GENEL EKONOM

y y y z y L n

GENEL EKONOM














MART 2007




GENEL EKONOM































B na , y y y A c B f nd n
A B L n n n yn a c y z n
B na d y n d nd ya d
z nd y af AL N f nd n n d
d n

B n nd n da c z d n A B d
a d B na d y n yn
y z n z y y n n nc c a z
z
GENEL EKONOM


1

1 TEMEL KAVRAMLAR-------------------------------------------------------------------------- 2
1.1 Dnya Ekonomisinin Tarihsel Geliimi ------------------------------------------------------ 3

2 ARZ VE TALEP ANALZ ---------------------------------------------------------------------- 19

2.1 Talebi ve Arz Etkileyen Bagmsz Degikenler ---------------------------------------- 19
2.2 Arz-Talep Dengesi ------------------------------------------------------------------------------20
2.3 Grnmeyen El Mekanizmas ----------------------------------------------------------------21
2.4 retici-Tketici Rant ---------------------------------------------------------------------------22
2.5 Toplam Arz-Toplam Talep Eitligi -----------------------------------------------------------23
2.6 Pigou Etkisi ----------------------------------------------------------------------------------------24
2.7 Arz-Talep Kaymalar----------------------------------------------------------------------------24
2.8 Esneklik (Elastikiyet) Kavram----------------------------------------------------------------27

3 PYASA TRLER, REEL KESM - FNANSAL KESM AYIRIMI, PYASALARIN
LEY MEKANZMASI VE ETKLEMLER ------------------------------------------ 31

3.1 Alm-Satm Yaplan rnler Asndan Piyasa Trleri ---------------------------------31
3.1.1 Reel Kesim-Finans Kesim (Mali Sistem) likileri ----------------------------------------31
3.2 Rekabet Asndan Piyasa Trleri -----------------------------------------------------------32
3.3 Tam Rekabet ve Monopol Piyasasnda Firma Dengesi --------------------------------33

4 PARA VE MALYE POLTKALARI --------------------------------------------------------- 35

4.1 Ekonomi Politikalar-----------------------------------------------------------------------------35
4.2 Maliye Politikas ---------------------------------------------------------------------------------35
4.3 Para Politikas------------------------------------------------------------------------------------37
4.4 Enflasyon Hedeflemesi ------------------------------------------------------------------------38
4.5 Daraltc ve Geniletici Ekonomi Politikalar ----------------------------------------------42
4.6 Para Politikas Aralar ile Makro Byklkler Arasndaki likiler -------------------42
4.7 Ekonomi Politikalarnn Belirlenme Mekanizmas----------------------------------------45
4.8 Enflasyonist Ortamda Para ve Maliye Politikalarnn Belirlenmesi-------------------45

5 KAMU DENGES VE BTE AIKLARININ FNANSMANI ------------------------- 48

5.1 Kamu Kesimi Genel Dengesi -----------------------------------------------------------------48
5.2 Kamu Kesimi -------------------------------------------------------------------------------------49
5.3 Konsolide Bte ---------------------------------------------------------------------------------49
5.4 Bte Ag----------------------------------------------------------------------------------------49
5.5 Bte Ag'nn Finansman ve Bte Nakit Ag ---------------------------------------50

6 MAKRO EKONOMK GSTERGELER VE YORUMU --------------------------------56

6.1 Makro Ekonomik Gstergelerin Analizi-----------------------------------------------------57
6.1.1 Ekonomik Byme le lgili Makro Ekonomik Gstergeler -----------------------------58
6.1.2 Fiyat Hareketleriyle lgili Makro Ekonomik Gstergeler --------------------------------76
6.1.2.1 2005 Ylnda Yeni Fiyat Endeksleri ---------------------------------------------------------80
6.1.3 demeler Dengesi le lgili Makro Ekonomik Gstergeler -----------------------------82



GENEL EKONOM


2


1 TEMEL KAVRAMLAR

EKONOM BLM: Ekonomi bir bilim dal olarak, kaynaklarn snrl, buna karlk insanoglunun
ihtiyalarnn sonsuz olmas nedeniyle, eitli sorulara yant arayan bir bilim dal olarak ortaya
km ve gelime gstermitir. Ekonomi Bilimi, bu ynyle kstl kaynaklar ile hangi maln,
kimin iin, ne miktarda retilecegi ve kimler tarafndan tketilecegi sorularna ve fiyatn oluum
mekanizmasn alglamaya alan bir bilim daldr. Ekonomi Bilimi eitli sorulara ynelik
cevaplar Mikro ve Makro ktisat (Ekonomi) balklar altnda aramaktadr. Ekonominin mikro
niteleri olarak tketicilerin ve firmalarn ekonomik davranlarn, ihtiya, fayda, deger ve fiyat
kavramlarnn tanmlarn gerekletiren Mikro Ekonomi, piyasa trlerini, piyasalarn ileyi
mekanizmasn ve farkl piyasa koullarnda firma dengesinin nasl olutugunu da
aratrmaktadr. Makro Ekonomi alan ise, lke ekonomisi ve dnya ekonomisini ilgilendiren
konu balklarn inceleyen bir ana alt daldr. stihdam, byme, enflasyon, kamu dengesi, d
ticaret, demeler dengesi gibi konu balklar makro ekonominin ilgi alanna girer.

EKONOM BLM





MKRO EKONOM (Fiyat Teorisi) MAKRO EKONOM

Ekonominin Mikro nitelerini Ele Alr. Ekonominin Makro niteleriyle,
1. Tketiciler: Gerek ve Tzel Kiiler yani lke ve Dnya Ekonomisiyle
2. Tedarikiler: retici ve thalat Firmalar lgilenir.
3. Piyasa: retici ve Tketicilerin Bir Araya 1. Ekonomik Byme ve
Geldigi Ortam Kalknma
2. Ekonomi Politikalar
3. Para Teorisi
4. Uluslararas Ekonomik
likiler

Mikro ekonomini alt dalnn amac, tketiciler ile retici ve ithalat firmalarn, yani tedarikilerin
dogru ekonomik davranlarn anlamaya almaktr. Yani, tketicilerin ekonomik davranlarn
veya kararlarn etkileyen degikenler nelerdir? Keza, tedarikilerin ekonomik kararlarn neye
gre belirledikleri, retimle ve ithalatla ilgili kararlarn nasl aldklar, firmalarn ka adet mal
retmesi gerektigi, ne kadarn piyasaya srmeleri gerektigi de nemlidir. Ayrca, gerek
tketicilerin, gerekse de tedarikilerin maln piyasa fiyatnn belirlenmesindeki rolleri de
incelenen diger bir balktr. Son olarak, tketicilerin ve firmalarn farkl piyasa koullarnda nasl
farkl davranlar gsterdikleri, tketicilerin ve tedarikilerin farkl davranlarnn maln piyasa
fiyatn nasl degitirdigi mikro ekonominin alanna girer. Bu boyutuyla bakldgnda, mikro
ekonominin nemi, maln piyasa fiyatnn nasl belirlendigini aratran bir alt dal olmasdr.
Szn z, piyasa farkllatka, maln piyasa fiyat da degimektedir.

Makro ekonomi alan ise, ekonominin makro niteleriyle ilgilenir. 1929 Ekonomik Buhranna
kadar ekonomi biliminde bilim adamlar, mikro ekonomi alanna ynelik balklara agrlk
vermilerdir. Fakat 1929 Ekonomik Buhran dnya ekonomisinde isizlik, denflasyon ve
ekonomik daralmaya yol anca, mikro ekonomi alanna ynelik konular greceli olarak nemini
kaybetmi ve isizlik, gelir daglm, ekonomik byme gibi konular ne kmtr. kinci Dnya
GENEL EKONOM


3

Sava sonras dnemde, pek ok eski smrge lkesinin siyasi bagmszlklarn kazanmas ve
ekonomik bagmszlk mcadelesinin balamas, 1970li yllardaki petrol krizleri, gelir daglm
sorunlar, kresel yoksulluk benzeri konu balklar, makro ekonomi alanndaki almalarn
daha yogunluk kazanmasna neden oluturmulardr.

1.1 Dnya Ekonomisinin Tarihsel Geliimi

Ekonomi bilimi, 16. Yzyldan itibaren Merkantilizm, Fizyokrasi felsefesinin etkisi ve 18. Yzyla
damgasn vuran Klasik Okulun katklarna ragmen, esas olarak Neo-Klasik Akm veya Okul ile
bugnk bilimsel erevesini kazanmtr. Merkantilizm, devleti bir felsefe okulu iken,
Fizyokrasi Okulu ve Klasik Okulun daha liberal grleri savunduklar ifade edilebilir. Nitekim,
sz konusu okullarn veya akmlarn oluturdugu felfsefi alt yapy, Neoklasik Okul metamatik
bilimi ile buluturmu ve varsaymlar cebirsel ve geometriksel bir zellik kazanmtr. Bugnk
modern ekonominin temellerinin 16. Yzyldan itibaren atldgn ifade etsek de, insanoglunun
uygarlk yaam ierisinde ekonomik konularla tanklg M.. 5000li yllara kadar
uzanmaktadr. nsanoglu, tarma dayal yerleik toplum dzenine getiginden itibaren, ilkel
kavim yaants ierisinde dahi, temel ihtiyalarn karlamaya ynelik olarak eitli mallar
temin etme mcadelesine girimi ve bir mbadele sistemi oluturmutur. lkel kavim yaants
ierisinde ihtiyalarn karlanmasna ynelik olarak, trampa ekonomisi dedigimiz maln malla
takas edildigi bir mbadele ekline bagl olarak, insanoglu ihtiyac olan eitli mallar temin
etmeye almtr. M.. 3000li yllara geldigimizde ise, uygarlk yaamndaki gelimeye bagl
olarak, insanoglunun zekasndaki gelimeye bagl olarak, baz kavramlarn sorgulandgn ve
trampa ekonomisi denilen takasa dayal mbadele sisteminin yeterli gelmedigi grlmektedir.
Bu nedenle, insanoglunun ekonomi ile baglantl olarak M.. 3000li yllarda ilk tantg
kavramlar, ihtiya, fayda, deger ve fiyat kavramlar olarak tarif edilebilir. Yani, insanoglu artk
fiyata dayal bir mbadele sistemini oluturmann eigindedir. O halde, insanoglunun bebin
yla yakn bir sredir fiyata dayal bir mbadele sistemi kullandg ifade edilebilir. Bu nedenle,
fiyata dayal mbadele sisteminin ana kurgusunun, dngsnn ihtiya, ihtiyac karlayan mal
veya hizmet, ihtiyacn karlanmas lsnde elde edilen fayda, faydaya dayal mal ve hizmet
degeri ve degere bagl bir fiyatlandrma oldugu vurgulanabilir. Dolays ile, dnya ekonomisinin
geliimine k tutan kilometre talarn irdelemek ve ardndan sz konusu kavramlarn anlamn
tek tek ele almak yerinde olacaktr.

Dnya ekonomisin tarihsel gelimi asndan, Kresel Rekabet olarak ifade edilen kavramn
geliim srecine bakldgnda, 15. yzyln ikinci yarsndan, 16. yzyln ilk yarsna kadar
uzanan bir dnemi balang noktas olarak ele almak yanl olmayacaktr. Avrupa Devletleri
arasndaki liderlik mcadelesi ve bu mcadelenin tetikledigi ticaret savalar, ayn mal daha
ucuza retebilen ekonominin rekabette ne kmasna dayaldr. Bu rekabet, hammadde ve
igc maliyetlerini minimize etmek adna, smrgeciligi ve kleligi kurumsallatran bir sreci
de beraberinde getirmitir. Bu dneme damgasn vuran Merkantilizm felsefesi, her devlete,
elde ettigi ticari avantajlar ve gerekletirdigi ihracat neticesinde elde ettigi altnlarla
zenginleen hazinesini korumak adna daha gl bir ordu ve donanmay da nermektedir.

Sz konusu rekabet srecinde, bir devletin blgesel lider olabilmesinin temel kural, Ekonomik
G, Askeri G ve Siyasi G e zamanl ve e lde bir araya getirebilmesiydi. Bu
temel g unsurunu bir araya getirmeye alan Britanya, Fransa, spanya ve Portekiz arasnda
nemli bir rekabet mcadelesi gzlendi. Osmanl mparatorlugu, bu rekabet srecinde,
okyanusa kys olmayan devlet olma dezavantaj ile, yartan ekilmek durumunda kald.
Zaman ierisinde, smrgelerinin cografik daglmn eitlendiremeyen spanya ve Portekiz de
bu mcadeleden ekilmek durumunda kaldlar ve 19. Yzyln bandan itibaren Blgesel
Rekabet mcadelesi, Kresel Rekabet mcadelesine dnrken, masann etrafndan oturan
GENEL EKONOM


4

lkeler Britanya, Fransa, Almanya, ABD ve Japonya olarak tanmlanmaktayd. Tam bir yzyl
sonra, ABDnin masann bana geecegi ve diger lkelerin onun himayesinde kapitalizmin
paylamnda masann etrafnda yer alacag tahmin dahi edilemezdi. Bu noktada, Kresel
Rekabetin ilk nemli aktr olan Britanya mparatorlugu, zerinde Gne Batmayan
mparatorluk unvann ancak 80 yl koruyabilmitir. kinci Dnya Savann Avrupa bacag
tamamlanrken, Britanya Kapitalist Sistemin liderligini ABDye devretmitir.

1750lerden itibaren hz kazanan ve 19. Yzylda buhar gcnn devreye girmesi ile birlikte,
ktlesel retimle tanan sanayileme sreci, dnyann gelimi lkelerinde bankaclk
sektrnn geliimine de katk saglad. Ayn dnemde, sanayileme srecinin gerisinde kalan
Osmanl Devleti, imparatorluk btesinin aklarn kapatmak amacyla d borlanmaya hz
vermitir. Gen Cumhuriyet ise, ekonomik bagmszlgn kazanma adna, bir yandan
sanayilemesine hz vermitir; bir yandan da kendi merkez bankasn oluturmay bilmitir.
kinci Dnya Savann bitimiyle birlikte, sanayileme srecini nemli lde stlenmi olan
devlet, zel sektrn nn aacak hamlelere agrlk vermitir. Trkiyenin teden beri en temel
zafiyeti olan sermaye yetersizligine ragmen, zel sektr sanayileme srecinde zerine den
grevi yerine getirme becerisini gsterebilmitir.

Bu noktada, Trk ekonomisinin 1980li yllardan bu yana sregelen liberalleme dnemi
erevesinde, ithal ikamesi dnemin etkilerini geride brakarak, dnya ekonomisinde rnleri ile
sz sahibi olma mcadelesi verdigi bir gerektir. 1980li yllarn banda yllk bazda 3 milyar
dolar dahi zor bulan bir ihracat hacminin, 2006 yl sonu itibariyle 82 milyar dolara ulaacak
olmas, Trk ekonomisinin bu sreci, kendisine sunulan imkanlar lsnde iyi
degerlendirdigini gstermektedir. Bu noktada, 2000 ylnda 27 milyar dolar seviyesindeki
Trkiyenin ihracat hacminin, 2006 yl sonunda 3e katlanm olacag da unutulmamaldr. Bu
hacimsel genileme de, nitekim Trkiyenin 2000li yllarda dnya ekonomisinde artan nemini
tescil etmektedir. Ayn sre ierisinde, inin dnya ekonomisindeki rol, Hindistann konumu
dikkate alndgnda, her iki lkenin 1995de dnya mal ve hizmet retiminin sadece % 5ini
gerekletiren iki ekonomi iken, sz konusu paylarn 2005 yl sonunda ikiye katlam olduklar
da unutulmamaldr. stelik, her iki lkenin byme ve retim performansnn bugnk
tempoyla devam etmesi halinde, 2020 ylna dogru in ve Hindistann dnya mal ve hizmet
retimindeki paylarnn % 20ye kacag da ngrlmektedir.

Sonu olarak, 16. Yzyldan 20. Yzyln sonuna kadar hammadde boyutunda gzlenen
rekabet, 21. Yzylda igc ve teknolojik beceri rekabetine dnmektedir. Yani, kalifiye ve
ucuz igcn temin edebilen ve teknoloji retebilen ekonomiler, kresel rekabette belirleyici
lke olma zelligini kazanm olacaklardr. Bu nedenle, Trkiyenin de teknoloji ve marka
reten, dnya ekonomisinde trendleri belirleyen, yerel, blgesel ve kresel talebin beklentilerini
iyi okuyan ve sz konusu beklentilere en uygun mal retebilen bir ekonomi olmas
gerekmektedir. Trkiyenin byle bir srece hazrlanmas adna, dogru bir sanayileme, enerji,
teknoloji, istihdam ve egitim stratejisi veya politikas oluturmas gereklidir ve ABye tam yelik
sreci bu ynyle iyi degerlendirilebilir ve Trkiyeyi kresel ekonominin nemli bir aktr
yapabilir.
GENEL EKONOM


4










M 5000 M 000 M 2000 i5 i yy M n z i yy
y y y ( 1 . KM. TAI) ( 2. KM. TAI) zyo



i 2
y d y A n _ _ _n _ny n n
d_z n _b d _ n c S y M z B n
ono b b _ n d
_ _ c o y _ _ d_
dd n n
_c_n_n
o y n
_ n n B n c )








GENEL EKONOM


5

i yy i 50 i yy 20 yy o _ M yn d yn
( 3 . KM. TAI) 4. KM TAI yn y n _
Klasik D nce Okulu




i
S n y n z 1 929
Ekonomik
Liberal Ekonomik Model Buhran Kapitalist Devlet i Model

Kapitalist Ekonomik Sistem in Balang Noktas


4. KM 5. KM 6. KM 7. KM
TAI TAI TAI TAI
M yn d yn
S L i 0
i 0 o yn y n
Mon

M z B n n n z
i S onb o L b Mod
2 o z 1 980 1 1 Eyl l
1 929 1 973 Sonbahar Da A k 2001
Ekonomik 1 . Petrol Krizi B y me
Buhran Modeli
Mod
z S _ _S _ _B b
ono Mod )
GENEL EKONOM


6

Dnya ekonomisinin tarihsel geliimini ksaca zetledikten sonra, ekonominin temel
kavramlarnn tanmlarn srayla ele almak yararl olacaktr.

KTSAD SSTEM: Toplumu oluturan bireylerin yetenekleri ve aldklar egitim lsnde mal
ve hizmet retiminde grev almalar sonucunda oluan sosyal organizasyona ktisadi Sistem
(Ekonomik Sistem) denilmektedir. Bugne kadar uygulanabilmi veya uygulamas sren 2
ekonomik sistem, Kapitalist ve Kollektivist Ekonomik Sistemlerdir. lkinde makine ve tehizatn
mlkiyeti sermaye snfnda, ikincisinde mlkiyet ii snfndadr.

ktisadi sistem, ulusal ekonomide ihtiyalar ile retim arasnda dengeyi en etkin ekilde
sagladg savunulan bir mekanizmann btndr. ktisadi sistemleri
ve olarak da iki grupta toplamak olanakldr.

Kapal ekonomi sisteminde reticiler yalnz kendi gereksinimleri iin retimde bulunurlar.
Gereksinimler basit oldugundan retim teknigi de ilkeldir. Mbadele ekonomisi sistemlerinde
ise, her birey kendi gereksinmesinden ogunu retip bu fazlay, diger gereksinmelerini
karlamak iin ihtiya duydugu, ama retemedigi mallarla mbadele eder. Bu sonucu yaratan,
i blm ve uzmanlamadr.

