TRKYE CUMHURYET UKUROVA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

TOMRS UYARIN YKCL

Esma KADIZADE

DOKTORA TEZ

ADANA / 2011

TRKYE CUMHURYET UKUROVA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

TOMRS UYARIN YKCL

Esma KADIZADE

Danman:Prof.Dr.Mustafa APAYDIN

DOKTORA TEZ

ADANA / 2011

ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne,

Bu alma, jrimiz tarafndan .......... Anabilim / Anasanat Dalnda YKSEK LSANS / DOKTORA /SANATTA YETERLK TEZ olarak kabul edilmitir.

(mza) Bakan:Unvan, Ad Soyad

(Danman)

(mza) ye:
Unvan, Ad Soyad

(mza) ye:
Unvan, Ad Soyad

(mza) ye:
Unvan, Ad Soyad

(mza) ye:
Unvan, Ad Soyad

ONAY
Yukardaki imzalarn, ad geen retim elemanlarna ait olduklarn onaylarm.

...../..../....
Unvan, Ad Soyad

Enstit Mdr
Not:Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 Sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

iii ZET TOMRS UYARIN YKCL Esma KADIZADE Doktora Tezi, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal Danman: Prof. Dr. Mustafa Apaydn Mays 2011, 376 sayfa

Bu doktora tezi Trk edebiyatnda yk alannda verdii eserleriyle ne kan Tomris Uyarn ykcln aratrmak amacyla ortaya konmutur, bylece yazarn Trk yksnde gelinen noktada ne kadar var olduu belirlenmitir. Tezin giriinde ksa yknn tanm yaplarak dier trlerden ayrlan ynleri belirlenmi sonra yknn Trk ve Dnya edebiyatnda geirdii tarihi sre ve 1950 kuanda yk anlatlmtr. 1950 kua ykclerinden olan Tomris Uyar, toplam on bir yk kitab ile yz drt yk yazmtr. yk kitaplarndan sadece birisi uzun yk iken geriye kalanlarn hepsi ksa yk zellii tayan durum ykleridir. Uyarn yklerinde en nemli unsur kurgudur; mekn zaman kiiler ve bak as ise kurgunun oluumuna katkda bulunan dier unsurlardr. Tomris Uyar genel olarak yklerinde biim ve ierie ayn derecede nem verse de 1980 sonrasnda yazd ikinci dnem yklerinde kendini tekrar etmemek adna biimsel kayglar n plandadr. Tomris Uyar, yklerinde bireyin i dnyasna eilmi, bireyin yalnzln, toplum tarafndan sktrlmln ve kmazlarn anlatmtr. Yazar yklerinde bireysel temalara yer verse de arka planda toplumsal sorunlar her zaman var olmutur. Bireyin zellikle kadnlarn yaad toplumla girdii kmaza eilmitir. Tomris Uyarn kk insann sradan hayatn ele ald yklerinde genellikle kadnlarn n planda olduunu, erkeklerin ise kadnlara oranla daha az karmza ktn, ocuklarn ise duygusal yanlaryla hep var olduunu syleyebiliriz. Kiiler hem fiziksel hem psikolojik zellikleriyle bir btn olarak deerlendirilirken, kadnlarn ve ocuklarn ruhsal portrelerini oluturmada ok baarldr. Tomris Uyar, yklerinde birinci ve nc tekil kiili anlatcy kullanmtr. Kurguyu glendirmek iin bir ykde dnml olarak her iki anlatcya yer verdii yklerinin says olduka fazladr. Yazar, baz yklerinde mesafesini korurken baz yklerinde varln hissettirmi ve nesnelliini koruyamamtr.

iv yklerde mekn deien stanbul ve evresidir. Baz yklerinde Anadolunun ky ve kasabalarna az da olsa yer vermitir. Ka unsuru olarak ada ve yurtd da mekn olarak kullanlmtr. Mekn zellikle bireyin i dnyasn yanstmak iin kurgulayan yazar, yk kiileriyle zdeim kurabileceimiz meknlar izmitir. yklerinde yaamdan bir kesit sunma iddiasnda olan sanat ksa yknn kurallarna uygun olarak ksa zaman dilimlerini kullanmtr. Zaman kurgularken genellikle akronik zaman tercih etmi geriye dnlerle yk kiilerinin gemileri hakknda bilgiler vermitir. Tomris Uyar kurguyu olutururken kulland anlatm tekniklerinden bilinak ile imdiyi ve gemii bir arada yaatma imkn yaratmtr. Tomris Uyar yklerinde Trkenin btn inceliklerini kullanan, konuma dilinin zelliklerini yanstan yaln bir dil tercih etmitir. Mizah slubunun yannda tasvir ve benzetme gelerinin de bir araya gelmesiyle yklerinde gl bir slup oluturmutur. 1950 kuann nemli yk yazarlar arasnda yer alan sanat, hem kendi kuan hem de 1950 kua sonrasnda yetien sanatlar etkilemi bir kurgu ustasdr. Bu tez almas Tomris Uyarn Trk yk edebiyatndaki yerini tespit etme amac tamtr.

Anahtar Kelimeler: Tomris Uyar, ksa yk, 1950 kua, yeniliki Trk yks, edebiyat

v ABSTRACT TOMRS UYAR AS A STORY WRTER Esma KADIZADE Ph.D.Thesis, Department of Turkish Literature Supervisor: Prof.Dr. Mustafa APAYDIN Mays 2011, 376 pages

This thesis investigates the written work of Tomris Uyar who has attracted much attention with her contributions to Turkish Literature, especially as a story writer. In addition, the definition of the short story is discussed from various aspects. History of Turkish short story writing is analyzed along with world literature with an emphasis on 1950s Turkey. Tomris Uyar had published eleven story books mainly consisting of short stories. Only one of her stories was a long story among a hundred and four stories. Although she had given much importance to content, in her late art, she had focused on style for the sake of avoiding self repetition. She had analyzed the inner world of the individuals, their loneliness, alienation from the society, and dilemmas. Especially conflicts of women were emphasized. While the individual being the primary focus, the social problems were also underlined in the background. In her stories, about the common life of middle class, women were given the leading role. Men were encountered less frequently and kids existed mainly with their emotional side. Individuals were described both physically and psychologically however women and kids were most successfully represented from the psychological perspective. Typical points of view are the first person and the third person omniscient in Tomris Uyars stories. She usually interchanged between both points of views in order to enhance the content. She sometimes kept her distance in relation to the events of the story, while failing to stay objective in some stories. Locations of the stories were mainly Istanbul and its changing surrounding. Rarely some Anatolian villages were also mentioned. Some islands or abroad were used

vi as the symbols of escape. Location was used to reflect the inner world of the individual and the story was developed such that the individual was identified with the location. She presented fragments from life, and utilized short periods of time following the rules of the short story. She developed her stories at achronic time while referring back to the past to present flashbacks of the individuals. One of her story telling techniques was stream of consciousness which provided streaming the present time and the past time synchronously. Tomris Uyar used a plain collegial language with short and striking statements. She had a strong style combining figures of speech, portrayal and humour. She is one of the most important writers of 1950s Turkey and she has influenced many forthcoming artists. This thesis presents Tomris Uayrs career in Turkish Short Story Writing and Turkish Literature.

Key Words: Tomris Uyar, Short Story, 1950s Generation, Avant-Garde Turkish Short Story, Turkish Literature.

vii NSZ

Dnya edebiyatnda ykden ksa ykye gei srecinin genel bir deerlendirmesini yaparak baladmz almamzda ksa yknn snrlarn ksaca belirleyip bu trn genel zelliklerinden hareketle, dier trlerden ayrlan ynlerini tespit ettik. Trk edebiyatnda II. Merutiyet sonrasndan Cumhuriyetin ilk yllarna kadar tr olarak belli bal isimlerin nclnde ilerleyen yk, 1950 kua sanatlaryla en gzel rneklerini vererek varln srdrmtr. almamzda bu dneme ksa bir k tuttuktan sonra 1950 kua sanatlarndan, 1941-2003 yllar arasnda on bir yk kitab yaymlayan; yklerinin dnda gnlk ve eviri kitaplaryla, sreli yaynlaryla yazd yazlarnda okuruyla buluan Tomris Uyar ykc kimliiyle ele alnp incelendi. almamzda, edeb metin odakl bir edebiyat aratrmas erevesinde, edebi metni yine kendi bnyesinde barndrd zelliklerle aklamay tercih eden bir metot kullanmay uygun grdk. Tomris Uyarn on bir yk kitabn temel alarak, gnlklerinde ve Papirs, Soyut, Yeni Dergi gibi daha birok sreli yaynlarda yk ve edebiyat hakknda yazd yazlardan da yola karak almamz gerekletirdik. almamzn Giri blmnde bir ksa yk yazar olan Tomris Uyarn yklerini incelemeden nce, Dnya ve Trk edebiyatlarnda ksa yknn tarihi geliimini, ksa yknn tr olarak kuramsal arka plann anlatmaya altk. Birinci blmde ise Tomris Uyarn hayatn ve eserlerini tantmaya altk. Yazarn hayatn sekiz balk altnda deerlendirdik. Bu balklar; Ailesi, Doumu ve ocukluk Yllar, Ortaokul ve Lise Yllar, Evlilikleri, Yurtd, Siyasi ve Sosyal Hayat, Edeb Hayat, Olgunluk Yllar ve lmdr. Eserlerini ise ykleri, evirileri, Gnlkleri olmak zere blm halinde ksaca tanttk. kinci blm ise yazarn ykclnn kapsaml bir ekilde ele alnarak incelendii, tezimizin ana blmn oluturan ksmdr. Bu blm sekiz alt balkta toplanmtr. Tomris Uyarn yk Kitaplarnn Kronolojik Sralanmas; Tomris Uyarn yklerinde Kurgu; Tomris Uyarn yklerinde Bak As; Tomris Uyarn yklerinde Mekn; Tomris Uyarn yklerinde Zaman Tomris Uyarn yklerinde Kiiler; Tomris Uyarn yklerinde slup ve son olarak Tomris Uyarn yklerinde erik eklinde ana balklara ayrlmtr.

viii lk blmde Tomris Uyarn yk kitaplar hakknda kendisinin ve dier yazarlarn dnceleri ile btn yklerinin tematik olarak ksa bir tantm yaplmtr. kinci alt blmde yklerin kurgu bakmndan gsterdii zelliklerin ortaya konulmasna ayrlmtr. yklerinin zmlenmesinde nemli yeri olan kurgu balk altnda, Kurguda Aydnlanma An, Kurguda Ayrntlarn nemi ve Kurgulama Yntemleri olmak zere tasnif edilmitir. Bu blmler de kendi iinde detaylandrlmtr. Kurgulama Yntemleri ise Anlatm Teknikleri, Mizanpaj Teknikleri, Modern ve Postmodern Unsurlar balklar altnda incelenmitir. Kurgulama yntemleri yklerdeki younluklarna gre oktan aza doru sralanmtr. nc alt blmde ise Tomris Uyarn yklerindeki bak as sorunu ele alnmtr. Bak as, Anlatcnn Kimlii, Anlatm Konumu ve Anlatm Tutumu olmak zere balkta incelenmitir. Drdnc alt blmde yklerin mekn unsurlar deerlendirilirken; Tomris Uyarn yklerinde Meknn yklerindeki levi, Meknn Kurgulan, Meknn Yabanclamas aklandktan sonra Kapal/ Meknlar, Ak/D Meknlar olmak zere mekn unsurlar ayr ayr tahlil edilmitir. Bu blmde zellikle stanbulun d mekn olarak seilmesi yazarn stanbul imgesi oluturduunun gstergesidir. Beinci alt blmde Tomris Uyarn yklerinde zaman zerinde durulmutur. yklerinde reel zamann kullanlp kullanlmad, olay zamannn sresi ve zamann kurgulannn nasl gerekletirildii bu blmde deerlendirilmitir. Altnc alt blmde, Tomris Uyarn yklerindeki kiiletirme yntemleri, kiilerin kurgulanmas ve kii kadrosu zerinde durulmutur. Daha sonra kii kadrosu cinsiyetlerine, sosyoekonomik yaplarna ve toplumsal snflandrmalara gre tasnif edilerek incelenmitir. slup blm almann yedinci alt blmn oluturmaktadr. Bu blmde Tomris Uyarn ykleri slup zellikleri bakmndan incelenmitir. Yazarn anlatm ksmlarndaki slubu, benzetme ve tasvirlerindeki slubu, mizah slubu incelenerek deerlendirilmitir. Sekizinci alt balk olan ierik ise yknn btn teknik zellikleri verildikten sonra yazarn tercih ettii younlua gre temalarn incelenmesinden oluur. Tomris Uyarn yklerinin ierii, Kadn ve Toplum, letiimsizlik, G, Bunalm, Ka, Dostluk, Cinsellik, ntihar, Toplumsal Yozlama, Bireyin ldrme stei olmak zere on balk altnda deerlendirilmitir.

ix almamz Sonu, Kaynaka ve Ekler ile sona ermektedir. Sonu blmnde Tomris Uyarn ykcl almann bizi ynlendirdii lde deerlendirilmitir. Bu doktora almas, ukurova niversitesi Aratrma Fonunun FEF2008D10 nolu projeye salad maddi destekle gerekletirilmitir. Doktora eitim ve retimim sresince dzenli ve prensipli almamda, bilimsel dnle esere yaklaabilme yetisi kazanabilmemde bana gsterdii sabr, inan ve zveri iin, tez danmanm deerli hocam Sayn Prof. Dr. Mustafa Apaydna, almalarmla ilgili yaklamlarnda bana hep yeni bir yol, yeni bir bak kazandran hocam Sayn Yard. Do. Bedri Aydoana, gler yzyle almalarma her zaman destek veren Sayn Yard Do Munise Yldrma ve Yard. Do Sema etine, moral ve enerjisiyle her zaman yanmda hissettiim Trk Dili Okutman Sayn Nee Apaydna teekkr ediyorum. Hayatm boyunca engin dnceleriyle yolumu aydnlatan, beni ben yapan deerleri kazanmama vesile olan, yaam koum, Sayn Prof. Dr. Nazir Dumanlya ve hep yreimin bir kesinde iimi stan canm annem Gnee; Mersindeki almalarma destek olan kaynpederim Murat Kadzadeye, her zaman yanmda olan kaynvalidem Seher Kadzadeye, hayatmn bu zorlu, uzun srecinde hayallerimin peinde benimle birlikte ylmadan koan sevgili eim nsal Kadzadeye, en yorgun zamanlarmda gler yzyle beni mutlu eden nal Kadzadeye, pozitif enerjisiyle bana hep bir umut olan Tural Kadzade ve yllar sonra bu kitabn deerini anlayacak olan biricik olum Nazir Hakan Kadzadeye teekkr ederim. almalarm konusunda beni her zaman yreklendiren canm ablam Dr. Aya Dumanl zcana, beni hayata balayan, mutluluk iksirim Dr. Sema Dumanl Oktara, glyle evimize bahar getiren kk kardeim Hilale, iimizden biri olularyla enitelerim Dr Erdal zcan ve Alper Oktara, rehber retmenim, canm dostum Tuba Dursuna, kardeim gibi sevdiim Muhammet Hkme, yapt yemeklerle bana tezim sresince zaman kazandrd iin, annemin Mersin ubesi olan Zll ortancoluna teekkr bir bor biliyorum. Mersin Toroslar Lisesindeki btn retmen arkadalarma ve edebiyat zmreme; almalarm srasnda beni pasta ve brekleriyle besleyen Hatice Kalyan Yeile, istatistik almalarma yardmc olan Metin Dikyar ve lker Krlye, Okulumuzun mdr yardmclarndan, odalarn doktora almama tahsis eden mit Egemen, Murat Tekdemirkoparana, bilgisayar konusunda k olan Ali Sarya ve gler yzyle smail Tebellee, ileri grllyle bilimsel almalarn daima arkasnda

x olan ve beni almalarm boyunca motive eden, okulumuzun bamdr yardmcs Ali Eydemire ve okul mdrmz Erol Aktaa teekkr bir bor bilirim. stanbuldaki kaynak almalarmda bana elinden gelen btn imkanlar sunan Altunbey ailesine, H.Turgut Uyara en iten teekkrlerimi sunuyorum..En ok da bu almay hazrlamama vesile olan Tomris Uyara

Esma KADIZADE ADANA, 2011

xi NDEKLER Sayfa ZET.................iii ABSTRACT............v NSZ......vii KISALTMALAR.............xvi EKLER LSTES........xviii

1. BLM GR 1.1.Ksa yk ve zellikleri......1 1.2.Ksa yknn Dier Trlerle likisi...................3 1.3.ykden Ksa ykye Tarihi Sre.....6 1.4.Trk Edebiyatnda yk........10 1.5.1950 Kua ve Ksa yk.........15

2. BLM TOMRS UYARIN HAYATI VE ESERLER.......22 2.1.Ailesi.......22 2.2.Doumu ve ocukluk Yllar.......23 2.3.Ortaokul ve Lise Yllar.......24 2.4.Evlilikleri........26 2.4.1. ki ocuun Evlilikleri/ lk Tamer ve Tomris Uyar..26 2.4.2. Her eyin Eit Olarak Paylald Bir Beraberlik Cemal Sreya ve R.Tomris....27 2.4.3. Hayatnn Geri Kalann Adad Evlilii/Turgut Uyar- Tomris Uyar ve Oullar Hayri Turgut Uyar..........28 2.5.Yurtdnda......31 2.6.Siyasi ve Sosyal Hayat........31 2.7.Edebiyat Hayat.......33 2.8.Olgunluk Yllar ve lm......36

xii 2.9.Tomris Uyarn Eserleri......38 2.9.1. ykleri......38 2.9.2. Gnlkleri......40 2.9.3. evirileri.....43

3.BLM TOMRS UYARIN YKCL...........50 3.1. Tomris Uyarn yk Kitaplarnn Kronolojik Sralamas......50 3.1.1.pek ve Bakr.........51 3.1.2.demeler ve ahmeran Hikyesi........63 3.1.3.Dizboyu Papatyalar..........72 3.1.4.Yrekte Buka....................76 3.1.5.Yaz Dleri D Klar.......80 3.1.6.Gecegezen Kzlar.............86 3.1.7.Yaza Yolculuk.....91 3.1.8.Sekizinci Gnah.......96 3.1.9.Otuzlarn Kadn....102 3.1.10.Aramzdaki ey.......105 3.1.11.Gzel Yaz Defteri.......111 3.2. Tomris Uyarn yklerinde Kurgu.......114 3.2.1.Kurguda Aydnlanma An......114 3.2.1.1.Diyalog Teknii le Aydnlanma.......116 3.2.1.2. Monolog Teknii ile Aydnlanma.....118 3.2.1.3.Tasvir ya da Aklama Teknii ile Aydnlanma...........................120 3.2.2.Kurguda Ayrntlarn nemi.............................121 3.2.3.Kurgulama Yntemleri..............................125 3.2.3.1.Anlatm Teknikleri........................126 3.2.3.1.1.Diyalog Teknii--eylem..................................126 3.2.3.1.2. Monolog.............................................129 3.2.3.1.3.Mektup Teknii.......130 3.2.3.1.4.Bilin Ak.........133 3.2.3.1.5.Leitmotif Teknii................136 3.2.3.1.6. Diyalog....137

xiii 3.2.3.1.7.Gnlk Teknii.......138 3.2.3.2.Modern ve Postmodern Unsurlar..............138 3.2.3.2.1.Metinleraraslk..............138 3.2.3.2.1.1.Edebi Alnt.....139 3.2.3.2.1.2.Montaj/Kolaj...141 3.2.3.2.1.3.Kendi Metnine Gndermede Bulunma.......................................144 3.2.3.2.2.stkurmaca (Metafiction)..........145 3.2.3.2.3.ok Katmanllk- oulcu Kullanm.....150 3.2.3.3.Mizanpaj Teknikleri..........152 3.2.3.3.1.Parantez i Bilgiler.........152 3.2.3.3.2.Dipnot Teknii........153 3.2.3.3.3.iirsel Dizgi.....155 3.2.3.3.4. Farkl Yaz Tarzlar........156 3.2.3.3.5.Tiyatral zellikler...........157 3.2.3.3.6.yk Balklar ve Alt Balklar.......................................158 3.3. Tomris Uyarn yklerinde Bak As..............161 3.3.1.Anlatcnn Kimlii............162 3.3.1.1.nc Tekil Kiinin Anlatc Olduu ykler...162 3.3.1.2.Birinci Tekil Kiinin Anlatc Olduu ykler........164 3.3.1.3.Birden ok Anlatcnn Bulunduu ykler....166 3.3.2. Anlatm Konumu......170 3.3.2.1.Hkim (Tanrsal) Bak As............171 3.3.2.2.Gzlemci Bak As.........174 3.3.2.3.Anlatcnn Silikletirilmesi.......177 3.3.3.Anlatcnn Tutumu.......179 3.4. Tomris Uyarn yklerinde Mekn..181 3.4.1.Meknn yklerdeki levi...182 3.4.2.Meknn Kurgulan.........185 3.4.3.Meknn Yabanclamas.......189 3.4.4.Kapal/ Meknlar.........192 3.4.5.Ak/D Meknlar.....200 3.5. Tomris Uyarn yklerinde Zaman.204 3.5.1.Hikyelerde Reel Zaman Unsuru..204 3.5.2.Olay Zamannn Sresi..207

xiv 3.5.3.Zamann Kurgulanmas.....211 3.5.3.1.Kronolojik ykler...215 3.5.3.2. Akronik ykler..........217 3.6. Tomris Uyarn yklerinde Kiiler.....223 3.6.1.Kiileri Tantma Teknikleri....225 3.6.2.yk Kiilerinin Kurgulanmas.....228 3.6.3.Tipler......233 3.6.3.1.Cinsiyetlerine Gre Kiiler............234 3.6.3.1.1.Kadnlar..........234 3.6.3.1.1.1.Kz ocuklar..........234 3.6.3.1.1.2.Gen Kadnlar......238 3.6.3.1.1.3.Orta Yal ve Yal Kadnlar....242 3.6.3.1.2.Erkekler..........252 3.6.3.1.2.1.Erkek ocuklar...........253 3.6.3.1.2.2.Gen Erkekler......254 3.6.3.1.2.3 Orta Yal-Yal Erkekler........256 3.6.3.1.3.Ecinseller...261 3.6.3.2.Sosyoekonomik Durumlarna Gre Kiiler ..............................262 3.6.3.2.1.Sanat........................................262 3.6.3.2.2.Doktorlar.........263 3.6.3.2.3.Yazarlar......264 3.6.3.2.4.Radyo Sunucusu.....................................264 3.6.3.2.5.Tccarlar.........265 3.6.3.2.6.iler.......266 3.6.3.2.7.Memurlar........274 3.6.3.2.8.Dkn Hayat Kadnlar.....274 3.6.3.3.Toplumsal Snflandrmalar...............275 3.6.3.3.1.Kyller..........275 3.6.3.3.2.ehirliler.....................................276 3.6.3.3.3. Yabanc Uyruklular...........277 3.7.Tomris Uyar n yklerinde slup ...........................................279 3.7.1.Kelime....280 3.7.2. Cmle...........................................................281 3.7.3.Anlatm Ksmlarnn slubu........................................................282

xv 3.7.3.1.Anlatmda Mesafe Unsuru.........282 3.7.3.2.Standart Dilden Sapmalar..........................................................283 3.7.3.3.Tasvirler.....285 3.7.4.Anlatm Tekniklerindeki slubu.......................................................288 3.7.5.Mizah slubu.....290 3.7.6.Benzetmeler...............293 3.8. Tomris Uyarn yklerinde erik..........................296 3.8.1. Kadn ve Toplum..............................................297 3.8.1.1.Toplumsal Deerler Arasnda Skan Kad..n......298 3.8.1.2.Kadn-Erkek likilerinde Cinsel Tabular.....................................300 3.8.1.3.Evlilik Kurumu ve Kadn...302 3.8.1.4. Evliliklerde Aldatma ........305 3.8.1.5.Evliliklerde Boanma ...............................................307 3.8.1.6.Hayat Kadnlar ve Toplumsal Bask................................................308 3.8.1.7.Sanat ve Sanat.....310 3.8.2. letiimsizlik..........311 3.8.3.G.........318 3.8.4.Bunalm......323 3.8.5.Ka.......327 3.8.6.Dostluk.......331 3.8.7.Cinsellik......336 3.8.8.ntihar.....339 3.8.9.Toplumsal Yozlama......341 3.8.10. Bireyin ldrme stei...........................................344 3.8.11. Brokrasi.....345 SONU......348 KAYNAKA....352 EKLER..368 ZGEM.......376

xvi KISALTMALAR LSTES

Age agm ags A Bk ev DP GK GYD Hzl B st OK H S S SG Ya YB

:Ad Geen Eser :Ad Geen Makale :Ad Geen Sylei :Aramzdaki ey :Baknz :eviren :Dizboyu Papatyalar :Gecegezen Kzlar :Gzel Yaz Defteri :Hazrlayan :pek ve Bakr: :stanbul :Otuzlarn Kadn :demeler ve ahmeran Hikyesi :Sayfa Numaras :Say Numaras :Sekizinci Gnah :Yaynclk :Yrekte Buka

YDDK :Yaz Dleri D Klar YY :Yaza Yolculuk

xvii EKLER LSTES

Sayfa EK 1. Tomris Uyarn Evinden Grntler.....368 EK 2. Tomris Uyarn Bir renci Mektubuna Cevab................................373

1 1.BLM

GR

1.1. Ksa yk ve zellikleri Herkese kabul edilen bir tanm olmayan ksa yk zerine eitli yaklamlar mevcuttur. Ksa yk (Alm.Kurzgeschichte, ng. Short Story, Trke: ksa yk) dz yaz biiminde yazlm ok ksa ve kurgusal bir anlat (Friedman, 1989, s.30) dr. yk bir gzlemden, izlenim ya da tasarmdan yola karak bir olayn, bir durumun, bir kesitin, bir ann anlatmdr (Anda, 2008, s.19). Wells, ksa yky yarm saat iinde okunabilen ksa bir kurmaca metin olarak tanmlarken; ehov bir ykde balang ve son olmadn, fakat yknn banda duvara asl bir silahtan sz edilmise, bu silah eninde sonunda patlatlmal dncesini savunur (Bates, 2005). fadelerin geneline bakarsak gerek szck gerek zaman bakmndan ksalan yk zerine tek bir tanmlama yapmann mmkn olmadn grrz. Ancak genel zelliklerinden yola klarak yknn snrlarn izebiliriz kansndaym. Ksa yky aklarken ncelikle ksa kavram zerinde durmak gerekir, nk ksa kavram hem yknn ieriindeki, hem de niceliindeki ksal vurgular (Erden, 1998). Yani 5000 szckle 15000 szck arasnda kalan metinler eklinde yaplan tanmlamada, ykdeki szck saysnn azln, uzun betimlemelere yer verilmediini vb. karrz. yknn ieriindeki ksalk ise anlamdaki younluu ve sanatsal etkiyi arttrmay salar. Aslnda ksa yk, glklerle boumaktan holananlar ve yirmi sayfalk bir yaz ortaya karmak iin yz eli sayfay yazmay gze alanlar iin bire birdir (Pritchett, 1998, s.37). Ksa yk, ann anlatmdr. Aslnda ykde tm anlatm aralarnn en aza indirgenmesi sebebiyle zaman aknda da bu uygulanr. Geriye dnlerle gemi hatrlatlsa da asl kurgu ksa bir zaman diliminin zerine kurulur. Ksa yknn temalar olduka eitlidir, herkesin bana gelebilecek olaylar ilenir. Ancak gndelik olayn zihinlerde iz brakabilmesi yknn kurgu ve dramatik unsurlaryla salanr. Ksa ykde, metin iinde grnmeyen, okuyucunun sezgi yoluyla

alglayabilecei ksmla, metin arasnda gl bir iliki kurulmaldr. Hemingway,

2 anlatda gizlenmi bu yorum zorunluluunu, kitlesi su zerinde yalnzca 1/8 orannda grnd iin aysberg yntemi diye adlandrmtr (zer,1999). Anlatnn merkezini yk kiisinin stlendii eylemler, buz dann grnen ksmn oluturur. Ancak anlatlan eylemden yola klarak, okurun da katlmyla, buz dann grnmeyen ksmna ulalr. lk bakta yknn ifade ettii anlamn tesinde yer alan ve aklanmayan bu gizli anlamn; yknn okunma srecinde, Poe, bir belirsizlik iermesi gerektiini savunur. Bu belirsizlik btn gelerin anlaml bir biimde, yerli yerinde oluturulmas, ykde hibir rastlantsal genin bulunmamas ile giderilip, zmlenir (ztokat,1999). En ufak bir parann karlmas, anlamn bozulmasna yol at gibi, rastlantsal bir biimde gereksiz ifadelerin de yapya katlmas modern yknn kusursuzluunu bozacaktr. ykde tek etki yaratabilmek iin yknn bir oturuta okunup bitebilecek kadar ksa olmas, olay karakter ve durumlarn o etki zerinde kurgulanmas son olarak ykdeki iirsel younluun ayn zamanda btnln salanmas gerekir (zer, 1999). Trn belirleyici yn bilinle oluturulmu olmasdr. Bilinle oluturulmas sanatsal becerinin, ustaln varln ortaya koyar. Ksa yknn en belirgin zellikleri; ksalk, younluk ve birliktir; Bu zelliklerden birincisi ap (ya da boyutlar), ikincisi teknii (ya da anlatm aracn) ncs de konuyu (ya da etkiyi) gsterir (Miller, Slote,1990, s.24,29). Anlat, ksa olduu iin, her ey az ve z biimde aktarlr; bu nedenle, ksa ykde karakterleri ortaya koymak, mekn ve aksesuarlar betimlemek, kurguyu oluturmak iin uzun satrlara yer verilmez. Btn bunlar bazen yazar tarafndan satr aralarnda sylenirken bazen de yk kiisi tarafndan sadece hissettirilir ya da davranlarda yanstlr. Dil ve slup konusunda gzlemlenen younluk, yknn birok esinde de grlr. yknn ksa oluu da ister istemez youn olmasn gerektirir. yk yazar tek bir olay anlatr; ounlukla okuru avucuna alacak arpclkta, insan gereinin beklenmedik bir grnm, artc bir biimde sunacak gte bir olay. yklemenin gc kstlanan konuyla doru orantldr. Snrlama arttka yklemenin gc snanr ve biimsel aba younlar. Sona doru artan gerilim ya da tersine gerilimin sona doru zlmesi ancak ykde sanatlar nk kurgu hassas bir eklenim gerektirir (ztokat, 1999, s.38). Ksa yklerde grlen younluk ve yeinlik (szck seiminin grn) dnda dier nemli zellikler; Poeya gre sreklilik, tekrar ve gerilim unsurlardr. Bu zellikler kurguyu glendirir. Ksa ykde grlen bu younluk okuyucunun da dikkatini younlatrmasna ve metni ok dikkatli okumasna yol aar.

3 Hikyenin dier nemli bir zellii de yazarn konu karsndaki tutumudur. Yazar, dier anlat trlerinde olduu gibi arbal, belli bir mesafeden bakmaz, konu ile btnlemitir artk. Ksa yk, klasik yknn yer, zaman, kii, plan gibi kavramlarn ykarak ounlukla durum (kesit) yks anlayyla yazlr. Klasik anlayn serim ve zm blmlerinin atld ksa yk, younluundan dolay uzunca bir yknn iinden karlm yeni bir zet yk havas verir. (Gler, 2003, s.83-91) yknn giri ya da n aklama gibi bir balangcnn olmamas nedeniyle okur daha nce olanlar tahmin etmek durumundadr. Ksa yk anmsama tekniini kullanarak ykdeki boluklarn, yk kiisi tarafndan doldurulmasn salar. Anlatc bu ynyle etkin deildir. Sonu blmnn yani zmn olmad ksa yklerde sonun ak ulu brakld grlr. Ortaya konan soruna bir zm getirilmez. Yazar yksn bitirip, nokta koyduu yerden itibaren yk tm etkisiyle okurda srer, artk yky tamamlamak, soru iaretlerine cevap bulmak okura kalr. Bu ynyle ksa yk, iki ekilde sonlanr, ya doruk noktasnda, okuyucunun gerilimi yaad anda ya da doruk noktasndan sonra gelen bir sonla. Ksa ykde okurun katlma zorunluluunun olduu en nemli blmlerden birisi de balktr. Balklar okuru ekmek ayn zamanda yk ile balantsn kurmak iin sunulan puzzlen bir paras gibidir. 1.2.Ksa yknn Dier Trlerle likisi Ksa yk diye yazyordu Elizabeth Bowen 1959da romana gre bir stnlk tar ve akrabalk asndan iire daha yakn der, nk daha youn olmak zorundadr, gr asndan daha zengin olabilir ve (roman kanlmaz olarak arlk ykleyen) verilerle aklamalarla ve zmlemelerle dolu deildir. Burada kesinlikle anlat yasalarnn dnda kaldn deil sylemek istediim: Ksa yk bu yasalar gzetmek zorundadr ama kendi koullarnda. Daha az sayda kii, daha az sayda sahne, her eyin tesinde daha az sayda olay gereklidir; biim ve eylem, yalnlatrma adna belli bir ereve iinde alnr. Temelde o elektrik-imge ykl akm yknn hibir noktasnda kopuklua uramamaldr (Hammck,1996, s.64).

4 Ksa yk ile en ok karlatrlan, snrlar tam olarak izilmeye allan tr romandr. Sadece nicel farkllklarn dnda nemli ayrmlar tar. Romanda yaam btnyle irdelersiniz, insann karmak yapsnda, gelgitlerini, isteklerini, kayplarn dile getirerek, bir dnya yaratrsnz. Bu ynyle roman yaamn tamamn btn ayrntlaryla anlatmaya alr. Ksa ykde, kk bir para dnda zaman akmayabilir. nk yk btnn sadece bir ksmn oluturur. Anlatlan da sadece yaamn bir kesitidir. Bu yzden yk tek bilinmeyenli bir denklem kurmaya benzer; roman ise ok bilinmeyenli denklemler dizgesi yardmyla zlen ve ara kurulularn son yapttan daha nemli olduu deiik kurall bir problemi andrr; yk bir gizdir (muamma); roman ise bir tr bilmece ya da bulmacadr (Eikhenbaum, 1995, s.176). yk ve roman arasndaki dier fark ise karakterlerdir. Romanda karakterin btn ayrntlar verilirken, ykde kadn, erkek, yal kadn, gibi genelleme belirten isimlerle yz yze geliriz. Ksa ykde, romann tersine karakter ou zaman olaydan nce gelir. Okuyucuda unutulmayacak izler braksa da, byyp olgunlaamaz, buna zaman bulamaz, yalnzca olgunlamaya giden yolda ilk okunu yaar (zer,1999, s.107). Romanda kurgu karakter zerine kurulur. Ksa ykde her ey ilk cmlede balar veya biter. lk cmlede doru bir k yaplmazsa zerinde uramak yknn okura etkisini azaltr. Sadece ykde gerekli olan ans ve ilhamken, romanda yazarn, zaman, odaklanp younlamaya, btn detaylar grp yanstacak gze ihtiyac vardr. Ksa yk ok gibidir. Tek atnz vardr. Ynnn ve hznn doru olmas gerekir. Mkemmel bir gerilim, okuyucunun salam bilei. Ksa ykde hata yapacak zamannz ve yeriniz yoktur (Allende, 1997, s.67). Ksa yknn de romann da okumalarnn ardndan okuyucunun kazand edinimler farkl farkldr. Roman bittikten sonra btn ayrntlar hatrlamamz mmkn deilken, ksa yknn bir oturuta okunmas, tek etkiye sahip olmas gibi sebeplerle zihinde tutulmas daha kolaydr. Uzun yk; Aslnda nuvel Boccaccionun yaratt trden dz yaz anlat, bir ksa yk biimiydi. Decameron (1471) bu tr yklerin toplanmasndan oluur. Almanlar bu trn en retken uygulayclar oldular. Bu trn genel zellikleri, destans nitelii ve tek bir olayla, durumla (ya da elikiyle) ilgilenmesiydi. Nuvel tek bir olay zerinde younlar, bunu rastlantyla aktaryormu izlenimi verirdi. Olayda beklenmedik bir dnm noktasnn bulunmas gerekirdi; bylece mantkl bir karm bile olsa, sonu okuru artrd. ou nuvel somut bir simge de ierirdi, anlatnn znde yatan deimez

5 bir noktayd. Gnmzde bu terim daha ok uzun yky ksa ykden ya da ksa roman, eksiksiz bir romandan ayrmak iin kullanlr (Salman ve Hakyemez, 1997: s.9). Ksa ykde eylemin balangcnn olmamas, okurun nce olanlar tahmin etmesini gerektirir. Bu noktada ksa ykde yalnzca anmsama tekniinden yararlanlrken, nuvelde anlatcnn aklamalarndan, iki kiinin karlkl konumasndan ya da bir kiinin gemii hatrlamasndan faydalanlr. Yani nuvelde boluklar okur tarafndan deil yk kiisi tarafndan doldurulur. Kiilerin karakterize edilmesini salayan unsurlar aza indirilirken, yinelenmelerle vurgulamalar yaplr. Ksa ykde mekn kii ile birlikte verilir. Eylemde bulunan kiiden bamsz olarak mekn ise nuvelde karmza kar. Roman, ksa yk ve uzun yky ortaya ktklar dnemlere gre deerlendirecek olursak daha doru bir tr ayrm yapm oluruz: Roman yava deien, ahlak merkezli, hiyerarik daha az bireyci bir toplumun anlatm aracdr. Uzun yk deiimi hzlan, yerleik deerlerin sorgulanmaya baland daha bireyci bir toplumda yazlmaya balanmtr. Ksa yk ise toplumun ok hzl deitii kaosa doru yol ald, kukuculuun artt dnemlerin anlatm biimidir (zer, 1999: s.109). Uzun yllar ksa yknn tiyatro oyunlar baladlar, lirik kouk ve sonelerle benzerlikler tad sylendi. Son yllarda ise aslnda ksa ykde, uzun betimlemelere yer verilmediinden betimsel olmad, daha ok dramatik unsurlarn bulunduu grld. Bu ynyle sinemadaki, sinematik elere yakn olan ksa yknn yukarda belirtilen trlere deil de sinemaya olan benzerlii tartld. A.E.Coppard; ksa yk ve sinemann ayn sanat dalnn davurumlar olduunu ileri srmtr. Bu sanat dal zenle betimlenmi hareketler, hzl sahneler ve arpc imgeler kullanlr, gereksiz betimlemeler ve aklamalardan da zellikle kanr. Elizabeth Bowen; da ayn grtedir. kisi arasnda da benzerlikler bulunmaktadr hibiri belli bir gelenekten gelmez; bu nedenle ikisi de zgrdr ve kendi ilerindeki zgn dzeneklere gre hareket ederler ve ikisinin de ileyebilecei sonsuz malzemeleri vardr. amzn yolunu arm

romantizmidir (Bates, 2005, s.10). Ksa ykde de, sinemada da paralar birletirmek okura ya da izleyiciye der. Bu nedenle okurun ayrntlar iyi takip etmesi gerekir. Pek ok ksa yk, okur zerinde romann brakt etkiden ok lirik iirin etkisine yakn bir iz brakr. zellikle ehovun ou yksnde grebiliriz, bu etkiyi. iirdeki ilham, ksa ykde tecelli anlar olarak nitelendirilir. Bu tecelli anlarn bunlarn en

6 krlgan ve en uucu anlar olduunun farknda olarak, ar bir zenle kaydetmesi gerektiine inanyordu (Walter, 1997, s.44). Ksa ykde dil olabildiince younlatrlm ve anlam derinletirilmitir. Bu ynyle yk iire yaklar: Nitekim Poedan Faulknera, teknik adan romandan ok iire yakn dtne inanmlardr. Gerek lirik iirde, gerekse ksa ykde anlam younluu, doku zenginlii biim skl vardr. Bir ykde her satr, her szck, her hareket, hatta yapnn kendisi bile ikili bir anlam tayabilir. Yazara tannan kk alanda pek ok ey baarlr (Miller, 1990: s.26). Sonuta tr olarak tamamen farkl olan iir ve ksa yk her bir kelimeye yklenen anlam younluu dolaysyla birbirlerine benzerler. 1.3.ykden Ksa ykye Tarihi Sre Tarihi eski dnemlerinden, M. 2500 yllarndan kalan Msr piramitleri Keops oullarnn babalarn anlat ile nasl elendirdiklerini anlatr. sann doumundan 300 yl kadar nce Jonah ve Ruth gibi Eski Ahit (Old Testament) ykleri ile karlarz (Thrall, Hibbard ve Holman, 1997: s.25). Yunanllar ve Romallar ilk klasiklerinde episodes (ykck) ve olaylar aktardlar. Bu antik alarda ksa ykler daha uzun ve saygn metinler olarak karmza karlar. r: Apeliusun Altn Eekindeki Eros Psyche gibi. Ortaalarda anlatma istei; kimi zaman hayvan ykleriyle, kimi zaman destanlarla dile getirilmitir. ngilterede 1250 yllarnda Gesta Romanorumda yaklak iki yz nl masals yk (tale)den (Thrall, 1997, s.25) olumutur. Dnya edebiyatnn ilk hikyecisi saylan talyan asll Boccacionun Decameron (1348-1351)u yz ykden olumu, birok dile evrilmitir. 1390 ylnda ise ngilterede Chaucer, Canterbury Talesi yazmtr. Marguerite da Nawaren Heptametonu (1559) Fransz yksnn etik ve estetik temelini atan ana metin olarak tanmlanmtr (ztokat, 1999: s.38). Bu yzylda yazarlarn ilgi gsterdikleri anlat teknii, anlat iinde anlatdr. Bu teknii de bin bir gece masallarndan almlardr. XV. ve XVII. yzyllar aras dnemlerde ksa yk; Gller Savann, hanedanlk kavgalarnn arasnda kaybolurken, epik ve trajediler dikkat ekmi, bu dnemde t ya da ders veren kurmaca metinlerin ardndan XVIII. yyda roman tr ortaya kmtr. ngiliz orta snflarnda blm blm yaynlanan bu romanlara olan ilgi artnca, ksa yknn ilerlemesi ister istemez durmutur.

7 XIX. yzylda artk tm snflara hitap eden, kitap biiminde yaymlanan ksa yk, bazen t veren trel ykler, bazen Douyu anlatan masallar olarak beeniye sunulmu ancak ok abuk tketilir olmutur. Bu yzyln balarnda ksa yknn temellerini oluturacak iki yazardan biri Rusyada dieri Amerikada dnyaya gelir. Gogol (1809-1852) ile Pukinin yakn arkadal, edebiyat yaamnda etkilenmelere yol amtr. Gogoln o dnemde yk yazmas, halka yaklamas soylular kesiminin tepkisini ekmitir. Yazar brokrasiyi eletiren eserleri yznden ok bask grm, halkna ihanetle sulanmtr. Paltoda sradan insanlarn yaadklar aclar, maruz kaldklar hakszlklar ve yaadklar yoksulluklar tm gereklikleriyle gzler nne sermitir. Rus edebiyatna ve dnya edebiyatna sradan insanlarn gereki bir biimde girmesi ilk kez Gogol ile gerekletirmitir. lk ksa yk yazar ve kuramclarndan olan Poe (1809-1849), Amerikada romantik akmn nclerindendir. Amerikan ksa yks 18201860 yllar arasnda ilk ayak seslerini duyurmutur. 1842 ylnda Edgar Poe, Nathaniel Hawtornenun Twice-Told Tales (ki Kez Anlatlan ykler) adl eseri iin yazd incelemesinde tek etki yaratmak iin yknn bir oturuta okunacak kadar ksa olmas, az szckle youn bir anlatm oluturmas gerektiini belirtmitir (ztokat, 1999: s.88). Kuramsal bir yaklama ulaan ksa yk iin ilk kez 1860 ve 1870li yllarda tale (ksa yaz) yerine short story ad kullanlmaya balamtr. 1885 ylnda Edgar Allan Poedan sonra gelen kuramc Brander Matthews ksa ykde; zgnlk, btnlk, szck ekonomisi, parlak bir biem, aksiyon (hareket), form(biim), inandrclk, farazi (dlem) olmak zere sekiz genin bulunmas gerektiini aklarken, zgnlk gesini temel aldn belirtir (ztokat, 1999: s.88). Ksa yknn zelliklerinin bu yllarda eitli yazarlar tarafndan daha da detaylandrld grlmektedir. Poenun baars, kendi duygusal yaps ve sanatsal yeteneinden

kaynaklanmaktadr. Ancak bu baarsn dedektif yklerinde ve olaanst yklerde kullanr. Dedektif ykleri korku ykleri gibidir. Dedektif yklerinin gnmz ksa yk trne en nemli katks, okuyucunun olay rgsn anlamlandrmada aktif katlmn salamasdr. Bylece younlama ve atma yoluyla uzun bir yky ksaltma yolu bulunur. Bu yklerin belli bir kurgusu vardr. Temel noktalar anlatnn sonuna doru bir anlk aydnlanma yaratlmas, olaylarn akla kavumas, geleneksel doruk noktasndan farkl olarak sonulandrlmasdr.

8 Ksa yknn modern anlamda ulat noktaya; Romantik dnem ve Viktorya ana ait romanlarn olay-olu merkezinde odaklanmak yerine, Woolfun varolu anlar gibi varlk zerine odaklanarak gelinmitir. ngilterede yaznn ann gereklerini yanstamamas, sade ve somut bir dil kullanlmamas yknn gelimesine engel tekil etmitir. yknn etik deerlerden, sosyal snflardan kurtulmas 1890l yllardan sonra olacaktr. Poedan sonra gelen Amerikan yk yazarlar, Bret Harte (1837-1902), Ambrose Bierce (1842-1914), O.Henry (1862-1910), Jack London (1876-1916), Stephen Crane (1871-1900) dir. Yzyln sonlarna doru, O. Henry; artc sonla biten ykleriyle, Bret Harte toplumsal eletirileriyle, Ambrose Bierce, yklerinde ve yaamndaki kartlklarn atmasyla, Stephen Crane, gl sezgileriyle ksa ykye katkda bulunurlar. XIX. yzylda yk tarihinin iki nemli yol acs hemen hemen ayn dnemlerde dnyaya gelirler: Maupassant (1850-1893) ve ehov (1860-1904). Az szle ok ey anlatma sanatnn en usta uygulayclar olmulardr. Buna karn dolaysz, doal bir slup kullanmlardr. Hayat ve insanlar olduklar gibi canl, gzlerinin alglad gibi yaanr klmlardr. Kyl kkenli olduklar iin ikisi de kyl tipini izmede ustadrlar. Ana temalarda birbirlerine yaklaan yazarlar, uygulamada birbirlerinden ayrlrlar. ehov insann trajedisini anlatr. Onun izdii kiiler hznl olsalar da bir yerde yaama sevincini kaybetmezler. Kiilerin tipik zelliklerini izme konusundaki baars, gereki gzlemlerindeki etkileyici anlatm yksn tamamlayan

unsurlardandr. Ksa yknn sezdirme yoluyla aktarmlar, yk bittikten sonra okuyucunun zihninde devam eden ak ulu sonlar, ehovun kaleminden itinayla dklr. Maupassantn, ehova gre iletileri daha dorudandr; karmak, gizli bir anlam bulamazsnz. yknn estetik zevk veren yaps sizi bilmediiniz yk meknlara alp gtrr; Maupassant terden sz ederken, siz yalnzca teri grmez, onu hisseder ve kokusunu duyarsnz, ekici ve batan kartan bir kadn anlattnda ise sayfa bile gznzn nnde titremeye balar (Bates, 2005, s.74). Usta kalemlerin birikimleri ile bu dnemde Gerekiliin etkisi Doalcln ortaya k, ehovun yaama kesiti (slice of life) ykleri rneiyle birleerek ciddi yazarlar iin yknn forml almaya zorlam ve ngilterede S.Maugham ile K.Mansfield, Amerikada S.Anderson, ile E.Hemingway yaamn kendisinin karmak yapszln yanstan son derece btnleik ykler retmeye balamlardr (Thrall,

9 1997, s.24). Biimsel yenilikleri ile Hemingway, dolayl anlatm ile Mansfield ksa ykye katkda bulunmulardr. Ksa ykde, rlanda yazn George Moore (1873-1958), Joyce (1882-1941), OFlaherty, Frank OConnor gibi isimler rlanda yksnn temelini olutururlar. Joyce, Dubliners adl yk kitabyla ada ksa ykde nemli deiiklikleri ortaya koymutur. yklerinde iir, mzikalite i ie gemitir. Sz oyunlar yapmadan oluturulan betimlemeler, duygusal bir younluk tamaktadr. zgnl, yapay kurgulardan, ince zek rnlerinden deil, yaam duyabilmekten, zmseyebilmekten geiyordu. Ksa yk Mansfieldden sonra kadn yazarlarn da ilgisini eken bir tr haline gelmitir. Lawrence, S.Anderson gibi artk yapay durumlar kurgulayan geleneksel ksa ykden uzaklap kendi insann betimler. nk ksa yk son yirmi yldr yaama yakndan bakmal dncesini gder. Yllarca hep kurgu zerinde durulmasna karn ngiliz kurmacasnn yapayln ve ksa yk alannda kaplad yerin azln sadece bu temel ile bir noktaya gelinemeyecei anlalmtr. nceden ama yaam yazarn biimlendirmesiyken artk yazar eitli bak alarn yaama yneltmektedir (Bates, 2005, s.74). Gogol, Turgenyev, Maupassant, Flaubert, ehov, Joyce, Crane, Bierce, ve Gorki gibi yazarlarn eserlerinin yllardr kalc olmasnn nedeni az betimleme yapp dolayl yollardan anlatarak bazen iire bazen mzie yaklarken okuyucuya deneyim ve duygularn sunmalardr. Sonu olarak bu uzun sren geliim izgisi deerlendirildiinde, ksa yky sadece bir kiiye ya da bir millete mal etmek mmkn deildir. Uzak bir gemiten doarak, gcn szl gelenekten alp, hem Douda hem Batda, btn devirlerde, insann edeb yaamnn bir paras olarak var olan yk; zmzdeki anlatma ve dinleme gdsnden baka zgl bir kaynaa sahip deildir. Ancak, yukarda belirttiimiz yazarlar tarafndan bilinli bir sanat biimi eklinde belirlenmi ve bu gelime Amerikada yle gl ve abuk salanmtr ki, ada ksa yk Amerikan sanat biimi olarak deerlendirilmitir. Bu uzun sren geliim izgisi

deerlendirildiinde ksa yky sadece bir kiiye ya da bir millete mal etmek mmkn deildir. Uzak bir gemiten doarak, gcn szl gelenekten alp, hem Douda hem Batda btn devirlerde, insann yaznsal yaamnn bir paras olarak var olan yk; zmzdeki anlatma ve dinleme gdsnden baka zgl bir kaynaa sahip deildir.

10 1.4.Trk Edebiyatnda yk Tanzimat ile edebiyatmza giren batl trlerden birisi de ykdr. Modern anlamda yk oluturulana kadar yazlan, ara dnem eserleri; ne klasik edebiyatn etkisinden kurtulabilmi ne de tam anlamyla batl tarzda yazlabilmilerdir. Bunlardan 18. yzyln sonunda (1797) Aziz Efendinin, Muhayyelt- Aziz Efendi adl eseri deiimin ilk rnei saylr. Eserin birinci basks 1852de yapldktan sonra 1873e kadar bask daha yaplmtr. Arlkl olarak Bin Bir Gece, Bin Bir Gndz trnden masallar andran, eski yk geleneini devam ettiren Muhayyelt; sade bir dil kullanma gayreti ve 18. yzyl stanbulunu mekn olarak semesi, o dnemin sosyal yaamn yanstmas ynyle, bizlere bir takm yenilikler sunmutur. Ahmet Mithata, Emin Nihata yol ac olsa da yazar, genel anlamda bu eseriyle ana tanklk edememitir. lk ykler ise Ahmet Mithat Efendinin 1870 ylnda yaymlad

Kssadan Hisse ile Letif-i Rivyttr. Kssadan Hisse; Fenelondan ve Aisopostan alntlar yoluyla oluturulmutur. ou yk, biri dram ve romandan meydana gelen Letif-i Rivyt serisinde ise yazar, fkradan yk trne gei yapmtr. Letif-i Rivyt, Ahmet Mithat Efendinin 1870-1894 yllar arasnda yaymlad yirmi be kitaptan seilmi, otuz yk ve romandan meydana gelmitir. Letif-i Rivyt'n drdnc cz'nn banda yer alan "Kariin-i Kirama Suret-i Mahsusada Teekkr" balkl yazsnda yazar metinlerin yaynlanma srecini yle aklamtr: Letaif-i Rivayatn birinci cildini nereylediim zaman bunun yalnz ciltten ibaret olacan iln eylemi ve ol vechle birinci cildi Suizan ve Esaret ismiyle [] ikinci cildi Genlik ve Teehhl ismiyle [] nc cildi dahi Felsefe-i Zenan ismiyle [] tab ve ihra etmitim. bu hikyelerin gerek tasvirinde ve gerek tahririnde kendimin dahi muhterif olduum nevaks ve nekays ile beraber mahzar- rabet olmas karin-i kirama arz- teekkre beni mecbur etmi olduu gibi nc cildi ktktan yani Letaif-i Rivayata hitam verildikten sonra temad-i tevecchlerini kendimce medar- mefharet ve belki deta saadet bildiim baz zevt- l-kadr bu hikyelerin arkasn kesmeyerek yine Letaif-i Rivayat namyla devam edilmesini gerek tahriren ve gerek ifahen emretmi ve eeri esas kararm derdest-i tahrir bulunan sair hikyat dier namlar ile neretmek idiyse de asl maksat asar- naizanemi meydan- intiara koymak olduuna gre [] Letif-i Rivayatn nc ciltten ilerisini dahi peyderpey

11 tab ve ihra edeceimi vaat ile ibu drdnc cildin tahrir ve tabna iptidar eyledim (Ahmet Mithat, 2001: s.87). Ahmet Mithatn belirttiine gre, bu seri aslnda kitaptan meydana gelmesi planlanm, fakat bu kitapta yer alan yklerin ilgi grmesi zerine yazar baka adlarla ve mstakil olarak yaymlayaca eserlerini de Letif-i Rivayat bal altnda toplamtr. Dolaysyla Letif-i Rivayat ortak ad, bu eserlerin de ortak bir tema veya dnce etrafnda oluturulduu anlamna gelmez. Kitap yirmi dokuz metinden olumutur. Yazar-anlatcnn metinlerin banda uyarlama yaptna ilikin verdii bilgiler dndaki dier metinlerin telif olduklar dnlmektedir. Yazar bu yklerinde, slup kaygsnn bulunmay, yer yer araya girip ak kesmesi, bize meddah yklerini hatrlatsa da ereve yknn iinde mstakil ykye yer vererek, kendine yeni bir yntem belirlemeyi baarmtr. Zaman iinde ekillenen yeni dnya grne bal olarak hrriyet kavram, evlilik meseleleri, eitim retim gibi sorunsallara yer verirken, o dnem aydnlarnn da zerinde durduu halk bilgilendirme amac tamtr. 1872 ylnda ise Emin Nihat, yedi uzun ykden oluan Msameretnameyi cz cz yaymlanmaya balamtr. Emin Nihatn bu eseri de ilk yk rnekleri arasnda saylmaktadr. Yazar, arkadalaryla bir araya gelip sohbet ederlerken, her birinin genlikte bandan geen bir olay anlatmasna karar verdiklerini, eserini bu ekilde oluturduunu aklamtr. Ama yine halk bilgilendirmektir. Kitabn yeni harflerle basmndaki Msameretnameye Dair balkl yazsnda Dr. Sabahattin an, Msameretnamenin ilk hikye rneklerinden biri olmas yannda, yap bakmndan i ie gemi olay rgsyle yazlmas ve Douda ve Batda bir gelenein devam olmas (an, 2003, s.9,22) bakmndan nem tadn belirtmitir. Bu gelenekle belirtilmek istenen nokta, ereve yk tekniidir. Fakat Msameretnamenin bu eserlerdeki teknii birebir uygulad sylenemez; nk eserde her metnin sonundaki ve dier metnin bandaki baz ksa bilgiler dnda ereve yky geniletecek veriler gremeyiz. Bu yap, yazarn ereve dnda ayrca geni bir yklemeye yer vermek istememesinden de kaynaklanm olabilir. Msameretnamenin, ntiha-y Msameretname Hatime balkl son

blmnde ise ereve yk bir aklamayla biter. Bu aklama kitapta yer alan cz ve iinde bulunan yk says ile ilgilidir: bu Msameretname on cilt olmak zere yedi para sergzetten ibaret olup cz-i evvelin zeylinde on adet fkrat gsterilmi idiyse de nn tahriri

12 malumlar olmak cihetiyle erbab- kalemden baz zevat- fazilet-simat tarafndan taahht olunmu idi. Eser-i kemteranemin ikmal ve nail-i nazar- itibar olabilmesi, ancak zevat- marnileyhimin himem-i al-i-rakam-

edibanelerinden muntazr olduu halde hernaslsa taahhdat- mebhuseden hibirisi keide-i sahife-i husul olamamas ibu Msameretnameyi mahsul-i hame-i acz-cameye mnhasr brakmtr. Mamafih u daire-i aczbahirede vakayi-i gayr- mesturenin tasviri dahi na-mmkn deilse de gerek tercme gerek telif olarak kraathane-i yadigra vaz olunan asar- ahire, esatirane-meal olanlardan kat- nazar cmlesi bi-hakkn hayret efza-y karin-i ruzigar ve Msameretname eshab-i sergzetini bile hayran ve lal edecek derecelerde muteber ve kymettardr (Emin Nihat, 2003, s.474). Yazar burada kendisine sz verenlerin szlerini tutmadklarn, on tane olmas gereken hikyelerin yedide kaldn ve kendisi de o srada yaymlanan bu tarz telif ve tercme eserleri daha deerli bulduu iin tamamlamaya gerek duymadn belirtmitir. Msameretnamede vurgulanan nokta yazarn yaratmaya alt gerekliktir. Ksaca ara dnem eserlerinde en ok vurgulanan mesele anlatlanlarn inandrclk ve gereklik boyutudur. Trn Batdaki rneklerinde daha ok anlatm, ksalk, kurgu gibi biim zellikleri ne karlrken, bizde Letif-i Rivayat, Msameretname gibi ilk dnem yaptlarnda can alc nokta gerekliin belirtilmesidir. Oysa Bat edebiyatlar balamnda gerekilikten sz ederken yknn, artk sradanlaan gerekiliine bir tepkiyi de beraberinde getirdii grlmtr. Batl eserlerde ierik geleneksel zellik tarken, bizde yeni temalar etrafnda geleneksel olann sorgulamas yaplr. Batl anlamda ksa yk trnn bizde ilk rneklerini Samipaazade Sezai vermitir. 1890 ylnda Kk eyler adyla yaymlanan eser, biri eviri olan sekiz metinden olumutur. Yazar artk rastlantlardan, doatesi glerden, meddah tarz yklerin, halk eitmek amac tayan niteliklerinden tamamyla syrlmtr. Batdaki rnekleri gibi ksa ykler kaleme almtr. Sezai kitabnn Mukaddime blmnde yk tr ve ykcl hakknda bilgi vermitir: En mufassal, en mkemmel kitaplarda baz kk eyler noksandr ki, o kk eylerin edebiyata ehemmiyeti pek byktr (2003) Yazar, yk kitabna verdii isimden de anlalaca zere, kk eylerin yani ayrntlarn nemini belirtmitir.

13 erik ynnden ise yazar, insan daha iyi anlayp gzlemleyebilmek adna bilimsel gelimelerden faydalanarak gereki bir tavr sergilerken, slup bakmndan da iirsel bir tablo izmitir. Bu ynyle Sezai, batl akmlardan natralizm ve realizmin etkisinde kaldn belirtse de yklerinde romantizmin de izleri grlmektedir. Kk eyler adl eserdeki ykleri ekil bakmndan inceleyecek olursak, mukaddime ve sonsz yerine yk ile paralel bir balk grmekteyiz. Ayrca klasik yk girii yerine kimi ykleri (Dn) diyalogla balam; sonu blmleri de ani bir srprizle noktalanmtr. Hi balkl ykde kahramann her grd yerde glmsedii iin kendisine k olduunu sand, bu nedenle de evlenme, mutlu olma dlemleri kurduu gen kzn glmsemesinin aslnda st dudann ksa olmasndan ileri geldiini renmesi anlatlr (Samipaazade Sezai, 2003, s.18). yk boyunca aklanmayan bu ayrntnn yknn sonunda brakt etki, Samipaazade Sezainin kitabn nsznde sylediklerini uyguladn ortaya koyar. Yazar ayrca yklerinde kapal sonulara yer vermitir, daha nceki yk kitaplarnda olduu gibi ders verme amac yoktur. Btn bu zellikleriyle Sezai, gei dneminden sonra, baty iyi tanm, batl yk tekniklerine yaklam ve bu teknikleri uygulamay kendi yklerinde baarmtr. Nabizade Nzm(1862-1893) yaymlad dokuz yk kitabyla edebiyatmzda natralizmin ilk rneklerini vermi. Yazarn uzun yk olarak nitelendirdii Karabibik adl eseri Anadolu kylsn anlatan eser olma nitelii ile Cumhuriyet dneminde yaygnlaacak olan ky gerekiliinin de ncs saylr. Edebiyatmzda yk tr Servet-i Fnn dneminde (1896-1901) artk daha da olgunlar. yky bu aamaya getiren yazarmz Halit Ziya Uaklgildir. Yazar daha genlik yllarnda ilk yk denemelerini yapm ve yz elli iki ksa yksn, drt uzun yksn on be ayr kitapta toplamtr. 1900l yllarda Halit Ziyann baarsnda aratrmac kimliinin nemli bir yeri vardr: Kk insanlar, konaklara ve yallara yerletirilmi emekileri, onlarn smrln arpan bir yrein sesiyle anlatm yazar. Kiisel dramlar ileyite kendinden nceki btn ykleri amtr (leri, 1975, s.6). yklerinde klasik bir olay rgs vardr. Ana temalar lm, ak, yalnzlktr. Yazar yklerinde inanlarn dramlarn dnyaya baklarn ustalkla anlatm, Servet-i Fnnda ve yazarn romanlarnda grlen adal dile yklerinde pek fazla rastlamayz. nsan psikolojisine nem veren yazar gerekilik anlayyla yazd olay ykleri bugn de hala nemini korumaktadr.

14 Servet-i Fnn edebiyatnn dnda kalan ancak yklerini bu dnemde yaynlayan yazarmz Hseyin Rahmi Grpnar, uzun yk nitelii tayan k adl eserini 1889da okurlarna sunmutur. Yazar, yklerinde zellikle stanbulun konaklarnda, kenar mahallelerinde yaayan insanlarn skntlarn, gelenek

greneklerini, batl inanlarn dile getirirken, halk anlayla konuma dilini de yanstmtr. Kk hanm kk beylerden, mrebbiyelere, yanamalara kadar toplumun her kademesinden insan olduu gibi yazya aktarmtr. II. Merutiyetin ilan ile 1911 ylndan sonra edebiyatmzda Milli Edebiyat akm ortaya kar, buna bal olarak dilde sadeleme hareketi ve ulusal bir edebiyat oluturma almalar balar. Bu dnemde Maupassant yk tekniinin nemli temsilcilerinden mer Seyfettin, yz krkn zerindeki yksn sekiz cilt halinde yaymlanr. Yaad dnemin siyasal akmlarn ele alan yazar bazen toplumun ve bireyin kt ynlerinin eletirilerini bazen de sadece gnlk olaylar ve gzlemlerini kaleme alr. mer Seyfettinin, konuma diliyle yazd ykleri bir yandan milli edebiyatn gelimesini salarken, bir yandan da yk trnn modern anlamda rneklerini ortaya koyar. Gerei olduu gibi sade bir dille anlatmas, yklerinde yer yer ocukluk anlarndan, tarihten, ou zaman da gnlk hayattan ald konularla gelitirdii yk tr ile 20.yy Trk yk edebiyatnn kurucular arasnda yer almtr. Yakup Kadri Karaosmanolu (1889-1974) ise, yine bu dnemde daha ok romanlaryla gndeme gelse de zellikle gzleme dayal gerekilik anlayyla yazd Milli Sava ykleri (1947) adl eseri ile Anadolu insannn sava karsndaki tutumunu anlatrken Nabizadenin geleneini srdrr. yklerinde gzleme yer veren, Anadolu kylsnn yaamn tm

gerekliiyle anlatan, sade dil anlayyla yazan bir dier nemli isim (1888-1965) Refik Halit Karaydr. Karay ile Anadolu insan Memleket Hikyelerinde aydn zmre edebiyatndaki yerini alr. Ayrca yazarn gzlem gc, konuma dilindeki akcl nemlidir (leri, 1975, s.5). Dnemin dier yk yazarlar arasnda Halide Edip, Reat Nuri ve Peyami Safay sayabiliriz. Milli Mcadele yllarnn duygu ve dncelerini besledii yllarn ardndan Cumhuriyet aydn yeni araylara ynelmitir. Batllama hareketinin hzland, yeni dncelerin oluturulduu bu dnemde gerekiliin farkl boyutlar, alglamalar gndeme gelmitir.

15 1.5.1950 Kua ve Ksa yk 1923-1950li yllar arasnda ksa yk, stanbul snrlarnn dna kar. Gerekilik ve natralizmden, toplumcu gerekilie uzanan bu srete dnemin yazarlar toplumun sorunlarna duyarllkla yaklarlar. Duygu ve dncelerini yknn iine aktararak, trn gelimesine faydal olurlar. Bu yllarda ksa yknn gelimesinde nemli yazarn ad anlmtr: Memduh evket Esendal, Sabahattin Ali ve Sait Faik. Memduh evket Esendal (1883-1952), sradan insanlarn yaamlarndaki gnlk olaylar gzlemleyerek yeni bir yk anlay gelitirmitir. Memduh evket Esendal ve mer Seyfettin ile iyice yaygnlaan Maupassant tarz yk ise geerliliini yitirmi, o gne kadar btn ykclerimizin uygulad serim-dm-zm anlay artk yklm; ehov tarz ykye geilmitir. Esendal ykclnde dil ilk kez yapay bir edebiyat dili olmaktan kurtarlm, yaln syleyiiyle, gndelik bir yaamdan edinmi; olay dizisi rastlantsal ya da abartl zelliklerden kopartlarak olaanla zdeletirilmitir (leri, 1975, s.5). Yazar, yaln syleyiinin yannda olay rgsn nemsemeyii, kk insann gnlk yaamna ynelmesi ile durum yksne yaklamtr. Toplumsal ve bireysel sorunlara gzlem ve eletirilerinde olduka iyimser bir tablo izen yazar, her zaman yapc eletirilerden yana olmutur. yklerinde, bildiriden ok bak aktarlr, yknn tutarll ypratlmaz. Dil, konu, politik bak btnyle yenilikidir. Btn bu almlaryla kendinden nceki yklere benzemeyen bir yksel yap kurar (leri, 1975, s.5). yk ile ilgili teknik konularda ehovla benzeen Memduh evket, toplumsal konularda sert eletirilerden kamas ynyle ehovdan ayrlr. Toplum ve insan sorunlarna eletirel bir gzle yaklaan Sabahattin Ali (19061948), Anadolu insannn iinde yaad olumsuzluklarla, zorluklarla dolu yaamn gzlemleyerek yklerini oluturmutur. Toplumsal sorunlara yol aan toplumsal dzeni eletirmitir. Bylece Sabahattin Ali kendinden sonraki eletirel gereki yklere de nclk etmitir. yklerindeki kahramanlarn ounu toplumun ezilen, horlanan, smrlen kesiminden semi, toplumun deiik kesimlerindeki ekonomik smrnn insan ve insan deerleri nasl ortadan kaldrdn anlatmtr. Kimi yklerinde ise tek parti yneticilerini, brokrasiyi eletirmitir. Toplumcu gerekiliin ilk ncs olan yazar;

16 d dnya ile uyum salayamayan kiilerin kmazlarn irdeleyen baz yklerinde romantik eilimler de gstermi. Niteliksel adan farkllklara sahip olsa da yklerinde klasik bir vaka dzeninin hkim olduu sylenebilir. Yaad dnem itibariyle mer Seyfettin, Refik Halit, Sadri Ertem gibi tecrbeleri hazr bulan Sabahattin Ali, Trk ykcln Orhan Kemal, Yaar Kemal, Kemal Tahir ve Samim Kocagz izgisiyle devam edecek yeni bir mecraya srklemitir (Korkmaz, 1997, s.79). Ayn dnemde Kenan Hulusi, Nahit Srr rik, Reat Enis, Bekir Stk Kunt Reat Nuri, Osman Cemal Kaygl gibi yazarlarmz da yk trnde eserler vermilerdir. Sait Faik (1906-1954), Sabahattin Alideki eletirel-gereki izgiden ayrlarak, kentli sradan insann yaamna ynelmi, sorunlar gz ard etmeyen, duygusal, romantik anlatmyla dikkatleri zerine ekmitir; Sait Faik, hikyelerinde stanbulda yaayan aznlklar zellikle de Rum meyhanecilerle balklar, stanbul kentinin doasn, kalabalk iinde bireyin yalnzln, dlerini, umutlarn alabildiine arpc bir slupla anlatr (Grsel, 1985, s.623). Sait Faik, Trk ykclnde dnm noktasdr. Yazar, sahip olduu snrsz insan sevgisini ve iirsellii yklerine aktarm, kendine zg bir yk teknii kurmutur. ada ykde gerekst motiflerin kullanlmas ilk onunla olur. te yandan kurgusal anlamda yk trnn snrlarn geniletmesi de gz ard edilemez. 1946 ylnda siroza yakalandn rendikten sonra yaad lm korkusu, yazar sradan insann yaamna gtrm, bu insanlarn kimi zaman renkli dnyalarn kimi zaman da hznl grntleri anlatmtr. zellikle Lzumsuz Adamda modern ksa yknn temellerini atan yapy kurmu, ykdeki fazlalklar atmtr. Olay ve konu btnlne nem vermek yerine anlara ynelmitir. Anlamn younlat, bazen iirsel bir syleyie bazen gnlk konuma diline uzanan yklerinde Sait Faiki bir kahvede ya da sahil kasabasnda bir kede oturmu bizi seyrederken yakalamak mmkndr. Ksacas 19501954 yllar Sait Faikin yllardr. Ondan etkilenmeyen sanat yok gibidir. Leyla Erbil, ilk kitab Hallan ilk blmn ona adar, yllar sonra da Keke birinci blm de ona adasaymm! der (Erbil, 1997, s.6). Ferit Edg, Gogoln Paltosundan gelenlere atfta bulunmutur: Ben de benim kuamn yk yazarlarnn byk ounluu da, Sait Faikten geliyoruz. (Edg, 1997, s.27) eklinde dncelerini ifade ederken, bu dnemden sonrasnda da durum deimez. Prof. Dr. nci

17 Enginn ise Sait Faik iin, 19501970 genliinin neredeyse tapt bir yazard der (2001, s.303). Trk edebiyatnda zellikle Cumhuriyet dneminden sonra ykde belirginleen iki izgiden birincisi Anadolu gereklerine ve ky sorunlarna ynelenler ki Sabahattin Ali ile tam olarak toplumcu gerekilik noktasna ular. Mahmut Makaln Bizim Ky adl kitabyla gn na kan ve ky enstitl yazarlarla glenen ky edebiyat da bu srada gndeme gelir. Orhan Kemal, Kemal Tahir, Samim Kocagz, Kemal Bilbaar gibi yazarlar Sabahattin Ali izgisinde devam ederler. kinci izgi de Sait Faikin at yoldur. Oktay Akbal, Necati Cumal gibi isimler ise Sait Faikin yk anlayn srdrrler. Her iki yk anlayndan etkilenen ykclerimiz de vardr. Halikarnas Balks, Umran Nazif, Haldun Taner, Aziz Nesin, Tark Bura, Mehmet Seyda gibi. ok partili dneme geiten 1960 devrimine kadar geen srede yknn devamn salayp, ykmze katkda bulunan yazarlar arasnda Oktay Akbal, Halikarnas Balks, Haldun Taner, Aziz Nesini de grrz. Bu yazarlar ksa ykye tr olarak yaygnlk kazandrdklar gibi iledikleri konu ve temalarla da bu tr zenginletirmilerdir. Yeni yzyla tanacak olan yk zellikle 1950 Kuann byk katklaryla g bulur. II. Dnya Savann aclar, ykselen sanayi ile birlikte dnya genelinde, hayata gvenini kaybeden insan, Tanr fikrinden kopar, yabanclama serveninde yalnzlar. Bunun yannda Cumhuriyet Halk Partisinden iktidar youn halk destei ile ele geiren Demokratik Parti kendisine umut balayanlar ok gemeden hayal krklna uratr. Muhalif aydnlar sk takibe alnr, tutuklanr, srgn edilir. (Mert, 2003, s.58) Bu yllar sadece yk alannda deil, iir alannda da yeni, farkl bir anlayn grld bir dnemdir. II. Yeni ad verilen iirin oluumunda Sait Faikin, Alemdada Var Bir Ylan adl eseri ve gerekstclk; Feyyaz Kayacann, iedeki Adam adl eseri, soyut anlatm ile etkili olmulardr (Bezirci, 1996, s.41). Gerekstclk, Dadaclk, Simgecilik akmlar iire etki ederken;

Varoluculuun beraberinde getirdii bunalm yalnzlk, braklmlk, umutsuzluk gibi temalar da, Camus, Kafka, Sartredan yaplan evirilerin artmasyla ska kullanlr olmutur. Yeniliki iir ve yk anlaynn kaynaklarnn byk lde birbirini takip ettii, edebiyatmzda yknn iirin oluumuna katkda bulunduu bir dnem yaanr.

18 Dnem ykclerinin, kendinden nceki dnemle oluturduklar tartmalar nemli edebiyat dergilerinin yaymlanmasn salamtr. 1947 ylnda, Salim engil ynetimde, Seilmi Hikyeler ad altnda Ankarada yaymlanan bu dergi sadece ykyle ilgilidir. 1957den sonra dergi ayn kii tarafndan farkl ieriklere sahip olarak Dost adnda yeni bir dergiye brakr, yerini. 1950li yllarn ikinci yarsnda; bu kuan Mavi dergisinde bir araya geldii grlr. Kuan ykcleri rnlerini Mavi, a, Seilmi Hikyeler, Yeni Ufuklar ve Yeditepe dergilerinde yaymlar. Onlar iin nemli olan d gereklik deil, i gereklik yani insann i dnyasdr (Mert, 2003, s.58). Bu yzden 50 Kua yk iin zel bir dil oluturmak isterler. Sait Faikin Alemdada Var Bir Ylandan gelen bu kapal dil, soyut, simgesel ve imge doludur. Mavi dergisi, 1954 ylnda Attila lhann katlmyla ehre deitirir; etik ve estetik deerlerin sosyal realizm temelinde youn olarak tartld Mavi Hareketine zemin hazrlar. Bu hareket iinde yer alan Attila lhan, Ahmet Oktay, Hilmi Yavuz, Ouz Arkanl, Demir zl ve Ferit Edg gibi yazarlar eski gerekileri ve 1940 kua yazarlar olan ncleri sorgulamaya balarlar (Dirlikyapan, 2010, s.44). 1956da Ocak ayndan sonra, 1950 Kuann dier bir yayn olan; a dergisi stanbulda Adnan zyalnerin evresindeki yazarlar bir araya getirir. nsan artk sosyo-tarihsel artlar iinde ele almayan kuak, belli artlar ve sre sonunda aresiz dm insan anlatr. Bu da insan evrelendii dnyadan koparak varolu sorunlar ile ba baa brakr. 1950 kua, Onat Kutlarn dnda, Ferit Edg, Orhan Duru, Adnan zyalner vb. isimlerle bugn de yazmay srdrrler. Bu dnemin nemli isimlerinden Yaar Kemal, Fakir Baykurt, Talip Apaydnn yannda Sait Faikin at yoldan devam eden ironi ve kara mizahyla Vsat O. Bener (1922), ilk kadn ykclerimizden Nezihe Meri, Bilge Karasu, Tahsin Ycel, kendilerine zg deiik sluplaryla n plana karlar. Yeni bir gereklik anlayyla, bireyin i dnyasna inerek, bilinaltndaki gelgitlere eilirler ve edebiyat bir dil sorunu olarak deerlendirirler. Orhan Burianla Vedat Gnyolun Ufuklar adyla birlikte kurduklar dier bir dergi, Orhan Buriann lmnden sonra 1953te Yeni Ufuklar adyla eletiri trne katklaryla yayn hayatna yn vermitir. Bu dnemde yeniliki ynelimlere yn veren, baka dergiler de vardr. Farkl ykclere yer veren Yenilik, iir dnda yk tartmalarna yer veren Yeditepe dergisini sayabiliriz.

19 Edebi hareketlilik, bu dnemde sadece dergilerle deil, kamusal yaamda da etkisini gsterir. air ve ykclerin bir araya gelip, rnlerini okurlara sunarak, tepkilerini birebir lme frsat bulduklar edebiyat matineleri, nemli etkinliklerdir. 1950ler stanbulunun entelektel yaamna, Edebiyat Matinelerinin getirdii deiiklii vurgulamadan atfta bulunmak anlamsz olur. Sait Faik Abasyanktan balayarak, Haldun Taneri, Sabahattin Kudret Aksal, Atilla lhan uzaktan da olsa, ilk kez gryor, seslerini ilk kez iitiyordum (Yavuz, 2001) Gen kuan, eski kua tanmas ve belki bir hesaplamaya girmesi asndan bu matinelerin nemi byktr. Kentin nem kazand ve farkl anlamlar yklendii 1950li yllarda, bir yandan edebiyat matineleri ve dnemin yeniliki gen edebiyatlarnn kendilerinden nceki kuaa ynelik tepkileri srerken, bir yandan da 1950lerin Trkiyesine ho zelliklere sahip bir bohem yaant kendini gstermeye balamtr (Dirlikyapan, 2010, s.35). Farkl dnceler ortaya koyan, bat edebiyatn tanyan, bir nceki kua eletiren bu kuak iin bu sadece basit bir gece yaants deildir. Eskiden bohem meknlarda oturulup sadece iki iilmezdi. Buralarda youn bir kltr alverii vard. air, yeni bir iir yazmsa cebinden kartp, arkadalarna okurdu. Bir ykc, yeni bir yk yazmsa okurdu Bir takm oluumlar hakknda tartmalar vard. Baylanda iki masa yan yana getirilir; diyelim Hegel hakknda bir tartma balar, bu tartma akam meyhanede ayn heyecanla, ayn younlukla srerdi. Bohem meknlar adeta bir kltr formuydu (Oktay 1991, s.130). Bu bir yaam biimidir, her alandan sanaty bir araya getirip, bilgiyi paylamak asndan nem tar. 1950 kuann daha nceki dnemlere gre edebiyat alannda yaptklar almalar art gstermitir. 19401950 yllarnda be edebiyat dergisi yaymlanrken, 19501960 yllar arasnda bu say on bire kadar kmtr (Doan, 1997). Bu dnemde yazarlarn dnceleri, konular daha zgrce tartmalar ve bunlar yazya dkmeleriyle birlikte dergilerinde yaymlama frsat bulmulardr. Sadece dergi deil bu art, kitap saysnda da grlmtr. 1950 ylnda 337 edebiyat yapt yaymlanrken 1960 ylnda bu say 827e ykselmitir (zerdim, 1974). Yine bu dnemde, kurulan yaynevleri; Ata, Atlas, de, Dn, Seilmi Hikyeler, Yeditepe kltrel alanda yaanan deiimlerin yannda yayn hayatndaki atlmlarn da mihenk noktasn oluturmutur. 1950 kua ykclerinin edebiyatlarnn oluumundaki etmenlerden dieri de Batl yazarlar ve akmlardr. zellikle eviriler yoluyla bize ulaan varoluuluk ve

20 gerekstclk akmlar hakkndaki bilgilerin ykler zerindeki etkisi oktur. (Yusuf Atlgan, Ferit Edg, Leyla Erbil, Demir zl gibi). Varoluuluk, bireycilik ve karamsarlk olarak anlalmtr; ancak tartlan ey varoluuluun kendisi deil, popler imgesidir (Direk, 2002, s.448). Bu imgelerden biri de bireye, bireyin i atmalarna yneliktir. Bireye ynelen yazar, onu bunalm, karamsarlk, umutsuzluk iinde grr. Sonu olarak dnemin dier bir tartma konusu olan bunalmn temeli siyasi ve sosyal yaamn olumsuzluklar yannda batl akmlara dayanmaktadr. Biimsel yenilikler ilk olarak cmlede grlr. yk kiilerinin ruh hallerini anlatan, yarda braklm, tamamlanmam vb. cmlelerdir bunlar. Bylece okur, yazar tarafndan yaratma srecine dhil edilmek istenir. Dilde deformasyon, devrik cmleler, zgn benzetmeler, iir kadar youn yklerin oluumunu salamtr (Dirlikyapan, 2010, s.141). Serim-dm-zm blmlerinin olmad; imdi ile gemiin, hayal ile gerein ayn dzlemde kesitii, birden fazla bak asnn i ie getii, okuyucuda ok etkisi uyandracak kurgusal deiimler de biimsel yenilikler arasnda yer alr. Bireye ynelen yazar, bireyin i dnyasn ifade edebilmek iin eitli araylara girmitir. mgeler, bilin ak, i konuma, soyutlamalar bu dnemin yksn tamamlayan teknik unsurlar oluturmutur. 1950 kua yklerinde genellikle bunalml tipler, intihar eden ve edemeyen yk kiileri yer alrken; huzursuzluun izleri, cinsellik, anlamszlk, hilik, saldrganlk, ldrme istei gibi temalar ilenmitir. Sonu olarak 1950 kua, zellikle 27 Mays 1960 Devriminden sonra 1950 Kua yazarlar, siyasal grlerini bazen sert bir ekilde dile getirirken, bazen de edebiyatn iinde eriterek, daha yumuak bir biimde ortaya koyarlar. Hatta bir ksm, toplumcu sanattan kimi zaman toplumcu gereki izgiye yaklaan eserler kaleme almlardr. nk bu yazarlar, gerek siyasi ve toplumsal adan gerek edebiyat asndan nemli bir dneme tanklk etmilerdir. Yarm yzyl akn bir zaman dilimi gemesine karn, bu kua hala okunur klan; bu kadar farkl niteliklere sahip ykclerin bir arada bulunmasdr ayrca kendilerinden ncekileri tamamen ktdr diye yarglamamalar, eletirmek kadar takdir etmeyi de bilmeleridir. Edebiyatn farkl dallarnda yaran fakat birbirlerini daima destekleyen bu kuan yazarlarnn adlar siyasi karlarla kullanlmam, edebi deiim ve geliimleri ise edebiyattan dn vermeden izleyen bir kuak olmay baarmlardr. Sahip olduklar

21 kltr birikimiyle ksa yky modern anlamda, hem kuramsal altyapy

salamlatrarak hem de batl kaynaklardan yola karak biim ve ierik ynnden en st seviyeye karmlardr. Ayrca toplumsal yapdaki deime yknn nn am; yazarlar da bunu eviriler, dnyay tanma ve yorumlama yoluyla devam ettirmitir.

22 2.BLM

TOMRS UYARIN HAYATI VE ESERLER

2.1.Ailesi Tomris Uyarn annesi hukuku Celile Girgin, Selanikte 1917de dnyaya gelen, ilkokulu stanbula g eden ailesinin yannda okuyan, kltrl bir Cumhuriyet kadndr. Babas da hukuku ve yazar Ali Fuad Gediktir. Babas Ali Fuad Bey ada bir adamdr. Babasnn, Celile Hanma k olmasna ramen, Celile Hanmn toplumun davranlarna anlay gstermeyii, ona ayak uyduramay Ali Beyle ev iinde srekli tartmalarna, einin bu sra dl birbirileriyle kavga etmelerine neden olur ve boanrlar. Dolaysyla bu tartmalarn hazrlad ayrln sebebi Trabzonlu olan Ali Bey ile Celile Hanmn aralarndaki kltr ve gelenek fark deildir nk Ali Bey de okumu, yurtdnda yaam modern bir erkektir. H.T.Uyar (kiisel iletiim, 18.03.2010) Olu H.Turgut Uyar, Tomris Uyarn ailesi ile ilgili duygularn yle anlatr: Annem annesini ok severdi ama pek konumazd. Bykbabam lehine bir ey duymasam da anlalan bykanneme ok ektirmi; dolaysyla annemin gen kzl da olduka zor gemi. Boanmalarndan sonra anneannem baya gen yata, bykbabam ise doksanlarda ld. H.T.Uyar (kiisel iletiim, 18.03.2010) Tomris Uyar, yllar sonra annesini kaybetmesinin ardndan babasn sorgular. Tomris Uyarn dedesi (babasnn babas), CHP Trabzon milletvekillerinden Sleyman Srr Gediktir. Babaannesi ise Refiye Hanmdr; kendisinden krk ya

byk kocasna yedi ocuk dourduktan sonra lr. Sleyman Bey, karsnn gencecik lmnn ardndan da yllarca mebusluk yapar. Tomris Uyarn babaannesi hakkndaki dnceleri olumsuzdur; Babaannemin iyi yrekli bir kadn olduu sylenemez. Krp geirirmi ortal. Konuklar gnln kazanmak iin armaan olarak kzlck sopas getirirlermi. O sopalarla ocuklarn, beslemelerini kyasya dvermi (Uyar, 2003, s.24) eklinde anlatr. Ancak dedesini sever. ocukluunda Tomris Uyarn sinemayla tanmasn salayan dedesidir. Yazarn dier dedesi (annesinin babas) ise, bir di doktoru olan Ruhi Beydir. Hayri Turgut onu yle anlatr: Dedem ayrca yksek dereceli masondu. Annem masonluktan nefret ederdi. Babam ilk kalasn krdnda salk yurduna annemle

23 gidip gelirler. Oradaki grevlilerden birisi annemin Ruhi beyin torunu olduunu anlaynca, Neden sylemediniz? Bilseydik size zel oda ayarlardk.derler. Annem orann da masonlarn yeri olduunu renince ok sinirlenir. H.T.Uyar (kiisel iletiim, 18.03.2010) Anneannesi iirle ilgilenen bir Bektai kzdr. Celile Hanm einden boannca, anneanne ve dede iki torununa bakmak zere kzlarna destek olurlar. H.T.Uyarn yllar sonra Tomris Uyarn anneannesi ile ilgili izlenimleri u ekildedir: ocukluumdan hatrladm kadaryla zor bir kadnd. Son yllarda zihinsel problemleri vard. Zor bir insan olarak annemi ok uratrd. Hatta son zamanlarnda kimseyle kyaslanamayacak kadar ok dert at, annemin bana der. H.T.Uyar (kiisel iletiim, 18.03.2010) ok geni bir aileye sahip olmayan Tomris Uyar, iki kuak ncesinden itibaren okumu, kltrl, edebiyat ile hemhal olmu bir aile ortamnda byyecektir. Sanatsal yn, edebi zevki bu yetime koullarnda geliecektir. 2.2.Doumu ve ocukluk Yllar Tomris Uyar, 15 Mart 1941 ylnda stanbulda dnyaya gelir. Yazarn ocukluk dnemi stanbulda geer. Annemin dediine gre bebekken her yaz denize girermiim ama benim anmsadm ilk, Kalamta bir sandaldan denize girip yzm. Sanrm be yandaydm. stanbulun denizi neredeyse girilmezleene kadar Modada, Boazda, Karadeniz kysnda, Marmarada, Egede yzdm; hepsinin rengini kokusunu iime ektim doyasya. Denizsiz bir yerde tatil yapmak bana hala anlamsz geliyor. (Yazarn notlarndan) Yazarn deniz tutkusunun yannda kedilere olan ilgi ve alakas da olduka fazladr: Denize duyulan sevginin zgrlkle, bamszlkla ilgisi olduu hep ileri srlmtr. Bir baka tutkumdan, kediciliimden yola karak bu grn dayanaksz saylamayacan belirtmem gerek. Kedi kadar bamsz, kendiyle bark bir hayvan daha var mdr bilmem. Hukuk renimi grrken kedisine noter adn takan babam kadar engin bir dgcm olmadndan ilk kedilerime Yumuk ve Gm adlarn takmtm. Cahideye kadar ve ondan sonra tek kedim olmad evimde. T.Uyar, (Kiisel notlar) Tomris Uyar, kk yalardan balayarak arkadalarn erkeklerden setiini syler, lkokuldaki snf arkadalarm Yaln, Gven, Erhan (zeki, uslu ocuklar) ile 29

24 Melih (tam bir babelas) arasnda beni benimsemeleri dnda hibir ortaklaalk yoktu dorusu. T.Uyar, ( Kiisel Notlar) Edebiyat ve hukuk sosyolojisi zerine kitap yazm bir babann kz olarak edebiyat gelenei olan bir ailede yetiir: Savclk, hkimlik en sonunda da avukatlk yapan babasnn geliri ailesini hibir zaman ok rahat yaatmaz; ama son derece sosyal bir yaam srdrmelerine yeter. Yahya Kemal, Reat Nuri Gntekin, Peyami Safa gibi yazarlar anne ve babasnn dostlar olduklar iin henz okul a balamadan tanr. O gnlere dndnde Yahya Kemalin bakmszl, Reat Nurinin srekli sigara iii, Yusuf Ziyann imanl sisli kopuk grntler olarak gzlerinin nnden geer. Edebiyatla dolu ilkokul yaamn sonunda artk Tevfik Fikretten Nedime dek eski edebiyat ustalarn ezbere bilir hale gelir (zdamar, 1987, s.30). lkrenimini 1952 ylnda Taksimdeki Yeni Kolejde bitirir. 2.3. Ortaokul ve Lise Yllar Tomris Uyar, ortaokulu 1957de High Schoolda tamamlar. Yazar olmaya gen yata ngiliz Kz Ortaokulunda iken karar veren Tomris Uyarn, ailesinde herkesin edebiyatla ilgilenmesi bu kararnda etkili olur; Anneannem bir Bektai kzyd ve iirle yakndan ilgileniyordu. Bykbabam iir yazar, annem de eviriler yapard; babamnsa yaymlanm kitaplar vard (zkan, 2002, s.8) der. Kitap okunan, yaz yazlan bir ailede byyen Tomris Uyar, anneannem bana Tevfik Fikret okurdu (Uyar, 1987, s.11) diye anlatr. Yazmaya eviri ile balayan yazar, ilk evirilerini ortaokul ikinci snfta yaptn syler. Galiba kendim yazmay hemen gze alamyordum. evirileri titizlikle seerek ana dilimi en iyi biimde kullanmann yollarn aradm (zdamar, 1987, s.28). Yazar, ortaokuldayken, babas tberkloz geirir. Onunla hastalndan dolay ok yakn bir iliki iinde olamadn belirten yazar, hasta olmasayd da ilikimiz bu kadar olacakt. Belki de hastal onun bana olan uzakln daha kolay kabullenmemi salad (zdamar, 1987, s.28) ifadesinde bulunur. Annesi sevgi dolu ancak bamszlna dkn bir kadndr ve birbirine zt yaratlm asla anlaamam bu iki insan, o on drt yandayken ayrlrlar. Anneanne ve dedesiyle geirilen sakin bir gen kzlk dnemi balar sonra. Yal ama kltrl insanlar olduklar iin yine de renkli bir yaam srer (zdamar, 1987, s.28). Bykbabas yazar en ok etkileyen kiidir, bu

25 yzden yklerinde dede figr nemlidir. Bir di doktoru olan dedesi Ruhi Bey, iir yazan, sinemaya dkn, ayn zamanda da musikiye hayran bir insandr. Devrin nl Trk mzii sanatlar baz geceler onlarn evinde bir araya gelirler ve hep birlikte Dede Efendinin ve Hac Arif Beyin eserlerini geerler (zdamar, 1987, s.30). Maddi sknt iinde olduklar o yllarda yazar, bu skntlardan kurtulabilmek iin evden kamay nasl dlediini anlatr. Her gece bebei Anahiti ve krmz giysisini kk bir sepete koyup sokak kapsnn nne oturur. Her gece byk babas gelip onu evde kalmaya ikna edene dek. Ksa bir sre sonra oturduklar evin yanndaki kaak inaat yznden evleri yklacak hale geldiinde kama arzusu iyice iddetlenir (zdamar, 1987, s.30). Ortaokul yllarnda, Taksimde oturduklar bu evde, alt ay lmle yz yze yaadklarn anlatan Tomris Uyar, evin yanndaki kaak bir yap yznden evin duvarlarnn atladn, oturma odasndaki atlaktan sokan grndn ocuk duyarllyla anlatr: Annem elinde bir kurun kalem, her gn cetvelle lyordu, atlaklarn geniliini. Bir gn nceden bu yana ne kadar alm diye. Baka bir eve kamyorduk, kiraclar karmtk, annem alamayacak kadar hastayd. Bir yal anneanneyle bir zamanlar dedemin yannda alm saral bir yanamaya bakmak zorundaydk. Gelir kaynaklar tkenmiti. Kardeimle ben zel okullara gidiyorduk. Ufak bir deprem hepimizin sonu demekti. ok g bir alt ayd (zdamar, 1987, s.30). Yazar, yllar sonra korkarak uyanmalarn, deprem oluyormu gibi sanmalarn, kapal, dar alanlara dayanamayn, o skntl gnlerine balamaktadr. Hep byk sulamalar, byk aldanmalar, byk balamalar sz konusu. Kardeimin ocukluu ailenin iyice dalp, zld bir dneme rastlad. Kimi zaman el stnde tutuldu gereksiz yere, kimi zaman da gzetilmedi hi bakmsz kald. Evin hmndan ou kez ben korurdum onu. Bebekken ok sevdii kftesini piirip yedirir altn deitirirdim. Delikanllnda gizlerini paylatm. O yzden aramzdaki sekiz yllk ya ayrm, ona bugn de anaca duygular beslememi engellemiyor. Kan-ba denen kavrama hibir zaman inanmadm. Bilerek seerek sevmek istedim balanacaklarm, dostluk kuracaklarm. Ama karmdaki gen gzelim iki kz bebein -ikizlerin- babas, aile sorumluluu yklenmeye alan bir adam, bir erkek artk. ocuumun days. Kan-ba ou kere birbirimize katt bizi; gerginlikler, krlmalar, hesaplamalarBelki ancak imdi tanyabiliriz birbirimizi (Uyar, 2003, s.81).

26 Tomris Uyar, bu gergin ev ortamlarnda kendini edebiyata snrken bulur. Ortaokul yllarnda, btn dnya klasiklerini okuyup bitirir. Liseye Arnavutky Amerikan Kolejinde devam eder. Edebiyat almalar yine en byk destei olur. Zengin olanaklarn martt gen kzlarla birlikte okumann ezikliini duyar, youn bir biimde. Onlardan daha baarl olmas da o eziklii yaamasna engel deildir. Belki de hala pahal giyinmemekte diretmesi o yllarda bir tepkidir. Sonunda kolejden mezun olurken kazand yurtd burslarn Vatan dildir, ben Trkeden uzak yaayamam diye geri evirir (zdamar, 1987, s.30). 1961de Arnavutky Amerikan Kolejini bitiren yazarn lisede okurken kurgu inceliklerini reten iki retmeni vardr. Semeli olan bu derslerin retmenleri Vildan Acuner ve Dr. Davidson kendilerini edebiyat rencilere sevdirmeye adarlar. Tatil gnlerinde dileyen rencilerle dersler yaparlar. Yazar da hafta sonlarn bu derslerde geirir. Yazar, beni gncel edebiyatla tantran ilk retmenim Vildan Acunerdi. Onun snfa getirdii edebiyat dergilerinden (bata a-dergisi) edebiyatn dergilerle soluduunu anladm der. T.Uyar, (Kiisel Notlar) Kolejden sonra ktisat Fakltesinin Gazetecilik Enstitsnde okumay seii yaknlarn artr ama o Ekonomi bilmekle yazarlk arasnda ok yakn ba olduuna, baz olgular kavratabilmek iin yazarn nce ekonomi bilmesi gerektiine inanr. (zdamar, 1987, s.30) Bu iki yllk okulu semesinin en nemli nedeni ise evliliktir. niversiteye, bir an nce mezun olup okul arkada lk Tamerle evlenebilmek iin gider. H.T.Uyar, (kiisel iletiim, 18.03.2010) 2.4. Evlilikleri 2.4.1. ki ocuun Evlilikleri/ lk Tamer ve Tomris Uyar Tomris Uyar, 1963te niversiteyi bitirir. Kolejden tand lk Tamer ile evlenir. Artk Tomris Uyar, bir Antep gelinidir. lk Tamer ile birlikte balayna iki aylna Antepe giderler. Einin ailesi ile tanan yazar, Antep ile ilgili gzel hatralarla dner, oray ok sever. H.T.Uyar (kiisel iletiim, 18.03.2010) Kk evirilerle balayan yazarlk evlilikle ciddi bir hale gelir. Yazar, birlikte yaptklar evirilere kout olarak ilk yklerini de o yllarda yazmaya balar. Ancak evliliklerinde yrmeyen bir eyler vardr. Srekli hareket iinde dzenli

27 bir evlilik hayatn srdrrken bir yandan da geinebilmek iin almak zorunluluu gnden gne daha ypratc olur. Bu iki ocuun evlilii gibidir. Kendisinin ar sorumluluk duygusuyla yklendii ana rol gnden gne daha ok yorucu olur. Ancak bir gn bir kz ocuklar olunca kiilikleri arasndaki fark dnmemeye alrlar. Hamileliinin son aylarnda annesinin

beklenmedik lm Tomris Uyar derinden sarsar. Henz bu acy unutamamken ikinci darbe ldrc olur. Bir buuk aylk kzn emzirirken st boulmas sonucu kk kz hayata veda eder. ocuun lmnden sonra evliliklerini srdrmenin bir anlam kalmaz. 1965 ylna Tomris Uyar, dul bir kadn olarak girer (zdamar, 1987, s.31). 2.4.2. Her eyin Eit Olarak Paylald Bir Beraberlik/ Cemal Sreya ve R.Tomris Cemal Sreyann 1964te stanbula tayini kar. Cemal Sreya ile Tomris Uyarin arkadalklar, Cemal Sreyann halasnn yannda kalaca bu dnemde balar. Tomris Uyar, o tarihte R.Tomris imzasyla eviriler yapar. lk Tamerle de evlilii srmektedir. lk Tamer ise tiyatro ile ilgilenir. Dostlar, Baylanda bir araya gelince, sanat, edebiyat ve tiyatro sohbetleri yaplr. Cemal Sreya da i k aralarna katlr. Tomris Uyar, geirdii kt gnlerinin ardndan Cemal Sreya ile birlikte yaamaya karar verirler. Kazanc Yokuunda bir ev tutup, oraya yerleirler. Her eyin eit olarak paylald bir beraberlik. Ev ilerinden fikir tartmalarna, meyhanelerden almalara, her yerde her alanda eitlik (Perinek ve Duruel, 2008, s.153). Tomris Uyarn kendisinden yaa byk olan Cemal Sreya ile birlikteliin nedeni belki de srtna yklenen sorumluluklardan kamaktr. Cemal Sreya, Tomris Uyara kar her zaman efkat dolu, dnceli davranlar iindedir. Ayrca edebiyat ve air oluu ayn dilden konumalarn salayan en nemli unsurdur. Cemal Sreya, dzenli bir hayat sren, evden ie, iten eve gelen bir brokrattr; Tomris Uyar bu zellikleri biraz deitirmek istercesine her akam erkenden eve gelen Cemal Sreyaya biraz ge gelmesini, gezip dolamasn nerir. Her zaman akam 6da evde olan air bu neriyi kabul eder. Birinci gn on be dakika, ikinci gn yirmi dakika eve ge gelir. nc gn yarm saat gecikince Tomris Uyar arr. Balkona kt srada bir de bakar ki, Cemal Sreya

28 kapnn nnde oturmu vaktin dolmasn bekliyor.leri nedeniyle evden ayr olduunda gittii yerlerden Tomris Uyara mektuplar yazar. Tomris Uyar ile mektuplarnn bir ksmn Cemal Sreya imha eder. Tomris Uyarda kalanlar ise yazarn vasiyeti zerine olu H.T.Uyar imha eder. H.T.Uyar, (kiisel iletiim, 18.03.2010) Papirs birlikte karmaya karar verdikten sonra dergi iin youn bir alma temposuna girerler. Papirs ilk dneminde maddi ve manevi zorluklar aarak baarl bir yayn hayat ortaya koyar. 1966 ylnn sonlarnda, beraberlikte anlamazlklar balaynca, dergide de yollar ayrlr. Cemal Sreya ile birliktelii sona eren Tomris Uyar: Ben bu ite ehliyetli deilim demek ki, baz eyler srekli yanlgyla sonulanyorsa yalnzca karndaki insan sulamak hakszlk deil mi? diye kendisini sorgular. likilerinde btn sorumluluklar kendisi yklenen yazar; karmdakine de bir eyler yapma, yorulma, sklma hakkn tansam belki yrrd eklinde dnr (zdamar, 1987, s.31). Ayrln ardndan, Tomris Uyar unlar anlatr; Beni brakt ama rahat etmedi. Ona gre bana sahip olunamazd. Senden ayrldm anda, senin hakknda, hikyen hakknda sevdiimi belirtecek hibir ey sylemeyeceim, benim azmdan kimse duymayacak dedi ve dorusu hi yazmad (Perinek, Duruel, 2008, s.156). 2.4.3. Hayatnn Geri Kalann Adad Evlilii/ Turgut Uyar-Tomris Uyar ve Oullar Hayri Turgut Uyar Tomris Uyar, 1967 ylnda Turgut Uyarla evlenir. Turgut Uyar, 1966 ylnda eski ei Yezdan Hanmdan ayrlr. Tomris Uyar, airle Ankarada Sanatseverler Derneinde tantn (1962), asl tanma ve yaknlamalarnn ise, airin ilk einden ayrld, kendisinin de Cemal Sreyadan ayrlmak zere olduu dnemde (1966) olduunu syler. 1966 ylnda ben zaten Cemal Sreyadan ayrlmak zereydim. O da einden ayrlmt. stanbula gelmiti ocuklaryla. Burada tantk. Asl tanmamz herhalde o, nk o zaman daha yakn oturup konuma frsatn bulduk ve mektuplamaya baladk (Altan, 2005, s.13). 1968de balayan mutlu evlilikleri, aralarnda on be ya fark olmasna karn 1969da ocuklar H.Turgut Uyarn doumuyla iyice perinlenir. Olunun kendi adn tamasn isteyen Turgut Uyarn bu ricasn, Tomris Uyar da kabul eder. Olunun bir

29 yana kadar geen dneminde olduka zor gnler geiren yazar, onun da kollarnda lmesinden korksa bile bu korkusunun stesinden gelir. Ondan sonra kk Turgut hayatlarnn odak noktas haline gelir. Onun iin kent merkezine uzak baheli bir eve tanrlar ve tm sosyal yaamdan da koparlar (zdamar, 1987, s.31). H.T.Uyar, o yllar yle anlatr: Bizim Etilere tanmamzn nedeni baka ocuklarla kaynamam iindi. Be ile on drt yalarm arasdr. Sonra ortaokulu Caalolunda okudum. yl okula servisle gidip geldim. Ortaokul sonunda annem: Artk servis iin bydn, okula yryerek gidip geleceksin dedi. Eminnnden Caaloluna her gn yrrdm, tabii stanbul, eski stanbuldu o zamanlar. Annem ok korumac deildi. Her trl zorluklarla karlasn dncesindeydi. 1984te lise bitince, Taksime geldik, yol derdi de bitmi oldu. Ben devlet okulunda okudum. Annem toplumun deiik kesimlerinden kiilerle tansn derdi. Kendisi kolejde okumasna karn, kapal gruplar sevmezdi. Nerede okuduun sadece bir tesadftr, bunlarla ne vnmek ne de yerinmek gerekmez derdi. H.T.Uyar, (kiisel iletiim, 18.03.2010) H.T.Uyarn ocukluk yllarnda, Tomris Uyar, yazar olarak almalarn daha da artrr; hatta Turgut Uyar ile birlikte Lucretustan yaptklar eviri TDK dlne layk grlr. Tomris Uyarn ev ilerinde, yardmcs yoktur ama kocas her trl ev iini onunla paylar. Belki evde kusursuz bir dzen istedii iin bu dayanmay gsterir. Ama yaamlarndaki bu inisiz ksz dzen giderek, Tomris Uyar garip bir biimde rahatsz etmeye balar. Yemek saatleri, gidilecek yerler, dostlar, her ey byk bir dzenle belirlenir ve yazar giderek bir hapishanede yaad duygusuna kaplmaya balar. Gn getike evlilikleri ypranr, aralarndaki byk ya fark byk kuak farkna dnr. Turgut Uyar daha ok eve kapanr, bylece hayatn daha da dnda kalr. Kocas yalnzca onunla birlikte olmay sever ve o soka grmeyen bir kule gibi evde tek grtkleri insan komular ve en yakn dostlar air Edip Cansever olur (zdamar, 1987, s.31). Turgut Uyar evden karmay baaran tek insandr, zor gnlerinde hep Tomris Uyarn yannda olur. Her 15 Martta Tomris Uyara ithaf ettii bir iirle kapsn alar. Tomris Uyar, Edip Canseverin birinci lm yldnmnde duygularn yle anlatr:

30 Btn yazarlar yz olmayan bir okur kitlesine seslendiklerini bilirler de yine de ou zaman zel bir yz iin yazarlar, onun verecei tepkidir nemli olan. Bir yk m yazdm, hemen Edip Canseveri arardm onunla paylamak isterdim ykm. Edip bir iir mi yazd, ne gzel: lest Pasajda kutlamaya ne dersin? Birbirimizi pohpohlamaya dayal deildi eletirilerimiz ama olduka benzer kanallarda ses aradmzdan ortaya kan yeni yaptn baars mthi bir ortak mutluluk kayna oluyordu. Sevgililik ya da ak duygusu ne yazk ki zamanla yara alabiliyor, rselenebiliyor, bitebiliyor. Bitmeyen tek akn gerek ve lirik bir dostluk olduunu, ikirciksiz, apak sevgiyi Edip Cansever tattrd bana. Her doum gnmde tek kopya olarak yazlm, istersem yaymlayabileceim izniyle armaan edilmi iirleriyle yaammda ve yazmda srdam, esin kaynam oldu. Tek ihaneti lmesiydi. der. (28 Mays 1987, Cumhuriyet gazetesi) Ayn dnemler Turgut Uyarn hastalklarnn ve Tomris Uyara ballnn rahatszlk verecek seviyeye ulat zamanlardr. Einin kendine duyduu tutkulu ballk giderek stnde bir bask oluturur; o duyarl insan bunu hisseder; hissettike daha da hrnlar ve iyice o iki kiilik yalnzlna gmlr. Ancak o gnlerde o inziva yaam bir karabasana dnr. Turgut Uyarn zincirleme kazalar geirip yataa mahkm olmas ortak yaamlarn tam bir kszla srkler. Ona bakmak iin aylarca evden kmaz ve giderek daha ok ypranr. Kocasnn gzlerinin nnde gnden gne kmesini ise aresizlik ve acyla izler (zdamar, 1987, s.31). Tomris Uyar, einin iyilemek iin aba gstermediinin farkndadr. yiletii zaman onu terk edeceimi biliyordu! Sanki lmeye karar vermiti. der (zdamar, 1987, s.31). Turgut Uyar, teknolojiye ve bilim dallarna merakl olduu kadar tbba da ok meraklyd, kendi hastalnn siroz olduu tehisini ok nceden koyar (Altan, 2005, s.239). Ancak genlii hastanelerde geen Turgut Uyar, artk vcudu serumdan baka bir ey kabul etmez hale geldikten sonra hastaneye gtrlr. Dala iflas ettii iin karacierin de nne geilemez. Ancak yazarn btn abalar Turgut Uyarn ac sonunun nne geemez. Turgut Uyar, 22 Austos 1985 tarihinde lr.

31 2.5. Tomris Uyar Yurtdnda 1977-78 yllarnda bir ay sre ile Amerikaya davet edilir. Amac oradaki yazarlarla tanmaktr. 12 Austos-12 Kasm 1978 de The Art Institute of Chicagoya katlr. Washintonda kongrelere gider. Bu dnemi Gndkmnde anlatr. Tomris Uyar, Amerika kadar uzun sreli olmasa da Finlandiyaya yazar toplantlarna katlmak iin gider; Lahti International Writers Reunonsa katlr. 1620 Haziran 1991 de tekrar gittii Finlandiyada bu kez Litaratre and Memory konulu toplantya katlr. Sk sk gittii Almanyada ise dzenlenen okuma gnlerine katkda bulunur. 25.09.1987 tarihinde, 10.10.1987 tarihinde, 22.10.1990 tarihinde, 23.05.1991 tarihinde, eitli programlara katlmc olarak davet edilir. 1 Bu lkelerin dnda Tomris Uyar, gezi amacyla Napoliye de gitmitir. 2.6. Tomris Uyarn Siyasi ve Sosyal Hayat Genliinden beri siyasi ve sosyal konularda aktif olan Tomris Uyar, kolejdeyken talebe birliindedir. Daha sonra ise Trkiye Yazarlar Sendikasnda fiili olarak grev alr. Menderes iktidarnn polise saldrtt grubun iindedir. 1968de niversitede okuyan Tomris Uyar, yirmi yedi yandadr. 60larda politik olarak daha aktiftir. 12 Marttan sonra Ecevitin seim kazandna sevinir, ancak o da hsranla sonulanr. Bask ortamnda lke skntl bir dnemden geerken evlere bomba atlmaktadr. 70lerde ise toplantlara katlmaz, bu dnemde siyasal adan daha pasiftir. Tomris Uyar, politik konulara da duygusal tepki gstermeyi ihmal etmez. Hakszla kar her zaman duyarl yapsyla yerinde tepkiler vermenin gerekliliini savunur. 1 Aralk 1982 tarihinde aralarnda Tomris Uyarn da bulunduu Yazarlar Sendikasna mensup on yedi yazar hakknda dava alr, sekiz ile on be yl hapis cezas istenir. Mahkeme sonucunda Yazarlar Sendikasnn yneticilerinin tutuksuz

yarglanmalarna karar verilirken, Yaar Kemal, Tomris Uyar, Turgut Uyar, Adalet Aaolu, Orhan Arburnu gibi yazarlar hakknda da kovuturmaya yer olmad karar verilir. 1 Mays lkemizde yasal ve ynsal olarak kutlanmaldr dncesi ile sendikalarn stanbul Valiliine 1988 ylnda yaptklar bavuru reddedilir. Tomris Uyar

Katlm belgelerine yazarn yurtd arivinden ulalmtr.

32 da bu giriime destek verenler iinde yer alr. 12 Eyllden beri 1 Mays ile ilgili fiili engellerin demokrasi iin bir tehdit oluturduunu belirtir. Tomris Uyar ile birlikte on kadn yazar, 1 Austos 1989da Atatrk Kltr Merkezi nnde kitaplarnn zerine siyah boya dkerek cezaevlerindeki (Alk grevi cinayeti) uygulamay protesto ederler. 1 Austos Genelgesinin geri ekilmesi, cezaevlerindeki yaam hakkn nde tutarak ynetimi insan haklarn savunmaya arrlar. 30 Haziran 1990 tarihinde, ilerinde Tomris Uyarn da bulunduu, edebiyat dnyasndan ok sayda yazar ve airin bir araya geldii, Dnceye zgrlk yry gerekletirilir. Yry gazeteci ve yazarlarn tutukluluunu protesto amacyla dzenlenmitir. Bu yryle ilgili Leyla Erbil; Trkiye Yazarlar Sendikas gibi bir rgtten kaynaklanmay bu yryn en byk zelliidir()Ben otuz be senedir bu evredeyim, dernekten rgtten bamsz olarak edebiyatlarn tek tek toplumsal vicdann gerektirdii saduyuyu gstererek byle bir ie kalktklarn ilk kez gryorum der (Nokta,1 Temmuz 1990, s.11). Tomris Uyar, sosyal hayatta yaplan hakszlklara kardr. Onu uyumsuz yapan en nemli yan budur. 11 ubat 1995 tarihinde sanat duyarlln gsteren Tomris Uyar, bir grup arkada ile BLSAKta dzenledikleri basn toplantsnda hazrlanan bildiriyi sunar. Toplantda yazar Metin Kaan ve televizyon spikeri Alp Budaycnn tecavz haberlerine Murathan Mungann zel hayat ve eserleriyle iin iine kartrlmasn eletirirler (Milliyet,11.02.1995, s.12). Hayat Kirletenlere Protesto balkl gazete haberinde bu bildiri yaymlanr. Konu ile ilgili onur zedeleyici haber ve yazlar knanr.. H.T.Uyar, annesini yle anlatr: O camiada pek grlmeyen hakkn aramak konusunda baya dilidir. Uramaya demez denilen eylerde bile en yakn arkada dahi olsa sonuna kadar gider H.T.Uyar, (kiisel iletiim, 18.03.2010). Turgut Uyarn lmn alkolizme balayan onu milletinden ve topraklarndan kopmak gibi sama sapan nedenlerle sulayan Attila lhana, bata Tomris Uyar olmak zere, edebiyat evresi tepki gsterir. Aziz Nesin, 3 Aralk 1989 tarihinde yaplan Trkiye Yazarlar Sendikas Genel Kurulunda yapt konumada ilerinde Tomris Uyarn da olduu baz yazarlara ar ithamlarda bulunur. Bunun gerekesi de Tomris Uyarn, Aziz Nesini, Trkiye Yazarlar Sendikasnn telif haklar sorunuyla ilgilenmemesi ve hapse den yazarlar iin knama telgraf ekmekten baka bir ey yapmamas gibi nedenlerle daha nce

33 eletirmi olmasdr. Aziz Nesin 2000e Doru dergisinde yaymlanan bu konumasnda Tomris Uyar, bu szleri edebildiine gre kendinde utanma yoktur. Elini vicdanna deil sarholukla baka yerine koymu olmaldr (Cumhuriyet, 24 Ocak 1992) szlerini sarfeder. Bunun zerine Tomris Uyar da hakaret davas aar, davay kazanr. milyon lira tazminat alr. Tomris Uyar emein mutlaka, kk de olsa bir karl olmaldr, dncesindedir. Doan Hzlan, 1980li yllarn sonuna doru, Bu Hafta adl haftalk bir sanat dergisi karmay planlar. Bu neriyi Tomris Uyar ile birlikte Selim leri, Ferit Edg ve Cemal Sreyaya da gtrr. Kabul edilince almalara balarlar, her hafta toplanrlar. Bu i iin ayda krk bin lira ve dergiye verecekleri yazlar iin de telif creti alacaklar sylenir. Ancak bir trl szleme imzalanamaz, Tomris Uyar bunun stne bir de derginin kmayaca haberini bakasndan alnca Doan Hzlana dava aar. Tomris Uyar, dergilere verecekleri yazlar da belli bir miktar karlnda yapma kararn arkadalaryla alrlar ve bu karar Papirs dergisinde yazl olarak aklarlar. Siyasi ve sosyal yaam boyunca doru bildiinin arkasndan giden, direnen, sorgulayan, hakszn ve hakszln karsnda yer alan bir yazardr. 2.7. Tomris Uyarn Edeb Hayat Tomris Uyar, edebiyata eviri ile balar. lk kez ortaokul ikinci snfta eviri yapmaya balar. Liseye geldiinde ise edebiyat retmeni Vildan Acunerin de desteiyle kurmaca zerine eilir. Bir yandan da o dnemlerde zellikle kolejde ok yaygn olan tiyatro ile ilgilenir. lk ei lk Tameri de tiyatro araclyla tanr. Genco Erkal, Glriz Sururi gibi sanatlar da yazarn bu dnemden arkadalardr. 1963te niversiteyi bitirip, lk Tamer ile evlenen Tomris Uyarn yayn hayatna balamas ilk Varlk dergisiyle olur. Varlkta Yaar Nabi ile alan lk Tamer vastasyla Tomris Uyar da ayn dergide ei ile birlikte eitli eviriler yapar. Altn Bcek adl ilk eviri kitab 1969 ylnda yaymlanr. Bu yla kadar, ykc, denemeci ve evirmen olan sanat R.Tomris imzasn kullanmtr. R.Tomrisin alm yazara sorulduunda, kendisinin bir gbek adnn olmadn, ama olsayd herhalde babaannemin ad, Refiye olurdu der (zdamar, 1987, s.28). 1966 ylnda Tomris Uyar, Cemal Sreya ile birlikte Papirs karmtr. O dnemde Soyut gibi Yeni dergi gibi yaynlar olmasna karn; Cemal Sreya, yerli bir

34 dergi, yerli derken, iinde olabildiince az eviri olan, eski ya da gnmz airlerinin tantld, ilk saylarda fotorafl blmlerin olduu ve Trk yazarlarnn rnlerinin basld bir dergi olsun istiyordu. diye anlatan Tomris Uyar, bir zaman sonra gerekten ierie uygun rnlerin dergiye gelmeye baladn da syleisinde ifade etmitir (zkan, 2002, s.8). Tomris Uyar, bu yln sonuna doru basma hazrlad ilk yk dosyas Suya Yazl 1967-1968 yllarnda Papirste kan bir yangn yznden yaynlanamamtr. Tomris Uyar, yangn yle anlatr: Bir akam telefon ettiler handan, han yand diye ok zldk. Yalnzca Suya Yazl deil, Dos Passosun USAinden yz sayfa kadar yaptm eviri de yand. Bir daha da eviremedim zaten. Sonra baka kitaplar, gnderilmi yazlar filan da gitti tabii. Ama hi unutmuyorum. Hulki Aktun, Taylan Altu, Selim leri, byle Papirste yazlar kan birka kii daha gelip, para yardm yapalm dediler. Yok dedik. Zaten ou zaman bir ey satarak ya da Edip Canseverden bor alarak karlyorduk masraflar. Hatta evden tanp anneannemin yannda bile oturduk (zkan, 2002, s.9). Bu dosyada yer alan Kristin adl yk Mart 1965te Trk Dilinde yaymland iin gnmze ulamtr. Bu yk, eski bir yalda kardeleriyle birlikte yaayan, deliliin snrlarnda dolanan yal bir kadn anlatmaktadr. Tomris Uyar, Suya Yazlnn tamamnda ayn ailenin br kiilerinin ve dnyayla olan ilikilerinin anlatldn, ancak Kristin kadar dierlerinin kasvetli olmadn (zkan, 2002, s.8) aklamtr. Kristinin yaynlan ile Suya Yazlnn tamamland tarihler arasnda bir yldan fazla zaman gemitir. Ancak Tomris Uyar, sreli yaynlarda yaymlanan yklerini kitap haline getirirken hibir deiiklik yapmadn sylemitir. Ben deitirmeye gerek grmyorum nk orada benim bile anlamadm bir eyler olabilir. rnein, pek ve Bakr yaymland tarihten iki yl sonra okusam baka eylere, be yl sonra okusam baka eylere taklabilirim, bunun sonu yoktur. imdi de gryorsunuz ya o srada aklmdan ne getiini en iyi anlatan metnin o halidir diye dnyorum der (zkan, 2002, s.7). Tomris Uyar, kiilik olarak inat, zorluklarla mcadele edebilen bir yapya sahiptir. Bu karakteri yazarlnda da olumlu sonular dourmutur. Yangndan sonra, hi ara vermeden kd kalemi tekrar eline alabilmi olmas dikkat ekicidir. Bu ynn yazar da kabul eder; byk kazalar, byk skntlar karsnda bir itime hayatla bir dalama yaarm; abuk pes etmem yani. O dnem mutlaka daha ok

35 yazmmdr. Yazacam ey varsa d etkenler beni pek fazla etkilemez. Yazarl meslek olarak dndm iin duygusal yaklamam (zkan, 2002, s.8). Tomris Uyar bu dergilerde yk, eviri ve edebiyat zerine eilir. Edebiyat d konularda da rnler verir. Nokta dergisinde Edebiyat Syleileri adl bir blm vardr. 1965ten beri yk zerinde youn bir ekilde alan Tomris Uyar kendisini balangta yazmaya iten sanatlardan hala etkilendiini syler; yk idman iin ehovu okuyorum hala, yazma keyfini kazanmak iin Truman Capoteyi, Katherine Mansfieldi, Trk edebiyatyla bam diri tutmak iin Halit Ziyay, Ahmet Hamdi Tanpnar, Reat Nuriyi, Sait Faik ile Sabahattin Aliyi saymam gerekmiyor zaten (Anda, 1996, s.32). Sait Faik iin; dilinin savruk denilen dzene girmezlii ok arpcdr. diyen Tomris Uyar; Trk yksne nereden dt belli olmayan bir kuyruklu yldzdr Sait Faik, bir ikincisi olamaz, ehovsa btn dnya edebiyatna dm bir yldzdr neredeyse eklinde grlerini bildirirken, ehovun bir mektubunda yeteri kadar ksa yazamyorum, atyorum, atyorum bir trl istediim kadar ksa olmuyor (zkan, 2002, s.12) eklindeki ifadesinde de kendi yksnn tarzn vurgular gibidir. lk Tamer araclyla Yeni Dergiyle tanr, evirilerini bu dergiye vermeye balar. kinci eviri kitab J.Herseyden evirdii Hiroima 1970 ylnda, Mehmet Fuatn De Yaynevinden kar. 1971 ylnda, pek ve Bakr yaymlar. Bu ykyle balayan yk serveni, 2002 de yaynlanan Gzel Yaz Defteriyle birlikte on bir kitaplk bir birikime ular. Bu on bir kitapta yz akn yk tespit edilmitir Yazarn ilk kitab pek ve Bakr (1971) ve demeler (1973), Dizboyu Papatyalar (1975), Yrekte Buka (1979)dan oluan ilk dnem yklerinde kinci Yeni iirinin etkileri grlr. Edipin iiri beni daha ok etkilemitir, daha ok malzeme bulup yararlanmmdr, Edip Canseverin iirinden der (Altan, 2005, s.19). Yazar ikinci dnem ykleri olan, Yaz Dleri/ D Klarn 1981de, Gece Gezen Kzlar 1983te, Yaza Yolculuku 1986da, Sekizinci Gnah 1990da, Aramzdaki eyleri 1998de, Gzel Yaz Defterini 2002de yaymlamtr. 1981den sonra 2002 ylna kadar yazd bu yklerinde kendini yenilemeye, orijinallie batl yk teknikleriyle biimsel araylara girmitir. Yaz Dleri, D Klar bu iki dnem arasnda bir gei nitelii tamtr.

36 2.8.Olgunluk Yllar ve lm Tomris Uyar, edebiyat hayatna ykyle balam ve ykyle bitirmi nadir yazarlarmzdandr. Onun sanatnn en nemli yan edebi titizliidir. Kendi eserlerinde bile tekrara dmemek iin daima zenle alm bir kelime iisidir. Bir syleisinde Yeni bir ey yazmam iin kendimi epeyce taramam, sondaj yapmam gerekiyor. Ayn eyleri yazabilirim ama neden yazaym? Giderek daha seici ve titiz oluyorsunuz (Zileli, 1998, s.48) der. Edebiyatnn ya da sanatnn muhalif bir yap tadn belirtir, bu yzden edebiyatlardan devlet sanats pek kmaz. Hibir devletin verecei ba kabul etmemekte yarar vardr, nk izmlerden hi holanmam. Sonra onlarn aleyhine konuamam (Zileli, 1998, s.48) diyen sanat kendi izgisinin snrlarn izer. Tomris Uyar 1980de Yrekte Buka ile ilk kez, 1987de Yaza Yolculuk ile ikinci kez Sait Faik hikye dln kazanr. 1987 Haldun Taner yk dln kazanr ancak, kendi katlmad gerekesi ile reddeder. Sait Faik dln ikinci kez kazandnda ilkinden daha byk bir sevin duymutu. Baka bir dl Haldun Taner yk dln reddettii bir dnemde kazanmt nk Sait Faiki ikinci kez. Haldun Taner dln kendi yarmaya katlmad halde iki ayr yk yazaryla ayn dle layk grld iin geri evirmiti. Seici kurulun yalnzca te birinin kendisine oy verdii bir yarmann dln alsa gemiine ihanet etmi olacakt sanki. Oysa zengin bir insan deildi; dl parasyla Teknik niversitenin Bilgisayar Mhendislii blmnde okuyan oluna bir bilgisayar alabilmeyi ne kadar isterdi. Ama ilkeleri her zamanki gibi durdurmutu onu (Akdamar, 1987, s.28). ahin Kaygun ile yazdklar, ekilmemi bir senaryo denemeleri vardr. Kendi hikyelerinden de uyarlamalar vardr. Yaz Suyu adl yksnn senaryosunu hazrlayan, Aykut Tankuter, Dn Geri Bak adl yksnn senaryosunu hazrlayan lhami Algr ve Osman Snav, iek Dirilticileri adl yksnn senaryosunu hazrlayan ise Mjgan Beyzaklntr. Sarmak Glleri, Safa nal tarafndan televizyona uyarland. 1990l yllarda yazarlnn olgunluk yllarnda Kydan Almak adl bilgi eitim programlarna balar. Bilgi niversitesi, Boazii niversitesi gibi deiik niversitelerde atlye almalar yapar.

37 Ferit Edg, yazarn vefatndan iki gn nce hastanedeki odasnda ziyaret eder, yazar. O gn yle anlatr: Bir deri bir kemik kalmt. Gzlerinin parlts yorgun, ama gene de k saan bir parltyd. Bir koku duyuyor musun? diye sordu bana. Evet dedim. Benden geliyor bu koku, dedi. Doktorlarn dediine gre, tedavi cevap vermeye balam. Glmsemeye alt. Sonra elini battaniyenin zerine karp, Elimi tutar msn? dedi. Uzanp elini tuttum. Buz gibiydi. Elin buz gibi, dedi. Darda hava ok mu souk? Hafife sktm elini. Evet, dedim. ok souk. Bir sessizlik oldu. (ki gn sonra son soluunu verecei bu hastane odasnda bir ehov yksn yaar gibiydik) (Edg, 2009, s.59,61). 1985te ei Turgut Uyar kaybettikten sonra yaadklarn Semra zdamar yle anlatr: En yakn iki dostu Aydn Eme ve Edip Canseveri de yitirince korkun bir depresyona girer. Yaz yazmasnn da bir anlam kalmamt sanki artk. Yazlarn ilk onlar okur ve eletirirlerdi. lk heyecan onlarla paylard. O insanlar yaamndan ekilince hayali bir okuyucu iin yazmak demekti yazarlk. Bu da o eski heyecan vermiyordu. Bu lmlerle birlikte bir eit inzivaya ekilmiti (zdamar, 1987, s.31). Eski dostlaryla bir araya gelen Tomris Uyar, rahatszlndan sonra artk edebiyat sohbetlerine kendi evinde devam eder. Olu H.T.Uyar, annesi Tomris Uyarn son yllarn yle anlatr: Hastalndan hibir zaman yaknmaz, daima iyi grnmeye alr. Alkol bamllndan sz edilse de hastal anlaldktan sonra, doktorunun alkol yasaklad gnden itibaren annem bir daha hi imedi ve aramad da. Aslnda bu alkolik olmadnn kantdr. Ancak o gne kadar dzenli olarak alkol alm olmas karacierin iflas etmesine neden olmutu, bu yzden ila tedavisini bnyesi kabul etmez. Hastal ilerler. H.T.Uyar, (kiisel iletiim, 18.03.2010).

38 1990-1994 yllarn Tanma Gnleri adyla derledii zetleme Huyu balkl yazsnda, ksaca kendimi zetleyeyim derken, vasiyetini yazar gibidir: 1-Kitaplarmdan, evirilerimden ya da gndkmlerimden dergi ve kitap malzemesi salanmasna karym. 2-Yabanc bir dile evrilecek herhangi bir rnmn olumun denetiminden gemesini istiyorum. 3-Yazdm hibir eyin herhangi bir yerli filmde yer almasn istemiyorum. Ynetmeni benimle yzyze konumamsa 4- bu vasiyet duygusal saylabilir. Ama yalnzca oluma deil beni benimseyen btn okurlara yazlmtr. 5- Bana yazlm ya da benim yazdm mektuplar yaymlamaya kalkacaklarsa imdiden eseflerimi yadryorum (Uyar, 2003, s.24). 1999dan itibaren yemek borusu kanseri nedeniyle tedavi gren Tomris Uyar, 1 Haziranda yatrld Metropolitan Florance Nightingale Hastenesinde, 4 Temmuz 2003 tarihinde, 62 yanda hayata veda eder. 6 Temmuzda Tevikiye Camiinde klnan cenaze namaznn ardndan Zincirlikuyu mezarlnda topraa verilir. lmn ardndan, gazeteci ve yazarlar eitli gazetelerde duygularn anlatr; Fsun Akatl, Yaarken ve lrken Kahramand, (Radikal, 5/7/2003) Il zgentrk, Yrekte Buka Yok Artk, (Cumhuriyet, 6/7/2003) Ahmet Hakan, Bir Uyumsuzun Notlar (Sabah, 6/7/2003), Doan Hzlan, Hayatla deen Hikyeci, Hrriyet, 6/7/2003 etin Altan, Tomris Uyar (Milliyet, 6/7/2003), Feridun Anda, Gndkm Sona Erdi, (Cumhuriyet, 6/7/2003) Srma Kksal, Hayat Doluydu, (Cumhuriyet, 6/7/2003), Hulki Aktun, Yolum Kesildi (Cumhuriyet, 6/7/2003) Mehmet H. Doan, Murathan Mungan, Feyza Hepilingirler, Buket Uzuner, Aye Arman, Semih Gm, Turgay Fieki, Tahsin Ycel, Enver Ercan, zcan nl, Celal ster ve dier arkadalar Tomris Uyarn edebiyat dnyamza katklarn ifade ederler. 2.9. Tomris Uyarn Eserleri 2.9.1.ykleri Tomris Uyarn yaymlanm on bir yk kitab vardr. yk kitaplarna dhil etmedii yklerine sreli yaynlarda rastlanmamtr. Ayrca sreli yaynlarda yer alan ykleri ile kitaplarnda yaymladklar arasnda bir farkllk gzlemlenmemitir.

