1

FELSEFE
TARTIMALARI
9. Kitap

panorama

FELSEFE TARTIMALARI 9. Kitap

Yazma Adresi: Panorama Oteli Alanya Genel Datm: letiim Pazarlama A.. Klodfarer Cad. letiim Han No. 7 Caalolu 34400 stanbul Tel: 516 22 63-64 Dizgi: Yazievi (512 60 43) Bask: Kent Basmevi stanbul, Aralk 1990

NDEKLER

Sunu Bir Kiisel Dil Olabil- mi/Rush Rhees - ev: V. Hackadirolu Anlam, Do3.-uluk Balam ve Oyunun Karallan/Er kut Sezgin MVittgenstein ve Kiisel Dil/V. Hackadirolu Evrimsel zgecilik Nedir?///iof Sober Diyalektik Mateiyalizm ve Bilim/Cemal Yldrm Kari Popper'n Dnya Kuram ve Bilimsel Bilginin Nesnellii/Gro/7ra/j Felsefede Bilimsel Sylem mi Yoksa Felsefi Sylem mi?/B. o^MJfesifecn Godot, Glasnost ve Felsefe/Yaman rs Trkiye'de Schopenhauer/AsZan Kaynarda Bir' 'Eletiri' 'ye Yant/CemaZ Yldrm mleme mi Yneltim mi?/y. Hackadirolu , '.

9 11 24 42 57 75

84

95 102 113 123 126

EVRIMSEL ZGECILIK NEDIR?

ELLIOTT SOBER Univessity ofWisconsin ev: Vehbi Hackadirolu-

Bu yazda, biyologlarn zgeciliin (altruism) evrimi zerinde konutukla r zaman ne zerinde konutuklarn aydnla kavuturmak istiyorum. nce bu konudaki saduyu kavram zerinde bir eyler syleyeceim. Bu allm kavrama 'yaygn anlamda zgecilik' (vernacular altruism) diyeceim. Bunu yapmaktan amacm saduyu kavramnn evrim kuramnda kullanld bii minden ok farkl olduuna olabildiince aklk getirmektir. Bu balangtan sonra evrimsel kuramn kimi zelliklerini betimleyeceim. Ardndan yaygn anlamda zgecilikle evrimsel zgecilik arasnda hangi aklayc balantnn bulunduu zerinde ksaca dnerek yazm bitireceim. Belirleyeceim eyler basit eyler olacaksa da bunlarn ilginlii yalnzca evrimsel sorunu hi duymam olanlarla snrl olmayacaktr. Bunun sebebi evrimsel zgecilik zerinde evrimselci biyologlarn kendileri arasnda da bir bulankln bulunmasdr. Sosyobiyologlar zaman zaman evrimsel zgecili in bir gereklik olamayaca gerekesiyle insanlarn yaygn anlamda zgeci olamayacaklar zerinde tartrken olduu gibi, yaygn anlamda zgecilikle evrimsel zgecilii birbirine kartrrlar*l*. Biyolojistler arasnda Trivers'in (1971) karlkl zgecilik kavramnn bir evrimci zgecilik biimi betimledii dncesi de yaygndr. Benim grme gre Trivers'in kavram hi de ev rimsel zgecilik biimi betimlemez. "Karlkl zgecilik zgecilik deildir" d ncesi bir elikiye benzeyebilir, fakat bu benim burada savunacam dn cedir. Son olarak, evrimsel kavramda, enine boyuna deerlendirilmemi olan kesinlikle ze degin bir aykrlk vardr. Bu kavramlarn bir blmn yeniden ele almak iin baka bir sebep de bunlarn dorudan doruya toplumsal bilimcilerin zerinde zn uzun d ndkleri bir kavramla olan benzerlikleridir. Yaygn anlamda zgecilikle ev rimsel zgeciliin tmyle ayr konular olmasna karn, oyun kuram (game theoiy) uzmanlarnn halkn trajedisi (ya da tutsakln kmaz) dedikleri e yi gz nnde tuttuumuzda onlarn benzerlii aklk kazanr. Bylece biyo57

loji ve toplumsal bilimleri bir anlamda ayrrken baka bir anlamda onlan yan yana getirmek istiyorum. I Yaygn anlamda zgecilik '

Yaygn anlamda zgecilik ve evrimsel zgecilik arasndaki ilk ve en ak ayrm udur: Yaygn anlamda zgeci olmak iin bir zihnimizin olmas gerekir. Fakat biyolojistler evrimsel zgecilik sorununu, bir zihni olsun ya da olmasn, her canl iin tartabilirler. Saduyu kavram iin bir zihnin zsel olduunu syleyiimin sebebi yay gn anlamda zgeciliin drtlerle ilgili oluudur. Bu tr zgecilikte birine bir iyilik yapm olmak belirleyici deildir. Size ktlk etmek isterken yanllk la bir iyilik edersem bu davranm beni zgeci yapmaz. Bunun gibi, size yar dm etmek isterken davranm baarsz kalrsa yine de bir zgeci olabilirim. Bylece zgecilik, baka ne olursa olsun, bakalarn yararlandrma drtsy le ilgilidir. Sadu3a kavramnn kaydetmemiz gereken ikinci basit zellii, yarar ola rak amalanan eyin retici yararlardan olmasnn gerekmemesidir. Sizin pi yano almay sevdiinizi biliyorsam, yreim iyi olduu iin size Beetho ven'in sonatlarndan bir cilt verebilirim. Burada ben zgeci olurum, fakat size yaptm iyilik sizin evrimsel uyumluluunuzu artrmaz. Gerekte piyano ba nda geen zamann retimden uzakta geen zaman olduu doru olabilir; bylece, piyanoyu sevdike bebek yapacak yerde piyano alabihrsiniz. Eer byleyse, verdiim hediye retimdeki baar umutlarnz azaltr. Fakat yine de ben bir yaygn anlamda zgeci olabilirim. Bu allm kavramn nc esi biraz daha az aktr. Size sonatlar cil dini yreimin iyiliinden vermisem bu yzden bir zgeci saylabilirim. im di de benim bilgim dnda size baka birinin iki sonat cildi verdiini varsaya lm. Bu kimse benimkinden ounu vermitir: Onun benden daha zgeci dav randn syleyebiliriz. Bunun bir ltrmeli yarg olduuna dikkat etmek gerekir. Ancak benim imdiki konum bu ltrmeli savlamann benim bir zgeci olmadm gstermediidir. Yaygn anlamda zgecilik ltrmeli deil 'saltk' bir kavramdr. Bir z geci belli trden drtlerle davranan biridir. Bundan, benim bir zgeci olup olmadm sizin ne yaptnza ya da drtlerinizin ne olduuna mantksal olarak bal olmad sonucu kar. zgecilik isel bir zelliktir. Zengin olma kavramndan ok milyoner olma kavramna benzer. Saduyu kavrammzn zelliini gsterdim. Bu, znde ruhbilimsel bir kavramdr. znde reticilii gerektirmez. Ve znde ltrc deil dir. Unutulmamal, bu son nokta, bizim, birisinin bir bakasndan daha zge ci olduunu hibir zaman sylemediimiz anlamna gelmez. Tersine, burada ki dnce insanlara zgeci derken onlarn drtlerini bakalarmmkiyle ltrmeyip onlarn drtleri zerine bir yarg verdiimiz dncesidir. 58

