‫‪1‬‬

‫فہرست‬
‫ئ‬
‫ہحفصرپئگ اجنائگ اجئگ اتکسئگ ےہ)‬
‫رکےکئگ ہقلعتمئگ ئگ ‬
‫‪ click‬ئگ ‬
‫ئگ ‬ ‫(ےچین دیئگ ےونعاناتئگ رپئگ ‬

‫‪6 ..........................................................................................................................................‬‬ ‫آدابئگ زدنیگ‬

‫اعترف ‪6 ....................................................................................................................................................‬‬

‫‪8 .......................................................................................................................................‬‬ ‫ہقیلسئگ وئگ ذہتی‬

‫اہطرتئگ وئگ اظنتفئگ ےکئگ آداب‪8 ...................................................................................................................................‬‬

‫تحصئگ ےکئگ آداب ‪01 ..........................................................................................................................................‬‬

‫ابلسئگ ےکئگ آداب ‪01 ...........................................................................................................................................‬‬

‫اھکےنئگ ےنیپئگ ےکئگ آداب ‪42 ......................................................................................................................................‬‬

‫وسےنئگ اورئگ اجےنگئگ ےکئگ آداب ‪46 .................................................................................................................................‬‬

‫راےتسئگ ےکئگ آداب ‪33 ..........................................................................................................................................‬‬

‫رفسئگ ےکئگ آداب ‪33 ............................................................................................................................................‬‬

‫رجنئگ وئگ مغئگ ےکئگ آداب ‪38 ........................................................................................................................................‬‬

‫وخفئگ وئگ ہراسئگ ےکئگ آداب ‪22 ....................................................................................................................................‬‬

‫وخیشئگ ےکئگ آداب ‪28 ...........................................................................................................................................‬‬

‫‪33 ....................................................................................................................................‬‬ ‫دجسمےکئگ آداب‬

‫ئگ ‬
‫نسحئگ دنبیگ ‪33 ...............................................................................................................................................‬‬
 ‫‪2‬‬

‫ِ‬
‫التوتئگ قرآنئگ ےکئگ آداب ‪61 ....................................................................................................................................‬‬

‫ویمئگ ہعمجئگ ےکئگ آداب ‪64 .........................................................................................................................................‬‬

‫امنزئگ انجزہئگ ےکئگ آداب ‪61 .......................................................................................................................................‬‬

‫تیمئگ ےکئگ آداب ‪68 ...........................................................................................................................................‬‬

‫ربقاتسنئگ ےکئگ آداب ‪14 ........................................................................................................................................‬‬

‫وسکفئگ وئگ وسخفئگ ےکئگ آداب ‪13 ..................................................................................................................................‬‬

‫راضمنئگ اابملرکئگ ےکئگ آداب ‪12 ................................................................................................................................‬‬

‫روزےئگ ےکئگ آداب‪11 .........................................................................................................................................‬‬

‫زوکۃئگ اورئگ دصےقئگ ےکئگ آداب ‪81 .................................................................................................................................‬‬

‫جحئگ ےکئگ آداب ‪84 .............................................................................................................................................‬‬

‫‪88 ..................................................................................................................................‬‬ ‫ترنیئئگ اعمرشت‬

‫وادلنیئگ ےسئگ ولسکئگ ےکئگ آداب ‪88 ..............................................................................................................................‬‬

‫ازدوایجئگ زدنیگئگ ےکئگ آداب ‪53 ...................................................................................................................................‬‬

‫اوال ئگ دیکئگ رپورشئگ ےکئگ آداب ‪014 ................................................................................................................................‬‬

‫دویتسئگ ےکئگ آداب ‪001 ........................................................................................................................................‬‬

‫امہمینئگ ےکئگ آداب ‪045 ........................................................................................................................................‬‬

‫سلجمئگ ےکئگ آداب ‪030 .........................................................................................................................................‬‬

‫السمئگ ےکئگ آداب ‪033 .........................................................................................................................................‬‬

‫ایعدتئگ ےکئگ آداب ‪024 .......................................................................................................................................‬‬

‫الماقتئگ ےکئگ آداب ‪023 .......................................................................................................................................‬‬

 ‫‪3‬‬

‫وگتفگئگ ےکئگ آداب ‪026 .........................................................................................................................................‬‬

‫طخئگ وئگ اتکیئگ ےکئگ آداب ‪028 ....................................................................................................................................‬‬

‫اکرونارئگ ےکئگ آداب ‪031 .......................................................................................................................................‬‬

‫‪033 ........................................................................................................................................‬‬ ‫دوعتئگ دنی‬

‫داایعہنئگ رکدارئگ ےکئگ آداب ‪033 ..................................................................................................................................‬‬

‫دوعتئگ وئگ غیلبتئگ ےکئگ آداب ‪060 ..................................................................................................................................‬‬

‫مظنئگ امجعئگ ےکئگ آداب ‪068 ...................................................................................................................................‬‬

‫ایقدتئگ ےکئگ آداب ‪014 .......................................................................................................................................‬‬

‫‪016 .................................................................................................................................‬‬ ‫ااسحسئگ دبعی‬

‫وتہبئگ اافغتسرئگ ےکئگ آداب ‪016 ....................................................................................................................................‬‬

‫داعئگ ےکئگ آداب ‪082 ...........................................................................................................................................‬‬

‫قرآنئگ یکئگ اجعمئگ داعںیئ ‪053 ....................................................................................................................................‬‬

‫رتمحئگ وئگ رفغمتئگ یکئگ داع‪053 .................................................................................................................................. :‬‬

‫الفحِ ئگ دارنیئگ یکئگ اجعمئگ داع‪053 ................................................................................................................................. :‬‬

‫تیکئگ داع‪053 .......................................................................................................................................:‬‬

‫ربصئگ وئگ ابث ئگ ‬

‫ےنہیکئگ داع‪053 ..................................................................................................................... :‬‬

‫اطیشنئگ ےکئگ رشئگ ےسئگ وفحمظئگ ر ئگ ‬

‫ذعابئگ منہجئگ ےسئگ ےنچبئگ یکئگ داع‪056 .............................................................................................................................. :‬‬

‫االصحِ ئگ بلقئگ یکئگ داع‪056 ..................................................................................................................................... :‬‬

‫افصیئئگ بلقئگ یکئگ داع‪056 ...................................................................................................................................... :‬‬

 ‫‪4‬‬

‫احالتئگ ےکئگ دساھ ئگ ریکئگ داع‪056 ................................................................................................................................ :‬‬

‫اافغتسر‪056 ............................................................................................................................................... :‬‬

‫لیکئگ رطفئگ ےسئگ وکسنئگ یکئگ داع‪051 ..................................................................................................................... :‬‬

‫الہئگ وایع ئگ ‬

‫وادلنیئگ ےکئگ ےیلئگ داع‪051 .................................................................................................................................... :‬‬

‫ےنچبیکئگ داع‪051 .................................................................................................................................. :‬‬

‫آزامشئئگ ےسئگ ئگ ‬

‫تیکئگ داع‪051 ................................................................................................................................ :‬‬

‫الہئگ رفکئگ ےسئگ اجن ئگ ‬

‫اخہمتئگ ناریخلئگ یکئگ داع‪051 ....................................................................................................................................... :‬‬

‫یبنﷺ یکئگ اجعمئگ داعںیئ‪058 .............................................................................................................................. :‬‬

‫حبصئگ وئگ شامئگ یکئگ داعںیئ‪058 ..................................................................................................................................... :‬‬

‫اکیلہئگ اورئگ تردیلئگ ےسئگ ےنچبئگ یکئگ داع‪055 ............................................................................................................................. :‬‬

‫وقتیٰئگ اورئگ ناکئگ داینمئگ یکئگ داع‪055 ............................................................................................................................... :‬‬

‫داینئگ اورئگ آخرتئگ یکئگ روسایئئگ ےسئگ ےنچبئگ یکئگ داع‪055 .................................................................................................................... :‬‬

‫امنزئگ ےکئگ دعبئگ یکئگ داع‪055 ...................................................................................................................................... :‬‬

‫یبنﷺ یکئگ وتیص‪411 ................................................................................................................................... :‬‬

‫رفغمتئگ وئگ راضءِالہٰیئگ یکئگ داع‪411 ................................................................................................................................ :‬‬

‫گاوہںئگ ےسناکئگ وہےنئگ یکئگ داع‪411 ........................................................................................................................... :‬‬

‫تیکئگ داع‪410 ............................................................................................................................ :‬‬

‫یکرظنئگ ںیمئگ ت ئگ ‬
‫ق ئگ ‬
‫ولخم ئگ ‬

‫اجعمئگ داع‪410 .............................................................................................................................................. :‬‬

‫ےنہیکئگ داع‪410 ................................................................................................................................ :‬‬

‫االسمئگ رپئگ اقمئئگ ر ئگ ‬

‫ونملسمئگ یکئگ داع‪414 .......................................................................................................................................... :‬‬

 ‫‪5‬‬

‫افنقئگ اورئگ دبئگ االخیقئگ ےسئگ ےنچبئگ یکئگ داع‪414 .......................................................................................................................... :‬‬

‫اداےئئگ قرضئگ یکئگ داع‪414 ..................................................................................................................................... :‬‬

‫درودوالسم ‪414 ............................................................................................................................................‬‬

‫قرناینئگ یکئگ داع ‪413 ............................................................................................................................................‬‬

‫ہقیقعئگ یکئگ داع ‪413 .............................................................................................................................................‬‬

‫تراوحیئگ یکئگ داع ‪416 ...........................................................................................................................................‬‬

‫ونقتئگ نازہل‪411 .............................................................................................................................................‬‬

‫امنزئگ احج ‪418 .............................................................................................................................................‬‬

‫ظفحئگ قرآنئگ یکئگ داع ‪418 .........................................................................................................................................‬‬

‫مہفئگ قرآنئگ یکئگ داع‪401 ..........................................................................................................................................‬‬

‫ہعمجئگ اکئگ ہبطخ ‪400 .............................................................................................................................................‬‬

‫دمہنیئگ ںیمئگ الہپئگ ہبطخ ‪400 ......................................................................................................................................‬‬

‫قرآنئگ ناکئگ ےسئگ فغشئگ یکئگ نیقلت‪403 .......................................................................................................................... :‬‬

‫ہبطخئگ ناہین‪402 ............................................................................................................................................. :‬‬

‫اکنحئگ اکئگ ہبطخ ‪402 ............................................................................................................................................‬‬

‫ااختسرہ ‪406 .................................................................................................................................................‬‬

‫اامسےئئگ ینسحٰ ‪401 ............................................................................................................................................‬‬

 ‫‪6‬‬

‫آدابئگ زدنیگ‬
‫اعترف‬

‫زدنیگئگ ےسئگ رھبئگ وپرئگ افدئہئگ ااھٹنا‪،‬ئگ اخرطئگ وخاہئگ فطلئگ ادنوزئگ وہنائگ اورئگ یفئگ اولاعقئگ اکایمبئگ زدنیگئگ زگارنائگ انیقیً ئگ آپئگ اکئگ قحئگ ےہئگ نکیلئگ ایسئگ وقئگ جئگ آپئگ زدنیگئگ اکئگ ہقیلسئگ ‬
‫اجےتن ئگ وہں‪ ،‬ئگ اکایمب ئگ زدنیگئگ ےکئگ اوصلئگ و ئگ آدابئگ ےسئگ وافق ئگ وہںئگ اور ئگ ہن ئگ رصف ئگ وافق ئگ وہں ئگ ہکلب ئگ عم ًلا ئگ آپ ئگ ان ئگ ئگ اوصلئگ و ئگ آداب ئگ ےس ئگ اینپ ئگ زدنیگ ئگ وک ئگ آراہتس ئگ و ئگ شاہتسئئگ ‬
‫انبےنئگ یکئگ وکششئگ ںیمئگ مہیپئگ رسرگمئگ یھبئگ وہں۔ئگ ‬

‫ادبئگ وئگ ہقیلس‪،‬ئگ واقرئگ وئگ شایگتسئ‪،‬ئگ ادئگ بئگ وئگ نازیکیگ‪،‬ئگ زیمتئگ وئگ نسحئگ ااختنب‪،‬ئگ تربیتئگ وئگ میظنت‪،‬ئگ اطلتفِئگ ااسحسئگ وئگ نسحئگ ذوق‪،‬ئگ اعیلئگ رظیفئگ اورئگ رشاتفئگ عبط‪،‬ئگ مرردیئگ اورئگ ‬
‫ریخئگ وخایہ‪ ،‬ئگ رنم ئگ وخیئ ئگ اور ئگ رشںیئگ الکیم‪ ،‬ئگ وتاحض‪،‬اور ئگ ااسکنری‪ ،‬ئگ ااثیر ئگ و ئگ قرناین‪ ،‬ئگ ےب ئگ رغیض ئگ اور ئگ ولخص‪ ،‬ئگ االقتسل ئگ و ئگ نارمدی‪،‬قرض ئگ انشیس ئگ اور ئگ دعتسمی‪،‬خراتریس ئگ اور ئگ رپزیہئگ ‬
‫اگری‪،‬ئگ وتلکئگ وئگ خرأت‪،‬ہیئگ االسیمئگ زدنیگئگ ےکئگ وہئگ دشکلئگ خرواخلئگ ںیہئگ نجئگ یکئگ دبولئگ ومنمئگ یکئگ ینبئگ ونسریئگ زدنیگئگ ںیمئگ وہئگ ریغئگ ومعمیلئگ ششکئگ اورئگ وہئگ ااھتہئگ اجذتیبئگ دیپئگ اوہئگ ‬
‫اجیتئگ ےہئگ ہکئگ ہنئگ رصفئگ الہئگ االسمئگ ہکلبئگ االسمئگ ےسئگ ناآانشدنباگنِ ئگ خرائگ یھبئگ ےبئگ اایتخرئگ اسئگ یکئگ رطفئگ ےنچنھکئگ ےتگلاورئگ اعمئگ ذنہئگ ہیئگ وسےنچئگ رپئگ وبجمرئگ وہےتئگ ںیہئگ ہکئگ وجئگ انانئگ ونازئگ ‬
‫انوکئگ یئگ ہئگ شیبئگ اہبئگ اوصلئگ وئگ آدابئگ اطعئگ رکیتئگ ےہ‪،‬ئگ و ئگ ہانیقیًئگ وہائگ اورئگ روینشئگ یکئگ ‬
‫ذہتیئگ زدنیگئگ وکئگ اھکنرےن‪،‬ئگ ونسارےنئگ اورئگ ریغئگ ومعمیلئگ اجذتیبئگ ےسئگ آراہتسئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ان ئگ ‬
‫رطحئگ اسرےئگ اناونںئگ یکئگ ریماثئگ ےہئگ اورئگ البہبشئگ اسئگ اقبئگ ےہئگ ہکئگ وپریئگ انانئگ اسئگ وکئگ وبقلئگ رکئگ ےکئگ اسئگ یکئگ اینبدوںئگ رپئگ اینپئگ ارفنادیئگ اورئگ اامتجیعئگ زدنیگئگ یکئگ اکایمبئگ ریمعتئگ ‬
‫رکےئگ نائگ ہکئگ داینئگ یکئگ زدنیگئگ یھبئگ راجئگ وئگ وکسن‪،‬ئگ شیعئگ وئگ ناط‪،‬ئگ اورئگ انمئگ اورئگ اعتیفئگ اکئگ وہگارہئگ ےنبئگ اورئگ داینئگ ےکئگ دعبئگ یکئگ زدنیگئگ ںیمئگ یھبئگ وہئگ بئگ ھچئگ اح لئگ وہئگ وجئگ اکئگ اکایمبئگ ‬
‫اورئگ الفحئگ ناہتفئگ زدنیگئگ ےکئگ ےیلئگ رضوریئگ ےہ۔ئگ ‬

‫شیپ ئگ رظن ئگ اتکب"آداب ئگ زدنیگ" ئگ ںیم ئگ االسیم ئگ ذہتی ئگ ےک ئگ ایہن ئگ اوصل ئگ و ئگ آداب ئگ وک ئگ رعموف ئگ یفینصت ئگ تربیت ئگ ےک ئگ اسھتئگ شیپ ئگ رکےن ئگ یک ئگ وکشش ئگ یک ئگ یئگ ئگ ےہ۔ئگ ‬
‫اتکبئگ اہللئگ ‪،‬ئگ اوسہئگ روسلﷺ اورئگ االسفئگ ےکئگ زدنہئگ اجویرئگ آنارئگ یکئگ رامنہیئئگ اورئگ االسیمئگ ذوقئگ وئگ مراج ئگ یکئگ روینشئگ ںیمئگ زدنیگئگ اکئگ ہقیلسئگ اھکسےنئگ واالئگ ہیئگ ومجمہعئگ رمی ئگ یکئگ ایگئگ ‬
‫ےہ‪،‬ئگ وجئگ ناچنئگ امہئگ اوبابئگ رپئگ لمتشمئگ ےہ۔ئگ ‬

‫نابئگ اول‪:‬ہقیلسئگ وئگ ذہتی……………‪،‬نابئگ دوم‪:‬ئگ نسحئگ دنبیگ…………………‪،‬نابئگ وسمئگ ترنیئئگ اعمرشت‬

‫نابئگ اہچرم‪:‬دوعتئگ دنی……………‪،‬نابئگ مجنپ‪:‬ئگ ااسحسئگ دبعی۔‬

‫بےکئگ تحتئگ زدنیگئگ ےکئگ رقتابیًئگ اسرےئگ یہئگ ولہپؤںئگ ےسئگ قلعتمئگ االسیمئگ آدابئگ وکئگ ‬
‫انئگ ناچنئگ اوبا ئگ ‬
 ‫‪7‬‬

‫ومترئگ تربیت۔لہسئگ اورئگ اسدہئگ زنان۔ئگ اعمئگ مہفئگ اورئگ دلئگ نیشنئگ رشتاحیتئگ ۔ئگ اورئگ ریصبتئگ اقروزئگ داللئئگ ۔ےکئگ اطخیبئگ ادنازئگ ںیمئگ ربمنئگ وارئگ شیپئگ ایکئگ ایگئگ ےہ ئگ ۔‬

‫وتعقئگ ےہئگ ہکئگ "آدابئگ زدنیگ"ئگ اکئگ ہیئگ ومجمہعئگ ہرئگ ےقبطئگ اورئگ ہرئگ رمعئگ ےکئگ شا نیقئگ ےکئگ ےیلئگ خرائگ ےکئگ لضئگ وئگ رکمئگ ےسئگ اخرطئگ وخاہئگ دیفئگ نایئگ وہئگ اگ۔ ئگ االسمئگ ےسئگ تبحمئگ ‬
‫رےنھکئگ واےلئگ اھبیئئگ اورئگ ںینہبئگ انئگ رگاںئگ دقرئگ آدابئگ اورئگ رپئگ وسزئگ داعؤںئگ ےسائگ ینپئگ زدنایگںئگ یھبئگ ونسارںیئگ اورئگ اےنپئگ وھچوٹںئگ ےکئگ االخقئگ وئگ اعداتئگ اورئگ وطرئگ رطوقیںئگ وکئگ یھبئگ ‬
‫دساھرےن ئگ اور ئگ انبےن ئگ یک ئگ وکشش ئگ رکںی ئگ اور ئگ ںاہں ئگ ک ئگ نکم ئگ وہ ئگ وھچوٹں ئگ وک ئگ ہی ئگ آداب ئگ اور ئگ داعںیئ ئگ ناد ئگ رکاںیئ۔ ئگ ان ئگ آداب ئگ ےس ئگ ز تن ئگ نایئ ئگ وہیئ ئگ زدنیگ ئگ داین ئگ ںیم ئگ یھبئگ ‬
‫دقروارتحامئگ اورئگ تبحمئگ وئگ دیقعتئگ یکئگ اگنہئگ ےسئگ دیھکیئگ اجےئئگ یگئگ اورئگ آخرتئگ ںیمئگ یھبئگ اخرئگ وئگ ااعنمئگ یکئگ قحتسمئگ قرارئگ ناےئئگ یگ۔‬

‫ ےےئگ ںیہ۔‬
‫عقیہئگ رپئگ دےئگ د ئگ ‬
‫اتکبئگ یکئگ تربیتئگ ںیمئگ نجئگ امہئگ اتکوبںئگ ےسئگ اافتسدہئگ ایکئگ ایگئگ ےہئگ انئگ ےکئگ اواےلئگ وم ئگ ‬

‫خراےئ ئگ تررگ ئگ و ئگ ترتر ئگ ےس ئگ داع ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ اس ئگ خرم ئگ وک ِ‬

‫ئگ رشف ئگ وبقل ئگ ےشخب ئگ اور ئگ املسمونں ئگ وک ئگ وتقیف ئگ دے ئگ ہک ئگ وہ ئگ ان ئگ اوصل ئگ و ئگ آداب ئگ ےس ئگ اینپ ئگ زدنویگں ئگ وک ئگ ئگ انب‬
‫ونسار ئگ رک ئگ االسم ئگ ےک ئگ ےیل ئگ دولں ئگ ںیم ئگ اجنگشئ ئگ اور ئگ وشق ئگ و ئگ دیقعت ئگ ےک ئگ خرنات ئگ دیپا ئگ رکںی ئگ اور ئگ ہی ئگ ومجمہع ئگ دنباگن ئگ خرا ئگ یک ئگ ےچ ئگ دنی ئگ یک ئگ رطف ئگ چنیھک ئگ الےن ئگ ںیم ئگ اکئگ ‬
‫ؤمترذرہعیئگ اورئگ رمیئگ ےلئگ ےیلئگ اہبہنئگ ٔئگ رفغمتئگ نایئگ وہئگ اورئگ انئگ اخدامنِ ئگ دنیئگ وکئگ یھبئگ خراےئ ئگ ریخئگ ںیمئگ رشکئگ قرامےئئگ نجئگ یکئگ رگادقنرئگ اتکوبںئگ ےسئگ اافتسدہئگ ایکئگ ایگئگ ےہ۔ئگ ‬
‫آنیم‬

‫دمحمئگ ویفسئگ االصیح‪،‬ئگ راوپمر‬

‫‪۰۳‬اتسگئگ ‪۷۶۹۱‬‬
 ‫‪8‬‬

‫ہقیلسئگ وئگ ذہتی‬

‫ےکآداب‬
‫اہطرتئگ وئگ اظنتفئگ ئگ ‬

‫خراےنئگ انئگ ولوگںئگ وکئگ اانپئگ وبحمبئگ قرارئگ دنائگ ےہئگ وجئگ اہطرتئگ اورئگ نازیکیگئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ امامتمئگ رکےتئگ ںیہئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬۔"اہطرتئگ اورئگ نازیکیگئگ آداھئگ اامینئگ ےہ۔"ینعیئگ ‬
‫آداھئگ اامینئگ وتئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ روحئگ وکئگ ناکئگ وئگ اصفئگ رےھکئگ اورئگ آداھئگ اامینئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ مسجئگ یکئگ افصیئئگ اورئگ نایکئگ ایخلئگ رےھک۔ئگ روحئگ یکئگ اہطرتئگ وئگ اظنتفئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ وکئگ رفکئگ وئگ ‬
‫رشکئگ اورئگ تیصعمئگ وئگ الضلئگ یکئگ اجنوتسںئگ ےسئگ ناکئگ رکئگ ےکئگ اصحلئگ اقعدئئگ اورئگ نازیکہئگ االخقئگ وئگ آراہتسئگ ایکاجےئئگ اورئگ مسجئگ یکئگ اہطرتئگ وئگ اظنتفئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ وکئگ اظہریئگ ناناویکںئگ ‬
‫ےسئگ ناکئگ وئگ اصفئگ رھکئگ رکئگ اظنتفئگ اورئگ ےقیلسئگ ےکئگ آدابئگ ےسئگ آراہتسئگ ایکئگ اجےئ۔‬

‫‪ .0‬وسئگ رکئگ اےنھٹئگ ےکئگ دعبئگ اہھتئگ دوھےئئگ ریغبئگ ناینئگ ےکئگ ترنتئگ ںیمئگ اہھتئگ ہنئگ ڈاےئل‪،‬ئگ ایکئگ ولعممئگ وسےتئگ ںیمئگ آپئگ اکئگ اہھتئگ اہکںئگ اہکںئگ ڑپائگ وہ۔ئگ ‬
‫‪ .4‬لسغئگ اخےنئگ یکئگ زنیمئگ رپئگ پیشاابئگ رکےنئگ ےسئگ رپزیہئگ رکںی‪،‬ئگ ناوصخلصئگ جئگ لسغئگ اخےنئگ یکئگ زنیمئگ یچکئگ وہ۔‬
‫‪ .3‬رضورنات ئگ ےس ئگ قراع ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ہن ئگ ہلبق ئگ رخ ئگ ےیھٹیب ئگ اور ئگ ہن ئگ ےلبق ئگ یک ئگ رطف ئگ ھٹیپ ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ قراع ئگ ےک ئگ دعب ئگ ڈےلیھ ئگ اور ئگ ناین ئگ ےس ئگ ااجنتس ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ نا ئگ رصف ئگ ناین ئگ ےس ئگ اہطرت ئگ اح لئگ ‬
‫ےیجیک۔ئگ دیل‪،‬ئگ ڈہیئگ اورئگ وکےلئئگ وریگہئگ ےسئگ ااجنتسئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ ااجنتسئگ ےکئگ دعبئگ اصنبئگ نائگ یٹمئگ ےسئگ وخبئگ ایھچئگ رطحئگ اہھتئگ دوھئگ ےیجیل۔‬
‫ئ‬
‫‪ .2‬جئگ پیشاابئگ نائگ نااخےنئگ یکئگ رضورتئگ وہئگ وتئگ اھکنائگ اھکےنئگ ہنئگ ےیھٹیب‪،‬ئگ قراعئگ ےکئگ دعبئگ اھکنائگ اھکی۔‬
‫‪ .3‬اھکنائگ وریغہئگ اھکےنئگ ےکئگ ےیلئگ داناںئگ اہھتئگ اامعتسلئگ ےیجیک‪،‬ئگ ووضئگ ںیمئگ یھبئگ داںیئئگ اہھتئگ ےسئگ اکمئگ ےیجیل‪،‬ئگ اورئگ ااجنتسئگ رکےنئگ اورئگ ناکئگ اصفئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ناناںئگ اہھتئگ اامعتسلئگ ےیجیک۔‬
‫چ‬
‫‪ .6‬رنمئگ ہگجئگ رپئگ پیشاابئگ ےیجیکئگ نائگ ہکئگ ھییٹےئگ ہنئگ اڑںیئگ اورئگ ہشیمہئگ ھٹیبئگ رکئگ پیشاابئگ ےیجیک۔ئگ اہںئگ ارگئگ زنیمئگ ےنھٹیبئگ ےکئگ القئئگ ہنئگ وہئگ نائگ وکیئئگ اورئگ وبجمریئگ وہئگ وتئگ ڑھکےئگ وہئگ رکئگ پیشاابئگ رکئگ تکسئگ ںیہئگ ‬
‫نکیلئگ اعمئگ احالتئگ ںیمئگ ہیئگ تریئگ دنگیئگ اعدتئگ ےہئگ سجئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ رپزیہئگ رکنائگ اچےیہ۔‬
‫‪ .1‬دنی‪،‬ئگ رہنئگ ےکئگ اھگٹئگ رپ‪،‬ئگ اعمئگ راوتسںئگ رپئگ اورئگ اسہیئگ دارئگ ماقامتئگ رپئگ ئاضےئئگ احجئگ ےکئگ ےیلئگ ہنئگ ےیھٹیب‪،‬اسئگ ےسئگ دورسےئگ ولوگںئگ وکئگ فیلکئگ یھبئگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ ادب ئگ وئگ ذہتیئگ ‬
‫ےکیھبئگ الخفئگ ےہ۔‬ ‫ئگ ‬
‫ئ‬
‫‪ .8‬جئگ نااخےنئگ اجنائگ وہئگ وتوجنائگ نہپئگ رکئگ اورئگ رسئگ وکئگ وٹیپئگ ےسئگ ڈاھیئگ رکئگ اجی‪،‬ئگ اورئگ اجےتئگ وقئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬۔‬

‫"اللھم انی اعوذ بک من الخبث و الخب ٓائث۔"(اخبریئگ ‪،‬ئگ ملسم)‬

‫"خرانا!ئگ ریتیئگ انپہئگ اچاتہئگ وہںئگ اطیشنئگ ےس‪،‬ئگ انئگ اطیشونںئگ ےسئگ یھبئگ وجئگ ذمرکئگ ںیہئگ اورئگ انئگ ےسئگ یھبئگ وجئگ ومیئگ ںیہ۔"‬

‫اورئگ جئگ نااخےنئگ ےسئگ ناہرئگ آںیئئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬۔‬

‫االذی وعافانی۔"(نایئ‪،‬ئگ انبئگ ئگ امہج)‬

‫"الحمد ہلل الذی اذھب عنی ٰ‬

‫"خرائگ اکئگ رکشئگ ےہئگ سجئگ ےنھجمئگ ےسئگ فیلکئگ دورئگ قرامیئئگ اورئگ ےھجمئگ اعتیفئگ یشخب۔"‬
 ‫‪9‬‬

‫‪ .5‬ناکئگ اصفئگ رکےنئگ نائگ مغلبئگ وھتےنکئگ ےکئگ ےیلئگ اایتحطئگ ےکئگ اسھتئگ ااگدلانئگ اامعتسلئگ ےیجیکئگ نائگ ولوگںئگ یکئگ اگنہئگ ےسئگ چبئگ رکئگ اینپئگ رضورتئگ وپریئگ ےیجیک۔‬
‫‪ .01‬نار ئگ نار ئگ ناک ئگ ںیم ئگ ایلگن ئگ ڈاےنل ئگ اور ئگ دنگیگ ئگ اکنےنل ئگ ےس ئگ رپزیہ ئگ ےیجیک۔ ئگ ارگ ئگ ناک ئگ اصف ئگ رکےن ئگ یک ئگ رضورت ئگ وہ ئگ وت ئگ ولوگن ئگ یک ئگ اگنہ ئگ ےس ئگ چب ئگ رک ئگ ایھچ ئگ رطح ئگ اانیمطن ئگ ےس ئگ افصیئ ئگ رکئگ ‬
‫ےیجیل۔ئگ ‬
‫ئگ تیئگ اعدتئگ ےہ‪،‬ئگ االئگ ہیئگ ہکئگ وکیئئگ وبجمریئگ وہ۔‬
‫‪ .00‬رواملئگ ںیمئگ مغلبئگ وھتکئگ رکئگ ےنلمئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ ہیئگ تری ُ ر‬
‫ی‬ ‫ی‬ ‫چھیی‬
‫‪ .04‬ہنمئگ ںیمئگ ناینئگ رھبئگ رکئگ اسئگ رطحئگ ناںیتئگ ہنئگ ےیجیکئگ ہکئگ اخمبطئگ رپئگ ںئگ اڑںیئگ اورئگ اےسئگ فیلکئگ وہ‪،‬ئگ ایسئگ رطحئگ ارگئگ ابمتوکئگ اورئگ نانئگ رثکتئگ ےسئگ اھکےتئگ وہںئگ وتئگ ہنمئگ اصفئگ رےنھکئگ اکئگ ‬
‫یھبئگ ااہتنیئئگ امامتمئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ اکئگ یھبئگ احلظئگ رےیھکئگ ہکئگ ناتئگ رکےتئگ وقئگ اانپئگ ہنمئگ اخمبطئگ ےکئگ قر یئگ ہنئگ ےلئگ اجںیئ۔ئگ ‬
‫‪ .03‬ووضئگ اکیفئگ امامتمئگ ےکئگ اسھتئگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ ارگ ئگ ہرئگ وقئگ نکمئگ ہنئگ وہئگ وتئگ ارثکئگ ناووضئگ رےنہ ئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ ںاہںئگ ناینئگ رسیمئگ ہن ئگ وہئگ ممیئگ رکئگ ایئگ ےیجیک۔ئگ مسئگ اہللئگ احر نمئگ احر می ئگ ہہئگ رکئگ ‬
‫ووضئگ رشوعئگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ ووضئگ ےکئگ دورانئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬۔‬

‫"اشھد ان ال الہ اال اہلل وحدہ ال رشیک لہ و اشھد ان محمد عبدہ و رسولہ اللھم اجعلنی من التوابین و اجعلنی من المتطھرین۔"(ترذمی)‬

‫"ںیم ئگ وگایہ ئگ داتی ئگ وہں ئگ ہک ئگ خرا ئگ ےک ئگ وسا ئگ وکیئ ئگ وبعمد ئگ ںیہن‪ ،‬ئگ وہ ئگ اتکی ئگ ےہ ئگ اور ئگ اس ئگ اک ئگ وکیئ ئگ رشک ئگ ںیہن ئگ اور ئگ ںیم ئگ وگایہ ئگ داتی ئگ وہں ئگ ہک ئگ دمحمﷺ خرا ئگ ےک ئگ دنبے ئگ اور ئگ اس ئگ ےکئگ ‬
‫روسل ئگ ںیہ۔ئگ خرانا!ئگ ےھجم ئگ ان ئگ ولوگں ئگ ںیم ئگ شالم ئگ قرام ئگ وج ئگ تہب ئگ زنادہ ئگ وتہب ئگ رکےن ئگ واےل ئگ اور ئگ تہب ئگ زنادہ ئگ ناک ئگ و ئگ اصف ئگ رےنہ ئگ واےل ئگ ںیہ۔"اور ئگ ووضئگ ےس ئگ افرغئگ وہرکئگ ہی ئگ داعئگ ‬
‫ڑپےیھ‪:‬۔‬

‫"سبحانک اللھم و بحمدک اشھد ان ال الہ اال انت استغرفک و اتوب الیک۔"(نایئ)‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ ناکئگ وئگ ترترئگ ےہئگ اینپئگ دمحئگ وئگ انثئگ ےکئگ اسھت‪،‬ئگ ںیمئگ وگایہئگ داتیئگ وہںئگ ہکئگ وکیئئگ وبعمدئگ ںیہنئگ رگمئگ وتئگ یہئگ ےہ‪،‬ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ رفغمتئگ اکئگ اطلئگ وہںئگ اورئگ ریتیئگ رطفئگ روجعئگ ‬
‫رکنائگ وہں۔"‬

‫ئگ نینئگ ہیئگ وہیگئگ ہکئگ انئگ یکئگ پیشاااینںئگ اورئگ ووضئگ ےکئگ اعضااءئگ ونرئگ ےسئگ اگمگجرےہئگ وہںئگ ےگ‪،‬ئگ سپئگ وجئگ صخشئگ اےنپئگ ونرئگ ‬
‫یبنئگ ﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬۔"ایقمئگ ےکئگ روزئگ ریمیئگ امئگ یک ا‬
‫وکئگ تراھنائگ اچےہئگ تراھئگ ےل۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫‪ .02‬نادنبی ئگ ےک ئگ اسھت ئگ وسماک ئگ ےیجیک۔ ئگ یبن ئگ ﷺ اک ئگ ارشاد ئگ ےہ ئگ ہک" ئگ ارگ ئگ ےھجم ئگ ام ئگ یک ئگ فیلک ئگ اک ئگ ایخل ئگ ہن ئگ وہنا ئگ وت ئگ ںیم ئگ ہر ئگ ووض ئگ ںیم ئگ وسماک ئگ رکےن ئگ اک ئگ مکح ئگ داتی۔ ئگ اک ئگ رمہبتئگ ‬
‫آپﷺ ےکئگ ناسئگ ھچئگ ولگئگ آےئئگ نجئگ ےکئگ دایئگ ےلیپئگ وہئگ رےہئگ ےھت۔ئگ آپﷺ ےنئگ دھکیئگ رکئگ نادیکئگ قرامیئئگ ہکئگ وسماکئگ ایکئگ رکو۔"‬
‫ےن‬
‫‪ .03‬ہتفہ ئگ ںیم ئگ اک ئگ نات ئگ وت ئگ رضوری ئگ لسغ ئگ ےیجیک۔ ئگ ہعمج ئگ ےک ئگ دن ئگ لسغ ئگ اک ئگ امامتم ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ اصف ئگ رھتسے ئگ ڑپکے ئگ نہپ ئگ رک ئگ ہعمج ئگ یک ئگ امنز ئگ ںیم ئگ رشت ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ یبنﷺ ئگ ‬
‫قرامنا‪":‬اامی ئگ یک ئگ ادایگیئ ئگ آدیم ئگ وک ئگ ج ئگ ںیم ئگ ےل ئگ اجیت ئگ ےہ۔" ئگ احصہبؓ ئگ ےن ئگ وپاھچ ئگ نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ اامی ئگ ےس ئگ ایک ئگ رماد ئگ ےہ؟ ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "نانایک ئگ ےس ئگ ناک ئگ وہےن ئگ ےکئگ ےیلئگ ‬
‫لسغئگ رکنائگ اورئگ اسئگ ےسئگ ترھئگ رکئگ خرائگ ےنئگ وکیئئگ اامیئگ رقمرئگ ںیہنئگ یکئگ ےہ‪،‬ئگ سپئگ آدیمئگ وکئگ اہنےنئگ یکئگ احجئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ لسغئگ رکے۔"‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫‪ .06‬نائگ نایکئگ یکئگ احلئگ ںیمئگ ہنئگ دجسمئگ ںیمئگ اجےیئئگ اورئگ ہنئگ دجسمئگ ںیمئگ ےسئگ زگریاورئگ ارگئگ وکیئئگ وصرتئگ نکمئگ یہئگ ہنئگ وہئگ وتئگ یھبئگ ممیئگ رکئگ ےکئگ دجسمئگ ںیمئگ اجےیئئگ نائگ زگری۔‬
‫ئ‬
‫‪ .01‬ناولں ئگ ںیم ئگ لیت ئگ ڈاےنل ئگ اور ئگ یھگنک ئگ رکےن ئگ اک ئگ یھب ئگ امامتم ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ ڈاڑیھ ئگ ےک ئگ ترےھ ئگ وہےئ ئگ ےب ئگ ڈےگنھ ئگ ناولں ئگ وک ئگ یچنیق ئگ ےس ئگ درب ئگ رک ئگ ےیجیل‪ ،‬ئگ آوھکنں ئگ ںیم ئگ رسہم ئگ یھب ئگ اگلی‪،‬ئگ ‬
‫نانخئگ تروشاےنئگ اورئگ اصفئگ رےنھکئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیکئگ اورئگ اسدیگئگ اورئگ ادتعالئگ ےکئگ اسھتئگ انمبئگ زیئگ وئگ ز تنئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ ‬
 ‫‪10‬‬

‫چ‬ ‫چ‬
‫‪ .08‬ھییکٹےئگ وقئگ ہنمئگ رپئگ رواملئگ رھکئگ ےیجیلئگ نائگ ہکئگ یسکئگ رپئگ ٹنیھچئگ ہنئگ ڑپے‪،‬ئگ ھییکٹےئگ ےکئگ دعب"ئگ ادمحلئگ ہلل۔ئگ خرائگ اکئگ رکشئگ ےہ۔"ئگ ےیہک‪،‬ئگ نسئگ واالئگ "ترچمکئگ اہللئگ ۔ئگ خرائگ آپئگ رپئگ رمحئگ قرامےئ"ئگ ‬
‫ےہکئگ اورئگ اسئگ ےکئگ وجابئگ ںیمئگ "یھدرکئگ اہلل۔ئگ خرائگ آپئگ وکئگ دہایئگ ےشخب"ئگ ےیہک۔‬
‫‪ .05‬وخ وبش ئگ اک ئگ رثکت ئگ ےس ئگ اامعتسل ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ یبنﷺ وخ وبش ئگ وک ئگ تہب ئگ دنسپ ئگ قرامےت ئگ ےھت‪ ،‬ئگ آپﷺ وس ئگ رک ئگ اےنھٹ ئگ ےک ئگ دعب ئگ ج ئگ رضورنات ئگ ےس ئگ افرغ ئگ وہےت ئگ وت ئگ وخ وبش ئگ رضورئگ ‬
‫اگلےت۔‬

‫ےکآداب‬
‫تحصئگ ئگ ‬

‫‪ .0‬تحصئگ خرائگ یکئگ میظعئگ تمعنئگ یھبئگ ےہئگ اورئگ میظعئگ اامیئگ یھب۔ئگ تحصئگ یکئگ دقرئگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ اسئگ یکئگ افحتظئگ ںیمئگ یھبکئگ الرپوایہئگ ہنئگ ترےیت۔ئگ اکئگ نارئگ تحصئگ ڑگبئگ اجیتئگ ےہئگ وتئگ رھپئگ ‬
‫رتیئگ لکشمئگ ےسئگ یتنبئگ ےہ‪،‬ئگ سجئگ رطحئگ ریقحئگ دکمیئگ ترےئگ ترےئگ بتکئگ اخونںئگ وکئگ اچٹئگ رکئگ ابتہئگ رکئگ ڈایتلئگ ےہ۔ئگ ایسئگ رطحئگ تحصئگ ےکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ ومعمیلئگ یسئگ تلفئگ ‬
‫یھب ئگ ریقح ئگ یس ئگ امیبریئگ اک ئگ شیپ ئگ ہمیخ ئگ نبئگ یتکسئگ ےہ‪،‬ئگ وجئگ زدنیگئگ وکئگ ابتہئگ رکئگ ڈایتلئگ ےہ۔ئگ تحصئگ ےکئگ اقتوضںئگ ےسئگ تلفئگ ترانتئگ اورئگ اسئگ یکئگ افحتظئگ ںیمئگ وکنایہئگ رکنائگ ےبئگ یسحئگ ‬
‫یھبئگ ےہئگ اورئگ خرائگ یکئگ نارکشیئگ یھب۔‬

‫انایمئگ زدنیگئگ اکئگ ا لئگ وجہرئگ لقعئگ وئگ االخقئگ اورئگ اامینئگ وئگ وعشرئگ ےہاورئگ لقعئگ وئگ االخقئگ اورئگ اامینئگ وئگ وعشرئگ یکئگ تحصئگ اکئگ دارودمارئگ یھبئگ تریئگ دحئگ کئگ امسجینئگ تحصئگ رپئگ ےہ۔ئگ ‬
‫لقعئگ وئگ دامغئگ یکئگ وشنوامن‪،‬ئگ اضفلئئگ االخقئگ ےکئگ اقتےضئگ اورئگ دینیئگ قراضئئگ وکئگ ادائگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ امسجینئگ تحصئگ اینبدئگ یکئگ تیثیحئگ ریتھکئگ ےہ۔ئگ زمکورئگ اورئگ رم ضیئگ مسجئگ ںیمئگ ‬
‫لقع ئگ و ئگ دامغ ئگ یھب ئگ زمکور ئگ وہےتئگ ںیہ ئگ اورئگ انئگ یک ئگ اکرزگاری ئگ یھب ئگ اہنی ئگ یہ ئگ او ہل ئگ نک ئگ اور ئگ ج ئگ زدنیگ ئگ اںوگنں‪ ،‬ئگ وولولں ئگ اور ئگ اوںولں ئگ ےس ئگ ورحوم ئگ وہئگ اورئگ ارادےئگ ‬
‫ئ‬
‫زمکورئگ وہں‪،‬ئگ خرناتئگ رسدئگ اورئگ لحمضمئگ وہںئگ وتئگ ایسیئگ ےبئگ روقنئگ زدنیگ ؤئگ کمسجئگ ناوتاںئگ ےکئگ ےیلئگ ونالئگ نبئگ اجیتئگ ےہ۔‬

‫زدنیگئگ ںیمئگ ومنمئگ یکئگ وجئگ ایلعٰئگ اکرناےمئگ ااجنمئگ دانیئگ ںیہئگ اورئگ الختفئگ یکئگ سجئگ میظعئگ ذہمئگ داریئگ ےسئگ ہدہہئگ ترآئگ وہنائگ ےہ۔ئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ رضوریئگ ےہئگ ہکئگ مسجئگ ںیمئگ اجنئگ ‬
‫وہ‪،‬ئگ لقعئگ وئگ دامغئگ ںیمئگ وقتئگ وہ‪،‬ئگ ارادوںئگ ںیمئگ وبضمیطئگ وہ‪،‬ئگ اوںولںئگ ںیمئگ دنلبیئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ زدنیگئگ وولولں‪،‬ئگ اںوگنںئگ اورئگ ایلعٰئگ خرناتئگ ےسئگ رھبئگ وپرئگ وہ۔ تحصئگ دنمئگ اورئگ ‬
‫زدنہ ئگ دل ئگ اقراد ئگ ےس ئگ یہ ئگ زدنہ ئگ وقںیم ئگ یتنب ئگ ںیہ ئگ اور ئگ ایسی ئگ یہ ئگ وقںیم ئگ اکراگہ ِئگ تات ئگ ںیم ئگ ایلعٰ ئگ قرنااینں ئگ شیپ ئگ رک ئگ ےک ئگ اانپ ئگ ماقم ئگ دیپ ئگ ارکیت ئگ ںیہ ئگ اور ئگ زدنیگ ئگ یک ئگ دقروتمئگ ‬
‫اھجمسیتئگ ںیہ۔ئگ ‬

‫ئگ نشئگ اورئگ اچقئگ وئگ وچدنبئگ رےیہ۔ئگ وخشئگ االخیق‪،‬ئگ رکسماہئگ اورئگ زدنہئگ دیلئگ ےسئگ زدنیگئگ وکئگ آراہتس‪،‬ئگ رپئگ ششکئگ اورئگ تحصئگ دنمئگ رےیھک ئگ ۔مغئگ وہ‪،‬ئگ ‬
‫‪ .4‬ہشیمہئگ وخشئگ وئگ خرم‪،‬ئگ اشہش ا‬
‫رجنئگ وئگ رکف‪،‬ئگ نلجئگ وئگ دبوخایہ‪،‬ئگ گنئگ رظنی‪،‬ئگ رمدہئگ دیلئگ اورئگ دام یئگ اںونھجںئگ ےسئگ دورئگ رےیہ۔ہیئگ االخیقئگ امیبرناںئگ اورئگ ذ ینئگ ا ںینھجئگ ےدعےئگ وکئگ تریئگ رطحئگ ثاتترئگ رکیتئگ ںیہئگ اورئگ ‬
‫ےدعےئگ اکئگ اسفدئگ تحصئگ اکئگ دبترنیئگ دنمشئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬۔ئگ "دیسےھئگ اسدےئگ روہ‪،‬ئگ ایمہنئگ رویئگ اایتخرئگ رکو‪،‬ئگ اورئگ اشہشئگ ناشئگ روہ۔"ئگ (وکشمٰۃ)‬

‫اکئگ نارئگ یبنﷺ ےنئگ اکئگ وبڑےھئگ صخشئگ وکئگ داھکیئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ دوئگ وٹیبںئگ اکئگ اہسرائگ ےیلئگ وہےئئگ انئگ ےکئگ چیبئگ ںیمئگ ےتٹسھگئگ وہےئئگ اجئگ راہئگ ےہ۔ئگ آپﷺ ےنئگ وپاھچئگ اسئگ ‬
‫ےہہکئگ ہیئگ ‬
‫وبڑےھئگ وکئگ ایکئگ وہئگ ایگئگ ےہ؟ئگ ولوگںئگ ےنئگ اتبنائگ ہکئگ اسئگ ےنئگ تیبئگ اہللئگ کئگ دیپلئگ اجےنئگ یکئگ یررئگ امینئگ یھت۔ئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬۔ئگ "خرائگ ئگ اسئگ ےسئگ ےنئگ اینزئگ ئگ ‬
‫وبڑاھئگ وخدئگ وکئگ ذعابئگ ںیمئگ التبمئگ رکے"ئگ اورئگ اسئگ وبڑےھئگ وکئگ مکحئگ دنائگ ہکئگ وسارئگ وہئگ رکئگ ئگ اانپئگ رفسئگ وپرائگ رکو۔‬
 ‫‪11‬‬

‫رضحت ئگ رمعؓ ئگ ےن ئگ اک ئگ نار ئگ اک ئگ وجان ئگ آدیم ئگ وک ئگ داھکی ئگ ہک ئگ رملی ئگ اچل ئگ لچ ئگ راہ ئگ ےہ۔ ئگ آپؓ ئگ ےن ئگ اس ئگ وک ئگ رواک ئگ اور ئگ وپاھچ‪ :‬ئگ "ںیہمت ئگ ایک ئگ امیبری ئگ ےہ؟" ئگ اس ئگ ےن ئگ اہکئگ ہک ئگ وکیئئگ ‬
‫یںیہنئگ ےہ۔ئگ آپؓئگ ےنئگ اانپئگ درہئگ ااھٹنائگ اورئگ اسئگ وکئگ داکمھےتئگ وہےئئگ اہک‪:‬ئگ "راہتسئگ رپئگ وپریئگ وقتئگ ےکئگ اسھتئگ ولچ۔"‬
‫امیبر ئگ ‬

‫یبنﷺ جئگ ئگ راےتسئگ رپئگ ےتلچئگ وتئگ اہنیئگ ےمجئگ وہےئئگ دقمئگ رےتھکئگ اورئگ اسئگ رطحئگ وقتئگ ےکئگ اسھتئگ ےتلچئگ ہکئگ ےسیجئگ یسکئگ بیشنئگ ںیمئگ اترئگ رےہئگ وہں۔رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ‬
‫احرثؓ ئگ ےتہکئگ ںیہ‪:‬ئگ "ںیمئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ زنادہئگ رکسماےنئگ واالئگ وکیئئگ صخشئگ ںیہنئگ داھکی۔"(ترذمی)اورئگ یبنئگ ﷺ ےنئگ اینپئگ امئگ وکئگ وجئگ داعئگ اھکسیئئگ ےہئگ اسئگ اکئگ ‬
‫یھبئگ امامتمئگ ےیجیک۔‬

‫"اللھم انی اعوذبک من الھم و الحزن و العجز والکسل و ضلع الدین و غلبۃ الرجال۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫"خرانا!ئگ ںیمئگ اےنپئگ آپئگ وکئگ ریتیئگ انپہئگ ںیمئگ داتیئگ وہں‪،‬ئگ رپاشیینئگ ےس‪،‬ئگ مغئگ ےس‪،‬ئگ ےبئگ اچریگئگ ےس‪،‬ئگ یتسسئگ اورئگ اکیلہئگ ےس‪،‬ئگ قرضئگ ےکئگ وبھجئگ ےس‪،‬ئگ اورئگ اسئگ ناتئگ ےسئگ ہکئگ ولگئگ ‬
‫ھجمئگ وکئگ دنائگ رکئگ رںیھک۔"‬

‫‪ .3‬اےنپ ئگ مسج ئگ رپ ئگ ترداب ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ وبھج ئگ ہن ئگ ڈاےیل۔ ئگ امسجین ئگ وقوتں ئگ وک ئگ اضعئ ئگ ہن ئگ ےیجیک۔ ئگ امسجین ئگ وقوتں ئگ اک ئگ ہی ئگ قح ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ان ئگ یک ئگ افحتظ ئگ یک ئگ اجےئ ئگ اور ئگ انئگ ےسئگ انئگ یکئگ ‬
‫تردابئگ ےکئگ اطمقبئگ ادتعالئگ ےکئگ اسھتئگ اکمئگ ایئگ اجےئ۔‬

‫رضحتئگ اعہشئؓئگ قرامیتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬۔ئگ "اانتئگ یہئگ لمعئگ رکوئگ انتجئگ رکئگ تکسئگ یکئگ اہمترےئگ ادنرئگ اطقئگ وہ۔ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ خرائگ ںیہنئگ ااتکنائگ ئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ متئگ ‬
‫وخدئگ ااتکئگ اجؤ۔"(اخبری)‬

‫رضحتئگ اوبسیقؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ وہئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ ا ےسئگ وقئگ احرضئگ وہےئئگ جئگ ہکئگ یبنئگ ﷺ ہبطخئگ دےئگ رےہئگ ےھت۔ئگ رضحتئگ سیقؓئگ دوھپئگ ںیمئگ ‬
‫ڑھکےئگ وہئگ ےئگ یبنﷺ ےنئگ مکحئگ دنائگ وتئگ وہئگ اسےئئگ یکئگ رطفئگ ہئگ ے۔(االدبئگ ارفملد)‬

‫او ئگ رآپﷺ ےنئگ اسئگ ےسئگ یھبئگ عنمئگ قرامنائگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ ےکئگ مسجئگ اکئگ ھچئگ ہصحئگ دوھپئگ ںیمئگ رےہئگ اورئگ ھچئگ اسےئئگ ںیم۔‬

‫ہلیبقٔئگ ناہ لہئگ یکئگ اکئگ اخوتنئگ رضحتئگ مجیی ہاؓئگ ایبنئگ رکیتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ نارئگ ریمےئگ انائگ یبنﷺ ےکئگ اہیںئگ دنیئگ اکئگ ملعئگ اح لئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ے۔ئگ اورئگ (دنیئگ یکئگ ھچئگ امہئگ ‬
‫ناںیت ئگ ولعمم ئگ رک ئگ ےک) ئگ رھگ ئگ واسپ ئگ آے ئگ رھپ ئگ اک ئگ اسل ئگ ےک ئگ دعب ئگ دونارہ ئگ آپﷺ یک ئگ خرم ئگ ںیم ئگ احرض ئگ وہےئ۔(وت ئگ یبنﷺ اںیہن ئگ نالکل ئگ ہن ئگ اچہپن ئگ ےکس) ئگ وتئگ ‬
‫اوہنں ئگ ےن ئگ وپاھچ ئگ نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ! ئگ ایک ئگ آپﷺ ےن ئگ ےھجم ئگ اچہپنا ئگ ںیہن؟ ئگ یبنﷺ ےن ئگ قرامنا‪:‬۔ ئگ "ںیہن‪ ،‬ئگ ںیم ئگ ےن ئگ وت ئگ ںیہمت ئگ ںیہن ئگ اچہپنا۔اانپ ئگ اعترفئگ ‬
‫لہئگ اکئگ اکئگ قردئگ وہںئگ ‪،‬ئگ ےلھچپئگ اسلئگ یھبئگ آپﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہائگ اھت۔"ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ ہیئگ اہمتریئگ ‬ ‫رکاؤ۔"اوہنںئگ ےنئگ اہکئگ ہکئگ "ںیمئگ ہلیبقئگ ناہ‬
‫ےک‬
‫احلئگ ایکئگ وہریہئگ ےہ!ئگ ےلھچپئگ اسلئگ جئگ آےئئگ ےھتئگ وتئگ اہمتریئگ لکئگ وئگ وصرتئگ اورئگ احل ئگ تہبئگ ایھچئگ یھت۔"اوہنںئگ ےنئگ اتبناہکئگ "جئگ ےسئگ ںیمئگ آپﷺ ئگ ‬
‫ناس ئگ ےس ئگ ایگ ئگ وہں‪ ،‬ئگ اس ئگ وق ئگ ےس ئگ اب ئگ ک ئگ تراتر ئگ روزے ئگ رھک ئگ راہ ئگ وہ‪ ،‬ئگ رصف ئگ رات ئگ وک ئگ اھکنا ئگ اھکنا ئگ وہں۔" ئگ آپﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ " ئگ مت ئگ ےن ئگ وخاہ ئگ وخماہ ئگ اےنپ ئگ وکئگ ‬
‫ذعابئگ ںیمئگ ڈاال‪(،‬اورئگ اینپئگ تحصئگ ترنادئگ رکئگ ڈایل)۔ئگ رھپئگ آپﷺ ےنئگ دہایئگ قرامیئئگ ہکئگ راضمنئگ ںیمئگ ےنیہئگ رھبئگ ےکئگ روزےئگ ر‪،‬وھ‪،‬ئگ اورئگ اسئگ ےکئگ والوہئگ ہرئگ ےنیہئگ اکئگ ‬
‫روزہئگ رھکئگ ایئگ رکو‪،‬ئگ اوہنںئگ ےنئگ اہکئگ ‪":‬وضحر!ئگ ھچئگ اورئگ ااضہفئگ قرامےئ۔"ئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ااھچئگ ہرئگ اسلئگ ورحمئگ ونیہمںئگ ںیمئگ روزےئگ ر‪،‬وھئگ اورئگ وھچڑئگ دو‪،‬ئگ ااسیئگ یہئگ ‬
‫ہرئگ اسلئگ رکو۔"ئگ (اسئگ ےسئگ ہیئگ اتبنائگ وصقمدئگ اھتئگ ہکئگ رج‪،‬ئگ وشال‪،‬ئگ ذیئگ ا دعقئگ اورئگ ذیئگ ا ہجحئگ ںیمئگ روزےئگ راھکئگ رکو۔ئگ اورئگ یسکئگ اسلئگ نا ہئگ یھبئگ رکئگ دنائگ رکو)ئگ اورئگ یبنﷺ ئگ اک‬
 ‫‪12‬‬

‫ارشاد ئگ ےہ‪ :‬ئگ "ومنم ئگ ےک ئگ ےیل ئگ انمب ئگ ںیہن ئگ ہک ئگ وہ ئگ اےنپ ئگ آپ ئگ وک ئگ ذلیل ئگ رکے۔" ئگ ولوگں ئگ ےن ئگ وپاھچ‪":‬ومنم ئگ الھب ئگ ےسیک ئگ اےنپ ئگ آپ ئگ وک ئگ ذلیل ئگ رکنا ئگ ےہ۔" ئگ ارشادئگ ‬
‫قرامنا‪:‬۔ئگ "اےنپئگ آپئگ وکئگ نااقبئگ تردابئگ آزامشئئگ ںیمئگ ڈالئگ داتیئگ ےہ۔"ئگ (ترذمی)‬
‫ئ‬
‫‪ .2‬ہشیمہئگ شئگ وکیش‪،‬ئگ افجیشک‪،‬ئگ تقشمئگ اورئگ اہبدریئگ یکئگ زدنیگئگ زگاری۔ئگ ہرئگ رطحئگ یکئگ ایتخسںئگ ےنلیھجئگ اورئگ تخسئگ احالتئگ اکئگ ماقہلبئگ رکےنئگ یکئگ اعدتئگ ڈاےیل‪،‬ئگ اورئگ تخسئگ اجنئگ ‬
‫نبئگ رکئگ اسدہئگ اورئگ اجمدہاہنئگ زدنیگئگ زگارےنئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک۔آرامئگ بلط‪،‬ئگ لہسئگ ااگنر‪،‬ئگ تراتئگ دنسپ‪،‬ئگ اکلہ‪،‬ئگ شیعئگ وکش‪،‬ئگ تسپئگ تمہئگ اورئگ داینئگ رپبئگ ہنئگ ب۔‬

‫یبنﷺ جئگ رضحتئگ اعمذئگ نبئگ لبجؓئگ وکئگ نمیئگ اکئگ وگررنئگ انبئگ رکئگ ےنجیھبئگ ےگلئگ وتئگ دہایئگ قرامیئئگ ہک‪:‬ئگ "ئگ اعمذئگ !ئگ اےنپئگ آپئگ وکئگ شیعئگ وکیشئگ ےسئگ اچبےئئگ رانھک‪،‬ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ خرائگ ‬
‫شںیہنئگ وہےت۔"(وکشمٰۃ)‬
‫ےشیعئگ وک ئگ ‬
‫ےکئگ دنب ئگ ‬

‫یبنﷺ ہشیمہ ئگ اسدہ ئگ اورئگ اجمدہاہن ئگ زدنیگئگ زگارےتئگ ےھتئگ اورئگ ہشیمہئگ اینپئگ اجمدہاہنئگ وقتئگ وکئگ وفحمظئگ رےنھکئگ اورئگ تراھےنئگ یکئگ وکششئگ قرامےتئگ ےھت۔آپﷺ ریتےنئگ ‬
‫ےسئگ یھبئگ دیپسچلئگ رےتھکئگ ےھت‪،‬ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ ریتےنئگ ےسئگ مسجئگ یکئگ رتہبنیئگ ورزشئگ وہیتئگ ےہ۔ئگ اکئگ نارئگ اکئگ ناالبئگ ںیمئگ آپﷺ اورئگ آپئگ ﷺ ےکئگ دنچئگ احصیبؓئگ ریتئگ ‬
‫رےہئگ ےھت۔ئگ آپﷺ ےنئگ ریتےنئگ واولںئگ ںیمئگ ےسئگ ہرئگ اکئگ یکئگ وجڑیئگ رقمرئگ قرامدی‪،‬ئگ ہکئگ ہرئگ آدیمئگ اےنپئگ وجڑئگ یکئگ رطفئگ ریتئگ رکئگ ےچنہپئگ انچہچنئگ آپﷺ ےکئگ اسیھتئگ ‬
‫رضحتئگ اوبرکبؓئگ قرارئگ ناےئ۔ئگ آپئگ ریتےتئگ وہےئئگ انئگ کئگ ےچنہپئگ اورئگ اجئگ رکئگ انئگ یکئگ رگدنئگ ڑکپئگ یل۔ئگ ‬

‫یچ‬
‫یبنﷺ وکئگ وساریئگ ےلئگ ےیلئگ وھگڑائگ تہبئگ دنسپئگ اھت ئگ ۔آپﷺ اےنپئگ وھگڑےئگ یکئگ وخدئگ خرمئگ رکےت‪،‬ئگ اینپئگ آنیتسئگ ےسئگ اسئگ اکئگ ہنمئگ وپ ھٹےئگ اورئگ اصفئگ رکےت۔ئگ اسئگ ‬
‫یکئگ انالئگ ےکئگ ناولںئگ وکئگ اینپئگ اویلگنںئگ ےسئگ ےتٹبئگ اورئگ قرامےتئگ الھبیئئگ اسئگ یکئگ پیشااینئگ ےسئگ ایقم ئگ ‬
‫ئگ کےکئگ ےیلئگ واہتسبئگ ےہ۔‬

‫رضحتئگ ہبقعؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ریتئگ الچنائگ وھکیس‪،‬ئگ وھگڑےئگ رپئگ وسارئگ وہائگ رکو‪،‬ئگ ریتئگ ادنازیئگ ئگ رکےنئگ واےلئگ ےھجمئگ وھگڑوںئگ رپئگ وسارئگ وہےنئگ واولںئگ ےسئگ ‬
‫یھبئگ زنادہئگ دنسپئگ ںیہئگ اورئگ سجئگ ےنئگ ریتادنازیئگ ھکیسئگ رکئگ وھچڑئگ دیئگ اسئگ ےنئگ خرائگ یکئگ تمعنئگ یکئگ نادقریئگ یک۔"(اوبدوؤد)‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "سجئگ ےنئگ رطخےئگ ےکئگ ومعقئگ رپئگ اجمدہنیئگ یکئگ ناابسینئگ یک‪،‬ئگ اسئگ یکئگ ہیئگ راتئگ بئگ دقرئگ ےسئگ زنادہئگ ‬
‫ا لضئگ ےہ۔"(احمک)‬

‫ئگ امرپئگ وہئگ وقئگ آےنئگ واالئگ ےہئگ جئگ دورسیئگ وقںیمئگ اسئگ رپئگ اسئگ رطحئگ وٹٹئگ ڑپںیئگ یگئگ سجئگ رطحئگ ‬
‫یبنﷺ ےنئگ احصہبئگ رکامؓئگ وکئگ اطخبئگ رکےتئگ وہےئئگ قرامنا‪:‬ئگ "ریمی ئگ ‬
‫اھکےنئگ واےلئگ درتسوخانئگ رپئگ وٹٹئگ ڑپےتئگ ںیہ۔"ئگ وتئگ یسکئگ ےنوپاھچئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ ایکئگ اسئگ زامےنئگ ںیمئگ ہاریئگ دعتادئگ اینتئگ مکئگ وہئگ اجےئئگ یگئگ ہکئگ ںیمہئگ لگنئگ ےنیلئگ ےکئگ ‬
‫ےیل ئگ وقںیم ئگ دحتم ئگ وہ ئگ رک ئگ مہ ئگ رپ ئگ وٹٹ ئگ ڑپںی ئگ یگ؟ ئگ ارشاد ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "ںیہن‪ ،‬ئگ اس ئگ وق ئگ اہمتری ئگ دعتاد ئگ مک ئگ ہن ئگ وہ ئگ یگ ئگ ہکلب ئگ تہب ئگ تری ئگ دعتاد ئگ ںیم ئگ وہ ئگ ےگئگ ‪،‬ئگ اہتبلئگ الیسبئگ ںیمئگ ےنہبئگ ‬
‫واےلوکنتںئگ یکئگ رطحئگ ےبئگ وزنئگ وہئگ ےگ۔ئگ اہمترےئگ دونمشںئگ ےکئگ دلئگ ےسئگ اہمترائگ رعئگ لکنئگ اجےئئگ اگئگ اورئگ اہمترےئگ دولںئگ ںیمئگ تسپئگ یتمہئگ رھگئگ رکئگ ےلئگ یگ۔"ئگ اسئگ رپئگ ‬
‫اک ئگ آدیم ئگ ےن ئگ وپاھچ ئگ نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ! ہی ئگ تسپ ئگ یتمہ ئگ سک ئگ وہج ئگ ےس ئگ آ ئگ اجےئ ئگ یگ؟ ئگ آپﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "اس ئگ وہج ئگ ےس ئگ ہک ئگ مت ئگ داین ئگ ےس ئگ تبحم ئگ اور ئگ ومت ئگ ےسئگ ‬
‫رفنتئگ رکےنئگ وگلئگ ےگ۔"‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

 ‫‪13‬‬

‫"رتہبنیئگ زدنیگئگ اسئگ صخشئگ یکئگ ےہئگ وجئگ اےنپئگ وھگڑےئگ یکئگ ناںیگئگ ڑکپےئگ وہےئئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ اسئگ وکئگ اڑانائگ رھپنائگ ےہ‪،‬ئگ ںاہںئگ یسکئگ رطخےئگ یکئگ ربخئگ ینسئگ وھگڑےئگ یکئگ ھٹیپئگ رپئگ ‬
‫ھٹیبئگ رکئگ دوڑئگ ایگ‪،‬ئگ لتقئگ اورئگ ومتئگ ےسئگ ااسیئگ ےبئگ وخفئگ ےہئگ وگنائگ اسئگ یکئگ التشئگ ںیمئگ ےہ۔"ئگ (ملسم)‬

‫تنحموئگ تقشمئگ یکئگ زدنیگئگ زگارںی‪،‬ئگ رھگئگ اکئگ اکمئگ اکجئگ اےنپئگ اہوھتںئگ ےسئگ رکںی‪،‬پ ےنئگ رھپےنئگ اورئگ فیلکئگ تردابئگ رکےنئگ یکئگ اعدتئگ ڈاں‪،‬ئگ ‬
‫‪ .3‬وخانیتئگ یھبئگ تخسئگ وکیشئگ اورئگ ئگ ‬
‫آرامئگ یبلط‪،‬ئگ یتسس‪،‬ئگ اورئگ شیعئگ وکیشئگ ےسئگ رپزیہئگ رکںی۔ئگ اورئگ اوالدئگ وکئگ یھبئگ رشوعئگ ےسئگ تخسئگ وکش‪،‬ئگ افجئگ شک‪،‬ئگ تخسئگ اجنئگ انبےنئگ یکئگ وکششئگ رکںی۔ئگ رھگئگ ںیمئگ المزمئگ وہںئگ ‬
‫یئگ یھبئگ اوالدئگ وکئگ ناتئگ ناتئگ ںیمئگ المزمئگ اکئگ اہسرائگ ےنیلئگ ےسئگ عنمئگ رکںیئگ اورئگ اعدتئگ ڈولاںیئئگ ہکئگ ےچبئگ اانپئگ اکمئگ وخدئگ اہوھتںئگ ےسئگ رکںی۔ئگ احصہیبؓئگ وعرںیتئگ اےنپئگ رھگونئگ اکئگ اکمئگ ‬
‫اےنپئگ اہھتئگ ےسئگ رکیتئگ ںیھت۔ئگ ناوریچئگ اخےنئگ اکئگ اکمئگ وخدئگ رکی‪،‬ئگ یکچئگ ںیتسیپ‪،‬ئگ ناینئگ رھبئگ الںیت‪،‬ئگ ڑپکےئگ دوھںیت‪،‬ئگ نسئگ رپوےنئگ اکئگ اکمئگ رکںیتئگ اورئگ تخسئگ تقشمئگ یکئگ زدنیگئگ ‬
‫زگارںیتئگ اورئگ رضورتئگ ڑپےنئگ رپئگ دیمانئگ جئگ ںیمئگ زویمخںئگ یکئگ رممہئگ یٹپئگ رکےنئگ اورئگ ناینئگ الپےنئگ اکئگ مظنئگ یھبئگ اھبنسلئگ ںیتیل۔ئگ اسئگ ےسئگ وخانیتئگ یکئگ تحصئگ یھبئگ ینبئگ ریتہئگ ‬
‫ںیم‬
‫ےہ‪ ،‬ئگ االخق ئگ یھب ئگ تحص ئگ دنم ئگ رےتہ ئگ ںیہ ئگ اور ئگ وچبن ئگ رپ ئگ یھب ئگ اس ئگ ےک ئگ اےھچ ئگ اترات ئگ ڑپےت ئگ ںیہ۔ ئگ االسم ئگ یک ئگ رظن ئگ ںیم ئگ دنسپیرہ ئگ ویبی ئگ ویہ ئگ ےہ ئگ وج ئگ رھگ ئگ ےک ئگ اکم ئگ اکج ئگ ئگ ‬
‫رصموف ئگ ریتہ ئگ وہپ ئگ ہک ئگ اس ئگ ےک ئگ رہچے ئگ رشبے ئگ ےس ئگ تنحم ئگ یک ئگ اکتن ئگ یھب ئگ امنناں ئگ رےہ ئگ اور ئگ ناوریچ ئگ اخےن ئگ یک ئگ ایسیہ ئگ اور ئگ دوھںی ئگ اک ئگ اجگلم ئگ نپ ئگ یھب ئگ اظہر ئگ وہ ئگ راہ ئگ وہ۔ئگ ‬
‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ںیمئگ اورئگ ےجگلمئگ اگولںئگ وایلئگ وعرتئگ ایقمئگ ےکئگ دنئگ اسئگ رطحئگ وہںئگ ےگ۔"(آپﷺ ےناہشدتئگ یکئگ ایلگنئگ اورئگ چیبئگ یکئگ ایلگنئگ وکئگ المےتئگ وہےئئگ اتبنا)‬
‫ئ‬
‫ئگ وسیہکئگ مسجئگ وکئگ وپریئگ رطحئگ آرامئگ اورئگ وکسنئگ ہنئگ لمئگ ےکسئگ اورئگ اعض ااءئگ ںیمئگ اکتنئگ اوریگتسکشئگ ‬
‫ئگ ‬ ‫‪ .6‬رحسزیخیئگ یکئگ اعدتئگ ڈاےیل‪،‬ئگ وسےنئگ ںیمئگ ادتعالئگ اکئگ ایخلئگ رےیھک‪،‬ئگ ہنئگ اانتئگ مک‬
‫ئ‬
‫ئگ وسیہکئگ یتسسئگ اورئگ اکیلہئگ دیپائگ وہئگ ۔ئگ راتئگ وکئگ دلجئگ وسےنئگ اورئگ حبصئگ وکئگ دلجئگ اےنھٹئگ یکئگ اعدتئگ ڈاےیل۔‬
‫ئگ ‬ ‫رےہئگ اورئگ ہنئگ اانتئگ زنادہ‬

‫حبصئگ اھٹئگ رکئگ خرائگ یکئگ دنبیگئگ انبئگ الےیئئگ اورئگ نمچئگ نائگ دیمانئگ ںیمئگ یہلٹےئگ اورئگ رفتحیئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ لکنئگ اجےیئ‪،‬ئگ حبصئگ یکئگ نازہئگ وہائگ تحصئگ رپئگ تہبئگ ااھچئگ اترئگ ڈایتلئگ ےہ۔ئگ روزاہنئگ اینپئگ ‬
‫امسجین ئگ وقتئگ ےکئگ احلظئگ ےسئگ انمبئگ اورئگ یکلہئگ یکلھپئگ ورزشئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ ناغئگ یکئگ رفتحیئگ وکئگ دنسپئگ قرامےتئگ ےھتئگ اورئگ یھبکئگ یھبکئگ وخدئگ یھبئگ نام ںئگ ںیمئگ ‬
‫رشتفیئگ ےلئگ اجےتئگ ےھت۔ئگ آپﷺ ےنئگ اشعءئگ ےکئگ دعبئگ اجےنگئگ اورئگ وگتفگئگ رکےنئگ یکئگ اممتعنئگ قرامیئئگ اورئگ قرامنا‪:‬ئگ "اشعءئگ ےکئگ دعبئگ ویہئگ صخشئگ اجگئگ اتکسئگ ےہئگ سجئگ وکئگ ‬
‫وکیئئگ دینیئگ وگتفگئگ رکنائگ وہنائگ رھپئگ رھگئگ واولںئگ ےسئگ رضورتئگ یکئگ ناتئگ جئگ رکینئگ وہ۔"‬

‫‪ .1‬طبضئگ سفنئگ یکئگ اعدتئگ ڈاےیل۔ئگ اےنپئگ خرنات‪،‬ئگ ایخالت‪،‬ئگ وخااشہتئگ اورئگ وہشاتئگ رپئگ اقوبئگ رےیھک۔ئگ اےنپئگ دلئگ وکئگ ےنکہب‪،‬ئگ ایخالتئگ وکئگ رشتنمئگ وہےنئگ اورئگ اگنہئگ وکئگ آوارہئگ وہےنئگ ےسئگ ‬
‫ئ‬
‫اچبی‪،‬ئگ وخااشہتئگ یکئگ ےبئگ راہئگ رویئگ اورئگ رظنئگ یکئگ آواریگئگ ےسئگ بلقئگ وئگ دامغئگ وکسنئگ وئگ اعتیفئگ ےسئگ ورحومئگ وہئگ اجےتئگ ںیہئگ اورئگ ا ےسئگ رہچےئگ وجاینئگ ےکئگ نسحئگ وئگ امجل‪،‬ئگ المجئگ ‬
‫وئگ ششکئگ اورئگ رمداہنئگ افصتئگ یکئگ دلئگ یشکئگ ےسئگ ورحومئگ وہئگ اجےتئگ ںیہئگ او ئگ ررھپئگ وہئگ زدنیگئگ ےکئگ ہرئگ دیمانئگ ںیمئگ تسپئگ تمہ‪،‬ئگ تسپئگ او ہلئگ اورئگ تردلئگ نایئگ وہےتئگ ںیہ۔ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬۔‬

‫"آوھکنںئگ اکئگ زنائگ دباگنیہئگ اورئگ زنانئگ اکئگ زنائگ ےبئگ تایئئگ یکئگ وگتفگئگ ےہ‪،‬ئگ سفنئگ اقتاضئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ رشاگمہئگ نائگ وتئگ اسئگ یکئگ دصتقیئگ رکئگ دیتیئگ ےہئگ نائگ ذکتی۔"‬

‫یسکئگ میکحئگ وئگ دانائگ ےنئگ اہکئگ ےہ‪:‬۔‬

‫ی‬
‫ںیہہکئگ اسئگ ےسئگ ‬ ‫"املسمون!ئگ دباکریئگ ےکئگ قر یئگ ہنئگ ھیکوؤ‪،‬ئگ اسئگ ںیمئگ ھچئگ خراایبںئگ ںیہ۔ئگ نیتئگ خراایبںئگ وتئگ داینئگ یکئگ ںیہئگ اورئگ نیتئگ آخرتئگ یک۔ئگ داینئگ یکئگ نیتئگ خراابیں ئگ ‬
‫ئگ ہی ئگ ‬
 ‫‪14‬‬

‫آدیمئگ ےکئگ یکئگ روقنئگ اورئگ ششکئگ اجیتئگ ریتہئگ ےہ۔‬

‫آدیمئگ رپئگ رقفوئگ االفسئگ یکئگ تبیصئگ نازلئگ وہیتئگ ےہ۔‬

‫اورئگ اسئگ یکئگ رمعئگ وکناہئگ وہئگ اجیتئگ ےہ۔‬

‫‪ .8‬ہشنئگ آورئگ زیچوںئگ ےسئگ ےیچب۔ئگ ہشنئگ آورئگ زیچںیئگ دامغئگ وکئگ یھبئگ ثاتترئگ رکیتئگ ںیہئگ اورئگ ےدعےئگ وکئگ یھب۔ئگ رشابئگ وتئگ ریخئگ رحامئگ ےہئگ یہئگ اسئگ ےکئگ والوہئگ یھبئگ وجئگ ہشنئگ الےنئگ وایلئگ زیچںیئگ ‬
‫ںیہئگ انئگ ےسئگ یھبئگ رپزیہئگ ےیجیک۔‬
‫‪ .5‬ہر ئگ اکم ئگ ںیم ئگ ادتعال ئگ او ر ئگ اسدیگ ئگ اک ئگ احلظ ئگ رےیھک۔ ئگ امسجین ئگ تنحم ئگ ںیم‪ ،‬ئگ دام ی ئگ اکوش ئگ ںیم‪ ،‬ئگ ازدوایج ئگ قلعت ئگ ںیم‪ ،‬ئگ اھکےن ئگ ےنیپ ئگ ںیم‪ ،‬ئگ وسےن ئگ اور ئگ آرام ئگ رکےن ئگ ںیم‪ ،‬ئگ رکفئگ دنمئگ ‬
‫رےنہئگ اورئگ ےنسنہئگ ںیم‪،‬ئگ رفتحیئگ ںیمئگ اورئگ ابعدتئگ ںیم‪،‬ئگ راتفرئگ اورئگ اتفگرئگ ںیمئگ رغضئگ ہرئگ زیچئگ ںیمئگ ادتعالئگ اایتخرئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ وکئگ ریخئگ وئگ وخیبئگ اکئگ رس ہمشچئگ وصرےجی۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ۔‬

‫"وخش ئگ احیل ئگ ںیم ئگ ایمہن ئگ روی ئگ ایک ئگ یہ ئگ وخب ئگ ےہ‪ ،‬ئگ ناداری ئگ ںیم ئگ ادتعال ئگ یک ئگ روش ئگ ایک ئگ یہ ئگ یلھب ئگ ےہ ئگ اور ئگ ابعدت ئگ ںیم ئگ درایمین ئگ روش ئگ ایک ئگ یہ ئگ رتہب ئگ ےہ۔" ئگ (دنسم ئگ ترار‪،‬ئگ ‬
‫زنکالعماال)‬
‫ئ‬
‫‪ .01‬اھکنا ئگ ہشیمہ ئگ وق ئگ رپ ئگ اھکےیئ‪ ،‬ئگ رپ ئگ وخری ئگ ےس ئگ ےیچب۔ ئگ ہر ئگ وق ئگ ہنم ئگ الچےت ئگ رےنہ ئگ ےس ئگ رپزیہ ئگ ےیجیک۔ ئگ اھکنا ئگ وھبکئگ ےنگلئگ یہئگ رپئگ اھکیئگ اورئگ جئگ ھچئگ وھبکئگ نایقئگ وہئگ وتئگ اھٹئگ ‬
‫ئ‬
‫اجےیئ۔ئگ وھبکئگ ےسئگ زنادہئگ وتئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ اھکی۔ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ئگ ارشادئگ ےہ‪:‬۔‬

‫"ومنمئگ اکئگ آیئگ ںیمئگ اھکنائگ ےہئگ اورئگ اکقرئگ استئگ آوتنںئگ ںیمئگ اھکنائگ ےہ‪("،‬ترذمی)‬

‫تحص ئگ اک ئگ دارودمار ئگ ےدعے ئگ یک ئگ تحص ئگ دنمی ئگ رپ ئگ ےہ ئگ اور ئگ زنادہ ئگ اھکےن ئگ ےس ئگ ےدعہ ئگ خراب ئگ وہ ئگ اجت ئگ ےہ۔ ئگ یبنﷺ ےن ئگ اک ئگ لیثمت ئگ ںیم ئگ اس ئگ وک ئگ ویں ئگ واحض ئگ قرامنائگ ‬
‫ےہ‪:‬۔‬

‫"ےدعہ ئگ دبن ئگ ےک ئگ ےیل ئگ اوض ئگ یک ئگ امدنن ئگ ےہ ئگ اور ئگ رںیگ ئگ اس ئگ اوض ئگ ےس ئگ ریساب ئگ وہےن ئگ وایل ئگ ںیہ‪ ،‬ئگ سپ ئگ ارگ ئگ ےدعہ ئگ حیحص ئگ اور ئگ دنترب ئگ ےہ ئگ وت ئگ رںیگ ئگ یھب ئگ تحص ئگ ےسئگ ‬
‫ریسابئگ ولںیٹئگ یگئگ اورئگ ےدعہئگ یہئگ خرابئگ اورئگ امیبرئگ ےہئگ وتئگ رںیگئگ امیبریئگ وچشئگ رکئگ ولںیٹئگ یگ۔"(یقہی)‬

‫مکئگ وخریئگ یکئگ تربیغئگ دےتیئگ وہےئئگ ینبﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬ئگ "اکئگ آدیمئگ اکئگ اھکنائگ دوئگ آدویمںئگ ےکئگ ےیلئگ اکیفئگ ےہ۔"‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫‪ .00‬ہشیمہئگ اسدہئگ اھکنائگ اھکی‪،‬ئگ ریغبئگ ےنھچئگ وہےئئگ آےٹئگ یکئگ رویئئگ اھکی۔ئگ زنادہئگ رگمئگ اھکنائگ اھکےنئگ ےسئگ یھبئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ اسمولں‪،‬ئگ چاروںئگ اورئگ رضورتئگ ےسئگ زنادہئگ ذلتئگ ‬
‫یبلےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ ‬
‫ئگ ‬
 ‫‪15‬‬

‫ئ‬
‫ایسیئگ ذغاؤںئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیکئگ وجئگ زودمضہئگ اورئگ اسدہئگ وہںئگ اورئگ نجئگ ےسئگ مسجئگ وکئگ تحصئگ اورئگ وتانایئئگ ےلم۔ئگ ضحمئگ ذلتئگ یبلطئگ اورئگ زنانئگ ےکئگ چاروںئگ ےکئگ ےھچیپئگ ہنئگ ڑپی۔‬

‫پکللی یئگ ہنئگ اھکےتئگ ہکلبئگ ‬

‫ئگ اھکنسجئگ ںیمئگ ےسئگ اھب ئگ ‬
‫یبنﷺ ریغبئگ ےنھچئگ آےٹئگ یکئگ رویٹئگ دنسپئگ قرامےت‪،‬ئگ زنادہئگ یلتپئگ اورئگ دیمےئگ یکئگ اپچیتئگ دنسپئگ ہنئگ قرامےت۔ئگ تہبئگ زنادہئگ رگم ائگ ‬
‫ڈنھٹائگ وہےنئگ اکئگ ااظتنرئگ قرامےت۔ئگ رگمئگ اھکےنئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ یھبکئگ قرامےتئگ ہکئگ خرائگ ےنئگ مہئگ وکئگ آگئگ ںیہنئگ الھکیئ ئگ ےہئگ اورئگ یھبکئگ ارشادئگ قرامےتئگ رگمئگ اھکےنئگ ںیمئگ ترتئگ ‬
‫ںیہن ئگ وہیت۔ ئگ آپﷺ وگب ئگ دنسپ ئگ قرامےت‪ ،‬ئگ اخص ئگ وطر ئگ رپ ئگ دب‪ ،‬ئگ رگدن ئگ اور ئگ ھٹیپ ئگ وک ئگ وگب ئگ رتبغئگ ےسئگ اھکےت۔ ئگ درتقیقح ئگ مسجئگ وکئگ وقتئگ ےنشخبئگ اورئگ اجمدہاہنئگ ‬
‫ئگ اکمہئگ اورئگ الزیمئگ ذغائگ ےہئگ اورئگ ومنمئگ اکئگ ہنیسئگ ہمہئگ وقئگ اجمدہاہنئگ خرناتئگ ےسئگ آنادئگ رانہئگ اچےیہ۔ئگ ‬
‫مراجئگ انبےنئگ ےکئگ ےیلئگ وگب ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "وجئگ صخشئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ ںاہدئگ ےیکئگ ریغبئگ رمئگ ایگئگ اورئگ اسئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ آرزوئگ یھبئگ ںیہنئگ یھتئگ وہئگ افنقئگ یکئگ اکئگ تیفیئگ رپئگ رما۔"ئگ (ملسم)‬
‫ئگ ‬
‫ئ‬
‫‪ ‬اھکنائگ اہنیئگ اانیمطنئگ وئگ وکسنئگ ےکئگ اسھتئگ وخبئگ ابچئگ ابچئگ رکئگ اھکی۔مغئگ ‪،‬ئگ ہ‪،‬ئگ رجنئگ اورئگ ھگراٹئگ یکئگ احلئگ ںیمئگ اھکےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ وخیشئگ اورئگ ذینیہئگ وکسنئگ یکئگ ‬
‫احلئگ ںیمئگ اانیمطنئگ ےکئگ اسوجھتئگ اھکنائگ اھکنائگ اجنائگ ےہئگ وہئگ مسجئگ وکئگ وقتئگ اچنہپنائگ ےہئگ اورئگ رجنئگ وئگ رکفئگ اورئگ ھگراہئگ ںیمئگ وجئگ اھکنائگ الگنئگ اجنائگ ےہئگ وہئگ ےدعہئگ رپئگ ترائگ اترئگ ڈااتلئگ ےہئگ اورئگ اسئگ ‬
‫ےسئگ مسجئگ وکئگ اخرطئگ وخاہئگ وخاہئگ وقتئگ ںیہنئگ لمئگ نایت۔ئگ درتسوخانئگ رپئگ ہنئگ وتئگ نالکلئگ اخومشئگ ارسفدہئگ اورئگ زمغدہئگ وہئگ رکئگ ےیھٹیبئگ اورئگ ہنئگ دحئگ ےسئگ تریھئگ وہیئئگ وخشئگ یعبطئگ اکئگ اظمہرہئگ ےیجیکئگ ‬
‫ےہقہقاگلنائگ ضعبئگ اواقتئگ اجنئگ ےکئگ ےیلئگ رطخہئگ اکئگ ناعئگ نبئگ اجنائگ ےہ۔۔‬
‫ہکئگ درتسوخانئگ رپئگ ئگ ‬
‫ئ‬
‫‪ ‬درتسوخانئگ رپئگ ادتعالئگ ےکئگ اسھتئگ ےتسنہئگ وبےتلئگ رےیہ‪،‬وخیشئگ اورئگ ناطئگ ےکئگ اسھتئگ اھکنائگ اھکیئگ اورئگ خرائگ یکئگ دیئگ وہ‪/‬یئگ وتمعنںئگ رپئگ اسئگ اکئگ رکشئگ ادائگ ےیجیکئگ اورئگ جئگ امیبرئگ وہںئگ وتئگ ‬
‫زیہیھبئگ وپرےئگ امامتمئگ ےسئگ ےیجیک۔‬
‫رپ ئگ ‬

‫ام ئگ ذنمرؓ ئگ یتہک ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ یبن ئگ ﷺ ریمے ئگ اہیں ئگ رشتفی ئگ الےئ۔ ئگ ہارے ئگ اہیں ئگ وجھکر ئگ ےک ئگ وخےش ئگ کٹل ئگ رےہ ئگ ےھت‪ ،‬ئگ وضحرﷺ ان ئگ ےس ئگ انتوہ ئگ قرامےن ئگ ےگل۔ئگ ‬
‫رضحتئگ یلعؓئگ یھبئگ آپﷺ ےکئگ ئگ رمہاہئگ ےھت‪،‬ئگ وہئگ یھبئگ ونشئگ قرامےنئگ ےگلئگ وتئگ یبنﷺ اھکےتئگ رےہ۔ئگ امئگ ذنمرؓئگ یتہکئگ ںیہئگ ہکئگ رھپئگ ںیمئگ ےنئگ وھتڑےئگ وجئگ اورئگ دنقچرئگ ےلئگ ‬
‫رکئگ اکپےئ‪،‬ئگ یبنﷺ ےنئگ رضحتئگ یلعؓئگ ےسئگ قرامنا‪،‬ئگ یلع!ئگ ہیئگ اھکؤئگ ہیئگ اہمترےئگ ےیلئگ انمبئگ اھکنائگ ےہ۔(امشلئئگ ترذمی)‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫یبنﷺ ےکئگ درتسوخانئگ رپئگ جئگ وکیئئگ امہمنئگ وہنائگ وتئگ آپئگ نارئگ نارئگ اسئگ ےسئگ قرامےتئگ اجےت‪:‬ئگ "اھکیئگ اورئگ اھکی۔"جئگ امہمنئگ وخبئگ ریسئگ وہئگ اجنائگ اورئگ ےبئگ دحئگ ااکنرئگ ‬
‫رکنائگ یئگ آپﷺ اےنپئگ ارصارئگ ےسئگ ئگ نازئگ آےت۔ئگ ‬

‫اہنیوخوگشارئگ اضفئگ اورئگ وخیشئگ ےکئگ اماولئگ ںیمئگ انمبئگ وگتفگئگ رکےتئگ وہےئئگ اھکنائگ انتولئگ قرامےت۔‬
‫ئگ ‬ ‫ینعیآپﷺ‬
‫ئگ ‬

‫‪ ‬دورہپئگ اکئگ اھکنائگ اھکےنئگ ےکئگ دعبئگ وھتڑیئگ دترئگ ولیقہلئگ ےیجیکئگ اورئگ راتئگ اکئگ اھکنائگ اھکےنئگ ےکئگ دعبئگ وھتڑیئگ دترئگ لہچئگ دقیمئگ ےیجیکئگ اورئگ اھکنائگ اھکےنئگ ےکئگ دعبئگ وفراًئگ وکیئئگ تخسئگ مسقئگ اکئگ ‬
‫دام یئگ نائگ امسجینئگ اکمئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ رعیبئگ اکئگ وہشمرئگ وقمہلئگ ےہ"تغددد تمدددد تعددیت تمدددت" "دورہپئگ اکئگ اھکنائگ اھکؤئگ وتئگ درازئگ وہئگ اجؤ‪،‬ئگ راتئگ اکئگ اھکنائگ اھکؤئگ وتئگ لہچئگ دقیمئگ ‬
‫رکو۔"‬
‫ئ‬
‫‪ ‬آوھکنںئگ یکئگ افحتظئگ اکئگ وپرائگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ زیتئگ روینشئگ ےسئگ آںیھکنئگ ہنئگ ڑلای‪،‬ئگ وسرجئگ یکئگ رطفئگ اگنہئگ امجئگ رکئگ ہنئگ دےئھکی‪،‬ئگ زنادہئگ دممھئگ روینشئگ ںیمئگ ہنئگ ڑپےیھ ئگ ‪،‬ہشیمہئگ اصفئگ اورئگ ‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫دتعمل ئگ روینش ئگ ںیم ئگ اطمہعل ئگ ےیجیک۔ ئگ زنادہ ئگ اجےنگ ئگ ےس ئگ یھب ئگ رپزیہ ئگ ےیجیک۔ ئگ دوھل ئگ ابغر ئگ ےس ئگ آوھکنں ئگ وک ئگ اچبی۔ ئگ آوھکنں ئگ ںیم ئگ رسہم ئگ اگلی۔ ئگ اورئگ ہشیمہئگ آںیھکنئگ اصفئگ ‬
‫ئ‬
‫رےنھکئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ ھکؤںئگ اورئگ زبسہئگ زاروںئگ ںیمئگ ریسئگ وئگ رفتحیئگ ےیجیک۔ئگ زبسہئگ دےنھکیئگ ےسئگ آوھکنںئگ رپئگ ااھچئگ اترئگ ڑپنائگ ےہ۔ئگ آوھکنںئگ وکئگ دباگنیہئگ ےسئگ اچبی۔ئگ اسئگ ےسئگ ‬
‫آںیھکنئگ ےبئگ روقنئگ وہئگ اجیتئگ ںیہ۔ئگ اورئگ تحصئگ رپئگ یھبئگ ترائگ اترئگ ڑپنائگ ےہ۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬۔"اہمتریئگ آوھکنںئگ اکئگ یھبئگ متئگ رپئگ قحئگ ےہ۔"ئگ ومنمئگ اکئگ قرضئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ خرائگ ‬
 ‫‪16‬‬

‫یکئگ اسئگ تمعنئگ یکئگ دقرئگ رکے‪،‬ئگ اسئگ وکئگ خرائگ یکئگ رمیضئگ ےکئگ اطمقبئگ اامعتسلئگ رکے‪،‬ئگ اسئگ یکئگ افحتظئگ اورئگ افصیئئگ اکئگ امامتمئگ رےھک۔ئگ وہئگ اسریئگ دتریبںیئگ اایتخرئگ رکےئگ نجئگ ‬
‫ی ٰیکئگ افحتظئگ اکئگ یھبئگ ‬
‫ااءئگ اورئگ وق ئگ ‬ ‫ےسئگ آوھکنںئگ وکئگ افدئہئگ اتچنہپئگ وہئگ اورئگ انئگ ناوتںئگ ےسئگ اچبئگ رےہئگ نجئگ ےسئگ آوھکنںئگ وکئگ اصقننئگ اتچنہپئگ وہ۔ئگ ایسئگ رطحئگ مسجئگ ےکئگ دورسےئگ آعض‬
‫ایخلئگ رےیھک۔ئگ یبنﷺاکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬۔ئگ "ولوگ!ئگ آوھکنںئگ ںیمئگ رسہمئگ اگلنارکو۔رسہمئگ آ ھکئگ ےکئگ لیئگ وکئگ دورئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ ناولںئگ وکئگ ااگنائگ ےہ۔ئگ (ترذمی)‬
‫‪ ‬داوتنںئگ یکئگ افصیئئگ اورئگ افحتظئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ داوتنںئگ ےکئگ اصفئگ رےنھکئگ ےسئگ قرجئگ اح لئگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ اہےمضئگ رپئگ ااھچئگ اترئگ ڑپنائگ ےہ۔ٍٍئگ اورئگ دایئگ وبضمطئگ یھبئگ رےتہئگ ‬
‫ںیہ۔ئگ وسماکئگ یکئگ اعدتئگ ڈاےیل‪،‬ئگ نجنمئگ وریغہئگ اکئگ یھبئگ اامعتسلئگ رےیھک۔نانئگ نائگ ابمتوکئگ وریغہئگ یکئگ رثکتئگ ےسئگ داوتنںئگ وکئگ خرابئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ اھکےنئگ ےکئگ دعبئگ داوتنںئگ وکئگ ایھچئگ ‬
‫رک ایئگ ےیجیک۔‬
‫رطحئگ اصفئگ ئگ ‬

‫دایئگ دنگےئگ رےنہئگ ےسئگ رطحئگ رطحئگ یکئگ امیبرناںئگ دیپئگ اوہیتئگ ںیہ۔ئگ ایسئگ ےیلئگ یبنﷺ اکئگ ومعملئگ اھتئگ ہکئگ جئگ دنینئگ ےسئگ دیبارئگ وہےتئگ وتئگ وسماکئگ ےسئگ اانپئگ ہنمئگ ‬
‫اصفئگ قرامےت۔ٍٍٍ( قفتئگ ہیل)‬

‫رضحت ئگ اعہشئ ئگ یتہک ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ ‪ :‬ئگ "مہ ئگ یبنﷺ ےک ئگ ےیل ئگ ووض ئگ اک ئگ ناین ئگ اور ئگ وسماک ئگ ایتر ئگ رےتھک ئگ ےھت‪ ،‬ئگ سج ئگ وق ئگ یھب ئگ خرا ئگ اک ئگ مکح ئگ وہنا ئگ آپﷺ اھٹ ئگ ےھٹیب ئگ ےھت ئگ اورئگ ‬
‫وسماکئگ رکےتئگ ےھت۔ئگ رھپئگ ووضئگ رکئگ ےکئگ امنزئگ ادائگ قرامےتئگ ےھت۔"ئگ (وعسمد)‬

‫رضحتئگ اسنؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "ںیمئگ متئگ ولوگںئگ وکئگ وسماکئگ رکےنئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ تہبئگ نادیکئگ رکئگ اکچئگ وہں۔"ئگ (اخبری)‬

‫رضحتئگ اعہشئؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "وسماکئگ ہنمئگ وکئگ اصفئگ رکےنئگ وایلئگ اورئگ خرائگ وکئگ رایضئگ رکےنئگ وایلئگ ےہ۔"ئگ (نایئ)‬

‫آپﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "ارگئگ ںیمئگ اینپئگ امئگ ےکئگ ےیلئگ شاقئگ ہنئگ اتھجمسئگ وتئگ ںیمئگ ہرئگ امنزئگ ےکئگ وقئگ وسماکئگ رکےنئگ اکئگ مکحئگ داتی۔ئگ "(اوبداؤد)‬

‫اک ئگ نار ئگ آپﷺ ےس ئگ ےنلم ئگ ےک ئگ ےیلئگ ھچئگ املسمنئگ آپﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہےئ‪،‬ئگ انئگ ےکئگ ئگ دایئگ اصفئگ ہنئگ وہےنئگ یکئگ وہجئگ ےسئگ ےلیپئگ وہئگ رےہئگ ےھت۔ئگ ‬
‫آپﷺ یکئگ رظنئگ ڑپیئگ وتئگ قرامنا‪:‬ئگ "اہمترےئگ دایئگ ےلیپئگ ےلیپئگ ویکںئگ رظنئگ آرےہئگ ںیہ‪،‬ئگ وسماکئگ ایکئگ رکو۔"ئگ (دنسمئگ ادمح)‬

‫‪ ‬نایک‪،‬ئگ اہطرتئگ اورئگ اظنتفئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ ےہ‪:‬ئگ "خرائگ انئگ ولوگںئگ وکئگ وبحمبئگ انبنائگ ےہ‪،‬ئگ وجئگ تہبئگ زنادہئگ ناکئگ وئگ اصفئگ رےتہئگ ںیہ۔"(وتہب)‬

‫اورئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "افصیئئگ اورئگ نازیکیگئگ آداھئگ اامینئگ ےہ۔"ئگ ‬

‫افصیئئگ اورئگ نازیکیگئگ یکئگ ایسئگ اتیمہئگ ےکئگ شیپئگ رظنئگ یبنﷺ ےنئگ اہطرتئگ ےکئگ یلیصفتئگ ااکحمئگ د ےئگ ںیہئگ اورئگ ہرئگ اعمےلمئگ ںیمئگ اہطرتئگ وئگ اظنتفئگ یکئگ نادیکئگ یکئگ ےہ۔ئگ اھکےنئگ ‬
‫ئ‬
‫ےنیپ ئگ یک ئگ زیچوں ئگ وک ئگ ڈاھی ئگ رک ئگ رےیھک‪ ،‬ئگ اںیہن ئگ دنگہ ئگ وہےن ئگ ےس ئگ اچبی ئگ اور ئگ ویھکمں ئگ ےس ئگ افحتظ ئگ ےیجیک۔ ئگ ترونتں ئگ وک ئگ اصف ئگ رھتسا ئگ رےیھک‪ ،‬ئگ ابلس ئگ اور ئگ ےنٹیل ئگ ےنھٹیب ئگ ےکئگ ‬
‫رتسبوںئگ وکئگ ناکئگ رےیھک‪،‬ئگ اےنھٹئگ ےنھٹیبئگ یکئگ وہگجںئگ وکئگ اصفئگ رھتسائگ رےیھک‪،‬ئگ مسجئگ یکئگ افصیئئگ ےکئگ ےیلئگ ووضئگ اورئگ لسغئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ مسجئگ اورئگ ابلسئگ اورئگ رضورتئگ یکئگ اسریئگ ‬
‫زیچوں ئگ یک ئگ افصیئ ئگ اور ئگ نازیکیگ ئگ ےس ئگ روح ئگ وک ئگ یھب ئگ ئگ رسور ئگ و ئگ ناط ئگ اح ل ئگ وہنا ئگ ےہ ئگ اور ئگ مسج ئگ وک ئگ یھب ئگ قرج ئگ اور ئگ نازیگ ئگ یتلم ئگ ےہ ئگ اور ئگ تیثیحب ئگ ومجمیع ئگ اناین ئگ تحص ئگ رپئگ اسئگ اکئگ ‬
‫اہنیئگ یہئگ وخوگشارئگ اترئگ ڑپنائگ ےہ۔‬

‫رضحتئگ دعیؓئگ نبئگ احمتئگ قرامےتئگ ںیہ‪:‬ئگ "ٍٍجئگ ےسئگ ںیمئگ االسمئگ النائگ وہں‪،‬ئگ ہرئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ ناووضئگ راتہئگ وہں۔ٍ"‬
 ‫‪17‬‬

‫ئگ جیھبئگ ‬
‫اکئگ رمہبتئگ روسلئگ اہللﷺ ےنئگ رضحتئگ البلؓئگ ےسئگ وپاھچ‪:‬ئگ "لکئگ متئگ ھجمئگ ےسئگ ےلہپئگ جئگ ںیمئگ ےسیکئگ دالخئگ وہئگ ے؟ئگ وبےل‪:‬ئگ "نائگ روسلئگ اہللﷺ !ئگ ںیم ئگ ‬
‫ناتہکئگ وہںئگ وتئگ دوئگ ر تعئگ امنزئگ رضورئگ ڑپھئگ اتیئگ وہںئگ اورئگ سجئگ وقئگ یھبئگ ووضئگ وٹ اتئگ ےہئگ وفر ئگ اًاینئگ ووضئگ رکئگ ےکئگ ہشیمہئگ ناووضئگ رےنہئگ یکئگ وکششئگ رکنائگ وہں۔"‬
‫اذا ئگ ‬

‫رضحت ئگ اوبہرترہؓ ئگ ےتہک ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ یبنﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "ہر ئگ املسمن ئگ رپ ئگ خرا ئگ اک ئگ ہی ئگ قح ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ہر ئگ ےتفہ ئگ ںیم ئگ اک ئگ دن ئگ لسغ ئگ ایک ئگ رکے ئگ اور ئگ اےنپ ئگ رس ئگ اور ئگ دبن ئگ وک ئگ دوھنائگ ‬
‫رکے۔"ئگ (اخبری)‬

‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‬

‫ےکآداب‬
‫س ئگ ‬
‫ابل ئگ ‬

‫‪ .0‬ابلس ئگ ااسی ئگ یہیٹے ئگ وج ئگ رشم ئگ و ئگ تا‪،‬ئگ ٍٍریغت ئگ و ئگ رشاتف ئگ اور ئگ مسج ئگ یک ئگ رتس ئگ وپیش ئگ اور ئگ افحتظ ئگ ےک ئگ اقتوضں ئگ وک ئگ وپرا ئگ رکے ئگ اور ئگ سج ئگ ےس ئگ ذہتی ئگ و ئگ ہقیلس ئگ اور ئگ ز تن ئگ و ئگ امجل ئگ اکئگ ‬
‫ااہظرئگ وہ۔‬

‫قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ خرائگ اعتیلٰئگ ےنئگ اینپئگ اسئگ تمعنئگ وکئگ ذرکئگ رکےتئگ وہےئئگ ارشادئگ قرامنائگ ےہ‪:‬‬

‫"یبنی آدم قد انزلنا علیکم لباسا یواری سواتکم و ریشاط "ئگ (االرعاف)‬

‫"اےئگ اوالدئگ آدم!ئگ مہئگ ےنئگ متئگ رپئگ ابلسئگ نازلئگ ایکئگ ےہئگ ہکئگ اہمترےئگ مسجئگ ےکئگ اقبئگ رشمئگ وصحںئگ وکئگ ڈاھےکنئگ اورئگ اہمترےئگ ےیلئگ ز تنئگ اورئگ افحتظئگ اکئگ ذرہعیئگ یھبئگ وہ۔"‬

‫رشیئگ درا لئگ رپ دنےئگ ےکئگ رپوںئگ وکئگ ےتہکئگ ںیہ‪،‬ئگ رپدنےئگ ےکئگ رپئگ اسئگ ےکئگ نسح ئگ وئگ امجلئگ اکئگ یھبئگ ذرہعیئگ ںیہئگ اورئگ مسجئگ یکئگ افحتظئگ اکئگ یھب۔ئگ اعمئگ اامعتسلئگ اعمئگ اامعتسلئگ ںیمئگ ‬
‫رشیئگ اکئگ ظفلئگ امجلئگ وئگ ز تنئگ اورئگ دمعہئگ ابلسئگ ےکئگ ےیلئگ وبالئگ اجنائگ ےہ۔‬

‫ابلس ئگ اک ئگ دصقم ئگ ز تن ئگ وائگ ٓراشئ ئگ اور ئگ ومیمس ئگ اترات ئگ ےس ئگ افحتظ ئگ یھب ئگ ےہ ئگ نکیل ئگ اونیل ئگ دصقم ئگ اقب ئگ رشم ئگ وصحں ئگ یک ئگ رتس ئگ وپیش ئگ ےہ۔ ئگ خرا ئگ ےن ئگ رشم ئگ و ئگ تا ئگ انان ئگ یکئگ ‬
‫رطفتئگ ںیمئگ دیپائگ قرامیئئگ ےہ۔ئگ یہیئگ وہجئگ ےہئگ ہکئگ جئگ رضحتئگ آدمؑئگ اورئگ رضحتئگ اواؑےسئگ جئگ اکئگ ابلسئگ افخرہئگ ایئگ ایگئگ وتئگ وہئگ جئگ ےکئگ دروتخںئگ ےکئگ وتپںئگ ےسئگ اےنپئگ ومسجںئگ ‬
‫وکئگ ڈاھےنپنئگ ےگل۔ئگ اسئگ ےیلئگ ابلسئگ ںیمئگ اسئگ دصقمئگ وکئگ بئگ ےسئگ دقممئگ ےیھجمسئگ اورئگ ااسیئگ ابلسئگ بختنمئگ ےیجیکئگ سجئگ ےسئگ رتسئگ وپیشئگ اکئگ دصقمئگ وخبیبئگ وپرائگ وہئگ ےکس۔ئگ اسھتئگ یہئگ اسئگ ‬
‫اکئگ یھبئگ امامتمئگ رےہئگ ہکئگ ابلسئگ ومیمسئگ اتراتئگ ےسئگ مسجئگ یکئگ افحتظئگ رکےنئگ واالئگ یھبئگ وہئگ اورئگ ا ےسئگ ےقیلسئگ اکئگ ابلسئگ وہئگ وجئگ ز تنئگ وئگ امجلئگ اورئگ ذہتیئگ اکئگ ذرہعیئگ وہ۔ئگ ااسیئگ ہنئگ وہئگ ہکئگ ‬
‫اےسئگ نہپئگ رکئگ آپئگ وکیئئگ وجعہبئگ نائگ ولھکنائگ نبئگ اجںیئئگ اورئگ ولوگںئگ ےکئگ ےیلئگ یسنہئگ اورئگ دلئگ یگلئگ اکئگ وموضعئگ ایہمئگ وہئگ اجےئ۔‬

‫‪ .4‬ابلسئگ ےتنہپئگ وقئگ ہیئگ وس چٹےئگ ہکئگ ہیئگ تمعنئگ ےہئگ سجئگ ےسئگ خرائگ ےنئگ رصفئگ انانئگ وکئگ ونازائگ ےہ‪،‬ئگ دورسیئگ ولخماقتئگ اسئگ ےسئگ ورحومئگ ںیہ۔ئگ اسئگ امازیئگ ششخبئگ وئگ ئگ ااعنمئگ رپئگ ‬
‫ئگ نینئگ ےہ۔ئگ ابلسئگ ںینہپئگ ‬
‫خرائگ اکئگ رکشئگ ادائگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ اسئگ امازیئگ ااعنمئگ ےسئگ رسقرازئگ وہئگ رکئگ یھبکئگ خرائگ یکئگ نارکشیئگ اورئگ نائگ قرامینئگ اکئگ لمعئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ ابلسئگ خرائگ یکئگ اکئگ زتردب ا‬
‫وتئگ اسئگ ااسحسئگ وکئگ نازہئگ ےیجیکئگ اورئگ خرناتئگ رکشئگ اکئگ ااہظرئگ اسئگ داعئگ ےکئگ اافلظئگ ںیمئگ ےیجیک‪،‬ئگ وجئگ یبنﷺ ےنئگ ومونمںئگ وکئگ اھکسیئئگ ےہ۔ئگ ‬
‫‪ .3‬رتہبنیئگ ابلسئگ وقتیئگ ٰاکئگ ابلسئگ ےہ۔ئگ وقتیئگ ٰےکئگ ابلسئگ ےسئگ ناینطئگ نازیکیگئگ یھبئگ رمادئگ ےہئگ اورئگ اظہریئگ رپزیہاگریئگ اکئگ ابلسئگ یھب۔ئگ ینعیئگ ااسیئگ ابلسئگ یہیٹےئگ وجئگ رشتعیئگ یکئگ رظنئگ ‬
‫ےسٍاشمتہبئگ اکئگ ذرہعیئگ وہئگ اورئگ ہنئگ رمدوںئگ ےکئگ ےیلئگ وعروتںئگ ےسئگ ‬
‫ںیمئگ رپزیہاگروںئگ اکئگ ابلسئگ وہ‪،‬ئگ سجئگ ےسئگ ربکئگ وئگ رغورئگ اکئگ ااہظرئگ ہنئگ وہ‪،‬ئگ وجئگ ہنئگ وعروتںئگ ےکئگ ےیلئگ رمدوںئگ ٍ‬
 ‫‪18‬‬

‫اشمتہبئگ اک۔ئگ ااسیئگ ابلسئگ یہیٹےئگ سجئگ وکئگ دھکیئگ رکئگ سوسسئگ ایکئگ اجئگ ےکسئگ ہکئگ ابلسئگ و ےننئگ واالئگ وکیئئگ خراترسئگ اورئگ الھبئگ انانئگ ےہئگ اورئگ وعرںیتئگ ابلسئگ ںیمئگ انئگ دحودئگ اکئگ احلظئگ رکںیئگ وجئگ ‬
‫تعیےنئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ رقمرئگ یکئگ ںیہ۔‬
‫تعیےنئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ رقمرئگ یکئگ ںیہئگ اورئگ رمدئگ انئگ دحودئگ اکئگ احلظئگ رکںیئگ وجئگ رش ئگ ‬
‫رش ئگ ‬
‫‪ٍٍ .2‬اینئگ ابلسئگ ںینہپئگ وتئگ ڑپکےئگ اکئگ نامئگ ےلئگ رکئگ وخیشئگ اکئگ ااہظرئگ ےیجیکئگ ہکئگ خرائگ ےنئگ اےنپئگ لضئگ وئگ رکمئگ ےسئگ ہیئگ ڑپکائگ انعیئگ قرامنائگ اورئگ رکشئگ ےکئگ خرناتئگ ےسئگ رسشارئگ وہئگ رکئگ اینئگ ابلسئگ ‬
‫و ےننئگ یکئگ وہئگ داعئگ ڑپےیھئگ وجئگ یبنﷺ ڑپاھئگ رکےتئگ ےھت۔‬

‫ںیہہکئگ روسلئگ اہللﷺ جئگ وکیئئگ اینئگ ڑپکا‪،‬ئگ امعہم‪،‬ئگ رکنائگ نائگ اچدرئگ ےتنہپئگ وتئگ اسئگ اکئگ نامئگ ےلئگ رکئگ قرامےت‪:‬‬
‫رضحتئگ اوبئگ دیعسئگ خرریؓئگ قرامےتئگ ئگ ‬

‫"اللھم لک الحمد انت کسوتنیۃ‪ ،‬اسئلک خیرہ وخیرما صنع لہ و اعوذ بک من رشہ و رش ما صنع لہئگ ۔"(اوبداؤد)‬

‫" خرانائگ ریتائگ رکشئگ ےہئگ وتئگ ےنئگ ےھجمئگ ہیئگ ابلسئگ انہپنائگ ۔ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ اسئگ ےکئگ ریخئگ اکئگ وخااہںئگ وہںئگ ئگ اورئگ اسئگ ےکئگ دصقمئگ ےکئگ اےھچئگ ولہپئگ اکئگ سجئگ ےکئگ ےئلئگ ہیئگ انبنائگ ایگئگ ےہئگ ئگ اورئگ ںیمئگ ‬
‫اےنپئگ آپئگ وکئگ ریتیئگ انپہئگ ںیمئگ داتیئگ وہںئگ ‪،‬اسئگ ابلسئگ یکئگ ترایئئگ ےسئگ اورئگ اسئگ ےکئگ دصقمئگ ےکئگ اسئگ ترےئگ ولہپئگ ےسئگ سجئگ ےکئگ ےئلئگ ہیئگ انبنائگ ایگئگ ےہئگ ۔"ئگ ‬

‫داعئگ اکئگ بلطمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ خرانائگ وتئگ ےھجمئگ وتقیفئگ دےئگ ہکئگ ںیمئگ ریتائگ اشخبئگ وہائگ ابلسئگ ایہنئگ ماقدصئگ ےکئگ ےئلئگ اامعتسلئگ رکوںئگ وجئگ ریتےئگ تردکئگ نازیکہئگ ماقدصئگ ںیہ۔ےھجمئگ وتقیفئگ ‬
‫دےئگ ہکئگ ںیمئگ اسئگ ےسئگ اینپئگ رتسئگ وپیشئگ رکئگ وکسںئگ ‪،‬اورئگ ےبئگ رشیمئگ ‪،‬ےبئگ تایئئگ یکئگ ناوتںئگ ےسئگ اےنپئگ اظہرئگ ونانطئگ وکئگ وفحمظئگ رھکئگ وکسںئگ اورئگ رشتعیئگ ےکئگ دحودئگ ںیمئگ رےتہئگ ‬
‫وہےئئگ ںیمئگ اسئگ ےکئگ ذرہعیئگ اےنپئگ مسجئگ یکئگ افحتظئگ رکئگ وکسںئگ اورئگ اسئگ وکئگ ز تنئگ وئگ امجلئگ اکئگ ذرہعیئگ انبئگ وکسںئگ ۔ڑپکےئگ نہپئگ رکئگ ہنئگ وتئگ دورسوںئگ رپئگ اینپئگ ترایئئگ اتجؤںئگ ‪،‬ہنئگ رغورئگ ‬
‫اوئگ رربکتئگ رکوںئگ اورئگ ہنئگ ریتیئگ اسئگ تمعنئگ وکئگ اامعتسلئگ ئگ رکےنئگ ںیمئگ رشتعیئگ یکئگ انئگ دحودئگ وکئگ وتڑوںئگ وجئگ وتئگ ےنئگ اےنپئگ دنبوںئگ اورئگ دنبویںئگ ےکئگ ےئلئگ رقمرئگ قرامیئئگ ںیہ۔‬

‫رضحتئگ رمعئگ ریضئگ اہللئگ ہنئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ‪:‬‬

‫وجئگ صخشئگ ےئنئگ ڑپکےئگ ےنہپئگ ارگئگ وہئگ اجنگشئئگ رھکائگ وہئگ وتئگ اےنپئگ رپاےنئگ ڑپکےئگ یسکئگ رغیئگ وکئگ ریخاتئگ ںیمئگ دےئگ دےئگ اورئگ ےئنئگ ڑپکےئگ ےتنہپئگ وقئگ ہیئگ داعئگ ڑپےھئگ ‪:‬‬

‫الحمد ہلل الذی کسانی ما اواری بہ عورتی و اتجمل بہ فی حیاتی‬

‫اسریئگ رعتفیئگ اورئگ دمحئگ اسئگ خرائگ ےکئگ ےئلئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ ےھجمئگ ہیئگ ڑپکےئگ انہپےئئگ ‪،‬سجئگ ےسئگ ںیمئگ اینپئگ رتسئگ وپیشئگ رکنائگ وہںئگ اورئگ وجئگ اسئگ زدنیگئگ ںیمئگ ریمےئگ نسحئگ وئگ امجلئگ ‬
‫اکئگ یھبئگ ذرہعیئگ ےہئگ ۔‪،،‬‬

‫وجئگ صخشئگ یھبئگ اینئگ ابلسئگ ےتنہپئگ وقئگ ہیئگ داعئگ ڑپےئگ اگئگ ‪،‬خرائگ ودنئگ اعتیلئگ اسئگ وکئگ زدنیگئگ ںیمئگ یھبئگ اورئگ ومتئگ ےکئگ دعبئگ یھبئگ اینپئگ افحتظئگ اورئگ ناراینئگ ںیمئگ رےھکئگ اگئگ ۔(ترذمی)‬

‫‪ .3‬ڑپکےئگ ےتنہپئگ وقئگ دیسیھئگ اجیئگ اکئگ ایخلئگ رےیھکئگ ۔ضیمقئگ ‪،‬رکہتئگ ریشواینئگ اورئگ وکٹئگ وریغہئگ ںینہپئگ وتئگ دیسیھئگ آنیتسئگ یہیٹےئگ اورئگ ایسئگ رطحئگ نااجئہمئگ وریغہئگ ںینہپئگ وتئگ ےلہپئگ ‬
‫ئ‬
‫ےھریپئگ ںیمئگ نائئگ ڈاےئلئگ ۔یبنئگ ارکمئگ جئگ صیمقئگ ےتنہپئگ وتئگ ےلہپئگ دیساھئگ اہھتئگ دیسیھئگ آنیتسئگ ںیمئگ ڈاےتلئگ اورئگ رھپئگ ااٹلئگ اہھتئگ ایٹلئگ آنیتسئگ ںیمئگ ڈاےتلئگ ۔ایسئگ رطحئگ جئگ آپئگ ‬
‫دیس ئگ ‬
‫وجنائگ ےتنہپئگ وتئگ ےلہپئگ دیساھئگ ناؤںئگ دیسےھوجےتئگ ںیمئگ ڈاےتلئگ رھپئگ ااٹلئگ ناؤںئگ اےٹلئگ اجےتئگ ںیمئگ ڈاےتلئگ اورئگ وجنائگ انارےتئگ وقئگ ےلہپئگ ااٹلئگ ناؤںئگ وجےتئگ ںیمئگ ےسئگ اکنےتلرھپئگ دیساھئگ ‬
‫ناؤںئگ اکنےتلئگ ۔‬
‫ےو ےننئگ ےسئگ ےلہپئگ رضورئگ اھجڑئگ ےیجیلئگ ‪،‬وہئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ ںیمئگ وکیئئگ ومذیئگ اجونرئگ وہئگ اورئگ خرائگ وخناہتسئگ ‬
‫‪ .6‬ڑپک ئگ ‬
 ‫‪19‬‬

‫وکیئئگ ایرائگ اچنہپےئئگ ۔یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ اکئگ نارئگ اکئگ لگنجئگ ںیمئگ اےنپئگ ومزےئگ نہپئگ رےہئگ ےھتئگ ۔الہپئگ ومزہئگ و ےننئگ ےکئگ دعبئگ جئگ آپئگ ےنئگ دورسائگ ومزہئگ و ےننئگ اکئگ رادہئگ ‬
‫قرامنا ئگ وت ئگ اک ئگ وکا ئگ اٹپھج ئگ اور ئگ وہ ئگ ومزا ئگ ااھٹرک ئگ اڑئگ ایگ ئگ اور ئگ افیی ئگ اورپ ئگ ےل ئگ اج ئگ رک ئگ اےس ئگ وھچڑدنا ئگ ۔ومزہ ئگ ج ئگ اوئاچیئ ئگ ےس ئگ ےچین ئگ رگا ئگ وت ئگ رگےن ئگ یک ئگ وچٹ ئگ ےس ئگ اس ئگ ںیم ئگ ےس ئگ اکئگ ‬
‫اسنرور ئگ اج ئگ ڑپا ئگ ۔ہی ئگ دھکی ئگ رک ئگ آپ ئگ ےن ئگ خرا ئگ اکرکش ئگ ادا ئگ ایک ئگ اور ئگ ارشاد ئگ قرامنا ئگ ‪:‬ہر ئگ املسمن ئگ ےک ئگ ےیل ئگ رضوری ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ج ئگ ومزہ ئگ و ےنن ئگ اک ئگ ارادہ ئگ رکے ئگ وت ئگ اس ئگ وک ئگ اھجڑ ئگ ایئگ ‬
‫رکے۔‪(،،‬ربطاینئگ )‬

‫‪ .1‬ابلس ئگ دیفس ئگ ےئنہپ ئگ ‪،‬دیفس ئگ ابلس ئگ رمدوں ئگ ےک ئگ ےیل ئگ دنسپیرہ ئگ ےہ ئگ ۔یبن ئگ یل ئگ اہلل ئگ ہیل ئگ و مل ئگ اک ئگ ارشاد ئگ ےہ ئگ ‪ :‬ئگ دیفس ئگ ڑپکے ئگ انہپ ئگ رکو ئگ ‪،‬ہی ئگ رتہبنی ئگ ابلس ئگ ےہ ئگ ‪،‬دیفس ئگ ڑپکا ئگ یہئگ ‬
‫دیفسیہئگ ڑپکےئگ ںیمئگ رمدوںئگ وکئگ دنفئگ رکنائگ اچےیہ۔"(ترذمی)‬
‫زدنیگئگ ںیمئگ اننہپئگ اچےیہئگ اورئگ ئگ ‬

‫اکئگ اورئگ ومعقئگ رپئگ آپئگ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ۔دیفسئگ ڑپکےئگ انہپئگ رکوئگ ‪،‬اسئگ ےیلئگ ہکئگ دیفسئگ ڑپکائگ زنادہئگ اصفئگ رھتسائگ راتہئگ ےہئگ اورئگ ایسئگ ںیمئگ اےنپئگ رمدوںئگ وکئگ انفکنائگ رکوئگ ۔"‬

‫زنادہئگ اصفئگ رھتسائگ رےنہئگ ےسئگ رمادئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ رپئگ ذرائگ اسئگ داغئگ دھیہئگ یھبئگ ےگلئگ وتئگ رقفائگ سوسسئگ وہئگ اجےئئگ اگئگ اورئگ آدیمئگ وفرائگ دوھئگ رکئگ اصفئگ رکئگ ےلئگ اگئگ اورئگ ارگئگ وکیئئگ ئگ رنیگنئگ ‬
‫ےتےھتئگ ‬
‫ ملدیفسئگ ابلسئگ انہپئگ رک ئگ ‬ ‫ڑپکائگ وہئگ اگئگ وتئگ اسئگ رپئگ ئگ دھیہئگ دلجئگ رظنئگ ہنئگ آئگ ےکسئگ اگئگ اورئگ دلجئگ دوھےنئگ یکئگ رطفئگ وتہجئگ ہنئگ وہئگ ےکسئگ یگ۔حیحصئگ اخبریئگ ںیمئگ ئگ ‬
‫ےہہکئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ئگ ‬
‫‪،‬ینعیئگ آپئگ ےنئگ وخدئگ یھبئگ دیفسئگ ابلسئگ دنسپئگ ایکئگ اورئگ امئگ ےکئگ رمدوںئگ وکئگ یھبئگ اےسئگ و ےننئگ یکئگ تربیغئگ دیئگ ۔‬

‫‪ .8‬نااجئہمئگ اورئگ گنلئگ وریغہئگ وکئگ ونخٹںئگ ےسئگ اوئاچئگ رےیھکئگ ۔وجئگ ولگئگ رغورئگ وئگ ربکتئگ ںیمئگ اانپئگ نااجئہمئگ اورئگ گنلئگ وریغہئگ ٹلائگ دےتیئگ ںیہئگ ‪،‬یبنئگ یلئگ اہللئگ و ملئگ یکئگ رظنئگ ںیمئگ وہئگ نااکمئگ اورئگ ‬
‫نارمادئگ ولگئگ ںیہئگ اورئگ تخسئگ ذعابئگ ےکئگ قحتسمئگ ںیہ۔یبنئگ ارکمئگ یلئگ اہللئگ و ملئگ اک ارشادئگ ےہئگ نیتئگ مسقئگ ےکئگ ولگئگ ا ےسئگ ںیہئگ ہکئگ خرائگ اعتیلئگ ایقمئگ ےکئگ دنئگ ہنئگ وتئگ انئگ ےسئگ ‬
‫ناتئگ رکےئگ اگئگ ‪،‬ہنئگ انئگ یکئگ رطفئگ رظنئگ قرامےئئگ اگئگ اورئگ انئگ وکئگ ناکئگ اصفئگ رکئگ ےکئگ جئگ ںیمئگ دالخئگ ئگ رکےئگ اگئگ ہکلبئگ انئگ وکئگ ااہتنیئئگ ئگ دردئگ ناکئگ ذعابئگ دےئگ اگئگ ۔رضحتئگ اوبئگ ذرئگ ‬
‫یؓےنئگ وپاھچ‬
‫افغر ئگ ‬

‫ہکئگ نائگ روسلئگ اہللئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ہیئگ نااکمئگ اورئگ نارمادئگ ولگئگ وکنئگ ںیہئگ ؟ئگ ‬

‫ارشادئگ قرامنائگ اکئگ وہئگ وجئگ رغورئگ اورئگ ربکتئگ ںیمئگ اانپئگ دنبہئگ ونخٹںئگ ےسئگ ےچینٹلانائگ ےہئگ ۔‬

‫دورسائگ وہئگ صخشئگ ےہئگ وجئگ ااسحنئگ اتجنائگ ےہئگ ۔‬

‫ےہوجئگ وھجیٹئگ ومسقںئگ ےکئگ اہسرےئگ اینپئگ اجترتئگ وکئگ اکمچنائگ اچاتہئگ ےہ۔‪،،‬ئگ (ملسمئگ )ئگ ‬
‫اورئگ رسیتاوہئگ صخشئگ ئگ ‬

‫رضحتئگ دیبعئگ نبئگ اخدلئگ ؓئگ اانپ ئگ اکئگ واہعقئگ ایبنئگ قرامےتئگ ںیہئگ ۔ںیمئگ اکئگ نارئگ دمہنیئگ ونمرہئگ ںیمئگ اجئگ راہئگ اھتئگ ہکئگ ںیمئگ اےنپئگ ےھچیپئگ ےسئگ ہی ئگ ےتہکئگ انسئگ اانپئگ دنبہئگ اورپئگ ااھٹ ئگ ولئگ ہکئگ اسئگ ےسئگ ‬
‫آدیم ئگ اظہری ئگ اجنب ئگ ےس ئگ یھب ئگ وفحمظ ئگ راتہ ئگ ےہ ئگ اور ئگ ناینط ئگ اجنب ئگ ےس ئگ یھب ئگ ۔‪ ،،‬ئگ ںیم ئگ ےن ئگ رگدن ئگ ریھپ ئگ رک ئگ وج ئگ داھکی ئگ وت ئگ یبن ئگ رکص ئگ یل ئگ اہلل ئگ ہیل ئگ و مل ئگ ےھت۔ںیم ئگ ےنئگ ‬
‫رعضئگ ایکئگ نائگ روسلئگ اہللئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و مل!ئگ ہیئگ وتئگ اکئگ ومعمیلئگ یسئگ اچدرئگ ےہالھبئگ اسئگ ںیمئگ ایکئگ ربکتاورئگ رغور ئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ !یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ایکئگ ‬
‫اہمترےئگ ےیلئگ ریمیئگ ااطعئگ رضوریئگ ںیہنئگ ےہئگ ۔‪،،‬ئگ ںیمئگ ےنئگ یبنئگ رکص ئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےکئگ اافلظئگ ےنسئگ وتوفرائگ ریمیئگ اگنہئگ آپئگ ےکئگ دنبہئگ رپئگ ڑپیئگ ‪،‬ںیمئگ ےنئگ داھکیئگ ہکئگ ‬
‫آپئگ اکئگ دنبہئگ فصنئگ ڈنپیلئگ کئگ اوئاچئگ ےہئگ ۔‪،،‬‬
 ‫‪20‬‬

‫یبنئگ رکص ئگ اکئگ ہیئگ ارشادئگ ہکئگ !‪،،‬ئگ ونخٹںئگ ےسئگ اوئاچئگ نااجئہمئگ اورئگ گنلئگ وریغہئگ رےنھکئگ ےسئگ آدیمئگ ہرئگ رطحئگ یکئگ اظہریئگ اورئگ ناینطئگ اجنوتسںئگ ےسئگ وفحمظئگ وہئگ اجنائگ ےہئگ ۔‪،،‬ترائگ یہئگ ینعمئگ ‬
‫زیخئگ ےہئگ ۔اسئگ اکئگ بلطمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ جئگ ڑپکائگ ےچینئگ ےکٹلئگ اگئگ وتئگ راےتسئگ یکئگ دنگیگئگ ےسئگ یییلائگ اورئگ خرابئگ وہئگ اگئگ ناکئگ اصفئگ ہنئگ رہئگ ےکسئگ اگئگ اورئگ ہیئگ ناتئگ ذوقئگ اہطرتئگ وئگ اظنتفئگ رپئگ ‬
‫اہنیئگ رگاںئگ ےہئگ ۔رھپئگ ااسیئگ رکنائگ ربکئگ وئگ رغورئگ یکئگ وہجئگ ےسئگ وہنائگ ےہئگ اورئگ ربکئگ وئگ رغورئگ ناینطئگ دنگیگئگ ےہئگ اورئگ ارگئگ ہیئگ ںیتحلصمئگ ہنئگ یھبئگ وہںئگ وتئگ ومنمئگ ےکئگ ےیلئگ وتئگ ہیئگ قرامنئگ یہئگ ‬
‫یبن یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ یکئگ زدنیگئگ ںیمئگ اہمترےئگ ےیلئگ رتہبنیئگ ہنوہنئگ ےہ۔"ئگ (قرآنئگ )ئگ ‬
‫ہکئگ " ئگ ‬
‫بئگ ھچئگ ےہئگ ئگ ‬

‫اورئگ اوبئگ داؤودئگ یکئگ دحیئگ ںیمئگ وتئگ آپئگ ےنئگ اسئگ یکئگ تریئگ زلرہئگ زیخئگ زسائگ ایبنئگ قرامیئئگ ےہئگ ‪،‬آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ومنمئگ اکئگ یمہدرئگ آدیھئگ ڈنپیلئگ کئگ وہنائگ اچےیہئگ اورئگ اسئگ ےکئگ ےچینئگ ونخٹںئگ کئگ وہےنئگ ںیمئگ یھبئگ وکیئئگ اضمہقئئگ ںیہنئگ نکیلئگ ونخٹںئگ ےسئگ ےچینئگ دمہتئگ اکئگ انتجئگ ہصحئگ ےکٹلئگ اگئگ وہئگ آگئگ ‬
‫ئگ ٹلےئئگ اگ‪،‬ئگ ایقمئگ ےکئگ دنئگ خرائگ اسئگ یکئگ رطفئگ رظنئگ ااھٹئگ رکئگ یھبئگ ہنئگ دےھکیئگ اگ۔"‬
‫ںیمئگ ےلجئگ اگئگ اورئگ وجئگ صخشئگ رغورئگ اورئگ ڈنمھگئگ ںیمئگ اےنپئگ ڑپکےئگ وکئگ ےنخٹئگ ےسئگ ےچین ا‬

‫‪ .5‬ریمشیئگ ڑپکائگ ہنئگ یہیٹے‪،‬ئگ ہیئگ وعروتںئگ اکئگ ابلسئگ ےہئگ اورئگ یبنﷺ ےنئگ رمدوںئگ وکئگ وعروتںئگ اکئگ اسئگ ابلسئگ و ےننئگ اورئگ انئگ یکئگ یسئگ لکئگ انبےنئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ عنمئگ قرامنائگ ےہ۔‬

