BRNC BLM DN VE DEVLET LKLER 1- Devletin Dini 2- Laiklik 3- Kur'an'a Uygun Mslmanlk 4- Tarikatlar 5- Din Eitimi A- nan eitimi

B- badet eitimi C- Ahlk eitimi D- mam Hatip Liseleri ve Kur'an Kurslar 6- Siyasi Partiler A- Dine dayal parti B- Trkiye'de ran benzeri bir slam Cumhuriyeti olur mu? 7- Ordu-Millet Kaynamas

KNC BLM Kitab- Mukaddes'e ve Kur'an'a Gre TEOKRAS VE LAKLK 1- Ktab- Mukaddes ve Teokrasi A- Teokrasi le lgili Metinler a- Pavlos'un mektubu b- Petrus'un 1. mektubu B- Teokrasi le lgili Yorumlar a-Jean Calvin'in grleri b-Brutus'un grleri C- Kilise ve Teokrasi 2- Kur'an ve Teokrasi A- Ynetimle lgili Kurallar a- Adalet b- Hrriyet (1)- inan ve ibadet hrriyeti (2)- nand gibi yaama c- Akln kullanlmas d- Yalnz Allah'tan korkmak e- Yanla kar kmak B- Mezhep Ve Tarikatlar

a- ran benzeri slam cumhuriyeti b- Tarikatlar C- Cami Ve Teokrasi 3- Laiklik 4- Deerlendirme Sonu

NSZ Her eyimizi Allaha borluyuz, kimse onun verdiinden fazlasna sahip olamaz. "Gklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allahndr." (Bakara 2/255) Buna her insan inanr ve inancn bir ekilde ifade eder. Putlara tapanlar da buna inanr. Bunlar putlar, Allah'a yakn saydklar bir ksm ruhanilerin simgesi olarak grr ve onlara, kendilerini Allah'a daha ok yaklatrsnlar diye taparlar. Ama bu inan akla aykrdr. Hayallere ve efsanelere dayanr. Doruluunu kantlayacak bir tek bilgi ve belge yoktur. Bu irktir. Gnmzde tanrtanmaz diye adlandrlan ateistler de aslnda Allah'a inanrlar. Adna ister Doa, ister Gk Tanr isterse ne denirse densin, btn varlklar yaratan ve

evrenin tek hakimi olan Allah' inkar mmkn olmadndan tanrtanmaz, babasn tanmazlk eden kiiye benzer. O, skk zamannda nasl babasn ararsa bu da dara dnce Allah'a snr. Aslnda bunlar, Allah'n kendilerine her ey vermesini ama emir vermemesini isterler. Baz kimseler de Allah'n emir vermesini kabul ederler. Ama onlar snflara ayrr, kimini uygun bulur, kimini de uygun grmezler. Bunlarn durumu, Kur'anda yer alan ekliyle, eytan'n durumuna benzer. eytan'n o hale gelmesi, Allah'n bir tek emrini uygun grmemesi ile balamtr. Yoksa o Allah'a, ahiret gnne ve inanlmas gereken bir ok eye inanr. nan, insann btn ilikilerini etkiler. ster zel alanda olsun, ister kamu alannda olsun, her yerde etkisini gsterir. Fakat insan bir inanta kalmayabilir. Ama inanc deiti diye yaad bir toplumdan kp bir baka topluma geemez. Bu sebeple her toplum, deiik inan sahiplerine katlanmaya hazr olmaldr. Ulam ve

haberlemenin gelitii, bir ok kimsenin doup byd topulumu terkedip baka yerlere g ettii amzda, kendimiz gibi inanmayanlara katlanmak, kanlmaz bir zorunluluk halini alm tr. nk kynden kentinden ayrlp baka yerlere gidenler inanlaryla birlikte gitmektedirler. Mantkl dnen her insan, hi kimseyi kendi gibi inanmaya zorlayamayacan anlar ama insanlarn ou mantkl hareket etmezler. Bu sebeple de inan farkllklar, dzinelerce probleme yol aar. Toplumlara doru grlerin egemen olmas gerekir. Bu konuda doru gr, insanlarn inandklar gibi yaamalarna imkan vermektir. Ne yazk ki, etkili ve yetkili mevkide olanlar, dorularn deil, gcn egemen olmasna daha ok nem verirler. Bu da zulmlere ve hakszlklara yol aar. Dorularn yerine gcn egemen olmasn isteyenler, aslnda insanlarn kendilerine kle olmasn istemi

olurlar. Onlardan kimi bu konuda maddi gcn, kimi devlet gcn, kimi de dini kullanr. Bu sebeple hrriyetler konusu, tarih boyunca insanln en nemli konusu olmutur. Hrriyet mcadelesine soyunan nicelerinin, etkili ve yetkili bir konuma gelince kendinden bakasna hrriyet tanmad okca grlen bir gerektir. lahi dinler, inanlara bask yapmay kesinlikle reddederler. Peygamberler hep bunun mcadelesini vermilerdir. Onlar insan, insana kle olmaktan kurtarmaya ve Allahtan bakasna kle olmamalarn salamaya almlardr. Btn peygamberlerin ortak istei, insanlarn Allahtan bakasna ibadet etmemesidir. badet szlkte kulluk ve klelik, yani kaytsz artsz boyun eme anlamna gelir. Allah'tan bakasna ibadet etmemek, ondan baka kimseye kaytsz artsz boyun ememek demektir. Ama dini, bir bask arac olarak kullanmak isteyenler, ncelikle onu, peygamberlerin gsterdii izgiden saptrp tannmaz hale getirmek zorunda kalmlardr.

Bunlar dini, kiisel olmaktan karp kurumsal hale getirmiler, insanlar dine kabul ve dinden karma ilemlerini trene balayarak inanlar da kendi emirleri altna sokmulardr. Bir yandan da bu kurum sayesinde devlete hakim olma ve Allah ad na devleti ynetme imkanna kavumulardr. Ynetime Allah adna el koyunca devletin btn nimetlerinden yararlanm ama verdikleri ekonomik ve sosyal skntlardan, yaptklar zulm ve basklardan Allah' sorumlu tutmulardr. Kimse Allah'a hesap soramayacandan kendileri sorumsuz bir mevkide bulunmulardr. te bu teokrasidir. Buna uygun tekilatlanma hrstiyanlarda vardr. Teokrasi, devletin kilisenin emrine girmesinin addr. Bunun kabul edilebilir bir taraf yoktur. Onun iin teokrasiye kar verilen mcadele hakl bir mcadeledir. Laiklik bu mcadelenin ad olmutur. Teokrasiye bakaldrnn simgesi olan laiklik, zamanla inanlara basknn arac haline getirilmitir. nsanlar kendilerine kle etme hrs iinde

olanlar imdi, ya dini ya da laiklii kullanarak hrriyetleri ortadan kaldmaya almaktadrlar. Kiliseye benzer bir dini kurumu mslmanlkta oluturmak mmkn olmamtr. Kur'an'n varl buna en byk engeldir. Kur'an, din ve devlet ilikilerinin ideal prensiplerini ortaya koymutur. Duygusal davranmayan herkes onlar kabul eder. Bu alma ile biz, Kur'an nda din ve devlet ilikilerinin nasl olmas gerektiini aratrdk. nk Kur'an Allah'n son kitabdr ve hi bozulmadan bize kadar gelmitir. Sonra da teokrasi ve laiklik konusunu ele aldk. Onu da Kitab- Mukaddes'e ve Kur'an'a gre aklamaya altk. Konuyu, arla kamadan ilemek ana gayemiz olmutur. nsanlar zerinde hakim olmak iin dini kullananlarla laiklii kullananlarn amazlarn ksa ve zl biimde tespite gayret ettik. Burada dorular gstermek istedik. Dorular aslnda herkes, byk lde bilir ama onlar uygulamak herkesin hesabna gelmez. Bunu iyi biliyoruz.

Biz, eer insafl hareket edebilen kiilere faydal olabilirsek kendinimizi baarl sayacaz. Bylelerinin says da pek az olur. Gayret bizden baar Allah'tandr.

BRNC BLM

DN VE DEVLET LKLER

1- DEVLETN DN 1. Devlet bir kurumdur. Kurumlarn dini olmaz, insanlarn dini olur. Devlet namaz klmaz, oru tutmaz ve ahiretle ilgili bir endie tamaz. Devlet gibi dier kurum ve kurulularn da dini olmaz. Devleti veya bir kurumu idare edenler, kendi inanlarn idarelerine yanstrlar. Bu tabii bir durumdur. Mslmanlarn hakim olduu devlete islam devleti, hrstiyanlarn hakim olduu devlete de hrstiyan devleti denmesi bundandr. Tabii olmayan, idarecilerin halk kendileri gibi inanmaya zorlamalardr. te din devleti veya ideolojik devlet byle doar. Bir inanc zorla deitirmek mmkn olmadndan byle yerlerde i ekimelerin, bask ve zulmlerin sonu gelmez.
2. Dinin

z imandr. mann temeli de kalp ile tasdiktir. Kalp insann i dnyasndadr. nsan burada alabildiine hrdr.

Hibir inan, insana zorla kabul ettirilemez. En baskc rejimler dahi bunu baaramazlar. Allah Tel yle buyurur: Dinde zorlama olmaz; artk doru ile eri birbirinden iyice ayrlmtr. Bundan byle kim zorbalar tanmaz da Allah'a inanrsa kopmak bilmeyen salam bir kulpa yapm olur. Allah iitendir, bilendir. (Bakara 2/256) Bu sebeple mslmanlar kimseyi mslman olmaya veya mslman gibi davranmaya zorlayamazlar; tam tersine her kese inand gibi yaama imkn verirler. Bu byle olduu iin mslmanlarn devleti, din devleti yani teokratik devlet olamaz 1. Onlar, insanlar Allah adna deil, kendi adlarna ynetirler. yi yneten sevap kazanr. Kt yneten ise onun sorumluluunu stlenir. Trkiye'de din deyince slam anlalr. Bu dinin bir peygamberi, bir de Kitab vardr. Mslman olmak isteyen, o peygamberin gsterdii ve bu Kitab'n
3.

Teoktik devlet konusu, bu kitabn ikinci blmnde incelenmitir.

1-

bildirdii gibi inanr ve yaar. Yani Kur'an'a uyar. Bir de Kur'an' kendilerine uyduranlar vardr. Bunlar, hem diledikleri gibi yaamak hem de mslman saylmak isterler. Onun iin kendilerine uymayan ayet ve hadislerin bir ksmn eski alarla ilgili grp yrrlkten kalkm sayarlar, bir ksmn da farkl yorumlarlar. Bylece hayatla dini bartrm, dine ada bir yorum getirmi olduklarn dnrler. Kur'an' kendine uydurmaya almann doru olmadn onlar da bildiinden ilerini rahatlatmak iin destekiler ararlar. Kendilerine yakn grdklerini ne karr, dierlerini geri iterler. Devlet adna ya da bir kurum veya kurulu adna konutuklar havasn vererek gl grnmek isterler. Bu yanl bir yoldur. nk din konusunda kim konuursa konusun kendi adna konuur. Din devleti demek doru olmad gibi dinsiz devlet demek de doru deildir. Dindarlk veya dinsizlik sadece insanla ilgili bir kavramdr. Bu sebeple hi kimse, din konusunda devlete ait bir kurum veya kurulu adna konuamaz. nk bu

kurum ve kuruluar, ayn inanca mensup kiilerin oluturduu bir din cemaat deildir. Din bir konuda bunlar adna konuan kii, kendi inancn o kurum veya kurululara mensup kiilerin inanc gibi gstermi olur ki, buna kimsenin hakk yoktur. Din ile ilgili olarak her mslman balayan eyler; Kur'an ayetleri, sahih hadisler ve icma ile belirlenmi eylerdir. cma, ayn devirde yaayan slam bilginlerinin tamamnn dinle ilgili bir konuda gr birlii salamasdr. Din hrriyetinin teminat Kur'an'dr. Allah Tel yle buyurur: Rabbin dileseydi, yeryznde bulunanlarn hepsi inanrd. yle iken insanlar inanmaya sen mi zorlayacaksn?
4.
(Yunus 10/99)

nsann d dnyas da ii gibi hr olmaldr. te gerek kiilie o zaman kavuur. Devletin vatanda ile ilikisi din veya ideolojik boyutta deil, adalet boyutunda olmaldr. Devletin temel grevi, adaleti, i ve d gvenlii salamak,
5.

vatandalarn temel hak ve hrriyetlerine engel olan eyleri ortadan kaldrmaktr. Devlet basks ile inanm gzkenler vcuda alnm mikrop gibi olur, gl hale gelince hastalk yaparlar. nanlarna bask yaplmayanlar da vcuda yaplm a gibi lkeyi koruma grevini stlenirler. Osmanl devletindeki aznlklarn kendilerini aznlk deil, devletin erefli bir vatanda saymalar ok nemliydi. Devlet gne gibi olmaldr. Gne nasl mslman, hrstiyan, yahudi, zengin, fakir ve rk ayrm yapmadan herkese ayn mesafede ise devlet de vatandalarna kar hep ayn mesafede durmaldr. 2- LAKLK 6. Laiklik Fransa'da domutur. Franszca'da din kurulularn hakimiyetinden bamsz olan kuruma Laik (laic veya laique) denir2. Bu lkede din kurulu deyince Katolik kilisesi anlalr. Liklik

2-

Byk Larousse maddesi

Ansiklopedisi,

Laik

mcadelesi hrstiyanla kar deil, kiliseye kar verilmitir. Kilise, Allah adna hareket ettiini ne srerek kral, hkmetleri ve valileri belirlemede ve greve getirmede kendini yetkili grmtr3. Bugn, seilmi kiilere yemin ettirmekle bu yetkisini az da olsa srdrmektedir. Fransz tarihi, kiliseye kar verilmi mcadelelerle doludur. Kilisenin devlet zerindeki egemenli ini krma abalar XIV. yzylda balamtr4.
7. 8. Laiklik mcadelesinin dine kar veril-

mediinin en nemli gstergesi, Fransa'da kurucu meclis yeleri tarafndan hazrlanan ve Austos 1789'da kabul edilen nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi'nin 10 ve 11. maddeleridir. Bu maddeler yledir:
Madde 10. Hi kimse, dinsel inanlar dahil, inanlarndan dolay rahatsz edilemez; elverir ki, bu inanlarn aklanmas yasa tarafndan salanan kamu dzenini bozmasn.

3- Gnay TMER, Abdurrahman KK, 4-

Dinler Tarihi, Ankara 1993, s. 256. Byk Larousse Ansiklopedisi, Laiklik maddesi,

Madde 11. Dnce ve inanlarn bakalarna zgrce iletilmesi insann en nemli haklarndan biridir; her yurtta zgrce konuabilir, yazabilir ve bunlar basp yayabilir; bu zgrln ktye kullanlmasndan ancak yasaca belirlenen durumlarda sorumlu olur.

Bu bildirge, 1791 tarihli Fransz Anayasas'nn balang blm olmutu5. Bu anayasa, Katolik Kilisesinin imtiyazlarna son vermeyi ve protestan, yahudi veya dinsiz olanlarn haklarn, zellikle din ve vicdan hrriyeti adna her eit din grnty eit grmeyi hedefliyordu 6. nk kilise bir baka din mensubuna hayat hakk tanmazd.
9.

Byk Larousse Ansiklopedisi, insan maddesi 6- GRIC (Groupe de Rechercehes IslamoChretien = slam Hrstiyan Aratrmalar Topluluu), Din ve Devlet, Islamochristana, 12, Roma 1986, s. 4972' den. Tercme M. Sait HATPOLU, slm Aratrmalar Dergisi, C. III, say 3, Ankara 1989, s. 102.

5-

Bildirgenin balangcnda insan hak ve hrriyetlerinin nemi u ifadelerle belirtilmektedir: "Fransz halknn, Ulusal meclisi oluturan temsilcileri, halkn mutsuzluklarna ve hkmetlerin yozlamasna tek neden olarak, insan haklarnn bilinmemesini, unutulmasn ve inenmesini grdklerinden insann doal, vazgeilmez ve kutsal haklarn resmi bir Bildirge ile aklamaya karar verdiler.." Burada zgrln tanm yaplm ve yasa ile gereinden fazla snrlanmamas iin Bildirge'ye madde konmutur. lgili maddeler yledir: Madde 4. zgrlk bakasna zarar vermeyen her eyi yapabilmek demektir. O halde her insann doal haklarnn kullanlmas ancak, toplumun teki yelerine salad ayn nitelikteki haklarla snrlanr. Bu snrlar ancak yasayla belirlenebilir. Madde 5. Yasa yalnzca topluma zarar verici eylemleri yasaklar. Yasa tarafndan yasaklanmayan hi bir eye engel olunamaz ve hi kimse yasann emretmedii bir eyi yapmaya zorlanamaz.
10.

Trkiye'deki resmi belgelerde de liklik dine kar deildir. Anayasa'nn 2. maddesi yledir:
11.

"Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devletidir. " Demek ki, liklik Trk Devleti'nin bir zelliidir. Devletin bir baka zellii de insan haklarna saygl olmasdr.
12.

Anayasa'nn 24. maddesi her vatanda a vicdan, din inan ve kanaat hrriyeti tanmtr. Yani Anayasa, likliin devletin bir zellii olduunu, vatandan dindar olabileceini kabul etmitir.
13. Anayasa'nn 26. maddesi de dnceyi aklama ve yayma hrriyeti vermitir. Maddenin giri cmlesi yledir:

"Herkes dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim veya baka yollarla tek bana veya toplu olarak aklama ve yayma hakkna sahiptir..."

Anayasa'nn byle olmas tabiidir. Zaten nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi'nin 16. maddesi yledir: "Haklar gvence altna alnmam, kuvvetlerin ayrl belirlenmemi toplumlarn anayasalar yok demektir."
14. 1948'de Birlemi Milletler tarafndan kabul edilen nsan Haklar Evrensel Beyannamesi de dnce vicdan ve din hrriyeti konusunu karara balamtr. Bu madde dini, ne sosyal alandan ne kamu alanndan ne de baka bir alandan soyutlar. Byle bir ey zaten dnlemez. Dindar kii, dininin emrini brakarak baka kiilerin emrini yerine getiremez. Eer yerine getirmek zorunda kalrsa ya gizlice ya da aktan buna kar koyar. Bu da nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi'nin giri ksmnda belirtildii gibi "...halkn mutsuzluklarna ve hkmetlerin yozlamasna.." sebep olur. nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 18. maddesi yledir:

"Herkes dnce, vicdan ve din zgrlne sahiptir; bu herkes iin yalnz ya da topluca, gerek kamu nnde gerekse zel olarak retimle, uygulamalarla, tapn-

mayla ya da dinsel ykmllkleri yerine getirerek dinini ya da inancn ortaya koymak zgrln de ierir 7. Anayasa'nn Balang'nda da; ".. liklik ilkesinin gerei kutsal din duygularnn, Devlet ilerine ve politikaya kesinlikle kartrlmayaca.." ifade edilmitir. Demek ki vatandaa hizmet gtrlrken din inanlarna gre ayrm yaplamaz.
15.

Bu, slam'da zaten vardr. Bu konuda sabkas olmayan bir dinin mensubuyuz. Dinimiz insanlarla ilikilerde onlarn dinlerinden kaynaklanan bir ayrma izin vermez.
16.

Btn bu durumlara gre laiklik, dine kar deil devletin din kurumlarn hakimiyetine girmesine kardr.
17.

slam'da devleti hakimiyeti altna alacak bir din kurum yoktur. Fransa'da kiliseye kar yrtlen laiklik mcadelesi bir ka asr srm ve ok kanl olaylar meydana gelmitir ama Trkiye Cumhuriyeti liklii kabul ederken hibir din kuruluun tepkisini almamtr. nk slamda hem
7- Byk Lrousse Ans. nsan maddesi. st.

1986.

devleti hakimiyeti altna alacak bir din kurum yoktur hem de liklik iin yaplan yukardaki tamnlarn slam'a aykr bir yan yoktur. Ayrca slam'da ruhban snf da bulunmaz. Hi kimse bu dini, insanlar zerinde nfuz salamann arac olarak kullanamaz. Camiler de kilise tekilat gibi deildir8. slam, inanlara bask yaplmasn kabul etmez. Bir kimsenin mslman olmas tamamen kendi kararna baldr. Bunun iin bir din kuruluun onay aranmaz. Vaftize benzer bir trenin yaplmas da szkonusu deildir. nk slamda ne din adam, ne de bir baka kii Allah adna hareket edebilir. Allah mslman olmay yle bir kaideye ba8- eyhlislaml bir dini kurum sayanlar

olabilir. eyhlislamlk kilise gibi bir dini durum deildir. Bunun Kur'an'a veya snnete dayandrlan bir taraf yoktur. O, ihtiya duyulduu iin ihdas edilmi bulunan ilm ve hukuki bir kurumdur. eyhlislam siyasi otoriteye bal idi. Greve gelmesi ve grevden ayrlmas siyasi otoritenin emri ile olurdu. Nitekim bir kanunla varlna son verilmitir. Ama devletler binlerce kanun karsa kilisenin varln sona erdiremez.

lamtr ki, buna kimse karamaz. nk dinin z imandr. mann temeli de onu iten kabul etmek, yani kalp ile tasdiktir. Kalpteki tasdiki bir o kii, bir de Allah bilir. Oras insann en hr olduu yerdir. Bu sebeple hi kimse bir inanc kabule veya inkara zorlanamaz.
18. Kiliseye benzer bir tekilat olmayan, din adamlarn birer ruhan lider deil, sadece din konusunda toplumu aydnlatan ve onlara rnek olmaya alan kiiler olarak gren ve kapsn teokrasiye tamamen kapam olan bir dinin yaygn olduu yerde liklik ne anlama gelebilir? te problem tam bu noktada domaktadr. Burada liklii slamn alternatifi sayan ve onu dine kar kabul edenler ortaya kmaktadr. 19. Trkiye'de, azmsanmayacak oranda

ateist9, yani hi bir dini kabul etmeyen

9- Ateizm, tanrtanmazlk anlamna gelir. Adna ister tabiat, ister Gk Tanr isterse ne denirse densin, btn varlklar yaratan ve evrenin tek hakimi olan Allah' inkar mmkn olmadndan tanrtanmaz, babasn tanmazlk eden kiiye benzer. O, en skk zamannda nasl babasn

insanlar vardr. Kimileri de dine uzak dururlar; ondan beendiklerini alr beenmediklerini kenara iterler. Bunlar etkin konumdadrlar. Ateistler din ile ilgili her grnty liklie aykr sayarken dine uzak duran kiiler, kendilerinin holanmad din grntleri laiklie aykr sayp ortadan kaldrmaya alrlar. Bunlar laiklii din bir kurumun hakimiyetine kar mcadele olmaktan karp dorudan dine kar
ararsa tanrtanmaz da iyice dara dnce Allah'a snr. Aslnda bunlar, her eyi veren ama kendilerine emir vermeyen bir Allah isterler. Baz kimseler de Allah'a inandklarn akca syler ve ateizmi redderler. Ama Allah'n ve peygamberinin emirlerini, kendi anlaylarna gre snflara ayrr, kimini kabul eder kimini de reddederler. Bunlarn durumu, Kur'anda yer alan eytann durumuna benzer. eytan o hale getiren Allah'n bir tek emrini beyenmemesidir. Yoksa o Allah'a, ahiret gnne ve inanlmas gereken bir ok eye inanr. Kur'an'da bunu akca ifade eden ayetler vardr. Ahazb suresinin 36. yeti yledir: "Allah ve Rasul bir ite hkm verince inanm hibir erkek ve kadn o ile ilgili davranlarnda serbest olamaz." Mslman, bu ayete uygun davranr.

mcadeleye dntrmlerdir. Onlara gre Allah'n sosyal ve kamusal alanla ilgili emirleri uygulanamaz. O alanda yetkili olan kendileridir. Bunu akca sylemezler ama sz, davran ve uygulamalarna baka bir anlam verme imkan yoktur. zel alan da ilgilendirse, kendi karar ve uygulamalarna, dine aykr diye kar klmasn asla kabul etmezler. Onlarn grlerine aykr den din emir ve uygulamalar ya deitirilmeli, ya da yrrlkten kaldrlmaldrlar. Onlarn sayg duyduklar din, kendi anlaylarna uyan dindir. slam dini konusunda karar mercii, Kur'an, snnet ve din bilginleri deil, kendileridir. Yani insanlar, ancak onlarn msaade ettikleri kadar dindar olabilirler.
20. Vicdanlara sktrlmak istenen din,

slam dini olunca ona kar mcadele ok zor olmaktadr. nk islam'a kar kmak her eyden nce evrensel deerlere kar kmaktr. Zira slam'n istedii eyler, insan tabiat ve sosyal hayatla, yani btn evrensel deerlerle tam bir uyum iindedir. nk bu din, o deerleri koyan Allah'n dinidir. Kur'an'da yle buyurulur:

Sen yzn dosdoru bu dine, Allahn ftratna (yaratma kanununa) evir. O nsanlar ona gre yaratmtr. Allahn yarattnn yerini tutacak bir ey yoktur. te salam din bu dindir. Ama insanlarn ou bunu bilmezler. (Rum 30/30) Bu sebeple onlara liklik tanmndan, insan haklarndan, anayasa ve yasalarla tannm haklardan ve evrensel deerlerden bahsettiiniz zaman lkenin zel artlarn ileri srerek kabul etmezler. Laiklik devletin bir zellii iken onu kendilerine ait bir zellik olarak belirtir ve "Ben likim, sen laik deilsin." gibi ifadeler kullanrlar. nsanlar da "laik olanlar ve olmayanlar" diye ikiye blerler. Bunlar kendi vicdanlarna kar da rahat deillerdir. Vicdanlarn rahatlatmak iin zaman zaman yaptklarnn doru olmadn syleyenler kar. te btn huzursuzluklarn temelinde bu yanl anlay ve davran vardr. Bunlarla yaplacak en etkili mcadele, bkmadan dorular anlatmaktr. nk evrensel deerlere kar mcadele ta bandan kaybedilmi bir mcadeledir. Eer o deerlerin samimi savunucular varsa onlar, ksa srede baarya ularlar.
21.

3-

UYGUN MSLMANLIK 22. slam Allah'n dini, Hz. Muhammed de Allah'n son elisidir. Kur'an- Kerim, hem Hz. Muhammed'in Allah'n elisi olduunun belgesi, hem de Allah'n insanlardan neler istediini aka ortaya koyan ve gvenli yollarla bize ulam olan ilah kitaptr. Bu sebeple Kur'an' iyi anlamak gerekir. Allah Tel yle buyurur: Bunlar Kuran zerinde akl yormazlar m? Yoksa kalpler zerinde kilitler mi vardr? (Muhammed 47/24) And olsun ki, biz Kuran', zerinde dnlsn diye kolaylatrdk; ama hani dnen? (Kamer 54/17, 22, 32 ve 40)
23. Mslmanlar Kuran zerinde dnmeyi asrlarca unuttular. Kuran zerinde akl yorma gerei unutulunca o, ulalamaz, eriilemez bir kutsal sayld ve onu anlayamayacamz eklinde bir kanaat olutu. Sonra eskilerin her eyi hallettii savunuldu ve yeniliklere kaplar kapand. Nihayet Kur'an, sevap kazanmak iin okunan bir kitap haline dnt.

KUR'AN'A

Allah Tel yle buyurur: "Bu Kur'an, gerekten en doruya ve en salama ulatrr." (sra 17/9) Kur'an, gerekten en doru ve en salam olana ulatrr. Fakat o, anlamak iin deil de sadece sevap olsun diye okunursa onunla bir yere ulalamaz. Byle bir ey, tpk kaliteli bir baln, srf grnts ve kokusu ile yetinmeye benzer. Yenmeyen baln vcuda ne faydas olur. Mslmanlar asrlardr byle yapmlar ve Kur'an ile yeterince beslenememilerdir. Geleneksel kltr kalplar ile hurafeler i ie girmi, halk hurafeler sarmtr. Ama artk Kur'an' anlamak iin okuyanlar ve Kur'an zerinde akl yoranlar vardr. Bunlar kendilerini ve toplumu sorgulamaktadrlar. Bu hareket gemile de hesaplamaktadr. Allah Tel yle buyurur: nanm kimseler iin Allah' gnlden hatrlama ve ondan inen geree iten balanma zaman hl gelmedi mi? Sakn daha nce kendilerine Kitap verilenler gibi olmayalar. Onlarn zerinden uzun zaman gemiti de kalpleri katlamt. Onlardan

ou yoldan km durumdadr.

(Hadid 57/16)

24. Trkiye'de kendini mslman sayma-

yan azdr. Kendini mslman sayanlar iki kesimdir. Birinci kesim kendini inan boyutunda mslman sayar. Onlarn iinde oru tutan, kurban kesen, bayram namaz klan ve zaman zaman Cuma namazna gidenler vardr. Onlar Bat medeniyetini hedeflemilerdir. Kolaylk olsun diye onlara "Batclar" diyelim. Dier kesim ise dinin emirlerini yerine getirme arzu ve kararll iindedirler. Onlara da "dindarlar" diyelim. Batclar dindarlar gerici ve tutucu sayar, dindarlar da onlar dinin dnda kalmakla sularlar. Son yllarda gsterilen gayretler her iki kesimi de Kur'an'n etrafnda toplamtr. Kur'an'a ynelen Batclar, dindarlardan bir ksmnn yaad dinin hurafelerle dolu olduunu grmler ve byle bir din anlay ve uygulamasndan uzak olduklar iin kendilerini ansl saymlardr. Bu durum, byle dindarlar fena halde sarsmtr. Bu sarsnt karsnda onlar kendilerini savunmak iin Kur'an'a
25.

ynelince yaplan tenkitlerin ounun hakl olduunu grmlerdir. Bu yneli, hurafeye bulam olsun olmasn, btn dindarlar ve Batclar derinden etkilemitir. Artk bunlarn hepsi, Kur'an'n etrafnda tek vcut olma noktasna yaklamlardr.
26.

Bu sarsnt, baz kimselerin kendilerini tamamen dinin dnda grmelerine sebep olmutur. Allah'n Kitabna ynelmenin olduu her yerde bu sre kanlmaz olarak yaanr. Allah Tel bu konuda yle buyurur:

Onlara bu ite (din iinde) apak belgeler verdik. Birbirlerine dmeleri ancak, kendilerine bu bilgi geldikten sonra, aralarndaki ekemezlikten dolay oldu. te senin Rabbin kyamet gn, onlarn ayrla dtkleri konularda aralarnda hkmedecektir. (Casiye 45/17) Ehl-i Kitaptan ve mriklerden olan o tanmazlar, kendilerine apak bir kant gelinceye dek zlecek deillerdi. O (kant) Allahn elisidir ki, tertemiz sayfalar okur. Onlarda dosdoru hkmler bulunur.

Kendilerine Kitap verilenlerin blk blk blnmeleri, ancak bu apak belgenin (Kur'an'n) onlara gelmesinden sonra olmutur. (Beyyine 98/1-3) De ki: "Doru geldi, eri yok oldu. nk eri hep yok olagelmitir. nananlar esirgeyen ve iyiletiren ne varsa, biz Kuran ile onu indiririz. Ama bu, zalimlerin sadece ykmn artrr. (sra
17/81-82)

Kur'an'a ynelmenin gl olduu her yerde zlen gruplar, ellerindekini kaybetme korkusuyla harekete geerler. Duygusal davrandklar iin tozu dumana katarlar. Kendilerine hi bir ey anlatamazsnz. Onlara kar sabrl olmak gerekir. Allah Tel bu konuda yle buyurur:
27.

"Sizde bir iyilik grlse bu onlar tasalandrr. Banza bir ktlk gelse ona da sevinirler. Eer sabrl olur ve korunursanz onlarn kurduklar dzen size bir zarar vermez. nk onlar ne yapsalar Allah, onu epeevre kuatr." (Al-i mran
3/120)

Bu alkantlar faydaldr. Bu sayede kimileri sevap kazanr, kimilerinin de

gerek kimlii ortaya kar. Sonunda salam bir din anlay elde etmek mmkn olur. Kur'an'a ynelme bir fantazi ya da bir moda deildir; evrensel ve kalc boyutlar olan ciddi bir itir. Kur'an'a ynelme slogan ile kanlardan kimileri, Kur'an'a uyma yerine Kur'an' kendilerine uydurma abasna girebilmektedirler. Bunlar bakalarn tenkit ederken kendilerinin ne duruma dtklerinin farkna bile varamyorlar. Bu sebeple Kur'an'a ynelen herkes kendini bu adan sk sk sorgulamaldr. Allah Tel yle buyurur:
28.

Allahn ipine hep birlikte smsk sarln; birbirinizden ayrlmayn. (Al-i mran
3/103)

Ey nananlar! Allaha boyun ein, elisine boyun ein, sizden olan yetkililere de. Bir konu zerinde ekiince, eer Allaha ve ahiret gnne inanyorsanz onu hemen Allaha ve Resulne gtrn. Bu hem daha hayrldr, hem de sonu daha iyi olur. (Nisa 4/59)

Allah'n indirdii Kitap ile aralarnda hkmet. Sakn onlarn heveslerine uyma. Onlardan kan ki Allah'n sana indirdiinin bir ksmndan seni saptrmasnlar. Eer yz evirirlerse bilesin ki, Allah bir takm gnahlarna karlk balarna bir ktlk gelmesini istiyordur. Zaten insanlardan ou gerekten yoldan kmtr. Yoksa Cahiliye devri hkmn m aryorlar? yi bilen bir millet iin kimin hkm Allah'n hkmnden gzel olabilir?
(Mide 5/49,50)

4- TARKATLAR 29. Her insan, rahatlkla gidip katlaca sohbet ve dostluk ortamlar arar. Peygamberler bu ortam salamlardr. Kendilerine her kesimden insan rahatlkla ve hibir engele taklmadan ulaabilmi, sohbetlerine katlabilmitir. Mesel Hz. Peygamberin Medine'deki mescidine kadn erkei, yals genci, alimi cahili, mslman kafiri, yerlisi yabancs herkes rahatlkla girebilir ve sohbete katlabilirdi. Sohbet, Kur'an etrafnda olduu iin herkes kendi bilgi ve kabiliyetine gre oradan bir eyler alrd. Buras bir dernek veya lokal

gibi olmad iin denecek bir aidat veya verilecek bir ay paras da yoktu. Namazda okuduu Kur'an'n manasn anlamayan kiinin namaz olur. nk o, kendisine bu konuda verilen emri yerine getirmektedir. Emrin iinde okuduu Kur'an' anlama yoktur. Ama Kur'an' anlamak en nemli hedeflerden olduu iin namazda okunuu da onu daha kolay anlayacak ekilde olur. Mebsut'ta bunu anlatan ifadeleri dikkatle inceleyelim:
30.

