TEMEL B LG LER Bilgi Konusu: Birimler

Ad Soyad: Tarih:

TB B 001

Birimler Sistemi
lme; birim kullanlarak bir bykln rakamlarla ifade edilmesidir. Bir bykln llmesi ise, onun kendi cinsinden birim olarak seilen baka byklklerle karlatrlmas ilemidir. Makine elemanlarnn llendirilmesi ve tarm makinelerinin iletme zelliklerinin belirlenmesi ynnden, l birimlerinin iyi tannmas ve doru olarak kullanlmasna gereksinim vardr. Verilen byklklerin birimsiz olmas halinde, uygulamada byk hatalarn ortaya kabilecei doaldr. Bu nedenle, birimlerin doru olarak kullanlmas olduka nemlidir. llen bykln zelliine ve lmde aranan duyarllk derecesine gre eitli birim sistemleri kullanlmaktadr. C.G.S. (Santimetre-Gram-Saniye) M.K.S. (Metre-Kilogram-Saniye) M.Kp.S. (Metre-Kilopond-Saniye) M.N.S. (metre-Newton-Saniye) M.T.S. (Metre-Ton-Saniye) Birimlerin, btn dnyaya yaylmasna ve kolaylkla kullanlmasna aba gsterilmektedir. Uluslar aras birimler sistemi SI (Systeme International DUnites), temel birimler olarak tablo 1 verilen birimleri kabul etmitir. Tablo 1de verilen temel birimler desimal (Ondalk) esasna gre bytlmektedir. Byltme ve kltme deerleri tablo 2de verilmitir. Tablo 1: Uluslararas Temel Birimler Byklk Uzunluk Ktle Zaman Akm iddeti Is Ik iddeti Birimi Metre Kilogram Saniye Amper Kelvin Kandele Gsterilii m kg S A K cd kltlmekte veya

Tablo 2: Uluslararas Birimler Sisteminde Byltme ve Kltme Deerleri Simgesi T G M k h da d c m n p f a Ad Tera Giga Mega Kilo Hekto Deka Dezi (Desi) Zenti (Santi) Milli (Mili) Mikro Nano Piko Femto Atto 1012 109 106 103 102 101 10-1 10-2 10-3 10-6 10-9 10-12 10-15 10-18 Deeri = 1.000.000.000.000 = 1.000.000.000 = 1.000.000 = 1.000 = 100 = 10 = = = = = = = = 0.1 0.01 0.001 0.000.001 0.000.000.001 0.000.000.000.001 0.000.000.000.000.001 0.000.000.000.000.000.001

Tablo 3: Yeni Birimler Sisteminden Tretilebilen baz Birimler Byklk UZUNLUK Alan Hacim KTLE Birim uzunluun ktlesi Birim alann ktlesi Younluk ZAMAN Frekans Devir Hz vme Asal hz Debi AI Kuvvet Basn (Birim yzey kuvveti) Metre Metrekare Metrekp Kilogram Kilogam/metre Kilogram/metrekare Kilogram/metrekp Saniye Hertz 1/Saniye Metre/Saniye Metre/Saniyekare rad/Saniyekare Metrekp/Saniye radiant Newton Newton/metrekare Paskal eki-bas gerilmesi Kesme ve burulma gerilmesi (Direnci) ve ENERJ Enerji Is Moment zgl s zgl yakt tketimi Dinamik vizkozite Kinematik vizkozite SICAKLIK Akm Kuvveti (iddet) Elektriksel gerilim Elektriksel diren Elektrik yk Joule Joule Newton/Metrekare Joule/Kilogram Gram/Kilowatsaat Paskal-Saniye Metrekare/Saniye Kelvin Amper Volt Ohm Coulomb (Amper-Saniye) Q J Q Nm J/kg g/kWh Pa.s m2/s K A V T I U R C (As) W M Hu b v Newton/Metrekare Newton/Metrekare Birimi Ksa gsterilii m m2 m3 kg kg/m kg/m
2 3

Eitliklerdeki simgesi l A, S V m m' m'' P t f n V

Kg/m s Hz 1/s m/s m/s

2

a w V, Q

rad/s2 m /s rad N N/m Pa N/m

2 2 3

F P (Sigma) (Tao)