‫رضحتئگ رمعؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ ینبﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ریمشیئگ ابلسئگ ہنئگ ونہپئگ ہکئگ وجئگ اسئگ وکئگ داینئگ ںیمئگ ےنہپئگ اگئگ وہئگ آخرتئگ ںیمئگ اسئگ وکئگ ہنئگ نہپئگ ےکسئگ اگ۔"(اخبریئگ ‪،‬ئگ ملسم)‬

‫یلعؓےسئگ قرامنا‪:‬‬
‫اکئگ نارئگ یبنﷺ ےنئگ رضحتئگ ئگ ‬

‫"اسئگ ریمشیئگ ڑپکےئگ ‪؎۷‬ئگ وکئگ اھپڑئگ رکئگ اورئگ اسئگ ےکئگ دوےٹپئگ انبئگ رکئگ انئگ افامطؤں‪؎۲‬ئگ ںیمئگ میسقتئگ رکئگ دو۔"ئگ (ملسم)‬

‫اسئگ ےسئگ ولعممئگ وہائگ ہکئگ وخانیتئگ ےکئگ ےیلئگ ریمشیئگ ڑپکائگ اننہپئگ دنسپیرہئگ ےہ‪،‬ئگ ایسئگ ےیلئگ آپﷺ ےنئگ مکحئگ دنائگ ہکئگ وخانیتئگ ےکئگ دوےٹپئگ انبئگ دورہنئگ ڑپکائگ وتئگ دورسےئگ اکومںئگ ‬
‫ںیمیھبئگ آاتکسئگ اھت۔‬
‫ئگ ‬

‫‪ .01‬وعرںیتئگ ا ےسئگ نارکئگ ڑپکےئگ ہنئگ ںینہپئگ سجئگ ںیمئگ ےسئگ دبنئگ ےکلھئگ اورئگ ہنئگ ااسیئگ سئگ ابلسئگ ںینہپئگ سجئگ ںیمئگ ےسئگ دبنئگ یکئگ اسجئگ اورئگ زنادہئگ رپششکئگ وہئگ رکئگ امنناںئگ وہئگ ‬
‫رکیھبئگ یگننئگ رظنئگ آںیئ۔ئگ یبنﷺ ےنئگ ایسیئگ آتروناہتخئگ وعروتںئگ وکئگ ربعانتکئگ ااجنمئگ یکئگ ربخئگ دیئگ ےہ۔‬
‫اورئگ وہئگ ڑپکےئگ نہپئگ ئگ ‬

‫"وہئگ وعرںیتئگ یھبئگ یمنہجئگ ںیہئگ وجئگ ڑپکےئگ نہپئگ رکئگ یھبئگ یگننئگ ریتہئگ ںیہ‪،‬ئگ دورسوںئگ وکئگ راھجیتئگ ںیہئگ اورئگ وخدئگ دورسوںئگ رپئگ رہ یتئگ ںیہ۔ئگ انئگ ےکئگ رسنازئگ ےسئگ ا یتئگ او ںوںئگ ےکئگ ‬
‫وکاہونں ئگ یک ئگ رطح ئگ ڑیٹےھ ئگ ںیہ‪،‬ئگ ہی ئگ وعرںیت ئگ ہنئگ ج ئگ ںیم ئگ اجںیئ ئگ یگ ئگ اورئگ ہنئگ جئگ یک ئگ وخ وبش ئگ ناںیئ ئگ یگ‪ ،‬ئگ درآاحنہکیلئگ ج ئگ یکئگ وخ وبش ئگ تہب ئگ دور ئگ ےس ئگ آیتئگ ےہ۔" ئگ (رناضئگ ‬
‫ااصلنیحل)‬

‫اکنارئگ رضحتئگ اامسءؓئگ نارکئگ ڑپکےئگ ےنہپئگ وہےئئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہںیئ‪،‬ئگ وہئگ اسےنمئگ آںیئئگ وتئگ آپﷺ ےنئگ وفر ئگ اًہنمئگ ریھپئگ ایئگ اورئگ قرامنا‪:‬‬
‫ئگ ‬
‫ئ‬
‫ئگ اجتںیہنئگ ہکئگ ہنمئگ اہھتئگ ےکئگ والوہئگ اسئگ ےکئگ مسجئگ اکئگ وکیئئگ ہصحئگ رظنئگ آےئ۔"‬
‫"اامسء!ئگ جئگ وعرتئگ وجانئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ اسئگ ےکئگ ےیل رئگ ‬
 ‫‪21‬‬

‫‪ .00‬دمہت ئگ اور ئگ نااجنہم ئگ وریغہ ئگ و ےنن ئگ ےک ئگ دعب ئگ یھب ئگ ا ےس ئگ ادناز ئگ ےس ئگ ےنٹیل ئگ اور ئگ ےنھٹیب ئگ ےس ئگ ےیچب ئگ سج ئگ ںیم ئگ دبن ئگ اج ئگ اجےن ئگ نا ئگ امنناںئگ وہ ئگ اجےنئگ اک ئگ ادنوہ ئگ وہ۔ ئگ یبنﷺ اک ئگ ارشادئگ ‬
‫ےہ‪:‬ئگ "اکئگ وجنائگ نہپئگ رکئگ ہنئگ الچئگ رکوئگ اورئگ دمہتئگ ںیمئگ اکئگ زاونئگ ااھٹئگ رکئگ اکروںئگ ہنئگ وھٹیبئگ اورئگ ناںیئئگ اہھتئگ ےسئگ ہنئگ اھکؤئگ اورئگ اچدرئگ وپرےئگ دبنئگ رپئگ اسئگ ادنازئگ ےسئگ ہنئگ وٹیپلئگ ہکئگ اکمئگ اکجئگ ‬
‫رکےنئگ نائگ امنزئگ وریغہئگ ڑپےنھئگ ںیمئگ اہھتئگ ہنئگ لکنئگ ںیکس۔ئگ اورئگ جئگ ٹیلئگ رکئگ اکئگ ناؤںئگ وکئگ دورسےئگ ناؤںئگ رپئگ ہنئگ ر‪،‬وھ۔"ئگ (ہکئگ اسئگ رطحئگ یھبئگ رتسئگ وپیشئگ ںیمئگ ےبئگ اایتحیطئگ اک‬
‫ادنوہ ئگ ےہ)‬

‫ںیماجیھبئگ اھت۔‬
‫ںےنئگ ہفحتئگ ئگ ‬
‫ہیئگ ڑپکائگ وکادیکر‪،‬ئگ دوہمئگ ےکئگ رمکحاون ئگ ‬ ‫‪؎۷‬‬

‫تیلعؓئگ یکئگ وادلہئگ ‬

‫یلعؓیکئگ زوہجئگ رتحمہم‪،‬ئگ (‪)۲‬افہمطئگ تنبئگ ادسؓئگ رضح ئگ ‬
‫‪ ؎۲‬افامطؤںئگ ےسئگ رمادئگ ہیئگ نیتئگ اقبئگ ارتحامئگ وخانیتئگ ںیہ۔(‪)۷‬ئگ افہمطئگ ازلہرہئگ یبنﷺ یکئگ ایپریئگ یٹیبئگ اورئگ رضحتئگ ئگ ‬
‫رتحمہم‪،‬ئگ (‪)۰‬افہمطئگ تنبئگ زمحہؓئگ رضحتئگ اریمئگ زمحہئگ معئگ روسلﷺ یکئگ یٹیب۔‬

‫‪ .04‬ابلسئگ ںیمئگ وعرںیتئگ اورئگ رمدئگ اکئگ دورسےئگ اکئگ اسئگ ئگ رنئگ ڈگنھئگ اایتخرئگ ہنئگ رکںی۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہک"خرائگ ےنئگ انئگ رمدوںئگ رپئگ تنعلئگ قرامیئئگ ےہئگ وجئگ وعروتںئگ اکئگ ‬
‫اسئگ رنئگ اایتخرئگ رکںیئگ اورئگ انئگ وعروتںئگ رپئگ تنعلئگ قرامیئئگ ےہئگ وجئگ رمدوںئگ اکئگ اسئگ ابلسئگ ںینہپ۔''ئگ (اخبری)‬

‫اکئگ نارئگ رضحتئگ اعہشئؓئگ ےسئگ یسکئگ ےنئگ ذرکئگ ایکئگ ہکئگ اکئگ وعرتئگ ےہئگ وجئگ رمدوںئگ ےکئگ وجےتئگ یتنہپئگ ےہ۔ئگ وتئگ آپؓئگ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "روسلﷺ ےنئگ ایسیئگ وعروتںئگ رپئگ تنعلئگ ‬
‫قرامیئئگ ےہئگ وجئگ رمدےننبئگ یکئگ وکششئگ رکیتئگ ںیہ۔"‬

‫‪ .03‬وخانیتئگ دوہٹپئگ اوڑےنھئگ اکئگ امامتمئگ رںیھکئگ اورئگ اسئگ ےسئگ اےنپئگ رسئگ اورئگ نسئگ وکئگ اپھچےئئگ رںیھک۔ئگ دوہٹپئگ ااسیئگ نارکئگ ہنئگ اوڑںیھئگ سجئگ ےسئگ رسئگ ےکئگ نالئگ رظنئگ آںیئ۔ئگ دوےٹپئگ اکئگ ‬
‫دصقمئگ یہئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ ےسئگ ز تنئگ وکئگ اپھچنائگ اجےئ۔قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ خرائگ اعتیلٰئگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ولیرضبن بخمرھن علی جیوبھن۔(اونلر‪)۰۷‬‬

‫ےکآلچنئگ ڈاےلئگ رںیہ۔"‬

‫"اورئگ اےنپئگ ونیسںئگ رپئگ اےنپئگ دووٹپںئگ ئگ ‬

‫اکئگ نارئگ یبنﷺ ےکئگ ناسئگ رصمئگ یکئگ ینبئگ وہیئئگ نارکئگ لملمئگ آیئ‪،‬ئگ آپﷺ ےنئگ اسئگ ںیمئگ ےسئگ ھچئگ ہصحئگ اھپڑئگ رکئگ وہیحئگ یبلکئگ وکئگ دنائگ اورئگ قرامنائگ اسئگ ںیمئگ ےسئگ اکئگ ہصحئگ ‬
‫اھپڑئگ رکئگ متئگ اانپئگ رکہتئگ انبئگ ولئگ اورئگ اکئگ ہصحئگ اینپئگ ویبیئگ وکئگ دوہٹپئگ انبےنئگ ےکئگ ےیلئگ دےئگ دو‪،‬ئگ رگمئگ انئگ ےسئگ ہہئگ دانیئگ ہکئگ اسئگ ےکئگ ےچینئگ اکئگ اورئگ ڑپکائگ اگلئگ ںئگ نائگ ہکئگ مسجئگ یکئگ اسجئگ ‬
‫ادنرئگ ےسئگ ہنئگ ےکلھ۔ئگ (اوبئگ داؤد)‬

‫اتکبئگ وئگ سئگ یکئگ اسئگ رصحیئگ دہایئگ وکئگ شیپئگ رظنئگ رھکئگ رکااکحمئگ الہیئگ ےکئگ دصقمئگ وکئگ وپرائگ ےیجیکئگ اورئگ اچرئگ رگہئگ یکئگ یٹپئگ وکئگ ےلئگ اکئگ اہرئگ انبئگ رکئگ خرائگ اورئگ روسلئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےکئگ ‬
‫ااکحمئگ اکئگ ذماقئگ ہنئگ اڑاےیئئگ ۔ئگ ‬
 ‫‪22‬‬

‫رضحتئگ اعہشئؓ ئگ قرامیتئگ ںیہئگ ہکئگ جئگ ہیئگ مکحئگ نازلئگ ئگ وہائگ وتئگ وعروتںئگ ےنئگ نارکئگ ڑپکےئگ وھچڑئگ رکئگ ومےٹئگ ڑپکےئگ اھچےتنئگ اورئگ انئگ ےکئگ دوےٹپئگ انبےئئگ ئگ ۔‪(،،‬اوبئگ داؤدئگ )‬

‫‪ .02‬ابلسئگ ہشیمہئگ اینپ ئگ وتعس ئگ اور ئگ تیثیح ئگ ےک ئگ اطمقب ئگ یہیٹے ئگ ۔ہن ئگ ااسی ئگ ابلس ئگ یہیٹے ئگ سج ئگ ےس ئگ رخف ئگ و ئگ امنشئ ئگ اک ئگ ااہظر ئگ وہ ئگ اور ئگ آپ ئگ دورسوں ئگ وک ئگ ریقح ئگ ھجمس ئگ رک ئگ اتراںیئ ئگ اور ئگ اینپئگ ‬
‫دولئگ دنمیئگ یکئگ ےبئگ اجئگ امنشئئگ رکںیئگ اورئگ ہنئگ ااسیئگ ابلسئگ یہیٹے ئگ وجئگ آپئگ یکئگ وتعسئگ ےسئگ زنادہئگ یتمیقئگ وہئگ اورئگ آپئگ وضفلئگ خریچئگ ےکئگ گاہئگ ںیمئگ التبمئگ وہںئگ اورئگ ہنئگ ا ےسئگ ہتسکشئگ ‬
‫احلئگ ےنبئگ رںیہئگ ہکئگ ہرئگ وقئگ ااپئگ یکئگ وصرتئگ وسالئگ ینبئگ رےہئگ اورئگ بئگ ھچئگ وہےنئگ ےکئگ ناووجدٍآپئگ ورحومئگ رظنئگ آںیئئگ ۔ہکلبئگ ہشیمہئگ اینپئگ وتعسئگ وئگ تیثیحئگ ےکئگ احلظئگ ےسئگ ‬
‫ومزوں‪،‬ناہقیلسئگ اورئگ اصفئگ رھتسےئگ ڑپکےئگ یہیٹےئگ ۔‬

‫ی‬
‫ضعبئگ ولگئگ ھٹےئگ رپاےنئگ اورئگ ویپدنئگ ےگلئگ ڑپکےئگ نہپئگ رکئگ ہتسکشئگ احلئگ ےنبئگ رےتہئگ ہاںااورئگ اسئگ وکئگ دنیئگ داریئگ ہ ےتھجئگ ںیہئگ ۔اانتئگ یہئگ یئگ ہکلبئگ وہئگ انئگ ولوگںئگ وکئگ داینئگ دارئگ ہ ےتھجئگ ‬
‫ںیہئگ وجاصفئگ رھتسےئگ ےقیلسئگ واےلئگ ئگ ڑپکےئگ ےتنہپئگ ںیہئگ ‪،‬احالہکنئگ دنیئگ داریئگ اکئگ ہیئگ وصرئگ رسائگ رسئگ طلغئگ ےہئگ رضحتئگ اوبئگ انسحلئگ یلعئگ شاذیلئگ اکئگ نارئگ اہنیئگ یہئگ دمعہئگ ابلسئگ ےنہپئگ ‬
‫وہےئئگ ےھتئگ ‪،‬یسکئگ ہتسکشئگ احلئگ وصیف ئگ ےنئگ انئگ ےکئگ اسئگ اھٹٹئگ ناٹئگ رپئگ اارتاضئگ ایکئگ ہکئگ الھبئگ اہللئگ واولںئگ وکااسیئگ شیبئگ اہبئگ ابلسئگ و ےننئگ یکئگ ایکئگ رضورتئگ ؟ئگ رضحتئگ شاذیلئگ ےنئگ ‬
‫ںےسئگ وسالئگ رکئگ ‬ ‫وجابئگ دنائگ اھبیئئگ ہیئگ شانئگ وئگ وشتئگ ‪،‬تمئگ واےلئگ خرائگ یکئگ دمحئگ وئگ رکشئگ اکئگ ااہظرئگ ےہئگ اورئگ اہمتریئگ ہیئگ ہتسکشئگ احلئگ وصرتئگ وسالئگ ےہئگ متئگ زنانئگ احلئگ ےسئگ دنبو ئگ ‬
‫گ‬
‫رےہئگ وہئگ درا لئگ دنیئگ داریئگ اکئگ ااصحنرئگ ہنئگ ےٹھپئگ رپاےنئگ ئگ ویپدنئگ ےگلئگ ھییاائگ ڑپکےئگ و ےننئگ رپئگ ےہئگ اورئگ ہنئگ ابلسئگ افخرہئگ و ےننئگ رپئگ ۔دنیئگ داریئگ اکئگ دارودمارئگ آدیمئگ یکئگ نئگ اورئگ حیحصئگ رکفئگ ‬
‫رپئگ ےہئگ ۔حیحصئگ ناتئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ ہرئگ اعمہلمئگ ںیمئگ اینپئگ وتعسئگ اورئگ تیثیحئگ اکئگ احلطئگ رکےتئگ وہےئئگ ادتعالئگ اورئگ وتازنئگ یکئگ روشئگ رےھکئگ ۔ہنئگ ہتسکشئگ وصرتئگ انبئگ رکسفنئگ وکئگ ‬
‫ومنائگ وہےنئگ اکئگ ومعقئگ دےئگ اورئگ ہنئگ زرقئگ ترقئگ ابلسئگ نہپئگ رکئگ رخفئگ وئگ رغورئگ داھکےئ۔‬

‫رضحتئگ اوبئگ االاوضئگ ےکئگ وادلئگ اانپئگ ئگ اکئگ واہعقئگ ایبنئگ رکےتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ نائگ رںیمئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہائگ ‪،‬ئگ اسئگ وقئگ ریمےئگ مسجئگ رپئگ اہنیئگ ‬
‫گ‬
‫یہئگ ھییاائگ اورئگ ومعمیلئگ ڑپکےئگ ےھتئگ ۔آپئگ ےنئگ وپاھچئگ ایکئگ اہمترےئگ ناسئگ املئگ وئگ دولئگ ےہئگ ؟‬

‫ںیمئگ ےنئگ اہکئگ یجئگ اہںئگ ‪،‬درناتفئگ قرامنائگ سکئگ رطحئگ اکئگ املئگ ےہئگ ؟ئگ ںیمئگ ےنئگ اہکئگ خرائگ ےنئگ ےھجمئگ ہرئگ مسقئگ اکئگ املئگ دےئگ راھکئگ ےہئگ ‪،‬اویئگ یھبئگ ںیہئگ ‪،‬اگےئئگ یھبئگ ںیہئگ ‪،‬رکبناںئگ یھبئگ ںیہئگ ‬
‫‪،‬وھگڑےئگ یھبئگ ہاںااورئگ الغمئگ یھبئگ ںیہئگ ۔آپئگ ےنئگ قرامنائگ ہکئگ جئگ خرائگ ےنئگ ںیہمتئگ املئگ وئگ دولئگ ےسئگ ونازئگ راھکئگ ےہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ لضئگ وئگ ااسحنئگ اکئگ اترئگ اہمترےئگ مسجئگ رپئگ اظہرئگ ‬
‫وہنائگ اچےیہئگ (وکشمۃ)ئگ ‬

‫بلطمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ جئگ خرائگ ےنئگ ںیہمتئگ بئگ ھچئگ دےئگ راھکئگ ےہئگ وتئگ رھپئگ متئگ ےنئگ ناداروںئگ اورئگ ریقفوںئگ یکئگ رطحئگ اانپئگ ہیلحئگ ویکںئگ انبئگ راھکئگ ےہئگ ؟ئگ ہیئگ وتئگ خرائگ یکئگ نارکشیئگ ےہئگ ۔‬

‫رضحتئگ اجتؓرئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ اکئگ نارئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ الماقتئگ یکئگ رغضئگ ےسئگ ہارےئگ ناسئگ ئگ رشتفیئگ الےئئگ ۔وتئگ ااپئگ ےنئگ اکئگ آدیمئگ وکئگ داھکیئگ وجئگ رگدئگ وئگ ابغرئگ ںیمئگ ‬
‫انائگ وہائگ اھتئگ اورئگ اسئگ ےکئگ نالئگ رھکبےئگ وہےئئگ ےھتئگ ۔آپئگ ےنئگ قرامنائگ ایکئگ اسئگ آدیمئگ ےک ائگ نسئگ ئگ وکیئئگ اھگنکئگ ںیہنئگ ےہئگ سجئگ ےسئگ ہیئگ اےنپئگ ناولںئگ وکئگ دربئگ رکئگ اتیئگ ؟ئگ اورئگ آپئگ ےنئگ ‬
‫اکئگ دورسےئگ آدیمئگ وکئگ داھکیئگ سجئگ ےنئگ ےلیمئگ ڑپکےئگ نہپئگ رےھکئگ ےھتئگ ۔آپئگ ےنئگ قرامنائگ ایکئگ اسئگ آدیمئگ ےکئگ ناسئگ وہئگ زیچئگ (ئگ ینعیئگ اصنبئگ وریغہئگ )ئگ ںیہنئگ ےہئگ سجئگ ےسئگ ہیئگ اےنپئگ ‬
‫ڑپکےئگ دوھئگ اتیئگ ۔(وکشمۃ)ئگ ‬

‫اکئگ صخشئگ ےنئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےسئگ اہکئگ نائگ روسلئگ اہللئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ! ئگ ںیمئگ اچاتہئگ وہںئگ ہکئگ ریمائگ ابلسئگ اہنیئگ دمعہئگ وہ‪،‬رسئگ ںیمئگ لیتئگ اگلئگ وہائگ وہئگ ‪،‬وجےتیھبئگ ‬
‫سیفنئگ وہںئگ ئگ ‪،‬ایسئگ رطحئگ اسئگ ےنئگ تہبئگ یسئگ زیچوںئگ اکئگ ذرکئگ ایکئگ ۔اہیںئگ کئگ اسئگ ےنئگ اہکئگ ہکئگ ریمائگ یجئگ اچاتہئگ ےہئگ ہکئگ ریمائگ وکڑائگ یھبئگ اہنیئگ دمعہئگ وہئگ ۔ینبئگ رکص ئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ ‬
‫و ملئگ اسئگ یکئگ وگتفگئگ نسئگ رےہئگ رھپئگ قرامنائگ ہیئگ اسریئگ ناںیتئگ یہئگ دنسپیرہئگ ںیہئگ اورئگ خرائگ اسئگ فیطلئگ ذوقئگ وکئگ ایھچئگ رظنئگ ےسئگ داتھکیئگ ےہئگ (دتسمرکئگ احمکئگ )ئگ ‬
 ‫‪23‬‬

‫رمعئگ ئگ قرامےتئگ ںیہئگ ںیمئگ ےنئگ روسلئگ اہللئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےسئگ درناتفئگ ایکئگ ‪،‬نائگ روسلئگ اہللﷺ! ایکئگ ہیئگ ربکتئگ اورئگ رغورئگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ ںیمئگ سیفنئگ اورئگ ‬
‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ؓ‬
‫دمعہئگ ڑپکےئگ ونہپںئگ ۔آپئگ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ںیہنئگ ‪،‬ہکلبئگ ہیئگ وتئگ وخبئگ وصریتئگ ےہئگ اورئگ خرائگ اسئگ وخبئگ وصریتئگ وکئگ دنسپئگ قرامنائگ ےہئگ (انبئگ امہجئگ )ئگ ‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ انب ئگ رمعؓ ئگ یہ ئگ اکئگ ایبنئگ ےہ ئگ ہکئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و مل ئگ ےنئگ قرامنائگ امنزئگ ںیمئگ دوونںئگ ڑپکےئگ نہپئگ ایئگ رکوئگ (ینعیئگ وپرےئگ ابلسئگ ےسئگ آراہتسئگ وہئگ اجنائگ رکوئگ )ئگ خرائگ ‬
‫زنادہئگ قحتسمئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ یکئگ وضحریئگ ںیمئگ آدیمئگ ایھچئگ رطحئگ نبئگ ونسرئگ رکئگ اجےئ۔"(وکشمۃ)ئگ ‬

‫رضحت ئگ دبعاہلل ئگ نب ئگ وعسمدؓ ئگ اک ئگ ایبن ئگ ےہ ئگ ہک ئگ یبن ئگ یل ئگ اہلل ئگ ہیل ئگ و مل ئگ ےن ئگ قرامنا ئگ سج ئگ ےک ئگ دل ئگ ںیم ئگ ذرا ئگ یھب ئگ رغور ئگ وہ ئگ اگ ئگ وہ ئگ جئگ ںیم ئگ ہن ئگ اجےئ ئگ اگ ئگ اک ئگ صخش ئگ ےنئگ اہک ئگ ہرئگ ‬
‫صخشئگ ہیئگ اچاتہئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ ےکڑپکےئگ دمعہئگ وہںئگ ‪،‬ائگ ےکسئگ وجےتئگ دمعہئگ وہںئگ ۔یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےنئگ قرامنائگ خرائگ وخدئگ اصجئگ امجلئگ ےہئگ اورئگ امجلئگ وکئگ دنسپئگ رکنائگ ےہئگ ‬
‫(ینعیئگ دمعہئگ سیفنئگ انہپوائگ رغورئگ ںیہنئگ ےہئگ )ئگ ٍرغورئگ وتئگ درئگ ا لئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ قحئگ ےسئگ ےبئگ اینزیئگ ترےتئگ اورئگ ولوگںئگ وکئگ ریقحئگ وئگ ذلیلئگ ےھجمسئگ (ملسم )‬

‫‪ .03‬و ےنن ئگ اوڑےنھئگ اورئگ انبؤ ئگ اگنسرئگ رکےن ئگ ںیمئگ یھب ئگ ذوق ئگ اور ئگ ےقیلسئگ اک ئگ وپرا ئگ وپرا ئگ ایخل ئگ رےیھک ئگ ۔رگابین ئگ ‪،‬وھےل ئگ ‪،‬وھےل ئگ رھپنا ئگ ‪،‬اےٹل ئگ دیسےھ ئگ نٹب ئگ اگلنا ئگ ‪،‬اک ئگ ناہچنئ ئگ خراھنائگ اورئگ ‬
‫اکئگ اچینئگ رانھکئگ اورئگ اکئگ وجنائگ ےنہپئگ ےنہپئگ انلچئگ نائگ اےھجلئگ وہےئئگ نالئگ رانھکئگ ‪،‬ہیئگ بئگ یہئگ ناںیتئگ ذوقئگ اورےقیلسئگ ےکئگ الخفئگ ںیہئگ ۔‬

‫اک ئگ دن ئگ یبنئگ یل ئگ اہلل ئگ ہیل ئگ و مل ئگ دجسمئگ ںیم ئگ رشتفی ئگ رےتھکئگ ےھت ئگ ہک ئگ ام ے ئگ ںیم ئگ اک ئگ صخش ئگ دجسم ئگ ںیم ئگ آنا ئگ سجئگ ےکئگ رس ئگ اور ئگ داڑی ئگ ےکئگ نال ئگ رھکبے ئگ وہےئ ئگ ےھت ئگ ۔یبنئگ ‬
‫ یلئگ الللہئگ ہیلئگ و ملئگ ےنئگ اےنپئگ اہھتئگ ےسئگ اسئگ یکئگ رطفئگ اشارہئگ ایکئگ ‪،‬سجئگ اکئگ بلطمئگ ہیئگ اھتئگ ہکئگ اجئگ رکئگ اےنپئگ رسئگ ےکئگ نالئگ اورئگ داڑیھئگ وکئگ ونساروئگ ۔انچہچنئگ وہئگ صخشئگ ایگئگ اورئگ ناولںئگ ‬
‫وکئگ انبئگ ونسارئگ رکئگ آنائگ وتئگ آپئگ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ‪،‬ایکئگ ہیئگ ز تنئگ وئگ آراشئئگ اسئگ ےسئگ رتہبئگ ںیہنئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ ےکئگ نالئگ اےھجلئگ وہےئئگ وہںئگ ؟ااسیئگ ولعممئگ وہنائگ ےہئگ ہکئگ وگنائگ وہئگ اطیشنئگ ‬
‫ےہئگ ۔(وکشمۃئگ )ئگ ‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ ئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ہکئگ اکئگ وجنائگ نہپئگ رکئگ وکیئئگ ہنئگ ےلچئگ نائگ دوونںئگ نہپئگ رکئگ ولچئگ نائگ دوونںئگ انارئگ رکئگ ولچئگ (ترذمیئگ )ئگ ‬

‫اورئگ ایسئگ دحیئگ یکئگ روینشئگ ںیمئگ املعءئگ دنیئگ ےنئگ اکئگ آنیتسئگ اورئگ اکئگ ومزہئگ و ےننئگ یکئگ یھبئگ اممتعنئگ قرامیئئگ ےہئگ ۔‬

‫‪ .06‬رسخئگ اورئگ وشخئگ رنئگ ‪،‬زرقئگ ترقئگ وپشاکئگ اورئگ امنیشئئگ ایسہئگ اورئگ ریگوائگ ڑپکےئگ و ےننئگ ےسئگ یھبئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ۔رسخئگ اورئگ وشخئگ رنئگ اورئگ زرقئگ ترقئگ وپشاکئگ وعروتںئگ یہئگ ‬
‫ےک ئگ ےیل ئگ انمب ئگ ےہ ئگ اور ئگ ان ئگ وک ئگ یھب ئگ دحود ئگ اک ئگ ایخل ئگ رانھک ئگ اچےیہ ئگ ۔رےہ ئگ امنیشئ ئگ ےبمل ئگ وچڑے ئگ ےبج ئگ نا ئگ ایسہ ئگ اور ئگ ویگا ئگ وجڑے ئگ نہپ ئگ رک ئگ دورسوں ئگ ےک ئگ ماقب ئگ ںیم ئگ اینپئگ ‬
‫ترتریئگ داھکنائگ اورئگ اانپئگ امازئگ اتجنائگ وتئگ ہیئگ اسرسئگ ربکئگ وئگ رغورئگ یکئگ والمئگ ےہئگ ۔ایسئگ رطحئگ ا ےسئگ بیجعئگ وئگ رغیئگ اورئگ ہکحضمئگ زیخئگ ڑپکےئگ یھبئگ ہنئگ یہیٹےئگ سجئگ ےکئگ و ےننئگ ےسئگ آپئگ ‬
‫گآپئگ وکئگ یسنہئگ اورئگ دلئگ یگلئگ اکئگ وموضعئگ انبئگ ںئگ ۔‬‫وخاہئگ وخماہئگ وجعہبئگ نبئگ اجںیئئگ اورئگ ول ئگ ‬
‫‪ .01‬ہشیمہئگ اسدہئگ ‪،‬ناواقرئگ اورئگ ذہمبئگ ابلسئگ یہیٹےئگ اورئگ ابلسئگ رپئگ ہشیمہئگ ئگ ادتعالئگ ےکئگ ئگ اسھتئگ خرچئگ ےیجیکئگ ۔ابلسئگ ںیمئگ شیعئگ دنسپیئگ اورئگ رضورتئگ ےسئگ زنادہئگ تراتئگ ےسئگ رپ ئگ ‬
‫زیہ‬
‫ےیجیکئگ ۔یبنئگ اکئگ ارشادئگ ےہشیعئگ دنسپیئگ ےسئگ دورئگ روہئگ ‪،‬اسئگ ےیلئگ ہکئگ خرائگ ےکئگ ایپرےئگ دنبےئگ شیعئگ رپبئگ ںیہنئگ وہےتئگ ۔‪،،‬ئگ (وکشمۃ)ئگ ‬

‫اورئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےنئگ ہیئگ یھبئگ ارشادئگ ئگ قرامنائگ ہکئگ سجئگ صخشئگ ےنئگ وتعسئگ اورئگ دقرتئگ ےکئگ ناووجدئگ ضحمئگ اخاسکریئگ اورئگ اعخریئگ یکئگ رغضئگ ےسئگ ئگ ابلسئگ ںیمئگ اسدیگئگ ‬
‫اایتخرئگ یکئگ وتئگ خرائگ اسئگ وکئگ رشاتفئگ اورئگ ترریگئگ ےکئگ ابلسئگ ےسئگ آراہتسئگ قرامےئئگ اگئگ (اوبداؤدئگ )‬

‫احصہبئگ رکامؓئگ ئگ اکئگ دنئگ ےھٹیبئگ داینئگ اکئگ ذرکئگ قرامئگ رےہئگ ےھتئگ وتئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےنئگ قرامنائگ ابلسئگ یکئگ اسدیگئگ اامینئگ یکئگ والوتمںئگ ںیمئگ ےسئگ اکئگ والمئگ ےہئگ (اوبداؤد)ئگ ‬
 ‫‪24‬‬

‫ئگ ‪،‬نل ئگ رپاشین ئگ اور ئگ ابغر ئگ ںیم ئگ اےٹ ئگ وہےئئگ ‬

‫اک ئگ نار ئگ یبن ئگ یل ئگ اہلل ئگ ہیل ئگ و مل ئگ ےن ئگ قرامنا ئگ خرا ئگ ےک ئگ تہب ئگ ےس ئگ دنبے ئگ نج ئگ یک ئگ اظہری ئگ احل ئگ اہنی ئگ یہ ئگ ومعمیل ئگ وہیت ئگ ےہ ا‬
‫ڑپکےئگ ئگ ومعمیلئگ اورئگ اسدہئگ وہےتئگ ںیہئگ نکیلئگ خرائگ یکئگ رظنئگ ںیمئگ انئگ اکئگ رمہبتئگ اانتئگ دنلبئگ وہنائگ ےہئگ ہکئگ ارگئگ وہئگ یسکئگ ناتئگ رپئگ مسقئگ اھکئگ ںیھٹیبئگ وتئگ خرائگ انئگ یکئگ مسقئگ وکئگ وپرائگ قرامئگ داتیئگ ےہئگ اسئگ ‬
‫مسقئگ ےکئگ ولوگںئگ ںیمئگ ےسئگ اکئگ تراءئگ نبئگ امکلؓئگ یھبئگ ںیہئگ (ترذمی)‬
‫ئ‬
‫ئگ انہپینجئگ ےکئگ ناسئگ نتئگ ڈاھےنپنئگ ےکئگ ےیلئگ ھچئگ ہنئگ وہئگ ۔یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ وجئگ صخشئگ ‬
‫ئگ ‬ ‫‪ .08‬خرائگ یکئگ اسئگ تمعنئگ اکئگ رکشئگ ادائگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ انئگ ناداروںئگ وکئگ یھب‬
‫یکنتئگ وپیشئگ رکےئگ اگئگ وتئگ خرائگ اعتیلئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ جئگ اکئگ زبسئگ ابلسئگ انہپئگ رکئگ اسئگ یکئگ نتئگ وپیشئگ قرامےئئگ اگئگ ۔‪،،‬ئگ اوبئگ داؤدئگ )‬
‫یسکئگ املسمنئگ وکئگ ڑپکےئگ انہمئگ رکئگ اسئگ ئگ ‬

‫اورئگ آپئگ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ہکئگ یسکئگ املسمنئگ ےنئگ اےنپئگ املسمنئگ اھبیئئگ وکئگ ڑپکےئگ انہپےئئگ وتئگ جئگ کئگ وہئگ ڑپکےئگ و ےننئگ واےلئگ ےکئگ دبنئگ رپئگ رںیہئگ ےگئگ ‪،‬انہپےنئگ واےلئگ وکئگ خرائگ ‬
‫اینپئگ ناراینئگ اورئگ افحتظئگ ںیمئگ رےھکئگ اگئگ (ترذمی)ئگ ‬

‫‪ .05‬اےنپئگ انئگ ونرکوںئگ اورئگ اخدومںئگ وکئگ یھبئگ اینپئگ تیثیحئگ ےکئگ اطمقبئگ ااھچئگ ابلسئگ انہپےیئئگ وجئگ بئگ وئگ روزئگ آپئگ یکئگ خرمئگ ںیمئگ ےگلئگ رےتہئگ ںیہئگ ‬

‫ئگ ولییئگ اورئگ الغمئگ اہمترےئگ اھبیئئگ ںیہ۔خرائگ ےنئگ انئگ وکئگ اہمترےئگ ےضبقئگ ںیمئگ دےئگ راھکئگ ےہئگ ئگ ۔سپئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ سجئگ ےکئگ ہضبقئگ وئگ رصتفئگ ‬
‫یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےنئگ قرامنا ر‬
‫ںیمئگ خرائگ ےنئگ یسکئگ وکئگ دےئگ راھکئگ ےہئگ وتئگ اسئگ وکئگ اچےیہئگ ہکئگ اسئگ وکئگ ویہئگ الھکےئئگ وجئگ وہئگ وخدئگ اھکنائگ ےہئگ اورئگ اےسئگ واسیئگ یہئگ ابلسئگ انہپےئئگ وجئگ وہئگ وخدئگ اتنہپئگ ےہئگ اورئگ اسئگ رپئگ اکمئگ اکئگ اانتئگ یہئگ ‬
‫یوئگ ملسمئگ )‬
‫ےئگ (اخبر ئگ ‬
‫سئگ اکمئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ دمدئگ رک ئگ ‬
‫وبھجئگ ڈاےلئگ وجئگ اسئگ ےکئگ اہسرئگ ےسئگ زنادہئگ ہنئگ وہئگ ‪،‬اورئگ ارگئگ وہئگ اسئگ اکمئگ وکئگ ہنئگ رکئگ نائگ راہئگ وہئگ وتئگ وخدئگ ا ئگ ‬

‫ےکآدابئگ ‬
‫اھکےنئگ ےنیپئگ ئگ ‬

‫فےسئگ تعیبطئگ نئمطمئگ وہئگ ۔‬

‫ںیکئگ رط ئگ ‬
‫‪۷‬۔ئگ اھکےنئگ ےسئگ ےلہپئگ اہھتئگ دوھئگ ےیجیلئگ ۔اہطرتئگ اورئگ اظنتفئگ اکئگ اقتاضئگ ےہئگ ہکئگ اھکےنئگ ںیمئگ ڑپےنئگ واےلئگ اہوھت ئگ ‬

‫‪۲‬۔ مسئگ اہللئگ احر نمئگ احر میئگ ڑپھئگ رکئگ اھکنائگ رشوعئگ ےیجیکاورئگ ارگئگ وھبلئگ اجںیئئگ وتئگ نادئگ آےنئگ رپئگ مسئگ اہللئگ اوہلئگ وئگ آخرہئگ ہہئگ ےیجیلئگ ۔ئگ ۔نادئگ رےیھکئگ سجئگ اھکےنئگ رپئگ خرائگ اکئگ نامئگ ںیہنئگ ایئگ اجنائگ اسئگ وکئگ ‬
‫ئ‬
‫ئگ اجترکئگ اتیئگ ےہئگ ۔‬
‫اطیشنئگ اےنپئگ ےیل رئگ ‬

‫گ‬
‫‪۰‬۔ئگ اھکےنئگ ےکئگ ےیلئگ کیٹئگ اگلئگ رکئگ ہنئگ ےیھٹیبئگ ۔اخاسکریئگ ےکئگ اسھتئگ اکروںئگ ےیھٹیبئگ نائگ دوئگ زاونئگ وہئگ رکئگ ےیھٹیبئگ نائگ اکئگ ھییاائگ اھچبئگ رکئگ اورئگ اکئگ ڑھکائگ رکئگ ےکئگ ےیھٹیبئگ ۔خرائگ ےکئگ روسلئگ ہلئگ اہللئگ ‬
‫پیی‬
‫ہیلئگ و ملئگ ایسئگ رطحئگ ھٹےئگ ےھتئگ ۔‬
‫ئ‬
‫‪۴‬۔نیتئگ اویلگنںئگ ےسئگ اھکیئگ ‪،‬رضورتئگ ڑپےنئگ رپئگ ناںیئئگ اہھتئگ ےسئگ یھبئگ دمدئگ ےلئگ تکسئگ ںیہئگ ۔‬
‫ئ‬
‫‪۵‬۔نیتئگ اویلگنںئگ ےسئگ اھکیئگ اورئگ ارگئگ رضورتئگ وہئگ وتئگ یلگنھچئگ وھچرئگ رکئگ اچرئگ اویلگنںئگ ےسئگ اکمئگ ےیجیلئگ اورئگ اکگلیااںئگ ڑجوںئگ کئگ آولدہئگ رکےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ۔‬

‫‪۹‬۔وناہلئگ ہنئگ زنادہئگ ترائگ ےیجیلئگ اورئگ ہنئگ وھچنائگ اورئگ اکئگ وناہلئگ کگلٹےئگ ےکئگ دعبئگ یہئگ دورسائگ وناہلئگ ہنمئگ ںیمئگ دےیجیئگ ۔‬

‫‪۱‬۔ئگ رویٹئگ ےسئگ اکگلیااںئگ ہرئگ زگئگ اصفئگ ہنئگ ےیجیکئگ ‪،‬ہیئگ تریئگ گھیااؤینئگ اعدتئگ ےہئگ ۔‬
 ‫‪25‬‬

‫‪۸‬۔ئگ روویٹںئگ وکئگ اھجڑےنئگ اورئگ پیکٹےئگ ےسئگ یھبئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ۔‬

‫‪۶‬۔ئگ پلہٹٹئگ ںیمئگ اینپئگ رطفئگ ےکئگ ےرارےئگ ےسئگ اھکےیئئگ ‪،‬ہنئگ چیبئگ ںیمئگ اہھتئگ ڈاےیلئگ اورئگ ہنئگ دورسوںئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ اھکےیئئگ ۔ئگ ‬

‫‪۷۳‬۔ئگ وناہلئگ رگئگ اجےئئگ وتئگ ااھٹئگ رکئگ اصفئگ رکئگ ےیجیلئگ نائگ دوھئگ ےیجیلئگ اورئگ اھکئگ ےیجیلئگ ۔ئگ ‬

‫‪۷۷‬۔ئگ اھکنائگ لمئگ لجئگ رکئگ اھکےیئئگ لمئگ لجئگ رکئگ اھکےنئگ ےسئگ اتفلئگ وئگ تبحمئگ یھبئگ دیپائگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ ترتئگ یھبئگ ۔‬

‫وہوتئگ وھچڑئگ دےیجی۔‬

‫ےنئگ ںیمئگ یھبکئگ ن بئگ ہنئگ اکنےیل‪،‬دنسپئگ ہنئگ ئگ ‬
‫‪۷۲‬۔ئگ اھک ئگ ‬

‫‪۷۰‬۔ئگ تہبئگ رگمئگ اتلجئگ وہائگ اھکناہنئگ اھکےیئئگ ۔‬

‫ئگ ‬

‫‪۷۴‬۔ئگ اھکےنئگ ےکئگ دورانئگ اھٹھٹئگ امرےنئگ اورئگ تہبئگ زنادہئگ ناںیتئگ رکےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ۔‬

‫پگ‬
‫‪۷۵‬۔ئگ البئگ رضورتئگ اھکےنئگ وکئگ ہنئگ وس ھٹےئگ ‪،‬اھکےنئگ ےکئگ دورانئگ ہنئگ نارئگ نارئگ اسئگ رطحئگ ہنمئگ ‪،‬وھےیلئگ ہکئگ اتبچئگ وہائگ اھکنارظنئگ آےئاورئگ ہنئگ نارئگ نارئگ ہنمئگ ںیمئگ ایلگنئگ ڈالئگ رکئگ داوتنںئگ ےسئگ ھچئگ ‬
‫نھگآیتئگ ےہئگ ۔ئگ ‬
‫اکنےیلئگ اسئگ ےسئگ درتسئگ وخانئگ رپئگ ےنھٹیبئگ واولںئگ وکئگ ئگ ‬

‫ئگ اھکنایھبئگ ھٹیبئگ رکئگ اھکےیئئگ اورئگ ناینئگ یھبئگ ھٹیبئگ رکئگ ےیجیپئگ ۔اہتبلئگ رضورتئگ ڑپےنئگ رپئگ لھپئگ وریغہئگ ڑھکےئگ وہئگ رکئگ اھکئگ تکسئگ ںیہئگ اورئگ ناینئگ یھبئگ یپئگ تکسئگ ںیہ۔‬
‫‪۷۹‬۔ ئگ ‬ ‫ئگ ‬

‫یلگنےسئگ اچٹئگ رکئگ ٹیلپئگ اصفئگ رکئگ ےیجیلئگ ۔‬

‫‪۷۱‬ئگ ۔ٹیلپئگ ںیمئگ وجئگ ھچئگ رہئگ اجےئئگ ارگئگ رقیقئگ وہئگ ئگ وتیپئگ ےیجیلئگ ورہنئگ ا ئگ ‬

‫‪۷۸‬۔ئگ اھکےنئگ ےنیپئگ یکئگ زیچوںئگ رپئگ وھپکئگ ہنئگ امرےیئئگ ‪،‬ادنرئگ ےسئگ آےنئگ وایلئگ اسسنئگ زہریلیئگ اورئگ دنگیئگ وہیتئگ ےہئگ ۔ئگ ‬

‫‪۷۶‬۔ئگ ناینئگ نیتئگ اسسنئگ ںیمئگ رہھٹئگ رہھٹئگ رکئگ ےیجیپئگ ۔اسئگ ےسئگ ناینئگ یھبئگ رضورتئگ ےکئگ اطمقبئگ ایپئگ اجنائگ ےہئگ اورئگ آوسدیگئگ یھبئگ وہئگ اجیتئگ ےہئگ اورئگ ابکیریگئگ وپرےئگ ترنتئگ اکئگ ناینئگ ٹیپئگ ںیمئگ ‬
‫ایرلیئگ ےنیلئگ ےسئگ یھبکئگ یھبکئگ فیلکئگ یھبئگ وہئگ اجیتئگ ےہئگ ۔ئگ ‬

‫‪۲۳‬۔ئگ اامتجیعئگ اھکےنئگ ںیمئگ ‪،‬دترئگ کئگ اھکےنئگ واولںئگ اورئگ آہتسہئگ اھکےنئگ واولںئگ یکئگ راعیئگ ےیجیکئگ اورئگ بئگ ےکئگ اسھتئگ اےیھٹئگ ۔‬

‫‪۲۷‬۔اھکےنئگ ےسئگ افرغئگ وہئگ رکئگ اکگلیااںئگ اچٹئگ ےیجیلئگ اورئگ رھپئگ اہھتئگ دوھئگ ےیجیلئگ ۔ئگ ‬

‫‪۲۲‬۔ئگ لھپئگ وریغہئگ اھکئگ رےہئگ وہںئگ وتئگ اکئگ اسھتئگ دودوئگ دعدئگ نائگ دوئگ دوئگ اقںیشئگ ہنئگ ااھٹےیئئگ ۔‬

‫‪۲۰‬۔ئگ ولےٹئگ یکئگ وٹیٹئگ وہیئئگ رصایحئگ نائگ ایسئگ رطحئگ یکئگ دورسیئگ زیچوںئگ ےسئگ ناینئگ ہنئگ ےیجیپئگ ا ےسئگ ترنتئگ ںیمئگ ناینئگ ےلئگ رکئگ ےیجیپئگ سجئگ ںیمئگ ےتیپئگ وقئگ ہنمئگ ںیمئگ اجےنئگ واالئگ ناینئگ رظنئگ آےئئگ ‬
‫نائگ ہکئگ وکیئئگ دنگیگئگ نائگ رضمئگ زیچئگ ٹیپئگ ںیمئگ ہنئگ اجےئئگ ۔‬
 ‫‪26‬‬

‫ےنےسئگ افرغئگ وہئگ رکئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ ‪:‬ئگ ‬

‫‪۲۴‬۔ئگ اھک ئگ ‬

‫ادمحلئگ ہللئگ اذلیئگ اطعییاائگ وئگ اقسنائگ وئگ چعلیاائگ نمئگ انیملسملئگ ‬

‫دمحئگ وئگ انثئگ اسئگ خرائگ ےکئگ ےیلئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ ںیمہئگ الھکنائگ اورئگ سجئگ ےنئگ ںیمہئگ الپنائگ اورئگ سجئگ ےنئگ ںیمہئگ املسمونںئگ ںیمئگ ےسئگ انبنائگ ۔‪،،‬ئگ ‬

‫ےکآدابئگ ‬
‫وسےنئگ اورئگ اجےنگئگ ئگ ‬

‫ئگ ج ئگ شام ئگ اکادنریھا ئگ اھچےن ئگ ےگل ئگ وت ئگ وچبں ئگ وک ئگ رھگ ئگ الب ئگ ےیجیل ئگ اور ئگ ناہر ئگ ہن ئگ ےنلیھک ئگ دےیجی ئگ ۔اہں ئگ ج ئگ رات ئگ اک ئگ ھچ ئگ ہصح ئگ زگر ئگ اجےئ ئگ وت ئگ کللٹے ئگ یک ئگ ااجزت ئگ دے ئگ تکس ئگ ںیہئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫۔اایتحطئگ ایسئگ ںیمئگ ےہئگ ہکئگ یسکئگ ادشئگ رضورتئگ ےکئگ ریغبئگ وچبںئگ وکئگ راتئگ ںیمئگ رھگئگ ےسئگ ناہرئگ ہنئگ کللٹےئگ دںیئگ ۔یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ئگ جئگ شامئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ وھچےٹئگ وچبںئگ ‬
‫وکئگ رھگئگ ںیمئگ روےکئگ ر‪،‬وھئگ ‪،‬ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ اسئگ وقئگ ایشنیطئگ (زنیمئگ ںیم)ئگ لیھپئگ اجےتئگ ںیہئگ ۔اہتبلئگ جئگ ڑھگیئگ رھبئگ راتئگ زگرئگ اجےئئگ وتئگ وچبںئگ وکئگ وھچڑئگ تکسئگ ںیہئگ ۔‬

‫جئگ شامئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ۔ئگ یبنﷺ احصہبئگ رکا ئگ مؓوکئگ یہیئگ داعئگ ڑپےنھئگ یکئگ نیقلتئگ قرامنائگ رکےتئگ ےھت‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬

‫"اللھم بک امسینا و بک اصبحنا وبک تحیا و بک نموت و الیک النشور۔"(ترذمی)‬

‫"خرانا!ئگ مہئگ ےنئگ ریتیئگ یہئگ وتقیفئگ ےسئگ شامئگ یکئگ اورئگ ریتیئگ یہئگ دمدئگ ےسئگ حبصئگ یک‪،‬ئگ ریتیئگ یہئگ انعیئگ ےسئگ یجئگ رےہئگ ںیہئگ اورئگ ریتےئگ یہئگ اشارےئگ رپئگ رمئگ اجںیئئگ ےگئگ اورئگ ‬
‫ااجنمئگ اکرئگ ریتےئگ یہئگ ناسئگ اھٹئگ رکئگ احرضئگ وہںئگ ےگ۔"‬

‫اورئگ رغمبئگ یکئگ اذانئگ ےکئگ وقئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬

‫"اللھم ھذا اقبال لیلک و ادبار نہارک واصوات دعاتک فاغرفلی۔"ئگ (ترذمی‪،‬ئگ اوبداؤد)‬

‫خرانا!ئگ ہیئگ وقئگ ےہئگ ریتیئگ راتئگ ےکئگ آےنئگ اک‪،‬ئگ ریتےئگ دنئگ ےکئگ اجےنئگ اکئگ اورئگ ریتےئگ ؤمذونںئگ یکئگ اکپراک‪،‬ئگ سپئگ وتئگ ریمیئگ رفغمتئگ قرامئگ دے۔"‬

‫اشع ءئگ یک ئگ امنز ئگ ڑپےنھئگ ےس ئگ ےلہپ ئگ وسےنئگ ےس ئگ رپزیہ ئگ ےیجیک۔ئگ اس ئگ رطحئگ ارثکئگ اشعءئگ یک ئگ امنز ئگ رطخےئگ ںیم ئگ ڑپئگ اجیت ئگ ےہ ئگ اورئگ ایک ئگ ربخئگ ہک ئگ دنینئگ یکئگ اسئگ ومت ئگ ےک ئگ دعب ئگ خرائگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ئگ رکناےہ ئگ ئگ نارھپئگ ہشیمہئگ ےکئگ ےیلئگ یہئگ ےلئگ اتیئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ اشعءئگ ےسئگ ےلہپئگ یھبکئگ ہنئگ وسےتئگ ےھت۔‬
‫دنبےئگ یکئگ اجنئگ واسپ ئگ ‬

‫یہرھگئگ ںیمئگ روینشئگ رضورئگ رکئگ ےیجیل۔ئگ یبنﷺ ا ےسئگ رھگئگ ںیمئگ وسےنئگ ےسئگ رپزیہئگ قرامےتئگ سجئگ ںیمئگ روینشئگ ہنئگ یکئگ یئگئگ وہیت۔‬
‫راتئگ وہےتئگ ئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬

‫راتئگ ےئگ کئگ اجےنگئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ بئگ ںیمئگ دلجئگ وسےنئگ اورئگ رحسئگ ںیمئگ دلجئگ اےنھٹئگ یکئگ اعدتئگ ڈاےیل۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬۔ئگ "اشعءئگ یکئگ امنزئگ ےکئگ دعبئگ وتئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫نادئگ الہٰیئگ ےکئگ ےیلئگ اجاگئگ اجئگ اتکسئگ ےہئگ نائگ رھگئگ واولںئگ ےسئگ رضورتئگ یکئگ ناتئگ رکےنئگ ےکئگ ےیل۔"‬
 ‫‪27‬‬

‫راتئگ وکئگ اجےنگئگ اورئگ دنئگ ںیمئگ دنینئگ وپریئگ رکےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ خرائگ ےنئگ راتئگ آرامئگ وکرکےنئگ ےکئگ ےیلئگ دیپائگ ایکئگ ےہئگ اورئگ دنئگ وکئگ وسئگ رکئگ اےنھٹئگ اورئگ رضورناتئگ ےکئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ےیلئگ دوڑئگ دوھپئگ رکےنئگ اکئگ وقئگ قرارئگ دنائگ ےہ۔‬

‫وسرۃئگ ارفلاقن(‪)۴۱‬ئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫"و ھو الذی جعل لکم اللیل لباسا و النوم سباتا و جعل النھار نشورا"‬

‫"اورئگ ویہئگ خرائگ ےہئگ سجئگ ےنئگ راتئگ وکئگ اہمترےئگ ےیلئگ رپدہئگ وپشئگ اورئگ دنینئگ وکئگ راجئگ وئگ وکسنئگ اورئگ دنئگ اھٹئگ رھکےئگ وہےنئگ وکئگ انبنائگ ےہ۔"‬

‫اورئگ وسرۃئگ اابنلءئگ ںیمئگ ےہ‪:‬۔‬

‫"وجعلنا نونکم سباتا و جعلنا اللیل لباسا و جعلنا النھار معاشا"‬

‫"اورئگ مہئگ ےنئگ دنینئگ وکئگ اہمترےئگ ےیلئگ وکسنئگ وائگ ٓرام‪،‬ئگ راتئگ وکئگ رپدہئگ وپشئگ اورئگ انئگ وکئگ روزیئگ یکئگ دوڑئگ دوھپئگ اکئگ وقئگ انبنا۔"‬

‫اورئگ وسرۃئگ المنل(‪)۸۹‬ئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫"الم یرو انا جعلنا الیل لیسکنوا فیہ والنھار مبرصا ان فی ذالک الیات لقوم یومنون۔"‬

‫"ایک ئگ ان ئگ ولوگں ئگ ےن ئگ ہی ئگ ںیہن ئگ داھکی ئگ ہک ئگ مہ ئگ ےن ئگ (نارک) ئگ راتئگ انبیئئگ ہک ئگ ہیئگ اسئگ ںیم ئگ آرام ئگ و ئگ وکسن ئگ اح ل ئگ رکںی ئگ اور ئگ دنئگ وک ئگ رونش ئگ (ہک ئگ دوڑدوھپ ئگ رکںی)ئگ ‬
‫البہبشئگ اسئگ ںیمئگ ومونمںئگ ےکئگ ےیلئگ وسےنچئگ ےکئگ اشاراتئگ ںیہ۔"‬

‫راتئگ وکئگ نارکئگ اورئگ وکسنئگ وئگ آرامئگ اکئگ وق ئگ انبےنئگ اورئگ دنئگ وکئگ دوڑئگ دوھپئگ اورئگ تنحمئگ ےکئگ ےیلئگ رونشئگ انبےنئگ ںیمئگ اشارہئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ راتئگ وکئگ وسےنئگ یکئگ نادنبیئگ یکئگ ‬
‫اجےئئگ اورئگ دنئگ ںیمئگ اینپئگ رضورتئگ ےکئگ ےیلئگ تنحمئگ اورئگ وکششئگ یکئگ اجےئ۔ئگ دنئگ یکئگ روینشئگ ںیمئگ اےنپئگ اعمشئگ اورئگ رضورناتئگ ےکئگ ےیلئگ نتئگ دیہئگ اورئگ تخسئگ وکششئگ ےکئگ اسھتئگ ‬
‫ےگلئگ رےیہ‪،‬اہیںئگ کئگ ہکئگ آپئگ ےکئگ اعضااءئگ اورئگ وقںیتئگ اکتنئگ سوسسئگ رکےنئگ ںیگل‪،‬ئگ اسئگ وقئگ راتئگ یکئگ رپئگ وکسنئگ اورئگ رپدہئگ وپشئگ اضفئگ ںیمئگ وکسنئگ وئگ راجئگ ےسئگ مہئگ آم شئگ وہئگ ‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫اجیئگ اورئگ دنئگ ولطعئگ وہےتئگ یہئگ رھپئگ خرائگ اکئگ نامئگ ےتیلئگ وہےئئگ نازہئگ دمئگ دیمانِ ئگ لمعئگ ںیمئگ اترئگ ڑپی۔ئگ وجئگ ولگئگ آرامئگ یبلطئگ اورئگ یتسسئگ یکئگ وہجئگ ےسئگ دنئگ ںیمئگ خراےٹئگ ےتیلئگ ںیہئگ نائگ دا ِئگ د‬
‫شیعئگ دےنیئگ اورئگ وہلئگ وئگ بعلئگ ںیمئگ التبمئگ وہےنئگ ےکئگ ےیلئگ راتئگ رھبئگ اجےتگئگ ںیہ‪،‬ئگ وہئگ دقرتئگ یکئگ ںوتمکںئگ اکئگ وخنئگ رکےتئگ ںیہئگ اورئگ اینپئگ تحصئگ وئگ زدنیگئگ وکئگ ترنادئگ رکےتئگ ںیہ۔ئگ دنئگ ںیمئگ ‬
‫ںیہن‬
‫رہپوںئگ کئگ وسےنئگ واےلئگ اےنپئگ دنئگ ےکئگ قراضئئگ ںیمئگ یھبئگ وکنایہئگ رکےتئگ ںیہئگ اورئگ مسجئگ وئگ اجنئگ وکئگ یھبئگ آرامئگ ےسئگ ورحومئگ رےتھکئگ ںیہ‪،‬ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ دنئگ یکئگ دنینئگ راتئگ اکئگ دبلئگ ئگ ‬
‫نبئگ یتکس۔ئگ یبنﷺ ےنئگ وتئگ اسئگ وکئگ یھبئگ دنسپئگ ںیہنئگ قرامنائگ ہکئگ آدیمئگ راتئگ راتئگ رھبئگ اجگئگ رکئگ خرائگ یکئگ ابعدتئگ رکےئگ اورئگ وخدئگ وکئگ نااقبئگ تردابئگ تبیصئگ ںیمئگ ڈاےل۔‬

‫رضحت ئگ دبعاہلل ئگ نبئگ رمعوؓ ئگ ےس ئگ اک ئگ نارئگ یبنﷺ ےن ئگ وپاھچ‪ :‬ئگ "ایکئگ ہی ئگ نات ئگ وجئگ ےھجم ئگ اتبیئ ئگ یئگئگ ےہئگ حیحصئگ ےہ ئگ ہک ئگ متئگ نادنبیئگ ےس ئگ دن ئگ ںیم ئگ روزے ئگ رےتھکئگ وہ ئگ اورئگ ‬
‫راتئگ راتئگ رھپئگ امنزںیئگ ڑپےتھئگ وہ؟ئگ "رضحتئگ دبعاہللؓئگ ےنئگ اہکئگ یجئگ اہں!ئگ ناتئگ وتئگ حیحصئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ںیہنئگ ااسیئگ ہنئگ رکو‪،‬ئگ یھبکئگ روزہئگ ر‪،‬وھئگ اورئگ یھبکئگ اھکؤئگ ویپ‪،‬ئگ ‬
‫ایسئگ رطحئگ وس ئگ ؤیھبئگ اورئگ اھٹئگ رکئگ امنزئگ یھبئگ ڑپوھئگ ویکہکنئگ اہمترےئگ مسجئگ ئگ اکیھبئگ متئگ رپئگ قحئگ ےہ‪،‬ئگ اہمتریئگ آ ھکئگ ئگ اکیھبئگ متئگ رپئگ قحئگ ےہ۔ئگ (اخبری)‬
 ‫‪28‬‬

‫ئگ رکنئگ اچےیہ۔ئگ زدناگینئگ ومنمئگ ےکئگ ےیلئگ ںاہدئگ ےہئگ ‬

‫زنادہئگ آرامئگ دہئگ رتسبئگ اامعتسلئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ داینئگ ںیمئگ ومنمئگ وکئگ آرامئگ یبلط‪،‬ئگ لہسئگ ااگنری‪،‬ئگ اورئگ شیعئگ دنسپیئگ ےسئگ رپزیہ ا‬ ‫‪۱‬۔‬
‫اور ئگ ومنم ئگ وک ئگ افج ئگ شک‪ ،‬ئگ تخس ئگ وکش ئگ اور ئگ یتنحم ئگ وہنا ئگ اچےیہ۔ ئگ رضحت ئگ اعہشئ ئگ اک ئگ ایبن ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ینبﷺ اک ئگ رتسب ئگ ڑمچےئگ اک ئگ اھتئگ سجئگ ںیمئگ وجھکرئگ یک ئگ اھچلئگ رھبیئگ وہیئئگ ‬
‫یھت۔(امشلئئگ ترذمی)‬

‫رضحتئگ چفضہؓئگ ےسئگ یسکئگ ےنئگ وپاھچ‪،‬ئگ آپئگ ےکئگ اہیںئگ یبنﷺ اکئگ رتسبئگ اسیکئگ اھت؟ئگ قرامنائگ اکئگ ناٹئگ اھتئگ سجئگ وکئگ دوہرائگ رکئگ ےکئگ مہئگ یبنﷺ ےکئگ ےچینئگ اھچبئگ دنائگ رکےتئگ ‬
‫ےن‬
‫ےھت۔ئگ اکئگ روزئگ ےھجمئگ ایخلئگ آنائگ ہکئگ ارگئگ اسئگ وکئگ وچہرائگ رکئگ ےکئگ اھچبئگ دنائگ اجےئئگ وتئگ ذرائگ زنادہئگ رنمئگ وہئگ اجےئئگ اگ۔ئگ انچہچنئگ ںیمئگ ےنئگ اسئگ وکئگ وچہرائگ رکئگ ےکئگ اھچبئگ دنا‪،‬ئگ حبصئگ وکئگ آپﷺ ئگ ‬
‫ئگ وچہا ئگ رک ئگ ےک ئگ اھچب ئگ دنا ئگ اھت ئگ ہک ئگ ھچ ئگ رنم ئگ وہ ئگ اجےئ۔ئگ ‬
‫درناتف ئگ ایک‪ ،‬ئگ رات ئگ ریمے ئگ ےچین ئگ ایک ئگ زیچ ئگ اھچبیئ ئگ یئگ ئگ یھت۔ ئگ ںیم ئگ ےن ئگ اہک ئگ ویہ ئگ ناٹ ئگ اک ئگ رتسب ئگ اھت‪ ،‬ئگ اہتبل ئگ رات ئگ ںیم ئگ ےن ئگ اس ئگ وک ر‬
‫یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪،‬ئگ اسئگ وکئگ دوہرایہئگ ئگ رےنہئگ دنائگ رکو‪،‬ئگ راتئگ رتسبئگ یکئگ رنیمئگ دجہتئگ ےکئگ ےیلئگ اےنھٹئگ ںیمئگ راکوٹئگ ینب۔ئگ (امشلئئگ ترذمی)‬

‫رضحتئگ اعہشئؓئگ قرامیتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ نارئگ اکئگ ااصنریئگ اخوتنئگ آںیئئگ اورئگ اوہنںئگ ےنئگ یبنئگ ارکمﷺ اکئگ رتسبئگ داھکی‪،‬ئگ رھگئگ اجئگ رکئگ اسئگ اخوتنئگ ےنئگ اکئگ رتسبئگ ایترئگ ایک‪،‬ئگ اسئگ ‬
‫ںیمئگ اونئگ رھبئگ رکئگ وخبئگ الممئئگ انبئگ دنائگ اورئگ یبنﷺ ےکئگ ےیلئگ اجیھب۔ئگ یبنﷺ جئگ رھگئگ رشتفیئگ الےئئگ اورئگ وہئگ رنمئگ رتسبئگ راھکئگ وہائگ داھکیئگ وتئگ قرامنائگ ہیئگ ایکئگ ےہ؟ئگ ںیمئگ ےنئگ رعضئگ ایکئگ ‬
‫نائگ روسلئگ اہللﷺ! الفںئگ ااصنریئگ اخوتنئگ آیئئگ ںیھتئگ اورئگ آپﷺ اکئگ رتسبئگ دھکیئگ یئگئگ ںیھت‪،‬ئگ ابئگ ہیئگ اوہنںئگ ےنئگ آپﷺ ےکئگ ےیلئگ ایترئگ رکئگ ےکئگ اجیھبئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ‬
‫ےنئگ قرامنائگ ئگ ںیہن‪،‬ئگ اسئگ وکئگ واسپئگ رکئگ دو‪،‬ئگ ےھجمئگ وہئگ رتسبئگ تہبئگ یہئگ دنسپئگ اھتئگ اسئگ ےیلئگ واسپ ئگ رکےنئگ اکئگ یجئگ ںیہنئگ اچہئگ راہئگ اھتئگ رگمئگ یبنﷺ ےنئگ اانتئگ ارصارئگ قرامنائگ ہکئگ ےھجمئگ واسپئگ یہئگ رکنائگ ‬
‫ڑپا۔ئگ (امشلئئگ ترذمی)‬

‫یبنﷺ اکئگ نارئگ اٹچیئئگ رپئگ وسئگ رےہئگ ےھت‪،‬ئگ ےنٹیلئگ ےسئگ آپﷺ ےکئگ مسجئگ رپئگ اٹچیئئگ ےکئگ ناناتئگ ڑپئگ ے۔ئگ رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ وعسمدؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ںیمئگ ہیئگ دھکیئگ ‬
‫رک ئگ روےن ئگ اگل۔ ئگ یبنﷺ ےن ئگ ےھجم ئگ روےت ئگ داھکی ئگ وت ئگ قرامنا ئگ ویکں ئگ رو ئگ رےہ ئگ وہ؟ ئگ ںیم ئگ ےن ئگ رعض ئگ ایک ئگ نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ! ہی ئگ رصیق ئگ و ئگ رسکی ئگ ٰوت ئگ رمشی ئگ اور ئگ لمخم ئگ ےک ئگ دگوں ئگ رپئگ ‬
‫ئ‬
‫وسںیئئگ او ئگ رآپﷺ وبریئگ رپ۔ئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪،‬ئگ ہیئگ روےنئگ یکئگ ناتئگ ںیہن‪،‬ئگ انئگ ےکےیلئگ داینئگ ےہئگ اورئگ ہارےئگ ےیلئگ آخرتئگ ےہ۔‬

‫اکئگ نارئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "ںیمئگ شیعئگ وئگ آرامئگ اورئگ ےبئگ رکفیئگ یکئگ زدنیگئگ ےسیکئگ زگارئگ اتکسئگ وہں‪،‬ئگ جئگ ہکئگ احلئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ ارسالیفؑئگ ہنمئگ ںیمئگ وصرئگ ےیلئگ ‬
‫اکنئگ اگلےئئگ (مکحئگ اجبالےنئگ ےکئگ ےیل)ئگ رسئگ اکھجےئئگ ااظتنرئگ رکئگ رےہئگ ںیہئگ ہکئگ بکئگ وصرئگ وھپےنکنئگ اکئگ مکحئگ وہنائگ ےہ۔"(ترذمی)‬

‫ئگ رکناےہئگ ہکئگ ومنمئگ اسئگ داینئگ ںیمئگ اجمدہاہنئگ زدنیگئگ زگارےئگ او ئگ رشیعئگ وکیشئگ ےسئگ رپزیہئگ رکے۔‬
‫یبنﷺ اکئگ ہیئگ اوسہئگ اطمہبل ئگ ‬
‫ئ‬
‫وسےن ئگ ےس ئگ ےلہپووض ئگ رکےناک ئگ یھب ئگ امامتم ئگ ےیجیک۔ ئگ اور ئگ ناک ئگ اصف ئگ وہ ئگ رک ئگ وسی۔ ئگ ارگ ئگ اہوھتں ئگ ںیم ئگ چکیاایئ ئگ وریغہ ئگ وہ ئگ وت ئگ اہوھتں ئگ وک ئگ وخب ئگ ایھچ ئگ رطح ئگ دوھ ئگ رکئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ئ‬
‫وسی۔ئگ ینبﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "سجئگ ےکئگ اہھتئگ ںیمئگ چکیاایئئگ وریغہئگ یگلئگ وہئگ اورئگ وہئگ اےسئگ دوھےئئگ ریغبئگ وسئگ ایگئگ اورئگ اےسئگ وکیئئگ اصقننئگ اچنہپئگ (ینعیئگ یسکئگ اجونرئگ ےنئگ اکٹئگ ای)ئگ وتئگ وہئگ ‬
‫اےنپئگ آپئگ وکئگ الممئگ رکے۔"ئگ (ہکئگ دوھےنئگ ریغبئگ ویکںئگ وسئگ ایگئگ اھت۔)‬

‫یبنﷺ اکئگ ومعملئگ اھتئگ ہکئگ وسےنئگ ےسئگ ےلہپئگ آپﷺ ووضئگ قرامےتئگ اورئگ ارگئگ یھبکئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ وسےنئگ اکئگ ارادہئگ قرامےتئگ ہکئگ لسغئگ یکئگ احجئگ وہیتئگ وتئگ نانایکئگ ‬
‫ےکئگ ماقمئگ وکئگ دوھےنئگ اورئگ رھپئگ ووضئگ رکےئگ وسئگ رےتہ۔ئگ ‬
 ‫‪29‬‬

‫وسےن ئگ ےک ئگ وق ئگ رھگ ئگ اک ئگ دروازہ ئگ دنب ئگ رک ئگ ےیجیل۔ ئگ اھکےن ئگ ےنیپ ئگ ےک ئگ ترنت ئگ داھک ئگ دےیجی۔ ئگ اک ئگ نار ئگ دمہنی ئگ ںیم ئگ رات ئگ ےک ئگ وق ئگ یسک ئگ ےک ئگ رھگ ئگ ںیم ئگ آگ ئگ گل ئگ یئگ ئگ وتئگ ‬
‫یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "آگئگ اہمتریئگ دنمشئگ ےہ‪،‬ئگ جئگ وسنائگ رکوئگ وتئگ آگئگ اھجبئگ دنائگ رکو۔"‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "جئگ شامئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ وھچےٹئگ وچبںئگ وکئگ رھگئگ ےسئگ ناہرئگ ہنئگ کللٹےئگ دوئگ ویکہکنئگ اسئگ وقئگ ایشنیطئگ زنیمئگ ںیمئگ لیھپئگ اجےتئگ ںیہ۔ئگ رھپئگ جئگ ‬
‫ڑھگیئگ رھبئگ راتئگ زگرئگ اجےئئگ وتئگ اںیہنئگ وھچڑئگ دوئگ اورئگ مسئگ اہللئگ ہہئگ دروازہئگ دنبئگ رکئگ دوئگ اورئگ مسئگ اہللئگ ہہئگ رکئگ یہئگ یتبئگ اھجبئگ دوئگ اورئگ مسئگ اہللئگ ہہئگ رکئگ یہئگ ناینئگ ےکئگ کشمئگ اکئگ ہنمئگ نادنھئگ دوئگ اورئگ مسئگ ‬
‫اہللئگ ہہئگ رکئگ یہئگ اھکےنئگ ےنیپئگ ےکئگ ترنتئگ ڈاھکئگ دوئگ اورئگ ارگئگ ڈاھےنکنئگ ےکئگ ےیلئگ وکیئئگ رسوپشئگ وریغہئگ وموجدہنئگ وہئگ وتئگ وکیئئگ اورئگ زیچئگ یہئگ ترنتئگ رپئگ رھکئگ دو۔"ئگ (احصحئگ ہتسئگ اوحاہلئگ نصئگ ‬
‫نیصح)‬

‫وسےنئگ وقئگ رتسبئگ رپئگ اورئگ رتسبئگ ےکئگ قر یئگ ہیئگ زیچںیئگ رضورئگ رھکئگ ےیجیل۔ئگ ےنیپئگ اکئگ ناینئگ اورئگ الگس۔ئگ ولنا‪،‬ئگ روینشئگ ےکئگ ےیلئگ امسچئگ نائگ نارچ‪،‬ئگ وسماکئگ وتہیلئگ وریغہئگ اورئگ ارگئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫آپئگ ںیہکئگ امہمنئگ وہںئگ وتئگ رھگئگ واولںئگ ےسئگ تیبئگ االخلءئگ وریغہئگ رضورئگ ولعممئگ رکئگ ےیجیل۔ئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ راتئگ ںیمئگ یسکئگ وقئگ رضورتئگ شیپئگ آئگ اجےئئگ اورئگ زتمحئگ وہ‪،‬ئگ یبنﷺ‬
‫ج ئگ آرام ئگ قرامےت ئگ وت ئگ آپﷺ ےک ئگ رساہےن ئگ اسھت ئگ زیچںی ئگ ریھک ئگ رںیتہ۔ ئگ ‪۷‬۔لیت ئگ یک ئگ یشیش۔ ئگ ‪۲‬۔اھگنک‪،‬۔ ئگ ‪۰‬۔رسہم ئگ داین‪،‬۔ ئگ ‪۴‬۔یچنیق‪،‬۔‪۵‬۔وسماک‪ ،‬ئگ ‪۹‬۔آہنیئ‪،‬ئگ ‬
‫‪۱‬۔اورئگ ڑکلیئگ یکئگ اکئگ وھچیٹئگ ےسئگ خیسئگ وجئگ رسئگ وریغہئگ اجھکےنئگ ےکئگ اکمئگ ںیمئگ آیت۔ئگ ‬

‫وسےتئگ وقئگ اےنپئگ وجےتئگ اورئگ ڑپکےئگ وریغہئگ ناسئگ یہئگ رےیھکئگ ہکئگ جئگ وسئگ رکئگ اںیھٹئگ وتئگ التشئگ ہنئگ رکےنئگ ڑپںیئگ اورئگ اےتھٹ ئگ یہئگ وجےتئگ ںیمئگ ریپئگ ہنئگ ڈاےیلئگ ۔ایسئگ رطحئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫ڑپکےئگ یھبئگ ریغبئگ اھجڑےئگ ہنئگ یہیٹےئگ ‪،‬ےلہپئگ اھجڑئگ ےیجیلئگ ۔وہئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ وجےتئگ نائگ ڑپکےئگ ںیمئگ وکیئئگ ومذیئگ اجونرئگ وہئگ اورئگ خرائگ وخناہتسئگ وہئگ آپئگ وکئگ فیلکئگ اچنہپئگ دےئگ ۔ئگ ‬

‫وسےنئگ ےسئگ ےلہپئگ رتسبئگ ایھچئگ رطحئگ اھجڑئگ ےیجیلئگ اورئگ ارگئگ یھبکئگ وسےتئگ ےسئگ یسکئگ رضورتئگ ےکئگ ےیلئگ اںیھٹئگ اورئگ رھپئگ آئگ رکئگ ںیٹیلئگ یئگ یھبئگ رتسبئگ ایھچئگ رطحئگ اھجڑئگ ےیجیلئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ ‬
‫و ملئگ ےنئگ قرامنائگ ‪:‬ئگ اورئگ جئگ وکیئئگ بئگ ںیمئگ رتسبئگ ےسئگ اےھٹئگ اورئگ رھپئگ رتسبئگ رپئگ اجےئئگ وتئگ اینپئگ گنلئگ ےکئگ ےرارےئگ ےسئگ نیتئگ نارئگ اےسئگ اھجڑئگ دےئگ ‪،‬اسئگ ےیلئگ ہکئگ وہئگ ںیہنئگ اجاتنئگ ہکئگ اسئگ ‬
‫ےکئگ ےھچیپئگ رتسبئگ رپئگ ایکئگ زیچئگ آیئگئگ ےہئگ (ترذمیئگ )‬

‫‪۷۰‬۔ئگ جئگ رتسبئگ رپئگ ںیچنہپئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ۔ئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےکئگ اخدمئگ اخصئگ رضحتئگ اسنئگ ؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ جئگ آپئگ رتسبئگ رپئگ رشتفیئگ ےلئگ اجےتئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےتھئگ ‪:‬‬

‫کم‬
‫ئگ واواناف مئگ یںئگ الئگ اکیفئگ ہلئگ والئگ ؤمویئگ (امشلئئگ ترذمی)‬
‫ادمحلئگ ہللئگ اذلیئگ اطعییاائگ وئگ اقسنائگ وئگ افکنا ئگ ‬

‫رکشئگ ورعتفیئگ خرائگ یہئگ ےکئگ ےیلئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ ںیمہئگ الھکنائگ ‪،‬الپنائگ اورئگ سجئگ ےنئگ ہارےئگ اکومںئگ ںیمئگ رھبئگ وپرئگ دمدئگ قرامیئئگ اورئگ سجئگ ےنئگ ںیمہئگ رےنہئگ ےنسبئگ وکئگ اکھٹنائگ اشخبئگ ‪،‬ےنتکئگ یہئگ ‬
‫نیعموئگ دمداگرئگ ےہئگ اورئگ ہنئگ وکیئئگ اکھٹہنئگ دےنیئگ واالئگ ‬
‫ولگئگ ںیہئگ نجئگ اکئگ ہنئگ وکیئئگ ئگ ‬

‫‪۷۴‬۔رتسبئگ رپئگ ےنچنہپئگ رپئگ قرآنئگ ناکئگ اکئگ ھچئگ ہصحئگ رضورئگ ڑپےیھ۔یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ وسےنئگ ےسئگ ےلہپئگ قرآنئگ ناکئگ اکئگ ھچئگ ہصحئگ رضورئگ التوتئگ قرامےتئگ ۔یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ اکئگ ‬
‫ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫وجئگ صخشئگ اےنپئگ رتسبئگ رپئگ آرامئگ رکےنئگ ےکئگ وقئگ اتکبئگ اہللئگ یکئگ وکیئئگ وصرتئگ ڑپاتھئگ ےہئگ وتئگ خرائگ اعتیلئگ اسئگ ےکئگ ناسئگ اکئگ قرہتشئگ اتجیھبئگ ےہئگ وجئگ ہرئگ فیلکئگ دہئگ زیچئگ ےسئگ اسئگ ےکئگ دیبا ئگ ر‬
‫ئگ رکنےہئگ وخاہئگ وہئگ یسکئگ یھبئگ وقئگ دنینئگ ےسئگ دیبارئگ وہئگ ‬
‫وہےنئگ کئگ اسئگ یکئگ افحتظ ائگ ‬
 ‫‪30‬‬

‫(ادمح)ئگ اورئگ آپئگ ےنئگ قرامنائگ ‪،‬جئگ آدیمئگ وسےنئگ ےکئگ ےیلئگ اےنپئگ رتسبئگ رپئگ اتچنہپئگ ےہئگ وتئگ ایسئگ وقئگ اکئگ قرہتشئگ اورئگ اطیشنئگ اسئگ ےکئگ ناسئگ آئگ ےتچنہپئگ ںیہئگ ۔قرہتشئگ اےسئگ اتہکئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫اےنپئگ اامعلئگ اکئگ اخہمتئگ الھبیئئگ رپئگ رکوئگ ‪،،‬ئگ اورئگ اطیشنئگ اتہکئگ ےہئگ اےنپئگ اامعلئگ اکئگ اخہمتئگ ترایئئگ رپئگ رکوئگ رھپئگ ارگئگ وہئگ آدیمئگ خرائگ اکئگ ذرکئگ رکئگ ےکئگ وسئگ نائگ وتئگ قرہتشئگ راتئگ رھپئگ اسئگ یکئگ افحتظئگ رکنائگ ےہئگ ‬

‫رضحتئگ اعہشئؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ جئگ رتسبئگ رپئگ رشتفیئگ ےلئگ اجےتئگ وتئگ دوونںئگ اہھتئگ داعئگ امےنگنئگ یکئگ رطحئگ المےت‬

‫اورئگ لقئگ وھئگ واہللئگ ادحئگ ………‪،‬لقئگ اوعذئگ تربئگ الفلقئگ ………‪،‬اورئگ لقئگ اوعذئگ تربئگ اانلسئگ ………یکئگ وسرںیتئگ التوتئگ قرامئگ رکئگ اہوھتںئگ رپئگ دمئگ قرامےتئگ اورئگ رھپئگ ںاہںئگ کئگ اہھتئگ اتچنہپئگ ‬
‫اےسئگ مسجئگ رپئگ ریھپئگ ےتیلئگ ‪،‬رسئگ رہچےئگ اورئگ مسجئگ ےکئگ ا ےلئگ ےصحئگ ےسئگ رشوعئگ قرامےتئگ ئگ اورئگ آپئگ نیتئگ رمہبتئگ ہیئگ لمعئگ قرامےتئگ (امشلئئگ ترذمیئگ )‬

‫‪۷۵‬۔ئگ جئگ وسےنئگ اکئگ اراداہئگ رکںیئگ وتئگ داناںئگ اہھتئگ اےنپئگ داںیئئگ راسخرئگ ےکئگ ےچینئگ رھکئگ رکئگ داںیئئگ رکوٹئگ رپئگ ےتٹیلئگ ۔رضحتئگ تراءئگ ؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ جئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ آرامئگ ‬
‫قرامےتئگ وتئگ اانپئگ داناںئگ اہھتئگ داںیئئگ راسخرئگ ےکئگ ےچینئگ رےتھکئگ اورئگ ہیئگ املکتئگ ڑپےتھئگ ‪:‬‬

‫ربئگ قییئگ ذعاکئگ ویمئگ پٹعٹئگ ابعدکئگ ‬

‫خ ئگ راناےھجمئگ اسئگ روزئگ ذعابئگ ےسئگ اچبئگ سجئگ روزئگ وتئگ اےنپئگ دنبوںئگ وکئگ اےنپئگ وضحرئگ ااھٹئگ احرضئگ رکےئگ اگئگ ۔‪،،‬ئگ نصئگ نیصحئگ ںیمئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ ہیئگ املکتئگ نیتئگ نارئگ ڑپےتھ‬

‫م‬
‫‪۷۹‬۔جئگ ےنٹیلئگ اورئگ ناںیئئگ رکوٹئگ رپئگ وسےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ رضحتئگ عیشؓئگ ےکئگ وادلئگ طیجہائگ اافغلریئگ ؓئگ قراےتمئگ ںیہئگ ہکئگ ںیمئگ دجسمئگ ںیمئگ ٹیپئگ ےکئگ بئگ لائگ وہائگ اھتئگ ہکئگ یسکئگ اصجئگ ‬
‫ےنئگ ےھجمئگ اےنپئگ ناؤںئگ ےسئگ الہنائگ اورئگ اہکئگ اسئگ رطحئگ ےنٹیلئگ وکئگ خرائگ نادنسپئگ قرامنائگ ےہئگ ‪،‬ابئگ وجئگ ںیمئگ ےنئگ داھکیئگ وتئگ وہئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ ےھتئگ (اوبئگ داؤدئگ )ئگ ‬

‫‪۷۱‬۔ئگ وسےنئگ ےکئگ ےیلئگ ایسیئگ ہگجئگ اکئگ ااختنبئگ ےیجیکئگ ںاہںئگ نازہئگ وہائگ یتچنہپئگ وہئگ ۔ا ےسئگ دنبئگ رمکوںئگ ںیمئگ وسےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ںاہںئگ نازہئگ وہائگ اکئگ زگرئگ ہنئگ وہنائگ وہ‬

‫ئگ ڑپناےہئگ ۔رہچہئگ ‪،‬وھلئگ رکئگ وسےنئگ یکئگ اعدتئگ ڈاےیلئگ ناہکئگ ٓاپئگ وکئگ نازہئگ وہائگ یتلمئگ رےہئگ ۔‬
‫‪۷۸‬۔ئگ ہنمئگ ٹیپلئگ رکئگ ہنئگ وسےیئئگ ‪،‬ئگ اسئگ رطحئگ وسےنئگ ےسئگ تحصئگ رپئگ ترائگ اتر ئگ ‬

‫‪۷۶‬۔ئگ ایسیئگ یلھکئگ وتھچںئگ رپئگ وسےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ںاہںئگ وکیئئگ ڈنمترئگ نائگ الگنجئگ وریغہئگ ہنئگ وہئگ اورئگ تھچئگ ےسئگ اترےتئگ وقئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ہکئگ زےنیئگ رپئگ ناؤںئگ رےنھکئگ ےسئگ ےلہپئگ آپئگ روینشئگ ‬
‫تئگ ومعمیلئگ یسئگ یطلغئگ ےسئگ اکیفئگ فیلکئگ ااھٹینئگ ڑپیتئگ ےہ۔‬
‫اکئگ ااظتنمئگ رکئگ ںئگ ۔ضعبئگ اواق ئگ ‬

‫ےنلجےسئگ دنبئگ رمکوںئگ ںیمئگ وجئگ سیگئگ ‬

‫یسیکئگ یہئگ تخسئگ رسدیئگ ڑپئگ ریہئگ وہئگ ‪،‬رمکےئگ ںیمئگ ایھٹیگنئگ الجئگ رکئگ ہنئگ وسےیئئگ اورئگ ہنئگ دنبئگ رمکےئگ ںیمئگ النیٹلئگ نائگ سیگئگ ےکئگ رٹیہئگ الجئگ رکئگ وسےیئئگ ۔آگئگ ئگ ‬
‫ےہہکلبئگ ضعبئگ اواقتئگ وتئگ اسئگ ےسئگ اجنئگ اکئگ رطخہئگ دیپائگ وہئگ اجنائگ ےہئگ اورئگ ومتئگ واعقئگ وہئگ اجیتئگ ےہئگ ۔‬
‫دیپائگ وہیتئگ ےہئگ وہئگ تحصئگ ےکئگ ےیلئگ ااہتنیئئگ رضمئگ ئگ ‬

‫ےتئگ (اخبریئگ وئگ ملسمئگ )ئگ ‬

‫‪۲۷‬۔ئگ وسےنئگ ےسئگ ےلہپئگ ہیئگ داعئگ ڑپھئگ ایئگ ےیجیکئگ رضحتئگ اوبئگ ہرترہؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ وسےنئگ ےسئگ ےلہپئگ ہیئگ داعئگ ڑپھئگ ایئگ رک ئگ ‬

‫چ‬ ‫چ‬
‫ناکمسئگ ریبئگ وضعٹئگ یبنجئگ وئگ کئگ ارہعفئگ انئگ اتکسمئگ یسفنئگ افر مھاائگ ‪،‬وانئگ ارسلیھاائگ اف فظھاائگ امبئگ ظفحتئگ ہبئگ ابعدکئگ ااصلنیحلئگ ‬

‫اےئگ ئگ ریمےئگ ربئگ !ئگ ریتےئگ یہئگ نامئگ ےسئگ ںیمئگ ےنئگ اانپئگ ولہپئگ رتسبئگ رپئگ راھکئگ اورئگ ریتےئگ یہئگ اہسرےئگ ںیمئگ اسئگ وکئگ رتسبئگ ےسئگ ااھٹؤںئگ اگئگ ‬
 ‫‪31‬‬

‫۔ارگوت ئگ رات ئگ یہ ئگ ںیم ئگ ریمی ئگ اجن ئگ ضبق ئگ رکے ئگ وت ئگ اس ئگ رپ ئگ رمح ئگ قرام ئگ ‪،‬اورارگ ئگ وت ئگ اےس ئگ وھچڑ ئگ رک ئگ مریر ئگ تلہم ئگ دے ئگ وت ئگ اس ئگ یک ئگ افحتظ ئگ قرام ئگ سج ئگ رطح ئگ وت ئگ اےنپ ئگ کین ئگ دنبوں ئگ یکئگ ‬
‫افحتظئگ رکناےہ۔‪،،‬ئگ ‬

‫للھ‬
‫ارگئگ ہیئگ داعئگ نادئگ ہنئگ وہئگ وتئگ رصتخمئگ یسئگ داعئگ ہیئگ ےہئگ ‪:‬ئگ ا مئگ ناکمسئگ اومتئگ وئگ اییحئگ (اخبریئگ وئگ ملسمئگ )ئگ ‬

‫خ ئگ راناںیمئگ ریتےئگ یہئگ نامئگ ےسئگ ومتئگ یکئگ آم شئگ ںیمئگ اجنائگ وہںئگ اورئگ ریتےئگ یہئگ نامئگ ےسئگ زدنہئگ اںوھںئگ اگئگ ۔‪،،‬‬

‫‪۲۲‬۔ئگ راتئگ ےکئگ آخریئگ ےصحئگ ںیمئگ اےنھٹئگ یکئگ اعدتئگ ڈاےیلئگ ‪،‬سفنئگ یکئگ ترتیبئگ اورئگ خرائگ ےسئگ قلعتئگ دیپائگ رکےنئگ ےئگ ےیلئگ آخرئگ بئگ ںیمئگ اانھٹئگ اورئگ خرائگ وکئگ نادئگ رکنائگ رضوریئگ ےہئگ ۔خرائگ ‬
‫ےن ئگ اےنپ ئگ وبحمب ئگ دنبوں ئگ یک ئگ یہی ئگ امازی ئگ وخیب ئگ ایبن ئگ قرامیئ ئگ ےہ ئگ ہک ئگ راوتں ئگ وک ئگ اھٹ ئگ رک ئگ خرا ئگ ےک ئگ وضحر ئگ روکع ئگ و ئگ وجسد ئگ رکےت ئگ ںیہ ئگ اور ئگ اےنپ ئگ گاوہں ئگ یک ئگ اعمیف ئگ امےتگنئگ ںیہ ئگ ۔یبنئگ ‬
‫ﷺاکئگ ومعملئگ اھتئگ ہکئگ آپئگ اولئگ راتئگ ںیمئگ آرامئگ قرامےتئگ اورئگ اریخئگ بئگ ںیمئگ اھٹئگ رکئگ خرائگ یکئگ ابعدتئگ ںیمئگ وغشملئگ وہئگ اجےتئگ ۔ئگ ‬

‫دنینےسئگ دیبارئگ وہےنئگ رپئگ داعئگ ڑپےیھئگ ‬

‫‪۲۰‬۔ئگ ئگ ‬

‫ادمحلئگ ہللئگ اذلیئگ ا تانائگ دعبئگ امئگ اامانتئگ واہیلئگ الیووؤرئگ (اخبریئگ وئگ ملسمئگ )ئگ ‬

‫ئگ وہناےہئگ ۔ئگ ‬

‫رکشئگ اورئگ رعتفیئگ خرائگ یہئگ ےکئگ ےیلئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ ںیمہئگ رمدہئگ رکئگ دےنیئگ ےکئگ دعبئگ زدنیگئگ ےسئگ ونازائگ اورئگ ایسئگ ےکئگ وضحرئگ اھٹئگ رکئگ احرض ئگ ‬

‫‪۲۴‬۔ئگ جئگ وکیئئگ ااھچئگ وخابئگ دںیھکیئگ وتئگ خرائگ اکئگ رکشئگ ادائگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ وکئگ اےنپئگ قحئگ ںیمئگ نارتئگ ےیھجمسئگ ۔یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و مل ئگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہکئگ ابئگ ئگ وبنتئگ ںیمئگ ےسئگ ناروتںئگ ‬
‫ےکئگ وسائگ ھچئگ نایقئگ ںیہنئگ راہئگ ۔ئگ ولوگںئگ ےنئگ وپاھچئگ نارتئگ ےسئگ ایکئگ رمادئگ ےہئگ ؟ئگ قرامنائگ ااھچئگ وخابئگ ۔(اخبریئگ )اورئگ آپئگ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ہکئگ متئگ ںیمئگ وجئگ زنادہئگ اچسئگ ےہئگ اسئگ اکئگ وخابئگ ‬
‫یھبئگ زنادہئگ اچسئگ وہئگ اگئگ ۔اورئگ آپئگ ےنئگ ہیئگ دہایئگ یھبئگ قرامیئئگ ہکئگ ‪:‬ئگ جئگ یھبئگ وکیئئگ ااھچئگ وخابئگ د وھکئگ وتئگ خرائگ یکئگ دمحئگ وئگ انثئگ رکوئگ اورئگ اسئگ وکئگ ایبنئگ رکوئگ اورئگ دوبئگ ےسئگ یہئگ ایبنئگ رکوئگ ۔‪،،‬ئگ یبنئگ ‬
‫ﷺ جئگ یھبکئگ وکیئئگ وخابئگ دےتھکیئگ وتئگ احصہبئگ رکامئگ ےسئگ ایبنئگ قرامےتئگ اورئگ احصہبئگ رکامئگ ےسئگ یھبئگ قرامےتئگ ہکئگ اانپئگ وخابئگ ایبنئگ رکوئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ ریبعتئگ دوںئگ اگئگ ۔‪،،‬ئگ (اخبریئگ )ئگ ‬

‫‪۲۵‬۔ئگ درودئگ رشفیئگ رثکتئگ ےسئگ ڑپےیھئگ وتعقئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ اعتیلئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ یکئگ زنارتئگ ےسئگ رشمفئگ قرامےئئگ ۔‬
‫ئگ ‬

‫رضحتئگ ومالنائگ دمحمئگ یلعئگ ومریگنیئگ ےنئگ اکئگ نارئگ رضحتئگ لضئگ احر نمئگ جنگئگ رمادئگ آنادیئگ ےسئگ وسالئگ ایکئگ ہکئگ وکیئئگ اخصئگ درودئگ رشفیئگ اتبےیئئگ سجئگ ےسئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ اکئگ ‬
‫دیرارئگ اح لئگ وہئگ وتئگ قرامنائگ وکیئئگ اخصئگ درودئگ ںیہنئگ ےہئگ سبئگ ولخصئگ دیپائگ رکنائگ ےہئگ ۔رھپئگ ھچئگ نالمئگ ےکئگ دعبئگ ارشادئگ قرامنائگ ‪،‬اہتبلئگ دیسئگ نسحئگ وکئگ اسئگ درودئگ اکئگ لمعئگ اکررگئگ وہائگ ‬

‫للھ‬
‫ا مئگ یلئگ یلعئگ دمحمئگ وئگ ارتہتئگ دعبدئگ لکئگ ولعممئگ کلئگ ‬

‫ےملعئگ ںیمئگ ںیہئگ ۔‪،،‬ئگ ‬

‫خرانائگ رتمحئگ نازلئگ قرامئگ دمحمئگ رپئگ اورئگ انئگ یکئگ آلئگ رپئگ انئگ امتمئگ زیچوںئگ یکئگ دعتادئگ ےکئگ دقبرئگ وجئگ ریت ئگ ‬

‫یبن ئگ یل ئگ اہلل ئگ ہیل ئگ و مل ئگ ےن ئگ قرامنا ئگ سج ئگ صخش ئگ ےن ئگ وخاب ئگ ںیم ئگ ےھجم ئگ داھکی ئگ اس ئگ ےن ئگ وایعق ئگ ھجم ئگ یہ ئگ وک ئگ داھکی ئگ اس ئگ ےیل ئگ ہک ئگ اطیشن ئگ ریمی ئگ وصرت ئگ ںیم ئگ ںیہن ئگ آ ئگ اتکس ئگ ۔‪ ،‬ئگ ‪(،‬امشلئئگ ‬
‫ترذمیئگ )ئگ ‬
 ‫‪32‬‬

‫ریر‬
‫رضحتئگ تریرئگ افریسئگ قرآنئگ ناکئگ اھکلئگ رکےتئگ ےھتئگ ۔اکئگ نارئگ آپئگ وکئگ وخابئگ ںیمئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ اکئگ دیرارئگ بیصئگ وہئگ ائگ ۔ئگ رضحتئگ انبئگ ابعسؓئگ ئگ تاتئگ ےھتئگ رضحتئگ ت ئگ ‬
‫ےنئگ انئگ ےسئگ ذرکئگ ایکئگ وتئگ رضحتئگ انبئگ ابعسؓئگ ےنئگ انئگ وکئگ یبنئگ یلئگ اہللئگ ہیلئگ و ملئگ یکئگ ہیئگ دحیئگ انسیئئگ ہکئگ سجئگ ےنئگ وخابئگ ںیمئگ ےھجمئگ داھکیئگ اسئگ ےنئگ وایعقئگ ھجمئگ یہئگ وکئگ داھکیئگ ‪،‬اسئگ ےیلئگ ‬
‫ہکئگ اطیشنئگ ریمیئگ وصرتئگ ںیمئگ ںیہنئگ آئگ اتکسئگ ۔رھپئگ وپاھچئگ متئگ ےنئگ وخابئگ ںیمئگ سجئگ ذاتئگ وکئگ داھکیئگ ےہئگ اسئگ اکئگ ہیلحئگ ایبنئگ رکئگ تکسئگ وہئگ ۔رضحتئگ تریرئگ ےنئگ اہکئگ آپئگ اکئگ دبنئگ اورئگ ٓاپئگ اکئگ ‬
‫دقئگ وئگ اقمئگ ااہتنیئئگ وتمازنئگ اھتئگ ‪،‬ئگ آپئگ اکئگ رنئگ دنگیمئگ املئئگ ہبئگ دیفسیئگ اھتئگ ‪،‬آںیھکن ئگ رسںیگمئگ ‪،‬اتسنہئگ وخوصبرتئگ وگلئگ رہچہئگ ‪،‬اہنیئگ رھبیئگ وہیئئگ ڈاڑیھئگ وجئگ وپرےئگ رہچےئگ اکئگ ‬
‫ااحہطئگ ےیکئگ وہےئئگ یھتئگ اورئگ نسئگ رپئگ یلیھپئگ وہیئئگ یھتئگ رضحتئگ انبئگ ابعسئگ ےنئگ قرامنائگ ارگئگ متئگ یبنئگ ﷺ وکئگ وخابئگ ںیمئگ دےتھکیئگ یئگ یھبئگ اسئگ ےسئگ زنادہئگ ہیلحئگ ہنئگ ایبنئگ رکئگ تکسئگ (ئگ ینعیئگ ‬
‫وجہیلحئگ ایبنئگ ایکئگ وہئگ وایعقئگ یبنئگ ﷺ اکئگ یہئگ ہیلحئگ ےہئگ (امشلئئگ ترذمیئگ )‬
‫متےنئگ ئگ ‬
‫ئگ ‬

‫ئگ ہزگئگ یسکئگ ےسئگ ایبنئگ ہنئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ وخابئگ یکئگ ترایئئگ ےسئگ خرائگ یکئگ انپہئگ ام پگٹےئگ ۔خرائگ ےنئگ اچاہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ رشئگ ‬
‫‪۲۹‬۔ئگ جئگ یھبکئگ خرائگ وخناہتسئگ وکیئئگ نادنسپیرہئگ نائگ ڈراؤنائگ وخابئگ دںیھکیئگ وت رئگ ‬
‫ےسئگ وفحمظئگ رںیہئگ ےگ۔ئگ ‬

‫رضحتئگ اوبئگ ہملسؓئگ ئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ ںیمئگ ناوگارئگ وخاوبںئگ یکئگ وہجئگ ےسئگ ارثکئگ امیبرئگ ڑپئگ اجنائگ رکنائگ اھتئگ ۔اکئگ روزئگ ںیمئگ ےنئگ رضحتئگ اوبئگ اتقدہؓئگ ےسئگ یاکیئگ یکئگ وتئگ آپئگ ےنئگ ےھجمئگ یبنئگ ﷺ‬
‫یک ئگ دحی ئگ انسیئ ئگ ۔ااھچ ئگ وخاب ئگ خرا ئگ یک ئگ اجی ئگ ےس ئگ وہنا ئگ ےہ ئگ ارگ ئگ مت ئگ ںیم ئگ ےس ئگ وکیئ ئگ ااھچ ئگ وخاب ئگ دےھکی ئگ وت ئگ اےنپ ئگ صلخم ئگ دوب ئگ ےک ئگ وسا ئگ یسک ئگ اور ئگ ےس ئگ ہن ئگ ایبن ئگ رکے ئگ اور ئگ وکیئئگ ‬
‫ل‬
‫نادنسپیرہئگ وخابئگ دےھکیئگ وتئگ اعطقئگ یسکئگ وکئگ ہنئگ اتبےئئگ ہکلبئگ اجےتگئگ یہئگ اوعذئگ ناہللئگ نمئگ ا شیطںئگ احرمیجئگ ڑپھئگ رکئگ نیتئگ نارئگ ناںیئئگ ئگ اجیئگ اکتھترئگ دےئگ ئگ اورئگ رکوٹئگ دبلئگ ےلئگ ‬

‫۔وتئگ وہئگ وخابئگ ےکئگ زرئگ ےسئگ وفحمظئگ رےہئگ اگئگ (ئگ رناضئگ ااصلنیحلئگ ‪،‬ملسمئگ )ئگ ‬

‫س ئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنئگ ﷺ ےنئگ قرامنائگ وجئگ وخابئگ دےھکیئگ ریغبئگ اینپئگ رطفئگ ےسئگ ڑھگئگ ڑھگئگ رکئگ ‬
‫‪ ۲۱‬۔اےنپئگ یجئگ ےسئگ ڑھگئگ رکئگ وخابئگ یھبکئگ ایبنئگ ہنئگ ےیجیکئگ ۔رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ابع ؓ‬
‫ےکساگئگ (ملسمئگ )ئگ ‬
‫یگہکئگ وجئگ ےکئگ دوئگ داونںئگ ںیمئگ رگہئگ اگلےئئگ اورئگ وہئگ ااسیئگ یھبکئگ ہنئگ رکئگ ئگ ‬
‫ےئ ئگ ‬
‫ےاگئگ اسئگ وکئگ ہیئگ زسائگ دیئگ اج ئگ ‬
‫ایبنئگ رک ئگ ‬

‫اورئگ آپئگ ےنئگ قرامنائگ ہیئگ تہبئگ ترائگ اتہبنئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ ایسیئگ ناتئگ ےہکئگ وجئگ اسئگ یکئگ آوھکنںئگ ےنئگ ںیہنئگ دیھکیئگ ےہئگ (اخبریئگ )ئگ ‬

‫‪۲۸‬۔ئگ جئگ وکیئئگ دوبئگ اانپئگ وخابئگ انسےئئگ وتئگ اسئگ یکئگ ایھچئگ ریبعتئگ دےیجیئگ اورئگ اسئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ داعئگ ےیجیکئگ ۔ئگ اکئگ آدیمئگ ےنئگ اکئگ نارئگ یبنئگ ﷺ ےسئگ اانپئگ وخابئگ ایبنئگ ایک۔ئگ وتئگ آپئگ ‬
‫ےنئگ قرامنائگ رتہبئگ وخابئگ داھکیئگ ےہئگ اورئگ رتہبئگ ریبعتئگ وہئگ یگئگ ۔‬

‫یبنﷺ اعمئگ وطرئگ رپئگ رجفئگ یکئگ امنزئگ رکئگ دعبئگ نایتلئگ امرئگ رکئگ ھٹیبئگ اجےتئگ اورئگ ولوگںئگ ےسئگ قرامےتئگ سجئگ ےنئگ وجئگ وخابئگ داھکیئگ وہئگ ایبنئگ رکےئگ اورئگ وخابئگ نسئگ ےسئگ ےلہپئگ ہیئگ اافلظئگ قرامےت‬
‫ئگ ‬
‫لعل‬
‫ریخائگ پلقااہئگ وئگ رشائگ وتاقہئگ وئگ ریخائگ انلئگ وئگ رشائگ یلعئگ ادعاانئئگ وئگ ادمحلئگ ہللئگ ربئگ ا میںئگ ‬

‫اسئگ وخابئگ یکئگ الھبیئئگ ںیہمتئگ بیصئگ وہئگ اورئگ اسئگ یکئگ ترایئئگ ےسئگ متئگ وفحمطئگ روہئگ ئگ ‪،‬ہارےئگ قحئگ ںیمئگ ریخئگ اورئگ ہارےئگ دونمشںئگ ےکئگ ےیلئگ ونالئگ وہئگ اورئگ دمحئگ وئگ رکشئگ خرائگ یہئگ ےکئگ ےیلئگ ےہئگ ‬
‫وجئگ امتمئگ اعوملںئگ اکئگ ربئگ ےہئگ ئگ ۔‬

‫‪۲۶‬۔ئگ یھبکئگ وخابئگ ںیمئگ ڈرئگ اجںیئئگ نائگ یھبکئگ رپاشینئگ نکئگ وخابئگ دھکیئگ رکئگ رپاشینئگ وہئگ اجںیئئگ وتئگ وخفئگ اورئگ رپاشیینئگ دورئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ اورئگ اےنپئگ وہایشرئگ وچبںئگ وکئگ یھبئگ ہیئگ ‬
‫داعئگ نادئگ رکاےیئئگ ۔‬
 ‫‪33‬‬

‫ئگ اجناوتئگ یبنئگ ﷺ اسئگ یکئگ رپاشیینئگ دورئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ہیئگ داعئگ نیقلتئگ قرامےتئگ ‬
‫ہللنبئگ رمع ئگ ونبئگ ااعلصؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ جئگ وکیئئگ وخابئگ ںیمئگ ڈرئگ اجنائگ نائگ رپاشینئگ وہ ئگ ‬
‫رضحتئگ دبعا ئگ ‬

‫اعوذ بکلمات اہلل التامۃ من غضبہ و عقابہ و رش عبادہ و من ھمزات الشیاطین وان یحرضونئگ (ئگ اوبداؤدئگ ‪،‬ئگ ترذمیئگ )‬

‫ںیمئگ خرائگ یہئگ ےکئگ املکتئگ اکہلمئگ یکئگ انپہئگ اماتگن ئگ وہںئگ ‪،‬اسئگ ےکئگ بضغئگ وئگ ےصغئگ ےسئگ ‪،‬اس ئگ یکئگ زسائگ ےسئگ ‪،‬ئگ اسئگ ےکئگ دنبوںئگ یکئگ ترایئ ئگ ےسئگ ‪،‬ایشنیطئگ ےکئگ ووسوسںئگ ےسئگ اورئگ اسئگ ناتئگ ‬
‫ےسئگ ہکئگ وہئگ ریمےئگ ناسئگ آںیئ۔‪،،‬‬

‫ےکآدابئگ ‬
‫راےتسئگ ئگ ‬

‫‪۷‬ئگ ۔ئگ راےتسئگ ںیمئگ درایمینئگ اچلئگ ےیلچئگ ‪،‬ئگ ہنئگ اانتئگ ٹپھجئگ رکئگ ےیلچئگ ہکئگ وخاہئگ وخماہئگ ولوگںئگ ےکئگ ےیلئگ امتہشئگ نبئگ اجںیئئگ اورئگ ہنئگ ام ےئگ تسسئگ وہئگ رکئگ رےنگنیئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ ہکئگ ولگئگ امیبرئگ ھجمسئگ ‬
‫رکئگ امیبرئگ رپیسئگ رکےنئگ ںیگلئگ یبنئگ ﷺ دقمئگ ےبملئگ ےبملئگ رےتھکئگ اورئگ دقمئگ ااھٹئگ رکئگ رےتھکئگ ‪،‬دقمئگ ٹیسھگئگ رکئگ یھبکئگ ئگ ہنےتلچئگ ۔‬

‫‪۲‬۔ادبئگ وئگ واقرئگ ےکئگ اسھتئگ ےچینئگ دےتھکیئگ وہےئئگ ےیلچئگ اورئگ راہتسئگ ںیمئگ ادرھئگ ادرھئگ ہرئگ زیچئگ رپئگ اگنہئگ ڈاےتلئگ وہےئئگ ہنئگ ےیلچئگ ‪،‬ااسیئگ رکنائگ گدیجنیگئگ اورئگ ذہتیئگ ےکئگ الخفئگ ےہئگ یبنئگ ﷺ‬
‫ےتلچئگ وقئگ اےنپئگ دبنئگ ابمرکئگ وکئگ آےگئگ یکئگ رطفئگ اکھجئگ رکئگ ےتلچئگ ےسیجئگ وکیئئگ دنلبیئگ ےسئگ یتسپئگ یکئگ رطفئگ اترئگ راہئگ وہئگ ۔ئگ آپئگ واقرئگ ےکئگ اسھتئگ ذرائگ زیتئگ ےتلچئگ اورئگ دبنئگ وکئگ سئگ اورئگ اٹمسئگ ‬
‫وہائگ رےتھکئگ اورئگ ےتلچئگ وہےئئگ داںیئئگ ناںیئئگ ہنئگ دےتھکیئگ ۔‬

‫الھب‬
‫‪۰‬۔ئگ اخاسکری ئگ ےک ئگ اسھت ئگ دےب ئگ ناؤں ئگ ےیلچ ئگ ۔اکرےت ئگ وہےئ ئگ ہن ئگ ےیلچ ئگ ‪،‬ہن ئگ وت ئگ آپ ئگ اینپ ئگ ںوھرک ئگ ےس ئگ زنیم ئگ وک ئگ اھپڑ ئگ تکسئگ ںیہ ئگ اور ئگ ہن ئگ ڑاہڑوں ئگ یک ئگ اوئاچیئ ئگ وک ئگ چنہ ئگ تکس ئگ ںیہ ئگ ‪،‬رھپ ئگ ئگ ‬
‫اکرےنئگ یکئگ ایکئگ اجنگشئئگ ےہئگ ۔‬

‫ںےسئگ وفحمظئگ راتہئگ ےہئگ اورئگ ومذیئگ ‬

‫‪۴‬۔ئگ ہشیمہئگ وجنائگ نہپئگ رکئگ ےیلچئگ ۔ےگننئگ ناؤںئگ پ ےنئگ رھپےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ۔وجےتئگ ےکئگ ذرےعیئگ ناؤںئگ اکئگ ےٹنئگ ‪،‬رکنکئگ اورئگ دورسیئگ فیلکئگ دہئگ زیچو ئگ ‬
‫یھباچبئگ راتہئگ ےہئگ یبنئگ ﷺ ےنئگ قرامنائگ ارثکئگ وجےتئگ ےنہپئگ راہئگ رکوئگ ‬
‫اجونروںئگ ےسئگ ئگ ‬

‫‪،‬وجنائگ و ےننئگ واالئگ یھبئگ اکئگ رطحئگ اکئگ وسارئگ وہنائگ ےہئگ ۔‪،،‬ئگ ‬

‫‪۵‬۔ئگ راہتسئگ پ ےنئگ ںیمئگ نسحئگ ذوقئگ اورئگ ذہتیئگ وئگ واقرئگ اکئگ یھبئگ احلظئگ رےیھکئگ ۔نائگ وتئگ دوونںئگ وجےتئگ نہپئگ رکئگ ےیلچئگ نائگ دوونںئگ وجےتئگ انارئگ رکئگ ےیلچئگ ۔اکئگ ناؤںئگ اگنئگ اورئگ اکئگ ناؤںئگ ںیمئگ وجنائگ ‬
‫ئگ تیئگ ہکحضمئگ زیخئگ رحتئگ ےہئگ ۔ئگ ارگئگ وایعقئگ وکیئئگ ذعموریئگ ہن ئگ وہئگ وتئگ اسئگ دبئگ ذویقئگ اورئگ ےبئگ ذہتیبیئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ ےنچبئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ ۔یبنئگ ﷺ اکئگ ارشادئگ ‬
‫نہپئگ رکئگ انلچ ر‬
‫ےہئگ اکئگ وجنائگ نہپئگ رکئگ وکیئئگ ہنئگ ےلچئگ نائگ وتئگ دوونںئگ وجےتئگ نہپئگ رکئگ ےلچئگ نائگ دوونںئگ انارئگ رکئگ ےلچئگ (ئگ امشلئئگ ترذمیئگ )‬

‫لچ‬
‫‪۹‬۔ئگ ےتلچئگ وقئگ اےنپئگ ڑپکوںئگ وکئگ تیمسئگ رکئگ ےیلچئگ ناہکئگ ا ھٹےئگ اکئگ رطخہئگ ہنئگ رےہئگ یبنئگ ﷺ ےتلچئگ وقئگ اانپئگ دنبہئگ ذرائگ ااھٹئگ رکئگ ٹیمسئگ ےتیلئگ ےھتئگ ‬

‫ہشیمہئگ ےبئگ یفلکتئگ ےسئگ اےنپئگ اسویھتںئگ ےکئگ اسھتئگ اسھتئگ ےیلچئگ آےگئگ لچئگ لچئگ رکئگ اینپئگ امازیئگ شانئگ ہنئگ اتجےیئئگ ۔یھبکئگ یھبکئگ ےبئگ یفلکتئگ ںیمئگ اےنپئگ اسیھتئگ اکئگ اہھتئگ ‪،‬اہھتئگ ںیمئگ ےلئگ رکئگ ‬
‫یھب ئگ ےیلچ ئگ ۔یبن ئگ ﷺ اسویھتں ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ےتلچ ئگ وہےئ ئگ یھبک ئگ اینپ ئگ امازی ئگ شان ئگ اظہر ئگ ہن ئگ وہےن ئگ دےتی ئگ ۔ارثک ئگ آپ ئگ احصہب ئگ ےک ئگ ےھچیپ ئگ ےھچیپ ئگ ےتلچ ئگ اور ئگ یھبک ئگ ےب ئگ یفلکت ئگ ںیمئگ ‬
‫رکیھبئگ ےتلچ‬
‫اےنپاسیھتئگ اکئگ اھھتئگ ڑکپئگ ئگ ‬
 ‫‪34‬‬

‫‪۸‬۔ئگ راےتسئگ اکئگ قحئگ ادائگ رکےنئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ۔راےتسئگ ںیمئگ رکئگ رکئگ نائگ ھٹیبئگ رکئگ آےنئگ اجےنئگ واولںئگ وکئگ ےنکئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ اورئگ ارگئگ یھبکئگ راہتسئگ ںیمئگ رےرائگ نائگ انھٹیئگ ڑپےئگ وتئگ راہتسئگ اکئگ ‬
‫ئ‬
‫قحئگ ادائگ رکےنئگ ےکئگ ےئلئگ ھچئگ ناوتںئگ اکئگ ایخلئگ رھک‬
‫ئ‬
‫ئگ ‪۷‬۔اگنںیہئگ یچینئگ رئھک۔‬

‫‪۲‬۔ئگ فیلکئگ دےنیئگ وایلئگ زیچوںکوؤئگ راےتسئگ ےسئگ اٹہئگ دےیجیئگ ۔‬

‫‪۰‬۔ئگ السمئگ اکئگ وجابئگ دےیجیئگ ۔ئگ ‬

‫‪۴‬۔یکینئگ یکئگ نیقلتئگ ےیجیکئگ ۔ئگ ‬

‫ی‬
‫‪۵‬۔ئگ وھبےلئگ ھیکوؤںئگ وکئگ راہتسئگ داھکےیئئگ ۔‬

‫‪۹‬۔ئگ او ئگ ر تبیصئگ ےکئگ امرےوہؤںئگ یکئگ دمدئگ ےیجیکئگ ئگ ۔‬

‫راےتسئگ ںیمئگ ہشیمہئگ اےھچئگ ولوگںئگ اکئگ اسھتئگ ڑکپےیئئگ ‪،‬ترےئگ ولوگںئگ ےکئگ اسھتئگ پ ےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ۔ئگ ‬ ‫‪ ۶‬ئگ ۔‬

‫راےتسئگ ںیمئگ وعرتئگ اورئگ رمدئگ لمئگ لجئگ رکئگ ہنئگ ںیلچئگ ۔وعرتئگ وکئگ چیبئگ راےتسئگ ےسئگ چبئگ رکئگ ےرارےئگ ےرارےئگ انلچئگ اچےیہئگ اورئگ رمدوںئگ وکئگ اچےیہئگ ہکئگ انئگ ےسئگ چبئگ رکئگ ںیلچئگ ‬ ‫‪ ۷۳‬ئگ ۔‬
‫۔یبنئگ ﷺ ےنئگ قرامنائگ اگرےئگ ںیمئگ اےٹئگ وہےئئگ ئگ اورئگ دبئگ وبدارئگ ڑسیئگ وہیئئگ ڑچیکئگ ںیمئگ ڑھتلےئگ وہےئئگ وسرئگ ےسئگ رکٹائگ اجنائگ وتئگ وگارائگ ایکئگ اجئگ اتکسئگ ےہئگ نکیلئگ ہیئگ وگارائگ رکےنئگ یک ائگ نتئگ ‬
‫ہکیسکئگ رمدئگ ےکئگ شاےنئگ یسکئگ ایبنجئگ ئگ وعرتئگ ےسئگ رکٹاںیئ۔ئگ ‬
‫ںیہنئگ ےہئگ ئگ ‬

‫ئگ رشفیئگ وعرںیتئگ جئگ یسکئگ رضورتئگ ےسئگ راےتسئگ رپئگ ںیلچئگ وتئگ ترےعقئگ نائگ اچدرئگ ےسئگ اےنپئگ مسجئگ ‪،‬ابلسئگ اورئگ زیئگ وئگ ز تنئگ یکئگ ہرئگ زیچئگ وکئگ وخبئگ ایھچئگ رطحئگ اپھچئگ نیلئگ اورئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫رہچےئگ رپئگ اقنبئگ ڈاےلئگ رںیہ۔‬

‫ےلچسجئگ ںیمئگ ےتلچئگ وقئگ اکنھجرئگ دیپائگ وہئگ نائگ دےبئگ ناؤںئگ ےلچئگ نائگ ہکئگ اسئگ یکئگ آوازئگ اویبنجںئگ وکئگ اینپئگ رطفئگ وتمہجئگ ہنئگ رکےئگ ۔‬
‫ئگ وعرتئگ وکیئئگ ااسیئگ زویرئگ نہپئگ رکئگ ہنئگ ئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬

‫وعرںیتئگ ےنلیھپئگ وایلئگ وخ وبشئگ اگلئگ رکئگ راےتسئگ رپئگ ہنئگ ںیلچئگ ۔ایسیئگ وعروتںئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ یبنئگ ﷺ ےنئگ اہنیئگ تخسئگ اافلظئگ قرامےئئگ ںیہئگ ۔‬ ‫‪ ۷۰‬ئگ ۔‬

‫ےسںیلکنئگ وتئگ آامسنئگ یکئگ رطفئگ اگنہئگ ااھٹئگ رکئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ ‪:‬‬
‫رھگ ئگ ‬
‫ئگ ‬ ‫‪ ۷۴‬ئگ ۔‬

‫بسم اہلل توکلت علی اہلل اللھم انی اعوذ بک من ان نزل او نزل وان نضل او نضل او نظلم او یظلم علینا اونجھل او یجھل علینا (ئگ دنسمئگ ادمحئگ )‬

‫خرائگ یہئگ ےکئگ نامئگ ےسئگ (ئگ ںیمئگ ےنئگ ناہرئگ دقمئگ راھکئگ )ئگ اورئگ ایسئگ رپئگ ریمائگ رھبوہسئگ ےہئگ خرانائگ !ئگ ںیمئگ ریتیئگ انپہئگ اچاتہئگ وہںئگ ئگ اسئگ ناتئگ ےسئگ ہکئگ مہئگ شزغشئگ اھکئگ اجںیئئگ نائگ وکیئئگ دورسائگ ںیمہئگ ڈاگمئگ ‬
‫دےئگ ئگ ‪،‬مہئگ وخدئگ کٹھبئگ اجںیئئگ نائگ وکیئئگ اورئگ ںیمہئگ یھٹلاائگ دےئگ ۔مہئگ وخدئگ یسکئگ رپئگ ملظئگ رکئگ ںیھٹیبئگ ئگ نائگ وکیئئگ اورئگ مہئگ رپئگ زنادیتئگ رکےئگ ۔ئگ مہئگ وخدئگ ناداینئگ رپئگ اترئگ آںیئئگ نائگ وکیئئگ دورسائگ ہارےئگ اسھتئگ ‬
‫ںاہلئگ اکئگ ترناؤئگ رکےئگ ۔‪،،‬‬
 ‫‪35‬‬

‫ئگ نازارئگ اجںیئئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپںیھئگ ‬ ‫‪۷۵‬۔‬

‫بسم اہلل اللھم انی اسئلک خیر ھذہ السوق وخیر ما فیھا و اعوذبک من رشھا و رشما فیھا ‪،‬اللھم انی اعوذ بک ان اصیب بھا یمینا فاجرۃ او صفقۃ خارسۃ‬
‫۔‬

‫خرائگ ےکئگ نامئگ ےسئگ (ئگ نازارئگ ںیمئگ دالخئگ وہنائگ وہںئگ )ئگ خرانائگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ اسئگ نازارئگ یکئگ الھبیئئگ اورئگ وجئگ ھچئگ اسئگ ںیمئگ ےہئگ اسئگ یکئگ الھبیئئگ اچاتہئگ وہںئگ اورئگ اسئگ نازارئگ ےکئگ رشئگ ےسئگ اورئگ وجئگ ‬
‫ ھچئگ اسئگ ںیمئگ ےہئگ اسئگ ےکئگ رشئگ ےسئگ انپہئگ اماتگنئگ وہںئگ ‪،‬خرانائگ !ریتیئگ انپہئگ اچاتہئگ وہںئگ اسئگ ناتئگ ےسئگ ہکئگ اہیںئگ ںیمئگ وھجیٹئگ مسقئگ اھکئگ وھٹیبںئگ نائگ اصقننئگ (اسخرےئگ )ئگ اکئگ وکیئئگ وسدائگ رکئگ ‬
‫وھٹیبںئگ ۔‬

‫رضحت ئگ رمعؓئگ نب ئگ اطخب ئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبن ئگ ﷺ ےن ئگ قرامنا ئگ وج ئگ صخشئگ نازار ئگ ںیمئگ دالخ ئگ وہےتئگ وہےئئگ ہی ئگ داعئگ ڑپھئگ ےل ئگ ‪،‬خرائگ اس ئگ ےک ئگ اسحب ئگ ںیم ئگ دس ئگ الھک ئگ ایکینںئگ درجئگ ‬
‫قرامےئئگ اگئگ ‪،‬ئگ دسئگ الھکئگ اطخںیئئگ اعمفئگ قرامئگ دےئگ اگئگ اورئگ دسئگ الھکئگ دراجتئگ دنلبئگ رکدےئگ اگ ئگ ال الہ اال اہلل وحدہ ال رشیک لہ لہ الملک و لہ الحمد یحی ویمیت وھو حی ال‬
‫یموت بیدہ الخیر وھو علی کل شئی قدیر‬

‫(ترذمیئگ )ئگ خرائگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ وبعمدئگ ںیہنئگ ‪،‬وہئگ اتکیئگ ےہئگ ‪،‬ئگ اسئگ اکئگ وکیئئگ رشکئگ ںیہنئگ ‪،‬ادتقارئگ ایسئگ اکئگ ےہئگ ‪،‬ویہئگ رکشئگ وئگ رعتفیئگ اکئگ قحتسمئگ ےہئگ ‪،‬ویہئگ زدنیگئگ اتشخئگ ےہئگ اورئگ ویہئگ ومتئگ داتیئگ ‬
‫ےہئگ ‪،‬وہئگ زدنہئگ اجویرئگ ےہئگ ‪،‬اسئگ ےکئگ ےیلئگ ومتئگ ںیہنئگ ‪،‬اسریئگ الھبیئئگ ایسئگ ےکئگ ہضبقئگ دقرتئگ ںیمئگ ےہاورئگ وہئگ ہرئگ زیچئگ رپئگ اقدرئگ ےہئگ ۔"‬

‫ےکآداب‬
‫رفس ئگ ‬
‫ئگ ‬

‫رفسئگ ےکئگ ےیلئگ ا ےسئگ وقئگ رواہنئگ وہنائگ اچےیہہکئگ مکئگ ےسئگ مکئگ وقئگ خرچئگ وہئگ اورئگ امنزوںئگ ےکئگ اواقتئگ اکئگ یھبئگ احلظئگ رےہئگ یبنئگ ﷺ وخدئگ رفسئگ رپئگ اجےتئگ نائگ یسکئگ وکئگ رواہنئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫قرامےتئگ وتئگ اعمئگ وطرئگ رپئگ رعمجاتئگ ےکئگ دنئگ وکئگ انمبئگ ایخلئگ قرامےت۔‬

‫رفسئگ اہنتئگ مئگ ےیجیکئگ ‪ ،‬نکمئگ وہئگ وتئگ مکئگ ازئگ مکئگ نیتئگ آدیمئگ اسھتئگ ےیجیلئگ ۔اسئگ ےسئگ راہتسئگ ںیمئگ اسامنئگ وریغہئگ یکئگ افحتظئگ اورئگ دورسیئگ رضورناتئگ ںیمئگ یھبئگ لوہلئگ ئگ ریتہئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫ےہئگ اورئگ آدیمئگ تہبئگ ےسئگ رطخاتئگ ےسئگ یھبئگ وفحمظئگ وہئگ اجنائگ ےہئگ ۔یبنئگ ﷺ ےنئگ قرامنائگ ''ارگئگ متئگ ولوگںئگ وکئگ اہنتئگ رفسئگ رکےنئگ یکئگ وہئگ خراایبںئگ ولعممئگ وہئگ اجںیئئگ وجئگ ںیمئگ اجاتنئگ وہںئگ وتئگ ‬
‫وکیئئگ وسارئگ یھبکئگ راتئگ ںیمئگ اہنتئگ رفسئگ ہنئگ رکےئگ ۔(اخبریئگ )ئگ ‬

‫اکئگ رمہبتئگ اکئگ صخشئگ دورئگ درازئگ اکئگ رفسئگ رکئگ ےکئگ یبنئگ ﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہائگ وتئگ آپئگ ےنئگ اسمقرئگ ےسئگ وپاھچئگ ‪،‬اہمترےئگ اسھتئگ وکنئگ ےہئگ ؟ئگ اسمقرئگ وبالئگ ‪:‬نائگ روسلئگ اہللئگ ‬
‫ﷺ!ریمے ئگ اسھت ئگ وت ئگ وکیئ ئگ یھب ئگ ںیہن ئگ ےہ ئگ ‪،‬ںیم ئگ االیک ئگ وہں ئگ ۔وت ئگ آپ ئگ ےن ئگ ارشاد ئگ قرامنا ئگ ‪:‬االیک ئگ وسار ئگ اطیشن ئگ ےہ ئگ اور ئگ دو ئگ وسار ئگ اطیشن ئگ ںیہ ئگ اہتبل ئگ نیت ئگ وسار ئگ وسار ئگ ںیہئگ ‬
‫۔(ترذمی)ئگ ‬

‫وعرت ئگ وک ئگ ہشیمہ ئگ یسک ئگ ورحم ئگ ےک ئگ اسھت ئگ رفس ئگ رکنا ئگ اچےیہ ئگ ۔اہں ئگ ارگ ئگ اک ئگ آدھ ئگ دنئگ اک ئگ ومعمیل ئگ رفس ئگ وہ ئگ وت ئگ وکیئ ئگ رحج ئگ ںیہن ئگ نکیل ئگ اایتحط ئگ یہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ یھبک ئگ اہنت ئگ رفس ئگ ہنئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫رکے۔‬
 ‫‪36‬‬

‫ئ‬
‫ئگ اجتئگ ںیہنئگ ہکئگ وہئگ نیتئگ دنئگ نائگ ئگ اسئگ ےسئگ زنادہئگ اکئگ رفسئگ اہنتئگ رکےئگ ۔وہئگ اانتئگ ترائگ رفسئگ ایسئگ ‬
‫یبنئگ ﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ وجئگ وعرتئگ خرائگ اورئگ ویمئگ آخرتئگ رپئگ اامینئگ ریتھکئگ ےہئگ اسئگ ےکئگ ےیل ر‬
‫وقئگ رکئگ یتکسئگ ےہئگ جئگ اسئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ ےکئگ وادلئگ وہںئگ ‪،‬اھبیئئگ وہئگ ‪،‬نائگ وشہرئگ وہئگ نائگ اسئگ اکئگ اانپئگ ڑلاکئگ وہئگ نائگ رھپئگ وکیئئگ اورئگ ورحمئگ وہ۔ئگ (اخبریئگ )ئگ ‬

‫اکئگ اورئگ ومعقئگ رپئگ وتئگ آپئگ ﷺ ےنئگ اہیںئگ کئگ قرامنائگ ہکئگ وعرتئگ وکئگ اکئگ دنئگ اورئگ اکئگ راتئگ یکئگ اسمتفئگ رپئگ یھبئگ اہنتئگ ہنئگ اجنائگ اچےیہئگ ۔(اخبریئگ ‪،‬ملسمئگ )ئگ ‬

‫رفسئگ وکئگ رواہنئگ وہےتئگ وقئگ جئگ وسرایئگ رپئگ ھٹیبئگ اجںیئئگ اورئگ وساریئگ رحتئگ ںیمئگ آےئئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬ئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬

‫سبحن الذی سرخ لنا ھذا وما کنا لہ مرقنین وانا الی ربنا ل منقلبون اللھم انا نسئلک فی سرفنا ھذا البر والتقوی و من العمل ما ترضی اللھم ھون‬
‫علینا رفنا ھذا و اطوعنا بعدہ اللھم انت الصاحب فی السرف والخلیفۃ فی االھل ‪،‬اللھم انی اعوذ بک من وعثاءالسرف وکابر المنظر وسءوالمنقلب فی المال‬
‫واالھل والولد والحور بعد الکور و دعوۃ المظلوم (ئگ ملسمئگ اوبداؤدئگ ‪،‬ترذمیئگ )‬

‫ناکئگ وئگ ترترئگ ےہئگ وہئگ خرائگ سجئگ ےنئگ اسئگ وکئگ ہارےئگ سبئگ ںیمئگ رکئگ دنائگ احالہکنئگ مہئگ اسئگ وکئگ اقوبئگ ںیمئگ رکےنئگ واےلئگ ہنئگ ےھتئگ ۔انیقیئگ مہئگ اےنپئگ رپورئگ داگرئگ یکئگ رطفئگ ولٹئگ اجےنئگ واےلئگ ‬
‫ںیہئگ ۔خرانائگ مہئگ ھجتئگ ےسئگ اےنپئگ اسئگ رفسئگ نیمئگ یکینئگ اورئگ وقتیئگ یکئگ وتقیفئگ اچےتہئگ ںیہئگ اورئگ ا ےسئگ اکومںئگ یکئگ وتقیفئگ وجئگ ریتیئگ وخدوندیئگ ےکئگ وہںئگ خرانائگ !ئگ مہئگ رپئگ ہیئگ رفسئگ آاسنئگ قرامئگ دےئگ ‬
‫اورئگ اسئگ اکئگ اف ہلئگ ہارےئگ ےیلئگ رصتخمئگ رکئگ دےئگ ۔خرانائگ !ئگ وتئگ یہئگ اسئگ رفسئگ ںیمئگ رقیفئگ ےہئگ اورئگ وتئگ یہئگ رھگئگ واولںئگ ںیمئگ ہفیلخئگ اورئگ نارانئگ ےہئگ ۔خرانائگ ںیمئگ ریتیئگ انپہئگ اچاتہئگ وہںئگ رفسئگ یکئگ ‬
‫وتقشمںئگ ےسئگ ‪،‬ناوگارئگ رظنمئگ ےسئگ ‪،‬اورئگ اےنپئگ املئگ ےسئگ ‪،‬اےنپئگ نیقلعتمئگ اورئگ اینپئگ اوالدئگ ںیمئگ تریئگ وایسپئگ ےسئگ اورئگ ااھچیئئگ ےکئگ دعبئگ ترایئئگ ےسئگ اورئگ ولظممئگ یکئگ دبداعئگ ےس۔‬

