Hazrlayan : Erdem SARICA

HAYATI
13 Haziran 1928 de B.Virjinyada dodu. Lisans ve yksek lisans eitimini Carnegie Teknoloji Enstits (gnmzde Carnegie Mellon niversitesi)'de tamamladktan sonra doktora yapmak iin Princeton niversitesi'ne gitti. 21 yanda hazrlad doktora tezi, "Oyun Teorisi", ona uzun yllar sonra, 1994'te Nobel Ekonomi dln kazandrd. Gen deha, John von Neumannn icad olan oyun teorisindeki sorunlar zp kullanlr hale getirdi. 30 yana kadar parlak fikirleri ve gze arpan kiilii sayesinde hzla ykselip matematik camiasnn nde gelen isimlerinden biri oldu. MIT'de profesrlk yapmaya baladnda kars Alicia Larde ile tant. Larde o zamanlar daha bir fizik rencisiydi. Nash'in izofreni sorunlar balamadan ksa sre nce iftin bir olu oldu. John Nash ayn zamanda souk sava dneminde ordu adna ifre zc olarak almtr. Hastalnn ilk belirtileri 1958 ylnda grlmeye balad. Bir oda arkada olmamasna ramen bir oda arkandan bahsedip etrafndakileri korkutmu ve oda arkadayla yapt hayali sohbetler onun izofren olduunu ortaya karmtr. Daha sonra bu hastal kendi zekasn kullanarak yenmitir. Alicia Larde-John Nash ifti 1963te boand ve 1970te tekrar biraraya geldi. Bu tarihten itibaren darlp baran ift, kendileri hakknda ayn at altndaki iki yabanc benzetmesini yapmt. Nash 1994te Nobel dln kazandktan sonra aralarn dzelttiler ve 1 Haziran 2001de tekrar evlendiler. Nash, 1945 ve 1996 yllar arasnda 23 bilimsel alma yaynlad, ayrca Essays on Game Theory (1996) ve The Essential John Nash isimli kitaplar yazd. Ayn zamanda Hex ve So Long Sucker adl 2 popler oyunun yaratclar arasndadr. Princetonda matematik zerine almalar yapmaktayd. Nash 23 saysyla takntlyd. Nash, toplam 23 bilimsel makale yaynlamt. Nash, 21 Austos 2009'da kalp krizi geirdi. Drt gn hastanede yattktan sonra kendine geldi ve eve dnd. Doktoru lm ucuz atlattn ve salnn tehdit altnda olduunu syledi. Nash u anda dzenli ila alyor ve kontrole gidiyor.

HAYATI
Hastalnn ilk belirtileri 1958 ylnda grlmeye balad. Bir oda arkada olmamasna ramen bir oda arkandan bahsedip etrafndakileri korkutmu ve oda arkadayla yapt hayali sohbetler onun izofren olduunu ortaya karmtr. Daha sonra bu hastal kendi zekasn kullanarak yenmitir. Alicia Larde-John Nash ifti 1963te boand ve 1970te tekrar biraraya geldi. Bu tarihten itibaren darlp baran ift, kendileri hakknda ayn at altndaki iki yabanc benzetmesini yapmt. Nash 1994te Nobel dln kazandktan sonra aralarn dzelttiler ve 1 Haziran 2001de tekrar evlendiler. Nash, 1945 ve 1996 yllar arasnda 23 bilimsel alma yaynlad, ayrca Essays on Game Theory (1996) ve The Essential John Nash isimli kitaplar yazd. Ayn zamanda Hex ve So Long Sucker adl 2 popler oyunun yaratclar arasndadr. Princetonda matematik zerine almalar yapmaktayd. Nash 23 saysyla takntlyd. Nash, toplam 23 bilimsel makale yaynlamt. Nash, 21 Austos 2009'da kalp krizi geirdi. Drt gn hastanede yattktan sonra kendine geldi ve eve dnd. Doktoru lm ucuz atlattn ve salnn tehdit altnda olduunu syledi. Nash u anda dzenli ila alyor ve kontrole gidiyor.

OYUN KURAMI
Oyun kuram, statistik biliminin, sosyal bilimlerde (en fazla ekonomide olmak zere), biyoloji, mhendislik, politik bilimler, bilgisayar bilimleri (temel olarak yapay zek almalar zerinde) ve felsefede kullanlan bir daldr. Oyun kuram, bireyin, baarsnn dierlerinin seimlerine dayal olduu seimler yapmas olan baz stratejik durumlarn matematiksel olarak davran biimlerini yakalamaya alr. lk balarda bir bireyin kazancnn tekinin zararna olduu (sfr toplaml oyunlar) yarmalar zmlemek iin gelitirilmise bile, daha sonradan birok ksta dayanan ok geni bir etkileim alann incelemeye balamtr. Bugn, "oyun kuram, 'sosyal' kelimesinin geni anlamda insan ve insan -d oyuncular (bilgisayarlar, hayvanlar ve bitkiler) kapsayacak biimde tanmland, sosyal bilimlerin rasyonel yn iin bir 'birleik alan' kuram veya bir tr emsiyedir." (Aumann 1987). Karar verenlerin dier dncelerle uyumlu ya da rekabet halinde olduu sosyal durumlar modelleyen bir yaklam olmas bu kuramn en temel zelliidir. Oyun kuram, neoklasik ekonomilerde gelitirilmi bilinen iyiletirme yaklamlarn geniletmitir.

