zere grupta snflandrlmtr. Aratrmalarda zellikle, datm adaleti ve ilemsel adalet arasndaki ilikiler incelenmitir. Datm adaleti, karlalan sonularn ya da rnlerin datmyla ilgili adaletli olma durumudur (Beugre, 2002, s.1095). Datm adaletinin yksek dzeyde olmas durumunda, rgtlerine daha ok katkda bulunan igrenler daha ok dl; daha az katkda bulunan igrenler ise daha az dl almaktadrlar (Rhodas, Eisenberger ve Armeli, 2001, s.826). Bylece, igrenlerin rgtlerine yaptklar katk ile aldklar dller orantl bir ekilde datlm olmaktadr. lemsel adalet, sonularn (rnlerin) ya da dllerin datmna ilikin kararlar almada kullanlan yntemlerin adaletidir (Beugre, 2002, s.1095). lemsel adalette igrenler, karar verme ve uygun performans deerlendirmelerini ieren sreler ile karlamaktadrlar (Eisenberger ve dierleri, 2004, s.209).

22 Shore ve Shore (1995), tekrarlanan rgtsel adalet davranlarnn alglanan rgtsel destek zerinde gl bir etkisi olacan ileri srmlerdir. Bu durum, igrenlerin refahyla ilgilenilmesiyle gereklemektedir. Alglanan rgtsel destek zerinde ilemsel adalet, datmsal adalete gre ok daha etkilidir. Bunun nedeni, terfi ve maa artlar gibi sonular (dller)dr. Shore ve Shore (1995)a gre, alglanan rgtsel destee katkda bulunan nemli rgtsel kararlar hatrlanrken; alglanan rgtsel destee daha az katkda bulunan kararlar unutulmaya eilimlidir. Bylece, kararlarn toplam igren davranlarn ve performansn etkilemekte ve alglanan rgtsel destee katk salamaktadr (Eisenberger ve dierleri, 2004, s.209). Shore ve Shore (1995)a gre, rgtsel adalet igren ve rgt arasnda gven yaratmaktadr. Bylesi bir gven, igrenlerin kendilerini, rgtn amalarna ulamada abalarnn karln alamama riskinde grmemeleri iin nemlidir. Adil davranma, igrenlerin, rgtn kendi abalarn dllendireceine dair olan beklentilerini arttrd iin alglanan rgtsel destei etkilemektedir. Aratrmaclar, rgtten yarar salamann igrene kendisinin deerli olduunu hissettirirken; adil politika ve ilemlerin igrenlerin, rgte yardmc olmak iin olan abalar iin dllendirileceklerine dair olan inanlarn glendirmektedir. Bylece hem ilemsel hem de datmsal adaletin alglanan rgtsel destek ile pozitif bir ilikinin olacan varsaymlardr (Zagenczyk, 2001, s.18-19). 2.1.5.3.2 Ynetici Destei Ynetici, rgtteki igrenlerin alma gnlllklerini ve azimlerini artrma konusunda aba harcayan kiidir. Dolaysyla, rgtteki dier tm igrenlerin gvendii ve sayg duyduu kimsedir. Ynetici, igreninden sadece i beklememekte ayn zamanda onlarn her trl sorunlaryla da ilgilenmektedir. (Ta ve Erolu, 2008, s.26). Yneticiler, rgtlerindeki tutumlarn ve yapacaklar ileri igrenlerin davranlarna gre ynlendirmektedirler. grenler hakkndaki dsnceleriyle hem kiisel hem de rgtsel amalarn gerekletirecek, dl ve cezalar belirleyecek stratejiler gelitirmektedirler (Gney, 2001, s.68-69). rgtsel destek kuramna gre, yneticiden gelen destek, igren ve rgt arasnda uyumlu bir iliki salamaktadr. Bylece, igrenler, eitli rgtsel kurululardan ve birimlerden elde ettikleri uygun davranlar rgtsel destein tm algsna yerletirmektedirler (Eisenberger ve dierleri, 2004, s.211). Bir yneticinin gsterdii uygun davran, alglanan rgtsel destee katkda bulunmaktadr. Bu ilikinin gc, igrenlerin rgtle birlikte yneticilerini tanma derecesine bal olarak deimektedir. Yneticinin

23 igrenin sal ve refahyla ilgilenmesi anlamna gelmektedir (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.699). grenin bak asna gre, igrenin yneticisiyle olan ilikisi rgtte en nemli ilikilerden biridir. grenlere i yetkisi verme, igrenlerin performanslarn deerlendirme, igren tazminatn belirleme gibi konularda yneticinin sorumluluklar vardr. Yneticinin bu sorumluluklar unutmamas gerekmektedir. Ynetici rgtn adna karar vermektedir. rgt kararlarn gerekletirmek iin de rgt kaynaklarn kullanmaktadr. Sonu olarak, ynetici tarafndan verilen destekleyici etkinlikler sadece igren tarafndan deil; rgt tarafndan da grlecektir. Yneticiler rgt temsilcileri olduklar iin, ynetici ve igren arasnda meydana gelen deiim, igrenin alglad rgtsel destei etkileyecektir (Silbert, 2005, s.67). grenlerin formal ve informal yolla tannmas, yneticilerin gstermi olduklar destek ile aklanmaktadr. Kiisel ya da uzman evrelerde bireyler, vgye, cesaretlendirmeye ve destee yant vermektedirler. rgtlerde formal dllendirme (baar sonucunda plaket almak, maata art ve ikramiye) ve informal dllendirme (igreninden vgyle sz etmek, rehberlik ve danmanlk salamak) rgtn desteini aklamaktadr (Wayne ve dierleri, 1997, s.83). Bir igrenin abalarndan tr rgtn memnun ve tatmin olmas, igrenin alglad rgtsel destei oluturmaya yardmc olmaktadr (Silbert, 2005, s.7-8). rgtlerde destekleyici ynetici, kararlar grup yeleri ile birlikte almaz; ancak grup yelerinin gr ve nerilerini alarak karar alr. Destekleyici yneticinin bulunduu rgtlerde katlm ve dl sistemi uygulanr. Aadan uyar ve yukardan aaya olmak zere iki ynl bilgi ak aktr. rgtsel amalar rgt yelerine danldktan sonra belirlenir (Sabuncuolu ve Tz, 2001, s.218). Destekleyici yneticiler insanlara yol gsterir, bireylerin dhil olduu herhangi bir projeye etki eden en nemli prensibi asla gz ard etmez. Bireyler nesnelerden daha nemlidir (Walters, 2006, s.13). Destekleyici bir yneticinin bulunmas igrenleri yaratc baarya, dolaysyla yenilii tevik etmesi beklenirken; kontrol edici ya da kstlayc bir ynetici yenilii olumsuz ynde etkiler. grenin dorudan bal olduu yneticisi destekleyici ise; igrenin duygularna ve ihtiyalarna duyarl olur, yapc dnt salar, astlardan gelebilecek gr ve nerileri dinler ve bunlardan samimi olarak yararlanmaya alr. Ayrca destekleyici yneticiler igrenlerinin becerilerini gelitirmesine imkn salar. Suliman (2001, s.55)a gre igrenin yneticisi ile iyi ilikiler gelitirmesi, rgt iinde gvene ve balla yol aacaktr; nk igrenler yneticilerinin kendilerine yardm ettiini ve rgtte kendilerine deer verildiini hissedecektir (can ve Karabey, 2007, s.182).

24 Alglanan ynetici destei, Bhanthumnavin (2001, s.7) tarafndan u boyutta snflandrlmtr: 1. Duygusal destek: nemsenme, sevgi gsterme, empati ve kabullenme, stres, atma ve i zorluklarnn stesinden gelebilmek iin yardmda bulunma; 2. Bilgisel destek: performansna ynelik dnt verme, bilgiyi deerlendirme, i iin gerekli olan beceri ve bilgi ile ilgili neride bulunma ve rehberlik etme; 3. Maddi destek: Materyal kaynaklar, ihtiya duyulan hizmetler ve finansal destektir. Yneticinin alglanan stats, rgtsel hiyerari iindeki resmi konumundan etkilenmektedir. Dolaysyla, yksek statl yneticilerden alnan uygun ve uygun olmayan davranlar, igrenin algladklar rgtsel destei etkileyecektir. Bundan dolay, Eisenberger ve dierleri (2004, s.211), alglanan ynetici destei ile alglanan rgtsel destek arasndaki ilikinin igrenlerin onlara ykledikleri statyle arttn kefetmilerdir. rgtteki igrenlerin stats ne kadar yksekse, rgtn amalarna ulamak iin iveren, igrenine daha fazla i yklemekte ve sorumluluklarn da artrmaktadr (Eisenberger ve dierleri, 2004, s.211). Bir igren yneticisinin kendisini dinlediine inanrsa, rgtne ve rgt yelerine daha ok gven duyar ve iine deer verir. ine katk salad iin de deer verme duygusu artmaktadr (James ve Baker, 2008, s.5). Yneticinin igrene verdii destek dzeyindeki art, rgtsel destek algsn da etkileyecektir. Tersine, ynetici desteindeki azalma, rgtsel destek algsnn da azalmasna neden olacaktr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.698). rgtlerin temsilcisi olarak yneticiler astlarn davranlarn etkiledii iin, alglanan ynetici destei alglanan rgtsel destee katkda bulunmaldr. grenler ile yneticiler arasndaki ilikilerin gc, igrenlerin rgtle birlikte yneticileri benimseme derecesine baldr. rgt tarafndan iyi davranlan ve yksek dzeyde deer verilmi grnen yneticiler, rgtn temel zellikleri ile yksek dzeyde zdeleecek; bu nedenle alglanan rgtsel destei yksek bir dzeyde etkileyecektir (Eisenberger, Stinglhamber,

Vandenberghe, Sucharski ve Rhoades, 2002, s.66). Ynetici destei ile alglanan rgtsel destek arasnda pozitif bir iliki vardr. Laschinger ve dierleri (2006), hemire yneticilerinin algladklar rgtsel destei etkileyen faktrler ve sonular ile ilgili yaptklar almada, rgtsel ve kiisel faktrlerin, igrenlerin algladklar rgtsel destei etkilediini saptamlardr. Rhoades ve Eisenberger (2002, s.708) tarafndan yaplan meta-analiz almasna gre, ynetici destei ile alglanan rgtsel destek arasnda pozitif bir iliki olduu belirlenmitir.

25 Ynetim destei ise, yneticilerin igrenlerine kar katlmc ve destekleyici bir ynetim tarz benimsemesidir. (Axtell, Holman, Unsworth, Wall ve Waterson, 2000, s.68). Cummings ve Oldham (1997, s.28), destekleyici ynetim tarznn, igrenlerin nemli kararlara katlmasn cesaretlendiren, igrenlerle ayn fikirde olmad zaman onlarla iletiim kuran, eylemlerini igrenlere aklayan, igrenlerin ilerinde karar almasna imkn veren, ile ilgili problemleri zmelerine yardmc olan, iyi almalar dllendiren; ancak igrenlerin iini daima kontrol etmekten saknan bir ynetim tarz olduunu belirtmilerdir. Yneticiler destekleyici olduklarnda, igrenlerin duygular ve ihtiyalar ile ilgilenmekte, pozitif ve biliimci dnt salamakta ve igrenlerin becerilerini gelitirmesine katkda bulunmaktadrlar. Ynetimin bu tarz eylemleri, igrenlerin kendi kendilerine karar verme ve ite giriimci olma davranlarn etkileyerek daha yaratc sonularn alnmasna katkda salamaktadr (ekmeceliolu, 2007, s.187-188). Ynetim destei ayrca, rgtlerde igren glendirme uygulamasnn basarsn etkilemektedir. gren glendirme uygulamasnn basars, st ynetimin bu uygulamann gerekliliine inanmas ve igreni bu ynde desteklemesine baldr (ah, 2007, s.19). 2.1.5.3.3 nsan Kaynaklar Uygulamalar nsan kaynaklar uygulamalar, rgtsel dller ve i koullar olmak zere iki boyutta snflandrlmaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.700). Alglanan rgtsel destek ile ilikili olan rgtsel dller tannma, cret ve terfiler; i koullar ise i gvenlii, otonomi, role dayal stres kaynaklar, eitim (kiisel geliim olanaklar) ve rgtn bykldr. Allen ve dierlerine (2003) gre; insan sermayesinde yatrm anlamna gelen ve igren katlmnn kabuln gsteren insan kaynaklar uygulamalar, alglanan rgtsel destein dzeyini ykseltmektedir. grenler iin yaplan gl yatrmlar ise, alglanan rgtsel destee byk lde katk salamaktadr (Eisenberger ve dierleri, 2004, s.211-212). 1. rgtsel dller Tannma, cret ve terfiler; dller iin salanan uygun kaynaklar, igrenlerin katklarna olumlu bir kazan salamakta; bylece alglanan rgtsel destee de katkda bulunmaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.700). 2. Koullar koullar i gvenlii, otonomi, role dayal stres kaynaklar, eitim (kiisel geliim olanaklar) ve rgtn bykl olmak zere be boyutta snflandrlmtr. gvencesi ile, alglanan rgtsel destek arasnda anlaml bir iliki bulunmaktadr (Laschinger ve dierleri,

26 2006, s.21). Allen, Shore ve Griffeth (1999)a gre igrenler, mesleklerinde devamll srdrebilmeleri iin rgtlerinde gvence altnda olmak istemektedirler (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.700). Otonomi, igrenlerin ilerini nasl baaracaklar ve uygulayacaklarn alglamalar, bir baka anlatmla ilerinin stesinden nasl geleceklerini alglamalardr. ncelikli olarak, igrenler ilerini nasl uygulayacaklarna karar vermelidirler. Bu karara gre, igrenlerin rgtlerine olan gvenleri de belirlenecektir. Geller (1982) ve Hogan (1975)nn yaptklar aratrma sonularna gre, otonomi bat kltrlerinde daha yksektir (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.700). Otonomi ile, alglanan rgtsel destek arasnda anlaml bir iliki bulunmaktadr (Laschinger ve dierleri, 2006, s.21). Yksek otonomiye sahip igrenlerin algladklar rgtsel destek dzeyleri de yksektir (Eisenbereger ve dierleri, 1999; Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.700). rgtlerde role dayal stres kaynaklar, igrenlerin i ile ilgili olan stres zelliklerini kapsamaktadr. Stres, iin doasndan ve rgt dndan kaynaklanan bask sonucunda oluabilir. Yaplan aratrmalara gre, rgtlerde alglanan rgtsel destek dzeyini azaltan role dayal stres kaynaklar u balkta toplanmtr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.700): 1. yknn fazla olmas: grene verilen ve zamannda tamamlamas gereken iin, gereinden fazla olmas istenmemektedir. 2. Rol belirsizlii: grenin i yerinde kendisine verilen i sorumluluu ile ilgili bilgiden yoksun olmas anlamna gelmektedir. 3. Rol atmas: grenin birbirinin zdd olan i sorumluluklar ile talepleri ve beklentilerinin karlamasdr. Kiisel geliim olanaklar dorultusunda, igrenlerin algladklar rgtsel destek hem formal hem de informal eitimden etkilenmektedir. rgt, igreninin eitimine destek verdiinde, igren de rgtn kendisi iin bir yatrmda bulunduunu hissetmektedir (Silbert, 2005, s.8-9). Wayne ve dierlerinin (1997) yaptklar alma ile, mesleki eitimin igrenler iin nemini vurgulam; grev, proje ve resmi eitimlere ilgi duymay kapsayan geliime ynelik deneyimlerin, alglanan rgtsel destei olumlu ynde etkilediini belirtmilerdir (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.700). rgtn bykl ile alglanan rgtsel destek ilikisi incelendiinde; byk rgtlerin kk rgtlerde olduu gibi, igren gruplarna cmertlik gsterdii gzlenmektedir. Byk rgtlerden ziyade kk rgtlerde igren gruplarna daha ok iyilikte bulunulmakta, daha ok yardmc davranlar gsterilmektedir (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.700).

27 2.1.6 Alglanan rgtsel Destein Sonular Alglanan rgtsel destein sonular, psikolojik ve davransal olarak iki balkta incelenmektedir. 2.1.6.1 Alglanan rgtsel Destein Psikolojik Sonular Eisenberger ve dierleri (2004, s.212-213), alglanan rgtsel destein psikolojik sonularn ykmllk duygusu, duygusal ballk, performans-dl beklentisi ve stres olmak zere drt balk altnda snflandrmlardr. 2.1.6.1.1 Ykmllk Duygusu Gouldner (1960)a gre, bir insan dierine iyi davrandnda, karlkl iliki norm kuram gereince gsterilen uygun davrann karlnn verilmesi gerekmektedir. Alglanan rgtsel destek, igrenlere geni ve nemli birtakm sosyo-duygusal ve kiisel kaynaklar salamaktadr. Bundan dolay, karlkl iliki norm kuram, rgtn hedeflerine ulamasna yardmc olmak iin genel bir ykmllk duygusu oluturmaldr (Eisenberger ve dierleri, 1986, s.506). Alglanan rgtsel destein temelinde, rgtn hedeflerine ulamasna yardmc olmak, rgte kar etkili sorumluluu artrmak ve performans-dl beklentilerini glendirmek iin gereken bir ykmllk hissi yer almaktadr (Eisenberger ve dierleri, 2004, s.212). Eisenberger, Armeli, Rexwinkel, Lynch ve Rhoades (2001, s.42), postane memurlarnn algladklar rgtsel destek ile ykmllk duygular arasnda pozitif bir iliki olduunu kefetmilerdir. 2.1.6.1.2 Duygusal Ballk Alglanan rgtsel destek igrenlerin saygnlk, onaylanma ve duygusal destek gibi sosyo-duygusal ihtiyalarn karlamaktadr. grenlerin sosyo-duygusal ihtiyalar karlanarak duygusal ballklar gelimektedir (Eisenberger ve dierleri, 2004, s.212). Rhodas ve dierleri (2001, s.833-835), alglanan rgtsel destek ile duygusal ballk arasndaki ilikiyi inceleyen alma planlamlardr. Birinci alma, alglanan rgtsel destek ile rgtsel dller (r = 0,24), alglanan rgtsel destek ile ilemsel adalet (r = 0,37), alglanan rgtsel destek ile ynetici destei (r = 0,33) ve alglanan rgtsel destek ile duygusal ballk (r = 0,72) arasnda pozitif bir iliki olduunu gstermitir. kinci alma, alglanan rgtsel destein duygusal balla yol atn kantlamtr. nc almada duygusal ballk, alglanan rgtsel destek ve gnll olarak iten ayrlma davran arasnda negatif bir iliki saptanm ve duygusal balln arac bir rolde olduu belirlenmitir. Uygun i deneyimleri, alglanan rgtsel destek araclyla duygusal ball artrmakta; buna

28 karlk igrenlerin iten ayrlmalarn azaltmaktadr. Sonu olarak, alglanan rgtsel destek duygusal ballk srecinde nemli bir rol oynamaktadr. Temel i deneyimlerinin duygusal ball ve igrenlerin geri ekilme davranlarn nasl etkilediini aklamada yardmc olmaktadr. rgtsel destek kuram ve sosyal deiim ilikileri, duygusal balln belirleyicilerini (nedenlerini) ve sonularyla ilgili ok sayda deneysel bulgular aklamak iin yardmc olmaktadr. 2.1.6.1.3 Performans-dl Beklentisi rgtsel destek kuramna gre, alglanan rgtsel destek ile performans-dl beklentisi arasnda karlkl pozitif bir iliki vardr. rgt, igrenlere dl iin olumlu frsatlar salayarak, igrenleri iin yksek itibar elde edecek ve bylece alglanan rgtsel destek geliecektir. Buna karlk, alglanan rgtsel destek igrenlerin beklentilerini de ykseltecektir. Dolaysyla, yksek performans rgt tarafndan dllendirilecektir (Eisenberger ve dierleri, 2004, s.213; Eisenberger ve dierleri, 1990, s.51).

2.1.6.1.4 Stres Aratrmalarda, alglanan rgtsel destek ile stres sonucunda meydana gelen bitkinlik, psikolojik knt, kayg ve ba arlar deikenleri arasnda negatif bir ilikinin olduu kaydedilmitir (Eisenberger ve dierleri, 2004, s.213). Ayrca alglanan rgtsel destek, stres faktrlerine neden olan psikolojik ve psikometrik tepkileri de azaltmaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.701). George, Reed, Ballard, Colin ve Fielding (1993, s.157-196), AIDS hastalaryla alan 256 hemireyle yaptklar aratrmada, stresli durumlarda alglanan rgtsel destein maddi ve manevi destek salayacan ve bylece psikolojik gerginliin azalacan belirtmilerdir. Bu nedenle alglanan rgtsel destek, hemirelerin AIDSli hastalarla iliki kurma derecesini ve iteki negatif atmosferi zayflatmtr. Leather, Lawrence, Beale ve Cox (1998, s.161), 242 igrenin davran deneyimleri ve patronlarndan grdkleri iddet ve ileriyle ilgili refahlar arasndaki ilikiyi incelemilerdir. grenlerin refahlar, i doyumlar ve rgtsel ballklar ile ilgili olumsuz etkilerinin bykln belirlemede, alglanan rgtsel destein geerlii ile igrenlerin maruz kaldklar iddet arasndaki etkileim negatif bulunmutur. 2.1.6.2 Alglanan rgtsel Destein Davransal Sonular Alglanan rgtsel destein davransal sonular performans, rgtsel ballk, ie ballk, ie ilikin duygular, deiime ak olmamak, geri ekilme davrann iermektedir.

29 2.1.6.2.1 Performans Aratrmalar, alglanan rgtsel destek ile performans arasnda pozitif bir ilikinin olduunu gstermektedir (Eisenberger ve dierleri, 1986, s.500). grenlerden yardm isteme, rgt eitli risklerden korumak iin etkinlerde bulunma, yapc ve olumlu nerilerde bulunma, rgt yararna bilgi ve beceri kazanmay kapsayan ekstra rol davranlar alglanan rgtsel destek ile ilikilidir. Alglanan rgtsel destek standart i etkinliklerinin i performansn artrmaktadr. Bylece igrenler kendilerine devredilen sorumluluklarn stesinden gelebilmektedir. George ve Brief (1992)e gre, meslektalara yardmc olmak iin fazladan yardmda bulunmak, rgt riskten korumak iin nlem almak, yapc neriler sunmak, bilgi ve beceri kazanmak iin uygulanan tm uygulamalar rgtn yararnadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.702). Rhoades ve Eisenberger (2002, s.710) almalarnda, alglanan rgtsel destein grev performansnda ve ekstra-grev performansnda etkili bir deiken olduunu belirtmilerdir. Eisenberger ve dierlerinin (1990, s.53) aratrmalar; broker, lisede grev yapan retmenler, tekstil firmalarnda grev yapan igrenler, sigortaclar, niversitede grev yapan asistanlar ve polis memurlar zerinde gereklemitir. Aratrmada, alglanan rgtsel destek ile performans arasndaki iliki incelenmitir. Aratrma sonularna gre, en yksek iliki tekstil firmalarnda grev yapan igrenlerde (r = 0,64) grlmekte olup, retmen ve asistanlarda herhangi bir iliki bulunamamtr. Genelde ise, tm meslek gruplarnda alan bireylerin algladklar rgtsel destek ile performans arasndaki iliki pozitif ve dk dzeyde olduu gzlenmitir. Armeli, Eisenberger, Fasolo ve Lynch (1998, s.288), devriye alan polis memurlarnn sosyo-duygusal ihtiyalarnn alglanan rgtsel destek ile i performans arasndaki ilikiyi nasl etkilediini aratrmlardr. Polis memurlarnn performans ltleri, ar hz nedeniyle verilen cezalar ve sarhoken araba kullanma nedeniyle yaplan tutuklamalarn says olarak belirlenmitir. Aratrma sonularnda, polis memurlarnn algladklar rgtsel destek ile performanslar arasnda pozitif ilikiler olduu bulunmutur. Eisenberger ve dierleri (2001, s.42), alglanan rgtsel destein belirleyicilerinden olan ykmllk duygusunun performans gelitirdiini belirtmilerdir. Yaptklar aratrma ile ykmllk duygusunun alglanan rgtsel destek ve ekstra grev performans arasndaki pozitif ilikiye araclk ettiini kefetmilerdir.

30 2.1.6.2.2 rgtsel Ballk Karllk norm kuramna gre, alglanan rgtsel destek, rgtn refahn nemsemek iin bir ykmllk hissi oluturmaktadr. Bu ykmllk, igrenlerin rgte olan balln artrmaktadr. Artan rgtsel ballkla igren, rgt kiiselletirmektedir. Alglanan rgtsel destek, igrenin rgtne balanmasn salamaktadr. grenlerin duygusal destek gibi sosyo-duygusal ihtiyalar karlanarak rgtsel ballklar artmaktadr. Sosyo-duygusal ihtiyalar, rgte ait olma duygusunun gl olmasn salamaktadr. Bylece alglanan rgtsel destek, igrenlerin amalarna ve hedeflerine katkda bulunmaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.701). grenler arasndaki alglanan rgtsel destei artrmak iin, rgtn igrenlerine olan ballklarn gstermesi ve aklamas gerekmektedir. Bylece igrenler, deerli olduklarn alglamakta ve rgtlerine olan ballklar da artmaktadr. Ancak, her igrenin rgtne olan algs farkldr. grenlerin bu bak as gz nnde bulundurulduunda, yneticilerin adil olmayan deerlendirmeleri ya da destekleyici szleri, igrenlerin rgtne olan ballklarn da etkilemektedir (Silbert, 2005, s.6). Aratrmalar incelendiinde, alglanan rgtsel destek ile rgtsel ballk arasnda pozitif bir iliki olduu gzlenmitir (Ceylan ve enyz, 2003, s.60; Eisenberger ve dierleri, 1990, s.51). 2.1.6.2.3 e Ballk e ballk kavram, igrenin iini benimsemesi, iiyle ilgilenmesi olarak ifade edilmektedir. grenin bir ii yapabilme yeterlilik algs, grevi yapabilme ilgisiyle ilikili bulunmutur. grenin yeterlilik algs arttka, alglanan rgtsel destek de igrenin iine olan ilgisini artmaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.701). 2.1.6.2.4 e likin Duygular e ilikin duygular, i doyumu ve olumlu ruh hali olmak zere iki farkl balkta ele alnmaktadr. doyumu, igrenlerin ilerine ilikin davranlarn hepsini oluturmaktadr. Alglanan rgtsel destek igrenlerin, sosyo-duygusal ihtiyalarn karlamakta; bylece, dl-performans beklentilerini artrarak i doyumuna katkda bulunmaktadr. Aratrmalar incelendiinde, alglanan rgtsel destek ile i doyumu arasnda pozitif bir iliki olduu gzlenmitir (Eisenberge ve dierleri, 1997, s.817). Alglanan rgtsel destek, igrenlerin yetenek ve deer duygularna katkda bulunmaktadr. Bylece igrenin olumlu ruh hali artmaya ve gelimeye balamaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.701).

31 2.1.6.2.5 Deiime Ak Olmamak Witt ve dierleri, alglanan rgtsel destek ve igrenlerin deiime istekli olmas arasndaki ilikiyi; igrenlere yksek cret, daha fazla profesyonel zgrlk ya da stat verildiinde, meslektalarla arkadaa ilikiler iinde olunduunda ve igrenlerin ilerinden ayrlma eilimleri dorultusunda incelemilerdir. gren, rgtnde kendini kstlanm ve rahatsz edici alglamaktan ziyade sekin, zel ve deerli hissetmelidir. nk rgtnden ayrlma, igrene hem maddi hem de manevi ynden yksek bedelle malolmaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.702). 2.1.6.2.6 Geri ekilme Davran Geri ekilme davran, igrenin rgtteki aktif katlmn kstlamas olarak ifade edilmektedir. Alglanan rgtsel destek ile ilikisi; iten ayrlma niyeti, ie ge gelme, devamszlk, gnll olarak iten ayrlma gibi davranlar gstermesiyle ilgili olup; rgtsel ball artrarak, geri ekilme davranlarn azaltmaktadr (Rhoades ve Eisenberger, 2002, s.702).

32 2.2 RGTSEL SNZM 2.2.1 Sinizm Kavram Bu alt blmde, kavramsal kkeninden yola klarak sinizm kavram tanmlanmaya allmtr. 2.2.1.1 Sinizm Kavramnn Kkeni Sinizm kavram, bir dnce tarz ve bir yaam biimi olarak Antik Yunanda ortaya kmtr (Brandes, 1997, s.7). Kkenleri yaklak olarak M.. 500 yllarnda ortaya kan Antik Yunan felsefi dncesi olan sinik (kinik) kelimesinden almaktadr (Mantere ve Martinsuo, 2001, s.4; Metzger, 2004, s.24). Sinizm kavramnn kkenine ilikin iki gr vardr (Gkberk, 2000, s.48; Hanerliolu, 1999, s.76): Birinci gre gre; Yunancas kpek anlamna gelen kyon kelimesinden tremi olduu ileri srlmektedir. Sinik bireyler doal bir yaam tercih etmekte, toplumsal kurallara uymamakta, giyimlerine dikkat etmeyip pasakl bir ekilde gezinmekte ve uygarl kmsemektedirler. Dolaysyla, bu tarz dncelerini dile getirdikleri ve allmadk davran sergiledikleri iin kyon (kpek) metaforu siniklerin (kiniklerin) simgesi haline gelmitir. kinci gre gre; Atina yaknlarnda bulunmakta olan Siniklerin okulunun yer ald Kynosarges (gymnasiom) kelimesinden tremi olabilecei ileri srlmtr. Kinik felsefesine gre bireyler, ahlaki deerleri ve sosyal kurallar reddetmekte ve doann kurallarna gre yaamaktadrlar. Kinik felsefesinin temel ilkesi, erdemdir. Buna gre birey, zgrl ve i bamszl ile yaamn srdrmektedir. Erdem kavram, bilgi ile temellendirilmi olup, birey ancak bilgilendii srece kendisini kuatm olan gereksinimlerden syrlabilmektedir. Bireyin kendi kendine dayanabilmesi nemli grlmekte ve bu dorultuda bireyin, erdemli ve kendine yetebilen bir kii olabilecei dnlmektedir (ansiklopedi.turkcebilgi.com/Kinizm). Kinik felsefesini benimsemi bireylere sinik ya da kinik denilmektedir. Oxford ngilizce Szl, sinik tutuma sahip bireyleri (sinikleri) insan drtlerinin ve eylemlerinin samimiyetine ve iyiliine inanmamak iin eilim gsteren ve bunu da kmseme ve alayla ifade eden kiiler olarak tanmlamtr (Brandes, 1997, s.8).

33 Sinik bireylerin kinik felsefesiyle ilgili savunduklar baz zellikler vardr (Cevizci, 2002, s.610-611; Gkberk, 2000, s.50; Ula, 2002, s.828-829). Bunlar u ekilde belirtilmitir: Karakter bamszl, dnya nimetlerinden uzak durma tavr ve kendine yeterli olmay en ideal durum olarak deerlendirmilerdir. Mutlulua ulamak iin erdemin tek bana yeterli olduunu savunmaktadrlar. nsan mutlu eden erdemi, bilgelikte bulmaktadrlar. Bylece, yaamn temel gereksinim ve hazlar karsnda kaytsz kalmakla yetinmemekte; amalarna ancak hazdan kanmakta eriebileceklerine inanmaktadrlar. Hibir ey iin kayglanmamakta ve hibir eye aldr etmemektedirler. Bilgiyi kmsemektedirler. Burada, ahlaki bir ama tamayan ya da en azndan ahlak gzetmeyen bir bilimin ya da bilimsel aratrmann ok deer tamamas vurgulanmaktadr. Benimsemi olduklar ahlakn nndeki en byk engellerin, insan doasna ihanet eden mevcut ynetim biimleri ile insann mutlu olmasnn nne set vuran geleneksel kltr olduunu ne srmektedirler. Bireycidirler. Toplum karsnda kendilerini zgr saymaktadrlar. Doaya dnmek ve doal yaamak onlar iin ana dncedir. Antisthenes (M..444-365) ve Sinop'lu Diogenes (M..412-323) en nemli siniklerden biri olup; ilk sinik, Sokratesin izinden giden Antisthenestir (Mantere ve Martinsuo, 2001, s.4). Antisthenes kinik okulunun kurucusudur. Antisthenesin benimsemi olduu yaam tarznn temel ilkesi erdemliliktir (Weber, 1998, s.47). Antisthenes, tresel bir amaca ynelmeyen bilimleri kmsemekte, erdemin bilgiyle elde edilebileceini savunmakta ve yaamn amac olan mutluluu erdemlilikte bulmaktadr (Hanerliolu, 1999, s.77). Antisthenes, hazzn yerine alp didinmeyi, glk ve sknt ekmeyi yelemektedir. Bu koullarn insan sertletireceini ve daha dayankl yapacan belirtmektedir (Gkberk, 2000, s.49). Diagones, kendine yetme ve sadelik deerlerini kapsayan kinik felsefesinin en nemli temsilcisidir (en, 2001, s.275). Toplumsal deerler asndan sefil denebilecek bir yaam srd iin Diagonese kinik denilmitir (Cevizci, 2002, s.293). Diagones benimsemi olduu yaam tarz ile insann gereksinimlerini en aza indirgediini kabul etmi ve d dnya nimetlerine kar kaytsz kalmtr. Onun Atina sokaklarnda drst bir adam bulmak iin gndz vakti elinde fenerle dolat sylenmektedir (en, 2001, s.275-276). Bir rivayete gre Diagones yaamn bir fnn iinde devam ettirmi (Hanerliolu, 1999, s.77) ve bylece kendisini toplumsal gereksinmelerden tamamen yaltmaya yneltmitir (Gkberk, 2000, s.50). Tutuklanm bir kalpazann olu olan Sinoplu bir gen, Diogenes kendisine

34 yaklatnda Diogenesden hi holanmam ve sopayla onu dverek kovmutur. Bu nedenle kinik felsefesine, kpeksi adnn verilmesinin Diogenesden kaynakland varsaylmaktadr (Hanerliolu, 1999, s.77). Diogenesin benimsemi olduu yaam tarznn baz ilkeleri mevcuttur (Cevizci, 2002, s.293): Kendine Yetme: Kiinin, mutluluk iin gerekli olan her eyi kendi ierisinde tayabilmesidir. Utanmazlk: Kendi bana zararsz olan baz eylemlerin hibir ekilde yaplamayacan ne sren uzlamlar umursamamaktr. Szn Saknmazlk: Yozluu ve kendini beenmilii aa vurmaktan ve insanlar yenilenmeye yneltmekten ekinmemektir. Yntemli Eitim: Ahlaki yetkinlie ulamak iin yntemli eitime gereksinim vardr. Bunun iin, iradenin gcn deneyen pratik egzersizler nemlidir lkemizde Sakall Celal fikir, davran ve sylemleriyle Diogenesi andran nl bir dnrdr. Gvemli (1962)e gre, Sakall Celalin asl hreti nn arkasn dnmeden dobra dobra syleyiverdii ak fikirlerinden ve nktelerinden ileri gelmektedir. Kendisi fikir bamszln, kiisel zgrln hibir ey uruna feda etmemenin ayakl bir rneidir (Karaveli, 2004, s.18-29). Kinik felsefesi, phecilik davran anlamna gelen septik felsefesi ile zaman zaman kartrlmaktadr. Septikler ile sinik bireyler arasnda baz farklar vardr. Septikler deiime ak olduklar halde sinikler deildirler (Merriam-Webster, 1993, s.323). Septikler, baarnn olaslndan phe duymaktadrlar; fakat hl olumlu deiikliin gerekleecei konusunda umutludurlar (Reichers, Wanous ve Austin, 1997, s.48). Sinikler, baar konusunda septiklere gre ok daha az iyimserdirler (Brown ve Cregan, 2008, s.668). Gemiten gnmze siniklerin durumlar incelendiinde; gnmzde siniklerin 2500 yl ncesindeki gibi olmadklar gzlenmektedir. Eski sinikler acmasz eletirmenler olarak bilinirken, bugnk kavram yerini ktmserlik ve gvensizlik anlamna brakmtr (Mantere ve Martinsuo, 2001, s.5). alma ortamlarna bakldnda ise sinikler, rgtlerini hor grmeleri ile tannmlardr. Ayrca mizah kiisel ve mesleki amalarna ulaabilmek iin kullandklar ayrcalkl ve gl bir silah olarak tanmlam olup, i arkadalarn dramatik ve mstehcen olarak konuturduklar izimleri (karikatrleri) sergilemeleriyle de tannmlardr (Dean ve dierleri, 1998, s.324). Mack (1993)a gre sinikler mizah kullanrken zellikle, sosyal statnn rastlantsal doasna ve maddi baarlarn geici dllerine dikkati ekmilerdir. Onlar destekleyen onurun ve utancn yzeysel prensipleri ile dalga gemilerdir. Hiyerarinin, hkimiyetin ve adaletsizliin sosyal yapsn eletirmilerdir

35 (Brandes, 1997, s.8). Fuller (1931)e gre, sinikler, dini ve hkmete bal olan rgtleri yapay ve gereksiz, hatta alay unsuru olarak grmlerdir (Dean ve dierleri, 1998, s.324). Bu tr rgtleri sinikler ak bir ekilde eletirmilerdir. Sinikler rgtlerini, ahlaki deerlerin az, elikili ve tutarsz stratejilerin varl ve igrenine kar gvenilir olmamakla sulanmlardr (Brandes, 1997, s.33). Sinikler, rgtte ynetimin drstlkten yoksun olduunu, rgt yelerinin kendilerinden yararlanacan ve rgtte kendilerine adil davranlmayacan vurgulamaktadrlar (Eaton, 2000, s.1). 2.2.1.2 Sinizm Kavramnn Tanmlanmas Sinizm ok geni boyutlu bir kavram olup, ayn zamanda felsefe, din, politik bilimler, sosyoloji, ynetim ve psikoloji gibi sosyal bilimlerin farkl disiplinlerinin konusu olmutur. Her bir disiplin, sinizm kavramnn sosyal srelerdeki roln farkl bak alar ile aklamlardr. Sinizm kavram bir yaam felsefesi olarak dnya ilerinden elini eteini ekme ya da dnya nimetlerinden uzak durma (ilecilik); bir gndelik yaam felsefesi olarak da konumada dobra dobralk ile cretkrlktan, eylemde saknmazlk ile ayptanmazlktan yana olma anlamnda kullanlmtr (Ula, 2002, s.827). Sinizm kavram inanlar asndan incelendiinde, ilkel bir in dini olarak karmza kmaktadr. Sinizm dinine gre, tm doa gleri canl olarak tasarlanmtr. Bununla birlikte evreni, scakla souk, kuruyla nemli vb. hem etkin hem de edilgin kart ilkelerin oluturduu gr mevcuttur (Hanerliolu, 1993, s.463). Sinizm, ahlak ve edep kurallarn hie sayarak edepsizlik ve hayszlk (utanmazlk) yapmaktr. Sinik bireyler her trl gelenek ve grenee kar ktklar iin sinizm kavram, trebilim kurallarn hor grme anlamnda da kullanlmtr (Hanerliolu, 2000a, s.291-292). Rosenthal ve Van Schendelen (1977), sinizmin politik bilimler ile ilikili bir kavram olduunu belirtmilerdir. Buna gre sinizm, politikaclarn davranlarnn ve niyetlerinin iyi olmadna ilikin tutumlar eklinde tanmlanmtr (Schyns ve Koop, 2007, s.5). Goldner, Ritii ve Ference (1977, s.539-548), sinizm olgusunu anlamak iin sosyolojik bir yaklam benimsemilerdir. Yaklamlarnda, igrenin grevlerini meslein doas ve rgt tarafndan salanan hizmetler hakknda topluma ynelik belirli, bilinli ve idealist inan sistemi olarak tanmlamlardr. Bu dorultuda siniksel bilginin nemine deinmilerdir. Siniksel bilgiyi rgtlerde ynetimin devamlln salamak ya da kurumsal yapy korumak amacyla, rgtn gsterdii zgecilik eylemleri ya da ilemleri ve iyilii ve niyetlerin samimiyetini inkr eden ve rgte kar sinizmle sonulanan bilgi olarak tanmlamlardr. Ayrca, balla zarar verebilecek rgtsel inan sistemlerine kar baka tehditlerin de

36 olduunu belirtmilerdir. Gereki bilginin retimi, balla ve idealist olan bireylerin inanlarna zarar verebilecek fakat sinizmle sonulanmayacak bir faktrdr. Siniksel bilgi, bireylerin dorudan bilgisinin olmad durumlarla ilgili, olumlu sayltlar baltalayan bir bilgidir. Siniksel bilgi, kiiye zg tutum ya da dncelerden ok rgtsel nedenler zerinde odaklanmaktadr. Sinizm, rgtlerin ve rgtsel deiim srecinin ortak bir parasdr. Buna ilaveten, siniksel bilgi hem rgtsel deiimin bir reticisi hem de bir rn olarak tanmlanmaktadr. Sinizm kavram psikolojik perspektiften incelendiinde, bireylerin yalan syleme, sahte yzler taknma ve bencil davranlarda bulunma durumu olduu grlmtr (Mirvis ve Kanter, 1991, s.50-52). Cook ve Medley (1954, s.414-418)in almalar da, sinizm kavramnn psikolojik ynden temellendirilmesinde nemli rol oynamaktadr. Cook ve Medley Minnesota ok Ynl Kiilik Envanteri (MMPI) gelitirmilerdir. Minnesota ok Ynl Kiilik Envanterinin Dmanlk ve Erdemlilik olmak zere iki boyutunun olduu ve zellikle sinizm ile ilgili yaplan almalarda Dmanlk boyutunun yer aldn belirtilmilerdir. Cook ve Medley (1954), dmanca davranan bireyleri arkadalarna hi gven duymayan, insanlar yalanc, asosyal, ahlaksz, irkin ve cimri bireyler olarak gren ve bakalarnn gnahlarndan dolay cezalarn ekmeleri gerektiini dnen bireyler ve dmanlk kavramn ise bir eit bireysel zellik olup; bakalarn sevmeme ve onlara gvenmeme olarak tanmlanmlardr. Brandes (1997, s.11-21) psikolojik adan sinizm kavramnn tanmn, genelde insanlarn dk dzeyde dnceye sahibi olduklarna ve bakalarnn bencil olduuna, onlara gvenmeye ya da sadakatine demeyeceine inanmalar ve bireyin gelecek ile ilgili ktmser fikirleri ve kendisi ya da bakalar iin gereklememi beklentileri eklinde belirtmitir. Sinizm, insanolunun genellikle bakalarn deersiz, hilekr ve bencil olarak gsteren olumsuz grleridir (Barefoot, Dodge, Peterson, Dahlstrom ve Williams, 1989, s.48). Sinizm bireyin insan doas hakknda dk dzeyde bilgi sahibi olmas dr (Costa, Zonderman, McCrae ve Williams, 1986, s.284). OHair ve Cody (1987, s.282)nin tanmlamasna gre sinizm, bakalarna gvenilmeyeceine, insanlarn gaddar olduuna ve bireylerin bir ey istemesinin gerek nedenlerinin kendisine saklanmas gerektii inanmasdr. Barefoot ve dierleri (1989, s.48) ile Costa ve dierleri (1986, s.284), sinizm kavramn Cook ve Medley (1954)in dmanlk kavram zerine temellendirirken; OHair ve Cody (1987) ise, Makyavelizm grne dayandrmaktadr. Makyavelizm, siyasal amaca ulamak iin her trl ahlakszl meru sayan bir tutum (Hanerliolu, 1973, s.195) ve talyan filozof Niccola Macchiovellinn adyla anlan siyaset felsefesi anlaydr.

37 Makyavelizm grne gre, devleti yneten kiilerin en nemli amac, devletin varln srdrmek ve bunun iin gcn olabildiince oaltmaktr (Ula, 2002, s.911). Bu dorultuda, Macchiovelli btn byk ileri sznde durmayan, yalanc, arkadan vuran, acma duymayan kiilerin baardn belirtmitir (Hanerliolu, 2000b, s.37). Makyavelizm bir kiilik zellii olarak da tanmlanmaktadr. Bu kavrama gre, Makyavelizm zellii yksek olan birey pragmatist, dier insanlarla arasnda mesafe koyan ve sonulara gre hareket eden, bakalarn kullanan, daha ok kazanan, daha az ikna edilebilinen, ancak bakalarn ikna edebilen kiidir. Bu kiiler, bulunduklar duruma gre hareket ederler; eer az sayda kural ve kaidenin iinde bulunduu bir durum varsa durumun gelimesini bekler, ona gre hareket ederler (zkalp ve Krel, 2001, s.106). Macchiovellinin, ynetimde insan ilikilerinin nasl olmas gerektii ile ilgili baz grleri yledir (Baaran, 2004, s.45): Yneticinin nsan Gr: nsan doutan ktdr; bencil, agzl, nankr, dnek, art niyetli, ikiyzl yaratlmtr. yi ynetim ortamnda insan bu kt zelliklerini iyiletirebilir; ama insann iyi grnen zellikleri altnda yine de kt bir yan vardr. nsan kt zellikleriyle iyi zelliklerini birlikte bulundurur. nsan, kt de olsa ynetim iin bir aratr. Yneticinin zellii: Ynetici, kendisinin dini btn, doru, drst, gvenilir, iyi yrekli, adil, tarafsz olduuna ynetilenleri inandrmaldr. Ama yneticinin, bu zelliklerine gre davranmas gerekmez ve beklenmez. Ynetici, ynettii kiilerin yreklerine korku salabilmelidir. Yneticinin Davran: Yneticinin kendi amacna ulaabilmesi iin uygulayaca her trl yntem yasal saylmaldr. Amacna ulamak iin uygulad davran ve yntemler yasad olsa bile tartlmaz, eletirilmez. Bu bilgiler nda rgtsel sinizm kavram Makyavelizm ile ilikilendirilmi ve rgtsel sinizmin, Makyavelizmin hem kiilik zellii hem de insan ilikileri grleri ile ilikili olabilecei dnlmtr. Yaman (2007, s.169) niversitelerde eitim ynetimi sorunu olarak retim elemannn maruz kaldklar informal cezalar ile ilgili yapt bir almada, Makyavelizm grn benimsemi retim elemanlarnn bulunduunu ifade etmitir. Bu dorultuda bir aratrma grevlisi Zaten ben ona yardm ediyorsam onu ezebilirim de, bazen yardm ederim, bazen ezebilirim de. Yani mesela oradaki retim yelerine baka bir retim yesi ktlk yapsa, o da onu sindirebiliyor, yutabiliyor, kabul edebiliyor ama baka zaman da o tekine ktlk yapyor yani bu sefer de o ona yaplan sindiriyor. ok enteresan o Makyavelizmin dncesi var ya bunlar olabiliyor aslnda ifadesini paylamtr.

38 Sinizm kavramn tanmlarken kiilik zellikleri zerine vurgu yapan bir dier yazar da Graham (1993)dr. Graham, bu kiilik zelliklerini u ekilde belirtmitir (Brandes, 1997, s.9): Bakalarn yalanc, bencil ve ilgisiz olarak grme Bakalarnn gdlerini sorgulama nsan ilikilerinde dikkatli olma ve gven duymama Dmanca ve baskc olma Bakalar tarafndan kendilerine yklenen taleplere gcenme Arkadaa ve yardmsever olmama Bylece bu kiilik zelliklerine sahip bireylerde sinizmin grldn ileri srmtr. 2.2.2 rgtsel Sinizm Bu alt blmde rgtsel sinizm kavramnn tanmlanmasna, zelliklerine, nemine, boyutlarna ve kuramsal temellerine yer verilmitir. 2.2.2.1 rgtsel Sinizm Kavramnn Tanmlanmas rgtsel sinizm aratrmalar, 1980li yllarn sonunda ve 1990l yllarn banda gelime gstermeye balamtr. Kanter ve Mirvis (1989) tarafndan Amerikal igrenler hakknda hazrlanan kitap ile birlikte rgtsel sinizm kavram ortaya kmtr. Kitap, sinizmin rgtte neden yaygnlatn ortaya karmak iin hazrlanmtr (James, 2005, s.24). rgtsel sinizm konusunda aratrma yapan yazarlar, grenlerin rgtlerine duyduklar olumsuz tutumlarn doas nedir? sorusunun yantn bulmaya almlardr. Bu dorultuda, rgtsel sinizm ile ilgili alanyazn incelenmi; rgtsel sinizmin eitli tanmlar ve kuramsal temelleri belirlenmitir. Dean ve dierlerine (1998, s.345) gre, beklenti kuram (expectancy theory), atfetme kuram (attribution theory), tutum kuram (attitude theory), sosyal deiim kuram (social exchange theory), duygusal olaylar kuram ve sosyal gdlenme kuramnn kuramsal temellerine dayanan rgtsel sinizm kavram, rgtn btnlkten ve drstlkten yoksun olma dncesi ve bireyin rgtne ilikin olumusuz tutumudur. Yazarlar, inceledikleri kuramlar kapsamnda sinizmin, genel olarak bireyleri, toplumsal rgtleri, bireylerin mesleklerini, rgtlerdeki tepe ynetimini ve rgtsel deiiklik abalarn kapsayan birka hedef zerine odaklandna dikkat ekmilerdir. Sinizmi oluturan kuramsal temelleri birletirerek ve yeniden oluturarak yeni bir sinizm kavram gelitirmilerdir. Bu bak as

39 ile sinizm kavramnn genel olarak anlalan bir anlamn bulmak, rgtsel sinizmi eylemletirmek ve lmek iin salam bir temel oluturmak amalanmtr. rgtsel sinizm kavram rgte ilikin olumsuz duygu, rgte ilikin kk drc ve eletirici davranta bulunma eilimindeki inan ve duygular da kapsamaktadr. rgtsel sinizm, rgte ilikin ak ya da gizli bir ekilde yaplan sert eletiriler, sinik (olumsuz) inanlar ve olumsuz duygular olarak tarif edilmektedir. Dean ve dierlerinin (1998, s.345) yapm olduklar bu tanm dorultusunda rgtsel sinizm kavramnn tutumsal bir olgu olduu gzlenmektedir. rgtsel sinizm, birok nesneyle ilikilendirilebilen ve bir hedeften dierine genelleme yaplabilen bir tutumu ve deneyim sonucunda gelien renilmi bir inanc temsil etmektedir. Bu dorultuda, rgtsel sinizm kavram James (2005, s.7) tarafndan, bir bireyin olumsuz inanlarla, duygularla ve ilikili davranlarla ekillenen iveren rgtne ilikin tutumlarla balantl olup; evresel etkenlerle deiiklie ak olan sosyal ve kiisel deneyimlerin gemiine bir cevap olarak tanmlanmtr. Vance, Brooks ve Tesluk (1996)e gre ise, rgtsel sinizm kavram rgtlerin daha iyiye gidebilecei inancnn var olmas, yalnz bu olasln olduka dk olmasdr. Bu kavram incelendiinde, rgtsel sinizmin iki boyutu zerinde durulduu gzlenmitir. Birinci boyutta bireysel hatalar yznden olumsuz tutumlarn artaca, ikinci boyutta ise rgtn geliebilecei inanc yer almaktadr (Brandes, 1997, s.18). rgtsel sinizm kavramnda temel inan; doruluk, drstlk, adalet, samimiyet ve itenlik ilkelerinden yoksun olmaktr. rgtlerde liderler, bireysel karlarn gz nnde bulundurmak iin bu ilkelerden yoksun olmaktadrlar. Bununla birlikte, rgt iinde gizli olan gdler ve hilelere dayanan davranlara neden olurlar (Abraham, 2000, s.269). Kanter ve Mirvis (1989), rgtsel sinizm kavramyla bireyin beklentilerine odaklanmlardr. Gereki olmayan yksek beklentilerin olumas, bu beklentilerin karlanmamas durumunda hayal krkl yaanmas ve hayal krkl devamnda hsrana uranmas sonucunda rgtsel sinizmin oluacan iddia etmilerdir (Andersson, 1996, s.1404). Mirvis ve Kanter (1991, s.61) rgtsel sinizm kavramn tanmlarken rgtlerinde sinik zellie sahip olabileceini belirtmilerdir. Sinik olan rgtlerin zelliklerini de Aldatc ve smrye dayal uygulamalar iinde olan, igrenleriyle tek ynl iletiim kuran, sinirli bir ekilde davranan ve igrenlerine ikiyzl politika izleyen yneticileri destekleyen ve bencilce deerleri somutlatran rgtler eklinde ifade etmilerdir.

40 rgtsel sinizm sadece, olumsuz insanlarn rgte getirdii duygular deil; bu tutumlarn rgtsel balamdaki deneyimlerle ekillendirilmesidir (Johnson ve OLeary-Kelly, 2003, s.640-641). Bu dorultuda Cole ve dierleri (2006, s.463), rgtsel sinizmi bir bireyin i deneyimlerinden kaynaklanan deerlendirici bir yarg olarak tanmlamlardr. Bu iki tanm ile birlikte, rgtsel sinizm kavramnn deneyimler ile ilikisi ve nemi vurgulanmaya allmtr. rgtsel sinizm tanmlarnn kavramsallama aamasnda baz temel zorluklar yaanmaktadr. Bunun nedeni, yapnn karmak ve bir sre olma zelliinden kaynaklanmaktadr (Tokgz ve Ylmaz, 2008, s.286). Naus (2007, s.15-24), 1977-2006 yllar arasnda rgtsel sinizm ile ilgili olarak ele alnan yaynlardan derledii rgtsel sinizm tanmlarn bir tabloda zetlemitir. Tablo 2.1de rgtsel sinizm ile ilgili tanmlar kronolojik olarak yer almaktadr.
Tablo 2. 1 rgtsel Sinizm Tanmlar Yazar(lar) Goldner, Ritti ve Ference Yl 1977 Tanm Siniksel bilgi, rgtsel eylemler, kararlar ve yntemlerdeki zgecilik davranndaki iyiliinin ya da samimiyetinin reddedilmesidir. Sinizm, bencilliin ve sahtekrln insan doasnn merkezinde olduu inancn yanstan bir kiilik zelliidir. Sinizm, otoriteye ve rgtlere kar olumsuz ve gvensiz bir tutumdur. Sinizm, sadece bir i tutumu deil; bir btn olarak yaam zerine bir bak as biiminde tanmlanmaktadr. Sinizm, gelecekte dzenlenecek rgtsel deiikliklere ilikin baarl olunamayaca; deiiklii gerekletiren liderlerin ise yetersiz ve (ya da) tembel olduu inancn kapsamaktadr. Sinizm, bir kiiye, bir gruba, ideolojiye, sosyal gelenee ya da rgtlere kar hsran, hayal krkl ve olumsuz duygularla ya da btn bunlarn (kiinin, grubun) gvensizlii ile ekillenen genel ve zel bir tutumdur. rgtsel deiim ile ilgili sinizm, deiiklii gerekletiren liderlere olan gven kayb, onlar tembel ve yetersiz olarak nitelendirme ve deiiklik abalar ile ilgili baar olasl hakkndaki ktmserlik kavramlarn kapsamaktadr. rgtsel sinizm, rgtn btnlkten yoksun olduu inancn kapsayan bir tutumdur. rgte kar olumsuz duygular ve kk drc ya da eletirel davranlar kapsamaktadr. Sinizm, gvensizliin gl dzeylerini, dmanca bir ekilde kuku duymay ve baka insanlarn drtlerini karalamay kapsayan ahlaki karar vermenin hem genel hem de zel boyutu olarak tanmlanmaktadr. rgtsel sinizm, igrenlerin rgtlerinin drstlkten yoksun olduunu dndkleri zaman ortaya kmaktadr.

Kanter ve Mirvis

1989, 1991 1992 1992

Bateman, Sakano ve Fujita Guastello,Rieke, Guastello ve Billings Wanous, Reichers ve Austin

1994

Andersson

1996

Reichers, Wanous ve Austin

1997

Dean, Brandes ve Dharwadkar

1998

Turner ve Valentine

2001

Johnson ve O'Leary-Kelly

2003

41
Yazar(lar) O'Leary Yl 2003 Tanm Sinizm, adaletsizlik kavramnn bir hikyesidir. Sinizm ile ilgili hikyelerde, ynetimin uygulamalarna olan derin hayal krkl mevcuttur. Sinizm, psikolojik tanmlanmaktadr. kan ve serbestliin bir tr olarak

O'Brien, Halsam, Jetten, Humphrey, OSullivan ve Postmes Stanley, Meyer ve Topolnytsky Urbany

2004

2005

Sinizm, bir karar ya da eylem iin bakalarnn belirtilen ya da iaret edilen gdlerine inanmama olarak tanmlanmaktadr. Sinizm, olumlu eyler hakknda olumsuz yorumlar ve duygular, zellikle de asl karar verme aamasnda rgtn deerli ifadelerinin olumlu etkisinin reddedilmesini yanstmaktadr. Sinizm, i rgtlerinin ya da dier toplumsal rgtlerin, ahlaki deerleri hie saydna ve sadece kendilerine hizmet ettiklerine ilikin inantr.

2005

Valentine ve Elias

2005

Sinizm, iveren rgtn deerlerinin, eylemlerinin ve gdlerinin eletirel bir takdirinden kaynaklanan bir tutumdur. Kaynak: Naus, A.J.A.M., Organizational Cynicism on The Nature, Antecedents, and Consequences of Employee Cynicism Toward The Employing Organization, (Dissertation of Doctorof Philosophy), Maastricht University, Maastricht, 2007, s.15-24 Cole, Bruch ve Vogel 2006

zetle; rgtsel sinizm, inan, duygu ve davransal eilimlerden oluan bir tutum olarak tanmlanmaktadr. Bu nedenle, rgtsel sinizm, insanlarn rgtn drstlk eksiklii hakknda bir takm inanlar, rgte kar eitli duygular ve rgte kar bir takm davransal eilimleri olduunu gsterdii oranda sinik kabul edildii, ok boyutlu bir yap olarak grnmektedir (Dean ve dierleri, 1998, s.341-347). 2.2.2.2 rgtsel Sinizmin zellikleri ve nemi Sinizm kavramnn birey ve rgtler iin nemi, bu konuda aratrma yapan yazarlar tarafndan eitli ekillerde belirtilmitir. Bu dorultuda yazarlar sinizmin rgtler iin baz avantajl ynlerinin olduunu, dier bir yandan da kavramsal olarak eitli elikilerin yer aldn belirtmilerdir. Dean ve dierleri (1998, s.347), yaptklar almada rgtsel sinizmin avantajl ynlerini u ekilde belirlemilerdir: Sinizm bir zellik deil, bir durum olarak grlmektedir. Sinizm belirli bir i ya da meslekle snrl deildir. nan, duygu ve davran kapsayan yapy evrelemektedir. Nesnel olarak geerli ya da doruluu kantlanm olabilir ya da olmayabilir, fakat znel olarak sinik bireyler iin geerlidir. Burada, sinizmin bireyler ve rgtler iin ilevsel olabilecei belirtilmitir. Sinik bireyler, bakalar tarafndan daha az kullanlmaktadr.