‫راےتسئگ ںیمئگ دورسےئگ یکئگ لوہلئگ اورئگ آرامئگ اکئگ یھبئگ ایخلئگ رےیھکئگ ‪،‬راہتسئگ ےکئگ اسیھتئگ اکئگ یھبئگ قحئگ ےہ۔قرآنئگ ںیمئگ ےہئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬

‫ئگ وقیھبئگ آپئگ اکئگ اسھتئگ وہئگ اجےئئگ ‬

‫وااصلجئگ نابنجلئگ اورئگ ولہپئگ ےکئگ اسیھتئگ ےکاسھتئگ نسحئگ ولسکئگ رکو۔ئگ ولہپئگ ےکئگ اسیھتئگ ےسئگ رمادئگ ہرئگ ااسیئگ آدیمئگ ےہئگ سجئگ ےسئگ ںیہکئگ یھبئگ یسک ئگ ‬
‫رفسئگ ےکئگ دورانئگ یکئگ رصتخمئگ رافقئگ اکئگ یھبئگ ہیئگ قحئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ اےنپئگ رقیفئگ رفسئگ ےکئگ اسھتئگ اےھچئگ ےسئگ ااھچئگ ولسکئگ رکںیئگ اورئگ وکششئگ رکںیئگ ہکئگ آپئگ ےکئگ یسکئگ وقلئگ وئگ لمعئگ ےسئگ ‬
‫اسئگ وکئگ وکیئئگ امسجینئگ نائگ ذ ینئگ اذیئگ ہنئگ ےچنہپئگ یبنئگ ﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ وقمئگ اکئگ رسدارئگ انئگ اکئگ اخدمئگ وہنائگ ےہئگ ۔وجئگ صخشئگ دورسےئگ یکئگ خرمئگ رکےنئگ ماںلوؤوگںئگ ےسئگ تقبسئگ ےلئگ ‬
‫اجےئئگ اسئگ ےسئگ یکینئگ ںیمئگ آےگئگ ترےنھئگ واالئگ ارگئگ وکیئئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ وتئگ رصفئگ ویہئگ وجئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ اہشدتئگ ناےئئگ ۔(وکشمۃئگ )‬

‫ےکلفنئگ ڑپےیھئگ ۔یبنئگ ﷺ اکئگ یہیئگ لمعئگ اھت۔ئگ ‬

‫رفسئگ ےکئگ ےیلئگ رواہنئگ وہےتئگ وقئگ اورئگ واسپئگ آےنئگ رپئگ دوئگ ر تعئگ رکشاےنئگ ئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬

‫ئگ جئگ آپئگ یکئگ اگڑیئگ ‪،‬سبئگ نائگ ںاہزئگ ئگ دنلبیئگ خرےھئگ نائگ اڑےئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ ‪:‬ئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬

‫اللھم لک الرشف علی کل رشف ولک الحمد علی کل حال‬

‫خ ئگ رانا!ئگ ےھجتئگ ہرئگ ترریگئگ اورئگ دنلبیئگ رپئگ ترایئئگ اح لئگ ےہئگ ‪،‬ئگ دمحئگ وئگ انثئگ ہرئگ احلئگ ںیمئگ ریتائگ یہئگ قحئگ ےہئگ ۔‬

‫راتئگ وکئگ ںیہکئگ ایقمئگ رکنائگ ڑپےئگ وتئگ وفحمظئگ ماقمئگ رپئگ ایقمئگ ےیجیکئگ ںاہںئگ وچرئگ ڈاوکئگ ےسئگ یھبئگ آپئگ یکئگ اجنئگ وئگ املئگ وفحمظئگ وہئگ اورئگ ومذیئگ اجونروںئگ اکئگ یھبئگ وکیئئگ اکٹھکئگ ہنئگ وہئگ ۔‬ ‫‪۸‬۔‬

‫ئگ رفسئگ یکئگ رضورتئگ وپریئگ وہےنئگ رپئگ رھگواسپئگ آےنئگ ںیمئگ دلجیئگ ےیجیکئگ ‪،‬البئگ رضورتئگ وھگےنمئگ رھپےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ۔‬ ‫‪۶‬۔‬
 ‫‪37‬‬

‫ےیجیہکئگ وہئگ ایھچئگ ‬

‫رفسئگ ےسئگ وایسپئگ رپئگ اکیئگ کئگ ریغبئگ االطعئگ راتئگ وکئگ رھگئگ ہنئگ آاجےیئئگ ‪،‬ےلہپئگ ےسئگ االطعئگ دےیجیئگ ورہنئگ دجسمئگ ںیمئگ دواگہنئگ لفنئگ ادائگ رکئگ ےکرھگئگ واولںئگ وکومعقئگ د ئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫پےکئگ اابقتسلئگ ےکئگ ےیلئگ ایترئگ وہئگ ںیکسئگ ۔‬
‫ےسآ ئگ ‬
‫رطحئگ ئگ ‬

‫ئگ رفسئگ ںیمئگ ارگئگ اجونرئگ اسھتئگ وہئگ وتئگ انئگ ےکئگ آرامئگ وئگ آاسشئئگ ئگ اکیھبئگ ایخلئگ رےیھکئگ اورئگ ارگئگ وکیئئگ وساریئگ وہئگ وتئگ اسئگ یکئگ رضورناتئگ اورئگ افحتظئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ۔‬ ‫‪۷۷‬۔‬

‫اجڑےئگ ےکئگ وممسئگ ںیمئگ رضوریئگ رتسبئگ وریغہئگ اسھتئگ رےیھکئگ اورئگ زیمنانئگ وکئگ ےبئگ اجئگ رپاشیینئگ ںیمئگ التبمئگ ہنئگ ےیجیکئگ ۔‬ ‫‪۷۲‬۔‬

‫‪۷۰‬رفسئگ ںیمئگ ناینئگ اکئگ ترنتئگ اورئگ اجےئئگ امنزئگ اسھتئگ رےیھکئگ ناہکئگ ااجنتسئگ ئگ ‪،‬ووضئگ ‪،‬امنزئگ اورئگ ناینئگ ےنیپئگ یکئگ فیلکئگ ہنئگ وہ ئگ ئگ ںیہک‬

‫ئگ جئگ رفسئگ ںیمئگ ںیہکئگ راتئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ ‪:‬ئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬

‫یا ارض ! ربی و ربک اہلل اعوذ باہلل من رشک و رش ما خلق فیک و رش ما یدب علیک واعوذ باہلل من اسد و اسود و من الحیہ و العرقب و من رش ساکنی‬
‫اولد(اوبداؤد)‬
‫البلد و من ولد و م ئگ ‬

‫اےئگ زنیمئگ !ئگ ریمائگ اورئگ ریتائگ رپورداگرئگ اہللئگ ےہ ئگ ۔ئگ ںیمئگ خرایکئگ انپہئگ اچاتہئگ وہںئگ ریتےئگ رشئگ ےسئگ اورئگ انئگ ولخماقتئگ ےکئگ رشئگ ےسئگ وجئگ ھجتئگ ںیمئگ خرائگ ےنئگ دیپائگ یکئگ ںیہئگ اورئگ انئگ ولخماقتئگ ‬
‫ئگ ہئگ وادلئگ اورئگ ومولدئگ ےکئگ رشئگ ےسئگ ‬
‫ےکئگ رشئگ ےسئگ وجئگ ھجتئگ رپئگ یتلچئگ ںیہئگ اورئگ ںیمئگ خرائگ یکئگ انپہئگ اچاتہئگ وہںئگ ریشئگ ےسئگ روایسہئگ (ئگ )ئگ ےسئگ اورئگ اسیئگ وھچبئگ ےسئگ اورئگ اسئگ رہئگ ےکئگ ناودنوںئگ ےسئگ اور ر‬
‫۔‬

‫ئگ اورئگ جئگ رفسئگ ےسئگ رھگئگ وکئگ واسپئگ آںیئئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ ‪:‬ئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬

‫اوبا اوبا لربنا توبا ال یغادر علینا حوبائگ (نصئگ نیصحئگ )‬

‫بیہئگ ےکئگ وضحرئگ وتہبئگ ےہئگ ایسیئگ وتہبئگ وجئگ مہئگ رپئگ گاہئگ اکئگ وکیئئگ اترئگ نایقئگ ہنئگ رےنہئگ دےئگ ‬
‫انٹلپئگ ےہئگ اےنپئگ ربئگ یہئگ رطفئگ انٹلپئگ ےہئگ اورئگ اےنپئگ ر ئگ ‬

‫ئگ جئگ یسکئگ وکئگ رفسئگ رپئگ رتصخئگ رکںیئگ وتئگ ھچئگ دورئگ اسئگ ےکئگ اسھتئگ اجےیئئگ رتصخئگ رکےتئگ وقئگ اسئگ ےسئگ یھبئگ داعئگ یکئگ دروخابئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ وکئگ ہیئگ داعئگ دےتیئگ وہےئئگ ‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫رتصخئگ ےیجیکئگ ‪:‬ئگ ‬

‫استودع اہلل دینک و امانتک و خواتیم عملک‬

‫ںیمئگ اہمترےئگ دنیئگ ‪،‬اامیئگ اورئگ اخہمتئگ لمعئگ وکئگ خرائگ ےکئگ درپدئگ رکنائگ وہںئگ (نصئگ نیصحئگ )ئگ ‬

‫جئگ وکیئئگ رفسئگ ےسئگ واسپئگ آےئئگ وت ئگ اسئگ اکئگ اابقتسلئگ ےیجیکئگ اورئگ ااہظرئگ تبحمئگ ےکئگ اافلظئگ ےتہکئگ وہےئئگ رضورتئگ اورئگ ومعقئگ اکئگ احلظئگ رکےتئگ وہےئئگ اصمہحفئگ ےیجیکئگ نائگ اعمہئگ ‬ ‫‪۷۸‬۔‬
‫یھبئگ ےیجیک۔‬
 ‫‪38‬‬

‫ےکآدا ئگ ‬
‫ب‬ ‫رجنئگ ئگ ومغئگ ئگ ‬
‫ئ‬
‫ئگ اصمیئگ وکربصئگ وئگ وکسنئگ ےکئگ اسھتئگ تردابئگ ےیجیک‪،‬یھبکئگ تمہئگ ہنئگ اہرےیئئگ اورئگ رجنئگ وئگ مغئگ وکئگ یھبکئگ دحئگ ادتعالئگ ےسئگ ہنئگ ترےنھئگ دےیجیئگ ۔داینئگ یکئگ زدنیگئگ ںیمئگ وکیئئگ یھبئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫ئگ اکقئگ ‬
‫انانئگ رجنئگ وئگ مغئگ ‪ ،‬تبیصئگ وئگ فیلکئگ ‪،‬آتفئگ وئگ نااکیمئگ اورئگ اصقننئگ ےسئگ ےبئگ وخفئگ اورئگ امومنئگ ںیہنئگ رہئگ اتکسئگ ۔اہتبلئگ ومنمئگ اورئگ اکقرئگ ےکئگ رکدارئگ ںیمئگ ہیئگ قرقئگ رضورئگ وہنائگ ےہئگ ہک ر‬
‫رجنئگ وئگ مغئگ ےکئگ موجمئگ ںیمئگ رپاشینئگ وہئگ وہشئگ وئگ اواسئگ ‪،‬وھئگ اتھٹیئگ ےہئگ ‪،‬اموییسئگ اکئگ یاکرئگ وہ ئگ رکئگ اہھتئگ ریپئگ وھچڑئگ داتیئگ ےہئگ ئگ اورئگ ضعبئگ اواقتئگ مغئگ یکئگ نابئگ ہنئگ الئگ رکئگ وخدئگ یشکئگ رکئگ اتی ئگ ےہئگ اورئگ ‬
‫ومنمئگ ترےئگ ےسئگ ترےئگ احدےثئگ رپئگ یھبئگ ربصئگ اکئگ دانمئگ اہھتئگ ےسئگ ںیہنئگ وھچڑنائگ اورئگ ربصئگ وئگ ابثتئگ اکئگ رکیپئگ نبئگ رکئگ اٹچنئگ یکئگ رطحئگ امجئگ راتہئگ ےہئگ ۔وہئگ ویںئگ وس اتئگ ےہئگ ہکئگ ہیئگ وجئگ ھچئگ ‬
‫وہائگ دقتترئگ الہیئگ ےکئگ اطمقبئگ وہائگ ‪،‬خرائگ اکئگ وکیئئگ مکحئگ تمکحئگ وئگ تحلصمئگ ےسئگ اخیلئگ ںیہنئگ اورئگ ہیئگ وسچئگ رکئگ خرائگ وجئگ ھچئگ رکنائگ ےہئگ اےنپئگ دنبےئگ یکئگ رتہبیئگ ےکئگ ےیلئگ رکنائگ ےہ‪،‬انیقیئگ اسئگ ںیمئگ ‬
‫ئگ دقتتراکئگ ہیئگ دیقعہئگ ہرئگ لکشمئگ وکئگ آاسنئگ انبئگ داتیئگ ےہ‬
‫ئگ وہناےہئگ ہکئگ مغئگ یکئگ وچٹئگ ںیمئگ ذلتئگ آےنئگ یتگلئگ ےہئگ اور ئگ ‬
‫ریخئگ اکئگ ولہپئگ وہئگ اگئگ ‪،‬ومنمئگ وکئگ ااسیئگ وکسنئگ وئگ اانیمطنئگ اح ل ئگ ‬

‫خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫ما اصاب من مصیبۃ فی االرض وال فی انفسکم اال فی کتاب من قبل ان نبراھا ان ذلک علی اہلل یسیر لکیال تاسوا علی مافاتکم (ادحلیرئگ ‪۲۲:‬۔‪)۰۰‬‬
‫ئ‬
‫"وج ئگ اصمی ئگ یھب ئگ روےئ ئگ زنیم ئگ ںیمئگ ٓےت ئگ ںیہ ئگ اور ئگ وج ئگ آںیتف ئگ یھب ئگ مت ئگ رپ ئگ آیتئگ ںیہ ئگ وہ ئگ ب ئگ اس ئگ ےس ئگ ےلہپ ئگ ہک ئگ ںیمہ ئگ ووجد ئگ ںیم ئگ الںیئ ئگ ‪،‬اک ئگ اتکب ئگ ںیم ئگ (یھکل ئگ وہیئئگ ‬
‫وفحمظئگ اورئگ ےطئگ دشہئگ )ئگ ںیہئگ اسئگ ںیمئگ وکیئئگ کشئگ ںیہنئگ ہکئگ ہیئگ ناتئگ خرائگ ےکئگ آاسنئگ ےہئگ ناہکئگ متئگ اینپئگ نااکیمئگ رپمغئگ ہنئگ رکےتئگ روہئگ ۔"‬

‫ینعیئگ دقتترئگ رپئگ اامینئگ الےنئگ اکئگ اکئگ افدئہئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ ومنمئگ ترےئگ ےسئگ ترےئگ اسحنئگ وکئگ یھبئگ ئاضئگ ودقرئگ ‬

‫اکئگ ہلصیفئگ ھجمسئگ رکئگ اےنپئگ مغئگ اکئگ والجئگ نائگ اتیئگ ےہئگ اورئگ رپاشینئگ ںیہنئگ وہنائگ ۔وہئگ ہرئگ اعمےلمئگ یکئگ تبسنئگ ئگ اےنپئگ رہمنانئگ خرائگ یکئگ رطفئگ رکئگ ےکئگ ریخئگ ےکئگ ولہپئگ رپئگ اگنہئگ امجئگ اتیئگ ےہئگ اورئگ ربصئگ وئگ رکشئگ ‬
‫رکئگ ےکئگ ہرئگ رشئگ ںیمئگ ےساےنپئگ ےیلئگ ریخئگ اکنےنلئگ یکئگ وکششئگ رکنائگ ےہئگ یبنئگ ﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ومنمئگ اکئگ اعمہلمئگ یھبئگ وخبئگ یہئگ ےہئگ ‪،‬وہ ئگ سجئگ احلئگ ںیمئگ یھبئگ وہنائگ ےہئگ ریخئگ یہئگ اتٹیمس ئگ ےہئگ ارگئگ وہئگ دھکئگ ‪،‬امیبریئگ اورئگ گنئگ دیتسئگ ےسئگ ئگ دواچرئگ وہنائگ ےہئگ وتئگ وکسنئگ ےکئگ ‬
‫اسھتئگ تردابئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ ہیئگ آزامشئئگ اسئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ ریخئگ نایئگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ ارگئگ اسئگ وکئگ وخیشئگ اورئگ وخشئگ احیلئگ بیصئگ وہیتئگ ےہئگ وتئگ رکشئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ ہیئگ وخ یلیلئگ اسئگ ےکئگ ‬
‫ےیلئگ ریخئگ اکئگ سئگ یتنبئگ ےہ۔"ئگ ئگ (ملسمئگ )‬

‫جئگ رجنئگ وئگ مغئگ یکئگ وکیئئگ ربخئگ ںینسئگ نائگ وکیئئگ اصقننئگ وہئگ اجےئئگ نائگ وکیئئگ دھکئگ اورئگ فیلکئگ ےچنہپئگ نائگ یسکئگ نائگ اہگینئگ تبیصئگ ںیمئگ خرائگ وخناہتسئگ رگاتفرئگ وہئگ اجںیئئگ وتئگ وفرائگ ًئگ "انا ہلل و‬ ‫‪۷‬۔‬
‫انا الیہ راجعون ئگ ‬
‫۔"(ارقبلہ)ئگ ڑپےیھ۔ئگ "مہئگ خرائگ یہئگ ےکئگ ںیہئگ اورئگ ایسئگ یکئگ رطفئگ ولٹئگ رکئگ اجےنئگ واےلئگ ںیہ‪"،‬‬

‫بلطمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ ہارےئگ ناسئگ وجئگ ھچئگ یھبئگ ےہئگ بئگ خرائگ اکئگ یہئگ ےہ‪،‬ئگ ایسئگ ےنئگ دنائگ ےہئگ اورئگ ویہئگ ےنیلئگ واالئگ ےہ۔ئگ مہئگ یھبئگ ایسئگ ےکئگ ںیہئگ اورئگ ایسئگ یکئگ رطفئگ ولٹئگ رکئگ ‬
‫اجںیئئگ ےگ۔ئگ مہئگ ہرئگ احلئگ ںیمئگ خرائگ یکئگ راضئگ رپئگ رایضئگ ںیہ۔ئگ اسئگ اکئگ ہرئگ اکمئگ تحلصم‪،‬ئگ تمکحئگ اورئگ ااصنفئگ رپئگ ینبمئگ ےہ۔ئگ وہئگ وجئگ ھچئگ رکنائگ ےہئگ یسکئگ ترےئگ ریخئگ ےکئگ شیپئگ رظنئگ رکنائگ ےہ۔ئگ ‬
‫ئگ وقیھبئگ اسئگ ےکئگ امےھتئگ رپئگ نکئگ ہنئگ آےئ۔ئگ ‬
‫وافدارئگ الغمئگ اکئگ اکمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ یسک ئگ ‬

‫خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬۔‬

 ‫‪39‬‬

‫" ولنبلونکم بشی من الخوف و الجوع و نقص من االموال واالنفس و الثمرات و برش الصابرین‪ o‬الذین اذا اصابتھم مصیبۃ قالوا انا ہلل و‬
‫انا الیہ راجعون ‪ o‬اولئک علیھم صلوات من ربھم و رحمۃ و اولٓئک ھم المھتدون ‪"o‬ئگ (ارقبلۃئگ ‪۷۵۵‬۔‪)۷۵۱‬‬

‫" اورئگ مہئگ رضورئگ ںیہمتئگ وخفئگ وئگ رطخ‪،‬ئگ وھبکئگ ‪،‬ئگ املئگ وئگ اجنئگ ےکئگ اصقننئگ اورئگ آدموینںئگ ےکئگ اھگےٹئگ ںیمئگ التبمئگ رکئگ ےکئگ اہمتریئگ آزامشئئگ رکںیئگ ےگئگ اورئگ وخشئگ ربخیئگ انئگ ‬
‫ولوگںئگ وکئگ دےیجیئگ وجئگ تبیصئگ ڑپےنئگ رپئگ (ربصئگ رکےتئگ ںیہئگ اور)ئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ مہئگ خرائگ یہئگ ےکئگ ںیہئگ اورئگ خرائگ یہئگ یکئگ رطفئگ ںیمہئگ ٹلپئگ رکئگ اجنائگ ےہ۔ئگ انئگ رپئگ انئگ ےکئگ ربئگ یکئگ رطفئگ ‬
‫ےسئگ تریئگ انعناتئگ وہںئگ یگئگ اورئگ اسئگ یکئگ رتمحئگ وہئگ یگئگ اورئگ ا ےسئگ یہئگ ولگئگ راہِئگ دہایئگ رپئگ ںیہ۔"‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "وجئگ وکیئئگ دنبہئگ تبیصئگ ڑپےنئگ رپئگ "انائگ ہللئگ اخل"ئگ ڑپنائگ ےہئگ وتئگ خرائگ اسئگ یکئگ تبیصئگ دورئگ قرامئگ داتیئگ ےہ۔ئگ اسئگ وکئگ اےھچئگ ااجنمئگ ےسئگ ونازنائگ ےہئگ اورئگ ‬
‫اسئگ وکئگ اسئگ یکئگ دنسپیرہئگ زیچئگ اسئگ ےکئگ ےلصئگ ںیمئگ اطعئگ قرامنائگ ےہ۔"‬

‫اک ئگ نار ئگ یبنﷺ اک ئگ رچاغ ئگ ھجب ئگ ایگ ئگ وت ئگ آپﷺ ےن ئگ ڑپاھ ئگ ئگ "انا ئگ ہلل ئگ و ئگ انا ئگ اہیل ئگ راوعجن۔"یسک ئگ ےن ئگ اہک‪:‬۔ ئگ نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ یک ئگ رچاغ ئگ اک ئگ انھجب ئگ یھب ئگ وکیئئگ ‬
‫ تبیصئگ ےہ ئگ ۔آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "یجئگ اہں!ئگ سجئگ ناتئگ ےسئگ یھبئگ ومنمئگ وکئگ دھکئگ ےچنہپئگ وہئگ تبیصئگ ےہ۔‬

‫اورئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"سجئگ املسمنئگ وکئگ یھبئگ وکیئئگ یبلقئگ اذی ئگ امسجینئگ فیلکئگ اورئگ امیبری‪،‬ئگ وکیئئگ رجنئگ اورئگ دھکئگ اتچنہپئگ ےہئگ ۔ئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ ارگئگ اےسئگ وکیئئگ اک اٹئگ یھبئگ ھبئگ اجنائگ ےہئگ (اورئگ وہئگ ‬
‫اسئگ رپئگ ربصئگ رکنائگ ےہ)ئگ وتئگ خرائگ اسئگ ےکئگ گاوہںئگ وکئگ اعمفئگ قرامئگ داتیئگ ےہ۔"ئگ (اخبریئگ وئگ ملسم)‬

‫رضحتئگ اسنؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ینتج ئگ تخس ئگ آزامشئ ئگ اور ئگ تبیص ئگ وہیت ئگ ےہ ئگ اانت ئگ یہ ئگ ترا ئگ اس ئگ اک ئگ ہل ئگ وہنا ئگ ےہ ئگ اور ئگ خرا ئگ ج ئگ یسک ئگ رگوہ ئگ ےس ئگ تبحم ئگ رکنا ئگ ےہ ئگ وت ئگ ان ئگ وک ئگ (مریر ئگ اھکنرےن ئگ اور ئگ دنکنئگ ‬
‫انبےنئگ ےکئگ ےیل)ئگ آزامشئئگ ںیمئگ التبمئگ رکئگ داتیئگ ےہ‪،‬ئگ سپئگ وجئگ ولگئگ خرائگ یکئگ راضئگ رپئگ رایضئگ رںیہئگ خرائگ یھبئگ انئگ ےسئگ رایضئگ وہنائگ ےہئگ اورئگ وجئگ اسئگ آزامشئئگ ںیمئگ خرائگ ےسئگ ناراضئگ وہںئگ خرائگ ‬
‫یھبئگ انئگ ےسئگ ناراضئگ وہئگ اجنائگ ےہ۔"(ترذمی)‬

‫رضحتئگ اوبومیسٰئگ ارعشیؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫رھپ‬
‫"جئگ یسکئگ دنبےئگ اکئگ وکیئئگ ہچبئگ رمنائگ ےہئگ وتئگ خرائگ اےنپئگ قروتشںئگ ےسئگ وپاتھچئگ ےہئگ ایکئگ متئگ ےنئگ ریمےئگ دنبےئگ ےکئگ ےچبئگ یکئگ اجنئگ ضبقئگ رکئگ یل؟ئگ وہئگ ےتہکئگ ںیہئگ اہں۔ ئگ ‬
‫وہئگ انئگ ےس ئگ وپاتھچئگ ےہئگ متئگ ےنئگ اسئگ ےکئگ رگجئگ ےکئگ ڑکٹےئگ یکئگ اجنئگ اکنیلئگ یل؟ئگ وہ ئگ ےتہکئگ ںیہئگ اہں۔ئگ رھپئگ وہئگ انئگ ےسئگ وپاتھچئگ ےہئگ وتئگ ریمےئگ دنبےئگ ےنئگ ایکئگ اہک؟ئگ وہئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ اسئگ ‬
‫ تبیصئگ ںیمئگ اسئگ ےنئگ ریتیئگ دمحئگ یکئگ اورئگ انا ئگ ہللئگ وئگ انائگ اہیلئگ راوعجن۔"ڑپاھئگ وتئگ خرائگ انئگ ےسئگ قرامنائگ ےہئگ ریمےئگ اسئگ دنبےئگ ےکئگ ےیلئگ جئگ ںیمئگ اکئگ رھگئگ ریمعتئگ رکوئگ اورئگ اسئگ اکئگ نامئگ ‬
‫تیبئگ ادمحلئگ (رکشئگ اکئگ رھگ)ئگ ر‪،‬وھ۔"(ترذمی)‬

‫یسکئگ فیلکئگ اورئگ رجنئگ رپئگ ااہظرئگ مغئگ اکئگ رطفیئگ ارمئگ ےہ‪،‬ئگ اہتبلئگ اسئگ ناتئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ ایخلئگ رےیھکئگ مغئگ اورئگ ادنوہئگ یکئگ ااہتنیئئگ دشتئگ ںیمئگ یھبئگ زنانئگ ےسئگ وکیئئگ ناقحئگ ناتئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ہنئگ ےلکنئگ اورئگ ربصئگ وئگ رکشئگ اکئگ دانمئگ اہھتئگ ےسئگ وھچےنٹئگ ہنئگ ناےئ۔‬
 ‫‪40‬‬

‫یبنﷺ ےکئگ اصزبحادےئگ رضحتئگ اترامیہؓئگ یبنﷺ یکئگ وگدئگ ںیمئگ ےھتئگ اورئگ اجنئگ ینکئگ اکئگ اعملئگ اھت۔ئگ ہیئگ رقئگ آزیمئگ رظنمئگ دھکیئگ رکئگ یبنﷺ یکئگ آوھکنں ئگ ےسئگ ‬
‫آوسنئگ پیکٹےئگ ےگلئگ اورئگ قرامنا‪:‬ئگ "اےئگ اترامیہئگ مہئگ ریتیئگ خرایئئگ ںیمئگ ومغممئگ ںیہئگ رگمئگ زنانئگ ےسئگ ویہئگ ےلکنئگ اگئگ وجئگ رپورداگرئگ یکئگ رمیضئگ ےکئگ اطمقبئگ وہئگ اگ۔"ئگ (ملسم)‬

‫مغ ئگ یک ئگ دشت ئگ ںیم ئگ یھب ئگ وکیئ ئگ ایسی ئگ رحت ئگ ہن ئگ ےیجیکئگ سج ئگ ےس ئگ نارکشی ئگ اور ئگ یاکی ئگ یک ئگ وب ئگ آےئ ئگ اور ئگ وج ئگ رشتعیئگ ےک ئگ الخف ئگ وہ۔ ئگ داھڑںی ئگ امر ئگ امرئگ رک ئگ رونا‪ ،‬ئگ رگابینئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ئ‬
‫اھپڑنا‪،‬ئگ اگولںئگ رپئگ امطےچنئگ امرنا‪،‬ئگ انخیچئگ الچنائگ اورئگ اممتئگ ںیمئگ رس‪،‬ئگ ہنیسئگ پیییااومنمئگ ےکئگ ےیلئگ یسکئگ رطحئگ اجترںیہن۔ئگ یبنﷺ اک ا‬
‫ئگ ارشدئگ ےہئگ ‪:‬ئگ "وجئگ صخشئگ رگابینئگ اھپڑنا‪،‬ئگ اگولںئگ رپئگ ‬
‫ئگ رکناےہئگ وہئگ ریمیئگ امئگ ںیمئگ ںیہن۔"(ترذمی)‬
‫امطےچنامرنائگ اورئگ اجتیلہئگ یکئگ رطحئگ اتخیچئگ الچنائگ اورئگ نیب ئگ ‬

‫رضحتئگ رفعجئگ ایطرؓئگ جئگ دیہشئگ وہےئئگ اورئگ ئگ انئگ یکئگ اہشدتئگ یکئگ ربخئگ انئگ ےکئگ رھگئگ ںیمئگ یچنہپئگ وتئگ انئگ ےکئگ رھگئگ یکئگ وعرںیتئگ ےنخیچئگ ںیگلئگ اورئگ اممتئگ رکےنئگ ںیگل۔ئگ یبنﷺ‬
‫ےن ئگ الہک ئگ اجیھب ئگ ہک ئگ اممت ئگ ہن ئگ ایک ئگ اجےئ ئگ رگم ئگ وہ ئگ ناز ئگ ہن ئگ آںیئ ئگ وت ئگ آپﷺ ےن ئگ دونارہ ئگ عنم ئگ قرامنا‪ ،‬ئگ رھپ ئگ یھب ئگ وہ ئگ ہن ئگ امںین ئگ وت ئگ آپﷺ ےن ئگ مکح ئگ دنا ئگ ان ئگ ےک ئگ ہنم ئگ ںیم ئگ اخک ئگ رھبئگ ‬
‫دو۔(اخبری)‬

‫اکئگ نارئگ آپﷺ اکئگ انجزہئگ ںیمئگ رشکئگ ئگ ےھت۔ئگ اکئگ وعرتئگ ایھٹیگنئگ ےیلئگ وہےئئگ آیئ‪،‬ئگ آپﷺ ےنئگ اسئگ وکئگ اینتئگ یتخسئگ ےسئگ ڈا اٹئگ ہکئگ ایسئگ وقئگ اھبگئگ ‬
‫یئک۔(ریستئگ ایبنلﷺ‪،‬مشش)‬

‫او ئگ رآپﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ہکئگ "انجزےئگ ےکئگ ےھچیپئگ وکیئئگ آگئگ اورئگ راگئگ ےلئگ رکئگ ہنئگ ئگ اجےئ۔"‬

‫رعب ئگ ںیم ئگ ہی ئگ رمس ئگ یھت ئگ ہک ئگ ولگ ئگ انجزے ئگ ےک ئگ ےھچیپ ئگ ےتلچ ئگ وت ئگ ااہظر ئگ مغ ئگ ںیم ئگ اینپئگ اچدر ئگ کنیھپ ئگ دےتی ئگ ےھت‪،‬اک ئگ نار ئگ آپﷺ ےن ئگ ولوگں ئگ وک ئگ اس ئگ احلئگ ںیمئگ ‬
‫داھکیئگ وتئگ قرامنا‪:‬ئگ "اجتیلہئگ یکئگ رمسئگ اایتخرئگ رکئگ رےہئگ وہ‪،‬ئگ ریمےئگ یجئگ ںیمئگ آنائگ ہکئگ اہمترےئگ قحئگ ںیمئگ ایسیئگ دبداعئگ رکوںئگ ہکئگ اہمتریئگ وصرںیتئگ یہئگ خسمئگ وہئگ اجںیئ۔"ئگ ولوگںئگ ےنئگ ایسئگ ‬
‫وقئگ اینپئگ اینپئگ اچدرںیئگ اوڑھئگ ںئگ اورئگ رھپئگ یھبکئگ ااسیئگ ہنئگ ایک۔(انبئگ امہج)‬

‫امیبریئگ وکئگ ترائگ الھبئگ ہنئگ ےیہکئگ اورئگ ہنئگ رحفئگ یاکیئگ زنانئگ رپئگ الےیئ‪،‬ئگ ہکلبئگ اہنیئگ ربصئگ وئگ طبضئگ ےسئگ اکمئگ ےیجیلئگ اورئگ اخرئگ آخرتئگ یکئگ انمتئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۵‬۔‬

‫امیبری ئگ ےنلیھج ئگ اور ئگ اذںیتی ئگ تردابئگ رکےن ئگ ےس ئگ ومنمئگ ےک ئگ گاہئگ ڈےتلھئگ ںیہ ئگ اور ئگ اسئگ اکئگ ترہیکئگ وہنا ئگ ےہ ئگ اور ئگ آخرت ئگ ںیم ئگ اخرئگ میظعئگ اتلم ئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ اک ئگ ارشادئگ ‬
‫ےہ‪:‬‬

‫"ومنمئگ وکئگ امسجینئگ اذیئگ نائگ امیبریئگ نائگ یسکئگ اورئگ وہجئگ ےسئگ وجئگ یھبئگ دھکئگ اتچنہپئگ ےہ‪،‬ئگ خرائگ اعتیلٰئگ اسئگ ےکئگ سئگ ےساسئگ ےکئگ گاوہںئگ وکئگ اسئگ رطحئگ اھجڑئگ داتیئگ ےہئگ ےسیجئگ ‬
‫یوئگ ملسم)‬
‫ںوکئگ اھجڑئگ داتیئگ ےہ۔"(اخبر ئگ ‬
‫درجئگ اےنپئگ وتپ ئگ ‬
‫ئ‬
‫اکئگ نارئگ یبنﷺ ےنئگ اکئگ اخوتنئگ وکئگ اکےتپنئگ وہےئئگ دھکیئگ رکئگ وپاھچ‪،‬ئگ اےئگ امئگ اسیئگ نائگ بیسم!ئگ ایکئگ ناتئگ ےہئگ متئگ ویکںئگ اکیئگ ریہئگ وہ؟ئگ ےنہکئگ ںیگلئگ ےھجمئگ اخبرئگ ےنئگ ‬
‫ھگر ئگ راھکئگ ےہ‪ ،‬ئگ اس ئگ وکئگ خرا ئگ ےھجمس!ئگ یبنﷺ ےن ئگ دہای ئگ قرامیئ ئگ ہکئگ " ئگ ںیہن ئگ اخبر ئگ وک ئگ ترائگ م ئگ وہک‪ ،‬ئگ اس ئگ ےیلئگ ہک ئگ اخبر ئگ اسئگ رطح ئگ اوالدئگ آدم ئگ وکئگ گاوہںئگ ےس ئگ ناک ئگ رکئگ داتی ئگ ےہ‪،‬ئگ ‬
‫ لیوکئگ دورئگ رکئگ ےکئگ اصفئگ رکیتئگ ےہ۔"(ملسم)‬
‫ےک ئگ ‬
‫سجئگ رطحئگ آگئگ ولےہئگ ئگ ‬
 ‫‪41‬‬

‫رضحت ئگ اطعء ئگ نب ئگ رناحؓ ئگ اانپ ئگ اک ئگ ہصق ئگ ایبن ئگ رکےتئگ ںیہ ئگ ہک ئگ اک ئگ نار ئگ ہبعک ئگ ےک ئگ ناس ئگ رضحت ئگ ابعسؓ ئگ ھجم ئگ ےس ئگ وبےل‪ :‬ئگ "ںیہمتئگ اک ئگ یتنج ئگ اخوتن ئگ داھکؤں؟"ئگ ‬
‫ںیمئگ ےناہک‪،‬ئگ رضورئگ داھکیےئ۔ئگ اہکئگ د وھک!ہیئگ وجئگ اکیلئگ ولکیٹئگ وعرتئگ ےہئگ ہیئگ اکئگ نارئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہیئئگ اورئگ وبیلئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! ےھجمئگ رمیگئگ اکئگ ااسیئگ ‬
‫دورہئگ ڑپنائگ ےہئگ ہکئگ نتئگ دبنئگ اکئگ وہشئگ ںیہنئگ راتہئگ ئگ اورئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ نالکلئگ یگننئگ وہئگ اجیتئگ وہں‪،‬ئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! ریمےئگ ےیلئگ خرائگ ےسئگ داعئگ ےیجیک۔یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ ‬
‫قرامنا‪:‬ئگ "ارگئگ متئگ اسئگ فیلکئگ وکئگ ربصئگ ےکئگ اسھتئگ تردابئگ رکیتئگ روہئگ وتئگ خرائگ ںیہمتئگ جئگ ےسئگ ونازےئگ اگئگ اورئگ ارگئگ اچوہئگ وتئگ ںیمئگ خرائگ ےسئگ داعئگ رکوںئگ ہکئگ خرائگ ںیہمتئگ ااھچئگ رکئگ دےئگ ‬
‫اگ۔"ئگ ہیئگ نسئگ رکئگ وہئگ اخوتنئگ وبیلئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! ںیمئگ اسئگ فیلکئگ وکئگ وتئگ ربصئگ ےکئگ اسھتئگ تردابئگ رکیتئگ روہںئگ یگ‪،‬ئگ اہتبلئگ ہیئگ داعئگ قرامئگ دےیجیئگ ہکئگ ںیمئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ یگننئگ ہنئگ ‬
‫وہئگ اجنائگ رکوں‪،‬ئگ وتئگ یبنﷺ ےنئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ داعئگ قرامیئ۔ئگ رضحتئگ اطعءئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ ںیمئگ ےنئگ اسئگ درازئگ ودئگ اخوتنئگ امئگ رزفئگ وکئگ ہبعکئگ یکئگ ڑیسویھںئگ رپئگ داھکی۔‬
‫ئ‬
‫یسک ئگ یک ئگ ومت ئگ رپ ئگ نیتئگ دن ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ مغئگ ہن ئگ انمی۔ ئگ تتروں ئگ یک ئگ ومت ئگ رپئگ زمغدہئگ وہنا ئگ اور ئگ آوسن ئگ اہبنا ئگ اک ئگ رطفی ئگ ارمئگ ےہئگ نکیل ئگ اس ئگ یک ئگ دمت ئگ زنادہ ئگ ےسئگ زنادہئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ئ‬
‫ئگ اجتئگ ںیہنئگ ہکئگ نیتئگ دنئگ ےسئگ زنادہئگ یسکئگ اکئگ وسگئگ انمےئ‪،‬ئگ اہتبلئگ ویبہئگ ےکئگ وسگئگ یکئگ دمتئگ اچرئگ ےنیہئگ دسئگ دنئگ ‬ ‫نیتئگ دنئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "یسکئگ ومنمئگ ےکئگ ےیلئگ ہی ر‬
‫ےہ‪،‬ئگ اسئگ دمتئگ ںیمئگ ہیئگ وہئگ وکیئئگ رنیگنئگ ڑپکائگ ےنہپ‪،‬ئگ ہنئگ وخ وبشئگ اگلےئئگ اورئگ ہنئگ وکیئئگ ابنؤئگ اگنسرئگ رکے۔"(ترذمی)‬

‫رضحتئگ زبنیئگ تنبئگ شحجؓئگ ےکئگ اھبیئئگ اکئگ ااقتنلئگ وہائگ وتئگ وچےھتئگ روزئگ زعتیئگ ےکئگ ےیلئگ ھچئگ وخانیتئگ ںیچنہپ۔ئگ اوہننئگ ےنئگ بئگ ےکئگ اسےنمئگ وخ وبشئگ اگلیئئگ اورئگ قرامنائگ ےھجمئگ ‬
‫ئگ وشہئگ ےکئگ وسائگ ‬
‫اسئگ وقئگ وخ وبشئگ اگلےنئگ یکئگ وکیئئگ احجئگ ںیہنئگ یھت۔ئگ ںیمئگ ےنئگ ہیئگ وخ وبشئگ ضحمئگ اسئگ ےیلئگ اگلیئئگ ہکئگ ںیمئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ ہیئگ انسئگ ےہئگ ہکئگ یسکئگ املسمنئگ اخوتنئگ وک ر‬
‫ئ‬
‫ئگ تترےکئگ ےیلئگ نیتئگ دنئگ ےسئگ زنادہئگ وسگئگ انمنائگ اجترئگ ںیہن۔‬
‫یسک ئگ ‬

‫ئگ زغوہئگ ادحئگ ےسئگ واسپئگ رشتفیئگ الےئئگ وتئگ وخانیتئگ اےنپئگ اےنپئگ تتروںئگ اورئگ ‬
‫رجنئگ وئگ مغئگ اورئگ تبیصئگ ںیمئگ اکئگ دورسےئگ وکئگ ربصئگ یکئگ نیقلتئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ ج ٔ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫رہتشئگ دارونئگ اکئگ احلئگ ولعممئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ احرضئگ وہںیئ۔ئگ جئگ رضحتئگ ہنمحئگ نئگ شحجؓئگ یبنﷺ ےکئگ اسےنمئگ آںیئئگ وتئگ آپﷺ ےنئگ انئگ وکئگ ربصئگ یکئگ نیقلتئگ قرامیئئگ اورئگ ‬
‫اہکئگ اےنپئگ اھبیئئگ دبعاہللؓئگ رپئگ ربصئگ رکو۔ئگ اوہنںئگ ےنئگ "انائگ ہللئگ وئگ انائگ ئگ اہیلئگ راوعجن"ئگ ڑپاھئگ اورئگ داعےئئگ رفغمتئگ یک۔ئگ رھپئگ آپﷺ ےنئگ قرامنائگ اےنپئگ امومںئگ زمح ؓہئگ رپئگ ربصئگ رکو۔ئگ اوہنںئگ ‬
‫ےنئگ رھپئگ "انائگ ہللئگ وئگ انائگ ہیلئگ راوعجن"ئگ ڑپاھئگ اورئگ داعےئئگ رفغمتئگ یک۔ئگ ‬

‫رضحتئگ اوبہحلطؓئگ اکئگ ڑلاکئگ امیبرئگ اھت‪،‬ئگ وہئگ ےچبئگ وکئگ ایسئگ احلئگ ںیمئگ وھچڑئگ رکئگ اےنپئگ اکمئگ رپئگ ےلچئگ ے۔ئگ انئگ ےکئگ اجےنئگ ےکئگ دعبئگ ےچبئگ اکئگ ااقتنلئگ وہئگ ایگ۔ئگ مگیبئگ اوبئگ ہحلطؓئگ ےنئگ ولوگںئگ ‬
‫ےسئگ ہہئگ دنائگ ہکئگ اوبہحلطئگ وکئگ االطعئگ ہنئگ وہےنئگ ناےئ۔ئگ وہئگ شامئگ وکئگ اےنپئگ اکمئگ ےسئگ واسپئگ آےئئگ وتئگ ویبیئگ ےسئگ وپاھچئگ ےچبئگ اکئگ ایکئگ احلئگ ےہ؟ئگ وبںئگ ےلہپئگ ےسئگ زنادہئگ وکسنئگ ںیمئگ ےہ‪،‬ئگ ہیئگ ہہئگ ‬
‫ے‬
‫رکئگ اوبئگ ہحلطؓئگ ےکئگ ےیلئگ اھکنائگ الںیئ۔ئگ اوہنںئگ ےنئگ اانیمطنئگ ےسئگ اھکنائگ اھکنائگ ئگ اورئگ ٹیلئگ ے۔ئگ حبصئگ وہیئئگ وتئگ کینئگ ویبیئگ ےنئگ امیکحہنئگ ادنازئگ ںیمئگ وپاھچئگ ارگئگ وکیئئگ یسکئگ وکئگ اعراتیًئگ وکیئئگ زیچئگ د ئگ ‬
‫دےئگ اورئگ رھپئگ واسپئگ امےگنئگ وتئگ ایکئگ اسئگ وکئگ ہیئگ قحئگ اح لئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اسئگ زیچئگ وکئگ روکئگ ےل؟ئگ اوبئگ ہحلطؓئگ ےنئگ اہکئگ الھبئگ ہیئگ قحئگ ےسیکئگ اح لئگ وہئگ اجےئئگ اگ‪،‬ئگ وتئگ اصترہئگ ویبیئگ ےنئگ اہکئگ اےنپئگ ےٹیبئگ ‬
‫ئگ رپیھبئگ ربصئگ ےیجیک۔(ملسم)‬

‫راہ ئگ قح ئگ ںیم ئگ آےن ئگ وایل ئگ وتبیصمں ئگ اک ئگ دنخہ ئگ پیشااین ئگ ےس ئگ اابقتسل ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ اس ئگ راہ ئگ ںیم ئگ وج ئگ دھک ئگ ںیچنہپ ئگ ان ئگ رپ ئگ ر ہدیہ ئگ وہےن ئگ ےک ئگ اجبےئ ئگ ترت ئگ سوسس ئگ رکےتئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫وہےئئگ خرائگ اکئگ رکشئگ ادائگ ےیجیکئگ ہکئگ اسئگ ےنئگ اینپئگ راہئگ ںیمئگ قرناینئگ وبقلئگ قرامیئ۔‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ زریبؓئگ یکئگ وادلہئگ رتحمہمئگ رضحتئگ اامسءؓئگ تخسئگ امیبرئگ ڑپںی‪،‬ئگ رضحتئگ انئگ یکئگ ایعدتئگ ےکئگ ےیلئگ آےئ۔ئگ امںئگ ےنئگ انئگ ےسئگ اہکئگ ےٹیب!ئگ دلئگ ںیمئگ ہیئگ آرزوئگ ‬
‫عک‬
‫ےہ ئگ ہک ئگ دو ئگ ناوتں ئگ ںیم ئگ ےس ئگ اک ئگ ج ئگ ک ئگ ہن ئگ دھکی ئگ ولں ئگ خرا ئگ ےھجم ئگ زدنہ ئگ ھے‪ ،‬ئگ نا ئگ وت ئگ دیمان ئگ ج ئگ ںیم ئگ دیہش ئگ وہ ئگ اجےئ ئگ اور ئگ ںیم ئگ ریتی ئگ اہشدت ئگ یک ئگ ربخ ئگ نس ئگ رک ئگ ربصئگ یکئگ اعسدتئگ ‬
 ‫‪42‬‬

‫اح لئگ رکوں‪،‬ئگ نائگ وتئگ حتفئگ ناےئئگ اورئگ ںیمئگ ےھجتئگ افحتئگ دھکیئگ رکئگ اینپئگ آںیھکنئگ ڈنھٹیئگ رکوں۔ئگ خرائگ اکئگ رکنائگ ہکئگ رضحتئگ دبعاہللئگ نب ئگ زریبؓئگ ےنئگ انئگ یکئگ زدنیگئگ ںیمئگ یہئگ اجمئگ اہشدتئگ ونشئگ ‬
‫قرامنا‪،‬ئگ اہشدتئگ ےکئگ دعبئگ اجحجئگ ےنئگ انئگ وک ئگ وسیلئگ رپئگ ٹلائگ دنا۔ئگ رضحتئگ اامسءؓئگ اکیف ئگ فیعضئگ وہئگ یکچئگ ںیھتئگ نکیلئگ ااہتنیئئگ زمکوریئگ ےکئگ ناووجدیھبئگ وہئگ ہیئگ ئگ رقئگ ازیگنئگ رظنمئگ دےنھکیئگ ےکئگ ‬
‫ےیلئگ رشتفیئگ الںیئئگ اورئگ اےنپئگ رگجئگ وگےشئگ یکئگ الشئگ وکئگ دھکیئگ رکئگ روےنئگ پییٹےئگ ےکئگ اجبےئئگ اجحجئگ ےسئگ اطخبئگ رکےتئگ وہےئئگ وبں۔ئگ "اسئگ وسارئگ ےکئگ ےیلئگ ایھبئگ وقئگ ںیہنئگ آنائگ ہکئگ ‬
‫وھگڑےئگ یکئگ ھٹیپئگ ےسئگ ےچینئگ اترے۔"‬

‫دھکئگ دردئگ ںیمئگ اکئگ دورسےئگ اکئگ اسھتئگ دےیجی۔ئگ دووتسںئگ ےکئگ رجنئگ وئگ مغئگ ںیمئگ رشتئگ ےیجیکئگ اورئگ انئگ اکئگ مغئگ طلغئگ رکےنئگ ںیمئگ ہرئگ رطحئگ اکئگ اعتونئگ ےیجیک۔یبنﷺ ئگ اک‬ ‫‪۶‬۔‬
‫ارشادئگ ےہ۔ئگ ‬

‫"اسرےئگ املسمنئگ لمئگ رکئگ اکئگ آدیمئگ ےکئگ مسجئگ یکئگ رطحئگ ںیہئگ ہکئگ ارگئگ اس ئگ یکئگ آ ھک ئگ یھبئگ دےھکئگ وتئگ اسرائگ دبنئگ دھکئگ سوسسئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ رسئگ ںیمئگ دردئگ وہئگ وتئگ اسرائگ مسجئگ ‬
‫ فیلکئگ ںیمئگ وہنائگ ےہ۔"(ملسم)‬

‫رضحتئگ رفعجئگ ایطرؓئگ جئگ دیہشئگ وہےئئگ وتئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "رفعجئگ ےکئگ رھگئگ اھکنائگ وجھبائگ دوئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ آجئگ ووف ِرئگ مغئگ ںیمئگ انئگ ےکئگ رھگئگ واےلئگ اھکنائگ ہنئگ اکپئگ ںیکسئگ ‬
‫ےگ۔(اوبداؤد)‬

‫رضحت ئگ اوبہرترہؓ ئگ اک ئگ ایبن ئگ ےہ ئگ ہک ئگ یبن ئگ ﷺ ےن ئگ قرامنا‪ ،‬ئگ سج ئگ صخش ئگ ےن ئگ یسک ئگ ایسی ئگ وعرت ئگ یک ئگ زعتی ئگ یک ئگ سج ئگ اک ئگ ہچب ئگ رمئگ ایگ ئگ وہ ئگ وت ئگ اس ئگ وک ئگ ج ئگ ںیم ئگ دالخئگ ایکئگ ‬
‫اجےئئگ اگئگ اورئگ جئگ یکئگ اچدرئگ اوڑاھیئئگ اجےئئگ یگ۔(ترذمی)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ سجئگ صخشئگ ےنئگ یسکئگ تبیصئگ زدہئگ یکئگ زعتیئگ یکئگ وتئگ اسئگ وکئگ یھبئگ اانتئگ یہئگ اخرئگ ےلمئگ اگئگ انتجئگ وخدئگ تبیصئگ زدہئگ وکئگ ےلمئگ اگ۔(ترذمی)‬

‫ایس ئگ ےلسلسئگ ںیم ئگ یبنﷺ ےن ئگ اس ئگ یک ئگ یھب ئگ نادیک ئگ یک ئگ ےہ ئگ ہک ئگ انجزے ئگ ںیم ئگ رشت ئگ یک ئگ اجےئ۔ ئگ رضحت ئگ اوبہرترہؓئگ اک ئگ ایبن ئگ ےہ ئگ ہک ئگ یبنﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "وجئگ ‬
‫صخشئگ انجزےئگ ںیمئگ رشکئگ وہائگ اورئگ انجزےئگ یکئگ امنزئگ ڑپیھئگ وتئگ اسئگ وکئگ اکئگ ریقاطئگ رھپئگ وثابئگ ےلمئگ اگئگ اورئگ وجئگ امنزئگ انجزہئگ ےکئگ دعبئگ دنفئگ ںیمئگ یھبئگ رشکئگ وہائگ وتئگ اسئگ وکئگ دوئگ ریقاطئگ ںیلمئگ ‬
‫ےگ۔"ئگ یسکئگ ےنئگ وپاھچئگ دوئگ ریقاطئگ ےنتکئگ ترےئگ وہںئگ ےگ؟ئگ قرامنا‪:‬ئگ "دوئگ ڑاہڑوںئگ ےکئگ تراتر۔"(اخبری)‬
‫ئ‬
‫اصمیےکئگ ترولئگ اورئگ مغئگ ےکئگ موجمئگ ںیمئگ خرائگ یکئگ رطفئگ روجعئگ ےیجیکئگ اورئگ امنزئگ ڑپھئگ رکئگ اہنیئگ اعخریئگ ےکئگ اسھتئگ خرائگ ےسئگ داعئگ ےیجیک۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬
‫ئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬

‫"یا یھا الذین ٰامنوا استعینوا بالصبر والصالۃ۔"(ارقبلہ)‬

‫ئ‬
‫"ومونم(اصمیئگ اورئگ آزامشئئگ ںیم)ئگ ربصئگ اورئگ امنزئگ ےسئگ دمدئگ ول۔"‬

‫مغئگ یکئگ تیفیئگ ںیمئگ آوھکننئگ ےسئگ آوسنئگ انہب‪،‬ئگ ر ہدیہئگ وہنائگ رطفیئگ ناتئگ ےہ۔ئگ اہتبلئگ داھڑںیئگ امرئگ امرئگ رکئگ زورئگ زورئگ ےسئگ روےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ روےتئگ وتئگ ‬
‫ےن‬
‫روےنئگ ںیمئگ آوازئگ ہنئگ وہیت۔ئگ ڈنھٹائگ اسسنئگ ےتیل‪،‬ئگ آوھکنںئگ ےسئگ آوسنئگ رواںئگ وہےتئگ اورئگ نسئگ ےسئگ ایسیئگ آوازئگ آیتئگ ےسیجئگ وکیئئگ اہیریئگ ابئگ ریہئگ وہئگ نائگ یکچئگ لچئگ ریہئگ وہ۔ئگ آپﷺ ئگ ‬
‫یک تیفیئگ انئگ اافلظئگ ںیمئگ ایبنئگ قرامیئئگ ےہ‪:‬‬
‫وخدئگ اےنپئگ مغئگ اورئگ روےنئگ ئگ ‬
 ‫‪43‬‬

‫وہناےہئگ اورئگ مہئگ زنانئگ ےسئگ ویہئگ ہملکئگ اکنےتلئگ ںیہئگ سجئگ ےسئگ ہارائگ ربئگ وخشئگ وہنائگ ےہ۔"‬
‫نیگمغ ئگ ‬
‫ ھکآوسنئگ اہبیتئگ ےہ‪،‬ئگ دلئگ ئگ ‬
‫"آ ئگ ‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ جئگ رکفئگ دنمئگ وہےتئگ وتئگ آامسنئگ یک ئگ رطفئگ رسئگ ااھٹئگ ااھٹئگ رکئگ قرامےتئگ "احبسنئگ اہللئگ امیظعل"ئگ (ناکئگ وئگ ترترئگ ےہئگ تمئگ ‬
‫واالئگ خرا)ئگ اورئگ جئگ زنادہئگ رگہیئگ وئگ زاریئگ اورئگ داعئگ اکئگ اکامہکئگ ترھئگ اجنائگ وتئگ قرامےتئگ "نائگ یحئگ نائگ مویم۔"(ترذمی)‬
‫ئ‬
‫رجن ئگ و ئگ مغ ئگ یک ئگ دشت‪ ،‬ئگ اصمی ئگ ےک ئگ ترول ئگ اور ئگ رپاشیین ئگ و ئگ ارطضاب ئگ ںیم ئگ ہی ئگ داعںیئ ئگ ڑپےیھ۔ ئگ رضحت ئگ دعس ئگ نب ئگ ایب ئگ واقصؓ ئگ ےتہک ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ یبنﷺ ےن ئگ ارشادئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫قرامنا‪:‬‬

‫ذواونلن‪ ۷‬ئگ ؎ےنئگ یلھچمئگ ےکئگ ٹیپئگ ںیمئگ اےنپئگ رپورداگرئگ ےسئگ وجئگ داعئگ یکئگ وہئگ ہیئگ یھت‪:‬‬

‫ال الہ اال انت سبحنک انی کنت من الظلمین‪o‬‬

‫"ریتےئگ وسائگ وکیئئگ وبعمدئگ ںیہنئگ ےہ‪،‬ئگ وتئگ ےبئگ ن بئگ وئگ ناکئگ ےہ‪،‬ئگ ںیمئگ یہئگ اےنپئگ اورپئگ ملظئگ ڈاھےنئگ واالئگ وہں۔ئگ ‬

‫سپئگ وجئگ املسمنئگ یھبئگ اینپئگ یسکئگ فیلکئگ نا ئگ یگنتئگ ںیمئگ خرائگ ےسئگ ہیئگ داعئگ اماتگنئگ ےہ‪،‬ئگ خرائگ اےسئگ رضورئگ وبقتیلئگ اتشخئگ ےہ۔ئگ رضحتئگ انبئگ ابعسؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ‬
‫جئگ یسکئگ رجنئگ وئگ مغئگ ںیمئگ التبمئگ وہےتئگ وتئگ ہیئگ داعئگ رکےت‪:‬‬

‫"ال الہ اال اہلل رب العرش العظیم‪ ،‬ال الہ اال اہلل رب السموت و رب االرض رب العرش الرکیم۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫"خرائگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ وبعمدئگ ںیہنئگ ےہ‪،‬ئگ وہئگ رعشئگ میظعئگ اکئگ امکلئگ ےہ‪،‬ئگ خرائگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ وبعمدئگ ںیہن‪،‬ئگ وہئگ آامسنئگ وئگ زنیمئگ اکئگ م‬

‫……………………………………………………………………………………………………………………………………‬

‫ےلینعیئگ رضحتئگ ویسنئگ ہیلئگ االسلم‬

‫یلھچمئگ وا ئگ ‬ ‫‪؎۷‬‬

‫امکلئگ ےہ‪،‬ئگ رعشئگ تررگئگ اکئگ امکلئگ ےہ۔"‬

‫یسٰ ؓاکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫رضحتئگ اوبئگ وم ئگ ‬

‫"الحول و ال قوۃ اال باہلل وال ملجا من اہلل اال الیہئگ ۔‪؎۷‬‬

‫ہیئگ ہملکئگ اننونےئگ امیبرویںئگ یکئگ دوائگ ےہ‪،‬ئگ بئگ ےسئگ مکئگ ناتئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ اکئگ ڑپےنھئگ واالئگ رجنئگ وئگ مغئگ ےسئگ وفحمظئگ راتہئگ ےہ۔‬
 ‫‪44‬‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ وعسمدؓئگ قرامےتئگ ںیہ ئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ سجئگ دنبےئگ وکئگ یھب ئگ وکیئئگ دھکئگ نائگ فیلکئگ ےچنہپئگ اورئگ وہ ئگ ہیئگ داعئگ امےگن‪،‬ئگ خرائگ اعتیلٰئگ اسئگ ےکئگ ‬
‫رجنئگ وئگ مغئگ وکئگ رضورئگ وخیشئگ اورئگ ترتئگ ںیمئگ دبتلیئگ قرامئگ دےئگ اگ۔ئگ ‬

‫اللھم انی عبدک و ابن عبدک وابن امتک ناصیتی بیدک‪ ،‬ماص فی حکمک‪ ،‬عدل فی قضاء ک اسئالک بکل اسم ہو لک سمیت بہ نفسک او‬
‫انذلتہ فی کتابک او علمتہ احدا من خلقک او استارست بہ فی علم الغیب عندک ان تجعل الرقان العظیم ربیع قلبی‪ ،‬و نور برصی وجالٓء حزنی وذھاب‬
‫ھیم۔(ادمح‪،‬ئگ انبئگ تان‪،‬ئگ احمکئگ اوحا ئگ ‬
‫ہلنصئگ نیصح)ئگ ‬

‫"خرانائگ ںیمئگ ریتائگ دنبہئگ وہں‪،‬ئگ ریمائگ ناپئگ ریتائگ دنبہئگ ےہ‪،‬ئگ ریمیئگ امںئگ ریتیئگ دنبیئگ ےہ‪،‬ئگ ریمیئگ وچیٹئگ ریتےئگ یہئگ ہضبقٔئگ دقرتئگ ںیمئگ ےہ۔ئگ ینعیئگ ںیمئگ ہمہئگ نتئگ ریتےئگ ‬
‫سبئگ ںیمئگ وہں‪،‬ئگ ریتائگ یہئگ مکحئگ ریمےئگ اعمہلمئگ ںیمئگ نا ذئگ ےہ‪،‬ئگ ریمےئگ نارےئگ ںیمئگ ریتائگ ہرئگ مکحئگ رسارسئگ ااصنفئگ ےہ‪،‬ئگ ںیمئگ ریتےئگ ئگ اسئگ نامئگ اکئگ وا ہطئگ دےئگ رکئگ سجئگ ےسئگ وتئگ ےنئگ اینپئگ ‬
‫ذات ئگ وک ئگ وموسمئگ ایک ئگ نائگ اینپ ئگ اتکب ئگ ںیم ئگ نازل ئگ قرامنائگ نا ئگ اینپ ئگ ولخمق ئگ ںیم ئگ ےس ئگ یسک ئگ وکئگ اھکسنا ئگ نا ئگ اےنپئگ ناس ئگ خراہنئگ بیغ ئگ یہ ئگ ںیم ئگ اس ئگ وک ئگ وتسمرئگ رےنہئگ دنا۔ ئگ ھجت ئگ ےسئگ دروخاب ئگ رکنئگ ا‬
‫وہںئگ ہکئگ قرآنئگ میظعئگ وکئگ ریمےئگ دلئگ یکئگ اہبر‪،‬ئگ ریمےئگ آوھکنںئگ اکئگ ونر‪،‬ئگ ریمےئگ مغئگ اکئگ والجئگ اورئگ ریمیئگ وشتشیئگ اکئگ دماوہئگ انبئگ دے۔"‬
‫ئ‬
‫ارگئگ یھبکئگ خراوخنہتسئگ اصمیئگ وئگ آالمئگ اس ئگ رطحئگ ھگرئگ ںئگ ہکئگ زدنیگئگ دوشارئگ وہئگ اجےئئگ اورئگ رجنئگ و ئگ مغئگ ایسیئگ تبیہئگ ناکئگ لکئگ اایتخر ئگ رکئگ ںئگ ہکئگ آپئگ وکئگ زدنیگئگ ونالئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫ولعممئگ وہےنئگ ےگل‪،‬ئگ یئگ یھبئگ یھبکئگ ومتئگ یکئگ انمتئگ ہنئگ ےیجیکئگ اورئگ ہنئگ یھبکئگ اےنپئگ اہوھتںئگ اےنپئگ وکئگ الہکئگ رکےنئگ یکئگ رشانمکئگ رحتئگ اکئگ وصرئگ ےیجیک۔ئگ ہی ئگ ئگ تردیلئگ یھبئگ ےہئگ اورئگ دبترنیئگ ‬
‫مسقئگ یکئگ ایخیئگ اورئگ تیصعمئگ یھب‪،‬ئگ ا ےسئگ ارطضابئگ اورئگ ےبئگ ینیچئگ ںیمئگ تراترئگ خرائگ ےسئگ ہیئگ داعئگ رکےتئگ رےیہ۔‬

‫حیوۃ لی و توفنی اذا کانت الوفاۃ خیرا لی۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫"اللھم احینی ما کانت ال ٰ‬

‫خرانا!ئگ جئگ کئگ ریمےئگ قحئگ زدنہئگ رانہئگ رتہبئگ وہئگ ےھجمئگ زدنہئگ رھکئگ اورئگ جئگ ریمےئگ قحئگ ںیمئگ ومتئگ یہئگ رتہبئگ وہئگ وتئگ ےھجمومتئگ دےئگ دے۔"‬

‫…………………………………………………………………………………………………………‬

‫ی‬
‫گاہئگ ےسئگ نازئگ رےنہئگ یکئگ وقتئگ اورئگ لمعئگ اصحلئگ یکئگ وتقیفئگ حشیےئگ یکئگ اطقئگ رصفئگ خرائگ یہئگ دےنیئگ واالئگ ےہئگ اورئگ اسئگ ےکئگ اتعبئگ ےسئگ ےنچبئگ ےکئگ ےیلئگ وکیئئگ انپہئگ اگہئگ ںیہن۔ئگ وساےئئگ اسئگ یکئگ ذاتئگ ےکئگ ‬ ‫‪؎۷‬‬
‫(ینعیئگ اسئگ ےکئگ اتعبئگ ےسئگ ویہئگ چبئگ اتکسئگ ےہئگ وجئگ وخدئگ اسئگ ےکئگ دانمئگ رتمحئگ ںیمئگ انپئگ ہئگ ڈوھیرے)۔‬

‫ن‬
‫جئگ یسکئگ وکئگ تبیصئگ ںیمئگ التبمئگ دںیھکیئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ ‪:‬رضحتئگ اوبہرترہؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہیییئگ ﷺ ےنئگ قرامنائگ سجئگ ےنئگ یھبئگ یسکئگ وکئگ تبیصئگ ںیمئگ التبمئگ دھکیئگ رکئگ ہیئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫داعئگ امیگنئگ (اناءاہللئگ )ئگ وہئگ اسئگ تبیصئگ ےسئگ وفحمطئگ رےہئگ اگئگ ‬

‫الحمد ہلل الذی عافانی مما ابتالک اہلل بہ و فضلنی علی کثیر ممن خلق تفضیال (ترذمیئگ )ئگ ‬

‫خرائگ اکئگ رکشئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ ےھجمئگ اسئگ تبیصئگ ےسئگ اچبےئئگ راھکئگ ‪،‬سجئگ ںیمئگ متئگ التبمئگ وہئگ اورئگ اینپئگ تہبئگ یسئگ ولخماقتئگ رپئگ ےھجمئگ فضیلٹئگ یشخبئگ ۔‬

‫وخفئگ وئگ ہراسئگ ےکئگ آدابئگ ‬

 ‫‪45‬‬

‫ادعاءئگ دنیئگ یکئگ لتقئگ وئگ اغرتئگ رگیئگ ‪،‬ملظئگ وئگ ترتر یئگ اورئگ ہنتفئگ وئگ اسفدئگ یکئگ تبیہئگ وہئگ نائگ دقریتئگ ذعاوبںئگ یکئگ ابتہئگ اکرویںئگ اکئگ وخفئگ وہ۔ہرئگ احلئگ ںیمئگ ومانمہنئگ ریصبتئگ ےکئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫سےکئگ ا لئگ اابسبئگ یکئگ ‪،‬وھجئگ اگلےیئئگ اورئگ یحطسئگ دتریبوںئگ رپئگ ئگ وقئگ اضعئئگ ‬
‫اسھتئگ ا ئگ ‬

‫رکےنئگ ےکئگ اجبےئئگ ئگ اتکبئگ وئگ سئگ یکئگ اتبیئئگ وہیئئگ یقیقحئگ دتریبوںئگ رپئگ اینپئگ اسریئگ وقںیتئگ رموکزئگ رکئگ دےیجیقرآنئگ ناکئگ ںیمئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫وما اصابکم من مصیبۃ فبما کسبت ایدیکم ویعفو عن کثیرئگ (اوشلریئگ ‪)۰۳‬‬
‫ئ‬
‫ئگ اصمیآےتئگ ںیہئگ وہئگ اہمترےئگ یہئگ رکوتوتںئگ اکئگ ہجیتنئگ ںیہئگ اورئگ خرائگ وتئگ تہبئگ یسئگ اطخؤںئگ ےسئگ درزگرئگ رکنائگ راتہئگ ےہئگ ۔‬
‫ئگ ‬ ‫اورئگ متئگ رپئگ وج‬

‫ئگ دناےہئگ ‬
‫اورئگ قرآنئگ ناکئگ یہئگ ےنئگ اسئگ اکئگ والجئگ یھبئگ اتب ئگ ‬

‫وتوبوا الی اہلل جمیعا ایھا المومنون لعلکم تفلحون‬

‫اورئگ متئگ بئگ لمئگ رکئگ خرائگ یکئگ رطفئگ وٹلپئگ ئگ ‪،‬اےئگ ومونم!ئگ ناہکئگ متئگ الفحئگ ناؤئگ ۔‬

‫ئگ خہبئگ دنبیگئگ ےکئگ اسھتئگ یتٹلپئگ ‬

‫وتہبئگ ےکئگ ینعمئگ ںیہئگ انٹلپئگ ‪،‬روجعئگ رکنائگ ‪،‬گاوہںئگ ےکئگ تبیہئگ ناکئگ ددللئگ ںیمئگ یسنھپئگ وہیئئگ امئگ جئگ اےنپئگ گاوہںئگ رپئگ نادمئگ وہئگ رکئگ ئگ خرائگ یکئگ رطفئگ رھپ ر‬
‫ےہئگ اورئگ اکشئگ اہےئئگ دنامئگ ےسئگ اےنپئگ گاوہںئگ یکئگ دنگیگئگ وکئگ دوھئگ رکئگ رھپئگ خرائگ ےسئگ ہدہئگ وافئگ اوتسارئگ رکیتئگ ےہئگ وتئگ اسئگ تیفیئگ وکئگ قر ٓانئگ وتہبئگ ےکئگ اافلظئگ ےسئگ ریبعتئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ یہیئگ ‬
‫وتہبئگ وئگ اافغتسرئگ ہرئگ رطحئگ ےکئگ ہنتفئگ وئگ اسفدئگ اورئگ وخفئگ وئگ تبیہئگ ےسئگ وفحمظئگ وہےنئگ اکئگ یقیقحئگ والجئگ ےہ‬

‫ادعاءئگ دنیئگ یکئگ ہنتفئگ ازیگنیئگ اورئگ ملظئگ وئگ متسئگ ےسئگ ھگرائگ رکئگ ےبئگ یتمہئگ داھکےنئگ اورئگ ےبئگ رومحںئگ ےسئگ رمحئگ یکئگ کیھبئگ امےنگنئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬

‫یکئگ ذلئگ ےسئگ یھبکئگ اینپئگ یلمئگ زدنیگئگ وکئگ دادغارئگ ہنئگ ےیجیکئگ ‪،‬ہکلبئگ اسئگ زمکوریئگ رپئگ اقوبئگ ئگ ناےنئگ ےکئگ ےیلئگ رمکئگ تمہئگ نادنےیھ۔سجئگ یکئگ وہجئگ ےسئگ آپئگ ںیمئگ تردیلئگ دیپائگ وہئگ ریہئگ ےہئگ اورئگ ادعاءئگ ‬
‫ئگ ہپئگ رکےنئگ یکئگ خراتئگ دیپائگ وہئگ ریہئگ ےہئگ ‬
‫دنیئگ وکئگ آپئگ رپئگ متسئگ ڈاھےنئگ اورئگ آپئگ وک ر‬

‫یبنﷺ ےنئگ اسئگ یکئگ دوئگ وںیہجئگ اتبیئئگ ںیہئگ ‪.‬‬

‫ئگ ‬

‫ومتئگ ےسئگ رفنتئگ ‬ ‫(‪)۲‬‬ ‫داینئگ ےسئگ تبحمئگ ‬ ‫(‪)۷‬‬

‫ہیئگ تمئگ ےیجیکئگ ہکئگ آپئگ ہنئگ رصفئگ اےنپئگ نسئگ ےسئگ ہکلبئگ ک تئگ ےکئگ نسئگ ےسئگ ئگ انئگ رووگںئگ وکئگ دورئگ رکئگ ےکئگ یہئگ دمئگ ںئگ ےگئگ یبنئگ ﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‬

‫ریمیئگ امئگ رپئگ وہئگ وقئگ آےنئگ واالئگ ےہئگ جئگ دورسیئگ وقںیمئگ (ئگ ہمقلئگ ترئگ ھجمسئگ رکئگ )ئگ متئگ رپئگ اسئگ رطحئگ وٹٹئگ سجئگ رطحئگ اھکےنئگ واےلئگ درتسئگ وخانئگ رپئگ وٹےتٹئگ ںیہ۔"ئگ یسکئگ ےنئگ وپاھچئگ نائگ ‬
‫روسلئگ اہللﷺ ایکئگ اسئگ زامےنئگ ںیمئگ ہاریئگ دعتادئگ اینتئگ مکئگ وہئگ اجےئئگ یگئگ ہکئگ ںیمہئگ لگنئگ ےنیلئگ ےکئگ ےیلئگ وقںیمئگ دحتمئگ وہئگ رکئگ مہئگ رپئگ وٹٹئگ ڑپںیئگ یگ۔ئگ ارشادئگ قرامنائگ ںیہن!ئگ اسئگ وقئگ ‬
‫اہمتریئگ دعتادئگ مکئگ ہنئگ وہیگئگ اہتبلئگ الیسبئگ ںیمئگ ےنہبئگ واےلئگ وکنتںئگ یکئگ رطحئگ ےبئگ وزنئگ وہئگ ےگئگ اورئگ اہمترائگ رعئگ لکنئگ اجےئئگ اگئگ اورئگ اہمترےئگ دولںئگ ںیمئگ تردیلئگ اورئگ تسپئگ یتمہئگ دیپائگ ‬
‫وہئگ اجےئئگ یگ۔ئگ اسئگ رپئگ اکئگ آدیمئگ ےنئگ وپاھچئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! ہیئگ تردیلئگ ویکںئگ دیپائگ وہئگ یگئگ ؟قرامنائگ اسئگ وہجئگ ےسئگ ہکئگ مت‪:‬‬
 ‫‪46‬‬

‫وگلےگئگ اورئگ ومتئگ ےسئگ اھبےنگئگ اورئگ رفنتئگ رکےنئگ وگلئگ ےگ۔"(اوبئگ داؤد)‬
‫"داینئگ ےسئگ تبحمئگ رکےنئگ ئگ ‬

‫سفنئگ رپیتس‪،‬ئگ ایعیش‪،‬ئگ وعروتںئگ یکئگ رسترایہئگ اورئگ اعمیصئگ ےسئگ اےنپئگ اعمرشےئگ وکئگ ناکئگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ اینپئگ اامتجتیعئگ وکئگ وبضمطئگ ےسئگ وبضمطئگ ترئگ انبئگ رکئگ اامتجیعئگ وقتئگ ےکئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ذر ےئگ ہنتفئگ وئگ اسفدئگ وکئگ اٹمےنئگ اورئگ ک تئگ ںیمئگ اجشع‪،‬ئگ زدنیگئگ اورئگ او ہلئگ دیپائگ رکےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"جئگ اہمترےئگ رمکحانئگ اےھچئگ ولگئگ وہںئگ اورئگ اہمترےئگ وخ یللئگ ولگئگ یخسئگ اورئگ ایفضئگ وہںئگ اورئگ اہمترےئگ اامتجیعئگ اعمالمتئگ نایمہئگ وشمرےئگ ےسئگ ےطئگ ناےتئگ ‬
‫وہں ئگ وت ئگ انیقیً ئگ اہمترے ئگ ےیل ئگ زنیم ئگ یک ئگ تشپ ئگ (رپ ئگ زدنیگ)زنیم ئگ یک ئگ وگد(ںیم ئگ ومت) ئگ ےس ئگ رتہب ئگ ےہ ئگ اور ئگ اہمترے ئگ ارماء ئگ اور ئگ رمکحان ئگ دبرکدار ئگ ولگ ئگ وہں ئگ اور ئگ اہمترےئگ ‬
‫اعمرشے ئگ ےک ئگ امدلار ئگ زر ئگ رپب ئگ اور ئگ لیخب ئگ وہں ئگ اور ئگ اہمترے ئگ اعمالمت ئگ اہمتری ئگ امگیبت ئگ ےک ئگ اہوھتں ئگ ںیم ئگ وہں ئگ وتئگ رھپ ئگ اہمترے ئگ ےیل ئگ زنیمئگ یک ئگ وگد ئگ ینعیئگ ومت ئگ زنیم ئگ یکئگ ‬
‫تشپئگ ینعیئگ زدنیگئگ ےسئگ ںیہکئگ رتہبئگ ےہ۔"(ترذمی)‬

‫احالتئگ ےسیکئگ یھبئگ حرزہئگ زیخئگ وہں‪،‬ئگ قحئگ یکئگ امحیئگ ںیمئگ یھبک ئگ وکنایہئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ قحئگ یکئگ امحیئگ ںیمئگ اجنئگ دےئگ دانیئگ اسئگ ےس ئگ ںیہکئگ رتہبئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ ےبئگ دینیئگ اورئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ئ‬
‫ئگ ہ ئگ زگ ئگ ہن ئگ وھچڑی۔ ئگ وکیئ ئگ ومت ئگ ےس ئگ ڈارےئ ئگ وتئگ ‬
‫ےبئگ ریغیت ئگ یک ئگ زدنیگ ئگ زگارے۔ ئگ تخسئگ ےس ئگ تخس ئگ آزامشئ ئگ اور ئگ دشیر ئگ ےس ئگ دشیر ئگ وخف ئگ یک ئگ احل ئگ ںیم ئگ یھب ئگ قح ئگ اک ئگ دانم ر‬
‫رکسمائگ دےیجیئگ اورئگ اہشدتئگ اکئگ ومعقئگ آےئئگ وتئگ وشقئگ وئگ خرےبئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ اکئگ اابقتسلئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ قرامےتئگ ںیہ‪:‬‬

‫"االسم ئگ یک ئگ یکچ ئگ رگدش ئگ ںیم ئگ ےہ ئگ وت ئگ خرہر ئگ قرآن ئگ اک ئگ رخ ئگ وہ ئگ ایس ئگ رطف ئگ مت ئگ یھب ئگ وھگم ئگ اجؤ‪ ،‬ئگ وہایشر ئگ روہ! ئگ قرآن ئگ اور ئگ ادتقار ئگ رقنعی ئگ اگل ئگ اگل ئگ وہ ئگ اجںیئ ئگ ےگئگ ‬
‫(ربخدار)ئگ قرآنئگ وکئگ ہنئگ وھچڑنا‪،‬ئگ آدنئہئگ ا ےسئگ رمکحاںئگ وہںئگ ےگئگ وجئگ اہمترےئگ نارےئگ ںیمئگ ےلصیفئگ رکںیئگ ےگ۔ئگ ارگئگ متئگ انئگ یکئگ ااطعئگ رکوئگ ےگئگ وتئگ وہئگ ںیہمتئگ دیسیھئگ راہئگ ےسئگ یھٹل ئگ اا‬
‫دںیئگ ےگئگ اورئگ متئگ انئگ یکئگ ناقرامینئگ رکوئگ ےگئگ وتئگ وہئگ ںیہمتئگ ومتئگ ےکئگ اھگٹئگ انارئگ دںیئگ ےگ۔"ئگ احصیبئگ ےنئگ اہکئگ رھپئگ مہئگ ایکئگ ئگ رکںی؟ئگ روسلئگ اہللﷺ ےنئگ قرامنائگ ویہئگ رکوئگ وجئگ عیسٰیؑئگ ےکئگ ‬
‫اسوھتںئگ ےنئگ ایک‪،‬ئگ وہئگ ولگئگ آروںئگ ےسئگ ریچےئگ ے‪،‬ئگ وسویلںئگ رپئگ ٹلاےئئگ ے‪،‬ئگ خرائگ یکئگ ناقرامینئگ ںیمئگ زدنہئگ رےنہئگ ےسئگ دبرہجئگ رتہبئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ خرائگ ےکئگ ااکحمئگ یکئگ ریپویئگ رکےتئگ ‬
‫وہےئئگ اجنئگ دےئگ دے۔"‬

‫انئگ اامتجیعئگ ارماضئگ ےکئگ الخفئگ تراترئگ ںاہدئگ رکےتئگ رےیہئگ نجئگ ےکئگ ےجیتنئگ ںیمئگ وساسیٹئئگ رپئگ وخفئگ وئگ دتشہئگ یکئگ اٹھگںیئئگ اھچئگ اجیتئگ ںیہ۔ئگ االفس‪،‬ئگ طحق‪،‬ئگ وخرنتریئگ اعمئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫وہئگ اجیتئگ ےہئگ اورئگ دونمشںئگ ےکئگ اظاملہنئگ طلستئگ ںیمئگ وقمئگ ےبئگ سبئگ وہئگ رکئگ رہئگ اجیتئگ ےہ۔‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ابعسؓئگ قرامےتئگ ںیہ‪":‬سجئگ وقمئگ ںیمئگ ایخیئگ اکئگ نازارئگ رگمئگ وہئگ اجےئئگ خرائگ اسئگ وقمئگ ےکئگ دولںئگ ںیمئگ دنمشئگ اکئگ وخفئگ اورئگ دتشہئگ اھٹئگ دےئگ اگئگ ‬
‫اورئگ سجئگ اعمرشےئگ ںیمئگ زنائگ یکئگ ونائگ اعمئگ وہئگ اجےئئگ یگئگ وہئگ انفئگ ےکئگ اھگٹئگ اُترئگ رکئگ رےہئگ اگ‪،‬ئگ سجئگ وساسیٹئئگ ںیمئگ ناپئگ وتلئگ ںیمئگ دبئگ دنایتنئگ اکئگ رواجئگ وہئگ اجےئئگ اگئگ وہئگ رضورئگ افےقئگ یکئگ یاکرئگ ‬
‫وہیگئگ اورئگ ںاہن ئگ ئگ ناقحئگ ےلصیفئگ وہںئگ ےگئگ واہںئگ الزامًئگ وخرنتریئگ اعمئگ ئگ وہیگ‪،‬ئگ وجئگ وقمئگ یھبئگ دبئگ ہدہیئگ رکےئگ یگئگ اسئگ رپئگ رہبئگ احلئگ دنمشئگ اکئگ طلستئگ وہئگ رکئگ رےہئگ اگ۔"(وکشمۃ)‬
‫ئگ ‬

‫یکرطفئگ ےسئگ وخفئگ القحئگ وہئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬

‫جئگ دونمشںئگ ئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬

‫"اللھم انا نجعلک فی نحور ھم ونعوذبک من رشورھم۔"(اوبداؤد‪،‬ئگ نایئ‪،‬ئگ اوحاہلئگ نصئگ نیصح)‬

‫"خرانا!ئگ مہئگ انئگ دومشںئگ ےکئگ ماقےلبئگ ںیمئگ ےھجتئگ یہئگ ا ینئگ درپئگ انبےتئگ ںیہئگ اورئگ انئگ ےکئگ رشوئگ اسفدئگ دےئگ ےنچبئگ ےکئگ ےیلئگ ریتیئگ انپہئگ ےتیلئگ ںیہ۔"‬
 ‫‪47‬‬

‫اورئگ جئگ دنمشئگ ےکئگ رنےغئگ ںیمئگ ےسنھپئگ وہےئئگ وہںئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬

‫"اللھم استرعورا تنا و انب روعاتنا۔"(ادمحئگ اوحاہلئگ نصئگ نیصح)‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ ہاریئگ تتئگ یکئگ افحتظئگ قرامئگ اورئگ وخفئگ وئگ ہراسئگ ےسئگ انمئگ اطعئگ قرام۔"‬
‫ئ‬
‫ےتںیہنئگ داھکیئگ ‬
‫جئگ آدنیھئگ نائگ اٹھگئگ ایتھٹئگ دںیھکیئگ وتئگ ھگرایئگ اورئگ وخفئگ سوسسئگ ےیجیک۔ئگ رضحتئگ اعہشئؓئگ قرامیتئگ ںیہئگ ہکئگ ںیمئگ ےنئگ یبنﷺ وکئگ اسئگ رطحئگ ہہقہقئگ اگل ئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ہنماج ئگ اجےئ ئگ ۔آپﷺ رصفئگ رکسماےتئگ ےھتئگ اورئگ جئگ یھبکئگ آدنیھئگ ئگ نائگ اٹھگئگ آیتئگ وتئگ آپﷺ ھگرائگ اجےتئگ اورئگ داعئگ رکےنئگ ےتگل۔ئگ وخفئگ یکئگ وہجئگ ‬ ‫ہکآپﷺ اکوپرائگ ئگ ‬ ‫ئگ ‬
‫پک‬ ‫پیی‬
‫ےس ئگ یھبک ئگ اےتھٹ ئگ اور ئگ یھبک ئگ ھٹے ئگ اورئگ ج ئگ ک ئگ ناین ئگ ہن ئگ رپس ئگ اجنا ئگ آپﷺ یک ئگ یہی ئگ احل ئگ ریتہ۔ ئگ ںیم ئگ ےن ئگ وپاھچ ئگ نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ! ںیم ئگ ولوگں ئگ وک ئگ د ھیی ئگ وہںئگ ہکئگ ‬
‫پک‬
‫جئگ وہئگ دبیلئگ دےتھکیئگ ںیہئگ وتئگ وخشئگ وہےتئگ ںیہئگ ہکئگ ناینئگ ترےسئگ اگئگ اورئگ آپﷺ وکئگ د ھییئگ وہںئگ ہکئگ جئگ آپﷺ دبیلئگ دےتھکیئگ ںیہئگ وتئگ آپﷺ ےکئگ چہٹےئگ رپئگ رگاینئگ اورئگ ‬
‫ےہوتئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬
‫رپاشیینئگ داھکیئئگ دےنیئگ یتگلئگ ئگ ‬

‫"اعہشئؓ!ئگ آخرئگ ںیمئگ ےبئگ وخفئگ ےسیکئگ وہئگ اجؤںئگ ہکئگ اسئگ دبیلئگ ںیمئگ ذعابئگ ہنئگ وہئگ اگ۔ئگ جئگ ہکئگ وقمئگ اعدئگ رپئگ آدنیھئگ اکئگ ذعابئگ آاکچئگ ےہ‪،‬ئگ وقمئگ اعدئگ ےنئگ جئگ اسئگ دبیلئگ وکئگ داھکیئگ ‬
‫اھتئگ وتئگ اہکئگ اھتئگ ہکئگ ہیئگ دبیلئگ مہئگ رپئگ ناینئگ تراسےئئگ یگ۔"(اخبری‪،‬ئگ ‪،‬ملسم)‬

‫اورئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬

‫"اللھم اجعلھا ریاحا و ال تجعلھا ریحا اللھم اجعلھا رحمۃو ال تجعلھا عذابا۔(ربطاین)‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ اسئگ وکئگ ریخئگ یکئگ وہائگ انبئگ دےئگ رشئگ یکئگ وہاہنئگ انب‪،‬ئگ خرانا!ئگ وتئگ اسئگ وکئگ رتمحئگ انبئگ دےئگ ذعابئگ ہنئگ انب۔"‬

‫ھتتخسئگ ادنریھائگ یھبئگ وہئگ وتئگ "قل اعوذ برب الفلقئگ ئگ ‪،‬اورئگ قل اعوذ برب الناسئگ یھبئگ ڑپےیھ۔(اوبداؤد)‬
‫اورئگ ارگئگ آدنیھئگ ےکئگ اس ئگ ‬

‫اورئگ رضحتئگ اعہشئؓئگ قرامیتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ جئگ آدنیھئگ ایتھٹئگ دےتھکیئگ وتئگ ہیئگ دنائگ ڑپےتھ‪:‬‬

‫"اللھم انی اسئلک خیرھا و خیرما فیھا و خیر ما ارسلت بہ و اعوذبک من رشھا و رش ما فیھا و رش ما ارسلت بہ۔(ملسم‪،‬ئگ ترذمی)‬

‫"خرانا!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ اسئگ آدنیھئگ یکئگ ریخئگ اورئگ وجئگ اسئگ ںیمئگ ےہئگ اسئگ یکئگ ریخئگ اہچنائگ وہںئگ اورئگ سجئگ رغضئگ ےکئگ ےیلئگ ہیئگ یجیھبئگ یئگئگ ےہئگ اسئگ یکئگ ریخئگ اچاتہئگ وہںئگ اورئگ اسئگ ‬
‫رشےسئگ او ئگ رسجئگ رغضئگ ےکئگ ےیلئگ ہیئگ یجیھبئگ یئگئگ ےہئگ اسئگ ےکئگ رشئگ ےسئگ ریتیئگ انپہئگ اچاتہئگ وہں۔"‬
‫آدنیھئگ ےکئگ رشئگ ےسئگ اورئگ وجئگ اسئگ ںیمئگ ےہئگ اسئگ ےکئگ ئگ ‬

‫جئگ نارشئگ یکئگ زنادیتئگ ےسئگ ابتیہئگ اکائگ دنوہ ئگ وہئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬ئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬

‫"اللھم حوالینا ال علینا اللھم علی االکام والظراب و بطون االودیۃ ومنابت الشجر"(ئگ اخبر ئگ ‬
‫یوئگ ملسمئگ ئگ ) ئگ "خرانا ئگ ہارے ئگ آس ئگ ناس ئگ ترےس ئگ ہارےئگ ‬
‫اورپئگ ہنئگ ترےس‪،‬خرانا!ئگ ڑاہڑویںئگ رپئگ ‪،‬ولیٹںئگ رپئگ وادویںئگ رپئگ اورئگ تیھکئگ اورئگ درجئگ اےنگئگ ےکئگ ماقامتئگ رپئگ ترےس۔"‬
 ‫‪48‬‬

‫جئگ نادولںئگ یکئگ رگجئگ اورئگ یلجبئگ یکئگ کرکئگ ںینسئگ وتئگ ناتئگ جئگ دنبئگ رکئگ ےکئگ قرآنئگ ناکئگ یکئگ ہیئگ آیئگ ڑپانھئگ رشوعئگ رکئگ دےیجیئگ ‪:‬‬ ‫‪۷۳‬۔‬

‫"و یسبح الرعد بحمدہ و المالئکہ من خیفتہ"(احردعئگ ‪)۷۰‬‬

‫"ئگ اورئگ نادولںئگ یکئگ رگجئگ خرائگ یکئگ دمحئگ ےکئگ اسھتئگ حیبستئگ ایبنئگ رکیتئگ ےہئگ اورئگ قرےتشئگ یھبئگ اسئگ ےکئگ وخفئگ ےسئگ حرزےتئگ وہےئئگ نایکئگ ئگ اورئگ ترتریئگ ایبنئگ رکےتئگ ںیہئگ ۔"‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ زریبؓئگ جئگ نادولںئگ یکئگ رگجئگ نسئگ وتئگ وگتفگئگ دنبئگ رکئگ دےتیئگ اورئگ یہیئگ آیئگ ڑپےنھئگ ےتگل۔(االدبئگ ارفملد)ئگ ‬

‫رضحتئگ بعکؓئگ ئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ وجئگ صخشئگ رگجئگ ےکئگ وقئگ نیتئگ رمہبتئگ اسئگ آیئگ وکئگ ڑپھئگ ےلئگ وہئگ رگجئگ یکئگ آتفئگ اعتیفئگ ںیمئگ رےہئگ اگئگ (ترذمی)یبنئگ ﷺ جئگ ‬
‫نادولںئگ یکئگ رگجئگ اورئگ یلجبئگ یکئگ کرکئگ نسئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ئگ ڑپےتھئگ ‪:‬‬

‫"اللھم ال تقتلنا بغضبک وال تھلکنا بعذابک وعافنا قبل ذلکئگ "(االدبئگ ارفملدئگ )‬

‫الہکہنئگ رکئگ ‪،‬اےنپئگ ذعابئگ ےسئگ ںیمہئگ ابتہئگ ہنئگ رکئگ اورئگ ااسیئگ وقئگ آےنئگ ےسئگ ےلہپئگ یہئگ ںیمہئگ اےنپئگ دانمِئگ اعتیفئگ ںیمئگ ےلئگ ےلئگ ۔"‬
‫"خرانائگ ںیمہئگ اےنپئگ ذعابئگ ےسئگ ئگ ‬

‫جئگ آگئگ گلئگ اجےئئگ وتئگ اےسئگ اھجبےنئگ یکئگ رھبئگ وپرئگ وکششئگ ےکئگ اسھتئگ اسھتئگ اہللئگ اربکئگ یھبئگ ےتہکئگ اجےیئئگ ۔یبنئگ ﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ جئگ آگئگ یتگلئگ د وھکئگ وتئگ اہللئگ اربکئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫وہکئگ ‪،‬ریبکتئگ آگئگ وکئگ اھجبئگ دیتیئگ ےہ۔‬

‫وخفئگ اورئگ دتشہئگ ےکئگ ےبلغئگ ںیمئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ ‪،‬خرائگ ےنئگ اچاہئگ وتئگ دتشہئگ دورئگ وہ ئگ یگئگ اورئگ اانیمطنئگ بیصئگ وہئگ اگئگ ۔رضحتئگ تراءئگ نبئگ اعزبؓ ئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ صخشئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫ےنئگ یبنئگ ﷺ ےسئگ یاکیئگ یکئگ ہکئگ ھجمئگ رپئگ دتشہئگ اطریئگ ریتہئگ ےہئگ ۔آپئگ ےنئگ قرامنائگ ہیئگ داعئگ ڑپاھئگ رکوئگ ۔اسئگ ےنئگ اسئگ داعئگ اکئگ وردئگ ایکئگ ‪،‬خرائگ ےنئگ اسئگ ےکئگ دلئگ ےسئگ دتشہئگ دورئگ قرامئگ ‬
‫دیئگ ۔(مجعمئگ الطبرراینئگ )ئگ ‬

‫"سبحان اہلل الملک القدوس رب المالئکہ والروح جللت السموت و االرض بالعزۃ و الجبروت"‬

‫"ناکئگ وئگ ترترئگ ےہئگ اہللئگ ‪،‬نادشاہئگ یقیقحئگ ‪،‬وبیعںئگ ےسئگ ناکئگ ‪،‬اےئگ قروتشںئگ اورئگ ربجلیئگ ےکئگ رپورداگرئگ !ریتائگ یہئگ ئگ ادتقارئگ اورئگ ددبہبئگ آامسونںئگ اورئگ زنیمئگ رپئگ اھچنائگ وہائگ ےہئگ ‬
‫۔"‬

‫ےکآدابئگ ‬
‫وخیشئگ ئگ ‬

‫ےہ‬
‫ئگ وخیش ئگ ےکئگ وماعقئگ رپئگ وخیشئگ رضورئگ انمےیئئگ ۔وخیشئگ انانئگ اکئگ اکئگ یعبطئگ اقتاضئگ اورئگ رطفیئگ رضورتئگ ےہئگ ۔ئگ دنیئگ رطفیئگ رضوروتںئگ یکئگ اتیمہئگ وکئگ سوسسئگ رکنائگ ئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫اورئگ ھچئگ دیفئگ دحودئگ وئگ رشاطئئگ ےکئگ اسھتئگ انئگ رضوروتںئگ وکئگ وپرائگ رکےنئگ یکئگ تربیغئگ داتیئگ ےہئگ ۔دنیئگ ہرئگ زگئگ دنسپئگ ںیہنئگ رکنائگ ہکئگ آپئگ ونصمیعئگ واقرئگ ‪،‬ریغئگ ولطمبئگ گدیجنیگ‪،‬ہرئگ وقیکیئگ ‬
‫ئ‬
‫ئگ اجتئگ ئگ وماعقئگ رپئگ ئگ وخیشئگ انمےنئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ قحئگ داتیئگ ےہئگ اورئگ ہیئگ اچنائگ ےہئگ ہکئگ آپئگ ہشیمہئگ دنلبئگ ‬
‫رمدہئگ دیلئگ اورئگ قروسدیگئگ ےسئگ اےنپئگ رکدارئگ یکئگ ششکئگ وکئگ متخئگ رکئگ دںیئگ ۔وہئگ وخیشئگ ےکئگ امتم ر‬
 ‫‪49‬‬

‫ئ‬
‫ئگ ۔اجتئگ وماعقئگ رپئگ وخیشئگ اکئگ ااہظرئگ ہنئگ رکنائگ اورئگ وخیشئگ انمےنئگ وکئگ دینیئگ واقرئگ ےکئگ الخفئگ د انھجئگ دنیئگ ےکئگ مہفئگ ےسئگ ‬
‫اوںولںئگ ‪،‬نازہئگ وولولںئگ اورئگ یئنئگ اںوگنںئگ ےکئگ اسھتئگ نازہئگ دمئگ رںیہ ر‬
‫ورحویمئگ ےہئگ ۔‬

‫آپئگ وکئگ یسکئگ دینیئگ قرےضیئگ وکئگ ااجنمئگ دےنیئگ یکئگ وتقیفئگ بیصئگ وہ۔ ائگ ٓپ ائگ نئگ آپئگ اکئگ وکیئئگ تترئگ ملعئگ وئگ لضئگ ںیمئگ دنلبئگ ماقمئگ اح لئگ رکئگ ےل‪،‬خرائگ آپئگ وکئگ املئگ وئگ دولئگ نائگ یسکئگ ‬
‫ں‬
‫رفسےسئگ آےئ‪،‬ئگ آپئگ ےکئگ اہیںئگ یسکئگ زعمزئگ امہمنئگ یکئگ آدمئگ وہئگ ‪،‬آپئگ ےکئگ اہی ئگ ‬
‫رفسےسئگ رھگئگ واسپئگ آںیئئگ ئگ ۔آپئگ اکئگ وکئئگ تترئگ یسکئگ دورئگ درازئگ ئگ ‬
‫اورئگ تمعنئگ ےسئگ ونازےئگ ‪،‬آپئگ یسکئگ ےبملئگ ئگ ‬
‫شادیئگ ایبہئگ نائگ ےچبئگ یکئگ دیپاشئئگ وہ‪،‬یسکئگ رزترئگ یکئگ تحصئگ نائگ ریخیئگ یکئگ ربخئگ ےلمئگ نائگ الہئگ االسمئگ ےکئگ حتفئگ وئگ رصنتئگ یکئگ وخربخشیئگ ںینسئگ نائگ وکیئئگ وہتارئگ وہئگ ۔ائگ سئگ رطحئگ ےکئگ امتمئگ وماعقئگ رپئگ ‬
‫کلئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ جئگ ‬
‫وخیشئگ انمنائگ آپئگ اکئگ رطفیئگ قحئگ ےہئگ ‪،‬االسمئگ ہنئگ رصفئگ وخیشئگ انمےنئگ یکئگ ااجزتئگ داتیئگ ےہئگ ہکلبئگ اسئگ وکئگ نیعئگ ددنیاریئگ قرارئگ داتیئگ ےہ۔ئگ رضحتئگ بعکئگ نبئگ ام ؓ‬
‫اہللئگ اعتیلئگ ےنئگ ریمیئگ وتہبئگ وبقلئگ قرامیئئگ اورئگ ےھجمئگ ئگ وخربخشیئگ یلمئگ وتئگ ںیمئگ وفرائگ یبنئگ ﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ اچنہپئگ ‪،‬ئگ ںیمئگ ےنئگ اجئگ رکئگ السمئگ ایکئگ ۔اسئگ وقئگ یبنئگ ﷺ اکئگ رہچہئگ وخیشئگ ےسئگ ‬
‫اگمگجئگ راہئگ اھتئگ اورئگ یبنﷺ وکئگ جئگ یھبئگ وکیئئگ ئگ وخیشئگ اح لئگ وہیتئگ وتئگ آپئگ اکئگ رہچہئگ اس ئگ رطحئگ اتکمچئگ ےسیجئگ اچدنئگ اکئگ ڑکٹائگ ےہئگ اورئگ مہئگ ٓاپئگ ےکئگ رہچےئگ یکئگ روقنئگ ئگ اورئگ کمچئگ ےس ئگ ھجمسئگ ‬
‫ےتہکئگ آپئگ اسئگ وقئگ ااہتنیئئگ ترورئگ ںیہئگ (رناضئگ ااصلنیحلئگ )ئگ ‬
‫اج ئگ ‬

‫وہتارئگ ےکئگ ومعقئگ رپئگ امامتمئگ ےکئگ اسھتئگ وخبئگ اج ئگ رکئگ وخیشئگ انمےیئئگ او ئگ رتعیبطئگ وکئگ ذرائگ آزادئگ وھچڑئگ دےیجیئگ ۔یبنئگ ﷺ جئگ دمےنیئگ رشتفیئگ الےئئگ وتئگ قرامنائگ ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬

‫ض‬
‫متئگ اسلئگ ںیمئگ دوئگ دنئگ وخایشںئگ انمنائگ رکےتئگ ےھتئگ ابئگ خرائگ ےنئگ متئگ وکئگ انئگ ےسئگ رتہبئگ دوئگ دنئگ اطعئگ قرامےئئگ ینعیئگ دیعئگ ارطفلئگ اورئگ دیعئگ اال چیئگ لرائگ اسلئگ ےکئگ انئگ دوئگ االسیمئگ وہتاروںئگ ںیمئگ ‬
‫وخیشئگ اورئگ ترتئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ اظمہرہئگ ےیجیکئگ اورئگ لمئگ لجئگ رکئگ ذرائگ یلھکئگ تعیبطئگ ےسئگ ھچئگ ‬

‫رفتیحیئگ اشملغئگ رطفیئگ ادنازئگ ںیمئگ اایتخرئگ ےیجیکئگ ۔ئگ ایسئگ ےیلئگ انئگ دوونںئگ وہتاروںئگ ںیمئگ روزہئگ رےنھکئگ یکئگ اممتعنئگ ےہ۔یبنئگ ﷺ اک‬

‫ئگ ارشادئگ ےہئگ ہیئگ انامئگ اھکےنئگ ےنیپئگ ئگ ‪،‬نامہئگ وخیشئگ اکئگ فطلئگ ااھٹےنئگ اورئگ خرائگ وکئگ نادئگ رکےنئگ ےکئگ ںیہئگ ۔(رشحئگ اعمینئگ االنارئگ )ئگ ‬

‫دیعئگ ےکئگ دنئگ افصیئئگ رھتسایئئگ اورئگ اہنےنئگ دوھےنئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ۔تیثیحئگ ےکئگ اطمقبئگ اےھچ ئگ ئگ اےھچئگ ےسئگ ااھچئگ ابلسئگ یہیٹے‪،‬وخ وبشئگ اگلےیئئگ ‪،‬دمعہئگ اھکےنئگ اھکےیئئگ اورئگ ‬
‫ئ‬
‫ےیجئگ الہبںیئئگ اورئگ اج ئگ رکئگ وخیشئگ انمںیئ۔‬ ‫ئگ اجتمسقئگ یکئگ رفتحیئگ اورئگ ولیھکںئگ اس ئگ ‬
‫وچبںئگ وکئگ ومعقئگ دےیجیئگ ہکئگ وہ رئگ ‬

‫رضحتئگ اعہشئؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ دیعئگ اکئگ دنئگ اھتئگ ‪ ،‬ھچئگ ولیرناںئگ یھٹیبئگ وہئگ ااعشرئگ اگئگ ریہئگ ںیھتئگ وجئگ جئگ باثئگ ےسئگ قلعتمئگ ااصنرئگ ےنئگ ےہکئگ ےھتئگ ہکئگ ایسئگ دورانئگ رضحتئگ ‬
‫اوببؓرئگ رشتفیئگ ےلئگ آےئئگ ۔وبےلئگ یبنﷺئگ ےکئگ رھگئگ ںیمئگ ہیئگ اگنائگ اجبنا۔ئگ یبنﷺےنئگ قرامنا‪ :‬ئگ اوبرکبؓ! ئگ رےنہئگ دوئگ ہرئگ وقمئگ ےکئگ ےیلئگ وہتارئگ اکئگ اکئگ دنئگ ےہئگ اورئگ ٓاجئگ ہاریئگ دیعئگ ‬
‫اکئگ دنئگ ےہئگ ۔‬

‫اکئگ نارئگ دیعئگ ےکئگ دنئگ ھچئگ یشبحئگ نازیئگ رگئگ وفیجئگ رکیئگ داھکئگ رےہئگ ےھتئگ آپئگ ےنئگ ہیئگ رکیئگ وخدئگ یھبئگ دےھکیئگ اورئگ رضحتئگ اعہشئئگ وکئگ یھبئگ اینپئگ آڑئگ ںیمئگ ےلئگ رکئگ داھکےئئگ ‬
‫۔ئگ آپئگ انئگ نازیئگ رگوںئگ وکئگ شاناشئگ یھبئگ دےتیئگ اجےتئگ ےھتئگ ‪،‬جئگ رضحتئگ اعہشئئگ دےتھکیئگ دےتھکیکھتئگ ںیئگئگ وتئگ آپئگ ےنئگ قرامنائگ ابئگ اجؤ۔(ئگ اخبریئگ )‬

‫وخیشئگ انمےنئگ ںیمئگ االسیمئگ ذوقئگ اورئگ االسیمئگ دہاناتئگ وئگ آدابئگ اکئگ رضورئگ ایخلئگ رےیھک۔جئگ آپئگ وکئگ وکیئئگ وخیشئگ اح لئگ وہئگ وتئگ وخیشئگ دےنیئگ واےلئگ اکئگ رکشہیئگ ادائگ ےیجیکئگ ئگ ‪،‬ئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫اس ئگ ےک ئگ وضحر ئگ دجسہ ئگ رکش ئگ اجب ئگ الےیئ۔ ئگ وخیش ئگ ےک ئگ اجیہن ئگ ںیم ئگ وکیئ ئگ ااسی ئگ لمع ئگ نا ئگ روہی ئگ اایتخر ئگ ہن ئگ ےیجیک ئگ وج ئگ االسیم ئگ مراج ئگ ےس ئگ لی ئگ ہن ئگ اھکےئ ئگ اور ئگ االسیم ئگ آداب ئگ و ئگ دہانات ئگ ےکئگ ‬
 ‫‪50‬‬

‫الخفئگ وہ۔ ترتئگ اکئگ ااہظرئگ رضورئگ ےیجیکئگ نکیلئگ ادتعالئگ اکئگ رہبئگ احلئگ ایخلئگ رےیھکئگ ۔ ترتئگ ےکئگ ااہظرئگ ںیمئگ اسئگ دقرئگ آےگئگ ہنئگ ترےیھئگ ہکئگ رخفئگ وئگ رغورئگ اکئگ ااہظرئگ وہےنئگ ےگلئگ اورئگ اینزئگ ‬
‫دنمیئگ ‪،‬دنبیگئگ اورئگ اعخریئگ ےکئگ خرناتئگ دےنبئگ ںیگل۔قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫(ادحلیر‪) ۲۰‬‬
‫ئگ ‬ ‫"وال ترفحوا بما اتاکم واہلل ال یحب کل مختال فخور"‬

‫"اورئگ انئگ وتمعنںئگ وکئگ نائگ رکئگ اتراےنئگ ہنئگ وگلئگ وجئگ خرائگ ےنئگ ںیہمتئگ دیئگ ںیہئگ ‪،‬خرائگ تراےنئگ واےلئگ اورئگ ترایئئگ اتجےنئگ واےلئگ وکئگ نادنسپئگ رکنائگ ےہئگ "‬

‫اور ئگ وخیش ئگ ںیم ئگ ا ےس ئگ رس ئگ تسم ئگ یھب ئگ ہن ئگ وہ ئگ اجےیئ ئگ ہک ئگ خرا ئگ یک ئگ ناد ئگ ےس ئگ اغلف ئگ وہےن ئگ ںیگل ئگ ۔ومنم ئگ یک ئگ وخیش ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ وخیش ئگ دےنی ئگ واےل ئگ وک ئگ اور ئگ زنادہ ئگ نادئگ ‬
‫رکے‪،‬ئگ اسئگ ےکئگ وضحرئگ دجسہئگ رکشئگ اجبئگ الےئئگ اورئگ اےنپئگ لمعئگ وئگ اتفگرئگ ےسئگ ‪،‬خرائگ ےکئگ لضئگ وئگ ‬

‫رکمئگ اورئگ تمئگ وئگ الجلئگ اکئگ اورئگ زنادہئگ ااہظرئگ رکےئگ ۔‬

‫راضمنئگ ںیمئگ ےنیہئگ رھبئگ ےکئگ روزےئگ رھکئگ رکئگ بئگ ںیمئگ التوتئگ قرآنئگ اورئگ تراوحیئگ یکئگ وتقیفئگ نائگ رکئگ جئگ آپئگ دیعئگ اکئگ اچدنئگ دےتھکیئگ ںیہ وتئگ وخیشئگ ںیمئگ وھجمئگ اےتھٹئگ ںیہئگ ‬
‫ہکئگ خرائگ ےنئگ وجئگ مکحئگ دنائگ اھتآپئگ خرائگ یکئگ دریگتسیئگ ےسئگ اسئگ یکئگ لیمعتئگ ںیمئگ اکایمبئگ وہےئئگ اورئگ وفرائگ اےنپئگ املئگ ںیمئگ ےسئگ اےنپئگ رغیئگ اورئگ نیکسمئگ اھبویئںئگ اکئگ ہصحئگ انئگ وکئگ اچنہپئگ دےتیئگ ‬
‫ئگ وکنیہئگ وہئگ یئگئگ وہئگ اورئگ دنبیگئگ اکئگ قحئگ ادائگ رکےنئگ ںیمئگ وکیئئگ تلفئگ وہیئئگ وہئگ وتئگ اسئگ یکئگ التیفئگ وہئگ اجےئئگ اورئگ خرائگ ےکئگ رغیئگ دنبےئگ یھبئگ دیعئگ یکئگ ‬
‫ںیہئگ ہکئگ ارگئگ آپئگ یکئگ ابعدوتںئگ ںیمئگ وکیئ ا‬
‫وخیشئگ ںیمئگ رشکئگ وہئگ رکئگ وخیشئگ اکئگ اامتجیعئگ ااہظرئگ رکئگ ںیکسئگ اورئگ رھپئگ آپئگ خرائگ یکئگ اسئگ وتقیفئگ رپئگ دیعئگ یکئگ حبصئگ وکئگ دوئگ اگہنئگ رکشئگ ادائگ رکئگ ےکئگ اینپئگ وخیشئگ اکئگ حیحصئگ حیحصئگ ااہظرئگ رکےتئگ ںیہئگ اورئگ ایسئگ ‬
‫ض‬
‫رطحئگ دیعئگ اال چیئگ ےکئگ دنئگ رضحتئگ اترامیہئگ ؑئگ اورئگ رضحتئگ اامسلیعؑئگ یکئگ میظعئگ اورئگ ےبئگ اثملئگ قرناینئگ یکئگ نادئگ اگرئگ انمئگ رکئگ اورئگ قرناینئگ ےکئگ خرناتئگ ےسئگ اےنپئگ نسئگ وکرسشارئگ نائگ رکئگ دجسہئگ ‬
‫رکش ئگ اجب ئگ الےت ئگ ںیہ ئگ اور ئگ رھپ ئگ آپ ئگ یک ئگ ہر ئگ ہر ئگ یتسب ئگ ںیم ئگ اسرے ئگ یلگ ئگ وکےچ ئگ اور ئگ ڑسںیک ئگ ریبکت ئگ و ئگ لیلہت ئگ اور ئگ خرا ئگ یک ئگ تم ئگ یک ئگ دصاؤں ئگ ےس ئگ وگجن ئگ ایتھٹ ئگ ںیہ ئگ اور ئگ رھپ ئگ آپ ئگ خرا ئگ یکئگ ‬
‫ئ‬
‫ئگ اجتئگ رطوقیںئگ وکئگ اایتخرئگ رکےتئگ ںیہئگ وتئگ آپئگ یکئگ ہیئگ اسریئگ رسرگایمںئگ ذرکئگ ‬ ‫رشتعیئگ ےکئگ اطمقبئگ جئگ دیعئگ ےکئگ انامئگ ںیمئگ ااھچئگ اھکےتئگ ‪،‬ااھچئگ ےتنہپئگ اورئگ وخیشئگ ےکئگ ااہظرئگ ےکئگ ےیل ر‬
‫الہیئگ نبئگ اجیتئگ ںیہئگ ۔‬

‫اینپئگ وخیشئگ ںیمئگ دورسوںئگ وکئگ یھبئگ رشکئگ ےیجیکئگ اورئگ ایسئگ رطحئگ دورسوںئگ یکئگ وخیشئگ ںیمئگ وخدئگ یھبئگ رشتئگ رکئگ ےکئگ انئگ یکئگ تروتںئگ ںیمئگ ااضہفئگ ےیجیکئگ اورئگ وخیشئگ ےکئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫وماعقئگ رپئگ ابمرابکدئگ دےنیئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ۔‬

‫کلئگ یکئگ وتہبئگ جئگ وبقلئگ وہیئئگ اورئگ املسمونںئگ وکئگ ولعممئگ وہا ئگ وتئگ ولگئگ وجقئگ درئگ وجقئگ انئگ ےکئگ ناسئگ ابمکئگ نادئگ دےنیئگ ےکئگ ےیلئگ ےنچنہپئگ ےگل ئگ اورئگ ااہظرئگ ترتئگ ‬
‫رضحتئگ بعکئگ نبئگ ام ؓ‬
‫رکےنئگ ےگلئگ ۔اہیںئگ کئگ ہکئگ رضحتئگ ہحلطؓئگ یکئگ ابمرکئگ نادئگ اورئگ ااہظرئگ ترتئگ ےسئگ وتئگ ‬

‫ئگ اتبنا‬
‫رضحتئگ بعکؓئگ ئگ ام ےئگ ثاتترئگ وہےئئگ ہکئگ زدنیگئگ رھبئگ نادئگ رکےتئگ رےہئگ ۔رضحتئگ بعکؓئگ ےنئگ جئگ تراھےپئگ ےکئگ زامےنئگ ںیمئگ اےنپئگ ےٹیبئگ دبعاہللئگ وکئگ اینپئگ آزامشئئگ اورئگ وتہبئگ اکئگ واہعق ئگ ‬
‫وتئگ وصختیصئگ ےکئگ اسھتئگ رضحتئگ ہحلطئگ ےکئگ ااہظرئگ ترتئگ اکئگ ذرکئگ ایکئگ اورئگ قرامنائگ ںیمئگ ہحلطئگ یکئگ ابمکئگ نادئگ وکئگ یھبکئگ ںیہنئگ وھبلئگ اتکسئگ ۔ئگ ‬

‫وخدئگ یبنﷺ ےنئگ یھبئگ جئگ رضحتئگ بعکؓ ئگ وکئگ وبقتیلئگ وتہبئگ یکئگ وخشئگ ربخیئگ انسیئئگ وتئگ ااہتنیئئگ وخیشئگ اکئگ ااہظرئگ رکےتئگ وہےئئگ قرامنائگ بعکئگ !ئگ "ہیئگ اہمتریئگ زدنیگئگ اکئگ ‬
‫بئگ ےسئگ زنادہئگ وخیشئگ اکئگ دنئگ ےہئگ ۔"(رناضئگ ااصلنیحلئگ )‬
 ‫‪51‬‬

‫یسکئگ یکئگ شادیئگ وہئگ نائگ یسکئگ ےکئگ اہیںئگ ہچبئگ دیپائگ وہئگ نائگ ایسئگ رطحئگ یکئگ وکیئئگ اورئگ وخیشئگ اح لئگ وہئگ وتئگ وخیشئگ ںیمئگ رشتئگ ےیجیکئگ اورئگ ابمکئگ نادئگ دےیجیئگ ۔‬

‫ںیہہکئگ یبنئگ ﷺ جئگ یسکئگ ےکئگ اکنحئگ رپئگ اسئگ وکئگ ابمرکئگ نادئگ دےتیئگ وتئگ ویںئگ قرامےت‪:‬‬
‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ قرامےتئگ ئگ ‬

‫"بارک اہلل لک و بارک علیکما و جمع بینکما فی خیر"(ترذمیئگ )‬

‫ھتمتئگ دوونںئگ اکئگ ابنہئگ رکے۔"‬

‫"خرائگ ںیہمتئگ وخ یللئگ رےھکئگ او ئگ رمتئگ دوونںئگ رپئگ ترںیتکئگ نازلئگ قرامےئئگ اورئگ ریخئگ وخیبئگ ےکئگ اس ئگ ‬

‫اکئگ نارئگ رضحتئگ نیسحؓئگ ےنئگ یسکئگ ےچبئگ وکئگ دیپاشئئگ رپئگ ابمرکئگ نادئگ دےنیئگ اکئگ رطہقیئگ اھکسےتئگ وہےئئگ قرامنائگ ہکئگ ویںئگ اہکئگ رکو۔‬

‫"خرانائگ ںیہمتئگ اےنپئگ اسئگ ےیطعئگ ںیمئگ ریخئگ و ئگ ترتئگ دےئگ ‪،‬اینپئگ رکشئگ زگاریئگ یکئگ ںیہمتئگ وتقیفئگ ےشخبئگ ‪،‬ےچبئگ وک ئگ وجاینئگ یکئگ اہبرںیئگ داھکےئئگ اورئگ اسئگ وکئگ اہمترا ئگ قرامربندارئگ ‬
‫ااھٹےئئگ ۔"‬

‫ ریخوئگ اعتیفئگ واسپئگ آےنئگ ‬

‫ئگ جئگ آپئگ اکئگ وکیئئگ تترئگ نائگ انشاسئگ یسکئگ دورئگ درا ئگ زرفسئگ ےسئگ آےئئگ وتئگ اسئگ اکئگ ابقتسلئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ ےکئگ ئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬

‫اورئگ اےنپئگ دصقمئگ ںیمئگ اکایمبئگ وہےنئگ رپئگ ااہظرئگ ترتئگ ےیجیکئگ اورئگ ارگئگ وہئگ اینپئگ ریخئگ وایسپئگ رپئگ وخیشئگ یکئگ وکیئئگ رقتیئگ انمےئئگ وتئگ اسئگ ںیمئگ رشتئگ ےیجیکئگ اورئگ جئگ آپئگ یسکئگ رفسئگ ےسئگ ‬
‫باتیفئگ ونطئگ ںیچنہپئگ اورئگ ایسئگ وخیشئگ ںیمئگ وکیئئگ رقتیئگ انمںیئئگ وتئگ اسئگ ترتئگ ںیمئگ ںیمئگ یھبئگ ولوگںئگ وکئگ رشکئگ رکںی۔اہتبلئگ ےبئگ اجئگ ارسافئگ اورئگ ہنودئگ وامنشئئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ‬
‫یبنﷺ جئگ زغوہئگ وبتکئگ ےسئگ واسپئگ رشتفیئگ الےئئگ وتئگ املسمنئگ رمدئگ اورئگ ےچبئگ آپئگ ےکئگ اابقتسلئگ ےکئگ ‬
‫اورئگ وکیئئگ ااسیئگ خرچئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ ےیجیکئگ وجئگ آپئگ یکئگ وتعسئگ ےسئگ زنادہئگ وہ ئگ ۔ ئگ ‬
‫ےیلئگ ثائگ اولداعئگ کئگ ےچنہپئگ (ئگ اوبداؤد)‬

‫اورئگ جئگ آپئگ ےکمئگ ےسئگ رجہتئگ رکئگ ےکئگ دمےنی ئگ ےچنہپئگ اورئگ ونجبئگ یکئگ اجیئگ ےسئگ رہئگ ںیمئگ دالخئگ وہےنئگ ےگلئگ وتئگ املسمنئگ رمدئگ ‪،‬وعرںیتئگ ‪،‬ےچبئگ اورئگ ایچبںئگ بئگ یہئگ ‬
‫تیگاگئگ ریہئگ ںیھتئگ ‬
‫آپئگ اکئگ ریخئگ دقممئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ لکنئگ آےئئگ ےھتئگ اورئگ ااصنرئگ یکئگ ایچبںئگ وخیشئگ ںیمئگ ہیئگ ئگ ‬

‫من ثنیات الوداع‬ ‫طلع البدر علینا‬

‫وجب الشرک علینا ما دعا ہلل داع‬

‫جئت باالمرالمطاع‬ ‫ایھا المبعوث فینا‬

‫"(آجئگ )ئگ مہئگ رپئگ وچدوھںیئگ اکئگ اچدنئگ ولطعئگ وہائگ (ونجیبئگ ڑاہڑی)ئگ اینثتئگ اولداعئگ ےسئگ ‪،‬مہئگ رپئگ رکشئگ واجئگ ےہئگ اسئگ دوعتئگ وئگ میلعتئگ اکئگ ہکئگ دایعئگ ےنئگ ںیمہئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ‬
‫البنائگ ۔اےئگ ہارےئگ درایمنئگ ےجیھبئگ اجےنئگ واےلئگ روسلئگ !ئگ آپئگ ااسیئگ دنیئگ الےئئگ ںیہئگ سجئگ یکئگ مہئگ ااطعئگ رکںیئگ ےگئگ ۔"‬
 ‫‪52‬‬

‫اک ئگ نار ئگ یبنﷺ یسک ئگ رفس ئگ ےس ئگ دمےنی ئگ ےچنہپوت ئگ آپ ئگ ےن ئگ اےنپ ئگ اوی ئگ نا ئگ اگےئ ئگ وک ئگ ذحب ئگ رک ئگ ےک ئگ ولوگں ئگ یک ئگ دوعت ئگ قرامیئ۔ ئگ (اوبداؤد)ئگ ‬
‫شادیئگ ایبہئگ ےکئگ ومعقئگ رپئگ یھبئگ وخیشئگ انمےیئئگ اورئگ ایسئگ وخیشئگ ںیمئگ اےنپئگ رہتشئگ داروںئگ اورئگ دووتسںئگ وکئگ یھبئگ رشکئگ ےیجیکئگ اسئگ ومعقئگ رپئگ یبنئگ ﷺےنئگ ھچئگ اےھچئگ تیگئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫یکیھبئگ ااجزتئگ دیئگ ےہئگ اسئگ ےسئگ خرناتئگ ترتئگ یکئگ نیکستئگ یھبئگ وصقمدئگ ےہئگ اورئگ اکنحئگ اکئگ اعمئگ اوالنئگ او ئگ رئگ رہتئگ یھبئگ ۔‬
‫اگےنئگ اورئگ دفئگ اجبےنئگ ئگ ‬

‫………………………………………………………………………………………………………………‬

‫ئگ ثائگ اولداعئگ دمےنیئگ ےکئگ ونجبئگ ںیمئگ اکئگ ہلیٹئگ اھتئگ ‪،‬دمےنیئگ واےلئگ امہمونںئگ وکئگ رتصخئگ رکےتوقئگ اہیںئگ کئگ اچنہپےنآنائگ رکےتئگ ےھتئگ اسئگ ےیلئگ اسئگ ےلیٹئگ اکئگ نامئگ ثائگ اولداعئگ ینعیئگ رتصخئگ اکئگ ‬ ‫‪؎۷‬‬
‫ہلیٹ ئگ ڑپایگئگ ۔‬
‫ئگ ‬

‫ئگ رضحتئگ اعہشئئگ ےنئگ اےنپئگ رےتشئگ یکئگ ئگ اکئگ اخوتنئگ اکئگ یسکئگ ااصنریئگ ےسئگ اکنحئگ ایکئگ ‪،‬جئگ اسئگ وکئگ رتصخئگ ایکئگ وتئگ یبنئگ ﷺ ےنئگ قرامنائگ ئگ ولوگںئگ ےنئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ وکیئئگ ‬
‫ولیریئگ ویکںئگ ںیہنئگ جیھبئگ دیئگ وجئگ دفئگ اجبیتئگ اورئگ ھچئگ تیگئگ اگیتئگ اجیتئگ (اخبریئگ ) ئگ ئگ جئگ رضحتئگ رعی ئگ تنبئگ وعسمدؓئگ اک ئگ اکنح ئگ وہائگ وتئگ انئگ ےکئگ ناسئگ دنچئگ ڑلایکںئگ یھٹیبئگ دفئگ اجبئگ ریہئگ ‬
‫ںیھت ئگ اور ئگ اےنپ ئگ ان ئگ ترروگں ئگ یک ئگ رعتفیئگ ںیم ئگ ھچ ئگ ااعشر ئگ اگ ئگ ریہ ئگ ںیھت ئگ وج ئگ ج ئگ دبر ئگ ںیم ئگ دیہش ئگ وہےئ ئگ ےھت ئگ اک ئگ ڑلیک ئگ ےن ئگ اک ئگ رصمہع ئگ اگنا ئگ ئگ ئگ ئگ ئگ ئگ ئگ ہارے ئگ درایمن ئگ اک ئگ ااسیئگ ‬
‫یبنﷺےہئگ وجئگ لکئگ وہےنئگ وایلئگ ناتئگ وکئگ اجاتنئگ ےہئگ ۔ ئگ ئگ آپئگ ےنئگ انسئگ وتئگ قرامنائگ اسئگ وکئگ وھچڑئگ دوئگ ئگ اورئگ ویہئگ اگؤئگ وجئگ ےلہپئگ اگئگ ریہئگ ںیھتئگ (اخبری)‬

‫شادیئگ ایبہئگ یکئگ وخیشئگ ںیمئگ اینپئگ تیثیحئگ اورئگ وتعسئگ ےکئگ اطمقبئگ اےنپئگ رہتشئگ داروںئگ اورئگ دووتسنئگ وکئگ ھچئگ الھکےنئگ الپےنئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ۔یبنﷺ ےنئگ وخدئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫اینپئگ شادیئگ ںیمئگ یھبئگ وےمیلئگ یکئگ دوعتئگ یکئگ اورئگ دورسوںئگ وکئگ یھبئگ اسئگ یکئگ نیقلتئگ قرامیئ۔ئگ ٓاپئگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ اورئگ ھچئگ ہنئگ وہئگ وتئگ اکئگ رکبیئگ یہئگ ذحبئگ رکئگ ےکئگ الھکئگ دو۔(اخبری)‬

‫ئگ شادیئگ ںیمئگ رشتئگ اکئگ ومعقئگ ہنئگ وہئگ وتئگ مکئگ ازئگ مکئگ ابمرکئگ نادئگ اکئگ ماغیمئگ رضورئگ دےیجیئگ ۔اکنحئگ شادیئگ اورئگ ایسئگ رطحئگ ےکئگ دورسےئگ وخیشئگ ےکئگ ومںوعںئگ رپئگ ےفحئگ دےنیئگ ےسئگ ‬
‫اقلعتتئگ ںیمئگ نازیگئگ اورئگ اوتساریئگ دیپائگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ تبحمئگ ںیمئگ رگیمئگ اورئگ ااضہفئگ وہنائگ ےہئگ ۔اہںئگ اسئگ اکرضوئگ رایخلئگ رےیھکئگ ہکئگ ہفحتئگ اینپئگ تیثیحئگ ےکئگ اطمقبئگ دےیجیئگ اورئگ ہنودئگ وئگ ‬
‫ےسےتچبئگ وہےئئگ اےنپئگ االخصئگ اکئگ ااستحبئگ رضورئگ رکےتئگ رےیہ۔‬
‫شئ ئگ ‬
‫امن ئگ ‬
 ‫‪53‬‬

‫دجسمئگ ےکئگ آداب‬

‫نسحئگ دنبیگ‬

‫خرائگ یکئگ رظنئگ ںیمئگ روےئئگ زنیمئگ اکئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ رتہبئگ ہصحئگ وہئگ ےہئگ سجئگ رپئگ دجسمئگ ریمعتئگ یکئگ اجےئ۔خرائگ ےسئگ ایپرئگ رےنھکئگ واےلئگ یکئگ اچہپنئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ دجسمئگ ےسئگ یھبئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫ایپرئگ رےتھکئگ ںیہئگ ۔ایقمئگ ےکئگ تبیہئگ ناکئگ دنئگ ںیمئگ جئگ ںیہکئگ وکیئئگ اسہیئگ ہنئگ وہئگ اگ‪،‬خرائگ اسئگ دنئگ اےنپئگ اسئگ دنبےئگ وکئگ اےنپئگ رعشئگ ےکئگ اسےئئگ ںیمئگ رےھکئگ اگئگ سجئگ اکئگ دلئگ دجسمئگ ںیمئگ ‬
‫اگلئگ راتہئگ وہ۔یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ وہئگ صخشئگ (رعشئگ ےکئگ اسےئئگ ںیمئگ وہئگ اگئگ )سجئگ اکئگ دلئگ دجسمئگ ںیمئگ اگلئگ راتہئگ وہ۔(اخبری)‬

‫دجسمئگ یکئگ خرمئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ وکئگ آنادئگ رےیھک‪،‬دجسمئگ یکئگ خرمئگ رکنائگ اورئگ اسئگ وکئگ آنادئگ رانھکئگ اامینئگ یکئگ والمئگ ےہئگ ۔خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬

‫"انما یعمر مساجد اہلل من آمن باہلل والیوم االٓرخ"‬

‫"خرائگ یکئگ دجسمئگ وکئگ ویہئگ ولگئگ آنادئگ رےتھکئگ ںیہئگ وجئگ خرائگ رپئگ اورئگ ایقمئگ ےکئگ دنئگ رپئگ اامینئگ رےتھکئگ ںیہ۔‬

‫قرضئگ امنزںیئگ ہشیمہئگ دجسمئگ ںیمئگ امجعئگ ےسئگ ڑپےیھ۔دجسمئگ ںیمئگ امجعئگ اورئگ آذانئگ اکئگ نااقدعہئگ مظنئگ رےیھکئگ اورئگ دجسمئگ ےکئگ اظنمئگ ےسئگ اینپئگ وپریئگ زدنیگئگ وکئگ مظنئگ ےیجیکئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ئگ رمکرےہئگ ہکئگ ومنمئگ یکئگ وپریئگ زدنیگئگ ایسئگ ےکئگ رگدئگ وھگیتمئگ ےہئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬
‫۔دجسمئگ اکئگ ااسی ئگ ‬

‫"املسمونں ئگ ںیم ئگ ضعب ئگ ولگ ئگ وہ ئگ ںیہ ئگ وج ئگ دجسموں ئگ ںیم ئگ ےمج ئگ رےتہ ئگ ںیہ ئگ اور ئگ واہں ئگ ےس ئگ ےتٹہ ئگ ںیہن ئگ ںیہ‪ ،‬ئگ قرےتش ئگ ا ےس ئگ ولوگں ئگ ےک ئگ مہ ئگ نیشن ئگ وہےت ئگ ںیہ۔ارگئگ ہیئگ ‬
‫ئ‬
‫ولگئگ اغیئگ وہئگ اجںیئئگ وتئگ قرےتشئگ انئگ وکئگ التشئگ رکےتئگ رھپےتئگ ںیہئگ اورئگ ارگئگ امیبرئگ ڑپئگ اجںیئئگ وتئگ قرےتشئگ انئگ یکئگ امیبرئگ رپیسئگ رکےتئگ ںیہئگ اورئگ ارگئگ یسکئگ اکمئگ ںیمئگ ےگلئگ وہںئگ وتئگ قرےتشئگ انئگ یکئگ ‬
‫دمدئگ رکےتئگ ںیہئگ ۔دجسمئگ ںیمئگ ےنھٹیبئگ واالئگ خرائگ یکئگ رتمحئگ اکئگ رظتنمئگ وہنائگ ےہئگ ۔(دنسمئگ ادمح)‬

‫دجسمئگ ںیمئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ ذوقئگ وئگ وشقئگ ےسئگ اجےیئئگ ۔یبنئگ ﷺ ےنئگ قرامنا۔حبصئگ وئگ شامئگ دجسمئگ ںیمئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ اجنائگ ااسیئگ ےہئگ ےسیجئگ ںاہدئگ ےکئگ ےیلئگ اجنا۔اورئگ ہیئگ یھبئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫قرامنائگ وجئگ ولگئگ حبصئگ ےکئگ ادنریھےئگ ںیمئگ دجسمئگ یکئگ رطفئگ اجےتئگ ںیہئگ ایقمئگ ںیمئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ اکلمئگ روینشئگ وہئگ یگ‪،‬ئگ اورئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ امنزئگ ناامجعئگ ےکئگ ےیلئگ دجسمئگ ںیمئگ اجےنئگ ‬
‫واےلئگ اکئگ ئگ ہرئگ دقمئگ اکئگ یکینئگ وکئگ واجئگ اورئگ اکئگ گاہئگ وکئگ اٹمنائگ ےہئگ ۔(انبئگ ابحن)‬