39 Tomris Uyar, ykden baka hibir kurmaca trde eser vermemi; yk ile balayan edebiyat servenini yine yk ile sonlandrmtr. Bu tercihi yllar nce yapan yazar, Yalnzca yazar olmaya deil ykc olmaya da ok nce karar vermitim. Yani bir romanc ya da air olmak deildi derdim. Dorudan ykc olmak istedim ve bu yzden daha ok yk sanat zerine neler yapldna eildim (zkan, 2002, s.9). yky niin setiini de aklayan yazar; bir kere yk sanat olarak benim grme ok uygun bir tr. Yani bir insann hayatndaki bir an alp onun nda, o kiinin verecei kararlarn, yaayaca deiimin ve hayatnn alaca ynn ilenmesi sorunu var Roman iyi yaplm bir sanat dal. Oysa yk iin byle bir ey sz konusu deil. yk romana gre daha yeni, deneysellie ak bir tr. (zkan, 2002, s.8) der. Dier bir syleisinde ise; romann bir ba ve bir sonu vardr. Ben okurun yky kendisinin bitirmesini isterim. Nasl okuduysa yle bitirsin, onun hayal gcne kalsn (Zileli, 1998, s.48) eklinde aklama yapmtr. Tomris Uyar, sadece roman deil iir de yazmamtr; iir yazmakla ykde iirsel bir dil kullanmann birbirinden farkl olduunu aklam, tercihini yine ykden yana kullanmtr. yk ile romann farklarn belirleyen yazar, kendi dnemini ve bu dnemin yaptlarn zmsemi; ama taklit etmemi, eviriler yoluyla Baty tanm, yakndan takip etmi, yk serveni boyunca hep yeni araylar iine girmitir. Postmodern eilimler, sembolik yaklamlar, metinleraras gndermeler, biimsel anlamda batl teknikler gibi her trl yenilii ykye tamay baarmtr. ada anlat unsurlarnn hemen hemen hepsine bavuran Tomris Uyar, ykclndeki bu eitlilii kendi huyuna balamtr. Ayn yemei bile iki kez ayn ekilde piirmediini sylemi. Okurun karsna da bayatlam tekniklerle kmay sevmediini belirterek; kullanacam tekniin gnce ya da mektup formu mu, i monolog mu, arm yntemi mi, olduunu, dndm ykye hangisinin yaraacan uzun uzun tasarlarm (Anda, 1996, s.32) demitir. Tomris Uyarn, 1966 yl ile 19772 yllar arasnda dergilerde yaymlanan ykleri unlardr: Uyar, Tomris (1971), Sevdadr, Trkiye Defteri Siyaset ve Edebiyat Dergisi, S.1., s.22-24 Uyar, Tomris (1969), Ovasz, Yeni Dergi, S.61, s.304-307 Uyar, Tomris (1969), Kpek Gezdiricileri, Yeni Dergi, S.80, s.292-296
2

Yazarn yukarda verilen, dergilerde yaymlanm ykleri, Papirs, Soyut ve Yeni Derginin btn saylar taranarak tespit edilmitir.

40 Uyar, Tomris (1972), Haklarn En Gzeli, Yeni Dergi, S.95, s. Uyar, Tomris (1970), Kurban, Yeni Dergi, S.65, s. Uyar, Tomris (1973), en Ol Bayburt, Yeni Dergi, S.103, s.292-296 Uyar, Tomris (1973), Yaz Suyu, Yeni Dergi, S.107, s.24-29 Uyar, Tomris (1971), Salar, Yeni Dergi, S.86, s.216-224 Uyar, Tomris (1970), ieklerle, Yeni Dergi, S.69, s.413-423 Uyar, Tomris (1972), Ormanlarn Gmbrts, Yeni Dergi, S.89, s.62-70 Uyar, Tomris (1969), Evin Sonu, Yeni Dergi, S.59, s.106-111 Uyar, Tomris (1972), Yusuf le Zeliha, Yeni Dergi, S.94, s.11-14 Uyar, Tomris (1974), Aykr Dal stne, Yeni Dergi, S.116, s.10-15 Uyar, Tomris (1974), Emekli Albay Halit Akam, Yeni Dergi, S.121, s.4-16 Uyar, Tomris (1969), Sarmak Glleri, Yeni Dergi, S.63, s.491-493 Uyar, Tomris (1972) ,Derin Kazn, Yeni Dergi, S.93 Uyar, Tomris (1968), Uzak Yoldan, Papirs, S.30, s.34-37 Uyar, Tomris (1966), Temmuz, Papirs, S.4, s.19-21 Uyar, Tomris (1966), Konuk, Papirs, S.7, s.15-19 Uyar, Tomris (1968), Kuytuda, Papirs, S.9, s.7-9 Uyar, Tomris (1967), Dalar Sada Verip Seslenmelidir, Papirs, S.19, s.15-18 Uyar, Tomris (1967), Bir Gnn Sonunda Arzu, Papirs, S.12, s.19-21 Uyar, Tomris (1967), Yrek Hakk, Papirs, S.11, s.20-22 Uyar, Tomris (1968), Rzgr Dn, Papirs, S.21, s.14-18 Uyar, Tomris (1969), Biraz Daha, Papirs, S.33, s.36-38 Uyar, Tomris (1968), Mazi Kalbimde Bir Yaradr, Papirs, S.26, s.32-36 Uyar, Tomris (1977), Aye Hakl, Soyut, S.101, s.23-29 Uyar, Tomris (1977), Anlat Bana, Soyut, S.103, s.47-52 Uyar, (Tomris 1975), Limanda, Soyut, S.77, s.53-62 2.9.2.Gnlkleri Yazarn 25 yln kapsayan Gndkmleri, 2003 ylnda, iki cilt halinde yaymlanmtr. Bu yla kadar gnlkleri blm blm farkl isimlerde baslmtr. lk olarak sadece yazarn 1975 yln kapsayan, Gndkm 75 adyla kan gnl, daha sonra 1975ten 1979a kadar geen yllarn tamamn Sesler, Yzler,

41 Sokaklar adyla yaymlanr. Son olarak tekrar ayn yllar anlatt kitabn Gndkm adyla karr. Tomris Uyarn 1980 ile 1984 yllar arasnda anlattklarn kaleme ald Gnlerin Tortusu iki bask yapar. Yazarn 1985ten 1989a kadar geen gnlerini kitaplatrd bu eserin ad ise Yazl Gnler, tek bask yapar. 1990-1994 yllarn ise Tanma Gnleri/Anlar balnda okurlarna sunar. 1995-1999 yllarn anlatt Yzlemeler ise, 1999un sonunda yaymlanr. Btn bu belirtilen gnlklerini toplayarak Gndkm balyla

yaymlad gnlklerinin alt bal, Bir Uyumsuzun Notlar adn tayor. Yazarn, soyadnn tersine uyumsuz ifadesini kendisine yaktrmas, belki de en gzel evirilerini yapt Virginia Woolfta kendinden izler yakalamasndandr. nk Tomris Uyar da toplum deerlerine, basklarna kar direni gstermi, hayata kar uyumsuz, aykr bir yazardr. Tomris Uyarn bu yaps sadece gnlk hayatna deil, edebiyat eserlerine de yansmtr. Sonu olarak bu zellik yazarn kiilik yapsdr. Gndkm I; Sesler, Yzler, Sokaklar ile Gnlerin Tortusundan oluur. Bu birinci kitapta yazar, gn gnne olmasa da aralkl olarak gn ve ay belirttii balklarla eseri kaleme almtr. Gnlerin Tortusu adl blmde, kitabn ilk sayfasnda yazar Gnlere Girerken balkl bir not derek, gnlkle ilgili ksa bir aklama yapar: Gnlerin Tortusu, terrn evlerimizin iine szd yllardan bu gnlere kltrmzn ikfte ile arabeskte dmlendii gnlere biriken tortuyu kapsyor. Ardndan okurlarn, 1980-1984 yllar arasnda gerekleen toplumsal zl ve Yazl Gnlerde bunun devamn takip etmeleri iin uyarr. Tomris Uyar, Gnlerin Tortusunu, Sonsz ile bitirir. Gnlk yazarken dikkat edilmesi gerekenin yazarn hangi gerekleri okurla paylamak istediini, hangi ac gerekleri yalnz kendisini ilgilendirdiini saptayabilmeli dncesini aklar. Gnlklerini oluumunda; nemli olan imdidir, imdiye baknz, imdi nerede olduunuz, bugn neler hissettiiniz, en baskn duygunuz. Ben bu noktadan yola karm, o yzden gncelerimde her eyi bulamazsnz. der (Uyar, 2003, s.406). Gndkm II; Yazl Gnler ve Tanma Gnleri/Anlar ve Yzlemelerden oluur. Bu blmler, 1985ten 1999a kadar geen yllar kapsar. Ancak Tomris Uyar, birinci ciltte olduu gibi gn ve ay belirtmez, o gnle ilgili bir balk kullanr. Yzlemeler ise balksz bir araya getirilen gnlerden oluur.

42 kinci cildin sonunda yazar, Austos Sonras balkl yazsnda, gnlk yazmay brakacan aklar: Gndkmlerine ister Tanma Anlar, ister pular, ister Yzlemeler diyeyim hep ayn karamsarlk, dahas giderek artan bir umutsuzluk tayor sayfalardan. Son gnlerde iyiden iyiye kzan olaylar sonucunda nicedir beklettiim karar aldm, yeni bir parlt, bir k grmedike gndkm yapmaktan vazgeme karar (Uyar, 2003, s.554). Yazarn kitap haline getirmeden nce sreli yaynlarda kan gnlkleri unlardr: Uyar Tomris (1976) 1975in Gndkm Soyut, S. 87, s. 18-28 Uyar Tomris (1977) 1976nin Gndkm Soyut, S.99, s.32-36 Uyar Tomris (1975) 1975in Gndkm Soyut, S.86, s. 7-11 Uyar Tomris (1975) 1975in Gndkm Soyut, S.85, s. 22-25 Uyar Tomris (1975) 1975in Gndkm Soyut, S.84, s. 8-13 Uyar Tomris (1975) 1975in Gndkm Soyut, S. 83, s. 14-17 Uyar Tomris (1975) 1975in Gndkm Soyut, S. 82, s. 28-31 Uyar Tomris (1975) 1975in Gndkm Soyut, S. 80, s. 27-30 Uyar Tomris (1975) 1975in Gndkm Soyut, S. 80, s. 53-58 Uyar Tomris (1976) 1976nin Gndkm Soyut, S. 98, s. 31-34 Uyar Tomris (1976) 1976nin Gndkm Soyut, S. 97, s. 31-39 Uyar Tomris (1976) 1976nin Gndkm Soyut, S. 95, s. 17-20 Uyar Tomris (1976) 1976nin Gndkm Soyut, S. 93, s. 33-42 Uyar Tomris (1976) 1977nin Gndkm Soyut, S. 91, s. 23-26 Uyar Tomris (1976) 1975in Gndkm Soyut, S. 90, s. 29-34 Uyar Tomris (1976) 1975in Gndkm Soyut, S. 89, s. 25-28 Uyar Tomris (1976) 1975in Gndkm Soyut, S. 88, s. 40-44 Tomris Uyar, Gndkmlerinde, yk servenini, yklerinin kurgulann, etkilenmelerini yanstrken, kimi yklerinde de Gndkmlerinden alntlara yer verir. Gnlkleri kendi ifadesiyle yksnn mutfan oluturur, nasl bir yk yazlacan, nasl karakter yaratlacan anlatr. Yazar, ayrca kendi yazd gnlklerinin: gerekten benim yaadm gnleri ieriyor. Fakat bunlarda yaadm gnleri ieriyor. Fakat bunlarda yaadm gnlerin toplumda ya da okurda uyandrd izlenimlerin hesaba katlmas sz konusu (Uyar, 2000, s.97). Gndkm ad ile yaymlad gnlkleri yklerinin tamamlaycs gibidir. Hayata insanlara, onlarn yaadklar evreye, ilikilerine dtan deil iten bakan bir

43 tavr gelitirdii grlr. Soran sorgulayan ama salt bununla yetinmeyip gsteren bir baktr, benimsedii grnmeyen toplumsal gereklerin yansd hayatlar vurgular. Onun gnlnde sadece okuryazarln bilgilii, bir hikyecinin okuruna yutturduu szde kuramsal karalamalar yok. Hep yaadmz, yaamak istediimiz, katmz olaylar dizisi var (Hzlan, 5 Kasm 1981, Cumhuriyet). Gnlklerinde bu tankln nemi gz ard edilemez. Hayata bak yanstt Gndkmleri sk bir yk disiplininden kama frsat verdi bana- tatil gibi bir ey. Ama onlarda da bir baka zdenetim artt. Okuru ilgilendirebilecek gnleri semek szgelimi (Anda, 2008, s.32 ). Tomris Uyarn Gndkmlerine tatil demesinin nedeni kurgunun bata gelmemesi ve kiisel ya da toplumsal olayn ncelikli olmasdr. Bu ynyle aslnda Gndkmlerinin dnce boyutu da var; Yazarlarmzn ou dnce yazs yazmyorlar. Zamanlarn soru yantlayarak harcyor, yalnzca kendi rnlerinin hangi koullarda ne amala retildiini sayp dkerek bir anlamda abesle itigal ediyorlar. yleilerde n yargya dayal bir vg kampanyasnn izleri, bir sahtelik seziliyor hemen (Uyar, 2003, s.386). Tomris Uyara gre gnlk ile gncenin fark udur: Yazarn kiisel notlar defterde kalrsa gnlk, yaymlanrsa gnce diye nitelendirilir. Gncenin tanmn ise yle yapar: Yazarn i dnyasn kavramanza yardmc olur, ama yalnzca birka gnn gerekleriyle deil, btn kitabn gerekliiyle ilgilenirseniz kefedebilirsiniz o yazar. Bu keif onun br dallarda verdii rnlerde de elde bir olacaktr naslsa, yani abaya deer (Uyar, 2003, s.238). Tomris Uyarn gncelerinde, yazarn kurguya uygun grmedii izlenimlerini ve i dnyasn, dncelerini kefetmek mmkndr, Tomris Uyara yaplan bir yolculuk gibidir. 2.9.3.evirileri Krk akn evirisiyle edebiyat dnyasna evirilerle katlan Tomris Uyarn Tagoreden yapt ekerden Bebek adl ilk evirisi 1962 ylnda Varlk Dergisinde yaymlanr. Turgut Uyar ile birlikte Lucretustan evirdikleri Evrenin Yaps, ise Trk Dil Kurumunun 1975 eviri dln almaya layk grlr. Ayrca yazar Hiawatha evirisiyle 1986-1987 Avni Dilligil Tiyatro dln almaya hak kazanmtr.

44 Saint-Exuperynin Kk Prensinin, Lewis Carrollun Alice Harikalar lkesindesini, bunun yannda Katherine Mansfield, Edgar Alan Poe, Borges ve birok yabanc yazarn eserlerini Trkeye evirmitir. Tomris Uyarn, 1975 ylnda, Turgut Uyar ile birlikte Latin airi Lucretiustan evirdikleri Evrenin Yaps adl eserle ilgili olarak, Gndkmnde, dizelerdeki vuru saysna kadar hesap yaptklarn, bu eviriye ok emek verdiklerini anlatan Tomris Uyar; yapt evirilerle btnletiini, onlar benimsediini, eviri kitaplarn adeta aileden biri gibi olduunu anlatr. O yzden de yapaca evirileri kendisi semek ister. Onu adam diye dnyorum; bizim evde uzun sre kald, gndelik yaammza katld iin de Lkrettin adn taktm kendisine, kzacan hi sanmam. Bu hzl gnler boyunca yanmdan hi ayrlmad. Boyuna onun erefine bardaklar kalkt (Uyar, 2003, s.78). Her yazara adeta bir sevgili gibi ya da eviri sresince ziyarete gelen bir misafir gibi davranan Tomris Uyar, Fatih zgven yle anlatr; Bazen oturur, uzun uzun bu insanlarla gerekten mr boyu yaayacak olsak bamza gelecekleri konuurduk. O balatr, ben ya da bakalar devam ettirir, etraftakiler, e dost da katlrd. Bana yle geliyor ki, bu bir yanyla evirmen olarak Tomrisin sevdii, evirmeyi setii, bunun iin haftalarca, bazen aylarca alp didindii yazarlar kendine yaklatrma, evcilletirme abasyd. Borges eve gelemiyorsa, sen Borgesi evden biri yap (zgven, 2009, s.65). Tomris Uyar, evirilerin de en az ykler kadar nemli olduunu vurgular.Kimi yazarlar Trkeye evirmek kendim bir eyler yazyormu kadar mutluluk veriyor bana, anlatlmaz bir doygunluk bu. yiliinden kuku duyduum bir yk yaymlamaktansa, deerine yzde yz inandm bir kitab hemen evirmek. nk eviri de edebiyat savann bir paras (Uyar, 2003, s.163) olarak edebiyata katkda bulunur. Tomris Uyar, 1980-1981 yllarnda Yazko evirinin yayn kurulunda yer alr. Yazar, o yllarda lkeye iyi evirmenler kazandrma dncesiyle dergiye bavuran evirmenlerin bavurularn deerlendirir. Yazko evirinin yayn ynetmeni Ahmet Cemal o gnlerle ilgili bir ansn yle anlatr: Bir gn Yazkonun Caalolundaki merkezinin kapsndan bir kz ieri giriyor. Daha nceden Tomris ile randevusu var. Kolej mezunu olan kz, ok iyi ngilizcesi ile tek amacnn evirmenlik yapmak olduunu belirttikten sonra;

45 sanki bilinli gibi. Tomris de ben de ok sevinliyiz. Edebiyat zerine eviri zerine konuuluyor. Sonra Tomris, biraz daha uygulama dzeyine getirmek istercesine u soruyu soruyor: eviriye hangi yazar evirerek balamak istersiniz! Kz cevabn gzn krpmadan veriyor: Virginia Woolfla Tomris sanrm gizli kalmasna gayret ettii bir bakla bana baktktan sonra, kza bir soru daha soruyor (Cemal, 2009, s.73-75). Tomris Uyar, yukarda da anlatld gibi en azndan kendi grne ters olmayan yazarlarn kitaplarn evirirken, diyalog kuramad yazarlarn kitaplarn tercih etmemitir. eviriye gemeden nce yazarn hangi dnemde yazdn, ne gibi alkanlklarnn olduunu, dostlarn, hakknda yazlanlar, detayl olarak zmsedikten sonra ie baladn belirten Tomris Uyar; btn bunlarn tadna varmadan bir yazar Trke konuturabilmeyi, tam evirebileceimi sanmyorum. der (nemli, 2000, s.97). Trk edebiyatna faydas olabilecek eserleri, okurunu aydnlatacana inand eserlerin evirilerini yaptn aklar:Rus Edebiyat iinden Dostoyevski eviririm, Tolstoy evirmem. James Joyce evirmeye bile yeltenmezdim! Virginia Woolf eviririm. Trkiyede oturabilecek, Trk okuruna da aklk getirebilecek yazarlar istiyorum (Zileli, 2000, s.48) der. Her eviriyi kabul etmemesi ynyle belki profesyonel saylamayabilir; ama bu konuda da yazar, yaamnn her alannda olduu gibi seici davranr. Hastalnn ilerledii dnemlerde pazar toplantlarn evinde yapt bir hafta sonu yazara gelen bir teklifle ilgili gr almak istediini yle anlatr, M. Hakk Yazc (2005): Madonnann yazd bir kitabn evirisini nermilerdi, hem de normal eviri cretlerinin ok zerinde bir paraya. Kitab btn dnya lkeleriyle e zamanl olarak Trkiyede yaymlayacak yaynevi evirinin muteber ve nl birisi tarafndan yaplmasn istiyordu. Paraya mutlaka gereksinimi vard. Ama reddetmiti. Bizim de ayn dncede oluumuz onu mutlu etmiti. Tomris Uyar, yk alannda olduu kadar evirilerinde de baarl olur. Hulki Aktun, Tomris Uyarn eviri yapma amacnn para kazanmak, sevdii ve kendi setii eserleri evirmek ve bu iki nedeni birletirmek olduunu anlatr: ok iyi biliyorum,Yahu, brakn da sadece Poe evireyim, Woolf, Borges, Cortazar, Marquez,Miller, Nabokov evireyim, diyor. Ben de d gryordum: Btn ykleri, Mansfield, ev.: Tomris Uyar (Aktun, 2009, s.62-65).

46 Yazar, ortaklaa yapt iki evirinin sonularndan yola karak, ortak evirinin hangi durumlarda yaplabileceini, hangi durumlarda yaplamayacan gnlklerinde aklar. Bahsi geen evirilerden birincisi, Turgut Uyarla birlikte evirdikleri Lucretius'tan Evrenin Yaps adl kitaptr. Bu eviri de Turgut Uyarn air olarak evirinin iirle ilgili blmlerinde yazara yardmc olur. Konu bambaka. kimiz de Latince bilmiyoruz. Ben nl dnrn ne dediini ngilizce evirilerinden, yarm yamalak Franszcamla skebildiim Franszca evirilerinden kavramaya alyorum. Dizilerde elli bir vuruu gememek gerekiyor yaynevinin ayn dizide yer alan br rneklerine bakldnda. Latincesinden de airin en azndan uyak gzetip gzetmediini, tmceleri nasl bldn anlayabiliyoruz. Ama bu evirinin 'ortak' olmas art, deil mi? Yani yabanc dil bilen biriyle Trkeyi avucunun ii gibi bilen birinin ortakl. Yabanc dil bilen evirmen iir yazmyor, dolaysyla dizelerin nasl kurulacan da pek kestiremez; airse bu dizelerin uzman (Uyar, 2003, s.310). Tomris Uyarn ikinci ortak eviri deneyimi bekledii gibi olmaz. Yazar bu eviri deneyiminden sonra ortak evirinin yaplamayacan ve evirinin

paylalamayacan anlar. Cemal Sreya ile evirdikleri bu iki kitap: Exupery'nin Kk Prens'i ile Apollinaire'in Bir Ak Krgnnn arksdr. Bu evirileri yapmak iin Cemal Sreya'nn benim yardmma gereksinimi yoktu: Franszcay bilen oydu; bana, onun nerdii Trke karlklar benimseyip benimsemediimi belirtme grevi dyordu. Tek ciddi

ekimemiz, kitabn adnda oldu. Cemal Sreya Bir Ak Krgnnn 'trks' demekte diretiyordu, bense chanson geleneinden gelme bir yazar trk araclyla Trkeletirmeye kesinlikle karydm. Demek bu evirilerde ortak seilmemin asl nedeni, dilinin bysne kaplp eviriyi zgn metine gre ok daha sevimli, alml hale getirebilecek bir airin bu eilimini bir anlamda denetleyebilmemdi. Setiimiz yaptlarn, kuru bir dille evrildiklerinde bylerini yitirecekleri, te yandan cokuyla bezendiklerinde kendilerine zg yalnlktan uzaklaacaklar belliydi. Belki de evde sk sk yaptmz bu tartmay somutlamak iin bu rnleri semitik. Bir baka yazmda da sylediim gibi, Cemal Sreya'nn sonralar Kk Prens'i baka bir yaynevinde yalnzca kendi imzasyla yaymlatma isteine kar kmadm; maddi koullarn basksn bilmez miyim? Telefondaki sesinin titremesinden de etkilendim tabii belki de yaam sresince yaplabilecek en uygunsuz tekliflerden

47 biriydi, biliyordu, ama skmt paraca. Tek koul ileri srdm. Yeni basmlarn hep benim gzden geirdiim eviriyle artk kendisi oynayacakt, ben asla! Ortak eviri, ikiye blnemezdi bence. Onu blmek, eviri srasnda yaanlan zor ve keyifli saatlere bir ihanetti. Olsun varsn! (Uyar, 2003, s.311). Tomris Uyar, bu yaad iki tecrbeden sonra, ortak evirilerin, ancak zorunlu durumlarda yaplabilecei kararna varr. ki ayr kiiliin biemlerinin birbirinden ayrt edilemedii bir birliktelik ortamnda. ki yarmdan deil, ancak iki btnden bir btn yaratlacana inanldnda (Uyar, 2003, s.312). Dnya edebiyatn yakndan izlemesi, eviriler yapmas yazarn, yklerinin zenginlemesini salar. deildir. Trkenin eviri yapmasnn nedeni yabanc dil zerinde almak kvraklklarn, salayaca olanaklar renebilmenin

(zkrml, 2004, s.1290) asl amac olduunu belirten Tomris Uyar, bylece hem yabanc dilde bu alanda yaplm eserlere ular hem de yk sanatnn tm olanaklarn zorlayarak kendine bir yol belirleme abasna girer. Ahmet Cemal, bir gn Tomris Uyarn; Yazko eviri iin yapt bir yk evirisinin sonunda, yknn kahraman olan kadnn hayatn kendi eliyle noktalamas iin intihar etmek szcn kullanmt. Bir gencin canna kymak ya da kendini ldrmek gibi yeni deyiler varken, neden intihar etmek gibi ok eski bir sylemi setiniz sorusuna yazarn verdii cevap artcdr: Eer o ykdeki Xin hayatnn akna, yaad evreye v.b. daha iyi dikkat edersen yle bir kadnn niin canna kyamayacan veya kendini ldremeyeceini fakat ancak intihar edebileceini anlarsn! (Cemal, 2009, s.73-75). evirilerine kuramsal adan bakmaz, kendi kiiliiyle yazann benliini birletirerek yeni bir ruh katar esere. Onun iin bir kelimenin dahi seimi ok nemlidir. yklerindeki titizlik evirileriyle bu noktaya gelmitir diyebiliriz. Yazarn 1968den balayp 2000 ylna kadar yapt eviriler ve yazarlar, kronolojik olarak sralanmtr: 1 Mays (F.S. Fitzgerald), st.: Gerek, 1968. Altn Bcek (E. A. Poe), st.: Varlk, 1969. Pedro Paramo (J. Rulfo), st.: De, 1970. nsan Postu (W. Heinrich), st.: Hrriyet, 1972 Deirmencinin Kars (P.A. de Alarcon), st.: Milliyet, 1973 Tehlike (?), st.: Deniz, 1973 Evrenin Yaps (Lucretius; Turgut Uyar ile), st.: Hrriyet, 1974.

48 Gnl Abla ve Frsatlar lkesi (N. West), st.: Sander, 1974 (yb Gnl Abla ve Temizinden Bir Milyon, st.: Yap Kredi, 1999) Kk Prens (A. De S. Exupery; C.Sreyya ile), st.: Cem, 1975. Mrs. Dalloway (V. Woolf), st.: Yeni Ankara, 1976. Alis Harikalar lkesinde (L. Carroll), st.: Cem, 1976. A Kaplan Yllar (J. G. Davis), st.: Hrriyet, 1977. Petersburg Ekspresi (H. Koning), st.: Milliyet, 1977. arlatanlar Dnemi (L. Hellman), st.: Milliyet, 1977. Bakan Babamzn Sonbahar (G.G. Marquez), st.: Milliyet, 1978. Laura Marsn Gzleri (H.B.Gilmour), st.: Milliyet, 1979. Al Midilli (J. Steinbeck), st.: Arkada, 1980. Gk Nasl da Karard (E. Gaines), st.: Arkada, 1980. Hapishane Kuu (K. Vonnegut), st.: Altn Kitaplar, 1980. ada Amerikan ykleri, Ank.:Yeni Ankara, 1980. nci (J. Steinbeck), st.: Can, 1981. lm ve Pusula (J. L. Borges), st.: Ada, 1982. Olaand ykler (E. A. Poe; M. Fuat ile), st.: Adam, 1982. On Kk Zenci (A. M. Christie), st.: Can, 1982. Hint Masallar: ekerden Bebek, st: Can, 1982. Amerikan Hikayeleri Antolojisi, st.: letiim, 1983. Hiroima (J. Hersey), (2. bas.) st.: De, 1984. G. (J. Berger), st.: letiim, 1984. Trk Roman (lk Dnem / 1872 1900) (R.P. Finn), Ank.: Bilgi, 1984. Sonsuz ve br, (Turgut Uyarn ansna, Seyyit Nezir ile) st.: Broy, 1985 Mrldandm ykler (J. Cortazar), st.: Can, 1985; Son Perde (R. Dahl), st.: Can, 1987. Seni ime Gmdm (A. Jolly), st.: Ara, 1988. Merdivenin Dibindeki Glmseyi (H. Miller), st.: Nisan, 1989. Babayasalar Anaszleri (der. S. J. Peers G. Bennett), st.: Metris, 1989. Trendeki Yabanclar (P. Highsmith) , st.: Metris, 1991. Uak Ne Grd (J. Orton), st.: Nisan, 1992. Perde Aras (V. Woolf), st.: Can, 1992. Ormann Tam inden (F. OConnor; F. zgven ile), st.: Mitos, 1993. Kzl lmn Maskesi (E.A. Poe), (2. bas.) st.: Nisan, 1994.

49 Oscar Wilden Son Vasiyeti (P. Ackoryd), st.: Simavi, 1994 Son D (S. Fitzgerald), st.: letiim, 1994 Yzc (J. Cheever), st.: Yap Kredi, 1994. Sigarann Saltanat (K. Klein), st.: letiim, 1995. Ailede Bir lm (J. Agee), st.: Ayrnt, 1996. Karanlk Gzknce (W. Styron), st.: Olak, 1996. Kk Tragedyalar (A. S. Pukin), st.: Olak, 1997. Gene Ak ( D. Lessing), st.: Can, 1997. Baka Ateler - Latin Amerikal Kadn Yazarlardan ykler (A. Manguel), ?, 1998. Alef (J. L. Borges; ortak eviri), st.: letiim, 1998. Borges ve Yazma zerine (der. N. T. di Giovanni, D. Halpern, F. Macshane), st.: letiim, 1998. Ficciones (J. L. Borges; ortak eviri), st.: letiim, 1998. Pnin (V. Nabokov), st.: letiim, 1999. Yamur Gibi Syle Bana (T. Williams), st.: Nisan, 1999. Bir Ak Krgnnn arks (G. Apollinaire); Trk Edebiyatnda Sosyal Konular, (K. Karpat), st.: Varlk, ? Aynann inden (L. Carrol), st.:Can, 2000. Caz Dnemi (E. L. Doctorow), st.: Can, 2000. alnan Mektup, (E. A. Poe), Ank.: Dost, 2000.

50 3.BLM

TOMRS UYARIN YKCL

3.1. Tomris Uyarn yk Kitaplarnn Kronolojik Sralamas Tomris Uyar, yk serveni boyunca ksa yklerden oluan on, uzun ykden oluan bir olmak zere, on bir yk kitab yazmtr. Bu kitaplardan pek ve Bakr 1971de, demeleri 1973te, Dizboyu Papatyalar 1975te, Yrekte Bukay 1979da yaymlamtr. 1971den 1979a kadar yazd ykleri yazarn birinci dnem ykleri olup bu yklerinde II. Yeninin etkisi grlmektedir. Bu etkide sk dostu olan Edip Canseverin, ei Turgut Uyarn ve Cemal Sreyann, II. Yeni iirinin temsilcileri arasnda yer almasnn nemi byktr. te yandan iirsel akc bir dil kullanan Tomris Uyarn bu dnem yklerinde, izlenimciliin etkisi altnda(Nazik, 2002) olduunu syleyebiliriz. Dnemin toplumsal ve siyasal deiimleri Tomris Uyar yksnn arka plann meydana getirmitir. Bu sosyal ortamla kimliksizleen, yozlaan, otoriter bask ile kar karya kalan insan, ekonomik ynden de sknt iinde ve keye skm gibidir. Byle bir ortamda nefes alp veren insann hllerini bazen eletirel bir bakla, bazen bir bakaldr olarak yklerine yansmtr. Yazar ikinci dnem ykleri olan, Yaz Dleri/D Klarn 1981de, Gecegezen Kzlar 1983te, Yaza Yolculuku 1986da, Sekizinci Gnah 1990da, Otuzlarn Kadnn 1992de, Aramzdaki eyleri 1998de, Gzel Yaz Defterini 2002de yaymlamtr. 1981den sonra 2002 ylna kadar yazd bu yklerinde kendini yenilemeye, batl yk teknikleriyle biimsel araylara girmitir. Yaz Dleri/D Klar bu iki dnem arasnda bir gei nitelii tamaktadr. Tomris Uyar, anlatlan ya da aktarlabilene hikye derken, yazl metni ise yk olarak nitelendirir ki, bylece yknn hikyesinden bahsedebilme olana kazanr. Yazarn yks olaya dayal bir yk olmadna gre: ne vaka anlamnda ne vukuat bir olay var. Olay yk balamadan yaanm, etkisi sryor.(Tam tersi de olabilir. Sz gelimi ehovun Bozkrnda Truman Capoteun Gece Aacnda yk bittikten sonra balayacaktr olay.) ou baarl atmosfer yksndeki gibi, insani bir gerei yaymaya, genellemeye elverili bir durum tasarlanm (Uyar, 1983, s.6,7).

51 Tomris Uyar, ksa ykde atmosferin nemi kadar, ayrntlarn da nemli olduunu vurgular.Kk ayrntlar derken, bir d oyuncusunun nereye dtne bakmadan eldivenini frlatmas, boksr ayakkabs ile ilte arasnda skan reinenin gcrdamas gibi eyler, Hemingwayin dolambasz olarak nitelendirdii youn stenografik anlatmlar (Uyar, 1983, s.9). Yazarn yklerinde ayrntlar ilevsel olarak deer kazanr ve kurguya eklemlenir. 3.1.1.pek ve Bakr Tomris Uyarn ilk yks, 1965 ylnda Trk Dili dergisinde yaymlanan Kristin adl ykdr. 1965 - 1970 yllar arasnda yazd yklerini kapsayan pek ve Bakr adl bu yk kitabnn ilk basks Bilgi Yaynevi tarafndan, 1971 ylnda yaymlanr.3 pek ve Bakr, yazarn ayr blmde sunduu on yedi ykden oluur. Birinci blmde yedi yk vardr. kinci blmde Mazi Kalbimde Bir Yaradr bal altnda toplanm drt yk ve nc blmde ise bamsz alt yk yer alr. Bunlar: iek Dirilticileri, Temmuz, Kuytuda, Konuk, Rzgr Dn, Dalar Sada Verip Seslenmelidir, Bir Gnn Sonunda Arzu, Dn, Gn Dnd, Uzak Yoldan, Biraz Daha, Yrek Hakk, Ovasz, Kurban, All Turna Evin Sonu, Sarmak Glleridir. pek ve Bakrn adna dikkat ekecek olursak, bu yk kitabnn iinde pek ve Bakr adnda bir yk yer almadn farkederiz. yleyse nedir pek, nedir Bakr? pek ve Bakr ne demek? Sentetik deil, halis demek ve cafcafl deil demek. Fsun Akatl, kuyumcularda satlmaz; ama erbab bilir demek. diye yorumlar. (Akatl, 1998, s.28-41). Biz de bu yklerdeki, yaamn dnda kalm kiilerin; sessizliklerinin veya sessiz haykrlarnn arkasnda, sahip olduklar insancl deerleri ipein ve bakrn temsil ettiini grmekteyiz. Modernleme adna yitirdiimiz bu deerler, ipek ve bakr gibi bugn artk kullanlmamaktadr, dolaysyla yaamn dnda kalmlardr. Sadece kymetini bilenlerce ba tac edilmektedir. Tomris Uyar, bu yk kitabnn Sonsz Yerine yazd blmnde yk servenini anlatrken, pek ve Bakrn adna da deinir:
3

pek ve Bakrn ikinci basks, Adam Yaynlar tarafndan, 1982 ylnda; nc basks Ada Yaynlar tarafndan 1988 ylnda, drdnc basks Can yaynlar tarafndan 1995 ylnda yaynlanmtr. Tezimizde kullandmz basks ise, 2002 ylnda Yap Kredi Yaynlar tarafndan yaymlanm olandr. Basklar arasnda ierik bakmndan herhangi bir farkllk sz konusu deildir.

52 Peki canm, ama daha o gnlerde, bana gelecekler iine mi domu? Srekli alabora olarak kt artmacalar veren bir dil ortamnda, bir kltrszlk kargaasnda yaayacam, kalamayacan toplumun iin sanclarna bir yurtta bile kimliiyle toplumsal asla kaytsz

bireysel

fantezilerinde

gereklikten

kamayacan, bu yzden yazar kanallarn yeterince kullanamayacan ve bundan da asla pimanlk duymayacan nerden biliyordun? Krlganl ve soyluluu simgeleyen 'ipek'e artk uzakken; inandn dayankl ve kullanl estetii simgeleyen 'bakrlarn ounu elden karmken? (B., s.96) pek ve Bakr, burjuva kkenli insanlarn yaama biimleri zerinde younlamtr. Ancak yklerde kiilerin ve ilikilerin detayl anlatmna rastlamayz. nk pek ve Bakrda, olay aklar yok; olay kesitleri ya da durumlara k drecek, can alc zumlar var (Akatl, 1998, s.28-41). Okur, belli bir an anlatan kesitlerden yola karak btne ulaacaktr. Bu serven srasnda kk ayrntlar gzden karp, yknn akna kendini kaptrrsa, yknn sonunda okurun elinde kalan, sadece okumann verdii haz olacaktr. Tomris Uyarn yks, aslnda paralarn bir ksmnn eksik brakld, dier paralardan yola klarak tamamlanmay bekleyen bir puzzle gibidir. Tomris Uyar, pek ve Bakrda, zel yaantlarn anlarndan doan tekillikleri, burjuva dnyasna eletiriyle bakan bir zeknn inelemelerini, aile tedirginliklerine duyarlkla eilen kadns incelikleri, yeni hikye teknikleri deneyen bir dikkatin karkln, anlatmda zgnlk salamak iin deiik yollar arayan dil zentilerini, toplum katlar arasndaki uyumaz karlarn kaynan pek dnmeden bundan doan mutsuzluklar gz nne seren gzlemleri, uzak armlara dayanan izlenimleri getirmitir (Lekesiz, 2001, 25). Asm Bezirci ise, pek ve Bakr ile ilgili dncelerini 1950 Sonrasnda Hikyecilerimiz adl kitabnda anlatm, Tomris Uyarn toplumsal dokuyu yanstan tiplere, doal ve toplumsal evre gibi olay ya da eylemlere az yer verdiini vurgulamtr. Bu anlatmn sakncalarn da yle yorumlamtr: Szn snrlar geniliyor. evrenin, olayn, eylemin yerini okluk sz alyor Geri ok ey anlatyor, fakat o kadar nemsiz ki anlattklar, o kadar kiisel, o kadar evreden kopmu ki bizi az ilgilendiriyor. Hikyelerde olayn bulunmay yahut nemsenmeyii bir saknca daha douruyor. Olayn boluunu belirli bir sreci izlemeyen krk dkk anlar, kopuk armlar, sramal i konumalar dolduruyor (Bezirci, 1972, s.6).

53 rfan Yaln da Asm Bezirci gibi pek ve Bakr ile ilgili yine yknn ieriini eletirir. Tomris Uyarn ky-ehir elikisini fakir-zengin ilikileriyle zmeye almasn doru bulmayan Yaln, konunun smren-smrlen ilikileri ile yanstlmas gerekliliini savunur. Anadoludan byk kentlere alklarn gidermeye gelenlerin ceplerini parayla doldursak konumuz biter mi? Tomris Uyar iyi niyetli olsa da yanl bir adan bakyor Trk toplumuna. Daha ak konualm, snfsal bir gr yok yazarn (Yaln, 1971, s.15,18) diyerek dncelerini ifade eder. Asm Bezircinin eletirisini bir syleisinde deerlendiren Tomris Uyar; ayn zamanda rfan Yalnn eletirisine de bizce cevap vermi saylr. Yazar amacnn toplumsal gereklii yanstacak bir tip yaratmak olmadn, siyah-beyaz kiiliklerden ok bir durum yarattn aklamtr. Durum etrafnda yarattnz kahramanlarn olumsuzluklarna ya da erdemlerine ar bir biimde yer vermekse ykden kaldramayaca bir eyi istemek anlamna gelir. nk bu arl durumla badatrmanz byk bir sorundur. Yazar yalnzca size karar vermeniz iin bir ey anlatr, hibir zaman yarglamaz (zkan, 2002, s.10) eklinde yksnn dokusunu vurgulamtr. yksnde gereksiz sylenmi bir imgenin olamayacan mutlaka hepsinin bir balanty kurguladn ifade etmitir. mge kurma ustal da yazara kinci Yeni iirinden gelmitir. Tomris Uyar: Asm Bezirci kinci Yeni iirine kar olduu iin ve yklerde de; ba sonu ortas olan bir olay ve klie bir dnya grn gerekli grd iin -btn bunlar trnak iinde sylemek lazm nk byle bir dizge benim yklerimde yeterince var sanyorum-yklerde kinci Yeniye zg nitelikler belirlemesi, onun bu deerlendirmeyi yapmasna yol am olabilir (zkan, 2002, s.10) demitir. Fsun Akatl ise, Asm Bezircinin eletirisine bir kar-yaz kaleme almtr. Tomris Uyarn yklerini yorumlarken kendi beklentilerini deil, yaananlar saptam olduunu belirtir. Tomris Uyar ise 1972 ylnda Hikyede Younluk balkl yazsnda, yenilik yksn savunurken, eski ile yeninin bir sentezini yapmtr. Bylece edebiyat anlaynn snrlarn izmi; Halit Ziyadan, mer Seyfettine, Sait Faike, kadar birok yazarn, ifade, gnlk, monolog, mektup gibi biimleri, ustalkla kullandklarn ancak bireyin eletirisinden, dzenin eletirisine geemediklerini dnmtr. Yeni ykclerden, Nezihe Merii, Vsat O. Beneri, Orhan Kemali ise yerel duyarll ele almalar ynyle takdir etmitir. Ancak Tomris Uyarn, uygulama safhasnda bu dncelerini kendi yklerine yanstma dereceleri farkl farkldr. lk olarak kemiksiz

54 ykden yani younluksuz, seyrek dokulu yklerden, ardndan burjuva dnyasnn yapay ahlak llerini eletiren yklerden, son olarak da adalk olanan yitirmi, ili, mzmz gerekilik yklerinden uzak durmak gerektiini vurgulamtr. Tomris Uyar, eserlerinde benimsedii edebiyat anlayn, Fisherden alnt yaparak aklamtr: ada burjuva sanatnda ou zaman belirtilen ykmn kanlmazl dncesine kar ykmn nasl nlenebileceini gsteren yaptlar karmaldr; ama bu yaptlar geree uygun olmal, propaganda amalar gtmemelidir (1968, s.235-236). Yazar, kitaptaki iek Dirilticileri ve Temmuzda adl yklerde, ocuklarn gzyle, byklerin kirletilmi, yalanlarla kurduklar dnyay; onlarn ise bu dnyaya girmemek konusundaki direnilerini anlatmtr. iek Dirilticilerinde dnyay kriyenin penceresinden seyrederiz (Demirtrk, 1993, s.13-23). Gelecek yl okula balayacak olan krye, annesinin katlmad, babasyla sinema yalannn arkasna gizlenerek babaannesini ziyarete gittikleri her pazar gn byklerinin bu oyununa dhil edilir: Annene sinemaya gittiimizi sylersin. Babaannenlerde trsn diye korkuyor. nanmadan babasnn dediklerini dinlerdi (B., s.9). Babasn daha ok seven krye, annesinin sslenip pslenmesindense, babasnn kulann arkasna yerletirdii kontrol kalemiyle duruunu daha ok beenir. yknn ilerleyen satrlarnda anne ve baba arasndaki bu kopukluun, zengin bir tccar kz ile emeki bir erkein evlenmesinden kaynaklandn anlarz. Tomris Uyar, tccar kzndan hi holanmaz: Annesi enesindeki sivilceyi skt, elini nlne sildi (B., s.7). Mehmet Kaplan, Tomris Uyarn taraf olduunu bu kadar ak ortaya koymasn eletirse de yazarn kryeyi kullanarak oluturduu gereklik duygusuyla birlikte, ocuun dnce ve armlarnn yky basmakalp, ideolojik bir yk olmaktan da kurtardn belirtir (Kaplan, 1997, s. 397,405). Babaannenin bahesi, ieklerle doludur: Kokulu karanlkta ieklerin renkleri babaannenin ince uultusuna karyordu (B., s.10). krye, babaannesinin evinde o gn tesadf sonucu babasnn yllardr ks olduu dedesiyle tanr, dedenin iinde biriktirdii fke, torununu grnce hissettii sevgiyle buluunca, kurduu cmlelere krye anlam veremez. htiyar bir adamn kk bir kza soraca eyleri bilmiyor, diye dnd krye (B., s.10). Dedesinin rozet satcl, kulun karcl, vazo dolatrcl gibi iek dirilticisi olduunu renir. Bu, son babaanne ziyaretinin dnnde, krye artk annesine yalan sylemeyecektir: babaannelere gittik dedi krye, dedeyi ok

55 sevdim (B., s.12). krye bu cevabyla aydnlanma ann yaar. kryeyi asl byten babas ve onun ailesi ile annesinin simgeledikleri iki farkl dnyann atmasdr (Demirtrk, 1993, s.28-41). Temmuz adl ykde yine kk bir kz ocuu vardr; ancak yllar sonra byr ve bu hzn kokan gemiine geri dnler yapar. ykde, iek Dirilticilerinden farkl olarak, bu kez kk kz, annesinden de babasndan da sevgi grmez. K aylarnda babaannenin evine braklr. Yaad yalnzlk, yarm kalan ocukluu, bydkten sonra da onda derin izler brakr. Annesinin yanndayken mutlu geirdiini dnd saatlerde bile onun, efkatini bekler. Annesi ile ilikisini bir kedi ile zdeletirirken, annesinin kendisinden ne kadar uzak olduunu fark eder. Oysa akamlar deniz kysndaki aycda annemle otururken rzgr rtleri savurur. Temizlik kokar. Bacaklarma. Bir kedinin utanga burnu deer. Bakrz. Dengeyi benden yana bozmamak iin onu kucama almaya kalkmam. Brakrm yalansn, okarm... (B., s.15). Babaannesine gitmek istemez, ama babasna da bunu aklayamaz nk annesi buna izin vermez. Kk kz ocuunun yaad sevgisizlik; yllar sonra hayatnda byk eksiklikler meydana getirir. Bugn, yani yllar sonra, ayn akam saatinde, topuzuna bir firkete sokarken anlyor bunu, kuraln buluyor. Tek bana bir pastanede oturmu mektup yazyor imdi Her mektup kuralddr, nk eksiktir, sylenmemi kalr, deneycidir. (B., s.15) pek ve Bakrn nc yks Kuytuda ise, bir yal kadnn kk odasnda, kendine izdii veya kendisine izilen snrlar iindeki yaamn anlatmaktadr. O, yaama dhil olma abas gstermi, ama hep dnda kalmtr: Bir eylerin dndaym biliyorum daha dorusu bir eyler bensiz srp gidiyor (B., s.21). Tomris Uyarn bu kitabnda, sradan insanlarn gndelik yaamlar anlatlrken gerekmi izlenimini yaarz; Gibiyi bulmak gerek ksa ykde: Yaamdaki gibi gibiyi. Kimi zaman aksak, yanl, kimi zaman doru, ak ve yaln olan. Gerein kendisine abanmadan, yaslanmadan, sanatta inandrc olan gerei bulmak Deiik snflarn, deiik bireylerin baka baka yerlerde ve zamanlarda karlatklar ayr gerekliklerin eitli grnmleri iinden iletilmek istenen gerein asl yzn bulmak (Uyar, 1975, s.153). Kuytuda adl yksnde ise yal ihtiyar, herkesin hayatnda bir mddet kesitii anneannelerden, babaannelerden biri gibi, doal ve yapmackszdr:

56 Kapya doru ufak admlarla sarsla sarsla yrd, koridora bir gzatt. Uyanmamlar daha. Kapy kilitledi gzelce, hibir ey yapmayacakm gibi, telsz admlarla odann ortasna kadar geldi. Gece boyunca sararm havlu parasn kurtard bacaklarnn arasndan, yerine bu temizini koydu. Donunu ekti, eteini indirdi. Karnnn tam ortasna bir temizlik duygusu yerlemiti. Bozmamak iin br havluyu hemen bir gazeteye sarp iyice buruturdu. nemsiz. Artk kalkabilirler (B., s.21). Aile fertlerinin gne baladklar sabah saati ihtiyarn ayakaltndan ekilip, odasnn kapsn kilitledii; beden olarak odada olsa da ruhen onlarla birlikte olduu zamandr. Tomris Uyar, bu ykde kahraman bak as ile olimpik bak asn birlikte kullanr. Bylece yal kadn okurun zihninde daha kalc olur. Yazar, okurda yaanmlk hissini harekete geirmeyi baardktan sonra onu istedii her duyguya srkleyebilecektir. Erkeklerin i dnyalarna fazla ynelmeyen Tomris Uyarn, Konuk adl yksnde ben-anlatc, bir erkektir ve alt yldr grmedii bir kz arkadan evine davet eder. Bu bulumada, yllar nce arkada iin, hissettii akn aslnda karlksz olduunu anlar. yk, kahraman anlatcnn, cannn skld bir anda kz arkadan arayp, evine davet etmesiyle balar. Klasik bir yknn giriinde bulunmas gereken bu aklama, Tomris Uyar yksnde, en sonda yer alr. Yllar sonra evine gelen arkada ile ilgili ilk izlenimini anlatan yk kiisi, daha sonra monologdan diyaloga geer ve geriye dnlerle gemi gnlerini hatrlar: -Birgn Aiyan'a gitmitik aklnda m? le tatilinde. Zil alar almaz nasl yokutan aa komutuk. Dz, beyaz bir yokutu. Onarlyordu galiba. Her ukur atlaynca hzmz biraz daha artyordu sanki. "Duraa vardmzda soluk soluaydk deil mi?" Ama otobse binmedik, yrdk. "Gzel bir lestyd." Yaz iyice gelmemiti. Ter, yapmadan kuruyordu srtmzda. Tatl bir esinti. Rumelihisar', yaklanca ky darald, przsz bir asfalttan baka bir ey; kalmad. Btn dkknlar kapal (B., s.26). Anlatc, zihninde kalanlarn doruluunu sorguladnda, aslnda kz arkadann onu tercih etmediini, duygularnn karlksz olduunu anlayacaktr: Sonra o gn Hisar dn, yokuu karken birileriyle karlamtk (imdi hatrlyorum)- Tanmadm, uzaktan uzaa yadrgadm kiiler. Bir sre hep birlikte kmtk yokuu. Tepeye varnca tek kelime sylemeden ayrlmlard

57 (o da). Oysa yalnz yokuu kmak deildi, ncesi vard gnn- (Birlikteliimiz.) Scakt. Onlar kahverengi kazaklarn karmt. Ben yaza g alrm. Aylarca karamazdm kazam. Giriken deildim onun sand kadar, ama o silikti dpedz (B., s.28). Kitabnn beinci yks olan, Rzgr Dnde saral bir hasta olan evketin, alt eve gaz almak iin arya gittii bir gn anlatlr. Geriye dnlerle anlatlan k gn, evketin gemiine k tutar. Tomris Uyar, kt durumda olan yk kiileri iin her zaman bir ak kap brakr. Sara nbetleri geiren, hastalnn tedavisi olmayan evket, hayata umutla bakar. ykde, d mekn, stanbul ve sokaklardr; i mekn, ahap bir iftlik evidir. ykde iki bak as kullanlr, nc tekil ahs anlatc ve birinci ahs anlatc. yknn bakiisi evket nc ahs anlatcyla tantlr; hayat, hastal, kald yer hakknda bilgi verilir. talikle anlatlan blm, evketin kendi duygularn sanrlar srasnda dile getirdii birinci tekil ah anlatc ile aktarlr. Bu blmde yine i monolog, bilin ak teknikleri kullanlr. evketi, alt evin hanm ve hanmn kz, evden biri gibi grrler. Evin dar ilerine yardmc olan evket, arya gaz almaya gittii bir gn yine sara nbeti tutar ve elindeki btn gaz dker. Dalar Sada Verip Seslenmelidir adl altnc yk, yine kk bir kz ocuunun gznden anlatlr. ykleme zaman olaylarn zerinden yllarn getii, kk kzn artk byd (annesi leli yl, Nuset Hanm leli alt yl olmutur) bir le-stdr. Anlatc, geriye dnlerle komular Nusret Hanmn, bir harita subay olan Bahri Beyin einin onu aldatt dedikodularn, anlatt ocukluk gnlerine dner. Anlatc Nusret Hanm sevmez. Onu kendi duygularnn muhasebesini

yaparken grrz. Nusret Hanm, szn tam burasnda, sradan-gzel saylan kadnlarn en byk ortaklaa zellii olan o anlamsz, yayk azn bsbtn datr, bir kahkaha atard; beyaz dileri de bylelikle grnm olurdu. Yz hep o yzd, her gn ayn boya potasndan kma, salarn bile baka trl taramazd: kkl yandan, kenarlar ie kvrk. Kaln bacaklar glkle tard o iri kalalar; tkz, atlaklarla dolu iri boynu da o kahkahalar (B., s.36). yk sonunda, aydnlanmay yaarz. nk aldatan Mevhibe Hanm deil, Bahri Beydir; Ama bir le-st umulmadk bir ey olur. Sessizlik havay kollamaz artk ve Bahri beyin kanc kuaktan bir olu sapsar ieklerle kagelir (B., s.39).

58 Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde Hacer Hanmn kz, ksan adl bir genle evlidir, bir de Kadir adnda ocuklar vardr. yk boyunca, Hacer Hanm yannda alt evin hanmna dert yanar. Damad kzn dvmektedir: "Bizim ksan, Kadir in babas, kz mosmor etmi dayaktan gene. Dn akam. Hem gidip anana bir bakaym, hem de bozuk para alaym rekiye, dedim Kadire. Kz baya kt, hanm, grsen yaland" (B., s.42). Kz ise bu dayaa boyun emez, evden kar gider. Ancak Hacer Hanm kznn idare etmesi gerektiini syler: "Vardm ki km kz, zaar yourt almaya. Ben adam idare etmesini bilirim, hanmcm. Kzda da var kabahat. Bir ay koyuversin atee, tatlya balanr(B., s.40). ykleme zaman, evden kzna bakmaya gitmek iin kan Hacer Hanmn, torununa rek almas ve hanmna olanlar anlatmas iinde geen sredir. Tomris Uyar, evreyi anlatr, mekn ile insanlar arasnda iliki kurar. yk kitabnn, Mazi Kalbimde Bir Yaradr adl blm, Dn, Gn Dnd, Uzak Yoldan, Biraz Daha olmak zere drt ykden oluur. Drdnn de ortak temas Leyla Hanmn dndr. Dnde, anne Ferhunde Hanmn, olunun Leyla ile evlendii dnn hazrlklar, dn gecesi, dnn ardndan yaplan dedikodular renir, Leylay, Nevini de ayn ykde tanrz. Leyl hanm hrsldr gerekten; bilmedii yoktur. En yeni modelleri, renkleri, gzde kumalar hemen renir, kullanr. Ferhunde hanm bile eski terzisini brakp ona diktirmeye balamt kendi atlyesini atn duyunca. nk nerede neyin giyileceini o bilirdi, yalnz dikmek deil... Daha o zamandan bir hariciyeci karsna ve ayn zamanda mstakbel bir hariciyeci anasna yaraan eyleri bilmezdi Ferhunde hanm (B., s.43). ykde yle bir kurgu oluturulur; Ferhunde Hanmn okumu olu Orhan, terzilik yapan Leyla ile evlenir, Leylann zor artlarla okuttuu erkek kardei Nuri de bir terzi yama olan Nevine ktr ve onunla evlenmek ister. Ancak Leyla, gsterie, paraya dknken, Nuri, okumasna ramen pazarclk yapmay tercih eden, alakgnll, sessiz bir tiptir. Gn Dndde, on yl evli kald einden, grd iddete artk dayanamayp kaan, stanbula yerleen krk yedi yandaki Nigar Hanm okuruz. Nigar Hanm, yllar nce ayn mahallede arkadalk ettii, zor gnlerinde destek olduu Ferhunde Hanmn paray bulunca kimseyi beenmemesine, eski evresini hor grmesine ve kendini Leylann dnne armamasna ok ierler.

59 Uzak Yoldan adl ykde ise eskiden Nigar Hanmn yannda da alan, Ferhunde Hanmn gndelikisi kbal, temizlie giderken yolda bir yandan kendi ailesini anlatr, dier yandan da Leylann dnnden bahseder. Nigar Hanm sevdiini szleriyle belli eden kbal, Ferhunde Hanma artk temizlie gidemeyeceini aklamay planlar. Biraz Daha adl son ykde ise, Leylann okumu erkek kardei Nuri, bir terzi yama olan Nevin ile evlenmi ve bu evliliin zerinden yllar gemitir. ykde gemi geriye dnlerle anlatlrken, imdide Nevinin ld ve Nurinin yapayalnz kald gnlerden birinde Nurinin yaad psikolojik bunalm anlatlr. Mazi Kalbimde Yaradr adl blmde yaanlan hengmenin dnda sessiz kalan isim vardr; Terzi Nevin, Gndeliki kbal ve Pazarc Nuri. nn de iinde frtnalar koparken sessizlikleriyle dikkat ekerler. yk kiilerinin darda bulunduklar zamanlarda, stanbul ve sokaklar mekn olarak kullanlrken, evler daha ok dar mekn olarak karmza kar. Tomris Uyar, Mazi Kalbimde Yaradrda ierik olarak toplumsal konulara ynelmitir. Bu yklerde kocasndan iddet gren kadnlarn bakaldrsna tank oluruz. pek ve Bakrn, Bir Gnn Sonunda Arzu adl yksnde evden kap kayplara karan kadn, bu blmde artk sadece evden kamakla kalmaz, hi tanmad bir ehirde kendine yeni bir hayat kurma baarsn da gsterir. Zengin-fakir, okumu-okumam ztlklarn iinde barndran yklerde, toplumun deer yarglarnn dnda kararlar alan yk kiileri vardr. Zenginlerin snf atlayarak fakirleri hor grd, insani deerlerin yitirildii, komuluklarn, dostluklarn zaman amna urad, bu deiime stanbulun da ayak uydurduu bir yk dnyas ile kar karya kalrz. Yrek Hakknda Tomris Uyar, mekn stanbuldan Anadolunun bir kyne tar. yk, stanbulda okuyup doktor olan evin aabeyinin, yine stanbullu bir memurun kz ile evlenip kye dnd gnle balar. Doum esnasnda yengenin lm, aabeyin bir yl iinde yeni bir gelin aday ile evlendirilmesi, daha sonra babann lm ile yk biter. Hamile olan gelinin, evde iliki kurabildii tek kii, kocasnn henz daha bir ocuk olan kk kardeidir. Sadece o yengesine nyarg ile yaklamaz. Kyller yengenin ocuka davranlarn yadrgarlar. Yengemin bahede koup oynamasn, yoldan geen kasketliler yadrgamyor da, sinemalarn bekrlar yadrgamyor da bizim evdekiler yadrgyorlar. Koskoca gebe kadn. Aabeyim bir ey demiyor ama konuuyor boyuna (B., s.61-62).

60 Aile yelerinden birisi de, sevgilisi Hasana kaarken yakalanan Emine Haladr, sevgilisiyle kamaya kalkt iin erkek kardei tarafndan ceza olarak evin en rutubetli odasna kapatlp, her akam kam ile eziyet edilir. Kk ocuk ise babasnn kamy yalnzca halay korkutmak iin kullandn zanneder. Yenge, ocua tler verir: "Emine halana da acma, kimseye de... Alay ettirme sakn... Babann vurmas deil korkutmas nemli... Bacdan su isteme, kendin al. Testileri sen doldur akamlar... Yarn ne yapacaz?" (B., s.66). Ovasz adl ykde kyden ehre g ederek kapclk yapan bir ailenin Ovasz Hate adndaki keklie tutkun kzlarnn dram anlatlr. Hepsi de bir taraflaryla yaamn dnda kalm yk kiileridir. ehre alamamann verdii sknt ile kyn zleyen, bu yzden kendini yalnzla ve bunalma iten Hatenin, kekliini zgrlne kavuturma istei artar. Onun iin her eyini vermeye hazrdr. Keklik ile kendini zdeletiren Hate, kurtuluu kekliin zgrlnde bulur, karlnda kuafre satmas iin kardeine salarn vermeye raz olur. Kyden ehre gelen aile, sene gemesine karn ehre uyum salayamamtr. Yaadklar kapc dairesi onlar iin mezar olmu, adeta nefes alamaz hale gelmilerdir: Babamla yalnzlklarna ekildiler. Birlikte ve ayr. Kalorifer borularyla dolu bu smscak ehir odasnda, kullanlmayacak ucuz likr kadehleri, deterjan adlar, koca bir buzdolab, transistorlu radyo ve p kokular arasnda ufaldlar. Biliyorum, akamlar kap nlerine birikip eski konumalar srdrmeler, trk rmalar, oya ilemeler bile geirmiyor bu ksknl. Bural deiliz. Babam, eski babam deil. Annem salarm bile rmyor. Neye yararm. Yoksa vakit yok diye deil. ehirde her ey bir eye yaramal (B., s.73). Kekliin zgrlne kavuturmak iin her eyi vermeye hazr olan Hate, kardeinden keklii ister. ehre abucak uyum salayan Hasan ise kekliin karlnda ablasnn salarn istemeyi planlamaktadr. Peruka yapmak iin satp, para kazanacaktr. Bylece salar bir eye yarayacaktr. Kurbanda yk kiilerinin konumalarndan yknn Anadoluda yaayan bir ailede getii anlalmaktadr. ki karde olan smail ve Hatun eleri ile birlikte, hacdan dnen babalarn da yanlarna alm ayn evde yaamaktadrlar. Olimpik bak asn kullanan yazar, gemi ile ilgili smailin ei Senemin dncelerini bildirdii blmleri italik olarak belirtir. Hatun ile tccar olan kocas Osman ok nceden evlenmilerdir; ancak ocuklar olmamtr. Hatunun erkek kardei smail ise, bakrcdr. Senemle yeni evlidir:

61 Hac Baba'nn geen geliinde bayram ncesiydi. Kolarn boynuzlar all pulluydu daha. Sokaklarda salnyor, ocuklara sevdiriyorlard kendilerini. Kebalarnda, krmz kurdeleler dalgalanyordu. Krmzl-knal-altnl bir enliktir gidiyordu. Havalar durgundu, her ey iyiydi. Hep byle srecei sanlrd bunun, ka bitmeyen yl Hep smail getirecek. Senem piirecekti; ailecek bir arada olunacakt hep (B., s.76). Baba hacca giderken Osmandan ald borcu, dndkten sonra da deyememitir. Bakrc olan olu smail kendi sanatnn dnda baka bir ey yapmay kabul etmedii iin bir trl i bulamaz. Osman, smail ile kars Senemin de geinmelerine istemeseler de ayn evi paylatklar iin sebep olurlar ve bu durumu srekli balarna kakarlar. smail de gurur yapar, onlarla sofraya bile oturmaz; yi ama halk dediin almazsa kazanabilir mi? Tembellik kolay. Bak hergn dkknda canm kyor benim, akamlara kadar ayakta. Baktk erzak kolay gitmiyor, kadn orab bilem sattm. Sa sabunu mu ne diyorlar ondan falan. Hi oturmadm sabahberi, bizimkisi can deil mi? (B., s.77). smail, bakr iisidir, sanatn yapmak ister, baka ite almaz. smailin bu hareketi sadece Osmana kar deil, sermayeye ve sisteme kar direnitir. All Turna, adl ykde Karstan stanbula gelen, Glsme Hanm ile sa kalan tek olu Mehmetin dramn anlatr. Bir gecekondu odasnda zor artlar altnda, hasta oluyla gndelikilik yaparak yaamaya alan Glsme Hanmn minibse bile verecek paras yoktur. e gittii evlerden ald bo ieleri satp yol paras yapmay dnr. Ancak kk ve hasta olu annesinin bu zor artlarda almasna dayanamaz: Clz gvdesine smayan bir titreme kaplamt Memeti. O titreme, yaanan souk beyaz k gnnden, denizden ve ehre giden yollardan damtlm kocaman bir elmas oldu, aznda krld, dudaklarndan dkld: Ben byym, byynce tamam, ama imdi tamayacaksn o ieleri ana. Tamayacaksn ha! Ben byym kolay, ama imdi tama. Sorarlarsa, biz yrrz dersin, biz dersin, olumla ben yrrz dersin (B., s.82). Mehmet, hasta omuzlarna yklenen bu sorumluluk duygusunu tayamaz, ancak annesinin de gemiini, hatralarn, onu ayakta tutan en deerli varlklarn sattrmak istemez: Bir u sular kalmt: Dndke genzinin szlad o beyaz babaevinden, Kars'tan haber getiren bu renkli sular, bu al turnalar? Bitmi genliinin ehirdeki tek avuntusu: evini gzelleyen, stan bu adsz iekler... (B., s.81). Evin Sonu adl ykde, evin hanm olan Nimet, kocas Settar Bey, evli kzlar Nermin, torunlar, yanamalar ve hizmetileriyle yaayan zengin ve eski bir ailenin

62 hayatndan bir kesit anlatlr. yk zaman bir k aynn ikindi vaktidir. Byle bir gnde Nimet hanmn kz Nermin ocuklarn da alp annesine ziyarete gelir. Anne kz eskilerden konuurlar. ykleme zamannda ise yllar nce, evin yanamas Kamrann, hizmeti Glizarn sandn kartrarak, Settar Beyin yardmcs olan Seferin Glizara yazd zel bir mektubu bulduu, Nimet Hanma gsterdii gn anlatlr. Mektupta, Seferin, Glizar ve ocuunu da alp uzaklara karaca yazmaktadr. Yllardr, besledii alanlarnn, kendinden habersiz aldklar bu kararlarna olduka sinirlenen Nimet Hanm ei Settar Beye olanlar anlatr. Evli kz Nerminin de, Seferden ekindiini sylemesi zerine Sefer, yllar nce evden uzaklatrlr. ykde Seferin tasviri oka yaplr. Seferi Nimet Hanm da kz Nermin de ok yakkl bulur. Hatta Seferin, Glizara k olmasn Nimet Hanm kskanr. Bu yzden de Seferin Glizar ile gnl elendirip brakmasn diler.. Glizarn Seferden olan ocuuna, Glizara acd iin deil, Seferi sevdii iin bakmay kabul eder. Bak ta atlasa dnmem szmden. Bu gece toplayacak bohasn srtk. Hemen. Bu evin namusu var, onuru var. Brakr piini gider. Alayp szlasn istedii kadar. yi ki yufka yrekliyim de piini braktryorum. Ayana kstek olmasn diye. Dnsn kyne, bir dayak da babasndan yesin, anlasn Nimet hanma yalan sylemek neymi(B.,s.86). yknn sonunda mektubu, Glizarn olunun Sefere yazm olduunu tahmin edebiliyoruz. nk Sefer, yllar nce evden srgn edilmitir. Kitabn son yks olan Sarmak Gllerinde Tomris Uyar, iek Dirilticilerindeki tccar kz olan anneyi boand kocasna, yazd mektupta daha iyi anlatr. Artk boanm bir kadn olan anne, kz kryeyi ikyet etmekte, babasnn kzn gelip gtrmesini istemektedir. Tomris Uyar bu tavryla okurun da anneye kar nefretini artrmay baarr. Kzm istese seni yanna alrd baban diyorum da istiyor diyor, yolda gryorum ama ben gitmiyorum diyor. eytan diyor patlatacaksn aznn ortasna. Yoksa gryor musun doru syle eref. Alsan benim iin de iyi (B., s.93). Annenin realist tavrlar sergilemesinden anlalaca gibi yazar artk bu ykde nesnelliini tamamen bir kenara brakmtr.

63 3.1.2. demeler ve ahmeran Hikyesi Tomris Uyarn demeler ve ahmeran Hikyesi adl bu kitabnn ilk basks 1973 ylnda, Sinan Yaynlar4 tarafndan yaymlanr. Yap Kredi Yaynlarndan kan son baskya kadar kitap, demeler adn tar. 2003 ylnda yaymlanan bu basksnda ierik ayn kalmak zere ad, demeler ve ahmeran Hikyesi olarak baskya sunulur. Kitapta toplam 12 yk yer alr. demeler blmnde, Eptalikos lsnn (Kpek Gezdiricileri, Derin Kazn, Salar) dnda 9 yk yer almaktadr; nsz, Kpk, ieklerle, Gler Yzl Bir Komu, Dn Geri Bak, Elii Gllerde, Yusuf ile Zeliha, Sevdadr, Ormanlarn Gmbrts. ahmeran Hikyesi blmnde ise, ahmeran Hikyesi ve Sonsz bulunmaktadr. demeler bal altndaki ykler, kitabn adyla ilintilidir. nk bu ykdeki kiilerin hep bir hesab vardr; bazen yaamla, bazen de kendileriyle bir i hesaplama iindedirler. Fsun Akatl, kitabn demeler ksm iin yle der: Bildirisiyle, izlekleriyle, ana duyarllyla olsun, yk kurgusu yaz biimi, tmceyi tmceye ulay olsun, grr grmez tannacak kadar belirgin ve kiilikli bir bieme varm olmasna karn, bu yazar hi mi hi oaltmacla dmyor (Akatl, 1998, s.30). Asl ad Camasb-name olan ve 15.yy.da manzum olarak yazlan hikyeye dayanan eser sonradan, ahmeran Hikyesi adyla derlenerek yaymlanmtr. Yazar da ahmeran Hikyesini amza uyarlayarak, alegorik bir alma yapmtr. Bu almas iin Selim leri, yeni bir arayn sanclar (leri, 1975, s.2,29) deerlendirmesini yaparken hakldr. nk Tomris Uyarn, 1983 ylnda karaca Gecegezen Kzlar adl yk kitabnn tamam eski masallarn gnmze uyarlanmasndan oluacaktr. Ancak yazarn gndelik yaam iledii ykleri eletirmenler tarafndan daha ok beeni toplamtr. Yazar yklerinde yer verdii kiileri kimi zaman eletirse de ilerine dtkleri kt artlarda onlar karsna almaz, daha ok yanlarnda olmay tercih eder. Tomris Uyar, Soyut dergisinde dncelerini yle aklamtr: Bir hikye kiisini yaamdan soyutlanm iyi ya da kt, olumlu ya da olumsuz kalplar iinde vermeyi yaama da
4

demeler ve ahmeran Hikayesinin ikinci basks, YAZKO tarafndan, 1982 ylnda; nc basks Can Yaynlar tarafndan 1985 ylnda, drdnc basks yine Can yaynlar tarafndan 1991 ylnda yaynlanmtr. Tezimizde kullandmz basks ise, 2003 ylnda Yap Kredi Yaynlar tarafndan yaymlanm olandr. Basklar arasnda ierik bakmndan herhangi bir farkllk sz konusu deildir.

64 yazn tavrna da aykr buluyorum. Yalnz belli bir hikyeci objektifliinden, belli bir dnya grnden bakmak zorunda olduundan kiileri sulayarak deil de ister istemez dtkleri bu gln durumlar kimi zelliklerinden tr sevecenlikle eletirmeyi tavrma daha uygun buluyorum (zkrml, 1974, s.67). ahmeran Hikyesi ile yazar aslnda bizi klasik ile modernin birletii bir yk anlayna hazrlayacaktr. demeler de anlatlan ise hesaplaacaklar gn bekleyen yk kiilerinin hayatlarndan bir kesittir. Dzenin bir kuytuya ittii insanlardr, ounlukla Tomris Uyarn yklerinde. Dzenle birlikte ryen, bir k yolu arayan, kk umutlar kk sevinleri elden brakmayan ama temelde hep bir bakaldr, hep bir hesaplama tayan insanlardr, bunlar (Oran, 1998, s.2). Tomris Uyarn yk kiileri genelde kendisi gibi tepkili, direnli kiilerdir. yk kiilerinin nlerinde iki yol vardr; ya direni gsterecekler ya da dzenin ypratt dnceler beyinlerini yk boyunca kemirip duracaktr. Hikye sanat zerinde ok ilgin saptamalar olan Tomris Uyarn eitli anlatm tekniklerini kullanmaya dikkat ettii, evresinde grd kiilerde iinin istedii insanc deerleri yaatmaya alt gzleniyor. Genellikle apak bir iletim grevinde deil; byk kent yaamnda aydn kiinin inceliklerini yklenmi. Hem kendi yaamnn izgilerini, hem gzlediine inand insanlar derin bir duyarln dmlerinde canlandrmaya alyor, ince ve fazla inceltilmi, anlat trleri (Mutluay, 1972, s.41-42). Deien ahlaki ve kltrel deerler, bir ehri yaanlas yapan meknlar da etkiler. Yazar zellikle ocukluk ve genlik yllarnn getii stanbulun kendi gzlerinin nnde modernleme ad altnda yozlama iine srkleniini grd iin, yk kiilerinin de bu hesaplamay yaamalarn salamtr. Tomris Uyar, nszde, burjuva anlaynn hkim olduu aileleri anlatr. kuan bir arada bulunduu ykde nce dede ve nineden balar. Burjuva anlaynn ev iindeki yansmalarn onlarn azndan dinlerken, kendilerinden sonra gelen kua bu dorultuda nasl yetitirdiklerini anlarz. yk zaman, btn ailenin birlikte geirecekleri, evlerine davet ettikleri Sha Bey ve einin de katlaca bir akam yemei sresidir. ykleme zaman ise, dede ve ninenin, kzlar ve damatlarnn hayatlarn geriye dnlerle anlatld yllar kapsar. Torunlarnn geleceine karar vermek iin de bu akam yemeinde toplanrlar. Nine, Selanikli olduu iin Anadoluyu kk ve kaba grr. Kocasyla odalarn ayrm, diiliini yitirmi, ok da temiz olmayan bir kadndr. On iki karde olan dedenin,

65 babas avukat ve airdir ve ocuklarna kar ilgisizdir. Anneleri cahil bir kadndr ama tek bana ocuklarn bytr. imdilerde dede ise yalanmak bilmeyen bir erkektir. (H., S.11)Dede ile damadnn aralar aktr, sz konusu ocuunun gelecei olunca bu akam yemeine mecburen katlr. Dede, damadnn ailesinin burjuva kkenli olmamasna ramen oullarn iyi yetitirdiklerini dnr. Dede ile nine, kzlarnn yksek renim yapmasn ayrca Franszca eitimi almasn salamlardr. Ancak kzlar bu parlak zeksn, igdlerini kullanamayarak evlenmitir: ocuk dourmaya, yemek yapmaya, herkesi uzlatrmaya. Anne, kendinde eksik kalanlar Kz'n tamamlayacana inanyordu. Bu gece o yzden nemliydi. Onun iin de nemliydi (H., s.12). Yemekteki herkes bir kii dnda torunun okumasndan yana gr bildirir. O kii dededir. nk o okumaktan yana mitlerini yitirmi gibidir. Yurtdna okumaya gitmeyenlerin kllarn bile kprdatmadan belli makamlara oturtulanlar gren dede, son kalan parasn torununa iyi bir doktor ya da mhendis bulup dn yapmakta kullanmay teklif eder. Baba, ayn dnceleri iinden geirse de; kltrl kadn her zaman geerlidir (H.,s.15) kararn verir. Nine okursa, zaten iyi bir ksmet bulabileceini dnr; iyi bir ksmete de eyiz gerekmez. Yani okumakla bir tala iki ku(H., s.15). nc kuak torun ise, burjuva yaamn bir paras olmak istemez. Kendi kararlarn kendisi alr. izilen kurallara uymaz. Dzene kar gelir, onun iin aldklar kararlar dinlemeyecekmi gibi bir tavr izer. Son cmle, torunun aydnlanma andr. Sistemin bir paras olmak istemez. Herkese cevap verecei gn bekler. Kz iinde uyan yaamtr: Kk kz, trnak yemeyi srdryordu. deecek vakti oktu (H.,s.15). Kpkde yazar, snf atlayan Manisal iftlik khyasnn kz Bediaya kt bir son hazrlar. nk Bedia zengin olunca, deien hayatnn ihtiamna kaplp gemiini unutur. Yazar da yk kiisinin gemile yzlemesini salamak iin Manisadan gelen tanr misafiri ile onu ba baa brakr. Oysa Manisal bir iftinin olu olan Maciti para deitirmemitir: On yl olmutu Manisa'dan kal. Birbirlerine deliler gibi tutkun iki gen. Biri, imdiki kendisi: konuklarn hazr mezelerle, lokantalardan getirtilen yemeklerle arlamay renmi, tarhana orbasn unutmamakla vnen Bedia. Manisal iftlik khyasnn kz. Hl alml. Yalnz artk ince orap giyiyor, kaln donunu frlatp att. Lastik eldivenlerle toz almay rendi, koku markalarn, gzalt

66 krklarn giderici zel kremleri, erkeklerin sevdii ksa siyah gecelikleri (H., s.19). yk zaman, akam be ile alt arasnda geer. Bedia du yapmak iin Zeynepe banyoyu hazrlatr. Evlilik yl dnmleri olduu iin Bedia, hazrlanacaktr. Zeynepi yollar, kendisi dua girer. Ancak kap alar, Bedia bornozuyla, yar slak bir halde kapy aar ve karsnda hi tanmad bir adam, aya ile kapy iter. Tomris Uyar, okuru deme annda brakr, herkes Bedia iin ayr bir son dnr. Ancak bu bir hesaplama olduu iin ya tecavz ya da lmle bitme ihtimali byktr. Son paragraftan da bunu anlarz: Bedia, tanmad, tanyamad btn yzlerin, brakt yerlerin, unuttuklarnn, hatrlamadklarnn acmasz bir parltyla stne doru geldiini grd. Gzlerini kapad (H., s.20). ieklerlede, Rum Barbann, Kosta ve Niko adnda iki olu vardr. kisi de evlidir. Yunanistanda olan Kosta veremdir. Fakat Barba, kendi haline acmaktadr: Niye yazk olsun? O veremse, benim de belim tutuldu, dizlerim aryor. Hem ihtiyarm ben(H., s.24). Barba yalnzln kabullenemez ancak yalanmtr ve kendisiyle birlikte ehir de yalanmtr. Deiime uramtr. Kimse bu deiimin farknda deildir. Barba, yllarca evresinde olup bitenlere bir direni gstermemi olmasnn ezikliini hissetmi, kendisiyle hesaplamaktadr. Babasnn marangozhanesinden bozma bir a dkknnda, kendine ait olduunu hissettii iskemlesinde oturan Barba, Nihatn hapisten kmasn bekler. Onun geldii gn dler. Nihatn olu olduunu aklar ama bunadn dnrler. Kendisine otelden yer ayrr, en son kattan atlayp intihar eder. Barbann aydnlan lm olur. Deiimine engel olamad mekna, insanlara, yalnzlna kar hesaplama iine girer. lm onun iin en byk demedir, artk deiime, yalnzla, yalla boyun emek zorunda deildir. Gler Yzl Bir Komuda, teyze ocuklar olan mer ve Erol, ayn dkknda alrlar. meri annesi ld iin teyzesi Mrvvet bytmtr. Onu, kendi evlatlarndan ok sever. Kzn zengin diye birine verir ama damat hayrsz kar. Olu Erol ise evli olmasna karn karsn aldatr. Bir metresi vardr. Ayrca dkkna gelen mterilerden ok para koparabilmek iin elinde olan malzemenin kalmad yalann syler. merin Erola olan nefreti bir ban gibi gnden gne byr: mer gnlerdir akaklarnda zonklayan kinin koca bir banda ba verdiini, btn gvdesini zorladn duydu. Yine ses karmad (H., s.35). mer ok alkandr, Erol ona bir iveren gibi davranr. Ancak merin bir ii gibi almasna, buna ramen kendini beenmi tavrlar iinde olmasna bir anlam

67 veremiyordur. Mrvvet Hanmn ocuklarn mezarna bile istememesi, meri daha ok zer. ykde kurgu merin, Mrvvet teyzeye Erola bir ey olursa zlp zlmeyeceini sormasyla zlmeye balar: Belki zlrm ama dedi sonunda, tez geer. Doru doru dosdoru. Adam haklysa elden ne gelir? Benim zlmem neye yarar hem? (H., s.38). mer, artk Erol ile hesaplaacaktr. Yalanlarnn, saygszlklarnn,

aldatmalarnn hesabn canyla deyecektir: mer cebini yoklad, sustaly kard. Uzun yllar sonra bir p anmsayan, bylelikle kendini bulan bir az gibi araland avucu (H., s.39). Tomris Uyar, bu yksnde insani vasflarn yitirmi, deer kaybna uram kiilerle hesaplar. Dn Geri Bakda, Galatasaray niversitesinde hukuk blmn bitirmeden ayrlan Nesrinin kocas Faik, Aksarayda bir orap dkkn aar. Ama srekli eski arkadalaryla buluup balolara katlan Faik, Nesrini umursamaz, yokmu gibi davranr, sahiplenmez. Nesrin, hastadr; kuafr dkknnda alr. Faikin ilgisizliine kar yine yalnz kald bir gece Mustafa ile birlikte olur ve Faikten cn byle alr. yknn banda, taziye evinde Nesrinin kitap okurken koltuun stnde ld anlatlmaktadr. Sonra geriye dnp baktmzda, Nesrin ile Faikin mutsuz evliliklerini grrz. Nesrin, Faiki aldatarak demi olur. O gece, Faik eve geldiinde: Sen yat Faik, dedi. Ben kitap okuyacam. (..H, s.50) der. yk burada biter. Nesrinin lm ile ilgili Mustafa, Faikten phelenir. Yaarken, Nesrini sormadklar halde, lnce neden Faikin btn ailesinin geldiini anlamlandramaz. Nesrinin, hastalkl, krlgan bir yaps vardr. Biraz da bana buyruk, toplumsal kurallara aldr etmeyen tavrlar ile dikkat eker: ayn buusu st dudan yaknca durdu biraz. Bitkinliini duydu, barda sehpaya dayad. Gs yine sancmaya balamt. Yorgunluktan, baka ne olacak... nceleri temizlii haftada bir yaparken, imdi ikiye karmt szgelimi. Sonra yemek, bulak (H., s.47). Elii Gllerde adl ykde, anlatc (kadn) arkada Merrefe mektup yazar. Merref ile eski arkadalardr. Oullarna isimleri birlikte bulup, koyarlar: Metin ve etin. Anlatc da, ei de memur kzdr. Arkadann ei ise, arabacda iidir. Anlatcnn olu Metin, stanbulda okumaktadr ve yurtta kalr. Anlatc einin srgn edildii bir Anadolu kasabasnda ei Suphi ile birlikte, iki kk ocuunu bytr: Suphi "Vazgeemeyecein eyler alma," diyor. "Gebeyiz biz. Bir kere taktlar bana, artk tamam: oradan oraya"(H., s.51).

68 Anlatc, mektupta stanbula al verie gittikleri gn anlatr, Merref Hanmn olu etini polis kyafetleriyle grdn syler. Babasnn ileri kt gidince etin polis olmutur. Anlatc bu duruma zldn bildirir:Arkadayla birlikte caddede bir gidip bir geliyorlar. Sordum; kocann ileri iyi deilmi pek, patronuyla takmlar galiba. Hem zaten araba yalamaktan, trnaklarnn iine sinen yal karayla gezmekten usanm. etin, "Canna tak dedi babamn," diyor, "dolmua binmeye bile utanyordu"(H., s.54). Dnemin toplumsal koullarn anlatmaya alan Tomris Uyar, genler iin duyduu tedirginlii dile getirir. Maddi skntlar yznden, yllarca belli dnceler peinde emek harcam, direni gstermi kiilerin, ocuklarn aresiz bir ekilde brakmak zorunda oluuna, belki de kaybedilerine zlr: Eptalikos ls adl blm ykden olumaktadr. Bu ykler arasnda balanty salayan unsurlar vardr. Birinci yk olan Kpek Gezdiricilerinde Tomris Uyar, nc yk Salarda ailesi ile birlikte tantaca Nihat Beyi okurla ilk kez karlatrr. Nihat Beyle ilgili ipular verir. Derin Kazn adl ikinci ykde ise kardeini niversitede okutmak iin hayat kadnl yapan kbal ve onun cinayetmi sanlan ama intiharla biten sonu anlatlr. Ardndan Salar adl yk kbalin cinayet haberini Nihat Beyin elindeki gazeteden tekrar dinleriz fakat bu kez cinayetin topluma yansmasn grrz. ykleri birbirine balayan dier unsur ise kahramanlarn Eptalikos ad verilen kafede bulumalardr. Kpek Gezdiricilerinde, Msr Prensi Halim evkinin, kpek gezdiriciliini yapan anlatc, Eptalikosa gidip bir ay ierken tant Nihat Beye ne i yaptn syleyemez, emekli olduu yalann uydurur. nk aslnda kpek gezdiricisi diye bir i yoktur: Birbirimizi iyice tanyoruz artk. Merhabalayoruz. Kpeklerin ieme saatlerinde sokaa koyverilen niformal komiler var aramzda; sabah bahvanlk yapp gllerin arasnda (szgelimi Ada'da bir kkte) leleriakamlar beyaz ceketle masaya garsonluk edenler, srasnda bulaa badanaya bile kouturanlarmz var, ama ounluk kapc. kindist birleiyoruz parkta, kpek gezdiriyoruz, aalarn diplerinde srayla duruyoruz (H., s.61). yknn sonunda, yazar-anlatc Nihat Beyin yanna gidip doruyu sylemeye karar verir. Aydnlanma an burada gerekleir. Derin Kaznda, kbal bir hayat kadndr. Erkek kardeinin niversite masraflarn karlamak iin bu ii yapar. Kardei de kbalin iki ocuunu parkta

69 gezdirir, ona gstermez. kbal, mutsuzdur, bedenini verirken kendinin de tkendiini syler: Bir keresinde, kt bir akam saatinde, tam bu pisliklerin, irenliklerin balangc, ilki aratrlacakken usul baklarn dikmiti duvara. "nsann," demiti, "baka birine verebilecei en ufak ey, bedenidir." Oysa gzden kard daha nemli birey vard bu arada: kendi katl, yaran, vericilii; bedenini yle saknmadan, hibir ey esirgemeden, ayrmadan verirken kendinin de azar azar tkendii. (H., s.61) Salarda, baba Nihat Bey, olu Nejdetin de kendisi gibi katip olmasn ister. Ancak Nejdet, bir gazinoda elektriki olarak alr. Gndz sahnenin dzeneini kurmaya alr, gece sahne arkasndadr. Nihat Bey kars Sabahat Hanmla da ilikisi belli bir dzeydedir. Nihat Bey belli deerlere ve grlere skp kalmtr. Bu nedenle ailesinden kopuktur ve bu kopuklua bir anlam veremez. Patron izin verirse biraz oyalanyoruz iten sonra. Sahne arkasndan olup biteni gzlyoruz. Neler smarlyorlar falan, neler iiyorlar. Ara sra size, artan yemeklerden veriyorlar, gndelie ek olarak. Kendi kurduumuz, ama baka koullarda iine adm bile atamayacamz bir yapda, bir gazinoda sahneye bakyoruz. Fazladan. Patron dosta glmsyor. Eee bin yllk deney; biliyor. O deneylere kar kullanlacak deneyleri biz buluruz naslsa (H., s.79-80). Yusuf ile Zeliha adl ykde yeni evlenmi bir ift konu edilir. Yusuf evleninceye kadar hi kimseyi sevmemi ve kimse ile birlikte olmam ekingen bir tiptir. Yusufun babas Hac Kasm Bey ise baharatdr, babasnn yannda alan Yusuf akamlar babas nde kendisi arkada yryerek eve gelirler. gnlk evli olan Yusuf ile Zeliha hl birlikte olamamlardr. Evin iinde bile birbirleriyle uzaktan anlaan ift, ou zaman utanarak baklarn birbirlerinden karrlar. Bu uzaklk, Zelihann ay servisi yaparken ay Yusufun zerine yanllkla dkt bir akam saatinde yaknla dnmeye balar. Yusuf ilk kez Zelihann elini tutar. Bir daha, bu kere birbirlerinden kanmadan gldler. Glmeleri kark, sevinli bir kahkaha oldu nce. Sonra iki ocuun birbirine att kocaman, renkli bir top oldu, byd, byd, evrelerini kaplayan belirsizlie, karanla doru frlamak iin zplad, lgnca dnd odann kelerini (H., s.85). Sevdadr adl ykde kahraman yine ocuktur, anlatc her eyi ocuun gznden deerlendirir. Annesi babas olmayan kk bir ocuun hayatndaki tek dayana teyzesidir, ocuk onun yannda kalr. Teyzesinin kocasndan gizleyerek

70 yeenine hastaneye gtrmesi iin verdii tahlil, teyzesinin hastaln gizlediini dnen ocuu zer. Tahlil sonucunu almaya gittii hastanede, gebelik testine mspet diyen kadna, mspetin anlamn sorar, olumlu deyince sevinir, teyzesinin kurtulduunu dnr. yk kiilerinin hepsi bir yanlaryla hayatn dndadrlar, tutunamazlar. Ormanlarn Gmbrtsnde ise Tomris Uyar, Almanyaya gitmek iin her gn bin trl zahmet eken insanlar gereki bir dille yanstmtr: Okuma snavlarndan, kas denetimlerinden, tahlillerden, dolmulardan geen aprak yol rntgen odasna almt sonunda. Meryem, demin buraya gelirken bindii dolmuta, nlerinden hzla geen bir trene bakanlarn aknln duymutu. Kendisi yerli yerinde durduu halde gemiti bir eyler, bitmiti. Yol arkadayd (H., s.97). Terzi olan Meryemin kocas Eref, iki ocuunu da alp Almanyaya g etmek ister. Eref birok engeli amtr; ancak salk kontrol iin karsndan daha nce ameliyat geirdiini gizlemesini ister. Ereften korktuu iin doruyu sylemekten ekinen Meryem, arkada Cemileye olanlar anlatr. Cemile, arkadana dorular sylemesini tavsiye eder: demeler ve ahmeran Hikyesinin ikinci blmn oluturan ahmeran Hikyesinin balangcnda Kuran- Kerimin Kehf Suresinden bir alnt yaplmtr. ahmerann bir maarada saklanm olmas dolaysyla alnt yaplan ayetlerle balant kurulabilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus yazarn bir kurgu rn olan ahmeran Hikyesinin gerekiliini arttrmak iin yine bir kurgu oyununa bavurmasdr. Hikye u alt balklardan oluur: Bir Ayrl, Camsap'n Zaman inde Yolculuu, Belkiya'nn ahmeran'a hanetinin Hikyesidir, Camsap Soruyor, Sleyman'n Mhrnn Ardndan, Camsap Soruyor, Belkiya Savata ve Barta, Camsap Soruyor, Cihan ah'n kmaza Girii, Cihan ah'n Kurtuluu ve Parann Oyunu, Cihan ah ile Gevherengin, Camsap Soruyor, Camsap'in Zaman inden Dn, ahmeran'n Yan, Sonsz. Kaplanlar deresine ekya takibine kan Camsap, annesiyle vedalar, evden ayrlr. Zaman iinde bir maarada mahsur kalan Camsapn artk ahmeran ile tanma vakti gelir. ahmeran, Belkiyann yani insanolunun kendisine ilk ihanetini anlatr. Sleymann mhrn almak iin Ukap, Belkiyaya ular. Tek yolun ahmerandan getiini bilir. Belkiya bu arzusu yznden ahmeran ele verir. Ancak ahmeran gitmeden Belkiyaya bir t verir. Sleymann mhrn Ukapn gidip almasn syler.

71 Ukap, eski kitaplardan Hazreti Sleyman'n bir mhr olduunu, bu mhr sayesinde perilere, cinlere ve btn hayvanlara sz geirdiini okumu. Sleyman ldkten sonra, yedi denizler tesindeki bir adaya gtrlm, altn bir tahta oturtulmutu. Yzk biimindeki mhr de parmandayd. Ukap, yedi denizleri amann yollarn aryordu nicedir. Bir ot vard. Tabanlara srld m insan denizin stnden karada yryormuasna geirten bir ot ancak ahmeran'n tanyabilecei bir ot. nk ahmeran'n getii yerlerdeki otlar dile gelirler, ne ie yaradklarn, tzlerinde ne olduunu sylerler ona (H., s.112). fritleriyle gidip uzaklara saklanan, ahmeran bu kez derin uykusundan uyandran Camsap olur. ahmeran son kez bir insanolunu denemek ister, srrn tutup tutamayacan merak eder. Camsap, ahmerana ifritlerini sorar: Bunu hibir zaman renemeyeceksin, dedi ahmeran kesin bir sesle. Ama unu bil ki yeryznn btn erdemlerini, binlerce yldan beri sregelen deerleri, sevgiyi, ball ve direnmeyi tarlar yreklerinde, gelitirirler. Ve umudu. Benim gibi yar ylan, yar insan olmadklar iin de kararldrlar, savadrlar. Balamak onlara gre deil (H., s.115). ahmerana Ukap ve Belkiyann sonunu soran Camsap, Ukapn yz alrken ldn, Belkiyann ise lkesine geri dndn renir. Son zaman elisine k olup onu bekleyen Belkiya onu hi bulamayacan renir ve mutsuz olur. Camsap, memleketine geri dnmek istediini ahmerana syler, ahmeran da ne pahasna olursa olsun hamama gitmemek artyla onu brakr. Ayrlmadan nce bir de Cihan ahn yksn anlatr. Cihanah Belkiyaya inde evinin kapsn ilk aan kiidir. Cihanahn peri kz Gevherengini bulmak iin byk skntlar ekmitir. Karasevdaya tutulduu peri kznn lm ile kendi halinde sessiz bir hayata srer, inzivaya ekilir. O da Belkiya gibi sonunu bekler. Camsap lkesine gider, artk paras vardr. ahmerana verdii sz tutmak iin evden bile dar kmaz. Babil kral Keyhsrev hastalanr, derdinin devas ahmerann etindedir. Halka haber verilir, herkes zorla hamama gtrlecektir. nk ahmeran gren kiinin hamamda belinden aas su grnce pul pul olacaktr. Camsap da zorla gtrlr. ahmerann yerini sylemesi iin eziyet grr. Sonunda sadece kald yeri gsterirsem bir ey olmaz diye dnr. Ancak tahmin ettii olmaz ve ahmeran yakalanr ve Camsapa yle der: Korkma, lmden korkmaya demez. Hem ben kendim hazrladm lmm. nce kap maaraya snmakla, yazgm bakalarnn

72 eline brakmakla, sonucu beklemekle, sonra da seni balayp salvermekle. Kendim iin zlmyorum inan. Ama ifritlerim bu gerei renmeliler. Uyanp kendi ellerine almallar yazglarn (H., s.145). ahmerann lmne kendisi sebep olduu iin hi deilse ifritlerini kurtarmak iin ortadan kaybolan Camsap, Keyhsrevin hayatn kurtardktan sonra ban alp dalara kaar, izini bir daha bulamazlar 3.1.3. Dizboyu Papatyalar Tomris Uyarn, nc yk kitabnn ilk basks Okar Yaynlar tarafndan 1973 ylnda yaymlanr.5 Dizboyu Papatyalar, 8 ykden oluur: Haklarn En Gzeli, Emekli Albay Halit Akamn ki Gn, Yaz Suyu, en Ol Bayburt, Dizboyu Papatyalar, mr Biter Yol Biter, Limanda, Aykr Dal stne. Dizboyu Papatyalarn artrd imge, ykler okunduktan sonra akllarda soru iareti brakr. Aslnda Tomris Uyar, ilk sorgulamay kitabn ad ile balatm olur Kitabn ad, gzel bir yaz gn, yeillikler arasnda beyaz ve sarnn bulutuu; safl, mutluluu ve huzuru artrsa da yazarn kitaba adn veren yks de dhil olmak zere tam tersi bir durumla karlarz Kitap kahrlarla dolu, btn o kiiler yaamn ta iinde didinip duruyorlar kck bir sevin, anlk bir mutluluk, biraz scaklk, karnca kararnca bir erdem ve zetle haklarn en doal olan insancalk uruna (Akatl, 1998, s.31). Yazar, sradan insanlarn gndelik hayatlarndan sunduu kesitlerde, kiilerden yola kar. Toplumun, kendilerine izdii snrlarn dna kamayan ve bir takm yazglarn sonularna katlanmak zorunda braklan insan anlatr. nsan bir bakma keye sktrlm gibidir. Deer yarglarnn doruluu ve yanll konusunda sorgulamalar yapan Tomris Uyar, bunu felsef deil iirsel ve edeb bir dil kullanarak yk kiilerinin tercihlerine sunar. Ancak bu toplumsal soruna bir zm nerisi koymaz, yky amalar dna tarmadan, bir ara olarak kullanmadan yklerini oluturur.

Dizboyu Papatyalarn ikinci basks, Adam Yaynlar tarafndan, 1982 ylnda; nc, drdnc ve beinci basklar Can Yaynlar tarafndan 1990, 1995, 1996 yllarnda yaynlanmtr. Son olarak 2004 ylnda Yap Kredi yaynlarndan kmtr. Tezimizde kullandmz basks ise, 1996 ylnda Can Yaynlar tarafndan yaymlanm olandr. Basklar arasnda ierik bakmndan herhangi bir farkllk sz konusu deildir.

73 Fsun Akatl,gereklii yanstan sanat, gerekilii yanstan sanattan daha gerek ve daha gereki sanattr (1998, s.30) dncesini savunurken, bu ynyle Tomris Uyarn, yklerinde bireyin ve toplumun diyalektiini irdelediini, ama edebiyattan hi kopmadn vurgular. Fsun Akatlya gre Tomris Uyar, yklerindeki sanattan asla taviz vermeyen, toplum sorunlarna da gerektii nemi gsteren bir yazardr. Her yazarn sahip olduu dnya grn belli llerde eserlerine yanstmas doaldr; fakat Tomris Uyar, dnya grnn hibir zaman yaptlarnn nne gemesine izin vermemitir. Haklarn En Gzelinin bkn kabadays, namus meselesi yznden ablasnn kocasn ldrdn, on yl hapiste yatp ktn anlatr: Bak soruyorum. Okumu kadnsn syle bana: Neden yatalak oldu ablam? Bir anlat. Tarhana boldu, yourt boldu. Sen kalk yatalak ol. Bir rtnn altnda inledi btn yl. O iten korkmaz, i arar evik bedeni durur kalr oldu. Grmedik; rtye gizledi. Yln sonuna doru dedi ki enite, "Madem yatyor," dedi canm ablam, alama bak, iyi dinle, "madem yatyor, tarlada i gremez artk," dedi, "bari yatakta i tutsun," dedi. "Yz hala gzel. Gelenden gidenden bize ne? (DP., s.13). Tomris Uyar bu yksnde, doru-yanl, iyi-kt ikilemi iinde brakt bkn delikanlnn szleriyle aslnda bizi sorgular gibidir. Hangi kurallar iyi-kt ayrmn belirler, toplumun deer yarglar m bu kurallar oluturur? Bkn kabaday neye ve kime gre ktdr? Artk kimsenin i vermedii biri olarak onu gerekten ktye, yanla srkleyen kendi iradesi midir? Yok ne olacaktm? Benim iyi yrekli saf olmam, ehirlinin rahatdr anladn m? Kt iyidir falan derler ya sizinkiler. Ulan Allahsz, basmn herifin mne, ulan herifin hal aresi kesik, bir de yreini yerli yerinde tayacak. nsaf be! Yoksulluk kt eder insan, eli para tuttu mu hrsl eder (Bizde para yok Allahtan) bunlar iki. Szgelii ben ktym. Szgeliini laf olsun diye syledim, ktymdr (D.P, s.11). Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde Emekli Albay, irin Apartmannn deimez yneticisidir. Gnn Cevherini yakalamaya alrken aslnda yllardr herkesin belli bir ereveden bakt ve kendisinin de farknda olmadan bir kyafet gibi zerinden karamad, toplumun ona dayatt yaam biimini sorgular:Ne giyeceini uzun sre kararlatramad. Askerden ayrlalberi

74 kurtulamyordu bu kararszlktan. nce byk brakm, sonra kesmi, favori uzatm, budam, kesmi, bir ara ceketsiz gezmemi, boyun basz edememi, neden sonra st dmesini ilikleyerek de olsa kanadyen bir gmlekle sivil hayata almt.(DP., s.19) Arkadalaryla buluup Hergele Halit, Ke Halit olarak hatrland yllarna dnd bir akam, gazinoda eski akna benzettii arkcnn artrdklarnn etkisiyle bir cinayet iler. Ertesi gn gazetelere kar. Yaz Suyunda, Aydn; bir tren vagonunda tant, askerlii boyunca ylesine mektuplat bir kzla evlenmek zorunda kalr. Kzn ailesinin sahip olduu bir takm deer yarglarnn kurban olan Aydn, aradan be yl gemesine ramen hl bu duruma alamamtr: birbirlerini gerekten sevecek olan bir kadnla bir erkek iin hazrlad masay. Durdu. Bekledi. (DP., s.46). en Ol Bayburtta annesinin ve babasnn lmnden sonra tek bana kalan Feride tek bana bir hayat mcadelesi verir. Bir sre sonra Park Otelinde salnan, pavyon ve barlara girip kan, spanyol Feride olarak anlr. Onu, dt bu bataktan kurtaran Behet Bey ile evlenir:Behet Beyin ailesi bir rfntyla evlendii gerekesiyle oullaryla btn ilikilerini (DP., s.53) keserler. Geim sknts eken ift zm ararlar. Tomris Uyar, yine okuru toplumun deer yarglarnda skan yk kiileriyle, karar noktasnda brakr. Doru ve yanl okurun zihninde kalr, yazarn gitmeden nce son szleri unlardr: Evlendiimizde sylemitim: Bu hkmet tabiplii yaramayacak sana Behet greceksin. Bir de beni aldn; aybn iki oldu. nsan nce kendi soyu yer bitirir, kendi cinsi yamalar Kasaba kasaba dolap dertlere derman olacakm, iileri kylleri eitecekmi (DP., s.54). ift, Anadolunun kasabalarnda yaadklar aresizliklerin zmn, boanarak hi deilse bir yetim ayl almakta bulur. Dizboyu Papatyalarda ermin, keman alan bir devlet sanatsdr. Toplumun deer yarglar yznden bunalm, yine toplum yznden sanatn icra edemeyecek noktaya getirilmitir Tomris Uyar, yksnde bunalan bireyin yaamdan kopuunu yle dile getirir: Prova dn kemann eve gtrmek gerekmiti. Yoksa utanrd yannda tamaktan. Dardan bakanlar iin gln, zentili yine de fiyakal bir oyuncakt bu keman. Oysa ermin iin tamak zorunda olduu kendi tabutu (DP., s.62). Tomris Uyar, yksnde anlatt ermine benzeyen bir arkadann yaamdan kopuunu Gndkmnde; Arkadam, Devlet Opera Orkestrasnda keman alyor. Her gece ayn boucu ukurun iinde gdk Ankara brokratlar iin. Sanatnda usta

75 olmas hibir eyi deitirmiyor. ukurla sahne, ukurla salon arasndaki kopukluk, usta olmakla kapatlacak trden deil nk. Bu kopukluk genileyip kendi yaamasnda da yayld galiba (Uyar, 2003, s.8) eklinde aklar. ermin, brokrasinin insan deerleri nasl yprattnn rneidir. Byle kt bir ortamda sanat yapmann zorluuna dayanamaz Adeta bir robot gibi, nesnelemitir. mr Biter Yol Biter adl ykde, Mzeyyen Hanm henz bir yanda iken, annesi onu babasna ve vey anneye brakarak sevdiine kaar, Mzeyyen Hanm okutmazlar. Sonra daha on yandayken rejide alr, Hasan adl bir genci sever; ancak aklar kavuamadan biter. Mzeyyen Hanm hayatnn ikinci ykmn evine temizlie gittii doktorun, tecavz ile yaar. Bir lokantada almaya balar ve oradaki bir garsonla evlenir. Almanyadaki kz Mbeccel bu garsondan olur. Sonra garson da brakp gider; gazinolara den Mzeyyen hanm imdiki kocas kurtarr, kzn da sahiplenir; ancak karlnda her gn iip, eve gelir; Mzeyyen Hanm dver. Mbeccelin bir ocuu olur, annesini ocuk bakmaya Almanyaya arr. Yurtd iin mracaat eden Mzeyyen Hanmn eski kocasndan vergi borcu olduu ortaya kar. Cengiz Beyden yardm ister, -Bir ey soracaktm Cengiz Bey kardeim. ey... ayp olacak ama. Bezmiim ben anladnz m? Devlet beni koyvermezse dar, torunuma bakamayacaksam, bir vesika versin bari diyecektim. Uzun srer, o kadar paray hi toplayamam bu yata, ama belki bir ksmn, hani balatacak kadarn...(DP., s.80). Limanda adl ykde yal bir aktr olan zzet Beyin ekim iin gittii Bandrmadaki ilk gnn anlatlr. Arkada Baha Beyin tand altm yalarnda, kocas be yl nce lm, retmen emeklisi ei olan Meliha Hanm, zzet Beyi byk bir ilgiyle misafir eder. Bu misafirlik srasnda zzet Beyin zihninde bazen gndz gezdii yerleri bazen gemii hatrlayarak geri dnlerle i monolog teknii uygulanr. nk zzet Bey ile Meliha Hanm ayn dili konuamazlar: Birbanza, yaamann biraz dnda kalmsnz. Konuacak eyimiz bile yok. Sayg duyuyorsunuz bana; gzlerinizden, sk sk oturup kalknzdan belli, nemli buluyorsunuz beni. Oysa ben adm gibi biliyorum, buradan gitmek isteyeceim yarn, kurtulmak, limandan gitmek, yine telefonun sesine kulak vermek. nk bir gn aramasalar, korkuyorum(DP., s.93). Aykr Dal stne adl ykde yllar nce Hate hanm ile kzn kabul edip, evine hizmeti olarak alan evin hanm son zamannda ok zor gnler geirir. Hate Hanm geri dnlerle gemii ve evinde alt hanmn anlatr. Haklarn En Gzelinde, bkn bir kabaday, Emekli Albay Halit Akamn ki Gnnde emekli bir Albay, en Ol Bayburtta spanyol Feride, Yaz Suyunda

76 bahtsz bir gen olan Aydn, Dizboyu Papatyalarda bir kemanc olan ermin, mr Biter Yol Biterde gndeliki Mzeyyen Hanm, bazen yazglarnn, bazen tercihlerinin onlar savurduu kmazlara srklenmilerdir. Kendi kendilerine bir k yolu arayan bu kiiler genellikle kaderlerinin onlara bitii yaama boyun emilerdir. 3.1.4.Yrekte Buka Tomris Uyar'n 1979 ylnda Sait Faik yk Armaan kazanan Yrekte Buka adl drdnc yk kitabnn, birinci basks 1979 ylnda Okar yaynlarndan kmtr.6 Kitap iki blmden oluur. Birinci blm 8 ykden oluur: Anlat Bana, Gneli Bir Gn, St Pay, Aye Hakl, Akan Sularla D Satmak, Ilk Yumuak Kahverengi eyler, Dikkat! Krlacak Eya. kinci blm ise, Uzun lm, Yrekte Buka adn tayan iki ykden oluur. Kitabn ad yine dikkat ekicidir; Buka demek, prangann ucundaki demir halka demektir ki, ar ceza ykmlsnn ayana vuruldu mu dnyay gerek anlamda dar eder ona. Bukay yree vurdunuz mu, tm umarlarn kesmi, bouna rpnmalarn tesine geebilmeyi, genilemeyi yasak etmiinizdir artk ona. (Akatl, 1998, s.36-41) Tomris Uyar, yine yk kitabnn adn zmledikten sonra bukaya vurulanla, bukay vuran tanmaya, semeye ynelerek (Akatl, 1998, s.36-41) bir okuma yapmamz ister bizden. Yazar, Gndkmnde yk kitabnn adn yle yorumlar; yk kitabmn ad mutlaka Faizm ve Ak anlamna gelmeli. Biraz parltl, kabul, ama vazgeemeyeceim kolay kolay (Uyar, 2003, s.181). Yrekte Buka, skynetim dneminde yaamn her alannda yreklerine buka vurulmu kiileri anlatr. Tomris Uyar yklerinin arka plannda, bu toplumsal bask dneminin (Ercan, 1998, s.1) izleri grlr. Yrekte Buka adl yk kitabnda, toplumsal artlarn skynetim gibi bir dnemden geen, bunalan ve yalnzl yaayan insann trajedisi zetlenir. Yrekte Buka adl yky srf yazarn son yklerinin toplam olarak deil, Tomris Uyarn ykclnn temelini kuran iki belirgin bileenin nesnel ama yorumlayc
6

Yrekte Bukann ikinci basks da Okar Yaynlarndan, nc ve drdnc basklar da, Can Yaynlar tarafndan 1991 ve 2003 yllarnda kmtr. Tezimizde kullandmz basks ise, 2004 ylnda Yap Kredi Yaynlar tarafndan yaymlanm olan son basksdr. Basklar arasnda ierik bakmndan herhangi bir farkllk sz konusu deildir.

77 gzlemcilii ile yaratc ve iirletirici imgeleminin dil dzleminde gereklik kazanan bir btnlemesi olarak dnmek gerektiini (Akatl, 1998, s.21,41) bundan nceki yk kitaplarnn da ayn merkezde toplandn grmekteyiz. Kitabn ilk yks Anlat Bana kendi iinde be ksmdan oluur. yk, birbirinden ayrlm iki sevgili arasnda geer. Skynetimin olduu bir ortamda ilikiler, yzlerdeki gller bile donmutur. Baka bir zamanda yaanm olsa belki de ayrlkla deil birliktelikle sonulanacak bir iliki anlatlmtr. ykde belirsizlik hkimdir. Birey konumalarda, susularda, davranlarda yaam alglamaya alr; ama alnp verilen hava hep ayndr;Byle gzellii gzleri yaartan havalar, skynetim ilanna uygun deildir, diye dndm ieklere bakarken. Byle havalar aramalara, gece basknlarna ve toparlanmalara uygundur. (YB., s.9.) Gneli Bir Gnde 1980 ncesi Trkiyesinden bir kesit anlatr. Bir otobsn penceresinden, jandarmalar arasnda tutukluyu gren yolcularn yaptklar yorumlar sergilenir. Yolcular d grnleriyle, tavrlaryla ait olduklar dnyay ve o dnya grn yanstrlar. Aydnlanma an yine yknn sonunda, ocuk karakter tarafndan gerekleir. Yazarn ironi kullanarak yazd masals anlatm dikkat eker; Ne zamand, kimseler tam bilmiyor, ama topran stlerine ince bir torba geirilmiti (YB., s.15) derken aslnda zaman bellidir. Kiiler skm ve bunalmtr; kimsenin renkleri grd yoktu. (Y.B, s.15) nsan iin lm de yk gibi an meselesiydi, o dnemde; Bir gazete haberi, bir fotoraf, yaamay haksz klmaya yetiyordu.(Y.B, s.18) lmn kol gezdii dnya karabasannda, bunun korkulu bir d deil de yaanan gerein ta kendisi olduu betimlemeden grntlemeye geen bir anlatmla (Akatl, 1998, s.21,41) sanki bir ey olmuyormu, insanlar ayr dillerden konumuyormu havas verilir. . yknn gndermeleri ak ve nettir; Kentlerde kimse birbirini tanmyordu. Byktan, san taran biiminden, ksalndan ya da uzunluundan, giyini zelliklerinden bir dmanlk bir dostluk belirtisi karlmaya allyordu. O gne kadar tanmay pek dnmemilerdi, ama artk nemliydi; tannmayanlar kukuyla szlyordu. (YB., s.16) Tomris Uyar 1980 ylnn balarnda gnlk sayfalarndan birinde bu ykye gnderme yaparken o gnlerin aslnda geride kalmadn kendi duygu ve dnceleriyle anlatr; Yeni yl m bu? Sanmyorum. te o torba hala duruyor, gerildi ama patlamad, verdii soluksuzluk her gn biraz daha artyor (Uyar, 2003, s.291).

78 Yazar, iinde yaad toplumun en byk ahididir. Dier yklerinde skynetim dnemini anlatmasa da, toplumsal basky, deiimleri gsterecektir. Ancak ifade ekli deiecektir: Biimi deimitir bukann. Grnrde zgrdr insan. Ayaklarndaki bukay karp atmtr. Ama yeni bir buka geirilmitir yreine. Yeni toplum dzeninin yeni egemenlerince. dzmece deerlerle kuatlarak yoz bir yaama itilmi, koullandrlm; sevgiyi tutkular, her eyi metalatran bir ilikiler dzeninde bayalatrlm yani insanla yabanclatrlmtr

(zkrml, 1995, s.96). St Paynda fr Kazm borla ald avrullisiyle, renci tar. Artk araba da kendisi gibi yalanmtr. St Ahmet, kpei karaba ve bisikletiyle otuz yalarnda st datr, yourt satar. Tek hayali bir gecekondu almak ve evlenmektir. St Sultan ise kz Gler ile birlikte kuruma st datr, kk bir bebei vardr, alktan Sultann st gelmez, bebeini doyuramaz, satt stten iirecei gnleri hayal eder. Kocas lene kadar yatar, sonra da ya kahveye ya kumar oynamaya gider. Olu Duran da kyde brakmtr. ehirde ileri yoluna koyunca yanna alacaktr. St Sultana, Ahmete bakkala, elindekileri brakarak ayrlacak olan yal st mere Ahmet bir srpriz hazrlar, arabac ile anlap arabay ssler, herkesi bindirir. Kendi dnyalarnda, hayalleriyle, hznleriyle kaderlerini yaarlar. Zaman aknn i ie geerek anlatld Aye Hakl adl ykde, orta snftan bir ailenin ypranarak biten evliliklerinde, yine konudan ok bu kez de deien insan figrleri ile karlarz. Bu deiimin insanlar zerindeki olumlu olumsuz sonularn anlatlr. nsanlarn birbirleri arasndaki uurum, en az szck kullanlarak, en vurgulu biimde anlatlr. yk boyunca bitmeyecek sandmz evlilik, yknn ismi ile e deer kelimelerle noktalanr. Akan Sular da ise yine ypranmasna ramen srdrlmeye allan bir evlilik vardr. Kar koca arasndaki iletiimsizlik artk erkek tarafndan zamanla bo vermilie dnr. Kadn ise her gn ayn sylenmelerine devam eder: Balama'ym. Konuacak eyimiz kalmad de, daha kolay. Bitti de, tkettik de. Hadi syle. Syle hadi, sylesene! Ne syleyeyim bilmem ki... Dinlemiyorsun, gvenmiyorsun. Ne desem bo...(YB., s.47).

79 D Satmak adl ykde, hayatnn baharnda gen bir kz vardr. Gelecei iin kuraca dlerini bir kpe iin satar. Evden kursa gitmek iin kan kz urad bir kuyumcu dkknnda, daha nce hi tanmad bir genle birlikte olur: Bana soru sorma, dedi olan. Adm bile sorma. Kendimi bildim bileli hem zorbaym (Gen kz, onun izmelerindeki mahmuzlar ayrt etti) ...hem tutsam yeraltnda... (kolundaki demir bileklii.) Yalnzlma katlabilirsin, dedi olan, yalnz soru sormayacaksn. Bir daha da geri dnmeyeceksin gvenli barnana. O barnak, ykld yklacak. Burada kalrsan, baka bir ada yaayabilirsin bir sre, azar azar lerek uzatabilirsin yaamn. Sard kaln sigaray uzatt (YB., s.59). nce babaevini kaybeder, sonra sevmediini anlad bu erkei baka biri ile evlendirir. Kendisini, adn bilmedii evlerde ve yataklarda bulur. imdi herhangi bir lkede, herhangi bir evdeydi. Ahap, kagir ya da betonarme, villa ya da gecekondu. Evrensel bir dee yatmt, rlplak, tutulduu erkein yanna. Kk camdan, gne yayordu stlerine. Kendi kokularyla sarmal, yatyorlard. Piyano yoktu. Gen kz, erkee, ihtiyar, lmcl sorular soruyor, boluu dolduruyordu.(YB., s.52) Ilk ve Yumuak Kahverengi eyler yksnde ise yazar daha nceki yklerinde yer verdii ocuun bak asndan yky kurma tarzn, bu ykde de kullanr. ykde ocuun dedesi ile Bahriye adnda bir kadnla arasndaki ad konulmam aka tanklk ederiz. Dizboyu Papatyalarda rastladmz toplumsal bask ve kalplam deerler masum bakyla aktarlr. Dikkat Krlacak Eyada yine gemite kalan yaanmam bir ak, anlatr. Uzun lm ve Yrekte Buka birbirini tamamlar nitelikte iki ykdr. Uzun lmde banka mdr Enis Beyin, Marmara denizindeki adalardan birine srgn edilmesini, ada halk ile ilikisini, kasa a gerekesiyle cezalandrlmasn yknn sonunda ise intihar ediini okuruz. ykde, ada halkna yardm etmek isterken dzenin arklar arasnda ezilen bir aydnn hayatndan bir kesit okuruz. Yrekte Bukada ise, Enis Beyin bulunduu adaya gnlne gelen bir kadn yazarn, Enis Bey ile kesien hayatn okuruz. yk kiisi olan kadn yazar Enis Bey ile ayn otelde kalr, onun ld gn ncesini ve sonrasn anlatr. Kadn yazar an modasna ayak uyduramad gerekesiyle kitaplarnn geri dnnn yaplaca haberini almasyla sarslr. Ada kadn yazar iin bir katr. Yrekte Buka ve Uzun lm adl ykler, Enis Beyin ve kadn yazarn topluma yardm etmek, toplumu aydnlatmak adna dzene kar verdikleri mcadeleyi

80 anlatr. Tomris Uyar, Enis Bey ve kadn yazar araclyla yaadklar dnemin aydnlarna gndermede bulunur. Gndermelerini baka kitaplardan yapt alntlarla glendirir. 3.1.5. Yaz Dleri D Klar Yaz Dleri D Klar adl bu yk kitabnn ilk basks 1981 ylnda Ada Yaynlar7 tarafndan yaplr. 9 ykden meydana gelir: Kuskus, Filizkran Frtnas, Metal Yorgunluu, Beyaz Bahede, Oyun, Bayrdaki Ilgm, Zula, Rus Ruleti, Kuluk Raks. Tomris Uyarn, kitabn adndan da anlalaca zere, k mevsiminden yaz mevsimine dlerin peinden koar. Dlerin snrszln yklerine de yanstr. yknn birok unsurunda daha serbesttir, yazar. Farkl yk tekniklerini kullanr. Yazarn amac bizi hayallere daldrmak deil, dleri kullanarak gereklere iaret etmektir, ancak dlerin, doast olaylarn iine saklanm iletileri anlamak artk kolay deildir. Yani yazar bu yk kitabnn arka plannda; yreine, ayana buka vurulanlarn skntlarn, yalnzlklarn iler. Yaz Dleri D Klarnn ardndan Tomris Uyar biimsel yeniliklere ynelir. Fsun Akatl, bu yk kitab iin u yorumlamalar yapar; pek ve Bakr ile Yaz Dleri D Klar elinize imzasz olarak gelse; anlarsnz anlamasna bu kitaplarn ayn kalemden, ayn yrek-beyin eleleinden ktklarn. Ama yeni bir bireime ynelmi bir tartma, bambaka verimlerin gcln (potansiyel) tayan bir atma da saptarsnz. Bu heyecan verici bir eydir (Akatl, 1998, s.42-46). Kuskus adl yk, bir k gnnde geer. Torununa bakan anneanne ryasnda bir d grr. Kar komusu ziyarete geldiinde bu d komusu ve torunuyla paylar. Gndelik konulardan bahseden konuk, kznn almasn eletirir. Bu diyalogdan sklan yal kadn konuyu deitirmek ister. Konuuna dn kendisine yollad kuskusu beenip beenmediini sorar. Olumlu cevap alnca sevinir; ancak akam komusunun p kutusunda kuskusu grnce hayal krklna urar. nk yal kadnn tek d eski gnlerdeki gibi herkesi yeniden arlayp, yedirip iirmektir.

Yaz Dleri D Klarnn ikinci ve nc basklar Can yaynlar tarafndan 1985, 1990 yllarnda yaymlanmtr. Tezimizde kullandmz basks ise, 2005 ylnda Yap Kredi Yaynlar tarafndan yaymlanm olan son basksdr. Basklar arasnda ierik bakmndan herhangi bir farkllk sz konusu deildir

81 Torun, birden annesinin kendisine anlattklarn anneannesi ile paylamaya balar. Kznn syledikleri anneanneyi ok zer: Sonra annem diyor ki Anneanne, dedi ocuk. Rahmetli babama, son gnlerinde bir gelincik erbeti bile yapmamt, diyor. Nasl olsa lecek, artk iine yaramayacak diye uramamt. Onca yllk kocas kanser sanclar ekerken, geceleri inim inim inlerken, Avrupa'dan getirttii kulak tkalarn takard, diyor. Dnyaya sar, acmasz, a gemi bir kadndr. Bakma sen yemek diye tutturmasna... Amac, asalaklar evresine toplamak, vlmek. Yoksa hibir eyi sevmez o. Babam bile sevmedi. Sofrasna adm atamam bir daha, diyor (YDDK., s.11). yk boyunca bahsi geen gelinciin anlamn anneanne aklar. Gelincik, kn bittii, yazn geldii dleri simgelemektedir. Filizkran Frtnas adl yk balktan oluur: Mavi-u, Kaptann Gelii ve Filizkran Frtnas. yk, bir yazma servenini anlatr. Bu serveni olutururken deien stanbulu anlatr, gemite yaananlarn izlerini srer. ykde kurgu, d ile gerek arasnda bir yerdedir. Masals bir anlatmn yannda eitli kaynaklardan alntlar da vardr. rnein stanbuldaki midyecilerle ilgili sylenegelen bir efsane yer alr: Delikanlnn barmasn ho grn. Midyecidir o. Ilk dolmalara kimyon serper, maydanozlar sktrr, marul yapraklaryla ssler onlar. Neden byle barp ardna gelince... Bir zamanlar bu geitte yzn kimsenin grmedii gencecik bir paa kars yaam. Pencereden bir kerecik bile aalara eilmemi (YDDK., s.19). Mavi-u blmnde ise Beyolu adnn nerden geldii kaynaka gsterilerek alntlanmtr: Beyolu ad, Kanuni zamannda, stanbul'da domu ve padiahn ve sadrazam brahim Paa'nn ok yakn bir dostu olarak siyasi ilere karm bulunan Aloisio Gritti'ye izafeten verilmitir. Venedik doju Andrea Gritti'nin (1454-1538) olu olan Gritti'ye Trkler "Beyolu" derlerdi. Andrea Gritti, stanbul'da Venedik sefiri bulunduu srada bir Rum kadnyla evlenmi ve bu izdivatan Aloisio dnyaya gelmitir. Gritti'nin Beyolu'nda (bugnk tarih 1952) Taksim Belediye Bahesinin yaknnda tepe zerinde mkellef bir kk bulunduundan dolay, kkn bulunduu yerden Galatasaray'a kadar olan sahaya Beyolu ad verilmitir (YDDK., s.17).

82 yknn sonunda Filizkran Frtnas denilen bu frtnann sadece ehri deil iinde barndrd insanlar da nedensiz yakp kavurduunu anlatr: Lisa adl kadn sebebi bilinmeden ekip arabasyla gtrlrken arkadana sorar: - Geciktim ama geldim, dedi Lisa. Suumuz neymi? Kadn susss! diye fsldad. Lisa ekip arabasna gz att. Yal klksz bir adam camdan bakyordu, bir memur terini siliyordu korkudan. Bir gen dudaklar smsk kenetli oturuyorlard sesizce. -Nereye gtryorlar acaba? Dedi Lisa. -Bilmem ki dedi kadn. Filizkran Frtnas maden filizlerini bile kasp kavuruyordu, rtyordu (YDDK., s.14-23). Metal Yorgunluunda bu kez yazar, 1930lu yllardan gnmze uzanan bir yaam yksn ele alarak, lkenin iinde bulunduu artlar anlatr. Bu, eski bir hesap uzman olan Ferdi Beyin yaam yksdr. Ferdi Bey, DSA Anonim irketince, Trkiyeye getirilen btn dleri snflandrabilen Lin Beye, dlerini devrederek rahatlayacan hayal eder. Bu srada Ferdi Bey araclyla, bazen memlekette yaanlanlar anlatlr: Diyeceim bizim halkmz sokaa on ylda bir dklr. nanlar ve paras deer dmne uratldnda. Her on ylda bir kl da deiir. D kolaylatran yabanc- unsurlardan bir takm zellikler kaptndan Bazen de, yazar bir takm gruplara gndermelerde bulunuyor; bu yeni unsurlar kot pantolon giyiyorlar. Ar koku sryorlar. Gmleklerinin yakas gbeklerine kadar ak.

Boyunlarnda Osmanl-ii madalyon, sere parmaklarnda Anadolu-ii yzkler var. Gsleri kllarla kapl. Konuurken ok baryorlar (YDDK., s.31-32). Eski brokrat Ferdi Bey, Trkiyenin bu artlarndan dolay hayatn yaayamam, hep devlet meselelerini, hesap kitap ilerini dnm; tam rahata kavuacan hayal ettii anda, Lin Bey byle bir teknoloji bulunamadn, btn ilemlerin durdurulacan aklar. Tomris Uyar, duygularn Ferdi Bey araclyla da vurmu, fakat hayal unsurlar zorlamtr. Kahramanna teknoloji yoluyla da olsa kurtuluun nn amamtr. Bu yksyle Tomris Uyar, bize Ahmet Hamdi Tanpnarn Saatleri Ayarlama Enstits romann hatrlatmaktadr. Beyaz Bahede adl yknn kahraman, Mehlika retmendir. Mehlika retmen okul bahesinde beklerken geen sre iinde gemiine dner. nce kendi

83 ocukluunu hatrlar. Saati bir ailenin kzdr. Evde her eyin saat olduu fakat saatlerin sadece zaman kavramn iermediini dnr. Annesinin lmn ocuk gzyle mekn deiimi olarak grr. Sonra kk bir kz ile abisinin annesiyle birlikte kitap aldklarn grr, kyden ehre g eden bir ailenin dram annenin okuldan knca yokuta lmyle srer. Sonunda bir devriye arac iki alkan rencisini gelip gtrr arkalarndan koar ama yetiemez. Dneme yaplan gndermelerle toplumsal arka plann da canl tutulduu bir ykdr. retmen beyaz bir bahede, ard arkas kesilmeyen lmn siyah yznden kurtulmak ister; Daha nice gen klar, rencilerine aklayacak, anlatacak, onlar darda srp giden kemeketen lmden koruyacakt (YDDK., s.41). Gemile kltr bann yitirmemek de yazarn ana konularndan biridir. yklerinde hep tarihsellii kullanarak yknn atmosferini oluturan yazar, bylece gncelliini korurken, gereklii de yanstm olur. Oyunda Glsm adl be yandaki bir kz ocuu ile Sevgi adndaki bir kadn ressamn birlikte oynadklar komuculuk oyununa tank oluruz. nce kiiler tantlr. Ardndan kk misafirin byk (!) sorular cevaplanr. Sevgi, iki kez boanm ve kedileriyle yaayan bir ressamdr. Glsm ise evlere temizlie giden bir gndelikinin kzdr. Babas ile annesinin tartmalarn gren, kendisinin evlenince annesi gibi olmayacan anlatan Glsmn bu cmlelerinde yazar topluma ayna tutar. Doru ve yanl bir arada verirken, hangisinin doru hangisinin yanl olduu kararn okura brakr ve gider. Bayrdaki Ilgm adl ykde ise yazar, 1977de ekilmi bir fotoraftan yola karak yksn kurar. Tomris Uyar, ykdeki kiilerin gerek hayattan kimse ile badatrlmamas konusunda ncelikle okuru uyarr. Anlatc, yeni aldklarn belirttii bir fotoraf makinesi ile stanbulun gzden uzak bir blgesinde ina edilmi yarm kalm bir villann yanndaki fotoraflarn ektii ocuklardan yola kar. ocuklarn fotoraf ekilirken hissettikleri tedirginlikten bahseden anlatc bunun sebebini aslnda yeni bir yk konusu olacaklarn bilmemelerinden kaynaklandn syler. Yazar, yk boyunca tand komularna, emekli bir yarga, muhtara, retim grevlisi bir arkadana eitli sorular sorarak bu villann sahibi hakknda bir sonuca ulamaya alr. rendii ipularn kullanarak kendi hayal gc ile M.nin yksn yazar: Yap sahibi, yalnzca ileriyi ve uza grmyor, gelecei de grebiliyordu. Bir iktidarn nemli adam'yken k gelip attnda yalnzca "bebek", "kpek",

84 "denek" gibi uyakl davalarla halkn karsna kmay baarmt. Uyaklar unutulduunda, kendisi de unutulmutu. Halklarn bellei zayf olur derler ya, doruydu. Artk daha da ileriyi grecek hali kalmamt. Yreinin iktidarnda bir boluk belirmiti (YDDK.,s.56). Sonra Mnin dn kurar. Beenerek evlendii arkc bir kadn ile evlenir, fakat kadn evlendikten sonra deiir. nk M. k olma duygusuna bir trl alamazd. Hep "biricik", "en" vb gibi pek inandrmayan, sevimli arlklara kaard. Onun iin kadnn kendisi deil, ektii yalnzln giderilmesi nemliydi, fotoraflarda kolunda gzel kmas kadnn. Ama bu arada, ne olursa oluyor, dlere kan yryor, ilk gnlerde dnemlerinin ltlarn saan fotoraf-kadnlar, evlilik biraz yaland m kilo alyor, trnaklarn yemek odasnda kesiyor, ocuklarn olur olmaz azarlyor, boyuna ada yapyorlard. G. hanm da yle yapt (YDDK.,s.57). Sonra villann devam yaplmaz, ayrlrlar. Zamanla yarm kalm villa, oradaki gecekondu evresinin eline geer. Zula adl yk, yazarn Edip Cansevere ithaf ettii bir ykdr. Doum gnleri kutlamalarna elinde bir iirle gelen yazarn en yakn dostu Edip Cansever ile kutlama ncesinde yaplan hazrlk, bir fotoraf karesiyle gemie dnlerek ykletirilir. yk dle gerek arasnda iirsel bir biim ve dille kuruluyor: ben konutuka ky eskiyor azalyorum resim bitiyor sanki son ayrntlar: saat 13.00. Haberler. Yerde pler var. Konserve kutular, gnelenme hasrlar, kopmu oltalar, havlular, gneya ieleri, rzgrn savurduu krntlar (YDDK., s.62). Rus Ruleti, bir saatlik yemek molas veren ehirleraras bir otobsn bu mola esnasnda garaj evresindeki insanlarn, otobsten inen yolcularn hayatlarndan baz kesitlerin yer ald bir ykdr. Her kesimden insana rastlayabileceimiz garajda hayat kadnlarndan gazino sanatlarna, koruma grevlilerinden gen-yal iftlere kadar youn bir kalabalk vardr. Kuluk Raks adl ykde Tomris Uyar, gerek hayattan tand bir arkadan yk kiisi olarak kurgular. Anlatc Kara Osman yk kiisi olarak seerse, kimsenin onun gerek hayattan alndna inanmayacan syler. yknn

85 kurgusall burada gzmze arpar. Yazar, bize oyun oynadn syler: Doru syle, benim balklar sevdin mi? dedi Osman, onlar gittikten sonra. Biliyordum seveceini, inanacan. Beni yazsana sen. Benden iyi roman kahraman m bulacaksn? Yazsam seni, kimse inanmaz. Doru ya, millet nceden bildiine inanmak istiyor. Zaten bildiine. Benim on sekiz yanda evleniim, okulu brakm, o ilk ak yaras, Sirkeci'de kamyon ykleyicilii yapm, brakm her eyi (yara var ya) Boston'a giden bir gemiye kaak biniim di mi, sonra Kanada, sonra Almanya, o kaaklk davas, mapusluk, saklanma yllar, esrar dalgas, hele u prlanta gibi Alman kznn, bir kimyagerin bana tutulup peimden bu Ada'ya gelmesi (YDDK., s.81). Tomris Uyar, yk dnyas snrlar iinde Adada birlikte rak itikleri komusu Osman Bey ile yknn kurgusu zerine yaptklar sohbeti Gndkmlerinde paylar; Bu sabah yine Yazgl kimliiyle suya girip ne kadar yryebileceimi lmeye alyordum; Kara Osman seslendi kydan: Kuluk raksna bana gelsene. Kuluk Raks yks garip bir dostluk kurmu aramzda Osman okuyal beri. Bir yk kiisini zmede bazen bir baka yk kiisinin yardm gerekebilir. kisi de sizin dnyanzdansa. Peynir bal ve rak. Saat on yine. Osmann pansiyonundayz (Uyar, 2003, s.332). Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda, dlerle gerekleri kar karya getiren yazar, okurun dlerle avunmamasn ister. roniden yararlanarak okuru dlerinden uyandrp gereklerle ba baa brakr. 3.1.6. Gecegezen Kzlar Tomris Uyarn, 1981 ylnda ilk basks Ada yaynlarndan8 yaplan Gecegezen Kzlar adl yk kitab; yazarn, yenilik arayna girdii ve evrensel masallar, modern ykler halinde oluturduu yklere Girerken adl aklama saylacak bir blmle, 10 ykden meydana gelir. Sonucu Belki, Ormandaki Ayna, Geriye Kalan
8

Gecegezen Kzlar adl kitabn ikinci basks Can Yaynevi tarafndan, 1985 ylnda ierik deimemek zere Dn Geri Bak ad altnda kmtr; nc basks ise 1991 ylnda kitap yine Gecegezen Kzlar ad altnda Can Yaynlar tarafndan okurla bulumutur. Bizim tezimizde kullandmz son baks ise Yap Kredi Yaynlarnn 2005 basksdr.