"Ona dua ve selam olsun, Hz. Peygamber yle demitir: "Kim imama uyarsa, o imamn okumas onun okumas saylr." O, mehur bir hadisinde de yle demitir: "mam tekbir alnca siz de aln, imam okuyunca siz susun." mama uyan kiinin, imamn arkasnda kraatta bulunma yasa byk sahabilerden 80 kii tarafndan rivayet edilmitir. Bunlarn isimlerini hadisiler toplamlardr. Sa'd b. Eb Vakkas demitir ki, "Kim imamnn arkasndan kraatta bulunursa namaz bozulur." Bunun anlam udur: Kur'an okumada asl maksat onu okumu olmak deil, onu anlamak, dnmek ve ona gre davranmaktr. bn Mes'd yle

demitir: "Kur'an, ona uyulsun diye indirildi ama insanlar tuttu, onu okumay ibadet saydlar." mam okur, cemaat da okunan Kur'an dinlerse istenen elde edilir. Ama namazda herkes kraatla megul olursa istenen ey yerine gelmi olmaz10." Demek ki onlarn asl hedefi, namazda bile olsa okunan Kur'an' anlamakt.
31. Tarikatlar, Hz. peygamberin yolunda

gitseler, Kur'an' anlamaya ynelik sohbetler yapsalar, bu maksatla eitim ve retim ortamlar meydana getirselerdi ok iyi olurdu. Ama onlar, Kur'an' anlamak iin aba gstermediler. Okuduklar Kur'anlar akllarna deil, kulaklarna ve gnllerine hitabetti. Mana unutuldu, onun szleri ve musikisiyle yetinildi. Bylece Kur'an, sohbetin ss haline geldi. Bu durum, kanlmaz olarak hurafelere ortam hazrlad. Tarikat eyhi, tpk hrstiyan azizi gibi ruhani lider sayld ve ruhn alemle balantsnn olduuna inanld. O, Allah ile mritleri arasnda bir vesile ve vasta yerine kondu. Kur'an- Kerime gre her mslman Allah'n dostu, yani veli
10- emsddin es-Serahs, el-Mebst, Beyrut,

1409/1989, c. I, s. 199-200.

kulu iken bu vasf tarikat byklerine has klnd. Dostun dosta naz geer, denilerek Allah'n bunlarn nazn ekecei kabul edildi. Onlarn olaan d yollarla insanlara yardm edeceine inanld. Tarikata girme, el alma eklinde bir trene baland. Bundan nce adayn o tarikattan nasibinin olup olmadn belirlemek iin rya grmesi ve bu ryay eyhe anlatmas art getirildi. Bylece istenmeyen ve eyh tarafndan onaylanmayan kiilerin tarikata alnmas engellendi. Kaplar darya sk skya kapatlm oldu. nsanlar, tarikattan olan ve olmayan diye gruplara ayrld. Bu da tarikatn ve dolaysyle eyhin kutsallatrlmasn salad. Bir ok mrit, Allah'n verdii nimetleri eyhinin himmetiyle elde ettiini sylemeye balad. Onlara bir eit vahiy geldiine, gayb bilebildiklerine inanld. Bunu kabul ettirebilmek iin eyhin keramet gstermesi bir ihtiya haline geldi. Sonra her mrit, eyhine ait bir keramet yakalamak iin seferber oldu. Kk bir tesadf, byk abartlarla keramet olarak anlatlmaya baland. lm-i ledn ve ilm-i btn diye bir ilim uydurularak onlarn byle bir ilime sahip olduklar kabul

edildi11. Bylece yaptklar samalklar birer hikmet olarak alglanmaya baland. 180 sene kadar nce, Nakibendi tarikatnn Halidiye kolunda eyhe rabta ad altnda yeni bir ibadet tr ortaya
11- Kehf Suresinin 65. ayetinde, Hz. Musa ile

karlaan kii ile ilgili olarak "Ona kendi katmzdan bir ilim retmitik" buyurulur. "kat" diye tercme ettiimiz kelimenin Arapa karl "lednn" kelimesidir. Hadis-i eriflerden bu kiinin Hzr aleyhisselam olduunu reniyoruz. lm-i ledn ve ilm-i btndan bahsedenler Hzr aleyhisselamn bu ilmini kasdederler. Fakat Hz. Hzrla beraber olan Hz. Musa'nn bu ilmi renemediini de kabul ederler. nk bu husus hem ayetlerde hem Hz. Peygamberin szlerinde geer.(Bkz. Buhr, lim 44) Bununla beraber tarikat eyhleri, ellerinde hibir belge olmad halde Hz. Hzr'a verilen bu zel ilmin kendilerinde de verildiini iddia eder, kendilerini Hzr aleyhisselam yerine mritlerini de onu anlamayan Hz. Musa yerine koyarlar. Hi bir kayna ve dayana olmayan bu iddia, eyhleri eytann elinde bir oyuncak haline getirmitir. slam aleminin Allah'n gazabna urayp dnya sahnesinden ekilmi olmasnn asl sebepleri bunlardr.

kondu12. i, eyhte Allah'n tecelli ettiine kadar gtrld. Dnyada mritlerine yardm edeceine inanlan eyhin, ahirette de efaat ederek mritlerini cehennemden kurtaracana inanld. eyh, sanki Allah Telnn zel kalem mdr ve sr katibi gibi bir mevkiye getirildi. Kur'an'dan adeta cmbzla ekilmi bir ka ayetin manas ciddi biimde tahrif edilerek bu yanllklar Kur'an'a tasdik ettirilmek istendi. Allah Tel btn bu iftiralardan uzaktr. Bunlar Kur'an'a temelden aykr eylerdir. Kur'an dikkatle okunursa grlr ki, btn peygamberler hayatlarn, bu gibi eylere kar mcadele ile geirmilerdir. En zc olan da o insanlarn bu eyleri, daha iyi mslman olma arzusuyla yapm
12- Rabtay, "eyhin suretinin mridin iki

gznn arasnda tasavvur edilerek mridin mride kar kendisini son derece alaltp ona yalvarmas ve onu Allah ile kendi arasnda vesile klmas eklinde" tarif eden ve tarikata byle bir rabtay sokan Halid Badd'dir. lm 1242 h. 1827 miladi tarihidir. (Bu gibi konular iin bkz. Abdlaziz BAYINDIR, Kur'an Inda Tarikatla Bak, stanbul 1997.)

olmalardr. Gerei rendikleri zaman, ne yazk ki, her ey bitmi olacaktr. Duamz, bunlarn bu dnyadan ayrlmadan dorular renip gerekli dn yapmalar iindir. ahsi aratrmalarmza gre az veya ok yukardaki hurafelere ve burada sayamadmz nice hurafeye karmam bir tarikat yoktur. 32. Mslmanlarn Kur'an ile ilikileri onu, manasn anlamadan okuma ve gzel sesli hafzlarn azndan dinleme boyutuna indirildii iin tarikat eyhlerini byle bir konuma getirmek zor olmamtr. imdi rnek olarak onlarn u szlerine ibretle bakalm: Hakl dahi grnse mrdin stadna itiraz haramdr13. eyh mride bir ey telkin ettiinde devaml onunla megul olmal ve kalbine hayr ve er bir ey getirmemelidir 14. Mride lazm olan artlardan biri de eyhin emrettii eyleri tevil etmeyerek ve
13 14

- KOTKU, Tasavvuf Ahlak, c. II, s.5, 2. paragraf. - KOTKU, Tasavvuf Ahlak, c. II, s. 248.

geciktirmeyerek yapmasdr. Zira tevil ve geciktirme byk kesintiye sebeptir 15. Mrit eyhinin terbiyesinde l y kayann elindeki l gibi olmaldr ki, eyh, mride istedii gibi hareket edebilsin 16. Yani ksaca mrit eyhinin klesi olmaldr. Hatta kleden de te bir ball bulunmaldr. nk kle efendisine zaman zaman ba kaldrr veya iten ie homurdanr ama mrit hem ii ile hem de d ile eyhine tam boyun eer.
33. Tarikatlar, insan snkletirmekte, kendine olan gveni ortadan kaldrmakta ve onu kiiliksiz hale getirmektedir. Trkiye'de tekke ve zaviyeler resmen kapaldr ama fiilen ok tarikat vardr. nsanlar bu konuda uyarmak iin ciddi almalar yapmak gerekir. Ancak devlet, bu konuda da taraf olmamal ki, yaplan almalara duygular karmasn, konu rahat bir ortamda tartlsn ve istenen

15 16

- KOTKU, Tasavvuf Ahlak, c. II, s. 246, paragraf 5. - KOTKU, Tasavvuf Ahlak, c. II, s.245, 3. paragraf.

salkl ve kalc sonulara ulamak mmkn olsun. 5- DN ETM Din hrriyeti, dini renme hrriyetini de ierir. Din eitimi; inan, ibadet ve ahlak eitimi diye e ayrlabilir.
A- NAN ETM

Dine inanmak isteyen kii, hangi eitim seviyesinde ve ne durumda olursa olsun inanr ve inand gibi yaamaya alr. Eer inancn doru renememise boluu hurafelerle doldurur. Zamanmzda nice ilim adam, yksek brokrat, sanayici ve i adam samimi olarak dinini yaama gayretine girmi ama inanc ile ilgili yeterli bilgisi olmad iin sonradan hurafecilerin ve istismarclarn esiri haline gelmitir.
34.

Bir mslman, ncelikle hurafelerden uzak bir inanca sahip olmaldr. Bunun en gvenli yolu, inancn Kur'an'dan renmesidir. Kur'an, btn insanl yaratan Allah'n kitab olduu iin inancn Kur'an'dan renenler btn insanl kucaklayan ve herkese kar anla35.

yl davranabilen ufku ak insanlar olurlar. Allah Tel yle buyurur: De ki: "Doru olan Rabbinizden gelendir." Artk dileyen inansn, dileyen tanmasn. ( Kehf 18/29) Kim yola gelirse sadece kendi iin gelir. Kim de yolunu kaybederse sadece kendi aleyhine kaybeder. Hi bir gnahkar bakasnn gnahn ekmez. Biz de bir eli gnderinceye kadar azab etmeyiz. (sr
17/15)

Mslmanl doru retmek iin, Kur'an meali okullarda ders olarak okutulmaldr. Bu, ayn zamanda hurafelere kar gvenli ve etkin bir mcadele olur. B- badet eitimi Namaz, oru, hac ve zekat konusunda temel bilgileri doru bilmek gerekir.
36.

Namaz klan herkesin Fatiha Suresini, namaz surelerini, Ayet'el-krsyi doru okumas icabeder. Namaz dualar ile gnlk hayatta sklkla karlalan konularla ilgili buyruklar ve tleri ieren ayetleri de renmelidir. Bunlarn says azdr. Onlar doru okumak, kendi harfleriyle renmeye ve o harfleri doru

seslendirmeye baldr. mam-Hatip Liselerini ve Kur'an Kurslarn bitirmi olanlar bir yana, bugn kelime-i ehadeti dahi aslna uygun olarak seslendirenler pek azdr. Bu durum, yksek seviyede bilgi ve grg sahibi olan nice insann, bu konuda eziklik duymasna ve kendini kk grmesine yol amaktadr. 37. Kur'an', kendi harfleriyle doru olarak okumak da her mslmann arzu ve ihtiyacdr. te bu arzusunu normal yollarla, iyi yetimi retmenler gzetiminde gideremeyenler ikayetlere yol aan yollara bavurmak zorunda kalmaktadrlar. Onun iin ilkokuldan balayarak isteyen her renciye Kur'an retmek gerekir. Kur'an kurslar ve mam Hatip Liseleri bu konudaki ihtiyac tmyle karlayacak kapasitede deillerdir. Orta ksmlar kapatlmadan nce mam Hatip Liselerinde grlen a r ylmalarn sebebi, evladna din eitim vermek isteyenlerin bu arzularna dier okullarn cevap verememesidir. Dier okullarda dinini renememi olanlarn aalk kompleksine girmeleri de yanl davranlarn bir baka sebebidir.

C- AHLK ETM

Kiinin kendine, ailesine, yaad topluma, lkesine ve btn insanla kar hak ve grevleri vardr. Bir mslman bu konudaki grevlerini; farzlar, hell ve haramlar doru renmelidir. Byle olmazsa rnek bir insan ve iyi bir mslman olmas mmkn olmaz..
38.

D- mam Hatip Liseleri ve Kur'an Kurslar 1340 tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu, ilmi kurulularn tamamn Milli Eitim Bakanlna balamtr. Bu cmleden olarak,
39.

er'iyye ve Evkaf Vekaletine bal medreseler ve mektepler, zel vakflar tarafndan idare olunan medreseler ve mektepler Milli Savunmaya bal askeri rti ve idadiler, Salk Bakanl'na bal dar'ul-eytamlar Milli Eitim Bakanlna balanmtr. Bilindii gibi kanunlar, grlen lzum zerine karlr ve sonradan ortaya kan

yeni ihtiyalar sebebiyle ya yrrlkten kaldrlr, ya da deitirilirler. Tevhid-i Tedrisat Kanunundaki ilk deiiklik 1341 tarihinde Askeri liselerin Milli Savunma Bakanlna balanmas ile yaplmtr. Daha sonra salk personeli yetitiren eitim kurumlar Salk Bakanlna, niversiteler Yksekretim Kurumuna balanm, vakflara zel okul ve niversite kurma yetkisi verilmitir. Bugn Tevhid-i Tedrisat Kanununa gre faaliyetini srdren tek kurulu mam Hatip Lisesidir. Bu kanunun mam Hatiplerle ilgili ifadeleri yledir: ".Maarif Vekleti...imamet ve hitabet gibi hidemt diniyenin ifas vazifesiyle mkellef memurlarn yetimesi iin de ayr mektepler kad edecektir..." (4. Madde)
40. Bugn mam Hatip Liselerinin prog-

ramlar imamlk ve hatiplik gibi grevleri yerine getirecek eleman yetitirmeye uygun deildir. Bunlar, Anayasa'nn 24. maddesine gre devletin denetiminde din eitimi ve retimi yaptran liselerdir. Buraya gelen renciler de bu gayeyle gelmektedir. Din grevlisi olmak isteyenler ise mam-Hatip Lisesi yannda bir

Kur'an Kursu'na gitmektedirler. Sekiz yllk kesintisiz eitim uygulamasndan sonra, mihraba geip namaz kldracak kiileri bulmak ok zor olacaktr. nk lise anda verilecek eitimle doru drst Kur'an okuyacak seviyede kiiler yetitirmek hemen hemen imkanszdr. Zira Kur'an harflerini doru seslendirmek iin gerekli az ve kulak terbiyesi daha kk yata verilmelidir.
41.

Kur'an Kurslar ksa ve uzun sreli olmak zere iki eittir:

Ksa sreli olanlar Kur'an' yznden okutma ve baz sure ve dualar ezberletme gayesiyle almtr. rencilere bu sre iinde ihtiya duyulan din dersleri de verilmektedir. lk ve orta dereceli okullardaki din dersleri yeterli olur ve Kur'an da retilirse hem bu kurslara ihtiya kalmaz hem de lise anda renciyi, Kur'an' doru okuyacak ekilde eitme glnn douraca sakncalar ortadan kalkar. Uzun sreli Kur'an Kurslar, mam Hatip Liselerine destek olmaktadr. Buralarda hafz yetitirilmekte ve daha youn bir din eitimi ile renciler mes-

lee hazrlanmaktadr. Tevhid-i Tedrisat Kanunundaki hedeflere ancak bu ekilde ulalabilmektedir. Yoksa imamlk ve hatiplik yapacak memurlar yetitirmek mmkn olmamaktadr. mam Hatip Liselerinin programlar, iyi bir seviyeye ulatrlmazsa bu kurslara olan ihtiya devam edecektir. 42. mam Hatip Liseleri bir taraftan Kur'an Kurslarnn destei ile din hizmetleri yerine getirecek elemanlar yetitirirken dier taraftan dinini bilen insanlar topluma kazandrmaktadr. Byle insanlarn varl toplum iin byk bir gvencedir. Bu sebeple mam Hatip Liselerinin en nemli grevi hurafelere kar kalkan olmaktr. nk hurafeciler dini iyi bilmeyenleri ararlar. Cahillikleri ancak bu ekilde farkedilmeyecek ve kendilerine boyun eilecektir. Btn okullarda verilmekte olan din dersleri yeterli seviyeye karlmal ve mam Hatip Liseleri Tevhid-i Tedrisat Kanununun istedii seviyeye ulatrlmaldr. Din eitimi mfredat Kur'an nda gzden geirildii taktirde lkeye akln ve bilimin hakim olmas kanlmazdr.

43. Sekiz yllk kesintisiz eitimin uygulanmasndan sonra eitimle ilgili her konuda olduu gibi din eitimi konusunda da byk bir kaosa girildii ve skntlarn dorua kt akca grlmektedir. Buna taraf olanlardan kimileri bunun insanlar dinden uzaklatraca, kimileri de bu sayede din hayata istedikleri ekli verebilecekleri umuduna kaplabilirler. Ama nsanlarn dine ynelilerine engel olmak mmkn deildir. Bu, btn dnyada yaanan bir sretir. Dine ynelen kiiler ise din konusunda sadece, o dinin nderlerinin yolunda giderler. 44. Dinden deil, dinin eksik ve yanl renilmesinden korkmak gerekir. Eer din eitim yaygnlatrlmaz ve mam Hatip Liselerinin mesleki arlklar artrlmazsa inancn sorgulamayan, din liderleri Allah'n yeryzndeki temsilcileri gibi alglayan insanlar oalr. te asl felaket o zaman olur.

6- SYAS PARTLER Anayasya gre, "..devletin bir kii 45. veya zmre tarafndan ynetilmesini veya sosyal bir snfn dier sosyal snflar ze-

rinde egemenliini salamak veya dil, rk, din ve mezhep ayrm yaratmak veya sair herhangi bir yoldan bu kavram ve grlere dayanan bir devlet dzenini kurmak amacyla.." siyasi parti kurulamaz 17. Anayasa byledir ama ideolojilerini ne karan kimi idarecilerin halk kendileri gibi inanmaya zorlayan tavrlar dil, rk, din ve mezhep farkllna dayal partilerin kurulmasna ortam hazrlamtr. Bunlara kar baka partiler de kurulunca birdenbire ok sayda parti ortaya km ve her biri kendine taban bulabilmitir. Bu durum gereksiz srtmelere, vatandalarn snf ve zmrelere ayrlmas gibi tehlikeli sonulara yol amakta, lkenin gc ve imkanlar bu ark iinde heba olup gitmektedir. darecilerin kendi ideolojlerini kabul ettirme abalar, kar ideolojileri devlete hakim olma mcadelesine sokmutur. Bir ok siyasi parti, bir hizmet yar ortaya koyma yerine temsil
17

- Bunlar Anayasa'nn 14. maddesinde konulan snrlamalardr. Anayasann 69. maddesinde siyasi partilerin 14. maddedeki snrlamalarn dna kamayaca yazldr.

ettii ideolojiyi hakim klma ve yandalarn devlet imkanlarndan yararlandrma yarna girmi grnmektedir. Byle bir ortamda sonu alnmaz atmalarn olmas kanlmazdr.
46. Bu ortam douran hukuki ve sosyal

sebepler ortadan kaldrlmazsa sonu alnamaz. Nitekim 12 Eyll 1980'den sonra siyasi parti saysn azaltma gayreti baarszlkla sonulanmtr. Artk %20 ler civarnda oy alan partiler Trkiye'nin en byk partileri olarak hkmet kurmaktadrlar. deolojik davranlara son verilecek olsa partiler kendi ideolojilerini hakim klmaktan vazgeerek lke kalknmas iin hizmet yarna girmek zorunda kalrlar.
47. Trkiye'de en byk atma, slam dinine kar yaanmaktadr. Bu durumda dine dayal parti konusu zel bir nem tar. imdi o konuya girelim:

A- DNE DAYALI PART

slm parti olmaz ama mslmanlarn partisi olabilir. kisi arasnda fark vardr. slam bir dindir. Bu dinin hedefi kiilerdir. O, dnyalk elde
48.

etmenin arac olarak kullanlamaz. Dini tebli ile grevli peygamberlerin ortak sz udur: "Ben sizden buna bir cret istemem, benim cretim sadece varlklarn sahibi olan Allaha aittir." (uar 26/180) Dine kar kanlar, din teblii ile iktidar mcadelesini birbirine kartrmlardr. Hz. Musa ile devrin en byk krallarndan olan Firavun arasnda geen u konuma bu adan nemlidir.
49.

"Musa dedi ki, "Bak, Firavun! Ben lemlerin Rabbinin bir elisiyim. Bana den, Allah'a kar gerek d bir ey sylememektir. Size Rabbinizden bir mucize getirdim, srailoullarn benimle beraber gnder." (Araf 7/104-105) Firavun dedi ki: "Alemlerin Rabbi de neyin nesi oluyor?" Dedi ki, kesin olarak inanacaksan z, o gklerin, yerin ve ikisinin arasndaki her eyin Rabbidir." (Firavun) evresinde bulunanlara dedi ki, "itmiyor musunuz?"

Musa devam etti: "O sizin de Rabbiniz, nceki atalarnzn da Rabbidir." Firavun dedi ki, "Size gnderilen eliniz gerekten delidir." Musa dedi ki: "Eer aklnz kullanabilirseniz o, dounun, batnn ve bu ikisinin arasnda olanlarn Rabbidir." Firavun dedi ki: "Hele benden bakasn tanr edin, and olsun seni zindanlklardan biri yaparm." "Ya sana apak bir ey getirmi olsam da m?" dedi. "Haydi getir bakalm; eer dorulardan biri isen." dedi.

Hemen deneini att, bir de ne grsn apak bir ejderha! Elini kard, o da bakanlar iin bembeyaz oluverdi. (Firavun,) evresinde bulunan ileri gelenlere dedi ki: "Bu gerekten bilgin bir byc. stiyor ki bysyle sizi topranzdan karsn. Ne emredersiniz? Dediler ki, "Onu ve kardeini alkoy, ehirlere toplayclar gnder.

Sana btn bilgin bycleri getirsinler." (uar 26/18-37) Burada Hz. Musa: "srailoullarn benimle beraber gnder." dedii halde Firavun, tam aksine onun iktidar ele geirmek istediini iddia ederek milli duygular istismar etmitir. Firavun'un szn tekrar edelim: "O stiyor ki bysyle sizi topranzdan karsn." Halbuki, Hz. Musa srailoullarn alp gitmek istiyor. Firavun Hz. Musa'nn ne dediini iyi anlyor ama sanki onun gerek niyetini sezmi gibi davranarak demagoji yapyor ve kendini deil de halkn dndn sylemeye alyor. nk doruyu sylemek iine gelmiyor.
50. Bu sebeple slam, iktidara gelmenin

bir vastas olarak kullanmak yanltr. O zaman yetkili makamda bulunanlar slama duygusal yaklarlar. Zira hi kimse elindeki imkanlar kaybetmek istemez. Ayrca bu davran iktidar hrsyla yanp tutuanlar da harekete geirir. Sonunda kimileri iktidar elden karmamak iin dine kar karken, kimileri de iktidara gelebilmek iin dini kullanrlar. Her ikisi de

dini, gerei gibi dnmeye ve bir etki altnda kalmadan o konuda karar vermeye engel olur. 51. slamn partisi olmaz ama mslmanlarn bir veya birden ok partisi olabilir. Bunlar programlarn ortaya koyar, gerekli bilgi birikimi ve tecrbeye sahip olduklarn gsterir ve iktidar mcadelesine katlrlar. ktidara gelirlerse din adna deil, kendi adlarna ynetirler. yi ynetirlerse sevab kendilerine, kt ynetirlerse vebali yine kendilerine olur. nk slamda yanl olmaz ama mslmanda olabilir. Din hrriyeti nemlidir. nan bir kalp ii olduu iin inan hrriyetini tanmak veya tanmamak fazla bir anlam tamaz. Ama din hrriyeti ok nemlidir. Din deyince, o dinin btn emir ve yasaklar anlalr. Bunun daha ak ifadesi, inand gibi yaama hrriyetidir.
52.

slam, insana inand gibi yaama imkan salar ve inanlara bask ve hakareti yasaklar. Osmanlnn, meyhane amay ve domuz yetitirmeyi mslman kesime yasaklayp gayrimslimlere serbest brakmas bu yzdendir.

Bu anlay, spanya'dan kaan yahudilere kucak amamza ve onlara tarihlerinin en mutlu dnemini yaatmamza sebep olmutur. Yahudiler bunun hatrasna 500. Yl Vakf'n kurmulardr. 53. Ama artk eski hogr ortam yoktur. nk etkili mevkilerde bulunan ateistler ve dine uzak kimseler, hogrl olamamaktadrlar. Bunlar, eitli sebeplerle mslman grnme ihtiyac da duyduklar iin problem karmak hale gelmektedir. 1946'dan beri kurulan siyasi partiler, daha ok oy alabilmek iin halkn din duygularna hitabetme konusunda adeta yarmlardr. Bunlarn iinde samimi olanlar olduu gibi din duygular istismar edenler de olmutur. Anayasann 24. maddesine gre "Kimse .. her ne suretle olursa olsun, dini veya din duygularn yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve ktya kullanamaz." Din istismarnn ad ikiyzllk ve mnafklktr. kiyzl ile gerek dindar ayrmak zordur. Hele insanlara dinleri konusunda problem karlrsa ikiyzller iin bulunmaz bir frsat doar. Bu defa gerek

dindarlar din istismarcl ile sulanrlar. Bu da her eyi alt st eder. Trkiye'de yaanan budur. Bir de her trl din grntye, laiklik adna kar kan, din eitime darbe vurup insanlar dinlerinden uzaklatrmay adalk sayanlarn, kendilerine duyulan tepkileri azaltmak iin zaman zaman kp dine saygl olduklarn, fakat din istismarna kar olduklarn sylemeleri yok mu, te bu tavr, daha byk tepki toplamakta ve dindarlara, alaya alndklar duygusunu vermektedir. kiyzller Hz. Peygambere de sknt ektirmilerdi. Kur'an'da bu konuda bir ok uyar vardr. Allah Tel yle buyurur: Sana "Bastne" derler, ama senin yanndan uzaklanca, ilerinden bir takm, geceleyin senin dediklerinden bakasn ortaya koyar. Allah da onlarn gece yaptklarn yazar. Artk onlardan yz evir. Allah'a dayan. Koruyucu olarak Allah yeter". (Nisa 4/81) 54. Din evrensel ve zamanstdr. Yani dinin zamana ve mekana bal olmayan deimez kurallar vardr. Devlet politikalar ve kanunlar ise zamana, mekna ve ihtiyalara gre deiir. Bir devlet, eer

din ve vicdan hrriyetini tanrsa kanunlarn ve politikalarn ona gre dzenler. nk dine yaplacak mdahaleyi hi bir dindar kabul edemez. Mesel, Nur Suresi'nin 31. ayeti, mslman kadnlarn balarn rtmelerini emreder. Bu emir, ilk gnden beri tartmasz uygulanmtr. Bugn, hem Trkiye'de hem de dier slam lkelerinde mslman kadnlar balarn rterler. Tutulur kimi yerlerde kadnlarn balarn rtmesini yasaklanrsa btn mslmanlarn tepkisi alnr. Kur'an var olduka bu tepki sona ermez. Bu tepki olduu srece onu istismar edenler de olur. Bir parti bartsn savunur, dieri kar kar. Buna ateistlerin ve slama uzak kimselerin, dini vicdanlara sktrma gayretleri de eklenince liklik dinsizlik olarak uygulama alan bulur. Artk akl deil, duygular ne kar. Bu durumda partilere oy verenler de duygularyla hareket ederler. Partilerin lke kalknmas, birlik ve beraberlik iin ne yapaca onlar ok ilgilendirmez. Partilerden birine oy veren iin nemli olan dininin emrini yerine getirme imkann elde etmek,

dieri iin nemli olan da buna mani olmaktr. Bylece her iki parti de tepki oylaryla parlamentoya girer ve siyasal dengeleri bozarlar. Drst politikaclar ise ya silinip gitme pahasna drstle devam ederler, ya da menfaatlerini dnerek politikalarn deitirme zorunluluu hissederler. 55. Halbuki bizim devlet geleneimize uygun olarak devlet dine karmasa, din duygular istismar mmkn olmaz. Bylece kendi elimizle kendimizi tehlikeye atmam oluruz. O zaman drst politikaclarn ii kolaylar, siyasi parti says kendiliinden ikiye ya da e der. nk istismar edilecek bir ey kalmaynca ciddi politikalar retmek gerekir. Bu da zor itir. Bilgi birikimine, alt yapya ve yeterli donanma sahip olmay gerektirir. Ama istismar kolaydr. Kim daha ok barr ve daha ok yalan sylerse daha ok taraftar bulabilir.
B- RAN BENZER SLAM CUMHURYET
56. slam dini ruhban snfn kabul etmez. Allah nnde insanlarn hepsi eittir. Bunun tek istisnas iilikte vardr.

Bu mezhep devlet bakannn kim olaca hususunda kan ihtilaftan domutur. Onlara gre imam, yani devlet bakan Hz. Peygamber tarafndan tayin edilmi olmal ve btn gnahlardan arndrlm bulunmaldr. iiler bu ahsn Hz. Ali olduu konusunda ittifak etmilerdir. Yani onlara gre devlet bakanl siyasi bir makam deil, din bir makamdr. imdi onlarn imamlk, yani devlet bakanl konusundaki baz grlerine bakalm: "mamlk ancak Allah'tan nass ile, yahut o imamdan nceki imamn onun imametini beyaniyle tahakkuk eder. nsanlarn semesiyle, istemesiyle olmaz. nsanlar dilediklerini imam olarak tayin, yahud dilediklerini azil hakkna sahip deillerdir. 18" iilerin, imamn zellikleri ile ilgili inanlar yledir: "mamn da peygamber gibi ite, dta, grnrde, gizlilikte, btn kt ve pis
18

- Muhammed Rza'l-Muzaffer, Akaid'lmmiyye, ia nanlar (Trkeye eviren Abdlbaki GLPINARLI) stanbul 1978, s. 50.

eylerden, doumundan vefatna dek masun olduuna inanyoruz. mam, imametten nce, sonra, soy boy erefi bakmndan en yce ve temiz kii olup her trl ktlkten, sutan, yanlmadan, yanl i grmeden, unutmadan ve her trl aalk eylerden masundur 19." ran'daki iiler, imamn sfatlar ve bilgisi konusundaki inanlarn yle ifade ederler: "mamn peygamber gibi, yiitlik, kerem, temizlik, gereklik, adalet, tedbir, hikmet ve btn stnlkler ve iyi huylar bakmndan halkn en sekini olmas gerekir ve buna inanmaktayz... mamn ilah hkmlere, ilah maarife, btn bilgilere sahip olmas, peygamber, yahud kendisinden nceki mam vastasyladr. Yepyeni bir ey hakknda da imam, Allahu Tal'nn ona ihsan ettii kudsi kuvvetle, ilham yoluyla gerei gibi hkmeder, o eyi knhyle anlar, bilir. Bir eye ynelirse, onu bilmek dilerse, o ey hakknda, ancak gerei bilir, yanlmaz, pheye dmez, bu hususta akl delillere,
19

- ia nanlar, s. 51.

yahut belletenlerin belletmesine ihtiyac yoktur. Bilgisi iktiza edince daha da derinleir. Daha da ziyadeleir..." "... mamlardan hibiri bir muallime gitmemi, bir mrebbiden bir ey renmemitir ... Hi biri bir hocadan ders grmemi, hi biri bir mektebe, bir medreseye gitmemitir. Byle olduu halde kendilerine bir ey sorulunca ona derhal en doru cevab vermedeler. Dillerine bilmiyorum sz gelmedii gibi. cevap vermek iin dnmeleri yahut cevab bir mddet sonraya tehir etmeleri de vaki deildir... 20" mamlara taat iilerin imamlara itaat konusunda inanlar yledir: "Onlarn buyruklar Allah'n buyruklardr. Yasaklar O'nun yasaklardr. Onlara itaat Allah'a itaattr. Onlara isyan, Allah'a isyandr. Onlar seven Allah' sever. Onlara dman olan Allah'a da dman

20

- ia nanlar, s. 52-53.

olur. Onlarn emirlerini reddetmek caiz deildir. 21" Ehl-i snnetin bunlar kabul etmesi mmkn deildir. Trkiye'de yaygn olan slam anlay budur. Ehl-i snnete gre devlet bakanl siyasi bir makamdr. Onun iin bu konuda bir ayet ya da hadis yokur. Yukarda onlarn imamlar iin sylediklerinin ounu biz peygamberler iin dahi syleyemeyiz.
57.

Kur'an'a gre "Hz. Muhammed sadece bir resuldr." (Al-i mrn 3/144) Arapa'da bir sz ve elilii yklenen kiiye resul denir22. Yani resul, ie kendini kartrmadan birinin szn bir bakasna ulatrmakla grevli kiidir23. Din terim olarak da Allah'n, kendi hkmlerini halka ulatrmak zere grevlendirdii insana

21 22 23

- ia nanlar, s. 54. - Rab el-sfahn, el- Mfredt, s.353.

- Mecelle m. 1450. (Risalet, bir kimse tasarrufta dahli olmakszn bir kimesnenin szn diere tebli etmektir. Ol kimseye resul ve ol kimesneye mirsil ve dierine mrselun ileyh denir.)

resul denir24. Bunun Trke karl eli'dir. Allah Tel elilerinin grevini ekilde belirlemitir: Elinin birinci grevi emri teblidir. Allah Tel yle buyurur: "Elilere apak tebliden baka ne der?" (Nahl 16/35) "Ey Eli! Rabbinden sana indirileni tebli et, eer bunu yapmazsan O'nun eliliini yapmam olursun" (Maide 5/67) Elinin ikinci grevi emri aklamadr. Ayette yle buyurulur: "Biz ne eli gnderdiysek sadece kendi halknn diliyle gnderdik ki, onlara ak ak anlatsn." (brahim 14/4) Allah'n Elisinin nc grevi mjdeleme ve uyarmadr. Bu konuda yle buyurulur: "Biz seni btn insanlara sadece bir mjdeci ve bir uyarc olarak gndermiizdir." (Sebe 34/28)
24

- E-erf Ali b. Muhammed el-Curcn, etTarift, tarih ve yer yok. s.110.