42 Sinik bireyler, kiisel karlara ve hileye kar eilimlerini kontrol etme grevini stlenmektedirler. Johnson ve OLeary-Kelly (2003, s.641-643) Amerikada bankada alan 103 igrene uygulad almalarnda, rgtlerde sinizmin ilgisizlikten kaynakl bir tepki olduunu belirtmilerdir. Sinik igrenlerin hayal krklna uram ve rgte kar daha az olumlu duygular hisseden bireyle olmalarna ramen, rgtsel performanslarn dorudan etkileyen bu memnuniyetsizlii, davranlaryla darya gstermediklerini ileri srmlerdir. Bu anlamda sinizm, rgtler iin iyi de olabilir. Sinizm, hem zel hem de kamu rgtlerinde yaanmaktadr. Kamu rgtlerinde sinizm yaanmasnn nedeni, bu rgtlerin rgtsel yapsnn brokratik zelliklere sahip olmasdr (Albrecht, 2002, s.324). Kanter ve Mirvis (1989) rgtsel sinizm ile igrenlerin, sanayi ve i alanna ilikin karlkl dmanlk ve yaygn gvenilmezlik ortamlarnn olumasyla birlikte, Amerikan hiyerarisinin en stnde ve en altnda yer alan siniklerin var olduunu grmlerdir (James, 2005, s.24). Buradan da anlald gibi, sinik bireyler rgtlerde her statde grlebilmektedir. Naus (2007, s.27), rgtsel sinizmin meydana gelmesini u ekilde belirtmektedir: rgtlerinde i ahlak gl olan igrenler ok almaya eilimlidirler. Ayrca igrenlerin birbirlerine sayg ve itibar gstermeleri beklenmektedir. rgte katk salamak iin adil davranmakta ve karln vermektedir. rgt, beklentileri karlamakta baarsz olursa hayal krkl, hsran ve hassaslamaya neden olur. Bylece sinizm meydana gelir. Kanter ve Mirvis (1989) Amerikal igrenlerin yzde 43nn rgtlerinde sinizm yaadklarn belirtmilerdir. Ayrca igrenlerin yzde 41ni iyimser ve yzde 16sn da ihtiyatl bulmulardr (Bommer, Rich ve Rubin, 2005, s.736). Mirvis ve Kanter (1991, s.50) ayrca, 1991 ylnda yaptklar almada igrenlerin yzde 48inin sinizm yaad ifade etmilerdir. Reichers ve dierleri (1997, s.52) ise almalarnda, igrenlerin yzde 53nn yksek dzeyde sinizm yaadklarn belirtmilerdir. Bu almalar incelendiinde, sinizmin rgtlerde yaygn bir olgu olduu ve sinizm yaama orannn zamanla artt sylenebilir. Hemen hemen btn rgtlerde sinik davranlar sergileyen igrenler yer almaktadr (James, 2005, s.6). Sinik igrenler rgtleriyle derinden ilgilenmekte ve rgtsel problemlere ynelik neriler ve dikkat edilmesi gereken hususlar gelitirmektedirler. Buna ek olarak, sinik igrenler rgtsel deiime ynelik olarak daha az Poliannaclk davrannda bulunmaktadrlar. Sinik igrenlerin, rgtsel problemlerin temelindeki nedenleri belirlemede nemli rolleri vardr. Dolaysyla, rgtsel deiim iin gerekleen abalara byk katk salarlar (Bommer ve dierleri, 2005, s.748-749). Ayrca rgtn ve igrenlerin etkililiini

43 anlamak iin, rgtsel sinizme neden olan igrenlerin gsterdii tepkilerin farkna varmak gerekli ve nemlidir (James, 2005, s.6). rgtlerde yneticilerin sinizmi kolaylatrmada ya da engellemede nemli rolleri vardr (Treadway ve dierleri, 2004, s.499). Sinizm, eer rgtteki igren deneyimlerinden kaynaklanyorsa, bunu azaltmak iin ynetimin tatmin edici abalar gerekebilir (Brown ve Cregan, 2008, s.679-680). Sinizm, igrenlerin, rgtlerinin ynetimi ile ilgili gereklere dayandrlmas gerekmeyen grleriyle ilgilidir (Brown ve Cregan, 2008, s.679-680). Bommer ve dierleri (2005, s.748), rgtlerde ynetimin sinik igrenleri ortaya karmakla birlikte sinizmi sadece pekitirmeye hizmet edebileceini belirtmilerdir. Sinik igrenleri ortaya karmak, sinizmin nasl yayld ile ilgili sayltlarla ilgilidir. Kanter ve Mirvis (1989), sinizmin yaylmasna ramen rgtlerin ve yneticilerin sinizmle baarl bir ekilde mcadele edebileceklerini iddia etmilerdir. Bunun iin de, yneticilere ve rgtlere; igrenlerindeki olumsuzluu azaltmalar, igrenlerinin olumlu grnmelerini salamalar ve toplumsal duygularn gelitiren konulara ynlendirmelerini nermilerdir (James, 2005, s.24). Alanyazn incelendiinde, rgtsel sinizmin tartmal bir konu olduu gzlemlenmitir. Bununla ilgili baz paradokslar (ikilemler) gze arpmaktadr. rgtsel sinizm, genellikle i kapsam iinde geliebilecek bir kavramdr. rgtlerde sinizmin kabul edilememesi durumlarnda, sklkla karklk, rahatszlk ve hatta dmanlk (kin) meydana gelmektedir. Konuya baka bir bak asyla bakldnda, sinik olan bireyler rgtlerinde daha ok tannmakta ve anlayla karlanmaktadr (Naus, 2007, s.2). Baka bir grte ise, Wanous Yneticilerden duyduumuz fke kuram, rgtte sinizme neden olan davranlara sahip, yaps bozuk bir igrenler ekirdei olduunu ortaya karmtrFakat, bu bizim bulduumuz ey deildir. rgtte problemlere yol aan rk elmalar deildir. Problem, ynetimin meyveyi mahvetmesidir. eklinde ifade ederek sinizmin nemini vurgulamtr (Gill, 2000). rgtsel sinizm kavram, zellikle nl izgi roman kahraman Dilbert ile zdeletirilmitir. Dilbert, btn i yaamn, sonu gelmeyen rgtsel gariplikler, hevesler ve lgnlklar silsilesine katlanmak zorunda olduu hcresinde geiren acnlacak bir figr olarak gze arpmaktadr. Dilbert, rgt ve i hayat zerine insan umutsuzlua dren bir bak as sunmaktadr (Naus, 2007, s.2-3). Scott Adams tarafndan yaratlan bu izgi roman kahramannn son zamanlarda popler olmas, i yaamnda aka belli olan bir olguyu vurgulamaktadr. Bu olgu, ou igrenin ynetimin etkililii konusunda olduka sinik davranmalarn ve byk brokratik rgtleri kk ve hor grmeleridir (Feldmen, 2000, s.1286). Dolaysyla sinizm kavram rgtler iin nemlidir.

44 2.2.2.3 rgtsel Sinizmin Boyutlar Tutum, iyi- kt, yararl-zararl, sevimli-sevimsiz gibi zellik boyutlarnda tespit edilen psikolojik objelerin zet bir deerlendirmesini temsil etmektedir (Ajzen, 2001, s.28). Smith (1968)e gre tutum, bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili dnce, duygu ve davranlarn dzenli bir biimde oluturan eilimdir (Ktba, 1999, s.102). Tutumlar bilisel, duyusal ve davransal olmak zere temel eden olumaktadr. Tutumun olumasnda, bu e arasnda rgtsel ve uyumlu bir iliki ve egdm olmaldr (nceolu, 2004, s.25).
Uyaran ya da psikolojik obje

Tutumlar

Bilisel e Tutum objesi hakknda sahip olunan bilgiler

Duyusal e Tutum objesine kar gzlenebilen duygusal tepkiler

Davransal e Tutum objesine kar gzlenebilen tm davranlar

ekil 2. 1 Tutum Objesi-Tutum eleri Kaynak: Ktba, ., Yeni nsan ve nsanlar, Evrim Yaynevi stanbul, 1999, s.105

Bilisel e; bireyin evresindeki kii, durum, olay ve nesneye ilikin sahip olunan her trl bilgi, deneyim, inan ve dnceyi kapsamaktadr (nceolu, 2004, s.26). Nesneler ya da fikirlerin var olduu ve bunlarn belirli zelliklerinin olduuna ilikin yaplan znel yorumlardr (Cicirelli, 1990, s.459). Bireysel inan sistemi, kiinin sosyal gerekleri nasl anlamlandrdn gstermektedir. Fakat inanlar, kiisel zellikler ve ayn zamanda kltrel deerlerin bir sentezi sonucu ortaya kmaktadr (Sabuncuolu ve Tz, 2001, s.342). Ayrca, tutumlarn sreklilii, inanlarn srekliliine bal olarak deimektedir (Gner, 2007, s.3). Inan ve tutum arasndaki ilikiyi aklayan ekil 2.2ye gre zihin, yeni bir tutum objesiyle karlama durumunda, baz standart zellikleri, psikolojik objenin gerek zellikleri ile karlatrmakta ve benzer zellikleri eletirmeye almaktadr. Bu yolla, zihin baz inanlar tutum objesiyle hzl bir ekilde ilikilendirmektedir. Tutum, inanlarn deerlendirmesinin bir zetidir. Tutum gerekten nemli ve yeterli sklktaysa; zihin, tutumlar inanlar olarak depolamaktadr. Bu ekilde inan, tutumun habercisi olarak kavramsallatrlmaktadr (Delken, 2004, s.9).

45

Psikolojik obje Tutumlar Eletirme sreci

Zihin Tutum-nan likisi

zet Deerlendirme: Tutum

Potansiyel Bellek

ekil 2. 2 Tutum Kavramnn ekli Kaynak: Ajzen (2001) Akt. Delken, M., Organizational Cynicism: A Study Among Call Centers (Dissertation of Master of Economics), Faculty of Economics and Business Administration, University of Maastricht, Maastricht, 2004, s.9.

Duyusal e, birey tarafndan olumlu ya da olumsuz olarak nitelendirilen duygusal deneyimlerdir. Hissedilmekte ve ksa srelidir. Duyusal eye rnek vermek gerekirse; bir igren, zor bir grevi baardnda gurur duyabilir ya da istemedii bir greve atanarak endie hissedebilir. grenin kar karya kald bu duygular, ii hakkndaki dncelerini ekillendirmektedir (zkalp ve Krel, 2004, s.73). Davransal e ise, tutum tarafndan ekillendirilmi, gzlenebilir hareketler olarak tanmlanmaktadr. Kiiler, tutum ve inanlar nda davranlarna yn vererek evresel olaylar deerlendirmekte ve bunun sonucunda karara varmaktadrlar. alma hayatnda ise, tutum ve inanlar rgtlerin ortak amalar dorultusunda gelitirilmekte; igrenler kendi tutum ve inanlar dnda, rgtn ortak amalarn, tutumlarn, inanlarn ve normlarn benimsemektedirler (Gner, 2007, s.3-4). Bu kapsamda, rgte ynelik olumsuz inanlar, etkiler ve davransal eilimlerden oluan bir tutum olan ve hem bireyin kiilik zelliklerinden hem de alma koullarndan kaynaklanan rgtsel sinizm kavram n plana kmaktadr.

ekil 2. 3 Tutum-Ortam-Davran likisi Kaynak: Ktba, ., Yeni nsan ve nsanlar, Evrim Yaynevi stanbul, 1999, s.109.

46 Tutum, ortamsal etkenlerle etkileim halinde davran oluturmaktadr. Bir bakma tutum, davrann nc uyaran, baka bir ifadeyle bireyi davrana hazrlayan bilgi birikimidir (Erdoan, 1996, s.33). Bireylerin tayp getirdii inan, tutum ve deerler, ie ilikin tavrlarn, davranlarn ve rgtsel ilikileri etkilemektedir (Sabuncuolu ve Tz, 2001, s.340). Bu nedenle rgtsel sinizm kavram iin nemlidir. rgtsel sinizmin bir tutum olarak kavramsallatrlmas, tutumlara uygulanan kurallarn ayrca rgtsel sinizme de uyguland anlamna gelmektedir. Bu kurallarn birisi de, tutumun; inanla balayan ve muhtemel olarak da davranla sona eren dnce-davran srecinin bir ksm olmasdr (Delken, 2004, s.11).

ekil 2. 4 Dnce Davran Sreci Kaynak: Ajzen (2001), Akt. Delken, M., Organizational Cynicism: A Study Among Call Centers (Dissertation of Master of Economics), Faculty of Economics and Business Administration, University of Maastricht, Maastricht, 2004, s.11.

1. Bilisel (nan) Boyut Bu boyutta, rgtsel sinizmin drstlkten yoksun olduu inanc vurgulanmaktadr. Oxford ngilizce Szl, drstlk kavramn ahlaki ilkelerin salaml, drstlk ve gerekle ilgili yozlamam erdemin karakteri, drstlk, doruluk, samimiyet olarak tanmlamaktadr (Brandes, 1997, s.30). Ozkalp ve Krel (2001, s.538)e gre drstlk kavram, dorucu, iten, ak szl, candan olmak, kopya ekmemek, yalan sylememek, ktlk etmemek ya da kt davranta bulunmamaktr. Bilisel boyut ile rgtsel sinizm arasndaki iliki incelendiinde, rgtlerinde sinik tutuma sahip bireylerin aadaki inanlara sahip olduklar grlmektedir (Brandes, 1997, s.30; Brandes ve Das, 2006, s.237; Dean ve dierleri, 1998, s.345-346): rgtlerde uygulamalar rgtsel ilkelerden yoksundur. rgtlerin hazrlad resmi beyanatlar (tebli) igrenler tarafndan ciddiye alnmaz. rgtlerdeki insan davranlar tutarsz ve gvenilmez nitelikte ya da durumdadr. rgtlerdeki bireyler yalan, dolan ve hile gibi davranlar sergileyebilirler. rgt iindeki ilikiler kiisel karlara baldr. Bylece igrenler karlar uruna samimiyet, itenlik, drstlk ve doruluk gibi deer yarglarn feda edebilecek; vicdansz ve ahlaksz davranlarda bulunabileceklerdir. Sinizm kavramn psikolojik adan inceleyen aratrmalar, bireylerin bakalar hakknda sahip olduklar inanlara odaklanmlardr. Bu inanlar da, bakalarnn yalanc, samimiyetsiz, gvenilmez, tembel (Cook ve Medley, 1954, s.414), dengesiz, hilekr ve bencil

47 olduunu (Barefoot ve dierleri, 1989, s.48) gstermektedir. Sonu olarak bakalarna gvenilmeyeceini; bakalarnn gaddar olduunu ve bireylerin kendileri iin bir ey isteme nedenlerini kendilerine saklamalar gerektiini (O'Hair ve Cody, 1987, s.282) iermektedir. Btn bu kavramsallatrmalar, sinizmin en iyi ekilde bilisel yolla anlalacan ileri srmektedir (Brandes, 1997, s.27).

2. Duyusal (Duygu) Boyut rgtsel sinizmin bir dier boyutu duyusal boyuttur. rgtsel sinizm, sinik inanlarla balantl dncelerden kaynaklanan youn duygular kapsamaktadr (Brandes ve Das, 2006, s.237). Sinik tutuma sahip bireyler, sadece rgtlerine ilikin inanlar olan kiiler deil, ayn zamanda rgtlerinde duygular yaayan kiiler olarak da grlmektedir (Dean ve dierleri, 1998, s.346). rgtsel sinizmin duygusal boyutu, saygszlk, fke, sknt ve utan duymak gibi kuvvetli duygusal tepkileri kapsamaktadr (Abraham, 2000, s.269). Sinik tutumlar kavramsallatrmada, Izard (1977)a gre dokuz temel duygu nemlidir. lgi-heyecan, zevknee, srpriz-aknlk, ac-strap, kzgnlk-fke, tiksinme-nefret, hor grme-kmseme, korku- dehet, utan- aalama olmak zere her biri yumuak ve sert ekilde tanmlanan dokuz temel duygu ele alnmtr. rgtsel sinizmin etkili bir boyutu olan duyusal boyut, Izardn tanmlam olduu dokuz temel duygulardan bazlarn kapsamaktadr. rnein, sinik bireyler rgtlerine kar kmseme ve kzgnlk duygusu hissedebilirler ya da rgtlerini dndklerinde ac, tiksinti hatta utan hissedebilirler. Bu nedenle, sinizm her trl olumsuz duyguyla ilikilidir (Brandes, 1997, s.31; Dean ve dierleri, 1998, s.346). Mishra ve Spreitzer (1998, s.569), sinik tutumlara sahip bireylerin kzgnlk, nefret etme ve ahlaki bozulma gibi duygusal deneyimler yaadklarn belirtmilerdir. Ayn zamanda, ada rgtsel sinizm kavramnda kendini beenmilik duygusu da sk sk yer almaktadr. nk sinizm yaayan bireyler, kendilerini daha bilgili olduklar ya da doru davranlarla ilgili stn anlama ve kavrama yeteneine sahip olduklarna inanmaktadrlar (Brandes ve Das, 2006, s.237). Andersson (1996), evredeki faktrlere maruz kalarak deiiklie yatkn olan bir nesneye ya da birok nesneye kar kmseme, hayal krkl ve gvensizlik tutumu olarak tanmlad rgtsel sinizm kavramyla, rgtsel sinizmin duyusal boyutundaki eleri vurgulamtr. Bu eleri birletirerek alanyazna nemli katklar salam ve rgtsel sinizm kavramn geniletmitir (James, 2005, s.6). Bu bilgiler nda bu boyutta saygszlk, karsndakini kmseme, fke, kzgnlk, sknt duymak, utan hissetmek, nefret etmek, kendini beenmilik, ahlaki bozulma, hayal krklna urama ve gvensizlik duygularnn yer ald belirtilebilir.

48 3. Davransal (Davran) Boyut rgtsel sinizmin son boyutu davransal boyuttur. Bu boyuta gre, rgtlerinde sinik davranta bulunan igrenler, rgt iinde gelecek olaylar hakknda karamsar tahminler yapma eiliminde olabilirler. Olumsuz ve ou zaman insan kk drmeye ynelik davranlarda bulunabilirler (Dean ve dierleri, 1998, s.346). Zaman zaman igren, rgtleri konusunda ikyette bulunma, dalga geme ve eletirilerde bulunma gibi davranlar sergileyebilirler. rgtlerde, sinik davranlar szl olmayan davranlar ile de gsterilebilir. grenlerin birbirleriyle anlaml bakmalar, srtmalar ve kmser bir ekilde glmsemeleri sinik davranlara rnek oluturabilir (Brandes ve Das, 2006, s.240). grenler, sinik davranlar ifade edebilmek iin mizah, zellikle alayc mizah kullanmaktadrlar (Dean ve dierleri, 1998, s.346). Bylece sinik tutuma sahip bireyler rgtlerinin amalaryla alay edebilirler, grev ifadelerini yeniden yazabilirler ve alayc yorumlarda bulunabilirler (Brandes, 1997, s.34-35).
Tablo 2. 2 Bilisel, Duyusal ve Davransal Boyutlar Kapsamnda Sinizm Yaklamlarnn Karlatrlmas Referans Psikolojik Yaklamlar Bilisel Genellikle insanlara gvenilmez. Tembel ve bencildirler. eitli amalara ynelik olumsuz etkileri vardr. Mevcut rgtsel yapy ve otoriter ilikileri koruyarak oluturulan bilgidir. Toplumun, rgtlerin, yneticilerin ve gelecein beklentilerini genelleyen bireyin ya da bakalarnn gereki olmayan yksek beklentileri vardr. rgtsel deiim iin aba gsteren grevliler tembel ve yeteneksizdirler. Kendine ya da bakalarna kar hsran, hayal krkl ve ihanet duygularn kapsamaktadr. Duyusal Davransal

Polis Sinizmi Goldner, Ritti Ference (1977) Kanter ve Mirvis (1989) ve

Wanous, Reichers ve Austin (1994,1995) Vance, Brooks ve Tesluk (1996)

Koullar daha iyi olabilir. Deiim ve gelime abalar muhtemelen baarszlkla sonulanr. Deiim giriimlerinin baarszl dsaldr (yneticiler, meslektalar, teknoloji eksiklii, insan doas). Andersson ve Bateman Bir bireye, gruba, ideolojiye, sosyal Hsran ve hayal krkl (1996) gelenee ve rgte kar gvensizlik vardr. inanc vardr. Kaynak: Brandes, P.M., Organizational Cynicism: Its Nature, Antecedents, and Consequences (Dissertation of Doctor of Philosophy), The University of Cincinnati, 1997, s.29-30.

49 Tablo 2.2 incelendiinde, 1996 ylna kadar bu konuda aratrma yapan yazarlarn zellikle bilisel boyut zerinde odaklandklar ve davransal boyuta ilikin grlerinin yer almad anlalmaktadr. Bu dorultuda Dean ve dierlerinin (1998), her boyutu kapsayan rgtsel sinizm kavramlar n plana kmtr. Bu almada da, rgtsel sinizm kavram, Dean ve dierlerinin (1998) bilisel, duyusal ve davransal olarak adlandrd boyut temel alnmtr. 2.2.2.4 rgtsel Sinizmin Kuramsal Temelleri rgtsel sinizm kavramnn kuramsal temellerini beklenti kuram, atfetme kuram, tutum kuram, sosyal deiim kuram, duygusal olaylar kuram ve sosyal gdlenme kuram oluturmaktadr. 2.2.2.4.1 Beklenti Kuram Beklenti kuram (expectancy theory) gdlenme kuramlarndan biri olup, genelde her bir igrenin gstermesi gereken aba ve bu abann istenilen sonulara ulama olasldr. Beklenti kuramnda temel deiken yer almaktadr (Robbins, 2000, s.53): 1. ekicilik: gren, iinde gsterdii baar sonucunda dller arzulamakta ve ald dller igren iin bir deer tekil etmektedir. Deerin yksek olmas igrenin iinde daha fazla aba gstermesine neden olmaktadr. 2. Performans-dl ilikisi: gren, iinde gsterdii aba sonucunda kendisine baz dller kazandracana inanmaktadr. 3. Performans-aba ilikisi: grenin iini yaparken gsterdii aba, performansn etkilemektedir. Beklenti kuram drt temel aamadan olumaktadr. Birinci aamada, iin olumlu ve olumsuz sonularnn bireye ne getirecei zerinde durulmutur. Buna gre iin sonular olumlu ise; cret, gvenlik, arkadalk ilikisi, gven, yetenek ya da beceri kullanma ans ve uyumlu i ilikisi kazandrabilir. in sonularnn olumsuz olmas durumunda; yorgunluk, sknt, hayal krkl, endie, sert bir denetim, tehlike ve iten kovulma gibi sonular gzlenebilir. Bu sonular, bireyin alglamalar sonucunda olumaktadr (Robbins, 2000, s.54). Bu bilgiler erevesinde rgtsel sinizm ile beklenti kuram arasnda bir ilikinin var olduu sylenebilir. rgtlerde sinizm yaayan bir igren, duyusal anlamda endie duymakta (Brandes, 1997) ve yer yerde hayal krklna (Abraham, 2000; Brandes, 1997; Kanter ve Mirvis, 1989) uramaktadr. kinci aamada, igrenlerin i sonularn ne kadar ilgi ekici bulduklar zerinde younlalmtr. Bireyin kiisel zelliine, tutumlarna ve gereksinimlerine gre, igrenler i sonularn olumlu, olumsuz ya da anlamsz olarak

50 deerlendirebilirler. Birey iin sonularn ilgi ekici bulursa bunlara ulamay, olumsuz alglarsa ulamamay tercih eder. nc aamada, grenler iin sonularna ulamak iin ne tr davranlar sergilemelidir? sorusunun yant aranmtr. Drdnc aamada, igrenin kiisel yetenei dikkate alnarak ne kadar baarl olaca tahmin edilmektedir (Robbins, 2000, s.54).

ekil 2. 5 Beklenti Kuram Modeli Kaynak: Robbins, S.P., Essentials of Organizational Behaviour, Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey, 2000, s.54

Sonu olarak beklenti kuram, igrenin bireysel beklentileri ile ilikilidir. grenlerin performans beklentileri, dl ve ama doyumu, gsterdikleri abalarn dzeyini belirlemektedir. Beklenti kuramnda, igrenden beklenilen davranlar vurgulanmaktadr. rgtte, igrenin kendisinden beklenen davranlar ve bunun karlnda grecei deeri bilip bilmedii sorusunun yant aranmaktadr. dller ve demeler de vurgulanmaktadr. grenler dllerin ekicilii ile ilgilenmektedir Beklenti kuram, kiisel karcla (bencillie) dayanmaktadr (Robbins, 2000, s.54). Bu anlamda rgtsel sinizm kavramnda yer alan bencillik (Barefoot ve dierleri, 1989, s.48; Brandes, 1997, s.11; Mirvis ve Kanter, 1991, s.50-52) ifadesiyle ilikili olduu sylenebilir. Beklenti kuram ve rgtsel sinizm arasndaki bir dier ilikide rgtsel deiim iin gsterilen abann gelecekte baarsz olaca inancnn vurgulanmasdr (Brandes, 1997, s.17; Brandes, Dharwadkar ve Dean, 1999, s.7). Beklenti kuram, tutumlarn ve davranlarn nemini belirlemek amacyla evresel faktrleri gz nnde bulundurmakta; bylece igren sinizminin doasn ve gelimesini aklamaktadr. Ayrca, rgtsel deiim sinizmi hakknda almalar yapan yazarlar sinik tutumlarn, kurmulardr (James, 2005, s.11). rgtn gelecek tutumuna ilikin olumsuz beklentilerinin bir sonucu olduunu belirtmilerdir. Bylece beklenti kuram ile ilikisini

51 2.2.2.4.2 Atfetme Kuram Atfetme kuram (attribution theory), insanlarn davranlarnn altnda yatan nedenleri anlama isteini vurgulayan bir kuramdr. Bir bireyin davran, ya o kiiye ait zelliklerden ya da o bireyin iinde bulunduu evresel koullardan kaynaklanmaktadr. Kiisel zellikler sonucu oluan davranlar kiisel zellie dayal ykleme srelerini, evre koullar sonucu oluan davranlar da evresel koullara dayal ykleme srelerini ortaya karmaktadr (www.aof.anadolu.edu.tr/kitap/EHSM//1024/unite12.pdf). Atfetme kuram ile rgtsel sinizm arasndaki iliki, Weinern sosyal gdlenme kuram ile aklanmaya allmtr. Atfetme kuram zellikle rgtsel sinizmin durumsal ynlerini vurgulamaya almtr. Weinera gre insanlar, olumsuz bir olaydan sonra, olayn alglanmasna dayal nedensel atflarda bulunurlar. Bu atflar, fke, sempati, sorumluluk kararlar ve umut gibi duygulara yol aan beklentiler ile sonulanmaktadr. Bu duygular, ya toplum yanls davrana ya da antisosyal davranlara yol amaktadr. Weinern modelinde, rgtn olumsuz olaydan sorumlu olduuna ilikin bir alglamaya yol aan yorumlar, rgt sulayan bireylerle sonulanmaktadr. rgtsel sinizme ynelik durumsal yaklamlarda saylt, rgtn igren sinizminin geliiminde nemli bir yeri olduudur. Bu kuramda, rgtn olumsuz olaylarla suland fikri egemendir. Birey, rgt sulamazsa, rgte kar sinik olmayacaktr (Eaton, 2000, s.18-19). Atfetme kuram ayrca, rgtsel sinizm trlerinden rgtsel deiim sinizmi ile de ilikilidir. Atfetme kuram, rgtlerde bir igrenin deerlendirilmesini anlamak iin rgtsel sinizmle ilikilendirilmitir. grenlerin deerlendirilmesi, liderlik statsnde bulunan bireylere atfedilmektedir. rgtlerde liderlik statsnde bulunan bireylerin rklar, cinsiyetleri, kltrel birikimleri, grnleri ve gzlenen davranlar gibi kiisel zellikleri, rgtsel deiiklik yaparken nemlidir (James, 2005, s.11-12).

2.2.2.4.3 Tutum Kuram Olson ve Zanna (1990)a gre, tutum kuram (attitude theory) ile birlikte, rgtsel sinizmin zellikleri tutumlar (zellikle davranlar) ile aklanmaya allmtr. ou kuramcya gre deerlendirme, tutumlarn en nemli ksmn oluturmakta; tutumlar zihinde temsil edilmekte ve tutumlarn duyusal, bilisel ve davransal boyutlar ayrt edilmektedir. Tutumlarn duyusal, bilisel ve davransal ilikileri, rgtsel sinizm kavram hakkndaki aratrmalarda en bandan beri etkili olmutur. Bu konuda zellikle Dean ve dierlerinin (1998) yapt rgtsel sinizm kavram n plana kmaktadr. Bylece bu kuramn, rgtsel sinizmi anlamada kuramsal ereve kurmaya yardmc olduu iin nemli olduu dnlmektedir (James, 2005, s.12).

52 2.2.2.4.4 Sosyal Deiim Kuram Sosyal deiim kuram (social exchange theory), 1964 ylnda Blau tarafndan gelitirilmi olup, istihdam ilikilerini anlamann temelini oluturmakta ve sosyal bilimler disiplininde olduka yaygn kullanlan temel kuramlardan biri olarak kabul edilmektedir. Blau (1964)ya gre; bu kuramn temelinde hayatta kalmak iin insan ilikilerinin gerekli olduu ve kiilerin gereksinimlerini karlamak iin srekli olarak birbirleriyle iletiimde olmalar gerektii vurgulanmaktadr (Mimarolu, 2008, s.33). Sosyal deiim kuram, bireylerin yapmas gereken ileri doru bir ekilde yerine getirmek iin dier bireylere gven duyulmas gerektiini savunmaktadr (Sabuncuolu ve Tz, 2001, s.329). Gouldner (1960)a gre; bir igren rgt ierisinde kendisine iyi davranldn alglarsa, kendisini de rgte iyi davranmak, rgte zarar verici hareketlerden kanmakla ykml hisseder (Mimarolu, 2008, s.36). Bu durumda rgtsel sinizmin rgt zerindeki olumsuz etkileri de gzlenmeyebilir. Johnson ve OLeary-Kelly (2003, s.627) rgtsel sinizm kavramnn kuramsal desteinin sosyal deiim kuram ile aklandn belirtmilerdir. Bylece, rgtsel sinizm, igrenin rgtndeki istihdam ile ilgili sosyal deiim ihlalinin bir tepkisi olarak aklanmtr. rgtlerde sinizm, igrene verilen belirli bir szn (yemin) ve genelletirilmi beklentilerin yerine getirilmemesinden kaynaklanmaktadr. 2.2.2.4.5 Duygusal Olaylar Kuram Sinizmin rgtlerde nasl gelitiine ilikin bir dier kuramsal yaklam da, duygusal olaylar kuramdr. Bu kuram, ite yaanan olaylarn, i tutumlar zerinde zellikle duygusal durumlar (hayal krkl, hsran gibi) zerinde bir etkisinin olduunu ileri srmektedir (Brown ve Cregan, 2008, s.669). 2.2.2.4.6 Sosyal Gdlenme Kuram Sosyal gdlenme kuram, 1985 ylnda Weiner tarafndan gelitirilmitir. Kuram, igrenlerin neden sinik olduklar hakknda eitli denenceler retmekte ve bu denencelerin test edildii kuramsal bir temel salamaktadr. rgtsel sinizme neden olan rgtsel olaylar tanmlamaya almaktan ziyade, olaylarn igrenler tarafndan nasl yorumland ve bu yorumlarn rgtsel sinizmde oynad rol incelemektedir (Eaton, 2000, s.12). Weinern sosyal gdlenme kuramna gre, ilk olarak bir olayn sonucunun nedenleri aratrlmakta; sonra olay baz nedensel boyutlarda deerlendirilmektedir. Deerlendirmeler dorultusunda, olay iin sorumluluk kararlar verilmekte ve gelecekteki benzer olaylarla ilgili beklentiler gelitirilmektedir. Sorumluluk kararlar ve beklentileri, sonraki davranlar

53 etkileyecek olan belirli duygulara (fke ve sempati gibi) yol amaktadr. Gelecek olaylarda nasl davranlmas ve bunlarn nasl tahmin edilmesi gerektiini belirlemek iin nedensel yorumlar yaplmaktadr (Eaton, 2000, s.13). Weinern sosyal gdlenme kuramnda konum, kontrol edilebilirlik ve istikrar olmak zere temel faktr yer almaktadr (Eaton, 2000, s.13-14): 1. Konum: Olaylarn nedenlerinin isel ya da dsal faktrler olup olmadn alglama durumudur. sel konumda, rgt iinde verilmi kararlar vurgulanmaktadr. Buna gre igren, rgtte yaanan olumsuz bir olayn (iten karlma gibi), rgtn kr orann artrmak iin gerekletirildiini dnebilir. Dsal konumda ise, rgt dndan kaynaklanan durumlara nem verilmitir. Buna gre, igren iten karlmalarn nedenini, rgtn dndan kaynaklanan kt ekonomik koullardan kaynaklanan ekonomik glkler olarak da yorumlayabilir. 2. Kontrol Edilebilirlik: Bir olayn, kiinin iradesi ve kontrol altnda alglanp alglanmad durumudur. sel ve dsal olarak iki boyutta snflandrlmtr. Eer igren, iten karmalarn, isel kontrol edilebilir faktrlerle ilgili olduunu dnrse (rnein, igren rgtn, igrenleri kr oranlarn artrmak iin iten kardn alglarsa ve dier daha az sert nlemlerin de alnabileceine inanrsa) rgt sorumlu tutacaktr. Eer igren, iten karmalarn dsal kontrol edilemez faktrlerle ilgili olduunu dnrse (rnein; igren, rgtn kt ekonomiden dolay ekonomik olarak zor durumda olduunu ve igrenleri iten karmaktan baka seenein olmadn alglarsa) rgt daha az sert bir ekilde yarglayacaktr. 3. stikrar: Bir olayn gelecekte tekrar grlebilme olasl anlamna gelmektedir. Bylece igren, iten karlmalar, kr oranlarn artrmak iin rgt tarafndan kullanlan bir strateji olarak alglarsa; bu durum, igren tarafndan istikrarl bir faktr olacak ve rgt ne zaman daha ok para kazanmak isterse ortaya kmas muhtemel olacaktr. Eer igren, iten karmalarn ekonomik faktrlere bir cevap olduuna inanrsa; bu, ekonominin orta dzeyde gelimesi beklenebileceinden, igren tarafndan istikrarsz bir faktr olarak alglanacaktr.

54 Eaton (2000, s.19-21), almasnda, Weinern sosyal gdlenme kuramn rehber alarak bir model (ekil 2.6) gelitirmitir. Model incelendiinde, kontrol edilebilirlik ve konum arasnda baz ilikilerin olduu gzlenmitir. Kontrol edilebilirlik ve konum boyutlarna dayal sorumluluk deerlendirmeleri (kararlar), ya olumlu duygulara (sempati gibi) ya da olumsuz duygulara (fke gibi) neden olmaktadr. rnein rgt iten karmalardan sorumlu bulunursa, igrenin rgte kar fke duymas; sorumlu tutulmaz ise, sempatinin grlmesi olas bir durumdur. stikrar boyutu ise, gelecekteki benzer olaylarla ilgili beklentilerin gelimesine neden olmaktadr. Beklentiler de umuta ya da umutsuzlua yol amaktadr.

Konum

+ Sorumluluk

fke + -

Antisosyal Davranlar

Kontrol Edilebilirlik

Sempati -

+ + + -

Toplam Yanls Davranlar

stikrar

Beklenti

Umut

rgtsel Sinizm

ekil 2. 6 Weiner (1985)n Sosyal Gdlenme Kuram Dorultusunda Gelitirilen rgtsel Sinizm Modeli Kaynak: Eaton, J.A., A Social Motivation Approach to Organizational Cynicism (Dissertation of Master of Arts), Faculty of Graduate Studies, York University, Toronto, 2000, s.20.

Gelitirilen model, rgtsel sinizm iin bir balangtr. rgtsel sinizm ortaya ktnda, birey duygusal karlk verdikten sonra olaydan sorumlu tutulan bireye (ya da rgte) kar ya toplum yanls davranlara ya da antisosyal davranlara neden olmaktadr. rnein igren iten karmalar karsnda fkeliyse, rgte kar szl ktlemeler, sabotajlar ve rgtsel ballkta azalma gibi cezalandrc ve antisosyal davranlar sergileyebilir. Modele gre; rgtsel sinizm, igrenin olumsuz bir olaydan sonra rgtne kar hissettii duygularla, igrenin ayn olaydan sonra sergiledii davranlar arasndaki ilikiyi dzenlemektedir. Bu dorultuda igrenin rgte kar anti-sosyal davranmas dorudan igrenin fkesinden kaynaklanmamakta; fkesi ile tetiklenen igren sinizminden de kaynaklanmaktadr (Eaton, 2000, s.14-20).

55 2.2.3 rgtsel Sinizm Trleri rgtsel sinizme ynelik tanmlarda farkl alglamalar olduu gibi, rgtsel sinizm trlerini tanmlamada da farkl yorumlar bulunmaktadr. Bu alt blmde de rgtsel sinizm trlerine ynelik aklamalara yer verilmitir. Yaplan aratrmalar incelendiinde, rgtsel sinizmin eitli trlerde snflandrld gzlenmitir. Bunlar kiilik sinizmi, toplumsal sinizm, igren sinizmi, rgtsel deiim sinizmi ve mesleki sinizmidir. 2.2.3.1 Kiilik Sinizmi Kiilik sinizmi, sinizm trlerinden biri olup, doutan gelen ve genellikle insan davranlarn olumsuz olarak alglayan bir sinizm trdr. Kiilik sinizmine gre birey, kiileri kk ve hor grmekte, onlara yukardan bakmakta, saygsz bir ekilde davranmakta ve dier bireyler ile arasnda zayf balar olumaktadr (Abraham, 2000, s.270). Kiilik sinizminde temel dnce; dnyann, sosyal etkileiminden honut olmayan, drst olmayan, sua gz yuman, bakalarn nemsemeyen ve bencil insanlarla dolu olduu inancdr. Bu nedenle, kiilik sinizmini benimsemi bireylerde kkl bir gvensizlik durumu vardr. Gvensizlik sonucunda, bireyler duygu ve davranlarn fkelenerek, kzgnlk gstererek, zlerek ve hile yaparak gstermektedirler. Kiilik sinizmi, bir kiilik zelliidir. Bu kiilik zellii, insan davranlaryla ilgili olumsuz grleri yanstmaktadr. Doutan gelmektedir ve kararldr (Abraham, 2000, s.270-271). Alanyazn incelendiinde kiilik sinizmini belirlemek iin genellikle Cook ve Medley (1954)in Minnosota oklu Kiilik Envanteri ve Wrigtsmann (1974, 1992) nsan Doasnn Felsefesi leinin kullanld grlmektedir (Metzger, 2004, s.30). Kiilik sinizmi, eitli almalarda genel sinizm olarak da tanmlanmaktadr (Tokgz ve Ylmaz, 2008, s.289). Kiilik sinizmi ile rgtsel sinizm yap olarak birbirinden ayrlmtr. Kiilik sinizmi bireyin kiiliinden kaynaklanrken; rgtsel sinizm, bireyde sinik tutumlarn olumasna neden olmaktadr (Tokgz ve Ylmaz, 2008, s.285).

56 2.2.3.2 Toplumsal Sinizm Toplumsal sinizm, sinizmin durumsal zelliklerinden biridir (Qian, 2007, s.36). Peterson (1994) tarafndan, birey ve toplum arasndaki toplumsal psikolojik szleme olarak tanmlanmtr. Bir kii sosyal sinizmi yayorsa, bireyin duygular kesinlikle beklentilerinin karlanmad ynndedir (Pitre, 2004, s.11; Abraham, s.272). Kanter ve Mirvis (1989)e gre toplumsal sinizm, bireylerin hayal krklna urama olarak tanmlanmaktadr. Toplumun karlanamayan beklentileri sonucunda olumaktadr. Yazarlar, Amerikallarn hayata kar sinik bak alarn, yirminci yzylda Amerikan toplum ve politik evrelerinde deien geleceklerinden kaynaklandn belirtmilerdir. Sanayilemenin erken aamalar ve modern rgtlerin baarsz vaatleri sresince igrenleri smrmeyi ieren sinizm kavram, eitli yazarlar tarafndan iyerindeki yaam gelitirmek iin de kullanlmtr. Topluma, kendine, rgtlere ya da dierlerine kar hayal krkl olarak belirtmelerine ramen, onlarn kavramsallatrmalar bireylerin dierlerine ilikin izlenimlerine deinmektedir (Dean ve dierleri, 1998, s.344). Toplumsal sinizm ile rgtsel ballk ve i doyumu arasnda pozitif bir iliki bulunmaktadr (Abraham, 2000, s.287). Toplumsal sinizm aslnda, igrenlerin daha mutlu ve rgtlerine daha bal olmalarn salamaktadr. Toplumsal sinizm yaayan bireylerin, iyerindeki durumuna ilikin beklentileri daha gerekidir. ncelikli olarak, ar derecede beklentileri olmad iin, i yaamnda stresin neden olduu hayal krkl daha az zdraba neden olmaktadr. rgtlerde pheciliin (spektizm) yksek dzeyde olmas toplumsal sinizm yaayan bireylere zarar verebilir (Abraham, 2000, s.287). 2.2.3.3 gren Sinizmi gren sinizmi, uzun alma saatleri, i younluu, etkili olmayan liderlik ve ynetim, rgtteki yeni grevler, rgtlerin klmesi, rgtlerde ynetim kademelerinin azaltlmas ile ie karar veren ve uygulayan arasndaki kademelerin mmkn olduu lde ortadan kaldrlmas sonucunda oluan igren-iveren arasndaki ilikilerin yeni bir paradigmasdr (Cartwright ve Holmes, 2006, s.201). Andersson (1996, s.1397-1398) igren sinizmini, bir bireye, gruba, ideolojiye, sosyal gelenee ve rgte kar kmseme ve gvensizlik durumu ile beraber hayal krkl ve umutsuzluk ile ekillenen, hem genel hem de zel bir tutum olarak tanmlamtr. gren sinizmi rgtlerde byk sermaye, st dzey ynetim ve rgtte yer alan dier igren ve blmlere ynelik bir tutumdur. gren sinizminde zellikle eit olmama duygusu vurgulanmaktadr. gren sinizmi, rgtlerde sinik tutuma sahip bireyleri dier bireylerden ayrmak iin nemlidir (Abraham, 2000, s.272).

57 Andersson (1996, s.1395) ile Andersson ve Bateman (1997, s.449), igren sinizmini psikolojik szleme konusu ierisinde incelemilerdir. Buna gre; psikolojik szleme ihlalleri, igren sinizminin nedenlerini ve sonularn belirlemek iin yararl bir kavramsal ereve olarak grlmektedir. Bu dorultuda Andersson (1996), igren sinizmi kavramnda, igrenlerin rgt ve i evresindeki faktrlere ilikin tutumsal tepkiler zerinde durmutur. Ayrca bu faktrleri belirleyerek ve inceleyerek yneticilerin, sinizmin olumsuz etkilerini ortaya karabileceini ve hafifletebileceini iddia etmitir (James, 2005, s.25). Argyris (1964)e gre sinizm, iveren-igren ilikilerinde yeni gelimekte olan bir paradigma olarak artmaktadr. Amerika Birleik Devletlerinde ileyen iveren-igren ilikisinin geleneksel modelinde, igrenlerin, uzun sreli ileri, gvenlikleri ve eitim, geliim ve terfileri iin frsatlar karlnda rgtlerine uzun sreli ballklarnn var olduu belirtilmitir. verenler ve igrenler arasndaki bu psikolojik szleme, bireylerin ve rgtlerin birbirlerine uzun sreli karlkl yatrmlarn salamtr (Feldmen, 2000, s.12861287). Feldman (2000, s.1287) almasnda, rgtlerin ve bireylerin kariyerlerini nasl kontrol ettiklerini, kariyer kontrolleri ile birlikte gerekleen deiikliin dinamikleri ve gizli anlamlarn (imalar) rneklerle aratrmtr. almada, igren sinizmine deinilmi ve bu anlamda kariyer kavram zerinde durulmutur. lk blmde, bireylerin neden rgte dayal kariyer istemedikleri ve rgtlerin neden tam gn alan igren saylarn azalttklar aklanmtr. kinci blmde, kariyerlerini kontrol etmeye alan bireylerin ve rgtlerin yaadklar ikilemler zerinde odaklanlmtr. nc ve son blmde de, bireyler ve rgtler iin bu ksa sreli bozulmalarn kendilerini kariyer ynetiminin yeni modellerine nasl dntrebilecei zerine tahminlerde bulunulmutur. Feldman (2000, s.1289) almasnda ayrca, rgtlerin neden kadrolu bir igren istemedikleri sorusunun yantn aram; bylece rgt tarafndan doruluk ve drstlk eksikliinin, ynetimin gdlenmesi ve yeterlii konusunda igren sinizminde arta yol atn belirtmitir. Feldman (2000), igren sinizmi ile ilgili olarak baz ikilemler zerinde de durmutur. kilemler, igrenlerin kariyerlerini ynetme esnasnda yaadklar ikilemler ve kariyer yneten rgtlerin yaadklar ikilemler olmak zere iki ekilde snflandrlmtr (Feldman, 2000, s.1290-1294).

58 1. grenlerin kariyerlerini ynetme esnasnda yaadklar ikilemler: 1. Gen yneticiler giriimci olmak isterler, ama ou kez deneyimleri ya da sermayeleri yoktur. 2. Yeni i dnyasnda ayakta kalabilmek iin, eitli yetenekler ve corafi hareketlilik nemli zelliklerdir. Fakat hareketli yaam tarz ounlukla, alan iftlerin hareketliliini daha da zorlatrmaktadr (rnein farkl ehirlerde yer alan iftlerin bir araya gelme zorluu gibi). 3. Bir rgtteki uzun sreli alma, dayanklln ve balln bir simgesidir. Fakat orta yal bir igren rgt ierisinde uzun sreli istihdam ediliyor ve rgtteki klmenin tam ortasnda ise, bu karklk igren iin zor olacaktr. 4. Yeni mezunlar, iyi bir rehberlik ve resmi bir eitim elde edebilmek iin ncelikli olarak byk rgtlere ynelirler; ama byk rgtler, yeni gelenlerin iki yl iinde ayrlma olaslklar bulunduunu fark ettikleri iin artk bu eylemleri azaltmaktadrlar. 2. Kariyer yneten rgtlerin yaadklar ikilemler: 1. rgtler daha fazla ballk ister, fakat bylesi bir balln karl olarak ok az dl sunmaktadrlar. 2. rgtler yararl olan igrenlerini dllendirdiklerini iddia ederler, ama gerekte maa artlar byk lde verimlilie bal deildir. rgtler igrenlerin performans dzeylerini ykseltmek iin onlarn zerindeki basky artrmaktadrlar. 3. rgtler takma dayal bir kltr uygulamaya alrlar, fakat ounlukla bireysel baarlar dllendirmeye devam ederler. 4. rgtsel kltmelerin artan kullanm, szde zayf ve baya bir rgtsel kltr yaratmaktadr. Buna karn igrenler, hl varln srdren ve fark edilebilir bir deer katksnda bulunmayan nemli saydaki orta dzeydeki yneticilere kar sklkla sinik davranmaktadrlar.

59 2.2.3.4 rgtsel Deiim Sinizmi rgtsel deiim sinizmi ile ilgili Wanous, Reichers ve Austin (1994), Reichers ve dierleri (1997), Wanous, Reichers ve Austin (2000) ile Thompson, Joseph, Bailey, Worley ve Williams (2000) eitli almalarda bulunmular ve bu dorultuda rgtsel deiim sinizm kavramn gelitirmilerdir. Wanous ve dierleri (1994, s.269) rgtsel deiim sinizmini, rgtlerin baarya ulamak iin, yaptklar deiim sonucunda verdikleri emekler ve gsterdikleri abalara ilikin karamsar bir bak as olarak tanmlamlardr. Reichers ve dierleri (1997, s.48) ise rgtsel deiim sinizmini, rgtte, deiimi gerekletiren lidere olan gven kayb ve igrenler tarafndan baarl bulunmayan ve tam olarak baarl olamayan rgtsel deiim giriimlerinin gemiine ilikin bir tepki olduunu savunmulardr. Bu dorultuda, Reichers ve dierleri (1997) tarafndan olumsuz deneyimlere kar bir tepki ve deiimi gerekletiren liderlere kar gerek bir sadakat kaybnn var olduu iddia edilmitir. Ayrca, rgtsel deiimi gerekletiren sorumlularn iyi niyetli olmalarna ramen rgtsel deiim sinizmi ortaya kabileceini de belirtmilerdir (James, 2005, s.27). Wanous ve dierleri (2000, s.133), rgtsel deiim sinizminin deiiklik yapmaktan sorumlu olan kiilerin, isteksizlik, yetersizlik ya da her ikisi ile sulanmas nedeniyle, deiiklik abalarnn baarl olmasna ilikin ktmser bir bak as olduunu vurgulamlardr. rgtsel deiim srasnda ynetime zg baz davranlar gzlenir. Ynetim, igrenlerine rgtsel deiim iin nerilen deiiklikleri aklar ve deiikliklerin olas olumsuz sonular konusunda bilgi sunar. Eer ynetim tarafndan yaplan aklamalarn ve verilen szlerin zaman ierisinde doru olmad ortaya karsa; baz igrenler rgte, deiiklii yapan liderlere ve rgtsel deiim iin yaplan emeklere kar olumsuz tutum taknabilirler (Thompson ve dierleri, 2000, s.2). Deiim iin yaplan almalar baarsz olduunda, igrenler duygusal boyutta kendisilerini aldatlm ve hayal krklna uram hissederler (Abraham, 2000, s.272). Bu nedenle, rgtsel deiim sinizmi, igrenin rgtsel deiim abalar iin karamsarlk ve umutsuzluk tutumu olarak da tanmlanmaktadr (Thompson ve dierleri, 2000, s.2). rgtsel deiim sinizminin rgtler iin nemli olmasnn baz nedenleri vardr. Eer rgtlerinde sinik tutuma sahip bireyler, deiimi desteklemeyi reddederlerse; rgtsel deiim sinizm kendi kendine gerekleen bir kehanet olabilir. Sinik bireylerin deiimi gerekletirmeye destek vermemeleri, snrl bir baar ya da baarszlk meydana getirebilir. Baarszlk, olumsuz inanlar glendirmekte ve rgtsel deiimi tekrar deneme isteini

60 engellemektedir (Reichers ve dierleri, 1997, s.48). Baarszlk sinik inanlar pekitirdii iin rgtsel deiim sinizminin stesinden gelmek nemlidir. Dolaysyla deiiklik giriimlerinde baarya ulama olasl daha azdr (Bommer ve dierleri, 2005, s.737). Deiim abalarnn ounda, deiimi uygulayabilmek ve yrtebilmek iin rgtte srekli alan igrenlerin olmas gerekmektedir. Birok yeniliin baars, istee bal sorumluluk almaya ve iin srekliliini takip etmeye baldr. Baka bir anlatmla, rgtsel deiim sinizmi, deiim iin nemli bir engeldir (Reichers ve dierleri, 1997, s.48). Reichers ve dierleri (1997, s.50), rgtsel deiim sinizmi sonucunda oluan tutumlarn, birok bakmdan devam edebileceini belirtmilerdir. rnein, rgtsel sinizm, bireylerin evrelerindeki karmak olaylar anlamalarnda yardmc olabilir; onlar ho olmayan dncelerden koruyan bir savunma grevi stlenebilir. Bylece, rgtsel deiim sinizmi planlanm, bilinli ynetimsel abalarla idare edilebilecek ya da azaltlabilecektir. Wanous ve dierleri (2000) de, rgtsel deiim sinizminin iten ayrlmak, rgte eitli ikyetler sunmak ve dk dzeyde performans gstermek gibi olumsuz davranlara yol aabileceini belirtmilerdir. grenler rgtlerinde sinik, ktmser ve sulayc olmaya kastl olarak karar vermezler. Bu davran ve tutumlar daha ok, deneyimler sonucunda ortaya kmaktadr. Sinizm srarcdr, vazgemez. rgtsel deiim sinizmi i hayatnn dier blmlerine de yaylabilir. Bu durum, igrenlerin rgtlerine olan ballklarn ya da gdlenmelerini kaybetmelerine de neden olabilir. (Reichers ve dierleri, 1997, s.50-51). Wanous ve dierleri (1994, s.269), rgtlerde sinik tutuma sahip bireylere gereksinim duyulmasnn nedenini, gdlenme ya da yetenekten yoksun olan bireyleri sulayarak rgtlerde etkili deiiklik yaratmak eklinde ifade etmilerdir. rgtlerde yaanan deiim kaynakl sinizmi deitirmek iin bireysel kaynakl baz deikenler vardr. Bireysel diren kaynaklar ekil 2.7de gsterilmitir.

ekil 2. 7 rgtsel Deiim Sinizmini Deitirmek in Bireysel Diren Kaynaklar Kaynak: http--www_mbajunction_com-career-career_img-culture4_gif iin Google Grsel Sonular 20 Aralk 2008 tarihinde alnmtr.

61 rgtsel deiim sinizmi, igrenlerin ite yaadklar durumlar zerinde sahip olduklar kontrol eksikliinden ve rgtlerindeki ileyi bozukluundan kaynaklanmaktadr (Abraham, 2000, s.276). Kottere gre (2002), rgtlerde sinizmin stesinden gelebilmek iin, yneticilerin rgtlerini deitirmeleri ve igren sinizmini azaltmalar gerekmektedir (Bommer ve dierleri, 2005, s.737). Stanley, Meyer ve Topolnytsky (2005), deiim odakl sinizm kavramn gelitirmilerdir (Qian, 2007, s.8). Deiim odakl sinizm, belirli bir rgtsel deiime kar olan olumsuz tutumdur. Bu olumsuz tutumlar boyutu kapsamaktadr. Bunlar: (1) Belirli bir rgtsel deiim iin ynetimin belirledii ve ifade ettii isteklere ynelik inanszlk durumu, (2) deiim abalar hakknda karamsar ve (3) hayal krkl duygusu ve belirli bir rgtsel deiime kar aalayc ve eletirel davranlarda bulunma eilimidir (Qian, 2007, s.9). Qian ve Dainels (2008, s.324-325), deiim odakl sinizm kavram zerinde odaklanarak bir model (ekil 2.8) gelitirmilerdir. Model ile iletiimsel kapsam, ilikisel kapsam, deiim odakl sinizm ve deiime kar direnme niyeti arasnda iliki incelenmitir. Modelde, iletiim algsndan kaynaklanan rgtsel deiime kar igren sinizmini belirlemek amalanmtr.
letiimsel Kapsam: Alglanan Bilgi Kalitesi Deiim Odakl Sinizm likisel Kapsam: Meslekta Sinizmi Ynetime Kar Gven ekil 2. 8 rgtsel Deiime Kar gren Sinizmi Modeli Kaynak: Qian, Y. and Daniels, T.D., A Communication Model of Employee Cynicism Toward Organizational Change, Corporate Communication: An International Journal, 13 (3), (2008), s. 324. Deiime Kar Direnme Niyeti

Modelde, deiim odakl sinizm ve deiime kar direnme niyeti isel deikenler; alglanan bilgi kalitesi, meslekta sinizmi ve ynetime olan gven dsal deikenler olarak tanmlanmtr. Model incelendiinde, deiim odakl sinizm ile dier deikenler arasnda ilikiler u ekilde gzlenmektedir (Qian ve Daniels, 2008, s.322-324):

62 Deiim Odakl Sinizm ve Deiime Kar Direnme Niyeti Arasndaki liki: Deiime kar direnme niyeti, deiim odakl sinizmin bir sonucudur. Sinizm ve deiiklie kar direnme niyeti arasnda, baz ortak zellikler vardr. Her ikisi de rgtsel deiiklie kar olumsuz bir tutumdur ve iletiim srelerinden kaynaklanmaktadr. Her ikisi de stler ve astlar arasndaki ilikileri karlatrmaktadr. Bu nedenle sinizm, deiiklie direnme niyetini ya da davransal direnmeyi de beraberinde getirmektedir. Deiim Odakl Sinizm ve Alglanan Bilginin Kalitesi Arasndaki liki: Alglanan bilgi kalitesi ile bireyler rgtlerde, gizli bir gndemin oluturulup oluturulmad hakknda phe duymaktadrlar. Bylece, deiim odakl sinizmden kaynanan ynetime kar bir gvensizlik duygusu olumaya balamaktadr. Deiim Odakl Sinizm ve Meslekta Sinizmi Arasndaki liki: Meslekta sinizmi deiim odakl sinizme neden olan elerden biridir. Deiim odakl sinizm zerinde sosyal bir nfuzun etkisi vardr. Bu durumda, deiim odakl sinizmin rgt iinde bulac bir zelliinin olduu iddia edilmektedir. Sinizm, resmi rgtsel alar yerine, gayri resmi alar yoluyla da yaylmaktadr. Sinik tutuma sahip igrenler, rgtlerinde deiim giriimlerini resmi alar yoluyla aka gerekletirmektense; genellikle yakn meslektalaryla sinizm sohbeti yapmaktadrlar. Sosyal bilgi sreci kuramna gre, sinizm sohbetleri deiimin olumsuz ynlerine dikkati ekmektedir. Bu nedenle meslekta sinizmi, odaksal bir bireyin sinizmini tahmin etmektedir. Deiim Odakl Sinizm ve Ynetime Kar Gven Arasndaki liki: Ynetime kar gven, deiim odakl sinizme neden olan elerden biridir. Stanley ve dierleri (2005), deiim odakl sinizmi, belirli bir rgtsel deiiklik iin, ynetimin belirtilen ya da ima edilen (anlalan) gdlerine inanmama olarak tanmlamlardr. Bu tanm, ynetime olan gvenin, sinizmin nemli bir belirleyicisi olduunu gstermektedir. Sinizm ve gven hem kavramsal hem de deneysel olarak birbiri ile yakndan ilikilidir. Bir tutum nesnesine kar sinik olan bir bireyin, ona kar gven duymas olas deildir. Benzer bir ekilde, bir nesneye kar ok yksek gven duyan bir bireyin de ona kar sinik olmas olas deildir. Bu nedenle gven, sinizmin olas bir gstergesidir.

63 2.2.3.5 Mesleki Sinizm Mesleki sinizm, otoriteye ve rgtlere kar olumsuz ve gvensiz tutumlardr (Bateman, Sakano ve Fujita, 1992). rgtsel sinizmin bu trnde, iin bunaltc olduu, dllendirici olmad ve abaya demediine ilikin zel bir tutum egemendir (Andersson, 1996, s.1397). Ayrca meslee kar duygusal hissizlik, aldrmazlk, vurdumduymazlk ve nem verme eksiklii mevcuttur (Abraham, 2000, s.273). Mesleki sinizmde, igren, ncelikli olarak mteriye sonra da halka kar olumsuz tutum sergilemektedir. Ayrca igrenler, mterilerine hizmet etmedeki yetersizliklerini ynetime, politikalara, uygulamalara ya da kaynak yetersizliine dayandrdklar zaman, sinizm rgtsel anlamda genileyebilmektedir (Naus, 2007, s.13). Alanyazn incelendiinde, mesleki sinizmin i sinizmi olarak da adlandrld grlmektedir. Mesleki sinizm ile rgtsel sinizm arasnda belirgin bir fark var olup; mesleki sinizm almann ieriine, rgtsel sinizm ise alma koullarna odaklanmaktadr (Delken, 2004, s.16). Mesleki sinizme neden olan baz etkenler vardr (Abraham, 2000, s.273-274): Kiilik-Rol atmas: Bireyin, kiisel deer yarglar ile rgtn deer yarglar arasndaki atma olarak tanmlanmtr. Rol Belirsizlii ve Rol atmas: Hizmet sektrnde alan igrenler, mteriler ile etkileim halindedir ve bu durum strese neden olmaktadr. grenmteri arasndaki stresli etkileim, igrende fiziksel olarak tkenmeye ve duygusal olarak zorlanmaya neden olabilir. Bunun sonucunda, iten ayrlma durumlar meydana gelebilir. Abraham (2000, s.273), mesleki sinizmin rgtlerde bireylere salayabilecei birka nemli rol olduunu belirtmitir. rnein, sinizmin rol belirsizliini azaltabilecei, inanlar ve gerekler arasnda tutarll salayabilecei ve igrenlerin kalben katlmalarn engelleyebilecei ileri srlmtr. Mesleki sinizm, alma yaamnn istenmeyen ve beklenmeyen sonularndan biridir. Dk stat ve saygnln olduu mesleklerde sinizm artmaktadr (zgener, t ve Kaplan, 2008, s.60). Aratrmaclar, belirli mesleki zelliklerin igren sinizmi zerine etkileriyle ilgilenmi ve mesleki snrlar ierisinde yaygn bir genelleme yapmamlardr. yerinde sinizm almalarnn birou emniyet alannda, sonra sosyal hizmet alanlarnda ve bir ksm da tp alannda gereklemitir (James, 2005, s.18-19). James (2005, s.18-19)in mesleki sinizm ile ilgili ifadelerinden yararlanlarak Tablo 2.3 oluturulmutur.

64
Tablo 2. 3 Mesleki Sinizm ile lgili Yaplan Aratrmalar ve Mesleki Alanlar Yazarlar Becker ve Geer Niederhoffer Rafky Anson, Mann, ve Sherman OConnel, Holzman ve Armandi Regoli, Crank ve Rivera Regoli, Culbertson ve Crank Steven ve ONeil Meyerson Yl 1961 1967 1975 1986 1986 1990 1991 1983 1990 Mesleki Alanlar Tp

Emniyet Alan

Sosyal Hizmet Alan

Tablo 2.3 incelendiinde mesleki sinizm ile ilgili yaplan aratrmalarn ilk olarak tp alannda yapld, bunu srasyla emniyet ve sosyal hizmet alannda yaplan aratrmalarn izledii gzlenmitir. 2.2.3.5.1 Emniyet Alannda Yaanan Sinizm Niederhoffer (1967), emniyet alannda yaanan sinizm konusunda birok alma yapm ve sinizmi, emniyet alannda derin bir ekilde gmlm inanlar sistemi olarak tanmlamtr. Ayrca emniyet alannda alan bireylerin, sinizme daha duyarl olduklarn belirtmitir. grenlerin sinizm ile birlikte insanlara, topluma ve en sonunda da kendilerine olan gvenlerini yitirdikleri grn savunmutur (Brandes ve dierleri, 1999, s.6). Aratrmaclar, emniyet alannda yaanan sinizm kavramn gelitirmek zerine younlamlar ve bu dorultuda, sinizm ile ilikili olarak, bireyin meslei, kararlar ve genel olarak toplumun emniyet iine duyduu sayg gibi eitli hedefler bulmulardr (Brandes, 1997, s.21). 2.2.3.5.2 Sosyal Hizmet Alannda Yaanan Sinizm Steven ve ONeil (1983), igrmezlik (sakatlk, zrllk durumlar) alannda yaanan tkenmiliin sinizm konusu ile ilgili olduunu belirtmilerdir. zrl hastalarla birlikte alan bireylerin, zrl bireylerin asla iyileemeyecei ya da hastalk durumundan iyileme adna ok az bir deiiklik olaca grne sahip olduklarndan sinizm yaadklarn belirtmilerdir. Mevcut kaynaklarn yetersiz olmasyla birlikte, mterilerin (bireylerin) beklentileri karlanamamakta ve igrenler mterilerine yardmc olamamaktadr. Bu durumun, igrenin hayal krkl yaamasna, dolaysyla sinizm olumasna neden olabilecei belirtilmitir (James, 2005, s.20-21).