86 Gnlerimizin lki, Kavaln Parmak zi, Gecegezen Kzlar, Sonsuza Dn, Sue Ellen ile Recepin Kanlmaz Karlamas, Alien, Yalnzaa Dura, Dkrc. Kitabn, yklere Girerken blmnde Tomris Uyar, kitapla ilgili genel bilgileri aklar. Amacnn halk masallarndaki kahramanlar (padiah, ehzade gibi), birey olarak amza tarken, artk bu kahramanlarn masallardaki zlemleri yerine daha insancl tutkular aradklarn syler. Bu tutkular arasnda zgrl aramann ise mutlulua erimeye bile baskn kt belirtir. Kitaptaki yklerin masallardaki karl unlardr: Haensel ile Gratel, Pamuk Prenses ve Yedi Cceler, Krmz apkal Kz ile Mavi Sakal, Fareli Kyn Kavalcs, On ki Dans Prenses, Uyuyan Gzel, Klkedisi, Fesleenci Kz, Sabrtann ehzadesi ile ingenesi, izmeli Kedi, Pinokyo gnmzdeki klklaryla ve dleriyle bir daha yayorlardr, burada. (GK., s.7.) amza uyarlanmaya allan bu ykler, kimi eletirmenlerin ilgisini ekmemitir. Orhan Koak: Tomris Uyarda, Gecegezen Kzlardan itibaren deneyimin giderek deneyselcilie dnt grlr. Bir yandan masal gibi hazr biimler, bir yandan da anlatnn kurmaca ya da kurgulama olarak adandrlan deneyselci boyutu, izlenime oranla daha ok yer tutmaya balar yklerinde (2000, s.45-47). Tomris Uyarn yklerinin balarn alp gneye ekildiklerine ok inanyorum. Elbet bu da bir yaktrma. Sonra Gecegezen Kzlar kp geldi ve benim Uyar zerine kurduum yorumsama izemini ( bu tam da bir izem deil, bir resimdi belki) altst etti. Nedense Gecegezen Kzlar kuzeyliydi. Kuzey ve Tomris Uyar, kaynamadlar ite diyordum (Akatl, 1998, s.42-48) Fsun Akatl, ada masallarn ok donuk olduunu ve bu masallarda Tomris Uyar bulamadn syler. Ancak Gecegezen Kzlardan sonra gelen Yaza Yolculuk kitabnn aklayc olduunu syler. Gecegezen Kzlar ara-gee olarak deerlendirir. Bu kitab, yazarn bundan nceki yklerinin bir sentezi, bundan sonra kaleme ald Yaza Yolculukla da balants olduunu belirtmitir. 1987 ylnda Tomris Uyar, Gndkmnde; Edebiyatta yaplmlar, bugn yaplanlar dikkatle izleyen ustalar yeni bir kanal aramak, ustalklarn snamak adna daha nce baaryla kullanlm temalar, kurgular, teknikleri bir daha kullanmay denerler sk sk. Ama bu snavdan kabilmek iin gzn yalnzca beninin gzyle

87 bildik arka pencerelere dikmek yetmez, ayn kurguyu yeniden gerekletirmek, bildik olan birdenbire baka bir kta ele almak gerekir (2003, s.132). Doan Hzlan bir yazsnda, Tomris Uyarn ironisini yle tanmlar: Glmsemeye ramak kala trajediye dnen bir ironi dir (Hzlan, 1996, s.523,524). roninin dnda, ksa yknn bir zellii olan dokuyu hazrlayp, sonucu okura brakmak (Anda, 2008, s.32). Tomris Uyarn btn yklerinde yer alan bir tavrdr. roniyle birleen mizah anlay bazen kara mizaha yaklar. Gndkmnde; Acnn, yanln, hatta irkinin kara mizah tam anlamyla yaplmad daha. Grmek istemediimiz, iimize gelmeyen gerekleri, genellemez zaten deyip, kestirip atyoruz (G.I, s.27) derken, kimi zaman eletirilecek hallerimizi konu etmek gerektiini syler. Sonucu Belki adl ykde, bir vagonda doentlik snav iin Ankaraya giden bir gen ile Blent adnda bir kocas ve kk bir kz olan orta yal bir kadn yan yana yolculuk yapar. Tren yolunda bir geitte kaza olmas sonucu trenleri durur, yolcularn bir ksm inip yeni yaan karda dolarken bir ksm da vakit geirmeye alr. O srada vagona iri yar bir adam gelir, yolculardan birisidir. Kadnn yannda oturan gen adamn ay almak iin gittiini grm ve frsattan yararlanmak iin vagona gelmitir. Her gn bir gecikme, her gn yolda kalrlar, yine de bir ey yedeklemeyi akl etmezler itolu itler," dedi Adam. "Hibiri yok ortalkta, kodunsa bul. Aynay antasna yerletirdi. Adamn srnak baklarndan etkilenmemi grnmeye alt. "Yaa hanm teyze," dedi Adam. "Hep bakalar sohbet edecek deil ya. u vagonda ka kiiyiz ki? Artk aile olduk (GK.,s.15). O srada gen adam gelir, ne bir kimse ne de bir iz bulamaz. Geceyi korkularla gencin yannda geiren kadn ne yapacan bilmez bir haldedir. Gen adam vagondan inip gitmeyi, bir k bulabilmeyi umar. Yrrler, genle aralarndaki mesafe alnca, Gen adamn imdiden prsyen yzne, genliinin yrtlan maskesine, umarsz bir ihtiyarla doru koan admlarna bakt. Aralan gittike alyordu. Git!" diye haykrd vargcyle. "Ko, bekleme! Belki..." (GK.,s.19). Ormandaki Ayna adl ykde, Ece otobs duranda beklerken birgn nce evine gittii arkada Belma ile einin tartmalarn dnr. Belmann ei, Ecenin eski nianlsdr. Ece einden boanm, kz ile birlikte kalmaktadr. Kocas ise kendinden kk gen bir kzla evlenmi, deniz kenarnda tuttuu eve kzn da davet etmektedir. Ece mektubu alr ve evden kar, otobs durana gider ve bekler. Yazar

88 kurgusunda bizi tekrar baladmz noktaya geri getirmitir. Nereye gideceini bilemeyen Ece, duraa gelen bir BMVye binip, uzaklar. Geriye Kalan Gnlerimizin lki adl ykde, krmz balkl kz olarak karmza Yazgl kar. Yazgl, byk hanmn kzdr. Byk hanmn bahecisi Yakup bey, kars ile yalda kalp, yalnn ilerini grrler. Hoca ile kars tatile gidince Yazglnden iekleri sulamasn ve kpee bakmasn isterler. Yakup Efendi, kars Zeyneple Yazgln tantrr ve ayrlr. nk akama irina (balk tr) avna kacaktr. Zeynep Hanm, kza yalnn anahtarlar verirken baka odalar

kartrmamasn, anahtarlar datmamasn hocann en ok bu ie kzdn syler. Gizlenen bir eyler olduu kesindir. Uzanmak iin sediri kullanan Yazgl, bann altndaki mindere elini uzatnca, eline bir anahtar gelir, bu kayp olan bir anahtardr. Anahtar ald gibi sandk odasna gider. Yazgl, giysi dolabn at. O anda da kendi zel masalna iyice girmi olduunu, artk geri dn kalmadn anlad. Baka birinin zel masalyla beslenen bir masala girmiti bir kere. Mein kemerler, simli ukurlar, ipek kuaklar, kot pantolonlara taklan beyaz bez kemerler, sahtiyan kemerler, rme gderi kuaklar, ular eprimi ksele kemerler, kahverengi, siyah, tarn renginde, gemiten bugne uzanan her eit, her cins gzde kemer aslyd dolapt (GK., s..36). Evli ve iki ocuu olan Hocann cinsel kimlii ile ilgili karmaa iinde olduu ortaya kar. yknn sonunda Yazgl, lm yaknnda hisseder. Ancak lp lmediinden emin olamayz.9 Kavaln Parmak zi, ehirden kye kahveye gelen bir yabanc, kyn mutlulua esenlie nasl kavuur oyununu oynarken, herkesin dlerini alar. Bu srada kylleri kandrp, tek kuru para vermeden yiyip iip gezer, onunla da kalmayp, hepsinin elinde avucunda ne varsa alp, yerlerinden yurtlarndan eder. Evlerinde kald aile bireylerinden kala k nedeniyle sakat olan evde oturup rg rp, kitap okuyan kz kandramaz. Kz adamn knndakileri grr: kn, takma salarla doluydu: eski dnemlerin heykelsi afrolar, ortaa keilerinin ten renginde dazlak balan, iolanlarn kurdeleyle boulmu atkuyruklar, Fransz devriminin lleleri, giyotin modelleri, ngiliz yarglarnn bukleleriyle aydnlanma dneminin gvenli, uysal dalgalar, yeni szlemelerin

Bu yk ile ilgili yazarn almalarn yklerdeki kurgu blmnde bulabilirsiniz.

89 gangster favorileri, yeni dnyalarn kvrcklar, alevi belikleri, krk kalpaklar, boncuklu zenci rgleri, hepsi vard knda (GK.,s.43). Ancak herkes oktan ky terk edip yurtdna gitme hayalleriyle her eyini kaybetmitir. Zaten olanlar anlatsa da bu sakat kza kyde kimse inanmayacaktr. Gecegezen Kzlar, On ki Dans Prenses adl yknn gnmze uyarlanm eklidir. Gecegezen Kzlarn babalar kumarda onlar bir konserve fabrikasna satmtr. Tm gn fasulye ayklayp, kazandklar paray da babalarna veren kzlar, gece de dlerinde gezerler. Gndz kendi halinde geen bu ehrin gecesi olduka karanlktr: Kyller, pazar yerindeki sebze sergilerini topluyor, dne hazrlanyorlard. Rzgr, hep taze kalan soluuyla ara sokaklara aprazlama aslm amarlar savuruyor, televizyon antenlerini vnlatyor, yoksul sebze alarnn kokusunu getiriyorduGece, bedeninden soyulmu, boalm bir i gmleiydi. Herkesindi (GK.,s.45). Gecegezen Kzlar, Denize binip, bu eski ama onarlmaya allan kentten bir kereliine uzaklamak, ortaada konaklayabilecekleri bir yere gitmek isterler. Bir kiliseye gelirler. Kilisede onlar tandn syleyen beyaz sal bir ihtiyar karlar, kim olduunu anlatr: "Siz ne i "Ben aslnda keiim. Ama imdilerde olaylar kayda geirmekle urayorum. Gemile gelecek arasnda balantlar kurmaya alyorum. Bu zifiri aa ilikin bilgilerimi, anlarm gelecek kuaklara brakmak istiyorum. O yzden de gizli almak zorundaym. Geceleri. Gndzleri Kapc, valyelik yaparken ben de Remilcilik yaparm. Geim derdi, ne yapacaksn..." (GK., s.49). Kei, Gecegezen Kzlara dlerine sahip kmalarn syler ve ondan ayrlrken altnn ve gmn mihenk tan bulmasn ister. Sabaha doru kendisini fabrikada bulur. Artk korkularn yenmitir. Gezdii her yerin bedeninde izi kald iin yenileri eklenmi olarak geri dner. Sonsuza Dn adl ykde, modern anlamda Uyuyan Gzel, Sergzet romannn kahraman Dilberdir. 18.yyn sonlarnda hsan Paazade Nami Beyin Moda burnuna bakan yals devrin kltr ve sanat merkezidir. Kurtulu enliklerinin yapld gnlerden birini vakanvis Saffet Beyden dinleriz. yk zamannda yalda Dilberin kurtuluunun kutlamas vardr. Dilber artk kle deil, evlatlk alnacaktr. Bayanlar yalnn st katnda Dilberin yanndadrlar. Erkekler ise siyaset konuurlar. Fransz htilalinin etkileri, bir meclisin kurulmas gerektii, enlikteki erkeklerin konutuklar konular arasndadr. Milleti temsil edecek yeni bir meclisin kurulmas gerektiinde birleiyorlar szgelimi, (konumalardan anlyoruz); ama bu yeni dzenin

90 kl zoruyla m, fikir gcyle mi, din fryle mi gerekleebileceini aka tartamyorlar. Birbirlerine kukuyla bakmalarndan, daha imdiden blnm olduklarn varsayabiliriz. (GK., s.53). enlikte bulunanlarn birou aslnda bu kutlamalarn gstermelik olduunu dnr. Mehmet Yahya Bey ise Dilber ile ilgili yazaca roman hakknda bilgi toplamaya alr. nk Dilberin sonunu grememektedir. Masal gerei Dilber 19.yya kadar uyutulur. Celal Bey Fransadan Dilberin kurtuluunu uyandrmak iin gelir. Bu kadar zaman gemesine ramen bir eyin deimediini grr. Deien sadece d grntr. Cell bey, sokaklarda hi yabanclk ekmedi. Bir yzyl nce gidiinde kimler varsa, onlar vard yine. Yalnz yeldirmelerin yerini orlon allarla araflar, poturlarn yerini kot pantolonlar, tramvaylarn yerini troleybsler almt (kar yakada) (GK.,s.60). Dilberi uyandrmak iin gittii yalda Dilberin iskambil ktlarnn, filerin, zarlarn, uha masa rtlerinin arasnda uykuya daldn grr. Beyaz duvan kaldrdnda Dilberin ok deitiini grr: Dilber uyanmad, uykusunda homurdand yalnzca: Samalamasana Cell! urada birka yl kald zaten. Brak da doyasya uyuyaym. Zaten yorgunluumu yeni attm saylr" (GK., s.61). Sue Ellen ile Recepin Kanlmaz Karlamasnda ise Amerikan dizilerinden birinin mutsuz kadn olarak bilinen Sue Ellen, bir balo iin Trkiyeye gelir. Uaktan indikten sonraki blmlerde mizah ve ironi i ie ilerler. Sue Ellen ile Krebe gazetesinin dzenlendii yarmay kazanan Recepin karlamas, lokantadaki sohbetleri anlatlr. Bulumadaki aydnlanma an, ayrlk srasnda yknn sonunda olur. Recepin karsnn Sue Ellenin dizideki bebei iin rd patikleri vermeyi fark ettii sradr: Sue Ellen! Sue Ellen! Patiklerini unuttun!(GK., s.67) Alien adl ykde ise evli bir ke yazarnn hayatnn bir kesitine tanklk ederiz. Ei ile ilikisi bir alkanlk halinde ilerlemektedir. Kadn kocasnn kaamaklarna gz yumar, kocas da karsnn ona k olmadn bilir, balar kopmu bir evliliktir. Yazar odasnda gnln okurken, aralk aynn balarna geri dnler yapar. Gazeteye verecei yazsn yazmtr. Evden kp Amerikan bara gitmi, orada grd Aliene k olmutur. Alien rencidir ve kaz ile uramaktadr. Bir hafta getikten sonra yine ayn yerde Alien ile karlar; ancak yazar onunla yllardr dostmu gibi yalnzln ve duygularn paylar. Yazar her ilikisinde olduu gibi bunu da kavga ile sonulandrr. Vana kaz yapmaya gidecek olan sevgilisi, bindii uan dmesi ile

91 yanarak lr. O'nun son mektubunu gnlmn bu sayfasna zmbaladm. Altna gereken notlan sonradan deceim. En ksa zamanda ( gecedir dnyorum) ilgilileri seferber edip yanan uaktaki tannmayacak hale gelmi cesetleri tehise koacam. O'nun hayatmdaki iki yz elli iki kadndan herhangi biri olmadn kantlayacam bylelikle (GK., s.73). Yalnzaa Dura adl ykde, bir hastane kouunda, aylardr ameliyat olmu iyilemeyi bekleyen bir baba, olu ve kars Esma Hanm var. Hastanedekiler, refakatiler ve hastalar gzlemleniyor. Aile ilikilerinin hastaneye dnce

filizlendiini, bir babann evladna olan uzaklnn nasl kapandn, pimanlklarn ortaya koyuyor. Dkrc adl ykde bir bar fedaisinin hasta olduu ve uyuturucu kulland gnlerden birinde sokaklarda gezip ardnda da silahla intihar ediini anlatr. Ancak biz bu bilgileri yknn sonundaki gazete sayfasndan alntlanan haberden anlarz. ykde bilinak teknii ile fedainin zihninden geenleri okuruz. Tomris Uyar, Gecegezen Kzlar adl kitabyla ncelikle masallarla gndeme gelse de asl amac yine gncel olan, ironiyle birlikte okuyucuya sunmaktr. Tomris Uyar, toplumsal eletirilerden ve bir takm deerlerden bunalan insan anlatr. Gncel olanla gerei bir potada eriterek, masallarn nda yklerini kaleme alan yazarn amac gemie duyulan zlem deildir. Yenilik araydr. 3.1.7. Yaza Yolculuk Tomris Uyarn 1987 ylnda Sait Faik armaann alan ikinci yk sekisi olan Yaza Yolculuk, ilk basks 1986 ylnda Can Yaynlarndan10 yapar. Bu dl, yazarn yk servenini doru bir sentezle yeni araylara baarl ekilde ulatrdnn gstergesidir. Kitapta toplam, 9 yk yer alr: Glmsemeyi Unutma, Son Sanr, Kalenin Bedenleri, Kk Ktlkler, Bol Buzlu Bir Ak Ltfen, Yaz arab, Kedi Bal, len Otelin Mterileri, Dzbeyaz Bir ar. yk kitabnn adnn, Yaza Yolculuk olmas, Tomris Uyarda yaz mevsiminin zlenen ve sevilen bir mevsim olmasndan kaynaklanr. Bu mevsim yklerde fon oluturur. Ancak yazar yine de toplumsal sorunlar iinde barndran bir dnemi anlatmaktadr; toplumsal alkantlar, bir hikyenin verebilecei llerle verirler;
10

1986 ve 1990 yllar arasnda Can Yaynlarndan basks kmtr, tezimizde kullandmz basks ise, 2006 ylnda, Yap Kredi Yaynlarndan kan basksdr.

92 altn kaln izmeden, barmadan abartmadan. Ve insanlarla insanlarn zlemleriyle, yalnzlklaryla, aclaryla, umutlaryla, umutsuzluklaryla.. Soyut kavramlarla deil (Naci Fethi, 1990, s.26) diyen Fethi Naci, Tomris Uyar yksnn arka plann doru ifadelerle yanstr. Tomris Uyar daha nceki yklerine imlenebilecek ykler de kaleme alrken, ayn toplumsal izgiyi koruduunu hissettirir. Kk Ktlkler, Bol Buzlu Bir Ak Ltfen, len Otelin Mterileri adl ykleri, yazarn okuyucuyu, bir anda yeniliklerle yzletirmemek adna nceki yklerine daha yakn tarza yazd trlerdir. Yaza Yolculuk adl kitabn zellikle Kalenin Bedenleri yks ile ilgili eletiri yazlar mevcuttur. Fsun Akatl; Kalenin Bedenleri adl yk hakknda ykcnn hznl, esrik, al, solgun, hasta, direnli, incinik, atak ama hep yarm bir glmsemenin fotorafndan damtt nefis bir yk. Yaama sevinci artk bu ykde, kalebent olmu, can yakmaktadr. Tutkularn gem tanmazlndan rkp tutkuyu ehliletirmenin, incinmekten korkup incinmeleri ayrntlarn cokusuna boarak ertelemenin, bir an, bir fotoraftaki yarm glmseyile paralanvermesi (Akatl, 1998, s.42,46) eklinde aklama yaparken, Muhidine, Kalenin Bedenleri adl ykn; zamanlarn ve yerlerin okluu daha da uzan izlemek isteyeceimiz, anlatc benin keif zenginliiyle adeta zamann kullanmnn, betimleme tekniklerinin ve diyalog sanatnn laboratuar (Gkhan, 1996, s.4) haline geldiini syler. Tomris Uyar, yeni anlatm olanaklarn kullanarak kaleme ald ykleriyle okurun dikkatini eker. Gndkmnde yle der; Yazar sadece kendisinde deil, okuyucuda da deiimleri grmeye alandr; Bunu yazmam neyi deitirdi? Yani okur bunu okuduktan sonra bir kprt duydu mu iinde, bir titreim, bir serinlik, bir alm? (Uyar, 2003, s.7). Kitabn ilk yks Glmsemeyi Unutmada yazar her eye ramen, unutulmamas gereken, nemli bir not gibi, dudakta yarm kalan bir glmsemeden bahseder. Belki de gemite kalan: Glmsyordu. O zaman benim de bir zamanlar, yaadm kentteki insanlara glmseyerek baktm geliyordu aklma, o gnler ok geride kalmt (YY., s.10). Toplumun deer yarglarnn dnda yaad iin hor grlen, dlanm insanlarn yannda yer alan yazar, onlarn da glmeye ihtiyalar olduunu dnr. Kahraman anlatc VIII. Henry Barnda Sylviay tanr. Barn sahibinin sevgilisidir. Ancak bu bar iki kiilikli gibidir. Gndzleri gecenin hengmesinden bir ey kalmaz. Henrynin kars kasann bana geip, len bir eyler

93 attrmaya gelenleri arlar. Lksemburgtan ayrlrken Sylvia ile vedalamaya gelir. Kahraman anlatc sanki bu ehirde her ey yolundaym gibi grnse de aslnda insanlarn glmeyi bile unuttuunu vurgular. Tomris Uyar, Yaza Yolculuk adl bu kitabyla, bundan nce kaleme ald, Gecegezen Kzlar adl kitab arasnda bir balant kurar. Metinleraras ilikiler; Son Sanr (Y.Y) ile Gecegezen Kzlar(G.K) ve Yaz arab(Y.Y) ile Ormandaki Ayna(G.K) adl yklerde sz konusudur. Son Sanrda, Gecegezen Kzlar bu kez ortaadan kalma bir kule manzaral bir handa oturur. Yanna gelen garson da Gecegezen Kzlar adl ykdeki vakanvis, ancak yaland iin artk yazarl brakm. Kahraman anlatc byk bir ilgiyle kuleyi seyreder. O srada kuleyi seyreden baka bir gz daha vardr. Kk bir ocuk, evdeki hizmetiden etkilendii iin sandk odasnda namaz klar. Onun kblesi kulesidir. Ancak hizmeti Fatma hanmn gelmedii bir gn onun gecekondu evini ziyaret ederler. Fatma Hanm onu namaza davet eder. Ama bu evde kaaca, yalnz kalabilecei, ac ekecei bir sandkodas yok ki. Burada her yer sandkodas. (O gnden sonra bir daha namaz klmayacak.) Geceleri, ili Camii'nin l l mahyalarn gzlyor. Minare, Kule deil, nk buyurgan, grev sralyor, tapnlmay istiyor(YY., s.20). Kalenin Bedenleri adl ykde, Mardine gelin olarak giden ehirli bir kadnn yaad skntlar anlatan yazar, birinci cemrede bu aileye uyum salama konusunda kararl iken, daha sonra tandklar yeni evde yedii krbalar sonucu btn mitlerini yitirmitir. kinci cemrede geriye dnerek kadnn nce yirmi iki sonra on yalarna geriye dnler yaplr. Yllar nce Mnihte kendini gerekletiren aydn bir entelektel bir kadn oluunu hatrlar. Farkl kltrden birine k olmasnn onu getirdii noktalar aklar. Ardndan tuvalet temizleyen zenci bir kadn ile kocasndan bahsedilir. Yazar, zencilerin beyazlar tarafndan hep smrlmesine dikkat eker. Tuvaletleri kullanlmam beyaz ktlarla temizlemeleri bir ironidir. Zenciler, beyazlara olan nefretlerini ortaya koyarken kendi kalcln da ifade eder. nc cemre dtnde artk yaz gelmitir. Yazar olmayacak bir yk anlatr, bu kez mekn stanbuldur. Kk Ktlkler adl ykde nci, kt bir hastala yakalanm, beyninde ur olduu anlalm dul bir kadndr. Byle bir zamanda, doum gn iin yakn arkadalarndan bazlarna telefonla, bazlarna mektupla ulap Sal gn 5.30da klbe gelmelerini syler. Ancak garsona hepsinin ne itiini tembihler ve kendisinin gecikeceini belirtir. yknn sonunda davet katlacak olan Oyay dierlerinden farkl

94 olarak be buukta deil yediye doru armtr. Dier arkadalar tam kalkmaya karar verirken Oyay grp aracaklardr. Melih, ncinin eski kocasdr ve arkada Gler ile evlenir. Gler ise Melihi elde etmeyi baarr. Semra da Mahmut ile evlidir, nciye szde yardmc olmaya alr. Oturduu kona, iki daire karlnda geen yl almak ister ancak bu yl krizi bahane ederek bir daire karlnda alabileceini belirtir. ncinin durumu skk olduu iin kabul edeceini dnr. Nurten ise bata yoksulluk eker ancak sonralar para kazandka harcamaya kyamayan cimri biri olup kar. Bu arkadalar gibi kk ktlkler yapmayan, yazar olan arkada Oyay ise anlatc, onlarn karsna en son kii olarak karr. Kahramanlar Oyay grnce hibir ey syleyemez, ok arrlar. Belki de ben, sizler gibi ince-ktlkler yapmadm, gemiimden ve hibirinizden bir eyler yamalamadm, gerek duygularm aa vurmadm, var olmayan bir siyah hrkaya gizlendiim iin duyuyordum o kokuyu. Bu eksikliimi gidermeye, bir sre yaamaya karar verdim.(YY., s.42). Bol Buzlu Bir Ak adl ykde, Arzu ile evki kar kocadr, oturduklar yalda bir parti vermek zere eski arkadalarn davet ederler. Mutlu grnseler de aslnda ocuklar olmad iin mutsuzdurlar. Nilgn ocuklu bir dul kadndr, Sami ile birliktedir. Saminin ila irketi vardr. Semra hanmla Mahmut Beyin bir kzlar vardr, yurtdnda okuturlar. Sedef ise einden boanmtr. lettii bir dkkn vardr. Mehmete nceleri ilgi duysa da, artk baka birisiyle birlikte olduu iin partiye katlmaz. Biraz alkolden sonra herkesin gerek yz ortaya kar. Arzu, yalsn kaptrmamak iin artk dn vermek zorunda kalan bir aristokratt. Semra hanm, iman, uyank bir mahalle dilberi. Mahmut, bir yapsat, bir emlak komisyoncusu. evki, vurdumduymaz bir iadam. Cevat, hergele, zengin bir botagezer. Bu toplantda herkes basmakalp bir yknn ablonuna tpatp oturmu gibiydi. (YY., s.52). Mehmet ise bankac olan kars Ferideden boanmtr ve ondan bir ocuu vardr. Ancak ocuun nafakasn deyememektedir. Bunalm iinde, arkadalarndan birinden bu paray bir yalan uydurarak istemeyi planlar fakat en sonunda yine kars ile yzlemenin en doru yol olaca kararn verir. Yaz arabnda, Ormandaki Aynann Ecesi, bir yaz akamnn sabahnda, yabanc bir yatakta plak olarak uyanr. O artk eski Ece deildir: Tanyamad bu yeni bedeni elledi Bu bedenin yatt yata, altndaki araf anmsayamad (YY., s.54).

95 Ece hi tanmad ve bir daha karlamayaca biriyle birlikte olmu, kendi cinselliinin ilk kez farkna varm ve uyan yaamtr. Yabanc ise Almanyadan gelmi, yal denilemeyecek kadar gen, evli kadnlar kendi istekleriyle pazarlayan birisidir. Yazar, yabancnn yksyle de okuru artr, nk o da ilk kez bir kadnla birlikte olmutur. Ama yabancnn da bir ykcs vardr herhalde, nk yle dedi: Sizi ben brakacam arabayla. Giyinseniz artk. Gecikiyorsunuz. Sizi bir daha asla rahatsz etmeyeceim, bilmenizi isterim. Tekrar zr dilerim. Ece, ykcsnn tutuu kta, o k altnda harcad bunca yla yand. (YY., s.62) Tomris Uyar, satr aralarnda ortaya karak, metnin kurmaca olduunu, her frsatta bize gstererek, postmodern unsurlar kullanmaktadr. yklerde dipnotlarn yer almas dier bir yeniliktir. Ecenin uyanma sahnesinin ardndan, yknn sonu beklenildii gibi deil, bir hayal krkl ile biter. Kedibalnda yk kiisi gazetelerin pazar sayfalarna bulmaca hazrlayarak geinir. Babas fabrika iisidir, lmtr. Annesine ve ablasna destek olmak iin nceleri iir yazar, ancak yazdklar yaymlanmaya deer bulunmaz. Bir dnem bankada alr. Bankadakiler bulmacalarn beendiklerini sylerler. Ancak sonralar bu ii meslek olarak grmeyen, oradan buradan derleyerek, oluturanlarn says artnca yk kiisinin bulmacalar beenilmemeye balar. Okurlar, zor olduu iin zevk vermediini sylerler. Evindeki birka para eyay ablasnn evine verince kendisi souk bir odaya tanr. nk bulmaca hazrlamak iin almas gereken ansiklopedilere ve dier kaynaklara paras yetmez. yknn sonunda okurlarn istedii gibi yapmaya karar verir. "An," en ksa zaman deildi, iftlik snryd artk. "Krlang," seregillerden bir ku deil, bir tekne tryd. Anlamay bozmutum evet. Ama amacmn onlar yeniden kazanmak, grmek olduunu bir trl anlamadlar. Benim bu uurda zenle uydurduum szcklerin, kavramlarn, genel geer dorular gibi grnmesine, yaygnlamasna ses karmadlar. (YY., s.70) len Otelin Mterilerinde, eskimi bakma ihtiyac olan, ancak ykl para gerektirdii iin mterileri olmasna karn onarlamayan bir otel vardr. Otel o yaz belki de son kez mterilerini arlar. lk mteri Belks Hanm dul ama gzel, gen yata terk edilmi bir kadndr. Kendisi Paristen gelmeden nce otele yollad dergileri gelir. Ardndan Naide Hanm ile Numan Bey gelir. Birlikte oturup denizi seyrederler. Sonra dierleri gelir. Otelde yemei, al verii bile mteriler gerektiinde yapabilirler. Mterilerin birbirleriyle olan dostluklar sayesinde otelin ileri el birliiyle yrtlr.

96 Dz Beyaz Bir arda, hapisten yeni kan yk kiisini, kars Esin yllar evvel brakp gitmitir. Kzyla birlikte evinde yall karlamaktadr. Eski gnlerini hatrlar, gerek dostluklar yznden aktan vazgeildiini anlatr. zer ve zel ile hep bir arada geen genliini dnr. zele k olduunu, Esin ile zele benzedii iin evlendiini fark eder. zerin kalp krizinden lmesi sonucu, iki yl iinde zelin Melih ile evlenmesine bir trl alamaz. Sahi, acaba sen neden zer'in lmnden hemen sonra ayrldn faklteden? Beni neden yzst braktn? Gsterdiin gerekeye gre, gerekten bamszln seiyor olsaydn, iki ay sonra gidip o gnlerde bile durmuoturmu, sradan silik Cemil'le evlenmezdin. Keke kurallar ineyip, arkadalk ve ilke cephesini yarp bir kerecik seviseydin zer'le. O zaman belki bu kadar yarm, blk prk eyler yaamazdk. (YY., s.82). yknn ikinci blmn zelin anlatmndan okuruz. zel de yalanm, olu evlenmitir. Ayn sabah zel de yk kiisi ile kahvalt yapmak istemektedir; ancak yk kiisi evde kalmay ve zeli kendi hcresinde kocas ile ba baa brakmay tercih edecektir. 3.1.8.Sekizinci Gnah Tomris Uyarn, ilk basks 1990 ylnda Can Yaynlar11 tarafndan yaplan Sekizinci Gnah adl yk kitab sekiz ykden olumaktadr: Kiisel Sorgulamalar, Kelepir, Dondurma, Yapayalnz Bir Gk, Mavikan Kokusu, Alt Liebe; Kk Akam Mzii, Pasaport, Manastrl Hilmi Beye Beinci Mektup. Tomris Uyarn ilk kitabndan, Sekizinci Gnaha kadar, Srma Kksal, (4 Mays 1990, s.6) yazarn edebiyata baknda, hibir farkllk gzlenmediini belirtir. Tomris Uyar, edebiyat ne sadece bir kurgu oyunu olarak grmtr, ne de yksyle dnyay deitirme gibi bir ama tamtr. 1990l yllara gelinceye kadar yazar, betimlemeler yoluyla oluturduu izlenimci kimliiyle okurlarna seslenirken, daha sonraki yklerinde ayrntlarn oka kullanld metinlerle karmza kar. Tomris Uyarn yklerinde, modernizmden postmodernizme doru bir eilim grlr, bu yazarn yenilik arayndan kaynaklanr.

11

Kitabn ikinci basks Can Yaynlarndan 1993 ylnda yaplmtr. Tezimizde kullandmz, Yap Kredi Yaynlarndan 2005 ylnda kan basksdr.

97 Hristiyanlk inanlarna gre temel gnahlar, kardinal gnahlar da denen yedi byk gnah, gnahlarn Latince adlarnn ilk harflerinden oluan bir szckle, Salgia diye de adlandrlm: 1.Superbia: Gurur, kendini beenmilik 2.Avaritia: Agzllk 3.Luxuria: ehvet dknl 4.nvidia: Kskanlk, hasetlik 5.Gula: Oburluk 6.Ira: fke, ykclk, gazab etmek 7.Acedia: Tembellik, miskinlik (Hepilingirler, 2009, s.76-80) Tomris Uyarn Sekizinci Gnah adl kitabn arkasnda bu gnahlar, kibir, agzllk, tutku, fke, oburluk, kskanlk, miskinlik diye sralandktan sonra Resmi gnahlarn says 7yi gemiyor, Tomris Uyar, bu yeni yk derlemesinde bu gnahlarn yan sra sekizinci bir gnah aratrmasnda. diye bir aklama yaplm. Kitap Hristiyanlkla ilgili deil, yine sradan insanlarn dnyalarnda geziniyor. O insanlarn zelliklerini yakalamaya alyor, gnah balamnda. Yazar bizi, belirsizliklere srklerken, zellikle kadn kahramanlarn gelgitlerini anlatr. Ahmet Cemal, Tomris Uyarda Ac roni (1990, s.143) balkl yazsnda; Kiisel Sorgulamalar balkl ilk yksnde yazarn, sonucuher eyin ilerlemeler (!) tekdzeletii bir ortam inelediini anlatan u cmleleri dikkati eker:

Hazr reeller de fena deilmi diyorlar ama btn evi tutan, vine ya da ilek kokusu hazr alnamyor ki, deil mi?( SG., s.7) Mustafa Kutlu, Tomris Uyarn Sekizinci Gnah (1990, s.5-6) balkl yazsnda, Tomris Uyarn, bu yk kitabnda sokaktan artk ieri girdiini, sadece evden dary seyrettiini ileri srmtr. Kutlu, kitaptaki ykleri sosyal ierikli olmamakla eletirirken, yazarn btn yklerindeki edebiyat anlaynn hi deimediini, toplumsal izgiye hep ayn uzaklkta olduunu gz ard etmitir. Dilek Dolta, Feminizm Asndan Sekizinci Gnah ve Bir Cinayet Roman (1991, s.83-95) balkl yazsnda, Tomris Uyarn bu ykleriyle kadn sorunsalna parmak bastn vurgular. Kiisel Sorgulamalar, Kelepir, Dondurma, Yapayalnz Bir Gk adl drt ykde de kadnlarn evre ile uyumsuzluklarn grmekteyiz. Kadn karakterlerin hayata ksp, kadere boyun ediklerini; kimi zaman zorla evcilletirildiklerini, kimi zaman da erkek basks altnda, zgrlklerinin kstlandn ortaya koyan yazar,

98 kadnn dnyasn, duygularn dile getirir. Bu kmaz iinde kadnlar, bazen hemcinslerine ok yaklarken:geri gerdan hala ak pak, teni gergin. Artk srtn bana keseletmiyor.(SG.,s.8) bazen de hemcinslerine kar erkeklerden daha sert davranabiliyorlar: bir kadn, eer kadnsa, bir yuva zler, bahesiyle uramak, evini prl prl etmek sabahlar, orba piirmek akamlar, ister. Ayrca her gn, gazetelerde yalnz yaayan kadnlarn balarna neler geldiini okuyoruz. Kurallara uymamann bedelini dyor zavalllar Oysa evlerinde uslu otursalar, balarna hibir ey gelmeyecek. Benim geliyor mu?( S.G, s.24) Kiisel Sorgulamalarda, komu iki kadnn klasik diyebileceimiz diyalogunu monolog olarak okuruz. yk kiileri yazar ile yazarn evine, ilk kez ziyarete gelen kadn komusudur. ykde sadece komunun konumalarna yer verilir, okur da yazar gibi bu monologu merakla dinler. Sadece bir ikindi ay iecek kadar sren ykde zaman, komunun geriye dnlerle anlatt gemii ile detaylandrlr. Mekn evin balkonu ile salonunda geerken, komunun gzlemci ve merakl tavrlarn yanstabilmek iin duvardaki tabloya kadar mekn kullanlr. Kadn ayn zamanda dedikoducudur; amcasnn yengesini nasl aldattn paylar. Bu ykde grntdeki gnah dedikodu olsa da, arka plandaki ya da yazarn bize buldurmaya alt sekizinci gnah kadnlarn birbirini ekememesi ve ilikilerdeki samimiyetsizliktir. Kiisel Sorgulamalarda, eve gelen komu bekrdr, amcas ve yengesi ile ayn evi paylamaktadr, anlattklarndan yann da gekin olduunu, evlenemediini anlarz: Komu Kz Lisesi'nde yatlyken, kzlar "Miss Marple" derlerdi bana. Aa, o gnleri de anmsatyor. Kz-kurusu mu demek isterlerdi, zekm m vyorlard bilemiyorum. Ama kafanz alyorsa, ayrntlar yerli yerine oturtabiliyorsunuz. Hipermetropi bile fazla engellemiyor. Einiz dostunuz ok, biliyorum, ama aslnda siz de benim gibi yalnzsnz deil mi? (SG., s.8). Kelepirde, yal evli bir kadnn iinde bulunduu ruh hali ve etkisinde kald karabasan anlatlr. Mekn stanbulda bir yaldr. ykde zaman bir gn iinde geer, ryalarla ykleme zaman kahraman okul yllarna kadar gtrr. Yal ve karabasanlar gren bir ihtiyar kadn, yllardr ayr odalarda yatan kocas ve bu ikisinin emektar hizmetileri ykde yer alan kiilerdir. Anlatt karabasan yznden kocas sklr ve evden karken hizmeti kzla vedalamaz. Yal kadn belli ki grc usul ile evlenmi, batan beri iletiim kuramad bir erkekle ayn evin iinde hibir ey paylamadan yaamtr. Bu yzden kocas bir trl onu anlamaz: Ne istiyor bu kadn, anlalmyor.

99 Sama sapan dler anlatarak sabahn iine etti. Geciktirdi yine. Nesi eksik? Kiracyla uramasn diye kira szlemesi vekili adna yapld, ev ileriyle yorulmasn diye bir de gndeliki tutuldu hizmetiye ek. Bana gesin, insanlarn arasna karsn diye galeri ald, gemii dnp hznlenmesin diye evdeki antika paralar satld, babasnn iki gz antikac dkkn elden karld, gne yz grsn diye o parayla yazlk villa alnd...(SG., s.17). Tomris Uyar, kmaz iindeki yal kadn, karabasanlarla ba baa brakrken, onun tutunamayn bize gsterir. Anlatc, yal kadn hayatn iinden biri gibi izer. nk Tomris Uyar da, uzun yllar annesinin anneannesine bakmak zorunda kalr. Bu nedenle yklerindeki yal kadn kahramanlar olduka gl tiplerdir. Dondurmada ise bu kez de dul bir kadnn dnyaya kar gszl dile getirilirken, kadnn yllar nce tuttuu bir gnl okuruz. Gemii geriye dnlerle, birinci kiili anlatmla yanstr. yk zaman ile ykleme zaman ayndr, eyll ay, sonbahar mevsimidir. Dul bir kadn olan yk kiisinin kocas Kazm leli iki yl olmutur. Kadn, okul arkadalarndan yazar olup evlenmeyen Sumruyu anlatrken gnlnde, kocasnn da saatlerce sohbet ettii tek arkadann Sumru olduunu fark eder. Dik bal, rahat bir kadn olmasn eletirir durur. Kocasndan onu kskandn kendisine itiraf eder. Yazar bu ykde yine toplumun basksn, kurallarn ironi kullanarak anlatr. kinci blmde bu kez ayn yk, hkim bak as ile nc kii azndan anlatlr. Birinci blmde dul olduunu rendiimiz kadnn adnn Seniha Hanm olduunu reniriz. nc blmnde ise kapcnn kzlar, Seniha Hanmn iyi niyetini duygularn kullanarak onu kandrrlar. Dondurma parasn ondan koparabilmek iin bir oyun hazrlarlar, o da inanp paray verir. Sonradan anlattklarnn yalan olduunu anlar. Yapayalnz Bir Gk adl ykde Doan Bey, kars ile evlilik yldnmlerini kutlamak amacyla, bir ksmn helikopterle getirdii konuklarnn bulunduu yemekte, kadehini ei iin kaldrrken onun masada olmadn fark edemeyerek byk bir pot krar. Hem maddi ynden hem de siyasi ynden mkemmel bir koca aday gibi grnen Doan Bey karsn anlamak iin hi aba harcamaz. Onun iin silah koleksiyonu daha byk nem tar. Parann deersizletirdii bir insan olarak karmza kan Doan Bey karsn da bir silah gibi sadece yannda bulundurur ve maddi ihtiyalarn karlamann yeterli olduunu sanr. Fsun Hanm evresindeki deiimleri, bir trl

100 ayak uyduramad dzeni bir tarafa brakp hi deilse; lmn doru drst yaamak (SG.,s.48) ister. Fsun Hanmn bu cmlesi dnyada yaamadnn gstergesidir. Mavikan Kokusu adl ykde, mze-kitaplk koruma grevlisi olan yk kiisi, yllarn kitaplarn arasnda geirmi, hava durumunu bile radyodan renmi, baz gnler yerek, baz gnler kitap banda bulunanlara yaplan trenlerde alarak yaam ve kyda bir kaza sonucu lmtr. Mze-kitaplkta almak zere bir gen, bu grev hakknda kendisinden bilgi almaya gelir. Gence tecrbelerini aktarr. Artk grevini tamamladn dnr. Belki de lm bu yzden bir intihar olabilir. lmnn ardndan gen kitaplk grevlisi, orada almaya balar ve gnlnde yazanlar bize aktarr. Zaman yoktur, zaman bile kitaplklarn raflarn temizledii gnlere gre hesaplamtr: Bugn alt raflarn tozu alndna gre demek herhangi bir onuncu gndeyiz. Tek fark, yaanan bir gn olmas. Yoksa hi deimez. st raflar birinci gnlerde temizlenir, kitaplarn tozlar teker teker alnr. Sradan birinin bir kitabn tozunu almas be saniye tutuyor (denedim). Grevli, istese, drt gnde bitirebilir temizlii. Ama geriye kalan saatler ne olacak? Burada bo zamana gerek duyulmaz. Kat srasyla -merdivenden- inilerek alt rafa onuncu gnde varlr. Sonra yine birinci gne klr ya da ilk rafa (SG., s.36). Gen kitaplk grevlisini aydnlatmak iin nce bir ler ve tartar: Gen adam gittikten sonra dndm uzun uzun: Hayr, kendini kitapla adayacak birinden ok kitaplk denizinin kylarnda oyalanacak birine benziyordu (SG.,s.40). Sonra ondaki deiiklikleri grnce tecrbelerinden faydalanmasna msaade eder. Aradan geen gnlerin ardndan gencin bir nerisi olur, onu kabul eder. Gelin, son kardnz kitap listesini bir ieye koyup denize atalm. ieyi bulan, sizin ve bu kitaplarn var olduunu rensin! Ama bunun karlnda gen btn listeyi temize ekecektir. Ertesi gn gen u olayla karlar: Ky ok kalabalk bu sabah. Polisler, dalglar, merakllar. Dn geceki kar frtnasnda denize yuvarlanan zel arabay karyorlar. leri bitince kyya gidip gzmle grp emin olacam. Kara-caml uzak gzlm bulmalym nce (SG.,s.41). Alte Liebe: Kk Akam Mziinde yazarn yazma servenini anlatt bir ykdr. O gn 14 Ekim'di. Sradan bir gnn ertesi gn, o kadar. Sen gelmeden nce tekileri grdm. ki kadn: biri, bilemedin yirmisinde (u bilemedin'in anlamn

101 sana nasl anlatmal?) teki, krkn am. Yazar bir eyler imek iin oturuyor, kar masada biri yirmi biri krk yalarnda iki bayan gzlemliyor (SG., s.45). yknn sonunda yazar, bunun bir oyun olduunu aka yk kiisine syletir. Okur, bu ykde yazarn dsel dnyasna tank olur. Peki, nerimi geri alyorum. Baka bir yere gitmiyoruz. Burada kalp birer konyak daha iiyoruz, hi konumuyoruz. Zaten imdiden bir yk kiisiymiim gibi gryorsunuz beni. Anlarnzda canl kalabilmem iin kalkarken bir kere pn beni. Siz pn (SG., s.48). Pasaport adl ykde bir uak seyahatinde yal ve evli bir erkein, spanyaya eski sevgilisi ile bulumaya gidiini okuruz. yk, sevgilisiyle bulumaya giden adamn, uakta yannda oturan genle tandk kmalar tesadf ile sonlanr. Bu gen, yal ve evli olan adamn ocukken beendii, elli yalarnda len Nebile adndaki kadnn, kendinden onbe ya kk kocasdr. O saatlerde, orta yal kadnlar -kn, solgun krkleriyle, rengi atm siyah eteklikleriyle- akam yryne kar, yanmzdan byk bir ciddilikle geerlerdi. Sivri topuklarn kaldrm talarna basa basa. Havay bir lavanta kokusu sarard. Bizlerin arka sokaklardaki ahap evlerimize dnme saatimizden az nce. On be dakikalk bir alacakaranlk kua. O yata, bu kadnlarn ihtiyar olduklarna, zaten herkesin elli yanda leceine inanrdk. Ama onlar, biz kk olanlarn balarn okayarak, salarn kartrarak yaama kalc bir mhr basyorlard sanki (SG., s.54). Manastrl Hilmi Bey'e Beinci Mektup adl ykde Cemile adl kadnn Hilmi Bey iin yazdklarn okuruz. yk Edip Canseverin Ben Ruhi Bey adl iir kitabndaki Manastrl Hilmi Beye yazlm son mektup olarak tasarlanmtr. Hilmi Bey hi var olmad ki, hi yazmad ki" diyor Seniha, "Peki o zaman ben kime yazyordum?" diyorum, "Hayr" diyor Seniha. "Peki o zaman beni bir iirin akntsyla Ada'ya srgne gndermeyi dleyen kimdi?" diyorum. "Hayr" diyor Seniha. "Peki zamann minesi solmad m?" diyorum. "Hayr" diyor Seniha (SG.,s.59). Anlatc kimsenin kendisine inanmadn syler ve Hilmi Beyle kendi kendine konumaya devam eder. Hilmi Beyle mrozda bir adada olduklarn syler. Cemile Hanm yknn sonunda Hilmi Beyden bir olu olduunu aklar, bydke ona benzediini syler. Ona anne dememesine ierlese de belli etmez. Cemile Hanmn kocas, Cemal Bey arar, Muhassere gidelim der. Giderler ama Cemile Hanm bir trl

102 gremez, nk lmtr. Cemile Hanm yllar nce k olup evlenemedii Hilmi Beye olan yaayamad akn hayallerinde yaar. Tomris Uyar, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda, ezilen kadnn gndelik hayatn, duruunu ve ou kez boyun eiini anlatr. Tomris Uyar, yklerinde bir uyan ve direni ister. Onun iin sonlar belirsizliklerle doludur. 3.1.9. Otuzlarn Kadn lk basks Can Yaynlarndan12, 1990 ylnda yaplan kitap, Tomris Uyarn dokuzuncu yk kitabdr. Kitaptaki ykler unlardr: Pentimento, Otuzlarn Kadn, Sapsar Dn Yolu, Fal, Gelgit, Pene, Alatav, ivi. Otuzlarn Kadn, dier kaleme ald yklerinin dnda bir eserdir. nk yazarn bu kitabnda, tm birikimlerini kullanarak, Otuzlarn Kadnn anlatacaktr. lk yks olan Pentimetoda bu eserin zmn yapmadan nce, yknn ismiyle okura bir eyler sezdirir. Pentimentonun anlam, bir tuvalin zerindeki resmin daha nce yaplm olanlara geit vermek zere almas, tuvaldeki eski grntlerin ortaya kmas dr (Akatl, 1998, s.47-48). Tomris Uyar, annesinin 1936 ylnda Osman Hamdi tarafndan yaplm yal boya portresini anlatrken; dier otuzlarn kadnlarnn yklerinden faydalanr. Yazar, bu eserinde kurmacann ar basmadn Pentimentoda yle aklar; Otuzlarn Kadn kurgulanmay deil, anlatlmay bekliyor. Yazarn en ufak srmesinde kendi biricikliinden syrlp onun gemite kulland szck ve imge beklerinin arasna karabilir, sradanlaabilir, gerekliini yitirebilir. Bu ince snr yazar; kurgu ile gerek yaam yks arasnda kalan, zgn bir metin oluturmay gerektirecektir. nk kurgudan kaarken yllardr sregelen bir anlay da uygulamak istemez. Tpk ok yazld, ok okunduu ve ok bilindii iin bir zamanlar gerekten iliklere ileyen yamurun ya da bulutlarn arasndan syrlan gnein artk yazana da okuyana da hatta grene de bir ey dememesi gibi. Sonuncu yetkin yorumu, ancak yllar ncede kalm ilk acemi yorumunu anmsattndan, glnlesi/acnlas hale gelen bildik bir ark gibi ya da. ok-yazlandan, okzlenenden, herhangi biroktan ayrp nasl kendi yerine oturtabilirim bu

12

kinci basks Can Yaynlarndan 1994 ylnda yaplan Otuzlarn Kadnnn, tezimizde kullanlan basks 2005 ylnda Yap Kredi Yaynlarndan kan son basksdr.

103 portreyi? Freudcu ya da Bilmemkimci grler yznden tezelden yazarnn gemiiyle aklanmasn.(OK., s.12) Orhan Koak, Deneyim mknszlarken (Koak, 2000, s.45-47) balkl yazsnda, Tomris Uyarn bu yk kitabnn ok katmanlln vurgular. Ayn noktay Fsun Akatl da belirtmitir: Otuzlarn Kadnnda hikyelerle birlikte tablo katman katman alyor ve derinliklerine alyor okuru. Hikyelerin duyarlk boyutu; dekor, giysiler, aksesuar ve atmosferle desteklenerek, beslenerek younlayor. Yazar kendisi iin ok zel anlam tayan nk annesi olan bir kadn-, hikyelerini okuyanlar iin de ok zel klyor (Akatl, 1998, s.47-48). Otuzlarn Kadn, 1900l yllardan yola klarak, bazen kurmacayla, bazen yaanmlklarla oluturulmutur. Bir syleisinde; ili dokunakl yan ar basan bir anneye zlem yks- yazmak istemediim kesin der (Algan, 1992, s.11). Tomris Uyar, konusunu belirledii yk kitabnn, belli bir tarihi akta, d dnyann annesinin i dnyasna yansmalarn allmn dnda ele alarak, yky oluturma servenini okurla paylar. Okur her eyi yazardan renir. yknn giriinde, Otuzlarn Kadnn bir hazrlk iinde yakalarz. Eve gelip, onun tablosunu yapacak olan ressam iin giyinmektedir. Yllar sonra evlendii zaman nasl grndn merak etmektedir. Evin hizmetisi ile damat adayn konuurlar. Evlilik aslnda bir kurtulu gibidir: Ama ben Akhisar'a gidiyorum, gremezsiniz, iftliimiz var orda. Ata bineceim, iftlikte alanlarla konuacam. Yepyeni bir hayat benim iin. Sana nasl anlatsam bilmem... Buradan kurtulmak. Ananla babandan desen ya una! Ben de yle sanmtm kocaya katmda, ama... Ben kamyorum ki. Annemle babam da istiyorlar. iftlik sahibi dedimse, okumu biri, yanl anlama, ok yakkl, film artisti gibi. stelik zengin. (OK.,s.23). Sapsar Dn Yolu adl ykde, bir Trk kadn yazar ile kzl sal ngiliz bir kadnn Frankfurta giden trende karlamalar anlatlr. Yazar olan kadn

arkadalarnn yanna ziyarete, dieri ise Londrada at kitap dkkn iin kitap fuarna gitmektedir. Kzl sal olan otuzlarn kadnna edeer bir rnektir. Hollandal olan kocas Hendrikten boanmak zeredir. Kocasnn zelliklerini otuzlarn kadnndan yola karak anlatc aktarr. Hi kukum yok. zellikle de iliki kurmad kadnlara ok zarif davranyordur. Anlayl bir dosttur; aydn bir erkektir. Yine de bu

104 snavdan gemesem de olur. Zaten ben ngiltere'ye gelinceye kadar boanrsnz herhalde. (OK.,s.33). Fal adl ykde, kzl sal kadnn Londraya dndkten sonraki gnlerinden biri kesit halinde sunulur. Kadn dkkn kapatp eve gelince kapnn koluna sktrlm bir demet iek grr ve kimden geldiini bulmaya alr. iftlikteyken de her eyini paylat grmcesinden gelen ayrlma kararlaryla ilgili mektuplara uzun zamandr bakmad aklna gelir, masann bana oturup bir cevap mektubu yazmaya balar. ykden sonra bir gnlk sayfasnda Tomris Uyar, baka bir otuzlarn kadna yer verir. Leyla yalnz yaamaktan holanan yal bir hanm akrabasndan, baka bir Otuzlarn Kadnndan sz etti. Ailesi onun yalnz yaamaktan holandna o kadar inanm ki lmeye yz tuttuu gnlerde bile kapsn kimse almam. Gldr o, nasl olsa kurtarr inancyla. lmeden az nce Leylay evine arm ufak tefek ilerinin grdkten sonra, zlme canm demi, sakn zlme, bana olan btn borlarn dedin imdi. (OK.,s.46). Gelgit adl ykde otuzlarn kadnnn kocas, ondan ayryken yazd bir mektubunda, ne anlataca konusundaki karaszdr. Karsna kar hissettiklerini deerlendirir. Aralarndaki sevginin ayryken depretiini fark eder. Karsna on be gn sonra gelecei lkeyi anlatmay dnr. Transatlantiklerin leende yzdrlen ufack gemilere dnd bu limann korkun faaliyetini grmekle de Amerika hakknda bir fikir edinebiliriz. Daha burada, Avrupa'nn hor grd, kt ve ie yaramaz diye daima menfi kategoriye sokarak srd ve nefyettii unsurlarn, eit eit haymatloslarn, teebbs kudretlerinin mahhas abideleri arasnda kayboluruz. (OK., s.63). Yazar yklerinin arasna gnlklerinden blmler yerletirirken; bulmacaya benzettii bu yksn boluklar doldurmak adna kimi zaman mektup tekniine bavurur, kimi zaman da sessiz kareleri okunur klma adna bir sesliler listesi (19371958) tarznda balkl blmler kullanr. Pene adl ykde ise iki kadndan birinin kocas olan Tahir Bey, Ma Griffe'li kadna hakaret eder. Bunun zerine kocas ile tartan kadnn arkadana olan tavrn beenmez. Ertesi gece yanlarna inmez. Bu kez Ma Griffe'li kadnn kocas Hazm Bey, Tahir Beyin yalnz kalan eine kur yapar. Ancak baarl olamaz. O zaman olunuza aldm u fotoraf makinesini de gtrr mydnz? Ne cin gibi olan... Biliyor musunuz, bu ocuk, benim gibi mzmin bir bekrda bile baba olma istei

105 uyandryorAslnda sylemek istedii: "imdiye kadar evlenmeyiimin nedeni, senin gibi bir kadna rastlamam olmam" (OK.,s.81). Alatav adl ykde, 1990l yllarn kadn yazarna bir genten gelen mektup; kua birbirine balamas asndan nemlidir. Gen, ailesi ve toplum tarafndan kendini bask altnda hisseder. Tomris Uyar, kendi genliiyle yaknlk kurarken aslnda kua da yaanmlklaryla dile getirir: stanbul kkenli varlkl bir aileden geldiim iin snftakiler beni dlyor. Onlar gibi giyinmememin, cinsel zgrlm rastgele kullanmamam eletiriyorlar. Bu kez onlarn gznde tutucuyken zgrlkleri savunduum gerekesiyle ailemin gznde arc oluyorum (OK., s.90). ivi adl son ykde, artk yllardr ayr yaayan otuzlarn kadnnn ei evlenmitir. Yeni karsndan ok memnundur. Bunu anlatr. 1958-1964 yllar arasn anlatan bir gnlk sayfasnn ardndan, Tomris Uyarn yazd bir mektupla kitap sona erer. 3.1.10.Aramzdaki ey 1998 ylnda birinci basks Can Yaynlarndan13 kan Aramzdaki ey adl yk kitab; Taz Pay, Gz Kzl, Yavruaz, Tahin-Pekmez Gnleri, Pht, Lal, Akam Alacas olmak zere 7 yk ve de yklerin Ba-Sonu adl aklama blm ile 8 blmden oluur. Aramzdaki ey adl yk kitabn gen yata len bir rencisine gnl borcunu demek iin yazdn belirten yazar, kitabn dier yklerindeki krmz simgesinin de aslnda dostluu ifade ettiini bir syleisinde aklar. Yazar ile rencinin aramzdaki eyin ne olduu konusu ykde bir takm ipular ile hissettirilmitir; Canm tabii ki yky yazmak zorunda deilsin, Yalnz beni bir daha Gndkmnde harcama. Ne de olsa ikimiz de iki- paragrafla geitirilemeyecek kadar zorlu bir aba gsterdik aramzdaki eyi anlamak iin. Bildik hibir eye benzemiyor ki (A., s.8). Yazar yklerinde yaanm; ancak yaanrken farkna varlmam, bazen gerek bazen hayal olan kesitler sunar: lk ykde krmz giysinin artrd ilk olaslklar (Taz Pay, Gz Kzl) gitgide baka krmzlara, krmzlklara ald. Bu kere odadaki Otuzlarn Kadn portresine dardan giren ykler deil, krmz odaktan yola kan ykler sz konusu (A., s.75).
13

Kitabn ikinci basks 1999 ylnda Can Yaynlarndan, tezimizde kullandmz son basks ise Yap Kredi Yaynlarndan 2006 ylnda kmtr.

106 Tomris Uyar, ilk yksnde kabul etmedii krmz elbiseyi, son yksnde, rencisinin gnln alr gibi, yk kiisine giydirir: Yapkan, boucu gnn zc akam inerken ocukla bulumadan nce tek krmz giysisini geirdi stne(A.,s.72) yklerinin bakahramanlar kadnlardan olumaktadr; Aramzdaki ey, Taz Pay, Gz Kzl, Yavruaz gibi. En yaln ifadelerle kadnlarn birbirleriyle olan ilikilerini anlatr, yazar; Gz Kzl adl ykde, altm yan gemi olmasna ramen hala bakml ve ekici bir kadn olan Drdane Hanmn Hlyadan kalan krmz giysiye sarlp alad bu ykde ise krmznn anlam, Hlyann yan sra safla, yitirilmi masumiyete duyulan koruma tutkusudur. Bu da yalnzca. akn binbir yznden biri dir, (Kksal, 1990, s.6) Tomris Uyar, kadnlarn duygularn, syleyemediklerini, sadece davranlarnda ortaya koyduklarn gsterirken en ok da kendilerine syledikleri yalanlarla kahraman ba baa brakr. Son sahne hep krmzdr. ykleri bu yzden ak uludur; nsan nce renklerden balamal deimeye, dedi Birsenin gzlerinin iine bakarak. Yoksa krmzy sevdiimi kim syledi? (A., s.18) Tomris Uyar, bir taraftan da yeni yk tekniklerini denemeye devam eder. Tahin Pekmez Gnleri, Yavruaz, Lal, Gl Kzl gibi yklerinde sadece sese dayal radyo oyunlarna benzer ykler ortaya koyduu sylenebilir. Lal adl ykde bir radyo DJine yazlan mektuplar, faks mesajlar ile yar-mizah gesini yeni biimlerle kullanan yazar:Bir kitapta br yklerin getii ortamn toplumsal rengini salayan ayrntlarn, bu tr yklere rahata yerletirilebildiini (Zorlu, 1998, s.2,3) ifade eder. Aramzdaki ey adl ykde yazarn eski bir arkadayla Berlinde bulumas ve eski gnleri hatrlamas anlatlr. Yazar okul yllarndaki arkadalklarndan ve yaadklarndan bahseder. Arkadann evlendiini duyunca arr. yknn sonunda arkadann lm haberiyle sarslr. Taz Pay adl ykde, Asl eski bir arkada olan Birsenle buluur. kisinin de birbirlerine syleyecekleri vardr. Birsen, Aslnn kocas Tayfunun, boanma kararn Aslya nasl haber verecei konusunda tedirgindir. Haberi ilk kendisinden duyacan dnse de yanlr. nk Asl bu karar kocasyla birlikte aldn aklar. Olu Cem byd iin artk almaya balayacan, kocasndan ayrlacan syler. Bu sre iinde Tayfunun Birsende kalmasn rica eder. Yeni ald krmzl gecelii Birsene gsterir. Birsen krmzy sever ama Asl sevmez. Asl Birsene:insan nce

107 renklerle balamaldr, deimeye.(A.,s.24) der. Mekn, kadnlarn fazla uramad bir lokantada geer, zaman ise gnn herhangi bir saatidir. Gz Kzl adl ykde ise, Hlya eski bir hayat kadndr. Drdane Hanmn yanna krmz tl elbisesini almak iin gider. Hlya evliliinin iyi olduundan bahseder sonra bir zamanlar k olduu birlikte altklar Erefi sorar. Ancak Drdane Hanm Hlyaya gemiini hatrlatacak hibir ey gstermek niyetinde deildir. Krmz tl elbisesini de Nalna verdii yalann syler. Aslnda Drdane Hanm, Hlyann hatras olarak krmz tl elbiseyi kendisi saklamaktadr. Hlya yllar nce genelevden kurtulmu, evlenmitir. Onun tekrar bu hayata dnmemesi iin elbiseyi geri vermez. Onunla Hlyaya olan zlemini giderir. Yavru Az adl ykde ise, arkc olarak alan Alevin evinde menajer olan Gngr Hanm ile hizmetilik yapan ve Alevin kk kz Mineye bakan Asiye arasnda bir takm konumalar geer. Alevin ite olduu bir gece Mine hastalanr. Gngr Hanm, annesine haber vermez. Yalanlaryla, herkesi kendi istedii gibi yneten Gngr Hanm Aliyi de evden gnderir. Evin dier alan olan Ali, Mine ile ok gzel anlar, Alevi de sevmektedir. Ancak Gngr, Aliye k olduu iin Alev ile aralarn bozar. Aliyi ok seven Mine, Alinin evden ayrlmasna dayanamaz. Ali ile saklamba oynarken sakland yk odasna girer. Alinin geri geleceini sanr. Ancak Ali dnmeyince byk bir tepki verir. Eline ald makasla nce krmz elbisesini keser, bu annesine bir tepkidir; sonra bavullara saklanr, bu da Ali iindir. Makasla da Asiye ve Gngr Hanm tehdit eder. Buna en ok Asiye zlecek Mine. Seni o kadar zenle giydirdi ki... Onu araym da grsn senin ne kadar nankr bir ocuk olduunu. Kuma paralarn da toplasn. Asiye Teyze odaya giremez ki. Kapy kilitledin, anahtar cebine attn, grdm. Neler geliyor aklna senin birtanem? Korkutuyorsun beni... stiyorsan, hemen aarm kapy ama nce seni ordan karaym, hadi elini uzat da baralm. Hadi canm... O da ne Mine!.... Makasla oynanmayacan bilmiyor musun yoksa? abuk at o makas elinden. abuk at diyorum! Dur... dur! Yaklama! Yapma! (A., s.41) Sanat Alev isminin de artrd zere krmz ile tannr. Ancak menajeri artk krmz giymemesini yeni bir imaj yaratmak gerektiini syler. Krmz bu ykde ocuk zlemi olabilir.

108 Tahin Pekmez Gnleride, kran Hanm ayrlmaktan korktuu iin hi evlenmemi, altm yalarnda bir kadndr. Yllarca banka mdrl yapmtr. imdi de oturduu siteye mdr yaparlar. Mdrln verdii disiplin, prensiplerini devam ettirir. Siteye giren kanlar kontrol ettirirken, apartmandaki kadnlarla gnler dzenler. Komusu Albay Nemci Beyin tavrlarn beenir. Apartman gnlerinden birinde, Zeynep Hanmn gen kz Nkhetin tek bana tatile gideceini duyunca ok arr, uygun bulamaz. Zeynep'in kzn bir kerecik grmt, gz pek tutmamt. Adn tam koyamad bir aykrlk sezmiti onda: her an umulmadk bir ey yapabilirmi gibi. Gelgelelim artk inanlan insanlarn da beklenmedik eyler yapabilecei ortaya ktna gre... Kzcaz sulamak hakszlkt. Ne de olsa ocuun sorunlaryla ilgilenmeyen, giyim konusunda rnek olmaktansa onun yrtk blucinlerini stne geiren, vurdumduymaz bir dulun yetitirmesiydi.(A.,s.45) stelik kran Hanmn gidecei yerde tatil yapacaktr. Ancak Nkhet daha nce Nemci Beyin de kald pansiyonda kalacaktr, kran Hanm ise otelde kalr. yknn ikinci blm tatil yresinde geer. Nkheti drbnle sahili arayp bulan kran Hanm onun yanna gider. Yalnzln ifade edince Nkhet, onu arkadalarnn da olaca diskoya davet eder. Kendi ya grubundan Hseyin adl adam onu gelip otelden alacaktr. Krmz aln takar, gider. Tatil dn gnlne, Hseyin ve Nkhet iin nyarglarnn yanl olduunu yazar. Krmz, bu ykde kran Hanm anlatr. Yllarca ynetici olmann verdii disiplinle sahip olduu nyarglarndan, prensiplerinden kolay kolay vazgeemez. Zamanla bunlar aacaktr. Bu, deiimin balangcdr. Phtda, yalanm bir tiyatro sanats bir gn anlatc ile bulumaya gelir. Eski oyuncu krmz ile seyircilerin gnlne taht kurmutur. Artk yalandndan kimse ona i vermez. Bu tiyatro oyuncusu genken anlatcnn kocasyla evlenmitir. Bu evlilik anlatc ile tiyatro oyuncusunu daha da yaklatrmtr. Her ikisi de artk yalandklarnn farkna varmlardr. Ama o batan beri yar-saydam olsa da gizlerini ele vermemekte kararl bir kiilikti. Sanki belli bir ulusu yoktu, yersiz-yurtsuzdu, yalnzca seyircilerinin yaamlarna krmz damgasn basm bir efsaneydi.

Dneminde, ona tutulmayan erkek yoktu bildiim kadaryla. Hem de her snftan (A., s.54). Sanat son gnlerinde, eski kocasnn kendisiyle evlenmeden nce boand kadn yazarn yanna ziyarete gelir. Ona kocasndan ayrld iin ok zeki olduunu

109 syler ve yle devam eder: Aramzdaki tek farkn/kendisinin hi bilmedii bir konuyu katlarak zmlemeye duyduu heves, benimse ok iyi bildiim konular uzaktan izlemekteki kararllm olduunu anlatmaya altm ona. Madem beni

kskanmyordunuz, dedi hznl gzlerini yzme dikerek, neden boanp onu bana braktnz?(A., s.60) Lal yksnde, televizyon ve radyo sunucusu olan Krmz Biberi arayan kiilerin, istekleri ve ikyetleri anlatlmtr. Bu program, her kesiminden insann buluma noktasdr. Programa katlan kiiler isimlerini vermek istemedikleri iin rumuz kullanrlar. Sunucu olan Krmz Biber, nce kszn mektubunu paylar. Annesi ile babas boand iin vey babayla birlikte kalan kk ocuk zntsn paylar: Krmz Biber abi sakn bizi yalnz brakma diyor bak mektubun altndaki papatyay kendisi izdi. Sana neden telefon edemediimizi anlamsndr ikimizden de pckler. ksz (A., s.59). Terminatr rumuzuyla katlan delikanl ise kz arkadann bu erkek sunucuyu dinlemesini kskanmaktadr. Hatta mahallelerindeki Sacide teyzenin bile dinlemesine kzar. Gen kzlar yoldan kard iin Krmz Biberi ldrmekle tehdit eder. ulan krmz biber sen kendini ne sanyorsun niyetin kar kz doldurua getirmek mi bizimle dalga gemek mi biz mert trk delikanllar byle oyunlara gelmeyiz bilmiol szlm nalann seni dinlemesine imdilik karmyorum bir tatszlk daha kmasn diye ama muhterem sacide teyzenin gizli gizli dinlemesini af etmiyorum (A., s.60). Isaura ise babas yanda biriyle zengin olduu iin daha lisede iken evlendirilir; ancak sonra mutsuz olur nk kocas at yar oynamaktan, baka bir ey bilmez. ocuklar da olmaz. Krmz Bibere telefonda ilan edemedii akn mektupta yazar: Krmz Biberim, badem ekerim, Seni dn gece programdan yine aradm, zor drdm ama btn duygularm olanca itenliimle dile getiremedim. nk konu komunun programn dinlediklerinden eminim. Dinlemeseler sana bu kadar verip veritiremezlerdi, deil mi? Zaten beni de aralarna zorla aldlar, kim bilir arkamdan neler diyorlardr. lerinde yalnzca Nuriye drst, o kalemine gvendiinden sorunlarn gazetelerin gnl ablalarna yazyor. Ben daha ok sesime gvenirim (A., s.61). Joker rumuzlu erkek dinleyici sunucuyu postmodernist tavrlarndan dolay beendiini belirtmek iin mektubu yazar: Aslnda seni neden tutuyorum, biliyor

110 musun? Keleri tutan (yaamn her alannda) eski kua ezip getiin iin. Toplumun benimsedii kurallar ve yaygn deerleri "postmodernist" diyebileceim bir yaklamla alaa ettiin iin (A., s.62). Emekli memur, kendisi belediyeye gidip kzmaya cesaret edemedii iin sunucudan mahallelerindeki p meselesini belirtmesini ister. Sayn Krmz Biber Beyefendi, Olum, ben emekli bir memurum. Btn gn gazete okumaktan, televizyon izlemekten, radyo dinlemekten baka iim yok. Geenlerde bir gece, olduka ge bir saatte yine uykum kanca radyoda sizin programnza tesadf ettim. nce dilinizin sivriliinden rktm dorusu ama sonra programn adn hesaba katarak fikrimden vazgetim. Azna biber srlmesini byk bir itahla bekleyen bu densiz hanmlar ayn sorular bana sorsalar ne derdim, bilemiyorum. Nerelere gelmiiz! (A., s.64). Akam Alacas adl ykde, olay kahraman sokanda yk yazmak iin bir kii arar. Karsna bir ocuk kar ve onunla ilgili bilgiler edinmeye alr. ocuk bir gn yazarla daha gremeyeceini syler. Bunun nedeni de vey babasdr. Yazar zlr; fakat ocuun ismini renemedii iin isim tahmininde bulunur, yoksa ykye devam edemeyecektir. Ancak tahminde bulunduu isim ocuun kardeinin ismi kar. yklerin Ba Sonu dedii blmde ise Aramzdaki ey adl yky ve bu yk kitabn yaz servenini anlatmas bakmndan nemlidir. Kitabn ilk yksn yazarak gen yata onulmaz bir hastalk sonucu len eski rencime gnl borcumu demitim - ge de olsa. Onun adn vermem gerekmiyordu da lm haberini bana ileten 'dostum'un adn da vermemitim. Bilge Karasu'nun ad bile, ykye tayamayaca bir ikinci dramatik arlk ykleyebilirdi. Belki bu teknik kaygdan da te, o sralar gnden gne arlaan bir hastalkla bouan Bilge'nin adn lmle birlikte anmak istemiyordum. Eski renci, Bilge Karasu'yu dersler srasnda metinleriyle tanm, yzn bile grmemiti. Ola ki hayranlk duyduum sevgili bir dostumun saduyulu sesinin beni haberin sarsntsndan bir lde koruyaca inanandayd; sradan hatr sorma telefonlarna bile artk glkle kan birinden byle bir haberi iletmesini istediine gre durumu bilmiyordu. Bilge de-istese- baka birine aktarabilirdi bu grevi ama telefondaki sesi, son konumalarmzdaki bitkinlikten syrlm gibiydi. ()lk ykdeki 'krmz' giysinin artrd ilk olaslklar (Taz Pay, Gz Kzl), gitgide baka krmzlara, krmzlklara ald. Bu kere,

111 odadaki Otuzlarn Kadn portresine dardan giren ykler deil, 'krmz' odaktan yola kan ykler sz konusu. Ben de yeni rencilere, eski-gzarm kitaplara aldm bu arada. Daha ne olsun? (A., s.73,74). Tomris Uyar, Aramzdaki ey'de; insann sessizletirilmi i dnyasna dikkatimizi ekerken, bu sessizliin, bayalklar, yoksulluklar ve darbelerle ilgili nedenlerini aratrr. Genellikle bir tema etrafnda yazan, Tomris Uyar, bu kitabnn dierlerinden farkn yle aklar: Son kitapta galiba insan sesi ok nemliydi. Profesyonel bir hikyeci, isterse her gn bir hikye yazar da yazmasa daha iyi olur. Lzumsuz bir aba! Neye yarar? Yavruaz hikyesinde insan sesi ok nemliydi. Gsterge, talimat vermeden, srf sesle anlalabilecek bir yol, onu denemitim. Mesela bir baka ykde, bir ykde roman yazlabilir miyi denemitim. Romana benzeyen bir yk Bir ykde ortadan balasam ne olur? Diye dnmtm. nce ortasn sonra sonunu en son da ban yazmtm. Denemek ve yeni eyler bulmak diri tutuyor, bunu seviyorum (Zileli, 1998, s.48 ). Deneysel almalar ile yenilie daima aktr. Sadece yk yazm olmak iin sradan birbirinin ayn eserler ortaya koymak istemez yazar, kendini bile tekrar etmekten daima korkmutur. 3.1.11.Gzel Yaz Defteri Tomris Uyarn bu son yk kitabnn birinci basks 2002 ylnda Yap Kredi yaynlarndan14 kar. Gzel Yaz Defteri, Tomris Uyarn on bir kitaplk yk serveninin son halkasdr. Bu yk kitabyla yazar, 2002 Dnya Kitap dllerinden, Yln Telif Kitab dln almtr. Gzel Yaz Defterinin dier kitaplarndan ayrlan yn ise eserin ksa yklerden meydana gelmemesidir. Kitap bir nuvelden olumaktadr. Tomris Uyar, eserin tr hakknda u deerlendirmede bulunur: Benim inandm tr ykde olay bu kadar fazla olmaz, yani bu kadar ok insan ve olay olmaz, bir tane olay vardr. Burada da roman kadar detayl kesitler verilmiyor tabii ama yine de bir yknn kaldramayaca kadar ok kii var. Bir de onlarn kendi hikyeleri var tabii. yknn snrlarn ayor ama roman da deil. Uzun yk veya ksa roman deil bu; baka bir tr. Franszlar buna
14

Kitabn imdiye kadar tek basks bulunmaktadr, dolaysyla tez almamzda da bu bask kullanlmtr.

112 nouvelle diyorlar. Bu tr sevenler her yazarn okuruna verdii bir dl gibi gryorlar bu tr (arman, 2002, s.24). Aramzdaki ey ve Otuzlarn Kadn adl kitaplarn da kapaklarn hazrlayan Ali Arif Ersen, Gzel Yaz Defterinde ise sadece kapa deil, kitap iinde blm aralarn kendi resim ve fotoraflaryla sslerken yknn geilerini desteklemitir. Gzel Yaz Defterinde yazar, Trkiyede belli bir dnem hkm srm, siyasi ve sosyal olaylarn arka plann anlatr. nsanlarn bu kemekete hissettikleri ak, ihanet, dostluk, gven gibi duygularnn yalnzlkla son bulduu satr aralardr. Bu ynyle kitap yaanmlklarla doludur. yk kiilerinden smet ise kitapta kurgulanmayan tek isimdir; dierleri de tabii olarak tandklardan, bildiim birilerinden derlenmi (arman, 2002, s.24). Ancak smet, Tomris Uyara lotarya defterini yani gzel yaz defterini hediye eden kiidir, hikyenin malzemesini tayan defterler onlar gerekten. Ben de bo zamanlarmda o defterlere bakardm (arman, 2002, s.24). Bu ynyle smeti zellikle tantr, yazar. Kitabn ilk blm bizi zamanda yolculua davet ediyor; bir austos sonras ikindisi. Havada buulu bir yaz lesinin uyuukluuyla (GYD., s.8) balayan gn, kararan havayla birlikte mahzunlayor, kimsesizleiyor ve eyll; souktan dileri birbirine vuruyor, korkunun da pay var bu titremede (GYD., s.8) derken ipularyla tarih arka plana yazar bizi ulatryor. Daha sonra artk yk ile ilgili olan kiileri blmler halinde tantyor. nk Tomris Uyarn bu yksnde de yine olaylar yaanm, biz kiiler ve durumlar birletirerek puslu bir camn ardndan grlenleri netletirmeye alyoruz. Gzin, Kenann sevgilisidir. Ancak Kenan Denize bildirilerin yaymlanmas iin yardm ettiinden kendini onunla ayn evde kalmak zorunda hisseder. Blent adnda bir gencin yaknda evlenecei iin bir mddet gelip Denizle kalacan renince, sevgilisiyle kendine uygun fiyata bir ev tutar. Fakat Gzin onunla ayn evi paylamak istemediini, btn birlikteliklerin bir sre sonra evlilie dneceini syler. Yllarca kimseyle evlenmeyip, yalnz yaayan Gzin Hanm kk bir ocuk ziyaret eder, arkadann ocuudur. Yazar, Gzin hakknda dndklerini ocuk araclyla anlatr. "Yok canm. Gzin batan beri bamszlna dknd. Kenan' ok sevdi ama evlenmeyi gze alamad. ocuk, en ok bu "gze almak" szne taklmt (GYD., s.22). Yazar, bir kahraman seip, onda kendini anlatr. Gzin, denizi ok sever, Kenan ile sahilde balk lokantasna gider. Sylemleriyle de Gzinin Tomris Uyara benzediini anlarz. Bir syleisinde yazar, imdiki aklm olsayd baz ilikilerimi gze

113 almazdm, nk ok ypranyorsunuz; evlilik zaten sz konusu deil, sabah kalklnca plp gnaydn denilen, belli saatler aras alan insanlarn iten eve geldii o Amerikanvari iliki (arman, 2002, s.24) diye tanmlar. Olcay, Nuriye Hanmn kzdr, bankada almaktadr. Olcayn niversiteden arkada olan Blentle on gnlk tatil sonrasnda alnm evlenme kararlarna kar kar. Blentin arkada Semann iki imesini alkoliklik olarak deerlendirir. Deniz ve Kenan da Blentin niversiteden ayrlp zel sektrde almasna kar karlar. Sema ise yl evli kalm, kocasyla ortak dili konumadklarn anlayp boanm bir kadndr. Blentin evde olduu bir gn Sema ziyaretine gider. Kenan Blente bir not brakmtr. Semadan birka kitap yollamasn isteyecektir. Ancak Blentin deitiini grr, insanlarn baz fikirler iin yapt uralar gereksiz grdn fark eder, artk tek amacnn para olduunu anlar. Son olarak evde Semay taciz etmeye kalknca artk Sema dayanamaz ve eker, gider. Kenan Bey bir sahil kasabasna gidip yerleir. Kitap yazmaya balar. Gll Hanm bu erkek arkadalarn kald evin gndelikisidir. Gll Hanmn tankl balkl blmde her ey aa kar. Kenan Beyden sonra evin bo kaldn syleyen Gll Hanm, Blent Beyin dncesiz, selamsz sabahsz biri olduunu syler. Bir gn evde temizlik yapt bir saatte kimse yokken Deniz Beyin halas olduunu syleyen bir kadnn eve geldiini, bu kadn gittikten iki gn sonra evi bastklarn, Deniz Beyin kitaplarn talan ettiklerini anlatr. Bunun zerine Deniz Bey Ankaraya tanr, ardndan lm haberini duyarlar. Temizlik srasnda bir fotoraf bulan Gll Hanm eve gelen o kadnn Olcayn annesi olduunu anlar. Denizin lm haberi, zihinlerde evi kimin ihbar ettii sorularn dourur, herkesin birbirinden phelenmesine ve dostluklarn yitirilmesine neden olur. 80li yllarn ortalarn bizlere hatrlatan ve kimsenin kimseye gvenemedii, deerlerin yitirildii bu yky dinleyen kiinin kendi duygu ve dnceleriyle birlikte gzel yaz defterine aktarlmasyla oluturulan kitap, yazarn btn yklerinin sentezi gibi oluturulmutur. Eserde Tomris Uyarn btn yklerinden izler yakalamak mmkndr. Hatta her ynyle, satr satr, Tomris Uyar bulabileceimiz bir kitaptr. Yazar, zaten bu bilinle eserini kaleme almtr. nk bu trn yazar ok iyi anlatan, yazar hakknda derin bilgiler veren bir tr olduunun farkndadr.

114

3.2.Tomris Uyarn yklerinde Kurgu Edebi eserde yap unsurlarnn belli kurallar dhilinde sistemli olarak bir araya getirilmesine kurgu denir. Kurgu bir edebi eserin incelenmesinde aydnla kavuturulacak nemli bir gedir. Kurgu ile kastedilen eserin yaps (inas) dr. Figrlerin, motiflerin, temel dncelerin nasl yerletirildiinin, birbirlerine kar konumlarnn, eser dokusu iindeki ilevlerinin ortaya kartlmasdr (Ayta, 1995, s.75). Klasik yklerde grdmz hikye anlatma ile ksa yklerdeki kurgu arasndaki fark udur: Hikye sadece daha sonra ne olaca konusundaki merak gerektirir. Kurgu ise daha nce olanlar hatrlamay, olaylarla insanlar arasndaki ilikileri dnmeyi ve sonucu yanstmaya (Tabias, 1996, s.11) alr. Kimi yazarlar kurgulamay doallktan, kendiliindenlikten, dahas

gereklikten kama olarak deerlendirip, kurgulamann ruhsuz biimcilikten baka bir ie yaramadn dnrler (Uyar, 2003, s.386). Tomris Uyara gre sanat sadece gerekleri anlatarak ya da ana tanklk ederek iyi bir yk yazar olamaz. Her eyin gerek d olarak cereyan ettii bir roman dnyas dnmek mmkn deildir buna karlk da her eyin geree uygun olarak cereyan ettii saf bir anlatm tarznn da olup olmad sorusunu sormak mmkndr (Bourneur ve Real, 1989, s.22). Bu durumda gereklikle kurgu arasnda kalan anlatc ya kurgunun itkisiyle alabildiine var olacaktr yknn iinde ya da kendini geriye ekip anlatlann glgesinde anlamlandrann kendine ynelik duygularn izleyerek tamamlayacaktr, serveni (Akam, 2002, s.127-132). Uyar bu serven srasnda yaanm gibiyi, bulmaya alm ve yklerini bu temelden yola karak kurgulamtr. Tomris Uyarn yklerinin ana yapsn oluturan kurgu, ykdeki unsurlarn nem srasna gre dizilmesiyle, merak unsuruyla, doru geilerin doru kiilerle salanmasyla meydana getirilmi, kurgunun bu oluumu sonucunda ise bir cmle sayfalarca anlam younluu tayabilen nitelik kazanmtr. 3.2.1.Kurguda Aydnlanma An yk kiilerinin i dnyalarnda deiimi yaadklar, yknn zlp sona erdii blm, kurguda aydnlanma ann oluturur. Ksa yknn dilinin younluu

115 gz nnde bulundurulursa, yazar ie doular kullanarak farkl bilin dzeylerini eitli denemelerle yakalamaya alr. Ksa yk kuramcs Charles May kurgulama srecini anlamamzda yardmc olacak iki terimin metafor ve motivasyon olduunu ne srer. Metaforu, mitik dzeyde yky ortaya karan psikolojik sre olarak deerlendirirken, motivasyon (drt) kavramn ise bir insann bir olay karsnda belli bir biimde hareket etmesini salayan saduyu (zer,1998, s.31,38) kavram olarak aklar. Anlatlmak istenen, ksa ykdeki kurgulamann aslnda kahraman zerinde younlatdr. Sz konusu edilen, yk boyunca kahramann kendisine verilen rol ile rtp rtmedii ve bu srecin sonunda belli bir deiim yaayp yaamaddr. yknn kapan noktasnda okur, kahramann kendini bulma anyla ba baa braklr. Bu anlar, Proustun ayrcalkl anlar dedii kiisel gerek ya da bilin-anlar dr. (zer, 1999, s.104,113) Tomris Uyarn zellikle izlenimciliin en youn olduu ilk kitaplarnda ve dierlerinde grdmz, Joyceun da epiphany diye belirttii tecelli ya da cilve anlar ok daha geni ve uzun, karmak dolayl ve ok katl bir hakikatin ya da gerein tek bir anda toplanmas ve orada aa kmas ya da sezilmesidir (Gm, 1999, s.93-99). yk kiisinin bu ksa sre zarfnda gerek tabiatnn farkna varmas, aydnlanmasdr. Bu keif, aslnda bir anda olmu gibi grnse de, buz dann altnda yllardr birikmi ve beklemi uzun bir srecin varln okura en iyi ekilde hissettirir. Bu an yakalamak iin bazen tek bir sz, bazen bir hareket bile yeterlidir. Yazarlarn teknikleri kullanlar kadar aydnlanma an kullanlar da tutumlarn belirler. Szgelimi OHenryde artcdr aydnlan, ehovda gndelik hayattan alnm hznl bir kesit, Edgar A.Poeda kahramann iine den bir kukudur. Maupassantn kiisi, anlarn didiklerken bir gerei bulup karr: olay yaanm ve bitmitir, yllar ncede kalmtr ama yllar sonra duruma, psikolojiye bal bir ge, olay yaanrken yzeye kmam bir aydnlanma ann btn parlaklyla gzler nne serer (Uyar, 1972, s.23). Tomris Uyar, yklerinde aydnlanma ann anlatm tekniklerinden diyalog, i monolog ve anlatma/tasvir kullanarak ekilde gerekletirir. En ok diyalog tekniini kullanan yazar, aydnlanma anlarnda deiimi yaayan yk kiisinin kurgulanmasna nem verir.

116 3.2.1.1.Diyalog Teknii le Aydnlanma Diyalog teknii, iki kii arasnda gemesi nedeniyle i eylemlerle ykldr. Dolaysyla ak ulu bir aydnlanma gerekleir. Konumalarn alm uzun uzadya yaplmaz, okurun hayal gcne braklr. Diyalog tekniini kulland yklerinde Tomris Uyar, yk kiilerini seerken ounlukla kk ocuklar daha sonra kadnlar az da olsa erkekleri aydnlanma an ile yzletirir. pek ve Bakr adl yk kitabndaki iek Dirilticilerinde kk kz ocuu kriyenin anne ve babasnn tartmalar arasnda kaln, Temmuzda ad verilmeyen yine kk bir kzn, annesinin ve babasnn onu babaannesine brakp gitmelerini, Dalar Ses Verip Seslenmelidirde gen bir kzn gemie geri dnlerle ocukluunda komularyla yaadklarn, Yrek Hakknda kk bir erkek ocuunun kydeki yaamlarna, ehirde okuyup doktor olan aabeyinin ve evlendii memur kznn katlmasyla balayan, elikilerle dolu hayatlarn, Ovaszda kyden ehre g eden bir ailenin iki kk ocuu Hate ve Hasann yaadklarn, All Turnada Karstan stanbula g eden Glsme Hanmn hayatta kalan tek varl olan kk olu Mehmetin konumalarn, Evin Sonunda evin hizmetlilerinden biri olan Seferin kk olunun babasndan ayrlnca hastalanmasn ve sayklamalarn bize aydnlanma anlarnda kk kz ya da erkek ocuklarnn yklerdeki etkilerini gsterir. demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabndaki nszde, kuan yaad bir evde hakknda gelecek planlar yaplan kz ocuunun, herkesten sonra yapt arpc aklamasnda, Sevdadrda hayattaki tek dayana teyzesi olan kk erkek ocuunun teyzesi iin kayglannda yine diyalog teknii ile ocuklarn aklamalar yknn aydnlanma anna k tutar. Yrekte Buka adl yk kitabnda Gneli Bir Gnde, jandarmalarn durdurduu bir otobste kk bir ocuun sessizlii bozan konumasn, Ilk Yumuak Kahverengi eylerde dedenin sadece kk kz torunuyla paylat ad konulmam aka tanklk ederken, kk kzn paylamlarn; Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda Kuskus adl ykde bir anneannenin kz ve damad alt iin gndzleri torununa bakarken torunuyla aralarnda geen konumalarn, Oyunda Glsm adl be yandaki bir kz ocuuyla Sevgi adndaki bir ressamn komuculuk oyunlarn; Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Dondurmada apartmanda yayan dul bir kadnn kk iki kz ocuu tarafndan kandrlmasn; Aramzdaki ey adl yk kitabnda Yavruaznda bir ses sanatsnn hizmetlileri tarafndan bytlmeye

117 allan kk kz ocuunun yaadklarn, Akam Alacasnda anne babas ayrlm, vey bir baba ile yaayan kk bir erkek ocuunun duygularn anlatrken yazar btn bu yklerinde ocuklarn gzyle dnyay dile getirmi, aydnlanma ann ocuklar kullanarak okuruna yaatmtr. Tomris Uyarn, ocuklar zerinden yaatt aydnlanmann kadn ve erkeklere gre younluunun ok olmasnn nedeni, ocuklarn okur zerindeki etkileyici ynnn daha ar basmasdr. Bu gl etki ancak ocuklarn konumalarn doru belirlemekle kendini hissettirebilecektir. Aksi halde kurgu istenilen baary gsteremez. Ksa ykde aydnlanma an zlmenin gerekletii blmdr. Ancak bu blme kadar ykde heyecan ve merak belli bir seviyede tutulmaldr. Bu da yk kiisinin kuraca doru cmlelerin, doru zamanlarda kullanlmasyla gerekleecektir. iek Dirilticilerinde kriyenin annesinden gizleyerek gittikleri babaanne ziyaretlerinin sonuncusunda dedesiyle tanmas salanr. htiyar bir adamn kk kza soraca eyleri bilmiyor(B., s.11) diye dndrlen kryenin aslnda dedenin torununa olan hasretini, yllardr grmedii torunuyla kurmaya alt iletiimi, torunun onu tanmad iin dedesini sadece ihtiyar bir adam olarak nitelendirmesini okuruz. Dedesinin yapt ie ieki yerine iek dirilticisi diyen ve hayata yalanlarla tutunmu bir iee benzetebileceimiz krye; yknn sonunda dedesinin szleriyle adeta dirilir ve i dnyasnda aydnlanma ann yaar; Babaannemlere gittik dedi kriye, dedeyi ok sevdim. (B.,, s.12) krye artk yalan sylemeyecektir. Tomris Uyar, ocuklardan sonra aydnlanma ann yaatt yk kiileri genellikle kadnlardr. pek ve Bakr adl yk kitabnda Evin Sonunda, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda; Kpkte, Dn Geri Bakta, Ormanlarn Gmbrtsnde; Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda mr Biter Yol Biterde, Limanda, Yrekte Buka adl yk kitabnda Anlat Banada, Aye Haklda, Akan Sularlada, Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda Kuskusda, Filizkran Frtnasnda, Kuluk Raksnda, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Sonsuza Dnde, Yalnzaa Duranda, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Glmsemeyi Unutmada, Son Sanrda, Kk Ktlklerde, Bol Buzlu Bir Ak Ltfende, len Otelin Mterilerinde, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Yapayalnz Bir Gkde, Alteliebe: Kk Akam Mziinde, Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Pentimentoda, Sapsar Bir Dn Yolunda, Penede, Aramzdaki ey adl yk kitabnda Taz Paynda, Gz Kzlnda, Tahin Pekmez Gnlerinde, Phtda

118 bazen kadnlarn, bazen de erkeklerle kadnlarn diyaloglaryla biten yklerdir. Aydnlanma yk kiilerinin diyaloglarnda yer alr. Sorularla biten yklerde, yk kiileri, aydnlama ann yaarlar, ancak son her okurun kendi i dnyasnda ekillenir. Tomris Uyar, ocuklar ve kadnlarn dnda az da olsa erkeklerin diyaloglaryla biten yklere de yer verir. pek ve Bakr adl yk kitabnda Konukda, yllar nce ona kar bir eyler hissettiini dnd kz arkadan arayarak tekrar grmek isteyen gencin duygularnda yanldn anlamas, Kurbanda iki kardein eleriyle ve babalaryla birlikte yaadklar bir evde bakr iisi olan kardele kocas tccar olan kardein srtmelerini, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Emekli Albay Halit Akamn ki Gnnde, toplumsal basknn zerinden kalktn hisseden emekli albayn iledii cinayeti, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Sonuncu Belkide bir tren yolcuunda kan kaza sonucu niversitedeki bir retim grevlisi olan gencin yanndaki kadn kurtarmak iin verdii mcadelesi, Ormandaki Aynada kocasndan ayrlan Ecenin yaayamad cinsellii hi tanmad bir erkekte aramas, Sue Ellen le Recepin Kanlmaz Karlamasnda, Recepin bir film yldz ile bulumas ve ayrlrken Recepin Sue Ellenn arkasndan seslenii, Alienda, karsn sevmeyen srekli onu aldatan bir erkek yazarn gemite yaadklar; Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Yaz arabnda, Ecenin cinselliini kefedii, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Pasaportta, evli bir erkein yurtdndaki sevgilisiyle bulumak iin gerekletirdii uak yolculuunda yaad tesadf anlatlr. yk kiileri aydnlanma anlarn diyaloglar srasnda yaarlar. Bunlardan sadece Ormandaki Ayna ve Yaz arabnda ise zlmeyi salayan diyaloglar yine erkeklere ait olsa da aydnlanmay yaayan, her iki yknn de ortak yk kiisi kadn olan Ecedir. 3.2.1.2. Monolog Teknii ile Aydnlanma Aydnlanma annn oluumunda ikinci olarak i monolog tekniinden yararlanlmtr. monolog tekniinde ise anlatc, yk kiisinin i dnyasna yneldii iin uzun aklamalarda bulunur. Okur bu sebeple yk kiisinin aydnlanma annda yaadklarn hisseder, onlardan yola karak yorum yapabilir. Diyalog ve aklama teknikleri, aydnlanmann bir anda gerekleip bitmesi ynyle monologdan ayrlr. pek ve Bakr adl yk kitabnda Kuytuda adl ykde yal bir ihtiyar kadnn evde artk kimse tarafndan dikkate alnmayarak odasna terk edilii i monolog

119 halinde anlatlr. Mazi Kalbimde Bir Yara adl drt ykden oluan blmde ise Dn, Gn Dnd, Uzak Yoldan Biraz Daha adl yklerin ortak noktas Leyla Hanmn dn ve dn hakknda yk kiilerinin dnceleridir, yaananlarn aydnlanmas i monolog olarak verilir. demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda ise Elii Gllerde adl ykde yakn arkadana mektup yazan kadnn mektuptan rendiimiz duygular ve yaadklar monolog halinde sunulur. Eptalikos ls adl ykden oluan blmde ise Kpek Gezdiricileri, Derin Kazn, Salar adl ykler birbirinin tamamlaycs durumundadr. Kardeini okutmak iin hayat kadn olan kbalin intiharn Derin Kaznda , gazetelerden bu haberi okuyan Nihat Beyin kendisi ve ailesi hakknda dnceleri Salarda, Nihat Beyle karlaan kpek gezdiricilii yapan anlatcnn hayat Kpek Gezdiricilerinde anlatlrken yazar aydnlanmay kiilerin i dnyalarnda yaadklarn gstermek amacyla i monolog tekniini kullanarak gerekletirmitir. Yrekte Buka adl yk kitabnda Dikkat! Krlacak Eya adl ykde yllar nce birbirine k olan ancak aklarn birbirlerine aklayamayan iki arkadan karlamasnda, aydnlanma yine aka konuulan diyaloglarda deil, birbirlerine itiraf edemedikleri dnceler yardmyla monologlarda gerekleir. Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda, Kavaln Parmak zi adl ykde kye gelen bir yabancnn kyl nasl kandrdn anlayan tek kii, aya sakat olan evin gen kzdr. Ancak olanlar kimseye anlatamaz: Koup sokaklara frlamak, avazm kt kadar haykrmak geliyor iimden: durun! Ama o hakl: bana kim inanr? Dnden beri dnyorum, belki de sakat bacam sryerek dolatm bu evde, bu kerevette, bu pencerenin nnde, lnceye kadar bu yky yinelemek iin dnyaya geldim ben. Biri kp da... Demin, da kapand arkalarndan (GK., s.44). Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Kalenin Bedenlerinde, Kedibalnda, Dz Beyaz Bir arda; Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Kiisel Sorgulamalarda; Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Alatavda; Aramzdaki ey adl yk kitabnda ise Aramzdaki eyde monolog teknii ile yknn sonunda aydnlanma gerekleir.

120 3.2.1.3.Tasvir ya da Aklama Teknii ile Aydnlanma Tomris Uyarn yklerinde kulland nc teknik, tasvir ile birlikte bir aklama, bir durum bildirerek biten yklerin son blmlerinde yer alan aydnlanma anlardr. pek ve Bakr adl yk kitabnda Dalar Ses Verip Seslenmelidir, Bir Gnn Sonunda Arzu; demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Kpk, ieklerle Gler Yzl Bir Komu, Yusuf ile Zeliha, ahmeran Hikyesi, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Yaz Suyu, Dizboyu Papatyalar, Aykr Dal stne, Yrekte Buka adl yk kitabnda St Pay, D Satmak, Uzun lm ; Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda Metal Yorgunluu, Beyaz Bahede Rus Ruleti, Zula, Bayrdaki Ilgm; Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Gecegezen Kzlar, D Krc, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Kelepir, Mavikan Kokusu; Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Otuzlarn Kadn, Fal, Gelgit, ivi adl ykler aklama, tasvir ile sona erer. Bu aklama blmlerinde nadiren de olsa Tomris Uyar, montaj ve edebi alnt tekniini kullanr. Dkrc adl ykde aydnlanma an yk kiisinin intihar ile gerekleir. Ancak okur, bu olay yknn sonunda gazeteden yaplan bir montaj ile renir. Montajdan sonra yaplan aklama ise yk kiisinin intihar anna bizi gtrr. Muharrem Ko'un zerinden, intihar etmeden nce yazd bir pusula kmtr. Uyuturucu kulland ne srlen Ko, pusulada unlar yazmtr: "Hasta beynimle daha fazla yaayamazdm. Ne yapsam iyileemeyeceimi biliyordum. Kimseye ktlk yapmak istemedim. Hayatma bu ekilde son vermenin iyi olacana karar verdim. Efendisi'nin ayak sesleri yaklayor, kulann dibinde duruyor. nce sa izmesini karyor. Su, buz gibi (GK., s.90). Ksaca btn yklerde az da olsa mutlaka bir aydnlanma an yaanr. Diyalog, monolog ve aklama bittikten sonra yk kiisinin ne yapaca ise okura braklr. Yazar ona ne olacann garantisini veremez. Acaba yk kiisi gerekle yzyze geldikten sonra eski yaamasna geri dnebilecek mi? Ufku biraz genilemi olarak, biraz hznlenerek ya da keyiflenerek eski yaamasn srdrebilecek mi?(Uyar, 1973, s.101) diye soran Tomris Uyar, aydnlanmay yaayan yk kiisinin en az okur ve yazar kadar deitiini ne srer. Tomris Uyar, yk kiileri araclyla baz iletiler verip, bu grevi yerine getirdikten sonra yksn bitirip giden bir yazar deildir. Yazar z gibi biiminde

121 de devingen, tek izgililikten kaan, hayatn byk karmamas iinde btn boyutlaryla kavrayan, sorunlarn ve elikilerin kkenini aa uygun bir anlatmla vurgulayan ykye ulamay hedefler (Uyar, 1973, s.101). Bu hedefler iinde belirtilen ykde yukarda tasnif edildii ekliyle aydnlanma anlarnn, kendi iinde deiimi yaayan yk kiisinin nemi byktr. Yazarn anlatm tekniklerini kullanmas her yk kiisi iin farkl bir aydnlanma an gerekletirmesi, deiimin dier bir parasdr. 3.2.2.Kurguda Ayrntlarn nemi Modern ykde nemli ileve sahip olan ayrntlar gz ard edilemez. Tomris Uyarn yklerinde gereksiz hibir ayrnt yoktur. nk yazarn yklerinin zm ayrntlarda gizlidir. Okur yknn ilk cmlelerinde sradan bir metinle kar karya olduunu sanr. Olayda olaanst bir yan yoktur. Okur bu sradan olaya kendini kaptrr ve yk biter. Eer bu srete yazar gerekli dikkat ve zeni gstermemise, bir hayal krkl kanlmazdr. nk yazarn kurgusal yaklam okurun kendisine ekidzen vermesini zorunlu klar. (Uyar,2003,s.243) Okur, ipularndaki gizleri zmelidir. yk tamamlanmam bir puzzle gibidir. Eksik kalan paralar yazarn ipularndan yola karak, okur bir araya getirir. Tomris Uyarn yklerinde kurgunun iskeletini oluturan temel cmleler vardr. Yazar, buz dann grnen ksmn anlatrken grnmeyen blmne de gndermeler yapar. Bylece yk ikinci bir boyut kazanr. yleyse yazarn yklerinde kurgunun zmlenmesi iin nem tayan ayrntlar vardr. Yazarn yklerini zmek; ancak batan sonuna kadar dikkatli bir okuma ile salanabilir. Mavikan Kokusu adl ykde bir mze-kitapln koruma grevlisi olan karakterin tasvirini yaparken ayrntlara yer verir; ancak bu ayrnt yknn zmlenmesi iin en nemli unsurdur: Uzak-gzlmn numaras oktan deimitir, yllardr takmadm. Sa, gen bir annenin, gr, ipeksi-siyah sal yakkl oluna uygun grd siyah caml, haval bir gzlk. Yat kzlar ksa bir sre sonra s ve kof, sevitii -sevimek denebilirse- yalca kadnlar fazla buyurgan bulan bu olun geleceini salar ve gzleriyle birlikte kitapla adayaca batan belliydi.(SG.,s.37) yknn banda belirtilen siyah caml haval gzlk, yknn sonunda da kullanlr. lenin kim olduunu bulmak okura braklr: Ky ok kalabalk bu sabah.

122 Polisler, dalglar, merakllar. Dn geceki kar frtnasnda denize yuvarlanan zel arabay karyorlar. leri bitince kyya gidip gzmle grp emin olacam. Karacaml uzak gzlm bulmalym nce. (SG.,s.42) Yal mze-kitaplk koruma grevlisi ile yanna bu ii renmek iin gelen gencin ayn gzlklere sahip olduuna dikkat edersek, aslnda yknn en bandan beri bize btn bunlar anlatan kiinin yknn sonunda tandmz gen olduunu, yal koruma grevlisinin ldn anlarz. Ama eer dikkat etmezsek, yky yal grevlinin anlatt, gencin de bir kaza sonucu ld fikrine kaplabiliriz. pularn iyi deerlendiremezsek kurguyu anlamak gleir. Tomris Uyarn yklerinde kurguyu destekleyen en nemli unsur ayrntlarn dikkatli ve doru yerde kullanlmasdr. Tomris Uyarn yklerindeki ayrntlar, yknn inandrc olmasna katk salar. tenlik-scaklk ile gereklik-nesnellik, uukluk-marjinallik, poplerlikbenimsenirlik dengelerinin doru kurulmas yknn sahiciliini ortaya karr. Tomris Uyar, yklerindeki ayrntlar doru gzlemlerle, abartmaya kamadan salar. Ayrntlar yk kiilerini kurgularken, btn ynleriyle kullanr. Yazar, Kuytuda adl yksnde yal bir kadn tiplemesine uyabilecek btn zellikleri bir kiide toplamay baarr ve bu zellikleri sralar. Uykusuzluk sorunundan, genleri eletirmeye kadar, btn ayrntlar yakalayarak yal ihtiyar anlatr: Ben hi uyumam, ya da az uyurum. ki saat. Uykum ok hafiftir, hi uyumadm sayyorum. Kapda bir anahtar tkrdad diyelim, hemen m yakarm. Lambam baucumdadr. Giderken prize takyorlar. Geceleri yalnzmdr ounlukla. Yatama uzanr tavam gzlerim, sedirin iekli rtsne bakarm. Dolaplardaki diki inelerini, firketeleri, kol dmelerini, tek kpeleri ve makbuzlar dzene sokarm. Bir anahtar bulurum bazen, beyaz bir zarfn iine koyarm, anahtar diye yazarm stne (B., s.18). ykde mekn da, bak as da kurgunun iinde ihtiyar kimliini oluturmak iin kullanlmtr. Tomris Uyarn yklerinde modernist anlatlarda grlen olayn yokluu, yazarn bireyin i dnyasna ynelme, dolaysyla yk kiilerinin kurguda byk rol stlenmelerine neden olur. Tomris Uyar kurguyu farkl biimlerde meydana getirir. ykde olayn yokluu, dier unsurlara arlk verilmesine sebep olur. Ayn yk iinde farkl bak alarn, farkl zamanlar, mizanpaj tekniklerini dnml olarak kullanr. Okur ayrntya dikkat etmezse, kimin ne anlattn alglayamaz. pek ve Bakr adl yk kitabnda iek Dirilticilerinde, Temmuzda, Kuytuda, Konukta, Rzgr Dnde, Dalar

123 Ses Verip Seslenmelidirde, Yrek Hakknda, Ovaszda, Evin Sonunda, demeler ve ahmeran Hikayesi adl yk kitabnda ieklerle, Kpek Gezdiricileri, Limanda, Yrekte Buka adl yk kitabnda, Anlat Bana, Akan Sularda, Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda ise Beyaz Bahede Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Alien adl yklerde dikkat edilmesi gereken bu ayrntlar yer alr. Bu ynyle ilk yklerinde youn olarak tercih ettii bu kullanm son yklerine doru biim deitirmitir. Yazarn yklerinden bir cmlenin bile karlmas mmkn deildir. Bu ynyle anlamn younluu her ayrntnn nemini de bir kat daha arttrr. Temmuz adl yksnde, bir kadnn hem ocukluunu hem genliini, dolaysyla gemii ve imdiyi mizanpaj tekniklerini kullanarak, birletirir. Pe pee ekilen fotoraflar gibi, karakterin bir paragrafta imdideki halini ve dncelerini, dier paragrafta ocukluunu ve gemiteki duygularn dnml olarak, paralel ierikler halinde anlatr. Temmuz adl ykde k ay uzun srer, hzn kokar. Yaz mevsimi ise mutluluk tar nk yazn kk kz annesine yakndr, eli elinin iinde(B.,s.15) dir. Ancak mutluluk gibi bu da ksa srer. imdide kadn du almaktadr, scak musluu aar, iine bir krmzlk dolar. Krmzlk, hep eksik kalm, bugn bile boluunu hissettii sevgidir. Lavanta iekleri ise yaz gibidir. Lavanta iei koksun. Yzn ov. Yast kabart. araf ger. Sonra banyoyu doldurursun. Scak musluk: krmz. Karnna krmz bir lklk dolar. Gbein, gs ularn kesinleir. Scaktan titrersin. Souk bir yere dayarsn bam. nnde di macunu, fra, briyantin duran aynada yznn srlar dklr (B., s.16.). Sonra souk taraf aar. Souk su k aynn imdideki yansmasdr, annesinden ayr babaannesinin evinde geen geceleri hatrlatr. Mektubu bitirdi. Tamamlayamadan. Yine yarm, eksik kald. Yine salam. Banyoca uultulu, dne dne byyen. yaylan, kzaran, bir damla kan. Bacaklarn ellerinle bastr, uuldamasnlar, yerlesinler. Eriyen, yzen bir ey. Souk su: mavi musluk. Ohh! (B., s.16) ykde tpk dnmler gibi hisler de paraleldir. Gemite balayan dng yine gemite biter. Yreimde kesik bir gvercin kanat rpyor derken ocukluunu simgeleyen gvercin, hala can ekiir gibi hisseder, ancak aydnlanma u szcktedir; acsa! Kadn, hznlerin artk nasr tuttuunu, ac hissetmediini belirtirken, hzn bir param oldu demek ister. Tomris Uyar ykleri olaya dayal bir yk anlayyla yazlmamtr. Onun yklerinde dnce ve duygular belli izlenimler yoluyla aktarlr. Bu nedenle yk

124 kiisinin azndan kan her sz, ayrnt okur iin bir ipucudur. Ksa yknn dilinin younluu gz nnde bulundurulursa, yazar ie doular kullanarak farkl bilin dzeylerini eitli denemelerle yakalamaya alr. pek ve Bakrn, iek Dirilticilerinde, krye hep say sayar, yazarn amac yaamndaki deiimleri ve tespitleri okurun zmesini salamaktr. Yazar da kurguyu zebilmek adna okura baz ipular brakr. araba geti. kisi zel, saylmaz. Sonuncusu benim, dedi krye saylr! (B., s.7) cmlelerinde Tomris Uyar, yknn daha en banda; bu kz nemli dercesine kryenin altn izer. ykde nemli iki kii anne ile baba ya da dede ile babaanne deildir, aydnlanmay yaayacak olan kryedir. Byklerin yalanlar arasnda ypranan kz: imdiye kadar ka kere aladn sayd. On drt kt. Yirmiye kadar azn amamaya karar verdi (B., s.8). krye oyun oynar gibi sayar, sanki vakit geirir. Ama yazarn amac oyunun arkasndaki derinlii yakalamamz salamaktr. nk krye bu satrlarda sabrederken, bir taraftan byr, adm adm aydnlanma anna yaklar. Yazar yk kiisinin bir mddet daha bekleyeceini belirtir. Evde oturmalar iin srar eden annesi, souk havada, darda kryenin hasta olacan syler: krye ka kere ttn sayd, dokuz kt (B., s.8). ocuk dncesiyle daha yirmiye ok vardr. Ancak yazarn niyeti anneyi dikkatlice haksz karmaktr. krye sadece gzlemlerini anlatr. Ancak kryenin aklndan geen nemli ayrntlar anlatc tarafndan okura hissettirilir: krye annesinin gzel mi irkin mi olduunu dnd (B.,s.7). Bu soruyu ocuk sanki bilinsizce sorar, cevabn bulmak iin sormaz, penceresine geri dner. yk boyunca hibir yaknlk gremediimiz anne-kz arasndaki uurumun keskinliini gsteren bir soru cmlesidir. Kz babay bekler, iinden sayar gibidir. Beklerken sklr nk hi vakit gemez. Tomris Uyar bazen de yklerinin balklarnda ya da yknn iinde yer alan alt balklara ipularn gizler. pek ve Bakr adl yk kitabndaki Konuk adl ykde, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Dn Geri Bak adl ykde, Aramzdaki ey adl yk kitabnda Aramzdaki ey adl ykde rnekleri grebiliriz. Dn Geri Bak adl yknn banda, Mustafann taziye evinde Nesrinin kitap okurken koltuun stnde ld anlatlmaktadr. Sonra geriye dnp baktmzda, Nesrin ile Faikin mutsuz evliliklerini grrz. Nesrin, Faiki aldatarak demi olur. O gece, Faik eve geldiinde: Sen yat Faik, ben kitap okuyacam. (H., s.50) der. yk burada biter. Galatasaray niversitesinde hukuk blmn bitirmeden ayrlan Nesrinin

125 kocas Faik, ticaret ile urar, srekli eski arkadalaryla tek bana buluup, Nesrini umursamaz. Kuafr dkknnda alan Nesrin, hastadr; Faikin ilgisizliine kar yine yalnz kald bir gece Mustafa ile birlikte olur ve Faikten cn byle alr. Sonra intihar eder. Tomris Uyar yklerinde, puzzlen paralarn tamamlamak iin, her ayrnt nem tar. Bu sebeple yazar, btn kurgu tekniklerini yksnde iki unsuru oluturmak iin kullanr. Biri aydnlanma annn dieri ayrntlarn kurgulanmasdr. 3.2.3.Kurgulama Yntemleri Tomris Uyar yky kurgularken, anlatm tekniklerini ve mizanpaj tekniklerini kullanr. Onun yklerinde biim ierii destekler konumdadr. Yazar yllardr anlatlan, artk klasik hale gelmi temalar yeni biim araylaryla farkl klmaya alr. Kurguyu, i monolog, bilin ak, diyalog, montaj, leitmotiv, mektup gibi birok teknikle destekleyerek, Trk edebiyatnda deneysel metotlarla, kimi zaman postmodern yaklamlarla, sembolik anlatmlarla, ykdeki btn unsurlar kurguyu planlamada en iyi ekilde bir araya getirir. Kendini tekrar etmekten srekli kanan ve orijinal olan yakalamak isteyen yazar bunu biim ve teknikle salar. Kurmaca mektuplar, gnlkler, not defterleri, haber kprleri, faturalar, baka kitaplardan blmler, kurmaca rportaj metinleri, radyo senaryolar, hatta ek koanlar: Onlarn tm, okura akl banda bir komisyoncu yazar tarafndan, bir irketten dzenli olarak giden ticari mal gibi, anlatnn gereklemesine yardm ederler ve anlatnn gerek, somut ve doru olduu duygusunu verir (Wallace, 2003, s.78). Yazar ilk yk kitabndan itibaren anlatm tekniklerini yerli yerinde kullanarak kurguyu oluturmutur. kinci dnem yklerinde ise biimsel araylarn artmas ve kendini tekrardan kama arzusu ile postmodern ve modern unsurlara ynelmitir. Bu da yklerinde okuru biraz daha merkeze ekmesine neden olmutur. Tomris Uyar, anlatm tekniklerinin dnda mizanpaj teknikleri ile de yknn kurgusunu destekler ve yky bir takm grsel deiikliklere uratr. Birinci dnem yklerinde rastladmz bir teknik, yazarn yk boyunca dnml olarak iki farkl yaz stilini kullanmasdr. Farkl iki bak as kullanrken, farkl iki zamandan ya da farkl iki mekndan bahsederken ardk olarak bir paragraf italik, bir paragraf dz yaz stilleriyle yapt biimsel deiimler ykye hem biim hem de ierik asndan hareketlilik kazandrr. lk dnem yklerinde kulland bu metod, ikinci dnem

126 yklerinde ise i monolog, bilin ak ya da mektup gibi anlatm tekniklerinin uygulanma aamasnda yerini alr. Farkl yaz karakterlerinin kullanm yannda ykde iirsel zellikler, tiyatral nitelikler, dipnotlar, yk ii balklar gibi eitli mizanpaj teknikleri de uygulanmtr. Yabanclaan bireyi sorgulayan Uyar, kimi zaman deer yitimine uraymza, kimi zaman toplum basks altnda eziliimize tepki gsterir. yk kiisini ve okurlarn yknn kurgusunda aktif bir hale getiren yazar, sorunlarn zmn ise anlatm tekniklerinin gizemli satr aralarna brakr. Sonu olarak Tomris Uyar, yklerinin kurgulannda hem ierie hem de teknie gerekli zeni gsterir. 3.2.3.1.Anlatm Teknikleri Tomris Uyarn yklerinde byk nem tayan anlatm teknikleri, kurguyu zenginletirmek ya da glendirmek iin bir vastadr. Her yk sekisini yeni yollarla yaplandran yazar, anlatm tekniklerinin her imknndan faydalanmtr. Diyalog, i monolog, bilin akm, mektup, gnlk, i diyalog, leitmotif gibi anlatm tekniklerinden baka, yklerinde zellikle ikinci dnem yklerinde, deneysel yenilikler yapmtr. Tomris Uyar, kulland btn bu anlatm unsurlaryla okurun yknn bandan sonuna kadar heyecann yksek tutmay baarmtr. Ayn zamanda yazar, okur odakl metinlerin olumasna yol amtr. Bylece Tomris Uyar yks sadece okunup zevk alnan bir sanatsal metin olmaktan kp zmlenmesi gereken bir yap haline dnmtr. 3.2.3.1.1.Diyalog Teknii-eylem yk kiilerinin karlkl konumas temeline dayanan diyalog teknii, Tomris Uyarn yklerinde en ok kulland tekniktir. pek ve Bakrda yedi ykde, demeler ve ahmeranda dokuz ykde, Dizboyu Papatyalarda drt ykde, Yrekte Bukada dokuz ykde, Yaz Dleri D Klarnda be ykde, Gecegezen Kzlarda dokuz ykde, Yaza Yolculukta alt ykde, Sekizinci Gnahta be ykde, Otuzlarn Kadnnda alt ykde, Aramzdaki eyde alt ykde, Gzel Yaz Defterinde toplam altm alt ykde diyalog teknii kullanlmtr. Tomris Uyar yklerinde, en ok kullanlan teknik olan diyalog derin ve oul anlamlar barndrr. yklerdeki diyalogun en temel ilevi gizli olan aikr klmak,

127 soyut olan somutlatrmaktr (Tekin, 2006, s.255). Dolayl olarak anlatlan da aslnda yknn kendi zdr. Diyalog, ksa ykde ieylemi uygulaym biimlerinin temelidir, bir bakma yknn odak noktasnda yer alr. Kendini anlatnn belirtilerinde, kiilerinin anlk ve yaln konumalarnda, karlkl konumalarnda, sradan davranlarnda gsteren ieylem bazen anlatnn susku noktalarnda, yazlmayan yerlerinde gizilg olarak yaamay srdrr (Gm, 1999, s.28). lk olarak yazarn diyalog tekniinde dikkati eken yn yukarda belirtildii zere anlamn younluudur. Bu da ykde ieylemin varln gsterir. Bu yolla yazar, okuru da yk kiilerinin i dnyalarn da sorgulamaya zorlarken, yknn sonunun nasl geleceini sakin bir ekilde beklemekten ok kiilerin derinliklerinde gemilerinde neler olduunu zmlemeye zorlar. Anlat Bana adl ykde diyalog u ekilde geliir: Yesene, kftenin yalar dondu bile. Sen de bir ey yemedin. Saat ka? Kata kalkman gerekiyordu? Hii. Sen hi konumadn asl. Anlatsana... Seni seviyorum mu diyeyim istiyorsun? Hayr. O anlamda, kullanlan anlamda sevmediini biliyorum. Belki de yalnz o anlamda seviyorsundur, bilmem. Yine de duymak istiyorsun ama. Bir erkein bir kadna syleyecei eyleri. O senin kadn yann. (YB.,s.6) ykde kar-koca arasnda geen konumada, erkein kadndan uzaklatn, artk aralarndaki ban sadece kt zerinde kaldn, ypranm bir evliliin sevgisizliini uzun uzun anlatmyor. Okurun bu karmlara karakterlerin diyalouyla ulamas bekleniyor. Diyalog tekniinin ikinci zellii yknn genelini kapsayc zellikte olmasdr. Farkl nitelikteki kiilerin bir araya gelerek karlkl konumalar; kltr atmalarn, deiik yaam tarzlarn ve fikir ayrlklarn ortaya karr. Bylece yazar ksa bir diyalog ierisinde btn anlatm olur. Ovaszda kyden ehre g eden bir ailenin alamadklar ehir hayatn, yaadklar elitileri yanstr. imdiyi anlatt diyaloglarda deiimi ve uyumsuzluu

128 ortaya koyarken, bireyin yaad bunalm ocuklarn diliyle ksa ve basit ifadelerle aklar: -Annemden utanyorum, dedi Hasan. Hem temizlie gidiyor hem kyl gibi konuuyor. -Ayp ayp. O nasl sz yle? dedi Hate. -Yalan m? dedi Hasan. leri bize ykmay biliyorlar ama. Asl iler bizim bamzda(B.,s.71). Yazarn yklerindeki diyalogun dier bir ilevi ise anlatnn ksalmasn salayarak yknn akn hzlandrmaktr. Ksa konuma cmlelerindeki anlamn younluu yine dikkat eker. Ovasz adl ykde de karde ile ablann diyalog metninde boluklar okur doldurur: Ben alrm istersem. numarann beyi diyor ki, artk meslei rendin, diyor, artk peruka yapabilirsin, satabilirsin ben yokken, diyor. Zengin olursun. Hasan, ablasna, salarna bakt gizlice Aferin... Ama keklii bir salsan ne istesen yapardm. Ne istesem ha? Ne istesen. Ne istesem verirsin? Ne olursa? Ne olursa (B.,s.74). Tomris Uyar, diyalog teknii ile son olarak anlatmda doallk hissi uyandrrken yk kiilerinin doru konumlandrlmas salanr bylece kiiler ve davranlar hakknda da karsamada bulunma imkn doar. Sevdadr adl ykde hayatta tek dayana teyzesi olan zcann, teyzesinin gebelik testi iin gizliden hastaneye gtrd tahlil sonucunu merak eder. Hemireden ald cevapla sevinmesi olduka trajiktir. Kzn glmseyiinden yreklenmiti zcan. Teyzesi istedii kadar "konuma" desin. Korkusuzca sordu: Neymi abla? Mspet. Mspet ne demek? Olumlu demek. Karlkl glmseyileriyle kurulan dostluk, ikisinin ortasna yerlemiti.

129 Biliyordum, diye haykrd zcan sevinle. Her eyin yoluna gireceini biliyordum. Kz, gzlerini yere indirdi (H.,s.79). Tomris Uyarn, yklerindeki diyalog tekniini, ykdeki yerine gre ise iki ekilde snflandrabiliriz. Birinci grupta yknn sonu blmne yakn, zlme annda oluturulan diyaloglar, ikinci grup ise yknn ak iinde ksa cevaplarla oluturulan diyaloglardr. Yazarn birinci grupta bu teknii kullanma nedeni gerilimi yksek tutarak yknn zln arpc klmaktr. kinci grupta ise ama, yk aknda kullanlan diyaloglarda i eylem oluturarak az szck ile ok ey ifade edebilmektir. 3.2.3.1.2. Monolog Tomris Uyar pek ve Bakrda on ykde, demeler ve ahmeranda dokuz ykde, Dizboyu Papatyalarda yedi ykde, Yrekte Bukada drt ykde, Yaz Dleri D Klarnda iki ykde, Gecegezen Kzlarda iki ykde, Yaza Yolculukta alt ykde, Sekizinci Gnahta be ykde, Otuzlarn Kadnnda drt ykde, Aramzdaki eyde ykde toplam elli be ykde i monolog tekniini kullanm, bu teknikle yk kiilerinin i dnyalarn ustaca yanstmtr. Yazar yklerini kurgularken, yk kiilerinin iimizden biri olularnn en nemli temeli budur. Tomris Uyarn ilk yk kitabndan sonuncusuna kadar youn olarak kulland bir teknik olan i monolog, yk kiisinin kendi i dnyas ile ba baa kald, byle bir ortamda iinden geenleri aktard; i sesi ile bilinli bir ekilde gerekletirdii hesaplama srecidir. Bilin akm da roman kiisinin kafasnn iini okura dorudan doruya seyrettiren bir teknik. konuma gramer bakmndan dzgn, sentaks kurallarna uygun cmlelerle yaplan sessiz bir konumadr. Ve dnceler arasnda sessiz bir ba vardr. Bilin akmnda ise karakterin zihninden akp giden dncelerde mantksal bir ba yoktur (Moran, 1998, s.64). monolog yazarn yklerinde, genellikle yk kiilerinin uzun gemilerini ksa bir blmde deerlendirebilmek iin geriye dn tekniklerinde kullanlr. zellikle yk kiilerinden birine odaklandnda grlen bu durumun bir rnei Konuk adl ykde grlr. Anlatc, evine gelen arkada ile birlikte geirdii gnlere geri dn yapar.

130 Odamn duvarlar daralyor, ylece kalyor, vnlamalarn duvarlara sinmi uultusu srp gidiyor. "yle miydi gerekten?" Bir kere, imenlere uzanmazd, yanl; altna bir mendil sererdi(imdi hatrlyorum)- Tanmadm, uzaktan uzaa yadrgadm kiiler. Bir sre hep birlikte kmtk yokuu. Tepeye varnca tek kelime sylemeden ayrlmlard (o da). Oysa yalnz yokuu kmak deildi, ncesi vard gnn- (Birlikteliimiz.) Scakt. Onlar kahverengi kazaklarn karmt. Ben yaza g alrm. Aylarca karamazdm kazam..(B., s.28). Baz yklerde i monolog, yknn konusu hakknda baz detaylar vermek, yk kiileri tarafndan zmlenmesi gereken gizleri ortaya koymak iin kullanr. Yavru Az adl ykde, iki sayfalk uzunca italikle yazlm bir i konumada Alev hanmn menajeri olan, ayn zamanda evin btn ilerini dzenleyen Gngr Hanmn gizli planlarn dinleriz: Geriye, gvenebilecei tek kii kalyor: Asiye. Beni saymazsak. Asiye. Orada biraz ileri gittim galiba. Ali sorununu abuk zebileceim inanc, beni ar bir atakla itmi gibi grnyor. Sesimi alalttm sanyorum ama ok ikiliydim dn gece. Kadnn gzlerinde garip bir parlt var sanki, demin baklar enseme deince rperdim. Ne demitim? (A.,s.37) Tomris Uyar, dier tekniklerde grlen ortak bir ilev iin i diyalogu kullanr. Bu da birden ok cmle ile amlanabilecek durumu yk kiisi araclyla tek bir cmlede ortaya koymaktr. Tomris Uyarn bilmece nitelii tayan bu kilit ifadeleri genelde bu teknikle sunulur; Susarsam bir boluk s k n t , konutuka bir eksilme. (B., s.27). Sonu olarak yazar, i monolog tekniini, yklerindeki anlam younluunu artrmak iin, gemie dnleri szck tasarrufu yaparak zetleyebilmek iin ve anlatnn okur zerindeki etkisini daha gl klmak iin kullanmtr. 3.2.3.1.3.Mektup Teknii Tomris Uyar, yk kiilerine yazlm veya yk kiilerinin yazdklar mektuplar anlatlarnda kullanmtr. Bazen bir, bazen de daha ok mektup bir ykde yer almtr. Yazarn yklerini mektup teknii243 asndan tasnif edecek olursak; tamam mektuptan oluan ykler ve mektubun sadece bir blmnn yer ald ykler olmak zere iki grupta toplayabiliriz.
243

Yazarn yklerinde yer alan mektup tekniini, montaj teknii olarak da deerlendirebilirdik. Ancak montaj tekniinin dnda ayr bir teknik olarak da varln gstermek amacyla anlatm teknikleri blmnde yer verdik.