HTYA: htiya, karlanmadg zaman ac ve znt, karlandgnda ise mutluluk (haz)
veren bir duygudur. nsann hayatta kalabilmesi iin mutlaka karlanmas gereken ihtiyalara
(soluma, gda, giyinme, barnma, savunma vb.) hayati; biyolojik veya zorunlu ihtiyalar, bu
kapsama girmeyenlere ise kltrel ve sosyal ihtiyalar ad verilir. Bu sre, htiyalar
Hiyerarisi veya htiyalar Piramidi ile aklanmaya allmtr. Piramidin tabannda,
zorunlu, piramidin orta blmnde kltrel ve piramidin tepesinde sosyal ihtiyalar yer
almaktadr.

FAYDA: Mal veya hizmetlerin herhengi bir ihtiyac giderebilme yetenegi veya derecesidir.
Tketici herhangi bir mal kullandgnda bundan bir tatmin elde eder. Tketicinin elde ettigi bu
tatmine fayda diyoruz. rnegin, vcudumuzun temel ihtiyalarn karlama zelligine sahip
olan su faydaldr. Fayda bir baka adan, herhangi bir mal ve hizmetin, tadg zelliklere
bagl olarak, her hangi bir ihtiyac giderebilme yetenegi ise, her tketicinin ayn maldan elde
ettigi fayda farkllk gsterebilir.

DEER: Mal ve hizmetlere verilen neme deger denir. Birey ve/veya toplum, bir mal veya
hizmetin degerini, o mal ve hizmetin sagladg fayda, o mal veya hizmetin yeryznde bol veya
kt olmas ve o mal ve hizmetin kalitesine bagl olarak tayin eder. Eger, bir maln degeri salt
sagladg fayda ile llebiliyor olsa idi, suyun elmasdan daha degerli olmas gerekirdi. Ancak,
insanoglu bir maln degerini belirlerken, bir mal ve hizmete tketiciler ne kadar snrl lde
ulaabiliyor ise, o lde deger vermektedir. Yani, insanoglunun bencil olmas, snrl sayda
mal veya hizmete daha yksek bir deger biilmesine neden oluturmaktadr. Dolays ile, maln
sagladg fayda, maln bol veya kt olmas ve maln kalitesi, yani farkl unsurun birleimi
maln degerinin belirlenmesini saglamaktadr. Bir kez mal ve hizmetlerin degerini belirledikten
sonra, ortak deer ls ile mal veya hizmetin degerini fiyata dntrmek artk kolay bir
adm olmaktadr. Nitekim, insanoglu tarmsal rnleri, nesneleri, sonrasnda altn ve gm
paray, kinci Dnya Savandan bu yana ise kagt ve madeni paray ulusal ekonomilerde ortak
deger ls olarak kullanarak, onbinlerce mal ve hizmetin bireyler ve toplum tarafndan
belirlenmi degerini fiyata dntrebilmektedir. Onbinlerce mal ve hizmetin fiyatndan oluan
genel topluluga ise Fiyatlar Genel Seviyesi veya Fiyatlar Genel Dzeyi denmektedir.

GENEL EKONOM


7

FYAT: Bir mal veya hizmetin degerinin parasal ifadesine 'fiyat' denilmektedir. Her hangi bir mal
veya hizmetin degeri, o ekonomide geerli olan ortak deger ls ile parasallatrlarak fiyata
dntrlr. Bu ortak deger lsnn mutlaka bugnk anlamda kagt ve madeni para
olmas art degildir. lkel kavim yaantsnda para niyetine kullanlm tarmsal rnler, metal
paralar, kolyeler ve altn ve gm para da ortak deger ls olarak degerlendirilmelidir ve
kullanlmlardr. Bir ulusal ekonomide, onbinlerce mal ve hizmetin degeri ortak deger ls ile
fiyata dntrldkten sonra, ortaya kan fiyat topluluguna fiyatlar genel seviyesi veya
fiyatlar genel dzeyi denmektedir. Fiyat istikrar, bir ulusal ekonomi iin vazgeilmez bir
unsurdur. Merkez Bankas'nn asli fonksiyonu fiyat istikrarn saglamaktr. Gnmzde, sfra
yakn oranlarda, yani yllk bazda % 1'lik, % 2'lik enflasyona sahip gelimi ekonomiler, greceli
olarak fiyat istikrarna sahip lkeler olarak kabul grmektedir. Nitekim AB kriterine gre yllk
enflasyon oran tavan, en dk enflasyon oranna sahip 3 AB lkesinin ortalama enflasyon
oranna 1,5 puann eklenmesi ile bulunur ki, bu orann 2002 yl iin geerli olan degeri %
2,7dir.

Herhangi bir mal veya hizmetin piyasa fiyat, tketici dzeyinde maln sagladg fayda,
yeryznde bol veya kt olmas ve kalitesine bagl olarak ekillenirken, retici veya ithalat
firma dzeyinde ayn piyasa fiyat maln retimi veya ithalat esnasnda katlanlan maliyetler,
firma kar ve dolayl vergilerin eklenmesi ile ekillenmektedir.

retici ve thalat Cephesi Tketici Cephesi


Maliyetler+Kar+Dolayl Vergiler = Maln Piyasa Fiyat = Maln Faydas+Bol veya Kt Olmas+ Kalitesi

Bu nedenle, gnmzn modern ekonomilerinde, firmalar reklm mecrasn kullanarak, medya
araclg ile rnn piyasa fiyatn tketiciye kabul ettirme, tketicinin sz konusu fiyat ilgili rn
iin demeyi kabul etmesine alrlarken, bir yanda da maln retim maliyetini aagya
ekebilmek iin, retimlerini in gibi ucuz retim maliyeti avantaj olan lkelere kaydrmaktalar.

ENFLASYON VE DEFLSYON: Bir ulusal ekonomide, fiyatlar genel seviyesinin veya
dzeyinin dzenli ve srekli olarak artmas veya ykselmesi srecine enflasyon denir.
Enflasyon, Latince Inflatio; yani ikinlik kelimesinden tretilerek oluturulmu bir kavramdr.
Mal ve hizmetlerin fiyatlarn temsil eden fiyatlar genel seviyesindeki dzenli ve srekli azalma
veya d ise deflasyon olarak adlandrlr. rnegin, Japonya son 7 yldr deflasyon sorunu
yaamaktadr. Bir ulusal ekonominin enflasyon veya deflasyon tehdidinde olup olmadg,
oluturulan fiyat indeksleri ile hesap edilir. Trkiye'de bu hesaplama, Tketici Fiyatlar ndeksi
TFE ve Toptan Eya Fiyatlar ndeksi TEFE kullanlarak hesap edilmektedir.

DEVALASYON VE REVALASYON: Bir lkenin para biriminin ulusal snrlar ierisinde
enflasyon nedeniyle deger yitirmesi sonucu, lkenin para biriminin degerinin yabanc paralar
karsnda degerinin ayarlanmas ve bu nedenle lkenin yerel para birimi cinsinden dviz
kurlarnn deger kazanmas srecine devalasyon, lkenin para birimi deger kazandgnda,
yabanc paralarnn dviz kuru cinsinden deger yitirmesi srecine de revalasyon denmektedir.
Devalasyon ve revalasyon, yan lkenin para biriminin diger lke paralar cinsinden degerinin
dalgalanmas, o lkenin rekabet durumu derinden etkilemektedir. Bir lkenin para biriminin
yabanc paralar karsndaki degeri Merkez Bankas mdahalesi ile korunuyor ise gereki bir
kurdan sz etmek zordur. Merkez Bankalarnn uyguladg farkl dviz kuru politikalarnn bu
anlamda etkileri grlmektedir. Para biriminin yabanc paralara veya altna dntrlmesine
ynelik kstlamalar ise bir baka sorundur. Buna karlk, para birimi, diger paralar ve altna
serbeste dntrebiliyor ise, bu duruma Konvertibilite denir.

GENEL EKONOM


8

FYAT TEORS: Fiyat herhangi bir maln mbadele veya degi toku degeridir. Uygarlk tarihi
boyunca insanoglu mallarn ve hizmetlerin degerlerinin kkenlerini ve degerlerinin birbirlerinden
farkl olularnn nedenlerini merak etmilerdir. Fiyat teorisi de, mal ve hizmet fiyatlarnn nasl
olutugunun analiz edilmesidir.

TKETC DENGES: Tketicinin mal ve hizmetleri kullanarak fayda sagladgn biliyoruz.
Tketicinin amac ise, belli artlar altnda ulaabilecegi en yksek faydaya ulamaktr. Bu
amaca ulatgnda tketici dengededir. Bu durumda tketici dengesi; tketicinin belli artlarda
en yksek tatmini elde ettigi durumdur. Tketici Dengesi asndan iki nemli kavram,
Kaytszlk Egrileri ve Bte Dogrusu kavramlardr.

Kaytszlk Erilerinin temel zellikleri dikkate alndgnda;
1. Kaytszlk egrileri orijine d bkey egrilerdir.
2. Kaytszlk Egrileri birbirlerini kesmeden sonsuza dogru giderler.
3. Ayn kaytszlk egrisi zerinde (E
1
) olmamz kouluyla, farkl X ve Y mal tketim
miktarlarn temsil eden farkl kombinasyon noktalar (A,B,C), ayn maksimum toplam fayday
saglar. Ayn kaytszlk egrisinden yararlanan farkl tketicilerden birisi, ahsi tercihleriyle A
noktasndayken, 2. tketici B noktasn, 3. tketici ise C noktasn tercih edebilir. Her 3
tketicinin de tercihleri farkl olsa da kendi tketici dengelerini ayn egri zerinde aryorlarsa, her
3 tketici de ayn maksimum toplam fayday elde eder.
4. Her kaytszlk egrisi, bir soldaki kaytszlk egrisine gre daha yksek bir maksimum toplam
fayday, bir sagdaki kaytszlk egrisine gre ise daha dk bir maksimum toplam fayday
temsil eder. (TF
E3
> TF
E2
> TF
E1
)


X

T ketici Dengesi
A



A
i


X
0
E

X
i

2


i

0

i

0
B
i
B
Hangi kaytszlk egrisinin tketici iin dogru egri oldugunu ise, Bte Dogrusu ile ilgili kaytszlk
egrisinin kesitigi noktaya bakarak anlayabiliriz.

Bte Dorusu ise; en basit ifadesiyle bir tketicinin cebinde snrl geliri, btesini, satn alma
gcn temsil eder. Bte dogrusu; gelirin tamamnn harcanmas durumunda, X ve Y
mallarndan alnabilecek miktarlar bileimini gsterir. A Noktas, cebimizdeki snrl gelirle X
Malndan alnabilecek maksimum miktar, B Noktas ise yine ayn ekilde Y Malndan
GENEL EKONOM


9

alnabilecek maksimum miktar temsil eder. Bte Dogrusunun saga kaymasnn nedeni,
tketicinin gelirinin artmas veya X ve Y Malnn fiyatnn gerilemesi, yani deflasyon etkisidir.
Sola kaymann nedeni ise tketicinin gelirinin gerilemesi veya enflasyon olarak zetlenebilir.

A ve B noktalar arasndaki Bte Dogrusunun, tketicinin 1000 YTLlik snrl gelirini
gsterdigini kabul edersek; A-B bte dogrusu ile E
2
kaytszlk egrisinin teget oldugu E denge
noktas Tketici Dengesi olarak adlandrlr. E Tketici Dengesi Noktas, tketicinin cebindeki
snrl geliri amadan, X Malndan X
0
ve Y Malndan Y
0
adet tketerek maksimum toplam
fayday saglamasdr. Her tketicinin amac elindeki snrl gelirinin tmn kullanarak
maksimum toplam fayday saglamak oldugundan, tketici E Noktasnda dengeye gelir. Ancak,
tketicinin gelirindeki bir azalma veya mallarn fiyatlarndaki ykselme nedeniyle Bte
Dogrusunun sola kaymas, azalan gelirin A
1
B
1
Bte Dogrusu ile temsil edilmesine neden olur.
Bylece tketici, yeni gelirine veya yeni mal fiyatna gre tekrar dengesini kurar ve E
1
noktasnda dengeye gelir.

PYASA DENGES: Piyasa dengesi, bir maln talep edilen miktarnn arz edilen miktarna eit
olmas durumudur. Piyasann dengede olmas iin satclarn satmak istedikleri veya satmay
planladklar, miktarn fiilen sattklar miktara ve alclarn satn almak istedikleri veya satn
almay planladklar miktarn, fiilen satn aldklar miktara eit olmas gerekir. E Noktasndaki
Piyasa Dengesine karlk gelen fiyata Piyasa Denge Fiyat, miktara ise Piyasa Denge Miktar
denir ki, Q
0
noktasnda arz (S) ve talep (D) miktar birbirine eit olacaktr. Maln piyasa fiyatna
(P) dayal olarak piyasa dengisinin oluabilmesi iin, maln piyasa fiyat (P) dnda kalan, arzve
talep fonksiyonunda yer alan; yani arz ve talep miktarn etkileyen bagmsz degikenlerin sabit
kabul edilmesi gerekir. Bu durum, Ceteris Paribus ilkesi ile aklanr.

P
S(Arz)



E
P
0
Piyasa Dengesi





D(Talep)
0 Q(Miktar)
Q
0


E = Piyasa dengesi
P
0
= Piyasa denge fiyat
Q
0
= Piyasa denge miktar


PYASA EKONOMS: reticilerin ve tketicilerin, arz ve talep koullarna bagl olarak aldklar
ekonomik kararlara uygun kaynak daglmnn gerekletigi ve Kamunun paynn minimum
oldugu bir yapdr. Neoklasik ve Neoliberal Okulun hararetle savundugu bir ekonomik yapdr.

GENEL EKONOM


10

FRMA MALYETLER: Firmalar mal ve hizmet retimi esnasnda toplam sabit maliyetlere ve
toplam degiken maliyetlere katlanrlar. Her ikisinin toplam firmann Toplam Maliyetini verir.
Toplam sabit maliyet, retim olsun veya olmasn firmann katlanmak zorunda oldugu
maliyetlerdir. Bu nedenle, dikey eksende bir deger noktasndan balayarak, Q retim miktar
yatay eksenine paralel olarak hareket eden bir dogruyla temsil edilir. Birim sabit maliyet ise,
retim arttka degien ve azalan bir dogrudur. Yani, retilen birim arttka, retilen mal bana
birim sabit maliyet azalr.

Maliyet



K
Toplam Sabit Maliyet Erisi


0 Miktar
X

Toplam degiken maliyet ise, retim olduka ortaya kan bir maliyettir ve bu nedenle sfr
orijininden balar. Birim degiken maliyet ise, retimin belirli bir aamasna kadar sabit bir
deger olarak giden, belirli bir aama geildikten sonra kk bir srama ile yine sabit bir deger
olarak devam eden ve adeta merdiven eklindeki ykselen bir dogruyla temsil edilir.

Maliyet Toplam Deiken Maliyet Erisi




L


Miktar
0 X


FRMA DENGES: Kar, belli bir miktar rnn satndan elde edilen para veya sat hslat ile
o miktar rnn maliyeti arasndaki farktr. Karllk, iletme sermayesinin erimemesi iin mutlaka
ulalmas gereken bir degerdir. Firmann amac karn maksimize edilmesidir. Kronik
enflasyonun geerli oldugu lkelerde ise yalnzca kar etmek yeterli degildir, ayn zamanda
enflasyonun zerinde bir kar gerekli ve zorunludur. Firmann karnn maksimum olmasnn ilk
art, Marjinal Maliyetin (MM) Marjinal Gelire (MG) eit olmasdr. Bu kou, zelligi ne
olursa olsun, tm piyasa trleri iin geerlidir. kinci art ise, bu eitligin saglandg yerde
Marjinal Maliyet Egrisinin ykselen bir egri olmasdr. Bu koul da tm piyasa trleri iin
geerlidir.

Firma maliyetleri, hammadde, igc, makine-tehizat, enerji ve finansman maliyetlerinin
birleiminden oluur. retim Faktrlerinin elde edildigi piyasa koullar, firmann rnn
satarken katlandg reklam ve pazarlama maliyetleri, toplam ve dolays ile marjinal maliyet
degerini dogrudan etkiler. Ancak, maln satldg piyasann tr, yani piyasann rekabet veya
eksik rekabet piyasas olmas marjinal maliyet degerlerini dogrudan etkilemez. Mal ve hizmetin
GENEL EKONOM


11

satldg piyasa tr ise firma gelirlerini, yani hem toplam geliri, hem ortalama geliri, hem de
marjinal geliri etkiler. Tam Rekabet Piyasasnda satn her mal veya hizmetin firmaya sagladg
Marjinal Gelir ve Ortalama Gelir, Tam Rekabet Piyasasnn zellikleri geregi hem birbirine eit;
hem de maln piyasa denge fiyat olan Poa eittir. Bu nedenle, marjinal gelir ve ortalama geliri
temsil eden geometriksel ekil Po noktasndan balayp, Q miktar yatay eksine paralel hareket
eden bir dogrudur. Toplam Gelir ise Marjinal Gelire eit olan Po degerinin satlan miktar miktar
ile (Q) arplmas ile bulunur. Dolays ile, Toplam Gelir degerlerini temsil eden geometriksel
gelir, 45 derecelik bir ayla O orijininden balayp yukar dogru trmanan bir dogru ile temsil
edilir.

Bir eksik rekabet piyasas tr olan Monopol Piyasasnda ise, marjinal maliyet ile ortalama
maliyet degerleri birbirinden ayrlr. Monopol piyasasnda Ortalama Maliyet Egrisi ile Talep
Dogrusu birbirinin stne akktr. nk, Monopol Piyasasna hakim olan Monopol Firma,
piyasaya tek bana hakim olsa da, firmann elde edecegi gelir asla o piyasadaki tketicilerin
toplam satn alma gcn geemez. Monopol Piyasasnda marjinal gelir ile marjinal maliyetin
kesitigi noktada oluan firma dengesi, Tam Rekabet Piyasasnda oluan fiyatn hayli
stndedir. Bu durum, tketici iin rekabet artlarnn nemini teyit eder.

MAL VE HZMET: nsann ihtiyalar mallar ve hizmetlerle karlanr. htiyalar temin zelligine
sahip hereye mal denir. Ekmek, ayakkab birer mal iken, berberin sa kesmesi veya doktorun
hasta muayene etmesi birer hizmettir.

RETM: nsan ihtiyalarn gidermekte kullanlacak mal hizmetlerin yaratlmas, elde edilmesi
veya meydana getirilmesi srecidir. Mal veya hizmetlerin retimi retim faktrleri kullanlarak
gerekletirilir. Ekonomi bilimi, mal ve hizmetlerin retilmesinde kullanlan retim faktrlerini
dogal kaynaklar, emek, sermaye ve giriim retim faktrleri ile tanmlamtr. retilen mallarn
bir ksm ileride kullanlmak zere bozulmadan saklanyorsa, saklanan bu ksma "stok ad
verilir.

RETM OLANAKLARI ERS: retim Olanaklar Egrisi; retim faktrlerinin miktar ve
teknoloji sabitken, bir toplumun retebilecegi ve retemeyecegi mal demetlerini ayran bir snr
izgisidir. Egrinin sagndaki noktalar, retilemeyecek mal demetlerini gsterir. Egrinin solundaki
noktalarda ise, kaynaklar ya tam kullanlamamakta, ya da kt kullanlmaktadr. Yani, Atl
Kapasite durumu sz konusudur. Egrinin sola kaymas, sava ve dogal afet nedeniyle retim
olanaklarnn yok olmas anlamna gelir. Saga kaymas ise teknolojik ilerleme anlamna gelir.