‫دجسم ئگ وک ئگ اصف ئگ رھتسا ئگ رےیھک ئگ ‪،‬دجسم ئگ ںیم ئگ اھجڑو ئگ دےیجی‪،‬وکڑا ئگ رکٹک ئگ اصف ئگ ےیجیک ئگ ‪،‬وخ وبش ئگ اگلےیئ‪،‬اخص ئگ وطر ئگ رپ ئگ ہعمج ئگ ےک ئگ دن ئگ دجسم ئگ وک ئگ وخ وبش ئگ ںیم ئگ اسبےن ئگ یکئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ن‬
‫وکششئگ ےیجیک۔یبنئگ ﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ دجسمئگ ںیمئگ اھجڑوئگ ئگ دانی‪،‬دجسمئگ وکئگ ناکئگ اصفئگ رانھکئگ ‪،‬ئگ دجسمئگ اکئگ وکڑائگ رکٹکئگ ناہرئگ انکنیھپ‪،‬دجسمئگ ںیمئگ وخ وبشئگ اگلسنا‪،‬ناوصخلصئگ ہعمجئگ ےکئگ د ئگ ‬
‫دجسمئگ وکئگ وخ وبشئگ ںیمئگ اسبنائگ جئگ ںیمئگ ےلئگ اجےنئگ واےلئگ اکمئگ ںیہئگ ۔(انبئگ امہجئگ )ئگ ‬

‫اورئگ یبنئگ ﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ‪:‬ئگ دجسمئگ اکئگ وکڑائگ رکٹکئگ اصفئگ رکنانیسحئگ آوھکنںئگ وایلئگ اورئگ اکئگ رہمئگ ےہئگ (ربطاین)ئگ ‬
 ‫‪54‬‬

‫دجسم ئگ ںیم ئگ ڈرےت ئگ حرزےتاجےیئ۔دالخ ئگ وہےت ئگ وق ئگ االسلم ئگ مکیلع ئگ ےیہک ئگ اور ئگ اخومش ئگ ھٹیب ئگ رک ئگ اس ئگ رطح ئگ ذرک ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ خرا ئگ یک ئگ تم ئگ و ئگ الجل ئگ آپ ئگ ےک ئگ دل ئگ ئگ رپ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫اھچنائگ وہائگ وہئگ ۔ےتسنہئگ وبےتلئگ تلفئگ ےکئگ اسھتئگ دجسمئگ ںیمئگ دالخئگ وہنائگ اغولفںئگ اورئگ ےبئگ ادوبںئگ اکئگ اکمئگ ےہئگ نجئگ ےکئگ دلئگ خرائگ ےکئگ وخفئگ ےسئگ اخیلئگ ںیہ۔ضعبئگ ولگئگ ااممئگ ےکئگ اسھتئگ ‬
‫روکعئگ ںیمئگ رشکئگ وہےنئگ اورئگ ر تعئگ نائگ ےنیلئگ ےک ئگ ےیلئگ دجسمئگ ںیمئگ دوڑےتئگ ںیہئگ ‪،‬ئگ ہیئگ دجسمئگ ےکئگ ارتحامئگ ےکئگ الخفئگ ےہ۔ر تعئگ ےلمئگ نائگ ہنئگ ےلمئگ گدیجنیگئگ ‪،‬واقرئگ اورئگ اعخریئگ ےکئگ ‬
‫ںیمےیلچئگ اورئگ اھبگئگ دو ئگ ڑےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔‬
‫اسھتئگ دجسمئگ ئگ ‬

‫ریر‬
‫دجسمئگ ںیمئگ وکسنئگ ےسئگ ےیھٹیبئگ اورئگ داینئگ یکئگ ناںیتئگ ہنئگ ےیجیکدجسمئگ ںیمئگ وشرئگ انانائگ ‪،‬اھٹھٹئگ ذماقئگ رکنا‪،‬نازارئگ ےکئگ اھبؤئگ وپا انئگ اورئگ اتبنائگ ‪،‬ئگ داینئگ ےکئگ احالتئگ رپئگ رصبتہئگ رکنائگ اورئگ خ ئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫ئگ رکنادجسمئگ یکئگ ےبئگ رحیتمئگ ےہئگ ۔ئگ دجسمئگ خرائگ یکئگ ابعدتئگ اکئگ رھگئگ ےہئگ اسئگ ںیمئگ رصفئگ ابعدتئگ ےیجیک۔‬
‫وقروجئگ اکئگ نازارئگ رگم ئگ ‬

‫دجسمئگ ںیمئگ ا ےسئگ وھچےٹئگ وچبںئگ وکئگ ہنئگ ےلئگ اجےیئوجئگ دجسمئگ ےکئگ ارتحامئگ اکئگ وعشرئگ ہنئگ رےتھکئگ وہںئگ اورئگ دجسمئگ ںیمئگ پیشااب‪،‬نااخہنئگ رکںیئگ نائگ وھتںیک۔‬ ‫‪۸‬۔‬

‫دجسمئگ وکئگ زگرئگ اگہئگ ہنئگ انبےیئئگ ۔دجسمئگ ےکئگ دروازےئگ ںیمئگ دالخئگ وہےنئگ ےکئگ دعبئگ دجسمئگ اکئگ ہیئگ قحئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ اسئگ ںیمئگ امنزئگ ڑپںیھئگ نائگ ھٹیبئگ رکئگ ذرکئگ وئگ التوتئگ رکںی۔‬ ‫‪۶‬۔‬

‫ارگ ئگ آپ ئگ یک ئگ وکیئ ئگ زیچ ئگ ںیہک ئگ ناہر ئگ مگ ئگ وہ ئگ اجےئ ئگ وت ئگ اس ئگ اک ئگ اوالن ئگ دجسم ئگ ںیم ئگ ہن ئگ ےیجیکیبنﷺ یک ئگ دجسم ئگ ںیم ئگ ارگ ئگ وکیئ ئگ صخش ئگ اس ئگ رطح ئگ اوالن ئگ رکنا ئگ وت ئگ آپ ئگ ناراضئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫وہےتئگ اورئگ ہیئگ ہملکئگ قرامےت‪:‬‬

‫"ال رد اہلل علیک ضالتک"‬

‫"خرائگ ھجتئگ وکئگ ریتیئگ یمگئگ وہیئئگ زیچئگ ہنئگ المےئ۔"‬

‫دجسمئگ ںیمئگ دالخئگ وہےتئگ وقئگ ےلہپئگ داناںئگ ناؤںئگ رےیھکئگ اورئگ یبنئگ ﷺ رپئگ درودئگ السمئگ ےیجیھبئگ رھپئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ یبنﷺاکارشادئگ ےہئگ جئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ وکیئئگ دجسمئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫ںیمآئگ اجےئئگ وتئگ ےلہپئگ یبنﷺ رپئگ درودئگ وئگ السمئگ ےجیھبئگ اورئگ رھپئگ ہیئگ داعئگ ڑپےھ‬
‫ئگ ‬

‫"اللھم افتح لی ابواب رحمتک" (ملسم)ئگ ‬

‫خرانائگ !ئگ ریمےئگ ےیلئگ اےنپئگ رتمح ئگ ئگ ئگ ےکئگ دروازےئگ ‪،‬وھلئگ دےئگ ۔ئگ اورئگ دجسمئگ ںیمئگ دالخئگ وہےنئگ ےکئگ دعبئگ دوئگ ر تعئگ لفنئگ ڑپےھئگ اسئگ لفنئگ وکئگ ۃیحتئگ ادجسملئگ ےتہکئگ ںیہئگ ‬
‫۔ایسئگ رطحئگ جئگ یھبکئگ رفسئگ ےسئگ وایسپئگ وہ ئگ وتئگ بئگ ےسئگ ےلہپئگ دجسمئگ چنہئگ رکئگ دوئگ ر تعئگ لفنئگ ڑپےیھاورئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ رھگئگ اجےیئ ئگ یبنئگ ﷺ جئگ رفسئگ ےسئگ واسپئگ آےتئگ وتئگ ےلہپئگ ‬
‫ےتھئگ اورئگ رھپئگ اےنپئگ رھگئگ رشتفیئگ ےلئگ اجےت۔‬
‫رکلفنئگ ڑپ ئگ ‬
‫دجسمئگ ںیمئگ اجئگ ئگ ‬

‫دجسمئگ ےسئگ کللٹےئگ وقئگ ناناںئگ ناؤںئگ ناہرئگ رےیھکئگ اورئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬

‫"اللھم انی اسئلک من فضلک "(ملسم)ئگ ‬

‫"خرانا!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ ریتےئگ لضئگ وئگ رکمئگ اکئگ وسالئگ رکنائگ وہں۔"‬
 ‫‪55‬‬

‫دجسمئگ ںیمئگ نااقدعہئگ آذانئگ اورئگ امنزئگ ناامجعئگ اکئگ مظنئگ اقمئئگ ےیجیکئگ اورؤمذنئگ اورئگ ااممئگ انئگ ولوگںئگ وکئگ انبےیئئگ وجئگ دنیئگ وئگ االخقئگ ںیمئگ تیثیحبئگ ومجمیعئگ بئگ ےسئگ رتہبئگ وہںئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫۔ںاہںئگ کئگ نکمئگ وہئگ وکششئگ ےیجیکئگ ہکئگ ا ےسئگ ولگئگ آذانئگ اورئگ ااممئگ ےکئگ قرےضیئگ ااجنمئگ دںیئگ وجئگ اعموہضئگ ہنئگ ںئگ اورئگ اینپئگ وخیشئگ ےسئگ اخرئگ آخرتئگ یکئگ بلطئگ ںیمئگ انئگ قراضئئگ وکئگ ‬
‫ااجنمئگ دںی۔‬

‫آذانئگ ےکئگ دعبئگ ہیئگ داعئگ ڑپےھئگ یبنئگ ﷺ ےنئگ قرامنائگ سجئگ صخشئگ ےنئگ آذانئگ نسئگ رکئگ ہیئگ داعئگ امیگنئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ وہئگ ریمیئگ ئگ افشعئگ اکئگ قحئگ دارئگ وہئگ اگ۔(اخبریئگ )‬ ‫‪۷۴‬۔‬

‫"اللھم رب ھذہ الدعوۃ التامۃ والصلوۃ القائمۃ آت محمدن الوسیلۃ والفضیلۃ وابعثہ مقاما محمودن الذی وعدتہ(اخبری)‬
‫ئ‬
‫"خرانائگ !ئگ اسئگ دوعتئگ اکلمئگ ئگ اورئگ اسئگ ڑھکیئگ وہےنئگ وایلئگ امنزئگ ےکئگ امکلئگ !ئگ دمحمﷺ وکئگ اانپئگ قربئگ اورئگ فضیلٹئگ اطعئگ قرامئگ اورئگ انئگ وکئگ اسئگ ماقمئگ ومحمدئگ رپ ر‬
‫ئگ افتئگ رکئگ سجئگ اکئگ وتئگ ‬
‫ےنئگ انئگ ےسئگ ودعہئگ قرامنائگ ےہ۔‬

‫ؤمذنئگ جئگ آذانئگ دےئگ راہئگ وہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ املکتئگ نسئگ نسئگ رکئگ آپئگ یھبئگ دہراےیئئگ ‪،‬اہتبلئگ جئگ وہئگ حی علی الصلوۃ اورئگ حی علی الفالح ےہکئگ وتئگ اسئگ ےکئگ وجابئگ ںیمئگ ‬ ‫‪۷۵‬۔‬
‫ےیہکئگ الئگ اولئگ والئگ وقۃئگ االئگ ناہللئگ اا یلئگ امیظعلئگ اورئگ رجفئگ یکئگ امنزئگ ںیمئگ جئگ ؤمذنئگ الصلوۃ خیر من النوم ےہکئگ وتئگ وجابئگ ںیمئگ ہیئگ املکتئگ ےیہکئگ ‪:‬صدقت و بررت ……متئگ ےنئگ چسئگ اہکئگ ‬
‫اورئگ الھبیئئگ یکئگ ناتئگ یک۔‬

‫ریبکتئگ ےنہکئگ واالجئگ دقئگ اقمئگ الضلوؤۃئگ ےہکئگ وتئگ وجابئگ ںیمئگ ہیئگ املکتئگ ےیہکئگ اقامھا اہلل وادامھا ……خرائگ اےسئگ ہشیمہئگ اقمئئگ رےھک۔‬ ‫‪۷۹‬۔‬

‫وعرںیت ئگ دجسموں ئگ ںیم ئگ اجےن ئگ ےک ئگ اجبےئ ئگ رھگ ئگ ںیم ئگ یہ ئگ امنز ئگ ادا ئگ رکںی۔ ئگ اک ئگ نار ئگ رضحت ئگ اوب ئگ دیمح ئگ اسدعیؓ ئگ یک ئگ ویبی ئگ ےن ئگ یبن ئگ ﷺ ےس ئگ رعض ئگ ایک ئگ نا ئگ روسلئگ ‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫اہللﷺ ےھجمئگ آپئگ ےکئگ اسھتئگ امنزئگ ڑپےنھئگ اکئگ ترائگ وشقئگ ےہ۔آپﷺ ےنئگ قرامنائگ ےھجمئگ اہمترائگ وشقئگ ولعممئگ ےہئگ نکیلئگ اہمتراوکئگ ڑھٹیئگ ںیمئگ امنزئگ ڑپانھئگ اسئگ ےسئگ رتہبئگ ےہئگ ہکئگ ‬
‫متئگ داالنئگ ںیمئگ امنزئگ ڑپوھئگ اورئگ داالنئگ ںیمئگ امنزئگ ڑپانھئگ اسئگ ےسئگ رتہبئگ ےہئگ ہکئگ نحصئگ ںیمئگ ئگ ڑپوھ۔اہتبلئگ وعروتںئگ وکئگ دجسمئگ یکئگ رضورناتئگ وپریئگ رکےنئگ یکئگ ااکمنئگ رھبئگ وکششئگ رکینئگ ‬
‫اچےیہ۔ناینئگ اکئگ ااظتنم‪،‬ئگ اٹچیئئگ اکئگ ااظتنم‪،‬ئگ اورئگ وخ وبشئگ وریغہئگ اکئگ اسامنئگ ںیجیھبئگ اورئگ دجسمئگ ےسئگ دیلئگ قلعتئگ اقمئئگ رںیھک۔‬

‫‪۷۸‬۔ وہایشر ئگ وچبں ئگ وک ئگ اےنپ ئگ اسھت ئگ دجسم ئگ ںیم ئگ ےل ئگ اجےیئ ئگ ‪،‬امؤں ئگ وک ئگ اچےیہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ تربیغ ئگ دے ئگ دے ئگ رک ئگ ںیجیھب ئگ نا ئگ ہک ئگ وچبں ئگ ںیم ئگ وشق ئگ دیپا ئگ وہ ئگ اور ئگ دجسم ئگ ںیم ئگ ان ئگ ےکئگ ‬
‫اسھت ئگ اہنی ئگ رنیم ئگ ‪،‬تبحم ئگ اور ئگ تقفشئگ اک ئگ ولسک ئگ ےیجیک ئگ ۔وہ ئگ ارگ ئگ وکیئ ئگ وکنایہ ئگ رکںی ئگ نا ئگ رشارت ئگ رک ئگ ںیھٹیب ئگ وت ئگ ڈاےنٹن ئگ یھٹلاارےنئگ ےک ئگ اجبےئ ئگ ایپر ئگ اور ئگ تبحم ئگ ےس ئگ اھجمسےیئ ئگ اورئگ ‬
‫الھبیئئگ یکئگ نیقلتئگ ےیجیک۔‬

‫ےکآداب۔‬
‫امنزئگ ئگ ‬

‫امنزئگ ےکئگ ےیلئگ اہطرتئگ اورئگ نایکئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ ایخلئگ رےیھکئگ ‪،‬ووضئگ رکںیئگ وتئگ وسماکئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیکئگ یبنﷺےنئگ قرامنائگ ایقمئگ ںیمئگ ئگ ریمیئگ ئگ امئگ یکئگ والمئگ ہیئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫وہئگ یگئگ ہکئگ انئگ یکئگ پیشااینئگ اورئگ اعضااےئئگ ووضئگ ونرئگ ےسئگ کمچئگ رےہئگ وہںئگ ےگئگ ‪،‬سپئگ وجئگ صخشئگ اےنپئگ ونرئگ وکئگ تراھنائگ اچےہئگ تراھےئ۔‬

‫اصفئگ رھتسےئگ ‪،‬گدیجنہئگ ‪،‬ذہمبئگ اورئگ ےقیلسئگ ےکئگ ڑپکئگ ےئگ نہپئگ رکئگ ئگ امنزئگ ادائگ ےیجیک۔ئگ قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
 ‫‪56‬‬

‫" یبنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد"‬

‫"اےئگ آدمئگ ےکئگ وٹیبئگ !ئگ ہرئگ امنزئگ ےکئگ ومعقئگ رپئگ اینپئگ ز تنئگ ےسئگ آراہتسئگ وہئگ اجنائگ رکو۔‬

‫وقئگ یکئگ نادنبیئگ ےسئگ امنزئگ ادائگ ےیجیک۔ارشادئگ ناریئگ اعتیلئگ ےہ‬ ‫‪۰‬۔‬

‫"ان الصلوۃ کانت علی المومنین کتابا موقوتا"‬

‫ئگ وقیکئگ نادنبیئگ ےسئگ امنزئگ قرضئگ یکئگ یئگئگ ےہ۔"‬

‫"ومونمںئگ رپ ئگ ‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ وعسمدؓئگ ےنئگ اکئگ نارئگ یبنﷺ ےسئگ وپاھچئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ ! خرائگ ےکئگ تردکئگ وکنئگ اسئگ لمعئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ وبحمبئگ ےہئگ ۔آپئگ ےنئگ ‬
‫قرامنائگ امنزئگ وکئگ اسئگ ےکئگ وقئگ رپئگ ادائگ رکنائگ ۔اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ‪:‬ئگ خرائگ ےن ائگ نچنئگ امنزںیئگ قرضئگ یکئگ ںیہئگ ‪،‬سجئگ صخشئگ ےنئگ انئگ امنزوںئگ وکئگ انئگ ےکئگ رقمرہئگ وقئگ رپئگ ایھچئگ ‬
‫رطحئگ ووضئگ رکئگ ےکئگ وشخعئگ وئگ وضخعئگ ےسئگ ادائگ ایکئگ وتئگ خرائگ رپئگ اسئگ اکئگ ہیئگ قحئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اسئگ وکئگ شخبئگ دےئگ اورئگ سجئگ ےنئگ انئگ امنزوںئگ ںیمئگ وکنایہئگ یکئگ وتئگ خرائگ رپئگ اسئگ یکئگ رفغمتئگ وئگ اجنتئگ ‬
‫یکئگ وکیئئگ ذہمئگ داریئگ ںیہن‪،‬ئگ اچےہئگ وتئگ ذعابئگ دےئگ اورئگ اچےہئگ وتئگ شخبئگ دے۔(امکل)‬

‫امنز ئگ ہشیمہ ئگ امجع ئگ ےس ئگ ڑپےیھئگ ٍارگ ئگ یھبک ئگ امجع ئگ ہن ئگ ےلم ئگ ی ئگ یھب ئگ قرض ئگ امنز ئگ دجسم ئگ ںیم ئگ یہ ئگ ڑپےنھ ئگ یک ئگ وکشش ئگ ےیجیک‪،‬اہتبل ئگ ںیتنس ئگ رھگ ئگ ڑپانھ ئگ ئگ یھب ئگ ا ئگ ‬
‫اھچ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ےہ۔یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ وجئگ صخشئگ اچسیلئگ دنئگ کئگ ریبکتئگ اویلئگ ےکئگ اسھتئگ امنزئگ ناامجعئگ ڑپےھئگ وہئگ دوزخئگ اورئگ افنقئگ دوونںئگ ےسئگ وفحمظئگ رکئگ دنائگ اجنائگ ےہ۔(ترذمی)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ۔ارگئگ ولوگںئگ وکئگ امنزئگ ناامجعئگ اکئگ اخروئگ وثابئگ ولعممئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ وہئگ ہرارئگ وبجمرویںئگ ےکئگ ناووجدئگ یھبئگ امجعئگ ےکئگ ےیلئگ دوڑئگ دوڑئگ ‬
‫رکئگ آںیئئگ ۔امجعئگ یکئگ یلہپئگ فصئگ ایسیئگ ےہئگ ےسیجئگ قروتشںئگ یکئگ فصئگ ‪،‬اہنتئگ امنزئگ ڑپےنھئگ ےسئگ دوئگ آدویمںئگ یکئگ امجعئگ رتہبئگ ےہئگ رھپئگ ےنتجئگ آدیمئگ زنادہئگ وہںئگ ےگئگ اینتئگ یہئگ ہیئگ امجعئگ ‬
‫خرائگ وکئگ زنادہئگ وبحمبئگ وہیتئگ ےہ۔(اوبداؤد)‬

‫امنز ئگ ئگ وکسن ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ڑپےیھ ئگ اور ئگ روکع ئگ و ئگ وجسد ئگ اانیمطن ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ادا ئگ ےیجیک ئگ روکع ئگ ےس ئگ اےنھٹ ئگ ےک ئگ دعب ئگ اانیمطن ئگ ےک ئگ اسھت ئگ دیسےھ ئگ ڑھکے ئگ وہ ئگ اجےیئ ئگ ‪،‬رھپئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫دجسےئگ ںیمئگ اجےیئئگ ۔ایسئگ ئگ رطحئگ دوونںئگ دجسوںئگ ےکئگ درایمنئگ یھبئگ انمبئگ وہفقئگ ےیجیکئگ اورئگ دوونںئگ دجسوںئگ ےکئگ درایمنئگ ہیئگ داعئگ یھبئگ ڑپھئگ ایئگ ےیجیکئگ ۔‬

‫"اللھم اغرفلی وارحمنی واھدنی واجبرنی و عافنی وارزقنی "(اوبداؤد)‬

‫"خرانائگ !وتئگ ریمیئگ رفغمتئگ قرامئگ ےھجمئگ دیسیھئگ دیسیھئگ راہئگ رپئگ الچئگ ‪،‬ریمیئگ ہتسکشئگ احیلئگ دورئگ قرامئگ ‪،‬ےھجمئگ السیتمئگ دےئگ اورئگ ےھجمئگ روزیئگ اطعئگ رک۔"‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہکئگ وجئگ صخشئگ امنزئگ وکئگ ایھچئگ رطحئگ ادائگ رکنائگ ےہئگ ‪،‬امنزئگ اسئگ وکئگ داعںیئئگ دیتیئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ ایسئگ رطحئگ ریتیئگ یھبئگ افحتظئگ رکےئگ سجئگ رطحئگ وتئگ ‬
‫ےنئگ ریمیئگ افحتظئگ یک۔ئگ اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ہکئگ دبترنیئگ وچریئگ امنزئگ یکئگ وچریئگ ےہئگ ۔ولوگںئگ ےنئگ وپاھچئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ امنزئگ ںیمئگ وکیئئگ ےسیکئگ وچریئگ رکئگ اتکسئگ ‬
‫ےہ؟ئگ قرامنائگ روکعئگ اورئگ دجسےئگ ئگ ادوھرےئگ ادوھرےئگ رکئگ ےک۔‬
 ‫‪57‬‬

‫آذانئگ یکئگ آوازئگ نسئگ یہئگ امنزئگ یکئگ ایتریئگ رشوعئگ رکئگ دےیجیئگ اورئگ ووضئگ رکئگ ےکئگ ےلہپےسئگ دجسمئگ ںیمئگ چنہئگ اجےیئئگ اورئگ اخومیشئگ ےکئگ اسھتئگ فصئگ ںیمئگ ھٹیبئگ رکئگ امجعئگ اکئگ اظتنرئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ےیجیکئگ ۔آذانئگ نسئگ ےکئگ دعبئگ یتسسئگ وئگ ناریخئگ رکنائگ اورئگ فسیشااےتئگ وہےئئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ اجنائگ انموقفںئگ یکئگ والمئگ ےہ۔‬

‫آذانئگ یھبئگ ذوقئگ وئگ وشقئگ ےسئگ ڑپاھئگ ےیجیکئگ یبنﷺ ےسئگ اکئگ صخشئگ ےنئگ وپاھچئگ ناروسلئگ اہللﷺ! ےھجمئگ وکیئئگ ااسیئگ اکمئگ اتبئگ دےیجیئگ وجئگ ےھجمئگ جئگ ںیمئگ ےلئگ اجےئئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫۔آپﷺ ےنئگ قرامنائگ ‪:‬امنزئگ ےکئگ ےیلئگ آذانئگ دنائگ رکوئگ آٍپئگ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ؤمذنئگ یکئگ آوازئگ ںاہںئگ کئگ یتچنہپئگ ےہئگ اورئگ وجئگ اسئگ یکئگ آوازئگ سائگ ےہئگ وہئگ ایقمئگ ںیمئگ ؤمذنئگ ےکئگ قحئگ ‬
‫ںیمئگ وگایہئگ دےئگ اگئگ ئگ ۔وجئگ صخشئگ لگنجئگ ںیمئگ رکبناںئگ رچانائگ وہاورئگ آذانئگ اکئگ وقئگ آےنئگ رپئگ اویچنئگ آوازئگ ےسئگ آذانئگ ےہکئگ وتئگ ںاہںئگ کئگ اسئگ یکئگ آوازئگ اجےئئگ یگئگ ‪،‬ایقمئگ ےکئگ دنئگ اسریئگ ‬
‫ںییگئگ ۔(اخبری)‬
‫زیچںیئگ اسئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ وگایہئگ د ئگ ‬
‫ئ‬
‫ارگ ئگ آپ ئگ اامم ئگ ںیہ ئگ وت ئگ امتم ئگ آداب ئگ و ئگ رشاطئ ئگ اک ئگ امامتم ئگ رکےت ئگ وہےئ ئگ امنز ئگ ڑپاھی ئگ اور ئگ دتقمویں ئگ یک ئگ لوہل ئگ اک ئگ احلظ ئگ رکےت ئگ وہےئ ئگ ایھچ ئگ رطح ئگ اامم ئگ ےیجیک۔ئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫یبنﷺ ئگ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "وج ئگ اامم ئگ اےنپ ئگ دتقمویں ئگ وک ئگ ایھچ ئگ رطح ئگ امنز ئگ ڑپاھےت ئگ ںیہ ئگ اور ئگ ہی ئگ ھجمس ئگ رک ئگ ڑپاھےت ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ مہ ئگ اےنپ ئگ دتقمویں ئگ یک ئگ امنز ئگ ےک ئگ اضنم ئگ ںیہ ئگ ان ئگ وک ئگ اےنپئگ ‬
‫ یمںیہنئگ یکئگ اجیت۔(ربطاین)‬
‫دتقمویںئگ یکئگ امنزئگ اکئگ اخرئگ یھبئگ اتلمئگ ےہ‪،‬ئگ انتجئگ وثابئگ دتقمویںئگ وکئگ اتلمئگ ےہئگ اانتئگ یہئگ ااممئگ وکئگ یھبئگ اتلمئگ ےہئگ اورئگ دتقمویںئگ یکئگ امنزئگ ےکئگ اخرئگ وئگ وثابئگ ںیمئگ وکیئئگ ئگ ‬

‫امنزئگ اسئگ رطحئگ وشخعئگ وئگ وضخعئگ ےسئگ ڑپےیھئگ ہکئگ دلئگ رپئگ خرائگ یکئگ تمئگ وئگ الجلئگ یکئگ پئگ اطریئگ وہئگ اورئگ وخفئگ وئگ وکسنئگ اھچنائگ وہائگ وہ‪،‬ئگ امنزئگ ںیمئگ البوہجئگ اہھتئگ ریپئگ الہنا‪،‬ئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫دبنئگ اجھکنا‪،‬ئگ ڈاڑیھئگ ںیمئگ الخلئگ رکنا‪،‬ئگ ناکئگ ںیمئگ ایلگنئگ ڈاانل‪،‬ئگ ڑپکےئگ اھبنسانلئگ تخسئگ ےبئگ ادیبئگ یکئگ رحںیتکئگ ںیہ۔ئگ انئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ رپزیہئگ رکنائگ اچےیہ۔ئگ ‬

‫امنزئگ ےکئگ زرےعیئگ خرائگ ےسئگ قربئگ اح لئگ ےیجیک‪،‬ئگ امنزئگ اسئگ رطحئگ ڑپےیھئگ ہکئگ وگنائگ آپئگ خرائگ وکئگ دھکیئگ رےہئگ ںیہئگ نائگ مکئگ ازئگ مکئگ ہیئگ ااسحسئگ رےیھکئگ ہکئگ خرائگ آپئگ وکئگ دھکیئگ راہئگ ےہ۔ئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫یبنﷺ ےنئگ ئگ قرامنا‪:‬‬

‫"دنبہئگ اےنپئگ ربئگ ےسئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ قر یئگ اسئگ وقئگ وہنائگ ےہئگ جئگ وہئگ اسئگ ےکئگ وضحرئگ دجسہئگ رکنائگ ےہسپئگ جئگ متئگ دجسہئگ رکوئگ وتئگ دجسے ئگ ںیمئگ وخبئگ داعئگ ایکئگ ‬
‫رکو۔"(ملسم)‬

‫امنزئگ ذوقئگ وئگ وشقئگ ےکئگ اسھتئگ ڑپےیھ۔ئگ امرےئگ نادنےھئگ یکئگ ریمسئگ ئگ امنزئگ درتقیقحئگ امنزئگ ںیہنئگ ےہ۔ئگ اکئگ وقئگ یکئگ امنزئگ ڑپےنھئگ ےکئگ دعبئگ دورسیئگ امنزئگ اکئگ ےبئگ ینیچئگ اورئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫وشقئگ ےسئگ ااظتنرئگ ےیجیک۔ئگ اکئگ دنئگ رغمبئگ یکئگ امنزئگ ےکئگ دعبئگ ھچئگ ولگئگ اشعءئگ یکئگ امنزئگ اکئگ ااظتنرئگ رکئگ رےہئگ ےھت‪،‬ئگ یبنﷺ رشتفیئگ الےئئگ اورئگ آپﷺ اسئگ دقرئگ زیتئگ زیتئگ لچئگ ‬
‫رک ئگ آےئ ئگ ہک ئگ آپﷺ یک ئگ اسسن ئگ خرھ ئگ یئگ ئگ یھت۔آپﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ ولوگ! ئگ وخش ئگ وہ ئگ اجؤ ئگ اہمترے ئگ رب ئگ ےن ئگ آامسن ئگ اک ئگ اک ئگ دروازہ ئگ ‪،‬وھل ئگ رک ئگ ںیہمت ئگ قروتشںئگ ےکئگ ‬
‫اسےنمئگ ایکئگ اورئگ رخفئگ رکےتئگ وہےئئگ قرامنائگ د وھکئگ ریمےئگ دنبےئگ اکئگ امنزئگ ادائگ رکئگ ےکچئگ ںیہئگ اورئگ دورسیئگ امنزئگ اکئگ ااظتنرئگ رکئگ رےہئگ ںیہ۔(انبئگ امہج)‬
‫ئ‬
‫اغولفںئگ اورئگ الرپواوہںئگ یکئگ رطحئگ دلجیئگ دلجیئگ امنزئگ ڑپھئگ رکئگ رسئگ ےسئگ وبھجئگ ہنئگ اناریئگ ہکلبئگ وضحرئگ بلقئگ ےکئگ اسھتئگ خرائگ وکئگ نادئگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ دل‪،‬ئگ دامغ‪،‬ئگ ااسحاست‪،‬ئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫خرناتئگ اورئگ ااکفرئگ وئگ ایخالتئگ ہرئگ زیچئگ ےسئگ وپریئگ رطحئگ خرائگ یکئگ رطفئگ روجعئگ وہئگ رکئگ وپریئگ وسکییئئگ اورئگ دایھنئگ ےکئگ اسھتئگ امنزئگ ڑپےیھ۔ئگ امنزئگ ویہئگ امنزئگ ےہئگ سجئگ ںیمئگ خرائگ یکئگ نادئگ وہ‪،‬ئگ ‬
‫انموقفںئگ یکئگ امنزئگ خرائگ یکئگ نادئگ ےسئگ اخیلئگ وہیتئگ ےہ۔‬
‫ئ‬
‫ےن‬
‫امنزئگ ےکئگ ناہرئگ یھبئگ امنزئگ اکئگ قحئگ ادائگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ وپریئگ زدنیگئگ وکئگ امنزئگ اکئگ آہنیئئگ انبی۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬ئگ "امنزئگ ےبئگ تایئئگ اورئگ ناقرامینئگ ےسئگ رویتکئگ ےہ۔"ئگ یبنﷺ ئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫اکئگ ااہتنیئئگ اترازیگنئگ لیثمتئگ ںیمئگ اسئگ رطحئگ اسئگ وکئگ شیپئگ ایک۔ئگ آپﷺ ےنئگ اکئگ وسیھکئگ ینہٹئگ وکئگ زورئگ زورئگ ےسئگ الہنائگ ینہٹئگ ںیمئگ ےگلئگ وہےئئگ ےتپئگ الہےنئگ ےسئگ ڑھجئگ ے۔ئگ رھپئگ ‬
 ‫‪58‬‬

‫آپﷺ ےنئگ قرامنائگ امنزئگ ڑپےنھئگ واولںئگ ےکئگ گاہئگ اسئگ رطحئگ ڑھجئگ اجےتئگ ںیہ‪،‬ئگ وجئگ رطحئگ اسئگ وسیھکئگ ینہٹئگ ےکئگ ےتپئگ ڑھجئگ ےئگ اورئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ آپﷺ ےنئگ قرآنئگ یکئگ ہیئگ ‬
‫آیئگ التوتئگ قرامیئ‪:‬‬

‫واقم الصلوۃ رطجی النھار وزلفا من الیل ان الحسنات یذھبن السیات ذالک ذرک للذارکین‪o‬‬

‫"اورئگ امنزئگ اقمئئگ رکوئگ دنئگ ےکئگ دوونںئگ ےراروںئگ رپ(ینعیئگ رجفئگ اورئگ رغمب)ئگ اورئگ ھچئگ راتئگ ےئگ رپ‪،‬ئگ البہبشئگ ایکینںئگ تراویئںئگ وکئگ اٹمئگ دیتیئگ ںیہ‪،‬ئگ ہیئگ کصحٹٹئگ ےہئگ تحیصنئگ ‬
‫اح لئگ رکےنئگ واولںئگ ےکئگ ےیل۔"(وسرہئگ وہد)‬

‫امنزئگ ںیمئگ رہھٹئگ رہھٹئگ رکئگ قرآنئگ رشفیئگ ڑپےیھئگ اورئگ امنزئگ ےکئگ دورسےئگ اذاکرئگ یھبئگ رہھٹئگ رہھٹئگ رکئگ وپریئگ وتہج‪،‬ئگ دلئگ یکئگ آامدیگئگ اورئگ تعیبطئگ یکئگ احرضیئگ ےکئگ اسھتئگ ڑپےیھ‪،‬ئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫ئگ وہناےہئگ اورئگ امنزئگ وایعقئگ امنزئگ نبئگ اجیتئگ ےہ۔‬
‫ھجمسئگ ھجمسئگ رکئگ ڑپےنھئگ ےسئگ وشقئگ ںیمئگ ااضہف ئگ ‬

‫امنزئگ نادنبیئگ ےسئگ ڑپےیھئگ اورئگ یھبکئگ نا ہئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ ومونمںئگ یکئگ وخیبئگ یہئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ نادنبیئگ ےکئگ اسھتئگ البئگ نا ہئگ امنزئگ ڑپےتھئگ ںیہ‪:‬‬ ‫‪۷۵‬۔‬

‫اال المصلین الذین ھم علی صالتھم دآئمون‪o‬‬

‫"رگمئگ امنزیئگ ویہئگ ولگئگ ںیہئگ وجئگ اینپئگ امنزوںئگ وکئگ نادنبیئگ ےکئگ اسھتئگ امازامئگ رکےتئگ ںیہ۔"‬

‫قرض ئگ امنزوں ئگ یک ئگ نادنبی ئگ ےک ئگ اسھت ئگ اسھت ئگ لفن ئگ امنزوں ئگ اک ئگ یھب ئگ امامتم ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ رثکت ئگ ےس ئگ ونالف ئگ ڑپےنھ ئگ یک ئگ وکشش ئگ ےیجیک۔ ئگ یبنﷺ ےن ئگ ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "وجئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫صخشئگ قرضئگ امنزوںئگ ےکئگ والوہئگ دنئگ راتئگ ںیمئگ نارہئگ رںیتعکئگ ڑپاتھئگ ‪؎۷‬ئگ ےہئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ اکئگ رھگئگ جئگ ںیمئگ انبئگ دنائگ اجنائگ ےہ۔"(ملسم)‬

‫…………………………………………………………………………………………………………………………………‬

‫ تعرہظئگ ںیم‪،‬ئگ ‪۲‬ر تعئگ رغمبئگ ںیمئگ اورئگ دوئگ ر تعئگ اشعءئگ ںیم۔‬
‫اسئگ ےسئگ رمادئگ وہئگ ںیتنسئگ ںیہئگ وجئگ قرضئگ امنزوںئگ ےکئگ اسھتئگ ڑپیھئگ اجیتئگ ںیہ‪۲،‬ر تعئگ رجفئگ ںیم‪،‬ئگ ‪۹‬ر ئگ ‬ ‫‪؎۷‬‬

‫سئگ اورئگ ونالفئگ یھبکئگ یھبکئگ رھگئگ ںیمئگ یھبئگ ڑپھئگ ایئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "دجسمئگ ںیمئگ امنزئگ ڑپےنھئگ ےکئگ دعبئگ ھچئگ امنزئگ رھگئگ ںیمئگ ڑپاھئگ رکو‪،‬ئگ خرائگ اسئگ امنزئگ ےکئگ ‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫لیفطئگ اہمترےئگ رھگوںئگ ںیمئگ ریخئگ اطعئگ قرامےئئگ اگ۔(ملسم)ئگ ‬

‫اورئگ یبنﷺ وخدئگ یھبئگ سئگ وئگ ونالفئگ ارثکئگ رھگئگ ںیمئگ ڑپاھئگ رکےتئگ ےھت۔‬

‫رجفئگ یکئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ جئگ رھگئگ ےسئگ ںیلکنئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬ ‫‪۷۸‬۔‬

‫اللھم اجعل فی قلبی نورا و فی برصی نورا و فی وسمعی نورا و عن یمینی نورا و عن شمالی نورا و من خلفی نورا و من امامی نورا و اجعل لی نورا فی‬
‫عصبی نورا و فی لحیم نورا و فی دمی نورا و فی شعری نورا و فی جلدی نورا و فی لسانی نورا و اجعل فی نفسی نورا و اعظم لی نورا و اجعلنی نورا و اجعل من فوقی‬
‫نورا و من تحتی نورا اللھم اعطنی نورا۔(نصئگ نیصح)‬
 ‫‪59‬‬

‫"خرانا!وتئگ دیپائگ قرامئگ دےئگ ریمےئگ دلئگ ںیمئگ ونر‪،‬ئگ ریمیئگ انیبیئئگ ںیمئگ ونر‪،‬ئگ ریمیئگ دونایئئگ ںیمئگ ونر‪،‬ئگ ریمےئگ دانیئئگ ونر‪،‬ئگ ریمے ائگ نںیئئگ ونر‪،‬ئگ ریمےئگ ےھچیپئگ ونر‪،‬ئگ ریمےئگ ‬
‫آےگئگ ونر‪،‬ئگ اورئگ ریمےئگ ےیلئگ ون ئگ ریہئگ ونرئگ رکئگ دے۔ریمےئگ وھٹپںئگ ںیمئگ ونرئگ رکئگ دےئگ اورئگ ریمےئگ وگبئگ ںیمئگ ونر‪،‬ئگ ریمےئگ وخنئگ ںیمئگ ونر‪،‬ئگ ریمےئگ ناولںئگ ںیمئگ ونر‪،‬ئگ ریمیئگ اھکلئگ ‬
‫ںیمئگ ونر‪،‬ئگ ریمیئگ زنانئگ ںیمئگ ونرئگ اورئگ ریمےئگ سفنئگ ںیمئگ ونر‪،‬ئگ دیپائگ قرامئگ دےئگ اورئگ ےھجمئگ ون ِرئگ میظعئگ دےئگ اورئگ ھجمئگ رسانائگ ونرئگ انبئگ دےئگ اورئگ دیپائگ قرامئگ ریمےئگ اورپئگ ونر‪،‬ئگ ریمےئگ ےچینئگ ونر‪،‬ئگ ‬
‫خر ئگ اناےھجمئگ ونرئگ اطعئگ رکئگ ۔"‬

‫رجفئگ اورئگ رغمبئگ یکئگ امنزئگ ےسئگ افرغئگ وہئگ رکئگ وگتفگئگ رکےنئگ ےسئگ ےلہپئگ یہئگ استئگ نارئگ ہیئگ ئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬ ‫‪۷۶‬۔‬

‫اللھم اجرنی من النار "خرانا!ئگ ھجمئگ منہجئگ یکئگ آگئگ ےسئگ انپہئگ دے۔"‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"رجفئگ وئگ رغمبئگ یکئگ امنزئگ ےکئگ دعبئگ یسکئگ ےسئگ ناتئگ رکےنئگ ےسئگ ےلہپئگ استئگ نارئگ ہیئگ داعئگ رپھئگ ایئگ رکو‪،‬ئگ ارگئگ اسئگ دنئگ نائگ اسئگ راتئگ ںیمئگ رمئگ اجؤئگ ےگئگ وتئگ منہجئگ ےسئگ رضورئگ اجنتئگ ‬
‫ناؤئگ ےگ۔"(وکشمٰۃ)‬

‫ہرئگ امنزئگ ےکئگ دعبئگ نیتئگ نارئگ استغرفاہلل ےیہکئگ اورئگ رھپئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬ ‫‪۲۳‬۔‬

‫اللھم انت السالم و منک السالم تبارکت یا ذلجالل و االرکام۔ئگ (ملسم)‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ االسلمئگ ےہ‪،‬ئگ السیتمئگ اکئگ اضیفنئگ ریتیئگ یہئگ اجیئگ ےسئگ ےہ‪،‬ئگ وتئگ ریخئگ وئگ ترتئگ واالئگ ےہ‪،‬ئگ اےئگ تمئگ واےلئگ اورئگ ونازشئگ واےل۔"‬

‫اھ‬
‫امجع ئگ یک ئگ امنز ئگ ںیم ئگ وفصن ئگ وک ئگ درب ئگ رےنھک ئگ اک ئگ وپرا ئگ وپرا ئگ امامتم ئگ ئگ ےیجیک۔ ئگ ںیفص ئگ نالکل ئگ دیسیھ ئگ رےیھک ئگ اور ئگ ڑھکے ئگ وہےن ئگ ںیم ئگ اس ئگ رطح ئگ دنکےھ ئگ ےس ئگ دنک ئگ ‬ ‫‪۲۷‬۔‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫المیئگ ہکئگ چیبئگ ںیمئگ اخیلئگ ہگجئگ ہنئگ رےہئگ اورئگ جئگ کئگ آےگئگ یکئگ ںیفص ئگ ہنئگ رھبئگ اجںیئئگ ےھچیپئگ دورسیئگ ںیفصئگ ہنئگ انبی۔ئگ اکئگ نارئگ امجعئگ یکئگ امنزئگ ںیمئگ اکئگ صخشئگ اسئگ رطحئگ ڑھکائگ ‬
‫وہائگ اھتئگ ہکئگ اسئگ اکئگ ہنیسئگ ناہرئگ الکنئگ وہائگ اھت۔روسلئگ اہللﷺ ےنئگ داھکیئگ وتئگ ہیبنتئگ قرامیئ۔‬

‫"خرائگ ےکئگ دنبو!ئگ اینپئگ وفصںئگ وکئگ دیسیھئگ اورئگ دربئگ رےنھکئگ اکئگ الزامًئگ امامتمئگ رکوئگ ورہنئگ خرائگ اہمترےئگ رخئگ اکئگ دورسےئگ ےکئگ الخفئگ رکئگ دےئگ اگ۔"(ملسم)‬

‫اکئگ ومعقئگ رپئگ آپﷺ ےنئگ ئگ قرامنا‪:‬‬

‫"وجئگ صخشئگ امنزئگ یکئگ یسکئگ فصئگ وکئگ وجڑےئگ اگئگ اےسئگ خرائگ وجڑےئگ اگئگ اورئگ وجئگ یسکئگ فصئگ وکئگ اکےٹئگ اگئگ خرائگ اےسئگ اکےٹئگ اگ۔"(اوبداؤد)‬

‫چی‬ ‫ئ‬
‫وچبںئگ یکئگ فصئگ الزامًئگ رمدوںئگ ےسئگ ےھچیپئگ انبیئگ اورئگ تروںئگ ےکئگ اسھتئگ ڑھکائگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ اہتبلئگ دیعاگہئگ وریغہئگ ںیمئگ ںاہںئگ اگلئگ رکےنئگ ںیمئگ ز ییںئگ شیپئگ آںیئئگ نائگ وچبںئگ ‬ ‫‪۲۲‬۔‬
‫ےکمگئگ وہےنئگ اکئگ ادنوہ ئگ وہئگ وتئگ واہںئگ وچبںئگ وکئگ ےھچیپئگ ےنجیھبئگ یکئگ رضورتئگ ںیہن۔ئگ اےنپئگ اسھتئگ رےیھکئگ اورئگ وعروتںئگ یکئگ ںیفصئگ نائگ وتئگ بئگ ےسئگ ےھچیپئگ وہںئگ نائگ اگلئگ وہںئگ ارگئگ دجسمئگ ںیمئگ انئگ ‬
‫ئگ ‬
‫ہگجینبئگ وہیئئگ وہ‪،‬ئگ ایسئگ رطحئگ دیعاگہئگ ںیمئگ وعروتںئگ ےکئگ ےیلئگ اگلئگ ہگجئگ اکئگ ااظتنمئگ ےیجیک۔‬
‫ےکئگ ےیلئگ ئگ ‬
 ‫‪60‬‬

‫ئگ قآنئگ ےکئگ آداب‬ ‫ِ‬

‫التوت ر‬

‫قرآنئگ دیجمئگ یکئگ التوتئگ ذوقئگ ووشقئگ ےکئگ اسھتئگ دلئگ اگلئگ رکئگ ےیجیکئگ ئگ اورئگ ہیئگ نیقیئگ رےیھکہکئگ قرآنئگ دیجمئگ ےسئگ فغشئگ خرائگ ےسئگ فغش ئگ ےہئگ ‪،‬یبنﷺےنئگ قرامنائگ ‪:‬ریمیئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫امئگ ےکئگ ےیلئگ بئگ ےسئگ رتہبئگ ابعدتئگ قر ٓانئگ یکئگ التوتئگ ےہئگ ۔‬

‫ارثک ئگ و ئگ رتشیب ئگ وق ئگ التوت ئگ نیمئگ وغشمل ئگ رےیہ ئگ اورئگ یھبک ئگ التوتئگ ےسئگ ہنئگ ااتکےیئ ئگ ۔یبنﷺ ےن ئگ قرامنا ئگ خرائگ اک ئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬ئگ وج ئگ دنبہ ئگ قرآن ئگ یک ئگ التوت ئگ ںیم ئگ اسئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫دقرئگ وغشملئگ وہئگ ہکئگ وہئگ ھجمئگ ےسئگ داعئگ امےنگنئگ اکئگ ومعقئگ ہنئگ نائگ ےکسئگ وتئگ ںیمئگ اسئگ وکئگ ریغبئگ امےگنئگ یہئگ ‬

‫امےنگنئگ واولںئگ ےسئگ زنادہئگ دوںئگ اگئگ ۔(ترذمی)‬

‫اورئگ یبنﷺےنئگ قرامنائگ ۔دنبہئگ التوتئگ قر ٓانئگ یہئگ ےکئگ ذرہعیئگ خرائگ اکئگ بئگ ےسئگ زنادہ رئگ قبئگ اح لئگ رکنائگ ےہئگ ۔(ترذمی)ئگ اورئگ آپئگ ےنئگ التوتئگ قرآنئگ یکئگ تربیغئگ دےتیئگ وہےئئگ ‬
‫ہیئگ یھبئگ قرامنا۔ئگ سجئگ صخشئگ ےنئگ قرآنئگ ڑپاھاورئگ وہئگ روزاہنئگ اسئگ یکئگ التوتئگ رکنائگ راتہئگ ےہئگ ‪،‬اسئگ یکئگ اثملئگ ایسیئگ ےہئگ ےسیجئگ کشمئگ ےسئگ رھبیئگ وہیئئگ زلیبنئگ ہکئگ اسئگ یکئگ وخ وبشئگ اچرئگ وسئگ ‬
‫کہمئگ ریہئگ ےہئگ اورئگ سجئگ صخشئگ ےنئگ قرآنئگ ڑپاھئگ نکیلئگ وہئگ اسئگ یکئگ التوتئگ ںیہنئگ رکنائگ وتئگ اسئگ یکئگ اثملئگ ایسیئگ ےہئگ ےسیجئگ کشمئگ ےسئگ رھبیئگ وہیئئگ وہیئئگ وببئگ ہکئگ اسئگ وکئگ ڈاٹئگ اگلئگ رکئگ دنبئگ ‬
‫ئگ دناایگئگ ےہ۔(ترذمی)‬
‫رک ئگ ‬

‫قرآن ئگ ناک ئگ یک ئگ التوت ئگ ضحم ئگ بلط ئگ دہای ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ےیجیک۔ولوگں ئگ وک ئگ اانپ ئگ رگویرہ ئگ انبےن ئگ ‪،‬اینپ ئگ وخش ئگ ااحلین ئگ اک ئگ ج ہ ئگ امجےن ئگ اور ئگ اینپ ئگ دنی ئگ داری ئگ یک ئگ داھکئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫گ‬
‫ اھٹےنئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ہیئگ ااہتنیئئگ ھییاائگ ماقدصئگ ںیہئگ اورئگ انئگ ارغاضئگ ےسئگ قرآنئگ یکئگ التوتئگ رکےنئگ واالئگ قر ٓانئگ یکئگ دہایئگ ےسئگ ورحومئگ راتہئگ ےہ۔‬

‫التوتئگ ےسئگ ےلہپئگ اہطرتئگ اورئگ اظنتفئگ اکئگ وپرائگ امامتمئگ ےیجیک۔ریغبئگ ووضئگ قرآنئگ دیجمئگ وھچےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکاورئگ ناکئگ وئگ اصفئگ ہگجئگ رپئگ ھٹیبئگ رکئگ التوتئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۴‬۔‬

‫التوتئگ ےکئگ ےیلئگ دعبئگ ہلبقئگ رخئگ دوزاونئگ وہئگ رکئگ ےیھٹیبئگ اورئگ رگدنئگ اکھجئگ رکئگ ااہتنیئئگ وتہجئگ وسکییئئگ دلئگ یکئگ آامدیگئگ اورئگ ےقیلسئگ ےسئگ التوتئگ ےیجیک۔خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫کتاب انزلناہ الیک مبارک لیدبروا آیاتہ ولیتذرک اولواااللباب اتکبئگ وجئگ مہئگ ےنئگ آپئگ یکئگ رطفئگ یجیھبئگ ترتئگ وایلئگ ےہئگ ناہکئگ وہئگ اسئگ ںیمئگ م رئگ وئگ رکفئگ رکںیئگ اورئگ لقعئگ ‬
‫واےلئگ اسئگ ےسئگ تحیصنئگ اح لئگ رکںی۔‬

‫ئگ وجتیرئگ اورئگ ترلیتئگ اکئگ یھبئگ ںاہںئگ کئگ وہئگ ےکسئگ احلظئگ رےیھک‪،‬رحوفئگ کیھٹئگ کیھٹئگ ادائگ ےیجیکئگ اورئگ رہھٹئگ ریھٹئگ رکئگ ڑپےیھ۔یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ اینپئگ آوازئگ اورئگ اےنپئگ ےجہلئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ےسئگ قرآنئگ وکئگ آراہتسئگ رکو۔(اوبداؤد)‬

‫یبنﷺ اک ئگ اک ئگ رحف ئگ واحضئگ رکئگ ےک ئگ اور ئگ اک ئگ اک ئگ آی ئگ وک ئگ اگل ئگ اگل ئگ رکئگ ےکڑپاھ ئگ رکےت ئگ ےھت ئگ اورئگ یبنﷺ اک ئگ ارشاد ئگ ےہ‪:‬قرآن ئگ ڑپےنھ ئگ واےل ئگ ےس ئگ ایقمئگ ےکئگ ‬
‫یھی‬
‫ےکئگ روزئگ اہکئگ اجےئئگ اگئگ سجئگ رہھٹاؤئگ اوروخشئگ ااحلینئگ ےکئگ اس مئگ داینئگ ںیمئگ انبئگ ونسارئگ رکئگ قرآنئگ ڑپاھئگ رکےتئگ ےھتئگ ‪،‬ایسئگ رطحئگ قرآنئگ ڑپوھئگ اورئگ ہرئگ آیئگ ےکئگ ہلئگ ںیمئگ اکئگ درہجئگ دنلبئگ ‬
‫وہےتئگ اجؤ‪،‬اہمترائگ اکھٹہنئگ اہمتریئگ التوتئگ یکئگ آخریئگ آیئگ ےکئگ قر یئگ ےہ۔(ترذمی)ئگ ‬

‫ہنئگ زنادہئگ زورئگ ےسئگ ڑپےیھئگ اورئگ ہنئگ نالکلئگ یہئگ آہتسہئگ ہکلبئگ درایمینئگ آوازئگ ںیمئگ ڑپےیھ۔خرائگ یکئگ دہایئگ ےہئگ ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
 ‫‪61‬‬

‫والتجہر بصالتک والتخافت بھا وابتغ بین ذلک سبیال‬

‫اورئگ اینپئگ امنزئگ ںیمئگ ہنئگ وتئگ زنادہئگ زورئگ ےسئگ ڑپےیھاورئگ ہنئگ یہئگ نالکلئگ دریھےدریھےئگ ہکلبئگ دوونںئگ ےکئگ درایمنئگ اکئگ رطہقیئگ اایتخرئگ ےیجیکئگ ۔‬

‫ویںئگ وتئگ جئگ یھبئگ ومعقئگ ےلمالتوتئگ ےیجیکئگ نکیلئگ رحسئگ ےکئگ وقئگ دجہتئگ یکئگ امنزئگ ںیمئگ یھبئگ قرآنئگ ڑپےنھئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۸‬۔‬

‫ہیئگ التوتئگ قرآنئگ یکئگ فضیلٹئگ اکئگ بئگ ےسئگ اوئاچئگ درہجئگ ےہئگ اورئگ ومنمئگ یکئگ ہیئگ انمتئگ وہینئگ اچےیہئگ ہکئگ وہئگ التوتئگ اکئگ اوےچنئگ ےسئگ اوئاچئگ رمہبتئگ اح لئگ رکئگ ے۔‬

‫ئگ نیتئگ دنئگ ےسئگ مکئگ ںیمئگ قرآنئگ رشفیئگ متخئگ رکےنئگ یکئگ وکششئگ ہنئگ ےیجیک۔یبنﷺ ےنئگ قرامنائگ ‪:‬سجئگ ےنئگ نیتئگ دنئگ ےسئگ مکئگ ںیمئگ قرآنئگ ڑپاھئگ اسئگ ےن ئگ اعطقئگ قرآنئگ وکئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫ںیہنئگ اھجمس۔‬

‫قرآنئگ یکئگ تمئگ وئگ و تعئگ اکئگ ااسحسئگ رےیھکئگ اورئگ رطحئگ اظہریئگ اہطرتئگ وئگ نایکئگ اکئگ احلظئگ ایکئگ ئگ ےہایسئگ رطحئگ دلئگ وکئگ یھبئگ دنگےئگ ایخالتئگ ‪،‬ترےئگ خرناتئگ ئگ اورئگ ناناکئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫یہ‬
‫ماقدصئگ ےسئگ ناکئگ ےیجیک۔وجئگ دلئگ دنگےئگ اورئگ سجنئگ ایخالتئگ ےسئگ آولدہئگ ےہئگ اسئگ ںیمئگ ہنئگ قرآنئگ ناکئگ یکئگ تمئگ وئگ و تعئگ ھٹیبئگ یتکسئگ ےہئگ اورئگ ہنئگ وہئگ قرآنئگ ےکئگ اعمرفئگ وئگ اقحقئئگ ئگ ‬
‫وکئگ ھجمسئگ اتکسئگ ےہ۔رضحتئگ رکعہمؓئگ جئگ قرآنئگ دیجمئگ ‪،‬وھےتلئگ وتئگ ارثکئگ ےبئگ وہشئگ وہئگ اجےتئگ اورئگ قرامےتئگ ہیئگ ریمےئگ الجلئگ وئگ تمئگ واےلئگ رپورداگرئگ اکئگ الکمئگ ےہ۔‬

‫ہیئگ ھجمسئگ رکئگ التوتئگ ےیجیکئگ ہکئگ روےئئگ زنیمئگ رپئگ انانئگ وکئگ ارگئگ دہایئگ لمئگ یتکسئگ ےہئگ وتئگ رصفئگ ایسئگ اتکبئگ ےسئگ اورئگ ایسئگ وصرئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ ںیمئگ رکفتئگ اورئگ دتترئگ ےیجیکئگ اورئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫اس ئگ ےک ئگ اقحقئ ئگ اور ئگ ںوتمکں ئگ وک ئگ ےنھجمس ئگ یک ئگ وکشش ئگ ےیجیک ئگ قرقر ئگ التوت ئگ ہن ئگ ےیجیک ئگ ہکلب ئگ ھجمس ئگ ھجمس ئگ رک ئگ ڑپےنھ ئگ یک ئگ اعدت ئگ ڈاےیل ئگ اور ئگ اس ئگ ںیم ئگ م رو ئگ رکف ئگ رکےنئگ یکئگ وکششئگ ‬
‫ےیجیک۔رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ابعسؓئگ قرامنائگ رکےتئگ ےھتئگ ‬

‫ہکئگ ااقلرہعئگ اورئگ ادقلرئگ یسیجئگ وھچیٹئگ وھچیٹئگ وسروتںئگ وکئگ وسچئگ ھجمسئگ رکئگ ڑپانھئگ اسئگ ےسئگ زنادہئگ رتہبئگ اتھجمسئگ وہںئگ ہکئگ ارقبلہئگ اوئگ رآلئگ رمعانئگ یسیجئگ تریئگ تریئگ وسرںیتئگ قرقرئگ ڑپھئگ اجؤںئگ ‬
‫او ئگ ر ھچئگ ہنئگ وھجمسں۔ئگ یبنﷺ اکئگ رمہبتئگ اسریئگ راتئگ اکئگ یہئگ آیئگ وکئگ درھاےتئگ رےہ۔‬

‫ان تعذبھم فانھم عبادک وان تغرفلھم فانک انت العزیز الحکیم۔اےئگ خرائگ ارگئگ وتئگ انئگ وکئگ ذعابئگ دےئگ وتئگ ہیئگ ریتےئگ دنبےئگ ںیہئگ اورئگ ارگئگ وتئگ انئگ وکئگ شخبئگ دےئگ وتئگ ااہتنیئئگ ‬
‫زترئگ دبئگ تمکحئگ واالئگ ےہ۔‬

‫اس ئگ تم ئگ ےک ئگ اسھت ئگ التوت ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ ےھجم ئگ اس ئگ ےک ئگ ااکحم ئگ ےک ئگ اطمقب ئگ اینپ ئگ زدنیگ ئگ دبانل ئگ ےہ ئگ اور ئگ اس ئگ یک ئگ دہای ئگ یک ئگ روینش ئگ ںیم ئگ اینپ ئگ زدنیگ ئگ انبنا ئگ ےہ ئگ اورئگ رھپ ئگ وجئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫ئگ ہئگ داغئگ اورئگ ہر ئگ ہرئگ ‬
‫دہاناتئگ ںیلمئگ اسئگ ےکئگ اطمقبئگ اینپئگ زدنیگئگ وکئگ ڈاھےنلئگ اورئگ وکناویہںئگ ےسئگ زدنیگئگ وکئگ ناکئگ رکےنئگ یکئگ لسلسمئگ وکششئگ ےیجیک۔قرآنئگ آےنیئئگ یکئگ رطحئگ آپئگ اکئگ ہر ر‬
‫دھیہئگ آپئگ ےکئگ اسےنمئگ امنناںئگ رکئگ ےکئگ شیپئگ رکئگ دےئگ اگئگ ۔ابئگ ہیئگ آپئگ اکئگ اکمئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ انئگ داغئگ دوبھںئگ ےساینپئگ زدنیگئگ وکئگ ناکئگ رکںی۔‬

‫التوتئگ ےکئگ دورانئگ قرآنئگ یکئگ آناتئگ ےسئگ اترئگ ےنیلئگ یکئگ یھبئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ جئگ رتمح‪،‬ئگ رفغمتئگ اورئگ جئگ یکئگ الزوالئگ وتمعنںئگ ےکئگ یررکےڑپںیھئگ وتئگ وخیشئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫اورئگ ترتئگ ےسئگ وھجمئگ اےیھٹ‪،‬ئگ اورئگ جئگ خرائگ ےکئگ ظیغئگ وئگ بضغئگ اورئگ ذعابئگ منہجئگ یکئگ وہانلویکںئگ اکئگ یررکہئگ ڑپںیھئگ وتئگ وتئگ دبنئگ اکےنپنئگ ےگل۔آںیھکنئگ ےساایتخرئگ ہہئگ ڑپںیئگ اورئگ دلئگ ‬
‫وتہبئگ اورئگ دنامئگ یکئگ تیفیئگ ےسئگ روےنئگ ےگل۔ئگ جئگ وماص نئگ اصنیحلئگ یکئگ اکرماوینںئگ اکئگ احلئگ ڑپںیھئگ وتئگ رہچہئگ دگل ےئگ ےگلئگ اورئگ جئگ وقومںئگ یکئگ ابتیہئگ اکئگ احلئگ ڑپںیھئگ وتئگ مغئگ ےسئگ ‬
‫یراھلئگ رظنئگ آںیئ۔ئگ ودیعئگ اورئگ ڈراوےئگ یکئگ آناتئگ ڑپھئگ رکئگ اکیئگ اںیھٹئگ اورئگ نارتئگ یکئگ آناتئگ ڑپھئگ رکئگ روحئگ رکشئگ ےکئگ خرناتئگ ےسئگ رسشارئگ وہئگ اجےئ۔‬
 ‫‪62‬‬

‫ئ‬
‫‪۷۴‬۔التوتئگ ےکئگ دعبئگ داعئگ قرامی‪،‬ئگ رضحتئگ رمعؓئگ یکئگ اکئگ داعئگ ےکئگ اافلظئگ ہیئگ ںیہ‪:‬‬

‫اللھم ارزقنی التفرک والتدبر بما یتلوہ لسانی من کتابک والفھم لہ والمعرفۃ بمعانیہ و النظر فی عج ٓائبہ و العمل بذالک ما بقیت‪،‬انک علی‬
‫کل شیء قدیر۔‬

‫"خرانا!ریمیئگ زنانئگ ریتیئگ اتکبئگ ںیمئگ ےسئگ وجئگ ھچئگ التوتئگ رکے‪،‬ئگ ےھجمئگ وتقیفئگ دےئگ ہکئگ ںیمئگ اسئگ ںیمئگ م رئگ وئگ رکفئگ رکوں‪،‬ئگ خرانا!ئگ ےھجمئگ اسئگ یکئگ ھجمسئگ دے۔ئگ ےھجمئگ ‬
‫اسئگ یکئگ وہفممئگ وئگ اعمینئگ یکئگ رعمتفئگ شخبئگ اورئگ اسئگ ےکئگ اجعابئتئگ وکئگ ناےنئگ یکئگ رظنئگ اطعئگ رکئگ اورئگ جئگ کئگ زدنہئگ روہںئگ ےھجمئگ وتقیفئگ دےئگ ہکئگ ںیمئگ اسئگ رپئگ لمعئگ رکنائگ روہں‪،‬ئگ ےبئگ کشئگ ‬
‫وتئگ ہرئگ زیچئگ رپئگ اقدرئگ ےہ۔"‬

‫ےکآداب‬
‫ویمئگ ہعمجئگ ئگ ‬

‫شئوئگ زابیشئئگ رکےنئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ امامتمئگ ےیجیک۔‬

‫ہعمجےکئگ دنئگ افصیئئگ رھتسایئ‪،‬اہنےنئگ دوھےنئگ اورئگ آرا ئگ ‬
‫ئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "جئگ وکیئئگ ہعمجئگ یکئگ امنزئگ ڑپےنھئگ آےئئگ وتئگ اےسئگ لسغئگ رکئگ ےکئگ آنائگ اچےیہ۔"‬

‫اورئگ رضحتئگ اوبہرترہؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ہرئگ املسمنئگ رپئگ خرائگ اکئگ ہیئگ قحئگ ےہئگ ہکئگ ہرئگ ہتفہئگ ںیمئگ لسغئگ رکے‪،‬ئگ اورئگ رسئگ اورئگ دبنئگ وکئگ دوھےئ۔"‬

‫اورئگ رضحتئگ دیعسؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "ہعمجئگ ےکئگ دنئگ ہرئگ ناغلئگ وجانئگ ےکئگ ےیلئگ لسغئگ رکنائگ الزیمئگ ےہئگ اورئگ وسماکئگ رکنائگ اورئگ وخ وبشئگ اگلنائگ یھب‪،‬ئگ ‬
‫ارگئگ رسیمئگ وہ۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫اورئگ رضحتئگ امیلسنؓئگ ایبنئگ رکےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫"وجئگ صخشئگ ہعمجئگ ےکئگ دنئگ اہننائگ دوھنائگ اورئگ اےنپئگ سبئگ رھبئگ اسئگ ےنئگ اہطرتئگ وئگ اظنتفئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ امامتمئگ ایک‪،‬ئگ رھپئگ اسئگ ےنئگ لیتئگ اگلنا‪،‬ئگ وخ وبشئگ یلم‪،‬ئگ رھپئگ دورہپئگ ڈےلھئگ دجسمئگ ‬
‫ئگ اامم(رر‬
‫ئگ ‬ ‫ںیمئگ اجئگ اچنہپئگ اور(دجسمئگ اجئگ رکئگ فصئگ ںیمئگ ےھٹیبئگ وہےئ)دوئگ آدویمںئگ وکئگ اکئگ دورسےئگ ےسئگ ںیہنئگ اٹہنا‪،‬ئگ رھپئگ اسئگ ےنئگ امنزئگ ڑپیھئگ وجئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ دقمرئگ یھت‪،‬ئگ رھپئگ ج‬
‫یکئگ رطف)ئگ الکنئگ وتئگ جئگ اچپ(اھٹیبئگ ہبطخئگ سا)ئگ راہئگ وتئگ اسئگ صخشئگ ےکئگ اسرےئگ گاہئگ شخبئگ د ےئگ ےئگ وجئگ اکئگ ہعمجئگ کئگ اسئگ ےسئگ رسئگ زدئگ وہےئئگ ےھت۔"(اخبری)‬

‫تسب‬
‫ہعمج ئگ ےک ئگ دن ئگ زنادہ ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ ذرک ئگ رکو ح‪ ،‬ئگ التوت ئگ قرآن ئگ اور ئگ داع‪ ،‬ئگ دصہق ئگ و ئگ ریخات‪ ،‬ئگ رموضیں ئگ یک ئگ ایعدت‪ ،‬ئگ انجزے ئگ یک ئگ رشت‪ ،‬ئگ وگاتسن ئگ یک ئگ ریس ئگ اورئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫ےکینئگ اکمئگ رکےنئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک۔‬
‫دورس ئگ ‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ قرامےتںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ا لض ئگ ترنی ئگ دن ئگ سج ئگ رپ ئگ وسرج ئگ ولطع ئگ وہا ئگ وہ ئگ ہعمج ئگ اک ئگ دن ئگ ےہ‪ ،‬ئگ ایس ئگ دن ئگ آدمؑ ئگ دیپا ئگ وہےئ ئگ اور ئگ ایس ئگ دن ئگ وہ ئگ ج ئگ ںیم ئگ دالخ ئگ ےیک ئگ ے ئگ اور ئگ ایس ئگ دن ئگ واہں ئگ ےسئگ ‬
‫اکنےلئگ ے(اورئگ خرائگ ےکئگ ہفیلخئگ انبئگ ےیلئگ ے)ئگ اورئگ ایسئگ دنئگ ایقمئگ اقمئئگ وہئگ یئگ۔"ئگ (ملسم)‬
 ‫‪63‬‬

‫رضحتئگ سیعدرئگ خرریؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ناچنئگ لمعئگ ا ےسئگ ںیہئگ ہکئگ وجئگ صخشئگ انئگ وکئگ اکئگ دنئگ ںیمئگ رکےئگ اگئگ خرائگ اسئگ وکئگ جئگ واولںئگ ںیمئگ ھکلئگ ‬
‫دےئگ اگ۔‬

‫امیبرئگ یکئگ ایعدت۔‬ ‫(‪)۷‬‬

‫انجزےئگ ںیمئگ رشکئگ وہنا۔‬ ‫(‪)۲‬‬

‫روزہئگ رانھک۔‬ ‫(‪)۰‬‬

‫امنزئگ ہعمجئگ ڑپانھ۔‬ ‫(‪)۴‬‬

‫الغمئگ وکئگ آزادئگ رکنا۔(انبئگ ابحن)‬ ‫(‪)۵‬‬

‫اظہرئگ ےہناوچنںئگ اامعلئگ اکئگ اجبئگ النائگ ایسئگ وقئگ نکمئگ ےہئگ جئگ ہعمجئگ اکئگ دنئگ وہ۔‬

‫یؓیہئگ یکئگ اکئگ روایئگ اورئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "وجئگ صخشئگ ہعمجئگ ےکئگ دنئگ وسرۃئگ فہکئگ ڑپےھئگ اگئگ وتئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ دوونںئگ چیعوؤںئگ ےکئگ ‬
‫رضحتئگ دیعسئگ خرر ئگ ‬
‫درایمنئگ اکئگ ونرئگ اتکمچئگ رےہئگ اگ۔"(نایئ)‬

‫اور ئگ رضحت ئگ اوبہرترہؓئگ اک ئگ ایبنئگ ےہ ئگ ہکئگ یبنﷺ ےن ئگ قرامنا‪:‬ئگ " ئگ وج ئگ صخشئگ ہعمج ئگ یکئگ ب ئگ وسرۃئگ ُداخن ئگ یک ئگ التوتئگ رکے ئگ اسئگ ےک ئگ ےیلئگ رتس ئگ ہرار ئگ قرےتش ئگ اافغتسرئگ ‬
‫رکےتئگ ںیہئگ اورئگ اسئگ ےکئگ اسرےئگ گاہئگ اعمفئگ رکئگ د ےئگ اجےتئگ ںیہ۔"(ترذمی)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ہعمجئگ ےکئگ دنئگ ںیمئگ اکئگ ایسیئگ ابمرکئگ اسعئگ ےہئگ ہکئگ دنبہئگ اسئگ ںیمئگ وجئگ یھبئگ داعئگ اماتگنئگ ےہئگ وہئگ وبقلئگ وہیتئگ ےہ۔"(اخبری)‬

‫ہیئگ اسعئگ وکنئگ یسئگ اسعئگ ےہ‪،‬ئگ اسئگ ںیمئگ املعءئگ ےکئگ درایمنئگ االتخفئگ ےہ‪،‬ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ رواناتئگ ںیمئگ فلتخمئگ اواقتئگ اکئگ ذرکئگ ےہ۔ئگ اہتبلئگ املعءئگ ےنئگ اہکئگ ےہئگ ہکئگ دوئگ ‬
‫وقلئگ انئگ ںیمئگ حیحصئگ ںیہ‪:‬ئگ اکئگ ہیئگ ہکئگ سجئگ بیطخئگ ےبطخئگ ےکئگ ےیلئگ ررئگ رپئگ آنائگ ےہ‪،‬ئگ اسئگ وقئگ ےسئگ ےلئگ رکئگ امنزئگ متخئگ وہےنئگ کئگ اکئگ وقئگ ےہ۔ئگ دورسائگ وقلئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ ڑھگیئگ ‬
‫ہعمج ئگ ےک ئگ دن ئگ یک ئگ آخری ئگ ڑھگی ئگ ےہ‪ ،‬ئگ ج ئگ وسرج ئگ رغوب ئگ وہےن ئگ ےگل۔انمب ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ آپ ئگ دوونں ئگ یہ ئگ اواقت ئگ اہنی ئگ ادب ئگ اور ئگ اعخری ئگ ےک ئگ اسھت ئگ داع ئگ و ئگ ئگ قرناد ئگ ںیمئگ ‬
‫زگارںی۔اینپئگ اورئگ داعؤںئگ ےکئگ اسھتئگ ہیئگ داعئگ یھبئگ ام پگٹےئگ وتئگ ااھچئگ ےہ‪:‬‬

‫اللھم انت ربی ال الہ اال انت خلقتنی و انا عبدک و انا علی عھدک و وعدک ما استطعت اعوذ بک من رش ما صنعت ابءو لک بنعمتک علی و ابءو‬
‫بذنبی فاغرفلی انہ ال یغرف الذنوب اال انت۔(اخبری)‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ یہئگ ریمائگ ربئگ ےہئگ ‪،‬ئگ ریتےئگ وسائگ وکیئئگ وبعمدئگ ںیہن‪،‬ئگ وتئگ ےنئگ ےھجمئگ دیپائگ قرامنا‪،‬ئگ ںیمئگ ریتائگ دنبہئگ وہںئگ اورئگ اےنپئگ ااکمنئگ رھبئگ ھجتئگ ےسئگ ےیکئگ وہےئئگ ہدہئگ وئگ امیپنئگ رپئگ ‬
‫اقمئئگ وہں۔ئگ ںیمئگ ریتیئگ وتمعنںئگ اورئگ ریتےئگ ااسحناتئگ اکئگ اقرارئگ رکنائگ وہںئگ وجئگ وتئگ ےنئگ ھجمئگ رپئگ ےیکئگ ںیہئگ اورئگ اےنپئگ گاوہںئگ اکئگ اارتافئگ رکنائگ وہں‪،‬ئگ سپئگ وتئگ ریمیئگ رفغمتئگ قرام‪،‬ئگ ویکہکنئگ ‬
‫ریتےئگ وسائگ وکیئئگ ںیہنئگ وجئگ گاوہںئگ وکئگ ےنشخبئگ واالئگ وہئگ اورئگ اےنپئگ رکوتتئگ ےکئگ رسئگ ےسئگ ریتیئگ انپہئگ اماتگنئگ وہں۔"‬
 ‫‪64‬‬

‫ہعمجئگ ےکئگ امنزئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ امامتمئگ ےیجیک‪،‬ئگ ہعمجئگ یکئگ امنزئگ ہرئگ ناغل‪،‬ئگ تحصئگ دنممیقمئگ اورئگ وہشئگ دنمئگ املسمنئگ رمدئگ رپئگ قرضئگ ےہ۔ئگ ارگئگ یسکئگ ماقمئگ رپئگ ااممئگ ےکئگ والوہئگ دوئگ آدیمئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫یھبئگ وہںئگ وتئگ ہعمجئگ یکئگ امنزئگ رضورئگ ڑپںیھ۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ولوگںئگ وکئگ اچےیہئگ ہکئگ امنزئگ ہعمجئگ ہرئگ زگئگ ترکئگ ہنئگ رکںیئگ ورہنئگ خرائگ انئگ ےکئگ دولںئگ رپئگ رہمئگ اگلئگ دےئگ اگئگ رھپ(دہایئگ ےسئگ ورحومئگ وہئگ رک)ئگ وہئگ اغولفںئگ ںیمئگ ےسئگ وہئگ اجںیئئگ ‬
‫ےگ۔"(ملسم)‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "ہکئگ وجئگ صخشئگ اہنئگ دوھئگ رکئگ ہعمجئگ یکئگ امنزئگ ڑپےنھئگ ےک ئگ ےیلئگ دجسمئگ ںیمئگ آنائگ رھپئگ اسئگ ےنئگ سئگ ادائگ یکئگ وجئگ ‬
‫اسئگ ےکئگ ےیلئگ خرائگ ےنئگ رقمرئگ رکئگ دیئگ یھت‪،‬ئگ رھپئگ اخومشئگ اھٹیب(ہبطخئگ سا)ئگ راہ‪،‬ئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ ہبطخئگ ےسئگ قراعئگ وہیئ۔ئگ رھپئگ ااممئگ ےکئگ اسھتئگ قرضئگ ادائگ ےیکئگ وتئگ اسئگ ےکئگ اکئگ ہعمجئگ ‬
‫ےسئگ ےلئگ رکئگ دورسےئگ ےعمئگ کئگ ےکئگ گاہئگ اعمفئگ وہئگ اجےتئگ ںیہئگ اورئگ نیتئگ دنئگ ےکئگ مریر۔"‬

‫رضحتئگ تریرئگ نبئگ رمص ؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ ںیمئگ ہعمجئگ یکئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ اجئگ راہئگ اھت‪،‬ئگ ہکئگ راہتسئگ ںیمئگ رضحتئگ ابعہیئگ نبئگ رافہعؓئگ ےسئگ الماقتئگ وہئگ یئگ۔ئگ اوہنںئگ ےنئگ ھجمئگ ےسئگ ‬
‫وپاھچئگ اہکںئگ اجئگ رےہئگ وہ؟ئگ ںیمئگ ےنئگ اہکئگ امنزئگ ڑپےنھئگ اجئگ راہئگ وہں۔ئگ قرامنائگ ابمرکئگ وہئگ اہمترائگ ہیئگ انلچئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ انلچئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "سجئگ دنبےئگ ےکئگ ناؤںئگ خرائگ ‬
‫یکئگ راہئگ ںیمئگ رگ ئگ دآولدئگ وہےئئگ اسئگ رپئگ آگئگ رحامئگ ےہ۔"‬
‫ئ‬
‫ہعمجئگ یکئگ اذانئگ نسئگ یہئگ دجسمئگ یکئگ رطفئگ دوڑئگ ڑپی۔ئگ اکرونارئگ اورئگ دورسیئگ وغشمںیتیلئگ کئگ ملقئگ دنبئگ رکئگ دےیجیئگ اورئگ وپریئگ وسکییئئگ ےکئگ اسھتئگ ہبطخئگ نسئگ اورئگ امنزئگ ادائگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ئ‬
‫ئگ اجیئگ اورئگ ہعمجئگ ےسئگ افرغئگ وہئگ اجںیئئگ وتئگ رھپئگ اکرونارئگ ںیمئگ گلئگ اجںیئ۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬
‫رکےنئگ ںیمئگ وغشملئگ وہ ئگ ‬

‫"یایھا الذین امنوا اذا نودی للصلوۃ من یوم الجمعہ فاسعوا الی ذرک اہلل و ذروا البیع ذالکم خیر لکم ان کنتم تعلمون‪ o‬فاذا قضیت الصلوۃ‬
‫فانترشوا فی االرض وابتغوا من فضل اہلل و اذرکوا اہلل کثیرا لعلکم تفعلون‪(o‬اہعمجل‪۶‬۔‪)۷۳‬‬

‫"ومونم!ئگ جئگ ہعمجئگ ےکئگ دنئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ اذانئگ دیئگ اجےئئگ وت ئگ دلجئگ ازئگ دلجئگ خرائگ ےکئگ ذرکئگ یکئگ رطفئگ دوڑوئگ اورئگ خریرئگ وئگ قروجئگ وھچڑئگ دو۔ئگ ارگئگ اہمتریئگ ھجمسئگ ںیمئگ ‬
‫ئگ ڈوھیئگ ےنیلئگ ‬
‫آاجےئئگ وتئگ اہمترےئگ قحئگ ںیمئگ یہیئگ رتہبئگ ےہ‪،‬ئگ رھپئگ جئگ امنزئگ وہئگ ےکچئگ وتئگ زنیمئگ ںیم(اینپئگ اینپئگ رصمووتیفںئگ ےکئگ ےیل)ئگ لیھپئگ اجؤئگ اورئگ خرائگ ےکئگ لضئگ ںیمئگ ےسئگ اانپئگ ہصح ر‬
‫ںیمئگ گلئگ اجؤئگ اورئگ خرائگ وکئگ وخبئگ نادئگ رکوئگ نائگ ہکئگ الفحئگ ناؤ۔"‬

‫انئگ آناتئگ ےسئگ ومنمئگ وکئگ وجئگ دہاںیتیئگ یتلمئگ ںیہئگ وہئگ ہیئگ ںیہ‪:‬‬

‫‪ ‬ومنمئگ وکئگ وپرےئگ وعشرئگ او ئگ ررکفئگ ےکئگ اسھتئگ امنزئگ ہعمجئگ اکئگ امامتمئگ رکنائگ اچےیہئگ اورئگ اذانئگ یکئگ آوازئگ نسئگ ںیہئگ بئگ ھچئگ وھچڑئگ رکئگ دجسمئگ یکئگ رطفئگ دوڑئگ ڑپنائگ اچےیہ۔‬
‫ئ‬
‫ئگ اجترںیہنئگ ہکئگ وہئگ اکرونارئگ رکےئگ نائگ یسکئگ اورئگ دوینیئگ وغشمتیلئگ نیمئگ اسنھپئگ رےہئگ اورئگ خرائگ ےسئگ اغلفئگ داینئگ دارئگ نبئگ اجےئ۔‬‫‪ ‬اذانئگ نسئگ ےکئگ دعبئگ ومنمئگ ےکئگ ےیل ئگ ‬
‫‪ ‬ومنمئگ یکئگ الھبیئئگ اکئگ رازئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ داینئگ ںیمئگ خرائگ اکئگ دنبہئگ اورئگ الغمئگ نبئگ رکئگ رےہئگ اورئگ جئگ یھبئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ےسئگ اکپرئگ آےئئگ وتئگ وہئگ وافدارئگ اورئگ ااطعئگ اعشرئگ الغمئگ یکئگ ‬
‫رطحئگ اینپئگ اسریئگ دویپسچلںئگ ےسئگ ہنمئگ ومڑئگ رکئگ اورئگ اسرےئگ دوینیئگ افمداتئگ وکئگ رکھٹائگ رکئگ خرائگ یکئگ اکپرئگ رپئگ دوڑئگ ڑپےئگ اورئگ اےنپئگ لمعئگ ےسئگ ہیئگ اوالنئگ رکےئگ ہکئگ ابتیہئگ اورئگ ‬
‫نااکیمئگ ہیئگ ںیہنئگ ہکئگ دنیئگ ےکئگ اقتوضںئگ رپئگ دوینیئگ افمدئگ وکئگ قرنانئگ رکئگ دےئگ ہکلبئگ نااکیمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ داینئگ انبےنئگ یکئگ دنھئگ ںیمئگ دنیئگ وکئگ ابتہئگ رکئگ ڈاےل۔‬
 ‫‪65‬‬

‫‪ ‬داینئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ ہیئگ ہطقنئگ رظنئگ حیحصئگ ںیہنئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ اسئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ آںیھکنئگ دنبئگ رکئگ ےلئگ اورئگ ااسیئگ ددنیارئگ نبئگ اجےئئگ ہکئگ داینئگ ےکئگ ےیلئگ نالکلئگ نااکرہئگ نایئگ وہئگ ‬
‫ہکلبئگ قرآنئگ دہایئگ رکنائگ ےہئگ ہکئگ امنزئگ ےسئگ افرغئگ وہئگ ےتئگ یہئگ خرائگ یکئگ زنیمئگ ںیمئگ لیھپئگ اجؤئگ اورئگ خرائگ ےنئگ اینپئگ زنیمئگ ںیمئگ رزقئگ راسیئئگ ےکئگ وجئگ ذراعئئگ اورئگ واسلئئگ قرامہئگ ‬
‫رک ئگ رےھک ئگ ںیہ‪،‬ئگ انئگ ےس ئگ وپرا ئگ وپرائگ افدئہئگ ااھٹؤ ئگ اور ئگ ئگ اینپ ئگ الصوتیحںئگ وکئگ وپریئگ رضوروتںئگ رطح ئگ ھکائگ رک ئگ اےنپئگ ہصحئگ یکئگ روزی ئگ التشئگ رکو۔ئگ اسئگ ےیلئگ ہک ئگ ومنمئگ ےکئگ ‬
‫ےیل ئگ ہن ئگ ہی ئگ حیحص ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ اینپ ئگ رضوروتں ئگ ےک ئگ ےیل ئگ دورسوں ئگ اک ئگ اتحمج ئگ رےہ ئگ اور ئگ ہن ئگ ہی ئگ حیحص ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ اےنپ ئگ نیقلعتم ئگ یک ئگ رضورںیت ئگ وپری ئگ رکےن ئگ ںیم ئگ وکنایہئگ ‬
‫رکےئگ اورئگ وہئگ رپاشیینئگ اورئگ اموییسئگ اکئگ یاکرئگ وہں۔‬
‫‪ ‬آخریئگ دہایئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ ومنمئگ داینئگ ےکئگ ددنھوںئگ اورئگ اکومںئگ ںیمئگ اسئگ رطحئگ ہنئگ سنھپئگ اجےئئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ خرائگ ےسئگ اغلفئگ وہئگ اجےئ۔ئگ اےسئگ ہرئگ احلئگ ںیمئگ ہیئگ نادئگ ‬
‫رانھکئگ اچےیہئگ ہکئگ اسئگ یکئگ زدنیگئگ اکئگ ا لئگ رسامہیئگ اورئگ یقیقحئگ وجہرئگ خرائگ اکئگ ذرکئگ ےہ۔ئگ رضحتئگ دیعسئگ نبئگ ریبجؓئگ قرامےتئگ ںیہ‪:‬ئگ "خرائگ اکئگ ذرکئگ رصفئگ یہیئگ ںیہنئگ ہکئگ زنانئگ ےسئگ ‬
‫حیبستئگ وئگ دیمحتئگ اورئگ ریبکتئگ وئگ لیلہتئگ ےکئگ وبلئگ ادائگ ےیکئگ اجںیئئگ ہکلبئگ ہرئگ وہئگ صخشئگ ذرکئگ الہیئگ ٰںیمئگ رصموفئگ ےہئگ وجئگ خرائگ یکئگ ااطعئگ ےکئگ تحتئگ اینپئگ زدنیگئگ اکئگ اظنمئگ اقمئئگ رکےنئگ ‬
‫ںیماگلئگ وہائگ ےہ۔"‬
‫ئگ ‬

‫ہعمجئگ یکئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ دلجئگ ےسئگ دلجئگ دجسمئگ ںیمئگ ےنچنہپئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ اورئگ اولئگ وقئگ اجئگ رکئگ یلہپئگ فصئگ ںیمئگ ہگجئگ اح لئگ رکےنئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۵‬۔‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"وجئگ صخشئگ ہعمجئگ ےکئگ روزئگ اہنیئگ امامتمئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ رطحئگ اہننائگ ےسیجئگ نایکئگ اح لئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ لسغئگ رکےتئگ ںیہ(ینعیئگ امامتمئگ ےکئگ اسھتئگ وپرےئگ مسجئگ رپئگ ‬
‫ناینئگ اچنہپئگ رکئگ وخبئگ ایھچئگ رطحئگ دبنئگ وکئگ اصفئگ ایک)ئگ رھپئگ اولئگ وقئگ دجسمئگ ںیمئگ اجئگ اچنہپئگ وتئگ وگنائگ اسئگ ےنئگ اکئگ اویئگ یکئگ قرناینئگ یکئگ اورئگ وجئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ دورسیئگ اسعئگ ںیمئگ اچنہپئگ وتئگ ‬
‫اسئگ ےنئگ وگنائگ اگےئئگ (نائگ سنیھب)ئگ یکئگ قرناینئگ یک۔ئگ اورئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ رسیتیئگ اسعئگ ںیمئگ اچنہپئگ وتئگ وگنائگ اسئگ ےنئگ گنیسئگ واالئگ ڈنیماھئگ قرنانئگ ایکئگ اورئگ وجئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ وچیھتئگ اسعئگ ‬
‫ںیمئگ اچنہپئگ وتئگ ئگ وگنائگ اسئگ ےنئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ اکئگ ایرائگ اطعئگ ایک۔ئگ رھپئگ جئگ بیطخئگ ہبطخئگ ڑپےنھئگ ےکئگ ےیلئگ لکنئگ آنائگ وتئگ قرےتشئگ دجسمئگ اکئگ دروازہئگ وھچڑئگ رکئگ ہبطخئگ نسئگ اورئگ امنزئگ ڑپےنھئگ ےکئگ ‬
‫پیی‬
‫ےیلئگ دجسمئگ ںیمئگ آ ھٹےئگ ںیہ۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫اورئگ رضحتئگ رعناضئگ نبئگ اسرہیؓئگ ایبنئگ رکےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ یلہپئگ فصئگ واولںئگ ےکئگ ےیلئگ نیتئگ نارئگ اافغتسرئگ قرامےتئگ ےھتئگ اورئگ دورسیئگ فصئگ واولںئگ ےکئگ ےیلئگ ‬
‫اکئگ نار۔"(انبئگ امہج‪،‬ئگ نایئ)‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ ولوگںئگ یکئگ یلہپئگ فصئگ اکئگ اخرئگ وئگ وثابئگ ولعممئگ ںیہنئگ ےہئگ ارگئگ یلہپئگ فصئگ اکئگ اخرووثابئگ ولعممئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ ولگئگ یلہپئگ فصئگ ےکئگ ےیلئگ ‬
‫قرہعئگ ادنازیئگ رکےنئگ ںیگل۔(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫ہعمج ئگ یک ئگ امنز ئگ اجعم ئگ دجسم ئگ ںیم ئگ ڑپےیھ ئگ اور ئگ ںاہں ئگ ہگج ئگ لم ئگ اجےئ ئگ وںیہ ئگ ھٹیب ئگ اجےیئ۔ولوگں ئگ ےک ئگ رسوں ئگ اورئگ دنکوھں ئگ رپئگ ےسئگ اھپدنئگ اھپدن ئگ رک ئگ اجےنئگ یک ئگ وکشش ئگ ہنئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ےیجیک۔اسئگ ےسئگ ولوگںئگ وکئگ امسجینئگ فیلکئگ یھبئگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ یبلقئگ وکتفئگ یھبئگ اورئگ انئگ ےکئگ وکسن‪،‬وسکییئئگ اورئگ وتہجئگ ںیمئگ یھبئگ للخئگ ڑپنائگ ےہ۔‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ابعسؓئگ ایبنئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺاکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬
 ‫‪66‬‬

‫وجئگ صخشئگ یلہپئگ فصئگ وکوھچڑئگ رکدورسیئگ فصئگ ںیمئگ اسئگ ےیلئگ ڑھکائگ وہہکئگ اسئگ ےکئگ اھبیئئگ املسمنئگ وکئگ وکیئئگ فیلکئگ ہنئگ ےچنہپئگ وتئگ خرائگ اعتیلئگ اسئگ وکئگ یلہپئگ فصئگ واولںئگ ےسئگ دوگائگ اخرئگ وئگ ‬
‫وثابئگ اطعئگ قرامےئئگ اگ۔(ربطاین)‬

‫رضحت ئگ املسنؓ ئگ قرامےت ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ یبنﷺ ےن ئگ ارشاد ئگ قرامنا ئگ ‪:‬وج ئگ صخش ئگ ہعمج ئگ ےک ئگ دن ئگ اہننا ئگ دوھنا ئگ اور ئگ اےنپ ئگ سب ئگ رھب ئگ اس ئگ ےن ئگ نایک ئگ و ئگ افصیئ ئگ اک ئگ یھب ئگ امامتم ئگ ایک۔رھپ ئگ لیتئگ ‬
‫اگلنا‪،‬وخ وبش ئگ اگلیئ ئگ اور ئگ دورہپ ئگ ڈےتلھ ئگ یہ ئگ دجسم ئگ ںیم ئگ اج ئگ اچنہپ ئگ اور ئگ دو ئگ آدویمں ئگ وک ئگ اک ئگ دورسے ئگ ےس ئگ ںیہن ئگ اٹہنا ئگ (ینعی ئگ اس ئگ ےن ئگ ان ئگ ےک ئگ رسوں ئگ اور ئگ دنکوھں ئگ رپ ئگ ےسئگ ‬
‫اھپدنےن‪،‬وفصںئگ وکئگ ریچئگ رکئگ زگرےنئگ نائگ دوئگ ےھٹیبئگ وہےئئگ امنزویںئگ ےکئگ چیبئگ ںیمئگ اجئگ رکئگ ےنھٹیبئگ یکئگ یطلغئگ ںیہنئگ یک)ہکلبئگ ںاہںئگ ہگجئگ یلمئگ وںیہئگ اخومیشئگ ےسئگ امنزئگ سئگ وریغہئگ ادائگ یکئگ وجئگ ‬
‫یھبئگ خرائگ ےنئگ اسئگ ےکئگ ہصحئگ ںیمئگ ھکلئگ دیئگ یھت۔رھپئگ جئگ بیطخئگ ررئگ رپئگ آنائگ وتئگ اخومش(اھٹیبئگ ہبطخئگ سا)ئگ راہوتئگ ا ےسئگ صخشئگ ےکئگ وہئگ اسرےئگ گاہئگ شخبئگ دےیئئگ ےئگ وجئگ اکئگ ہعمجئگ ‬
‫ےسئگ ےلئگ رکئگ دورسےئگ ہعمجئگ کئگ اسئگ ےسئگ رسزدئگ وہےئ۔(اخبری)ئگ ‬

‫ہبطخئگ امنزئگ ےکئگ ماقےلبئگ ںیمئگ ہشیمہئگ رصتخمئگ ڑپےیھ۔اسئگ ےیلئگ ہکئگ ہبطخئگ االصئگ یرریکئگ ےہئگ سجئگ ںیمئگ آپئگ ولوگںئگ وکئگ خرائگ یکئگ دنبیگئگ اورئگ ابعدتئگ رپئگ ااھبرےتئگ ںیہئگ اورئگ امنزئگ ہنئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫رصف ئگ ابعدت ئگ ےہ ئگ ہکلب ئگ ب ئگ ےس ئگ ا لض ئگ ابعدت ئگ ےہ‪،‬اس ئگ ےیل ئگ ہی ئگ یسک ئگ رطح ئگ حیحص ئگ ںیہن ئگ ہک ئگ ہبطخ ئگ وت ئگ ابمل ئگ وچڑا ئگ دنا ئگ اجےئ ئگ اور ئگ امنز ئگ دلجی ئگ دلجی ئگ رصتخم ئگ ڑپھ ئگ یلئگ ‬
‫اجےئ۔یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫امنزئگ وکئگ وطلئگ دانیئگ اورئگ ےبطخئگ وکئگ رصتخمئگ رکنائگ اسئگ ناتئگ یکئگ والمئگ ےہئگ ہکئگ بیطخئگ وسھجئگ وبھجئگ واالئگ ےہئگ سپئگ متئگ امنزئگ یبملئگ ڑپوھئگ اورئگ ہبطخئگ رصتخمئگ دو۔(ملسم)ئگ ‬

‫ئگ خہب ئگ وبقتیل ئگ ےک ئگ اسھت ئگ نساور ئگ خرائگ اورئگ روسلﷺےکئگ وجئگ ااکحمئگ ولعممئگ وہںئگ انئگ رپئگ ےچئگ دلئگ ےسئگ لمعئگ ‬
‫ہبطخ ئگ اہنی ئگ اخومیش‪،‬وتہج‪،‬وسکییئ‪،‬آامدیگ ئگ اور ر‬ ‫‪۸‬۔‬
‫رکےنئگ اکئگ ارادہئگ ےیجیکیبنﷺاکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫سج ئگ صخش ئگ ےن ئگ لسغئگ ایک ئگ رھپ ئگ امنز ئگ ہعمج ئگ ڑپےنھ ئگ آنا ئگ اور ئگ آ ئگ رک ئگ اےنپ ئگ دقمرئگ یکئگ امنزئگ ڑپیھ‪،‬رھپئگ اخومش(ھٹیبئگ رکئگ اہنیئگ وتہجئگ اورئگ وسکییئئگ ےکئگ اسھتئگ ہبطخئگ سا)راہئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ ‬
‫ئ‬
‫بیطخئگ ےبطخئگ ےسئگ افرغئگ وہائگ رھپئگ اسئگ ےنئگ ااممئگ ےکئگ اسھتئگ قرضئگ امنزئگ ادائگ یکئگ وتئگ اسئگ ےکئگ وہئگ اسرےئگ گاہئگ شخبئگ دیئگ ےوجئگ اسئگ ےسئگ اکئگ ہعمجئگ ےسئگ دورسےئگ ہعمجئگ کئگ رسزدئگ ‬
‫وہےئہکلبئگ نیتئگ دنئگ ےکئگ مریرئگ گاہئگ یھبئگ شخبئگ دےیئئگ یگ۔(ملسم)‬

‫اکئگ دورسیئگ روایئگ ںیمئگ ےہئگ ہکئگ جئگ بیطخئگ ہبطخئگ دےنیئگ ےکئگ ےیلئگ لکنئگ آنائگ وتئگ رھپئگ ہنئگ وکیئئگ امنزئگ ڑپانھئگ دربئگ ےہئگ اورئگ ہنئگ ناتئگ رکنائگ دربئگ ےہ۔‬

‫دورسائگ ہبطخئگ رعیبئگ ںیمئگ ڑپےیھ۔اہتبلئگ ےلہپئگ ےبطخںیمئگ دتقمویںئگ وک ھچئگ خرائگ ‪،‬روسلئگ اہللﷺےکئگ ااکحمئگ ‪،‬رضورتئگ ےکئگ اطمقبئگ ھچئگ تحیصنئگ ودہایئگ اورئگ یرریکئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫اکئگ امامتمئگ اینپئگ زنانئگ ںیمئگ ےیجیک۔یبنﷺ ےنئگ ہعمجئگ ںیمئگ وجئگ ےبطخئگ دےیئئگ ںیہئگ انئگ ےسئگ یہیئگ ولعممئگ وہنائگ ےہئگ ہکئگ بیطخئگ احالتئگ ےکئگ اطمقبئگ املسمونںئگ وکئگ ھچئگ تحیصنئگ ودہایئگ ‬
‫قرامےئئگ اورئگ ہیئگ دصقمئگ ایسئگ وقئگ وپرائگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ جئگ بیطخئگ اسنیعمئگ یکئگ زنانئگ ںیمئگ انئگ ےسئگ اطخبئگ رکے۔‬

‫ہعمج ئگ ےک ئگ قروضں ئگ ںیم ئگ وسرہ ئگ االیلع ئگ اور ئگ ااغلہیشئگ ڑپانھئگ نائگ وسرہئگ انموقفنئگ اورئگ وسرہئگ ہعمجئگ ئگ ڑپانھئگ ا لضئگ اورئگ ونسمنئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ ارثکئگ یہیئگ وسرںیتئگ ہعمجئگ ںیمئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫ڑپاھئگ رکےتئگ ےھت۔‬

‫تےسئگ یبنﷺ رپئگ درودئگ والسمئگ ےنجیھبئگ اکئگ وصخیصئگ امامتمئگ ےیجیک۔یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬
‫ہعمجئگ ےکئگ دنئگ رثک ئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
 ‫‪67‬‬

‫ہعمجئگ ےکئگ دنئگ ھجمئگ رپئگ رثکتئگ ےسئگ درودئگ اجیھبئگ رکو‪،‬اسئگ روزئگ درودئگ ںیمئگ قرےتشئگ احرضئگ وہےتئگ ںیہئگ اورئگ ہیئگ درودئگ ریمےئگ وضحرئگ ںیمئگ ‬

‫شیپئگ ایکئگ اجنائگ ےہ۔(انبئگ امہج)‬

‫ےکآدابئگ ‬
‫امنزئگ انجزہئگ ئگ ‬

‫امنز ئگ انجزہئگ ںیم ئگ رشتئگ اک ئگ امامتم ئگ ےیجیک۔انجزےئگ یک ئگ امنز ئگ رمدے ئگ ےک ئگ ےیل ئگ داعےئ ئگ رفغمت ئگ ےہ ئگ اور ئگ ہیئگ تیمئگ اکئگ امہئگ قحئگ ےہ۔ارگئگ ادنوہ ئگ وہئگ ہکئگ ووضئگ رکےتئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫رکےت ئگ انجزےئگ یک ئگ امنزئگ متخ ئگ وہئگ اجےئئگ یگئگ وتئگ ممی ئگ رک ئگ ےکئگ یہئگ ڑھکےئگ وہئگ اجںیئ۔یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ انجزےئگ یکئگ امنزئگ ڑپاھئگ رکو‪،‬شایرئگ ہکئگ اسئگ امنزئگ ےسئگ متئگ رپئگ مغئگ اطریئگ ‬
‫وہ‪،‬نیگمغئگ آدیمئگ خرائگ ےکئگ اسےئئگ ںیمئگ راتہئگ ےہاورئگ نیگمغئگ آدیمئگ ہرئگ کینئگ اکمئگ اکئگ اابقتسلئگ رکنائگ ےہ۔(احمک)اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامناہکئگ سجئگ تیمئگ رپئگ املسمونںئگ یکئگ نیتئگ ‬
‫ںیفصئگ امنزئگ انجزہئگ ڑپیتھئگ ہاںااسئگ ےکئگ ےیلئگ جئگ واجئگ وہئگ اجیتئگ ےہ۔(اوبداؤد)‬

‫امنزئگ انجزہئگ ےکئگ ےیلئگ تیمئگ یکئگ اچرنایئئگ اسئگ رطحئگ رےیھکئگ ہکئگ رسئگ امشلئگ یکئگ اجیئگ وہئگ اورئگ ناؤںئگ ونجبئگ یکئگ اجیئگ اورئگ تیمئگ اکئگ رخئگ ےلبقئگ یکئگ رطفئگ رےیھک۔‬ ‫‪۲‬۔‬

‫ارگئگ آپئگ امنزئگ انجزہئگ ڑپاھئگ رےہئگ وہںئگ وتئگ اسئگ رطحئگ ڑھکےئگ وہںئگ ہکئگ آپئگ تیمئگ ےکئگ نسئگ ےکئگ ماقےلبئگ ںیمئگ رںیہ۔‬ ‫‪۰‬۔‬

‫انجزےئگ یکئگ امنزئگ ںیمئگ وفصںئگ یکئگ دعتادئگ ہشیمہئگ اطقئگ رےیھکئگ ارگئگ ولگئگ وھتڑےئگ وہںئگ وتئگ اکئگ فصئگ انبےیئئگ ورہنئگ نیت‪،‬ئگ ناچن‪،‬ئگ استئگ ےنتجئگ اقرادئگ زنادہئگ وہےتئگ اجںیئئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫زنادہئگ ںیفصئگ انبےتئگ اجںیئئگ نکیلئگ دعتادئگ اطقئگ رےہ۔‬

‫ئگ امنزئگ انجزہئگ رشوعئگ رکںیئگ وتئگ ہیئگ نئگ ئگ رکںیئگ ہکئگ مہئگ اسئگ تیمئگ ےکئگ واےطسئگ ارمحئگ احرانیمحئگ ےسئگ رفغمتئگ اچےنہئگ ےکئگ ےیل‬ ‫‪۵‬۔‬

‫اسئگ یکئگ امنزئگ انجزہئگ ڑپےتھئگ ںیہ‪،‬ااممئگ یھبئگ ہیئگ نئگ رکےئگ اورئگ دتقمیئگ یھبئگ یہیئگ نئگ رکںی۔‬

‫ہتسہآہتسہ ئگ ۔‬
‫یآ ئگ ‬
‫ںیدنلبئگ آوازںیمئگ ئگ ےہکاورئگ دتقم ئگ ‬
‫امنزئگ انجزہئگ ںیمئگ وجئگ ااممئگ ڑپےھئگ ویہئگ دتقمیئگ یھبئگ ڑپںیھ۔دتقمیئگ اخومشئگ ہنئگ رںیہ‪،‬اہتبلئگ ااممئگ ریبکت ئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬

‫ئگ امنزئگ انجزہئگ ںیمئگ اچرئگ ریبکتںیئگ ڑپےیھ۔یلہپئگ ریبکتئگ ےتہکئگ وہےئئگ اہھتئگ اکونںئگ کئگ ےلئگ اجےیئئگ اورئگ رھپئگ اہھتئگ نادنئگ ھئگ ےیجیلئگ اورئگ انثئگ ءئگ ڑپےیھئگ ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬

‫سبحنک اللھم وبحمدک وتبارک اسمک وتعالی جدک و جل ثناءک وال الہ غیرک ۔‬

‫خرانائگ وتئگ ناکئگ ےہئگ اورئگ ترترئگ ےہئگ اورئگ اینپئگ دمحئگ وئگ انثئگ ےکئگ اسھتئگ اورئگ ریتائگ نامئگ ریخئگ وئگ ترتئگ واالئگ ےہئگ اورئگ ریتیئگ ترریگئگ اورئگ ترایئئگ تہبئگ دنلبئگ ےہاورئگ ریتیئگ رعتفیئگ تریئگ تمئگ وایلئگ ‬
‫ےہ‪،‬ریتےئگ وسائگ وکیئئگ وبعمدئگ ںیہن۔ئگ ‬
 ‫‪68‬‬

‫ابئگ دورسیئگ ریبکتئگ ڑپےیھئگ نکیلئگ ریبکتئگ ںیمئگ اہھتئگ ہنئگ ااھٹےیئاورئگ ہنئگ رسئگ ےسئگ وکیئئگ اشارہئگ ےیجیک۔دورسیئگ ریبکتئگ ےکئگ دعبئگ درودئگ رشفیئگ ڑپےیھئگ ‪:‬اللھم صلی علی محمد و علی آل‬
‫محمد کما صلیت علی ابراہیم و علی آل ابراہیم انک حمید مجید ۔اللھم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراہیم و علی آل ابراہیم انک‬
‫حمید مجید۔‬

‫خرانا!ئگ وتدمحمئگ رپئگ رتمحئگ قراماورئگ انئگ یکئگ آلئگ رپئگ رتمحئگ قرامئگ ‪،‬ےسیجئگ وت ئگ ےنئگ رتمحئگ قرامیئئگ اترامیہئگ اورئگ اترامیہئگ یکئگ آلئگ رپ۔ےبئگ کشئگ وتئگ تریئگ وخویبںئگ والئگ اورئگ ترریگئگ واالئگ ےہئگ ۔خرانائگ وتئگ ‬
‫ترتئگ نازل رئگ قامئگ ئگ دمحمئگ رپئگ اورئگ انئگ یکئگ آلئگ رپئگ سجئگ رطحئگ وتئگ ےنئگ ترتئگ نازلئگ قرامیئئگ اترامیہئگ رپئگ اورئگ انئگ یکئگ آلئگ رپئگ ‪،‬ےبئگ کشئگ وتئگ تریئگ وخویبںئگ واالئگ اورئگ ترریگئگ واالئگ ےہ۔‬

‫ابئگ ریغبئگ اہھتئگ ااھٹےئئگ رسیتیئگ ریبکتئگ ےیہکئگ او ئگ رتیمئگ ےکئگ ےیلئگ ونسمنئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬ئگ اللھدددم اغدددرف لحیندددا و میدندددا و شددداہدنا و غائبندددا و صدددغیرنا و کبیرندددا و ذرکندددا‬
‫وانثانا۔اللھم من احیتہ منا فاحیہ علی االسالم ومن توفیتہ منا فتوفہ علی االیمان۔‬

‫خرانا!ہارے ئگ زدنوں ئگ ‪،‬رمدوں ئگ ‪،‬ہارے ئگ احرضوں ئگ ‪،‬ہارے ئگ اغوبئں‪،‬ہارے ئگ وھچوٹں‪،‬ہارے ئگ تروں‪،‬ہارے ئگ رمدوں‪،‬ہاری ئگ وعروتں ئگ یک ئگ وت ئگ رفغمتئگ ‬
‫قرامدے۔خرانا!ئگ مہئگ ںیمئگ ےسئگ سجئگ وکئگ وتئگ زدنہئگ رےھکئگ وتئگ اسئگ وکئگ االسمئگ رپئگ زدنہئگ رھکئگ او ئگ رسجئگ وکئگ وتئگ ومتئگ دےئگ وتئگ اسئگ وکئگ اامینئگ ےکئگ اسھتئگ ومتئگ دے۔‬

‫ارگئگ تیمئگ ناناغلئگ ڑلےکئگ یکئگ وہئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬

‫اللھم اجعلہ لنا رفطا و اجعلہ لنا اجرا و ذرخا و اجعلہ لنا شافعا و مشفعا۔‬

‫خرانا!ئگ وتئگ اسئگ ڑلےکئگ وکئگ ہارےئگ ےیلئگ ذرہعیئگ رفغمتئگ انبئگ اورئگ اسئگ وکئگ ہارےئگ ےیلئگ اخرئگ اورئگ آخرتئگ اکئگ ذریخہئگ انبئگ اورئگ ااسیئگ افسریشئگ انبئگ سجئگ یکئگ افسرشئگ وبقلئگ رکئگ یلئگ اجےئئگ ‬

‫اورئگ ارگئگ تیمئگ ناناغلئگ ڑلیکئگ یکئگ ےہئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ۔اسئگ داعئگ اکئگ بلطمئگ یھبئگ ویہئگ ےہئگ وجئگ ڑلےکئگ ےکئگ ےیلئگ ڑپیھئگ اجےنئگ وایلئگ داعئگ اکئگ ےہئگ اللھددم اجعلھددا لنددا رفطددا و‬
‫اجعلھا لنا اجرا و ذرخاو اجعلھا لنا شافعۃ و مشفعۃ‬

‫ئگ انجزے ئگ ےک ئگ ےیل ئگ اجےت ئگ وہےئ ئگ اےنپ ئگ ااجنم ئگ وک ئگ وسےتچ ئگ رےیہاور ئگ ہی ئگ م ر ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ سج ئگ رطح ئگ آج ئگ آپ ئگ دورسے ئگ وک ئگ زنیم ئگ ےک ئگ اواےل ئگ رکےن ئگ اج ئگ رےہئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫ںیہ‪،‬کیھٹئگ ایسئگ رطحئگ اکئگ دنئگ دورسےئگ ولگئگ آپئگ وکئگ ےلئگ اجںیئئگ ےگ۔اسئگ مغئگ اورئگ رکفئگ ےکئگ ےجیتنئگ ںیمئگ آپئگ مکئگ ازئگ مکئگ ام ےئگ و ق ئگ ےک ئگ ےیل ئگ آخرت ئگ ےک ئگ وصر ئگ ںیم ئگ ےنلھگئگ ‬
‫یکئگ اعسدتئگ ناںیئئگ ےگئگ اورئگ داینئگ یکئگ اںونھجںئگ اورئگ ناوتںئگ ےسئگ وفحمظئگ رںیہئگ ےگ۔‬

‫ےکآداب‬
‫تیمئگ ئگ ‬

‫جئگ یسکئگ قر یئگ ارملگئگ ےکئگ ناسئگ اجںیئئگ وتئگ ذرائگ دنلبئگ آوازئگ ںیمئگ ہملکئگ "ال الددہ اال اہلل محمددد رسددول اہلل"ڑپےتھئگ رںیہ‪،‬ئگ رم ضیئگ ےسئگ ڑپےنھئگ ےکئگ ےیلئگ ہنئگ ںیہک‪،‬ئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہکئگ "جئگ رمےنئگ واولںئگ ےکئگ ناسئگ وھٹیبئگ وتئگ ہملکئگ اکئگ ذرکئگ رکےتئگ روہ۔"(ملسم)‬
 ‫‪69‬‬

‫ترعئگ ےکئگ وقئگ وسرۃ ٰئگ یئگ یکئگ التوتئگ ےیجیک‪،‬ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہکئگ رمےنئگ واولںئگ ےکئگ نائگ سئگ وسرۃ ٰئگ یئگ ڑپاھئگ رکو۔ئگ (اعریگملی‪،۷۳۳‬دلج‪ )۷‬اہںئگ دمئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫کللٹےئگ ےکئگ دعبئگ جئگ کئگ رمدےئگ وکئگ لسغئگ ہنئگ دنائگ اجےئئگ اسئگ ےکئگ ناسئگ ھٹیبئگ رکئگ قرآنئگ رشفیئگ ہنئگ ڑپےیھاورئگ وہئگ آدیمئگ سجئگ وکئگ اہنےنئگ یکئگ رضورتئگ وہئگ اورئگ ئگ ‬
‫ضیحوئگ افنسئگ وایلئگ وعرتئگ ‬
‫یھبئگ رمدےئگ ےکئگ ناسئگ ہنئگ اجےئ۔‬

‫ومتئگ یکئگ ربخئگ نسئگ رکئگ "انائگ ہللئگ وئگ انائگ اہیلئگ راوعجن"‪؎۷‬ڑپےیھ۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہکئگ وجئگ آدیمئگ یسکئگ تبیصئگ ےکئگ ومعقئگ رپئگ "انائگ ہللئگ وئگ انائگ اہیلئگ راوعجن"ئگ ڑپاتھئگ ےہئگ وتئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫اسئگ ےکئگ ےیلئگ نیتئگ اخرئگ وہےتئگ ںیہ‪:‬‬

‫اولئگ ہیئگ ہکئگ اسئگ رپئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ےسئگ رتمحئگ اورئگ السیتمئگ اتریتئگ ےہ۔‬

‫دومئگ ہیئگ ہکئگ اسئگ وکقحئگ یکئگ التشئگ وئگ وجتسجئگ اکئگ اخرئگ اتلمئگ ےہ۔‬

‫وسمئگ ہیئگ ہکئگ اسئگ ےکئگ اصقننئگ یکئگ التیفئگ یکئگ اجیتئگ ےہئگ ئگ اورئگ اسئگ وکئگ وفتئگ وہےنئگ وایلئگ زیچئگ اکئگ اسئگ ےسئگ ااھچئگ دبہلئگ دنائگ اجنائگ ےہ۔(ربطاین)‬

‫ےک‬
‫تیمئگ ےکئگ مغئگ ںیمئگ ےنخیچئگ دالےنئگ اورئگ نیبئگ رکےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک‪،‬ئگ اہتبلئگ مغئگ ںیمئگ آوسنئگ لکنئگ اجںیئئگ وتئگ ہیئگ رطفیئگ ناتئگ ےہ۔یبنﷺ ئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬

‫………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………‬

‫مہئگ بئگ خرائگ یہئگ ےکئگ ںیہئگ اورئگ ئگ ایسئگ یکئگ رطفئگ ےنٹلپئگ واےلئگ ںیہ۔‬ ‫‪؎۷‬‬

‫قرزدنرضحتئگ اترامیہؓئگ اکئگ ااقتنلئگ وہائگ وتئگ آپﷺ یکئگ آوھکنںئگ ےسئگ آوسنئگ ہہئگ ڑپے۔ئگ ایسئگ رطحئگ آپﷺ ےکئگ وناےسئگ انبئگ زبنیؓئگ اکئگ ااقتنلئگ وہائگ وتئگ آپﷺ یکئگ آوھکنںئگ ‬
‫ےسئگ آوسنئگ رواںئگ وہئگ ےگ۔ئگ وپاھچئگ ایگئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ ہیئگ ایک؟ئگ قرامنائگ ہیئگ رتمحئگ ےہئگ وجئگ خرائگ ےنئگ اےنپئگ دنبوںئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ رھکئگ دیئگ ےہئگ اورئگ خرائگ اےنپئگ دنبوںئگ ںیمئگ ےسئگ ایہنئگ ‬
‫دنبوںئگ رپئگ رتمحئگ قرامنائگ ےہئگ وجئگ رمحئگ رکےنئگ واےلئگ ںیہ۔"‬

‫او ئگ رآپﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬ئگ "وجئگ ہنمئگ رپئگ امطےچنئگ امرے‪،‬ئگ رگابینئگ اھپڑے‪،‬ئگ اجتیلہئگ یکئگ رطحئگ نیبئگ رکےئگ اسئگ اکئگ مہئگ ےسئگ وکیئئگ قلعتئگ ںیہن۔"‬

‫اجنئگ کللٹےئگ ےکئگ دعبئگ تیمئگ ےکئگ اہھتئگ ریپئگ دیسےھئگ رکئگ دےیجی‪،‬ئگ آںیھکنئگ دنبئگ رکئگ دےیجیئگ اورئگ اکئگ وچڑیئگ یٹپئگ ںوھڑیئگ ےکئگ ےچینئگ ےساکنلئگ رکئگ رسئگ ےکئگ اورپئگ نادنھئگ دےیجیئگ اورئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ناؤںئگ ےکئگ دوونںئگ اوگنےھٹئگ المئگ رکئگ دیجھئگ ےسئگ نادنھئگ دےیجیئگ اورئگ اچدرئگ ےسئگ ڈکھئگ دےیجیئگ اورئگ ہیئگ ئگ ڑپےتھئگ رےیہ۔بسم اہلل و علی ملۃ رسول اہلل۔"خرائگ ےکئگ نامئگ ےسئگ اورئگ روسلئگ ‬
‫اہللئگ ﷺ یکئگ ک تئگ رپ"اورئگ ولوگںئگ وکئگ وافتئگ یکئگ االطعئگ رکائگ دےیجیئگ اورئگ ربقئگ ںیمئگ انارےتئگ وقئگ یھبئگ یہیئگ داعئگ ڑپےیھ۔‬

‫تیمئگ یکئگ وخایبنئگ ایبنئگ ےیجیکئگ اورئگ تراویئںئگ اکئگ ذرکئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ۔ئگ "اےنپئگ رمدوںئگ یکئگ وخایبںئگ ایبنئگ ایکئگ رکوئگ اورئگ انئگ یکئگ تراویئںئگ ےسئگ زنانئگ وکئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫دنبئگ راھکئگ رکو۔"(اوبداؤد)ئگ او ئگ رآپﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬ئگ "جئگ وکیئئگ صخشئگ رمنائگ ےہئگ اسئگ ےکئگ اچرئگ ڑپویسئگ اسئگ ےکئگ الھبئگ وہےنئگ یکئگ وگایہئگ دےتیئگ ںیہئگ وتئگ خرائگ قرامنائگ ےہئگ ںیمئگ ‬
‫ےنئگ اہمتریئگ اہشدتئگ وبقلئگ رکئگ یلئگ اورئگ نجئگ ناوتںئگ اکئگ ںیہمتئگ ملعئگ ںیہنئگ اھتئگ وہئگ ںیمئگ ےنئگ اعمفئگ رکئگ دںی۔"(انبئگ ابحن)‬
 ‫‪70‬‬

‫اکئگ نارئگ یبنﷺ ےکئگ وضحرئگ احصہبؓئگ ےنئگ اکئگ انجزےئگ یکئگ رعتفیئگ یکئگ وتئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا۔"ئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ جئگ واجئگ وہئگ یئگئگ ولوگ!ئگ متئگ زنیمئگ رپئگ خرائگ ‬
‫ئگ تائگ ےتہکئگ وہئگ خرائگ اسئگ وکئگ دوزخئگ ںیمئگ جیھبئگ داتیئگ ےہ۔(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬
‫متسجئگ وکئگ ااھچئگ ےتہکئگ وہئگ خرائگ اسئگ وکئگ جئگ ںیمئگ دالخئگ رکئگ داتیئگ ےہئگ اورئگ متئگ سجئگ وک ُ ر‬
‫ےکئگ وگاہئگ وہ ئگ ‪ ،‬ئگ ‬

‫اور ئگ آپﷺ ےن ئگ ہی ئگ یھب ئگ قرامنا ئگ ہک" ئگ ج ئگ یسک ئگ رم ضی ئگ یک ئگ ایعدت ئگ وک ئگ اجؤ ئگ نا ئگ یسک ئگ انجزے ئگ ںیم ئگ رشت ئگ رکو ئگ ہشیمہ ئگ زنان ئگ ےس ئگ ریخ ئگ ےک ئگ املکت ئگ وہک ئگ ویکہکنئگ ‬
‫قرےتشئگ اہمتریئگ ناوتںئگ ئگ رپآنیمئگ ےتہکئگ اجےتئگ ںیہ۔"(ملسم)‬

‫ہشیمہئگ ومتئگ رپئگ ربصئگ وئگ االقتسلئگ اکئگ اظمہرہئگ ےیجیک‪،‬یھبکئگ زنانئگ ےسئگ وکیئئگ نارکشیئگ اکئگ ہملکئگ ہنئگ اکنےیل۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬

‫ش‬
‫"جئگ وکیئئگ حشئگ اےنپئگ ےچبئگ ےکئگ رمےنئگ رپئگ ربص ئگ ‬
‫ئگ رکناےہئگ وتئگ خرائگ اےنپئگ قروتشںئگ ےسئگ قرامنائگ ےہ‪،‬ئگ ایکئگ متئگ ےنئگ ریمےئگ دنبےئگ ےکئگ ےچبئگ یکئگ روحئگ ضبقئگ رکئگ یل۔ئگ قرےتشئگ ‬
‫وجابئگ دےتیئگ ںیہ‪،‬ئگ رپورداگرئگ مہئگ ریتائگ مکحئگ اجبئگ الےئ۔ئگ رھپئگ خرائگ وپاتھچئگ ےہئگ متئگ ےنئگ ریمےئگ دنبےئگ ےکئگ رگجئگ وگےشئگ یکئگ اجنئگ ضبقئگ رکئگ یل؟وہئگ ےتہکئگ ںیہئگ یجئگ اہں۔رھپئگ وہئگ وپاتھچئگ ےہئگ ‬
‫وتئگ ریمےئگ دنبےئگ ےنئگ ایکئگ اہک؟ئگ وہئگ ےتہکئگ ںیہئگ رپورداگرئگ اسئگ ےنئگ ریتیئگ دمحئگ یکئگ اورئگ "انائگ ہللئگ وئگ انائگ اہیلئگ راوعجن"ئگ ڑپاھئگ وتئگ خرائگ قروتشںئگ ےسئگ اتہکئگ ےہئگ ریمےئگ اسئگ دنبےئگ ےکئگ ےیلئگ ‬
‫جئگ ںیمئگ اکئگ رھگئگ ریمعتئگ رکوئگ اورئگ اسئگ اکئگ نامئگ تیبئگ امحلئگ (رکشئگ اکئگ رھگ)ئگ ر‪،‬وھ۔"(ترذمی)‬
‫ئ‬
‫رمدےئگ وکئگ الہنےنئگ ئگ دالھےنئگ ںیمئگ دترئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ لسغئگ ےکئگ ناینئگ ںیمئگ ریبیئگ ےکئگ ےتپئگ ڈالئگ رکئگ اکلہئگ رگمئگ رکئگ ےیجیلئگ وتئگ ااھچئگ ےہ۔ئگ رمدےئگ وکئگ ناکئگ اصفئگ ےتختئگ رپئگ اٹلئگ ی‪،‬ئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫ڑپکےئگ انارئگ رکئگ دنبہئگ ڈالئگ دےیجی۔ئگ اہھتئگ رپئگ ڑپکائگ ٹیپلئگ رکئگ ےلہپئگ وھچنائگ ترائگ ااجنتسئگ رکایاورئگ ایخلئگ رےیھکئگ ہکئگ دنبہئگ ڈاکھئگ رےہ۔ئگ رھپئگ ووضئگ رکای‪،‬ئگ ووضئگ ںیمئگ یلکئگ رکےنئگ اورئگ ناکئگ ‬
‫ںیمئگ ناینئگ ڈاےنلئگ یکئگ رضورتئگ ںیہن‪،‬ئگ لسغئگ رکاےتئگ وقئگ اکنئگ اورئگ ناکئگ ںیمئگ رویئئگ رھکئگ دےیجی ئگ ئگ ناہکئگ ناینئگ ادنرئگ ہنئگ اجےئ۔ئگ رھپئگ رسئگ وکئگ اصنبئگ نائگ یسکئگ اورئگ زیچئگ ےسئگ ایھچئگ رطحئگ دوھئگ رکئگ ‬
‫اصفئگ رکئگ دےیجی۔ئگ رھپئگ ناںیئئگ رکوٹئگ اٹلئگ رک ئگ داںیئئگ اجیئگ رسئگ ےسئگ ناؤںئگ کئگ ناینئگ ڈاےیل‪،‬ئگ رھپئگ ایسئگ رطحئگ ناںیئئگ رطفئگ ناینئگ رس ئگ ےسئگ ناؤںئگ کئگ ڈاےیل۔ئگ ابئگ اگیھب ئگ وہائگ دنبہئگ اٹہئگ ‬
‫دےیجیئگ اورئگ وساھکئگ دنبہئگ ڈالئگ دےیجیئگ اورئگ رھپئگ ااھٹئگ رکئگ اچرنایئئگ رپئگ نفکئگ ںیمئگ اٹلئگ دےیجی۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"سجئگ ےنیسکئگ تیمئگ وکئگ لسغئگ دنائگ اورئگ اسئگ ےکئگ ن بئگ ئگ وکاپھچنا‪،‬ئگ خرائگ ا ےسئگ دنبےئگ ےکئگ اچسیلئگ ریبکہئگ گاہئگ شخبئگ داتیئگ ےہئگ اورئگ سجئگ ےنئگ یسکئگ تیم ئگ وکئگ ربقئگ ںیمئگ انارائگ وتئگ ‬
‫وگنائگ اسئگ ےنئگ تیمئگ وکئگ روزئگ رشحئگ کئگ ےکئگ ےیلئگ رےنہئگ اکئگ اکمنئگ ایہمئگ ایک۔"(ربطاین)‬
‫ئ‬ ‫گ‬ ‫ئ‬ ‫ئ‬
‫نفکئگ اوطسئگ درےجئگ ےکئگ دیفسئگ ڑپکےئگ اکئگ انبی‪،‬ئگ ہنئگ زنادہئگ یتمیقئگ انبی‪،‬ئگ اورئگ ہنئگ نالکلئگ ھییاائگ انبی‪،‬رمدوںئگ ےکئگ ےیلئگ نفکئگ ںیمئگ نیتئگ ڑپکےئگ رےیھک‪،‬ئگ اکئگ اچدر‪،‬ئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫اکئگ دنبہ‪،‬ئگ اورئگ اکئگ ینفکئگ نائگ رکنا۔ئگ اچدرئگ یکئگ ابملیئئگ تیمئگ ےکئگ دقئگ ےسئگ زنادہئگ رےیھکئگ نائگ ہکئگ رسئگ اورئگ ناؤںئگ دوونںئگ اجیئگ ےسئگ نادناھئگ اجئگ ےکسئگ اورئگ وچڑایئئگ اینتئگ رےیھکئگ ہکئگ رمدےئگ وکئگ ‬
‫ایھچ ئگ رطح ئگ اٹیپل ئگ اج ئگ ےکس۔ ئگ وعروتں ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ان ئگ ڑپکوں ئگ ےک ئگ والوہ ئگ اک ئگ رسدنب ئگ رےیھک‪ ،‬ئگ وج ئگ اک ئگ زگ ئگ ےس ئگ ھچ ئگ مک ئگ وچڑا ئگ اور ئگ اک ئگ زگ ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ ابمل ئگ وہ ئگ اور ئگ لغب ئگ ےس ئگ ےلئگ رکئگ ‬
‫ےنٹھگک ئگ اک ئگ اک ئگ ہنیس ئگ دنب ئگ یھب ئگ رےیھک۔ ئگ یبنﷺ اک ئگ ارشاد ئگ ےہ‪ :‬ئگ "سج ئگ ےن ئگ یسک ئگ تیم ئگ وک ئگ نفک ئگ انہپنا ئگ وت ئگ خرا ئگ اس ئگ وک ئگ ج ئگ ںیم ئگ سدنس ئگ اور ئگ اقربتق ئگ اک ئگ ابلس ئگ انہپےئئگ ‬
‫اگ۔"(احمک)‬
‫ئ‬
‫ےس‬
‫انجزہئگ ربقاتسنئگ یکئگ رطفئگ ذرائگ زیتئگ دقومںئگ ےسئگ ےلئگ اجی۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ ''انجزےئگ ںیمئگ دلجیئگ رکو۔"رضحتئگ انبئگ وعسمدئگ ےنئگ یبنﷺ ئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫وپاھچئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! انجزےئگ وکئگ سکئگ راتفرئگ ےسئگ ےلئگ اجنائگ رکںی؟قرامنا‪":‬دلجیئگ دلجیئگ دوڑےنئگ راتفرئگ ےسئگ ھچئگ مک‪،‬ئگ ارگئگ رمدہئگ اصجئگ ریخئگ ےہئگ وتئگ اسئگ وک ِ‬
‫ئگ ااجنمئگ ریخئگ ‬
‫کئگ دلجیئگ اچنہپؤئگ اورئگ ارگئگ اصجئگ رشئگ ےہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ رشئگ وکئگ اےنپئگ ےسئگ دلجئگ دور۔"(اوبداؤد)‬
 ‫‪71‬‬

‫ئ‬
‫انجزے ئگ ےک ئگ اسھت ئگ دیپل ئگ اجی‪ ،‬ئگ یبنﷺ اک ئگ انجزے ئگ ےک ئگ اسھتئگ ےلچ ئگ اور ئگ آپﷺ ےن ئگ داھکیئگ ہک ئگ دنچئگ آدیم ئگ وسارئگ ںیہ۔ئگ آپﷺ ےنئگ ان ئگ ےسئگ ‬ ‫‪ ۷۷‬ئگ ۔‬
‫اہک‪:‬ئگ "متئگ ولوگںئگ وکئگ رشمئگ ںیہنئگ آیتئگ ہکئگ خرائگ ےکئگ قرےتشئگ دیپلئگ لچئگ رےہئگ ںیہئگ اورئگ متئگ اجونروںئگ یکئگ ھٹیپئگ رپوہ۔"اہتبلئگ انجزےئگ ےسئگ وایسپئگ رپئگ وساریئگ رپئگ آتکسئگ ںیہ۔ئگ یبنﷺ‬
‫اوبوادحیئگ ےکئگ انجزےئگ ںیمئگ دیپلئگ ےئگ اورئگ وایسپئگ ںیمئگ وھگڑےئگ رپئگ وسارئگ وہئگ رکئگ آےئ۔‬

‫ج ئگ آپ ئگ انجزہ ئگ آےت ئگ دںیھکی ئگ وت ئگ ڑھکےئگ وہ ئگ اجںیئ‪،‬ئگ رھپ ئگ ارگئگ اس ئگ ےکئگ اسھتئگ پ ےنئگ اکئگ ارادہ ئگ ہنئگ وہئگ وتئگ رہھٹ ئگ اجیؕےئگ ہک ئگ انجزہئگ ھچئگ آےگ ئگ لکن ئگ اجےئ۔ئگ یبنﷺ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"جئگ متئگ انجزہئگ وکئگ د وھکئگ وتئگ ڑھکےئگ وہئگ اجؤئگ اورئگ وجئگ ولگئگ انجزےئگ ےکئگ اسھتئگ اجںیئئگ وہئگ اسئگ وقئگ کئگ ہنئگ ںیھٹیبئگ جئگ کئگ انجزہئگ ہنئگ راھکئگ اجےئ۔"‬