131 pek ve Bakr adl yk kitabnda Evin Sonu, Sarmak Glleri; demeler ve ahmeran adl yk kitabnda Elii Gllerde; Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Yaz Suyu, Dizboyu Papatyalar; Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Ormandaki Ayna, Alien, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Kk Ktlkler, Bol Buzlu Bir Ak: Otuzlarn Kadnnda Gelgit, Alatav, ivi; Aramzdaki ey adl yk kitabnda Yavruaz, Lal olmak zere toplam on ykde mektup tekniini kullanan Tomris Uyar, Yrekte Bukada, Yaz Dleri D Klarnda, Sekizinci Gnahta ise hi kullanmamtr. Mektup tekniinin gsterme deil anlatma arlkl olmas, anlatmn tekillemesine yol aarken, bir yandan da yazarn ykye mdahalesini engeller. Bu teknikte sadece mektup yazan kiinin duygularn reniriz. Elii Gllerde yazar, yknn tamamnda mektup tekniini kullanr. Kurguyu, arkadana mektup yazan, anlatc yoluyla salar: Uzun sredir yazamadm sana, tayini bekledim, adresi bildireyim istedim. "Tayin" szcnn benim iin artk ne demek olduunu anlatamam sana; hep srncemede kalmak, hep yeni bir yaamaya, yeni bir evreye hazrlanmak demek olan o tedirginlii (H.,s.51). Aramzdaki ey adl yk kitabndaki Lal adl ykde ise birden fazla mektup kullanlarak yazar, farkl karakterlerin devreye girmesini salar. Bylece birden ok bak asndan olaya bakma imkn bulabiliriz. Tomris Uyarn oulcu bak asn uygulamak iin mektup tekniini kulland sonucuna ulaabiliriz. Lal adl yk, Krmz Biber adl radyo sunucusunun programna yollanan mektuplardan oluur. Be mektup da, mektubu yazan kiiyi yanstan ifadelerle donatlmtr. Bu tarz kullanmda yazar bir ykde, be kiinin yksn yazma imkn bulmutur. Kurduu cmlelerle aslnda yk kiilerinin betimlemesini yaparken onlar tantm, yaamlarndan kesitler sunmutur. yk kiileri mektuplar kendi az zelliklerine gre yazmtr. Bu nedenle yk dilinde sapmalar mevcuttur. Sevgili Krmz Biber Sana nce siz diyecektim ama sonra caydm nk benden byk olsunda can dostumsun abimsin. Senden baka kimseler beni anlamyor birde kk kardeim. Derslerime kafam veremiyorum. Byle ac bir olay ka gen kzn bana gelmitir yani annemle babam boanalberi bunalmdan kamyorum (A.,s.59). Krmz Biberim, badem ekerim, Seni dn gece programdan yine aradm, zor drdm ama btn duygularm olanca itenliimle dile getiremedim. nk konu komunun programn

132 dinlediklerinden eminim. Dinlemeseler sana bu kadar verip veritiremezlerdi, deil mi? Zaten beni de aralarna zorla aldlar, kim bilir arkamdan neler diyorlardr (A., s.61). Merhaba Paprika, Aslnda seni neden tutuyorum, biliyor musun? Keleri tutan (yaamn her alannda) eski kua ezip getiin iin. Toplumun benimsedii kurallar ve yaygn deerleri "postmodernist" diyebileceim bir yaklamla alaa ettiin iin (A., s.63). Sayn Krmz Biber Beyefendi, Olum, ben emekli bir memurum. Btn gn gazete okumaktan, televizyon izlemekten, radyo dinlemekten baka iim yok (A., s.64). Mektup tekniinde, sadece mektubu yazan kiinin duygularn renme frsat buluruz. Ancak Tomris Uyar, mektup yazlan kiinin de mektup ile ilgili dncelerini ortaya koymak iin mektup cmlelerinin yanlarna parantez ii aklamalarda bulunur. Bylece anlatm tekillikten kurtulmu olur. Dizboyu Papatyalar adl ykde mektup tekniini bu deiik tarzda kullanmtr. Sevgili Hanmcm, (byle balamay zgnlk sayar Orhan). Salimen vasl olduk (byle srdrmeyi de). Dn akam saat dokuz sularnda, denize bakan ehir lokantasnda Erdal'la oturup iki kadeh attk. Yemekler iyi burada, zellikle balklar. Sabah erkenden bankaya gittim nk otelde sular akmyor. ocuklar da beni bekliyorlarm, Hepsiyle teker teker konutum, hal hatr sordum. yi insanlara benziyorlar, prz kacan sanmyorum. (Bankadaki ocuklarn iyi insanlar oluu, onlar denetleyen Orhan 'in deerini nasl ykseltiyor!) (DP.,s.59). Mektubun sonuna braklan not ile yk zlr. ermin zarf aar ve dizboyu papatyalar yazan yazy bulur: Not: Kupon zarf, bfenin stndeki ksededir, kesmeyi unutma. Sonra eksikleri tamamlamak daha g oluyor (DP., s.72). Tomris Uyar, bazen de bir kii zerinde younlat yklerinde, mektup tekniini kiinin iyapsn zmlemede kullanr. Tamam mektup halinde yazlan bu yklerde nemli olan mektubu yazan kiidir, nk kar taraf dier yklerde olduu cevap hakkna sahip deildir. Burada mektup bir nevi okura gelmi gibidir. Okur hem mektubu yazan hem de kendisine mektup yazlan kiiyi alglamakla ykmldr.

133 Gelgit adl ykde hayatn anlatt yk kiisine yazlan mektuplardan direkt alnt yapar. Masasnda duran mektup ktlardan mavi bir tane seti: "Miami'deki milyarder gece kulplerini bilmiyorum" diye yazd siyah mrekkepli dolmakalemiyle. "Fakat New York'un en alelade barlarnda bile bir ihtiam var. '6o'da. Plaza Oteli'nin yannda (Coba abana). Broadrvay'de (Vanity Fair) '48'de (Latin Kartiyerleri). Byk sinemalar ekseriya Hollyvoood yldzlarn angaje ediyorlar. Paul Muni, Ann Sheridan, Greer Garson, Teksasl Linda Darnel ve New Yorklu Rita Hayvoorth. Hepsi New York sinemalarnda grlebiliyor. Geenlerde Coba Cabana'ya Carmen Miranda gelmiti (OK.,s.56). Yazar, yknn iinde belli bir blm veya tamam verilen mektuplarda mektubun inandrclk zelliinden faydalanr. Ayn zamanda yknn zmlenmesini salayan bir ipucu olarak kulland da olmutur. 3.2.3.1.4.Bilin Ak244 Tomris Uyarn ilk yk kitabnda hemen hemen her yksnde grdmz bilin ak tekniinin kullanm ilerleyen yk kitaplarnda azalan bir izgide devam etmitir. pek ve Bakrda yedi ykde, demeler ve ahmeranda bir ykde, Dizboyu Papatyalarda bir ykde, Yrekte Bukada bir ykde, Gecegezen Kzlarda bir ykde, Sekizinci Gnahta bir ykde olmak zere toplam on bir ykde kullanlan bilin akm; Yaz Dleri D Klarda, Yaza Yolculukta, Otuzlarn Kadnnda ve Aramzdaki eyde ise hi kullanlmamtr. Bilin ak tekniinde, (Bk.:Lawrence, 1965; Humphrey, 1965) karakterin zihninden akp giden dncelerde mantksal bir ba yoktur. Daha ok arm ilkesine gre akarlar. Ayrca gramer kurallarn da gzetmezler.(Moran, 1983, s.67) Bireyin i dnyasnn her trl baskdan kurtularak anlatmas yazarn yklerindeki gerek doall gerek inandrcl arttrr. Modern psikoloji ve felsefede grecelik ilkesinin edebiyattaki uygulamas saylan bilinakm teknii insann gerek hayatta olduu gibi her an aklndan

Stream of consciousness ifadesi dilimize eitli ekillerde aktarlmtr. C.apan bilin ak evrimini tercih ederken, B.Moran, G.Ayta, M.Belge gibi yazarlarmz bilin akmn ve S.Kantarcolu ise uur akn kullanmtr. yk yada roman kahramannn zihninin olduu gibi okunduu bu teknikte anlam olarak bilincin hibir mdahale olmakszn ak sz konusuysa evirinin bilin ak olmas gerektii dncesiyle biz de almamzda bilin akteriminin kullanmn tercih ettik.

244

134 geeni zaman ve mekn kategorilerine bakmakszn birinden tekine arm esasna dayal geiler eklinde yanstmaktadr (Ayta, 1999, s.41). Virginia Woolfun, Mrs. Dalloway adl eserinin evirisini de yapan Tomris Uyar, bilin aknn baarl uygulaycs olan Woolftan etkilenmi ve yklerinde uzun uzun psikolojik zmlemelerden daha etkili olacak bu teknii kullanmtr. Yazarn yklerinde bu teknii aadaki ekillerde kulland saptanmtr: Birinci tip uygulamalarda, yazar araya girmeden yk kiisinin i dnyasn yanstr. lev olarak bilin ak tekniini yazar sadece yk kiisinin i dnyasn yanstmak iin kullanmaz. yk iindeki yerine gre (bata, sonda, ortada) hem dikkatleri yknn zerinde toplamay baarmak, hem de okurun yky sonuna kadar heyecanla takip etmesini salar. Evin Sonu adl yknn en banda, kk bir ocuun azndan babasna yazlm bir blm var: baba baba canm babam, rt yorgan rt rt rt, snsn, salarm zk, terledim, bak kpekler uluyor bahede, evin sonu geldisen geldin, annem at kapy, bak yine ngrak alyor gllerin arasndan getike onlar uuk pembeye boyuyor, gryorum ama imdi giren yourtu, annem, slak, i yapan ellerini nlne sildi, kotu, kapy at. ayyyy dedi, boynuna atld, ilk beni sordun sen. arkanda, parmaklklarn stnde gne batyordu, sana koamadm, utandm, burnum szlad, kuyuya baktm, kuyu gller gibi kokuyordu karanlkta, gece uykumda bahede sana kouyorum hep, kapya, bir daha, bir daha (B., s.,83). yknn sonunda bu ocuun evin hizmetlisi Seferin oluna ait olduunu anlarz. Bilin ak ile ocuun yaad isel serveni reniriz: Bylece biz sadece olaylar deil, o olaylarn insan psikolojisinde karln, ondaki etkilenme srecini, onda yaratt armlar ve duygular izleme imkn buluruz. Ruhsal gelgitler, bilin grafii.. Yani zihin ve ruhun eitli halleri.. Yazar kahramann hayat, nesneleri, etrafnda grd eyleri nasl algladn, bir bilin yansmas eliinde anlatr (Tosun, 1998, s.13). znde, yer ve zaman tanmadan insann kendisini, ruhunu anlatr. kinci tip uygulamada ise yazar, bilin ak esnasnda istisna da olsa bu blme kendini dhil edebilmektedir. Tomris Uyar, yk kiisinin bilin akna geiini kolaylatrmak iin bu blmn girilerinde kendini hissettirmeden ksa bir aklama yapar. Rzgr Dn adl ykde ise saral bir hasta olan evketin sanr anlarna ahitlik ederiz:

135 Yaan kar, gerilere srklyor dnceyi. Eskiye, bir vakitlere, ilke. Tokmana ip balanm ahap eve. Sonra amar ykamak iin gidilen bir glde kydan kayan sabuna, sabunun srklendii kapya...Kapy atn mu. Olhhl gnlk gnelik... yeil bir ova ve taylar. Kutsal stl, beyaz kpkl, yeleli, yani gr taylar, koar, koar... su iner, alr. Kpryor, baylacam yine gzlerimin nnde bir beyazlk, rzgr paralyor beyaz, annemin mendili bu, yok yok, kyllerin beyaz sakallar. Hocann yzme eilmi soluu, bir alama bir alama (B., s.30). Son tip uygulamada ise Tomris Uyar, ak engelledii dncesiyle noktalama iaretlerini kullanmamtr. Tekniin en nemli temsilcisi olan Joyceun, Ulysses adl romannda da bu kullanmn rneini grrz. Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde, Halit Akam arkadalaryla buluup elendii gece, aklna evi gelir. Tomris Uyar, bu kez bilin akm tekniini yk kiisinin o gne kadar geen hayatn bir paragrafla anlatabilmek iin kullanr. Bylece yazar, szckten tasarruf ederek yky kurgulam olur. Siz yle buyurun siz de yle daha iyi grrsnz hurdan hayr beyaz deil net bence gne gzlyle seyretmek gerekiyor ya da ekrana gzlk takmak daha dorusu bir ey varm ekran yle oluyormu hayatn gerek tad deil de br iyi u yeni dizi ben nce spanak alyordum ama paz hem daha kolay ykanyor hem de mideye iyi geliyormu diyorlar sizin beliniz benimki gibi mi aryor benimki soldan vuruyor kaburgada duruyor bak gibi sonra yryor sinir herhalde efendim imdiki ocuklar dalgn az ykanyorlar (DP., s. 31). Bilin akm tekniinin oluturulmasnda gereken baz unsurlar vastasyla yazar elde ettii verileri zenle kullanr. Bu unsurlar, zihni alan, sz sanatlar, imaj ve semboller (Tekin, 2006, s.275) eklinde sralanabilir. Bilinaltn da yansmas bu yollarla salanr. Tomris Uyarn bilin akn uygulad yklerde genellikle gemie yaplan anlk armsal yolculuklarla betimlenen (ak kesilmeyen) bir yry sz konusudur. inde yaanan ana ne kadar ok eyin sd gsterilmek istenir gibidir (Bulut, 1999, s.26,31). Bu teknik ile sayfalarca anlatlacak bir blm yaplan atlamalar ve eksilmelerle hz kazanarak ksa bir paragrafta verilir.

136 3.2.3.1.5.Leitmotif Teknii Leitmotiv kelime anlam olarak ana motif, klavuz motif, mzik eserlerinde tekrarlanan bir dnce karln tarken, edebiyat eserlerinde bir anlatm tarz olarak herhangi bir szn ya da hareketin birden fazla tekrarlanmas dr. (Kolcu, 2006, s.50) Bu teknikte, kimi zaman telaffuz farkll, jest ve mimikler, yaratl zellikleri malzeme olarak kullanlrken kimi zaman da tekrarlanan sz grubu, herhangi bir dize, yine konu veya kiilerle ilgili baz kelimeler kullanlr. (Tekin, 2006, s.252). Tomris Uyar yklerinde hem biim hem ierik ynnden nem tayan bu teknik zellikle ilk yklerinde kullanlrken, son yk sekilerinde ise artk kullanlmamaya balanmtr. pek ve Bakr adl yk kitabnda iek Dirilticileri, Temmuz, Konukta Dnde; demeler ve ahmeranda Ormanlarn

Gmbrts ykde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda, mr Biter Yol Biter, Yrekte Buka adl yk kitabnda Anlat Bana, St Pay, Aye Hakl, Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda, Beyaz Bahede, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Yalnzaa Dura; Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Fal, olmak zere toplam oniki ykde kullanlmtr. Gzel Yaz Defterinde de yer yer karmza kar. Ancak Yaza Yolculukta, Sekizinci Gnahta, Aramzdaki eyde hi kullanlmamtr. Tomris Uyar, leitmotif tekniini genellikle yk kiisinin zelliklerini belirtmek ya da onun iinde bulunduu durumu vurgulamak iin kullanr. Tekniin ilevi ise yknn srekliliini ve akcln salamaktr. Birden fazla nitelii barndan Fal adl ykde leitmotif, zaman unsuruna odaklanr. Yazar, bizi beklenilen zamana gitgide yaklatrrken heyecanmz her an arttrr. yknn adnn fal olmas zlmesi gereken bir bulmacay artrr. Zamanla ilgili bu uygulama u ekildedir: Bir Cumartesi olsa gerek. (OK.,s.38) Bir Cumartesi lesi olsa gerek. (OK.,s.38) Bir Cumartesi lesinin yasz saatleri olsa gerek. (OK.,s.39) Bir Cumartesi lesinin yasz saatleri olsa gerek. Gzbanda. (OK.,s.40) Evet, bir Cumartesi lesinin yasz saatleri olsa gerek, artk ikindiye kayan. Gzbanda. Kapya sktrlm iekleri grp o kadar ardn (OK.,s.41) Dn adl ykde Nevinin terzi ra olarak okumu zengin Nuri ile evlenmesi yadrganr. Nevinin mutsuz hayat u tango ile anlatlr. yknn banda ve sonunda ayn

137 blm tekrar edilir. Leitmotif yk kiisinin ruh halini anlatmas bakmndan nemlidir. yknn banda da sonunda da ayn olmas, Nevinin kaderinin deimezliini hissettirir. Bugnk mrm bilmem nedir Ryalar dolu gece midir? Ne bir iek, ne bir balar Etrafm karanlklar..." (B. s.52). Biim olarak yazarn yklerinde daha ok kelime ya da cmle tekrarlarna dayanan bu tekniin ilevi, yklerin hepsinde ayn olan yazarn kurguyu glendirme abasdr. 3.2.3.1.6. Diyalog Tomris Uyarn yklerinde nadiren grlen bir tekniktir. yk kiisi, karsnda biri varm gibi konuur. Sohbet havasnda geen bu teknii Tomris Uyar, bazen okuru artmak iin kullanr, biz yk kiisini sanki biri ile konuuyor gibi zannederiz. Aslnda soran da cevaplayan da ayn kiidir. monologun zel bir trdr. Dalar Sada Verip Seslenmelidir adl ykde, i diyalog vardr. Kurguda nem kazanan, italikle yazlan ksmlarn; kk kzn i dnyasn yanstmasdr. -Anne, neden sk geliyor bize Nusret hanm? -Nesi var kzm? -Bilmem Bilmem, yalnz evin o arasra yakalanabilen dinginliini alr gtrrd, Nusret hanm.(B., s.36). diyalogu ekillendiren cmleler, gramer kurallarna uygun, genellikle konuma havas hkim, kiinin o anki psikolojisine gre, tela ve heyecanna, sevin ve kederine gre ekillenir. (Tekin, 2006, s.259) Bylece okura bu duygular yaatlr. Otuzlarn Kadnnda annesi ile karlkl konumalar oluturur: ocukken de szcklerini semede, sevgini belirtmede tutumlu

davranrdn. Harln bir gnde harcardn da hi deilse bor verme keyfini esirgerdin benden. dnszln iine yarad m bari? Belki. Ama seni ok zledim, anne.(OK.,s.13). Anlatc, yllar nce bandan geen bir olay ifade ederken, karsnda biri varm gibi konuur. Tomris Uyar, yk kiilerinin dncelerini analiz ederken bu teknik ile okurda derin etkiler brakmay amalar.

138 3.2.3.1.7.Gnlk Teknii Tomris Uyar, yklerinde gnlk tekniini nadir olarak denemitir. Bu yklerinde de yk kiisinin gnlklerinden faydalanmtr. Bylece yazar gnlk tutturduu kii sayesinde geriye dn tekniini kolayca uygulam, gnlk sayfas ile konunun gerekliini dolaysyla inandrcln bir kat daha artrm olur. Gnlk ynteminin uyguland rnekleri iki kategoride toplayabiliriz: A)Btnyle gnlk ynteminin kullanlmad ama bu yntemin anlatnn nemli bir blmn oluturduu roman ve ykler/Kalpazanlar245 B)Btnyle gnlk ynteminin kullanld roman ve ykler (Wallace, 2003, s.118). Tahin Pekmez Gnlerinde, kran hanmn tuttuu defter sayfasndan bir alnt vardr; kran Hanmn gece-defterine dt notlara yer verilir: "Doruyu sylemek gerekirse bu otelin ucuz bir pansiyondan fark yok. Havlularla araf deitirmeye gelmediler, temizlik yapmadlar... stelik ortalkta dolaan iftlerin evli olup olmadklar anlalmyor (A.,s.48). Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde, Halit Akam gnlk yazmaktadr. Skynetim olduu gnlerde apartman yneticisi olarak evleri srekli kontrol ettii gnler aklna gelir. Olay gnlne yle geirmitir: "uras kesin ki halk iinden yetimi, halktan gelmi bir ordunun erefli bir subay olarak dndm kendimi hep. Ar disiplin, kiiliime taban tabana kart olduu halde. Bu yzden cezalar, hapisler yediim halde. Bugn bakyorum yle dnmm kendimi. alacak bir ey belki ama doru! Oysa muhbirlik! imdi beklenenler!"(DP.,s.22). Yntem kullanlrken yazar gemie dnk birok ayrnty hatrlam olur. Okuru ikna edip, ykde geenleri inandrc hale getirir. 3.2.3.2.Modern ve Postmodern Unsurlar 3.2.3.2.1.Metinleraraslk Postmodernizmle ortaya kmam olan bu teknik aslnda klasik edebiyattan beri kullanlmaktadr. (bk. Gm, 2010; Dolta, 2003, 2007) Metinleraras tek bir metnin ierisinde oluan ve belli bir metinsel yapnn farkl kesitlerini (ya da dzglerini) baka metinlerden alnan ok sayda kesitin (ya da dzgnn) dntrmleriymi gibi

245

Yazarn yklerinde uygulad gnlk teknii bu grupta yer almaktadr.

139 alglamamza olanak salayan metinsel bir etkileimdir (Aktulum, 1999, s.42). Metinleraraslk tek bir teknik deildir. Montaj, edebi alnt, parodi, pasti, alnt, adaptasyon gibi teknikleri vardr. Yazar artk d dnyadan ok insanlarn i dnyasna yzn evirir. Dolaysyla metni bu adan deerlendirir. 3.2.3.2.1.1.Edebi Alnt Tomris Uyar, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Derin Kazn, Salar, ahmeran Hikyesi, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda, en Ol Bayburt Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda Beyaz Bahede, Zula Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Dkrc, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Kalenin Bedenleri, Yaz arab, Kedibal, Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda, Fal, Gelgit Aramzdaki ey adl yk kitabnda Pht, Akam Alacas adl yklerinde edebi alntlara yer vermitir. Montaj tekniine yakn bir teknik olan edebi alnt Tomris Uyarn yklerinde kurguyu tamamlamak asndan nem tayan bir unsurdur. lk yklerinden son yklerine kadar kulland bu teknikte nemli olan monte edilen blmn farkl alanlardan seilmemesidir. Hazr metin paras bir edebiyat alntsysa buna roman sanatnda da zitation yani alnt teknii ad verilir (Aktulum, 1999, s.45). Tomris Uyar, bu teknii kullanrken daha ok iir, efsane, menkbe, haber yazlarn tercih etmitir. Edebi alnt tekniini kullanma nedeni yknn anlamn derinletirmektir. Yazar, ksa yknn de temelini oluturan szck tasarrufu ile youn anlamlar barndrmak amacn edebi alntlarla gerekletirmi olur. iir, genel olarak kendi bnyesinde anlam bakmndan younlatrlm bir trdr. Ksa ykyle bu balamda ortak noktalar olan iiri, yklerinde ounlukla tercih eden yazar, edebi alnt ile yk kiisinin duygularn ksa ve z olarak aklam olur. Akam Alacasnda anlatc, yk kiisi olarak setii babasz kk bir ocukla iletiime gemeye alr. Onun mutsuzluuna ortak olur. Adn sylemeye ekinen bu kk ocuk iin bir isim bulmaya alan anlatc zm bir air arkadann iirinde bulur: lm bir air dostunun nerisine uymaya karar verdi: Duvarlara fotoraf filan asma /Ve konsol ve ayna erevelerine Hele aile resimleri hi mi hi/ Baktka renksizlie dnveriyor

140 Olmayan bu zaman paralar/ sen ne dersen de. ( A.,s.71). Tomris Uyar, Yrekte Buka adl yksnde ise be kitaptan alnt yaparak, bu alntlar ayn yknn iine yerletirmitir. yknn sonunda ise kaynakalarn vermitir. Bu ykde edebi alnt tpk yknn bir parasym gibi ykye dhil edilmesi yazarn ustaln ortaya karr. Tomris Uyar, skynetim zamanlarn anlatt bu yksnde aka syleyemeyecei baz konular, kitaptaki alntlar yoluyla syleme imkn bulur. Okurun metnin iindeki anlam bulmasn ister. Enis Beyin adaya srgn edilii ile adada bana gelenler hayvanlar araclyla anlatlr: Atllarn amac, sry o otlaktan kovalayp on kilometre gneydeki baka bir otlaa srmekti. Bu i, grld kadar basit deildi. Zorunlu g, vahi hayvanlar doduklar topraklara balayan doal gle mcadele demektir. Hayvanlar, gelime anda balandklar yerlerden kmamak iin vahi bir diren gsterirler. Oralarda edindikten Metlerince yaarlar, stelik kendilerini gven iinde duyarlar. Deimez bir gvenlik kanunu, her hayvan koruyucu bir kuak gibi sarar. Bu kanun, saysz insanlarn lmne yol amtr. (Dominique Lapierre - Larry Collins'in "Yasm Tutacaksn" adl belgesel romanlarndandr.) (YB., s.96) Tomris Uyar, menkbe, efsane gibi alntlar ise ykde kurguyu dle gerek arasnda bir noktaya tamak amacyla kullanr. Kimi zaman fantastik unsurlar, kimi zaman masals unsurlar n plana karmak isteyen yazar, bu teknii ahmeran Hikyesi ve Filizkran Frtnas adl yklerde kullanmtr. ahmeran Hikyesinde bir derviin hayatn anlatt blm yledir: "Velilerden birisinin evine konuk geldi. Evinde yiyecek dahi bulunmad. Mbarek ban aaa dutt, gnl iinde eyitti: 'Allahm, evime konuk geldi, rzklarn sen veri' dedi. Hemin saat dada yrrken bir geyicee hitap geldi ki: 'Ya geyicek! Filn dostumuzun evine konuk geldi, hazr yiyecei dahi bulunmad. Tez, var eri, seni boazlasn, anlara yedirsn!' dedi Allah Teal.. Filhal ol geyicek ol aradan yle seirtti kim gk tere batt. Geldi ol velinin kaps nnde durdu Boyuncuun uzatt, 'Boazlan beni!' deyu iaret eyledi. Ol veli bunu grdi, alamak dutt, zari zari alad (H., s.127). Filizkran Frtnas adl ykde stanbuldaki midyecilerle ilgili sylenegelen bir efsane yer alr. Doup byd, genliinin getii eski stanbulu zleyen yazar, bu yksnde eski stanbul ile ilgili anlatlanlar hatrlayarak zlemini giderir.

141 Bir zamanlar bu geitte yzn kimsenin grmedii gencecik bir paa kars yaam. Pencereden bir kerecik bile aalara eilmemi. Ama naslsa, gnlerden bir gn, tablasnda bykl deniz tekeleri, dii taraklar, kulanda narin bir karanfil tayan gr sesli, srm gibi bir midyeciye tutulmu, kona brakp ona kam. te o gn bu gndr midyeciler, seslerini geitlerin tepelerini tutan suskun pencerelere artmaya alrlar (YDDK.,s.19). Tomris Uyar edebi alntlarda ounlukla halk edebiyat unsurlarndan yararlanmtr. zellikle bu teknik ile ykdeki biim ynnden eitlilii olutururken, amac asla yknn yapsn bozmak deil aksine dier edebi trlerle yky glendirmek ve anlam btnln salamaktr. Bu teknikle yknn duraan olmasn, hep bir izgide akmasn da engeller. 3.2.3.2.1.2.Montaj/Kolaj246 Tomris Uyar, pek ve Bakr adl yk kitabnda Dn, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Derin Kazn, Salar, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Emekli Albay Halit Akamn ki Gn, Dizboyu Papatyalar, Yrekte Buka adl yk kitabnda St Pay, Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda Filizkran Frtnas, Metal Yorgunluu, Oyun, Bayrdaki Ilgm, Rus Ruleti, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Sonuncu Belki, Yalnzaa Dura, Dkrc, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Manastrl Hilmi Beye Mektup Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Pentimento, Alatav Aramzdaki ey adl yk kitabnda Aramzdaki ey, Tahin Pekmez Gnleriadl yklerinde montaja yer vermitir. Film yapmclnda kullanlan montaj teknii ile resim alannda kullanlan kolaj tekniinin edebiyatmza yansmas srasnda iki terimin de temelde ayn ilevi stlendii grlr. Farkl tanmlar yaplan montaj; gerekliin eitli alanlarndan alnma trl paralarn dorudan doruya biimci grler esasnda, bir araya getirilmesi. Ama ya bir eit yabanclatrma salamak ya da yeni bir btnle ulamak, sarsmak ve dndrmektir (Ayta, 1999, s.233). Kolaj ise hazr nitelerin bir araya getirilmesiyle yeni bir kompozisyon oluturma demektir. Burada her bir unsur, sembol nitelii tayan bir btn iinde organik bir btnn gesi olur. (Ayta, 1999, s.229) Farkl paralarn yeni birleimler oluturmas sz konusudur.
246

Anlam karkln gidermek iin biz montaj terimini tercih ettik.

142 Montaj tekniinde en nemli nokta, yazarn aktarmak, yararlanmak istedii metnin u veya bu maksatla kullanlmasndan ok, alnan metnin, eserin genel yapsyla btnlemesi, eserin genel dokusunda srtmamasdr. nk asl metin (hikye) ile tanan metin (montajlanan metin) arasndaki uyumsuzluk, eserin dokusunu zedeleyecek, dolaysyla yazarn vermek istedii mesaja glge drecektir (Tekin, 2006, s.246). Bu durum kurguda aksaklklara yol aacaktr. Tomris Uyarn yklerinde montaj yaplan metinler, yknn iine sindirilmi, aka dhil edilmitir. Tomris Uyar, montaj edebi metinde gereki tavr sergilemek adna uygulamtr. Bylece farkl alanlardan alntlanan metin kalplar, ykye monte edilerek yknn inandrcl artmtr. Aadaki ykde bunu bir adres alnts ile salamtr. Union Postale niverselle Carte Postale, No: 676. Editeurs Au Bon Marche, Pera. (YDDK., s.15). Tomris Uyar, gazetelerde yer alan haber metinlerini yklerinde ska kullanr. nk haber metni de okurda gerekten yaanmlk duygusu uyandrr. Bu ynyle kurgunun ieriini destekleyen bir biim unsurudur. Metal Yorgunluu adl ykde tarih bir haber olarak Adliye Saray yangn anlatlr. Gemii aydnlatmas bakmndan nemlidir, reel bir zaman dilimi kurguya eklenmitir: 1933 ylnda, 3 Knunuevvel Pazar' 4 Knunu evvel Pazartesi'ye balayan gece, saat 20.00'de Adliye Saray yangn balad. Saniyede 50 metre hzla esen rzgrla hzla yaylan yangn, iki gn iinde Hukuk Mektebi'ni, Maliye Nezareti'ni ve stanbul Adliyesi'ni barndran 217 odal ahap yapy kl etti. Yangnda bir odac yanarak can verdi. Zarar, yz milyon Trk liras olarak saptand. Olay srasnda, yarm milyondan fazla dava dosyasnn yok olmas, yangnda kast aranmasna yol at (YDDK.,s.26). Dkrc adl ykde gnlk gazeteden motajlanan bir haber metni vardr. yknn en sonunda yer alan bu haber, yk kiisinin intiharla biten sonunu okura bildirir. Okurun aydnlanmay yaamas bu haber metni ile gerekleecektir. Tomris Uyar, bu ykde haber metinini kurgunun zmlenmesi iin kullanr. Fatih'te bir bar fedaisi kimseye ktlk etmek istemediini ileri srerek intihar etti. Fatih, Haydarda bir bar fedaisi hasta olduunu ve kimseye ktlk etmek istemediini ileri srerek intihar etmitir(GK..,s.90).

143 Metal Yorgunluu adl ykde bir fotoraf montajlanr. yk kitabnda yer alan fotoraf ile dikkatleri toplayan yazar, daha sonra da fotoraftan hareketle yknn kurgusunu oluturur. Size sunacam iki No'lu belge, Yavuz zrhlsnn fotorafdr. Eski bir dergiden kestim. Sizin gibi dnyann drt bucan gezmi, ta in'den Amerikalara kadar gitmi bir uzman bu fotoraf da etkilemeyebilir, ilgilendirmeyebilir (YDDK.,s.27). Montaj tekniinin ayn yknn sonunda yine dmn zld blmde kullanldn grrz. Elektronik bir cihazdan montajlanan sonu dikkat ekicidir. yknn sonunda hesap uzman olan Ferdi Beyin milletin srtndan geinen kiileri, neler yamaladklarn hesapladn reniriz, artk bu iten yorulmutur; ancak kendisi yerine icat edilen cihazn almad sonucuyla kar karya kalrz. Krmz bir belirti verdiniz. Evet Not: "PROGRAM BULUNAMADI BTN LEMLER DURDURULDU" dedi Ylmaz bey. Nisan1980 (YDDK.,s.35). Ormanlarn Gmbrts adl ykde ise Almanyaya gideceklerin listesi verilirken ilemler srasnda kuyrukta bekleyen insanlarn brokrasi nedeniyle yaadklar zorluklar anlatlr. Montajlanan yoklama izelgesi hem yknn banda hem sonunda verilir. Yazarn amac okurun yurtdna gidecekler hakknda detayl bilgiyi ksa yoldan renmelerini salamaktr. Ayn zamanda toplumun her kesiminden insanlarn bu talepte bulunduunu gstermektir. Tatan Melek: erif olu, Hatice'den doma, 1948, Ardahan'n Kiklop kynde kaytl, stanbul'da, Edirnekap Abac aralnda 38 no'da oturur. Fikret Akman: Ali Rza kz, Hayriye'den doma, 1935, Dzce'de retmen. Veysel ng: kke olu, 1940 doumlu, Ankara nfusuna kaytl, lise ikiden ayrlma (H., s.90). St Pay adl ykde, trklerden montaj yaplmtr. Trkler de tpk iirler gibi yk kiisinin iinde bulunduu ruh halini en youn ekilde ifade etmeye yarar. yk kiilerinin zelliklerine gre farkl trdeki arklardan montaj yapan Tomris Uyar, yklerinde bireyi ve bireyin i dnyasn trk ve arklarla yanstmaya almtr: At m'ola u Sivas'n gl yapra /ekti bizi bu yerlerin suyu topra... Bir hzn kyor iine. Hznlenmek iin trk sylenir mi hi? Ama hep byle olur. Ge bunu: Yiit sevdiinden souuuur aman amaaaaaan /Sarlmay sarlmayu..(YB.,s.22-23).

144 Yalnzaa Dura adl ykde tp terimleri yer alr. yk bir hastane kouunda gemektedir. Yazar bu terimlerle bizi o mekna gtrr. Yine ama kurguyu glendirirken, bu kez montaj yaplan metin okuru mekna tayp, mekn canl klmaya alr: KYET: Uyuklama ve sol tarafndaki kuvvetsizlik... HKYES: Alt aydr sk sk baarsndan ikyet eden hastaya glokom tans koyulmu. Son bir haftadr uyuklayan ve... MUAYENE: zgemiinden, 20 yl nce iki kez gastrit hemaroji... genel.fizik muayenesinde nabz aritmikti... Nrolojik muayenede ileri derecede somnolan olan hastada, solda 4/5 hemiparezi ve bilateral ekstansrTCR... TETKKLER: BBT'de sa fronto-temporo-varietal hipodens he-motom... AMELYAT: Lokal anestezi ile sa frontal ve parietal iki adet burr-hole'dan likeifiye...(GK.., s.76). Sonu olarak Tomris Uyar, trklerden, gazete haberlerine, efsanelere kadar birok trde metni yklerine monte ederek, bu anlatm tekniini sklkla kullanmtr. Yazarn btn amac bu tekniklerle kurguyu desteklemektir. Biim asndan hareketlilik salayp, grsel unsurlar artrsa da her biimin altnda bir mana aramak mmkndr. 3.2.3.2.1.3.Kendi Metnine Gndermede Bulunma Tomris Uyar, son dnem yklerinde uygulad bu yntemde

postmodernizmden etkilenmitir. (Salk, 2007, s.92) Bu uygulamada yazar iki yol kullanr. Bir yksnn sonu, dier bir yksnn balangcn oluturur. Yani birinci yk baka bir yk kitabnda kald yerden devam eder. Dier bir yol da, gnderme yaplrken bir ykdeki yk kiilerinden bazlar rolleri deierek ayn kiiler olarak baka bir ykde karmza kar. Tomris Uyar, Yaza Yolculuk adl bu kitabyla, bundan nce kaleme ald, Gecegezen Kzlar adl kitab arasnda bir balant kurar. Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Gecegezen Kzlar adl yk kitabna gndermelerde bulunur. Son Sanr adl ykdeki gece gezen kz bu kez ortaadan kalma bir kule manzaral bir handa otururken yk balar. Yanna gelen garson da Gecegezen Kzlar adl ykdeki vakanvistir, ancak yaland iin artk yazarl brakmtr.

145 Metinleraras ilikiler ise, Son Sanr (YY.) ile Gecegezen Kzlar(GK.) ve Yaz arab(YY.) ile Ormandaki Ayna(GK.) adl yklerde sz konusudur. 3.2.3.2.2.stkurmaca (Metafiction) Postmodernite ncesindeki btn kurmaca metinlere gndermede bulunarak, kurmaca ile gerek arasndaki ilikiyi sistemli bir ekilde sorunsallatran stkurmaca, metnin kurmaca olduunu eitli ekillerle bilinli olarak okura aklar. Yazar bazen yk kiisi olarak, bazen de anlatc olarak yknn akna mdahale eder. Tomris Uyar, yklerinin yazma srecine, okuru da dhil eder. Okur kurgunun iinde kaybolurken, birden yknn aknda kendisini yazarn yannda bulur. nk yazar bizim ykye kaplp gitmemize izin vermez. Bu anlamda yazar artk sadece kurgulamaz, yknn nasl kurguladn da yk iinde bir malzeme olarak kullanr. Metin ikinci kez kurgulanm olur. Kurmacann kurmacas anlamna gelen stkurmaca kendisinin bilincinde olan kendisine ynelik kurmaca (self-conscious/ self-reflexive/self-referential) gibi adlarla ifade edilir. Edebiyat terimleri iinde ise metafiction/surfiction yani st kurmaca olarak edebiyatn kendini anlatmas olarak deerlendirilir. stkurmaca zne-nesne, i dnya-reel yaam kurmaca-gereklik kartlklarnn birbirine kart ya da ayn anda yaand, oulcu (pluralist) ve ezamanl (simultaneous) bir gereklik anlayn yanstr (Ecevit, 2001, s.98). stkurmacann btn imknlarn zorlayan Tomris Uyar, yklerinde yenilii ararken kendisini bile tekrar etmekten kand iin stkurmacayla her yksnde farkl bir ekilde yky kurmay baarr. Tomris Uyarn, giri, gelime, sonu blmlerinin klasik olay yksnde olduu gibi belli bir sistemde ilerlemedii, olay rgsnn ortadan ya da sonundan balanarak, her eyin ters dz edildii ve bunun bilinli bir oyun eklinde kaleme alnd yks Konukta yazar yknn giriinde vermesi gereken blm, yknn sonuna yerletirir. Anlatc olan bir gen erkein yanna, kz arkadann neden geldiini, bulumann nerede gerekletiini bir trl anlayamadan, yknn sonuna geliriz. Kz arkada ile vedalaan gen, evinde kendi dnceleri ile ba baa kalr. Ardndan soru iaretlerini cevaplayacak, bir blmle yk biter. Onu leden sonra aramtm.

146 -Yalnzm. ok canm sklyor. Ha. Gelebilir miydin? -Evet rehberdeki adres. -Yarm saate kalmaz oradaym. (B., s.28) Klasik yklerde, bata bulunmasn bekleyeceimiz bu blm, Tomris Uyar tarafndan sona braklr. Balk, paragraf ya da olay rgs gibi yknn belli bal blmlerine gndermeler yapan Yapayalnz Bir Gk adl yk, Tomris Uyar tarafndan alt balklara ayrlmtr. Klasik olay yksndeki sralamay bozduunu bu yksnde balklarla gstermek ister. blmden oluturduu Yapayalnz Bir Gk adl yksnde, blm balklar u ekildedir:1.Ortas, 2.Sonu 3.Ba ykdeki bu sralama merak unsurunu artrr. Tamamlanmas gereken bir puzzle gibi yky okuruz. ykde Doan Beyin kars olan Fsun Hanmn bir gn anlatlr. Fsun Hanm sabah uyandnda evin hizmetisi, Fsn Hanm ile kocas Doan Beyin akam kutlanacak olan evlilik yldnm iin hazrlk yapmaktadr. Bu srada Doan Beyin yeeni Nedim Bey, elinde zambaklarla gelir. Nedim Bey ile Fsun Hanm arasnda geen konumalarn olduu bu blm, yknn sonunda, ba adl blmde yer alr. Ba blmnde yknn zldn grrz. ykleme zaman olarak yknn banda yer alsa da btn gizlerin akland, Nedim Beyin Fsun Hanma akn ilan ettii blm olduu iin en sonda yer alr. Ortas blm yknn giri ksmndadr, akam yemei iin konuklarn katld kutlama treni esnasnda geer. Yemekte Fsun Hanmn olmadn fark etmeyen Doan Bey byk bir pot krar. yknn Sonu blm; yemekten sonra Doan Beyin, silah odasnda konuklarna silah koleksiyonunun gezdirdii ksmdr. Nedim Bey, amcasnn silahlarndan birini gizlice alp kaacaktr. Tomris Uyarn yine benzer tarzda yazd Dn Geri Bak adl ykde bu kez okuru artan unsur yknn baldr. Yazar, yknn sonunu anlatr ve bize geri dnp bakmamz, yani yknn ncesini okumamz ister. Ama bavul kalmt; bavul botu. Hemen bir ift terlik, iki don, bir sutyen, bir havlu, bir gecelik koydu bavula, sonra yine dolabn stne ama daha yakn, daha el altnda bir yere yerletirdi bavulu. 250 lira olsa, 250 liras olsa, hayatnda bir bavula smayacak ne kalrd ki? (H.,s.47) Bu paragraf yknn giriinde Mustafa adl ofrn elinde 250 lira ile niye geldiini aklar. Belki de Nesrin, lmeden nce, bu paray da alp kamay planlamtr. yk, Nesrinin cenazesinin eve geldii gn, Mustafann Nesrinin annesi

147 ile konumalar sresincedir. Daha sonra geri dnlerle anlatc Nesrinin mutsuz evliliini, kocasn cezalandrmak iin bir gece Mustafa ile birlikte olduktan sonra intihar ettiini anlatr. Yazar, Aramzdaki ey adl ykde anlatc ile iletiim iinde olan kurmaca bir karakterin, gerek hayattan alndn yk iinde aklar. Kurmacann iinde yazarn kendisini ve bir rencisini anlatlr. Tomris Uyar, bir rencisine vefa borcunu demek iin bu yky yazmtr. Canm tabii ki yky yazmak zorunda deilsin. Yalnz beni bir daha Gndkmnde harcama. Ne de olsa ikimiz de iki- paragrafla geitirilemeyecek kadar zorlu bir aba gsterdik aramzdaki 'ey'i anlamak iin. Bildik hibir eye benzemiyor ki. (A., s.8) Bir kurmacann iinde olduklarn dile getiren ve gsteren karakterlerin yer ald Kuskus adl yknn kurgusall aktr. Anlatc araclyla okura her frsatta yknn bir kurmaca olduu hissettirilir. yk kiisi yal bir kadndr. Bir rya grr. Grd ryay anlatrken, bazen i konumalar yoluyla kendi dncelerini ilave eder. Konuk, mutfak masasnn banda oturuyordu; srt ykye dnkt. Omuzlarna geni bir kol halinde dklen parlak salar dnda, genliini eleveren hibir zellii yoktu. Zincirleme sigara iiyordu. nndeki kl tablas dolmutu, kalkp dkmeyi erteliyordu boyuna. Yan yaama usanc, hantal srtndan balyordu, kambur oturuundan; sar lekelerle kapl bakmsz ellerinde boverdicilie, ayaklarnda miskinlie dnyordu. (YDDK., s.8) Olay rgsyle ilgili dipnotlarn bulunduu, Son Sanr adl ykde, yazar bir nceki yk kitab olan Gecegezen Kzlara atfta bulunur. -Sizin asl iiniz ne? Garsonluk dnda yani? Eskiden yazardm. htiyar bir adam olmadan nce. Olduka nlydm de. Sonra baktm, altm sekiz ksur yl yaz yazarak tketmek olanaksz. Garsonluk yapyorum ite() -in ilgin yan sizi ykmden tanmam3. -Ne yapyordum yknzde?
3

ykde sz edilen eski yk "Gecegezen Kzlar" anmsatyor. (YY.,

s.21) Baka bir masaln ya da yknn meknn, zamann, olay rgsn ya da karakterlerini baka bir bak asyla yeniden ortaya koyan paralel ykler, stkurmacaya rnektir. Gecegezen Kzlar adl yk kitab bu ekilde oluturulmutur. Masallar modern anlamda yeniden kaleme alan yazarn rnein Ormandaki Ayna

148 adl yks Pamuk Prenses ve Yedi Ccelerin baka bak asyla yeniden kaleme alnm eklidir. Yazarn, yknn bir karakteri olarak kendi fikirlerini dile getirdii, olay rgsne dhil olduu, ancak bunu parantez iinde verdii Beyaz Bahede adl ykde retmenin dleri dile getirilirken bahedeki izlenimleri ile birletirilir. Okur yk kiisinin dnceleri dnda yer alan ifadelerin Tomris Uyara ait olduu karmna kendisi ular. Gemiteki anlarn da anlatarak kurgu karmaklatrlr. Bir tarafta gemi, bir tarafta gelecek vardr. kisi de anlatcnn dleriyle beslenir. retmen anlatr, bazen kendi kendine konuur. Yazar ikisini birlikte sunar: stediklerini sorsunlar, istediklerini sylesinler, rensinler. (Aman yalnzla dmesinler.) Geen yl bu mevsimdi. (Yalnzlkla savasnlar.) Geen yl bu mevsimdi. Forumdan sonrayd. (Gemile kltr ban yitirmesinler.)(YDDK., s.42) Parantez iindekiler duygular retmenin kimliinde Tomris Uyar anlatr. Yazarn, direnii, sava ve ylmayan kiiliini yanstr nk yazar geirdii zor gnlerini bu ilkelerle atlatmtr. Olimpik bak as ile anlatlan ykde, yazar varln stkurmaca ile ortaya koyar. Tomris Uyarn gnlklerinde, yklerinin kurgulanma servenini anlatt kurmacalarda, okur kurmacann kurmacasn renmi olur. Kk Akam Mzii, Metal Yorgunluu, Son Sanr, Beyaz Bahede, Akam Alacas, Geriye Kalan Gnlerin lki, Yrekte Buka, Sarmak Glleri, Gneli Bir Gn, Anlat Bana, Kuskus adl ykler hakknda stkurmaca bilgilerine yazarn Gndkm adl gnlklerinde ulamak mmkndr. Geriye Kalan Gnlerin lkinde, Hocann cinsel kimliinin ortaya kt aydnlanma an, Yazglnn yasaklanan odann kapsn ap, ieri girmesiyle gerekleir: Yazgl, giysi dolabn at. O anda da kendi zel masalna iyice girmi olduunu, artk geri dn kalmadn anlad. Baka birinin zel masalyla beslenen bir masala girmiti bir kere. Mein kemerler, simli ukurlar, ipek kuaklar, kot pantolonlara taklan beyaz bez kemerler, sahtiyan kemerler, rme gderi kuaklar, ular eprimi ksele kemerler, kahverengi, siyah, tarn

149 renginde, gemiten bugne uzanan her eit, her cins gzde kemer aslyd dolapt (GK., s.36). ykde, Hoca olarak kurgulanan kiiyi Tomris Uyar nasl oluturduunu gnlklerinde anlatr. 19 Austos 1982de Bilge Karasu ile karlaan, yazar bu yk kiisini kurmaca dnyaya dhil etmek iin yaptklar fikir alveriini anlatr. Cinsel kimlii kark ya da karmak bir yk kiisi aryorum. Bir iktisat olacak, o kadarn biliyorum. ktisat iyi diyor Bilge. Odasna bir oyuncak ay koymay dndm. Bir de gergef. pular olarak. Ama bir ayrnt eksik. O yzden yazamyorum yky belki. O ayrnt adamn i dnyasndaki cinsel kargaay aklamal. Ha sylemeyi unuttum. oluk ocuklu bir adam bu. (Bilge uzun uzun her zamanki meslek titizliiyle dnyor.) Zor bir soru dorusu. Ha dur kemer iine yarayabilir bak. eitli dnemlerin gzde kemerlerini kapsayan bir koleksiyonu olsun. Bolca fotoraf da kullanabilirsin. Sarlp yanaklarndan pesim geliyor. Tamam!(Uyar,2003, s.332) Tomris Uyar, Yazgl adl yk kiinin sonu ile ilgili olarak ise 10 Austos tarihli gnlnde Kuluk Raks adl yk kiisi ile konuur. Gnlkleri yazarn yklerinin mutfa gibidir. yk kiilerinden bazlarn kurmaca dnyasna dhil olmadan nce, gnlklerinde okuyabildiimiz yazar, yklerinde syleyemediklerini gnlklerinde, gnlklerinde anlatmadklarn da yklerinde kurmaca olarak karmza karr. imdi syle bakalm kadn lecek mi intihar m edecek? kisinin aras bir ey. lmeyebilir de aslnda. Ama duyguyu yaayacak. Yaama duygusunu. Kl payn. Yani anladm kadaryla sen kadnn intihar etmemesini, ama baka bir sebepten tr lmle kar karya gelmesini istiyorsun. Az buuk da bir intihar olsun istiyorsun. Bazen bir yk kiisini zmede baka bir yk kiisinin yardm gerekebilir, ikisi de sizin dnyanzdansa (Uyar, 2003, s.332). Yazarn kurmaca kiisinin kurmaca oluunu vurgulamasyla meydana getirdii D Satmak adl ykde, daha en banda okura yknn bir kurgudan ibaret olduunu syler. Zaten yknn ismi de bilinli olarak seilmitir. D satmak kurmaca dnyaya ait bir ifade olabilir. Dkkna girdiinde, ok genti daha. lk, kk, erken

150 genliinde. Yz, bir hikye kiisine uygun dmeyecek kadar krksz, hikyesizdi. Ama bembeyaz bir kt, doldurulmay bekleyen bir sayfa gibi hikyeler artryordu. (YB.,s.51). Sonu olarak Tomris Uyar, yklerindeki stkurmacay bazen kurgulama tekniklerini kullanarak bazen de ykdeki temel unsurlar kullanarak ortaya koyar. Ayrca, yazarn gnlkleri de yklerinde yer alan stkurmaca tekniklerini belirlemede nem tar. 3.2.3.2.3.ok Katmanllk- oulcu Kullanm Tomris Uyar, yklerinde d ile gerek yaam, i dnya ile d dnyay, eitli corafyalarda, farkl zaman kesitlerinde buluturarak stkurmacann zemininde ok katmanl metinler ortaya koyar. ok katmanllk, ilk olarak modernistler tarafndan kullanld gibi postmodernizmin de nemli sacayann sonuncusu olarak eitli olaslklarn, disiplinlerin, ontolojik katmanlarn ezamanl bir birliktelik iinde metinde yer almasdr (Ecevit, 2001, s.177). Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda yazar masallar srasyla Haensel ile Gratel, Pamuk Prenses ve Yedi Cceler, Krmz apkal Kz ile Mavi Sakal, Fareli Kyn Kavalcs, On ki Dans Prenses, Uyuyan Gzel, Kl Kedisi, Fesleenci Kz, Sabrta'nn ehzadesi ile ingenesi, izmeli Kedi, Pinokyo olmak zere gnmze yeniden uyarlamaya alr. Bunu yaparken oulcu kullanmdan faydalanrken, fantastik geleri de deerlendirir. Gecegezen Kzlar adl yk kitabnn yklere Girerken adl blmnde yle anlatr: Halk masallarnn kiileri, belli bir tarih annda, belli bir yerde yaam olan bir topluluun belli fertleri deil de bir padiah, bir tccar, bir kocakar gibi yersiz, adsz kiilerdir diyor, Pertev Naili Boratav. Ben bu yersiz ve adsz kiileri, masaln belirledii servenin ormanndan, kan, post ve buu tten yoldan ekip amza, gnmze getirmek istedim. Dolaysyla onlar birey olarak iledim, yani yk kiileri olarak. Geen srede zellikle kadnlar, eski masallarda nlerine deer diye srlen "ehzade ile evlenmek", "zengin olmak", "snf atlamak" gibi zlemleri oktan bir yana itmilerdi. Baz mitik elerse alar boyunca deimeden kalmt. (GK., s.7) Tomris Uyar, bu yklerinde snrsz bir d gc kullanrken, masals gelerden de faydalanr. eitli zaman katmanlarn bir anda gemeyi baaran yk

151 kiileri kartlklarn bir araya getirdii grotesk unsurlar da kurgu srasnda olutururlar. ada sanatta enlik ile ciddiyet, trajedi ile gldr hatta neredeyse yaam ile lm alternatifinin giderek yok olurken sanat da bylece tm gemiini yadsmolur. (Adorno, 2004, s.157) Yani sanat d dnyay grnd gibi deil de farkl biimlerde yanstmaya alrken tuhaf, acayip, garip anlamlaryla amlanan grotesk unsurunu (Ecevit, 2001, s.178) seer. Gecegezen Kzlar, nce anan ebruli toprak ibriimlerini yoklad, aratrd, zorlad, zamann at incecik bir atlaktan geti. Epeski, bildik gecede her geceki gibi saknarak ilerledi. Dokuz katl kentinin ilk katmann atktan sonra solundan sana dnd; dudaklar kprdad, kulak verdi: kehribar bir kamn iine konmu arnn geleneksel vzltsn dinledi, bir sre (GK., s.45). Tomris Uyarn yazma servenini anlatan Filizkran Frtnas adl ykde ok katmanllk grlr, ykde masal unsurlarndan da yararlanr. Hayali ve fantastik unsurlara da yer verilir. Mavi-u aslnda bildiimiz mavi ulu kalemdir. Tomris Uyar, kendisi gibi yazar olan insanlarn dnyalarn anlatr. Bu insanlarn katland zorluklar dile getirilirken, servenci ruhlar da gz ard edilmez: Hi mavi-u diye bir yer duydunuz mu? Duymam olabilirsiniz. Zarar yok. Mavi-u'u ok azmz bilir, o da kulaktan dolma: batktan ap denizin rtsn yarmay gze alan, kentin kylarna vurur vurmaz bir daha grnmemecesine yitip giden servenci, tek tk mavi-ululardan rendiimiz kadaryla (YDDK., s.14). Geriye Kalan Gnlerimizin lki adl ykde masal dnyasnda ormanda krmz balkl kz ile yrrken birden radyodan gelen seslerle yzleiriz. Masal zamanndan imdiki zamana dneriz. Zamanlarn eitlilii birok yap ile rntlenerek ok katmanlln bir blmn oluturur: Krlarda hi grlt yoktu. Crcr bceinin yaz boyu rd trk daha bir peslemiti: demek gz gelmiti artk. Yine de zamann tek belirleyicisi, radyodan ykselen ili arklard."Dikkat sayn dinleyiciler!" dedi bir erkek sesi (saat 9'du). "Bugn, geriye kalan gnlerinizin ilki olabiliri" Sonra programn spot mzii duyulduYazgl, yirmi drt yandayd ve btn gemiini -avu ii kadar bir gemii- bu arklarla soluklanp katediyordu her cuma (GK.., s.29). Yazgl indirimden ald kyafetlerle tekrar masala geri dner. Yazarn ykleri ok sesli bir orkestra gibidir: Yazgl, elinde sepeti, krlarda yol alyordu. Hava, sabahn bu ilk saatlerinde ne gzeldi! Gne, yumuak bir t geiyordu kra,

152 topraktan bir buu ykseliyordu. Bu buu, biten yazn sarsyla uyum iindeydi. (GK..,s.29) Bu srada stkurmaca ile yazar yk kiisini tantrken ortaya kar: Okuma uzaklndan bakldnda Yazgl, mevsim sonu indiriminden yararlanp ald krmz tulumu, krmz pabular, sepetini rten alacal mendiliyle, sar bozkrda anszn am bir gelincii andryordu (GK.., s.29). Tomris Uyar zellikle gnmze uyarlamaya alt masallarnda

gerekletirdii ok katmanllk, yklerin modernize edilmesini salamtr. Bunu da sahip olduu engin d gc ve kurgulama yntemleriyle baarmtr. 3.2.3.3. Mizanpaj Teknikleri Sayfa dzeni ile ilgili biimsel deiikliklerin kullanld teknikler mizanpaj tekniklerdir.(Yldrm, 2007) Bunlar ou zaman klasik bir ykde grlmeyen yeni araylar sonucu ortaya kan kurguyu eitli ynlerden besleyen unsurlardr. Amalar daha ok okurun dikkatini belli bir noktada toplamaktr. Parantez iinde yaplan aklamalar, dipnotlar, farkl yaz stilleri yannda iirsel ve tiyatral zellik tayan biimler de yknn kapsamna dhil edilmitir. Tomris Uyarn yklerinde kurgunun byk nem tamas yazar anlatm tekniklerine yneltmi; ancak sadece anlatm teknikleriyle yetinmek istemeyen yazar yklerinin grsel ynn de artrma abas iinde olmutur. Dolaysyla hem gze hem kulaa hitap etmeyi baaran Tomris Uyar, kurguyu btn ayrntlaryla oluturarak aydnlanma ann doru zamanlamalarla hem okura hem yk kiisine yaatmtr. Bu sebeple yazarn biimsel zelliklere nem verdii yargsna ulaabiliriz. 3.2.3.3.1.Parantez i Bilgiler Tomris Uyar, parantez ii bilgiyi yklerinin tamamnda kullanmtr. pek ve Bakrda alt ykde, demeler ve ahmeranda dokuz ykde, Dizboyu

Papatyalarda ykde, Yrekte Bukada iki ykde, Yaz Dleri D Klarnda iki ykde, Gecegezen Kzlarda ykde, Yaza Yolculukta alt ykde, Sekizinci Gnahta iki ykde, Otuzlarn Kadnnda ykde, Aramzdaki eyde alt ykde toplam krk iki yknn gerekli blmlerinde yer alan bu teknikte ama ou zaman aklama yapmak iindir. nemli olan bu aklamalarn bize ksa yoldan yk kiilerinin hayatlar, psikolojileri, dnceleri hakknda bilgi vermesidir. Biimsel

153 ynden de dikkat ekmesi, okurun zihnini bu blmlerde younlatrmas bakmndan da nemlidir. Beyaz Bahede, retmenin dleri dile getirilirken bahedeki izlenimleri ile birleir. Gemiteki anlarn da anlatarak kurgu karmaklatrlr. Bir tarafta gemi, bir tarafta gelecek vardr. kisi de yazarn dleriyle beslenir. retmen anlatr, bazen kendi kendine konuur. Yazar ikisini birlikte sunar: Geen yl bu mevsimdi. (Yalnzlkla savasnlar.) Geen yl bu mevsimdi. Forumdan sonrayd. (Gemile kltr ban yitirmesinler.) (YDDK., s.42) Kpek Dirilticilerinde, sokak tasviri yaplrken bir adamdan bahsediliyor ancak adamn ismi yok, onu parantez iinde belirtilen zellikleri ile tanrz. Yani gzel, deiik bir geceydi benim iin. u iimdeki sknty aklamyor. Ama karmdaki adam var ya (ayn elma arabasn hi ylmadan, sanki elmalar hi eksilmeden her gn bu parka srkleyen adam), u kadnla u erkek, u sahipsiz sokak kedileri, u iiler... Yani btn bu ikindiyi birden kavraynca.(H.,s.64) ykde adamn kimlii belirsizdir. Yazar onun sosyoekonomik durumunu belirtmek istedii iin bu aklamaya bavurur. mr Biter Yol Biter adl ykde anlatc kiinin aresizliini aklar. Ancak burada daha nce verilen bilginin pekitirilmesi amac gdlr. -Alamanya'ya nasl alacaksn peki? Kznn evine? -Oras son yerim benim.(Bak, senden baka kimsem yok abla.) Kzm aryor beni. "Gel anne," diyor, "gel de torununa bak. Brak o sarhou; son gnlerin rahat gesin burada." Gelmem mi kzm? Gelmem mi yavrum? Sen beni arrsn da gelmem mi? Azck sk diini. Bana gven sen. Ne yapp yapp gelirim.(DP.,s.75) Ksaca yklerde kullanlan parantez ii bilgiler genellikle, kendi ilevinde, anlam pekitirmek iin kullanlsa da yazarn amac yk kiilerinin i dnyalarn, duygularn yanstarak yk kiisinin boyut kazanmasn salar. 3.2.3.3.2.Dipnot Teknii Dipnot teknii, Yaz Dleri D Klarnda iki ykde, Yaza Yolculukta bir ykde kullanlmtr. Dipnotlar, yknn iinde yer alan bir blm aklamak iin sayfa altna alarak oluturulur ki bu kurmaca metinlerde pek sk gze arpan bir biim

154 deildir. Tomris Uyarn yklerinin mizanpaj teknikleri asndan zengin olmas onun her teknii az da olsa denemesini salamtr. Phtda yazarn dipnot kullanmasnn nedeni ykde geen bir blmle ilgili bilgi vermektir. Dolaysyla bu tamamen biimsel arayn rndr. in ilgin yan, bu kyma bile-isteye girimemesiydi. Kimseyi umursamayan, soukluuyla yakc bir ekicilik, Greta Garbo'vari erkeksi bir dii-rmcek tavr.2
2

Bir dostumdan rendiime gre Afrikallar, zenle yetitirecekleri ieklerin

toprana kar-cinsten tohumlar serperlermi. Dostuma ieklerinin cinsiyetinin nasl saptandn sormadma hl zlrm. (M.) (A., s.54) Tomris Uyar, bazen de stkurmaca ynteminin gerei olarak yazarn varln hissettirmek ve metnin kurmacaln ortaya koymak iin dipnot tekniini kullanmtr. Alnma benzemiyordu. Sigarasn klle zarife bastrp kalkarken "Banz saolsun" dedi.5
5

Bu konumal sahneyi ertelememi okurlarn balayacaklarn umuyorum.

(M.) (A., s.54) Oyun adl ykde, bir aklama olarak yine dipnot kullanan Tomris Uyarn bu ykdeki amac tiyatral bir yk oluturmas sebebiyle, kii hakkndaki detayl bilgiyi diyalog srasnda verememi olmasndan kaynaklanr. Seninki diye bahsedilen ressam olan Sevgi Hanmn boand kocasdr. yleyse neden boandn? Yoksa boanmay seninki* mi istedi? *Seninki: Glsn, kadn konumalarndan kapt szckler iinde zellikle bunu yerli yerine oturtmutu, olanca rknlyle kavramt, ikinci kiinin istencini yadsyan, bildiince youran, silip kendi istencine katan, hibir direnme hakk tanmayan derebeyi gc. Yzler, klklar, kltr dzeyleri, snfsal seme deise de SENNK ayn kalyordu. Kendisine atalarndan geen tartlmaz haklara ince uygulamalar getiriyordu olsa olsa (YDDK., s.45). Yaza Yolculuktaki Son Sanr yks, Gecegezen Kzlardaki Gecegezen Kzlar adl yknn devam gibidir. Tomris Uyar, bu ykde metinlerarasl vurgulamak iin dipnotu kullanr: in ilgin yan sizi ykmden tanmam3. Ne yapyordum yknzde? Vakanvislik ile remilcilik aras bir ey. Yine byleydiniz. Sizinle konuurken gerek acy hi tatmadm dndm. Benim lkemde ac, kemerlerle,

155 kubbelerle rtlr, korunur, toplumsallatrlr. Bireysel, sivri ac yok gibidir. reniyoruz. Acemilik sancs.(.) 3ykde sz edilen eski yk "Gecegezen Kzlar" anmsatyor. . (YY., s.21) Ksaca yazarn biim araylar iinde kulland bu tekniin yklerdeki says ok deildir. Kimi zaman ykler arasnda ba kurmada, kimi zaman biimsel kayglarla olsa da dipnot tekniinin amac dier tekniklerde olduu gibi, yky baarl kurgulamaktr. 3.2.3.3.3.iirsel Dizgi Kurgusal anlamda yknn d grnnde deiiklikler sunan Tomris Uyar, Gndkmnde iirsellikle ilgili u yorumu yapar: Her sanatn kendine zg bir iirsellii, her sanatnn bu iirsellii kalkndrmada kendine zg bir sesi olduuna, ortaya kan zgn deyiin bu iki genin kaynamasndan doduuna inanabiliriz. (Uyar, 2003, s.258) Bu aklamada yazar 1980lere kadar yazd yklerinde yer alan iirsellikten sz eder. Ancak 1980den sonra yazd ikinci dnem yklerinde iiri montaj tekniiyle ykye eklemitir. yknn kurgusunu glendirirken, ykye de anlam younluu katmtr. Tomris Uyar, iki yksnde ise iirsel bir kurgu oluturmutur. Zulay, Edip Canseverin yazarn her doum gnn elinde bir iirle gelip kutlamasna karn yazm ve ona ithaf etmitir. ykde yazar fotoraflardan yola karak, gemi doum gnlerinden birine dnmtr. imdi hantal, okanmay unutmu kalalaryla boyasz, uyku-ikini gzleriyle gneleniyorlar karmda. Tencere yemei kokuyorlar. Yal. Hepsi smyor ereveye. Biri bacan uzatt: tokyosu, resmin te ucunda kalm. O srada girdi. u aa kendiliinden girdi: yeiliyle. (YDDK.,s.60) Manastrl Hilmi Bey'e Beinci Mektup adl ykde, iir ve arklara kout olabilecek bir metinde hem iir hem de ark zellikleri vardr. Bu yzden, mzikaliteyi ve iirsellii salamak adna yazar ykde seciye yer vermitir. Gnlk bir giysi gibi yerleiyorum siyah koltuktaki ukuruma. Seslerinden ykselen evcil frtnay dinliyorum.

156 Sar bir lodos savruluyor darda. Musluk bozulmu, szyor. Sanki biri, belli aralarla kapy tklatyor. (SG., s.57) yklerinde kullanlan iirsel zellik biim unsuru olarak karmza kar. Bu zellikler de birka yky gemedii iin yazarn bu uygulamas da yine biimsel denemeler olarak nitelendirilebilir. 3.2.3.3.4. Farkl Yaz Tarzlar Tomris Uyarn yklerinde bazen puntolarn deiiklii, bazen yaz stilinin farkl oluu ykye hareketlilik kazandrr. Yazarn amac dikkatleri ekerken metnin inandrcln da artrmaktr. Eptalikos lsnn Salar adl yksnde, kurguda dikkat eken bir zellik gazeteden alntlarn direk olarak yaplm olmasdr. Alntlarn olduu ksmlar byk harflerle yazlmtr. Yazarn amac ayn zamanda daha ok gazeteden alntlanan bu blmlerde ykye gazete sayfas grnts kazandrmaktr. Nihat Bey, masasna doru gelen iman, kr bykl adamn elindeki gazeteyi okumaya alt: SU TESTS SU YOLUNDA KIRILIR... Gen kadnn resmi yine sa bata. "Yukarda cinayete sahne olan yeri..." Bir kr resmi. zel arabalar, serin otlar. Sabahn bulutsuz g altnda iekli bir kr. Dipte kck puntolarla tutuklananlarn listesi var. Skynetim uzayacaa benzer. Yanda bir haber: G.S. AMPYONLUA GDYOR. (H., s.76) Dizboyu Papatyalar adl ykde yine bir gazete sayfas vardr. Yazar yine ayn teknii uygular. Bylece sayfa dzeni okuru grsel adan da etkilemi olur. Gazeteden kesilmi bir kupondan okunan blm ayn zamanda hem yknn hem de yk kitabnn addr. Tomris Uyarn ieklere olan dknl yklerden grebiliriz. iekler yk kiilerinin mutlulua alan kaplar gibidir. Bu ykde ise erminin toplumun basksyla bunald hayatna bir k gibi papatya karlr. Papatyalar, krlarda ya da yetitii toprakta toplu halde byrler, tek bana deil. Yaz tarznda da Tomris Uyar, bu iki kelimeyi kez tekrar ederek, yky grsel olarak da bir resim yapar gibi doldurur. Biz grsel adan da anlam bakmndan da ykde bir boluk gremeyiz. Birden, ermin'in hzla akan dnceleri kesintiye urad. Kuponlardan birinin yanndaki yaz gzne arpt...YU PAPATYALAR... BOYU PAPATYALAR... Gazeteyi

157 katland yerden at: DZBOYU PAPATYALAR, diye okudu. Bir uak irketinin ya da yazlk bir otelin reklam olsa gerek. (DP.,s.71) Tomris Uyar, ayrca psikolojik rahatszlklar olan baz bireylerin yaad kmaz anlatrken, farkl yaz karakterlerini kullanr. Bylece hem biim hem ierik ynnden vurgulanmak istenen nokta n plana karlm olur. ieklerlede yknn sonunda intihar edecek olan Rum Barbann bunalm anlatlr: Arabalardan parka girilmiyor, kaldrm kld, asfalt geniledi, iskele kaldrld. HAYIR! YETER! diyen yok. Yok. Yok. Yok.(H., s.26) Farkl yaz karakterlerini kullanan yazar, bir yksnde yal kadnn bunalmn dile getirirken, dierinde toplumun basksndan bunalm bir sanatya bir k yolu bulurken karmza kar. Bylece ykye grsellik kazandrrken bile amac kurguyu glendirmek ve yk kiisinin boyut kazanmasn salamaktr. Bu nedenle yazarn sadece biim kaygsyla hareket etmediini, her biimi mutlaka ierikle doldurduunu syleyebiliriz. 3.2.3.3.5.Tiyatral zellikler Tomris Uyar, yklerinde iir ve tiyatro gibi trlerin mizanpaj zelliklerinden faydalanmay denemitir. Trlerin birbirleriyle ilikilerinin olmas muhtemeldir. Ancak yazarn bir yks bize tiyatro okuyormu hissi uyandrr. Oyun adl yknn balangc bir tiyatro metni girii gibidir. Tomris Uyarn dier yklerinde olduu gibi bu yksnde de balk ile ierik bir uyum iindedir. yknn aknda parantez iinde yk kiileri hakknda bilgi verilmesi tekniini kullanr. Kiiler ile ilgili aklamalar diyalog srasnda verilmez. Kiiler yknn en banda tantlr. Glsn: Be yandadr. Krmz iekli beyaz basmadan, omuzdan askl bir entari giymitir. Banda, plastik mantarlarla ssl bir hasr apka, kucanda krmz plastikten ar-ii bir anta vardr. Bebek: Yeil gzl, uzun kirpikli bir bez bebektir. Sk ykanmaktan, gzlerinin yeili, dudaklarnn al ve Glsn'n entarisinin kumandan yaplma eteklii solmutur. Yrtk dizlerinden, bezin altna tklm naylon orap tomarlar grnmektedir. (YDDK. s.44) ykde diyalog dndaki aklamalar dipnot olarak verilmitir: Vereceim baka hibirey kalmam.* diyen yk kiisinin bu cmlesi sayfann altnda yle yorumlanr: *Bu ilikilerden geriye iki koltuk, bir sedir, bir krtaj, bir

158 pikap, bir kolan spazmyla bir gastrit kalmt. En nemlisi de ocukla oynad oyun srasnda zaman zaman yrtlan, ltlar ieri alan bir zrh: bedenini bu scak yaz gnnde merhem gibi saran o soukluk (YDDK.,s.47) Tomris Uyar, hemen hemen her yksnde diyalog tekniini kullanmtr. Ancak Oyunda, diyaloglarn dnda, tiyatronun kii tantm da grsel adan yaplmtr. Yazarn oyuncak bebei de kiilerin arasna katmas, yknn bir oyun olduunu vurgular gibidir. Oyuncan ise eskimi, oynanmaktan ii yrtlm olarak tantlmas Glsmn sosyoekonomik durumuna da iaret eder. Kiiler genel anlamda d grnleri ile anlatlmtr, bu durum okurun grsel olarak yk kiilerini bir tiyatrodaym gibi gzmzn nnde canlandrmamz salar. 3.2.3.3.6.yk Balklar ve Alt Balklar Kurmaca metinlerde balk ile eser arasnda bir iliki sz konusudur. Tomris Uyar yklerinde bu ilikiyi sadece yk balklarnda deil, yk iinde yer verdii alt balklarda da kurmutur. Yazarn, ieklerle ve en Ol Bayburt adl ykleri kendi iinde blmlere ayrlr. Her alt balk o blm zetler niteliktedir. Zamann kurgusu asndan sramalar salamak, geileri kolaylatrmak iin yazar yky blmlere ayrr. Balklar ve alt balklar ykde bir biim zelliini olutururken ama okuru harekete geirmektir. Yazarn kurgulad ykde, balk ile blm arasndaki ilikiyi anlayp, kurguyu zmlemek okura braklr. ieklerle adl ykde Rum Barbann yalnz lmn anlatrken yazar, yky yedi balkla blmlere ayrmtr. ykde kurgu bu blm balklaryla zmlenir. 1.lesi: yk zamann vurgulamaktadr. Barba, tpk yemek gibi her gnn birbirinin tekrar gibi olduunu dnr. Anlatc her lenin birbirinin ayns olduu izlenimini verir: Kapnn nnde sebzeci, arabasn kaldrma ekmi, bira iiyor. ieyi dikmek iin ban her kaldrdnda, Mays gnei ter lekeleriyle yerleiyor gmleine. Hafif bir esinti, gmlei terli bedenine yaptryor. Yarm ekmei yarm ortasndan, peyniri araya koymu, bira iesini dkknn penceresine dayam. Bir de iri domates seti arabadan. Yiyor. le bastrd. (H., s.22)

159 2.Bak: Dkknn nnde yllardr duran iskemle, onu karsyla mutlu gnlerine gtren, Barbann varln, gemiini ispatlayan nemli bir unsurdur. Onu grdkten sonra gemii hatrlar. Yaad evre deimitir, deimeyen sadece nesnelerdir. nk onlar, insanlar gibi ya eskiyor ya da kirleniyordu. Barba on yldr hereyi grerek, yok yok yle deil; grdkten sonra dndn sezdi. On yldr, ok gerekli kalkmalar dnda -ieriye, komu bakkala, arasra parkta oturmaya- hep akl durduu u hasr iskemleyi bile ancak grdkten sonra kavryordu.(H.,s.23) 3.Sesi: Olu Nihatn hapse girmeden nceki gnlerine dner, o gnleri anlatrken, onu tekrar duyar, gibidir. Nihat, otelin bahesinden iek toplayp satmak isteyen kk ocuu, bekiden koruduu iin hapse atlr. Yazar okuru, doru-yanl deer atmas iine drrken, deien toplum deerlerini eletirir. nce tatl tatl anlatyor Nihat. ocuktur diyor, isizdir, grmezlikten gel falan. Yok, diyor beki, ben bir kere yakaladm diyor. Karakolda anlatr derdini diyor, bak levhada ne diyor: "naata girmek yasak ve tehlikelidir," diyor. Tabii zorla gtrecek ocuu. Tabii ama Nihat brakmyor. ekiiyorlar bekiyle. Belinde ba vardr hep bilirsin. Onu ekiyor. Ben diyor, bu ocua el srdrtmem, beki eli, polis eli dedirtmem diyor. (H.,s.28) 4-Yanks: Nihat hapisten ktktan sonra, olacaklar hayal eder. Bu dnceler iinde Nihatn sesi kulanda adeta yanklanr. Hayaller bir onu tamamen ypratr, yalnzla srkler. "Kusura bakma baba," dedi Nihat. "Meyhane yapacam ben buray. t kopuk dolacak, artk balks, motorcusu, patrt grlt. Ne yapaym, baka iten anlamam ben. Oullarna syledim, Baba alamaz dedim bu yatan sonra. Ama tnmadlar. O dkkna alktr o, ayrlamaz diyorlar. Bir kap yemek koyarsnz nne, oturur kesinde diyorlar.(H.,s. 29) 5-D: Nihatn hapisten kt gnn dn grr. Barba artk hayallerle yaar. Bu dnyaya, deien topluma ayak uyduramaz. Yazar onun i dnyasna ynelir. kindi gneinin oradan ters dnm bir adam geliyor. Barba bakt; lacivert giysili bir adam, elinde tahta bir bavul, belinde ba grnmyor. Nihat! Yz prl prl! Glyor yine. Ben demedim mi dayanr diye? Dvemezler onu; korkarlar, vuramazlar ona. Bak, salarn bile kesmemiler. Barba'nn bir park srasnda scaktan ve kimsesizlikten ldn ne bilsin? Glyor. Geliyor ite. (H.s,29) 6-Kendisi: Bir otel odasndan yer ayran Barbann, artk hayatla, yalnzlkla deme saati gelmitir. Otelin en son katndan ayrd odann iindedir. Balkondan

160 aa atlayarak, intihar eder. Parlak parkede durup balkonu at. Yrd. akllardan yaplm iek setinin kysna dayand, bakt. Aaya bakma, dedim. Aalar gz alr, su eker. Bakma sakn. Eilme sakn. Sakn... sakn... sakn... sakn... sakn... Uzun bir d...(H.,s,31) 7-Dirisi: Nihat, hapisten ktnda, Barbann dirisiyle deil, lsyle karlanacaktr. Burada baln diri olmasnn zmlemesi ise, Barbann aslnda diri iken l gibi hissettiidir. Artk lm, onun iin diri kalmaya iarettir. Yapraklardan szan akam gnei gzlerini yakyordu. Kalkt Barba. Dkkna doru yrd. En dorusu bu ite. En doruyu ancak byle anlatabilir. Her eyin, irine kesmi bir manolya gibi u Otel'e sunulduu; insanlarn, dkknlarn ve hayatlarn iten ie sarard, bittii bu kyya inecek Nihat. aresi yok. necek. Bugn yarn.(H.,s.31) Tomris Uyar, ieklerle adl ykde Barbann hayatn sramalarla anlatr. yknn alt balklarnda anlatcnn Barbann ruh halini anlatan ifadeler kullanmas bizi, Barbann i dnyasna tayaca fikrine gtrr. Tahmin ettiimiz ekilde ykde yaamla lm arasndaki Barbann gelgitlerini, akronik zaman dilimleri iinde okuruz. Balklar yazar iin gl bir kurgunun olumasn, anlatc iin zamansal sramalarn yerli yerinde yaplmasn salarken; okura puzzlen paralarn birletirmek kalyor. en Ol Bayburt adl yk yine alt balklardan oluur. Yazar spanyol Feridenin toplumun basks yznden evlenip yuva kursa da zerine yapan kt kadn damgasndan kurtulamadn, buna toplumun izin vermediini anlatr. Alt balklar yine geriye dnleri kolaylatrr. Bir Konuk blmnde, Feride Hanm yknn sonunda niye geldiini anlayacamz misafirin yannda konumaktadr, Behet Beye sorular sorar ama cevabn alamaz. Bir Oda blmnde, ise Feridenin ve kocasnn paylatklar oturma odas anlatlr. Bir Ad blmnde, Feridenin hayat geri dnlerle sunulur; Babas Yzba Mehmet Bey, alkuu romanndan esinlenerek Feride adn takm kzna dediklerine gre: asl ad Mihrinisa'ym. (H.,s.51) Bir Yasa blmnde ise Feride doktor olan kocasyla Anadolunun bir kasabasndadr. Parasz kalan Feride ve kocas mutsuzdur. Feride Hanm usul usul alyordu; kaln bir battaniyenin altndan gelir gibiydi sesi: "Ne oldu ite? Emeklilik de gitti. Tek hakkmzd bu dnyada. Kopararak almtk. Her ey yandyla kald."(H.,s.56) Bir Yemin blmnde Feride kocasndan ayrlrsa yetim ayl alabileceini renir. Yalanc bir ahit bulup boanma karar alrlar. ykde alt balklar, blmde neler anlatlacann anahtar gibidir. Yazar balklar geniletir. Balklar yknn zmlenmesini kolaylatrr.

161 Tomris Uyarn bir kurgu ustas olmasnda, evirilerle edebiyat dnyasna giriinin nemi byktr. nk Tomris Uyar, eviri yaparken bir yandan Trkeyi doru ve incelikleriyle kullanp, Trkenin snrlarn zorlarken bir yandan da Bat edebiyatn ok iyi zmseyip, Batl anlamda ksa yk ile ilgili btn teknikleri kendi yksnde kurgulamay baarmtr. Bu tekniklerin temelinde yer alan yk kiilerinin aydnlanma an Tomris Uyar tarafndan anlatm teknikleriyle eitlendirilerek ykde yer almtr. Yine modern anlamda ksa ykde ayrntlarn nemi, yknn inandrcl gibi unsurlara da kurgunun ancak doru bir biimde oluturulmas ile ulalacaktr. Tomris Uyar da bu nedenle hemen hemen btn anlatm ve sayfa dzeni tekniklerini, metinleraraslk, stkurmaca gibi modernist teknikleri kullanarak kimi zaman ykde aksiyonun artmasn, kimi zaman grsellii nplana kararak yknn okurun aklnda kalmasn salamtr. 3.3.Tomris Uyarn yklerinde Bak As Ksa ykde dier bir yap unsuru olarak bak as karmza kar. Bak as anlatc ile anlatlan arasndaki ilikiye dayanr (Forster, 2001, s.119). Bu iliki roman ya da hikyede olaylarn okuyucuya kimin gznden ve azndan ulat sorusu nun cevaplanmasyla aklanabilir (Aytr, 1977, s.38). yleyse bak as; Anlatma esasna bal metinlerde vaka zincirinin ve bu zincirin meydana gelmesinde kullanlan mekn, zaman, ahs kadrosu gibi unsurlarn kim tarafndan grld, idrak edildii ve kim tarafndan kime nakledilmekte olduu sorularna verilen cevaptr (Akta, 2003, s.71-72). Yazar, bak as ile nceden snrlarn izmekte ve yksn kimin anlatacana karar vermektedir. Her ykde, yky aktaran bir anlatc olsa da bu bazen fark edilmeden bazen de bilinli olarak yazar ile zdeletirilir. Ancak nasl yk kiileri itibari dnyaya aitse, yky anlatan da yazarn kimliine brnm kurmaca bir yazardr ve yky daha nce belirlenen bak as ile aktarr. Anlatcnn kimlii sorgulanarak birinci tekil anlatc (ben-anlatc) ya da nc tekil anlatc (oanlatc)dan birisi seilir. Ardndan ise anlatcnn konumu belirlenir. Anlatc itibari dnyada olanlar ya sadece tarafsz bir ekilde gzlemci bak as ile yanstr ya da her eyi bilen olimpik bak as ile anlatr.

162 Anlatcnn kimlii, anlatmn konumu ve anlatm tutumu tpk yknn dier unsurlar gibi daha nceden yazar tarafndan kurgulanmtr (Apaydn,2003, s.87,95). Anlatc kendisi iin kurgulanm olan grevi yerine getirir. 2.3.1.Anlatcnn Kimlii Tomris Uyar yklerinde, birinci kiili anlatc ile nc kiili anlatc kullanrken, nc kiili anlatcnn oran biraz daha fazladr. yklerinin drtte biri kadarnda ise oklu anlatm tarzn kullanmtr. ki yksnde ise farkl bir anlatc eidi denemitir. 2.3.1.1.nc Tekil Kiinin Anlatc Olduu ykler pek ve Bakr adl yk kitabnda, iek Dirilticileri, Temmuz, Dalar Seda Verip Seslenmelidir, Dn, Kurban, All Turna adl yklerde; demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda, Salar, nsz, Kpk, ieklerle, Gler Yzl Bir Komu, Yusuf ile Zeliha, Sevdadr, Ormanlarn Gmbrts. ahmeran Hikyesi adl yklerde; Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Emekli Albay Halit Akamn ki Gn, Yaz Suyu adl yklerde; Yrekte Buka adl yk kitabnda, Gneli Bir Gn, St Pay, Aye Hakl, D Satmak, Uzun lm adl yklerde; Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda Kuskus, Filizkran Frtnas, Beyaz Bahede, Oyun, Bayrdaki Ilgm, Rus Ruleti, Kuluk

Raks adl yklerde; Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Sonucu Belki, Gecegezen Kzlar, Sonsuza Dn, Sue Ellen ile Recepin Kanlmaz Karlamas, Yalnzaa Dura adl yklerde; Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Yapayalnz Bir Gk, Pasaport adl yklerde; Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Otuzlarn Kadn, Sapsar Dn Yolu, Gelgit, Pene, ivi adl yklerde; Aramzdaki ey adl yk kitabnda; Taz Pay, Gz Kzl, TahinPekmez Gnleri, Akam Alacas adl yklerde, Gzel Yaz Defteri adl yk kitabnda nc tekil kiili anlatcya yer vermitir. Tomris Uyarn yklerinin krk alt tanesinde nc kiili anlatcya yer verdiini tespit ettikten sonra en ok tercih ettii anlatc trnn bu olduu belirleriz. nc tekil kiili anlatcnn olduu bu yklerinin byk bir blmnde hkim bak asn kullanan yazar yk kiilerinin i dnyalarn ok iyi bilen, onlarn davranlarn

163 ve ruhsal ynlerini ok iyi takip eden ancak bunu yaparken onlarn hayatlarna genellikle mdahale etmeyen, onlara yol gstermeyen niteliklere sahiptir. Yaz Suyu adl ykde anlatc, yk kiisi Aydndr. Aydn trende karlap, askerlii sresince sadece mektuplat sakat bir kzla askerden dnnce evlendirilmek zorunda brakln anlatr. yknn sonunda italikle yazlan blmde nc kiili anlatc artk Aydn deildir. nk yazar biraz da Aydnn i dnyasna ynelmek ister: Ac, ksa sessizliklerle, nokta nokta belirlendi Aydn'in genzinde. Sonra o noktalar teker teker yand. Aydn eildi; sinek pislikleri, iki lekeleri, balk klklarndan svam yalarla dolu rty ekti masann stnden, ieri gidip bir yenisini, temizini ald, serdi. atal, bak, tabak getirdi, koydu. iek getirdi bir bardan iinde, koydu. Birbirlerini gerekten seven, bir yemek sresince bile olsa gerekten sevecek bir kadnla bir erkek iin hazrlad masay. Durdu. Bekledi (DP.,s.45). Kuskus adl ykde annesi alt iin torununa bakan bir dul anneanne konu edilir. Anneanne ile kznn aralar aktr, babasnn lmnden annesini sulayan kadn bunu ocuuna da anlatr. Yal kadn bu duruma ok zlr. nc kiili anlatmla Tomris Uyar, yal kadnn duygularna tercman olur: Yal kadn, pencereden bakarken, bir an, beyaz kolal perdeyi rastgele tutmutu. Ama dardaki inat kn basncn, karla kapl, suskun, usuz bucaksz krlar grnce dizleri titredi, tutundu perdeye, asld. Bir eylerin bir daha geri gelmemecesine kayp gittiini dnd: adlar olmayan yllarn, gnlerin, birtakm tekdze mevsimlerin, klarn...(YDDK., s.50). Kalenin Bedenleri, adl ykde Mardinli bir erkee k olup, evlenen gen kzn yaad yabanclama, nc kiili anlatc kullanlarak ifade edilir. Olunun Krt dadsyla konuabilse... Ama evde Trkeden baka dil konuulmas yasak. i, unutuluun kuyusunda kalm bildik szcklerle, bastrlm yeni szcklerle nasl doluydu o gnlerde kimbilir. Kimsecikler, onun bu kente uyum salayabileceine inanmad.(YY.,s.24-25) Yazarn nc kiili anlatcy semesinin en nemli nedeni yk kiisinin i dnyasn, bilinaltn, duygularn derinlemesine izah edebilmektir. Klasik anlat trlerindeki gibi ama yk kiilerini kendi diledii gibi ynlendirmek deildir. Tam tersine yazar ykden olabildiince uzaklar. Yaz arab adl ykde Ece hi tanmad bir erkekle birlikte olmu ve cinselliinin farkna yeni varmtr. nc tekil kiili anlatc yine Ecenin duygularn

164 anlamamza yardmc olur: Ece hi gemeyeceini sand fkesinin bu yumuaklk karsnda durulduunu, geriye ekildiini kavrad. Youn bir pimanlk duymak, bu sessizlikten silkinmek, haykrmak, alamak, yeniden eski-kendine dnmek istedi(YY., s.56) nc kiili anlatc ile yk kiisi okur asndan daha yakndan tannan, aramzdan biri haline gelir. 3.3.1.2.Birinci Tekil Kiinin Anlatc Olduu ykler pek ve Bakr adl yk kitabnda, Gn Dnd, Uzak Yoldan, Biraz Daha adl yklerde; demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda, Derin Kazn, Dn Geri Bak, Elii Gllerde adl yklerde; Sekizinci Gnah adl yk kitabnda, Kelepir adl ykde; Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda, Aykr Dal stne adl ykde; Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda Zula adl ykde, Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda, Alatav adl ykde, Aramzdaki ey adl yk kitabnda Aramzdaki ey, Yavruaz Pht, Lal adl yklerde; Yrekte Buka adl yk kitabnda Dikkat! Krlacak Eya adl ykde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda, Kk Ktlkler, Dz Beyaz Bir ar, Kedibal adl yklerde, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Alien adl ykde Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Kiisel Sorgulamalar adl ykde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Glmsemeyi Unutma adl ykde birinci kiili anlatc kullanlr. Tomris Uyarn en az kulland anlatc trdr. yk kiilerinin kendi kendilerini anlatmasdr, arzhal nitelii tar. Yazar yk kiisi olarak setii tipler genellikle yknn bakiileridir. Bunun yannda yazarn, kendisi olarak kurgulad anlatc da vardr. Zula adl yk Tomris Uyarn doum gnlerinde, Edip Cansever bir iir ile kutlamaya gider. Yazara ithaf ettii bu iirleri zerine Tomris Uyar da, iir formatnda yazd bu yky ona ithaf etmitir. Aramzdaki ey adl yky ise yine Tomris Uyar, ok sevdii bir rencisinin lm zerine ona kar bir vefa borcu olarak yazmtr. Bu yklerde yk kiisinin yazarn kendisi olduunu bilmekteyiz. Kiisel Sorgulamalar, Pht, Akam Alacas gibi yklerde ise kadn yazar olan yk kiilerinin Tomris Uyar olduunu ileri srebiliriz. rnein, Akam Alacas adl ykde yk kiisi yazardr ve bir yk kurgulamaktadr. Anlatc ykde de gerekte de yazardr. Bu tip ykler bize anlatcnn yazar olduunu dndrr.

165 Gn Dnd adl ykde, anlatc Nigar Hanmdr. Yllarca yardm ettii komusu Ferhundenin paray bulunca onu kk grp dnne armayna ierler. Gemii ve imdiyi anlatr. Uzak Yoldan adl ykde, anlatc yk kiisi kbaldir. Hem Ferhunde Hanmn, hem de Nigar Hanmn evlerine temizlie giden gndelikidir. O da Ferhunde Hanm sevmediini syler. Nigar Hanmn ise ok iyi bir kadn olduunu anlatr. Biraz Daha adl ykde kars len Nurinin hislerine tank oluruz. Derin Kaznda, ablas bir hayat kadn olan erkek kardein, ablasnn kendisi iin yapt fedakrl ablasnn can ile deyiini anlatr. Onu okutmak iin hayat kadn olan kbalin cinayet gibi grlen intiharn anlatr. Alien adl ykde birbirine k olan evli bir ke yazar ile arkeoloji rencisi olan Alien anlatlr. Bu yknn farkll, her iki yk kiisinin de birinci kiili anlatc ile duygularn anlatmalardr. Ana kahraman olan erkek yazarn dncelerini normal karakterlerle, k olduu renci kz Alienin dncelerini ise italik karakterlerle belirten Tomris Uyar, bu yksnde de yine birinci kiili anlatcy kullanr. Kedibal adl ykde bir bulmaza yazar, yapt iin skntlarn dile getirir: Balangta byle deildi. Onlarn yzlerini grebiliyordum daha: okuldan dner dnmez, devinin bana gemeden nce gazeteye gzgezdiren zeki, merakl bir ortaokul rencisi szgelimi - o yalarda ben de tiryakiydim, harlm bu yoldan kazanmaya balamadan nce.(YY., s.65) Glmsemeyi Unutma adl ykde anlatc Lksemburgtadr. ehri ve kendi yaadklarn anlatr. Du yaparken, dilerimi fralarken aynada yzme iliiyordu gzm, "iyiyim," diyordum kendi kendime, uzun sredir bu kadar salkl olmadm dnyordum. Ne kadar iyi olduumu yineleyen sesime kulak veriyordum(YY.,s.9) Kiisel Sorgulamalar adl ykde Tomris Uyar, yazarn varln tamamen silikletirir. Sadece yk kiisinin diyalog izlenimi veren monolou ile yky bitirir. Birinci kiili anlatm vardr: Zekmla hep gurur duymuumdur. Eskiden iki sofralarmza gelen gen, ekici kadnlardan biri olsayd yanmazdm. Yine de yengemin kulan bkerdim tabii. Ama olmad. Hep tetikteydim.(SG., s.10) Tomris Uyarn iki yksnde denedii ikinci tekil kiili anlatc tipine dier yklerinde rastlanmamaktadr. Yazar yine yklerindeki gereklii artrmak iin bu anlatc trn denemitir. Ancak istina olmas bakmndan ayr bir balk altnda deerlendirmenin uygun olmadn dndk.

166 Yrekte Buka adl yk kitabnda Haklarn En Gzeli adl yk, ikinci tekil kiili anlatc ile yazlmtr, yk kiisi sanki karsnda biri varm gibi srekli anlatr. Bu ynyle diyalog olarak deerlendirebileceimiz ykde yazar silikletirilmitir. Otuzlarn Kadn adl yk kitabnn Fal adl yksnde, birinci blm, ikinci tekil kiili anlatc ile oluturulur. kinci tekil kii, bize anlatcnn kadn tand izlenimi uyandryor. yk kiisine daha yakn olma hissi verir. O saatte metroyu bu kadar bo bulacan ummamtn, ikindi iyi balyordu. (OK.,s.40) yknn ikinci blm ise nc kiili anlatc ile yazlr. kisi de gzlemci bak asdr ve birincisi yk kiisini tanyormu izlenimi verirken, dierinin yazar olduunu hissederiz. 3.3.1.3.Birden ok Anlatcnn Bulunduu ykler pek ve Bakr adl yk kitab Kuytuda, Konuk, Rzgr Dn, Bir Gnn Sonunda Arzu, Yrek Hakk, Kpek Gezdiricileri, Ovasz, Evin Sonu adl yklerde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda, Dizboyu Papatyalar, en Ol Bayburt, Akan Sularla adl yklerde, Yrekte Buka adl yk kitabnda Ilk Yumuak Kahverengi eyler, Anlat Bana, Yrekte Buka adl yklerde Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda Metal Yorgunluu adl ykde, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Ormandaki Ayna, Geriye Kalan Gnlerimizin lki, Kavaln Parmak zi, Dkrc adl yklerde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Son Sanr adl ykde, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Dondurma, Mavikan Kokusu, Alt Liebe; Kk Akam Mzii, Manastrl Hilmi Beye Beinci Mektup adl yklerde, Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Pentimento adl ykde yazar birden ok anlatc kullanmtr. Yazar, yz drt yksnden yirmi beinde oul anlatc tarzn benimsemitir. Yaklak yklerinin drtte birini oluturan bu uygulamada yazara zg

diyebileceimiz zellikler tespit etmekteyiz. Tomris Uyar, birden ok anlatc kulland yklerinde, anlatcnn deimesi ile yaz karakterini de deitirir. Zamann kurgulanmasnda ve anlatm tekniklerinin uygulanmasnda da italik yaz karakteri ile dz yaz karakterini deitirerek kullanr. Ancak bu deiimi en ok bak asnn kurgulannda kullandn syleyebiliriz. Anlatc deitike yaz karakteri de deitii iin, biz italik yaz karakterinin olduu blmn hangi anlatcya, dz yaz karakterinin olduu blmn hangi anlatcya ait olduunu anlarz. yk boyunca bu sralama dnml olarak devam eder. Tomris

167 Uyarn birden fazla anlatcnn ve bak asnn bulunduu yklerde uygulad bu teknik, yazarn zaman kstl kullanabilmesi asndan sramalar kolayca yapmasn salarken, yknn duraan olmasn da engeller. Tomris Uyar, okurunun uyank olmasn ister, yksnn ban karan bir kimse sonunda ne olduunu anlayamaz. Bazen bir yk kiisini iki anlatc anlatrken, bazen de yk kiileri iinde her taraftan bir anlatc kyormu hissine kaplrz. Tiyatrodaki gibi oulcu anlatclarla daha fazla uyaran alan okur, yky daha net aklnda tutar, ite Tomris Uyar yklerinin zihinde kalclnn ve etkili olmasnn nedeni budur. Bir yk kiisinin iki farkl anlatc ile anlatld Kuytuda adl ykde, birinci tekil kiili anlatc italik yaz karakteri ile nc tekil kiili anlatc dz yaz karakteri ile yal kadn anlatrlar. Bir paragrafta birinci tekil kiili anlatc, dier paragrafta nc tekil kiili anlatc kullanlr. Yrym kimseyi uyandrmaz nk ben yllardr yrmeyi bilirim. Usulca. yle hallar, tahtalar eskitmem, talarda iz brakmam. Ben gerekliyim evi srdrmede. Ben olmasam onu kim hazrlar sabaha? Kim karlar? Ama kalkar kalkmaz nce aynay alrm elime(B.,s.18) htiyar nce aynay ald eline. Kk, atlak bir aynayd bu; arkasnda yanana kocaman bir ben yaptrm pembe elbiseli bir markizle ok dzgn bacakl nasl da becerikli Tanrm-, her admn bilen bir marki dans ediyorlar. stleri balar tertemiz, yakalarnn frfrlar kolal(B.,s.18) Anlatcnn fazla olmas yknn gerekliini de destekleyen bir unsurdur. Yal kadn i dnyasyla ve d dnyasyla bir btn olarak bize yanstlr. Ovasz adl ykde nc tekil kiili anlatc kullanlr, bu ksmlar italik olarak yazlr. Evde kalm bir kzn bilezikleri olmal, geldiini kk ngrtlarla haber veren zilleri, boaznn altndan kabarp yaylan memeleri, belinde renkli yazmalar ve onlarn sesi. Biz Sivaslyz, oradan geldik, yldr ehirdeyiz.(B., s.72) Ayn ykde birinci tekil kiili anlatc da kullanlr, bu blmler normal karakterlerle yazlr ve Hatenin gzyle olaylar deerlendirilir. Biliyorum, akamlar kap nlerine birikip eski konumalar srdrmeler, trk rmalar, oya ilemeler bile geirmiyor bu ksknl. Bural deiliz. Babam, eski babam deil. Annem salarm bile rmyor.(B., s.73) Hate duygularn, i dnyasn kendisi anlatrken, bir taraftan da nc tekil kiili anlatc dardan Hateyi ve ailesini gzlemler. Hatenin i

168 sesine bir d ses eklenince, kyden g eden ailenin ehre uyum salayamayp yabanclamalarndan biz de ok etkileniriz. Konuk adl ykde bir erkek yk kiisinin yllar nce ona kar bir eyler hissettiini dnd kz arkadan evine davet eder. Ancak ona kar olan duygularn gemite yaadklarn hatrlayarak birinci tekil kiili anlatc ile deerlendirir. Scakt. Onlar kahverengi kazaklarn karmt. Ben yaza g alrm. Aylarca karamazdm kazam. Giriken deildim onun sand kadar, ama o silikti dpedz. Bunca silikken, benim yabanclk ektiim, ayak uyduramadm bir okulda o herkesle kaynamt(B., s.28) yknn baz blmlerinde nc kiili anlatc da yer alr. Bu blmlerde yine anlatc yk kiisidir, deimez. Tomris Uyar, yk kiisinin kendi dndaki dncelerini anlatmak iin nc tekil kiili anlatc kullanlr. Okuldayken giydii kahverengi kazak var yine stnde. yi ki. Demek elimsiz gzelliini usulca destekleyen

kahverengilerden, grilerden vazgememi. Belki deil mutlaka- nedeni baka, yani yaktrmak kaygs deil her eyi her eye uydurmak zorunluluu. Kk bir memurun kzyd. Akaretlerde otururlard o sralar. Annesi terziydi galiba(B., s.23) Yrek Hakk, birinci kiili anlatmn olduu blm italikle yazldr, yengenin kendi dnceleridir. lk isteksizlik. lk izlenim bu galiba, bir de ykseltiden gelme baars, bulanklk. Yolda da dne dne ykseliyordu. Bavullarm kendim tamamalym. Onlar iin nemlidir nk ve ben kalc deilim.(B., s.67) Yazarn nc tekil kii ile kk ocuu anlatc olarak belirledii yine gzlemci bak as normal karakterlerle yazlmtr. yk boyunca dnml olarak verilir: Yengemlerin geldiinin ikinci gnnde Emine Hala at gene penceresini, barp kfretmeye balad. "Brakn kz gitsin' diye alad; nereden duymu? Annem ard. Emine Haladan sz amamaya karar vermitik yengeme. O yoktu. Yengem, sesini duyunca sarard.(B., s.67) Yaz Dleri D Klar adl bu yk kitab Metal Yorgunluu, birinci tekil kii ile balar. Ferdi Bey, elindeki fotoraftan yola karak kendisini anlatr. Belki de otelde srekli kalan baka bir yalnz mteriye rica etmiimdir. Hep ak duran oda kapmdan onun ayakyoluna geiini grmmdr. Siz bu gne nedir bilmeyen izbe otelleri bilmezsiniz, efendi olum. (YDDK., s.25) Ardndan nc tekil kii araya girer ve resmi tarihler vererek, Ferdi Beyin gemiine dnler yapar. 1933 ylnda, 3 Knunuevvel Pazar' 4 Knunuevvel Pazartesi'ye balayan gece, saat 20.00'de Adliye Saray yangn balad. Saniyede 50 metre hzla esen rzgrla hzla yaylan yangn, iki

169 gn iinde Hukuk Mektebi'ni, Maliye Nezareti'ni ve stanbul Adliyesi'ni barndran 217 odal ahap yapy kl etti.(YDDK., s.26) Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Dkrc nc tekil kii, italikle yazl, yk kiisinin syledii varsaylan iir birinci kiili anlatma girer. Ettim edemedim, bir sanat tutaym dedim. Amma ve lakin ne olsam? Kayyum olsam kandilleri yakmal Mezin olsam minareye kmal Mnsr olsam el hatr ykmal Hkim olsam er'isine ky amam. Bakkal olsam kaldramam kantar Kasap olsam sallayamam satr Nalbant olsam natlayamam katr Berber olsam ein dostun haln...(GK.,s.88) Son Sanr adl ykde kule imgesinin gen bir yk kiisinde uyandrdklar bir dzlemde, kk bir ocukta uyandrdklar baka bir dzlemde anlatlr. Bu ykde birden fazla anlatcnn kullanlmasnn sebebi, birbiriyle sadece kule imgesinde kesien iki farkl rntnn bir ykde birlemesini salamaktr. yk birinci kiili anlatmla balar: Onu grdm anda da nicedir aradmn, urunda kvrandmn, katmn, bir yz deil, bir imge ya da bir ses deil, eski bir metnin aklanmas da deil, yeni bir zsu, dalayc ve ondurucu lk ama harl, vazgeilmez bir zsu olduunu anladm. (YY., s.18) Sonra ocuun olduu dzlemde onun i dnyasn anlatan ksmlar nc kiili anlatc ile kullanlr: Annesiyle Leyla hanm, Franszca biliyorlar. Biri, leylak rengi keten etek-ceket giyiyorsa, beyaz eldivenliyse, teki beyaz keten etek-ceket giyiyor, leylak eldivenli. Uyum, umrunda deil ocuun. Hi olmayacak. Kk yanda. Bu yerleik kemekei iine ekerek namaz klyor. Kule'sine ikisinin de bilmedii yabanc bir dilde seslenmek houna gidiyor. Gnde be kere, hi sektirmeden Kule'siyle buluuyor: Kble aslnda Kule midir?(YY.,s.19) Tomris Uyar yklerinde kurguyu byk bir titizlikle oluturur. Mavikan Kokusu adl ykde, hayatn ktphaneye adam bir mze kitaplk grevlisinin intiharla biten hayat yksn anlatrken, tek bir bak as kullanmamtr. Bu nedenle okur yknn sonunda len kiinin bir an iin yeni memur mu yoksa eski memur mu olduunu anlama konusunda ikisinin de ayn renk gzlk erevesine sahip oluu

170 yznden kararsz kalr. yknn banda nc tekil kiili anlatc, ktphaneye yeni gelen memurdur. Eski memurun intiharnn ardndan onun tuttuu gnl okur: Yine de kitaplarn korunmas iin gn boyu yaklan gaz sobas, atlak pervazlardan, ien tahtalardan ieri szan sert rzgr bir lde engelleyebiliyormu. Pencereleri amazsa, tozla da ba edebiliyormu grevli.(SG.,s.37) Gnlkten direkt alnt yaplan baz blmlerde ise birinci kiili anlatc, eski memur olarak karmza kar: Byle durumlarda sinirlenirim. Deer ve kdem bilmez bir kitaplk okurunu terslerim szgelimi, ona vazgemesini, kendine elencelik bir eyler aramasn tlerim. Nedense onu terslemedim.(SG., s.40) Tomris Uyarn Alt Liebe; Kk Akam Mzii adl yksnde, birinci kiili anlatc ve nc kiili anlatc bir arada kullanlmaktadr. yk kiilerinden birisi anlatc olduu iin hem ykde yaayan kii olarak birinci kiili anlatc hem de yky anlatan kii olarak nc kiili anlatc konumundadr. yk yazarn bir yazma serveninden oluur. Bu nedenle anlatc yazar ile rtebilmektedir. Sen gelmeden nce tekileri grdm. ki kadn: biri, bilemedin yirmisinde (u bilemedin'in anlamn sana nasl anlatmal?), teki, krkn am. Yirmisindeki, leylak rengi bir buluzla kot pantolon giymiti. Orta yals, uuk mavi bir kazakla gri, bol bir etek. kanlara bakarken onlarn giriini, karma den masaya oturularn karmm anlalan. Sesleri, iki saz gibi nce tek tek, sonra birlikte ykseliyor, dorukta bulutuktan sonra yine cvltlara blnyordu. Ara sra susuyor, gln hznl durgunluuna dalyorlard.(SG., s.45) Tomris Uyarn oul anlatc ile kurgulad dier ykleri yukarda anlatlan yklerle paralel zellikler tad iin ayrca bir aklamaya gerek duymadk. 3.3.2. Anlatm Konumu Tomris Uyarn yklerinde anlatcnn konumu da anlatc kadar nem tar. Hkim ve gzlemci bak alarn eit oranda kullanan yazar, aslnda ilev olarak da bu iki bak asn birbirine yaklatrmtr. Hkim bak asnda her eyi bilmesine ramen, gzlemci anlatc gibi sadece gerekli olan kadarn kullanm, kelime tasarrufu salamtr. te yandan hkim bak asnn kiinin i dnyasna ynelmesi asndan kullanrken, birinci kiili anlatclarda da bu incelemeye zen gstermitir. Sonu olarak hibir yksnde anlatc ya da anlatcnn konumlandrl ynnden bir zayflk sezilmemektedir. Anlatcnn ilevini bazen baka bir anlatc ile snrlandrrken, bazen

171 de diyalog, monolog gibi eitli anlatm tekniklerinden faydalanarak snrlandrmtr. Bylece anlatc grnmesi ve hissedilmesi gerektii kadar grlr ve hissedilir. 3.3.2.1.Hkim(Tanrsal) Bak As pek ve Bakr adl yk kitabnda Dn, Kurban, All Turna, iek Dirilticileri adl yklerde demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Salar nsz, Kpk, ieklerle, Yusuf ile Zeliha, ahmeran Hikyesi, Gler Yzl Bir Komu adl yklerde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde; Yrekte Buka adl yk kitabnda Aye Hakl, D Satmak, Uzun lm adl yklerde; Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda, Kuskus, Filizkran Frtnas, Beyaz Bahede, Oyun, Rus Ruleti, Bayrdaki Ilgm, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda, Sonucu Belki, Dkrc Gecegezen Kzlar adl yklerde; Yaza Yolculuk adl yk kitabnda; Kalenin Bedenleri, Bol Buzlu Bir Ak Ltfen, len Otelin Mterileri, Yaz arab adl yklerde; Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Pasaport adl ykde; Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Gelgit, Fal, Gelgit, Pene adl yklerde; Aramzdaki ey adl yk kitabnda Taz Pay, Gz Kzl, Tahin-Pekmez Gnleri, Pht adl yklerde; Gzel Yaz Defteri adl uzun yk kitabnda hkim bak as kullanlmtr. Tomris Uyar, yklerinde dengeli bir dalmla hemen hemen yklerinin yarsnda hkim bak asn kullanmtr. Yazarn her iki bak asn kulland ykleri ise yirmi civarndadr. Yazar, hkim bak asn genellikle nc kiili anlatclarda kullanmtr. Bylece yk kiilerinin psikolojilerini, gelgitlerini bu bak asyla rahatlkla yanstabilmitir. Tomris Uyar yklerinde kiilerin i dnyalarna eilerek onlarn boyut kazanmalarn da salamtr. Hkim bak asn kullanan Tomris Uyar, sanki yazar her eyi bilmiyormu gibi davranr. Bunu bilinli yapar. Fal adl ykde de hkim bak as kullanlmtr. Falda otuzlarn kadn eve geldiinde kapda bir demet yldz iei ile karlar ve yk boyunca hkim bak as, yk kiisine bu iein kimden gelmi olabileceini dndrr. Bilgiyi sakl tutarak yknn gerilimini artrm olur. Her zaman bilgileri gizlemeyen, yeri geldiinde btn ayrntlar ortaya dken bu bak as, anlatcya byk kolaylklar tanr. Ancak anlatc zellikle ksa ykde

172 bildiklerinin ne kadarn sylemesi gerektiini iyice tartp yle karar vermelidir. Pasaport adl ykde de hkim bak as kullanlmtr; anlatcnn her eyden haberi vardr. Evli bir yk kiisi, yurtdndaki sevgilisi ile bulumak iin telala uaa biner. Sevgilisi hakknda dncelere dalar. Yllardr yabanc bir lkede yaayan sevgilisi bunlar anlar myd acaba? Neden anlasn ki? Son grmelerinde, bal rengi salarn yine omuzlarna dkmt eskisi gibi. Ann ka yl oluyor? O da pekl deimi olabilirdi. Geenlerde yollad fotoraftan -siyah beyazd- bu tr ayrntlar karamamt.(SG., s.51) Yazarn Dondurma adl bu yks blmden oluur. Birinci blmde Seniha Hanm bir eyll sabah uyanp, kendi hikyesini anlatr, gzlemci bak as vardr. kinci blmde yazar, hkim bak asyla Seniha Hanm anlatr. nc blmde ise yine hkim bak as ile Seniha Hanmn apartmandaki kapc kzlar tarafndan kandrl anlatlr. (1. Blm) Sumru'ya telefonda dn gece grdm ryay anlatabilirim, bildiince ilemesine, deitirmesine izin verdiimi belirtirim. Bylece hakkmda batan beri neler dndn de anlam olurum.(SG., s.19) (2.blm) Seniha hanm, o Ekim sabah nedense tedirgin uyand: Yreindeki arpnt karnnda zonkluyordu. Dnde, rahmetli annesini, rahmetli babasn ve kocas Kzm' grmt. Irman kar kysndan kendisine el sallyor, glyorlard. (SG., s.20) (3.Blm) O gn leden sonra, bakkala reel almaya giderken, merdivende karlamt kapc-kzlanyla. Eskiden bayramdan bayrama urarlard ama o sabah ald yeni kararlan gz nnde tutarak onlara istedikleri zaman uramalarn sylemi, her zamanki gibi bakkaldan eker alm, reeli ertelemiti. Her bayram kapsn aldklarna gre, bu ilgiyi hak

ediyorlard.(SG., s.22) Yazar bir yk iinde farkl bak alarn bir arada kullanrken, hkim bak asnn snrlarn daraltmaya alr. Birinci blmde zellikle nce Seniha Hanmdan kendisini dinleriz. Daha sonra bu bilgiler nda anlatc, bu kez Seniha Hanmn i dnyasna ynelir. Dul bir kadn olarak yaamann verdii psikolojiyi anlatrken kadna olan toplum basksn ve bak asn da verir. Bu konuda taraf olduunu hissettirir; ancak bu yarglara yk kiilerinin kendi i seslerinden bizim ulamamz salar. Bylece kendisini ykden uzaklatrm olur.

173 Bol Buzlu Bir Ak Ltfen adl ykde hkim bak as vardr. Yazar yk kiisinin zihninde dolar. Bankac olan karsndan yeni boanm ve ocuunun nafakasn deyecek para bulamayan yk kiisi eski arkadalarnn bir araya geldii partiye davet edilince, partiye katlp, birilerinden bor para istemeye karar verir. Arkadalarnn da ne kadar riyakr olduklarn yk kiisine gsterir. Drdnc kadehi doldururken beyninin uuldadn ayrdetti. Burada ne ii vard ki? Gittike bir ukura, bozbulank bir amura gmlyordu. Bu insanlar istese parmann ucunda oynatabileceine gre kendisi de onlar kadar irenti demek. Baarszlnn suunu onlara ykleyemezdi. Hepsi, nc kadehte asllarna dnmlerdi.(YY.,s.52) Kalenin Bedenleri adl ykde ise anlatc hkim bak as ile Mardine gelin gelen kadnn neler yaayarak, nasl yabanclatn anlatr. yk kiisinin kendi kendine sorduu iinden geen her eyi bilir. Dolaysyla sonunda da grr: Kaleyle kendini zdeletirmesini salayan kiiliini ayakta tutan soylu kalebentlik duygusundan yoksundur artk. Ald krba yaralar saalm, almaya alm almay kanksamtr. Yalnz, kendini yllar yl aykr bir bezek gibi srklemekten de bkmtr. Hi giymeyecei giysilerin modellerini izmekten vazgeer. Kocasndan evden kma izni istemekten de. Kapanr, kendi kalesini, dokunulmazln kurar. Bylelikle de yeni ve bu kere bilinli kalebentliini.(YY.,s.25) ieklerle adl ykde hkim bak as kullanlmtr. ntihar edecek olan Barbann kmaza srklenii, adm adm yabanclamas anlatlr. yklerinde zellikle psikolojik incelemelere yer veren yazarn yk kiileri genellikle hayatla mcadele edemeyen, bir yanlaryla eksik bireylerdir. ieklerlede ise Rum Barba deien artlara ve topluma uyum salayamaz. Rahatlk diye adlandrd duygunun ne olduunu ancak kendine anlatabilirdi. Bu yata, ka yldr kaim bir doku tabakasyla darya sarlam, kendi kendini dinleyen, kapank, ihtiyar gvdesinin iin iin filizlenmesi, taze bir srgn vermesi, o yeni anlamla srmesiydi rahatlk. inde, yreine ok yakn bir yerlerde, artk btn kadnlar birdi onun iin: anas, ablas, u kydaki kadn, mutsuz gelini, tand birka orospu, birka sevgili, hepsi birdi artk. (H.,s.25) Hkim bak asn kullanan Tomris Uyar, yk kiilerini ynlendirmeye almaz, yaptklar ile ilgili olumlu olumsuz eletirilerde bulunmaz, mmkn olduunca tarafsz olmaya alr. Hkim bakn olduu yerde mutlaka diyaloglara yer

174 verir. ykde yazarn etkisini azaltmak iin, hkim bak an gzlemci bak as ile birlikte kullanmtr. Hkim bak asnn snrlarn zorlamak yerine daraltm, sadece gerekli bilgileri ve ayrntlar vererek, tm bildiklerini anlatmaya kalkmamtr. 3.3.2.2.Gzlemci Bak As pek ve Bakr adl yk kitabnda, Gn Dnd, Uzak Yoldan, Biraz Daha, Yrek Hakk, Sarmak Glleri, Temmuz adl yklerde, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda, Derin Kazn, Ormanlarn Gmbrts, Sevdadr, Elii Gllerde, Dn Geri Bak adl yklerde; Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda, Haklarn En Gzeli, Aykr Dal stne, en Ol Bayburt adl yklerde; Yrekte Buka adl yk kitabnda Gneli Bir Gn, Dikkat! Krlacak Eya, Yrekte Buka adl yklerde; Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda, Metal Yorgunluu, Zula, Kuluk Raks adl yklerde; Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda, Sonsuza Dn, Sue Ellen ile Recepin Kanlmaz Karlamas, Alien, Yalnzaa Dura adl yklerde; Yaza Yolculuk adl kitapta Glmsemeyi Unutma Kk Ktlkler, Dzbeyaz Bir ar, Kedibal adl yklerde;

Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Kiisel Sorgulamalar, Kelepir, Yapayalnz Bir Gk, Mavikan Kokusu, Manastrl Hilmi Beye Beinci Mektup, Alt Liebe; Kk Akam Mzii adl yklerde; Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Pentimento, Otuzlarn Kadn, Sapsar Dn Yolu adl yklerde, Aramzdaki ey adl yk kitabnda, Yavruaz, Lal, Akam Alacas, Aramzdaki ey adl yklerde gzlemci bak as grlr. Yazarn hkim bak asyla hemen hemen eit olarak kulland bir anlatm konumu olan gzlemci bak as, insanlar ve evreyi bir mercek altna alp inceleyen Tomris Uyar iin hi de zor deildir. Kelepir, yk kiisi gzlemci anlatcdr. Anlatc, yk kiilerinden biri olan evdeki hizmeti kadndr. Kadn, karabasanlar gren evin yal hanm ve kocas arasnda sabah geen konumay dinler. Daha sonra anlatmaya balar. Gzlemci bak asnda ise hkim bak asna gre yazar hemen hemen hi yok gibidir. ok korktum. Sama, biliyorum. Alt st bir karabasan diyeceksin. Biliyorum, iine gecikiyorsun. Birka dakikack. Olanlar gerekten yaasam ancak bu kadar yorulurdum. Birka sigara itim, oday havandrdm, yorgan bama ektim; yine olmad.(SG., s.10)

175 Tomris Uyar, her iki bak asnda da diyaloglarla yk kiilerinin kendisi yerine konuturarak onlarla kendi arasna bir set eker. Bizi yknn dnyasna davet eder, kaplar kapatr ve kendisi ortadan kaybolur. yk kiisi ne yapacana kendisi karar verir. Yaz arab adl ykde Ece hi tanmad bir arabaya binip uzaklar, bir yabanc ile birlikte olur. O gnn akamnda ise yine sokaklarda bo bo gezmek ister. ykde hkim bak as vardr. Ancak daha ok karlkl diyaloglara yer veren yazar, araya girip Eceye mdahale etmez. Doru yanl deer yarglar iinde yk kiisini bomaz ve Ecenin gitmesi ya da gitmemesi konusunda hibir yorum yapmaz. yk kiisi kendi kararn kendisi verir. Dn akam eve erken dnmek istememiti nedense. Sokaklarda bo bo dolarken bir saanak balamt. nnden getii i hannda eski bir dostunun yazhanesi vard. Nicedir grmemiti onu, zlemiti.(YY., s.58) Hkim bak as yazara, yk kiisinin bilinaltn, gzlemci bak asyla gremediklerini grme ans verir. Tomris Uyar bu frsat ok iyi deerlendirir. Gzlemci bak asnda ise bu ilevi genellikle birinci kiili anlatcy kullanarak gerekletirir. Anlatc ayn zamanda yknn bakiilerinden birisidir. Kuytuda adl ykde bir paragrafta gzlemci bak as ile dier paragrafta hkim bak as ile byk bir evin kk bir odasna skm, yal bir kadn anlatlr. ki farkl bak asyla da bireyin i dnyasnn ne kadar baarl bir ekilde yanstlabileceini yazar bu ykde gsterir. Yrym kimseyi uyandrmaz nk ben yllardr yrmeyi bilirim. Usulca. yle hallar, tahtalar eskitmem, talarda iz brakmam. Ben gerekliyim evi srdrmede. Ben olmasam onu kim hazrlar sabaha? Kim karlar? Ama kalkar kalkmaz nce aynay alrm elime(B.,s.18) htiyar nce aynay ald eline. Kk, atlak bir aynayd bu; arkasnda yanana kocaman bir ben yaptrm pembe elbiseli bir markizle ok dzgn bacakl -nasl da becerikli Tanrm-, her admn bilen bir marki dans ediyorlar. stleri balar tertemiz, yakalarnn frfrlar kolal(B.,s.18) Yaza Yolculuk adl kitaptaGlmsemeyi Unutma adl ykde yk kiisi bulunduu lkeden kafasn dinlemek iin bir mddet uzaklar. Lksemburga gelir. Daha sonra anlatc yk kiilerinden birisi olmad iin, sabah erkenden uyanan yk kiisi ile birlikte uyanp, onunla gezen adeta bir takipi gibidir. Daha sonra da gezdikleri yerleri, insanlar ve yk kiisinin yaptklarn tek tek okura anlatr. Bar, her geceki gibi tk tkt. eitli uluslardan, eitli biimlerde sarho olma becerisine sahip

176 eitli sarholarla dolup tayordu. Yine de akalar hemen yerini buluyor, parlyor, geceyi styor, sonra havada fazla oyalanmadan bangr bangr alan mzie karyordu.(YY.,s.12) Tomris Uyarn baz ykleri dierlerine gre uzun olduu iin, bu ykleri blmlere ayrr ya da her bir blme ayr bir yan balk oluturur. Bir nevi tasnifledii blmler; farkl bak alarn, farkl meknlar, farkl zaman dilimlerini gsterir. Anlat Bana adl ykde ise farkl bak alarn kullanarak yky blmlendirmitir. ki sevgilinin kmaza giren ilikilerini anlatan yazar, erkeklerle kadnlarn farkl duygu ve dncelere sahip olduklarn, sohbet ederken bile ayn dili konumadklarn ortaya koyar. yknn birinci ve drdnc blm hkim bak as ile nc blm ise gzlemci bak as ile oluturulmutur. Ara sra olur. Cigara dumanlaryla dolu, boucu, kalabalk bir odada, birbirlerine uzak kimselerin rastgele srklendikleri bir odada, bir akamst, her ey kalakalr; bak-atal seslerinden baka ses duyulmaz olur. Herkes, garip bir sululuk duygusuyla ses karmamaya alr elinden geldiince.(YB.,s.7) Terliyorum. Kollarmn alt srlsklam. Neden dik yakal kazak giydim ki bu scakta? Bilmiyormu gibi. Deil ama. Bu ter, gneten deil. Titrek bir le sonras gnei duruyor gkte, yakcl kalmad. Birazdan serinlik kar. (YB.,s.10) kinci ve beinci blmler ise karlkl diyaloglardan olutuu iin anlatc aradan ekilir. Diyaloglar bak alarn snrlandrmada gerekli olan nemli anlatm tekniklerinden birisidir. Tomris Uyar, anlatm tekniklerini oka kulland yklerinde stkurmacaya yer verirken, bazen stkurmaca ile okurunun dikkatli olmasn salar. en Ol Bayburt adl ykde gzlemci bak as vardr ve anlatc hkim bak asnn olduunu dnmemizi engeller. Adeta bizi bu konuda uyarr. Romann ak iinde genel izgiye aykr den bu deiiklik niyeydi? Neden okurun istedii, kendisinden beklendii gibi davranmamt Feride? Bilinen tek ey, Behet Bey ailesinin, bir rfntyla evlendii gerekesiyle oullaryla btn ilikilerini kestikleriydi. "Hkmet tabibi olacam," diye tutturduumda sevimli bir kak gzyle bakmlard oullarna. Naslsa vazgeerdi. Gelgeldim bu evlilik fazlayd, balanmazd. Hainlikti dpedz. Behet Bey yolunu batan setii iin kimse ondan aklama bekleyemez. (DP., s.53)

177 Gneli Bir Gn 1980 sonras dnemi anlatr. ykde jandarmalarn arasnda arabada tutuklu bir gen vardr. Arabann yanndan geen otobsn iindeki yolcularn tutuklu ile ilgili akllarndan geenleri anlatc dile getirir. ykde gzlemci bak as kullanlmasnn nedeni hem o dnemi yanstabilmek hem de yknn gerekliini bozmamaktr. Yazar, hkim bak asnn olmadn yine anlatc tarafndan tekrar ettirme gerei duyar.Sandaki jandarmadan bir cigara istedi o zaman. Jandarma, ocuk yzl, gen irisi bir delikanlyd. Neler dndn kimse bilmiyor; belki yalnzca tutukluyla birlikte yrd bu yolu dnmt. Ama hayr demedi, yakt cigaray tututurup onun dudaklar arasna sktrd.(B., s.19) Tomris Uyar, gzlemci bak asn ksa ykye doru noktalardan eklemlemi, gzlemci kimliini yklerine birinci ve nc tekil kiili anlatc kullanarak yanstmay baarmtr. yk kiileri ile birinci tekil kiili anlatcnn dnda her zaman araya belli bir mesafe koymay baarmtr. 3.3.2.3.Anlatcnn Silikletirilmesi Tomris Uyar, yklerinde okurun anlatc ile burun buruna bir okuma gerekletirmesini istemez. Bu nedenle gerek birinci kiili anlatclarnda gerek nc kiili anlatclarnda okur ile arasna mesafe koymann tesinde kendisinin adeta silikletirir. Tomris Uyar, modernistlerin anlatcy silikletirmek iin sahne ve diyalog tekniklerine bavurmalarn benimsemi bir yazardr. yklerinde yer alan diyalog, i monolog gibi teknikleri kullanmasnn nedeni elbette sadece anlatcnn okur ile mesafesini artrmak deildir. Yazarn ksa yk kurguladn tekrar hatrlayacak olursak, bu tekniklerin ykde szck tasarrufu salayp, i eylem bakmndan da yknn anlamn younlatrdn gz ard etmemek gerekir. Kuytuda adl ykde byk bir evin kk bir odasna bir eya gibi atlm yal kadn anlatlr. Anlatc yal kadn hkim bak asyla deerlendirmeden nce yal kadn birinci kiili anlatc olarak kendi dnyasn ifade eder. Bu sayede anlatc hkim bak asnn snrlarn izmi olur, dolaysyla geree en yakn olan anlatarak kendi varln mmkn olduunca silikletirir. Konuk, adl ykde ise eski bir kz arkadana kar hissettiklerini yllar sonra deerlendirmek isteyen bir erkein duygularn, i dnyasn zmeye alan yazar, kendisini uzaklatrmak iin bu kez baka bir yol deneyecektir. nk bu ykde ana kahramann karsnda yan kahraman olarak bir gen kz vardr, ana kahraman tek

178 bana yknn sahibi deildir. Erkek yk kiisinin, davet ettii kz arkada evine geldikten sonra anlatc kaybolur. nk kendisinin varl ana kahramann kararn etkileyip, yknn gerekliini ve btnln zedeleyebilir. Rzgr Dn, adl ykde ise bir sara hastas olan evket alt eve gaz almak gittii arda nbet geirir. Yazar, sara nbeti geiren evketi bu esnada bilin ak teknii ile gemiine gtrr. Anlatc bu ykde ise bilin ak tekniini kullanarak kendisini silikletirip, yk kiisinin varln ortaya karr. Ovasz adl ykde kyden ehre g eden ancak ehre uyum salayamayan ailenin keklie dkn kz Hate ile kk kardei Hasann diyaloglarn dinleriz. Hate ailesinin bu mutsuzluuna son vermek iin zm yolu ararken, Hasan ehre hemen uyum salam ve deer kaybna uramtr. Hate ile Hasann diyaloglarnda yazarn silikletiini grrz. Anlatcnn siliklemesi kurguyu glendiren, yk kiilerine boyut kazandran bir unsur olarak karmza kar. Hatrm iin Hasan, dedi. Ne? Keklii salalm. Bu gece. Hemen. Olmaz. Nedenmi? Seviyorum da ondan. Sevsen brakrdn, hatrm iin. Olmaz dedim ya. Sen iyi ocuksun ama. Olmaz. Neler alcam sana yarn. Tal tarak alcam. Ben alrm istersem. numarann beyi diyor ki, artk meslei rendin, diyor, artk peruka yapabilirsin, satabilirsin ben yokken, diyor. Zengin olursun. Hasan, ablasna, salarna bakt gizlice. Aferin... Ama keklii bir salsan ne istesen yapardm. Ne istesem ha? Ne istesen. Ne istesem verirsin? Ne olursa?(B.,s.73-74)

179 Bir Gnn Sonunda Arzu, adl ykde anlatc gndeliki Hacer Hanm ile yk boyunca yryen, onun evden kaan evli kzyla ilgili sorunlarn dinleyen kii Hacer Hanmn temizlie gittii evlerden birinin hanmdr. yk kiisi olarak canlandrlmayp varl byle uzaktan sezdirilen bir kiidir. Bylece biz anlatcnn varln deil hayali bir yk kiisinin varln dnrz. Yazar kendisini yine silikletirmeyi baarr. Dikkat! Krlacak Eya adl ykde yllar nce k olduu ama sevdii kza deil kendisine bile akn itiraf edemeyen bir yk kiisi vardr. yk, bu yk kiisinin monologlar ve i monologlarndan olumutur, ykde anlatc pasif bir haldedir. Uzun lm, adl yk Enis Beyin adaya srgn edilmesiyle balar ve kasa ann olduu suuyla yargland iin intihar ile biter. ykde hkim bak asnn olduu ksmlar adeta Enis Beyin kendi i dnyasnn yanstr. Geri kalan blmler ise diyalog halinde ada sakinlerinin konumalar eklinde kurgulanr. Anlatcnn varl bu nedenlerle yine en aza indirilir. Metal Yorgunluu, Ferdi Bey adnda bir hesap uzmannn hayatn bir fotoraftan yola karak anlatr. Gzlemci bak asn kulland blmlerde anlatc yk kiisidir. Ancak bu kiinin yal ve her eyi doru hatrlamadn gz nnde bulunduran yazar yknn inandrcln artrmak adna o dnem ile ilgili yaanm tarihi olaylar hakknda bilgiler verirken hkim bak asn kullanr. Yazarn tutumu yk kiilerine mesafelidir. Zorunluluk gerei, sadece objektif yaklamlar iletir, sz yk kiisine brakr. 3.3.3.Anlatcnn Tutumu Tomris Uyarn anlatclar genel anlamda nesnel bir tavr sergilemeyi tercih ederler. Bireyi ve bireyin i dnyasn anlatt, birinci tekil kiili ya da nc tekil kiili anlatclarnda yazar gzlemlerini ortaya koyar. yk kiilerini ahsi tercihleri ile ba baa brakr. Onlara mdahale etmez, kaderleri kendi ellerindedir. Yazar yklerinde toplumsal fayda amac gtmese de toplumun dnda deil, iindedir. Bu nedenle toplumsal basknn ve deiimin farkl sosyo-ekonomik dzeydeki bireyler zerindeki etkilerini konu eder. Snfsal elikilerin yaand yklerde bilerek nesnel tavr sergilemeyen yazar, hkim bak asnn klasik hikyelerde grlen gcnden faydalanr.