N/m2

Tablo 4: eitli Birimlerin Dnm Deerleri Uzunluk Kilometre Metre Desimetre Santimetre Milimetre Mikrometre Denizmili km m dm cm mm m sm l 1000 1 0,1 0,01 0,001 0,000001 1852 m2 1000000 10000 1000 100 1 0,01 0,0001 0,000001 100 1 0,01 0,0001 dm2 10000 100 1 0,01 cm2 1000000 10000 100 1 mm2 m 1000 10 1 0,1 0,01 0,00001 dm cm 100000 100 10 1 0,1 0,0001 mm 1000000 1000 100 10 1 0,001

Alan Kilometrekare Hektar Dekar Ar Metrekare Desimetrekare Santimetrekare Milimetrekare

A km2 ha da a m2 dm2 cm2 mm2

Hacim Metrekp Desimetrekp, litre Santimetrekp Milimetrekp m3

V 1 0,001

m3

dm3 1000 1

cm3 1000000 1000 -

mm3

dm3 cm3 mm3

1000000

0,000001 -

0,001 0,000001

1 0,001

1000 1

A Tama Dika Radyan Grad Gon Dakika Saniye

pla L rad o gon ' " 2 /2 1

rad 360 90

' 21600 5400 3438 60 54 1 0,01667

" 129600 324000 206265 3600 3240 60 1

57,296 1 0,9 0,01667 0,00028

/180 /200 -

Ktle-Arlk Ton Kilogram Gram Miligram Younluk Kilogram/metrekp Kilogram/desimetrekp Gram/santimetrekp Zaman Gn Saat Dakika Saniye Hz Metre/saniye Kilometre/saat Metre/dakika Denizmili/saat t kg g

m 1 0,001

t 1000 1 0,001

kg

g 1000000 1000 1 0,001 kg/dm3 0,001 1 1 h min 1440 60 1 0,0167 m/min 60 16,667 1 30,806 -

mg

1000000 1000 1 g/cm3 0,001 1 1 s 86400 3600 60 1 kn 1,944 0,540 1

0,000001 kg/m3 kg/dm g/cm3 t d h min s v m/s km/h m/min kn 1 0,2778 0,0167 0,5144 1 0,0417 m/s
3

mg

0,000001 kg/m3 1 1000 1000 d 24 1 0,0167 0,00028 km/h 3,6 1 0,06 1852

Kuvvet Meganewton Kilonewton Dekanewton Newton Milinewton

F MN kN daN N mN 1000 1 0,01 0,001

kN

daN 100000 1000 1 0,1 0,0001

N 1000000 1000 10 1 0,0001 -

mN

1000000 10000 1000 1 Pa, N/m2 1000000 10000 1000

0,000001

Basn Megapaskal (Newton/milimetrekare Bar (Dekanewton/santimetrekare) Milibar Pascal (Newton/metrekere)

P MN kN daN N

MPa, N/mm2 1000 1 0,01 0,001

bar, daN/cm2 100000 1000 1 0i1

mbar 1000000 1000 10 1

Mekanik Gerilim daN/mm2 MPa daN/cm2

daN/mm2

MPa, N/ mm2 10 1

daN/cm2, bar 100 10

Pa, N/m2

Dekanewton/milimetrekare Megapaskal (Newton/milimetrekare) Dekanewton/santimetrekare (bar) Paskal (Newton/metrekare)

1 0,1

10000000 1000000

0,01

0,1

100000

Pa

0,000001

0,00001

-Enerji-Is

W,Q

kWh

MJ

kJ

J (Nm/wh) 3600000 1000000 1000 1

Kilowatsaat Megajul Kilojul Jul (Newtonmetre/watsaat)

kWh MJ kJ J

1 0,2778 0,000278 -

3,6 1 0,001 0,000001

3600 1000 1 0,001

Verim, Elektriksel G Megawat Kilowat Jul (Saniye, Newtonmetre/saniye) Miliwat MW kW W

MW

kW

mW

1 0,001 0,000001

1000 1 0,001

1000000 1000 1

100000 1000

mW

0,000001

0,001

Scaklk noktas Scaklk Kelvin Grad Celcius K C T 0 273 K -273 0 C 1 1

Scaklk fark K 1 1 C

Elektrik Akm Kuvveti Kiloamper Amper Miliamper kA A mA

I 1 0,001

kA 1000 1 0,001

mA 1000000 1000 1

0,000001

Elektriksel Gerilim Kilovolt Volt (Wat/Amper) Milivolt Elektriksel Diren Kiloohm Ohm Miliohm Kapasite Ampersaat Coulomb (Elektrik Ampersaniye yk) m k kV V mV