Buraya dek zgecilerin bakalarna yardm etme istei taban zerinde ey lemde bulunan insanlar olduu dncesini iledim. Ancak, bir anlk bir d nme, bunun, zorunlu olsa bile yeterli olmadn gsterir. Fakat benim bu isteimin kendisi bir bencil dilein rnyse bununla bir zgeci olamam. Sz gelimi olaan alm satm ilerini zgecilik olarak betimlemeyiz. Fakat serbest alm satmlarda yanlardan her biri tekinin mal ya da paray elde etmesini is ter. Bu trden bir alm satm durdurup da - teki yann bunu elde etmesini gerekten istiyor musunuz? - diye sorsak, her biri itenlikle 'evet' yantn ve rir. Fakat buraya zgecilik girmez, nk yanlardan her birinin bu istei, onun, para ya da mal elde etmesibiimindeki bencil sonucun arac olmasn dandr. yleyse ayrca gerekli e nedir? yle grnyor ki bir zgecide yalnzca bir bakasna-ynelik dilein olmas yeterli deildir, bu dilein yararl ynde olmas da gerekir. tekinin iyilii, bencil bir amac gerekletirmenin amac deil, bir son olmaldr. Fakat burada bir sradan apakla arpyor gibiyiz: nsanlar zlemlerine doyum ararlar. zgeci bakalarna yardm etmek ister. Bencil birey pastay kendine saklamak ister. Fakat ikisi de, usa uygun biim de dndkleri zaman en ok istedikleri eyi elde etme ansn en yksee karan eylemleri seerler. Bu, yaygn anlamda zgeciliin gerekten bir yanl sama olduu, gerek bakasna - ynelmilikle gerek bencillik arasna koy mak istediimiz ayrmn oltadan kalkt anlamna m gelir? Bu soruyu burada yantlamaya girimeyeceim'^'. Yine de, yaygn anlam da zgecilikle bencillik arasndaki ayrmn uygun bir aklamasnn amamas gereken iki snr izeceim. Birincisi, yaplan ayrt etme, insanlarn kendi di leklerini gerekletirmek zere eylemde bulunduklar dncesi dileklerin he defiyle ilgilidir. Fakat dileklerin hedefiyle ilgili bu apaklk dileklerin ierikle rinin ne olduklar sorunundan tmyle ayrdr. Benim bir zgeci olup olmad m benim ne istediimle ilgilidir. Konuyu belirleyen isteyenin ben oluum ak olgusu deildir. Bir uygun aklamann uymas gereken ikinci snrlama bencil eylemlerin de kimi kez bakasnn iyiliine gtren drtler ierebilece idir. Alm satm rneinin aydnlatt durum budur. nsanlar her zaman kendi dileklerini gerekletirecek biimde davrandklar iin onlarn hibir za man zgeci olamayacaklar sonucuna varamayz; fakat salt insanlarn yele meleri bakalarnn yararn da ierdii iin onlarn kimi kez zgeci olduu so nucuna da varamayz. II Danvin'ci ayklanma imdi de Da-win'ci ayklanma zerine, evrimsel zgecilik konusunu ak a Oltaya koyacak olan kimi basit olgular gzden geirmek istiyorum. Bun dan nceki kesimde yaygn anlamda zgeciliin zde ruhbilimsel olduunu, zde retici olmadn ve zde ltrc olmadn syledim. Evrimsel z gecilik tam da bunun kartidr: 59

Yaygn anlamda zgecilik zde ruhbilimsel zde retici zde ltrc Evet Hayr Hayr

Evrimsel zgecilik Hayr Evet Evet

lk iki kartlk yeterince aktr. Evrimci zgecilik zihni olmayan varlk larda da Oltaya kabilir; ve evrimsel zgecilik davranann retici yararlar sa lamasn gerektirir. Evrimsel zgeciliin, bu davran ynlendiren en yakn dzenekle deil, davrann retici sonularyla ilgili olmas gerekir*"^'. Evrim sel zgecilik kavramnn zihinsiz yaratklara olduu kadar zihinlerle de uygu lanabilir oluu bu 3rzdendir. nc kartlk biraz daha az saydam olabilir. Fakat onun aklanabil mesi iin nce Da-win'ci ayklanmann nasl iledii zerine kimi temel olgu lar gzden geirmemiz gerekir. Bir tek toplulukta iki tr canl bulunduunu imgeleyelim. ki zelliin, de kaltsal olduunu imgeliyoruz. Bunun btn anlam ana babalarn gelecek ku aklara benzemeye yatkn olduudur. Bu, ana babalarn genlerini ocuklar na aktarmalarndan ileri gelebilir ya da ana babalarn ocuklarna kendileri gi bi olmay retnielerinden olabilir. Kaltm dzeneinin nemi yoktur; zsel olan yalnzca kaltsallk olgusudur'"*'. Ayrca, bu iki zelliin uzun yaama ve reme iin sonularnn deiik ol duunu da imgeliyoruz. Bu, zelliklerden birinin tekinden daha uyumlu ol duunu imgeliyoruz demektir. imdi elimizde bir Damin'ci ayklanma sreci iin nkoullar var demektir- bu da, canllarn uyumluluklarnn kaltsal de ikenliidir. Bu bir lde soyut aklamay daha somutlatrmak iin bir gejak sr s zerinde konumakta olduumuzu dnelim. ki zellik Hzl ve Yava tr. Cinsel reme burada kaltsalln ne anlama geldii konusundaki yaln im gemizi karmaklatryor- eer ocuklar ana babalarna benzeyeceklerse on lardan biri yava teki hzl olduunda ne olacaktr? Bu karmaklktan kan mak iin canllarn cinselliksiz blnmeyle rediklerini imgeleyelim. Koma hz benzerin benzeri rettii biimindeki basit kurama gre aktarlacaktr. ki zelliin uyumluluk derecelerini nasl ltreceiz? Beni ilgilendi ren ey bu iki zelliin canllarn yrtc hayvanlarca yakalanp yutulmalarn nasl nleyeceidir. Gz nnde tutabileceimiz bir ok deiik uyumluluk ba ntlar vardr. Birincisi, yakalanma olaslnzn yalnzca hzl ya da yava oluunuzla belirlendiini imgeleyelim. Yani yrtclara kar zayflnzn hzl ya da ya va bir sr iinde yaamakta oluunuza ya da sizin hznzn yaygn ya da sey rek oluuna bal olmadn imgeliyoruz demektir. Bu durumda iki zelliin uyumluluk bants Beti la da da grld gibi, yinelenme-sklndan-bamszdr (frequency independent). 60