Oyun kuramnn geleneksel uygulamalar bu oyunlarda bireylerin davranlarn deitirmek istemedii denge bulmaya alr. Bu fikri gerekletirmek zere birok denge kavramlar en nls Nash dengesi gelitirilmitir. Bu denge kavramlar uygulama alanna gre farkl amalara sahiptir, fakat genel olarak uyuurlar ve i ie gemilerdir. Bu yntemler eletiriden uzak deildir ve baz zel denge kavramlarnn uygunluu, dengenin tmden uygunluu ve genel olarak matematiksel modellerin faydalar zerine tartmalar srmektedir.
Daha ncesinde baz gelimeler olmusa da, oyun kuram, 1944 ylnda kan John von Neumann ve Oskar Morgenstern tarafndan yazlm olan Theory of Games and Economic Behavior (Oyunlarn ve Ekonomik Davrann Kuram) adl kitapla balamtr. Bu kuram 1950'lerde birok akademisyen tarafndan gelitirilmitir. Benzer gelimeler 1930'lara kadar gitmekte idiyse de, 1970'lerde aktan biyolojiye uygulanmtr. Birok alanda nemli bir ara olarak kabul edilmitir. Ekonomide sekiz oyun kuramcs Nobel dl almtr ve John Maynard Smith biyolojideki uygulamas iin Crafoord dlne layk grlmtr.

OYUN KURAMI
Bu kuram, gemiten gelecee, sosyal bilimlerde ok nemli bir rol oynamaktadr, ayrca gnmzde bir ok farkl akademik alanda da kullanlmaktadr. 1970'li yllarn banda oyun kuram, evrim kuramn ieren hayvan davranlarna uygulanmtr. Siyaset bilimi ve etik alanlarndaki dnceleri betimlemek iin zellikle tutsak ikilemi gibi birok oyundan yararlanlmtr. Son zamanlarda oyun kuram, yapay zekda ve sibernetikte kullanlmasyla bilgisayar biliminin de dikkatini zerinde toplamay baarmtr. Akademik ilginin yan sra, popler kltrde de ilgi ekmitir. Nobel dll oyun kuramcs, John Forbes Nash, Sylvia Nasar tarafndan kaleme alnan 1998 tarihli biyografinin ve 2001 ylnda ekilen "A Beautiful Mind" filminin konusu olmutur. 1983 yapm WarGames filminin de ana temas oyun kuram olmutur. Friend or Foe, ksmen Survivor gibi televizyonda yaynlanan baz yarma programlarnda bile oyun kuramnn izlerini srmek mmkndr. Her ne kadar baz oyun kuramsal zmlemeler karar kuramyla benzer grlseler de oyun kuram almalar, oyuncularn etkileim iinde olduu bir ortamda verilen kararlar zerinde almaktadr. Dier bir deyile, oyun kuram, her bir tercihin kar ve maliyetinin dier bireylerin kararlarna bal olduu durumlarda en uygun davrann seilmesini inceler.

Eer bir karar, dier oyuncular ne yaparsa yapsn en iyi kararsa ona oyun teorisi lisannda baskn strateji denir. Her baskn strateji zm bir Nash zmdr ama tersi doru deildir. Teori basit ekilde yle zetlenebilir: oyuncularn hepsi ayn hedefe ynlenirse, bu oyuncularn elde etme olaslklarn azaltacak; farkl hedeflere ynelim ise arttracaktr. zellikle ekonomide ve oligopol piyasalarda geerlidir.

OYUN KURAMI
u iki zel durumda uygulanabilecek bir kuramsal zmlemedir: Bir oyuncunun elde ettii kazancn dierinin (veya dierlerinin) kaybn oluturduu mutlak eliki durumu. eliki ile ibirliinin karma durumu yle ki, bu durumda oyuncular ortak kazanlarn artrmak iin ibirliine giriebilirler, ancak yine de kazancn datm konusunda bir eliki szkonusudur. Oyun kuramnda ekonomik, sosyal bir eliki sz konusudur. Oyun kuramnn ekonomik, sosyal ve siyasal alanda uygulanabilecei pekok durum bulunabilir. Oyun kuram sonradan uluslararas politikada da kullanlmaya baland. II. Dnya Savandan sonra birka byk devletin uluslararas sistemi belirledii bir ortamda bu teoriye bavurulabilir. Bu alanlarn banda atma analizi ve strateji konular gelmektedir. Bu temelde kurulan oyun modelleri balca iki varsayma dayanmaktadr: Sfr toplam modeli; bu modelde taraflardan birinin kazanc dorudan bir dierinin kayb anlamna gelmektedir. Souk sava dneminde byk gler asndan bu tr bir iliki var. Byle bir durumda dahi taraflar kendi alarndan en rasyonel stratejiyi bulmaya alrlarsa birisi "en iyisini" seerek bir denge noktasn yakalayabileceklerdir. Sfr toplaml olmayan model. Bu model, taraflar yine esas olarak birbirlerine rakip olmakla beraber, her iki tarafn da karl olabilecei denge durumlar szkonusu olabilmektedir. Oyun teorisinin uluslararas politikaya uyarlan konusunda nc abalar Thomas C. Schelling'in almalar olmutur.