Eli bask yapamaz. nsanlara tam bir inan hrriyeti tanyan Allah yle buyuruyor: "Sen t ver! Esasen sen sadece bir tsn. Sen onlarn tepesine dikilecek deilsin."
(aiye 88/21-22)

Allah'n elileri mucize gsterirler. Mucize, onlara olaanst bir kiilik vermek iin deil, Allah'n elisi olduklarn belgelemek iindir. itibarl bir kii, gnn birinde kalkp ben Amerika'nn Ankara Bykelisi oldum dese, Trk Devleti Amerikan hkmetinin onu eli olarak grevlendirdiine dair belge ister. te mucize de Allah'n elisinin grevlendirme belgesidir. nsanlarn byle bir belge dzenleme imkan olmad iin adna mucize denmitir. Hz. Muhammed tpk bizim gibi bir insandr. Bizden fark, Allah'n Elisi olmasdr. Kur'an'da yle buyuruluyor: "De ki, ben de tpk sizin gibi bir insanm. Bana, sizin tanrnzn bir tek tanr olduu vahyediliyor. Artk kim Rabbine

kavumay umuyorsa hemen iyi bir i yapsn ve Rabbine ibadette kimseyi ortak etmesin." (Kehf 18/110)
58. te bir tarafta imamlarn kutsal bir kiilie brndren iilik, dier tarafta Hz. peygamberi bile herkes gibi bir insan sayan ehl-i snnet inanc. Biri devlet bakanln din bir makam sayarken dieri siyasi bir makam saymaktadr. stelik snniler devletlerini, slam adyla deil, Abbs, Seluklu ve Osmanl gibi adlarla kurmulardr. Drt halife dneminde devlete ad bile konmamtr. Bunlar bouna deildir. Arada bu kadar fark varken iiler ile ehl-i snneti ayn saymak kabul edilemez bir hata olur. Trkiye'de ran benzeri bir slam Cumhuriyeti kurulacan iddia edenler esasen bu fark yeterince bilmeyenlerdir.

7- ORDU-MLLET KAYNAMASI 59. Ordusuz millet ve milletsiz ordu dnlemez. Bunlar et ve kemik gibi birbirine muhtatr. Et ile kemik arasna yabanc madde girerse vcutta dayanlmaz arlar olur. Ordu ile millet arasna yabanc unsurlarn girmesi de ayndr. Yabanc un-

surlardan kastedilen ikiyzllerdir. Bunlarn ne orduya ne millete faydas olur. Bunlardan kimileri ordunun, kimileri de milletin yannda yer alm gzkerek bir taraf dierinden koparmaya alrlar. Ordu mensuplaryla ilim adamlar gerekleri kolay kabul eden bir yapya sahiptirler. nk her iki meslek de yalandan, dolandan uzaktr. Ama bunlar kimseyi kandrmadklar iin bakalarnn da kendilerini kandramayacaklarn sanrlar. Kandrldklarn anladklar zaman da i iten gemi olur. kiyzller, bulank suda balk avlamaktan holandklar iin ortal kartrmakta stlerine yoktur. Halk, bunlarn samimi olmadklarna inandrmak zordur. Bu sebeple onlara kar mcadele yumuak, dikkatli ve srekli olmal ve onlar cesaretlendirecek, istismarlarna frsat verecek bir uygulama iine girilmemelidir. Bu bakmdan devlet sorumluluu ile hareket etmeli ve bunlarn ordu millet kaynamasnn nne gemeleri engellenmelidir. kiyzller ordu mensuplarnn iyi niyetini istismar iin ellerinden gelen her
60.

eyi yaparlar. Bunlar bir ksm ilim adamlarn yanlarna almakta da zorluk ekmezler. Bylece durup dururken lkede byk sanclara sebep olabilirler. Kur'an- Kerim'de ikiyzller ile ilgili bir ok uyar vardr. Onlardan biri yledir: Ey nananlar! Sizden olmayan srda edinmeyin, onlar sizi artmaktan geri durmazlar. Size sknt veren eyden holanrlar. Onlarn fkesi azlarndan tamaktadr, ilerinin gizledii ise daha byktr. Eer aklnz kullanrsanz onlarla ilgili ipularn ak ak ortaya koymuuzdur. te siz, ylesiniz ki, tutar onlar seversiniz, ama onlar sizi sevmezler. Siz bu Kitabn (Kur'an'n) tamamna da inanrsnz. Onlar sizinle karlanca "nandk" derler. Meydan bo bulunca da, size olan fkelerinden trnaklarn yerler. De ki: "fkenizden atlayn". Allah o gslerin ne tadn bilir. Sizde bir iyilik grlse bu onlar tasalandrr. Banza bir ktlk gelse ona da sevinirler. Eer sabrl olur ve korunursanz onlarn kurduklar dzen size bir zarar vermez. nk onlar ne yapsalar

Allah, onu epeevre kuatr."

(Al-i mran 3/118-120)

nsanlar, tarih boyunca en byk sknty ikiyzllerden ekmilerdir. Onlara mnafk denir. Bunlar, inanmadklar halde inanm gzkrler. Bunlarn bir ksm drst davrananlar hayran brakacak bir izgi izebilir. Nitekim onlarn iinde Hz. Muhammed'i bile hayran brakanlar olmutur. Ayette yle buyurulur: "Onlar grdn zaman d grnleri seni imrendirir. Konuurlarsa, konumalarna kulak verirsin. Tpk, dayal kof ktkler gibidirler; her l kendi aleyhlerine sayarlar. te dman onlardr. Onlardan sakn. Allah onlarn canlarn alsn. Nasl da saptrlyorlar. (Mnafikn
63/4)

Ordu ile milleti birbirinden soutmak ve aray amak isteyenlerin ilerini kolaylatran bir husus vardr ki, onu gzden geirmek gerekir. Ordu mensuplarnn klalar ayr, lojmanlar ayr, kantinleri ayr, elenme ve dinlenme yerleri ayrdr. Erkek vatandalar, sadece mrlerinin bir dneminde er veya yedeksubay olarak ordu mensuplaryla
61.

yzyze gelirler. Orada da konum gerei, ilikiler askeri disiplin iinde olur. Bu tarz, askeri personeli baz d etkilerden koruyor gibi gzkse de halk ile araya mesafe sokmakta ve kaynamay nlemektedir. Ordu, bu halkn ordusudur. Bu sebeple halkn ordusuyla kaynamas, karlkl destek ve gvenin artarak devam etmesi asndan ok nemlidir. Bu sayede, araya araclar girmeden ordu halkn, halk da ordusunu yakndan tanma frsat bulacaktr. Belli bir olgunlua erimemi kiiler ordu mensubu olamazlar. Byk bir tarihi gemii ve kklemi gelenei olan Trk ordusunun bu konuda gelimi ve yerlemi lleri vardr. Halkla birebir ilikiye girildii zaman, askeri personeli baz d etkilerden koruma dncesiyle halktan uzak tutmann ar bir hassasiyet olduu grlecektir. unu da unutmamak gerekir ki, bundan zarar grecek olan iki yzller ve onlarn uzantlar, ordu-millet kaynamasn engellemek iin ellerinden ne gelirse yapacaklardr. nk bu, onlarn oyunlarn bozacak, araya giremeyecekler ve milleti

ordusundan ayrma umutlarn kaybedeceklerdir. te asl o zaman ordumillet olduumuz btn akl ile ortaya kacaktr. amzdaki avalarn hatt mdafaay deil, sath mdafaay gerekli kld, o sathn da btn vatan olduu gerei, fiilen de bunu zorunlu klmaktadr. O zaman dmanlarn lkemiz zerinde planlar yapma imkanlar da ellerinden alnm olacaktr. Bunun ne kadar faydal olduu terrle mcadelede zaten grlmtr. Bir baka konu da udur: Kimi siyaset adamlar ve baz basn organlar derin devlet, eteler vs. gibi st kapal ve ineleyici szlerle kendi baarszlklarn veya halk tarafndan kabul grmeyecek tekliflerini orduya mal etme gibi bir kurnazlk iine girerek menfaatlerini koruma uruna bu ayrl krkleyebilmektedirler. Ordu millet-kaynamas ideal boyutta devam ettii taktirde bu gibilerin kurnazlklar da kursaklarnda kalacak ve kendi baarszlklarn rtmek iin st kapal da olsa orduyu kullanamayacaklardr.

KNC BLM

KTAB-I MUKADDES'E VE KUR'AN'A GRE

TEOKRAS VE LAKLK

KTAB-I MUKADDES'E VE KUR'AN'A GRE TEOKRAS VE LAKLK

Trkiye'de siyaset, ekonomi ve hukuk gibi temel konularn din ile ilgisi, genellikle hrstiyanlk ve yahudilik asndan ele alnr. Bu sahada yetienlerin ou, slam'n bu gibi konulara bakn ya bilmez ya da yanl bilir. Teokrasi ve laiklik kavramlar da byledir. Bu iki kavram, hrstiyan lkelerde ortaya kmtr. Aadaki yaz, byle bir bilgi eksikliini gidermeye katkda bulunmak amacyla hazrlanmtr.
62.

1- KTAB-I MUKADDES VE TEOKRAS

63. Teokrasi, theos (tanr) ve kratein (hkmetmek) szlerinden oluan birleik bir kelimedir25. Hakimiyeti Tanrya, ya da Tanr iradesine dayandran ynetimler iin kullanlr. Buna gre krala ve hkmetlere itaat Tanr'ya itaattir. Onlara kar gelmek Tanr'ya kar gelmektir. nk kral, hkmetler ve valiler Tanr tarafndan belirlenir ve onun tarafndan greve getirilirler. Bunun Kitab- mukaddes'te dayana vardr. Ama Kur'an byle bir ynetim anlayn kabul etmez.

A- LGL METNLER
64. Kitab- mukaddes, Ahd-i atk ve Ahd-i ceddden oluur. Tevrat'a Ahd-i atk, ncil'e de Ahd-i cedd denir.

25- Mmtaz Soysal, Anayasaya Giri, Ankara

1968, s. 16.

ncil'de teokrasiyi ngren metinler vardr. Tevrat'ta ise bu anlama gelebilecek bir ifade yer alr. Tevrat'n ifadesi yledir: Sleyman dedi ki, "Ey olum Rab'den ve kraldan kork. htilalcilere karma26." ncil, iki yerde teokrasiyi aka emreder. Bu metinler Pavlos'un ve Petrus'un mektuplarnda yer alr.
65.

a- Pavlos'un Romallar'a mektubu 66. Pavlos mektubunda yledir: "Herkes emri altnda bulunduu hkmetlere boyun esin. Zira Allah tarafndan verilmemi bir yetki yoktur. Mevcut hkmetler Allah tarafndan atanmtr. Bunun iin hkmete kar gelen Allah'n dzenine kar direnmi olur. Direnenler kendilerini sorumluluk altna sokacaklardr. nk hkmdarlar iyi iler iin deil, sadece kt iler iin
26- ""Ey olum Rab'den ve melik'ten kork.

htilalcilerle ihtilat etme" Emsal-i Sleyman, XXIV/21, Kitab- Mukaddes, brani, Keldn ve Yunan dillerinden tercme. Dersaadet 1910. Ahd-i atk s.775.

korkuturlar. Hkmetden korkmamak ister misin? yleyse iyi olan yap, o zaman onun tarafndan vlrsn. nk o Allah tarafndan, senin iyiliin iin grevlendirilmitir. Ama eer kt olan yaparsan kork, nk klc bo yere tamyor. Zira o Allah'n hizmetindedir, ktlk ileyene olan fkeden dolay intikam alr. Bu sebeple yalnz korkudan deil, gnlden bir ballkla da ona baml olmak gerekir 27".
27- Mektup sadeletirilmitir, asl yledir:

"Herkes emri altnda bulunduu hkumetlere itaat etsin. Zira Allah tarafndan olmayan bir hkmet yoktur ve mevcut hkumetler Allah tarafndan tertip olunmutur. Bunun in hkumete muhalefet eden Allah'n tertibine mukavemet etmi olur ve mukavemet edenler kendi aleyhlerine hkm davet edecekler. Zira hkmdarlar iyi ameller in deil, ancak kt ameller in korkuturlar. Hkmetden korkmamak ister misin. yi olan ile ve onun tarafndan medholunacaksn. nk senin iyiliin in Allah tarafndan memurdur. Lakin eer kt olan iler isen kork, nki klc beyhude yere tamyor. Zira Allah

b- Petrus'un 1. mektubu 67. Petrus'un 1. Mektub'unda u ifadeler geer: "mdi insanlar tarafndan kurulan her dzene Rabb iin baml olun. Gerek bata bulunan kii olmas nedeniyle krala, gerekse valilere boyun ein. nk onlar, O'nun tarafndan, sulular cezalandrsnlar ve iyi i yapanlar vsnler diye gnderilmilerdir. Zira Allah'n istedii udur: Hr kiiler gibi yaayn, ama hrriyetinizi erre rt yapmayn. Ancak Allah'n kullar gibi olup iyilik yaparak cahil kiilerin cahilliini susturun. Herkese sayg gsterin. Kardeleri sevin. Tanr'dan korkun. Krala sayg gsterin28."

tarafndan memur olup ktlk ileyen zerine gazab icras in intikam alcdr. Bu ecilden yalnz gazab sebebiyle deil, ancak zamir sebebiyle dahi tabi olmak lazmdr." (Pavlos'un Romallara Mektubu,13. bab, 1-5, Kitab- Mukaddes, Ahd-i cedd s.206.) 28- fadeler sadeletirilmitir, asl yledir. "mdi Rabb in tanzimat- beeriyyenin her birine gerek padiaha cmleye faik

B- TEOKRAS LE LGL YORUMLAR 68. Hrstiyan dnrlerden Jean Calvin ve Stephanus Junus Brutus'a gre Hrstiyanlk teokrasiyi emretmektedir.

a- Jean Calvin'in yorumlar 69. Calvin Kitab- mukaddes'in yukardaki ifadelerini yle yorumlamaktadr:

olduundan, gerek valilere, er ileyenlerin mczt ve hayr ileyenlerin medhi in ann tarafndan irsal olunanlar bulunduklarndan itaat ediniz. Zira Allah'n iradeti budur ki, hrler gibi, ama hrriyetinizi erre rt tutmayup ancak Allah'n kullar gibi olarak cahil ademlerin cehaletini hayr ilemekle iskat edesiz. Cmleye hrmet ediniz. Biraderleri seviniz. Allah'tan korkunuz. Padiaha hrmet ediniz." (Petros'un l. mektubu, II/13-17. Kitab- Mukaddes, Ahd-i cedd, s. 298.)

"Petrus, "krala sayg gsterin." ve Sleyman, "Olum Tanr'dan ve kraldan kork." dedii zaman bizden bir ey istiyor. nk birincisi, sayg terimi ardnda iten ve gerek bir hrmeti kastediyor, ikincisi, kral Tanr'yla birlikte anarak kraln bir eit kutsal ycelik ve deerle donatlm olduunu gsteriyor. Pavlos'un nemli buyruunu da unutmamalyz. Onun,"Bu sebeple yalnz korkudan deil, gnlden bir ballkla da ona baml olmak gerekir." szyle anlatmak istedii, prenslere ve yneticilere olan itaatin sadece korkudan deil, bunun ayn zamanda Tanr'ya itaat olduu bilinerek yaplmas gereidir. nk prenslerin ve yneticilerin iktidar Tanr'dan gelir... Pavlos der ki, "Herkes emri altnda bulunduu hkmetlere boyun esin." u halde her kim hkmete kar gelirse Tanr'nn dzenine kar gelmi olur. 70. u hususta kimse kendini aldatmasn, Tanr'ya kar gelmeksizin yneticilere kar kamayz. nk silahsz bir ynetici cezalandramayaca iin kmsense de Tanr silahldr ve bu kmseyiin intikamn derhal alacaktr.

taat kavram altnda u unsurlar gryorum: Fertler kamu ile ilgili konularda kendilerini yetkili grmemeli, devlet ilerine karmamal, yneticilerin yetkisine giren ilere burunlarn sokmamal ve genel olarak kamuyu ilgilendiren herhangi bir giriime kalkmamaldrlar. Kamu dzeninde dzeltilmesi gerekli olan bir bozukluk varsa kargaa karmamal, ellerinin bal olduu bir ie kendilerini sokmamaldrlar. Bu alanda eli kolu bal olmayan tek kii yneticidir. Demek istediim, kendilerine emir verilmeden hi bir ie kalkmasnlar. nk eer ynetici emir verecek olursa onlar da kamu otoritesi ile yetkilendirilmi olurlar... 71. Kamu yararna uygun ynetenler, Tanr'nn hakimiyetinin gerek rnekleridir. Adaletsizce ve diktatrce hkmedenler de yine Tanr tarafndan insanlar gnahkarlklarndan dolay cezalandrmak iin grevlendirilmilerdir. Yine de onlarda yasal gc Tanr'dan aldklarn gsteren o kutsal hamet vardr...

Btn ereften yoksun, en kt karakterli bir kimse bile eer kamu yetkisine sahipse, Tanr'nn kendi buyrultusuyla adaletinin ve yargsnn bakanlarna havale ettii o grkemli, kutsal iktidarla donatlmtr ve dolaysyla halkna itaati bakmndan krallarn en iyisi kadar erefe ve sayg grmeye layktr. Karakterleri ne olursa olsun, bu saygy, hatta bu dindarca ball btn yneticilerimize sonuna kadar gstermek zorundayz. Bunu sk sk tekrar ediyorum ki, kiileri kendi balarna ele almamay renelim; Tanr'nn buyrultusuyla kiiliklerinde sarslmaz bir hametin yazl ve kaznm olmasn yeterli sayalm... 72. Ktlkleri tedavi etmek stmze dmez. Bize den tek ey, btn krallarn yrek ve meyilleri elinde olan Tanr'nn yardmn istemektir... Tanr'nn nnde onun kutsadklarn pmeyen, yarglanan boynu bkkleri ezmek iin adaletsiz yasalar karan, yoksul insanlara zulm, dul kadnlara hakszlk, kszlere eziyet eden, yeryznn btn krallar ve

yarglar sonunda yerlerinden decek ve ezileceklerdir29." Brutus'un yorumlar 73. Brutus bu konuda yle der: Kutsal Kitap, Tanr'nn kendi sultasyla, krallarn ise tanr'dan aldklar sultaya dayanarak hkmettiklerini, asl egemenliin Tanr'da bulunduunu, krallarn onun delegeleri olduklarn syler30. Kral makamn, Krallar Kral efendimiz Tanr'dan, kendi halkna adalet datmak ve onlar btn dmanlarna kar korumak amacyla alr..
29-

b-

Stephanus

Junus

Jean Calvin, Hrstiyan Dininin retisi'nden seme paralar (Christianae religionis institutio, Kitap IV, Blm 20: Devlet Ynetimi stne) eviren ahin ALPAY, Bat'da Siyasal Dnceler Tarihi 2, Yeni a. Derleyen Mete TUNCAY Ankara 1969, s.48-51. Tyrannos (Tiranlara kar haklar) eviren Mete TUNCAY, Bat'da Siyasal Dnceler Tarihi 2, Yeni a, Seilmi Yazlar, Ankara 1969, s. 62.

30- Stephanus Junus Brutus, Vindiciae contra

Krallarn ta giymesinde iki trl szleme olduunu okuyoruz: Biri halkn Tanr'nn halk olmas iin Tanr'yla kral ve halk arasnda, ikincisi, halkn sadakatla itaat, kraln da adaletle hkmdarlk etmesi iin kralla halk arasndadr31."

31- Brutus, a.g.e. s. 63.

C- KLSE VE TEOKRAS
74. Kilise, teokratik sistemin en temel kurumudur. nk bu sistemde kral, hkmetleri ve valileri belirleyen ve greve getirenin Tanr olduuna inanlr. Hrstiyanlara gre Tanr Baba, Oul ve Kutsal Ruh lsdr. Oul sa'dr."Gkte ve yeryznde btn iktidar ona verilmitir32." sa adna hareket etme ve karar verme yetkisi ise kiliseye aittir. sa kilisede hazr bulunur. nk kilise onun manevi varl ile btnlemitir33. Kutsal Ruh ise kiliseyi Allah'n yani Baba'nn nimeti ve armaanlaryle doldurur ve hatalardan korur34. 75. Matta ncil'ine gre Hz. sa armha gerilip defnedildikten gn sonra kabrinden km, Galile'de 11 havarisine

32- "Ve sa yanlarna gelb anlara hitaben

dedi ki, semada ve zeminde btn hkumet bana verildi." (Matta 18, Kitab- Mukaddes, Ahd-i cedd, s. 43.) 33-TMER, KK, a.g.e s.263. 34-TMER, KK, a.g.e. s. 256.

grnm ve yle demitir:"Gkte ve yeryznde btn iktidar bana verilmitir. imdi gidin, btn uluslar renci yapn. Onlar Babam, Ben ve Kutsal Ruh adna vaftiz edin. Sizlere buyurduum her eyi tutmalarn onlara retin. te dnyann sonuna kadar ben her an sizlerle beraberim35." Bu, kiliseyi hrstiyanlar yannda gl bir hale getirmitir. Hatta bir kimsenin hrstiyanla kabul de kilisenin onay ile olur. Bunun iin vaftiz gerekir. Vaftiz, Yunanca suya batrmak demektir. Bir
35-

Metin sadeletirilmitir. Elimizdeki nshadaki ifedeler yledir. " Ve onbir akirdler Galil'e sa'nn onlara emr etdigi daa vardlar. ve Onu grnce ona secde kldlar. Lakin bazs phe etdiler. Ve sa yanlarna gelb anlara hitaben dedi ki, semada ve zeminde btn hkumet bana verildi. mdi gidiniz, cmle milletleri akird ediniz. Onlar Peder ve Ben ve Ruh'ulKuds ismine vaftiz ediniz.Ve size emrettiim eylerin cmlesini hfz etmeyi anlara talim ediniz ve ite dnyann nihayetine degin ben her vakt sizin ile beraberim." ( Matta 16-20, Kitab- Mukaddes, Ahd-i cedd, s. 43.)

Hrstiyanlk terimi olarak sa'nn manevi vcuduyla birlemeyi ve Kutsal Ruh'la yeniden domay ifade eder. Vaftiz, hrstiyan olmann ilk artdr. Bir kiliseden dierine gemek de vaftizle olur36. 76. Hrstiyan dnyasnda en ok mensubu bulunan mezhep Katolik Mezhebidir. Bu mezhep kendini Petrus'a balar. Ruhan reis Papadr. Papa, sa'nn vekili ve Petrus'un halefidir. Papa yanlmaz bir otorite, kilise ise evrenseldir. Kilise dnda kurtulu yoktur. Roma, dier kiliselerin ruhan merkezidir ve hepsinden stndr. Kilise, Kutsal Ruh tarafndan sevk ve idare edilir. Kutsal Ruh Baba ve Oul'dan kar. ncil'in yorumu kilise eliyle olur37. 77. Teokratik dzende kral, hkmetleri ve valileri belirleme ve greve getirme yetkisi kiliseye aittir. nk kilise Tanr adna hareket eder ve ona ait olan yetkiyi kullanr. Fakat kilise bu konuda bir sorumluluk stlenmez. Zaten Kutsal

36- TMER, KK, a.g.e. s. 268. 37- TMER, KK, a.g.e. s. 270.

Ruh'un kiliseyi hatalardan koruduu38 inanc onlara sorumluluk yklemeye engeldir. 78. Buna gre teokrasiyi yle tarif etmek gerekir: "Teokrasi, hakimiyeti kilisenin iradesine brakan ynetim biimidir. Bu sistemde kral, hkmetleri ve valileri belirleyen ve greve getiren kilisedir."

38-TMER, KK, a.g.e. s. 256.

2- KUR'AN VE TEOKRASI
79. Kur'an'da devlet bakan, yneticiler ve ynetim sistemiyle ilgili zel bir hkm yoktur. Bu konuda Hz. Muhammed'den de bir emir ve tavsiye gelmemitir. Bu, yneticilere bir kutsallk verilmediini onlarn hi bir konuda dokunulmaz saylamadn gsterir. Teokrasi bu anlaya zt olarak Allah'n yetkisinin bir kuruma devri veya onunla paylalmas anlamna geldii iin bu yetkiyi kullananlarn sorumsuz, kutsal ve dokunulmaz olmasn gerektirir. Kur'an'a gre byle bir davran irktir. Allah Tel yle buyurur: "De ki: ocuk edinmemi olan, hakimiyette orta bulunmayan, acizlikten tr bir dosta ihtiyac olmayan Allah'a hamdolsun." O'nu bykledike bykle."
(sra 17/111)

Kur'an'a gre Peygamberler bile yaptndan sorumludur. Allah Tel yle buyurur:

"Kendilerine elci gnderilenleri kesinkes sorguya ekeceiz. O elileri de kesinkes sorguya ekeceiz. Yaptklarn kendilerine bir bir anlatacaz , nk uzakta deiliz. O gn tart yaplaca dorudur. Kimin tartlar ar gelirse, ite byleleri baarm olacaklardr. Kimin tartlar az gelirse byleleri de ayetlerimize kar haksz davranlar sebebiyle kendilerini kaybetmi olacaklard.r. (Araf 7/6-9) Teokrasi de yneticilerin zalimlii, onlarn suu deil, Allah'n insanlar cezalandrmas saylr. Halbuki Allah zalimlerden uzak durmay emreder. O, yle buyurur: Siz, zalimlik yapanlara ynelmeyin, yoksa o ate size de dokunur. Allah'tan baka size velilik yapacak kimse yoktur; sonra, yardm da gremezsiniz. (Hud 11/113) Hakszlk yapan kim olursa olsun, hakszla urayann yannda olmak gerekir. Allah Tel yle buyurur: Her kim, zulme uradktan sonra hakkn alacak olsa ona kar durmann bir yolu yoktur.

Asl yol, nsanlara zulmedenlere, yeryznde haksz yere taknlk edenlere kar bulunmaldr. Onlarn payna den elemli bir azaptr. (ur 42/41-42) Kendi kt davranlarn Allah'n onayladn, sadece Allah'a ortak koanlar syler. Allah Tel yle buyurur: "E koanlar dediler ki: "Eer Allah dileseydi onun dnda hibir eye kulluk etmezdik. Bunu ne biz ve ne de babalarmz yapard. O'nun buyruu olmadan bir yasak da koymazdk." Onlardan ncekiler de byle yapmt. Elilere den aktan aa bildirmekten baka ne olabilir ki?"
(Nahl 16/35)

Teokrasi, Allah'a boyun eer gibi yneticilere boyun emeyi ister. Onlara itaat Allah'a itaat, onlara muhalefet Allah'a kar gelmek saylr. Kur'an bunu da irk sayar. nk onlarn Allah'n emrine aykr isteklerine boyun een, o konuda onlar Allah'n yerine koymu olur. irk yani Allah'n yetkisini paylama veya birileriyle paylatrma kalkama gnah balanmaz tek gnahtr. Allah Tel yle buyurur: "Allah kendine ortak koulmasn balamaz, bunun altnda olan diledii

kimse

iin

balar."

(Nisa

4/48)

A- YNETMLE LGL KURALLAR

80. Kur'an'n devlet ynetimi ile ilgili kurallar evrenseldir. Bunlar her trl rejimde savunulabilir. Onlarn yokluu huzursuzlua ve kargaaya yol aar. Onlara dorudan kar kmak insan g duruma sokar. Bu kurallara uyan her sistem, ideal bir devlet sistemi haline gelir. imdi bunlardan bir kan teokrasi ile mukayeseli olarak grelim.

a- Adalet 81. Kur'an, bir n art koymakszn adil olmay emreder. Bu sebeple yneticiler, din, rk, ya, cinsiyet ve sosyal konum vs. ayrm yapmakszn herkese adil davranmakla ykmldr. Bu konudaki emirler kesindir. Allah phesiz adaleti, iyilik yapmay, yaknlara bakmay emreder; hayaszl, fenal ve haddi amay yasak eder. Belki tutarsnz diye size t verir. (Nahl 16/90) 82. Allah zorbalara boyun emeyenleri dllendireceini bildirmektedir.

Zorbalardan, onlara itenlikle boyun emekten 39 kanp Allah'a ynelenler varya, te bu mjde onlaradr. Kullarm mjdele. (Zmer 39/17) . Teokraside adalet olmaz. nk bu 83 sistemde kamu yararna uygun ynetenler Tanr'nn hakimiyetinin gerek rnekleri, adaletsizce ve diktatrce ynetenler de Tanr tarafndan insanlar gnahkarlklarndan dolay cezalandrmak iin grevlendirilmi kiiler olarak alglanrlar. Byle bir ynetimde adalet aramak bouna olur. b- Hrriyet 84. Dinin hr iradeyle seilmesi Allah'n deimez yasasdr. Bu sebeple btn peygamberler hrriyet konusu stnde titizlikle durmulardr. nsanlara; "Allah'tan bakasna ibadet etmeyin"
39- Ayette "onlar ibadet etmekten" ifadesi

geiyor. Onun yerine "itenlikle boyun eme" ifadesi kullanlmtr. nk ibadet iiyle ve dyla boyun emektir. Eer bu boyun eme Allah'n isteine uygunsa ona ibadet edilmi, aykrysa baka eye ibadet edilmi olur.

demelerinin anlam budur. nk badet szlkte taat anlamna gelir. Taat boyun emek demektir, daha ok emre uymak ve izinden gitmek. anlamnda kullanlr40. Trkede buna kulluk ve klelik denir. "Allah'tan bakasna ibadet etmeyin" demek, Allah'tan bakasna kul-kle olmayn, demektir. Bu sebeple teokratik sistem, peygamberlerin bu ortak isteklerine aykrdr. nk bu sistem insanlar yneticilere kle etmektedir. Burada inan ve ibadet hrriyeti ile inand gibi yaama hrriyeti, zel nem kazanmaktadr. (1) - inan ve ibadet hrriyeti 85. Dinin z imandr. mann temeli de onu iten kabul etmek, yani kalp ile tasdiktir. Kalpteki tasdiki bir o kii, bir de Allah bilir. Oras insann en hr olduu yerdir. Bu sebeple hi kimse bir inanc kabule veya inkara zorlanamaz. nk bu,

40-

bnu Manzr, Lisanul-Arab, Beyrut 1410/1990. Rab el-sfahn, el-Mfredt (Safvn Adnan Davudnin tahkikiyle) Dmak ve Beyrut l412/l992, s.529

insan ftratna aykrdr. Allah Tel yle buyuruyor: Dinde zorlama yoktur; artk doru ile eri birbirinden iyice ayrlmtr. Bundan byle kim zorbalar tanmaz da Allah'a inanrsa kopmak bilmeyen salam bir kulpa yapm olur. Allah iitendir, bilendir. (Bakara 2/256) 86. nsanlar ibadete de zorlanamaz. nk ibadet iin niyet gerekir. Niyet, bir eye iten karar vermektir. Ameller niyetlere gredir41." Bir ibadetin ne maksatla yapldn, tam olarak bir o ibadeti yapan bir de Allah bilir. Niyetsiz ibadet yaplamadndan zorla ibadet olmaz. Birisine zorla namaz kldrlabilir ama niyet etmezse namaz klmam, bouna yatm kalkm olur. Bu da bir eye yaramaz. 87. Bir kimsenin mslman olmas iin bir tren yaplmasna gerek yoktur. nanlmas gereken eylere iten inand m mslman olur. Ama hrstiyanlkta dine kabul, vaftiz treniyle olur. Byle bir tren
41- Bu hadis-i erif, Sahih-i Buhrnin en

banda yer alr.

kiiyi, onu dine kabul edenlerin manevi basks altnda brakr. nsanlar dine kabul yetkisini Allah Hz. Muhammed'e bile vermemitir. O, yle buyurur: "Sen, sevdiini yola getiremezsin, ama Allah, dilediini yola getirir. Yola gelecekleri en iyi o bilir." (Kasas 28/56) (2) - nand gibi yaama hrriyeti 88. nan bir kalp ii olduu iin inan hrriyetini tanmann veya tanmamann bir anlam yoktur. Ancak din hrriyetinden bahsedilebilir. Din deyince, o dinin btn emir ve yasaklar anlalr. Bunun daha ak ifadesi, inand gibi yaama hrriyetidir. 89. Devletin vatanda ile ilikisi din veya ideolojik boyutta deil, adalet boyutunda olur. Mslmanlarn devlet geleneinde, insanlarn inand gibi yaamalar salanm ve inanlara hakaret frsat verilmemitir. Mesela Osmanl, meyhane amay ve domuz yetitirmeyi mslman kesime yasaklarken hrstyanlara serbest brakmtr. nk

onlarn inanlarna gre bunlar gnah deildir. Bu anlay, spanya'dan kaan yahudilere kucak amamza ve onlara huzurlu bir hayat salamamza sebep olmutur. Onlar bunun hatrasna Trkiye'de 500. Yl Vakf'n kurmulardr. c- Akln kullanlmas 90. Akl insan hayvandan ayrr. nsan arzularn dizginleyebilirse gzel eyler olur. Arzular ne karsa dnceler, baklar ve anlaylar deiir. 91. Kur'an daima akl kullanmaya arr. ) kelimesi Kur'an'da akl ( onun yerine 16 yerde lbb'n ( gemez ) geer. Lbb, olan elbb ( ) oulu lekesiz saf akl42 anlamna gelir. nk artlanm, menfaatlerinin ve beklentilerinin esiri olmu kiiler de aklldr ama onlar akllarn gerei gibi kullanamazlar. Kullansalar bile kan sonuca gven duyup balanamazlar. Onlarn akllar
42-

, er-Rab elsfahn, Mfredt elfz'il-Kur'an, Beyrut 1412/1992, s. 733.

lekeli ve bulanktr. ncelikle akl, arzularn esiri olmaktan kurtarmak gerekir. Kur'an'da akl kknden tretilmi olup akl kullanma anlamndaki kelimeler 48 yerde geer. Bunlardan biri yledir: "Allah pislii akllarn kullanmayanlarn stne brakr." (Yunus 10/100) 92. Teokratik sistem, vatandan akln kullanmamasn ve bir eye karmamasn ister. Jean Calvin'in u ifadeleri bunu ak bir ekilde gstermektedir: "Fertler kamu ile ilgili konularda kendilerini yetkili grmemeli, devlet ilerine karmamal, yneticilerin yetkisine giren ilere burunlarn sokmamal ve genel olarak kamuyu ilgilendiren herhangi bir giriime kalkmamaldrlar. Kamu dzeninde dzeltilmesi gerekli olan bir bozukluk varsa kargaa karmamal, ellerinin bal olduu bir ie kendilerini sokmamaldrlar. Bu alanda eli kolu bal olmayan tek kii yneticidir43. Buna karlk Kur'an, insann etrafnda olup bitenlerle ilgilenmesini, yanl
43- Jean Calvin, Bat'da Siyasal Dnceler

Tarihi 2, Yeni a. s.49.

davranlara kar kmasn ister. Kur'an'da, srailoullarndan inkar edenlerin, Hz. Davud'un ve Meryem olu sa'nn diliyle lanetlendikleri ve bunun sebeplerinden birinin u olduu aklanr: "Onlar birbirlerinin iledikleri fenalklara engel olmazlard. Yapm olduklar ey ne kt idi!" (Maide 5/79) Hz. Muhammed de yle der: "Sizden kim bir ktlk grrse onu eliyle dzeltsin. Buna gc yetmezse diliyle dzeltsin. Ona da gc yetmezse iten ie kar ksn. Bu imann en zayf olandr44." d- Yalnz Allah'tan korkmak 93. Allah Tel yle buyurur: "insanlardan korkmayn, benden korkun, ayetlerimi hibir deerle deitirmeyin." (Maide 5/44) "Eer inanyorsanz bilin ki asl korkmanz gereken Allah'tr." (Tevbe 9/13) Teokrasi, yneticiden korkulmasn ister. Jean Calvin'in szleri yledir: "lkenin babas, halknn oban, barn koruyucusu, adaletin bakan, susuzlarn
44- Mslim, man 78 (49).

savunucusu olan yneticinin gcn kabul etmeyen kii hakl olarak deli saylmaldr45." Demek ki bu sistemde yneticiden korkmayan ve onun gcn kabul etmeyen deli damgas yer.

e- Yanla kar kmak 94. Allah Tel yle buyuruyor: "inizde iyilie aran bir ncler grubu bulunsun. Doruyu emretsinler ve uygunsuzlua engel olsunlar. te byle toplumlar dzle kar." (Al-i mran 3/104) Firavun Msr'da gl bir krallk kurmutu. Halkn kle yerine koyar, onlar da ona ba eerlerdi. Allah bunu knam ve yle buyurmutur: "Musa'y belgelerimizle ve ak bir yetki ile gndermitik, Firavun'a ve adamlarna... Ama onlar Firavun'un buyruuna uydular; oysa Firavun'un buyruu doruyu gstermiyordu." (Hud 11/96-97)
45- Jean Calvin, Bat'da Siyasal Dnceler

Tarihi 2, Yeni a. s.49.