‫امنزئگ انجزہئگ ڑپےنھئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیکئگ اورئگ انجزےئگ ےکئگ اسھتئگ اجےنئگ اورئگ دنکاھئگ دےنیئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ اکئگ ئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۷۰‬۔‬

‫"املسمن ئگ اک ئگ املسمن ئگ رپ ئگ ہی ئگ یھب ئگ قح ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ انجزے ئگ ےک ئگ رمہاہ ئگ اجےئ۔" ئگ اور ئگ آپﷺ ےن ئگ ہی ئگ یھب ئگ قرامنا‪":‬وج ئگ صخش ئگ انجزے ئگ ںیم ئگ رسک ئگ وہا ئگ اورئگ ‬
‫انجزےئگ یکئگ امنزئگ ڑپیھئگ وتئگ اسئگ وکئگ اکئگ ریقاطئگ ےکئگ تراترئگ وثابئگ اتلمئگ ےہ‪،‬ئگ امنزئگ ےکئگ دعب ئگ وجئگ دنفئگ ںیمئگ یھبئگ رشکئگ وہئگ اسئگ وکئگ دوئگ ریقاطئگ ےکئگ تراترئگ وثابئگ دنائگ اجنائگ ےہ۔"ئگ یسکئگ ےنئگ ‬
‫وپاھچئگ دوئگ ریقاطئگ ےنتکئگ ترےئگ وہںئگ ےگ؟قرامنا‪:‬ئگ "دوئگ ڑاہڑوںئگ ےکئگ تراتر۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬
‫ئ‬
‫رمدےئگ یکئگ ربقئگ امشلئگ ونجبئگ ابملیئئگ ںیم ئگ دھکواےیئاورئگ رمدےئگ وکئگ ربقئگ ںیمئگ انارےت ئگ وقئگ ےلبقئگ یکئگ رطفئگ رھکئگ رکئگ اناری۔ئگ ارگئگ رمدہئگ اکلہئگ وہئگ وتئگ دوئگ آدیمئگ انارےنئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫ےکئگ ےیلئگ اکیفئگ ںیہئگ ورہنئگ سئگ رضورتئگ نیتئگ نائگ اچرئگ آدیمئگ انارںی‪،‬ئگ انارےتئگ وقئگ تیمئگ اکئگ رخئگ ےلبقئگ یکئگ رطفئگ رکئگ دےیجیئگ اورئگ نفکئگ یکئگ رگںیہئگ ‪،‬وھلئگ دےیجی۔‬

‫وعرتئگ وکئگ ربقئگ ںیمئگ انارےتئگ وقئگ رپدےئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۷۵‬۔‬

‫ربقئگ رپئگ یٹمئگ ڈاےتلئگ وقئگ رساہےنئگ ےسئگ ادتباءئگ ےیجیکئگ اورئگ دوونںئگ اہوھتںئگ ںیمئگ یٹمئگ رھبئگ رکئگ نیتئگ نارئگ ربقئگ رپئگ ڈاےیل۔یلہپئگ رمہبتئگ یٹمئگ ڈاےتلئگ وقئگ ڑپےیھئگ منھا خلقنکمئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫"ایس ئگ زنیم ئگ ےس ئگ مہ ئگ ےنئگ ںیہمت ئگ دیپا ئگ ایک۔"دورسی ئگ نار ئگ یٹم ئگ ڈاےتل ئگ وق ئگ ڑپےیھئگ و فیھانعیدکم "ایس ئگ زنیم ئگ ںیم ئگ مہئگ ںیہمت ئگ ولنا ئگ رےہ ئگ ںیہ۔" ئگ اور ئگ رسیتی ئگ نارئگ جئگ یٹمئگ ‬
‫ڈاںئگ وتئگ ڑپےیھ و منھا نرخجکم تارۃ ارخی "اورئگ ایسئگ ےسئگ مہئگ ںیہمتئگ دونارہئگ ااھٹںیئئگ ےگ۔"‬
‫ئ‬
‫تیم ئگ یک ئگ ربق ئگ وک ئگ ہن ئگ زنادہ ئگ اوئاچ ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ ہن ئگ وچوکر ئگ انبی‪ ،‬ئگ سب ئگ اینت ئگ یہ ئگ یٹم ئگ ربق ئگ رپ ئگ ڈاےیل ئگ وج ئگ اس ئگ ےک ئگ ادنر ئگ ےس ئگ اکنیل ئگ ےہ ئگ اور ئگ یٹم ئگ ڈاےنل ئگ ےک ئگ دعب ئگ وھتڑا ئگ اس ئگ ناینئگ ‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫ڑھچکئگ دےیجی۔‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫ئگ دترربقئگ ےکئگ ناسئگ رہھٹیئگ اورئگ ولوگںئگ وکئگ یھبئگ وتہجئگ دالیئگ ہکئگ اافغتسرئگ رکںی۔ئگ یبنﷺ دنفئگ ےکئگ دعبئگ وخدئگ یھبئگ اافغتسرئگ قرامےتئگ اورئگ ‬
‫دنفئگ رکےنئگ ےکئگ دعبئگ ھچ ئگ ‬ ‫‪۷۸‬۔‬
‫ولوگںئگ ےسئگ یھبئگ قرامےتئگ "ہیئگ وقئگ اسحبئگ اکئگ ےہئگ اےنپئگ اھبیئئگ ےکئگ ےیلئگ نایئگ دقیمئگ یکئگ داعئگ وموگنئگ اورئگ رفغمتئگ بلطئگ رکو۔"(اوبداؤد)‬

‫ تتروں‪،‬ئگ رہتشئگ داروںئگ نائگ ناسئگ ڑپوسئگ ںیمئگ یسکئگ ےکئگ اہیںئگ تیمئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ اسئگ ےکئگ یہںئگ دوئگ اکئگ وقئگ اکئگ اھکنائگ وجھبادےیجی۔اسئگ ےیلئگ ہکئگ وہئگ مغئگ ںیمئگ رپاشینئگ ‬ ‫‪۷۶‬۔‬
‫وہںئگ ےگ۔ئگ اجعمئگ ترذمیئگ ںیمئگ ےہئگ ہکئگ جئگ رضحتئگ رفعجؓئگ ےکئگ دیہشئگ وہےنئگ یکئگ ربخئگ آیئئگ وتئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "رفعجئگ ےکئگ رھگئگ واولںئگ ےکئگ ےیلئگ اھکنائگ ایترئگ رکئگ دو‪،‬ئگ وہئگ آجئگ ‬
‫وغشملئگ ںیہ۔"‬
 ‫‪72‬‬

‫ئگ وشہئگ رمئگ اجےئئگ وتئگ اسئگ ےکئگ وسگئگ یکئگ دمتئگ اچرئگ ےنیہئگ دسئگ دنئگ ےہ۔ئگ جئگ امئگ اوملاص نئگ رضحتئگ ‬
‫نیتئگ دنئگ ےسئگ زنادہئگ تیمئگ اکئگ وسگئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ اہتبلئگ یسکئگ وعرتئگ اک ر‬ ‫‪۲۳‬۔‬
‫امئگ ہبیبحؓئگ ےکئگ وادلئگ اوبایفسنئگ اکئگ ااقتنلئگ وہائگ وتئگ یبئگ یبئگ زبنیؓئگ انئگ ےکئگ ناسئگ زعتیئگ ےکئگ ےیلئگ ںیئگ۔ئگ رضحتئگ امئگ ہبیبحؓئگ ےنئگ وخ وبشئگ ںوگنایئ‪،‬ئگ اسئگ ںیمئگ زرفعانئگ یکئگ زردیئگ وریغہئگ یلمئگ ‬
‫وہیئئگ یھت۔ئگ امئگ اوملاص نئگ ےنئگ وہئگ وخ وبشئگ اینپئگ نادنیئگ ےکئگ یلمئگ اورئگ رھپئگ ھچئگ اےنپئگ ہنمئگ رپئگ یلمئگ اورئگ رھپئگ قرامےنئگ ںیگل‪:‬ئگ "خرائگ شادہئگ ےہئگ ےھجمئگ وخ وبشئگ یکئگ وکیئئگ رضورتئگ ںیہنئگ یھتئگ رگمئگ ںیمئگ ‬
‫ئگ وشہےکئگ وسگئگ یکئگ ‬
‫ےنئگ یبنﷺ وکئگ ہیئگ قرامےتئگ انسئگ ےہئگ ہکئگ وجئگ وعرتئگ خرائگ اورئگ روزئگ آخرتئگ رپئگ نیقیئگ ریتھکئگ ےہئگ وہئگ یسکئگ رمدےئگ اکئگ وسگئگ رنیئگ دنئگ ےسئگ زنادہئگ ہنئگ انمےئ‪،‬ئگ اہتبل رئگ ‬
‫دمتئگ اچرئگ ےنیہئگ اورئگ دسئگ دنئگ ےہ۔"(اوبداؤد)‬

‫تیمئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ سئگ تیثیحئگ دصہقئگ اورئگ ریخاتئگ یھبئگ ےیجیک۔ئگ اہتبلئگ اسئگ اعمہلمئگ ںیمئگ ریغئگ ونسمنئگ رومسںئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ ےنچبئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۲۷‬۔‬

‫ےکآداب‬
‫ربقاتسنئگ ئگ ‬
‫ئ‬
‫انجزہئگ ےکئگ اسھتئگ ربقاتسنئگ یھبئگ اجیئگ اورئگ تیمئگ ےکئگ دانفےنئگ ںیمئگ رشکئگ رےیہئگ اورئگ یھبکئگ و ےسئگ یھبئگ ربقاتسنئگ اجنائگ ےیجیک۔ئگ اسئگ ےسئگ آخرتئگ یکئگ نادئگ نازہئگ وہیتئگ ےہئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫ئگ اکربقئگ ےکئگ ےرارےئگ ھٹیبئگ ‬
‫اورئگ ومتئگ ےکئگ دعبئگ یکئگ زدنیگئگ ےکئگ ےیلئگ ایتریئگ اکئگ خرہبئگ دیپائگ وہنائگ ےہ۔ئگ یبنﷺ اکئگ انجزےئگ ےکئگ اسھتئگ ربقاتسنئگ رشتفیئگ ےلئگ ےئگ اورئگ واہں ئگ ‬
‫رکآپﷺ اسئگ دقرئگ روےئئگ زنیمئگ ترئگ وہئگ یئگ۔ئگ رھپئگ احصہبؓئگ وکئگ اطخبئگ رکےتئگ وہےئئگ قرامنا"اھبویئ!ئگ اسئگ دنئگ ےکئگ ےیلئگ ایتریئگ رکو۔"(انبئگ امہج)‬
‫ئگ ‬

‫اورئگ اکئگ رمہبتئگ ربقئگ ےکئگ ناسئگ ھٹیبئگ رکئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ربقروزاہنئگ ااہتنیئئگ ایھبکئگ آوازئگ ںیمئگ اکپریتئگ ےہ‪،‬ئگ اےئگ آدمئگ یکئگ اوالدئگ وتئگ ےھجمئگ وھبلئگ یئگ!ںیمئگ اہنتیئئگ اکئگ ‬
‫رھگئگ وہں‪،‬ںیمئگ اتیبنجئگ اورئگ وسئگ اکئگ ماقمئگ وہں‪،‬ئگ ںیمئگ ڑیکےئگ وکمڑوںئگ اکئگ اکمنئگ وہں‪،‬ئگ ںیمئگ یگنتئگ اورئگ تبیصئگ یکئگ ہگجئگ وہں‪،‬ئگ انئگ وخشئگ وبیصنںئگ ےکئگ والوہئگ نجئگ ےکئگ ےیلئگ ‬
‫خرا ئگ ھجم ئگ وک ئگ اشکدہ ئگ اور ئگ وعیس ئگ رک ئگ دے‪ ،‬ئگ ںیم ئگ اسرے ئگ اناونں ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ایسی ئگ یہ ئگ فیلک ئگ دہ ئگ وہں۔"اورئگ آپﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "ربق ئگ نا ئگ وت ئگ منہج ئگ ےک ئگ گروھں ئگ ںیم ئگ ےس ئگ اکئگ ‬
‫گراھئگ ےہئگ نائگ جئگ ےکئگ نام ںئگ ںیمئگ ےسئگ اکئگ ناہچیغئگ ےہ۔"(ربطاین)‬

‫ربقاتسنئگ اجئگ رکئگ ربعتئگ اح لئگ رکوئگ اورئگ وصرئگ یکئگ وقںیتئگ ٹیمسئگ رکئگ ومٹئگ ےکئگ دعبئگ زدنیگئگ رپئگ م رئگ وئگ رکفئگ رکےنئگ یکئگ اعدتئگ ڈاول۔ئگ اکئگ نارئگ رضحتئگ یلعؓئگ ربقاتسنئگ ںیمئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫ن‬
‫رشتفیئگ ےلئگ ے ئگ ‪،‬آپﷺ ےکئگ رمہاہئگ رضحتئگ ییلؓئگ یھبئگ ےھت۔ربقاتسنئگ چنہئگ رکئگ آپئگ ےنئگ اکئگ رظنئگ ربقوںئگ رپئگ ڈایلئگ اورئگ رھپئگ ربقئگ واولںئگ وکئگ اخمبطئگ رکےتئگ وہےئئگ قرامنا‪:‬‬

‫"اے ئگ ربقئگ ےک ئگ ےنسب ئگ واول! ئگ اے ئگ ڈنھکروںئگ ںیم ئگ رےنہ ئگ واول! ئگ اے ئگ وس ئگ اور ئگ اہنتیئئگ ںیم ئگ رےنہ ئگ واول!وہک ئگ اہمتریئگ ایک ئگ ریخ ئگ ربخئگ ےہ؟ ئگ ہارا ئگ احل ئگ وت ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ املئگ ‬
‫میسقتئگ رکئگ ےیلئگ ے‪،‬ئگ اوالدئگ ںیئگ میتیئگ وہںیئگ‪،‬ئگ ویبویںئگ ےنئگ دورسےئگ اخودنئگ رکئگ ےیل‪،‬ئگ ہیئگ وتئگ ہارائگ احل ئگ ےہئگ ابئگ متئگ یھبئگ اینپئگ ریخئگ ربخئگ انسؤ۔رھپئگ آپئگ ھچئگ دترئگ اخومشئگ رےہ‪،‬ئگ اسئگ ‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫ےک ئگ دعب ئگ ییلؓ ئگ یک ئگ رطف ئگ داھکی ئگ اور ئگ قرامنا‪ :‬ییلؓ ئگ ارگ ئگ ان ئگ ربق ئگ ےک ئگ ناودنوں ئگ وک ئگ وبےنل ئگ یک ئگ ااجزت ئگ وہیت ئگ وت ئگ ہی ئگ ئگ ےتہک‪":‬رتہبنی وتہش ئگ رپزیہئگ اگری ئگ ےہ۔"ہی ئگ قرامنا ئگ اور ئگ روےنئگ ‬
‫ن‬
‫ےگل‪،‬ئگ دترئگ کئگ روےتئگ رےہئگ رھبئگ وبےل‪:‬ئگ " ییل!ربقئگ لمعئگ اکئگ دنصوقئگ ےہئگ اورئگ ومتئگ ےک ئگ ‬
‫ئگ وقیہئگ ہیئگ ناتئگ ولعممئگ وہئگ اجیتئگ ےہ۔"‬

‫ربقاتسنئگ ںیمئگ دالخئگ وہےتئگ وقئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬ ‫‪۰‬۔‬

‫االسلمئگ مکیلعئگ الھئگ ادلنارئگ نمئگ اوملاص نئگ وئگ انیملسملئگ وئگ انائگ انئگ شآءئگ اہللئگ مکبئگ الئگ وقحنئگ ااسلئگ اہللئگ انلئگ وئگ مکلئگ ااعلقا۔‬
 ‫‪73‬‬

‫"السیتمئگ وہئگ متئگ رپئگ اےئگ اسئگ یتسبئگ ےکئگ رےنہئگ واولئگ ااطعئگ زگارئگ ومونم!ئگ اناءئگ اہللئگ مہئگ یھبئگ تہبئگ دلجئگ متئگ ےسئگ ےنلمئگ واےلئگ ںیہ‪،‬ئگ مہئگ اےنپئگ اورئگ اہمترےئگ ےیلئگ خرائگ ےسئگ ‬
‫داعئگ رکےتئگ ںیہئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ ذعابئگ اورئگ بضغئگ ےسئگ اچبےئ۔"‬

‫ربقاتسنئگ ںیمئگ اغلفئگ اورئگ الرپواہئگ ولوگںئگ یکئگ رطحئگ یسنہئگ ذماقئگ اورئگ داینویئگ ناںیتئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ ربقئگ آخرتئگ اکئگ دروازہئگ ےہ‪،‬ئگ اسئگ دروازےئگ وکئگ دھکیئگ رکئگ واہںئگ یکئگ رکفئگ اےنپئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫اورپئگ اطریئگ رکئگ ےکئگ روےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ںیمئگ ےنئگ ںیہمتئگ ربقاتسنئگ اجےنئگ ےسئگ روکئگ دنائگ اھت(ہکئگ دیقعہئگ وتدیحئگ اہمترےئگ دولںئگ ںیمئگ وپریئگ رطحئگ ‬
‫رھگتئگ اجےئ)وسئگ ابئگ ارگئگ متئگ اچوہئگ وتئگ اجؤئگ ویکہکنئگ ربقںیئگ آخرتئگ یکئگ نادئگ نازرکہیتئگ ںیہ۔"(ملسم)‬
‫ئگ ‬

‫ربقوںئگ وکئگ ہتخپئگ انبےنئگ اورئگ اجسےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ رپئگ جئگ ترعئگ یکئگ تیفیئگ اطریئگ یھت‪،‬دردئگ یکئگ فیلکئگ ےسئگ آپﷺ ااہتنیئئگ رطضمبئگ ےھت۔ئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫یھبکئگ آپﷺ اچدرئگ ہنمئگ رپئگ ڈاےتلئگ اورئگ یھبکئگ الئگ دےتی‪،‬ئگ ایسئگ ریغئگ ومعمیلئگ ئگ ارطضابئگ ںیمئگ رضحتئگ اعہشئؓئگ ےنئگ انس‪،‬ئگ زنانئگ ابمرکئگ رپئگ ہیئگ ئگ اافلظئگ ےھت۔"وہیدیئگ اصنریئگ ٰرپئگ خرائگ ‬
‫ںےنئگ اےنپئگ ربمغیپوںئگ یکئگ ربقوںئگ وکئگ ابعدتئگ اگہئگ انبئگ ای۔"‬
‫یکئگ تنعلئگ اوہن ئگ ‬

‫ربقاتسنئگ اجئگ رکئگ رمدوںئگ ےکئگ ےیلئگ ااصیلئگ وثابئگ ےیجیکئگ اورئگ خرائگ ےسئگ رفغمتئگ یکئگ داعئگ ےیجیک۔ئگ رضحتئگ ایفسنؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ سجئگ رطحئگ زدنہئگ انانئگ اھکےنئگ ےنیپئگ ےکئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫اتحمجئگ وہےتںیہئگ ایسئگ رطحئگ رمدےئگ داعئگ ےکئگ ااہتنیئئگ اتحمجئگ وہےتئگ ںیہ۔ربطاینئگ یکئگ اکئگ رویئگ ںیمئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ جئگ ںیمئگ اکئگ کینئگ دنبےئگ اکئگ رمہبتئگ دنلبئگ قرامنائگ ےہئگ وتئگ وہئگ ‬
‫دنبہئگ وپاتھچئگ ےہئگ رپورداگ ئگ رےھجمئگ ہیئگ رہبتئگ اہکںئگ ےسئگ الم"؟ئگ خرائگ قرامنائگ ےہ‪:‬ئگ "ریتےئگ ڑلےکئگ یکئگ وہجئگ ےسئگ ہکئگ وہئگ ریتےئگ ےیلئگ اافغتسرئگ رکنائگ راہ۔‬

‫ےکآداب‬
‫وسکفئگ وئگ وسخفئگ ئگ ‬
‫ئ‬
‫وسرج ئگ نا ئگ اچدن ئگ ںیم ئگ رگنہ‪ ؎۷‬ئگ گل ئگ اجےئ ئگ وت ئگ خرا ئگ یک ئگ ناد ئگ ںیم ئگ گل ئگ اجی‪ ،‬ئگ اس ئگ ےسداعںیئ ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ ریبکت ئگ و ئگ لیلہت ئگ اور ئگ دصہق ئگ و ئگ ریخات ئگ ےیجیک۔ ئگ ان ئگ اامعل ئگ اصلجہ ئگ یکئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫ئ‬
‫ئگ اصمیوئگ آافتئگ وکئگ نالئگ داتیئگ ےہ۔رضحتئگ ریغمہئگ نبئگ ہبعشؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬ ‫ئگ ‬ ‫ترتئگ ےسئگ خرا‬

‫……………………………………………………………………………………………………………………………………………‬

‫وسرجئگ اورئگ اچدنئگ نہگئگ ےنگلئگ وکئگ وسکفئگ اورئگ اچدنئگ وکئگ نہگئگ ےنگلئگ وکئگ وسخفئگ ےتہکئگ ںیہئگ اورئگ جئگ وسخفئگ ےکئگ ماقہلبئگ ںیمئگ نائگ اسئگ ےکئگ اسھتئگ وسکفئگ وبےتلئگ ںیہئگ وتئگ اسئگ ےسئگ رمادئگ ضحمئگ وسرجئگ رگنہئگ ‬ ‫‪؎۷‬‬
‫وہنائگ ےہ۔‬

‫"وسرجئگ اورئگ اچدنئگ خرائگ یکئگ نااینںئگ ںیہ‪،‬ئگ یسکئگ ےنئگ رمےنئگ نائگ دیپائگ وہےنئگ ےسئگ انئگ ںیمئگ نہگئگ ںیہنئگ ‪،‬اتگ‪،‬ئگ جئگ متئگ د وھکئگ ہکئگ انئگ ںیمئگ نہگئگ گلئگ ایگئگ ےہئگ وتئگ خرائگ وکئگ اکپرو‪،‬ئگ اسئگ ‬
‫ےسئگ داعںیئئگ رکوئگ اورئگ امنزئگ ڑپوھ‪،‬ئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ وسرجئگ اورئگ اچدنئگ اصفئگ وہئگ اجےئ۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫جئگ وسرجئگ ںیمئگ رگنہئگ ےگلئگ وتئگ دجسمئگ ںیمئگ امجعئگ ےکئگ اسھتئگ امنزئگ ڑپےیھ‪،‬ئگ اہتبلئگ اسئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ آذانئگ وئگ ااقمئگ ہنئگ ےیہکئگ ویںئگ ولوگںئگ وکئگ دورسےئگ ذراعئئگ ےسئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫عمجئگ رکئگ ےیجیلئگ اورئگ جئگ اچدنئگ ںیمئگ رگنہئگ ےگلئگ وتئگ اےنپئگ وطرئگ رپئگ ونالفئگ ڑپےیھ‪،‬ئگ امجعئگ ہنئگ ےیجیک۔‬

‫وسکف ئگ سمش ئگ ںیم ئگ ج ئگ امجع ئگ ےک ئگ اسھت ئگ دو ئگ ر تع ئگ لفن ئگ ڑپںیھ ئگ وت ئگ اس ئگ ںیم ئگ وطلی ئگ قرآت ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ اس ئگ وق ئگ ک ئگ امنز ئگ ںیم ئگ وغشمل ئگ رےہ ئگ ج ئگ کئگ ہکئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫وسرجئگ اصفئگ ہنئگ وہئگ اجےئئگ اورئگ قراتئگ دنلبئگ آوازئگ ےسئگ ےیجیک‪،‬ئگ یبنﷺ ےکئگ دورئگ ںیمئگ اکئگ نارئگ وسرجئگ رگنہئگ ڑپا‪،‬ئگ اافتقئگ ےسئگ ایسئگ دنئگ آپﷺ ےکئگ ریشئگ وخرئگ ےچبئگ اترامیہؓئگ اکئگ ‬
 ‫‪74‬‬

‫یھبئگ ااقتنلئگ وہا۔ئگ ولوگںئگ ےنئگ انہکئگ رشوعئگ ایکئگ ہکئگ وچہکنئگ رضحتئگ اترامیہؓئگ نبئگ دمحمﷺ اکئگ ااقتنلئگ وہائگ ےہئگ اسئگ وہجئگ ےسئگ ہیئگ وسرجئگ رگنہئگ ڑپائگ ےہ۔ئگ وتئگ یبنﷺ ےنئگ ولوگںئگ ‬
‫وکئگ عمجئگ ایک‪،‬ئگ دوئگ ر تعئگ امنزئگ ڑپاھیئ۔اسئگ امنزئگ ںیمئگ آپﷺ ےنئگ اہنیئگ وطلیئگ قر ٓاتئگ یک‪،‬ئگ وسرۃئگ رقبہئگ ےکئگ دقبرئگ قرآنئگ ڑپاھ‪،‬ئگ وطلیئگ روکعئگ اورئگ وجسدئگ ےیک‪،‬ئگ امنزئگ ےسئگ افرغئگ ‬
‫وہےئئگ وتئگ وسرجئگ اصفئگ وہئگ اکچئگ اھت۔ئگ اس ئگ ےکئگ دعبئگ آپﷺ ےنئگ ولوگںئگ وکئگ اتبنائگ ہکئگ "وسرجئگ اورئگ اچدنئگ خرائگ یکئگ دوئگ نااینں ئگ ںیہ‪،‬ئگ انئگ ںیمئگ یسکئگ ےکئگ رمےنئگ نائگ دیپائگ وہےنئگ ےسئگ ‬
‫نہگ ئگ ںیہنئگ ‪،‬اتگ۔ ئگ ولوگ!ئگ جئگ ںیہمت ئگ وکیئ ئگ ااسی ئگ ومعق ئگ شیپ ئگ آےئ ئگ وت ئگ خرائگ ےک ئگ ذرک ئگ ںیمئگ رصموف ئگ وہ ئگ اجؤ‪ ،‬ئگ اس ئگ ےس ئگ داعںیئ ئگ اموگن‪،‬ئگ ریبکت ئگ و ئگ لیلہت ئگ ںیم ئگ وغشمل ئگ روہ‪ ،‬ئگ امنزئگ ڑپوھئگ اورئگ ‬
‫دصہقئگ وئگ ریخاتئگ رکو۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫ٰ‬
‫ئگ دبعاحرمحئگ نبئگ رمسہؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےکئگ ابمرکئگ زامےنئگ ںیمئگ اکئگ نارئگ وسرجئگ نہگئگ اگل۔ئگ ںیمئگ دمےنیئگ ےکئگ ناہرئگ ریتئگ ادنازیئگ رکئگ راہئگ اھت‪،‬ںیمئگ ےنئگ ‬ ‫رضحت‬
‫وفراًئگ ریتوں ئگ وک ئگ کنیھپ ئگ دنا ئگ ہک ئگ ئگ د وھکں ئگ آج ئگ اس ئگ احدےث ئگ ںیم ئگ یبنﷺ ایک ئگ لمع ئگ رکےتئگ ںیہ۔انچہچنئگ ںیم ئگ یبنﷺ یک ئگ خرم ئگ ںیم ئگ احرض ئگ وہا‪ ،‬ئگ آپﷺ اےنپ ئگ اہھتئگ ‬
‫ااھٹےئئگ خرائگ یکئگ دمحئگ وئگ حیبست‪،‬ئگ ریبکتئگ وئگ لیلہتئگ اورئگ داعئگ وئگ قرنادئگ ںیمئگ ےگلئگ وہےئئگ ےھت۔ئگ رھپئگ آپئگ ﷺ ےنئگ دوئگ ر تعئگ امنزئگ ڑپیھئگ اورئگ اسئگ ںیمئگ دوئگ یبملئگ یبملئگ وسرںیتئگ ڑپںیھئگ اورئگ اسئگ ‬
‫وقئگ کئگ وغشملئگ رےہئگ ئگ جئگ کئگ وسرجئگ اصفئگ ہنئگ وہایگ۔‬

‫احصہبئگ رکامؓئگ یھبئگ وسکفئگ اورئگ وسخفئگ ںیمئگ امنزئگ ڑپےتھ‪،‬ئگ اکئگ نارئگ دمےنیئگ ںیمئگ رگنہئگ اگلئگ وتئگ رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ زریبؓئگ ےنئگ امنزئگ ڑپیھ۔ئگ اکئگ اورئگ ومعقئگ رپئگ رگنہئگ اگلئگ ‬
‫وتئگ رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ابعسؓئگ ےنئگ ولوگںئگ وکئگ عمجئگ ایکئگ اورئگ امجعئگ ےسئگ امنزئگ ادائگ قرامیئ۔‬

‫ےہ‬
‫امنز ئگ وسکفئگ ںیمئگ یلہپ ئگ ر تعئگ ںیمئگ وسرۃ ئگ افہحت ئگ ےک ئگ دعبئگ وسرۃ ئگ وبکنعت ئگ ڑپےیھ ئگ اورئگ دورسی ئگ ر تعئگ ںیم ئگ وسرۃ ئگ رومئگ ڑپےیھ ئگ ۔ئگ ان ئگ وسروتںئگ اک ئگ ڑپانھ ئگ ونسمنئگ ئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫اہتبلئگ رضوریئگ ںیہن‪،‬ئگ دورسیئگ وسرںیتئگ یھبئگ ڑپیھئگ اجیتکسئگ ںیہ۔‬

‫وسکفئگ یکئگ امنزئگ ناامجعئگ ںیمئگ ارگئگ وخانیتئگ رشکئگ وہنائگ اچںیہئگ رکےنئگ یکئگ لوہلئگ وہئگ وتئگ رضورئگ رشکئگ ےیجیکئگ اورئگ وچبںئگ وکئگ یھبئگ تربیغئگ دےیجیئگ نائگ ہکئگ رشوعئگ یہئگ ےسئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫انئگ ےکئگ دولںئگ ںیمئگ وتدیحئگ اکئگ شقنئگ ےھٹیباورئگ وتدیحئگ ےکئگ الخفئگ ئگ وکیئئگ وصرئگ راہئگ ہنئگ ناےئ۔‬

‫عآاتفب‪،‬ئگ رغوبئگ آاتفبئگ اورئگ زوالئگ ےکئگ اواقتئگ ںیمئگ ارگئگ وسرجئگ رگنہئگ وہئگ وتئگ امنزئگ ہنئگ ڑپےیھئگ اہتبلئگ ‬
‫نجئگ اواقتئگ ںیمئگ امنزئگ ڑپےنھئگ یکئگ رشیعئگ اممتعنئگ ےہئگ ینعیئگ ولط ئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫یق‬
‫ذرکئگ وئگ حیبستئگ ےیجیک۔ئگ رغوبیںئگ اورئگ ریقفوںئگ وکئگ دصہقئگ وئگ ریخاتئگ دےیجیئگ اورئگ ارگئگ وسرجئگ ےکئگ ولطعئگ وہئگ اجےنئگ اورئگ زوالئگ ےکئگ وق ئگ لکنئگ اجےنئگ ےکئگ دعبئگ یھبئگ وسرجئگ رگنہئگ نا ئگ ‬
‫رےہئگ وتئگ رھپئگ امن ئگ زیھبئگ امن ئگ زیھبئگ ڑپےیھ۔‬

‫ےکآداب‬
‫ک ئگ ‬
‫راضمنئگ اابملر ئگ ‬

‫راضمنئگ اابملرکئگ اکئگ شانانئگ شانئگ اابقتسلئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ابعشنئگ یہئگ ےسئگ ذنہئگ وکئگ ایترئگ ےیجیکئگ اورئگ ابعشنئگ یکئگ دنپرہئگ نارخیئگ ےسئگ ےلہپئگ ےلہپئگ رثکتئگ ےسئگ روزےئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫رےیھک۔رضحتئگ اعہشئئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ بئگ ونیہمںئگ ےسئگ زنادہئگ ابعشنئگ ےکئگ ےنیہئگ ںیمئگ روزےئگ راھکئگ رکےتئگ ‬

‫ےھت۔‬

‫وپرےئگ امامتمئگ اورئگ اایتشقئگ ےکئگ اسھتئگ راضمنئگ اابملرکئگ اکئگ اچدنئگ دےنھکیئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ اورئگ اچدنئگ دھکیئگ رکئگ ہیئگ داعڑپےیھ‬ ‫‪۲‬۔‬
 ‫‪75‬‬

‫اہلل اکبر اللھم اھلہ علینا باالمن واالیمان والسالمۃ واالسالم والتوفیق لما تحب وترضی۔ربنا و ربک اہلل۔‬

‫خرا ئگ ب ئگ ےسئگ ترائگ ےہ‪،‬خرانا ئگ !ہی ئگ اچدنئگ ہارے ئگ ےیل ئگ انم ئگ و ئگ اامین ئگ و ئگ السیتم ئگ اور ئگ االسمئگ اک ئگ اچدن ئگ انب ئگ رک ئگ ولطع ئگ قرام ئگ اور ئگ ان ئگ اکومںئگ یک ئگ وتقیف ئگ ےک ئگ اسھت ئگ وج ئگ ےھجت ئگ وبحمب ئگ اورئگ دنسپئگ ‬
‫ںیہ۔اےئگ اچدن!ئگ ہارائگ ربئگ اورئگ ریتائگ ربئگ اہللئگ ےہ۔‬

‫اورئگ ہر ےنیہئگ اکئگ اینئگ اچدنئگ دھکیئگ رکئگ یہیئگ داعئگ ڑپےیھ۔(ترذمی‪،‬انبئگ امہجئگ وریغہ)ئگ ‬

‫ئگ راضمنئگ ںیمئگ ابعداتئگ ےسئگ وصخیصئگ فغشئگ دیپائگ ےیجیک‪،‬قریضئگ امنزوںئگ ےکئگ والوہئگ ونالفئگ اکئگ یھبئگ وصخیصئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬

‫اور ئگ زنادہ ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ یکین ئگ امکےن ئگ ےکئگ ےیل ئگ رمک ئگ ہتسب ئگ وہ ئگ اجےیئ۔ ئگ ہی ئگ تم ئگ و ئگ ترت ئگ واال ئگ ہنیہم ئگ خرا ئگ یک ئگ وصخیص ئگ انعی ئگ اور ئگ رتمحئگ اک ئگ ہنیہم ئگ ےہ۔ابعشن ئگ یک ئگ آخری ئگ نارخی ئگ وکئگ ‬
‫یبنﷺ ےنئگ راضمنئگ یکئگ وخربخشیئگ دےتیئگ وہےئئگ قرامنا‪:‬‬

‫ولوگ!ئگ متئگ رپئگ اکئگ تہبئگ تمئگ وئگ ترتئگ اکہنیہمئگ اسہیئگ نگفئگ وہےنئگ واالئگ ےہ‪،‬ہیئگ وہئگ ہنیہمئگ ےہئگ سجئگ ںیمئگ اکئگ راتئگ ہرارئگ ونیہمںئگ ےسئگ رتہبئگ ےہ‪،‬خرائگ ےنئگ اسئگ ےنیہئگ ےکئگ روزےئگ ‬
‫قرضئگ قرارئگ دےیئئگ ںیہئگ اورئگ ایقمئگ لیلئگ (ونسمنئگ تراوحی)وکئگ لفنئگ قرارئگ دنائگ ےہ۔وجئگ صخشئگ اسئگ ےنیہئگ ںیمئگ دلئگ یکئگ وخیشئگ ےسئگ وطبرئگ وخدئگ وکیئئگ اکئگ کینئگ اکمئگ رکےئگ اگوہئگ دورسےئگ ‬
‫ونیہمںئگ ےکئگ قرضئگ ےکئگ تراترئگ اخرئگ ناےئئگ اگاورئگ وجئگ صخشئگ اسئگ ےنیہئگ ںیمئگ اکئگ قرضئگ ادائگ رکےئگ اگئگ خرائگ اسئگ وکئگ دورسےئگ ونیہمںئگ ےکرتسئگ قروضںئگ ےکئگ تراترئگ وثابئگ ےشخبئگ اگ۔‬

‫وپرےئگ ےنیہئگ ےکئگ روزےئگ اہنیئگ ذوقئگ وئگ وشقئگ اورئگ امامتمئگ ےکئگ اسھتئگ رےیھکئگ اورئگ ارگئگ یھبکئگ رمضئگ یکئگ دشتئگ نائگ ریعئگ ذعرئگ یکئگ انبئگ رپئگ روزےئگ ہنئگ رھکئگ ںیکسئگ یئگ یھبئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ارتحامئگ راضمنئگ ںیمئگ ملھکئگ الھکئگ اھکےنئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ رپزیہئگ ےیجیک۔اورئگ اسئگ رطحئگ رےیہئگ ہکئگ وگنائگ آپئگ روزےئگ ےسئگ ںیہ۔‬

‫التوتئگ قرآنئگ ناکئگ اکئگ وصخیصئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ‪،‬اسئگ ےنیہئگ وکئگ قرآنئگ ےسئگ وصخیصئگ انمسئگ ےہ۔قرآنئگ ناکئگ ایسئگ ےنیہئگ ںیمئگ نازلئگ وہائگ اورئگ دورسیئگ آامسینئگ اتکںیبئگ یھبئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ایسئگ ےنیہئگ ںیمئگ نازلئگ وہںیئ۔رضحتئگ اترامیہئگ وکئگ ایسئگ ےنیہئگ یکئگ یلہپئگ ےائگ رسیتیئگ نارخیئگ وکئگ ےفیحصئگ اطعئگ ےیکئگ ے‪،‬رضحتئگ داؤدوکئگ ایسئگ ےنیہئگ یکئگ ‪۷۲‬ئگ انئگ ‪۷۸‬ئگ وکئگ زوبرئگ دیئگ یئگ‪،‬رضحتئگ ‬
‫ومیس ئگ رپ ئگ ایس ئگ ےنیہ ئگ یک ئگ ‪۹‬نارخی ئگ وک ئگ وترات ئگ نازل ئگ وہیئ ئگ اوررضحت ئگ عیسی ئگ وک ئگ یھب ئگ ایس ئگ ےنیہ ئگ یک ئگ ‪۷۲‬نا‪۷۰‬نارخی ئگ وک ئگ الیجن ئگ دی ئگ یئگ۔رضحت ئگ ربجلیؑ ئگ ہر ئگ اسل ئگ راضمن ئگ ںیمئگ ‬
‫یبنﷺوکئگ وپرائگ قرآنئگ انسےتئگ اورئگ نسئگ ےھتئگ اورئگ آخریئگ اسلئگ آپئگ ےنئگ دونارئگ راضمنئگ ںیمئگ یبنئگ ﷺےکئگ اسھتئگ دورئگ قرامنا۔‬

‫قرآنئگ ناکئگ رہھٹئگ رہھٹئگ رکئگ اورئگ ھجمسئگ ھجمسئگ رکئگ ڑپےنھئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔رثکتئگ التوتئگ ےکئگ اسھتئگ اسھتئگ ےنھجمسئگ اورئگ اترئگ ےنیلئگ اکئگ یھبئگ اخصئگ ایخلئگ رےیھک۔‬ ‫‪۹‬۔‬

‫تراوحیئگ ںیمئگ وپرائگ قرآنئگ نسئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک‪،‬اکئگ نارئگ راضمنئگ ںیمئگ وپرائگ قرآنئگ ئگ ناکئگ سائگ ونسمنئگ ےہ۔‬ ‫‪۱‬۔‬

‫تراوحیئگ یکئگ امنزئگ وشخعئگ وئگ وضخعئگ اورئگ ذوقئگ ووشقئگ ےکئگ اسھتئگ ڑپےیھاورئگ وجںئگ وتںئگ سیبئگ ر تعئگ یکئگ یتنگئگ وپریئگ ہنئگ ےیجیک‬ ‫‪۸‬۔‬

‫ہکلبئگ امنزئگ وکئگ امنزئگ یکئگ رطحئگ ڑپےیھئگ نائگ ہکئگ آپئگ یکئگ زدنیگئگ رپاسئگ اکئگ اترئگ ڑپےئگ اورئگ خرائگ ےسئگ قلعتئگ وبضمطئگ وہئگ اورئگ خرائگ وتقیفئگ دےئگ وتئگ دجہتئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیک۔‬
 ‫‪76‬‬

‫دصہقئگ اورئگ ریخاتئگ ےیجیک‪،‬رغوبیںئگ ‪،‬ویباؤںااورومیتیںئگ یکئگ ربخئگ ریگیئگ ےیجیکئگ اورئگ ناداروںئگ یکئگ رحسیئگ اورئگ ااطف ئگ راکئگ امامتمئگ ےیجیک۔یبنﷺاکئگ ارشادئگ ےہئگ ہیئگ ومااستئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫اکئگ ہنیہمئگ ےہئگ رضحتئگ انبئگ ابعسؓئگ ئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺیخسئگ اورئگ ایفضئگ وتئگ ےھتئگ یہئگ رگمئگ راضمنئگ ںیمئگ وتئگ آپئگ یکئگ اخسوتئگ تہبئگ یہئگ ترھئگ اجیتئگ یھت۔جئگ رضحتئگ ربجلیؑئگ ہرئگ ‬
‫راتئگ وکآپئگ ےکئگ ناسئگ آےتئگ اورئگ قرآنئگ ناکئگ یکئگ التوتئگ رکےتئگ اورئگ نسئگ ےھتئگ وتئگ انئگ دونںئگ یبنﷺ زیتئگ پ ےنئگ وایلئگ وہائگ ےسئگ یھبئگ زنادہئگ ایفضئگ وہےتئگ ےھت۔‬

‫ب ئگ دقر ئگ ںیم ئگ زنادہ ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ ونالفئگ اک ئگ امامتم ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ قرآن ئگ یک ئگ التوت ئگ ےیجیک۔اس ئگ رات ئگ یک ئگ اتیمہ ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ اس ئگ رات ئگ ںیم ئگ قرآن ئگ نازل ئگ وہا۔قرآنئگ ںیمئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫لیؑ‬
‫ےہ‪:‬مہ ئگ ےن ئگ اس ئگ قرآن ئگ وک ئگ ب ئگ دقر ئگ ںیم ئگ نازل ئگ ایک ئگ اور ئگ مت ئگ ایک ئگ وج ئگ ب ئگ دقر ئگ ایک ئگ ےہ‪،‬ب ئگ دقر ئگ ہرار ئگ ونیہمں ئگ ےس ئگ رتہب ئگ ےہ۔اس ئگ ںیم ئگ قرےتش ئگ اور ئگ رضحت ئگ ربج ئگ ‬
‫اےنپرپورداگرئگ ےکئگ مکحئگ ےسہرئگ اکمئگ ےکئگ ااظتنمئگ ےکئگ ےیلئگ اترےتئگ ںیہ۔السیتمئگ یہئگ السیتمئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ حبصئگ وہئگ اجےئ۔(ادقلر)‬

‫دحیئگ ںیمئگ ےہئگ ہکئگ بئگ دقرئگ راضمنئگ ےکئگ آخریئگ رشعےئگ یکئگ اطقئگ راوتںئگ نیمئگ ےسئگ وکیئئگ راتئگ وہیتئگ ےہئگ اسئگ راتئگ وکئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬اللھم انک عفو تحب العفو فاعف‬
‫عنی(نصئگ نیصح)‬

‫ئگ رکناےھجتئگ دنسپئگ ےہئگ سپئگ وتئگ ےھجمئگ اعمفئگ قرامئگ دے۔‬
‫خرانا!ئگ وتئگ تہبئگ یہئگ زنادہئگ اعمفئگ رکےنئگ واالئگ ےہئگ ویکہکنئگ اعمف ئگ ‬

‫رضحت ئگ اسنؓ ئگ قرامےتئگ ںیہ ئگ اک ئگ اسل ئگ راضمن ئگ آنا ئگ وت ئگ یبنﷺ ےن ئگ قرامنا ئگ ۔مت ئگ ولوگں ئگ رپ ئگ اک ئگ ہنیہم ئگ آنا ئگ ےہ ئگ سج ئگ ںیم ئگ اک ئگ رات ئگ ےہ ئگ وج ئگ ہرار ئگ ونیہمں ئگ ےس ئگ ا لض ئگ ےہ‪،‬وجئگ ‬
‫صخشئگ اسئگ راتئگ ےسئگ ورحومئگ رہئگ ایگئگ اورئگ اسئگ راتئگ یکئگ ریخئگ وترتئگ ےسئگ ورحومئگ ویہئگ راتہئگ ےہئگ وجئگ وایعقئگ ورحومئگ ےہ۔(انبئگ امہج)ئگ ‬

‫راضمنئگ ےکئگ آخریئگ رشعہئگ ںیمئگ ااکتعفئگ ےیجیکئگ ‪،‬یبنﷺ راضمنئگ ےکئگ آخریئگ دسئگ دونںئگ ںیمئگ ااکتعفئگ قرامنائگ رکےتئگ ےھت۔‬ ‫‪۷۷‬۔‬

‫رضحت ئگ اعہشئؑ ئگ اک ئگ ایبن ئگ ےہ ئگ ہک‪:‬راضمن ئگ اک ئگ آخری ئگ رشعہ ئگ آنا ئگ وت ئگ یبنﷺ راوتں ئگ وک ئگ زنادہ ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ اجگ ئگ رک ئگ ابعدت ئگ قرامےت ئگ اور ئگ رھگ ئگ واویلں ئگ وک ئگ یھب ئگ اگجےن ئگ اک ئگ امامتمئگ ‬
‫رکےتاورئگ وپرےئگ وجشئگ اورئگ اکامہکئگ ےکئگ اسھتئگ خرائگ یکئگ دنبیگئگ ںیمئگ گلئگ اجےت۔‬

‫راضمنئگ ںیمئگ ولوگںئگ ےکئگ اسھتئگ اہنیئگ رنیمئگ اورئگ تقفشئگ اکئگ ولسکئگ ےیجیکئگ ‪،‬المزنیمئگ وکئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ لوہںیتلئگ دےیجیئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬

‫اورئگ قراخریلئگ ےکئگ اسھتئگ انئگ یکئگ رضورںیتئگ وپریئگ ےیجیکئگ اورئگ رھگئگ واولںئگ ےکئگ اسھتئگ یھبئگ رتمحئگ اورئگ ایفیضئگ اکئگ ئگ ترناؤئگ ےیجیکئگ ۔‬

‫اہنیئگ اعخریئگ اورئگ ذوقئگ ووشقئگ ےکئگ اسھتئگ زنادہئگ داعںیئئگ ےیجیک‪،‬دروثنمرئگ ںیمئگ ےہئگ ہکئگ جئگ راضمنئگ اکئگ ابمکئگ ہنیہمئگ آنائگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬

‫ئگ اجنااھتئگ اورئگ امنزئگ ںیمئگ ااضہفئگ وہئگ اجنائگ اھتئگ اورئگ داعئگ ںیمئگ تہبئگ اعخریئگ قرامےتئگ ےھتئگ اورئگ وخفئگ تہبئگ زنادہئگ اغلئگ وہئگ اجنائگ اھت۔‬
‫وتئگ یبنﷺ اکئگ رنئگ دبل ئگ ‬

‫اورئگ دحیئگ ںیمئگ ےہئگ ہک۔خراراضمنئگ ںیمئگ رعشئگ ااھٹےنئگ واےلئگ قروتشںئگ وکئگ مکحئگ داتیئگ ےہئگ ہکئگ اینپئگ ابعدتئگ وھچڑئگ دوئگ روزہئگ رےنھکئگ واولںئگ یکئگ داعؤںئگ رپئگ آنیمئگ وہک۔‬

‫ئگ دصہق ئگ رطف ئگ دل ئگ یک ئگ رتبغ ئگ ےک ئگ اسھت ئگ وپرے ئگ امامتم ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ادا ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ دیع ئگ یک ئگ امنز ئگ ے ئگ ےلہپ ئگ ادا ئگ رک ئگ دےیجی ئگ ہکلب ئگ اانت ئگ ےلہپ ئگ ادا ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ احج ئگ دنم ئگ اور ئگ نادارئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫ولگئگ کسہوؤلئگ دیعئگ یکئگ رضورناتئگ ایہمئگ رکئگ ںیکسئگ اورئگ وہئگ یھبئگ بئگ ےکئگ اسھتئگ دیعئگ اگہئگ اجئگ ںیکسئگ اورئگ دیعئگ یکئگ وخویشںئگ ںیمئگ رشکئگ وہئگ ںیکس۔‬
 ‫‪77‬‬

‫دحی ئگ ںیم ئگ آنا ئگ ےہ ئگ ہک ئگ یبنﷺ ےنئگ دصہق ئگ رطف ئگ ام ئگ ےک ئگ ےیل ئگ اس ئگ ےیلئگ رضوری ئگ قرار ئگ دنا ئگ ناہک ئگ وہ ئگ ان ئگ ےب ئگ وہدہ ئگ اور ئگ ان ئگ شحف ئگ ناوتں ئگ اک‪،‬وج ئگ روزے ئگ ںیم ئگ روزہ ئگ دارئگ ےسئگ ‬
‫رسزدئگ وہئگ یئگئگ ںیہ‪،‬افکرہئگ ےنبئگ اورئگ رغوبیںئگ اورئگ ونیکسمںئگ ےکئگ اھکےنئگ اکئگ اظتنمئگ وہئگ اجےئئگ (اوبداؤد)‪۷۵‬۔ ئگ راضمن ئگ ےک ئگ ابمرک ئگ دونںمیں ئگ وخد ئگ زنادہ ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ یکین ئگ امکےنئگ ‬
‫ےک ئگ اسھت ئگ اسھت ئگ دورسوں ئگ وک ئگ یھب ئگ اہنی ئگ وسز ئگ ‪،‬ڑتپ‪،‬رنیم ئگ اور ئگ تمکح ئگ ےک ئگ اسھت ئگ یکین ئگ اور ئگ ریخ ئگ ےک ئگ اکم ئگ رکےن ئگ رپ ئگ ااھبرےیئ ئگ ناہک ئگ وپری ئگ اضف ئگ رپ ئگ خرا ئگ تریس‪،‬ریخئگ دنسپی ئگ اورئگ ‬
‫الھبیئئگ ےکئگ خرناتئگ اھچےئئگ رںیہئگ اورئگ وساسیٹئئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ راضمنئگ یکئگ شیبئگ اہبئگ تروتکںئگ ےسئگ افدئہئگ ااھٹئگ ےکس۔‬

‫ےکآدابئگ ‬
‫روزےئگ ئگ ‬

‫ئگ روزےئگ ےکئگ میظعئگ اخرئگ اورئگ میظعئگ افدئوںئگ وکاگنہئگ ںیمئگ رھکئگ رکئگ وپرےئگ ذوقئگ وئگ وشقئگ ےکئگ اسھتئگ روزہئگ رےنھکئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک‪،‬ہیئگ اکئگ ایسیئگ ابعدتئگ ےہئگ سجئگ اکئگ دبلئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫وکیئئگ دورسیئگ ابعدتئگ ںیہنئگ وہئگ یتکس۔یہیئگ وہجئگ ےہئگ ہکئگ روزہئگ ہرئگ امئگ رپئگ قرضئگ راہئگ ےہ۔خرائگ ودنئگ اعتیلئگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫یا ایھاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون‬

‫اامینئگ واولئگ متئگ رپئگ روزےئگ قرضئگ ےیکئگ ےئگ ںیہئگ سجئگ رطحئگ متئگ ےسئگ ےلہپولوگںئگ رپئگ قرضئگ ےیکئگ ےئگ ےھتئگ نائگ ہکئگ یقتمئگ اورئگ رپزیہئگ اگرئگ نبئگ اجؤ۔‬

‫یبنﷺےنئگ روزےئگ ےکئگ اسئگ میظعئگ دصقمئگ وکئگ ویںئگ ایبنئگ قرامنا‪:‬‬

‫ئگ رکناہنئگ وھچڑائگ وتئگ خرائگ وکئگ اسئگ ےسئگ دیپسچلئگ ںیہنئگ ہکئگ وہئگ وھباکئگ اورئگ ایپاسئگ راتہئگ ےہ۔(اخبری)‬
‫صخشےنئگ روزہئگ رھکئگ رکئگ وھجٹئگ وبانلئگ اورئگ وھجٹئگ رپئگ لمع ئگ ‬
‫سج ئگ ‬
‫ئگ ‬

‫اورئگ آپئگ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫سجئگ صخشئگ ےنئگ اامیینئگ تیفیئگ اورئگ ااستحبئگ ےکئگ اسھتئگ راضمنئگ اکئگ روزہئگ راھکئگ وتئگ خرائگ اسئگ ےکئگ انئگ گاوہںئگ وکئگ اعمفئگ قرامئگ دےئگ اگئگ وجئگ ےلہپئگ وہئگ ےکچئگ ںیہ۔(اخبری)‬

‫راضمنئگ ےکئگ روزےئگ وپرےئگ امامتمئگ ےکئگ اسھتئگ رےیھکئگ اورئگ یسکئگ دشیرئگ امیبریئگ نائگ ذعرئگ رشیعئگ ےکئگ ریگبئگ یھبکئگ روزہئگ ہنئگ وھچڑےیئ۔یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬

‫سجئگ صخشئگ ےنئگ یسکئگ امیبریئگ نائگ رشیعئگ ذعرئگ ےکئگ ریغبئگ راضمنئگ اکئگ اکئگ روزہئگ یھبئگ وھچڑائگ وتئگ رمعئگ رھبئگ ےکئگ روزےئگ رےنھکئگ ےسئگ یھبئگ اکئگ روزےئگ یکئگ التیفئگ ہنئگ وہئگ ےکسئگ یگ۔(ترذمی)‬

‫روزےئگ ںیمئگ رنااکریئگ اورئگ داھکوےئگ ےسئگ ےنچبئگ ےکئگ ےیلئگ ومعملئگ ےکئگ اطمقبئگ اشہشئگ ناشئگ اورئگ اچقئگ وئگ وچدنبئگ اورئگ اکومںئگ ںیمئگ ےگلئگ رےیہئگ اورئگ اےنپئگ ادنازئگ وئگ اوطارئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ےسروزےئگ یکئگ زمکوریئگ اورئگ یتسسئگ اکئگ ااہظرئگ ہنئگ ےیجیک۔رضحتئگ اوبہرترہؓئگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہک‪:‬آدیمئگ جئگ روزہئگ رےھکئگ وتئگ اچےیہئگ ہکئگ سئگ ومعملئگ لیتئگ اگلےئئگ ہکئگ اسئگ رپئگ روزےئگ ‬
‫ےکئگ اتراتئگ ہنئگ داھکیئئگ دںیئگ ۔‬

‫روزےئگ ںیمئگ اہنیئگ امامتمئگ ےکئگ اسھتئگ ہرئگ ترایئئگ ےسئگ دورئگ رےنہئگ یکئگ رھبئگ وپرئگ وکششئگ ےیجیکئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ روزےئگ اکئگ دصقمئگ یہئگ زدنیگئگ وکئگ نازیکہئگ انبنائگ ےہ۔یبنﷺ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ ‬
 ‫‪78‬‬

‫روزہئگ ڈاھلئگ ےہئگ اورئگ جئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ وکیئئگ روزےئگ ےسئگ وہئگ وتئگ اینپئگ زنانئگ ےسئگ وکیئئگ ےبئگ رشیمئگ یکئگ ناتئگ ہنئگ اکنےلاورئگ ہنئگ وشرئگ وئگ لئگ رکے۔اورئگ ارگئگ وکیئئگ اسئگ ےسئگ اگیلئگ چولچئگ ‬
‫رکےنئگ ےگلئگ نائگ ڑلایئئگ رپئگ آامدہئگ وہئگ وتئگ اسئگ روزہئگ دارئگ وکئگ وسانچئگ اچےیہئگ ہکئگ ںیمئگ وتئگ روزہئگ دارئگ وہںئگ (الھبںیمئگ ےسیکئگ اگیلئگ اکئگ وجابئگ دےئگ اتکسئگ وہںئگ نائگ ڑلئگ اتکسئگ وہںئگ )۔(اخبریئگ وئگ ملسمئگ )‬

‫ااحدیئگ ںیمئگ روزےئگ اکئگ وجئگ میظعئگ اخرئگ ایبنئگ ایکئگ ایگئگ ےہئگ اسئگ یکئگ آرزوئگ ےیجیکئگ اورئگ اخصئگ وطرئگ رپئگ ااطفرئگ ےکئگ قر یئگ خرائگ ےسئگ داعئگ ےیجیکئگ ہکئگ خرانائگ ریمےئگ روزےئگ وکئگ وبقلئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫قرام ئگ اور ئگ ےھجم ئگ وہ ئگ اخر ئگ و ئگ وثاب ئگ دے ئگ سج ئگ اک ئگ وت ئگ ےن ئگ ودعہ ئگ ایک ئگ ےہ ئگ ۔یبنﷺ اک ئگ ارشاد ئگ ےہ ئگ روزے ئگ دار ئگ ج ئگ ںیم ئگ ا ئگ ک ئگ وصخمص ئگ ئگ دروازے ئگ ےس ئگ دالخ ئگ وہں ئگ ےگ ئگ اسئگ ‬
‫چ‬
‫دروازےئگ اکئگ نامئگ رنانئگ ےہئگ جئگ روزےئگ دارئگ دالخئگ وہئگ کیںئگ ےگئگ وتئگ ہیئگ دروازہئگ دنبئگ رکئگ دنائگ اجےئئگ اگئگ ‪،‬رھپئگ وکیئئگ اسئگ دروازےئگ ےسئگ ہنئگ اجئگ ےکسئگ اگ۔(اخبری)‬

‫اورئگ آپئگ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ہکئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ روزہئگ افسرشئگ رکےئگ اگئگ اورئگ ےہکئگ اگئگ رپورداگر!ںیمئگ ےنئگ اسئگ صخشئگ وکئگ دنئگ ںیمئگ اھکےنئگ ہیٹےئگ اورئگ دورسیئگ ذلوتںئگ ےسئگ روےکئگ ‬
‫راھک‪،‬خرانا!ئگ وتئگ اسئگ صخشئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ ریمیئگ افسرشئگ وبقلئگ قرامئگ اورئگ خرائگ اسئگ یکئگ افسرشئگ وکئگ وبقلئگ قرامئگ ےلئگ اگ۔(وکشمۃ)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامناہکئگ ااطفرئگ ےکئگ وقئگ روزہئگ دارئگ وجئگ داعئگ امےگنئگ اسئگ یکئگ داعئگ وبقلئگ یکئگ اجیتئگ ےہئگ ‪،‬ردئگ ںیہنئگ یکئگ اجیت۔(ترذمی)‬

‫روزےیکئگ وفیلکتںئگ وکئگ یسنہئگ وخیشئگ تردابئگ ےیجیکئگ اورئگ وھبکئگ اورئگ ایپسئگ یکئگ دشتئگ نائگ زمکوریئگ یکئگ یاکیئگ رکےکئگ روزےئگ یکئگ نادقریئگ ہنئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۹‬۔‬

‫رفسئگ ےکئگ دورانئگ نائگ رفسئگ یکئگ دشتئگ ںیمئگ روزہئگ ہنئگ رھکئگ تکسئگ وہںئگ وتئگ وھچڑئگ دےیجیئگ اورئگ دورسےئگ دونںئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ ئاضئگ ےیجیک۔قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬

‫فمن کان مریضا او علی سرف فعدۃ من ایام ارخئگ (ارقبلہ)‬

‫وجئگ وکیئئگ امیبرئگ وہئگ ئگ نارفسئگ ںیمئگ وہئگ وتئگ دورسےئگ دونںئگ ںیمئگ روزوںئگ یکئگ دعتادئگ وپریئگ رکئگ ےل۔‬

‫رضحت ئگ اسنؓ ئگ قرامےت ئگ ںیہ ئگ ج ئگ مہ ئگ ولگ ئگ ینبﷺ ےک ئگ اسھت ئگ راضمن ئگ ںیم ئگ رفس ئگ رپ ئگ وہےت ئگ وت ئگ ھچ ئگ ولگ ئگ روزہ ئگ رےتھک ئگ اور ئگ ھچ ئگ ولگ ئگ ہن ئگ رےتھک ئگ ‪،‬رھپ ئگ ہن ئگ وت ئگ روزہ ئگ دار ئگ روزہئگ ‬
‫وھچڑےنئگ واےلئگ رپئگ اارتاضئگ رکنائگ اورئگ ہنئگ روزہئگ وھچڑےنئگ واالئگ روزہئگ دارئگ رپئگ اارتاضئگ ئگ رکنائگ ۔(اخبری)ئگ ‪۸‬۔ ئگ روزہ ئگ ںیم ئگ تبیغ ئگ اور ئگ دب ئگ اگنیہ ئگ ےس ئگ ےنچب ئگ اک ئگ اخص ئگ وطر ئگ رپ ئگ امامتم ئگ ےیجیکئگ ‬
‫‪،‬یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫ئگ اجنا‬
‫روزےئگ دارئگ حبصئگ ےسئگ شامئگ کئگ خرائگ یکئگ ابعدتئگ ںیمئگ ےہئگ جئگ کئگ وہئگ یسکئگ یکئگ تبیغئگ ہنئگ رکےئگ اورئگ جئگ وہئگ یسکئگ یکئگ تبیغئگ رکئگ اتھٹیئگ ےہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ روزےئگ ںیمئگ اگشفئگ ڑپ ئگ ‬
‫ےہ۔(ادلیملی)‬

‫یئےسئگ ےنلپئگ واےلئگ مسجئگ یکئگ وکیئئگ ابعدتئگ وبقلئگ ںیہنئگ وہیتئگ ۔یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ رحامئگ امکیئئگ ےسئگ وجئگ مسجئگ الپئگ وہئگ وہئگ منہجئگ ‬
‫الحلئگ روزیئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ‪،‬رحامئگ امک ئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫یہئگ ےکئگ القئئگ ےہئگ ۔(اخبری)‬

‫رحسیئگ رضورئگ اھکےیئئگ اسئگ ےسئگ روزہئگ رےنھکئگ ںیمئگ لوہلئگ وہئگ یگئگ اورئگ زمکوریئگ اورئگ یتسسئگ دیپائگ ہنئگ وہئگ یگئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬ ‫‪۷۳‬۔‬

‫''رحسیئگ اھکئگ ایئگ رکو‪،‬اسئگ ےیلئگ ہکئگ رحسیئگ اھکےنئگ ںیمئگ ترتئگ ےہ''۔(اخبری)‬
 ‫‪79‬‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬‬

‫''رحسیئگ اھکےنئگ ںیمئگ ترتئگ ےہئگ ھچئگ ہنئگ وہئگ وتئگ ناینئگ ےکئگ دنچئگ وھگیئگ یہئگ یپئگ ایئگ رکوئگ اورئگ خرائگ ےکئگ قرےتشئگ رحسیئگ اھکےنئگ واولںئگ رپئگ السم‬

‫ےتجیھبئگ ںیہ۔(ادمح)‬

‫ہییھبئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫پےنئگ ئگ ‬
‫او ئگ رآ ئگ ‬

‫''دورہپئگ وکئگ وھتڑیئگ دترئگ آرامئگ رکئگ ےکئگ ایقمئگ الیللئگ ںیمئگ لوہلئگ اح لئگ رکوئگ اورئگ رحسیئگ اھکئگ رکئگ دنئگ ںیمئگ روزےئگ ےکئگ ےیلئگ وقتئگ اح لئگ رکو۔(انبئگ امہج)اورئگ حیحصئگ ملسمئگ ںیمئگ ‬
‫ےہ‪،‬یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪'':‬ہارےئگ اورئگ الہئگ اتکبئگ ےکئگ روزوںئگ ںیمئگ رصفئگ رحسیئگ اھکےنئگ اکئگ قرقئگ ےہئگ ۔''‬

‫ئگ خہب ئگ دیپا ئگ رکنا ئگ ےہ ئگ ہن ئگ ہک ئگ وھباک ئگ ایپاس ئگ رانھک‪،‬ئگ ‬

‫وسرجئگ رغوب ئگ وہ ئگ اجےن ئگ ےک ئگ دعب ئگ ااطفری ئگ ںیم ئگ ناریخ ئگ ہن ئگ ےیجیک ئگ اس ئگ ےیل ئگ ہک ئگ روےشئگ اک ئگ ا ل ئگ وصقمد ئگ قرامربنداری ئگ اک ر‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫''املسمنئگ ایھچئگ احلئگ ںیمئگ رںیہئگ ےگئگ جئگ کئگ ااطفرئگ رکےنئگ ںیمئگ دلجیئگ رکںیئگ ےگ۔''‬

‫ااطفرئگ ےکئگ وقئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ ‪:‬‬ ‫‪۷۲‬۔‬

‫اللھم لک صمت و علی رزقک افرطتئگ (ملسم)‬

‫خرانا!ئگ ںیمئگ ےنئگ ریتےئگ ےیلئگ یہئگ روزہئگ راھکئگ اورئگ ریتےئگ یہئگ رزقئگ ےسئگ ااطفرئگ ایک۔''‬

‫اورئگ جئگ روزہئگ ااطفرئگ رکئگ ںئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬

‫ذھب الظماءوابتلت العروق وثبت االجر انشاءاہلل(اوبداؤد)‬

‫ایپسئگ اجیتئگ ریہئگ ‪،‬رںیگئگ تروئگ نازہئگ وہئگ ںیئگئگ اورئگ اخرئگ یھبئگ رضورئگ ےلمئگ اگئگ ارگئگ خرائگ ےنئگ اچاہ۔''‬

‫یسکئگ ےکئگ اہیںئگ روزہئگ ااطفرئگ رکںیئگ وتئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬ ‫‪۷۰‬۔‬

‫افرط عندکم الصائمون واکل طعامکم االبرار و صلت علیک المالئکۃ (اوبدوؤد)‬

‫''(خرائگ رکے)ئگ اہمترےئگ اہیںئگ روزےئگ دارئگ روزےئگ ااطفرئگ رکںیئگ اورئگ کینئگ ولگئگ اہمترائگ اھکنائگ اھکںیئئگ اورئگ قرےتشئگ اہمترےئگ ےیلئگ رتمحئگ یکئگ داعںیئئگ رکںیئگ ۔''‬

‫روزہئگ ااطفرئگ رکاےنئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ‪،‬اسئگ اکئگ ترائگ اخرئگ ےہئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬ ‫‪۷۴‬۔‬
 ‫‪80‬‬

‫وج ئگ صخش ئگ راضمن ئگ ںیم ئگ یسک ئگ اک ئگ روزہ ئگ ولھکاےئ ئگ وت ئگ اس ئگ ےک ئگ ےلص ئگ ںیم ئگ خرا ئگ اس ئگ ےک ئگ گاہ ئگ شخب ئگ دے ئگ اگ ئگ او ئگ اس ئگ وک ئگ منہج ئگ یک ئگ آگ ئگ ےس ئگ اجنت ئگ دے ئگ اگاور ئگ ااطفر ئگ رکاےن ئگ واےل ئگ وکئگ ‬
‫روزےئگ دارئگ ےکئگ تراترئگ وثابئگ دےئگ اگئگ اورئگ روزہئگ دارئگ ےکئگ وثابئگ ںیمئگ وکیئئگ یمئگ ہنئگ وہئگ یگ۔''ولوگںئگ ےنئگ اہکئگ نائگ روسلئگ ہللﷺ!‬

‫نچ‬
‫مہ ئگ ب ئگ ےکئگ ناس ئگ اانت ئگ اہکں ئگ ےہ ئگ ہک ئگ روزے ئگ دار ئگ وک ئگ ئگ ااطفر ئگ رکاںیئ ئگ اور ئگ اس ئگ وک ئگ اھکنائگ الھکںیئ۔ارشاد ئگ قرامنا‪ :‬ئگ رصف ئگ اک ئگ ھوؤر ئگ ےس ئگ نا ئگ دودھ ئگ اور ئگ ناین ئگ ےک ئگ اک ئگ وھگیئگ ےسئگ ‬
‫ااطفرئگ رکائگ دانیئگ یھبئگ اکیفئگ ےہئگ ۔''(انبئگ خرہمی)‬

‫ےکآداب‬
‫زوکۃئگ اورئگ دصےقئگ ئگ ‬

‫خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ وجئگ یھبئگ دنیئگ ضحمئگ خرائگ یکئگ وخدوندیئگ ےکئگ ےیلئگ دےیجیئگ ‪،‬یسکئگ اورئگ رغضئگ یکئگ الگئگ ےسئگ اےنپئگ نازیکہئگ لمعئگ وکئگ ہرئگ زگئگ اضعئئگ ہنئگ ےیجیکئگ اورئگ ہیئگ آرزوئگ ہرئگ زگہنئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫رےیھکہکئگ نجئگ وکئگ آپئگ ےنئگ دنائگ ےہئگ وہئگ آپئگ اکئگ ااسحنئگ امںینئگ ‪،‬آپئگ اکئگ رکشہیئگ ادائگ رکںیئگ اورئگ آپئگ یکئگ ترایئئگ اکئگ اارتافئگ رکںی۔ومنمئگ اےنپئگ لمعئگ اکئگ دبہلئگ رصفئگ اےنپئگ خرائگ ےسئگ اچاتہئگ ‬
‫ےہئگ ۔قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ ومونمںئگ ےکئگ خرناتئگ اکئگ ااہظرئگ اسئگ رطحئگ ایکئگ ایگئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫انما نطعمکم لوجہ اہلل النرید منکم جزاء وال شکورا(ادلہر)‬

‫مہئگ متئگ وکئگ اخصلئگ ولہجئگ اہللئگ الھکئگ رےہئگ ںیہئگ ہنئگ متئگ ےسئگ ےلصئگ ےکئگ بلطئگ اگرئگ ںیہئگ اورئگ ہنئگ رکشئگ زگاریئگ ےکئگ ۔‬

‫ہنودئگ وئگ امنشئئگ اورئگ داھکوےئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک‪،‬رنااکریئگ اےھچئگ ےسئگ اےھچئگ لمعئگ وکئگ اخکئگ ںیمئگ المئگ دیتیئگ ےہئگ ۔‬ ‫‪۲‬۔‬

‫زوکۃئگ ملھکئگ الھکئگ دےیجیئگ نائگ ہکئگ دورسوںئگ ںیمئگ یھبئگ قرضئگ ادائگ رکےنئگ اکئگ خرہبئگ ارھبےئگ ‪،‬اہتبلئگ دورسےئگ دصاقتئگ اپھچئگ رکئگ دےیجیئگ ناہکئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ االخصئگ دیپائگ وہئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫۔خرائگ یکئگ رظنئگ ںیمئگ اسئگ لمعئگ یکئگ تمیقئگ ےہئگ وجئگ االخصئگ ےکئگ اسھتئگ ایکئگ ایگئگ وہئگ ۔ایقمئگ ےکئگ تبیہئگ زیخئگ دیمانئگ ںیمئگ جئگ ہکئگ ںیہکئگ اسہیئگ ہنئگ وہئگ اگئگ ‪،‬خرائگ اےنپئگ اسئگ دنبے ئگ وکئگ رعشئگ ‬
‫ھتےنئگ ایکئگ خرچئگ ایکئگ ‬
‫ےکئگ اسےئئگ ںیمئگ رےھکئگ اگئگ سجئگ ےنئگ ااہتنیئئگ وہدیشہئگ رطوقیںئگ ےسئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ خرچئگ ایکئگ وہئگ اگئگ ۔اہیںئگ کئگ ہکئگ ناںیئئگ اہھتئگ وکئگ ہیئگ ربخئگ ہنئگ وہئگ یگئگ ہکئگ داںیئئگ اہ ئگ ‬

‫(اخبری)‬

‫خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ خرچئگ رکےنئگ ےکئگ دعبئگ ہنئگ ااسحنئگ التجےیئئگ اورئگ ہنئگ انئگ ولوگںئگ وکئگ دھکئگ دےیجیئگ نجئگ وکئگ آپئگ دےئگ رےہئگ ںیہئگ ۔دےنیئگ ےکئگ دعبئگ اتحموجںئگ اورئگ ناداروںئگ ےکئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫اسھتئگ اقحرتئگ اکئگ ولسکئگ رکنائگ ‪،‬انئگ یکئگ وخدداریئگ وک ئگ سیھٹئگ اچہپنا‪،‬انئگ رپئگ ااسحنئگ اتجئگ اتجئگ رکئگ انئگ ےکئگ وٹےٹئگ وہےئئگ دولںئگ وکئگ داھکنائگ اورئگ ہیئگ وسانچئگ ہکئگ وہئگ آپئگ اکئگ ااسحنئگ امںینئگ ‪،‬آپئگ ‬
‫ےکئگ اسےنمئگ ںیکھجئگ رںیہ‪،‬آپئگ یکئگ ترتریئگ وکئگ میلستئگ رکئگ ںئگ ‪،‬ااہتنیئئگ گھیااؤےنئگ خرناتئگ ںیہئگ ومنمئگ اکئگ دلئگ انئگ خرناتئگ ےسئگ ئگ ناکئگ وہنائگ اچےیہئگ ۔خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫یا ایھا الذین آمنوا ال تبطلوا صدقاتکم بالمن واالذی کالذی ینفق مالہ رئا ء الناس ۔‬

‫صخشیکئگ رطحئگ اخکئگ ںیمئگ ئگ ہنالمئگ دوئگ وجئگ ضحمئگ ولوگںئگ وکئگ داھکےنئگ ےکئگ ےیلئگ خرچئگ رکنائگ ےہ۔‬
‫س ئگ ‬
‫ومونمئگ اےنپئگ دصہقئگ وئگ ایخرتئگ وکئگ ااسحنئگ اتجئگ اتجئگ رکئگ اورئگ رغوبیںئگ اکئگ دلئگ داھکئگ رکئگ ‪،‬ا ئگ ‬
 ‫‪81‬‬

‫خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ دےنیئگ ےکئگ دعبئگ ٖرخفئگ وئگ رغورئگ ےیجیکئگ ۔ولوگںئگ رپئگ اینپئگ ترایئئگ ہنئگ اتجےیئئگ ہکلبئگ ہیئگ وسچئگ وسچئگ رکئگ حرذےتئگ رےیہئگ ہکئگ ولعممئگ ںیہنئگ خرائگ ےکئگ اہںئگ ریمائگ ہیئگ دصہقئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫رامناےہئگ ‪:‬‬
‫وبقلئگ یھبئگ وہائگ نائگ ںیہنئگ ۔خرائگ ق ئگ ‬

‫والذین یوتون ما اتوا و قلوبھم وجلۃ انھم الی ربھم راجعون ۔(اوملونمن‪)۹۳‬‬

‫اورئگ وہئگ ولگئگ دےتیئگ ںیہئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ وجئگ یھبئگ دےتیئگ ںیہئگ اورئگ انئگ ےکئگ ولقبئگ اسئگ ایخلئگ ےسئگ زلرےتئگ ںیہئگ ہکئگ ںیمہئگ خرائگ یکئگ رطفئگ انٹلپئگ ےہ۔"‬
‫ئ‬
‫ریقفوںئگ اورئگ اتحموجںئگ ےکئگ اسھتئگ رنیمئگ اکئگ ولسکئگ ےیجیک‪،‬ئگ ہنئگ انئگ وکئگ ڈاب‪،‬ئگ ہنئگ انئگ رپئگ رعئگ امجی‪،‬ئگ ہنئگ انھئگ رپئگ اینپئگ ترتریئگ اکئگ ااہظرئگ ےیجیک‪،‬ئگ اسلئئگ وکئگ دےنیئگ ےکئگ ےیلئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ارگئگ ھچئگ ہنئگ وہئگ یئگ یھبئگ اہنیئگ رنیمئگ اورئگ وخشئگ االخیقئگ ےسئگ ذعمرتئگ ےیجیکئگ نائگ ہکئگ وہئگ ھچئگ ہنئگ ناےنئگ ےکئگ ناووجدئگ اخومیشئگ ےسئگ داعئگ داتیئگ وہائگ رتصخئگ وہئگ اجےئ۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫و اما تعرضن عنھم ابتغاء رحمۃ من ربک ترجوھا فقل لھم قوال میسورا‪o‬‬

‫"ارگئگ متئگ انئگ ےسئگ ارعاضئگ رکےنئگ رپئگ وبجمرئگ وہئگ اجؤ‪،‬ئگ اےنپئگ ربئگ ےکئگ لضئگ یکئگ وتعقئگ رےتھکئگ وہےئئگ انئگ ےسئگ رنیمئگ یکئگ ناتئگ ہہئگ دنائگ رکو۔"(ینبئگ ارسالی)‬

‫اورئگ خرائگ اکئگ ارشادئگ ہیئگ یھبئگ ےہ‪:‬و اما الشائل فالتنھر ‪"o‬اورئگ امےنگنئگ واےلئگ وکئگ ڑھجیکئگ ہنئگ دو۔"‬

‫خرا ئگ یک ئگ رہ ئگ ںیم‪ ،‬ئگ اشکدہ ئگ دیل ئگ اور ئگ وشق ئگ ےکئگ اسھت ئگ خرچئگ ےیجیک۔ئگ گن ئگ دیل‪ ،‬ئگ کرنھ ئگ اورئگ زتردیتسئگ اک ئگ ناوان ئگ ھجمسئگ رک ئگ ہنئگ خرچئگ ےیجیک۔ئگ الفح ئگ و ئگ اکرماین ئگ ےک ئگ قحتسمئگ ویہئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫ولگئگ وہےتئگ ںیہئگ وجئگ لخب‪،‬ئگ گنئگ دیلئگ اورئگ سئگ ےسیجئگ خرناتئگ ےسائگ ےنپئگ لعئگ وکئگ ناکئگ رےتھکئگ ںیہ۔‬

‫خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ الحلئگ املئگ خرچئگ ےیجیک۔ئگ خرائگ رصفئگ ویہئگ املئگ وبقلئگ رکنائگ ےہئگ وجئگ ناکئگ اورئگ الحلئگ وہ‪،‬ئگ وجئگ ومنمئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ دےنیئگ یکئگ ڑتپئگ رھکائگ ےہئگ وہئگ الھبئگ ہیئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ےسیکئگ وگارائگ رکئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ یکئگ امکیئئگ ںیمئگ رحامئگ املئگ شالمئگ وہ۔ئگ خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫یا یھا الذین امنوا انفقوا من طیبت ما کسبتم‬

‫"اامینئگ واول!خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ اینپئگ ناکئگ امکیئئگ خرچئگ رکو۔"‬

‫خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ رتہبنیئگ املئگ خرچئگ ےیجیک۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬

‫لن تنالوا البر حتی تنفقوا من طیبت ما کسبتم‬

‫"متئگ ہرئگ زگئگ یکینئگ اح لئگ ہنئگ رکئگ وکسئگ ےگئگ جئگ کئگ وہئگ املئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ ہنئگ دوئگ وجئگ ںیہمتئگ تترئگ ےہ۔"‬

‫دصےقئگ ںیمئگ دنائگ وہائگ املئگ آخرتئگ یکئگ دایمئ ئگ زدنیگئگ ےکئگ ےیلئگ عمجئگ وہئگ راہئگ ےہ‪،‬ئگ الھبئگ ومنمئگ ہیئگ ےسیکئگ وسچئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اینپ ئگ ہشیمہئگ یکئگ زدنیگئگ ےکئگ ےیلئگ خراب ئگ اورئگ ‬
‫نااکرہئگ املئگ عمجئگ رکاےئ۔‬
 ‫‪82‬‬

‫ئ‬
‫زوکٰۃئگ واجئگ وہےنئگ ےکئگ دعبئگ دترئگ ہنئگ اگلی‪،‬ئگ وفراًئگ ادائگ رکےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ اورئگ ایھچئگ رطحئگ اسحبئگ اگلئگ رکئگ دےیجیئگ ہکئگ خرائگ وخنہتسئگ آپئگ یکئگ ذہمئگ ھچئگ رہئگ ہنئگ اجےئ۔‬ ‫‪۷۳‬۔‬

‫ئگ خچئگ اکئگ ااظتنمئگ یھبئگ اامتجیعئگ وطرئگ ےیجیک۔ئگ ںاہںئگ ںاہںئگ املسمونںئگ یکئگ وکحمئگ ںیہنئگ ےہئگ واہںئگ املسمونںئگ یکئگ امج ںیتئگ تیبئگ ‬
‫زوکٰۃئگ اامتجیعئگ وطرئگ رپئگ ادائگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ ےک ر‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫اامللئگ اقمئئگ رکئگ ےکئگ اسئگ اکئگ ااظتنمئگ رکںی۔‬

‫ےکآداب‬
‫جح ئگ ‬
‫ئگ ‬

‫جح ئگ رکےن ئگ ںیم ئگ ناریخ ئگ اور ئگ نال ئگ وٹمل ئگ ہرئگ زگئگ ہن ئگ ےیجیک۔ئگ جئگ یھب ئگ خرا ئگ اانتئگ دےئگ ہک ئگ آپ ئگ اس ئگ وخوگشار ئگ قرےضی ئگ وک ئگ ادائگ رکئگ ںیکس ئگ وت ئگ یلہپئگ قرتص ئگ ںیم ئگ رواہنئگ وہ ئگ اجےیئ۔ئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫زدنیگئگ اکئگ وکیئئگ رھبوہسئگ ںیہنئگ ہکئگ آپئگ اسئگ قرےضیئگ وکئگ اکئگ اسلئگ ےسئگ دورسےئگ اسلئگ رپئگ ناےتلئگ رںیہ۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫و ہلل علی الناس حج البیت من استطاع الیہ سبیالط و من کرف فان اہلل غنی عن العالمین‪o‬‬

‫"اورئگ ولوگںئگ رپئگ خرائگ اکئگ ہی ئگ قحئگ ےہئگ ہکئگ وجئگ اسئگ ےکئگ رھگکئگ ےنچنہپئگ یکئگ ااطتسعئگ رھکائگ ےہئگ وہئگ اسئگ اکئگ جحئگ رکےئگ اورئگ وجئگ اسئگ مکحئگ یکئگ ریپویئگ ےسئگ ااکنرئگ رکےئگ وتئگ اےسئگ ‬
‫ولعممئگ وہنائگ اچےیہئگ ہکئگ خرائگ اسرےئگ ںاہنئگ واولںئگ ےسئگ ےبئگ اینزئگ ےہ۔"‬

‫انانئگ یکئگ اسئگ ےسئگ تریئگ ابتیہئگ اورئگ ورحویمئگ ایکئگ وہئگ یگئگ ہکئگ خرائگ اسئگ ےسئگ ےبئگ اینزیئگ اورئگ ےبئگ یقلعتئگ اکئگ اوالنئگ قرامےئ۔‬

‫دحیئگ ںیمئگ ےہ‪":‬وجئگ صخشئگ جحئگ اکئگ ارادہئگ رکےئگ اےسئگ جحئگ رکےنئگ ںیمئگ دلجیئگ رکینئگ اچےیہئگ ویکہکنئگ نکمئگ ےہئگ وہئگ امیبرئگ ڑپاجےئ‪،‬ئگ نکمئگ ےہئگ اوینٹنئگ ‪،‬وھئگ اجےئئگ اورئگ نکمئگ ‬
‫ےہئگ وکیئئگ اورئگ ایسیئگ وصرتئگ شیپئگ آاجےئئگ ہکئگ جحئگ نا نکمئگ وہئگ اجےئ۔"(انبئگ امہج)‬

‫بلطمئگ ہیئگ ےہئگ وتعسئگ وہےنئگ ےکئگ دعبئگ وخاہئگ وخماہئگ نالئگ وٹملئگ ہنئگ رکینئگ اچےیہ۔ئگ ولعممئگ ںیہنئگ آدنئہئگ ہیئگ ذراعئئگ اورئگ وتعسئگ وئگ لوہلئگ نایقئگ رےہئگ نائگ ہنئگ رےہئگ اورئگ رھپئگ ‬
‫خراوخنہتسئگ آدیمئگ جحئگ تیبئگ اہللئگ ےسئگ ورحومئگ یہئگ رہئگ اجےیئ۔ئگ خرائگ اسئگ ورحویمئگ ےسئگ ہرئگ دنبہئگ ومنمئگ وکئگ اچبےئئگ رےھک۔ئگ یبنﷺ ےنئگ ا ےسئگ ولوگںئگ وکئگ ااہتنیئئگ تخسئگ ادنازئگ ںیمئگ ہیبنتئگ ‬
‫قرامیئئگ ےہ۔ئگ دحیئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫"سج ئگ صخش ئگ وک ئگ یسک ئگ امیبری ئگ ےن ئگ نا ئگ یسک ئگ وایعق ئگ رضورت ئگ ےن ئگ نا ئگ یسک ئگ اظمل ئگ و ئگ اجتر ئگ رمکحان ئگ ےن ئگ ہن ئگ روک ئگ راھک ئگ وہ ئگ اور ئگ رھپ ئگ یھب ئگ وہ ئگ جح ئگ ہن ئگ رکے ئگ وت ئگ اچےہ ئگ وہ ئگ وہیدیئگ ‬
‫رمےئگ اچےئئگ وہئگ رصناینئگ رمے۔"(ننسئگ ربکیٰئگ دلج‪)۴‬‬

‫اورئگ رضحتئگ رمعؓئگ وکئگ ہیئگ ےتہکانسئگ ایگئگ ہکئگ "وجئگ ولگئگ دقرتئگ رےنھکئگ ےکئگ ناووجدئگ جحئگ ںیہنئگ رکےتئگ ریمائگ یجئگ اچاتہئگ ےہئگ ہکئگ انئگ رپئگ خرہیئگ اگلئگ دوں‪،‬ئگ وہئگ املسمنئگ ںیہنئگ ںیہ‪،‬ئگ وہئگ ‬
‫ل‬
‫املسمنئگ ںیہنئگ ںیہ۔"(ا میٹقی)‬

‫خرا ئگ ےک ئگ رھگ ئگ یک ئگ زنارت ئگ اور ئگ جحئگ ضحم ئگ اےنپ ئگ خرا ئگ وک ئگ وخش ئگ رکےنئگ ےک ئگ ےیلئگ ےیجیکئگ یسک ئگ اور ئگ دوینی ئگ رغضئگ ےس ئگ اس ئگ نازیکہئگ دصقم ئگ وک ئگ آولدہ ئگ ہنئگ ےیجیک۔ ئگ قرآن ئگ ناکئگ ںیمئگ ‬
‫ےہ‪:‬‬
 ‫‪83‬‬

‫"وال امین البیت الرحام یبتغون فضال من ربھم و رضواناط(ااملدئہ)‬

‫فاجئگ رےہئگ ںیہ۔"‬

‫رھگیکئگ رط ئگ ‬
‫"ئگ اورئگ ہنئگ انئگ ولوگںئگ وکئگ ڑیھچو‪،‬ئگ وجئگ اےنپئگ ربئگ ےکئگ لضئگ اورئگ اسئگ یکئگ وخدوندیئگ یکئگ التشئگ ںیمئگ ارتحامئگ واےلئگ ئگ ‬

‫واومتائگ اجحلئگ وئگ ارمعلۃئگ ہللئگ (ارقبلہ‪)۷۶۹‬‬

‫"جحئگ اورئگ رمعےئگ وکئگ ضحمئگ خرائگ یکئگ وخدوندیئگ ےکئگ ےیلئگ وپرائگ رکو۔"‬

‫اورئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬ئگ "جحئگ ربمور‪؎۷‬ئگ اکئگ ہلئگ وتئگ جئگ ےسئگ مکئگ ےہئگ یہئگ ںیہن۔"(ملسمئگ اتکبئگ اجحل)‬
‫ئ‬
‫چض ئگ ےک ئگ ےیل ئگ اجےن ئگ اک ئگ رچاچ ئگ ہن ئگ ےیجیک۔ ئگ اخومیش ئگ ےس ئگ اجےیئ ئگ اور ئگ آی ئگ اور ئگ ہر ئگ اس ئگ رمس ئگ اور ئگ رطےقی ئگ ےس ئگ یتخس ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ےیچب ئگ سج ئگ نیم ئگ ہنودوامنشئ ئگ اورئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ئگ ہ ئگ لمعئگ ےکئگ لمعئگ اصحلئگ اورئگ لمعئگ وبقملئگ وہےنئگ اکئگ ااصحنرئگ اسئگ رپئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ ضحمئگ خرائگ ےکئگ ےیلئگ وہئگ اورئگ یسکئگ دورسیئگ وخاشہئگ اکئگ اسئگ ںیمئگ آزیمہئگ ‬
‫داھکوےئگ اکئگ شاہبئئگ وہ۔ئگ ویںئگ وت ر‬
‫یھب ئگ ہن ئگ وہ ئگ نکیل ئگ اخص ئگ وطر ئگ رپ ئگ جح ئگ ںیم ئگ اس ئگ اک ئگ دایھن ئگ رانھک ئگ اس ئگ ےیل ئگ رضوری ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ہی ئگ رواحین ئگ ابالقب ئگ اور ئگ ترہیک ئگ سفن ئگ و ئگ االخق ئگ یک ئگ اک ئگ آخری ئگ دتریب ئگ ےہ ئگ اور ئگ وج ئگ رواحینئگ ‬
‫رم ضیئگ اسئگ اجعمئگ والجئگ ےسئگ افشئگ نابئگ ہنئگ وہئگ رھپئگ اسئگ یکئگ افشنایبئگ یکئگ ادیمئگ یسکئگ دورسےئگ والجئگ ےسئگ تہبئگ یہئگ مکئگ رہئگ اجیتئگ ےہ۔ئگ ‬

‫جحئگ وکئگ اجےنئگ یکئگ وتعسئگ ہنئگ وہئگ یئگ یھبئگ خرائگ ےکئگ رھگئگ وکئگ دےنھکیئگ یکئگ انمتئگ اورئگ روہضٔئگ روسلﷺ رپئگ السمئگ ڑپےنھئگ یکئگ آرزوئگ اورئگ جحئگ ےسئگ دیپائگ وہےنئگ واےلئگ اترایمئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫خرناتئگ ےسئگ اےنپئگ نسئگ وکئگ آنادئگ اورئگ ونمرئگ رےیھک۔انئگ خرناتئگ ےکئگ ریغبئگ وکیئئگ ینیسئگ ومنمئگ اکئگ ہنیسئگ ںیہنئگ ہکلبئگ اکئگ وترانئگ ڈنھکرئگ ئگ ےہ۔ئگ یبنئگ ارکمﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫جح ئگ اور ئگ رمعے ئگ ےک ئگ ےیل ئگ اجےن ئگ واےل ئگ خرا ئگ ےک ئگ وصخیص ئگ امہمن ئگ ںیہ‪ ،‬ئگ وہ ئگ خرا ئگ ےس ئگ دنا ئگ رکںی ئگ وت ئگ خرا ئگ وبقل ئگ قرامنا ئگ ےہ ئگ اور ئگ رفغمت ئگ بلط ئگ رکںی ئگ وت ئگ شخب ئگ داتیئگ ‬
‫ےہ۔"(ربطاین)‬

‫جحئگ ےکئگ ےیلئگ رتہبنیئگ زادئگ راہئگ اسھتئگ ےیجیل‪ ،‬ئگ رتہبنیئگ زادراہئگ وقتیٰئگ ےہ۔ئگ اسئگ نازیکہ ئگ رفسئگ ےکئگ دورانئگ خرائگ یکئگ ناقراموینںئگ ےسئگ ےنچبئگ اورئگ جحئگ تیبئگ اہللئگ یکئگ تروتکںئگ ےسئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ئگ خہبئگ رےھک۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬
‫ئگ ڈرناےہئگ اورئگ اسئگ یکئگ وخدوندیئگ اح لئگ رکےنئگ اکئگ وااہلہن ر‬
‫زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ ضیفتسمئگ وہےنئگ واالئگ دنبہئگ ویہئگ ےہئگ وجئگ ہرئگ احلئگ ںیمئگ خرائگ ےس ئگ ‬

‫التقوی‬
‫ٰ‬ ‫وتزودوا فان خیر الزاد‬

‫"اورئگ رفسئگ جحئگ ےکئگ ےیلئگ زادراہئگ اسھتئگ ولئگ اورئگ بئگ ےسئگ رتہبئگ زادراہئگ وقتیٰئگ ےہ۔"‬

‫جحئگ اکئگ ارادہئگ رکےتئگ یہئگ جحئگ ےکئگ ےیلئگ ذ ینئگ وسکییئئگ اورئگ ایتریئگ رشوعئگ رکئگ دےیجی۔ئگ جحئگ یکئگ نارخیئگ وکئگ نازہئگ ےیجیکئگ اورئگ جحئگ ےکئگ اکئگ اکئگ رنیئگ یکئگ تقیقحئگ رپئگ م رئگ ےیجیکئگ اورئگ خرائگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ئگ دنبہئگ ومنمئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ وجئگ خرناتئگ دیپائگ رکنائگ اچاتہئگ ےہئگ اںیہنئگ ےنھجمسئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ اورئگ رھپئگ اکئگ ناوعشرئگ ومنمئگ یکئگ رطحئگ وپرےئگ ‬
‫اکئگ دنی‪،‬ئگ جحئگ ےکئگ انئگ اراکنئگ ےکئگ ذرےعی ٔ‬
‫وعشر ئگ ےک ئگ اسھت ئگ جح ئگ ےک ئگ اراکن ئگ ادا ئگ رک ئگ ےک ئگ ان ئگ وتقیقحں ئگ وک ئگ خرب ئگ رکےن ئگ اور ئگ ان ئگ ےک ئگ اطمقب ئگ زدنیگ ئگ ںیم ئگ اصحل ئگ ابالقب ئگ الےن ئگ یک ئگ وکشش ئگ ےیجیک۔سج ئگ ےک ئگ ےیل ئگ خرا ئگ ےنئگ ‬
‫ومونمںئگ رپئگ جحئگ قرضئگ ایکئگ ےہ۔ئگ خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫واذرکوہ کما ھداکم وان کنتم من قبلہ لمن الض ٓالین۔(ارقبلہ)‬

 ‫‪84‬‬

‫"اورئگ خرائگ وکئگ نادئگ رکو‪،‬سجئگ رطحئگ نادئگ رکےنئگ یکئگ اسئگ ےنئگ ںیہمتئگ دہایئگ یکئگ ےہئگ ۔"‬
‫ی‬
‫اورئگ ہیئگ تقیقحئگ ےہئگ ہکئگ متئگ ولگئگ اسئگ ےسئگ ےلہپئگ انئگ وتقیقحںئگ ےسئگ ھیکےئگ وہےئئگ ےھتئگ ۔‬

‫اسئگ دصقمئگ ےکئگ ےیلئگ ئگ قرآنئگ ناک ئگ ےکئگ انئگ وصحںئگ اکئگ رہگیئگ رظنئگ ےسئگ اطمہعلئگ ےیجیکئگ نجئگ ںیمئگ جحئگ یکئگ تقیقحئگ وئگ اتیمہئگ اورئگ جحئگ ےسئگ دیپائگ وہےنئگ واےلئگ خرناتئگ اکئگ ااہظرئگ ایکئگ ایگئگ ےہئگ ‬
‫اورئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ ااحدیئگ روسلﷺاورئگ انئگ اتکوبںئگ اکئگ اطمہعلئگ دیفئگ رےہئگ اگ‬

‫نجئگ نیمئگ جحئگ یکئگ نارخیئگ اورئگ جحئگ ےکئگ اراکنئگ یکئگ تقیقحئگ رپئگ وگتفگئگ یکئگ یئگئگ وہ۔‬

‫جحئگ ےکئگ ئگ دورانئگ وجئگ ونسمنئگ داعںیئئگ دحیئگ یکئگ اتکوبںئگ ںیمئگ یتلمئگ ںیہئگ اںیہنئگ نادئگ ےیجیکئگ اورئگ یبنﷺ ےکئگ اافلظئگ ںیمئگ خرائگ ےسئگ ویہئگ ام پگٹےئگ وجئگ خرائگ ےکئگ روسلﷺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫ےنئگ اماگنئگ اھت۔‬

‫س‬
‫اےنپئگ جحئگ یکئگ وپریئگ وپریئگ افحتظئگ ےیجیکئگ اورئگ دایھنئگ رےھکئگ ہکئگ آپئگ اکئگ جحئگ ںیہکئگ انئگ داینئگ رپوتسںئگ اکئگ جحئگ ہنئگ نبئگ اجےئئگ نجئگ اکئگ آخرتئگ ںیمئگ وکیئئگ ہصحئگ ںیہنئگ ےہئگ ۔ا ئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ئگ جتیبئگ اہللئگ ےتچنہپئگ ںیہئگ وتئگ انئگ یکئگ داعئگ ہیئگ وہیتئگ ےہ‪:‬‬
‫ےئلئگ ہکئگ وہئگ آخرتئگ ےسئگ آںیھکنئگ دنبئگ رکئگ ےکئگ سئگ ھچئگ داینںیمئگ یہئگ اچےتہئگ ںیہئگ ۔وہ ئگ ‬

‫ربنا اتنا فی الدنیا ومالہ فی االٓرخۃ من خالقئگ (ارقبلہئگ )‬

‫"خرانا!ئگ ںیمہئگ وجئگ ھچئگ دانیئگ ےہئگ سبئگ ایسئگ داینئگ ںیمئگ دےئگ دےئگ ئگ ‪،‬ا ےسئگ (داینئگ رپب)ولوگںئگ اکئگ آخرتئگ ںیمئگ وکیئئگ ہصحئگ ںیہنئگ ےہ۔‬

‫آپئگ جحئگ ےکئگ ذرہعیئگ دوونںئگ ںاہنئگ یکئگ اعسدتئگ وئگ اکرماینئگ بلطئگ ےیجیکئگ اورئگ خرائگ ےسئگ داعئگ ےیجیکئگ ہکئگ رپورداگرئگ ںیمئگ ریتےئگ وضحرئگ اسئگ ےیلئگ آنائگ وہںئگ ہکئگ دوونںئگ زدنویگںئگ ںیمئگ ےھجمئگ ‬
‫اکرمانئگ وئگ نارمادئگ انبئگ اورئگ ہیئگ داعئگ رکےتئگ رےیہئگ ‪:‬‬

‫ربنا آتنا فی الدنیا حسنۃ و فی االٓرخۃ حسنۃ وقنا عذاب النار ۔(ارقبلہ)‬

‫"خرانائگ !ئگ ںیمہئگ اسئگ داینئگ ںیمئگ یھبئگ الھبیئئگ دےئگ اورئگ آخرتئگ ںیمئگ یھبئگ الھبیئئگ دےئگ اورئگ ںیمہئگ آگئگ ےکئگ ذعابئگ ےسئگ اچب۔‬

‫ئگ جحئگ ےکئگ دورانئگ خرائگ یکئگ ناقرامینئگ ےسئگ ےنچبئگ ںیمئگ ااہتنیئئگ اسحسئگ رےیہئگ جحئگ اکئگ رفسئگ خرائگ ےکئگ رھگئگ اکئگ رفسئگ ےہئگ ۔آپئگ خرائگ ےکئگ امہمنئگ نبئگ رکئگ ےئگ ںیہئگ ‪،‬اسئگ ہدہئگ دنبیگئگ نازہئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫رکےنئگ ےئگ ںیہئگ ‪،‬رجحئگ اوسدئگ رپئگ اہھتئگ رھکئگ رکئگ آپئگ وگنائگ خرائگ ےکئگ اہھتئگ ںیمئگ اہھتئگ دےئگ رکئگ ہدہئگ وامیپنئگ نادنےتھئگ ںیہئگ اورئگ اسئگ وکئگ ئگ وبہسئگ دےئگ رکئگ خرائگ ےکئگ آاتسےنئگ رپئگ وبہسئگ دےتیئگ ںیہ۔نارئگ ‬
‫نارریبکتئگ وئگ لیلہتئگ یکئگ اصدںیئئگ دنلبئگ رکئگ ےکئگ اینپئگ وافئگ داریئگ اکئگ ااہظرئگ رکےتئگ ںیہئگ ‪،‬اسیئگ اضفئگ ںیمئگ م رئگ ےیجیکئگ ‪،‬یسکئگ ومعمیلئگ گاہئگ اورئگ اطخئگ یکئگ آولدیگئگ یھبئگ ینتئگ گھیااؤینئگ ےہ۔خرائگ ےنئگ اےنپئگ ‬
‫درنارئگ ںیمئگ احرضئگ وہےنئگ واےلئگ دنبوںئگ وکئگ وہایشرئگ قرامنائگ ےہ‪:‬‬

‫''خرائگ یکئگ ناقرامینئگ یکئگ ناںیتئگ ہنئگ وہینئگ اچںیہئگ ''‬

‫دورانئگ جحئگ ڑلایئئگ ڑگھجےئگ یکئگ ناوتںئگ ےسئگ وپریئگ رطحئگ ےچبئگ رےیہئگ ۔رفسئگ ےکئگ دورانئگ جئگ ہگجئگ ہگجئگ ڑیھبئگ وہ‪،‬ئگ زںیتمح‬ ‫‪۷۳‬۔‬
 ‫‪85‬‬

‫ہ ئگ اک ئگ ےک ئگ اسھت ئگ وفع ئگ وئگ ‬

‫وہں‪،‬دقم ئگ دقم ئگ رپ ئگ افمد ئگ رکٹاںیئ‪،‬دقمئگ دقم ئگ رپخرنات ئگ وک ئگ سیھٹئگ ےگل ئگ وت ئگ خرا ئگ ےک ئگ امہمنئگ اک ئگ اکم ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ قراغ ئگ دیل ئگ اور ئگ ااثیر ئگ ےس ئگ اکم ئگ ےل ئگ اور ر‬
‫درزگرئگ ئگ اورئگ ایفیضئگ اکئگ ترناؤئگ رکےئگ ئگ ‪،‬اہیںئگ کئگ ہکئگ اخدمئگ وکئگ ڈاےنٹنئگ ےسئگ یھبئگ رپزیہئگ رکےئگ خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫وال جدال فی الحج‬

‫"اورئگ جحئگ ےکئگ دوارنئگ ڑلایئئگ ڑگھجےئگ یکئگ ناںیتئگ ہنئگ وہں۔"‬

‫دوارنئگ جحئگ وہشاینئگ ناوتںئگ ےسئگ یھبئگ ےنچبئگ اورئگ ےچبئگ رےنہئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ امامتمئگ ےیجیکئگ دورانئگ رفسئگ جئگ خرناتئگ ےکئگ تراہتخیگنئگ وہےنئگ اوراگنہئگ ےکئگ آزادئگ وہئگ اجےنئگ اکئگ ادنوہ ئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫ ھچئگ زنادہئگ وہنائگ ےہئگ ۔آپئگ یھبئگ زنادہئگ وچےنکئگ وہئگ اجںیئئگ اورئگ سفنئگ وئگ اطیشنئگ یکئگ اچولںئگ ےسئگ وخدئگ وکئگ وفحمظئگ رےنھکئگ یکئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ وکششئگ رکںیئگ اورئگ ارگئگ آپئگ اکئگ وجڑائگ آپئگ ےکئگ ‬
‫اسھتئگ وہئگ وتئگ ہنئگ رصفئگ ہیئگ ہکئگ اسئگ ےسئگ وصخمصئگ قلعتئگ اقمئئگ ہنئگ ےیجیکئگ ہکلبئگ اسیئگ ناوتںئگ ےسئگ یھبئگ وعشرئگ ےکئگ اسھتئگ ےچبئگ رےیہئگ وجئگ وہشاینئگ خرناتئگ وکئگ ڑھباکےنئگ اکئگ ناعئگ نبئگ یتکسئگ ‬
‫وہںئگ ۔خرائگ ےنئگ وہایشرئگ رکےتئگ وہےئئگ قرامنائگ ‪:‬‬

‫الحج اشہر معلومات فمن رفض فیھن الحج فال رفث‬

‫"جح ئگ ےک ئگ ےنیہ ئگ ب ئگ وک ئگ ولعممئگ ںیہ ئگ وج ئگ صخش ئگ ان ئگ رقمرہ ئگ ونیہمں ئگ ںیم ئگ جح ئگ یک ئگ ن ئگ رکے‪،‬اےس ئگ ربخدار ئگ رانہ ئگ اچےیہ ئگ ہک ئگ جح ئگ ےک ئگ دوران ئگ وہشاین ئگ ناںیت ئگ ہن ئگ وہں۔ئگ ‬
‫"(ارقبلہ‪)۷۶۱‬‬

‫اورئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫''وجئگ صخشئگ خرائگ ےکئگ اسئگ رھگئگ یکئگ زنارتئگ ےکئگ ےیلاہیں ئگ آنائگ اورئگ وہئگ ےبئگ تایئئگ اورئگ وہشاینئگ ناوتںئگ ےسئگ اچبئگ راہئگ اورئگ قسفئگ وئگ وجفرئگ ںیمئگ یھبئگ التبمئگ ہنئگ وہئگ وتئگ وہئگ ناکئگ وئگ اصفئگ وہئگ اسئگ ئگ رطحئگ ‬
‫ول اتئگ ےہئگ سجئگ رطحئگ وہئگ امںئگ ےکئگ ٹیپئگ ناکئگ وئگ اصفئگ دیپائگ وہائگ اھتئگ ''(اخبریئگ وئگ ملسم)‬
‫ئ‬
‫اعشتئگ اہللئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ ارتحامئگ ےیجیکئگ ۔یسکئگ رواحینئگ وئگ ونعمیئگ تقیقحئگ وکئگ سوسسئگ رکاےنئگ اورئگ نادئگ دالےنئگ ےکئگ ےیلئگ خرائگ ےنئگ وجئگ زیچئگ والمئگ ےکئگ وطرئگ رپئگ رقمرئگ یکئگ ےہئگ ‬
‫ر‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫ئ‬
‫ئگ ۔اعشتئگ اسئگ یکئگ عمجئگ ےہ‪،‬جحئگ ےکئگ ےلسلسئگ یکئگ اسریئگ یہ ئگ زیچںیئگ خرائگ رپیتسئگ یکئگ یسکئگ ہنئگ یسکئگ تقیقح ئگ وک ئگ سوسسئگ رکاےنئگ ےکئگ ےیلئگ والمئگ ےکئگ وطرئگ رپئگ ‬
‫ر‬ ‫اسئگ وکئگ ''ریعشہئگ ''ےتہکئگ ںیہ‬
‫رقمرئگ یکئگ یئگئگ ںیہ۔انئگ بئگ یکئگ میظعتئگ ےیجیکئگ قرآنئگ ںیمئگ خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫یایھا الذین آمنوا ال تحلوا شعائر اہلل وال الشہر الرحام وال الھدی وال لقالئد وال امین البیت الرحام یبتغون فضال من ربھم و رضوانا (ااملدئہ)‬

‫اور ئگ اے ئگ ومونم!خرا ئگ رپیتس ئگ یک ئگ ان ئگ ناوینں ئگ وک ئگ ےب ئگ رحم ئگ ہن ئگ رکو ئگ ‪،‬ہن ئگ رحم ئگ ےکئگ ان ئگ ونیہمں ئگ یک ئگ ےب ئگ رحیتم ئگ رکو ئگ ‪،‬ہن ئگ قرناین ئگ ےک ئگ اجونروں ئگ رپئگ دبئگ درازی ئگ رکو ئگ ۔ہن ئگ انئگ ‬
‫اجونروںئگ رپئگ اہھتئگ ڈاولئگ نجئگ یکئگ رگدونںئگ ںیمئگ یررئگ خراودنیئگ یکئگ والمئگ ےکئگ وہظرئگ رپئگ ےٹپئگ ڑپےئگ ںیہئگ اورئگ ہنئگ انئگ ولوگںئگ یکئگ راہئگ ںیمئگ راکوٹئگ ڈاولئگ وجئگ اےنپئگ رپورداگرئگ ےکئگ لضئگ ‬
‫اورئگ اسئگ یکئگ وخدوندیئگ یکئگ التشئگ ںیمئگ اکمنئگ رتحممئگ (ہبعک)ئگ یکئگ رطفئگ اجئگ رےہئگ وہں۔‬

‫اورئگ وسرہئگ جحئگ ںیمئگ ےہ۔‬

 ‫‪86‬‬

‫کع ظ ئ‬
‫ئگ اعشتئگ اہللئگ افاھنئگ نمئگ وقتیئگ اولقلبئگ ‬
‫ٍٍونمئگ م ر‬

‫''اورئگ وجئگ خرائگ رپیتسئگ یکئگ انئگ ناوینںئگ اکئگ ارتحامئگ رکےئگ ‪،‬وجئگ خرائگ ےنئگ رقمرئگ یکئگ ںیہئگ وتئگ ہیئگ دولںئگ ےکئگ وقتیئگ یکئگ ناتئگ ےہ۔''‬

‫اراکن ئگ جح ئگ ادا ئگ رکےت ئگ وہےئ ئگ ااہتنیئ ئگ زجع ئگ و ئگ اایتحج ئگ ےب ئگ یسک ئگ اور ئگ ےب ئگ یسب ئگ اک ئگ ااہطر ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ خرا ئگ وک ئگ دنبے ئگ یک ئگ اعخری ئگ اور ئگ درامدنیگ ئگ یہ ئگ ب ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ دنسپ ئگ ےہئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫۔یبنﷺ ےسئگ یسکئگ ےنئگ وپاھچئگ احیجئگ وکنئگ ےہ؟ئگ قرامنائگ ''سجئگ ےکئگ نالئگ رپاشینئگ وہں‬

‫اورالیمئگ الیچکئگ وہ۔''‬

‫ئگ ئگ ‬

‫ارحامئگ نادنےنھئگ ےکئگ دعبئگ ‪،‬ہرئگ امنزئگ ےکئگ دعبئگ ‪،‬ہرئگ دنلبیئگ رپئگ خرےتھئگ وقئگ اورئگ ہرئگ یتسپئگ یکئگ رطفئگ اترےتئگ وقئگ اورئگ ہرئگ اقےلفئگ ےسئگ ےتلمئگ وقئگ اورئگ ہرحبصئگ وکدنینئگ ےسئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫دنلبآوازئگ ےسئگ ہیبلتئگ ڑپےیھ‪،‬ہیبلتئگ ہیئگ ےہ‪:‬‬
‫دیبارئگ وہئگ رکئگ ئگ ‬

‫لبیک اللھم لبیک ال رشیک لک لبیک ان الحمد و النعمۃ لک و الملک ال رشیک لک(وکشمۃ)‬

‫'' ئگ ںیم ئگ احرض ئگ وہں ئگ خرانا! ئگ ںیم ئگ احرض ئگ وہں ئگ ۔ریتا ئگ وکیئ ئگ رشک ئگ ںیہن ئگ ‪،‬ںیم ئگ احرض ئگ وہں ئگ وہں ئگ ۔ےبکش ئگ اسری ئگ رعتفی ئگ ریتے ئگ یہ ئگ ےیل ئگ ےہ ئگ ‪،‬تمعن ئگ ب ئگ ریتی ئگ یہ ئگ ےہئگ ‬
‫‪،‬اسریئگ نادشایہئگ ریتیئگ یہئگ ےہئگ ریتائگ وکیئئگ رشکئگ ںیہن'‬

‫رعافتئگ ےکئگ دیمانئگ ںیمئگ احرضئگ وہئگ رکزنادہئگ ےسئگ زنادہئگ وتہبئگ وئگ اافغتسرئگ ےیجیکئگ قرآنئگ یکئگ دہایئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۷۵‬۔‬

‫ثم افیضوا من حیث افاض الناس واستغرفوا اہلل ان اہلل غفور رحیم(ارقبلہ)‬

‫''رھپ ئگ مت ئگ (الہ ئگ ہکم)یھب ئگ وںیہ ئگ ےس ئگ وٹلپ ئگ ںاہں ئگ ےس ئگ اور ئگ اسرے ئگ ولگ ئگ ےتٹلپئگ ںیہ ئگ اور ئگ خرا ئگ ےس ئگ رفغمت ئگ اچوہ ئگ ‪،‬الب ئگ ہبش ئگ خرا ئگ تہب ئگ زنادہ ئگ اعمف ئگ قرامےن ئگ واال ئگ اور ئگ تہب ئگ زنادہ ئگ رمحئگ ‬
‫رکےنئگ واالئگ ےہ۔‬

‫اورئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫خرائگ ےکئگ تردکئگ رعہفئگ اکئگ دنئگ امتمئگ دونںئگ ےسئگ زنادہئگ رتہبئگ ےہئگ ‪،‬اسئگ دنئگ خرائگ آامسنئگ داینئگ رپئگ وصخیصئگ وطرئگ رپئگ وتمہجئگ وہئگ رکئگ قروتشںئگ ےکئگ اسےنمئگ اےنپئگ احیجئگ دنبوںئگ یکئگ اعخریئگ اورئگ ‬
‫ئگ رکناےہئگ ۔قروتشںئگ ےسئگ قرامنائگ ےہئگ قروتش!د وھکئگ ریمےئگ دنبےئگ رپاشینئگ ‪،‬دوھپئگ ںیمئگ ریمےئگ اسےنمئگ ڑھکےئگ ںیہئگ ہیئگ ولگئگ دورئگ دورئگ ےسئگ اہیںئگ ‬
‫درامدنیگئگ یکئگ احلئگ رپئگ رخف ئگ ‬
‫آےئئگ ںیہئگ ۔ریمیئگ رتمحئگ یکئگ ادیمئگ اںیہنئگ اہیںئگ الیئئگ ےہئگ احالہکنئگ اوہنںئگ ےنئگ ریمےئگ ذعابئگ وکئگ ںیہنئگ داھکیئگ ۔اسئگ رخفئگ ےکئگ دعبئگ ولوگںئگ وکئگ منہجئگ ےکئگ ذعابئگ ےسئگ آزادئگ رکےنئگ اکئگ ‬
‫ںیہنےشخبئگ اجےتئگ ۔(انبئگ ابحنئگ )‬
‫ںیہہکئگ ام ےئگ یسکئگ دنئگ ںیمئگ یھبئگ ئگ ‬
‫ئگ اجناےہئگ اورئگ رعہفئگ ےکئگ دنئگ ںیمئگ ام ےئگ ولگئگ شخبئگ دےیئئگ اجےتئگ ئگ ‬
‫مکحئگ دنا ئگ ‬

‫ینم ئگ ںیم ئگ چنہ ئگ رک ئگ ایہن ئگ خرنات ئگ ےک ئگ اسھت ئگ قرناین ئگ ےیجیک ئگ نج ئگ خرنات ئگ ےک ئگ اسھت ئگ خرا ئگ ےک ئگ دوب ئگ رضحت ئگ اترامیہ ئگ ہیل ئگ االسلم ئگ ےن ئگ اےنپ ئگ ایپرے ئگ ےٹیب ئگ رضحتئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫اامسلیعئگ ہیلئگ االسلم ئگ یکئگ رگدنئگ رپئگ رھچیئگ ریھکئگ یھتئگ اورئگ قرناینئگ ےکئگ انئگ خرناتئگ وکئگ اےنپئگ دلئگ وئگ دامغئگ رپئگ اسئگ رطحئگ اطریئگ ےیجیکئگ ہکئگ زدنیگئگ ےکئگ ہرئگ دیمانئگ ںیمئگ آپئگ قرناینئگ شیپئگ ‬
‫رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ایترئگ رںیہئگ اورئگ زدنیگئگ وایعقئگ ‬
 ‫‪87‬‬

‫اسئگ ہدہئگ یکئگ یلمعئگ وصترئگ نبئگ اجےئئگ ہک‪:‬‬

‫ان صلوتی و نسکی و محیای و مماتی ہلل رب العلمین ال رشیک لہ‬

‫''ےبئگ کشئگ ریمیئگ امنزئگ اورئگ ریمیئگ قرناینئگ ریمیئگ زدنیگئگ اورئگ ریمیئگ ومتئگ اکئگ اہللئگ ےکئگ ےیلئگ ےہئگ وجئگ اسرےئگ ںاہونںئگ اکئگ ربئگ ےہئگ سجئگ اکئگ وکیئئگ رشکئگ ںیہنئگ ۔''‬

‫ئگ وجہئگ ‬
‫جحئگ ےکئگ انامئگ ںیمئگ تراترئگ خرائگ یکئگ نادئگ ںیمئگ وغشملئگ رےیہئگ اورئگ ویسکقئگ دلئگ وکئگ اسئگ ےکئگ ذرکئگ ےسئگ اغلفئگ ہنئگ وہےنئگ دےیجیئگ ۔خرا ئگ یکئگ نادئگ یہئگ امتمئگ ابعدوتںئگ اکئگ ا ل ر‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫ےہئگ ۔خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‬

‫واذرکوا اہلل فی ایام معدودات۔‬

‫''اورئگ خرائگ یکئگ نادئگ ںیمئگ وغشملئگ روہئگ یتنگئگ ےکئگ انئگ دنچئگ دونںئگ ںیمئگ ۔''(ارقبلہ)‬

‫اورئگ قرامنائگ ‪:‬‬

‫فاذا قضیتم مناسککم فاذرکوا اہلل کذرککم ابائکم او اشد اذرکا۔‬

‫''ئگ رھپئگ جئگ متئگ جحئگ ےکئگ امتمئگ اراکنئگ ادائگ رکئگ وکچئگ وتئگ سجئگ رطحئگ ےلہپئگ اےنپئگ آناؤوئگ اخرادئگ اکئگ ذرکئگ رکےتئگ ےھتئگ ایسئگ رطحئگ ابئگ خرائگ اکئگ ذرکئگ رکوئگ ہکلبئگ اسئگ ےسئگ یھبئگ ترھئگ رک۔''‬

‫جحئگ ےکئگ اراکنئگ اکئگ وصقمدئگ یہئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ انئگ انامئگ ںیمئگ لسلسمئگ خرائگ یکئگ نادئگ ںیمئگ ڈوےبئگ رںیہئگ اورئگ انئگ دونںئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ نادئگ اسئگ رطحئگ دلئگ ںیمئگ رچئگ سبئگ اجےئئگ ہکئگ رھپئگ زدنیگئگ ‬
‫یک ئگ ہایمہ ئگ اور ئگ شکمشک ئگ ںیم ئگ وکیئ ئگ زیچ ئگ اس ئگ یک ئگ ناد ئگ ےس ئگ آپ ئگ وک ئگ اغلف ئگ ہن ئگ رک ئگ ےکس ئگ ۔اجتیلہ ئگ ےک ئگ دور ئگ ںیم ئگ ولگ ئگ اراکن ئگ جح ئگ ادا ئگ رکےن ئگ ےک ئگ دعب ئگ اےنپ ئگ ناپ ئگ یک ئگ داد ئگ ایک ئگ تراھیئ ئگ ایبنئگ ‬
‫خرا ئگ ےک ئگ رھگ ئگ اک ئگ رپواہن ئگ وارئگ ‬ ‫رکےتئگ اورئگ ڈںیگنیئگ امرےتئگ ےھتئگ ۔خرائگ ےنئگ دہایئگ دیئگ ہکئگ ہیئگ انامئگ خرائگ یکئگ نادئگ ںیمئگ رسبئگ رکوئگ اورئگ ایسئگ یکئگ ترایئئگ رکوئگ وجئگ وایعقئگ ترائگ ےہ۔‪۷۸‬۔‬
‫وطافئگ ےیجیکئگ ‪،‬خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ےیہہکئگ تیبئگ اہللئگ اکئگ وطافئگ رکںیئگ ۔''‬

‫''اورئگ اچ ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪'':‬خرائگ ہرئگ روزئگ اےنپئگ احیجئگ دنبوںئگ ےکئگ ےیلئگ اکئگ وسئگ سیبئگ رںیتمحئگ نازلئگ قرامنائگ ےہئگ سجئگ ںیمئگ ےسئگ اسھٹئگ رںیتمحئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ وہیتئگ ںیہئگ وجئگ تیبئگ اہللئگ اکئگ ‬
‫ےتھکیئگ رےتہںیہ۔''(یقہی)‬
‫وطافئگ رکےتئگ ںیہئگ ‪،‬اچسیلئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ وجئگ واہںئگ امنزئگ ڑپےتھئگ ہاںااورئگ سیبئگ انئگ ولوگںئگ ےکئگ ےیلئگ وجئگ ےبعکئگ وکئگ د ئگ ‬

‫اور ئگ یبنﷺ ےن ئگ ہی ئگ یھب ئگ قرامنا‪ :‬ئگ '' ئگ سج ئگ ےن ئگ اچپس ئگ نار ئگ تیب ئگ اہلل ئگ اک ئگ وطاف ئگ رک ئگ ای ئگ وہ ئگ اےنپ ئگ گاوہں ئگ ےس ئگ ا ےس ئگ ناک ئگ وہ ئگ ایگ ئگ ےسیج ئگ اس ئگ یک ئگ امں ئگ ےن ئگ اس ئگ وک ئگ آج ئگ یہ ئگ منج ئگ دنا ئگ ےہئگ ‬
‫۔''(ترذمی)‬
 ‫‪88‬‬

‫ترنیئئگ اعمرشت‬
‫ےکآدابئگ ‬
‫وادلنیئگ ےسئگ ولسکئگ ئگ ‬

‫امں ئگ ناپ ئگ ےکئگ اسھت ئگ ااھچ ئگ ولسکئگ ےیجیک ئگ اور ئگ اس ئگ نسح ئگ ولسک ئگ یک ئگ وتقیف ئگ وک ئگ دوونں ئگ ںاہونں ئگ یک ئگ اعسدت ئگ ےیھجمس‪،‬خرا ئگ ےک ئگ دعب ئگ انان ئگ رپ ئگ ب ئگ ےس ئگ زنادہئگ قح ئگ امںئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫ناپئگ اکئگ یہئگ ےہ۔امںئگ ناپئگ ےکئگ قحئگ یکئگ اتیمہئگ اورئگ تمئگ اکئگ ادنازہئگ اسئگ ےسئگ ےیجیکئگ ہکئگ قرآنئگ ناکئگ ےنئگ ہگجئگ ہگجئگ امںئگ ناپئگ ےکئگ قحئگ وکئگ خرائگ ےکئگ قحئگ ےکئگ اسھتئگ ایبنئگ ایکئگ ےہئگ اورئگ ‬
‫خرائگ یکئگ رکشئگ زگاریئگ ےکئگ اسھتئگ اسھتئگ امںئگ ناپئگ یکئگ رکشئگ زگاریئگ یکئگ نادیکئگ یکئگ ےہئگ ۔‬

‫وقضی ربک اال تعبدوا اال ایاہ و بالوالدین احسانا (ینبئگ ارسالیئگ )‬

‫ئگ دناےہئگ ہکئگ متئگ اسئگ ےکئگ وسائگ یسکئگ یکئگ دنبیگئگ ہنئگ رکوئگ اورئگ وادلنیئگ ےکئگ اسھتئگ کینئگ ولسکئگ رکوئگ ۔'' ئگ ‬
‫''اورئگ آپئگ ےکئگ ربئگ ےنئگ ہلصیفئگ قرام ئگ ‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ وعسمدؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ‪'':‬ئگ ںیمئگ ےنئگ یبنﷺےسئگ وپاھچئگ وکنئگ اسئگ لمعئگ خرائگ وکئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ وبحمبئگ ےہئگ ۔یبنئگ ﷺ ےنئگ قرامنائگ ''وہئگ امنزئگ وجئگ وقئگ رپئگ ڑپیھئگ ‬
‫اجےئ ئگ ۔ںیم ئگ ےن ئگ (رھپ ئگ )وپاھچ ئگ ‪:‬اس ئگ ےک ئگ دعب ئگ وکن ئگ اس ئگ لمع ئگ خرا ئگ وک ئگ ب ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ وبحمب ئگ ےہ۔قرامنا‪:‬امں ئگ ناپ ئگ ےک ئگ اسھت ئگ نسح ئگ ولسک ئگ ۔ںیم ئگ وپاھچ ئگ اس ئگ ےکئگ ‬
‫دعب‪،‬قرامنا‪:‬خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ ںاہدئگ رکنا۔(اخبریئگ وئگ ملسمئگ )‬

‫رضحتئگ دبعاہللؓئگ ئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ آدیمئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہائگ اورئگ ےنہکئگ اگلئگ ‪'':‬ںیمئگ آپئگ ےکئگ اہھتئگ رپئگ رجہتئگ اورئگ ںاہدےکئگ ےیل ئگ تعیبئگ رکنائگ وہںئگ اورئگ خرائگ ‬
‫ےسئگ اسئگ اکئگ اخرئگ اچاتہئگ وہںئگ ۔یبنﷺ ےنئگ وپاھچ‪'':‬ایکئگ اہمترےئگ امںئگ ناپئگ ںیم ئگ ےسئگ وکیئئگ اکئگ زدنہئگ ےہئگ اسئگ ےنئگ اہکئگ ‪'':‬یجئگ اہںئگ ہکلب(خرائگ اکئگ رکشئگ ےہئگ )دوونںئگ زدنہئگ ںیہئگ ‬
‫''آپئگ ےنئگ قرامنائگ وتئگ ایکئگ متئگ وایعقئگ خرائگ ےسئگ اینپئگ رجہتئگ اورئگ ںاہدئگ اکئگ دبہلئگ اچےتہئگ وہئگ ؟اسئگ ےنئگ اہکئگ یجئگ اہںمیںئگ خرائگ ےسئگ اخرئگ اچاتہئگ وہںئگ ‪،‬یبنﷺ ےنئگ ارشادقرامنائگ وتئگ اجؤئگ اےنپئگ امںئگ ‬
‫ناپئگ یکئگ خرمئگ ںیمئگ رہئگ رکئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ کینئگ ولسکئگ رکو۔(ملسم)‬

‫رضحتئگ اوبامہمؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ صخشئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ وپاھچئگ ''نائگ روسلئگ اہللﷺ ! امںئگ ناپئگ اکئگ اوالدئگ رپئگ ایکئگ قحئگ ےہ‬

‫؟ارشادئگ قرامنائگ ''امںئگ ناپئگ یہئگ اہمتریئگ جئگ ںیہئگ اورئگ امںئگ ناپئگ یہئگ دوزخئگ ''ئگ ۔(انبئگ امہج)‬

‫ینعیئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ کینئگ ولسکئگ رکئگ ےکئگ متئگ جئگ ےکئگ قحتسمئگ وہئگ ےگئگ اورئگ انئگ ےکئگ وقحقئگ وکئگ نااملئگ رکئگ ےکئگ متئگ منہجئگ اکئگ ادنینھئگ ونبئگ ےگ۔‬

‫وادلنی ئگ ےک ئگ رکش ئگ زگار ئگ رےیہ ئگ ۔نسحم ئگ یک ئگ رکش ئگ زگاری ئگ اور ئگ ااسحن ئگ دنمی ئگ زارتف ئگ اک ئگ اونیل ئگ اقتاض ئگ ےہ ئگ اور ئگ تقیقح ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ہارے ئگ ووجد ئگ اک ئگ سوسس ئگ سئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫وادلنیئگ ںیہ ئگ ۔رھپ ئگ وادلنی ئگ یہ ئگ یک ئگ رپورش ئگ اور ئگ ناراین ئگ ںیم ئگ مہ ئگ ےتلپ ئگ ترےتھ ئگ اور ئگ وعشر ئگ وک ئگ ےتچنہپ ئگ ںیہ ئگ اور ئگ سج ئگ ریغ ئگ ومعمیل ئگ قرناین ئگ ‪،‬ےب ئگ اثمل ئگ اجاشفنین ئگ اور ئگ ااہتنیئ ئگ تقفش ئگ ےسئگ ‬
‫ہاریئگ رسرپیتسئگ قرامےتئگ ںیہئگ اسئگ اکئگ اقتاضئگ ےہئگ ہکئگ ہارائگ ہنیسئگ انئگ یکئگ دیقعتئگ دنمیئگ وئگ ااسحنئگ دنمیئگ اورئگ تمئگ وئگ تبحمئگ ےسئگ رسشارئگ وہئگ اورئگ ہارےئگ دلئگ اکئگ روہ ئگ روہ ئگ انئگ اکئگ ‬
‫رکشئگ زگاروہئگ ۔یہیئگ وہجئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ ےنئگ اینپئگ رکشئگ زگاریئگ ےکئگ اسھتئگ اسھتئگ انئگ یکئگ رکشئگ زگاریئگ یکئگ نادیکئگ قرامیئئگ ےہ۔‬
 ‫‪89‬‬

‫ان اشرکلی والوالدیکئگ (مہئگ ےنئگ وتیصئگ یکئگ )ہکئگ ریمائگ رکشئگ ادارکوئگ اورئگ اےنپئگ امںئگ ناپئگ ےکئگ رکشئگ زگارئگ روہ۔‬

‫امںئگ ناپئگ وکئگ ہشیمہئگ وخشئگ رےنھکئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ اورئگ انئگ یکئگ رمیضئگ اورئگ مراجئگ ےکئگ الخفئگ یھبکئگ وکیئئگ ایسیئگ ناتئگ ہنئگ ےیہک‬ ‫‪۰‬۔‬

‫وج ئگ ان ئگ وک ئگ ناوگار ئگ وہ ئگ ۔ناوصخلص ئگ تراھےپئگ ںیم ئگ ج ئگ مراج ئگ ھچ ئگ خرخرا ئگ اور ئگ رھکا ئگ وہ ئگ اجنا ئگ ےہ ئگ اور ئگ وادلنی ئگ ھچ ئگ ا ےس ئگ اقتےض ئگ اور ئگ اطمےبل ئگ رکےنئگ ےتگل ئگ ںیہ ئگ وج ئگ وتعق ئگ ےک ئگ الخفئگ ‬
‫ئگ ہئگ ناتئگ وکئگ وخیشئگ وخیشئگ تردابئگ ےیجیکئگ اورئگ انئگ یکئگ یسکئگ ناتئگ ےسئگ ااتکئگ رکئگ وجابئگ ںیمئگ وکیئئگ ایسیئگ ناتئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ ےیجیکئگ وجئگ انئگ وکئگ ناوگارئگ وہئگ اورئگ انئگ ےکئگ ‬
‫وہےتئگ ںیہئگ ۔اسئگ وقئگ یھب ر‬
‫خرناتئگ وکئگ سیھٹئگ ےگل‬

‫اما یبلغن عندک الکبر احدھما او الکھما فال تقل لھما اف وال تنھر ھما۔‬

‫ارگئگ انئگ ںیمئگ ےسئگ اکئگ نائگ دوونںئگ اہمترےئگ اسےنمئگ تراھےپئگ یکئگ رمعئگ وکئگ چنہئگ اجںیئئگ وتئگ متئگ انئگ وکئگ افئگ کئگ ہنئگ وہکئگ ‪،‬ہنئگ اںیہنئگ ڑھجایکںئگ دو۔‬

‫ےن‬
‫ئگ تیئگ سوسسئگ وہ ئگ ‬
‫درا لئگ تراھےپئگ یکئگ رمعئگ ںیمئگ ناتئگ یکئگ تردابئگ ںیہنئگ ریتہئگ اورئگ زمکوریئگ ےکئگ ناعئگ اینپئگ اتیمہئگ اکئگ ااسحسئگ ترھئگ اجنائگ ےہئگ ‪،‬ایسئگ ےیلئگ ذرائگ ذرائگ یسئگ ناتئگ یھب ر‬
‫یتگلئگ ےہئگ ۔لرائگ اسئگ تراتئگ اکئگ احلظئگ رکےتئگ وہےئئگ اےنپئگ یسکئگ وقلئگ وئگ لمعئگ ےسئگ امںئگ ناپئگ وکئگ ناراضئگ وہےنئگ اکئگ ومعقئگ ہنئگ دےیجی۔‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ‪:‬ئگ ''خرائگ یکئگ وخدوندیئگ وادلئگ یکئگ وخدوندیئگ ںیمئگ ےہئگ اورئگ خرائگ یکئگ نارایضئگ وادلئگ یکئگ نارایضئگ ںیمئگ ےہئگ ۔(ترذمیئگ ‬
‫‪،‬انبئگ ابحنئگ ‪،‬احمک)‬