OYUN KURAMI
David Ruelle bu konuda Rastlant ve Kaos kitabnda unlara yer vermitir: Bir baka oyun da yle olabilir: Ben birden fazla snan bulunduu bir sava alanndaym, siz de kk bir uakla tam stmde daireler iziyor ve tepeme bir bomba brakmak iin frsat kolluyorsunuz. Normalde benim evredeki en salam grnl sna semem ve orada saklanmam gerekir ama sizin de normalde yapabileceiniz en doru i benim en iyi sna semi olabileceimi dnerek oray bombalamaktr. Bunu bildiim iin benim o denli salam grnmeyen ikinci sna semem gerekmez mi? Eer ikimiz de ok akllysak olaslklara dayanan stratejiler izleriz. rnein ben evredeki eitli snaklar arasnda bana en fazla kurtulma ans verecek zelliklere sahip olanlar arar, bundan sonra nereye saklanacam belirlemek iin yaz-tura atar ya da geliigzel saylardan oluan bir liste kullanrm. Siz de beni vurma ansnzn en yksek dzeyde olduu sna belirlemek iin benzer biimde olaslklardan yararlanrsnz. Bu size sama gelebilir ama ikimiz de aklc davranabiliyorsak yapacamz budur. Doal olarak ben hareketlerimi gizlemezsem sizin iiniz kolaylar, buna karlk siz de nereyi bombalamay tasarladnz bana sezdirmemeye almalsnz. Gnlk hayatta patronunuz, sevgiliniz ya da lkenizi ynetenlerin sizi ynlendirmeye altn sk sk grrsnz. Size nerdikleri oyun, seeneklerden birinin kesinlikle daha parlak grnd bir seimdir. Bu seenekte karar kldnz zaman karnza yeni bir oyun kar ve bylelikle ksa bir sre sonra aklc seimlerinizin sizi aslnda hibir zaman istememi olduunuz bir yere getirdiini grr ve tuzaa dtnz anlarsnz. Bu noktaya gelmemek iin yapacanz ey arada bir beklenmedik biimde davranmaktr. En ekici grnen seeneklerden uzak durduunuz zaman kaybettiiniz eylerin karlnda daha zgr olabilirsiniz. Doal olarak hedefiniz sadece beklenmedik biimde davranmak deil, bunu belli bir olaslk stratejisine uygun olarak yapmaktr.

NASH DENGES
Oyun Teorisi'nin en nemli aralarndan biri olan Nash dengesi, oyuncularn belli zellikler tayan strateji seimlerine verilen isimdir. Her oyuncu, oyun iinde elinde olan eylemlerden birini semi olsun, ve tm oyuncularn byle bir seim yaptn dnelim. Bir oyuncu iin seilmi eylem, dier oyuncularn setikleri eylem gzetildiinde oynanabilecek (getiri anlamnda) en iyi eylem ise, ve bu zellik tm oyuncular iin salanyorsa, bu eylemler bir Nash Dengesi oluturur. Oyuncular, yaln eylemler seebilecekleri gibi, birden ok eylemi , belli bir olaslkla oynamay da tercih edebilirler. Nash Dengesi, Oyun Teorisi kavramna nemli katklar olan Amerikal matematiki John Nash'in adyla anlmaktadr. Analitik anlamda benzer bir gzlemde bulunan ilk kii Antoine Augustin Cournot isimli Fransz bir matematikidir. Cournot bu olguyu iki firmann, e zamanl olarak retim miktarn belirledikleri kuramsal bir pazar iin gzlemlemi ve detaya dkmtr. John Nash, 1950 ylnda yazd doktora bitirme tezinde, bu dengenin, oyuncularn fayda fonksiyonlarnn belli zellikleri salad tm oyunlarda var oduunu ispatlayarak 1994 Ekonomi Nobel dln almtr. Farkl bir tanm yapmak gerekirse Her oyuncu, oyun iinde elinde olan eylemlerden birini semi olsun, ve tm oyuncularn byle bir seim yaptn dnelim. Bir oyuncu iin seilmi eylem, dier oyuncularn setikleri eylem gzetildiinde oynanabilecek (getiri anlamnda) en iyi eylem ise, ve bu zellik tm oyuncular iin salanyorsa, bu eylemler bir Nash Dengesi oluturur. Bir baka deyile, hibir oyuncu, rakip oyuncunun stratejisi sabit alndnda, kendi eylemini deitirerek kazancn arttramaz.

KAYNAKA
www.wikipedia.org