Bir kii, Hz. Muhammed'e sordu: "- Hangi cihad daha deerlidir? Dedi ki, " Zalim sultann yannda sylenen doru sz46." Teokrasi, yetkililerin zalimliini Allah'n halk cezalandrmas sayarak kutsamaktadr. Byle bir sistem zalim sultann yannda sylenecek her doru sz yanl sayar. nk bu sistemde yetkililerin yapt her ey doru, onlara kar kmak yanltr. Jean Calvin'in yle diyor: ".. Karakterleri ne olursa olsun, bu saygy, hatta bu dindarca ball btn yneticilerimize sonuna kadar gstermek zorundayz... Bundan itaatin adil yneticilere gsterilecei sonucunu karyorsanz yanl dnyorsunuz. ...Eer bir vahi tarafndan zalimce ikence grrsek, eer haris ve lkse dkn biri tarafndan doymak bilmez bir ekilde soyulacak olursak, eer bir tembel tarafndan ihmal edilecek olursak, eer ksacas doruluumuz yznden dine ve kutsal
46- Nesa, Bey'a, 37, Bab men tekelleme b'il-

hakki 'inde imamin cir.

eylere saygsz olan bir prens tarafndan eza grecek olursak ilk nce ilediimiz gnahlar hatrlayalm, nk Tanr, phesizdir ki karmza kan bu ktlklerle bizi cezalandrmaktadr. Bylelikle boyun ei bizi sabrszlmzdan kurtaracaktr. Ve dnelim ki bu ktlkleri tedavi etmek bizim stmze dmez. Bizim stmze den tek ey, btn krallarn yrek ve ynsemeleri elinde olan Tanr'nn yardmn istemektir47." 95. Kur'an'a gre bir kimsenin etkili ve yetkili bir makamda olmas onun doru davranca anlamna gelmez. Yanl davranan kim olursa olsun, onun bu davran onaylanamaz. Gl kral Firavun Hz. Musa'ya kar halkna yle demiti: " Ey kavmim! Msr'n hakimiyeti bende deil mi? Bu nehirler benim topraklarmn iinde akmyor mu? Grmez misiniz?" "Yoksa ben undan, daha ne demek istediini bile aklayamayan u alaktan iyi deil miyim?" (Zuhruf 43/51-52)
47- Jean Calvin, Bat'da Siyasal Dnceler

Tarihi 2, Yeni a. s.51.

Firavun dedi: "Brakn beni Musa'y ldreyim; o da Rabbini arsn bakalm. nk korkarm o, sizin dininizi deitirir veya bu toprakta karklk karr." Musa yle dedi: "te ben, benim de Rabbim sizin de Rabbiniz olan Allah'a s nrm. Hesap gnne inanmayan her kibirlinin errinden." (Mmin 40/26-27) nk Hz. Musa, gereken her uyary yapm, ama Firavun bu uyarlara zulmn artrarak cevap vermiti. Btn bunlar, siyasi almalara katlp yanl davranlara engel olmak iin elden geleni yapmay zorunlu klar. Ama teokratik sistem bunu kabul etmez.

B- MEZHEP VE TARKATLAR

Buraya kadar anlatlanlar snni mezheplerin grdr. Ama iilik ile tarikatlar yle deildir. ran'da iann imamiye kolu yaygndr. imdi ran iilerinin konu ile ilgili grleri ile tarikatlarn baz grlerine bakalm. a- ran benzeri slam cumhuriyeti 96. ran'a hakim olan mezhep iiliktir. Bu mezhep devlet bakannn kim olaca hususunda kan ihtilaftan domutur. Onlara gre imam, yani devlet bakan Hz. Peygamber tarafndan tayin edilmi olmal ve btn gnahlardan arndrlm bulunmaldr. lk iiler bu ahsn Hz. Ali olduu konusunda ittifak etmilerdir. Onlara gre devlet bakanl siyasi deil din bir makamdr. Onlarn imamlk, yani devlet bakanl konusundaki baz grleri yledir: "mamlk ancak Allah'tan nass (ak bir emir) ile, yahut o imamdan nceki imamn

onun imametini beyaniyle tahakkuk eder. nsanlarn semesiyle, istemesiyle olmaz. nsanlar dilediklerini imam olarak tayin, yahud dilediklerini azil hakkna sahip deillerdir. 48" ia'nn konu ile ilgili inanlar yledir: "mamn da peygamber gibi ite, dta, grnrde, gizlilikte, btn kt ve pis eylerden, doumundan vefatna dek masun (korunmu) olduuna inanyoruz. mam, imametten nce, sonra, soy boy erefi bakmndan en yce ve temiz kii olup her trl ktlkten, sutan, yanlmadan, yanl i grmeden, unutmadan ve her trl aalk eylerden masundur 49." 97. ran'daki iilerin, mamn sfatlar ve bilgisi ile ilgili inanlar yledir: "mamn peygamber gibi, yiitlik, kerem, temizlik, gereklik, adalet, tedbir, hikmet ve btn stnlkler ve iyi huylar

48- Muhammed Rza'l-Muzaffer, Akaid'l-

mmiyye, ia nanlar (Trkeye eviren Abdlbaki GLPINARLI) stanbul 1978, s. 50. 49- ia nanlar, s. 51.

bakmndan halkn en sekini olmas gerekir ve buna inanmaktayz... mamn ilah hkmlere, ilah maarife, btn bilgilere sahip olmas , peygamber, yahut kendisinden nceki mam vastayladr. Yepyeni bir ey hakknda da imam, Allahu Tal'nn ona ihsan ettii kudsi kuvvetle, ilham yoluyla gerei gibi hkmeder, o eyi knhyle anlar, bilir. Bir eye ynelirse, onu bilmek dilerse, o ey hakknda, ancak gerei bilir, yanlmaz, pheye dmez, bu hususta akl delillere, yahut belletenlerin belletmesine ihtiyac yoktur. Bilgisi iktiza edince daha da derinleir. Daha da ziyadeleir..." "... mamlardan hibiri bir muallime gitmemi, bir mrebbiden bir ey renmemitir... Hi biri bir hocadan ders grmemi, hi biri bir mektebe, bir medreseye gitmemitir. Byle olduu halde kendilerine bir ey sorulunca ona derhal en doru cevab vermedeler. Dillerine bilmiyorum sz gelmedi i gibi cevap vermek iin dnmeleri yahut

cevab bir mddet sonraya tehir etmeleri de vaki deildir... 50" 98. iilerin imamlara itaat konusunda inanlar yledir: "Onlarn buyruklar Allah'n buyruklardr. Yasaklar O'nun yasaklardr. Onlara itaat Allah'a itaattr. Onlara isyan, Allah'a isyandr. Onlar seven Allah' sever. Onlara dman olan Allah'a da dman olur. Onlarn emirlerini reddetmek caiz deildir51." Bu grler teokrasi ile badar. Ehl-i snnetin bunlar kabul etmesi mmkn deildir. ia'nn imamlar iin sylediklerinin ounu ehl-i snnet peygamberler iin dahi sylemez. nk Kur'an'a gre Hz. Muhammed tpk bizim gibi bir insandr. Bizden fark, Allah'n Elisi olmasdr. Allah Tel yle buyurur: "De ki, ben de tpk sizin gibi bir insanm. Bana, sizin tanrnzn bir tek tanr olduu vahyediliyor. Artk kim Rabbine kavumay umuyorsa hemen iyi
50- ia nanlar, s. 52-53. 51- ia nanlar, s. 54.

bir i yapsn ve Rabbine ibadette kimseyi ortak etmesin." (Kehf 18/110) 99. Snniler devlet bakanln siyasi bir makam sayarlar. Bu sebeple devletlerini, slam adyla deil, Abbs, Seluklu ve Osmanl gibi adlarla kurmulardr. Drt halife dneminde devlete ad bile konmamtr. Snniler, devlet bakann sradan bir insan sayar, ona olaanst kiilik vermezler. O da herkes gibi yanlabilir ve yanl kararlara varabilir. Bir gn Halife mer minberden yle seslenmiti: Ey insanlar, ona salat ve selam olsun Muhammed'in gr doru idi. nk Allah ona gerei gsteriyordu. Bizim grmz ise sadece zan ve sorumluluk altna girmekten ibarettir. Halife Ebbekir bir konuda Allahn kitabnda ve Hz. Muhammedin snnetinde bir ey bulamazsa kendi grne gre ictihad eder ve yle derdi: Bu benim grmdr. Doruysa Allahtan, yanlsa bendendir. Allahn beni balamasn dilerim. Halife mer bir kiiyle karlam ve ne var ne yok, diye sormutu. O da Ali ve Zeyd yle bir hkm verdiler demiti.

Bunun zerine mer; Eer ben olsaydm u ekilde hkmederdim. dedi. Adam dedi ki; Senin hkmetmene ne engel var, yetki senin elindedir. mer yle cevap verdi: Senin meseleni Allahn Kitabna ya da Allah'n Elisinin hkmne dayandrsaydm bunu yapardm. Ama meseleni gre dayandryorum, gr belirtme hakk ortaktr. Benim grm Alinin ve Zeydin grn deersiz hale getirmez52. b- Tarikatlar 100. Tarikatlar tekilatldr. Onlarn tekkeleri ve zaviyeleri vardr. Her birinin bir ruhni reisi yani eyhi bulunur. Onlara gre eyh, kul ile Allah arasnda bir vasta, Allah'n kaplarndan bir kapdr53. Tarikata
bnu'l-Kayym el- Cevziyye, I'lmu'lMuvakkn, Beyrut l407/1987 c. I, s. 54. 53- Abdulgani en-Nablus'nin bu konuda yle dedii nakledilir: "Bir kimse Allah yolunda kendini teslim alan bir eyhe teslim olursa onun, Allah'n kaplarndan bir kap olduuna inanmas gerekir. eyhi bu mertebede grmek mertebelerin en
52-

giri el alma (bey'at) denen bir ilemle gerekleir. Bylece eyh mridi Allah yolunda teslim alm saylr. Kurtulu iin bir tarikata girmek arttr54. eyh peyddr. una da inanmaldr ki, eyhden kenide ne gelirse Allah'tan bilmeli, eyhten bilmemelidir. Eer hayr gelirse Allah'n ona hidayeti, er gelirse O'nun imtihandr. u halde salikin yani tarikata girmi bir kimsenin eyhini Allah'n kaps bilmesi ilk basamaktr. kinci basamak salikin eyhini, Allah'n isim ve sfatlarnn ortaya kp gzkt kii olarak bimesidir. Allah'n emir ve yasaklaryla ykml olan kimse nasl sayg duyarsa eyhinin yannda o ekilde saygl olmaldr. Bu orta basamaktr. nc basamakta salik eyhini hi grmemelidir, o manevidir. Onun yerine Allah'n sfatlarn grmelidir. eyhi arada fani bilmeli, Allah' bk bilmelidir. Dorusu da budur. Bu hal basaman en stdr. ( KOTKU, Tasavvufi Ahlk, st. 1982, c. II s. 185) 54- Mehmet Zahid KOTKU'nun konu ile ilgili ifadeleri yledir: Kalbi huzur- ilahiye dhulden men eden sfat- mezmumeden halas edecek bir eyhi, mrit ittihaz etmek insan iin vacibdir diye icma ve ittifak vakidir.

gamberin vekili55 ve yanlmaz bir otoritedir 56. O mridin manevi babasdr57. 101. Bunlar Kur'an'a akca aykr eylerdir. Nasl gerek ncil'in dnda oluan Kilise, teokrasinin kayna olmusa bizde de Kur'an'n dnda oluan tarikatlar teokratik dnceye zemin hazrlamlardr. Tarikatlar tarafndan asrlarca ilenen fikirler bugn tarikat mensubu olmayan kiileri de sarmtr. Hi bir tarikat kilise gibi tekilatlanm deildir. Bugne kadar bir tarikatn emrine girmi devlet de olmamtr. Kur'an var olduu srece bunun gereklemesi bekleFena sfatlardan kurtulmaa vesiyle olan bir eyhi mrid ittihaz etmeyen kimseler, Allah Telya ve Resl- z nna isyan etmi olurlar. Zira hak bir tarika salik olmayan kimse mritsiz bu sfatlardan kurtulamaz. (KOTKU, Tasavvufi Ahlk, c. II s.183) 55- Hasan Kamil YILMAZ, slam Tasavvufu, Tasavvufla lgili Sorular-Cevaplar, st. 1996, s. 494. 56- Hakl dahi grnse mridin eyhine itiraz haramdr. (KOTKU, Tasavvufi Ahlk, c. II s. 5) 57- - KOTKU, Tasavvufi Ahlk, c. II s. 247.

nemez. Tarikatlarla ilgili ikayet edilecek bir ok konu vardr. Bunlar, mslmanlarn Kur'an nda eitilmesiyle ortadan kalkar.

C- CAM VE TEOKRAS
102. slamda ruhban snf yoktur. Camiler kilise tekilat gibi rgtlenmemitir. Eskiden camide grevli imam ve mezzin bile bulunmazd. Cemaatten biri ezan okur, ehliyetli biri de namaz kldrrd. Camilerin dzenli olarak almas, ezann zamannda okunmas, cami bakmlarnn yaplp eyasnn korunmas gibi ihtiyalar cami grevlerinin ihdasna sebep olmutur. Cuma namaz iin de durum ayndr. Ancak Cuma gn byk bir cemaate namaz kldrmak ve onlara hitabetmek bir ok kimsenin ilgisini ekecei iin bu konuda ekime ve tartma kabilir. Bunu gz nnde bulunduran Hanef mezhebi, Cuma namazn ya o yerleim yerinin en yetkili kiisinin ya da onun tayin edecei bir kiinin kldrmasn art komutur. Yoksa ibadet iin toplaan insanlar birbirine girebilirler 58.
58 emsddin es-serahs, el-Mebst, Msr

l324, II,24.

103. Bir kimsenin mslman olmas tamamen kendi kararna baldr. Bunun iin caminin veya bir din kuruluun onay aranmaz. Vaftize benzer bir trenin yaplmas da szkonusu deildir. nk slamda ne din adam, ne de bir baka kii Allah adna hereket edebilir. Zaten Allah mslman olmay yle bir kaideye balamtr ki, buna kimse karamaz. nk dinin z imandr. mann temeli de onu iten kabul etmek, yani kalp ile tasdiktir. Kalpteki tasdiki bir o kii, bir de Allah bilir. Oras insann en hr olduu yerdir. Bu sebeple hi kimse bir inanc kabule veya inkara zorlanamaz. Allah Tel yle buyurur: Dinde zorlama yoktur; artk doru ile eri birbirinden iyice ayrlmtr. Bundan byle kim zorbalar tanmaz da Allah'a inanrsa kopmak bilmeyen salam bir kulpa yapm olur. Allah iitendir, bilendir. (Bakara 2/256) Kiliseye benzer bir tekilat olmayan, din adamlarn birer ruhan lider deil, sadece din konusunda toplumu aydnlatan ve onlara rnek olmaya alan kiiler olarak gren bir dinin teokrasiyi kabul

etmesi

szkonusu

olamaz.

3- LAKLK devletin din bir kurumun hakimiyetinde olmamas demektir. Bu sebeple laiklik ile teokrasi birbirine z ttr. Kilisenin Tanr adna hareket ettiine inanldndan kral, hkmetleri ve valileri belirlemede ve greve getirmede kilise kendini hep yetkili grmtr59. Bugn kilise, seilmi kiilere yemin ettirmekle bu yetkisini az da olsa srdrmektedir. Bu sebeple teokrasiye kar mcadele kiliseyi devletten uzaklatrmakla baarlabilmitir. Fransz tarihi bu konuda verilmi mcadelelerle doludur. Bu lkede Kilisesinin devlet zerindeki egemenliini krma abalar XIV. yzyla kadar gider60. Laiklik, gsterilen bu abalar sonucu ortaya kmtr. Franszca'da din kurulularn hakimiyetinden bamsz bir kuruma Laik
104 . Laiklik,

59-TMER, KK, a.g.e. s. 256. 60- Byk Larousse Ansiklopedisi, Laiklik

maddesi,

(laic veya laique) denir 61. Fransa'da din kurulu deyince akla gelen Katolik Kilisesidir, dolaysyle bu kilisenin hakimiyetinde olmayan her kurum laiktir. 105 . Laiklik mcadelesi dine kar deil, kiliseye kar verilmitir. Nitekim Fransa'da kurucu meclis yeleri tarafndan hazrlanan ve Austos 1789'da kabul edilen nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi'nin 10. maddesi dnce zgrln, 11. maddesi de ifade zgrln dzenliyordu. Bu bildirge 1791 tarihli Fransz Ayasas'nn balang blm oldu 62. Bylece bu anayasa, Katolik Kilisesinin imtiyazlarna son vermeyi ve protestan, yahudi veya dinsiz olanlarn haklarn, zellikle vicdan hrriyeti adna her eit din tezahr eit grmeyi hedefliyordu 63. nk teokratik
Byk Larousse Ansiklopedisi, Laik maddesi 62- Byk Larousse Ansiklopedisi, insan maddesi 63- GRIC (Groupe de Rechercehes IslamoChretien = slam Hrstiyan Aratrmalar Topluluu), Din ve Devlet, Islamochristana, 12, Roma 1986, s. 4972' den. Tercme M. Sait HATPOLU,
61-

sistemde bir baka din mensubuna hayat hakk tannamazd. Bu hareket dine kar olsayd, baarldktan sonra din zgrl verilmez, aksine bu zgrlk tmyle ortadan kaldrlrd. 106 . 1948'de Birlemi Milletler tarafndan kabul edilen nsan Haklar Evrensel Beyannamesi de dnce vicdan ve din hrriyeti konusunu karara balayarak teokrasinin nn iyice kesmeye alt. Bu madde de dine deil, kilisenin hakimiyetine kardr. Bu hareket, dinin sosyal alandan ve kamu alanndan soyutlanmasna ynelik de deildir. Bu zaten dnlemez. Dindar bir kii, dininin emrini brakarak baka kiilerin emrini yerine getiremez. Eer yerine getirmek zorunda kalrsa ya gizlice ya da aktan buna kar koyar. Bu da toplumda huzursuzluk dourur. Beyannamenin ilgili 18. maddesi yledir: "Herkes dnce, vicdan ve din zgrlne sahiptir; bu herkes iin yalnz ya da topluca, gerek kamu nnde gerekse zel olarak retimle, uygulamalarla,
slm Aratrmalar Dergisi, C. III, say 3, Ankara 1989, s. 102.

tapnmayla ya da dinsel ykmllkleri yerine getirerek dinini ya da inancn ortaya koymak zgrln de ierir 64.
107 . Btn bu durumlara gre laiklik, devletin din kurumlarn hakimiyetinden bamsz hale gelmesi demektir. Yani laiklik devletin bir vasfdr. Nitekim 1982 tarihli Trkiye Cumhuriyeti Anayasa'nn 2. maddesi de bunu byle belirlemitir. Madde aynen yledir:

"Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devletidir. " Trkiye Cumhuriyeti'nin bir baka zellii de insan haklarna saygl olmasdr. Anayasa'nn 24. maddesi her vatandaa vicdan, din inan ve kanaat hrriyeti tanmtr. 26. maddeyle de dnceyi aklama ve yayma hrriyeti verilmitir.
64- Byk Lrousse Ans. nsan maddesi. st.

1986.

Konu Kur'an asndan deerlendirilince, Kur'an'da din zgrlnn deimez esaslara baland grlr. Dinin z imandr. mann temeli de kalp ile tasdiktir. Kalp insann i dnyasndadr. nsan burada alabildiine hrdr. Bu sebeple hibir inan insana zorla kabul ettirilemez. Din hrriyetinin teminat Kur'an'dr. Allah Tel yle buyurur : Rabbin dileseydi, yeryznde bulunanlarn hepsi inanrd. yle iken insanlar inanmaya sen mi zorlayacaksn? (Yunus 10/99)

4- DEERLENDRME
108. Tevrat'ta teokrasinin delili diye gsterilen sz Hz. Sleyman'a aittir. Elimizdeki Tevrat'a gre Hz. Sleyman Allah'n elisi deil, bir kraldr65. Ama Kur'an Hz. Sleyman' Allah'n elisi sayar. Tevrat'ta Hz. Sleyman'a ait olduu bildirilen ifade yledir: "Ey olum Rab'den ve melik'ten kork. htilalcilere karma66." Kral'dan korkmak, onun zulmne kar korunmak iin olabilir. nk bu, hakszla bir eit kar koymadr. Nitekim Kur'an- Kerim'de kfir ve mnafklara kar korunma ile ilgili benzer bir ifade vardr. Allah Tel yle buyuruyor: "Eer sabrl olur ve korunursanz onlarn hileleri size bir zarar vermez." (Ali mran 3/120) Korunma ihtiyac korkudan Emsal-i Sleyman, I/1, Kitab- Mukaddes, Ahd-i atk s.751. 66Emsal-i Sleyman, XXIV/21, Kitab- Mukaddes, Ahd-i atk s.775.
65- Bkz.

doar. Bu sebeple ayette, "korunma" diye tercme ettiimiz ittik ( ) kelimesi korku diye de tercme edilmitir. "htilalcilere karma" ifadesi de "bozgunculara karma" eklinde yorumlanrsa Hz. Sleyman'a ait olduu ifade edilen bu sz, teokrasinin delili olmaktan kar. 109 . ncil'deki metinlere gelince; Pavlos'un ve Petrus'un mektuplarnn ncil diye gsterilmesini Kur'an kabul edemez. nk Kur'an'a gre ncil Allah'n kitab, Hz. sa da elisidir67. Petrus ile Pavlos ise birer hrstiyandr. Petrus Hz. sa'nn havarilerindendir 68. Pavlos ise Kur'an'n tanmlad anlamda bir havari deildir ama hrstiyanlar onu havarilerden sayarlarr69. Hz. sa'nn havarileri, Kur'an'a
67- ... Meryem olu sa'ya, yol gsterici,

aydnlatc olan ve nnde bulunan Tevrat' dorulayan ncil'i saknanlara t ve yol gsterici olarak verdik. (Maide 5/46) 68- Bak. Byk Laroussse Ansiklopedisi, Petrus ve Paulus maddeleri. st. 1986. 69- Pavlos Hz. say' grmemitir. Elimizdeki ncil'de Pavlos'un asl adnn Saul olduu,

gre Hz. Muhammed'in sahabileri gibidir70. 110 . Tevrat, ncil ve Kur'an, Allah'n szlerini ieren kitaplardr. Bunlarda insan sz olmaz. Ama elimizdeki Tevrat ve ncil'e insan sz karmtr. Bunun en ak delili Pavlos ve Petrus'un mektuplardr. Kur'an'da Allah'n szleri dnda tek bir sz yoktur. Hz. Muhammed'in
(A'ml-i rusul 13/9) azl bir hrstiyan dman iken, am yolunda anszn gkten parlayan bir nurun evresini sard, Hz. sa'nn ona seslendii(A'ml-i rusul 9/3-6), sonra onun Hz. sa'ya inand ve vaftiz edildii ((A'ml-i rusul 9/18 vd.) ifade edilmektedir. Buna gre Pavlos, Kur'an'n tanmlad havarilerden deildir.
70- "Ey inananlar! Allah'n dininin yardmclar

olun. Nitekim, Meryem olu sa, Havarilere: "Allah'a giden yolda yardmclarm kimlerdir?" deyince, Havariler: "Allah'n dininin yardmclar biziz" demilerdi. srailoullarnn bir takm bylece inanm, bir takm da inkar etmiti; ama biz, inananlar dmanlarna kar destekledik de stn geldiler." (Saff 61/14)

szleri Kur'an'n dndadr ve hadis adn alr. Havariler ise Hz. Ali ve Hz. Ebubekr gibidir. Ali ve Ebubekr'in szlerine sahabi sz denir. Hz. Peygamber'in szleri Kur'an seviyesinde kabul edilemez. Sahabinin sz de peygamber sz seviyesinda olamaz. Dolaysiyle Petrus ve Pavlos'un mektuplar ncil'in bir paras saylamaz. Bunlar birer insan szdr. ncil'de Hz. sa armha gerilip defnedildikten gn sonra kabrinden kt, Galile'de 11 havarisine grnerek yle dedii yazldr: "Gkte ve yeryznde btn iktidar bana verilmitir. imdi gidin, btn uluslar renci yapn. Onlar Babam, Ben ve Kutsal Ruh adna vaftiz edin. Sizlere buyurduum her eyi tutmalarn onlara retin. te dnyann sonuna kadar ben her an sizlerle beraberim 71."
71-

Metin sadeletirilmitir. Elimizdeki nshadaki ifedeler yledir. " Ve onbir akirdler Galil'e sa'nn onlara emr etdigi daa vardlar. ve Onu grnce ona secde kldlar. Lakin bazs phe etdiler. Ve sa yanlarna gelb anlara hitaben dedi ki, semada ve zeminde btn hkumet bana

Bu szler kilisenin, gl olduu zaman devletler zerinde hakimiyet kurmasna yol amtr. Ayn ncil'in bir baka ifadesine gre Hz. sa dnyaya hakimiyet kurmak iin deil, hizmet etmek ve hayatn vermek iin gelmitir72. Bu, bir nceki ifadeyle elimektedir. Kur'an Hz. sa'nn vefatndan sonra dnya ile ilikisinin kesildiini ve olup bitenlerden haberdar olmadn bildirir. "Allah, (ahirette yle ) diyecektir. "Ey Meryem olu sa! Sen mi insanlara beni ve annemi Allah'tan baka iki tanr olarak benimseyin dedin?" O da yle cevap vereverildi. mdi gidiniz, cmle milletleri akird ediniz. Onlar Peder ve Ben ve Ruh'ulKuds ismine vaftiz ediniz. Ve size emrettiim eylerin cmlesini hfz etmeyi anlara talim ediniz ve ite dnyann nihayetine degin ben her vakt sizin ile beraberim." (Matta 16-20, Kitab- Mukaddes, Ahd-i cedd, s. 43.) 72- "Nitekim bn'l-insan (yani sa), kendine hizmet olunmak in deil, ancak hizmet etmek ve cann ok kimseler bedeline fidye vermek in geldi, dedi." (Matta 20/28)

cektir: "Haa, hak olmayan sz sylemek bana yaramaz; eer sylemisem, phesiz sen onu bilirsin; sen, benim iimde olan bilirsin; ben senin iinde olan bilmem; dorusu grlmeyeni bilen ancak sensin" "Ben onlara sadece Rabbim ve Rabbiniz olan Allah'a kulluk edin diye bana emrettiini syledim. lerinde bulunduum srece onlar gzetiyordum. Beni vefat ettirince artk onlar zerine gzetleyici yalnz sen oldun. Sen her eyi grp gzetirsin. (Mide 5/116-117) Nasl ki Hz. Muhammed'in szleri Kur'an ayeti deilse Hz. sa'nn szleri de ncil ayeti deildir. Hele Hz. sa'nn vefatndan sonra syledii iddia edilen szler onun sz bile olamaz. Teokrasi bu szler zerine kurulduuna gre gerek ncil'in Kur'an gibi teokrasiyi kabul etmedii ortaya kar. 111. Hrstiyanlar nasl Petrus ve Pavlos'un mektuplarna dayanarak bir teokratik sistem kurmularsa iilerin imamiye kolu da kendi byklerine ait szlere dayanarak teokratik sisteme benzer bir sistemin savunucular olmulardr.

iiler imamlarnn ve mctehidlerinin szlerine Allah'n sz demezler. Ama bir ou onlar Allah'n sz gibi balayc sayar. Onlarn u ifadelerine bakalm: "ctihad artlarn kendisinde toplam mctehit, gaybet (imamn gzlerden uzak bulunmas) zamannda mam aleyhisselam'n naibidir, mutlak olarak hkim ve reisdir; hkm vermekte, halka hkmetekte mamn salahiyetine sahiptir. Onun hkmn kabul etmemek mam'n hkmn kabul etmemektir; mam'n hkmn kabil etmemek ise Allah'n hkmn kabul etmemektir ki, bu, sdk-i l-i Muhammed'den rivayet edilen hadise gre Allah'a irk komakla birdir73." Sdk-i l-i Muhammed, Hz. Muhammed'in soyundan, gelen doru kii demektir. Bu kii Hz. Hasan veya Hz. Hseyin dahi olsa onlarn szleri bize delil olamaz. Bu, Petrus ve Pavlos'un szlerine verilen deere ok benzemektedir. Ehl-i snnet, mctehid imamlardan hi birine kutsallk tanmaz ve hi birinin szn balayc saymaz.
73- ia nanlar, s. 24.

Ma'n bin sa el-Kazzaz demitir ki, mam Malik'ten unu iittim; Ben sadece bir insanm, hata yaptm da olur doruyu bulduum da. Grm zerinde dnn, Kitap ve Snnet'e uygun olann aln, Kitap ve Snnet'e uygun olmayann da brakn74. mam Malik sk sk yle derdi: Bizimkisi zandan ibarettir. Kesin bir kanaate varamayz.75 Eb Yusuf ve Hasan bin Ziyad, Eb Hanife'nin yle dediini nakletmilerdir. Bizim u ilmimiz bir grtr. O, gcmze gre vardmz en gzel grtr. Kim bundan daha gzelini getirirse kabul ederiz76.

74- bnu'l-Kayym el-Cevziyye, Eb Abdillah

Muhammed b. Ebbekr (l. 701 h.) 'lm'ul-muvakkn, c. I, Beyrut, 1987/ 1407, s. 75. 75- bnu'l-Kayym, a.g.e. c. I, s. 76. 76- bnu'l-Kayym, a.g.e. c. I, s. 76.

SONU teokratik sistemi asla kabul etmez. Teokrasi, Allah'n yetkisinin kiliseye devri veya kilise ile paylalmas anlamna geldii iin Kur'an'a gre byle bir davran irktir. Dier taraftan teokraside Allah'a boyun eer gibi yneticilere boyun eilmesi istenmektedir. Onlara itaat Allah'a itaat, onlara muhalefet Allah'a kar gelme saylmaktadr. Kur'an, bunu da irk sayar. 113 . Bunun dnda Kur'an'n tavsiye ettii bir devlet dzeni yoktur. slamn evrensel ve zamanst olmas da bunu gerekli klmaktadr. Kur'an devletlerden, bir takm evrensel isteklerde bulunur. Bunlarn bir ksm yukarda belirtilmitir. Onlar yle eylerdir ki, hibir toplum bunlardan vazgeemez. Hi bir idare de bu konuda mcadele eden insanlar dorudan karsna alamaz Bu da slamn her zaman ve her yerde yaanabilmesine imkan verir. 114 . slam bilginlerinin siyasi otoriteden bekledikleri grevler yle zetlenebilir: "Siyasi otorite kanunlar uygular, cezalar
112. Kur'an

infaz eder, toplumun ihtiyalarn giderir, askeri donatr, vergi toplar, zorbalar, soyguncular ve ekiyay dize getirir. nsanlara, inandklar gibi yaama hrriyetini salar. Adliye tekilatnn aksamadan ve serbeste almasn temin eder. Gelir ve servet dalmnn dengeli olmas iin tedbirler alr. Korunmaya muhta ocuklarn ihtiyalarnn tabii ortam iinde karlanabimesi iin gerekeni yapar. Yoksullara destekte bulunur." Sonu olarak unu sylemek gerekir: Teokrasi Kur'an'n kabul etmedii bir devlet sistemidir. ncil'in teokratik dzeni emreden ifadeleri, Kur'an llerine gre gerek ncil'e ait olamaz. Bu konu yukarda aklanmtr. Bundan gerek hrstiyanln da teokrasiyi kabul etmeyecei sonucu kar. Laiklik de teokrasiye kar verilen mcadelenin ad olmutur.