Uyumluluk

%B (a) (b) (c)

Beti(l)

. Yava bireylerden oluan bir toplulua bir Hzl deinik (mutant-mtasyon rn) ya da gmen (migrant) kartnda ne olacaktr? Yeni gelen te ki bireylerden daha uyumlu ve bylece daha retici trden baarl olacaktr. Bunun sonucu olarak Hzl zelliin yinelenme-skl (frequency) ykselecek tir. Bir sonraki kuakta hzl bireylerin otalama olarak yavalardan daha uyumlu oluu yine doru olacaktr ve bylece Hzllk zdliinin yinelenmeskl bir kez daha ykselecektir. Bu, Hzllarn toplulukta %100 temsiline dek srecektir. Srecin banda btn geyikler Yava, sonunda hepsi Hzldr. Yrtclann nasl davranaca zerine yaptmz varsayma gre topluluun bireyleri, sonunda, balangtakinden daha iyi dunmda olacaklardr. Topluluktaki can llarn otalama uyumluluklar ('W' ile gsterilen) Beti la da bir noktal izgiy le gsterilmitir. Betimlemi olduum srecin bu nicelikte bymeye yol at gtilyor. Bu nicelik bir topluluktaki bireylerin otalama olarak ne derecede uyum lu olduunu ler. Fakat bunun bir yandan da topluluun kendisinin iyilik du rumunu lt kabul edilebilir. Her bireyi bir yrtcnn ldrme olasl vardr; btn bireyler ldrlm olursa topluluun sonu gelir. imdi betim lediimiz ayklanma sreci, yle grnyor ki, toplulua bir stnlk salan mtr. Ayklanma bireylerin otalama uyumluluk dzeyini ykselterek toplu luu da yararlandrm oldu. imdi W deki ve topluluk stnlklerindeki artlarn Damin'ci ayklan mada zorunlu sonular olmadn grmemiz gerekiyor. Bunu u soruyu sora rak grebiliriz: bu ayklanma srecinde Hzlnn Yavan yerini almasn sa layan zellik nedir? Yant (her zaman yaptmz gibi kaltsall kabul ederek) doruca Hzl Yavatan daha uyumludur olacaktr. Bu ltrc olgu yeterlidir. Fakat Be61

ti la da grlen g-afikteki kk deimeler, W srecin sonunda bandakine gre daha yksekte son bulmasa da Hzimm Yavam yerini alabileceini gr memizi salayacakta'. rneimizi deitirmek iin, Hzl bireylerin Yavalardan her zaman da ha iyi durumda bulunduklarn, fakat stnln nemli lde Hzl bireyle rin seyrekliine bal olduunu kabul edelim. Ytclar daha yava bireyleri avlamay yeler. Bu onlarn hzllar yakalayamayacak kadar yava olduklanndan deildir; yava bir avn hazr olduu durumda skntya girmeyecek kadar tembel olduklarndandr. Hzllk seyrek olduunda Hzl bireyler Yavalara gre nemli lde daha iyi du-umdadr. Fakat hzllk ok yaygnsa stnlk hafiftir. Hzllk 100% e ulatnda, yrtclar onlan da, evrede yenebilecek durumda yalnzca Yavalarn bulunduu durumda Yavalan yakaladklar ka dar kolay yakalayacaktr; bunun iin yrtclarn yalnzca biraz hzl komalar gerekir ve bu da onlarn kolayca yapabilecei bir eydir. Bu uyumluluk ban ts Beti Ib de gsterilmitir. Uyumluluklarn yinelenme-sklndan bam sz olduu ve W nin srecin sonunda bandakinden daha yksek olmad g rlyor. Beti la ve Ib nin ikisinde de Hzh Yavatan daha uyumludur. Bu greli ol gu iki durumda da Hzlnn Yavan yerini almasn salamaya yetiyor. Ancak o-talama uyumluluun durumu bakmndan betiler farkldr. Beti la da uyumluluk srekli ykselir. Beti Ib de bir ara ykselirse de sonunda balad dzeye iner. Bir nc rnek bu dummu daha da u biimiyle gsterecektir. Uyumlu luklar Beti Ic de gsterilmi olan B ve gibi iki zelUik alalm*^*. Bir B bireyi bir X bireyleri topluluuna katldnda ne olur? B, den daha ujomlu ol duuna gre B nin yinelenme-skl byyecektir. Bir sonraki kuakta da ay n uyumluluk bants vardr, bylece B nin bymesi srer. Sre B yi 100% e ulatracaktr. Fakat W nin srekli dt de gnilyor. Srecin sonun daki canllar balangtaki canllardan daha az uyumludur. Beti Ic de belir tilen srecin zayf yann kavramak nemlidir. Doal ayklanma bir topluluu yok olmaya gtrebilir. Daha uyumlu daha az uyumlunun yerini alr ve sre cin btn aa der. Eer Beti la gelitirici ayklanmann bir iyimser g rntsn veriyorsa Beti Ic 3^kc ayklanmann bir ktmser grntsn verir. betinin oiak yan Dai-vvin'ci ayklanmann temelinde bulunan eydir, yani topluluun yrngesini ltrmeli uyumluluun belirleyiidir. Bu, yol boyunca saltk uyumlulua ne olduunu hi belirlenmemi olarak brakr; g-afk arasndaki ayrm bu W nicelii ynndendir. Beti Ic evrimsel bencillik (B) ve zgecilik () kavramlarnda zsel olan eyleri grntler. Bu grafii, bir bireyin uyumluluunu etkileyen iki neden sel etmenin bulunduunu gsteriyor diye yorumlayabiliriz. Birincisi, bencil olmak zgeci olmaktan daha iyidir. kincisi, zgeci bireyler arasnda yaamak bencil bireyler arasnda yaamaktan daha iyidir. Bylece, zgeciler bir toplu62