65 Bateman ve dierleri (1992, s.768) i sinizmi ile ilgili olarak, Amerikal ve Japonyal deneklerin yer ald iki ayr almadan oluan bir aratrma tasarlamlardr. Aratrmada, General Motorsun fabrika kapanlar ve igrenlerin sert bir ekilde iten karlmalar hakknda halkn ilgisini eken bir film olan Roger ve Ben filminin izlenmesiyle oluan tutumlar deerlendirilmitir (Bateman ve dierleri, 1992, s.768). Filmde, Amerikadaki byk iletmelere kar sinizmin kkrtlmasna neden olan durumlar ele alnmtr (James, 2005, s.24). Amerikada yrtlen ilk deneyde, filmi izlemi olan 162 birey ile izlemek zere olan 106 bireyin tutumlar karlatrlmtr. Cevaplarn karlatrlmas ile, genel olarak filmi izleyenlerin izlemeyenlere oranla General Motorsa ve Amerikan iletmelerine kar daha sinik olduu bulunmutur. kinci deney, Japonyann Tokyo kentinde yrtlmtr. Yaplan deney ile, n-test ve son-test sonularna ilikin tutum deiiklii ve Amerikan ilerine ynelik genellenebilirlik deerlendirilmitir. Sonu olarak, Japonlarn General Motorsa ve Amerikan iletmelerine ilikin tutumlar olumsuz bulunmu ve her iki almann sonular birbiri ile tutarllk gstermitir. Ayrca, Japon iletmelerine ynelik tutumlar daha olumlu bulunmutur (Bateman ve dierleri, 1992, s.768). Bateman ve dierlerinin (1992, s.771) yaptklar deneyden nemli karmlar elde edilebilir. lk olarak, halkn iletmelere kar tutumunu belirlemede, popler medyann etkisi deneysel olarak kantlanmtr. Bylece medyann sinizm zerinde bir etkisi olduu gzlenmitir. Ayrca, rgtlerin igrenlere adil bir ekilde davranp davranmadnn alglanmasna bal olarak; igrenlerin, iletmelere kar sinik tutumlar gelitirebilecekleri ileri srlmtr. Dolaysyla, rgtsel adalet, sinizmi etkileyen etkenlerden biri olarak grlmtr. Sosyal hizmet alannda yaanan sinizm ile ilgili olarak, ayrca hemire ve hosteslerin de iinde yer ald meslek gruplarnda eitli almalar gerekletirilmitir (James, 2005, s.18-19). Akademik rgtlerde Yaanan Sinizm

2.2.3.5.3

Kanter ve Mirvis (1989) ve Ramaley (2002), akademik rgtlerde yaanan sinizmin nedenlerini yle belirlemilerdir (Qian ve Daniels, 2008, s.319): Akademik rgtlerde gerekleen deiim abalar, kkl akademik kltrn dzenini bozduunda, retim elemanlar sinizm yaama eiliminde olurlar. Ynetimdeki geici hevesler ve iin gndemi gibi uygulamalar sinizme neden olmaktadr. retim elemanlarnn karlar i ideallerinin nne getiinde sinizm ortaya kmaktadr.

66 Bok (2003, s.20), akademik rgtlerde ilerin younlat zamanlarda sinizmin de arttn vurgulamtr. Buna gre, ilerin younlat zamanlarda, retim elemanlar ile ynetim arasndaki uurum daha da artmaktadr. retim elemanlarnn niversite yerlekesindeki ilerine kar en yaygn tepkileri phe ve direnmedir. zetle, akademik rgtlerde youn i dnemleri, gelip geici ynetim hevesleri ve iin gndemi sinizme yol aabilmektedir. Akademik rgtlerde, sinizmin yaygn olduu dnemlerde retim yeleri deiime kar daha ok diren gstermektedirler. rgtsel deiim sresince, akademik rgtlerdeki yneticilere u nerilerde bulunulabilir (Quian ve Daniels, 2008, s.329): Alglanan bilgi kalitesi, deiim odakl sinizm zerinde ok byk bir etkiye sahip olduu iin; akademik rgtlerde yneticiler, retim elemanlarna deiiklik konusunda zamannda bilgi salamaldrlar. retim elemanlarnn tutumlar, yakn meslektalar tarafndan etkilenmeye meyillidir. Bu nedenle, yneticiler, deiimle ilgili olarak igrenleriyle iletiim halinde olmaldrlar. Ayn blmde yer alan retim elemanlar kendi aralarnda daha fazla sosyalletikleri iin, deiim planlar bu retim elemanlar arasnda gerekletirilmelidir. Deiim planlar, faklte ve yksekokul dzeyinde braklmamaldr. Ynetim, yelerinden destek kazanmak iin, bireysel blmlere daha fazla zerklik vermeli ve blm dzeyindeki tartmalar tevik etmelidir. retim elemanlarnn gvenini kazanmak iin, ynetimin daha fazla ynetimretim eleman iletiimi iin frsat yaratmas gerekmektedir. retim elemanlar da sinizm yaamaktadrlar. Amerikada yaymlanan yerel bir gazetede yer alan bir karikatrde, retim elemanlarnn yaad sinizm rnei gsterilmitir. Karikatrde, dolar iaretli bir gzlk takan bir adam, bir tavuun boazn skmaktadr. Gzlk takan adam yneticiler, tavuk ise retim elemanlar olarak simgelenmitir (Qian ve Daniels, 2008, s. 325). 2.2.4 rgtsel Sinizmi Oluturan Temel Faktrler rgtsel sinizmi dolayl ya da dolaysz olarak etkileyen ve oluturan birtakm faktrler sz konusudur. Bu alt blmde, rgtsel sinizmi oluturan temel faktrlere yer verilmi olup, baml deiken olarak igrenlerin rgtsel sinizm tutumunu etkileyen bamsz deikenler zerinde durulmutur. rgtlerde igrenlerin sinizm yaamalarna neden olan faktrler eitli yazarlar tarafndan farkl ekillerde yorumlanmaktadr. Baz yazarlar sinizmin nedenlerini kiilik zellikleri asndan ele alrken; bazlar ise, kiisel ve rgtsel zelliklere gre yorum yapmaktadrlar. Kiilik zellikleri olarak, igrenlerin yetersizlik ya da tembellik

67 gibi olumsuz zellikleri zerinde vurgu yaplmtr. Bu olumsuz kiilik zelliklerini engelleyebilmek iin, rgtlerde deiimin gerekletirilmesi; bunun iin de gerekli olan sorumluluklarn alnmas beklenmektedir (Brandes, 1997, s.17-18). rgtsel zellikler asndan rgtsel sinizm rgtlerin bir paras olup; rgtleri, bireyleri ve i hayatn etkileyen ve rgtlerde gz ard edilemeyecek bir gtr (James, 2005, s.25). Kiisel zellikler asndan ise cinsiyet, ya, medeni durum gibi deikenler zerinde durulmaktadr. Alanyazndan elde edilen bilgiler dorultusunda, bu almada rgtsel sinizmi oluturan temel faktrler kiisel ve rgtsel olmak zere iki ana grupta incelenmitir. 2.2.4.1 rgtsel Sinizmi Oluturan Kiisel Faktrler Alanyaznda, rgtsel sinizm ile kiisel zellikler arasndaki ilikileri inceleyen aratrmalarn yeterli dzeyde olmad gzlenmitir (Cartwright ve Holmes, 2006, s.200). Bu aratrmalarda, ya, cinsiyet, eitim durumu, medeni durum, gelir, hizmet sresi ve hiyerari deikenleri, ok gl olmamakla birlikte igrenlerin rgtsel sinizm tutumlarn etkileyen kiisel zellikler olarak belirtilmitir. almalarda kiisel zellikler, daha ok kontrol deikeni ve ara deiken olarak ele alnmtr. 2.2.4.1.1 Ya Bireylerin iinde bulunduklar ya dnemleri, ilerine ilikin tutumlarn, alglarn, istek ve beklentilerini etkileyebilmektedir. alma yaamnn balangcnda olan birey, ilk defa i aramann ve ie yerlemenin skntlarn yaamakta; dolaysyla eitimine ve zelliklerine uygun bir ite alma arzusu yksek olmaktadr. Bu nedenle genler iin, kiisel yetenek ve kapasitelerini kullanabilecekleri; bireyleraras ilikilerin iyi olduu bir i ve i ortamna sahip olmann nemli olaca sylenebilir (akr, 2001, s.107). Buna karn, gen igrenlerin beklentilerinin karlanmad durumda, igren rgtne kar olumsuz tutum sergileme eilimde bulunabilir ve birey rgtsel sinizm yaayabilir. Andersson ve Bateman (1997) iyerinde yaanan sinizimin baz sebeblerini ve etkilerini inceledii almasn, 207 uzman ve ynetici pozisyonunda bulunan igrenlere uygulamlardr. alma bugularndan birisi de, ya ile rgtsel sinizm arasnda anlaml bir ilikinin bulunmamasdr. Fero (2005) ise firmada toplam 252 igren zerinde uyguladn almasnda, rgtlerde sinizimin yksek olmasnn nedenlerini ve sonularn incelemitir. Aratrma bulgularndan birisi de, yan rgtsel sinizm zerinde bir etkisinin olmamasdr. Alanyaznda Andersson ve Bateman (1997)n alma bulgusuna benzer nitelikte almalar da yer almaktadr (Bernerth, Armenakis, Feild ve Walker, 2007, s.317; Bommer ve dierleri, 2005, s.743; Efilti, Gnen ve ztrk, 2008, s.12; Erdost, Karacaolu ve

68 Reyhanolu, 2007, s.519; Gzeller ve Kalaan, 2008, s.93; James, 2005, s.97; Tokgz ve Ylmaz, 2008, s.302). Mirvis ve Kanterin (1991, s.56) almasnda, ya ile rgtsel sinizm arasndaki ilikide 18-25 ya aralndaki igrenlerin, 55 ya ve st igrenlere gre daha sinik olduu gzlenmitir. Baka bir anlatmla, ya ile rgtsel sinizm arasnda negatif bir iliki vardr. Bu durumu, Johnson (2007, s.37) da desteklemektedir. Ona gre, gen yata olan bireylerin rgtsel sinizm dzeyleri daha yksektir. Bunun nedeni gen bireylerin beklentilerinin zellikle para ve mali baarlara dayal olmasdr (Mirvis ve Kanter, 1991, s.55). 2.2.4.1.2 Cinsiyet Kadn ve erkein, ie ilikin benzer tepkiler verdiine dikkat eken almalar var olmakla birlikte, genellikle farkl i tutumlar sergiledikleri gr de yaygndr (akr, 2001, s.108). Cinsiyet- rol sosyallemesindeki farkllklardan dolay, erkek ve kadn igrenler hem i koullarn farkl deerlendirmekte hem de i hayatndan farkl beklentilere sahip olmaktadrlar. Kadnlarn alma yaam ve ie baklar daha ok iliki odakl iken, erkeklerinki baar odakldr (Lambert, 1991, s.342). Cinsiyet deikeni, igrenin rgtsel sinizm tutumunu anlaml bir ekilde etkileyen kiisel zelliklerden biri olarak ifade edilmemitir (Andersson ve Bateman, 1997, s.460; Bommer ve dierleri, 2005, s.743; Efilti ve dierleri, 2008, s.11; Erdost ve dierleri, 2007, s.522; Fero, 2005, s.34; Gzeller ve Kalaan, 2008, s. 92; James, 2005, s.97; Tokgz ve Ylmaz, 2008, s.302). Bernerth ve dierleri (2007) 117 igren zerinde gerekletirdii ve rgtsel deiim sinizmi, adalet ve ballk arasndaki ilikileri inceledikleri almalarnda, cinsiyet ile rgtsel sinizm arasnda herhangibir ilikiye rastlanmamtr. Cinsiyet ile rgtsel sinizm arasnda anlaml bir iliki bulunan almalar da bulunmaktadr. Mirvis ve Kanter (1991, s.56), almalarnda erkek igrenlerin kadnlara gre rgtsel sinizm dzeylerinin daha yksek olduunu belirtmilerdir. Lobnika ve Pagon (2004, s.7) ise, kadn igrenlerin erkek igrenlere gre rgtsel sinizm dzeylerini daha yksek bulmulardr. Yazarlar bu bulguyu, rgtlerde kadnlarn kurban olma (smrlme) derecesiyle aklamlardr.

69 2.2.4.1.3 Eitim Durumu Eitim dzeyi, alma yaamna bak, alma yaamndan beklentileri etkileyen nemli deikenlerden biridir. Eitim dzeyi ykseldike, alma yaamna ve ie yklenen anlam ve beklentiler eitlenmektedir (akr, 2001, s.111). Yaplan aratrmalar incelendiinde, eitim durumunun rgtsel sinizm tutumunu etkileyen deikenlerden biri olduu gzlenmitir. Eitim dzeyi ile rgtsel sinizm arasnda anlaml ve pozitif bir iliki vardr. Bir baka anlatmla, eitim dzeyi ykseldike rgtsel sinizm dzeyi de artmaktadr (Fero, 2005, s.36; Gzeller ve Kalaan, 2008, s. 92; Tokgz ve Ylmaz, 2008, s.283). Tokgz ve Ylmaz (2008, s.300), anlaml farklln ilkretim mezunu olan igrenler ile lisanslisansst eitime sahip igrenler arasnda olduunu belirtmilerdir. Gzeller ve Kalaan (2008, s.93) ise, yksek lisans ya da doktora mezunu olan retmenlerin, nlisans mezunu olan retmenlere gre daha sinik tutum sergilediklerini; eitim dzeyi yksek olan retmenlerin akademik anlamda donanml ve bireysel zellikler asndan daha sorgulayc bir yapya sahip olmalarnn rgtsel sinizme neden olduunu belirtmilerdir. Fero (2005, s.63) ise, yksek eitim dzeyindeki bir igrenin, dk eitim dzeyindeki bir igrene gre daha sinik olduunu ifade etmitir. Bu durum, yksek eitim dzeyine sahip igrenlerin, rgtlerindeki mevcut durumu kabullenmeyi zorlanmalarndan kaynaklanmaktadr. Mirvis ve Kanterin (1991, s.56) aratrma bulgular, eitim dzeyi daha dk olan igrenlerin rgtsel sinizm tutumlarnn daha yksek olduunu gstermitir. Yazarlar daha az eitimli ve daha az gelire sahip igrenlerin, gerei basite kabul ettikleri iin rgtsel sinizm dzeylerinin dk olduunu belirtmilerdir. Benzer bulguyu, Lobnika ve Pagon (2004, s.7) polis sinizmini aratrd almalarnda desteklemi ve eitim durumu ile sinizm arasndaki ilikiyi negatif bulmulardr. rgtsel sinizm ile eitim durumu arasnda anlaml iliki bulunamayan almalar da yer almaktadr (Andersson ve Bateman,1997, s.460; Bommer ve dierleri, 2005, s.743; Efilti ve dierleri, 2008, s.12; James, 2005, s.97).

2.2.4.1.4 Medeni Durum Bireylerin evli ya da bekr olmalar, rgtsel sinizmi etkileyebilecek bir faktr olarak ele alnmaktadr. Medeni durum ile rgtsel sinizm tutumlar arasndaki iliki ele alndnda, bekr igrenlerin rgtsel sinizm dzeylerinin yksek deer gsterdii belirlenmitir (Delken, 2004, s.51). Kanter ve Mirvis (1989, s.329), ayr ya da boanm igrenlerin, evli ya da bekr igrenlere gre rgtsel sinizm dzeylerinin daha yksek olduunu belirtmilerdir. Efilti ve dierleri (2008, s.11) ve Erdost ve dierleri (2007, s. 522) ise almalarnda anlaml bir iliki bulmamlardr.

70 2.2.4.1.5 Gelir Fero (2005, s.34) ve Mirvis ve Kanter (1991, s.56), gelir ile rgtsel sinizm arasnda anlaml ilikiler bulmulardr. Geliri dk olan bireylerin rgtsel sinizm tutum dzeylerinin daha yksek olduu belirlenmitir. Delken (2004, s.22), igrenlerin alma trne gre gelirlerini para ba, saat ba ve sabit maa tr olmak zere dzeyde snflandrm ve sabit maala alan igrenlerin rgtsel sinizme daha duyarl olduklarn belirtmitir. Ayrca, yksek maal igrenler daha ok harcama yaptklar iin gelirlerini daha ok yitirmekte ve daha ok hayal krklna uramakta; bundan dolay sinizm dzeyleri daha yksek olmaktadr. 2.2.4.1.6 Hizmet Sresi Hizmet sresi, igrenin bir ite ne kadar sredir altn gstermektedir. rgtsel sinizm ile hizmet sresi arasnda anlaml ve pozitif bir ilikinin var olduu gzlenmektedir. Ancak ilikinin dzeyi dk bulunmutur (James, 2005, s.62). O'Connel, Holzman ve Armandi (1986), aratrmalarnda hizmet sresi ile rgtsel sinizm arasnda bir iliki olduunu bulmular; hizmet sresi 9 yldan az ya da 15 yldan ok olan memurlarn rgtsel sinizm tutumlarnn az olduunu belirtmilerdir (Brandes, 1997, s.6). Polis mesleine ilikin sinizm ile polisin emniyet ofisinde alt hizmet sresi arasnda anlaml bir iliki bulunmutur. Ayn pozisyonda uzun bir sre mesleki deneyimi olan igren, daha ksa mesleki deneyime sahip igrenlere gre daha siniktir (Lobnina ve Pagon, 2004, s.7). Bernerth ve dierleri, (2007, s.317), Bommer ve dierleri, (2005, s.743), Efilti ve dierleri (2008, s.12), Erdost ve dierleri (2007, s.519) ve Johnson (2007, s.38) ise, almalarnda anlaml bir iliki bulamamlardr. Tokgz ve Ylmaz (2008, s.302) ise, otel iletmelerinde yaptklar almada, ayn rgtte sekiz yl ve zerinde hizmet sresi olan igrenlerin genel sinizm dzeylerini yksek bulurken; rgtsel sinizm dzeyleri arasnda anlaml bir farklla rastlamamlardr. 2.2.4.1.7 Hiyerari rgtlerdeki hiyerarinin rgtsel sinizmi etkiledii belirtilmitir. Buna gre, Kanter ve Mirvis (1989), rgtlerde hiyerarik olarak daha st dzeyde olan igrenin, hiyerarik olarak daha alt dzeyde olan igrene gre daha az rgtsel sinizm deneyimi yaadn belirtmilerdir. Bunun nedeni, yksek dzeyde sorumluluk sahibi olmann yksek dzeydeki memnuniyetle balantl olmasdr. Bundan dolay, fazla sorumluluk sahibi olan igrenler daha az rgtsel sinizm yaamaktadrlar (Delken, 2004, s. 23).

71 2.2.4.2 rgtsel Sinizmi Oluturan rgtsel Faktrler rgtlerde adaletsiz davranlarn artmas, rgtsel destein azalmas, psikolojik szleme ihlalinin olmas, uzun alma saatlerinin artmas ve liderlerin rgtlerde etkin davranmamas gibi eitli rgtsel faktrler, rgtsel sinizm tutumunun olumasnda, nemli etkiye sahip deikenlerdir (Cartwright ve Holmes, 2006, s. 201; Eaton, 2000, s. 8; James, 2005, s. 37). 2.2.4.2.1 rgtsel Adalet rgtsel adalet, rgtsel sinizmi etkileyen nemli faktrlerden birisi olarak deerlendirilmektedir. Yaplan aratrmalarda, igrenlerin rgtlerine olan adalet alglar azaldka, rgtsel sinizm tutumlarnn daha ok ykseldii belirlenmitir (Bernerth ve dierleri, 2007, s.317; Bommer ve dierleri, 2005, s.746; Chrobot-Mason, 2003, s.34; FitzGerald, 2002, s.26; James, 2005, s.97; Lucyzvyek, 2007, s.42; Wilkerson, 2001, s.126). rgtsel adalet, datmsal, etkileimsel ve ilemsel adalet olmak zere ekilde snflandrlmaktadr. Datmsal adaletin kuramsal temellerini, Adamsn eitlik kuram oluturmaktadr. Buna gre, igrenlerin ileri iin ortaya koyduklar katk ve kazanlar (eitim, deneyim, performans, iin zorluu vb.) bunlar karlnda alm olduklar sonular ile (maa ve terfi kararlar vb.) karlatrlmaktadr. Eer girdiler ile sonular arasnda bir eitsizlik durumunu alglanrsa, igrenler aldklar dln adil olmadn dnrler. Bu durum kiiyi kzgnlk, mutsuzluk, gurursuzluk ya da sululuk gibi hislere ynlendirebilmektedir (Syk, 2007, s.9). Datmsal adalet algs igreni duygusal anlamda etkilemektedir. Bu dorultuda, datmsal adalet ile rgtsel sinizmin duyusal boyutu arasnda bir ilikinin var olduu sylenebilir. lemsel adalette, rgtlerde karar alnmadan nce igrenlere sz hakk verilmesi, igrenlerin fikir ve grlerinin dinlenmesini kapsayan yntem ve uygulamalarn yapsal zellikleri ve karar alma srecinde kullanlan politika ve uygulamalarn karar alclar tarafndan uygulanma ekli vurgulanmaktadr (Syk, 2007, s.11). rgt iinde igrenlerin ilemsel adalet alglar, iinde rgtsel sinizm gibi birok rgtsel sonucu etkilemektedir. lemsel adaletin garanti altna alnmad bir rgte ve otoriteye ynelik olumsuz tutum ve davranlar artacaktr (Karaeminoullar, 2006, s.18-19). lemsel adaletin ballk ve sinizmle iliki gstermesi, adalet ve eitliin olmad durumlarda igrenlerin daha pheci olacaklar sayltlarna dayanmaktadr (Mimarolu, 2008, s.83). rgtlerde igrenler, personel sisteminin ilemsel adaletinin deerlendirmesini gerekletirmektedirler. Bu deerlendirme, igrenlerin rgtlerine ilikin tutumlarn da etkilemektedir. Bu bilgiler nda, bir rgtn personel sistemlerinin ilemsel adan adaletsiz olduunu alglayan ve rgtlerinde sinizm

72 yaayan bireyler, rgtlerin birimlerinin rastgele ve tutarsz olduuna, phe uyandrdna inanabilirler. gren, sinizmle ilgili duyguyu irenme, acma ya da yabanclama yaayabilir. Davransal olarak, personel sistemleri uygulamalarn havada gren igrenler rgtten ekilebilir ya da dlleri paylatrmada kullanlan ilemlerin szl eletirmenleri olabilirler (Brandes, 1997, s.67). Cropanzano ve dierleri (2002) ile Masterson ve dierlerine (2000) gre; etkileimsel adalet, igrenler ile yneticiler arasndaki iletiimdeki adalet algs ile ilikilidir. grenler, yneticilerinin kendilerine dier igrenler ile ayn ekilde iletiim kurmas beklentisi ierisindedir. Kurulan bu iletiimde de adalet aramaktadr. Yneticilerden etkileim adaletsizlii alglayan igren, yneticilerine kar tepki verme eilimde olur (zdeveciolu, 2003b, s.79). Genel anlamda deerlendirildiinde, rgtsel adalet (datmsal, ilemsel ve etkileimsel adalet) igrenleri etkilemektedir. grenlerin tepkileri adalet alglarn etkilemekte, bylece rgte ilikin uygun sinik tutumlar gelimektedir (James, 2005, s.37). rgtsel adaletsizlik alglamasnn tutum ve davranlara etkisi ekil 2.9da gsterilmitir.
rgtsel Adaletin Belirleyicileri Datmsal Adalet lemsel Adalet Etkileimsel Adalet Tutumsal ktlar Dk i doyumu Dk rgtsel ballk Yksek rgtsel sinizm Davransal ktlar Dk rgtsel vatandalk Dk aba

ekil 2. 9 rgtsel Adalet ile Tutumsal ve Davransal ktlar Arasndaki likiler Kaynak: Kickul, J., When Organizations Break Their Promises: Employee Reactions to Unfair Processes and Treatment, Journal of Business Ethics, 29 (4), (2001), s.290.

ekil 2.9 incelendiinde; rgtsel adaletsizlik, tutumsal olarak rgtsel balln azalmasna, i doyumunun azalmas ve rgtsel sinizmin artmasna; davransal olarak rgtsel vatandalk davrannn ve abann azalmasna neden olmaktadr. FitzGerald (2002) ise, byk bir retim firmasnda alan igrenerin rgtsel adalet algsnn rgtsel sinizm tutumu zerindeki etkisini belirlemeyi amalamtr. 226s erkek ve 90 kadn olmak zere toplam 316 igrenin rnekleme alnd almada; Dean ve dierleri (1998) tarafndan gelitirilen rgtsel sinizm lei, Wrightmannn (1992) gelitirdii sinizm lei, Petersonn (1992) gelitirdii tutumsal biim lei ile Colquitt (2000) tarafndan gelitirilen rgtsel adalet lei kullanlarak aralarndaki ilikiler incelenmitir. likisel analiz sonucunda, rgtsel sinizm tutumu ile rgtsel adalet algs arasnda yksek dzeyde

73 anlaml bir iliki saptanmtr. Aratrmann bulgular sonucunda, rgtsel adaletsizlik algs yksek dzeyde olan bir igrenin rgtsel sinizm dzeyinin de yksek olduu gzlenmitir. Genel sinizm ile rgtsel sinizm arasndaki iliki anlaml olup pozitif ve dk dzeydedir. Aratrmann nemli sonularndan birisi de, grev snf ile rgtsel sinizm arasnda anlaml iliki olmasdr. ilerin, hem bilisel hem duyusal hem davransal hem de genel anlamda rgtsel sinizm dzeyleri yneticilere gre daha yksek bulunmutur. Aratrmalara gre, igrenler rgt kararlarnn ya da ynetsel faaliyetlerin tarafl ya da adaletsiz olduunu hissederlerse; dargnlk, zulm, hatta fke duygusuna kaplacaklardr. Ayrca, alglanan adaletsizlie ynelik tepkilerin ie devamszlk, igren hrszl ve dmanlk duygular ile ilikili olduu bulunmutur. Adaletle ilikilendirilmi tutumlar, yneticilerin fikirlerini ve rgtle ilikili gven oranlarn etkilemektedir. Buna ek olarak, sosyal ynler ve sosyal balam, igrenlerin alglanan adalete tepkilerini etkilemekte ve bu yzden rgte kar sinik tutumlarla iliki kurulmaktadr. Tyler ve Lind (1992)e gre, bir grup yesine yaplan adaletsizlik, dier tm grup yelerine de adaletsizlik yapld eklinde alglanmaktadr. Bylesi bir durumda da, adil olmayan muameleyi tm grup yeleri stne almaktadr. Ayrca bu tr bir dolayl adaletsizlik davranlarnn, gvensizlik ve hayal krkl duygular uyandrmas beklenmektedir. Adaletsizlik deneyimi bireylerin, rgtlerine kar daha gvensiz, daha hsran dolu ve daha pheli davranlar sergilemesine neden olmaktadr (James, 2005, s.36-38). rgtsel sinizm, adaletsizlik inancnn ve gvensizlik duygusunun artmasna neden olmaktadr (Bommer ve dierleri, 2005, s.736). 2.2.4.2.2. rgtsel Politika rgtsel politika, rgtlerde karar verme srecini etkileyen, rgt tarafndan onaylanmayan ve bireysel karlara dayal davranlar olarak tanmlanmaktadr (Altnta, 2007, s.153). rgt amalarnn iyi bir biimde deerlendirilmesi sonucunda ortaya kmaktadr. rgtsel politikalar igrenlerin davran ve kararlarna ynelik tutumlardr. rgtlerde belirli bir hareketin yasak olup olmadna rgtsel politikalara baklarak karar verilmektedir (elik, 2003, s.80). rgtlerde bireyler, hainlik, sabotaj, sorumlu olmadklar eyler iin vg almak gibi davranlarda bulunarak bireysel kara dayal davranlar sergilemektedirler. rgtsel politika karclk, olumsuz duygular, endie ve gven eksiklii gibi kavramlardan etkilenmektedir. Bu dorultuda, rgtsel politika ile rgtsel sinizm arasnda bir iliki ortaya kmaktadr (James, 2005, s.35-36). Her iki kavramn baz ortak ynleri ve farkllklar vardr.

74 rgtsel sinizm ile benzer olarak rgtsel politika algs, rgtsel yaamda sklkla olumsuz bir unsur olarak grlmektedir. Her ikisi de, yapsal olarak, bireysel kar ve drstlkten yoksun olma kavramlarnn temeline dayanmaktadr. rgtlerde sinizm yaayan bireyler, rgtsel politikay alglayan bireylerde olduu gibi rgtlerindeki dier bireylerin isteklerini (drtlerini) sorgulamaktadrlar. ki kavramn benzerlikleri olmasna ramen, aralarnda anlaml baz farkllklar da bulunmaktadr. rnein, rgtsel politik davran alglayan bir birey, her zaman kzgnlk ve hayal krkl gibi olumsuz duygular yaamaz. Aslnda baz aratrmalar, baz igrenlerin politik bir arenada bulunmaktan memnun olduklarn; politik evrelerin yararl olduunu ve olumsuzluk iermeyen evrelerde olduu gibi baarl olunabileceini belirtmitir. Politik alglar, bireyin politik davranlarna ilikin znel duygular olarak belirtilirken; sinizm, ie ynelik belirli bir tutum olarak tanmlanmtr (James, 2005, s.10-11). rgtsel sinizm, bireysel karlara dayal davranlar yneticilere ve meslektalara dayandrmakta ve rgtleri, belirli karlarn altnda faaliyet gstermesi sayltsyla tanmlamaktadr. Bu bireysel karc davranlar kolay kolay deimemektedir. rgtsel politika da, rgtsel politika algs azalan gven ve grup ii dk dayanma oranlaryla ilikilidir. Genellikle politik davranlar temsil eden idare etme ve kt niyetli davranlarn, kk drc olduu ve rgtlerdeki gven geliimini engelledii belirtilmektedir. Aratrmalar, alglanan rgtsel politikann bireyler aras gveni etkiledii ve bir rgtteki kiisel yatrmlar daha riskli hale getirdii iddiasn dorulamtr. Genel olarak, politik alglayn drstlk alglayn etkilediine ve aalama, ac gibi olumsuz duygulara neden olduuna inanlmaktadr. Bu duygular sinizm davranlaryla yakndan ilikilidir (James, 2005, s.35-36). 2.2.4.2.3 Psikolojik Szleme hlali Psikolojik szleme, igren ve rgt arasnda karlkl iliki temeline dayanan, dinamik ve yazl olmayan bir dizi beklentiler olarak tanmlanmaktadr (Mimarolu, 2008, s.iii). De Vos, Buyens ve Chalk (2003, s.6), igrenler asndan iyi birer psikolojik szlemenin kurulabilmesi iin; Kariyer geliim frsatlarnn yer almas, birliine dayal iyi bir alma ortamnn olmas, ieriinin ilgi ekici, eitlendirilmi ve zorlayc olmas, Maddi dllerin bulunmas, in baar ile yaplabilmesi iin dnt ve yol gsteren kiisel destein olmas,

75 zel hayata sayg gsterilmesi gerektiini belirtmilerdir. Robinson ve Rousseau (1994) ve Morrison ve Robinson (1997)a gre, ; bu faktrlerin eksikliinde psikolojik szlemenin ihlali sz konusudur. Psikolojik szleme ihlali, kiilerin psikolojik szlemelerindeki bir ya da birden fazla sorumluluun rgt tarafndan yerine getirilmemesi durumu olup; daha ok igrenlerin rgt tarafndan verilen szlerin yerine getirilmedii eitim, gelime, cret ve terfi konularnda ortaya kmaktadr (Mimarolu, 2008, s.66). Psikolojik szleme ihlali igrenlerin tutum ve davranlarnda birtakm deiikliklere yol amakta ve bu durum Kickul (2001) tarafndan ekil 2.10daki gibi ifade edilmektedir.

lemsel ve Etkileimsel Adaletsizlik alann Tutumu (rgte Kar Olumsuz Tutumlar) Psikolojik Szleme alann Davran (e Kar Olaand Tavrlar Gelitirme) ekil 2. 10 Psikolojik Szleme hlali Kaynak: Kickul, J., When Organizations Break Their Promises: Employee Reaction to Unfair Processes and Treatment, Journal of Business Ethins, 29 (4), (2001), s.290.

ekil 2.10 incelendiinde anlalaca gibi, psikolojik szleme ihlali, ilemsel ve etkileimsel adaletsizlik algs ile birlikte, igrenin iine kar olaand tavrlar gelitirmesine ve rgtne kar olumsuz tutum sergilemesine neden olmaktadr. Psikolojik szleme ihlali, rgtsel sinizm ile ilikili bir kavram olmakla birlikte, rgtsel sinizmin bir belirleyicisi ve rgtsel sinizm davranna ilikin duygusal bir tepkidir (Johnson ve OLearyKelly, 2003, s.639; Andersson, 1996, s.1405; Cartwright ve Holmes, 2006, s.200). grenler, i ilikilerinden beklediklerini ya da hak ettiklerini alamadklar zaman, psikolojik szleme alglar ihlal olur. Bu durumda igrenler sinik tutumlar gelitirebilirler (James, 2005, s. 26). grenler, psikolojik szlemelerin ihlal edildiini hissettiklerinde ya da iverenlerinden ne bekledikleri ve iverenlerine gerekte ne verildii arasnda nemli bir fark olduunu fark ettiklerinde; bu duruma kzabilir, hayal krklna urayabilir ya da tarafsz davranabilirler. Bu sinik duygular sonucunda, rgte ballklar azabilir ve igrenler sendikalardan koruma talebinde bulunabilirler (Conway ve Briner, 2005, s.69-72).

76 Sinik tutuma sahip igren, rgtn eylemlerinde sz hakknn olmadn hissettiinde sendikal rgtlenmelerden yararlanabilmektedir. verenler, gereki olmayan i grmeleri srasnda i evrelerini, kariyer frsatlarn ve mevcut kaynaklarn sk sk yanl ifade etmektedirler. Yine de, iverenler btn sulamalara tahamml etmemektedirler. grenler, bazen verilen bilgiyi yanl anlamakta, bilerek arzu edilen evrelerde daha az almay kabul etmekte ve kiiliklerine, amalarna, isteklerine uymayan ilerde almaktadrlar. Bu sinik tepkiler memnuniyetsizlie neden olmaktadr (James ve Baker, 2008, s.3). Anderssonn sinizm modeli (ekil 2.11), rgt iinde sinizmin en ayrntl kavramsallatrlmalarndan birisidir (James, 2005, s. 29). Andersonn sinizm modelinde, rgtsel sinizm trlerinden igren sinizmi zerinde odaklanlm ve igren sinizmi ile psikolojik szleme ihlalleri arasndaki iliki incelenmitir. Modelde psikolojik szleme ihlalinin kullanlmasnn amac, rgtlerde dk dzeyde tutumlar ya da davranlar aklamaktr (James, 2005, s.29).
YER ZELLKLER EVRESNN ZELLKLER Yksek Ynetim creti/Tazminat Acmaszca ten kartlma Adil Olmayan Tazminat Politikalar Kurumsal Sosyal Sorumsuzluk RGTSEL ZELLKLER Zayf letiim Snrl Dnce Anlatm Kaba/Saygsz Davran Ynetimsel Yetersizlik Ynetim Teknolojilerinin Kullanm N DOASI Rol atmas Rol Belirsizlii Yk ARACI DEKEN KSEL z-Sayg Kontrol Oda Eitlie Duyarllk Olumsuz Ruh Hali Makyavelcilik Ahlak Kiisel zellikler

PSKOLOJK SZLEME HLAL ALGILARI DAITIMSAL

LEMSEL

GREN SNZM

ETKLEMSEL

DURUMSAL Grup Normlar

ekil 2. 11 gren Sinizmi almalarnda Psikolojik Szleme hlali (Anderssonn Sinizm Modeli) Kaynak: Andersson, L., Employee Cynicism: An Examination Using a Contract Violation Framework, Human Relations, No. 49, (1996), s.1405.

77 Andersson, modelinde sinik davranlarn oluumuna neden olan rgt zelliklerini farkl boyutta tanmlamtr. Cartwright ve Holmes (2006, s.201)n, Anderssonn modelinde rgtsel dzeyde yer alan boyutlar ve anlamlar ile ilgili ifadelerinden yararlanlarak Tablo 2.4 oluturulmutur.
Tablo 2. 4 Anderssonn Modelinde yeri zelliklerinde Yer Alan Boyutlar ve Anlamlar Boyut evresinin zellikleri rgtsel zellikler in doas Anlam rgtn politikalar ve uygulamalar arasndaki uyumun az olmas, igrenlerin etik olmayan davranlarda bulunmalar, kurumsal sosyal sorumluluklar ve adil olmayan tazminat politikalardr. grenler arasndaki zayf iletiim, ynetimin rgtsel deiim srecinde beceriksiz davranmas, igren katlmnn az olmas, igrenin yetersiz katlmdr. Rol atmas, rol belirsizlii ve i yknn fazla olmasdr.

Anderssonn modelinde, igrenlerin psikolojik szleme ihlalleri sonucunda sinik davranlarn oluumuna neden olan arac deikenler, kiisel ve durumsal olmak zere iki farkl boyutta yer almaktadr. Kiisel boyutta; dk zgven, dsal kontrol oda, eitlie duyarllk, yksek Makyavelizm ya da zayf i ahlak ve kiisel zellikler; durumsal boyutta ise grup normlar bulunmaktadr. Anderssonn (1996, s.1415-1417) gelitirdii modelde, bireysel dzeyde yer alan boyutlarn tanmlar ve rgtsel sinizmle ilikilerini belirten ifadelerinden yararlanlarak Tablo 2.5 oluturulmutur.
Tablo 2.5 Anderssonn Modelinde Bireysel Dzeyde Yer Alan Boyutlarn Tanmlar ve rgtsel Sinizmle likileri Boyut Deikenler Anlam Kiisel z-sayg zsayg bireyin kendini yeterli, gereksinimlerini giderebilen bir birey olarak grd derecedir. Sinizm, zsayg kavramyla olumsuz ynde ilikilidir. zsaygs dk olan bireyler, sinizmde olduu gibi kendini engelleme davrannda bulunurlar. Kontrol oda Modelde dsal kontrol odana sahip bireyler, adaletsiz bir durumun kontroln deitirmek iin ok az frsat yakalamaktadrlar. Bu durum bireylerde, aresizlik ve sinik duygularn olumasna neden olmaktadr. Sinizm, ekirdek bir Makyavelizm inancdr. Makyavelizm dzeyi yksek olan bireylerin, rgtlerde bakalarn kontrol etmeye, bakalarna hkmetmeye ve bakalarn kullanmaya eilimleri olduu kadar, bakalarn sindirmeye ve ktlemeye ynelik bak alar da vardr. Bu nedenle, Makyavelizm dzeyi yksek olan bireylerin, dk olanlara oranla, psikolojik szleme ihlallerine kar daha fazla sinizm yaamalar beklenmektedir. Baz bireyler, deiimin adaletliliinden kaynaklanan durumlara tepki gstererek ve bu durumlar deerlendirerek eitlie duyarl olmaya eilim gsterirler. Baka bireyler ise, cmertlik ya da istismar edilme (smrlme) gibi tepkilere ve deerlendirmelere daha az adil olmaya yatkndrlar. Eitlie duyarl olan bireyler, psikolojik szleme ihlallerine eitlie duyarl olmayan bireylere gre daha iddetli tepki gsterebilirler. Bu durum da sinizmle sonulanmaktadr.

Makyavelcilik

Eitlie Duyarllk

78
Boyut Deikenler Olumsuz ruh hali Anlam Olumsuz ruh hali, bireysel farkllklar olumsuz bir duygusallkla ve z fikirle ileten sabit bir kiilik zelliidir. Olumsuzluk etkisi yksek olan bireyler, i ve yaam olaylarn olumsuz ve zc olarak grmeye eilimlidirler. Bu nedenle, olumsuzluk etkisi yksek olan bireylerin psikolojik szleme ihlalleri, olumsuzluk etkisi dk olan bireylere gre daha yksektir. Dolaysyla, sinik tutumlarn yksek olmas olas bir durumdur. ahlak, iyi bir i yapmak iin iyi i yapmaya olumlu bir ahlaki deer ilitiren kltrel bir norm olarak tanmlanmaktadr. Psikolojik szleme ihlalleri dorultusunda, i ahlak dk olan bireyin sinik tutum sergilemesinin i ahlak yksek olan bireye kyasla daha fazla olmas olas bir durumdur. Kiisel zellikler, bireylerin iteki frsatlarn ve deneyimlerini etkilemektedir. Birka almann sonular, rgtsel sinizmin, erkek, gen ve daha az eitimli kiilerde daha yaygn olduunu gstermitir. Dahas, daha dk gelir dzeyi olan mavi yakal igrenler, yksek gelirli beyaz yakallardan daha siniktirler. Bu nedenle, baz kiisel zellikler bireylerin sinik olmasna neden olmaktadr. Grup normlar, bireylerin rgtlerde hangi tepkilerin kabul edilebilir hangi tepkilerin kabul edilemez olduunu anlamalarna izin vermektedir. Gruplar, ilevsel olmayan tutumlar ve davranlar resmi ve gayri resm olarak cezalandrabilir ve bireyler de ayn eyi yapabilirler. Eer igrenler psikolojik szleme ihlaline karlk olarak sinik olurlarsa, bireyin de sinik olmas olas bir durumdur.

ahlak

Kiisel zellikler

Durumsal

Grup normlar

Modele gre, i evresinin zellikleri, rgtsel zellikler ve iin doas gibi genel rgtsel zellikler psikolojik szleme ihlaline; psikolojik szleme ihlali de kiisel ve durumsal zelliklerin etkileriyle birlikte igren sinizmine neden olmaktadr. Durumsal adan incelendiinde, bir grup iindeki bir yeden beklenen standart davranlar (imek, Akgemici ve elik, 2003, s.161) olarak tanmlanan grup normu, psikolojik szleme ihlali ile birlikte igrende sinik tutumlara yol amaktadr (Andersson, 1996, s.1404). Pugh, Skarlicki ve Passel (2003, s.210), 214 eski igrenin bireysel psikolojik szleme ihlali ile yeni igrenlere ilikin tutumlar arasndaki ilikileri incelemiler ve rgtsel sinizmin bilisel boyutu ile psikolojik szleme ihlali arasnda pozitif bir ilikinin olduu gzlemilerdir. Psikolojik szleme ihlali ile rgtsel sinizm arasndaki ilikiyi inceleyen bir dier model ise Johnson ve OLeary- Kelly (2003) tarafndan tasarlanmtr. Model ve modelin deneysel sonular ile rgtsel sinizm, psikolojik szleme ihlali ve i sonular ilikisi arasnda bir arabulucu olarak grev yapmasdr (James, 2005, s.30). Hem rgtsel sinizm hem de psikolojik szleme ihlali, iverenler tarafndan karlanmam beklentileri iermektedir (Johnson ve OLeary-Kelly, 2003, s.639).

79

ve rgtle lgili Tutumlar Psikolojik Szleme hlali rgtsel Sinizm Duygusal Tkenme

ile lgili Davranlar

ekil 2. 12 Psikolojik Szleme hlali, rgtsel Sinizm ve Dier Deikenler Arasndaki liki Modeli Kaynak: Johnson, J.L. and O'leary-Kelly, A.M., The Effects of Psychological Contract Breach and Organizational Cynicism: Not All Social Exchange Violations are Created Equal, Journal of Organizational Behavior, 24(5), (2003), s.631.

2.2.5 rgtsel Sinizmin Sonular rgtsel yaamda sinizmin sonularn, bireysel ve rgtsel olmak zere iki blmde incelemek mmkndr. 2.2.5.1 Bireysel Adan rgtsel Sinizmin Sonular rgtsel sinizmin bireysel asndan sonular, psikolojik ve fiziksel rahatszlklar olarak snflandrlabilir. 2.2.5.1.1 rgtsel Sinizmin Psikolojik ve Fizyolojik Sonular rgtlerde igrenlerin beklentilerinin karlanamamas sonucunda rgtsel sinizm olumakta (Kanter ve Mirvis, 1989) ve bu durum eitli psikolojik sonular yaratmaktadr. Aratrmalarda, bu durumun sinirsel ve duygusal bozukluklara yol at; depresyon, uykusuzluk, duygusal knt ve hayal krkl gibi rahatszlklara neden olduu belirtilmektedir. Ayrca psikosomatik ve somatik ikyetlere de neden olmaktadr (Costa ve dierleri, 1986, s.483-485). Greenglass ve Julkunen (1989) ve Houstan ve Vavak (1999)a gre, sinizm sonucunda, bireyler fke, dargnlk, zulm duygular ve savunmac davranlara daha yatkndrlar (Brandes, 1997, s.41). Ayrca rgtlerinde sinizm yaayan bireylerin, sinirlenme, hiddetlenme, gerilim ve endie a gibi duygusal tepkileri de, rgtsel sinizmin psikolojik sonular olarak ifade edilebilir.

80 rgtsel sinizm bireyin ruhsal sal yannda, bedensel saln da olumsuz ynde etkilemektedir. Alanyaznda sinizmin, sinik dmanlk olarak bilinen fiziksel ve psikolojik durumlar zerinde etkileriyle ilgilenildii gzlenmitir. Sinik dmanlk, kalp (koroner kalp hastal, kalp krizi ve arpntlar) ve damar rahatszlklar gibi hastalklara yol aabilmekte ve yaam uzunluunu etkileyebilmektedir (Smith, Pope, Sanders, Allred ve O' Keeffe, l988; Barefoot ve dierleri., 1989, s.46; Eaton, 2000 s.7; Scherwitz, Perkins, Chesney ve Hughes, 1991, s.47). Ayrca almalarn bazlarnda sinik dmanln, sosyal destek eksikliine neden olabilecei ve bunun karlnda kalp ve damar hastalklar riskinin artabilecei ifade edilmitir (Eaton, 2000, s.7). Smith ve dierleri (l988), sinizm ile vaktinden nce lm arasnda bir ilikinin olduunu belirtilmilerdir. Barefoot ve dierleri (1989, s.46), 118 avukat ile yaptklar bir almada, dmanlk leini uygulam ve avukatlarn hayatta kalma dzeylerini tahmin etmeye almlardr. 30 yl nce uygulanm olan dmanlk leinde yksek puan alan avukatlarn, dmanlk leinden dk puan alan meslektalarna gre hayatta kalma oranlarnn daha dk olduu gzlenmitir. Yaplan aratrmalarda grld gibi, rgtlerde sinizm, duygusal problemlere neden olmann yan sra, igrende nemli fizyolojik problemlere de yol aabilecek sonular dourmaktadr. grenin hastalanmasyla ie gelmeme, iten ayrlma, performans dkl gibi nedenlerle rgt asndan ciddi kayplar olarak kabul edilebilecek sonular da meydana gelebilir. 2.2.5.1.2 rgtsel Sinizmin Davransal Sonular Sinizmin davransal sonularna deinen yazarlar, sinizmin alkol alma, sigara kullanma (Daviglus, Costa ve Stamler, 1991; Houston ve Vavak, 1991) ve ortalamann zerinde bir kiloya sahip olma (Houston ve Vavak, 1991) gibi salkla olumsuz ynde ilikili davranlarla balantl olduunu belirtmilerdir (Brandes, 1997, s.39-40). 2.2.5.2 rgtsel Sinizmin rgtsel Sonular Sinizmin, rgtlerin etkililik ve verimliliini azaltan, nemli maddi ve manevi kayplara neden olan etkileri vardr. Bu kapsamda iten doyumsuzluk, rgte balln azalmas, sabotaj, hrszlk, dolandrclk, rgtsel klmelerin artmas, iten ayrlma oranlarnn artmas, igc devrinin azalmas, iten karlma oranlarnn artmas, ie yabanclama ve rgtsel performansn dmesine kadar ok geni bir alana yaylan rgtsel sinizm sonularndan sz edebilmek mmkndr (Abraham, 2000, s.274; Andersson ve Bateman, 1997, s.449; Bommer ve dierleri, 2005, s.736; Eaton, 2000, s.12; Fleming, 2005; Goldner ve dierleri, 1977; James, 2005, s.24; Johnson ve OLeary-Kelly, 2003; Naus, 2007,

81 s.28; OHair ve Cody, 1987; Reichers ve dierleri,1997, s.48-51; Thompson ve dierleri, 2000; Turner ve Valentine, 2001, s.134; Wanous ve dierleri, 1994, s.269). rgtlerde rgtsel sinizmin sonular uzun sre devam ederse dramatik bir hal alabilir. rgt abartsz bir ekilde paralanmaya balar. En sonunda rgtn etkililii ve yaayabilirlii tehlikeye debilir (Naus, 2007, s.28). Alanyazn incelendiinde, rgtsel sinizmin rgtler zerindeki olumsuz etkileri u ekilde belirtilebilir: rgte balln azalmas ten doyumsuzluk gc devrinin azalmas ten karlma oranlarnn artmas Sabotaj Hrszlk Dolandrclk rgtsel klmelerin artmas ten ayrlma oranlarnn artmas Kurallara uymama taatsizlik rgte phe duymada art rgte gvensizlikte art e yabanclamann artmas rgtsel performansn dmesi e devamszlklarda art Duygusal tkenmilikte art Yneticiler tarafndan istenilen etik olmayan ricalara uyma Olumsuz tutumlarda art Motivasyonun azalmas rgt aalamada art rgtle olan ban (ilikilerin) kesilmesi grenin zgvenin de azalma rgtsel deiim iin gsterilen abada isteksizlik Kendini bilgisiz hissetme Sendika temsilcileri tarafndan gsterilen iletiim ve sayg eksiklii Moralin dmesi

82 rgtteki lidere olan gvenilirliin azalmas Yneticinin gsterdii iletiim ve sayg eksiklii 2.2.5.2.1 rgtsel Sinizm ve Doyumu doyumu genellikle igrenin iine ve i yaamna kar gelitirdii bir tutum olarak tanmlanmaktadr (Elma, 2003, s.58). cret, i gvencesi, alma koullar, rgt politikalar ve i saatleri gibi dsal doyum faktrleri ile baar, kendini gerekletirme, ite zerklik ve iin doas gibi isel doyum faktrleri bir btn olarak i doyumunu oluturmaktadr. doyumunun dkl, belirtilen beklentilerin karlanma dzeyinin de dk olmasna neden olmaktadr (akr, 2001, s.166-167). Beklentilerin karlanmamas ile gerilim, hayal krkl ve honutsuzluk yaanmaktadr (zday, 1991, s.222). doyumunun rgtsel sinizm ile ilikisi bu noktada ortaya kmaktadr. doyumu ve rgtsel sinizm ilikisini ortaya koymaya ynelik olarak yaplan almalarda, aralarnda nemli bir dzeyde ilikinin olduu saptanmtr. grenin rgtsel sinizm dzeyinin yksek olmas, i doyumsuzluuna neden olmaktadr. Bir baka anlatmla, igrenin rgtsel sinizm dzeyi arttka, i doyumu dzeyinde de azalma olduu belirlenmitir (Abraham, 2000, s.282; Chrobot-Mason, 2003, s.34; Eaton, 2000, s.12; Johnson ve OLeary-Kelly, 2003, s.638; Reichers ve dierleri,1997, s.52; Wanous ve dierleri, 1994, s.272). Abraham (2000, s.281), almasnda rgtsel sinizmin yzde 65 orannda i doyumu deikeni tarafndan aklandn belirtmitir. Bu bulgu, i doyumunun rgtsel sinizm asndan nemini de gstermektedir. almann dier nemli bir bulgusu da, rgtsel sinizm trlerinden kiilik sinizmi ve rgtsel deiim sinizminin i doyumunu azaltt; buna karlk toplumsal sinizmin ise, i doyumu zerinde olumlu etkilerinin olduudur. Bu durum, alma koullarna ilikin beklentilerin daha gereki olmas ve i hayatnda meydana gelen hayal krklndan etkilenmeme durumuyla aklanmtr. Her iki kavram incelendiinde, aralarnda benzer ve farkl ynlerin bulunduu gzlenmitir. Her ikisi de tutumsal bir kavram olup bu adan benzerlik tamaktadrlar. Yalnz rgtsel sinizm rgte, i doyumu ise i ve i yaamna ynelik bir tutumu vurgulamaktadr (James, 2005, s.9). Sinizm ve i doyumu hsran kavramn oluturan temel eleri paylamalarna ramen; sinizm ayrca umutsuzluk, hayal krkl, aalama ve gvensizlik kavramlarn da kapsamaktadr (Andersson, 1996, s.1398). Bununla birlikte Davis (2002, s.3), sinik tutuma sahip igrenlerin rgtlerindeki pozisyonlarndan memnun olmadklar ve igrenlerin ilerinden doyum salamalar halinde de rgtlerine daha az sadk kalacaklarn ileri srmtr.

83 2.2.5.2.2 rgtsel Sinizm ve rgtsel Ballk grenlerin ile ilgili tutumlarndan biri olan rgtsel ballk, igrenlerin rgtsel ama ve deerlerine yksek dzeyde inanmas ve kabul etmesi, rgt amalar iin youn gayret sarf etme istei ve rgtte kalmak ve rgt yeliini srdrmek iin duyduklar gl bir arzu eklinde tanmlanmaktadr (Mowday, Steers ve Porter, 1979, s.311). Bu tanm ile, rgtsel balln rgte olumlu bir etkisinin de bulunduu belirtilebilir. rgtsel sinizm ise, rgtte olumlu etkilerden ziyade olumsuz etkiler oluturmaktadr. rgtsel ballk, rgtsel sinizmin en nemli sonularndan birisi olarak deerlendirilmektedir. Aralarndaki iliki incelendiinde gl ve anlaml bir ilikinin olduu gzlenmitir. Yaplan aratrmalarda igrenlerin rgtsel sinizm dzeyleri arttka rgtsel ballklarnn azald belirlenmitir (Abraham, 2000, s.282; Chrobot-Mason, 2003, s.34; Brandes ve dierleri,1999; Eaton, 2000, s.12; Johnson ve OLeary-Kelly, 2003, s.638; Turner ve Valentine, 2004, s.132; Wanous ve dierleri, 1994, s.272; Wanous ve dierleri, 2000, s.143). rgtsel sinizm ve rgtsel ballk terimleri kavramsal olarak birbirleriyle karlatrldnda, her iki tanmn da tutumsal birer olgu olduu gzlenmektedir. rgtsel sinizmde, igrenlere mesleki becerilerini kullanmalar esnasnda yeterli imknlar salanmamakta; onlarn rgtsel ballklarn etkileyen beceri alglar azalmakta ve igrenler rgtlerine gven duymakta zorlanmaktadrlar (Abraham, 2000, s.276; Thompson ve dierleri, 2000, s.2). Alanyazn incelendiinde, rgtsel sinizm ile rgtsel ballk arasnda baz farkllklar olduu gzlenmitir. Dean ve dierleri (1998, s.348) bu farkllklar bilisel, duyusal ve davransal olmak zere boyutta ele almlardr (zgener ve dierleri, 2008, s.62): Bilisel: rgtsel sinizmde igren, rgtn drstlkten ve btnlkten eksik olduuna inanmaktadr. rgtsel ballkta ise, igren kiisel deer ve amalarnn, rgtn deer ve amalar ile benzer olup olmadn deerlendirmektedir. Duyusal: rgtsel sinizm yaayan bir igren, mesleki deneyimi esnasnda engellenme ve kmsenme gibi duygular yaarken; rgtsel ball dk olan bir igrenin ise, rgtle btnlemesi azdr. Davransal: rgtsel sinizm yaayan bir igrende, rgtten ayrlp ayrlmama dncesi varken; rgtsel ballk ise, igrenin rgtnde kalma niyetini iermektedir.

84 Mowday ve dierleri (1979) rgtsel ballk tanmn igrenlerin rgt adna olduka nemli bir aba gsterme istei eklinde ifade etmilerdir. Wanous ve dierleri (1994, s.269), rgtlerde deiim abalarnn baars hakknda phe duyan sinik igrenlerin, rgtsel deiim iin aba gstermeye gnlden istekli olmadklar ve dolaysyla deiim iin emek harcamadklarn belirtmilerdir. Bu dorultuda rgtsel deiim sinizmi ile rgtsel ballk arasndaki iliki de incelenmitir. Abraham (2000, s.281) almasnda rgtsel sinizmin yzde 45 orannda rgtsel ballk deikeni tarafndan aklandn belirtmitir. almann nemli bir bulgusu da, rgtsel sinizm trlerinden kiilik sinizmi ve igren sinizminin rgtsel ball azaltt; buna karlk toplumsal sinizm ile rgtsel ballk arasnda gl bir ba bulunduudur. Wanous ve dierleri (1994, s.272), rgtsel deiim sinizmi ile rgtsel ballk arasnda negatif bir iliki bulmulardr. rgtsel sinizm, rgt ve birey arasndaki olas tutarszlklar zerine temellendirilmitir. Sinik tutuma sahip igrenler, rgtlerinin btnlnden phe duymaktadrlar. rgtsel ballkla ilgili ou almada, rgtlerine yksek dzeyde bal olan igrenlerin, daha iyi performans sergilemeye, ie gelmeme oranlarnn azalmasna ve i hacimlerinin daha dk olmasna eilim gsterdii gzlenmitir. Buna ek olarak, rgtlerine yksek derecede adanm olan igrenlerin, daha fazla rgt yanls eylemde bulunma ve rgtsel vatandalk davranlar gstermeleri beklenmektedir. Bunun aksine, sinik igrenler ise, teorik olarak, rgtlerine yksek derecede adanm olan igrenler tarafndan gsterilen davranlarda bulunmamaktadrlar (Brandes, 1997, s.70 ). 2.2.5.2.3 rgtsel Sinizm ve Gven Mishra ve Morrissey rgtsel gveni bir igrenin; rgtn salad destee ilikin alglar, liderin doru szl olacana ve sznn ardnda duracana olan inanc olarak tanmlamaktadrlar (Demircan ve Ceylan, 2003, s.142). rgtsel sinizm, tutum sahibinin davranna odaklanrken; gven kavramlar, gvenen kiinin bakalarnn davranlarna ilikin iyimserliine odaklanmaktadr. rgtlerde sinik tutuma sahip bireylerin davranlar, ihanete uram bireyin duyduu gven ile sonulanmaktadr (Brandes, 1997, s.34-35). rgtsel gven ile rgtsel sinizm arasndaki ilikiyi inceleyen aratrmalara bakldnda; rgtsel sinizm dzeyleri arttka, rgtsel gven dzeyinin azald belirlenmitir (Chrobot-Mason, 2003, s.34; Thompson ve dierleri, 2000, s.4; Turner ve Valentine, 2001, s.132).

85 Alanyazn incelendiinde rgtsel sinizm ile gven arasnda baz farkllklar olduu gzlenmitir (Brandes, 1997, s.34; Andersson, 1996, s.1398): Sinizm kavramnda daha ok bireyin rgtlerine odaklanlrken, gven kavramnda ise, birey ve bireyin kendi rgt dnda belirli bireylere, baka gruplara ve baka rgtlere de odaklanlmaktadr. Gven, rgtte yer alan iki ya da daha fazla topluluk (grup) arasndaki ibirliini kolaylatrmaktadr. Sinizm ise, birey ya da bireyin rgtteki amalarnn tarafsz ve yansz bir bak asna sahip olduuna ilikin herhangi bir sayltda bulunmamaktadr. Gven, gvenen bireyin iyi olmasn nemseyen belirli bir eylemi gerekletirmek iin baka bir tarafa kar savunmaszlk durumunun olmasn gerektirmektedir. Bunun aksine sinizm, hem savunma hem de savunmaszlk durumlarnda bir kiinin rgte kar davransal tepkisini gstermektedir. Gven kavramnda inansal (bilisel) adan bir beklenti durumu mevcutken; sinizm kavramnda inan kavram olduu kadar duygusal ve davransal unsurlar da yer almaktadr. Sinizm, gvensizlik gryle ilikili olup, rgtsel sinizm kavram iin tek bana yeterli deildir. Gvensizlik kavramnda kar tarafn kt niyetine ve yetkin olmamasna ynelik olumsuz duygu ve alglamalar anlatlmaktadr. Yksek gvensizlik, endie, phecilik, alayc davranlarda bulunma ile kendini gstermektedir (Erdem, 2003, s.161162). rgtsel sinizmin duyusal ve davransal boyutlaryla ilikilendirildiinde, gven, temel bir unsur olduu gze arpmaktadr (Brandes, 1997, s.35). Bommer ve dierleri (2005, s.736), rgtsel sinizmin, adaletsizlik inancnn ve gvensizlik duygusunun artmasna ve bunun sonucunda rgte ilikin eylemlerin oalmasna neden olduunu belirtmilerdir. Brandes (1997, s.60-61) gven ve rgtsel sinizmi deiiklik boyutlarda temellendirilmitir: Birinci olarak, gven eksiklii, deneyim eksiklii zerine temellendirilmektedir. Buna gre, bir birey, dier gruba gvenmede kendinden emin olmak iin yeterli deneyime sahip deildir. Buna karlk sinizm kesinlikle deneyime dayandrlmaktadr. Bir birey, bylesi bir gveni dorulamak iin deneyim eksikliine dayanarak, dier bir bireyin dier gruba kar olan gven eksikliini kolaylkla hayal edebilmektedir. Yalnz benzer koullarda olan bir bireyin dier grupla ilgili sinik olmas olas bir durum deildir (deer eksikliini bildirmek, acy ve utanc yaamak vb.).