BRNC BLM DN VE DEVLET LKLER 1- Devletin Dini 2- Laiklik 3- Kur'an'a Uygun Mslmanlk 4- Tarikatlar 5- Din Eitimi A- nan eitimi B- badet eitimi C- Ahlk eitimi D- mam Hatip Liseleri ve Kur'an Kurslar 6- Siyasi Partiler A- Dine dayal parti B- Trkiye'de ran benzeri bir slam Cumhuriyeti olur mu? 7- Ordu-Millet Kaynamas

KNC BLM Kitab- Mukaddes'e ve Kur'an'a Gre TEOKRAS VE LAKLK 1- Ktab- Mukaddes ve Teokrasi A- Teokrasi le lgili Metinler a- Pavlos'un mektubu b- Petrus'un 1. mektubu B- Teokrasi le lgili Yorumlar a-Jean Calvin'in grleri b-Brutus'un grleri C- Kilise ve Teokrasi 2- Kur'an ve Teokrasi A- Ynetimle lgili Kurallar a- Adalet b- Hrriyet (1)- inan ve ibadet hrriyeti (2)- nand gibi yaama c- Akln kullanlmas d- Yalnz Allah'tan korkmak e- Yanla kar kmak B- Mezhep Ve Tarikatlar

a- ran benzeri slam cumhuriyeti b- Tarikatlar C- Cami Ve Teokrasi 3- Laiklik 4- Deerlendirme Sonu

NSZ Her eyimizi Allaha borluyuz, kimse onun verdiinden fazlasna sahip olamaz. "Gklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allahndr." (Bakara 2/255) Buna her insan inanr ve inancn bir ekilde ifade eder. Putlara tapanlar da buna inanr. Bunlar putlar, Allah'a yakn saydklar bir ksm ruhanilerin simgesi olarak grr ve onlara, kendilerini Allah'a daha ok yaklatrsnlar diye taparlar. Ama bu inan akla aykrdr. Hayallere ve efsanelere dayanr. Doruluunu kantlayacak bir tek bilgi ve belge yoktur. Bu irktir. Gnmzde tanrtanmaz diye adlandrlan ateistler de aslnda Allah'a inanrlar. Adna ister Doa, ister Gk Tanr isterse ne denirse densin, btn varlklar yaratan ve

evrenin tek hakimi olan Allah' inkar mmkn olmadndan tanrtanmaz, babasn tanmazlk eden kiiye benzer. O, skk zamannda nasl babasn ararsa bu da dara dnce Allah'a snr. Aslnda bunlar, Allah'n kendilerine her ey vermesini ama emir vermemesini isterler. Baz kimseler de Allah'n emir vermesini kabul ederler. Ama onlar snflara ayrr, kimini uygun bulur, kimini de uygun grmezler. Bunlarn durumu, Kur'anda yer alan ekliyle, eytan'n durumuna benzer. eytan'n o hale gelmesi, Allah'n bir tek emrini uygun grmemesi ile balamtr. Yoksa o Allah'a, ahiret gnne ve inanlmas gereken bir ok eye inanr. nan, insann btn ilikilerini etkiler. ster zel alanda olsun, ister kamu alannda olsun, her yerde etkisini gsterir. Fakat insan bir inanta kalmayabilir. Ama inanc deiti diye yaad bir toplumdan kp bir baka topluma geemez. Bu sebeple her toplum, deiik inan sahiplerine katlanmaya hazr olmaldr. Ulam ve

haberlemenin gelitii, bir ok kimsenin doup byd topulumu terkedip baka yerlere g ettii amzda, kendimiz gibi inanmayanlara katlanmak, kanlmaz bir zorunluluk halini alm tr. nk kynden kentinden ayrlp baka yerlere gidenler inanlaryla birlikte gitmektedirler. Mantkl dnen her insan, hi kimseyi kendi gibi inanmaya zorlayamayacan anlar ama insanlarn ou mantkl hareket etmezler. Bu sebeple de inan farkllklar, dzinelerce probleme yol aar. Toplumlara doru grlerin egemen olmas gerekir. Bu konuda doru gr, insanlarn inandklar gibi yaamalarna imkan vermektir. Ne yazk ki, etkili ve yetkili mevkide olanlar, dorularn deil, gcn egemen olmasna daha ok nem verirler. Bu da zulmlere ve hakszlklara yol aar. Dorularn yerine gcn egemen olmasn isteyenler, aslnda insanlarn kendilerine kle olmasn istemi

olurlar. Onlardan kimi bu konuda maddi gcn, kimi devlet gcn, kimi de dini kullanr. Bu sebeple hrriyetler konusu, tarih boyunca insanln en nemli konusu olmutur. Hrriyet mcadelesine soyunan nicelerinin, etkili ve yetkili bir konuma gelince kendinden bakasna hrriyet tanmad okca grlen bir gerektir. lahi dinler, inanlara bask yapmay kesinlikle reddederler. Peygamberler hep bunun mcadelesini vermilerdir. Onlar insan, insana kle olmaktan kurtarmaya ve Allahtan bakasna kle olmamalarn salamaya almlardr. Btn peygamberlerin ortak istei, insanlarn Allahtan bakasna ibadet etmemesidir. badet szlkte kulluk ve klelik, yani kaytsz artsz boyun eme anlamna gelir. Allah'tan bakasna ibadet etmemek, ondan baka kimseye kaytsz artsz boyun ememek demektir. Ama dini, bir bask arac olarak kullanmak isteyenler, ncelikle onu, peygamberlerin gsterdii izgiden saptrp tannmaz hale getirmek zorunda kalmlardr.

Bunlar dini, kiisel olmaktan karp kurumsal hale getirmiler, insanlar dine kabul ve dinden karma ilemlerini trene balayarak inanlar da kendi emirleri altna sokmulardr. Bir yandan da bu kurum sayesinde devlete hakim olma ve Allah ad na devleti ynetme imkanna kavumulardr. Ynetime Allah adna el koyunca devletin btn nimetlerinden yararlanm ama verdikleri ekonomik ve sosyal skntlardan, yaptklar zulm ve basklardan Allah' sorumlu tutmulardr. Kimse Allah'a hesap soramayacandan kendileri sorumsuz bir mevkide bulunmulardr. te bu teokrasidir. Buna uygun tekilatlanma hrstiyanlarda vardr. Teokrasi, devletin kilisenin emrine girmesinin addr. Bunun kabul edilebilir bir taraf yoktur. Onun iin teokrasiye kar verilen mcadele hakl bir mcadeledir. Laiklik bu mcadelenin ad olmutur. Teokrasiye bakaldrnn simgesi olan laiklik, zamanla inanlara basknn arac haline getirilmitir. nsanlar kendilerine kle etme hrs iinde

olanlar imdi, ya dini ya da laiklii kullanarak hrriyetleri ortadan kaldmaya almaktadrlar. Kiliseye benzer bir dini kurumu mslmanlkta oluturmak mmkn olmamtr. Kur'an'n varl buna en byk engeldir. Kur'an, din ve devlet ilikilerinin ideal prensiplerini ortaya koymutur. Duygusal davranmayan herkes onlar kabul eder. Bu alma ile biz, Kur'an nda din ve devlet ilikilerinin nasl olmas gerektiini aratrdk. nk Kur'an Allah'n son kitabdr ve hi bozulmadan bize kadar gelmitir. Sonra da teokrasi ve laiklik konusunu ele aldk. Onu da Kitab- Mukaddes'e ve Kur'an'a gre aklamaya altk. Konuyu, arla kamadan ilemek ana gayemiz olmutur. nsanlar zerinde hakim olmak iin dini kullananlarla laiklii kullananlarn amazlarn ksa ve zl biimde tespite gayret ettik. Burada dorular gstermek istedik. Dorular aslnda herkes, byk lde bilir ama onlar uygulamak herkesin hesabna gelmez. Bunu iyi biliyoruz.

Biz, eer insafl hareket edebilen kiilere faydal olabilirsek kendinimizi baarl sayacaz. Bylelerinin says da pek az olur. Gayret bizden baar Allah'tandr.

BRNC BLM

DN VE DEVLET LKLER

1- DEVLETN DN 1. Devlet bir kurumdur. Kurumlarn dini olmaz, insanlarn dini olur. Devlet namaz klmaz, oru tutmaz ve ahiretle ilgili bir endie tamaz. Devlet gibi dier kurum ve kurulularn da dini olmaz. Devleti veya bir kurumu idare edenler, kendi inanlarn idarelerine yanstrlar. Bu tabii bir durumdur. Mslmanlarn hakim olduu devlete islam devleti, hrstiyanlarn hakim olduu devlete de hrstiyan devleti denmesi bundandr. Tabii olmayan, idarecilerin halk kendileri gibi inanmaya zorlamalardr. te din devleti veya ideolojik devlet byle doar. Bir inanc zorla deitirmek mmkn olmadndan byle yerlerde i ekimelerin, bask ve zulmlerin sonu gelmez.
2. Dinin

z imandr. mann temeli de kalp ile tasdiktir. Kalp insann i dnyasndadr. nsan burada alabildiine hrdr.

Hibir inan, insana zorla kabul ettirilemez. En baskc rejimler dahi bunu baaramazlar. Allah Tel yle buyurur: Dinde zorlama olmaz; artk doru ile eri birbirinden iyice ayrlmtr. Bundan byle kim zorbalar tanmaz da Allah'a inanrsa kopmak bilmeyen salam bir kulpa yapm olur. Allah iitendir, bilendir. (Bakara 2/256) Bu sebeple mslmanlar kimseyi mslman olmaya veya mslman gibi davranmaya zorlayamazlar; tam tersine her kese inand gibi yaama imkn verirler. Bu byle olduu iin mslmanlarn devleti, din devleti yani teokratik devlet olamaz 1. Onlar, insanlar Allah adna deil, kendi adlarna ynetirler. yi yneten sevap kazanr. Kt yneten ise onun sorumluluunu stlenir. Trkiye'de din deyince slam anlalr. Bu dinin bir peygamberi, bir de Kitab vardr. Mslman olmak isteyen, o peygamberin gsterdii ve bu Kitab'n
3.

Teoktik devlet konusu, bu kitabn ikinci blmnde incelenmitir.

1-

bildirdii gibi inanr ve yaar. Yani Kur'an'a uyar. Bir de Kur'an' kendilerine uyduranlar vardr. Bunlar, hem diledikleri gibi yaamak hem de mslman saylmak isterler. Onun iin kendilerine uymayan ayet ve hadislerin bir ksmn eski alarla ilgili grp yrrlkten kalkm sayarlar, bir ksmn da farkl yorumlarlar. Bylece hayatla dini bartrm, dine ada bir yorum getirmi olduklarn dnrler. Kur'an' kendine uydurmaya almann doru olmadn onlar da bildiinden ilerini rahatlatmak iin destekiler ararlar. Kendilerine yakn grdklerini ne karr, dierlerini geri iterler. Devlet adna ya da bir kurum veya kurulu adna konutuklar havasn vererek gl grnmek isterler. Bu yanl bir yoldur. nk din konusunda kim konuursa konusun kendi adna konuur. Din devleti demek doru olmad gibi dinsiz devlet demek de doru deildir. Dindarlk veya dinsizlik sadece insanla ilgili bir kavramdr. Bu sebeple hi kimse, din konusunda devlete ait bir kurum veya kurulu adna konuamaz. nk bu

kurum ve kuruluar, ayn inanca mensup kiilerin oluturduu bir din cemaat deildir. Din bir konuda bunlar adna konuan kii, kendi inancn o kurum veya kurululara mensup kiilerin inanc gibi gstermi olur ki, buna kimsenin hakk yoktur. Din ile ilgili olarak her mslman balayan eyler; Kur'an ayetleri, sahih hadisler ve icma ile belirlenmi eylerdir. cma, ayn devirde yaayan slam bilginlerinin tamamnn dinle ilgili bir konuda gr birlii salamasdr. Din hrriyetinin teminat Kur'an'dr. Allah Tel yle buyurur: Rabbin dileseydi, yeryznde bulunanlarn hepsi inanrd. yle iken insanlar inanmaya sen mi zorlayacaksn?
4.
(Yunus 10/99)

nsann d dnyas da ii gibi hr olmaldr. te gerek kiilie o zaman kavuur. Devletin vatanda ile ilikisi din veya ideolojik boyutta deil, adalet boyutunda olmaldr. Devletin temel grevi, adaleti, i ve d gvenlii salamak,
5.

vatandalarn temel hak ve hrriyetlerine engel olan eyleri ortadan kaldrmaktr. Devlet basks ile inanm gzkenler vcuda alnm mikrop gibi olur, gl hale gelince hastalk yaparlar. nanlarna bask yaplmayanlar da vcuda yaplm a gibi lkeyi koruma grevini stlenirler. Osmanl devletindeki aznlklarn kendilerini aznlk deil, devletin erefli bir vatanda saymalar ok nemliydi. Devlet gne gibi olmaldr. Gne nasl mslman, hrstiyan, yahudi, zengin, fakir ve rk ayrm yapmadan herkese ayn mesafede ise devlet de vatandalarna kar hep ayn mesafede durmaldr. 2- LAKLK 6. Laiklik Fransa'da domutur. Franszca'da din kurulularn hakimiyetinden bamsz olan kuruma Laik (laic veya laique) denir2. Bu lkede din kurulu deyince Katolik kilisesi anlalr. Liklik

2-

Byk Larousse maddesi

Ansiklopedisi,

Laik

mcadelesi hrstiyanla kar deil, kiliseye kar verilmitir. Kilise, Allah adna hareket ettiini ne srerek kral, hkmetleri ve valileri belirlemede ve greve getirmede kendini yetkili grmtr3. Bugn, seilmi kiilere yemin ettirmekle bu yetkisini az da olsa srdrmektedir. Fransz tarihi, kiliseye kar verilmi mcadelelerle doludur. Kilisenin devlet zerindeki egemenli ini krma abalar XIV. yzylda balamtr4.
7. 8. Laiklik mcadelesinin dine kar veril-

mediinin en nemli gstergesi, Fransa'da kurucu meclis yeleri tarafndan hazrlanan ve Austos 1789'da kabul edilen nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi'nin 10 ve 11. maddeleridir. Bu maddeler yledir:
Madde 10. Hi kimse, dinsel inanlar dahil, inanlarndan dolay rahatsz edilemez; elverir ki, bu inanlarn aklanmas yasa tarafndan salanan kamu dzenini bozmasn.

3- Gnay TMER, Abdurrahman KK, 4-

Dinler Tarihi, Ankara 1993, s. 256. Byk Larousse Ansiklopedisi, Laiklik maddesi,

Madde 11. Dnce ve inanlarn bakalarna zgrce iletilmesi insann en nemli haklarndan biridir; her yurtta zgrce konuabilir, yazabilir ve bunlar basp yayabilir; bu zgrln ktye kullanlmasndan ancak yasaca belirlenen durumlarda sorumlu olur.

Bu bildirge, 1791 tarihli Fransz Anayasas'nn balang blm olmutu5. Bu anayasa, Katolik Kilisesinin imtiyazlarna son vermeyi ve protestan, yahudi veya dinsiz olanlarn haklarn, zellikle din ve vicdan hrriyeti adna her eit din grnty eit grmeyi hedefliyordu 6. nk kilise bir baka din mensubuna hayat hakk tanmazd.
9.

Byk Larousse Ansiklopedisi, insan maddesi 6- GRIC (Groupe de Rechercehes IslamoChretien = slam Hrstiyan Aratrmalar Topluluu), Din ve Devlet, Islamochristana, 12, Roma 1986, s. 4972' den. Tercme M. Sait HATPOLU, slm Aratrmalar Dergisi, C. III, say 3, Ankara 1989, s. 102.

5-

Bildirgenin balangcnda insan hak ve hrriyetlerinin nemi u ifadelerle belirtilmektedir: "Fransz halknn, Ulusal meclisi oluturan temsilcileri, halkn mutsuzluklarna ve hkmetlerin yozlamasna tek neden olarak, insan haklarnn bilinmemesini, unutulmasn ve inenmesini grdklerinden insann doal, vazgeilmez ve kutsal haklarn resmi bir Bildirge ile aklamaya karar verdiler.." Burada zgrln tanm yaplm ve yasa ile gereinden fazla snrlanmamas iin Bildirge'ye madde konmutur. lgili maddeler yledir: Madde 4. zgrlk bakasna zarar vermeyen her eyi yapabilmek demektir. O halde her insann doal haklarnn kullanlmas ancak, toplumun teki yelerine salad ayn nitelikteki haklarla snrlanr. Bu snrlar ancak yasayla belirlenebilir. Madde 5. Yasa yalnzca topluma zarar verici eylemleri yasaklar. Yasa tarafndan yasaklanmayan hi bir eye engel olunamaz ve hi kimse yasann emretmedii bir eyi yapmaya zorlanamaz.
10.

Trkiye'deki resmi belgelerde de liklik dine kar deildir. Anayasa'nn 2. maddesi yledir:
11.

"Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devletidir. " Demek ki, liklik Trk Devleti'nin bir zelliidir. Devletin bir baka zellii de insan haklarna saygl olmasdr.
12.

Anayasa'nn 24. maddesi her vatanda a vicdan, din inan ve kanaat hrriyeti tanmtr. Yani Anayasa, likliin devletin bir zellii olduunu, vatandan dindar olabileceini kabul etmitir.
13. Anayasa'nn 26. maddesi de dnceyi aklama ve yayma hrriyeti vermitir. Maddenin giri cmlesi yledir:

"Herkes dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim veya baka yollarla tek bana veya toplu olarak aklama ve yayma hakkna sahiptir..."

Anayasa'nn byle olmas tabiidir. Zaten nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi'nin 16. maddesi yledir: "Haklar gvence altna alnmam, kuvvetlerin ayrl belirlenmemi toplumlarn anayasalar yok demektir."
14. 1948'de Birlemi Milletler tarafndan kabul edilen nsan Haklar Evrensel Beyannamesi de dnce vicdan ve din hrriyeti konusunu karara balamtr. Bu madde dini, ne sosyal alandan ne kamu alanndan ne de baka bir alandan soyutlar. Byle bir ey zaten dnlemez. Dindar kii, dininin emrini brakarak baka kiilerin emrini yerine getiremez. Eer yerine getirmek zorunda kalrsa ya gizlice ya da aktan buna kar koyar. Bu da nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi'nin giri ksmnda belirtildii gibi "...halkn mutsuzluklarna ve hkmetlerin yozlamasna.." sebep olur. nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 18. maddesi yledir:

"Herkes dnce, vicdan ve din zgrlne sahiptir; bu herkes iin yalnz ya da topluca, gerek kamu nnde gerekse zel olarak retimle, uygulamalarla, tapn-

mayla ya da dinsel ykmllkleri yerine getirerek dinini ya da inancn ortaya koymak zgrln de ierir 7. Anayasa'nn Balang'nda da; ".. liklik ilkesinin gerei kutsal din duygularnn, Devlet ilerine ve politikaya kesinlikle kartrlmayaca.." ifade edilmitir. Demek ki vatandaa hizmet gtrlrken din inanlarna gre ayrm yaplamaz.
15.

Bu, slam'da zaten vardr. Bu konuda sabkas olmayan bir dinin mensubuyuz. Dinimiz insanlarla ilikilerde onlarn dinlerinden kaynaklanan bir ayrma izin vermez.
16.

Btn bu durumlara gre laiklik, dine kar deil devletin din kurumlarn hakimiyetine girmesine kardr.
17.

slam'da devleti hakimiyeti altna alacak bir din kurum yoktur. Fransa'da kiliseye kar yrtlen laiklik mcadelesi bir ka asr srm ve ok kanl olaylar meydana gelmitir ama Trkiye Cumhuriyeti liklii kabul ederken hibir din kuruluun tepkisini almamtr. nk slamda hem
7- Byk Lrousse Ans. nsan maddesi. st.

1986.

devleti hakimiyeti altna alacak bir din kurum yoktur hem de liklik iin yaplan yukardaki tamnlarn slam'a aykr bir yan yoktur. Ayrca slam'da ruhban snf da bulunmaz. Hi kimse bu dini, insanlar zerinde nfuz salamann arac olarak kullanamaz. Camiler de kilise tekilat gibi deildir8. slam, inanlara bask yaplmasn kabul etmez. Bir kimsenin mslman olmas tamamen kendi kararna baldr. Bunun iin bir din kuruluun onay aranmaz. Vaftize benzer bir trenin yaplmas da szkonusu deildir. nk slamda ne din adam, ne de bir baka kii Allah adna hareket edebilir. Allah mslman olmay yle bir kaideye ba8- eyhlislaml bir dini kurum sayanlar

olabilir. eyhlislamlk kilise gibi bir dini durum deildir. Bunun Kur'an'a veya snnete dayandrlan bir taraf yoktur. O, ihtiya duyulduu iin ihdas edilmi bulunan ilm ve hukuki bir kurumdur. eyhlislam siyasi otoriteye bal idi. Greve gelmesi ve grevden ayrlmas siyasi otoritenin emri ile olurdu. Nitekim bir kanunla varlna son verilmitir. Ama devletler binlerce kanun karsa kilisenin varln sona erdiremez.

lamtr ki, buna kimse karamaz. nk dinin z imandr. mann temeli de onu iten kabul etmek, yani kalp ile tasdiktir. Kalpteki tasdiki bir o kii, bir de Allah bilir. Oras insann en hr olduu yerdir. Bu sebeple hi kimse bir inanc kabule veya inkara zorlanamaz.
18. Kiliseye benzer bir tekilat olmayan, din adamlarn birer ruhan lider deil, sadece din konusunda toplumu aydnlatan ve onlara rnek olmaya alan kiiler olarak gren ve kapsn teokrasiye tamamen kapam olan bir dinin yaygn olduu yerde liklik ne anlama gelebilir?

te problem tam bu noktada domaktadr. Burada liklii slamn alternatifi sayan ve onu dine kar kabul edenler ortaya kmaktadr.
19. Trkiye'de, azmsanmayacak oranda

ateist9, yani hi bir dini kabul etmeyen

9- Ateizm, tanrtanmazlk anlamna gelir. Adna ister tabiat, ister Gk Tanr isterse ne denirse densin, btn varlklar yaratan ve evrenin tek hakimi olan Allah' inkar mmkn olmadndan tanrtanmaz, babasn tanmazlk eden kiiye benzer. O, en skk zamannda nasl babasn ararsa tanrtanmaz da iyice dara dnce Allah'a snr. Aslnda bunlar, her eyi veren

insanlar vardr. Kimileri de dine uzak dururlar; ondan beendiklerini alr beenmediklerini kenara iterler. Bunlar etkin konumdadrlar. Ateistler din ile ilgili her grnty liklie aykr sayarken dine uzak duran kiiler, kendilerinin holanmad din grntleri laiklie aykr sayp ortadan kaldrmaya alrlar. Bunlar laiklii din bir kurumun hakimiyetine kar mcadele olmaktan karp dorudan dine kar mcadeleye dntrmlerdir. Onlara gre Allah'n sosyal ve kamusal alanla
ama kendilerine emir vermeyen bir Allah isterler. Baz kimseler de Allah'a inandklarn akca syler ve ateizmi redderler. Ama Allah'n ve peygamberinin emirlerini, kendi anlaylarna gre snflara ayrr, kimini kabul eder kimini de reddederler. Bunlarn durumu, Kur'anda yer alan eytann durumuna benzer. eytan o hale getiren Allah'n bir tek emrini beyenmemesidir. Yoksa o Allah'a, ahiret gnne ve inanlmas gereken bir ok eye inanr. Kur'an'da bunu akca ifade eden ayetler vardr. Ahazb suresinin 36. yeti yledir: "Allah ve Rasul bir ite hkm verince inanm hibir erkek ve kadn o ile ilgili davranlarnda serbest olamaz." Mslman, bu ayete uygun davranr.

ilgili emirleri uygulanamaz. O alanda yetkili olan kendileridir. Bunu akca sylemezler ama sz, davran ve uygulamalarna baka bir anlam verme imkan yoktur. zel alan da ilgilendirse, kendi karar ve uygulamalarna, dine aykr diye kar klmasn asla kabul etmezler. Onlarn grlerine aykr den din emir ve uygulamalar ya deitirilmeli, ya da yrrlkten kaldrlmaldrlar. Onlarn sayg duyduklar din, kendi anlaylarna uyan dindir. slam dini konusunda karar mercii, Kur'an, snnet ve din bilginleri deil, kendileridir. Yani insanlar, ancak onlarn msaade ettikleri kadar dindar olabilirler.
20. Vicdanlara sktrlmak istenen din,

slam dini olunca ona kar mcadele ok zor olmaktadr. nk islam'a kar kmak her eyden nce evrensel deerlere kar kmaktr. Zira slam'n istedii eyler, insan tabiat ve sosyal hayatla, yani btn evrensel deerlerle tam bir uyum iindedir. nk bu din, o deerleri koyan Allah'n dinidir. Kur'an'da yle buyurulur: Sen yzn dosdoru bu dine, Allahn ftratna (yaratma kanununa) evir. O

nsanlar ona gre yaratmtr. Allahn yarattnn yerini tutacak bir ey yoktur. te salam din bu dindir. Ama insanlarn ou bunu bilmezler. (Rum 30/30) Bu sebeple onlara liklik tanmndan, insan haklarndan, anayasa ve yasalarla tannm haklardan ve evrensel deerlerden bahsettiiniz zaman lkenin zel artlarn ileri srerek kabul etmezler. Laiklik devletin bir zellii iken onu kendilerine ait bir zellik olarak belirtir ve "Ben likim, sen laik deilsin." gibi ifadeler kullanrlar. nsanlar da "laik olanlar ve olmayanlar" diye ikiye blerler. Bunlar kendi vicdanlarna kar da rahat deillerdir. Vicdanlarn rahatlatmak iin zaman zaman yaptklarnn doru olmadn syleyenler kar. te btn huzursuzluklarn temelinde bu yanl anlay ve davran vardr. Bunlarla yaplacak en etkili mcadele, bkmadan dorular anlatmaktr. nk evrensel deerlere kar mcadele ta bandan kaybedilmi bir mcadeledir. Eer o deerlerin samimi savunucular varsa onlar, ksa srede baarya ularlar.
21.

3-

UYGUN MSLMANLIK 22. slam Allah'n dini, Hz. Muhammed de Allah'n son elisidir. Kur'an- Kerim, hem Hz. Muhammed'in Allah'n elisi olduunun belgesi, hem de Allah'n insanlardan neler istediini aka ortaya koyan ve gvenli yollarla bize ulam olan ilah kitaptr. Bu sebeple Kur'an' iyi anlamak gerekir. Allah Tel yle buyurur: Bunlar Kuran zerinde akl yormazlar m? Yoksa kalpler zerinde kilitler mi vardr? (Muhammed 47/24) And olsun ki, biz Kuran', zerinde dnlsn diye kolaylatrdk; ama hani dnen? (Kamer 54/17, 22, 32 ve 40)
23. Mslmanlar Kuran zerinde dnmeyi asrlarca unuttular. Kuran zerinde akl yorma gerei unutulunca o, ulalamaz, eriilemez bir kutsal sayld ve onu anlayamayacamz eklinde bir kanaat olutu. Sonra eskilerin her eyi hallettii savunuldu ve yeniliklere kaplar kapand. Nihayet Kur'an, sevap kazanmak iin okunan bir kitap haline dnt.

KUR'AN'A

Allah Tel yle buyurur: "Bu Kur'an, gerekten en doruya ve en salama ulatrr." (sra 17/9) Kur'an, gerekten en doru ve en salam olana ulatrr. Fakat o, anlamak iin deil de sadece sevap olsun diye okunursa onunla bir yere ulalamaz. Byle bir ey, tpk kaliteli bir baln, srf grnts ve kokusu ile yetinmeye benzer. Yenmeyen baln vcuda ne faydas olur. Mslmanlar asrlardr byle yapmlar ve Kur'an ile yeterince beslenememilerdir. Geleneksel kltr kalplar ile hurafeler i ie girmi, halk hurafeler sarmtr. Ama artk Kur'an' anlamak iin okuyanlar ve Kur'an zerinde akl yoranlar vardr. Bunlar kendilerini ve toplumu sorgulamaktadrlar. Bu hareket gemile de hesaplamaktadr. Allah Tel yle buyurur: nanm kimseler iin Allah' gnlden hatrlama ve ondan inen geree iten balanma zaman hl gelmedi mi? Sakn daha nce kendilerine Kitap verilenler gibi olmayalar. Onlarn zerinden uzun zaman gemiti de kalpleri katlamt. Onlardan

ou yoldan km durumdadr.

(Hadid 57/16)

24. Trkiye'de kendini mslman sayma-

yan azdr. Kendini mslman sayanlar iki kesimdir. Birinci kesim kendini inan boyutunda mslman sayar. Onlarn iinde oru tutan, kurban kesen, bayram namaz klan ve zaman zaman Cuma namazna gidenler vardr. Onlar Bat medeniyetini hedeflemilerdir. Kolaylk olsun diye onlara "Batclar" diyelim. Dier kesim ise dinin emirlerini yerine getirme arzu ve kararll iindedirler. Onlara da "dindarlar" diyelim. Batclar dindarlar gerici ve tutucu sayar, dindarlar da onlar dinin dnda kalmakla sularlar. Son yllarda gsterilen gayretler her iki kesimi de Kur'an'n etrafnda toplamtr. Kur'an'a ynelen Batclar, dindarlardan bir ksmnn yaad dinin hurafelerle dolu olduunu grmler ve byle bir din anlay ve uygulamasndan uzak olduklar iin kendilerini ansl saymlardr. Bu durum, byle dindarlar fena halde sarsmtr. Bu sarsnt karsnda onlar kendilerini savunmak iin Kur'an'a
25.

ynelince yaplan tenkitlerin ounun hakl olduunu grmlerdir. Bu yneli, hurafeye bulam olsun olmasn, btn dindarlar ve Batclar derinden etkilemitir. Artk bunlarn hepsi, Kur'an'n etrafnda tek vcut olma noktasna yaklamlardr.
26.

Bu sarsnt, baz kimselerin kendilerini tamamen dinin dnda grmelerine sebep olmutur. Allah'n Kitabna ynelmenin olduu her yerde bu sre kanlmaz olarak yaanr. Allah Tel bu konuda yle buyurur:

Onlara bu ite (din iinde) apak belgeler verdik. Birbirlerine dmeleri ancak, kendilerine bu bilgi geldikten sonra, aralarndaki ekemezlikten dolay oldu. te senin Rabbin kyamet gn, onlarn ayrla dtkleri konularda aralarnda hkmedecektir. (Casiye 45/17) Ehl-i Kitaptan ve mriklerden olan o tanmazlar, kendilerine apak bir kant gelinceye dek zlecek deillerdi. O (kant) Allahn elisidir ki, tertemiz sayfalar okur. Onlarda dosdoru hkmler bulunur.

Kendilerine Kitap verilenlerin blk blk blnmeleri, ancak bu apak belgenin (Kur'an'n) onlara gelmesinden sonra olmutur. (Beyyine 98/1-3) De ki: "Doru geldi, eri yok oldu. nk eri hep yok olagelmitir. nananlar esirgeyen ve iyiletiren ne varsa, biz Kuran ile onu indiririz. Ama bu, zalimlerin sadece ykmn artrr. (sra
17/81-82)

Kur'an'a ynelmenin gl olduu her yerde zlen gruplar, ellerindekini kaybetme korkusuyla harekete geerler. Duygusal davrandklar iin tozu dumana katarlar. Kendilerine hi bir ey anlatamazsnz. Onlara kar sabrl olmak gerekir. Allah Tel bu konuda yle buyurur:
27.

"Sizde bir iyilik grlse bu onlar tasalandrr. Banza bir ktlk gelse ona da sevinirler. Eer sabrl olur ve korunursanz onlarn kurduklar dzen size bir zarar vermez. nk onlar ne yapsalar Allah, onu epeevre kuatr." (Al-i mran
3/120)

Bu alkantlar faydaldr. Bu sayede kimileri sevap kazanr, kimilerinin de

gerek kimlii ortaya kar. Sonunda salam bir din anlay elde etmek mmkn olur. Kur'an'a ynelme bir fantazi ya da bir moda deildir; evrensel ve kalc boyutlar olan ciddi bir itir. Kur'an'a ynelme slogan ile kanlardan kimileri, Kur'an'a uyma yerine Kur'an' kendilerine uydurma abasna girebilmektedirler. Bunlar bakalarn tenkit ederken kendilerinin ne duruma dtklerinin farkna bile varamyorlar. Bu sebeple Kur'an'a ynelen herkes kendini bu adan sk sk sorgulamaldr. Allah Tel yle buyurur:
28.

Allahn ipine hep birlikte smsk sarln; birbirinizden ayrlmayn. (Al-i mran
3/103)

Ey nananlar! Allaha boyun ein, elisine boyun ein, sizden olan yetkililere de. Bir konu zerinde ekiince, eer Allaha ve ahiret gnne inanyorsanz onu hemen Allaha ve Resulne gtrn. Bu hem daha hayrldr, hem de sonu daha iyi olur. (Nisa 4/59)

Allah'n indirdii Kitap ile aralarnda hkmet. Sakn onlarn heveslerine uyma. Onlardan kan ki Allah'n sana indirdiinin bir ksmndan seni saptrmasnlar. Eer yz evirirlerse bilesin ki, Allah bir takm gnahlarna karlk balarna bir ktlk gelmesini istiyordur. Zaten insanlardan ou gerekten yoldan kmtr. Yoksa Cahiliye devri hkmn m aryorlar? yi bilen bir millet iin kimin hkm Allah'n hkmnden gzel olabilir?
(Mide 5/49,50)

4- TARKATLAR 29. Her insan, rahatlkla gidip katlaca sohbet ve dostluk ortamlar arar. Peygamberler bu ortam salamlardr. Kendilerine her kesimden insan rahatlkla ve hibir engele taklmadan ulaabilmi, sohbetlerine katlabilmitir. Mesel Hz. Peygamberin Medine'deki mescidine kadn erkei, yals genci, alimi cahili, mslman kafiri, yerlisi yabancs herkes rahatlkla girebilir ve sohbete katlabilirdi. Sohbet, Kur'an etrafnda olduu iin herkes kendi bilgi ve kabiliyetine gre oradan bir eyler alrd. Buras bir dernek veya lokal

gibi olmad iin denecek bir aidat veya verilecek bir ay paras da yoktu. Namazda okuduu Kur'an'n manasn anlamayan kiinin namaz olur. nk o, kendisine bu konuda verilen emri yerine getirmektedir. Emrin iinde okuduu Kur'an' anlama yoktur. Ama Kur'an' anlamak en nemli hedeflerden olduu iin namazda okunuu da onu daha kolay anlayacak ekilde olur. Mebsut'ta bunu anlatan ifadeleri dikkatle inceleyelim:
30.