luk stnl salar - zgeciler bencil olsalard daha iyi durumda olacak ol malarna karn, birlikte yaadklarna yarar salarlar. Yani zgeciler arasnda bulunmak ho bir eydir. Fakat gerek durumda Da-vdn'ci ayklanma byle bir eyin olamayacan haber verir. Bencil garazclk ar basar: Bir zellik zellii tamayan herkes iin durumu o zellii tayann durumuna gre daha kt yapt srece, herkes iin durumu daha kt yapan bu zellik yaygnlap yerleir. Szgelimi bir bitki topluluu iin de, kendisini tayan bitkilerin topraa bir zehirli kimyasal madde szdrmas na neden olan bir zellik dnelim. Bu zehir onu tamayanlara ta yanlardan daha ok zarar verdii srece zellik yaylacaktr. Grnen durum odur ki herkesin retici beklentisini artran bir zellik eer onu tamayanla ra tayanlardan daha ok yarar salyorsa geliemez. Kendisini tayan bitki nin topraa bcek ldrc bir madde szdrmasna neden olan bir zellik d nelim. Eer bundan o zellii tamayanlar- ya kimyasal maddenin onlar daha bakl yapmas ya da il szdrmayanlarn kimyasal maddeyi sala mak iin gereken enerji harcamasna katlanmakta olmaylar yznden- ta yanlardan daha ok yararlanyorlarsa bu zellik Da-vvin'ci ayklanmayla ge limez. Bu ynyle evrimsel zgecilik yaygn-anlamdaki deikesinden farkldr. Kendisini tayan bireyleri birlikte yaadklan bireylerden her birine bir bi rimlik yarar salamaya gtren bir zellik dnelim. Bu zellik bir evrimsel zgecilik rnei midir? Almak zellikler belirleninceye dek buna yant veril mez. Eer topluluktaki teki bireyler hibir yarar yaymyorlarsa o zaman tek birim yayclar zgecidir. te yandan eer teki bireyler ift birim yayyorlar sa o zaman tek birim yayan bencildir. Bu rnein dolaysz bir sonucu, zgecilii yarar Balayclkla edeerleyemeyeceimizdir. Hem tek birim hem de ift birim yarar salayclarn bulun duu bir toplulukta her iki zellik de yarar salamaya gtrr fakat bunlar dan yalnzca biri zgecidir. Bir anlamda her zgeci yarar salar fakat her ya rar salayan zgeci deildir. Bu, Trivers'in (1971) karlkl zgecilik tasarmnn gerekte niin hi de evrimci zgecilii gerektirmediini gstermeye yarar. Bir set yapmak iin i birlii yapan bir kunduz topluluu dnelim. Set kunduz yaam biimi iin ok nemlidir, fakat hileci kunduzlarn setin yapmna katlmadan ondan ya rarlanmalarna ne engel olabilir? Bu durumuyla yant hibir eydir. Eer top luluk -biri yapya yardm eden teki de etmeyen- iki trden oluuyor da, bir kez set yapldnda ikisi de ondan yararlanyorsa ortada bir zgecilik ve ben cillik rnei vardr. Damin'ci ayklanma, almalan, belki de hem alanlann hem de almayanlarn zararna olarak - yok edecektir. Fakat topluluktaki zelliklerin farkl olduunu varsayalm. alanlarn, almayanlarn setten yararlanmasn nleyebilecek durumda olduunu ka bul edelim. Katlanlarn hilecileri ldrdklerini imgeleyebiliriz. Bu kez oyun farkldr, nk oyuncular farkhdr. Bu durumda katlanlar katlmayanlar63

dan daha uyumlu olacakta-, yle ki Da-win'ci ajaklanma kathc davramm srmesini salayacakta-. Bu rnekte katlanlar ibirlii yapyorlar. Katlmayanlarn ibirlii yap madn dnyoruz. Fakat katlanlar evrimsel zgeci deiller, katlmayan lar da evrimsel bencil deillerdir. Garazc katlclar Trivers'in anlamnda karlkl zgecilerdir. Bakalar nn yararlanaca eyler yaparlar, fakat karlk vermeyen bireyleri de ceza landrrlar. nemli nokta, bir kunduz topluluu iinde garazc katlclarm ka thc olmayan bireyler o-talamasndan daha uyumlu olulardr. Garazc kat lmclk tam da Da-win'ci bencilliin bir deikesidir. Bir garazc kathc ol makla bir atomistik katlmayc olmak arasnda bir seim yapma durumunda bir birey tmyle bencil ynden bir kathc olmay yeler. Karlkl zgecili in zgecilik olmay bundandr. Burada szck oyunlaryla ilgilenmediimi vurgulamak isterim. Benim karlkl zgecilik zgecilik deildir deyiimin sebebi nedensel srelerin dei ik trlerini aka seikletirme isteidir. Bireysel ayklanma karlkl zge ciler retebilir, fakat Beti Ic de tanmlanan anlamda zgecilik retemez. Bi reysel ayklanmayla ilgili olan bu olguyu kabul etmemiz ve onu, iki farkl znitelik trn ayn yna katarak bulamklatrmamz gerekir. Bunu sylerken Trivers'in (1971) kendi modelinin "zgecilii zgecilikten karmay" amala d biimindeki kendi gzlemine uymakta olduumu sanyorum. zgecilikle bencillik arasndaki kartl bir doal topluma uygulamann ok zor olabilecei grlyor. Bir ormana gider de topluluktaki btn kunduz larn bir set yapmnda ibirlii yaptklarn grrseniz, sz konusu zellie z geci denebilip denemeyeceine karar veremezsiniz. nce, gzlemlediiniz zellikle yaracak olan teki zelliklerin neler olduunu kendinize sormanz gerekir. Bu bir imgeleme gerektirebilir, nk atalarn topluluunda doal ajaklanmann etkisini gsterecei hangi deikenin bulunduu imgelemeniz gerekecektir. Yazk ki ayklanma ok zaman kendi tarihsel srecini yeniden kurmak iin gereken kant trlerini yok eder; ayklanma ilerlemek iin dei kenlere gerek duyar fakat tipik biimde kendi varoluunun nkoullarn da yok eder. /// Topluluklarn Dram Evrimsel zgecilie Damin'ci yaklam doal ayklanmann uyumluluu gelitirmesi gerektii dncesini ykar. Tam da ayn olayn ok deiik bir alanda da ortaya kabileceini belirtmek ilgintir. Canllarn doal ayklan masn dnecek yerde, eylemleri zerinde, yaptklarnn ne gibi sonular ve rebileceini ak bir grle dnebilen ussal eylemcileri ele alalm. Eylemci lerin, tam bir bilgiyle ussal dnebildikleri zaman, ussal olmadklar zaman olacaklarna bakla daha iyi durumda olmalar gerekmez mi? Oyun kuramn da (tutsaklarn kmaz diye de bilinen) topluluklarn dram, evrimsel zgecili64

in Da-win'ci zmlemesiyle ebiimli sebepler yznden bu soraya olum suz yant verir. Arabanza bir egzoz denetim arac koyup koymayacanza karar verecei nizi dnelim. Bunun bir yasa sonnu deil, kiisel seim sorunu olduunu kabul ediyoruz. Size maliyeti yksek deildir: 20 Dolar. Fakat yarar ne? Bu bakalarnn ne yaptna baldr. Eer herkes bu aratan bir tane almazsa si zin bir tane almanzn bir yaran yoktur. Atmosfer sonsuz kk lde temiz lenirse de kazan yle azdr ki 20 Dolarn cebinizde kalmas daha iyidir. te yandan, baka herkes ara alrsa atmosfer ok temiz olur. Fakat burada da si zin satn aldnzn atmosfere ekleyecei temizlik ok nemsizdir. Yine 20 Do larn cebinizde kalmas daha ijddir. En iyinin 4 le, en ktnn de 1 le gsterilmesi durumunda yelemeleriniz aadaki tabloda gsterilmitir: Dnya durumlar , Herkes bir ara alr Baka kimse almaz 3 1 4 2