U 1 0,001

kV 1000 1 0,001

mV 1000000 1000 1 m

0,000001 R 1 0,001 0,000001 Q Ah C 1 k

1000 1 0,001 Ah

1000000 1000 1 C(As) 3600 1

0,000278

Birimler Sistemi ile lgili rnekler: rnek 1: Bir traktr arkasna bal rmorku 2 saat ierisinde 800 kglk ekme kuvveti ile 50 kmlik yere gtryor. Verilenlere gre traktrn gcn PS cinsinden bulup kWa eviriniz.
= Kuvvet Yol = 800 kg x50.000 m = 40000000 kgm

G =

Zaman

40000000 2 3600

= 5555 kgm / s

1 PS ( BG, HP) 75 kgm/s olduundan 5555/75 = 74 PS bulunur. 1 kW 1,36 PS 74 PS = 74/1,36 54,4 kW bulunur.
rnek 2:

1 kg benzin yand zaman 10500 kcal s enerjisi vermektedir. Benzin motorlarnda, btn kayp ve direnler ktktan sonra gerek g, yakt enerjisinin yaklak %28i olduuna gre 1 kg benzinin ne kadar i verebileceini hesaplaynz. 1 kg benzinin faydal enerjisi = 10500 kcal/kg x 0,28 = 2940 kcal/kg 1 kcal = 427 kgm olduundan = 427 x 2940 = 1255380 kgm Bu benzin 8 dakikada sarf edilmi olsa;

=
2615 G = 75

= 35 PS 27.7 kW

rnek 3:

Bir traktrn lastik hava basnc 3 atm olduuna gre libre blml bir saat ile kontrol edilse basn ne kadar olur? 1 at = 14,2 PS P = 3 x 14,2 = 42,6 PS
rnek 4:

180Fahrenheit scaklkta alan bir motor termostat kontrol edilirken santigrad blml bir derece kullanlyor. Termostatn alma scaklnn ka C olmas gerektiini bulunuz.
C = F 32 9 5

180 F =

180 32 9

5 = 82,2 C

rnek 5:

300 PS kompresyonu olan bir silindirin basncnn atmosfer karl nedir?

300 14,2
rnek 6:

= 21 at

borunun apnn metrik sistemdeki karl nedir?

8 2 = 2 x 25,4 = 50,800 mm 3

3 8

25,4 = 9,525 mm

50,800 + 9,525 = 60,325 mm

rnek 7:

82 mm apndaki bir motor silindirinin parmak (in) sistemindeki karl nedir? 82 25,4
rnek 8:

= 3,228

60 mil hz ile giden bir otomobilin saatteki hzn km olarak bulunuz. Hz = 60 x 1,609 = 96,54 km/h
rnek 9:

Bir tereya kalbnn hacmi 5 dm3 olup, tartldnda 4,710 kg gelmektedir. Yan younluunu bulunuz. 5 dm3 tereya 4,710 kg gelirse 1 dm3 x =

kg gelir.

1 4,710 5

= 0,942 kg /dm3

rnek 10:

3 m3 hacminde bir sandk 2250 kg buday aldna gre bu budayn hektolitre arl ka kilogramdr? 2250 3000 1 dm3 = 1 litre olduundan Budayn 1 litresinin arl 0,75 kg 1 hektolitre 100 litredir. Budayn hektolitre arl = 0,75 x 100 = 75 kgdr.
rnek 11:

= 0,75 kg

3 kulakl (soklu) 90 cm i geniliinde bir pulluk, traktrle 5 km/h hzla ekiliyor, a) Pulluk hzn m/s cinsinden bulunuz. b)Pulluk 10 saatte ka dekar yer srer?

a)

km h

= 5

km h

1h 3600 s

1000 m 1 km

= 5

1 3600 s

1000 m = 1,38 m / s

b)

Pulluk saatte 5000 m yol aldna gre; 5000 m x 0,9 m x 10 h = 45 da