"Ona dua ve selam olsun, Hz. Peygamber yle demitir: "Kim imama uyarsa, o imamn okumas onun okumas saylr." O, mehur bir hadisinde de yle demitir: "mam tekbir alnca siz de aln, imam okuyunca siz susun." mama uyan kiinin, imamn arkasnda kraatta bulunma yasa byk sahabilerden 80 kii tarafndan rivayet edilmitir. Bunlarn isimlerini hadisiler toplamlardr. Sa'd b. Eb Vakkas demitir ki, "Kim imamnn arkasndan kraatta bulunursa namaz bozulur." Bunun anlam udur: Kur'an
okumada asl maksat onu okumu olmak deil, onu anlamak, dnmek ve ona gre davranmaktr. bn Mes'd yle demitir: "Kur'an, ona uyulsun diye indirildi ama

insanlar tuttu, onu okumay ibadet saydlar."

mam okur, cemaat da okunan Kur'an dinlerse istenen elde edilir. Ama namazda herkes kraatla megul olursa istenen ey yerine gelmi olmaz10." Demek ki onlarn asl hedefi, namazda bile olsa okunan Kur'an' anlamakt.
31. Tarikatlar, Hz. peygamberin yolunda

gitseler, Kur'an' anlamaya ynelik sohbetler yapsalar, bu maksatla eitim ve retim ortamlar meydana getirselerdi ok iyi olurdu. Ama onlar, Kur'an' anlamak iin aba gstermediler. Okuduklar Kur'anlar akllarna deil, kulaklarna ve gnllerine hitabetti. Mana unutuldu, onun szleri ve musikisiyle yetinildi. Bylece Kur'an, sohbetin ss haline geldi. Bu durum, kanlmaz olarak hurafelere ortam hazrlad. Tarikat eyhi, tpk hrstiyan azizi gibi ruhani lider sayld ve ruhn alemle balantsnn olduuna inanld. O, Allah ile mritleri arasnda bir vesile ve vasta yerine kondu. Kur'an- Kerime gre her mslman Allah'n dostu, yani veli kulu iken bu vasf tarikat byklerine has
10- emsddin es-Serahs, el-Mebst, Beyrut,

1409/1989, c. I, s. 199-200.

klnd. Dostun dosta naz geer, denilerek Allah'n bunlarn nazn ekecei kabul edildi. Onlarn olaan d yollarla insanlara yardm edeceine inanld. Tarikata girme, el alma eklinde bir trene baland. Bundan nce adayn o tarikattan nasibinin olup olmadn belirlemek iin rya grmesi ve bu ryay eyhe anlatmas art getirildi. Bylece istenmeyen ve eyh tarafndan onaylanmayan kiilerin tarikata alnmas engellendi. Kaplar darya sk skya kapatlm oldu. nsanlar, tarikattan olan ve olmayan diye gruplara ayrld. Bu da tarikatn ve dolaysyle eyhin kutsallatrlmasn salad. Bir ok mrit, Allah'n verdii nimetleri eyhinin himmetiyle elde ettiini sylemeye balad. Onlara bir eit vahiy geldiine, gayb bilebildiklerine inanld. Bunu kabul ettirebilmek iin eyhin keramet gstermesi bir ihtiya haline geldi. Sonra her mrit, eyhine ait bir keramet yakalamak iin seferber oldu. Kk bir tesadf, byk abartlarla keramet olarak anlatlmaya baland. lm-i ledn ve ilm-i btn diye bir ilim uydurularak onlarn

byle bir ilime sahip olduklar kabul edildi11. Bylece yaptklar samalklar birer hikmet olarak alglanmaya baland. 180 sene kadar nce, Nakibendi tarikatnn Halidiye kolunda eyhe rabta ad altnda yeni bir ibadet tr ortaya
11- Kehf Suresinin 65. ayetinde, Hz. Musa ile

karlaan kii ile ilgili olarak "Ona kendi katmzdan bir ilim retmitik" buyurulur. "kat" diye tercme ettiimiz kelimenin Arapa karl "lednn" kelimesidir. Hadis-i eriflerden bu kiinin Hzr aleyhisselam olduunu reniyoruz. lm-i ledn ve ilm-i btndan bahsedenler Hzr aleyhisselamn bu ilmini kasdederler. Fakat Hz. Hzrla beraber olan Hz. Musa'nn bu ilmi renemediini de kabul ederler. nk bu husus hem ayetlerde hem Hz. Peygamberin szlerinde geer.(Bkz. Buhr, lim 44) Bununla beraber tarikat eyhleri, ellerinde hibir belge olmad halde Hz. Hzr'a verilen bu zel ilmin kendilerinde de verildiini iddia eder, kendilerini Hzr aleyhisselam yerine mritlerini de onu anlamayan Hz. Musa yerine koyarlar. Hi bir kayna ve dayana olmayan bu iddia, eyhleri eytann elinde bir oyuncak haline getirmitir. slam aleminin Allah'n gazabna urayp dnya sahnesinden ekilmi olmasnn asl sebepleri bunlardr.

kondu12. i, eyhte Allah'n tecelli ettiine kadar gtrld. Dnyada mritlerine yardm edeceine inanlan eyhin, ahirette de efaat ederek mritlerini cehennemden kurtaracana inanld. eyh, sanki Allah Telnn zel kalem mdr ve sr katibi gibi bir mevkiye getirildi. Kur'an'dan adeta cmbzla ekilmi bir ka ayetin manas ciddi biimde tahrif edilerek bu yanllklar Kur'an'a tasdik ettirilmek istendi. Allah Tel btn bu iftiralardan uzaktr. Bunlar Kur'an'a temelden aykr eylerdir. Kur'an dikkatle okunursa grlr ki, btn peygamberler hayatlarn, bu gibi eylere kar mcadele ile geirmilerdir. En zc olan da o insanlarn bu eyleri, daha iyi mslman olma arzusuyla yapm
12- Rabtay, "eyhin suretinin mridin iki

gznn arasnda tasavvur edilerek mridin mride kar kendisini son derece alaltp ona yalvarmas ve onu Allah ile kendi arasnda vesile klmas eklinde" tarif eden ve tarikata byle bir rabtay sokan Halid Badd'dir. lm 1242 h. 1827 miladi tarihidir. (Bu gibi konular iin bkz. Abdlaziz BAYINDIR, Kur'an Inda Tarikatla Bak, stanbul 1997.)

olmalardr. Gerei rendikleri zaman, ne yazk ki, her ey bitmi olacaktr. Duamz, bunlarn bu dnyadan ayrlmadan dorular renip gerekli dn yapmalar iindir. ahsi aratrmalarmza gre az veya ok yukardaki hurafelere ve burada sayamadmz nice hurafeye karmam bir tarikat yoktur. 32. Mslmanlarn Kur'an ile ilikileri onu, manasn anlamadan okuma ve gzel sesli hafzlarn azndan dinleme boyutuna indirildii iin tarikat eyhlerini byle bir konuma getirmek zor olmamtr. imdi rnek olarak onlarn u szlerine ibretle bakalm: Hakl dahi grnse mrdin stadna itiraz haramdr13. eyh mride bir ey telkin ettiinde devaml onunla megul olmal ve kalbine hayr ve er bir ey getirmemelidir 14. Mride lazm olan artlardan biri de eyhin emrettii eyleri tevil etmeyerek ve
13 14

- KOTKU, Tasavvuf Ahlak, c. II, s.5, 2. paragraf. - KOTKU, Tasavvuf Ahlak, c. II, s. 248.

geciktirmeyerek yapmasdr. Zira tevil ve geciktirme byk kesintiye sebeptir 15. Mrit eyhinin terbiyesinde l y kayann elindeki l gibi olmaldr ki, eyh, mride istedii gibi hareket edebilsin 16. Yani ksaca mrit eyhinin klesi olmaldr. Hatta kleden de te bir ball bulunmaldr. nk kle efendisine zaman zaman ba kaldrr veya iten ie homurdanr ama mrit hem ii ile hem de d ile eyhine tam boyun eer.
33. Tarikatlar, insan snkletirmekte, kendine olan gveni ortadan kaldrmakta ve onu kiiliksiz hale getirmektedir. Trkiye'de tekke ve zaviyeler resmen kapaldr ama fiilen ok tarikat vardr. nsanlar bu konuda uyarmak iin ciddi almalar yapmak gerekir. Ancak devlet, bu konuda da taraf olmamal ki, yaplan almalara duygular karmasn, konu rahat bir ortamda tartlsn ve istenen

15 16

- KOTKU, Tasavvuf Ahlak, c. II, s. 246, paragraf 5. - KOTKU, Tasavvuf Ahlak, c. II, s.245, 3. paragraf.

salkl ve kalc sonulara ulamak mmkn olsun. 5- DN ETM Din hrriyeti, dini renme hrriyetini de ierir. Din eitimi; inan, ibadet ve ahlak eitimi diye e ayrlabilir.
A- NAN ETM

Dine inanmak isteyen kii, hangi eitim seviyesinde ve ne durumda olursa olsun inanr ve inand gibi yaamaya alr. Eer inancn doru renememise boluu hurafelerle doldurur. Zamanmzda nice ilim adam, yksek brokrat, sanayici ve i adam samimi olarak dinini yaama gayretine girmi ama inanc ile ilgili yeterli bilgisi olmad iin sonradan hurafecilerin ve istismarclarn esiri haline gelmitir.
34.

Bir mslman, ncelikle hurafelerden uzak bir inanca sahip olmaldr. Bunun en gvenli yolu, inancn Kur'an'dan renmesidir. Kur'an, btn insanl yaratan Allah'n kitab olduu iin inancn Kur'an'dan renenler btn insanl kucaklayan ve herkese kar anla35.

yl davranabilen ufku ak insanlar olurlar. Allah Tel yle buyurur: De ki: "Doru olan Rabbinizden gelendir." Artk dileyen inansn, dileyen tanmasn. ( Kehf 18/29) Kim yola gelirse sadece kendi iin gelir. Kim de yolunu kaybederse sadece kendi aleyhine kaybeder. Hi bir gnahkar bakasnn gnahn ekmez. Biz de bir eli gnderinceye kadar azab etmeyiz. (sr
17/15)

Mslmanl doru retmek iin, Kur'an meali okullarda ders olarak okutulmaldr. Bu, ayn zamanda hurafelere kar gvenli ve etkin bir mcadele olur. B- badet eitimi Namaz, oru, hac ve zekat konusunda temel bilgileri doru bilmek gerekir.
36.

Namaz klan herkesin Fatiha Suresini, namaz surelerini, Ayet'el-krsyi doru okumas icabeder. Namaz dualar ile gnlk hayatta sklkla karlalan konularla ilgili buyruklar ve tleri ieren ayetleri de renmelidir. Bunlarn says azdr. Onlar doru okumak, kendi harfleriyle renmeye ve o harfleri doru

seslendirmeye baldr. mam-Hatip Liselerini ve Kur'an Kurslarn bitirmi olanlar bir yana, bugn kelime-i ehadeti dahi aslna uygun olarak seslendirenler pek azdr. Bu durum, yksek seviyede bilgi ve grg sahibi olan nice insann, bu konuda eziklik duymasna ve kendini kk grmesine yol amaktadr. 37. Kur'an', kendi harfleriyle doru olarak okumak da her mslmann arzu ve ihtiyacdr. te bu arzusunu normal yollarla, iyi yetimi retmenler gzetiminde gideremeyenler ikayetlere yol aan yollara bavurmak zorunda kalmaktadrlar. Onun iin ilkokuldan balayarak isteyen her renciye Kur'an retmek gerekir. Kur'an kurslar ve mam Hatip Liseleri bu konudaki ihtiyac tmyle karlayacak kapasitede deillerdir. Orta ksmlar kapatlmadan nce mam Hatip Liselerinde grlen a r ylmalarn sebebi, evladna din eitim vermek isteyenlerin bu arzularna dier okullarn cevap verememesidir. Dier okullarda dinini renememi olanlarn aalk kompleksine girmeleri de yanl davranlarn bir baka sebebidir.

C- AHLK ETM

Kiinin kendine, ailesine, yaad topluma, lkesine ve btn insanla kar hak ve grevleri vardr. Bir mslman bu konudaki grevlerini; farzlar, hell ve haramlar doru renmelidir. Byle olmazsa rnek bir insan ve iyi bir mslman olmas mmkn olmaz..
38.

D- mam Hatip Liseleri ve Kur'an Kurslar 1340 tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu, ilmi kurulularn tamamn Milli Eitim Bakanlna balamtr. Bu cmleden olarak,
39.

er'iyye ve Evkaf Vekaletine bal medreseler ve mektepler, zel vakflar tarafndan idare olunan medreseler ve mektepler Milli Savunmaya bal askeri rti ve idadiler, Salk Bakanl'na bal dar'ul-eytamlar Milli Eitim Bakanlna balanmtr. Bilindii gibi kanunlar, grlen lzum zerine karlr ve sonradan ortaya kan

yeni ihtiyalar sebebiyle ya yrrlkten kaldrlr, ya da deitirilirler. Tevhid-i Tedrisat Kanunundaki ilk deiiklik 1341 tarihinde Askeri liselerin Milli Savunma Bakanlna balanmas ile yaplmtr. Daha sonra salk personeli yetitiren eitim kurumlar Salk Bakanlna, niversiteler Yksekretim Kurumuna balanm, vakflara zel okul ve niversite kurma yetkisi verilmitir. Bugn Tevhid-i Tedrisat Kanununa gre faaliyetini srdren tek kurulu mam Hatip Lisesidir. Bu kanunun mam Hatiplerle ilgili ifadeleri yledir: ".Maarif Vekleti...imamet ve hitabet gibi hidemt diniyenin ifas vazifesiyle mkellef memurlarn yetimesi iin de ayr mektepler kad edecektir..." (4. Madde)
40. Bugn mam Hatip Liselerinin prog-

ramlar imamlk ve hatiplik gibi grevleri yerine getirecek eleman yetitirmeye uygun deildir. Bunlar, Anayasa'nn 24. maddesine gre devletin denetiminde din eitimi ve retimi yaptran liselerdir. Buraya gelen renciler de bu gayeyle gelmektedir. Din grevlisi olmak isteyenler ise mam-Hatip Lisesi yannda bir

Kur'an Kursu'na gitmektedirler. Sekiz yllk kesintisiz eitim uygulamasndan sonra, mihraba geip namaz kldracak kiileri bulmak ok zor olacaktr. nk lise anda verilecek eitimle doru drst Kur'an okuyacak seviyede kiiler yetitirmek hemen hemen imkanszdr. Zira Kur'an harflerini doru seslendirmek iin gerekli az ve kulak terbiyesi daha kk yata verilmelidir.
41.

Kur'an Kurslar ksa ve uzun sreli olmak zere iki eittir:

Ksa sreli olanlar Kur'an' yznden okutma ve baz sure ve dualar ezberletme gayesiyle almtr. rencilere bu sre iinde ihtiya duyulan din dersleri de verilmektedir. lk ve orta dereceli okullardaki din dersleri yeterli olur ve Kur'an da retilirse hem bu kurslara ihtiya kalmaz hem de lise anda renciyi, Kur'an' doru okuyacak ekilde eitme glnn douraca sakncalar ortadan kalkar. Uzun sreli Kur'an Kurslar, mam Hatip Liselerine destek olmaktadr. Buralarda hafz yetitirilmekte ve daha youn bir din eitimi ile renciler mes-

lee hazrlanmaktadr. Tevhid-i Tedrisat Kanunundaki hedeflere ancak bu ekilde ulalabilmektedir. Yoksa imamlk ve hatiplik yapacak memurlar yetitirmek mmkn olmamaktadr. mam Hatip Liselerinin programlar, iyi bir seviyeye ulatrlmazsa bu kurslara olan ihtiya devam edecektir. 42. mam Hatip Liseleri bir taraftan Kur'an Kurslarnn destei ile din hizmetleri yerine getirecek elemanlar yetitirirken dier taraftan dinini bilen insanlar topluma kazandrmaktadr. Byle insanlarn varl toplum iin byk bir gvencedir. Bu sebeple mam Hatip Liselerinin en nemli grevi hurafelere kar kalkan olmaktr. nk hurafeciler dini iyi bilmeyenleri ararlar. Cahillikleri ancak bu ekilde farkedilmeyecek ve kendilerine boyun eilecektir. Btn okullarda verilmekte olan din dersleri yeterli seviyeye karlmal ve mam Hatip Liseleri Tevhid-i Tedrisat Kanununun istedii seviyeye ulatrlmaldr. Din eitimi mfredat Kur'an nda gzden geirildii taktirde lkeye akln ve bilimin hakim olmas kanlmazdr.

43. Sekiz yllk kesintisiz eitimin uygulanmasndan sonra eitimle ilgili her konuda olduu gibi din eitimi konusunda da byk bir kaosa girildii ve skntlarn dorua kt akca grlmektedir. Buna taraf olanlardan kimileri bunun insanlar dinden uzaklatraca, kimileri de bu sayede din hayata istedikleri ekli verebilecekleri umuduna kaplabilirler. Ama nsanlarn dine ynelilerine engel olmak mmkn deildir. Bu, btn dnyada yaanan bir sretir. Dine ynelen kiiler ise din konusunda sadece, o dinin nderlerinin yolunda giderler. 44. Dinden deil, dinin eksik ve yanl renilmesinden korkmak gerekir. Eer din eitim yaygnlatrlmaz ve mam Hatip Liselerinin mesleki arlklar artrlmazsa inancn sorgulamayan, din liderleri Allah'n yeryzndeki temsilcileri gibi alglayan insanlar oalr. te asl felaket o zaman olur.

6- SYAS PARTLER Anayasya gre, "..devletin bir kii 45. veya zmre tarafndan ynetilmesini veya sosyal bir snfn dier sosyal snflar ze-

rinde egemenliini salamak veya dil, rk, din ve mezhep ayrm yaratmak veya sair herhangi bir yoldan bu kavram ve grlere dayanan bir devlet dzenini kurmak amacyla.." siyasi parti kurulamaz 17. Anayasa byledir ama ideolojilerini ne karan kimi idarecilerin halk kendileri gibi inanmaya zorlayan tavrlar dil, rk, din ve mezhep farkllna dayal partilerin kurulmasna ortam hazrlamtr. Bunlara kar baka partiler de kurulunca birdenbire ok sayda parti ortaya km ve her biri kendine taban bulabilmitir. Bu durum gereksiz srtmelere, vatandalarn snf ve zmrelere ayrlmas gibi tehlikeli sonulara yol amakta, lkenin gc ve imkanlar bu ark iinde heba olup gitmektedir. darecilerin kendi ideolojlerini kabul ettirme abalar, kar ideolojileri devlete hakim olma mcadelesine sokmutur. Bir ok siyasi parti, bir hizmet yar ortaya koyma yerine temsil
17

- Bunlar Anayasa'nn 14. maddesinde konulan snrlamalardr. Anayasann 69. maddesinde siyasi partilerin 14. maddedeki snrlamalarn dna kamayaca yazldr.

ettii ideolojiyi hakim klma ve yandalarn devlet imkanlarndan yararlandrma yarna girmi grnmektedir. Byle bir ortamda sonu alnmaz atmalarn olmas kanlmazdr.
46. Bu ortam douran hukuki ve sosyal

sebepler ortadan kaldrlmazsa sonu alnamaz. Nitekim 12 Eyll 1980'den sonra siyasi parti saysn azaltma gayreti baarszlkla sonulanmtr. Artk %20 ler civarnda oy alan partiler Trkiye'nin en byk partileri olarak hkmet kurmaktadrlar. deolojik davranlara son verilecek olsa partiler kendi ideolojilerini hakim klmaktan vazgeerek lke kalknmas iin hizmet yarna girmek zorunda kalrlar.
47. Trkiye'de en byk atma, slam dinine kar yaanmaktadr. Bu durumda dine dayal parti konusu zel bir nem tar. imdi o konuya girelim:

A- DNE DAYALI PART

slm parti olmaz ama mslmanlarn partisi olabilir. kisi arasnda fark vardr. slam bir dindir. Bu dinin hedefi kiilerdir. O, dnyalk elde
48.

etmenin arac olarak kullanlamaz. Dini tebli ile grevli peygamberlerin ortak sz udur: "Ben sizden buna bir cret istemem, benim cretim sadece varlklarn sahibi olan Allaha aittir." (uar 26/180) Dine kar kanlar, din teblii ile iktidar mcadelesini birbirine kartrmlardr. Hz. Musa ile devrin en byk krallarndan olan Firavun arasnda geen u konuma bu adan nemlidir.
49.

"Musa dedi ki, "Bak, Firavun! Ben lemlerin Rabbinin bir elisiyim. Bana den, Allah'a kar gerek d bir ey sylememektir. Size Rabbinizden bir mucize getirdim, srailoullarn benimle beraber gnder." (Araf 7/104-105) Firavun dedi ki: "Alemlerin Rabbi de neyin nesi oluyor?" Dedi ki, kesin olarak inanacaksan z, o gklerin, yerin ve ikisinin arasndaki her eyin Rabbidir." (Firavun) evresinde bulunanlara dedi ki, "itmiyor musunuz?"

Musa devam etti: "O sizin de Rabbiniz, nceki atalarnzn da Rabbidir." Firavun dedi ki, "Size gnderilen eliniz gerekten delidir." Musa dedi ki: "Eer aklnz kullanabilirseniz o, dounun, batnn ve bu ikisinin arasnda olanlarn Rabbidir." Firavun dedi ki: "Hele benden bakasn tanr edin, and olsun seni zindanlklardan biri yaparm." "Ya sana apak bir ey getirmi olsam da m?" dedi. "Haydi getir bakalm; eer dorulardan biri isen." dedi.

Hemen deneini att, bir de ne grsn apak bir ejderha! Elini kard, o da bakanlar iin bembeyaz oluverdi. (Firavun,) evresinde bulunan ileri gelenlere dedi ki: "Bu gerekten bilgin bir byc.
stiyor ki bysyle sizi topranzdan karsn. Ne emredersiniz?

Dediler ki, "Onu ve kardeini alkoy, ehirlere toplayclar gnder.

Sana btn bilgin bycleri getirsinler." (uar 26/18-37) Burada Hz. Musa: "srailoullarn benimle beraber gnder." dedii halde Firavun, tam aksine onun iktidar ele geirmek istediini iddia ederek milli duygular istismar etmitir. Firavun'un szn tekrar edelim: "O stiyor ki bysyle sizi topranzdan karsn." Halbuki, Hz. Musa srailoullarn alp gitmek istiyor. Firavun Hz. Musa'nn ne dediini iyi anlyor ama sanki onun gerek niyetini sezmi gibi davranarak demagoji yapyor ve kendini deil de halkn dndn sylemeye alyor. nk doruyu sylemek iine gelmiyor.
50. Bu sebeple slam, iktidara gelmenin

bir vastas olarak kullanmak yanltr. O zaman yetkili makamda bulunanlar slama duygusal yaklarlar. Zira hi kimse elindeki imkanlar kaybetmek istemez. Ayrca bu davran iktidar hrsyla yanp tutuanlar da harekete geirir. Sonunda kimileri iktidar elden karmamak iin dine kar karken, kimileri de iktidara gelebilmek iin dini kullanrlar. Her ikisi de

dini, gerei gibi dnmeye ve bir etki altnda kalmadan o konuda karar vermeye engel olur. 51. slamn partisi olmaz ama mslmanlarn bir veya birden ok partisi olabilir. Bunlar programlarn ortaya koyar, gerekli bilgi birikimi ve tecrbeye sahip olduklarn gsterir ve iktidar mcadelesine katlrlar. ktidara gelirlerse din adna deil, kendi adlarna ynetirler. yi ynetirlerse sevab kendilerine, kt ynetirlerse vebali yine kendilerine olur. nk slamda yanl olmaz ama mslmanda olabilir. Din hrriyeti nemlidir. nan bir kalp ii olduu iin inan hrriyetini tanmak veya tanmamak fazla bir anlam tamaz. Ama din hrriyeti ok nemlidir. Din deyince, o dinin btn emir ve yasaklar anlalr. Bunun daha ak ifadesi, inand gibi yaama hrriyetidir.
52.

slam, insana inand gibi yaama imkan salar ve inanlara bask ve hakareti yasaklar. Osmanlnn, meyhane amay ve domuz yetitirmeyi mslman kesime yasaklayp gayrimslimlere serbest brakmas bu yzdendir.

Bu anlay, spanya'dan kaan yahudilere kucak amamza ve onlara tarihlerinin en mutlu dnemini yaatmamza sebep olmutur. Yahudiler bunun hatrasna 500. Yl Vakf'n kurmulardr. 53. Ama artk eski hogr ortam yoktur. nk etkili mevkilerde bulunan ateistler ve dine uzak kimseler, hogrl olamamaktadrlar. Bunlar, eitli sebeplerle mslman grnme ihtiyac da duyduklar iin problem karmak hale gelmektedir. 1946'dan beri kurulan siyasi partiler, daha ok oy alabilmek iin halkn din duygularna hitabetme konusunda adeta yarmlardr. Bunlarn iinde samimi olanlar olduu gibi din duygular istismar edenler de olmutur. Anayasann 24. maddesine gre "Kimse .. her ne suretle olursa olsun, dini veya din duygularn yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve ktya kullanamaz." Din istismarnn ad ikiyzllk ve mnafklktr. kiyzl ile gerek dindar ayrmak zordur. Hele insanlara dinleri konusunda problem karlrsa ikiyzller iin bulunmaz bir frsat doar. Bu defa gerek

dindarlar din istismarcl ile sulanrlar. Bu da her eyi alt st eder. Trkiye'de yaanan budur. Bir de her trl din grntye, laiklik adna kar kan, din eitime darbe vurup insanlar dinlerinden uzaklatrmay adalk sayanlarn, kendilerine duyulan tepkileri azaltmak iin zaman zaman kp dine saygl olduklarn, fakat din istismarna kar olduklarn sylemeleri yok mu, te bu tavr, daha byk tepki toplamakta ve dindarlara, alaya alndklar duygusunu vermektedir. kiyzller Hz. Peygambere de sknt ektirmilerdi. Kur'an'da bu konuda bir ok uyar vardr. Allah Tel yle buyurur: Sana "Bastne" derler, ama senin yanndan uzaklanca, ilerinden bir takm, geceleyin senin dediklerinden bakasn ortaya koyar. Allah da onlarn gece yaptklarn yazar. Artk onlardan yz evir. Allah'a dayan. Koruyucu olarak Allah yeter". (Nisa 4/81) 54. Din evrensel ve zamanstdr. Yani dinin zamana ve mekana bal olmayan deimez kurallar vardr. Devlet politikalar ve kanunlar ise zamana, mekna ve ihtiyalara gre deiir. Bir devlet, eer

din ve vicdan hrriyetini tanrsa kanunlarn ve politikalarn ona gre dzenler. nk dine yaplacak mdahaleyi hi bir dindar kabul edemez. Mesel, Nur Suresi'nin 31. ayeti, mslman kadnlarn balarn rtmelerini emreder. Bu emir, ilk gnden beri tartmasz uygulanmtr. Bugn, hem Trkiye'de hem de dier slam lkelerinde mslman kadnlar balarn rterler. Tutulur kimi yerlerde kadnlarn balarn rtmesini yasaklanrsa btn mslmanlarn tepkisi alnr. Kur'an var olduka bu tepki sona ermez. Bu tepki olduu srece onu istismar edenler de olur. Bir parti bartsn savunur, dieri kar kar. Buna ateistlerin ve slama uzak kimselerin, dini vicdanlara sktrma gayretleri de eklenince liklik dinsizlik olarak uygulama alan bulur. Artk akl deil, duygular ne kar. Bu durumda partilere oy verenler de duygularyla hareket ederler. Partilerin lke kalknmas, birlik ve beraberlik iin ne yapaca onlar ok ilgilendirmez. Partilerden birine oy veren iin nemli olan dininin emrini yerine getirme imkann elde etmek,

dieri iin nemli olan da buna mani olmaktr. Bylece her iki parti de tepki oylaryla parlamentoya girer ve siyasal dengeleri bozarlar. Drst politikaclar ise ya silinip gitme pahasna drstle devam ederler, ya da menfaatlerini dnerek politikalarn deitirme zorunluluu hissederler. 55. Halbuki bizim devlet geleneimize uygun olarak devlet dine karmasa, din duygular istismar mmkn olmaz. Bylece kendi elimizle kendimizi tehlikeye atmam oluruz. O zaman drst politikaclarn ii kolaylar, siyasi parti says kendiliinden ikiye ya da e der. nk istismar edilecek bir ey kalmaynca ciddi politikalar retmek gerekir. Bu da zor itir. Bilgi birikimine, alt yapya ve yeterli donanma sahip olmay gerektirir. Ama istismar kolaydr. Kim daha ok barr ve daha ok yalan sylerse daha ok taraftar bulabilir.
B- RAN BENZER SLAM CUMHURYET
56. slam dini ruhban snfn kabul etmez. Allah nnde insanlarn hepsi eittir. Bunun tek istisnas iilikte vardr.

Bu mezhep devlet bakannn kim olaca hususunda kan ihtilaftan domutur. Onlara gre imam, yani devlet bakan Hz. Peygamber tarafndan tayin edilmi olmal ve btn gnahlardan arndrlm bulunmaldr. iiler bu ahsn Hz. Ali olduu konusunda ittifak etmilerdir. Yani onlara gre devlet bakanl siyasi bir makam deil, din bir makamdr. imdi onlarn imamlk, yani devlet bakanl konusundaki baz grlerine bakalm: "mamlk ancak Allah'tan nass ile, yahut o imamdan nceki imamn onun imametini beyaniyle tahakkuk eder. nsanlarn semesiyle, istemesiyle olmaz. nsanlar dilediklerini imam olarak tayin, yahud dilediklerini azil hakkna sahip deillerdir. 18" iilerin, imamn zellikleri ile ilgili inanlar yledir: "mamn da peygamber gibi ite, dta, grnrde, gizlilikte, btn kt ve pis
18

- Muhammed Rza'l-Muzaffer, Akaid'lmmiyye, ia nanlar (Trkeye eviren Abdlbaki GLPINARLI) stanbul 1978, s. 50.

eylerden, doumundan vefatna dek masun olduuna inanyoruz. mam, imametten nce, sonra, soy boy erefi bakmndan en yce ve temiz kii olup her trl ktlkten, sutan, yanlmadan, yanl i grmeden, unutmadan ve her trl aalk eylerden masundur 19." ran'daki iiler, imamn sfatlar ve bilgisi konusundaki inanlarn yle ifade ederler: "mamn peygamber gibi, yiitlik, kerem, temizlik, gereklik, adalet, tedbir, hikmet ve btn stnlkler ve iyi huylar bakmndan halkn en sekini olmas gerekir ve buna inanmaktayz... mamn ilah hkmlere, ilah maarife, btn bilgilere sahip olmas, peygamber, yahud kendisinden nceki mam vastasyladr. Yepyeni bir ey hakknda da imam, Allahu Tal'nn ona ihsan ettii kudsi kuvvetle, ilham yoluyla gerei gibi hkmeder, o eyi knhyle anlar, bilir. Bir eye ynelirse, onu bilmek dilerse, o ey hakknda, ancak gerei bilir, yanlmaz, pheye dmez, bu hususta akl delillere,
19

- ia nanlar, s. 51.

yahut belletenlerin belletmesine ihtiyac yoktur. Bilgisi iktiza edince daha da derinleir. Daha da ziyadeleir..." "... mamlardan hibiri bir muallime gitmemi, bir mrebbiden bir ey renmemitir ... Hi biri bir hocadan ders grmemi, hi biri bir mektebe, bir medreseye gitmemitir. Byle olduu halde kendilerine bir ey sorulunca ona derhal en doru cevab vermedeler. Dillerine bilmiyorum sz gelmedii gibi. cevap vermek iin dnmeleri yahut cevab bir mddet sonraya tehir etmeleri de vaki deildir... 20" mamlara taat iilerin imamlara itaat konusunda inanlar yledir: "Onlarn buyruklar Allah'n buyruklardr. Yasaklar O'nun yasaklardr. Onlara itaat Allah'a itaattr. Onlara isyan, Allah'a isyandr. Onlar seven Allah' sever. Onlara dman olan Allah'a da dman

20

- ia nanlar, s. 52-53.

olur. Onlarn emirlerini reddetmek caiz deildir. 21" Ehl-i snnetin bunlar kabul etmesi mmkn deildir. Trkiye'de yaygn olan slam anlay budur. Ehl-i snnete gre devlet bakanl siyasi bir makamdr. Onun iin bu konuda bir ayet ya da hadis yokur. Yukarda onlarn imamlar iin sylediklerinin ounu biz peygamberler iin dahi syleyemeyiz.
57.

Kur'an'a gre "Hz. Muhammed sadece bir resuldr." (Al-i mrn 3/144) Arapa'da bir sz ve elilii yklenen kiiye resul denir22. Yani resul, ie kendini kartrmadan birinin szn bir bakasna ulatrmakla grevli kiidir23. Din terim olarak da Allah'n, kendi hkmlerini halka ulatrmak zere grevlendirdii insana

21 22 23

- ia nanlar, s. 54. - Rab el-sfahn, el- Mfredt, s.353.

- Mecelle m. 1450. (Risalet, bir kimse tasarrufta dahli olmakszn bir kimesnenin szn diere tebli etmektir. Ol kimseye resul ve ol kimesneye mirsil ve dierine mrselun ileyh denir.)

resul denir24. Bunun Trke karl eli'dir. Allah Tel elilerinin grevini ekilde belirlemitir: Elinin birinci grevi emri teblidir. Allah Tel yle buyurur: "Elilere apak tebliden baka ne der?" (Nahl 16/35) "Ey Eli! Rabbinden sana indirileni tebli et, eer bunu yapmazsan O'nun eliliini yapmam olursun" (Maide 5/67) Elinin ikinci grevi emri aklamadr. Ayette yle buyurulur: "Biz ne eli gnderdiysek sadece kendi halknn diliyle gnderdik ki, onlara ak ak anlatsn." (brahim 14/4) Allah'n Elisinin nc grevi mjdeleme ve uyarmadr. Bu konuda yle buyurulur: "Biz seni btn insanlara sadece bir mjdeci ve bir uyarc olarak gndermiizdir." (Sebe 34/28)
24

- E-erf Ali b. Muhammed el-Curcn, etTarift, tarih ve yer yok. s.110.