B_d y

A










0 B o ob
GENEL EKONOM


12


retim olanaklar egrisi, orijine ibkey bir geometriksel ekildir ve bir ulusal ekonominin
elindeki kstl retim olanaklar ile, bu grafikte setigimiz rnekler dogrultusunda, bugday ve
otomobilden ne kadar retilecegini gsterir.

Yukardaki ekilde A noktas, bir ulusal ekonominin elindeki kstl retim olanaklarnn tmnn
sadece bugday retmek iin kullanmas halinde bugdaydan maksimum ka birim retilecegini;
B noktas, eldeki kstl retim olanaklarnn tmnn sadece otomobil retmek iin kullanmas
halinde otomobiden maksimum ka adet retilecegini gstermektedir. C noktas, retim
olanaklar egrisi zerinde herhangi bir noktadr. Eldeki kstl retim olanaklarnn hem bugday
hem de otomobili retmek amacyla dagtldgn gsterir. D noktas, ekonominin bugnk
retim olanaklaryla gerekletirilemeyecek bir retim seviyesini temsil eder. E noktas,
ekonominin potansiyel retim seviyesinin altndaki bir retim dzeyini temsil eder. Sonuta, A
ve B noktalar arasndaki retim olanaklar egrisi, bu ekonominin ne kadar mal ve hizmet
rettigini gsterir. Frsat maliyeti, bir mal retmek iin bir baka maln retiminden vazgeilen
miktar olarak tanmlanabilir. rnegin, biraz daha otomobil retmek iin, bugday retiminin bir
ksmndan vazgemek gibi. Frsat maliyeti, bu anlamda daha fazla otomobil retildiginde,
retiminden vazgeilen bugdayn saglayacag avantajlardan vazgemenin bir bedelidir.

AZALAN VERM KANUNU VE MARJNAL RN: Ulusal ekonomilerde, ister firma baznda,
isterse de lke ekonomisi baznda Azalan Verim Yasas geerlidir. Her ne kadar, Adam Smith
Artan Verimlilik anlayn gndeme getirmi olsa da, gnmzde, tarmsal retimde ve sanayi
retiminde artan nfusa bagl olarak David Ricardo'nun dile getirdigi ve savundugu bir kavram
olarak, Azalan Verim Yasas geerlidir.

Firma baznda, dogal kaynaklar, emek ve sermaye retim faktrleri, yani hammade, igc ve
makine-techizat miktar arasnda oluturulan hassas dengeye Optimal Faktr Bileim Oran,
diyoruz. Eger, retim faktr arasndaki hassas denge bozulup, bir veya iki retim
faktrnn miktar sabit tutulur iken, birinin miktar arttrlr ise, bu o firmada retim esnasnda
yakalanm olan verimlilik seviyesinin azalmasna neden tekil eder. Bu nedenle, verimlilik
azaldka retim maliyetlerinin de arttg grlr. Marjinal Kaynak Maliyeti, bu anlamda her bir
ek faktr kullanlmas sonucu firmann maliyetinde meydana gelen artlar olarak da
tanmlanabilir.

Firma mal ve hizmet retmeye, rettigi rnlerden para kazanmaya devam ettike yeni kararlar
verir. Bu nedenle firmann retimi esnasnda katlandg maliyetler nemlidir. Firmann mal ve
hizmet retirken katlandg maliyetleri verimlilik nemli lde etkiler. Firma ne kadar yksek bir
verimlilikle alyorsa, dolaysyla retim faktrlerini ne kadar etkin kullanyorsa, o kadar da
karl alyor demektir. O halde, firmann kullandg her birim retim faktrnn, firmann
toplam retimine verimlilik anlamnda katksn lmek gerekir (yksek verim-dk maliyet-
yksek kar). Firmann her bir retim faktrnn, firmann toplam retimine verimlilik anlamnda
yaptg katkya Marjinal rn denir.

Marjinal rn (M), 0 (orijinden) balayan, ok hzl artan ve ayn hzla azalan, bir noktada da
yatay eksenle kesien geometriksel ekildir.






GENEL EKONOM


13

M M
M A )







M _ B n )











0 M 0 * z z B_ )
i S y
M

Yukardaki grafikte yer alan rnek firma, kk ve snrl sayda ii altran bir firmadr.
Firmada, 4. igcne kadar verimlilik artmaktadr ve 4. igcnn firmaya verimlilik anlamnda
katks maksimumdur. 5. igcnden itibaren her katlan igcnn firmaya verimlilik anlamnda
katks azalmaktadr. Sonuta, 8. igcnn M katks, 0(sfr)dr.

Sz konusu degerleri gz nne alarak; 4. igcne kadar her istihdam edilen igcnn M
degerinin bir ncekine gre daha yksek oldugunu dikkate aldgmzda, Toplam rn (T)
Egrisi, 4. igcne kadar artarak artan bir seyir izleyecektir. Fakat 4. igcnden itibaren M
degerleri azaldgndan dolay T egrisi azalarak ykseliini srdrecektir. Eger firma, 8.
igcnde M=0 olmasna ragmen igc istihdam etmeye devam ederse, bu noktadan sonra
istihdam edilen her igcnn M degeri negatif (-) oldugu iin, T egrisi de geecek ve
belirli bir saydaki iinin istihdam sonras sonra 0a (sfr) ulaacaktr.

M=0dan sonra firma igc istihdam etmeye devam ederse, bu blge Gizli sizlik Blgesi
olarak adlandrlr. Bunun nedeni; M=0 noktasndan sonra istihdam edilen her igcnn,
cret almasna ragmen firmann toplam retimine verimlilik anlamnda katksnn olmamasdr.
Yani, sz konusu igc alyor grnmesine ragmen, gizli isizlige neden olacaktr. Bu
durumda firmalarn, ii maliyetleri artar.

Ortalama rn (O) Egrisini oluturan degerler ise, T egrisinin zerindeki degerlerin igc
saysna blnmesiyle bulunur.

O egrisi, M ve T egrisiyle beraber 1. igcnde ayn noktadan balayan; ama Me gre
daha yava bir tempoda artan, maksimum oldugu noktada M Egrisi tarafndan kesilen ve o
GENEL EKONOM


14

noktadan sonra dn yava bir tempoda srdrerek, T egrisiyle ayn noktada 0a (sfr)
ulaan bir geometriksel ekildir.

Dikkat edilmesi gereken diger bir husus da, Optimal Faktr Bileim Orandr. M Egrisinin
maksimum oldugu nokta, Optimal Faktr Bileim Orannn yakalandg noktadr. Optimal Faktr
Bileim Oran, mal ve hizmet retiminde kullanlan 3 retim faktr olan; dogal kaynaklar, emek
ve sermaye ya da diger bir deyile hammadde, igc ve makine ve tehizat arasnda en
yksek verimlilikle almay saglayacak hassas bir dengenin oluturuldugu veya yakalandg
bir retim seviyesi anlamna gelir. Firma, Optimal Faktr Bileim Oran noktasnda birim bana
en yksek karllkla almaktadr. Ancak bu nokta, firmann toplam krnn da maksimum
oldugu nokta anlamna gelmez. Bir firmann retimin belirli bir noktasnda birim bana en
yksek krllkla almas demek, firmann toplam karnn maksimum olmas anlamna gelmez.

Optimal Faktr Bileim Orannda firmann toplam kar maksimum degildir. Maksimum karllk
iin M Egrisinin yatay eksenle bulutugu, yani en son istihdam edilen ignn sagladg M
degerinin sfr oldugu noktaya kadar firmann retimine devam etmesidir. M Egrisinin
maksimum oldugu noktada sadece bir birim maln kr maksimize olmutur. nemli olan,
firmann tm kapasitesi ile toplam karn maksimize etmesidir.

RETM FAKTRLER: Firmalarn mal ve hizmet retimi gerekletirmek iin kullanmak
zorunda olduklar her unsur retken kaynaklar veya retim faktrleri olarak adlandrllr. Bu
faktrler, retimi gerekletirmek iin kullanlan Dogal Kaynaklar (Hammadde ve Toprak), Emek
(gc), Sermaye (Milli Servet) ve Giriim (Teebbs) retim faktrleridir.

Dogal kaynaklar retim faktor, hammadde ve topraktan oluur. Toprak tarm ve ta ve topraga
dayal sanayi benzeri alanlarda hammadde olma ve mal ve hizmet retimi iin kurulacak bir
tesisin inaas iin gerekli olan arazi anlamnda gayrimenkul olma zelligi ile ortaya kar.

Emek insann kafa ve vcut abasdr. Emek retim faktr bir ulusal ekonomide istihdam
edilen igcn temsil eder. En vasfsz i gcnden en tepe yneticiye kadar retimde grev
alan her birey emek faktr ierisinde yer alr. Bir bireyin emek retim faktr ierisinde yer
almas, aln teri karlgnda cret almas ile mmkn olabilir.

Sermaye retim faktr, bir ulusul ekonomide mal ve hizmetlerin retilmesi, retildikten sonra
tketim merkezlerine tanmas ve tketilmesi iin kullanlan tm alt ve st yap unsurlardr.
Binalar, demirba, yollar, kprler, barajlar, fabrikalar, makinalar, tat aralar, ime suyu veya
dogal gaz sistemleri, yani yer stnde ve altnda bulunan tm fiziki unsurlar sermaye retim
faktr kapsamna girer ve tm bu degerlerin toplam Milli Serveti temsil eder.

Giriim retim faktr ise, diger retim faktrn piyasalarndan temin eden ve mal ve
hizmet retimini organize eden faktrdr. Mal ve hizmet retiminin gereklemesi iin yatrm
yapan ve birikimlerini kaybetme riskini gze alarak mal ve hizmet retiminde grev alan retim
faktrdr. Bir nevi orkestra efidir.

retim faktrleri GSMHnn yaratlmasna sagladklar katk nedeniyle Milli Gelir'den bir pay
almaya hak kazanrlar. Milli Gelir'den dogal kaynaklar retim faktrnn aldg paya rant, emek
retim faktrnn aldg paya cret, sermaye retim faktrnn aldg paya faiz ve giriim
retim faktrnn aldg paya ise ise kar geliri diyoruz. Milli Gelir lkenin ulusal snrlar
ierisinde mal ve hizmet retiminde grev alanlara dedigimiz faktr gelirlerini tanmlamaktadr.
Eger, Trk vatanda olup, dnyann baka lkelerinde mal ve hizmet retiminde grev alan
insanlarmz var ise, rnegin yurt dndaki iilerimiz, onlarn yabanc lkelerde kazandklar
GENEL EKONOM


15

retim faktr gelirlerini Trkiye'ye gndermeleri halinde, yurtdndan gelen rant, cret, faiz
veya kar cinsinden faktr gelirlerine ise D Alem(den gelen) Faktr Gelirleri denilmektedir.

GSMH: Gayri Safi Milli Hsla, kabaca bir yl ierisinde bir ulusal ekonomide retilen mal ve
hizmetlerin toplam katma degerine, ithalattan elde edilen vergi gelirleri ve net d lem faktr
gelirlerinin eklenmesi ile bulunan bir degerdir. Bir ulusal ekonominin ulusal snrlar iinde ve
dnda yarattg bir yla mahsus en byk degerdir. Gayri Safi Milli Hslann retilmesinde
Milli Servet kullanlr. Trkiye'nin tahmini milli serveti 2,5 trilyon dolar civarndadr ve Trkiye her
yl milli servetinin % 7,5 ile 10'u aras bir GSMH yaratmaktadr. Oysa ABD'de bu oran % 50
seviyelerindedir. Yani, Trkiye verimlilik asndan sorunlu bir ekonomidir.

GSMH, iki ekilde hesap edilmektedir. Nominal GSMH ve Reel GSMH. Eger, GSMH
hesaplamann yapldg yl geerli olan mal ve hizmet fiyatlar; yani cari fiyatlar kullanlarak
hesap ediliyorsa, iinde enflasyon veya deflsyondan kaynaklanan deformasyonu da tayor
demektir. Bu nedenle, fiyat hareketlerinin aldatc etkisinden temizlemek iin ayrca Reel GSMH
hesaplanr. Reel GSMH; belirli bir baz yln mal ve hizmet fiyatlar dikkate alnarak, yani Trkiye
iin enflasyondan arndrlm olarak hesap edilen bir GSMH degeridir. Bir yln nominal GSMH
degeri, enflasyondan, daha dogru bir degiiklikle fiyatlardaki dalgalanmalardan arndrlarak,
Reel GSMH degerine dntrlecek ise, bunun iin Deflatr kullanlr. GSMH Deflatr,
nominal serileri reel serilere dntrmek amacyla kullanlan bir endekstir. 2002 yl iin hem
nominal cinsinden, hem de reel cinsinden GSMH hesaplamak mmkndr.

BYME: Ekonomik byme, reel GSMHdaki arttr. Bir ekonomide daha ok mal ve hizmet
retildigi srece, reel GSMH artar ve toplum daha fazla tketme olanagna kavuur. Reel
GSMHda, bir nceki dneme gre meydana gelen yzde art oranna ekonomik byme
oran denmektedir. Yani, 2002 ylnn Reel GSMH oran, 2001 ylnn Reel GSMH oranna
blndgnde veya oranlandgnda kan yzdesel degiim degeri, o ekonominin ekonomik
byme hzdr.

DURGUNLUK, RESESYON, DEPRESYON: Eger, bir ulusal ekonomide ekonomik byme
yavalyor ise bu durum durgunluk (stagnation) olarak tanmlanr. Kabul edilebilir lde ksa bir
zaman dilimi iin (6 ay ile 1 yl aras) ekonomik bymede bir gerileme yaanr ise bu durum
resesyon olarak tanmlanmaktadr. Ancak, eger ekonomik bymede gzlemlenen gerileme
iddetli ve derin ise ve uzun bir zaman dilimini kapsyor ise, bu tr bir gerilemeyi depresyon
olarak tanmlyoruz. rnegin, 1929 Buhran gibi.

PHLLPS ERS: A. William Phillips'in ortaya koydugu bir yaklam olmas nedeniyle, onun
soyad ile anlan bu analiz, bir anlamda iinde enflasyonun ikinligini barndran nominal
cretler ile istihdam seviyesi arasndaki ters orantl ilikiyi tanmlamaktadr. Pek ok ekonomist
bu ilikiyi, bir lde enflasyon ile isizlik arasndaki ters orantl ilikiyi tanmlayan bir analiz
olarak ele almay tercih etmitir. Yani, her ulusal ekonomi bir miktar isizligi azaltmak iin bir
miktar enflasyona, bir miktar enflasyonu azaltmak iin bir miktar isizlige katlanmak zorundadr.

STAGFLASYON: ngilizce durgunluk (stagnation) ve enflasyon (inflation) kelimelerinin
birletirilmesinden retilmi olan stagflasyon, ekonominin durgunlugun yaandg bir ortamda
yksek bir enflasyon ve isizligi de beraber yaamas srecidir. Yani, ekonomik sorun bir
arada yaanmaktadr. Bu durum, Phillips Egrisi yaklamnn da artk 1970'li yllarn dnyasnda
geerli olmadgn gstermitir. zellikle, Vietnam Sava ile birlikte ABD ekonomisinde grlen
sorunlar ve Petrol Krizi ile birlikte dnyann nde gelen ekonomilerinde 1970'li yllarda
gzlemlenmi bir zel ekonomik dengesizlik srecidir.

GENEL EKONOM


16

MLL GELR: Ekonomi Bilimi'nin tanmladg drt retim faktr olan dogal kaynaklar, emek,
sermaye ve giriim retim faktrlerine dagtlan rant, cret, faiz ve kar gelirlerinin toplam Milli
Gelir'i verir. Milli Gelir, GSMH degerinden Amortismanlar ve Dolayl Vergiler drldkten
sonra bulunan bir degerdir. Milli Gelir, retim faktrleri arasnda, her bir retim faktrnn mal
ve hizmet retimine kattg ve hakettigi pay kadar dagtlabiliyorsa, yani bir hakszlk sz konusu
degilse, bu duruma Adaletli Gelir Daglm diyoruz. Eger, bir veya birden fazla retim faktr
milli gelirden hakettiginden daha fazla pay alyor ise, bu duruma Gelir Daglm Adaletsizligi
diyoruz.

TKETM: Milli Gelir'den kabaca direkt vergilerin drlmesi ile, Kullanlabilir veya
Harcanabilir Gelir'e ulalr. Kullanlabilir Gelir bireyler ve kurumlar tarafndan iki ekilde
kullanlr; Tketim Harcamalar ve Tasarruflar. Mal ve hizmetlerin insan ihtiyalarn dogrudan
dogruya giderecek ekilde kullanlmasna tketim denir. Bu kullanmn parasal degeri tketim
harcamalarn oluturur.

TASARRUF: Kullanlabilir Gelir'den tketim harcamalarn karlanmasndan sonra, bireyler ve
kurumlar tarafndan halen harcanmam bir artk deger kalr ise, bu deger tasarruf olarak
adlandrlr. Makro ekonomide Toplam Yurtii Tasarruflar ifadesi ile geer. Tasarruf Paradoksu
ise, halkn daha yksek oranda tasarruf etmesi ile tketim harcamalarnn azalmasnn, yatrm
harcamalarnda da daralmaya neden olmas nedeniyle, ekonomik bymenin yavalamas ve
tasarruflarn azalmasdr. Yani, tasarruf egiliminin artmas uizun vadede toplam tasarruflarn
azalmasna yol amaktadr. Bu durum bir paradokstur.

KALKINMA: Ekonomik byme lkenin retim hacmindeki bir arttr. Dolaysyla ekonomik
byme sadece saysal bir kavram olarak ele alnmaktadr. Oysa ekonomik kalknma
ekonomideki niteliksel gelimelerdir. Ekonomik kalknma toplumun yaam standartlarnda,
retilen mallarn kalitesinde veya retim organizasyonunda iyilemeler yaanan bir ortam ifade
etmektedir.

STHDAM: Bir ulusal ekonomide, mal ve hizmet retiminde grev almak zere altrlmaya
hazr nfusa istihdam denmektedir. Neo-klasik iktisatlar ulusal ekonominin her zaman Tam
stihdam seviyesinde, yani tm retim faktrlerinin en optimal llerde retimde kullanldg
varsaymn kabul etmilerdir. Oysa, 1929 Buhran sonras, Keynesyen ktisatlar ekonominin
eksik istihdam koullarnda da alabilecegini ve dengede olabilecegini ne srmlerdir.