Satn alrsnz Eylemler Almazsnz

Bu oyunda ussal eylem ara satn almamaktr. Bu eylem almana 'ar ba sar' bakas ne yaparsa yapsn almadnz zaman daha iyi dunamdasnz(4 3ve2 1) Fakat glk de burada o-taya kar: Baka herkesin yelemesi de ayn yoldadr ve bylece teki bireylerden her biri de. ussal olarak arac almamaya karar verir. Toplulukta hi kimse arac almaz ve bu da herkesin 2 birimlik de er edinmesi demektir. Burada herkesin, eer her biri arac almaya karar ver seydi o zaman olacaklan durumdan daha kt durumda olduu grlyor; nk o durumda herkesin kazanc 3 birim olurdu. Bu sonnun u aykr zellii vardr. Her bireyin seecei ussal eylemin, oyuncular, hepsinin us-d eylemi setikleri durumda olacaklarndan daha kt duruma drecei nceden bilinmektedir Yukardaki ikiye-iki tabloda dnyann yalnzca iki u durumunu gster dim: baka herkes bir ara alyor ve baka hi kimse bir ara almyor. Fakat ara yinelenme oranlar da vardr: 90% alr, 80% alr v.b. Oyunun tm bir iki ye-iki tabloyla deil, deyim yerindeyse bir ikiye-sonsuz tabloyla belirlenmi tir. Ancak, daha basit bir gsterme biimi de vardr: yalnzca zgecilik ve ben cilliin U3mmluluu fonksiyonu kullanlr. Ara satn almak zgeci satn alma mak bencildir. Tablonun sonular Beti 1 de gsterilen grafie giriler olarak kaydedilmitir. Evrimsel zgeciliin sorunu kuramsal genel oyun sorununun bir rneidir. Ussal dnme yerine burada doal ayklanma vardr. Dolar harcama ve hava kirlenmesiyle ilgili yelemeler yerine de yava uzamas ve retici baar deerleriyle hesap edilen yararlar vardr. 65

Bu karar sorunuyla konulmu olan sorunun zmnn can skc oluu olgusu umutsuzlua dmek iin zorunlu bir neden deildir. nsansal varlkla rn bu betimlediim oyunu oynamaan deimez bir yazg deildir. Szgelimi bu oyunun nkabullerinden biri eylemlerle dnya durumlarnn birbirinden bamsz olduudur. Sizin bir egzoz denetleme arac alnz baka birinin alp almamasndan bamszdr. Fakat herkesin ayn eyi yapmasn buyuran bir yasa kardmz kabul edelim. O zaman yeni bir oyun vardr ve bunun tek olabilir sonular nceki tablodaki ana kegenin ularndadr. Bunun so nucu da hepimizin arac satn almamzdr ve bu da ilk elde edilenden daha ho bir grntdr Tutsan kmaz sorununun deiik 'zm' yollar bulunduu biimin deki yanltc dncenin nemli bir doru yan da vardr. Oyunun bata be timlenen biiminin san olarak tek ussal zm vardr ve bu da zararl ev rensel bencillie gtrr. Yine de bunun ussal z, ussal oyuncularn, oyna dklar oyunu kendilerinin yeniden-kurma glerinin bulunduudur. Unutul mamas gereken nemli nokta bir oyun iin zmn, sorunun tanmna gi ren kabullere bal olduudur. Kabuller deiebilirse zm de deiebilir. Bir oyunun erevesi iinde kanlmaz olan ey baka bir oyunun erevesi iinde yle olmayabilir. nsansal varlklarn, oynadklar oyunlan bihnli olarak yeniden-kurabilmelerine karn, genellikle canllarda bu yetenek doal ayklanmann koydu u sorunlara ilikin olduu zaman bulunmaz. Yine de imdiye dek evrimsel zgecilik zerine vardmz olumsuz yarglarda saltk olan hibir ey yoktur. Oynanan oyun Damin'ci ayklanma olduu zaman evrimsel zgeciliin gelie meyeceini syledim. Fakat biyolojide zgeciliin bir gerek olduyu dn mek bir gelenek - Da-vvin'den gnmze evrim kuramnn gelime sreci iinde parlayp snen bir gelenek- olmutur ve bu da Damin'ci ayklanmann canllarn her zaman oynad bir oyun olmadn gsterir. imdi de bu Darwin'ci-olmayan dnceyi incelememiz gerekiyor. nk evrimsel zgecilik kavramnn topluluk ayklanmas dncesine nasl balandn grmedike bu kavram kavraymz eksik kalacaktr.

IV Simpson

paradoksu

Doal ayklanmann gerek bizim imdiye dek ele aldmz genel biimin de gerekse imdi ele alacamz daha karmak modelleri iin, bir zelliin yinelenme-sklnn ykselecek olmas durumunda onun daha yksek bir uyumluluk gstermesinin gerekli oluu bir temel kuraldr. Bu, geyik rnein deki hz iin doru olduu gibi zgecilik iin de doi'udur. Fakat biz herhangi bir gurupta zgeciliin bencillie gre daha az uyumlu olduunu da grdk. Bu bir tanm sorunudur. yleyse zgecilik doal ayklanmayla nasl geliir? Bunun olanakl olduunu grebilmek iin bir paradoksun kavranmas ge66

rekir. imdi tek bir topluluu deil de bir ok topluluktan oluan bir b tn ele alalm. Her toplulukta zgecilerin durumu otalama olarak bencillerinkinden daha ktdr. Fakat bu olgu, otalamay topluluklar btn iin de yaptmz zaman da zgeciliin daha az ujnmlu olacan kesin biimde gstermez. Her topluluk iin doru olann btn iin de doi'U olmas gerek mez. Bu kavranmas ok zor bir kavramdr. Biz, parada olan eyin dolaysz olarak btne aktarldn dnmeye almz. Bir organizmann her para s kld zaman kendisi nasl daha byk olur? Bunun olanaksz gibi g rndn kabul ediyorum. Size ABD'nin her devletinde Demokratlarn yinelenme-sklnn dmekte Cumhuriyetilerinkinin deykselmekte olduu nu sylediimi dnn. Bundan, ABD'de bir btn Olarak Demokratlarn seyreklemekte olduu sonucu kar m? Buradaki ilk tepki paralarda olann btnde de olacan sylemektir. imdi bunun byle olmasnn gerekmedii ni grelim. Bu para ve btn ilikisinin nasl otaya ktnn ok basit kimi rnek lerinden balayalm. Erkeklerin otalama olarak kadnlardan daha uzun oldu u bir topluluk dnelim. Bu topluluu her blmde kadnlarn erkeklerden daha uzun olduu iki gruba ayrma olana var mdr? Bunun nasl olabilecei ni gsteren bir rnek: Gnp 1 10(K):10 90 (E): 9 Grup 2 90 (K): 5 10 (E): 4 Toplam otalama 100 (K): 5.5 100 (E): 8.5