180 Yazar, meslek guruplarndan iilerin emeklerinin karln alamadklarn, sanatlarn toplumsal bask iinde deerlerinin anlalmadn, hayat kadnlarnn horlandn ortaya koyarken tarafszln bozar. Memurlarn garanti ilerinin ve garanti paralarnn olduunu, hayatlarn hep bir gvence iinde srdrdklerini, tccarlarn ise paraya adeta taptklarn syleyerek onlar eletirir. iek Dirilticileri yazar bir tccar kz olan kryenin annesini, kzna bile irkin gsterir. Hayatnn merkezine paray koymu olan Nazan Hanm iin, kz kocas bir anlam tamaz. kryenin dedesi iek dirilticisi, babas ise elektrikidir. i olan aile yceltilirken, tccar ailesi anlatc tarafndan yerilir. nszde yazar burjuva yaamn eletirdii iin yk kiilerine belli mesafede duramaz. Onlarn yaantlarn ironik bir dille eletirir. Yazar bu konuda da objektif davranmaz: Anne gzlerini ksm, tabaktaki kfteleri sayyordu. Herkese ikier tane dyor. Kza tane de verilebilir ama Dede kzar. Her ey kararnda olmal. Kfteler, lokumlar, canerikleri yle hemen bitmemeli. Kiraz bile olsa, ocuun tabana bir avu koymal: yeter. yle herkesin tencereye ataln-kan serbeste daldrd gecekondu sofras deil bu sofra. ocuk renmeli ve almal kk yata. Hakkna dene boyun emeli. Koparp almamal. renmezse, ileride karlaabilecei ktlk yllarna nasl gs

gerebilir?(H.,s.9) Yaza Yolculuk adl kitapta Glmsemeyi Unutma adl ykde kahraman anlatc, tutumunu ortaya koyar, taraflln hissettirir ve Sylvia ile ilgili yanl dnmemize engel olur: Yoo, hayr, yle souk, kansz sarnlardan deildi, yle grnse de. Skdenetime dkn, saygl, anlayl bir anayd. Sylvia gibi analn gece sarholarna sap savuran, onlar ilip kakan fkeli bir ana deil; durup durup kendine dalan gzleri, cinsel ekiciliini istedii koullarda kullanacan gsteriyordu. Sylvia gibi hoppaln son kertesinden cinsel soukluun ta dibine bir anda geemezdi. (YY.,s.13) Son Sanr, adl ykde hkim anlatc, yine taraf oluyor. Kk ocuun zmlemesine destek oluyor. Parantez ii bilgi vererek kendini hissettiriyor: Sen namazn klver, diyor Fatma hanm kaamak bir glmsemeyle. Ben ay demleyeyim. Dur dur, imdi getiriyorum seccadeyi. Ama bu evde kaaca, yalnz kalabilecei, ac ekecei bir sandkodas yok ki. Burada her yer sandkodas. (O gnden sonra bir daha namaz

181 klmayacak.) Geceleri, ili Camii'nin l l mahyalarn gzlyor. Minare, Kule deil, nk buyurgan, grev sralyor, tapnlmay istiyor.(YY., s.?) Hkim bak asnn olduu yklerde, yk kiisi ile arasna mesafe koymayan yazar, objektif davranma niyetinde deildir. Hatta ak bir ekilde taraf olduunu gsterecektir. Anlatcnn silikletii durumlarda ise, yazar yk kiisine mesafe koyar, hatta bir onun varln unuturuz. Bu durumlarda anlatc tamamen objektiftir. Anlatcnn tarafsz anlatm tutumunu benimsedii yklerinden birisi de Yaz arabdr. ykde hkim bak as vardr. Ancak anlatc hkmedici deildir. Yazar, bunu yknn iinde aklar. nk yk kiisi Ece bir nceki gece hi tanmad bir arabaya binip gitmi, tanmad bir erkekle birlikte olmutur. Ertesi gn de zel bir arabaya biniini yadrgamaz. yk kiisi dilediini yapmakta zgrdr. Anlatc bunu parantez ii bilgi olarak verirken, okurun bu noktaya dikkatini eker. (ykc, "anszn bastran sanak" da ngrmt, bir zel arabaya binileceini de. Arabaya binenlerin ve arabadakilerin saysnda yanlmas olaand. Ne kadar ierlerse ierlesin, yazarnn bir tanr-yazar olmaya kalkmadm seziyordu Ece. Szgelimi, Sosyal Sigortalar Dura da yanlt, ama ne fark ederdi?)(YY., s.60) Kiisel Sorgulamalar da, kadn bir yazar olan yk kiisinin evine ziyarete gelen bir ev hanm olan komusu alan kadnlar eletirir. Yemek yapamadklarn, temiz ve titiz olmadklarn syler. Btn bu eletirilerin hibirine yazar olan kadn cevap vermez. Yazar ykde nesnel bir tutum sergiler. Tomris Uyarn, anlatcnn tarafszln koruduu yk rnekleri oaltlabilir. Dn, Gn Dnd, Uzak Yoldan, Biraz Daha adl yklerden oluan Mazi Kalbimde Yaradr blmnde yazar, her ykde, yk kiilerinden birisine sz verip, onlar konuturur. Dn, hakknda herkesin grn alr, dedikodular dinler bylece yknn dnda tarafsz kalmay baarr. Biraz Dahada, Nurinin yalnzlna taraf olup, onun elinden tutmaz. Gn Dndde, Ferhunde Hanmn paray bulunca eski dostu Nigar hanm unutmasna ses karmaz, Uzak Yoldan adl ykde gndeliki kbalin Ferhunde Hanm ile Nigar Hanm arasndaki iyi kt deerlendirmelerine karmaz. Sadece nesnel bir ekilde hepsini dinler ve kesinlikle yol gstermez. 3.4. Tomris Uyarn yklerinde Mekn Mekn, en basit tanmyla ahs kadrosunu oluturan unsurlarn itibari dnya iinde hayat bulmalarn salayan gerek ya da hayal sahnelerdir. (bk. Sennet,1999;

182 Urry, 1995) nsan karakterini belirleyen temel faktr evredir dolaysyla mekn ve insan arasnda nemli bir ba vardr. Meknn ayrntl tasviri bize o meknda yaayan insann karakteri, sosyal ve kltrel kimlii ile ilgili pek ok ipular verir. (etili, 2004, s.18). Ancak ksa ykde dier trlerdeki gibi uzun uzadya mekn tasvirlerine yer verilemez. Zaman kstl olduundan younlatrlm mekn tasvirleri sz konusudur. yk bilinmeyen bir evin bir an aralanp, kapanan kapsdr dersek o kap kapanana kadar geen sre zarfnda evin iine girilmi, ierdeki aksiyon kavranm olmaldr (Tosun, 1998, s.13-14). Bu artlar salayabilmek iin de ilk nce dekorun yerli yerinde olmas gerekir. Aksi takdirde bir curcunadan baka bir ey anlayamayz. Mekn hikyede nerede, nereden, nereye sorularnn cevabn veren bir unsurdur (Apaydn, 2003, s.98). Bu sorularn cevaplarn, kelime tasarrufu yaparak cevaplamann yolu mekn ile aksiyon arasnda gl bir ba kurmaktan geer. Bu ba ne kadar gl olursa ykdeki gereklik hissi o kadar kuvvetli olacak ve bylece okur yknn atmosferinde nefes almay baaracaktr. 3.4.1.Meknn yklerdeki levi Ksa ykde meknn betimlemesi nemlidir, betimleme meknn tantmn salayan temel unsurdur. kinci ilev ykde atmosfer yaratmaktr. Atmosfer yaratmak yky besleyen damarlardan birisidir. ehovun yaptlarnn bu kadar etkili olmasnn nedeni slubunun yalnl ile birlikte ironi gcdr. Steinbeckin soukkanl bir atmosfer izgisinde; Jim yavaa Jelkaya bakt. Kadnn burnu akyordu. Gzlerini kocasndan ayrm, tfein ucuna dikmiti. yen bir kpek yavrusu gibi inliyordu. derken adam ldrmenin bu kadar yaln ve ksa bir ifade ile anlatlmas atmosferi mkemmelletirir (Kemal, 2003, s.86/89). Tomris Uyarn baz yklerinde mekn bunlarn dnda da ilevler tar. ykde mekn aksiyonun devamlln salar. lk dnemlerinde izlenimci kimliiyle eserlerini kaleme alan yazarn yklerinde, mekn, kurgunun iinde kaybolur. iekler iek Dirilticileri adl yk de iek bireye umut veren nemli bir mekn unsurudur: Babaannenin sesi musluk gibi ald tala, Genlemiti. Taln drt yannda iekler duruyordu sepet sepet.. Zambaklar, ssenler, ebboylarTalk, babaanneyi anlatr. Babaannenin ardndan tal takip edince mekn, dedeye gtren kapy bize aar: Odada bir nezle kokusu vard yalnz. Gzleri alnca yata seti..(B., s.8)

183 Dede, yknn zmlenmesi iin gerekli kilit noktasdr. krye daha nce hi grmedii dedeyle babasnn aralarnn neden kt olduunu, dedenin ne i yapt, dedenin nasl biri olduunu renir ve bylece krye geliimini tamamlar, yknn sonunda yalan sylemek yerine gerekleri sylemeyi seer. Meknn baka bir ilevi ykdeki gerilimi artrmasdr. Bahsedilen durumlar genellikle yknn kapan blmlerine yakn yerlerde gerekleir. nk ksa yknn okuyucu zerinde kalc etki brakmak temel prensibini uygulayabilmek iin ksa yknn btn unsurlarnn bu etkiye hizmet etmesi gerekir. Kpk adl ykde zengin olunca gemiini unutan Manisal iftlik Khyasnn kz Bedia ile yazar yknn sonunda hesaplaacaktr. ykde gerilim mekn ile birlikte ilerler. Hzla, fkeyle frlad banyodan. Bornozuna geliigzel sarnd, terliklerini bile giymeden kotu. Koridoru geti. stnden szan sular, ince bir iz brakyordu ardnda. Karanlkta, el yordamyla at kapy: Dars karanlkt. Aalardan, biri asansr armt. Asansr sarsla sarsla inerken, o, iki kat arasndaki belirsiz aydnln, mthi korkunun daralan yreine yerletiini duydu. Bir an nce br kata, akla, gvene ulamak iin parmaklarnn ucunda hafife kalkarak evresine baknd. Asansrn yiten nda kasketli bir adam duruyordu. Adam yaklat. Bedia tanyamad; yabanc myd, deil miydi kestiremedi. Bornozunun alm nn rtt hzla. Aadan biri bindi asansre. Macit geliyordu herhalde. Zaman kazanmak iin, bireyler hatrlayabilmek iin, bireyler dnebilmek iin.(H., s.18-19) Mekn ykde sentezi hzlandran katalizr grevi grr. ykde yer alan kiiler, mekn, zaman; aksiyonla i ie geer. Salt mekn iinden bulup ayrtrmak zordur. Bu ynyle yazarn ykleri Borgesin yklerine benzer. Borgesin yklerinin sentezi o kadar gldr ki ayrtrmak ok zordur. (Shaw, 2000, s.31,38) Ayrtrlm hali yazarn zihninde sakldr. Bize sunulan btnden kan zevktir. Konuk adl ykde, uzun bir stanbul tasviri vardr. Yazar anlatc Aiyana gittikleri gn hatrlar ve tasvirle aksiyon bu noktada birleir. Kz arkada ile aralarndaki ba anlamlandrmak ister. yk kiisinin aklnda kalan tek sahne geziye gittikleri gndr, btn ayrntlar ile verilir: Dz, beyaz bir yokutu. Onarlyordu galiba. Her ukur atlaynca hzmz biraz daha artyordu sanki. "Duraa vardmzda soluk soluaydk deil mi?" Ama otobse binmedik, yrdk. "Gzel bir le-styd." Yaz iyice gelmemiti. Ter, yapmadan kuruyordu srtmzda Tatl bir esinti. Rumelihisar'a

184 yaklanca ky darald, przsz bir asfalttan baka bir ey; kalmad. Btn dkknlar kapal. Alar geliigzel serilmi ki kyya. En gzelleri, mor ve kiremit rengi, evreleriyle en gze badaanlar. Her eyde bir badama, bir uyuukluk, nk yaz tam gelmemi Bu, o gl... Ona gstermitim; glmt. Tam beklediim glt. (.B, s.26) Yazarn yklerinde eer yk kiisi ak meknda hareket halinde ise, sanki biz de darda yryor, yk kiisinin yzne vuran souk bizi de tyor gibi hissederiz. Bu gereklik hissi, yk kiisi ile birlikte meknn da hareketli olmasndan, aksiyonun tasvirle birlikte devam etmesinden kaynaklanr. Evin Sonu adl ykde yk kiisi Fatihteki evinden amlcaya gidene kadar yaadklar ile birlikte mekn tasvir edilir. Kimsesiz yollardan geerek vapura bindiini, vapurdaki hengameyi daha sonra vapurdan inip taksiye binii anlatlr. Btn bu gezintiler srasnda ksack da olsa gemie duyduu zlemi anlatr, nk artk yalanmtr ve deien mekna karn kendi hatralarnda kalm gzel fotoraf kareleri hala durmaktadr. stanbul sokaklarnn l bir beyazlk yanstt o sessiz ki- kn en souk gnnde Nermin, iki ocuunu ynlere sarm, Fatih'teki evinden kalkp ta amlca'ya annesine gelmiti. O gn btn ayrntlaryla aklndayd: bir sr kk kk, stelik hibir olayla aklanamayan, bir olaya hazrlk bile olamayacak yzlerce ayrntsyla. Karn hzlandrd rzgrda dalp paralanan balantsz incelikler: yollarn sszl, topuklar altnda atrdayan toprak yol, insan soluklaryla buulanm bir vapur camndan dardaki karanl (deniz ya da akam) gzleyi, ierinin gven veren kargaas (ayfincanlar, kaklar, ocaa kouturan garsonlar), sonra amlca'ya karken ofrn kulandaki fiyakal cigara..(B.,s.87) Yazar yklerinde zellikle mekn tasvirlerini yaparken, deien mekn, dolaysyla insanlarn bu deiime ayak uyduramayn anlatyor. Bu ynyle Tomris Uyarn btn yklerinde mekn belli bir ileve sahiptir. Glmsemeyi Unutmada baka bir lkede bulunan yk kiisi, meknlar gezerken, buralardaki insanlarn nasl duyarsz olduunu anlatyor. nsanlarn sadece kendi midelerini ve kendi elencelerini dnrken, aslnda gerekleri grmezden gelerek belki de onlardan kaarak yaadklarn anlatr: Kahvelerin nnde gzbaclar, hnerlerini sergiliyorlard. Gece, btn bu gsterilere, sazlaryla kafe kafe dolap be kuru toplamaya alan gen sanatlar da katlyordu. Gklere frlatlan fosforlu ylanlar kente daha da

185 gerek d bir hava veriyordu. Sanki Ortadou'da savalar yoktu, sanki hibir yerde bir bask rejimi kurulmamt, sanki insanlar evlerinden koparlp bilinmedik yerlere gtrlmyorlard. (YY.,s.13) Tomris Uyarn yklerinde meknn geni ilevlere sahip olduunu, bazen uzun uzun anlatlan, bazen satr aralarna sktrlan meknn sadece bir dekor olmadn tespit ettik. Sonu olarak mekn yazarn yklerinde anlatnn iinde yorulmu, anlaty tema, gerilim, aksiyonun ak gibi ynlerden destekleyen bir ana unsurdur, iinden skp atmak mmkn deildir. 3.4.2.Meknn Kurgulan Henri Lefebvre, Michel Foucault, Frederic Jemeson, Gaston Bachelard vb. kuramclar, meknn toplumsal olaylardan etkilendiini, kendi iinde bamsz, bo bir alan olmadn iddia ederler. Dolaysyla sosyal bir meknn varsllndan sz

ederler. Tomris Uyar da yklerinde bireyin iletiime girdii yine bireyin kendisine yaanlas alanlar oluturduu meknlar kurgulamtr. Tomris Uyarn yklerinde, bazen mekn boyut kazanr. Nesne ile objenin srekli bir arada bulunmas yznden mekn cansz bir nesne olmaktan kar ve yk kiileri ile mekn bir noktadan sonra zdeleir. Byle durumlarda genelde kii bulunduu evreden kendini soyutlar, bir mekna kaar. Kendisini oraya adeta bir nesne gibi saklar. Bazen de kendini o nesne ile o kadar zdeletirir ki kendini onunla bir btn gibi grr. Kuytuda adl ykde yal ihtiyarn yaad oda da onunla yalanan birey gibidir; oday ihtiyardan, ihtiyar odadan ayr grmemiz mmkn deildir. zellikle i meknlar kapal olduu iin yazarn amac bu meknlarda dikkatleri yk kiisine, onun i dnyasna ekmektir. Balkon kaps kapannca oda yenilenmiti. Tokmaklar kopuk, yllardr cilsz, derileri prsk dolaplara yeni bir yz geirilmiti: sabah havas. Sandn stnde pembe bir yorgan duruyor, bir iekli rt, hepsinin stnde de odaya evin genel havasna gre gstermelik bir ekidzen, bir uyum veren ada siyah rt. htiyar, siyah rty dzelttikten sonra nlnn cebindeki anahtar destesini kard, en kocaman anahtar ayrarak sedire yakn dolab at, bir portakal ald iinden (kendi portakaln), naylon torbaya sarl tuzsuz ekmei (kendi ekmeini), ekmeceden de bir havlu paras. (.B, s.20)

186 htiyar kendi yalln anlatrken, hkim bak as ile de odann yalandn anlatr. Oda ile ihtiyar, iki kii azndan anlatlan tek bir kii gibidir. Yalnz bir eylerin dndaym. rtleri silkelemek yetmiyor. Ada resimlerinde bacaklarmn ne gzel olduuna bakyorum. Dolaplar istediim odaya koyardm o sralar. Oysa bu odadaym imdi. Yzm bir sonraki gne tayorum, bozulmuyor artk, krmas bitti, tanyan kimse kalmad ki bozulsun.(B., s.21) Bir zamanlar dolaplar istedii odaya koyarken, imdi o bir nesne gibi bir odaya konulmu gibidir. nsann nesne ile ayniletiini gryoruz. Artk insan meknda kaybolmutur. Yazar oyununu oynamtr. Kalenin Bedenleri adl ykde, Mardinli bir erkee k olup evlenen kadn mutsuz evliliinde, kendisini ehrin kalesiyle zdeletirir.Kaleyle kendini

zdeletirmesini salayan, kiiliini ayakta tutan soylu kalebentlik duygusu Kapanr kendi kalesine dokunulmazln kurar.(YY., s.25 ) Kalenin de kendisi gibi ehre yabanc olduunu dnr. Her ikisinin de deeri yaad dnemde ve ehirde anlalmaz, bu nedenle ikisi de kendi iine kapanr. len Otelin Mterilerinde otel ile mteriler arasnda, Kk Ktlklerde nci ile iinde yaad konak arasnda bir zdeleme sz konusudur. Aramzdaki ey adl ykde, yazar ile rencisi arasnda onlar yaknlatran ama kavumalarna engel olan ey, Berlin duvar ile zdeletirilir. Yllar sonra bir araya geldiklerinde ikisi de evlidir. kisi arasndaki ayrlk, tpk bir duvar gibi rlmtr. Tomris Uyarn yklerinde mekn dier yk unsurlarna destek g olutururken, genellikle mekn kurgunun iinde eritilir. Okur mekn anlatan, uzun satrlar gremez. Sylenilecekler ksa bir ekilde sylenir, nemli noktalar ise satr aralarna gizlenir. Grnmeyen ama hissedilen mekn, kurgunun iine siner. (Kusenberg, 2004, s.42-44) Artk mekn da kiilik kazanr. nsann ruh halini anlatan unsur olarak mekn hayat bulur. Gaston Bachelardn dedii gibi mekn en uzak anlar iimizde yerleik klan bilind glerdir (Bachelard, 1996, s.44). Temmuz adl ykde yk kiisi kadn pastanededir ve yllar nce kald babaannenin evini dnr. Pastane, kadnn bugnn yanstr. Mektup, kadnn yarm kalm hayat gibidir. Sylenmemitir, eksiklik vardr. Gemiindeki bu boluu dolduramaz. Pastane erir ve yok olur, sonra babaannenin evi gelir. Paralel meknlarda yani oda ve pastanede ayn duygular yaanr. Tek bana bir pastanede oturmu mektup yazyor, imdi. Her mektup kuralddr, nk eksiktir, sylenmemi kalr, deneycidir. (Daha salam.) Durdu. nndeki listede ay: 150 kr. Garsonun suda dinlenmi illi eli camn

187 stne bir fincan ay brakyor. Kapdan giren rzgr, renksiz suyun yzeyini dalgalandryor. Pastane, yar slak bir kesme eker gibi tabanda dalyor, eriyor, masalara ayrlyor. ayn tad ne gibi? (B., s.14) ocukluunun getii babaannenin evinde kz bunaltan yalnzlk, hastalk gibi unsurlar mekn darlatrr: Babaannelerde bir oda var. Bu k o odada yatacakmz. Basamaklar kp saa kvrldn m hemen orada. Daha kolay stlyormu. Kn camlar buulanr. Akam radyoda fasl heyeti vardr: Ne dkmek istesem ya var. Szlerini anlamam, ama zlrm. Masann altnda oynarm. Tek bama. Anne, yalnz o evde merdivenler ok gcrdyor.(B., s.15) Kk sz oyunlar, tpk iir yazar gibi zenle seilen kelimeler yk kiisinin psikolojisini yanstmasnda nemli ilev tar. Mekn, bazen tek bir nesne, bazen bir ev, bazen de kk bir ayrnt. Bu unsurlar Tomris Uyarn mekn kurgusunun olmazsa olmazlardr. Temmuz adl ykde belirttiim kapnn gcrts, szlerini anlamad ark, masann alt ifadeleri meknn tamamlayc unsurlardr. Masann alt ocuun kendi dnyasdr, orada tek banadr. Ne dkmek istesem ifadesinde, younluk anlam vardr. Gzya damla damla kar, ama yazar, yk kiisinin acsnn ok fazla olduunu satr aralarnda anlatmak ister. Mekn kurgulayan her unsur bir yandan da yk kiisinin i dnyasn yanstr. Tomris Uyarn yk kiilerinin en ok vakit geirdii mekn olarak karmza kan unsur, evlerdir. Evler ve pasajlar kiilerin bazen dledikleri, bazen katklar, bazen huzur bulduklar meknlardr. Tomris Uyarn meknlarnda mutlaka gnei gren, nnde iekleri olan bir pencere ya da balkon yer alr. Yazar ayrca yklerinde iek Pasajna da yer verir; Gl Geitinde, Krizantem Geitinde, iekler alnr, iekler satlr, mavilikler takas edilirmi. Hele yaz geceleri. ( YB.,s.21) Baz yklerinde Mutfak penceresinin kntsna iliir, nndeki bahe kadar kk gkyz dilimini gzlerdi. Ektii otlarn kokularn duyard.(DP., s.19) ya da kk balkon iek sepetleriyle dolmutu tepeleme (OK.,s.55) gibi alntlarla, yazarn mutluluu ve umudu simgeleyen mekan unsurlarnn yk kiisinin ruh halini deitirdiini grrz. Tomris Uyarn yklerinde evin iinde dolaplarda, ekmecelerde, yatan altnda vb. yerlerde sakl duran eyalar da meknn bir parasn oluturur.Nesnelerin evi olarak kabul edebileceimiz bu meknlar, kilit altna alnm bir sr ruh durumuna ve

188 gizli olann estetiine iaret ederler (Bachelard, 1996, s.28). Ilk Yumuak Kahverengi eyler adl ykde, dedenin anlatamad ak, fotoraflarla ekmeceye, Geriye Kalan Gnlerimizin lki adl ykde hocann saklad cinsiyeti, eit eit kemerlerle dolaba, Kavaln Parmak zi adl ykde ise kyly kandran adamn, kim olduu, yatan altna yerletirdii peruklarla, evin iine saklanmtr. Tomris Uyar, yk kiilerinin duygularn dile getirmek iin setii meknlarla yk kiileri arasnda bir iliki kurmaya almtr. Mekn ykye kiiler araclyla eklemlemitir. Meknn kurgusu bu ekilde olumutur. rnein yk kiilerinin kimi zaman dsel, kimi zaman gerek dnyada gerekletirdikleri ka meknlar, eitli ynleriyle bireyi artrmtr. Uzun lm adl ykde adaya srlen Enis Bey, ada halk tarafndan nce dlansa da, sonra benimsenmitir. Ancak banka mdr Enis Beyin insanlara yardm ettii iin kasa a kp, Enis Bey sulu bulununca, devletin yasalar karsnda kimse bir ey yapamaz. Kendi dnyasnda her zaman bir ada gibi yapayalnz kalmaya mahkm olur. Enis Bey bu ynyle kendisini bir keie benzetir: Manastrlar Adalardadr Zamannda Aynaroz Kilisesine balyd bu manastr dediler. Ne fark eder? Kim bilir hangi keiler ekildi buraya, dnyay, dary unutmak istedi.(YB., s.85) derken bir aydn olarak byk umutlarla bir eyleri deitirmek iin aba harcamasna ramen lkenin deimez kat gerekleriyle kar karya kaldn aklar. Tomris Uyar, lke gereklerine 1980li yllarda yazd yk kitabnda yer verirken, Yrekte Buka adl ykde ise, yine aydn bir yazarn yaanlan toplumsal olaylarn muhasebesini yapmak iin adaya kan okuruz. Yazar, her eye ramen, toplumu doru olana ynlendirebilmek iin yazmaya devam eder. Kitaplarn kat fabrikasna yolluyorum dedi. Sahaflara ayaa dmesini istemedim, iim gtrmedi. Satmyor bu tr kitaplar, satmyor biliyorsun.. Kimbilir belki genler, yeniler doldurabilirdi o sayfalar. Belki benimkine benzeyen ya da taban tabana aykr den deneyleriyle. (YB., s.93) Tomris Uyarn ka mekn olarak kurgulad mekn adadr. Mekn ile insan arasnda bir iliki kurar. Aslnda her birey kendi iinde bir adadr. nsann dn ancak kendi i dnyasnadr, nereye kaarsa kasn, vard yer yine kendi adasdr. Gzel Yaz Defterindeki ky kasabalar, Glmsemeyi Unutmada Lksemburg baheleri yine ka meknlardr, bu ynyle mekn bireyin kendi dnyasn yanstr.

189 Tomris Uyarn yklerinde nasl yk kiisi tandk bir yz gibi izilmise, meknlar da yaanlm, iinde gzel duygular hissedilmi, aina yerler olarak kurgulanmtr. yklerinde mekn tpk bir ressam gibi izmeyi baarmtr. Meknn kurgusunda zellikle Gzel Yaz Defteri adl eserinde fotoraf sanats Ali Arif Ersenin fotoraflarn kullanarak resimli bir uzun yk kitab yazmtr. Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda annesini anlatrken yine ona ait bir yal boya portreden yola karak yky oluturmu, onunla birlikte btn otuzlarn kadnlarna ulamtr. Metal Yorgunluu ve Bayrdaki Ilgm adl yklerde ise yk kiisi ile ilgili bir fotoraflara yer vermitir. Tomris Uyar, bu konuda gstergebilimden yararlanmtr. Barthes, Gstergebilimsel Serven adl eserinde nesne (gsterge), eylem ile insan arasnda bir tr aracdr der (Ronald, 1997, s.16). Tomris Uyar, bu arac yklerinde en gzel ekilde kullanr. zellikle Gzel Yaz Defterinde her blmle ilgili bir fotoraf yer alr. Fotoraflar blmn anlamn destekleyen niteliktedir. Gzinin anlatld ikinci blmde, zgrlne dkn bir kadn olarak izilir; Yalnz denizdeyken kendin oluyormusun gibime geliyorHer yata ayn kalan kadnlardan o (GYD., s.10-11) diye dnen Kenan, sevgilisi Gzini bir sahil lokantasna davet eder. Resimde denize doru uzanan pek salam grlmeyen ahap bir iskele var. (Baknz:2nolu resim) Gzini denizle zdeletiren yazar, Kenan da ona uzanmak isteyen iskeleye benzetmitir. Ancak Gzin bata da sylediimiz gibi zgrlne dkn bir kadn olduu iin Kenann evlenme teklifini kabul etmeyecektir. Tomris Uyar, mekn kurgularken yazn sanatnn ve resim sanatnn gstergelerini kullanm, hem fiziksel hem duygusal adan, bireyi doru

konumlandrmay baarmtr. 3.4.3.Meknn Yabanclamas Toplumsal deerlerin ve yapnn birey zerinde oluturduu bask, bireyin yabanclamasna yol at gibi; toplumsal deiimlerin, savalarn, siyasi ve sosyal olaylarn sonucunda meknlarn, yaama biimlerinin, insan ilikilerin deiimi de bireyi umutsuzlua srkler. Tomris Uyarn yklerinde, bireyin bunalmna yol aan nemli faktrlerden birisi de mekn olarak karmza kar. Birey artlarn ve toplumun getirdii yeniliklerle deien mekna uyum salayamaz. nk bu yaanlan deiimler, Tomris Uyara gre

190 olumsuz ynde gereklemektedir. Toplumun yozlamas, meknlarn bozulmas insann gemie zlem duymasna yol aar. ncelikle bu zlemi kendi iinde yaayan, doma byme stanbullu olan yazar, eski stanbula duyduu hayranl yklerinde dile getirir. Eski ile yeni arasndaki farkllklar bu mekn tasvirlerinde okuruz. ieklerle adl ykde yal ve yalnz Rum Barba, Tomris Uyarn duygularna tercman olur. yk kiisi teknoloji ilerledike insann deerinin kaybolduunu, kk iletmelerin yerlerini byk fabrikalara, alveri merkezlerine braktn anlatr. Kentleme artnca, yallarn vakit geirip elenecei sahil kysndaki ay bahelerinin, ocuklarn oynayaca parklarn ortadan kaldrldn sylerken deiime boyun een ve meknlar arasna skp kalan insanlara seslenir. Karda lokantalar kt bir mantar gibi yaylm, kaplam kyy. drt yl iinde nasl kt bunlar, nereden bitti? Eskiden ihtiyarlarn ay itii, gazete okuduu, kadnlarn yn rd, ocuklarn oynad salkl ay baheleri nasl oldu da kar koymadan, usul usul boyun ediler? (.)Arabalardan parka girilmiyor, kaldrm kld, asfalt geniledi, iskele kaldrld. (H.,s.26) Tomris Uyar, Kpek Gezdiricileri adl ykde, nemli ahslarn yanlarnda alp, onlarn ayak ilerine koan tipleri konu ederken, onlara kpek gezdiricisi diye isim takar. Sonu itibariyle kpek gezdiricisi diye bir meslek yoktur, bu onlarn yapt ilerden sadece birisidir. ykde kpek gezdiricileri anlatlrken, mekn yine stanbuldur. Yazar yknn atmosferini olutururken, kpek gezdiricilerinin topland yerde durup, ehri anlatr. ocuklarn koup oynamak iin dar meknlara sktrldn, balonun uaca engin gkyznn olmadn, ehrin ta basamaklarla betonlatrld eletirilirken, bu kt ortamdan bireyin nasl etkilendiini anlatyor. Konuma yok, diyalog yok. Herkesin birbirine yabanc olduu bu ehirde kimse kimsenin ne yaptn bilmiyor. letiim kuramayan birey tpk cansz bir nesne gibi yerinde duruyor. Bir balon usa imdi dzlkten, ya da bir ocuun elinde parkn br ucuna kopup gitse, bu saatlerde ilerini brakm terli iilerin dolutuu ta basamaklara ulaabilir olsa olsa. Lahmacuncular, kfteciler, bir ayc, bir gezginci kebap salonu, bir tatlc; yani iilerin o ok hakl, sabrsz aln hemen ve en ucuzundan giderenler, onlar da sabahtan beri kprdamadan duruyorlar yerlerinde. Kim kime ne satyor, kim kazanyor belli deil.(H., s.59)

191 Meknn yine insan ile ilikilendirildii Konuk adl ykde, yine stanbuldaki deiimlerden bahsedilir. "aylarmz ierken nasl surlardan konumutuk..."Bu ehirde duvarlarn soluk aldn, talarn boyuna kaydn, bir eylerin boyuna deitiini. Konumalarmzla bir eyler kattk o leye, o kahveye. Dardan biri bile sezerdi deiiklii (.B, s.26). Eskiden denize girilen stanbul sahilinden imdi eser kalmamtr, daralan kyda przsz asfalttan baka bir ey yoktur. Hzla gerekleen ehirleme, denizin bir grnp bir kaybolmasna yol aar. Bo araziler ise plk yuvas haline gelmitir: Tatl bir esinti. Rumelihisar'a yaklanca ky darald, przsz bir asfalttan baka bir ey; kalmad. Btn dkknlar kapal. Alar geliigzel serilmi ki kyya. En gzelleri, mor ve kiremit rengi, evreleriyle en gze badaanlar. Her eyde bir badama, bir uyuukluk, nk yaz tam gelmemi. (yle yrrken, umulmadk bir dnemeten sonra deniz kverir karmza. Bo bir arsa, plerle, balk leleriyle dolu bir arsa, hafife denize eilir. (.B, s.26) Tomris Uyar, her zaman bozulan anlatmaz bazen de gemite gzel hatralarda kalan, zlenen meknlar anlatr. Dalar Sada Verip Seslenmelidir adl ykde, d mekn n plandandr. Ancak mekn, anlatcnn bilinli-bilinsiz dncelerinin yansmas gibi kullanr. Yazar anlatc, kk kz hep bir sessizlikten bahseder; Gzel havalarda, snfla ift sra halinde klan okul gezmelerinin tam ortasnda, iti-kak, nlk sklmesi, papatya toplamak derken, anszn aan bir sevinti sessizlik, iten ie ileyen tuhaf bir grltyd. Hazrlanmas btn bir sabah, o sabahn ilk saatlerini alrd, sonra anszn yaylrd havaya. Her yerde oyun dururdu, ocuk byrd, bahe daha bir ykseltirdi kokularm, ilerdeki kartpostal geminin ddnden kpkler taard genzimize. Sessizlik egemendi artk, sevinti ve grnce kendi gcn, salamlm, dosdoru gnein bittii son izgiye: denize. Ad kestirilemeyen bir iek kokusu dolard havay (B., s.35) Uzaktan Yoldan adl ykde, yk kiisi Nigar Hanm, gndelie gitmek iin gecekondu mahallesinden lks semtlere doru yola kar. Mekn da kiiyle birlikte hareketlidir. yk kiisinin yol boyunca getii Feriky, Harbiye, Nianta tasvir edilir. Yazar yine eski stanbulu ve insani ilikileri meknla birlikte anlatr. nce gecekondu evresindeki stleri, dkknclar ve ocuklar, sonra zenginlerin oturduu semtleri tasvir eder. Eskiye gre insanlarn birbirlerine gvenlerinin kalmadn, komuluklarn bittiini dnrken, imdi bu niteliklerin sadece gecekondu

mahallelerinde srmesine dikkat eker.

192 Feriky'deki gecekondudan kal yarm saat olmutu nerdeyse. Yollarn ve otobslerin kalabal, havann sca dayanlr gibi deildi. Otobsler krmz, afiler krmz, gne yeni. Stlerin serin gmleri, dkknlarn nlerini ykayan dkknclar, tiz lklarla kouan gazeteci ocuklar da olmasa. Barts bsbtn bastryordu bana gnei. kbal hanm, iyi havalarda da kat giyerdi. Ya bozarsa...Harbiye'de, yolun ikiye ayrld yerde durdu, Nianta'a (doru yrmeye balad. Frnlardan, pastaclardan buularla ykselen lk kokuyu iine ekti. Bir simit alsa. ocuk bahesi bombotu. Buralarn ocuklar oynamazlard bu saatlerde, ancak analarnn yannda, analarnn giydirdii elbiselerle, analarnn setii ocuklarla. Aferin. Oysa bir zamanlar Fatih'te, imdi Feriky'de birbirlerine karp ekmek kabuu kemirirdi ocuklar. yisi kts, kz erkei. Hatrlyordu da, Fatih'te, Nigr hanmlarn evinde alt sralar, kapy bile ekmezdi evinden karken; iki ev birbirine ok yaknd, kapkomu gibi bir ey; ama ondan deil, ocuklar girsin ksn diye, ksa k getirsin eve, yazsa yaz.(B.,s. 58) Glmsemeyi Unutma adl ykde Lksemburg sokaklarnda gezen yk kiisi kendi lkesi ile karlatrma yapar. Yine meknn ve insanlarn deiimine gndermede bulunur. Yabanc lkede birbirlerini sayg ve sevgiyle selamlayan insanlar grnce eski gnlerini ve kendi lkesini hatrlar. Yabanclaan insanlar arasna deiime boyun eerek kendisinin de girdiini syler. Sonra sokaa kyorduk. (Yoksa "giriyorduk" demek daha m doru?) nk asl ev, sokakt bu kentte. Evlere birka saatliine uranyordu. Sokaklarda, kafelerde, rmak boyunda, bu komuluk ilikisinin trelerine titizlikle uyan kalabalklar, yeni gelenlere hemen yer ayryor, azck yana kayyorlard. Metroda biletleri uzatan adam, "Gnaydn... Teekkr ederim," diyordu. Glmsyordu. O zaman benim de bir zamanlar, yaadm kentteki insanlara glmseyerek baktm geliyordu aklma. O gnler ok geride

kalmt.(YY.,s.10) 3.4.4.Kapal/ Meknlar Yazarn krk drt yksnde i mekn ile d mekn bir arada verilmitir. Yirmi dokuz ykde ise yalnzca i mekn kullanlm olup, yalnzca d meknn kullanld on drt yk bulunmaktadr. Yazarn yaklak on be yksnde ise uzun uzadya yani

193 belirgin olarak mekn tasviri yapmam, yky okurken, yk kiilerinin nerede olduklar aksiyon srasnda verilmitir. Bu incelemelerin sonucunda yazarn i meknla d mekn birlikte anlatt ykleri de dhil edersek, Tomris Uyarn i meknlar daha ok tercih ettii anlalmaktadr. Yazarn, yk kiilerinin psikolojilerini yani i dnyalarn eitli anlatm teknikleriyle ayrntl bir ekilde incelediini gz nnde bulundurursak, i meknlar neden daha ok tercih ettiini anlarz. D meknlar ise yazarn daha ok toplumsal deiimleri anlatmak kaygsyla kulland alanlardr. yk kiisi iin bazen bir ka bazen de bir zgrlk alan olarak kullanlmtr. Gnlklerinden okuduumuz kadaryla Tomris Uyar, yklerini genellikle evde yazar. yklerini yaratma anndaki mekn evdir. Anlatdaki mekn farkldr, ayn anda farkl iki mekn yaayan yazar, yklerini kurgularken de bunu gerekletirir. Genellikle evi mekn olarak tercih eden yk kiisi oradan dlenilen, zlenilen ya da yaanlan mekna doru yolculuk eder. Tomris Uyar, kendi yaad isel yolculuu, yk kiilerine de yaatr. Onun yklerindeki meknlar, yk kiilerinin i dnyalarn anlamak iin nemli unsurlardr Geriye Kalan Gnlerimizin lki adl ykde mekn baheden eve doru gelir. Evde kimse yoktur, Yazgl, hocann evinde amamas gereken kilitli sandk odasnn anahtarn bulup aar. eri girer, krkl bir yatak rts, zerinde tyl bir oyuncak tavan grr. Daha sonra at giysi dolabndaki eit eit kemerler, hocann sakl kalan cinsiyetinin kadn olduunu ortaya karr. yknn geriliminin artt yerde bu mekn tasviri yaplr. Aydnlanma an burada gerekleir. Yazgl, giysi dolabn at. O anda da kendi zel masalna iyice girmi olduunu, artk geri dn kalmadn anlad. Baka birinin zel masalyla beslenen bir masala girmiti bir kere. Mein kemerler, simli ukurlar, ipek kuaklar, kot pantolonlara taklan beyaz bez kemerler, sahtiyan kemerler, rme gderi kuaklar, ular eprimi ksele kemerler, kahverengi, siyah, tarn renginde, gemiten bugne uzanan her eit, her cins gzde kemer aslyd dolapt.(GK., s.36) Bol Buzlu Bir Ak Ltfen adl ykde karsndan yeni boanm bir erkein yatak odas anlatlr. Oda da kendisi gibi darmadandr. nk yk kiisi bunalmdadr ve ocuunun nafakas deyecek paras yoktur. Yatan evresine yere salm gazetelerin tarihleri Mays'n bir aramba'snda kalakalmt. Yanbandaki tek kiilik yatakta -geenlerde eskiciden almt somyay, gece yatsna kalabilecek bir dost kar diye, o gn Sal'yd galiba-

194 stste yl duran giysilerini gzden geirdi: klk gmlekler, buruuk bir keten takm, kot ve kadife pantolonlar, artk kullanmad ynla boyunba. Baknd. Duvardaki ivide, asksnda duran klk takmn ceketindeki temizleyici etiketine iliti gz -daha bir dolap ayarlayamamt- demek kt, kara dler iinde geen bu belirsiz srede, yapmas gereken ilerden bir blmn yapmt her naslsa.(YY.,s.43-44) Son Sanr adl ykde kk ocuun snd, inanma aray yaad oda anlatlrken, oda ocuun psikolojisini yanstr. Herkesten kat bu odadaki sszlk, eskimi eyalar, artk ses karmayan ta plaklar kendisi gibi sessiz ve yalnzdr. Bu kadar uyumsuzluun iinde annesi ile Leyla Hanmn giydii kyafetlerin uyumu onun umurunda deildir, nk o i uyumunu dengelemekle meguldr: Zaten odann loluunda ilerinde ne olduunu kestiremedii denkler, bohalar, sandklar var. Reel, turu kavanozlar, kpler. Aya krld iin gz den dm bir koltuk, sr sklm bir konsol aynas, yaz gnlerinin bahe koltuklar, Avrupa'dan getirtilme, hi kullanlmam; bir hamur kesme aleti, bir pasta kalb. Ta plaklar: Beethoven'in 5. Senfonisi, Hafz Burhann Ku Sesleri, Nzm'n Salkm St'. Annesiyle Leyla hanm, Franszca biliyorlar. Biri, leylak rengi keten etek-ceket giyiyorsa, beyaz eldivenliyse, teki beyaz keten etek-ceket giyiyor, leylak eldivenli. (YY., s.19) Yaz arab adl ykde Ece, hi bilmedii bir yatakta uyandnda kendisini rlplak bulur. Bedenini ve cinselliini yabanc bir erkein kollarnda bulan Ece iin bu mekn geni bir odadr; ancak birlikte olduu erkek kadar yabancdr. Her yer ieklerle dolu gibidir. Perde kaln ama iekli, yorgan yere dmtr ve ieklidir. Baucunda ise bir hrtyla alm, plastik iekler vardr. Kendisini bu ieklere benzetir. Odada, yatan iinde ve plakla mahkm olmutur, aslnda Ece yaarken hapis gibidir. nce boandn dnr sonra hi tanmad bir erkein kollarnda zgrlne kavutuunu hisseder. Yazar odada bir ayna olmadn yk kiisine hatrlatr. Ancak ayna insann sadece d grnn yanstan bir objedir. Ancak Ece, artk aclarn da grmeyeceini dnerek sevinir. Yazar yine mekn unsuru ile yk kiinin i dnyas arasnda bir iliki kurmutur: Yatan ayakucunda kpkrmz vinelerle benekli koyu mavi bir kimono vard. pekti. iekli yorgan kaym, yere dmt. rlplakt. Baucundaki sehpada duran renk renk plastik iekler, byk bir hrtyla aldlar: Tamam,

195 btn bu iekler araclyla nce bu odaya, sonra bu yataa, sonra bu yenibedene, bir soyunuklua hapsedilmiim, diye dnd. Hcresinin duvarlar bembeyazd. Kendine bakabilecei bir ayna da yoktu grnrde. Ne gzel, diye dnd, artk hibir ac ileyemez bana.(YY., s.54-55) Yazarn yklerinde i mekn, bazen kiileri tantmaya da yardmc olan bir unsurdur. Metal Yorgunluu adl ykde Ferdi Beyin evini ve evinin nndeki soka anlatrken hem gerek bir adres tarif eder anlatc, hem de mekn ile insan arasnda bir iliki kurar. ocukluundan beri ka kez yklmas beklenen ev yllara meydan okumutur. Bu ynyle Ferdi Beyin ayakta oluu dikkate ayandr. Ferdi Bey ile ev arasnda zdeim kurulur. Ferdi Bey de hayatndaki olumsuzluklara kar direnmi, hayata bal bir ihtiyardr: Benim doduum shak Paa Soka'n ele alalm isterseniz. Efendim bu sokak, bir taksinin ancak geebildii bu darack, talar harap sokak, kimbilir ka onbe yldr, aykr rzgrlara gs germitir()Doduum ev, 13 numaradr. Benim ocukluumda yklmak zereydi, bugn de yklmak zere. Tahtalarn arasndan sren yeil otlara asla boyun emedi. (YDDK., s.27) Kiisel Sorgulamalar adl ykde ev hanm olan bir kadnn yazar olan komusuna ziyarete gidiini okuruz. Kadn evde neler yaptn anlatrken, apartmann nndeki tek bir aatan bahseder. Balkonda oturup kitap okurken, komunun da kitap okuduunu grdn anlatr. Aa onu gemiine gtrr, onun iin sevdiini syler. nk bu yalnz aa gibi kendisi de henz evlenememitir. Mekn onu zledii gemiine gtrr. Dardaki aac balkondan seyrettii gibi, gemiine de uzaktan bakar: u aaca baylyorum. Gnete titreyen yapraklarna. Beni alp alp eskilere gtryor. Kendi bama, saatlerce oturuyorum balkonda. Yengem odasna kapanr. Kitaplara dalyorum. Sizin neler okuduunuzu hep merak etmiimdir. O uzaklktan seemiyorum tabii. Yine de iim rahatlyor. Kar balkonda da okuyan biri var diyorum. Kz Lisesi'nde yatlyken, kzlar "Miss Marple" derlerdi bana. Aa, o gnleri de anmsatyor. Kz-kurusu mu demek isterlerdi, zekm m vyorlard bilemiyorum. (SG., s.8) Mavikan Kokusu adl ykde hayatn bir ktphaneye ve kitaplara adayan memurun, kendi yerine alacak bir gen yetitirdikten sonra intihar edii anlatlr. Yalnz bir hayat sren bu insann tek dnyas kitaplardr, ykde onun bu ktphanede nasl yaad anlatlr. Meknn artlar iyi deildir, ktphane bakmsz, souk,

196 karanlk bir binadr. Bu ynyle kapal olduu kadar, dar bir mekn olan ktphane memurun nefes alamad bir yerdir. O da bu mekn gibi yapayalnzdr, arayan soran yoktur: Bugn alt raflarn tozu alndna gre demek herhangi bir onuncu gndeyiz. Tek fark, yaanan bir gn olmas. Yoksa hi deimez. st raflar birinci gnlerde temizlenir, kitaplarn tozlar teker teker alnr. Sradan birinin bir kitabn tozunu almas be saniye tutuyor (denedim). Grevli, istese, drt gnde bitirebilir temizlii. Ama geriye kalan saatler ne olacak?.(SG., s.36) Tomris Uyarn ilgin meknlarndan birisi de mezarlktr. Hayatndan vazgemi, yaarken lm bekleyen bir yk kiisi izer. Gler Yzl Bir Komu adl ykde merin teyzesi Mrvvet Hanmn mutsuz bir hayat vardr. Zor artlarda bytt ocuklarndan hayr grmez. Bir tek yeeni onu anlar. Bunalm iinde, insani deerlerini yitirmi tanyamad ocuklarndan vazgemi, kendisine bir mezar yeri satn almtr. lm bekleyen bu kadn zaten yaamamaktadr. Yaarken kendini grmeye gelmeyen ocuklarnn ldkten sonra da gelmelerini istemez. mer ile dertleir, mekn anlatr, dar mekndr ancak Mrvvet Hanm iin tek kurtulu yoludur: Ne diyordum... ha! Geliyorum, kuruluyorum scak topran iine,

tellendiriyorum bir cigara. Her alkanlm braktm da cigaradan geemedim olum. Burada her yan gnlk gnelik. Sonra kular. Uzaktan deniz bile grnyor, ban uzatsan. Dnyada olmad byle bir evim diyorum, bari orada olsun. Kck, tek gz bir oda ama benim neme yetmez? Bam sokarm. ki kulhuvallah bir elham... tamam.(H.,s.36) Tomris Uyarn hayat kadnlarna yer verdii yklerinde genelevi mekn olarak iler. Birey iin dar bir mekn temsil eden bu yerler, yk kiisinin bunald, mutsuzluk meknlarndandr. Derin Kazn adl ykde, genelevde alan kbal adnda bir gen kzn hikyesini okuruz. Erkek kardeini okutmak iin bu ii yapan kz artk dayanamaz. Genelevdeki oda, onun iin bir hcreden ibarettir. tilip kakld, hor grld bir yerde, kaybettii en basit eyin bedeni olduunu dnr. nk tkenen ruhu artk onun yaam enerjisini yitirmesine neden olmutur. Odaya giren erkekler de bir tuladan farkszdr. Oda ise hcreye benzetilir, kendisi de o hcrede mahkmdur. En iyi tulalar, salam, bir-boyda tulalar seilir (ocuklar temiz pak giydirilir, gelen adamn eli ptrlr; patlcan kzartlr, cack eklenir yazsa, ksa en scak orbalar. Adam rak iiyorsa rak; arap iiyorsa arap). Hcre usul usul

197 kurulmutur. kbal odasna kapanp alamaya balar gnboyu, ocuklar pp koklar. "Kurtarn beni," der. nk ilk tulay tekmeleyecek, dardan bir soluk alacak gc bile kalmamtr artk. Ben o zaman karrm ie. lk tulay skp atarm nce, herifi sepetlerim. Gtr bu, ok g. nk adam dikilir kapnn nne, gitmez. Bir hcrenin dndaki gardiyandr, o da mutsuzdur.(H., s.6162) nsan kalabalklarnn yer ald kapal meknlardan birisi de barlardr. Glmsemeyi Unutma adl ykde, yk kiisi Lksemburgu gezmektedir. Lksemburgdaki bir bar anlatan yazar, burann farkl kltrlerden eitli insanlarn bulutuu bir yer olduunu belirtir. Farkl mzikler eliinde insanlarn kafalarn dattklarn sylerken, farkl olmayan tek unsurun kadnlara sarkntlk eden erkekler olduunu vurgular. Tomris Uyar, kadnlarn yaad toplumsal basknn her lkede ayn olduunu vurgulamak ister. Bar, her geceki gibi tk tkt. eitli uluslardan, eitli biimlerde sarho olma becerisine sahip eitli sarholarla dolup tayordu.() Bir pazar yinindeymiesine ciddi bir koro oluturan bir Alman grubu vard. Gitarn alan bir Fransz delikanls. Bir Cezayirli, o grltde, telefon etmeye alyordu. "Dnyann gzlerinin Polonya'nn stnde olduu" gerekesiyle bize talyanca sarkntlk eden bir de Polonyal.(YY.,s.16) Tomris Uyarn zellikle tercih ettii meknlardan birisi de otellerdir. Karsndan ayrlan erkeklerin, tatile giden insanlarn, yalnz yaayan kadnlarn tercih ettikleri oteller Metal Yorgunluu, Pene, Gelgit, Tahin Pekmez Gnleri, Kpek Gezdiricileri adl yklerde de karmza kar. len Otelin Mterileri adl ykde mekn olarak otel anlatlrken, otelin mterileri tantlr. Otelin maddi sknt ektii gnlerde bile oteli terk etmeyen bu mterilerle otel arasnda bir ba kurulur. Belks Hanmn her gn ayn kyafeti giyiniini yadrgarlar. Ancak kendilerinin de zamanla otelin bu bakmsz haline dndklerini hissederler. Yazar, yklerinde hapishanelere yer vermez. Ancak Haklarn En Gzeli, Dz Beyaz Bir ar adl yklerdeki hapisten kan kiilerin duygularn ve ieklerle, Derin Kazn adl yklerdeki hapse giren yk kiilerini darda bekleyenlerin ruh halini anlatr. Mekn olarak hapisteki hcre ile dary karlatran bir yk vardr.

198 Dz Beyaz Bir ar adl ykde, yk kiisi hapisten knca brakt ehrin ok deitiini fark eder. Hibir ey eskisi gibi deildir. Her gn yeni bir olayn yaand o hengmeden dar ktnda, yk kiisi elini bile koyacak yer bulamaz. Mekn, bize iki sene boyunca hapis yatan tutuklunun dar knca neler hissettiini anlatr. D mekn zgrlk asndan deil, genilik asndan yk kiisini rahatsz eder. Bir bolua dtn hisseder. Duvarlarla odalar ok dar, sokaklar ok geni. Demek u bir haftada darya alamamm. Ancak, herhangi bir hcrede bir sre kstrlm birinin anlayabilecei bir duygu. Akla knca -zgrle demiyorum- bedenini yadrgamaya balyorsun, ellerin eski ellerin deil, nereye koyacan bilemiyorsun. Biliyorum zamanla bunlara alacam, yakndm sanma. Ne de olsa, her gn gndelik olayn korkun bir yank brakt dar bir hcreden hibir gmbrtnn yarp geemedii bu geni suskunlua daha yeni adm attm(YY.,s.80) Filizkran Frtnas adl ykde mavi u diye bir yerden bahsedilir, burada sz konusu olan yazma servenidir. Anlatcnn mavi u dedii ise, mavi mrekkepli kalemdir. Zaman diledii gibi yneten bu yazarlar, dilediklerini yazarlar. Bir mddet sonra btn hayatlarna ve ilerine sinen yazma serveni yazarlarn kendi dnyalar haline gelir. Mekn onlarn adeta denizin altnda kalm dnyalar gibidir. Demirden evlerinin olmas kendi i dnyalarnn ne kadar derin ve d glere kar salam olduunu anlatr. Saatlerin, takvimlerin, gnelerin, aylarn engellerine taklmadan, hi tkezlemeden. stelik, eski-yeni, gemi-gelecek gibi sralamalar silip sprerek tam bir eitlikle akarm olaylarn stnden. Sras geldiinde, kendi iinde ileri-geri zikzaklar izerek gereklerin paslanan yzn ovar, parlatrm.(YDDK., s.16) Oyun adl ykde, yk kiisi Sevgi evde komuculuk oynad kk kz Glsme mutfakta ay doldururken, pencereden darya bakar. Yllar nce boand kocas ile kendini hatrlar. Hayali bir mekndadrlar. Bu mutluluun tpk bu hatralarda olduu gibi ksa srdn anlatr: Kendini gen bir adamla bir orman yolunda yrrken grd.() Havaya buu halkalar fleyerek yryor, glyor,

tartyorlard. () Bu uzaklktan iyice gzlemleyebiliyordu iki genci: ormann gzellii mi, gnn tazelii mi, kar m, pme mi, hangisiydi sahici? Hangisiydi yanltan?(YDDK., s.46) Tomris Uyar, yk kiileri iin daha ok tren yolculuunu tercih eder. Pasaport adl ykde uak, Rus Ruleti adl ykde otobs yolculuu yapan yk

199 kiileri, Sonuncu Belki, Sar Dn Yolu, Metal Yorgunluu, Yaz Suyu,Kalenin Bedenleri adl yklerde ise tren yolculuu yaparlar. Sonuncu Belki adl yknn balangcnda nerede olduunu sorarak uyanan bir yk kiisi ile karlarz. yk kiisi kadndr, kt bir rya grm, tren durunca aniden uyanmtr. Mekn kapaldr, yknn en banda aksiyon halinde meknn neresi olduunu reniriz. yk kiisinin iinde bulunduu tren kaza yapmtr. Mekn yalnz yolculuk yapan kadn iin daralmtr. Tomris Uyarn korku filmlerini andran bu yksnde mekn kurgulanrken, engin ve ssz kar manzaralarndan yararlanlm, vagonun iinde darlaan mekn dar knca genilemeyecektir. evresine baknd. Bir pencerenin yannda oturuyormu, ban pulmann sar, tozlu perdesine dayamm, o yzden glkle soluk alyormu, perdenin evresine enli, mein bir kelepe geirmiler. Vagondaki boucu scak azalm biraz."Tren durmu," diyerek ayld iyice. Toparland. Belki de onu uykusundan alan, trenin tekdze, gvenli sarsntsnn birdenbire kesilmesiydi, oysa bindiinden beri, bir kesilse! diye can atmt.(GK.,s.9) Yazar, bir kuyumcu dkkn olarak setii mekn dar ve kapal mekn olarak yknn gerilimini daha da artrmak iin bir yksnde kurgulamtr. D Satmak adl ykde aray iinde olan gen kz bilinmeyen bir mekna doru ilerler. Kuyumcu dkknnn mahzenine iner. Bu karanlk oda anlatlrken gerilim iyice artar, kuyumcu gen kz aadaki erkekle ba baa brakr. Kz bir daha gvenli atsna geri dnemeyecektir. Mekn anlatrken seilen imgeler, dikkat ekicidir. Karasinekler de yeil sinekler de her trl gda ve p artklaryla beslenirler, vcutlarnda ok eitli hastalk mikroplar tad iin her dolat eye mikrobu bulatrrlar. Yazar yk kiisinin karlat kuyumcu ve adamn yaadklar yerle tantmaya alr: Kk karasinekler, yeil iri sinekler, yeraltnn sahtiyan, mein kokan duvarlarna arpp arpp dyorlard. Gen kz, bir lunaparkn akama hazrlann, klarn birden, en beklenmedik anda yann, arpan arabalarn sarsak hzn duydu Bir korku tneline kstrlm gibiydi. Ara sra ykseliyor, bir i ekie dnyor, soluk solua kalyordu. Satc, kapa kapatmt yine. erisi koyu karanlkt. (YB.,s.51) Tomris Uyarn, kalabalk meknlar yklerinde tercih etmesini nedeni insan faktrdr. Yazar, eserlerinde toplumun ve bireyin sorunlarn dile getirme kaygs yaar. Kapal bir mekn olan hastaneler, hem hasta birey iin, hem de hasta yaknlar

200 iin skntl ve bunaltc bir ortam oluturur. Sevdadr ve Yalnzaa Dura adl ykler ise hastanelerde geer. Yalnzaa Dura adl yk bir hastane kouunda geer. Bir ailede baba ameliyat olur, olu ve kars da ona refakatilik eder. Hastalarn durumu, yemekler, salk sektrnn skntlar dile getirilirken, kimsesiz olup da hastanede refakati bulamayanlar da anlatlr. Hava daha kararmamt. Refakatiler, tabaklarn, atallarn alp kou kaplarnda sraya dizildiler. Hastalarn, serum taklmam olanlar, azlarna almadklar aralarla tktrlan yemeklerin ne olabileceini kestirmeye altlar uykularnda, bir tada, bir eniye snp uykudan silkinmeye altlar. Azlar oburca alp kapand. Sonra sabunlu bezlerle silindi. Bu, onlara neler artrd? (GK., s.79) 3.4.5.Ak/D Meknlar Tomris Uyar, altma yakn yksnde d mekn kullanmtr. Yazarn btn yklerinde arka planda var olan toplumsal yapnn eletirisi, meknn ve toplumun deiimi karsnda bunalan insan sorunu zellikle d meknn tercih edildii yklerinde ele alnr. Tomris Uyarn stanbulda doup bydn gz nnde bulundurursak, bu deiim ve yozlama konusundaki hassasiyetini daha iyi kavrayabiliriz. Yazar ocukluundaki gzelliklerin nasl birer birer yok olduunu anlatr. te bu nedenle stanbulun semtleri, sokaklar, sahili, gecekondu mahalleleri Tomris Uyarn d mekn olarak tercih ettii alanlardr. Nadiren de olsa Anadolunun kasabalar, kyleri ve zellikle bir ka mekn olan ada, yazarn yklerinin dier d mekn unsurlarn oluturmutur. Bayrdaki Ilgm adl ykde siyasilerden M.Beyin yaptrmaya alt villann arazisinin, devlet hazinesine ait olduu anlalnca, villann yapm yarm kalr. Tomris Uyar, gecekondu mahallelisinin elinde kalan villann nasl villakonduya dntn anlatr. Yazar, gecekonduda yaayan insanlarn zor artlar altndaki yaamlarn, ancak buna ramen insan deerlerini yitirmeyilerini, birbirleri ile paylamlarn okura yanstmak ister. nce yakn hemerileri geldiler. ocuklarn camlarn nne oturttular, denklerini kap nlerine serdiler. Mutfaktan baladlar. ocuklara

pisleyebilecekleri delikli talar gsterdiler (hela, bir taneydi). Tencerelerini, mis

201 gibi tavalarn engellere astlar. Odalardan her biri be aileyi, denkleri, ilteleri ve aygaz ocaklar ve tpleri ve ocuk bezleri ve uzun bembeyaz rtleriyle barndrabilirdi. Kadnlar, evlere temizlie giderken ocuklarm kum havuzuna indirdiler. Kimileri evde kalp ocuklara bakt, komu bostanlardan sebze, yemi istedi. Erkeklerin bazlar iten karldlar, kylerine dndler.(YDDK.,s.57-58) Rus Ruleti adl ykde ise ehirleraras bir terminaldeki insan manzaralarna yer veren yazar, kalabal anlatr. Bu hengmede para kazanmaya alanlara, kolonya satan ocuklara, rtkanlara, kadn ve erkeklere yer verir. Aslnda terminaller ayrlanlarn yksn anlatr. Yazar, krk hayatlar, i bulmaya alanlar, kendine av arayanlar kurgular. Bunlar anlatrken aslnda toplumdaki insanlarn yaad skntlara tercman olmak ister. Genellikle yazglarn bakalarnn eline brakan bu insanlarn, bilinsizliklerini yine yk kiileri araclyla anlatr. Garaj ayevlerinde, lokantalarnda otobs kalabalklar. Varanlarla, birazdan kalkacaklar haber veren rtkan hoparlrler()Dme dondurmacnn el abukluunu, ucuz kolonya satanlarn byl kutularn gzleyerek yaamdan bir enlik pay almaya alan bakmsz, kirli, sevilmeyen ocuklar. Delikanl, kmsyor bu sry. "(YDDK., s.64) Yapayalnz Bir Gk adl ykde Fsun Hanm, villada otururken, gemi gzel gnlerini zler ve pencereden dary seyreder. Eskiden babasyla ata bindii yollarda imdi ilek bir trafiin olduunu grr. Her yer deimitir. Sadece evin iinde oturup adeta lmeyi bekleyen Fsun Hanm, yalnz olduunu dnr. evreyi seyrederken, dallar krk, yanm aac kendisi ile zdeletirir. Gemiten gelen bir de zambak kokusu vardr, bir daha hi duyamayaca bu koku mutlu gnlerine aittir. D mekn bu ykde bir ka unsuru olmutur. yk kiisini zledii gnlere gtrr. Ne kadar da yalnz bir gk bu! Yapayalnz! Kurun rengi bir dumana boulmu, sar eritlerle yer yer yarlm ge bakarken. Eskiden, babasyla iftlikten at srtnda gelirken getikleri toprak yolda arabalar, otobsler vzr vzr iliyor. tedeki aalarn dallar yanm, krk... Birdenbire inen kpkrmz yamur, bir korku yksnden dn alnm gibi. Villann kaps aldnda duyduu keskin zambak kokusunu bir kere daha... Ama nerede? (SG., s.33) Derin Kazn adl ykde, yazar d mekn olarak Beyolunda bir genelevin nndeki kalabal anlatr. Toplumsal basklarn sonunda cinsel alklarn gideremeyen erkeklerin genelev kapsnn nnde dtkleri durumlar, seviyesiz konumalarn gzler nne serer. Tomris Uyar mekn, toplumsal bir deer yitimini sunmak iin kullanlr.

202 Darack bir kap, kk bir merdivenle iner Beyolu'na. Bir evden iekli bir baheye rahata szlrcesine. Yzsz, arsz bir kap. Yukarda, geni camlarn berisindeyse, caddeyi, alan, yryenleri, sinema afilerini, gazino klarn, otobs bekleyenleri, anta elenk koyanlar gzleyen arsz, yzsz bir kalabalk..Erkek kalabalklar, erkek kabalklar, ak-sak konumalar, glmeler: bahis tutuup kahve-ay smarlamalar, itimeler, ellemeler, kfrler. Sonra anszn, gazinonun nnde birinin kars belirince, saygyla yerinden frlamalar, en gzel szckleri semeler, gl sunmalar (H.,s.66). Alatav adl ykde mekn yine stanbulun sokaklardr. Ancak bu kez bir gece vaktidir ve her yer psszdr. yk kiisi hzl hzl yrmektedir. Arkasndan gelen bir gen erkekten kurtulmaya almaktadr. Yazarn bu ykde d mekn semesinin nedeni yknn gerilimini artrmaktr. Sokak her ne kadar d mekn da olsa bu ykde geni mekn olarak deerlendirilmez. yk kiisinin psikolojik olarak skt, kurtulu yolu bulamad dar mekn temsil eder. Yazar yine on yl ncesinin stanbuluna gndermede bulunmay ihmal etmez. "Nasl olsa bulurum adresi. Yalnz, neden bu kadar ksz buralar? Bir zamanlar 'kurtarlm blge'ydi. On yl kadar nce. ok zenginlerle ok yoksullarn, villalarla, ahap konaklarla gecekondularn i ie barndrd bir semt." ki ayr dnyann arasnda da, sanki simgesel bir mezarlk. Arkasndan ayak sesleri yaklayordu. Gzlerinin iine kadar terleyerek dnd.(OK., s.97). Yazar, toplumsal deiimi gzlemleyen yk kiilerini daha ok yal insanlardan seer. nk onlar, deiimden ncesini ok iyi bilen kiilerdir. Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde Emekli Albay sabah uyanr ve cam ap yeni gne merhaba demek ister. Darda klasik bir sokan uzayan manzaras yer alr. Emekli Albay, evden darda olup bitenleri gzlemleyen bir kadn gibidir, her eyi grr. Evden kp gezmeye baladnda ise hibir eyin eskisi gibi olmadn grr. Kahvelerde tandk suratlar arar, bulamad iin zlr. Bu ykde Tomris Uyar, d meknn deiimi ile ilgili yine eletirilerde bulunur, insanlarn temiz bir havaya hasret kaldklarn, mazot ve kebap kokularnn her yeri sardn belirtir. Gemii insanlara sevdiren dostlar ve arkadalardr. Kar kaldrma minibsler ardarda sralanmt. ofrleri, yalnz yerli film oynatan sinemann giriindeki glgelie snm, kt oynuyorlard. Bir anne, canerik isteyen ocuunu elinden tutmu, srklyordu.()Yokuun tepesinde, anayolla birleen kavakta, pamuk helva satcs ubua pembe rengi doluyordu ustalkla.

203 Dokunulunca, deilince yokolan dler gibiydi ondan balayan ve soka kaplayan by. (DP., s.14-15). Limanda adl ykde bir aktr, ekimler iin geldii bir sahil kasabasnn sadeliini, sessizliini, yemyeil tabiatna hayran kalr. Yllardr stanbulda grmeye alt manzaralar hi de i ac deildir. Yazar bu ykde deiime urayan meknla, eski gzelliiyle kalan mekn ve yabanclaan insanla, komuluk, dostluk, arkadalk gibi duygularn yitirmeyen insanlar karlatrr. Artk insanlarn tm masumiyetini yitirdiini gzel gnlerin geride kaldn dnen aktr arr. Temiz, sylenmemi ne kald ki geriye? Yeni? Pis arka sokaklar, izbe yazhaneler, hara kahveleri, nce aman, sonra allan, beslenmemi figran kzlar, onlarn balo sahnelerine uygun gece elbiseleri, yllarn tutkulu yldz adaylar, sonra adlarna raslanlmayanlar, nerede olduu bilinmeyenler, bir gn lmleri duyulanlar, her yerde ifal edilmeye hazr bekleyenler, onlarla ortak alanlar, toy fotoraflar, hin gazeteciler, bu pazarlklar iin yaptrlan otel lobileri, viski kadehleri, anlayl ktipler, uzak yollarda pusu kurmu altn dili motel sahipleri, kiri rten mum yla balk lokantalar. Birbirini dipten besleyen irkef ukurlar: yirmi yllk bir yaamann tutar. Temiz ne kalm ki? (DP.,s.86-87) Yaz Suyu adl ykde Aydn, askere gidecek olan bir gentir. Trenle yolculuk yapmaktadr. yk kiilerinden nce yazar mekn anlatr. nsanlarn kendi getirdikleri yemekleri yiyip, plerini pencerelerden savurup, uyumaya getiklerini anlatr. Tomris Uyar, kalabalk insan grntlerini anlatrken, toplumsal eletiride bulunmay unutmaz, insanlarn bilinsizce yedikleri yemeklerin plerini dar atmalarna ierler. Vagonda grltler kesilmiti. Alan, buruturulup atlan gazete ktlarnn hrts dinmiti. Kfte, yumurta, domates, peynir, yeilbiber yiyenler, le yemeinden artanlar ikindi kahvalts iin ayrm, knlarn titizlikle sarp sarmalam, ktlar buruturup pencereden

savurmulard. Ucuz kolonya kokusu geliyordu.(DP.,s36-.37) Sonu olarak Tomris Uyarn mekn ilevsel olarak kullandn syleyebiliriz. zellikle yk kiilerinin kurgulannda da byk nem tayan mekn ok boyutlu hale getirmeyi baarmtr. te yandan toplumsal sorunlar dile getirmek iin de Tomris Uyarn yklerinde mekn yine nemli bir yer tekil etmektedir.

204 3.5.Tomris Uyarn yklerinde Zaman Zaman, anlatma esasna dayal trlerin temel esaslardan birisidir. Forster her romanda bir saat vardr derken bu trlerde zamann gerekliliini aklar (Forster, 2001, s.68). Kurmaca dnyann gerek dnyadan yola karak hareket ettii dnlecek olursa yazarlar belli bir zaman diliminde yaarlar ve bu zaman dilimini kurmaca metnin gereklik hissini zedelemeyecek ekilde edebi metinlere de aktarmay baarrlar. Anlatma zaman ile olaylarn gerekletii zaman farkldr. Bu durumda iki farkl zamann varlndan sz edebiliriz; vaka zaman ve anlatma zaman. Vaka zaman geree yakn olsa da itibari bir zaman olarak metnin i dnyasn ilgilendirir. Olaylarn balama noktas ile biti noktas arasnda geen zamana vaka zaman denir (etili, 2004, s.74). Ksa yk gibi trlerde bireyin n planda oluu, zamann da onun i dnyasna ynelik bir ekilde izilmesi normaldir. yk kiisinin hayatnda nemli olan blmlere zoomlarn yaplmas, dier ksmlarn zetlenmesi, gemiine ya da geleceine sramalar yaplmas, bireyin i dnyas yanstldnda anlarn uzatlp, zamann geniletilmesi grlr. Anlatma zaman, olaylarn anlatc tarafndan grlp, renilip, yaanp, idrak edildikten sonra, kendi tercih imknlarna gre okuyucuya nakledildii zamandr. (etili, 2004, s.76) Anlatma zaman, vaka zamanndan sonra gerekleir. Anlatma zaman ile vaka zamannn birbirine yaknl ya da uzakl anlatcnn bak asna baldr. Hkim bak asnda neredeyse akan bu iki zaman eidi, kahraman anlatcda uzaklar. Tomris Uyar, ksa yknn en nemli yaklamlarndan biri olan, yknn an anlatmas fikrine sadk kalrken, zaman bazen imdinin penceresinden, bazen de gemie geri dnlerle kurgular, kendi objektifinden ykye yanstr. Tomris Uyarn yklerinde akronik (Korkmaz, 1997) zaman ve kronolojik zaman kurgusuna da rastlanmaktadr. 3.5.1.Hikyelerde Reel Zaman Unsuru Tomris Uyarn baz yklerinde reel zaman unsuru (Apaydn, 2003) nemli grlerek vurgulanm olsa da, genelinde vaka zaman n planda yer almtr. Toplumsal olaylar yklerinin arka plannda kurgulayan yazar, zellikle belli dnemlere gndermelerde bulunduu ykleri bulunmaktadr. Ancak bu gndermeler ok uzak gemie kadar gitmez. Yazarn Yrekte Buka ve Gzel Yaz Defteri adl yk kitaplar, 1980 ve sonrasnda yaanan toplumsal olaylara ve bireylerin yaad bunalmlara yer vermesi

205 asndan nemlidir. Ancak zaman olarak yklerde net bir tarih verilerek deil de dneme gndermeler yaplarak, tema ile zaman ortaya konmak istenmitir. Yrekte Buka adl yk kitabnda Gneli Bir Gn adl yk skynetimin uyguland ve insanlarn hayatlarnn abluka altna alnd zaman anlatr. Yazar zellikle yknn isminde ince bir ironiyle aslnda insanlarn nasl karanlk gnler geirdiini anlatmak ister. ykde zaman anlatrken o dneme iaret eder. Ne zamand, kimseler tam bilmiyor, ama topran stlerine ince bir torba geirilmiti, Gn hemen altnda serilmi, snrlardaki son aalarn kaln kklerine skca kstrlmt. Seyrek dokulu, nerdeyse saydam bir rtyd, darnn grlrln kstlamyordu, adat, uygard, ne var ki ona deip szlen kla, btn renkler bulanklayor, parlaklklarn yitiriyor, sonunda tekdze bir bozlukta, tiz bir alacakaranlkta donuyordu.(B., s.15) yknn ikinci blmnde gne aar, burada ise 1980 sonrasna gnderme yaplr. Yazar bu yksnde kurguyu zaman ile oluturur, bu bakmdan zamann ilevi nemlidir. nk zaman unsuru ile ifade edilen bu ykde sadece bir tarih deildir, zaman gesi o tarihte yaanlanlar anlatarak boyut kazanmtr. Derken, gne at bir gn. amur birikintilerini kuruttu, renklere canllk, yreklere aklk balad. Tutuklu, iki jandarmann arasnda yryordu. Elleri kelepeliydi. Solmu bir kot pantolon vard stnde- Ayaklarnda amurlu izmeler. Kemerinden taan damal gmleiyle fanilas, alelacele hazrland, bu yolculua birdenbire kt izlenimini uyandryordu.(B., s.18) Tomris Uyarn reel zamandan bahsettii dier bir yks ise Gecegezen Kzlar adl yk kitabndandr.Sonsuza Dn adl bu ykde ise yine bir toplumu ilgilendiren batllama olgusu yer alr. Tanzimattan itibaren toplumumuzun batllama konusundaki abalarna bir gndermede bulunan Tomris Uyar, bu yksnde yzyl olarak tarih bildirir. Kim derdi ki hsan Paazade Nami beyin Moda burnuna bakan muhteem yalsnda 18. sonlarnda bir ilkbahar akam balayan Kurtulu enliklerinin yanklar yz ksur yl srecek?(GK.,s.52) Uyuyan Gzel adl yknn modernize edilmi eklinde ise yazarn vurgulamak istedii, toplumumuzun gerek manada batllama adna bir ey yapamaddr. Yllar nce aratrma yapmak iin yurtdna giden prens, bir yzyl boyunca uyuyan gzeli uyandrmaya geldiinde deien hibir ey gremez. Yazarn Metal Yorgunluu adl yksnde ise bir fotoraftan yola klarak bir hesap uzman olan Ferdi Beyin hayat zerine bir yk kurgulanr. Yazarn

206 zellikle reel zaman unsurunu bu ekilde kulland tek yksdr. Ferdi Beyin 1916 ve 1971 yllar arasndaki hayat konu edilir. Ferdi Beyin hayatnn yan sra onun tanklk ettii stanbulda gerekleen bir yangn hakknda yazar reel zaman unsuru belirterek bilgi verir.1933 ylnda, 3 Knunuevvel Pazar' 4 Knunuevvel Pazartesi'ye balayan gece, saat 20.00'de Adliye Saray yangn balad. Saniyede 50 metre hzla esen rzgrla hzla yaylan yangn, iki gn iinde Hukuk Mektebi'ni, Maliye Nezareti'ni ve stanbul Adliyesi'ni barndran 217 odal ahap yapy kl etti. (YDDK.,s.28) Tomris Uyar, intihar eden bir yk kiisinin olduu Dkrc adl yksnde bir gazete haberine yer verir. Gazeteden alntlanan blmde reel bir zaman unsuru dikkat eker. Muharrem Ko adl, 36 yandaki fedai dn gece saat 02.00'de Esrar Dede Sokak'ta tabancasyla havaya el ate ettikten sonra, bir el de kafasna skarak canna kymtr. Muharrem Ko'un zerinden, intihar etmeden nce yazd bir pusula kmtr.(GK.,s.90) Tomris Uyarn reel zaman unsurunu kulland ya da bu zamanlara gndermede bulunduu ykleri yukardakilerle kstldr. Yazarn dier ykleri yazld dnemi yanstan rnlerdir. Bu ynyle yazar ann ykcs olarak niteleyebiliriz. Tomris Uyarn dier yklerinde zaman olgusu ak bir tarih bilgisi iermez. Bazen mevsimleri, bazen bir gn bazen de gnn bir saatini anlatmtr. Yaza Yolculuk adl yk kitabnda da yaz mevsimi zaman olarak belirlenmitir. Glmsemeyi Unutma adl yk bunlardan birisidir. Yaz mevsimi ve deniz yazarn kendini bulduu zaman ve mekn unsurlardr. Bu iki unsuru yklerinde oka kullanmtr.Hep yazd: ya yazba ya yazsonu. Sabahn erken saatlerinde pencereden baknca hep pusluydu hava. Yaz hazrlndayd. Hep slak, yeni ykanm izlenimini veren caddemizden, rmaa alan yan yollardan yazn deniz kokusu, taze ekmek kokusuna karp ykseliyordu. (YY.,s.9) Son Sanr adl ykde zaman yine yaz mevsiminde bir akam saatidir. Yazar gn batmn tasvir eder. Yaz alacakaranl, Byk Alan'dan yava yava ekiliyordu; ekilirken de stunlarda, kemerlerde oyalanan son gne krntlarm siliyor, kaygan talarda gittike genileyen kara glgeler brakyordu. (YY.,s.16)Tomris Uyarn yklerinde zaman genellikle bir tablo gibi oluturulur. Tpk bir kii unsuru ya da mekn unsuru gibi tasvir edilir.

207 Yaz Dleri D Klar adl yk kitab, adlndan da anlalaca zere yaz mevsiminde meydana gelen ya da yaz mevsiminin zlemle beklendii zamanlara tekabl eden zaman dilimlerinde yazlmtr. Beyaz Bahede, adl ykde zlenen bir temmuz scakl vardr, ancak mevsimlerden bahardr. Okul kapsnn nndeki simiti ile poaac le tatilini bekliyorlard. Sabahtanberi.(YDDK.,s.36) yknn sonunda retmen olan yk kiisinin rencilerini bir ekip arabas alp gtrecektir. retmenin dleri k mevsimi gibi yecektir. Oyun, zaman yle anlatlr: Yaz banda bir ikindidir. Birazdan yumuak bir esinti kacak, boucu sca datacak, akam kerken de kar yamataki idenin dank, baygn kokusunu getirip balkona brakacaktr.(YDDK., s.43) Dul bir ressamn hayatnn anlatld bu ykde, ressam iki einden de neden boandn hatrlayarak yine dlerinde yecektir. Yaz mevsiminin youn scan anlatrken Bayrdaki Ilgm adl ykde gecekondu mahallesinde yapm yarm kalan bir villaya, gecekondu mahallesindekilerin nasl yerletiklerini anlatan Tomris Uyar, yaz dlerine de yer verir: Boucu bir yaz gn olsa gerek. Drt yl ncenin bir Temmuz gn: fotoraflarn arkasnda yle yazyor. Yzlerde bir yamur sknts okunuyor zaten. Fotoraf ektirmeyi hi mi hi sevmezken, neden o gen kzn peine taklmm ki?(YDDK., s.50) Tomris Uyarn yklerinde genellikle yaz aylarnn hep mutluluk, umut olarak imgeletirildii grlr. K ve sonbahar aylar ise souktur ve insanlarn zntlerini oaltr. Dn Geri Bak adl ykde Nesrinin ld gn, bir k gndr. All Turna adl ykde, gecekonduda yaayan Mehmetin annesi paraszlk ve Mehmetin hastal ile mcadele ederken mevsim yine k mevsimidir. Zaman, Bir Gnn Sonunda Arzuda, bir sabah vakti; Gn Dndde, gndz saati; Salarda; bir akam vakti gibi dier yklerinde de genellikle bu silik bir ekilde belirtilerek kurgulanr. 3.5.2.Olay Zamannn Sresi Tomris Uyarn yklerinde olay zaman ok uzun deildir. Zaman unsurunda meydana gelen belirsizlik, ykdeki olay zamann net olarak ne kadar srdn anlamamz da engeller. Bu da yazarn ykdeki bir baars saylabilir. Biz yky bir

208 roman gibi yllarca srd hissine kaplarak okuyabiliyorsak, yazar ksa ykdeki younluu oluturabilmi demektir. Yazarn yklerinin genelinde zaman biz tahmini olarak hesaplarken, baz yklerinde de yazar zaman dakikasna kadar bildirmeyi tercih etmitir. Ancak bu belirli zaman iki yksn gemez. Kpk adl ykde zaman saat akam be ile be buuk arasnda geer. Rus Ruletinde ehirleraras bir otobsn terminalde verdii bir saatlik ihtiya molas srasnda geer. Beyaz Bahede adl yknn sonunda anlatc sreyi net olarak aklar. Ders zili alyordu. Demek yirmi dakika! Topu topu yirmi dakika! Bir btnl, bir yaamay, bir kiiliin artk ikiye ayrlm paralarn toparlamaya, hepsini... bir yirmi dakikack...(YDDK., s.42) Kk Ktlkler adl ykde ise, yk kiisi arkadalarn akam saat be buukta doum gn iin pastaneye davet eder, arkadalar altya eyrek kalaya kadar onu bekler. Olay zamannn sresi on be dakikadr. Yazarn yz drt yksnden on tanesi zaman olarak iki gnden fazla srmtr. Dierleri bir gn ya da bir gnden az zaman dilimlerini kapsamaktadr. Bir deerlendirme yapacak olursak Tomris Uyar, ksa yknn zaman bakmndan da kurallarnn dna kmamtr. Yalnzca bir uzun yk olan Gzel Yaz Defteri ve ahmeran Hikyesi buna istisna olarak gsterilebilir. Gzel Yaz Defteri Austos aynn sonlar yani yaz sonu ile balar, zerinden bir k geer ve bahar balangcnda yk biter. ahmeran Hikyesi ise ahmerann bulunup ldrlmesi sresince devam eder. ahmeran Hikyesi, klasik yknn bir rneini oluturur. Gzel Yaz Defteri ise uzun yknn bir rnei olarak yazarn 2002 ylnda kard son yk kitabdr. Tomris Uyarn yklerinin olay zamanlarnn srelerine gre tasnif edecek olursak en ksadan en uzuna doru bir alalan grafik gsterecektir. Kalenin Bedenleri, olay zaman geriye dnlerle anlatlan, sadece bir fotorafn artrdklar kadar geen sreyi kapsar. Ancak otuz iki yandaki Mardine gelin gelen yk kiisinin on yl nceki Mnihte yaad yllara geri dn yaplnca okur aradan uzun zamann getiini dnr. Ancak yazar bize yknn sonunda, hala fotorafa baktn hatrlatr. yknn biti ve balang cmleleri ayndr; Yllar sonra bakldnda, irkilinecek.(YY.,s.31) Metal Yorgunluu adl ykde de Ferdi Beyin bir fotorafndan yola klarak 1916da doumundan 1971 ylna kadar yaanan sre anlatlsa da olay zaman yine fotoraf inceleme sresincedir.

209 Dalar Seda Verip Seslenmelidir, yk kiisinin gemie dair hatrlad bir olayn zmlendii birka dakikadr. yk kiisinin ocukluunda bir komu kadn ile ilgili olarak kocasn aldatt dedikodular yaplrken, yllar sonra kocasnn onu aldatt anlalr. Adamn ka yanda bir erkek ocuu kp gelir. Kiisel Sorgulamalar, yks komusuna oturmaya giden yk kiisinin, evde bir kahve iimi kadar geirdii sredir. Yusuf ile Zeliha adl ykde Zeliha ile Yusuf arasndaki ksa sren yaknlamalar anlatr. Zelihann her cumartesi ikindilerinde alt manifaturac ile Yusufun babasnn dkkn kar karyadr. Olay zamannn sresi iftin aylarn birlikte ierken geen zaman kadardr. Tomris Uyarn yklerinden bazlarnda yk kiilerini mektup yazarken buluruz. yk zaman, yk kiisi mektubu yazp bitirene kadar srer. Temmuzda, yk kiisi pastanede oturup bir mektup yazar. Ancak yazdklar deil, geri dnlerle hatrlad ocukluu bu sre iinde bize aktarlr. Elii Gllerde adl yk srgn edilen bir memurun karsnn arkadana yazd mektuptan oluur. Gelgit adl ykde zaman otuzlarn kadnna, kocasnn yazd bir mektup sresincedir. Alatav da ise gen bir kzn yazara gnderdii bir mektup vardr. Mektup kua iinde barndrr. Ancak yazlma sresi dier mektuplarda olduu gibi ok uzun deildir. Uzak Yoldan, kbal Hanmn temizlie Ferhunde Hanmlara gidii sresincedir. Konuk, ana kahramann evine gelen kz arkadann ksa bir ziyaretinden oluur. Dn Geri Bak, Nesrinin intihar edip ld gnn ertesinde Mustafann taziye iin Nesrinin annesinin yanna urad ksa bir sredir. Dondurma adl yk bir eyll sabahnda balar, yine o gn iinde yk kiisinin drt bardak ay iine kadar geen zaman kadar srer. yknn dier blm ise ocuklarn eve gelip dondurma parasn Seniha hanmdan koparana kadar geen zamandr. Yazarn buraya kadar anlatlan yklerinde geen srenin bir saat ya da bir saatten az olduu tespit edilmitir. Bu blmde yk kiisi kapal bir meknda, sabit haldedir. Ya fotoraflara bakarken ya mektup yazarken karmza kar. Bu nedenle uras ksa zamanlar kapsar. Tomris Uyar, yklerinin bir ksmnn ise saatlerce srdn grmekteyiz. Kuytuda, gn aarmadan yal kadnn uyanmasyla balar, ev halk uyandktan sonra yal kadnn odasna ekilmesiyle biter. Bir Gnn Sonunda Arzu, Hacer Hanmn evden kp saatlerce sokaklarda yry anlatlr. Rzgr Dn, bir sara hastas olan evketin gaz almaya arya gidii ve orada nbet geirmesi

210 sresincedir. Kpek Gezdiricileri, bir ikindi vakti, kpek gezdiricisinin, kpekleri gezdirip Eptalikosa gidecei sre kadardr. Kelepir, yal kadnn grd karabasanla uyand bir sabah, grdklerini kocasna anlatt sre boyunca geer. Yapayalnz Bir Gk bir le sonu balar, akam alt buukta verilecek olan yemein sonuna yakn biter. Alt Liebe; Kk Akam Mziinde, yk kiilerinin bulutuklar bir meknda geen bir iki saattir. Pasaport adl yk, spanyaya giden bir uakta iki kiinin karlap, tandk kmalar sonucunda yolculuk esnasnda yaptklar sohbet sresincedir. Otuzlarn Kadn adl ykde, otuzlarn kadnnn tablosunun ressam tarafndan izilecei gnn sabahnda balar, birka saat srer. Sapsar Dn Yolu adl yk bir tren yolculuu boyunca srer. Fal, yk kiisinin evine gelen ieklerin kimden geldiini dnerek geirdii birka saattir. Bu yklerin uzun srmesinin bir nedeni genellikle yk kiisinin d meknlarda dolamasdr. Dier nedeni ise iki insann buluup, grt zamanlar kapsamasdr. Tomris Uyarn bir gne yakn zaman dilimini kapsayan ykleri de vardr. Bazen bir gndz, bazen bir gece, bazen de tam bir gn kapsayabilir. Ancak Tomris Uyar, genellikle gndzleri, insanlarn insanlarla i ie olduu zamanlar tercih eder. ieklerle adl ykde, Rum Barbann intihar ettii gn, Bol Buzlu Bir Ak Ltfen, adl ykde bakahramann uykudan uyanp arkadann akam alt civar dzenledii mezunlar partisine gidiine kadar geen zaman, Gler Yzl Bir Komu, merin Erolu ldrecei gnn sabahndan akam dkkn kapatncaya kadar geen zaman, Gecegezen Kzlar adl ykde, kzlarn btn gece sabah olana kadar geen zaman kapsar. Kedibal adl ykde yk kiisinin otuz iki yanda iken bulmaca yazarl yapp, bir taraftan da ailesini geindirmek iin altn okuruz. yk kiisinin bu uralar sonunda hayaller ve karabasanlarla yaad bir gnn okuruz. Dzbeyaz Bir ar adl ykde yk kiisi iki yl nce girdii hapisten kt gnn sabahnda yk balar, ertesi gnn sabahnda biter, bir gn srer. Mavikan Kokusu adl ykde, yeni ktphane memurunun ie balad bir gn, Bir Gnn Sonunda Arzu da ise, Hacer hanmn her gn kocasndan dayak yiyen kznn evden kat ve Hacer Hanmn da onu aramaya kt bir gn, Uzak Yoldan adl ykde ise, kbal hanmn dnden gn sonra gndelie Ferhunde hanma gittii gzel bir gn, Limanda yksnn yal aktr zzetin ekim iin gittii Bandrmadaki ilk gn, Yaz arab adl ykde Ecenin bir yaz sabah yabanc bir evde uyan ile balayp o gnn akam arkadalaryla bulutuktan sonra

211 baka bir zel arabaya binip gitmesiyle geen bir gn, Oyun adl ykde, ikindi saatinde eve dnen Glsmn, gn batarken geirdii bir gn anlatlmaktadr. Sonucu Belki, Geriye Kalan Gnlerimizin lki gibi yklerde de yine bir gn anlatlmaktadr. Tomris Uyarn iki gnn stnde sren ykleri dierlerine oranla azdr. Yazvruaz, Pene, Uzun lm, Yrekte Buka , Ormandaki Ayna, Kavaln Parmak zi, len Otelin Mterileri, Son Sanr, Glmsemeyi Unutma adl ykleri bunlarn arasndadr. Glmsemeyi Unutma, olay yazarn Lksemburg bahelerini anlatt bir gnn sabahnda balatt yk gece barda sona erse de yazar, birka gn burada kaldn hissettirir. VIII. Henry Bar, ift kiilikli bir bard. Bir len, sandvi almak iin uradmzda anladm. le saatlerinde tezghn banda Sylvia deil, sarn, orta yal bir kadn, Henry'nin kars duruyordu. Bakmlyd, iyi giyinmiti.(YY.,s.12) Son Sanr adl ykde olay zamannn sresi tam net olmamakla birlikte eskiye dayanr. Son yllar derken, birka yl kadar nceye ancak dnebiliriz, nk yazar nce aylar diyerek yl olarak ok eskiye gitmemizi engeller. Alacakaranln, her eyi olduundan biraz daha deiik, abartmal, bazen de olaand gsterdiini, "zaman" duygusunu sallantda braktn bilirim. Yine de sordum: "Bir mimari ldrabilir mi?"Son aylarda -ya da yllarda- srekli bir bezginlik iindeydik. Hibir ey eskisi gibi olamayacakm gibi, dzelmeyecekmi gibi, nceleri katlandmz, sonralar boyun ediimiz u bezginlik bile ayn kalmayacakm gibi. (YY.,s.16) Ksaca Tomris Uyarn zaman bakmndan incelediimiz yklerinin yzde doksannn bir gnn iinde biten dolaysyla ksa yknn kurallarna uyan bir yaps olduunu tespit ettik. stisnalarnsa klasik yk ve uzun yk rneklerinde gerekletiini syleyebiliriz. 3.5.3.Zamann Kurgulanmas Yazar, ksa yknn dier unsurlarnda olduu gibi zaman da ok boyutlu olarak deerlendirmitir. Zaman ifade etmenin btn yollarn yklerinde denemitir. rnein ocuun gznde bir trl gemeyen saatler, dakikalar (henz bilmedii iin) kullanlmaz. Baban birazdan gelir (B., s.7) cmlesi bir sayfada drt kez tekrarlanr. Saatler babaya gre kuruludur. krye, Pencereye dayal dirseklerini tkrkledi (B.,s.7) Dirsekler uzun sre pencereye dayand iin kzard ve acsn

212 almas iin ocuk dirseklerini tkrkledi. Bu cmlelerin hepsi ocuk bak asyla zamann getiini anlatr bize. Tomris Uyar, yk kiisinin telan, zamannn ksaln bu ekilde anlatrken, belli ki yk kiisi telal ve heyecanldr:Pencere yanma den koltuuna uval gibi brakt kendini. Daha on be dakika nce, yamur altnda taksi ofrne bozuk para ararken czdann dren, havaalannn bekleme salonundaki kl levhaya telala gz atarken iyi kapatmad bavulundan yere salan yazlk giysilerle i amarlarn utantan kpkrmz kesilerek toplamaya alan orta yal erkek, kendisi deildi sanki. (SG.,s.49) Yazar, bazen, yk kiilerinden bir ksmnn yaad mutsuzluu zaman unsurunu kullanarak anlatr. Dn adl ykde, zaman yaz mevsimin scak gnlerinden biridir: Szgelimi bir gn, ka yl nce bir yaz leden sonras gnesin ta aalardan geen yoldaki giysileri eskittii, pantolonlarn, niformalarn arkasn parlatt, pabularmz bile boyaszlatrd bir sipersiz yaz ikindisi.. (B., 45/46) Her zaman yk kiisinin iinde bir sevin uyandran yaz, bu kez yk kiilerinin ayakkablarn renksizletirir, giysileri eskitir, bu durumda zaman da kiilerin kurgulanmasna katkda bulunarak boyut kazanm olur. Yazar, zaman da kiiletirir. Kuytuda, adl ykde zaman sabahn ilk saatleridir. Ancak bu yal kadn iin zamann bir anlam yok, her gn dierinin bir benzerinden ibarettir. Bir organ gibidir, canldr ve varl tartlamaz. Yeri bellidir: Gn aarrken akam alacakaranlnn hznnden daha mavi bir duman sarar ortal. Arka bahelerin aalarna kelir, dizleri artr. Genler bilmiyor, ama yular birbiri stne hi aksamadan ylnca alyor kii, sis kalkar diyor ve gn may nasl olsa becerir, Korkmak yersiz, ihtiyarlk budur ite: yeni bir gn bir organ haline getirmek, saatleri kendiliinden sraya koymak. Her sabah byledir. (B., s.18) Birey gelecek yaamnda, gemiin derin izlerini barndrr. Zaman bunu belirleyen nemli bir unsurdur. Temmuzda yk kiisinin hayat ikiye blnm gibidir. Yaz aylar ve k aylar; temmuz ay scaktr, mutluluk getirir nk ocukluunda bu aylarda annesinin yanndadr, k aylar ise souk ve mutsuzdur, nk ocukluunda bu aylarda babaannenin evinde ve annesinden uzaktadr. Tomris Uyarn yklerinde yaz ve bahar mevsimleri yk kiilerine mutluluk verirken k ve sonbahar hzn getirir. Kuskus adl ykde kocas lm olan yal kadnn bir yan hep eksiktir. Gemie zlem duyar, tutunacak tek dal da krlmtr.

213 fff... K!.. Yal kadn, pencereden bakarken, bir an, beyaz kolal perdeyi rastgele tutmutu. Ama dardaki inat kn basncn, karla kapl, suskun, usuz bucaksz krlar grnce dizleri titredi, tutundu perdeye, asld. Bir eylerin bir daha geri gelmemecesine kayp gittiini dnd: adlar olmayan yllarn, gnlerin, birtakm tekdze mevsimlerin, klarn...(YDDK., s.7) Biraz Daha adl ykde zaman bir k gndr. K mevsimi bu ykde de mutsuzluk tar. yk kiilerinin zellikleri, evredeki nesnelerle btnletirilerek zamana atfedilir. Bzen aalar, burumu gazeteler, angrdayan camlar k iimize tar: ubat, kt bir rzgr olarak geldi bu yl. Gece yine ayaz kmt, camlar angrdad durdu. Sabah, pencereyi atmda -be aa bzlmt avluda, -be kedi uyukluyordu, burumu gazeteler savruluyordu. Kar evdeki ihtiyar (kz gekin, bir bankada alyor; sabahlar evi, yata ve ihtiyar annesini gnee brakr balkona, gider), lambasn sndrmemiti daha.(B., s.62) Derin Kazn adl ykde bir hayat kadn olan kbalin mutsuz hayat anlatlrken, zaman unsuru yine tek bir szckle belirtilmez. kbali anlatr: Sabah, yeni uyanm, ykanm, dnk kirlerinden arnm bir orospuydu; taze umutlu, bekleyen. Yeni bir gn, bir pazartesi: herkesle, isteyen herkesle paylalmaya hazr; gzellikleri ayrdetmeye yatkn, anlatlmaya, aklanmaya elverili.(H., s.65) Tomris Uyarn yklerinde bazen sadece bir gn anlatlr, o bir gne farkl insanlarn farkl hayatlar sdrlr. Ayn gn herkes iin farkl anlamlar tar. St Pay, bu ykde zaman bir perembe gndr. Ancak yazar bu perembe gnn yk kiisi iin de farkl blmlerde sabah erkenden balatr. Birinde ofr Kazm Efendinin bir gn anlatlr, dierinde St Sultann bir gn anlatlr, son blmden nce ise St Ahmetin bir gn anlatlr. Son blm ise ofr Kazmn son pazar gndr, St Sultan dnda hepsi bir aradadr, nk o kadndr. yknn bu ekilde kurgulanmasnn nedeni yazarn yine kadn ve erkek kahramanlar kar karya getirerek iki cinsin eitsizliini ortaya koymaktr. ofr Kazm, kyden g etmitir ancak yrtemeyip kyne geri dnme karar almtr ancak St Sultan, kocas almamasna karn evi geindirmek zorunda kalr, btn uralarna ramen bir de kocasndan iddet grr. Yazar kadnn ezildiini ve zorluklarla ba baa brakldn anlatmaktadr.

214 Zaman unsuru bazen kurgunun oluturulmasnda mihenk noktas olabilir. Uzun lm, Yrekte Buka adl yklerde kiiler ve mekn, zaman unsuru sayesinde kesiirler. Uzun lmdeki Enis Beyin kald otelde Yrekte Buka adl ykdeki kadn yazar olan yk kiisi de gelip kalacaktr. Yrekte Bukada adada gn kalan kadn yazar ikinci gnnde Enis Beyin lmn duyar, kald odadan bahsederek yaad znty anlatr. Tomris Uyar, bu iki ykde gelecek iin kayglanan iki aydn insan bir atda birletirmek istemitir. Birisi mcadele etmi ancak hayatn kaybetmitir, dieri ise ylmadan mcadele etmek gerektiini ortaya koymak ister gibidir. 1980 sonrasn anlatan ykde zaman ikisinin de deerinin anlalmad bir dnemi yanstr. Yazarn yklerinde zamann deitiremedii tipler vardr. Bu tipler iin zaman bir anlam ifade etmez. Bu durumda belirsiz bir zaman oluturulur. Mavikan Kokusu adl ykde zaman ok belirgin deildir, yk kiinin gnleri hep birbirinin ayns gibi geer: Geenlerde, gnlk temizlii bitirdikten sonra deftere geirdiim gnleri koparp artm. Kim bilir ka yln gnleri, kanc temizlik.Nasl olsa hepsi birbirinin tpksym: gnler ve temizlikler. Zamanszlk duygusu, defterin tutulu biiminden de belli oluyor. Eski yaz kullanmadm halde sondan balamm. Bylelikle bataki -be bo sayfa, son gne, bugne geliyor: defterin ilk gnne.(SG., s.36) Tomris Uyarn bir de her ekilde oluturulabilen bir zaman unsurundan bahseder. Filizkran Frtnas adl ykde byle bir zaman oluturulmutur. Yazma serveninden doan bu ykde mavi-u diye kastedilen imge, yazarlardr. Dolaysyla yazarlar da kurguladklar eserlerinde zaman her ekilde kullanabilme zgrlne sahiptirler:Mavi-u'lular gnmzde de denizaltnda ileyebilen saatler

kullandklarndan, zamann bu zelliklerine alktrlar. Doumla lm, ilkyazla yas, ne kadar sreceini kendi belirleyen gnce saptanr orada.(YDDK.,s.15) Yazarn belli zaman dilimlerini zellikle vurgulad yklerinde, zaman unsuru ykdeki gerilimin artmasna yardmc olur. Zaman, Kpk adl yknn yk kiisinin yemek iin hazrlanmaya balad bir saati gsterir. yknn sonunda zil alacak, saatin be buuk olduunu gren Bedia, kocasnn anahtarn unuttuunu dnecek ve banyodan kp, kapy aacak hi tanmad bir yzle kapnn nnde kar karya kalacaktr. Bu ykde yazar zaman ile mekn unsurunu birletirerek anlatr:Saat beti. Saatin sesi, duvarlara aslm geyik balarn, doldurulmu kular,

215 yrtklar zellikle onarlmam antika koltuk yzlerini, gmleri ve kristal aynalar bir dokunuta geerek Bedia'nn oturduu kk blmeye vard son hzla. (H., s.16) Yazarn yklerinde saatin yk kiisi tarafndan netletirilemedii durumlar da sz konusudur. Manastrl Hilmi Beye Beinci Mektup adl ykde zaman bir trl gemek bilmez:Saatime baktm: drde on var. Onlarn saatleri hl 15.50 diyor oysa. Demek 3 dolaylarnda kaldlar. Ona bakarsan, bugn sal ama oda pazartesiye benziyor. (SG., s.58) Ksaca Tomris Uyar, zaman unsurunu da kurgulamak iin btn ayrntlar dikkatlice kullanm, yknn dier unsurlaryla birletirerek gzel bir sentez oluturmutur. Reel zaman unsurlarn oka tercih etmemi, daha ok aylardan bir gn, gnn bir saati gibi belirsiz, net olmayan zamanlar tercih etmitir. Bazen dakikalarn nem tad, yk boyunca saatimizi yokladmz zaman unsurlarn kullanrken, bazen zaman dier unsurlarn arasnda bir btn olarak kaynar. Tomris Uyarn yklerinde zaman byk oranda akronik olarak

kurgulanmtr. Kronolojik sra ile oluturduu baz yklerini de kendisi blmlerinin yerlerini deitirerek akronik hale getirmitir. Bunun da yazarn yklerinin dikkat eken bir yan olduunu belirtmeliyiz. 3.5.3.1.Kronolojik ykler Yrekte Buka adl yk kitabnda, Gneli Bir Gn, Yrekte Buka, D Satmak adl ykler; Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Dizboyu Papatyalar, Emekli Albay Halit Akamn ki Gn, Limanda adl ykler, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Ormanlarn Gmbrts adl ykde, pek ve Bakr adl yk kitabnda iek Dirilticileri adl ykde, Sekizinci Gnah adl yk kitab, Alt Liebe; Kk Akam Mzii adl ykde, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda, Dkrc adl ykde kronolojik bir zaman vardr. Kronolojik zaman dilimini anlatt yklerinde yazar, zaman iyi kullanr. Mekan tasvirleri ve aklamalarda, sramalar ve zetlemelerde bulunmutur. iek Dirilticileri, kronolojik, anne ile babasnn aras bozuk olan krye babasnn gelip onu gtrmesini bekler. Annesine sinemaya gidiyoruz yalann syleyip babaanneye giderler. Babaannesigilde dedesiyle ilk kez tanan krye eve dndnde artk yalan sylemeyecektir.

216 Bol Buzlu Bir Ak Ltfen, karsndan yeni boanm olan yk kiisi kronolojik bir srayla uyanr, parti iin hazrlanr ve partide arkadalarndan bor istemeye alr ancak yapamaz. Boand karsna para konusunda rica etmeye karar verir. Yaz arab adl ykde aslnda kronolojik olan zaman dilimi, yazar tarafndan blme ayrlr ve bu blm kendi iinde kartrlarak anlatlr. Ecenin yabanc birinin evinde uyannn ardndan arkadalar ile bulutuu o gnn akamna geilir. Daha sonra o gnn sabahna geri dnlerek Ecenin yabanc ile yapt kahvalt anlatlr. Glmsemeyi Unutma adl ykde kronolojik bir zaman dilimi vardr. yk kiisi sabah uyanp Lksemburg sokaklarn gezer, akam bir bara urar. Bir gn boyunca yaadklarn anlatr. Darda gezerken yk kiisi sz Slviaya getirir. Gndz darda gezerken oradan akam bara atlanr. Bu kargaada yolumu bulmay renmitim. Eski kentin rzgrn koklayarak dar yollardan geni caddelere almay. Vitrininde sevdiim bir tabloyu sergileyen tozlu galeriyi bulmay. Sylvia'ya uramay. *** Sylvia'y bizim cadde stndeki VIII. Henry barnda tandm. Burnu kemerli, siyah salar dalgal, talyans bir esmer gzeliydi Sylvia.(YY.,s.11) Tomris Uyar, yapt atlamalar arasna kk yldzlar koyarak yeni bir blme getiini okura hissettirir. Son Sanr adl ykde kulenin yabanc bir lkede yk kiisine artrdklar ile kk bir ocua bizim lkemizde artrdklar kronolojik bir ekilde dnml olarak anlatlr. Bu ykdeki zaman snrlandrma ilemini bu ekilde yapar. Yabanc bir lkede kuleyi seyrederken, kk ocuun annesi tarafndan arld blme geeriz. Yetikin birey ile ocuk arasndaki dnmler yk sonuna kadar tekrarlanr. Bu iki farkl yk kiisi erevesinde oluan yknn bir blm italik yaz karakteri ile dier blm normal yaz karakteri ile yazld iin da bu atlamalarn farkna varr. Bir bira daha ltfen. Kule'yi beendiniz, diye glmsyor ihtiyar garson. Gzlerinizi ondan ayrmyorsunuz. *** Hadi kalk, Fatma hanma gidiyoruz.

217 Fatma hanm, birka gndr temizlie gelmiyor. Annesi, souk, resmi bir ilgiyle hizmetisini merak ediyor..(YY.,s.21) Tomris Uyar, Yrekte Buka adl yk kitabnda, Yrekte Buka adl ykde gn olarak, blme ayrd yky, nc gnden balayp, birinci gne doru sralar. Aslnda yine kronolojik olan bir yk akronik hale gelmitir. Sekizinci Gnah adl yk kitabnda da Yapayalnz Bir Gk adl yk kronik bir ekilde ilerlemez. yk kronolojik olmasna karn yazar, bu sray bozar. Ba, sonu, ortas diye balklandrd blmleri, ortas, sonu, ba eklinde sralar. Dkrc adl ykde ise zaman bir iir ile kstlanmtr. yk kiisinin ne olmak istedii dnd, ancak hibir ey bulamadn anlatan iir, dz yaz halinde ifade edilseydi yknn zaman olarak uzamasna neden olurdu. calc Dervi olsam Bebe kannda ykansam Arap olsam, iki ku bir tfekli Taze olanlar dte aldatsam Bir konakta Lala m dursam Taze kzlar Bey'e mi sunsam Ah ne olsam ne olsam (GK.,s.80) Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde ise yazar yky baz balklara blmtr. Bu balklar onun zaman snrlandrmasn salam, ayn zamanda yk kiisinin iki gn gibi bir sreyi, evde, sokakta, kahvede ve lokantada olmak zere drt meknda deerlendirmesini salamtr. Bu balklar yazarn sramalarn kolaylatrmtr. Evde irin Apartmannn deimez yneticisi Emekli Albay Halit Akam, o sabah uyandnda ty gibiydi. Bir nceki gnden ve gecenin dilde brakt pastan arnmt sanki. Nedenini bilmedii bir kaygszlk, bir uarlk! Odann duvarlar renk renk gne nlaryla doluydu. Zplayarak kalkt yatandan, bir sre dongmlek pencerenin nnde dikildi. (DP.,s.16) Tomris Uyarn kronolojik zaman dilimini kulland yklerinde ise yk kiisinin uzun uzadya hayatn anlatan, uzun zaman dilimlerinin kullanld klasik yklere rastlamayz. 3.5.3.2. Akronik ykler Tomris Uyarn yklerinin yzde doksan beinde akronik zaman kurgusu tercih edilmitir. Bazen gemite balayan yk biterken imdiye dner. Bazen de

218 imdide balayan yk gemie sramalardan sonra, imdiye dnerek sona erer. Tomris Uyarn dier ykclerden farkl olarak kurgulad bir teknik de imdi ve gemiin bir sarmal halinde oluturarak anlatlmasdr. Temmuz adl ykde, yk kiisinin imdisi ile gemite yaanlanlar dnml olarak anlatr. Yani yk kiisi imdidedir. Geri dnlerle gemie sramalar yapar. Bu sra ile devam eder. imdide gen bir kz olarak bir pastanede oturup mektup yazmaktadr. Gemite ise babaannenin evinde kk bir kz ocuudur. Aslnda sann uzunluunu merak ettiinden deil, gnn bu saatinde san ellerse akam iyi geerdi onca, yoksa 'merak' kendine kar bulduu bir zrd. Hem bu kural salam m acaba? Ara sra yan izmek gelirdi iinden, ellememek, sonra yan izmenin de kurallaacan dnrd. (Demek salam.) Bugn, yani yllar sonra, ayn akam saatinde, topuzuna bir firkete sokarken anlyor bunu, kuraln buluyor. Tek bana bir pastanede oturmu mektup yazyor imdi (B., s.14) Rzgr Dn, akronik zaman vardr. ykde evket gaz almaya gider ve sokakta sara nbeti geirince elindeki gaz dker. Bu esnada yazar geri dnlerle, evketin yllar nce kyde yaadklarn geri dn teknii ile italik olarak anlatr:Yaan kar, gerilere srklyor dnceyi. Eskiye, bir vakitlere, ilke. Tokmana ip balanm ahap eve. Sonra amar ykamak iin gidilen bir glde kydan kayan sabuna, sabunun srklendii kapya..(B., s.30) ykde imdi ile gemiin ayrcs yaz stilleridir. Kurban adl ykde, yazar kurguyu olutururken, zaman zerinde oynar. talikle yazlan ksmlarda akronik zaman vardr. Yazar, gemii anlatr. talik olmayan blmde ise imdiyi anlatr. yk zaman Senemin evlendii, kurban bayramndan sonraki yllar kapsar, ykleme zaman ise, ilkbahar habercisi, souk bir ikindi vaktidir. Hac Baha'nn geen gelii bayramdan nceydi. Kurbanlar, ocuklara karmt. Havalar iyiydi. Hep byle srecek sanlrd bu enlik. Sonra kanlar akt, lekeler kurudu, krler olsun! Ne ki yamur dinmedi bir trl(B.,s.78). Senem, bu ilkbahar habercisi souk ikindi, kocasnn alyla, fkesiyle dvlm bu gzel, al al bakr sininin stnde duran yemeklere, kendi eliyle piirdii yemeklere bakyordu akn gzlerle.(B.,,s.78) Gn Dndde yazar yine gemii italik karakterlerle yazarak imdiyi anlatt ksmlardan ayrr. ykde zaman, Nigar hanmn dnden sonraki dncelerini komusu Saniye hanma anlatt akamn aarmaya yakn olduu bir saatdir. Ancak

219 geriye dnlerle, Nigar hanmn hayat hikyesini ve Ferhunde hanm ile komuluklarn, reniriz. Tomris Uyarn zamann kurgusunda uygulad en nemli tekniklerden birisi de kronolojik olan yklerde, kendisinin blmlerin yerlerini deitirerek yky akronik hale getirmesidir. Aadaki yklerin hepsinde bu teknii de farkl ekillerde kurgulamtr. Dn Geri Bak adl ykde k mevsimi yaanr. Nesrinin ld gn, geriye dnlerle Nesrinin evlilii anlatlr. Dn Geri Bakta, yazar, numaralandrlm blmlere gelene kadar, Nesrinin ld gn yani imdiyi anlatt ksmda ben anlatc bak asn kullanmtr. Ancak gemii anlatt blmde nc kiili anlatm tercih edilmitir. Konuk adl ykde, yazar yknn giriinde vermesi gereken blm, yknn sonuna yerletirir; anlatcnn yanna kz arkadann neden geldiini, bulumann nerede gerekletiini bir trl anlayamadan, yknn sonuna geliriz. Anlatc ile kz arkada vedalar, anlatc evinde, kendi dnceleri ile ba baa kalr. Ardndan soru iaretlerini cevaplayacak, bir blmle yk biter. Klasik yklerde, bata bulunmasn bekleyeceimiz bu blm, Tomris Uyar tarafndan sona braklr. Onu leden sonra aramtm. -Yalnzm. ok canm sklyor. Ha. Gelebilir miydin? -Evet rehberdeki adres. -Yarm saate kalmaz oradaym. (B., s.28) Yapayalnz Bir Gk adl yk blmden oluur. Yazar bizi yine bir kurgu oyununa davet eder. Blmlerin srayla balklar unlardr: Ortas, sonu ve ba. Ortas blm, salonda kutlama yemeinde konuklarla birlikte geer. Sonu blm Doan beyin konuklarn gezdirdii silah odasnda geer. Yieni Nedim, silahlardan birini alar ve gider. Ba blm hizmeti Aye, Fsun hanm, Nedim Beyin olduu evde, Fsun hanmn Nedimi evin iinde gezdirirken geer. Ba blmnde, her ey son blm gibi zmlenir. Doan beyin yieni Nedimin Fsun hanma k olduu, onu alp stanbula gtrp tedavi ettirmek istediini reniriz. Nedimin silah almadn, sadece Fsunu biraz olsun mutlu etmek adna Doan beyi ok sevdii silahlarndan birinin alnd dncesiyle korkutma oyununu uygulamaya geirdiini, geriye gtrp koyacan anlarz. Ayrca Fsunun Nedimin kama teklifini kabul etmediini, Fsunun u szlerinden kavrarz:

220 "Benimle gelirsen, sana ayr bir kamara ayarlarm gemide. Yalnzlna ilimem. Bir doktora grnrsn stanbul'da." "aka m ediyorsun?" dedi Fsun. "yilemek istemiyorum ki ben. urada lmm doru drst yaamak istiyorum. Hepiniz adna. Hoakal canm. Hepinize iyi akamlar." S.35 blmden oluan yknn blm balklar u ekildedir: 1.Ortas, 2.Sonu 3.Ba ykdeki bu sralama merak unsurunu artrr. zlmesi gereken bir bulmaca gibi yky okuruz. ykde Fsun Hanmn bir gn anlatlr. Fsun Hanm sabah uyanr. Evin hizmetisi akam yaplacak olan evlilik yldnm kutlamas iin hazrlklar yaparken Nedim Bey, Doan Beyin yeeni elinde zambaklarla gelir, ikisi arasndaki konumalarn olduu bu blm ykde son blm olan ba ksmn oluturur. Bu blmde yknn zldn grrz. ykleme zaman olarak yknn en ban olutursa da btn gizlerin akland blm olduu iin en sonda yer alr. Ortas blm yknn giri ksmndadr, akam yemei iin konuklarn da katld kutlama treni esnasnda geer. Yemekte Fsun Hanmn olmadn fark etmeyen Doan Bey byk bir pot krar. yknn ikinci blm ykleme zaman olarak sonu gsterse de ierik bakmndan dm noktasnn olduu; yemekten sonra Doan Beyin, silah koleksiyonunun olduu silah odasnda konuklarn gezdirdii ksmdr. Nedim silahlardan birini alr ve gider. Tomris Uyar, geri dnleri farkl teknikler de uygular. yk kiisi dier yklerde bir fotoraf, bir elbise ya da bir dnle yani yk kiisine gemii artran bir unsurla hatralarna geri dnerken, Pasaportta yk kiisi uakta yllar evvel mahallesinde oturan, btn ocuklarn k olduu bir kadnn gen kocas ile karlar, gemie geri dn eklide deil de yk kiisinin gemiine ait birinin imdiye gelmesi ile zaman kurgulanr. Tomris Uyarn akronik nitelikteki ykleri hep imdide balamaz. Bazen gemile balar, okur kendini imdide gibi dnrken, birden imdiye geri atlama yapar. Yazarn nce gemile balad yklerden birisi Dalar Seda Verip Seslenmelidir adl ykdr. Bahri Beyi karsnn aldatt dedikodularnn olduu gemile balar. yknn sonunda okur gemite olduunu anlar. Nusret Hanm ve annesi yllar nce lmtr ve yllar sonra bugn Bahri Beyin olu olduunu syleyen

221 bir gen kp gelmitir. imdi de zaman, yk kiisini gemie gtren dedikodunun zmlendii le vaktidir. Derelerden artakalan ne varsa: sessizlik. nce kylarna tutuna tutuna geliir sessizlik, sonra hzlanr, srer ve grnce kendi egemenliini, salamln, dosdoru gnein bittii son izgiye: denize.(.) Ama bir le-st umulmadk bir ey olur. Sessizlik havay kollamaz artk ve Bahri beyin kanc kuaktan bir olu sapsar ieklerle kagelir.(B.,s.39) Tomris Uyar, yklerinde zaman asndan sramalar farkl bak alaryla, italik yaz stilleriyle gerekletirir. Bylece zaman snrlanr. Yrek Hakk adl ykde gemiin anlatmyla balar ve imdiye yknn sonunda gelinir. Bu yklerde okur gemite olduunu bilmeden sona gelir ve ardndan imdi ile yk zlr. Anadolunun bir kynden kp stanbulda okuyup doktor olan evin aabeyinin, yine stanbullu bir memurun kz ile evlenip kye dnd gnle yani gemile balar. Doum esnasnda yengenin lm, aabeyin bir yl iinde yeni bir gelin aday ile evlendirilmesi, babann lm ile yk biter. ykleme zaman yengenin kye geliinden lmne kadar geen sredir. yk zaman ise, babann ld, aabeyin ise bir yl nce ikinci evliliini yapm olduu zamandr. Zaman olarak akronik olarak kurgulansa da imdiyi ve gemii sanki bir arada yaadmz Mavikan Kokusu adl ykde, yk kiisi olan bir ktphane memurunun gnlnden yola karak gemiine tanklk ederiz. Gnln kullanlmas bizi imdinin ayak sesleri ile birlikte gemie uzanmamz salar. yknn sonuna gelindiinde, yani imdi de intihar eden ktphane memurunun yenisi mi eskisi mi olduu konusunda yaadmz eliki, yazarn bize zamann kurgusunda oynad oyundan kaynaklanr. Tomris Uyar, akronik zamanla oluturduu yklerinde diyaloglarla gemie sramalar yapar, ykde zetlemeler de yine bu ekilde gerekleir. Kk Ktlkler adl ykde yk kiisi ayn mektubu drt arkadana da yollar, bylece yine zamandan kazanm olur. Kuytuda adl ykde geiler, sramalar yine blm blm deien italik ve dz yaz karakterleri ile farkl bak alar ile salanr. Dz Beyaz arda ise yk kiisi hapisten kt gnden balayarak gemiini anlatr. Yazarn burada gemie geri dn okurda soru iaretleri uyandran gizemli bir yk kiisi izmesiyle salar. Ancak bu ykde yazar, karsnn yk kiisini hapse girdii gn terk ediini, onunla neden evlendiini, k olduu kzla ise neden evlenemediini aklar. yk kiinin neden hapse girdiiyle ilgilenmez. Zamann bu kadar ksa

222 kullanlmasnn nedeni ise kurgulanan unsurlarn birbirine zincirleme bal

oluundandr. Her sorunun cevab dier soruyu akllara getirir. Kk Ktlkler adl ykde yk kiisinin arkadalarn saat be buuktan, altya eyrek kalana kadar geen sredir. Bu on be dakika ierisinde doum gn olan ncinin arkadalarna hazrlad buluma gerekleir. Oyann dnda btn arkadalar, tedirgin olur. nk kendileri gerek dost deildir. ncinin bunu yzlerine vurmasndan korkarlar. nci geri dnlerle arkadalarn anlatr. Kuytuda adl ykde de akronik zaman kullanlr, yal kadnn genlii anlatlr. Kedibal bulmaca yazarnn bir Pazar sabah balayan yks geriye dnlerle yaadklar, deerinin anlalmay gzler nne serilir. Dzbeyaz Bir arda, hapisten kan yk kiisinin geriye dnlerle, karsnn hapse girdikten sonra onu terk ediini, sevdii kzla neden evlenemediini, kars ile de sevdii kza benzedii iin evlendiini anlatr. Bunlar anlatrken sabah olur. Gz Kzl adl ykde zaman, gnn herhangi bir saati, iletmenin sahibi zor uyanm, vakit lene dorudur. Alt ay nce genelevde alan Nalann, geriye dnlerle evli bir ev hanm olduu anlatlr. Tomris Uyar yklerinde diyaloglar da zaman hzlandrr. eylemin oluu az szckle ok ey anlatlmasn salayarak zaman ksaltr. Yazarn hem akronik hem de kronolojik zaman bir arada kurgulad ykleri de vardr. blmden oluan Kalenin Bedenleri adl ykde birinci blmde Mardine gelin olarak gelen kadnn hayat, bir fotoraftan yola karak iki sene ncesi anlatlr. kinci blmde ise kadnn otuz iki yanda Mardindeki yaamndan, yirmi iki yanda, Mnihteki yaamna dnlr. nc blmde ise bir zenci kadnn tuvaletleri temizledii bir gndr. Yaz sonunda prl prl bir leden sonra -geri bu kentin gkdelenleri sokaklara koy vermez, hep alacakaranlktr ortalk; rhtm boyundaki vinlerin uultusu, ileplerin ddkleri, rhtmn pasl kokusunu getiren rzgr olmasa, dnyann dndadr bir bankann yeraltna inen zemininde, iinin bandayd yine.(YY.,s.29) Tomris Uyar yklerinde zaman, kii, mekn gibi dier unsurlarn kurgulanmasna nayak olan, bazen kurguyu hzlandran bazen yavalatan bir unsur olmutur. Ksa yknn kurallar erevesinde an anlatan Tomris Uyar, geri dnlerle uzun bir gemii anlatrken imdide ksa bir zaman dilimini yk kiisine yaatr. Bilinaklaryla gemii ve imdiyi ayn anda yaatan yazar, bu ynleriyle zaman da ilevsel olarak kullanmtr.

223 3.6.Tomris Uyarn yklerinde Kiiler Reel dnyann merkezinde yer alan insan, kurmaca dnyann da vazgeilmez unsurudur. Anlat trlerinden biri olan ksa yk de tpk dier kurmaca trlerinde olduu gibi kiiler dnyas zerine kuruludur. tibari eserde nakledilen veya deiik ekillerde ifade edilen vakann zuhuru iin gerekli insan ve insan hviyeti verilmi dier varlklar ve kavramlara ahs kadrosu ad verilir. (Akta, 2000, s.133) Ksa yk, zel bir durumla karlaan ana karakterin gerekletirmek zorunda olduu bir eylem ya da eylemlerdir, dncesi tm ykler iin genellenemez. nk uzun aklamalar yerine kk ayrntlarn verildii ksa ykde ana karakter hakkndaki aydnlanma, yan karakterlerin tavrna, yapt bir eyleme ya da konumasna da bal olabilir. Bu nedenle ksa ykde de btnyle ahs kadrosu nemli bir yer tutar. ah kadrosu mrleri unuttuklar bir deneyimle balayan, bekledikleri ama ne olduunu anlamadklar bir deneyimle son bulan kiilere denir. (Forster, 2001, s.87) Roman ile ykdeki materyaller ve bunlarn dzenlemeleri ayn iken, farkllk bunlarn derecelendirilmesindedir. Bu nedenle ksa yk ayr epizotlarda karakter geliimiyle uramak yerine karakterlerin tantmn yk iine sindirerek vermeyi seer. Tpk gelimeye odaklanmak yerine sonuca odakland gibi. nk ksa ykde atmosfer yaratmak, karakterleri uzun uzadya sunmak, mekn betimlemeleri yapmak iin bir roman gibi sayfalar harcayacak vakti yoktur. Kiiler, kendilerini betimlemelidirler: Davranlaryla, kk jestlerle, kt szler ya da suskunlukla. Bu srada da yazar karakterlerin bazen bilinaltna, bazen de dlerine ve anmsamalarna bavurur. (Kusenberg, 2004, s.42-44) Ksa ykde karakterin oluturulmasna dikkat edilmelidir. Bu oluumda eylem ile karakterin rtmesi gerekir. Bir hikyeci veya romancnn, anlaty srkleyecek kiiyi, anlatnn niteliine uygun olarak izmesine, ona beeri bir yap kazandrarak canlandrmasna karakterizasyon denir (Tekin, 2006, s.78; bk. Lukacs, 2007). Okur, yaplan eylemi o karakterden beklemelidir ki karakterizasyon doru yaplm olsun. Ayrca kahraman yerletirildii mekn ve zaman da yadrgamamaldr. Yazar, anlatda kahramanlar oluturmadan nce boyutlandrmak zorundadr. Bu konuda farkl kullanmlar grmek mmkndr. Forster karakterleri dz (flat) ve yuvarlak (round) olmak zere ikiye ayrr. (1982) Karakter olayn bandan sonuna kadar kendi olarak kalyor, deimiyorsa dz karakter, eer bu srete deiime uruyorsa yuvarlak karakterdir. Dz/yalnkat karakterleri tip olarak deerlendirirsek,

224 kendine zg olmayan, ortak niteliklerini tad herhangi bir gruba dhil edilebilen, ayn zamanda Lukacsn ifadesiyle sosyal ve tarihsel koullarn belirledii (Moran, 1982, s.24)bir kahramandr, tanmn yapabiliriz. Yuvarlak kahramanlar ise karakter nitelendirmesi ile bakalarna benzemeyip daha ok farkllklar ve kendine zgl ile kurmaca metinde yer olan kahraman olarak amlayabiliriz. Anlatlarda karakterin tercih edilmesi kiilere psikolojik derinlik salayan yntemlerin bulunmasyla birlikte artm, tipten karaktere doru bir gei yaanmtr (Apaydn, 2003, s.143). ahs kadrosu ile ilgili olarak dier bir adm karakterlerin tantlmasdr. Bu aamada da iki teknikten sz edilebilir. Ancak yine bu teknikler, ierii ayn kalmak zere farkl balklarla adlandrlmaktadr. etili, birincisini blok/statik tantma ikincisini ise dinamik tantma olarak deerlendirirken (2004, s.71); Toker (1996, s.60) ve Tekin (2006, s.79) ise statik tantmay, aklama yoluyla tantm; dinamik tantmay ise dramatik yolla tantm eklinde belirtmitir. Aklama yoluyla tantm; kahramanla ilgili bilginin anlatc ya da kahramanlardan biri tarafndan anlatnn belli blmlerinde blok olarak verilmesi yoluyla salanr. Bu bilgiler onun fiziki portresini ortaya kard gibi psikolojisini, sosyo-ekonomik yapsn, kltrel tercihlerini aklayabilir (Apaydn, 2003, s.143). Bu anlatm biiminde kahraman tantm anlatnn belli bir blmnde verildii iin, yazarn dikkat etmesi gereken husus, kahramann belirtilen zellikleri ile anlat boyunca rten tavr iinde olmasdr. Dramatik yolla tantmda ise kahramann tantm sadece bir blmde

snrlandrlmayp, anlat boyunca metne sindirilerek, zellikle kahramann eitli durumlar karsnda ald tavrdan, yapt konumalara kadar belli bir oluum halinde verilir. Tomris Uyarn yklerinde karakterizasyon ok baarldr. Bunun nedeni gzlemlerinin gl olmasdr. Tomris Uyarn yklerinde, okur kahraman arkasn dndnde onu glgesinden tanyp, renklendirebilmektedir. Tomris Uyar, bir syleisinde yk kiileri ile ilgili olarak Hayattaki insan olduu gibi koymamBir kiiyi edebiyata olduu gibi koyamazsnz. lk akla gelen eyleri koymusunuz, derler. Adam ilk akla geldii gibi konuuyor ama! nandrc olmaz. O insan yaatmak iin gerekleri seerek koyarsnz. der (Zileli, 1998, s.20). Ksa yk yazarlarnn kk insan konu etmelerinin nedeni de budur; gereklik hissi uyandrabilmek. Zolann doal gerekliiyle, Joycenin bilin akm, Kafkann, John-Persenin kysz gereklilikinden geerek, eletirel kentsoylu gerekiliine, oradan da toplumcu gerekilie uzanarak geni bir yelpaze izer (Gler, 2003, s.120).