SZLK: alma ve gelir saglama kararnda olan bireylerin, hizmetlerinden yararlanmak
zere altrlmalarna istihdam denmektedir. alma istegine ve yetegine sahip olup, cari
cret haddi ile alma saatlerini kabul ettigi halde i bulamayan kimseye isiz denir. Toplam
igc ierisinde isiz olanlarn yzdesine ise isizlik oran denmektedir. sizligin eitli
trlerinden bahsetmek mmkndr. sizlik trleri; ksmi ve yaygn, geici ve srekli olmak
zere tasnif edilebilir. Ksmi ve geici isizlik, yer ve meslek degitirme srasnda belirir. Bu
trden isizligin en tipik olan konjonktrel isizliktir. Konjonktrel isizlik, retim hacminde
zaman zaman ortaya kan daralmalarn yarattg isizliktir. Ekonominin btn sektrleri ile
toplu ve devaml olarak durgun bir dzeyde kaldg dnemlerde ise yapsal isizlik belirir.
Uluslararas alma rgt ILO normlarna gre bir baka tanm 'Eksik stihdam'dr. Buna
gre, eger istihdam istatistiklerinin hesaplandg dnem ierisinde kii tmyle isiz kalm ise,
bu durum isizlik kavram ile, ayn dnem ierisinde sadece 15 gn alm ise eksik istihdam
olarak tanmlanmaktadr. Yani, isizlige gre eksik istihdamn tek fark ksa bir sre iin alm
olmas, ama geri kalan zamanda isiz olmasdr. Bu nedenle, kimi zaman gerek isizligi hesap
etmek iin isizlik oran ile eksik istihdam orannn toplanmak uygulamas grlmektedir
GENEL EKONOM


17

Slayt 1

FYATIN OLUUMU
MALIN
SALADII
FAYDA
MALIN
KALTES
MALIN BOL
VEYA KIT
OLMASI
MALIN DEER
ORTAK DEER LS
FYATLAR GENEL SEVYES (DZEY)
ARTILAR (ENFLASYON) AZALILAR (DEFLASYON)

Slayt 2

TOPLAM (Z) KAYNAKLAR = TOPLAM HARCAMALAR
(Z) KAYNAK + DI (Z) KAYNAK = TKETM HAR. + YATIRIM HAR.
GSMH + (CAR L. DNG - N D A F GEL.) = TKETM H. + YATIRIM H.
(GSYH N D A F GEL) + (CAR L. DNG - N D A F GEL.) = TK. H. + YAT. H.
GSYH + CAR L. DNG = TK. H. + YAT. H.
KAYNAKLAR - HARCAMALAR DENGES

GENEL EKONOM


18

Slayt 3

TOPLAM (Z) KAYNAKLAR = TOPLAM HARCAMALAR
(Z) KAYNAK + DI (Z) KAYNAK = TKETM HAR. + YATIRIM HAR.
GSMH + (CAR L. DNG - N D A F GEL.) = TKETM H. + YATIRIM H.
YABANCI KAYNAK + (GSMH + DI KAYNAK) = TK. H. + YAT. H.
YABANCI KAY. + (GSMH + DI KAY.) = TK. H. + YAT. H. + DI BOR ANA PARA GER .
KAYNAKLAR - HARCAMALAR DENGES

Slayt 4

KAYNAK - GSMH
(PF) GAYR SAF MLL HASILA
(-) AMORTSMANLAR
(PF) SAF MLL HASILA
(-) DOLAYLI VERGLER
(FF) SAF MLL HASILA = MLL GELR = RANT GELR + CRET GELR +
FAZ GELR + KAR GELR
(+) TRANSFER DEMELER = KSEL GELR
(-) DREKT VERGLER
KULLANILABLR GELR
KULLANILABLR (HARCANABLR) GELR = TOP TKETM HARCAMALARI + TOP.TASARRUFLAR
FNANS PYASALARINA
YNELK YATIRIMLAR
SABT SERMAYE
YATIRIMLARI
TOPLAM YATIRIM HARCAMALARI

GENEL EKONOM


19

2 ARZ VE TALEP ANALZ

ARZ: Bir maln bir satcsnn (veya satclarnn) bir piyasada belli bir zaman sresi iinde ve
baka degikenler eit varsaym altnda her fiyat seviyesinde satmaya hazr oldugu (veya
olduklar) mal miktarn gsteren bir egri veya tablodur. Bir mal reten veya ithal eden
firmalarn her birinin ayr bir arz egrisi vardr. Buna denir. Endstriyi meydana
getiren btn firmalarn arz egrilerinin yatay toplamna ad verilir. Arz egrisi
ile arz edilen miktar arasndaki ayrm yapmak iktisatta esastr. Arz edilen miktar, arz egrisinin
bir noktasnn gsterdigi miktar rakamdr.

TALEP: Bir tketicinin, zaman birimi bana, degiik fiyat seviyelerinde bir maldan satn almaya
hazr oldugu miktarlar gsteren bir egri veya tablodur. Talep, herhangi bir ihtiyacn gidermek
amacyla bir mal veya hizmet satn alabilecek gce sahip tketici grubudur. Bu nedenle,
ekmegin talep grubu ile otomobilin talep grubu birbirine eit olamaz. Ekonomi biliminin, esas
olarak zerinde durdugu talep kavram ise potansiyel taleptir. Potansiyel Talep, herhangi bir
ihtiyacn karlamak iin bir mal veya hizmet satnalabilecek gce sahip olan; ancak, o mal
satn alp almayacag belli olmayan tketici grubudur. Arz egrisinde oldugu gibi burada da talep
ve talep edilen miktar kavramlarnn birbirlerinden ayrlmas gerekir. Talep edilen miktar, talep
egrisinin bir noktasnn gsterdigi miktar rakamdr. Yani, belli bir fiyattan satn alnmak istenen
miktardr.

(Bknz. Slayt 5)


PYASALAR
ARZ TALEP
ARZI ETKLEYEN FAKTRLER:
- MALIN PYASA FYATI
- RETM VE THALAT
MALYETLER
- TEKNOLOJ DZEY
- ARZI ETKLEYEN DGER
FAKTRLER (Grev, Dogal Afet,
Enerji Darbogaz, Dviz
Darbogaz)
TALEB ETKLEYEN FAKTRLER:
- MALIN PYASA FYATI
- TAMAMLAYICI MALLARIN
FYATLARI
- RAKP MALLARIN FYATLARI
- TKETCLERN GELR DURUMU
- ORTAK BEGEN VE
ALISKANLIKLAR


2.1 Talebi ve Arz Etkileyen Bamsz Deikenler

Talebi ve arz etkileyen bagmsz degikenlere gemeden nce bu kavramlarn degimesinin ne
anlama geldigini aklamakta fayda var. Talep veya arz egrisi zerinde bir noktadan baka bir
noktaya geildiginde, bu durum fiyata bagl olarak talep ya da arz miktarnn degimesidir. Fiyat
dndaki diger bagmsz degikenlerin degiiklik gstermesi ise, bu egrilerin btnyle saga ya
da sola kaymasna yol aar.

Talep, bir maln degiik fiyat seviyeleri ile bu fiyat seviyelerinin her
birinde talep edilecek miktar arasndaki ilikiyi kuran bir kavramdr. Yani, talep edilen miktarlar
fiyatn bir fonksiyonudurlar. Ancak bir maln talep edilen miktarn etkileyen, fiyat dnda, baka
GENEL EKONOM


20

degikenler de vardr. Ama bunlar ekonominin ksa dneminde sabit olarak varsaylrlar. Bu
degikenlerden herhangi biri degitigi zaman da talep degiecektir. Bu degikenler:

D Demand (Talep)
D = (P
A
, P
R
, P
T
, Y, T)
i. Burada esas mal-tamamlayc mal ilikisi sz
konusudur. Her mal ve hizmet iin bu tr bir iliki sz konusu degildir. Esas mal eger bir
tamamlayc mal ile desteklenmesi halinde tketicisine hizmet verebiliyor ise, sz
konusu olur. En tipik rnek, otomobil-benzin ilikisidir.
ii.
da sz konusu maln talebini etkilemektedir. Bu durum karsnda maln talebinin
ne ynde degiecegi ise sz konusu mal ve fiyat degien diger mal arasndaki ilikiye
bagldr. Rakip mallarn (birbirinin yerine kullanlabilen mallar) fiyatnn dmesi bir maln
talep edilen miktarnn azalmasna, rakip mallarn fiyatlarnn ykselmesi bir maln talep
edilen miktarlarnn artmasna neden olur. Tamamlayc mallarn (birlikte kullanlan
mallar) fiyatnn artmas bir maln talep edilen miktarnn azalmasna, aksi ise maln
talep edilen miktarnn artmasna neden olur.
iii. . Gelirdeki bir art maln talebini
artrrken, yine gelirdeki bir d de talebi drecektir.
iv. Burada zevk
sz, tketicinin tercihlerini anlatmak iin kullanlmaktadr. Tketicinin zevklerinin veya
tercihlerinin degimesi mallarn tketici gzndeki nem sralarnn degimesi demektir.
Bu noktada tketicinin gelecekle ilgili bekleyilerine de dokunabiliriz. Bir maln
gelecekteki fiyatlar ile ilgili bekleyileri tketicinin bugnk talebini etkileyebilir.
Tpk talepte oldugu gibi, arz edilen miktarlar fiyatn bir
fonksiyonudurlar. Ancak bir maln arz edilen miktarn etkileyen, fiyat dnda, baka
degikenler de vardr. Ama bunlar ekonominin ksa dneminde sabit olarak varsaylrlar. Arz
etkileyen faktrler:

S Supply (Arz)
S = (P, C, U, W)

i. arz etkileyebilir. retim teknolojisinin degimesi,
faktr fiyatlarndaki degiimler ve benzeri degikenler sz konusu maln maliyetine etki
edebilecekleri iin arzn degimesine neden olabilmektedirler.
ii. Eger bir retim yaps emek yogun teknolojiden, sermaye
yogun teknolojiye gemi ise, bu durum ayn miktarda maln daha ksa bir zaman
dilimi ierisinde ve daha dk bir maliyetle retilmesi anlamna gelir. Bu nedenle,
emek yogun teknolojiden sermaye yogun teknolojiye gei, arz miktarn olumlu ynde
etikeleyecektir.
iii. Herhangi bir maln arzn baz de (diger degikenler) degitirebilir. Bir
sektrde grev karar alnmas, dogal afetler, enerji darbogaz veya dviz darbogaz
bunlara rnektir. Tarm rnlerinin arz zerinde hava artlarnn etkisi byktr.
Devletin baz kurallar koymas, veya baz kurallarda degiiklik yapmas da bir maln
arzn etkileyebilidigi gibi, firmalarn gelecekle ilgili bekleyileri de arz degitirebilir.

2.2 Arz Talep Dengesi

Arz edilen miktarn talep edilen miktara eit olmas durumuna denmektedir.
Bu eitligi saglayan ve farkedilir bir degime egilimi gstermeyen fiyat seviyesine ise
GENEL EKONOM


21

denmektedir. Belli bir fiyattan arz edilen miktarn ayn fiyattan talep edilen miktar amas
durumunda ortaya bir kmakta ve bu da fiyat seviyesinin dmesine neden
olmaktadr. Yine belli bir fiyattan talep edilen mal miktarnn arz edilen mal miktarn amas
durumunda ortaya kmakta ve fiyat seviyesinin ykselmesine neden olmaktadr.
Piyasa ekonomisi koullarnn geerli oldugu bir ortamda, arz-talep bir araya gelerek piyasa
dengelerini oluturur.

(Bknz. Slayt 6)

PYASALAR
ARZ TALEP
TOPLAM ARZ = TOPLAM TALEP
[ ( TOPLAM YURT RETM
HRACAT) + THALAT] STOKLAR =
ZEL KESMN TKETM
HARCAMALARI + ZEL
KESMNN YATIRIM
HARCAMALARI + KAMU
HARCAMALARI (TKETM VE
YATIRIM) C+I+G(Cg+Ig)
GSMH (-) NET DI ALEM FAKTR GEL RLER = GSY H
GSY H (-) THALAT VERG S = TOPLAM YURT RET M
MAKRO DENGE


2.3 Grnmeyen El Mekanizmas

P
Arz Fazlas S


P
1
A B



E
P
0




P
2
C D


Talep Fazlas D
Q

0 Q
D1
Q
0
Q
S1

(Q
S2
) (Q
D2
)

Serbest piyasa mekanizmasn ifade eden bu kavram, Adam Smith tarafndan ortaya atlmtr.
ktisadi hayatta dzeni saglayan ve hangi mallarn, kimler iin, ne miktarlarda retilecegi gibi
temel ekonomik sorunlar zmleyen bir grnmez el (serbest fiyat mekanizmas) vardr. O
nedenle hkmetler ekonomik hayata mdahale etmemelidirler gr, Grnmeyen El
GENEL EKONOM


22

Mekanizmas'nn savunucusu konumundaki Neo-Klasik iktisatlar tarafndan hararetle
savunulmutur. Grnmeyen El Mekanizmas sayesinde, ekonomide oluan arz veya talep
fazlalg erir ve piyasa tekrar denge noktasna geri dner. Grnmeyen El Mekanizmas talebin
tamamiyle krldg 1929 Byk Buhran esnasnda, piyasalar dengesizlikten kurtarmaya
yetmemitir, bir mekanizma olarak alamamtr.

Yukardaki ekil, ceteris paribus varsaym altnda izilmitir. Sekilde, herhangi bir nedenden
dolay fiyatn P
0
dan P
1
e ktgn varsayalm. Ekonominin arz ve talep taraf buna farkl tepki
verir (Fiyat arttgnda arz artar / fiyat arttgnda talep der).

PS (Q
0
Q
S1
) (B) AB aras kadar Arz Fazlas = Q
S1
- Q
D1
kadar arz fazlas oluur

PD (Q
0
Q
D1
) (A)

reticiler, ellerinde kalan arz fazlasn eritmek iin maln piyasa fiyatn P
1
den aag dogru
ekerler. Fiyat, P
0
a dogru kaydka, arz fazlas erir, piyasa yeniden E noktasna ular ve
dolaysyla yeniden piyasa dengesi kurulmu olur.

Sekilde fiyat, herhangi bir nedenden tr P
0
dan P
2
ye derse, talep artar ve CD (Q
D2
- Q
S2
)

kadar Talep Fazlas oluur. Bu, piyasadaki mal aniden daraltr. Bu sefer tketiciler, daralan
mal bulabilmek iin o mal iin daha fazla fiyat teklif ederler. Bunun sonucunda maln piyasa
fiyat yeniden ykselmeye balar (P
2
P
0
). E denge noktasna ulalnca piyasa dengesi
saglanm olur ve bylece piyasada oluan talep fazlas tamamen erimi olur.

Ekonominin tamamen piyasann hkimiyetinde oldugu bir ortamda maln piyasa fiyat, herhangi
bir nedenden dolay degiir ve bu degiim nedeniyle bir arz veya talep fazlalg oluur ise, bu
fazlalgn erimesini saglayan ve piyasann yeniden dengeye ulamasna olanak veren
mekanizmaya (otomatik alan mekanizma) Grnmeyen El Mekanizmas denir.

2.4 retici-Tketici Rant

P

Tketici Rant
S
A
(300 YTL)


P
0
E
(175 YTL)



B D
(100 YTL)

retici Rant


0 Q
0
Q
GENEL EKONOM


23

Talep ve arz oluturan alc ve satclarn ierisinde piyasa denge fiyatnn stnde mal satn
almaya raz tketiciler ve mal satmaya raz retici ve ithalat firmalar her zaman olacaktr.
Yukarda grafikte rnek aldgmz 37 Ekran TV piyasasnda, Talep Dogrusunun ucundaki 300.-
YTL hibir tketicinin kabul etmeyecegi fiyat, 100.-YTL ise hibir retici ve ithalat firmann
kabul etmeyecegi fiyat temsil etmektedir. Eger, bir mal 175.-YTLden satlyor iken, piyasa
denge fiyat 175.-YTL iken, bir tketici o mala 250.-YTL dahi vermeye raz iken, cebindeki 250.-
YTLyi bu mal satn almak iin kullanmaya oktan raz iken, eger o mal 175-YTLden, yani
piyasa denge fiyatndan alyor ise, bu tketicinin mal raz oldugu fiyattan daha dk bir fiyata
almas nedeniyle, cebinde 75.-YTL kalmas nedeniyle elde ettigi avantaj Tketici Rantdr.
Eger, maln piyasa denge fiyat 175.-YTL iken, 37 Ekran televizyonu 75.-YTLye reten veya
ithal eden bir firma, bu rn 50.-YTL kar ile 125.-YTLden satmaya raz iken, bu mal piyasa
denge fiyat olan 175.-YTLden satyor ise, yani hedeflediginden 50.-YTL daha fazla bir kar elde
ediyor ise, retici firmann elde ettigi bu ek avantaja da retici Rant, denir. Ksacas, reticinin
satmay dndg fiyat ile fiili olarak mall sattg piyasa denge fiyat arasndaki bu farka
retici Rant denmektedir.


2.5 Toplam Arz-Toplam Talep Eitlii

Bir ulusal ekonominin retim veya ithalat yoluyla elde ettigi mal ve hizmetlerden, stok amacyla
ayrdklar dldkten sonra kalan ksma Toplam Arz, zel kesimin ve kamu kesiminin tketim
ve yatrm harcamalarnn toplamna ise Toplam veya Efektif Talep diyoruz.

Toplam Arz=Toplam Talep
[(Toplam Yurtii retim-hracat)+thalat]-Stoklar=Tketim Harcamalar+Yatrm Harcamalar
[(Y-X)+M]-Stok Deiimi=C+I+G(Cg+Ig)
Y (Kullanlabilir veya Harcanabilir Gelir) = C+I+G+(X-M)+Stok Deiimi

Keynesgil Genel Denge olarak tanmlanacak bu formlde, Tketim ve Yatrm Harcamalar'nn
iki ana boyutu sz konusudur. Birincisi, Otonom Tketim ve Otonom Yatrm Harcamalar, ki bu
tanm GSMH veya Milli Gelir seviyesi ne olursa olsun yaplmas art olan tketim ve yatrm
harcamalar anlamna gelir; ikincisi Uyarlm Tketim Harcamalar ve Uyarlm Yatrm
Harcamalar. Bu ifadeler ise, Milli Gelir seviyesine bagl olarak gerekleen tketim ve yatrm
harcamalar anlamna gelir. Uyarlm Tketim Harcamalar (c.Y) ile gsterilir, ki c marjinal
tketim egilimidir. Uyarlm Yatrm Harcamalar ise (.Y) ile gsterilir, ki marjinal yatrm
egilimidir. Bir ulusal ekonomide halkn marjinal tketim egilimi olan c ile marjinal tasarruf egilimi
s'nin toplamnn 1'e eit olmas esasdr. (c+s=1) Yani, Trk halknn marjinal tketim egilimi
eger 0.75 ise, bu durum halkn kullanlabilir gelirinin % 75'ini tketim harcamalarnda, geri kalan
% 25'lik blm ise tasarruf olarak degerlendirdigi anlamna gelir. Keynesgil Genel Denge,
makro dengede esas belirleyici olan toplam talep oldugunu vurgular. Ekonomiye Kamu
Mdahalesini onaylar. Bu nedenle, toplam arz temsil eden geometriksel ekil, 0 orijininden
balayan ve yukar dogru 45 derecelik bir ayla trmanan bir dogru ile temsil edilir. Otonom
tketim harcamalar seviyesinden balayan ve egimi marjinal tketim egilimiyle (c) hesaplanan
tketim harcamalar dogrusunun ve egimi marjinal yatrm egilimiyle () hesaplanan ve otonom
yatrm harcamalar seviyesinden balayan yatrm harcamalar dogrusunun geometriksel
toplam ile ulalan efektif talep dogrusu ile toplam arz dogrusunun kesitigi nokta ise, makro
dengeyi verir ve denge GSMH seviyesinin belirlenmesini saglar.