Toplam 100 kadn ve 100 erkek vardr. Kadnlar otalamas 5.5 uzun luk birimidir, erkekler ortalamas 8.5 dur. Bylece iki yz bireylik toplam insanlar iki gruba ayrdk. Birincisinde on kadn doksan erkek vardr, on kadn 10 birim, erkekler de 9 birim uzunluundadr. kinci grupta doksan kadn on erkek vardr, bunlarda otalama uzunluk srasyla 5 ve 4 birimdir. Her g-uptaki kadn ve erkek uzunluklar bellidir. Her gruptaki kadnlann daha uzun olmasna karn erkeklerin ortalama daha uzun olduu grl yor. Bu olayn baka bir rneini Nancy Catwright'tan (1979) alyorum. Onun bildirdiine gre Berkeley'deki California niversitesi'nde bir zaman lar lisans rencisi ayrlrken kzlara hakszlk yaplmasyla ilgili bir sonturma alm. Kukunun nedeni kzlarn erkeklerden daha sk geri evrilmesiymi. Fakat blmlerde ayn anda yaplan sonturmada her blm iin kzlar la erkeklerin geri evrilme oranlarnn ayn olduu grlmtr. Biyolojide, felsefede, fizikte ya da herhangi baka bir blmde kzlar erkeklerden daha sk geri evrilmi deildir. Fakat bu blmlerden oluan niversitenin tmn de kzlarn geri evrilmesi daha sktr. Bunun nasl olabildiinin varsaymsal bir rneini grelim: 67

Blm 1 Bavuranlar Geri evrilem oran Geri evrilenlerin says 10 (E) 90 (K) 90% 9 (E) 81 (K)

Blm 2 90 (E) 10 (K) 10% 9 (E) 1(K) 100 (E) toplam 100 (K) toplam 18 (E) 82 (K) toplam toplam

ki blme yz erkek ve yz kzn bavurduunu kabul ediyoruz. Her b lmde bir kzn kabul edilme ansnn bir erkeinkiyle ayn olduu grlyor. Fakat toplamda kadnlar daha ok geri evrilmilerdir, nk onlar geri evril me oran ok joiksek olan bir blme yksek oranda bavurmulardr. Taitmasn yaptm olaya, 1950'lerde bu konuda yazan (Simpson 1950) bir istatikiye sayg olarak kimi kez Simpson Para'doksu denir. Ancak istatiki1er olay uzun zamandan beri gzlemlemilerdir'^^ ki rnei gzden geirelim. Uzun boylulukla ilgili ilk rnekte her grupta ki kzlar erkeklerden daha uzun, fakat toplamda erkekler kzlardan daha uzundur. kinci rnekte her akademik blm erkekten daha ok kz geri evir miyor, fakat toplamda kzlar daha ok geri evrilmi oluyor. ki drum iin de iki ltrme yapabiliriz. nce her gruptaki erkek ve kz olalamalarm l trrz. Sonra da toplam erkek otalamasn toplam kz otalamasyla l trrz. Gruplar iindeki eitsizliin gruplararas ortalama hesab iin de geerli olmas gerekmiyor. Bu rneklerin size Simpson paradoksunun modeli zerine bir bilgi verdi ini umuyorum. imdi de baka bir son soralm: Simpson paradoksunu do uran ey nedir? Bu rneklerde toplam ortalamalar aldmz zaman grup iindeki eitsizlikleri tersine dndren ey nedir? Yant: ballam. Birinci durumda uzun kzlar daha uzun grupta bulunma eilimindedir. kinci du rumda kzlar yksek geri evirme oranl blmlere bavurma eilimindedir. Eer gruplar arasndaki kz ve erkek ortalamas ayn olsayd Simpson para doksu yok olurdu. imdi artk Simpson paradoksunun niin, grup ayklanmasnn zgeci liin gelimesini salayabilecei dncesinin zn oluturduunu gste rebiliriz. Elimizde tek grup deil bir gruplar topluluu bulunduunu d nelim. Her grupta bencil bireylerle zgecilerin yle ya da byle bir karma s bulunuyor. ki soruyu ele almamz gerekiyor. Birincisi, her gruptaki bencil bireyler zgecilerden daha uyumlu mudur? kincisi de gi'uplar topluluunda bir ortalamay aldmzda da bencil bireyler zgecilerden daha uyumlu mu dur? Beti Ic de gsterilen uyumluluk fonksiyonlar verildiine gre birinci so runun yant evettir. Bir gruptaki zgeciliin yinelenme-sklnn nemi yok tur; ayn gruptaki zgecilerin durumu bencil bireylerden daha ktdr. 68

Fakat ikinci soi'uya ne yant vereceiz? zgeci ve bencil bireylerin toplam uyumluluklarn nasl hesaplayp nasl ltreceiz? Simpson paradoksunun buraya nasl uygulanaca konusunu aydnlat mak iin topluluumuzun her biri yzer bireyli iki gruptan olutuunu kabul edeUm. Birinci grup 1% bencil, ikincisi 99% bencil olsun. Aada Beti Ic de ve rilen grup-ii uyumluluklarla toplam uyumluluklar (kolaylk iin yuvarlatl m olarak) yazdm. Grup 1 1(B):4 99():3 Grup 2 99(B):2 1():1 Toplam otalama 100(B):2 100():3

Her grupta zgecilik daha az uyumlu, fakat (yine zgecilik) gruplar topluluu otalamasnda daha U5amludur. Bizim ele aldmz trden doal ayklanma modellerinin daha uyumlu zelliklerin yinelenme- sklnn ykselmesini gerektirdiini daha nce belirt mitim. Elimizdeki rnek de ayrk deildir. Ben iki grup topluluunun 50% z geci ve 50% bencil bireylerle balamas koulunu koymutum. Bir sonraki grupta zelliklerin yinelenme-skl ne olacaktr? Her gi'upta zgeciliin yenilenme-skl decektir, nk onun uyumluluu dktr. Fakat gruplar topluluunda zgeciliin janelenme-skl ykselecek, iink zgecilik ortala mada daha uyumludur. Bylece, bir kuaktan sonra iki grubu birlikte sayar sak zgeciliin yinelenme-skl ykselmi olacaktr. Sistemi bir ok kuaklarda izlersek ne olacaktr? Eer iki grupta da dei me olmazsa,- yani gruplarda snme ya da koloniler kuracak trden ayrlma lar olmazsa - iki grup gittike byyecektir (Beti Ic de gsterilen uyumluluk deerlerinin, yerine geme dzeyinin stne kan bir retimi gsterdiini ka bul ediyoruz). Her grupta zgecilik azalacaktr. Er ya da ge zgecilik iki top lumda birden yok olacaktr. Birinci kuaktaki jninelenme-skh ykselmesi geiciydi; betimlenen yolda gruplara dalm 50% bencil 50% zgeciden bala yarak zgecilik balangta aitacaktr. Fakat er ya da ge bir zamanda Dawkins'in (1976) 'ierden kme' dedii model etkisini gsterecektir. Henz zgeciliin nasl geliip yerletiini grebilmi deiliz. Fakat do ru yoldayz. nmzde bir koul vardr: zgeciliin yinelenme-sklnn yk selebilmesi iin onun toplamda bencillikten daha uyumlu olmas gerekir. Bu nasl baarlabilir? Simpson paradoksunun teki rneklerinde olduu gibi anahtar kavram ballamdr. zsel olan durum, benzerin benzerle yaama sdr. birlii rastlantya balysa zgecilerin birbiriyle beklenenden daha sk ibirliine girmesi gerekir. Bu, akraba olanlarn birlikte yaamasyla baarla bilir; ya da eer benzer bireyler, akrabadan olup olmadklarna bakmakszn birlikte bulunmay yelerse olabilir. Fakat benzerin benzerle yaamas yeterli deildir. Betimlenmi olan iki 69