225 Yazarn yk kiilerini genel olarak deerlendirirsek, ncelikle bu kiilerin kendilerine giydirilen kimlii hemen kabul eden, sorgulamadan bu kimliin roln gerekletirdiklerini belirtebiliriz. kinci aamada ise bu kabulleniin bedelini kendi canlarna kyarak derler. Gsterdikleri en byk tepkinin sonunda kendi varolu sorunsallarn irdelemek yerine tamamen yok olmay seerler. Ya da yokmu gibi hayatla balantlarn keserler. Koamayan, uamayan hep bir taraflaryla eksik kalm karakterler toplumsal basklarla sktrlm, kstlanm, dlanmlardr. Eksik olmayan karakterler de evresindekilerce andrlmaya yz tutmutur. 3.6.1.Kiileri Tantma Teknikleri Tomris Uyar, yklerinde kiileri tantma yntemlerinden aklama yoluyla tantm ve dramatik yolla tantm tekniklerinden ikisini de bir arada kullanmtr. Tespitlerimize gre yazarn anlatm yoluyla yapt tantmlar, ksa yknn yaps gerei yknn iine blok eklinde konulmam ve uzun uzadya tantmlar iermemitir. Aklama yoluyla yaplan bu tantmlar, kesitler halinde tm ykye yaylmtr. ou kez diyaloglarn olduu blmlerde ise dramatik tantm yoluyla, aklama yntemi ile yaplan tantmlardan kalan eksikler tamamlanmtr. Kiilerin gemileri ve imdilerinin ok nemli olduu Tomris Uyar yklerinin bitiminde kiinin gelecei hakkndaki yorum ise okura braklmtr. Okur iin her cmlenin bir ipucu olduu durum/kesit yklerinde olayn yerini durum almtr. Yaanan olayn sonunda olaydan etkilenen bireyi anlatan yazar bu nedenle kii tantmlarna ok nem vermitir. Tomris Uyar iki teknii bir arada kullanmtr. Aklama tekniinin daha nce de belirtildii gibi snrlar genilemi, dramatik teknie kaymtr. nk usta bir ksa yk yazar olan Tomris Uyar, kii tantm, tm yk boyunca bireyin bandan geen ve gemi her olayn bireye etkisini gstermesi ve salam bir kurgu oluturmas bakmndan ipularn iyi deerlendirmitir. iek Dirilticileri adl ykde krye araclyla anlatc aile bireylerini tantr: Babaanne deyince babaannenin nce evini dnrd, sonra yzn. Babaanne gzeldi. Salarn ortadan ayrr, limon kolonyasyla yattrrd. Yakasnda iki anahtarl bir deste asl dururdu hep.(B., s.8) Babaanne, tantld gibi yk boyunca torunu iin sevgi dolu bir tip izer. Yazar hibir ayrnty bouna kullanmaz. yk sonunda babaannenin boynunda duran anahtarlardan birisi taln ilerisinde dedenin kald odaya aittir. ykde, krye dedesini ilk kez grecektir.

226 kriyenin annesi zengin bir tccar kzdr, babas ise elektrikidir, aralarndaki snf fark yznden bir trl anlaamazlar. Babaannenin evine kryenin gitmesini istemeyen anneye, baba ile kz her hafta sonu bir yalan syleyip babaannenin evine kaarlar. Babaanneyi aklama yoluyla anlatan yazar, dedeyi ve babay dramatik tantmla aklar. krye, dedenin mesleinin iek dirilticisi olduunu, babas ile ilgili ayrntl bilgileri dede ile karlkl konumalarnda reniyor: Ayrntca bir meslek... dedi ihtiyar. Herkes nasl para kazandma aar. in ucunda bel baladn eyin yok olmas da var nk. Baban gibi. Kapy vurup gittii gn nasl sarslmtm. O tccar kzyla evlenmeyi aklna koymu bir kere. Dinlemedi. Elimi bile pmedi hl.(B., s.12) krye, dedesi ile konutuktan sonra annesine, babaannesine gittiini aklayacak ve artk yalan sylemeyecektir. Yazarn ana kahramann dndaki kiileri , trn gerei olarak ok fazla boyutlandrmadn grmekteyiz. Temmuz adl ykde bir gen kzn ocukluk yllarna geri dnler yaplr. ocukluunda zellikle k mevsiminde babaannesinin yannda kalmak zorunda braklan, anne ve babasndan sevgi grmeyen kzn, aradan yllar gemesine ramen unutamad bu gnleri hala eksikliini duyduu anne sevgisi anlatlr. yknn ana kahraman olan kzdr, anne, baba ve babaannesiyle ilgili bilgileri diyaloglarla dramatik aklama tekniiyle kartrken, aklama yoluyla anlatmda ise kz hakknda bilgi alrz. Kendini ne zaman dnse, bir merdivenden iner gryordu. Eli, annesinin elinde; kk trnaklar yenmi, kirli; kirler kurun kalemle karlm, kalem kaym (Anne, yle derinden kesme, szlyor sonra), trna evreleyen deri kapkara olmu o yzden, aza ac geliyor, bir ey tutarken kprdyor, belli belirsiz sancyor. Neyse, annesinin avucunda gizli ya, kimseler gremez (B., s.13). yknn banda kendisini byle tantr. yk boyunca, bu tantmdan farksz gnler geirmez, anne sevgisi grmeyii onun yllarca iini actan bir yara gibidir. Bugn olmu hala kimseye anlatamamtr. Yazar bu aklama tekniiyle kzn psikolojisini, en gzel ekilde anlatmtr. Bak canm. Bu gece babaannenle kalacaksn, sakn beni utandrma. Babanla gelecek. Bizde tabii. Bizim evde. Suzan hanmlara gidiyoruz da. Seni yalnz brakmak istemedik. Yatya yokuz. Babaanneyle gzel gzel oturursunuz. Korkmazsn deil mi?Korkmazsn. Korkmazsn, Mazsn. Mazsn. Deil mi? Mi? Ha? Ha? Ha? Ha...(B., s.15)

227 Yazar kzn ocukluuna dnp, bilinaltnda yaanan byk kaybetme korkusunu bu kez de dramatik tantm yoluyla anlatr. yknn banda geri dnlerle anlatlan gen kzn ocukluunda, kn babaannesi ile kalmas, yazn annesinin yannda olmas ile yknn sonunda yani imdide, du alrken souk suyun onu rpertmesi, scak suyun ise mutlu etmesi arasnda bir ba kurulur. Yazarn ayrntlar btn yk boyunca kullandn grrz. Tomris Uyarn tek bir kahraman zerine kurgulad yklerinde ise sadece anlatm yoluyla tantm kullanmtr. Kuytuda adl ykde yal bir kadnn kk odasnda, kendine izilen snrlar iinde yaayn anlatr. Bir eylerin dnda olduunun farkndadr. htiyar, aynay azna tuttu, takma dileri her sabah koyup akam karmaktan, dudak ularndaki yaralar derinleiyordu gitgide, yapyordu. Kanan, krmz, vitaminsiz yaralar inceledi. Az, hep belli saatlerde ve belli amalarla kullan ld iin kendiliinden bir az deildi artk. Olsa olsa bir yokluk kapansn diye baka birinin az, gerekli kesintiler ve Onarmlar yapldktan sonra, bu eti, pembesi ve p tketilmi deriye (kendi renksiz derisine) yamanmt (B., s.19). Yazar, ihtiyar hakknda bilgi verir, ancak bunu yk boyunca blm blm srdrr. Sonu olarak biraz deiime urasa da aklama yntemini kullanr. Ben hi uyumam, ya da az uyurum. ki saat. Uykum ok hafif diye hi uyumadm sayyorum. Kapda bir anahtar tkrdad diyelim, hemen m yakarm. Lambam baucumdadr. Giderken prize takyorlar. Geceleri yalnzmdr ounlukla. Yatama uzanr tavam gzlerim, sedirin iekli rtsne bakarm. Dolaplardaki diki inelerini, firketeleri, kol dmelerini, tek kpeleri ve makbuzlar dzene sokarm. Bir anahtar bulurum bazan, beyaz bir zarfn iine koyarm, anahtar diye yazarm stne (B.,s.19). htiyarn kendisini anlatt blmleri ise dramatik yolla tantm olarak deerlendirirsek, yazarn yine iki teknii dnml olarak bir arada kullandn syleyebiliriz. Bir yk kiisi zerine younlanca ykdeki duraanl, farkl bak alarn kullanarak gidermitir. Ksacas Tomris Uyar iki teknii bir arada kulland iin bu teknikleri birbirlerinden tamamen ayrtrmak mmkn olmamtr. Dolaysyla iki teknik de eitli ynleriyle birbirine yaklamtr. yk kiilerinin alm ok ynl bir ekilde gereklemi, sadece anlatcnn gzyle deil, yk kiilerinin kendi duygularyla,

228 psikolojilerini de yanstmalarn salamtr. zellikle ana kahramann yaad gelgitlerin gsterilerek bu yolla boyut kazanmalar salanmtr. Bylece kahramanlar sadece fiziki grnleriyle deil, i dnyalarn da yanstarak dengeli bir btn oluturmutur. 3.6.2.yk Kiilerinin Kurgulanmas Tomris Uyarn, yk kiilerini nasl kurguladn Gndkm adn verdii gnlklerinden, baz yk kitaplarnn banda ve sonunda verdii bilgilerden yola karak tespit etmek mmkndr. Tomris Uyar, yk kiilerini ncelikli olarak kendi hayatnda gzlemledii kiilerden seerek kurgular. Kiiyi tespit ettikten sonra, ana kahramann aratrmasn gerekletirir. Kahramann yaad evden, yapt ie kadar btn ayrntlarn fazlasyla renir. Ardndan biraz ara vererek gerekli bilgilerin kalp gereksizlerin zihninden silinmesini bekler. yk kiisi artk kurmaca dnyasna girmeye hazrdr. Tomris Uyarn yk kiilerinin o kadar gerek bir o kadar yaanm olmasnn nedeni de arka plannn uzun bir sre iinde hazrlanyor olmasdr. yk kiisinin yaayacaklar ile ilgili hatrlanmas gereken kuramsal kitaplar, bilimsel aklamalar irdelenir ki yk ve yk kiileri tamamen tutarl davranlar sergileyebilsinler. En ufak bir tutarszlk, yknn sonuna kadar okunmamasna yol aar. Bu da yknn sonu demektir. Gndkm adl gnlkleri yazarn yklerinin bir nevi mutfadr. Yazar gnlkleriyle bize mutfann kaplarn aar. 10 Ocak 1977de Gndkmnde Ferruh Doan, Tomris Uyar ziyarete gelir. Tomris Uyarn akl yeni kurgulad Anlat Bana adl yksndedir. Bu ykde kar koca arasndaki anlamazlklara tank oluruz. Ferruh Doan bunu anlar ve nedenini sorar. Yazar yle cevap verir: -Bir yk yazdm da, dedim, ok gvendiim bir yk stelik; arkadalarmdan, sevdiklerimden falan yararlanp bir adam yarattm, birtakm saptamalarda bulundum ama biliyorum; o adam, hep belli biri sanlmak istenecek. Bozulduum da o ya. -Sizin yazgnz bu be ekerim, dedi Ferruh. Erkeklerinin ou doyumsuz bir lkede, kadn yazar olmak kolay m? -Valla elimden geleni yaptm bata dedim glerek. Adama byk, sakal, gz rengi, boy pos yaptrdm ama tutmad. ok yapay geldi abam, silip attm o blmleri. nemli olan adamn i grnyd nk.

229 -Yeni bir ey deil ki bu, dedi Ferruh. Eski, nl kadn yazarlarmzdan birine, yine eski ve nl bir erkek edebiyatmz yle sormu: Hanmefendi, romanlarnzdaki ak sahneleri ok canl. Acaba bizzat denediniz mi? Yani ka yzyln basks alkanl bu. Kimse de egemenliinin kolayca yklmasna boyun emez. Adamn biri sanacaklar ki seni kolayca harcayabilecekler. Sen bover, keyfine bak. Hangimizi azck kazsan, dipte bu eilimin izlerini bulursun (Uyar, 2003, s.169,170). Tomris Uyar, birok yazar kendiyle avunup, yeteri kadar okumazsa; ben denildii zaman evresindeki yzlerde birok kendine ulap, yk kiilerini byle oluturmuyorsa okurun bir yerden sonra usanacan dnr. Tomris Uyar, zellikle yk kiilerini olutururken bir yazarn srekli zel ve kiisel otobiyografisinin snrlar iinde kalmamas gerektii fikrini savunur. Tomris Uyarn yklerinde yaygn olarak yer alan kadn tiplerinden birisi de evlere temizlie giden gndelikilerdir. Bunlardan biri olan Hacer Hanm, Bir Gnn Sonunda Arzu adl yknn de anlatcs konumundadr. Hacer Hanm gndelikilik yapar, evine gittii kadna her eyini anlatr. Kznn kocasndan iddet grdn, anlaamadklarn anlatr. Yazarn bu tipleri baarl bir ekilde kurgulamasnn bir nedeni de gerek hayattan alnm olmasdr. Yazar Gndkmnde, Hacer Hanmn hayat anlatlsa roman olur. Birka hikyeme konuk sanat olarak katld. Ailemdeki birok insandan ok daha byk hakk var stmde. Doduumdan bu yana hi ayrlmadk birbirimizden. Yetmi sekiz yanda. Sz verdim, onu ben gmeceim, ele gne-yani ocuklarna- kalmayacak bu zor i. Hele kye gitsin gelsin, ayrntl konuacaz. ldn bana nasl haber vereceini(!) nk ocuklar haber vermezler, ikimiz de biliyoruz. der (Uyar, 2003, s.127-128). Tomris Uyar, dier yklerinde yer alan Gler Yzl Bir Komuda ocuklar tarafndan ilgilenilmeyen, kaps alnmayan Mrvvet Hanmn gidip mezar yeri satn almas, ocuklarnn hayatta iken yanna gelmediklerini ldkten sonra da

gelmeyeceklerini sylemesi, bize Hacer Hanm artrr. Aykr Dal stne adl ykde ise hizmeti Hate Hanmn kye gitmesi ve evin hanm ile ailenin bir yesi gibi iliki iinde olmalar bize Tomris Uyar ile hizmetisi Hacer Hanm artrr. Yazar, yk kiisi ile yknn ismi arasnda da kurgu asndan bir anlam ba oluturur. Balk mutlaka bize yk kiilerinden birinin hayatndan ipular sunar. Kuskus adl ykde annesi alt iin kk torununa bakan bir anneanne tipi vardr.

230 Anneanne misafirleri ok sever. Onlara yemekler yapp arlamaktan ok holanr. Bu ykde anneanne komusuna kuskus yapacaktr. yknn sonunda ok beendiini syledii kuskusu pe dken komunun gerek yzn anneanne rendiinde yk aydnlanacaktr. Tomris Uyar, yk kiilerini gerek hayattan semenin yannda, bu kiileri kurgularken, onlar hakknda gereinden fazla bilgi toplamay ihmal etmez. Kuskus adl ykde anneanne grd ryay komusuna anlatmaktadr. Tomris Uyar Gndkmnde anneanne iin yapt almay yle aklar: Dleri incelemem gerek, Freudu, Jungu vb. yeniden okumam. Belki de iki gecedir dmde kendimi kara bir gelinlikle grmem de bu rastlantya baldr (Uyar, 2003, s.279). Benzer dncelerini yine Gndkmnde anlatrken, bu kez yknn ad belli deildir. Bakiilerden birisini eczac olarak tasarlad iin bir eczac ile grp bilgi almas gerektiini syler; Gelgelelim bizim eczac tasarladm kadna gre ok gen. Acaba o zaman parasz renim nasl yaplyordu? Koullar neydi? ocukcaz biliyor ama biraz kitap kartrarak bilgisini pekitirdi, sorularm bir bir yantlad ertesi gn. Bugn ykye balarken baktm ki o bilgilerin byk bir blmn kullanmayacam, gerekmiyor. Ama bilgiler de taptaze, kendilerini kullanmaya kkrtyorlar insan. En iyisi be gn bekleyip durulmak, yky demlenmeye brakmak; gereksiz bilgiler dibe ksn, uacaklar usun, sindirilmi kalsn (Uyar, 2003, s.165). Tomris Uyar, yk kiilerini olutururken, gerek hayattan ald baz tiplerin, farknda olmadan zel hayatlarn bile kefettiini fark ediyor. Oyun adl ykde kapcnn kk kz olan Glsm, ressam olan Sevgi adnda bir kadnla komuculuk oynuyor. Bir yandan da resim yapyor. 11 Nisan 1981 tarihli Gndkmnde, Tomris Uyar, bu Glsm adl kiinin ressam Glsm Karamustafa olduunu aklyor. Glsmn, yazarn yksnde yapt resmin ayns, Glsm Karamustafann ocukluk fotoraflarnn iinden kyor. Tomris Uyarn yklerinde kurmacann gereklii bazen hayatn gereklii ile akyor. Bu yazarn kaleminin ve hayal dnyasnn gcyle gerekleiyor. Tomris Uyar, bazen de yklerinde kurgulad kiilerin iinde bulunduklar durumlara, yky yazdktan yllar sonra rastladn Gndkmnde anlatyor. Geen yl bir kr lokantasnda otururken baktm Sarmak Gllerinin kryesi. Tabii bym, serpilmi. Annesi benim dndmden daha

231 irkin, biraz da baya (yky ilk tasarladmda ben de yle karar vermitim, sonradan olayn kurgusunu ve btnln gz nnde tutarak deitirmi, gzelletirmitim kadn.) Yanlarnda ykdeki Rait Beye gre ok daha kaba ve grgsz bir herif var(toplum olarak epey yol almz bu arada.) Yeni sahici Rait Bey anne ile kryeyi, yani eski Nazanla deimeyen kryeyi, yeni ald ve dedii kat grmeye aryor. Evde annesinin de olduunu tlatyor. Bol para kazandndan dem vuruyor. Anne ekingen. krye eskisi gibi kstah. Adama sen diyor, smarlad pahal yiyeceklerden hibirine dokunmuyor. Bir ara Rait Beyle Nazan kalktlar, tuvalete gittiler. Sanrm kriye ile ilgili bir eyler konuacaklar. Dndm baktm, bizimki oturmu trnaklarn yiyor (Uyar, 2003, s.299). Yazarn yksnn bitmi olmasna karn, hayatn gereklii yazarn kurmacasn beslemi ve bytmtr. Tomris Uyarn yk kiileri kurmaca dnyalarnda yaarken, gerek hayatta da bir yerden sonra yaamaya devam ederler. Bu nedenle yk kiileri yaayan insanlardan biridir. Tomris Uyarn en yakn dostu olan Edip Canseverin Tomris Uyarn hayatnda yeri byktr. Bunu gnlklerinden, hayat hikyesinden tespit edebilmekteyiz. Tomris Uyar airin, doum gnlerinde kendisine ithaf ettii iirlerden yola karak, yklerinden Zulay Edip Cansevere ithaf eder. yk Tomris Uyarn doum gn kutlamalarndan bir tanesini anlatr. Bunun dnda yazar Filizkran Frtnas adl yknn bakiilerinden birisini kurgularken yine Edip Canseverin yazara ithaf ettii iirlerden birinin baln kullanr. Gndkmnde yer alan iir yle balar: Mavi-Ulu Bir Kaptan Eldivensiz ve sklm Hafif hafif terliyor Gryorum, karmdaBurnuyla dudaklar aras Byledir Tomrisin zel yas. (Uyar, 2003, s.125). Tomris Uyar, yk kiilerinden ocuklar evresindeki gzlemleriyle kurgularken bazen kendi ocukluunu da dnmeyi ihmal etmez. Son Sanr adl ykde kk ocuun namaz kl ile kendi ocukluu arasnda bir ba olduunu yine Gndkmnde aklar. ocuklarn bilinmeyenle ilikileri, byklerinkinden ok daha dolaysz oluyor. Kendi ocukluumdan biliyorum: be yanda, ksa bir sre gnde be vakit hi

232 aksatmadan namaz klmaya sardrmtm ailemin akn baklar altnda. Engellemeye kalksalard, byk bir olaslkla uzard bu sre, srf onlara kar kmak iin. Tanry gremeyeceimi biliyordum ama bu abam karlnda hibir yerde resmini gremediim, yalnz insanolu olduunu bildiim peygamber belki gsterirdi yzn bana.(Bu serveni merak edenler, Son Sanr adl ykme gz atabilirler) (Uyar, 2003, s.406). Tomris Uyara gre, bir yazar yaz yazmak adna anlarn harcamamaldr. Gndkmnde syledii bu dncesinin nedeni yine yk kiilerini kurgularken, gerekle kurmacann akmasndan kaynaklanr. Yazar, Kk Akam Mzii adl ykde gerekd gibi grnen ama gerek olan bir deneyimden yola knca byle bir durumla kar karya kalr. yknn bakiisi yabanc erkee duyduum ballk, kurguyu gnlmce deitirmemi engelliyor. Gereklerle biraz oynasam, o kendisi olmaktan kacak. Tavr onunkine ok benzeyen bir baka yabanc daha var tandm ama onunla olan anm bu ykme yklersem, ikisini de tek kii de somutlam oluyorum ki hakszln dikls (Uyar, 2003, s.191-192). Bunun zerine Tomris Uyar, gerekten 1979da havaalannda ykdeki gibi byl bir karlama yaad, adn bile bilmedii bu erkei Gndkmnde anlatmaya karar verir ve ykden karr. Tomris Uyar, yk kiisini kurgularken gerekle itibari olann snrlarn dikkatlice izmeyi baarmtr. Yazar, uydurmakla yalan sylemek arasndaki fark stnde dururken en nemli genin tutarllk olduunu syler (Uyar, 2003, s.446). Yavruaz adl ykde yk kiilerinden biri olan menejer Gngr Hanm entrikac, yalanc olarak eytans bir nitelik kazandrrken ok uratn yazar, Gndkmnde yle anlatr: Onu ben uydurdum da yalanlarn uydurmak bal bana bir sorundu. Gnlk yaamn yalancsyla, yazarn uydurduu arasna bir set ekmek nasl gt! Dahas ykde yazar-sesinin yer almayacana karar vermitim. Okurun kulana yalnzca yk kiilerinin sesleri gelecekti (Uyar, 2003, s.447). Bylece yknn gereklii ve inandrcl artm olur. Tomris Uyar iyi bir yk kurmay admda yle aklar: a) nce atmosferi saptayn. Kurbannzn nasl bir ortamda geveyeceini,

silahsz kalacan, bu uurda sizin neler yapabileceinizi kendinize sk sk yineleyin. (Sra ayrntlarda) b) nceden listesini karttnz ayrntlarn hangilerini yalann btnl

iinde eriteceksiniz? Hangilerini azdan kam izlenimi pekitirmeye

233 ayracaksnz? c) Sahiciliin ba koulu saylan itenlik-scaklk ile gereklik-nesnellik,

uukluk-marjinallik, poplerlik-benimsenirlik dengelerini iyi tutturdunuz mu? Sralan dzenleri deise bile hepsi yerli yerinde mi? Bir daha bakn. te vurucu an geldi: Yalannzn doruk noktas. Artk syleyin de kurtulun bari (Uyar, 2003, s.447). Tomris Uyar, yklerin Ba Sonu balkl blmlerinde yine yk kiileri ile bize bilgi verir. Bu blmler gnlklerine ulaamayanlar iin aklayc nitelik katar. Aramzdaki ey adl yky bir rencisine vefa borcunu demek iin yazdn, bu kitabn sonunda yle aklar: Kitabn ilk yksn yazarak gen yata onulmaz bir hastalk sonucu len eski rencime gnl borcumu demitim - ge de olsa. Onun adn vermem gerekmiyordu da lm haberini bana ileten 'dostum'un adn da vermemitim. Bilge Karasu'nun ad bile, ykye tayamayaca bir ikinci dramatik arlk ykleyebilirdi. Belki bu teknik kaygdan da te, o sralar gnden gne arlaan bir hastalkla bouan Bilge'nin adn lmle birlikte anmak istemiyordum. Eski renci, Bilge Karasu'yu dersler srasnda metinleriyle tanm, yzn bile grmemiti. Ola ki hayranlk duyduum sevgili bir dostumun saduyulu sesinin beni haberin sarsntsndan bir lde koruyaca inanandayd; sradan hatr sorma telefonlarna bile artk glkle kan birinden byle bir haberi iletmesini istediine gre durumu bilmiyordu. Bilge de-istese- baka birine aktarabilirdi bu grevi ama telefondaki sesi, son konumalarmzdaki bitkinlikten syrlm gibiydi (A., s.74) Tomris Uyar, yk kiileriyle balad kurguyu, yknn dier geleri ile btnleyerek devam ettirir. Ancak yazarn yk kiileri o kadar geni bir eitlilie sahiptir ki, yazar toplumun her kesiminden insana yer vermeyi baarmtr. Buna ramen kendini tekrar etmemesi onun her yksnn ayr bir zevkle okunmasn salamtr. 3.6.3.Tipler Tomris Uyarn yk kiileri genellikle tip olma zellii tamlardr. stanbulun gecekondu mahallelerinde yaayanlardan, lks zengin apartman dairelerinde yaayanlara kadar her eit tiplemelere yer veren yazar; stanbul dn da ele almtr. Ky ve

234 kasabalarda yaayan krsal kesimi, yurtdnda yaayan, alan almayan her kesimden insan geni bir yelpazede ilemitir. yklerinde anlatc, Tomris Uyar gibi yazar kimliinde de karmza kar. Bu yklerinin bazlarnda anlatc kimliinden kp, olaylara mdahale eden yk kiisi olarak, kendi hayatnda bandan geen ya da evresinde gzlemledii olaylar anlatt, Gndkm adn verdii gnlklerinden yola klarak tespit edilmi bir durumdur. Tomris Uyarn yklerinde kurgulad kiiler tasnif edildiinde yazarn erkek tiplerinin kadn tiplerine oranla az olmas dikkat ekicidir. Erkek tipleri ise genellikle okumu-okumam, kltrl-kltrsz; kadn psikolojisinden anlamayan, kaba, saygsz, sadece erkek olduu iin kendini nemli sanan kiilerdir. Onda kusursuz bir erkek tiplemesi yok gibidir. Ancak kadn tiplemelerinde her duruma uygun bir kadn bulmak mmkndr. Yazar, toplum tarafndan dlanan, hor grlen tiplemeleri de ruhsal portreleriyle sunmaktan ekinmemitir. Tomris Uyarn yklerinde karlatmz kiileri, cinsiyetlerine gre, sosyo-ekonomik durumlarna gre aadaki ekliyle snflandrdk. 3.6.3.1.Cinsiyetlerine Gre Kiiler 3.6.3.1.1.Kadnlar Tomris Uyarn kadn tipleri yazarn ilk dnem yklerinde, daha ok erkekler tarafndan ezilen, kymetleri bilinmeyen, aldatlan, smrlen tiplerdir. kinci dnem yklerinde yine ayn tipler devam ederken artk maddi zgrl olan, erkee baml olmad iin evlenmeyen ya da boanabilen, kendi kararlarn kendisi verebilen, ayaklar stnde durabilen kadn tipleri de karmza kar. Kadnlar doru gzlemleyen Tomris Uyar, onlarn erkeklerle olan ilikilerinin dnda hemcinsleriyle olan ilikilerini de konu eder. Birbirlerine kar n yargl, kskan, entrikac, sinsi tipler olularn gzler nne serer. Tomris Uyarn yklerinde kadnn en byk problemi hangi zellikte olursa olsun toplumun deer yarglar iinde skm olmasdr. 3.6.3.1.1.1.Kz ocuklar Tomris Uyarn ocuklarn dnyasn ok iyi bildiini yklerinden anlamak mmkndr. ocuklarn hangi artlarda, neler yapabileceklerini; duygusallklarn,

235 elikilerini ok iyi belirleyen yazar yk kiisi olarak ocuklara yer vermekten kanmamtr. Zor oluturulan ocuk tiplemeleri, doru saptamalar yapld takdirde okurda dier tiplerden daha derin etkiler brakr. pek ve Bakr adl yk kitabnda iek Dirilticilerinde, Temmuzda, Dalar Ses Verip Seslenmelidirde, Ovaszda, Evin Sonunda, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Derin Kaznda, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda St Paynda, Yrekte Buka adl yk kitabnda Ilk ve Yumuak Kahverengi eylerde, Yaz Dleri D Yazlar adl yk kitabnda Kuskusda, Beyaz Bahede, Oyunda, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Dondurma adl ykde, Aramzdaki ey adl yk kitabnda Yavruaznda,Lalde kz ocuklar yk kiisi olarak kullanlmtr. iek Dirilticileri adl yk okul ana yaklaan bir kz ocuu olan kryenin gznden anlatlr. krye, zengin bir tccar kz olan annesi ile bir elektiriki olan babas arasndaki anlamazlktan bunalan, anne sevgisi grmeden byyen bir ocuktur. yknn sonunda babasnn, annesiyle dedesi ve babaannesinin rzasn almadan evlendiini renir. Eve dndklerinde sinemann nasl getiini soran zaten bir ilgi ve sevgi grmedii annesine; babaannesine ziyarete gittiklerini orada dedesi ile tantn aklar. Byklerin yalanlar zerine kurulu dnyalarn ykan krye, byr ve boyut kazanr. Sarmak Glleri adl ykde de annesinin babasna yazd mektubu okuruz. Mektupta kryenin velyetini babasnn stlenmesini isteyen bir anne vardr. krye bykler tarafndan yalan sylemeye altrlan, birbirleriyle iletiim kuramayan yetikinler arasnda skm ama en nemlisi de bu karmaada sevgisiz kalan bir kz ocuu tipidir. Ancak yknn sonunda boyut kazanr ve byr. Kuskus adl ykde yine anne ve babasndan sevgi gremeyen bir kz ocuu vardr. Bu kez annesi gndzleri alrken anneannesinde kalan kz ocuu, yetikinlerin birbirlerinin arkasndaki husumeti anlamlandramaz. Bu yzden annenin babasna anneanne iin sylediklerini gelip ona anlatr. Sonra annem diyor ki Anneanne, dedi ocuk. Rahmetli babama, son gnlerinde bir gelincik erbeti bile yapmamt, diyor. Nasl olsa lecek, artk iine yaramayacak diye uramamt. Onca yllk kocas kanser sanclar ekerken, geceleri inim inim inlerken, Avrupa'dan getirttii kulak tkalarn takard, diyor. Dnyaya sar, acmasz, a gemi bir kadndr. Bakma sen yemek diye tutturmasna...Amac, asalaklar evresine toplamak, vlmek. Yoksa hibir eyi

236 sevmez o. Babam bile sevmedi. Sofrasna adm atamam bir daha, diyor (YDDK.,s.17). Tomris Uyar, Kuskus adl ykde saf ve temiz bir dnyalar olan ocuklarn yetikinlerin arasnda nasl sevgisizlikle bytldn anlatr. Annesi yokken evinde kald bu yal kadna gvenmek ister; fakat annesi onun tek sevgi kalesini de iten ie ykmaktadr. Ancak bir yandan da geceleri de kznn onda kalmasn isteyen anne, onu adeta bandan atmak ister gibidir. ykde kz ocuu yine zeki, akll, byklerin konumalarn dikkatlice dinleyen, sorgulayan bir kz ocuudur. Anneye ve anne sevgisine muhta byyen bir ocuk tipidir. Oyun adl ykde bir kapc kz olan Glsm, ayn apartmanda oturan ve ressam olan Sevgi adnda bir kadnn evine komuculuk oynamaya gitmitir. Yazar bu kez Glsm araclyla evlilikle ilgili toplumun deer yarglarn ortaya koyar. Glsm dier kz ocuu tiplemelerinde olduu gibi yine akll, yetikinlerin konumalarn dikkatlice dinleyen, kimi zaman eletiren, bym de klm babndan bir kz ocuu tipidir: Mahalleye tand gndenberi evkadnlaryla kaynamad, gnlere gitmedii iin, hele evine her saatte girip kan erkek arkadalar yznden komularn gznde ne id belirsiz, uursuz bir kadndr, belki de sinsi bir ayartcdr, kimbilir. Glsn, oyun sresince kimi zaman diileip bilgileerek, kimi zaman silahlarn brakp ocuka sokularak bu yadrg kadn snar(YDDK., s.44). Temmuz adl ykde gen bir kzn, ocukluuna geri dnler yaplarak ocukluu anlatlr. Anne ve baba sevgisi grmeden, babaanne tarafndan bytlen bir kz ocuudur. Annesinden her ayrlnda onu kaybetme korkusu yaayan kz, yllar sonra bile bu korkusunu ve yalnzln yenemez. Tomris Uyarn ocuk tiplemelerinin ortak zellii sevgisiz bir ekilde hep eksik olarak bytlmeleridir. Akll, olaylar abuk analiz eden, sz dinleyen bu tiplerin belki de tek problemleri sevgisiz olulardr. Ovasz adl ykde kyden ehre g eden bir kapc ailesinin kalorifer dairesine skm hayat anlatlr. Ana kahraman, ailenin keklie hayran kk kz Hatedir. Hate de anne ve babas gibi ehre alamaz. Kyde deerli olan uzun salarn annesi ehre geldikten sonra taramaz ve rmez. Bu deiimlerin farknda olan ve kendini deersiz ve mutsuz hisseden Hate, yknn sonunda ok sevdii keklii zgrlne kavuturmak karlnda kardeine her eyini vermeye raz olur. ehir hayatna ailesinin uyum salayamamasnn nedenlerini zmek ister. Yazarn Ovasz adl ykde kz ocuu tipi, evresindeki deiimleri fark edip, sorgulayan bir tiptir.

237 Yavruaz adl ykde, ses sanats olan Alevin kk kz Mine annesi yokken, entrikalaryla herkesi yneten menejeri Gngr Hanmn uralarn boa karr. Gngr Hanm, evin alanlarndan Aliye kar ilgi duymaktadr. Alinin ise Aleve ve Mineye gsterdii yaknlktan skld iin bir bahaneyle onu evden uzaklatrr. Bunun zerine kk kz, evin amar odasna kendisini kilitler. Buna en ok Asiye zlecek Mine. Seni o kadar zenle giydirdi ki... Onu araym da grsn senin ne kadar nankr bir ocuk olduunu. Kuma paralarn da toplasn. Asiye Teyze odaya giremez ki. Kapy kilitledin, anahtar cebine attn, grdm. Neler geliyor aklna senin birtanem? Korkutuyorsun beni... stiyorsan, hemen aarm kapy ama nce seni ordan karaym, hadi elini uzat da baralm. Hadi canm... O da ne Mine!.... Makasla oynanmayacan bilmiyor musun yoksa? abuk at o makas elinden. abuk at diyorum! Dur... dur! Yaklama! Yapma! (A., s.41) Yavruaz adl ykde kk kz Mine, annesinden grmedii ilgiyi evin alanlarndan biri olan Aliden grr. Onu kaybetme tehlikesi karsnda her eyi yapabileceini ev halkna gsterir. Tomris Uyarn bu yk kiisi kk olmasna kar zeki ve ne istediini bilen bir kz ocuudur. Dondurma adl ykde kapc kzlar, dul bir kadn olan Senihay kandrarak ondan dondurma paras almay baaran, zeki, yalanc, ne istediklerini bilen ocuk tipleridir. Ilk ve Yumuak Kahverengi eyler Vamk Efendi ile Bahriye Hanm arasndaki yaanamayan bir ak yksn anlatr. Bu ykde kz ocuu dedesi ile bu aka tanklk eden bir yan kahramandr. Dalar Seda Verip Seslenmelidir adl ykde, yine gen bir kzn ocukluuna geri dn yapan yazar, onun gznden olanlar anlatr. Ancak bu ykde kz ana kahraman deildir, sadece gemite yaanlanlara tanklk eden bir gzdr. Lal adl ykde biri imam hatibe giden, iki kz ocuunun annesi boanm ve ikinci kez evlenmitir. vey baba ile birlikte yaayan yine sevgisiz ve mutsuz bir hayat sren kz ocuu tiplerini grrz. Evin Sonu adl ykde evin hizmetileri olan Glizar ve Seferin sakladklar ilikilerinden bir kz ocuklar olur. yknn giriinde bu kz ocuunun hasta iken yar

238 uykulu hallerinden bir konuma metni okuruz. Bir daha yk boyunca kz karmza kmaz, sadece ad anlr. Bu ykde de kz ocuu yan karakter konumundadr. St Pay, Derin Kazn ve Beyaz Bahede adl yklerde ise ocuklar fon karakter konumundadr. Tomris Uyarn kz ocuk tipi genelde sevgiye ve ilgiye muhta bytlen, zeki, evresindekilerin farknda olan, sorgulayan, toplumun deer yarglar ile yava yava karlamaya balayan, yaadklarna bazen eletirel bir gzle yaklaabilen tiplerdir. Fakat hibiri sevgisiz kalna bir zm retemez, kabullenmekten baka areleri yoktur. 3.6.3.1.1.2.Gen Kadnlar Tomris Uyar, gen kzlarla ilgili yklerinde eitli tiplere yer vermitir. Genellikle ak ve evlilikle ilgili olarak karmza kan gen kzlar, bazen de cinsellik aray iindedirler. Bunlarn dnda ocukluk dnemleri anlatlan gen kzlar da yer alr. ocuklarda olduu gibi genel bir izgi seyretmeyen tip zellikleri tema bakmndan benzeirler. Ana kahraman olduklar ykler daha ounlukta olmakla birlikte yan ve fon kahraman olarak da grlrler. pek ve Bakr adl yk kitabnda Temmuz, Konuk, Rzgr Dn, Dalar Sada Verip Seslenmelidir, Dn, Biraz Daha adl yklerde; demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda nsz, Yusuf ile Zeliha adl yklerde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Yaz Suyu, Aykr Dal stne adl yklerde, Yrekte Buka adl yk kitabnda Anlat Bana, D Satmak adl yklerde, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Ormandaki Ayna, Geriye Kalan Gnlerimizin lki, Kavaln Parmak zi adl yklerde, Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Alatav adl ykde, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Mavikan Kokusu adl ykde, Aramzdaki ey adl yk kitabnda Tahin Pekmez Gnleri adl ykde, Gzel Yaz Defteri adl uzun ykde gen kz tiplemelerini grrz. Konuk adl ykde yllar nce kz arkada iin hissettii duygularn ak olup olamadn anlamak iin onu evine davet eden bir erkekle bir kzn yksdr. yknn sonunda gen erkein hislerinde yanldn anlalr. Bu ykde yaanlanlar gen erkein gznden anlatld iin yk daha ok kz deil, erkein dncelerini amlar. Bu srada da onun gzyle kz tanrz. Giriken deildim onun sand kadar, ama o silikti dpedz. Bunca silikken, benim yabanclk ektiim, ayak uyduramadm bir okulda o herkesle kaynamt-

239 Yetenekli deildi, herkes bilirdi bunu, yine de sevilir saylrd; selm verirdi, llyd, dinlerdi, bileti hazrd, bacaklar yanyana dururdu, girdii kahvelere, getii sokaklara sesinden bir eyler kalmazd. Belki bu zellikleriydi. Tanyorum. Belki deil.(B.,S.24) Eve davet edilen bu gen kzn, yk kiisi olan anlatcnn anmsad bir arkada daha vardr. Bunlar zihninde karlatrr. nceleri kartrrdm onlar, bazan ikisine de selm vermezdim. Yalnz br (adn unuttum) bakayd alnca, tatil gnlerinde, bol etekleri, uzun izmeleri, krmz yanaklar, geni apkasyla ayr bir an kzyd; sar gller, dantel mendiller, ite yle. Bu zellikleri yznden br oldu zamanla. O, o kald.(B.,s.24) Konuk adl ykde iki gen kz tipi sunulur. Birincisi, okumu, kltrl, sradan bir kk memurun kz olmasna ramen zeks ve tavrlaryla herkes tarafndan tannan fakir ama gururlu bir gen kzdr. Dieri ise zengin ve ulalmaz bir gen kzdr. Dalar Ses Verip Seslenmelidir ve Temmuz adl ykde iki gen kz vardr ve ikisinin de ocukluk yllarna geri dn yapan yazar; iki farkl tip izer. Temmuz adl ykde ocukluunda annesi ve babas tarafndan sevgi grmeyen gen kz, krlgan, gsz, hayata kar daha savunmasz bir tip olarak karmza kar. Dalar Ses Verip Seslenmelidir adl ykde ise anne kz sevgi dolu bir ocukluk geiren, annesi ld halde ayaklar yere basan, gemiinin srl kaplarn aralamaya alan gl bir gen kz tipi vardr. Ancak imdideki hali ok aklanmaz nk yk gemi zerine kuruludur. Rzgr Dn adl ykde annesi ile mutlu bir gen kz tipi vardr. Ancak ana kahraman evketin anlatt birka cmlenin dnda ykde yer almaz; kk hanmn kz ok sever beni. bir kere ayldmda grdm, dilimi ekmek isterken elleri kanamt (B.,s.32) evket saral bir hasta olmasna karn, gen kz ve annesi evlerinde alan bu hizmetliyi kendi ailelerinden biriymi gibi grr. Alak gnll, iyi niyetli bir gen kz tipidir. Mazi Kalbimde Bir Yaradr adl blm drt ykden oluur. Bu yklerde iki gen kz tipi dikkatimizi eker. Dn ve Biraz Daha adl yklerin ana kahramanlar onlardr. Dn adl ykde Ferhunde Hanmn okumu olu Orhan ile evlenecek olan gen kz, terzilik yapan Leyladr. Leyla gsterie ve paraya dkn, hrsl bir tiptir. Biraz Daha adl ykde ise Leylann terzilik yaparak okuttuu kardei

240 Nurinin k olduu gen kz, bir terzi yama olan Nevindir. Nevin ise Leylann tam tersi zelliklere sahip bir tiptir. Alakgnll, sessiz, naif, ie dnk, duygusal bir tiptir. Hasta ve krlgan yapya sahip olan Nevin, tip zelliklerine uygun davranlar gsterir. yknn sonunda lr ve Nuri bunalma girer. Nevin herkesi hakl bulur. Nevin ok ince, ok zayf, yle ki, hzlca bir rzgr esse... Nevin, btn hayat boyunca o esecek rzgr bekledi. Bir rzgr esse de bitse. Cierlerindeki sz, boazndaki gck. Vapurda giderken srtn rzgra verme sakn, cereyanda durma, sonra her sabah bol bol st, bal, kzlck reeli tleri ve erbetler. Dans yok, gnete yatmak yok, kendini yormak yok... Leyl hanm hakl.(B.,s.45) nsz adl ykde ana kahraman olan gen kz, burjuva anlaynn hkim olduu bir evde annesi, babas, anneannesi ve dedesi ile birlikte yaamaktadr. Gen kzn okumas ile ilgili kararn verilmesi iin btn ailenin topland akam yemeinde bir tek sz hakk verilmeyen odur. Gen kz, kendi hayat ile ilgili kararlarn kendisi dnda alnmasna raz gelmi gibi grnse de davranlaryla sadece imdilik sustuu hissine ulalr. Ancak yk sresince bunu sadece davranlaryla gerekletirmi, eyleme dkemeden yk bitmitir. nsz adl ykde gen kz bana buyruk, kimseyi dinlemeyen, kurallara boyun emek istemeyen bir tiptir. Bu kural tanmazl, annesini korkutur; Kimseye sokulmaz bu ocuk. Kapanr odasna, okur. Burnu da nasl byk. Nine'yi bile azarlar srasnda. Neye gvenir? Yol paras verilmezse yrr; istemez. Harlk nedir bilmez. Dzenlidir oras yle, drsttr, ama bir gn bakarsn szgelimi 18.30'da geleceim demi (ki hep dedii saatte gelir), kalkm 21.30'da gelmi. Yani rktr. te, imdi oturmu sofrada trnaklarn kemiriyor. Dede kzacakm, umurunda bile deil. (H., s.12) Yusuf le Zeliha adl ykde ana kahramanlardan biri olan Zeliha, grc usul ile evlendirilecei Yusufu daha nce hi grmemitir. Hayat boyunca hibir erkekle duygusal balamda bir ey yaamam, evden darya kmam olan Zeliha evlendii gece yatann stne oturup alar. Ataerkil dzenin snrlar iinde arbal, okumam, krlgan ve ekingen bir gen kz tipidir. Yaz Suyu adl ykde yine ana kahramanlardan biri olan gen kz, trende karlat, askere gidecek olan Aydn adndaki genle tanr. Ayann biri aksak olan kz, Aydn ile askerlii boyunca mesajlar. Askerlik dn Aydn bu ii bitirmek iin yanna gittii gen kzla evlendirilmek zorunda braklr. Aabeylerinin basksyla ban

241 rten, belli kurallar arasnda skm olan bu gen kz tipi duygusal, sakatl yznden kendini eksik hisseden, okumam bir tiptir. Kavaln Parmak zi adl ykde de yine sakat olan gen kz tipi bu kez ehirde deil, kyde yaamaktadr. Buna ramen ok okuyan kltrl bir gen kz tipine rnektir. Yazar, iki yksnde sakat gen kz tipleri izmitir. Ancak bunlardan okumam olan, dierine gre daha gsz ve mutsuzdur. Ancak sakat olmalar ikisi iin de toplumsal bask oluturmaktadr. Aykr Dal stne adl ykde ise gen kz fon karakter konumundadr. Hate Hanm adl bir hizmetinin kzdr. Bir evde annesi ile birlikte hizmetidir. Anlat Bana adl ykde ise skynetim dneminde bir iliki srdrmeye alan iki sevgili vardr. Gen kz erkek hakknda rendii bilgiler nedeniyle ondan ayrlma karar almtr. Ancak hala ona kar bir eyler hissettiini dnerek bir ay sonra tekrar aramak istemitir. Duygusal ama ayn zamanda gereki bir gen kz tipidir, bu nedenle bazen duygularna yenik dse de genelde ayaklar yere basar. D Satmak, Geriye Kalan Gnlerimizin lki adl yklerde yer alan gen kz tiplemeleri ayndr. kisi de aray iindedir, cinselliklerinin yeni yeni farkna vardklar dnemdedirler. D Satmak adl ykde evden kursa gitmek iin ayrlan bir gen kz, evdeki basklardan kurtulduu bir gn kuyumcuda bir genle ilikiye girer ve o gnden sonra bir daha gvenli evine geri dnemez. Bir hayat kadn olur. Bu ykdeki gen kz tipi, merakl, aray iinde kt yola den bir tiptir. Geriye Kalan Gnlerimizin lki adl ykde alan ama okumam bir gen kz vardr. Aray iindedir, koparmamas gereken zehirli zamba koparr. Bu ykdeki gen kz da yine merakl ve aray iinde bir tiptir. Gizledii cinselliini kefetmek ister. Alatav adl ykde kua bir arada grrz. En kk kuak, gen kzdr. Yazara mektup yazp, hayatndaki skntlardan sz eder. Basklardan bunalan k yolu arayan bir gen kz tipidir. Ormandaki Ayna adl ykde gen kz yani Ecenin kz yan kahraman konumundadr. Annesi ve babas boand iin ikisi arasnda denge kurmaya alan, ayn zamanda okuyan bir gen kz tipidir. Tahin Pekmez Gnleri adl ykde gen kz yine yan karakter konumundadr. Zeynep Hanmn kz olan Nkhet tek bana tatile giden gen bir kzdr. Onun bu serbest tavrlar hi evlenmemi olan kran Hanm tarafndan yadrganr. Bu ykdeki gen kz okuyan, bilinli, zgr, ayaklar yere basan bir tiptir.

242 Gzel Yaz Defteri adl uzun ykde ise, Gzin evlenmek istemeyen, yalnz yaayan, zgrlne dkn bir gen kz tipidir. Erkek arkada Kenann ikisi iin bir ev kiralamasna memnun olmaz. Olcay adndaki gen kz ise, Olcay Hanmn kzdr. Bankada alan, niversiteden arkada olan Blent ile geirdikleri on gnlk tatilin arkasndan evlenme karar alrlar. Tomris Uyarn bu son yk kitab olan Gzel Yaz Defterinde yazarn belirledii gen kz tipleri zgr, okuyan, alan ve bir erkee baml olarak yaamak istemeyen, evlenme kararn kendi veren tiplerdir. Mavikan Kokusu adl ykde ktphane memurundan bilgi almak iin memurun yanna kz arkadayla gelen gencin varl memuru rahatsz eder. Yllarn yrekten sadece kitaplara vermi bir kii iin bu ilikinin dikkat danklna neden olacan dnr. Bu ykde gen kz uar, zppe bir tiptir. Yazarn yklerinde ilk kez karlatmz bir tiptir. Durup dururken kahkahalar atyor, ara sra camdan bakyordu. Kar kaldrmn ucuna park edilmi arabasnda, gen bir kz bekliyordu onu. Bildiimiz uzun sal, sarn, bir rnek kzlardan. Ara sra arabadan kp beyaz bir at gibi kiniyordu denize doru. Uzaktan grebildiim kadaryla.. (SG.,s.40) Yazarn gen kz tipleri, genellikle kendi ayaklar stnde duran, okuyan, alan, merakl tiplerdir. 3.6.3.1.1.3.Orta Yal ve Yal Kadnlar Tomris Uyar, yklerinde daha ok evlenmi, evlenip boanm ya da hi evlenmemi orta yal ve yal kadnlara yer vermitir. Yazarn neredeyse tamamna yakn kadn tipleri ile doludur. Her tipten kadna yer veren yazar, bazen ayn tipi iki kez kullanr. Ancak bu tipler arasnda da bir farkllk ortaya koyar. Okurun farkl ortam ve koullarla karlatrmasn salar. pek ve Bakr adl yk kitabnda iek Dirilticileri, Temmuz, Rzgr Dn, Dalar Ses Verip Seslenmelidir, Bir Gnn Sonunda Arzu Gn Dnd, Uzak Yoldan, Yrek Hakk, Ovasz, Kurban, All Turna, Evin Sonu, Sarmak Glleri adl yklerde; demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda nsz, Kpk, Gler Yzl Bir Komu, Dn Geri Bak, Sevdadr, Salar Ormanlarn Gmbrts adl yklerde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda, Haklarn En Gzeli, Emekli Albay Halit Akamn ki Gn, mr Biter Yol Biter, Aykr Dal stne Yrekte Buka adl yk kitabnda, St Pay, Aye Hakl, Akan Sularla Ilk Yumuak Kahverengi eyler, Dikkat! Krlacak

243 Eya adl yklerde, Yaz Dleri D Klar adl yk kitabndaKuskus, Oyun adl yklerde, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda, Sonucu Belki, Ormandaki Ayna, Alien, Yalnzaa Dura adl yklerde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda, Kalenin Bedenleri, Kk Ktlkler, Bol Buzlu Bir Ak Ltfen, Yaz arab, Dzbeyaz Bir ar. adl yklerde, Sekizinci Gnah, adl yk kitabndaKiisel Sorgulamalar, Kelepir, Dondurma, Yapayalnz Bir Gk, Pasaport, Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda, Alatav, iviadl yklerde, Aramzdaki ey adl yk kitabnda; Taz Pay, Yavruaz, Tahin-Pekmez Gnleri, Pht, Lal adl yklerde ve Gzel Yaz Defteri adl yk kitabnda orta yal ve yal kadn tiplerini grrz. Tomris Uyarn aile ve aile iindeki ilikileri youn olarak ele ald yklerinde, en ok eletirdii tip, ocuklaryla ilgilenmeyen anne tipidir. Sevgisiz byyen ocuun ilerde hep bir yannn eksik olacan gsterir. Ayn zamanda ocuklarn yannda yaplan tartmalarn, onlar ne kadar hrpaladna deinir. Anneanne ve babaanneden alnan yardmlarla zellikle alan annelerin ocuk byttn anlatr. Bunu yaparken de eitli nitelikleri olan, birbirinden farkl anne tiplerini bir araya getirmeyi baarr. iek Dirilticilerinde ve Temmuzda, ocuklarna yeteri kadar ilgi gstermeyen, bencil anne tiplerini grmekteyiz. iek Dirilticilerinde evli ve zengin bir tccar kz tipi izilir. Srekli sslenen ve gezen, kocasn bir ii olduu iin kmseyen ve ocuuyla ilgilenmeyen evli kadndr. Temmuzdaki kadn tipi ise evli, alan yine ocuuna sevgi vermeyen, sadece yaz aylarn ocuuyla birlikte geiren, ocuunun yalvarlarna kulak asmayan bir annedir. ocuk babaannesinde kalmak istemeyiini, korkularn dile getirse de kimse duymaz. iek Dirilticileri adl ykde anne almamasna ramen ocukla ilgilenmezken, bu ykdeki kadn tipi alt iin ocuuna vakit ayramayacan dnr, kendisini byle rahatlatr. Ancak yine ortada sevgisiz byyen bir ocuk vardr. Kuskus adl ykde alan bir anne tipi vardr, ocua bu kez anneanne bakmaktadr. Onu anneannesine brakan anne, ocuk kabul etse, akamlar bile orada kalmasn isteyecektir. Anneanne ile annenin arasnn bozuk oluu, ocuu da zer. Anneanneye olan gvenini yitirmek istemez. Anneanne ise misafirperver, yine zenle ve sevgiyle torunlarna bakan yal kadn tipidir. All Turna adl ykde dul bir kadn ve kk olu Mehmet birlikte kyden ehre g etmilerdir. Bir gecekondu mahallesinde yaam mcadelesi veren kadn,

244 gl, ayakta kalmaya alan, sevgi dolu, duygusal bir anne tipi izer. Yazarn yklerinde karmza ok kmayan bir tiptir. Hasta olunu iyiletirmek iin abalar. Ovasz adl ykde ise kyden ehre gelen aile kalorifer dairesinde skp kalmtr. Evin kk kz Hate, annenin ehre alamadnn farkndadr. Bu nedenle onun mutsuzluuna dayanamaz, anne ile kz arasndaki iletiim davranlardan anlalacak kadar youndur: Biliyorum, akamlar kap nlerine birikip eski konumalar srdrmeler, trk rmalar, oya ilemeler bile geirmiyor bu ksknl. Bural deiliz. (B., s.73) Mutlu gnlerine geri dnmek ister. nszde burjuva hayatnn okumu, kltrl, eitimli, belli kurallarn dna kmam, izilen snrlar dorultusunda yetitirilmi bir anne ve anneanne tipi yer alr. Anne okumu olmasna karn almam bir ev hanmdr. Anne, her zamanki korkakln, aresizliin yreine yerletiini duydu. Bunca yllk kouturma, el ulakl, kk hizmetilik boa gidecekti o zaman. yle ezik bytlmt ki, parlak zeksn, cokun igdlerini tanyamamt bile. Geri yksekrenim grmt. Dede'yle Nine, kendilerinde eksik olan Franszcay kzlarnn tamamlamas iin ellerinden geleni ardlarna

koymamlard, ama bunca emek, bunca masraf neye yaramt? ocuk dourmaya, yemek yapmaya, herkesi uzlatrmaya.(H.,13) Anneanne ise, Selanikli olduu iin Anadoluyu kk ve kaba grr. Kocasyla odalarn ayrm, diiliini yitirmi, ok da temiz olmayan bir yal kadn tipidir. Dede, nceleri zarif ve kltrl bularak istettii bu yabanc kadnn (Selanikli olduklar halde akraba deildiler) pasakllndan daha ilk gnlerde tedirgin olmutu. Gerekten de bu kadnda erdemlerini bile ktye kullanabilme gibi allmadk bir yetenek vard. Bektai bir aileden geldii iin umursamaz ve dank; tanr-tanmazl bilinle benimsedii iin hnzr ve alaycyd. Kendine gvenirdi ve kaytszd. Srmeleri gzaltlarna bulard. Kocasyla ilk gittii baloda takma llesi dmt. Patiska gmlei hep sarkard entarisinin altndan. Zamanla, Franszcas sevilmedike, seyrelmi, gsleri de ezbere bildii klmt, iirleri ve srt kamburlam, keman almay

unutmutu.(H.,s.10) yklerinde Tomris Uyar, eski gzel komuluklar ararken, gnmzdeki komuluklar ykleri yoluyla eletirir. Onun yklerinde ise yalanc, birbirinin halinden anlamayan, dedikoducu tiplerdeki komular ounluktadr.

245 Dalar Ses Verip Seslenmelidir adl ykde gen kz, ocukluunda evlerine gelen dedikoducu, fesat bir tip olan Nusret Hanm sevmez. Yllar sonra dedikodularnn yalan olduu ortaya kar. Nusret hanm, szn tam burasnda, sradan-gzel saylan kadnlarn en byk ortaklaa zellii olan o anlamsz, yayk azn bsbtn datr, bir kahkaha atard; beyaz dileri de bylelikle grnm olurdu. Yz hep o yzd, her gn ayn boya potasndan kma, salarn bile baka trl taramazd: kkl yandan, kenarlar ie kvrk. Kaln bacaklar glkle tard o iri kalalar; tkz, atlaklarla dolu iri boynu da o kahkahalar (B., s.36). Kuskus adl ykde eve gelen misafir kadn da dedikoducu, haset ve yalanc bir kadn tipidir. Komusuna kuskusu ok beendiini syleyen ancak eve gidince hepsini pe dken yalanc bir komudur. Tomris Uyar, kadn tipini incelerken alan-ev hanm, zengin-fakir, kylehirli ayrm yapmakszn hepsinin ezildiini ortaya koyar. Bu kadn ypratan durum evde erkekten grd iddetle balayp, darda kadn olmann dourduu toplumsal bask ile devam eder. St Pay adl ykde ise St Sultan, kz Gler ile birlikte kuruma st datr, bir de kk bir bebei vardr, alktan Sultann st gelmez, bebeini doyuramaz, satt stten iirecei gnleri hayal eder. Kocas lene kadar yatar, sonra da ya kahveye ya kumar oynamaya gider. Olu Duran da kyde brakmtr. ehirde ileri yoluna koyunca yanna alacaktr. Evin btn yk ehre gelince omuzlarna binen, alan, hayallerine tutunan, iddet gren bir kadn tipi izer. Ormanlarn Gmbrts adl ykde evli ve einden iddet gren terzi Meryem, almasna ramen boyun een, gsz, erkek tarafndan ezilen bir kadn tipi izer. Haklarn En Gzeli adl ykde zengin olduu iin kyde kendisinden yaa byk biriyle grc usul ile evlendirilen kadn btn ileri yapmasna karn iddet grd kocas yznden yatalak olan bir tiptir. Yrek Hakknda, ailenin bireylerinden olan Emine Hala sevgilisi Hasana kaarken yakalanp evin en karanlk odasna hapsedilir. Her akam kam ile eziyet grr. Emine, ak uruna kamay bile gze alan, grd iddetten dolay deliren bir kadn tipidir. mr Biter Yol Biter adl ykde Mzeyyen Hanmn k olup evlendii garson kocas, bir sr borla onu terk edip gider. Gndelikilik yaparak hayatn

246 devam ettirmeye alan Mzeyyen Hanm, evlerine temizlie gittii bir doktorun tecavzne urayan dul bir kadn daha sonra evlendii alkolik bir kocadan her gn iddet gren evli bir kadn tipi izer. Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde Hacer Hanmn kz, hsan adl bir genle evlidir. Yazar, her gn kocasndan iddet gren evli bir kadn tipi izer. Kadn yaad eziyete dayanamayp evden kaar, bir daha geri dnmez. Bu ynyle kararl, bana gelenlere boyun emeyen ancak intihar ederek hayata da tutunamayan bir tiptir. Temizliki olan annesi ise onun bu davrann doru bulmaz, dik bal olmasn eletirir. Hacer hanm ise yal ama hayatn zorluklarna direnen, toplumun deer yarglarna boyun een bir kadn tipi izer. Gn Dnd adl ykde Nigar hanm krk yedi yanda, yllar nce kocasndan iddet grd iin evden kam, hayatta kalmay baarm, arkada canls, dul bir kadn tipidir. Kalenin Bedenleri adl ykde kadn tipi izilmitir. Birincisi Douya evlenerek gelin giden orada eve kapatlarak iddet uygulanan ve deliren bir kadn tipi, ikincisi kendini gerekletiren aydn ve entelektel kadn tipi, ncs ise Batda rklk nedeniyle tuvalet temizleyen, ezilen bir kadn tipidir. Tomris Uyar, toplumun deer yarglarn ykan, diledii gibi yaamay gze alan farkl sosyal statlerdeki kadn tiplerini de kaleme almtr. Ormandaki Ayna adl ykde Ece, kocasndan boanm, kzyla birlikte kalan, kendi bedeninin farkna varamam, aray iinde bir kadn tipidir. Belma ise Ecenin yakn arkada olmasna ramen eski nianls ile birlikte olacak kadar dncesiz, aklsz bir kadn tipidir. Yaz arab adl ykde Ece, cinselliini ilk kez hi tanmad bir adamla birlikte olarak kefetmitir. Pasaport adl ykde Nebile Hanm, kendinden on be ya kk bir erkekle evlenmi bir kadn tipidir. Oyun adl ykde, toplumun deer yarglarnn dnda bir hayat srmeyi baarm, yalnz yaayan iki kez boanm bir dul ressam kadn tipidir. Sonuncu Belki adl ykde Blent adnda bir kocas, bir de olu olan, Ankaraya yalnz bana yolculuk eden ancak trende erkeklerin tacizinden kurtulamayan, orta yal bir kadn tipidir. Yrek Hakk adl ykde stanbulda okuyup doktor olan evin aabeyi, yine stanbullu bir memurun kz ile evlenip kye dner. Evlendii kadn kyn toplumsal deerlerine kulak asmayan, iinden geleni bildii gibi yapan, okumu, ayaklar yere basan bir kadn tipi izer.

247 Kiisel Sorgulamalarda iki kadn tipi vardr. Birincisi yazar olan, tek bana yaayan, zgrlne dkn bir kadn tipidir. Dieri de bu yazar kadnn evine ziyarete gelen, dedikoducu, toplumsal kurallar yznden hi evlenmemi olmasna kar yengesi ile ayn evde kalan dedikoducu bir kadn tipidir. Dondurma adl ykde Seniha, kocas Kazmn lmyle dul kalan bir kadn tipidir. Toplumsal kurallara kar gelmeyen, gelenleri ise eletiren bir kadn olan Seniha, hi evlenmemi bir yazar olan arkada Sumruyu tek bana yaad iin eletirir. Kocas yaarken tek sohbet ettii kadn olmas sebebiyle Sumru kskanlan, zgr, alan bir kadn tipidir. Tahin Pekmez Gnleride, kran hanm ayrlmaktan korktuu iin hi evlenmemi, altm yalarnda, yllarca banka mdrl yapm, onun verdii disiplin, prensiplerle yaayan bir kadn tipidir. Toplumun basksn ve deerlerini youn bir ekilde hayatnda hissetmesi onun etrafn prensiplerle rmesine neden olmutur. Yazar, ykleriyle kadnlarn erkeklerden daha ok para hrsna sahip olduklar konusunda bir zeletiri yapar. Sonradan paray bulan kadnlarn dostlarn unuttuklarn, hatta z kardeleri de olsa a kalmalarna raz olacak kadar paraya taptklarn gsterir. Kurban adl ykde ayn evde yaayan iki karde ve bir de baba vardr. Kardelerin ikisi de evlidir. Erkek kardein kars Senem, ince, zarif, kocasnn tccarlk yapmak istememe dncelerine sayg duyan, duygusal bir tiptir. Senem, bu ilkbahar habercisi souk ikindi, aralk perdeden giren akam gneinde, kardan-rzgrdan yeni km bir iek dalyd. Diriydi, inceydi. Hac Babann vgsyle kamlanm yanaklar al ald. ( B., s.75). Senemin grmcesi olan Hatun ise para iin z kardeinin a kalmasna raz olabilecek kadar gaddar bir tiptir. Yazar bu iki zt tipte toplumdaki deformasyonu gsterir. Vicdan ile vicdanszlk, para ile paraszlk, emeki ile tccar karlatrmalarn yapmtr: Tam karsnda grmcesi Hatun, kara gzleri, kara giysileriyle gnee kar koyuyordu; yz, sarglardan yeni km gibi bzlmt, derisi bol geliyordu sanki. Gzlerini krptrd, bartsn bir daha skt, rtl dizlerine doru ekitirdi eteini. Senem'in glmseyii dald, ellerini nereye koyacan kestiremedi, sonunda bada kurmu bacaklarnn scana soktu: "Hatun kara bir bulut, o yan k hl (B.,75).

248 Gn Dndde yllar nce yiyecek yemek bulamayan arkada Ferhundeye yardm eden Nigar Hanm, Ferhunde dnne davet etmez. Ferhunde, paray bulunca en yakn dostunu bile unutan, gsteri dkn bir kadn tipidir. Temizlikileri kbal bile, eskiden evine gittii Nigar Hanm beenirken, Ferhunde Hanma bir daha gitmek istemediini Uzak Yoldan adl ykde anlatr. kbal ise iyi niyetli, kymet bilen bir temizliki tipidir. Kpk adl ykde, snf atlayan Manisal iftlik khyasnn kz Bediaya zengin olunca, deien hayatnn ihtiamna kaplp gemiini unutan, btn hayat para haline gelen bir tiptir. Deersizleen insan anlatrken zellikle kadnlarn en byk dmanlarnn yine kadnlar olduunu ortaya koyar. Bir erkein karsn aldatma nedeni yine bir baka kadndr. Tomris Uyar, bu dnceden hareketle kadnlarn hemcinsleriyle ilikilerinin ne kadar eytan olduunu gsterirken, elbette az da olsa iyi niyetli dostluklara sahip tiplere de yer verir. Yazar, Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda bu konuyu, siyasi g oluturmak adna baz erkeklerin bilinli olarak gerekletirdiini tarihi dnem olarak ykye ilikin notlardan adl blmde yle aklar: 1952 yaznda ana-babalk grevi bazan ocuklara dyordu. Ana babalar, Halk Partisi'nin geleneksel tutuculuu ile Demokrat Parti'nin dzmece adal arasnda ksrlmlard. zellikle aydn olanlar. Toplumun her kesiminde her alanda yrtlen dzeysiz rekabet, en kolay ve ilkel kn cinsellikte buldu. Erkeklerle kadnlar, aslnda kendilerinden stn grdkleri hemcinslerini altetme adna onlarn elerini ya da sevgililerini ayartma abasna giritiler. Geleneksel deerleri iner gibi grnmemek, ciddi bir bedel dememek iin de mekn olarak ev-ilerini setiler. Rakiplerinin saysn azaltarak cinsel ekiciliklerini gvenceye aldlar. 1980'den sonra ayn su ortakl, srda barlarda srd. evre geniledi, rakip says artt, ama sinsi rkeklik, serbest piyasaya geii nledi yine de. Denekler, srda topluluk yeleri arasndan seildi, yabanclar olabildiince dta tutuldu. Kimileri, zavall kurbanlar ve zavall cellatlar kimliiyle aksz ilikiler yaayarak ekiciliklerini kantlamay umdular. Nostalji esintisi olmasa bu ar yk tayamazlard. Bekledikleri rzgr 1990'da geldi; ne yazk ki ileri, hibir esintiyi almayacak kadar talamta (OK.,s.83).

249 Taz Pay adl ykde, Asl eski bir arkada olan Birsenle buluur. kisinin de birbirlerine syleyecekleri vardr. Birsen, Aslnn kocas Tayfunun, boanma kararn Aslya nasl haber verecei konusunda tedirgindir. Haberi ilk kendisinden duyacan dnr ancak yanlr. nk Asl bu karar kocasyla birlikte aldn aklar. Olu Cem byd iin artk almaya balayacan, kocasndan ayrlacan syler. Birsen, arkadann kocasn batan karan ve ayrlmalarna neden olan kt kadn tipidir. Asl ise ocuuna ramen boanmay kabul eden, gururlu, gl, dul bir kadn tipidir. Phtda ise kadn bir yazarn boand erkekle evlenen yal bir tiyatro oyuncusu yer alr. Yazar olan kadn zeki bir tipken, yal tiyatro oyuncusu kadnlarn deneyimlerine gvenmeyip, ayn kiiyle evlenecek kadar saf bir tiptir. Ancak bunu boandktan sonra anlar. Kk Ktlkler adl ykde Gler, cinselliini kullanarak, arkada ncinin kocasn batan karan kt bir kadn tipidir. Nurten ise zengin olunca cimrileen bir kadn tipidir. Semra ise zengin olmasna kar maddi adan zor durumdaki arkadan kazklamak isteyen paragz kt bir arkadatr. nci ise arkadalklarnda hibir kar gtmeyen, dost canls bir kadn tipidir. Bol Buzlu Bir Ak adl ykde, evki ile evli olan Arzu, zengin ama ocuu olmad iin mutsuz, riyakr bir kadn tipidir. Nilgn, ocuklu olmasna karn Sami ile ilikisi olan dul bir kadndr. Sedef boanm, ayaklar zerinde duran dul bir kadndr. Semra ise evli, yurtdnda ocuunu okutan, emlaklk yapan gl bir kadndr. Feride ise kocasndan boanm, bir ocuu ile yaayan, bankac bir kadn tipidir. Tomris Uyarn kadn tiplemelerinden evlerde hizmetli olarak alanlardan bazlar saf ve temizken, bazlar evin hanmnn arkasndan i eviren tiplerdir. Yazar yine ayn ekilde hem iyi yrekli iverenleri, hem de gaddar olanlar yklerinde kullanmtr. Evin Sonu adl ykde, evin hanm olan Nimet, kocas Settar Bey, evli kzlar Nermin, torunlar, yanamalar ve hizmetileriyle birlikte yaamaktadr. Nimet Hanm evde kendisinde gizli bir iliki yaayan hizmetilerine ok sinirlenir. Hizmetilerden Sefere zaafndan dolay onu kyamayan, sevgilisi Glizar evden kovan, kalpsiz, adaletsiz bir iveren tipi izer. Yavruaz adl ykde ise, arkc olarak alan Alevin menejeri olan Gngr Hanm ile ayn evde hizmetilik yapan ve Alevin kk kz Mineye bakan

250 Asiye Hanm orta yal kadnlardr. Evin dier alan olan Ali, Mine ile ok gzel anlar, Alevi de sevmektedir. Ancak Gngr Hanm, Aliye k olduu iin bir oyunla Aliyi evden kovar. nk bu kadn btn evi ve Alevi parmanda oynatan, entrikac, sinsi ve yalanc bir kadn tipidir. Asiye Hanm ve Alev ise iyi niyetli, sevgi dolu, saf bir kadn tipleridir Rzgr Dn adl ykde, evketin alt evin hanm, iyiliksever, insancl bir kadn tipidir. alanlarna anne efkati gsteren sevecen bir tiptir. Ayn zamanda kz ile yakn iliki kurabilen bir anne sz konusudur. evket saral bir hastadr, evdekilerin bu sevgisiyle hayata tutunur. Gzel Yaz Defterinde Gll Hanm orta yalarda, niversiteli gen erkeklerin kald evin gndelikisidir. ok saf, iyi niyetli, kimseden bir ktlk geleceini tahmin etmeyen bir tiptir. Kendini Deniz Beyin halas olarak tantan kadna inanp onu eve almas, Deniz Beyin ldrlmesine neden olur. Evli iftler arasnda sevgi eksikliinden kaynaklanan ya da grc usul ile evlenen kadnlarn kocalarn aldatan tipler olarak karmza karan yazar, her eye ramen sadakatini koruyan tipleri de unutmamtr. Dn Geri Bak adl ykde kocas Faik ile iletiim kuramadklar bir evlilii srdrmeye alan Nesrin, sonunda onu aldatr ve intihar eder. alma hrs ile gl ve hayat dolu grnen, ama bir yanyla mutsuz, dayanksz bir kadn tipi izer. Sevdadr adl ykde de kocasna sadakat gstermeyip, baka birinden hamile kalan bir kadn tipi vardr. mr Biter Yol Biter adl ykde Mzeyyen Hanmn annesi yllar nce Mzeyyen Hanm dnyaya getirdikten sonra kocasn ve ocuunu brakarak sevgilisine kaan bencil bir anne tipidir. Dz Beyaz Bir ar adl ykde Esin, ak evlilii yapmad kocas hapse dnce, ocuunu da alp giden bir kadn tipi izer. Kocasn kt gnnde terk eden bir kadn tipi izer. Yalnzaa Dura adl ykde, Esma Hanm, bir hastane kouunda, aylardr ameliyat olmu iyilemeyi bekleyen kocasnn bandan ayrlmayan, sevgi dolu, vefal, sadk bir kadn tipidir. Yapayalnz Bir Gk adl ykde Fsun hanm, kocasnn ilgisizlii yznden, yaad evde aslnda her gn ldnn farknda olan fakat her eye ramen sadakatinden dn vermeyen, duygusal, krlgan bir tiptir. Hibir ey biriktirmese de

251 gn boyu atacak bir eyler bulan bir kadn: lavanta iei torbalar, eski oraplar, eski aklar, mektuplar... Bir boluk yaratarak snyor iine. Kendine kapanyor (SG.,s.33) Evli iftlerin yer ald yklerde, yk kiilerinin en byk problemi olan anlamazlklar, bazen karlkl konuarak zlebilirken, bazen de zlemez hale gelir. Bu anlamazlklarn altnda yatan neden ise bir zaman sonra rutinleen evlilik hayatdr. Kadnn annelik rolnden cinsel bir objeye dnememesinden kaynaklanr. Aye Hakl adl ykde birbirleriyle anlaamayan evli bir ift vardr. Aye boanma kararn veren, gl bir kadn tipi izer. Akan Sular da ise yine ypranm ancak alkanlklar yznden devam eden bir evlilik vardr. Ancak kadn burada, babadan kalma zenginliin verdii gle, hatalarn grmeyen, srekli drdr eden bir tiptir. Balama'ym. Konuacak eyimiz kalmad de, daha kolay. Bitti de, tkettik de. Hadi syle. Syle hadi, sylesene! Ne syleyeyim bilmem ki... Dinlemiyorsun, gvenmiyorsun. Ne desem bo..(YB., s.47). Salar adl ykde Sabahat Hanm, Nihat Beyle evli olan ancak sadece kt stnde yrtmeye alt bir evlilii srdren, sessiz, ok byk beklenti iine girmeyip, kaderine raz olan bir kadn tipidir. Alien adl ykde kocasnn kaamaklarnn farknda olan, bitmi bir evlilii srdren bir orta yal kadn tipi vardr. ykde yan kahraman durumundadr. Toplumun oluturduu deerler erevesinde byyen bireyler duygularn aklarn dile getirmekte olduka zorlanmlardr. Bu nedenle ak bireylerin hayatlarnda hep sakl kalan, yaanamayan ksr dngler olarak kalmtr. Tomris Uyar yklerinde bu dngnn sulusu olarak daha ok erkekleri grmtr. Ilk ve Yumuak Kahverengi eyler yksnde de Dikkat Krlacak Eyada karlarndaki erkeklere alamayan, aklarnn peinden koamayan, yllar sonra bakalaryla hayatlarn birletiren orta yal kadn tipleri ile kar karya geliriz. Fakat Ilk ve Yumuak Kahverengi eylerde Bahriye Hanm, kendisine sunulan bu ak anlamazlktan gelmeye devam eden, bu ilikiyi iki arkada olarak srdren yal bir tiptir. Dikkat Krlacak Eyada ise kardan bir adm gremedii iin ekinen, iine kapal bir kadn tipi vardr. Dz Beyaz Bir ar adl ykde dostluklar yznden k olduu insanlarla evlenmeyen zel, bamszlna dkn, dostlarna deer veren bir kadn tipi izer.

252 Tomris Uyarn yklerinde yal kadn tiplemeleri de nemlidir. Anneanne ve babaanneler genelde torunlar ile oynayan, sevgi dolu tiplerdir. Tomris Uyar, annesinin vefatndan sonra uzun bir mddet anneannesi ile ayn evde yaamtr. Bu bakmdan, yal kadnlarn psikolojilerini yklerinde ok gzel yanstmtr. Gzlemleri de tpk ocuk karakterlerdeki gibi olduka gldr. iek Dirilticilerinde kryenin babaannesi yle anlatlr: Babaanne gzeldi. Salarn ortadan ayrr, limon kolonyasyla yattrrd. Yakasnda iki anahtarl bir deste asl dururdu, hep. (B., s.8) yknn sonunda bu anahtarlardan birinin taln ilerisindeki odada kalan dedenin olduunu anlarz. Kuytuda ise, bir yal kadnn kk odasnda, kendisine izilen snrlar iindeki yaam vardr. O, yaama dhil olma abas gstermi, ama hep dnda kalmtr: Bir eylerin dndaym biliyorum daha dorusu bir eyler bensiz srp gidiyor. (B., s.21) Gler Yzl Bir Komu da Mrvvet hanm ocuklarn evlendirmi yal bir kadndr. ocuklarndan grmedii hayr, ocuu gibi bytt yeeninden grr. Kelepirde, karabasanlardan kurtulamayan, evli ve zengin olmasna karn yalnzlk iinde yaayan bir kadn karakter vardr, yalnzl adeta ryalarna siner; Sen yoksun dte. in km gelememisin. Bana da son anda haber vermi olmallar ki hazrlkl deilim. Dnsene sabahlkla gitmiim.(SG., s.12) Fal adl ykde, Leylann akrabas yal, kimse tarafndan kaps almayan bir kadn tipidir. Leyla yalnz yaamaktan holanan yal bir hanm akrabasndan, baka bir Otuzlarn Kadnndan sz etti. Ailesi onun yalnz yaamaktan holandna o kadar inanm ki lmeye yz tuttuu gnlerde bile kapsn kimse almam. Gldr o, nasl olsa kurtarr inancyla. lmeden az nce Leylay evine arm ufak tefek ilerinin grdkten sonra, zlme canm demi, sakn zlme, bana olan btn borlarn dedin imdi. (OK.,s.46) Tomris Uyarn yklerinde birbirinin ayns diyebileceimiz yk kiisi bulmak neredeyse imknsz gibidir. 3.6.3.1.2.Erkekler Tomris Uyarn yklerinde arlkl olarak birinci planda grdmz kadn kahramanlarn yannda ben olarak bulunmasalar da ou zaman gizil g olarak arka

253 planda var olan erkek kahramanlardr. Kadnlarn i dnyalarn farkl bak alaryla grmeye alan yazarn erkek kahramanlar genellikle tek boyutludur. Bir tipi yanstrlar, deiimi dnm yaayanlar kadnlardr. 3.6.3.1.2.1.Erkek ocuklar Yrek Hakknda, kyde yaayan kk bir erkek ocuu vardr. stanbuldan gelen aabeyinin evlendii kadnla yani yengesi ile ok iyi anlar. nk yengenin davranlarn yadrgamayan tek kii kk ocuktur. Yenge iin bu kk erkek ocuu evle bir kpr grevi tar. Zeki ve akll olan ocuk, iine nasl gelirse yle davranan bir tiptir. All Turnann yk kiilerini Karstan stanbula gelen bir anne ve olu oluturur. Tomris Uyarn yk kiileri genellikle hastalkl tiplerdir. Bu kez de kk ocuk hastadr. Ailede irsi bir hastalk sz konusu olabilir. nk yazar, Glsme hanmn tek sa kalan olu aklamasnda bulunur. Okur, Mehmetin de lmne hazrlkldr. Anne ile olu arasnda gl bir ba vardr. Erkek ocuu kendisini olmayan babas ile zdeletirerek, annesinin sorumluluunu kk omuzlarnda tayan bir tiptir. Sevdadr adl ykde annesi ld iin yengesi tarafndan bytlen kk erkek ocuunun psikolojisini dinleriz. Kk ocuk bu ykde de her ie komaktan elleri nasrlam, gl, hayat mcadelesine erken atlm bir ocuktur. Tek dayana teyzesidir. Ovasz adl ykde ise kyden ehre g eden bir kapc ailesinin en kk yesi olan Hasan, ehre uyum salayan tek bireydir. Parann deerli olduu ehirde, ablasnn salarn peruk yapan adama satmay dnr. Ya kk olduu iin deien topluma uyum problemi yaamayan, zeki bir tiptir. ieklerle adl ykde Sar takma isimli erkek ocuu otelin bahesinden satmak iin iek toplarken bekiye yakalanr. Geinmek iin uraan bir tiptir. Akam Alacas adl ykde annesi babasndan ayrlm, vey babayla yaamak zorunda kalm bir erkek ocuk vardr. Yine gl olmaya alan, vey babann dier kardeleri ile bunun arasnda yapt ayrmlara gz yummak zorunda kalan, erken yata ocukluktan kmak zorunda kalan bir tiptir. Yedi-sekiz yalarnda, rp bacakl, kzl sal, belki illi bir oland. Yz grnmyordu ki; iki sitenin arasnda -bir blm otoparka ayrlm bahedeki

254 srada- srt herkese dnk oturuyordu. Ailelerinin "sevimli afacanlar" dedii br ocuklar tanmad, tamsa da onlarn eninde sonunda itimeyle sonulanacak -imdilik yalnzca sevin brtleriyle doluoyunlara

katlmayaca akt. Yukardan bakan, bilgi bir havas yoktu ama hibir yarmada yer almak istemedii belliydi. Bedenine bol gelen ortunun stne giydirilmi tirtndeki yaz da okunamyordu: bir ihtiyarnki kadar kk omuzlarnn arasnda krtndan. (A., s.66) Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde fon karakter olarak Kadir adnda kk bir ocuk vardr. St Pay adl ykde de yine fon karakter olarak, ailenin Duran adnda kyde amcasnda kalan bir erkek ocuu vardr. Tomris Uyarn erkek ocuu tipleri, psikolojik olarak anne ya da babadan birini kaybetmi, sevgisiz byyen, ocukluklarn yaayamayan, hayatn yk erkenden omuzlarna binmi tiplerdir. 3.6.3.1.2.2.Gen Erkekler Erkeklerin i dnyalarna fazla ynelmeyen Tomris Uyarn gen erkek tipleri genelde benzer zellikler tar. yklerde yan karakter ya da fon karakter olan erkekler nadiren ana kahraman konumundadr. Konuk adl ykde ana kahraman bir erkektir ve alt yldr grmedii bir kz arkadan evine davet eder. Bu bulumada, yllar nce arkada iin, hissettii akn aslnda karlksz olduunu anlar. ncesi vard gnn- (Birlikteliimiz.) Scakt. Onlar kahverengi kazaklarn karmt. Ben yaza g alrm. Aylarca karamazdm kazam. Giriken deildim onun sand kadar, ama o silikti dpedz. (B., s.28). Rzgr Dn de saral bir hasta olan evketin, alt eve gaz almak iin arya gittii bir gn anlatlr. Sara nbetleri geiren, hastalnn tedavisi olmayan evket, hayata umutla bakar. Tomris Uyarn, yklerinde hzn vardr ama en nemlisi okuru da, yk kiisini de kmaza srklemez. Kk hanm bir sr doktora gsterdi beni, dertlerimi anlatt. Ama getirdii iksirler bir ie yaramad, kz da yle diyor. Kz ok sever beni, onunla rahata konuuyorum, herkes seviyor evde, gaz almaya gidiyorum ama yle uaklar gibi deil. Necati var ya, o iyi bir ailenin yannda uak, bizim beyin tandklarnn yannda, cin gibi ocuk Necati, byk hanm diyor, gelecei varm, byk hanmla

255 karlkl oturup konutuumuzda hep Necati'nin o byk evdeki iyi uakln konuuruz, tahtalara vururuz nazar demesin (.B, s.33). Yaz Suyu adl ykde, Aydn askerliini yapmak zere evden ayrlan bir gentir. Elini bile srmedii bir kzla sadece iki yl mektuplat iin evlendirilmek zorunda kalan Aydn, kz sakat olduu iin vicdanen brakamaz. Kzn aabeyleri durumu namus meselesi yapar, babas kz sakat olduu iin ocua para teklif eder. Toplumsal basklar yznden sevmedii biriyle evlenmek zorunda braklan Aydn, vicdanl ve iyi niyetli bir erkek tipidir. Evin Sonu adl ykde Nimet Hanm, evinde alan iiye duyduu zaafndan dolay, onu kovmaz. Bu ykde kadnlarn ilgi oda olan Alinin elinden bir ey gelmeyiini grrz. Maddi sknt yznden iten kp sevdii kadnla gidemez. Dikkat eken ama silik bir tiptir: Sefer'in gen gvdesini gznn nne getirdi. Ne salam, beyaz dileri vard. Dudaklar inceydi, kahverengi, daha dorusu bakr al. Burun delikleri, o dudaklardan umulmayacak kadar geni, ak ve kprtl. Yine de en ok gzleri. Kalarnn tek ve gr izgisi altnda kara gzleri, sanki birbirlerine bunca yakn olduklar iin byle scak, byle ateliydiler(B.,s.85). ieklerlede, Rum Barbann, Kosta ve Niko adnda iki olu vardr. ykde fon karakter konumundadrlar. Ancak ikisi de evlidir. Yunanistanda olan Kosta veremdir. Fakat Barba, kendi haline acmaktadr; Niye yazk olsun? O veremse, benim de belim tutuldu, dizlerim aryor. Hem ihtiyarm ben(H., s.24). Yapayalnz Bir Gk adl ykde Fsun hanma k olan Nedim, Doan beyin yeenidir. Fsunu sever, amcasnn mirasn bile almamaya razdr. Kendisiyle kamay teklif eder. Ancak Fsun bu ihaneti kocasna yaatmaz. Lal adl ykde Krmz Biber takma adl, radyoya gelen dinleyici mektuplarn okuyan, gen radyo spikeri tipidir. Terminatr adl dinleyici kz arkadan bu radyocudan kskanan, mahallenin delikanls tipini izer: ulan krmz biber sen kendini ne sanyorsun niyetin kar kz doldurua getirmek mi bizimle dalga gemek mi biz mert trk delikanllar byle oyunlara gelmeyiz bilmiol szlm nalann seni dinlemesine imdilik karmyorum bir tatszlk daha kmasn diye ama muhterem sacide teyzenin gizli gizli dinlemesini af etmiyorum (A., s.60). Tahin Pekmez Gnleri adl ykde yan kahraman olan Hseyin, kran Hanmn n yarglarn ykmay baaran bir erkektir. Kadnlara kur yapan,

256 onlarla elenip sonra terk eden bir tip olmadn gsterir. Dosdoru, samimi, iyi niyetli bir gen erkek tipi izer. Yusuf ile Zeliha adl ykde Yusuf, evlendii kzla ilk gece utand iin birlikte yatamaz. Babasnn dizinin dibinden ayrlmayan, yrrken bile onun arkasndan giden bir erkektir. Ataerkil bir aile dzenine sahiptirler; Toyluunu, uarln hi yaayamam, o gne kadar kadn bilmemi, gen kzlarla ba baa kalmay becerememi Yusufun yazgsyd (B.,s..82). Haklarn En Gzelinde bkn bir kabaday, ablasna eziyet edip yatalak hala getirdikten sonra, ablasn hayat kadn olmaya zorlayan enitesini ldrr. Hapse girer ama knca kimse ona i vermez. Toplumun deer yarglar ile dorular atnca, birey aresiz kalr. Gzel Yzl Komuda, mer ve Erol teyze ocuklardr. Ama birbirlerinin tersi karakterler izerler. mer ne kadar drst, alkan, saygl, iyiliksever, alakgnll ise, Erol onun tam zdd zellikler tar. Erolun bu davranlar, annesinin olunu deil de yeenini daha ok sevmesine neden olur. Yavruaz adl ykde Ali, yan kahramandr. Alev Hanma ve kz Mineye ilgi gsteren bu gen hizmetli; menejer Gngr Hanmn ona olan ilgisinden habersizdir. Bu ynyle saf, iyi niyetli, iini yapan bir gen erkek tipidir. Kedibal adl ykde gen erkek ana kahramandr, ailesini geindirmek iin gazetelere bulmaca hazrlayan bir yazar tipidir. Tomris Uyarn gen erkek tipleri, genelde evresindeki kzlardan habersiz, kendi dnyalarnda yaayan, balarn kaldrp kimseye bakmayan, ie dnk tiplerdir. Kendileri iin dnyalar koparken onlar tepkisiz kalrlar. 3.6.3.1.2.3 Orta Yal-Yal Erkekler Tomris Uyarn orta yal ve yal erkek tiplerinin genlerden fark evli olmalardr. Yine kadnlar anlamak iin aba harcamayan, allm dzeni srdren, arada srada kaamaklar yapan, kendi halinde tiplerdir. Duygularn paylamaktan utanrlar. Kendilerine bile itiraf edemedikleri gereklerle yzlemek istemezler. Yazarn erkek tiplerinde ncelikli olarak baba-oul ilikisi gndeme getirilir. Genellikle aralarnda belli bir mesafe olan baba ile oul arasndaki uurum bir trl kapanmaz. Bunun nedeni ise dncelerin, yaam tarzlarnn farkl olmasdr.

257 iek Dirilticilerinde baba-oul iidir. Olu tccar kz ile evlenince baba ile aralar alr, torununu bile tesadf sonucu grr. Dedenin iinde biriktirdii fke, torununu grnce hissettii sevgiyle birleince, kurduu cmlelere krye anlam veremez. htiyar bir adamn kk bir kza soraca eyleri bilmiyor, diye dnd krye. (B., s.10) nsz de on iki karde olan dedenin, babas avukat ve airdir. ocuklarna kar ilgisiz bir baba tipidir. Anneleri cahil bir kadndr ama tek bana ocuklarn bytr. Kendisi de babas gibidir. imdilerde dede ise yalanmak bilmeyen bir erkektir. Sinemalara, tiyatrolara, operetlere, terzi Sabri'ye takm elbise smarlamaya, iyi konumaya, gzel kravatlara ve gzel kadnlara tutkun, yalanmak bilmeyen bir erkek olan Dede iin tek kar yol kalmt geriye: iki ocuk peydahlamak ve anahtar destesini karsnn eline vermek. Diiliinin kilidini geri verirken, odalar ayrrken, onu kendi namusuyla balamak ve titiz bir rahibe gibi sorumlu klmak evin gidiinden (H., s.11). nsz adl ykde dede ile damadnn aralar aktr, sz konusu ocuunun gelecei olunca bu akam yemeine mecburen katlr. Dede, damadnn ailesinin burjuva kkenli olmamasna ramen oullarn iyi yetitirdiklerini dnse de aradaki ztlk bu nedenle dzelmez: Damadna gerekten belbalamt balangta. Varsn Karadenizli olsun, babas yirmi yl mebusluk etmiti ya -kyl myl. Derler ki adamcaz olunu svire'de okutabilmek iin Kyl cigaras imi, asln hi gizlememi, yrekliymi. Szgelimi gya maliyeci Cavit Beyi evinde saklam da Gazi'nin aklna bile gelmemi onun evini aratmak (H., s.13). Yusuf ile Zeliha adl ykde, Yusufun babas Hac Kasm Bey baharatdr. Babasnn yannda alan Yusuf akamlar babas nde kendisi arkada yryerek eve gelirler. Ataerkil dzen iinde, baba ile oul arasnda belli bir mesafe oluturulur. Ancak ok byk bir yaknlama olmad iin, bu tipler arasnda dargnlk da sz konusu edilemez. Yalnzaa Dura adl ykde hastanede iyilemeyi bekleyen bir baba ve ona refakatilik eden ailesi vardr. Baba hastanede olu ile aralarndaki uzakl fark eder. A kapatmak ister. Tomris Uyarn erkek kahramanlar duygularn ifade edemeyen, daha ok i dnyalarnda yaayan, ekingen ie dnk tiplerdir.

258 Dikkat Krlacak Eya adl ykde ise yine ana kahraman erkektir. Yllar nce k olduu kadnla kar karya gelince hi k olmam gibi davranr. nk akn kendine bile itiraf edemeyecek kadar gereklerden kaan bir tiptir. Ilk ve Yumuak Kahverengi eyler adl ykde ad konulmayan bir ak daha vardr. Vamk Efendinin duygularn aklayamamas sonucu iki arkada olmaktan teye gidemezler. Dz Beyaz Bir ar adl ykde yine k olduu kzla yakn dost olduu iin ve kzn dier arkadana k olduunu dnd iin akn itiraf edemeyen bir erkek tipi vardr. Hayatnda mutsuz olmasnn nedeni duygularn ortaya koymak yerine sadece dncelerinde yaamay tercih etmesidir. Yusuf ile Zeliha adl ykde yeni evlenmi bir ift konu edilir. Yusuf evleninceye kadar hi kimseyi sevmemi ve kimse ile birlikte olmam ekingen bir tiptir. gnlk evli olan Yusuf ile Zeliha hala birlikte olamamlardr. Biraz Daha adl ykde Nuri, okumu olmasna karn bir terzi yama olan Nevine k olmutur. Alak gnll, insancl ve duygusal bir tip olan Nuri, evlendikten sonra len kars Nevini bir trl unutmaz. Tomris Uyarn bu kadar duygusal olan baka bir erkek tipi yoktur. Erkek kahramanlarn ou evlidir. Ancak ya karlarn aldatrlar ya da allm bir ilikiyi srdrmeye devam ederler. Ancak hibir zaman kadnlarn ruhunu anlamak iin aba sarf etmedikleri gibi suu daima kadnda ararlar. Yapayalnz Bir Gk adl ykde, Doan bey Fsun hanmn kocasdr. Ancak Doan bey karsn anlamaya almaz. Maddi ve siyasi ynden gce sahip olan Doan bey karsna da sadece sahip olduunu dnr. Evlilik yldnmne gelecek konuklar stanbuldan helikopterle getirir. Kutlama yemeinde karsnn masada olmadn fark edemeyecek kadar byk bir pot krabilen burjuva yaamn gsteren, kaba, para ile her eyi satn alabileceini dnen bir erkek tipidir. Dn Geri Bak adl ykde Faik, hukuk fakltesini terk edip, ticaretle uraan, bir kuafr ra olan kars Nesrini yokmu sayarak her gece arkadalaryla buluan kaba, dncesiz bir erkek tipidir. Alien adl ykde bir ke yazarnn yapt kaamaklara boyun een bir kars vardr. Alien adnda bir arkeoloji rencisine ak olur. len Otelin Mterileri adl ykde birbirleri seven kar ve koca tipi verilir. Yazarn nadir rneklerinden birisidir. Ancak Burhan Bey altm yan aan Naide Hanmdan gen grnmektedir.

259 Esnafla akalayor, fkralar anlatyor, masasnn dolmasna can atyor, yalnz bizlere deil yabanclara da ikramdan kanmyordu. Sanki karsnn yzne lmn eli demiti de o, bu eli itelemeye, karsyla yaam arasnda bir kpr kurmaya abalyordu. Karsnn kaytsz gzlerinde en ufak titreimi yakalar yakalamaz, onun kolunu sevgiyle okuyor, bizlere bakp bu titreimin bir yank bulup bulmadn aratryordu. (YY.,s.72) Mavikan Kokusu adl ykde yine ana kahraman bir erkektir, hayatn bu ie adayan ktphane-mze grevlisi, drst, kitaplara gerekten deer veren,

mkemmeliyeti bir adamdr. Mze-kitaplk grevli memuru yllar gibi eskimi, dzenli titiz bir tiptir. Bugn alt raflarn tozu alndna gre demek herhangi bir onuncu gndeyiz. Tek fark, yaanan bir gn olmas. Yoksa hi deimez. st raflar birinci gnlerde temizlenir, kitaplarn tozlar teker teker alnr. Sradan birinin bir kitabn tozunu almas be saniye tutuyor (denedim). Grevli, istese, drt gnde bitirebilir temizlii. Ama geriye kalan saatler ne olacak? Burada bo zamana gerek duyulmaz. Kat srasyla -merdivenden- inilerek alt rafa onuncu gnde varlr. Sonra yine birinci gne klr ya da ilk rafa. (YY.,s.36) St Pay adl ykde St Ahmet, fr Kazm gibi kyden gelip ayakta durmaya alan sradan insan anlatr. Kaderlerine boyun eiini anlatr. fr Kazm btn mrn bir evrullinin borcunu demekle geirir, borcu bittiinde araba da kendisi gibi yalanmtr. Ancak kendi ofrln yapt ocuklarn yarn anne babalar binmeleri iin araba aldklarnda bunu bile beenmezler diye dnr. Kyne geri dnmeye karar verir. Ayn ykde St Sultann kocas tm gn kahvede kumar oynayp, akam gelip karsn dven bir erkek tipidir. Ataerkil yaam biiminde iddet uygulayan erkek says olduka fazladr. ieklerlede, yal ve yalnz yaayan Rum Barba anlatlr. ocuklar da brakp gitmilerdir. Kendi varln bir iskemle ile hisseden, sadece bedenen yaayan fakat ruhen zaten l olan Barbann intiharla sonulanan yksdr. Barba yalnzln kabullenemez. Yalanmtr, kendisiyle birlikte ehirde yalanm, deimitir. Kimse bu deiimin farknda deildir. Barba, yllarca evresinde olup bitenlere bir direni gstermemi olmasnn ezikliini hissetmi, kendisiyle hesaplamaktadr. Taz Paynda iki kadn arasnda kalan, eski karsnn arkadayla evlenecek olan bir erkek tipi vardr. ivi adl ykde ise yalanmasna karn, kendisine bakan ikinci kez evlenen,

260 mutlu bir erkek tipi vardr. Boanmalarda kadnn ypranmas, erkein ok duygusal olmadn gsterirken, boanan erkekle, boanan kadna toplumun bak alarnn farkl olduunu da belirtmek gerekir. Bu durumda kadn daha zor toparlanr. Pasaport adl ykde yal ve evli bir erkek olan yk kiisi, spanyadaki eski sevgilisi ile bulumaya giden, karsn aldatan bir tiptir. ykde uaa yerlemeye alan, bir kz olan baba orta yalardadr. Yal ve evli erkek, gen sevgilisiyle bulumak iin bindii uakta elli yalarnda Nebile adl eski komusunun on be ya kk kocas ile karlar. Bu iki tezat tipten birisi aldatmay seerken, dieri duyduu ak evlilie dntrm olmas nemlidir. Pencere yanma den koltuuna uval gibi brakt kendini. Daha on be dakika nce, yamur altnda taksi ofrne bozuk para ararken czdann dren, havaalannn bekleme salonundaki kl levhaya telala gz atarken iyi kapatmad bavulundan yere salan yazlk giysilerle i amarlarn utantan kpkrmz kesilerek toplamaya alan orta yal erkek, kendisi deildi sanki. (Geri salarna ak dmt ama ihtiyar saylmazd, belki dardan bakldnda... Hostes, "yardmc olmak"tan sz etmiti ya.) (SG.,s.49) Sonuncu Belki adl ykde yazar, Ankaraya tek bana giden orta yal bir kadnn karsna iki erkek tipini karr. Birisini okumu, doentlik snavna giden bir gen olarak, dierini ise cahil, kabaday, tacizci bir tip olarak belirler. Her gn bir gecikme, her gn yolda kalrlar, yine de bir ey yedeklemeyi akl etmezler itolu itler," dedi Adam. "Hibiri yok ortalkta, kodunsa bul." Aynay antasna yerletirdi. Adamn srnak baklarndan etkilenmemi grnmeye alt. "Yaa hanm teyze," dedi Adam. "Hep bakalar sohbet edecek deil ya. u vagonda ka kiiyiz ki? Artk aile olduk.(GK.,s.15) Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde, belli kalplara disipline alm kiilerin kalplar ykamadklarn, toplumun dayatt bu yaam biiminden farkl bir hayat sremediklerini grrz. Alkol fazla kard bir gece eski sevgilisine benzettii bir kadn yznden cinayet iler: Emekli Albay, askerden ayrlal beri kurtulamyordu kararszlktan. nce byk brakm, sonra kesmi, favori uzatm, budam, kesmi, bir ara ceketsiz gezememi, boyunbasz edememi, neden sonra st dmesini ilikleyerek de olsa kanadyen bir gmlekle sivil hayata almt. Gelgelelim bu spor giyim de niformaya dnmt ok gemeden.(DP., s.19)

261 Sonu olarak, Tomris Uyarn erkek kahramanlarn ruhsal dnyalar birbirine yakndr. Toplumun deer yarglar iinde yetitirilmi, aileden ne grdyse onu uygulayan tiplerdir. Yazar, erkeklerin deien fiziksel ve sosyokltrel ynleriyle tiplerde farkllk yaratmtr. 3.6.3.1.3.Ecinseller Kiisel Sorgulamalar Anlatcy ziyarete gelen komusu, ya gemi, evlenememi, amcas ve yengesiyle ayn evi paylar. Komu, dedikoducu ve de bir hayli merakl bir tiptir. Anlatc konumaz, sadece kadnn monologunu dinleriz. Amcasnn yengesini sekreteriyle aldatt dedikodusunu uydurur ve buna inanr. Yazar, kadnn e cinsel olduunu bize sezdirir. Aramzdaki ey adl ykde anlatc, kadn bir yk yazardr. Berline yanna gittii arkada Almancay renince Trke yazmay unutur. Bir Alman kadnla evlenir. Anlatc arkadan u ekilde tasvir eder: Byle hrmlat m, gzlerinin mavisine lacivert, sivri bir aknt yerleir. O n ve o rengi artk ezbere bilsem de yine etkileyici; nk sahici. Her keresinde. Sivri aknt, eski maviliine dnd; bekliyordum zaten. Yumuak (bu sfat sevmezsin biliyorum ama sen de kendine ya da glne yaktrlacak sfat bulamamtn) bir ltyla nce yzne yayld, sonra btn bedenine sindi sanki... (A.,s.7) yk kiisi olan yazarn arkada, balaynda karsn eski sevgilisinin yanna yolladn syler. Okur, bu cmlelerde yazarn arkadann cinsellii hakkndaki dncelerini sorgulamaya balar. yk kiilerinin vedalat blmde kurulan cmlede: Sonunda beni pmeye altrdn da hava alannda pecek beceriyi kazanamadm daha (A., s.17) derken okur, rencinin ecinsel olduunu anlar. Tomris Uyarn ecinsellerden bahsettii yklerden biri de Phtdr: Sonradan duyduklarma gre anlarn bir gazeteye satacak kadar dknlemi. Delikanl bir hayrannn -galiba bir ecinselin- evinde kalyormu. Trajedilerden hep kandm iin -yoksa bu basit yaamm hl nasl srdrrdm?-onu yoklayamadm. Zaten artk konuacamz ne kalmt ki? (A.,s.57) Ancak bu ykde ecinsel tip sadece isim olarak geer. Fon figr zellii tar.

262 3.6.3.2.Sosyoekonomik Durumlarna Gre Kiiler Yazar ok geni bir kitleye hitap eden yklerinde hemen hemen her meslek grubundan kiileri kurgulamtr. Bu meslekler arasndaki karlatrmalar yaparak, taraflln aka belirtmekten kanmamtr. 3.6.3.2.1.Sanatlar Tomris Uyarn yklerinde geni bir yelpazede ele alnan bu tipler, daha ok toplum tarafndan yadrganan meslekler olduu iin tercih edilmitir. Yazar yklerinde toplumun birey zerindeki tahakkmne ok fazla eildii iin, bireyin bu anlamda skt meslekleri tercih etmitir. Dizboyu Papatyalarda ermin keman alar, sanatdr. Herhangi bir mzik aleti alan kadnlarn ho karlanmad bir lkede, provalardan konserlere giden ermin artk mitsizdir. Buras, yava yava, bin trl gle gs gererek yetienlerin, sonra da bu glklerle bir daha karlamamak iin ellerinden her geleni yapacaklarn yurdudur. Senin yerindir sevgili Orhan.(DP., s.70) Pht adl ykde bir tiyatro oyuncusuna yer verilir. Yllar nce krmz rengi ile tannm bu tiyatrocu kadn, yalandktan sonra kimsenin ilgisini ekmez. Yazar, tiyatro sanatnn ok nankr olduunu vurgulamak ister. Bu ie mrn adam kimselerin sonunun byle acmasz bitmesini eletirir. Yavruaz adl ykde Alev turnelere giden bir ses sanatsdr. leri aksamasn diye ocuunun hasta olduunu menejeri ona sylemez. Alev zor artlarda alrken, uzun sre kz Mineden ayr kalr. Bu mecburiyetler kk ocuun yabanc insanlara snp onlarda sevgi aramasna neden olur. Alev iyi niyetli, temiz kalpli bir tiptir. Arkasndan evrilen entrikalardan haberi yoktur. Limanda adl ykde bir aktr konuk edilir. Aktr, ekimler iin geldii bir beldede bir tann evinde kalr. Bu ykde meslek gruplarndan retmen ile aktr karlatrlr. Aktr insanlardan uzakta olamayacan, aksine onlarla ayakta kaldn anlatr:Birbanza, yaamann biraz dnda kalmsnz. Konuacak eyimiz bile yok. Sayg duyuyorsunuz bana; gzlerinizden, sk sk oturup kalknzdan belli, nemli buluyorsunuz beni. Oysa ben adm gibi biliyorum, buradan gitmek isteyeceim yarn, kurtulmak, limandan gitmek, yine telefonun sesine kulak vermek. nk bir gn aramasalar, korkuyorum."(DP., s.93)

263 Tomris Uyar, sanatlarn toplumsal koullarn kt olduu bir ortamda sanatlarn icra etmeye altklarn, zellikle kadn sanatlarn toplum tarafndan dlandklarn anlatr. Tiyatro sinema gibi grsel sanatlarda ise, genliklerinde beenilerek izlenen sanatlarn yalannca kimsenin hatrlamad ve deer vermedii kiiler olarak hayatlarnn kalann yalnz balarna geirdiklerini anlatr. 3.6.3.2.2.Doktorlar Tomris Uyar doktorlara yksnde yer vermitir. Bu yklerinde doktorlar eletirel bir dille eletirmitir. Sadece bir ykde, bakahramanlarn doktor olduunu grmekteyiz. Yrek Hakkda kyden kp stanbulda okuyup doktor olan gencin bir memur kz ile evlenip kye dnmesi anlatlr. Baba lnce evin ynetimi onun eline geer, karsnn doumunu kendisi yaptrrken bebek de anne de kan kaybndan lr. Karsnn lmnden sonra gen doktor yeniden evlenir. ykde gen doktor ehirde okumasna ramen kye gelince bir kukla gibi kendisinden istenileni yapan, toplumsal deerlere uyum salayan bir tip olarak eletirilir. Doktor olan kars ise toplumun deer yarglarn umursamayp, kyde diledii gibi yaayan bir tiptir; ancak daha yknn banda o da memur kz olmas yznden yazar tarafndan eletirilir. Yazarn hastanede getii tek yks de Yalnzaa Duradr. Bu ykde anlatc insanlarn madur olularn, hasta halleri kaleme alrken, doktorlar anlatmaz. mr Biter Yol Biter adl ykde vey anne elinde byyen Mzeyyen Hanm, evine temizlie gittii bir doktor tarafndan tecavze uramtr. Bu ykde de doktorlar ktleyen bir tiplemede bulunulmutur. Mzeyyen Hanmn tip zellii anlatlarak doktor iyice kk drlmtr. Kapc, bir saattir gzlyor kadn. riyar bir kadn. Gzleri menevili; zaten gzleri olmasa, erkek dersin. Elleri yass, nasrl. Srt kaln, boynu kt, gs kafesi geni; ama meme, bel arama. Kalalar olsa, hi deilse "iman kar" diyeceksin, o da yok. uval gibi bir gvde; biri getirip basamaklara atm. Pazen entarisinin altna bir pantolon geirmi. Pabular sivri topuklu, ular yenik, eski (B., s.73). Tomris Uyar, meslek grubu olarak doktorlara yklerinde ya hi yer vermemi ya da yer verdii yklerinde onlara eletirel yaklamay tercih etmitir. Doktorlarn okuyup

264 toplumda bir stat kazanmalarna karn ramen birey olarak geliimlerini

tamamlayamadklar dncesini tamtr. 3.6.3.2.3.Yazarlar Yazar olarak alan yk kiileri genellikle kadndr, sadece Alien adl ykde erkek bir ke yazar vardr. Dierlerinde evlenmemi ya da dul olan kadn tipleri yazar olarak karmza kar. Bu meslek grubunda alan kadnlar da yazar, ev hanmlarnn eletiri oklarna tutar. Bazen Tomris Uyarn yazar olan yk kiilerinde kendisinden izler bulmak mmkndr. Bu kiilerin zellii toplumsal deerleri, insan bask altnda tutan anlay umursamadan alan ve yaayan tipler olmalardr. Kiisel Sorgulamalarda anlatc yazardr ve evine gelen komusu alan kadnlar eletiren bir ev hanmdr. Dondurma adl ykde dul bir kadn olan Seniha Hanm, yazar olan arkada Sumruyu anlatr. Toplumun deer yarglarn umursamayan diledii gibi yaayan bir kadn olmasn ve bekr olmasn yadrgar. len kocasnn sohbet edebildii tek arkada olmas ynyle de kskanr. Bana neymi? Rahat bir kadn olmak ne zamandan beri sumu? yi ama rahatln da bir snr var. Bir kadn, eer kadnsa, bir yuva zler, bahesiyle uramak, evini prl prl etmek sabahlar, orba piirmek akamlar, ister. Bu duygular tatmamak bir eksikliktir. Hem ne demek bana ne? () Kurallara uymamamn bedelini dyorlar zavalllar. Yine de insanlk gerei, onlara acyoruz, onlar adna hicap duyuyoruz. Oysa evlerinde uslu otursalar, balarna hibir ey gelmeyecek. Benim geliyor mu? (SG., s.18) 3.6.3.2.4.Radyo Sunucusu Tomris Uyarn farkl meslek gruplarndan biri olan radyo sunuculuu Lal adl ykde kullanlan bir meslektir. Yalnzca bir ykde kullanmtr. Krmz Biber rumuzlu radyo sunucusunun programna mektuplar gelir, bu mektuplar da yine toplumun eitli tabakalarndan kiilerinin dnyalarn anlatr. Yazar bir yk iinde be yk dnyas oluturmutur. Radyo sunucusu, sivri dilli, her eyi konuan bir tiptir.

265 2.6.3.2.5.Tccarlar Tomris Uyarn eletirel gzle deerlendirdii bir meslek grubudur. Yazar, yklerinde bu mesleklerdeki kiilerin metalatklarn, insani deerlerini

yitirdiklerini ortaya koyar. Tomris Uyarn tiplemelerinde dikkat edilen dier bir zellik iki zt tipi ayn ykde kar karya getirmesidir. Okurun iyi kt karlatrmasna daha abuk ulamasn salar. Kpk adl ykde, Macit olumlu bir karakterdir, snf atlasa bile doru vasflarn kaybetmez. Macit: sapsar sal, incecik, Manisal bir ifti olu. O zamanki Bedia'ya deliler gibi tutkun; imdi alm, durmu oturmu, salar dklm, evlilik yldnmlerini titiz bir kuyumcunun tam zamannda yollad deerli bir yzkle hatrlayan saygl koca. (H., s.19) Ancak Macitin kars Bedia, tccar kars olarak kendini kaybeder ve gemiini unutur. Kurban adl ykde, Hatun ile tccar olan kocas Osman evlidir. Hatunun erkek kardei smail ise Senem ile evlidir. Hatun kardeinin a kalmasna gz yumacak kadar paraya tapar. smail ise a kalsa da tccarlk yapmay kabul etmeyen bir bakrcdr. Dn Geri Bakda, Galatasaray niversitesinde hukuk blmn bitirmeden ayrlan Nesrinin kocas Faik, Aksarayda bir orap dkkn aar. Ama srekli eski arkadalaryla buluup balolara katlan Faik, Nesrini kk grr beenmez: Elleri, yalanmaya balam bir adamn illi elleri, her gn dkknn nnde mteri bekleyen bir adamn zincir sallamaya alm elleri. Kat yakal bembeyaz bir gmlek, al desenli son moda bir boyunba, kocaman tal kol dmeleri.(H., s.46) Yazar Faiki cezalandrr, Nesrin intihar etmeden nce onu bir taksi ofr ile aldatr. iek Dirilticileri adl ykde ise kryenin annesi bir tccar kzdr. Kocasn ve kocasnn ailesini hi beenmez. Tomris Uyar bu ykde ii olan kryenin babasna aka taraf olur. krye, annesinin gzel mi irkin mi olduunu dnd. Babasna sormutu; "Gzeldir," demiti babas. Annesi enesindeki sivilceyi skt, elini nlne sildi. krye bir karara varamadan pencereden yana dnd (B.,s.7). D Satmak adl ykde Tomris Uyar, gen bir kzn kt yola dmesine neden olan bir kuyumcuyu anlatrken, tccarlar ile ilgili yine olumsuz intibalarn ortaya koyar. Kuyumcunun fiziki zelliklerinden nasl bir tip olduunu kolayca anlayabiliriz.

266 Kutuyu tahta tezghn stne devirirken, gen kz onun ellerini grd. Bu adam ancak o anda gerek yzyle grebildiini sezdi. i gbeini, hantal duruunu, damal gmleinin dme aralarndan taan kara etini, bak az gibi ince, yark, etsiz, ksn dolu dudaklarn. Suskunluunu, titremelerini. Bu battal gvdeyle asla badamayan cilal trnaklarn, yzkl, beyaz, yumuak, ince ellerini. Sere parmann trnan zenle uzatmt Satc, o parmana valye bir yzk takmt. Sol sere parmandaysa telden bir bulmaca yz duruyordu (YB., s.54). 3.6.3.2.6.iler Tomris Uyarn yklerinde iiler youn olarak ele alnmtr. Ezilen bireyin yannda olan yazar, meslek guruplar iinde en ok ezilenlerin de iiler olduunu savunur. Bu nedenle btn yklerinde iilerden taraf olduunu gsterir. ncelikle gndeliki kadnlar yazarn nemli yk kiilerindendir. almak zorunda olan, maddi sknt iindeki kadnlarn tercih ettii bir meslektir. Bu tip kadnlar, iini yapan, ok konumayan tiplerdir. Sadece evlerine gittikleri kadn ilgili olumlu ya da olumsuz yorumlarda bulunurlar. Gndeliki kadnlar, evlerinin bir yesi gibi gren iverenlerden, kendini byk grp konumaya tenezzl etmeyenlere kadar her tipe yer veren Tomris Uyar onlar ok iyi gzlemlemitir. Gzel Yaz Defterindeki Gll Hanm, niversitede okuyan gen erkeklerin evinde alr. O kadar saftr ki, eve gelen kadnn genlerden birinin halas olduu yalanna inanr. mr Biter Yol Biter adl ykde Mzeyyen Hanm, vey anne elinde bym bir gndelikidir. Evine temizlie gittii bir doktorun tecavzne uramtr. Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde Hacer Hanm da gndelikidir. alt evin hanm ok iyi niyetlidir. Onun dertlerine dert orta olup dinler. Hacer Hanm, Tomris Uyarn gnlklerinde bahsettii, gerek hayattan alnarak kurgulanm bir yk kiisidir. Uzak Yoldan adl ykde hizmeti kbal, eski ivereni Nigar Hanm alakgnlll ve iyi niyetlilii iin severken; yeni ivereni Ferhunde Hanm gsteri dkn olduu iin beenmez. Hatta i konumalarnda onu brakmay dndn okuruz.

267 Evin Sonu adl ykde ise Nimet Hanm, evindeki hizmetlilerden Glizar ile Alinin gayr- meru ilikilerini ve bu ilikiden bir ocuklarnn olduunu duyunca Glizar evden kovar; ancak Aliye kar ilgi duyduu iin onu ve ocuunu gndermez. Bu ykde iveren adaletsiz ve kalpsiz bir tiptedir. Kpk, Gz Kzl adl yklerde evlerinde alanlar srekli azarlayan, aalayan iverenlerdir. Saral bir hasta olan evket Rzgr Dn de bir evde ayak ilerini yapan bir iidir. Ancak ivereni onu olu gibi sever ve korur. Aykr Dal stne adl ykde ise tam tersi bir durum grlr. Hate Hanm ve kz yal bir kadna bakmaktadrlar. Hate Hanm, kadnn her eyidir. Kadn da Hate Hanma elinden gelen iyilii yapar. Kzna nfus czdan kartmak iin kt stnde para karl bir baba bulmaya kye gnderir. Kendi gndermesine karn ge dnd diye ierlenecek kadar Hate Hanm sevmektedir. Kelepir adl ykde yine yal bir kadna bakan evin hizmetisi, karabasanlar gren evin hanmna kar bir kusur etmez. Ancak arkasndan konuur, davranlarn eletirir. Yavruaz adl ykde hizmeti Asiye, ses sanats olan Alev Hanmn hem kzna bakar hem de evin ilerini grr. Ayrca Alev Hanmn Gngr adnda bir menejeri vardr. Asiye, iyi niyetli saf bir kadnken, Gngr Hanm, kt niyetli, entrikac bir hizmetli tipidir. Sonu olarak en ok kadnlara yklerinde yer veren yazar yine onlarn en ok tercih ettii meslek gruplarn yklerinde kullanmay tercih eder. Yazar iki yksnde terzi tiplerini kullanr. Emeklerinin karln

alamadklarn dnr. Toplum tarafndan ok nemsenmeyen bir meslektir. Tomris Uyar, pek ve Bakr adl yk kitabnn Mazi Kalbimde Bir Yaradr adl drt ykden oluan blmnde terzilik mesleine geni yer verir. ykde yle bir kurgu oluturulur: Ferhunde hanmn okumu olu Orhan, terzilik yapan Leyla ile evlenir. Leylann zor artlarla okuttuu erkek kardei Nuri de bir terzi yama olan Nevine ktr ve onunla evlenmek ister. Ancak Leyla, gsterie, paraya dknken, Nuri, okumasna ramen pazarclk yapmay tercih eden, alakgnll, sessiz bir tiptir. Ormanlarn Gmbrtsnde de Meryem terzidir; ancak kocas iki ocuunu da alp Almanyaya yerlemek ister. Meryemin arkada ise onun gzn aar. Elindeki meslei brakp gitmemesini syler. O da kocasndan dayak yiyeceini bilse de gitmekten vazgeer.

268 Yazarn erkek kahramanlarnda yer verdii elektriki tipi iki yksnde gndeme gelir. Ancak yine iilerle dier meslek gruplarn karlatrarak anlatr. Tomris Uyarn ii ve tccar ikilemini ortaya koyduu en nemli yks iek Dirilticilerinde kryenin babas ve dedesi ii olduu iin annesi onlar kk grr. kryenin babas bir elektrik teknisyenidir. Babasn daha ok seven krye, annesinin sslenip pslenmesindense, babasnn kulann arkasna

yerletirdii kontrol kalemiyle duruunu daha ok beenir.(B.,s.7)) Salar adl ykde bu kez, memur ile ii kar karya getirilir. i yine elektrikidir. Nihat Beyin olu Nejdet, babasnn istedii gibi ktip olmay reddedip, bir gazinonun elektrik ilerini yapmay tercih etmitir: Patron izin verirse biraz oyalanyoruz iten sonra. Sahne arkasndan olup biteni gzlyoruz. Neler smarlyorlar falan, neler iiyorlar. Arasra size artan yemeklerden veriyorlar, gndelie ek olarak. Kendi kurduumuz, ama baka koullarda iine adm bile atamayacamz bir yapda, bir gazinoda sahneye bakyoruz. Fazladan. Patron dosta glmsyor. Eee bin yllk deney; biliyor. O deneylere kar kullanlacak deneyleri biz buluruz naslsa (H., s.79,80). Her iki karakterizasyonda da iileri baarl ve iyi tantan yazar, tccarlar dier meslek gruplarna gre daha kk drrken, memuru da her eye kafa sallamak zorunda kalan, kstrlm bireyler olarak gsterir. iek Dirilticileri adl ykde, krye dedesinin rozet satcl, kulun karcl, vazo dolatrcl gibi iek dirilticisi olduunu renir. Bu, son babaanne ziyaretinin dnnde, krye artk annesine yalan sylemeyecektir; babaannelere gittik dedi krye, dedeyi ok sevdim. krye bu cevabyla aydnlanma ann yaar. kryeyi asl byten babas ve onun ailesi ile annesinin simgeledikleri iki farkl dnyann atmasdr (Demirtrk, 1993, s. 28,41). Tomris Uyarn yalnzca Kurban adl ykde yer verdii bakrclk, artk her eyin hazra dnd toplumlarda tercih edilmeyen bir meslektir. ykde Hatunun erkek kardei smail bakrcdr. Senemle yeni evlidir. Bakrclktan baka bir i yapmay kabul etmez, a kalmay tercih eder ama tccarlk yapmaz. Yazar bu ykde bakrclk mesleini vmek ya da nemini belirtmek amacyla tercih etmemitir. Onun amac tccarl ve tccarlar eletirmektir. Kadnlarn tercih ettii dier bir meslek kuafrlktr. Yazarn bir yksnde rneklendirilen, farkl tip oluturmas bakmndan deer tayan bir meslektir.

269 Dn Geri Bak adl ykde Nesrin, yine hastalkl bir kzdr, kuafr dkknnda ii olarak alr. Kocasnn ilgisizlii yznden intihar eder ancak lmeden nce onu bir taksi ofr ile aldatr, cn alr. ayn buusu st dudan yaknca durdu biraz. Bitkinliini duydu, barda sehpaya dayad. Gs yine sancmaya balamt. Yorgunluktan, baka ne olacak... nceleri temizlii haftada bir yaparken, imdi ikiye karmt szgelimi. Sonra yemek, bulak. Mutfan dinginlii o yzden iyi geliyordu ya... Bardaklar scak, kpkl sudan karp souk suda durulamak, sonra elleri yine scak suya daldrmak, dayanlmaz bir tad veriyordu. Gittike byyen, btn gvdeye yaylmaya kalkan bir yaray kzgn demirle dalamak gibi actc, ondurucu birey...(B., 47) Kpek Gezdiricilerinde, Msr Prensi Halim evkinin, kpek gezdiriciliini yapan anlatc, Eptalikosa gidip bir ay ierken tant Nihat Beye ne i yaptn syleyemez, emekli olduu yalann uydurur. nk aslnda kpek gezdiricisi diye bir i yoktur. Birbirimizi iyice tanyoruz artk. Merhabalayoruz. Kpeklerin ieme saatlerinde sokaa koyverilen niformal komiler var aramzda; sabah bahvanlk yapp gllerin arasnda (szgelimi Ada'da bir kkte) leleriakamlar beyaz ceketle masaya garsonluk edenler, srasnda bulaa badanaya bile kouturanlarmz var, ama ounluk kapc. kindist birleiyoruz parkta, kpek gezdiriyoruz, aalarn diplerinde srayla duruyoruz. (H., s.61) Biraz Daha adl ykde, Leylann zor artlarla okuttuu erkek kardei Nuri, okumasna ramen pazarclk yapmay tercih eden, alakgnll, sessiz bir tiptir. Kars Nevinin terzi yama olmasnn sorun tekil etmediini, pazarclk yaparak ortaya koyar. Bir nebze de olsa Nevini rahatlatmak amacn tar. Ovasz adl ykde kyden ehre gelen, sene gemesine karn ehre uyum salayamayan apartmanda kapclk yapan bir aile vardr. Yaadklar kapc dairesi onlar iin dar mekn olur. Adeta nefes almazlar. Burada aile iin zor olan deiiklilere uyum salayamamaktr, kapclk yapmak deil. Babamla yalnzlklarna ekildiler. Birlikte ve ayr. Kalorifer borularyla dolu bu smscak ehir odasnda, kullanlmayacak ucuz likr kadehleri, deterjan adlar, koca bir buzdolab, transistorlu radyo ve p kokular arasnda

ufaldlarBabam, eski babam deil. Annem salarm bile rmyor. Neye

270 yararm. Yoksa vakit yok diye deil. ehirde her ey bir eye yaramal. (B., s.73) 3.6.3.2.7.Memurlar Tomris Uyar, yklerinde memur tipine eletirel yaklamtr. Memurlarn iinde bulunduklar psikolojilere yer verir. Her adan bu meslek grubunu karlatrmalar yaparak irdeler. Yrek Hakknda, stanbullu gelini kyde memur kz diyerek bekleseler de yazar yine varln hissettirir. Babam, "Canm alt taraf bir memur kz," demiti ama anneme gre stanbulluydu ya. Otomobilden inerken sokan btn pencereleri araland,. (B., s.65) Salar adl ykde yllardr memurluk yapan bir baba tipi vardr. Nihat Bey kendisi gibi olu Nejdetin de memur olup, ktiplik yapmasn ister. Ancak Nejdet, bir gazinoda elektriki olarak alr. Gndz sahnenin dzeneini kurar, gece sahne arkasndadr. Olu ile tartan Nihat Bey yknn sonunda onun hakl olduunu dnr. Yllardr tahamml ettii bu meslein onu ne kadar yprattn anlat. Utanmazlar! Odalarmza girer bunlar, yataklarmz kartrr, sevgilerimizi altst ederler, btn deerlerimizi (Necdet hakl). fkesinin durmakszn aresizlie dnmesine amyordu artk Nihat Bey, almt yllardr. Ne var ki fke bir kere edilginlie dnt m sahibini yiyordu nce; kudurgan, sivri trnaklarla onun topran eeliyor, yanlglarn, boyun emelerini, budalalklarn, ksacas gemite balanm, dayanlmaz, rtbas edilmi ne varsa hepsini bir bir bulup karyordu. Salam bir adam ylgn bir kk memur yapan yersiz korkular bir bir (H., s.72-73). Memurlarn yaptklar rvet, adam kayrma gibi davranlarn eletiren yazar, Nihat Beyin bu yaplanlara tahamml edemeyen ancak elinden de bir ey gelmeyen, drst bir tip olarak izer. Olunun szlerini dndkten sonra bir gn btn bu olanlara kar kp, yaplan yolsuzluklara kar kacan hayal eder. Kt paralar nfuslarn arasna sktrlr, yle uzatlrd yandaki masalara. O zaman hemen grlrd iler, hi bekletmeden. Herkes kat kat takm elbise yaptryor, kravatyla bir rnek mendil takyor, filtreli sigara iiyordu. Ama nasl? Yaz makinesi nedir bilmeyen gzel daktilolar bir yl iinde, kck aylklarla ev dyor, taksit dyor, her hafta sa-trnak yaptryorlard. Ka

271 yetenekli kii bota beklerken darda. Yani yutmamt, ama susmutu, sinmiti (H., s.73). Nihat Bey bir memur olarak yaadklar yznden karsyla bile iletiime geemez. Rutinlemi i hayatlar zamanla eve yansyan memurlarn zel hayatlarnn da kalmadn anlatr. Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde Nusret hanm, bir harita subay olan Bahri Beyin einin onu aldatt dedikodularn aktarr. Ancak yknn sonunda Mevhibe hanmn deil, Bahri Beyin karsn aldattn reniriz. Bahri Beyin ii konusunda detayl bir bilgi verilmez. Sadece belli dnemlerde evden uzaklatn biliriz. Yazarn ktphane grevlisi olarak alan bir yk kiisi vardr. Btn hayatn bu ie adamtr. Mavikan Kokusu adl ykde mze-kitapln koruma grevlisi olan kii yknn ana karakteridir. Mze-kitaplk grevli memuru yllar gibi eskimi, dzenli titiz bir kiiliktir. Bugn alt raflarn tozu alndna gre demek herhangi bir onuncu gndeyiz. Tek fark, yaanan bir gn olmas. Yoksa hi deimez. st raflar birinci gnlerde temizlenir, kitaplarn tozlar teker teker alnr. Sradan birinin bir kitabn tozunu almas be saniye tutuyor (denedim). Grevli, istese, drt gnde bitirebilir temizlii. Ama geriye kalan saatler ne olacak? Burada bo zamana gerek duyulmaz (SG., s.36). Tomris Uyar, bu ykde devletin st kademesindekilerin ktphane mze gibi kltr hazinelerine gerekli nemi vermediklerini anlatr. Bakmszlk yznden iinde alan memurlarn da byk skntlar yaadn belirtmek ister. me, defterin ortalarnda balam. Kitapln btesi -ilgisizlik yzndenksldndan, temizliki kadnn iine ister istemez son verilmi. Kitapl kent merkezine gittike daha uzak bulan dar gelirli eski tiryakilerin ayaklar hemen hemen kesilmimi, zaten gelen giden pek yokmu ki parke cilalansn. Yine de kitaplarn korunmas iin gn boyu yaklan gaz sobas, atlak pervazlardan, ien tahtalardan ieri szan sert rzgr bir lde engelleyebiliyormu (SG.,s.38) Dizboyu Papatyalar adl ykde ise kars sanat olan Orhan banka mfettiidir. Yazar bu sefer de sanat ile mfettiin karlatrmasn yapar. Mfettilerin memur olarak ilerinin garanti olduunu syler. Bu nedenle hibir ura

272 vermelerine gerek yoktur. Ancak bu artlar sanatlar iin geerli deildir. Yazar, Orhan karsnn gzyle anlatr. Orhan mfettitir, Bugn, kendi deyiminle "koskoca bir banka mfettiiyken" bile, kendi snfndan insanlarla konuurken, o scak somunu bulup karman, bir balkyla arana, ikinizin de eriebilecei bir uzakla yerletirebilmeni bunlara borlusun sevgili Orhan. nk yaamana sk sk bal bir szlkten seersin sen kullandn szckleri. Be yz szck topu topu, olsun! Varsn yaaman kadar snrl olsun szcklerin. Sen bu yzden tutarlsn zaten, deil mi sevgili Orhan? Ankara'ya da bu yzden uygunsun: evindesin, gvenlisin bu kentte. Bir anlasan...(DP.,s.61) Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde emekli albayn hayatndan bir kesit yer alr. Belli kalplara disipline alm bu kiilerin kalplar ykmalar olduka zordur. niformayla mr geirmi insanlarn kyafetleri adeta derileri haline gelmitir. Fiziki grntnn altnda alkanlk haline gelmi birok davran da vardr. Yazar, bu meslek grubundaki insanlarn rutin haline gelmi hayatlarn eletirir. Askerden ayrlalberi kurtulamyordu kararszlktan. nce byk brakm, sonra kesmi, favori uzatm, budam, kesmi, bir ara ceketsiz gezememi, boyunbasz edememi, neden sonra st dmesini ilikleyerek de olsa kanadyen bir gmlekle sivil hayata almt. Gelgelelim bu spor giyim de niformaya dnmt ok gemeden. (DP.,s.19) Tomris Uyarn yklerinde yer verdii dier meslek grubu polisler ve jandarmalardr. Yazarn beenmedii meslek gruplar arasndadr. Polis tiplerini darda, i banda iken yklerinde kullanan yazar, bu meslei tercih eden kiilere acyarak bakmaktadr. Elii Gllerde adl ykde Merref Hanmn mektup yazd arkada ev kanmdr, kocas da arabacda iidir. Maddi imknszlklar yznden olunun polis memuru olduunu stanbul ziyaretinde grr ve ok zldn anlatr. Gneli Bir Gn adl ykde, skynetim dnemini anlatan yazar, insanlarn ne kadar korku dolu olduklarn anlatr. Jandarma klasnn nnden geen bir otobsn, yolcularnn konumalarndan oluan bir ykdr. Otobstekiler klaya doru giden iki jandarma arasna oturmu tutukluyu grrler ve yorum yaparlar. Ftr apkal, elleri karacier lekeleriyle kapl bir iadam: Anaristin biri olmal, dedi iinden, tutukluyu grnce. Tad kitaplara renkli bir kapak geirmi niversiteli:

273 Evinde yasak kitap bulmulardr garanti, dedi iinden.(YB., s.17) Tomris Uyar, iki yksnde retmenlik mesleine yer verir. retmenlik mesleinin zorluklarn ve nemini ortaya koyarken, bir yandan da yine eletirmeyi ihmal etmez. Bunu aktr ve retmeni karlatrarak yapar, aktrn insansz yaayamayacan ama retmenin emekliye ayrlp kendini dinleyebileceini anlatr. Her ykde memurlarn kazanlarnn garanti altnda olduunu vurgular. Limanda adl ykde kocas emekli retmen olan bir kadn vardr. Herkesten uzaklaarak sakin bir kasabaya yerlemilerdir. Tek istedii sessizlikti. Tarihe pek dknd, yani gemi bitmi eylere. ok didindi, okudu, ondan yoruldu belki. Ben hep ayakta olduumdan anlamadm. Kn neysem, yaznda oyum... Diyeceim bu deil ama, tek elence, bahe sinemasyd burada, onu syleyecektim. Geen yl bir filminiz geldi. ok sevinmitim. (DP.,s.91) Beyaz Bahede adl ykde yer alan retmen tipi idealist, rencileri iin aba harcayan bir retmen tipidir. Bu ykde ise retmenliin glklerini ortaya koymutur. imdi u kadnn ocuklaryla kt kapda duralamt. Bakmt. Gzlerine inanamamt. Murat ile Selma (en iyi rencileri) kaps tam kapanmam bir ekip arabasndaydlar. El salladlar. "Durun!" diye haykrd Mehlika retmen. "Durun diyorum size!"(YDDK., s.41) Tahin Pekmez Gnlerinde, kran hanm banka mdrl yapm disiplinli bir emekli bankacdr. Tomris Uyar, bu yksnde memurlarn hayat tarzlarn hep belli prensiplerle snrlandrdn okuruz. kran hanmn sevmedii zellik yknn banda belirtilen; saygszlk, arlk, savurganlktr. Elii Gllerde adl ykde Merref Hanmn kocas memurdur, Anadolunun bir kasabasna srgn edilmitir. Uzun lmde Enis Bey adaya srgn edilmi bir banka mdrdr. Usulszlk yapt iddiasyla cezalandrlr. Byle itham edilmeye dayanamaz ve intihar eder. Adaya ilk geldiinde onun hakknda yaplan yorumlar, tipik bir memur grnts verir. Enis Bey, ihbar edildii zaman kahvede konuulanlar, memur kimliindeki kiilerin yapmamas gerekenlerdir. Memurlara gndermede bulunur. Devlet memuru her ie burnunu sokmaz. yle her nne gelenle iki imez. Hem benim babamn toprandan sana ne be adam, deil mi ama? Tut ki sevmiyorum, istemiyorum efendim. lle de baclk yapacakmm. Yahu ben kahve piiririm, ay demlerim, garsonluk ederim. Gz alabildiine bir toprak bu,

274 kim uraacak? Dursun varsn, ne zarar var? Yok bir zamanlar en iyi cins araplar burada karm, yok yazkm. Bana ne, sana ne? Kendi iine bak. Kasanda alt yz bin bulundurmak neyine senin? Sonunda ban yedi ite, kendi yedi.(YB., s.79) Tomris Uyar bu ykde Enis Beyi adaya srgn edilen aydn bir memur olarak anlatrken, halkn gznde, deeri anlalmayan sradan bir memur olarak yanstmtr. Ancak Enis Bey aydn kimliinde doru bildiini yapan, allm dzene kar geldii iin hayat srgnlerle geen bir bankac tipi izer. Tomris Uyarn memurlara eletirel yaklat ykleri iinde idealize olmu memur tiplemelerine de yer vermitir.