Yukardaki formlde, X-M, Keynesgil Genel Denge formlnn da ak olmasn
saglamasnn yan sra, mal ve hizmet ihracatndan elde edilen gelirin halkn kullanlabilir
gelirini olumlu etkiledigini, mal ve hizmet ithalat iin harcanan dvizin ise, halkn kullanlabilir
GENEL EKONOM


24

gelirini olumsuz ynde etkiledigini gstermektedir. Bu nedenle bir ulusal ekonomide Marjinal
thalat Eilimi artar ise, yukardaki formle bagl olarak, Gelir arpan da azalacaktr.

Klasik Genel Dengede ise, Keynesgil Genel Dengenin aksine, arz yanls bir anlayn etkisine
bagl olarak, tam rekabet piyasas koullarnda altg varsaylan emek piyasasnda; denge
reel cret seviyesinde oluan tam istihdam seviyesi, ayn zamanda ekonominin mal ve hizmet
retim egrisinden de yararlanlarak, tam istihdam seviyesinde elde edilebilecek denge GSMH
seviyesini gsterir. Keynesin 1929 Buhrann talep yetersizliginden kaynaklanan bir buhran
olarak tanmlamas, Keynesyen anlayn ekonomide esas belirleyici olan unsurun ekonominin
arz yn degil, talep yn oldugunu ne karmtr.

2.6 Pigou Etkisi

Pigou Etkisi, fiyat ve cretlerin esnek olmas halinde, serbest piyasalarn tekrar tam istihdama
dnebilecek dinamikler ierdigini aklamaya ynelik bir yaklamdr.

Neoklasik Genel Yaklamda faiz, yatrm ve tasarruflar eitleyecek (dengeleyecek) ekilde
srekli olarak degimektedir. Keyneste ise, yatrmlar, nemli lde dsal faktrlerin etkisi
altndadr. Tasarruflar ise gelire bagmldr. Tasarruf ve yatrmlar arasnda fark olutugunda, bu
fark gelirdeki degime ile kapanmaktadr. Bu nedenle sistem, eksik istihdamda
kilitlenebilmektedir.

Pigou, Keynesin servet ve tketim arasndaki ilikileri gz ard ettigini; bu ilikilerin dikkate
alnmas halinde, sistemin tekrar dengeye gelebilecegini ne srer. Buna gre, ekonomik
durgunluk ortamnda gerileyen fiyatlar, tketim harcamalarn uyararak ekonomiyi dengeye
ynlendirir.

Pigou, tketim ve servet arasnda sk bir iliki oldugunu dnmektedir. Buna gre, parasal
cret haddinin dmesi, fiyatlar genel dzeyinin azalmasna ve bu da toplumda adeta likit
servet art gibi etki dogmasna neden olur. Bu durum karsnda bireyler, tketim
harcamalarn artrp tasarruflarn azaltma egilimine girecekler ve tasarruf-yatrm dengesi
yeniden kurulacaktr. Fiyatlarn dp servetlerin artmasyla ortaya kan bu tasarruf azaltc
etkiye Pigou Etkisi denmektedir.

Pigou Etkisi, sadece mal ve hizmet piyasalarndaki fiyat hareketlerini gz nne alr ve bu
ynyle de Keynes Etkisinden ayrlr.

2.7 Arz-Talep Kaymalar

Eger, arz ve talep miktar bagml degikenini etkileyen ve her iki fonksiyonda da ortak bagmsz
degiken olan fiyat (P) degiebiliyor, buna karlk maliyetler, teknoloji dzeyi, arz etkileyen
diger faktrler, tamamlayc mallarn fiyatlar, rakip mallarn fiyatlar, tketicilerin gelir dzeyi ve
toplumun ortak begeni ve alkanlklar sabit ise, bir Ceteris Paribus durumu sz konusudur.
Yani, diger bagmsz degikenler ayn kaldgnda, maln piyasa fiyatndaki her hangi bir
degiikligin arz veya talep miktar zerinde neden olacag miktar degiikligi, Arz (S) veya Talep
Egrisi (D) veya dogrusu zerinde aranr.

Varsaym 1
S = ( P, C , U , W )
D = ( P,
R T
P P , Y , T )
GENEL EKONOM


25

Ancak, yukardaki varsaymn tersi bir durum sz konusu ise, yani maln piyasa fiyat sabit,
buna karlk diger bagmsz degikenlerden birisi degiiyor ise, rnegin maliyet art veya
azal, ya da tamamlayc maln fiyatnn artmas veya azalmas sz konusu ise, bu durumda
arz veya talep dogrusunun saga veya sola dogru kaymas sz konusu olacaktr.

Varsaym 2
S P C, U, W )
P P
T
, P
R
, Y, T)


P S
1
S



E
1

P
1

E
2
E
P
0





D

D
1

0 Q
Q
2
Q
1
Q
0


Yukardaki grafikte rnek aldgmz Kuma Piyasasnda, kuman fiyatnn sabit oldugu
varsaym altnda (
Kuma
P ), kuma sektrndeki ii - iveren sendikalar arasnda sren toplu
szleme grmelerinin anlamazlkla sonulandgn ve iilerin greve gittigini varsayalm.
Dolaysyla 2. varsaymdaki gibi, P fiyat sabit; fakat W, yani arz etkileyen diger faktrlerden
birinin durumu degiiyor. Bu durumda retilen mal miktar ve dolays ile piyasaya arz edilen
mal miktar azalacaktr. ( S, Q Bylece grev karar sonras yeni arz egrisi, S
1
olarak oluur.
Arz edilen miktar ise, Q
0
dan Q
1
e azalr. Kuma arz azaldg fakat buna karlk talep
azalmadg iin, manifaturaclar ve kuma dkknlar maln piyasa fiyatn arttrrlar. Yeni oluan
noktalar yledir: P
0
P
1
; Q
0
Q
1
; EE
1
. Kuma, vazgeilmez bir mal degildir. Dolaysyla
tketici, sz konusu fiyat artlarn kabul etmeyebilir ve talebini baka bir dneme erteleyebilir.
Yani, kumaa olan talep de azalabilir (Talep egrisi sola kayar ve D
1
konumunu alr); E
1
E
2
;
Q
1
Q
2
; P
1
P
0
halini alr. Dolaysyla fiyat art ters tepebilir. Satclar yeniden, P
0
fiyat
dzeyini kabul eder ama daha az talebe raz olmak zorundadrlar. Eger reticiler, grev karar
sonras fiyat seviyesini P
0
da korusalard, hala Q
0
kadar talep olacakt.







GENEL EKONOM


26

P

S



P
0
E
E
1

P
1


D
D
1

Q
0 Q
1
Q
0


Bu grafikte rnek aldgmz Standart Cep Telefonu Piyasasnda ise, yeni ve ok fonksiyonlu
cep telefonlarnn piyasaya kmasyla birlikte standart cep telefonuna olan ilgi azalmaya balar.
Dolaysyla tketicilerin standart cep telefonuna olan talebinde azalma grlr (Talep egrisi D
D
1
olur). Standart cep telefonuna olan ilginin azalmasyla birlikte talep edilen miktar, Q
0
dan
Q
1
e der; ancak piyasaya arz edilen standart cep telefonu miktar degimez. Yani, Arz egrisi
nin pozisyonu, konumu degimez. D
1
talep egrisi ile mevcut ar dogrusunun kesitigi yeni E
1

denge noktasnda, yeni bir fiyat oluur. Yani, cep telefonu satan dkknlar, standart cep
telefonu artk ilgi grmedigi iin, sz konusu telefonlarn fiyatlarn drrler (P
0
P
1
olur).

Altn Kural: Eger, maln piyasa fiyat dnda kalan diger bagmsz degikenlerden herhangi
birisinin degiiim olumlu bir degiim ise, bu durumda hem arz, hem de talep dogrusu veya egrisi
saga dogru hareket eder, kayar; eger, maln piyasa fiyat dnda kalan diger bagmsz
degikenlerden herhangi birisindeki degiim olumsuz bir degiim ise hem arz, hem talep
dogrusu veya egrisi sola dogru hareket eder, kayar. rnegin, bir sektrde grev karar arz
dogrusunu, retim aksayacagndan, sola dogru kaydrr. Benzin fiyat pahallandgnda, benzin
tamamlayc mal-otomobil esas mal ilikisi erevesinde, otomobile olan talep azalacak ve talep
dogrusu sola dogru kayacaktr.

Burada bir istisnasi durum, normal mal - dk mal ayrmnda kendi gsterir. Syle ki, bir
ekonomide tketicilerin geliri arttgnda, rnegin dk mal margarin ise, tketicilerin gelirleri
artsa da, daha fazla margarin tketilicegine, tereyagnn daha fazla tercih edildigi gzlenir. Yani,
gelir arttgnda, dk maln talebi azalr ve margarinin talep dogrusu sola kayar. Buna karlk,
tereyag normal malnn talep dogrusu saga kayacaktr. Gelir azaldgnda ise, normal mal olmas
nedeniyle, tereyagn talep egrisi sola kayacaktr. Gelir azaldgnda normal mal olarak
tereyagn alamayacak tketiciler, dak mal olarak margarine yneleceklerdir. Bylece, dk
mal olan margarinin talep egrisi saga kayacaktr. nk, tketiciler gelirleri azalnca, yeniden
margarin tketmeye dner. Bu talep art ve azallar esnasnda, margarinin ve tereyagnn
fiyatnn sabit oldugu unutlamamaldr. Bir nemli nokta bu konunun, kame Etkisi ile
kartrlmamasdr. kame Etkisi, bir tketicinin reel geliri sabit iken, maln piyasa fiyatndaki
degiimin o maln tketim miktar zerinde yarattg etkiyi tanmlar. Tketici burada fiyat artan
mal, ayn kalitedeki bir baka mal ile ikame eder. Maln nisbi fiyat arttgnda tketicinin o mal
yerine, baka bir mal ikame etmesi durumudur. Ancak, bu ikame iin margarin sz konusu
degildir.



GENEL EKONOM


27

2.8 Esneklik (Elastikiyet) Kavram

Mal ve hizmetlerin arz ve talep dogrular birbirine benzemez. nk, farkl mal ve hizmetlerin
fiyat ve gelir gibi bagmsz degikenlerdeki degiikliklere olan duyarllklar farkldr. Bu nedenle,
bir bagmsz degikendeki yzdesel degiimin, arz veya talep miktar bagml degikenleri
zerinde ne oranda bir yzdesel degiim yarattgn hesap etmemizi saglayan, o maln arz veya
talep miktarnn bagmsz degikene olan hassasiyetini lmemizi saglayan kavrama Esneklik
diyoruz. Arz bagml degikeninin fiyat bagmsz degikenine olan duyarllgn lmek mmkn
iken, talep bagml degikeni iin, hem fiyattaki degiimlere olan duyarllg, hem de gelirdeki
degiimlere olan duyarllg lmek mmkndr.

Esneklik degerinin hesap edilmesinde kullanlan forml; Arzn Fiyat Esneklii (Elastikiyeti)
iin;
Arzn Fiyat Esnekligi =
P
P
Q
Q

Q
Q
Maln arz miktarndaki % degiim

P
P
Maln piyasa fiyatndaki % degiim

forml kullanlmaktadr.

Talebin Fiyat Esneklii (Elastikiyeti) iin ise;

Talebin Fiyat Esnekligi = )
Y
Y
Q
Q

Q
Q
Maln talep miktarndaki % degiim

Y
Y
Maln piyasa fiyatndaki % degiim

ayn formln nne negatif iareti konularak, esneklik degeri hesap edilmektedir.






GENEL EKONOM


28

Talebin Gelir Esneklii (Elastikiyeti) iin ise;

Talebin Gelir Esnekligi =
Y
Y
Q
Q

Q
Q
Maln talep miktarndaki % degiim

Y
Y
Tketicilerin gelirindeki % degiim

forml kullanlmaktadr.

Talebin Fiyat Esneklii'nde (Elastikiyeti'nde) 5 ayr fiyat esneklii vardr. Sfr esneklik
durumu, fiyat ne olursa olsun belirli bir maln hep ayn miktarda talep edilecegi anlamna gelir.
Bu durum, lmcl hastalklarn tedavisinde kullanlan ilalar ve bir lde uyuturucu madde
iin geerlidir. nk tketici o maln fiyata ne olursa olsun, bu maldan bir miktar talep etmek
zorundadr. Bu nedenle, fiyata olan duyarlllk sfrdr ve bu tr mallar istismara ak olan
mallardr.

Talebin fiyat esnekligi sonsuza eit ise, bu durum belirli bir P fiyatndan satlan maln sonsuz
miktarda talep edilecegi anlamna gelir ki bu bir matematiksel maldr. nk hibir mal sonsuz
miktarda talep edilemez. Eger, P Q ise, yani maln piyasa fiyatndaki belirli bir yzdesel
degiim, maln talep miktarnda daha dk oranda bir yzdesel degiime yol ayor ise, bu
maln fiyata olan duyarllg, dolays ile fiyat esnekligi 1'den kk demektir. Bu durum, zorunlu
tketim mallarnda grdgmz bir durumdur. Eger, P Q durumu sz konusu ise, bu
nite esneklik demektir. Yani, maln piyasa fiyatndaki belirli bir yzdesel degiim, maln talep
miktarnda ayn oranda bir yzdesel degiime neden olmaktadr. Yana esneklik degeri 1'e
eittir. Bu kategorideki mal ve hizmetler normal mal snfna girer. Eger, P Q durumu sz
konusu ise, yani fiyattaki en ufak bir degiiklik, maln talep miktarnda ok daha yksek oranda
bir degiiklige yol ayor ise, bu durumda fiyata olan duyarllk yksektir; yani esneklik degeri
1'den byktr. Bu kategoriye ise agrlkl olarak lks mallar girmektedir.

Sz konusu esneklik trlerini bir de ekil yardmyla aklamak gerekir ise:

1) Sfr Esneklik
P
D

E
D
= 0
lmcl hastalklarn tedavisinde
kullanlan ila ve alar veya
uyuturucu madde.


0 Q Q
GENEL EKONOM


29

E
D
= 0 Fiyat (0) da olsa () da olsa sz konusu mal, fiyat ne olursa olsun, hep belirli bir
miktarda talep edilecektir. Dolaysyla, sz konusu mal, fiyata kesinlikle duyarl degildir. Tketici
bu mal ve hizmetleri satn alrken hibir zaman fiyat bir kriter olarak alamaz. Bu tr mal ve
hizmetler bu nedenle haksz kazanca, istismara ak mallardr. O yzden bu tr ila ve alarn,
Saglk Bakanlg tarafndan temin edilmesi gereklidir.

2) Sonsuz Esneklik:

P




E
D
=
P D

Matematiksel mal
0 Q


E
D
= Belirli bir P fiyatndan satlmas kouluyla bu mal sonsuz miktarda talep edilir (P fiyat
sabittir). Byle bir mal bugn iin dnya ekonomisinde yoktur. (Matematiksel Mal).

3) Esnekliin 1den Kk Olmas:

P





P
1
AP > AQ

P
P
E
D
< 1
(Zorunlu tketim mallar)
P
2

Q
Q

0 D Q
Q
1
Q
2

E
D
< 1 Maln piyasa fiyat byk bir degiim gsterse de talep, ok az degimektedir. Byle
mallar zorunlu tketim mallardr. rnegin; ekmegin fiyatnn % 25 arttgn buna karlk talep
edilen miktarn sadece % 10 azaldgn varsayalm. Ya da, yine fiyat % 25 azaldgnda, ekmek
tketimi % 10 ortacaktr. Yani, fiyat arttg zaman talep edilen miktar ok az azalr veya fiyat
dtg zaman talep edilen miktar ok az artar. Yani, her iki ynde de, talep miktarndaki
degiimler snrl lde kalr.



GENEL EKONOM


30

4) nite (Birim) Esneklik:

P




AP = AQ
P
1


P
P
E
D
= 1
(Normal Mallar; hijyenik rnler, temizlik rnleri,
P
2
tekstil rnleri vb )

Q
Q

D

0 Q
1
Q
2
Q

E
D
= 1 Maln piyasa fiyatndaki belirli orandaki % degiim, bu mal ve hizmetlerin
miktarnda ayn oranda % degiime yol aar.

5) Esnekliin 1den Byk Olmas:

P




AP < AQ

P
1
E
D
> 1

P
P
(Lks mallar)
P
2
D


Q
Q


0 Q
Q
1
Q
2


E
D
> 1 Maln piyasa fiyatndaki ok kk bir orandaki bir yzdesel degiim, maln talep
miktarnda ok daha byk oranda bir yzdesel degiime neden olmaktadr. rnegin; beyaz
eya, gayrimenkul, otomobil gibi lks eyalar bu kategoride yer alr.

Talebin fiyat esnekligi ile gelir esnekligi ayr ayr hesap edilen esneklik trleridir. Talebin fiyat
esnekligi tketici gelirinde meydana gelen degiimlere bagl degildir.


GENEL EKONOM


31

3 PYASA TRLER, REEL KESM - FNANSAL KESM AYIRIMI, PYASALARIN
LEY MEKANZMASI VE ETKLEMLER

3.1 Alm-Satm Yaplan rnler Asndan Piyasa Trleri



Nihai Mal Piyasalar retim Faktr Piyasalar Para ve Sermaye
Piyasalar



Reel Kesim Finansal Kesim

Slayt 7

PYASALAR
NHA MAL
VE HZMET
PYASALARI
RETM
FAKTR
PYASALARI
FNANS
PYASALARI
DOAL KAYNAKLAR
EMEK
SERMAYE
- GRM
F
O
N
A
K
I
M
I
F
O
N
A
K
I
M
I
REEL KESM

3.1.1 Reel Kesim Finans Kesimi (Mali Sistem) likileri

Reel Kesimi oluturan birey ve kurumlar ekonomik faaliyetleri sonucunda oluturduklar atl
kaynag, tasarruflarn Finans Kesimine emanet ederler. Beklenti, finans kesimine emanet
edilen bu atl fonlarn, tasarruflarn filitrasyondan getikten sonra, yine reel kesime
kullandrlmasdr. Reel kesimin yapacag yatrmlar finanse edecek yeterli fon arz finansal
kesim tarafndan saglanmaktadr. Birel ve kurumlarn gelir seviyesi ve yaratlan fon arz
arasnda sk bir iliki vardr. Reel kesim tarafndan yaplan yatrmlarn geliri artrc bir etkisi
oldugu gz nne alnrsa, gelirdeki bu artn da finansal kesimin arz edebilecegi fon miktarn
artracag dnlrse bu iki kesim arasndaki karlkl kaynak aktarma mekanizmas daha iyi
anlailabilir.
GENEL EKONOM


32


stikrarl bir ekonomik byme, bankaclk sektr bata olmak zere finans kesiminde alan
kurumlarn faaliyet gelirlerinin en nemli gvencesidir. Finans kurulular ne kadar gl bir
faaliyet geliri elde eder ise, sermaye yaplar o derece gl olacaktr. Gl bir sermaye
yapsna sahip olan finans kurumlar ise gelecekteki byme hedefleri iin bir teminat tekil
edecektir.