‫ینعیئگ ارگئگ وکیئئگ اےنپئگ خرائگ وکئگ وخشئگ رانھکئگ اچےہئگ وتئگ وہئگ اےنپئگ وادلئگ وکئگ وخشئگ وخشئگ رےھکئگ ‪،‬وادلئگ وکئگ ناراضئگ رکئگ ےکئگ وہئگ خرائگ ےکئگ بضغئگ وکئگ ڑھباکےئئگ اگ۔‬

‫رضحت ئگ دبعاہللؓ ئگ یہئگ اک ئگ ایبن ئگ ےہ ئگ ہک ئگ اک ئگ آدیم ئگ اےنپ ئگ امں ئگ ناپ ئگ وک ئگ رونائگ وہا ئگ وھچڑ ئگ رکئگ یبنﷺ یک ئگ خرم ئگ ںیم ئگ رجہت ئگ رپ ئگ تعیب ئگ رکےنئگ ےک ئگ ےیل ئگ احرض ئگ وہا ئگ ۔وتیبنﷺ‬
‫ےنئگ قرامنائگ ''اجؤئگ اےنپئگ امںئگ ناپئگ ےکئگ ناسئگ واسپئگ اجئگ ؤئگ اورئگ انئگ وکئگ ایسئگ رطحئگ وخشئگ رکئگ ےکئگ آؤسجئگ رطحئگ متئگ انئگ وکئگ رالئگ رکئگ آےئئگ وہئگ ۔''(اوبدؤد)‬

‫دلئگ وئگ اجنئگ ےسئگ امںئگ ناپئگ یکئگ خرمئگ ےیجیک۔ارگئگ آپئگ وکئگ خرائگ ےنئگ اسئگ اکئگ ومعقئگ دنائگ وتئگ درا لئگ ہیئگ ئگ اسئگ ناتئگ اسئگ ئگ وتقیفئگ ےہہکئگ آپئگ وخدئگ وکئگ جئگ اکئگ قحتسمئگ انبئگ ںیکسئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫اور ئگ خرا ئگ یک ئگ وخدوندی ئگ اح ل ئگ رکئگ ںیکس ئگ ۔امں ئگ ناپ ئگ یک ئگ خرم ئگ ےس ئگ یہ ئگ دوونں ئگ ںاہں ئگ یک ئگ الھبیئ ئگ ‪،‬اعسدت ئگ اور ئگ تم ئگ اح ل ئگ وہیت ئگ ےہ ئگ اور ئگ آدیم ئگ دوونں ئگ ںاہںئگ یکئگ آوتفںئگ ‬
‫ےسئگ وفحمظئگ راتہئگ ےہئگ ۔رضحتئگ اسنؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا۔‬

‫''وج ئگ آدیم ئگ اچاتہ ئگ ےہہک ئگ اس ئگ یک ئگ رمع ئگ دراز ئگ یک ئگ اجےئ ئگ اور ئگ اس ئگ یک ئگ روزی ئگ ںیم ئگ اشکدیگ ئگ وہ ئگ ‪،‬اس ئگ وک ئگ اچےیہ ئگ ہک ئگ اےنپ ئگ امں ئگ ناپ ئگ ےک ئگ اسھت ئگ الھبیئ ئگ رکے ئگ اور ئگ ہل ئگ ریمح ئگ رکےئگ ‬
‫۔(ارتلبیغئگ وارتلبیہ)‬

‫اورئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‬

‫''وہئگ آدیمئگ ذلیلئگ وہئگ ‪،‬رھپئگ ذلیلئگ وہئگ ‪،‬رھپئگ ذلیلئگ وہئگ ۔ولوگںئگ ےنئگ وپاھچئگ ‪،‬اےئگ خرائگ ےکئگ روسلئگ ﷺ!وکنئگ آدیم؟آپئگ ےنئگ قرامناوہئگ آدیمئگ سجئگ ےنئگ اےنپئگ امںئگ ناپئگ وکئگ تراھےپئگ ‬
‫ا‪،‬نایسکئگ اکئگ وکئگ اورئگ رھپئگ (انئگ یکئگ خرمئگ رکئگ ےکئگ )ئگ جئگ ںیمئگ دالخئگ ہنئگ وہائگ ۔''(ملسمئگ )‬
‫یکئگ احلئگ ںیمئگ نانائگ ‪،‬دوونںئگ وکئگ نان ئگ ‬
 ‫‪90‬‬

‫اکئگ ومعقئگ رپئگ وتئگ آپئگ ےنئگ خرمئگ وادلنیئگ وکئگ ںاہدئگ یسیجئگ میظعئگ ابعدتئگ رپئگ یھبئگ تر حیئگ دیئگ اورئگ اکئگ احصیبئگ وکئگ ںاہدئگ ںیمئگ اجےنئگ ےسئگ روکئگ رکئگ وادلنیئگ یکئگ خرمئگ یکئگ نادیکئگ قرامیئئگ ‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ صخشئگ یبنﷺ ےکئگ ناسئگ ںاہدئگ ںیمئگ رشکئگ وہےنئگ یکئگ رغضئگ ےسئگ احرضئگ وہائگ ۔یبنﷺ ےنئگ اسئگ ےسئگ وپاھچئگ اہمترےئگ امںئگ ‬
‫ناپئگ زدنہئگ ںیہ۔اسئگ ےنئگ اہکئگ یجئگ اہںئگ زدنہئگ ںیہئگ ۔ارشادئگ قرامنائگ اجؤاورئگ انئگ یکئگ خرمئگ رکےتئگ روہئگ یہیئگ ںاہدئگ ےہئگ (اخبریئگ وئگ ملسم)‬

‫امں ئگ ناپ ئگ اک ئگ ادب ئگ وارتحام ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ وکیئ ئگ یھب ئگ ایسی ئگ نات ئگ نا ئگ رحت ئگ ہن ئگ ےیجیک ئگ وج ئگ ان ئگ ےک ئگ ارتحام ئگ ےک ئگ الخف ئگ وہ ئگ ۔قرآن ئگ ںیم ئگ ےہ ئگ وقل لھما قوال رکیما ئگ ‬
‫(ینب‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ارسالی‪)۲۰:‬‬

‫اورئگ انئگ ےسئگ ارتحامئگ یکئگ ناتئگ ےیجیکئگ ۔‬

‫اکئگ رمہبتئگ رضحتئگ ئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعؓےنئگ رضحتئگ انبئگ ابعسئگ ےسئگ وپاھچئگ ایکئگ آپئگ ہیئگ اچےتہئگ ںیہئگ ہکئگ منہجئگ ےسئگ دورئگ رںیہئگ اورئگ جئگ ںیمئگ دالخئگ وہںئگ ؟انبئگ ابعسئگ ےنئگ اہکئگ ویکںئگ ‬
‫ںیہنئگ ‪،‬خرائگ یکئگ مسقئگ ںیمئگ یہیئگ اچاتہئگ وہںئگ ۔رضحتئگ انبئگ رمعؓئگ ےنئگ وپاھچئگ ئگ ‪،‬آپئگ ےکئگ وادلنیئگ زدنہئگ ںیہ؟انبئگ ابعسؓئگ ےنئگ اہکئگ یجئگ اہںئگ ریمیئگ وادلہئگ زدنہئگ ںیہ۔انبئگ رمعؓئگ ےنئگ قرامنائگ ارگئگ ‬
‫آپ ئگ ان ئگ ےک ئگ اسھت ئگ رنیم ئگ ےس ئگ وگتفگ ئگ رکںی ئگ ‪،‬ان ئگ ےک ئگ اھکےن ئگ ےنیپ ئگ اک ئگ ایخل ئگ رںیھک ئگ وت ئگ رضور ئگ ج ئگ ںیم ئگ اجںیئ ئگ ےگ ئگ رشبہکیط ئگ آپ ئگ ریبکہ ئگ گاوہں ئگ ےس ئگ ےتچب ئگ رںیہ۔(االدبئگ ‬
‫ارفملد)‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓ ئگ ےنئگ اکئگ نارئگ دوئگ آدویمںئگ وکئگ داھکیئگ ۔اکئگ ےسئگ وپاھچئگ ہیئگ دورسےئگ اہمترےئگ وکنئگ ںیہئگ ؟ئگ اسئگ ےنئگ اہکئگ ہیئگ ریمےئگ وادلئگ ںیہئگ آپئگ ےنئگ قرامنائگ د وھک!ئگ ہنئگ انئگ اکئگ نامئگ ‬
‫ےگآےگئگ انلچئگ اورئگ ہنئگ یھبکئگ انئگ ےسئگ ےلہپئگ انھٹیئگ ۔(االدبئگ ارفملئگ د)‪۹‬۔وادلنیئگ ےکئگ اسھتئگ اعخریئگ اورئگ ااسکنریئگ ےسئگ شیپئگ آےیئئگ ۔‬
‫ےسآ ئگ ‬
‫ن ئگ ‬
‫انیلئگ ‪،‬ہنئگ یھبکئگ ا ئگ ‬

‫واحفض لھما جناح الذل من الرحمۃ‬

‫''اورئگ اعخریئگ اورئگ رنیمئگ ےسئگ انئگ ےکئگ اسےنمئگ ےھچبئگ روہ۔''‬

‫اعخریئگ ےسئگ ےھچبئگ رےنہئگ اکئگ بلطمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ ہرئگ وقئگ انئگ ےکئگ رمہبتئگ اکئگ احلظئگ ر‪،‬وھئگ اورئگ یھبکئگ انئگ ےکئگ اسےنمئگ اینپئگ ترایئئگ ہنئگ اتجؤاورئگ ہنئگ انئگ یکئگ شانئگ ںیمئگ یخاتک ئگ رکوئگ ۔‬

‫وادلنیئگ ےسئگ تبحمئگ ےیجیکاورئگ اسئگ وکئگ اےنپئگ ےیلئگ ناعئگ اعسدتئگ واخرئگ آخرتئگ ےیھجمسئگ ۔رضحتئگ انبئگ ابعسؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ قرامےتئگ ںیہئگ ۔‬ ‫‪۱‬۔‬

‫''وج ئگ کین ئگ اوالد ئگ یھب ئگ امں ئگ ناپ ئگ رپ ئگ تبحم ئگ رھبی ئگ رظن ئگ ڈایتل ئگ ےہ ئگ ‪،‬اس ئگ ےک ئگ دبےل ئگ خرا ئگ اس ئگ وک ئگ اک ئگ جح ئگ وبقمل ئگ اک ئگ وثاب ئگ اتشخ ئگ ےہ ئگ ''ولوگں ئگ ےن ئگ وپاھچ ئگ ئگ اے ئگ خرا ئگ ےک ئگ روسلئگ ‬
‫ﷺ!ارگئگ وکیئئگ اکئگ دنئگ ںیمئگ وسئگ نارئگ اسئگ رطحئگ رتمحئگ وئگ تبحمئگ یکئگ رظنئگ ڈاےلئگ ۔آپئگ ےنئگ قرامنایجئگ اہںئگ ‪،‬ارگئگ وکیئئگ وسئگ نارئگ ااسیرکےئگ ی‪،‬ئگ خرائگ (اہمترےئگ وصرئگ ےس)ئگ تہبئگ ‬
‫ترائگ اورئگ ( گنئگ دیلئگ ےسیجئگ وبیعںئگ ےسئگ )نالکل‬

‫ئگ ناکئگ ےہئگ ۔(ملسم)‬

‫ئگ امںئگ ناپئگ یکئگ دلئگ وئگ اجنئگ ےسئگ ااطعئگ ےیجیکئگ ۔ارگئگ وہئگ ھچئگ زنادیتئگ یھبئگ رکئگ رےہئگ وہںئگ یئگ یھبئگ وخدشیلئگ ےسئگ ااطعئگ ےیجیکئگ اورئگ انئگ ےکئگ میظعئگ ااسحناتئگ وکئگ شیپئگ رظنئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫رھکئگ رکئگ انئگ ےکئگ وہئگ اطمےبلئگ یھبئگ وخیشئگ وخیشئگ وپرےئگ ےیجیکئگ وجئگ آپئگ ےکئگ ذوقئگ اورئگ مراجئگ رپئگ رگاںئگ وہںئگ رشبہکیطئگ وہئگ دنیئگ ےکئگ الخفئگ ہنئگ وہںئگ ۔‬
 ‫‪91‬‬

‫رضحتئگ اوبدیعسؓئگ ئگ اکایبنئگ ےہئگ ہکئگ نمیئگ اکئگ اکئگ آدیمئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہائگ ۔یبنﷺ ےنئگ اسئگ ےسئگ وپاھچئگ ‪'':‬نمیئگ ںیمئگ اہمترائگ وکیئئگ ےہ؟ئگ اسئگ ےنئگ اہک(یجئگ ‬
‫رامنا‬
‫اہں)ئگ ریمےئگ امںئگ ناپئگ ںیہئگ ۔آپئگ ےنئگ وپاھچئگ ‪،‬اوہنںئگ ےنئگ ںیہمتئگ ااجزتئگ دیئگ ےہئگ ؟ئگ اسئگ ےنئگ اہکئگ ںیہنئگ ‪(،،‬ںیمئگ ےنئگ انئگ ےسئگ وتئگ ااجزتئگ ںیہنئگ یلئگ ےہ)آپﷺ ےنئگ ق ئگ ‬
‫‪'':‬ااھچ ئگ وت ئگ مت ئگ واسپ ئگ اجؤ ئگ اور ئگ امں ئگ ناپ ئگ ےس ئگ ااجزت ئگ ول ئگ ‪،‬ارگ ئگ وہ ئگ ااجزت ئگ دے ئگ دںی ئگ ی ئگ وت ئگ ںاہد ئگ ںیم ئگ رشت ئگ رکوورہن(ان ئگ یک ئگ خرم ئگ ںیم ئگ رہ ئگ رک ئگ )ان ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ولسکئگ ‬
‫رکےتئگ روہئگ ۔۔''(اوبداؤد)‬

‫وادلنیئگ یکئگ ااطعئگ یکئگ ئگ اتیمہئگ اکئگ ادنازہئگ اسئگ ناتئگ ےسئگ ےیجیکئگ ہکئگ اکئگ صخشئگ ولیمںئگ دورئگ ےسئگ آنائگ ےہئگ اورئگ اچاتہئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ یکئگ تیعمئگ ںیمئگ دنیئگ یکئگ رسدنلبیئگ ےکئگ ےیلئگ ‬
‫ںاہدئگ ںیمئگ رشکئگ وہئگ نکیلئگ ینبﷺ اسئگ وکئگ ولنائگ دےتیئگ ںیہ۔اورئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ ںاہدئگ ںیمئگ رشتئگ یھبئگ متئگ ایسئگ وصرتئگ ںیم ئگ رکئگ ئگ تکسئگ وہئگ جئگ اہمترےئگ امںئگ ناپئگ دوونںئگ ‬
‫ںیہمتئگ ااجزتئگ دںی۔‬

‫رضحتئگ انبئگ ابعسؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬سجئگ آدیمئگ ےنئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ حبصئگ یکئگ ہکئگ وہئگ انئگ دہاناتئگ وئگ ااکحمئگ ںیمئگ خرائگ اکئگ ااطعئگ زگارئگ راہئگ وہ ئگ وجئگ اسئگ ےنئگ ‬
‫امںئگ ناپئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ نازلئگ قرامےئئگ ںیہئگ وتئگ اسئگ ےنئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ حبصئگ یکئگ ہکئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ جئگ ےکئگ دوئگ دروازےئگ ےلھکئگ وہےئئگ ہاںااورئگ ارگئگ امںئگ ناپئگ ںیمئگ ےسئگ وکیئئگ اکئگ ‬
‫وہ ئگ وت ئگ جئگ اک ئگ اک ئگ دروازہ ئگ الھکئگ وہا ئگ ےہ ئگ اورئگ سج ئگ صخش ئگ ےن ئگ اس ئگ احل ئگ ںیم ئگ حبص ئگ یک ئگ ہک ئگ وہ ئگ امں ئگ ناپ ئگ ےک ئگ نارے ئگ ںیم ئگ خرا ئگ ےکئگ ےجیھب ئگ وہےئ ئگ ااکحم ئگ ودہانات ئگ ےس ئگ ہنم ئگ ومڑےئگ ‬
‫وہےئئگ ےہئگ وتئگ اسئگ ےنئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ حبصئگ یکئگ ہکئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ دوزخئگ ےکئگ دوئگ دروازےئگ ےلھکئگ وہےئئگ ںیہئگ اورئگ ارگئگ امںئگ ناپئگ ںیمئگ ےسئگ وکیئئگ اکئگ ےہئگ وتئگ دوزخئگ اکئگ اکئگ دروازہئگ ‬
‫ئگ خائگ ےکئگ روسلﷺ ارگئگ امںئگ ناپئگ اسئگ ےکئگ اسھتئگ زنادیتئگ رکئگ رےہئگ وہںئگ یئگ یھبئگ ۔قرامنائگ اہںئگ ارگئگ ئگ وہئگ زنادیتئگ رکئگ رےہئگ وہںئگ یئگ ‬
‫الھکئگ وہائگ ےہئگ ۔اسئگ آدیمئگ ےنئگ وپاھچئگ اے ر‬
‫یھبئگ ‪،‬ارگئگ زنادیتئگ رکئگ رےہئگ وہںئگ یئگ یھبئگ ‪،‬ارگئگ زنادیتئگ رکئگ رےہئگ وہںئگ یئگ یھبئگ ۔(وکشمۃ)‬

‫ئگ امںئگ ناپئگ وکئگ اےنپئگ املئگ اکئگ امکلئگ ےئھجمساورئگ انئگ رپئگ دلئگ ‪،‬وھلئگ رکئگ خرچئگ ےیجیکئگ ۔قرآنئگ ںیمئگ ےہئگ ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬

‫یسئلونک ماذا ینفقون ط قل ما انفقتم من خیر فللوالدین ۔(ارقبلہ)‬

‫ئگ خچئگ رکںی‪،‬وجابئگ دےیجیئگ ہکئگ وجئگ املئگ یھبئگ متئگ خرچئگ رکوئگ اسئگ ےکئگ اونیلئگ ادقارئگ وادلنیئگ ںیہ۔''‬
‫''ولگئگ آپئگ ےسئگ وپےتھچئگ ںیہئگ ہکئگ مہئگ ایک ر‬

‫اکئگ نارئگ یبنﷺ ےکئگ ناسئگ اکئگ آدیمئگ آنائگ اورئگ اےنپئگ ناپئگ یکئگ یاکیئگ رکےنئگ اگلئگ ہکئگ وہئگ جئگ ئگ اچےتہئگ ںیہئگ ریمائگ املئگ ےلئگ ےتیلئگ ںیہئگ ۔یبنﷺ ےنئگ اسئگ آدیمئگ ےکئگ ناپئگ وکئگ ولبانائگ ‬
‫‪،‬الیھٹئگ اتکیٹئگ وہائگ اکئگ وبڑاھئگ زمکورئگ صخشئگ احرضئگ وہائگ ‪،‬آپئگ ےنئگ اسئگ وبڑےھئگ صخشئگ ےسئگ قیقحئگ قرامیئئگ وتئگ اسئگ ےنئگ انہکئگ رشوعئگ ایکئگ ‪:‬‬

‫''خرائگ ےکئگ روسلﷺ ! اکئگ زامہنئگ اھتئگ جئگ ہیئگ زمکورئگ اور ئگ ےبئگ سبئگ اھتئگ اورئگ ھجم ئگ نیمئگ اطقئگ یھتئگ ‪،‬ںیمئگ امدلارئگ اھت ئگ اورئگ ہیئگ اخیلئگ اہھتئگ اھت۔ںیمئگ ےنئگ یھبکئگ اس ئگ وکئگ اینپئگ زیچےنیلئگ ‬
‫ےسئگ ںیہنئگ رواکئگ ‪،‬آجئگ ںیمئگ زمکورئگ وہںئگ اورئگ ہیئگ دنتربئگ وئگ وقیئگ ےہئگ ‪،‬ںیمئگ اخیلئگ اہھتئگ وہںئگ اورئگ ہیئگ امدلارئگ ےہئگ ‪،‬ابئگ ہیئگ اانپئگ املئگ ھجمئگ ےسئگ اچبئگ اچبئگ رکئگ رھکائگ ےہئگ ۔''‬

‫وبڑےھئگ یکئگ ہیئگ ناتئگ نسئگ رکئگ رتمحئگ اعملئگ روئگ ڑپےئگ اورئگ (وبڑےھئگ ےکئگ ڑلےکئگ یکئگ رطفئگ اخمبطئگ وہئگ رکئگ )ئگ قرامنائگ ‪:‬وتئگ اورئگ ریتائگ املئگ ریتےئگ ناپئگ اکئگ ےہ۔‬

‫ئگ امںئگ ناپئگ ارگئگ ریغئگ ملسمئگ وہںئگ یئگ یھبئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ ولسکئگ ےیجیکئگ ‪،‬انئگ اکئگ ادبئگ وئگ ارتحامئگ اورئگ انئگ یکئگ خرمئگ تراترئگ رکےتئگ رےیہئگ ۔اہتبلئگ وہئگ رشکئگ وئگ تیصعمئگ اکئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫مکحئگ دںیئگ وتئگ انئگ یکئگ ااطعئگ ےسئگ ااکنرئگ رکئگ دےیجیئگ اورئگ انئگ اکئگ انہکئگ ہرزگئگ ہنئگ امےین۔‬
 ‫‪92‬‬

‫وان جاھداک علی ان ترشک بی مالیس لک بہ علم فال تطعھما وصاحبھما فی الدنیا معروفا ۔‬

‫اورئگ ارگئگ امںئگ ناپئگ دناؤئگ ڈاںئگ ہکئگ ریمےئگ اسھتئگ یسکئگ وکئگ رشکئگ انبؤئگ سجئگ اکئگ ںیہمتئگ وکیئئگ ملعئگ ںیہنئگ ےہئگ وتئگ ہرئگ زگئگ انئگ اکئگ انہکئگ ہنئگ امونئگ اورئگ داینئگ ںیمئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ کینئگ ترناؤئگ رکےتئگ روہئگ ‬
‫۔‬

‫رضحت ئگ اامسءؓ ئگ قرامیت ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ یبنﷺ ےک ئگ ہدہ ئگ ابمرک ئگ ںیم ئگ ریمے ئگ ناس ئگ ریمی ئگ وادلہ ئگ آںیئ ئگ اور ئگ اس ئگ وق ئگ وہ ئگ رشمہک ئگ ںیھت ئگ ۔ںیم ئگ ےن ئگ یبنﷺ ےسئگ رعض ئگ ایک ئگ ہکئگ ‬
‫ریمےئگ ناسئگ ریمیئگ وادلہئگ آںیئئگ ںیہئگ اورئگ وہئگ االسمئگ ےسئگ رفنتمئگ ںیہئگ ‪،‬ایکئگ ںیمئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ ااھچئگ ولسکئگ رکوں؟ئگ آپئگ ےنئگ قرامنائگ اہںئگ متئگ اینپئگ امںئگ ےکئگ اسھتئگ ہلئگ ریمحئگ رکیتئگ روہئگ ‬
‫۔(اخبری)‬

‫ئگ امںئگ ناپئگ ےکئگ ےیلئگ تراترئگ داعئگ یھبئگ رکےتئگ رےیہئگ اورئگ انئگ ےکئگ ااسحناتئگ وکئگ نادئگ رکےکئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ گرگراےیئئگ اورئگ ااہتنیئئگ دلئگ وسزیئگ اورئگ یبلقئگ ئگ خرناتئگ ےکئگ اسھتئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫انئگ ےکئگ ےیلئگ رمحئگ وئگ رکمئگ یکئگ دروخابئگ ےیجیکئگ ‪،‬خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫وقل رب ارحمھما کما ربینی صغیرا‬

‫ںرپئگ رمحئگ قرامئگ ‪،‬سجئگ رطحئگ انئگ دوونںئگ ےنئگ نپچبئگ ںیمئگ ریمیئگ رپورشئگ قرامیئئگ یھت۔‪،،‬‬
‫''اورئگ داعئگ رک ئگ وہکئگ رپورداگر!انئگ دوون ئگ ‬

‫ینعی ئگ اے ئگ رپورداگر ئگ نپچب ئگ یک ئگ ےب ئگ یسب ئگ ںیم ئگ ‪،‬سج ئگ رتمح ئگ اور ئگ اجاشفنین ئگ و ئگ تقفش ئگ و ئگ تبحم ئگ ےس ئگ اوہنں ئگ ےن ئگ ریمی ئگ رپورش ئگ یک ئگ اور ئگ ریمی ئگ اخرط ئگ اےنپ ئگ شیع ئگ وک ئگ قرنان ئگ ایکئگ ‬
‫۔رپورداگر!ئگ ںیمئگ انئگ اکئگ وکیئئگ دبہلئگ ںیہنئگ دےئگ اتکسئگ ‪،‬وتئگ یہئگ انئگ یکئگ رسرپیتسئگ قرامئگ ‪،‬اورئگ انئگ ےکئگ احلئگ زارئگ رپئگ رمحئگ یکئگ رظنئگ رک۔‬

‫امںئگ یکئگ خرمئگ اکئگ وصخیصئگ ایخلئگ رےیھکئگ ‪،‬امںئگ طٹعااًئگ زنادہئگ زمکورئگ اورئگ اسحسئگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ آپئگ ےکئگ خرامئگ وئگ ولسکئگ یکئگ کشییاا ًزنادہئگ رضورتئگ دنمئگ یھب۔ئگ رھپئگ اسئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫ےک ئگ ااسحنات ئگ اور ئگ قرنااینں ئگ یھب ئگ ناپئگ ےک ئگ ماقےلب ئگ ںیم ئگ ںیہک ئگ زنادہئگ ںیہ ئگ اس ئگ ےیل ئگ دنی ئگ ےن ئگ امںئگ اک ئگ قح ئگ زنادہ ئگ اتبنا ئگ ےہ ئگ اور ئگ امںئگ ےک ئگ اسھت ئگ ولسک ئگ یک ئگ وصخیص ئگ تربیغ ئگ دیئگ ‬
‫ےہ۔ئگ قرآنئگ ناکئگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ووحصینا االنسان بوالدیہ احسانا ط حملتھ رکھا و وضعتہ رکھا و حملہ وفصالہ ثلثون شھراط (االاقحف)‬

‫"اور ئگ مہ ئگ ےن ئگ انان ئگ وک ئگ امں ئگ ناپئگ ےک ئگ اسھت ئگ الھبیئ ئگ رکےن ئگ یک ئگ نادیک ئگ یک‪ ،‬ئگ اس ئگ یک ئگ امں ئگ فیلک ئگ ااھٹ ئگ ااھٹ ئگ رک ئگ اس ئگ وک ئگ ٹیپ ئگ ںیم ئگ ےیل ئگ رھپی ئگ اورئگ فیلک ئگ یہئگ ےس ئگ انجئگ اورئگ ‬
‫ٹیپئگ ںیمئگ ااھٹےنئگ اورئگ دودھئگ الپےنئگ یکئگ ہیئگ ( فیلکئگ دہ)ئگ دمتئگ ڈاھیئئگ اسلئگ ےہ۔"‬

‫قرآن ئگ ےن ئگ امں ئگ ناپ ئگ دوونں ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ولسک ئگ رکےن ئگ یک ئگ نادیک ئگ رکےت ئگ وہےئ ئگ وصختیص ئگ ےک ئگ اسھت ئگ امں ئگ ےک ئگ مہیپ ئگ دھک ئگ ااھٹےن ئگ اور ئگ انھٹکایئں ئگ ےنلیھج ئگ اک ئگ ہشقنئگ ‬
‫ترے ئگ یہ ئگ اتر ئگ ازیگن ئگ ادناز ئگ ںیم ئگ اچنیھک ئگ ےہ ئگ اور ئگ اہنی ئگ یہ ئگ وخیب ئگ ےک ئگ اسھت ئگ اسفنین ئگ ادناز ئگ ںیم ئگ اس ئگ تقیقح ئگ یک ئگ رطف ئگ اشاریئگ ایک ئگ ےہ ئگ ہک ئگ اجن ئگ اثنر ئگ امن‪ ،‬ئگ ناپ ئگ ےک ئگ ماقےلب ئگ ںیمئگ ‬
‫اہمتریئگ خرمئگ وئگ ولسکئگ یکئگ زنادہئگ قحتسمئگ ےہئگ اورئگ رھپئگ ایسئگ تقیقحئگ وکئگ خرائگ ےکئگ روسلﷺ ےنئگ یھبئگ ‪،‬وھلئگ ‪،‬وھلئگ رکئگ ایبنئگ قرامنائگ ےہ۔‬
 ‫‪93‬‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ اکئگ صخش ئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ آنائگ اورئگ وپاھچ‪:‬ئگ "ئگ اےئگ خرائگ ےکئگ روسلﷺ ریمےئگ کینئگ ولسکئگ اکئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ ‬
‫قحتسم ئگ وکن ئگ ےہ؟"آپﷺ ےن ئگ قرامنا‪ ":‬ئگ ریتی ئگ امں"اس ئگ ےنوپاھچ ئگ رھپ ئگ وکن ئگ ےہ؟آپﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "ریتی ئگ امں"اس ئگ ےن ئگ وپاھچ ئگ رھپ ئگ وکن ئگ ےہ؟ ئگ ارشادئگ ‬
‫قرامنا‪":‬ئگ ریتیئگ امں"ئگ اسئگ ےنئگ اہکئگ رھپئگ وکنئگ ےہ؟ئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪" :‬ریتائگ ناپ"(االدبئگ ارفملد)‬

‫رضحتئگ اجہمہؓئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہےئئگ اہک‪:‬ئگ "ئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ ریمائگ ارادہئگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ آپﷺ ےکئگ اسھتئگ ںاہدئگ ںیمئگ رشتئگ رکوںئگ ‬
‫ئ‬
‫ہمہؓ‬
‫اورئگ ایسئگ ےیلئگ آنائگ وہںئگ ہکئگ آپﷺ ےسئگ اسئگ اعمہلمئگ ںیمئگ وشمرہئگ ولں"(قرامیئگ ایکئگ مکحئگ ےہ؟)ئگ آپﷺ ےنئگ انئگ ےسئگ وپاھچ‪":‬اہمتریئگ وادلہئگ (زدنہ)ئگ ںیہ؟"اج ئگ ‬
‫ےن ئگ اہک‪ :‬ئگ "یج ئگ اہں"(زدنہ ئگ ںیہ)۔ ئگ یﷺ ےن ئگ ارشاد ئگ قرامنا ئگ وت ئگ رھپ ئگ اجؤ ئگ اور ئگ ایہن ئگ یک ئگ خرم ئگ ںیم ئگ ےگل ئگ روہ ئگ ویکہکن ئگ ج ئگ ایہن ئگ ےک ئگ دقومں ئگ ںیم ئگ ےہ۔"(انب ئگ امہج‪،‬ئگ ‬
‫نایئ)‬

‫رضحت ئگ اوسیؓ ئگ یبنﷺ ےک ئگ دور ئگ نیم ئگ وموجد ئگ ےھت ئگ رگمئگ آپﷺ یک ئگ الماقت ئگ اک ئگ رشف ئگ اح ل ئگ ہن ئگ رک ئگ ےکس۔ ئگ ان ئگ یک ئگ اک ئگ وبڑی ئگ وادلہ ئگ ںیھت۔ ئگ دن ئگ راتئگ ‬
‫ایہنئگ یکئگ خرمئگ ںیمئگ ےگلئگ رےتہ۔ئگ یبنﷺ ےکئگ دیرارئگ یکئگ تریئگ آرزوئگ یھبئگ اورئگ وکنئگ ومنمئگ وہئگ اگئگ وجئگ اسئگ انمتئگ ںیمئگ ہنئگ ڑتاتپئگ وہئگ ہکئگ اسئگ یکئگ آںیھکنئگ دیرا ِرئگ روسلﷺ ئگ ‬
‫ےس‬
‫رونشئگ وہں۔ئگ انچہچنئگ رضحتئگ اوسیؓئگ ےنئگ آنائگ یھبئگ اچاہئگ نکیلئگ یبنﷺ ےنئگ عنمئگ قرامنا۔ئگ قرکٔضہئگ جحئگ ادائگ رکےنئگ یکئگ یھبئگ انئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ تریئگ آرزوئگ یھتئگ نکیلئگ جئگ کئگ انئگ یکئگ ‬
‫جحںیہنئگ ایکئگ اورئگ انئگ یکئگ وافتئگ ےکئگ دعبئگ یہئگ ہیئگ آرزوئگ وپریئگ وہئگ یکس۔‬
‫وادلہئگ زدنہئگ رںیہ‪،‬ئگ انئگ یکئگ اہنتیئئگ ےکئگ ایخلئگ ےسئگ ئگ ‬
‫ئ‬
‫راضیعئگ امںئگ ےکئگ اسھتئگ یھبئگ ااھچئگ ولسکئگ ےیجیک‪،‬ئگ اسئگ یکئگ خرمئگ ےیجیکئگ اورئگ ادبئگ وئگ ارتحامئگ ےسئگ شیپئگ آی۔ئگ رضحتئگ اوبلیفطؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ںیمئگ ےنئگ چعرراہنئگ ےکئگ ماقمئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫رپئگ یبنﷺ وکئگ داھکیئگ ہکئگ آپﷺ وگبئگ میسقتئگ قرامئگ رےہئگ ںیہ۔ئگ ام ےئگ ںیمئگ اکئگ وعرتئگ آںیئئگ اورئگ یبنﷺ ےکئگ نالکلئگ قر یئگ چنہئگ ںیئگ۔ئگ آپﷺ ےنئگ انئگ ےکئگ ‬
‫ےیلئگ اینپئگ اچدرئگ اھچبئگ دی‪،‬ئگ وہئگ اسئگ رپئگ ھٹیبئگ ںیئگ۔ئگ ںیمئگ ےنئگ ولوگںئگ ےسئگ وپاھچئگ ہیئگ وکنئگ اصہبحئگ ںیہ؟ئگ ولوگںئگ ےنئگ اتبنائگ ہکئگ ہیئگ یبنﷺ یکئگ وہئگ امںئگ ںیہئگ وہنجںئگ ےنئگ آپﷺئگ ئگ وک‬
‫دودھئگ الپنائگ اھت۔(اوبداؤد)‬

‫وادلنیئگ یکئگ وافتئگ ےکئگ دعبئگ یھبئگ انئگ اکئگ ایخلئگ رےیھکئگ اورئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ کینئگ ولسکئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ دنمرہجئگ ذلیئگ ناوتںئگ رپئگ اکرئگ دنبئگ رےیہ‪:‬‬ ‫‪۷۴‬۔‬

‫امںئگ ناپئگ ےکئگ ےیلئگ رفغمتئگ یکئگ داعنیئئگ تراترئگ رکےتئگ رےیہ۔‬ ‫‪)۷‬۔‬

‫قرآنئگ ناکئگ ےنئگ ومونمںئگ وکئگ ہیئگ داعئگ اھکسیئئگ ےہ‪:‬‬

‫ربنا اغرفلی ولوالدی وللمومنین یوم یقوم الحساب‬

‫ئگ جہکئگ اسحبئگ اقمئئگ وہئگ اگ۔"‬

‫"رپورداگرئگ ریمیئگ رفغمتئگ قرامئگ اورئگ ریمےئگ وادلنیئگ یکئگ یھبئگ اورئگ بئگ اامینئگ واولںئگ وکئگ اسئگ روزئگ اعمفئگ قرامئگ دے ئگ ‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ رمےنئگ ےکئگ دعبئگ جئگ تیمئگ ےکئگ دراجتئگ دنلبئگ وہےتئگ ںیہئگ وتئگ وہئگ ریحتئگ ےسئگ وپاتھچئگ ےہئگ ہیئگ ویکرکنئگ وہا‪،‬ئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ےسئگ اسئگ وکئگ ‬
‫اتبنائگ اجنائگ ےہئگ ہکئگ اہمتریئگ اوالدئگ اہمترےئگ ےیلئگ رفغمتئگ یکئگ داعئگ رکیتئگ ریہئگ (اورئگ خرائگ ےنئگ اسئگ وکئگ وبقلئگ قرامئگ ای)‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ یہئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪[:‬‬
 ‫‪94‬‬

‫"جئگ وکیئئگ آدیمئگ رمئگ اجنائگ ےہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ لمعئگ یکئگ تلہمئگ متخئگ وہئگ اجیتئگ ےہئگ رصفئگ نیتئگ زیچںیئگ ایسیئگ ںیہئگ وجئگ رمےنئگ ےکئگ دعبئگ یھبئگ افدئہئگ اچنہپیتئگ ںیہ‪،‬ئگ اکئگ دصہقئگ ‬
‫اجرہی‪،‬ئگ دورسےئگ اسئگ اکئگ (الیھپنائگ وہائگ وہ)ئگ ملعئگ سجئگ ےسئگ ولگئگ افدئہئگ ااھٹںیئ‪،‬ئگ رسیتےئگ وہئگ اصحلئگ اوالدئگ وجئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ داعےئئگ رفغمتئگ رکیتئگ رےہ۔"‬

‫وادلنی ئگ ےک ئگ ےیکئگ وہےئ ئگ ہدہ ئگ وئگ امیپن ئگ اور ئگ وتیص ئگ وک ئگ وپرائگ ےیجیک ئگ ۔امںئگ ناپ ئگ ےن ئگ اینپ ئگ زدنیگ ئگ ںیم ئگ تہب ئگ ےس ئگ ولوگں ئگ ےس ئگ ھچ ئگ ودعے ئگ ےیک ئگ وہں ئگ ےگئگ (اےنپ ئگ خرائگ ‬ ‫‪)۲‬۔‬
‫ےسئگ ھچئگ ہدہئگ ایکئگ وہئگ اگئگ ۔وکیئئگ یررئگ امینئگ وہئگ یگئگ ‪،‬یسکئگ وکئگ ھچئگ املئگ دےنیئگ اکئگ ودعہئگ ایکئگ وہئگ اگئگ ۔انئگ ےکئگ ذہمئگ یسکئگ اکئگ قرہضئگ رہئگ ایگئگ وہئگ اگئگ اورئگ ادائگ رکےنئگ اکئگ ومعقئگ ہنئگ نائگ ےکسئگ وہںئگ ےگئگ ۔رمےتئگ ‬
‫وقئگ ھچئگ وںیتیصئگ یکئگ وہںئگ یگئگ )ئگ آپئگ اےنپئگ ااکمنئگ رھبئگ انئگ اسرےئگ اکومںئگ وکئگ وپرائگ ےیجیکئگ ۔‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ابعسؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ رضحتئگ دعسئگ نبئگ ابعدہؓئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ رعضئگ ایکئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ!ریمیئگ وادلہئگ ےنیررئگ امینئگ یھتئگ ‪،‬نکیلئگ وہئگ یررئگ وپریئگ ‬
‫رکےنئگ ےسئگ ےلہپئگ یہئگ وافت ائگ نئگ ںیئگئگ ایکئگ ںیمئگ انئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ ہیئگ یررئگ وپریئگ رکئگ اتکسئگ وہںئگ ‪،‬یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ویکںئگ ںیہن!ئگ متئگ رضورئگ انئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ یررئگ وپریئگ ‬
‫رکئگ دوئگ ۔‬

‫ناپئگ ےکئگ دووتسںئگ اورئگ امںئگ یکئگ ویلیہسںئگ ےکئگ اسھتئگ یھبئگ نسحئگ ولسکئگ رکےتئگ رےیہئگ ۔انئگ اکئگ ارتحامئگ ےیجیکئگ ۔انئگ وکئگ اےنپئگ وشمروںمیںئگ اےنپئگ ترروگںئگ یکئگ رطحئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫رشک ئگ رےیھک ئگ ۔ان ئگ یک ئگ راےئ ئگ اور ئگ وشمروں ئگ یک ئگ میظعت ئگ ےیجیک ئگ ۔اک ئگ ومعق ئگ رپ ئگ یبنﷺ ےن ئگ ارشاد ئگ قرامنا ئگ ‪ :‬ئگ ب ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ کین ئگ ولسک ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ آدیم ئگ اےنپ ئگ وادل ئگ ےکئگ ‬
‫دوبئگ ‪،‬اابحبئگ ےکئگ اسھتئگ الھبیئئگ رکے۔‬

‫ئگ تاتھئگ یہئگ ایگئگ ۔اہیںئگ کئگ ہکئگ ےنچبئگ یکئگ وکیئئگ ادیمئگ ہنئگ ریہئگ ‪،‬وتئگ رضحتئگ ویفسئگ نبئگ دبعاہللؓئگ دورئگ درازئگ ےسئگ رفسئگ رکئگ ےکئگ انئگ یکئگ ‬
‫اکئگ نارئگ رضحتئگ اوبادلرداءؓئگ امیبرئگ وہےئئگ اورئگ رمض ر‬
‫ایعدتئگ ےکئگ ےیلئگ رشتفیئگ ےلئگ یگئگ ۔رضحتئگ اوبادلرداءؓئگ ےنئگ اںیہنئگ داھکیئگ وتئگ بجعتئگ ےسئگ وپاھچئگ متئگ اہیںئگ اہکں؟ویفس ئگ نبئگ دبعاہللؓئگ ےنئگ اہکئگ ںیمئگ اہیںئگ ضحمئگ اس ئگ ےیلئگ ا ئگ ٓنا‬
‫وہںئگ ہکئگ آپئگ یکئگ ایعدتئگ رکوںئگ ویکہکنئگ وادلئگ ترروگارئگ ےسئگ آپئگ ےکئگ اقلعتتئگ ترےئگ رہگےئگ ےھتئگ ۔‬

‫رضحتئگ اوبتردہؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ جئگ ںیمئگ دمےنیئگ آنائگ وتئگ ریمےئگ ناسئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعؓئگ رشتفیئگ الےئئگ اورئگ ےنہکئگ ےگلئگ اوبئگ تردہ!ئگ متئگ اجےتنئگ وہئگ ںیمئگ اہمترےئگ ناسئگ ویکںئگ آنائگ وہںئگ ‬
‫ںیمئگ ےنئگ اہکئگ ۔ںیمئگ وتئگ ںیہنئگ اجاتنئگ ہکئگ آپئگ ویکںئگ رشتفیئگ الےئئگ ںیہئگ ۔۔اسئگ رپئگ رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعئگ ؓےنئگ قرامنائگ ںیمئگ ےنئگ یبنﷺ وکئگ قرامےتئگ انسئگ ےہئگ ہکئگ وجئگ صخشئگ ربقئگ ںیمئگ ‬
‫اےنپ ئگ ناپ ئگ ےک ئگ کین ئگ ولسک ئگ رکنا ئگ اچاتہ ئگ وہ ئگ وت ئگ اس ئگ وک ئگ اچےیہ ئگ ہک ئگ ناپ ئگ ےک ئگ رمےن ئگ ےک ئگ دعب ئگ ناپ ئگ ےک ئگ دوب ئگ اابحب ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ااھچ ئگ ولسک ئگ رکے ئگ اور ئگ رھپ ئگ قرامنا ئگ ‪:‬اھبیئئگ ‬
‫ریمےئگ ناپئگ رضحتئگ رمعؓئگ اورئگ آپئگ ےکئگ وادلئگ رگایمئگ ںیمئگ رہگیئگ دویتسئگ یھتئگ ۔ںیمئگ اچاتہئگ وہںئگ ہکئگ اسئگ دویتسئگ وکئگ اھبنؤںئگ اورئگ اسئگ ےکئگ وقحقئگ ادائگ رکوںئگ ۔(انبئگ ابحن)‬

‫امںئگ ناپئگ ےکئگ رہتشئگ داروںئگ ےکئگ اسھتئگ یھبئگ تراترئگ کینئگ ولسکئگ رکےتئگ رےیہئگ اورئگ رمحئگ ےکئگ انئگ روتشںئگ اکئگ وپریئگ رطحئگ ناسئگ واحلظئگ رےیھک۔انئگ رہتشئگ داروںئگ ےسئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ےباینزیئگ اورئگ ےبئگ رپوایئئگ درا لئگ وادلنیئگ ےسئگ ےبئگ اینزیئگ ےہئگ ۔یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ متئگ اےنپئگ آناؤاخرادئگ ےسئگ ہرئگ زگ ئگ ےبئگ رپوایئئگ ہنئگ تروتئگ ‪،‬امںئگ ناپئگ ےسئگ ےبئگ رپوایئئگ ‬
‫ترانتئگ خرائگ یکئگ نارکشیئگ ےہئگ ۔‬

‫ارگئگ زدنیگئگ ںیمئگ خراوخناہتسئگ امںئگ ناپئگ ےکئگ اسھتئگ ولسکئگ رکےنئگ اورئگ انئگ ےکئگ وقحقئگ ادائگ رکےنئگ ںیمئگ وکیئئگ وکنایہئگ وہئگ یئگئگ ےہئگ وتئگ رھپئگ یھبئگ خرائگ یکئگ رتمحئگ امویسئگ ہنئگ وہئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫رمےنئگ ےکئگ دعبئگ انئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ تراترئگ خرائگ ےسئگ ئگ داعےئئگ رفغمتئگ ئگ رکےتئگ رےیہئگ وتعقئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ آپئگ یکئگ وکنایہئگ ےسئگ درزگرئگ قرامےئئگ اورئگ آپئگ اکئگ امشرئگ اےنپئگ اصحلئگ دنبوںئگ ںیمئگ ‬
‫قرامئگ دےئگ ۔‬
 ‫‪95‬‬

‫رضحتئگ اسنؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ ''ارگئگ وکیئئگ دنبہئگ خرازدنیگئگ ںیمئگ امںئگ ناپئگ اکئگ ناقرامنئگ راہئگ اورئگ وادلنیئگ ںیمئگ ےسئگ یسکئگ اکئگ اکئگ نائگ دوونںئگ اکئگ ایسئگ احلئگ ںیمئگ ‬
‫ااقتنلئگ وہئگ ایگئگ وتئگ ابئگ اسئگ وکئگ اچےیہئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ وادلنیئگ ےکئگ ےیلئگ تراترئگ داعئگ رکنائگ رےہئگ اورئگ خرائگ ےسئگ انئگ یکئگ ششخبئگ یکئگ دروخابئگ رکنائگ رےہئگ ‪،‬اہیںئگ ہکئگ خرائگ اسئگ وکئگ اینپئگ رتمحئگ ‬
‫ےسئگ کینئگ ولوگںئگ ںیمئگ ھکلئگ دے۔‬

‫ےکآداب‬
‫ازدوایجئگ زدنیگئگ ئگ ‬

‫االسمئگ سجئگ ایلعئگ ذہتیئگ وئگ دمتنئگ اکئگ دایعئگ ےہئگ وہئگ ایسئگ وقئگ ووجدئگ ںیمئگ آئگ اتکسئگ ےہئگ ‪،‬جئگ مہئگ اکئگ نازیکہئگ اعمرشہئگ ریمعتئگ رکےنئگ ںیمئگ اکایمبئگ وہئگ ںئگ اورئگ نازیکہئگ اعمرشےئگ یکئگ ریمعتئگ ‬
‫ےک ئگ ےیل ئگ رضوری ئگ ےہ ئگ ہک ئگ آپ ئگ اخدناین ئگ اظنم ئگ وک ئگ زنادہ ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ وبضمط ئگ اور ئگ اکایمب ئگ انبں ئگ اخدناین ئگ زدنیگ ئگ اک ئگ آاغز ئگ وشہر ئگ اور ئگ ویبی ئگ ےک ئگ نازیکہ ئگ ازدوایج ئگ قلعت ئگ ےسوہنا ئگ ےہئگ ‬
‫۔اورئگ اسئگ قلعتئگ یکئگ وخوگشاریئگ اورئگ اوتساریئگ ‬

‫ایسئگ وقئگ نکمئگ ےہئگ جئگ وشہرئگ اورئگ ویبیئگ دوونںئگ یہئگ ازدوایجئگ زدنیگئگ ےکئگ آدابئگ وئگ قراضئئگ ےسئگ وخبیبئگ وافقئگ یھبئگ وہںئگ ئگ ‪،‬اورئگ ابئگ آدابئگ وئگ قراضئئگ وکئگ اجبئگ الےنئگ ےکئگ ےیلئگ وپریئگ ‬
‫دلئگ وسزیئگ ‪،‬ولخصئگ اورئگ وسکییئئگ ےکئگ اسھتئگ رسرگمئگ اکرئگ یھبئگ رںیہئگ ‪،‬ذلیئگ ںیمئگ مہئگ ےلہپئگ ‬

‫انئگ آدابئگ وئگ قراضئئگ وکئگ ایبنئگ رکےتئگ ںیہئگ نجئگ اکئگ قلعتئگ وشہرئگ ےسئگ ےہئگ اورئگ رھپئگ انئگ آدابئگ وئگ قراضئئگ وکئگ نجئگ اکئگ قلعتئگ ویبیئگ ےسئگ ےہئگ ‪:‬ئگ (افل)‪:‬‬

‫ویبیئگ ےکئگ اسھتئگ اےھچئگ ولسکئگ یکئگ زدنیگئگ زگارےیئ۔اسئگ ےکئگ وقحقئگ اشکدہئگ دیلئگ ےکئگ اسھتئگ ادائگ ےیجیکئگ اورئگ ہرئگ اعمےلمئگ ںیمئگ ااسحنئگ اورئگ ااثیرئگ یکئگ روشئگ اایتخرئگ ےیجیکئگ خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫وعارشوھن بالمعروف‬

‫ےقیےسئگ زدنیگئگ زگارو‬

‫ھتےلھبئگ رط ئگ ‬
‫اورئگ انئگ ےکئگ اس ئگ ‬

‫ﷺےنئگ ۃجحئگ اولداعئگ ےکئگ ومعقئگ رپئگ اکئگ تہبئگ ترےئگ اامتجعئگ وکئگ اطخبئگ رکےتئگ وہےئئگ دہایئگ قرامیئئگ ۔‬
‫اورئگ یبن ئگ ‬

‫یم‬
‫"ولوگونس!ئگ وعروتںئگ ےکئگ اسھتئگ اےھچئگ ولسکئگ ےسئگ شیپئگ آؤ‪،‬ئگ ویکہکنئگ وہئگ اہمترےئگ ناسئگ دیقویںئگ یکئگ رطحئگ ںیہ‪،‬ئگ ہیںئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ یتخسئگ اکئگ ترناؤئگ رکےنئگ اکئگ وکیئئگ ‬
‫رکںیھٹیبئگ وتئگ رھپئگ وخابئگ اگوہںئگ ںیمئگ انئگ ےسئگ دحیلعہئگ روہ‪،‬ئگ اورئگ ‬
‫قحئگ ںیہن۔ئگ وساےئئگ اسئگ وصرتئگ ےکئگ جئگ انئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ وکیئئگ یلھکئگ وہیئئگ ناقرامینئگ اسےنمئگ آےئ۔ارگئگ وہئگ ااسیئگ ئگ ‬
‫اںیہنئگ امروئگ وتئگ ااسیئگ ہنئگ امرنائگ ہکئگ وکیئئگ دشیرئگ وچٹئگ آےئ۔ئگ اورئگ رھپئگ جئگ وہئگ اہمترےئگ ےنہکئگ رپئگ پ ےنئگ ںیگلئگ وتئگ انئگ وکئگ وخائگ وخماہئگ اتسےنئگ ےکئگ اہبےنئگ ہنئگ ڈوھیرو۔ئگ د وھکئگ ونس!اہمترےئگ ھچئگ ‬
‫وقحق ئگ اہمتری ئگ ویبویں ئگ رپ ئگ ںیہ ئگ اور ئگ اہمتری ئگ ویبویں ئگ ےک ئگ فوح ئگ وقحق ئگ اہمترے ئگ اورپ ئگ ںیہ۔ ئگ ان ئگ رپ ئگ اہمترا ئگ قح ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ اہمترے ئگ رتسبوں ئگ وک ئگ ان ئگ ولوگں ئگ ےس ئگ ہنئگ ‬
‫ئ‬
‫رودنواپاںحںئگ وکئگ متئگ رپئگ ہیئگ ضقئگ ےہئگ ہکئگ متئگ اںیہنئگ ااھچئگ الھکؤئگ اورئگ ااھچئگ انہپؤ۔"(رناضئگ ااصلنیحل)‬

‫ئگ رافقےکئگ شانانئگ شانئگ وہ۔‬

‫ئگ ‬ ‫ینعیئگ انئگ ےکئگ الھکےنئگ الپےنئگ اکئگ ااسیئگ ااظتنمئگ ےیجیکئگ وجئگ زونیجئگ یکئگ ےبئگ اثملئگ قری‪،‬ئگ یبلقئگ قلعتئگ اورئگ خرہبٔ‬
 ‫‪96‬‬

‫ںاہں ئگ ک ئگ وہ ئگ ےکس ئگ ویبی ئگ ےس ئگ وخس ئگ امگن ئگ رےیہ ئگ اور ئگ اس ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ابن ئگ رکےن ئگ ںیمئگ لمحت‪ ،‬ئگ تردناری ئگ اور ئگ دایل ئگ رظیف ئگ یک ئگ روش ئگ اایتخ ئگ ر ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ ارگ ئگ اس ئگ ںیم ئگ لک ئگ وئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫وصرت‪،‬ئگ اعداتئگ وئگ اوطارئگ نائگ ہقیلسئگ اورئگ رنہئگ ےکئگ اابتعرئگ ےسئگ وکیئئگ زمکوریئگ وہئگ وتئگ ربصئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ وکئگ تردابئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ یکئگ وخویبںئگ رپئگ اگنہئگ رےتھکئگ وہےئئگ ایفیض‪،‬ئگ درزگر‪،‬ئگ ‬
‫ااثیرئگ اورئگ تحلصمئگ ےسئگ اکمئگ ےیجیل‪،‬ئگ خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫لضل‬
‫وئگ ا حئگ ریخ‬

‫ریخیہئگ ریخئگ ےہ۔"‬

‫"اورئگ اصمتحلئگ ئگ ‬

‫اورئگ وماص نئگ وکئگ دہایئگ یکئگ یئگئگ ےہ‪:‬‬

‫فان رکھتموھن فعسی ان ترکھوا شیا و یجعل اہلل خیرا کثیرا۔(وسرہئگ ااسنلء‪)۷۶‬‬

‫"رھپئگ ارگئگ وہئگ ںیہمتئگ (یسکئگ وہجئگ ےس)ئگ نائگ دنسپئگ وہں‪،‬ئگ وتئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ اکئگ زیچئگ ںیہمتئگ دنسپئگ ہنئگ وہئگ رگمئگ خرائگ ےنئگ اسئگ ںیم(اہمترےئگ ےیل)ئگ تہبئگ ھچئگ الھبیئئگ رھکئگ دیئگ ‬
‫وہ۔"‬

‫ایسئگ وہفممئگ وکئگ یبنﷺ ےکئگ اکئگ دحیئگ ںیمئگ ویںئگ واحضئگ قرامناےہ‪:‬‬

‫"وکیئئگ ومنمئگ اینپئگ ومہنمئگ ویبیئگ ےسئگ رفنتئگ ہنئگ رکے‪،‬ئگ ارگئگ ویبیئگ یکئگ وکیئئگ اعدتئگ اسئگ وکئگ نادنسپئگ ےہئگ وتئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ دورسیئگ تلصخئگ اسئگ وکئگ دنسپئگ آاجےئ۔"‬

‫تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ ہرئگ اخوتنئگ ںیمئگ یسکئگ ہنئگ یسکئگ ولہپئگ ےسئگ وکیئئگ زمکوریئگ رضورئگ وہئگ یگئگ اورئگ ارگئگ وشہرئگ یسکئگ ن بئگ وکئگ دےتھکیئگ یہئگ اسئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ اگنںیہئگ ریھپئگ ےلئگ اورئگ ‬
‫دل ئگ ترا ئگ رک ئگ ےل ئگ وت ئگ رھپ ئگ یسک ئگ اخدنان ئگ ںیم ئگ رھگولی ئگ وخوگشاری ئگ لم ئگ یہ ئگ ہن ئگ ےکس ئگ یگ۔ ئگ تمکح ئگ یک ئگ روش ئگ یہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ آدیم ئگ درزگر ئگ ےس ئگ اکم ئگ ےل ئگ اور ئگ خرا ئگ رپ ئگ رھبوہس ئگ رےتھک ئگ وہےئئگ ‬
‫وعرتئگ ےکئگ اسھتئگ وخشئگ دیلئگ ےکئگ اسھتئگ انبئگ رکےنئگ یکئگ وکششئگ رکے۔ئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ اسئگ وعرتئگ ےکئگ واےطسئگ ےسئگ اسئگ رمدئگ وکئگ ھچئگ البویئںئگ ےسئگ ونازےنجئگ کئگ رمدئگ ‬
‫یکئگ وکناہئگ رظنئگ ہنئگ چنہئگ ریہئگ وہ۔ئگ الثمًئگ وعرتئگ ںیمئگ دنیئگ وئگ اامینئگ اورئگ ریستئگ وئگ االخقئگ یکئگ ھچئگ ایسیئگ وخایبںئگ وہں‪،‬ئگ نجئگ ےکئگ ناعئگ وہئگ وپرےئگ اخدنانئگ ےکئگ ےیلئگ رتمحئگ نایئگ وہ‪ ،‬ئگ ئگ نا‬
‫اسئگ یکئگ ذاتئگ ےسئگ وکیئئگ ایسیئگ روحئگ دیعسئگ ووجدئگ ںیمئگ آےئئگ وجئگ اکئگ اعملئگ وکئگ افدئہئگ اچنہپےئاورئگ ریتہئگ زدنیگئگ کئگ ےکئگ ےیلئگ ناپئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ دصہقئگ اجرہیئگ ےنبئگ نائگ وعرتئگ رمدئگ یکئگ ‬
‫االصحئگ احلئگ اکئگ ذرہعیئگ ےنبئگ اورئگ اسئگ وک ئگ جئگ ےسئگ قر یئگ رکےنئگ ںیمئگ دمداگرئگ نایئگ وہ‪،‬ئگ نائگ رھپئگ اسئگ یکئگ تمسقئگ ےسئگ داین ئگ ںیمئگ خرائگ اسئگ رمدئگ وکئگ اشکدہئگ روزیئگ اورئگ وخشئگ احیلئگ ےسئگ ‬
‫ونازے۔ئگ رہباحلئگ وعرتئگ ےکئگ یسکئگ اظہریئگ ن بئگ وکئگ دھکیئگ رکئگ ےبئگ ربصیئگ ےکئگ اسھتئگ ازدوایجئگ قلعتئگ وکئگ ترنادئگ ہنئگ ےیجیکئگ ہکلبئگ امیکحہنئگ رطزئگ لمعئگ ےسئگ دریھےئگ دریھےئگ رھگئگ یکئگ ‬
‫اضفئگ وکئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ وخوگشارئگ انبےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔‬

‫وفعئگ دوئگ رکمئگ یکئگ روشئگ اایتخرئگ ےیجیکئگ اورئگ ویبیئگ یکئگ وکناویہں‪،‬ئگ ناداوینںئگ اورئگ رسویشکںئگ ےسمشچئگ وپیشئگ ےیجیک۔ئگ وعرتئگ لقعئگ وئگ خردئگ ےکئگ اابتعرئگ ےسئگ زمکورئگ اورئگ اہنیئگ یہئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫خرنایتئگ وہیتئگ ےہ‪،‬ئگ اسئگ ےیلئگ ربصئگ وئگ وکسن‪،‬ئگ رتمحئگ وئگ تقفشئگ اورئگ دلئگ وسزیئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ وکئگ دساھرےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ اورئگ ربصئگ وئگ طبضئگ ےسئگ اکمئگ ےتیلئگ وہےئئگ ابنہئگ ےیجیک۔‬

‫خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

 ‫‪97‬‬

‫یا یھا الذین آمنوا ان من ازواجکم و اوالدکم فاحذروھم و ان تعفوا و تصفحوا و تغرفوا فان اہلل غفور الرحیم۔(ااغتلنب‪)۷۴‬‬

‫"ومونم! ئگ اہمتری ئگ ضعبئگ ویبناں ئگ اور ئگ ضعبئگ اوالد ئگ اہمترے ئگ دنمش ئگ ںیہ۔ ئگ وس ئگ ان ئگ ےسئگ ےچب ئگ روہ‪ ،‬ئگ اور ئگ ارگ ئگ مت ئگ وفع ئگ وئگ رکم‪ ،‬ئگ درزگر ئگ اور ئگ مشچ ئگ وپیش ئگ ےس ئگ اکم ئگ ول ئگ وتئگ نیقیئگ ‬
‫ر‪،‬وھئگ ہکئگ خرائگ تہبئگ یہئگ زنادہئگ رمحئگ رکےنئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"وعروتں ئگ ےکئگ اسھت ئگ ااھچئگ ولسک ئگ رکو۔ئگ وعرت ئگ یلسپ ئگ ےس ئگ دیپا ئگ یکئگ یئگ ئگ ےہ ئگ اور ئگ ںویلسں ئگ ںیم ئگ ب ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ اورپئگ اکئگ ہصحئگ ڑیٹاھ ئگ ےہ‪ ،‬ئگ اس ئگ وک ئگ دیساھ ئگ رکو ئگ ےگئگ وتئگ ‬
‫وٹٹئگ اجےئئگ یگئگ اورئگ اسئگ وکئگ وھچڑےئگ روہئگ وتئگ ڑیٹیئگ یہئگ رےہئگ یگ۔ئگ سپئگ وعروتںئگ ےکئگ اسھتئگ ااھچئگ ولسکئگ رکو۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫ویبیئگ ےکئگ اسھتئگ وخشئگ االخیقئگ اکئگ ترناؤئگ ےیجیکئگ اورئگ ایپرئگ وئگ تبحمئگ ےسئگ شیپئگ آےیئئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬

‫"اکلئگ اامینئگ واےلئگ ومنمئگ وہئگ ںیہئگ وجئگ اےنپئگ االخقئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ اےھچئگ وہںئگ اورئگ متئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ اےھچئگ ولگئگ وہئگ ںیہئگ وجئگ اینپئگ ویبویںئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ ‬
‫اےھچئگ وہں۔"(ترذمی)‬

‫اینپئگ وخشئگ االخیقئگ اورئگ رنمئگ مرایجئگ وکئگ اجےنچنئگ اکئگ ا لئگ دیمانئگ رھگولیئگ زدنیگئگ ےہئگ رھگئگ واولںئگ یہئگ ےسئگ ہرئگ وقئگ اکئگ وا ہطئگ راتہئگ ےہئگ اورئگ رھگئگ یکئگ ےبئگ فلکتئگ زدنیگئگ ںیمئگ ‬
‫ئگ ہئگ رخئگ اسےنمئگ آنائگ ےہئگ اورئگ ہیئگ تقیقحئگ ےہئگ ہکئگ ویہئگ ومنمئگ اےنپئگ اامینئگ ںیمئگ اکلمئگ ےہئگ وجئگ رھگئگ واولںئگ ےکئگ اسھتئگ وخشئگ االخق‪،‬ئگ دنخہئگ پیشااینئگ اورئگ رہمناینئگ اکئگ ‬
‫یہئگ مراجئگ اورئگ االخقئگ اک ر‬
‫ترناؤئگ رےھک۔ئگ رھگئگ واولںئگ یکئگ دوجلیئئگ رکےئگ اورئگ ایپرئگ وئگ تبحمئگ ےسئگ شیپئگ آےئ۔ئگ ‬

‫رضحتئگ اعہشئؓئگ قرامیتئگ ںیہئگ ہکئگ ںیمئگ یبنﷺ ےکئگ اہیںئگ گرویںئگ ےسئگ الھکئگ رکیتئگ یھتئگ اورئگ ریمیئگ ایلیہسںئگ یھبئگ ریمےئگ اسھتئگ ںیتلھک‪،‬ئگ جئگ یبنﷺ رشتفیئگ ‬
‫الےتئگ وتئگ بئگ ادرھئگ ادرھئگ پھچئگ اجںیت۔ئگ آپﷺ ڈوھیرئگ ڈوھیرئگ رکئگ اکئگ اکئگ وکئگ ریمےئگ ناسئگ ےتجیھبئگ نائگ ہکئگ ریمےئگ اسھتئگ ںیلیھک۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫اکئگ نارئگ جحئگ ےکئگ ومعقئگ رپئگ رضحتئگ ہیفؓئگ اکئگ اویئگ ھٹیبئگ ایگئگ اورئگ وہئگ بئگ ےسئگ یئگ رہئگ یئگ۔یبنﷺ ےنئگ داھکیئگ ہکئگ وہئگ زارواطقرئگ روئگ ریہئگ ںیہ۔ئگ آپﷺ رکئگ ‬
‫یچ‬
‫ئگ دبئگ ابمرکئگ ےسئگ اچدرئگ اکئگ ولپئگ ےلئگ رکئگ انئگ ےکئگ آوسنئگ وپےھچن۔ئگ آپﷺ آوسنئگ وپ ھٹےئگ اجےتئگ ےھتئگ اورئگ وہئگ ےبئگ اایتخرئگ رویتئگ اجیتئگ ںیھت۔ئگ ‬
‫ےئگ اورئگ اےنپ ِ‬

‫وپری ئگ قراخ ئگ دیل ئگ ےک ئگ اسجت ئگ رہقیفٔ ئگ تاتئگ یک ئگ رضورت ئگ قرامہ ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ خرچ ئگ ںیمئگ یھبک ئگ یگنت ئگ ہن ئگ ےیجیک۔ ئگ اینپ ئگ تنحم ئگ یک ئگ امکیئئگ رھگ ئگ واولں ئگ رپ ئگ رصف ئگ رک ئگ ےک ئگ وکسن ئگ وئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ ترت ئگ ےیجیک۔ ئگ اھکنا ئگ ڑپکا ئگ ویبی ئگ اک ئگ قح ئگ ےہ ئگ اور ئگ اس ئگ قح ئگ وک ئگ وخش ئگ دیل ئگ اور ئگ اشکدیگ ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ادا ئگ رکےن ئگ ےک ئگ ےیل ئگ دوڑ ئگ دوھپ ئگ رکنا ئگ وشہر ئگ اک ئگ ااہتنیئ ئگ وخوگشار ئگ فرہضی ےہ ئگ ‪ ،‬ئگ اسئگ ‬
‫قرےضی ئگ وک ئگ ےلھک ئگ دل ئگ ےسااجنم ئگ دےنی ئگ ےس ئگ ہن ئگ رصف ئگ داین ئگ ںیم ئگ وخوگشار ئگ ازدوایج ئگ زدنیگ ئگ یک ئگ تمعن ئگ یتلم ئگ ےہ‪ ،‬ئگ ہکلب ئگ ومنم ئگ آخرت ئگ ںیم ئگ یھب ئگ اخر ئگ و ئگ وثاب ئگ اک ئگ قحتسم ئگ با ئگ ےہ۔ئگ ‬
‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"اکئگ دانیرئگ وتئگ وہئگ ےہئگ اجئگ متئگ ےنئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ خرچئگ ایک‪،‬ئگ اکئگ دانیرئگ وہئگ ےہئگ وجئگ متئگ ےنئگ الغمئگ وکئگ آزادئگ رکاےنئگ ںیمئگ رصفئگ ایک۔ئگ اکئگ دانیرئگ وہئگ ےہئگ وجئگ متئگ ےنئگ یسکئگ ریقفئگ ‬
‫ئگ خچئگ رکےنئگ اکئگ ےہ ئگ وجئگ متئگ ےنئگ اےنپئگ رھگئگ واولںئگ رپئگ ‬
‫وکئگ دنائگ اورئگ اکئگ دانیرئگ وہئگ ےہ ئگ وجئگ متئگ ےنئگ اےنپئگ رھگئگ واولںئگ رپئگ رصف ئگ ایک۔ئگ انئگ ںیمئگ ب ئگ ےسئگ زنادہئگ اخرئگ وئگ وثابئگ اسئگ دانیرئگ ےک ر‬
‫رصفئگ ایکئگ ےہ۔"(ملسم)‬
 ‫‪98‬‬

‫ویبی ئگ وک ئگ دینی ئگ ااکحم ئگ اور ئگ ذہتی ئگ اھکسےیئ۔دنی ئگ یک ئگ میلعت ئگ دےیجی۔ ئگ االسیم ئگ االخقئگ ےس ئگ آراہتس ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ اس ئگ یک ئگ ترتیب ئگ اورئگ دساھر ئگ ےکئگ ےیل‪ ،‬ئگ ہر ئگ نکم ئگ وکششئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ےیجیک ئگ ئگ ناہکئگ وہئگ اکئگ ایھچئگ ویبی‪،‬ئگ ایھچئگ امںئگ اورئگ خرائگ یکئگ کینئگ دنبیئگ نبئگ ےکسئگ اورئگ اےنپئگ یبصنمئگ قراضئئگ وکئگ نسحبئگ وئگ وخیبئگ ادائگ رکئگ ےکس۔ئگ ئگ خرائگ اکئگ ارشارئگ ےہ‪:‬‬

‫یایھا الذین امنوا قوا انفسکم و اھلیکم نارا‬

‫"اامینئگ واول!ئگ اےنپئگ آپئگ وکئگ اورئگ اےنپئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ آگئگ ےسئگ اچبؤ۔"‬

‫یبنﷺ سج ئگ رطح ئگ ناہر ئگ غیلبت ئگ و ئگ میلعت ئگ ںیم ئگ رصموف ئگ رےتہ ئگ ےھت۔ ئگ ایس ئگ رطح ئگ رھگ ئگ ںیم ئگ یھب ئگ اس ئگ قرےضی ئگ وک ئگ ادا ئگ رکےت ئگ رےتہ۔ ئگ ایس ئگ یک ئگ رطف ئگ اشارہئگ ‬
‫رکےتوہےئئگ قرآنئگ ےنئگ یبنﷺ یکئگ ویبویںئگ وکئگ اطخبئگ ایکئگ ےہ۔‬

‫"اورئگ اہمترےئگ رھگوںئگ ںیمئگ وجئگ خرائگ یکئگ ٓاںیتیئگ ڑپیھئگ اجیتئگ ںیہئگ اورئگ تمکحئگ یکئگ ناںیتئگ انسیئئگ اجیتئگ ںیہئگ انئگ وکئگ نادئگ ر‪،‬وھ۔"‬

‫قرآنئگ ںیمئگ یبنﷺ ےکئگ واےطسئگ ےسئگ ومونمںئگ وکئگ دہایئگ یکئگ یئگئگ ےہ۔‬

‫بالصلوۃ و اصطبر علیھا‬

‫ٰ‬ ‫وامر اھلک‬

‫"اورئگ اےنپئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ امنزئگ یکئگ نادیکئگ ےیجیکئگ اورئگ وخدئگ یھبئگ اسئگ ےکئگ وپرےئگ نادنبئگ رےیہ۔"‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"جئگ وکیئئگ رمدئگ راتئگ وکئگ اینپئگ ویبیئگ وکئگ اگجنائگ ےہئگ اورئگ وہئگ دوونںئگ لمئگ رکئگ دوئگ ر تعئگ امنزئگ ڑپےتھئگ ںیہئگ وتئگ وشہرئگ اکئگ نامئگ ذرکئگ رکےنئگ واولںئگ ںیمئگ اورئگ ویبیئگ اکئگ نامئگ ذرکئگ رکےنئگ ‬
‫واویلںئگ ںیمئگ ھکلئگ ایئگ اجنائگ ےہ۔"(اوبداؤد)‬

‫ہفیلخئگ ناینئگ رضحتئگ رمعؓئگ بئگ وکئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ ڑھکےئگ ابعدتئگ رکےتئگ رےتہئگ رھپئگ جئگ رحسئگ اکئگ وقئگ آنائگ وتئگ اینپئگ رہقیفٔئگ تاتئگ وکئگ اگجےتئگ اورئگ ےتہکئگ اںوھئگ اںوھئگ امنزئگ ڑپوھ‪،‬ئگ ‬
‫اورئگ رھپئگ ہیئگ آیئگ یھبئگ ڑپےتھ‪:‬‬

‫بالصلوۃ و اصطبر علیھا‬

‫ٰ‬ ‫وامر اھلک‬

‫ارگئگ یئکئگ ویبناںئگ وہںئگ وتئگ بئگ ےکئگ اسھتئگ تراتریئگ اکئگ ولسکئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ ویبویںئگ ےکئگ اسھتئگ ترناؤئگ ںیمئگ تراتریئگ اکئگ ترائگ امامتمئگ قرامےت۔ئگ رفسئگ رپئگ اجےتئگ وتئگ قرہعئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫اکنےتلئگ اورئگ قرہعئگ ںیمئگ سجئگ ویبیئگ اکئگ نامئگ اانائگ ایسئگ وکئگ اسھتئگ ےلئگ اجےت۔‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ارگئگ یسکئگ صخشئگ یکئگ دوئگ ویبناںئگ وہںئگ اورئگ اسئگ ےنئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ ااصنفئگ اورئگ تراتریئگ اکئگ ولسکئگ ہنئگ ایکئگ وتئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ وہئگ صخشئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ آےئئگ اگئگ ہکئگ اسئگ اکئگ ‬
‫آداھئگ دڑھئگ رگئگ ایگئگ وہئگ اگ۔"(ترذمی)‬
 ‫‪99‬‬

‫ت‬
‫ااصنف ئگ اور ئگ تراتری ئگ ےس ئگ رماد‪ ،‬ئگ اعمالمت ئگ اور ئگ ترناؤ ئگ ںیم ئگ اسموات ئگ ترانت ئگ ےہ۔ریہ ئگ ہی ئگ نات ئگ ہک ئگ یسک ئگ اک ئگ ویبی ئگ یک ئگ رطف ئگ دلئگ اک ئگ اکھجؤ ئگ اور ئگ تبحم ئگ ےک ئگ خرنا ئگ ‬
‫زنادہئگ وہںئگ وتئگ ہیئگ انانئگ ےکئگ سبئگ ںیمئگ ںیہنئگ ےہئگ اورئگ اسئگ رپئگ خرائگ ےکئگ اہیںئگ وکیئئگ رگتفئگ ہنئگ وہیگ۔‬

‫وخانیتئگ اہنیئگ وخشئگ دیلئگ ےکئگ اسھتئگ اےنپئگ وشہرئگ یکئگ ااطعئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ ااطعئگ ںیمئگ ترتئگ اورئگ وکسنئگ سوسسئگ ےیجیک‪،‬ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ ہیئگ خرائگ اکئگ مکحئگ ےہئگ اورئگ وجئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫دنبیئگ خرائگ ےکئگ مکحئگ یکئگ لیمعتئگ رکیتئگ ےہئگ وہئگ اےنپئگ خرائگ وکئگ وخشئگ رکیتئگ ےہ۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫فالصالحت قانتات‬

‫"کینئگ ویبناں(وشہرئگ یک)ئگ ااطعئگ رکےنئگ وایلئگ وہیتئگ ںیہ۔"‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ ‬

‫"وکیئئگ وعرتئگ وشہرئگ یکئگ ااجزتئگ ےکئگ ریغبئگ لفنئگ روزہئگ ہنئگ رےھک۔"(اوبداؤد)‬

‫وشہرئگ یکئگ ااطعئگ اورئگ قرامںئگ داریئگ یکئگ اتیمہئگ واحضئگ رکےتئگ وہےئئگ یبنﷺ ےنئگ وعرتئگ وکئگ ہیبنتئگ یکئگ ےہ‪:‬‬

‫"دوئگ مسقئگ ےکئگ آدیمئگ وہئگ ںیہئگ نجئگ یکئگ امنزںیئگ انئگ ےکئگ رسوںئگ ےسئگ اویچنئگ ںیہنئگ اںیتھٹ………اسئگ الغمئگ یکئگ امنزئگ وجئگ اےنپئگ آاقئگ ےسئگ قرارئگ وہئگ اجےئئگ جئگ کئگ ولٹئگ ہنئگ ‬
‫آےئئگ اورئگ اسئگ وعرتئگ یکئگ امنزئگ وجئگ وشہرئگ یکئگ ناقرامینئگ رکےئگ جئگ کئگ ہکئگ وشہرئگ یکئگ ناقرامینئگ ےسئگ نازئگ ہنئگ آاجےئ۔"(ارتلبیغئگ وئگ ارتلبیہ)‬

‫‪۶‬۔اینپ ئگ آترو ئگ اور ئگ تمصع ئگ یک ئگ افحتظ ئگ اک ئگ امامتم ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ ان ئگ امتم ئگ ناوتں ئگ اور ئگ اکومں ئگ ےس ئگ یھب ئگ دور ئگ رےیہ ئگ نج ئگ ےس ئگ دانم ئگ تمصع ئگ رپ ئگ دھیہ ئگ ےنگل ئگ اک ئگ ادنوہ ئگ یھب ئگ وہ‪ ،‬ئگ خرا ئگ یکئگ ‬
‫دہایئگ اکئگ اقتاضئگ یھبئگ یہیئگ ےہئگ اورئگ ازدوایجئگ زدنیگئگ وکئگ وخوگشارئگ انبےئئگ رےنھکئگ ےکئگ ےیلئگ یھبئگ ہیئگ ااہتنیئئگ رضوریئگ ےہ۔ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ ارگئگ وشہرئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ اسئگ رطحئگ اکئگ وکیئئگ ہبشئگ ‬
‫ئگ وشہئگ وکئگ اینپئگ رطفئگ املئئگ ںیہنئگ رکئگ یتکسئگ اورئگ اسئگ اعمہلم ئگ ںیمئگ ومعمیلئگ یسئگ وکنایہئگ ےسئگ یھب ئگ وشہر ئگ ےکئگ دلئگ ‬
‫دیپائگ وہئگ اجےئئگ وتئگ وعرتئگ یکئگ وکیئئگ خرم ئگ وئگ ااطعئگ اورئگ وکیئئگ الھبیئ ر‬
‫ںیمئگ اطیشنئگ ہبشئگ ڈاےنلئگ ںیمئگ اکایمبئگ وہئگ اجنائگ ےہ۔لرائگ اناینئگ زمکوریئگ وکئگ اگنہئگ ںیمئگ رےتھکئگ وہےئئگ ااہتنیئئگ اایتحطئگ ےیجیک۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"وعرتئگ جئگ ناوچنںئگ وقئگ یکئگ امنزئگ ڑپےھ‪،‬ئگ اینپئگ آتروئگ یکئگ افحتظئگ رکے‪،‬ئگ اےنپئگ وشہرئگ یکئگ قرامربندارئگ رےہئگ وتئگ وہئگ جئگ ںیمئگ سجئگ دروازےئگ ےسئگ اچےہئگ دالخئگ وہئگ ‬
‫اجےئ۔(ارتلبیغئگ وئگ ارتلبیہ)‬

‫وشہرئگ یکئگ ااجزتئگ اورئگ رمیضئگ ےکئگ ریغبئگ ناہرئگ ہنئگ ئگ اجےیہئگ اورئگ ہنئگ ا ےسئگ رھگوںئگ ںیمئگ اجےیہئگ ںاہںئگ وشہرئگ آپئگ اکئگ اجنائگ دنسپئگ ہنئگ رکےئگ اورئگ ہنئگ ا ےسئگ ولوگںئگ وکئگ اےنپئگ رھگئگ ںیمئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫آےنئگ یکئگ ااجزتئگ دےیجیئگ نجئگ اکئگ آنائگ وشہرئگ وکئگ ناوگارئگ وہ۔‬

‫رضحتئگ اعمذئگ نبئگ لبجؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬
 ‫‪100‬‬

‫ئ‬
‫"خرائگ رپئگ اامینئگ رےنھکئگ وایلئگ وعرتئگ ےکئگ ےیلئگ ہیئگ اجترئگ ںیہنئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ وشہرئگ ےکئگ رھگئگ ںیمئگ یسکئگ ا ےسئگ صخشئگ وکئگ آےنئگ یکئگ ااجزتئگ دےئگ سجئگ اکئگ آنائگ وشہرئگ وکئگ ناوگارئگ وہ‪،‬ئگ ‬
‫اورئگ وہئگ رھگئگ ےسئگ ایسیئگ وصرتئگ ںیمئگ ےلکنئگ جئگ ہکئگ اسئگ اکئگ کللیاائگ وشہرئگ وکئگ ناوگارئگ وہئگ اورئگ وعرتئگ وشہرئگ ےکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ یسکئگ دورسےئگ اکئگ اہکئگ ہنئگ امےن۔"(ارتل ئگ ‬
‫بیغوئگ ارتلبیت)‬
‫ئ‬
‫ارہمشچئگ وئگ اتروئگ یہئگ رپئگ لمعئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ ےکئگ الخفئگ ہرئگ زگئگ دورسوںئگ ےکئگ وشمرےئگ وکئگ ہنئگ اانپی۔‬
‫ینعیئگ وشہرئگ ےکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ وشہرئگ یکئگ رمیضئگ اورئگ اش ٔئگ ‬

‫ہشیمہئگ اےنپئگ وقلئگ وئگ لمعئگ اورئگ ادنازئگ وئگ اوطارئگ ےسئگ وشہرئگ وکئگ وخشئگ رےنھکئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ اکایمبئگ ازدوایجئگ زدنیگئگ اکئگ رازئگ یھبئگ یہیئگ ےہئگ اورئگ خرائگ یکئگ راضئگ اورئگ جئگ ےکئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫یھبیہیئگ ےہ۔‬
‫وصحلئگ اکئگ راہتسئگ ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"سجئگ وعرتئگ ےنئگ یھبئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ ااقتنلئگ ایکئگ ہکئگ اسئگ اکئگ وشہرئگ اسئگ ےسئگ رایضئگ اورئگ وخشئگ اھتئگ وتئگ وہئگ جئگ ںیمئگ دالخئگ وہئگ یگ۔"(ترذمی)‬

‫یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬‬

‫"جئگ وکیئئگ آدیمئگ اینپئگ ویبیئگ وکئگ یسنجئگ رضورتئگ ےکئگ ےیلئگ البےئئگ اورئگ وہئگ ہنئگ آےئئگ اورئگ اسئگ انبءئگ رپئگ وشہرئگ راتئگ رھبئگ اسئگ ےسئگ افخئگ رےہئگ وتئگ ایسیئگ وعرتئگ رپئگ حبصئگ کئگ قرےتشئگ ‬
‫تنعلئگ رکےتئگ رےتہئگ ںیہ۔"(اخبری‪،‬ملسم)‬

‫ئگ وشہئگ ےسئگ تبحمئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ یکئگ رافقئگ یکئگ دقرئگ ےجی۔ئگ ہیئگ زدنیگئگ یکئگ ز تنئگ اکئگ اہسرائگ اورئگ راہئگ تاتئگ اکئگ میظعئگ نیعمئگ وئگ دمداگرئگ ےہ۔ئگ خرائگ یکئگ اسئگ میظعئگ تمعنئگ رپئگ ‬
‫اےنپ ر‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫ی‬
‫خرائگ اکئگ یھبئگ رکشئگ ادائگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ تمعنئگ یکئگ ھہیئگ دلئگ وئگ اجنئگ ےسئگ دقرئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ ےنئگ اکئگ ومعقئگ رپئگ قرامنا‪:‬‬

‫"اکنحئگ ےسئگ رتہبئگ وکیئئگ زیچئگ دوئگ تبحمئگ رکےنئگ واولںئگ ےکئگ ےیلئگ ںیہنئگ نایئئگ یئگ۔"‬

‫ےک‬
‫رضحت ئگ ہیفؓ ئگ وک ئگ یبنﷺ ےس ئگ ااہتنیئ ئگ تبحم ئگ یھت۔ ئگ انچہچن ئگ ج ئگ آپﷺ امیبر ئگ وہےئ ئگ وت ئگ ااہتنیئ ئگ رسحت ئگ ےک ئگ ئگ اسھت ئگ وبں‪ :‬ئگ "اکش ئگ آپ ئگ ﷺ ئگ ‬
‫اجبےئئگ ںیم ئگ امیبرئگ وہیت۔"یبنﷺ یک ئگ دورسیئگ ویبویں ئگ ےنئگ اس ئگ ااہظرئگ تبحم ئگ رپئگ بجعتئگ ےس ئگ انئگ یک ئگ رطفئگ داھکیئگ وت ئگ یبنﷺ ےن ئگ قرامنا‪":‬داھکوائگ ںیہن ئگ ےہئگ ہکلب ئگ چسئگ ہہئگ ‬
‫ریہئگ ںیہ۔"‬

‫ئگ ہر‬
‫وشہرئگ اک ئگ ااسحن ئگ امےین ئگ اس ئگ یک ئگ رکش ئگ زگار ئگ رےیہ۔ ئگ آپئگ اک ئگ اب ئگ ےس ئگ ترا ئگ نسحم ئگ آپئگ اک ئگ وشہر ئگ یہ ئگ وت ئگ ےہ ئگ وج ئگ ہر ئگ رطح ئگ آپ ئگ وک ئگ وخش ئگ رکےن ئگ ںیم ئگ اگل ئگ راتہ ئگ ےہ‪ ،‬ئگ آپ ئگ یک ئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫رضورتئگ وکئگ وپرائگ رکنائگ ےہ‪،‬ئگ اورئگ آپئگ وکئگ ہرئگ رطحئگ اکئگ آرامئگ اچنہپئگ رکئگ آرامئگ سوسسئگ رکنائگ ےہ۔‬

‫رضحتئگ اامسءؓئگ یتہکئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ نارئگ یبنﷺ ریمےئگ ناسئگ ےسئگ زگرےئگ ںیمئگ اینپئگ ڑپونسئگ ویلیہسںئگ ےکئگ اسھتئگ یھت۔ئگ آپﷺ ےنئگ ںیمہئگ السمئگ ایک‪،‬ئگ اورئگ ‬
‫ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "ئگ متئگ رپئگ نجئگ اکئگ ئگ ااسحنئگ ےہئگ انئگ یکئگ نارکشیئگ ےسئگ وچب۔ئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ وکیئئگ اکئگ اےنپئگ امںئگ ناپئگ ےکئگ اہیںئگ اکیفئگ دونںئگ کئگ نبئگ ایبیہئگ یھٹیبئگ ریتہئگ ےہئگ رھپئگ خرائگ اسئگ وکئگ ‬
‫ئگ وشہئگ ےسئگ افخئگ وہیتئگ ےہئگ وت ئگ ہہئگ ایتھٹئگ ےہ۔ئگ ںیمئگ ےنئگ وت ئگ یھبکئگ ‬
‫وشہرئگ اطع ئگ قرامنائگ ےہئگ رھپئگ خرائگ اسئگ وکئگ اوالد ئگ ےسئگ ونازنائگ ےہ(انئگ امتمئگ ااسحناتئگ ےکئگ ناووجد)ارگئگ یھبکئگ یسکئگ ناتئگ رپ ر‬
‫فےسئگ وکیئئگ الھبیئئگ دیھکیئگ یہئگ ںیہن۔"(االدبئگ ارفملد)‬
‫اہمتریئگ رط ئگ ‬
 ‫‪101‬‬

‫نارکش ئگ زگر ئگ اور ئگ ااسحن ئگ قراومش ئگ ویبی ئگ وک ئگ ہیبنت ئگ رکےت ئگ وہےئ ئگ یبنﷺ ےن ئگ ارشاد ئگ قرامنا‪":‬خرا ئگ ایقم ئگ ےک ئگ روز ئگ اس ئگ وعرت ئگ یک ئگ رطف ئگ رظن ئگ ااھٹ ئگ رکئگ یھبئگ ‬
‫ںیہنئگ دےھکیئگ اگ‪،‬ئگ وجئگ وشہرئگ یکئگ نارکشئگ زگارئگ وہئگ یگئگ احالہکنئگ وعرتئگ یسکئگ وقئگ یھبئگ وشہرئگ ےسئگ ےبئگ اینزئگ ںیہنئگ وہئگ یتکس۔"(نایئ)‬
‫ئ‬
‫ئگ وشہئگ وکئگ آرامئگ اچنہپیئگ اورئگ ہرئگ رطحئگ اسئگ یکئگ خرمئگ رکئگ ےکئگ اسئگ اکئگ دلئگ ‬
‫وشہرئگ یکئگ خرمئگ رکئگ ےکئگ وخیشئگ سوسس ئگ ےیجیکئگ اورئگ ںاہںئگ کئگ وہئگ ےکسئگ وخدئگ فیلکئگ ااھٹئگ رکئگ ر‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫اےنپ ئگ اہھتئگ ںیم ئگ ےنیلئگ یک ئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ رضحت ئگ اعہشئؓ ئگ اےنپئگ اہھتئگ ےسئگ یبنﷺ ےک ئگ کرےئگ دوھںیت‪،‬ئگ رس ئگ ںیم ئگ لیت ئگ اگلںیت‪ ،‬ئگ اھگنک ئگ رکںیت‪ ،‬ئگ وخ وبش ئگ اگلںیت ئگ اورئگ یہی ئگ احلئگ ‬
‫دورسیئگ احصہیبؓئگ وخانیتئگ اکئگ یھبئگ اھت۔‬

‫اکئگ ناتئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫ئ‬
‫ئگ وشہ ئگ وک ئگ دجسہئگ ‬
‫ئگ اجت ئگ ںیہن ئگ ہک ئگ وہ ئگ یسک ئگ دورسے ئگ انان ئگ وک ئگ دجسہ ئگ رکے۔ ئگ ارگ ئگ اس ئگ یک ئگ ااجزت ئگ وہیت ئگ وت ئگ ویبی ئگ وک ئگ مکح ئگ دنا ئگ اجنا ئگ ہک ئگ وہ ئگ اےنپ ر‬
‫"یسک ئگ انان ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ہی ر‬
‫ئگ وشہ ئگ اک ئگ قح ئگ ادا ئگ ںیہن ئگ وہئگ ‬
‫ئگ وشہ ئگ ےک ئگ ز یم ئگ مسج ئگ وک ئگ اچےٹ ئگ ی ئگ یھب ر‬
‫ئگ وشہ ئگ اک ئگ اسرا ئگ مسج ئگ ز یم ئگ وہ ئگ اور ئگ ویبی ر‬
‫رکے‪ ،‬ئگ وشہر ئگ اک ئگ اینپ ئگ ویبی ئگ رپ ئگ میظع ئگ قح ئگ ےہ‪ ،‬ئگ اانت ئگ میظع ئگ قح ئگ ہک ئگ ارگ ر‬
‫اتکس۔"(دنسمئگ ادمح)‬

‫وشہرئگ ےکئگ رھگئگ اورئگ املئگ وئگ اابسبئگ یکئگ افحتظئگ ےیجیک‪،‬ئگ شادیئگ ےکئگ دعبئگ وشہرئگ ےکئگ رھگئگ یہئگ وکئگ اانپئگ رھگئگ ےیھجمسئگ اورئگ وشہرئگ ےکئگ املئگ وکئگ وشہرئگ ےکئگ رھگئگ یکئگ روقنئگ تراھےن‪،‬ئگ وشہرئگ ‬ ‫‪۷۵‬۔‬
‫یکئگ تتئگ انبےنئگ اورئگ اسئگ ےکئگ وچبںئگ اکئگ لبقتسمئگ ونسارےنئگ ںیمئگ تمکحئگ اورئگ افکیئگ وئگ ےقیلسئگ ےسئگ خرچئگ ےیجیک‪،‬ئگ وشہرئگ یکئگ تریقئگ اورئگ وخ یلیلئگ وکئگ اینپئگ تریقئگ اورئگ وخ یلیلئگ ےیھجمس۔ رئگ قشیئگ ‬
‫یکئگ وعروتںئگ یکئگ رعتفیئگ رکےتئگ وہےئئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"قرشیئگ یکئگ وعرںیتئگ ایکئگ یہئگ وخبئگ وعرںیتئگ ںیہ۔ئگ وچبںئگ رپئگ اہنیئگ رہمنانئگ ںیہ‪،‬ئگ اورئگ وشہرئگ ےکئگ رھگئگ نارئگ یکئگ ااہتنیئئگ افحتظئگ رکےنئگ وایلئگ ںیہ۔"(اخبری)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ کینئگ ویبیئگ یکئگ وخایبںئگ ایبنئگ رکےتئگ وہےئئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ومنمئگ ےکئگ ےیل ِ‬

‫ئگ وخفئگ خرائگ ےکئگ دعبئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ دیفئگ اورئگ ن ِ‬
‫اعئگ ریخئگ تمعنئگ کینئگ ویبیئگ ےہئگ ہکئگ جئگ وہئگ اسئگ ےسئگ یسکئگ اکمئگ وکئگ ےہکئگ وتئگ وہئگ وخشئگ دیلئگ ےسئگ ااجنمئگ ‬
‫دےئگ اورئگ جئگ وہئگ اسئگ رپئگ اگنہئگ ڈاےلئگ وتئگ وہئگ اسئگ وکئگ وخشئگ رکئگ دے‪،‬ئگ اورئگ جئگ وہئگ اسئگ ےکئگ رھبوےسئگ رپئگ مسقئگ اھکئگ ےھٹیبئگ وتئگ وہئگ اسئگ یکئگ مسقئگ وپریئگ رکئگ دے‪،‬ئگ اورئگ جئگ وہئگ ںیہکئگ الچئگ اجےئئگ وتئگ ‬
‫وہئگ اسئگ ےکئگ ےھچیپئگ اینپئگ تتئگ وئگ آتروئگ یکئگ افحتظئگ رکےئگ اورئگ وشہرئگ ےکئگ املئگ وئگ اابسبئگ یکئگ ناراینئگ ںیمئگ وشہرئگ یکئگ ریخئگ وخاہئگ اورئگ وافدارئگ رےہ۔(انبئگ امہج)‬

‫افصیئئگ ‪،‬ئگ ہقیلسئگ اورئگ آراشئئگ وئگ زابیشئئگ اکئگ یھبئگ وپرائگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ رھگئگ وکئگ یھبئگ اصفئگ رھتسائگ رےیھکئگ اورئگ ہرئگ زیچئگ وکئگ ےقیلسئگ ےسئگ اجسےیئئگ اورئگ ےقیلسئگ ےسئگ اامعتسلئگ ےیجیک‪،‬ئگ اصفئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫رھتسا ئگ رھگ‪ ،‬ئگ قرےنی ئگ ےس ئگ ےجس ئگ وہےئ ئگ اصف ئگ رھتسے ئگ رمکے‪ ،‬ئگ رھگولیاکومں ئگ ںیم ئگ ہقیلس ئگ اور ئگ ڑھگس ئگ نپ‪ ،‬ئگ ابنؤ ئگ اھگنسر ئگ یک ئگ وہیئ ئگ ویبی ئگ یک ئگ نازیکہ ئگ رکسماہ ئگ ےس ئگ ہن ئگ رصفئگ ‬
‫رھگولیزدنیگ‪،‬ئگ ایپرئگ وئگ تبحمئگ اورئگ ریخئگ وئگ ترتئگ ےسئگ امالئگ املئگ وہیتئگ ےہ‪،‬ئگ ہکلبئگ اکئگ ویبیئگ ےکئگ ےیلئگ اینپئگ اعتبقئگ انبےنئگ اورئگ خرائگ وکئگ وخشئگ رکےنئگ اکئگ یھبئگ یہیئگ ذرہعیئگ ےہ۔‬

‫اکئگ نارئگ مگیبئگ امثعنئگ نبئگ مطعوؤنؓئگ ےسئگ رضحتئگ اعہشئؓئگ یکئگ الماقتئگ وہیئئگ وتئگ آپؓئگ ےنئگ داھکیئگ ہکئگ مگیبئگ امثعنئگ اہنیئگ اسدہئگ ڑپکوںئگ نیمئگ ںیہئگ اورئگ اورئگ وکیئئگ انبؤئگ اھگنسرئگ یھبئگ ‬
‫یئگ ایکئگ ےہئگ وتئگ رضحتئگ اعہشئؓئگ وکئگ تہبئگ بجعتئگ وہائگ اورئگ انئگ ےسئگ وپاھچ‪:‬‬

‫"یبئگ یب!ئگ ایکئگ امثعنئگ ںیہکئگ ناہرئگ رفسئگ رپئگ ےئگ وہےئئگ ںیہ؟"‬
 ‫‪102‬‬

‫اسئگ بجعتئگ ےسئگ ادنازہئگ ےیجیکئگ ہکئگ اہسونگںئگ اکئگ اےنپئگ وشہروںئگ ےکئگ ےیلئگ انبؤئگ اھگنسرئگ اسیکئگ دنسپیرہئگ لعفئگ ےہ۔ئگ ‬

‫اکئگ نارئگ اکئگ احصہیبئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہںیئئگ وہئگ اےنپئگ اہوھتںئگ ںیمئگ وسےنئگ ےکئگ نگنکئگ ےنہپئگ وہےئئگ ںیھت‪،‬ئگ آپﷺ ےنئگ انئگ وکئگ و ےننئگ ےسئگ عنمئگ ‬
‫قرامنائگ وتئگ ےنہکئگ ںیگل‪:‬‬

‫نائگ روسلئگ اہللﷺ! ارگئگ وعرتئگ وشہرئگ ےکئگ ےیلئگ انبؤئگ اھگنسرئگ ہنئگ رکےئگ یگئگ وتئگ اسئگ یکئگ رظنوںئگ ےسئگ رگئگ اجےئئگ یگ۔(نایئ)‬

‫ئگ ےکآداب‬
‫اوالدئگ یکئگ رپورش ئگ ‬
‫ئ‬
‫اوالدئگ وکئگ خرائگ اکئگ ااعنمئگ ےیھجمس‪،‬انئگ یکئگ دیپاشئئگ رپئگ وخیشئگ انمیئگ اکئگ دورسےئگ وکئگ ابمرابکدئگ دےیجیئگ ریخئگ وئگ ترتئگ یکئگ داعؤنئگ ےکئگ اسھتئگ اابقتسلئگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ خرائگ اکئگ رکشئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫نیوئگ داینئگ اکئگ اجنیشنئگ وھچڑئگ اجںیئ۔‬
‫ادائگ ےیجیکئگ ہکئگ اسئگ ےنئگ آپئگ وکئگ اےنپئگ اکئگ دنبےئگ یکئگ رپورشئگ یکئگ وتقیفئگ یشخبئگ اورئگ ہیئگ ومعقئگ قرامہئگ قرامنائگ ہکئگ آپئگ اےنپئگ ےھچیپئگ اےنپئگ د ئگ ‬

‫ئگ زرکناہیلئگ االسلمئگ ےنئگ ئگ اصحلئگ اوالدئگ ےکئگ ےیلئگ داعئگ قرامیئ‪:‬‬
‫اوالدئگ ہنئگ وہئگ وتئگ خرائگ ےسئگ اصحلئگ اوالدئگ ےکئگ ےیلئگ داعئگ ےیجیک‪،‬ئگ سجئگ رطحئگ خرائگ ےکئگ ترزگیرہئگ ربمغیپئگ رضحت ئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬

‫"رب ھب لی من لدنک ذریۃ انک سمیع الدعاء۔(آلئگ رمعان)‬

‫"ریمےئگ رب!ئگ وتئگ اےنپئگ ناسئگ ےسئگ ےھجمئگ ناکئگ نازئگ اوالدئگ اطعئگ قرام‪،‬ئگ ےبئگ کشئگ وتئگ داعئگ اکئگ نسئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫اوالدئگ یکئگ دیپاشئئگ رپئگ یھبکئگ دلئگ گنئگ ہنئگ وہں‪،‬ئگ اعمیشئگ یگنتئگ تحصئگ یکئگ خرایبئگ نائگ یسکئگ اورئگ وہجئگ ےسئگ اوالدئگ یکئگ دیپاشئئگ رپئگ کرےنھئگ نائگ اسئگ وکئگ اےنپئگ قحئگ ںیمئگ اکئگ تبیصئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ےنھجمسئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ ‬

‫اوالدئگ وکئگ یھبکئگ اضعئئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ دیپائگ وہےنئگ ےسئگ ےلہپئگ نائگ دیپائگ وہےنئگ ےکئگ دعبئگ اوالدئگ وکئگ اضعئئگ رکنائگ دبترنیئگ د گئگ دیل‪،‬ئگ ایھبکئگ ملظ‪،‬ئگ ااہتنیئئگ تردیلئگ اورئگ دوونںئگ ںاہنئگ یکئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ابتیہئگ ےہ۔ئگ خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫قد خرس الذین قتلوا اوالدھم سفھا بغیر علم (االاعنم)‬

‫"وہئگ ولگئگ ااہتنیئئگ اھگےٹئگ ںیمئگ ںیہئگ وہنجںئگ ےنئگ اینپئگ اوالدئگ وکئگ نام یھجئگ ںیمئگ اینپئگ امحقئگ ےسئگ ومتئگ ےکئگ اھگٹئگ انارئگ دنا۔"‬

‫اورئگ خرائگ ےنئگ اناینئگ وکناہئگ رظنیئگ اکئگ دلئگ ںیشنئگ وجابئگ دےتیئگ وہےئئگ اصفئگ اصفئگ اممتعنئگ قرامیئئگ ےہئگ ہکئگ اینپئگ اوالدئگ وکئگ لتقئگ ہنئگ رکو۔"‬

‫والتقتلوا اوالدکم خشیۃ امالق نحن نرزقھم و ایا کم ان قتلھم کان خطا کبیرا ۔(ینبئگ ارسالی)‬

‫یہںیہمتئگ یھبئگ رزقئگ دےئگ رےہئگ ںیہ ئگ ۔تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ اوالدئگ ‬
‫ےقےکئگ وخفئگ ےسئگ لتقئگ ہنئگ رکو‪،‬ئگ مہئگ انئگ وکئگ یھبئگ رزقئگ دںیئگ ےگئگ اورئگ مہئگ ئگ ‬
‫"اورئگ اینپئگ اوالدئگ وکئگ رقفئگ وئگ اف ئگ ‬
‫اکئگ لتقئگ رکنائگ تہبئگ ترائگ گاہئگ ےہ۔"‬
 ‫‪103‬‬

‫اک ئگ نار ئگ اک ئگ احصیب ئگ ےن ئگ درناتف ئگ ایک‪ ،‬ئگ نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ ب ئگ ےس ئگ ترا ئگ گاہ ئگ ایک ئگ ےہ؟قرامنا۔"رشک ئگ " ئگ وپاھچ ئگ اس ئگ ےک ئگ دعب‪ ،‬ئگ قرامنا‪":‬وادلنی ئگ یکئگ ‬
‫ناقرامین"‪،‬رھپئگ وپاھچئگ اسئگ ےکئگ دعب‪،‬ئگ قرامنا‪:‬ئگ "متئگ اینپئگ اوالدئگ وکئگ اسئگ ڈ ئگ رےسئگ امرئگ ڈاولئگ ہکئگ وہئگ اہمترےئگ اسھتئگ اھکےئئگ یگ۔"‬

‫والدتئگ ےکئگ وقئگ والدتئگ وایلئگ وعرتئگ ےکئگ ناسئگ آۃیئگ ارکلیسئگ اورئگ وسرۃئگ االرعافئگ یکئگ ےچینئگ یھکلئگ وہیئئگ دوئگ آوتیںئگ یکئگ التوتئگ ےیجیکئگ اورئگ وسرۃئگ الفلقئگ اورئگ وسرۃئگ اانلسئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ڑپھئگ ڑپھئگ رکئگ دمئگ ےیجیک۔ئگ ‬

‫ضؕ َم ْن ذَا اال ِذ ْی َیشْ َف ُع ع ِ ْن َد ۤٗہ ا ِ اال بِاِذْن ِٖہؕ َی ْع َل ُم َما بَی ْ َن‬
‫ت َو َما فِی ْاال َْر ِ‬ ‫۬ َال َتاْخ ُُذ ٗہ ِس َن ٌۃ و َاال ن َ ْو ٌمؕ َل ٗہ َما فِی ا‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬ ‫َۚو اَ ْل َح ُّی ا ْل َق ُّی ْو ُمَۚۚ‬
‫اَہللُ َ ۤال اِل ٰ َہ ا ِ اال ہُ َ‬
‫ت‬ ‫الس ٰم ٰو ِ‬ ‫اش ٓا َءَۚ َو ِس َع ُ ْ‬
‫رکس ُِّیہُ ا‬ ‫شَی ٍء ِّم ْن ع ِ ْلمِ ۤ ٖہ ا ِ اال ب ِ َم َ‬
‫اَیْ ِدیْہِ ْم َو َما َخ ْل َف ُہ ْمَۚ َو َال یُح ِْی ُط ْو َن ب ِ ْ‬

‫َو ْاال َْر َضَۚ َو َال َید ُ ْو ُد ٗہ ح ِ ْف ُظ ُہ َماَۚ َوہُ َو ال َْعل ُِّی ال َْعظ ِْی ُم ﴿‪﴾۵۲۲‬‬

‫"خرائگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ وبعمدئگ ںیہنئگ ےہئگ وہئگ زدنہئگ وئگ اجویر‪،‬ئگ اظنمئگ اکانئتئگ وکئگ اھبنسےلئگ وہےئئگ ےہئگ ہنئگ وہئگ وسنائگ ےہئگ اورئگ ہنئگ اےسئگ او ھگئگ ٓایتئگ ےہ۔ئگ آامسوننئگ اورئگ زنیمئگ ںیمئگ وجئگ ‬
‫ ھچ ئگ ےہئگ ایس ئگ اک ئگ ےہ‪ ،‬ئگ وکن ئگ ےہ ئگ وجئگ اس ئگ یک ئگ انجبئگ ںیمئگ اس ئگ یکئگ ااجزت ئگ ےک ئگ ریغب ئگ افسرش ئگ رک ئگ ےکس ئگ وج ئگ ھچ ئگ دنبوں ئگ ےک ئگ اسےنم ئگ ےہئگ اےس ئگ یھب ئگ وہ ئگ اجاتن ئگ ےہ ئگ اور ئگ وج ئگ ھچئگ ان ئگ ےسئگ ‬
‫اولھجئگ ےہئگ اسئگ ےسئگ یھبئگ وہئگ وافقئگ ےہئگ اورئگ انانئگ اسئگ ےکئگ ملعئگ ںیمئگ ےسئگ یسکئگ ناتئگ اکئگ یھبئگ ااحہطئگ ںیہنئگ رکئگ اتکسئگ وساےئئگ اسئگ ےکئگ ہکئگ انتجئگ ملعئگ وہئگ وخدئگ انانئگ وکئگ دانیئگ اچےہ‪،‬ئگ اسئگ یکئگ ‬
‫وکحمئگ آامسونںئگ اورئگ زنیمئگ رپئگ اھچیئئگ وہیئئگ ےہئگ ئگ اورئگ انئگ یکئگ افحتظئگ وئگ ابہگنینئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ وکیئئگ اکھتئگ دےنیئگ واالئگ اکمئگ ی۔ئگ وہئگ ترائگ یہئگ دنلبئگ رمہبتئگ اورئگ اصجئگ تمئگ ےہ۔"‬

‫وسرہئگ ارعافئگ یکئگ دوئگ آںیتیئگ ہیئگ ںیہ‪:‬‬

‫ش۟ یُ ْغشِی اال ْی َل ال ان َہ َار َی ْطلُبُ ٗہ َحث ِ ْیثاۙ او ا‬

‫الش ْم َس َو ا ْل َق َم َر َوال ُّن ُج ْو َم‬ ‫اس َت ٰوی َعل َی ال َْعرْ ِ‬ ‫ت َو ْاال َْر َض ف ِ ْی ِس اتۃِ َایاام ٍ ث ُ ام ْ‬ ‫ہلل اال ِذ ْی َخل ََق ا‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬ ‫ا ِ ان َرباکُ ُم ا ُ‬
‫َۚ‪(﴾۲۲‬االرعاف‪۵۴:‬۔‪)۵۵‬‬ ‫رضعا او ُخف َْیۃؕ اِن ا ٗہ َال یُح ُِّب ال ُْم ْع َت ِدیْ َن ﴿‬ ‫ُم َس ا ٰ‬
‫رخ ٍۭت ب ِ َا ْمر ِ ٖہؕ اَ َال َل ُہ ا ْل َخل ُْق َو ْاالَ ْمرُؕ َتبٰرَ َک اہللُ َر ُّب ا ْل ٰع َلمِی ْ َن ﴿‪ ﴾۲۵‬اُ ْدعُ ْوا َرباکُ ْم َت َ ُّ‬

‫"تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ یہئگ اہمترائگ رپورداگرئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ آامسونںئگ اورئگ زنیمئگ وکئگ ھچئگ دنئگ ںیمئگ دیپائگ ایک۔ئگ رھپئگ اےنپئگ تختِئگ وکحمئگ رپئگ ولجہئگ رگئگ وہا۔ئگ ویہئگ راتئگ وکئگ دنئگ ‬
‫ےہ‬
‫رپئگ ڈاھیئگ داتیئگ ےہئگ اورئگ رھپئگ دن‪،‬ئگ راتئگ ےکئگ ےھچیپئگ دوڑائگ الچئگ آنائگ ےہ‪،‬ئگ ایسئگ ےنئگ وسرج‪،‬ئگ اچدنئگ ونارےئگ دیپائگ ےیکئگ وجئگ ائگ ےکسئگ مکحئگ ےسئگ اکمئگ ںیمئگ ےگلئگ وہےئئگ ںیہ‪،‬ئگ نسئگ ر‪،‬وھئگ ایسئگ اکئگ اکمئگ ئگ ‬
‫دیپائگ رکنائگ اورئگ ایسئگ اکئگ قحئگ ےہئگ مکحئگ دانی۔ئگ سپئگ ایکئگ یہئگ ترتئگ واالئگ ےہئگ خرائگ اسرےئگ ںاہونںئگ اکئگ امکلئگ اورئگ رپورداگرئگ ‪،‬ئگ اےنپئگ ربئگ وکئگ اکپروئگ گرگراےتئگ وہےئئگ اورئگ ےکپچئگ ےکپچ‪،‬ئگ ےبئگ کشئگ ‬
‫وہئگ دحئگ ےسئگ زگرےنئگ واولںئگ وکئگ دنسپئگ ںیہنئگ رکنا۔"‬

‫والدتئگ ےکئگ دعبئگ الہنئگ دالھئگ رکئگ داںیئئگ اکنئگ ںیمئگ آذانئگ اورئگ ناںیئئگ اکنئگ ںیمئگ ااقمئگ ےیہکئگ جئگ رضحتئگ نیسحؓئگ یکئگ والدتئگ وہیئئگ وتئگ یبنﷺ ےنئگ انئگ ےکئگ اکنئگ ںیمئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫آذانئگ وئگ ااقمئگ قرامیئ۔(ربطاین)‬

‫اور ئگ یبنﷺ ےن ئگ ہی ئگ یھب ئگ قرامنا ئگ ہک ئگ سج ئگ ےک ئگ اہیں ئگ ےچب ئگ یک ئگ والدت ئگ وہ ئگ اور ئگ وہ ئگ اس ئگ ےچب ئگ ےک ئگ داںیئ ئگ اکن ئگ ںیم ئگ آذان ئگ اور ئگ ناںیئ ئگ اکن ئگ ںیم ئگ ااقم ئگ ےہک ئگ وت ئگ ہچب ئگ امئگ ‬
‫الضییاان‪؎۷‬ئگ یکئگ فیلکئگ ےسئگ وفحمظئگ رےہئگ اگ۔(اوبا یلئگ انبئگ ینس)‬

‫دیپائگ وہےتئگ یہئگ ےچبئگ ےکئگ اکنئگ ںیمئگ خرائگ اورئگ روسلﷺ اکئگ نامئگ اچنہپےنئگ ںیمئگ تریئگ تمکحئگ ےہ‪،‬ئگ والہمئگ انبئگ میقئگ اینپئگ اتکبئگ "ا ۃفئگ اولدود"ںیمئگ قرامےتئگ ںیہ‪:‬‬
 ‫‪104‬‬

‫"اسئگ اکئگ بلطمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ انانئگ ےکئگ اکنئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ ےلہپئگ اہللئگ اعت ٰیلئگ یکئگ تمئگ اورئگ ربکنایئئگ یکئگ آوازئگ ےچنہپئگ اورئگ سجئگ اہشدتئگ وکئگ وہئگ وعشریئگ وطرئگ رپئگ ادائگ رکےنئگ ‬
‫ےکئگ دعبئگ دالخئگ االسمئگ وہئگ اگئگ اسئگ یکئگ نیقلتئگ دیپاشئئگ ےکئگ دنئگ یہئگ ےسئگ یکئگ اجےئ۔ئگ سجئگ رطحئگ رمےنئگ ےکئگ وقئگ اسئگ وکئگ ہملکٔئگ ئگ وتدیحئگ یکئگ نیقلتئگ یکئگ اجیتئگ ےہ‪،‬ئگ آذانئگ اورئگ ااقمئگ اکئگ ‬
‫دورسائگ افدئہئگ ہیئگ یھبئگ ےہئگ ہکئگ اطیشنئگ وجئگ اھگتئگ ںیمئگ اھٹیبئگ وہنائگ ےہئگ اورئگ اچاتہئگ ےہئگ ہکئگ دیپائگ وہےتئگ یہئگ انانئگ وکئگ آزامشئئگ ںیمئگ التبمئگ رکےئگ آذانئگ نسئگ یہئگ اھبگئگ اجنائگ ےہئگ اورئگ اطیشنئگ ‬
‫یکئگ دوعتئگ ےسئگ ےلہپئگ ےچبئگ وکئگ االسمئگ اورئگ ابعدتئگ الہٰیئگ یکئگ دوعتئگ دےئگ دیئگ اجیتئگ ےہ۔‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫آذانئگ وئگ ااقمئگ ےکئگ دعبئگ یسکئگ کینئگ رمدئگ ونائگ وعرتئگ ےسئگ وجھکرئگ وبچائگ رکئگ ےچبئگ ےکئگ ناول ئگ ںیمئگ وگلایئگ اورئگ ےچبئگ ےکئگ ےیلئگ ریخئگ وئگ ترتئگ یکئگ داعئگ رکای۔ئگ رضحتئگ اامس ئگ ءؓ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫ریبئگ ےکئگ ‬
‫ریبئگ جئگ دیپائگ وہےئئگ وتئگ ںیمئگ ےنئگ انئگ وکئگ یبنﷺ یکئگ وگدئگ ںیمئگ دنا۔ئگ آپﷺ ےنئگ خرامئگ ںوگنانااورئگ ابچئگ رکئگ اعلبئگ ابمرکئگ دبعاہللئگ نبئگ ز ؓ‬
‫قرامیتئگ ںیہئگ ہکئگ دبعاہللئگ نبئگ ز ؓ‬
‫ہنمئگ ںیمئگ اگلئگ دنائگ اورئگ خرامئگ انئگ ےکئگ ناولئگ ںیمئگ المئگ اورئگ ریخئگ وئگ ترتئگ یکئگ داعئگ قرامیئ۔‬

‫………………………………………………………………………………………………………………‬

‫رمیگئگ وجئگ وچبںئگ وکئگ افدسئگ وہائگ ےنگلئگ ےسئگ وہئگ اجیتئگ ےہئگ اورئگ ےچبئگ اسئگ رمضئگ ںیمئگ ےبئگ وہشئگ وہئگ اجےتئگ ںیہ‬ ‫‪؎۷‬‬

‫ی‬
‫ہشئؓاکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےکئگ اہیںئگ ےچبئگ الےئئگ اجےتئگ ےھت ئگ ۔آپﷺ جییک‪؎۷‬قرامےتئگ اورئگ انئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ داعئگ رکےت۔"(ملسم)‬
‫رضحتئگ اع ئگ ‬

‫ی‬
‫رضحت ئگ اامم ئگ ادمح ئگ نب ئگ چییلؒ ئگ ےک ئگ اہیں ئگ ےچب ئگ یک ئگ والدت ئگ وہیئ ئگ وت ئگ آپ ئگ ےن ئگ اس ئگ یک ئگ جییک ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ےکم ئگ یک ئگ وجھکر ئگ ںوگنایئ ئگ وج ئگ ااپ ئگ ےک ئگ رھگ ئگ ںیم ئگ وموجد ئگ یھت ئگ اورئگ ‬
‫ی‬
‫اکئگ کینئگ یبئگ یبئگ امئگ یلعؒئگ ےسئگ جییکئگ ےکئگ ےیلئگ دروخابئگ یک۔‬

‫ئگ دناایگئگ وہئگ ےسیجئگ دبعاہلل‪،‬ئگ دبعاحر نمئگ وریغہ۔‬

‫ےچبئگ ےکئگ ےیلئگ ااھچئگ اسئگ نامئگ وجتترئگ ےیجیکئگ وجئگ نائگ وتئگ ربمغیپوںئگ ےکئگ نامئگ رپئگ وہئگ نائگ خرائگ ےکئگ نامئگ ےسئگ ےلہپئگ دبعئگ اگلئگ رکئگ تربیک ئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "ایقمئگ ےکئگ روزئگ ںیہمتئگ اےنپئگ اےنپئگ ناومںئگ ےسئگ اکپرائگ اجےئئگ اگ‪،‬ئگ اسئگ ےیلئگ رتہبئگ نامئگ راھکئگ رکو۔"(اوبدؤود)‬

‫اورئگ یبنﷺ اکئگ ہیئگ یھبئگ ارشادئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ وکئگ اہمترےئگ ناومںئگ ںیمئگ ےسئگ دبعاہللئگ اورئگ دبعاحر نمئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ دنسپئگ ںیہئگ اورئگ آپﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ہکئگ ‬
‫اباءئگ ےکئگ ناومںئگ رپئگ نامئگ ر‪،‬وھ۔‬

‫ہکآپﷺ ےنئگ قرامنا‪":‬ئگ ریمےئگ نامئگ رپئگ نامئگ ر‪،‬وھئگ ریمیئگ تینکئگ رپئگ مئگ ر‪،‬وھ۔"‬
‫اورئگ اخبریئگ ںیمئگ ےہئگ ئگ ‬

‫ارگئگ یھبکئگ الیملعئگ ںیمئگ طلغئگ نامئگ رھکئگ دنائگ وہئگ وتئگ اسئگ وکئگ دبلئگ رکئگ ااھچئگ نامئگ رھکئگ دےیجی۔ئگ یبنﷺ طلغئگ نامئگ وکئگ دبلئگ دنائگ رکےتئگ ےھت‪،‬ئگ رضحتئگ رمعؓئگ یکئگ اکئگ اصزبحادیئگ اکئگ نامئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫اعہیصئگ اھت ئگ ۔آپﷺ ےنئگ دبلئگ رکئگ ہلیمجئگ رھکئگ دنا۔(ملسم)‬

‫رضحتئگ زبنی‪،‬ئگ اوبئگ ہملسؓئگ یکئگ یٹیبئگ ںیہ‪،‬ئگ انئگ اکئگ نامئگ ترہئگ اھت‪،‬ئگ ترہئگ ےکئگ ینعمئگ ںیہئگ ناابکز‪،‬ئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ انسئگ وتئگ قرامنائگ وخدئگ یہئگ اینپئگ ناابکزیئگ اکئگ دمئگ رھبیتئگ وہ‪،‬ئگ ولوگںئگ ےنئگ ‬
‫اہکئگ رھپئگ ایکئگ نامئگ رںیھک؟ئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ 'زبنیئگ نامئگ ر‪،‬وھ۔"(اوبداؤد)‬

‫ئگ ‬
‫رضوری‬ ‫اسوتںی ئگ دن ئگ ہقیقع ئگ ےیجیک۔ ئگ ڑلےک ئگ یک ئگ رطف ئگ ےس ئگ دو ئگ رکبے ئگ اور ئگ ڑلیک ئگ یک ئگ رطف ئگ ےس ئگ اک ئگ رکبا ئگ ےیجیک۔ ئگ نکیل ئگ ڑلےک ئگ یک ئگ رطف ئگ ےس ئگ دو ئگ رکبے ئگ رکنا ئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫ںیہنئگ ےہ ئگ ۔اکئگ رکبائگ یھبئگ رکئگ تکسئگ ہاںااورئگ ےچبئگ ےکئگ نالئگ ڑنموائگ رکئگ اسئگ ےکئگ تراترئگ وسنائگ نائگ اچدنیئگ ریخاتئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬
 ‫‪105‬‬

‫ئگ وجتترایکئگ اجےئئگ اورئگ اسئگ ےکئگ نالئگ اتروائگ رکئگ اسئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ ہقیقعئگ ایکئگ اجےئ۔"(ترذمی)‬
‫اسوتںیئگ روزئگ ےچبئگ اکئگ نام ئگ ‬

‫رمعےکئگ ادنرئگ ادنرئگ رضورئگ رکائگ دںی‪،‬ئگ ہنتخئگ االسیمئگ اعشرئگ ےہ۔‬
‫ےیجی‪،‬ئگ نکیلئگ یسکئگ و ئگ ہنےسئگ ہنئگ رکاںیئئگ وتئگ استئگ اسلئگ یکئگ ئگ ‬
‫نہنتخئگ یھبئگ رکائگ د ئگ ‬
‫اسوتںیئگ د ئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫ئ‬
‫جئگ ہچبئگ وبےنلئگ ےگلئگ وتئگ بئگ ےسئگ ےلہپئگ اےسئگ ہملکئگ "الئگ اہلئگ االئگ اہلل"ئگ اھکسی۔یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ۔‬ ‫‪۷۲‬۔‬

‫"ج ئگ اہمتری ئگ اوالد ئگ وبےنل ئگ ےگل ئگ وت ئگ اس ئگ وک" ئگ الاہل ئگ اال ئگ اہلل" ئگ اھکس ئگ دو‪ ،‬ئگ رھپ ئگ م ئگ رپوا ئگ رکو ئگ ہک ئگ بک ئگ رمے ئگ اور ئگ ج ئگ دودھ ئگ ےک ئگ دای ئگ رگ ئگ اجںیئ ئگ وت ئگ امنز ئگ اک ئگ مکحئگ ‬
‫دو۔"(نایئ)‬

‫اور ئگ دحی ئگ ںیم ئگ ہی ئگ یھب ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وضحرﷺ ےک ئگ اخدنان ئگ ںیم ئگ ج ئگ یسک ئگ ےچب ئگ یک ئگ زنان ئگ اج ئگ اجیت ئگ وت ئگ آپﷺ اس ئگ وک ئگ وسرۃ ئگ ارفلاقن ئگ یک ئگ دورسی ئگ آیئگ ‬
‫ئگ دناایگئگ ےہ۔‬
‫اھکسےت‪،‬ئگ سجئگ ںیمئگ وتدیحئگ یکئگ وپریئگ میلعتئگ وکئگ تریئگ وخیبئگ ےکئگ اسھتئگ ٹیمس ئگ ‬

‫رشیْ ٌک فِی ال ُْمل ِْک َو َخل ََق ک ُ ال َش ْی ٍء َف َق اد َر ٗہ َت ْق ِدیْرا ﴿‪﴾۵‬‬

‫ض َول َْم یَ اتخ ِ ْذ َولَدا اول َْم یَکُ ْن ال ٗہ َ ِ‬ ‫ک ا‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬
‫ت َو ْاال َْر ِ‬ ‫اال ِذ ْی َل ٗہ ُم ْل ُ‬

‫"وہئگ خرائگ وجئگ آامسونںئگ اورئگ زنیمئگ یکئگ نادشایہئگ اکئگ امکلئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ یسکئگ وکئگ اٹیبئگ ںیہنئگ انبنائگ ےہئگ سجئگ ےکئگ اسھتئگ نادشایہئگ ںیمئگ وکیئئگ رشکئگ ‬

‫……………………………………………………………………………………………………………………………………‬

‫ی‬
‫وجھکرئگ وریغہئگ وکئگ ابچئگ رکئگ وخبئگ رنمئگ رکئگ ےکئگ ےچبئگ ےکئگ ناولئگ ںیمئگ اگلےنئگ وکئگ جییکئگ ےتہکئگ ںیہ۔‬ ‫‪؎۷‬‬

‫ںیہنئگ ےہ‪،‬ئگ سجئگ ےنئگ ہرئگ زیچئگ یکئگ قیلختئگ یکئگ اورئگ رھپئگ اسئگ یکئگ ومزوںئگ دقتترئگ رقمرئگ قرامیئ۔"‬
‫ئ‬
‫ےچبئگ وکئگ اانپئگ دودھئگ یھبئگ الپی‪،‬ئگ امںئگ رپئگ ےچبئگ اکئگ ہیئگ قحئگ ےہ‪،‬ئگ قرآنئگ ےنئگ اوالدئگ وکئگ امںئگ اکئگ یہیئگ ااسحنئگ نادئگ دالئگ رکئگ امںئگ ےکئگ اسھتئگ ریغئگ ومعمیلئگ ولسکئگ یکئگ نادیکئگ یکئگ ےہ۔ئگ امںئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫اکئگ قرضئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ ےچبئگ وکئگ اےنپئگ دودھئگ ےکئگ اکئگ اکئگ رطقےئگ ےکئگ اسھتئگ وتدیحئگ اکئگ درس‪،‬ئگ روسلﷺ اکئگ قشعئگ اورئگ دنیئگ یکئگ تبحمئگ یھبئگ الپےئئگ اورئگ اسئگ تبحمئگ وکئگ اسئگ ےکئگ ‬
‫بلقئگ وئگ روحئگ ںیمئگ اسبےنئگ یکئگ وکششئگ رکے۔ئگ رپورشئگ رکے۔ئگ رپورشئگ یکئگ ذہمئگ داریئگ نانائگ رپئگ ڈالئگ رکئگ اانپئگ وبھجئگ اکلہئگ ہنئگ ےیجیکئگ ہکلبئگ اسئگ وخوگشارئگ دینیئگ قرےضی ئگ وکئگ ااجنمئگ دے ئگ رکئگ ‬
‫رواحینئگ وکسنئگ اورئگ رسورئگ سوسسئگ ےیجیک۔ئگ ‬

‫وچبں ئگ وک ئگ ڈراےنئگ ےس ئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ ئگ ادتبایئئگ رمعئگ اک ئگ ہیئگ ڈرئگ اسری ئگ رمع ئگ ذنہ ئگ و ئگ دامغئگ رپ ئگ اھچنائگ راتہ ئگ ےہ ئگ اور ئگ ا ےسئگ ےچب ئگ ناومعلم ئگ زدنیگئگ ںیم ئگ وکیئ ئگ ترا ئگ اکرناہم ئگ ااجنمئگ دےنیئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫قئںیہنئگ رےتہ۔‬
‫ےکال ئگ ‬

‫اوالدئگ وکئگ ناتئگ ناتئگ رپئگ ڈاےنٹن‪،‬ئگ ڑھجےنکئگ اورئگ ترائگ الھبئگ ےنہکئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ رپزیہئگ ےیجیکاورئگ انئگ یکئگ وکناویہںئگ رپئگ زیبارئگ وہےنئگ اورئگ رفنتئگ اکئگ ااہظرئگ ئگ رکےنئگ یکئگ اجبےئئگ ‬ ‫‪۷۵‬۔‬
‫تمکحئگ وئگ وسزئگ ےکئگ اسھتئگ انئگ یکئگ ترتیبئگ رکےنئگ یکئگ تبحمئگ آزیمئگ وکششئگ ےیجیکئگ اورئگ اےنپئگ رطزئگ لمعئگ ےسئگ وچبںئگ ےکئگ ذنہئگ رپئگ ہیئگ وخفئگ رہبئگ احلئگ اغلئگ رےیھکئگ ہکئگ انئگ یکئگ وکیئئگ الخفئگ ‬
‫رشعئگ ناتئگ آپئگ ہرئگ زگئگ تردابئگ ہنئگ رکںیئگ ےگ۔‬
 ‫‪106‬‬

‫اوالد ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ہشیمہ‪ ،‬ئگ تقفش‪ ،‬ئگ تبحم‪ ،‬ئگ رنیمئگ اک ئگ ترناؤ ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ س ئگ رضورت ئگ وتیثیح ئگ ان ئگ یک ئگ رضورنات ئگ وپری ئگ رک ئگ ےک ئگ ان ئگ وک ئگ وخش ئگ رےیھک ئگ اور ئگ ااطع ئگ وئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫ئ‬
‫قرامربنداریئگ ےکئگ خرناتئگ ااھبری۔‬

‫اکئگ نارئگ رضحتئگ اریمئگ اعموہیؓئگ ےنئگ افنحئگ نبئگ سیقؓئگ ےسئگ وپاھچ‪،‬ئگ ےیہکئگ اوالدئگ ےکئگ ےلسلسئگ ںیمئگ ایکئگ ولسکئگ وہنائگ اچےیہ۔ئگ افینحئگ نبئگ سیقؓئگ ےنئگ اہک‪:‬‬

‫"اریمئگ اوملاص نئگ !ئگ اوالدئگ ہارےئگ ولقبئگ اکئگ رمثہئگ ںیہ‪،‬ئگ رمکئگ یکئگ کیٹئگ ںیہ‪،‬ئگ ہاریئگ تیثیحئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ زنیمئگ یکئگ رطحئگ ےہئگ وجئگ اہنیئگ رنمئگ اورئگ ےبئگ رضرئگ ےہئگ اورئگ ہارائگ ‬
‫ئگ تےئگ ترےئگ اکمئگ ااجنمئگ دےنیئگ یکئگ تمہئگ رکےتئگ ںیہ۔ئگ سپئگ ارگئگ وہئگ آپئگ ےسئگ ھچئگ اطمہبلئگ رکںیئگ وتئگ انئگ وکئگ ‬
‫ووجدئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ اسہیئگ نگفئگ آامسنئگ یکئگ رطحئگ ےہئگ اورئگ مہئگ ایہنئگ ےکئگ زرہعی ر‬
‫وخبئگ دےیجیئگ اورئگ ارگئگ یھبکئگ رگہتفئگ دلئگ وہںئگ وتئگ انئگ ےکئگ دولںئگ اکئگ مغئگ دورئگ ےیجیک۔ئگ ہجیتنئگ ںیمئگ وہئگ آپئگ ےسئگ تبحمئگ رکںیئگ ےگ‪،‬ئگ آپئگ یکئگ یرراہنئگ وکوششںئگ وکئگ دنسپئگ رکںیئگ ےگئگ اورئگ یھبکئگ ‬
‫نرپئگ نااقبئگ تردابئگ وبھجئگ ہنئگ بئگ ہکئگ وہئگ آپئگ یکئگ زدنیگئگ ےسئگ ااتکئگ اجںیئئگ اورئگ آپئگ یکئگ ومتئگ ےکئگ وخااہںئگ وہں‪،‬ئگ آپئگ ےکئگ قر یئگ آےنئگ ےسئگ رفنتئگ رکںی۔"‬
‫ا ئگ ‬

‫رضحتئگ اریمئگ اعموہیؓ‪،‬ئگ ہیئگ امیکحہنئگ ناںیتئگ نسئگ رکئگ تہبئگ ثاتترئگ وہےئئگ اورئگ قرامنا‪:‬‬