grap alt-gruplar bile olsa, iten kme zgecilii sndrecektir. zsel olan, gruplarm paralanp koloniler oluturmasdr'^*. Bunun nasl olduunu grebilmek iin bir grubun, iindeki bencil bireyle rin 50% nin stne kmasyla sndn kabul edelim. Ayrca, bir toplulu un nfusu belli sajaya ulatnda, onun, bir ok kk alt-gruplara blnd n ve bunlarn da yeniden bymeye baladn da dnelim. Kolonileri her zaman ayn aile topluluundan olan bireylerin kurduu grlyor. Ve ku rulan kolonilerdeki zgeci yinelenme-skl ailelerdekiyle ayn olmayabilir. Bir aile nfusunun blnme boyutunun 1000 olduunu ve bunun her biri yir mi bireylik 50 koloniye blndn dnelim. Aile nfusunun 75% inin z geci olduunu dnebiliriz. 50 yeni kolonideki durum ne olacaktr? Bunlarn bir blmnde zgecilerin 75% den az bir blmnde de 75% den ok olmas olasdr. zgeciliin grup ayklanmasyla geliip yerlemesi iin bir eye daha ge rek vardr. Bu da zamanlama etmenidir. Bencilliin zgecilie gre yeterince daha uyumlu olduunu ve bir g-up 50 kuak boyunca birliini srdrrse, o grupta, grubun balangtaki yinelenme skl ne olursa olsun bencilliin 100% e ulaacan dnelim. Bu durumda, eer bir aile her elli kuakta-birden daha seyrek olarak blnr ve koloni kurarsa zgecilik yok olur. Bln me ok ge kalm ve o arada zgecilik yok olmu olacaktr. Yani gruplarn ko loni kurmalarnn yeterince sk olmas gerekiyor ve skln lsn de her grupta bencilliin hangi hzla zgecihin yerini alaca belirleyecektir. Beti 2 burada betimlenen ve zgecilii gelitirip yerletiren trden bir gi'up ayklanmas rneini gsteriyor. Gruplar uygun hzla koloni kuruyorlar ve zgecilerinin yinelenme-skl dk olan gruplar yok oluyor. Eer saylar doruysa bu srecin her kuanda zgecilik bulunmaktadr.

Beti (2)

70

V Evrim ve trelerin soyaac Yaygn anlamda zgecilikle evrimsel zgecilik arasndaki balant nedir? Bir insann bir yaygn anlamda zgeci olmadan bir evrimsel zgeci olabilecei ni daha nce belirtmitim. Bir bcek-ldrc szdran bitki rneindeki gibi, gruba yararl fakat birey iin zararl olan zelliklerin ruhbilimsel olmas ge rekmez. Ayrca, bir bireyin, evrimsel zgeci olmadan bir yaygn anlamda zge ci olabileceini de gstermitim; yreimin iyilii yznden size piyano sonat lar vererek sizi reticilik iinden alkoyduumdaki durum budur. Ancak, bu basit seikliklerin dnda insanlk tresiyle doal ayklanma arasnda nasl bir balant bulunduu sorunu da vardr. Eer dizgesel zgeci davran (bir mzik kitabnn basit verilii deil) bir gerekse, bu bizim gemi imizle ilgili olarak neyi gerektirir? Terimin yaygn anlamyla tam bir Damin'ci, evrimsel zgeciliin varolu una kar kacaktr. Bunun sebebi, zgeciliin, Da-vvin'nin kar kt bir ayklanma srecinin varoluunu gerektirmesidir. Fakat en kesin Damin'ci1er bile, zaman zaman, doru drst Dai-vvin'cilikten sapabilir. Bunu, yaygn anlamda zgeciliin evrimsel sonularn ele ald zaman Damin'in kendisi de yapmtr. The Descent ofMan'de D a m i n konuyu kendisinin bireysel s tnlk hesab terimleri iinde dile getirmitir:

En insancl ve en iyiliksever ya da dostlarna en sadk ailelerin o cuklarnn, ayn kabilenin bencil ve hileci ailelerinin ocuklarndan daha iyi yetitirilecekleri son derecede kukuludur. Bir ok. ilkeller de olduu gibi, arkadalarna ihanet etmektense yaamn harcama y gze alan kimse ok zaman kendi soylu doasn kalt olarak ta yacak bir ocuk brakamaz. Savata her zaman en nde yer almak isteyen ve yaamlarn bakalar iin isteyerek tehlikeye atan en y rekli kimseler ortalama olarak bakalarndan daha abuk tkenir ler (Darwin 1871, 163).

Fakat Da-win yaygn anlamda zgeciliin varolmad sonucuna varmayp, birey iin kt olann grup iin iyi olabileceini ileri sryordu:
Yksek bir ahlk standardnn bireysel insana ve ocuklarna gre salad stnln ya ok az olup ya da hi olmad, fakat stn nitelikli insanlarn bir kabileye baka kabilelere gre stnlk sa lad unutulmamaldr (Darwin 1871, 166).

Dai-vvin burada yaygn anlamda zgeciliin doal ayklanmann dolaysz denetimi altnda bulunduunu kabul etmi grnyor. zellik u anda var dr, nk tarihsel olarak o ynde ayklanma vard. Da-win grup ayklanmas 71