86 kinci olarak, gven, gvenen kiinin iyi olmasn nemseyen belirli bir eylemi gerekletirmek iin dier bir gruba kar hassasiyet gerektirmektedir. Yine de, sinizm bir n koul olarak kiileraras hassasiyeti gerektirmemektedir. Hassasiyetin yokluunda gvenin hibir anlam olmazken, bir kii hassas ya da savunmasz olmadan da kesinlikle sinik olabilir. nc olarak gven tanm, iki ya da daha ok grup arasndaki ibirliini kolaylatrmaya ynelebilir. Sinizm tanm ise, ibirliine ynelik bir iddia iermemektedir. 2.2.5.2.4 rgtsel Sinizm ve rgtsel Vatandalk rgtsel vatandalk, rgtn resmi dl sistemince aka gz nne alnmayan, buna karlk rgtn devamn destekleyen ve tamamen igrenlere bal olan davranlardr. rgtsel vatandalk davran kiisel tercihlere bal olarak deimektedir. Ynetim tarafndan igrenlere rgtsel vatandalk davranlarn sergilemesi iin bir talep bulunmamaktadr ve doal olarak da sonunda bir ceza ya da yaptrm yoktur. rgtn igrenlerini bir ara olarak deil bir insan olarak grmesi, deer vermesi, sayg gstermesi, gereksinimlerini gz nne almas ayn ekilde stn igrenine sayg gstermesi, gereksinim duyduunda yardmc ve destek olmas, igrenin iinden beklediklerini alyor olmas gibi faktrler rgtsel vatandalk davrannn ortaya kmasn salamaktadr (Solomon ve Flores, 2001, s.15). rgtsel vatandalk, rgtsel sinizminin en ilgi ekici sonularndan birisidir (Abraham, 2000, s.282; Andersson ve Bateman, 1997, s.449; Johnson ve OLeary-Kelly, 2003, s.638; Turner ve Valentine, 2001, s.132). Bunun nedeni, baz almalarn aralarndaki ilikiyi olumsuz bulmas; baz almalarn da, rgtsel vatandalk davran zerinde hibir nemli etkisinin olmadn ortaya karmasdr. Bu nedenle rgtsel sinizm ve rgtsel vatandalk davran arasndaki ilikiye ait sonular tutarszlk gstermektedir (James, 2005, s.33). rgtsel sinizm trlerinden zellikle kiisel sinizm ile rgtsel vatandalk kavram arasnda iliki bulunmaktadr. Yksek rgtsel sinizm rgtlerde daha dk rgtsel vatandalk davranlarna neden olmaktadr. Aralarndaki iliki olumsuzdur (Van Dyne, Graham ve Dienesch, 1994, s. 700).

87 rgtn amalarn geniletmek iin eylemde bulunmak, rgtlerinde sinizm yaayan bireylerin zihinlerinde bilisel uyumsuzlua yol amaktadr. rgtnde sinizm yaayan bir birey, btnlkten yoksun olduuna inand bir rgtn resmi gereksinimlerinin tesinde davranmas olas deildir. Benzer ekilde, rgtlerinde sinizm yaayan bireylerin duygular ve inanlar ile tutarl bir biimde davranmalar da olas bir durumdur. Bylece igrenler, rgtleriyle genellikle alay etmekte, rgtleriyle ilgili aalayc konumakta ya da rgtsel abalarn engellemeye almaktadrlar. Yksek rgtsel vatandalk davran puanna sahip olan bireylerin bu tarz davranlarda (alay etme, aalayc konuma gibi) dnlmektedir (Brandes, 1997, s.71-72). 2.2.5.2.5 rgtsel Sinizm ve Tkenmilik rgtsel sinizm ile tkenmilik arasnda eitli benzerlikler ve farkllklar yer almaktadr. Sinizm kavram, tkenmilik kavramnn duyarszlama boyutu ile benzer grlmektedir. zellikle, Maslach ve dierleri (1981) anlaml farkllklar olduu gzlenmitir. Tkenmilik kavramnda, igrenin rgtne ve mterisine ilikin olumsuz tutumu yer alrken; rgtsel sinizm kavramnda sadece igrenin alt kuruma ilikin olumsuz tutumu vurgulanmaktadr. Duyusal olarak, hem rgtsel sinizm hem de tkenmilik kavramnda hayal krkl ve hsran gibi negatif duygular yer almaktadr. Tkenmilikte, negatif duygular meslektalara ve bireyin kendisine ynelik iken; rgtsel sinizmde daha ok rgte ya da st dzey yneticilere yneliktir. Davransal olarak, tkenmilik sklkla igrenlerin rgtsel yaamdan geri ekilme davrann ifade etmektedir. Sinizm kavramnda ise, sinik birey daha ok savunmac bir tutum sergileyebilir. Savunmac tutumu, rgtsel eylemlere kar szl olarak ya da rgtsel giriimlere alayc davranlarda bulunarak gerekletirebilir. Buna karlk, her iki kavramda da bireyleri aalama ve kmseme zellii vardr. Tkenmiliin sonular sala zararl iken, sinizmin sonular bazen pozitif etkiler de oluturabilir (Brandes ve Das, 2006, s.245). Johnson ve OLeary-Kelly (2003, s.643), yaptklar aratrma ile tkenmilik ile rgtsel sinizm arasnda gl bir iliki olduunu belirtmilerdir. duyarszlama yerine sinizm kavramn kullanmay tercih etmilerdir. Ancak eitli aratrmalarda, bu iki kavram arasnda bulunaca

88 2.2.5.2.6 rgtsel Sinizm ve Yabanclama e yabanclama, igrenin iini anlamsz bulmas; rgtnde kurduu ilikilerden doyum salayamamas; kendisini yalnz, yetersiz, gsz grmesi; gelecee ilikin umutlarn yitirmesi ve kendisini sistemin basit bir ark olarak alglamas biiminde tanmlanmaktadr (Elma, 2003, s.16). e yabanclama kavram, bu dorultuda rgtsel sinizm kavramnn sonularyla ilikili grnmektedir. Abraham (2000, s.282) yabanclama ve rgtsel sinizm ilikisini ele ald almada, rgtsel sinizm dzeyi artka, ie yabanclama dzeyinde de artma olduunu belirlemi ve rgtsel sinizm trlerinden mesleki sinizm, kiilik sinizmi ve rgtsel deiim sinizmi arasnda pozitif ve anlaml bir iliki bulmutur. 2.2.6 Sinizm Aratrmalarnda Bilgi Temelli Eksiklikler ve Glkler Sinizm alanyazn incelendiinde en sk vurgulanan gr, ok farkl alanlarda eitlendirilmi olmasdr. Buna karn hl yetersiz olduu dnlmektedir. Sinizm kavram, yzyllardan beri var olup, rgtsel sinizmin sistematik almas hl balang evresindedir. Aratrmaclar, saysz kuramsal yaklam aratrmlar ve rgtlerde sinizm tutumlarna ilikin daha derin bilgi sahibi olmak iin, sinizmin bir takm potansiyel nedenlerini ve sonularn incelemilerdir. Yalnz ok az alma, nceki almalarn zerine ina edilmi ve bir almann bulgularn dierine balamak iin sadece ok kk giriimlerde bulunulmutur. Bu nedenle, sinizm aratrmalarnn yaps blnm olsa da, bilgi verici ekilde yaplandrlmas nerilmitir (James, 2005, s.31). Sinizm, rgt hayatnda yaygn ve igren ve rgt iin potansiyel ciddi sonulara neden olmasna ramen, konuyla ilgili bilimsel almalarn azl dikkat edilmesi gereken bir husustur. Andersson (1996, s.1401), rgtsel sinizmin, i memnuniyeti ve rgtsel ballk gibi dier i tutumlarndan farkl olarak, genelde olumsuz grndn; bu nedenle de rgtler ve yneticiler iin hassas bir konu olduunu ileri srmtr. Bu hassasiyetten dolay, ynetim aratrmalarnda, tutumlar besleyen rgtsel uygulamalar olduu kadar, olumsuz tutumlar da ksmen ihmal edilmektedir (Naus, 2007, s.3).

89 2.3 ALGILANAN RGTSEL DESTEK LE RGTSEL SNZM

ARASINDAK LK Alglanan rgtsel destek kavramnn, igrenlerin tutum ve davranlar zerindeki etkileriyle ilgili ok sayda alma yaplm; ancak alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndaki ilikiye ynelik bulgular snrl sayda kalmtr. Bunun nedeni olarak, rgtsel sinizm kavramnn tanmlanmasnda yaanan skntlar gsterilebilir. Ancak son zamanlarda, rgtsel sinizm kavramndaki gelimeler ile birlikte, alglanan rgtsel destek kavramyla bir arada kullanlmaya balanmtr. Bireylerin tutumlarnn altnda psikolojik objelere ilikin alglamalar yer almaktadr. Bireylerin tutumlar, alglama dorultusunda olumaktadr. Bireyin gereksinimleri, gemi deneyimleri, bireysel deer yarglar, alglanan psikolojik obje ya da olayn zellikleri ve bireyin kiilii, bireyin alglamasn etkilemektedir. Bylece bu alglamalar, tutumlarn belirleyicisi konumunda yer almaktadr (Erdoan, 1996, s.34). Alglama, insan davrannn tahmin edilebilmesi asndan nemlidir. Tmyle bireye zg olan alglamalar, bireyin davranlarn da ekillendirmektedir (Karaeminoullar, 2006, s.53). Bireyin davranlarn ekillendiren alglardan biri de rgtsel destektir. Alglanan rgtsel destek, igrenin tutum ve davranlarnn aklanmasnda ve ngrsnde nemli bir deikendir (Yksel, 2006, s.8). rgtlerde kendilerine deer verildii ve mutluluunun nemsendii durumlarda rgtsel destek bireylerin alglarn etkileyebilir. Alglarn tutumlar etkileyebilecei dnlrse, rgt hakkndaki olumsuz alglarn olumsuz tutumlara neden olaca ve bylece alglanan rgtsel destek dzeyi dk olan igrenlerin tutumlarnn olumsuz olaca (rgtsel sinizm tutumlarnn da yksek olabilecei) tahmin edilmektedir. Alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndaki iliki bu noktada belirmektedir. Alglanan rgtsel destek, rgtsel sinizmin belirleyicilerinden biridir (Brandes, 1997, s.96; James, 2005, s.35). Alanyazn incelendiinde, evrensel bir kavram olan alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasnda negatif ynl bir iliki olduu gzlenmitir (Brandes, 1997, s.115; Brandes, Das ve Hadeni, 2006, s.215; Byrne ve Hochwarter, 2007, s.62; Cole ve dierleri, 2006, s.473; James, 2005, s.71; Treadway ve dierleri, 2004). Alglanan rgtsel destek ve sinizm arasnda bulunan iliki, James (2005, s.79)in almasnn sonularna gre; iverenlerin igrenlerine iyi davranldklarnda onlarn rgte kar olumlu tutumlar gelitirmelerinin olas olduu, azarlandklarnda ve kt davranldklarnda ise; olumsuz tutumlar gelitirmelerinin olas olduu kuram ile desteklenmektedir.

90 rgtlerdeki inan ve gven eksiklii ve onlarla ilikili olumsuz duygular, igrenlerin rgtlerine kar olumsuz igren tutumlarn gelitirmelerine neden olmaktadr. Bylece, igrenler karlkl norm ilkelerine bal kalmakta baarsz olduklarna inanrlar. Olumsuz deneyimler ve ktmser beklentiler, i karartc etkiyi, sinik inanlar ve kaba davranlar tevik edebilirler. Bu nedenle, alglanan rgt destek, rgtsel sinizm zerinde bir etkiye sahip olacak gibi grnmektedir (James, 2005, s.40). Alglanan rgtsel destek dzeyleri dk olan igrenler, ie sk gitmeme, rgtlerine daha az bal olma ve dk performans gsterme eilimi gstermektedirler. Dolaysyla, alglanan rgtsel destein, rgtsel sinizmle negatif ilikili olaca ne srlmektedir. Eer bir igren, ynetimin igrenlerini nemsemediini anlarsa; rgtsel sinizmin ortaya kmas olas bir durumdur (Brandes, 1997, s.63). Byrne ve Hochwarter (2007, s.58), alglanan rgtsel destein dk dzeyde olmasyla rgt, igrenlerin katklarn kabul etmemekte, sosyo-duygusal gereksinimlerini dikkate almamakta ve gereksinim duyulduunda somut yardm (malzeme, personel) teklif etmesi beklenmemektedir. Bu konuda rgte gvenilmemektedir. rgtlerde igrenler rgtsel destein dk dzeyde alglamalaryla rgtsel sinizminde yksek dzeyde olmas beklenmektedir. rgte ilikin sadakat ve gvenirlikteki dler ve ie yabanclamadaki artlar, gvensizliin sonular olduu iin; rgtsel sinizm, rgtsel destek dk olduu zaman daha da artabilir. Sinik bireyler kendini gerekletiren kehaneti destekleyerek daha da sinik olabilirler. Aratrmalar, yksek dzeyde rgtsel sinizm bildirenlerin algladklar rgtsel destek dk olduunda ya da hi olmadnda performansn da dk olmadn gstermektedir. Guastello ve dierleri (1992), siniklerin sinik olmayanlara kyasla rgtlerinde kontrol altnda hissetmelerinin daha olas olduunu bildirmilerdir. rgtlerde siniklerin, rgtsel destei kabul edilebilir bir sosyal deiim ilikisini gelitirmeyi stlenmi bir davrantan ok, maniplasyon (kendi karlar iin kullanma) olarak alglanmas beklenmektedir. Dmanca atflarla ve bakalarnn drtlerini sorgulama eilimi ile ikiye katlanarak; siniklerin, rgtn beklentilerini alglad ey ve teklif etmeyi dnd ey arasndaki dengesizlik, ilikinin bozulmasna neden olmaktadr (Byrne ve Hochwarter, 2007, s.58).

91 James (2005), aratrmasnda i kontrol oda deikenini, alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndaki arac deiken olarak belirlemi ve rgtlerindeki alglarn rgtsel sinizm zerindeki etkilerini anlaml bulmutur. Ayrca, alglanan rgtsel destek ve performans arasndaki ilikide, rgtsel sinizm tamamen arac bir roldedir. Aratrmada, rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndaki negatif ve glye yakn bir iliki (r = -0,65, P<0,01) bulunmutur. Ayrca alglanan rgtsel destek, rgtsel sinizmin en gl (= -0,55, P<0,01) belirleyicisidir. Aralarndaki ilikinin negatif olmas, dsal kontrol odandan ziyade isel kontrol oda deikeninden kaynaklanmaktadr. Aratrmann bir dier aamasnda, alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizmin duyusal boyutu arasndaki iliki incelenmi ve i kontrol oda ile alglanan rgtsel destek arasndaki iliki anlaml bulunmutur (= -0,25, P<0,01). Psikolojik szleme ihlali ile rgtsel sinizmin bilisel boyutu ve alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizmin bilisel boyutu arasndaki iliki incelendiinde, i kontrol oda ile psikolojik szleme ihlali ( = -0,15, P<0,01) ve i kontrol oda ile alglanan rgtsel destek (= -0,25, P<0,01) arasndaki iliki de anlaml bulunmutur. alma sonularna gre, igrenlerin algladklar rgtsel destek ile sinik tutumlar arasndaki iliki negatif ynde bulunmutur. Bu bulgu, igrenin sosyal deiim ilikileri ile davran ve tutumlar arasnda bir iliki olduunu da gstermektedir. Olumsuz sosyal deiim ilikileri ve olumsuz igren tutumlar arasndaki iliki, zayf iveren-igren deiim ilikisi ve rgtsel sinizme katkda bulunmas muhtemel olan rgtsel destek alglarnn eksiklii ile aklanmaktadr. alma sonucunda rgtlerdeki kontrol oda, igrenlerin rgtsel sinizmin bilisel ve duyusal boyutlarna ilikin grleri ve alglanan rgtsel destek arasndaki ilikide olduu gibi; alglanan rgtsel destek ve rgtsel sinizmin genel kavram arasndaki ilikide de arac deiken olarak belirlenmitir. Byrne ve Hochwarter (2007, s.54-67), rgtsel sinizmin, alglanan rgtsel destek ve performans arasnda dorusal olmayan bir iliki ierisinde nasl arac deiken olduunu aratrmay amalamlardr. Aratrma iki ayr aamada gerekletirilmitir. Aratrmann birinci aamasnda, farkl sektr ve ilerde tam zamanl alan 256 igren ve ikinci aamasnda ise 143 devlet igreni dahil edilmitir. Aratrmann bulgularnda, rgtsel sinizm dzeyi yksek olan igrenlerin rgtsel destek alglarnn olumsuz etkilendikleri belirtilmitir. rgtlerinde sinik tutumlara sahip bireylerin, rgtsel destek alglar orta dzeyde olduunda performanslarnn en st dzeyde; rgtsel destek alg dzeyleri yksek ya da dk olduunda ise performanslarnn en dk dzeyde olduu hesaplanmtr. Aratrmann her iki aamasnda ayrca, alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndan negatif ve anlaml bir iliki bulunmutur. Bu durum, rgtlerde tm igrenlerin yeterince tannmamasndan, kimin sinik tutumlara sahip kimin deil bilinmemesinden,

92 yneticilerin niyetlerinin belirgin olmamasndan kaynakland eklinde aklanmtr. Bu nedenle, igrenlerin algladklar rgtsel destek dzeyleri dktr. rgtlerde destein gereklilii ve farkndaln artmasyla birlikte, yneticilerin sinik tutuma sahip igrenlerini daha iyi anlamalar ve tepki verecekleri dnlmektedir. Aratrmann sonucunda, rgtsel sinizm ve alglanan rgtsel destek arasnda iki iliki bulunmutur. Bu yaplarn her birisi, i deneyiminin gl olumlu yanlarn (alglanan rgtsel destek) ya da olumsuz yanlarn (sinizm) yanstt iin, zt ynde ilikili olmas beklenmitir. Bu durum, rgtsel destek eksikliinin sinizmi ilerletmesi ile aklanmaktadr. Dier bir adan, rgtn bakalarna ktlemek, laka davranmak ya da kt i alglarn yanstan eylemlere katlmak gibi sinizm belirtili davranlar, bireyin rgtnden bekleyebilecei rgtsel destei de kstlayabilir. Brandes ve dierleri (2006, s.215), aratrmalarnda st dzey yneticilerin hem gven hem de alglanan rgtsel destek deikenlerinin rgtsel sinizmin bilisel boyutunu etkileyen gl faktrler olduunu ifade etmilerdir. Aratrmann bulgular ayrca, evrensel sosyal deiim deikenlerinin, yerel sosyal deiim deikenlerine gre daha ok sinizmi etkilediini gstermitir. rgtsel sinizmin bilisel boyutu ile alglanan rgtsel destek arasndaki ilikinin (r = -0,56), rgtsel sinizmin duyusal boyutu ile arasndaki ilikiye (r= 0,33) gre daha gl olduu hesaplanmtr. rgtn igrenini deerlendirmesinin, igrenin yneticisiyle gl ilikiler iinde bulunmasndan ok, rgtte hizmet sresi yksek olan (kdemli) igrenin izlenimlerine gven duyma ve alglanan rgtsel destekten kaynakland belirtilmitir. Brandes (1997, s.99-101), alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndaki ilikiyi (r = -0,55), rgtsel sinizmin bilisel boyutuyla olan ilikisini (r = -0,56), davransal boyutuyla olan ilikisini (r = -0,37) ve duyusal boyutuyla olan ilikisini (r = -0,33) hesaplamtr. Bulgular incelendiinde, en gl ilikinin bilisel, en zayf ise duyusal boyutta olduu gzlenmektedir. Ayrca iki model gelitirilmitir. Birinci modelde, alglanan rgtsel destein rgtsel sinizm zerinde yzde 20; ikinci modelde ise yzde 16 orannda etkili olduu grlmektedir. Belirtilen Beta deerleri negatif olup, ilikinin ters ynl olduunu aklamaktadr. Treadway ve dierleri (2004), rgtsel destek eksikliinin, igrenler tarafndan ifade edilen rgtsel sinizm dzeylerini etkilemesini incelemilerdir. Aratrmann sonularna gre, alglanan rgtsel destek dzeyinin dt ve rgtsel sinizmi dorudan etkilendii gzlenmitir. Modele gre, alglanan rgtsel destek, rgtsel sinizmi en gl (r= -0,60) etkileyen deikenlerden biridir. Aratrmada; alglanan rgtsel destek ile sinizm ve ynetime gven ile sinizm arasnda yksek dzeyde negatif bir iliki bulunmutur. Yneticilerin sinizmi kolaylatrmada ya da engellemede nemli rollerinin olduunu

93 belirtmitir. Bu balamda, ynetici desteinin (ya da eksikliinin) bir igrenin rgt iinde sahip olduu gven dzeyi ile dorudan ilikili olduu ifade edilmitir. rgtlerin, igrenleri, katklarnn deerli olduu; refah ve mutluluklar ile yeterince ilgilenildii konusunda ikna ederek, sinizmin zararl sonularn en aza indirebilecei iddia edilmitir. rgt, igrenlerin sosyo-duygusal gereksinimlerini saygl bir ekilde karlamad algland zaman sinizm ortaya kmaktadr. Bu balamda igrenler, rgtlerine yetenei, zenle almay ya da ile ilgili dier olumlu katklar, bu abalar sadece grmezden gelinsin diye gsterdiklerini hissedebilirler. Bu da rgte kar hayal krklna yol aacaktr. Alglanan rgtsel destein eksiklii, artm igren sinizmine neden olmaktadr. Cole ve dierleri (2006, s.473), almalarnda igren sinizmi ile alglanan ynetici destei arasnda gl negatif bir iliki bulmulardr. Ynetici tarafndan salanan bilgi ve destek, igrenlerin gereksinimlerini karlamaya yardmc olmaktadr. Bylece olumlu duygular gelimektedir. Dk ynetici destei ise, igren gereksinimlerini karlamad iin olumsuz duygulara yol amaktadr. Alglanan ynetici desteinin dk dzeyde olmas hayal krkl, mutsuzluk ve yardmszlk gibi negatif duygularla ilikilidir. Dolaysyla bu durumda rgtsel sinizmle ilgilidir. Alglanan rgtsel destek ve rgtsel sinizm ile ilgili aratrmalarda ayrca, yneticilerin grleri zerinde de durulmutur. Buna gre Brandes (1997, s.115-116), rgtsel destek algsnn, yneticilerin igrenlerinin ilgi ve endieleri zerinde odaklanld belirtilmitir. James (2005, s.77) ise, yneticilerin yaad zorluklardan, igrenlerin katklarna deer veren bir rgt kltr gelitirmek olduunu belirtmi; bylece yneticilerin igrenlerin abalarn kabul ederek ve onlar takdir eden davranlarda bulunarak (rnein; igrenini kabul etme ve farknda olma gibi) onlarn moralleri zerinde olumlu etkileri olacan ifade etmitir. Bu durum, igrenin rgtne kar olumlu duygular oluturacaktr. rgtlerde sinizmi yenmek iin igrenlere sayg erevesi iinde davranmak, rgte az bir maliyet gerektiren bir yoldur. Yneticiler ve rgtler igrenlerinden daha fazla katk talep ettikleri iin, igrenler bu artan taleplerinden dolay kaynak ve bununla orantl olarak destek beklemektedirler. Yneticilerin, kendilerine yeterli kaynak salamayacana ilikin genel bir inanca sahip olan igrenler, sinik olmaya daha yatkndrlar. grenlere yeterli destein verilmemesi, iverenlerin igrenlerinin refahlarn, hedeflerini ve deerlerini ihmal etmeleri; onlarn yksek derecede rgtsel sinizm yaayacaklarn gstermektedir. Bir igrenin gereksinimlerini gzetmemek ve igrene rgtn deerleri ile ilgili karmak mesajlar vermek, igrenin rgtn kurulu nedenlerini sorgulamasna ve rgte kar krgnlk hissi yaamasna neden olacaktr (Brandes ve dierleri, 2006, s.195-196).

94 rgtsel sinizm, rgtsel deiiklik iin gerekli olan rgtsel ikliminin bir yn olarak yararl olabilir. rgtsel deiiklik iin gerekli olan rgtsel iklim; ynetim desteini, gelecekle ilgili ngry, igren katlmn ve arzulanan yeni davranlar destekleyen dllendirme politikalarn da iine alarak deiiklii destekleyen ya da engelleyen durumlar ve uygulamalar kapsamaktadr. Deiikliin baarl olmas iin deiiklie katlmak zorunda olan kiiler sinik ise; katlmay reddedecekler ve bylece de baarszl garantileyeceklerdir. Sinik bireyler, istee bal frsatlara katlmay reddedecekler ve katlmn gerekli ekillerine de direneceklerdir. Siniklerin deiiklik abalarna iten katlmay reddettikleri lde, deiiklik abalarnn baarsz olmas olasdr. Baarszlk da daha sonra sinizmi pekitirmektedir. Ksmen baarl olan deiiklikler belirsiz olduu iin, sinikler tarafndan baarszlk olarak yorumlanabilir. Bu da sinizmi olumsuz bir dngde destekleyebilir (Wanous ve dierleri, 1994, s.269-270). Konu ile ilgili alanyazndaki almalarn byk ounluunda, igrenlerin rgtsel destek alglarnn rgtsel sinizm tutumu ile ilikisi ileri srlmtr.

95 2.4 LGL ARATIRMALAR 2.4.1 Yurtdnda Yaplan Aratrmalar 2.4.1.1 Alglanan rgtsel Destek Konusunda Yurtdnda Yaplan Aratrmalar Dee (1999) niversitede gerekletirdii bir aratrmada, rgt iklimi ve rgtsel yenilik iin salanan rgtsel destek arasndaki ilikiyi incelemitir. Aratrmada, her iki deiken arasnda anlaml bir iliki olduunu gzlemitir. retim yelerinin rgtsel yenilie ak ve destekleyici dzeylerinin yksek olduu belirlenmitir. niversitedeki mesleki deneyimleri yksek olan retim yelerinin yenilie ilikin algladklar rgtsel destek dzeyleri daha yksek bulunurken; cinsiyet, ya, eitim dzeyi, rk ve ayn pozisyondaki hizmet sreleri ile anlaml bir iliki gzlenememitir. Cheung (2000), Tayvanda 927 igren zerinde gerekletirdii ve alglanan rgtsel destek ile duygusal ballk arasndaki ilikiyi inceledii aratrmada, igrenlerin rgtlerine ballklarnda maddi dln tek bana yetersiz olduunu belirtmitir. Aratrma sonularna gre, destekleyici bir rgt kltrnde alan igrenlerin stleri tarafndan cesaretlendirildikleri ve iyi birer alma ortam saland iin rgtsel ballklarnn artt belirlenmitir. 2.4.1.2 rgtsel Sinizm Konusunda Yurtdnda Yaplan Aratrmalar rgtsel sinizm konusunda yurtdnda yaplan almalar incelendiinde, almalarn iki boyutta grupland gzlenmektedir. Birinci grupta yer alan almalarn temel amac, rgtsel sinizm kavramnn tanmlanmas ve eitli veri toplama aracnn gelitirilmesi olmutur. kinci grupta yer alan almalar ise, rgtsel sinizmin nedenleri ve sonularna odaklanmlardr. Bylece, rgtsel sinizmin rgtsel adalet, rgtsel politika, rgtsel ballk, psikolojik szleme ihlali, i doyumu, rgtsel deiim, liderlik, rgtsel gven, rgtsel vatandalk, tkenmilik, yabanclama, performans, rgt temelli zsayg, iten ayrlma niyeti, alglanan rgtsel destek gibi ok sayda deikenle ilikileri incelenmitir. Brandes ve dierleri (1999) almalarn, orta byklkteki bir fabrikada alan 129 ynetici ve igren iftine uygulamlardr. Aratrmada, rgtsel sinizm ile rgtsel ballk, rgtsel vatandalk, igren katlm, yneticinin biimsel davran, yneticinin ekstra rol davran ve yneticinin katlm arasndaki ilikiler incelenmitir. Aratrma sonularna gre, rgtsel sinizm ile rgtsel ballk arasnda gl ve negatif bir iliki olduu saptanmtr. Ayrca, rgtsel sinizm ile igren katlm arasnda orta dzeyde negatif ve yneticilerin biimsel rol davran arasnda dk dzeyde negatif bir ilikinin var olduu gzlenmitir.

96 Bu almadaki nemli bulgulardan bir dieri de, yneticiler ile igrenlerin rgtsel sinizm tutumlarnn farkllamasdr. Sinik igrenler, yneticilere gre rgtsel ballklar ve igren katlmlar daha azdr. Bommer ve dierlerinin (2005) 372 igren zerinde gerekletirdii almada, dnmc liderlik davranlar ile rgtsel deiim sinizmi arasndaki ilikiler incelenmitir. Aratrma bulgusuna gre, dnmc liderlik davranlar ile rgtsel deiim sinizmi arasndaki negatif bir iliki olduunu belirlenmitir. Buna gre, dnmc liderlik davranlar rgtsel deiim sinizmini azaltmaktadr. rgtlerde deiime ak ve kendini adam igren, rgtler tarafndan dnmc liderlik davran deiimi yaratmada bir ara olarak kullanlmaktadr. Dnmc liderlerin sinik bireyler zerindeki etkisi, onlar deiimin ampiyonlar haline dntrmektir. Aratrmann bir dier bulgular ise; ya, cinsiyet, eitim durumu ve hizmet sresi gibi demografik zellikler ile rgtsel sinizm arasnda bir ilikinin olmamasdr. Delken (2004) ar merkezinde yapt aratrma ile, rgtsel sinizm ve demografik zellikler arasndaki ilikileri belirlemeye amalamtr. Bu dorultuda, psikolojik szleme ihlali ile rgtsel sinizm arasndaki ilikide demografik zellikler arac deiken olarak belirlenmitir. Aratrma sonularna gre; psikolojik szleme ve rgtsel sinizm ilikisi arasnda demografik deikenlerin etkisi yoktur. Sadece medeni durum deikeni ile rgtsel sinizm arasnda anlaml ilii bulunmutur. Buna gre; bekr bireylerin rgtsel sinizm dzeyleri yksek deer gstermitir. gren sinizminin ar merkezindeki yneticiler iin srekli bir problem oluturduu belirlenmitir. ar merkezindeki igrenler, mteriye iyi hizmet vermek ile birlikte srekli olarak da performans basks altndadrlar. Bu durum, igrenlerde rol karmaasna yol amaktadr. Kiilik sinizmi, her nfusun belli ksmlarnda mevcuttur. Bu nedenle, aratrmann rnekleminde de, rgtsel sinizmin bu trnn yksek bir olaslkla bulunduu belirtilmitir. Eaton (2000), aratrmasnda ncelikli olarak rgtsel sinizm kavramn ilevsel hale getirmeyi amalam ve Dean ve dierlerinin (1998) belirledii rgtsel sinizm kavram dorultusunda rgtsel sinizm lei gelitirmeye almtr. lek, 129 mezun renci grubuna uygulanmtr. Faktr analizi sonucunda bilisel, duyusal ve davransal boyutlar kapsayan 68 maddeden oluan bir lek gelitirilmitir. Ayrca lein 12 maddeden oluan ksa formu da gelitirilmitir. Boyutlarn gvenirlik katsaylar srasyla 0,86, 0,81 ve 0,62 olarak hesaplanmtr. On iki maddelik rgtsel sinizm lei ile i doyumu, rgtsel ballk, igrenlerin gdlenme durumu, iyimserlik, kiilik sinizmi, sinizm termometresi ve demografik deikenler arasndaki ilikiler incelenmitir. Buna gre, i doyumu, rgtsel ballk ve igrenlerin gdlenme durumu ile rgtsel sinizm arasnda pozitif; kiilik sinizmi

97 ve sinizm termometresi arasnda negatif bir iliki bulunmutur. Demografik deikenler ile rgtsel sinizm arasnda herhangi bir iliki bulunamamtr. Eaton (2000), aratrmasnn ikinci aamasnda bir rgtsel sinizm modeli gelitirerek, bu modeli Weiner (1985)n ortaya koyduu sosyal motivasyon kuram ile incelemitir. Buna gre rgt, ynetici, meslekta ya da igrenlerin rgtlerindeki olumsuz olaylardan etkilenip etkilenmedii ve tutumsal sreleri izleyip izlemedii gzlenmitir. Ayrca, duygular (kzgnlk, sempati ve umut) ile davranlar (eylemsel ve tasarlanm davranlar) arasnda iliki olup olmad tahmin edilmeye allmtr. Bylece, yar zamanl ve tam zamanl alan 124 renci ve igrenden oluan bir rneklem grubundan rgtlerinde yaanan olumsuz olaylara neden olan tutumlar belirtmeleri istenmitir. Aratrma sonularna gre; umut duygusu ile davranlar ve sempati ile davranlar arasnda anlaml bir iliki bulunurken, kzgnlk ile davranlar arasnda anlaml bir iliki bulunmamtr. rgtsel sinizm ile hem eylemsel hem de tasarlanm davranlar arasnda dorudan bir iliki vardr. grenin rgtne kar eylemsel olumsuz davranlar, kzgnlk duygusuyla, umutsuzlukla ve sempati eksiklii ile ilikilidir. Ayrca, sinik bir igren, sinirli fakat sinik olmayan bir igrene gre, rgtne kar daha antisosyal olduu vurgulanmtr. James (2005) yapt aratrma ile, rgtsel sinizmi oluturan temel faktrleri, rgtsel sinizmin ara deikenlerini ve sonularn belirlemeyi amalamtr. Aratrmay, Amerikann gneydousunda on yedi okul blgesinde grev yapmakta olan 360 okul mdr, retmen, retmen yardmcs ve okulda alan dier igrenlerden oluan alma grubuna uygulamtr. Aratrmada rgtsel sinizmi oluturan temel faktrleri rgtsel politika, rgtsel adalet, psikolojik szleme ve alglanan rgtsel destek olmak zere toplam drt i algs eklinde snflandrmtr. rgtsel sinizmin ara deikenlerinin, kontrol oda ve rgtsel ruh; rgtsel sinizmin sonularnn ise i gerilimi, rgtsel vatandalk, zarar verici i davranlar, igren uyumsuzluu ve performans eklinde olabileceini belirtmitir. Aratrma sonucunda, rgtsel sinizm ile rgtsel adalet (r = -0,41, P<0,01), rgtsel sinizm ile rgtsel destek (r = -0,65, P<0,01) ve rgtsel sinizm ile kii odakl vatandalk davran arasnda negatif; rgtsel sinizm ile rgtsel politika (r = 0,55, P<0,01), rgtsel sinizm ile psikolojik szleme ihlali (r = 0,40, P<0,01), rgtsel sinizm ile i gerilimi (r = 0,30, P<0,01), rgtsel sinizm ile retmen tkenmilii (r = 0,27, P<0,01) arasnda pozitif bir iliki saptanmtr. Kontrol oda deikeni, rgtsel sinizm ile rgtsel destek arasnda arac deiken rol stlenmitir (r = -0,22, P<0,01).

98 Johnson ve OLeary- Kelly (2003) banka sektrnde alan 103 igrene uyguladklar alma ile psikolojik szleme ihlali, bilisel ve duyusal rgtsel sinizm, i ile igili tutumlar (i doyumu ve rgtsel ballk), duygusal tkenme, hizmet sresi ve dier banka igrenlerine yardmc olma davranlar asndan bir karlatrma yapmay amalamlardr. Aratrma sonucunda sosyal deiim ihlalleri, rgtsel sinizm ve psikolojik szleme ihlallerine etki yaratt kefedilmitir. rgtsel sinizm dolayl olarak, psikolojik szlemenin etkisiyle igrenlerin i ile ilgili tutumlarn (rgtsel ballk ve i doyumu) etkilemektedir. Ayrca, psikolojik szleme ihlali ile rgtsel sinizmin bilisel boyutu arasnda pozitif ve orta dzeyde, i doyumu ile rgtsel sinizmin hem bilisel hem de duyusal boyutu arasnda negatif ve orta dzeyde, rgtsel ballk ile de rgtsel sinizmin hem bilisel hem de duyusal boyutu arasnda negatif ve orta dzeyde bir iliki tespit edilmitir. rgtsel sinizmin duyusal boyutu, psikolojik szleme ihlali ve duygusal tkenme davran arasnda arac deiken olarak yer almaktadr. Bu dorultuda, duygusal tkenme davran ile rgtsel sinizmin bilisel ve duyusal boyutu arasnda pozitif ve dk dzeyde, iten ayrlma ile rgtsel sinizmin bilisel boyutu arasnda pozitif ve dk dzeyde ve biimsel rol davran ile rgtsel sinizmin duyusal boyutu arasnda negatif ve dk dzeyde bir iliki kurulmutur. Pitre (2004) aratrmasnda, Amerika Denizcilik Akademisi Deniz Harp Okulu birinci snfnda okuyan 30 rencinin rgtsel sinizm yaama nedenlerini aratrmtr. Aratrma, nitel veri analizi yntemi olan odak grup almasyla gerekletirilmitir. rencilerin beklentilerinin karlanmama durumlarnn rgtsel sinizmin nedenleri olduu belirlenmitir. (1) dikkatli karar almadaki bask (2) akran etkilerindeki d krkl (3) rgtsel tutarszlklar ve (4) deniz harp okulu rencilerinin ilgilerine kar dardakilerin ilgilerinin nemli olmas, rgtsel sinizmin gelimesinde gl ncller olarak ortaya kmtr. rgtsel ballk ve rgtsel vatandalk eksiklii, karar verme ve risk alma becerilerinde eksiklik de, rgtsel sinizmin sonular olarak ifade edilmitir. Amerikada bir yksekretim kurumunda 40 profesr, 82si doent ve 64 yardmc doent olmak zere toplam 186 retim eleman zerinde bir aratrma gerekletirmilerdir. 2004 yl yeni stratejik plan uygulamasnn ilk bir yl boyunca uygulanmtr. Aratrmada, yksekretim kurumunda iletiim algsndan kaynaklanan rgtsel deiime kar igren sinizmini belirlemeye ynelik bir model gelitirmek amalanmtr (Qian ve Dainels, 2008, s.324-325). Yaplan aratrmann sonular incelendiinde, model ilk olarak, igren sinizmini oluturmada iletiimin anahtar roln dorulamtr. Bu dorultuda, Qian ve Daniel (2008, s.328), igren sinizmi konusunu aratrmak ve sinizmi bir iletiim problemi olarak yeniden kavramsallatrmak amacyla eitli iletiim kuramlarn uygulamak iin daha fazla aratrma yaplmas gerektiini

99 vurgulamlardr. kinci olarak, almann sonucu, iletiim srelerinin, i evresindeki bilgi ve ilikilerin deiim odakl sinizm zerinde nemli nedensel etkilerinin olduunu gstermitir. nc aamada aratrmaclar, deiim odakl sinizmin olumlu sonularn da ieren dier olas sonularnn aratrlmas gerektiini; bu dorultuda daha fazla aratrma yaplabileceini ifade etmilerdir. 2.4.2 Yurtiinde Yaplan Aratrmalar 2.4.2.1 Alglanan rgtsel Destek Konusunda Trkiyede Yaplan Aratrmalar Ceylan ve enyz (2003, s.59-61), sigorta rgtnde alan 225 igren zerinde gerekletirdikleri almada, aglanan rgtsel destein rgtsel ballk zerindeki etkisini incelemilerdir. Aratrmann sonularna gre; alglanan rgtsel destein rgtsel ball pozitif ynde etkiledii ve rgtsel destek arttka rgtsel balln da artt gzlenmitir. Aratrmann en nemli bulgusu, rgtn igrenlerin karlarn gzetmesi, igrenlerden haksz kar salamaya allmamas, igrenlerin talep ve ikyetlerinin dikkate alnmas, igrenlerin olumlu katklarnn deerlerinin bilinmesi gibi faktrlerin bir araya gelmesiyle oluan alglanan rgtsel destein rgtsel ball etkilemesidir. zdeveciolu (2003a) tarafndan alglanan rgtsel destek ile rgtsel ballk arasndaki ilikilerin ele alnd almada, Alglanan rgtsel destek ile normatif ballk dzeyi arasnda anlaml bir iliki vardr, Alglanan rgtsel destek ile duygusal ballk dzeyi arasnda anlaml bir iliki vardr ve Alglanan rgtsel destek ile devam ball dzeyi arasnda anlaml bir iliki vardr olmak zere temel hipotez gelitirilmitir. Bylece, alglanan rgtsel destein igrenlerin rgtsel ballklar zerindeki etkilerinin belirlenmesi amalanmtr. Bu dorultuda, Kayseride faaliyet gsteren be byk mobilya fabrikasnda alan 421 igrenle aratrma yrtlmtr. Aratrmada, rgtsel ballk ile alglanan rgtsel destek arasnda anlaml ilikiler bulunmutur. Gelitirilen hipotez de kabul edilmitir. Buna gre, duygusal ballk ile rgtsel destek arasnda pozitif ynl bir iliki bulunduu grlmtr. Ayn ekilde, igrenlerin ahlaki bir grev duygusuyla ve iletmeden ayrlmama gerektiine inandklar iin kendilerini rgte bal hissetmeleri olarak ifade edilen normatif ballk ile alglanan rgtsel destek arasnda pozitif ynl bir iliki belirlenmitir. Devam ball ile alglanan rgtsel destek arasnda pozitif ynl zayf bir iliki vardr. Aratrmann nemli bir bulgusu da, igrenlerin rgtleri tarafndan desteklendiklerinde, duygusal ballk dzeylerinin dier ballk dzeylerine gre daha yksek bir oranda etkilenmesidir. En dk etkilenme ise, devam ballnda ortaya

100 kmtr. Sonu olarak, igrenlerin rgtsel ballklarn artrmann yollarndan birinin de rgt iinde onlar desteklemektir. Seluk (2003), Sodexho firmasnda alan 153 igren zerinde yrtt almasnda, igrenlerin algladklar rgtsel destein, ie ballk ve i doyumuna etkilerini incelemeyi amalamtr. almada, alglanan rgtsel destek, kiisel geliim ve iin yaps olmak zere iki farkl boyutta snflandrlmtr. Aratrma bulgular dorultusunda, igrenlerin kiisel geliimlerinin rgt tarafndan yeterince desteklenmedii gzlenmitir. Ayrca igrenlerin demografik zelliklerinin (cinsiyet, ya, medeni durum, eitim dzeyi, pozisyon tr, hizmet sresi), alglanan rgtsel destek boyutlar zerindeki etkileri de incelenmitir. Cinsiyet ve medeni durum alglanan rgtsel destek dzeyini etkilemektedir. 40-49 ya aralnda alan igrenlerin algladklar rgtsel destek, 20-29 ile 30-39 ya aralnda alan igrenlere gre daha yksek dzeyde bulunmutur. Eitim dzeyi, alglanan rgtsel destein kiisel geliim boyutunda anlaml iken; niversite mezunu olan bireylerin bu boyuta ilikin alglar daha yksek dzeyde hesaplanmtr. st dzey yneticilerin algladklar rgtsel destek dzeyleri daha yksektir. Hizmet sresi, alglanan rgtsel destein iin yaps boyutunda anlaml iken; 6-10 yl arasnda alm igrenlerin bu boyuta ilikin alglar daha yksektir. rgtsel destei oluturan kiisel geliim ve iin yaps boyutlar, ie ballk ve i doyumunu da etkilemektedir. zdeveciolu (2004) Kayseri mobilya sektrnde alan 858 igren ve ynetici ile yapt almada, alglanan rgtsel destein iten ayrlma niyetti zerindeki etkilerini incelemitir. Oluturulan aratrma modelinde, alglanan rgtsel destein i doyumu ve rgtsel ballk deikenleri aracl ile iten ayrlma niyeti zerindeki etkileri ortaya konulmaya allmtr. Aratrmann sonucunda, alglanan rgtsel destek ile i doyumu ve rgtsel ballk arasnda pozitif; i doyumu ve rgtsel ballk ile iten ayrlma niyeti arasnda negatif ve i doyumu ile rgtsel ballk arasnda pozitif iliki olduu grlmtr. Alglanan rgtsel destein, i doyumu zerindeki etkisi daha yksektir. Bunun nedeni, i doyumunun hem bireysel hem de rgtsel performansla ilgili olmasndan kaynaklanmaktadr. rgtlerde igrenler desteklendike i doyumlar ve rgtlerine olan ballklar artacak; bu iki tutum da bireylerin iten ayrlma niyetlerini nemli lde etkileyecektir. Akaln (2006), alglanan rgtsel destein duygusal rgtsel ball etkileyip etkilemediini belirlemeye almtr. Ayrca aralarndaki etkiyi belirlemede rgt temelli zsaygnn dzenleyici bir rol oynayp oynamadn ortaya koymay amalamtr. Aratrmann alma grubunu, Bursa il merkezinde bir devlet hastanesi ve zel hastanede alan 205 doktor ve hemire oluturmaktadr. Aratrmann problemi dorultusunda eitli demografik zellikler (hastane tr, grev ve unvan, eitim dzeyi, ya, hizmet sresi,

101 cinsiyet ve medeni durum) ile alglanan rgtsel destek arasndaki ilikiler de incelenmitir. Aratrma bulgular dorultusunda, cinsiyet, grev ve unvan, medeni durum ve ya deikenleri ile alglanan rgtsel destek arasnda anlaml bir iliki bulunmazken; hastane tr (zel hastanede igrenlerin algladklar rgtsel destek dzeyleri daha yksektir), eitim dzeyi (Lise mezunlarnn algladklar rgtsel destek dzeyleri, niversite mezunlarna gre daha yksektir) ve hizmet sresi (Hizmet sresi arttka, alglanan rgtsel destek ortalamalarnda bir d grlmektedir. 0-3 yl aralnda alan igrenlerin algladklar rgtsel destek dzeyleri, 13 yl ve st alan igrenlere gre daha yksektir) ile alglanan rgtsel destek arasnda anlaml bir iliki bulunmutur. Aratrmada, alglanan rgtsel destein, duygusal rgtsel ballk ve rgt-temelli zsayg arasnda anlaml ve olumlu bir etki oluturduu gzlenmitir. Yoku (2006) almasnda, erkek egemen mesleklerde alan kadnlarn algladklar rgtsel destek ile rgtsel ballk arasndaki ilikiyi incelemitir. Aratrmann iki temel amac vardr: Birincisi, alglanan rgtsel destein cinsiyete gre deiip deimedii; ikincisi ise, cinsiyet ve meslek deikenleri ile alglanan rgtsel destein rgtsel ball oluturan duygusal, devamllk ve normatif ballk zerindeki etkisini belirlemektir. alma grubunu, polis memuru ve mhendislerden oluan 210 kii oluturmaktadr. Aratrmann sonularna gre, mhendislerin algladklar rgtsel destek dzeyleri polislere gre daha yksek bulunmutur. Bu fark, alma koullarndan rgt kltrne, rgt politikasndan dllendirme sistemine kadar eitlilik gstermektedir. almada, cinsiyet asndan alglanan rgtsel destekte bir farkllk gzlenmemitir. Alglanan rgtsel destein duygusal ballk zerinde yzde 29, devamllk ball zerinde yzde 18 ve normatif ball zerinde yzde 42 orannda yordama gc bulunmaktadr. Alglanan rgtsel destek dzeyi ykseldike duygusal ballk, devamllk ball ve normatif ballk da artmaktadr. Yksel (2006) almasnda, igren-ynetici iletiimi ile ynetici destei ve meslekta desteinin alglanan rgtsel destek zerindeki etkisi ve alglanan rgtsel destek ile iten ayrlma eilimi arasndaki ilikiyi incelemitir. Aratrmann bulgular, alglanan rgtsel destek ile ynetici destei, meslekta destei ve iletiim ile pozitif; iten ayrlma eilimi ile negatif bir ilikinin olduu gstermektedir. Ayrca ynetici destei, meslekta destei ve igren-ynetici iletiimi, alglanan rgtsel destei artrmaktadr. Ynetici desteinin rgtsel destei aklama oran (% 19,7), meslekta desteinin rgtsel destei aklama oranna (% 6,7) gre daha yksek bulunmutur. Bu durum, yneticilerin rgtsel politika ve uygulamalar ile rgt kaynaklarndan yararlandrmada bir gce sahip olmasndan kaynaklanabilir. gren-ynetici iletiimi, alglanan rgtsel destein nemli bir

102 belirleyicisidir. Bylece igren, yneticisiyle olan iletiimini gz nnde bulundurarak rgtn kendisine olan desteini anlamaya almaktadr. Aykan (2007) aratrmasnda, Kayseri il merkezindeki anaokullarnda grev yapan retmenlerin rgtsel destek ve gven alglar ile tkenme davran dzeyleri arasnda ilikileri analiz etmeyi amalamtr. Aratrmann sonular, retmenlerin algladklar rgtsel destek ile duygusal tkenmeleri arasnda negatif ynl ve zayf bir ilikinin olduunu gstermektedir. Duygusal tkenmenin yzde 8,5i alglanan rgtsel destek ile aklanmaktadr. retmenlerin algladklar rgtsel destek ile duyarszlama eilimleri ve kiisel baar hisleri arasnda herhangi bir iliki bulunmamaktadr. rgtlerde igrenlerin, gven ortam ierisinde altklar ve desteklendikleri srece duygusal tkenmelerinin azalaca belirtilmitir. imek ve dierleri (2008) ise, akademik personelin alglanan rgtsel destek ve rgtsel gven ile tkenme davran arasndaki ilikilerini belirlemeyi amalamlardr. Aratrma verileri, Nevehir niversitesinde grev yapan 60 akademik personelden elde edilmitir. Akademik personelin yzde 1,7si Profesr, yzde 6,7si Doent; yzde 10u Yardmc Doent ve yzde 11,6s Doktor; yzde 13,3 Aratrma Grevlisi; yzde 56,7si ise retim Grevlisi ve Okutmandr. Aratrma bulgular dorultusunda, alglanan rgtsel destek ile duygusal tkenme ve duyarszlama arasnda negatif ynl bir iliki olduu; ancak alglanan rgtsel destek ile kiisel baar arasnda pozitif ynl bir iliki bulunduu sonucuna ulalmtr. Alglanan rgtsel destek dzeyinin ykselmesi durumunda, duygusal tkenme ve duyarszlama azalmakta, kiisel baar ise artmaktadr. Bulgular nda, retim elemanlarna kariyer, finansal ve uyumlatrc desteklerin salanmas ve rgtte gven duygusunu artrc bir rgt kltrnn oluturulmas nerilmitir.

103 2.4.2.2 rgtsel Sinizm Konusunda Trkiyede Yaplan Aratrmalar Trkiyede sinizm ile ilgili aratrmalarn tarihi olduka yenidir. Sinizm ile ilgili aratrmalar incelendiinde, zellikle son yllarda younlat grlmektedir. lkemizde bilinen ilk almalardan birini, Kasapolu (1992) genel sinizm kavramyla ilgili bir aratrma ile gerekletirmitir. rgtsel sinizm ile aratrmalar, 2007 yl ve sonrasnda Trk alanyaznna tantlmaya allmtr. Kasapolu (1992) hazrlam olduu aratrma ile, rencilerin mesleki tercihleri ve meslee ilikin baz deerlerindeki deimeleri incelemitir. Bu amala, aratrmasn Ankara Tp, Gazi Tp ve Hacettepe Tp Fakltelerinin ilk ve son snf rencileri zerinde yrtmtr. Ayrca, eitimin mesleki deerler kazandrlmasndaki etkisini belirlemek iin de, tp eitimine ynelik meslek eitimi alan Ankara Hukuk Fakltesi ve Ankara Veteriner Hekimlii Fakltesinde okuyan renciler de alma grubu ierisine dhil edilmitir. Bu aratrmada, insan sevgisini lmek iin humanitaryanizm, kendi karlarn n plana alc tutumlarn llmesinde Mach IV ve insanlar hakir grme konusunda sinizm lei uygulanmtr. Aratrmann bulgularna gre; humanitaryanizm ile Mach IV ve sinizm arasnda negatif, Mach IV ile sinizm arasnda da pozitif bir iliki olduu gzlenmitir. Baba meslei ile sinizm deerleri incelendiinde; babas serbest alan (yksek eitim alp bir meslek sahip olup da serbest alanlar) rencilerin sinizm ortalamalar en yksek, babas vasfsz, dz ii ve mstahdem olan rencilerin sinizm ortalamalar en dk olduu bulunmutur. rencilerin mezun olduklar lise tr ile sinizm dzeyleri arasndaki iliki incelendiinde, yabanc dil eitimli liseden mezun olan rencilerin sinizm ortalamalar, teknik meslek lisesinden mezun olanlara gre yksek bulunmutur. Erdost ve dierleri (2007), aratrmalarnda genel sinizm ve rgtsel sinizm kavramlarn Trke alanyazna tantmay amalamlardr. Bu dorultuda, genel sinizm ile ilgili Kanter ve Mirvisin (1989) yaama kar bak as, Wrighstmann (1992) insan doasnn felsefesinden yola karak gelitirdikleri lekler kullanlmlar; rgtsel sinizm ile ilgili olarak da Eaton (2000) ve Brandes (1997) tarafndan gelitirilen leklere yer vermilerdir. Aratrmada ayrca, genel sinizm ve rgtsel sinizm ile igrenlerin ya, cinsiyeti, medeni durumu, eitim dzeyi, alt blm, alt rgt says ve pozisyonu gibi demografik zellikleri arasndaki ilikiler de incelenmitir. Aratrma verileri, 2007 ylnda byk lekli bir tekstil firmasnda alan 64 beyaz ve mavi yakal igrenlerden salanmtr. Aratrma sonucunda; alanyazna tantlan drt lekten Eaton (2000) tarafndan gelitirilen lek hari lek olumlu sonu vermitir. Ayrca, genel ve rgtsel sinizm ile igrenlerin altklar blm ve bulunduklar pozisyon deikenleri arasnda anlaml farkllklar bulunmutur. Buna gre, destek blmlerinde alan igrenlerin, retim

104 blmlerine gre ve ynetici olmayanlarn yneticilere gre daha fazla sinik davran gsterme eilimde olduklar tespit edilmitir. Aratrmann baka bir bulgusunda da, eitim dzeyi meslek yksek okulu olan igrenlerin, eitim dzeyi lisans olan igrenlere gre daha fazla sinik davran gsterme eiliminde olduklar gzlemlenmitir. Gzeller ve Kalaan (2008, s.87-94), yaptklar aratrmada Vance, Brooks ve Tesluk (1997) tarafndan gelitirilen rgtsel sinizm leinin Trkeye uyarlanmasn ve lein psikometrik niteliklerinin belirlenmesini amalamlardr. Aratrmann bir dier amac dorultusunda, eitim rgtlerinde grev yapmakta olan retmenlerin rgtsel sinizm tutumlar incelenmi ve retmenlerin cinsiyetleri, yalar, eitim durumlar ve branlar gibi eitli demografik zellikler asndan rgtsel sinizm ile aralarndaki ilikiler ele alnmtr. Aratrma, Antalya il merkezinde ilkretim ve ortaretim kurumlarnda grev yapmakta 325 retmen ile gerekletirilmitir. Aratrmann bulgularna gre; rgtsel sinizm leinin Trke formunun geerli ve gvenilir bir lek olduu belirlenmitir. lein i tutarllk katsays 0,83 olarak hesaplanmtr. retmenlerin rgtsel sinizm dzeyi ile branlar ve eitim durumlar arasndaki anlaml bir iliki bulunmu; rgtsel sinizm ile retmenlerin cinsiyetleri ve yalar arasnda anlaml bir iliki bulunmamtr. Efilti ve dierleri (2008), aratrmalarnda genel sinizm ve rgtsel sinizm kavramlarnn kuramsal erevesini oluturarak bu bilgiler nda Akdeniz niversitesi bnyesinde rektrlk, faklte ve yksekokul birimlerinde grev yapan 48 ynetici sekreterin rgtsel sinizm yaama durumlarn ortaya koymay amalamlardr. Ynetici sekreterlerin sinizm yaama durumlar deerlendirildiinde, ynetici sekreterlerin hayata, insanlara ve bal bulunduklar rgte bak alarnn orta dzeyde sinik eilimli olduu gzlenmitir. Ayrca, ynetici sekreterlerinin kiisel sinizm durumlar ve sinik bak alar incelendiinde; en olumsuz dnce ve davran eklinin, insanlarn eline frsat gese vergi vermekten kanacaklar ve insanlarn doruluk ve ahlaki deerlerden bahsederken, ok aznn bu deerlere sadk kalaca ynndeki inanlar olduu grlmektedir. Aratrma sonucunda, ynetici sekreterlerin rgtsel sinizm ile sinizm eilimleri arasnda olumlu bir iliki bulunamamtr. Ynetici sekreterlerin demografik ve mesleki zellikleri ile rgtsel sinizmin boyutu (bilisel, duyusal ve davransal boyutlar) arasnda orta dzeyde bir korelasyon tespit edilmitir. Aratrmann bir dier nemli sonucu da, ynetici sekreterlerin cinsiyet ve medeni durum gibi demografik zellikleri ile genel sinizm ve rgtsel sinizm yaama durumlar arasnda anlaml bir farklln bulunmamasdr. Bu sonu, alanyaznda yer alan dier almalarda elde edilen rgtsel sinizm zerinde demografik zelliklerin etkisinin ok fazla olmad sonucu ile de benzerlik gstermitir.

105 Tokgz ve Ylmaz (2008, s.283-305), Eskiehir il merkezinden sekiz, Alanyadan dokuz olmak zere toplam 17 otel iletmesindeki 346 igren zerinde gerekletirdikleri almalarnda, igrenlerin genel sinizm ve rgtsel sinizm dzeyleri ve demografik deikenleri arasndaki ilikilerini analiz etmilerdir. Elde edilen bulgular dorultusunda, genel sinizm ile rgtsel sinizm arasnda dk, ama anlaml bir iliki bulunmutur. Aratrmann bu bulgusu, iletme dndaki yaamn belirsiz olarak alglanmasndan tr, igrenlerin iletmeye ynelik beklentilerini drdkleri ve bu nedenle olumsuz tutumlarnn dzeyinin dk olduu eklinde yorumlanmtr. Mevsimlik alan igrenlerin kadrolu igrenlere gre genel sinizm dzeyleri daha yksek bulunmutur. Bu durum, mevsimlik alan igrenlerin bir sre sonra ilerinden ayrlacak olmalarnn sonucu olarak deerlendirilmitir. Ky otel iletmelerinde alanlarn, ehir otel iletmelerinde alanlara gre genel sinizm dzeyleri daha yksek bulunmutur. Otel igrenlerinin, hem genel hem de rgtsel sinizm dzeyleri ile igrenlerin cinsiyetleri ve ya deikenleri arasnda anlaml bir iliki bulunmamtr. Bununla birlikte, igrenlerin eitim dzeyi ile genel sinizm dzeyleri arasnda bir farkllk bulunmazken; igrenlerin rgtsel sinizm dzeyleri ile eitim dzeyleri arasnda anlaml farkllk gzlemlenmitir. Bu farkllk, zellikle ilkretim ile lisans ve lisansst eitim dzeyleri arasnda belirgin bir ekilde kendini gstermitir. Dolaysyla, eitim dzeyi arttka rgtsel sinizmin de artt belirlenmitir. Kutanis ve etinel (2009) almalarnda, igrenlerin rgte ynelik adaletsizlik alglar ile rgtsel sinizm arasnda bir iliki olup olmadn belirlemeyi amalamlardr. Bulgular, aratrma grevlilerinin dier kadrolarda bulunan akademisyenlere gre, daha youn bir ekilde olumsuz duygular sergiledikleri ve sinik tutumlarda bulunduklarn gstermitir. Aratrma sonucunda ayrca, sinik tutumlar sergileyen akademisyenlerin, genel olarak rgtsel adalete ilikin olumsuz alglara sahip olduklar gzlenmitir. Tkeltrk, Perin ve Gzel (2009) almalar ile, rgtlerde yaanan psikolojik szleme ihlallerinin, rgtsel sinizm olumas zerine etkilerinin aratrlmasn amalanmlardr. Aratrmann alma grubunu stanbulda yer alan 11 otelde eitli birimlerde grev yapan 148 igren oluturmaktr. rgtsel sinizm cinsiyet, medeni durum, turizm eitimi almas, alt iletmenin snf, ya, altklar birim, kadro durumu, sektrdeki ve iletmedeki alma sreleri asndan anlaml bir farkllk oluturmamaktadr. Buna karn rgtsel sinizm ile alanlarn eitim dzeyleri arasnda bir iliki bulunmutur. rgtsel sinizm tutum dzeyi en fazla lise ve dengi okul mezunlarnda grlmtr. Ayrca psikolojik szleme ihlal algs ile rgtsel sinizm arasnda orta derecede pozitif ynl bir iliki bulunmutur. Psikolojik szleme ihlal alglar, igrenlerin sinik tutumlarnn yzde 32sini aklamaktadr.