‫"افینح!ئگ خرائگ یکئگ مسقئگ سجئگ وقئگ آپئگ ریمےئگ ناسئگ آرکئگ ےھٹیب‪،‬ئگ ںیمئگ تریرئگ ےکئگ الخفئگ ےصغئگ ںیمئگ رھبائگ اھٹیبئگ اھت۔"‬

‫رھپئگ جئگ رضحتئگ افینحئگ رشتفیئگ ےلئگ ےئگ وتئگ رضحتئگ اریمئگ اعموہیؓئگ اکئگ ہئگ ڈنھٹائگ وہئگ ایگئگ اورئگ تریرئگ ےسئگ رایضئگ وہئگ ےئگ اورئگ ایسئگ وقئگ تریرئگ وکئگ دووسئگ درمہئگ اورئگ دوئگ وسئگ ‬
‫وجڑے ئگ وجھباےئ۔ ئگ تریر ئگ ےک ئگ ناس ئگ جئگ ہی ئگ ےفح ئگ ےچنہپ ئگ وت ئگ تریر ئگ ےن ئگ ہی ئگ ےفح ئگ دو ئگ تراترئگ تراتر ئگ وصحں ئگ ںیم ئگ میسقت ئگ رک ئگ ےک ئگ وس ئگ درمہئگ اور ئگ وس ئگ وجڑے ئگ رضحت ئگ افینح ئگ نب ئگ سیقؓ ئگ یکئگ ‬
‫خرمئگ ںیمئگ وجھبائگ د ے۔‬
‫ئ‬
‫وھچےٹئگ وچبںئگ رپئگ تقفشئگ اکئگ اہھتئگ ریھپی۔ئگ وچبںئگ وکئگ وگدئگ ںیمئگ ےیجیل‪،‬ایپرئگ ےیجیکاورئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ وخشئگ یعبطئگ اکئگ ولسکئگ ےیجیک۔ئگ ہرئگ وقئگ دنتوخئگ اورئگ تخسئگ ریگئگ احمکئگ ‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫ہن ئگ ےنبئگ رےیہ‪ ،‬ئگ اس ئگ رطزلمع ئگ ےسئگ وچبںئگ ےک ئگ دل ئگ ںیم ئگ وادلنیئگ ےکےیل ئگ وااہلہنئگ خرہبٔ ئگ تبحمئگ یھب ئگ دیپائگ ںیہن ئگ وہنا‪ ،‬ئگ انئگ ےک ئگ ادنرئگ وخداامتعدیئگ یھب ئگ ںیہن ئگ دیپا ئگ وہیت ئگ اور ئگ انئگ یکئگ ‬
‫رطفیئگ وشنوامنئگ رپیھبئگ وخوگشارئگ اترئگ ںیہنئگ ڑپنا۔‬

‫اکئگ رمہبتئگ اقرعئگ نبئگ احسبؓئگ یبنﷺ ےکئگ ناسئگ آےئ۔ئگ وضحرﷺ اسئگ وقئگ رضحتئگ نسحؓئگ وکئگ ایپرئگ رکئگ رےہئگ ےھتئگ اقرعئگ وکئگ دھکیئگ رکئگ بجعتئگ وہائگ اورئگ وبےل ئگ ئگ نا‬
‫روسلئگ اہللﷺ! آپ ئگ یھب ئگ وچبں ئگ وک ئگ ایپر ئگ رکےت ئگ ںیہ‪ ،‬ئگ ریمے ئگ وتئگ دسئگ ےچبئگ ںیہئگ نکیل ئگ ںیم ئگ ےن ئگ وت ئگ یھبک ئگ یسک ئگ اک ئگ وک ئگ یھب ئگ ایپر ئگ ںیہن ئگ ایک………… یبنﷺ ےن ئگ اقرع ئگ یکئگ ‬
‫ئگ دناےہئگ وتئگ ںیمئگ ایکئگ رکئگ اتکسئگ وہں؟‬
‫رطفئگ رظنئگ ااھٹیئئگ اورئگ قرامنائگ ارگئگ خرائگ ےنئگ اہمترےئگ دلئگ ےسئگ رتمحئگ وئگ تقفشئگ وکئگ اکنل ئگ ‬

‫رمعؓ‬
‫افروقئگ امظعؓئگ ےکئگ دورئگ ںیمئگ رضحتئگ اعرمؓئگ یسکئگ امہئگ ہدہےئگ رپئگ ےھت‪،‬ئگ اکئگ نارئگ رضحتئگ رمعؓئگ ےسئگ ےنلمئگ ےکئگ ےیلئگ انئگ ےکئگ رھگئگ ےچنہپ۔ئگ ایکئگ دےتھکیئگ ںیہئگ ہکئگ رضحتئگ ئگ ‬
‫یلئگ وہےئئگ ہاںااورئگ ےچبئگ نسئگ رپئگ خرےھئگ وہےئئگ لیھکئگ رےہئگ ںیہئگ ………………………رضحتئگ ئگ اعرمئگ وکئگ ہیئگ ناتئگ ھچئگ رگاںئگ زگری۔ئگ اریمئگ اوملاص نئگ ےنئگ پیشااینئگ ےکئگ انارئگ خراھؤئگ ‬
‫رمؓےسئگ وبےل‪:‬ئگ ےیہک!آپئگ اکئگ اےنپئگ وچبںئگ ےکئگ اسھتئگ اسیکئگ ترناؤئگ راتہئگ ےہ؟‬
‫ےسئگ انئگ یکئگ ناوگاریئگ وکئگ اھبیئگ ایاورئگ رضحتئگ اع ئگ ‬

‫رمؓوکئگ ومعقئگ لمئگ ایگ‪،‬ئگ وبےلئگ اریمئگ اوملاص ن!ئگ جئگ ںیمئگ رھگئگ ںیمئگ دالخئگ وہنائگ وہںئگ وتئگ رھگئگ واولںئگ رپئگ ہتکسئگ اطریئگ وہئگ اجنائگ ےہ۔ئگ بئگ اینپئگ اینپئگ ہگجئگ دمئگ اسدھئگ رکئگ جئگ ‬
‫اع ئگ ‬
‫وہئگ اجےتئگ ںیہ‪،‬ئگ رضحتئگ رمعؓئگ ےنئگ ترےئگ وسزئگ ےکئگ اسھتئگ اہک۔‬
 ‫‪107‬‬

‫"اعرمؓ! ئگ آپ ئگ ام ئگ دمحمہیﷺ ےک ئگ قرزدن ئگ وہ ئگ رک ئگ ہی ئگ ںیہن ئگ اجےتن ئگ ہک ئگ املسمن ئگ وک ئگ اےنپ ئگ رھگ ئگ واولں ئگ ےک ئگ اسھت ئگ سک ئگ رطح ئگ رنیم ئگ اور ئگ تبحم ئگ اک ئگ ولسک ئگ رکنائگ ‬
‫اچےیہ۔"‬

‫اوالدئگ وکئگ نازیکہئگ میلعتئگ وئگ ترتیبئگ ےسئگ آراہتسئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ اینپئگ وکششئگ وفقئگ رکئگ دےیجیئگ اورئگ اسئگ راہئگ ںیمئگ تریئگ ےسئگ تریئگ قرناینئگ ےسئگ یھبئگ درغیئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ ہیئگ آپئگ یکئگ ‬ ‫‪۷۸‬۔‬
‫دینیئگ ذہمئگ داریئگ یھبئگ ےہ‪،‬ئگ اوالدئگ ےکئگ اسھتئگ میظعئگ ااسحنئگ یھبئگ اورئگ اینپئگ ذاتئگ ےکئگ اسھتئگ بئگ ےسئگ تریئگ الھبیئئگ یھب۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫یا یھا الذین امنوا قواانفسکم و اھلیکم نارا۔‬

‫"ومونم!ئگ اچبؤئگ اےنپئگ آپئگ وکئگ اورئگ اےنپئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ منہجئگ یکئگ آگئگ ےس۔"‬

‫اور ئگ منہج ئگ یک ئگ آگ ئگ ےس ئگ ےنچب ئگ اک ئگ وادح ئگ راہتس ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ آدیم ئگ دنی ئگ ےک ئگ رضوری ئگ ملع ئگ ےس ئگ رہبہ ئگ دنم ئگ وہ ئگ اور ئگ اس ئگ یک ئگ زدنیگ ئگ خرا ئگ اور ئگ روسلﷺ یک ئگ ااطع ئگ وئگ ‬
‫قرامربنداریئگ ںیمئگ زگرئگ ریہئگ وہ۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪":‬ناپئگ اینپئگ اوالدئگ وکئگ وجئگ ھچئگ دےئگ اتکسئگ ےہئگ اسئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ رتہبئگ ہیطعئگ اوالدئگ یکئگ ایھچئگ میلعتئگ وئگ ترتیبئگ ےہ۔"(مشکٰوؤۃ)‬

‫ےک‬
‫اورئگ آپﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ہکئگ جئگ انانئگ رمئگ اجنائگ ےہ ئگ وتئگ اسئگ اکئگ لمعئگ متخئگ وہئگ اجنائگ ےہئگ رگمئگ نیتئگ مسقئگ ےکئگ اامعلئگ ا ےسئگ ںیہئگ ہکئگ انئگ اکئگ اخرئگ وئگ وثابئگ رمےنئگ ئگ ‬
‫دعبئگ یھبئگ اتلمئگ راتہئگ ےہ۔ئگ اکئگ ہیئگ ہکئگ وہئگ دصہقئگ اجرہیئگ رکئگ اجےئ‪،‬ئگ دورسےئگ ہیئگ ہکئگ وہئگ ااسیئگ ملعئگ وھچڑئگ اجےئئگ سجئگ ےسئگ ولگئگ افدئہئگ ااھٹئگ ںیئ‪،‬ئگ رسیتےئگ اصحلئگ اوالدئگ وجئگ ناپئگ ےکئگ ےیلئگ ‬
‫داعئگ رکیتئگ رےہ۔"(ملسم)‬

‫درا لئگ اوالدئگ یہئگ آپئگ یکئگ ذہتیبیئگ روانات‪،‬ئگ دینیئگ امیلعتتئگ اورئگ ماغیمئگ وتدیحئگ وکئگ زدنہئگ رےنھکئگ اکئگ ذرہعیئگ ےہئگ اورئگ ئگ ومنمئگ کینئگ اوالدئگ یکئگ آرزوںیئئگ ایسئگ ےیلئگ رکنائگ ےہئگ نائگ ہکئگ ‬
‫ےکدعبئگ اسئگ ےکئگ ماغیمئگ وکئگ زدنہئگ رھکئگ ےکس۔‬
‫وہاسئگ ئگ ‬
‫ئگ ‬

‫ےچبئگ جئگ استئگ اسلئگ ےکئگ وہئگ اجںیئئگ وتئگ انئگ وکئگ امنزئگ اھکسےیئ‪،‬ئگ امنزئگ ڑپےنھئگ یکئگ نیقلتئگ ےیجیکئگ اورئگ اےنپئگ اسھتئگ دجسمئگ ےلئگ اجئگ رکئگ وشقئگ دیپائگ ےیجیکئگ اورئگ جئگ وہئگ دسئگ اسلئگ ‬ ‫‪۷۶‬۔‬
‫ےکئگ وہئگ اجںیئئگ اورئگ امنزئگ ںیمئگ وکنایہئگ ئگ رکںیئگ وتئگ اںیہنئگ انمبئگ زسائگ یھبئگ دےیجیئگ وقلئگ وئگ لمعئگ ےسئگ انئگ رپئگ واحضئگ رکئگ دےیجیئگ ہکئگ امنزئگ یکئگ وکنایہئگ وکئگ آپئگ تردابئگ ہنئگ رکںیئگ ےگ۔‬
‫ئ‬
‫ےچبئگ جئگ دسئگ اسلئگ ےکئگ وہئگ اجںیئئگ وتئگ انئگ ےکئگ رتسبئگ اگلئگ رکئگ دےیجیئگ اورئگ ہرئگ اکئگ وکئگ اگلئگ اگلئگ ئگ اچرنایئئگ رپئگ السی۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۲۳‬۔‬

‫"اینپئگ اوالدئگ وکئگ امنزئگ ڑپےنھئگ یکئگ نیقلتئگ رکوئگ جئگ وہئگ استئگ اسلئگ ےکئگ وہئگ اجںیئئگ اورئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ انئگ وکئگ زسائگ دوئگ جئگ وہئگ دسئگ اسلئگ ےکئگ وہئگ اجںیئ‪،‬ئگ اورئگ اسئگ رمعئگ وکئگ ےنچنہپئگ ‬
‫ےکرتسبئگ اگلئگ رکئگ دو۔"‬
‫ےکئگ دعبئگ انئگ ئگ ‬

‫وچبں ئگ وک ئگ ہشیمہ ئگ اصف ئگ رھتسا ئگ رےیھک۔ ئگ ان ئگ یک ئگ اہطرت‪ ،‬ئگ اظنتف ئگ اور ئگ لسغ ئگ وریغہ ئگ اک ئگ ایخل ئگ رےیھک‪ ،‬ئگ ڑپکے ئگ یھب ئگ ناک ئگ اصف ئگ رےیھک‪ ،‬ئگ اہتبل ئگ زنادہ ئگ انبؤاھگنسر ئگ اورئگ ‬ ‫‪۲۷‬۔‬
‫ہنودوامنشئئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ ڑلیکئگ ےکئگ ڑپکےئگ یھبئگ اہنیئگ اسدہئگ رےیھکئگ اورئگ زرقئگ ترقئگ ابلسئگ انہپئگ رکئگ وچبںئگ ےکئگ مراجئگ خرابئگ ہنئگ ےیجیک۔‬
 ‫‪108‬‬

‫ےسیھبئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ ‬

‫ےن ئگ ‬
‫دورسوںئگ ےکئگ اسےنمئگ وچبںئگ ےکئگ ن بئگ ہنئگ ایبنئگ ےیجیکئگ اورئگ یسکئگ ےکئگ اسےنمئگ انئگ وکئگ رشدنمہئگ رکےنئگ اورئگ انئگ یکئگ تتئگ سفنئگ وکئگ سیھٹئگ اگل ئگ ‬ ‫‪۲۲‬۔‬
‫رپیہئگ ےیجیک۔‬

‫وچبں ئگ ےک ئگ اسےنم ئگ یھبک ئگ ئگ وچبں ئگ یک ئگ االصح ئگ ےس ئگ اموییس ئگ اک ئگ ااہظر ئگ ہن ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ ہکلب ئگ ان ئگ یک ئگ تمہ ئگ تراھےن ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ان ئگ یک ئگ ومعمیل ئگ ااھچویئں ئگ یک ئگ یھب ئگ دل ئگ ‪،‬وھل ئگ رکئگ ‬ ‫‪۲۰‬۔‬
‫رعتفی ئگ ےیجیک۔ ئگ ہشیمہ ئگ ان ئگ اک ئگ دل ئگ تراھےن ئگ اور ئگ ان ئگ ںیم ئگ وخد ئگ اامتعدی ئگ اور ئگ او ہل ئگ دیپا ئگ رکےن ئگ یک ئگ وکشش ئگ ےیجیک ئگ نا ئگ ہک ئگ ہی ئگ اکراگہ ئگ تات ئگ ںیم ئگ اوےچن ئگ ےس ئگ اوئاچ ئگ ماقم ئگ اح ل ئگ رکئگ ‬
‫ںیکس۔ئگ ‬

‫وچبںئگ وکئگ ویبنںئگ ےکئگ ےصق‪،‬ئگ اصنیحلئگ یکئگ اہکاینںئگ اورئگ احصہبئگ رکامؓئگ ےکئگ اجمدہاہنئگ اکرناےمئگ رضورئگ انسےتئگ رںیہ۔ئگ ترتیبئگ وئگ ذہتیئگ ‪،‬ئگ رکداراسزیئگ اورئگ دنیئگ ےسئگ فغشئگ ‬ ‫‪۲۴‬۔‬
‫ےک ئگ ےیل ئگ اس ئگ وک ئگ ااہتنیئ ئگ رضوری ئگ ےیھجمس۔اور ئگ ہرار ئگ رصمووتیفں ئگ ےک ئگ ناووجد ئگ اس ئگ ےک ئگ ےیل ئگ وق ئگ اکنےیل ئگ ارثک ئگ و ئگ رتشیب ئگ ان ئگ وک ئگ قرآن ئگ ناک ئگ یھب ئگ وخش ئگ ااحلین ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ڑپھ ئگ رکئگ ‬
‫ئ‬
‫انسےیئ ئگ اور ئگ ومعق ئگ ومعق ئگ ےس ئگ یبنﷺ یک ئگ رپ ئگ اتر ئگ ناںیت ئگ یھب ئگ اتبی ئگ اور ئگ ادتبائٰ ئگ رمع ئگ یہ ئگ ےس ئگ ان ئگ ےک ئگ دولں ئگ ںیم ئگ قشع ئگ روسلﷺ یک ئگ ڑتپ ئگ دیپا ئگ رکےن ئگ یک ئگ وکششئگ ‬
‫ےیجیک۔‬
‫ئ‬
‫یھبکئگ یھبکئگ وچبںئگ ےکئگ اہھتئگ ےسئگ رغوبیںئگ وکئگ ھچئگ اھکنائگ نائگ ےشیپئگ وریغہئگ یھبئگ دولایئگ نائگ ہکئگ انئگ ںیمئگ رغوبیںئگ ےکئگ اسھتئگ ولسکئگ اورئگ اخسوتئگ وئگ ریخاتئگ اکئگ خرہبئگ دیپائگ وہئگ ‬ ‫‪۲۵‬۔‬
‫اورئگ یھبکئگ یھبکئگ ہیئگ ومعقئگ یھبئگ قرامہئگ ےیجیکہکئگ اھکےنئگ ےنیپئگ یکئگ زیچںیئگ نہبئگ اھبویئںئگ ںیمئگ وخدئگ یہئگ میسقتئگ رکںی‪،‬ئگ نائگ ہکئگ اکئگ دورسےئگ ےکئگ وقحقئگ اکئگ ااسحسئگ اورئگ ااصنفئگ یکئگ اعدتئگ ‬
‫دیپائگ وہ۔‬

‫‪۲۹‬۔ وچبںئگ یکئگ ہرئگ اجوئگ ےبئگ اجئگ دضئگ وپریئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ ہکلبئگ تمکحئگ ےکئگ اسھتئگ انئگ یکئگ ہیئگ اعدتئگ ڑھچاےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک‪،‬ئگ یھبکئگ یھبکئگ انمبئگ یتخسئگ یھبئگ ےیجیک‪،‬ئگ ےبئگ اجئگ الڈئگ ایپرئگ ‬
‫ئ‬
‫ےسئگ انئگ وکئگ دضیئگ اورئگ وخدئگ رسئگ ہنئگ انبی۔‬

‫رکج ئگ آواز ئگ ےسئگ وبےنل ئگ اور ئگ الگ ئگ اھپڑ ئگ رکئگ ےنخیچ ئگ الچےن ئگ ےس ئگ وخدیھبئگ رپزیہ ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ ان ئگ وک ئگ یھب ئگ نادیک ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ درایمین ئگ آواز ئگ ںیمئگ رنیمئگ ےک ئگ اسھتئگ وگتفگ ئگ رکںیئگ اورئگ ‬ ‫‪۲۱‬۔‬
‫آسپئگ ںیمئگ یھبئگ اکئگ دورسےئگ رپئگ ےنخیچئگ الچےنئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ ںیچب۔‬

‫وچبں ئگ وک ئگ اعدتئگ ڈاےیلئگ ہک ئگ اانپ ئگ اکم ئگ اےنپ ئگ اہھت ئگ ےس ئگ رکںی‪ ،‬ئگ ہر ئگ اکم ئگ ںیم ئگ ونرکوںئگ اک ئگ اہسرا ئگ ہن ئگ ں۔ ئگ اس ئگ ےسئگ ےچب ئگ اکلہئگ تسس ئگ اور ئگ اناجہ ئگ نبئگ اجےت ئگ ںیہ ئگ وچبںئگ وکئگ افجئگ ‬ ‫‪۲۸‬۔‬
‫شک‪،‬ئگ یتنحمئگ اورئگ تخسئگ وکشئگ انبےیئ۔‬

‫وچبںئگ ںیمئگ نامہئگ ڑلایئئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ اےنپئگ ےچبئگ یکئگ ےبئگ اجئگ امحیئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ ہیئگ ایخلئگ رےیھکئگ ہکئگ اےنپئگ ےچبئگ ےکئگ ےیلئگ آپئگ ےکئگ نسئگ ںیمئگ وجئگ خرناتئگ ںیہئگ ویہئگ خرناتئگ ‬ ‫‪۲۶‬۔‬
‫دورسوں ئگ ےکئگ نس ئگ ںیم ئگ اےنپ ئگ وچبں ئگ ےکئگ ےیل ئگ ںیہ‪ ،‬ئگ آپ ئگ ہشیمہ ئگ اےنپئگ ےچبئگ ےک ئگ وصقروں ئگ رپ ئگ اگنہ ئگ رےیھک ئگ اور ئگ ہرئگ شیپ ئگ آےن ئگ واےلئگ ناوخوگشار ئگ واہعق ئگ ںیم ئگ اےنپئگ ےچب ئگ یک ئگ وکنایہ ئگ اورئگ ‬
‫جاگلئگ رکئگ تمکحئگ اورئگ لسلسمئگ وتہجئگ ےسئگ اسئگ وکئگ دورئگ رکےنئگ یکئگ رپئگ زورئگ وکششئگ ےیجیک۔‬
‫یطلغئگ یکئگ ‪،‬وھ ئگ ‬

‫اوالد ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ہشیمہ ئگ تراتری ئگ اک ئگ ولسک ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ اس ئگ اعمےلم ئگ ںیم ئگ ےب ئگ ادتعایل ئگ ےس ئگ ےنچبیک ئگ وپری ئگ وپری ئگ وکشش ئگ ےیجیک۔ ئگ ارگ ئگ طٹعااًیسک ئگ اک ئگ ےچب ئگ یک ئگ رطفئگ ‬ ‫‪۰۳‬۔‬
‫زنادہئگ الیمنئگ وہئگ وتئگ ذعموریئگ ےہ‪،‬ئگ نکیلئگ ولسکئگ وئگ ترناؤئگ اورئگ نیلئگ دنیئگ ںیمئگ ہشیمہئگ ااصنفئگ اکئگ احلظئگ رےیھکئگ اورئگ یھبکئگ یھبکئگ یسکئگ اکئگ ےکئگ اسھتئگ ااسیئگ امازیئگ ولسکئگ ہنئگ ےیجیکئگ سجئگ وکئگ ‬
 ‫‪109‬‬

‫دورسےئگ ےچبئگ سوسسئگ رکںی۔ئگ اسئگ ےسئگ دورسےئگ وچبںئگ ںیمئگ ااسحسئگ رتمکی‪،‬رفنت‪،‬ئگ اموییسئگ اورئگ آخراکرئگ اغبوتئگ دیپائگ وہئگ یگئگ اورئگ ہیئگ ترےئگ خرناتئگ رطفیئگ الصحؤںئگ ےکئگ ‬
‫رپوانئگ خرےنھئگ ںیمئگ زتردبئگ راکوٹئگ اورئگ االخقئگ اورئگ رواحئگ ینئگ تریقئگ ےکئگ ےیلئگ مسئگ اقبئگ ںیہ۔‬

‫اکئگ نارئگ رضحتئگ امعننؓ ئگ ےکئگ وادلئگ رضحتئگ ریشبؓئگ اےنپئگ ےٹیب ئگ وکئگ اسھتئگ ےیلئگ وضحرﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہےئاورئگ اہک‪:‬ئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! ریمےئگ ‬
‫ناس ئگ اک ئگ الغم ئگ اھت‪ ،‬ئگ وہ ئگ ںیم ئگ ےن ئگ اےنہ ئگ اس ئگ ڑلےک ئگ وک ئگ شخب ئگ دنا۔ ئگ یبنﷺ ےن ئگ وپاھچ ئگ ایک ئگ مت ئگ ےن ئگ اےنپ ئگ ہر ئگ ڑلےک ئگ وک ئگ اک ئگ اک ئگ الغم ئگ اشخب ئگ ےہ؟ ئگ ریشبؓ ئگ وبےل‪ :‬ئگ ںیہن۔ ئگ وتئگ ‬
‫وضحرﷺ ےنئگ قرامنائگ ہکئگ اسئگ الغمئگ وکئگ متئگ واسپئگ ےلئگ ولئگ اورئگ قرامنائگ خرائگ ےسئگ ڈروئگ اورئگ اینپئگ اوالدئگ ےکئگ اسھتئگ اسمواتئگ اورئگ تراتریئگ اکئگ ولسکئگ رکو‪،‬ئگ ابئگ رضحتئگ ریشبؓئگ رھگئگ واسپئگ ‬
‫آےئئگ اورئگ امعننئگ ےسئگ اانپئگ دنائگ وہائگ الغمئگ واسپئگ ےلئگ ای۔ئگ اکئگ روایئگ ںیمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"وتئگ رھپئگ ےھجمئگ گاہئگ رپئگ وگاہئگ ہنئگ انبؤ‪،‬ئگ ںیمئگ ملظئگ اکئگ وگاہئگ ہنئگ ونبںئگ اگ۔"‬

‫اورئگ اکئگ روایئگ ںیمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وضحرﷺ ےنئگ وپاھچئگ ایکئگ متئگ ہیئگ دنسپئگ رکےتئگ وہئگ ہکئگ بئگ ڑلےکئگ اہمترےئگ اسھتئگ ااھچئگ ولسکئگ رکںی۔ئگ رضحتئگ ریشبؓئگ ےنئگ اہک‪ :‬ائگ نئگ ‬
‫روسلئگ اہللﷺ ویکںئگ ںیہن۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "رھپئگ ااسیئگ اکمئگ مئگ رکو۔"(اخبریئگ ‪،‬ئگ ملسم)‬

‫‪۰۷‬۔وچبںئگ ےکئگ اسےنمئگ ہشیمہئگ ااھچئگ یلمعئگ ہنوہنئگ شیپئگ ےیجیک۔ئگ آپئگ یکئگ زدنیگئگ وچبںئگ ےکئگ ےیلئگ اکئگ ہمہئگ ویتقئگ اخومشئگ ملعمئگ ےہئگ سجئگ ےسئگ ےچبئگ ہرئگ وقئگ ڑپےتھئگ اورئگ ےتھکیسئگ رےتہئگ ‬
‫ںیہئگ وچبںئگ ےکاسےنمئگ یھبکئگ ذماقئگ ںیمئگ یھبئگ وھجٹئگ ہنئگ وبےیل۔‬

‫رضحت ئگ دبعاہلل ئگ نب ئگ اعرمؓ ئگ اانپ ئگ اک ئگ ہصق ئگ ایبن ئگ رکےت ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ اک ئگ دن ئگ وضحرﷺ ہارے ئگ رھگ ئگ رشتفی ئگ رےتھک ئگ ےھت۔ریمی ئگ وادلہ ئگ ےن ئگ ےھجم ئگ ئگ البنا ئگ اورئگ ‬
‫اہک‪":‬اہیںئگ آ!ئگ ںیمئگ ےھجتئگ زیچئگ دوںئگ یگ۔ ئگ وضحرﷺ ےنئگ دھکیئگ ایئگ وپاھچ‪":‬متئگ ےچبئگ وکئگ ایکئگ دانیئگ اچیتہئگ وہ؟ئگ وادلہئگ وبں‪":‬نیمئگ اسئگ وک ئگ وجھکرئگ دانیئگ اچیتہئگ وہں۔"ئگ آپﷺ‬
‫ےنئگ وادلہئگ ےسئگ قرامنا‪":‬ارگئگ متئگ دےنیئگ اکئگ اہبہنئگ رکئگ ےکئگ البںیتئگ اورئگ ےچبئگ ےکئگ آےنئگ رپئگ ھچئگ ہنئگ دںیتیئگ وتئگ اہمترےئگ اامعلئگ ناہمئگ ںیمئگ وھجٹئگ ھکلئگ دنائگ اجنا۔"(اوبداؤد)‬
‫ئ‬
‫ڑلیکئگ یکئگ دیپاشئئگ رپئگ یھبئگ ایسئگ رطحئگ وخیشئگ انمیئگ سجئگ رطحئگ ڑلےکئگ یکئگ دیپاشئئگ رپئگ انمےتئگ ںیہ‪،‬ئگ ڑلیکئگ وہئگ نائگ ڑلاکئگ دوونںئگ یہئگ خرائگ اکئگ ہیطعئگ ںیہئگ اورئگ خرائگ یہئگ رتہبئگ اجاتنئگ ‬ ‫‪۰۲‬۔‬
‫ہی‬
‫ےہئگ ہکئگ آپئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ ڑلیکئگ ایھچئگ ےہئگ نائگ ڑلاک۔ئگ ڑلیکئگ یکئگ دیپاشئئگ رپئگ ناکئگ وھبںئگ خراھنائگ اورئگ دلئگ ہتسکشئگ وہنائگ ااطعئگ اعشرئگ ومنمئگ ےکئگ ےیلئگ یسکئگ رطحئگ زیئگ ںیہنئگ داتی۔ ئگ ‬
‫نارکشیئگ یھبئگ ےہئگ اورئگ خرائگ ےئئگ میلعئگ وئگ رکص ئگ یکئگ وتنیہئگ یھب۔‬

‫دحیئگ ںیمئگ ےہئگ ہک"جئگ یسکئگ ےکاہیںئگ ڑلیکئگ دیپائگ وہیتئگ ےہئگ وتئگ خرائگ اسئگ ےکئگ اہںئگ قرےتشئگ اتجیھبئگ ےہئگ وجئگ آرکئگ ےتہکئگ ںیہ‪،‬ئگ اےئگ رھگئگ واول!ئگ متئگ رپئگ السیتمئگ وہ‪،‬ئگ وہئگ ڑلیکئگ وکئگ ‬
‫اےنپئگ رپوںئگ ےکئگ اسےئئگ ںیمئگ ےلئگ ےتیلئگ ںیہئگ اورئگ اسئگ ےکئگ رسئگ رپئگ اہھتئگ ریھپےتئگ وہےئئگ ےتہکئگ ںیہ‪":‬ہیئگ زمکورئگ اجنئگ ےہئگ وجئگ زمکورئگ اجنئگ ےسئگ دیپائگ وہیئئگ ےہئگ وجئگ اسئگ یچبئگ یکئگ ناراینئگ اورئگ ‬
‫رپورشئگ رکےئگ اگئگ ایقمئگ کئگ خرائگ یکئگ دمدئگ اسئگ ےکئگ شالمئگ احلئگ رےہئگ یگ۔"(ربطاین)‬

‫‪۰۰‬۔ ڑلویکںئگ یکئگ ترتیبئگ وئگ رپورشئگ ااہتنیئئگ وخشئگ دیل‪،‬ئگ رواحینئگ ترتئگ اورئگ دینیئگ ااسحسئگ ےکئگ اسھتئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ ےکئگ ےلصئگ ںیمئگ خرائگ ےسئگ تشہبئگ ترںیئگ یکئگ آرزوئگ ےیجیک۔ئگ ‬
‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪":‬ئگ سجئگ صخشئگ ےنئگ نیتئگ ڑلویکںئگ نائگ نیتئگ ںونہںئگ یکئگ رسرپیتسئگ یکئگ اںیہنئگ میلعتئگ وئگ ذہتیئگ اھکسیئئگ اورئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ رمحئگ اکئگ ولسکئگ ایک۔ئگ یہںئگ کئگ ہکئگ ‬
‫خرائگ انئگ وکئگ ےبئگ اینزئگ رکئگ دےئگ وتئگ ا ےسئگ صخشئگ ےکئگ ےیلئگ خرائگ ےنئگ جئگ واجئگ قرامئگ دیئگ اسئگ رپئگ اکئگ آدیمئگ وبال‪،‬ئگ ارگئگ وعئگ یہئگ وہںئگ وتئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا۔ئگ دوئگ ڑلویکںئگ یکئگ رپورشئگ اکئگ ‬
‫یھبیہیئگ ہلئگ ےہ۔ئگ رضحتئگ انبئگ ابعسؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ ارگئگ ولگئگ اکئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ وپےتھچئگ وتئگ آپﷺ اکئگ یکئگ رپورشئگ رپئگ یھبئگ یہیئگ نارتئگ دےتی۔"(مشکٰوؤۃ)‬ ‫ئگ ‬
 ‫‪110‬‬

‫رضحتئگ اعہشئئگ قرامیتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ دنئگ اکئگ وعرتئگ اینپئگ دوئگ ویچبںئگ ےکئگ ےیلئگ ریمےئگ ناسئگ آیئئگ اورئگ اسئگ ےنئگ ھچئگ اماگن۔ئگ ریمےئگ ناسئگ رصفئگ اکئگ یہئگ وجھکرئگ یھت‪،‬ئگ ‬
‫وہئگ ںیمئگ ےنئگ اسئگ ےکئگ اہھتئگ رپئگ رھکئگ دی۔ئگ اسئگ وعرتئگ ےنئگ وجھکرئگ ےکئگ دوئگ ڑکٹےئگ ےیکئگ اورئگ آدیھئگ آدیھئگ دوونںئگ ویچبںئگ ںیمئگ نایئگ دیئگ اورئگ وخدئگ ہنئگ اھکیئئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ وہئگ اھٹئگ ڑھکیئگ ‬
‫وہایئورئگ ناہرئگ لکنئگ یئگ۔ئگ ایسئگ وقئگ یبنﷺ رھگئگ رشتفیئگ الےئئگ ںیمئگ ےنئگ آپﷺ وکئگ ہیئگ اسرائگ امخرائگ ہہئگ انسنا‪،‬ئگ آپﷺ ےنئگ نسئگ رکئگ قرامنا‪":‬وجئگ صخش ئگ یھبئگ ویچبںئگ یکئگ ‬
‫رپورشئگ ےکئگ ذرےعیئگ آزامنائگ اجےئئگ اورئگ وہئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ ااھچئگ ولسکئگ رکئگ ےکئگ آزامشئئگ ںیمئگ اکایمبئگ وہئگ وتئگ ہیئگ ڑلایکںئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ منہجئگ یکئگ آگئگ ےسئگ ڈاھلئگ نبئگ ‬
‫اجںیئئگ یگ۔"(وکشمٰۃ)‬

‫ڑلیکئگ وکئگ ریقحئگ ہنئگ اجےین‪،‬ئگ ہنئگ ڑلےکئگ وکئگ اسئگ رپئگ یسکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ تر حیئگ دےیجیئگ دوونںئگ ےکئگ اسھتئگ اسکیںئگ تبحمئگ اکئگ ااہظرئگ ےیجیکئگ اورئگ اسکیںئگ ولسکئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ ئگ اک‬ ‫‪۰۴‬۔‬
‫ارشادئگ ےہ‪":‬سجئگ ےکئگ اہںئگ ڑلیکئگ دیپائگ وہیئئگ اورئگ اسئگ ےنئگ اجتیلہئگ ےکئگ رطےقیئگ رپئگ اےسئگ زدنہئگ دنفئگ ںیہنئگ ایکئگ اورئگ ہنئگ اسئگ وکئگ ریقحئگ اجنائگ اورئگ ہنئگ ڑلےکئگ وکئگ اسئگ ےکئگ ماقےلبئگ ںیمئگ تر حیئگ ‬
‫دیئگ اورئگ زنادہئگ اھجمسئگ وتئگ ا ےسئگ آدیمئگ وکئگ خرائگ جئگ ںیمئگ دالخئگ رکےئگ اگ۔"(اوبداؤد)‬

‫اجدیئادئگ ںیمئگ ڑلیکئگ اکئگ رقمرہئگ ہصحئگ وپریئگ وخشئگ دیلئگ اورئگ امامتمئگ ےکئگ اسھتئگ دےیجی۔ئگ ہیئگ خرائگ اکئگ قرضئگ رکدہئگ ہصحئگ ےہئگ اسئگ ںیمئگ یم ئگ یشیپئگ رکےنئگ اکئگ یسکئگ وکئگ وکیئئگ اایتخرئگ ‬ ‫‪۰۵‬۔‬
‫ںیہن‪،‬ئگ ڑلیکئگ اکئگ ہصحئگ دےنیئگ ںیمئگ ےلیحئگ رکنائگ نائگ اینپئگ وصابئگ دیرئگ ےکئگ اطمقبئگ ھچئگ دےئگ دالئگ رکئگ نئمطمئگ وہئگ اجنائگ ااطعئگ اعشرئگ ومنمئگ اکئگ اکمئگ ںیہنئگ ےہ۔ئگ ااسیئگ رکنائگ ایخیئگ یھبئگ ےہئگ اورئگ ‬
‫خرائگ ےکئگ دنیئگ یکئگ وتنیہئگ یھب۔‬

‫عق‬ ‫ان ئگ امتم ئگ یلمعئگ دتریبوں ئگ ےکئگ اسھت ئگ اسھتئگ اہنی ئگ وسز ئگ اور ئگ دل ئگ یک ئگ نگلئگ ےک ئگ اسھت ئگ اوالد ئگ ےکئگ قح ئگ ںیم ئگ داعئگ یھب ئگ رکےتئگ رےیہ۔ئگ خراےئ ٰ‬
‫ئگ رمح ئگ وئگ ر می ئگ ےس ئگ وت ئگ ‬ ‫‪۰۹‬۔‬
‫ےہہکئگ وہئگ وادلنیئگ ےکئگ دلئگ یکئگ رہگاویئںئگ ےسئگ لکنئگ وہیئئگ رپئگ وسزئگ داعںیئئگ اضعئئگ ہنئگ قرامےئئگ اگ۔ئگ ‬
‫ئگ ‬

‫ےکآداب‬
‫دویتسئگ ئگ ‬

‫دووتسںئگ ےسئگ تبحمئگ ےیجیکئگ اورئگ دووتسںئگ ےکئگ ےیلئگ رمکرئگ تبحمئگ ب۔ئگ وہئگ صخشئگ ااہتنیئئگ وخشئگ بیصئگ ےہئگ سجئگ وکئگ اسئگ ےکئگ دوبئگ اابحبئگ تترئگ رےتھکئگ وہںئگ اورئگ وہئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫دوب ئگ اابحب ئگ وک ئگ تتر ئگ رھکا ئگ وہ ئگ اور ئگ وہ ئگ صخش ئگ ااہتنیئ ئگ ورحوم ئگ ےہ ئگ سج ئگ ےس ئگ ولگ ئگ زیبار ئگ رےتہ ئگ وہں ئگ اور ئگ وہ ئگ ولوگں ئگ ےس ئگ دور ئگ اھبگا ئگ وہ۔ ئگ سلفم ئگ وہ ئگ ںیہن ئگ ےہ ئگ سج ئگ ےک ئگ ناسئگ ‬
‫دولئگ ہنئگ وہئگ ہکلبئگ تقیقحئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ سلفمئگ وہئگ ےہئگ سجئگ اکئگ وکیئئگ دوبئگ ہنئگ وہ‪،‬ئگ دوبئگ زدنیگئگ یکئگ ز تن‪،‬ئگ رفسئگ تاتئگ اکئگ اہسرا‪،‬ئگ اورئگ خرائگ اکئگ ااعنمئگ ےہ۔ئگ دوبئگ انبےیئئگ اورئگ ‬
‫دوبئگ ب۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ومنم ئگ رسانا ئگ اتفل ئگ وئگ تبحمئگ ےہ ئگ اورئگ اسئگ آدیمئگ ںیم ئگ رسےئگ ےسئگ وکیئئگ ریخ ئگ ںیہنئگ ےہئگ وج ئگ ہنئگ وت ئگ دورسوںئگ ےس ئگ تبحمئگ رکےئگ اور ئگ ہنئگ دورسے ئگ یہئگ اسئگ ےسئگ تبحمئگ ‬
‫رکںی۔(وکشمٰۃئگ نابئگ الوفقہا)‬

‫قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬ ‫ٍٍ‬

‫والمومنون و المومنات بعضھم اولیاء بعض (اوتلہب)‬

‫"ومنمئگ رمدئگ اورئگ ومنمئگ وعرںیتئگ آسپئگ ںیمئگ اکئگ دورسےئگ ےکئگ دوبئگ اورئگ اعمونئگ ںیہ۔"‬
 ‫‪111‬‬

‫ئگ رکناہکئگ یبنﷺ بئگ ےسئگ زنادہئگ ایسئگ وکئگ اچےتہئگ ںیہ۔‬
‫یبنﷺ اےنپئگ اسویھتںئگ ےسئگ ااہتنیئئگ تبحمئگ قرامےتئگ ےھتئگ اورئگ ہرئگ اکئگ ہیئگ سوسس ئگ ‬

‫ںیہہکئگ یبنﷺ اسئگ وتہجئگ اورئگ ولخصئگ ےکئگ اسھتئگ ھجمئگ ےسئگ وگتفگئگ قرامےتئگ اورئگ اانتئگ ایخلئگ رےتھکئگ ہکئگ ےھجمئگ ہیئگ ایخلئگ وہےنئگ اگلئگ ہکئگ شایرئگ ‬
‫رضحتئگ رمع ئگ وؓنبئگ ااعلصئگ ےتہکئگ ئگ ‬
‫ںیم ئگ اینپ ئگ وقم ئگ اک ئگ ب ئگ ےس ئگ رتہب ئگ آدیم ئگ وہں ئگ اور ئگ اک ئگ دن ئگ یبنﷺ ےس ئگ وپھچ ئگ اھٹیب ئگ ہک ئگ نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ! ںیم ئگ ا لض ئگ وہں ئگ نا ئگ اوبرکبؓ؟یبنﷺ ےن ئگ ارشاد ئگ قرامنا‪:‬ئگ ‬
‫"اوبرکب ئگ ا لض ئگ ںیہ۔"رھپ ئگ ںیم ئگ ےن ئگ وپاھچ‪":‬ںیم ئگ ا لض ئگ وہں ئگ نا ئگ رمعؓ؟قرامنا‪":‬رمعؓ۔"ںیم ئگ ےن ئگ رھپ ئگ وپاھچنا ئگ روسل ئگ اہللﷺ ںیم ئگ ا لض ئگ وہں ئگ نا ئگ امثعنؓ؟ارشادئگ ‬
‫قرامنا‪":‬امثعنئگ ۔"رھپئگ ںیمئگ ےنیبنﷺ ےسئگ تریئگ واضجئگ ےکئگ اسھتئگ تقیقحئگ ولعممئگ یکئگ اورئگ آپﷺ ےنئگ البئگ رووراعیئگ اصفئگ اصفئگ ناتئگ ہہئگ دیئگ یئگ وتئگ ےھجمئگ ‬
‫ئگ تیئگ یہئگ رشمئگ آیئئگ اورئگ ںیمئگ دلئگ ںیمئگ ایخلئگ رکےنئگ اگلئگ ہکئگ الھبئگ ایسیئگ ناتئگ وپےنھچئگ یکئگ ےھجمئگ ایکئگ رضورتئگ یھت۔‬
‫اینپئگ اسئگ رحتئگ رپ ر‬
‫ئ‬
‫دووتسں ئگ ےک ئگ اسھت ئگ لم ئگ لج ئگ رک ئگ لیئگ تبحم ئگ یک ئگ زدنیگ ئگ زگاری ئگ اور ئگ ناصلخہنئگ اقلعتت ئگ اقمئ ئگ رکےن ئگ اور ئگ اقمئ ئگ رےنھک ئگ یکئگ وکشش ئگ ےیجیک۔ ئگ دووتسں ئگ ےس ئگ رفنت‪،‬ئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫ئ‬
‫زیباریئگ اورئگ ےیلئگ د ےئگ رےنہئگ یکئگ روشئگ وھچڑی۔ئگ جئگ آدیمئگ دووتسںئگ ںیمئگ لمئگ لجئگ رکئگ راتہئگ ےہئگ اورئگ ہرئگ اعمہلمئگ ںیمئگ انئگ اکئگ رشکئگ راتہئگ ےہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ ےجیتنئگ ںیمئگ اسئگ وکئگ رطحئگ ‬
‫رطح ئگ یک ئگ ںیفیلکت ئگ یتچنہپ ئگ ںیہ‪ ،‬ئگ یھبک ئگ اس ئگ ےک ئگ خرنات ئگ وک ئگ سیھٹ ئگ یتگل ئگ ےہ‪ ،‬ئگ یھبک ئگ اس ئگ ےک ئگ واقر ئگ وک ئگ دصہم ئگ اتچنہپ ئگ ےہ‪ ،‬ئگ یھبک ئگ اس ئگ ےک ئگ آرام ئگ ںیم ئگ للخ ئگ ڑپنا ئگ ےہ‪ ،‬ئگ یھبک ئگ اس ئگ ےکئگ ‬
‫ومعمالتئگ ثاتترئگ وہےتئگ ںیہ‪،‬ئگ یھبکئگ اسئگ یکئگ وخاشہئگ اورئگ راجحنئگ ےکئگ الخفئگ ھچئگ ناںیتئگ اسےنمئگ آیتئگ ںیہ‪،‬ئگ یھبکئگ اسئگ ےکئگ ربصئگ وئگ تردابئگ یکئگ آزامشئئگ وہیتئگ ےہ‪،‬ئگ یھبکئگ اسئگ وکئگ امیلئگ ‬
‫ےسالچئگ دیپائگ ‬
‫اصقننئگ اتچنہپئگ ےہ۔ئگ رغضئگ فلتخمئگ مسقئگ یکئگ اذںیتیئگ اورئگ ںیفیلکتئگ اسئگ وکئگ یتچنہپئگ ںیہئگ نکیلئگ جئگ ہیئگ صخشئگ انئگ ازوتیںئگ وکئگ تردابئگ رکنائگ ےہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ بلقئگ ںیمئگ اسئگ ئگ ‬
‫وہنائگ ےہئگ اےھچئگ االخقئگ وشنوامنئگ ناےتئگ ںیہئگ اورئگ وہئگ ترتیبئگ وئگ ترےیکئگ ےکئگ رطفیئگ انمزلئگ ےسئگ زگرنائگ وہائگ رواحینئگ اورئگ االخیقئگ تریقئگ رکنائگ ےہئگ اسئگ ںیمئگ لمحتئگ وئگ تردناری‪،‬ئگ ااثیرئگ وئگ تقفش‪،‬ئگ ‬
‫مرردیئگ واسگمغری‪،‬ئگ رموتئگ ووافداری‪،‬ئگ ریخئگ وخایہئگ وئگ اعتون‪،‬ئگ ولخصئگ وئگ تبحم‪،‬ئگ اخسوتئگ وئگ اجشع‪،‬ئگ اورئگ رمتمحئگ وئگ ومااسۃ ئگ ےکئگ ایلعٰئگ ترنیئگ خرناتئگ دیپائگ وہےتئگ ںیہئگ اورئگ وہئگ ‬
‫ئگ ہئگ انانئگ اسئگ ےکئگ ووجدئگ وکئگ اےنپئگ قحئگ ںیمئگ ‬
‫اناینئگ اعمرشےئگ ےکئگ ےیلئگ رسانائگ ریخئگ وترتئگ نبئگ اجنائگ ےہ۔ہرئگ دلئگ ںیمئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ دقرئگ وتمئگ ےکئگ خرناتئگ وہےتئگ ںیہئگ اور ر‬
‫م‬
‫رتمحئگ اکئگ اسہیئگ و چھیاائگ ےہ‪،‬ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"وج ئگ املسمن ئگ ولوگں ئگ ےک ئگ اسھت ئگ لم ئگ لج ئگ رک ئگ راتہ ئگ ےہ ئگ اور ئگ ان ئگ یک ئگ رطف ئگ ےس ئگ ےنچنہپ ئگ وایل ئگ وفیلکتں ئگ وک ئگ ترداب ئگ رکنا ئگ ےہ ئگ وہ ئگ ںیہک ئگ رتہب ئگ ےہ ئگ اس ئگ صخش ئگ ےس ئگ وجئگ ‬
‫ولوگںئگ ےسئگ اگلئگ گلھتئگ راتہئگ ےہ‪،‬ئگ اورئگ انئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ ےنچنہپئگ وایلئگ وفیلکتںئگ رپئگ ترداہتشئگ اخرطئگ وہنائگ ےہ۔"(ترذمی)‬

‫ہشیمہئگ کینئگ وئگ اصحلئگ ولوگںئگ ےسئگ دویتسئگ ےیجیک‪،‬ئگ دویتسئگ ےکئگ ااختنبئگ ںیمئگ اسئگ ناتئگ اکئگ رضورئگ احلظئگ رےیھکئگ ہکئگ نجئگ ولوگںئگ ےسئگ آپئگ یبلقئگ قلعتئگ تراھئگ رےہئگ ںیہئگ وہئگ دنیئگ وئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫االخقئگ ےکئگ ولہپئگ ےس ئگ آپئگ ےکئگ ےیلئگ سکئگ دحئگ کئگ دیفئگ وہئگ تکسئگ ںیہ۔ئگ اکئگ وہشمرئگ لثئگ ےہئگ ہکئگ "ارگئگ یسکئگ یکئگ االخیقئگ احلئگ ولعممئگ رکنائگ اچوہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ دووتسںئگ یکئگ االخیقئگ ‬
‫احل ئگ ولعمم ئگ رکو۔"اور ئگ یبنﷺ اک ئگ ارشاد ئگ ےہ‪":‬آدیم ئگ اےنپ ئگ دوب ئگ ےک ئگ دنی ئگ رپ ئگ وہنا ئگ ےہ ئگ اس ئگ ےیل ئگ ہر ئگ آدیم ئگ وک ئگ م ر ئگ رک ئگ انیل ئگ اچےیہ ئگ ہک ئگ ئگ وہ ئگ سک ئگ ےس ئگ دویتس ئگ رک ئگ راہئگ ‬
‫ےہ۔"(دنسمئگ ادمح‪،‬ئگ وکشمٰۃ)‬

‫دورسئگ ےکئگ دنیئگ رپئگ وہےنئگ ےکئگ ینعمئگ ہیئگ ںیہئگ ہکئگ جئگ وہئگ دوبئگ یکئگ تبحصئگ ںیمئگ ےھٹیبئگ اگئگ وتئگ ویہئگ ئگ خرناتئگ وئگ ایخالتئگ اورئگ ویہئگ ذوقئگ وئگ راحجنئگ اسئگ ںیمئگ یھبئگ دیپائگ وہئگ اگئگ وجئگ ‬
‫دوبئگ ںیمئگ ےہئگ اورئگ دنسپئگ وئگ نادنسپئگ اکئگ ویہئگ ایعمرئگ اسئگ اکئگ یھبئگ ےنبئگ اگئگ وجئگ اسئگ ےکئگ دوبئگ اکئگ ےہئگ اسئگ ےیلئگ آدیمئگ وکئگ دوبئگ ےکئگ ااختنبئگ ںیمئگ ااہتنیئئگ م رئگ وئگ رکفئگ ےسئگ ئگ اکمئگ انیلئگ اچےیہئگ ‬
‫اور ئگ یبلق ئگ اگلؤ ئگ ایس ئگ ےس ئگ تراھنا ئگ اچےیہ ئگ سج ئگ اک ئگ ذوق ئگ و ئگ راحجن‪ ،‬ئگ ااکفر ئگ و ئگ ایخالت ئگ اور ئگ دوڑ ئگ دوھپ ئگ دنی ئگ و ئگ اامین ئگ ےک ئگ اقتوضں ئگ ےک ئگ اطمقب ئگ وہ۔ ئگ یبنﷺ ےن ئگ نادیک ئگ قرامیئ ئگ ہکئگ ‬
‫یہےسئگ رہتشٔئگ تبحمئگ اوتسارئگ رکوئگ اورئگ ایسئگ ےکئگ اسھتئگ اانپئگ اھکنائگ انیئگ ر‪،‬وھ‪،‬ئگ آپﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬
‫ومنمئگ ئگ ‬
 ‫‪112‬‬

‫"ومنمئگ یہئگ یکئگ تبحصئگ ںیمئگ روہئگ اورئگ اہمترےئگ درتسوخانئگ رپئگ رپزیہئگ اگرئگ یہئگ اھکنائگ اھکےئ۔"‬

‫اکئگ درتسوخانئگ رپئگ ھٹیبئگ رکئگ اھکنائگ انیئگ یبلق ئگ قلعتئگ اورئگ تبحمئگ اکئگ رطفیئگ ورحکئگ ےہئگ اور ئگ ہیئگ قلعتئگ وئگ تبحمئگ ایسئگ ومنمئگ ےسئگ وہنائگ اچےیہئگ وجئگ یقتمئگ اورئگ رپزیہاگرئگ وہ۔ئگ خرائگ ‬
‫ےس ئگ اغلف‪،‬ئگ ریغ ئگ ذہمئگ دار‪،‬ئگ ےب ئگ لمع‪ ،‬ئگ اورئگ دباالخق ئگ ولوگںئگ ےسئگ ہشیمہ ئگ دور ئگ رےیہ۔ئگ یبنﷺ ےن ئگ اےھچ ئگ اورئگ ترے ئگ دوبئگ ےس ئگ قلعت ئگ یکئگ تیفی ئگ وک ئگ اکئگ غیلبئگ لیثمتئگ ںیمئگ ‬
‫ویںئگ ایبنئگ قرامنائگ ےہ‪:‬‬

‫"اےھچئگ اورئگ ےبئگ دوبئگ یکئگ اثملئگ کشمئگ ےنچیبئگ واےلئگ اورئگ یٹھبئگ دوھےنکنئگ واےلئگ ولاہرئگ یکئگ رطحئگ ےہ۔ئگ کشمئگ ےنچیبئگ واےلئگ یکئگ تبحصئگ ےسئگ متئگ وکئگ ھچئگ افدئہئگ رضورئگ ےچنہپئگ اگئگ ‬
‫نائگ کشمئگ خریروئگ ےگئگ نائگ کشمئگ یکئگ وخ وبشئگ ناؤئگ ےگ۔ئگ نکیلئگ ولاہرئگ یکئگ یٹھبئگ اہمترائگ رھگئگ نائگ ڑپکےئگ الجےئئگ یگئگ نائگ اہمترےئگ دامغئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ دبوبئگ ےچنہپئگ یگ۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫اورئگ اوبداؤدئگ ںیمئگ دحیئگ ےکئگ اافلظئگ اسئگ رطحئگ ںیہ‪:‬‬

‫"ئگ کینئگ دوبئگ یکئگ اثملئگ ایسیئگ ےہئگ ےسیجئگ کشمئگ ےنچیبئگ واےلئگ یکئگ داکنئگ ہکئگ ارگئگ ھچئگ افدئہئگ ہنئگ یھبئگ وہئگ وتئگ وخ وبشئگ وتئگ رضورئگ آےئئگ یگئگ اورئگ ترائگ دوبئگ ااسیئگ ےہئگ ےسیجئگ یٹھبئگ ےسئگ ‬
‫آگئگ ہنئگ ےگلئگ یئگ یھبئگ دوھںیئئگ ےسئگ ڑپکےئگ وتئگ رضورئگ اکےلئگ وہںئگ ےگ۔"‬

‫دووتسںئگ ےسئگ رصفئگ خرائگ ےکئگ ےیلئگ تبحمئگ ےیجیک‪،‬ئگ خرائگ ےکئگ وبحمبئگ دنبےئگ ویہئگ ںیہ‪،‬ئگ وجئگ خرائگ ےکئگ دنیئگ یکئگ اینبدئگ رپئگ نامہئگ ڑجےئگ ںیہئگ اورئگ دنکےھئگ ےسئگ دنکاھئگ اورئگ دلئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ےسئگ دلئگ المئگ رکئگ اسئگ رطحئگ خرائگ ےکئگ دنیئگ یکئگ ااقمئگ اورئگ افحتظئگ اکئگ قرہضیئگ ااجنمئگ دےتیئگ ںیہئگ ہکئگ وہئگ ہسیسئگ الپیئئگ وہیئئگ دویارئگ ولعممئگ وہےتئگ ںیہ۔‬

‫قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫ہلل یُح ُِّب اال ِذیْ َن یُ َقاتِلُ ْو َن ف ِ ْی َسب ِ ْیل ِ ٖہ َص ًّفا ک َ َان ا ُہ ْم ب ُ ْن َی ٌ‬
‫ان امرْ ُص ْو ٌص‬ ‫ا ِ ان ا َ‬

‫"تقیقحئگ ںیمئگ خرائگ ےکئگ وبحمبئگ وہئگ ولگئگ ںیہئگ وجئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ اسئگ رطحئگ ریپئگ امجئگ رکئگ ڑلےتئگ ںیہئگ وگنائگ ہکئگ ہسیسئگ الپیئئگ وہیئئگ دویارئگ ںیہ۔"‬

‫اورئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ایقم ئگ ںیم ئگ خرا ئگ قرامےئ ئگ اگ‪ ،‬ئگ وہ ئگ ولگ ئگ اہکں ئگ ںیہ ئگ وج ئگ رصف ئگ ریمے ئگ ےیل ئگ ولوگں ئگ ےس ئگ تبحم ئگ ایک ئگ رکےت ئگ ےھت۔ ئگ آج ئگ ںیم ئگ ان ئگ وک ئگ اےنپ ئگ اس ے ئگ ںیم ئگ ہگج ئگ دوںئگ ‬
‫اگ۔"(ملسم)‬

‫اورئگ ایقمئگ ےکئگ دنئگ ا ےسئگ ولوگںئگ وکئگ وجئگ اقبئگ رکشئگ شانئگ وئگ وشتئگ اح لئگ وہئگ یگئگ اسئگ اکئگ ذرکئگ رکےتئگ وہےئئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"خرائگ ےک ئگ دنبوں ئگ ںیم ئگ ھچ ئگ (ا ےساعسدت ئگ دنم)ئگ ںیہ ئگ وجئگ یبن ئگ اورئگ دیہش ئگ وت ئگ ںیہنئگ ںیہ ئگ نکیل ئگ ایقمئگ ےک ئگ روزخرا ئگ ان ئگ وک ئگ ا ےس ئگ رموبتں ئگ رپ ئگ رسقراز ئگ قرامےئ ئگ اگئگ ہکئگ ‬
‫اباءئگ اورئگ دیہشئگ یھبئگ انئگ ےکئگ روبتںئگ رپئگ رکشئگ رکںیئگ ےگ۔ئگ احصہبؓئگ ےنئگ وپاھچ‪:‬ہیئگ وکنئگ وخشئگ بیصئگ وہںئگ ےگئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "ہیئگ وہئگ ولگئگ ںیہئگ وج ئگ آسپئگ ‬
‫ںیمئگ اکئگ دورسےئگ ےسئگ ضحمئگ خرائگ ےکئگ دنیئگ یکئگ اینبدئگ رپئگ تبحمئگ رکےتئگ ےھت۔ئگ ہنئگ آسپئگ ںیمئگ رہتشئگ دارئگ ےھتئگ اورئگ ہنئگ انئگ ےکئگ درایمنئگ وکیئئگ امیلئگ نیلئگ دنیئگ اکئگ قلعتئگ اھت۔ئگ خرائگ یکئگ مسقئگ ‬
 ‫‪113‬‬

‫ایقمئگ ےکئگ روزئگ انئگ ےکئگ رہچےئگ وہنئگ رصفئگ ہیئگ ہکئگ ونرئگ ےسئگ اگمگجئگ رےہئگ وہںئگ ےگ ئگ ہکلبئگ ہیئگ رسانائگ ونرئگ وہںئگ ےگئگ اورئگ جئگ اسرےئگ ولگئگ وخفئگ ےسئگ اکیئگ رےہئگ وہںئگ ےگئگ وتئگ ‬
‫اںیہنئگ وکیئئگ وخفئگ ہنئگ وہئگ اگئگ اورئگ جئگ اسرےئگ ولگئگ مغئگ ںیمئگ التبمئگ وہںئگ ےگئگ اسئگ وقئگ اںیہنئگ اعطقًئگ وکیئئگ مغئگ ہنئگ وہئگ اگئگ اورئگ آپئگ ےنئگ قرآنئگ ناکئگ یکئگ ہیئگ آیئگ التوتئگ قرامیئ‪:‬‬

‫علیھ‬
‫االئگ انئگ او ایءئگ اہللئگ الئگ وخفئگ مئگ وئگ الئگ مھئگ یرونن‬

‫"ونس!ئگ اہللئگ ےکئگ اچےنہئگ واولںئگ ےکئگ ےیلئگ ہنئگ یسکئگ ناتئگ اکئگ وکیئئگ وخفئگ وہئگ اگئگ اورئگ ہن(زگریئگ وہیئئگ زدنیگئگ ےکئگ نارےئگ ںیم)ئگ یسکئگ مسقئگ اکئگ مغ۔"‬

‫رضحتئگ اوبادلردا ئگ ءؓاکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ایقم ئگ ےک ئگ روز ئگ ھچ ئگ ولگ ئگ اینپ ئگ ربقوںئگ ےس ئگ آںیئ ئگ ےگ ئگ اور ئگ ان ئگ ےک ئگ رہچے ئگ ونرئگ ےسئگ اگمگج ئگ رےہ ئگ وہں ئگ ےگ‪ ،‬ئگ وہ ئگ ومویتںئگ ےک ئگ رروںئگ رپ ئگ اھٹےئ ئگ اجںیئ ئگ ےگ‪،‬ئگ ‬
‫ولگ ئگ ان ئگ یک ئگ شان ئگ رپ ئگ رکش ئگ رکںی ئگ ےگ ئگ ہی ئگ ولگ ئگ ہن ئگ یبن ئگ ئگ وہں ئگ ےگ‪ ،‬ئگ ہن ئگ دیہش۔ ئگ اک ئگ دبو ئگ ےن ئگ وسال ئگ ایک‪ :‬ئگ "نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ ہی ئگ وکن ئگ ولگ ئگ ںیہ ئگ ںیمہ ئگ ان ئگ یک ئگ اچہپن ئگ اتبئگ ‬
‫دےیجی؟ئگ قرامنا‪:‬ئگ "ہیئگ وہئگ ولگئگ ںیہئگ وجئگ آسپئگ ںیمئگ خرائگ یکئگ اخرطئگ تبحمئگ رکےتئگ ںیہ۔"(ربطاین)‬

‫کینئگ ولوگںئگ ےسئگ تبحمئگ وکئگ آخرتئگ یکئگ اجنتئگ اورئگ خرائگ یکئگ وخدوندیئگ اکئگ ذرہعیئگ ےیھجمسئگ اورئگ خرائگ ےسئگ داعئگ ےیجیکئگ ہکئگ خرانا!ئگ کینئگ ولوگںئگ یکئگ تبحمئگ اطعئگ رکئگ اورئگ کینئگ ولوگںئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ںیمئگ شالمئگ قرام۔ئگ رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ وعسمدؓئگ ایبنئگ رکےتئگ ہاںکہئگ اکئگ صخشئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہائگ اورئگ ےنہکئگ اگلئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! اکئگ صخشئگ یسکئگ کینئگ ‬
‫آدیمئگ ےسئگ اسئگ یکئگ یکینئگ یکئگ انبئگ رپئگ تبحمئگ رکنائگ ےہئگ رگمئگ وخدئگ اسئگ صخشئگ ےسیجئگ اےھچئگ اامعلئگ ںیہنئگ رکنا‪،‬ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "وکیئئگ اضمہقئئگ ںیہن!ئگ آدیمئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ ایسئگ یکئگ تیعمئگ ںیمئگ ‬
‫وہئگ ئگ اگسجئگ ےسئگ وہئگ تبحمئگ رکےئگ اگ۔"(اخبری)‬

‫اکئگ بئگ یبنﷺ وکئگ خرائگ اکئگ دیرارئگ وہا‪،‬ئگ خرائگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ اہکئگ ام پگٹےئگ وتئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ داعئگ امیگن‪:‬‬

‫اللھم انی اسئلک فعل الخیرات و ترک المنرکات وحب المساکین و ان تغرفلی و ترحمنی و اذا اردت فدنۃ فی قوم فتوفنی غیر مفتون و اسئلک‬
‫حبک و حب من یحبک وحب عمل یرقبنی الی حبک (دنسمئگ ادمح)‬

‫"خرانا!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ کینئگ اکومںئگ یکئگ وتقیفئگ اچاتہئگ وہںئگ اورئگ ترئگ ےئگ اکومںئگ ےسئگ ےنچبئگ یکئگ وقتئگ اچاتہئگ وہںئگ اورئگ ئگ ونیکسمںئگ یکئگ تبحمئگ اچاتہئگ وہںئگ اورئگ ہیئگ ہکئگ وتئگ ریمیئگ ‬
‫رفغمتئگ قرامئگ دےئگ اورئگ ھجمئگ رپئگ رمحئگ قرامےئئگ اورئگ جئگ وتئگ یسکئگ وقمئگ وکئگ ذعابئگ ںیمئگ التبمئگ رکنائگ اچےیہئگ وتئگ ےھجمئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ ااھٹئگ ہکئگ ںیمئگ اسئگ ےسئگ وفحمظئگ روہںئگ اورئگ نیمئگ ھجتئگ ےسئگ ریتیئگ ‬
‫ئگ رکناےہئگ اورئگ اسئگ لمعئگ یکئگ وتقیفئگ اچاتہئگ وہںئگ وجئگ ریتےئگ قربئگ اکئگ ذرہعیئگ وہ۔"‬
‫تبحمئگ اکئگ وسالئگ رکنائگ وہںئگ اورئگ اسئگ صخشئگ یکئگ تبحمئگ اکئگ وسالئگ رکنائگ وہںئگ وجئگ ھجتئگ ےسئگ تبحم ئگ ‬

‫اورئگ رضحتئگ اعمذئگ نبئگ لبجؓئگ ایبنئگ رکےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"خرائگ اعتیلٰئگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہکئگ ھجمئگ رپئگ واجئگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ انئگ ولوگںئگ ےسئگ تبحمئگ رکوں ئگ وجئگ ولگئگ ریمیئگ اخرطئگ آسپئگ ںیمئگ تبحمئگ اور ئگ دویتسئگ رکےتئگ ںیہئگ اورئگ ریمائگ ذرکئگ ‬
‫پیی‬
‫رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ اکئگ ہگجئگ عمجئگ وہےتئگ وہئگ رکئگ ھٹےئگ ںیہئگ اورئگ ریمےئگ تبحمئگ ےکئگ سئگ اکئگ دورسےئگ ےسئگ الماقتئگ رکےت ئگ ںیہئگ اورئگ ریمیئگ وخدوندیئگ اچےنہئگ ےکئگ ےیلئگ اکئگ ‬
‫دورسےئگ ےکئگ ئگ اسھتئگ کینئگ ولسکئگ رکےتئگ ںیہ۔"(ادمح‪،‬ئگ ترذمی)‬
 ‫‪114‬‬

‫یبنﷺ دوئگ دووتسںئگ یکئگ الماقتئگ اکئگ اامینئگ اقروزئگ ہشقنئگ ےتچنیھکئگ وہےئئگ قرامےتئگ ںیہ‪:‬‬

‫"اکئگ صخشئگ اےنپئگ دوبئگ ےسئگ وجئگ یسکئگ دورسیئگ یتسبئگ ںیمئگ راتہئگ اھتئگ الماقتئگ ےکئگ ےیلئگ الچ۔ئگ خرائگ ےنئگ اسئگ ےکئگ راہتسئگ ںیمئگ قرےتشئگ وکئگ اھٹئگ دنا‪،‬ئگ قرےتشئگ ےنئگ اسئگ ےسئگ ‬
‫وپاھچئگ اہکںئگ اکئگ ارادہئگ ےہ؟ئگ اسئگ ےنئگ وجابئگ دنا‪،‬ئگ اسئگ اگؤںئگ ںیمئگ اےنپئگ اھبیئئگ ےسئگ الماقتئگ ےکئگ ےیلئگ اجئگ راہئگ وہں۔ئگ قرےتشئگ ےنئگ اہک‪،‬ئگ ایکئگ اہمترائگ اسئگ ہرئگ وکیئئگ قحئگ تمعنئگ ےہئگ وجئگ ووصلئگ ‬
‫رکےن ئگ اجرےہ ئگ وہ؟ ئگ اس ئگ ےن ئگ اہک ئگ ںیہن ئگ سب ئگ اس ئگ رغض ئگ ےس ئگ اس ئگ ےک ئگ ناس ئگ اج ئگ راہ ئگ وہں ئگ ہک ئگ ںیم ئگ اس ئگ ےس ئگ خرا ئگ یک ئگ اخرط ئگ تبحم ئگ رکنا ئگ وہں۔ ئگ قرہتش ئگ وبال ئگ ول ئگ ونس! ئگ ےھجم ئگ خرا ئگ ےنئگ ‬
‫اہمترےئگ ناسئگ اجیھبئگ ےہئگ اورئگ ہیئگ نارتئگ دیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ یھبئگ ھجتئگ ےسایسیئگ یہئگ تبحمئگ رھکائگ ےہئگ یسیجئگ وتئگ اسئگ یکئگ اخرطئگ اےنپئگ دوبئگ ےسئگ رھکائگ ےہ۔"(ملسم)‬

‫رمعرھبئگ اسئگ دویتسئگ وکئگ ابنےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک‪،‬ئگ سجئگ رطحئگ ہیئگ رضوریئگ ےہئگ ‬
‫دویتسئگ ا ےسئگ ولوگںئگ ےسئگ ےیجیکئگ وجئگ االسیمئگ ہطقنٔئگ رظنئگ ےسئگ دویتسئگ ےکئگ القئئگ وہںئگ اورئگ رھپئگ ئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫یکیھبئگ وکششئگ یکئگ اجےئ۔‬
‫ہشیمہہشیمہئگ انبےنہئگ اورئگ اقمئئگ رےنھکئگ ئگ ‬
‫ہییھبئگ رضوریئگ ےہئگ ہکئگ دویتسئگ ئگ وک ئگ ‬
‫ایکئگ اجےئئگ ایسئگ رطحئگ ئگ ‬
‫ہکئگ دویتسئگ ےکئگ ےیلئگ اےھچئگ ولوگںئگ اکئگ ااختنبئگ ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہکئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ جئگ رعشئگ الہٰیئگ ےکئگ وسائگ ںیہکئگ وکیئئگ اسہیئگ ہنئگ وہاگ۔ئگ اسئگ روزئگ استئگ مسقئگ ےکئگ اقرادئگ رعشئگ الہٰیئگ ےکئگ اسےئئگ ںیمئگ وہںئگ ‬
‫ےگ‪،‬ئگ انئگ ںیمئگ اکئگ مسقئگ ےکئگ اقرادئگ وہئگ دوئگ آدیمئگ وہںئگ ےگئگ وجئگ ضحمئگ خرائگ ےکئگ ےیلئگ اکئگ دورسےئگ ےکئگ دوبئگ وہںئگ ےگ‪،‬ئگ خرائگ یکئگ تبحمئگ یہئگ ےنئگ انئگ وکئگ نامہئگ وجڑائگ وہئگ اگئگ اورئگ ایسئگ اینبدئگ ‬
‫رپئگ وہئگ اکئگ دورسےئگ ےسئگ خرائگ وہےئئگ وہںئگ ےگئگ ینعیئگ انئگ یکئگ دویتسئگ خرائگ یکئگ اخرطئگ وہئگ یگئگ اورئگ زدنیگئگ رھبئگ وہئگ اسئگ دویتسئگ وکئگ اقمئئگ رےنھکئگ اورئگ ابنےنہئگ یکئگ وکششئگ رکںیئگ ےگئگ اورئگ جئگ ‬
‫ان ئگ ںیم ئگ ےس ئگ وکیئ ئگ اک ئگ دورسے ئگ ےس ئگ خرا ئگ وہ ئگ رک ئگ داین ئگ ےس ئگ رتصخ ئگ وہ ئگ راہ ئگ وہ ئگ اگ ئگ وت ئگ ایس ئگ احل ئگ ںیم ئگ ہک ئگ ان ئگ یک ئگ ہی ئگ دویتس ئگ اقمئ ئگ وہ ئگ یگ ئگ اور ئگ ایس ئگ دویتس ئگ یک ئگ احل ئگ ںیم ئگ وہ ئگ اکئگ ‬
‫دورسےئگ ےسئگ دحیلعہئگ وہںئگ ےگ۔‬

‫ئگ نش ئگ رےیہ‪ ،‬ئگ ارسفدہ ئگ رےنہ ئگ اور ئگ دووتسں ئگ وک ئگ ارسفدہ ئگ رکےن ئگ ےس ئگ رپزیہ ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ دووتسں ئگ یک ئگ تبحص ئگ ںیم ئگ ےبئگ ‬
‫دووتسں ئگ رپ ئگ اامتعد ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ ان ئگ ےک ئگ درایمن ئگ اشہش ا‬ ‫‪۱‬۔‬
‫فلکتئگ اورئگ وخشئگ مراجئگ رےیہ‪،‬ئگ ویتریئگ خراھےنئگ اورئگ ےیلئگ د ےئگ رےنہئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ دووتسںئگ ےکئگ اسھتئگ اکئگ ےبئگ فلکتئگ اسھت‪،‬ئگ وخشئگ مراجئگ مہئگ نیشنئگ اورئگ وخشئگ عبطئگ ‬
‫قیفےننبئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ آپئگ یکئگ تبحصئگ ےسئگ اابحبئگ ااتکںیئئگ ںیہنئگ ہکلبئگ ترت‪،‬ئگ زدنیگئگ اورئگ ششکئگ سوسسئگ رکںی۔‬
‫ر ئگ ‬

‫‪":‬ںیمئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ زنادہئگ یسکئگ وکئگ رکسماےتئگ وہےئئگ ںیہنئگ داھکی۔"(ترذمی)‬
‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ احرثؓئگ قرامےتئگ ںیہ ئگ ‬

‫رضحت ئگ اجتر ئگ نب ئگ رمسہؓ ئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ ںیم ئگ یبنﷺ یک ئگ تبحص ئگ ںیم ئگ وسئگ وسلجمں ئگ ےس ئگ یھب ئگ زنادہئگ اھٹیبئگ وہں‪ ،‬ئگ ان ئگ وسلجمںئگ ںیم ئگ احصہبئگ رکامؓ ئگ ااعشرئگ یھب ئگ ڑپےتھئگ ‬
‫ئگ اجنا‬
‫ےھتئگ اورئگ زامہنئگ اجتیلہئگ ےکئگ ےصقئگ اہکاینںئگ یھبئگ انسےتئگ ےھتئگ یبنﷺ اخومیشئگ ےسئگ ہیئگ بئگ نسئگ رےتہئگ ےھتئگ ہکلبئگ یھبکئگ یھبکئگ وخدئگ یھبئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ ےنسنہئگ ںیمئگ رشکئگ وہ ئگ ‬
‫رکےتئگ ےھت۔(ترذمی)‬

‫رضحت ئگ رشیرؓ ئگ ےتہکئگ ںیہ ئگ ہک ئگ ںیم ئگ اکئگ نارئگ یبنﷺ ےک ئگ اسھتئگ وساری ئگ رپئگ آپئگ ﷺ ےکئگ ےھچیپئگ اھٹیب ئگ وہا ئگ اھت……واریئگ رپئگ ےھٹیبئگ ےھٹیبئگ ںیم ئگ ےن ئگ یبنﷺ ئگ وک‬
‫ادیمئگ نبئگ تلصئگ ےکئگ وسئگ رعشئگ انسےئ‪،‬ئگ ہرئگ رعشئگ رپئگ آپﷺ قرامےتئگ ھچئگ اورئگ انسؤئگ اورئگ ںیمئگ انسنا۔(ترذمی)‬

‫ایسئگ رطحئگ یبنﷺ اینپئگ سلجمئگ ںیمئگ وخدئگ یھبئگ یھبکئگ یھبکئگ ےصقئگ انسےت‪،‬ئگ رضحتئگ اعہشئؓئگ قرامیتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ نارئگ آپﷺ ےنئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ اکئگ ہصقئگ انسنا‪،‬ئگ ‬
‫اک ئگ ئگ وعرت ئگ ےنئگ اہکئگ ہی ئگ بیجع ئگ و ئگ رغیئگ ہصق ئگ وت ئگ پللل ئگ خراہفئگ ےکئگ وصقں ئگ یک ئگ رطحئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ ےن ئگ قرامنا‪ ،‬ئگ ںیہمتئگ خراہفئگ اک ئگ حیحص ئگ ہصقئگ یھب ئگ ولعممئگ ےہ ئگ اور ئگ رھپ ئگ وخدئگ یہئگ ‬
‫ہشئؓوکئگ ایگرہئگ وعروتںئگ یکئگ اکئگ تہبئگ یہئگ دپسچلئگ اہکینئگ انسیئ۔‬
‫آپﷺ ےنئگ خراہفئگ اکئگ ا لئگ ہصقئگ لیصفتئگ ےسئگ انسنا۔ئگ ایسئگ رطحئگ اکئگ نارئگ رضحتئگ اع ئگ ‬
 ‫‪115‬‬

‫رضحت ئگ رکب ئگ نب ئگ دبعاہللؓ ئگ احصہب ئگ رکامؓ ئگ یک ئگ ےب ئگ یفلکت ئگ اور ئگ وخش ئگ یعبط ئگ اک ئگ احل ئگ ایبن ئگ رکےت ئگ وہےئ ئگ قرامےت ئگ ںیہ۔"احصہب ئگ رکام ئگ یسنہ ئگ اور ئگ رفتحی ئگ ےک ئگ وطر ئگ رپ ئگ اکئگ ‬
‫دورسے ئگ یک ئگ رطف ئگ تروبز ئگ ےک ئگ ےکلھچ ئگ اکنیھپ ئگ رکےت ئگ ےھت‪ ،‬ئگ نکیل ئگ ج ئگ ڑلےن ئگ اور ئگ دماک ت ئگ رکےن ئگ اک ئگ وق ئگ آنا ئگ وت ئگ اس ئگ دیمان ئگ ےک ئگ راوسار ئگ یھب ئگ احصہبؓ ئگ یہ ئگ وہےتئگ ‬
‫ےھت۔"(االدبئگ ارفملد)‬

‫رضحتئگ دمحمئگ نبئگ زنادؓئگ قرامےتںیہ‪:‬ئگ "ںیمئگ ےنئگ فلسئگ اصنیحلئگ وکئگ داھکیئگ ےہئگ ہکئگ انئگ ےکئگ یئکئگ یئکئگ ےبنکئگ اکئگ یہئگ اویلیئگ ںیمئگ رےتہئگ ےتسبئگ ےھت۔ئگ نارئگ اہئگ ااسیئگ وہنائگ ہکئگ ہکئگ انئگ ‬
‫ئگ اہییئگ خریھئگ وہیتئگ وتئگ امہمنئگ واالئگ دوبئگ اےنپئگ امہمنئگ ےکئگ ےیلئگ اےنپئگ دوبئگ یکئگ اہیریئگ انارئگ ےلئگ ‬
‫ںیمئگ ےسئگ یسکئگ اکئگ ےکئگ اہیںئگ امہمنئگ آنائگ اورئگ یسکئگ دورسےئگ ےکئگ وچےہلئگ رپ ر‬
‫اجنا‪،‬ئگ دعبئگ ںیمئگ اہیریئگ واالئگ اینپئگ اہیریئگ ڈوھیرنائگ رھپنائگ اورئگ ولوگںئگ ےسئگ وپاتھچئگ ریمیئگ اہیریئگ وکنئگ ےلئگ ایگ؟ہیئگ زیمنانئگ دوبئگ اتبنائگ ہکئگ اھبیئئگ اےنپئگ امہمنئگ ےکئگ ےیلئگ مہئگ ےلئگ ےئگ ‬
‫ےھت۔ ئگ اس ئگ وق ئگ اہیری ئگ واال ئگ اتہک‪ ،‬ئگ خرا ئگ اہمترے ئگ ےیل ئگ اس ئگ ںیم ئگ ترت ئگ دے ئگ اور ئگ دمحمئگ نب ئگ زناد ئگ قرامےتئگ ںیہ ئگ ہک ئگ ہی ئگ ولگ ئگ ج ئگ رویٹ ئگ اکپےت ئگ ی ئگ یھب ئگ یہی ئگ وصرت ئگ احلئگ شیپئگ ‬
‫آیت۔"(االدبئگ ارفملد)‬

‫یلعؓاکئگ وقلئگ ےہ‪":‬دلئگ وکئگ آزادئگ یھبئگ وھچڑدنائگ رکو‪،‬ئگ وخشئگ نکئگ ےتکنئگ یھبئگ وساچئگ رکو‪،‬ئگ ویکہکنئگ مسجئگ یکئگ رطحئگ دلئگ یھبئگ کھتئگ اجنائگ ےہ۔"‬
‫رضحتئگ ئگ ‬

‫کشخ ئگ مراج ئگ اور ئگ رمدہ ئگ دل ئگ ہن ئگ ب‪ ،‬ئگ وخش ئگ عبط ئگ اور ئگ اشہش ئگ ناش ئگ رےیہ‪ ،‬ئگ نکیل ئگ اس ئگ نات ئگ یک ئگ اایتحط ئگ رضور ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ آپ ئگ یک ئگ وخش ئگ یعبط ئگ اور ئگ رظاتف ئگ دح ئگ ےسئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ترےنھئگ ہنئگ ناےئئگ وخشئگ مرایجئگ اورئگ رفتحیئگ ےکئگ اسھتئگ اسھت‪،‬ئگ دینیئگ واقر‪،‬ئگ تیمحئگ وئگ ریغتئگ اورئگ وتازنئگ وئگ ادتعالئگ اکئگ یھبئگ احلظئگ رےیھک۔‬

‫ٰ ئگ ؓ‬
‫ئگ دبعاحرمحئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےکئگ احصثؓئگ کشخئگ مراجئگ ےھتئگ اورئگ ہنئگ رمدوںئگ یکئگ یسئگ اچلئگ ےتلچئگ ےھت‪،‬ئگ وہئگ اینپئگ وسلجمںئگ ‬ ‫یبنﷺ ےکئگ احصیبئگ رضحت‬
‫ئگ وہنا‬
‫ںیمئگ رعشوئگ شارعیئگ یھبئگ رکےتئگ ےھتئگ اورئگ دوراجتیلہئگ ےکئگ ےصقئگ اہکاینںئگ یھبئگ ایبنئگ رکےتئگ ےھت‪،‬ئگ نکیلئگ جئگ انئگ ےسئگ یسکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ قحئگ ےکئگ الخفئگ یسکئگ ناتئگ اکئگ اطمہبل ئگ ‬
‫وتئگ انئگ یکئگ آوھکنںئگ یکئگ پیلیااںئگ ےصغئگ ںیمئگ اسئگ رطحئگ رھپئگ اجںیتئگ ہکئگ ےسیجئگ انئگ رپئگ ونجنئگ یکئگ تیفیئگ اطریئگ ےہ۔ئگ (االدبئگ ارفملد)‬

‫وہشمرئگ دحمثئگ رضحتئگ ایفسنئگ نبئگ ہینیعؒئگ ےسئگ یسکئگ ےنئگ اہکئگ ہکئگ ذماقئگ یھبئگ اکئگ آتفئگ ےہ‪،‬ئگ اوہنںئگ ےنئگ وجابئگ دنائگ ںیہنئگ ہکلبئگ سئگ ےہئگ رگمئگ اسئگ صخشئگ ےکئگ ےیلئگ وجئگ ‬
‫اسئگ ےکئگ وماعقئگ اجاتنئگ وہئگ اورئگ ااھچئگ ذماقئگ رکئگ اتکسئگ وہ۔(رشحئگ امشلئئگ ترذمی)‬

‫آپ ئگ سج ئگ صخش ئگ ےس ئگ تبحم ئگ رےتھک ئگ وہں ئگ اس ئگ ےس ئگ اینپ ئگ تبحم ئگ اک ئگ ااہظر ئگ رضور ئگ ےیجیک۔اس ئگ اک ئگ ایسفنیت ئگ اتر ئگ ہی ئگ وہ ئگ اگ ئگ ہک ئگ اس ئگ وک ئگ یھب رئگ قب ئگ اک ئگ ااسحس ئگ وہ ئگ اگ ئگ اور ئگ دوونںئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫رطفئگ ےکئگ خرناتئگ وئگ ااسحاستئگ ےکئگ ابتدےلئگ ےسئگ تبحمئگ وئگ ولخصئگ ںیمئگ ریغئگ ومعمیلئگ ااضہفئگ وہئگ اگئگ اورئگ رھپئگ تبحمئگ ضحمئگ اکئگ یبلقئگ تیفیئگ ںیہنئگ رےہئگ یگ‪،‬ئگ ہکلبئگ اسئگ ےکئگ اقتےضئگ ‬
‫یلمعئگ زدنیگئگ رپئگ اترئگ ادنازئگ وہںئگ ےگئگ اورئگ اسئگ رطحئگ یصخشئگ اعمالمتئگ ںیمئگ دیپسچلئگ ےنیلئگ اورئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ اکئگ دورسےئگ ےسئگ قر یئگ ہرےنئگ اکئگ ومعقئگ ےلمئگ اگ۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪":‬جئگ یسکئگ صخشئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ اےنپئگ اھبیئئگ ےکئگ ےیلئگ ولخصئگ وئگ تبحمئگ ےکئگ خرناتئگ وہںئگ وتئگ اےسئگ اچےیہئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ دوبئگ وکئگ یھبئگ انئگ ‬
‫خرناتئگ ےسئگ آاگہئگ رکئگ دےئگ اورئگ اےسئگ اتبئگ دےئگ ہکئگ وہئگ اسئگ ےسئگ تبحمئگ رھکائگ ےہ۔"(اوبداؤد)‬

‫اکئگ نارئگ آپﷺ ےکئگ اسےنمئگ ےسئگ اکئگ صخشئگ زگرا‪،‬ئگ ھچئگ ولگئگ آپﷺ ےکئگ ناسئگ ےھٹیبئگ ئگ وہےئئگ ےھتئگ انئگ ںیمئگ ےسئگ اکئگ ےنئگ اہک‪":‬نائگ روسلئگ اہللﷺ‬
‫ےھجمئگ اسئگ صخشئگ ےکئگ اسھتئگ ضحمئگ خرائگ یکئگ اخرطئگ تبحمئگ ےہ۔ئگ ہیئگ نسئگ رکئگ یبنﷺ ےنئگ وپاھچئگ وتئگ ایکئگ متئگ ےنئگ اسئگ صخشئگ وکئگ ہیئگ ناتئگ اتبئگ دیئگ ےہ؟ئگ وہئگ صخشئگ وبالئگ ںیہنئگ وتئگ یبنﷺ‬
 ‫‪116‬‬

‫ےنئگ قرامنائگ اجؤئگ اورئگ اسئگ رپئگ اظہرئگ رکوئگ ہکئگ متئگ خرائگ ےکئگ ےیلئگ اسئگ ےسئگ تبحمئگ رکےتئگ وہ‪،‬ئگ وہئگ صخشئگ وفراًئگ ااھٹئگ اورئگ اجئگ رکئگ اسئگ اجےنئگ واےلئگ ےسئگ اےنپئگ خرناتئگ اکئگ ااہظرئگ ایک۔ئگ اسئگ ےکئگ وجابئگ ‬
‫ںیمئگ اسئگ ےنئگ اہکئگ ھجتئگ ےسئگ وہئگ ذاتئگ تبحمئگ رکےئگ سجئگ یکئگ اخرطئگ وتئگ ھجمئگ ےسئگ تبحمئگ رکنائگ ےہ۔"(ترذمی‪،‬ئگ اوبداؤد)‬

‫دواتسہنئگ اقلعتتئگ وکئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ اوتسارئگ اورئگ ہجیتنئگ زیخئگ انبےنئگ اورئگ دووتسںئگ ےسئگ قر یئگ وہےنئگ ےکئگ ےیلئگ رضوریئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ دووتسںئگ ےکئگ یصخشئگ اورئگ ذایتئگ ‬
‫اعمالمتئگ ںیمئگ رعموفئگ دحئگ کئگ دیپسچلئگ ںئگ اورئگ انئگ ےسئگ اےنپئگ قربئگ اورئگ وصخیصئگ قلعتئگ اکئگ ااہظرئگ رکںی۔یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"جئگ اکئگ آدیمئگ دورسےئگ ےسئگ دویتسئگ اورئگ اوختئگ اکئگ رہتشئگ وجڑےئگ وتئگ اسئگ ےسئگ اسئگ اکئگ نامئگ ‪،‬ئگ اسئگ ےکئگ ناپئگ اکئگ نامئگ اورئگ اسئگ ےکئگ اخدنانئگ ےکئگ احالتئگ ولعممئگ رکئگ ےلئگ ‬
‫ہکئگ اسئگ ےسئگ نایمہئگ تبحمئگ یکئگ ڑجںیئگ وبضمطئگ وہیتئگ ںیہ۔"(ترذمی)‬

‫تبحمئگ ےکئگ ااہظرئگ اورئگ اقلعتتئگ یکئگ ونتیعئگ ںیمئگ ہشیمہئگ ایمہنئگ رویئگ اایتخرئگ ےیجیکئگ ہنئگ وتئگ ایسیئگ رسدئگ رہمیئگ اکئگ اظمہرہئگ ےیجیکئگ ہکئگ آپئگ یکئگ تبحمئگ اورئگ قلعتئگ وکشمکئگ رظنئگ آےئئگ اورئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫ئگ تےیھئگ ہکئگ ٓاپئگ یکئگ تبحمئگ اورئگ دویتسئگ ونجنئگ یکئگ لکئگ اایتخرئگ رکئگ ےلئگ اورئگ خرائگ وخناہتسئگ یسکئگ وقئگ آپئگ وکئگ اتھچپنائگ ڑپےئگ وتازنئگ اورئگ ادتعالئگ اکئگ ہشیمہئگ ‬
‫ہنئگ یہئگ وجشئگ تبحمئگ ںیمئگ اانتئگ آےگ ر‬
‫احلظئگ رےیھکئگ اورئگ لقتسمئگ مرایجئگ ےکئگ اسھتئگ ایسیئگ وتمازنئگ روشئگ اایتخرئگ ےیجیکئگ سجئگ وکئگ آپئگ تراترئگ ابنہئگ ںیکس۔ئگ رضحتئگ ا ملؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہ‪:‬‬

‫"رضحت ئگ رمعؓ ئگ ےن ئگ قرامنا ئگ اہمتری ئگ تبحم ئگ ونجن ئگ یک ئگ لک ئگ ہن ئگ اایتخر ئگ رکےن ئگ ناےئ ئگ اور ئگ اہمتری ئگ دیا ی ئگ ایرا ئگ راسین ئگ اک ئگ ناع ئگ ہن ئگ ےننب ئگ ناےئ۔ ئگ ںیم ئگ ےن ئگ اہک ئگ رضحت ئگ وہئگ ‬
‫ےسیک؟ئگ آپئگ ےنئگ قرامنا(وہئگ ا ےسئگ ہکئگ )جئگ تبحمئگ رکےنئگ وگلئگ وتئگ وچبںئگ یکئگ رطحئگ ےنٹمچئگ اورئگ الفطہنئگ رحںیتکئگ رکےنئگ وگلئگ اورئگ جئگ سیکئگ ےسئگ ناراضئگ وہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ اجنئگ وئگ املئگ ئگ کئگ یکئگ ‬
‫ابتیہئگ اورئگ ترنادیئگ ےکئگ درےپئگ وہئگ اجؤ۔"(االدبئگ ارفملد)‬

‫رضحتئگ دیبعئگ دنکیؓئگ قرامےتئگ ںیہ‪:‬ئگ "ںیمئگ ےنئگ رضحتئگ یلعؓئگ ےسئگ انس۔ئگ قرامئگ رےہئگ ےھت‪":‬اےنپئگ دوبئگ ےسئگ دویتسئگ ںیمئگ قریمئگ اورئگ ایمہنئگ رویئگ اایتخرئگ رکوئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ ‬
‫ہک ئگ وہ ئگ یسک ئگ وق ئگ اہمترا ئگ دنمش ئگ نب ئگ اجےئ ئگ ایس ئگ رطح ئگ دنمش ئگ ےس ئگ دیا ی ئگ ںیم ئگ رنیم ئگ اور ئگ ادتعال ئگ اک ئگ روہی ئگ اایتخر ئگ رکو ئگ وہ ئگ اتکس ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ یسک ئگ وق ئگ اہمترا ئگ دوب ئگ نبئگ ‬
‫اجےئ۔"(االدابئگ ارفملد)‬

‫دووتسںئگ ےکئگ اسھتئگ وافداریئگ اورئگ ریخئگ وخایہئگ اکئگ ولسکئگ ےیجیک۔ئگ دوبئگ ےکئگ اسھتئگ بئگ ےسئگ تریئگ ریخئگ وخایہئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ اسئگ وکئگ االخیقئگ اابتعرئگ ےسئگ زنادہئگ ےسئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫زنادہئگ اوئاچئگ ااھٹےنئگ یکئگ وکششئگ رکںیئگ اورئگ اسئگ یکئگ داینئگ انبےنئگ ےسئگ زنادہئگ اسئگ یکئگ آخرتئگ انبےنئگ یکئگ رکفئگ رکںی۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"دنیئگ اکئگ رسناریپئگ ریخئگ وخایہئگ ےہ۔"‬

‫ئگ یھبکںیہنئگ اچاتہ۔‬

‫ریخئگ وخایہئگ اکئگ ا لئگ اعیمرئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ اےنپئگ دوبئگ ےکئگ ےیلئگ یھبئگ ویہئگ دنسپئگ رکںیئگ وجئگ اےنپئگ ےیلئگ دنسپئگ رکےتئگ ںیہ‪،‬ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ آدیمئگ اانپئگ ترا ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ئگ رکنا‬
‫"اسئگ ذاتئگ یکئگ مسقئگ وجئگ ےکئگ ےضبقئگ ںیمئگ ریمیئگ اجنئگ ےہئگ ‪:‬وکیئئگ دنبہئگ ومنمئگ ںیہنئگ وہئگ اتکسئگ جئگ کئگ ہکئگ وہئگ اھبیئئگ ےکئگ ےیلئگ یھبئگ ویہئگ ہنئگ دنسپئگ رکےئگ وجئگ اےنپئگ ےیل ئگ ‬
‫ےہ۔"‬
 ‫‪117‬‬

‫ےئآپﷺ ےنقرامنا‪:‬‬
‫اورئگ املسمنئگ رپئگ املسمنئگ ےکئگ ھچئگ وقحقئگ ایبنئگ رکےتئگ وہ ئگ ‬
‫ئ‬
‫ئگ اغیوہئگ نائگ وموجد۔"‬
‫ہیہکئگ وہئگ اےنپئگ اھبیئئگ یکئگ ریخئگ وخایہئگ اچےہئگ وخاہئگ وہ ئگ ‬
‫"اورئگ ئگ ‬

‫او ئگ رآپﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ےب ئگ کش ئگ اخ ئگ ےن ئگ اس ئگ صخش ئگ رپ ئگ آگ ئگ وک ئگ واج ئگ رک ئگ دنائگ ےہ ئگ اور ئگ ج ئگ رحام ئگ رک ئگ دیئگ ےہ ئگ سج ئگ ےن ئگ مسق ئگ اھک ئگ رک ئگ یسک ئگ ئگ املسمنئگ اک ئگ قح ئگ امرا‪ ،‬ئگ احصہبؓ ئگ ںیم ئگ ےس ئگ یسک ئگ ےنئگ ‬
‫وپاھچ‪":‬ارگہچئگ وہئگ وکیئئگ ومعمیلئگ یسئگ زیچئگ وہ ئگ ؟آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "اہںئگ ارگئگ ہچئگ وہئگ ولیئگ یکئگ ومعمیلئگ یسئگ شاخئگ یہئگ ویکںئگ ہنئگ وہ۔"‬

‫دووتسںئگ ےکئگ دھکئگ دردئگ ںیمئگ رشکئگ رےیہئگ اورئگ ایسئگ رطحئگ انئگ یکئگ وخویشںئگ ںیمئگ یھبئگ ترھئگ خرھئگ رکئگ ہصحئگ ےیجیل۔ئگ انئگ ےکئگ مغئگ ںیمئگ رشکئگ وہئگ رکئگ مغئگ طلغئگ رکےنئگ یکئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫ل‬‫ج‬ ‫م‬
‫وکششئگ ےیجیکئگ اورئگ انئگ یکئگ تروتںئگ ںیمئگ رشکئگ وہئگ رکئگ تروتںئگ ںیمئگ ااضہفئگ رکےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ ہرئگ دوبئگ اےنپئگ ضیںئگ ےسئگ اجبئگ وطرئگ رپئگ وتعقئگ رھکائگ ےہئگ ہکئگ وہئگ تبیصئگ ‬
‫ںیمئگ اسئگ اکئگ اسھتئگ دںیئگ ےگئگ اورئگ وقئگ ڑپےنئگ رپئگ اسئگ اکئگ اسھتئگ ہنئگ وھچڑںیئگ ےگ۔ئگ ایسئگ رطحئگ وہئگ ہیئگ یھبئگ وتعقئگ رھکائگ ےہئگ ہکئگ اسئگ ےکئگ دوبئگ اسئگ یکئگ وخویشںئگ ںیمئگ ااضہفئگ رکںیئگ اورئگ ‬
‫اسئگ یکئگ اامتجیعئگ رقتابیتئگ یکئگ زنئگ اورئگ روقنئگ تراھںیئ۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ۔‬

‫"اک ئگ املسمن ئگ دورسے ئگ املسمن ئگ ےک ئگ ےیلاک ئگ امعرت ئگ یک ئگ رطح ئگ ےہ ئگ ہک ئگ اک ئگ دورسے ئگ وک ئگ وقت ئگ اچنہپنا ئگ اور ئگ اہسرا ئگ داتی ئگ ےہ ئگ ےسیج ئگ امعرت ئگ یک ئگ اک ئگ انئگ ‬
‫دورسیئگ انئگ اکئگ اہسرائگ یتنبئگ ےہئگ اورئگ وقتئگ اچنہپیتئگ ےہ۔"‬

‫اسئگ ےکئگ دعبئگ آپﷺ ےنئگ اکئگ اہھتئگ یکئگ اکگلیااںئگ دورسےئگ اہھت ئگ یکئگ اویلگنں ئگ ںیمئگ ڈالئگ دںی(اورئگ اسئگ رطحئگ املسمونںئگ ےکئگ نایمہئگ قلعتئگ اورئگ قربئگ وکئگ واحضئگ ‬
‫قرامنا")(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫اورئگ آپﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬ئگ "متئگ املسمونںئگ وکئگ نامہئگ رمحئگ دیل‪،‬ئگ نامہئگ اتفلئگ وئگ تبحم‪،‬ئگ اورئگ نامہئگ فیلکئگ ےکئگ ااسحسئگ ںیمئگ ااسیئگ وپؤئگ ےگئگ ےسیجئگ اکئگ مسجئگ ہکئگ ارگئگ ‬
‫اکئگ وضعئگ امیبرئگ ڑپئگ اجےئئگ وتئگ اسرائگ مسجئگ اخبرئگ اورئگ ےبئگ وخایبئگ ںیمئگ اسئگ اکئگ رشکئگ راتہئگ ےہ۔"(اخبریئگ ‪،‬ئگ ملسم)‬

‫دووتسںئگ ےسئگ وخشئگ دیل‪،‬ئگ رنمئگ وخیئ‪،‬اورئگ ترتئگ وئگ االخصئگ ےسئگ یلمئگ اورئگ اہنیئگ وتہجئگ اورئگ دنخہئگ پیشااینئگ ےسئگ انئگ اکئگ اابقتسلئگ ےیجیک۔ئگ الرپوایئئگ ‪،‬ئگ ےبئگ اینزیئگ اورئگ روےھکئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫نپئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک‪،‬ئگ ہیئگ دولںئگ وکئگ اھپڑےنئگ وایلئگ تراایئںئگ ںیہ۔ئگ الماقتئگ ےکئگ وقئگ ہشیمہئگ ترت‪،‬ئگ اانیمطنئگ اورئگ رکشئگ وئگ دمحئگ ےکئگ املکتئگ ےیہک۔ئگ ہکئگ آپئگ ےکئگ دوب‪،‬ئگ وخیشئگ اورئگ ‬
‫زدنیگئگ سوسسئگ رکںیئگ ا ےسئگ ارسفدہئگ رہچےئگ ےسئگ انئگ اکئگ اابقتسلئگ ہنئگ ےیجیکئگ ہکئگ انئگ اکئگ دلئگ ھجبئگ اجےئئگ وہئگ آپئگ یکئگ الماقتئگ وکئگ ون ِالئگ اجنئگ ےنھجمسئگ ںیگل۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬۔‬

‫ںیمیسکئگ یکینئگ وکئگ ریقحئگ ہنئگ اجونئگ اچےہئگ وہئگ اینتئگ یہئگ وہئگ ہکئگ متئگ اےنپئگ اھبیئئگ ےسئگ دنخہئگ پیشااینئگ ےسئگ ولم۔"(ملسمئگ )‬
‫"ویکینںئگ ئگ ‬

‫اکئگ اورئگ ومعقئگ رپئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪":‬اےنپئگ اھبیئئگ وکئگ دھکیئگ رکئگ اہمترائگ رکسمائگ دانیئگ یھبئگ دصہقئگ ےہ۔"(ترذمی)‬
 ‫‪118‬‬

‫رنمئگ وخیئ‪،‬ئگ وخشئگ االخیقئگ اورئگ رنیمئگ ےسئگ یہئگ دوونںئگ ںیمئگ اتفلئگ وئگ تبحمئگ دیپائگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ ایہنئگ افصتئگ یکئگ دبولئگ ااھچئگ اعمرشہئگ ووجدئگ ںیمئگ آنائگ ےہ۔‬

‫یبنﷺ قرامےتئگ ںیہ‪:‬‬

‫"ںیم ئگ ںیہمت ئگ اس ئگ آدیم ئگ یک ئگ اچہپن ئگ اتبنا ئگ وہں ئگ سج ئگ رپ ئگ منہج ئگ یک ئگ آ ئگ گ ئگ رحام ئگ ےہ ئگ اور ئگ وہ ئگ آگ ئگ رپ ئگ رحام ئگ ےہ ئگ ہی ئگ وہ ئگ آدیم ئگ ےہ ئگ وج ئگ رنم ئگ مراج ئگ وہ‪ ،‬ئگ رنم ئگ تعیبط ئگ وہ ئگ اور ئگ رنمئگ ‬
‫وخوہ۔"(ترذمی)‬

‫احصہبؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ جئگ الماقتئگ ےکئگ وقئگ یسکئگ یکئگ رطفئگ وتمہجئگ وہےتئگ وتئگ وپرےئگ مسجئگ ےسئگ وتمہجئگ وہےتئگ اور ئگ جئگ وکیئئگ آپﷺ وپریئگ ‬
‫رطحئگ وتمہجئگ وہئگ رکئگ اسئگ یکئگ ناتئگ نس۔ئگ ‬

‫اک ئگ رمہبت ئگ آپﷺ دجسمئگ ںیمئگ ےھٹیب ئگ وہےئ ئگ ےھت۔اک ئگ صخش ئگ آنا ئگ وت ئگ آپﷺ ےن ئگ ئگ اےنپ ئگ مسج ئگ وک ئگ رحت ئگ دی ئگ اور ئگ ذرا ئگ ےٹمس‪ ،‬ئگ اس ئگ صخش ئگ ےنئگ اہک ئگ نا ئگ روسلئگ ‬
‫اہللﷺ! ہگجئگ وتئگ اشکدہئگ ےہ‪،‬ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"املسمنئگ اکئگ ہیئگ قحئگ ےہئگ ہکئگ جئگ اسئگ اکئگ اھبیئئگ اےسئگ دےھکیئگ وتئگ وہئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ ذرائگ اےنپئگ مسجئگ وکئگ رحتئگ دے۔"(یقہی)‬

‫وماص نئگ یکئگ رعتفیئگ ںیمئگ قرآنئگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫اذلۃ علی المومنین‬

‫"وہئگ ومونمںئگ ےکئگ ےیلئگ ترےئگ رنمئگ وخئگ وہےتئگ ںیہ۔"‬

‫اورئگ یبنئگ ﷺ ےنئگ اسئگ تقیقحئگ وکئگ ویںئگ واحضئگ قرامناےہ‪:‬‬

‫"ومنمئگ تردنارئگ اورئگ رنمئگ وخئگ وہےتئگ ںیہئگ اسئگ اویئگ یکئگ رطحئگ سجئگ یکئگ ناکئگ ںیم ئگ لیکنئگ ڑپیئگ وہ‪،‬ئگ اسئگ وکئگ اچنیھکئگ اجےئئگ وتئگ وہ ئگ اتچنھکئگ الچئگ آےئئگ اورئگ رھتپئگ رپئگ اھٹنائگ اجےئ ئگ وتئگ ‬
‫رھتپئگ رپئگ ھٹیبئگ اجےئ۔"(ترذمی)‬

‫ارگئگ یھبکئگ یسکئگ ناتئگ رپئگ االتخفئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ وفر ئگ اًحلصئگ افصیئئگ رکئگ ےیجیلئگ اورئگ ہشیمہئگ اعمیفئگ بلطئگ رکےنئگ اورئگ اےنپئگ وصقرئگ اکئگ اارتافئگ رکےنئگ ںیمئگ شیپئگ دقیمئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۷۴‬۔‬

‫رضحتئگ اوبادلرداؓئگ ایبنئگ رکےتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ نارئگ رضحتئگ اوبرکبئگ دصقیؓئگ اورئگ رضحتئگ رمعؓئگ ںیمئگ یسکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ تخسئگ الکیمئگ وہئگ یئگ۔ئگ دعبئگ ںیمئگ رضحتئگ اوبرکبؓئگ وکئگ ‬
‫تہبئگ ااسحسئگ وہائگ اورئگ وہئگ ااہتنیئئگ ومغممئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ ےچنہپئگ اورئگ قرامنا‪:‬ئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! ریمےئگ اورئگ رمعؓئگ ےکئگ درایمنئگ ھچئگ االتخفئگ وہئگ ایگئگ ےھجمئگ ہئگ آایگئگ اورئگ ‬
‫ ھچئگ تخسئگ ناںیتئگ وہئگ ںیئگ۔ئگ ےھجمئگ دعبئگ ںیمئگ تریئگ رشدنمیگئگ وہیئئگ اورئگ ںیمئگ رمعؓئگ ےسئگ اعمیفئگ اچیہئگ نکیلئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! وہئگ اعمفئگ رکےنئگ وکئگ ایترئگ ہنئگ وہئ۔ئگ ںیمئگ رپاشینئگ وہئگ ‬
‫رکئگ آپﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ آنا۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنائگ خرائگ ںیہمتئگ اعمفئگ قرامےئئگ اگئگ اورئگ ںیہمتئگ شخبئگ دےئگ اگ‪،‬ئگ ایسئگ دورانئگ رضحتئگ رمعؓئگ وکئگ یھبئگ اینپئگ یطلغئگ اکئگ ااسحسئگ وہائگ ‬
‫اورئگ وہئگ دوڑےئگ دوڑےئگ رضحتئگ اوبرکبؓئگ ےکئگ رھگئگ ےچنہپئگ واہںئگ ولعممئگ وہائگ ہکئگ اوبرکبؓئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ ےئگ ںیہئگ وتئگ وہ ئگ یھبئگ ایسئگ وقئگ وضحرﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ ‬
‫احرضئگ وہےئ۔ئگ رضحتئگ رمعؓئگ وکئگ دھکیئگ رکئگ یبنﷺ ےکئگ رہچےئگ رپئگ ےصغئگ ےکئگ آنارئگ ہنودارئگ وہےئ۔ئگ ہیئگ دھکیئگ رکئگ رضحتئگ اوبرکبؓئگ تہبئگ ڈرےئگ اورئگ اہنیئگ اعخریئگ اورئگ ااسکنریئگ ےکئگ ‬
 ‫‪119‬‬

‫ئگ ھگںئگ ےکئگ بئگ وہئگ رکئگ یبنﷺ ےسئگ عضئگ ایک‪،‬ئگ "نائگ روسلئگ اہللﷺ! رمعؓئگ اک ئگ وکیئئگ وصقرئگ ںیہن۔ئگ وصقرئگ اسرائگ ریما ئگ یہئگ ےہئگ ںیمئگ ےنئگ زنادیتئگ یکئگ ےہئگ اورئگ ںیم ئگ ےنئگ یہئگ ‬
‫اسھت ؤ‬
‫اںیہنئگ تخسئگ تسسئگ اہکئگ ےہ۔"‬

‫ہیئگ دھکیئگ رکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫ئگ ہر‬
‫"خرائگ ےنئگ ےھجمئگ اہمترےئگ ناسئگ ربمغیپئگ انبئگ رکئگ اجیھبئگ اورئگ جئگ ادتباءئگ ںیمئگ متئگ ولگئگ ےھجمئگ الٹھجئگ رےہئگ ےھتئگ اسئگ وقئگ اوبرکبؓئگ ےنئگ ریمیئگ دصتقیئگ یکئگ اورئگ اجنئگ وئگ املئگ ےس ئگ ‬
‫رطحئگ ریمائگ اسھتئگ دنائگ وتئگ ایکئگ ابئگ متئگ ریمےئگ اسیھتئگ وکئگ ر ہدیہئگ رکئگ ےکئگ وھچڑوئگ ےگ؟"‬

‫حلصئگ افصیئئگ یکئگ وکششئگ ںیمئگ یھبکئگ ناریخئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ ینتجئگ ناریخئگ وہیتئگ اجیتئگ ےہئگ اینتئگ یہئگ خرایبئگ ڑجئگ ڑکپیتئگ اجیتئگ ےہئگ اورئگ دولںئگ ںیمئگ دوریئگ دیپائگ وہیتئگ اجیتئگ ےہ۔ئگ الیجنئگ ‬
‫ںیمئگ رضحتئگ عیس ئگ ی ٰہیلئگ االسلمئگ یکئگ ہیئگ تحیصنئگ تریئگ یہئگ اامینئگ اقروزئگ ےہ‪:‬‬

‫"سپئگ ارگئگ وتئگ قرنانئگ اگہئگ رپئگ اینپئگ یررئگ زگارنائگ وہئگ اورئگ واہںئگ ےھجتئگ اعدئگ آےئئگ ہکئگ اھبیئئگ وکئگ ھجمئگ ےسئگ یاکیئگ ےہئگ وتئگ وںیہئگ قرنانئگ اگہئگ ےکئگ آےگئگ یہئگ اینپئگ یررئگ وھچڑئگ دےئگ اورئگ اجئگ رکئگ ‬
‫اےنپئگ اھبیئئگ ےسئگ المپئگ رکئگ یئگ اینپئگ یررئگ زگار۔"‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ولوگںئگ ےکئگ اامعلئگ ہرئگ ریپئگ اورئگ رعمجاتئگ وکئگ ہتفہئگ ںیمئگ دوئگ روزئگ شیپئگ وہےتئگ ںیہئگ اورئگ ہرئگ ومنمئگ وکئگ شخبئگ دنائگ اجنائگ ےہئگ وساےئئگ اسئگ ےکئگ سجئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ اےنپئگ ومنمئگ ‬
‫اھبیئئگ ےسئگ وکیئئگ دعاوتئگ وہئگ اہکئگ اجنائگ ےہئگ انئگ وکئگ وھچڑئگ دو ئگ ئگ ناہکئگ ہیئگ آسپئگ ںیمئگ حلصئگ رکئگ ں۔"‬

‫فوےئگ ولعممئگ ہکئگ آدنئہئگ ہحملئگ زدنیگئگ اکئگ ےہئگ نائگ ومتئگ اکئگ ئگ اورئگ وکنئگ اجاتنئگ ےہئگ ہکئگ اےسئگ ریپئگ نائگ رعمجاتئگ اکئگ دنئگ زدنیگئگ ںیمئگ دانھکیئگ بیصئگ وہئگ اگئگ نائگ ںیہنئگ وتئگ رھپئگ بلقئگ یکئگ افصیئئگ ‬
‫اور ئگ دووتسں ئگ یک ئگ یاکی ئگ دور ئگ رکےن ئگ ںیم ئگ ناریخ ئگ ویکں ئگ اورئگ سک ئگ ادیم ئگ رپ؟ئگ ایک ئگ ویم ئگ آخر ئگ رپ ئگ نیقی ئگ رےنھک ئگ واال ئگ وہش ئگ دنم ئگ اس ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ایتر ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ ‪،‬وھٹ ئگ س ٹپئگ ےس ئگ رھبا ئگ وہائگ ‬
‫نارکئگ اورئگ گھیااؤنائگ دلئگ ےلئگ رکئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ ےچنہپ۔‬

‫ایسئگ ےکئگ اسھتئگ اسھتئگ اسئگ اکئگ یھبئگ ایخلئگ رےیھکئگ ہکئگ جئگ آپئگ اکئگ دوبئگ اینپئگ یطلغ ئگ اکئگ اارتافئگ رکےئگ اورئگ اعمیفئگ اچےہئگ وتئگ اسئگ اکئگ ذعرئگ وبقلئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ وکئگ اعمرکفئگ ‬
‫دےیجی۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ئ‬
‫"سج ئگ ےن ئگ یسک ئگ املسمن ئگ اھبیئ ئگ ےس ئگ اینپ ئگ یطلغ ئگ رپ ئگ ذعرئگ ایک ئگ اور ئگ اس ئگ ےن ئگ اس ئگ وک ئگ ذعمور ئگ ہن ئگ اھجمس ئگ اس ئگ ےک ئگ ذعر ئگ وک ئگ وبقل ئگ ہن ئگ ایک ئگ اس ئگ رپ ئگ اانت ئگ گاہ ئگ وہ ئگ اگ ئگ انتج ئگ اک ئگ نااجترئگ ‬
‫وصحملئگ ووصلئگ رکےنئگ واےلئگ رپئگ اسئگ ملظئگ وئگ زنادیتئگ اکئگ گاہئگ وہنائگ ےہ۔"‬

‫‪۷۵‬۔ دووتسںئگ یکئگ اجیئگ ےسئگ ارگئگ وکیئئگ ناتئگ تعیبطئگ اورئگ ذوقئگ ےکئگ الخفئگ یھبئگ وہئگ اج‪۴‬ےئگ وتئگ آپئگ اینپئگ زنانئگ رپئگ اقوبئگ رےیھکئگ اورئگ وجابئگ نیمئگ یھبکئگ تخسئگ الکیمئگ نائگ دبئگ زناینئگ ‬
‫ئ‬
‫ہنئگ ےیجیکئگ ہکلبئگ تمکحئگ اورئگ رنیمئگ ےکئگ اسھتئگ ناتئگ وکئگ نالئگ اجی۔‬
 ‫‪120‬‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"رضحتئگ ومیسٰئگ ہیلئگ االسلمئگ ےنئگ خرائگ ےسئگ وپاھچ۔ئگ اےئگ ریمےئگ رب!آپئگ ےکئگ تردکئگ آپئگ ےکئگ دنبوںئگ ںیمئگ وکنئگ بئگ ےسئگ ایپرائگ ےہئگ خرائگ ےنئگ وجابئگ دنائگ وہئگ ‬
‫وجئگ ااقتنمئگ یکئگ دقرتئگ رےنھکئگ ےکئگ ناووجدئگ اعمفئگ رکئگ دےئگ اگ۔"(وکشمٰۃ)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ومنمئگ یکئگ زیمانئگ ںیمئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ وجئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ وزینئگ زیچئگ ریھکئگ اجےئ ئگ یگئگ وہئگ اسئگ اکئگ نسحئگ االخقئگ وہئگ اگئگ اورئگ خرائگ وکئگ وہئگ صخشئگ ترائگ یہئگ وغبمضئگ ےہئگ وجئگ ‬
‫زنانئگ ےسئگ ےبئگ تایئئگ یکئگ ناتئگ اکناتلئگ اورئگ دبزناینئگ رکنائگ ےہ۔"‬

‫رضحتئگ دبعئگ اہللئگ نبئگ ابمرکؓئگ ےنئگ نسحئگ االخقئگ یکئگ رعتفیئگ نیتئگ ناوتںئگ ےسئگ قرامیئئگ ےہ۔‬

‫جئگ آدیمئگ یسکئگ ےسئگ ےلمئگ وتئگ ےتسنہئگ رہچےئگ ےسئگ ےلم۔‬ ‫(‪)۷‬۔‬

‫خرائگ ےکئگ اتحمجئگ اورئگ رضورتئگ دنموںئگ رپئگ خرچئگ رکے۔‬ ‫(‪)۲‬۔‬

‫او ئگ ریسکئگ وکئگ فیلکئگ ہنئگ اچنہپےئ۔‬ ‫(‪)۰‬۔‬

‫رضحتئگ اعہشئؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "ئگ خرائگ یکئگ رظن ئگ ںیمئگ دبترنیئگ آدیمئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ وہئگ وہئگ اگئگ سجئگ یک ئگ دبزناینئگ اورئگ شحفئگ الکیمئگ یکئگ وہجئگ ‬
‫ےسانلمئگ وھچڑئگ دںی۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬
‫ےسئگ ولگئگ ا ئگ ‬

‫اےنپئگ دووتسںئگ یکئگ االصحئگ وئگ ترتیبئگ ےسئگ یھبکئگ تلفئگ ہنئگ ےیجیکئگ اورئگ اےنپئگ دووتسںئگ ںیمئگ وہئگ امیبریئگ یھبکئگ ہنئگ دیپائگ وہےنئگ دےیجیئگ وجئگ االصحئگ وئگ ترتیبئگ یکئگ راہئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫تری ئگ راکوٹ ئگ ےہ۔ ئگ ینعی ئگ وخد ئگ دنسپی ئگ اور ئگ ربک‪ ،‬ئگ دووتسں ئگ وک ئگ ہشیمہ ئگ آامدہ ئگ رکےت ئگ رےیہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ اینپ ئگ وکناویہں ئگ اور ئگ ویطلغں ئگ وک ئگ سوسس ئگ رکںی‪ ،‬ئگ اینپ ئگ اطخؤں ئگ ےک ئگ اارتاف ئگ نیمئگ ‬
‫خرأتئگ ےسئگ اکمئگ ںئگ اورئگ اسئگ تقیقحئگ وکئگ ہمہئگ وقئگ اگنہئگ ںیمئگ رںیھکئگ ہکئگ اینپئگ وکنایہئگ وکئگ سوسسئگ ہنئگ رکےنئگ اورئگ اینپئگ خرأتئگ رپئگ ارصارئگ رکےنئگ ےسئگ سفنئگ وکئگ دبترنیئگ ذغائگ یتلمئگ ےہ۔‬

‫درا ل ئگ امنیشئ ئگ اعخری ئگ داھکنا‪ ،‬ئگ اافلظ ئگ ںیم ئگ ریقح ئگ انہک‪ ،‬ئگ راتفر ئگ اور ئگ ادناز ئگ ںیم ئگ وشخع ئگ اک ئگ ااہظر ئگ رکنا۔ ئگ ہی ئگ اہنی ئگ آاسن ئگ ےہ ئگ نکیل ئگ اےنپ ئگ سفن ئگ رپ ئگ وچٹ ئگ انہس‪ ،‬ئگ اینپئگ ‬
‫وکناویہںئگ وکئگ ڈنھٹےئگ دامغئگ ےسئگ سائگ اورئگ میلستئگ رکنائگ اورئگ اےنپئگ سفنئگ ےکئگ الخفئگ دووتسںئگ یکئگ دیقنتئگ تردابئگ رکنائگ ااہتنیئئگ لکشمئگ اکمئگ ےہئگ نکیلئگ یقیقحئگ دوبئگ ویہئگ ںیہئگ وجئگ دیبارئگ ‬
‫ذنہئگ ےکئگ اسھتئگ اکئگ دورسےئگ یکئگ زدنیگئگ رپئگ اگنہئگ رںیھکئگ اورئگ اسئگ ولہپئگ ےسئگ اکئگ دورسےئگ یکئگ ترتیبئگ وئگ االصحئگ رکےتئگ وہےئئگ ربکئگ اورئگ وخدئگ دنسپیئگ ےسئگ اچبےتئگ رںیہ۔‬

‫یبنﷺ قرامےتئگ ںیہ‪:‬‬

‫"نیتئگ ناںیتئگ الہتئگ ںیمئگ ڈاےنلئگ وایلئگ ںیہ۔‬

‫ایسیئگ وخاشہئگ ہکئگ انانئگ اسئگ اکئگ ناعبئگ اورئگ الغمئگ نبئگ رکئگ رہئگ اجےئ۔‬ ‫(‪)۷‬۔‬
 ‫‪121‬‬

‫صسجئگ وکئگ وشیپائگ امنئگ رکئگ آدیمئگ اسئگ یکئگ ریپویئگ رکےنئگ ےگل۔‬
‫ایسیئگ رح ئگ ‬ ‫(‪)۲‬۔‬

‫وخدئگ دنسپی………اورئگ ہیئگ امیبریئگ انئگ تؤںئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ رطخناکئگ ےہ۔"(یقہی‪،‬ئگ وکشمٰۃ)‬ ‫(‪)۰‬۔‬

‫اہ ئگ اکنلئگ اتکنیھپئگ ےہئگ ئگ اورئگ االخیقئگ وتاناویئں ئگ ںیم ئگ اخرطئگ وخاہئگ ااضہفئگ رکئگ ےکئگ قردئگ اورئگ ‬
‫دیقنتئگ اورئگ ااستحبئگ اکئگ ااسیئگ رتشنئگ ےہئگ وجئگ االخیقئگ ووجدئگ ےکئگ امتمئگ افدسئگ امدوںئگ وکئگ ن ر‬
‫اعمرشےئگ ںیمئگ یئنئگ زدنیگئگ یکئگ روحئگ وھپکئگ داتیئگ ےہ۔ئگ دووتسںئگ ےکئگ ااستحبئگ اورئگ دیقنتئگ رپئگ برنا‪،‬ئگ ناکئگ وھبںئگ خراھنائگ اورئگ وخدئگ وکئگ اسئگ ےسئگ ےبئگ اینزئگ د انھجئگ یھبئگ الہتئگ ےہئگ اورئگ ‬
‫اسئگ وخوگشارئگ قرےضیئگ وکئگ ادائگ رکےنئگ ںیمئگ وکنایہئگ ترانتئگ یھبئگ الہتئگ ےہ۔ئگ دووتسںئگ ےکئگ دانمئگ رپئگ گھیااؤےنئگ دےبھئگ رظنئگ آںیئئگ وتئگ ےبئگ ینیچئگ سوسسئگ ےیجیکئگ اورئگ اںیہنئگ اصفئگ رکےنئگ یکئگ ‬
‫امیکحہنئگ دتریبںیئگ ےیجیکئگ اورئگ ایسئگ رطحئگ وخدئگ یھبئگ قراخئگ دیلئگ اورئگ اعخریئگ ےکئگ اسھتئگ دووتسںئگ وکئگ ہیئگ ومعقئگ دےیجیئگ ہکئگ وہئگ آپئگ ےکئگ داغئگ دوبھںئگ وکئگ آپئگ رپئگ امنناںئگ رکںیئگ اورئگ جئگ وہئگ ہیئگ ‬
‫یف‪،‬ئگ وخشئگ دیلئگ اورئگ ااسحنئگ دنمیئگ ےکئگ خرناتئگ ےسئگ انئگ یکئگ دیقنتئگ اکئگ اابقتسلئگ ےیجیکئگ اورئگ انئگ ےکئگ االخصئگ ‬ ‫خلت فرہضیئگ ااجنمئگ دںیئگ ئگ وتئگ اےنپئگ سفنئگ وکئگ الھبےنئگ ےکئگ اجبےئئگ ااہتنیئئگ اعیلئگ رظ ئگ ‬
‫وئگ رکمئگ اکئگ رکشہیئگ ادائگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ ےنئگ اثمیلئگ دویتسئگ یکئگ اسئگ تیفیئگ وکئگ اکئگ غیلبئگ لیثمتئگ ےسئگ اسئگ رطحئگ واحضئگ قرامنا‪:‬‬

‫"متئگ ںیمئگ ےسئگ ہرئگ اکئگ "اےنپئگ اھبیئئگ اکئگ آہنیئئگ "ئگ ےہئگ سپئگ ارگئگ وہئگ اےنپئگ اھبیئئگ ںیمئگ وکیئئگ خرایبئگ دےھکیئگ وتئگ اےسئگ دورئگ رکدے۔"(ترذمی)‬

‫اسئگ لیثمتئگ ںیمئگ ناچنئگ ا ےسئگ رونشئگ اشارےئگ ےتلمئگ ںیہئگ سجئگ وکئگ شیپئگ رظنئگ رھکئگ رکئگ آپئگ اینپئگ دویتسئگ وکئگ وایعقئگ اثمیلئگ دویتسئگ انبئگ تکسئگ ںیہ۔‬

‫آہنیئئگ آپئگ ےکئگ داغئگ دےبھئگ ایسئگ وقئگ اظہرئگ رکنائگ ےہئگ جئگ آپئگ اےنپئگ داغئگ دےبھئگ دےنھکیئگ ےکئگ ارادےئگ ےسئگ اسئگ ےکئگ اسےنمئگ اجئگ ڑھکےئگ وہےتئگ ںیہئگ اورئگ جئگ آپئگ اسئگ ‬ ‫(‪)۷‬۔‬
‫ےکئگ اسےنمئگ ےسہئگ اجےتئگ ںیہئگ وتئگ وہئگ یھبئگ لمکمئگ اخومیشئگ اایتخرئگ رک اتیئگ ےہ۔‬

‫ایسئگ رطحئگ آپئگ یھبئگ دوبئگ ےکئگ ویعبئگ ایسئگ وقئگ واحضئگ رکںیئگ جئگ وہئگ وخدئگ وکئگ دیقنتئگ ےکئگ ےیلئگ آپئگ ےکئگ اسےنمئگ شیپئگ رکےئگ اورئگ قراخئگ دیلئگ ےسئگ دیقنتئگ وئگ ااستحبئگ ‬
‫ئگ ومخنئگ ںیہئگ اورارگئگ ‬
‫اکئگ ومعقئگ دےئگ اورئگ آپئگ یھبئگ سوسسئگ رکںیئگ ہکئگ اسئگ وقئگ اسئگ اکئگ ذنہئگ دیقنتئگ نسئگ ےکئگ ےیلئگ ایترئگ ےہئگ اورئگ دلئگ ںیمئگ االصحئگ وبقلئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ خرنات ر‬
‫آپ ئگ ہی ئگ تیفی ئگ ہن ئگ ناںیئ ئگ وت ئگ تمکح ئگ ےک ئگ اسھت ئگ اینپ ئگ نات ئگ وک ئگ یسک ئگ اور ئگ ومعق ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ااھٹ ئگ رںیھک ئگ اور ئگ اخومیش ئگ اایتخر ئگ رکںی ئگ اور ئگ اس ئگ یک ئگ ریغ ئگ وموجدیگ ئگ ںیم ئگ وت ئگ اس ئگ دقر ئگ اایتحطئگ ‬
‫رکںیئگ ہکئگ آپئگ یکئگ زنانئگ رپئگ وکیئئگ ااسیئگ ظفلئگ یھبئگ ہنئگ آےئئگ سجئگ ےسئگ اسئگ ےکئگ یسکئگ ن بئگ یکئگ رطفئگ اشارہئگ وہنائگ وہئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ ہیئگ بیغئگ ےہئگ اورئگ بیغئگ ےسئگ دلئگ ڑجےتئگ ںیہئگ ہکلبئگ ےتٹھئگ ‬
‫ںیہ۔ئگ ‬

‫آہنیئئگ رہچےئگ ےکئگ ایہنئگ داغئگ دوبھںئگ یکئگ حیحصئگ حیحصئگ وصترئگ شیپئگ رکنائگ ےہئگ وجئگ یفئگ اولاعقئگ رہچےئگ رپئگ وموجدئگ وہےتئگ ںیہ۔ئگ ہنئگ وہئگ مکئگ ئگ اتبنائگ ےہئگ اورئگ ہنئگ وہئگ انئگ یکئگ دعتادئگ وکتراھئگ ‬ ‫(‪)۲‬۔‬
‫ئگ امننںئگ رکنائگ ےہئگ وجئگ اسئگ ےکئگ اسےنمئگ آےتئگ ںیہ‪،‬ئگ وہئگ ےپھچئگ وہےئئگ اکئگ سسجتئگ ںیہنئگ رکنائگ اورئگ ہنئگ رکیرئگ رکیرئگ رکئگ ویعبئگ یکئگ ‬
‫رکئگ شیپئگ رکنائگ ےہ۔ئگ رھپئگ وہئگ رہچےئگ ےکئگ رصفئگ ایہنئگ ویعبئگ وک ائگ ‬
‫وکیئئگ ایخیلئگ وصترئگ شیپئگ رکنائگ ےہ۔ئگ ایسئگ رطحئگ آپئگ یھبئگ اےنپئگ دوبئگ ےکئگ ویعبئگ البئگ مکئگ واکبئگ ایبنئگ رکںیئگ ہنئگ وتئگ ےبئگ اجئگ رموتئگ اورئگ وخشادمئگ ںیمئگ ویعبئگ اپھچںیئئگ اورئگ ہنئگ اینپئگ ‬
‫اطخیئگ اورئگ زو ِرئگ ایبنئگ ےسئگ اسئگ ںیمئگ ااضہفئگ رکپںااورئگ رھپئگ رصفئگ ویہئگ ویعبئگ ایبنئگ رکںیئگ وجئگ اعمئگ زدنیگئگ ےسئگ آپئگ ےکئگ ئگ اسےنمئگ آںیئ۔ئگ سسجتئگ اورئگ ونہئگ ںیمئگ ہنئگ ںیگلئگ وپدیشہئگ وئگ ‬
‫وبیعںئگ وکئگ رکیرئگ نائگ وکیئئگ االخیقئگ خرمئگ ںیہنئگ ہکلبئگ اکئگ ابتہئگ نکئگ اورئگ االخقئگ وس ئگ زن بئگ ےہ۔ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ نارئگ ررئگ رپئگ خرےھئگ اورئگ اہنیئگ اویچنئگ آوازئگ ںیمئگ آپﷺ ےنئگ احرضئگ وکئگ ہیبنتئگ قرامیئ۔‬
 ‫‪122‬‬

‫"املسمونں ئگ ےک ئگ ویعب ئگ ےک ئگ ےھچیپ ئگ ہن ئگ ڑپو ئگ وج ئگ صخش ئگ اےنپ ئگ املسمن ئگ اےنپ ئگ املسمن ئگ اھبویئں ئگ ےک ئگ وپدشہ ئگ ویعب ئگ ےک ئگ درےپ ئگ وہنا ئگ ےہ ئگ وت ئگ رھپ ئگ خرا ئگ اس ئگ ےک ئگ وپدیشہئگ ‬
‫گ‬
‫ویعبئگ وکئگ تشطئگ ازئگ نامئگ رکےنئگ رپئگ بئگ اجنائگ ےہئگ اورئگ سجئگ ےکئگ ن بئگ ااشفئگ رکےنئگ رپئگ خرائگ بئگ اجےئئگ وتئگ وہئگ اسئگ وکئگ روسائگ رکئگ ےکئگ یہئگ وھچڑنائگ ےہئگ ارگہچئگ وہئگ اےنپئگ رھگےکئگ ادنرئگ ھشئگ رکئگ ‬
‫یہئگ ویکںئگ ہنئگ ھٹیبئگ اجےئ۔"(ترذمی)‬