Eli bask yapamaz. nsanlara tam bir inan hrriyeti tanyan Allah yle buyuruyor: "Sen t ver! Esasen sen sadece bir tsn. Sen onlarn tepesine dikilecek deilsin."
(aiye 88/21-22)

Allah'n elileri mucize gsterirler. Mucize, onlara olaanst bir kiilik vermek iin deil, Allah'n elisi olduklarn belgelemek iindir. itibarl bir kii, gnn birinde kalkp ben Amerika'nn Ankara Bykelisi oldum dese, Trk Devleti Amerikan hkmetinin onu eli olarak grevlendirdiine dair belge ister. te mucize de Allah'n elisinin grevlendirme belgesidir. nsanlarn byle bir belge dzenleme imkan olmad iin adna mucize denmitir. Hz. Muhammed tpk bizim gibi bir insandr. Bizden fark, Allah'n Elisi olmasdr. Kur'an'da yle buyuruluyor: "De ki, ben de tpk sizin gibi bir insanm. Bana, sizin tanrnzn bir tek tanr olduu vahyediliyor. Artk kim Rabbine

kavumay umuyorsa hemen iyi bir i yapsn ve Rabbine ibadette kimseyi ortak etmesin." (Kehf 18/110)
58. te bir tarafta imamlarn kutsal bir kiilie brndren iilik, dier tarafta Hz. peygamberi bile herkes gibi bir insan sayan ehl-i snnet inanc. Biri devlet bakanln din bir makam sayarken dieri siyasi bir makam saymaktadr. stelik snniler devletlerini, slam adyla deil, Abbs, Seluklu ve Osmanl gibi adlarla kurmulardr. Drt halife dneminde devlete ad bile konmamtr. Bunlar bouna deildir. Arada bu kadar fark varken iiler ile ehl-i snneti ayn saymak kabul edilemez bir hata olur. Trkiye'de ran benzeri bir slam Cumhuriyeti kurulacan iddia edenler esasen bu fark yeterince bilmeyenlerdir.

7- ORDU-MLLET KAYNAMASI 59. Ordusuz millet ve milletsiz ordu dnlemez. Bunlar et ve kemik gibi birbirine muhtatr. Et ile kemik arasna yabanc madde girerse vcutta dayanlmaz arlar olur. Ordu ile millet arasna yabanc unsurlarn girmesi de ayndr. Yabanc un-

surlardan kastedilen ikiyzllerdir. Bunlarn ne orduya ne millete faydas olur. Bunlardan kimileri ordunun, kimileri de milletin yannda yer alm gzkerek bir taraf dierinden koparmaya alrlar. Ordu mensuplaryla ilim adamlar gerekleri kolay kabul eden bir yapya sahiptirler. nk her iki meslek de yalandan, dolandan uzaktr. Ama bunlar kimseyi kandrmadklar iin bakalarnn da kendilerini kandramayacaklarn sanrlar. Kandrldklarn anladklar zaman da i iten gemi olur. kiyzller, bulank suda balk avlamaktan holandklar iin ortal kartrmakta stlerine yoktur. Halk, bunlarn samimi olmadklarna inandrmak zordur. Bu sebeple onlara kar mcadele yumuak, dikkatli ve srekli olmal ve onlar cesaretlendirecek, istismarlarna frsat verecek bir uygulama iine girilmemelidir. Bu bakmdan devlet sorumluluu ile hareket etmeli ve bunlarn ordu millet kaynamasnn nne gemeleri engellenmelidir. kiyzller ordu mensuplarnn iyi niyetini istismar iin ellerinden gelen her
60.

eyi yaparlar. Bunlar bir ksm ilim adamlarn yanlarna almakta da zorluk ekmezler. Bylece durup dururken lkede byk sanclara sebep olabilirler. Kur'an- Kerim'de ikiyzller ile ilgili bir ok uyar vardr. Onlardan biri yledir: Ey nananlar! Sizden olmayan srda edinmeyin, onlar sizi artmaktan geri durmazlar. Size sknt veren eyden holanrlar. Onlarn fkesi azlarndan tamaktadr, ilerinin gizledii ise daha byktr. Eer aklnz kullanrsanz onlarla ilgili ipularn ak ak ortaya koymuuzdur. te siz, ylesiniz ki, tutar onlar seversiniz, ama onlar sizi sevmezler. Siz bu Kitabn (Kur'an'n) tamamna da inanrsnz. Onlar sizinle karlanca "nandk" derler. Meydan bo bulunca da, size olan fkelerinden trnaklarn yerler. De ki: "fkenizden atlayn". Allah o gslerin ne tadn bilir. Sizde bir iyilik grlse bu onlar tasalandrr. Banza bir ktlk gelse ona da sevinirler. Eer sabrl olur ve korunursanz onlarn kurduklar dzen size bir zarar vermez. nk onlar ne yapsalar

Allah, onu epeevre kuatr."

(Al-i mran 3/118-120)

nsanlar, tarih boyunca en byk sknty ikiyzllerden ekmilerdir. Onlara mnafk denir. Bunlar, inanmadklar halde inanm gzkrler. Bunlarn bir ksm drst davrananlar hayran brakacak bir izgi izebilir. Nitekim onlarn iinde Hz. Muhammed'i bile hayran brakanlar olmutur. Ayette yle buyurulur: "Onlar grdn zaman d grnleri seni imrendirir. Konuurlarsa, konumalarna kulak verirsin. Tpk, dayal kof ktkler gibidirler; her l kendi aleyhlerine sayarlar. te dman onlardr. Onlardan sakn. Allah onlarn canlarn alsn. Nasl da saptrlyorlar. (Mnafikn
63/4)

Ordu ile milleti birbirinden soutmak ve aray amak isteyenlerin ilerini kolaylatran bir husus vardr ki, onu gzden geirmek gerekir. Ordu mensuplarnn klalar ayr, lojmanlar ayr, kantinleri ayr, elenme ve dinlenme yerleri ayrdr. Erkek vatandalar, sadece mrlerinin bir dneminde er veya yedeksubay olarak ordu mensuplaryla
61.

yzyze gelirler. Orada da konum gerei, ilikiler askeri disiplin iinde olur. Bu tarz, askeri personeli baz d etkilerden koruyor gibi gzkse de halk ile araya mesafe sokmakta ve kaynamay nlemektedir. Ordu, bu halkn ordusudur. Bu sebeple halkn ordusuyla kaynamas, karlkl destek ve gvenin artarak devam etmesi asndan ok nemlidir. Bu sayede, araya araclar girmeden ordu halkn, halk da ordusunu yakndan tanma frsat bulacaktr. Belli bir olgunlua erimemi kiiler ordu mensubu olamazlar. Byk bir tarihi gemii ve kklemi gelenei olan Trk ordusunun bu konuda gelimi ve yerlemi lleri vardr. Halkla birebir ilikiye girildii zaman, askeri personeli baz d etkilerden koruma dncesiyle halktan uzak tutmann ar bir hassasiyet olduu grlecektir. unu da unutmamak gerekir ki, bundan zarar grecek olan iki yzller ve onlarn uzantlar, ordu-millet kaynamasn engellemek iin ellerinden ne gelirse yapacaklardr. nk bu, onlarn oyunlarn bozacak, araya giremeyecekler ve milleti

ordusundan ayrma umutlarn kaybedeceklerdir. te asl o zaman ordumillet olduumuz btn akl ile ortaya kacaktr. amzdaki avalarn hatt mdafaay deil, sath mdafaay gerekli kld, o sathn da btn vatan olduu gerei, fiilen de bunu zorunlu klmaktadr. O zaman dmanlarn lkemiz zerinde planlar yapma imkanlar da ellerinden alnm olacaktr. Bunun ne kadar faydal olduu terrle mcadelede zaten grlmtr. Bir baka konu da udur: Kimi siyaset adamlar ve baz basn organlar derin devlet, eteler vs. gibi st kapal ve ineleyici szlerle kendi baarszlklarn veya halk tarafndan kabul grmeyecek tekliflerini orduya mal etme gibi bir kurnazlk iine girerek menfaatlerini koruma uruna bu ayrl krkleyebilmektedirler. Ordu millet-kaynamas ideal boyutta devam ettii taktirde bu gibilerin kurnazlklar da kursaklarnda kalacak ve kendi baarszlklarn rtmek iin st kapal da olsa orduyu kullanamayacaklardr.

KNC BLM

KTAB-I MUKADDES'E VE KUR'AN'A GRE

TEOKRAS VE LAKLK

KTAB-I MUKADDES'E VE KUR'AN'A GRE TEOKRAS VE LAKLK

Trkiye'de siyaset, ekonomi ve hukuk gibi temel konularn din ile ilgisi, genellikle hrstiyanlk ve yahudilik asndan ele alnr. Bu sahada yetienlerin ou, slam'n bu gibi konulara bakn ya bilmez ya da yanl bilir. Teokrasi ve laiklik kavramlar da byledir. Bu iki kavram, hrstiyan lkelerde ortaya kmtr. Aadaki yaz, byle bir bilgi eksikliini gidermeye katkda bulunmak amacyla hazrlanmtr.
62.

1- KTAB-I MUKADDES VE TEOKRAS

63. Teokrasi, theos (tanr) ve kratein (hkmetmek) szlerinden oluan birleik bir kelimedir25. Hakimiyeti Tanrya, ya da Tanr iradesine dayandran ynetimler iin kullanlr. Buna gre krala ve hkmetlere itaat Tanr'ya itaattir. Onlara kar gelmek Tanr'ya kar gelmektir. nk kral, hkmetler ve valiler Tanr tarafndan belirlenir ve onun tarafndan greve getirilirler. Bunun Kitab- mukaddes'te dayana vardr. Ama Kur'an byle bir ynetim anlayn kabul etmez.

A- LGL METNLER
64. Kitab- mukaddes, Ahd-i atk ve Ahd-i ceddden oluur. Tevrat'a Ahd-i atk, ncil'e de Ahd-i cedd denir.

25- Mmtaz Soysal, Anayasaya Giri, Ankara

1968, s. 16.

ncil'de teokrasiyi ngren metinler vardr. Tevrat'ta ise bu anlama gelebilecek bir ifade yer alr. Tevrat'n ifadesi yledir: Sleyman dedi ki, "Ey olum Rab'den ve kraldan kork. htilalcilere karma26." ncil, iki yerde teokrasiyi aka emreder. Bu metinler Pavlos'un ve Petrus'un mektuplarnda yer alr.
65.

a- Pavlos'un Romallar'a mektubu 66. Pavlos mektubunda yledir: "Herkes emri altnda bulunduu hkmetlere boyun esin. Zira Allah tarafndan verilmemi bir yetki yoktur. Mevcut hkmetler Allah tarafndan atanmtr. Bunun iin hkmete kar gelen Allah'n dzenine kar direnmi olur. Direnenler kendilerini sorumluluk altna sokacaklardr. nk hkmdarlar iyi iler iin deil, sadece kt iler iin
26- ""Ey olum Rab'den ve melik'ten kork.

htilalcilerle ihtilat etme" Emsal-i Sleyman, XXIV/21, Kitab- Mukaddes, brani, Keldn ve Yunan dillerinden tercme. Dersaadet 1910. Ahd-i atk s.775.

korkuturlar. Hkmetden korkmamak ister misin? yleyse iyi olan yap, o zaman onun tarafndan vlrsn. nk o Allah tarafndan, senin iyiliin iin grevlendirilmitir. Ama eer kt olan yaparsan kork, nk klc bo yere tamyor. Zira o Allah'n hizmetindedir, ktlk ileyene olan fkeden dolay intikam alr. Bu sebeple yalnz korkudan deil, gnlden bir ballkla da ona baml olmak gerekir 27".
27- Mektup sadeletirilmitir, asl yledir:

"Herkes emri altnda bulunduu hkumetlere itaat etsin. Zira Allah tarafndan olmayan bir hkmet yoktur ve mevcut hkumetler Allah tarafndan tertip olunmutur. Bunun in hkumete muhalefet eden Allah'n tertibine mukavemet etmi olur ve mukavemet edenler kendi aleyhlerine hkm davet edecekler. Zira hkmdarlar iyi ameller in deil, ancak kt ameller in korkuturlar. Hkmetden korkmamak ister misin. yi olan ile ve onun tarafndan medholunacaksn. nk senin iyiliin in Allah tarafndan memurdur. Lakin eer kt olan iler isen kork, nki klc beyhude yere tamyor. Zira Allah

b- Petrus'un 1. mektubu 67. Petrus'un 1. Mektub'unda u ifadeler geer: "mdi insanlar tarafndan kurulan her dzene Rabb iin baml olun. Gerek bata bulunan kii olmas nedeniyle krala, gerekse valilere boyun ein. nk onlar, O'nun tarafndan, sulular cezalandrsnlar ve iyi i yapanlar vsnler diye gnderilmilerdir. Zira Allah'n istedii udur: Hr kiiler gibi yaayn, ama hrriyetinizi erre rt yapmayn. Ancak Allah'n kullar gibi olup iyilik yaparak cahil kiilerin cahilliini susturun. Herkese sayg gsterin. Kardeleri sevin. Tanr'dan korkun. Krala sayg gsterin28."

tarafndan memur olup ktlk ileyen zerine gazab icras in intikam alcdr. Bu ecilden yalnz gazab sebebiyle deil, ancak zamir sebebiyle dahi tabi olmak lazmdr." (Pavlos'un Romallara Mektubu,13. bab, 1-5, Kitab- Mukaddes, Ahd-i cedd s.206.) 28- fadeler sadeletirilmitir, asl yledir. "mdi Rabb in tanzimat- beeriyyenin her birine gerek padiaha cmleye faik

B- TEOKRAS LE LGL YORUMLAR 68. Hrstiyan dnrlerden Jean Calvin ve Stephanus Junus Brutus'a gre Hrstiyanlk teokrasiyi emretmektedir.

a- Jean Calvin'in yorumlar 69. Calvin Kitab- mukaddes'in yukardaki ifadelerini yle yorumlamaktadr:

olduundan, gerek valilere, er ileyenlerin mczt ve hayr ileyenlerin medhi in ann tarafndan irsal olunanlar bulunduklarndan itaat ediniz. Zira Allah'n iradeti budur ki, hrler gibi, ama hrriyetinizi erre rt tutmayup ancak Allah'n kullar gibi olarak cahil ademlerin cehaletini hayr ilemekle iskat edesiz. Cmleye hrmet ediniz. Biraderleri seviniz. Allah'tan korkunuz. Padiaha hrmet ediniz." (Petros'un l. mektubu, II/13-17. Kitab- Mukaddes, Ahd-i cedd, s. 298.)

"Petrus, "krala sayg gsterin." ve Sleyman, "Olum Tanr'dan ve kraldan kork." dedii zaman bizden bir ey istiyor. nk birincisi, sayg terimi ardnda iten ve gerek bir hrmeti kastediyor, ikincisi, kral Tanr'yla birlikte anarak kraln bir eit kutsal ycelik ve deerle donatlm olduunu gsteriyor. Pavlos'un nemli buyruunu da unutmamalyz. Onun,"Bu sebeple yalnz korkudan deil, gnlden bir ballkla da ona baml olmak gerekir." szyle anlatmak istedii, prenslere ve yneticilere olan itaatin sadece korkudan deil, bunun ayn zamanda Tanr'ya itaat olduu bilinerek yaplmas gereidir. nk prenslerin ve yneticilerin iktidar Tanr'dan gelir... Pavlos der ki, "Herkes emri altnda bulunduu hkmetlere boyun esin." u halde her kim hkmete kar gelirse Tanr'nn dzenine kar gelmi olur. 70. u hususta kimse kendini aldatmasn, Tanr'ya kar gelmeksizin yneticilere kar kamayz. nk silahsz bir ynetici cezalandramayaca iin kmsense de Tanr silahldr ve bu kmseyiin intikamn derhal alacaktr.

taat kavram altnda u unsurlar gryorum: Fertler kamu ile ilgili konularda kendilerini yetkili grmemeli, devlet ilerine karmamal, yneticilerin yetkisine giren ilere burunlarn sokmamal ve genel olarak kamuyu ilgilendiren herhangi bir giriime kalkmamaldrlar. Kamu dzeninde dzeltilmesi gerekli olan bir bozukluk varsa kargaa karmamal, ellerinin bal olduu bir ie kendilerini sokmamaldrlar. Bu alanda eli kolu bal olmayan tek kii yneticidir. Demek istediim, kendilerine emir verilmeden hi bir ie kalkmasnlar. nk eer ynetici emir verecek olursa onlar da kamu otoritesi ile yetkilendirilmi olurlar... 71. Kamu yararna uygun ynetenler, Tanr'nn hakimiyetinin gerek rnekleridir. Adaletsizce ve diktatrce hkmedenler de yine Tanr tarafndan insanlar gnahkarlklarndan dolay cezalandrmak iin grevlendirilmilerdir. Yine de onlarda yasal gc Tanr'dan aldklarn gsteren o kutsal hamet vardr...

Btn ereften yoksun, en kt karakterli bir kimse bile eer kamu yetkisine sahipse, Tanr'nn kendi buyrultusuyla adaletinin ve yargsnn bakanlarna havale ettii o grkemli, kutsal iktidarla donatlmtr ve dolaysyla halkna itaati bakmndan krallarn en iyisi kadar erefe ve sayg grmeye layktr. Karakterleri ne olursa olsun, bu saygy, hatta bu dindarca ball btn yneticilerimize sonuna kadar gstermek zorundayz. Bunu sk sk tekrar ediyorum ki, kiileri kendi balarna ele almamay renelim; Tanr'nn buyrultusuyla kiiliklerinde sarslmaz bir hametin yazl ve kaznm olmasn yeterli sayalm... 72. Ktlkleri tedavi etmek stmze dmez. Bize den tek ey, btn krallarn yrek ve meyilleri elinde olan Tanr'nn yardmn istemektir... Tanr'nn nnde onun kutsadklarn pmeyen, yarglanan boynu bkkleri ezmek iin adaletsiz yasalar karan, yoksul insanlara zulm, dul kadnlara hakszlk, kszlere eziyet eden, yeryznn btn krallar ve

yarglar sonunda yerlerinden decek ve ezileceklerdir29." Brutus'un yorumlar 73. Brutus bu konuda yle der: Kutsal Kitap, Tanr'nn kendi sultasyla, krallarn ise tanr'dan aldklar sultaya dayanarak hkmettiklerini, asl egemenliin Tanr'da bulunduunu, krallarn onun delegeleri olduklarn syler30. Kral makamn, Krallar Kral efendimiz Tanr'dan, kendi halkna adalet datmak ve onlar btn dmanlarna kar korumak amacyla alr..
29-

b-

Stephanus

Junus

Jean Calvin, Hrstiyan Dininin retisi'nden seme paralar (Christianae religionis institutio, Kitap IV, Blm 20: Devlet Ynetimi stne) eviren ahin ALPAY, Bat'da Siyasal Dnceler Tarihi 2, Yeni a. Derleyen Mete TUNCAY Ankara 1969, s.48-51. Tyrannos (Tiranlara kar haklar) eviren Mete TUNCAY, Bat'da Siyasal Dnceler Tarihi 2, Yeni a, Seilmi Yazlar, Ankara 1969, s. 62.

30- Stephanus Junus Brutus, Vindiciae contra

Krallarn ta giymesinde iki trl szleme olduunu okuyoruz: Biri halkn Tanr'nn halk olmas iin Tanr'yla kral ve halk arasnda, ikincisi, halkn sadakatla itaat, kraln da adaletle hkmdarlk etmesi iin kralla halk arasndadr31."

31- Brutus, a.g.e. s. 63.

C- KLSE VE TEOKRAS
74. Kilise, teokratik sistemin en temel kurumudur. nk bu sistemde kral, hkmetleri ve valileri belirleyen ve greve getirenin Tanr olduuna inanlr. Hrstiyanlara gre Tanr Baba, Oul ve Kutsal Ruh lsdr. Oul sa'dr."Gkte ve yeryznde btn iktidar ona verilmitir32." sa adna hareket etme ve karar verme yetkisi ise kiliseye aittir. sa kilisede hazr bulunur. nk kilise onun manevi varl ile btnlemitir33. Kutsal Ruh ise kiliseyi Allah'n yani Baba'nn nimeti ve armaanlaryle doldurur ve hatalardan korur34. 75. Matta ncil'ine gre Hz. sa armha gerilip defnedildikten gn sonra kabrinden km, Galile'de 11 havarisine

32- "Ve sa yanlarna gelb anlara hitaben

dedi ki, semada ve zeminde btn hkumet bana verildi." (Matta 18, Kitab- Mukaddes, Ahd-i cedd, s. 43.) 33-TMER, KK, a.g.e s.263. 34-TMER, KK, a.g.e. s. 256.

grnm ve yle demitir:"Gkte ve yeryznde btn iktidar bana verilmitir. imdi gidin, btn uluslar renci yapn. Onlar Babam, Ben ve Kutsal Ruh adna vaftiz edin. Sizlere buyurduum her eyi tutmalarn onlara retin. te dnyann sonuna kadar ben her an sizlerle beraberim35." Bu, kiliseyi hrstiyanlar yannda gl bir hale getirmitir. Hatta bir kimsenin hrstiyanla kabul de kilisenin onay ile olur. Bunun iin vaftiz gerekir. Vaftiz, Yunanca suya batrmak demektir. Bir
35-

Metin sadeletirilmitir. Elimizdeki nshadaki ifedeler yledir. " Ve onbir akirdler Galil'e sa'nn onlara emr etdigi daa vardlar. ve Onu grnce ona secde kldlar. Lakin bazs phe etdiler. Ve sa yanlarna gelb anlara hitaben dedi ki, semada ve zeminde btn hkumet bana verildi. mdi gidiniz, cmle milletleri akird ediniz. Onlar Peder ve Ben ve Ruh'ulKuds ismine vaftiz ediniz.Ve size emrettiim eylerin cmlesini hfz etmeyi anlara talim ediniz ve ite dnyann nihayetine degin ben her vakt sizin ile beraberim." ( Matta 16-20, Kitab- Mukaddes, Ahd-i cedd, s. 43.)

Hrstiyanlk terimi olarak sa'nn manevi vcuduyla birlemeyi ve Kutsal Ruh'la yeniden domay ifade eder. Vaftiz, hrstiyan olmann ilk artdr. Bir kiliseden dierine gemek de vaftizle olur36. 76. Hrstiyan dnyasnda en ok mensubu bulunan mezhep Katolik Mezhebidir. Bu mezhep kendini Petrus'a balar. Ruhan reis Papadr. Papa, sa'nn vekili ve Petrus'un halefidir. Papa yanlmaz bir otorite, kilise ise evrenseldir. Kilise dnda kurtulu yoktur. Roma, dier kiliselerin ruhan merkezidir ve hepsinden stndr. Kilise, Kutsal Ruh tarafndan sevk ve idare edilir. Kutsal Ruh Baba ve Oul'dan kar. ncil'in yorumu kilise eliyle olur37. 77. Teokratik dzende kral, hkmetleri ve valileri belirleme ve greve getirme yetkisi kiliseye aittir. nk kilise Tanr adna hareket eder ve ona ait olan yetkiyi kullanr. Fakat kilise bu konuda bir sorumluluk stlenmez. Zaten Kutsal

36- TMER, KK, a.g.e. s. 268. 37- TMER, KK, a.g.e. s. 270.

Ruh'un kiliseyi hatalardan koruduu38 inanc onlara sorumluluk yklemeye engeldir. 78. Buna gre teokrasiyi yle tarif etmek gerekir: "Teokrasi, hakimiyeti kilisenin iradesine brakan ynetim biimidir. Bu sistemde kral, hkmetleri ve valileri belirleyen ve greve getiren kilisedir."

38-TMER, KK, a.g.e. s. 256.

2- KUR'AN VE TEOKRASI
79. Kur'an'da devlet bakan, yneticiler ve ynetim sistemiyle ilgili zel bir hkm yoktur. Bu konuda Hz. Muhammed'den de bir emir ve tavsiye gelmemitir. Bu, yneticilere bir kutsallk verilmediini onlarn hi bir konuda dokunulmaz saylamadn gsterir. Teokrasi bu anlaya zt olarak Allah'n yetkisinin bir kuruma devri veya onunla paylalmas anlamna geldii iin bu yetkiyi kullananlarn sorumsuz, kutsal ve dokunulmaz olmasn gerektirir. Kur'an'a gre byle bir davran irktir. Allah Tel yle buyurur: "De ki: ocuk edinmemi olan, hakimiyette orta bulunmayan, acizlikten tr bir dosta ihtiyac olmayan Allah'a hamdolsun." O'nu bykledike bykle."
(sra 17/111)

Kur'an'a gre Peygamberler bile yaptndan sorumludur. Allah Tel yle buyurur:

"Kendilerine elci gnderilenleri kesinkes sorguya ekeceiz. O elileri de kesinkes sorguya ekeceiz. Yaptklarn kendilerine bir bir anlatacaz , nk uzakta deiliz. O gn tart yaplaca dorudur. Kimin tartlar ar gelirse, ite byleleri baarm olacaklardr. Kimin tartlar az gelirse byleleri de ayetlerimize kar haksz davranlar sebebiyle kendilerini kaybetmi olacaklard.r. (Araf 7/6-9) Teokrasi de yneticilerin zalimlii, onlarn suu deil, Allah'n insanlar cezalandrmas saylr. Halbuki Allah zalimlerden uzak durmay emreder. O, yle buyurur: Siz, zalimlik yapanlara ynelmeyin, yoksa o ate size de dokunur. Allah'tan baka size velilik yapacak kimse yoktur; sonra, yardm da gremezsiniz. (Hud 11/113) Hakszlk yapan kim olursa olsun, hakszla urayann yannda olmak gerekir. Allah Tel yle buyurur: Her kim, zulme uradktan sonra hakkn alacak olsa ona kar durmann bir yolu yoktur.

Asl yol, nsanlara zulmedenlere, yeryznde haksz yere taknlk edenlere kar bulunmaldr. Onlarn payna den elemli bir azaptr. (ur 42/41-42) Kendi kt davranlarn Allah'n onayladn, sadece Allah'a ortak koanlar syler. Allah Tel yle buyurur: "E koanlar dediler ki: "Eer Allah dileseydi onun dnda hibir eye kulluk etmezdik. Bunu ne biz ve ne de babalarmz yapard. O'nun buyruu olmadan bir yasak da koymazdk." Onlardan ncekiler de byle yapmt. Elilere den aktan aa bildirmekten baka ne olabilir ki?"
(Nahl 16/35)

Teokrasi, Allah'a boyun eer gibi yneticilere boyun emeyi ister. Onlara itaat Allah'a itaat, onlara muhalefet Allah'a kar gelmek saylr. Kur'an bunu da irk sayar. nk onlarn Allah'n emrine aykr isteklerine boyun een, o konuda onlar Allah'n yerine koymu olur. irk yani Allah'n yetkisini paylama veya birileriyle paylatrma kalkama gnah balanmaz tek gnahtr. Allah Tel yle buyurur: "Allah kendine ortak koulmasn balamaz, bunun altnda olan diledii

kimse

iin

balar."

(Nisa

4/48)

A- YNETMLE LGL KURALLAR

80. Kur'an'n devlet ynetimi ile ilgili kurallar evrenseldir. Bunlar her trl rejimde savunulabilir. Onlarn yokluu huzursuzlua ve kargaaya yol aar. Onlara dorudan kar kmak insan g duruma sokar. Bu kurallara uyan her sistem, ideal bir devlet sistemi haline gelir. imdi bunlardan bir kan teokrasi ile mukayeseli olarak grelim.

a- Adalet 81. Kur'an, bir n art koymakszn adil olmay emreder. Bu sebeple yneticiler, din, rk, ya, cinsiyet ve sosyal konum vs. ayrm yapmakszn herkese adil davranmakla ykmldr. Bu konudaki emirler kesindir. Allah phesiz adaleti, iyilik yapmay, yaknlara bakmay emreder; hayaszl, fenal ve haddi amay yasak eder. Belki tutarsnz diye size t verir. (Nahl 16/90) 82. Allah zorbalara boyun emeyenleri dllendireceini bildirmektedir.

Zorbalardan, onlara itenlikle boyun emekten 39 kanp Allah'a ynelenler varya, te bu mjde onlaradr. Kullarm mjdele. (Zmer 39/17) . Teokraside adalet olmaz. nk bu 83 sistemde kamu yararna uygun ynetenler Tanr'nn hakimiyetinin gerek rnekleri, adaletsizce ve diktatrce ynetenler de Tanr tarafndan insanlar gnahkarlklarndan dolay cezalandrmak iin grevlendirilmi kiiler olarak alglanrlar. Byle bir ynetimde adalet aramak bouna olur. b- Hrriyet 84. Dinin hr iradeyle seilmesi Allah'n deimez yasasdr. Bu sebeple btn peygamberler hrriyet konusu stnde titizlikle durmulardr. nsanlara; "Allah'tan bakasna ibadet etmeyin"
39- Ayette "onlar ibadet etmekten" ifadesi

geiyor. Onun yerine "itenlikle boyun eme" ifadesi kullanlmtr. nk ibadet iiyle ve dyla boyun emektir. Eer bu boyun eme Allah'n isteine uygunsa ona ibadet edilmi, aykrysa baka eye ibadet edilmi olur.

demelerinin anlam budur. nk badet szlkte taat anlamna gelir. Taat boyun emek demektir, daha ok emre uymak ve izinden gitmek. anlamnda kullanlr40. Trkede buna kulluk ve klelik denir. "Allah'tan bakasna ibadet etmeyin" demek, Allah'tan bakasna kul-kle olmayn, demektir. Bu sebeple teokratik sistem, peygamberlerin bu ortak isteklerine aykrdr. nk bu sistem insanlar yneticilere kle etmektedir. Burada inan ve ibadet hrriyeti ile inand gibi yaama hrriyeti, zel nem kazanmaktadr. (1) - inan ve ibadet hrriyeti 85. Dinin z imandr. mann temeli de onu iten kabul etmek, yani kalp ile tasdiktir. Kalpteki tasdiki bir o kii, bir de Allah bilir. Oras insann en hr olduu yerdir. Bu sebeple hi kimse bir inanc kabule veya inkara zorlanamaz. nk bu,

40-

bnu Manzr, Lisanul-Arab, Beyrut 1410/1990. Rab el-sfahn, el-Mfredt (Safvn Adnan Davudnin tahkikiyle) Dmak ve Beyrut l412/l992, s.529

insan ftratna aykrdr. Allah Tel yle buyuruyor: Dinde zorlama yoktur; artk doru ile eri birbirinden iyice ayrlmtr. Bundan byle kim zorbalar tanmaz da Allah'a inanrsa kopmak bilmeyen salam bir kulpa yapm olur. Allah iitendir, bilendir. (Bakara 2/256) 86. nsanlar ibadete de zorlanamaz. nk ibadet iin niyet gerekir. Niyet, bir eye iten karar vermektir. Ameller niyetlere gredir41." Bir ibadetin ne maksatla yapldn, tam olarak bir o ibadeti yapan bir de Allah bilir. Niyetsiz ibadet yaplamadndan zorla ibadet olmaz. Birisine zorla namaz kldrlabilir ama niyet etmezse namaz klmam, bouna yatm kalkm olur. Bu da bir eye yaramaz. 87. Bir kimsenin mslman olmas iin bir tren yaplmasna gerek yoktur. nanlmas gereken eylere iten inand m mslman olur. Ama hrstiyanlkta dine kabul, vaftiz treniyle olur. Byle bir tren
41- Bu hadis-i erif, Sahih-i Buhrnin en

banda yer alr.

kiiyi, onu dine kabul edenlerin manevi basks altnda brakr. nsanlar dine kabul yetkisini Allah Hz. Muhammed'e bile vermemitir. O, yle buyurur: "Sen, sevdiini yola getiremezsin, ama Allah, dilediini yola getirir. Yola gelecekleri en iyi o bilir." (Kasas 28/56) (2) - nand gibi yaama hrriyeti 88. nan bir kalp ii olduu iin inan hrriyetini tanmann veya tanmamann bir anlam yoktur. Ancak din hrriyetinden bahsedilebilir. Din deyince, o dinin btn emir ve yasaklar anlalr. Bunun daha ak ifadesi, inand gibi yaama hrriyetidir. 89. Devletin vatanda ile ilikisi din veya ideolojik boyutta deil, adalet boyutunda olur. Mslmanlarn devlet geleneinde, insanlarn inand gibi yaamalar salanm ve inanlara hakaret frsat verilmemitir. Mesela Osmanl, meyhane amay ve domuz yetitirmeyi mslman kesime yasaklarken hrstyanlara serbest brakmtr. nk

onlarn inanlarna gre bunlar gnah deildir. Bu anlay, spanya'dan kaan yahudilere kucak amamza ve onlara huzurlu bir hayat salamamza sebep olmutur. Onlar bunun hatrasna Trkiye'de 500. Yl Vakf'n kurmulardr. c- Akln kullanlmas 90. Akl insan hayvandan ayrr. nsan arzularn dizginleyebilirse gzel eyler olur. Arzular ne karsa dnceler, baklar ve anlaylar deiir. 91. Kur'an daima akl kullanmaya arr. ) kelimesi Kur'an'da akl ( onun yerine 16 yerde lbb'n ( gemez ) geer. Lbb, olan elbb ( ) oulu lekesiz saf akl42 anlamna gelir. nk artlanm, menfaatlerinin ve beklentilerinin esiri olmu kiiler de aklldr ama onlar akllarn gerei gibi kullanamazlar. Kullansalar bile kan sonuca gven duyup balanamazlar. Onlarn akllar
42-

, er-Rab elsfahn, Mfredt elfz'il-Kur'an, Beyrut 1412/1992, s. 733.

lekeli ve bulanktr. ncelikle akl, arzularn esiri olmaktan kurtarmak gerekir. Kur'an'da akl kknden tretilmi olup akl kullanma anlamndaki kelimeler 48 yerde geer. Bunlardan biri yledir: "Allah pislii akllarn kullanmayanlarn stne brakr." (Yunus 10/100) 92. Teokratik sistem, vatandan akln kullanmamasn ve bir eye karmamasn ister. Jean Calvin'in u ifadeleri bunu ak bir ekilde gstermektedir: "Fertler kamu ile ilgili konularda kendilerini yetkili grmemeli, devlet ilerine karmamal, yneticilerin yetkisine giren ilere burunlarn sokmamal ve genel olarak kamuyu ilgilendiren herhangi bir giriime kalkmamaldrlar. Kamu dzeninde dzeltilmesi gerekli olan bir bozukluk varsa kargaa karmamal, ellerinin bal olduu bir ie kendilerini sokmamaldrlar. Bu alanda eli kolu bal olmayan tek kii yneticidir43. Buna karlk Kur'an, insann etrafnda olup bitenlerle ilgilenmesini, yanl
43- Jean Calvin, Bat'da Siyasal Dnceler

Tarihi 2, Yeni a. s.49.

davranlara kar kmasn ister. Kur'an'da, srailoullarndan inkar edenlerin, Hz. Davud'un ve Meryem olu sa'nn diliyle lanetlendikleri ve bunun sebeplerinden birinin u olduu aklanr: "Onlar birbirlerinin iledikleri fenalklara engel olmazlard. Yapm olduklar ey ne kt idi!" (Maide 5/79) Hz. Muhammed de yle der: "Sizden kim bir ktlk grrse onu eliyle dzeltsin. Buna gc yetmezse diliyle dzeltsin. Ona da gc yetmezse iten ie kar ksn. Bu imann en zayf olandr44." d- Yalnz Allah'tan korkmak 93. Allah Tel yle buyurur: "insanlardan korkmayn, benden korkun, ayetlerimi hibir deerle deitirmeyin." (Maide 5/44) "Eer inanyorsanz bilin ki asl korkmanz gereken Allah'tr." (Tevbe 9/13) Teokrasi, yneticiden korkulmasn ister. Jean Calvin'in szleri yledir: "lkenin babas, halknn oban, barn koruyucusu, adaletin bakan, susuzlarn
44- Mslim, man 78 (49).

savunucusu olan yneticinin gcn kabul etmeyen kii hakl olarak deli saylmaldr45." Demek ki bu sistemde yneticiden korkmayan ve onun gcn kabul etmeyen deli damgas yer.

e- Yanla kar kmak 94. Allah Tel yle buyuruyor: "inizde iyilie aran bir ncler grubu bulunsun. Doruyu emretsinler ve uygunsuzlua engel olsunlar. te byle toplumlar dzle kar." (Al-i mran 3/104) Firavun Msr'da gl bir krallk kurmutu. Halkn kle yerine koyar, onlar da ona ba eerlerdi. Allah bunu knam ve yle buyurmutur: "Musa'y belgelerimizle ve ak bir yetki ile gndermitik, Firavun'a ve adamlarna... Ama onlar Firavun'un buyruuna uydular; oysa Firavun'un buyruu doruyu gstermiyordu." (Hud 11/96-97)
45- Jean Calvin, Bat'da Siyasal Dnceler

Tarihi 2, Yeni a. s.49.