106 BLM III YNTEM

Bu blmde, aratrmann modeli, alma grubu, verilerin toplanmas ve verilerin analizine ilikin bilgilere yer verilmitir. 3.1 Aratrmann Modeli Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Salk Bilimleri ve Gzel Sanatlar Enstitsne bal olarak eitli faklte ve yksekokullarda 50/d kadrosunda alan aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile rgtsel sinizm tutumlar arasndaki ilikiyi belirlemeyi amalayan bu almada, genel tarama modeli ve genel tarama modellerinden ise ilikisel tarama modeli kullanlmtr. Tarama modelinde yaplan aratrmalarda, varolan durumun varolduu ekilde betimlenmesi amalanmakta ve aratrmaya konu olan birey, olay ya da nesne kendi koullar ierisinde olduu gibi tanmlanmaya allmaktadr (Karasar, 2004, s.77). likisel tarama modelinde ise, aratrma iki ve daha ok saydaki deiken arasnda birlikte deiimin varln ya da derecesini aratrmaktadr (Karasar, 1998, s.81). Bu anlayla, bu almada, tarama modelinin doasna uygun bir biimde hareket edilerek varolan durum fotoraflanmaya allmtr. 3.2 Evren ve rneklem Aratrmann evrenini Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Salk Bilimleri ve Gzel Sanatlar Enstitsne bal olarak eitli faklte ve yksekokullarda 50/d kadrosunda alan aratrma grevlileri oluturmaktadr. 2007-2008 akademik yl verilerine gre, Akdeniz niversitesinde 50/d kadrosunda grev yapmakta olan aratrma grevlilerinin saylar Tablo 3.1de gsterilmektedir.
Tablo 3. 1 Akdeniz niversitesi Aratrma Grevlisi Saylarnn Bilim Alanlarna Gre Dalmlar Bilim Alanlar Aratrma Grevlisi Say ve Oranlar alma Grubu Ulalan Birey Says f % f % 91 22.1 61 28,5 138 33.6 102 47,7 71 44.2 46 21,5 5 0,01 5 2,3 305 100 214 100

Sosyal Bilimler Fen Bilimleri Salk Bilimleri Gzel Sanatlar Toplam

107 Tablo 3.1de grld gibi, Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Salk Bilimleri ve Gzel Sanatlar Enstitsne bal olarak 50/d kadrosunda 305 aratrma grevlisi bulunmaktadr. Aratrma grevlisi saylar, tabloda bilim alanlarna gre snflandrlarak verilmitir. Buna gre; sosyal bilimler alannda 91 (% 22,1), fen bilimleri alannda 138 (% 33,6), salk bilimleri alannda 71 (% 44,2) ve gzel sanatlar alannda 5 (% 0,01) aratrma grevlisi bulunmaktadr. Evren bykl bilgilerine Akdeniz niversitesinde bnyesinde yer alan enstitler aracl ile ulalmtr. Aratrmann tarama modelinde yaplmas, evrenin ulalabilir olmas ve fazla byk olmamas nedenleriyle rnekleme yaplmam, evrenin tamamna ulamak hedeflenmitir. Evrende yer alan 305 aratrma grevlisinden 214ne ulalmtr. Veri toplama aracnn geri dn oran yzde70,1 dzeydedir. Salkl yorum yapabilmek iin veri toplama aracnn geri dn orann yzde 70-80in zerinde olmas beklenmektedir (Bykztrk, 2005, s.13). Spotts ve Bowman (1995), alanyaznda rneklem grubu retim elemanlar olan almalarda veri toplama aralarnn geri dn orann yzde 44 olarak bildirmitir. Baz aratrmalarda ise, bu orannn yzde 25e kadar indii grlmektedir (Kabak, 2005, s.26). Geri dn orannn yeterli olduu dnlerek, analizler bu 214 veri zerinden gerekletirilmitir.

3.3 Veri Toplama Arac Aratrmada kullanlan veri toplama arac blmden olumaktadr: Birinci blm: Katlmclara ait kiisel bilgiler ( 9 Madde) kinci blm: Aratrmac tarafndan gelitirilen 19 maddelik Alglanan rgtsel Destek Envanteri nc blm: Brandes, Dharwadkar ve Dean (1999) tarafndan gelitirilmi olan 13 maddelik ve aratrmac tarafndan aklayc ve dorulayc faktr analizleriyle geerlik ve gvenirlik almalar yaplm rgtsel Sinizm lei 3.3.1 Alglanan rgtsel Destek Envanteri Aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglarn belirlemek amacyla 19 maddeden oluan Alglanan rgtsel Destek Envanteri gelitirilmitir. Envanterde beli Likert tipi derecelendirme lei kullanlmtr. Derecelendirmeler, Tamamen Katlyorum (5), Katlyorum (4), Ksmen Katlyorum (3), Katlmyorum (2), Hi Katlmyorum (1) eklinde snflandrlmtr. Envanterden alnacak en yksek puan 85 ve en dk puan 19dur.

108 Alglanan rgtsel Destek Envanterinn hazrlanmasnda baz aamalar izlenmitir. Bu aamalar Crocker ve Algina (1986) ve Cronbach (1984) u ekilde sralamlardr: Envanterin amacnn belirlenmesi aamas Madde havuzu oluturma aamas Uzman grne bavurma aamas Geerlik ve gvenirlik hesaplama aamas (Bykztrk, akmak, Akgn, Karadeniz ve Demirel, 2008, s.94). Birinci aamada, envanterin amac, aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglarn belirlemek eklinde ifade edilmitir. Envanterin amac dorultusunda aracn, Akdeniz niversitesinde 50/d kadrosunda grev yapmakta olan aratrma grevlilerine uygulanaca belirlenmitir. kinci aamada madde havuzunu oluturmak iin, alglanan rgtsel destek konu alan yurtii ve yurtdnda yaplan aratrmalara ulalmaya allm ve bu dorultuda ilgili kavramsal ereve incelenmitir. zellikle, Eisenberger ve dierleri (1986, s.502), Yoshimura (2003, s.81) ile Kraimer ve Wayne (2004, s.217-226) tarafndan gelitirilen leklerden yararlanlarak, alglanan rgtsel destek kavramna ilikin maddeler yazlmtr. Ayrca, madde havuzu oluturulurken tutum, inan ve kan gibi kavramlarn llmesinde; hedef kitleden seilen kk bir gruba konuyla ilgili ak ulu sorular ynetilerek kompozisyon yazdrlmas da nerilmektedir (Bykztrk, 2005, s.4). Bu dorultuda 12 aratrma grevlisine; Aratrma grevlisi olarak altnz kurumdan ne tr destekleyici davranlar grmektesiniz?, altnz kurumdan yeterince destek grdnze inanyor musunuz?, altnz kurum aratrma grevlilerine deer verdiini nasl gstermektedir?, altnz kurumda huzurlu olabilmeniz iin ne tr uygulamalar yaplmaktadr? sorular sorulmu ve kendilerinden duygu ve dncelerini belirtmeleri istenmitir. Verilen cevaplar ve hazrlanan dier maddeler ile birlikte, aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglarn belirten 48 maddeden oluan genel bir madde havuzu oluturulmutur. Bylece, kuramsal bir kavram len kavramsal yapya ilikin maddeler hazrlanmtr (Balc, 1995, s.142). Envanterin yzey geerliini salamak amacyla, aratrmacnn kendisi, yakn evresindeki arkadalar ve aratrlan konu hakknda uzman olmayan bireylerin grleri toplanmtr. Envanterdeki maddelerinin okunurluu, terimlerin anlarl ve cmlelerin uzunluu belirlenmeye allmtr. Bylece, aratrlan kavramsal

109 yap ile envanterdeki maddeler arasnda anlaml bir ba olup olmad belirlenmeye allmtr (encan, 2005, s.743). nc aamada, madde havuzunda yer alan maddeler uzman grne sunulmutur. Uzman gr ile envanterin kapsam geerliinin salanmas amalanmtr. Kapsam geerlii, veri toplama arac gelitirme sresi boyunca ncelii olan bir konudur. Aratrmac, aratrmann amac dorultusunda llecek davranla ilgili kuram, alma ve gzlemleri incelemektedir. Ayrca rnekleme ald evreni gz nnde bulundurarak, maddelerin yazmna balamaktadr. Envanter, gerek davrann boyutlarn gerekse tepkinin snrlarn ve yapsn yanstmak durumdadr. Oluturulan maddelerin alanla ilgili uzmanlara inceletilmesi gerekmektedir (Erku, 2005, s.115; Hovardaolu ve Sezgin, 1998, s.13). Kapsam geerliinin amac, envanteri oluturan maddelerin, niceliksel ve niteliksel olarak llmek istenen davran belirlemede yeterli olup olmadn ortaya koymaktr (Bykztrk, 2006, s.167168). Ayrca, yz geerlii ile balantl olup uzmanla ve manta dayanmakta ve geerlii kabul edilmi kavramn anlamn kapsayp kapsamadn belirlemekte (Sirkin, 2006, s.74); yap geerliine de kant salamaktadr (encan, 2005, s.746). Alanyazn ve uzmanlardan elde edilen bilgiler nda uygun olmayan maddeler elenerek, aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglarn belirlemeye ynelik 39 maddelik taslak bir form oluturulmutur (Ek-1). Maddeler, ayrca iki Trk Dili Uzman tarafndan anlalrlk, okunabilirlik ve cmle uzunluu bakmndan incelenmitir. Hazrlanan taslak forma, envanterin uygulanaca alma grubunun zelliine ilikin ynerge ve cevaplama seenekleri eklenmi ve envanterin son ekli verilmitir (Balc, 1995, s.142). Drdnc ve son aamada ise, geerlik ve gvenirlik hesaplama ilemlerine yer verilmitir. 3.3.1.2 Alglanan rgtsel Destek Envanterine Ait Geerlik ve Gvenirlik almalar Faktr analizi uygulamas yaplan almalarda, aklayc faktr analizinin gvenirlik analizinden nce mi sonra m yaplaca hakknda iki farkl yaklam bulunmaktadr. Her iki yntemin de, belirli koullarda geerli ya da gerekli olabilecei belirtilmitir (encan, 2005, s.359). Bu almada her iki aamada da gvenilirlik lmleri yaplmtr. Envanterde yer alan maddelerin indirgenmesi iin, ncelikli olarak maddelerin i tutarllk deerlerine baklm ve 39 maddelik taslak formun Cronbach Alpha Tutarllk Katsay deeri 0,948 olarak hesaplanmtr. Maddelerin kendi aralarndaki korelasyon deerleri incelenmi ve bu dorultuda maddelerin madde-toplam test korelasyonlar hesaplanmtr. Madde-toplam korelasyonu envanteri oluturan maddelerden alnan puanlar

110 ile envanterin toplam puan arasndaki ilikiyi aklamaktadr (Bykztrk, 2006, s.171). Madde toplam korelsyonu yorumlamada baz snr deerler yer almaktadr:
Tablo 3. 2 Madde Toplam Test Korelsyonu Deerine likin Yorumlar Madde toplam test korelsyonu deeri 0,30 ve daha yksek (r0,30) 0,20- 0,30 (0,20r0,29) 0,20den dk (r<0,30) Maddeler bireyleri iyi derecede ayrt etmektedir. Maddeler, zorunlu grlmesi durumunda envanterde yer alabilmektedir. Maddeler envanterden kartlmal ya da dzeltilmesi gerekir. Yorum

Kaynak: Bykztrk, ., Sosyal Bilimler in Veri Analizi El Kitab. statistik, Aratrma Deseni SPSS Uygulamalar ve Yorumu. PegemA Yaynclk, Ankara, 2006, s.171.

Maddelerin kendi aralarndaki korelsyon deerleri hesaplamalar sonucunda 0,30un altnda kalan 8 madde (madde 3, madde 8, madde 2, madde 1, madde 6, madde 7, madde 4 ve madde 5) teker teker envanterden kartlmtr. Geriye kalan 31 maddenin Cronbach Alpha Tutarllk Katsays 0,957 olarak hesapland iin; bu aamada envanterde yer alan 31 maddenin gerekli i tutarll salad kabul edilmitir. 3.3.1.2.1 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Faktr Analizi Faktr analizi, gvenirlik ve geerlik almalarnda kullanlan bir analizdir. Faktr analizinin iki temel amac vardr: Deiken saysn azaltmak ve deikenleri snflayarak tek bir faktr altnda birletirmek, yeni aklayc ortak faktr yaplar oluturmaktr (zdamar, 1999, s.233). Ayrca, deikenler arasndaki korelsyon da aklanmaktadr (Gerber ve Finn, 2005, s.181). Aratrmacya, veri toplama aracnn faktriyel yapsn sunarak gvenirlik ve geerliin hangi boyutlarda aratrlmas gerektiini gstermektedir. Faktr analizi, aklayc faktr analizi ve dorulayc faktr analizi olmak zere iki balkta toplanmaktadr (encan, 2005, s.355). Bu almada, alglanan rgtsel destek envanterine ilikin faktr analizi iki ekilde de gerekletirilmitir. Aklayc faktr analizi ve dorulayc faktr analizi ile envanterin yap geerlii snanmaya allmtr.

111 3.3.1.2.1.1 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Aklayc Faktr Analizi Alglanan rgtsel destek envanterinin yap geerliini salamak iin aklayc faktr analizi yntemi uygulanmtr. Sosyal bilimler alannda bir veri toplama aracnn yap geerliini ortaya koymakta en ok aklayc faktr analizi uygulanmaktadr. Aklayc faktr analizi ile, veri toplama aracn oluturan deikenler arasndaki ilikilerden yola klarak faktr yapsn belirlemek ve maddelerin gvenirlii hakknda bilgi sahibi olmak amalanmaktadr (Bykztrk, 2006, s.123; encan, 2005, s.361). Aklayc faktr analizinde, boyutlar oluurken deikenlerin nasl bir araya gelecei hakknda ncl bir saylt bulunmamaktadr (Gerber ve Finn, 2005, s.181). Faktrletirmede ise, temel bileenler analizi (TBA) yntemi kullanlmtr. Temel bileenler analizinin amac, deiken saysn azaltmak ve deikenler arasnda anlaml kavramsal yap oluturmaktr. TBA ile deikenlere ilikin ortak faktr varyanslar hesaplanrken hata terimi ihmal edilmektedir (Bykztrk, 2006, s.123; Bykztrk, 2002, s.475). TBA, faktr analizi ile birlikte kavramlarn kuramsal yaplarn kararlatrmada, lme aralarnn yap geerliini belirlemede, bir baka anlatmla envanter gelitirme almalarnda ska kullanlan bir yntemdir (Balc, 1995, s.281; encan, 2005, s.367 ). alma grubunda 214 veri bulunduu iin, maddelerin faktr yk deerlerinin 0.40n zerinde olan deerler aklayc faktr analizine tbi tutulmutur (Hair, Anderson, Tahtam ve Black, 1998, s.112). Tablo 3.3te rnek byklne gre faktr yk ltlerine yer verilmitir.
Tablo 3. 3 rneklem Byklne Gre nemli Faktr Ykleri ltleri Faktr Yk Anlamllk in Gerekli Olan rneklem Bykl 0,30 350 0,35 250 0,40 200 0,45 150 0,50 120 0,55 100 0,60 85 0,65 70 0,70 60 0,75 50 Kaynak: Hair, J.F., Anderson, R.E., Tahtam R.L. & Black W.C. Multivariate Data Analysis Fifth Edition, Pearson Education Upper Saddle River, New Jersey, 1998, s.112.

112 Farkl faktrlerde yer alan bir maddenin faktr yk deerleri arasndaki fark en az 0,10 olmaldr (Bykztrk, 2006, s.125). nk ok faktrl bir yapda birden fazla yksek yk deeri veren madde biniik madde olarak tanmlanmakta ve bundan dolay lekten karlmas nerilmektedir (Cesur ve Fer, 2007, s.60). Bu aratrmada, bu kavram esas alnarak analizler gerekletirilmitir. Aklayc faktr analizinin uygulanabilmesi iin, katlmc saysna ilikin eitli grler yer almaktadr. Katlmc saysnn deiken (madde) saysna orannn 10:1 ya da 5:1 deerinde olabilecei; ancak bu orann en az 2:1 deerine kadar drlebilecei de bildirilmitir (Bykztrk, 2002, s.480; encan, 2005, s.362-363). Hinkin (1998, s.109), bu oran arttka faktr analizi kalitesinin de artacan belirtmitir. Ayrca, 100-200 arasndaki rneklem byklnn yeterli olduu; 100n altndaki rakamlarn faktr analizi iin yetersiz ve gvenilmez olduu vurgulanmtr. Bu nedenle, rneklem bykl olarak en az 100 kii olmas nerilmektedir (Hair ve dierleri, 1998, s.98; encan, 2005, s.363). Dolaysyla, bu almada kullanlan 39 maddelik taslak zerinden elde edilen 214 verinin, alglanan rgtsel destek envanterini gelitirmek iin kabul edilebilebilir dzeyde olduu sylenebilir. Verilerin aklayc faktr analizi iin uygun olup olmad, Kaiser- Meyer- Olkin (KMO) ve Bartlett Sphericity Test analizleri ile de incelenmitir (Bykztrk, 2006, s.126) Kaiser- Meyer- Olkin (KMO) Testi deikenler arasndaki korelsyonlarn ve rneklem verilerinin boyut oluturmadaki uygunluunu test etmektedir (Sipahi, Yurtkoru ve inko, 2006, s.80; encan, 2005, s.384). KMO deeri 0 ile 1 arasnda deimektedir. KMO deerinin yksek kmas, lekteki her bir deikenin lekteki dier deikenler tarafndan mkemmel bir ekilde tahmin edilebileceini anlamna gelmektedir. rnekleme yeterlilii iin kabul edilebilir alt snr ise 0,50dir.
Tablo 3. 4 KMO deerlerine likin Yorumlar KMO deeri Yorum 0,90dan byk Mkemmel 0,80-0,90 yi 0,70-0,80 Orta 0,60-0,70 Zayf 0,50-0,60 Kt 0,50den dk deer Kabul edilemez Kaynak: encan, H., Sosyal ve Davransal lmlerde Geerlik ve Gvenirlik. Sekin Yaynclk, Ankara, 2005, s.384.

113 Bartlett Sphericity Testi, deikenler arasnda yeterli oranda iliki olup olmadn belirleyen bir testtir. Bartlett Sphericity Testinde P deerinin 0.05 derecesinden dk olmas, deikenler arasnda aklayc faktr analizini uygulamak iin yeterli dzeyde bir ilikinin varolduu anlamna gelmektedir (Sipahi ve dierleri, 2006, s.79). Kaiser- Meyer- Olkin (KMO) ve Bartlett Sphericity Testi sonularna gre; 19 maddenin KMO deeri 0,923 ve Bartlett Sphericity Testi sonucu 2 = 2235,407 ve P= 0,000 (P<0,001) olarak hesaplanmtr. 0,90dan byk KMO deerinin mkemmel dzeyde olduu kabul edildiinde; verilerin aklayc faktr analizi iin uygun olduu belirtilebilir (Sipahi ve dierleri, 2006, s.80). Dndrme yaklam olarak dik dndrme uygulanmtr. Dik dndrmede faktrler arasnda iliki olmad varsaylmaktadr. Sosyal bilimlerde lek gelitirmede en sk tercih edilmekte birlikte; sonularn genellenebilirlii ve gelecekte en uygun zme ulaabilmek iin aratrmaclara dik dndrme yapmalar nerilmektedir (Bykztrk, 2006, s.126; Bykztrk, 2002, s.476-477). Dik dndrme tekniklerinden, Varimax teknii kullanlmtr. Bu teknik birden fazla bamsz alt boyut ortaya karmak iin tercih edilmitir (encan, 2005, s.397). Varimax dik dndrme yntemi ile boyutlarn (faktrler) sadeletirilmesi amalanmaktadr. Maddeler arlkl bir faktr zerinde yer almaya almaktadr. Hangi faktrn hangi deikenle ilikili olduunu belirlemek kolaylat iin yorumlar ve aklamalar sadelemektedir. (Gerber ve Finn, 2005, s.187). Dndrme ilemi, madde ayrt edicilii sonucunda geriye kalan 31 madde zerinden hesaplanmtr. Aklayc faktr analizi dokuz aamada uygulanm olup; birinci dndrme sonucunda madde 14, ikinci dndrme sonucunda madde 12, nc dndrme sonucunda madde 28, drdnc dndrme sonucunda madde 17, beinci dndrme sonucunda madde 39 ve altnc dndrme sonucunda madde 31 envanterden atlmtr. Envanterde ayn boyutta yer alan 11 Nolu madde ile 33 Nolu maddelerin Cronbach Alfa gvenirlik katsaylar 0,421 olarak hesaplanmtr. Bu deerin alt snr olarak 0,60 ve st olarak kabul edildii (Sipahi ve dierleri, 2006, s.89) dnldnde, gvenirlik katsaylarnn olduka dk olduu gzlenmitir. Bylece, yedinci dndrme sonucunda madde 11 ve madde 33 envanterden atlmtr. Sekizinci dndrme sonucunda madde 10 ve dokuzuncu dndrme sonucunda madde 26, madde 29 ve madde 30 envanterden karlmtr. zellikle 26, 29 ve 30 Nolu maddelerinin atlmalarn nedeni, bulunduklar boyutu temsil etmemelerinden kaynaklanmaktadr. Aklayc faktr analizi sonucunda, drt boyuttan (grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim) ve 19 maddeden oluan bir envanter elde edilmitir.

114 Maddelerin faktr yk deerleri, toplam varyans aklama oranlar ve Cronbach Alpha Tutarllk Katsay deerleri ile ilgili veriler Tablo 3.5te verilmitir.
Tablo 3. 5 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Faktr Analizi ve Gvenirlik Analizi Verileri Madde No Boyutlar ve fadeler Aklanan Varyans % 13,079 0,697 0,778 0,769 0,846 % 18,657 0,596 0,668 0,725 0,666 0,539 0,758 0,738 % 11,179 0,558 0,770 0,838 0,905 % 21,819 0,577 0,703 0,664 0,760 0,625 0,688 Genel Cronbach Alpha 0,623 0,933 Faktr Yk Deeri

1. Boyut: Grev Dalm altm kurumda; Madde 1 Grev dalm kiisel ve mesleki yeterliklerime uygun olarak yaplr. Madde 2 Grev dalm yaplrken, adil bir ekilde davranlmaktadr. Madde 3 Mesleki geliimimi engelleyecek angarya iler verilmez. 2. Boyut: Akademik Danmanlk Madde 4 Kiisel ve mesleki yeterliklerimi gelitirmede bana yardmc olacak retim yeleri vardr. Madde 5 Akademik etkinliklere katlabilmem iin, retim yeleri beni tevik etmektedir. Madde 6 Danmanm dnda baka retim yelerince bilimsel alma yapmam ho karlanmaz. Madde 7 Kariyer geliimim iin stlerim, yol gstermekte ve rehberlik etmektedir. Madde 8 stlerimin, gelecekte burada retim yesi olmamdan memnun olacaklarn dnyorum. Madde 9 Tezimle ilgili almalarmda, danmanm dndaki retim elemanlarndan rahatlkla yardm alabilirim. 3. Boyut: Gelime Frsat Madde 10 Akademik etkinlikler ve kurslarda renmi olduum yeni bilgi ve becerileri uygulamaya yanstabilmem iin frsat salanr. Madde 11 Bana salanan kariyer olanaklarn yeterli buluyorum. Madde 12 Bana gvenli bir gelecek salandn dnyorum. 4. Boyut: Etkileim Madde 13 stlerim huzurlu ve mutlu olabilmem iin, ellerinden geldiince yardmc olurlar. Madde 14 alanlar arasndaki ilikilerin gelitirilmesi ynnde aba gsterilir. Madde 15 Grevime uyum salayabilmem iin bana yardmc olunur. Madde 16 Otonomi ve saygnlk ihtiyacm karlayabilecek dzeyde davranlar sergilenir. Madde 17 stlerim, iimden memnun olup olmadm ile ilgili grlerimi alrlar. Madde 18 alanlar birbirleriyle dosta ve scak ilikiler ierisindedir. Madde 19 Fikirlerim ve nerilerim dikkate alnr. KMO 0,923 Toplam Varyans % 64,733 Aklama Oran

0,789

Yaplan aklayc faktr analiz sonucunda toplam varyans aklama oran yzde 64,733 olarak hesaplanmtr. Tablo 3.5te grld gibi, alglanan rgtsel destek envanterinin birinci boyutunu grev dalm oluturmaktadr. Bu boyut, maddeden olumakta ve maddelerin faktr yk deerleri 0,697 ile 0,778 arasnda deimektedir. Bu boyutun aklad varyans oran yzde 13,079dur. Akademik danmanlk, ikinci boyut olup

115 alt maddeden olumakta ve maddelerin faktr yk deerleri 0,539 ile 0,758 arasnda deimektedir. Boyutun aklad varyans oran yzde 18,657dir. nc boyutu gelime frsat oluturmakta ve bu boyutta, madde yer almaktadr. Maddelerin faktr yk deerleri 0,558 ile 0,838 arasnda deimektedir ve bu boyutun aklad varyans oran yzde 11,179dur. Drdnc ve son boyuta etkileim ad verilmitir. Bu boyutta yedi madde yer almakta ve maddelerin faktr yk deerleri 0,577 ile 0,760 arasnda deimektedir. Bu boyutun aklad varyans oran da yzde 21,819dur. Aratrmada ayrca, alglanan rgtsel destek envanterine ilikin gvenirlik almas gerekletirilmitir. Gvenirlik, lme aracnn sekisiz hatalardan arnm olma derecesidir. Geerlik iin bir nkoul niteliinde olup lein tutarlln gstermektedir. Tutarllk kavram ise, lme kurallarna, veri kayt ve kodlamasna uyma anlamna gelmektedir. Gvenirlik katsays 0 ile 1 arasnda deer almakta; 0a yaklatka lme aracnn gvenirlii azalmakta, 1e doru yaklatka da artmaktadr. Gvenirlik katsaysnn alt snr 0,70 olmakla birlikte, ok sayda alt boyuttan oluan lme aracnn madde saysnn azlna bal olarak, bu deer debilmektedir (Atlgan, 2006, s.101; Balc, 1995, s.116; Erku, 2005, s.112). Bu dorultuda, alt snrn 0,60 ve st olarak kabul edilebilecei de belirtilmektedir (Sipahi ve dierleri, 2006, s.89). lme arac gvenirlii iin, en yaygn olarak Cronbach Alpha Tutarllk Katsays kullanlmaktadr (Erku, 2005, s.112). Yaplan faktr analizleri dorultusunda oluan 19 maddelik Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Cronbach Alpha Tutarllk Katsays 0,933 olarak hesaplanmtr. Birinci boyutta yer alan maddelerin Cronbach Alpha Tutarllk Katsaylar 0,789, ikinci boyutta yer alan maddelerin Cronbach Alpha Tutarllk Katsaylar 0,846, nc boyutta yer alan maddelerin Cronbach Alpha Tutarllk Katsaylar 0,738 ve drdnc boyutta yer alan maddelerin Cronbach Alpha Tutarllk Katsaylar 0,905 olarak gzlenmitir. Bu durum, envanterin gvenilir olduunu gstermektedir. 3.3.1.2.1.2 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Dorulayc Faktr Analizi Alglanan rgtsel destek envanterinin aklayc faktr analizi ile belirlenen faktr yapsnn, modelin, verilerle ne derece uyum gsterdiini snamak iin dorulayc faktr analizi (DFA) uygulanmtr (encan, 2005, s.407-408; imek, 2007, s.4). Dorulayc faktr analizi, gzlenen deikenler ile gizil deikenler arasnda ilikiyi incelemektedir. lek gelitirme srecinde, genellikle veri toplama aracnn gizil yapsn aklamak iin kullanlmaktadr (Brown, 2006, s.1). Dorulayc faktr analizinde, modelin ve faktr yapsnn geerlii konusunda verilen kuramsal bilgiler aklayc faktr analizine gre daha salkldr. Bu nedenle daha gl bir analizdir (encan, 2005, s.408). Child (1975)a gre;

116 dorulayc faktr analizi ile, deikenleraras korelasyon ve kovaryans matriksinden yararlanarak, deikenlerin birbirinden bamsz ka grup altnda toplanabilecei aratrlmaktadr (imek, 2007, s.6). Aklayc faktr analizinden fark, hangi maddenin hangi faktre (boyuta) ait olduunun aratrmac tarafndan bilinmesidir. Oysa aklayc faktr analizinde, her bir maddenin tm faktrlerdeki faktr ykleri istatistik programlar tarafndan hesaplanmaktadr (imek, 2007, s.7). Dorulayc faktr analizi sonucunda modelin yeterliliinin belirlenmesinde kullanlan uyum indeksleri ok eitlidir. Bu almada Kay-Kare istatistii (Chi-Square Goodness), Uyum yilii ndeksi (Goodness of Fit Index-GFI), Dzeltilmi Uyum yilii ndeksi (Adjusted Goodness of Fit Index-AGFI) ve Yaklak Hatalarn Karekk (Root Mean Square Error of Approximation-RMSEA) dikkate alnmtr. Tablo 3.6da, aratrmada kullanlan uyum indeksleri, tanmlar, iyi uyum deerleri ve kabul edilebilir snr deerleri sunulmutur.
Tablo 3. 6 Uyum ndekslerine likin ltler Uyum Indeksleri Ki-kare p deeri Ki-kare/sd (Chi-Square - 2 ) RMSEA Ortalama Hata Karekk Deeri (Root Mean Square Error Approximation) GFI Uyum yilii ndeksi (Goodness of Fit Index) AGFI Uyarlanm Uyum yilii ndeksi (Adjusted Goodness of Fit Index ) Tanm Orijinal deiken matrisinin nerilen matristen farkl olup olmadn test eder. Serbestlik derecesine oran nemlidir. rneklemde gzlenen deikenler arasndaki kovaryansla modelde nerilen parametreler arasndaki farkn, yani hatann derecesi temelinde gelitirilmi olan mutlak uyum indeksidir. GFI modelin rneklemdeki varyanskovaryans matrisini ne oranda ltn gsterir ve modelin aklad rneklem varyans olarak da kabul edilir. Bu nedenle regrasyondaki R2 (regresyon katsaysna) benzer. rneklem genilii dikkate alnarak dzeltilmi olan bir GFI deeridir. yi Uyum 0 2 2sd 0,05< P 1.00 0 2/sd 2 Kabul Edilebilir Uyum 2sd < 2 3sd 0,01 P 0,05 2 < 2/sd 3

0 RMSEA 0,05

0,05 < RMSEA 0,08

0,95 GFI 1,00

0,90 GFI < 0,95

0,90 AGFI 1.00, GFIye yakn

0,85 AGFI <0,90, GFIye yakn

Tablodaki ifadeler u kaynaklardan yararlanlarak hazrlanmtr: Halaman, T., Programlama Dersi le lgili zdzenleyici renme Stratejileri le Baar Arasndaki likilerin ncelenmesi: Bir Yapsal Eitlik Modeli (Yksek Lisans Tezi), Hacettepe niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 2005, s.54-55.(Tanmlar); Schermelleh-Engel, K.; Moosbrugger, H. and Mller, H. Evaluating the Fit of Structural Equation Models: Tests of Significance and Descriptive Goodness-of-Fit Measures, Methods of Psychological Research Online, 8 (2), (2003), 23-74.

117 Uygulanan dorulayc faktr analizi ile, uyum indeksleri [2=279,34, sd=146, P<0,001], (2/sd)= 1,91, RMSEA=0,065, GFI=0,88, AGFI=0,84 olarak hesaplanmtr. Uyum indeksleri incelendiinde, GFI ve AGFI deerlerinin kabul edilebilir durumda olmad gzlenmitir. GFI ve AGFI deerlerinin iyiletirilmesi iin madde 7 ile madde 5, madde 18 ile madde 14 ve madde 16 ile madde 10 arasnda modifikasyon uygulanmtr. Modifikasyonlar, genellikle hata matrisleri temelinde oluturulmaktadr. Modelde orijinal olarak ngrlmeyen, ancak eklenmesi ya da karlmas durumunda modelde kazanlacak ki-kare miktarn gstermektedir. Modifikasyonlar, gzlenen deikenler ile gizil deikenler arasndaki ilikileri ve gzlenen deikenlerin hatalar arasnda kovaryans tanmlanmasna ilikin nerileri kapsamaktadr. LSREL paket program, aratrmaclara, balant kurmak ya da balanty silmek ve deikenler arasnda hata varyans eklemek ya da karmak zere iki eit modifikasyon indeksi nermektedir (Halaman, 2005, s.56; imek, 2007, s.89-90). Modifikasyon sonrasnda, modele ilikin uyum indeksleri [2=230,23, sd=143, P<0,001], (2/sd)= 1,61, RMSEA=0,054, GFI=0,90, AGFI=0,86 olarak bulunmutur. Modele ilikin uyum indeksleri Tablo 3.7de toplu olarak gsterilmitir.
Tablo 3. 7 Alglanan rgtsel Destek Envanterine likin Uyum ndeksleri 2 230,23 2/sd 1,61 RMSEA 0,054 GFI 0,90 AGFI 0,86

Uyum indekslerine ilikin genel kstaslarla karlatrldnda, deerlerin kabul edilebilir ller ierisinde olduu sylenebilir. Modele ilikin faktr ykleri, ekil 3.1de gsterilmitir. Modelde yer alan faktr ykleri (standardized solution), gzlenen her bir maddenin kendi gizil deikeninin ne kadar iyi temsilcisi olduuna ilikin bilgi vermektedir (imek, 2007, s.85).

118
0,39 0,31 0,60

M1 0,78 M2 M3 0,83 0,63 Grev Dalm

0,63 0,58 0,49 0,17 0,66 0,44 0,52 0,43 M4 M5 M6 M7 M8 M9 0,65 0,71 0,58 0,75 0,69 0,76 0,64 0,75 Akademik Danmanlk 0,55

0,72 0,26 0,44 0,13 0,27 0,58 0,39 0,38 0,38 0,55 0,44

M 10 0,53 M 11 M 12 0,86 0,75 Gelime Frsat

0,87

M 13 M 14 M 15 M 16 M 17 M 18 M 19 0,85 0,65 0,78 0,79 0,79 0,67 0,75 Etkileim

0,65

0,16

ekil 3. 1 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Dorulayc Faktr Analizi Modeli

119
Tablo 3. 8 Alglanan rgtsel Destek Maddelerinin Standardize Edilmi Lamda-x, t ve R2 Deerleri Faktrler ve Maddeler Grev Dalm Akademik Danmanlk Madde 1 Madde 2 Madde 3 Madde 4 Madde 5 Madde 6 Madde 7 Madde 8 Madde 9 Madde 10 Madde 11 Madde 12 Madde 13 Madde 14 Madde 15 Madde 16 Madde 17 Madde 18 Madde 19 0,78 0,83 0,63 0,65 0,71 0,58 0,75 0,69 0,76 0,53 0,86 0,75 0,85 0,65 0,78 0,79 0,79 0,67 0,75 t 12,55 13,58 9,58 10,09 11,35 8,77 12,09 11,03 12,38 13,53 11,44 7,67 10,25 13,24 13,62 13,53 10,72 12,57 15,25 R2 0,61 0,69 0,40 0,42 0,51 0,34 0,56 0,48 0,57 0,28 0,74 0,56 0,73 0,42 0,61 0,62 0,62 0,45 0,56

Gelime Frsat

Etkileim

Tablo 3.8de, DFA zerinden elde edilen, maddelerin standardize edilmi Lambda-x deerleri, t deerleri ve oklu korelasyon kareleri grlmektedir. Elde edilen btn deerle P<0,05 dzeyinde anlamldr. Faktr yklerini gsteren Lambda-x deerleri incelendiinde ise, faktr yklerinin 0,53 ile 0,86 arasnda deitii grlmektedir. Bu deerler, maddelerin faktr yklerinin yeterli dzeyde olduunu gstermektedir. Ayrca, grev dalm boyutunu en ok etkileyenin madde 2, akademik danmanlk boyutunu madde 9, gelime frsat boyutunu madde 11 ve etkileim boyutunu madde 13 olduu gzlenmitir. Sonu olarak, lein drt faktrl yaps, dorulayc faktr analizi ile de dorulanmtr. 3.3.1.1.3 Alglanan rgtsel Destek Envanterinin Birleik Gvenirlii Alglanan rgtsel destek envanterinin i geerliini hesaplamak iin birleik gvenirlii (Composite Reliability) almas gerekletirilmitir. Birleik gvenirlii, gzlenemeyen deikenin derecesine bal olarak yap gstergelerinin i geerliin lmdr. Birleik gvenirliinde, Yap Gvenirlii (Construct Reliability) ve Aklanan Varyans (Variance Extracted) deerinin hesaplanmas nerilmektedir. Yap gvenirlii sonularnn 0,50 deerinden byk olmas istenilen bir durumdur. Yap gvenirlii;

eklinde hesaplanmaktadr.

120 Veri toplama aracnn gvenilir olduunu gstermede, aklanan varyans (Variance Extracted) deerinin 0,50den byk olmas nerilmektedir (Hair ve dierleri, 1998, s.612). Aklanan varyans deerleri her bir boyutun ilgili gzlenen deikenlerinde aklad toplam varyans deerini ya da gizil (rtk) deiken tarafndan aklanan ortalama varyans gstermektedir (Ayyldz, Cengiz ve Ustasleyman, 2006; imek, 2007, s.18). Btn gizil deikenlerin hepsi yapy (modeli) iyi temsil ederse gl bir aklanan varyans hesaplanm olur (Hair ve dierleri, 1998, s.612). Aklanan varyans;

eklinde hesaplanmaktadr. karlan ortalama varyans deerleri, gvenirlik lmnde muhafazakr bir test olarak kabul edilmekte ve bu nedenle dier gvenirlik ve geerlik ltlerinin saland durumlarda, 0,50nin biraz altnda kalan deerler de kabul edilebilmektedir (Fornell ve Larcker, 1981; Erdemir, 2007, s.180). Alglanan rgtsel Destek Envanterine ait aklanan varyans deerleri incelendiinde (Tablo 3.9); boyutun 0,50 ve stnde ve bir boyutun ise, 0,48 dzeyinde deer ald grlmektedir. Bu deerlere gre, envanterin gvenilir olduu ileri srlebilir.
Tablo 3. 9 Alglanan rgtsel Destek Envanterine likin Birleik Gvenirlik Analizi Sonular Boyutlar Grev Dalm Akademik Danmanlk Gelime Frsat Etkileim Aklanan Varyans Deeri 0,57 0,48 0,53 0,57 Yap Gvenirlii 0,79 0,71 0,76 0,91

121 3.3.2 rgtsel Sinizm lei Brandes, Dharwadkar ve Dean (1999) tarafndan gelitirilmi olan rgtsel Sinizm lei 13 maddeden olumaktadr. Bu lek, Brandes (1997) tarafndan gelitirilmi 14 maddelik rgtsel sinizm leinin gzden geirilmi formudur. Bu formda, davransal boyutta yer alan bir madde karlmtr. rgtsel sinizm leinde bilisel, duyusal ve davransal olmak zere boyut yer almaktadr. Bilisel boyutta be madde, duyusal boyutta drt madde ve davransal boyutta drt madde bulunmaktadr. Brandes ve dierleri (1999) bilisel boyuttaki maddelerin faktr yklerinin 0,63 ile 0,81; duyusal boyuttaki maddelerin faktr yklerinin 0,75 ile 0,80 ve davransal boyuttaki maddelerin faktr yklerinin 0,54 ile 0,80 arasnda deitiini hesaplamlardr. Ayrca, boyutlarn Cronbach Alpha Tutarllk Katsaylar srasyla 0,86, 0,80 ve 0,78 olarak hesaplanmtr. lekte Tamamen Katlyorum (5), Katlyorum (4), Ksmen Katlyorum (3), Katlmyorum (2), Hi Katlmyorum (1) eklinde sralanan beli Likert tipi derecelendirme lei kullanlmtr. Bu lekten alnabilecek en yksek puan 65 ve en dk puan 13tr. Brandes, Dharwadkar ve Dean (1999) tarafndan son ekli verilen rgtsel sinizm lei, baka aratrmalarda (Brandes ve dierleri, 1999; FitzGerald, 2002) da uygulanmtr. Ayrca talya (Bobbio, Manganelli ve Spadaro, 2006) dil ve kltrne de uyarlamas yaplmtr. lkemizde rgtsel sinizm leinin faktr yapsnn ve psikometrik zelliklerinin incelenmesi, ilk olarak Erdost ve dierleri (2007) tarafndan gerekletirilmitir. Erdost ve dierleri (2007), rgtsel sinizm leinin Brandes (1997) tarafndan gelitirilmi 14 maddelik formunu kullanmlardr. Aratrmalarnda, rgtsel sinizm leinde yer alan maddelerin boyutlara gre dalmlarnn, zgn formda elde edilen dalma gre farkl olduu grlmtr. Yaplan analizler sonucunda, zgn rgtsel sinizm leinde davransal boyutta yer alan iki maddenin duyusal boyutta alt gzlenmitir (Erdost ve dierleri, 2007, s.518-519). 3.3.2.1 rgtsel Sinizm leinin Ait Geerlik ve Gvenirlik almalar lein geerlik almalar dilsel edeerlik, aklayc faktr analizi ve dorulayc faktr analizi; gvenirlik almalar ise i tutarllk katsaylar ve birleik gvenirlik ile incelenmitir. lein geerlik ve gvenirlik analizleri, SPSS 13.0 ve LISREL 8.54 programlar ile yaplmtr.

122 3.3.2.1.1 rgtsel Sinizm leinin Dilsel Edeerlik Analizi lein Trkeye uyarlanabilmesi iin ncelikle dilsel edeerlik almas gerekletirilmitir. Dilsel edeerlik almalar, bir lme aracnda yer alan maddelerin Trkeye evrilme ileminde bir hata olup olmadn ve maddelerin ifade ettii anlam ne derece yansttn deerlendirmek amacyla yaplmaktadr (Altun ve Erden, 2006, s.7). Ayrca Geisengere gre (1994), bir kltrde gelitirilmi bir lme aracnn baka bir kltrde gvenirliini ve geerliini test etmeye ynelik almalarn ilk aamasn, zgn formun evirisinin yaplmas ve dil edeerliinin salanmasna ynelik almalar oluturmaktadr (Yldz, 2000, s.73). Bu almada, dilsel edeerlilik almalarndan eviri-geri eviri (Brislin, Lonner ve Thorndike, 1973) teknii temel alnmtr. Bu yntem hedef dile eviri, ardndan hedef dile yaplan evirinin deerlendirilmesi, kaynak dile tekrar eviri, kaynak dile yaplan tekrar evirinin deerlendirilmesi ve uzmanlarla son deerlendirme aamalarndan olumaktadr (Basm ve een, 2006, s.8). Bu amala, rgtsel Sinizm lei ilk olarak aratrmac tarafndan Trkeye; sonra, Akdeniz niversitesi Eitim Fakltesi Yabanc Diller Eitimi Blm ngilizce retmenlii Anabilim Dalnda grevli retim yesi tarafndan deerlendirilmitir. Bir hafta sonra da, Trke formlar ayn retim yeleri tarafndan tekrar ngilizceye evrilmitir. ki formun tutarll okunabilirlik, anlalabilirlik ve dilbilgisi alarndan incelenmi ve denemelik Trke form elde edilmitir. kinci aamada, Trke form Eitim Bilimleri Anabilim Dalnda grev yapan alt retim eleman tarafndan gzden geirilmi; tartlm ve son dzenlemeler yaplarak lek uygulamaya hazr hale getirilmitir. Geerlik ve gvenirlik almalarna balamadan nce, rgtsel Sinizm leinin Trke formu ile zgn formu arasndaki tutarll belirlemek iin dilsel edeerlik almas yaplmtr. Bu amala, rgtsel Sinizm leinin dilsel edeerlik almasnda lein zgn formu ile Trke formu, 36 retim eleman ve ngilizce retmeninden oluan bir alma grubuna uygulanmtr. alma grubunun belirlenmesinde, Borg ve Gall (1989)n, korelasyon almalarnda en az 30 kiinin bulunmas (Balc, 2004, s.91) nerisi dikkate alnmtr. Bu almada, lein nce ngilizce (zgn form) daha sonra Trke formlar iki hafta ara ile iki kez uygulanmtr. zgvene (1994) gre, iki farkl lme arasnda 2-4 hafta arasnda bir sre olmaldr.

123 Daha sonraki aamada, Trke ve ngilizce formlarn deneme uygulamalarndan elde edilen verilerle, hem maddeler hem de alt boyutlar iin Pearson korelsyon katsaylar hesaplanmtr. Analiz sonucunda, Pearson korelsyon katsaylarnn anlaml olmas beklenmektedir. rgtsel Sinizm leinin Trke ve ngilizce formlarndan elde edilen Pearson Korelsyon Katsaylar Tablo 3.10da verilmitir.
Tablo 3. 10 Maddelere Gre rgtsel Sinizm lei Dilsel Edeerlik almasna likin Pearson Korelasyon Katsaylar (N=36) Madde No BLSEL BOYUT Madde1a-Madde 1b Madde 2a-Madde 2b Madde 3a-Madde 3b Madde 4a-Madde 4b Madde 5a-Madde 5b DUYUSAL BOYUT Madde 6a-Madde 6b Madde 7a-Madde 7b Madde 8a-Madde 8b Madde 9a-Madde 9b DAVRANISAL BOYUT Madde 10a-Madde 10b Madde11a-Madde 11b Madde12a-Madde 12b Madde13a-Madde 13b *P<0,05 **P<0,01 Korelsyon ( r ) 0,774*** 0,896*** 0,631*** 0,649*** 0,709*** 0,686*** 0,759*** 0,785*** 0,676*** 0,652*** 0,747*** 0,843*** 0,855*** 0,665*** 0,544** 0,810*** ***P<0,001 P 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,001 0,000

Tablo 3.10 incelendiinde, lekte yer alan tm maddelerin P<0,01 dzeyinde anlaml bir ilikiye sahip olduu gzlenmitir. Toplam puanlar asndan korelasyon katsaylarna bakldnda, bilisel boyut iin elde edilen deerin 0,774 (P<0,01), duyusal boyut iin 0,759 (P<0,01) ve davransal boyut iin de 0,843 (P<0,01) olduu grlmektedir. Bu bulgular, lein iki uygulamas arasndaki tutarlln kabul edilebilir dzeyde olduu ve formlarda dil edeerliinin saland eklinde yorumlanm; bylece geerlik ve gvenirlik analizlerine balanmtr.

124 3.3.2.1.2 rgtsel Sinizm leinin Faktr Analizi 3.3.2.1.2.1 rgtsel Sinizm leinin Aklayc Faktr Analizi rgtsel Sinizm leinin yap geerliini incelemek iin aklayc faktr analizi uygulanmtr. Aklayc faktr analizinde, maddelerin faktr yk deerlerinin 0,40n zerinde olan deerler hesaplamaya alnmtr (Hair ve dierleri, 1998, s.112). Aklayc faktr analizinde rneklem byklnn yeterliliini Kaiser- MeyerOlkin (KMO) testi gstermektedir. 13 maddenin aklayc faktr analizi iin elde edilen KMO deeri 0,915 olarak belirlenmitir. KMO deeri iin 0,90dan yksek deerlerin mkemmel dzeyde olduu kabul edildiinden; bu almadaki verilerin rgtsel sinizm leinin aklayc faktr analizini uygulayabilmek iin uygun olduu sylenebilir (Sipahi ve dierleri, 2006, s.80) Bartlett Sphericity Testi sonucu 2= 2348,88 (P<0,05) olarak hesaplanmtr. Bartlett Sphericity Testinde P deerinin 0.05 derecesinden dk olmas ile deikenler arasnda rgtsel sinizm leinin aklayc faktr analizini uygulamak iin yeterli dzeyde bir ilikinin var olduu gzlenmitir (Sipahi ve dierleri, 2006, s.79 ). rgtsel sinizm leinin zgn formu Brandes, Dharwadkar ve Dean (1999) tarafndan boyutta belirlenmitir. Dolaysyla, aklayc faktr analizinde Temel Bileenler Teknii ile Varimax Dik Dndrme Yntemi uygulanmasyla boyutlu snflandrma gerekletirilmitir. Yaplan analiz sonucunda, lein toplam varyans aklama oran yzde 78,674 olarak hesaplanm ve bu almann verileriyle yaplan boyutlandrmann zgn formdaki boyutlandrmayla bire bir rtt grlmtr.

125 lei oluturan maddelerin faktr yk deerleri, boyutlarn aklad varyans oranlar ve Cronbach Alpha Tutarllk Katsay deerlerine ilikin bilgiler Tablo 3.10da verilmitir.
Tablo 3. 11 rgtsel Sinizm leinin Faktr Analizi ve Gvenirlik Analizi Verileri Madde no Boyutlar ve fadeler Aklanan Varyans % 29,099 0,819 0,808 0,799 0,790 0,763 0,948 % 27,177 0,885 0,875 0,855 0,737 0,866 % 22,398 0,895 0,877 0,732 0,668 Genel Cronbach Alpha 0,931 Faktr Yk Deeri

Madde 3

Madde 4 Madde 5 Madde 2 Madde 1

1. Boyut: Bilisel altm kurumda, bir uygulamann yaplaca syleniyorsa, bunun gerekleip gereklemeyecei konusunda kuku duyarm. altm kurumda, alanlardan bir ey yapmas beklenir, ancak baka bir davran dllendirilir. altm kurumda, yaplaca sylenen eyler ile gerekleenler arasnda ok az benzerlik gryorum. altm kurumun politikalar, amalar ve uygulamalar arasnda ok az ortak bir yn vardr. altm kurumda, sylenenler ile yaplanlarn farkl olduuna inanyorum. 2. Boyut: Duyusal altm kurumu dndke gerilim yaarm. altm kurumu dndke hiddetlenirim. altm kurumu dndke sinirlenirim. altm kurumu dndke iimi bir endie duygusu kaplar. 3. Boyut: Davransal Bakalaryla, altm kurumdaki ilerin nasl yrtld hakknda konuurum. Bakalaryla, altm kurumdaki uygulamalar ve politikalar eletiririm. altm kurum dndaki arkadalarma, ite olup bitenler konusunda yaknrm. altm kurumdan ve alanlarndan bahsedildiinde, birlikte altm kiilerle anlaml bir ekilde bakrz. 0,915 Toplam Varyans Aklama Oran % 78,674

0,913

Madde 8 Madde 7 Madde 6 Madde 9

Madde 12 Madde 13 Madde 10 Madde 11

KMO

Tablo 3.11 incelendiinde, birinci boyutu oluturan bilisel boyutta, bireyin alt kuruma ait uygulamalara, yaplanlara ve sylenenlere ilikin eletiri, inan ve kayglar kapsayan ifadelerin yer ald grlmektedir. Be maddeden oluan bilisel boyutta maddelerin faktr yklerinin 0,763 ile 0,819 arasnda deitii ve aklad varyans orannn yzde 29,099 olduu gzlenmitir. kinci boyutu oluturan duyusal boyutta ise, bireylerin alt kuruma ilikin olumsuz duygusal durumlarn ifade eden maddeler bulunmaktadr. Drt maddeden oluan duyusal boyut, toplam varyansn yzde 27,177sini aklamakta ve maddelerin faktr ykleri 0,737 ile 0,885 arasnda deimektedir. nc boyutu duyusal boyut oluturmakta olup drt madde yer almaktadr. Boyutu oluturan maddeler, bireyin alt kuruma ilikin olumsuz duygularn davransal olarak nasl gsterdiklerini

126 belirtmektedir. Maddelerin faktr ykleri 0,668 ile 0,895 arasnda deimektedir ve boyutun aklad varyans oran yzde 22,398dir. rgtsel Sinizm leinin gvenirlii, bir i tutarllk yaklam olan Cronbach Alpha Tutarllk Katsays ile hesaplanmtr. lein Cronbach Alpha Tutarllk Katsays maddelerin toplam iin 0,931 olarak bulunmutur. rgtsel Sinizm leinin Cronbach Alpha Tutarllk Katsaylar srasyla 0,913, 0,948 ve 0,866 olarak hesaplanmtr. 3.3.2.1.2.2 rgtsel Sinizm leinin Dorulayc Faktr Analizi rgtsel Sinizm leinin, zgn formunda bulunan boyutlarn dorulanmas amacyla dorulayc faktr analizi uygulanmtr. Pek ok lek uyarlama almalarnda, hem aklayc faktr analizi hem de dorulayc faktr analizinin birlikte kullanld grlmektedir. nce aklayc faktr analizinin sonra dorulayc faktr analizinin yaplmas tercih edilen bir durumdur (Jreskog ve Srbom, 1993). DFA sonucunda, uyum indeksleri [2=190,69, sd=62, P<0,001], (2/sd)= 3,07, RMSEA=0,099, GFI=0,88 ve AGFI=0,82 olarak bulunmutur. Uyum indeksleri incelendiinde, 2/sd, RMSEA, GFI ve AGFI deerlerinin kabul edilebilir durumda olmad gzlenmi ve bu ama dorultusunda madde 12 ile madde 13 arasnda modifikasyon uygulanmtr. Modifikasyon sonrasnda, rgtsel sinizm leine ilikin uyum indeksleri [2=137,23, sd=61, P<0,001], (2/sd)= 2,25, RMSEA=0,077, GFI=0,91, AGFI=0,87 olarak bulunmutur. Modele ait uyum indeksleri Tablo 3.12de toplu olarak gsterilmektedir.
Tablo 3. 12 rgtsel Sinizm leine likin Uyum ndeksleri 2 137,23 2/sd 1,88 RMSEA 0,077 GFI 0,91 AGFI 0,87

Bulgular, uyum indekslerine ait genel ltlerle karlatrldnda deerlerin kabul edilebilir snrlar ierisinde olduu ve bu dorultuda modelin anlaml olduu sylenebilir. Sonu olarak lein faktrl yaps, dorulayc faktr analizi ile de dorulanmtr. Modele ilikin faktr ykleri ekil 3.2de gsterilmitir.

127
0,32 0,29 0,27 0,43 0,27

M1 0,83 M2 M3 M4 M5 0,84 0,85 0,75 0,86 0,72 Bilisel

0,12 0,11 0,12 0,34

M6 0,94 M7 M8 M9 0,64 0,94 0,94 0,81 Duyusal 0,58

0,34 0,33 0,58 0,28 0,47

M 10 0,81 M 11 M 12 M 13 0,82 0,65 0,73 Davransal

ekil 3. 2 rgtsel Sinizm leine likin Dorulayc Faktr Analizi

128
Tablo 3. 13 rgtsel Sinizm Maddelerinin Standardize Edilmi Lamda-x, t ve R2 Deerleri Faktrler ve Maddeler Bilisel Madde 1 Madde 2 Madde 3 Madde 4 Madde 5 Madde 6 Madde 7 Madde 8 Madde 9 Madde 10 Madde 11 Madde 12 Madde 13 0,83 0,84 0,85 0,75 0,86 0,94 0,94 0,94 0,81 0,81 0,82 0,65 0,73 t 14,45 14,85 15,18 12,61 15,28 18,23 18,35 18,24 14,32 13,24 13,36 9,74 11,46 R2 0,68 0,71 0,73 0,57 0,73 0,88 0,89 0,88 0,66 0,66 0,67 0,42 0,53

Duyusal

Davransal

Tablo 3.13de, DFA zerinden elde edilen, maddelerin standardize edilmi Lambda-x deerleri, t deerleri ve oklu korelsyon kareleri grlmektedir. Elde edilen btn deerler P<0,05 dzeyinde anlamldr. Faktr yklerini gsteren Lambda-x deerleri incelendiinde ise faktr yklerinin 0,65 ile 0,94 arasnda deitii grlmektedir. Bu deerler, maddelerin faktr yklerinin yeterli dzeyde olduunu gstermektedir. Ayrca, bilisel boyutu en ok madde 5, duyusal boyutu madde 7 ve davransal boyutu madde 11in etkiledii gzlenmitir. Sonu olarak, lein faktrl yaps, dorulayc faktr analizi ile de dorulanmtr. 3.3.2.1.3 rgtsel Sinizm leinin Birleik Gvenirlii Yap gvenirlii deerleri, boyutta da 0,70 ve zerinde hesaplanmtr. Aklanan varyans deerleri de, her boyutta 0,50 ve zerindedir. Tm bu deerlere gre, lein gvenilir olduu belirtilebilir. Tablo 3.14te rgtsel sinizm leine ilikin gvenirlik analizi sonularna yer verilmitir.
Tablo 3. 14 rgtsel Sinizm leinin Birleik Gvenirlii Boyutlar Bilisel Duyusal Davransal Aklanan Varyans Deeri 0,68 0,83 0,57 Yap Gvenirlii 0,92 0,95 0,84

129 3.4 Verilerin Toplanmas Veriler, Akdeniz niversitesinde 50/d kadrosunda alan aratrma grevlilerinden toplanmtr. Verilerin toplanmas, zellikle aratrmacnn kendisi tarafndan gerekletirilmitir. Bu yol, aratrmacnn kontrolnn artaca; zaman ve maliyet asndan nemli tasarruflar salanaca iin tercih edilmitir (Bykztrk, 2005, s.12). Verilerin toplanmasnda, ulalamayan durumlarda da faklte ve yksekokullarda bulunan blm sekreterliklerinden yardm istenmitir. Uygulama, Haziran-Eyll 2008 tarihleri arasnda gerekletirilmitir.

3.5 Verilerin Analizi Veri toplama aralarnda Tamamen Katlyorum ( 5 ), Katlyorum ( 4 ), Ksmen Katlyorum ( 3 ), Katlmyorum ( 2 ), Hi Katlmyorum ( 1 ) eklinde sralanan belirli bir ifade ya da probleme katlma derecesine dayanan Likert tipi beli derecelendirme lei kullanlmtr (Sirkin, 2006, s.43). Anlamllk testlerinde =0,05 dzeyi aranmtr. Ancak = 0,01 ve = 0,001 dzeyinde ortaya kan anlaml farkllklar da gsterilmitir. Verilerin analizinde SPSS 13.0 ve LSREL 8.54 istatistik paket programlarndan yararlanlmtr. Frekans, yzde dalm, aritmetik ortalama, standart sapma deerlerine yer verilmitir. Parametrik testlerden bamsz rneklemler iin t-testi (Bykztrk, 2006, s.39; Aron, Aron ve Coups, 2008, s. 275), baml rneklemler iin t-testi (Bykztrk, 2006, s.67) ve tek ynl varyans analizi (One Way ANOVA) (Aron ve dierleri, 2008, s.414; Bykztrk, 2006, s.47; Duncan, 2003, s.158-159; Einspruch, 1998, s. 71); parametrik olmayan testlerden ise ilikisiz lmler iin Kruskal Wallis H testi (Bykztrk, 2006, s.158-162) kullanlmtr. Ayrca Pearson Korelsyon Katsays, oklu dorusal regresyon analizi ve yapsal eitlik modellemesi de uygulanmtr. Aratrmann gvenirlik analizinde, Cronbach Alpha i tutarllk katsaysndan; yap geerlii iin de aklayc faktr analizinden ve i geerlilii iin birleik gvenirliinden faydalanlmtr. Aratrmada dorulayc faktr analizi, birleik gvenirlii (yap gvenirlii ve aklanan varyans deeri) ve yapsal eitlik modellemesi iin LSREL 8.54 istatistik paket program kullanlmtr.

130 Demografik zelliklere (cinsiyet, medeni durum, ya, bal olunan enstit, hizmet sresi, lisansst eitim program, akademik etkinlik says, aratrma grevlisi olmaktan memnun olma ve altklar kurumdan ayrlmay dnme) ve veri toplama aralarnda yer alan maddelere ilikin betimsel analizler, frekans ve yzde dalmlar ile incelenmitir. Frekans ve yzde dalmlar, varolan durumu betimlemek ve net bir biimde gzler nne sermek asndan yararl olmaktadr. Frekans ve yzde dalmlar bir tablo halinde gsterilerek, verilerin bir btn halinde tantlmas salanmaktadr. Bylece, veriler hakknda baz anlamlar karlabilir ve bu dorultuda genel sonulara ulalabilir (Kkl ve Bykztrk, 2000, s.21). Veri toplama aralarndaki boyutlar karlatrmak amacyla baml (ilikili) rneklemler iin t testi yaplmtr. likili t testi, ilikili iki rneklem ortalamas arasndaki farkn anlaml bir ekilde farkllat belirlemede kullanlmaktadr (Bykztrk, 2006,s.67). Aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ve rgtsel sinizm tutumlarnn cinsiyet, medeni durum, ya, hizmet sresi, lisansst eitim program deikenlerine gre farkllk gsterip gstermediini belirlemek amacyla bamsz rneklemler iin t-testi kullanlmtr. Hipotez testleri iinde en yaygn kullanlan bu testte, birbirlerinden bamsz iki grubun ya da rneklemin baml bir deikene gre ortalamalar karlatrlmaktadr. Bylece, aralarndaki farkn rastlantsal m yoksa istatistiksel olarak m anlaml olduuna karar verilmektedir (Ba, 2003, s.137-138; Ural ve Kl, 2006, s.200). Bamsz rneklemler iin t-testinde varyanslarn homojenlii, Levene Testi ile incelenmitir. Aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ve rgtsel sinizm tutumlarnn, enstit, akademik etkinlik says ve allan kurumdan ayrlmay dnme deikenlerine gre farkllk gsterip gstermediini belirlemek amacyla bamsz rneklemler iin tek ynl varyans analizi (ANOVA) uygulamas gerekletirilmitir. Bu analiz ile grup ortalamalar arasndaki deikenlik ile gruplararas deikenlik karlatrlmaktadr (Gerber ve Finn, 2005, s.163). Bamsz rneklemler iin tek ynl varyans analizi ile, ikiden fazla bamsz grubun ortalamalarnn birbirinden farkl olup olmadn test etmek amalanmtr. Bu analiz, grup varyanslarnn homojen (eit) olduu saytlsna dayaldr. Varyanslarn homojen olduu koullarda Post Hoc yntemlerinden Scheffe Testi tercih edilmitir. zelikle sosyal bilimlerde veri toplama arac yoluyla toplanan verilerde genellikle Scheffe Testi kullanlmaktadr (Sipahi ve dierleri, 2006, s.124-128). Varyanslarn homojen olmad durumlarda ise, anlaml etkileimlerin kaynann tespitinde Post Hoc yntemlerinden Dunnet C Testi tercih edilmitir (zdamar, 2004, s.345).