Slayt 8

1999 SONBAHARINDA TRKYE EKONOMS
REEL KESM
- TALEP MUGLAK
- REKABET GC AZALIYOR
- BLSM BOZUK
- SSZLK YKSEK
- KRONK ENFLASYON
KRED
HACM
BANKACILIK
SSTEM
TASARRUF
TL. MEV: 31.3 b$
D. MEV.: 27.9 b$
REPO: 10.5 b$
TOPLAM: 69.7 b$
TL.: 20.6 b$
DVZ: 18.8 b$
TOPLAM: 39.4 b$
HAZNE
MSTEARLII
DVZ
FAZ
MERKEZ
BANKASI
FNANS KESM
- Hazine: Uygun Koullarda Net Borlanma Gerekletirmeye alyor.
- Merkez Bankas: Hassas Dengelerin Bekisi.
- Bankaclk Sistemi: Kimsenin Almak stedigi Tayor. zellikle Ekonomi Ynetiminin
Tamak stemedigi Riskler
- Tasarruf Sahiplerinin Beklenti ve Tercihleri Piyasa Dengeleri Asndan ok nemli
BOR
STOKU:
36.5 b$

3.2 Rekabet Asndan Piyasa Trleri

ktisat Bilimi ierisinde, bilim adamlar piyasalar genel olarak e ayrmay tercih etmektedirler.
Bir uta tam rekabet, teki uta monopol vardr. Bu iki u arasnda oligopol ve monopoll
rekabet piyasalarn kapsayan eksik rekabet piyasalar bulunmaktadr.

Bilim adamlarnn bir ksm ise piyasalar nce ikiye ayrmay tercih etmektedirler. Bu iki
ayrmda, bir grup piyasa rekabet piyasas, ikinci grup ise eksik rekabet piyasalar olarak
adlandrlmaktadr. Bu snflandrmada eksik rekabet piyasalar, monopoll rekabet, oligopol ve
monopol piyasalarn kapsamaktadr.

i. Tam Rekabet Piyasas: zellikle tam rekabet baglamnda, piyasada ok sayda firmann
bulundugu ve tek bana hibir alcnn ve tek bana hibir satcnn, piyasada oluan
fiyat etkileyemedigi piyasa eididir.
Tam Rekabet Piyasas u temel 5 zelligi tar:
a. Piyasada sonsuza yakn sayda alc ve satc vardr.
GENEL EKONOM


33

b. Alc ve satclardan bir ksmnn piyasadan ekilmesi, piyasa dengelerini
etkileyecek sonu yaratmaz.
c. Ne alclarn, ne de satclarn maln piyasa fiyatn tek balarna degitirebilme
gc yoktur. Bu nedenle, Tam Rekabet Piyasasnda fiyat rijittir, sabit bir
degerdir, bir veridir.
d. Mallar trdetir (homojendir) ve blnebilir olma (atomize) zelligi tarlar.
e. Piyasa effaftr; saydamdr. Tketiciler piyasa ile ilgili her trl bilgiye
ulaabilmektedirler.

i. Oligopol: Oligopol piyasasnda az sayda firma vardr. Oligopolc piyasada firmalarn
sattg mallar birbirlerinin ayn olabilir veya bir lde birbirlerinden farkl olabilirler.
Mallar birbirlerinin ayn ise bu piyasaya saf oligopol, birbirlerinden farkl ise
farkllatrlm oligopol ad verilir. Oligopol piyasalarnda bir firmann rettigi maln
retim miktarn, kalitesini, fiyatn belirleme ve sat miktarn artrma konularndaki
btn kararlar piyasadaki teki firmalar etkiler.

ii. Monopoll Rekabet: inde farkllatrlm fakat birbirinin yerini kolayca alabilen
mallar retip satan ok sayda firmann var oldugu piyasa eididir. Firma saysnn
oklugu her birinin piyasa paynn kklg anlamna gelir. Bu da, bir firmann bir
kararnn diger firmalar etkilememesi demektir. Yani, birbirleri arasnda kyasya rekabet
etmeleri beklenen ok sayda firma, rekabet yerine kk Pazar paylar ile ayakta
kalmay tercih etmekte ve adeta monopol firma tavr sergilemektedirler. Bakkallar,
berberler bu kapsamdaki ekonomik nitelere rnek tekil edebilir.

iii. Monopol: Yakn ikame imkn bulunmayan bir maln tek satcsnn oldugu piyasa
eididir. Monopolc firma, maln arz miktarn degitirerek maln fiyatn etkileme
gcne sahiptir.

(Bknz. Slayt 9, Slayt 10)
PYASALAR
REKABET PYASALARI EKSK REKABET PYASALARI
TAM
REKABET
PYASASI
GNMZ
REKABET
PYASALARI
ALICI
FRMALARA
GRE
SATICI
FRAMALARA
GRE
-MONOPOL
- DUOPOL
- OLGOPOL
-MONOPSON
- DUOPSON
- OLGOPSON
BLATERAL MONOPOL
REKABE EKABET PYASALARI KSK REKABET PYASAERI
GENEL EKONOM


34

adet de mal satsa , satlan her mal piyasa denge fiyat P
0
dan satlacag iin, Tam Rekabet
Piyasasnda P
0
piyasa denge fiyat ve Marjinal Gelir ile Ortalama Gelir degerleri birbirine eit
olacaktr. Bu nedenle, Tam Rekabet Piyasasnda firma gelirlerini temsil eden Marjinal Gelir
(MR) ve Ortalama Gelir (AR), piyasa denge fiyat olan P
0
noktasndan balayp, Q miktar yatay
eksenine paralel bir ekilde izilir.

Oysa, Monopol Piyasasnda; monopol konumundaki firmann maln piyasa fiyatn
degitirebilme olanag sz konusudur. Bununla birlikte, monopol konumundaki firmann
piyasaya tek bana hakim olmas demek, istedigi mal istedigi fiyattan satabildigi anlamna
gelmez. Nitekim, monopol konumundaki firmann geliri de, piyasadaki tketicilerin alm gc ile
snrldr. Bu nedenle, monopol konumundaki firmann ortalama gelir dogrusu ile (AR),
tketicilerin alm gcn temsil eden talep dogrusu (D) monopol piyasasnda firma dengesinde
st ste akktr. Bu nedenle, tam rekabet ve monopol piyasasnda firma dengesi, marjinal
gelir (MR) ve ortalama gelir (AR) dogrularnn geometrik konumlarnn farkl olmas nedeniyle,
farkl noktalarda oluur ve monopol piyasasnda firma dengesini saglayan piyasa fiyatnn, tam
rekabet piyasasna gre daha yksek bir seviyede olutugu gzlemlenir.

Ksa dnemde, firmalar tesislerini degitiremezler. Bu nedenle karar verilmesi gereken konu en
uygun retim hacmini semektir. En uygun retim hacmi ise firmaya en yksek kar saglayan
retim hacmidir. Su halde, tam rekabet veya monopol piyasasndaki bir firmann ksa dnem
dengesi, karn azamiletirildigi, yani maksimize edildigi noktada gerekletirilir. Bunun iin iki
koulun gereklemesi gerekmektedir. Birinci koul, piyasa tr ne olursa olsun, kar
maksimize eden eitliin firmann rettii mal satmaktan dolay elde ettii nihai geliri
temsil eden marjinal gelir deerinin, en son rettii maln firmann toplam maliyetine
yapt katky ifade eden marjinal maliyet deerine eitlendii noktada, ideal retim
seviyesinin yakalanddr(MR=MC eitlii). kinci koul ise, bu eitligin saglandg yerde
marjinal maliyetin ykseliyor olmasdr.

Tam rekabet piyasasndaki bir firmann uzun dnem dengesi ise, tesisin byklg ile ilgili, yani
retim legi ile ilgili, btn ayarlamalar yapldktan sonra firmaya en yksek kar saglayacak
retim hacminde gerekleir. Bu nokta marjinal haslat egrisi ile uzun dnem marjinal maliyet
egrisinin kesim noktasdr. Tam rekabet piyasasnda uzun dnemde hibir firma ar kar elde
edemez nk ar kar saglayan endstriye uzun dnemde yeni firmalar girer ve bu da ar
karlarn erimesine neden olur. Monopol piyasasnda ise endstriye baka firmalarn girii
engellendigi iin ar karlar elde etmek her zaman mmkndr. Bunun dnda monopolde, tam
rekabetteki durumdan farkl olarak, uzun dnemde kurulan tesisin optimum byklkte tesis
olmas gerekmez. Ayrca, yine tam rekabettekinden farkl olarak bu tesisin tam kapasite ile
kullanlmas da gerekmez.












GENEL EKONOM


35

4 PARA VE MALYE POLTKALARI

4.1 Ekonomi Politikalar

Politika, kelime anlam olarak belirli bir hedefe ulamak veya belirli bir sorunu zmek amacyla
bir takm ara ve yntemlerin bir araya getirilmesi sreci olarak tanmlanabilir. Dolays ile, bu
tanmdan hareket edildiginde, ekonomi politikas, ekonomide belli hedefleri gerekletirmek
(refah dzeyinin arttrlmas, verimliligin saglanmas) veya belirli sorunlar zmek amacyla
(isizlik, yoksulluk) belirli ekonomik ara ve yntemlerin bir araya getirilmesi srecidir, eklinde
tanmlanabilir. Demokratik bir lkede, partiler sorunlara zm modelleri ve aralar ile halkn
karsna kp oy isterler ve hkmete geldiklerinde bu politikalar uygulamaya alrlar.

Ekonomi politikalar, gnmzde farkl noktalara bagl olarak ayrma tabi tutulmaktadr.
Bununla birlikte, en yaygn kullanlan ayrtrma kullanlan ara ve yntemlere gre
ayrtrmadr. Buna gre, kullanlan ara ve yntemlere bagl olarak ekonomi politikalar, para
politikas, maliye politikas ve direkt kontrol politikalar (fiyat kontrol politikalar ve d ticaret
kontrol politikalar) olarak l bir ayrma tabi tutulabilir.

Ayn para ve maliye politikas aralarndan yararlanarak bir lke, kendisini deflasyonist bir
baskdan veya enflasyonist bir baskdan kurtarmaya alr. Eger, ekonomi bir enflasyonist
bask yayor ise, para ve maliye politikalar daraltc boyutta uygulanacak; eger ekonomi
deflasyonist bir bask altnda ise para ve maliye politikalar geniletici boyutta uygulanacaktr.
Enflasyonla mcadeleyi ngren programlarda iki ana kategori ne kmaktadr: Ortodoks Anti-
Enflasyonist Politikalar ve Heterodoks Anti-Enflasyonist Politikalar. Ortodoks programlar, IMF'in
allagelmi enflasyonla mcadele programlar olarak ifade edilebilir. Bu programlar
enflasyonla mcadelede gereken baary ogunlukla yakalayamamtr. Bu nedenle,
allagelmi yntemlerin dna taan ve radikal bir uygulamay gerektiren Heterodoks
programlar zaman zaman ne kmtr ve ogunlukla baarl olmutur. Bu iki farkl programda
ekonomik reformlar benzerlik arzederken, esas fark reform srecine gei ncesinde
uygulanan stabilizyon sreci oluturmaktadr. Heterodoks programlar, toplumsal uzla
ierisinde, tek bir partinin Meclis'te ogunlugu elinde bulundurdugu periyodlarda, ekonomideki
tm fiyat trlerinin dondurulmas suretiyle enflasyonda radikal bir d saglayan 18 aylk
programlar olarak da tanmlanabilir.

4.2 Maliye Politikas

Kamu Kesimi, bir yandan yaptg harcamalar ile geliri artrc etki yaparken bir yandan da
topladg vergiler ile geliri drc bir etkiye sahiptir. Devletin istihdam, gelir, fiyat seviyeleri
gibi makro ekonomik degikenleri etkileyebilmek iin kamu harcamalarn (cari harcamalar,
yatrm harcamalar ve transfer harcamalar) ve kamu gelirlerini (vergi gelirleri, vergi d normal
gelirler, zel gelir ve fonlar) kullanmas maliye politikas olarak adlandrlmaktadr. rnek
vermek gerekir ise, kamu harcamalarn artrarak ve/veya halktan ve kurumlardan toplanan
verginin ykn azaltarak ulusal ekonomideki toplam tketim harcamalarn artrmaya ynelik
olarak izlenen maliye politikasna kamu harcamalarn azaltarak
ve/veya vergileri artrarak toplam tketim harcamalarn azaltmaya ynelik politikaya da
denmektedir. Maliye politikasnn etkinligi iki temel faktre bagldr:

Yatrm harcamalarnn faiz hadlerine olan duyarllg
Talep edilen para miktarnn faiz hadlerine olan duyarllg.

GENEL EKONOM


36

Maliye Politikas aralarn Kamu Maliyesi Gelir Aralar ve Kamu Maliyesi Harcama Aralar
olarak ikiye ayrabiliriz. Kamu Maliyesi Gelir Aralar 3 temel balktan oluur. Bunlar srasyla
Vergi Gelirleri, Vergi D Normal Gelirler ve zel Gelir ve Fonlardan oluur. Vergi Gelirleri
dogal olarak kamu kesiminin toplam gelirlerinin nemli bir blmn kapsamaktadr. Dogrudan
veya Direkt Vergi Gelirleri ile Dolayl veya ndirekt Vergi Gelirleri olmak zere iki ayr gruptan
olumaktadr. Dogrudan veya Direkt Vergiler, Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi ve Gtr Uslde
vergilendirilen mkelleflerden alnan ve Gelirden Alnan Vergilerden oluan grubu ve Motorlu
Tatlar Vergisi, evre Vergisi, Veraset ve ntikal Vergisi, Emlak Vergisi gibi, mkellefin
dogrudan vergi dairesine veya ilgili birimlere dedigi veya bir kurum araclk etse de, ne kadarlk
bir vergi dedigine vakf oldugu vergi trlerini temsil etmektedir.

Dolayl veya ndirekt Vergiler ise, mal ve hizmetlerin fiyatlarnn ierisine yedirilmi ve
ogunlukla ne kadar dedigimizi bilemedigimiz vergilerdir. Sz konusu vergi gelirleri arasnda
en ok bilinenlerin Katma Deger Vergisi, zel Tketim Vergisi, Akaryakt Tketim Vergisi ve
Banka ve Sigorta Muamele Vergisi olarak sralanabilir. 1980lerin sonuna dogru direkt vergilerin
toplam vergi gelirleri ierisindeki pay % 70, dolayl vergilerin pay % 30 iken, 2000li yllarda sz
konusu ana vergi gruplarnn toplam ierisindeki rollerinin degitigi gzlenmektedir. Oysa, daha
dengeli bir vergi sistemi iin direkt vergilerin toplamdaki paynn arttrlmas nemlidir.
Trkiyenin vergi gelirleri asndan bir diger kritik sorunu kayt d ekonominin varlgdr.
TKin resmi verileri, Trkiyede 23 milyon civarndaki alan kesimin % 50den fazlasnn
kayt d odugunu gstermektedir. Bu nedenle, Trkiye hem gelir vergisi asndan, hem de
sosyal gvenlik sistemi prim demeleri asndan nemli bir kayba ugramakta, potansiyel gelir
kayb yaanmaktadr.

Vergi D Normal Gelirler ise, adndan da anlalacag zere, Kamu Kesiminin vergi
kapsamna girmeyen, ancak dzenleme elde etmeye alk oldugu gelirlerdir. Devlet
Patrimuvan Gelirleri en nemli rnektir. Devletin sahip oldugu menkul ve gayrimenkullerin
satndan ve/veya kiralanmasndan elde edilen gelirler bu kapsama girer. Kymetli evrak
denilince, Hazinenin ihra ettigi bono ve tahviller sadece akla gelmemelidir. Vatandan
Devletten temin ettigi Nfus Czdan, Ehliyet, Pasaport, Diploma, Tapu Senedi gibi belgeler de
yine Kamunun vatandaa belirli bir bedel karlgnda kullandrdg belgelerdir ve bu kymetli
evraklardan da gelir elde edilir. Tanmazlarn satlmas ve kiralanmasndan elde edilen gelirler
ise malumdur. Ayrca, Trafik ve Vergi Cezalarnn da; devlete ait itiraklerin kazanlarndan
den pay da Vergi D Normal Gelirler kapsamndadr. zel Gelir ve Fon Gelirleri ise
Trkiyenin bir kez elde ettigi gelirlerden ve 2000 yl bana kadar saylar 75 iken, bugn
tasfiye srecinde olan Fonlardan gelen gelirlerden olumaktadr. 1. Krfez Sava esnasnda,
Trkiyenin ugradg zarar nedeniyle yaplan hibe yardmlar ve 17 Agustos Depremi nedeniyle
bir defaya mahsus olmak zere gerekletirilen Bedelli Askerlik uygulamasndan elde edilen
gelirleri zel Gelirler kapsamnda rnek olarak gsterebiliriz.

Kamu Kesimi Harcama Aralar ise 4 ayr blmden olumaktadr. Bunlar srasyla, Personel
Harcamalar, Diger Cari Harcamalar (Devletin Gvenlik Harcamalar ile Diger Kamu
Kurumlarnn rutin, gnlk tketim ve demirba harcamalarndan oluur), Yatrm Harcamalar
(Kamunun Milli Servete katk anlamnda kalc olan sabit sermaye harcamalar) ve Transfer
Harcamalarndan oluur. Transfer Harcamalar 25 alt harcama kalemi ile en yogun kalemdir ve
bu kalemler ierisinde yer alan Faiz Harcamalar, KTlere transferler, Emekli ve hracatlara
Vergi adesi, Sosyal Gvenlik Kurulularna transferler, Tarm Desteklemesi gibi ana kalemler
nedeniyle Kamunun en ok harcama yaptg alandr. Dolays ile, yukarda sralanan 3 temel
gelir kalemi ile 4 temel harcama kalemini kullanarak, ekonomi ynetimi ya Trkiyede oldugu
gibi enflasyonla mcadeleye katk saglayan bir daraltc maliye politikas, ya da Japonyada
oldugu gibi deflasyonla mcadele adna geniletici maliye politikas izleyebilmektedir. Daraltc
GENEL EKONOM


37

maliye politikasnda vergi oranlar arttrlarak, devletin elde ettigi gelirler arttrlarak ve
harcamalar kslarak kamu kesiminin enflasyon etkisi snrlandrlmakta, kamu ag azaltlmaya
allmaktadr. Geniletici maliye politikalarnda ise halktan toplanan vergi azaltlarak, vergi
oranlar drlerek halkn tketim egilimi glendirilmekte, tketim tevik edilmekte, ayrca
kamu harcamalar arttrlarak, kamu kesiminin i talebi desteklemesi saglanaktadr.

4.3 Para Politikas

Para politikas, her lkenin merkez bankasnn eitli makro hedefleri gerekletirmek ve/veya
eitli makro sorunlara zm yaratmak amacyla eitli parasal aralar vastas ile uyguladg
politikay ifade etemktedir. Dnyada, bagmsz, yar bagml ve tam bagml merkez bankaclg
uygulamalarna bagl olarak, para politikasnn etkinligi merkez bankasnn pozsyonuna gre
farkllk arzetmektedir. Yani, bir lkenin merkez bankasnn bamszl ile para
politikasnn etkinlii arasnda doru orantl bir iliki sz konusudur. Piyasa ekonomisi
mantgnn benimsenmi oldugu bir ekonomide Merkez Bankasnn zerkligi ok nemlidir.
zellikle, 5 Kasm 2001 tarihinde yrrlge giren son dzenleme TCMBna zerklik konusunda
yeni olanaklar saglamaktadr. Merkez Bankas faiz ve dviz kuru silahn kullanarak,
ekonomideki parasal byklkleri etkiler; parasal byklkleri bask altnda tutar veya parasal
byklkler zerindeki basky hafifletir. Para politikas kararlar alnrken ekonomi ynetiminin
ve onun bir paras olarak Merkez Bankasnn temel hedefi enflasyona neden olmakszn tam
istihdam dzeyine ulamak ve bunu srdrmektir. Parasal byklklerin ve ekonomideki
likiditenin daha hzl genilemesini ve faiz oranlarnn dmesini saglamaya ynelik para
politikasna para arzndaki art yavalatmay, hatta para arzn
daraltmay ve faiz oranlarnn ykselmesini saglamaya dnk para politikasna da
denmektedir. Para politikasnn etkinligi iki anahtar etmene bagldr:
Reel para talebinin faiz oranna duyarllgna.
Yatrm talebinin faiz oranna duyarllgna.