3.6.3.2.8.Dkn Hayat Kadnlar Toplum tarafndan dlanan tiplerdir. ocuklar iin ya da kimsesiz, aresiz kaldklar iin bu yolu tercih ederler. Tomris Uyar onlar her zaman kmaz iinde brakmaz. Evlenip yuva kuran ve bu hayattan kurtulan hayat kadn tipleri vardr. Gz Kzl adl ykde ise, Hlya bir hayat kadndr, alt iletmenin sahibi Drdane hanmn yardmyla bu hayat brakp evlendirilir. Dzenli bir yuva kurup evinin hanm olan Hlya, evlendikten alt ay sonra eski arkadalarn ziyarete gelir. Onu ok seven Drdane Hanm, unutmu gibi davranr, nk geri dnmesini istemez. ocuklar, kardelerini okutup para kazanabilmek iin bu yolu seen hayat kadn tipleri de vardr. Derin Kaznda, kbal bir hayat kadndr. Erkek kardeinin niversite masraflarn karlamak iin bu ii yapar. Kardei de kbalin iki ocuunu parkta gezdirir, ona gstermez. kbal, mutsuzdur, bedenini verirken kendinin de tkendiini syler. Bir keresinde, kt bir akam saatinde, tam bu pisliklerin, irenliklerin balangc, ilki aratrlacakken usul baklarn dikmiti duvara. "nsann," demiti, "baka birine verebilecei en ufak ey, bedenidir." Oysa gzden kard daha nemli birey vard bu arada: kendi katl, yaran, vericilii; bedenini yle saknmadan, hibir ey esirgemeden, ayrmadan verirken kendinin de azar azar tkendii. (H., s.61) Evlenmelerine karn, toplum tarafndan ya da elerinin aileleri tarafndan dlanan hayat kadn tipleri de vardr. en Ol Bayburtta annesinin ve babasnn lmnden

275 sonra tek bana kalan Feride tek bana bir hayat mcadelesi verir. Bir sre sonra Park Otelinde salnan, pavyon ve barlara girip kan, spanyol Feride olarak anlr. Onu, dt bu bataktan kurtaran Behet Bey ile evlenir. Fakat Behet Beyin ailesi bir rfntyla evlendii gerekesiyle oullaryla btn ilikilerini (DP., s.53) keserler. Geim sknts eken iftler zm ararlar. Evlendiimizde sylemitim: Bu hkmet tabiplii yaramayacak sana Behet greceksin. Bir de beni aldn; aybn iki oldu. nsan nce kendi soyu yer bitirir, kendi cinsi yamalar Kasaba kasaba dolap dertlere derman olacakm, iileri kylleri eitecekmi(DP., s.54) ift, Anadolunun kasabalarnda yaadklar aresizliklerin zmn, boanarak hi deilse bir yetim ayl almakta bulur. Hayat Kadnlarnn sorunlarna genie yer veren yazar, onlar bu konuma getirenin yine toplum olduunu, toplumsal artlarn olduunu anlatmaya alr. Tomris Uyar, sosyoekonomik durumlarna gre kurgulad yk kiilerinde hemen hemen her meslek grubuna yer vermitir. Ancak bu meslek gruplar arasnda nesnelliini koruyamaz. Kendi dnceleri dorultusunda, iilere daha yakn olmu, dier meslek gruplarn ise eletirmekten kanmamtr. 3.6.3.3.Toplumsal Snflandrmalar 3.6.3.3.1.Kyller Tomris Uyarn yklerinde kyller, toplumsal deerlerin basks altnda ezilmi, saf ve masum dleri olan tiplerdir. ehirli insan kabul etmekte zorlanrlar, kendileri de ehre uyum salamakta glk ekerler. Kyl saf ve temizdir, misafirperverdir, sylenilenlere hemen inanr. Kavaln Parmak zinde kye gelen yabancy misafir ederler ve hi para almadan yedirir iirirler, sylediklerine ok okuyan bir sakat kzn dnda hepsi inanr. Ovasz adl ykde kyden ehre g ederek kapclk yapan bir ailenin dram anlatlr. Hepsi de bir taraflaryla yaamn dnda kalm yk kiileridir. ehre alamamann verdii sknt ile kyn zleyen, bu yzden kendini yalnzla ve bunalma iten aile mutsuzdur. Keklik ile kendini zdeletiren evin kz Hate, kurtuluu kekliin zgrlnde bulur, karlnda kuafre satmas iin kardeine salarn vermeye raz olur. All Turna adl ykde Glsme Hanm, Karsn bir kynden bir olu ile ehre gelmi, gecekonduda kalmaktadr. Kyl kadn, duygusal ve olu iin her eyi

276 yapmaya raz olan bir annedir. Ancak ehre alamamtr, kendisine kyn hatrlatan renkli su ielerini saklar. Olunun iyilemesi iin ieleri satmak isteyince olu engel olur. Atein mi var ki? Ha koum? Ne oldu sana byle? Nen var, de bana? Yok bir eyciim. nanmam. Olmaz m hi? Bak yatyorsun boyuna. ey oldum diyorsun. Annesinin almasna dayanamayan Mehmet, kendisinin bymesini beklememesini, ieleri satmayp, yryerek ie gitmesini syler. (B., s.81) Yrek Hakknda ise kyllerin altklar dzenleri anlatlr. Erkein evlendii birinci kars lnce bir ay iinde hemen ikincisi ile evlendirilir. Evin reisi babadr, baba lnce, yerine ailenin byk erkek ocuu geer. Onun her dedii emirdir, gibi yerine getirilir. Bu kurallar ataerkil toplumlarda dolaysyla Anadolunun kylerinde hala geerliliini yitirmemi trelerdir. Yazar yksnde bunlar akla kavuturduktan sonra, ehirli ve kylnn ortamlar deitiinde uyum srecinde problem yaadklarn anlatr. 3.6.3.3.2.ehirliler Tomris Uyarn ehirli tipleri, ilk yklerinden son yklerine doru gidildike toplumun basksna boyun emeyen, bilinli tipler olarak karmza karlar. Ancak parann metalatrd insan, kendine zg deerleri yitirdike ehirli toplum, dostluklarn, arkadalklarn yitirildii bir yap haline gelir. Her ey menfaat zerine kuruludur. ehirli kadn tipi tahsilli, alan, ev hanm gibi, eitli tiplerde karmza kar. Tahsilli olan kadnlarn ou sahip olduklar meslekleri dorultusunda alrlar. Bu kadnlar kendi ekonomik zgrlklerini kazandklar iin daha ayaklar yere basan idealist tiplerdir. Kiisel Sorgulamalar adl ykde yazar olan kadn tek bana yaarken, zgr, hayatn kendisi ynlendiren bir tiptir. Eve gelen komusu ise ev hanmdr, maddi ve manevi bir erkee bamldr. Tahsilsiz olanlarn bir ksm darda ii olarak alrken, bir ksm da ev hanm olarak hayatlarn srdrr. Bu kadnlar da ezilen, hrpalanan ve toplumsal basklara boyun een tiplerdir.

277 Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde Hacer hanmn almayan kz her gn kocasndan iddet grr. Ormanlarn Gmbrts adl ykde ise terzilik yapan Meryem de kocasndan iddet grr. Ev hanm da olsa, imknszlklar yznden ii olarak alsa da her eye gs germek durumundadr. Kadn, erkein hegomanyas altna girdikten sonra boyun emekten baka seeneinin kalmadn dnr. Ancak Tomris Uyar, toplumun bu deer yarglarndan kurtulmas gerektiini dnr ve birey olarak kendi ayaklar stnde duran, ezilmeyen tipleri bu nedenle oluturur. Aye Hakl adl ykde boanma karar alan Aye, gl, hayatnn analizini yapan bir kadn tipidir. Tomris Uyarn son dnem yklerinde bu tipler youn olarak karmza kar. Genellikle fakir kadn tipi yceltilirken, zengin kadn deer kaybna uratlr. nk zengin olduu iin gemiini dostlarn unutmu, insan deerlerini kaybetmitir. Kpkte, kocas tccar olan Bedia snf atlayp, zengin olunca gemiini unutup, yeni yaamna ayak uyduran bir tiptir. Para onu deitirir. yknn sonunda anlatc Bedia ile deir. On yl olmutu Manisa'dan kal. Birbirlerine deliler gibi tutkun iki gen. Biri, imdiki kendisi: konuklarn hazr mezelerle, lokantalardan getirtilen yemeklerle arlamay renmi, tarhana orbasn unutmamakla vnen Bedia. Manisal iftlik khyasnn kz. Hl alml. Yalnz artk ince orap giyiyor, kaln donunu frlatp att. Lastik eldivenlerle toz almay rendi, koku markalarn, gzalt krklarn giderici zel kremleri, erkeklerin sevdii ksa siyah

gecelikleri.(H., s.19) Evin Sonu adl ykde, zengin bir ehirli kadn olan Nimet Hanm evinde hizmetilik eden, birbirini seven iki sevgiliyi birbirinden ayracak kadar ktdr. nk Sefere kar duygusal bir eyler hisseder, onu kimseyle paylamak istemez. Hrsl bir kadndr, sevgisi uruna bakalarn harcayabilir. nk g ondadr. 3.6.3.3.3.Yabanc Uyruklular Tomris Uyarn yk kiileri iinde yabanclar da vardr. Erkeklerin yabanc kadnlarla evlendikleri, flrt ettikleri grlr. Ayrca yazar yurtdnda da kald dnemlerden hareketle yazm olaca yklerinde yabanc tiplere, toplu gruplara yer vermitir.

278 Glmsemeyi Unutma adl ykde kahraman anlatc VIII. Henry Barnda Sylviay tanr. Barn sahibinin sevgilisidir. Ancak bu bar iki kiilikli gibidir. Gndzleri gecenin hengmesinden bir ey kalmaz. Henrynin kars kasann bana geip, len bir eyler attrmaya gelenleri arlar. Lksemburgtan ayrlrken Sylvia ile vedalamaya gelir. Kahraman anlatc sanki bu ehirde her ey yolundaym gibi grnse de aslnda insanlarn glmeyi bile unuttuunu vurgular. Sylvia'y bizim cadde stndeki VIII. Henry barnda tandm. Burnu kemerli, siyah salar dalgal, talyans bir esmer gzeliydi Sylvia. (Ad byle mi yazlyor, bilmiyorum.) Sonradan rendiime gre babas Fransz, annesi ngiliz'mi. (Bu neyi aklar, bilmiyorum.) (YY.,s.11) Henry, ok iriyar, sarn, gle bir adamd. Sevgilisi Sylvia'dan kk grnyordu. Daha dorusu hep on be yandayd szgelimi de birdenbire bir vitamin hap alp devlemiti byle. (YY.,s.25) Sue Ellen ile Recepin Kanlmaz Karlamas adl ykde yurtdndan gelen bir film yldznn trenlerle karlanmas ve onunla bir tanma hakk kazanan Recebin sevinci eletirilir Pene adl ykde ise Hazm Beyin kars Ma Griffe'lidir. Hazm Bey, Tahir Beyin yalnz kalan eine kur yapar. Erkeklerin yabanc kadnlarla evlendiklerini grrz. Kuluk Raks adl ykde de Alman bir kadnla evli Osman Bey vardr. Alien adl ykde, Alien ana kahramann k olduu, bir arkeoloji rencisidir. Evli olduunu bilmesine karn onunla iliki kuran bir kadn tiplemesidir. Sapsar Dn Yolu adl ykde, bir Trk kadn yazar ile kzl sal ngiliz bir kadnn Frankfurta giden trende karlamalar anlatlr. Yazar olan kadn arkadalarnn yanna ziyarete, dieri ise Londrada at kitap dkkn iin kitap fuarna gitmektedir. Kzl sal olan otuzlarn kadnna edeer bir rnektir. Hollandal olan kocas Hendrikten boanmak zeredir. Kocasnn zelliklerini otuzlarn kadnndan yola karak anlatc aktarr: Hi kukum yok. zellikle de iliki kurmad kadnlara ok zarif davranyordur. Anlayl bir dosttur; aydn bir erkektir. Yine de bu snavdan gemesem de olur. Zaten ben ngiltere'ye gelinceye kadar boanrsnz herhalde. (OK.,s.33) Yine ayn yolculukta yk kiisi yabanc lkede grdklerini paylar. Kar koltukta oturan ve yolculuun bandan beri birbirlerinden ok dardan bakanlara, ne kadar sevitiklerini, ocuka pmeler, ylka ellemeler, () en azndan snf atlama dlerinin ortakl yznden sevgililik abasndan yol

279 boyunca dn vermediler. ine Almancams szckler ve Arapa tnlar serpitirilmi anadillerinde konutular. .(OK., s.29) Tomris Uyar yklerinde milliyetlerine gre bir ayrm yapmamtr. inde Trk olmayan birka yabanc yk kiisi vardr. Bunlar arasnda Alman, ngiliz, Hollandal yk kiileri de yer alr. Ancak yazar daha ok toplumsal deiimlerle dikkat etmi, bu tiplerin konumalaryla, az zellikleriyle ilgilenmemitir. Hatta bizim toplumumuz ile yabanc lkeleri anlatrken kimi zaman karlatrmalara gitmitir. 3.7. Tomris Uyarn yklerinde slup Edebiyat oluturan yap dildir ve her edebi metinde dilin kendine has nitelikleri o eserin slubunu oluturur. Fakat slubu dilden ayr dnmemek, bir metnin

dilbilimin ortaya koyduu metot ve prensiplerden hareketle incelenmesi anlamn tamaz (Akta, 1986, s.11). Dil incelemesinde zerinde durulacak en kk birim kelimedir. Bir romanda karlatmz kelimelerin dzeyi, slup dzeyini belirler. (Grsel, 1990, s.26.) slup, dilin mecazi gcn, renk ve eylem zenginliini, ksacas dilin anlatm daarcn kiisel becerileriyle sze veya yazya dkmek, dile hayatiyet kazandrmak demektir (Tekin, 2002, s.168). sluba gemeden nce incelenecek olan trn normunu tespit etmektir. Tr seviyesindeki normun metnin dilinin ve ifade tarznn ekillenmesinde nemli rol olduu unutulmamaldr. Her trn gerektirdii bir sunma tarz ve ifade biimi vardr. Edebi tr seviyesinde norm belirlendikten sonra inceleme konusu eserin bu normdan ayrld ynler sapma, bu norma ait unsurlarn allm biime uygun tanzimi de seme olarak nitelendirilecek cinstendir (Akta, 1986, s.11). Ksa yknn dili, her ekilde karmza kabilir. Yazar, yaznsal ya da souk, rapor edici ya da zensiz. Ritimli kurulmu, dzensiz ya da kkrtc olabilir, her trl tempo tercih edilebilir ve somutluun ya da soyutluun her derecesini kullanabilir. fakat nemli olan her cmlede btn tamamlayan, vazgeilmez ifadelerin bulunmasdr; Ayrca her tmcenin zel bir sz balam olmal ki anlatcnn amacna ynelten hzl ya da kukulu bir zgn hareketi dile getirsin (Kusenberg, 2004, s.42-44). 1950 kua ykclerinden biri olan Tomris Uyar, edebiyat hayat boyunca kurmaca trler arasnda sadece yk yazmas ynyle dikkat eker. Ancak ykye balamadan nce eviriler yapan Tomris Uyar, bylece Trkenin inceliklerini, dilinin

280 kvrakln en iyi ekilde kullanmay renmitir. Yazmaya baladm gnden bu yana az st kokan bir yazar olmaktan korkmuumdur. Bir yazarn azna en yakmayacak kokudur bence st kokusu diyen bir yazar iin dzgn bir slup, kusursuz bir dil ile karlamak olaandr (Uyar, 2003, s.289). slup bakmndan en temiz Trkeyi kullanan yazarlarmzdan birisi olan Tomris Uyar, kendisini bile tekrar etmekten ekindii iin yklerini her ynden ince bir elekten geirerek yazmay tercih etmitir. Bu ynyle yazarn ksa yk trnn normuna uygun olarak tanzim ettii yklerinde genellikle seme grlse de bazen bu tre ait normda sapmalara da rastlanr. Tomris Uyarn slubunda gzle grlen bir de iirsellik sezilir. Yazar Gndkmnde yle der: Her sanatn kendine zg bir iirsellii, her sanatnn bu iirsellii kalkndrmada kendine zg bir sesi olduuna, ortaya kan zgn deyiin bu iki genin kaynamasndan doduuna inanabiliriz (Uyar, 2003, s.258). Tomris Uyarn ykleri; anlam younluu, st kapal anlatm, ruhbilimsel gerekilik, anlatmak yerine gstermek gibi niteliklerle kalc bir slup oluturmasn salar. 3.7.1.Kelime Tomris Uyar ykye baladnda edebiyat dnyasna kazandrm olduu evirilerle gl bir kelime hazinesini pei sra getirmitir. Bu nedenle yabanc bir dildeki eseri kendi dilimize aktarrken Trkenin btn zenginliklerini, ifade gcn kullanm ve ykye gelindiinde ilenmi, imbikten geirilmi bir dil ile kar karya kalrz. rnekleme metoduyla yazarn her yk kitabndan setiimiz bir yk ile toplam on yksnde isim soylu szcklerin dier gruplara gre fazla olduunu tespit ettik. Kelime saymndan sonra kan sonulara gre isim soylu szcklerin oran % 49dur. Bu sonu normaldir. Ancak fiillerin orannn sfatlardan fazla olmas dikkat eker. Sfatlar % 21 iken, fiiller % 29dur. yklerde fiillerin fazlalnn ykye belli bir hareketlilik kazandrdn belirten Grsel Aytan (Grsel, 1999, s.60-61) tespitinden yola karsak, Tomris Uyar yklerinde tasvirlerin, betimlemelerin okluu yannda; duraanlk deil, aksiyonun daha n planda olduunu belirtebiliriz. Bu, kesit yks yazan Tomris Uyarn yklerinin ayrt edici bir yndr. statistik sonularna dayanarak yukardaki deerlendirmelere ulaabiliriz.

281 Aadaki tabloda Tomris Uyarn on yksnde kelime trlerine gre kelime saylar belirtilmitir: sim

yk Ad

Sfat

Fiil

Gneli Bir Gn Taz Pay Kiisel Sorgulamalar Kedibal Temmuz Beyaz Bahede Oyun Yusuf ile Zleyha Gecegezen Kzlar Aykr Dal stne 3.7.2.Cmle

470 278 283 328 337 338 387 393 435 358

73 295 79 227 93 238 122 155 196 105

309 278 227 107 179 139 215 155 256 300

Tomris Uyarn yklerine, evirilerin getirdii alkanlklardan birisi de birleik cmleleri oka kullanmasdr. Tomris Uyarn yklerinden yukarda rnekleme metoduyla setiimiz on yksnde yer alan cmle eitlerini saydmzda birleik cmlelerin, basit cmlelere gre bir hayli fazla olduunu grdk. Basit cmleler % 37 orannda kalrken, birleik cmleler % 63lere varr. Ancak bu oran kimi yklerde eitlenirken, kimi yklerde birleik cmleler basit cmlelerin katna kadar ulamaktadr. Yazar diyalog tekniini kulland yklerinde basit cmlelerin arttn ancak bilin ak, i monolog, mektup gibi anlatm tekniklerini kulland yklerinde ise doal olarak birleik cmlelerin orannn arttn belirtebiliriz. zellikle izlenimciliin etkisiyle yazd ilk dnem yklerinde tasvirlerin, yazarn gzlemlerinin fazlal da bu orann artmasna neden olan etkenlerdendir. Yazarn belirtilen on yksnde yklemlerine gre cmle eitlerini deerlendirdiimizde ise fiil cmlelerinin, isim cmlelerinden fazla olduunu tespit ettik. Fiil cmleleri % 81 orannda iken, isim cmleleri % 18de kalmtr. statistiklere dayanarak yazarn yklerinde hareketliliin n planda olduunu syleyebiliriz.

282 ykdeki aksiyonu bu ekilde salayan yazarn yk kahramanlar da srekli bir hareket halindedir. Aadaki tabloda Tomris Uyarn on yksndeki cmle eitlerinin says gsterilmektedir: sim Cmlesi

YK ADI

Basit Cmle

Birleik Cmle

Fiil Cmlesi

Gneli Bir Gn Taz Pay Kiisel Sorgulamalar Kedibal Temmuz Beyaz Bahede Oyun Yusuf ile Zleyha Gecegezen Kzlar Aykr Dal stne

97 58 73 41 88 58 80 38 80 89

215 220 98 128 59 67 94 75 117 147

48 103 19 43 17 35 34 22 28 49

227 211 173 151 133 148 143 90 179 191

3.7.3.Anlatm Ksmlarnn slubu 3.7.3.1.Anlatmda Mesafe Unsuru Anlatcnn anlattklarna kar bir mesafesini koruyamamasn anlatcnn slup normunu saptamaya ynelik bir nitelik olarak deerlendirebiliriz.(Apaydn, 2003) Tomris Uyarn yk kiilerinin isel servenlerini anlatt yklerinde birinci kiili anlatm nemli yer alr. Bu anlatm srasnda yazar i monolog ve bilin akm tekniklerini kullanr. nc kiili anlatmlarnda ise yk kiisinin hareketli, d dnya ile bantl olduu zamanlar kapsar. Bu yklerde yazarn slup normunda bazen sapmalarla karlarz. pek ve Bakr adl ykde yazar, bir tccar kz olan kryenin annesine kar yine taraflln ortaya koyar. Kk bir ocuk iin annesinin gzel olmama ihtimali yok gibidir. Ancak yazarn tutumu, annenin tavrlar karsnda okurun bile nefret edecei bir tip ortaya karr. ocuk sorduu sorunun cevabn olumlu ya da

283 olumsuz yantlayamadan yine pencerenin nnde geri dner: krye, annesinin gzel mi irkin mi olduunu dnd. Babasna sormutu; "Gzeldir," demiti babas. Annesi enesindeki sivilceyi skt, elini nlne sildi. krye bir karara varamadan pencereden yana dnd(B.,s.7). Yazarn tarafsz olduu ykleri de vardr. Yaz arab adl yk bunlardan birisidir. ykde hkim bak as vardr. Ancak anlatc hkmedici deildir. Yazar, bunu yknn iinde aklar. nk yk kiisi Ece bir nceki gece hi tanmad bir arabaya binip gitmi, tanmad bir erkekle birlikte olmutur. Ertesi gn de zel bir arabaya biniini yadrgamaz. yk kiisi dilediini yapmakta zgrdr. Bunu bir bilgi niteliinde parantez iinde ykde verir: ykc, "anszn bastran sanak" da ngrmt, bir zel arabaya binileceini de. Arabaya binenlerin ve arabadakilerin saysnda yanlmas olaand. Ne kadar ierlerse ierlesin, yazarnn bir tanr-yazar olmaya kalkmadn seziyordu Ece. Szgelimi, Sosyal Sigortalar Dura da yanlt, ama ne fark ederdi?(YY., s.60). Tomris Uyar slubu her zaman kontroll bir ekilde okura sunulur. Yani yazarn kanmzca bilinsizce yapt hibir uygulama yoktur. Tomris Uyar, ykye ve yk kiisine yakn olmak istediinde yaklam, varln okura duyurmak istediinde st kurmaca ile ona seslenmi, mesafesini korumas gerektiinde ise sessizce ykden kp gitmeyi baarm bir yazarmzdr. 3.7.3.2.Standart Dilden Sapmalar Tomris Uyar, yklerinde genellikle standart Trkeyi kullanr. Ancak nadiren de olsa kimi yklerinde anlatc, yk kiisinin sosyo-ekonomik durumuna gre baz ifadelere yer verir. Yal bir kadnn konumalarn ieren bu diyalogda az zellii grlmez, sadece yal kadnn syleyebilecei cmleler seilir. u iekleri, imleri grmyor muyum olum mer, iim bir tuhaf oluyor. Her pazar geliyorum buraya. Bugn fazladan geldim. Hava gzel. Ne iyi etmiim, bak seni de grdm. Tesadf ite! Ne diyordum... ha! Geliyorum, kuruluyorum scak topran iine, tellendiriyorum bir cigara. Her alkanlm braktm da cigaradan geemedim olum. Burada her yan gnlk gnelik. Sonra kular. Uzaktan deniz bile grnyor, ban uzatsan. Dnyada olmad byle bir evim

284 diyorum, bari orada olsun. Kck, tek gz bir oda ama benim neme yetmez? Bam sokarm. ki kulhuvallah bir elham... tamam.(H., s.38)247 Geri Dn Bak adl ykde ise Tomris Uyar bir ofr tipi oluturur. fr Mustafann konumalarnda argo szlere yer verir. Mahalle delikanls slubu kullanr. Bu srada bilerek yarm braklm cmleler, delikanlnn meydan okuyan tavrn desteklemek iindir. Bir iim kabarm ki sorma, Delikanl. Sen bilmezsin beni, tanmazsn yani. ofr Mustafa dersin, o kadar. Ama ben oturuundan anladm senin iyi adam olduunu. Bardan tutuundan bildim. Bir yarm daha syleyip blelim mi ha? Yaa! Dedim ya ben adam bardak tutuundan - Gzm keserse iyi... Yoksa almazdm sana, iim kabard demezdim. Ama merdivenlerden bir inmiim ki o biim... "Yuf olsun sana Suzan abla!" diyormuum bir yandan. "Yuf olsun! Ulan be kuru iin yedireceksin gzelim kz u akbabalara. Ulan sahip klmaz m be?" (H..,s.43) Elii Gllerde adl ykde, Merref adndaki arkadana mektup yazan Anadolunun kasabalarndan birine srgn edilmi memurun kars, mektupta arkadayla yaad eski gnleri hatrlarken az da olsa argoya yer verir; ancak bu sapma bir dil yanl deil de yazarn yk kiisine konuma tarz oluturma endiesinden kaynaklanr. Bu lkede -yoksul-zengin- btn ocuklara, bir tl mendille bir ift yabanlk pabutan baka sevecenlik gsterilmez ounluk, biliyorum. Yalnz zayf dtn m, pimemi dalaklar tkarlar azna (H.,s.53). Haklarn En Gzeli adl ykde bkn bir kabaday sokak dilinden baz ifadelere yer verir. Bu nedenle argo szlere yer verir. Konuturuyorsun beni daha. Evet kurnazm. Yok ne olacaktm? Benim iyi yrekli, saf olmam, ehirlinin rahatdr anladn m? Kyl iyidir falan derler ya sizinkiler. Ulan Allahsz, basmn herifin mne, ulan herifin her aresi kesik, bir de yreini yerli yerinde tayacak. nsaf be! Yoksulluk kt eder insan, eli para tuttu mu hrsl eder (bizde yok para Allahtan) bunlar iki. Szgelii ben ktym (DP.,s.11).

247

aretli ksmlar bizim vurgularmzdr.

285 Lal adl ykde Terminatr lakapl yk kiisinin radyo spikerine yazd mektupta standart dilden sapmalar grlr. Argo ve kfr ierikli bir mektupta, noktalama iaretleri de kullanlmamtr. ulan krmz biber sen kendini ne sanyorsun niyetin kar kz doldurua getirmek mi bizimle dalga gemek mi biz mert trk delikanllar byle oyunlara gelmeyiz bilmi ol szlm nalann seni dinlemesine imdilik karmyorum bir tatszlk daha kmasn diye ama muhterem sacide teyzenin gizli gizli dinlemesini af etmiyorum boktan programn bir kerecik dinledimse herkesin aznn payn vermek iindir yoksa benim azm iyi laf yapar icabnda kar kz gcklamak iin senin laflarna muhta deilim yerinde olsam bizim mahalleye uramazdm nalanla sacide teyze yetmiyormu gibi bizim aramzdan da be stbozuk ktna gre o kara ibne gzlklerini paralayp kna sokmam vazifem oldu zaten vatanm uruna birka erefli cinayet ilemiim allaha kr bir eksik bir fazla fark etmez bu mektubu yazdrdm dava arkadam tuhan da ayn fikirde ona gre (A.,s.60). Tomris Uyar, sokaktaki seyyar satclarn bile standart dilin dna kmadn okuruz. Yz drt yksnden yukarda saylanlar dnda dilde herhangi bir sapma grlmez. Her kesimden yk kiisine yer veren yazar, dil konusunda olduka hassas davranmtr. 3.7.3.3.Tasvirler Tomris Uyar, zellikle izlenimci ynnn ar bast birinci dnem yklerinde gl tasvirleri vardr. Bu tasvirleri sadece mekn deil, kii ve zaman unsurlarn kurgularken de kullanmtr. Tasvirlerin ykde kurgu asndan nemi byktr. Yazar yklerindeki nemli ayrntlar kimi zaman tasvirlerin arasna saklamtr. Bazen bir cmle bazen de bir paragraf sren tasvirlere rastlamak mmkndr. Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde, Beiktaa giden yk kiisi, evreyi seyreder. Bu blmde anlatc sadece bir cmlelik tasvir yapar, nk amac deiime boyun een toplumu yanstmaktr. lk durak Beikta't. Kahvede bir ay syledi garsona. Tandk yzler yoktu evrede. Kalmamt. Deniz usulca kmldyordu yalnz eskisi gibi. Bir zamanlar aabeyi kan kanseri olduunda bu kahveleri tek tek

286 dolam, ay-kahve, srasnda semt kabadaylarna rak smarlayp kan toplamt. niformayla girip kmad batakhane kalmamt.(DP., s.21). Filizkran Frtnas adl ykde ise yazar eski stanbulu anlatr, bu ykde ise tasvir amatr. Tomris Uyar, iek pasajnn tasvirini yapar. Aslnda yknn byk bir ksm tasvirden oluur. Bunun nedeni Tomris Uyarn yazma servenini anlatan bir yk olmasdr. Gl Geiti'nde, Krizantem Geiti'nde, iekler alnr, iekler satlr, mavilikler takas edilirmi. Hele yaz geceleri, Trke szl, soylu beyaz-Rus kadnlar, mermersi kollarndaki incecik asklar gevetip lacivert tandan bir geceye szlverirlermi. Bellerine taktklar mavi tyl orkidelerle, parmaklarnda safir, mine yzklerle. Tepelerindeki gkte, yabanc gklerden aktarlma dsel saksonya, prusya mavileri, balkan inileri.(Y.D.DK., s.17). Tomris Uyarn birok mekn tasvirinde karmza kan sanatl anlatm, hem yklerinin hem de tasvirlerinin slubu olarak belirlenebilir. Yazar, Beyaz Bahede adl ykde d evreyi kiiletirerek anlatr. Bir ara gne, son bir abayla bulutlarn arasndan syrld ama ge ancak kendini ok andran bir gne resmi izebildi. Mevsim deiimine uram yapraklar, okulun grkemli cephesine trmanmay srdrdler. Suskunlukta. Saydam, krlgan sar ularyla, direnmekten vazgemeyen koyu ortadamarlaryla, usta sarmallar izerek cepheyi kaplyorlard. Ufak esintilerden etkilenen gsz yapraklar, arasra titreiyor, dallardan kopup ta zemine ylyorlard. Daha imdiden, duvarn dibinde, lgn bir yaprak kmesi olumutu, ayak seslerini yumuatan, trtl bir renk yn. (YDDK.,s.37). Bayrdaki Ilgm adl ykde kii tasviri yaplr. Gecekondu mahallesindeki iki kk ocuu anlatan yazar, sosyoekonomik durumlarna uygun bir tasvir yapar. Bu ynyle realist tasvirler yapan Tomris Uyarn yklerinde tasvirler byk yer tutar. ki ocuk; dudaklar uuklarla kapl; sar salar kirden yapaya dnm bir kzla olan kardei, alttaki kovuktan balarn uzatp bizi rkyle szdler. Fotoraf ekmemizden ikillenmilerdi sanrm. -Ya da ana-babalar, yabanclardan uzak durmalarn tlemiti. (YDDK., s.51). Yaz Suyu adl ykde, Aydnn toplumsal basklar yznden k olmad bir kzla evlenmek zorunda kald anlatlr. Yllar sonra bir gn Aydn kendi ilettii lokantada bir sofra kurar. Anlatc uzun bir tasvir yapar. evreyi anlatrken amac Aydnn duygularn da ortaya koymaktr. zellikle Tomris Uyarn ilk dnem yklerinde izlenimci ynnn ar basmasyla

287 uzun tasvirlerle oka karlalr. Ancak bu tasvirler sadece d dnyay anlatan, gereki tavrlar iinde yaplmaz. yk kiisinin boyut kazanmasn salayan, meknn ve zamann kurgulanmasna yardmc olan tasvirlerdir. Haziran balaryd. Yaz suyu kageldi. Bahar dallarn, dalm yapraklarn kendine katt. Denizlerin l yerlerinde harelenen mazot birikintilerini, pleri silip sprd. Taze bir solukla geldi yaz suyu: dnemeleri rzgrlad, sular burgalad, artt, dolar kld. lkin kendi banayd ama ksa srede yayld, dald, kyy sard, etkiledi. Bir dahaki Hazirana kadar grnmemecesine. nce balklar ayrdettiler bu gelii. Renkli alarn kyya serip onarmaya koyuldular. Sonra kydaki sralar doldu; ocuklar bacaklarn denize soktular. Kar kyy saran buu yer yer syrld. (DP.,s.45,46) Tomris Uyar, resim yapan ressam gibi, fra darbelerini vurmaya sra ile balar. nce yaz mevsimini gsteren bir resim izeceine karar verir. Yazar iin mevsimi demek deniz demektir. Bir taraftan kirlerinden arnan denizi boyar. Sonra renkli alarn onaran balklar tuvale izilir. Artk ocuklarn gelip kyda denize ayaklarn sokma vaktidir. Dn Geri Bak adl ykde fr olan Mustafa, elinde 250 lira ile Nesrinin evine gelir. Nesrin kocas ile anlaamad iin intihar edip lmtr, Mustafa evde Nesrinin annesiyle ve cenaze iin gelenlerle karlar. yknn banda belirtilen bu para, yknn sonunda Nesrinin intihar etmeden nce Mustafadan para istediini ve bu para ile kamay dndn aa karr. Ancak Nesrin, kocasndan intikam almak iin Mustafa ile birlikte olduktan sonra muhtemelen kamak yerine intihar etmeye karar vermitir. Temmuz adl ykde ise bir gen kzn ocukluuna geri dn yaplr, kkken k aylarnda babaannesinin evinde annesinden ayr kalmas onu ok etkilemitir. Bir tek yaz aylarnda annesiyle birliktedir. ykde imdiki zamanda, gen kzn aklndan geen dnceler aslnda gemiin izlerini tar. Anlatc bunu aka belli etmez, ayrntlarda saklar: Sonra banyoyu doldurursun. Scak musluk: krmz. Karnna krmz bir lklk dolar Gbein, gs ularn kesinlesin Scaktan titrersin. Souk bir yere dayarsn bam. nnde di macunu, fra, briyantin duran aynada yznn srlar dklr (B.,s.16.) Scak su, yaz aylar gibi iini strken, souk su yani k aylar onu zen gemiini hatrlatan ayrntlardr. Tomris Uyarn yklerinde tasvirlerin kurguyu oluturmada nemi byktr. Bazen ayrntlarda gizlenen bir ipucu, bazen yk kiisinin duygularn anlatan, ona

288 boyut kazandran uzun ruh tahlilleri, bazen de mekan ve zaman yknn kurgusuna dahil etmek iin kullanlan nemli gei noktalar olarak karmza kar. 3.7.4.Anlatm Tekniklerindeki slubu Tomris Uyarn yklerinde ok eitli anlatm teknikleri kullanlmtr. En ok tercih ettii teknikler arasnda diyalog, monolog ve bilin ak gelmektedir. Yazarn yklerinde zellikle anlatcnn varln silikletirmek amacyla kullanlan bu teknikler, yk kiisini n plana karr. sel servenlerini anlamamza yardmc olur. Diyaloglarda, yazar, anlam bakmndan genellikle az szckle ok ey ifade edebilmek adna i eylemin younluuna nem verir. Dilbilgisi asndan eksiltili cmleler ak ulu anlamlar tamas bakmndan nemlidir. Ancak dilde herhangi bir sapma gereklemez. Ovasz adl ykde iki karde arasnda geen konumalarda dil sade ve anlalr; karlkl konumalar ise eksiltili cmlelerden oluur: Ben alrm istersem. numarann beyi diyor ki, artk meslei rendin, diyor, artk peruka yapabilirsin, satabilirsin ben yokken, diyor. Zengin olursun. Hasan, ablasna, salarna bakt gizlice. Aferin... Ama keklii bir salsan ne istesen yapardm. Ne istesem ha? Ne istesen. Ne istesem verirsin? Ne olursa? Ne olursa. (B.,s.74) Monologlarda yazar daha ok i sese kulak verdii iin, yk kiilerinin sosyoekonomik yaplarna gre az zelliklerinden az da olsa faydalanmay tercih etmitir. Bu durum yknn inandrcln artrmtr: Bilirim kersin sen topraa canm ablam. Yararsn da. Ama anlamaz bu drzler. Ne diye konutuuna amaktalar benlen. nk biz evvallah bilirsin. Taksim'den balamacasna btn Beyolu'nda, meyhanelerde, (szm meclisten dar) kerhanelerde, sazlarda, pasajlarda, diskoteklerde, sonra uzun sal olanlarn dadand yerlerde hepten biliniriz. Gelgr, ya krk buldu. Kocadk. ay ii ondan. Yani yalandm diyerekten. Yoksa u yan gelen heriflere, nursuz

289 kocakarlara ay kouturmalar, azara almalar, susmalar, bekiyle hr karmamalar, gidip belediyeye kyllk oynamalar...(H., s.7/8) Okurun yk kiisinin dncelerini kendi i sesi gibi hissetmesini salayp, yazarn iten ve inandrc bir slup oluturmasn destekler. Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde bir akam arkadalaryla buluup elenmeye giden Halit Akam, arkadalar ile otururken adeta eve gitmek ister. O srada bilin ak devreye girer. yk kiisi ayn anda iki meknda da ancak bu teknik ile bulunabilir. Tomris Uyar noktalama iareti kullanmaz. yk kiisinden birbiri ile balantl cmleler kurmas beklenmez, szckler anlam ilgisi aranmadan yan yana sralanr. Geride braklmlk duygusundan kurtulamayan tarih, gndelik yaamn tam ortasnda yakalanr (Woolf, 1996, s.5). Halit Akamn gemii ile bir trl alamad emeklilik hayat, ev yaam bilinaltnda onu bunaltr. Siz yle buyurun siz de yle daha iyi grrsnz burdan hayr beyaz deil net bence gne gzlyle seyretmek gerekiyor ya da ekrana gzlk takmak daha dorusu bir ey varm ekran yle oluyormu hayatn gerek tad deil de br iyi u yeni dizi ben nce spanak alyordum ama paz hem daha kolay ykanyor hem de mideye iyi geliyormu diyorlar sizin beliniz benimki gibi mi aryor benimki soldan vuruyor kaburgada duruyor bak gibi sonra yryor sinir herhalde efendim imdiki ocuklar dalgn az ykanyorlar erkeklerin dnyas ne yaplsa bo benim olan daha kk ama byynce o da erkek olacak deil mi her gn dertleri artyor sprge bozuldu elektrik kesintisi amar makinesi t (DP.,s.31). Yazarn bilin akn kulland bu yks ve daha birok yksnde, kimi zaman olay rgs ya da bir ey anlatma kaygs gdlmese de baz yklerde geriye dnlerle yk kiisinin gemiine gndermeler yaplr. Ancak bilin ak tekniiyle deil de yalnzca dil yaplar birbirine eklenerek gereki bir biimle yaplacak olsayd sayfalar yetmezdi, oysa bilinaknn hz ve eksiltilere izin veren mantyla zl ama derin bir bak as verilmektedir (Bulut, 1999, s.26-31). Sonu olarak yazarn anlatm tekniklerini248 kulland yklerinde slubun; kurguyu oluturmas bakmndan, her szc itinayla seilip kullanlmtr. Bu nedenle, diyaloglarda yk kiilerinin sosyoekonomik yaplarna, cinsiyetlerine uygun ifadelerin tercih edilmesi; bilin ak olan blmlerde yk kiisi ile ilgili geri
almamzn Tomris Uyarn yklerinde Kurgu bal altnda aklanan blmnde bu konu detayl olarak ilendii iin bu blmde zet olarak geilmitir.
248

290 dnleri salayacak, teknik gerei standart yapnn dnda oluturulan ifadelerin seilmesi; monologlarda ise daha samimi ve iten bir slubun kullanlmas sz konusudur. 3.7.5.Mizah slubu Tomris Uyar yklerinde mizah slubu, insan kahkahalara boan bir gldrye yer vermez. Okurun yznde beliren bir glmseme bir anda yerini ironiye brakr. Glmekle glmemek arasnda kalan okur, o tavrn altndaki eletiriyi fark eder. Tomris Uyarn kulland nemli tekniklerden birisi olan ironi Felsefe szlnde (Bulut, 1999, s.26-31) alayslama, gizli ince alay olarak aklanmtr. Her zaman eletirel bir tavr entelektel bir boyut ieren ironi, rtk, dolayl, kinayeli ve ineleyici syleme biimidir (Tadelen, 2007, s.53). Tomris Uyar, ironiyi yklerinde toplumsal deerlerin, birey zerinde oluturduu basky, bireyin bunalmn aklamak iin kullanr. Toplumsal yapnn geleneksel unsurlarnn modern olanla ztlaan taraflarna ironik yaklaan Tomris Uyar, aile gibi temel rntleri, inan dzeylerini Trkiyenin ulamas muhtemel evresinde almas gereken bir set olarak alglar (Yldrm, 2007, s.110). Bu ynyle yazar topluma dnk yz, dnemin siyasi sosyal ortam ile harmanlanarak yknn arka plannda daima yer alm ve bunu da yazar ironi ile salar. Tomris Uyar, Kiisel Sorgulamalar adl yksnde ilerleme dncesi ile her eyin nasl deitii anlatr. Gemie duyulan zlem, komunun eletirilerinde dile getirilir. Komulara hazrlanan ikramlarn, yazn kaynatlan reellerin artk kalmadn anlatan Tomris Uyar aadaki ifadelerde ince bir dokundurmada bulunur. ok gzel olmu, elinize salk. Biskvitler de pek taze. Biz yazn, sk sk reel kaynatrdk yengemle. Hazr reeller de fena deilmi diyorlar ama btn evi tutan vine ya da ilek kokusu hazr alnamyor ki, deil mi? Kn, daha ok ikolatal kek. Ben kekin ikolatalsn severim de. Biskvit bir deiiklik oldu bugn. Baka ay almayaym, koyu ay dokunuyor...(SG., s.7) Tomris Uyarn hemen hemen btn yklerinin arka plannda toplumsal deerlerin eletirisi vardr. Dondurma adl ykde, yk kiisi, Sumrunun kocas tarafndan neden beenildiini bir trl anlamlandramaz. Ancak ama Sumrunun ironik bir dille eletirilmesidir.

291 Sumru, benim llerime gre o zaman da uar bir kzd. Okul paydos oldu mu, nln karr, buruturup antasna kard. alkan bir renci olmasna alkand ama kitaplarna artistlerinin renkli resimlerinden kap geirirdi, defterlerini kaplamazd. Yaz geceleri, komu delikanllarla bahe sinemasna giderdi. Elbette hafifmerep deildi, diyemem, ama arbal da deildi, diyemem.(SG.,s.18) Tomris Uyarn yklerinde ince bir mizah vardr, Dondurma adl ykde yazar aydnn yaam ile ilgili eletirilerde bulunurken, ustaca hazrlanm bir yalan zmlemeye alr. Toplumun deer yarglarn, yalnz yaayan bir kadna bak asn mizahi bir dille anlatr. Bana neymi? Rahat bir kadn olmak ne zamandan beri sumu? yi ama rahatln da bir snr var.(...)Ayrca, her gn, gazetelerde yalnz yaayan kadnlarn balarna neler geldiini okuyoruz. Kurallara uymamamn bedelini dyorlar zavalllar.()Oysa evlerinde uslu otursalar, balarna hibir ey gelmeyecek. Benim geliyor mu? (SG.,s.18) nsz adl ykde ise sadece kiiler tantlr, olay yoktur. Ama arka planda toplumsal kayg vardr. Burjuva dzenini eletiri vardr. Bu yk kitabnda yazar yk kiileri vastasyla demek ister. Burjuva ailelerin kurallarn, ocuk yetitirmelerini, hayat tarzlarn eletirirken, bir yandan da dalga geer. Bylelikle dolab zamansz, Nine'ye sormadan aanlar, bu saygszl gsterenler, hi deilse nlerine ilk gelen yemilerle sebzelerden almak zorunda kalacaklardr. Denge bozulmayacaktr. Dolap yerletirme treni byle bir gzdadr ite. Ancak akam yemeindeki haklarn ikindist kullanmak isteyen bir ocua -o da ocukluu gz nnde tutularak ve yalnz bir kereye zg olarak- diri bir domates uzatlabilir gerilerden, gnlden koparsa. Yoksa evde her ey bir gn sonra, gn sonra, hep prsdkten, sarardktan sonra yenir. (H.,s.11) Yazar, komularn insan yalnzln gideremeyeceini de yle ironize eder: Yine de komuluk iyidir, kim ne derse desin. Limon kalmadnda, telefon kesildiinde, evdeki biri ldnde falan, alnacak bir kap. (SG., s.17) Salar adl ykde, bataki iki yknn zmlendii grlr. Ayrca gazete haberinin bir kiiden nasl topluma mal olduunu ve sonra hem kdn ortadan kaybolma hem de beyinlerden silinme sreci kurgusal bir biimde dzenlenmitir. Bir

292 olayn insanlar zerindeki etkisinin nasl ksa srdn, nemsenmediini ironik bir ifade ile anlatr. Manastrl Hilmi Beye Beinci Mektup aslnda Edip Canseverin yazamad beinci mektuptur. airin Bezik Oynayan Kadnlarnn lmnden sonra tamamlanm blm gibidir. yapsyla ise btn yitirilmi sevilenler, sevgiyle yaanm btn gnler iin kaleme alnm bir metin. Para para. Ama mthi bir btn (Cemal, 1990, s.143). Kadnn yalnzl u cmlelerle anlatlr: Gelmeyenler ylesine kalabalklat ki koltuklar hep bo. Yine de yerlerini sk sk deitiriyorum ki hi kimse bakasnn eski yerine oturmasn (SG.,s.58). Sue Ellen ile Recep'in Kanlmaz Karlamas adl ykde ise bir film artisti olan Sue Ellen ile buluma hakk kazanan Recepin ayrlk sahnesinde, Sue Allenn filmdeki bebei iin Recepin karsnn rd patikleri, Recep vermeyi unutur, yknn sonunda yazarn mizah slubuyla kar karya kalrz: "Sue Ellen! Sue Ellen! Patiklerini unuttun!" diye haykrd ksz geceye doru(GK.,s.61). Tomris Uyar, toplum olarak bizim iin aslnda ok byk nem tamayan yabanclara kar gsterdiimiz ar ilgi ve alakay eletirir. Bu davran bir tek Recep gstermez. Toplumun st kademesindekiler, basn yayn vb. kurumlar yoluyla balayan yozlama, daha sonra btn toplumu etkisi altna alr: Karlama komitesi yeleri uan merdivenine doru kotular. nde YARATI VAKFI yeleri... Pierre Cardin takml orta yal, gngrm erkeklerle Chanel tayyrl, herdem taze, mutsuz dullar. Bakn nasl kouyorlar. nk YARATI, Sue Ellen' karlama komitesinin ana ekirdeini oluturuyor. Sonra bu ekirdek yanlara, arkalara doru geniliyor, baka ekirdekler i ie geerek nasl anlatsak- bir duygu holdingine dnyor (GK., s.62). Kiisel Sorgulamalar, bir kadn yazar olan yk kiisine, ziyarete gelen komunun monologundan oluan bir ykdr. Komu kadn araclyla toplumun alan kadna bak as ironik bir dille eletirilir. Evet, salk ok nemli. Sebzelerin, meyvelerin yle ykanmadan buzdolabna tklmas, dzgn

yerletirilmemesi, buzluklarn altnn kurulanmamas, odalarda sigara duman. Olmaz ki. Tablolarn her gn tozunu alrm. Sizin tablolarnz da gzelmi gerekten. Geerken salona bir gz attm(SG.,s.8). Eptalikos lsde, Salar adl yknn de isminde bir ironi vardr. Yazar aslnda sa gibi grnen kiilerin hayatlarndaki eksiklii anlatmak ister. Nihat beydeki gariplik, kars ve olu ile ilikilerindeki kopukluk, ne oluyla bir baba-oul yaknl

293 ne de karsyla cinsel ynden kar- koca birliktelii kuramamtr. Bu insanlar sa gibi grnseler de aslnda yaamazlar. Uzun lmde memurlar eletirilir. Dzene kar duramaylar, belli snrlarn dna kamaylar ile vurgulanrlar. Enis Bey, bir aydn olarak topluma destek olmaya alrken, sistemin kurban olur. Hesap a gerekesi ile sulu bulunur. Enis Bey bu utanla yaamaktansa intihar eder. Cahil halk onun kymetini anlayamaz. Devlet memuru her ie burnunu sokmaz. yle her nne gelenle iki imez. Hem benim babamn toprandan sana ne be adam, deil mi ama? Tut ki sevmiyorum, istemiyorum efendim. lle de baclk yapacakmm. Yahu ben kahve piiririm, ay demlerim, garsonluk ederim. Gz alabildiine bir toprak bu, kim uraacak? Dursun varsn, ne zarar var? Yok bir zamanlar en iyi cins araplar burada karm, yok yazkm. Bana ne, sana ne? Kendi iine bak. Kasanda alt yz bin bulundurmak neyine senin? Sonunda ban yedi ite, kendi yedi.(YB., s.84) Tomris Uyarn yklerinde mizah slubu daha ok ironi ile salanr. roni simgesel anlatm yannda getirir. Simgesel anlatm i aksiyon dramatik gerilim ironi alegori ksa ykye iir sanatndaki gibi bir arka plan ileme olana verir. Behet Necatigilin deyiiyle: Arka plan bir muhasebedir, bir bilanodur ve biz zgrlmze orada kavuuruz. (Ayvaz, 1996, s.128) Tomris Uyar da bu arka planda toplumun yozlamasn, snfsal atmalar, toplumsal basky her frsatta eletirir, bunu kimi zaman mizahi bir slupla ince bir alayla gerekletirirken; kimi zaman da direkt olarak yapar. 3.7.6.Benzetmeler Yazar baz yklerinde uzun tasvirleri iinde konuyu grselletirecek gl benzetmeler yapar. Tasvirlerde yer alan bu benzetmelerle gsterme metodundan faydalanm olur. Tomris Uyar, zellikle izlenimciliin etkisinde kald birinci dnem yklerinde benzetmelere oka yer vermitir. Tomris Uyarn ikinci dnem yklerinde ise bu durum simgelerin kullanlmas ile devam etmitir. Simgeler sradan bir yky ruhsal incelemelere dntren zel yaplardr: Nesneler, kiiler ve mekn simgeleerek iki ayr varolu biiminin, biri olumlu biri olumsuz farklarn belirginletirmek ilevini grrler. Karakterin yaam

294 alglayn, duygu yapsn ve bilincindeki deiimleri, simgeleri izleyerek kavrarz. Simge bir bakma anlam barndran, gerei gsteren iarettir. Bilince henz tam olarak yansmam orada yerini bulmam duygular ve dorularn yeridir (Bakrer, 2000, s.113). Simgeler yklerde zlemeyen anlamlar tamak yerine kk ipular ile yknn kurgusunu olutururlar. Aramzdaki ey adl yk kitab tamamen krmz simgesi (krmz gecelik, krmz tl giysi, krmz havlu, krmz al, krmzbiber adl radyo DJi) zerine kuruludur. Her ykde geen krmznn bir ifade edili biimi vardr. Aramzdaki ey adl ykde yazarn giymedii krmz elbise, rencisinin lmnden sonra ona olan vefa borcunu deme istei olarak; Gz Kzl adl ykde Drdane Hanmn sarlp vermedii krmz elbise, safla, yitirilmi bir masumiyete duyulan koruma tutkusu (Ercan, 1998, s.1) olarak karmza kyor. yklerde krmz giysisinin armlar, okura baka kaplar ayor. Yazar bir syleisinde Krmz batan beri birtakm duygular somutlamakta kullandm bir renk, belki bir simge. Yalnz benim deil, ksa yk yazarlarnn ounun dkn olduklar bir renk (Zorlu, 1998, s.72) diye belirtirken belli duygularn aktarlmasnda kullanld dnlrse bu da edebi bir sanat olarak karmza kar. Salar adl ykde, anlatc bir gazete haberinin bir kiiden nasl topluma mal olduunu anlatr. Daha sonra hem kdn ortadan kaybolma hem de haberin beyinlerden silinme sreci kurgusal bir biimde dzenlenmitir. Bir olayn insanlar zerindeki etkisinin nasl ksa srdn, nemsenmediini ironik bir ifade ile anlatrken bu kez bir gazete kd ile bir cinayet haberi arasnda iliki kurar. Anlatc gazete kdnn eskiyip yok olmasn, cinayet haberinin de bir sre sonra belleklerden silinip kaybolmasna benzetir. Bu gazeteler kesekd olacak bir-iki gn sonra, yle srecek. Kasap engellerine, kanl butlarn, kollarn arasna ilitirilecek. ieci, eilip toplayacak onlar kap nlerinden, ielerin stne atacak, torbaya. Bir renci, harlyla ald caneriklerini ykayacak ders arasnda, kd muslua tutacak; gen kadnn yz silinecek o zaman, eriyecek, musluun dibine kp koyu, amur renkli bir leke olacak. Bir bakkaln nnde, bir p tenekesinin dibinde, ya birikintileri, balk klklar, meyve rkleri, sebze saplar, sigara izmaritleri arasnda bu delikanlnn yz drste, aka yacak. Pislie kar direnerek. Bitirdii iin irkefi - elleriyle. (H.,s.67)

295 Tomris Uyar, benzetmeleri bazen ksa tasvirler iinde youn anlamlar barndrr. Elii Gllerde adl ykde bir kasabaya srgn edilen bir memur karsnn, kasabay anlatrken kulland benzetmeler dikkat ekicidir. Kasabay bir orkestraya benzetir. Bu sesleri destekleyen sazlar da (tulumlar, kavallar) topraktan almlardr rneklerini, onu yanstrlar. Sanki toprak, insanlarna verecei hibir ey yok diye hznleniyordur, ba kaldryordur gibi gelir bana. (H., s.52) Tomris Uyar, yklerinde mekn insan zdeletirmesi srasnda benzetmeler yaparken, insana ait vasflar cansz varlklara atfeder. Kalenin Bedenleri adl ykde kalenin tarihi olduka eskidir. Ancak canl bir varln bir zellii olan ihtiyar nitelendirmesini kale iin yapar. Yllar nce bu ihtiyar kente ilk geldiinde, diyorsun kendine, grd mimari, semtlerin, sokaklarn insanlarn adlar, yabanc bir dilin abecesi gibi tnlamtr. Bilinmedik eyler karsnda duyulan coturucu ama o oranda irkiltici tansmay tatmtr. Dnp bir an ona bakan u erkeklerin gzlerindeki. Onun yz izgilerinden, hi bilmedii bir kentin tarihini okumaya alan falc bir yazarn iliklerinde duyduu. (YY.,s.24) Daha sonra ise insan bir kaleye benzetir. Yllar nce kymet grdn, imdi ise o ehirde yabanc olduunu anlatr. Tomris Uyar zellikle meknlar ile insanlar arasnda bu balamda benzetmelerden faydalanmtr. Bol Buzlu Bir Ak Ltfen adl ykde, yk kiisi karsndan yeni boanmtr, kz iin deyecei nafaka iin paraya ihtiyac vardr, mutsuzdur. Kahvalt yaparken, rafta dizili olan renkli kahve kavanozunu kendisine benzetir. indeki zntnn, kahve kavanozunun dibine yapm tortuya benzetir: Mutfak masasnda ayn ierken dirilmi gibiydi. Raflara dizili irili ufakl bo kavanozlara, nice zamandr el srlmemi cicili bicili baharat kutularna bakt. Neskafe kavanozunun dibinde yapkan bir tortu duruyordu. Kederin ssl nesneleri, diye glmsedi(YY.,s.44). Yaz Suyu adl ykde ise benzetmelerde bulunurken, yazar belli simgeler kullanr. Aydn birbirini seven iki kii iin masaya bardan iinde bir iek koyar. Yazarn yklerinde iek mutluluu simgeleyen bir unsurdur. Bunun dnda yazar tasvirlerinde kulland benzetmeleri ile yk kiisinin duygularn aa vurur. Havaya, bir tren ddnden artakalan onulmazlk duygusunu brakt. Ac, ksa sessizliklerle, nokta nokta belirlendi Aydn'in genzinde. Sonra o noktalar teker teker yand. Aydn eildi; sinek pislikleri, iki lekeleri, balk klklarndan svam yalarla dolu rty ekti masann stnden, ieri gidip bir yenisini, temizini ald, serdi. atal,

296 bak, tabak getirdi, koydu. iek getirdi bir bardan iinde, koydu. Birbirlerini gerekten seven, bir yemek sresince bile olsa gerekten sevecek bir kadnla bir erkek iin hazrlad masay. Durdu. Bekledi.(DP.,s.45-46) Anlatc, daha sonra ykye biraz da ses katar, ancak bu uzaklardan gelen bir tren dd sesidir. Bu ses tren geerken kulaklarn baka bir ey duymasn engelleyen, getikten sonra ise derin bir sessizlik brakan bir sestir. Tomris Uyar, yk kiisinin evleniini bu grltl tren ddnn sesine, ardndan gelen mutsuzluunu da bu sessizlie benzetir. Bu grlt Aydnn iinde ac olarak kalr. Aydnn gemi ve gelecek hakkndaki duygular ise kyda, balk klklaryla dolu tabaklar, kirli bir masa betimlemesi ile okuru grsel ve duyusal alardan etkisi altna alan akc bir slupla vurgulanr. Tomris Uyar yklerinde betimlemelere yer vermek iin, her zaman uzun tasvirlere ihtiya duymamtr. Eer yknn kurgusu iin gerekli gryorsa ksa tasvirlerinde de betimlemelerle karlamamz mmkndr. 3.8.Tomris Uyarn yklerinde erik Tomris Uyar yklerinde bireyi, bireyin i dnyasndaki bedbinliini, aresizliini, gelgitlerini anlatsa da bireyi toplumdan bamsz olarak deerlendirmez. Yazarn yklerinin arka plannda toplumsal deer yarglar, toplumun birey zerindeki basks daima hissedilir. Bu nedenle yazarn bireye dnk iledii her ieriin arkasnda toplumsal olann ayak izleri vardr. Toplumun sahip olduu bir takm deerlerin insanlar zerindeki hkm bireyi bazen bilerek bazen de farknda olmadan bir takm davranlara srkler. Bu davranlarla belli yaptrmlarn dna kamayan birey, kendi i dnyasnda mutsuz olsa da dzene kar kamaz. Etrafn epeevre saran bu engeli amaya zorlaynca ise toplum tarafndan dlanr ve kabul grmez. nsann ruhsal yaam kendi bana can istedii gibi davranacak gc gsteremez, srekli olarak sadan soldan kp gelen devler karsnda bulur, kendini. Btn bu devler insanlarn toplu yaam mantna kopmaz biimde baldr (Adler, 1989, s.58). zellikle ataerkil toplumlarda erkein egemenlii her alana sirayet etmitir. Bu g, erkein kadna oranla toplumsal deerler ve bask karsnda daha az zarar grmesini salar. Ancak toplumda eitli statlerde karmza kan kadn hem kamusal alanda, hem zel alanda metalatrlan, ezilen, smrlen bir birey olmaya mahkm edilir.

297 Yazarn yklerinde toplum ve kadn temas etrafnda; kadn-erkek ilikilerinde cinsel tabular, evlilik kurumu ve kadn, evliliklerde aldatma, boanma, hayat kadnlar ve toplumsal bask, sanat ve sanat eklindeki temalar younluktadr. yklerde yer alan dier temalar ise ileni younluuna gre iletiimsizlik, g, bunalm, ka, dostluk, cinsellik, intihar, toplumsal yozlama, bireyin ldrme istei ve brokrasidir. 3.8.1.Toplum ve Kadn Tomris Uyarn yklerinde kadn (bk.:Berktay, 1998; Wichterich, 2004; ztrk, 2000) bata evlilik kurumunda anne/kadn olarak, sosyal hayatta alan kadn olarak, ya grubuna gre gen ya da ihtiyar, meden haline gre bekr ya da dul olarak her adan deerlendirilmitir. Bu yklerde tematik olarak sorunsallatrlan ey, toplumsal basklar ve deer yarglar karsnda kadnn ve dolaysyla erkein konumudur. Kendi yaants itibariyle toplumsal basknn ya da deerlerin dnda, zgrln doya doya hisseden bir kadn olarak Tomris Uyar, yk kiilerinin de bunu kendi yaamlarnda uygulamalarn ister. Ancak kadnlara karlarndaki zorluklar da gstermek durumunda kalan yazarn amac kadnn kendi deerini anlamasn ve duygularnn farkndaln salamaktr. Toplumun sanatya ve sanata bak asn deerlendiren yazar, sanata emek veren kiilerin, toplum tarafndan ne ekilde karlandklarn ortaya koyar. Sanatlarn deersizletirildii bir toplumda bu glklerle yaayanlar anlatr. Yazma sanatn gerekletiren yazarlarn da yaamn irdeleyen Tomris Uyar, toplumun deer yarglarna gre rnein bulmaca yazarlnn bir meslek olarak dikkate alnmayn eletirir. Toplumun benimsemedii mesleklerle olumsuz bakn eletiren yazar maddi imknszlklar ve daha birok neden yznden geneleve den hayat kadnlarnn toplum tarafndan hor grlmesini de eletirir. Bu konularda her zaman ezilenin yannda yer alan Tomris Uyar, toplumun bireyi abluka altna almasna kar kar. Tomris Uyarn yklerinden yaklak yirmisinde bu temaya rastlyoruz. Yazarn yklerinin arka plannda toplumsal eletiriyi her ykde grmemiz mmkndr. Yazar, yk kiileri gibi okurlarnn da toplumsal deerlere ve basklara kar bireysel uyan yaamalarn ister.

298 3.8.1.1.Toplumsal Deerler Arasnda Skan Kadn Tomris Uyar, yklerinde kadnn hangi statde, hangi medeni halde olursa olsun toplumun ona dayatt baz rollerin ve niteliklerin varlndan sz eder. Bu zellikleri kabullenmi bir kadnla, kart zellikteki kadn tiplerini yklerinde ele alr; ama seme ve karar verme yetkisini okura brakr. pek ve Bakr adl kitapta Yrek Hakk adl ykde, Dizboyu Papatyalar adl kitapta Emekli Albay Halit Akamn ki Gn, mr Biter Yol Biter ve Haklarn En Gzeli adl yklerde, Yaz Dleri D Klar adl kitapta Kuskus adl ykde, Gecegezen Kzlar adl kitapta Sonuncu Belki adl ykde, Sekizinci Gnah adl kitapta, Kiisel Sorgulamalar, Dondurma adl yklerde, Aramzdaki ey adl kitapta Tahin Pekmez Gnleri adl ykde zellikle kadn sorunsaln ortaya koyar. Yazarn yklerinde toplumun alan kadna bak as eletirilmitir. Kadnn yeri evidir, zihniyeti sorgulanr. alan kadn, iinde bulunduumuz toplum tarafndan ho karlanmaz. Kuskus adl ykde kz alt iin torununa bakan anneannenin evine gelen konuk, alan kadnlar eletirir:Karsn altran adama koca m derim ben? Kadn dediin, evin ssdr. Yemeini yapar, ocuunu paklar, bytr. Yoksa neden evlensin ki kadn? (YDDK, s.9) Kiisel Sorgulamalarda da yine alan kadnla almayan kar karya getirilir. ykde ev sahibi kadn bir yazardr. Ev hanm olan misafir, nne biskvi konulmasn yadrgar. Evin temizliini eletirir: Evet, salk ok nemli. Sebzelerin, meyvelerin yle ykanmadan buzdolabna tklmas, dzgn yerletirilmemesi, buzluklarn altnn kurulanmamas, odalarda sigara duman. Olmaz ki. Tablolarn her gn tozunu alrm. Sizin tablolarnz da gzelmi gerekten. Geerken salona bir gz attm. (SG., s.7) Dondurmada ise bu kez de dul bir kadnn dnyaya kar gszl dile getirilir. Kadn, yllar nce tuttuu bir gnlk sayfasnda, okul arkadalarndan yazar olup evlenmeyen Sumruyu anlatmaktadr. Kocasnn da eskiden saatlerce sohbet ettii tek arkadann Sumru olduunu fark eder. Sumrunun, dik bal rahat bir kadn olmasn eletirirken; okul yllarnda Sumrunun nln karp antasna tkmas, yaz gecelerinde erkeklerle sinemaya gitmesini yadrgar. Bu davranlaryla onu elbette hafifmerep deildi, diyemem, ama arbal da deildi, diyemem. eklinde tantr. (SG., s.18) Kadnn alma yaamna katlmasna tepki gsterenlerin kadnlar olmas da dikkat ekicidir.

299 Anlatc, kadnn toplumumuzda stlenmesi gereken sorumluluklar, sergilemesi gereken davranlar anlatrken, bu snrlarn dna kan kadn da toplumun cezalandrdn vurgular:Bana neymi? Rahat bir kadn olmak ne zamandan beri sumu? yi ama rahatln da bir snr varAyrca, her gn, gazetelerde yalnz yaayan kadnlarn balarna neler geldiini okuyoruz. Kurallara uymamamn bedelini dyorlar zavalllar. Yine de insanlk gerei, onlara acyoruz, onlar adna hicap duyuyoruz. Oysa evlerinde uslu otursalar, balarna hibir ey gelmeyecek. Benim geliyor mu?(SG., s.18) Kadn olmas gerekenle, yapmak istedii arasnda skr, ou kez kurallarn dna kamaz ve mutsuz olur mr Biter Yol Biter adl yk kitabnda Mzeyyen Hanmn annesi, Mzeyyen Hanm henz kk bir kz ocuu iken, grc usul ile evlendii kocasn ve Mzeyyen Hanm brakarak sevgilisiyle kaar. Yllar sonra evlenme ana gelen Mzeyyen Hanm, evlendii kocas terk edip gider. Hayatn devam ettirebilmek iin gndelikilik yapan Mzeyyen Hanm, temizlie gittii bir doktorun evinde doktor tarafndan tecavze urar. Toplumun deer yarglar iinde dul bir kadn olarak yaayamayan Mzeyyen Hanm yeniden alkolik bir erkekle evlenir ve ondan iddet grmektedir. Toplumun deer yarglarna gre dul bir kadn olmak erkeklerin tacizlerine ak olmay gerektirir. Bu durumda evlenmeyi seen kadn, kocasndan gelecek iddete boyun emek zorunda kalr. Toplumsal kurallar iinde skan birey kmazdadr. Tahin Pekmez Gnleri adl ykde ise bir banka emeklisi olan kran Hanm, erkeklere gvenmedii iin evlenemez. Tomris Uyar, bu yksnde ise toplum basks altnda kalp, hayatn sahip olduu nyarglar yznden yalnz geiren kadnlar eletirir. Sonuncu Belki adl ykde bir tren yolculuu esnasnda yan yana oturan niversiteye doentlik snavna giden bir gen ile evli bir kadnn; trenin kaza yapmas sonucunda yolda kalmalar anlatlr. Gen adam, yardm aramak iin trenden inince, kadn yalnz gren baka bir erkek kadna sarkntlk eder. Kadn birey olarak toplumda yalnz kaldnda gvende olamamann skntsn eker. Tomris Uyar, toplumdaki erkek hegomanyasn eletirirken, kadnn erkein yannda hep ezildiini ortaya koyar.

300 3.8.1.2.Kadn-Erkek likilerinde Cinsel Tabular Tomris Uyarn yklerinde kadn erkek ilikilerinde, toplum basksndan oluan tabularn sadece evlenmemi bireylerde deil, evli iftlerde de ciddi problemlere yol at vurgulanr. Bu problemler de hayata glkle tutunabilmi, mutsuz bireylerin yetimesine neden olur. pek ve Bakr adl yk kitabnn Evin Sonu adl yksnde, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnn Yusuf ile Zeliha ve Salar adl yklerinde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnn Yaz Suyu adl yksnde, Yrekte Buka adl yk kitabnn Ilk ve Yumuak Kahverengi eyler ve Dikkat Krlacak Eya ve Aye Hakl adl yklerinde toplumsal basklarn oluturduu tabularn kadn erkek ilikileri zerindeki etkisini anlatr. Yaza Yolculuk adl yk kitabnn Glmsemeyi, Unutma adl yksnde ise bu tabularn yer almad baka bir dnyay yukardaki rneklere kout olarak vermi gibidir. Toplumun deer yarglar erevesinde kadn ve erkekler arasnda ou zaman yaanamayan ak, uzaktan uzaa srdrlmesi gereken bir giz haline gelir. Ilk ve Yumuak Kahverengi eyler adl ykde, kk bir ocuun dedesi ile Bahriye Teyze arasndaki ad konulmam aka tanklk ettiini grrz. kisi de hayatlarn bakalaryla birletirmi olsalar da bu yaanmam ak gizli gizli buluarak srdrrler. Dede, yllarca sadece bir dost gibi grt Bahriye Hanm son yolculuuna uurlarken de, yalnz brakmaz. Evin Sonu adl ykde ise Hizmeti Glizar ile yine evin alanlarndan Sefer birbirlerine olan aklarn gizlerler. Toplumsal basklar yznden aklayamadklar bu ilikiden bir de ocuklar olur. Birlikte kamay dndkleri srada yakalanrlar. Evin Hanm Nimet tarafndan cezalandrlrlar. Salar adl ykde ise Nihat Beyin belli kalplarn ve deerlerin dna kamam bir memur olarak geirdii yllar, kars ve olu ile yaknlamasna engel tekil etmitir: Nihat Bey ilk olarak acd karsna. Zavallck, bu darack yaamaya birok eyini -salarn, gzlerinin parlakln, sevincini- kaptrmt, biliyordu, yine de dzeni srdrmekte kararlyd. Hnla. Yatakta gittike daha az yer kaplama, klme pahasna da olsa. (B.,s.76) Tomris Uyar, evliliklerin, cinsel heyecann yoksunluu yznden bir rutinden olmaktan teye geemediini anlatr. Toplumun birey zerindeki etkisi, cinsel ynden de baz kalplarn alamamasna yol am, Nihat Beyin, ayn yata paylat karsna

301 besledii duygular ak ve tutkunun ok gerisinde kalmtr. Ataerkil toplumlarda kadnn cinsel yn deil, anne rol n plana karld iin, evliliklerde cinsellik yatakta olup biten, zaman iinde kadn tarafndan gnlk ilerinden biri gibi rutine balanan, ak ve tutkunun olmad birlemeden teye gemez. Toplumun kadn-erkek ilikilerinde sahip olduu tabular, bireyi doduu andan lmne kadar epeevre kuatr. Kar cinsle olan ilikileri asndan kstlanan, engellenen kadn, cinselliinin farkna varamaz. Yusuf ile Zeliha adl ykde yeni evlenmi bir ift konu edilir. Yusuf evleninceye kadar hi kimseyi sevmemi ve kimse ile birlikte olmam ekingen bir tiptir. Yusufun her akam i dn babasyla birlikte arka arkaya yryerek eve gelmesi, gen bir erkein yaamak isteyecei duygulardan uzak kalmasna sebep olur. Kadn-erkek ilikilerindeki uzaklk, her iki cinsin birbirini tanyamamasna yol aar. gnlk evli olan Yusuf ile Zeliha hl birlikte olamamlardr. Evin iinde bile birbirleriyle uzaktan anlaan ift, ou zaman utanarak baklarn birbirlerinden karrlar. Bu uzaklk, Zelihann ay servisi yaparken ay Yusufun zerine yanllkla dkt bir akam saatinde yaknla dnmeye balar. Yusuf ilk kez Zelihann elini tutar. Yaz Suyu adl ykde ise Aydnn askere giderken trende karlap tant sakat bir kzla askerlii sresince mektuplat iin evlendirilmek zorunda braklna tank oluruz. Aydn, askerden dnnce Krkaata oturan kzla yz yze konuup, bu meseleyi sonulandrmak iin kzn yanna gider. Son mektubu abisi tarafndan yakalanan kz iddete maruz kalr. Elini bile srmedii bu kzla evlendirilen Aydn ise, trelerin ve toplumun deer yarglarnn kurban olur. Sevmedii bir kzla evlenip, mutsuz bir evlilii srdrmeye alr. Erkek egemen toplumlarda kadnn sz hakkna sahip olamay, evlenmeden hibir erkekle iletiim kurmasna msaade edilmeyii, toplumsal deer yarglarnn, Arap kltrnden gelen slami inanlarla birlemesi ile kadn ve erkek ilikilerinde yklmas g tabular ortaya kmtr. Dikkat Krlacak Eya da yine gemite kalan dile getirilememi bir ak anlatr. Yllar nce k olduu halde akn itiraf edemedii iin birlikte olamayan bir ift, yllar sonra farkl kiilerle evlenmi olarak karlarlar. Erkek olan yk kiisi kendisini olduundan farkl gsterir. inden geen dncelerle, ifade ettikleri birbirinin tersidir. Bu olay Freud kendini gizleme ve kendini aa vurma (Freud,

302 1993, s.24) stratejisi olarak deerlendirir. nsanlar ilerinde bir yerde hapsettikleri duygular aa karamazlar. Toplumsal basklar bazen, bireyin kar cinse olan ilgisini aklayamamasna hatta kendisine bile itiraf edememesine yol aar. Yrek Hakk adl ykde ise Emine Hala, sevgilisi Hasana kaarken yakalanr. Erkek kardei tarafndan evin en karanlk odasna kapatlr. Her akam krbalanr. Kyde yaanan bu olay, kyl iin namus meselesi olarak deerlendirilmi ve kadn sevdii insanla hayatn birletirmek istedii iin byk bir cezaya mahkm edilmitir. yknn da kapal bir topluluk olan kyde gemesi, toplumun birey zerindeki basksnn daha da artmasna yol aar. Glmsemeyi Unutma adl yk Lksemburg bahelerinde geer. VII. Henry Bar olarak adlandrlan bu yerde, Henrynin gndz kars barmenlik yaparken, gece sevgilisi Silviya yapmas yk kiisinin dikkatini eker. Toplumsal deer ve basklarn yokluu kadn erkek arasndaki ilikilerin istendii gibi yaanmasna frsat tanmtr. Toplum karsnda, bireyin ikili ilikilerde hissettiklerini ifade edememesi, gelenekler dorultusunda yaplan grc usul evliliklerde elerin yerine araclarn konumas, duygularn tamamen geri planda kalmasna yol aar. Bireyin dile getiremediklerini yaamas ise neredeyse imknsz gibidir. 3.8.1.3.Evlilik Kurumu ve Kadn Aile, toplumun yap tadr sav evlilik kurumunun birey zerinde bask oluturan bir yaps olduunu gsterir. Tomris Uyarn yklerinde evliliklerde ortaya kan aile ii problemler, kadndan beklenilen davran yerine getirmemesine balanr. Yazar da toplumun deer yarglarna dayanan bu kurallar yklerinde eletirir. pek ve Bakr adl kitapta Dalar Sada Verip Seslenmelidir adl ykde, Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde, Gn Dnd adl ykde, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Dn Geri Bak adl ykde, Ormanlarn Gmbrts adl ykde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Haklarn En Gzeli adl ykde, Yaz Dleri D Klar adl kitapta Oyun adl ykde evlilik kurumu iinde kadn ele alnr. Ataerkil toplumlarda, evli kadn erkein yapt her eye boyun emek durumundadr. Beyaz gelinliklerle girdii evden ancak kefeniyle kabilir yargs, evlilik kurumunun en byk kmazdr. Yaad her ne olursa olsun tahamml etmek durumunda olan kadn, btn zgrlklerinin kstland bir yaama mecbur edilir.

303 Ormanlarn Gmbrts adl ykde yine kocas Ereften iddet grmemek iin onun her dediine boyun een Terzi Meryemi okuruz. Haklarn En Gzeli adl ykde ise grc usul ile zengin olduu iin kendinden yaa olduka byk biri ile evlendirilen, iddet yznden yatalak olan kadn anlatlr. Kadn pazarlamaya kalkan kocasn, yine kadnn erkek kardei ldrr ve hapse girer. Tomris Uyar, toplumun gelenekleri arasnda skan kadnn evlendikten sonra kocasnn emrinde bir kle haline getiriliine dikkat eker Dn Geri Bak adl ykde ise kocas Faik tarafndan ilgi grmeyen, kmsenen Nesrin kuafrde raklk yapmaktadr. Evlidir fakat yapayalnzdr. Bu kat stnde sren evlilie son vermek iin intihar eder. Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde, evli kz ile birlikte yaayan Hacer Hanm dul bir kadndr. Damad hsann, kzna uygulad iddete boyun eiini okuruz. Hacer Hanm toplumun deer yarglarna gre kznn haksz olduunu dnr. nk geleneklere gre evin erkeinin ailesi zerinde snrsz egemenlii vardr. Ancak ykde bu iddete dayanamayan Hacer Hanmn kz areyi evden kaarak, intihar etmekte bulur. Tomris Uyarn bu yklerinde toplumun deer yarglarna gre kadnn evliliini sorgulama hakk olmad iin tek aresi ka ya da intihardr. Tomris Uyarn baz yklerinde ise, kadnn aldatldn bilmesine ramen evliliini srdrr. Alien adl ykde evli bir ke yazarnn hayatnn bir kesiti anlatlr. Ei ile ilikisi bir alkanlk halinde ilerlemektedir. Kadn kocasnn kaamaklarna gz yummakta, kocas da karsnn ona k olmadn bilmektedir. Dalar Sada Verip Seslenmelidir adl ykde ise harita subay olan kocas Bahri Bey tarafndan aldatlan Mevhibe Hanm, yllarca bunu herkesten gizleyerek mutlu aile tablosu izmeye devam etmitir. Kelepir adl ykde yal ve karabasanlar gren ihtiyar bir kadn, yllardr kendisinden ayr odada yatan kocasyla birlikte yaamaktadr. Yal kadn, grc usul ile evlendii, batan beri iletiim kuramad bu erkekle ayn evin iinde hibir ey paylamadan yaamaya mecbur braklmtr. Ne istiyor bu kadn, anlalmyor. Sama sapan dler anlatarak sabahn iine etti. Geciktirdi yine. Nesi eksik? Kiracyla uramasn diye kira szlemesi vekili adna yapld, ev ileriyle yorulmasn diye bir de gndeliki tutuldu hizmetiye ek. (SG., s.17) Tomris Uyar, bu ykde zengin bir kadnla paras iin evlenen bir erkein kadn yalannca onun duygularn grmezden geliini anlatr. Kadn paras olmasna kar kocasndan ilgi grmedii iin mutsuzdur. Yapayalnz Bir Gk adl ykde Doan Bey, kars ile evlilik yldnmlerini

304 kutlamak amacyla, helikopterle getirdii konuklarnn katld yemekte, kadehini ei iin kaldrrken onun masada olmadn fark edemeyerek byk bir pot krar. Hem maddi ynden hem de siyasi ynden mkemmel bir koca aday gibi grnen Doan Bey karsn anlamak iin hi aba harcamaz. Onun iin silah koleksiyonu daha byk nem tar. Parann deersizletirdii insan olarak karmza kan Doan Bey karsn da bir silah gibi sadece yannda bulundurur ve maddi ihtiyalarn karlamann yeterli olduunu sanr. Fsun Hanm evresindeki deiimleri, bir trl ayak uyduramad dzeni bir tarafa brakp hi deilse; lmn doru drst yaamak (SG.,s.48) ister. Fsun Hanmn bu cmlesi dnyada yaamadnn gstergesidir. Tomris Uyar, kadnlarn erkeklere olan sadakatini gsterdii bu yksnde, kadn ne kadar nefret etse de kocasn aldatmayacaktr. Sapsar Dn Yolu adl ykde, bir Trk kadn yazar ile kzl sal ngiliz bir kadnn Frankfurta giden trende karlamalar anlatlr. Yazar olan kadn arkadalarnn yanna ziyarete, dieri ise Londrada at kitap dkkn iin kitap fuarna gitmektedir. ngiliz kadn, kocas Hendrikten boanmak zeredir. Tomris Uyar, yksnde toplum basksnn olmad lkelerde kadnlarn boanma karar alabildiini gstermek ister. Gn Dnd adl ykde krk yedi yandaki Nigar Hanm, yllar evvel koca dayandan kaarak, gen yanda hayatn btn ykn omuzlayarak mcadele etmitir. Tomris Uyar, boyun een kadn tipinin yannda direnen kadn tipine de yklerinde yer verir. Oyun adl yk evlilikte kadnn roln iki farkl bak asyla deerlendirmesi bakmndan btn yklerin bir sentezi gibidir. Oyunda, Glsm adl be yandaki bir kz ocuu ile Sevgi adndaki bir kadn ressamn birlikte oynadklar komuculuk oyununa tank oluruz. Ressam, iki kez boandn anlatr. Birincisinde erkein kadna belli snrlar izdiine tank oluruz. kincisinde ise erkein kadnn deimesi gerektii sylemesi zerine kadnn boanmasn gururuna yediremediini grrz. Ayn ykde, Glsm evlere temizlie giden bir gndelikinin kzdr. Babas ile annesinin tartmalarn gren ocuk, kendisinin evlenince annesi gibi olmayacan syler. Anlatc ocuun azndan ataerkil aile dzenini anlatr. Annem gibi olmayacam derken, babasn kayrrcasna konuur. Hi boanmayacan, kocasnn yanndan ayrlmayacan, ona hi hastaym deyip, arkasn dnp yatmayacan syler. Annen ok yoruluyor. Her gn temizlie gidiyor evlere, kolay m?

305 Olsun... Kadn dediin kocasnn sznden kmaz. Kocas da onu sever karlnda, gzetir, maaa balar. Erkek dediin sever de, dver de. Babam bizi sevmeseydi, arasra badana boyaya gittii evlerdeki o zengin, gzel kadnlardan biriyle kaverirdi, di mi? (YDDK., s.46) Yazar evliliklerdeki allm deerlere kar kar. Bu deerlere yanl inanlar da eklenince bireyin kmaza srklendiini vurgular. Babam dedi ki, dedi ki... Sen hem ksrmsn, hem boanm Byle kadnmsn. yoldan Babann yannda oturmuyormusun, ateinde

istemiyormusun.

km

kadnlar,

cehennem

yanarlarm.(YDDK.,s.49) Tomris Uyarn, yk kiilerinden genellikle okumu olanlar boanabilirken, dierlerinin boyun eiine, iddete maruz kalna tank oluruz. Ksacas yazar, kadn toplumsal deerler karsnda yer alp, kendi duygularnn farkna varmazsa, ezilmeye mahkmdur dncesini yklerinde barndrr. 3.8.1.4. Evliliklerde Aldatma Genellikle grc usul ile yaplan evliliklerde, toplumsal kurallarn ve onlarn zel yaplarnn kadn saldrgan igdlerini ie tkmaya zorladndan (Freud, 1997, s.137) kadnn cinselliinin farknda olmay, evliliin bir zorunluluk halinde srdrlmesine neden olur. Bu durum kadnn erkek tarafndan aldatlmasna yol aar. Evinden dar kmayan, ocuklarna bakan kadnn, maddi adan erkee baml olmas, ou kez aldatldn bile bile onu evliliini devam ettirmeye zorunlu klar. Ataerkil toplumlarda erkein bu davran apknlk olarak deerlendirilirken, kadnn ayn davran namus meselesi olarak kabul edilir. Yazarn yklerinde genellikle aldatlan kadndr. pek ve Bakr adl ykde Dalar Sada Verip Seslenmelidir adl ykde, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Gler Yzl Bir Komu, Sevdadr,Dn Geri Bak adl yklerde, Yrekte Buka adl yk kitabnda Ilk ve Yumuak Kahverengi eyler, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Alien adl ykde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Glmsemeyi Unutma adl ykde,

Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Pasaport adl ykde bu tema ilenir. Dalar Sada Verip Seslenmelidir adl ykde ekonomik zgrle sahip olmayan Mevhibe Hanm, kocas Bahri Bey tarafndan aldatlmaktadr. Bunun farknda

306 olan Mevhibe Hanmn elinden bir ey gelmez. Toplumun da basks ile kimselere anlatmaz ve acsn kalbine gmer, ancak bu srr ldkten sonra ortaya kar. Gler Yzl Bir Komu adl ykde ise i sahibi, zengin bir koca olan Erol karsn aldatr; yapt bu davrantan ise hibir rahatszlk duymaz. Erolun karsn aldatmas erkek egemen toplum tarafndan normal bir davran olarak grlerek eletirilmese de yazar onu yknn sonunda cezalandracaktr. Ilk ve Yumuak Kahverengi eyler de ise yaanmam bir ak vardr, bir dedenin torunu ile gizli gizli bu eski akyla bulumalarn okuruz. Aldatlan kadnn bundan haberi yoktur. Alien adl ykde ise bir ke yazar ile evli olan kadn, kocasnn kaamaklarn bildii halde buna boyun eer. Kt zerinde sren evlilii dul kalmamak ya da maddi sknt iinde yaamamak adna srdrmek zorundadr. Glmsemeyi Unutma adl ykde toplumsal basknn olmad yabanc lkelerde de kadnn yine erkekler tarafndan aldatldn anlatr. Ancak kadn bu kez aldatld kadn ile birlikte yaayacak konuma getirilir. Barn sahibi Henry, gndz kars ile alrken, gece sevgilisi Silvia ile barda alr. kisi de durumu kabullenmi gibidir. Pasaport adl ykde ise yal evli bir adam spanyaya eski sevgilisi ile bulumaya gider. Uakta yllar nce k olduu kadnn kendinden on be ya kk sevgilisi ile karlar. Yazar, iki davrantan doru olanla yanl olan uakta bir araya getirir. Kendisinden on be ya kk olsa da evlenerek aklarn yaatan iki insann karsna, karsn aldatarak gen sevgilisiyle bulumaya giden yal bir adam karr. Geri Dn Bak adl ykde ise Nesrin, kocas Faikin kendisi ile ilgilenmemesi ve onu kk grmesi nedeniyle mutsuz giden evliliini intiharla sonlandrmadan nce, mahallenin ofr Mustafa ile birlikte olur. Kendine zarar vererek bakalarn inciten Nesrin, baka bir erkekle birlikte olarak alma hareketini (Adler, 1997, s.267) gerekletirir. Sevdadr adl yk de kadnn kocasn aldattn ak bir ekilde anlatmayp, sadece sezdiren bir ykdr. Kadnn gizlice yaptrd gebelik testi sonucunun pozitif olduunu renmesiyle yk biter. Tomris Uyar aldatma temini iledii yklerinde genellikle kadnn aldatlmay kabullendiini ya da bilmezlikten geldiini okuruz. lk yklerden sonlara doru yaklatmzda, Tomris Uyar, erkein karsna daha bilinli, ekonomik ynden ayaklar zerinde duran kadnlar karr; ancak tek bana boanma kararn alabilen

307 kadn onurlu bir hayat srdrmeye alsa da toplumun basklarndan kurtulamaz, bu kez de dul bir kadn olarak yaamann mcadelesini verir. 3.8.1.5.Evliliklerde Boanma Yrekte Buka adl yk kitabnda Aye Hakl adl ykde, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Ormandaki Ayna adl ykde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Kk Ktlkler, Bol Buzlu Bir Ak adl yklerde,, Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Sapsar Bir Dn Yolu, Fal, ivi adl yklerde, Aramzdaki ey adl yk kitabnda Taz Pay, Pht, Lal adl yklerde boanma temini grmekteyiz. Aye Hakl adl ykde boanma karar alan bir ift vardr. Ayenin kocas evliliklerini sorgular, karsna duyduu sevgiyi lmek iin onu bir bakas ile hayal eder, ancak kskanmadn grnce Ayenin hakl olduunu dnr. Boanma kararn alan dikkat edilecek olursa Ayedir. yknn adnn Aye Hakl oluu, Tomris Uyarn, ikinci dnem yklerinde az da olsa kadn karakterlerinin de karar aldn, sz hakkna sahip olduunu vurgulamak istemesindendir. Ormandaki Ayna adl ykde Ecenin boand einin, eski arkada Belma ile evlendiini okuruz. Ece boandktan sonra, kendi ayaklar stnde durmaya alacaktr. Kk Ktlkler adl ykde ise nci, arkada Gler tarafndan ayartlan kocasndan boanr. Bol Buzlu Bir Ak adl ykde Mehmeti, bankac olan kars Feride boamtr. Maddi sknt iinde olan erkektir. ocuunun nafakasn bile deyemez hale gelince arkadalarndan bor istemeyi dnr; ancak kimse vermeyince eski einden yardm istemek durumunda kalr. Sapsar Dn Yolu adl ykde farkl toplumlarda evli olan ancak boanma karar alan kzl sal ngiliz bir kadn ile Hollandal kocas anlatlr. Fal adl ykde Londradaki bir kadnn evli olduu kocasndan boanma karar al konu edilir. ivi adl ykde ise boanm bir ift olan yazarn annesi ve babas arasndaki fark anlatrken, erkein evlenip mutlu oluunu, kadnn ise toplumun deer yarglar ile sava vererek yaamaya altn anlatr. Taz Pay adl ykde ise Asl ile Tayfunun boanma karar aln, kadnn bunun iin hazr bulunuluunu okuruz. Pht da ise kadn bir yazarn boand kocasnn, bir tiyatro oyuncusu ile evlendii; ancak bir mddet sonra tiyatro oyuncusundan da boand anlatlr. Yazar

308 burada aslnda bir kadnn boand erkekle dier kadnn neden evlenmeden nce hi dnmediini sorgulamak ister. Erkekler boanm kadnla evlenmekten ekindikleri halde kadnlarn bunu hi dikkate almad gereini de yanstr. Lal adl ykde ise yine kocasndan boanan bir kadnn tekrar evlendiini, olu ve vey baba ile yaadn okuruz. Tomris Uyarn yklerinde dikkat edilecek olursa boanma temi, Yrekte Buka adl yk kitabndan itibaren balar. Daha ncesinde kadn, erkein basks altnda, iddet grerek, aldatlarak yani her trl davrana maruz kalarak kt stnde de olsa evlilii srdrmeye almaktayd. Ancak ikinci dnem yklerinde deien toplum yaps ile birlikte kadnn da deimeye baladn grrz. Artk erkein karsnda ekonomik ynden smrlen, ezilen bir kadn yoktur. Haklarn sorgulayan, boyun emeyen bir kadn vardr. Ancak btn sorumluluu tasa da toplum tarafndan eletirilen yine kadndr. 3.8.1.6.Hayat Kadnlar ve Toplumsal Bask Tomris Uyar, toplum tarafndan dlanan hayat kadnlarn baz yklerinde gndeme getirir. Bu temaya yer verdii ykleri kronolojik srayla; demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Derin Kazn, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda en Ol Bayburt, Aramzdaki ey adl yk kitabnda Gz Kzl, Yaz Dleri ve D Klar adl yk kitabnda Rus Ruleti, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda ise Yaz arabdr. Ezilen, dlanan hayat kadnlarnn yannda yer alan yazar, toplumun onlara bak asn doru bulmayarak toplumu eletirir. demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Derin Kaznda erkek kardeini okutabilmek iin hayat kadn olan kbalin toplum basksna dayanamayn, intihar ederek iki ocuunu arkada brakn okuruz. kbal bedeninden ve yaad her ann kendisine eziyet verdii hayatndan kurtulmak ister. Yazar bu ykde birey olarak hayat kadnnn duygularn, bedenine sinen bunalmn ortaya koyar. Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnn en Ol Bayburt yksnde annesinin ve babasnn lmnden sonra tek bana kalan Feridenin hayat mcadelesi anlatlr. Feride Park Otelinde salnan, pavyon ve barlara girip kan, spanyol Feride olarak anldktan sonra kendisini dt bu bataktan kurtaran Behet Bey ile evlenir. Fakat Behet Beyin ailesi bir rfntyla evlendii gerekesiyle oullaryla btn ilikilerini

309 (DP., s.53) keser. Tomris Uyar, toplumun hayat kadnna yaam hakk tanmadn, z evladn reddetmek pahasna bile olsa bu bireylerin ve evlendii kiinin aileleri ve evreleri tarafndan kabul grmediini aklar. Sonuta toplumun deer yarglar deimedii srece, hayat kadn bu ii brakp evlense de, toplum ona yeni bir balang ans tanmaz; Feride, spanyol Feride olmaktan kurtulamaz. Tomris Uyar, Derin Kazn ve en Ol Bayburtta nce hayat kadnlarn, sonra toplumun onlara yaam hakk tanmayn ortaya koyar. Gz Kzl adl yksnde ise hayat kadnlarn pazarlayan bireylerin, bilinen ynleriyle

acmaszlklarn, bilinmeyen ynleriyle ise vicdanl ve iyi niyetli tavrlarn okura gstermek ister. Yazar, fuhu dnyasna bir ekilde dm bu bireylerin de dier insanlar gibi duygular olduunu anlatrken, bu kiilere toplumun bak asn deitirmek ister. Aramzdaki ey adl yk kitabnn Gz Kzl yksnn Hlyas daha nce yannda hayat kadn olarak alt Drdane Hanm tarafndan evlendirilerek bu hayattan kurtarlr. Drdane Hanmn yanna ziyarete gelen Hlya, evliliinin iyi gittiini syledikten sonra bir zamanlar k olduu Erefi ve sevdii krmz elbisesini sorar. Ancak Drdane Hanm, ona gemiini hatrlatacak hibir ey gstermek niyetinde deildir. Bu elbiseye ara sra bakarak Hlyaya olan zlemini giderdii iin, elbiseyi bakasna verdii yalann syler. Yaz Dleri ve D Klar adl yk kitabnn Rus Ruleti adl yksnde ise Trkan adl hayat kadn, vey anne dayandan kaarken evlendirildiini, sonra sarho koca dayana maruz brakldn imdi ise pavyon erkeinden dayak yediini anlatr. Yazarn amac hangi artlarn onu bu noktaya tadn belirtmektir ve artlarn bireyi hayat kadn olmaya zorladn vurgular. Yine ayn ykde lkemize gelen yabanc turistlerin toplum tarafndan Helga diye adlandrlmas, muhtemel bir hayat kadn(!) olarak deerlendirilmesi, yurtdna gitmek iin bir vasta olarak grlmesi yazar tarafndan eletirilir. Yaza Yolculuktaki Yaz arab yksnn Ecesi bir gece arabasna binip gittii, tanmad bu erkein Almanyadan Trkiyeye gelmi bir kadn pazarlaycs olduunu renir. Almanyada bym, Trkiyeye kesin dn yaptnda ise bir i bulamam olan yk kiisi bu ii, gnll olarak isteyen, evli kadnlarla yaptn aklar. Tomris Uyar, Yaz arabnda ise toplumu hedef alr. Bu kez yazar, hayat

310 kadnlarna ve bu kadnlar pazarlayan kiilere toplumun uygulad basknn gereksizliini ispatlamak ister gibidir. Yaptklarnn sradan bir i gibi grlmesini, sonuta isteyerek ya da istemeyerek byle bir yaam biiminin varln ya da gerekliliini ortaya koyarken, toplumun bu konudaki tabularn ykmak ister. Tomris Uyar, yklerinde hayat kadnlarn ele almasyla feminist bir izgide yer almtr. Tomris Uyarn amac sadece hayat kadnlarnn deil birey olarak kadnlarn toplumsal basklara maruz kaldklarn vurgulamaktadr. Bunu sadece kadn sorunu deil, toplum sorunu olarak deerlendirmeyi tercih eder. 3.8.1.7.Sanat ve Sanat Toplumun sanatya ve sanata olumsuz yaklamn ve bak asn yklerinde deerlendiren Tomris Uyar, Dizboyu Papatyalarda kitapla ayn ad tayan yksnde ve Limanda adl yksnde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Kedibal adl yksnde, Aramzdaki ey adl yk kitabnda Pht adl yksnde bu konuya yer vermitir. Dizboyu Papatyalarda ermin, devlet opera orkestrasnda keman almaktadr. Sanatn icra etmek ister ama toplumsal artlar onu engellemektedir. Kendisi gibi dier arkadalar da byk emek harcar bu i iin; ancak hibir karlk grmedikleri gibi icra ettikler, sanat toplum tarafndan ho karlanmaz. Yazar, sanatnn yaamdan kopuunu, bunalmn yle dile getiriyor: Prova dn kemann eve gtrmek gerekmiti. Yoksa utanrd yannda tamaktan. Dardan bakanlar iin gln, zentili yine de fiyakal bir oyuncakt bu keman. Oysa ermin iin tamak zorunda olduu kendi tabutu (DP., s.62) Kedibalnda ise gazetelere bulmaca hazrlayan, iir yazan bir sanatnn yapt bu i toplum tarafndan kmsenmesi anlatlmtr. Bin bir glkle hazrlamaya alt bulmacalar okurun beenisini karlamaynca, sanat para kazanabilmek iin onlarn istekleri dorultusunda hareket etmek zorunda kalr. Toplum tarafndan ho karlanmayan sanatlar, zaman iinde toplumdan soyutlanarak yaamlarn yalnz srdrmeye mahkm edilirler. Pht adl ykde, yllarca halka, topluma deer vererek alm, emek harcam bir tiyatro sanatsnn, yalanp fizik grn deitiinde hemen unutulduunu hatta arkasndan dedikodular edildii anlatlr: Baz ortak dostlarmz onun hakknda, "Su testisi su-yolunda krlr", "Her

311 koyun kendi bacandan aslr" tr irkin, beylik yorumlar yaptlar. Oysa bir zamanlar onun parltsndan beslenmilerdi her anlamda. Keselerini imdilerde vr-zvr televizyon dizileri ve reklamlaryla doldurduklarndan onu dik kafallkla, savurganlkla, dahas marklkla suladlar. Onu karalayarak aklanmay setiler bir bakma. (A.,s.57) Tomris Uyar, bahsedilen yklerinde sanatlarn iinde bulunduklar toplumu ve onlarn yaadklar skntlar anlatr. Yazar, genliklerinde toplumun deer yarglar yznden dlanan sanatlarn, yalandklarnda da bunalma srklendiklerini aklar. Ancak toplumun gerekli deeri veremedii bu insanlar Tomris Uyar, bir yksnde de olsa ycelterek, sradan insanlar onlara hayran braktrmtr. Limanda adl yksnde Tomris Uyar, bir sinema sanatsnn gzyle dier insanlar deerlendirir. Bir film yldz olan zzet Bey, ekimler srasnda emekli retmen olan Meliha Hanmn evinde kalr. Sanat olmayan bu kiilerin tekdze, kabuunu kramam hayatlarn eletirir. Toplumun, sanata ve sanatya yaklamnn genel yarg olarak ok scak olmadn yklerinde gsteren Tomris Uyar, sanaty sadece retirken var eden bir toplumda yaadmz bize hissettirir. Sanatn gerekletirirken mcadele eden sanat bu yolun sonuna geldiinde de yceltilmemesi eletirilir. 3.8.2.letiimsizlik Tomris Uyarn yklerinde yer alan iletiimsizlik temasn ortaya karan birok neden vardr. Anneden ya da babadan ilgi grmeyen ocuk bu sevgisizlikten dolay ebeveynleriyle iletiim kuramaz ve hayatnn ileri dnemlerinde de skntlar yaar. letiimsizlik, evli ya da evli olmayan iftler arasnda mutsuzluk, ilgisizlik sonucunda da meydana gelebilir. Yal kadnlarn, ocuklarn yalnzlklarndan kaynaklanan iletiimsizliin yannda toplumun geirdii sosyal ve siyasal artlar da insanlar evresiyle iletiim kuramamaya srkler. evresiyle iletiim kuramayan birey bunalma girer. pek ve Bakr adl yk kitabnda, iek Dirilticileri, Temmuz,Kuytuda, Bir Gnn Sonunda Arzu, Ovasz adl yklerde, demeler ve ahmeran Hikyesi adl ykde, nsz, Kpk, ieklerle, Gler Yzl Bir Komu, Dn Geri Bak, Salar, Sevdadr adl yklerde, Yrekte Buka adl yk kitabnda Anlat Bana, Akan Sular, Gneli Bir Gn, Aye Hakl adl yklerde, Gecegezen

312 Kzlar adl yk kitabnda Yalnzaa Dura adl ykde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Son Sanr, Kalenin Bedenleri, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Yapayalnz Bir Gk, Kelepir adl ykde, Aramzdaki ey kitabndaki Akam Alacas, Yavruaz, Sarmak Glleri adl yklerde bireyin ailesi ve d evresi ile eitli nedenlerden kaynaklanan iletiimsizlik sz konusudur. Yazarn yklerinde zellikle ocuklarla aileleri arasnda sevgisizlikten kaynaklanan iletiimsizlikler, olduka sk konu edilir. ocuklarn davranlarn ok iyi gzlemleyen Tomris Uyarn aile ii anlamazlklarn ocuklara olan etkilerini gstermek ister. iek Dirilticilerinde, kryenin babas ile annesi arasndaki sorunlar; dedesi ile babas arasndaki dargnlk, dede ile torunun birbirlerini hi tanmamalar, aile iindeki bireyler arasndaki ilikilerin tamamen kopuk olduunu gsteriyor. ykde yalnzca baba ile kryenin arasnda bir iletiim olduunu ancak onun da temellerinin babaanne ziyaretine gittikleri gnlerde anneye sylenen yalanlara dayandn belirtmeliyiz. Gizlilikten ve sadece birbirleri arasndaki paylamdan doan bu iletiimde sevgi yoktur. Bir tarafyla eksik byyen krye mutsuzdur:krye kk bir krmznn boazna yerletiini duydu. imdiye kadar ka kere aladn sayd. On drt kt. Yirmiye kadar azn amamaya karar verdi. Yoldan emsiyeli adamlar geti, kapkara emsiyeler. Yamura yetiememilerdi. (B., s.8) Temmuz adl ykde ise kz ocuunu kimse bir trl anlamak istemez. Annesi ve babas klar babaanneye yollar onu, bir gn kalacaksn diye kandrrlar. ocuk terk edildiini, sevilmediini dnr. ocuun kt ryalar grd, tahta merdivenlerden kan seslerden irkildii babaannenin evi iletiimin tamamen koptuu yerdir. Anne ile kz arasndaki tek yakn sahne el ele tututuklar andr: Yaz bu demekti o gnlerde, el annenin eli iinde.. (B., s.13) Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde ise annesinin her gn babasndan dayak yediini gren kk ocuk Kadir vardr. Anneanneye snr, her eyi ondan ister. Korkusundan anne ve baba ile iletiime geemez. Korku ve yalnzlk, onu anneanneye yaknlatrsa da mutsuzluuna zm olmaz. Sevdadr adl ykde annesiz ve babasz byyen, teyzesine tutunmaya alan bir ocuk vardr. Yatlar ile iletiime geemez, onunla alay ederler. Elleri byk adam elleri gibi ypranm, kk yanda hayat mcadelesi vermek zorunda kalmtr.

313 Salar adl ykde bu kez iletiimsizlik baba ile oul arasndadr. Baba ile olu hibir konuda sohbet edemezler. letiimsizliin birinci nedeni fikir ayrlklardr. Baba olunun memur olmasn ister ancak olu iidir. kincisi ise babann sahip olduu deer yarglarn bir trl kramamasdr. Hadi onlar yok, babasyla oturup iki kelime konusa ya dosta, urdan burdan, ciddi konular brakalm, diyelim ki onlarda anlaamyorlar, ama undan bundan rahat rahat konusa ya; bir kadeh rak ise hatta -ziyan yok- bir kza falan tutulduysa anlatsa, asa iini... Nasl istemiti oluyla dost olabilmek, bireyleri paylamak. Ama yan yana geldiler mi bir sessizlik kyordu odaya. Uzun, kesintisiz bir sessizlik. Necdet bir sre bekliyor, sonra sanki baba olan kendisiymi gibi usulca, incitmemeye alarak kalkyor, odasna ekiliyordu. (H., s.71) Yalnzaa Dura adl ykde ise hastane kouunda bir aile tablosu grmekteyiz. Baba hastadr, anne ve olu ise ona refakat etmektedir. Baba ile oul arasnda yllardr kurulamayan iletiimin nedeninin sevgi ve ilgi eksiklii olduunu fark eden baba, hasta deinde bu a kapatmaya alr. Tomris Uyarn yklerinde, evli veya evli olmayan iftler arasnda toplumsal basklardan doan ve snfsal farkllklardan doan iletiimsizlik youn olarak ilenir. Dn Geri Bak adl ykde kuafr ra olan Nesrin ve hukuk fakltesinden ayrlp tccar olan Faik evlidir. Birbirlerinin dillerinden konuamaylar, Nesrini bunalma srkler. letiim kurmak iin hi aba harcamayan, her gn arkadalaryla darda buluan Faik, Nesrinin intihar etmesine neden olur. Salar adl ykde Nihat Bey kars ile iletiim kuramaz. Yllardr memurluk yapan Nihat Beyin yaam biimi de tek dze hale gelmitir. Kars ile rutin bir hayat paylarlar, ancak iletiim kuramadklar iin mutlu deillerdir: Kendisinin de pay vard bunda: yllardr bir kere bile ensesini pmemiti karsnn, bir kere bile salarn ellemek gelmemiti iinden. Nedendi acaba bu kopukluk? Bilemiyordu imdilik. Ancak lnce - o ya da kendisi.(H., s.76) pek ve Bakrn son yks Sarmak Gllerinde iek Dirilticilerinde yer alan anne ile babann boandn grrz. Anne ocuunu da istemediine dair eski kocasna bir mektup yazar: imdi erafettin bak seni neden rahatsz ediyorum anlataym, bu ocuk meselesi yani kryenin yznden, kusura bakmazsn ikimizin de ocuu, beni deli edecek bu kz. artk Yanna m alrsn Annenler mi bakar bilmem, nk byle

314 giderse canma kyacam temelli stnze kalacak, sen kavgalarmzda hep annem Senden iyi bakar demez miydin zaten deil.(B., s.91) Akan Sular da ise yine ypranm ancak alkanlklar yznden devam eden bir evlilik vardr. Kar koca arasndaki iletiimsizlik artk evin erkei tarafndan zamanla bo vermilie dnr. Kars ise her gn ayn sylenmelerine devam eder. Balama'ym. Konuacak eyimiz kalmad de, daha kolay. Bitti de, tkettik de. Hadi syle. Syle hadi, sylesene! Ne syleyeyim bilmem ki... Dinlemiyorsun, gvenmiyorsun. Ne desem bo..(YB., s.47) Kpk adl ykde Bedia ve Macit arasndaki iletiimsizliin nedeni, Bediann paray bulunca btn insani vasflarn kaybetmesidir. Ancak Macit deimez, gemiini unutmaz. Bedia iin her ey para olmutur, kocasnn evlilik yldnmlerinde ald pahal hediyeler onun iin sevgi gstergesi haline gelmitir. Farkl anlaylar bireyler arasndaki iletiimsizliin en nemli unsurudur. Aye Hakl adl ykde Ayeden ayrlan kocas sebeplerini sorgular, gemi gnlere geri dner. Kaybedilen eyin ne olduunu arar. Aslnda hibir zaman iletiim kuramadklarn anlar: Ve o ey, artk ancak baka bir erkein baklaryla, elleriyle, arlyla canlanabilirdi, kendini bulabilirdi. Belki baka bir erkekle sevitikten sonra sorular sormazd Aye, banyoya komazd, sevimenin scaklnda uyumay gze alabilirdi. Hi deilse bir sre. (YB., s.43) Yapayalnz Bir Gk adl ykde de gzn para hrs brm, siyasetle ilgilenen Doan Bey varken, dier tarafta ise sevgiye ihtiyac olan, duygusal bir kadn olan Fsun Hanm vardr. Bu snfsal eliki iinde hibir ortak paydalar olmayan bu iki insan yrtmeye altklar evliliklerinde iki yabanc gibidirler. Doan Bey bir siyaseti olarak evresiyle yakndan ilgilenirken bu ilginin bir ksmn bile karsna gstermedii iin Fsun Hanm ile iletiim kuramazlar. Herkes kendi dnyasnda yaarken, yalnz ve hasta olan Fsun Hanm adeta lm bekler. Toplumun iinde bulunduu siyasi ve sosyal koullardan doan ve geni bir kitleye yaylan iletiimsizlik bireyi derinden etkiler. Yazarn zellikle skynetim gnlerini anlatt yklerinde bu temayla karlarz.
Gneli Bir Gn adl ykde siyasi ve sosyal bask nedeniyle insanlarn

kimseye gvenemedii bu gnlerde iletiimden sz etmek mmkn deildir. nsanlarn her an lm enselerinde hissetmeleri onlar evrelerine yabanclatrr:

315 Kentlerde kimseler birbirini tanmyordu. O gne kadar tanmay pek dnmemilerdi, ama artk nemliydi; tannmayanlar kukuyla szlyordu. Byktan, san taran biiminden, ksalndan ya da uzunluundan, giyini zelliklerinden, bir dmanlk, bir dostluk belirtisi karlmaya allyordu. Her yerde; dolmu motorlarnda, arabalarda, kamyonlarda, otobslerde, uaklarda. (YB.,s.10) Anlat Bana adl ykde iki sevgili arasndaki iletiimsizliin nedeni yine sosyal ve siyasi ortamdr. Kimsenin kimseye gvenemedii, kimin kimi srtndan vuraca belli olmayan bu dnemde iki sevgili arasnda da iletiim kurmak gleir, uzun bir sre buluamaz ve gremezler. -Artk arayacan ummuyordum. Bir ay geti nerdeyse. Aramaz diyordum. Gizlice seviniyordum da dorusunu istersen. -Ben de o yzden ekindim. Hem ey, dardan bakldnda, aslnda aramamam gerekirdi. Hibir ey bilmiyorum ki seninle ilgili... (YB.,s.3) Tomris Uyar, yklerde siyasi olaylarn dnda birey bazen sosyal olgularn iinde anlamlandramad, dhil olmak istemedii snflandrmalar iinde kendisini konumlandrmak istemez. Bu durumda iletiim kuramaz. Bu bazen bireyin kendi tercihi olurken bazen de istese de o iletiimi kuramaz. Ovasz adl ykde kyden ehre gelip bir apartman dairesine yerleen aile ehre uyum salayamaz. Hatice adndaki kk kzlar evre ile iletiime geemez. Annesinin kyde iken tarayp itinayla rd salarnn imdi neden deersizletiini anlayamaz. Anne ve babas gibi deitirdii sosyal ortamda dland iin iletiim kuramaz ve bu sebeple mutsuzdur. nsz adl ykde ise burjuva deerleri iinde bunalan torun, ailesi ile iletiime gemez. Konumay bile reddeder. Ailede dede, nine, anne ve baba ile yaayan torun kimseye hesap vermez. Btn bu kurallara itiraz edecei gnn gelmesini sabrla bekler. Tomris Uyar bu ykde burjuva kurallarn eletirir. Aile balarnn sevgiye deil, kurallara bal oluunu, kuaklar arasndaki iletiimin bu yzden koptuunu gsterir. Tomris Uyarn yklerinde bireyin yalnzl onun evresi ile iletiim kurmasna engel tekil eder. Kendini yalnz hisseden ise genellikle yallar ve ocuklardr. Bir ekilde belli hayatlara tutunmaya alarak yaarlar. Hayatlarnn deieceine dair ilerinde hi umut kalmad iin iletiim kuramazlar ya da kurmak

316 istemezler. O nedenle temamz yalnzlk deil, yalnzln bizi ulatrd nokta iletiimsizliktir. Kuytuda adl ykde, yal bir kadnn tek bana ev halkndan ayr odasnda yaadn grrz. Onlar uyurken uyank, onlar uyankken odasna ekilen yal kadn; yalnz. evresinden kopuk bir hayat srd iin aslnda iletiim kurmay kendisi reddeder bir durumdadr.: htiyar bu yzden alar saatin sesini duyunca odasnn kapsn kilitledi. Mutfaktan, fokurdayan aydanln sesi geliyor, dolaplar alp kapanyor, ekmek kzaryor, atallar, baklar. Ne kargaa! Bunlar bir sraya sokmal. Dolaplarn hepsini birden amamal szgelimi. (B., s.22) ieklerle adl ykde Rum Barba, yalln da etkisiyle toplumun deien deer yarglarna uyum salayamaz. Kosta ve Niko adndaki ocuklarnn onu arayp sormamalar, Barbay yalnzla srkleyen nemli bir neden haline gelir. Deitiremedii dzenle iletiime geememesi ve bunun zerine gibi byyen yalnzl da eklenince kmaza girer. Bu mutsuzluuna intiharla son verir. ntihar bireyin kendi ve evresiyle deil; tm dnya ile iletiimin koptuu noktadr. Gler Yzl Bir Komu adl ykde ise Mrvvet Hanmn zorluklarla bytp evlendirdii ocuklar annelerini arayp sormazlar. Yalln verdii umutsuzluk ve yalnzlkla bunalma giren Mrvvet Hanm, lmeden nce kendisine bir mezar yeri satn alr. Mezar yeri satn almas bireyin yaarken lmn beklediini gsterir. Kelepir adl ykde ise yal kadn yllarca bir evin iinde ayn erkekle hibir ey paylamadan yaamtr ancak kars ile iletiim kuramad iin ne istediini anlamaz: Bana gesin, insanlarn arasna karsn diye galeri ald, gemii dnp hznlenmesin diye evdeki antika paralar satld, babasnn iki gz antikac dkkn elden karld (SG., s.17) Son Sanr adl ykde ocuk, iindeki Tanry ve tapnan arar. D evreyle iletiim kuramaz. nce sandk odasnda namaz klarken bulduunu dnr, ancak farkl bir evde ayn duyguyu yaayamadn grnce yeni araylar iine girer. Cevizlik'teki kk kilisenin alack kulesi. Scak bir yazn son gnleri. Moda iskelesine vapurlar daha seyrek uruyor artk. ar esnaf kk lambalarn gittike daha erken saatlerde yakyor. Akam inerken sebzelere serpilen su, ykanm talarn buusuna karyor. Her yer deniz. (YY., s.22)

317 Kalenin Bedenleri adl ykde Tomris Uyar, Mardine gelin giden stanbullu kadnn halkla iletiime geemediini, Mardinin yerlisi tarafndan dlanmln anlatr. Seslerin sahiplerinin konutuu herhangi bir dili -Krte, Ermenice, Sryaniceo dilin birka szcn en azndan, kapmaya almtr, bir gn sokakta birileriyle konuabileceini, burann bir yerlisi saylacan, benimseneceini umduu gnlerde. Ama oda bombo, sessiz, saatin tiktak, uzak bir yerde damlayan bir musluk. Kocas arasra uruyor bu odaya ama ou geceler evde deil. (YY.,s.26) Yavruaz adl ykde Mine, Alevin kk kzdr. Kz annesi sanat olduundan onu bir trl gremez, onunla deil yabanclarla vakit geirmek zorundadr. Annesinden uzak oluu onu yalnzla srkler. Evde iletiim kurduu tek kii Alidir. Ali de evden Gngr Hanm tarafndan yollannca Mine, byk bir tepki gsterir: Mineciim nerdesin? Nereye saklandn? Bak, amyorum gzelim, bana ses ver de seni karanlkta bulaym. Ben oyun oynamyorum... Zaten oynamam yasak deil mi? A . (A., s.40) Akam Alacas adl ykde, ad Yunus olan ocuun babas ile annesi boanmtr. Babas uzak denizlerdedir. Niyazi Abi dedii vey bir baba ile yaar. Ama kendisini hep dlanm hisseder, adam kendi ocuklarna karlksz eker alrken, Yunusun ekeri hak etmesi iin bir eyler baarmas gerekir. Peki, bulutuumuzu evdekilere syledin mi? Sylemedim ama Niyazi Abi bizi zaten grm uzaktan. Yabanclarla konumamam gerekiyormu, onlardan armaan almam da yasak. Ama bu ekerlerle ikletleri Niyazi Abi'nin oluna verebilirim. Harlmla aldm derim. Yarn dnyor. (A.,s.72) Ksaca, Tomris Uyarn yk kiileri sevgisiz, mutsuz, yalnz srdrmeye altklar hayatlarnda bir trl iletiim kurmay renemezler ya da artlar onlar bu konuma srkler. letiimsizlik byyerek bireyi intihara kadar gtrr. Yaamak istemedikleri ilikilerde, paylamlarn yitirdikleri ortamlarda bulunmak, nefes almak zorunda kalrlar.

318 3.8.3.G G, corafi mekn deitirme srecinin sosyal, ekonomik, kltrel ve siyasi boyutlanyla toplum yapsn deitiren nfus hareketleridir. (zer, 2004, s.11) Gler i ve d gler eklinde iki ekilde ele alnmaktadr. g bir lkenin kendi snrlan ierisinde belirli bir blgeden bir baka blgeye gerekletirilen g hareketidir. D gten ise bir lkeden bir baka lkeye yaplan g anlalmaldr. (Salam, 2006) Tomris Uyar, pek ve Bakr adl yk kitabnda Yrek Hakk, Ovasz, All Turna adl yklerde, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Kpk, Elii Gllerde, Ormanlarn Gmbrts adl yklerde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Haklarn En Gzeli St Pay adl yklerde, Yrekte Buka adl yk kitabnda Uzun lm adl ykde, Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda, Beyaz Bahede adl ykde, Bayrdaki Ilgm, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Kavaln Parmak zi adl ykde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Kalenin Bedenleri adl ykde, lkemizdeki i ve d g sorunsaln anlatrken, zellikle kyden ehre ya da ehirden kye g eden bireyin sosyo-ekonomik ve sosyo-kltrel sorunlarn ele alr. Yazar, ky ve kyly kendi bnyesinde anlatrken kylnn geleneklerini, yaam biimlerini, toplumsal yaplarn ortaya koyar. Bu nedenle yklerde ky tasvirlerinden ziyade birey ve bireyin sorunsal n plandadr. Tomris Uyar, ky ya da ehir tasviri yapmak amac gtmez. Mekn unsurunu yk kiisini daha iyi aydnlatmak iin ara olarak kullanr. Kavaln Parmak zinde, evrensel masallardan birisi olan Fareli Kyn Kavalcs adl yky modern biimde yazan Tomris Uyar, mekn anlatrken kyl ve ehirliyi karlatrarak, birbiri arasndaki ayrm ortaya koyar: Gzlerini turuncu mor alara, turuncu mor takalara diktiklerinden olacak, bizi pek grmezler.() Bilmezler ki kymzn az berisi, bozkrdr. Bizler de kentlilerle merhabalamayz pek. Kentle bulumaya niyetimiz yoktur. Kendimize yeten, kendi yamzla kavrulan kk bir topluluuz biz, yabanclar sevmeyiz. Dediim gibi, asl giysileri ekmeliydi ilgimizi. Bu yzden. (GK., s.38) Tomris, Uyar bu yksnde kylnn, onlar kandran bir yabancya inanacak kadar saf ve iyi niyetli olduunu ortaya koyar. Bylece yazar, kylnn insan deerlerini yitirmediini gsterse de, kylnn cehaletini de eletirmitir. nk yabancya inanmayan kyde aya sakat ama srekli okuyan bilgili bir kzdr.

319 Bayrdaki Ilgmda ise stanbulda manzaras gzel bir tepeye siyasilerden birinin izinsiz yapmaya alt villann yasal olmad anlalnca bitirilmemesi zerine, yllar sonra gecekonducularn kulland bir villakondu haline geliini anlatr. Yazar bu yksnde de kyden ehre gelen bireylerin yaamlarn anlatr: Onlar da rtlerini, boha bezlerini kaak suyla ykadlar, havuzun kenarna asp kuruttular. Kaak elektrikte paralarn saydlar, ceketlerini asp televizyon seyrettiler. Souk gnlerde, atlak, krk camlar bezlerle rttler, delikleri tkadlar. Scakta, kaplar ardna kadar atlar. Patlcan, biber kuruttular balkonlarda. Herkes onlarn orada olduunu bildi ama birbirine sylemedi, fsldamad. Onlar da yeni gelenlere yer ayrmay rendiler. Deklerini, ocuklarn azck yana ektiler. (YDDK., s.58) Tomris Uyar, kyn toplumsal yapsna aina olmayan farkl yapsal zellikler tayan ehirli bireyi kye g ettirerek, byle bir ortamda yaamn srdrmeye zorlar ve bu srete bireyde gzlemlenen uyum problemini anlatr. Yrek Hakknda Tomris Uyar, mekn stanbuldan Anadolunun bir kyne tar. yk, stanbulda okuyup doktor olan evin olunun yine stanbullu bir memurun kz ile evlenip kye dnd gnle balar. Gelinin evde iliki kurabildii tek kii, kocasnn henz ocuk olan en kk erkek kardeidir. Yengenin davranlarn eletiren yine kadnlardr: Yengemin bahede koup oynamasn, yoldan geen kasketliler yadrgamyor da, sinemalarn bekrlar yadrgamyor da bizim evdekiler yadrgyorlar. "Koskoca gebe kadn." Aabeyim bir ey demiyor ama konuuyor boyuna. (B., s.61,62) Neyin doru neyin yanl olduunu ayrt edemeyen ocuk bir eylerin ters gittiinin farkndadr. Kalenin Bedenleri adl ykde, Mardine gelin olarak giden ehirli bir kadnn yaad skntlar anlatan yazar, birinci cemrede kye uyum salama konusunda kararl olan ehirli kadn, daha sonra tandklar yeni evde yedii krbalar sonucu btn mitlerini yitirir. kinci cemrede geriye dnerek kadnn nce yirmi iki, sonra on yalarna geriye dnler yaplr. Farkl kltrden birine k olmasnn dourduu sonular aklar; Kimsecikler, onun bu kente uyum salayabileceine inanmad. Bunun iin kendilerinden ayr tutuyorlar onu, odasna kapatyorlar, erdemleriyle arasna almaz, bir uzaklk koyup yarglyorlar. O da sessiz szcklerden bu glmsemeyi damtt ite, damtmtr. (YY., s.25) Farkl kltrlerle ehir ortamnda yetien bireylerin, kye g edii; bireyin bu toplumsal yap karsndaki yabanclamas ve kmaz anlatlr.