Bir kii, Hz. Muhammed'e sordu: "- Hangi cihad daha deerlidir? Dedi ki, " Zalim sultann yannda sylenen doru sz46." Teokrasi, yetkililerin zalimliini Allah'n halk cezalandrmas sayarak kutsamaktadr. Byle bir sistem zalim sultann yannda sylenecek her doru sz yanl sayar. nk bu sistemde yetkililerin yapt her ey doru, onlara kar kmak yanltr. Jean Calvin'in yle diyor: ".. Karakterleri ne olursa olsun, bu saygy, hatta bu dindarca ball btn yneticilerimize sonuna kadar gstermek zorundayz... Bundan itaatin adil yneticilere gsterilecei sonucunu karyorsanz yanl dnyorsunuz. ...Eer bir vahi tarafndan zalimce ikence grrsek, eer haris ve lkse dkn biri tarafndan doymak bilmez bir ekilde soyulacak olursak, eer bir tembel tarafndan ihmal edilecek olursak, eer ksacas doruluumuz yznden dine ve kutsal
46- Nesa, Bey'a, 37, Bab men tekelleme b'il-

hakki 'inde imamin cir.

eylere saygsz olan bir prens tarafndan eza grecek olursak ilk nce ilediimiz gnahlar hatrlayalm, nk Tanr, phesizdir ki karmza kan bu ktlklerle bizi cezalandrmaktadr. Bylelikle boyun ei bizi sabrszlmzdan kurtaracaktr. Ve dnelim ki bu ktlkleri tedavi etmek bizim stmze dmez. Bizim stmze den tek ey, btn krallarn yrek ve ynsemeleri elinde olan Tanr'nn yardmn istemektir47." 95. Kur'an'a gre bir kimsenin etkili ve yetkili bir makamda olmas onun doru davranca anlamna gelmez. Yanl davranan kim olursa olsun, onun bu davran onaylanamaz. Gl kral Firavun Hz. Musa'ya kar halkna yle demiti: " Ey kavmim! Msr'n hakimiyeti bende deil mi? Bu nehirler benim topraklarmn iinde akmyor mu? Grmez misiniz?" "Yoksa ben undan, daha ne demek istediini bile aklayamayan u alaktan iyi deil miyim?" (Zuhruf 43/51-52)
47- Jean Calvin, Bat'da Siyasal Dnceler

Tarihi 2, Yeni a. s.51.

Firavun dedi: "Brakn beni Musa'y ldreyim; o da Rabbini arsn bakalm. nk korkarm o, sizin dininizi deitirir veya bu toprakta karklk karr." Musa yle dedi: "te ben, benim de Rabbim sizin de Rabbiniz olan Allah'a s nrm. Hesap gnne inanmayan her kibirlinin errinden." (Mmin 40/26-27) nk Hz. Musa, gereken her uyary yapm, ama Firavun bu uyarlara zulmn artrarak cevap vermiti. Btn bunlar, siyasi almalara katlp yanl davranlara engel olmak iin elden geleni yapmay zorunlu klar. Ama teokratik sistem bunu kabul etmez.

B- MEZHEP VE TARKATLAR

Buraya kadar anlatlanlar snni mezheplerin grdr. Ama iilik ile tarikatlar yle deildir. ran'da iann imamiye kolu yaygndr. imdi ran iilerinin konu ile ilgili grleri ile tarikatlarn baz grlerine bakalm. a- ran benzeri slam cumhuriyeti 96. ran'a hakim olan mezhep iiliktir. Bu mezhep devlet bakannn kim olaca hususunda kan ihtilaftan domutur. Onlara gre imam, yani devlet bakan Hz. Peygamber tarafndan tayin edilmi olmal ve btn gnahlardan arndrlm bulunmaldr. lk iiler bu ahsn Hz. Ali olduu konusunda ittifak etmilerdir. Onlara gre devlet bakanl siyasi deil din bir makamdr. Onlarn imamlk, yani devlet bakanl konusundaki baz grleri yledir: "mamlk ancak Allah'tan nass (ak bir emir) ile, yahut o imamdan nceki imamn

onun imametini beyaniyle tahakkuk eder. nsanlarn semesiyle, istemesiyle olmaz. nsanlar dilediklerini imam olarak tayin, yahud dilediklerini azil hakkna sahip deillerdir. 48" ia'nn konu ile ilgili inanlar yledir: "mamn da peygamber gibi ite, dta, grnrde, gizlilikte, btn kt ve pis eylerden, doumundan vefatna dek masun (korunmu) olduuna inanyoruz. mam, imametten nce, sonra, soy boy erefi bakmndan en yce ve temiz kii olup her trl ktlkten, sutan, yanlmadan, yanl i grmeden, unutmadan ve her trl aalk eylerden masundur 49." 97. ran'daki iilerin, mamn sfatlar ve bilgisi ile ilgili inanlar yledir: "mamn peygamber gibi, yiitlik, kerem, temizlik, gereklik, adalet, tedbir, hikmet ve btn stnlkler ve iyi huylar

48- Muhammed Rza'l-Muzaffer, Akaid'l-

mmiyye, ia nanlar (Trkeye eviren Abdlbaki GLPINARLI) stanbul 1978, s. 50. 49- ia nanlar, s. 51.

bakmndan halkn en sekini olmas gerekir ve buna inanmaktayz... mamn ilah hkmlere, ilah maarife, btn bilgilere sahip olmas , peygamber, yahut kendisinden nceki mam vastayladr. Yepyeni bir ey hakknda da imam, Allahu Tal'nn ona ihsan ettii kudsi kuvvetle, ilham yoluyla gerei gibi hkmeder, o eyi knhyle anlar, bilir. Bir eye ynelirse, onu bilmek dilerse, o ey hakknda, ancak gerei bilir, yanlmaz, pheye dmez, bu hususta akl delillere, yahut belletenlerin belletmesine ihtiyac yoktur. Bilgisi iktiza edince daha da derinleir. Daha da ziyadeleir..." "... mamlardan hibiri bir muallime gitmemi, bir mrebbiden bir ey renmemitir... Hi biri bir hocadan ders grmemi, hi biri bir mektebe, bir medreseye gitmemitir. Byle olduu halde kendilerine bir ey sorulunca ona derhal en doru cevab vermedeler. Dillerine bilmiyorum sz gelmedi i gibi cevap vermek iin dnmeleri yahut

cevab bir mddet sonraya tehir etmeleri de vaki deildir... 50" 98. iilerin imamlara itaat konusunda inanlar yledir: "Onlarn buyruklar Allah'n buyruklardr. Yasaklar O'nun yasaklardr. Onlara itaat Allah'a itaattr. Onlara isyan, Allah'a isyandr. Onlar seven Allah' sever. Onlara dman olan Allah'a da dman olur. Onlarn emirlerini reddetmek caiz deildir51." Bu grler teokrasi ile badar. Ehl-i snnetin bunlar kabul etmesi mmkn deildir. ia'nn imamlar iin sylediklerinin ounu ehl-i snnet peygamberler iin dahi sylemez. nk Kur'an'a gre Hz. Muhammed tpk bizim gibi bir insandr. Bizden fark, Allah'n Elisi olmasdr. Allah Tel yle buyurur: "De ki, ben de tpk sizin gibi bir insanm. Bana, sizin tanrnzn bir tek tanr olduu vahyediliyor. Artk kim Rabbine kavumay umuyorsa hemen iyi
50- ia nanlar, s. 52-53. 51- ia nanlar, s. 54.

bir i yapsn ve Rabbine ibadette kimseyi ortak etmesin." (Kehf 18/110) 99. Snniler devlet bakanln siyasi bir makam sayarlar. Bu sebeple devletlerini, slam adyla deil, Abbs, Seluklu ve Osmanl gibi adlarla kurmulardr. Drt halife dneminde devlete ad bile konmamtr. Snniler, devlet bakann sradan bir insan sayar, ona olaanst kiilik vermezler. O da herkes gibi yanlabilir ve yanl kararlara varabilir. Bir gn Halife mer minberden yle seslenmiti: Ey insanlar, ona salat ve selam olsun Muhammed'in gr doru idi. nk Allah ona gerei gsteriyordu. Bizim grmz ise sadece zan ve sorumluluk altna girmekten ibarettir. Halife Ebbekir bir konuda Allahn kitabnda ve Hz. Muhammedin snnetinde bir ey bulamazsa kendi grne gre ictihad eder ve yle derdi: Bu benim grmdr. Doruysa Allahtan, yanlsa bendendir. Allahn beni balamasn dilerim. Halife mer bir kiiyle karlam ve ne var ne yok, diye sormutu. O da Ali ve Zeyd yle bir hkm verdiler demiti.

Bunun zerine mer; Eer ben olsaydm u ekilde hkmederdim. dedi. Adam dedi ki; Senin hkmetmene ne engel var, yetki senin elindedir. mer yle cevap verdi: Senin meseleni Allahn Kitabna ya da Allah'n Elisinin hkmne dayandrsaydm bunu yapardm. Ama meseleni gre dayandryorum, gr belirtme hakk ortaktr. Benim grm Alinin ve Zeydin grn deersiz hale getirmez52. b- Tarikatlar 100. Tarikatlar tekilatldr. Onlarn tekkeleri ve zaviyeleri vardr. Her birinin bir ruhni reisi yani eyhi bulunur. Onlara gre eyh, kul ile Allah arasnda bir vasta, Allah'n kaplarndan bir kapdr53. Tarikata
bnu'l-Kayym el- Cevziyye, I'lmu'lMuvakkn, Beyrut l407/1987 c. I, s. 54. 53- Abdulgani en-Nablus'nin bu konuda yle dedii nakledilir: "Bir kimse Allah yolunda kendini teslim alan bir eyhe teslim olursa onun, Allah'n kaplarndan bir kap olduuna inanmas gerekir. eyhi bu mertebede grmek mertebelerin en
52-

giri el alma (bey'at) denen bir ilemle gerekleir. Bylece eyh mridi Allah yolunda teslim alm saylr. Kurtulu iin bir tarikata girmek arttr54. eyh peyddr. una da inanmaldr ki, eyhden kenide ne gelirse Allah'tan bilmeli, eyhten bilmemelidir. Eer hayr gelirse Allah'n ona hidayeti, er gelirse O'nun imtihandr. u halde salikin yani tarikata girmi bir kimsenin eyhini Allah'n kaps bilmesi ilk basamaktr. kinci basamak salikin eyhini, Allah'n isim ve sfatlarnn ortaya kp gzkt kii olarak bimesidir. Allah'n emir ve yasaklaryla ykml olan kimse nasl sayg duyarsa eyhinin yannda o ekilde saygl olmaldr. Bu orta basamaktr. nc basamakta salik eyhini hi grmemelidir, o manevidir. Onun yerine Allah'n sfatlarn grmelidir. eyhi arada fani bilmeli, Allah' bk bilmelidir. Dorusu da budur. Bu hal basaman en stdr. ( KOTKU, Tasavvufi Ahlk, st. 1982, c. II s. 185) 54- Mehmet Zahid KOTKU'nun konu ile ilgili ifadeleri yledir: Kalbi huzur- ilahiye dhulden men eden sfat- mezmumeden halas edecek bir eyhi, mrit ittihaz etmek insan iin vacibdir diye icma ve ittifak vakidir.

gamberin vekili55 ve yanlmaz bir otoritedir 56. O mridin manevi babasdr57. 101. Bunlar Kur'an'a akca aykr eylerdir. Nasl gerek ncil'in dnda oluan Kilise, teokrasinin kayna olmusa bizde de Kur'an'n dnda oluan tarikatlar teokratik dnceye zemin hazrlamlardr. Tarikatlar tarafndan asrlarca ilenen fikirler bugn tarikat mensubu olmayan kiileri de sarmtr. Hi bir tarikat kilise gibi tekilatlanm deildir. Bugne kadar bir tarikatn emrine girmi devlet de olmamtr. Kur'an var olduu srece bunun gereklemesi bekleFena sfatlardan kurtulmaa vesiyle olan bir eyhi mrid ittihaz etmeyen kimseler, Allah Telya ve Resl- z nna isyan etmi olurlar. Zira hak bir tarika salik olmayan kimse mritsiz bu sfatlardan kurtulamaz. (KOTKU, Tasavvufi Ahlk, c. II s.183) 55- Hasan Kamil YILMAZ, slam Tasavvufu, Tasavvufla lgili Sorular-Cevaplar, st. 1996, s. 494. 56- Hakl dahi grnse mridin eyhine itiraz haramdr. (KOTKU, Tasavvufi Ahlk, c. II s. 5) 57- - KOTKU, Tasavvufi Ahlk, c. II s. 247.

nemez. Tarikatlarla ilgili ikayet edilecek bir ok konu vardr. Bunlar, mslmanlarn Kur'an nda eitilmesiyle ortadan kalkar.

C- CAM VE TEOKRAS
102. slamda ruhban snf yoktur. Camiler kilise tekilat gibi rgtlenmemitir. Eskiden camide grevli imam ve mezzin bile bulunmazd. Cemaatten biri ezan okur, ehliyetli biri de namaz kldrrd. Camilerin dzenli olarak almas, ezann zamannda okunmas, cami bakmlarnn yaplp eyasnn korunmas gibi ihtiyalar cami grevlerinin ihdasna sebep olmutur. Cuma namaz iin de durum ayndr. Ancak Cuma gn byk bir cemaate namaz kldrmak ve onlara hitabetmek bir ok kimsenin ilgisini ekecei iin bu konuda ekime ve tartma kabilir. Bunu gz nnde bulunduran Hanef mezhebi, Cuma namazn ya o yerleim yerinin en yetkili kiisinin ya da onun tayin edecei bir kiinin kldrmasn art komutur. Yoksa ibadet iin toplaan insanlar birbirine girebilirler 58.
58 emsddin es-serahs, el-Mebst, Msr

l324, II,24.

103. Bir kimsenin mslman olmas tamamen kendi kararna baldr. Bunun iin caminin veya bir din kuruluun onay aranmaz. Vaftize benzer bir trenin yaplmas da szkonusu deildir. nk slamda ne din adam, ne de bir baka kii Allah adna hereket edebilir. Zaten Allah mslman olmay yle bir kaideye balamtr ki, buna kimse karamaz. nk dinin z imandr. mann temeli de onu iten kabul etmek, yani kalp ile tasdiktir. Kalpteki tasdiki bir o kii, bir de Allah bilir. Oras insann en hr olduu yerdir. Bu sebeple hi kimse bir inanc kabule veya inkara zorlanamaz. Allah Tel yle buyurur: Dinde zorlama yoktur; artk doru ile eri birbirinden iyice ayrlmtr. Bundan byle kim zorbalar tanmaz da Allah'a inanrsa kopmak bilmeyen salam bir kulpa yapm olur. Allah iitendir, bilendir. (Bakara 2/256) Kiliseye benzer bir tekilat olmayan, din adamlarn birer ruhan lider deil, sadece din konusunda toplumu aydnlatan ve onlara rnek olmaya alan kiiler olarak gren bir dinin teokrasiyi kabul

etmesi

szkonusu

olamaz.

3- LAKLK devletin din bir kurumun hakimiyetinde olmamas demektir. Bu sebeple laiklik ile teokrasi birbirine z ttr. Kilisenin Tanr adna hareket ettiine inanldndan kral, hkmetleri ve valileri belirlemede ve greve getirmede kilise kendini hep yetkili grmtr59. Bugn kilise, seilmi kiilere yemin ettirmekle bu yetkisini az da olsa srdrmektedir. Bu sebeple teokrasiye kar mcadele kiliseyi devletten uzaklatrmakla baarlabilmitir. Fransz tarihi bu konuda verilmi mcadelelerle doludur. Bu lkede Kilisesinin devlet zerindeki egemenliini krma abalar XIV. yzyla kadar gider60. Laiklik, gsterilen bu abalar sonucu ortaya kmtr. Franszca'da din kurulularn hakimiyetinden bamsz bir kuruma Laik
104 . Laiklik,

59-TMER, KK, a.g.e. s. 256. 60- Byk Larousse Ansiklopedisi, Laiklik

maddesi,

(laic veya laique) denir 61. Fransa'da din kurulu deyince akla gelen Katolik Kilisesidir, dolaysyle bu kilisenin hakimiyetinde olmayan her kurum laiktir. 105 . Laiklik mcadelesi dine kar deil, kiliseye kar verilmitir. Nitekim Fransa'da kurucu meclis yeleri tarafndan hazrlanan ve Austos 1789'da kabul edilen nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi'nin 10. maddesi dnce zgrln, 11. maddesi de ifade zgrln dzenliyordu. Bu bildirge 1791 tarihli Fransz Ayasas'nn balang blm oldu 62. Bylece bu anayasa, Katolik Kilisesinin imtiyazlarna son vermeyi ve protestan, yahudi veya dinsiz olanlarn haklarn, zellikle vicdan hrriyeti adna her eit din tezahr eit grmeyi hedefliyordu 63. nk teokratik
Byk Larousse Ansiklopedisi, Laik maddesi 62- Byk Larousse Ansiklopedisi, insan maddesi 63- GRIC (Groupe de Rechercehes IslamoChretien = slam Hrstiyan Aratrmalar Topluluu), Din ve Devlet, Islamochristana, 12, Roma 1986, s. 4972' den. Tercme M. Sait HATPOLU,
61-

sistemde bir baka din mensubuna hayat hakk tannamazd. Bu hareket dine kar olsayd, baarldktan sonra din zgrl verilmez, aksine bu zgrlk tmyle ortadan kaldrlrd. 106 . 1948'de Birlemi Milletler tarafndan kabul edilen nsan Haklar Evrensel Beyannamesi de dnce vicdan ve din hrriyeti konusunu karara balayarak teokrasinin nn iyice kesmeye alt. Bu madde de dine deil, kilisenin hakimiyetine kardr. Bu hareket, dinin sosyal alandan ve kamu alanndan soyutlanmasna ynelik de deildir. Bu zaten dnlemez. Dindar bir kii, dininin emrini brakarak baka kiilerin emrini yerine getiremez. Eer yerine getirmek zorunda kalrsa ya gizlice ya da aktan buna kar koyar. Bu da toplumda huzursuzluk dourur. Beyannamenin ilgili 18. maddesi yledir: "Herkes dnce, vicdan ve din zgrlne sahiptir; bu herkes iin yalnz ya da topluca, gerek kamu nnde gerekse zel olarak retimle, uygulamalarla,
slm Aratrmalar Dergisi, C. III, say 3, Ankara 1989, s. 102.

tapnmayla ya da dinsel ykmllkleri yerine getirerek dinini ya da inancn ortaya koymak zgrln de ierir 64.
107 . Btn bu durumlara gre laiklik, devletin din kurumlarn hakimiyetinden bamsz hale gelmesi demektir. Yani laiklik devletin bir vasfdr. Nitekim 1982 tarihli Trkiye Cumhuriyeti Anayasa'nn 2. maddesi de bunu byle belirlemitir. Madde aynen yledir:

"Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devletidir. " Trkiye Cumhuriyeti'nin bir baka zellii de insan haklarna saygl olmasdr. Anayasa'nn 24. maddesi her vatandaa vicdan, din inan ve kanaat hrriyeti tanmtr. 26. maddeyle de dnceyi aklama ve yayma hrriyeti verilmitir.
64- Byk Lrousse Ans. nsan maddesi. st.

1986.

Konu Kur'an asndan deerlendirilince, Kur'an'da din zgrlnn deimez esaslara baland grlr. Dinin z imandr. mann temeli de kalp ile tasdiktir. Kalp insann i dnyasndadr. nsan burada alabildiine hrdr. Bu sebeple hibir inan insana zorla kabul ettirilemez. Din hrriyetinin teminat Kur'an'dr. Allah Tel yle buyurur : Rabbin dileseydi, yeryznde bulunanlarn hepsi inanrd. yle iken insanlar inanmaya sen mi zorlayacaksn? (Yunus 10/99)

4- DEERLENDRME
108. Tevrat'ta teokrasinin delili diye gsterilen sz Hz. Sleyman'a aittir. Elimizdeki Tevrat'a gre Hz. Sleyman Allah'n elisi deil, bir kraldr65. Ama Kur'an Hz. Sleyman' Allah'n elisi sayar. Tevrat'ta Hz. Sleyman'a ait olduu bildirilen ifade yledir: "Ey olum Rab'den ve melik'ten kork. htilalcilere karma66." Kral'dan korkmak, onun zulmne kar korunmak iin olabilir. nk bu, hakszla bir eit kar koymadr. Nitekim Kur'an- Kerim'de kfir ve mnafklara kar korunma ile ilgili benzer bir ifade vardr. Allah Tel yle buyuruyor: "Eer sabrl olur ve korunursanz onlarn hileleri size bir zarar vermez." (Ali mran 3/120) Korunma ihtiyac korkudan Emsal-i Sleyman, I/1, Kitab- Mukaddes, Ahd-i atk s.751. 66Emsal-i Sleyman, XXIV/21, Kitab- Mukaddes, Ahd-i atk s.775.
65- Bkz.

doar. Bu sebeple ayette, "korunma" diye tercme ettiimiz ittik ( ) kelimesi korku diye de tercme edilmitir. "htilalcilere karma" ifadesi de "bozgunculara karma" eklinde yorumlanrsa Hz. Sleyman'a ait olduu ifade edilen bu sz, teokrasinin delili olmaktan kar. 109 . ncil'deki metinlere gelince; Pavlos'un ve Petrus'un mektuplarnn ncil diye gsterilmesini Kur'an kabul edemez. nk Kur'an'a gre ncil Allah'n kitab, Hz. sa da elisidir67. Petrus ile Pavlos ise birer hrstiyandr. Petrus Hz. sa'nn havarilerindendir 68. Pavlos ise Kur'an'n tanmlad anlamda bir havari deildir ama hrstiyanlar onu havarilerden sayarlarr69. Hz. sa'nn havarileri, Kur'an'a
67- ... Meryem olu sa'ya, yol gsterici,

aydnlatc olan ve nnde bulunan Tevrat' dorulayan ncil'i saknanlara t ve yol gsterici olarak verdik. (Maide 5/46) 68- Bak. Byk Laroussse Ansiklopedisi, Petrus ve Paulus maddeleri. st. 1986. 69- Pavlos Hz. say' grmemitir. Elimizdeki ncil'de Pavlos'un asl adnn Saul olduu,

gre Hz. Muhammed'in sahabileri gibidir70. 110 . Tevrat, ncil ve Kur'an, Allah'n szlerini ieren kitaplardr. Bunlarda insan sz olmaz. Ama elimizdeki Tevrat ve ncil'e insan sz karmtr. Bunun en ak delili Pavlos ve Petrus'un mektuplardr. Kur'an'da Allah'n szleri dnda tek bir sz yoktur. Hz. Muhammed'in
(A'ml-i rusul 13/9) azl bir hrstiyan dman iken, am yolunda anszn gkten parlayan bir nurun evresini sard, Hz. sa'nn ona seslendii(A'ml-i rusul 9/3-6), sonra onun Hz. sa'ya inand ve vaftiz edildii ((A'ml-i rusul 9/18 vd.) ifade edilmektedir. Buna gre Pavlos, Kur'an'n tanmlad havarilerden deildir.
70- "Ey inananlar! Allah'n dininin yardmclar

olun. Nitekim, Meryem olu sa, Havarilere: "Allah'a giden yolda yardmclarm kimlerdir?" deyince, Havariler: "Allah'n dininin yardmclar biziz" demilerdi. srailoullarnn bir takm bylece inanm, bir takm da inkar etmiti; ama biz, inananlar dmanlarna kar destekledik de stn geldiler." (Saff 61/14)

szleri Kur'an'n dndadr ve hadis adn alr. Havariler ise Hz. Ali ve Hz. Ebubekr gibidir. Ali ve Ebubekr'in szlerine sahabi sz denir. Hz. Peygamber'in szleri Kur'an seviyesinde kabul edilemez. Sahabinin sz de peygamber sz seviyesinda olamaz. Dolaysiyle Petrus ve Pavlos'un mektuplar ncil'in bir paras saylamaz. Bunlar birer insan szdr. ncil'de Hz. sa armha gerilip defnedildikten gn sonra kabrinden kt, Galile'de 11 havarisine grnerek yle dedii yazldr: "Gkte ve yeryznde btn iktidar bana verilmitir. imdi gidin, btn uluslar renci yapn. Onlar Babam, Ben ve Kutsal Ruh adna vaftiz edin. Sizlere buyurduum her eyi tutmalarn onlara retin. te dnyann sonuna kadar ben her an sizlerle beraberim 71."
71-

Metin sadeletirilmitir. Elimizdeki nshadaki ifedeler yledir. " Ve onbir akirdler Galil'e sa'nn onlara emr etdigi daa vardlar. ve Onu grnce ona secde kldlar. Lakin bazs phe etdiler. Ve sa yanlarna gelb anlara hitaben dedi ki, semada ve zeminde btn hkumet bana

Bu szler kilisenin, gl olduu zaman devletler zerinde hakimiyet kurmasna yol amtr. Ayn ncil'in bir baka ifadesine gre Hz. sa dnyaya hakimiyet kurmak iin deil, hizmet etmek ve hayatn vermek iin gelmitir72. Bu, bir nceki ifadeyle elimektedir. Kur'an Hz. sa'nn vefatndan sonra dnya ile ilikisinin kesildiini ve olup bitenlerden haberdar olmadn bildirir. "Allah, (ahirette yle ) diyecektir. "Ey Meryem olu sa! Sen mi insanlara beni ve annemi Allah'tan baka iki tanr olarak benimseyin dedin?" O da yle cevap vereverildi. mdi gidiniz, cmle milletleri akird ediniz. Onlar Peder ve Ben ve Ruh'ulKuds ismine vaftiz ediniz. Ve size emrettiim eylerin cmlesini hfz etmeyi anlara talim ediniz ve ite dnyann nihayetine degin ben her vakt sizin ile beraberim." (Matta 16-20, Kitab- Mukaddes, Ahd-i cedd, s. 43.) 72- "Nitekim bn'l-insan (yani sa), kendine hizmet olunmak in deil, ancak hizmet etmek ve cann ok kimseler bedeline fidye vermek in geldi, dedi." (Matta 20/28)

cektir: "Haa, hak olmayan sz sylemek bana yaramaz; eer sylemisem, phesiz sen onu bilirsin; sen, benim iimde olan bilirsin; ben senin iinde olan bilmem; dorusu grlmeyeni bilen ancak sensin" "Ben onlara sadece Rabbim ve Rabbiniz olan Allah'a kulluk edin diye bana emrettiini syledim. lerinde bulunduum srece onlar gzetiyordum. Beni vefat ettirince artk onlar zerine gzetleyici yalnz sen oldun. Sen her eyi grp gzetirsin. (Mide 5/116-117) Nasl ki Hz. Muhammed'in szleri Kur'an ayeti deilse Hz. sa'nn szleri de ncil ayeti deildir. Hele Hz. sa'nn vefatndan sonra syledii iddia edilen szler onun sz bile olamaz. Teokrasi bu szler zerine kurulduuna gre gerek ncil'in Kur'an gibi teokrasiyi kabul etmedii ortaya kar. 111. Hrstiyanlar nasl Petrus ve Pavlos'un mektuplarna dayanarak bir teokratik sistem kurmularsa iilerin imamiye kolu da kendi byklerine ait szlere dayanarak teokratik sisteme benzer bir sistemin savunucular olmulardr.

iiler imamlarnn ve mctehidlerinin szlerine Allah'n sz demezler. Ama bir ou onlar Allah'n sz gibi balayc sayar. Onlarn u ifadelerine bakalm: "ctihad artlarn kendisinde toplam mctehit, gaybet (imamn gzlerden uzak bulunmas) zamannda mam aleyhisselam'n naibidir, mutlak olarak hkim ve reisdir; hkm vermekte, halka hkmetekte mamn salahiyetine sahiptir. Onun hkmn kabul etmemek mam'n hkmn kabul etmemektir; mam'n hkmn kabil etmemek ise Allah'n hkmn kabul etmemektir ki, bu, sdk-i l-i Muhammed'den rivayet edilen hadise gre Allah'a irk komakla birdir73." Sdk-i l-i Muhammed, Hz. Muhammed'in soyundan, gelen doru kii demektir. Bu kii Hz. Hasan veya Hz. Hseyin dahi olsa onlarn szleri bize delil olamaz. Bu, Petrus ve Pavlos'un szlerine verilen deere ok benzemektedir. Ehl-i snnet, mctehid imamlardan hi birine kutsallk tanmaz ve hi birinin szn balayc saymaz.
73- ia nanlar, s. 24.

Ma'n bin sa el-Kazzaz demitir ki, mam Malik'ten unu iittim; Ben sadece bir insanm, hata yaptm da olur doruyu bulduum da. Grm zerinde dnn, Kitap ve Snnet'e uygun olann aln, Kitap ve Snnet'e uygun olmayann da brakn74. mam Malik sk sk yle derdi: Bizimkisi zandan ibarettir. Kesin bir kanaate varamayz.75 Eb Yusuf ve Hasan bin Ziyad, Eb Hanife'nin yle dediini nakletmilerdir. Bizim u ilmimiz bir grtr. O, gcmze gre vardmz en gzel grtr. Kim bundan daha gzelini getirirse kabul ederiz76.

74- bnu'l-Kayym el-Cevziyye, Eb Abdillah

Muhammed b. Ebbekr (l. 701 h.) 'lm'ul-muvakkn, c. I, Beyrut, 1987/ 1407, s. 75. 75- bnu'l-Kayym, a.g.e. c. I, s. 76. 76- bnu'l-Kayym, a.g.e. c. I, s. 76.

SONU teokratik sistemi asla kabul etmez. Teokrasi, Allah'n yetkisinin kiliseye devri veya kilise ile paylalmas anlamna geldii iin Kur'an'a gre byle bir davran irktir. Dier taraftan teokraside Allah'a boyun eer gibi yneticilere boyun eilmesi istenmektedir. Onlara itaat Allah'a itaat, onlara muhalefet Allah'a kar gelme saylmaktadr. Kur'an, bunu da irk sayar. 113 . Bunun dnda Kur'an'n tavsiye ettii bir devlet dzeni yoktur. slamn evrensel ve zamanst olmas da bunu gerekli klmaktadr. Kur'an devletlerden, bir takm evrensel isteklerde bulunur. Bunlarn bir ksm yukarda belirtilmitir. Onlar yle eylerdir ki, hibir toplum bunlardan vazgeemez. Hi bir idare de bu konuda mcadele eden insanlar dorudan karsna alamaz Bu da slamn her zaman ve her yerde yaanabilmesine imkan verir. 114 . slam bilginlerinin siyasi otoriteden bekledikleri grevler yle zetlenebilir: "Siyasi otorite kanunlar uygular, cezalar
112. Kur'an

infaz eder, toplumun ihtiyalarn giderir, askeri donatr, vergi toplar, zorbalar, soyguncular ve ekiyay dize getirir. nsanlara, inandklar gibi yaama hrriyetini salar. Adliye tekilatnn aksamadan ve serbeste almasn temin eder. Gelir ve servet dalmnn dengeli olmas iin tedbirler alr. Korunmaya muhta ocuklarn ihtiyalarnn tabii ortam iinde karlanabimesi iin gerekeni yapar. Yoksullara destekte bulunur." Sonu olarak unu sylemek gerekir: Teokrasi Kur'an'n kabul etmedii bir devlet sistemidir. ncil'in teokratik dzeni emreden ifadeleri, Kur'an llerine gre gerek ncil'e ait olamaz. Bu konu yukarda aklanmtr. Bundan gerek hrstiyanln da teokrasiyi kabul etmeyecei sonucu kar. Laiklik de teokrasiye kar verilen mcadelenin ad olmutur.