Merkez bankas temelde be temel para politikas arac kullanmaktadr. Bunlar,
Zorunlu Karlklar Oran
Disponibilite Oran
Reeskont Oran
Ak Piyasa lemleri
Bankaclk Sisteminin Ynlendirilmesi

Ekonomi alannda bilinen en temel denge olarak M.V=P.T olarak ifade edebilecegimiz
Cambridge Denkleminde; esasen 'P' Fiyatlar Genel Seviyesini, 'T' ise Ticari ilem Hacmini
temsil eder. Aslnda P.T Nominal GSMHdr. Yani, 'M' Para Arz ve 'V' Parann Dolam
Hznn (para arznn ortalama kullanm hznn) arpm Nonimal GSMHya eittir. Eger,
Nominal GSMH iin bir art oran hedefi var ise, ki bu hedef 2002 yl iin % 58dir. Para Arz ile
Parann Dolanm Hznn arpm sonras ortaya kan degerin de yine eitligi saglamak
anlamnda % 58 artmas gerekir. Bu durumda, eger ekonomide parann dolanm hz V dyor
ise, GSMH art hedefini gerekletirmek iin Merkez Bankas Para Arz Myi arttrmak
zorundadr. Nitekim, TCMB 31 Mart 2002 tarihli Zorunlu Karlklar ve Disponibilite Tebligi ile bu
noktay hedeflemitir.

Ulusal ekonomi birbirinden farkl Para Arz tanmlarn bnyesinde bulundurur. Merkez Bankas
elindeki be adet para politikas silah ile ya para arzlarn daraltarak, ya da genilemesine izin
vererek hedeflere ulalmasna, makro degikenlerin etkilenmesine alr.

GENEL EKONOM


38

M1 Para Arz= Dolamdaki Para (Dolama km Banknot+Madeni Para Banka Kasalar) +
Vadesiz Ticari Mevduat + Vadesiz Tasarruf Mevduat + Vadesiz Diger Mevduat + TCMBdeki
Mevduat
M2 Para Arz= M1 Para Arz + Vadeli Ticari Mevduat +Vadeli Tasarruf Mevduat + Vadeli Diger
Mevduat
M2Y Para Arz= M2 Para Arz + Dviz Tevdiat Hesaplar
M3A Para Arz= M2 Para Arz + Resmi Mevduat
M3 Para Arz= M3A Para Arz + TCMBdeki Diger Mevduat
M3Y Para Arz= M3 Para Arz + Dviz Tevdiat Hesaplar
formlleri ile bulunabilmektedir.

Merkez Bankasnn yarattg en byk parasal deger ise Merkez Bankas Paras olarak ifade
edilebilir, ki Merkez Bankas Paras ierisinde Rezerv Paray da iermektedir.

Emisyon + Bankalar Zorunlu Karlklar + Bankalar Serbest Mevduat + Fon Hesaplar + TCMB
Nezdindeki Banka D Kesim Mevduat = Rezerv Paraya eit olup;

Rezerv Para + Ak Piyasa lemleri + TCMB Nezdindeki Kamu Mevduat = Merkez Bankas
Parasn vermektedir.

zellikle, IMF ile 1994 ylndan bu yana gerekletirilen stand-by anlamalarna bagl olarak,
Merkez Bankasnn klasik bilano mantgna dayal olarak hazrlanan Merkez Bankas Vaziyet
(Aktif-Pasif) Durumu, daha etkin izlenebilir olmas asndan Analitik Bilanoyla takibe agrlk
verilmitir. Bu erevede, Vaziyetin Aktif ve Pasifinde yer almakta olan kalemler, Analitik
Bilanonun Aktif ve Pasif tarafnda drt ana kalem altnda birletirilmitir.











deal bir Merkez Bankas Analitik Bilanosunda Aktiflerin nemli bir ksmnn D Varlklardan
olumas, Pasifte ise agrlgn Merkez Bankas Parasnda olmas arzu edilir. TCMB, bu konuda
nemli bir ilerleme kaydetmi olmakla birlikte, yine de henz ideal dengeyi oluturamamtr.

4.4 Enflasyon Hedeflemesi

Enflasyon hedeflemesi, gerek gelismi lkelerde, gerekse gelismekte olan lkelerde baars
kantlanms ve giderek artan sayda lke tarafndan uygulanan bir para politikas rejimidir.
Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (Merkez Bankas), 2002 yl banda para politikasnn
genel erevesine iliskin yaptg duyuruda, para politikasnda nihai hedefin enflasyon
hedeflemesine gemek oldugunu, ancak gerekli n koullar tamamlanmadan enflasyon
hedeflemesine geilmesinin rejimin gvenilirligini daha baslamadan sarsacagn ve bu nedenle
enflasyon hedeflemesine gei iin, para politikasnn etkinligini kstlayan unsurlarn
zayflamasnn beklenecegini vurgulamt. Ayn duyuruda, enflasyon hedeflemesi rejimine
geilene kadar rtk enflasyon hedeflemesi uygulanacag belirtilmisti. Bu dogrultuda,
ANALTK BLANO
MERKEZ BANKASI
PARASI
A P
DI
VARLIKLAR

VARLIKLAR
TOPTAN DI
YKMLLKLER
GENEL EKONOM


39

Hkmet ile birlikte enflasyon hedefleri saptanmtr. Ksa vadeli faiz oranlar enflasyonla
mcadelede etkin olarak kullanlrken, para taban da ek bir apa olarak belirlenerek, enflasyon
hedeflerinin gvenilirliginin artrlmas amalanmtr. Uygulanan bu politika; Merkez
Bankasnn bagmszlg yolunda atlan admlar, mali disiplin ve sregelen yapsal
dz
GENEL EKONOM


40


Yine bu dnemde kurum iinde organizasyon yaps yenilenmi ve para politikasna ilikin
grev tanmlar netletirilmitir. Sonu olarak, son drt yllk dnemde zellikle de son bir yl
iinde para politikasnn ngrlebilirligi belirgin bir lde artm, kurumsal altyap ve effaflk
konusunda nemli gelimseler yaanmstr.

Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas, 2006 ylnda para politikas kurumsallama sreci
erevesinde enflasyon hedeflemesi rejiminin uygulamasna gemitir. Bu rejim ile birlikte, son
yllardaki den enflasyon srecinden fiyat istikrar srecine dogru ilerlenmesi
planlanmaktadr. Bu kapsamda, nmzdeki dnemde para politikasnn genel erevesinde,
enflasyon hedefleri ve bu hedeflere ulamak iin izlenilecek politikalar konusunda giderek artan
bir aklk ve hesap verme sz konusu olacaktr.

Merkez bankalarnn birincil ve ncelikli amac fiyat istikrarn saglamak ve srdrmektir.
Enflasyon hedeflemesi ise, fiyat istikrarna ulaslabilmesi amacyla uygulanan ve giderek
yaygnlaan bir para politikas stratejisidir. Akademik yaznda birok farkl tanm bulunsa da,
uygulamalara bakldgnda, enflasyon hedeflemesi rejimini diger rejimlerden ayran iki ana
unsurun bulundugu grlmektedir:

1. Enflasyon hedeflemesi rejimi uygulayan merkez bankalar, enflasyon hedeflerini rakamsal
olarak aklamakta, bu hedeflere ulasmay taahht etmekte ve aklanan hedeflere
ulalamamas durumunda kamuoyuna hesap vermekle ykml olmaktadrlar.

2. Para politikas kararlarnn ekonomiyi etkilemesi belli bir sre gerektirdiginden, merkez
bankalar bugnk enflasyonu degil, gelecekteki enflasyonu kontrol edebilmekte, bu amala
belirli zaman aralklaryla enflasyon tahminleri olusturmakta ve bu tahminleri kamuoyu ile
paylamaktadrlar. Bu nedenle, enflasyon hedeflemesi rejimi ogu zaman enflasyon tahmini
hedeflemesi olarak da adlandrlabilmektedir. Bu dogrultuda, ngrlerin enflasyon hedefi ile
tutarllg ve hedeften sapma konusundaki riskler kamuoyuna anlatlmaktadr.

Trkiyede uygulanan para politikas kademeli olarak enflasyon hedeflemesi rejimine
yaklamtr. 2006 ylnda ise seffaflk ve hesap verebilirlik alannda atlacak yeni admlar ile,
uygulanacak olan para politikas artk enflasyon hedeflemesi rejimi olarak tanmlanacaktr.
Diger lke rnekleri ve Trkiyenin gemi deneyimleri incelendiginde, enflasyon hedeflemesi
rejiminin para politikasnda bir son olmadg; aksine, kesintisiz bir gelime srecinin bir paras
oldugu grlmektedir. Kuskusuz, bu gelisme sreci sadece politika uygulayclar iin degil, tm
ekonomik birimler iin de geerlidir. Bu srete kamuoyu ile karlkl etkileimin ve bilgi
paylamnn artmas, rejimi daha ilevsel ve etkin klacaktr. Bu dogrultuda, Merkez Bankas
asndan nmzdeki dnemin balca gndem maddeleri, effaflgn, hesap verebilirligin ve
ngrlebilirligin artrlmas olacaktr. nmzdeki dnemde uygulanacak para politikasnn ana
ilkeleri u ekilde ifade edilebilir.

Merkez Bankas, enflasyon hedeflemesi rejimi konusunda 2000 ylndan bu yana almalarn
srdrmektedir. Trkiyede enflasyon hedeflemesi rejiminin ana erevesi oluturulurken, bu
rejimi uygulayan 20yi askn gelimi ve gelimekte olan lkenin deneyimlerinden
faydalanlmstr. ncelenen lke rnekleri, tarihsel, kltrel, ekonomik ve siyasal farkllklar
nedeniyle, her lkeye uygun tek ve en iyi uygulama olmadgn gstermitir. Dolaysyla,
enflasyon hedeflemesi rejimi erevesinde genel yap olusturulurken, Trkiyeye zg bir
modelin oluturulmas gerektigi gz nne alnmtr.

GENEL EKONOM


41

Kamuoyu tarafndan kolay anlalabilirligi ve iletisim asndan avantajlar gz nne alnarak,
enflasyon hedefi nokta hedef olarak belirlenmitir. Toplumun her kesimi tarafndan kolaylkla
takip edilebildigi ve gnlk yasam maliyetini iyi len bir gsterge oldugu iin, enflasyon
hedefinin Tketici Fiyat Endeksi zerinden tanmlanmas tercih edilmistir. Bu dogrultuda,
hedeflenen degiken 2003 temel yl Tketici Fiyat Endeksinin yllk yzde degiimi ile
hesaplanan ylsonu enflasyon orandr. 2006 ylndan itibaren yllk bte uygulamasna
geildigi gz nne alndgnda, yllk bir hedef patikasnn aklanmasnn, enflasyon
hedeflerinin isel tutarllgn ve diger makroekonomik projeksiyonlarla uyumunu artracag
dnlmektedir. Bu nedenle, enflasyon hedeflemesi rejiminin bu ilk aamasnda hedefler
yllk olarak ilan edilmektedir. Katlm ncesi Ekonomik Program ve yllk bte planlaryla
uyumlu olarak, 2006, 2007 ve 2008 iin ylsonu hedefleri srasyla % 5, % 4 ve % 4 olarak
belirlenmitir. 2009 ylsonu hedefi ise 2006 yl iinde aklanacaktr.

Tablo: Ylsonu Hedefiyle Tutarl Enflasyon Patikas ve Belirsizlik Aral


Yukardaki degerlendirmelerin gnda, 2006 yl iin belirsizlik aralg her iki ynde de iki
puan olarak oluturulmutur. Ylsonu hedefi ile tutarl enflasyon patikas ve etrafndaki belirsizlik
aralklar asagda verilmektedir. Bu aralklarn dna klmas durumunda, Merkez Bankas
bunun nedenlerini ve alnmas gereken nlemleri ayr bir raporla Hkmete sunacak ve bu
raporu kamuoyu ile paylaacaktr. Belirsizlik aralgnn oluturulmas ile orta vadeli bak
arasnda da yakn bir iliki vardr. Enflasyonu belirgin ekilde artran veya azaltan geici dsal
oklarla mcadele edilirken makroekonomik dalgalanmalarn en aza indirgenebilmesi asndan
da, nokta hedefin etrafnda referans olarak alnabilecek bir belirsizlik aralgna ihtiya
duyulmaktadr. Merkez Bankas asndan orta vadede nemli olan, enflasyondaki geici
dalgalanmalardan ziyade, enflasyonun kademeli olarak asag inerek bir yl iinde % 5, iki yl
iinde ise % 4 civarna gelmesi ve belirli bir istikrara kavumasdr. Dikkat edilirse, bu tr bir
uygulamada orta vadeli enflasyon hedefi n plana kmaktadr. Byk dsal oklarn enflasyon
zerindeki geici etkilerine annda tepki verilmemekte, orta vadeli hedeflere vurgu yaplarak
politika tepkisi zamana yaylmaktadr. Bu baglamda, Merkez Bankas, enflasyonu hedeften
uzaklatran bir okun yaanmas durumunda, bu okun nasl alglandgn (hangi oranda kalc
hangi oranda geici nitelik tasdgnn degerlendirilmesi gibi) kamuoyuna aklkla anlatacak,
hedefe tekrar yaknsamaya ynelik politikalar uygulamakla kalmayacak, ayn zamanda,
yaplmas gerekenleri de siyasi otorite ile paylaacak ve hedefe ne kadar zaman iinde tekrar
yaknsanacag konusunda kamuoyuna bilgi verecektir. TCMBnin bu konuda, her 3 ayda bir,
hedef enflasyondan saplmas durumunda, Hkmete ve kamuoyuna aklanmak zere
kaleme alacag mektup, TCMBnin 5 Kasm 2001 tarihli yasasnn 42nci maddesi geregi
hazrlanacaktr. Sz konusu mektup, ayrca stand-by sreci geregi, IMFe takdim edilecektir.
(Kaynak: TCMB Web Sayfas; Temel Politika Metinleri Bal Altnda; Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin
Genel erevesi ve 2006 Ylnda Para ve Kur Politikas)

Nitekim, Mart 2006 sonunda hedefle tutarl patika erevesinde, belirsizlik aralgnn st
snrnn altnda kalan bir TFE yllk degiik oran nedeniyle kamuoyuna ve Hkmete bir
GENEL EKONOM


42

mektup sunmas gerekmemi olan TCMB, kresel ekonomiden kaynaklanan may-haziran
trblans sonras yaanan dsal ve iel oklara bagl olarak, Haziran 2006da ciddi sapma
gsteren enflasyon oran nedeniyle, sz konusu mektubu kaleme alm ve temmuz aynda hem
kamuoyu, hem de Hkmet ile paylamtr. Bu gelimelerin gnda, 2006 yl iin yl sonu
hedefinin gerekleme ihtimalinin ortadan kalktgn vurguluyan TCMB; yl sonu iin % 9,6 ile
10,5 arasnda bir enflasyon tahmininde bulunmu, kasm ay banda gerekletirilen
aklamalar ile, sz konusu yl sonu enflasyon tahminini % 9,2 ile 10,6 olarak revize etmitir.
Ekim 2006 enflasyonunun beklenenden iyi kmas ile, TCMBnin mays-haziran trblans
sonras aldg seri kararlarla sklatrlan para politikasnn etkisini gstermektedir. TCMB, bu
nedenle 2007 yl yl sonu enflasyon hedefi olan % 4e yaknsama adna, 2007 ylnn sonbahar
dnemine kadar faiz politikasnda bir yumuamaya gitmeyecegini de belirtmektedir.

4.5 Daraltc ve Geniletici Ekonomi Politikalar

4.2 ve 4.3 alt blmlerinde ayrntl olarak ele alnm olan para ve maliye politikas aralar,
eger ekonomi enflasyonist bir sre ierisinde ise ekonomiyi daraltmak amacyla; eger ekonomi
deflasyonist bir srete ise (Japonya rneginde oldugu gibi) ekonomiyi geniletmek ve
canlandrmak amacyla kullanlabilmektedir. Yani, lke Merkez Bankas kontrolundaki zorunlu
karlklar, disponibilite ve reeskont orann yksetmek suretiyle ve Ak Piyasa lemleri (AP)
yoluyla sisteme Hazine kagd satarak veya repo ihalesi gerekletirerek, ekonomideki likiditeyi
daraltabilir. Bylece, tketime ynelecek ve enflasyonu kamlayacak bir likiditeyi halkn
cebinden ekmi (strelize etmi) olur. Bir rnek vermek gerekir ise, Merkez Bankas'nn
reeskont orann ykseltmesi, daraltc bir para politikas adm olarak bankalarn da ticari
kurululara uygulayacaklar iskonto orann etkiler ve ykselmesine neden olur. Zorunlu karlk
orann ykselterek, Merkez Bankas enflasyonla mcadele asndan para arpann
drmeye alr. Ayn ekilde, kamu gelirlerini arttrmak iin vergi oranlarnn ykseltilmesi ve
kamu harcamalarnn kslmas yoluyla, daraltc bir maliye politikas uygulanmas suretiyle,
kamu harcamalarnn ve onun da tesinde kamu agnn enflasyonist etkisi minimize edilmeye
allr.

Eger, sz konusu olan bir Japon ekonomisi ise, Merkez Bankas ekonomiyi deflasyonist etkiden
kurtarmak iin, ekonomiyi rahatlatmak ve hareketlendirmek iin geniletici para politikas
uygular ve zorunlu karlk, disponibilite ve reeskont oranlarn drerek sisteme likidite
girmesine alr. Ayrca, kamu gelirlerini azaltc ve kamu harcamalarn arttrc bir geniletici
maliye politikas uygulanmas gerekir. rnegin, vergi oranlar drlerek vatandan cebinde
daha fazla para kalmas saglanarak tketim tevik edilir. Merkez Bankas ekonomideki temel
dengeler sabit iken, geniletici para politikas uygulayarak, rnegin bir Ack Piyasa lemi
olarak, bankalardan devlet tahvili satn almas, ekonomideki likiditeyi arttrc etki yaratacaktr.
Ya da, reeskont orann drmesi ticari bankalarn Merkez Bankas'ndan kredi kullanma
maliyetlerini, bankalarn da reel sektre kredi kullandrma maliyetini azaltr. Faiz oranlarn
drmekte halk tasarruftan tketime ynlendirmek iin bir ara olarak kullanlabilir. Ancak,
Japonya faiz oranlarn yle bir seviyeye drmtr ki, ekonomi Likidite Tuza'na
dmtr. Yani, ekonominin aktrlerinin ok dk olan faiz seviyesine olan duyarllklar
sfrlanmtr. Faiz seviyesine tepki vermemektedirler. Ksacas, para arzndaki art yatrmlar
ve tketimi etkileyememektedir.