131 Aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ve rgtsel sinizm tutumlarnn aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikenine gre farkllk gsterip gstermediini belirlemek amacyla ilikisiz lmler iin Kruskal Wallis H testi uygulanmtr. Bu test, ikiden fazla grup karlatrmas yaplmak istendiinde, ANOVA testinin sayltlarnn karlanmad durumlarda tercih edilmektedir (Sipahi ve dierleri, 2006, s.194 ). zellikle normallik sayltlar ve varyanslarn homojenlii ihlal edildii durumlarda ANOVA sonular yanltc olabilmektedir. Kruskal Wallis H testi, bu durumlarda ANOVA yerine kullanlan non-parametrik bir analiz sunmaktadr (Gerber ve Finn, 2005, s.171). Kruskal Wallis H testinde, gerek gzlem deerleri yerine sralama puanlar kullanlmaktadr (zdamar, 2004, s.494). Gruplar arasnda gzlenen anlaml farkn, hangi gruplar arasndaki farklara bal olarak ortaya ktn belirlemek iin de Mann Whitney U-testi uygulanmtr (Bykztrk, 2006, s.162). Aratrmada alglanan rgtsel destek boyutlar ile rgtsel sinizm boyutlar arasndaki dorusal ilikilerin derecesini ve ynn incelemek iin Pearson Korelasyon Katsays hesaplanmtr (Sipahi ve dierleri, 2006, s.143). Alglanan rgtsel destek boyutlarnn tmnn, rgtsel sinizm boyutlar zerindeki etkisini incelemek iin regresyon analizi gerekletirilmitir. Regresyon analizi, aralarnda iliki olan iki ya da daha fazla deikenden birinin baml deiken, dierlerinin bamsz deikenler olarak ayrm ve aralarndaki ilikinin matematiksel bir eitlik ile aklanmasdr (Bykztrk, 2007, s.50). Alglanan rgtsel destek boyutlarnn rgtsel sinizm boyutlar zerindeki etkisi oklu regresyon analizi ile incelenmi olup; bu analiz, baml deiken says bir iken bamsz deiken says iki ya da daha fazla olduu durumlarda kullanlmaktadr (Bykztrk, 2007, s.50). oklu regresyon analizi yntemleri standart, aamal ve hiyerarik olmak zere ekilde snflandrlmtr. Standart yntem eitlie, baml deikendeki aklanan varyansa anlaml bir katk salayp salamadna baklmakszn tm deikenleri ele almaktadr. Baml deikenlerin bamsz deikenler zerindeki ortak etkileri bylece incelenmektedir (Bykztrk, 2006, s.99). Alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndaki iliki yapsal eitlik modellemesi ile gerekletirilmitir. 3.5.1 Yapsal Eitlik Modellemesi Yapsal Eitlik Modelleri (YEM), bir istatistik modelleme teknii olup, llen ve llemeyen deikenler arasndaki neden-sonu ilikisini ortaya koymaktadr. (ehribanolu, 2005, s.1). Yapsal eitlik modellemesinde, alma kuramsal bir temele dayal olmakta ve bu kuramsal ereve ile aratrmac ele ald deikenler arasnda bir iliki aklamaya

132 almaktadr (imek, 2007, s.1). Yapsal eitlik modellemesi ile, nceden belirlenen ilikilerin veriler tarafndan dorulanp dorulanmadn ortaya konmas amalanmaktadr (imek, 2007, s.1; nal, 2006, s.20-21). Yapsal eitlik modellerinin, lm modeli ve yapsal model olmak zere iki temel yaps vardr. lm modeli, gzlenen ve gizil deikenler arasndaki ilikileri incelemektedir (nal, 2006, s.15). lm modelinin amac, gzlenen deikenlerin gizil deikenleri ne oranda temsil ettiini belirlemek ve gizil deikenler arasndaki korelasyonlar incelemektir (Halaman, 2005, s.51). Yapsal model ise, bamsz gizil (latent) deikenlerin baml gizil (latent) deikenler zerine olan etkisini gstermektedir. lm modelinden en nemli farkll, gizil deikenler arasndaki ilikilerin rntsnn ve ynnn tanmlanm olmasdr. Yapsal modele ilikin baz temel sayltlar vardr: Bunlar baml, bamsz gizil deikenlerin ve modelin hatasnn beklenen deerinin sfr olmasdr. Hatalar ve bamsz gizil deikenler arasnda bamllk yoktur (Boysan, 2006, s.13; Halaman, 2005, s.51). Yapsal eitlik modelinde ise kullanlan baz deikenler yer almaktadr. Gzlenen (observed) deikenler, aratrmacnn dorudan lt ya da gzledii deikenlerdir. X bamsz gzlenen deiken, Y ise baml gzlenen deikendir. Gzlenen deikenler gizil deikenleri yordamamaktadr. Gizil (latent) deikenler; zek, gd, duygu, tutum gibi soyut kavramlar ya da psikolojik yaplara karlk gelmektedir. Bu yaplar, ancak dolayl olarak, belirli davranlar ya da gstergeler temelinde llen deikenler yardmyla gzlemlenebilir. Bunlar, gizil isel (endogenous) deikenler ve gizil dsal (exogenous) deikenler olmak zere iki trdr. Gizil isel (endogenous) deikenler (=Eta), baml gizil deikenler olarak da adlandrlmaktadr. Modelde, baka bir deiken ya da deikenler tarafndan yordanan deikenlerdir. Gizil dsal (exogenous) deikenler (=Ksi), bamsz gizil deikenler olarak da adlandrlmaktadr. Modelde, hibir deiken tarafndan yordanmayan deikendir. Bunun yerine kendi gzlenen deikenlerini yordar (Jreskop and Srbom, 1993; Halaman, 2005, s.51-52; imek, 2007, s.16-17). Yapsal eitlik modelinde eitli katsaylar kullanlmaktadr. katsaylar, baml bir gizil deikenin dier bir baml gizil deiken zerindeki regresyonu gsteren katsaylardr. Lamda x (x), bamsz gizil deikenlerin yordad bamsz gzlenen deikenlere ilikin katsaylardr. Lamda y (y), baml gizil deikenlerin yordad baml gzlenen deikenlere ilikin katsaylardr. Teta-Delta , bamsz gizil deikenlerin yordad bamsz gsterge deikenlerin hata katsaylardr. Teta-Epsilon , baml gizil deikenlerin yordad baml gsterge deikenlerin hata katsaylardr. Gamma , dsal gizil deiken ile isel gizil deiken arasndaki ilikiyi gsteren katsaydr (Jreskop and Srbom, 1993; Halaman, 2005, s.52; imek, 2007, s.52-53).

133 Yapsal eitlik modellemesinde eitli ekillerin anlamlar vardr. Buna gre, kare ya da dikdrtgenler gzlenen deikenleri, daire ya da elips gizil deikenleri, tek bal oklar deikenler ve yaplar arasndaki ilikiyi, iki bal oklar deiken ya da yaplar arasndaki kovaryans gstermektedir (ehribanolu, 2005, s.6). Yapsal eitlik modellerinde rneklem bykl 100 kabul edilebilir, 200 veri ise tercih edilebilir bir durumdur. Ayrca, gzlenen deiken saysnn on kat civarnda bir denek says, normal dalmn olduu ve deikenler arasndaki ilikilerin yeterli olduunu gstermektedir (imek, 2007, s.55). Schumaeker ve Lomax (1996)a gre, yapsal eitlik modellemesi tasarlanrken izlenmesi gereken aamalar unlardr (Umut, 2004, s.91): 1. Model Belirleme: Aratrmac bu aamada, alanyazn incelemesi sonucunda belirleyecei ve snayaca (hipotez kuraca) kuramsal modeli belirtmektedir. 2. Tanmlama: Kuramsal modelde tahmin edilecek parametereler iin tek bir deerin bulunup bulunmadnn sorguland aamadr. 3. Tahmin: Modelde kullanlan deikenlerin, lekteki dalmsal zelliklerine bal eitli tahmin tekniklerini bilmeyi kapsamaktadr. 4. Uygunluu Test Etme: Model uygunluunu test etme, model uygunluunu yorumlama ya da alternatif ya da i ie gemi modeller iin gstergelerin uygunluunun karlatrld aamadr. 5. Yeniden Belirleme: Model uyum gstergeleri zayf uygunluk gsterdiinde meydana gelmektedir. Bu aamada, aratrmac modeldeki baz ilikilere ekleme, karma yapabilir ya da yenileme gerekletirebilir. Alanyazn dorultusunda tasarlanan modelde iki lm modeli ve bir yapsal model yer almaktadr. lm modellerinden biri bamsz, dieri de baml lm modelidir. Bamsz lm modelinde, Alglanan rgtsel destek, hem gizil dsal deiken hem bamsz deikendir. Grev dalm, gelime frsat, akademik danmanlk ve etkileim ise, bamsz gzlenen deikenleridir. Bu modelde, alglanan rgtsel destek deikeninin grev dalm, gelime frsat, akademik danmanlk ve etkileim boyutlar zerindeki etkileri deerlendirilmektedir. Baml lm modelinde ise, rgtsel sinizm hem gizil isel deiken hem de baml deikendir. Baml gzlenen deikenler de; bilisel, duyusal ve davransal boyutlardr. Bu lm modelinde de, rgtsel sinizmin bilisel, duyusal ve davransal boyutlar zerindeki etkileri incelenmektedir. Yapsal modelde, bamsz gizil deiken olan alglanan rgtsel destein baml gizil deiken olan rgtsel sinizm zerindeki ilikiler incelenmektedir.

134

1 2 3 4

X1= Grev Dalm X2= Gelime Frsat X 3= Akademik Danmanlk X4= Etkileim

11 12 13
Alglanan rgtsel Destek

21

Y1= Bilisel Y2= Duyusal Y3 = Davransal

1 2 3

rgtsel Sinizim

22 23

14 Yapsal Model

Bamsz lm Modeli
ekil 3. 3 Taslak Yapsal Eitlik Modeli

Baml lm Modeli

Alglanan rgtsel Destek lme modeline ait eitlikler: X1= 11. + 1 X2= 12. + 2 X3= 13. + 3 X4= 14. + 4 rgtsel Sinizm lme modeline ait eitlikler: Y1= 21. + 1 Y2= 22. + 2 Y3= 23. + 3 Yapsal eitlik modellemede, hipotezler iki gizil deiken arasnda

gerekletirilmektedir. Bu dorultuda aadaki hipotez gelitirilmitir: H1= Alglanan rgtsel destek, rgtsel sinizmi negatif ynde etkilemektedir. Yapsal eitlik modellemesi deikenlerde yer alan hatann belirlenmesine olanak tand iin, yaplan analizlerin istatistiksel gc geleneksel yntemlerden ok daha fazladr (imek, 2007, s.117). Ayrca, regresyon analizi ile ancak bir baml deiken ve ok sayda bamsz deiken arasndaki ilikiyi modellemek mmkndr. ki ya da daha fazla baml deiken arasnda bir model ortaya koymak mmkn olmamaktadr (Gner, 2007, s.111). Bu nedenle bu almada, alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndaki iliki, yapsal eitlik modellemesi ile incelenmitir.

135 BLM IV BULGULAR VE YORUMLAR

Bu blmde, aratrma sonucunda elde edilen bulgulara ve yorumlara yer verilmitir. 4.1 Demografik zellikler Aratrma grevlilerinin demografik zellikleri Tablo 4.1de gsterilmitir. Tablo incelendiinde grlecei gibi, almaya katlan aratrma grevlilerinin 122si (% 52,7) kadn, 92si (% 48,3) erkektir. Medeni durum asndan bakldnda, aratrma grevlilerinin 120sinin (% 56) bekr, 94nn (% 44) szl, nianl ya da evli olduu grlmektedir. Ya deikeni bakmndan da, en yksek orann 26-30 ya (% 64) aralnda bulunan aratrma grevlilerine ait olduu gzlenmitir. Ayrca aratrma grevlilerinin ya ortalamas 28 olarak hesaplanmtr.
Tablo 4.1 Aratrmaya Katlan Aratrma Grevlilerine Ait Demografik zellikler zellikler Cinsiyet Ya Kadn Erkek Toplam 25 ve alt 26-30 31ve st Toplam 3 yl ve daha az 4 yl ve zeri Toplam Evet Ksmen Hayr Toplam Katlmayan 1-3 aras 4-6 aras 7 ve st Toplam f 122 92 214 33 132 40 205 104 95 199 91 105 18 214 Akademik Etkinlik Says 30 62 65 57 214 % 52,7 48,3 100 16 64 20 100 52,3 47,7 100 42,5 49,1 8,4 100 14 29 30,4 26,6 100 zellikler Medeni Durum Bal Olunan Enstit Bekr Szl/Nianl/ Evli Toplam Sosyal Bilimler ve Gzel Sanatlar Fen Bilimleri Salk Bilimleri Toplam Yksek Lisans Doktora Toplam Evet Ksmen Hayr Toplam f 120 94 214 66 102 46 214 72 142 214 37 67 108 212 % 56 44 100 31 48 21 100 33,6 66,4 100 17,5 31,6 50,9 100

Hizmet Sresi

Aratrma Grevlisi Olmaktan Memnun Olma

Devam Edilen Lisansst Eitim Program allan Kurumdan Ayrlmay Dnme

Aratrma grevlilerinin 66s (% 31) Sosyal Bilimler ve Gzel Sanatlar, 102si (% 48) Fen Bilimleri ve 46s (% 21) Salk Bilimleri Enstitsne bal olarak almaktadr. Aratrma grevlilerinin yarsndan fazlasnn hizmet sresi (% 52,3) 3 yl ve daha az, yzde 47sinin de 4 yl ve zeridir. Aratrma grevlilerinin te biri (% 33,6) yksek lisans, te

136 ikisi (% 66,4) doktora eitimlerine devam etmektedirler. Aratrma grevlilerini daha ok doktora renimi grenlerin oluturduu gzlenmitir. Aratrma grevlilerinin 30u (%14) herhangi bir akademik etkinlie katlmam iken; 62sinin (% 29) katld toplam akademik etkinlik says 1-3, 65inin (% 30,4) 4-6 ve 57sinin (% 26,6) 7 ve stndedir. Aratrma grevlisi olmaktan memnun olma ile ilgili verilerde ise; en fazla oran Ksmen (% 49,1) seeneinde elde edilmitir. Bu oran srasyla yzde 42,5 ile Evet ve yzde 8,4 oranyla Hayr seenei izlemitir. Son demografik deiken olan aratrma grevlilerinin altklar kurumdan ayrlmay dnme durumlarna gre, en yksek oran Hayr (% 50,9) ve en dk oran Evet (% 17,5) seeneinde elde edilmitir. 4.2 Alglanan rgtsel Destee likin Tanmlayc Bulgular Bu alt blmde, aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglarna ilikin bulgular; grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim boyutlar altnda incelenmitir. 4.2.1 Grev Dalm Boyutuna likin Tanmlayc Bulgular Grev dalm boyutuna ilikin aritmetik ortalama, standart sapma ve yzde deerleri Tablo 4.2de yer verilmitir.
Tablo 4. 2 Alglanan rgtsel Destein Grev Dalm Boyutuna likin Veriler Hi Katlmyorum Ksmen Katlyorum Katlyorum Tamamen Katlyorum % 3,3 3,7 3,3 GREV DAILIMI Madde No altm kurumda; Katlmyorum % 21,0 18,7 Aratrma Grevlisi (N=214)

X
Grev dalm kiisel ve mesleki yeterliklerime uygun olarak yaplr. Grev dalm yaplrken, adil bir ekilde davranlmaktadr. Mesleki geliimimi engelleyecek angarya iler verilmez.

SS

% 1 2 2,75 2,73 1,10 1,17 17,3 21,0

% 34,6 29,9

% 23,8 26,6

2,16

1,10

36,0

26,2

26,2

8,4

Tablo 4.2 incelendiinde, en yksek aritmetik ortalamann Grev dalm kiisel ve mesleki yeterliklerime uygun olarak yaplr ( X =2,75) maddesi iin hesapland grlmektedir. En dk ortalamann ise, Mesleki geliimimi engelleyecek angarya iler verilmez ( X =2,16) maddesinde ortaya kt gzlenmitir. Maddelere ilikin en yksek oran incelendiinde, yzde 34,6 ile Grev dalm kiisel ve mesleki yeterliklerime uygun

137 olarak yaplr ve yzde 29,9 ile Grev dalm yaplrken adil bir ekilde davranlmaktadr maddelerinde ksmen katlyorum seenei iin hesaplanmtr. Mesleki geliimimi engelleyecek angarya iler verilmez maddesinde ise yzde 36,0 ile Hi katlmyorum seenei iaretlenmitir. Bu durum gstermektedir ki, aratrma grevlileri, grev dalmnn uygun ve adil bir ekilde yapldn; ancak angarya ilerin mesleki geliimlerini engellendiini dnmektedirler. Bu almann bulgular, birden fazla retim yesi ile almak zorunda kaldklarnda aratrma grevlilerinin kendi almalarna zaman ayramadklar, sekreterlik grevi yaptklar ve retim yelerinin kiisel ileriyle ilgilendiklerini belirten Tamer (1995, s.138)in bulgularyla tutarldr. Ayrca, alma grubunu 352 retim eleman oluturan Tamer (1995)in almasnda, niversitelerin retim eleman asndan durumunun deerlendirmeyi amalamtr. EitimSen (2005, s.320)in retim yelerinin aratrma grevlilerini snav gzetmenlii ve renci danmanl yapan, ders ve snav programlarn hazrlayan, snav kd okuyan, uygulama ve laboratuvar derslerine giren geici personel olarak grmeye balad grn de destekler niteliktedir. Yine ayn ekilde, Korkut, Yalnkaya ve Mustan (1999, s.34) tarafndan yaplan almada, aratrma grevlilerinin yarsna yaknnn yasa ile belirlenmemi sekreterlik gibi iler yapmaktan ve grev tanmlarnn belirsizliinden yakndklar bulgularyla benzerlik gstermektedir. Korkut ve dierleri (1999) almalar ile, aratrma grevlilerinin sorunlarn dile getirmek ve bu sorunlara ynelik nerilerde bulunmay amalamlardr.

138 4.2.2 Akademik Danmanlk Boyutuna likin Tanmlayc Bulgular Akademik danmanlk boyutuna ilikin aritmetik ortalama, standart sapma ve yzde deerleri Tablo 4.3te yer verilmitir.
Tablo 4. 3 Alglanan rgtsel Destein Akademik Danmanlk Boyutuna likin Veriler Hi Katlmyorum Ksmen Katlyorum Katlyorum Tamamen Katlyorum % 15,9 9,8 17,8 9,3 7,9 15 AKADEMK DANIMANLIK Madde No altm kurumda; Katlmyorum % 8,4 Aratrma Grevlisi (N=214) SS X

Kiisel ve mesleki yeterliklerimi gelitirmede bana yardmc olacak retim yeleri vardr. Akademik etkinliklere katlabilmem iin, retim yeleri beni tevik etmektedir. Danmanm dnda baka retim yelerince bilimsel alma yapmam ho karlanmaz. Kariyer geliimim iin stlerim, yol gstermekte ve rehberlik etmektedir. stlerimin, gelecekte burada retim yesi olmamdan memnun olacaklarn dnyorum. Tezimle ilgili almalarmda, danmanm dndaki retim elemanlarndan rahatlkla yardm alabilirim.

3,58

0,98

% 3,7

% 29,9

% 42,1

3,23

1,07

9,3

10,7

36,9

33,2

3,35

1,24

9,3

19,6

15,9

37,4

3,17

1,05

7,5

16,4

36,9

29,9

2,90

1,18

17,3

15,4

35,0

24,3

3,38

1,13

9,3

8,9

30,8

36

Tablo 4.3 incelendiinde, en yksek ortalamann Kiisel ve mesleki yeterliklerimi gelitirmede bana yardmc olacak retim yeleri vardr ( X =3,58) maddesi iin hesapland grlmektedir. En dk ortalamann ise, stlerimin, gelecekte burada retim yesi olmamdan memnun olacaklarn dnyorum ( X =2,90) maddesinde ortaya kt gzlenmitir. Aratrmann bu bulgusu, Akman, Keleciolu ve Bilge (2006, s.20) almalarndaki bulgular ile benzerlik gstermektedir. alma grubunu, 488 retim eleman oluturmaktadr. almada, retim elemanlarnn i doyumlarn etkileyen faktrlerin incelenmesi amalanmtr. Mesleki geliimlerine nem veren aratrma grevlilerinin yzdesinin, retim grevlileri ve yelerine oranla daha yksek olduu bulgusu, aratrman bu bulgusunu destekler niteliktedir. Akman ve dierleri (2006) ayrca, mesleki yaamlarnn henz banda olan aratrma grevlilerinin, daha st statlerdeki retim elemanlarna gre

139 mesleki geliimlerine daha fazla nem vermelerini beklenen bir sonu olarak

deerlendirmiler ve aratrma grevlilerinin akademik danmanlk desteine gereksinimleri olduunu ifade etmilerdir. Aratrma grevlilerinin kiisel ve mesleki geliimlerinde, retim yelerinin varl ve saladklar destein nemi aktr. Ayrca, retim yeleri aratrma grevlilerine her ne kadar akademik danmanlk destei salasalar da, aratrma grevlileri gelecekte kendilerinin retim yesi olmalarndan retim yelerinin memnun olaca konusunda olumlu dnmemektedirler. Bunun nedeni, aratrma grevlilerinin 50/d maddesine gre atanmalar ve bu kadronun onlara gelecek gvencesi salamamas olabilir. 4.2.3 Gelime Frsat Boyutuna likin Tanmlayc Bulgular Gelime frsat boyutuna ilikin aritmetik ortalama, standart sapma ve yzde deerleri Tablo 4.4te yer verilmektedir.
Tablo 4. 4 Alglanan rgtsel Destein Gelime Frsat Boyutuna likin Veriler Hi Katlmyorum Ksmen Katlyorum Katlyorum Tamamen Katlyorum % 3,7 1,9 1,9 GELME FIRSATI Madde No altm kurumda; Katlmyorum % 26,2 Aratrma Grevlisi (N=214)

X
Akademik etkinlikler ve kurslarda renmi olduum yeni bilgi ve becerileri uygulamaya yanstabilmem iin frsat salanr. Bana salanan kariyer olanaklarn yeterli buluyorum. Bana gvenli bir gelecek salandn dnyorum.

SS

% 10 2,83 0,99 9,8

% 39,3

% 21

11

2,27

1,06

28

33,6

23,8

12,6

12

1,83

1,02

50,9

24,8

16,8

5,6

Tablo 4.4 incelendiinde, en yksek aritmetik ortalamann Akademik etkinlikler ve kurslarda renmi olduum yeni bilgi ve becerileri uygulamaya yanstabilmem iin frsat salanr ( X =2,83) maddesi iin hesapland grlmektedir. En dk ortalamann ise, Bana gvenli bir gelecek salandn dnyorum ( X =1,83) maddesinde ortaya kt gzlenmitir. Bu boyutta en dikkati eken bulgu, Bana gvenli bir gelecek salandn dnyorum maddesinde Hi katlmyorum seeneinin yzde 50,9 oran ile iaretlenmesi olmutur. Katlmyorum seeneiyle birletirildiinde, drt aratrma grevlisinden nn gelecek kaygy iinde olduu anlalmaktadr. Karata (2006, s.6) almasnda, 50/d statdeki bir kadronun akademisyenlii iselletirememe, aidiyet hissinde

140 yozlama, aratrmalara odaklanamama, geim kaygs gibi pek ok skntlara yol atn belirtmitir. Aratrmann bu bulgusu Karata (2006, s.6)n almasyla benzerlik gstermektedir. Bu almada, aratrma grevlilerinin yarsndan fazlas, salanan kariyer olanaklarn yeterli bulmamaktadr. Bu bulgu, Tamer (1995, s.127)in niversitelerde retim elemanlarnn byk bir ounluunun, aratrmalarn kendi olanaklar ile yapt bulgusu ile aratrma ve bilimsel yaynlara katk iin mali destek verilmesi nerisiyle tutarldr. 4.2.4 Etkileim Boyutuna likin Tanmlayc Bulgular Etkileim boyutuna ilikin aritmetik ortalama, standart sapma ve yzde deerleri Tablo 4.5te yer verilmitir.
Tablo 4. 5 Alglanan rgtsel Destein Etkileim Boyutuna likin Veriler Hi Katlmyorum Ksmen Katlyorum Katlyorum Tamamen Katlyorum % 6,5 3,7 5,1 4,2 2,3 6,5 5,6 ETKLEM Madde No altm kurumda; Katlmyorum % 27,6 Aratrma Grevlisi (N=214)

X
stlerim huzurlu ve mutlu olabilmem iin, ellerinden geldiince yardmc olurlar. alanlar arasndaki ilikilerin gelitirilmesi ynnde aba gsterilir. Grevime uyum salayabilmem iin bana yardmc olunur. Otonomi ve saygnlk ihtiyacm karlayabilecek dzeyde davranlar sergilenir. stlerim, iimden memnun olup olmadm ile ilgili grlerimi alrlar. alanlar birbirleriyle dosta ve scak ilikiler ierisindedir. Fikirlerim ve nerilerim dikkate alnr.

SS

% 13 2,69 1,15 17,3

% 30,4

% 18,2

14

2,79

1,05

12,1

27,6

32,7

23,8

15

3,03

1,01

9,3

16,4

41,6

27,6

16

2,94

1,03

10,7

19,6

38,8

26,6

17

2,50

1,11

22,9

28,0

28,0

18,7

18 19

2,95

1,13

15,4

13,1

39,3

25,7

3,09

0,98

7,0

17,3

40,7

29,4

141 Tablo 4.5 incelendiinde, en yksek aritmetik ortalamann Fikirlerim ve nerilerim dikkate alnr ( X =3,09) maddesi iin hesapland grlmektedir. En dk ortalamann ise, stlerim, iimden memnun olup olmadm ile ilgili grlerimi alrlar ( X =2,50) maddesinde ortaya kt gzlenmitir. En yksek olarak hesaplanan ortalamann bile, lein orta noktas olan 3,00 deerini ok az amas dikkati ekmektedir. Dorsan (2007) almasnda, Kbrs Yakn Dou niversitesindeki alan 76 akademik personelin i doyumunu incelemeyi amalamtr. Bu aratrmann bulgusu, Dorsan (2007, s.91)n retim elemanlarnn niversitedeki amirlerim yenilik ve deiikliklerle ilgili nerilerimi dikkate alr ifadesine katlma oranlarnn yksek dzeyde saptand aratrma bulgusu ile benzerlik gstermektedir. Yalnz Fikirlerim ve nerilerim dikkate alnr ifadesine katlma oran yzde 70,3 olarak belirtilse de dzeyin dk olduu unutulmamaldr. Yaman (2007, s.322-323), bu boyutla benzer olarak almasnda, retim elemanlarnn i ortamnda huzurlu olabilmesi iin, selamlama ve hl hatr sorma, karlkl sayg, gven ve destee dayal olumlu bir sosyal ortamn var olmasnn gerekli olduunu ifade etmitir. Bylece retim elemanlar kendilerini daha mutlu ve deerli hissedebileceklerdir. Rosovsky (2000) a gre de, gen akademisyen ve danmanlar arasnda ok gl bir etkileim bulunmaktadr. Gen akademisyen, doktora tezinin yazlmas srasnda, karlalan byk glkleri amada yardm elini uzatacak ve ayn ekilde bir akademik grevin balarnda ortaya kan glkler srasnda yardmn srdrecek, destekleyici karakterde bir danman aramaktadr (ahal, 2005, s.87). Bu almada, aratrma grevlilerinin etkileim boyutunda bu araylarnn karlk bulmad grlmektedir.
Tablo 4. 6 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarnn Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Deerleri Aratrma Grevlisi (N=214) Boyutlar Grev Dalm Akademik Danmanlk Gelime Frsat Etkileim Genel Toplam

X
2,55 3,27 2,31 2,86 2,85

SS 0,95 0,84 0,83 0,85 0,73

Aratrma grevlilerine gre, rgtsel destek en yksek dzeyde akademik danmanlk ( X =3,27) boyutunda alglanmtr. Bunu, srasyla etkileim ( X =2,86) ve grev dalm ( X =2,55) izlemektedir. En dk dzey ise gelime frsat boyutunda ( X =2,31) alglanmtr (Tablo 4.6).

142 Bu almann akademik danmanlk boyutundaki ortalamann dier boyutlara gre daha yksek olduu bulgusu, aratrma grevlilerinin akademik danmanlar ile arasnda gl bir iletiim olduunu, aratrma grevlilerinin iyi bir alma yaptklarnda takdir edildikleri, akademik danmanlarn bilgi, deneyim ve kariyer destei saladklarn belirten ahal (2005, s.114-115)n bulgularyla tutarldr. Aratrma grevlilerinin gelime frsat boyutundaki ortalamann dk olmasnn nedeni ise, 2547 sayl Yksekretim Kanununun da belirtildii gibi aratrma grevlilii tanmnn yeterince ak ve net olmamasndan kaynaklanabilir. Tablo 4.7de, bu boyutlarn ikili karlatrlmasna yer verilmitir. Bu karlatrmada, boyutlar arasndaki korelasyonel iliki ve aritmetik ortalama farkllklar sunulmutur.
Tablo 4. 7 Boyutlara Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarnn Karlatrlmas Boyutlar Grev Dalm- Akademik Danmanlk Grev Dalm- Gelime Frsat Grev Dalm- Etkileim Akademik Danmanlk- Gelime Frsat Akademik Danmanlk- Etkileim Gelime Frsat- Etkileim *P<0,05 **P<0,01 ***P<0,001 Ortalamalar Fark -0, 72 0,24 0,31 0,96 0,41 0,55 SS 0,87 0,94 0,78 0,82 0,61 0,76 t -2,050 3,770 -5,762 17,268 9,978 -0,512 Pt 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** r 0,527 0,444 0,632 0,523 0,743 0,589 Pr 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000***

Tablo 4.7 incelendiinde, grev dalm ile akademik danmanlk (r = 0,527; P<0,001), grev dalm ile gelime frsat (r = 0,444; P<0,001), grev dalm ile etkileim (r = 0,632; P<0,001) arasnda orta dzeyde pozitif dorusal bir iliki bulunmutur. Akademik danmanlk ile gelime frsat (r = 0,523; P<0,001) arasnda orta ve akademik danmanlk ile etkileim (r = 0,743; P<0,001) arasnda yksek dzeyde pozitif dorusal bir iliki bulunmutur. Gelime frsat ile etkileim (r = 0,589; P<0,001) arasnda orta dzeyde pozitif dorusal bir iliki bulunmutur. Tabloda ayrca, boyutlarn ikili karlatrlmas amacyla yaplan eletirilmi grup ttesti sonular verilmitir. Bu amala alt karlatrma yaplm ve hesaplanan t deerlerine gre, tm karlatrmalar arasnda = 0,001 dzeyinde anlaml farkllk bulunmutur. Bu bulguya gre, alglanan rgtsel destein Tablo 4.6da ortaya kan sralamas istatistiksel adan da dorulanmtr. Bu duruma gre boyutlarn yksek deerden de doru sralamas yle olmutur: (1) Akademik Danmanlk (2) Etkileim (3) Grev Dalm (4) Gelime Frsat

143 4.3 Demografik zelliklerin rgtsel Destek Alglar zerine Etkisi Aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglarnn cinsiyet deikeni bakmndan karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin t-testi yaplm ve bulgular Tablo 4.8de verilmitir.
Tablo 4. 8 Cinsiyet Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin t- Testi Sonular Boyutlar Grev Dalm Akademik Danmanlk Gelime Frsat Etkileim P>0,05 Cinsiyet Kadn Erkek Kadn Erkek Kadn Erkek Kadn Erkek N 122 92 122 92 122 92 122 92

X
2,63 2,44 3,35 3,16 2,32 2,29 2,89 2,80

SS 0,95 0,94 0,77 0,91 0,83 0,84 0,81 0,91

Sd 212 212 212 212

t 1,499 1,563 0,259 0,836

P 0,135 0,119 0,796 0,404

Tablo 4.8 incelendiinde, tm boyutlarda kadn aratrma grevlilerinden elde edilen ortalamalarn erkeklerden daha yksek olduu gzlenmitir. Ancak, hesaplanan t testi sonular grev dalm [t(212) = 1,499; P>0,05], akademik danmanlk [t(212) = 1,563; P>0,05], gelime frsat [t(212) = 0,259; P>0,05] ve etkileim [t(212) = 0,836; P>0,05] boyutlarnda cinsiyet deikenine gre anlaml farkllk olmadn gstermitir. Bu durumda, aratrma grevlisinin cinsiyetinin rgtsel destek alglar zerinde etkisi bulunmamaktadr. Aratrmann bu bulgusu, Foley ve dierleri (2005, s.247), Fuller ve dierleri (2006, s.337), Tansky ve Cohen (2001, s.293) ve Yoku (2006, s.59) tarafndan yaplan aratrmalarn bulgular ile benzerlik gstermektedir. Aratrma grevlilerinin medeni durum deikeni bakmndan rgtsel destek alglarnn karlatrlmasnda, bamsz rneklemler iin t-testi yaplm ve sonular Tablo 4.9da verilmitir.
Tablo 4. 9 Medeni Durum Deikenine Gre, Testi Sonular Boyutlar Medeni Durum Bekr Grev Dalm Szl/Nianl/Evli Bekr Akademik Danmanlk Szl/Nianl/Evli Bekr Gelime Frsat Szl/Nianl/Evli Bekr Etkileim Szl/Nianl/Evli *P<0,05 **P<0,01 ***P<0,001 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin tN 120 94 120 94 120 94 120 94

X
2,65 2,43 3,34 3,17 2,38 2,22 2,96 2,72

SS 0,94 0,94 0,86 0,79 0,86 0,78 0,88 0,80

Sd 212 212 212 212

t 1,707 1,455 1,357 2,120*

P 0,089 0,147 0,176 0,035

144 Tablo 4.9 incelendiinde, tm boyutlarda bekr aratrma grevlilerinden elde edilen ortalamalarn szl/nianl/evli olanlarda daha yksek olduu gzlenmitir. Hesaplanan t testi sonular, aratrma grevlilerinin grev dalm [t(212) = 1,707; P>0,05], akademik danmanlk [t(212) = 1,455; P>0,05] ve gelime frsat [t(212) = 1,357; P>0,05] boyutlarndaki rgtsel destek alglarnda, medeni durum deikenine gre anlaml bir farkllk olmadn gstermektedir. Ancak etkileim boyutunda anlaml bir farkllk [t(212) = 2,120; P<0,05] ortaya kmtr. Bu boyuta ilikin olarak, bekr aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalar ( X =2,96), szl/nianl/evli olanlarn ortalamalarna ( X =2,72) gre istatistiksel adan daha yksektir. rgtsel destek, rgtn, alanlarna ballk gsterdiine gvenme anlamna gelmektedir (Schaffer ve Harrison, 2001, s.102). gren, rgtnn balln arkasnda ne kadar ok hissederse; igrenin rgtne ve iine olan ballklar da o kadar ok artaca ve rgt ile igrenler arasnda kurulan sosyal ban glenecei dnlmektedir. Bu bilgiler nda, bekr igrenler, aile geindirme, ev ilerinde sorumluluk stlenme gibi alma hayatn kstlayacak ya da engelleyecek grevleri stlenmediklerinden, ie ballklarnn da yksek olabilecei (Gner, 2007, s.37) ve dolaysyla etkileim boyutunda alglanan rgtsel destein yksek olaca belirtilebilir. Medeni durum, dier boyutlardaki rgtsel destek alglarnda ise nemli bir deiken deildir. Bu bulgu, Foley ve dierlerinin (2005, s.247) almalarndaki bulgular destekleyici niteliktedir. Aratrma grevlilerinin ya deikeni bakmndan rgtsel destek alglarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin t-testi yaplm ve sonular Tablo 4.10da verilmitir.
Tablo 4. 10 Ya Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin t- Testi Sonular Boyutlar Grev Dalm Akademik Danmanlk Gelime Frsat Etkileim *P<0,05 Ya 28 ve alt 29 ve st 28 ve alt 29 ve st 28 ve alt 29 ve st 28 ve alt 29 ve st **P<0,01 N 107 98 107 98 107 98 107 98 ***P<0,001

X
2,57 2,53 3,36 3,15 2,43 2,17 2,96 2,73

SS 0,98 0,93 0,84 0,84 0,88 0,76 0,89 0,82

Sd 203 203 203 203

t 0,367 1,726 2,267* 1,926

P 0,714 0,086 0,024 0,056

145 Tablo 4.10 incelendiinde, tm boyutlarda 28 ve alt ya grubunda yer alan aratrma grevlilerinden elde edilen ortalamalarn 29 ve st ya grubunda olanlara daha yksek olduu gzlenmitir. Hesaplanan t testi sonularna gre; aratrma grevlilerinin grev dalm [t(203) = 0,367; P>0,05], akademik danmanlk [t(203) = 1,726; P>0,05] ve etkileim [t(203) = 1,926; P>0,05] boyutlarndaki rgtsel destek alglarnda, ya deikenine gre anlaml bir farkllk olmad gzlenmitir. Ancak gelime frsat boyutunda anlaml bir farkllk [t(203) = 2,267; P<0,05] saptanmtr. Bu boyutta, 28 ve alt ya grubunda yer alan aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalar ( X =2,43), 29 ve st ya grubunda yer alanlarn ortalamalarna ( X =2,17) gre daha yksek hesaplanmtr. Bu dorultuda, daha gen aratrma grevlilerinin rgtsel destein gelime frsat boyutunu daha olumlu ynde algladklar sylenebilir. Bu durum, gen yataki bireylerin ilerinde baarl olma istekleri; dolaysyla ilerine duyduklar heyecanla aklanabilir. Aratrmann gelime frsat boyutuna ilikin bu bulgu, Currie ve Dollery (2005, s.14), Currie ve Dollery (2005, s.747), Yoshimura (2003, s.48) ve Welchans (1995, s.102) tarafndan yaplan aratrmalarn bulgular ile benzerlik gstermektedir. Grev dalm, akademik danmanlk ve etkileim boyutlarna ilikin bulgular ise, Asad ve Khan (2003, s.144) tarafndan yaplan aratrmann bulgularn da destekler niteliktedir.

146 Aratrma grevlilerinin bal olduklar enstit deikenine gre rgtsel destek alglarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin tek ynl varyans analizi (ANOVA) yaplm ve sonular Tablo 4.11de verilmitir.
Tablo 4. 11 Enstit Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin ANOVA Sonular Boyutlar Enstit N 66 102 46 66 102 46 66 102 46 66 102 46

X
2,51 2,53 2,64 3,46 3,14 3,28 2,47 2,21 2,28 2,96 2,71 3,02

SS 1,07 0,90 0,86 0,89 0,85 0,67 0,93 0,81 0,70 0,87 0,89 0,67

F 0,298

P 0,743

Anlaml fark -

A.Sosyal B.ve Gzel Sanatlar Grev B.Fen Dalm Bilimleri C.Salk Bilimleri A.Sosyal B.ve Gzel Sanatlar Akademik B.Fen Danmanlk Bilimleri C.Salk Bilimleri A.Sosyal B.ve Gzel Sanatlar Gelime B.Fen Frsat Bilimleri C.Salk Bilimleri A.Sosyal B.ve Gzel Sanatlar B.Fen Etkileim Bilimleri C.Salk Bilimleri *P<0,05 **P<0,01 ***P<0,001

3,162*

0,044

A-B

2,056

0,131

2,908

0,057

Tablo 4.11 incelendiinde grlecei gibi, grev dalm ve etkileim boyutlarnda Salk Bilimleri Enstitsne bal olarak grev yapan aratrma grevlileri en yksek aritmetik ortalamaya sahip iken; akademik danmanlk ve gelime frsat boyutlarnda bu deer Sosyal Bilimler Enstitsnde grev yapanlarda elde edilmitir. Sosyal Bilimlere bal grev yapan aratrma grevlilerinin en dk aritmetik ortalamalar grev dalm boyutunda iken; bu deer akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim boyutlarnda Fen Bilimleri iin hesaplanmtr. Aratrma grevlilerinin grev dalm [F(2-211) = 0,298; P>0,05], gelime frsat [F(2-211) =2,056; p>0,05] ve etkileim [F(2-211) = 2,908; P>0,05] boyutlarndaki rgtsel destek alglarnda, enstit deikenine gre anlaml bir farkllk olmad gzlenmitir. Buna karn, akademik danmanlk boyutunda anlaml bir farkllk [F(2-211) = 3,162; P<0,05] olduu grlmektedir. Anlaml farklln hangi gruplar arasnda olduunu belirlemek zere, Post Hoc analizlerinden Scheffe testi uygulanmtr. Bu testin sonularna gre; anlaml farkn Sosyal Bilimler ve Gzel Sanatlar Enstitleri ile Fen Bilimleri Enstitsne bal alanlar arasnda olduu gzlenmitir. Sosyal Bilimler ve Gzel

147 Sanatlar Enstitleri iin hesaplanan aritmetik ortalama ( X =3,46), Fen Bilimleri Enstitsnden ( X =3,14) anlaml lde daha yksektir. Bunun nedeni, Sosyal Bilimler ve Gzel Sanatlar Enstitleri ile Fen Bilimleri Enstitsne bal aratrma grevlilerinin alma alan, konu ve koullarnn farkllndan kaynaklanabilir. Sosyal Bilimler ve Gzel Sanatlarn alma alan ve konularnn odanda insan ve insan ilikileri yer ald iin; bu bulgunun beklentilere uygun olduu dnlebilir. Aratrma grevlilerinin hizmet sresi deikeni bakmndan rgtsel destek alglarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin t-testi yaplm ve sonular Tablo 4.12de gsterilmitir.
Tablo 4. 12 Hizmet Sresi Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin tTesti Sonular Boyutlar Grev Dalm Akademik Danmanlk Gelime Frsat Etkileim *P<0,05 Hizmet sresi 3 yl ve daha az 4 yl ve st 3 yl ve daha az 4 yl ve st 3 yl ve daha az 4 yl ve st 3 yl ve daha az 4 yl ve st **P<0,01 N 104 95 104 95 104 95 104 95 ***P<0,001

X
2,61 2,45 3,37 3,11 2,38 2,19 2,99 2,66

SS 0,96 0,87 0,86 0,81 0,87 0,77 0,91 0,75

Sd 197 197 197 197

t 1,231 2,231* 1,672 2,809**

P 0,220 0,027 0,096 0,005

Tablo 4.12 incelendiinde grlecei gibi, tm boyutlarda elde edilen aritmetik ortalamalar, 3 yl ve daha az hizmet sresine sahip olan aratrma grevlilerinde daha yksektir. Ancak yaplan t testi, grev dalm [t(197) = 1,231; P>0,05] ve gelime frsat [t(197) = 1,672; P>0,05] boyutlarndaki rgtsel destek alglarnda, hizmet sresi deikenine gre anlaml bir farkllk olmadn gstermitir. Aratrmann bu bulgusu, Asad ve Khann (2003, s.144) bulgularn destekler niteliktedir. Akademik danmanlk boyutundaki rgtsel destek alglarnda ise, hizmet sresi deikenine gre [t(197) = 2,231; P<0,05] anlaml bir farkllk bulunmutur. Kurumlarnda 3 yl ve daha az bir sredir alan aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalar ( X =3,37), hizmet sresi 4 yl ve stnde olan grubun ortalamasna ( X =3,11) gre daha yksektir. Bu bulgu, akademik alana yeni giren aratrma grevlilerinin, ncekilere kyasla daha fazla akademik danmanlkla desteklendikleri ve onlarn da bunun farknda olduu biiminde yorumlanabilir. Ayrca aratrma grevlilerinin etkileim boyutundaki rgtsel destek alglarnn hizmet sresi deikenine gre de anlaml bir farkllk [t(197) = 2,809; P<0,05] olduu gzlenmitir. Kurumlarnda 3 yl ve daha az bir sredir alan aratrma grevlilerinin

148 aritmetik ortalamalar ( X =2,99), hizmet sresi 4 yl ve stnde olanlarn ortalamalarna ( X =2,66) gre daha yksektir. Mesleinin ilk yllarnda aratrma grevlilerinin sosyalletirilmesi iin daha ok aba gsterilmekte, otonomi ve saygnlk gereksinimlerini karlayabilecek dzeyde davranlar daha ok sergilenmektedir. Yalnz zamanla rgt kltrnn tannmas, bireyler arasnda atmalarn ve memnuniyetsizliklerin artmasyla (Akaln, 2006, s.106) birlikte, alglanan rgtsel destein de azalaca dnlebilir. Aratrmann bulgularna gre; hizmet sresi arttka akademik danmanlk ve etkileim boyutundaki alglanan rgtsel destein azald gzlenmitir. Aratrmann bu bulgusu, Akaln (2006, s.92), Currie ve Dollery (2005, s.14), Currie ve Dollery (2006, s.747), Fuller ve dierleri (2006, s.337), Loi ve dierleri (2006, s.111), Stinglhamber ve Vandenbergher (2003, s.261) ve Yoshimura (2003, s.64)nn yaptklar almalarn bulgularyla paralellik gstermektedir. Aratrma grevlilerinin devam ettikleri lisansst eitim programlar deikeni bakmndan rgtsel destek alglarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin ttesti yaplm ve sonular Tablo 4.13te verilmitir.
Tablo 4. 13 Lisansst Eitim Program Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin t- Testi Sonular Boyutlar Grev Dalm Akademik Danmanlk Gelime Frsat Etkileim *P<0,05 Programlar Yksek Lisans Doktora Yksek Lisans Doktora Yksek Lisans Doktora Yksek Lisans Doktora **P<0,01 N 72 142 72 142 72 142 72 142 ***P<0,001

X
2,59 2,53 3,38 3,21 2,44 2,24 3,03 2,77

SS 0,98 0,93 0,83 0,84 0,90 0,78 0,86 0,84

Sd 212 212 212 212

t 0,469 1,343 1,673 2,193*

P 0,639 0,181 0,096 0,029

Tablo 4.13 incelendiinde, tm boyutlarda yksek lisans eitimi alan aratrma grevlilerinden elde edilen aritmetik ortalamalarn doktora eitimi alanlara gre daha yksek olduu gzlenmitir. Hesaplanan t testi sonularna gre; aratrma grevlilerinin grev dalm [t(212) = 0,469; P>0,05], akademik danmanlk [t(212) = 1,343; P>0,05] ve gelime frsat [t(212) = 1,673; P>0,05] boyutlarndaki rgtsel destek alglarnda, lisansst eitim deikenine gre anlaml bir farkllk olmad gzlenmitir. Bu bulgu, Fuller ve dierleri (2006, s.337) almalarndaki bulgular destekler niteliktedir.

149 Ancak aratrma grevlilerinin etkileim boyutundaki rgtsel destek alglarnda, devam edilen lisansst eitim program deikenine gre anlaml bir farkllk [t(212) = 2,193; P<0,05] olduu gzlenmitir. Yksek lisans eitimine devam eden aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalar ( X =3,03), doktora eitimine devam edenlerin ortalamalarna ( X =2,77) gre daha yksek hesaplanmtr. Yksek lisans dzeyinde olan aratrma grevlileri, genellikle rgtlerinde daha yeni olduklar iin, meslekta ve yneticilerinden algladklar rgtsel destein dzeyi daha yksek olabilir. Aratrma grevlilerinin katldklar akademik etkinlik deikeni bakmndan rgtsel destek alglarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin tek ynl varyans analizi (ANOVA) yaplm ve sonular Tablo 4.14te verilmitir.
Tablo 4. 14 Akademik Etkinlik Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin ANOVA Sonular Boyutlar Akademik Etkinlik A.Katlmayanlar B. 1-3 aras C. 4-6 aras D. 7 ve st A.Katlmayanlar B. 1-3 aras C. 4-6 aras D. 7 ve st A.Katlmayanlar B. 1-3 aras C. 4-6 aras D. 7 ve st A.Katlmayanlar B. 1-3 aras C. 4-6 aras D. 7 ve st **P<0,01 ***P<0,001 N 30 62 65 57 30 62 65 57 30 62 65 57 30 62 65 57

X
3,13 2,42 2,58 2,35 3,54 3,23 3,22 3,23 2,41 2,28 2,31 2,27 3,24 2,85 2,77 2,75

SS 0,86 0,95 0,96 0,85 0,89 0,77 0,85 0,86 0,96 0,76 0,82 0,86 0,94 0,87 0,77 0,85

Anlaml fark A-B A-D

Grev Dalm

5,381**

0,001

Akademik Danmanlk Gelime Frsat

1,257

0,290

0,206

0,892

Etkileim *P<0,05

2,546

0,057

Tablo 4.14 incelendiinde, alglanan rgtsel destein tm boyutlarnda, akademik etkinlie katlmayan aratrma grevlilerinin en yksek aritmetik ortalamaya sahip olduklar grlmektedir. Ancak hesaplanan ANOVA testi sonular, akademik danmanlk [F(3-210) = 1,257; P>0,05], gelime frsat [F(3-210) = 0,206; P>0,05] ve etkileim [F(3-210) = 2,546; P>0,05] boyutlarnda akademik etkinlik deikeni bakmndan anlaml bir fark olmadn gstermitir.

150 Grev dalm boyutunda ise, istatistiksel adan anlaml [F(3-210) = 5,381; P<0,05] bir farkllk saptanmtr. Anlaml farklln hangi gruplar arasnda olduunu belirlemek zere Post Hoc analizlerinden Scheffe testi uygulanmtr. Bu testin sonularna gre; anlaml farkn akademik etkinlie katlmayan ile 1-3 arasnda katlanlar ve akademik etkinlie katlmayan ile 7 ve stnde katlanlar arasnda olduu gzlenmitir. Akademik etkinlie katlmayan ( X =3,13) aratrma grevlilerinin grev dalm boyutundaki rgtsel destek alglar, dier gruptakilere gre daha yksek dzeydedir. Akademik etkinlie katlma says arttka grev dalm boyutunda alglanan rgtsel destek de azalmaktadr. Akademik etkinlie katlmayanlarn rgtsel destek alglar yksek dzeydedir. Kabak (2005, s.114) eitim fakltelerinde grev yapan 573 aratrma grevsinin mesleki geliime ynelik bak alarn inceleyen aratrmasnda, mesleki geliimin alansal geliim boyutunda ncelikle allan bilim alanndaki ulusal ve uluslararas projelerde grev alma, yeniliklerden haberdar olma ve yaynlar takip etme konusunda mesleki geliime gereksinim duyduklar belirlenmitir. Bu nedenle aratrma grevlilerinin grev dalm desteine gereksinimleri olduu sylenebilir. Aratrma grevlilerinin aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikenine gre rgtsel destek puanlarnn karlatrlmas amacyla, varyanslar homojen olmad iin Kruskal-Wallis Testi yaplm ve sonular Tablo 4.15de verilmitir.
Tablo 4. 15 Aratrma Grevlisi Olmaktan Memnun Olma Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin Kruskal-Wallis Testi Sonular Boyutlar Grev Dalm Akademik Danmanlk Gelime Frsat Etkileim *P<0,05 Aratrma Grevlisi Olmaktan Memnun Olma A. Evet B. Ksmen C. Hayr A. Evet B. Ksmen C. Hayr A. Evet B. Ksmen C. Hayr A. Evet B. Ksmen C. Hayr **P<0,01 ***P<0,001 N 91 105 18 91 105 18 91 105 18 91 105 18 Sra ortalamas 119,28 98,31 101,53 137,59 86,54 77,64 129,70 94,32 72,14 135,90 87,44 80,94 Sd X2 P Anlaml fark A-B A-C A-B A-C A-B A-C

5,849

0,054

37,886***

0,000

22,654***

0,000

33,565***

0,000

Tablo 4.15 incelendiinde, akademik danmanlk [ X 2 (2) = 37,886; P<0,05], gelime frsat [ X 2 (2) = 22,654; P<0,05] ve etkileim [ X 2 (2) = 33,565; P<0,05] boyutlarnda rgtsel destek algsnn aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikeni bakmndan anlaml bir farkllk olduu hesaplanmtr. Bu boyutlarda gzlenen anlaml farklln kaynan

151 belirlemek iin Mann Whitney U-testi yaplmtr. Buna gre; aratrma grevlisi olmaktan memnun olan aratrma grevlerinin (A) ksmen memnun olan (B) ve memnun olmayan (C) aratrma grevlilerine gre rgtsel destek alglarnn daha yksek dzeyde olduu hesaplanmtr. Ayrca, gruplarn sra ortalamalar incelendiinde bu boyutlara ilikin rgtsel destek alglar en yksek dzeyde mesleinden memnun olan aratrma grevlilerine ait olduu, bunu ksmen memnun olan ve memnun olmayan aratrma grevlilerinin izledii grlmektedir. rgtsel destein grev dalm boyutunda aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikeni bakmndan anlaml bir farkllk olmad gzlenmitir [ X 2 (2) = 5,849; P>0,05]. Aratrma grevlilerinin mesleinden memnun olmama durumu; akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim boyutlarndaki rgtsel destek alglarn etkilemektedir. Mesleinden memnun olan aratrma grevlilerinin, bu boyutlardaki rgtsel destek alglarnn yksek olduu gzlenmektedir. Mesleinden memnun olan bir igrenin, rgt yeleriyle (hem yneticileri hem de meslektalar) ilikilerinde gl balara sahip olaca dnldnde, birbirlerine salayacaklar destein de yksek olabilecei ileri srlebilir. Aratrma grevlilerinin altklar kurumdan ayrlmay dnme deikenine gre rgtsel destek alglarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin tek ynl varyans analizi (ANOVA) yaplm ve sonular 4.16da verilmitir.
Tablo 4. 16 allan Kurumdan Ayrlmay Dnme Durumu Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin ANOVA Sonular Boyutlar allan Kurumdan Ayrlmay Dnme A.Evet B.Ksmen C.Hayr A.Evet B.Ksmen C.Hayr A.Evet B.Ksmen C.Hayr A.Evet B.Ksmen C.Hayr **P<0,01 Anlaml fark A-C B-C A-B A-C B-C A-C B-C A-C B-C

SS 0,93 0,91 0,90 0,84 0,77 0,72 0,80 0,64 0,84 0,75 0,90 0,74

Grev Dalm Akademik Danmanlk Gelime Frsat Etkileim *P<0,05

37 2,17 67 2,35 108 2,78 37 2,65 67 3,08 108 3,59 37 1,86 67 2,17 108 2,53 37 2,35 67 2,65 108 3,14 ***P<0,001

8,380***

0,000

23,800***

0,000

11,662***

0,000

16,473***

0,000

152 Tablo 4.16 incelendiinde grlecei gibi, rgtsel destein tm boyutlarnda alt kurumdan ayrlmay dnmeyen aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalar dier gruptakilere gre daha yksektir. Aratrma grevlilerinin grev dalm [F(2-209) = 8,380; P<0,05], gelime frsat [F(2209)

= 8,380; P<0,05] ve etkileim [F(2-209) = 16,473; P<0,05] boyutundaki rgtsel destek

alglarnn, allan kurumdan ayrlmay dnme deikeni bakmndan anlaml lde farkllat gzlenmitir. Anlaml farklln hangi gruplar arasnda olduunu belirlemek zere, grev dalm ve etkileim boyutlarnda Post Hoc analizlerinden Scheffe testi; gelime frsat boyutunda ise Dunnet C testi uygulanmtr. Bu testin sonularna gre; anlaml farkn altklar kurumdan ayrlmay dnen (A) ve dnmeyen (C) aratrma grevlileri ile ksmen dnen (B) ve ayrlmay dnmeyen (C) aratrma grevlileri arasnda olduu gzlenmitir. Ayrlmay dnmeyen aratrma grevlileri, ayrlmay dnen ve ksmen dnen aratrma grevlilerine gre bu boyutlardaki rgtsel destei daha yksek dzeyde alglamaktadrlar. Aratrma grevlilerinin akademik danmanlk boyutundaki rgtsel destek alglar, allan kurumdan ayrlmay dnme deikeni asndan anlaml [F(2-209) = 11,662; P<0,05] lde farkllamtr. Anlaml farklln hangi gruplar arasnda olduunu belirlemek zere, Post Hoc analizlerinden Scheffe testi uygulanmtr. Bu testin sonularna gre, yaplan karlatrmada da anlaml farkllk gzlenmitir. Ayrlmay dnen aratrma grevlilerinin ( X =2,65), ksmen ayrlmay dnen ( X =3,08) ve ayrlmay dnmeyen ( X =3,59) aratrma grevlilerine gre akademik danmanlk boyutundaki rgtsel destek alglarnn daha olumsuz dzeyde olduu saptanmtr. altklar kurumdan ayrlmay dnmeyen aratrma grevlilerinin, ksmen ayrlmay dnenlere gre de daha yksek dzeyde destek algladklar gzlemitir. alt kurumdan ayrlmay dnen aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ise en dk dzeydedir. Bu bulgu, iten ayrlma eilimi olan igrenlerin rgtsel destek alglarnn, iten ayrlma eilimi olmayanlara gre daha dk olduunu bildiren Yksel (2006, s.28)in bulgusuyla tutarldr. Bireylerin rgtlerinden ayrlmalar sadece fiziksel ayrlma anlamna gelmemektedir. rgtnden ayrlan birey, beraberinde hem bilgisini hem de deneyimini gtrmektedir. rgte yeni katlacak bireylerin, edinilmi bilgiyi ve deneyimi tekrar kazanmas rgte olan maliyeti ykseltecektir. Dolaysyla bireylerin rgtten ayrlmamalarn salayc nlemlerin alnmas gereklidir (zdeveciolu, 2004, s.112). Bu nedenle rgtn, igrenlerine rgtsel destek salamalar nemli nlemlerden biri olarak grlebilir.

153 4.5 rgtsel Sinizme likin Tanmlayc Bulgular Bu alt blmde, aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlarna ilikin bulgular; bilisel, duyusal ve davransal boyutlar altnda incelenmitir. 4.5.1 Bilisel Boyuta likin Tanmlayc Bulgular Bilisel boyuta ilikin aritmetik ortalama, standart sapma ve yzde deerleri Tablo 4.17de yer verilmitir.
Tablo 4. 17 rgtsel Sinizmin Bilisel Boyutuna likin Veriler Hi Katlmyorum Katlmyorum Ksmen Katlyorum Katlyorum Tamamen Katlyorum % 20,6 11,2 13,1 12,6 9,8 Aratrma Grevlisi (N=214)

Madde No

BLSEL

X
altm kurumda, sylenenler ile yaplanlarn farkl olduuna inanyorum. altm kurumun politikalar, amalar ve uygulamalar arasnda ok az ortak bir yn vardr. altm kurumda, bir uygulamann yaplaca syleniyorsa, bunun gerekleip gereklemeyecei konusunda kuku duyarm. altm kurumda, alanlardan bir ey yapmas beklenir, ancak baka bir davran dllendirilir. altm kurumda, yaplaca sylenen eyler ile gerekleenler arasnda ok az benzerlik gryorum.

SS

% 1 3,41 1,14 4,2

% 19,2

% 28,5

% 27,6

3,12

1,06

5,1

23,8

35,5

24,3

3,09

1,09

4,2

29,0

33,2

20,6

3,01

1,15

6,5

33,6

24,8

22,4

3,04

1,05

4,2

29,9

33,2

22,9

Tablo 4.17 incelendiinde, en yksek aritmetik ortalamann altm kurumda, sylenenler ile yaplanlarn farkl olduuna inanyorum ( X =3,41) maddesi iin hesapland grlmektedir. En dk ortalamann ise, altm kurumda, alanlardan bir ey yapmas beklenir, ancak baka bir davran dllendirilir ( X =3,01) olmas, grlerin homojen olmadn gstermektedir. Aratrmann bu bulgusu Nartgnn (2006, s.135) aratrmasnn bulgusuyla benzerlik gstermektedir. Nartgn (2006, s.135) Abant zzet Baysal niversitesi Eitim Fakltesinde grev yapan 119 retim elemanlarnn rgtsel deerlere ilikin grlerini belirlemeyi alt almasnda, retim elemanlarnn yzde 2,2si Kt zerinde maddesinde ortaya kt gzlenmitir. Ancak tm maddeler iin hesaplanan standart sapmalarn 1.00in zerinde

154 belirlenmi deerler, ok anlaml ama uygulanmyor eklinde ifade etmilerdir. Ayrca, retim elemanlarnn uzun vadeli olarak kurumlarnda almay dnp dnmediklerine ilikin grleri incelendiinde yzde 28,3 dnmediklerini; bunun nedeni de Bu deerlerin hibiri uygulamada yok eklinde belirtilmilerdir (% 21,7). 4.5.2 Duyusal Boyuta likin Tanmlayc Bulgular Duyusal boyuta ilikin aritmetik ortalama, standart sapma ve yzde deerleri Tablo 4.18de yer verilmitir.
Tablo 4. 18 rgtsel Sinizmin Duyusal Boyutuna likin Veriler Hi Katlmyorum Katlmyorum Ksmen Katlyorum Katlyorum Tamamen Katlyorum % 11,7 9,3 11,7 15,4 Aratrma Grevlisi (N=214)

Madde No

DUYUSAL

X
altm kurumu dndke sinirlenirim. altm kurumu dndke hiddetlenirim. altm kurumu dndke gerilim yaarm. altm kurumu dndke iimi bir endie duygusu kaplar.