320 Tomris Uyar, zorunlu olarak g eden bireyleri de yklerinde iler. Bulunduu yerden srgn edilerek uzaklatrlan bireylerin bazen tutunamayn, bazen de direniini anlatr. Uzun lm ve Elii Gllerde adl yklerde aydnlarn devletin eitli kademelerince srgn ediliini, gittikleri yeni meknlarda bunalan bireyi anlatr. Elii Gllerde adl yk, iki eski arkadatan birinin dierine yazd mektuptan oluur. Mektubu yazan yk kiisi memur kzdr, kocas Suphi de memurdur, ancak srgn edilir. Yerletikleri Anadolu kasabasnda ei Suphi ile birlikte, iki kk ocuunu bytr; Suphi "Vazgeemeyecein eyler alma," diyor. "Gebeyiz biz. Bir kere taktlar bana, artk tamam: oradan oraya."(H., s.51) Aydn birey ocuklarn okutarak, geimini srdrmeye devam etse de bir yere ait olmamann skntsn yaar. Uzun lm adl ykde ise bir banka memuru olan Enis Bey yine devlet kademelerince srgn edildii kasaba da yaamn srdrmeye alrken, kasabaly bilgilendirerek, yol gsterir. Elinden geleni yapsa da srgn edildii kasabaya kendini ait hissedemez. Kimseye ktl dokunmamasna karn birisi tarafndan ihbar edilir. lemedii bir sula yarglanmay gururuna yediremeyen Enis Bey intiharn eiine gelir. Birey kendi istei ile gerekletirdii g olgusunda bile uyum problemleri yaarken, bu g dardan zorunlu hale getirilince birey sadece bulunduu toplum ile deil kendisiyle de atma iine girer. Eer evli deil ise bu atmaya bir de yalnzlk duygusu katlr. Tomris Uyarn yklerinde aile halinde ge zorlanan bireylerin, yalnz olana nispetle hayata tutunma glerinin daha ok olduunu grrz. Ancak her ikisinde de bireyin yaama olan sevgisi ve ball azalr. ounlukla i g anlatan yazar, d g olgusuna bir yksnde yer vermitir. Belli bir meslei olan bireylerin yurtdna gitmek iin verdikleri abay anlatmtr. Ormanlarn Gmbrts adl ykde gnll olarak yurt dna alma amacyla g etmek isteyen uzun bir liste yer alr. Ancak yazarn asl sorgulad nokta bireylerin neden bu kadar skntya katlanarak, d g gerekletirdikleridir. Bu uralarn temelinde i gte olduu gibi bireylerin geimlerini salamak, daha iyi yaamak arzusu yatar. Tomris Uyar, d gn sonularn sadece sezdirmekle kalr. nk yky yurt dna gitmek iin artlarn tamamlam bireylerin resmi ilemleri aamasnda bitirir. Yazar, yklerinde gnll olarak yurt dna g eden bireylerin yannda, yurt iinde Anadoluya gnll olarak g eden bireylere de yer verir.

321 en Ol Bayburt adl ykde Feridenin doktor olan ei Behet Bey gnll olarak Anadoluyu gezip, kylleri eitmek iin hkmet tabiplii yapmay seer. Ancak maddi ynden byk sknt ekerler. Sen var msn benimle gelmeye?' diyor. Kasaba kasaba dolap dertlere derman olacakm, iileri, kylleri eitecekmi. 'yi gzel ama,' diyorum, 'sen bir mderrisin oluyken, ky yerlerinde dolamana kim inanr?(Hem haksz mdrlar inanmazlarsa?' Yoksullar, zaten g kalyor hayatta hanm kzm, glkle byyor, g de inanyor o yzden. (DP., s.54) yklerde i glerden bir blm de kyden ehre g eklinde gerekleir. Bu gn sebebi genellikle maddi imknszlklardr. G ettikten sonra ise ehirde hem geim sknts hem de yaama mcadelesi verirler. Bu bireylerin en byk sorunu daha nce hi tanmadklar ehir hayatna alamamalardr. ehir hayatnn zorluklar bireyde kstrlmlk duygusu uyandrr. ehirde her ey menfaat ve karlar zerine kuruludur, insan deerler yitirilmitir. Para tek gerek haline gelmitir. Bu nedenlerle ehre uyum salayamayan bireyler kaosa srklenir ve bunalmdan kurtulamaz. St Pay adl ykde yazar kyden ehre g edip bir gecekondu mahallesinde yaama tutunmaya alan insanlarn ektii skntlar, kader diye boyun edikleri zorluklara nasl gs gerdiklerini anlatr. St satarak para kazanmaya alan Sultann kocas ehre geldiinden beri kahvede kumar oynar, almaz. Sultan kk kz Gler ile hem evde hem darda alr; yine de kocasnn dayaklarndan kurtulamaz. Sultan, ocuklarndan byk olann da kyde brakm, getirememitir. Ama akl onda kalmtr: Bir hzn dmt iine imdi. Duran ne haldedir acaba? Emmisi, erkenden uyandrm, st sadryordur. Kyl erkei, ie koturamadnn nne a m koyarm? Krema makinesini ona brakmlard gelirken, inei de. Karlnda, bir tek Duran'a bakacak. Bakarm dediydi. Ne de olsa emmisi, bakar. "Siz gidin, banz sokacak bir oda bulun, Abbas ie girsin, yollarm Duran'" dediydi ya. (YB., s.21) Tomris Uyar, kadnn kyde kalan ocuuna duyduu zlemi anlatrken, kyl erkeinin ehre gelince urad deiimi de vurgular. Yazar, aile olarak g eden bireylerde kadnlarn mcadele eden ve ezilen taraf olduunu gsterir. Erkeklerin tek balarna uzun sre zorluklara boyun emediklerini anlatr. Nitekim ykde daha nce ehre gelen fr Kazm artk ehirde yapamayacan anlar, kyne geri dnmek iin hazrlklara balar. Beyaz Bahede adl yk okul bahesinde geer. Kyden ehre yeni g ettikleri belli olan bir anne ve ocuu, okula kayt iin gelmilerdir. Nakil ilemleri yznden ocuk gecikince bunu retmene aklama gerei duyarlar. Giyimleri ve

322 konumalar ile yabanclklarn ortaya koyan anne ve ocuk ehirlinin baklar altnda ezilir. Haklarn En Gzeli adl yknn bkn delikanls, kyde zengin diye kendinden yaa byk bir erkekle zorla evlendirilip, evlendikten sonra iddete maruz kalan ablasnn yatalak olmas ve kocasnn onun bedeninden faydalanmak istemesi zerine ablasnn kocasn ldrr. Bunun zerine hapse der, knca da ehir hayatna ve ehirliye ayak uydurmak ister. Fakat iyi hal kd olmamas nedeniyle hibir ie alnmaz. Deerler atmas iine girer nk dorular kaybetmitir. Ovasz adl ykde ise kyden ehre g ederek kapclk yapan bir ailenin Ovasz Hate adndaki keklie tutkun kzlarnn dram anlatlrken, gn birey zerindeki etkileri anlatlr. Aslnda btn aile bireyleri bir taraflaryla yaamn dnda kalm yk kiileridir. ehre alamamann verdii sknt ile kyn zleyen, bu yzden kendini yalnzla ve bunalma iten Hatede, kekliini zgrlne kavuturma istei artar. Onun iin her eyini vermeye hazrdr. Keklik ile kendini zdeletiren Hate, kurtuluu kekliin zgrlnde bulur, karlnda kuafre satmas iin kardeine salarn vermeye raz olur. Yazarn yklerinde, ailesiyle birlikte ehre g eden ocuklar, toplumsal basklardan yeni yeni etkilenmeye balam ya da bunun ne olduunu henz kavrayamayacak yatadrlar. Hatice bir eylerin farkndadr, ancak kk kardei anlamad iin ehir kurallarna kolaylkla adapte olma yolunda ilerler. Anne ile baba ise sene gemesine karn ehre uyum salayamamlardr. Yaadklar kapc dairesi onlar iin mezardan farkszdr. Adeta nefes alamazlar. Eskiden yaptklar gibi kap nnde trk syleseler de oya ileseler de bu mekna ait olmadklarn bildikleri iin mutlu olamazlar. Kalorifer borularyla dolu bu smscak ehir odasnda, kullanlmayacak ucuz likr kadehleri, deterjan adlar, koca bir buzdolab, transistorlu radyo ve p kokular arasnda ufaldlar. (B., s.73) ehirlilerin, d grnleriyle, davranlaryla ve konumalaryla kyden g eden aileleri dlamalar, kk grmeleri ve zerlerinde bask kurarak mutsuz klmalar bireyin yabanclamasna neden olur. All Turnada ise kyden ehre g eden dul bir kadn ile olu Mehmetin dramn okuruz. Gecekondu hayat ve maddi skntlarla hayatn btn ykn omuzlarnda tayan anne, ehir yaamnn basksn zerinde hissederken en byk zorluu yalnzlk ve aresizliktir.

323 ykde Karsn bir kynden stanbula gelen, Glsme Hanm bir gecekondu odasnda zor artlar altnda, hasta oluyla gndelikilik yaparak yaamaya alr. Glsme Hanmn minibse bile verecek paras yoktur. e gittii evlerden ald bo ieleri satp yol paras yapmay dnr. Ancak kk ve hasta olu annesinin bu zor artlarda almasna dayanamaz. Mehmet, hasta omuzlarna yklenen bu sorumluluk duygusunu tayamaz, ancak annesinin de gemiini, hatralarn, onu ayakta tutan en deerli varlklarn sattrmak istemez: Bir u sular kalmt: Dndke genzinin szlad o beyaz baba-evinden, Kars'tan haber getiren bu renkli sular, bu al turnalar? Bitmi genliinin ehirdeki tek avuntusu: evini gzelleyen, stan bu adsz iekler... (B., s.81) Bu ykdeki ocuk ise bir eylerin farkndadr. Kendini evin erkei, annesinin tek koruyucusu hisseder. Ancak hastala kar koyamaz. nk annesinin aresizlii onu da bunalma srkler. Ksacas g olgusu ister bireyin inisiyatifinde olsun ister olmasn, bireyi almad deer yarglaryla, farkl bir toplumsal yapyla kar karya brakmas nedeniyle olumsuz ynde etkiler. nsan sosyal bir varlktr. Konumaya, paylamaya ihtiya duyar. Bulunduu ortamdan dlannca, bunalma srklenir. Bireyin ibenliinde meydana gelen tahribatlar ise kolay kolay onarlamaz. Tomris Uyarn yk kiileri ise ya bu yaama boyun eip, her eyi kabullenir ya da bulunduu ortama yabanclaarak bir kaosa doru srklenir. ok yaygn olmasa da geldii yere geri dnen yk kiisi de vardr. Yazarn yklerinde nemli bir yer tutan g temas lkedeki i ve d gn nedenlerini ve sonularn ortaya koyarken, bu toplumsal olgunun bireye yaatt amaz anlatr. 3.8.4.Bunalm Toplumsal deerler arasnda skm bireyin geldii nokta eylemsizlikse; birey eletirel tavrn, tepkisini kendi i dnyasna yanstr. Mevcut dzene kar veya bu dzeni deitirmek iin hibir g gstermez. Bu durumu modernizmin getirdii yabanclamann pasif isyan (Yrek, 2005, s.55) grngs olarak deerlendirirsek bireyin bunalma srklendiini belirtebiliriz. Bunalm, hayatla, insanlarla ve kendisiyle salkl iletiimler kuramayan ve bu yzden her eye srt eviren insann iine dt kmazn ifadesidir (Korkmaz, 1997, s.261). pek ve Bakr adl kitapta Bir Gnn Sonunda Arzu, Biraz Daha, Yrek Hakk, All Turna adl yklerde, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk

324 kitabnda nsz, Salar, Dn Geri Bak, Derin Kazn, Ormanlarn Gmbrts adl yklerde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabndaki Dizboyu Papatyalar adl ykde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Glmsemeyi Unutma, Kalenin Bedenleri, Bol Buzlu Bir Ak Ltfen adl yklerde, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Kelepir, Mavikan Kokusu adl yklerde bunalm unsuru bireyler zerinde gzlenmektedir. Tomris Uyar, kk burjuva dzeninden, evlilik kurumunun allagelmi kurallarndan, maddi skntlardan, siyasi ve sosyal nedenlerden, brokratik

dzenlemelerden bunalan bireyleri iledii gibi toplumun deer yarglaryla att iin yine toplum tarafndan dlanarak bunalma srklenen bireyleri de konu eder. nsz adl ykde kk burjuva yaam biimi eletirilir. Bu sistemin arklar arasnda bunalan gen kuaktan bir torunun gelecei ile ilgili kararlarn alnd bir akam yemeinde btn aile toplanr. Anneanne ve dedenin koyduu kurallar, baba ve annenin istemese de uyduu davranlar olarak ortaya karken bu kurallara torun tepki gsterir. nk bu dzenden sklmaktadr, yemek yemek ve dar kmann dnda hep odasndadr. Onu bunaltan bu yaam biimi yle anlatlr: Anne gzlerini ksm, tabaktaki kfteleri sayyordu. Herkese ikier tane dyor. Kza tane de verilebilir ama Dede kzar. Herey kararnda olmal. Kfteler, lokumlar, canerikleri yle hemen bitmemeli. Kiraz bile olsa, ocuun tabana bir avu koymal: yeter. yle herkesin tencereye ataln-kan serbeste daldrd gecekondu sofras deil bu sofra. ocuk renmeli ve almal kk yata. Hakkna dene boyun emeli. Koparp almamal. renmezse, ileride karlaabilecei ktlk yllarna nasl gs gerebilir? (H., s.9) Yazarn yklerinde genellikle bunalan birey olarak karmza kan kadn, evlilik kurumunun allagelmi kurallar yznden sorunlarn zemez Anne roln stlenir ve cinselliini unutur; Yuvay kuran dii kutur szyle btn yk omuzlarnda tar. Ayrca ataerkil toplumlarda evlilik srecinde erkek tarafndan ezilen kadn, bazen hayatn bile sonlandracak kararlar alabilir. Yazar bu sreci eitli rneklerle yklerinde yanstr. Tomris Uyar, Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde kocas tarafndan ezilen, iddet gren kzn annesi Hacer Hanm, kznn ektii skntlara zlr, ancak evliliin her durumda katlanlmas gereken bir messese olduu kuralna kar gelemez. Kznn da her eye boyun emesi gerektiini dnr. Bunalma giren kz, intihar eder:

325 Badanann eskilii, plastik kaplarla, naylon torbalarla giderilmeye allr. abalanr. Yine de gece tartmalar bir eskilii pekitirir nedense, sz olur ertesi gne; gz ars, boyun tutulmas, yerinde, trnak yenii, uykuda di krlmas. Pencereden sarkp yeni bir soluk, cierde azck gidecek bir serinlik. Ertesi gn kyya inilir. Bir zr bulunur. (B., 41) Kalenin Bedenleri adl ykde ise ehirden kye evlenerek giden bir kadn, kyde eve kapatlarak, iddete maruz braklr. Kadn bu yzden delirir. Yrek Hakknda Emine Hala kyde sevdii adamla kaarken yakalanr, evin en karanlk odasna kapatlp her akam aabeyi tarafndan krbalanr. Erkekler tarafndan iddete maruz kalan kadn bunalma girer. Bir sonraki aamada ise ya akli dengesini yitirir ya da intihar eder. Dn Geri Bak adl ykde ise kocas Faik tarafndan ilgi grmeyen, kmsenen Nesrin srdremedii evliliinden, yaad bunalmdan intihar ederek kurtulmay seer. Toplumun deer yarglarna gre kadn evliliini sorgulama hakkna sahip deildir, boyun emekten baka ans yoktur. Tek aresi ka ya da intihardr. Yapayalnz Bir Gk adl ykde Fsun Hanmn kocas Doan Bey, karsn bunalma srkleyen tek unsurdur. nk Doan Beyin tek hayat para ve siyasettir. Zorunlu olarak bir evlilii srdrmeye alan Fsun Hanm; evresindeki deiimleri, bir trl ayak uyduramad dzeni bir tarafa brakp, hi deilse lmn doru drst yaamak (SG.,s.48) ister. Fsun Hanmn bu cmlesi dnyada yaamadnn gstergesidir. Kelepir adl ykde ise yal bir kadnn yllar sren evliliine karn kocasnn kendisiyle ilgilenmemesi, onu anlamaya almamas; bunalma giren kadn kmaza srkler, karabasanlar grmesine neden olur. Maddi skntlar yznden hayatlarn devam ettiremeyen bu nedenle bunalma giren yk kiileri de kmazdadr. Bu skntlarn zmek ve hayatlarn devam ettirebilmek iin ellerinden geleni yaparlar. Bol Buzlu Bir Ak Ltfen adl ykde einin nafakasn deyemeyen yk kiisi arkada toplantsnda onu bu skntdan kurtaracak birini arar ama bulamaz. nk kimse grnd gibi deildir. Para istemek iin kafasnda oluturduu mazeretlerin hepsinden vazgeer, bu sknty eski ei ile paylama kararn alr. Yaamnn bir Perembe'sini hi mi hi bilmeden yaam olma duygusu houna gitti birden. Sk aralarla bastran cokunluu, knty, hzn, keyfi dengelemeye abalad. Bu arada bir ey -szgelimi souk bir bira ya da sek bir

326 votka- imezse bu genel iyimserliin bir sre sonra koyu bir karamsarla dneceini biliyordu. (YY., s.45) All Turna adl ykde kyden ehre g eden bir anne ile hasta olu Mehmetin dramn okuruz. Anne paraszlktan kyden hatra olarak getirdii renkli sular satmaya balar. Hayatta kalan tek olunun yaamas iin uraan kadn bunalma girer. Toplum tarafndan beenilmeyen, toplumun deer yarglarnn dndaki insanlar da bunalma itilir. Bu insanlarn bazen fiziksel zellikleri yznden bazen de yapmak zorunda kaldklar meslekler yznden toplum tarafndan yadrganmalar, dlanmalar onlar yaadklar hayattan bezdirir. Glmsemeyi Unutma adl ykde bir film anlatlr. Filmde fiziki zellikleri nedeniyle toplum tarafndan itilip kaklan fil adam lakabyla anlan adamn bunalmn seyrederiz. Bunalmdaki bireyin toplum tarafndan smrl yanstlr: Dnn, bir insann, zavall, sakat bir insann panayrlarda sergileniini, itilip kakln, horlann, sonra doktorun onu kurtarn. O doktoru da ok seviyorum. Ama Fil Adam umudunu yitirmiyor. Bir gn insan olma umudunu. Toplum da zamanla benimsiyor onu. Fil Adam'in panayrlardan kurtarldktan sonra ngiliz sosyetesine nasl sergilendiini anmsatmak istemiyorum. (YY.,s.14) Derin Kazn adl ykde kardeini okutmak iin hayat kadn olan kbal toplum tarafndan dlanr. Bunalm iinde yaamn devam ettiremez. Dizboyu Papatyalarda ise sanat olan ermin toplumun, ald mzik aletine, dolaysyla sanata olumsuz bak as yznden dlanr. Sanatn diledii gibi icra edememesi ermini bunalma srkler. Yoksa utanrd yannda tamaktan. Dardan bakanlar iin gln, zentili yine de fiyakal bir oyuncakt bu keman. Oysa ermin iin, kendi mutsuzluunun elle tutulur bir simgesiydi. Bir tabuttu dpedz. ermin'in tamak zorunda olduu kendi tabutu. Ne kadar gizlese gzlerden, ne kadar geride braksa, bir gn kalabaln iinde tamak zorunda deil miydi naslsa? Omuz verecek ka kii var bu tabuta? Omuz vermekten utanmayacak? (DP., s.6) Ksaca Tomris Uyarn yklerine bakldnda genellikle toplumsal deerlerin birey zerindeki basks, maddi imknszlklar, aile ii anlamazlklar, deien ve yozlaan topluma ayak uyduramamak gibi nedenlerle bir bunalma srklenir.

327 3.8.5.Ka Tomris Uyarn yk kiileri bazen rya ve hayallere snrken, bazen bir mekna bazen de kendi benliklerine ka gerekletirirler. Ka ferdin, d dnya ile uyumsuzluunu ou zaman mekna bal olarak idrak etmesinden kaynaklanan bir durumdur (Korkmaz, 1997, s.124). Gemie duyulan zlem, yaanlan maddi imknszlklar, ruhi bunalm, dn ie saldrs bireyin kana yol aar. Sanatn kendisi bizzat byle bir ka, kurtulu ihtiyacndan domutur. Sanatn dili vastalar tek bir dnyann snrlandrlmlna, ierisindeki te dzen aknl ile srekli ve dayanlmaz bir ekili cazibesinde cevap ararlar (Marcuse, 1995, s.61). Tomris Uyarn yk kiilerinin son areleri genelde bu snrlandrlm dnya ile intihar ederek btn balarn koparmak olur. pek ve Bakr adl yk kitabnda Kuytuda, Bir Gnn Sonunda Arzu, Gn Dnd, Yrek Hakk, Ovasz, All Turna adl yklerde, demeler ve Gler Yzl Bir ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda, nsz, ieklerle,

Komu, Dn Geri Bak, Derin Kazn, Ormanlarn Gmbrts adl yklerde, Yrekte Buka adl yk kitabnda, St Pay,D Satmak adl yklerde, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Ormandaki Ayna adl ykde, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Yapayalnz Bir Gk, Mavikan Kokusu adl yklerde, Otuzlarn Kadn adl yk kitabnda Pentimento, Alatav adl yklerde Tomris Uyar ka temasn ele almtr. Aileden uzaklaarak, kiisel zgrlne kavumann ancak evlenerek saland toplumumuzda aslnda birey anne-baba basksndan kurtulunca bu kez de kocasnn tahakkm altna girer. Toplum kadnn medeni hali ne olursa olsun tek bana yaamasna, msaade etmez. Bu basklar altnda kadn kurtuluu yollar aramak iin bazen bulunduu ortamdan kamay bazen de beklemeyi tercih eder. Pentimento ve Alatav adl ykler birbiriyle paralel temalar ierir. kisinde de anne ve baba basksndan bir an evvel kurtulmak iin evlilii ka olarak gren yk kiileri yer alr ki bunlardan Pentimentoda yer alan kz, Tomris Uyarn annesi iken; Alatav adl ykde ise yazara mektup yazan bir gen kzdr. kisi iin de evlilik kurtulu yolu olarak grlmektedir. nsz adl ykde burjuva anlaynn kurallar arasnda sktrlan evin kk kz torunu, aile byklerinin kendi hayat ile ilgili kararlar aldklar yemek masasnda hi

328 konumaz, i dnyasna ka gerekletirir. Ancak bu ka gl bir geri dn iinde barndrmaktadr, adeta hesaplaaca gn beklemektedir. Tomris Uyarn yklerinde kadn, evlendikten sonra erkein istekleri dorultusunda bir yaam srdrmeye zorlanr. Ataerkil dzen iinde bytlen erkek, btn gcn kendinde toplandna inanr ve bu gc kadn zerinde iddete dntrr. kmaza giren bireyin tek kurtuluu yine katr. Hayatn bu ekilde devam ettirecek gc bulamayan kadnlarn bir ksm intiharn eiine gelirken, dier bir ksm da evden kap alma hayatnn glklerine boyun eerler. Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde bir temizliki olan Hacer Hanmn, evli olan kz, kocas tarafndan her gn iddete maruz kalmaktadr. Hacer Hanmn kz bu duruma daha fazla dayanamaz ve evden kaar. Annesi kznn kocasna boyun emesi gerektiini dnr. nk erkek egemen toplumlarda kadnn kocas karsnda hibir sz hakk yoktur. Kadn evlendikten sonra adeta kocasnn emrinde bir kle gibidir. Bu ykde kadn iddetten kurtulmak iin kamay seer ve intihar eder. Gn Dnd adl ykde de yine kocasndan grd iddet yznden yllar nce evini terk eden krk yedi yandaki Nigar Hanmn hayat mcadelesini okuruz. Nigar Hanmn ka onun hayata tutunarak yaamn srdrmesini salamtr. artlar gerei toplumun benimsemedii ilerde alan kadnlar ise zm yine evlenmekte bulup bir yuva kurmaya alrlar. Ancak bu kadnlar evlenseler de toplum tarafndan dlanmaya mahkm edilirler. Bu ksr dng iinde kadnn kmaz aktr. Derin Kazn adl ykde bir hayat kadn olan kbal, bu hayat daha fazla srdremeyeceini anlar. Onun iin kt baklardan kap kurtulaca bir dnya artk yoktur. Tek k yolu lm semektir. Mutsuz evliklerde kadn mekn deitirerek fiziksel olarak ka

gerekletiremeyecek durumda ise bu durumda kendi i dnyasna evrilerek bunu gerekletirir. Boyun ei, kadere raz olu toplumun kadndan bekledii olumlu davranlardr. Kadn kendi dnyasnda yaayan bir l gibidir. Yapayalnz Bir Gk adl ykde Doan Bey ile Fsun Hanm evlidir. Ancak Doan Bey karsn anlamamaktadr, btn dnyas para olan ve siyasetle uraan bu erkek ile yaamn srdrmeye alan Fsun Hanm, kendi i dnyasnda lmn bekler. Mutsuz bir yaam onun hastalnn daha da artmasna yol aar. Bu hayata kar bir direni deil, aksine yaarken lm karlamaktr. Dn Geri Bak adl ykde Nesrin bir kuafr radr. Hukuk fakltesinde okumu olan Faik ile evlenir. Ancak Faik onu srekli kk grr, onunla bir ey

329 paylamaz. Bu durum Nesrini yalnzla srkler. Evlenmeden nce hayat dolu olan Nesrin, evlendikten sonra herkesten ve her eyden kaar olmutur. Mustafa ile birlikte olur ve Faikten cn alr. Sonra da intihar eder. Ormandaki Ayna adl ykde Ecenin ayrld ei, kendisinden kk olan Belma ile evlenir. Belma ise Ecenin arkadadr, btn bunlara tahamml edemeyen Ece, bir gn nereye gittiini bilmedii, nnde duran BMVye binip uzaklar. Aradnn ne olduunu bilmeyen Ece, mutsuz hayatndan kamak ister. Aslnda kaybettii, belki de hi bulamad, kadnln cinselliini aramak iin kaar. Kimi zaman da birey maddi koullar, kyden ehre ya da ehirden kye g, yalnzlk gibi nedenlerle kendi i dnyasna ka yaar. Bu hayatta bir yabanc olarak yaamn devam ettiremeyip intihara kalkr. Ovasz adl ykde kyden ehre g eden ve ehirde bir apartmanda kapclk yapan ailenin kalorifer dairesine kstrlm hayatn okuruz. ehir hayatna uyum salayamayan birey mutsuzdur. Oda bir snak gibidir, onlarn i dnyalarna kap, kaybolmalarn salar.Babamla annem yalnzlklarna ekildiler. Birlikte ve ayr ayr. Kalorifer borularyla dolu bu smscak ehir odasnda, kullanlmayacak ucuz likr kadehleri, deterjan adlar, koca bir buzdolab, transistorlu radyo ve p kokular arasnda ufaldlar. (B.,s.72) Yrek Hakknda ise evlendikten sonra kye yerleen memur kznn davranlar, kocasnn ailesi tarafndan yadrganr. Toplum tarafndan dlanan kadn bir ka yaar; fakat bu kendi i benliine dn deildir. Kyllerden kaarak tabiata snr; ancak yalnz deildir. Onun davranlarn eletirmeyen tek kii, kocasnn kk kardeidir. Btn gnn evden uzakta, bu kk ocukla birlikte geirir; duygularn onunla paylar. Bu evden artan neyim varsa kesmek, budamak isterdim. Kanasa da. Yeter ki bir erin: dn deil bu, dpedz yaama uyma. Bir ey hzl dnyor. Douma ok az kald. Bulant kesildi. Karnmda bir ayak zorluyor deriyi. Annelik igdsym, laf... Bir ocuk smklyken sevilir, pantolonu yrtkken, sz dinlemezken. (B.,s.67) Gler Yzl Bir Komuda, teyze ocuklar olan mer ve Erol, ayn dkknda alrlar. meri annesi ld iin teyzesi Mrvvet Hanm bytr. ocuklar hayrsz olan Mrvvet Hanm mutsuzdur. Yalnz bana kald bu dnyada bedenen bulunsa da ruhen bir ldr. Hayatta en byk aclardan biri evlat acsdr, Mrvvet Hanm o bile etkilemez, nk zaten yaamamaktadr. lm onun iin bir katr, bu nedenle kendine satn ald mezar yeri onun iin tek ka yoludur.

330 Ormanlarn Gmbrtsnde ise Almanyaya gitmek iin her gn bin trl zahmet eken insanlar gereki bir dille yanstmtr. Maddi imknszlklarn bireyi srkledii kmaz, onlar bulunduklar topraklardan ayrlmaya srklemitir. Mavikan Kokusu adl ykde ise hayatn byk ve eski bir ktphaneye adayan mze kitaplk grevlisi, kendi yerine birini yetitirip intihar eder. Yllarca kitaplarla dost olan bu kiinin, kitaplarn geleceini kurtardktan lm seii bir katr. Tomris Uyarn yk kiileri bir taraflaryla hayata tutunamazken, bir taraflaryla onlar hayata balayan tek unsur mutlu gnlerindeki hatralar ve hayalleridir. Kalan bu kck umuda tutunduklar iin kalar da yine onlaradr. Reel dnyada hayallerle yaamak ise bireyin yabanclamasna yol aar. Biraz Daha adl ykde Nuri, kars Nevinin lmnden sonra bunalma srklenir. Yokluuna alamaz ve Nevinin hayaliyle yaar. Sanki o hala yayormu gibi hareket etmesi onun hayallere kadr ki bu da bireyin gerekle balarnn koptuunun gstergesidir. Kuytuda adl ykde, bir eylerin dnda kalan yal kadn, evin bireylerinden kendini soyutlayarak kk odasna ekilir. Yal kadnn d dnya ve toplumla uyumsuzluunda odas tamamen bir snaa dnr. (Bachelard, 1996) Hatralaryla yaayan kadn, gemi gnlerine zlem duyar. Ka gemiedir, artk yaayamad mutluluklar arar. Eskiden btn aileyi o idare ederken imdi her ey onun dnda gereklemekte, o da uzaktan seslerini duymaktadr. Oda yal kadnn yuvas haline gelmitir. All Turna adl ykde kyden g ederek maddi skntlarla gecekonduda yaayan bir anne ile hasta olan olu Mehmetin dramn okuruz. Anneyi skntlardan kurtaran tek unsur baba evinden getirdii renkli sulardr. Aile gemiinden ve hatralarndan ald gle ayakta kalmaya almaktadr. Renkli sular da bu ykde onlar ehir hayatndan alp kydeki mutlu gnlerine, gemiine gtrr. Maddi skntlar, annenin hatralarn yaatan bu sular satmak zorunda brakr. ieklerle adl ykde Rum Barba, kaybolan deerlere zlrken, gemie zlem duyar. Ancak yalln da verdii yorgunlukla deitiremedii dzenden ka gerekletirir. Bir otelin sonuncu katndan atlayarak intihar249 eder.

249

ntihar temini dier bir balk altnda deerlendireceiz.

331 St Paynda fr Kazm borla ald avrullisiyle, renci tamaktadr. Artk araba da kendisi gibi yalanmtr. St Ahmet ise kpei Karaba ve bisikletiyle st datp, yourt satmaktadr. Tek hayali bir gecekondu almak ve evlenmektir. Sonu olarak bireyin kann temelinde toplum vardr. Toplum kendisine uymayan bireyi dlar, bu durumda bireyin ka elzemdir, dardan gelen bir zorunluluktur. Ayrca bireyin eitli nedenlere toplumla uzlamamas sonucu bireyin kendi i dnyasna, hayallerine ve hatralarna ka sz konusudur ki bu ierden gelen bir zorunluluktur. Bireyin kendi tercihi olduu iin zorunlulukla birlikte tercih de sz konuudur. Bireyin fiziksel ya da duygusal olarak ka yabanclamann balangcn oluturur. Modernist bir yazar olan Tomris Uyarn yklerinde bu ynyle ka teminin nemli bir yeri vardr. 3.8.6.Dostluk Tomris Uyar, toplumun deien yaps arasnda kaybolan insan deerleri gndeme getirir. Arkadalk, dostluk, komuluk gibi insanlar arasnda paylam artran, insanlarn yardmlamalarn salayan bu ilikilerin nasl sradanlatn ortaya koyar. Parann ve menfaatlerin ne kmasyla, gereklerin yerini yalanlarn almasyla yok olmaya yz tutan bu insan ilikilerin toplumu krelttiini anlatr. Yazar bu ilikileri daha ok farkl gruplardaki kadnlar arasnda deerlendirir. pek ve Bakr adl yk kitabnda Dalar Sada Verip Seslenmelidir adl ykde, Gn Dnd, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Dn Geri Bak, Elii Gllerde adl yklerde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Aykr Dal stne adl ykde, Yrekte Buka adl yk kitabnda St Pay, Uzun lm adl yklerde, Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda Kuskus, Oyun, Zula, Kuluk Raks adl yklerde, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda, Ormandaki Ayna, Kavaln Parmak zi adl yklerde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Kk Ktlkler, Bol Buzlu Bir Ak Ltfen len Otelin Mterileri, Dz Beyaz Bir ar adl yklerde, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Kiisel Sorgulamalar, Kelepir, Dondurma adl yklerde, Aramzdaki ey adl yk kitabnda Taz Pay, Gz Kzl, Yavruaz, Tahin Pekmez Gnleri, Pht adl yklerde ve Gzel Yaz Defteri adl uzun yk kitabnda gerek dostluklarn ve arkadalklarn, gemite kalan komuluklarn muhasebesi yaplyor.

332 Dalar Sada Verip Seslenmelidir adl ykde Nusret Hanm adnda dedikoducu bir komu vardr. Mevhibe Hanmn kocasn aldatt dedikodusunu yayarken, yllar sonra Bahri Beyin Mevhibe Hanm aldatt ortaya kar. Nusret Hanm, komusunun an arayan merakl bir kadndr. Gn Dnd adl ykde ise Nigar Hanm, zor gnlerinde Ferhunde Hanma yardm eder. Piirdii yemeine kadar paylaan gerek bir dost, iyi bir komu iken; Ferhude Hanm zengin olunca Nigar Hanm dne bile armaz, btn dostluunu keser. Yaplan iyilikleri unutur. Geri Dn Bak adl ykde mahallelerdeki eski komuluklarn, dostluklarn gzelliini anlatan yazar; ayn mahallede byyen taksi ofr olan Mustafann da kuafrde alan Nesrine deer verip kol kanat gerdiini anlatr. Elii Gllerde adl ykde ise birbirlerinden ayrlsalar da mektuplaarak arkadalklarn srdren Merref Hanm ve mektup yazan kadn, ocuklarnn isimlerini bile birlikte koyacak kadar samimidirler. Bu ykde eski dostluklar yaatlr. Aykr Dal stne adl ykde ise evin hanm ile onun yannda yllardr alan Hate Hanm ile kznn ne kadar iyi anlatklarn okuruz. Evin hanmnn son gnlerinde bile yanndan ayrlmaylar, hizmeti de olsa insanlarn iyi dostluk kurabileceklerini gsterir. St Pay adl ykde kyden ehre g eden bireylerin bulunduu gecekondu mahallesinde ofr Kazmn kyne geri dnmeden nce kalanlara yapt yardm okuruz. Komuluk ilikileri, maddi karlara dayanmaz. Birbirlerine manevi anlamda destek olurlar. Akan Sularla adl ykde ise apartmanlardaki komuluk ilikileri sz konusu ediliyor. Hasta olan komularna orba yapp gtrmesi gerektiini syleyen kadn, komusunu pencereden grp ilgilenir. Uzun lm adl ykde Enis Bey srgn edildii adada herkes tarafndan ksa srede sevilir, herkesin bir ihtiyacn grr. Halit Reise baba topraklarn ekip bimesini nerir, Kara Hasana kredi verir. Pansiyonuna yatak aldrr. Karlk beklemeden yaplan bu iyilikler ancak dostluk snrlar iinde aklanabilir. Kuskus adl yk yalanlar zerine kurulu komuluklarn olduu bir apartmanda geer. Torununa bakan bir anneannenin yanna komusu ziyarete gelir. Ancak ok da iyi niyetli olmayan cmleler sarf eder. ok beendiini syledii kuskustan anneanne bir tabak daha eve gtrmesi iin komusuna koyar, gnderir. Ancak akam p boaltrken kuskusu pte grnce ok krlr.

333 Oyun adl yk yine apartman dairesinde geer. Bir ressam olan Sevgi Hanm alak gnll, yalnz yaayan dul bir kadndr. Kapcnn kk kz ile komuculuk oynar. Kuluk Raksnda yine iki arkadan adada karlap, bir akam sohbet edip, efkr datmalar anlatlr. Bu yk de yazarn gnlklerinden rendiimiz kadaryla, gerek dostluklara k tutmaktadr. Kavaln Parmak zi adl ykde kye dardan gelen bir yabancy kylnn nasl misafir ettiini anlatr. Yabanc kt niyetlidir ancak kyl komuluk ilikilerinde saf ve temizdir. Tomris Uyar, kylerdeki ilikilerin bozulmamln ortaya koyar. len Otelin Mterilerinde ise maddi sknt yznden onarlamayan otelin srekli mterileri ok zlrler. nk aralarnda gzel bir ba kurmulardr. Her yaz dzenli olarak bulutuklar bu otelin kapatlmasna bir zm bulamazlar. Dz Beyaz Bir ar adl ykde dostluklar bozulmasn diye sevdii kz zele akn aklayamayan anlatc, zelin hem zeri hem de kendisini brakp gitmesine ok zlr. Gz Kzl adl ykde bir hayat kadn olan Hlyay evlendirerek onu kurtaran Drdane Hanm, bu messesede de insan davranlarn, arkadalklarn olabileceini gsterir. Tahin Pekmez Gnlerinde altm yanda banka mdrl yapm olan kran Hanm erkeklere kar sahip olduu nyarglardan dolay evlenmemitir. Apartmanda komular arasnda dzenledikleri gnlerde davranlar ile dikkat eken bir kadndr. Komuluk ilikilerinin btn apartmanda toplu olarak yrtld tek ykdr. Arkadalarn birbirlerini olumlu ynde gelitirdiklerini grmekteyiz. Tomris Uyar, yklerinde toplumsal basklardan, erkek egemen yapnn dourduu sonulardan yola karak kadnn ezildiini, bunalma srklendiini hatta intihar ettiini yklerinde anlatrken, kadna en byk ktl yine kadnn yaptn da ifade etmekten ekinmez. nk bir yerde kadnn aldatlmasna neden olan yine kadndr. Evli olduunu bile bile bir erkekle bir ilikiye balayan hatta arkadann kocasn ayartan kadnlarn varln kaleme alr. Bu rnekleri ilk dnem yklerinden ok son dnem yklerinde konu eder. Ormandaki Ayna adl ykde Ecenin boand ei, kendinden kk bir gen kzla evlenir. Bu kz Ecenin arkada olan Belmadr. Bu ykde arkadalklarn drst olmadn grrz.

334 Kk Ktlkler adl ykde ise dul bir kadn olan ncinin boand kocas Melih, Gler ile evlenir. Gler, Melihin sekreteridir, ayn zamanda ncinin arkadadr. Cinselliini kullanarak Melihi ayartmay baarr. Ayn ykde Semra Mahmut ile evlidir. nciye maddi adan yardm etmek ister gibi grnse de bir yandan kazklamaya alr, arkadann maduriyetinden faydalanmak ister. Nurten ise yoksulken sonradan zengin olur ancak zengin olunca cimrileir. ncinin tek gerek dostu, hibir kar gtmeyen Oyadr. Bol Buzlu Bir Ak adl ykde ise Mehmet boand kars Ferideye nafakasn deyemedii iin bor istemek zorunda kalr. Evli arkadalarnn katld partiye gider. Ancak hibiri gerek dost deildir, Mehmet bor isteyince kendilerinin de sknt iinde olduklar yalan gibi birok mazeret uydururlar. Kimse bor vermeyince yine boand karsndan yardm istemeye karar verir. Kiisel Sorgulamalar da ise komuluk ilikilerine yer verir. Ev hanm olan komu bir kadn, yazar olan anlatcnn evine ziyarete gelir. Ancak ziyaretten ok evinde birlikte yaad evli amcas ve yengesinin dedikodusunu yapar. Mutsuz aile ilikilerini anlatr. Hemcinsine kar eletirel bir tavr taknan kadn, yengeyi hi beenmez. Komu kadn, yazarn misafirin nne biskvi koymasn da eletirir. alan kadnlarn kendileri kadar titiz olamayacaklarn, evlerinin temiz olmayacan dnrken gizliden tablolarn tozunu kontrol eder. Tomris Uyar bu yklerinde kadnlarn hemcinslerine destek olmadklarn ifade eder. Gerek komuluklara duyduu zlemi ortaya koyar: Evet, salk ok nemli. Sebzelerin, meyvelerin yle ykanmadan buzdolabna tklmas, dzgn yerletirilmemesi, buzluklarn altnn kurulanmamas, odalarda sigara duman. Olmaz ki. Tablolarn her gn tozunu alrm. Sizin tablolarnz da gzelmi gerekten. Geerken salona bir gz attm.(SG., s.8) Kelepirde ise evin hanm, temizlie gelen kadn tarafndan eletirilir. Yal kadn kocasndan ilgi gremedii iin karabasanlar grr, bunalmdadr. Ancak hizmeti, yal kadn kocasna savunmak yerine onu eletirir. Yedii nnde yemedii arkasnda olmasna karn neden bu kadar sorun kardn yal kadnn kocasyla paylar. Ekmeini yedii evin hanmna bir kadn olarak destek vermesi gerekirken zaten erkek egemen bir toplumda, kadn eletirmesi olduka yanltr, insan boyuttan uzaktr. Dondurma adl ykde ise kocas Kazmn lmyle dul kalan Seniha, kocasnn eskiden tek sohbet etmekten zevk ald tek kii olan hi evlenmemi yazar arkada Sumru aklna gelir. Sumrunun evlenmemi oluunu, alyor oluunu

335 ekemez. Aslnda Sumruyu eletirirken ona kar gerek bir arkadalk deil aksine bir kskanlk barndrdn hissederiz. Sanki bana kt bir ey gelse en ok o sevinecekmi gibi bir intiba uyandrr. Bir kadn, eer kadnsa, bir yuva zler, bahesiyle uramak, evini prl prl etmek sabahlar, orba piirmek akamlar, ister. Bu duygular tatmamak bir eksikliktir. Hem ne demek bana ne? nsan, yakn arkadann ykselmesini istemez mi? Ayrca, her gn, gazetelerde yalnz yaayan kadnlarn balarna neler geldiini okuyoruz. Kurallara uymamamn bedelini dyorlar zavalllar. Yine de insanlk gerei, onlara acyoruz, onlar adna hicap duyuyoruz. Oysa evlerinde uslu otursalar, balarna hibir ey gelmeyecek. Benim geliyor mu?(SG.,s.18) Taz Pay adl ykde ise Asl ile Tayfun boanma karar alan bir ifttir. Aslnn arkada Birsen, Tayfun ile birliktedir. Birsen, Tayfunun boanmak istediini Aslya sylemek iin bir kafede buluurlar. Ancak Asl durumdan haberdardr. Bu ykde yazar, yine kadnlarn hemcinsleri ile dostluklarnn, arkadalklarnn ne kadar pamuk ipliine bal olduunu gsterir. Yavruaz adl ykde ise bir ses sanats olan Alevin manejeri Gngr Hanm, evin iinde entrikalar evirir. Evin hizmetisi Asiyeye yalanlar syler. Evdeki hizmetli Aliyi, Alev Hanmdan kskand iin evden kovar. Alevin kk kz Mineye eziyet eder. Hemcinslerine kar gzn hrs bryen bir kadn olarak insani ilikiler boyutunda deer kaybna uramtr. Pht adl ykde ise kadn bir yazarn boand kocas bir tiyatro oyuncusu ile evlenir. Yllar sonra ayn adamdan boanan tiyatro oyuncusu yazar ile konumaya gelir. Onu yllar nce kocas konusunda neden uyarmadn sorar. Sonu olarak Tomris Uyar yklerinde kadnlarn hemcinsleri ile olan ilikilerinde ok kskan, sinsi ve gururlu olduklarn ortaya koyar. Arkadalklarnn da araya bir erkek girdiinde bozulan yapda olduunu gsterir. Kadna en byk ktl yine kadnn yapt dikkat ekicidir. Komuluklar ise eski gzelliklerini kaybetmitir. Kskanlklarn, dedikodunun olduu, yalanlarla yrtlen sahte ilikiler haline gelmitir. Tpk arkadalklar ve dostluklar gibi ksa sreli grmelerden teye geememitir.

336 3.8.7.Cinsellik 1950 kua ykclerinin zellikle bireye ve bireyin tinsel dnyasn oluturan, etkileyen olgulara yer verirler. Bu dneme kadar eitli nedenlerle yzeysel bir ekilde ilenen meselelerden birisi de cinselliktir. (Dirlikyapan, 2010) Kendini bir toplumda aa vuran ve reme igdsn saptran ya da simgeye dntren bir olgudur, erotizm. Cinsellik hayvandr; erotizm ise insan diyen Octavia Paz (2002, s.102) akn da bir arnma olduunu belirtirken, bu unsurun birbiriyle btn olduunu izah eder. demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda, Dn Geri Bak, Derin Kazn, Salar, Yusuf le Zleyha adl yklerde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda, mr Biter Yol Biter adl ykde Yrekte Buka adl yk kitabnda D Satmak, Aye Hakl adl yklerde, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Geriye Kalan Gnlerimizin lki adl ykde, Yaza Yolculuk adl yk kitabnda Yaz arab adl ykde, Tomris Uyar cinsellik temasn eitli ynleriyle ele alr. Cinsellii ve cinselliin birey zerindeki etkilerini yk kiilerinden yola karak ortaya koyan Tomris Uyarn yklerinde cinsellie farkl anlamlar yklenmitir. Cinsel alglaylarn, bireyin cinsellie yaklamnn genellikle salksz olduklarn syleyebiliriz. Derin Kazn adl ykde bir hayat kadn olan kbal her gn bedenini verirken tkendiini syler. Cinsellik onun iin sadece tensel bir olgudur. Birlikte olduu kiileri anlatc kbalin bedenini her defasnda biraz daha lme yaklatran tula olarak nitelendirir: "Kurtarn beni," der. nk ilk tulay tekmeleyecek, dardan bir soluk alacak gc bile kalmamtr artk. Ben o zaman karrm ie. lk tulay skp atarm nce, herifi sepetlerim. Gtr bu, ok g. nk adam dikilir kapnn nne, gitmez.(H., s.61-62) Cinsellik bu ykde bireyi ykma uratan bir olgu olarak alglanyor. kbal, ay durulatnda ya da sabahn serini inerken, kimbilir ka kere sevitikten sonra o diri bitkinlikte vermitir kararn. Beyaz giysisinin dmelerini yava yava amtr. Beyaz memeleri parlamtr kta. "Vur," demitir sonra, "bitsin artk. N'olur!"(H.,s.68) dedikten sonra lm karar alan kbal, sevgilisinden kendisini ldrmesini ister. Sevgilisi deitiremeyecei bu yasa karsnda onu ldrr. Bu hayattan kurtarr.

337 Yusuf le Zeliha adl ykde, Yusuf evlenene kadar hibir kadna dokunmam, toplumun deer yarglarnn dna kamam bir gentir. Ayn durum bir kadn olarak Zeliha iin de geerlidir. iftin evlendikten sonra yaayamadklar cinsellik, kadn iin bir korku olutururken, erkek iin ise zmlenemez bir sorun haline gelir. Toplum tarafndan hep bastrlan cinsellik olgusu, fkralarda ve arklarda kalr. Bu ykde ise cinsellik yaanmamlk, bilinmezlik duygusu uyandrr. Yusuf, bir delikanly en gzel hayvan haline getiren o acmasz ama sevecen azgnl duyuyordu. Yaklat. Karsna bir daha bakt. Zeliha'nn gzleri ya iindeydiGece boyunca anlatlan ak sak fkralar, sylenen arklar, en yeni danslar unutmaya alt. (H.,s.83) Tomris Uyar, yklerinde cinsel aln sadece toplumun okumam, kltrsz erkeklerinde olmadn, asl sorunun evli iftler arasnda yaandn ortaya koyar. Yllar sren birlikteliklerin sonunda hem erkek kadn hem de kadn kendisini cinsel bir obje olarak grmez. Evli bir kadn anne roln stlendii andan itibaren, cinsel hayatlarn da belli bir rutine balar. Bu da erkein gznn baka kadnlarda olmasna yol aar. mr Biter Yol Biter adl ykde evlere temizlie giden bir kadnn, evli bir doktorun tecavzne uradn okuruz. Tomris Uyar, doktorun kimliinde erkekteki cinsel al da hissettirir. Salar adl ykde ise Nihat Bey ile Sabahat Hanmn yllar sren evliliklerinde, belli kalplarn dna kamayan, bir rutin haline gelen cinsel ilikilerine tank oluruz. Ama o zamana kadar, seviirken (sevime denebilirse) bile yakalarn brakmayacakt tedirginlik. Sulu sulu sarlacaklard birbirlerine, gz gze gelmemeye alarak. Bir an nce kurtulmak iin ilk hafif kaslmay kollayacak, glkle bytp boalacaklard. Sabahat bir kesine bzlecekti yatan.. (H.,s.75,76) Aye Hakl adl ykde Ayenin kocas, boanmaya karar verdii kars ile ilgili duygularndan emin deildir. Ayenin bir baka erkekle birlikte olduunu gznn nne getirir, ancak o zaman ona kar bir ey hissetmediini anlar. Erkek iin cinselliin evliliklerde boanma kararn etkilediini vurgulamak isteyen yazar; bu tip evliliklerin bir mecburiyet halinde yrtlmesinin ise cinsellii bitiren bir unsur olduunu anlatr. Genliinin diri, delikanl zsuyunda anlatlmaz bir arlk duydu. Sevecenlik kaplad iini. Belki de o dedii ey batan vard Aye'de, kendisi yrtememiti, tutup elinden gtrememiti, gelitirememiti; uzakta kalp eletirmeyi semi, talam, onu suskunluunda yalnz brakmt. Ve o ey, artk ancak baka bir erkein baklaryla, elleriyle, arlyla canlanabilirdi, kendini bulabilirdi.

338 Belki baka bir erkekle sevitikten sonra sorular sormazd Aye, banyoya komazd, sevimenin scaklnda uyumay gze alabilirdi. Hi deilse bir sre. (YB., s.37-38) Yaz arab adl ykde cinsellik, kadnn kendi bedenini tanmasn salar. Ece bir gn hi tanmad bir yatakta gzlerini aar, kocasndan ayrldktan sonra hi tanmad bir erkekle birlikte olur. Cinselliini o zaman fark eder. Tanmad bu yeni bedeni elledi. Parmaklarn meme ularnda, karnnda gezdirdi, bacaklarn iltenin stne iyice bastrarak yeni domu bedeninin o anda uzlamaz gibi gelen iki yarsn birletirmeye, bir btn yaratmaya abalad. lk sancnn, ilk ln, yaamaya adm atma acemiliinin glklerini, aclarn onunla paylamak istedi. Eski-karn gm, aalara ekilmiti. Ayak parmaklarndaki karncalanma da olmasa, bedeninin alt ksm tam bir uyuuklukta, doygunlukta yzyor denebilirdi. Oysa burun delikleri, az memeleri tetik ve oburdu. (YY., s.55) Yaz arab adl ykde yazar, cinsellikle yk kiisinin sadece tensel deil tinsel ynn de uyandrarak birey olmasn, sorgulamasn salar. Tomris Uyar, Ecenin kimliinde btn kadnlarn bu kefe kp uyanmalarn ister. nk yazarn dier yklerinde evli iftlerdeki en byk eksiklik, bireyin bedenine olan farkndaldr. Geri Dn Bak adl ykde Nesrin intihar etmeden nce kocasn Mustafa ile aldatr. Cinsel birlemenin olduu blm batan sona kadar anlatlr. ykdeki cinsel birlemenin amac, Nesrinin kocasndan grmedii ilgiyi bedenini, kendisini seven biriyle paylama arzusunun yannda; alma duygusudur da. nk Nesrin bu ilikinin ardndan eve dnp intihar eder: Salarn aralayp ensesini pt. Hi plmemi beyaz boynunu, memelerini pt. Gbeini pt, karnn pt. Nesrin, kabalarnn ortasndaki iki duyarlk noktasnn, iki ufak ukurun dayanlmaz bir szyla, yepyeni bir szyla uyandn duydu. Bir bulant ykseldi, boazna yerleti. Dileri birbirine vuruyordu. Avularyla, zonklayan kasklarn, karn boluunu bastrmaya, durdurmaya alt. Bacaklar titriyordu. Yzst dnd. Biraz sonra gvdesinin babo, uyumsuz rpnlar bir btn oldu. Tek bir at, tek bir alm, tek bir mutluluk, tek bir coku. Denize doru doludizgin. Bildik otlarn, bildik kokularn, bildik yldzlarn, rzgrn altnda. Srlsklam. Hayatn dala, grlts, kfrleri, arklar, glkleriyle bilenmi, elleri kaba ilere girip

339 km, sevmeyi yaamaktan renmi, yaayarak renmi, bildik Mustafa'y gerekten sevdiini dnd en son. Koyu bir su akt topraa.(H., s.49-50) D Satmak adl ykde, hayatnn baharnda gen bir kz vardr. Gelecei iin kuraca dlerini bir kpe iin satar. Evden kursa gitmek iin kan kz urad bir kuyumcu dkknnda, daha nce hi tanmad bir genle birlikte olur. Yalnzlma katlabilirsin, dedi olan, yalnz soru sormayacaksn. Bir daha da geri dnmeyeceksin gvenli barnana. O barnak, ykld yklacak. Burada kalrsan, baka bir ada yaayabilirsin bir sre, azar azar lerek uzatabilirsin yaamn(YB., s.59). nce baba evini kaybeder, sonra sevmediini anlad bu erkei baka biri ile evlendirir. Kendisini, adn bilmedii erkeklerle birlikte tanmad evlerde bulur. Geriye Kalan Gnlerimizin lki adl yk Krmz Balkl Kz yksnn modernize edilmi halidir. Yaz Gl adndaki yirmi drt yandaki yk kiisinin ailesinden gizli bir cinsel deneyimi olmu ve bunun huzursuzluunu yaamaktadr. Toplumun deer yarglar erevesinde gen bir kzn kar cinsi tanmasna msaade edilmez. Bask altnda tutulan bu genlerin kk bir bolukta, cinsellik arayna dmeleri sz konusudur. Ardndan bu durum aileleri tarafndan namus meselesi haline getirilen genler, tekrar kabul grmeyecekleri korkusuyla evlerine geri dnemezler. Toplumun basksyla kadnn istismar edilmesi kanlmaz olur. 3.8.8.ntihar ntihar, siyasi, sosyal, ekonomik birok deiik faktrlerin bireyi srkledii, kendi yaamna son verme eylemidir. Modern yaama ayak uyduramayp yabanclaan birey, kendi iradesini seme zgrln kullanarak intihar (bk.:Durkheim, 2002; Barlas, 1980; Adler, 1997; Getan, 2003) eder. Yabanclaan birey, toplumda yaamadn dnd iin beden olarak da varln ortadan kaldrr. 1950 kua ykclerinde yaygn olarak grlen intihar olgusunu Demir zl; bir yenilmeyi deil, belki baka bir srece geme istei (Bezirci, 1967, s.261,265) olarak aklar. Tomris Uyarn intihar eden yk kiileri genellikle yenilgiyi yaamlardr ve intihar etmelerinin sebebi uzun sren direnilerinin boa kmasdr. ntiharn anlam mehul kalan sonundan yola karak deil, balang noktasndan yola karak ele alnr: Yaanmaz olarak deerlendirildii iin terk edilen bu dnya. lme doru bu

340 yry katksz negatifliktir ve asla aknlk deildir. (Colette, 2006; bk.Alasdair, 2001) pek ve Bakr adl yk kitabnda Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde, demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda ieklerle, Dn Geri Bak, Derin Kazn adl yklerde, Yrekte Buka adl yk kitabnda, Uzun lm adl ykde, Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Dkrc adl ykde, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Mavikan Kokusu adl ykde intihar temas ele alnmtr. Bir Gnn Sonunda Arzu adl ykde kocasndan grd iddete tahamml edemeyen bir kadnn intihar ediini okuruz. Ataerkil toplumlarda kadnn kocasna mahkm oluu ve maddi imknszlklar kadna baka bir are brakmamtr. Dkrc adl yk bir bar fedaisinin hasta olduu ve uyuturucu kulland gnlerden birinde sokaklarda gezip, ardndan da silahla intihar ediini anlatr. Dkrcnn son szleri yledir: "Hasta beynimle daha fazla yaayamazdm. Ne yapsam iyileemeyeceimi biliyordum. Kimseye ktlk yapmak istemedim. Hayatma bu ekilde son vermenin iyi olacana karar verdim" ( GK., s.90). Dn Geri Bakda, Galatasaray niversitesinde hukuk blmn bitirmeden ayrlan, Nesrinin kocas Faik, Aksarayda bir orap dkkn aar. Ama srekli eski arkadalaryla buluup balolara katlan Faik, Nesrini umursamaz, yokmu gibi davranr, sahiplenmez. Nesrin, hastadr; kuafr dkknnda alr. Faikin ilgisizliine kar yine yalnz kald bir gece Mustafa ile birlikte olur ve sonra intihar eder. Yrekte Buka adl ykde intihar, yaarken lme mahkm edilip srgne yollanan Enis Beyin sonunu hzlandran bir olaydr. Enis Beyin srgn olarak yolland adada ona yaplan soruturmalar bilinlidir. Ada halk onu ok sever; nk herkesin ve adann iyiliini ister. Yazar ise kitaplarnn okunmad iin geri dnmnn salanaca duyunca ok zlr. Aslnda baarl olan kitabn, o dnemde ne geerli ise, ne tutuluyorsa onun okunmasndan dolay geri dnm yaplr. Enis Bey de ana ayak uyduramad iin, doru bildiini yapt iin cezalandrlr; yazarn da Enis beyin de lm uzun lmdr. Enis Bey intihar ederek lr. "Bayaln mmkn olduunu ve bunun kendisine yaklatn anlyor, ama bu kez bayalk, zorla stne atlyor ve bouyor onu. (YB.,s.93) Doru bildii deerler iin aba harcayan Enis Bey de yazar da bayalklar iinde boulur. Tomris Uyarn yklerinde yaanan intihar olgusu, toplumsal yapnn bozulmas ile bireyin paralanml arasnda skr. yk kiisi intihar etmese de yaamdan uzaktr.

341 Mavikan Kokusu adl ykde ise btn hayatn bir ktphaneye adayan mze kitaplk grevlisinin sonunda yerine kitaplar gerekten seven birini yetitirdikten sonra intihar ediini okuruz. yknn arka plannda, ayn zamanda grevlinin intiharnn altnda yatan neden; devletin ilgilenmedii, nem vermedii bu bilgi yuvalarnn ve ktphanelerde alanlarn tkeniini vurgulamaktr. ieklerle adl ykde Rum Barbay yalnzl intihara srkler. Tek neden elbette bu deildir. ehirle birlikte deien insanlara ayak uyduramayan, kaybolan yllarn arayan Barba mutsuzdur, dorularn yitirmek zeredir. Gemii zleyen Barba, toplumsal dzenin, insani deerlerin yitiriliine tepkilidir. Barba bu gidie engel olamaz: Eskiden ihtiyarlarn ay itii, gazete okuduu, kadnlarn yn rd, ocuklarn oynad salkl ay baheleri nasl oldu da kar koymadan, usul usul boyun ediler? (H., s,26). Barbann aydnlan intihar ile gerekleir. Barba deiimine engel olamad mekna, insanlara, yalnzlna kar hesaplama iine girer. lm onun iin en byk demedir; artk deiime, yalnzla, yalla boyun emek zorunda deildir. Tomris Uyarn yklerinde yer alan intihar teminin nedeni bireyin; deitiremedii topluma duyduu tepki ve fkenin fiili olarak ortaya konmasdr. 3.8.9.Toplumsal Yozlama Tomris Uyar, srekli gelien dnya artlar ile toplumun da zaman iinde nasl deiime uradn yklerinde tema olarak ele alr. Toplumun ekirdeinde yer alan birey; batllama, sanayileme, arpk kentleme gibi daha birok yeni yaplandrmalar ad altnda yaad kentte nefes alamaz hale gelir. Hayat grn, z deerlerini ve insani niteliklerini kaybedince yozlama kanlmaz bir sonu haline gelir. pek ve Bakr adl yk kitabnda iek Dirilticileri, Gn Dnd, Ovasz demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Kpk, ieklerle Gler Yzl bir Komu adl yklerde, Yaz Dleri D Klar adl yk kitabnda, Filizkran Frtnas, Metal Yorgunluu adl yklerde Gecegezen Kzlar adl yk kitabnda Sue Ellen ile Recepin Kanlmaz Karlamas, Sonsuza Dn adl yklerde, Sekizinci Gnah adl yk kitabnda Yapayalnz Bir Gk adl ykde metalaan birey ve dolaysyla toplumsal yozlama temalar ilenmitir. Parann en byk g olduu dncesi ile metalaan insan figr evremizde gitgide artar. iek Dirilticilerindeki tccar kz, kocasnn ailesini ii olduklar iin

342 kk grr. ocuuna bile paradan daha az deer verir ona kar sevgi beslemez ve sonunda boanma karar alr. Gn Dnd adl ykde paray bulan Ferhunde Hanm, ona zor gnlerinde destek olan yakn arkada Nigar Hanm unutur ve dne davet etmez. Ovasz adl ykde kyden bir apartman dairesine tanp kapclk yapan ailenin kk oullar Hasan, ablasnn ok deer verdii salarn peruk yaptrmak iin satp para kazanmay planlar. Kpk adl ykde ise ehre gelip kocas sayesinde zengin olan Bedia snf atlayarak gemiini unutur. Gzn pahal hediyelerden, giysilerden baka bir ey grmez. Yapayalnz Bir Gk adl ykde hem maddi ynden hem de siyasi ynden mkemmel bir koca aday gibi grnen Doan Bey, karsn anlamak iin en ufak bir aba harcamaz. Onun iin silah koleksiyonu daha byk nem tar. Parann deersizletirdii insan olarak karmza kan Doan Bey karsn da bir silah gibi sadece yannda bulundurur ve maddi ihtiyalarn karlamann yeterli olduunu sanr. Anlatlan yklerdeki bireyler hzl deiime ayak uyduran, durumundan memnun olan gruptur. ieklerle adl ykde Rum Barba deien artlara kimsenin kar kmadn grp zlr: Ne ocuklarn denize sokamayan analar, ne eve vapursuz dnen babalar, ne dkknlar ellerinden alnan marangozlar, terziler, aktarlar.(H., s.26) Gler Yzl bir Komu adl ykde ise yine yal bir kadn olan Mrvvet Hanmn, deien deerlere uyum salayamadn anlarz. ocuklarn tekrar kazanamad iin daha yaarken bir mezar yeri satn alarak lmn beklemeyi seer. Genellikle yal yk kiilerinde grdmz bunalm, onlar sadece lme yaklatrr. nk bu kt gidiata onlardan baka dur diyen yoktur. Metal Yorgunluunda giderek yozlaan topluma tahamml edemeyen, 1916 doumlu Ferdi Beyi okuruz. Yanl anlamayn, d dnyadan yenilikler arabuk eriir bize, ne var ki parltlar abuk biter, abuk anrlar. Dn yepyeni olan bir kavram, bir akm, umut veren bir ad, bir yz, bakarsnz bugn daha sresi dolmadan ypranm. Eelenmemi, karanlk tarih dilimlerinin arasnda bir yere kayvermi. O yzden diyorum ki, bizim lkede tarih arayacaksanz n bey olum, kitaplara bakmayacaksnz. Ama bir insan yznde, eski bir yapda, bir sokakta ya da u nnzdeki fotoraf gibi bir kartpostalda, yz yl bir anda kavramanza yetecek onar yllk ayrntlar bulabilirsiniz. (YDDK., s.27) Deiime urayanlara; devletin st kademesindekiler, sosyal kurumlar, dernekler vs. de dhil edilebilir. Sue Ellen ile Recepin Kanlmaz Karlamasnda Amerikan

343 dizilerinden birinin mutsuz kadn olarak bilinen Sue Ellen, bir balo iin Trkiyeye gelir. Uaktan indikten sonraki blmlerde mizah ve ironi i ie ilerler. ykde eletirilen yurtdndan gelen yabanc sanatlara, basnn, grsel yaynlarn, brokrasinin gereinden fazla deer vermesidir. Ancak bu deer gerek anlamda herhangi bir sanatsal faaliyet iin gsterilmez. Yurtdnda belki de hi nemsenmeyen bir sanatnn biz de alklanmasnn nedeni kltr yozlamasdr. Bu sorun sanatn da deiimin de znn kavranmamasndan kaynaklanr. Toplumun st

kademesindekilerin, bu davranlar doal olarak bireyi de etkiler. yknn devamnda Sue Ellen ile Krebe gazetesinin dzenlendii yarmay kazanan Recepin karlamas, lokantadaki sohbetleri anlatlr. Bulumadaki

aydnlanma an, ayrlk srasnda yknn sonunda olur. Recepin karsnn Sue Ellenin dizideki bebei iin rd patikleri vermeyi fark ettii srada: Sue Ellen! Sue Ellen! Patiklerini unuttun!(GK., s.67) szleriyle yk biter. ykde sanat ile buluma hakk kazanan Recepin, yknn sonunda patikleri vermeyi unutmas traji-komik biimde gzler nne serilir. Yazar bu yksnde toplumun bu noktaya gelmesinde sadece bireyin sulu olmadn ortaya koyar. Birey artlarn kurban olur. Sonsuza Dn adl yk Fransz htilalinden sonra meydana gelen deiim srecine bir hatrlatma yapar. Ancak o zaman da toplumumuzun imdi olduu gibi sadece grnte deitiini ama znde Batdan gelen deiimleri kavrayamadn yine ironik bir dille yklendirir. Avrupada tahsil gren Celal Bey, lkeye geri dndnde manzara ok artc olmaz. Cell bey, sokaklarda hi yabanclk ekmedi. Bir yzyl nce gidiinde kimler varsa, onlar vard yine. Yalnz yeldirmelerin yerini orlon allarla araflar, poturlarn yerini kot pantolonlar, tramvaylarn yerini troleybsler almt (GK., s.60). Filizkran Frtnas adl ykde eski stanbulu bir yazma serveni halinde simgelerle anlatan yazar, deiimden nceki iek pasajna, klasik mziklere zlem duyar. Tabii btn bunlar, mavi-u'u bulankln mavi seli basmadan oluyor. Lacivert tayla yaltlanm gk, daha gnlk olaanlklarla anmadan. Seslerin, (kantolar, balalaykalar, ud taksimleri, valensiya) deniz altndaki bir kanaldan czrtl ve tiz geldii, aynen yansd ta plaklarda, tabasmas kitaplarda(YDDK., s.17). Tomris Uyarn yklerinde arka planda toplumsal eletiri her zaman bulunmutur. Bireyle balayan ve toplumun st kademelerine kadar ykselen bu deersizleme, toplumun tamamna sirayet eden bir yozlamay peinde getirmitir. Bu deiim toplumda gen bireyler hatta ocuklar tarafndan ksa srede benimsenirken,

344 kaybolan insan deerler gz ard edilmitir. Ancak yal bireyler, gemite yaadklar gzellikleri hatrlayarak bu deiimi kabullenememilerdir. Toplumun st tabakasndan balayan, derneklerin, kurulularn, yazl ve grsel basnn da destei ile bireye kadar uzanan bozulma dolaysyla metalaan bireyler ve yozlaan bir toplum haline gelinir. 3.8.10. Bireyin ldrme stei Tomris Uyarn yklerinde yer alan ldrme istei deiik biimlerde ortaya kar. Elli kua ykclerinin bazlarnda da grlen bu temada yazarlar, ar fkeye kaplan yk karakterleri yaratrlar (Dirlikyapan, 2010, s.125). Bu fke bazen bireyin sosyal ve siyasi ortamn basksna, toplumsal deerlerin basksna bir tepki olarak doar. Bazen de bireyin kendisine yaplan hakszlklara tahamml edemeyii sonucu ortaya kan bir istektir. Her ikisinde de kendini keye sktrlm hisseden birey baka zm yolu bulamaz. demeler ve ahmeran Hikyesi adl yk kitabnda Gler Yzl Bir Komu adl ykde, Dizboyu Papatyalar adl yk kitabnda Emekli Albay Halit Akamn ki Gn ve Haklarn En Gzeli adl yklerde ldrme istei temini grmekteyiz. Emekli Albay Halit Akamn ki Gn adl ykde Emekli Albay toplum basksndan bir trl kurtulamaz, emekli bile olsa davranlarn her zaman kstlamak zorunda hisseder. Bir sosisli sandvile buz gibi ekme bira. Ka kereler imrenmemi miydi? Ama cesaret edememiti ite. Bugn baka. Bugn kesintiye uramasn. Albay olduu stnde yazl deil ya. Anlalmayabilir, dardan( DP., s.19). Arkadalaryla elenmek iin bulutuu bir akam yemeinde, alkoln de etkisiyle yllardr, iinde barndrd eski Ke Halit ortaya kar. Eski sevgilisine benzettii kadn iin adam ldrr. Yllarca toplumun kendisine bitii davranlar sergiledii iin bastrd duygular byyerek sonunda bir cinayete dnr. Gler Yzl Bir Komuda, teyze ocuklar olan mer ve Erol, ayn dkknda alrlar. meri annesi ld iin teyzesi Mrvvet bytmtr. Teyzesinin olu Erol, evli olmasna karn karsn aldatr. Ayrca dkkna gelen mterilerden ok para koparabilmek iin elinde olan malzemenin kalmad yalann syler. merin Erola olan nefreti bir ban gibi gnden gne byr: mer gnlerdir akaklarnda zonklayan kinin koca bir banda ba verdiini, btn gvdesini zorladn duydu. Yine ses karmad (H., s.35). yknn sonunda mer, Erolu ldrr. Tomris Uyar,

345 Gler Yzl Bir Komuda insani vasflarn yitirmi, deer kaybna uram kiilerle hesaplarken merin tarafn tutar. Haklarn En Gzeli adl yknn bkn kabadays, namus meselesi yznden ablasnn kocasn ldrdn, on yl hapiste yatp ktn anlatr. Ablasn zengin olduu iin kendinden yaa ok byk biriyle evlendirirler. Kocasndan iddet grd halde bunu kimseye sylemeyen ablasnn bir zaman sonra vcudu iddete dayanamaz ve yatalak olur. Bunun zerine i gremeyen ablasn, altrmak iin baka erkeklere pazarlamak isteyen kocasn erkek kardei daha fazla tahamml edemeyerek ldrr ve hapse girer. Tomris Uyar bu yksnde, doru-yanl, iyi-kt ikilemi iinde brakt bkn kabadaynn szlerinde aslnda bizi sorgular gibidir. Hangi kurallar iyi-kt ayrmn belirler, toplumun deer yarglar m bu kurallar oluturur? Bkn kabaday neye ve kime gre ktdr ya da iyidir? Artk kimsenin i vermedii biri olarak onu gerekten ktye, yanla srkleyen kendi iradesi midir? Yoksa insan deerlerini kaybetmi bireyler midir? Tomris Uyar, yklerinde cinayet ileyen yk kiilerine hak verir bir tavr sergiler. Bu onun cinayeti tasvip ettii anlamna gelmemelidir. Yazarn belirtmek istedii nokta, toplumun bireyi nelere zorladdr. nk ldrme istei, toplumsal kurallar ve basklar yznden bireyin z benliinde oluturduu tahribatlarn davurumu olarak ortaya kar. Sonu olarak yazara gre toplum, cinayeti ileyen bireyden daha suludur nk onu bu fiili gerekletirmeye srkleyen yine toplumun kendisidir. 3.8.11.Brokrasi Siyasi ve sosyal nedenlerle, deien topluma ayak uyduramayan birey brokrasiden yana sknt iindedir. Dorularn kiiye ve mekna gre deitii toplumda yolsuzluklar, rvet, insan deerlerin kayb, devlet kademelerinde de yozlamay dourur. Tomris Uyar, yklerinde brokrasiye ynelik eletirilerde bulunurken arpk sistemin arklar arasnda ezilen insann maduriyetini anlatr. Ormanlarn Gmbrts adl ykde Almanyaya gideceklerin ektii skntlar anlatr. lemlerin ne kadar yorucu olduunu gsterirken balk istifi gibi ylan insanlarn yaad strese dikkat eker. Ne zaman alacak? diye bard biri. Asanza.

346 Asana lan! Herif kilitledi bsbtn! (H., s.96) Kalabalk, karla ykanm ok renkli bir kilimdi.() Eref, yannda polisle kageldi. "Zorbalk istemem," dedi polis. "Kadnlar var aranzda, doru durun. Zorla m getirdik sizi buraya? Kendiniz geldiniz. Hem de koa koa. Bekleyeceksiniz. Bu iler byle" (H., s.97). Mavikan Kokusu adl ykde yneticilerin, ktphane-mze gibi kltr hazinelerine yeterli nemi gstermediini anlatr. Dolaysyla burada alan insanlarn zor artlar altnda hayatlarn srdrdklerini ironi kullanarak eletirir. Yine de kitaplarn korunmas iin gn boyu yaklan gaz sobas, atlak pervazlardan, ien tahtalardan ieri szan sert rzgr bir lde

engelleyebiliyormu. Pencereleri amazsa, tozla da ba edebiliyormu grevli. Burnunu n camdaki mavilie dayasa (burada ucuz bir benzetme yapm) bir ss balnn akvaryum kysnda brakaca trden bir balon fleyebiliyormu dar doru, denizle arasndaki darack caddeyi grebiliyormu. Geceleri snd arka-blmede bir elektrik sobas yakyormu. (SG.,s.38) Salar adl ykde Nihat Bey devlet kademesindeki memurlarn rvet aldklarn, hibir mekanizmann buna engel olamadn aklarken bu durumdan duyduu rahatszl anlatr. Sistemin insanlar getirdikleri nokta vurgulanrken insanlarn yaplan yanllara gz yumarken bunaldklarn anlatr:Kt paralar nfuslarn arasna sktrlr, yle uzatlrd yandaki masalara. O zaman hemen grlrd iler, hi bekletmeden. Herkes kat kat takm elbise yaptryor, kravatyla bir rnek mendil takyor, filtreli sigara iiyordu. Ama nasl? (H.,s.73) Tren yolunda meydana gelen kazalar iin devlet tarafndan bir zm retilemediini anlatan yazar yine sistemi eletiren ilk korku yks saylabilecek Sonuncu Belkiyi yazar. Kazadaki lmler ve insanlarn aresizlii anlatlrken yine eletirilen brokrasidir. "Her gn bir gecikme, her gn yolda kalrlar, yine de bir ey yedeklemeyi akl etmezler itolu itler," dedi Adam. "Hibiri yok ortalkta, kodunsa bul. Aynay antasna yerletirdi. Adamn srnak baklarndan etkilenmemi grnmeye alt. (GK.,s.15) Tomris Uyarn yk kiileri brokratik ve siyasi-sosyal nedenlere yaad dnya ile uyum salayamaz hale getirir. kmaza den birey kendince zmler rettii takdirde ceza alaca iin, edilgin bir ekilde sadece nefes alp verir. Dzeni

347 deitiremedii, toplum basksndan kurtulamad, deer karmaasna dt iin bu halden kurtulamaz.

348 SONU

Tomris Uyar (1941-2003) hukuku bir anne olan Celile Hanm ile yine hukuku ve yazar olan Ali Fuat Gedikin kz olarak dnyaya gelmitir. Ancak annesi ve babas aile ii anlamazlklar yznden boanmas Tomris Uyarn genlik yllarnda zor dnemler geirmesine neden olmutur. ok geni bir aileye sahip olmayan Tomris Uyar, iki kuak ncesinden itibaren okumu, kltrl, edebiyat ile i ie bir aile ortamnda bymtr. Sanatsal yn, edebi zevki yetime anda gelimitir. Tomris Uyar, edebiyata eviri ile balam, bylece hem Bat edebiyatn en iyi ekilde zmsemi, hem de Trkeyi en ince ayrntsna kadar kullanmay renmitir. Tomris Uyar, eviriler yoluyla Trkenin btn inceliklerini kullanma yetisini kazandktan sonra yk yazmaya balam, buna karn az ve zenli yazmay tercih etmitir. Kurmaca dnyasnda, ykden baka bir tre gnl vermemitir. Yazarn Gndkm olarak adlandrd ve iki cilt halinde toplad gnlkleri ise yklerinin adeta mutfan oluturmutur. On bir yk kitabyla toplam yz drt ksa yk, bir de uzun yk kaleme alan yazar, eviriyle balad edebiyat hayatna R.Tomris imzasyla katlm, Turgut Uyar ile evliliinden sonra ise Tomris Uyar olarak devam etmitir. Tomris Uyar, yk teknii bakmndan Trk edebiyatnda Sait Faik geleneini srdren ve bu izgiyi Batdan ald ksa yk kuramlaryla temellendiren bir durum/kesit ykcsdr. Ksa yk trnde yazan Tomris Uyar, yk kiilerinin hayatlarndan bir kesit sunarak kurgulad yklerinde, yknn btn unsurlarn kurgunun oluturulmasnda aktif olarak kullanmtr. Bu nedenle yklerinde gereksiz bir szck, bouna sylenmi ifadeler grmek mmkn deildir. Sanat yklerinde klasik yklerdeki yaklamn tersine anlatc sorunlarn genellikle am bir biimde karmza kar. Birinci tekil kiili anlatcya ve nc tekil kiili anlatcya yer veren yazar birka yksnde ise ikinci tekil kiili anlatcy denemitir. oul anlatcya da nem veren Tomris Uyar, yklerinin drtte birinde bu anlatc trn, yarsnda ise nc kiili anlatcy kullanmtr. Tomris Uyar, yklerinde nc tekil kiili anlatcy kullandna kimi zaman gzlemci bak as kimi zaman da olimpik bak asn tercih etmitir. Olimpik bak asnda genelde tarafszln korusa da kimi yklerinde bile isteye aradan mesafeyi kaldrmtr. Gzlemci bak alarnda ise yansz, nesnel bir tutum sergilemitir. yklerinde

349 kulland diyalog, bilin ak, monolog vb. anlatm teknikleri sayesinde ise anlatcnn ilevi en aza indirgenirken, figrlerin i dnyalarna derinlemesine nfuz edilmi olur. Tomris Uyarn yklerinde mekn, genellikle uzun ya da ksa tanmlarla, grsel ve duyusal alardan yer alrken; ou kez kurgunun olumasnda nemli katklar olan bir unsurdur. Yazar, mekn ile insan arasnda zdeim kurmu; mekna insan zellikler kazandrmtr. Dolaysyla mekn oluturan herhangi bir unsur da insann i dnyasnda derin etkiler brakmtr. meknlarn yannda yazar d meknlar da kullanr. nk Tomris Uyarn yk kiileri genellikle hareket halindedir. Yazar yk kiisi ile deien mekn da anlatr. Bu ykde aksiyonu hzlandran bir unsur olarak karmza kar. Yazar yklerinde d mekn olarak en ok stanbulu anlatsa da, Anadolunun kasabalarna, kylerine de yer vermitir. Ada ve yurtd Tomris Uyarn yk kiilerinin ka meknlardr. Yazarn yklerinde arka fonda izilen deniz, yaz k varln hissettiren nemli bir dier mekn unsurudur. Tomris Uyar, yklerinde i mekn genellikle ev olmakla birlikte, pastane, hastane ya da otel odalarn da tercih etmitir. Yazar, d meknda kendisiyle birlikte deien toplumu ve insanlar anlatrken, i meknlarda insanlarn psikolojilerine, bilinaltna ynelir. Tomris Uyar, durum yksnn kurallar erevesinde, zaman genellikle akronik olarak deerlendirmeyi uygun grm, bir gn ya da bir gnden az bir zaman diliminde geen ykler yazmtr. Kronolojik zaman kurgusuna sahip ykleri ise birka gnlk srede geer. Yazar, zaman kurgularken reel zaman unsurlarna nadiren yer vermi, yklerinde zaman iinde yaanlan an zelliklerini tamtr. Tomris Uyar, kiileri tantma bakmndan aklama ve dramatizasyon tekniklerini kullanmtr. Kiileri bazen uzun tasvirlerle, bazen de bir iki cmle ile aklamay uygun grmtr. Yazar yk kiilerinin i dnyalarn ve psikolojilerini anlatarak, yknn inandrcln artrmtr. yk kiilerinden bazlar yknn sonunda deiimi yaayarak boyut kazanm, bazlar da tip olarak kalmtr. Tomris Uyarn yk kiilerinin byk bir blmn kadnlar oluturur. Farkl sosyoekonomik yaplarda, her tipten kadn ok ynl bir ekilde, kadnsal drtleriyle, gelgitleriyle yklerinde yaatmtr. Bunun yannda ok fazla olmamakla birlikte erkeklere de yer vermitir. yk kiileri hayatn iinden, bilindik kiilerdir, gerek hayattaki zelliklerini korumalar ynyle dikkat ekerler. Yazarn yklerinde kulland dil itinayla oluturulmu, sade ve duru bir dildir. Tomris Uyarda dil yanllarna rastlamak mmkn deildir. Genellikle stanbul

350 Trkesi kullanan yazar, yk kiilerinin de bu snrlarn dna kmad grlr. Ancak baz yklerinde anlatmda mesafe kuraln ihll etmitir. Tomris Uyarn yklerinde anlatcnn slubunda ok nadir olarak standart dilden sapmann grld sylenebilir. Bunun dnda anlatc genellikle standart dil kullanr. Baz yklerde anlatc, yk kiilerinin konutuu sokak diline ve argo szcklere yer verir. Baz yklerinde yer alan mizah anlay ironiye dayanmaktadr. yklerde anlatma ksmlar tasvirlerle aktarlrken, benzetmelerle anlam derinlii salanmtr. Tasvir edilen ksmlarda kii ve mekna dair kurguyu etkileyecek ince ayrntlara yer verir. yklerinde diyalog blmleri akc ve sade bir dille anlatlsa da i eylemin younluu grlr. Tomris Uyar, az szckle ok ey ifade etme ilkesini yksnn her aamasnda uygulamtr. Yazarn yklerinde en nemli tema toplumun genel olarak birey zerindeki basksdr. zellikle eitli sosyoekonomik dzeylerdeki kadn a toplumun bak anlatlrken, toplumun deer yarglar iinde bunalan kadnn kmaz ilenir. Tomris Uyar, yklerini yazd toplumun olduka zor geirdii siyasi dnemleri yklerine herhangi bir ideolojiyi savunmak derecesinde tamasa da yklerinde toplumsal bir arka plan her zaman bulunmutur. Yazar bu zor yllarn siyasi boyutuyla deil, topluma yansyan yanyla ilgilenmitir. Toplumun birey zerindeki basksn, toplumsal deiim ve yozlamay anlatmtr. Ksacas yazar bireyin sorunsaln ele almtr. G ciddi bir problem olarak ele alnr. ve d gten en ok i g zerinde duran yazar, kyden ehre, ehirden kye g eden bireylerin gittikleri toplumla taban tabana zt olularn ortaya koyar. Bu durum atmay deil, Tomris Uyar yklerinde ka unsurunu dourur. Tomris Uyarn, stanbulda doup bym olmas onun gemie zlem duymasna, eski stanbulu aramasna neden olur. Yazarn yklerinde deien meknlar, yozlaan insanlar da byk nem tar. Bu yozlamay kimi yklerinde ironik bir dille eletirir. Yazarn uyumsuzluu toplumun bireyle olan atmasndan doar. Ancak yazar atmalar iindeki bireye herhangi bir zm nerisinde bulunmaz, hatta okuru gereklerle yzst brakp gider. Yazar gitse de okurun zihninde yk devam eder. ykde Tomris Uyar, yalnzca yk kiilerinin aydnlanmay yaamasn salamaz, bu servene okuru da dhil eder.

351 Tomris Uyar, modernist izgide bir yazar olarak, yklerini kaleme almtr. Ksa ykde en nemli unsur olan kurguyu, kendine has bir slupla eitli anlatm ve mizanpaj tekniklerini kullanarak ortaya koymutur. Bunu yaparken postmodernist metinlere atfedilen birok teknie yklerinde yer vermitir. Dilin ve estetiin n planda olduu yklerinde kurgu, yknn temelini oluturmutur. Kendini bile tekrarlamamay ilke edinen yazar iin, postmodernist unsurlar yeni deneyimler halinde kurguyu glendirmek adna bir ara olmutur. Tomris Uyar, modernist anlatlarda da yer alan metinleraraslk yklerinde edebi alnt, montaj ve kendi metnine gndermede bulunma olmak zere alt balkta deerlendirirken, metinleraraslktan sonra stkurmaca ve ok katmanllk gibi postmodern unsurlardan da belli llerde yararlanmtr. Sonu olarak Tomris Uyar, modernist bir ykcdr, nk onun yklerinin merkezinde her zaman birey olmu ve anlam sorgulanmtr. yklerinde bazen ierik bazen biim n planda olsa da, yklerinin oluumu bu iki unsura bal olmutur. Yazarn birinci dnem yklerinde ierik n plandayken, ikinci dnem yklerinde biim kaygs kimi zaman ierii geride brakmtr. Bunun yannda yine ilk dnem yklerinde modernizmin etkilerini, 1980den sonraki ikinci dnem yklerinde postmodernist teknikleri grmek mmkndr. Gecegezen Kzlarla modern masallarn dnyasnda gezinirken, Yaza Yolculukta metinleraraslk, stkurmaca, ok katmanllk gibi modernist unsurlarla, Aramzdaki eylerden sonra Sekizinci Gnahta ironiye dayanan kurmacalar ile karmza kmtr. -ie anlatlar, okurun yazma srecine eklenmesi, masallardan yararlanma, metinleraraslk, ak ulu sonlar, deneysel yaklamlar, yazarn yklerinin kurgusal zellikleridir. Farkl ve yeni tekniklerin uyguland bu son dnem yklerini deneysel yk olarak adlandrabiliriz. Tomris Uyar, bu balamda postmodernist bir yazar deil, deneysel almalar nedeniyle eitli unsurlar kullanmaktan ekinmeyen, yklerinin kurgusunu modernist izgide oluturan bir yk yazardr.

352 KAYNAKA Adler, A. (1997). Psikolojik Aktivite (stnlk ve Toplumsal lgi), (orak, B. ev.), st. Adler, A. (1989). nsan Tantma Sanat, (ipal, K. ev.), Say yay.,st. Adorno, Theodor W. (2004). Edebiyat Yazlar, Metis Yay., st. Ahmet Cemal ( 1990 ). Tomris Uyarda Ac roni, Argos, 143 Ahmet Cemal (2009). evirilerinde ve Gndkm Yazlarnda Kitaplk, 130, 73-75 Ahmet Mithat Efendi (2001) Letaif-i Rivayat. (Gkek, F. ve an, S. Hzl.) ar Yay.,stanbul Akarsu, B. (1984). Felsefe Szl, Sava Yay., Ankara Akatl, F. (1998). Otuzlarn Kadn. yklerde Dnyalar: Eletiri Yazlar stanbul: Boyut Yaynlar, 47-88. Akatl, F. (1998). Tomris Uyarn yk Dnyas. yklerde Dnyalar: Eletiri Yazlar stanbul: Boyut Yaynlar, 28-41. Akatl, F. (1998). Tomris Uyarla Yaza Yolculuk yklerde Dnyalar: Eletiri Yazlar, 42-46 Akatl, F. (2002, 7 Haziran). Gzel Yaz Defterine Yazlm Bir yk, Radikal Kitap Akatl, F. (1995). Derine Yazl Gnler. Tenha Yolun Ortasnda. stanbul: Olak Yay. Akam, A. (2002). ykdeki Kurgu ve Gereklik zerine Bir Deneme Adam yk, 42, 127-132 Akta, . (1996). Edebiyatta slup ve Problemleri, Aka, Ankara Akta, . (2003). Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Aka Yay. Ankara Aktulum, K. (1999). Metinleraras likiler, teki Yay., Ankara Aktun, H. (2009). ykde Kalmayan Kitaplk, YKY., 130, 62-65 Aktun, Semra. (2009). Mektubumla Tnelden Kitaplk, 130, 82-85 Allende, Isabel. (1997). Ksa yk (ev: nci Asena) Adam yk, 13, 6675 Anda, F. (1996). Tomris Uyarla Dnden Bugne; Oyalayc Bir ey Yazmaktansa Kopkoyu Bir Karanl Yelerim Adam yk Anda, F. (1999). Anlat Bana/Tomris Uyar ykcnn Kitab, Varlk Yay., 274-281 Anda, F. (1999). Hikaye Kiisinin Deimesi/Tomris Uyar ykcnn Kitab, Varlk Yay., 268-274 Anda, F. (2000, Nisan). 1960tan 2000 Ylna ykclmze Genel Bak. Dil Dergisi, 90, 10-11.

353 Anda, F. (2008). yk Yazmak yky Dnmek, Doruk Yay., stanbul Anda, F. (1999). Hikayede Younluk/Tomris Uyar, ykcnn Kitab, Varlk Yay., 257-268 Anda, F. (2003, 16 Mart). pek alar, Bakr Zamanlar Cumhuriyet, 15 Apaydn, M. (2003). Osman Cemal Kayglnn Hikyeleri zerinde Bir nceleme, Baki Kitabevi, Adana Aramzdaki ykc (1998, 8 Haziran). Syleiyi yapan: Fatma Oran, Cumhuriyet Kitap A, B. (1998, 9 Nisan). Uyarn Fsldaan ykleri Milliyet, 21 Akn Bakm stediine nanyorum (1992, Aralk). Syleiyi yapan: Ece Algan, Varlk/Kitap, 7, 11 Atikolu, A. (1987, 25 Austos). Barlarda Kadnlar Dizi Yaynlar Atikolu, A. (1998, 5 Austos). Alt Yl Sonra Aramzdaki ey, Milliyet, 35 Ayta, G. (1995). Roman ve yk zerine Edebiyat Yazlar III, Gndoan Yaynlar, Ankara Ayta, G. (1999). Genel Edebiyat Bilimi, Papirs Yaynevi, st. Ayta, G. (1999). ada Trk Romanlar zerine ncelemeler, Gndoan Yay., Ankara Aytr, . (1977). Henry James ve Roman Sanat, DTCF Yay., Ankara Azala Azala Yayoruz (1989, Nisan) Syleiyi yapan: Fsun Akatl, Hrriyet Gsteri, 101, 5-9. Bachelard, G. (1996). Mekann Poetikas, (Aykut Derman, ev.), Kesit yay., st. Bakrer, H. A. (2000). Simge ve Deiim Adam yk, 27, 111-113 Barlas, T. (1980). ada Toplumun Bunalm Anomi ve Yabanclama, Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisi Yaynlar, Ankara Bates, H.E (2005). Yaznsal Bir Tr Olarak Ksa yk (ev: Gken Ezber) Bilge Kltr Sanat, st. Baydur, M. (1997, 2 ubat). Tomris Uyarn Gndkmleri, Cumhuriyet Benim Asl Derdim Trke (1989, Mays). Syleiyi yapan: Ali Koman, Vizyon, 107 Berktay, F. (1998). Kadn Olmak, Yazmak, Yaamak, 3. Bask), st.: Pencere Yay. Berktay, F. (2003). Tarihin Cinsiyeti, st.: Metis Yay. Bezirci, A. (1972). pek ve Bakr Yeni a dergisi, 6. Bezirci, A. (1996). kinci Yeni Olay, Evrensel Kltr Kitapl, stanbul

354 Bilge Karasuya Sorular (1982, 8-14 Mart). Syleiyi yapan: Tomris Uyar, Nokta, 4, 40 Borges, L.B. (1981). Emma Zunz,( Uyar, T. ev.) Yazko eviri, 1, 1 Bourneur, R.- Real, Q. (1989). Roman Dnyas ve ncelemesi (H.Gm, ev.), Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara Bulut, A. (1999). Mrs Dallowayin Yarm Gn Ksa Anlat, Bir Gn Uzun Anlat m? Adam yk, 22, 26-31 Can Ycel ile Renk ve Ahenk stne Bir Buluma (1983, 1 ubat ). Syleiyi yapan: Tomris Uyar, Milliyet Sanat, 65, 20-21 Caner, B. (Eyll 1998). Tomris Uyar ve Paralanm amz Yanstan Edebiyat Tr, 8. Gn, 43 Cemal, A. (1989, 30 Mart). Yazlm Zaman Tankl, Cumhuriyet Cemal, A. (1990). Tomris Uyarda Ac roni, Argos, 25, 143 Cemal, A. (2009). evirilerinde ve Gndkm Yazlarnda Tomris Uyar, Kitaplk, YKY, 130 Colette, J. (2006). Varoluuluk, (Ik Ergden, ev.), Dost Yay., Ankara ada ki Yazar, ki Tutum (1982, Aralk). ada Eletiri, 10. adalama Srecinde eviri Yaynlarn Seimi Dizgi, Bask, Cilt (1982). Panel, Aaolu Yaynevi Tesisleri, st. an, S. (2003). Msameretnameye Dair Msameretname, (Sabahattin an ve Fazl Gkek, ev.) zgr Yay., st. etili, . (2004). Metin Tahlillerine Giri II, Aka, Ankara eviri Konumalar (1981, Ocak-ubat). Syleiyi yapan Murat Belge, Yazko eviri, 4, 168-172. iekiolu, F. (2009). Yazamadm Yazamadm Sayalm Kitaplk, 130, 65 Demir zlye Sorular (1967). Sylei Syleiyi Yapan: Asm Bezirci, 1950 Sonrasnda Hikyecilerimiz, 261-265 Demirtrk, L. (1993). ada Ksa yk Kuram Asndan Bir Uygulama: Tomris Uyarn, iek Dirilticileri. Gndoan Edebiyat, 28-41 Demirtrk, L. ( 1993,Yaz). ada Ksa yk Kuram Asndan Bir Uygulama: Tomris Uyarn iek Dirilticileri.Gndoan Edebiyat 7, 13-23 Dergilerimizin Edebiyatmza Katks (1982, Nisan). Varlk, (Soruturma), 95, 33-36 Direk, Z. (2002). Trkiyede Varoluuluk Modern Trkiyede Siyasi Dnce: Modernleme ve Batclk 3, letiim Yay. st.

355 Dirlikyapan, J. . (2010). Kabuunu Kran Hikye Metis Eletiri, st. Doan Hzlanla Dergiler stne (1982, 18 Nisan). Syleiyi yapan: Tomris Uyar, Nokta, 9, 48-49 Doan, E. (1997). Edebiyatmzda Dergiler, Balam Yay, st. Dolta, D. (1991). Feminizm Asndan Sekizinci Gnah ve Bir Cinayet Roman, Toplum ve Bilim, 53, 83-95 Durkheim, E. (2002). ntihar, (zer Ozankaya, ev.), Cem Yay.,st. Dnya Kitap 2002 dlleri (2002, Aralk). Syleiyi yapan: Nevzat Iltan, Dnya Kitap 134, 9 Ecevit, Y. (2001). Trk Romannda Postmodern Almlar, letiim Yay.,st. Edebiyat soru atar ortaya cevabn bilim verir (1987, 9 Ekim). Syleiyi yapan: Berin Uyar, Trkiye Postas,11 Edebiyatmz ve kadn sorunu (1981,03 Mays). Panel, Aktualite, 20 Edebiyatmzda kadn duyarll (1995, Mart). Aylk Edebiyat ve Sanat Dergisi (Panel) 1050 Edebiyatn alma biimi silmektir (2002, Aralk) Syleiyi yapan: lhan Ylmaz Hrriyet Gsteri, 5-8 Edebiyatta nemli olan inandrclktr, itenlik ya da sahicilik deil (2002, Nisan). Syleiyi yapan: Kaan zkan, Virgl, 50, 8-15 Edg, F. (2009). Tomris Uyar bir aykr bilin Kitaplk, 130, 59-61 Eikhenbaum, B. (1995). Yazn kuram, Rus biimlerinin metinleri (Mehmet Rfat-Sema Rfat, ev.) Yap Kredi Yaynlar, stanbul Emin N. (2003). Msameretname (Sabahattin an ve Fazl Gkek, ev.) zgr Yaynlar, stanbul Enginn, . (2001). Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat, Dergh Yay., stanbul Erbil, L. (1997, Mays). ykde 1950 Kua Sylei, Konuan Ylmaz Vard, Dler ykler, 4, 6 Ercan, E. (1998, 8. Haziran). Yaln ve Duyarl Bir Evren Kurucusu Tomris Uyar Cumhuriyet Kitap, 435, 1-4 Erden, A. (1998). Ksa yk ve Dilbilimsel Eletiri, Gndoan Yaynlar, Ankara Erglen, H. (1998, 8 Austos).Tomrise aramzdaki eyler iin Radikal Erhan, A. (2005). Turgut Uyar zerine Tomris Uyarla Sylei, Ben Koarm Aalara Koarm, Dnya Yay., st.

356 Elerinin gzyle sanatlarmz: Tomris Uyarn gzyle Turgut Uyar (1969, Ekim) Syleiyi yapan: Nil Meteolu, Gney, 25 Fatma, O. (1998, 8. Haziran). Aramzdaki ykc, Cumhuriyet Kitap, 435, 4-5 Feridun A. (1996). Tomris Uyarla dnden bugne; oyalayc bir ey yazmaktansa kopkoyu bir karanl yelerim Adam yk, 7, 32 Ferit Edg ile dnden bugne (Mart-Nisan 1997). Sylei, Konuan Feridun Anda, Adam yk, 9, 27 Fethi Naciye sorular (1982, 23-29 Nisan) Syleiyi yapan: Tomris Uyar, Nokta, 11, 49 Fisher, E. (1968). Sanatn gereklilii, (Cevat apan, ev.) De Yaynevi, stanbul Foster, E.M. (2001) Roman sanat (nal Aytr, ev.) Adam Yay. stanbul Freud, S. (1993) Yaamm ve psikanaliz, (Kamuran ipal, ev.) Say yay., stanbul Freud, S. (1997) Psikanaliz ve uygulama, (Muammer Sencer, ev.), Say Yay., stanbul Friedman, N. (1989) Recent short story theories : problems in definition short story teory at a crossroads, edt, susan lohafer and lo ellyn clarey, baton rouge and london : lousiana state universty pres. Getan, E. (2003). Psikodinamik Psikiyatri ve Normald Davranlar, Metis Yay., stanbul Gerein btn yanstlamaz (1987, 24 Mays) Syleiyi yapan: Aya Atikolu, Milliyet, 11. Gler, M. (2003). yky snflandrmak Adam-yk, 43, 83-91 Gltekin, E. (2003, 02 Ocak). Gzel yaz defteri Cumhuriyet Kitap, 16 Gm S. (1999). yknn bahesi, Adam Yay., st. Gm, S. (2010). Modernizm ve postmodernizm, Can Yay, st.; Gnlk yazmann zorluklar (1982, Eyll). Syleiyi yapan: Tuncel Uarol, Varlk, 900, 15-16. Hammck, G. (1996). Ksa yk Adna Bir Savunma (Yurdanur Salman, ev.) Adam yk Hepilingirler, F. (2009). Yedi Byk Gnahn lki Kitaplk, 130, 76-81 Hzlan, D. (1996). Yrekte Buka: Tomris Uyar, Kitaplar Kitab: Eletiri. stanbul: Yap Kredi Yay., stanbul Hilmi, Y. (2001). Ceviz Sandktaki Anlar, Can Yaynlar, stanbul leri, S. (1976, 17 Ocak). Gne tam tepedeydi bekliyordu, Politika leri, S. (1975, Temmuz). Trk ykclnn genel izgileri, Trk Dili, 286, 6

357 nci, H. (2009). Tomris Uyarn yklerinde yaz, deniz, gne Kitaplk, 130, 66-72 yi yazlm bir yk iyi yaplm bir makyaja benzetirim. bitirdikten sonra biraz hafifletilir. sanki yleymi gibi olur. (2002, 01 Aralk). Syleiyi yapan: Hande arman, Varlk, 1143, 24-29 zmlere girmeyen bir yazar (1995, 22 Ocak). Cumhuriyet Dergi, 461, 8-9 Kadnn ii daha zor (1982, 9 Aralk). Syleiyi yapan: Zeynep Avc Karabey, Milliyet, s.12 Kaplan, M. (1997). Tomris Uyar; iek dirilticileri. Hikye Tahlilleri. stanbul Dergh Yaynlar Kent kltr ortadan kalkyor (1982, Austos). Syleiyi yapan: Fatih zgven, Hrriyet Gsteri, 21, 10-11. Kentler zerine ykler (1986, 26 Ocak). Syleiyi yapan: Aya Atikolu, Milliyet, 10. Koak, O. (2000), Deneyim imknszlarken, Virgl, 33, 45-47 Kolcu, A. . ( 2006 ). yk sanat, Salkm St Yay., Konya Korkmaz, R. (1997). Sabahattin Ali, insan eser inceleme, Y.K.Y., st. Kksal, S. (1990). Yaln ve drst bir deme, Cumhuriyet Kitap, 12, 6. Kksal, S. (2002, 1 Haziran). Gzel yaz defteri Time Out stanbul, , s.66 Kksal, S. (2002, 16 Nisan). Bir kk atlak daha Virgl, , s.16-17 Kusenberg, K. (2004). Ksa yk zerine (Ali Osman ztrk, ev.) Adam yk, 52, 42-44 Kutlu, M. (1990). Tomris Uyarn Sekizinci Gnah, Dergah, 4, 5-6 Lawrence E. (1965). Bilin akm teknii nedir?( Belge, M. ev.), Yeni Dergi , 8. Lekesiz, . (2001) Trk edebiyatnda yk-4, Kakns Yay. st. Lukacs.G. (2007). Roman kuram,( Cem Soydemir, ev.), Metis Eletiri, stanbul Maclntyre, A. (2001). Varoluuluk, (Hakk Hnler, ev.) Paradigma, st. Marcuse, H. (1995). Tek boyutlu insan (Aziz Yandml, ev.), st. Miller, J.E. Slate Jr.-B. (1990). Ksa yk zerine notlar (Yurdanur Salman, ev.) Metis eviri, 12, 24-29, Moran, B. (1998). Trk Romanna Eletirel Bir Bak I, letiim Yay., st. Moran, B. (1982). Roman tip olgusu ve tipin ilevi (Soruturma: Z.Karabay), Yazko Edebiyat, 24 Mungan, M. (2002, 7 ubat). Hayat atlyesi; 2002 roman yl m oluyor Kltr Sanat, 9

358 Mutluay, R. (1977, 27 Ocak) Yln deerlendirmeleri Cumhuriyet Gazetesi Naci Fethi, (1986-1990), Yaza yolculuk ya da zlemlerin hikyeleri; Eletiri Gnl, kinci Kitap, 26 Nazik, A. (2001). Tomris Uyarn ykclnde toplumsal gncellik ve biimsel araylar, Bilkent niv., Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Ankara Nejdet, A. (1981, 6 Kasm). Gnlklerde yaamak Milliyet Ege Eki Nezihe Merie sorular (1983, 22-28 Mart). Syleiyi yapan: Tomris Uyar, Nokta, 6, 39 Nostalji ile tarih bilincini birbirine kartrmamak gerek (1985, Austos) Syleiyi yapan: Bedirhan Toprak, Dn, 17 OConnor: bir tanr yazar (1993, Mays). Syleiyi yapan: Tomris Uyar, Varlk, 1028, 29-30 Oktay A. (1991). Gizli ekmece, Ylmaz Yaynlar, st. Okur da yazar da gnah ilesin (1990, 14 Mays). Syleiyi yapan: Serhat ztrk, Gne Gazetesi Oran, F. (1998, 18 Haziran). Aramzdaki ykc, Cumhuriyet Kitap, 4-5 Orhan K. (2000). Deneyim imknszlarken Virgl, 33, 45-47 Orhan Koak ile dnden bugne yk dilinin edebi ya da mutlak tanmlar olamaz bence (1999). Sylei, Sylei yapan: Semih Gm Adam yk, 23, 93-99 Otuzlarn kadn(1992, Aralk). Sylei, Syleiyi yapan: Ece Algan, Varlk 1023, Kitap eki 7, 11 Oyalayc bir ey yazmaktansa kopkoyu bir karamsarl yelerim (1996, KasmAralk ). Syleiyi yapan: Feridun Anda, Adam yk, 31-37 ktlm, B. (2002, Aralk). Gzel yaz defteri Varlk, 1143, 28-29 nemli, . (2009). Hercai bir d Kitaplk, S. 130, 86-87 yk nedir (1975, Temmuz). Trk Dili (Soruturma) Trk ykcl zel Says, 286, 153 yky okur bitirmeli (1998). Tomris Uyar ile Sylei Konuan: Irmak Zileli, Papirs, 20 zdamar, S. (1987). Tomris Uyar: glverin dostluu, Kadn Dergisi, 28-31 zer, . (2004). Kentleme kentlileme ve kentsel deime, Ekin Kitabevi, Bursa zer, S. (1998). Ksa yknn mitik temeli: bir genrenin ad ve felsef boyutlar, Dler ykler, 8, 31-38

359 zer, S. (1999). Gen ksa yk yazarlar kuramn hangi noktalarnda baarsz kalyorlar ve niin okumuyorlar ? Adam-yk, 25, 78-87 zer, S. (1999). Ksa yk Kuramnn Manyetik Alan: Poenun Tek Etki Kural, Adam-yk, 25, 104-113 zerdim, S. N. (1974). Elli Ylda Kitap (19231973) Sevin Matbaas, Ankara zkrml, A. (2004). Trk Edebiyat Tarihi, C. 2, nklap Yay, stanbul zkrml, A. (1995). yklerde Romanlarda Yaamak, mit Yay. Ankara ztokat, N. T. (1999). XIX yy Fransz yksnde Anlatm Teknikleri Adam yk, 22, 32-38 ztokat, N. T. (1999). Fransz Yaznnda E.A.Poe mzas Adam yk, 23, 89-92 ztrk, S.Ruken. (2000). Sinemada Kadn Olmak, Alan Yay., st. Paz, O. (2002). ifte Alev/Ak ve Erotizm, (Tomris Uyar ,ev.), Okuyan Us Yay., st. Perinek, F.; Duruel, N. (2008). Cemal Sreya, airin Hayat iire Dahil, Can Yay., st. Poe, E.A. (1969). Altn Bcek (Tomris Uyar, ev.), Varlk, st. Pritchett, V.S. (1998). Ksa yk stne (Almla zdek, ev.), Adam yk, 15, 3739 Robert, H. (1965).Bilin Akmnda Kullanlan Aralar (Aye Ilcal, ev.) Yeni Dergi, 8. Ronald, B. (1997). Gstergebilimsel Serven, (Mehmet- Sema Rfat, ev.), YKY, st. Salam, S. (2006). Trkiye 'de G Olgusu ve Kentleme Hacettepe niversitesi, Trkiyat Aratrmalar Enstits, 5 Salk, . (2007). Trk ykclnde Postmodern Durum Hece-yk, 24, 92 Samipaazade Sezai (2006). Kk eyler (Kemal Bek, Hzl.) Bordo Siyah Yaynlar, st. Sazyek, H. (2003). Trk Romannda Protagonistin Serveni I, Adam Sanat, 214, 7581 Sennet, R. (1999). Gzn Vicdan, (Sha Sertabibolu, Can Kurultay, ev.) Ayrnt Yay.,stanbul Sezer, . (1990, 21 Haziran). Bir Yazarn Dnyas Hrriyet Avrupa Shaw, V. (2000). Paralanan ereve V (Yurdanur Salman, Deniz Hakyemez, ev.) Adam yk, 30, 31-38 Sohbeti Kadeh Kadeh renler (1988, 9 Ekim) Syleiyi yapan: Celalettin etin, Hrriyet Snmez, Pnar (2009). Tomris Uyarn Odasnda Kitaplk, 130, 88-89

360 Szseverlere Yazseverler, (1976, 24 Eyll). Syleiyi yapan: Tomris Uyar, Milliyet Sanat,198 evket T. (1996). Romanc Ynyle Mahmut Yesari, E.. Edebiyat Fakltesi Yaynlar, zmir iirde airaneye Hep Kar Oldum (1981, Nisan) Syleiyi yapan: Tomris Uyar, Hrriyet Gsteri, 5 Tabias, R. B. (1996) Roman Yazma Sanat, (Mehmet Harmanc, ev.), Say Yay., stanbul TDK eviri dln Kazanan Tomris ve Turgut Uyarla Konuma (1975, 29 Eyll) Politika Tekin, M. (2006) Roman Sanat (Romann Unsurlar), tken, Ankara Thrall, W.F; Hibbard, A.Holman, C.H (1997), Ksa yk (Ahmet Kocaman, ev.) ada Trk Dili, 24-25 Timour Muhidine ile yk Edebiyatmz stne (1996) Syleiyi yapan: Halil Gkhan, Adam-yk, 4 Tomris Uyar ile ykden hayata (1985, Haziran) Syleiyi yapan: Atilla zkrml, Gnmzde Kitaplar, 18 Tomris Uyar ile sylei (2002) Sylei yapan: Hande arman, Varlk, 1143, 24 Tomris Uyar ile Sylei (2002, Nisan) Syleiyi yapan: Kaan zkan, Virgl, 50, 8-12 Tomris Uyar, Aramzdaki ey (1998) Syleiyi yapan: Niyazi Zorlu, Varlk Dergisi, 1088, Kitap eki 72 Tomris Uyar: Kurgu Bata Gelmiyor (2000, Haziran) Syleiyi yapan: dil nemli Varlk, 1113 Kitap eki, 8-9 Tomris Uyar: Toplum Olarak Konuma Yeteneimizi Kaybettik (1984, 27 Ekim) Syleiyi yapan: Mine Engez, Cumhuriyet Tomris Uyar; Yrekte Buka Adl yk Kitabnn Baarl Yazar (1981, Eyll) Syleiyi yapan: Hlya Bankolu, Vizon Tomris Uyarla Sylei (1980, Austos-Eyll), Syleiyi yapan: Gnseli nal, Somut, 20-21. Tomris Uyarla Yeni Kitab Yaza Yolculuk zerine (1986, Mart) Syleiyi yapan: Arzu Demirer, Gnmzde Kitaplar, 27. Toplumcu Gerekilik Yeni Bir Boyutla Ele Alnmaldr (1980, 03 ubat) Syleiyi yapan: Doan Hzlan, Cumhuriyet

361 Toplumsal Gelimeler Karsnda Kadn Sanatlarmz (1982, ubat) Sanat Olay, (Soruturma), 14, 67-68. Toprak, Bedirhan (2000, 16 Aralk) stanbul: Her Zaman Milliyet Tosun, Necip (1998) yk ve Kurgu, Hece, 124, 53 Tosun, Necip (1998) ykde Bilin Akm Hece,14, 13-14 Turhan Bozkurta Sorular (1982, 12-30 Nisan) Syleiyi yapan: Tomris Uyar, Nokta, 12, 48 Trk Hikyecilii stne Dnceler (1972, Haziran) Yansma, (Soruturma), 6, 176 Urry, John(1995) Mekanlar Tketmek, (Rahmi dil, ev.), Ayrnt Yay., stanbul Uyar, Tomris (1965, Mart), Kristin, Trk Dili, 162, 465-467 Uyar, T. (1966, Austos), Sodom ve Gomore/Yakup Kadri Papirs, 3, 36-39. Uyar, T. (1966, Aralk), Sade ve ki Yazar Papirs, 7, 35-38 Uyar, T. (1966, Ekim) Tomris Uyar Hikye stne Papirs, 5, 6-19, Uyar, T. (1966, Ekim), Salah Birselin Servenleri Papirs, 5, 48-54 Uyar, T. (1966, Haziran), Elleri Var zgrln, Papirs, 1, 37-39 Uyar, T. (1966, Temmuz) Bir Doa Vatanda: Edip Cansever, Papirs, 2 Uyar, T. (1966, Temmuz), Ayakst Felsefe Papirs, 2, 37-38 Uyar, T. (1967, Austos), Slkta O Kadn Tek Bana: Glten Akn Papirs, 15, 4954 Uyar, T. (1967, Ekim), Drtnala Dmdz Bir Mavilikte: Ahmet Muhip Dranas Papirs, 17, 49-54 Uyar, T. (1967, Haziran) Her Yer Tiyatro Deildir Papirs, 13,17-19 Uyar, T. (1967, Kasm) Sanatnn Bir air Olarak Portresi: lhan Berk Papirs, 18 Uyar, T. (1967, Mart) 500 Kelimeyle iir 300 Kelimeyle Eletiri! Papirs, 10, 17-19 Uyar, T. (1967, ubat) Denge, l, Aydnlk: Sabahattin Kudret Aksal Papirs, 9, 47-52 Uyar, T. (1967,Ocak) Fransz iiri Antolojisi, Papirs, 8, 44-45 Uyar, T. (1968) Nazm Hikmet Deyince , Papirs, 23, 1-6 Uyar, T. (1968, Mays) Bir Soruturma ve Siyasal Dergiler, Papirs, 24, 26-3 Uyar, T. (1968, Nisan) Dergilerin Dndrd Papirs, 23, 1-6 Uyar, T. (1969, Eyll), kmazdan Kurtulmak, Yeni Dergi, 60, 270-272 Uyar, T. (1969, Kasm) Fla Inda Z, Yeni Dergi, 62 Uyar, T. (1970, Nisan) Kck zerine, Yeni Edebiyat, 6 Uyar, T. (1971) pek ve Bakr, Soyut, 37, 15-18

362 Uyar, T. (1971, Nisan), Ayn Hikyeleri, Trkiye Defteri, 1, 29-32 Uyar, T. (1971, Temmuz), Hikyede Olay, Yeni Edebiyat, 9, 17-19 Uyar, T. (1972) Trk Hikyecileri stne Yansma Dergisi, 6, 3-188 Uyar, T. (1972, Ocak), Hikyede Younluk, Yeni Dergi, 94, 19-29 Uyar, T. (1973) lm Bir Baka Pablo, Neruda ili, 1904 Uyar, T. (1973, Nisan) Haziran stne, Yeni Dergi, 103 Uyar, T. (1973, ubat) Hikye Kiisinin Deimesi Yeni Dergi, 101 Uyar, T. (1973, ubat) Hikye Kiisinin, Deimesi Yeni Dergi, 101, 13-26 Uyar, T. (1975, 1 Temmuz) Dil Devriminden Bu Yana Trk Dili, 286, 123-155 Uyar, T. (1975, 2 Mays) Milliyet Yaynlarnn Roman Yarmas Neler Getirdi? Milliyet Sanat, 130 Uyar, T. (1975, Temmuz) yk Soruturmas, Trk Dili, Trk ykcl zel Says Uyar, T. (1976) Gndkm 75, (1. Bask) Koza Yaynlar, st. Uyar, T. (1976, 30 Ocak) Byk Atlmlar Adam Jack London ile 80. Doum Ylnda John Dos Passos Milliyet Sanat, 169. Uyar, T. (1977, 28 Ocak) Virginia Woolf: Zek ve Duyarlln Bilin Akna Ynelten Titiz Anlatmc Milliyet Sanat, 216 Uyar, T. (1978, 1 Temmuz) Ortak eviri Deyince Trk Dili, 322 Uyar, T. (1981) Sesler, Yzler, Sokaklar, (2. Bask) Hr Yaynlar, st. Uyar, T. (1981, 1 Eyll) Abdi peki Roman Yarmasnn Dndkleri Milliyet Sanat, 31 Uyar, T. (1981, Eyll) Ernest Hamingway: Kitaplar Bitince Milliyet Sanat, 15. Uyar, T. (1981, Haziran) Wiliam Saroyan: Verimliliin Tuza Milliyet Sanat, 25 Uyar, T. (1981, Nisan) Cahide Sonku Deyince Hrriyet Gsteri, 5 Uyar, T. (1981,15 Kasm) Szseverlerle Yazseverler Milliyet Sanat, 36 Uyar, T. (1982) aresizliin Aslan Pay Cumhuriyet, 5 Uyar, T. (1982, 12-18 Nisan), Doan Hzlanla Dergiler stne Nokta, 9, 48 Uyar, T. (1982, 12-30 Nisan) Kaygdan Mutlulua Kiilik Nokta, 12 Uyar, T. (1982, 13-21 ubat) Yeniden Nokta, 1, 41 Uyar, T. (1982, 13-22 Nisan), Byme Korkusu: Bozkr ve Gece Aac Nokta, 10, 45 Uyar, T. (1982, 15-21 Mart) Mizah Der Demez Nokta, 5 Uyar, T. (1982, 22-28 ubat) Gen Kz ve lm Nokta, 2

363 Uyar, T. (1982, 22-28 ubat) Kadnn Esrar Mesrar Yok, Bal Gibi Erkee Benziyor Nokta, 2, 40 Uyar, T. (1982, 23-29 Nisan) Trkiyede Roman ve Toplumsal Deime Nokta, 1 Uyar, T. (1982, 29 Mart- 4 Nisan) dl Kazanan Yaptlar..., Nokta, 7, 37 Uyar, T. (1982, 29 Mart- 4 Nisan) airler Dvr Nokta, 7,39 Uyar, T. (1982, 5-11 Nisan) dller Nokta, 8 Uyar, T. (1982, 5-11 Nisan), Anlar, Nokta, 8, 37 Uyar, T. (1982, 5-21 Mart) Dnya Mizahndan Seme Hikyeler Nokta, 5 Uyar, T. (1982, 8-14 Mart), Bellann lm Nokta, 4, 40 Uyar, T. (1982, Kasm) Yzyllardan Bir Gn Hrriyet Gsteri, 24 Uyar, T. (1982, Mart) Arabesk, Melodram, Arabesklemek Milliyet Sanat, 44. Uyar, T. (1983, 15 Nisan) u Ke Ne Kesi? Yazko/Somut, 37, 11 Uyar, T. (1983, 22-28 Mart),Zamana Dayanmak: Bozbulank, Nokta, 39 Uyar, T. (1983, 4 Mart) Hangi Kadn, Kim? Somut, 31. Uyar, T. (1983, Austos), Bir Yaz Versenize Milliyet Sanat, 77, 23. Uyar, T. (1983, Haziran), Bir yknn Hikyesi ada Eletiri, 6, 6-7 Uyar, T. (1983, Nisan) iddet ve Cinsellik likileri ada Eletiri, 4, 16-18 Uyar, T. (1983, Ocak-ubat) Daha da, Daha da Derine Yazko eviri, 10 Uyar, T. (1984, 15 Ekim) Oktay Rifat: Yllar Sonra Milliyet Sanat, 106 Uyar, T. (1984, Aralk) Bir evrinin yks Gnmzde Kitaplar, 12. Uyar, T. (1985) Gnlerin Tortusu, (1.Bask) Ada Yaynlar, st. Uyar, T. (1985) Rus Ruleti- Dn Geri Bak, Can Yay., st. Uyar, T. (1985, Aralk) Kitapla Direni, Milliyet Sanat, 133. Uyar, T. (1985, Kasm) Turgut Uyar iirine Girerken Broy, 1, Uyar, T. (1985, Temmuz), Aldatma Nerede Balar Kadn, 7, 19-22 Uyar, T. (1986, 13 ubat) Sebastian Knighttan Sz Eden Kim? Cumhuriyet Kitap Uyar, T. (1986, Eyll) Unutulmayan Kitaplar Yayn Dnyasnda ereve, 12. Uyar, T. (1986, Mays) Arkas Evde Filmler Milliyet Sanat, 143 Uyar, T. (1986, Ocak) Nereden Nereye? Broy, 3 Uyar, T. (1986, Temmuz) Borgesin Semesi Hrriyet Gsteri, 68 Uyar, T. (1987, 12 Haziran) Sanat retmek Zorundadr Gne Gazetesi Uyar, T. (1987, 12 Haziran) Sanat retmek Zorundadr Gne, 1 Uyar, T. (1987, 4 Ocak) ileli Meslek, Gne, 7. Uyar, T. (1987, Austos) Arka Pencere Yeni Dn, 10-40.

364 Uyar, T. (1987, Haziran) stanbulla Aram Bozuk Bu Aralar ada ehir, 4 Uyar, T. (1988, Eyll) Bir Metafor Olarak Hastalk Argos, 1. Uyar, T. (1988, Ocak) Boylu Boyunca Bir Austos Hrriyet Gsteri, 86 Uyar, T. (1988,Ocak) Snfsz Kadn Var m? Metz, 5 Uyar, T. (1989) Yazl Gnler, (1.Bask) Can Yaynlar, st. Uyar, T. (1989, 23 ubat) Azala Azala Yayoruz Eletiri Gnl, st., 5-10 Uyar, T. (1989, 9 Temmuz) Genler Krk ve Mutsuz Nokta, 56 Uyar, T. (1989, 9 Temmuz) Genler Krk ve Mutsuz, Nokta, 56 Uyar, T. (1990) Gndkm, (3.Bask) Can Yaynlar, st. Uyar, T. (1991, Kasm) Bir Aklama Adam Sanat, 72 Uyar, T. (1992) ki Yaka ki U, Genda, st. Uyar, T. (1993, Nisan) Tomris Uyar ile Otuzlu Kadn zerine Vizyon, 172-174 Uyar, T. (1994,Ocak) Neden mi John Cheever Kitap-lk, 5 Uyar, T. (1994,Temmuz) Bir dilin tns ecnebiletiinde kirlenir: n ykamasz bir yaz stanbul, 10 Uyar, T. (1995). Tanma Gnleri/Anlar, (1.bask)Can Yaynlar st. Uyar, T. (1995, Bahar). Ak ve sevda zerine eitlemeler Cogito, 4, 71 Uyar, T. (1996). Deime Sancs stanbul, 17 Uyar, T. (1996). Diz Boyu Papatyalar ve Tomris Uyar, Ezgi, 14 Uyar, T. (1996). Gnlerin Tortusu, (2.Bask),Can Yaynlar, st. Uyar, T. (1996, Ekim). Denizini Yitiren Kent stanbul, 19 Uyar, T. (1997, Haziran). pular: Estetik Varlk, 1077 Uyar, T. (1997, Mart-Nisan). zgnln Grkemli Snrlar Kitap-lk,26 Uyar, T. (1997, Mays). pular: kence Varlk, 1076 Uyar, T. (1997, Mays). Leyla Erbil ykcl stne Dler/ykler, 4 Uyar, T. (1997, ubat). pular: Bir Atatrk Fotoraf, Varlk, 1073 Uyar, T. (1998, 28 Nisan). Aramzda Sylenmeden Kalanlar Yazd Yeni Yzyl, Uyar, T. (1998, Eyll). Bir Deneme Ustas: Fsun Akatl Varlk, 1092,6-7 Uyar, T. (1998, Eyll). Yazarlk, Tanrclk Oyunu 8. Gn, 42, Uyar, T. (1999). iirde Dn Yok Mu?/Turgut Uyar zerine, Can Yay., st. Uyar, T. (1999). Yzlemeler (1.Bask), Can Yaynlar, st Uyar, T. (1999, Aralk). Seluk Baran Anarken Virgl, 25. Uyar, T. (2000). stanbulda Zaman, Bke Yay., st., Uyar, T. (2000, Mart-Nisan). Yeni Dediimizde XXI Mimarlk, 1

365 Uyar, T. (2000, ubat). z Srmek Virgl, 27 Uyar, T. (2000,Nisan). Sudaki Balk Gibi Virgl, 29 Uyar, T. (2001, 29 Temmuz). Edebiyatlar Ne Diyor?, Pazar Milliyet, 11 Uyar, T. (2002). Gzel Yaz Defteri, YKY, st. Uyar, T. (2002, Eyll). Kendime lham Perilii Vehmetmiyorum! Milliyet Kltr ve Sanat Uyar, T. (2002, Eyll). Verdiim zgrlkten Kendime de sterim Milliyet Sanat, s. 91-93 Uyar, T. (2003). Gndkm I- Bir Uyumsuzun Notlar, YKY, (1.bask) Uyar, T. (2003). Gndkm I- Bir Uyumsuzun Notlar, YKY, st. Uyar, T. (2003). demeler ve ahmeran Hikyesi, YKY, st. Uyar, T. (2003, Mart). Edebiyatnn Medeni Halleri Aylk Edebiyat Dergisi, 59 Uyar, T. (2003, Mart). Kalc Tek Tutku Edebiyat Kitaplk, 59,52 Uyar, T. (2003, ubat). Bitmeyen Bir Devrim, Virgl, 59 Uyar, T. (2003, ubat). nand Deerleri Sonuna Kadar Savunan Adam, Sanat, 205 Uyar, T. (2004). Dizboyu Papatyalar, YKY, st. Uyar, T. (2004). Yrekte Buka, YKY, st. Uyar, T. (2005). Ben Koarm Aalara Koarm, Turgut Uyar zerine Tomris Uyar ile ylei, (Konuan: Erhan Altan), Dnya Yay.,st. Uyar, T. (2005). Gecegezen Kzlar, YKY, st. Uyar, T. (2005). Otuzlarn Kadn, YKY, st. Uyar, T. (2005). Sekizinci Gnah, YKY, st. Uyar, T. (2005). Yaz Dleri D Klar, YKY, st. Uyar, T. (2006). Aramzdaki ey, YKY, st. Uyar, T. (2006).Yaza Yolculuk, YKY, st. Uyar, T. (2009). Metal Yorgunluu, YKY, st. Uyar, T. (2011). Kitapla Direni/Yazlar, Syleiler, Soruturmalar, (Hzl.:Handan nci), YKY, Uyar, T. (Nisan 2003). Edebiyatn Btn Dallarnda Ayn Ustal Gstermi Ender Yazarlardan Biri Adam Sanat, 207. Uyar, T. (Temmuz-Austos 2002). Kitapl ve Kedili, Kitap-lk, 54 lk, A. (1996). ykden ksa ykye Adam yk, 3, 128-130 ster, C. (14 Mart 2000). Bir uyumsuzun notlar Yeni Binyl ster, C. (2002, 18 Ekim). Hayatn ifte alevi Radikal Kitap

366 Verdiim zgrlkten kendime de isterim (2002, 1 Austos) Syleiyi yapan: Ilgn Snmez, Milliyet Sanat, 521, 91-93 Wallace, H. (2003). Belgelerden yararlanma yntemi (Salih Bolat, ev.), Adam-yk, 46, 117-119 Wallace, H. (2003). Gnlk yntemi (Salih Bolat, ev.), Adam yk Walter, A. (1997). ngilizcede ksa yk (Yurdanur Salman, ev.) Adam yk Wichterich, C. (2004). Kreselletirilen kadn/eitsizliin geleceinden raporlar, (Tun -Fsun Tayan, ev.) Trk Sosyal Bilimler Dernei, Ankara Woolf. V. (1996). Mrs. Dallovay (Tomris Uyar, ev.), letiim Yay., stanbul, 5-8 Yalnkaya, A. (1990, 29 Nisan). Mor kokulu kanama, kibine Doru Yaln ve duyarl bir evren kurucusu: Tomris Uyar, (1998, 18 Haziran). Syleiyi yapan: E.Ercan Cumhuriyet Kitap, 435, 1-4 Yaln ve drst bir deme Syleiyi yapan: Srma Kksal (1990, 4 Mays). Cumhuriyet Kitap, 12, 6. Yank, F. (2002, 14 Aralk). Barolde yine defter var, Cumartesi Sabah, 5, 62-65. Yaadmz dnyada insan dellosuzluktan lebilir (1987, 10 Mays) Syleiyi yapan: Atilla zkrml Cumhuriyet Gazetesi Yaadka iiri yazdka yaam dzeltiyor gibiyim (1982, 13-21 ubat). Syleiyi yapan: Tomris Uyar, Nokta, 1, 41 Yaam de, d yaama eviren yazar (1985, 8 ubat). Milliyet, 8 Yazar olmasalard ne olurlard? (1983, 24 Eyll). Gne Gazetesi, (Soruturma) s.1 Yazarlk tanrclk oyunu, (1998, Eyll). Syleiyi yapan: Beatrix Caner, 8. Gn, 4243 Yazdk da ne oldu (1996, Austos). Syleiyi yapan: ebnem Denkta, Cafe Pazar, 14-15, 18 Yazmak metotlu bir delilik (1988, 28 Mays). Syleiyi yapan: Oya Ayman, Gne Gazetesi, 5. Yeni kan kitaplar zerine yazarlarla syleiler: Tomris Uyar/Sesler, Yzler, Sokaklar (1982, Ocak). Syleiyi yapan: Dilek Hattatolu, Varlk, 892. Yldrm, E. (2007). Tomris Uyarn yksnde anlatm biimleri, Hece-yk, 21, 110 Yldrm, . (2002). Tomris Uyar iin pentimento, Varlk, 1143, 30-33 Yrek, H. (2005). Cumhuriyet Dnemi Trk Romannda Modernizmin Yeri, Mersin niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi) Yzlemeler, Tomris Uyar (2000) Sylei, Konuan: dil nemli, Varlk, S.1113

367 Zileli, I. (1998). yky okur bitirmeli Papirs, 20, 48-49 Zorlu, N. (1998). Aramzdaki ey, Tomris Uyar, Varlk, 72, 2-3 1970/1995 Son yirmi be ylda edebiyatmz yk (1994, 13 Aralk) Sal Toplantlar, (Panel) Yap Kredi Kltr Merkezi 1970/1995 Son yirmi be ylda gnlk, mektup, yaam yks (1995, 7 Mart) Sal Toplantlar, (Panel) Yap Kredi Kltr Merkezi 1999 Dnya kitap dlleri, yln eviri kitab: Tennessee Willamstan yamur gibi syle bana ile evirmeni Tomris Uyar (1999, Aralk) Syleiyi yapan: Farul yn-Nevzat Iltan, Dnya Kitap, 11

368 EKLER

EK-1: Tomris Uyarn Evinden Grntler

369 MARKZ PASTANES

370 AHMERAN CAM TABLOSU

371 Tomris Uyar Ve Annesi Celile Girginin Yal Boya Tablolar

372

Hayri Turgut Uyar (Tomris Uyarn Olu)

373 EK-2: Tomris Uyarn Bir renci Mektubuna Verdii Cevap

374

375

376 ZGEM

Ad Soyad: Doum Yeri ve Yl: Medeni Durumu: Adres: renim Durumu: Yksek Lisans:

Esma KADIZADE Erzincan-1980 Evli Mersin Toroslar Lisesi, Toroslar/MERSN Yksek Lisans Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal (2004)

Lisans: Lise: Ortaokul: lkokul: alma Hayat:

Frat niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Blm (2002) Elaz Anadolu Lisesi (1998) Elaz Anadolu Lisesi (1995) Elaz Namk Kemal lkokulu (1991) Mersin Toroslar Lisesi Trk Dili ve Edebiyat retmeni (2002-,)