yolundan gitti, nk zelliin gerekliinden kuku duymuyordu; te yan dan onun son zamanlardaki izle}acilerinden bir blm varsaym kabul etti ler, fakat bireysel ayklanmann oyunun ad oluuna dayanarak uygun anlam da zgeciliin varolamayaca sonucuna vardlar'^'. Ancak gz nnde tutulacak bir olabilirlik daha vardr ki, o, bir zelliin imdi varolmas durumunda dolaysz ayklayc denetim altnda bulunmas ge rektii dncesine kar kar. Bu, evrimsel yan-rn dncesidir. Gn mz insansal varlklarnda trigonometri yetenei vardr; fakat hi kimse, ata larmzda, bu yetenekle ilgili bir ayklanma gemi olduunu kabul etmez. Tersine, baka bir takm zellikler iin bir ayklanma gemi olduunu kabul etmek ok daha anlalabilir bir durumdur. Belki anlam gc ya da dil kullan mnn altsnda a3aklanma vardr. Bir kez bu zellikler geliip, ardndan da in sanlar kendilerini atalarnmkinden farkh bir evrede bulunca deiik yeni zellikler grlr olmutur'^"'. Peter Singer'in (1981) The Expending Circle adh kitabndaki aklamala rn ana izgileri budur. Belki de soyut uslama yetenei bireysel stnlk sa lamas yznden gelimitir. Fakat bir kez yerleince bu kavrama gc, in sanlar, ussal dnmenin baka insanlarn ilgilerine de kendi ilgileri kadar nem vermeyi gerektirdiini grmeye yneltmitir. Eer byle bir ey doruy sa o zaman uygun anlamdaki zgeciliin gemii evrimsel zgecilikte deil, bi reysel ayklanma rn olan bir zihnin ilk olarak dile getirebildii incelikli d nce ve duygularda bulunabihr. Burada, yaygn anlamda zgeciliin bu ksa aklamasnn anlalabilirlik derecesini deerlendirmeyeceim. Benim kavramsal bir amacm var. Grup ayklanmasnn hi olumadn, ayklanmann her zaman bireysel stnlk salayc zelliklerin ayklanmas olduunu bile kabul etsek, bundan, yaygn anlamda zgeciliin evrime girmedii sonucu kmaz. Her a3aklanmann kii sel ayklanma olduunu ne srmek baka, btn zelliklerin dolaysz aykla yc denetim altnda bulunduunu ne srmekse bsbtn baka bir eydir. VI Son aklamalar Evrimsel zgecilik bir tr zelliktir. Bitki rneimizde topraa bir bcek-ldrc szdryordu; bir karga trnde uyar lklar karmay gerek tirebilir. zgeci olan ey zelliktir, demek zgecilik bir zelliin zelliidir. Ev rimsel sorun doada bulunan ruhbilimsel, davransal ve morfolojik zellikle rin evrimsel zgecilik rnekleri olup olmadklarn grebilmektir. Sz konusu zelliin yaygn anlamda zgecilikle kartrlmamas gere kir. Evrimsel zgecilikle yaygn anlamda zgecilik arasnda, Damin'in bir ynde, kirili ada toplumcu-biyologlarn teki ynde yaptklar gibi bir ne densel balant nermek olanaklysa da bu kanlmaz deildir. Evrimsel zge cilik yaygn anlamda zgecilii, yaygn anlamda zgecilik de evrimsel zgecili i gerektirmez. 72 . -

Grup ayklanmas evrimsel zgeciliin erimine ve yerlemesine gtrebi lir. Damin'ci ayklanma gtrmez. Ayn gnptaki zgecilerin bencillerden ta nm gerei daha az uyumlu olmalarna karn, otalamay gruplar topluluu iinde yaptmz zaman bu onlarn ltrmeli uyumluluklar sorununu zmez. Bu yzden, byle olduunu grebilmek iin Simpson paradoksunun kavranmas gerekir. Bir kez bu baarlnca, benzerin benzerle yaamas ve t kenmeyle koloni kurmann uygun oranlan zerine doa kabuller yaplmas kouluyla zgeciliin nasl geliebildii anlalabilir. Btn bunlarla evrimsel zgeciliin doada bulunup bulunmad zeri ne tek szck sylenmi deildir. Benim burada ilgilendiim zgeciliin varo lup olmad deil ne olduudur. Bu konudaki evrimsel grn ileri geri salndn belirttim. u anda Damin'cilik baskn dnce biimidir; btn bi yologlarn grup ayklanmasna ve zgecilie tam bir kmsemeyle bakma m olmalarna karn bu dnceye nem veren biyologlar kk bir aznlk tr. Bu grn sebepleri tartmaya deer. Kimi kez grup ayklanmasna kar k dzme kantlara dayanr. Kimi kez zgecihin, doi'uca, tanm gerei olarak her gruptaki zgecilerin bencillerden daha az uyumlu olmas yzn den geliemez olduu ne srlmtr. Simpson paradoksunu anlamak bu non seguitur'nn ekiciliklerinden bizi koruyabilir. Ancak Damin'cilik grup. ayklanmasna kar kmakta hakl bile olsa onun bunu hakl sebeple yapma s nemlidir. Burada doal ayklanma zerine zlmesi gereken nemli so runlar vardr; bulank uslamalarn temizlenmesi biyologlarn bu sorunlar ol duu gibi grmesine yardm edebilir.

NOTLAR:
(1) Bu yanlln tartmas iin bkz: Kitcher (1985) chapter 3. (2) Yine de Sober'de (ilerde) buna giritim. (3) Ernst Mayr'm biyolojik zelliklerin 'yaknsal' (proximal) ye 'usal' (ultimato) aklamalar dedii eyler arasndaki ayrmn tartmas iin bkz: Sober (1985) (4) Burada 'kaltsall' topluluk genetiinde allm olandan daha geni anlamda kullanyorum. Gensel kavramn amac genetik aktarma yklenebilen ana-baba ve sonraki nesil ballamn yaltmaktr. (5) Beti Ic dey-eksenini snflandran rakamlar imdilik bir yana braknz. (6) Bu sorunun baka biimini Axelrod'da (1984) aklanan yinelenen tutsak kma z salamtr." (7) Skyrms (1980, 107) bu olay saptayanlar olarak Edgeworth, Bravais ve Yule'un adlarn verir. (8) Bir ok biyologlarn, Hamilton'm (1964) kapsa:yc uyumluluk kavramnn akra ba arasnda kendini feda etmenin bir bireysel aklanma biimi olarak grlmesi ne elverili olduuna inanmalarna karn ben bunun bir yanlg olduuna inan yorum. Bir ok kuaklar boyunca birlikte bulunmu tek bir akraba grubu da bir . . ' , 73

balantsz bireyler grubu kadar ierden kmeye urayacaktr. Hamilton (1975) tam da bu noktay kabul ediyor: bir kapsayc uyumluluk uygulamas grup ayklanmasna kar kan bir gereke deildir. Daha ayrntl tartma iin Wilson ve Sober'e (ilerde) bkz. (9) Szgelimi Dawkins (1976,3) insansal varlklarn bencil doduklarn ne sr yor. Barasb da (1979,135; 167) 'gerek, katksz zgeciliin doruca doada bu lunmadn' ve 'evrimsel biyoloji "onda bana yarar ne var?"m her yaamn na karat olduunu, Homo sapiens'i bunun dnda brakmak iin bir sebep bulun madn' sylyor. (10) Dolaysz ayklayc denetimle yan-rn arasndaki ayrm Sober (1984) '...in ayklanmas' ve'... iin ayklanma' terimleri iinde aklamtr. Gould ve Levontin (1979) evrimsel yan-rn kavram iin 'spandrel' (bir tr ss-ev. notu) teri mini kullanyor.

74