SS

% 6 7 2,55 2,40 1,24 1,17 18,7 20,1

% 40,7 46,3

% 19,2 16,4

% 9,8 7,9

2,54

1,24

20,6

36,0

23,8

7,9

2,87

1,26

13,6

29,9

28,0

13,1

Tablo 4.18 incelendiinde, en yksek aritmetik ortalamann altm kurumu dndke iimi bir endie duygusu kaplar ( X =2,87) maddesi iin hesapland grlmektedir. En dk ortalamann ise, altm kurumu dndke hiddetlenirim ( X =2,40) maddesinde ortaya kt gzlenmitir. Bu boyutta en dikkati eken bulgu, altm kurumu dndke sinirlenirim., altm kurumu dndke hiddetlenirim. ve altm kurumu dndke gerilim yaarm. maddelerine Hi katlmyorum ve Katlmyorum seeneklerinin birletirilmesiyle verilen yantlarn oranlarnn yzde 50den daha fazla olmasdr.

155 4.5.3 Davransal Boyuta likin Tanmlayc Bulgular Davransal boyuta ilikin aritmetik ortalama, standart sapma ve yzde deerleri Tablo 4.19da yer verilmitir.
Tablo 4. 19 rgtsel Sinizmin Davransal Boyutuna likin Veriler Hi Katlmyorum Katlmyorum Ksmen Katlyorum Katlyorum Tamamen Katlyorum % 8,9 11,7 9,8 11,7 Aratrma Grevlisi (N=214)

Madde No

DAVRANISAL

X
altm kurum dndaki arkadalarma, ite olup bitenler konusunda yaknrm. altm kurumdan ve alanlarndan bahsedildiinde, birlikte altm kiilerle anlaml bir ekilde bakrz. Bakalaryla, altm kurumdaki ilerin nasl yrtld hakknda konuurum. Bakalaryla, altm kurumdaki uygulamalar ve politikalar eletiririm.

SS

% 10 2,78 1,16 15,4

% 25,7

% 33,6

% 16,4

11

2,92

1,10

6,5

33,6

32,7

15,4

12

3,06

1,12

9,8

20,6

33,2

26,6

13

3,08

1,12

9,3

18,7

38,3

22,0

Tablo 4.19 incelendiinde, en yksek aritmetik ortalamann Bakalaryla, altm kurumdaki uygulamalar ve politikalar eletiririm ( X =3,08) maddesi iin hesapland grlmektedir. En dk ortalamann ise, altm kurum dndaki arkadalarma, ite olup bitenler konusunda yaknrm ( X =2,78) maddesinde ortaya kt gzlenmitir.
Tablo 4. 20 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Tutumlarnn Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Deerleri Aratrma Grevlisi (N=214) Boyutlar Bilisel Duyusal Davransal Genel Toplam

X
3,14 2,59 2,96 2,91

SS 0,95 1,14 0,95 0,85

Aratrma

grevlilerinin

rgtsel

sinizm

tutumlar

boyutlar

bakmndan

karlatrldnda en yksek dzeyde bilisel ( X =3,14) boyutta ortaya km; bunu davransal ( X =2,96) ve duyusal boyutun ( X =2,59) izledii gzlenmitir (Tablo 4.20).

156 Tablo sunulmutur.

Tablo 4. 21 Boyutlara Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Tutumlarnn Karlatrlmas Boyutlar Bilisel-Duyusal Bilisel-Davransal Duyusal-Davransal *P<0,05 **P<0,01 Ortalamalar Fark 0,55 0,18 - 0,37 ***P<0,001 SS 0,86 0,98 1,04 t 9,313*** 2,638*** -5,198*** Pt 0,000 0,000 0,000 r 0,677*** 0,463*** 0,522*** Pr 0,000 0,000 0,000

4.21de,

bu

boyutlarn

ikili

karlatrlmasna

yer

verilmitir.

Bu

karlatrmada, boyutlar arasndaki korelasyonel iliki ve aritmetik ortalama farkllklar

Tablo 4.21 incelendiinde, bilisel ile duyusal (r = 0,677; P<0,001), bilisel ile davransal (r = 0,463; P<0,001) ve davransal ile duyusal (r = 0,522; P<0,001) boyutlar arasnda orta dzeyde pozitif dorusal bir iliki (korelsyon) bulunmutur. Tabloda ayrca, boyutlarn ikili karlatrlmas amacyla yaplan eletirilmi grup ttesti sonularna yer verilmitir. Bu amala karlatrma yaplm ve hesaplanan t deerlerine gre, tm karlatrmalar arasnda = 0,001 dzeyinde anlaml farkllk bulunmutur. Bu bulguya gre, rgtsel sinizmin Tablo 4.20de ortaya kan sralamas istatistiksel adan da dorulanmtr. Bu duruma gre boyutlarn yksek deerden de doru sralamas: (1) Bilisel, (2) Davransal ve (3) Duyusal biiminde olmutur. 4.5.4 Demografik zelliklerin rgtsel Sinizm zerine Etkisi Aratrma grevlilerinin cinsiyet deikeni bakmndan rgtsel sinizm puanlarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin t-testi yaplm ve sonular Tablo 4.22de verilmitir.
Tablo 4. 22 Cinsiyet Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin t- Testi Sonular Boyutlar Bilisel Duyusal Davransal P>0,05 Cinsiyet Kadn Erkek Kadn Erkek Kadn Erkek N 122 92 122 92 122 92

X
3,15 3,12 2,58 2,59 3,03 2,86

SS 0,94 0,96 1,08 1,21 0,96 0,93

Sd 212 212 212

t 0,284 -0,075 1,307

P 0,776 0,914 0,193

Tablo 4.22 incelendiinde, bilisel ve davransal boyutlarda kadn aratrma grevlilerinden elde edilen aritmetik ortalamalarn, erkeklerden daha yksek olduu gzlenmitir. Duyusal boyutta ise, yaklak her iki grubun da aritmetik ortalamalar birbirine yakn olmalarna ramen, erkek aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalarnn daha

157 yksek olduu gzlenmitir. Ancak t testi sonular, bilisel [t(212) = 0,284; P>0,05], duyusal [t(212) = -0,075; P>0,05] ve davransal [t(212) = 1,307; P>0,05] boyutlarda, cinsiyet deikenine gre anlaml farkllk olmadn gstermitir. Aratrmann bu bulgular, aratrma grevlilerinin cinsiyetinin rgtsel sinizm tutumlarna etkisinin olmadn gstermektedir. Bunun nedeni, aratrma grevlilii mesleinde, mesleki rollerin cinsiyete gre deimemesi gr ile benzerlik gsterilebilir. Alanyaznda, rgtsel sinizm ile cinsiyet arasnda anlaml bir iliki olmadn belirten benzer aratrmalar da yer almaktadr (Andersson ve Bateman, 1997, s.460; Bernerth ve dierleri, 2007, s.317; Bommer ve dierleri, 2005, s.743; Efilti ve dierleri, 2008, s.11; Erdost ve dierleri, 2007, s.522; Fero, 2005, s.34; Gzeller ve Kalaan, 2008, s.92; James, 2005, s.97; Tokgz ve Ylmaz, 2008, s.302). Aratrma grevlilerinin medeni durum deikeni bakmndan rgtsel sinizm puanlarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin t-testi yaplm ve sonular Tablo 4.23te verilmitir.
Tablo 4. 23 Medeni Durum Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin tTesti Sonular Boyutlar Bilisel Duyusal Davransal *P<0,05 Medeni Durum Bekr Szl/Nianl/Evli Bekr Szl/Nianl/Evli Bekr Szl/Nianl/Evli **P<0,01 ***P<0,001 N 120 94 120 94 120 94

X
3,04 3,26 2,51 2,70 2,83 3,13

SS 0,97 0,91 1,12 1,17 0,95 0,93

Sd 212 212 212

t -1,633 -1,172 -2,280*

P 0,104 0,243 0,024

Tablo 4.23 incelendiinde, tm boyutlarda szl/nianl/evli aratrma grevlilerinden elde edilen aritmetik ortalamalarn bekr olanlarn ortalamalarna gre daha yksek olduu gzlenmitir. Hesaplanan t testi sonularna gre, bilisel [t(212) = -1,633; P>0,05] ve duyusal [t(212) = -1,172; P>0,05] boyutlardaki rgtsel sinizmin tutumlarnda medeni durum deikenine gre anlaml farkllk olmad gzlenmitir. Aratrmann bu bulgusu, Efilti ve dierleri (2008, s.11) ile Erdost ve dierlerinin (2007, s.522) almalarndaki bulgular destekler niteliktedir. Ancak, davransal boyutta anlaml bir farkllk [t(212) = -2,280; P<0,05] ortaya kmtr. Anlaml farkllk incelendiinde; szl/nianl/evli aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalarnn ( X =3,13), bekr olanlarn ortalamalarna ( X =2,83) gre daha yksek hesapland grlmtr. rgtsel sinizmin davransal boyutunda, zellikle igrenlerin rgtleri dndaki kiilerle, rgtn uygulamalar, ileyi ve politikalarnn eletirilmesi gibi davranlar vurgulanmaktadr. Szl/nianl/evli bireylerin eleri ya da e adaylaryla iletiim kurduklar

158 iin, rgtlerine ilikin olumsuz tutumlarn daha ok dile getirebilecekleri dnlebilir. Bylece kendilerine daha yakn hissettikleri iin onlara rgtlerini daha ok eletirebilir ve rgtlerinden daha ok yaknabilirler. Ayrca bekr igrenlerin, ilerine ynelik memnuniyet dzeyleri evlilere gre daha yksektir. Bekrlarn ailevi sorumluluklarnn, evli igrenlere gre daha az olmas nedeniyle, ilerinden daha fazla doyum saladklar sylenebilir. inden memnun olan bir bireyin, iine ynelik olumsuz sergilemesi de dnlmemektedir. Bu gre paralel olarak, bekr aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm dzeylerinin daha az olduu belirtilebilir. Aratrma grevlilerinin ya deikeni bakmndan rgtsel sinizm puanlarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin t-testi yaplm ve sonular Tablo 4.24te verilmitir.
Tablo 4. 24 Ya Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin t- Testi Sonular Boyutlar Bilisel Duyusal Davransal P>0,05 Ya 28 ve alt 29 ve st 28 ve alt 29 ve st 28 ve alt 29 ve st N 107 98 107 98 107 98

X
3,06 3,19 2,50 2,70 3,00 2,94

SS 0,98 0,91 1,17 1,08 0,97 0,93

Sd 203 203 203

t -1,044 -1,270 0,427

P 0,298 0,206 0,670

Tablo 4.24 incelendiinde, bilisel ve duyusal boyutlarda 29 ve st ya grubunda yer alan aratrma grevlilerinden elde edilen aritmetik ortalamalarn, 28 ve alt ya grubundakilere gre daha yksek olduu gzlenmitir. Davransal boyutta ise, 29 ve st ya grubunda yer alan aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalar daha yksek hesaplanmtr. Ancak t testi sonular incelendiinde, aratrma grevlilerinin bilisel [t(203) = -1,044; P>0,05], duyusal [t(203) = -1,270; P>0,05] ve davransal [t(203) = 0,427; P>0,05] boyutlardaki rgtsel sinizmin tutumlarnda, ya deikeni bakmndan anlaml bir farkllk olmad gzlenmitir. Aratrmann bu bulgusu, eitli aratrmalarn bulgularyla da paralellik gstermektedir (Andersson ve Bateman,1997, s.460; Bernerth ve dierleri, 2007, s.317; Bommer ve dierleri, 2005, s.743; Efilti ve dierleri, 2008, s.12; Erdost ve dierleri, 2007, s.519; Fero, 2005, s.34; Gzeller ve Kalaan, 2008, s. 93; James, 2007, s.97; Tokgz ve Ylmaz, 2008, s.302).

159 Aratrma grevlilerinin bal olduklar enstit deikenine gre rgtsel sinizm puanlarnn karlatrlmas amacyla, tek ynl varyans analizi (ANOVA) yaplm ve sonular Tablo 4.25te verilmitir.
Tablo 4. 25 Enstit Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin ANOVA Sonular Boyutlar Enstit A. Sosyal B. ve Gzel Sanatlar B. Fen Bilimleri C. Salk Bilimleri A. Sosyal B. ve Gzel Sanatlar B. Fen Bilimleri C. Salk Bilimleri A. Sosyal B. ve Gzel Sanatlar B. Fen Bilimleri C. Salk Bilimleri N 66 102 46 66 102 46 66 102 46

X
3,10 3,22 3,02 2,43 2,77 2,41 2,95 2,99 2,91

SS 1,04 0,93 0,83 1,32 1,13 0,79 1,11 0,90 0,81

F 0,778

P 0,461

Anlaml fark -

Bilisel

2,565

0,079

Duyusal

0,106

0,900

Davransal

P>0,05

Tablo 4.25 incelendiinde grlecei gibi, rgtsel sinizmin tm boyutlarnda Fen Bilimleri Enstits kadrosunda bulunan aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalar, dier gruptakilere gre daha yksektir. Ancak hesaplanan ANOVA testi sonular, bilisel [F(2-211) = 0,778; P>0,05], duyusal [F(2-211) = 2,565; P>0,05] ve davransal [F(2-211 = 2,565; P>0,05] boyutlarda, enstit deikenine gre anlaml farkllk olmadn gstermitir. Bu durumda, aratrma grevlilerinin bal olduklar enstit deikeni, rgtsel sinizm tutumlar zerinde etkili bulunmamtr.

160 Aratrma grevlilerinin hizmet sresi deikeni asndan rgtsel sinizm puanlarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin t-testi yaplm ve sonular Tablo 4.26da gsterilmitir.
Tablo 4. 26 Hizmet Sresi Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin tTesti Sonular Boyutlar Bilisel Duyusal Davransal *P<0,05 Hizmet Sresi 3 yl ve daha az 4 yl ve st 3 yl ve daha az 4 yl ve st 3 yl ve daha az 4 yl ve st **P<0,01 ***P<0,001 N 104 95 104 95 104 95

X
3,03 3,29 2,54 2,66 2,86 3,05

SS 1,01 0,85 1,31 0,98 0,97 0,92

Sd 197 190,295 197

t -2,053* -0,784 -1,394

P 0,041 0,434 0,165

Tablo 4.26 incelendiinde grlecei gibi, tm boyutlarda elde edilen aritmetik ortalamalar, 4 yl ve st hizmet sresine sahip olan aratrma grevlilerinde daha yksektir. Ancak yaplan t testi, duyusal [t(190,295) = -0,784; P>0,05] ve davransal [t(197) = -1,394; P>0,05] boyutlardaki rgtsel sinizm tutumlarnda, hizmet sresi deikeni bakmndan anlaml bir farkllk olmadn gstermektedir. Bu bulgu, Bernerth ve dierleri (2007, s.317), Bommer ve dierleri (2005, s.743), Efilti ve dierleri (2008, s.12), Erdost ve dierleri (2007, s.519), Johnson (2007, s.38) ve Tokgz ve Ylmaz (2008, s.302) aratrmalarndaki bulgular destekler niteliktedir. Bilisel boyutta ise, anlaml bir farkllk [t(197)= -2,053; P<0,05] olduu gzlenmitir. Kurumlarnda 4 yl ve st hizmet sresine sahip olan aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalar ( X =3,03), hizmet sresi 3 yl ve daha az olan grubun ortalamasna ( X =3,11) gre daha yksektir. Bu bulguya gre, aratrma grevlilerinin hizmet sresi arttka, bilisel boyuttaki rgtsel sinizm dzeyleri de artmaktadr. Aratrmann bu bulgusu, OConnel, Holzman ve Armandi (1986)nin aratrmalarnn bulgularn destekler niteliktedir (Brandes, 1997, s.6). Alanyaznda bunun nedeni ile ilgili yorumlar yaplmasa da, yeni greve balam ya da kariyerinin banda olan bir aratrma grevlisinin, mesleinde ilerleyebilmek iin rgtyle zdelemesi ve idealist olma dncesi youndur. Fakat rgte zg politika, ileyi ve uygulamalar zamanla tandka, rgte ilikin beklentilerinde hayal krkl yaayabilir ve olumsuz tutumlar sergilemeye balayabilir. Ayrca uzun sre bir ite alma, mesleksel rahatszlklara, bkknlklara ve ypranmalara neden olabilir (Eren, 2004, s.269). Bylece rgtsel sinizm dzeyinin de artaca dnlebilir. Bu durum, hizmet sresi ok olan aratrma grevlilerinin, rgtlerini tanmaya baladka rgtsel sinizmi yaama orannn da artaca eklinde yorumlanabilir.

161 Aratrma grevlilerinin devam ettikleri lisansst eitim programlar deikeni bakmndan rgtsel sinizm puanlarnn karlatrlmas amacyla, bamsz rneklemler iin t-testi yaplm ve sonular Tablo 4.27de verilmitir.
Tablo 4. 27 Lisansst Eitim Program Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin t- Testi Sonular Boyutlar Bilisel Duyusal Davransal P>0,05 Programlar Yksek Lisans Doktora Yksek Lisans Doktora Yksek Lisans Doktora N 72 142 72 142 72 142

X
3,06 3,18 2,53 2,62 2,84 3,02

SS 0,98 0,93 1,30 1,05 1,01 0,92

Sd 212 119,508 212

t -0,890 -0,540 -1,304

P 0,374 0,590 0,194

Tablo 4.27 incelendiinde, tm boyutlarda doktora eitimlerine devam eden aratrma grevlilerinden elde edilen ortalamalarn, yksek lisans eitimlerine devam edenlere gre daha yksek olduu gzlenmitir. Ancak, hesaplanan t testi sonular, bilisel [t(212) = -0,89; P>0,05], duyusal [t(212) = -0,54; P>0,05] ve davransal [t(212) = -1,304; P>0,05] boyutlarda lisansst eitim deikenine gre anlaml farkllk olmadn gstermitir. Bu durumda, aratrma grevlisinin devam ettii lisansst eitim program rgtsel sinizm zerinde etkisi bulunmamaktadr. Bu bulgu Andersson ve Bateman (1997, s.460), Bommer ve dierleri (2005, s.743), Efilti ve dierleri (2008, s.12), James (2005, s.97) yaptklar aratrmann bulgularyla benzerlik gstermektedir.

162 Aratrma grevlilerinin katldklar akademik etkinlik deikeni bakmndan rgtsel sinizm puanlarnn karlatrlmas amacyla, tek ynl varyans analizi (ANOVA) yaplm ve sonular Tablo 4.28de verilmitir.
Tablo 4. 28 Akademik Etkinlik Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin ANOVA Sonular Boyutlar Akademik Etkinlik A.Katlmayanlar B. 1-3 aras C. 4-6 aras D. 7 ve st A.Katlmayanlar B. 1-3 aras C. 4-6 aras D. 7 ve st A.Katlmayanlar B. 1-3 aras C. 4-6 aras D. 7 ve st N 30 62 65 57 30 62 65 57 30 62 65 57

X
2,76 3,17 3,19 3,22 2,46 2,58 2,70 2,53 2,66 2,97 3,10 2,94

SS 0,88 0,97 0,81 1,05 1,17 1,25 1,12 1,04 0,81 0,93 0,93 1,05

F 1,824

P 0,144

Anlaml fark -

Bilisel

0,381

0,766

Duyusal

1,501

0,215

Davransal P>0,05

Tablo 4.28 incelendiinde, rgtsel sinizmin duyusal ve davransal boyutlarnda 4-6 arasnda akademik etkinlie katlan aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalarnn, dier gruptakilere gre en yksek dzeyde olduu grlmektedir. Bilisel boyutta ise, 7 ve st akademik etkinlie katlan aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalar en yksek dzeydedir. Ancak hesaplanan ANOVA testi sonular, aratrma grevlilerinin bilisel [F(3210)

= 1,824; P>0,05], duyusal [F(3-210) = 0,381; P>0,05] ve davransal [F(3-210) = 1,501;

P>0,05] boyutlardaki rgtsel sinizminde, akademik etkinlik deikeni bakmndan anlaml bir farkllk olmadn gstermitir. Bu durumda, aratrma grevlilerinin akademik etkinlik deikeni rgtsel sinizm tutumlar zerinde etkili deildir.

163 Aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikenine gre, rgtsel sinizm puanlarnn karlatrlmas amacyla, varyanslar homojen olmad iin Kruskal-Wallis Testi yaplm ve sonular Tablo 4.29da verilmitir.
Tablo 4. 29 Aratrma Grevlisi Olmaktan Memnun Olma Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin Kruskal-Wallis Testi Sonular Boyutlar Bilisel Aratrma Grevlisi Olmaktan Memnun Olma A. Evet B. Ksmen C. Hayr A. Evet B. Ksmen C. Hayr A. Evet B. Ksmen C. Hayr **P<0,01 ***P<0,001 N 91 105 18 91 105 18 91 105 18 Sra ortalamas 83,17 123,28 138,44 73,80 127,80 159,44 89,42 117,62 139,83 Sd 2 X2 25,499*** P 0,000 Anlaml fark A-B A-C A-B A-C B-C A-B A-C

Duyusal Davransal *P<0,05

51,701***

0,000

15,613***

0,000

Tablo 4.29 incelendiinde, aratrma grevlisi olmaktan memnun olmad grnde olan grubun, rgtsel sinizmin tm boyutlarnda en yksek sra ortalamasna sahip olduu anlalmaktadr. En dk sra ortalamas da, aratrma grevlisi olmaktan memnun olduklarn belirten gruba aittir. Kruskal-Wallis testi sonularna gre, tm boyutlarda sra ortalamalar arasndaki fark, = 0,001 dzeyinde anlaml bulunmutur. Aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm puanlar, aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikenine gre bilisel [ X 2 (2) = 25,499; P<0,001], duyusal [ X 2 (2) = 51,701; P<0,05] ve davransal [ X 2 (2) = 15,613; P<0,05] boyutlarda anlaml ekilde farkllamtr. Bilisel ve davransal boyutlarda gruplar arasnda gzlenen anlaml farkn, hangi gruplardan kaynaklandn belirlemek iin Mann Whitney U-testi yaplmtr. Buna gre; aratrma grevlisi olmaktan memnun olan aratrma grevlerinin (A) ksmen memnun olan (B) ve memnun olmayan (C) aratrma grevlilerine gre rgtsel sinizm tutumlarnn daha yksek dzeyde olduu belirlenmitir. Duyusal boyut incelendiinde, aratrma grevlisi olmaktan memnun olan aratrma grevlerinin (A) ksmen memnun olan (B) ve memnun olmayanlara (C) gre rgtsel sinizm tutumlarnn daha yksek dzeydedir. Ayrca, aratrma grevlisi olmaktan memnun olmayan aratrma grevlilerinin de (C) aratrma grevlisi olmaktan ksmen memnun olanlara (B) gre duyusal boyuttaki rgtsel sinizm tutumlar daha dk dzeydedir.

164 Aratrmann bulgularna gre, aratrma grevlisi olmaktan memnun olmayan aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm dzeylerinin yksek olduu gzlenmitir. Bu durum, mesleini sevmeyen ve mesleinden memnun olmayan bir igrenin, rgtyle zdeleme ve rgtne kar kendini adama isteinde azalma dncesi ile aklanabilir. Bu bulgu, kamu niversitelerinde alan aratrma grevlilerinin i memnuniyetinin dk olduunu ortaya koyan Yksel (2006, s.298) ve retim elemanlarnn altklar niversitelerde mutsuz olduklarn belirten Yaman (2007, s.323)n bulgularyla da tutarldr. Aratrma grevlilerinin altklar kurumdan ayrlmay dnme deikenine gre rgtsel sinizm puanlarnn karlatrlmas amacyla, tek ynl varyans analizi (ANOVA) yaplm ve sonular Tablo 4.30da verilmitir.
Tablo 4. 30 allan Kurumdan Ayrlmay Dnme Durumu Deikenine Gre, Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Boyutlarna likin ANOVA Sonular Boyutlar allan Kurumdan Ayrlmay Dnme A.Evet B.Ksmen C.Hayr A.Evet B.Ksmen C.Hayr A.Evet B.Ksmen C.Hayr **P<0,01 Anlaml fark

N 37 67 108 37 67 108 37 67 108 ***P<0,001

X
3,76 3,34 2,82 3,24 2,97 2,16 3,08 3,29 2,73

SS 0,87 0,89 0,86 1,20 1,17 0,90 1,05 0,92 0,86

Bilisel Duyusal Davransal *P<0,05

18,454***

0,000

A-C, B-C

20,773***

0,000

A-C, B-C

8,101***

0,000

B-C

Tablo 4.30 incelendiinde grlecei gibi, rgtsel sinizmin tm boyutlarnda alt kurumdan ayrlmay dnen aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamalar dier gruptakilere gre daha yksektir. rgtsel sinizmin bilisel [F(2-209) = 18,454; P<0,001] ve duyusal [F(2-209) = 20,773; P<0,001] boyutlarnda, altklar kurumdan ayrlmay dnme deikeni asndan, aratrma grevlilerinin tutumlar anlaml lde farkllamtr. Anlaml farklln hangi gruplar arasnda olduunu belirlemek zere, bilisel boyutta Post Hoc analizlerinden Scheffe testi ve duyusal boyutta Dunnet C testi uygulanmtr. Bu testin sonularna gre; alt kurumdan ayrlmay dnen ve ayrlmay ksmen dnen aratrma grevlilerinin bu boyutlardaki rgtsel sinizm tutumlar, ayrlmay dnmeyen aratrma grevlilerine gre daha yksek dzeydedir.

165 rgtsel sinizmin davransal boyutunda da, altklar kurumdan ayrlmay dnme deikeni asndan, aratrma grevlilerinin tutumlar anlaml [F(2-209) = 8,101; P<0,001] lde farkllamtr. Anlaml farklln hangi gruplar arasnda olduunu belirlemek zere, Post Hoc analizlerinden Scheffe testi uygulanmtr. Buna gre; altklar kurumdan ayrlmay ksmen dnen aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamasnn ( X =3,29), altklar kurumdan ayrlmay dnmeyen aratrma grevlilerinin aritmetik ortalamasna ( X =2,73) gre daha yksek olduu gzlenmitir. Sonu olarak, altklar kurumdan ayrlmay ksmen dnen aratrma grevlilerinin altklar kurumdan ayrlmay dnmeyen aratrma grevlilerine gre rgtsel sinizmin davransal boyuttaki tutumlarnn daha yksek dzeyde olduu gzlenmitir. Aratrma grevlilerinin kurumlarndan ayrlmay dnme durumu rgtsel sinizmi etkilemektedir. grenlerin rgtlerinden ayrlmay dnmeleri, onlarn rgtlerine ilikin tutumlarnn olumsuz olduunun bir gstergesi olabilir. Bu da, rgtsel sinizm dzeyini ykseltebilir. 4.6 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglar ile rgtsel Sinizm Tutumlar Arasndaki liki Bu blmde, aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile rgtsel sinizm tutumlar arasndaki ilikiye dair grlere yer verilmitir. Tablo 4.31de aratrma grevlilerinin grlerine ilikin korelsyon analizi sonularna yer verilmitir.
Tablo 4. 31 Aratrma Grevlilerinin Grlerine likin Korelsyon Analizi Sonular Bilisel Duyusal Davransal Grev Dalm Akademik Danmanlk Gelime Firsati Etkileim

Bilisel 1 Duyusal 0,677** 1 Davransal 0,463** 0,522** 1 Grev Dalm -0,625** -0,462** -0,420** Akademik -0,593** -0,655** -0,327** Danmanlk Gelime Frsat -0,487** -0,449** -0,347** Etkileim -0,681** -0,683** -0,484** ** Korelasyon 0,01 dzeyinde anlamldr (2-tailed)

1 0,527** 0,444** 0,632** 1 0,523** 0,743** 1 0,589** 1

Tablo 4.31 incelendiinde; grev dalm (r = -0,625; P<0,01), akademik danmanlk (r = -0,593; P<0,01), gelime frsat (r = -0,487; P<0,01) ve etkileim (r = -0,681; P<0,01) ile bilisel arasnda orta dzeyde negatif dorusal bir iliki olduu hesaplanmtr.

166 Grev dalm (r = -0,462; P<0,01), akademik danmanlk ( r = -0,655; P<0,01), gelime frsat (r = -0,449; P< 0,01) ve etkileim (r = -0,683; P<0,01) ile duyusal arasnda orta dzeyde negatif dorusal bir iliki olduu hesaplanmtr. Grev dalm (r = -0,420; P<0,01), akademik danmanlk (r = -0,327; P<0,01), gelime frsat (r = -0,347; P< 0,01) ve etkileim (r = -0,484; P< 0,01) ile davransal arasnda orta dzeyde negatif dorusal bir iliki olduu hesaplanmtr.
Tablo 4. 32 Aratrma Grevlilerinin Algladklar rgtsel Destek Boyutlarnn rgtsel Sinizmin Bilisel Boyutu zerindeki Etkisi Deikenler B Sabit 5,707 Grev dalm -0,300 Akademik -0,159 Danmanlk Gelime Frsat -0,091 Etkileim -0,376 2 R = 0,736 R = 0,541 F=61,626 P=0,000 *P<0,05 **P<0,01 Standart Hata 0,184 0,061 0,080 0,067 0,089 -0,301 -0,141 -0,080 -0,339 t 30,941 -4,920*** -1,984* -1,354 -4,204*** P 0,000 0,000 0,049 0,177 0,000 kili r -0,625 -0,593 -0,487 -0,681 Ksmi r -0,322 -0,136 -0,093 -0,279

***P<0,001

Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenlerine gre bilisel deikeninin yordanmasna ilikin regresyon analizi Tablo 4.32de verilmitir. Yordayc deikenlerle baml (bilisel) deiken arasndaki ikili ve ksmi korelsyonlar incelendiinde, grev dalm ile bilisel boyut arasnda negatif ve orta dzeyde bir ilikinin (r = -0,625) olduu; ancak dier deikenler kontrol edildiinde, iki deiken arasndaki korelsyonun r = -0,322 olarak hesapland grlmektedir. Akademik danmanlk ile bilisel boyut arasnda negatif ve orta dzeyde (r = -0,593) bir iliki vardr. Ancak dier deikenler kontrol edildiinde, iki deiken arasndaki korelsyon r = -0,136 olarak hesaplanmtr. Gelime frsat ile bilisel boyut arasnda, negatif ve orta dzeyde (r = 0,487) bir iliki vardr. Ancak dier deikenler kontrol edildiinde, bu korelsyonun r = 0,093 olarak hesapland grlmektedir. Etkileim ile bilisel boyut arasnda negatif ve orta dzeyde (r = -0,681) bir iliki vardr. Ancak dier deikenler kontrol edildiinde, iki deiken arasndaki korelsyonun r = -0,279 olarak hesapland gzlenmitir. Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin bilisel puanlar ile yksek dzeyde ve anlaml bir iliki vermektedir (R=0,736; R2=0,541; F=61,626; P<0,01). Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin bilisel deikendeki toplam varyansn yzde 54n aklamaktadr.

167 Standardize edilmi regresyon katsaysna () gre, bamsz (yordayc) deikenlerin bilisel boyut zerindeki greli nem sras; etkileim, grev dalm, akademik danmanlk ve gelime frsatdr. Regresyon katsaylarnn anlamllna ilikin t-testi sonular incelendiinde ise, gelime Frsat deikeni dndaki deikenlerin bilisel boyut zerinde nemli birer yordayc deiken olduklar gzlenmektedir. Regresyon analizi sonularna gre bilisel boyutun yordanmasna ilikin regresyon eitlii aada verilmitir: BLSEL= 5,707 + -0,300Grev dalm + -0,159Akademik Danmanlk + 0,091Gelime Frsat + -0,376 Etkileim
Tablo 4. 33 Aratrma Grevlilerinin Algladklar rgtsel Destek Boyutlarnn rgtsel Sinizmin Duyusal Boyutu zerindeki Etkisi Deikenler B Sabit 5,753 Grev dalm -0,020 Akademik -0,438 Danmanlk Gelime Frsat -0,037 Etkileim -0,558 R = 0,718 R2= 0,516 F=55,696 P=0,000 *P<0,05 **P<0,01 Standart Hata 0,228 0,076 0,099 0,083 0,111 -0,016 -0,322 -0,027 -0,418 t 25,209 -0,260 -4,403*** -0,449 -5,045*** P 0,000 0,795 0,000 0,654 0,000 kili r -0,462 -0,655 -0,449 -0,683 Ksmi r -0,018 -0,291 -0,031 -0,330

***P<0,001

Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenlerine gre duyusal deikeninin yordanmasna ilikin regresyon analizi Tablo 4.33te verilmitir. Yordayc deikenlerle baml (duyusal) deiken arasndaki ikili ve ksmi korelsyonlar incelendiinde, grev dalm ile duyusal arasnda negatif ve orta dzeyde bir ilikinin (r = -0,462) olduu, ancak dier deikenler kontrol edildiinde iki deiken arasndaki korelsyonun r = -0,018 olarak hesapland grlmektedir. Akademik danmanlk ile duyusal boyut arasnda negatif ve orta dzeyde (r = -0,655) bir iliki vardr. Ancak dier deikenler kontrol edildiinde iki deiken arasndaki korelsyonun r = -0,291 olarak hesapland grlmektedir. Gelime frsat ile duyusal boyut arasnda negatif ve orta dzeyde (r = -0,449) bir iliki vardr. Ancak dier deikenler kontrol edildiinde, bu korelsyonun r = -0,031 olarak hesapland grlmektedir. Etkileim ile duyusal boyut arasnda negatif ve orta dzeyde (r = -0,683) bir iliki vardr. Ancak dier deikenler kontrol edildiinde iki deiken arasndaki korelsyonun r = -0,330 olarak hesapland gzlenmitir.

168 Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin duyusal puanlar ile yksek dzeyde ve anlaml bir iliki vermektedir (R=0,718; R2=0,516; F=55,696; P<0,01). Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin duyusal deikendeki toplam varyansn yzde 52sini aklamaktadr. Standardize edilmi regresyon katsaysna () gre, bamsz (yordayc) deikenlerin duyusal boyut zerindeki greli nem sras; etkileim, akademik danmanlk, gelime frsat ve grev dalm eklindedir. Regresyon katsaylarnn anlamllna ilikin t-testi sonular incelendiinde ise grev dalm ve gelime frsat deikeni hari dier deikenlerin duyusal boyut zerinde nemli birer yordayc deikenler olduklar gzlenmektedir. Regresyon analizi sonularna gre duyusal boyutun yordanmasna ilikin regresyon eitlii aada verilmitir. DUYUSAL= 5,753 + -0,020 Grev dalm + -0,438 Akademik Danmanlk + 0,037 Gelime Frsat + -0,558 Etkileim

Tablo 4. 34 Aratrma Grevlilerinin Algladklar rgtsel Destek Boyutlarnn rgtsel Sinizmin Davransal Boyutu zerindeki Etkisi Deikenler B Sabit 4,520 Grev dalm -0,191 Akademik 0,129 Danmanlk Gelime Frsat -0,101 Etkileim -0,442 2 R = 0,515 R = 0,265 F=18,838 P=0,000 *P<0,05 **P<0,01 Standart Hata 0,235 0,078 0,102 0,085 0,114 -0,190 0,114 -0,088 -0,396 t 19,257 -2,456* 1,262 -1,185 -3,884*** P 0,000 0,015 0,208 0,237 0,000 kili r -0,420 -0,327 -0,347 -0,484 Ksmi r -0,168 -0,087 -0,082 -0,259

***P<0,001

Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenlerine gre davransal deikeninin yordanmasna ilikin regresyon analizi tablo 4.34te verilmitir. Yordayc deikenlerle baml (davransal) deiken arasndaki ikili ve ksmi korelsyonlar incelendiinde, grev dalm ile davransal arasnda negatif ve orta dzeyde bir ilikinin (r = -0,420) olduu; ancak dier deikenler kontrol edildiinde iki deiken arasndaki korelsyonun r = -0,168 olarak hesapland grlmektedir. Akademik danmanlk ile davransal boyut arasnda negatif ve orta dzeyde (r = -0,327) bir iliki vardr. Ancak dier deikenler kontrol edildiinde, iki deiken arasndaki korelsyonun r = -0,087 olarak hesapland grlmektedir. Gelime frsat ile davransal boyut arasnda negatif ve orta

169 dzeyde (r = -0,347) bir iliki vardr. Ancak dier deikenler kontrol edildiinde, bu korelsyonun r = -0,082 olarak hesapland gzlenmitir. Etkileim ile davransal boyut arasnda negatif ve orta dzeyde (r = -0,484) bir iliki vardr. Ancak dier deikenler kontrol edildiinde, iki deiken arasndaki korelsyonun r = -0,259 olarak hesapland grlmektedir. Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin davransal puanlar ile orta dzeyde ve anlaml bir iliki vardr (R=0,515; R2=0,265; F=18,838; P<0,01). Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin davransal deikendeki toplam varyansn yzde 27sini aklamaktadr. Standardize edilmi regresyon katsaysna () gre, bamsz (yordayc) deikenlerin duyusal boyut zerindeki greli nem sras; etkileim, grev dalm, akademik danmanlk ve gelime frsat eklindedir. Regresyon katsaylarnn anlamllna ilikin ttesti sonular incelendiinde ise, grev dalm ve etkileim deikenlerinin davransal boyut zerinde nemli birer yordayc deikenler olduklar gzlenmektedir. Regresyon analizi sonularna gre davransal boyutun yordanmasna ilikin regresyon eitlii aada verilmitir. DAVRANISAL = 4,520 + -0,191 Grev dalm + 0,129 Akademik Danmanlk + -0,101 Gelime Frsat + -0,442 Etkileim

4.6.3 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarnn rgtsel Sinizm Tutumlar zerindeki Etkisini Gsteren Yapsal Eitlik Modeli Alglanan rgtsel destek ile rgtsel sinizm arasndaki ilikileri inceleyen aratrmalar incelendiinde, ounlukla regresyon analizi (Brandes ve dierleri, 2006, s.213; Byrne ve Hochwarter, 2007, s.60; Cole ve dierleri, 2006, s.474; James, 2005, s.62); baz almalarda da yapsal eitlik modellemesi yapld gzlenmitir (Brandes, 1997, s.105; Treadway ve dierleri, 2004). Bylece alanda bu iki kavram arasndaki ilikiyi inceleyen almalarn snrl sayda olduu grlmektedir. Bu almada, aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile rgtsel sinizm tutumlar arasndaki iliki yapsal eitlik modellemesi ile saptanmtr. Analiz sonucunda modele ilikin uyum indeksleri [2=37,27, sd=13, P<0,001], (2/sd)= 2,86, RMSEA=0,094, GFI=0,95 ve AGFI=0,90 eklinde hesaplanmtr. Uyum indeksleri incelendiinde RMSEA deerinin kabul edilebilir durumda olmad gzlenmi ve bu ama dorultusunda grev dalm ile bilisel arasnda modifikasyon uygulanmtr. Modifikasyon sonrasnda uyum

170 indeksleri [2=22,84, sd=12, P<0,05], (2/sd)= 1,90 RMSEA=0,065, GFI=0,97, AGFI=0,93 eklinde hesaplanmtr. Modele ait uyum indeksleri Tablo 4.35te toplu olarak gsterilmektedir.
Tablo 4. 35 Yapsal Eitlik Modeline likin Uyum ndeksleri

2 22,84

2/sd 1,90

RMSEA 0,065

GFI 0,97

AGFI 0,93

Tablo 4.35e gre, elde edilen uyum indekslerinin kabul edilebilir deerlerde olduu sylenebilir. Dolaysyla, ekil 4.1 ve 4.2de yer alan modelin uygun bir model olduu ileri srlebilir.

0,49

GREV DAILIMI
0,63

BLSEL
0, 77 ALGILANAN RGTSEL DESTEK RGTSEL SNZM

0, 30

0,24

AKADEMK DANIMANLIK

0,68

-0, 89

0, 97

DUYUSAL

0, 37

0,53

0,41

GELME FIRSATI
0,79

0, 55

DAVRANISAL

0,60

0,11

ETKLEM

ekil 4. 1 Yapsal Eitlik Modeline Gre rgtsel Destek Algs ile rgtsel Sinizm Tutumu Arasndaki liki (Standart Katsaylar)

9,47

GREV DAILIMI
10,73

BLSEL
ALGILANAN RGTSEL DESTEK RGTSEL SNZM

7,44

8,25

AKADEMK DANIMANLIK

13,88

-11,91

13,25

DUYUSAL

6,54

10,07

9,63

GELME FIRSATI
16,96

8,53

DAVRANISAL

9,61

4,62

ETKLEM

ekil 4. 2 Yapsal Eitlik Modeline Gre rgtsel Destek Algs ile rgtsel Sinizm Tutumu Arasndaki liki (t Deerleri)

171 Modelin bamsz gizil deikeni ile gzlenen deikenleri arasndaki faktr arlklarn gsteren balant katsaylar (Lamda x) ile gzlenen deikenlerin hata katsaylar (delta ) Tablo 4.36 yer almaktadr.
Tablo 4. 36 Alglanan rgtsel Destek Gizil Deikenine likin X ve Balant Katsaylar Gizil Deiken Alglanan rgtsel Destek Gzlenen Deikenler Grev Dalm Akademik Danmanlk Gelime Frsat Etkileim X deerleri 0,63 0,68 0,53 0,79 Hata katsaylar (delta ) 0,49 0,24 0,41 0,11

Modeldeki balantlar incelendiinde, aratrma grevlilerinin Grev dalm ile rgtsel destek [X=0,63; P<0,05; t-deeri 10,73], akademik danmanlk ile rgtsel destek [X=0,68; P<0,05; t-deeri 13,88], gelime frsat ile rgtsel destek [X=0,53; P<0,05; tdeeri 10,07] ve etkileim ile rgtsel destek [X=0,79; P<0,05; t-deeri 16,96 ] arasndaki ilikinin anlaml ve pozitif olduu grlmektedir (Tablo 4.36). Alglanan rgtsel destek algsn en ok etkileyen boyut 0,92 faktr yk ile etkileim olmu; bunu srasyla 0,81 faktr yk ile akademik danmanlk ve 0,67 faktr yk ile grev dalm boyutunun izledii grlmtr. En az etkileyen ise, 0,64 faktr yk deeri ile gelime frsat boyutu olmutur. Modelin baml gizil deikeni ile gzlenen deikenleri arasndaki faktr arlklarn gsteren balant katsaylar (Lamda y) ile baml gizil deikenlerin gstergelerindeki hata katsaylar (epsilon ) Tablo 4.37de yer almaktadr.
Tablo 4. 37 rgtsel Sinizm Gizil Deikenine likin Y ve Balant Katsaylar Gizil Deiken rgtsel Sinizm Gzlenen Deikenler Bilisel Duyusal Davransal y deerleri 0,77 0,97 0,55 Hata katsaylar (epsilon ) 0,30 0,37 0,60

Aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlar ile duyusal [Y=0,97; P<0,05; tdeeri 13,25] ve davransal [Y= 0,55; P<0,05; t-deeri 8,53] boyutlar arasnda pozitif ve anlaml bir iliki olduu gzlenmitir (Tablo 4.37). Bilisel boyut ile rgtsel sinizm arasndaki iliki incelendiinde, y deeri 0,77 gibi yksek bir dzeyde gzlenmesine ramen, t deerinin anlamsz olduunu grlmektedir. rgtsel sinizmi en ok etkileyen duyusal boyut olup, bunu srasyla bilisel ve davransal boyut izlemektedir. Sonu olarak modeldeki tm yol (path) katsaylar anlaml olduu bulunmutur.

172 ekil 4.1 de grld gibi rgtsel destek algs ile rgtsel sinizm arasndaki iliki -0,89 olarak bulunmutur. Bu deer aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile rgtsel sinizm arasnda; rgtsel Sinizm = - 0.89*Alglanan rgtsel Destek, Errorvar.= 0,20 R = 0.80 (0.075) -11.91 (0.052) 3.94

standart katsaylar ve t-deerlerinin yer ald bir regresyon denklemi ile nedensel ilikinin varln gstermektedir. Model incelendiinde, aralarndaki ilikinin gl ve anlaml (t deeri = -11,91) olduu grlmektedir. Bu durumda, aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlarnn yzde 80inin rgtsel destek alglar ile akland sylenebilir.

173 BLM V SONULAR VE NERLER

Bu blmde, aratrma bulgularna dayal olarak elde edilen sonulara yer verilmi ve bu dorultuda neriler gelitirilmitir. Ancak, bu almadan elde edilen sonularn ve gelitirilen nerilerin, Akdeniz niversitesinde alan aratrma grevlileri ile snrl olduu ve lkedeki tm aratrma grevlilerine genellenemeyecei gerei gzard edilmemelidir. 5.1 Sonular Bu alt blmde, Akdeniz niversitesinde alan aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile rgtsel sinizm tutumlarna ilikin sonulara yer verilmitir. 5.1.1 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Destek Alglarna likin Sonular rgtsel destek alglarna ilikin sonular, boyutlarna gre aada verilmitir; 5.1.1.1 Grev Dalm Boyutuna likin Sonular Bu boyutta, en yksek ortalama Grev dalm kiisel ve mesleki yeterliklerime uygun olarak yaplmaz; en dk ise Mesleki geliimimi engelleyecek angarya iler verilmez maddesinden elde edilmitir. Aratrmann sonularna gre, grev dalm rgtsel destek boyutlar ierisinde alglanma dzeyi asndan nc srada bulunmaktadr. Cinsiyet, medeni durum, ya, enstit, hizmet sresi, lisansst eitim program ve aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikenleri asndan; aratrma grevlilerinin grev dalm boyutuna ilikin rgtsel destek alglar arasnda anlaml bir fark yoktur. Ancak rgtsel destek alglar, akademik etkinlik deikeni asndan farkllk gstermitir. Akademik etkinlie hi katlmayan aratrma grevlilerinin, bu boyuta ilikin rgtsel destek alglar 1-3 arasnda katlanlar ile 7 ve stnde katlanlara gre daha yksek dzeyde bulunmutur. Ayrca, aratrma grevlilerinin altklar kurumdan ayrlmay dnme durumu deikenine gre, bu boyuta ilikin rgtsel destek alglar istatistiksel adan farkllamtr. alt kurumdan ayrlmay dnmeyen aratrma grevlileri, ayrlmay dnen ve ksmen dnen aratrma grevlilerine gre grev dalm boyutundaki rgtsel destei daha yksek dzeyde alglamaktadrlar.

174 5.1.1.2 Akademik Danmanlk Boyutuna likin Sonular Bu boyutta, en yksek ortalama Kiisel ve mesleki yeterliklerimi gelitirmede bana yardmc olacak retim yeleri vardr; en dk ise stlerimin, gelecekte burada retim yesi olmamdan memnun olacaklarn dnyorum maddesinden elde edilmitir. Aratrmann sonularna gre, akademik danmanlk, rgtsel destek boyutlar ierisinde alglanma dzeyi asndan birinci srada bulunmaktadr. Cinsiyet, medeni durum, ya, lisansst eitim program ve akademik etkinlik iinde olma deikenleri asndan; aratrma grevlilerinin akademik danmanlk boyutuna ilikin rgtsel destek alglar arasnda anlaml bir fark yoktur. Ancak, enstit deikeni asndan anlaml bir farkllk gzlenmitir. Anlaml farkllk, Sosyal Bilimler ve Gzel Sanatlar Enstitsne bal alan aratrma grevlileri ile Fen Bilimleri Enstitsne bal alan aratrma grevlileri arasnda gereklemitir. Hizmet sresi deikeni asndan da anlaml bir farkllk gzlenmitir. Bu boyuta ilikin rgtsel destek alglar deerlendirildiinde, 3 yl ve daha az sredir alan aratrma grevlilerinin alg dzeylerinin daha yksek hesapland grlmtr. Ayrca, aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikeninde de anlaml bir farkllk olduu gzlenmitir. Mesleinden memnun olan aratrma grevlilerinin, ksmen memnun olan ve memnun olmayan aratrma grevlilerine gre bu boyuta ilikin rgtsel destek alglar daha yksek bulunmutur. Aratrma grevlilerinin altklar kurumdan ayrlmay dnme durumu deikenine gre, bu boyuta ilikin rgtsel destek alglarnn anlaml bir ekilde farkllat belirlenmitir. Buna gre; alt kurumdan ayrlmay dnmeyen aratrma grevlileri, ayrlmay dnen ve ksmen dnen aratrma grevlilerine gre, akademik danmanlk boyutundaki rgtsel destei daha yksek dzeyde alglamaktadrlar. 5.1.1.3 Gelime Frsat Boyutuna likin Sonular Bu boyutta, en yksek ortalama Akademik etkinlikler ve kurslarda renmi olduum yeni bilgi ve becerileri uygulamaya yanstabilmem iin frsat salanr; en dk ise Bana gvenli bir gelecek salandn dnyorum maddesinden elde edilmitir. Aratrmann sonularna gre, gelime frsat, rgtsel destek boyutlar ierisinde alglanma dzeyi asndan drdnc ve son srada bulunmaktadr. Cinsiyet, medeni durum, enstit, hizmet sresi, lisansst eitim program, akademik etkinlie katlma deikenleri asndan; aratrma grevlilerinin gelime frsat boyutuna ilikin rgtsel destek alglar arasnda anlaml bir fark yoktur. Ancak, ya deikeni asndan anlaml bir farkllk gzlenmitir. 28 ve alt ya grubunda yer alan aratrma grevlilerinin, bu boyuttaki rgtsel destei daha yksek dzeyde alglad hesaplanmtr. Aratrma grevlilerinin gelime frsat boyutundaki rgtsel destek alglar, aratrma grevlisi olmaktan memnun olma

175 deikenine bal olarak anlaml bir farkllk gstermitir. Mesleinden memnun olan aratrma grevlilerinin, ksmen memnun olan ve memnun olmayan aratrma grevlilerine gre, bu boyuta ilikin rgtsel destek alglar daha yksek bulunmutur. Ayrca, aratrma grevlilerinin altklar kurumdan ayrlmay dnme durumu deikenine gre, bu boyuta ilikin rgtsel destek alglarnn anlaml bir ekilde farkllat belirlenmitir. Buna gre; alt kurumdan ayrlmay dnmeyen aratrma grevlileri, ayrlmay dnen ve ksmen dnen aratrma grevlilerine gre, gelime frsat boyutundaki rgtsel destei daha yksek dzeyde alglamaktadrlar. 5.1.1.4 Etkileim Boyutuna likin Sonular Bu boyutta, en yksek ortalama Fikirlerim ve nerilerim dikkate alnr; en dk ise stlerim, iimden memnun olup olmadm ile ilgili grlerimi alrlar maddesinden elde edilmitir. Aratrmann sonularna gre, etkileim, rgtsel destek boyutlar ierisinde alglanma dzeyi asndan ikinci srada bulunmaktadr. Cinsiyet, ya, enstit ve akademik etkinlik deikenleri asndan; aratrma grevlilerinin etkileim boyutuna ilikin rgtsel destek alglar arasnda anlaml bir fark bulunmamtr. Ancak, medeni durum deikeni asndan anlaml bir farkllk vardr. Bekr aratrma grevlilerinin bu boyuta ilikin rgtsel destek alglar, szl/nianl/evli aratrma grevlilerine gre daha yksek dzeyde bulunmutur. Hizmet sresi deikeni asndan, aratrma grevlilerinin etkileim boyutuna ilikin rgtsel destek alglar farkllk gstermitir. 3 yl ve daha az bir sredir alan aratrma grevlilerinin bu boyuta ilikin rgtsel destek alglar, 4 yl ve st bir sredir alan aratrma grevlilerine gre daha yksek dzeyde bulunmutur. Lisansst eitim program deikeni asndan, aratrma grevlilerinin etkileim boyutuna ilikin rgtsel destek alglar farkllk gstermitir. Yksek lisans eitimine devam eden aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglarnn, doktora eitimine devam eden aratrma grevlilerine gre daha yksek dzeyde olduu gzlenmitir. Aratrma grevlilerinin etkileim boyutundaki rgtsel destek alglar, aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikenine bal olarak anlaml bir farkllk gstermitir. Mesleinden memnun olan aratrma grevlilerinin, ksmen memnun olan ve memnun olmayan aratrma grevlilerine gre bu boyuta ilikin rgtsel destek alglar daha yksek bulunmutur. Ayrca, aratrma grevlilerinin altklar kurumdan ayrlmay dnme durumu deikenine gre, bu boyuta ilikin rgtsel destek alglarnn anlaml bir ekilde farkllat belirlenmitir. Buna gre; alt kurumdan ayrlmay dnmeyen aratrma grevlileri, ayrlmay dnen ve ksmen

176 dnen aratrma grevlilerine gre etkileim boyutundaki rgtsel destei daha yksek dzeyde alglamaktadrlar. 5.1.2 Aratrma Grevlilerinin rgtsel Sinizm Tutumlarna likin Grleri Aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlar, en yksek dzeyde bilisel, en dk dzeyde ise duyusal boyutta yer almaktadr. rgtsel sinizme ilikin sonular, boyutlarna gre aada verilmitir: 5.1.2.1 Bilisel Boyuta likin Sonular Bu boyutta, en yksek ortalama altm kurumda, sylenenler ile yaplanlarn farkl olduuna inanyorum; en dk ise altm kurumda, alanlardan bir ey yapmas beklenir; ancak baka bir davran dllendirilir maddesinden elde edilmitir. Aratrmann sonularna gre, aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlar en yksek dzeyde bilisel boyutta yer almaktadr. Cinsiyet, medeni durum, ya, enstit, lisansst eitim program ve akademik etkinlik deikenleri asndan; aratrma grevlilerinin bilisel boyuta ilikin rgtsel sinizm tutumlar arasnda anlaml bir fark yoktur. Ancak, hizmet sresi deikeni asndan anlaml bir farkllk gzlenmitir. 4 yl ve st bir sredir alan aratrma grevlilerinin bu boyuta ilikin rgtsel sinizm tutum puanlar, 3 yl ve daha az bir sredir alan aratrma grevlilerine gre daha yksektir. Bilisel boyuttaki rgtsel sinizm tutumlar, aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikenine bal olarak anlaml bir farkllk gstermitir. Aratrma grevlisi olmaktan memnun olanlarn, ksmen memnun olan ve memnun olmayan aratrma grevlilerine gre, bu boyuttaki rgtsel sinizm tutum puanlar daha dktr. Aratrma grevlilerinin bilisel boyuttaki rgtsel sinizm tutumlarnn, altklar kurumdan ayrlmay dnme durumu deikenine bal olarak anlaml bir ekilde farkllat belirlenmitir. Anlaml farkn, altklar kurumdan ayrlmay dnen ve dnmeyen aratrma grevlileri ile ayrlmay ksmen dnen ve dnmeyen aratrma grevlileri arasnda olduu gzlenmitir.

177 5.1.2.2 Duyusal Boyuta likin Sonular Bu boyutta, en yksek ortalama altm kurumu dndke iimi bir endie duygusu kaplar; en dk ise altm kurumu dndke hiddetlenirim maddesinden elde edilmitir. Aratrmann sonularna gre, aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlar en dk dzeyde duyusal boyutta yer almaktadr. Cinsiyet, medeni durum, ya, enstit, hizmet sresi, lisansst eitim program ve akademik etkinlik deikenleri asndan; aratrma grevlilerinin duyusal boyuta ilikin rgtsel sinizm tutumlar arasnda anlaml bir fark bulunmamtr. Buna karn, aratrma grevlilerinin duyusal boyuttaki rgtsel sinizm tutumlar, aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikenine gre anlaml bir farkllk gstermitir. Aratrma grevlisi olmaktan memnun olanlar, ksmen memnun olan ve memnun olmayan aratrma grevlilerine; memnun olmayanlar da memnun olanlara gre bu boyuttaki rgtsel sinizm tutum puanlar daha dktr. Aratrma grevlilerinin duyusal boyuttaki rgtsel sinizm tutumlarnn, altklar kurumdan ayrlmay dnme durumu deikenine bal olarak anlaml bir ekilde farkllat belirlenmitir. Anlaml farkn, altklar kurumdan ayrlmay dnen ve dnmeyen aratrma grevlileri ile ksmen dnen ve ayrlmay dnmeyen aratrma grevlileri arasnda olduu gzlenmitir. 5.1.2.3 Davransal Boyuta likin Sonular Bu boyutta, en yksek ortalama Bakalaryla, altm kurumdaki uygulamalar ve politikalar eletiririm; en dk ise altm kurum dndaki arkadalarma, ite olup bitenler konusunda yaknrm maddesinden elde edilmitir. Cinsiyet, ya, enstit, hizmet sresi, lisansst eitim program ve akademik etkinlik deikenleri asndan; aratrma grevlilerinin davransal boyuta ilikin rgtsel sinizm tutumlar arasnda anlaml bir fark bulunmamtr. Buna karn, medeni durum deikeni asndan, aratrma grevlilerinin davransal boyuta ilikin rgtsel sinizm tutumlar farkllk gstermitir. Szl/nianl/evli aratrma grevlilerinin bu boyuta ilikin rgtsel sinizm tutum puanlar, bekr aratrma grevlilerine gre daha yksek dzeyde bulunmutur. Davransal boyuttaki rgtsel sinizm tutumlar, aratrma grevlisi olmaktan memnun olma deikenine bal olarak anlaml bir farkllk gstermitir. Aratrma grevlisi olmaktan memnun olanlar, ksmen memnun olan ve memnun olmayan aratrma grevlilerine gre; bu boyuttaki rgtsel sinizm tutum puanlar daha dktr. Aratrma grevlilerinin davransal boyuttaki rgtsel sinizm tutumlarnn, altklar kurumdan ayrlmay dnme durumu deikenine bal olarak anlaml bir ekilde farkllat belirlenmitir. Anlaml farkn, altklar kurumdan ayrlmay dnen ve dnmeyen aratrma grevlileri ile ksmen

178 dnen ve ayrlmay dnmeyen aratrma grevlileri arasnda olduu gzlenmitir. Aratrma grevlilerinin davransal boyuttaki rgtsel sinizm tutumlarnn, altklar kurumdan ayrlmay dnme durumu deikenine bal olarak anlaml bir ekilde farkllat belirlenmitir. altklar kurumdan ayrlmay ksmen dnen aratrma grevlilerinin, altklar kurumdan ayrlmay dnmeyen aratrma grevlilerine gre, rgtsel sinizm tutum puanlarnn daha yksek dzeyde olduu gzlenmitir. 5.1 rgtsel Destek Alglar ile rgtsel Sinizm Tutumlar Arasndaki likiye Ynelik Sonular Aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar (grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim) ile rgtsel sinizm tutumlar (bilisel, duyusal ve davransal) arasndaki tm korelasyonlarn anlaml ve negatif ynl ilikili olduu bulunmutur. En yksek dorusal negatif iliki etkileim ile duyusal arasnda; en dk dorusal negatif iliki ise akademik danmanlk ile davransal arasnda bulunmutur. Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin bilisel puanlar ile yksek dzeyde ve anlaml bir iliki vermektedir. Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin bilisel deikendeki toplam varyansn yzde 54n aklamaktadr. Regresyon katsaylarnn anlamllna ilikin t-testi sonular incelendiinde ise; grev dalm, akademik danmanlk ve etkileimin nemli yordayc deikenler olduu grlmtr. Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin duyusal puanlar ile yksek dzeyde ve anlaml bir iliki vermektedir. Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin duyusal deikendeki toplam varyansn yzde 52sini aklamaktadr. Regresyon katsaylarnn anlamllna ilikin t-testi sonular incelendiinde ise, akademik danmanlk ve etkileimin duyusal boyut zerinde nemli yordayc deikenler olduu gzlenmitir. Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin davransal puanlar ile yksek dzeyde ve anlaml bir iliki vermektedir. Grev dalm, akademik danmanlk, gelime frsat ve etkileim deikenleri birlikte, aratrma grevlilerinin davransal deikendeki toplam varyansn yzde 27sini aklamaktadr. Regresyon katsaylarnn anlamllna ilikin t-testi sonular incelendiinde ise, grev dalm ve etkileimin davransal boyut zerinde nemli yordayc deikenler olduu gzlenmitir.