4.6 Para Politikas Aralar ile Makro Byklkler Arasndaki likiler

Merkez Bankas'nn iki nemli silah olarak dviz kurlar ve faiz hadlerindeki gelimelerin makro
degikenler zerindeki etkisi u ana balklar altnda toplanabilir:
GENEL EKONOM


43

Merkez Bankas elindeki para politikas ile ekonominin aktrlerinin beklenti ve tercihleri
zerinde etkili olmaya alr. zellikle, enflasyonla mcadele programnn uygulandg bir
ekonomide, bu mcadelede baar yakalanabilmesi asndan beklenti ve tercihleri
ynlendirmek nemlidir.
Merkez Bankas uyguladg para politikas ile fiyat istikrarn hedefler. TCMB Bakan
Sreyya Serdengeti bu temel hedefin altn birok defa izmitir.
Fiyat istikrarn zedeleyebilecek bir etki yaratmamas koulu ile, Merkez Bankas diger
makro byklkler zerinde etkili olabilecek para politikas degiiklikleri gerekletirebilir.
Yani, Merkez Bankas fiyat istikrar olumsuz ynde etkilenmedigi mddete ekonomide
kaynak arz ve talebindeki dengesizlikleri gidermeye alr. rnegin, enflasyonist
beklentileri krmak iin 2000 ylnda faizleri % 6.5'e kadar ykselten FED, 2001 ylnda
ekonomi durgunluga srklenince, enflasyonist basknn hafiflemesine bagl olarak, fiyat
istikrarn tehdit edecek bir etkinin var olmamas nedeniyle, faiz haddini % 1.75'e kadar
drmtr. Ancak, bunun altnda bir faiz haddinin fiyat istikrarn zedeleyebilecegi
beklentisi ile faiz haddini daha aag ekmemektedir.
Merkez Bankas faiz haddi silahn, toplumun veya bir baka degile ekonomide gerek ve
tzel kiilerin tasarruf-tketim tercih kanaln etkilemek iin kullanr. Yani, faiz haddini
drerek, deflasyonist bir ortamda ekonominin aktrlerini daha fazla tketime, enflasyonist
bir ortamda ise faizi ykselterek ekonominin aktrlerini tasarruf etmeye tevik eder.
Para Politikasnn ksa vadeli sermaye hareketleri zerinde de nemli bir etkisi vardr. Dviz
kurlarndaki artn enflasyona paralel seyretmedigi, kur artn bask altnda tutuldugu
periyodlarda, yksek faiz ksa vadeli sermaye hareketlerini arttrc etki yaratr. Bu nedenle,
portfy amal sermaye giriinde grlen yogunlama 'Scak Para Girii' olarak nitelendirilir.
Faiz hadleri dk seviyedeyken bir kur sramas ise sermaye kna neden olmaktadr.
Bu tr ani sermaye klar Merkez Bankas'nn dviz rezervlerinin azalmasna ve kritik
gelimelere sebebiyet vermektedir.
Ksa vadeli faizler Konsolide Bte hedeflerini de etkiler. Merkez Bankas faiz
uygulamasnda bte hedeflerini ve Hazine'nin borlanma maliyetini gze tmek zorundadr.
Faiz haddinin gereginden fazla ykselmesi ve bu nedenle Hazine'nin hedeflenenin zerinde
bir faiz ile borlanmas, btenin faiz demeleri kaleminde sapmaya ve bte hedeflerinin
tutturulamamasna yol aacaktr.
Faizlerde dalgalanma bankaclk sektr asndan ciddi belirsizliklerin olumasna yol aar.
Merkez Bankas elindeki para politikas aralar ile istikrarl ve srdrlebilir bir byme
srecini saglayabildigi lde, srdrlebilir bir byme, bankaclk sektr ve sermaye
piyasasnda faaliyet gsteren irketlerin dzenli faaliyet geliri elde etmeleri anlamna gelir.
Dzenli faaliyet geliri ise irketlerin sermaye yaplarnn glenmesi anlamna gelir. Gl
bir finans sistemi ise gelecekteki byme srecinin bir garantisidir.
Dolays ile para politikasnn bir baka nemli hedefi finansal sistemin saglkl bir yap
ierisinde olmasdr. stikrarsz bir ortam finansal sistemin de saglkl yapsn zedelemekte,
tasarruf sahiplerinin endieleri finansal sisteme emanet edilen kaynagn vadesinin
ksalmasna ve finansal sistemdeki risklerin daha da artmasna yol amaktadr.
Ekonomide yatrm-tasarruf dengesi bozulup tasarruf ag olutuka reel faiz seviyesi
ykselme egilimi gsterir. Bu tr yapsal sorunlar para politikas vastas ile atlatlmaya
allr.
Reel faizlerin ykselmesi, halkn tasarruf egilimini glendirdiginden ve risk alglamasn
ykselttiginden parann dolanm hzn drr. Parann devir hznn azalmas ise vergi
gelirlerinin azalmasna ve bu nedenle bte hedeflerinde sapmaya neden olacaktr.
lkenin yerel parasnn uygulanan kur politikas nedeniyle degerlendigi ve rekabet gcnn
geriledigi bir ortamda, ihracat hacminde grlebilecek gerilemeler d ticaret agnn
bymesine ve ihracata ynelmi irketlerin faaliyet gelirlerinin azalmas nedeniyle vergi
GENEL EKONOM


44

gelirlerinde ksmi azalmaya neden olacaktr. Bununla birlikte, ithalat ucuzlayacagndan
maliyet enflasyonu basks ksmen azalr.
lkenin yerel parasnn uygulanan kur politikas nedeniyle deger yitirmesi ise rekabet
gcnn artmasna ve bu nedenle d ticaret dengesinin, cari ilemler dengesinin ve bte
dengesinin olumlu ynde etkilenmesine yol aacaktr. Ancak, eger ihracat amal retim
ithal hammadde ve girdilere bagml ise, yerel parann deger kaybetmesi retim
maliyetlerinde arta yol aarak maliyet enflasyonu basksn arttrabilir.

Makro Denge asndan eitli makro byklkler arasndaki sebep-sonu ilikisi ise yle
zetlenebilir:
Rekabet gc gerileyen bir ekonomide bte gelirleri reel olarak gerileme riski ile kar
karyadr.
Gelir daglmnda artan deformasyon makro dengelerin tesisini zorlatrr.
Sermaye hareketleri ekonominin makro dengesini etkileyici sonular yaratr. Byk miktarda
sermaye girii tketim ve yatrm harcamalarnda arta, byme ve enflasyon orannn
ykselmesine, nemli miktarda sermaye k ise harcamalarn daralmasna, byme ve
enflasyon orannn gerilemesine yol aabilir.
lkenin rekabet gcnn artmas, gerek cari ilemler dengesi, gerekse de bte dengesini
olumlu ynde etkileyebilir.
Ekonominin aktrlerinin beklentilerinin olumsuzlamas halinde, hedeflenen bymenin
gerekleememesi, isizlik ve enflasyon seviyesinin beklenenin zerine kmasna yol
aabilir.
Ekonomide ngrlenin zerinde bir daralma, vergi gelirlerinin beklenenin altnda
kalmasna yol aarak, bte agnn ve borlanma ihtiyacnn artmasna yol aacaktr.
Finansman agnn bymesi ise reel faizleri yukar itici bir bask oluturacaktr.
Beklenenin zerinde ar byme ise, ilk etapta vergi gelirlerini olumlu ynde etkilese de,
enflasyonist basknn artmasna neden olmasndan dolay, orta vadeli beklentileri olumsuz
ynde etkileyecektir.
Bu arada, ham petrol fiyatlarnn ykselmesi gibi global dengesizliklerin d ak bir
ekonomide yaratacag olumsuz etkiler gz ard edilmemelidir.
Cari lemler Ag'nn beklenenden fazla olmas halinde, bu agnn yaratacag belirsizlik
ve tedirginlik bono faizlerinin yukar ynde hareket etmesine yol aar. Eger, cari ilemler
agndaki sapmann yaandg dnemde, lke ekonomisi ayn zamanda d borlanmada
da zorluk ekiyor ise, bu durumda cari ilemler agnn finansman i borlanma yoluyla
bulunacak kaynak ile finanse edilecek etmektir ki; bu durumda i borlanma maliyetleri bir
kat daha artacaktr.
Net sermaye girii olmamas halinde, cari ilemler agnn bymesi dviz rezervlerinde
daha yksek bir erimeye yol aacaktr.
Fiyat istikrar korunamyor ise, yerel para hzla deger yitiriyor ise, yabanc para talebi ve
tketim harcamalar art egilimi gsterir.
Ksa vadeli d borlarn dviz rezervleri aleyhine art egilimi gstermesi, ekonominin
aktrlerinin beklentilerini olumsuz ynde etkiler.
Maliye Politikas'nn baars makro dengeleri tesis etmek asndan nemlidir. Bte
agnn bymesinin engellenememesi halinde, kamu kesimi borlanma gereginin artmas,
sonraki yllardaki bte gerekleme beklentilerini de olumsuz ynde etkiler.
Enflasyon ve byme hedeflerindeki olas sapmalarn bte byklkleri zerindeki etkileri
gz ard edilmemelidir.
Bte performans asndan gelir hedefinin yakalanmas, harcama disiplini kadar nemlidir.
Byme hznn beklenin altnda gereklemesi veya bir ekonomik kriz sonrasnda irket
karlarnn ve tketim harcamalarnn azalmas nedeniyle bte gelirlerinde olas sapmalar,
GENEL EKONOM


45

bte harcamalar disiplini iin ek nlemleri gndeme getirebilir. Aksi taktirde, bte ag
hedefi sapma gsterecektir.

4.7 Ekonomi Politikalarnn Belirlenme Mekanizmas

Genellikle toplam talebi degitirme asndan maliye politikasnn para politikasndan daha etkili
oldugu kabul edilmektedir. nk para politikasnn toplam harcamalar etkilemesi, ancak
yatrmlar yoluyla, yani dolayl biimde olmaktadr. Oysa maliye politikasnda bu etkiler
dolayszdr. O bakmdan baz durumlarda para politikasnn d denge, maliye politikasnn da i
denge amacyla kullanlmas daha uygun olabilir.

4.8 Enflasyonist Ortamda Para Ve Maliye Politikas Uygulamalar

Enflasyonun kontrol altna alnmasnda para-maliye politikas tartmas gndeme gelmektedir.
Keynesciler enflasyonun kontrol altna alnmas iin para politikasnn tek bana yeterli
olamayacagn, daraltc maliye politikasnn da gerekli oldugunu savunurlar. Monetaristler ise
daraltc maliye politikasyla dar para politikasnn ayn anlama geldigini ileri srerek nce
parasal genilemenin durdurulmas ynnde bir politik iradenin oluturulmas gerektigini
sylerler. Monetaristler, hkmetlerin bilerek ve isteyerek kamu kesiminin ekonomide agrlgn
ykselttiklerini ve bu yzden enflasyonla mcadelede baarsz olduklarn savunurken,
Keynesciler maliye politikalar kamu aklarn daraltma amacna ynelmediginden,
enflasyondan klamadgn sylyorlar.

Dnyada gnmze kadar uygulanm en yaygn iki enflasyonla mcadele program modeli,
Ortodoks ve Heterodoks anti-enflasyonist program modelleridir. (Ayrntlar iin slaytlara baknz)
(Bknz. Slayt 11, Slayt 12, Slayt 13, Slayt 14, Slayt 15, Slayt 16, Slayt 17,Slayt 18)


MERKEZ BANKASI ANALTK BLANOSU
DI
VARLIKLAR

VARLIKLAR
TOPTAN DVZ
YKMLLKLER
MERKEZ BANKASI
PARASI
A P
D Varlklar: Altn Mevcudu + Dviz Borlular + Dahildeki
Muhabirler + D Krediler + tirakler + Muvakkat Borlular + Diger
Aktifler
Varlklar: Madeni Para + Dahildeki Muhabirler + Menkul
Degerler Czdan + Kamuya Alan Nakit Krediler + Bankalara
Alan Nakit Krediler + Ak Piyasa lemleri + Gayrimenkuller ve
Demirbalar + Degerleme Hesab + Muvakkat Borlular + Diger
Aktifler
Toptan Dviz Ykmllkleri: D Ykmllklerimiz(Dviz
Alacakllar+ D Krediler + Muhtelif + IMFe Borlar) +
Ykmllklerimiz(Dviz Olarak Takip Olunan Mevduat +
Bankalarn Dviz Mevduat)
Merkez Bankas Paras: Emisyon + Bankalar Zorunlu Karlklar +
Bankalar Sebest Mevduat + Fon Hesaplar + Banka D Kesim
Mevduat= Rezerv Para + Ak Piyasa lemleri + Kamu Mevduat
ANALTK BLANO Merkez Bankas Bilanosunun Aktifinde
yabanc para cinsinden varlklar ile TL
cinsinden varlklar yer almaktadr.
Bilanonun pasifinde ise yurtii
ykmllkler olarak bankaclk sisteminin
zorunlu karlklar, bankalarn Merkez
Bankas nezdinde tuttuklar mevduat, Kamu
Fonlarnn Merkez Bankas nezdinde
tuttuklar mevduat, bykelilikler gibi banka
d kesimin tuttugu mevduat emisyon ile
birleerek Rezerv Paray oluturmaktadr.
D ykmllkler ierisinde ise yurt dnda
alan igcmzn mevduat ve IMFye
olan borlar yer almaktadr. Ancak, bu deger
M2 Para Arzndan kktr.
Merkez Bankas Paras bankann yarattg
en byk parasal degeri ifade etmektedir.
deal bir merkez bankasnn aktifinin d
varlklar agrlkl, pasifinin ise TL
ykmllkleri agrlkl olmas arzu edilir.

GENEL EKONOM


46

KAYNAKLAR - HARCAMALAR DENGES
TOPLAM (Z) KAYNAKLAR = TOPLAM HARCAMALAR
TOPLAM ARZ = TOPLAM TALEP TOP. TASARRUF = TOP. YATIRIM
TOPLAM ARZ TOPLAM TALEP TOP. TASARRUF TOP. YATIRIM
ENFLASYONST/DEFLASYONST SRE YATIRIMLARDA GECKME, YABANCI
KAYNAK KULLANIMI, MAL SSTEMDE
SIKINTILAR
DURGUNLUK VE ARDINDAN KRZ
EKONOM POLTKALARI
HKMET
EKONOM YNETM
MERKEZ BANKASI
PARA POLTKASI
MALYE BAKANLII
MALYE POLTKASI
HAZNE MSTEARLII
DI TCARET
MSTEARLII
ANT ENFLASYONST
POLTKALAR
ORTODOKS
PROGRAMLAR
YPK
YK
DREKT KONTROL
POLTKALARI
DPT
DE
SVL TOPLUM
RGTLER
ANT DEFLASYONST
POLTKALAR
HETERODOKS
PROGRAMLAR



ENFLASYONLA MCADELE
TALEP ENFLASYONU MALYET ENFLASYONU
TALEB KISICI VE KAMU AIINI AZALTICI
NLEMLER:
- FAZLER SERBEST VE YKSEK
-SOKLANAN VE BASTIRILAN KUR
- VERG ORANLARININ YKSELTLMES
- KAMU HARCAMALARININ DARALTILMASI
- REEL CRETLERN AZALTILMASI
- DZENL KT ZAMLARI
MALYET KISICI VE KAMU AIINI
AZALTICI NLEMLER:
- BEKLENTLERE BAGLI VE DSRC
FAZ POLTKASI
- SABT ARTISLI KUR POLTKASI
- KAMU HARCAMALARI REFORMU
- FAKTR GELRLERNN DARALTILMASI
- STOK AZALTICI NLEMLER
- PSKOLOJK HARP
TRKYEDE ENFLASYONLA MCADELEDE KAMU AII SORUNU AIRLIKLI BR DZLEMDE SEYREDYOR. 1997
TEMMUZ TARHL MB-HAZNE PROTOKOLU, VERG REFORMU, SOSYAL GVENLK REFORMU BUNA RNEKTR.



ORTODOKS STKRAR PROGRAMI
STABLZASYON
Sk Para Politikas
Sk Maliye Politikas
Soklanan ve Bask Altna Alnan Kur
Faizler Serbest
YAPISAL REFORMLAR
zelletirme
Sosyal Gvenlik Reformu
Vergi Reformu
Tarm Destekleme Reformu
Finansal Reform
Kamu Kesiminin Yeniden Yaplandrlmas
Yatrm Ortamnn yiletirilmesi
EKONOM POLTKALARI
HETERODOKS STKRAR PROGRAMI
STABLZASYON
Sk Para Politikas
Sk Maliye Politikas
Fiyatlar ve cretleri Dondur
Soklanan Kur ve Dondurma
Faizler Serbest
YAPISAL REFORMLAR
zelletirme
Sosyal Gvenlik Reformu
Vergi Reformu
Tarm Destekleme Reformu
Finansal Reform
Kamu Kesiminin Yeniden Yaplandrlmas
Yatrm Ortamnn yiletirilmesi


GENEL EKONOM


47

ENFLASYONUN NEDENLER
ANA NEDENLER TAL NEDENLER
- TOPLAM TALEP/ TOPLAM ARZ
DENGESZLG
- RETMMALYETLERN
ARTTIRICI ETKLER
- KAMU AIGI SORUNU VE
KAMU AIGININ FNANSMAN
YNTEMLER
- YANLIS EKONOM POLTKASI
TERCHLER
- VERMSZLK
- YKSEK NFUS ARTISI
- RAKP MALLARIN FYATLARI
- TASARRUF ORANININ
DSKLG
- KAYNAK YETERSZLG
- VERG SSTEMNDEK
SORUNLAR
PROGRAMIN N ALIMALARI
ENFLASYONLA MCADELEDE SELEN SLAHLAR
thalat Maliyetlerini Azalt Sabit Artl Kur Politikas
Finansman Maliyetlerini Azalt Faizleri ndir
ilik Maliyetlerini Azalt cretleri Hedef Enflasyona .
Endeksle
Rant Gelirlerini Azalt Kiralar Hedef Enflasyona
. Endeksle
IMFNN
UYARISI
2000 YILINDA YZDE 3N ZERNDE
BYMEYN
DIS TCARET AIGI VE CAR SLEMLER AIGI BYYEBLR
TALEP ENFLASYONU BASKISI ARTABLR


PROGRAMIN N ALIMALARI
I M F ' N N Y A K I N Z L E M E A N L A M A S I N D A K N G R L E R
G S T E R G E L E R 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1
K T S A D B Y M E ( %) 0 , 4 3 , 1 4 , 5
E N F L A S Y O N ( T F E ( %) ) 5 8 , 7 2 5 , 0 1 0 , 1
D O L A R K U R U ( T L ) 4 8 4 2 3 9 5 8 1 0 3 3 6 0 9 5 4 5
R E E L F A Z ( %) 2 7 , 0 1 6 , 4 1 5 , 9
B T E A I I / G S Y H 1 0 , 3 7 , 9 1 , 2
F A Z D I I B T . F A Z / G S Y H 2 , 3 5 , 4 6 , 8
Z E L L E T R M E ( M i l y a r $ ) 0 , 7 4 , 0 2 , 0
K A M U B O R S T O K U / G S Y H 5 4 , 3 4 9 , 3 4 7 , 0
R E ZE R V P A R A B Y M E S ( %) 7 4 , 3 4 0 , 9 2 5 , 7
ARALIK 1999:
TRKYENN TERCH ORTO-HETERO ANT-ENFLASYONST BR PROGRAM