179 Yaplan oklu regresyon analizi sonucunda, aratrma grevlilerinin algladklar rgtsel destein boyutlarnn rgtsel sinizmin boyutlar zerinde etkisinin olduu tespit edilmitir. Alglanan rgtsel destek ve rgtsel sinizm tutumlar arasndaki ilikiyi inceleyen yapsal eitlik analizinde, alglanan rgtsel destei en az etkileyen boyut gelime frsat; en fazla etkileyen boyut ise etkileim olmutur. rgtsel sinizmi ise, en az davransal, en fazla duyusal boyut etkilemektedir. Alglanan rgtsel destek ve rgtsel sinizm tutumlar arasndaki iliki negatif ynde gl ve anlamldr. Aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlarnn yzde 80i rgtsel destek alglar ile aklanmaktadr. 5.2 neriler Aratrmada elde edilen sonular dorultusunda, varolan uygulamalar iin uygulayclara neriler ve gelecekte yaplacak aratrmalar iin aratrmaclara neriler olmak zere iki alt balkta neriler gelitirilmitir. 5.2.1 Uygulayclara neriler 1. Akademik danmanlk destei dorultusunda, aratrma grevlilerini bilimin mutfana dhil etmek ve yetitirmek gereklidir. 2. Enstit/faklte/yksekokullarda srekli eitim merkezi ve eitim teknolojisi merkezi, mkemmellik merkezi vb. ile ibirlii ierisinde, aratrma grevlileri iin mesleki geliim destek etkinlikleri dzenlenebilir. 3. Aratrma grevlileri iin dzenlenecek hizmet ii ya da ibanda eitim programlarnn, alma gruplar (workshop) eklinde gerekletirilmesi, onlarn daha fazla bilgi ve beceri kazanmalarna olanak salayabilir. Bylece aratrma grevlileri, hem kendi aralarndaki hem de dier retim yeleriyle saladklar etkileimin dzeyini ykseltebilirler. 4. niversitelerin retim yelerine verdii mali destein, aratrma grevlilerinin yurtii ve yurtdndaki bilimsel toplantlara katlabilmeleri iin de salanmas dnlmelidir. 5. Aratrma grevlilerine gelime frsat destei salamak iin; aratrma, istatistik ve mesleki yabanc dil konularnda kendilerini gelitirebilecekleri cretsiz ortam ve olanaklar sunulmaldr. 6. Aratrma grevlilerine grev dalm yaplrken; grevlerin adil olarak ve kiisel ve mesleki yeterliklere uygun biimde datmna nem gsterilmelidir. Ayrca aratrma grevlileri, genellikle istihdam edildikleri blmlerin eitim-retim

180 konusundaki birtakm ilerine yardm etmektedirler. Dolaysyla, eitli ilerle ilgilenmek zorunda kalan aratrma grevlileri arasnda uygun bir iblm yaplarak ykleri hafifletilebilir. 7. Akademik rgtlerde rgtsel sinizme neden olan deikenler aratrlp, ortadan kaldrlmas iin aba gsterilmelidir. 8. Aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutum dzeylerini azaltmak ve rgtsel destek alg dzeylerini artrabilmek iin, iinde bulunduklar alma ortamlar ve koullar iyiletirilebilir. Bu dorultuda, aratrma grevlilerinin altklar rgtn kltrne ve mesleklerine ilikin tutumlar gzden geirilebilir. 9. Aratrma grevlilerinin zlk haklar glendirilerek korunmaldr. Beklentileri karlanan, grleri alnan ve grlerine nem verilen aratrma grevlilerinin, rgtsel destek alg dzeyleri yksek ve rgtsel sinizm tutum dzeyleri de dk olacaktr. 5.2.2 Aratrmaclara neriler 1. Bu aratrmann verileri, yalnzca bir rgtten (Akdeniz niversitesi) toplanmtr. Aratrma verileri daha ok sayda niversiteden toplanarak, Trkiyedeki niversiteler iin genellemelerde bulunulabilir. Bylece Trk niversitelerinin genel bir profili karlabilir. 2. Bu almann evreni, aratrma grevlileri ile snrl tutulmutur. Dolaysyla bir baka aratrmada, evrenin kapsamn genileterek tm retim elemanlar ve hatta idari personel de evrene dhil ederek daha kapsaml bir alma tasarlanabilir. 3. rgtsel sinizmin nedenleri ve sonular ile balantl almalar dzenlenebilir. Bu konuyla balantl olarak; rgtsel ballk, rgtsel adalet, rgtsel gven, rgtsel renme, alglanan rgtsel politika, rgtsel vatandalk, alglanan rgtsel destek, rgt kltr ve rgt iklimi kavramlar ile rgtsel sinizm arasndaki ilikiler incelenebilir. 4. zel ve devlet niversitelerinde alan aratrma grevlileri iin kyaslamal bir aratrma desenlenebilir. 5. rgtsel sinizm trlerini inceleyen aratrmalar alanyazna tantlabilir. 6. Aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ve rgtsel sinizm tutumlarn belirlemek amacyla, yneticilerden (dekan, blm bakan, danman, bilim dalnda yer alan dier retim yeleri gibi) gr almaya ynelik nitel ve nicel aratrmalar yaplabilir. Bu kapsamda, aratrma grevlilerinin rgtsel sinizmini azaltc nitelikte projelerle deneysel almalar da tasarlanabilir.

181 KAYNAKA Abraham, R., Organizational Cynicism: Bases and Consequences, Genetic, Social, and General Psychology Monographs, 126 (3), (2000), 269-292. Ajzen, I., Nature and Operation of Attitudes, Annual Review of Psychology, Vol: 52, (2001), 27-58. Akaln, ., Duygusal rgtsel Ballk Geliiminde alanlarn Algladklar rgtsel Destek ve Ara Bir Deiken Olarak rgt Temelli z Sayg (Yksek Lisans Tezi), Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2006. Akman,Y., Kelecioglu, H. ve Bilge, F., retim Elemanlarnn Doyumlarn Etkileyen Faktrlere likin Grleri, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, No.30, (2006), 11-20. Albrecht, S.L., Perceptions of Integrity, Competence and Trust in Senior Management as Determinants of Cynicism Toward Change, Public Administration and Management: An Interactive Journal, 7 (4), (2002), 320-343. Altnta, F.., rgt Yapsnn rgtsel Politika ve lem Adaleti zerine Etkisinin Yapsal Denklem Modellemesi Yardmyla Analizi, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2), (2007), 151-168. Altun, S. ve Erden, M., renmede Motive Edici Stratejiler leinin Geerlik ve Gvenirlik almas, Yeditepe niversitesi Edu 7, 2 (1), (2006), 1-16. Amason, P. and Allen, M.W., Intraorganizational Communication, Perceived Organizational Support, And Gender, Sex Roles, 37, (1999), 955-977. Ambrose, M.L. and Schminke, M., Organization Structure as a Moderator of the Relationship Between Procedural Justice, Interactional Justice, Perceived Organizational Support, and Supervisory Trust, Journal of Applied Psychology, 88(2), (2003), 295-305. Andersson, L., Employee Cynicism: An Examination Using a Contract Violation Framework, Human Relations, No. 49, (1996), 1395-1418. Andersson, L.M. and Bateman, T.S., Cynicism in the Workplace: Some Causes and Effects, The Journal of Organizational Behavior, No.18, (1997), 449-470. Armeli, S., Eisenberger, R., Fasolo, P. and Lynch, P., Perceived Organizational Support and Police Performance: The Moderating Influence of Socioemotional Needs, Journal of Applied Psychology, 83(2), (1998), 288-297. Aron, A., Aron, E.N. and Coups, E.J., Statistics for the Behavioral and Social Sciences a Brief Course, Pearson International Edition, Upper Saddle River, 2008.

182 Aryee, S., Job nvolvement: An Analysis of ts Determinants Among Male and Female Teachers, Revue Canadienne Des Sciences De l'Administration, 11(4), (1994), 320331. Asad, N. and Khan, S., Relationship Between Job-Stress And Burnout: Organizational Support And Creativity As Predictor Variables, Pakistan Journal of Psychological Research, 18(3/4), (2003), 139-149. Aselage, J. and Eisenberger,, R., Percived Organizational Support and Psychological Contracts: A Theorical ntegration, Journal of Organizational Behaviour, 24, (2003) 491-509. Atlgan, H., Eitimde lme ve Deerlendirme, An Yaynclk, Ankara, 2006. Axtell C.M., Holman D.J., Unsworth K.L., Wall T.D. and Waterson P. E., Shopfloor Innovation: Facilitating The Suggestion And Implementation of Ideas, Journal of Occuppational & Organizational Psychology, 73(3), 2000. Aykan, E., Alglanan rgtsel Destek le rgtsel Gven ve Tkenme Davran Arasndaki likilerin Belirlenmesine Ynelik Bir Aratrma, 15. Ulusal Ynetim Ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitab, Sakarya, (2007), 159-170 Ayyldz,H., Cengiz, E. ve Ustasleyman, T., retim ve Pazarlama Blm alanlar Aras Davransal Deikenlerin Firma Performans zerine Etkisine likin Yapsal Bir Model nerisi, Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi (LKE), No.17, (2006). nternetten 02 Aralk 2008 tarihinde http://www.mu.edu.tr/sbe/sbedergi/sayi17.htm adresinden alnmtr. Balc, A., Sosyal Bilimlerde Aratrma Yntem, Teknik ve lkeler. TDFO BilgisayarYaynclk. Ankara, 1995. Balc, A., Sosyal Bilimlerde Aratrma Yntem Teknik ve lkeler, PegemA Yaynclk, Ankara, 2004. Barefoot, J.C., Dodge, K.A., Peterson, B.L., Dahlstrom, W.G. and Williams, R.B., The Cook-Medley Hostility Scale: Item Content and Ability to Predict Survival, Psychosomatic Medicine, No.51, (1989), 46-57. Basm, H.N. ve een, H., rgtsel Vatandalk Davran lei Uyarlama ve Karslatrma almas, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, 61 (4), (2006), 83102. Ba, T., Anket. Anket Nasl Hazrlanr? Anket Nasl Uygulanr? Anket Nasl Deerlendirilir?, Sekin Kitapevi, Ankara, 2003. Baaran, .E., Ynetime Giri, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar No.135, Ankara, 1984.

183 Baaran, .E., Ynetimde nsan likileri: Ynetsel Davran, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2004. Bateman, T. S., Sakano, T. and Fujita, M., Roger, Me, and My Attitude: Film Propaganda and Cynicism Toward Corporate Leadership, The Journal of Applied Psychology, 77 (5), (1992), 768-771. Beugre, C.D., Understanding Organizational Justice and Its Impact on Managing Employees: An African Perspective, The International Journal of Human Resource Management, 13, 7 November 2002, 1091-1104. Bernerth, J.B., Armenakis, A.A., Feild, H.S. and Walker, H.J., Justice, Cynicism, and Commitment: A Study of Important Organizational Change Variables, The Journal of Applied Behavioral Science, 43 (3), (2007), 303-326. Bhanthumnavin, D., Suprvisory Social Support and The Multi-Level Performance in Thai Health Centers (Dissertation of Doctor). University of Minnesota, USA, 2001. Bobbio, A., Manganelli Rattazzi, A.M. and Spadaro, S., Organizational Cyinicm Contribution of The Italion Version of Brandes, Dharwadkar and Deans (1999) Scale, Testing, Psychometrics, Methodogy in Applied Psychology, 13 (1), (2006), 523. Bok, D., Universities in the Marketplace: The Commercialization of Higher Education, Princeton University Press, Princeton, NJ, 2003. Bommer, W.H., Rich, G.A. and Rubin, R.S., Changing Attitudes About Change: Longitudinal Effects of Transformational Leader Behaviour on Employee Cynicism about Organizational Change, The Journal of Organizational Behaviour, 26, (2005), 733-753. Boysan, M., ok rneklemli Yapsal Eitlik Modelleri (Yksek Lisans Tezi), Yznc Yl niveristesi Fen Bilimleri Enstits, Van, 2006. Brandes, P.M., Organizational Cynicism: Its Nature, Antecedents, and Consequences (Dissertation of Doctor of Philosophy), The University of Cincinnati, 1997. Brandes, P, Dharwadkar, R. and Dean, J. W., Does Organizational Cynicism Matter? Employee and Supervisor Perspectives on Work Outcomes. Eastern Academy of Management Proceedings, 1999, 150-153. Outstanding Empirical Paper Award. Brandes, P. and Das, D. Locating Behaviour Cynicism at Work: Construct Issues and Performance Implications, Employee Health, Coping and Methodologies (Edt. Pamela L.Perrewe, Daniel C. Ganster), JAI Press, (2006), New York, 233-266.

184 Brandes, P., Das, D. and Hadeni, M., Organizational cynicism: A Field Examination Using Glabal and Local Social Exchange Relationships and Workplace Outcomes. (Sharing Network Leadership, Edt. George B.Grean, Joni A.Grean), IAP, (2006), 191224. Brislin, R. W., Lonner, W. J. and Thorndike, R. M., Cross-Cultural Research Methods, John Wiley and Sons Pub, New York, 1973. Brown, M. and Cregan, C., Organizaional Change Cynicism: The Role of Employee Involvement, Human Resource Management, 47(4), (2008), 667686. Brown, T.A., Confirmatory Factor Analysis for Applied Research, The Guilford Press, New York, 2006. Byrne, Z. S. and Hochwarter, W. A., Perceived Organizational Support and Performance Relationships Across Levels of Organizational Cynicism, Journal of Managerial Psychology 23(1), (2007), 54-72. Bykztrk, ., akmak, E.K., Akgn, .E., Karadeniz, . ve Demirel, F., Bilimsel Aratrma Yntemleri, PegemA Yaynclk, Ankara, 2008. Bykztrk, ., Deneysel Desenler, PegemA Yaynclk, Ankara, 2007. Bykztrk, ., Sosyal Bilimler in Veri Analizi El Kitab, statistik, Aratrma Deseni SPSS Uygulamalar ve Yorumu, PegemA Yaynclk, Ankara, 2006. Bykztrk, ., Anket Gelitirme, Trk Eitim Bilimleri Dergisi, 3(2), (2005), 133-148. Bykztrk, ., Faktr Analizi: Temel Kavramlar ve lek Gelitirmede Kullanm, Kuram ve Uygulamada Eitim Ynetimi Dergisi, 32, (2002), 470-483. Cartwright, S. and Holmes, N., The Meaning of Work: The Challenge of Regaining Employee Engagement and Reducing Cynicism, Human Resource Management Review, 16 (2), (2006), 199208. Cevizci, A., Paradigma Felsefe Szl, Paradigma Yaynevi, stanbul, 2002. Celep, C., Eitimde rgtsel Adanma ve retmenler, An Yaynclk, Ankara, 2000. Cesur, M. O. ve Fer, S., "Dil renme Stratejileri Envanterinin Geerlik ve Gvenirlik almas Nedir? (What IS The Valdty And Relablty Study Of The Strategy Inventory Of Language Learnng?)" Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi: 4(2), (2007), 49-74. Ceylan, A. ve enyz P. B., rgtsel Destek Algs ve Dahil Olma-Dlanmama Algsnn rgtsel Balla Etkisi-Sigorta Sektrnde Bir Aratrma, stanbul niversitesi letme Fakltesi letme ktisad Enstits Dergisi Ynetim, 44(14), (2003), 57-62. Cheung, C., Commitment to the Organization in Exchange for Support from the Organization, Social Behaviour and Personality, 28(2), (2000), 124-140.

185 Chrobot-Mason, D.L., Keeping the Promise: Psychological Contract Violations for Minority Employees, Journal of Managerial Psychology, 18 (1), (2003), 22-45. Cicirelli, V.G., Relationship of Personal-Social Variables to Belief in Paternalism in Parent Caregiving Situations, Psychology and Aging, 5(3), (1990), 458-466. Cole, M.S., Brunch, H. and Vogel, B., Emotion as Mediators of the Relations beTween Percived Supervision Support and Psychological Hardiness on Employee Cynicism, Journal of Organizational Behavior, 27, (2006), 463-484. Conway, N. and Briner, R.B., Understanding Psycological Contracts at Work: A Critical Evaluation of Theory and Research, Oxford, Oxford University Press, 2005. Cook, W.W. and Medley, D.M., Proposed Hostility and Pharisaic-Virtue Scale for The MMPI, Journal of Applied Psychology, 38(6), (1954), 414-418. Costa, P.T., Zonderman, A.B., McCrae, R.R. and Williams, R.B., Cynicism and Paranoid Alienation in the Cook and Medley HO Scale, Psychosomatic Medicine, Vol. 48, No. 3(4), (1986), 283-285. Currie, P. and Dollery, B. An Empirical Analysis of the Relationship Between Perviced Organizational Support and Organizational Commitment in the NSW Police Service, UNE Working Paper Series in Economics, Working Paper 2005-11, School of Economic Studies, University of New England, (2005), 1-35. Currie, P., and Dollery, B., Organizational Commitment and Perceived Organizational Support in The NSW Police Policing: An International Journal of Police Strategies & Management, 29(4), (2006), 741-756. akr, ., e Ballk Olgusu ve Etkileyen Faktrler, Sekin Yaynevi, Ankara, 2001. ekmeceliolu, H.G., Ynetim Destei, rgtsel Vatandalk Davran ve Performans Arasndaki likilerin Deerlendirilmesi, 15.Ulusal Ynetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitab, Sakarya, (2007), 185-192. elik, K., Ynetimde ada Eilimler Uygulamalar ve Sorunlar (Edt. Cevat Elma-Kamile Demir), An Yaynclk, Ankara, 2003. en, A.K., Felsefeye Giri, ASA Kitapevi, Bursa, 2001. Davis, J., At the Mercy of Sadistic Cats and Megalomanical Dogs: Dilbert as a Reflection of and Vehicle for Organizational Cynicism, Educational Resources Information Center, nternetten 14 Temmuz 2008 tarihinde http://eric.indiana.edu/www/submit/release.shtml adresinden alnmtr. Dean Jr, J.W., Brandes, P. and Dharwadkar, R., Organizational Cynicism, The Academy of Management Review, 23 (2), (1998), 341-352.

186 Dee, J. R., Organizational Support for Innovation: Perspectives of Community College Faculty (Dissertation of Doctor of Philosophy), University of Iowa, 1999. Delken, M., Organizational Cynicism: A Study Among Call Centers (Dissertation of Master of Economics), Faculty of Economics and Business Administration, University of Maastricht, Maastricht, 2004. Demircan N. ve Ceylan, A.,rgtsel Gven Kavram: Nedenleri ve Sonular, Celal Bayar Universitesi Dergisi, 10 (2), (2003), 139-150. Dorsan, H., Akademik Personelin Doyum Dzeylerinin ncelenmesi (Kbrs-Yakn Dou niversitesi rnei) (Yksek Lisans Tezi), Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Gaziantep, 2007. De Vos, A., Buyens, D. and Chalk, R., Making Sense of A New Employment Relationship: Psychological Contract- Related nformation Seeking and The Role of Work Values and Locus of Control, Vlerick Leuven Gent Working Paper Series, 28, Vlerick Management School, 2003. Duncan, C., Advanced Quantitative Data Analysis. McGraw-Hill Education, 2003. Eaton, J.A., A Social Motivation Approach to Organizational Cynicism (Dissertation of Master of Arts), Faculty of Graduate Studies, York University, Toronto, 2000. Efilti, S., Gnen, Y. ve ztrk, F. "rgtsel Sinizm: Akdeniz niversitesinde Grev Yapan Ynetici Sekreterler zerinde Bir Alan Aratrmas" 7. Ulusal Bro Ynetimi ve Sekreterlik Kongresi, Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon, (2008), 1-14. EitimSen, IV. Demokratik Eitim Kurultay Eitim Hakk (Birinci Cilt) (Edt.Erdal Kker), Ankara, 2005. Eisenberger, R., Huntington, R., Hutchison, S. and Sowa, D., Percived Organizational Support, Journal of Applied Psychology, 71(3), (1986), 500-507. Eisenberger, R., Fasolo, P. and LaMastro, D.V., Perceived Organizational Support and Employee Diligence, Commitment, And nnovation Journal of Applied Psychology, 75 (1), (1990). 5159. Eisenberger, R., Cummings, J., Armeli, S. and Lynch, P., Perceived Organizational Support, Discretionary Treatment, and Job Satisfaction, Journal of Applied Psychology, 82(5), (1997), 812-820. Eisenberger,R., Rhoades, L. and Cameron, J.,Does Pay for Performance Increase or Decrease Percived Self-Determination and Intrinsic Motivation?, Journal of Personality and Social Psychology, 77(5), (1999), 1026-1040.

187 Eisenberger, R., Armeli, S., Rexwinkel, B., Lynch, P.D. and Rhoades, L., Reciprocation of Percived Organizational Support, Journal of Applied Psychology, 86(1), (2001), 4251. Eisenberger, R. Aselage, J., Sucharski, I. L. and Jones, J. R., Perceived Organizational Support, The Employment Relationship: Examining Psychological and Contextual Perspectives (Edt. J. Coyle-Shapiro, L. Shore, and S. Taylor, & L. Tetrick), Oxford University Press, 2004, 206-225. Einspruch, E.L., An Introductory Guide to SPSS for Windows, SAGE Publications, London, 1998. Ekinci, O., Asistanlarmz Duyuyor musunuz?, Cumhuriyet Gazatesi, 11 Mart 2009, s.17 Elma, C., Ilkretim Okulu retmenlerinin Ie Yabancilamasi (Ankara ili rnei) (Doktora Tezi), Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, Ankara, 2003. Erdem, F., Sosyal Bilimlerde Gven (Edt. Ferda Erdem), Vadi Yaynlar. Ankara 2003. Erdemir, E., e Almada Aday Odakllk: Kavramsal ereve Ve lek Gelitirme (Doktora Tezi), Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Eskiehir, 2007. Erdoan, . letme Ynetiminde rgtsel Davran, Dnence Yaynevi, stanbul, 1999. Erdoan, ., letme Ynetiminde rgtsel Davran, Avcol Basm Yayn, stanbul, 1996. Erdost, H.E., Karacaolu, K. ve Reyhanolu, M., rgtsel Sinizm Kavram ve ilgili leklerin Trkiyedeki Bir Firmada Test Edilmesi, 15. Ulusal Ynetim Ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitab, Sakarya niversitesi, Sakarya, (2007), 514524. Eren, E., rgtsel Davran ve Ynetim Psikolojisi, Beta Basm Yaynevi, stanbul, 2004. Erku, A., Bilimsel Aratrma Sarmal, Sekin Yaynclk, Ankara, 2005. Feldman, D.C., The Dilbert Syndrome: How Employee Cynicism about Ineffective Management is Changing the Nature of Careers in Organizations, American Behavioral Scientist, 43(48), (2000), 1286-1300. Fero, H. C., Flow and Cynicism in the Workplace (Dissertation of Doctor of Philosophy), Claremont Graduate University, Claremont, California, 2005. FitzGerald, M.R., Organizational Cynicism: Its Relatonship To Perceived Organizational Injusice and Explanatory Style (Dissertation of Doctor of Philosophy), University of Cincinnati, 2002. Fleming, P., Workers Playtime? Boundaries and Cynicism in A Culture of Fun Program, The Journal of Applied Behavioral Science, 41(1), (2005), 285-303.

188 Foley, S., Hang-Yue, N. and Lui, S. The Effects of Work Stressors, Perceived Organizational Support, and Gender on Work-Family Conflict in Hong Kong, Asia Pacific Journal of Management, 22(3), (2005), 237256. Fornell, C. and Larcker, D.F., Evaluating Structural Equation Models with Unobservable Variables and Measurement Error, Journal of Marketing Research, Vol. 18, No. 1 (February, 1981), 39-50. Fuller, J.B., Hester, K., Barnett, T., Frey, L. and Relyea C.,Perceived Organizational Support and Perceived External Prestige: Predicting Organizational Attectment for University Faculty, Staff and Administration, The Journal of Social Psychology, 146(3), (2006), 327-347. George, J. M., Reed, T. F., Ballard, K. A., Colin, J. and Fielding, J. Contact with AIDS Patients as A Source of Work-Related Distress-Effects of Organizational and Social Support Academy of Management Journal, 36(1), (1993), 15771. Gerber, S.B. and Finn, K.V., Using SPSS for Windows: Data Analysis And Graphics, Springer, NewYork, 2005 Gill, J., Don't Blame Cynicism on "Bad Apples", 2000. nternetten 21 Kasm 2008 tarihinde http://www.businessweek.com/careers/content/oct2000/ca20001011_406.htm adresinden alnmtr. Gouldner, A.W., The Norm Of Reciprocity: A Preliminary Statement, American Sociological Review, 25, (1960), 161-178. Goldner, F.H., Ritti, R.R., and Ference, T.P., The Production of Cynical Knowledge in Organizations, American Sociological Review, 42(4), (1977), 539-551. Gkberk, M., Felsefe Tarihi, Remzi Kitapevi, stanbul, 2000. Gkda, R., Sosyal Alg (Edt. Sezen nl. Sosyal Psikoloji), Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2004. Gner, A.R., Salk Hizmetlerinde rgtsel Ballk, e Ballk Ve Tatmini Arasndaki likilerin Modellenmesi (Yksek Lisans Tezi), Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Antalya, 2007. Gney, S., Ynetim ve Organizasyon, Nobel Yaynevi, Ankara, 2001. Grbz, S., rgtsel Vatandalk Davran ile Duygusal Ballk Arasndaki likilerin Belirlenmesine Ynelik Bir Aratrma, Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar Dergisi, 3(2/1), (2006), 48-75.

189 Gzeller, C.O. ve Kalaan, G., rgtsel Sinizm leinin Trkeye Uyarlamas ve eitli Deikenler Asndan Eitim rgtlerinde ncelenmesi, 16.Ynetim ve Organizasyon Kongresi (2008), 87-94. Hair, J.F., Anderson, R.E., Tahtam R.L. and Black W.C., Multivariate Data Analysis Fifth Edition, Pearson Education Upper Saddle River, New Jersey, 1998, s.112. Hanerliolu, O., Felsefe Szl, Remzi Kitapevi, stanbul, 1973. Hanerliolu, O., Dnya nanlar Szl, Remzi Kitapevi, stanbul, 1993. Hanerliolu, O., Dnce Tarihi. Remzi Kitapevi, stanbul, 1999. Hanerliolu, O., Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akmlar, Cilt 3 (-K), Remzi Kitapevi, stanbul, 2000a. Hanerliolu, O., Felsefe Szl Kavramlar ve Akmlar Cilt 4 (L-O), Remzi Kitapevi, stanbul, 2000b. Harris, K. D., Variables Related to Supervisory Confrontation and Referral of Employees to Employee Assistance Programs (Dissertation of Doctor), Wayne State University, 1995. Halaman, T., Programlama Dersi le lgili zdzenleyici renme Stratejileri le Baar Arasndaki likilerin ncelenmesi: Bir Yapsal Eitlik Modeli (Yksek Lisans Tezi), Hacettepe niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 2005. Hatipolu, A. , Aratrma Grevliliini Tanmlamamak, Bilim ve topya, Say:177, Yl:5, Mart 2009,s.83-86. Hellman, C.M., Fuqua, D.R. and Worley,J., A Reliability Generalization Study on The Survey of Perceived Organizational Support: The Effects of Mean Age and Number of Items on Score Reliability, Educational and Psychological Measurement, 66(4), (2006), 631-642. Hinkin, T.R., A Brief Tutorial on Development of Measures for Use in Survey Questionnaires, Organizational Research Methods, 1(1), (1998), 104-121. Hovardaolu, S. ve Sezgin, N., Eitimde ve Psikolojide lme Standartlar, Trk Psikologlar Dernei Yaynlar, Ankara, 1998. Inceolu, M., Tutum Alg letiim, Elips Yaynevi, Ankara, 2004. ba, J., alanlarn Yneticilerine Duyduklar Gvenin ve rgtsel Adalete likin Alglamalarnn Vatandalk Davrannn Oluumundaki Rol: Bir Turizm rgtnde Uygulama (Yksek Lisans Tezi), Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Antalya, 2000. Bildiriler Kitab, stanbul Kltr niversitesi, Antalya,

190 can, .F. ve Karabey, C..N., rgt klimi ile Yenilie Destek Algs Arasndaki liki, Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2):, (2007), 180-193. James, M.S.L., Antecedents And Consequences Of Cyncsm In Organzatons: An Examnaton Of The Potental Postve And Negatve Effects On School Systems (Dissertation of Doctor of Philosophy), The Florida State University, Florida, 2005. James, M.S.L and Baker, R., Unionization As A Consequence Of Cynicism: The Relationship Between Social-Exchange, Cynicism And Unionization, IABR & TLC Conference ProceedingsSan Juan, Puerto Rico, 2008, 1-7. Jawahar, I.M., Hemmasi, P., Perceived Organizational Support for Womens Advancement and Turnover ntentions:The Mediating Role of Job and Employer Satisfaction, Women in Management Review, 21(8), (2006), 643-661. Johlke, M.C., Stamper, C.L. and Shoemaker,M.E., Antecedents to Boundary-Spanner Perceived Organizational Support, Journal of Managerial Psychology, 17(2), (2002), 116-128. Johnson, J.L. and O'Leary-Kelly, A.M., The effects of Psychological Contract Breach and Organizational Cynicism: Not All Social Exchange Violations Are Created Equal, Journal of Organizational Behavior, 24 (5), (2003), 627-647. Johnson, A.L., Organizational Cynicism and Occupational Stress in The Police Officers (Dissertation of Doctor of Philosophy), Central Michigan University, 2007. Jreskog, K. and Srbom, D., LISREL 8: Structural equation modeling with the SIMPLIS command language, Scientific Software International, Lincolnwood, 1993. Kabak, I., Aratrma Grevlilerinin Mesleki Geliime Ynelik Bak Alar: Eitim Faklteleri rnei (Doktora Tezi), Anadolu niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, Eskiehir, 2005. Ktba, ., Yeni nsan ve nsanlar, Evrim Yaynevi, stanbul, 1999. Karaeminoullar, A., retim Elemanlarnn rgtsel Adalet Alglar le Sergiledikleri retkenlie Aykr Davranlar Arasndaki liki ve Bir Aratrma (Yksek Lisans Tezi), stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 2006. Karasar, N., Bilimsel Aratrma Yntemleri, Nobel Yaynevi, Ankara, 2004. Karasar, N., Bilimsel Aratrma Yntemleri, Nobel Yaynevi, Ankara, 1998. Karata, B.S., Aratrma Grevlilerinin Sorunlar ve zm nerileri, Ege niversitesi, zmir, 2006, 12 Nisan 2006 tarihinde Ege niversitesi Yabanci Diller Konferans Salonunda Fen Bilimleri Enstits I. rgenci Kurultaynda sunulmutur. 1 ubat 2009 tarihinde www.biyoetik.org.tr/makaleler/Diger/Ars%20Gor.pdf adresinden alnmtr.

191 Karaveli, O., Sakall Celal, Pergamon Yayn, stanbul, 2004. Kasapolu, M.A., Salk Sosyolojisi Trkiyeden Aratrmalar, Sosyoloji Dernei Yaynlar VI, Ankara, 1992. Katz, D. and Kahn R. L., rgtlerin Toplumsal Psikolojisi, (eviren: Halil Can-Y. Bayraktar), TODAE Yaynlar No: 167, Ankara, 1977. Kickul, J., When Organizations Break Their Promises: Employee Reactions to Unfair Processes and Treatment, Journal of Business Ethics, 29 (4), (2001), 289- 307. Korkut, H., Sorgulanan Yksek retim, An Yaynclk, Ankara, 2002. Korkut, H., Yalnkaya, M. ve Mustan, T., Aratrma Grevlilerinin Sorunlar, Kuram ve Uygulamada Eitim Ynetimi Dergisi, 17(5), (1999),19-36 Kkl, N. ve Bykztrk, ., Sosyal Bilimler iin statistie Giri, PegemA Yaynclk, Ankara, 2000. Kraimer, M.L. and Wayne, S.J., An Examination of Perceived Organizational Support as A Multidimensional Construct in The Context of An Expatriate Assignment, Journal of Management, 30(2), (2004), 209237. Kutanis, R.. ve etinel, E., Adaletsizlik Algs Sinisizmi Tetikler mi?: Bir rnek Olay, 17.Ynetim ve Organizasyon Kongresi Kongre Kitab, Eskiehir: Osmangazi niversitesi, (2009), 693-699. Lambert, S.J., The Combined Effects of Job and Family Characteristics on the Job Staistaction, Job Involvement and Intrinsic Motivation of Men and Women Workers, Journal of Organizational Behaviour, 12 (4), (1991), 341-363. Lambert, S.J., Added Benefits: The Link between Work-Life Benefits and Organizational Citizenship Behavior, The Academy of Management Journal, 43(5), (2000), 801-815. Laschinger, K.S., Purdy, N., Cho, J. and Almost, J., Antecedents and Consequences of Nurse Managers' Perceptions of Organizational Support, Nursing Economics, 24(1), (2006), 20-29. Leather, P., Lawrence, C., Beale,D. and Cox, T., Exposure to Occupational Violence and The Buffering Effects of ntra-Organizational Support, Work and Stress, 12(2), (1998), 161178. Liu, W., Perceved Organzatonal Support: Lnkng Human Resource Management Practces Wth Important Work Outcomes (Dissertation of Doctor of Philosophy), University of Maryland, 2004. Lobnika, B. and Pagon, M., The Prevalence and Nature of Police Cynicism in Slovenia (From Policing in Central and Eastern Europe: Dilemmas of Contemporary Criminal Justice), (Edt. Gorazd Mesko, Milan Pagon, and Bojan Dobovsek), The Faculty of Criminal

192 Justice, University of Maribor, Slovenia. (2004), 103-111. 5 Ocak 2009 tarihinde http://www.ncjrs.gov/App/Publications/abstract.aspx?ID=207979 alnmtr. Loi, R., Hang-Yue, N. and Foley, S., Linking Employees' Justice Perceptions to Organizational Commitment and ntention to Leave: The Mediating Role of Percived Organizational Support, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 79(1), (2006), 101-120. Lucyzvyek, D.R., Can Personality Buffer Cynicism? Moderating Effetcs of Extraversion and Neuroticism in Response to Workplace Hassles (Dissertation of Doctor of Philosophy), Alliant International University, Los Angeles, California, 2007. Mantere, S. and Martinsuo, M., Adopting and Questioning Strategy: Exploring The Roles of Cynicism And Dissent, Presented at 17th European Group for Organisation Studies Colloquium, July 5-7, 2001, Lyon, France. Masterson, S. S., Lewis, K., Goldman, B. M. and Taylor, M. S., Integrating Justice and Social Exchange: The differing Effects of Fair Procedures and Treatment on Work Relationships, Academy of Management Journal, 43(4), (2000), 738748. Merriam-Webster, Merriam-Webster's Dictionary of Synonyms, Springfield, Mass,1993. Metzger, M.D., A Qualitative Inquiry into the Formation of Beliefs in A Police Organization (Dissertation of Doctor of Education), The George Washington University, Washington, 2004. Mh, H., Elveda Asistanlk Kurumu, Elveda Akademik zerklik, Cumhuriyet Gazatesi Bilim Teknoloji Dergisi, 6 Mart 2009, Yl:22 Say: 1146, s.15 Mimarolu, H., Psikolojik Szlemenin Personelin Tutum ve Davranlarna Etkileri: Tbbi Sat Temsilcileri zerinde Bir Aratrma (Doktora Tezi), ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Adana, 2008. Mirvis, P.H. and Kanter, D.L., Beyond Demography: A Psychographic Profile of The Workforce, Human Resource Management, 30 (1), (1991), 45-68. Mishra, A.K. and Spreitzer, G.M., Explaining How Survivors Respond To Downsizing: The Roles of Trust, Empowerment, Justice, and Work Redesign, Academy of Management Rewiew, 23 (3), (1998), 567-536. Moideenkutty, U., Blau, G., Kumar, R. and Nalakath, A., Perceived Organzatonal Support as A Medator of The Relatonshp of Perceved Stuatonal Factors to Affectve Organzatonal Commtment, Applied Psychology: An International Review.Special Issue: Leadership and culure in the Middle East: Norms, practices, and effective leadership attributes in Iran, Kuwait, Turkey, and Qatar , 50(4), (2001), 615-634. adresinden

193 Moorman, R.H., Blakely P.L. and Niehoff , B.P., Does Perceived Organizational Support Mediate the Relationship between Procedural Justice and Organizational Citizenship Behavior? Academy of Management Journal, 41(3), (1998), 351358. Mowday, R., Steers, R. and Porter, L., The Measurement of Organizational Commitment, Journal of Vocational Behavior, 14, (1979), 224-247. Naus, A.J.A.M., Organizational Cynicism on The Nature, Antecedents, and Consequences of Employee Cynicism Toward The Employing Organization, (Dissertation of Doctorof Philosophy), Maastricht University, Maastricht, 2007. Nartgn, S.., retim Elemanlarnn rgtsel Deerlere likin Grleri (Abant zzet Baysal niversitesi Eitim Fakltesi rnei), Deerler Eitimi Dergisi, 4(12), (2006), 129-148. O'Hair, D. and Cody, M.J., Machiavelliai Beliefs and Social Influence, Western Journal of Speech Communication, 51, (1987), 279-303. zdamar, K., Paket Programlar ile statistiksel Veri Analizi, Kaan Yaynevi, Eskiehir, 1999. zdamar, K., Paket Programlar ile statistiksel Veri analizi, Kaan Kitapevi, Eskiehir, 2004. zday, N., Resmi ve zel Liselerde alian retmenlerin I Tatmini Dzeylerinin Karilatirilmasi, Marmara niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, Say 3, (1991), 221-235. zdeveciolu, M., Alglanan rgtsel Destein ten Ayrlma Niyeti zerindeki Etkileri, Amme daresi Dergisi, 74 (4), (2004), 97-115 zdeveciolu, M., Alglanan rgtsel Adaletin Bireyleraras Saldrgan Davranlar zerindeki Etkilerinin Belirlenmesine Ynelik Bir Aratrma, Erciyes niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Say: 21, (2003a), 77-96. zdeveciolu, M., Alglanan rgtsel Destek le rgtsel Ballk Arasndaki likilerin Belirlenmesine Ynelik Bir Aratrma, D.E...B.F. Dergisi, 18 (2), (2003b), 113-130 zkalp, E. ve Krel, ., rgtsel Davran, Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir, 2004. zkalp, E. ve Krel, ., rgtsel Davran, Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir, 2001. zgener, ., t, A. ve Kaplan, M., gren-veren likilerinde Yeni bir Paradigma: rgtsel Sinizm, rgtsel Davranta Seme Konular (Edt. Mahmut zdeveciolu ve Himmet Kaplan), G. . V. lke Yaynevi, Ankara, (2008), 53-72. zgven, .E., Psikolojik Testler, Yeni Dou Matbaas, Ankara, 1994. Qian, Y., A Communication Model of Employee Cynicism Toward Organizational Change (Dissertation of Doctor of Philosophy), Ohio University, 2007.

194 Qian, Y. and Daniels, T.D. A Communication Model of Employee Cynicism Toward Organizational Change, Corporate Communication: An International Journal, 13 (3), (2008), 319-332. Pitre, J.L., Organizational Cynicism At The United States Naval Academy: An Exploratory Study (Dissertation of Master of Science In Leadership and Human Resource Development), Naval Postgraduate School, California, 2004. Pugh, S.D., Skarlicki, D.P. and Passell, B.S., After The Fall: Layoff Victims Trust and Cynicism in Re-employment, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 76 (2), (2003), 201212. Reichers, A. E., Wanous, J.P. and Austin, J. T., Understanding and Managing Cynicism About Organizational Change, Academy of Management Executive, 11 (1), (1997). 48-59. Rhoades, L. and Eisenberger,R., Perceived Organizational Support: A Review of The Literature, Journal of Applied Psychology, 87(4), (2002), 698714. Rhoades, L., Eisenberger, R., and Armeli, S., Affective Commitment to the Organization: The Contribution of Percived Organizational Support, Journal of Applied Psychology, 86(5), (2001), 825-836. Robbins, S.P., Essentials of Organizational Behaviour, Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey, 2000. Sabuncuolu, Z ve Tz, M., rgtsel Psikoloji, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2001. Schaffer, M.A., and Harrison, D.A., Struggling for Balance Amid Turbulence on International Assignments: Work-family Conflict, Support, and Commitment, Journal of Management, 27(1), (2001), 99-121. Schermelleh-Engel, K.; Moosbrugger, H. and Mller, H. Evaluating the Fit of Structural Equation Models: Tests of Significance and Descriptive Goodness-of-Fit Measures,

Methods of Psychological Research Online, 8 (2), (2003), 23-74. Scherwitz, L., Perkins, L., Chesney, M. and Hughes, G., Cook-Medley Hostility Scale and Subsets: Relationship to Demographic and Psychosocial Characteristics in Young Adults in the CARDIA Study, Psychosomatic Medicine, 53, (1991), 36-49. Schyns, P. and Koop, C., Political Cynicism: Characteristics and Consequences of a Growing Phenomenon, Paper to be presented at the 4th General ECPR Conference, Pisa, Italy, 6-8 September, (2007), 1-19. Seluk, G., rgtsel Destein alanlarn ile lgili Tutumlarna Etkisi (Yksek Lisans Tezi), Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, zmir, 2003.

195 Silbert, L.T., The Effect of Tangible Rewards on Perceived Organizational Support (Dissertation of Master of Management Sciences), University of Waterloo, Canada, 2005. Sipahi, B., Yurtkoru, E..S. ve inko, M., Sosyal Bilimlerde SPSSle Veri Analizi, Beta Yaynevi, stanbul, 2006. Sirkin, R. M., Statistics for The Social Sciences, SAGE Publications, London, 2006. Smith, T.W., Pope, M.K., Sanders, J.D., Allred, K.D., and OKeefe, J.L., Cynical Hositility at Home and at Work: Psychosocial Vulnerability Across Domains, Journal of Research in Personality, 22, (1988), 525-548. Solomon R. and Flores, F., Gven Yaratmak (eviren: Ahmet Kardam), Mess Yaynlar, stanbul, 2001. Syk, S., rgtsel Adaletin Tatmini zerine Etkisi Ve stanbul lindeki zel Hastanelerde alsan Hemirelere Ynelik Bir alma (Doktora Tezi), stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 2007. Stinglhamber, F., and Vandenbergher, C., Organizations and Supervisors As Sources of Support and Targets of Commitment: A Longitudinal Study, Journal of Organizational Behavior, 24(3), (2003), 251-270. ah, N., Personel Glendirmenin Tatmini ve rgtsel Bagllk zerine Etkisi: Drt Ve Bes Yldzl Otel letmelerinde Bir Uygulama (Doktora Tezi), Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, zmir, 2007. ahal, E., Akademik rgtlerde rgt Kltr ve Tatmini Arasndaki liki: Akdeniz niversitesinde Doktora Yapan Aratrma Sosyal Bilimler Enstits, Antalya, 2005. ehribanolu, S., Yapsal Eitlik Modelleri ve Bir Uygulamas (Yksek Lisans Tezi), Yznc Yl niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Van, 2005. encan, H., Sosyal ve Davransal lmlerde Geerlik ve Gvenirlik, Sekin Yaynclk, Ankara, 2005. imek, .F., Yapsal Eitlik Modellemesine Giri Temel lkeler ve LISREL Uygulamalar, Ekinoks Yaynclk, Ankara, 2007. imek, M.., Akgemici, T. ve elik, A., Davran Bilimlerine Giri ve rgtlerde Davran, Adm Matbaaclk, Konya, 2003. Grevlilerinin rgt Kltrne ve Tatminine Ynelik Alg Ve Kanaatleri (Yksek Lisans Tezi), Akdeniz niversitesi

196 imek, M.., Akgemici, T. ve Kaplan, M., Alglanan rgtsel Destek ve rgtsel Gven ile Tkenme Davran Arasndaki likilerin Analizi: Nevehir niversitesi Akademik Personel rnei, 16.Ynetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitab, stanbul Kltr niversitesi, Antalya, (2008), 445-452. Tamer, A., niversitelerin retm Eleman Asndan Durumunun Deerlendirilmesi (Yksek Lisans Tezi), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 1995. Tansky, W., and Cohen, D.J., The Relationship Between Organizational Support, Employee Development, and Organizational Commitment: An Emprical Study, Human Resource Development Quarterly,12(3), (2001), 285-300. Ta, D. ve Erolu,, E., Kurumsal letiim Kalitesinin Olumasnda Yneticilerin Geribildirim Verme Becerilerinin Etkisi, Seluk letiim, 5(2), (2008), 26-34. Tekleab, A. G., Takeuchi, R., and Taylor, M.S., Extending The Chain of Relatonships Among Organizational Justice, Social Exchange, and Employee Reactions: The Role of Contract Violatons, Academy of Management Journal, 48(1), (2005), 146-157. Thompson, R.C., Joseph, K.M., Bailey, L.L., Worley, J.A., and Williams, C.A., Organizational Change: An Assessment of Trust and Cynicism, Working paper: National Technical Information Service, (2000), 1-9. Tokgz, N. ve Ylmaz, H., rgtsel Sinizm: Eskiehir ve Alanyadaki Otel letmelerinde Bir Uygulama, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), (2008), 238-305. Torlak, N.G., Organizasyon Teorileri, Beta Yaynevi, stanbul, 2008. Treadway, D.C., Hochwarter, W.A., Ferris, G.R., Kacmar, C.J., Douglas, C., Ammeter, A.P., and Buckley, M.R., Leader Political Skill and Employee Reactions, The Leadership Quarterly, 15(4), (2004), 493-513. Turner, J.H. and Valentine, S.R., Cynicism as a Fundamental Dimension of Moral DecisionMaking: A Scale Development, Journal of Business Ethics, 34(2), ( 2001),123-136. Tkeltrk, .A., Perin, N.. ve Gzel, B., rgtlerde Psikolojk Kontrat hlalleri ve Sinizm likisi: 4-5 Yldzl Otel letmeleri zerine Bir Aratrma, 17.Ynetim ve Organizasyon Kongresi Kongre Kitab, Eskiehir: Osmangazi niversitesi, (2009), 688-692. Tyler, T.R. Why People Cooperate with Organizations: An Identity Based Perspective, Research in Organizational Behavior, 21, (1999), 201-246. nal, A., lkgretim grencilerinin Gelecek le lgili Umutlarnn Yapsal Eitlik Modelleriyle Belirlenmesi (Yksek Lisans Tezi), Osmangazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Eskiehir, 2006. Ula, S.E., Felsefe Szl, Bilim Sanat Yaynlar, Ankara, 2002.

197 Umut, M., Alglanan Hizmet Kalitesinin lm: Bankaclk Sektrnde Bir Uygulama (Yksek Lisans Tezi), Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimleri Enstits, Antalya, 2004. Ural, A. ve Kl, ., Bilimsel Aratrma Sreci ve SPSS ile Veri Analizi, Detay Yaynclk, Ankara, 2006. Van Dyne, L., Graham, J.W. and Dienesch, R.H., Organizational Citizenship Behavior: Construct Redefinition, Measurement, and Validation, Academy of Mangement Journal, 37(4), (1994), 765-802. Walters, J.D., Destekleyici Liderlik Sanat (eviren: F.Negihan ztrk), Ganj Kitapevi, stanbul, 2006. Wanous, J.P, Reichers, A.E, and Austin, J.T., Cynicism About Organizational Change: Measurement, Antecedent and Correlates, Group and Organizational Management, 25(2), (2000), 132-153. Wanous, J.P, Reichers, A., and Austin, J., Organizational Cynicism: An Initial Study, Academy of Management Best Papers Proceedings, (1994), 269-273. Wayne S.J., Shore, L.M, and Liden, R.C., Perceived Organizational Support and LeaderMember Exchange: A Social Exchange Perspective, The Academy of Management Journal, 40(1), (1997), 82-111. Weber, A., Felsefe Tarihi (eviren: H.Vehbi Eralp), Sosyal Yaynevi, stanbul, 1998. Welchans, T. D., The Effects of Telecommuting and Communication Media on Perceived Value Congruence, Organizational Support and Job Satisfaction (Dissertation of Doctoral), Ohio State University, Columbus, 1995. Wilkerson, J.M., An Attribution-Centered Model of Observers Reactions to Workplace Aggression (Dissertation of Doctoral of Philosophy), Georgia Institute of Technology, 2001. Yaman, E., niversitelerde Bir Eitim Ynetimi Sorunu Olarak retim Elemannn Maruz Kald nformal Cezalar: Nitel Bir Aratrma (Doktora Tezi), Marmara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, stanbul, 2007. Yldz, H., Otoriteye Ynelik Davran lei Dilsel Edeerlik ve Gvenirlik almas (Yksek Lisans Tezi), Marmara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, stanbul, 2000. Yoku, ., Erkek Egemen lerde alanlarn rgtsel Destek Alglar ve rgtsel Ballklar Arasndaki liki (Yksek Lisans Tezi), Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2006. Yoon, J., and Lim, J.C., Organizational Support in The Workplace: The Case of Korean Hospital Employees, Human Relations, 52(7), (1999), 923-945.

198 Yoon, J., and Thye, S., Supervisor Support in Work Place: Legitimacy and Positive Affectivity, The Journal of Social Psychology, 140 (3), (1998), 295-316. Yoshimura, K.E., Employee Traits, Perceived Organizational Support, Supervisory Communication, Affective Commitment, and Intent To Leave: Group Differences (Degree of Masters of Science), North Carolina State University, 2003. Yksel, ., rgtsel Destek Algs ve Belirleyicilerinin ten Ayrlma Eilim ile likisi, stanbul niversitesi letme Faktesi Dergisi, 35 (1), (2006), 7-32. Yksekretim Kanunu ( 2547 S.K.). Resmi Gazete. 17506; 4.11.1981. Yrr, ., dllendirme Sistemleri ile rgtsel Adalet Arasndaki likilerin Analizi ve Bir Uygulama (Doktora Tezi), Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Bursa, 2005. Zagenczyk, T.J., A Social Influence Analysis of Perceived Organizational Support (Dissertation of Doctor of Philosophy), The Katz Graduate School of Business, University of Pittsburgh, 2001. http://www.aof.edu.tr/kitap/EHSM/1024/unite12.pdf, 20.07.2008 tarihinde alnmtr. http://www.ansiklopedi.turkcebilgi.com/Kinizm 15.10.2008 tarihinde alnmtr.

199

EKLER

200 Ek 1. Taslak Form ALGILANAN RGTSEL DESTEK ENVANTER

Hi Katlmyorum

Katlmyorum

Ksmen Katlyorum

Katlyorum

Aklama: Aada aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile ilgili ifadeler yer almaktadr. Ltfen size en uygun gelen seenei arp iareti ( X ) ile belirtiniz ve tm maddeleri yantlaynz. ALITIIM KURUMDA; 1. Akademik etkinliklere (kongre, sempozyum gibi) katlmam iin mali destek salanr. 2. Yksek lisans/doktora tezime maddi adan destek salanr. 3. 4. 5. 6. 7. Bilimsel aratrma projeleri iin salanan mali tevikler ve deneklerin yeterli olduunu dnyorum. Yapmay dndm baz aratrmalara maddi destek bulamazsam, vazgemek zorunda kalabilirim. alanlarn mesleki ve kiisel yeterliklerini artrmak iin, sreli yayn/kitaplar satn alnr. alma ortamna ilikin fiziki ihtiyalar (bilgisayar, masa, krtasiye malzemesi vb.) gnn koullarna gre iyiletirilir. Uzmanlk alanmla ilgili gereksinim duyduum teknik aragerelerin (tbbi malzemeler, deney malzemeleri vb.) alm gerekleir. Ulusal/ Uluslar aras yayn faaliyetlerinin takibi iin veri tabanlar/ dier elektronik kaynaklara eriim olanaklar yeterlidir. Akademik etkinlikler ve kurslarda renmi olduum yeni bilgi ve becerileri uygulamaya yanstabilmem iin frsat salanr. Yaptm ilerin sonucunda, stlerim tarafndan kendimi gelitirebilecek geribildirim alrm. Bilimsel aratrma ve yayn yapma konusunda yeterince desteklenmediimi dnyorum. Kariyer geliimim iin, stlerimden hibirinin parman bile oynatmayacandan eminim. Kiisel ve mesleki yeterliklerimi gelitirmede bana yardmc olacak retim yeleri vardr. leyi ve uygulamalar, kariyer hedefimi olumsuz ynde etkiliyor.

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

15. Grev dalm kiisel ve mesleki yeterliklerime uygun olarak yaplr. 16. Grev dalm yaplrken, adil bir ekilde davranlmaktadr. 17. Bana verilen grevleri laykyla yerine getirdiimde, stlerimin vgsn kazanrm. 18. Mesleki geliimimi engelleyecek angarya iler verilmez.

Tamamen Katlyorum

201

Hi Katlmyorum

Katlmyorum

Ksmen Katlyorum

Katlyorum

ALITIIM KURUMDA; 19. Akademik etkinliklere katlabilmem iin, retim yeleri beni tevik etmektedir. 20. Danmanm dnda baka retim yelerince bilimsel alma yapmam ho karlanmaz. 21. Kariyer geliimim iin stlerim, yol gstermekte ve rehberlik etmektedir. 22. Bana salanan kariyer olanaklarn yeterli buluyorum. 23. Bana gvenli bir gelecek salandn dnyorum. 24. stlerimin, gelecekte burada retim yesi olmamdan memnun olacaklarn dnyorum. 25. Tezimle ilgili almalarmda, danmanm dndaki retim elemanlarndan rahatlkla yardm alabilirim. 26. Yeterince sahiplenilmediimi dnyorum. 27. stlerim huzurlu ve mutlu olabilmem iin, ellerinden geldiince yardmc olurlar. 28. Kendimi evimdeki gibi huzurlu ve mutlu hissediyorum. 29. Bana yeterince ilgi gsterilmediini dnyorum. 30. Herhangi bir rahatszlm nedeniyle ie gelemediim durumlarda anlayla karlanrm. 31. Grevimi ne kadar iyi yaparsam yapaym, varlmn nemsenmedii duygusuna kaplyorum. 32. alanlar arasndaki ilikilerin gelitirilmesi ynnde aba gsterilir. 33. Aratrma grevlisi olarak, srekli bir kadroda bulunmamam kendimi buraya ait hissetmemi engelliyor. 34. Grevime uyum salayabilmem iin bana yardmc olunur. 35. Otonomi ve saygnlk ihtiyacm karlayabilecek dzeyde davranlar sergilenir. 36. stlerim, iimden memnun olup olmadm ile ilgili grlerimi alrlar. 37. alanlar birbirleriyle dosta ve scak ilikiler ierisindedir. 38. Fikirlerim ve nerilerim dikkate alnr. 39. rgtn desteini yan bamda hissederim.

Tamamen Katlyorum

202 Ek 2. Veri Toplama Aralar

Deerli Meslektam, Bu anket, Aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile rgtsel sinizm dzeyleri arasndaki ilikiyi belirlemek amacyla hazrlanmtr. Aadaki sorulara vereceiniz yantlar, bir yksek lisans tezinde kullanlacaktr. Veriler aratrma amac dnda kullanlmayacak ve toplu halde deerlendirilecektir. Bu nedenle ltfen isminizi yazmaynz. Aratrmann amacna ulaabilmesi, btn maddelerin yantlanmasna baldr. Ayrdnz zaman ve verdiiniz emek iin teekkr ederiz. Tez Danman: Ar. Gr. Gamze KALAAN Prof.Dr. Mualla BLGN AKSU Akdeniz niversitesi Akdeniz niversitesi gamzekalagan@akdeniz.edu.tr

BLM I KSEL BLGLER Ltfen size uygun olan seenei ( X ) iareti koyarak belirtiniz. 1.Cinsiyetiniz: Kadn 3. Medeni durumunuz: Bekar 4. Bal olduunuz enstit: Sosyal Bilimler Fen Bilimleri Salk Bilimleri Gzel Sanatlar Doktora 5. u an devam ettiiniz lisansst eitim program: Yksek Lisans 6. Bugne kadar katldnz toplam akademik etkinliklerin says: Ulusal........................................ Evet Evet Evet Hayr Ksmen Ksmen Hayr Hayr Uluslararas........................................ 7. Aratrma grevlisi olmadan nce baka bir kurumda altnz m? 8.Aratrma grevlisi olmaktan dolay memnun musunuz? 9. altnz kurumdan ayrlmay dnyor musunuz? Erkek Szl/Nianl Evli

2.Yanz (Ltfen bitirdiiniz yl itibariyle yaznz): ........................................

203 BLM II ALGILANAN RGTSEL DESTEK ENVANTER Ksmen Katlyorum

Hi Katlmyorum

Katlmyorum

Katlyorum

Aklama: Aada aratrma grevlilerinin rgtsel destek alglar ile ilgili ifadeler yer almaktadr. Ltfen size en uygun gelen seenei arp iareti ( X ) ile belirtiniz ve tm maddeleri yantlaynz. ALITIIM KURUMDA; 1. Grev dalm kiisel ve mesleki yeterliklerime uygun olarak yaplr. 2. Grev dalm yaplrken, adil bir ekilde davranlmaktadr. 3. Mesleki geliimimi engelleyecek angarya iler verilmez. Kiisel ve mesleki yeterliklerimi gelitirmede bana yardmc olacak retim yeleri vardr. 5. Akademik etkinliklere katlabilmem iin, retim yeleri beni tevik etmektedir. 6. Danmanm dnda baka retim yelerince bilimsel alma yapmam ho karlanmaz. 7. Kariyer geliimim iin stlerim, yol gstermekte ve rehberlik etmektedir. 8. stlerimin, gelecekte burada retim yesi olmamdan memnun olacaklarn dnyorum. 9. Tezimle ilgili almalarmda, danmanm dndaki retim elemanlarndan rahatlkla yardm alabilirim. 10. Akademik etkinlikler ve kurslarda renmi olduum yeni bilgi ve becerileri uygulamaya yanstabilmem iin frsat salanr. 11. Bana salanan kariyer olanaklarn yeterli buluyorum. 4. 12. Bana gvenli bir gelecek salandn dnyorum. 13. stlerim huzurlu ve mutlu olabilmem iin, ellerinden geldiince yardmc olurlar. 14. alanlar arasndaki ilikilerin gelitirilmesi ynnde aba gsterilir. 15. Grevime uyum salayabilmem iin bana yardmc olunur. 16. Otonomi ve saygnlk ihtiyacm karlayabilecek dzeyde davranlar sergilenir. 17. stlerim, iimden memnun olup olmadm ile ilgili grlerimi alrlar. 18. alanlar birbirleriyle dosta ve scak ilikiler ierisindedir. 19. Fikirlerim ve nerilerim dikkate alnr.

Tamamen Katlyorum

204 BLM III RGTSEL SNZM LE* Hi Katlmyorum Katlmyorum Ksmen Katlyorum Katlyorum Tamamen Katlyorum

Aklama: Aada aratrma grevlilerinin rgtsel sinizm tutumlar ile ilgili ifadeler yer almaktadr. Ltfen size en uygun gelen seenei arp iareti ( X ) ile belirtiniz ve tm maddeleri yantlaynz. 1. 2. 3. altm kurumda, sylenenler ile yaplanlarn farkl olduuna inanyorum. altm kurumun politikalar, amalar ve uygulamalar arasnda ok az ortak bir yn vardr. altm kurumda, bir uygulamann yaplaca syleniyorsa, bunun gerekleip gereklemeyecei konusunda kuku duyarm. altm kurumda, alanlardan bir ey yapmas beklenir, ancak baka bir davran dllendirilir. altm kurumda, yaplaca sylenen eyler ile gerekleenler arasnda ok az benzerlik gryorum. altm kurumu dndke sinirlenirim. altm kurumu dndke hiddetlenirim. altm kurumu dndke gerilim yaarm. altm kurumu dndke iimi bir endie duygusu kaplar. altm kurum dndaki arkadalarma, ite olup bitenler konusunda yaknrm. altm kurumdan ve alanlarndan bahsedildiinde, birlikte altm kiilerle anlaml bir ekilde bakrz. Bakalaryla, altm kurumdaki ilerin nasl yrtld hakknda konuurum. Bakalaryla, altm kurumdaki uygulamalar ve politikalar eletiririm.

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

*

rgtsel sinizm; bireyin, alt kuruma ilikin olumsuz tutumudur.

Not: Bu alma hakknda grleriniz varsa belirtebilirsiniz. Belirtmediimiz, zellikle nemli grdnz sorunlar ve zm nerilerinizi yazabilirsiniz.

Ek 3. Akdeniz niversitesinden Alnan zin Belgesi

205

206 Ek 4. zgemi ZGEM Ad ve Soyad: Gamze KALAAN Doum Tarihi ve Yeri: 20.07.1982 Isparta/Senirkent Medeni Durumu: Bekr Eitim Durumu Mezun Olduu Lise: 1996-2000 Antalya Aldemir Atilla Konuk Anadolu Lisesi Lisans Diplomas: 2000-2004 Gazi Eitim Fakltesi Fen Bilgisi retmenlii Yabanc Dil: ngilizce

Bilimsel Faaliyetler Ulusal Bilimsel Toplantlarda Sunulan ve Bildiri Kitabnda Baslan Bildiriler Gzeller, C.O ve Kalaan, G., rgtsel Sinizm leinin Trkeye Uyarlamas ve eitli Deikenler Asndan Eitim rgtlerinde ncelenmesi, 16.Ynetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitab, stanbul Kltr niversitesi, Antalya, (2008), 87-94. Uluslararas Bilimsel Toplantlarda Sunulan ve Bildiri Kitabnda Baslan Bildiriler Gneri, B. and Kalaan, G., Career Stages of Teachers in Turkey, In D. Bluma, . H. Mirici, S. Kiefer, C. Papasolomontos (Eds.), Analysis of Comparative Educational Policies (ACEP), 21-35, Linz, Austria: State College of Teacher Education Institute of Comparative Education (IVE), 2007. Iskele, A., Gneri, B., Kalaan, G. and Takran, B., Moral Education for Primary Pupils: Honesty as a Value, .H. Mirici, B.A. Ata, M.M. Arslan, I. Kovalcikova (Eds). WCCI 13th Word Conference in Education on Creating a Global Culture of Peace: Strategies for Curriculum Development and Implementation, 437-459, Antalya, Turkey, 2008. Belgelendirilen Eitim-retim Programlar Kalaan, G. ACEP Intensive Programme (Analysis of Comperative Educational Policies) Summer School (19th August-2nd September, 2007), Linz, Austria. Kalaan, G. VII. Aratrma Yntemleri Semineri, NVivo 8 ile Nitel Veri Analizi Semineri (28 Ocak-01 ubat 2009), Antalya

207 Kalaan, G. ACEP Intensive Programme (Analysis of Comperative Educational Policies) Summer School (9th August-23rd August, 2009), Linz, Austria. Deneyimi Antalya, Art Eitim Dershanesi Fen Bilgisi retmeni (2004-2006) Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Aratrma Grevlisi (2006Adres: gammylee55@hotmail.com, gamzekalagan@akdeniz.edu.tr Tel: 321 22 86 )