‫آہنیئئگ رغضئگ ےسئگ ناکئگ وہئگ رکئگ ےبئگ الگئگ ادنازئگ ںیمئگ اانپئگ قرضئگ ادائگ رکنائگ ےہئگ اورئگ وجئگ صخشئگ یھبئگ اسئگ ےکئگ اسےنمئگ اانپئگ رہچہئگ شیپئگ رکنائگ ےہئگ وہئگ ریغبئگ یسکئگ رغضئگ ےکئگ اسئگ اکئگ ‬ ‫(‪)۰‬۔‬
‫ئگ خہبئگ ااقتنم‪،‬ئگ ضغبئگ وئگ ہنیکئگ اورئگ ہرئگ ‬
‫حیحصئگ حیحصئگ ہشقنئگ اسئگ ےکئگ اسےنمئگ رھکئگ داتیئگ ےہئگ ہنئگ وہئگ یسکئگ ےسئگ ضغبئگ اورئگ ہنیکئگ رھکائگ ےہئگ اورئگ ہنئگ یسکئگ ےسئگ ااقتنمئگ اتیئگ ےہ۔ئگ آپئگ یھبئگ ذایتئگ ارغاض‪ ،‬ر‬
‫رطحئگ یکئگ دبنئگ ےسئگ ناکئگ وہئگ تئگ ےبئگ الگئگ ااستحبئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ ےیلئگ ےیجیکئگ ہکئگ آپئگ اکئگ دوبئگ اےنپئگ وکئگ ونسارےلئگ سجئگ رطحئگ آہنیئئگ وکئگ دھکیئگ رکئگ آدیمئگ اےنپئگ وکئگ ئگ ونسارئگ اتیئگ ےہ۔‬

‫آہنیئئگ ںیمئگ اینپئگ حیحصئگ وصترئگ دھکیئگ رکئگ ہنئگ وتئگ وکیئئگ الھجنھجنائگ ےہئگ اورئگ ہنئگ ےصغئگ ےسئگ ےبئگ اقوبئگ وہئگ رکئگ آہنیئئگ وتڑئگ دےنیئگ یکئگ امحقئگ رکنائگ ےہ‪،‬ئگ ہکلبئگ وفراًئگ اےنپئگ وکئگ ونسارےنئگ ںیمئگ گلئگ ‬ ‫(‪)۴‬۔‬
‫ںیم‬
‫اجنائگ ےہئگ اورئگ دلئگ یہئگ دلئگ ںیمئگ آےنیئئگ یکئگ دقروتمیقئگ سوسسئگ رکےتئگ وہےئئگ زنانئگ احلئگ ےسئگ اسئگ اکئگ رکشہیئگ ادائگ رکنائگ ےہئگ اورئگ اتہکئگ ےہئگ وایعقئگ آےنیئئگ ےنئگ ریمےئگ انبےنئگ ونسارےنئگ ئگ ‬
‫ریمی ئگ تری ئگ دمد ئگ یک ئگ اورئگ رطفی ئگ قرہضی ئگ ااجنم ئگ دنا ئگ اور ئگ رھپ ئگ اہنی ئگ اایتحط ئگ ےکئگ اسھت ئگ دورسے ئگ وقئگ ےکئگ ےیل ئگ اس ئگ وک ئگ افحبتظئگ رھک ئگ داتیئگ ےہ‪،‬ایسئگ رطح ئگ آپ ئگ اک ئگ دوب ئگ اےنپئگ ‬
‫اافلظئگ ےکئگ آےنیئئگ ںیمئگ آپئگ ےکئگ اسےنمئگ آپئگ یکئگ حیحصئگ وصترئگ رےھکئگ وتئگ الھجنھجئگ رکئگ دوبئگ رپئگ وجایبئگ ہلمحئگ ہنئگ رکںی‪،‬ئگ ہکلبئگ اسئگ ےکئگ رکشئگ زگارئگ وہںئگ ہکئگ اسئگ ےنئگ دویتسئگ اکئگ قحئگ ادائگ ایکئگ اورئگ ‬
‫ہنئگ رصفئگ زنانئگ ےسئگ ہکلبئگ دلئگ ےسئگ اسئگ اکئگ رکشہیئگ ادائگ رکےتئگ وہےئئگ اسئگ ےحملئگ ےسئگ اینپئگ االصحئگ وئگ ترتیبئگ ےکئگ ےیلئگ رکفئگ دنمئگ وہئگ اجںیئئگ اورئگ ااہتنیئئگ قراخئگ دیلئگ اورئگ ااسحنئگ دنمیئگ ےکئگ ‬
‫اسھتئگ دوبئگ یکئگ دقروتمئگ سوسسئگ رکےتئگ وہےئئگ اسئگ ےسئگ دروخابئگ رکںیئگ ہکئگ آدنئہئگ یھبئگ وہئگ آپئگ وکئگ اےنپئگ یتمیقئگ وشمروںئگ ےسئگ ونازنائگ رےہ۔ئگ ‬

‫اورئگ آخریئگ اشارہئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ املسمونںئگ ںیمئگ ےسئگ ہرئگ اکئگ "اےنپئگ اھبیئئگ اکئگ آہنیئئگ "ئگ ےہئگ اورئگ اھبیئئگ اھبیئئگ ےکئگ ےیلئگ االخصئگ وئگ تبحمئگ اکئگ رکیپئگ وہنائگ ےہ‪،‬ئگ وافدارئگ اورئگ ریخئگ وخاہئگ ‬ ‫(‪)۵‬۔‬
‫وہنائگ ےہ‪،‬ئگ مرردئگ اورئگ اسگمغرئگ وہنائگ ےہ‪،‬ئگ اھبیئئگ وکئگ تبیصئگ ںیمئگ دھکیئگ رکئگ ڑتپئگ ااتھٹئگ ےہئگ اورئگ وخشئگ دھکیئگ رکئگ ناغئگ ناغئگ وہئگ اجنائگ ےہئگ اسئگ ےیلئگ اھبیئئگ اورئگ دوبئگ وجئگ دیقنتئگ رکےئگ اگئگ اسئگ ‬
‫ںیم ئگ ااہتنیئ ئگ دل ئگ وسزی ئگ اورئگ مغئگ وخاری ئگ وہئگ یگ‪ ،‬ئگ تبحم ئگ اور ئگ ولخص ئگ وہ ئگ اگ‪ ،‬ئگ ےبئگ ناناںئگ درد ئگ دنمی ئگ اورئگ ریخ ئگ وخایہ ئگ وہ ئگ یگ ئگ اور ئگ ظفل ئگ ظفل ئگ خرہبٔ ئگ االصحئگ اک ئگ آہنیئئگ وہ ئگ اگ ئگ اور ئگ ایسی ئگ دیقنتئگ ےسئگ ‬
‫دولںئگ وکئگ وجڑےنئگ اورئگ زدنویگںئگ وکئگ انبےنئگ یکئگ وتعقئگ یکئگ اجئگ یتکسئگ ےہ۔‬

‫دووتسںئگ ےسئگ ولخصئگ وئگ تبحمئگ اکئگ ااہظرئگ رکےنئگ اورئگ تبحمئگ وکئگ اورئگ زنادہئگ تراھےنئگ ےکئگ ےیلئگ دہویںئگ اورئگ ںوفحںئگ اکئگ ابتدہلئگ یھبئگ ےیجیک۔ئگ دہویںئگ ےکئگ ےنیلئگ دےنیئگ ےسئگ دلئگ ‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫ڑجےتئگ ںیہئگ اورئگ وتبحمںئگ ںیمئگ ااضہفئگ وہنائگ ےہ۔ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪":‬اکئگ دورسےئگ وکئگ دہہیئگ اجیھبئگ رکوئگ وتئگ آسپئگ تبحمئگ دیپائگ وہیگئگ اورئگ دولںئگ یکئگ دکورتئگ اجیتئگ رےہئگ یگ۔"(وکشمٰۃ)‬

‫یبنﷺ وخدئگ اےنپئگ ااحصبؓئگ وکئگ رثکتئگ ےسئگ دہ ےئگ دےتیئگ ےھتئگ اورئگ آپﷺ ےکئگ احصہبؓئگ یھبئگ آسپئگ ںیمئگ رثکتئگ ےسئگ اکئگ دورسےئگ وکئگ دہ ےئگ اورئگ ےفحئگ دےتیئگ ‬
‫رےتہئگ ےھت۔ئگ ‬

‫دہہیئگ دےتیئگ وقئگ اینپئگ تیثیحئگ وکئگ اسےنمئگ رےیھکئگ اورئگ ہیئگ ہنئگ وس چٹےئگ ہکئگ آپئگ سجئگ وکئگ دہہیئگ دںیئگ یتمیقئگ دہہیئگ دںی‪،‬ئگ وجئگ رسیمئگ وہدےیجی‪،‬ئگ دہہیئگ ےکئگ یتمیقئگ وہےنئگ ہنئگ وہےنئگ اکئگ ‬
‫ااصحنرئگ آپئگ ےکئگ االخصئگ اورئگ خرناتئگ رپئگ ےہئگ اورئگ یہیئگ االخصئگ وئگ خرناتئگ دولںئگ وکئگ وجڑےتئگ ںیہ۔ئگ دہ ےئگ یکئگ تمیقئگ ںیہنئگ وجڑیت‪،‬ئگ ایسئگ رطحئگ دوبئگ ےکئگ دہ ےئگ وکئگ یھبئگ یھبکئگ ریقحئگ ‬
‫ہنئگ ےیھجمسئگ اسئگ ےکئگ االخصئگ وئگ تبحمئگ رپئگ اگنہئگ رےیھک۔‬
 ‫‪123‬‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪":‬ارگئگ ےھجمئگ ےفحئگ ںیمئگ وکیئئگ رکبیئگ اکئگ اکئگ نانائگ یھبئگ شیپئگ رکےئگ وتئگ ںیمئگ رضورئگ وبقلئگ رکوںئگ اگ۔ئگ ارگئگ وکیئئگ دوعتئگ ںیمئگ اکئگ نانائگ یہئگ الھکےئئگ ‬
‫وتئگ ںیمئگ رضورئگ اسئگ یکئگ دوعتئگ ںیمئگ اجؤںئگ اگ۔"(ترذمی)‬

‫دہ ے ئگ ےک ئگ دبےلئگ ںیم ئگ دہہی ئگ رضور ئگ دےیجی۔یبنﷺ اسئگ اک ئگ امامتم ئگ قرامےت ئگ ےھت۔ٍآپﷺ ےکئگ تردک ئگ دنسپیرہ ئگ ہفحت‪ ،‬ئگ وبشخئگ اک ئگ ہفحت ئگ اھت۔ ئگ آپ ئگ یھب ئگ اسئگ ‬
‫ ےفحئگ وکئگ دنسپیرہئگ ےیھجمسئگ اورئگ آجئگ ےکئگ احالتئگ ںیمئگ اتکبئگ یھبئگ رتہبنیئگ ہفحتئگ ےہ۔ئگ ‬

‫ایس ئگ ہلسلس ئگ ںیم ئگ یھبک ئگ یھبک ئگ اسھت ئگ لم ئگ رکئگ اھکےن ئگ ےنیپئگ اک ئگ یھب ئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ دووتسں ئگ وک ئگ اےنپ ئگ اہیں ئگ اھکےن ئگ رپ ئگ البےیئ‪ ،‬ئگ دوب ئگ اابحب ئگ دوعت ئگ رکںی ئگ وت ئگ اہنیئگ ‬
‫وخیشئگ ےسئگ انئگ یکئگ اہیںئگ اجےیئ۔ئگ اسئگ ےسئگ یھبئگ تبحمئگ اورئگ ولخصئگ ےکئگ خرناتئگ ترےتھئگ اورئگ مکحتسمئگ وہےتئگ ںیہئگ اہتبلئگ اسئگ رطحئگ ےکئگ وماعقئگ رپئگ ریغئگ ومعمیلئگ افلکتتئگ ترم ےئگ اورئگ ‬
‫اسامنئگ وخردوونشئگ ںیمئگ قراواینئگ داھکےنئگ ےکئگ اجبےئئگ آپئگ االخصئگ وئگ تبحمئگ ےکئگ خرناتئگ یکئگ دقمارئگ تراھےنئگ رپئگ زنادہئگ وتہجئگ دےیجی۔ئگ ‬
‫ئ‬
‫دووتسںئگ یکئگ ربخریگیئگ ےیجیک۔ئگ رضوروتںئگ ںیمئگ انئگ ےکئگ اکمئگ آیئگ اورئگ ہرئگ رطحئگ اجنئگ وئگ املئگ ےسئگ انئگ یکئگ دمدئگ ےیجیک۔ئگ اضیہااینئگ یکئگ اکئگ روایئگ ںیمئگ ےہئگ ہکئگ رضحتئگ ‬ ‫‪۷۸‬۔‬
‫دبعاہللئگ نبئگ رمعؓئگ ےکئگ ناسئگ اکئگ آدیمئگ آنائگ اورئگ وپاھچئگ ہکئگ ولوگںئگ ںیمئگ خرائگ ےکئگ تردکئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ وبحمبئگ وکنئگ ےہ؟ئگ آپئگ ےنئگ وجابئگ دنائگ ‪:‬‬

‫"امتمئگ ولوگںئگ ںیمئگ خرائگ ےکئگ تردکئگ وبحمبئگ وہئگ آدیمئگ ےہئگ وجئگ اناونںئگ وکئگ زنادہئگ عفنئگ اچنہپےنئگ واالئگ وہئگ اورئگ اامعلئگ ںیمئگ خرائگ ےکئگ تردکئگ زنادہئگ دنسپیرہئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وتئگ یسکئگ ‬
‫املسمنئگ وکئگ وخشئگ رکئگ دے۔ئگ اسئگ رطحئگ ہکئگ اسئگ یکئگ تبیصئگ وئگ لکشمئگ دورئگ رکےئگ نائگ اسئگ یکئگ وھبکئگ اٹمئگ دےئگ اورئگ ہیئگ ناتئگ ہکئگ ںیمئگ یسکئگ اھبیئئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ یکئگ رضورتئگ وپریئگ ‬
‫رکےن ئگ ےکئگ ےیل ئگ اجؤں ئگ ےھجم ئگ اسئگ ےس ئگ زنادہ ئگ دنسپ ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ںیم ئگ (یبنﷺ یک) ئگ اسئگ دجسم ئگ نیم ئگ ااکتعف ئگ رکوں ئگ اور ئگ سجئگ صخشئگ ےن ئگ اانپ ئگ عصہااسئگ احلئگ ںیمئگ یپ ئگ ایئگ ہک ئگ ارگ ئگ وہئگ ‬
‫اچاتہئگ وتئگ اےنپئگ ہئگ وکئگ وپرائگ رکئگ اتیئگ وتئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ خرائگ اسئگ ےکئگ دلئگ وکئگ اینپئگ وخدوندیئگ ےسئگ رھبئگ دےئگ اگئگ اورئگ وجئگ اےنپئگ اھبیئئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ یکئگ رضورتئگ وپریئگ رکےنئگ یکئگ اخرطئگ ‬
‫الچئگ اورئگ اسئگ یکئگ وہئگ رضورتئگ وپریئگ رکئگ دیئگ وتئگ خرائگ اسئگ ےکئگ دوونںئگ دقومںئگ وکئگ اسئگ دنئگ ابثتئگ ےشخبئگ ئگ اگجئگ دقمئگ ڑلڑھکائگ رےہئگ وہںئگ ےگ۔"‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "وجئگ صخشئگ اےنپئگ اھبیئئگ یکئگ احجئگ وپریئگ رکےئگ اگئگ وتئگ خرائگ اسئگ یکئگ رضورتئگ وپریئگ رکےنئگ ںیمئگ اگلئگ رےہئگ اگئگ اورئگ وجئگ یسکئگ املسمنئگ یکئگ وکیئئگ ‬
‫ تبیصئگ دورئگ رکےئگ اگئگ وتئگ خرائگ ایقمئگ یکئگ وتبیصمںئگ ںیمئگ ےسئگ یسکئگ تبیصئگ وکئگ اسئگ ےسئگ دورئگ قرامےئئگ اگ۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫او ئگ رآپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "خرائگ اےنپئگ دنبےئگ یکئگ دمدئگ ںیمئگ اسئگ وقئگ کئگ اگلئگ راتہئگ ےہئگ جئگ کئگ دنبہئگ اےنپئگ اھبیئئگ یکئگ دمدئگ ںیمئگ اگلئگ راتہئگ ےہ۔"(ترذمی)‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ابعسؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "یسکئگ املسمنئگ یکئگ احجئگ وپریئگ رکےناکئگ اخرئگ وئگ وثابئگ دسئگ اسلئگ ےکئگ ااکتعفئگ ےسئگ یھبئگ زنادہئگ ‬
‫ےہ۔"(ربطاین)‬

‫اورئگ رضحتئگ اسنؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "وجئگ آدیمئگ اےنپئگ املسمنئگ اھبیئئگ ےکئگ ناسئگ وخیشئگ اورئگ ترتئگ یکئگ ناتئگ ےلئگ رکئگ اچنہپئگ ےہئگ اورئگ اسئگ ناتئگ ‬
‫ےسئگ اسئگ وکئگ وخشئگ رکئگ داتیئگ ےہئگ وتئگ خرائگ ایقمئگ ےکئگ دنئگ اسئگ دنبےئگ وکئگ وخشئگ رکئگ دےئگ اگ۔ئگ "(ربطاین)‬
‫ئ‬
‫رتہبنیئگ رازدارئگ ب۔ئگ دوبئگ آپئگ رپئگ اامتعدئگ رکئگ ےکئگ آپئگ ےسئگ دلئگ یکئگ ناتئگ ہہئگ دےئگ وتئگ اسئگ یکئگ افحتظئگ ےیجیک۔ئگ اورئگ یھبکئگ دوبئگ ےکئگ اامتعدئگ وکئگ سیھٹئگ ہنئگ اگلی۔ئگ ‬ ‫‪۷۶‬۔‬
‫ئ‬
‫ئگ ہئگ اعمہلمئگ ںیمئگ وشمرہئگ ےلئگ ےکس۔اورئگ آپئگ دوبئگ وکئگ اےھچئگ وشمرےئگ دےئگ ںیکسئگ اورئگ اعتونئگ رکئگ ‬ ‫اےنپئگ نسئگ وکئگ رازوںئگ اکئگ وفحمظئگ دہنیفئگ انبیئگ نائگ ہکئگ دوبئگ ریغبئگ یسکئگ کھجھجئگ ےک ر‬
‫ںیکس۔‬
 ‫‪124‬‬

‫نئگ ےسئگ المئگ اورئگ اہکئگ ہکئگ ارگئگ متئگ اچوہئگ وتئگ چفضہئگ اکئگ اکنحئگ متئگ ےسئگ رکئگ دوںئگ ‪،‬امثعنؓئگ ےنئگ وجابئگ دنائگ ںیمئگ اسئگ اعمےلمئگ رپئگ م رئگ ‬
‫رضحتئگ رمعؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ چفضہؓئگ ئگ جئگ ویبہئگ وہںیئئگ وتئگ ںیمئگ امثع ؓ‬
‫رکوںئگ اگ‪،‬ئگ ںیمئگ ےنئگ یئکئگ راوتںئگ کئگ انئگ اکئگ ااظتنرئگ ایکئگ رھپئگ امثعنؓئگ ھجمئگ ےسئگ ےلمئگ اورئگ وبےلئگ ریمائگ ایھبئگ شادیئگ رکےنئگ اکئگ ایخلئگ ںیہنئگ ےہئگ ‪،‬رھپئگ ںیمئگ اوبرکبئگ ےکئگ ناسئگ ایگئگ اورئگ اہکئگ ارگئگ ٓاپئگ ‬
‫دنسپئگ قرامںیئئگ وتئگ چفضہؓئگ وکئگ اینپئگ زوجئگ ںیمئگ ےلئگ تکسئگ ںیہ۔وہئگ اخومشئگ رےہئگ اورئگ وکیئئگ وجابئگ ںیہنئگ دنائگ ےھجمئگ انئگ یکئگ اخومیشئگ تہبئگ یلھکئگ ‪،‬امثعنؓئگ ےسئگ یھبئگ زنادہئگ یلھک۔اسئگ رطحئگ ‬
‫یئکئگ دنئگ زگرئگ ےئگ رھپئگ یبنﷺ ےنئگ چفضہؓئگ اکئگ ماغیمئگ اجیھبئگ اورئگ ںیمئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ چفضہؓئگ اکئگ اکنحئگ رکئگ دنا۔ئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ اوبرکبؓ ئگ ھجمئگ ےسئگ ےلمئگ اورئگ قرامنائگ ‪:‬ئگ متئگ ےنئگ ھجمئگ ےسئگ ‬
‫چفضہؓئگ اکئگ ذرکئگ ایکئگ اھتئگ اورئگ ںیمئگ ےنئگ اخومیشئگ اایتخرئگ یکئگ یھتئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ ںیہمتئگ ریمیئگ اخومیشئگ ےسئگ فیلکئگ وہیئئگ وہ۔ئگ ںیمئگ ےنئگ اہکئگ اہںئگ فیلکئگ وتئگ وہیئئگ یھت۔‬

‫قرامنائگ ‪:‬ئگ ےھجمئگ ولعممئگ اھتئگ ہکئگ روسلئگ اہللﷺ اکئگ وخدئگ ااسیئگ ایخلئگ ےہئگ اورئگ ہیئگ آپئگ اکئگ اکئگ رازئگ اھتئگ سجئگ وکئگ ںیمئگ اظہرئگ ئگ رکنائگ ہنئگ اچاتہئگ اھتئگ ۔ارگئگ یبنﷺ ذرکئگ ہنئگ قرامےتئگ وتئگ ںیمئگ رضورئگ ‬
‫وبقلئگ رکئگ اتیئگ ۔(اخبری)‬

‫رضحتئگ اسنؓئگ ایبنئگ رکےتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ دنئگ ںیمئگ ڑلوکںئگ ںیمئگ لیھکئگ راہئگ اھتئگ ہکئگ ام ےئگ ںیمئگ یبنﷺ رشتفیئگ الےئئگ ئگ اورئگ ںیمہئگ السمئگ ایکئگ رھپئگ اینپئگ اکئگ رضورتئگ اتبئگ رکئگ ےھجمئگ ‬
‫اجیھبےھجمئگ اسئگ اکمئگ ےکئگ رکےنئگ ںیمئگ دترئگ یگل۔اکمئگ ےسئگ افرغئگ وہرکئگ جئگ ںیمئگ رھگئگ ایگوتئگ امںئگ ےنئگ وپاھچئگ ‪:‬اینتئگ دترئگ اہکںئگ اگلیئ!ئگ ںیمئگ ےنئگ اہکئگ ‪:‬ئگ یبنﷺ ےنئگ اینپئگ اکئگ رضورتئگ ‬
‫ےسئگ اجیھبئگ اھت۔وبںئگ ایکئگ رضورتئگ یھت؟ںیمئگ ےنئگ ایکئگ وہئگ رازئگ یکئگ ناتئگ ےہئگ ۔امںئگ ےنئگ اہکئگ د وھکئگ روسلئگ اہللﷺ اکئگ رازئگ یسکئگ وکئگ ہنئگ اتبنا۔(ملسم)‬

‫اامتجیعئگ االخقئگ ںیمئگ ایسیئگ وتعسئگ ‪،‬ہمہئگ یتہجئگ ‪،‬لمحتئگ اورئگ امسیئئگ دیپائگ ےیجیکہکئگ ہرئگ ذوقئگ وئگ تعیبطئگ اورئگ ہرئگ رکفئگ وئگ راحجنئگ رےنھکئگ واالئگ آپئگ یکئگ ذاتئگ ںیمئگ ریغئگ ومعمیلئگ ششکئگ ‬ ‫‪۲۳‬۔‬
‫ سوسسئگ رکےئگ اورئگ آپئگ ہرئگ اکئگ ےکئگ وصخمصئگ ئگ ذوقئگ وئگ راحجنئگ اورئگ وصخمصئگ ااتفدئگ عبطئگ یکئگ راعیئگ رکےتئگ وہےئااسیئگ امیکحہنئگ ولسکئگ ےیجیکئگ ہکئگ یسکئگ ےکئگ خرناتئگ وکئگ سیھٹئگ ہنئگ ےگلئگ ‬
‫۔ہرئگ اکئگ وکئگ اےنپئگ وصخمصئگ ذوقئگ ےکئگ امیپےنئگ ےسئگ ناےنپئگ یکئگ ریغئگ امیکحہنئگ وکششئگ ہنئگ ےیجیکئگ اورئگ ہنئگ ہرئگ اکئگ وکئگ اینپئگ ااتفدئگ عبطئگ رپئگ ڈاھےنلئگ یکئگ نااکمئگ اورئگ لمہمئگ وکششئگ ےیجیک‪،‬ذوقئگ وئگ ‬
‫تعیبطئگ اکئگ االتخفئگ اکئگ رطفیئگ نسحئگ ےہئگ رطفتئگ ےکئگ نسحئگ وکئگ ونصمیعئگ نسحئگ یکئگ اجیئگ وتعق ئگ ںیمئگ خسمئگ ہنئگ ےیجیکئگ ۔ہرئگ دوبئگ وکئگ اسئگ ےکئگ رطفیئگ ماقمئگ رپئگ رےتھکئگ وہےئئگ اسئگ ےسئگ ‬
‫تےسئگ واہتسبئگ رےنھکئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ ۔‬
‫ےنپہمہئگ ریگئگ االخقئگ ےکئگ ذرہعیئگ اسئگ وکئگ اینپئگ ذا ئگ ‬
‫دیپسچلئگ ےیجیلاورئگ اسئگ یکئگ دقرئگ وتمئگ ےیجیکئگ اورئگ ا ئگ ‬

‫ئگ اننئگ آپئگ یکئگ سلجمئگ ںیمئگ وکسنئگ نانائگ اورئگ اینپئگ ااتفدئگ عبطئگ یکئگ امیکحہنئگ راعیئگ ناےتئگ وہےئئگ وکیئئگ ‬
‫یبنﷺ یکئگ ہمہئگ یتہجئگ رقبعی ئگ یہئگ اکئگ ہیئگ امکلئگ اھتئگ ہکئگ ہرئگ ذوقئگ ائگ ورہرئگ تعیبطئگ اک ا‬
‫ےس‬
‫ادینئگ اتیبنجئگ یھبئگ سوسسئگ ہنئگ رکنائگ ۔آپئگ یکئگ سلجمئگ ںیمئگ اوبرکبؓ ئگ ےسیجئگ رسانائگ ملحئگ و ئگ تقفشئگ یھبئگ ےھتئگ اورئگ رمعئگ افروقؓئگ ےسیجئگ ترہنہئگ ریشمشئگ یھبئگ ‪،‬اسحنئگ نبئگ نایؓئگ ےسیجئگ ئگ جئگ ئگ ‬
‫فئگ ےسیجاصجئگ دولئگ وئگ امجلئگ یھبئگ ۔نکیلئگ ویبنئگ ےکئگ ‬
‫حرزےنئگ واےلئگ یھبئگ اورئگ یلعؓئگ ےسیجئگ افحتئگ ربیخئگ یھبئگ ‪،‬اوبذرئگ افغریئگ ےسیجئگ ریقفئگ ‪ ،‬شئگ ‪،‬مغئگ دنسپئگ یھب‪،‬اورئگ دبعاحر نمئگ نبئگ وع ؓ‬
‫وتعسئگ االخق‪،‬ایلعئگ رکدار‪،‬اورئگ نسحئگ رکفئگ وئگ وئگ دتریبئگ اکئگ امکلئگ ہیئگ اھتئگ ہکئگ ہیئگ یھبئگ بئگ یبنﷺ یکئگ ذاتئگ ےسئگ ےبئگ اثملئگ وااہلہنئگ قشعئگ رےتھکئگ اوریبنﷺیھبئگ انئگ اکئگ اسئگ دقرئگ ‬
‫ئگ ہئگ اکئگ ہیئگ اتھجمسئگ ہکئگ شایرئگ یبنﷺ بئگ ےسئگ زنادہئگ یھجمئگ وکئگ اچےتہئگ ںیہ‪،‬اورئگ اسئگ وتعسئگ االخقئگ ‪،‬نسحئگ رکفئگ وئگ دتریبئگ اورئگ ریغئگ ومعمیلئگ ااثیرئگ یکئگ دبولئگ آپئگ ےنئگ ‬
‫احلظئگ رےتھکئگ ہک ر‬
‫احصہب ئگ رکامؓئگ اک ئگ وہ ئگ اثمیل ئگ ہھتج ئگ ئگ ایترئگ ایک ئگ نج ئگ ںیم ئگ وتعیبطں ئگ ےک ئگ نایمہ ئگ االتخف ئگ ےک ئگ ناووجد ئگ وہ ئگ ےب ئگ اثمل ئگ یتہجکی ئگ ‪،‬ریغ ئگ ومعمیل ئگ ااحتد ئگ واعتون ئگ اور ئگ اقب ئگ رکش ئگ اتفل ئگ و ئگ اگلؤ ئگ اھت ئگ ہکئگ ‬
‫اناینئگ نارخیئگ اےنپئگ انئگ احفصتئگ وکئگ اجبئگ وطرئگ رپئگ اینپئگ وطلیئگ رمعئگ اکئگ اح لئگ یتھجمسئگ ےہئگ ۔‬

‫آپ ئگ یک ئگ دوایتسں ئگ درتقیقح ئگ ایس ئگ وق ئگ اکایمب ئگ اور ئگ نادیئار ئگ وہ ئگ یتکس ئگ ںیہ ئگ ج ئگ آپ ئگ اامتجیع ئگ االخق ئگ ںیم ئگ امیکحہن ئگ کچل ئگ اور ئگ ریغ ئگ ومعمیل ئگ ربص ئگ و ئگ لمحت ئگ دیپا ئگ رکںی ئگ اور ئگ دواتسہنئگ ‬
‫اقلعتتئگ ںیمئگ رواداریئگ ‪،‬وفعئگ دروئگ زگرئگ ‪،‬ایفاضہنئگ ترناؤ‪،‬خرنایتئگ ااثیرئگ ‪،‬نایمہئگ رمااعتئگ ‪،‬رسکئگ وئگ ااسکنرئگ ‪،‬اکئگ دورسےئگ ےکئگ خرناتئگ اکناسئگ وئگ احلظئگ اورئگ ریخئگ وخایہئگ اکئگ رضوریئگ دحئگ ‬
‫ک ئگ امامتم ئگ رکںی ئگ ۔یبنﷺ ےک ئگ دنچ ئگ وااعقت ئگ ےس ئگ ادنازہ ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ آپ ئگ سک ئگ اعیل ئگ رظیف ئگ ‪،‬قراخ ئگ دیل‪،‬لمحت ئگ و ئگ تردناری ئگ اور ئگ رواداری ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ولوگں ئگ یک ئگ رطفیئگ ‬
 ‫‪125‬‬

‫رضورناتئگ ‪،‬خرناتئگ اورئگ زمکورویںئگ اکئگ احلظئگ قرامےتئگ ےھتئگ ۔''ںیمئگ امنزئگ ےکئگ ےیلئگ آنائگ وہںئگ اورئگ یجئگ اچاتہئگ ےہئگ ہکئگ یبملئگ امنزئگ ڑپاھؤںئگ رھپئگ یسکئگ ےچبئگ ےکئگ روےنئگ یکئگ آوازئگ اکنئگ ںیمئگ آیتئگ ‬
‫ےہئگ وتئگ ںیمئگ امنزئگ ئگ وکرصتخمئگ رکئگ داتیئگ وہںئگ ویکہکنئگ ھجمئگ رپئگ ہیئگ ئگ ناتئگ ااہتنیئئگ رگاںئگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ امنزئگ وکئگ وطلئگ دےئگ رکئگ ےچبئگ یکئگ امںئگ وکئگ زتمحئگ ںیمئگ التبمئگ رکوں۔"(اخبری)‬

‫رضحت ئگ امکل ئگ نب ئگ اوحلترثؓ ئگ قرامےت ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ "مہ ئگ دنچ ئگ مہ ئگ رمع ئگ ونوجان ئگ دنی ئگ اک ئگ ملع ئگ اح ل ئگ رکےن ئگ ےک ئگ ےیل ئگ یبنﷺ ےک ئگ اہیں ئگ ےچنہپ۔ ئگ مہ ئگ ےن ئگ سیب ئگ دنئگ ‬
‫آپﷺ ےک ئگ اہیں ئگ ایقم ئگ ایک‪ ،‬ئگ یبنﷺ ااہتنیئ ئگ ر می ئگ و ئگ رنم ئگ اعمہلم ئگ رکےن ئگ واےل ئگ ےھت۔ ئگ (ج ئگ آپﷺ ےک ئگ اہیں ئگ رےتہ ئگ وہےئ ئگ ںیمہ ئگ سیب ئگ دن ئگ وہ ئگ ےئگ ‬
‫مہےسئگ وپاھچئگ متئگ اےنپئگ رھگوںئگ ںیمئگ اےنپئگ ےھچیپئگ نکئگ نکئگ ولوگںئگ وکئگ وھچڑئگ آےئئگ وہ۔ئگ مہئگ ‬
‫وت)آپﷺ ےنئگ سوسسئگ ایکئگ ہکئگ مہئگ رھگئگ اجےنئگ ےکئگ وشقئگ ںیمئگ ںیہئگ ئگ وتآپﷺ ےنئگ ئگ ‬
‫ےنئگ رھگئگ ےکئگ احالتئگ اتبےئئگ وتئگ آپﷺ ےنئگ قرامنائگ اجؤ ئگ ئگ اےنپئگ ویبیئگ وچبںئگ ںیمئگ واسپئگ اجؤئگ اورئگ انئگ ےکئگ درایمنئگ رہئگ رکئگ اںیہن ئگ یھبئگ وہئگ اھکسؤئگ وجئگ متئگ ےنئگ اھکیسئگ ےہ۔اورئگ اںیہنئگ ‬
‫ےلھبئگ اکومںئگ یکئگ نیقلتئگ رکوئگ اورئگ الفںئگ الفںئگ امنزئگ الفںئگ وقئگ ڑپوھئگ اورئگ جئگ امنزئگ اکئگ وقئگ آاجےئئگ وتئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ وکیئئگ اذانئگ دےئگ دےئگ اورئگ وجئگ متئگ ولوگںئگ ںیمئگ ملعئگ وئگ االخقئگ ےکئگ ‬
‫احلظئگ ےسئگ تراھئگ وہائگ وہئگ وہئگ امنزئگ ڑپاھےئ۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫رضحتئگ اعموہیئگ نبئگ مکحئگ یملسؓئگ اانپئگ ہصقئگ انسےتئگ ںیہئگ ہک"ںیمئگ یبنﷺ ےکئگ ئگ اسھتئگ امنزئگ ڑپھئگ راہئگ اھتئگ ہکئگ ام ےئگ ںیمئگ اکئگ آدیمئگ وکئگ کنیھچئگ آیئئگ ‪،‬ئگ امنزئگ ڑپےتھئگ یہئگ ریمیئگ ‬
‫زنان ئگ ےس ئگ ‪:‬ترچمک ئگ اہلل" ئگ لکن ئگ ایگ ئگ وت ئگ ولگ ئگ ےھجم ئگ وھگرےن ئگ ےگل ئگ ںیم ئگ ےن ئگ اہک ئگ خرا ئگ ںیہمت ئگ السم ئگ رےھک ئگ ےھجم ئگ ویکں ئگ وھگر ئگ رےہ ئگ وہ!رھپ ئگ ج ئگ ںیم ئگ ےن ئگ داھکی ئگ ہک ئگ وہ ئگ ھجم ئگ ےسئگ ‬
‫ےس‬
‫اخومش ئگ رےنہ ئگ وک ئگ ہہ ئگ رےہئگ ںیہ ئگ وت ئگ ںیم ئگ اخومش ئگ وہئگ ایگ ئگ جئگ یبنﷺ امنزئگ ےس ئگ افرغ ئگ وہئگ ےگ………ریمے ئگ امں ئگ ناپ ئگ آپﷺ رپ ئگ قرنان ئگ ںیم ئگ ےن ئگ یبنﷺ ئگ ‬
‫ےنہنئگ وتئگ ےھجمئگ ڈا اٹئگ ‪،‬ئگ ہنئگ امرائگ اورئگ ہنئگ ترائگ الھبئگ اہک‪،‬ئگ رصفئگ اانتئگ اہک‪":‬ہیئگ امنزےہ‪،‬ئگ امنزئگ ںیمئگ ناتئگ جئگ ‬
‫زنادہئگ رتہبئگ میلعتئگ وئگ ترتیبئگ رکےنئگ واالئگ ہنئگ وتئگ ےلہپئگ داھکیئگ ہنئگ دعبئگ ںیم۔ئگ آپﷺ ئگ ‬
‫رکنائگ انمبئگ ںیہن۔ئگ امنزئگ وتئگ نامئگ ےہئگ خرائگ یکئگ نایکئگ ایبنئگ رکےنئگ اک‪،‬ئگ اسئگ یکئگ ترایئئگ ایبنئگ رکےنئگ اکاورئگ قرآنئگ ڑپےنھئگ اک۔"(ملسم)‬

‫داعئگ اکئگ وصخیصئگ امامتمئگ ےیجیکئگ وخدئگ یھبئگ دووتسںئگ ےکئگ ےیلئگ داعئگ ےیجیکئگ اورئگ انئگ ےسئگ یھبئگ داعئگ یکئگ دروخابئگ ےیجیک۔ئگ داعئگ دووتسںئگ ےکئگ اسےنمئگ یھبئگ ےیجیکئگ اورئگ انئگ یکئگ دعمئگ ‬ ‫‪۲۷‬۔‬
‫وموجدیگئگ ںیمئگ یھب‪،‬ئگ دعمئگ وموجدیگئگ ںیمئگ دووتسںئگ اکئگ ایخلئگ رکئگ ےکئگ اورئگ انئگ اکئگ نامئگ ےلئگ رکئگ یھبئگ داعئگ ےیجیک۔ئگ رضحتئگ رمعؓئگ ےتہکئگ ںیہ‪":‬ںیمئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ رمعہئگ یکئگ ااجزتئگ ‬
‫اچیہ۔" ئگ آپﷺ ےن ئگ ااجزتئگ دےتی ئگ وہےئ ئگ قرامنا‪":‬اے ئگ ریمے ئگ اھبیئ ئگ اینپ ئگ داعؤں ئگ ںیم ئگ ںیمہ ئگ ہن ئگ وھبانل۔"ئگ رضحت ئگ رمعؓئگ ےتہکئگ ںیہ ئگ ‪":‬ےھجم ئگ اس ئگ نات ئگ ےس ئگ اینت ئگ وخیشئگ ‬
‫ےلےھجمئگ وپریئگ د ئگ اینیھبئگ یتلمئگ وتئگ اینتئگ وخیشئگ ہنئگ وہیت۔"‬
‫وہیئئگ ہکئگ ارگئگ اسئگ ےکئگ دب ئگ ‬

‫یبنﷺ اک ئگ ارشاد ئگ ےہ ئگ ہک‪":‬ج ئگ وکیئ ئگ املسمن ئگ اےپ ئگ املسمن ئگ اھبیئ ئگ ےک ئگ ےیل ئگ اغابئہن ئگ داع ئگ رکنا ئگ ےہ ئگ وت ئگ خرا ئگ اس ئگ وک ئگ وبقل ئگ قرامنا ئگ ےہ ئگ اور ئگ داع ئگ رکےن ئگ واےل ئگ ےکئگ ‬
‫رساہےنئگ اکئگ قرہتشئگ رقمرئگ راتہئگ ےہ ئگ ہکئگ جئگ وہئگ صخشئگ اےنپئگ اھبیئئگ ےکئگ ےیلئگ ایھچئگ داعئگ رکنائگ ےہئگ وتئگ قرہتشئگ آنیمئگ اتہکئگ ےہئگ اورئگ اتہک ئگ ےہئگ ریتےئگ ےیلئگ یھبئگ ویہئگ ھچئگ ےہئگ وجئگ وتئگ اےنپئگ ‬
‫اھبیئئگ ےکئگ ےیلئگ امنئگ راہئگ ےہ۔"(حیحصئگ ملسم)‬

‫اینپ ئگ ناصلخہن ئگ داعؤں ئگ ںیم ئگ خرا ئگ ےس ئگ دروخاب ئگ رکےت ئگ رےیہ ئگ ہک ئگ خرانا! ئگ ہارے ئگ دولں ئگ ےس ئگ ضغب ئگ و ئگ انعد ئگ اور ئگ دکوروتں ئگ وک ئگ ابغر ئگ ےس ئگ دوھ ئگ دے ئگ اور ئگ ہارےئگ ‬
‫ونیسںئگ وکئگ ولخصئگ وئگ تبحمئگ ےسئگ وجڑئگ دےئگ اورئگ ہارےئگ اقلعتتئگ وکئگ نایمہئگ ااحتدئگ وئگ اتفلئگ ےکئگ ذرےعیئگ وخوگشارئگ انب۔ئگ ‬

‫قرآنئگ ناکئگ یکئگ اسئگ داعئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیک‪:‬‬

‫ک َر ُء ْو ٌف ارح ِْی ٌم‬ ‫ْرف َل َنا َو ِ ِال ْخ َوان ِ َنا اال ِذیْ َن َس َب ُق ْونَا ب ِ ْ ِ‬
‫االیْ َما ِن َو َال َت ْج َع ْل ف ِ ْی ُقلُ ْوب ِ َنا غ ِ ًّال لِّ ال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا َربا َن ۤا اِن ا َ‬ ‫َربا َنا اغ ِ ْ‬
 ‫‪126‬‬

‫"اےئگ ہارےئگ رب!ئگ ہاریئگ اورئگ ہارےئگ اھبویئںئگ یکئگ رفغمتئگ قرامئگ وجئگ اامینئگ ںیمئگ مہئگ ےسئگ تقبسئگ ےلئگ ےئگ اورئگ ہارےئگ دولںئگ ںیمئگ اکئگ دورسےئگ ےکئگ الخفئگ ‬
‫ہنیکئگ اورئگ دکورتئگ ہنئگ رےنہئگ دے۔ئگ اےئگ ہارےئگ ربئگ ‪۷‬وتئگ ترائگ یہئگ رہمنانئگ اورئگ تہبئگ یہئگ رمحئگ قرامےنئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫زیمناینئگ ےکئگ آداب‬

‫امہمنئگ ےکئگ آےنئگ رپئگ وخیشئگ اورئگ تبحمئگ اکئگ ااہظرئگ ےیجیکئگ اورئگ اہنیئگ وخشئگ دیل‪،‬ئگ ترتئگ بلقئگ اورئگ تتئگ وئگ ارکامئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ اکئگ اابقتسلئگ ےیجیک۔ئگ گنئگ دیل‪،‬ئگ ےبئگ رک ‪،‬ئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫رسدئگ رہمی‪،‬ئگ اورئگ کرنھئگ اکئگ اؓاہظرئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ ےیجیک۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪":‬وجئگ ولگئگ خرائگ اورئگ ویمئگ آخرئگ رپئگ نیقیئگ رےتھکئگ ںیہئگ اںیہنئگ اےنپئگ امہمنئگ یکئگ اخرطئگ وتاحضئگ رکینئگ اچےیہ۔"(اخبریئگ ‪،‬ئگ ملسم)‬

‫اخرطئگ وتاحضئگ رکےنئگ ںیمئگ وہئگ اسریئگ یہئگ ناںیتئگ دالخئگ ںیہئگ وجئگ امہمنئگ ےکئگ ا تازئگ وئگ ارکام‪،‬ئگ آرامئگ وئگ راج‪،‬ئگ وکسنئگ وئگ ترتئگ اورئگ نیکستئگ خرناتئگ ےکئگ ےیلئگ وہں‪،‬ئگ دنخہئگ ‬
‫پیشااین ئگ اور ئگ وخش ئگ االخیق ئگ ےس ئگ شیپ ئگ آنا‪ ،‬ئگ یسنہ ئگ وخیش ئگ یک ئگ ناوتں ئگ ےس ئگ دل ئگ الہبنا‪ ،‬ئگ تت ئگ و ئگ ارکام ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ےنھٹیب ئگ ےنٹیل ئگ اک ئگ ااظتنم ئگ رکنا۔ ئگ اےنپ ئگ زعمز ئگ دووتسں ئگ ےس ئگ اعترف ئگ اورئگ ‬
‫الماقتئگ رکانا‪،‬ئگ اسئگ یکئگ رضورناتئگ اکئگ احلظئگ رانھک‪،‬ئگ اہنیئگ وخشئگ دیلئگ اورئگ قراک ئگ ےکئگ اسھتئگ اھکےنئگ ےنیپئگ اکئگ ااظتنمئگ رکنائگ اورئگ وخدئگ سفنئگ سیفنئگ اخرطئگ دمارتئگ ںیمئگ ےگلئگ رانہئگ ہیئگ بئگ یہئگ ‬
‫ناںیتئگ "ارکامئگ فیض"ئگ ںیمئگ دالخئگ ںیہ۔‬

‫"یبنﷺ ےکئگ ناسئگ جئگ زعمزئگ امہمنئگ آےتئگ وتئگ آپئگ ﷺ وخدئگ سفنئگ سیفنئگ انئگ یکئگ اخرطئگ داریئگ قرامےت۔"‬

‫ئگ رکنا‬
‫ج ئگ آپﷺ امہمن ئگ وک ئگ اےنپ ئگ درتسوخان ئگ رپ ئگ اھکنا ئگ الھکےت ئگ وت ئگ نار ئگ نار ئگ قرامےت‪":‬اور ئگ اھکےیئ ئگ اور ئگ اھکےیئ۔" ئگ ج ئگ امہمن ئگ وخب ئگ آوسدہ ئگ وہ ئگ اجنا ئگ اور ئگ ااکنر ئگ ‬
‫یئگ آپﷺ ارصارئگ ےسئگ نازئگ آےت۔ئگ ‬

‫امہمنئگ ےکئگ ااےنئگ رپئگ بئگ ےسئگ ےلہپئگ اسئگ ےسئگ السمئگ داعئگ ےیجیکئگ اورئگ ریخئگ وئگ اعتیفئگ ولعممئگ ےیجیک۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬

‫رک ِمی ْ َن (‪ )۵۵‬اِذْ َد َخلُ ْوا َعل َْی ِہ َف َقالُ ْوا َسلٰماؕ قَا َل َسل ٰ ٌم (وسرہ اذلارنات)‬
‫ٰىک َح ِدیْ ُث َض ْی ِف اِبْرٰہِ ْی َم ال ُْم ْ َ‬
‫َہ ْل اَت َ‬

‫"ایکئگ آپئگ وکئگ اترامیہؑئگ ےکئگ زعمزئگ امہمونںئگ یکئگ اکحیئگ یھبئگ یچنہپئگ ےہئگ ہکئگ جئگ وہئگ انئگ ےکئگ ناسئگ آےئئگ وتئگ آےتئگ یہئگ السمئگ ایک۔ئگ اترامیہؑئگ ےنئگ وجابئگ ںیمئگ السمئگ ایک۔"‬

‫دلئگ ‪،‬وھلئگ رکئگ امہمنئگ یکئگ اخرطئگ وتایکئگ ےیجیکئگ اورئگ وجئگ اےھچئگ ےسئگ ااھچئگ رسیمئگ وہئگ امہمنئگ ےکئگ اسےنمئگ وفرائگ ًشیپئگ ےیجیک۔ئگ رضحتئگ اترامیہؑئگ ےکئگ امہمنئگ جئگ آےئئگ وتئگ رضحتئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫رمںیمئگ شیپئگ ایک۔ئگ ‬
‫اترامیہؑئگ وفراًئگ انئگ ےکئگ اھکےنئگ ےنیپئگ ےکئگ ااظتنمئگ ںیمئگ گلئگ ےئگ اورئگ وجئگ ومنائگ نازہئگ ڑھچبائگ اںیہنئگ رسیمئگ اھتئگ ایسئگ اکئگ وگبئگ وھبنئگ رکئگ امہمونںئگ یکئگ خ ئگ ‬

‫قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫رفَ َ اغَ الِٰۤی اَ ْہل ِ ٖہ َف َج ٓا َء بِ ِع ْج ٍل َسمِی ْ ٍن ف َ ا‬

‫َرقبَ ۤٗہ اِل َْیہِ ْم‬

‫"وتئگ دلجیئگ ےسئگ رھگئگ ںیمئگ اجئگ رکئگ اکئگ ومنائگ ئگ نازہئگ ڑھچبائگ (ذحبئگ رکئگ ےکئگ ونھبا)ئگ الےئئگ اورئگ امہمونںئگ ےکئگ اسےنمئگ شیپئگ ایک۔"‬
 ‫‪127‬‬

‫" رفَ َ اغَ الِٰۤی اَ ْہل ِ ٖہ" ئگ اکئگ وہفمہیمئگ یھبئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ ےکپچئگ ےسئگ رھگئگ ںیمئگ امہمونںئگ یکئگ اخرطئگ وتاحضئگ رکےنئگ اکئگ ااظتنمئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ےلچئگ ےئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ امہمونںئگ وکئگ ‬
‫داھکئگ رکئگ اورئگ اتجئگ رکئگ انئگ ےکئگ اھکےنئگ ےنیپئگ اورئگ اخرطئگ وتایکئگ رکےنئگ یکئگ دوڑئگ دوھپئگ وہئگ یگئگ وتئگ وہئگ رشمئگ اورئگ زیمنانئگ یکئگ فیلکئگ یکئگ وہجئگ ےسئگ عنمئگ رکںیئگ ےگئگ اورئگ دنسپئگ ہنئگ رکںیئگ ےگئگ ہکئگ ‬
‫انئگ یکئگ وہجئگ ےسئگ زیمنانئگ یسکئگ ریغئگ ومعمیلئگ زتمحئگ ںیمئگ ڑپےئگ اورئگ رھپئگ زیمنانئگ ےکئگ ےیلئگ وماعقئگ ہنئگ وہئگ ئگ اگہکئگ وہئگ اخرطئگ وخاہئگ اخرطداریئگ رکئگ ےکس۔ئگ ‬

‫یبنﷺ ےنئگ امہمنئگ یکئگ اخرطداریئگ رپئگ سجئگ ادنازئگ ےسئگ ااھبرائگ ےہئگ اسئگ اکئگ ہشقنئگ ےتچنیھکئگ وہےئئگ رضحتئگ اوبرشحیؓئگ قرامےتئگ ںیہ‪:‬‬

‫ںےنئگ داھکیئگ اورئگ انئگ دواکونںئگ ےنئگ انسئگ جئگ ہکئگ یبنﷺ ہیئگ دہایئگ دےئگ رےہئگ ےھت۔ئگ وجئگ ولگئگ خرائگ اورئگ ویمئگ آخرتئگ رپئگ اامینئگ رےتھکئگ وہں‪،‬ئگ ‬
‫"ریمیئگ انئگ د ئگ وآوھکن ئگ ‬
‫اںیہنئگ اےنپئگ امہمونںئگ یکئگ اخرطئگ وتایکئگ رکینئگ اچےیہئگ امہمنئگ ےکئگ ااعنمئگ اکئگ ومعقئگ الہپئگ بئگ وئگ روزئگ ےہ۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫ےلہپئگ بئگ وئگ روزئگ یکئگ زیمناینئگ وکئگ ااعنمئگ ےسئگ ریبعتئگ رکےنئگ اکئگ وہفممئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ سجئگ رطحئگ ااعنمئگ دےنیئگ واالئگ دلئگ یکئگ ااہتنیئئگ وخیشئگ اورئگ تبحمئگ ےکئگ رہگےئگ خرناتئگ ےکئگ ‬
‫اسھتئگ ااعنمئگ دےتیئگ وہےئئگ رواحینئگ رسورئگ سوسسئگ رکنائگ ےہ‪،‬ئگ ھتئگ یہیئگ تیفیئگ ےلہپئگ بئگ وئگ روزئگ نیمئگ زیمنانئگ یکئگ وہینئگ اچےیہئگ اورئگ سجئگ رطحئگ ااعنمئگ ےنیلئگ واالئگ ترتئگ وئگ شادامینئگ ‬
‫ےکئگ خرناتئگ ےسئگ رسشارئگ ااعنمئگ دےنیئگ واےلئگ ےکئگ ااسحاستئگ یکئگ دقرئگ رکےتئگ وہےئئگ اانپئگ قحئگ ھجمسئگ وکئگ ااعنمئگ ووصلئگ رکنائگ ےہ‪،‬ئگ کیھٹئگ ایسئگ تیفیئگ اکئگ اظمہرہئگ ےلہپئگ بئگ وئگ روزئگ ںیمئگ ‬
‫امہمنئگ وکئگ یھبئگ رکنائگ اچےیہئگ اورئگ ریغبئگ یسکئگ کھجھجئگ ےکئگ اانپئگ قحئگ ہ ےتھجئگ وہےئئگ وخیشئگ اورئگ قریئگ ےکئگ خرناتئگ ےکئگ اسھتئگ زیمنانئگ یکئگ شیپئگ شکئگ وبقلئگ رکینئگ اچےیہ۔‬

‫چ‬
‫امہمنئگ ےکئگ آےتئگ یہئگ اسئگ یکئگ اناینئگ رضوروتںئگ اکئگ ااسحسئگ ےیجیک۔رعفئگ احجئگ ےکئگ ےیلئگ وپ ھٹے۔ئگ ہنمئگ اہھتئگ دوھےنئگ اکئگ ااظتنمئگ ےیجیک‪،‬ئگ رضورتئگ وہئگ وتئگ لسغئگ اکئگ ااظتنمئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫یھبئگ ےیجیک‪،‬ئگ اھکےنئگ ےنیپئگ اکئگ وقئگ ہنئگ وہئگ جئگ یھبئگ ولعممئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ وخشئگ اولسیبئگ ےسئگ ہکئگ امہمنئگ فلکتئگ ںیمئگ ااکنرئگ ہنئگ رکےئگ رمکےئگ ںیمئگ ےنٹیلئگ ےنھٹیبئگ اکئگ وجئگ مظنئگ وہئگ وہئگ امہمنئگ وکئگ ‬
‫اتبئگ دےیجی۔‬

‫ہرئگ وقئگ امہمنئگ ےکئگ ناسئگ درھنائگ امرےئگ ےھٹیبئگ ہنئگ رےیہئگ اورئگ ایسئگ رطحئگ راتئگ ےئگ کئگ امہمنئگ وکئگ رپاشینئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ نائگ ہکئگ امہمنئگ وک ئگ آرامئگ رکےنئگ اکئگ ومعقئگ ےلمئگ اورئگ وہئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫رپاشیینئگ سوسسئگ ہنئگ رکے۔ئگ رضحتئگ اترامیہؑئگ ےکئگ ناسئگ جئگ امہمنئگ آےئئگ وتئگ انئگ ےکئگ اھکےنئگ ےنیپئگ اکئگ ااظتنمئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ امہمونںئگ ےسئگ ھچئگ دترئگ ےکئگ ےیلئگ گلئگ وہئگ ے۔‬

‫امہمونںئگ ےکئگ اھکےنئگ ےنیپئگ رپئگ ترتئگ سوسسئگ ےیجیک‪،‬ئگ گنئگ دیل‪،‬ئگ کرنھئگ اورئگ وکتفئگ سوسسئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ امہمنئگ زتمحئگ ںیہنئگ ہکلبئگ رتمحئگ اورئگ ریخئگ وئگ ترتئگ اکئگ ذرہعیئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫وہنائگ ےہئگ اورئگ خرائگ سجئگ وکئگ آپئگ ےکئگ اہیںئگ اتجیھبئگ ےہئگ اسئگ اکئگ رزقئگ یھبئگ انارئگ داتیئگ ےہ‪،‬ئگ وئگ ہئگ آپئگ ےکئگ درتسوخانئگ رپئگ آپئگ یکئگ تمسقئگ اکئگ ںیہنئگ اھکنائگ ہکلبئگ اینپئگ تمسقئگ اکئگ اھکنائگ ےہئگ اورئگ آپئگ ‬
‫ےکئگ ا تازئگ وئگ ارکامئگ ںیمئگ ااضہفئگ اکئگ ناعئگ بائگ ےہ۔‬

‫امہمنئگ یکئگ تتئگ وئگ آتروئگ اکئگ یھبئگ احلظئگ رےیھکئگ اورئگ اسئگ یکئگ تتئگ وئگ آتروئگ وکئگ اینپئگ تتئگ وئگ آتروئگ ےیھجمس۔ئگ آپئگ ےکئگ امہمنئگ یکئگ تتئگ رپئگ وکیئئگ ہمحئگ رکےئگ وتئگ اسئگ وکئگ اینپئگ ریغتئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫ئگ وتیمحئگ ےکئگ الخفئگ جنلیچئگ ےیھجمس۔ئگ ‬

‫قرآنئگ ںیمئگ ےہئگ ہکئگ جئگ رضحتئگ ولطؑئگ ےکئگ امہمونںئگ رپئگ یتسبئگ ےکئگ ولگئگ دبنئگ ےکئگ اسھتئگ ہلمحئگ آورئگ وہےئئگ وتئگ وہئگ دماک تئگ ےکئگ ےیلئگ اھٹئگ ڑھکےئگ وہےئئگ اورئگ اہک‪":‬ہیئگ ‬
‫ےکےھجمئگ روسائگ ہنئگ رکو‪،‬ئگ انئگ یکئگ روسایئئگ ریمیئگ روسایئئگ ےہ۔"‬
‫ولگئگ ریمےئگ امہمنئگ ںیہئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ دبولسیکئگ رکئگ ئگ ‬

‫ۙ‪َ ﴾۸۶‬و اات ُقوا ا َ‬

‫ہلل َو َال تُ ْخز ُ ْو ِن ﴿‪﴾۸۶‬‬ ‫قَا َل ا ِ ان ہٰۤ ُءو َ ٓال ِء َض ْیف ِْی ف ََال َتف َْض ُح ْو ِن ﴿‬
 ‫‪128‬‬

‫"ولطؑئگ ےنئگ اہک‪":‬اھبویئ!ئگ ہیئگ ریمےئگ امہمنئگ ںیہئگ ےھجمئگ روسائگ ہنئگ رکو۔ئگ خرائگ ےسئگ ڈروئگ اورئگ ریمیئگ ےبئگ تیتئگ ےسئگ نازئگ روہ۔"‬

‫نیت ئگ دن ئگ ک ئگ ااہتنیئ ئگ وشق ئگ و ئگ وولےل ئگ ےکاسھت ئگ زیمناین ئگ ےک ئگ اقتےض ئگ وپرے ئگ ےیجیک۔ ئگ نیت ئگ دن ئگ یک ئگ ایضتف ئگ امہمن ئگ اک ئگ قح ئگ ےہ ئگ اور ئگ قح ئگ ادا ئگ رکےن ئگ ںیم ئگ ومنم ئگ وکئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ااہتنیئ ئگ قراخ ئگ دل ئگ وہنا ئگ اچےیہ۔ ئگ الہپ ئگ دن ئگ وصخیص ئگ اخرط ئگ دمارت ئگ اک ئگ ےہ ئگ اس ئگ ےیل ئگ ےلہپ ئگ روز ئگ امہمن ئگ ونازی ئگ اک ئگ وپرا ئگ وپرا ئگ امامتم ئگ ےیجیک…… دعب ئگ ےک ئگ دو ئگ دونں ئگ ںیم ئگ ارگ ئگ وہ ئگ ریغئگ ‬
‫ومعمیلئگ امامتمئگ ہنئگ رہئگ ےکسئگ وتئگ وکیئئگ اضمہقئئگ ںیہن‪،‬ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ف‬
‫واایحلفائگ الثثائگ انامئگ امفئگ دعبئگ ذاکلئگ ھوؤئگ ہلئگ دصۃق(اخبریئگ ‪،‬ئگ ملسم)‬

‫"اورئگ امہمنئگ ونازیئگ نیتئگ دنئگ کئگ ےہئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ ئگ زیمنانئگ وجئگ ھچئگ رکےئگ اگئگ وہئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ دصہقئگ وہئگ اگ۔"‬

‫امہمن ئگ یک ئگ خرم ئگ وک ئگ اانپ ئگ االخیق ئگ قرض ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ امہمن ئگ وک ئگ المزومں ئگ ناوچبں ئگ ےک ئگ اواےل ئگ رکےن ئگ ےک ئگ اجبےئ ئگ وخد ئگ اس ئگ یک ئگ خرم ئگ اور ئگ آرام ئگ ےک ئگ ےیل ئگ رمک ئگ ہتسبئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫کل ئگ ےن ئگ اہنیئگ ‬
‫رےیہ۔ ئگ یبنﷺ زعمز ئگ امہمونں ئگ یک ئگ امہمن ئگ ونازی ئگ وخد ئگ قرامےت ئگ ےھت ئگ رضحت ئگ اامم ئگ شایعفؒ ئگ ج ئگ اامم ئگ امکلؒ ئگ ےک ئگ اہں ئگ اج ئگ رک ئگ وطبر ئگ امہمن ئگ رہھٹے ئگ وتاامم ئگ ام ؒ‬
‫ تت ئگ و ئگ ارتحام ئگ ےس ئگ اںیہن ئگ اک ئگ رمکے ئگ ںیم ئگ الس ئگ دنا۔ ئگ رحس ئگ ےک ئگ وق ئگ اامم ئگ شایعفؒ ئگ ےن ئگ انس ئگ ہک ئگ یسک ئگ ےن ئگ دروازہ ئگ اٹھکٹھکنا ئگ اور ئگ تری ئگ یہ ئگ تقفش ئگ ےس ئگ آواز ئگ دی‪ :‬ئگ "آپ ئگ رپ ئگ خرا ئگ یکئگ ‬
‫رتمح ئگ وہ ئگ امنز ئگ اک ئگ وق ئگ وہ ئگ ایگ ئگ ےہ۔" ئگ اامم ئگ شایعفؒ ئگ وفراًئگ اےھٹ ئگ ایک ئگ دےتھکی ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ اامم ئگ امکل ئگ اہھت ئگ ںیم ئگ ناین ئگ اک ئگ رھبا ئگ وہا ئگ ولنا ئگ ےیل ئگ ڑھکے ئگ ںیہ ئگ اامم ئگ شایعفؒ ئگ وک ئگ ھچ ئگ رشم ئگ یس ئگ سوسسئگ ‬
‫یہاچےیہ۔"‬
‫وہیئ۔ئگ ااممئگ امکلؒئگ ناڑئگ ےئگ اورئگ اہنیئگ تبحمئگ ےکئگ اسھتئگ وبےل‪":‬اھبیئ ئگ !متئگ وکیئئگ ایخلئگ ہنئگ رکو۔ئگ امہمنئگ یکئگ خرمئگ وتئگ رکنائگ ئگ ‬

‫کلؒ‬
‫‪۷۳‬۔امہمنئگ وکئگ رہھٹاےنئگ ےکئگ دعب‪،‬ئگ تیبئگ االخلءئگ اتبئگ دےیجی۔ئگ ناینئگ اکئگ ولنائگ دےئگ دےیجی‪،‬ئگ ےلبقئگ اکئگ رخئگ اتبئگ دےیجی‪،‬ئگ امنزئگ یکئگ ہگجئگ اور ئگ ےلصمئگ وریغہئگ ایہمئگ رکئگ دےیجی۔ئگ ااممئگ شایعفؒئگ وکئگ ااممئگ ام ئگ ‬
‫ےکئگ اخدمئگ ےنئگ اکئگ رمکےئگ ںیمئگ رہھٹاےنئگ ےکئگ دعبئگ اہک‪":‬رضحتئگ ہلبقئگ اکئگ رخئگ ہیئگ ےہ‪،‬ئگ ناینئگ اکئگ ترنتئگ اہیںئگ راھکئگ ےہ‪،‬ئگ تیبئگ االخلءئگ اسئگ رطفئگ ےہ۔"ئگ ‬

‫اھکےنئگ ےکئگ ےیلئگ جئگ اہھتئگ دالھںیئئگ وتئگ ےلہپئگ وخدئگ اہھتئگ دوھئگ رکئگ درتسوخانئگ رپئگ ہپئگ اورئگ رھپئگ امہمنئگ ےکئگ اہھتئگ دولھاےئ‪،‬ئگ ااممئگ امکلؒئگ ےنئگ جئگ یہیئگ لمعئگ ایک‪،‬وتئگ ااممئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫ئگ اجنا‬
‫شایعفؒ ئگ ےن ئگ اس ئگ یک ئگ وہج ئگ وپیھچ‪ ،‬ئگ وت ئگ قرامنا‪":‬اھکےن ئگ ےس ئگ ےلہپ ئگ زیمنان ئگ وک ئگ ےلہپ ئگ اہھت ئگ دوھنا ئگ اچےیہ ئگ اور ئگ درتسوخان ئگ رپ ئگ چنہ ئگ رک ئگ امہمن ئگ وک ئگ وخش ئگ آدمیر ئگ ےنہک ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ایتر ئگ وہ ئگ ‬
‫اچےیہئگ اورئگ اھکےنئگ ےکئگ دعبئگ امہمونںئگ ےکئگ اہھتئگ دولھاےنئگ اچںیئہئگ اورئگ بئگ ےکئگ دعبئگ زیمنانئگ وکئگ اہھتئگ دوھےنئگ اچںیئہئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ اےتھٹئگ اےتھٹئگ وکیئئگ اورئگ ےچنہپ۔ئگ ‬

‫درتسوخانئگ رپئگ وخدوونشئگ اکئگ اسامنئگ اورئگ ترنتئگ وریغہئگ امہمنئگ یکئگ دعتادئگ ےسئگ ھچئگ زنادہئگ رےیھکئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ اھکےن ئگ ےکئگ دورانئگ وکیئئگ اورئگ اصجئگ آاجںیئئگ اورئگ رھپئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫انئگ ےکئگ ےیلئگ ااظتنمئگ رکےنئگ وکئگ دوڑنائگ اھبگائگ ڑپےئگ اورئگ ارگئگ ترنتئگ اورئگ اسامنئگ ےلہپئگ ےسئگ وموجدئگ وہئگ اگئگ وتئگ آےنئگ واالئگ یھبئگ سیکیئگ ےکئگ اجبےئئگ ترتئگ اورئگ تتئگ ازفایئئگ سوسسئگ رکےئگ ‬
‫اگ۔ئگ ‬

‫امہمنئگ ےکئگ ےیلئگ ااثیرئگ ےسئگ اکمئگ ےیجیل۔ئگ وخدئگ فیلکئگ ااھٹئگ رکئگ اسئگ وکئگ آرامئگ اچنہپےیئ۔‬ ‫‪۷۰‬۔‬

‫اکئگ رمہبتئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ اکئگ صخشئگ آنائگ اورئگ وبالئگ وضحرﷺ! ںیمئگ وھبکئگ ےسئگ ےبئگ نابئگ وہں‪،‬ئگ آپﷺ ےنئگ اینپئگ یسکئگ ویبیئگ ےکئگ اہیںئگ ‬
‫الہکنا‪،‬ئگ اھکےن ئگ ےکئگ ےیل ئگ وج ئگ ھچ ئگ وموجدئگ ےہ ئگ جیھب ئگ دو۔ ئگ وجابئگ آنا‪ ،‬ئگ اسئگ خرا ئگ یک ئگ مسقئگ سج ئگ ےن ئگ آپﷺ وکئگ ربمغیپ ئگ انبئگ رک ئگ اجیھبئگ ےہ ئگ اہیں ئگ وتئگ ناینئگ ےک ئگ وسا ئگ اور ئگ ھچئگ ںیہنئگ ےہئگ رھپئگ ‬
‫آپﷺ ےنئگ دورسیئگ ویبیئگ اہیںئگ الہکئگ اجیھب‪،‬ئگ واہںئگ ےسئگ یھبئگ یہیئگ وجابئگ آنا۔ئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ آپﷺ ےنئگ اکئگ اکئگ رکئگ ےکئگ بئگ ویبویںئگ ےکئگ اہیںئگ ولہکانائگ اورئگ بئگ ‬
‫ےکئگ اہیںئگ ےسئگ ایسئگ رطحئگ اکئگ وجابئگ آنا۔ئگ ‬
 ‫‪129‬‬

‫ئگ "نا‬
‫ابئگ آپﷺ اےنپ ئگ احصویبں ئگ یک ئگ رطف ئگ وتمہج ئگ وہےئ ئگ اور ئگ قرامنا ئگ آج ئگ رات ئگ ےک ئگ ےیل ئگ وکن ئگ اس ئگ امہمن ئگ وک ئگ وبقل ئگ رکنا ئگ ےہ۔ ئگ اک ئگ ااصنری ئگ احصیبؓ ئگ ےن ئگ اہک‪ :‬ئگ ‬
‫روسلئگ اہللﷺ! ںیمئگ وبقلئگ رکنائگ وہں۔‬

‫ااصنریئگ امہمنئگ وکئگ اےنپ ئگ رھگئگ ےلئگ ےئگ اورئگ رھگئگ اجئگ رکئگ ویبیئگ وکئگ اتبنا‪:‬ئگ "ریمےئگ اسھتئگ ہیئگ روسلئگ اہللﷺ ےکئگ امہمنئگ ںیہئگ انئگ یکئگ اخرطئگ داریئگ رکو۔"ئگ ویبیئگ ےنئگ ‬
‫اہک‪":‬ریمےئگ ناسئگ وتئگ رصفئگ وچبںئگ ےکئگ القئئگ اھکنائگ ےہ۔"ئگ احصیبؓئگ ےنئگ اہک‪:‬ئگ "وچبںئگ وکئگ یسکئگ رطحئگ الہبئگ رکئگ السئگ دوئگ اورئگ جئگ امہمنئگ ےکئگ اسےنمئگ اھکنائگ ر‪،‬وھئگ وتئگ یسکئگ اہبےنئگ رچاغئگ ‬
‫اھجبئگ دانیئگ اورئگ اھکےنئگ رپئگ امہمنئگ ےکئگ اسھتئگ ھٹیبئگ اجنا ئگ ئگ ناہکئگ اسئگ وکئگ سوسسئگ وہئگ ہکئگ مہئگ یھبئگ اھکےنئگ ںیمئگ رشکئگ ںیہ۔"‬

‫اسئگ رطحئگ امہمنئگ ےنئگ وتئگ ٹیپئگ رھبئگ رکئگ اھکنائگ اورئگ رھگئگ واولںئگ ےنئگ اسریئگ راتئگ افےقئگ ےسئگ زگاری۔ئگ حبصئگ جئگ ہیئگ احصیبؓئگ یبنﷺ یکئگ ئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہےئئگ ‬
‫وتآپﷺ ےنئگ دےتھکیئگ یہئگ قرامنا‪:‬ئگ متئگ دوونںئگ ےنئگ راتئگ اےنپئگ امہمنئگ ےکئگ اسھتئگ وجئگ نسحئگ ولسکئگ ایکئگ وہئگ خرائگ وکئگ تہبئگ یہئگ دنسپئگ آنا۔(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫ارگئگ آپئگ ےکئگ امہمنئگ ےنئگ یھبکئگ یسکئگ ومعقئگ رپئگ آپئگ ےکئگ اسھتئگ ےبئگ رمویتئگ اورئگ روےھکئگ نپئگ اکئگ ولسکئگ ایکئگ وہئگ یئگ یھبئگ آپئگ اسئگ ےکئگ اسھتئگ اہنیئگ قراخئگ دل‪،‬ئگ وتعسِئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫رظفئگ اورئگ ایفیضئگ اکئگ ولسکئگ ےیجیک۔‬

‫چس‬
‫رضحتئگ اوباالاوصئگ میؓئگ اےنپئگ وادلئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ ایبنئگ رکےتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ نارئگ اوہنںئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ وپاھچ‪:‬ئگ "ارگئگ یسکئگ ےکئگ ناسئگ ریمائگ زگرئگ وہئگ اورئگ وہئگ ‬
‫ریمیئگ ایضتفئگ اورئگ امہمنئگ اکئگ قحئگ ادائگ ہنئگ رکےئگ اورئگ رھپئگ ھچئگ دونںئگ ےکئگ دعبئگ اسئگ اکئگ زگرئگ ریمےئگ ناسئگ وہئگ وتئگ ایکئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ امہمینئگ اکئگ قحئگ ادائگ رکوں؟ئگ نائگ اس(ےبئگ رمویتئگ اورئگ ےبئگ ‬
‫رک )ئگ اکئگ دبہلئگ اےسئگ اھکچؤں؟یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "ئگ ںیہنئگ ہکلبئگ متئگ رہبئگ احلئگ اسئگ یکئگ امہمینئگ اکئگ قحئگ ادائگ رکو۔"(وکشمٰۃ)‬

‫امہمن ئگ ےس ئگ اےنپ ئگ قح ئگ ںیم ئگ ریخ ئگ و ئگ ترت ئگ یک ئگ داع ئگ ےک ئگ ےیل ئگ دروخاب ئگ ےیجیک ئگ ناوصخلص ئگ ارگ ئگ امہمن ئگ کین‪ ،‬ئگ ددنیار ئگ اور ئگ اصج ئگ لض ئگ وہ۔ ئگ رضحت ئگ دبعاہلل ئگ نبئگ ‬ ‫‪۷۵‬۔‬
‫رسبؓےتہکئگ ںیہئگ ہک ئگ یبنﷺ ریمے ئگ وادلئگ ےکئگ اہیںئگ امہمنئگ رہھٹے۔ ئگ مہ ئگ ےنئگ آپﷺ ےک ئگ اسےنم ئگ ہرہسی ئگ شیپ ئگ ایک۔ ئگ آپﷺ ےن ئگ وھتڑا ئگ اس ئگ انتول ئگ قرامنا ئگ رھپئگ مہئگ ‬
‫گ‬
‫ےنئگ وجھکرںی ئگ شیپئگ ںیک‪،‬ئگ آپﷺ وجھکرںیئگ اھکےتئگ ےھتئگ اورئگ ھیلیااںئگ اہشدتئگ یکئگ ایلگنئگ اورئگ چیبئگ یکئگ ایلگنئگ ںیمئگ ڑکپئگ ڑکپئگ رکئگ ےتکنیھپئگ اجےتئگ ےھت ئگ رھپئگ ےنیپئگ ےکئگ ےیلئگ ھچئگ شیپئگ ایکئگ ‬
‫یک‬
‫ایگ۔ ئگ آپﷺ ےن ئگ ونش ئگ قرامنا ئگ اور ئگ اےنپ ئگ داںیئ ئگ رطف ئگ ےنھٹیب ئگ واےل ئگ ےک ئگ آےگ ئگ تراھ ئگ دنا ئگ ج ئگ آپﷺ رشتفی ئگ ےل ئگ اجےن ئگ تگل ئگ وت ئگ وادل ئگ رتحمم ئگ ےن ئگ آپﷺ ئگ ‬
‫وساریئگ یکئگ اگلمئگ ڑکپئگ یلئگ اورئگ دروخابئگ یکئگ ہکئگ وضحرﷺ ہارےئگ ےیلئگ داعئگ قرامںیئ……… اورئگ یبنﷺ ےنئگ دنائگ قرامیئ‬

‫اللھم بارک لھم فامی رزقتھم واغرفلھم و ارحمھم‬

‫ئگ دناےہئگ اسئگ ںیمئگ ترتئگ قرام۔ئگ انئگ یکئگ رفغمتئگ قرامئگ اورئگ انئگ رپئگ رمحئگ رک۔"‬
‫"خرانا!وتئگ ےنئگ انئگ وکئگ وجئگ رزق ئگ ‬

‫ےکآداب‬
‫امہمینئگ ئگ ‬
‫ئ‬
‫یسکئگ ےکئگ اہیںئگ امہمنئگ اجںیئئگ وتئگ سئگ تیثیحئگ زیمنان‪،‬ئگ نازیمنانئگ ےکئگ وچبںئگ ےکئگ ےیلئگ ھچئگ ےفحئگ احتئئگ ےتیلئگ اجےیئئگ اورئگ ےفحئگ ںیمئگ زیمنانئگ ےکئگ ذوقئگ اورئگ دنسپئگ اکئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫احلظئگ ےیجیک۔ئگ ںوفحںئگ اورئگ دہویںئگ ےکئگ ابتدےلئگ ےسئگ تبحمئگ اورئگ قلعتئگ ےکئگ خرناتئگ ترےتھئگ ںیہئگ اورئگ ہفحتئگ دےنیئگ واےلئگ ےکئگ ےیلئگ دلئگ ںیمئگ اجنگشئئگ دیپائگ وہیتئگ ےہ۔‬
 ‫‪130‬‬

‫سج ئگ ےک ئگ اہیں ئگ یھب ئگ امہمن ئگ نب ئگ رک ئگ اجںیئ ئگ وکشش ئگ رکںی ئگ ہک ئگ نیت ئگ دن ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ ہن ئگ رہھٹںی ئگ اال ئگ ہی ئگ ہک ئگ وصخیص ئگ احالت ئگ وہں ئگ اور ئگ زیمنان ئگ یہ ئگ دشیر ئگ ارصارئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫رکے۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ئ‬
‫ئگ زیمننئگ ےکئگ اہںئگ اانتئگ رہھٹےئگ ہکئگ اسئگ وکئگ رپاشیینئگ ںیمئگ التبمئگ رکئگ دے۔"(االدابئگ ارفملد)‬
‫ئگ اجتںیہنئگ ہکئگ ئگ وہ ا‬
‫"امہمنئگ ےکئگ ےیل رئگ ‬
‫ئ‬
‫ئگ اجت ئگ ںیہنئگ ہک ئگ وہ ئگ اےنپ ئگ اھبیئئگ ےک ئگ اہیں ئگ اانت ئگ رہھٹے ئگ ہک ئگ اس ئگ وک ئگ اگہنگرئگ رک ئگ دے۔" ئگ ولوگں ئگ ےن ئگ اہک‪":‬نا ئگ روسلئگ ‬
‫اور ئگ حیحصئگ ملسم ئگ ںیم ئگ ےہئگ ہک ئگ "املسمن ئگ ےکئگ ےیل ر‬
‫اہللﷺ! اگہنگرئگ ےسیکئگ رکےئگ اگ؟ئگ قرامنا‪":‬اسئگ رطحئگ ہکئگ وہئگ اسئگ ےکئگ ناسئگ اانتئگ رہھٹےئگ ہکئگ زیمنانئگ ےکئگ ناسئگ ایضتفئگ ےکئگ ےیلئگ ھچئگ ہنئگ رےہ۔"‬

‫ہشیمہئگ دورسوںئگ ےکئگ یہئگ امہمنئگ ہنئگ ب‪،‬ئگ دورسوںئگ وکئگ یھبئگ اےنپئگ اہیںئگ آےنئگ یکئگ دوعتئگ دےیجیئگ اورئگ دلئگ ‪،‬وھلئگ رکئگ اخرطئگ وتایکئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫امہمینئگ ںیمئگ اجںیئئگ وتئگ وممسئگ ےکئگ احلظئگ ےسئگ رضوریئگ اسامنئگ اورئگ رتسبئگ وریغہئگ ےلئگ رکئگ اجی۔ئگ اجےئئگ ںیمئگ اخصئگ وطرئگ رپئگ ریغبئگ رتسبئگ ےکئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ اجیئگ ورہنئگ زیمنانئگ وکئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫نااقبئگ تردابئگ فیلکئگ وہئگ یگئگ اورئگ ہیئگ ہرئگ زگئگ انمبئگ ںیہنئگ ہکئگ امہمنئگ زیمنانئگ ےکئگ ےیلئگ ون ِالئگ اجنئگ نبئگ اجےئ۔‬

‫زیمنانئگ یکئگ رصموایفتئگ اورئگ ذہمئگ داریئگ اکئگ یھبئگ احلظئگ رےیھکئگ اورئگ اسئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ہکئگ آپئگ یکئگ وہجئگ ےسئگ زیمنانئگ یکئگ رصموایفتئگ ثاتترئگ ہنئگ وہںئگ اورئگ ذہمئگ دارویںئگ ںیمئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫للخئگ ہنئگ ڑپے۔‬

‫زیمنانئگ ےسئگ رطحئگ رطحئگ ےکئگ اطمےبلئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ وہئگ آپئگ یکئگ اخرطئگ دمارتئگ اورئگ دلئگ وجیئئگ ےکئگ ےیلئگ ازئگ وخدئگ وجئگ امامتمئگ رکےئگ ایسئگ رپئگ زیمنانئگ اکئگ رکشہیئگ ادائگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫اسئگ ئگ وکیسکئگ ےبئگ اجئگ تقشمئگ ںیمئگ ہنئگ ڈاےیل۔‬
‫ئ‬
‫ارگئگ آپئگ زیمنانئگ یکئگ وخانیتئگ ےکئگ ےیلئگ ریغئگ ورحمئگ ںیہئگ وتئگ زیمنانئگ یکئگ ریغئگ وموجدیگئگ ںیمئگ البئگ وہجئگ انئگ ےسئگ وگتفگئگ ہنئگ ےیجیکئگ ہنئگ انئگ وکئگ آسپئگ یکئگ وگتفگئگ رپئگ اکنئگ ہنئگ اگلیئگ اورئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫لمعےسئگ اںیہنئگ وکیئئگ رپاشیینئگ یھبئگ ہنئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ یسکئگ وقئگ ےبئگ رپدیگئگ یھبئگ ہنئگ وہےنئگ ناےئ۔‬
‫اسئگ ادنا ئگ زےسئگ رےیہئگ ہکئگ آپئگ یکئگ وگتفگئگ اورئگ رطزئگ ئگ ‬

‫اورئگ ارگئگ یسکئگ وہجئگ ےسئگ آپئگ زیمنانئگ ےکئگ اسھتئگ ہنئگ اھکنائگ اچںیہئگ نائگ روزےئگ ےسئگ وہںئگ وتئگ اہنیئگ اےھچئگ ادنازئگ ںیمئگ ذعمرتئگ رکںیئگ اورئگ زیمنانئگ ےکئگ ےیلئگ ریخئگ وئگ ترتئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫یکئگ داعئگ امںیگن۔‬

‫ئگ ت ئگ فلکت ئگ اھکنا ئگ راھک ئگ اور ئگ وہ ئگ اہھت ئگ ےتچنیھک ئگ یہ ئگ رےہ ئگ وت ئگ رضحت ئگ اترامیہؑ ئگ ےن ئگ دروخاب ئگ یک‪":‬آپئگ ‬
‫ج ئگ رضحت ئگ اترامیہؑ ئگ ےن ئگ آےن ئگ واےل ئگ امہمونں ئگ ےک ئگ اسےنم ُ ر‬
‫رضحاتئگ اھکےتئگ ویکںئگ ںیہن؟"ئگ وجابئگ ںیمئگ قروتشںئگ ےنئگ رضحتئگ وکئگ یلستئگ دےتیئگ وہےئئگ اہک‪":‬آپئگ ناوگارئگ ہنئگ سوسسئگ قرامںیئ‪،‬ئگ درا لئگ مہئگ اھکئگ ںیہنئگ تکسئگ مہئگ وتئگ رصفئگ آپئگ ‬
‫ئگ دےنیآےئئگ ںیہ۔"‬
‫وکئگ اکئگ القئئگ ےٹیبئگ ےکئگ دیپائگ وہےنئگ یکئگ وخشئگ ربخی ئگ ‬

‫جئگ یسکئگ ےکئگ اہںئگ دوعتئگ ںیمئگ اجںیئئگ وتئگ اھکےنئگ ےنیپئگ ےکئگ دعبئگ زیمنانئگ ےکئگ ےیلئگ اشکدہئگ روزی‪،‬ئگ ریخئگ وئگ ترتئگ اورئگ رفغمتئگ وئگ رتمحئگ یکئگ داعئگ ےیجیک۔ئگ رضحتئگ امشیہلئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫ہبؓ‬
‫انبئگ اہیتنؓئگ ےنئگ یبنﷺ اورئگ آپﷺ ےکئگ احصہبؓئگ یکئگ دوعتئگ یک‪،‬ئگ جئگ بئگ ولگئگ اھکےنئگ ےسئگ افرغئگ وہےئئگ وتئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪":‬اےنپئگ اھبیئئگ اکئگ ہلئگ دو۔"احص ئگ ‬
 ‫‪131‬‬

‫ےنئگ وپاھچ‪:‬ئگ " ہلئگ ایکئگ دںی؟ئگ ناروسلئگ اہللﷺ!" قرامنا"ئگ جئگ آدیمئگ اےنپئگ اھبیئئگ ےکئگ اہیںئگ اجےئئگ اورئگ واہںئگ اھکےئئگ ےئپئگ وتئگ اسئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ ریخئگ وئگ ترتئگ یکئگ داعئگ رکے‪،‬ئگ ‬
‫ہیئگ اسئگ اکئگ ہلئگ ےہ۔"(اوبداؤد)‬

‫یبنﷺ اکئگ ناررضحتئگ دعسئگ نبئگ ابعدہؓئگ ےکئگ اہیںئگ رشتفیئگ ےلئگ ے۔ئگ رضحتئگ دعسؓئگ ےنئگ رویٹئگ اورئگ زوتینئگ شیپئگ ایک۔ئگ آپﷺ ےنئگ انتولئگ قرامنائگ اورئگ ہیئگ ‬
‫داعئگ قرامیئ‪:‬‬

‫افرط عندکم الصائمون و الک طعامکم االبرار وصلت علیکم المالئکۃئگ (اوبدوؤد)‬

‫"اہمترےئگ اہیںئگ روزےئگ دارئگ روزہئگ ااطفرئگ رکںی‪،‬ئگ کینئگ ولگئگ اہمترائگ اھکنائگ اھکںیئئگ اورئگ قرےتشئگ اہمترےئگ ےیلئگ رتمحئگ وئگ رفغمتئگ یکئگ داعئگ رکںی۔"‬

‫ےکآداب‬
‫سلجمئگ ئگ ‬

‫ہشیمہئگ اےھچئگ ولوگںئگ یکئگ تبحصئگ ںیمئگ ےنھٹیبئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬

‫سلجمئگ ںیمئگ وجئگ وگتفگئگ وہئگ ریہئگ وہ‪،‬ئگ اسئگ ںیمئگ ہصحئگ ےیجیلئگ سلجمئگ یکئگ وگتفگئگ ںیمئگ رشکئگ ہنئگ وہنائگ اورئگ امےھتئگ رپئگ ںینکشئگ ڈاےلئگ ےیھٹیبئگ رانہ‪،‬ئگ رغوریکئگ والمئگ ےہ‪،‬ئگ سلجمئگ ںیمئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫احصہب ئگ رکامؓ ئگ سج ئگ وگتفگئگ ںیم ئگ رصموف ئگ وہےت ئگ یبنﷺ یھبئگ ایس ئگ وگتفگ ئگ ںیم ئگ رشک ئگ رےتہ‪ ،‬ئگ سلجم ئگ ںیم ئگ نیگمغ ئگ اورئگ لحمضم ئگ وہ ئگ رک ئگ ہنئگ ےیھٹیب۔ ئگ رکسماےت ئگ رہچے ئگ ےک ئگ اسھتئگ ‬
‫اشہشئگ ناشئگ وہئگ رکئگ ےیھٹیب۔ئگ ‬

‫وکششئگ ےیجیکئگ ہکئگ آپئگ یکئگ وکیئئگ سلجمئگ خرائگ اورئگ آخرتئگ ےکئگ ذرکئگ ےسئگ اخیلئگ ہنئگ رےہئگ اورئگ جئگ آپئگ سوسسئگ رکںیئگ ہکئگ احرضنیئگ دینیئگ وگتفگئگ ںیمئگ دیپسچلئگ ںیہنئگ ےلئگ رےہئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ںیہئگ وتئگ وگتفگئگ اکئگ رخئگ یسکئگ دونییئگ ہلئسمئگ یکئگ رطفئگ ریھپئگ دںیئگ اورئگ رھپئگ جئگ انمبئگ ومعقئگ ناںیئئگ وتئگ وگتفگئگ اکئگ رخئگ تمکحئگ ےکئگ اسھتئگ دینیئگ وموضعئگ یکئگ رطفئگ ریھپےنئگ یکئگ وکششئگ ‬
‫رکںی۔‬
‫ئ‬
‫سلجمئگ ںیمئگ ںاہںئگ ہگجئگ ےلمئگ ھٹیبئگ اجی‪،‬ئگ عمجمئگ وکئگ ریچےتئگ اورئگ وکدےتئگ الھپےتگنئگ آےگئگ اجےنئگ یکئگ وکششئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ ااسیئگ رکےنئگ ےسئگ ےلہپئگ آےنئگ واولںئگ اورئگ ےنھٹیبئگ واولںئگ وکئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫یھبئگ فیلکئگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ ااسیئگ رکےنئگ واولںئگ ںیمئگ یھبئگ اینپئگ ترایئئگ اکئگ ااسحسئگ اورئگ رغورئگ دیپائگ وہنائگ ےہ۔‬

‫سلجمئگ ںیمئگ ےس ئگ یسک ئگ ےھٹیبئگ وہےئئگ آدیمئگ وک ئگ ااھٹ ئگ رکئگ اسئگ یک ئگ ہگج ئگ ےنھٹیب ئگ یک ئگ وکششئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ ہی ئگ ااہتنیئ ئگ تری ئگ اعدتئگ ےہ ئگ اس ئگ ےسئگ دورسوں ئگ ےک ئگ دل ئگ ںیم ئگ رفنت ئگ اورئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫دکورتئگ یھبئگ دیپائگ وہیتئگ ےہئگ ئگ اورئگ اےنپئگ وکئگ ترائگ ےنھجمسئگ اورئگ اتیمہئگ اتجےنئگ اکئگ ااہظرئگ یھبئگ وہنائگ ےہ۔ئگ ‬

‫ارگئگ سلجمئگ ںیمئگ ولگئگ ھگرائگ ڈاےلئگ ےھٹیبئگ وہںئگ وتئگ انئگ ےکئگ چیبئگ ںیمئگ ہنئگ ےیھٹیبئگ ہیئگ تخسئگ مسقئگ یکئگ دبزیمتیئگ اورئگ رخسمہئگ نپئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ ےنئگ ااسیئگ رکےنئگ واےلئگ رپئگ تنعلئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫یجیھبئگ ےہ۔‬

‫سلجم ئگ ںیم ئگ ےھٹیب ئگ وہےئ ئگ ولوگں ئگ ںیم ئگ ےس ئگ ارگ ئگ وکیئ ئگ یسک ئگ رضورت ئگ ےس ئگ اھٹ ئگ رک ئگ الچ ئگ اجےئ ئگ وت ئگ اس ئگ یک ئگ ہگج ئگ رپ ئگ ہضبق ئگ ہن ئگ ےیجیک۔ ئگ اسئگ یک ئگ ہگج ئگ وفحمظ ئگ رےیھک ئگ اہں ئگ ارگ ئگ ہیئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫ولعممئگ وہئگ اجےئئگ ہکئگ وہئگ صخشئگ ابئگ واسپئگ ہنئگ آےئئگ اگئگ وتئگ رھپئگ ےبئگ فلکتئگ اسئگ ہگجئگ ھٹیبئگ تکسئگ ںیہ۔‬
 ‫‪132‬‬

‫ارگ ئگ سلجم ئگ ںیم ئگ دو ئگ آدیم ئگ اک ئگ دورسے ئگ ےک ئگ قر ی ئگ ھٹیب ئگ ے ئگ وہں ئگ وت ئگ ان ئگ وک ئگ ااجزت ئگ ےیل ئگ ریغب ئگ اگل ئگ اگل ئگ ہن ئگ ےیجیک ئگ ویکہکن ئگ ٓاسپ ئگ یک ئگ ےب ئگ یفلکت ئگ نا ئگ تبحم ئگ نا ئگ یسک ئگ اورئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫تحلصمئگ ےسئگ قر یئگ ےھٹیبئگ وہںئگ ےگئگ اورئگ انئگ وکئگ اگلئگ اگلئگ رکےنئگ ےسئگ انئگ ےکئگ دلئگ وکئگ فیلکئگ وہئگ یگ۔‬

‫سلجمئگ ںیمئگ یسکئگ امازیئگ ہگجئگ رپئگ ےنھٹیبئگ ےس ئگ رپزیہئگ ےیجیک‪،‬ئگ یسکئگ ےکئگ ئگ اہیںئگ اجںیئئگ وتئگ واہں ئگ یھبئگ اسئگ یکئگ زعمزئگ رپئگ ےنھٹیبئگ یکئگ وکششئگ ہن ئگ ئگ ےیجیک۔ئگ اہںئگ ارگئگ وہئگ وخدئگ یہئگ ارصارئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫رکےئگ وتئگ ےنھٹیبئگ ںیمئگ وکیئئگ رحجئگ ںیہنئگ اورئگ سلجمئگ ںیمئگ ہشیمہئگ ادبئگ ےسئگ ےھٹیب‪،‬ئگ ناؤںئگ الیھپئگ رکئگ نائگ ڈنپ ایںئگ ‪،‬وھلئگ رکئگ ہنئگ ےھٹیب۔ئگ ‬
‫ئ‬
‫ہیئگ وکششئگ ہنئگ ےیجیکئگ ہکئگ آپئگ رہبئگ احلئگ دصرئگ ےکئگ قر یئگ یہئگ ںیھٹیبئگ ہکلبئگ ںاہںئگ ہگجئگ ےلمئگ ھٹیبئگ اجیئگ اورئگ اسئگ رطحئگ ےیھٹیبئگ ہکئگ دعبںیمئگ آےنئگ واولںئگ وکئگ ہگجئگ ےنلمئگ اورئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫ئ‬
‫ےنھٹیبئگ ںیمئگ وکیئئگ زتمحئگ ہنئگ وہئگ اورئگ جئگ ولگئگ زنادہئگ آاجںیئئگ وتئگ ٹمسئگ رکئگ ھٹیبئگ اجیئگ اورئگ آےنئگ واولںئگ وکئگ اشکدہئگ دیلئگ ےسئگ ہگجئگ دےئگ دےیجی۔‬

‫سلجمئگ ںیمئگ یسکئگ ےکئگ اسےنمئگ نائگ اردرگدئگ ڑھکائگ ہنئگ رانہئگ اچےیہ‪،‬ئگ میظعتئگ اکئگ ہیئگ رطہقیئگ االسیمئگ مراجئگ ےکئگ الخفئگ ےہ۔ئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬

‫سلجمئگ ںیمئگ دوئگ آدیمئگ آسپئگ ںیمئگ ےکپچئگ ےکپچئگ ناںیتئگ ہنئگ رکںیئگ اسئگ ےسئگ دورسوںئگ وکئگ ہیئگ ئگ ااسحسئگ یھبئگ وہنائگ ےہئگ ہکئگ اوہنںئگ ےنئگ ںیمہئگ اینپئگ رازئگ یکئگ ناوتںئگ ںیمئگ رشکئگ رکےنئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫ےکئگ اقبئگ ہنئگ اھجمسئگ اورئگ ہیئگ دبامگینئگ یھبئگ وہیتئگ ےہئگ ہکئگ شایرئگ ہارےئگ نارےئگ ںیمئگ وکیئئگ ناتئگ ہہئگ رےہئگ وہں۔ئگ ‬

‫سلجمئگ ںیمئگ وجئگ ھچئگ انہکئگ وہ‪،‬ئگ دصرئگ سلجمئگ ےسئگ ااجزتئگ ےلئگ رکئگ ےیہکئگ اورئگ وگتفگئگ نائگ وسالئگ وئگ وجابئگ ںیمئگ ااسیئگ ادنازئگ اایتخرئگ ہنئگ ےیجیکئگ ہکئگ آپئگ یہئگ دصرئگ سلجمئگ ولعممئگ وہےنئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫ںیگل‪،‬ئگ ہیئگ وخدئگ امنیئئگ یھبئگ ےہئگ اورئگ دصرئگ سلجمئگ ےکئگ اسھتئگ زنادیتئگ یھب۔ئگ ‬

‫اکئگ وقئگ ںیمئگ اکئگ یہئگ صخشئگ وکئگ وبانلئگ اچےیہئگ اورئگ ہرئگ صخشئگ یکئگ ناتئگ م رئگ ےسئگ سائگ اچےیہ۔ئگ اینپئگ ناتئگ ےنہکئگ ےکئگ ےیلئگ ایسیئگ ےبئگ نایبئگ ںیہنئگ وہینئگ اچےیہئگ ہکئگ بئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫کیبئگ وقئگ وبےنلئگ ںیگلئگ اورئگ سلجمئگ ںیمئگ ہروبنئگ وہےنئگ ےگل۔‬

‫سلجمئگ ںیمئگ وجئگ ناںیتئگ رازئگ یکئگ وہںئگ انئگ وکئگ ہگجئگ ہگجئگ ایبنئگ ہنئگ رکنائگ اچےیہ۔ئگ سلجمئگ اکئگ ہیئگ قحئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ ےکئگ رازوںئگ یکئگ افحتظئگ یکئگ اجےئ۔‬ ‫‪۷۵‬۔‬
‫چ‬
‫سلجمئگ ںیمئگ سجئگ وموضعئگ رپئگ وگتفگئگ وہئگ ریہئگ وہ‪،‬ئگ جئگ کئگ اسئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ ھچئگ ےطئگ ہنئگ وہئگ اجےئئگ دورسائگ وموضعئگ ہنئگ ھییٹےئگ اورئگ ہنئگ دورسوںئگ یکئگ ناتئگ اکٹئگ رکئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫اینپئگ ناتئگ رشوعئگ ےیجیک‪،‬ئگ ارگئگ یھبکئگ وکیئئگ ایسیئگ رضورتئگ شیپئگ آاجےئئگ ہکئگ آپئگ ےکئگ ےیلئگ ئگ وفراًئگ وبانلئگ رضوریئگ وہئگ وتئگ وبےنلئگ واےلئگ ےسئگ ےلہپئگ ااجزتئگ ےلئگ ےیجیل۔‬

‫دصرئگ سلجمئگ وکئگ اسملئئگ رپئگ وگتفگئگ رکےتئگ وقئگ اسرےئگ یہئگ احرضنیئگ یکئگ رطفئگ وتہجئگ رینھکئگ اچےیہئگ اورئگ داںیئئگ ناںیئئگ ہرئگ رطفئگ رخئگ ریھپئگ ریھپئگ رکئگ ناتئگ رکینئگ اچےیہئگ ‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫اورئگ آزادیئگ ےکئگ اسھتئگ ہرئگ اکئگ وکئگ ااہظرئگ اکئگ ومعقئگ دانیئگ اچےیہ۔ئگ ‬

‫سلجمئگ تراخبئگ وہےنئگ ےسئگ ےلہپئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ اورئگ رھپئگ سلجمئگ تراخبئگ ئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۷۸‬۔‬

‫اللھم اقسم لنا من خشیتک فاتحول بہ بیننا و بین معصیتک و من طاعتک ما تبلغنا بہ جنتک‪ ،‬ومن الیقین ماتھون بہ علینا مضار‬
‫الدنیا اللھم متعناباسماعنا وابصارنا وقوتنا ما احییدناو اجعلہ الوارث منا‪ ،‬واجعل ثارنا علی من ظلمنا وانرصنا علی من عادانا وال تجعل‬
‫مصیبدنا فی دیننا و ال تجعل الدنیا اکبرھمنا‪ ،‬وال مبلغ علمنا و ال تسبط علینا من ال یرحمنا۔(ترمذی)‬
 ‫‪133‬‬

‫"خرانا!وت ئگ ںیمہ ئگ اانپ ئگ وخف ئگ اور ئگ اینپئگ تیشخئگ بیص ئگ رک ئگ وج ئگ ہارے ئگ اورئگ تیصعم ئگ ےکئگ درایمنئگ آڑ ئگ نب ئگ اجےئ ئگ اور ئگ وہ ئگ قرامں ئگ ترداری ئگ دے ئگ وج ئگ ںیمہ ئگ ریتیئگ جئگ ‬
‫ںیمئگ اچنہپئگ دےئگ اورئگ ںیمہئگ وہئگ ہتخپئگ نیقیئگ اطعئگ قرامئگ سج ئگ ےسئگ ہارےئگ ےیلئگ داینئگ ےکئگ اصقنناتئگ چیئگ وہئگ اجںیئ۔ئگ خرانا!ئگ وتئگ جئگ کئگ ںیمہئگ زدنہئگ رےھک‪،‬ئگ ںیمہئگ ہاریئگ نسئگ ‪،‬ئگ دےنھکیئگ یکئگ ‬
‫وقوتںئگ اورئگ امسجینئگ وتاناویئںئگ ےسئگ افدئہئگ ااھٹےنئگ اکومعقئگ دےئگ اورئگ اسئگ چہبررئگ وکئگ ہارےئگ دعبئگ یھبئگ ترقرارئگ رھکئگ اورئگ وجئگ مہئگ رپئگ ملظئگ رکےئگ اسئگ ےسئگ ہارائگ دبہلئگ ےلئگ اورئگ وجئگ مہئگ ےسئگ ‬
‫دیا یئگ رکےئگ اسئگ رپئگ ںیمہئگ اغہبلئگ اطعئگ قرامئگ اورئگ ںیمہئگ دنیئگ یکئگ آزامشئئگ ںیمئگ التبمئگ ہنئگ رکئگ اورئگ داینئگ وکئگ ہارائگ وصقمدئگ امظعئگ ہنئگ انبئگ اورئگ ہنئگ داینئگ وکئگ ہارےئگ ملعئگ وئگ ریصبتئگ یکئگ ااہتنرہھٹائگ اورئگ ہنئگ مہئگ ‬
‫ےوجئگ مہئگ رپئگ رمحئگ ہنئگ رکے۔"‬
‫رپئگ اسئگ صخشئگ وکئگ اقوبئگ د ئگ ‬

‫ےکآداب‬
‫الس ئگ م ئگ ‬

‫جئگ یسکئگ املسمنئگ اھبیئئگ ےسئگ الماقتئگ وہئگ وتئگ اسئگ ےسئگ اےنپئگ قلعتئگ اورئگ ترتئگ اکئگ ااہظرئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ "االسلمئگ مکیلع"ےیہک۔ئگ قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ ےہئگ ‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬

‫َو اِذَا َج ٓا َء َک اال ِذیْ َن یُ ْءو ِمنُ ْو َن بِاٰیٰد ِ َنا َف ُق ْل َسل ٰ ٌم َعل َْیکُ ْم(ااعنمئگ ‪)۵۴‬‬

‫"اےئگ یبنﷺ! جئگ آپﷺ ےکئگ ناسئگ وہئگ ولگئگ آںیئئگ وجئگ ہاریئگ آناتئگ رپئگ اامینئگ الےتئگ ںیہئگ وتئگ انئگ ےسئگ ےیہکئگ ‪,,‬االسلمئگ مکیلع‪،،‬۔"‬

‫اس ئگ آی ئگ ںیم ئگ یبنﷺ ےس ئگ اطخب ئگ رکےت ئگ وہےئ ئگ ناولا ہط ئگ ام ئگ وک ئگ ہی ئگ اوصیل ئگ میلعت ئگ دی ئگ یئگ ئگ ےہ ئگ ہک ئگ املسمن ئگ ج ئگ یھب ئگ املسمن ئگ ےس ئگ ےلم ئگ وت ئگ دوونں ئگ یہئگ ‬
‫خرناتئگ تبحمئگ وئگ ترتئگ اکئگ ابتدہلئگ رکںیئگ اورئگ اسئگ اکئگ رتہبنیئگ رطہقیئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اکئگ دورسےئگ ےکئگ ےیلئگ السیتمئگ اورئگ اعتیفئگ یکئگ داعئگ رکںی۔ئگ اکئگ االسلمئگ مکیلعئگ ےہکئگ وتئگ دورسائگ وئگ ‬
‫مکیلعئگ االسلمئگ ےہک۔ئگ السمئگ نایمہئگ اتفلئگ وئگ تبحمئگ وکئگ تراھےنئگ اورئگ اوتسارئگ رکےنئگ اکئگ ذرہعیئگ ےہ۔ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"مت ئگ ولگ ئگ ج ئگ ںیم ئگ ںیہنئگ اج ئگ تکسئگ جئگ ک ئگ ومنمئگ ںیہن ئگ ےتنب ئگ اور ئگ مت ئگ ومنمئگ ںیہن ئگ نب ئگ تکسئگ جئگ ک ئگ ہک ئگ اک ئگ دورسے ئگ ےس ئگ تبحمئگ ہنئگ رکو ئگ ںیم ئگ ںیہمت ئگ وہئگ ‬
‫دتریبئگ ویکںئگ ہنئگ اتبئگ دوںئگ سجئگ وکئگ ئگ اایتخرئگ رکئگ ےکئگ متئگ آسپئگ ںیمئگ اکئگ دورسےئگ ےسئگ تبحمئگ رکےنئگ وگل‪،‬ئگ آسپئگ ںیمئگ السمئگ وکئگ الیھپؤ۔"(وکشمٰۃ)‬

‫ہشیمہئگ االسیمئگ رطےقیئگ رپئگ السمئگ ےیجیک۔ئگ یسکئگ ےسئگ مہئگ الکمئگ وہںئگ نائگ اکمتبتئگ ئگ رکںی۔ئگ ہشیمہئگ اتکبئگ وئگ سئگ ےکئگ اتبےئئگ ہیئگ اافلظئگ یہئگ اامعتسلئگ ےیجیکئگ اسئگ االسیمئگ رطےقیئگ وکئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫ئگ تئگ اترئگ یھبئگ ےہئگ اورئگ السیتمئگ وئگ اعتیفئگ یکئگ اجعمئگ ‬
‫وھچڑئگ رکئگ وساسیٹئئگ ےکئگ را جئگ ےیکئگ وہےئئگ اافلظئگ وئگ ادنازئگ اایتخرئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ االسمئگ اکئگ اتبنائگ وہائگ ہیئگ ادنازئگ اطخبئگ اہنیئگ اسدہ‪،‬ئگ ناینعمئگ اور ُ ر‬
‫ئگ ہئگ مسقئگ یکئگ السیتمئگ اورئگ اعتیفئگ ےسئگ ونازے۔ئگ خرائگ ‬
‫ترنیئگ داعئگ یھب۔آپئگ جئگ اےنپئگ یسکئگ اھبیئئگ ےسئگ ےتلمئگ وہےئئگ االسلمئگ مکیلعئگ ےتہکئگ ںیہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ ینعمئگ ہیئگ وہےتئگ ںیہئگ ہکئگ خرائگ متئگ وک ر‬
‫اہمترےئگ اجنئگ وئگ املئگ وکئگ السمئگ رےھک۔ئگ رھگئگ نارئگ وکئگ السمئگ رےھک‪،‬ئگ الہئگ وئگ ایعلئگ اورئگ نیقلعتمئگ وکئگ السمئگ رےھک۔ئگ دنیئگ وئگ اامینئگ وکئگ السمئگ رےھکئگ داینئگ یھبئگ السمئگ رےہئگ اورئگ ‬
‫آخرتئگ یھب‪،‬ئگ خرائگ ںیہمتئگ انئگ السمؤںئگ ےسئگ یھبئگ ونازےئگ وجئگ ریمےئگ ملعئگ ںیمئگ ںیہئگ اورئگ انئگ السمؤںئگ ےسئگ یھبئگ ونازےئگ وجئگ ریمےئگ ملعئگ ںیم ںیہنئگ ںیہ۔ئگ ریمےئگ دلئگ ںیمئگ ‬
‫کص‬
‫اہمترے ئگ ےیل ئگ ح ئگ و ئگ ریخ ئگ وخایہ‪ ،‬ئگ تبحم ئگ و ئگ ولخص ئگ اور ئگ السیتم ئگ و ئگ اعتیف ئگ ےک ئگ ااہتنیئ ئگ رہگے ئگ خرنات ئگ ںیہ۔ ئگ اس ئگ ےیل ئگ مت ئگ ریمی ئگ رطف ئگ ےس ئگ یھبک ئگ وکیئ ئگ ادنوہ ئگ سوسس ئگ ہنئگ ‬
‫رکنا۔ریمےئگ رطزئگ لمعئگ ےسئگ ںیہمتئگ وکیئئگ دھکیئگ ہنئگ ےچنہپئگ اگ ۔ئگ السمئگ ےکئگ ظفلئگ رپئگ افل ئگ المئگ دالخئگ رکئگ ےکئگ اورئگ االسلمئگ مکیلعئگ ہہئگ رکئگ آپئگ اخمبطئگ ےکئگ ےیلئگ السیتمئگ اورئگ اعتیفئگ یکئگ ‬
‫اسریئگ داعںیئئگ ٹیمسئگ ےتیلئگ ںیہ۔ئگ آپئگ ادنازہئگ ےیجیکئگ ہکئگ ارگئگ ہیئگ اافلظئگ وعشرئگ ےکئگ اسھتئگ شیحئگ رکئگ آپئگ اینپئگ زنانئگ ےسئگ اکنںئگ وتئگ اخمبطئگ یکئگ الماقتئگ رپئگ یبلقئگ ترتئگ اکئگ ااہظرئگ رکےنئگ ‬
‫اورئگ ولخصئگ وئگ تبحم‪،‬ئگ ریخئگ وخایہئگ اورئگ وافداریئگ ےکئگ خرنات ئگ وکئگ اظہرئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ اسئگ ےسئگ رتہبئگ اافلظئگ ایکئگ وہئگ تکسئگ ںیہ۔ئگ االسلمئگ مکیلعئگ ےکئگ اافلظئگ ےسئگ اھبیئئگ اکئگ اابقتسلئگ رکئگ ےکئگ ‬
 ‫‪134‬‬

‫آپئگ ہیئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ آپئگ وکئگ وہئگ یتسہئگ السیتمئگ ےسئگ ونازےئگ وجئگ اعتیفئگ اکئگ رسئگ ہمشچئگ اورئگ رسانائگ السمئگ ےہ۔ئگ سجئگ اکئگ نامئگ یہئگ االسلمئگ ےہئگ اورئگ ویہئگ السیتمئگ اورئگ اعتیفئگ نائگ اتکسئگ ےہئگ سجئگ وکئگ ‬
‫وہئگ السمئگ رےھکئگ اورئگ سجئگ وکئگ وہئگ السیتمئگ ےسئگ ورحومئگ رکئگ دے۔ئگ وہئگ دوونںئگ ںاہنئگ ںیمئگ السیتمئگ ےسئگ ورحومئگ ےہ۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"االسلم"خرا ئگ ےک ئگ نام ئگ ںیم ئگ ےس ئگ اک ئگ نام ئگ ےہ‪ ،‬ئگ سج ئگ وک ئگ خراےن ئگ زنیم ئگ ںیم(زنیم ئگ واولں ئگ ےک ئگ ےیل) ئگ رھک ئگ دنا ئگ ےہ۔ ئگ سپ ئگ "االسلم"وک ئگ آسپ ئگ ںیم ئگ وخفئگ ‬
‫الیھپؤ۔"(االدبئگ ارفملد)‬

‫رضحتئگ اوبئگ ہرترہؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪":‬خرائگ ےنئگ جئگ رضحتئگ آدمؑئگ وکئگ دیپائگ قرامنائگ وتئگ انئگ وکئگ قروتشںئگ یکئگ ئگ اکئگ امجعئگ ےکئگ ناسئگ ےتجیھبئگ وہےئئگ مکحئگ ‬
‫دنائگ ہکئگ اجؤئگ اورئگ انئگ ےھٹیبئگ وہےئئگ قروتشںئگ وکئگ السمئگ رکوئگ اورئگ وہئگ السمئگ ےکئگ وجابئگ ںیمئگ وجئگ داعئگ دںیئگ اسئگ وکئگ م رئگ ےسئگ سائگ اورئگ وفحمظئگ رانھکئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ یہیئگ اہمتریئگ اورئگ اہمتریئگ اوالدئگ ‬
‫یکئگ داعئگ وہئگ یگ۔ئگ انچہچنئگ رضحتئگ آدمؑئگ قروتشںئگ ےکئگ ناسئگ ےچنہپئگ اورئگ اہک"االسلمئگ مکیلع"ئگ قروتشںئگ ےنئگ وجابئگ ںیمئگ اہک‪":‬االسلمئگ کیلعئگ وئگ رچمہائگ اہللئگ "ینعیئگ "وئگ رچمہائگ اہلل"ئگ اکئگ ااضہفئگ رکئگ ‬
‫ےکئگ وجابئگ دنا۔ئگ (اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫قرآنئگ میکحئگ ںیمئگ ےہئگ ہکئگ قرےتشئگ جئگ ومونمںئگ یکئگ روحئگ ضبقئگ رکےنئگ آےتئگ ںیہئگ وتئگ آئگ رکئگ االسلمئگ مکیلعئگ ےتہکئگ ںیہ‪:‬‬

‫ک یَ ْجزِی اہللُ ال ُْم اتقِی ْ َن اال ِذیْ َن َت َت َو ّٰفى ُہ ُم ال َْملٰۤئ ِ َک ُۃ طَیِّبِی ْ َن‬
‫ۙ َی ُق ْولُ ْو َن َسل ٰ ٌم َعل َْیکُ ُمۙ ا ْد ُخلُوا ا ْل َج ان َۃ ب ِ َما ُک ْنت ُْم َت ْع َملُ ْو َن(الحنل‪)۰۷،۰۲:‬‬ ‫َکذٰ ل ِ َ‬

‫"ایسی ئگ یہ ئگ خرا ئگ داتی ئگ ےہ ئگ خرا ئگ یقتم ئگ ولوگں ئگ وک‪ ،‬ئگ ان ئگ یقتم ئگ ولوگں ئگ وک ئگ ج ئگ وک ئگ روںیح ئگ نازیکیگ ئگ یک ئگ احل ئگ ںیم ئگ ج ئگ قرےتش ئگ ضبق ئگ رکےت ئگ ںیہ ئگ وت ئگ ےتہک ئگ ںیہ‪ :‬ئگ "االسلمئگ ‬
‫مکیلع"ئگ اجؤئگ جئگ ںیمئگ دالخئگ وہئگ اجؤئگ اےنپئگ اامعلئگ (اصلجہ)ئگ ےکئگ ہلئگ ںیم۔"‬

‫جئگ ےکئگ دروازوںئگ رپئگ جئگ ہیئگ یقتمئگ ولگئگ ںیچنہپئگ ےگئگ وتئگ جئگ ےکئگ ذہمئگ دارئگ یھبئگ ایہنئگ اافلظئگ ےکئگ اسھتئگ انئگ اکئگ شادنارئگ ریخئگ دقممئگ رکںیئگ ےگ‪:‬‬

‫َوس ِْی َق اال ِذیْ َن اات َق ْوا َربا ُہ ْم الِ َی ا ْل َج ان ِۃ ُز َمرا‬

‫ؕ َحت ّٰۤی اِذَا َج ٓا ُء ْو َہا َو فُتِ َح ْت اَبْ َواب ُ َہا َو قَا َل َل ُہ ْم َخزَن َ ُت َہا َسل ٰ ٌم َعل َْیکُ ْم طِبْت ُْم فَا ْد ُخلُ ْو َہا ٰخل ِ ِدیْ َن(ازلرمئگ ‬
‫آیئگ ‪)۱۰‬‬

‫"اورئگ وجئگ ولگئگ نازیکیگئگ اورئگ قرامںئگ ترداریئگ یکئگ زدنیگئگ زگارےتئگ رےہ۔ئگ انئگ ےکئگ ےھتجئگ جئگ یکئگ رطفئگ رواہنئگ رکئگ د ےئگ اجںیئئگ ےگئگ اورئگ ئگ جئگ وہئگ واہںئگ ںیچنہپئگ ےگئگ وتئگ ‬
‫اسئگ ےکئگ دروازےئگ ےلہپئگ یہئگ ےس(انئگ ےکئگ اابقتسلئگ ںیم)ئگ ےلھکئگ وہےئئگ وہںئگ ےگ۔ئگ وتئگ جئگ ےکئگ ذہمئگ دارانئگ ےسئگ ںیہکئگ ےگئگ "االسلمئگ مکیلع"تہبئگ یہئگ اےھچئگ رےہئگ دالخئگ وہئگ ‬
‫اجؤئگ اسئگ جئگ ںیمئگ ہشیمہئگ ےکئگ ےیل۔"‬

‫ئگ ہئگ دروازےئگ ےسئگ دالخئگ وہئگ رکئگ اسئگ وکئگ االسلمئگ مکیلعئگ ںیہکئگ ےگ۔‬
‫اورئگ جئگ ہیئگ ولگئگ جئگ ںیمئگ دالخئگ وہئگ اجںیئئگ ےگئگ وتئگ قرےتشئگ جئگ ےکئگ ہر ر‬

‫َۚ َسل ٰ ٌم َعل َْیکُ ْم ب ِ َما َصبَرْتُ ْم َفن ِْع َم ُع ْق َبی ا‬

‫الدارِ(احردع‪)۲۰:‬‬ ‫َوال َْملٰۤئِکَ ُۃ َی ْد ُخلُ ْو َن َعل َْیہِ ْم ِّم ْن کُلِّ بَ ٍ‬
‫اب((‬
 ‫‪135‬‬

‫اورئگ قرےتشئگ ہرئگ ہرئگ دروازےئگ ےسئگ انئگ یکئگ اابقتسلئگ ےکئگ ےیلئگ آںیئئگ ےگئگ اورئگ انئگ ےسئگ ںیہکئگ ےگ۔"االسلمئگ مکیلع"ئگ ہلئگ ےہئگ اہمترےئگ ربصئگ وئگ ابثتئگ یکئگ روشئگ اکئگ سپئگ ایکئگ ‬
‫یہئگ وخبئگ ےہئگ ہیئگ آخرتئگ اکئگ رھگ۔"‬

‫اورئگ الہئگ جئگ آسپئگ ںیمئگ وخدئگ یھبئگ اکئگ دورسےئگ اکئگ اابقتسلئگ ایہنئگ املکتئگ ےکئگ اسھتئگ رکںیئگ ےگ‪:‬‬

‫ک ال ّٰل ُہ ام َو َت ِح ای ُت ُہ ْم ف ِْی َہا َسل ٰ ٌم(ویسن‪)۷۳:‬‬

‫َد ْع ٰوى ُہ ْم ف ِْی َہا ُس ْب ٰح َن َ‬

‫"واہںئگ انئگ یکئگ زنانئگ رپئگ ہیئگ دصائگ وہئگ یگئگ ہک"اےئگ خرائگ وتئگ ناکئگ وئگ ت ئگ رترےہئگ اورئگ انئگ یکئگ نایمہئگ داعئگ ہیئگ وہئگ یگئگ ہکئگ "السم"(وہئگ متئگ رپ)۔"‬

‫اورخرائگ یکئگ رطفئگ ےسئگ یھبئگ انئگ ےکئگ السمئگ وئگ رتمحئگ یکئگ دصاںیئئگ وہںئگ یگ۔‬
‫ئگ ‬

‫َۚ‪ ﴾۲۲‬ہُ ْم َو اَزْ َوا ُج ُہ ْم ف ِ ْی ظِل ٰ ٍل َعل َی ْاال ََرآئ ِِک ُم اتکُِ ْو َن ﴿‪َ ﴾۲۸‬ل ُہ ْم ف ِْی َہا فَاک ِ َہ ٌۃ او َل ُہم اما َی ادعُ ْو َنۚ﴿‬
‫َۚ‪َ ﴾۲۵‬سل ٰ ٌم۟ ق َْوال‬ ‫ا ِ ان اَ ْص ٰح َب ا ْل َج ان ِۃ ال َْی ْو َم ف ِ ْی ُش ُغ ٍل ٰف ِک ُہ ْو َن ﴿‬
‫ِّم ْن ار ٍب ارح ِْیمٍ ( ٰی‪۵۵:‬نا‪)۵۸‬‬

‫گ‬
‫"جئگ واےلئگ اسئگ دنئگ شیعئگ وئگ ناطئگ ےکئگ ولغشمںئگ ںیمئگ وہںئگ ےگ۔ئگ وہئگ اورئگ انئگ یکئگ امگیبتئگ ھٹےئگ اسویںئگ ںیمئگ رہسمویںئگ رپئگ ہیکتئگ اگلےئ(شادئگ اکمئگ ےھٹیب)ئگ وہںئگ ےگ۔ئگ ‬
‫انئگ ےکئگ ےیلئگ جئگ ںیمئگ ہرئگ مسقئگ ےکئگ ذلیر ئگ ویمےئگ وہںئگ ےگئگ اورئگ وہئگ بئگ ھچئگ وہئگ اگئگ وجئگ وہئگ بلطئگ رکںیئگ ےگ۔ئگ ربئگ ر میئگ یکئگ اجیئگ ےسئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ السمئگ یکئگ دصائگ ےہ۔"ئگ ‬
‫رغضئگ جئگ ںیمئگ ومونمںئگ ےکئگ ےیلئگ اچرئگ وسئگ السمئگ یہئگ السمئگ یکئگ دصائگ وہئگ یگ۔ئگ ‬

‫الَ َی ْس َم ُع ْو َن ف ِْی َہا َل ْغوا و َاال َتاْث ِ ْۙامی ا ِ اال ق ِ ْیال َسلٰما َسلٰما(واہعق‪)۲۵،۲۹:‬‬

‫ہنئگ وہئگ واہںئگ ےبئگ وہدہئگ وکباسئگ ںینسئگ ےگئگ اورئگ ہنئگ گاہئگ یکئگ ناںیتئگ سبئگ (ہرئگ وس)ئگ السمئگ یہئگ یکئگ دصائگ وہئگ یگ۔"‬
‫ئ‬
‫اتکبئگ وئگ سئگ یکئگ انئگ واحضئگ دہاناتئگ اورئگ اہشدوتںئگ ےکئگ وہےتئگ وہےئئگ ومنمئگ ےکئگ ےیلئگ یسکئگ رطحئگ اجترئگ ںیہنئگ ہکئگ وہئگ خرائگ اورئگ روسلﷺ ےکئگ اتبےئئگ رطےقیئگ وکئگ ‬
‫تبحموئگ ترتئگ ےکئگ ےیلدورسےئگ رطےقیئگ اایتخرئگ رکے۔‬
‫وھچڑئگ رکئگ ااہظرئگ ئگ ‬

‫ہر ئگ املسمن ئگ وک ئگ السم ئگ ےیجیک ئگ اچےہ ئگ اس ئگ ےس ئگ ےلہپ ئگ ےس ئگ اعترف ئگ اور ئگ اقلعتت ئگ وہں ئگ ہن ئگ وہں۔ ئگ روا ئگ اور ئگ اعترف ئگ ےک ئگ ےیل ئگ اینت ئگ نات ئگ نالکل ئگ اکیف ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ آپ ئگ اکئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ےس‬
‫املسمنئگ اھبیئئگ ےہئگ اورئگ املسمنئگ ےکئگ ےیلئگ املسمنئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ تبحمئگ وئگ ولخصئگ اورئگ ریخئگ وخایہئگ اورئگ وافداریئگ ےکئگ خرناتئگ وہنائگ یہئگ اچںیہ۔ئگ اکئگ صخشئگ ےنئگ یبنﷺ ئگ ‬
‫وپاھچ ئگ االسم ئگ اک ئگ رتہبنی ئگ لمع ئگ وکن ئگ اس ئگ ےہ؟ ئگ آپﷺ ےن ئگ قرامنا‪":‬رغوبیں ئگ وک ئگ اھکنا ئگ الھکنا ئگ اور ئگ ہر ئگ املسمن ئگ وک ئگ السم ئگ رکنا‪ ،‬ئگ اچےہ ئگ اہمتری ئگ اس ئگ ےس ئگ اجن ئگ اچہپن ئگ وہ ئگ نا ئگ ہنئگ ‬
‫وہ۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫جئگ آپئگ اےنپئگ رھگئگ ںیمئگ دالخئگ وہںئگ وتئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ السمئگ ےیجیک۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬

‫َفاِذَا َد َخ ْلت ُْم ب ُ ُی ْوتا ف ََس ِّل ُم ْوا َعلٰۤی اَ ْن ُف ِسکُ ْم َت ِحیاۃ ِّم ْن ع ِ ْن ِد اہللِ ُمب ٰ َر َکۃ طَی َِّبۃؕ (اونلر‪)۹۷:‬‬
 ‫‪136‬‬

‫"سپ ئگ ج ئگ مت ئگ اےنپ ئگ رھگوں ئگ ںیم ئگ دالخ ئگ وہا ئگ رکو ئگ وت ئگ اےنپ(رھگ ئگ واولں)وک ئگ السم ئگ ایک ئگ رکو‪ ،‬ئگ داعےئ ئگ ریخ ئگ خرا ئگ یک ئگ رطف ئگ ےس ئگ میلعت ئگ یک ئگ وہیئ ئگ تری ئگ یہ ئگ ناترت ئگ اورئگ ‬
‫نازیکہ۔"‬

‫رضحتئگ اسنؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ ےھجمئگ یبنﷺ ےنئگ نادیکئگ ترامیئئگ ایپرےئگ ےٹیب!ئگ جئگ متئگ اےنپئگ رھگئگ ںیمئگ دالخئگ وہائگ رکوئگ وتئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ السمئگ ایکئگ رکو۔ئگ ہیئگ اہمترےئگ ‬
‫رھگئگ واولںئگ ےکئگ ےیلئگ ریخئگ وئگ ترتئگ ےہ۔"(ترذمی)‬
‫ئ‬
‫ایسئگ رطحئگ جئگ آپئگ یسکئگ دورسےئگ ےکئگ رھگئگ اجںیئئگ وتئگ رھگئگ ںیمئگ دالخئگ وہےنئگ ےسئگ ےلہپئگ السمئگ ےیجیک‪،‬ئگ السمئگ ےیکئگ ریغبئگ رھگئگ ےکئگ ادنرئگ ہنئگ اجی۔‬

‫ی ٰۤ َا ُّی َہا اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا َال َت ْد ُخلُ ْوا ب ُ ُی ْوتا غَی ْ َر ب ُ ْی ْوتِکُ ْم َحت ّٰی َت ْس َتاْن ُِس ْوا َو ُت َسلِّ ُم ْوا َعلٰۤی اَ ْہل ِ َہا‬
‫ؕ(اونلر‪)۲۱:‬‬

‫"اےئگ ومونم!ئگ اےنپئگ رھگوںئگ ےکئگ وسائگ دورسےئگ رھگوںئگ ںیمئگ دالخئگ ہنئگ وہائگ رکوئگ جئگ کئگ ہکئگ رھگئگ واولںئگ یکئگ راضہنئگ ےلئگ ولئگ اورئگ رھگئگ واولںئگ یکئگ راضئگ ہنئگ ےلئگ ولئگ اورئگ رھگئگ ‬
‫واولںئگ وکئگ السمئگ ہنئگ رکئگ ول۔"‬

‫میہؑےکئگ ناسئگ جئگ قرےتشئگ زعمزئگ امہمونںئگ یکئگ تیثیحئگ ےسئگ ےچنہپئگ وتئگ اوہنںئگ ےنئگ آرکئگ السمئگ ایکئگ اورئگ اترامیہؑئگ ےنئگ وجابئگ ںیمئگ انئگ وکئگ السمئگ ایک۔ئگ ‬
‫رضحتئگ اترا ئگ ‬

‫وھچےٹ ئگ وچبں ئگ وک ئگ یھب ئگ السم ئگ ےیجیک۔ ئگ ہی ئگ وچبں ئگ وک ئگ السم ئگ اھکسےن ئگ اک ئگ رتہبنی ئگ رطہقی ئگ یھب ئگ ےہ ئگ اور ئگ یبنﷺ یک ئگ س ئگ یھب۔ ئگ رضحت ئگ اسنؓ ئگ وچبں ئگ ےک ئگ ناس ئگ ےسئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫زگرےئگ وتئگ انئگ وکئگ السمئگ ایکئگ اورئگ قرامنائگ یبنﷺ یھبئگ ااسیئگ یہئگ رکےتئگ ےھت۔(اخبری‪،‬ملسم)‬

‫رمعؓطخئگ ںیمئگ یھبئگ وچبںئگ وکئگ السمئگ اھکلئگ رکےتئگ ےھت۔(االدبئگ ارفملد)‬
‫ہللنبئگ ئگ ‬
‫اورئگ رضحتئگ دبعا ئگ ‬

‫وخانیت‪،‬ئگ رمدوںئگ وکئگ السمئگ رکئگ یتکسئگ ںیہئگ اورئگ رمدئگ یھبئگ وخانیتئگ وکئگ السمئگ رکئگ تکسئگ ںیہ۔ئگ رضحتئگ اامسءئگ ااصنرہیؓئگ قرامیتئگ ںیہئگ ہکئگ ںیمئگ اینپئگ ویلیہسںئگ ںیمئگ یھٹیبئگ وہیئئگ یھتئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ہکئگ یبنﷺ اکئگ ہارےئگ ناسئگ ےسئگ زگرئگ وہائگ وتئگ آپﷺ ےنئگ مہئگ ولوگںئگ وکئگ السمئگ ایک۔ئگ (االدبئگ ارفملد)‬

‫ئگ وہیئآپﷺ اسئگ وقئگ لسغئگ قرامئگ رےہئگ ےھتئگ ںیمئگ ےنئگ آپﷺ وکئگ السمئگ ایکئگ ‬
‫اورئگ رضحتئگ امئگ اہینؓئگ قرامیتئگ ںیہئگ ہک"ںیمئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرض ئگ ‬
‫ئگ وتآپﷺ ےنئگ درناتفئگ قرامنائگ وکنئگ وہ؟ئگ ںیمئگ ےنئگ اہکئگ امئگ اہینئگ وہں۔ئگ قرامنائگ وخب!ئگ وخشئگ آدمیر۔"‬

‫زنادہ ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ السم ئگ رکےن ئگ یک ئگ اعدت ئگ ڈاےیل ئگ اور ئگ السم ئگ رکےن ئگ ںیم ئگ یھبک ئگ لخب ئگ ہن ئگ ےیجیک۔ ئگ آسپ ئگ ںیم ئگ زنادہ ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ السمئگ ایک ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ السم ئگ رکےن ئگ ےس ئگ تبحمئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫تریتھئگ ےہئگ اورئگ خرائگ ہرئگ دھکئگ اورئگ اصقننئگ ےسوفحمظئگ رھکائگ ےہ۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ںیمئگ ںیہمتئگ ایسیئگ دتریبئگ اتبنائگ وہںئگ سجئگ وکئگ اایتخرئگ رکےنئگ ےسئگ اہمترےئگ امنیبئگ دویتسئگ اورئگ تبحمئگ ترھئگ اجےئئگ یگ‪،‬ئگ آسپئگ ںیمئگ رثکتئگ ےسئگ اکئگ دورسےئگ وکئگ السمئگ ایکئگ ‬
‫رکو۔"(ملسمئگ )‬

‫او ئگ رآپﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪":‬السم"ئگ وکئگ وخبئگ الیھپؤئگ خرائگ متئگ وکئگ السمئگ رےھکئگ اگ۔"‬
 ‫‪137‬‬

‫رضحتئگ اسنؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےکئگ احصہبؓئگ تہبئگ زنادہئگ السمئگ ایکئگ رکےتئگ ےھت۔ئگ السمئگ یکئگ رثکتئگ اکئگ احلئگ ہیئگ اھتئگ ہکئگ ارگئگ یسکئگ وقئگ آپﷺ ےکئگ اسیھتئگ ‬
‫یسکئگ درجئگ یکئگ اوٹئگ ںیمئگ وہئگ اجےتئگ اورئگ رھپئگ اسےنمئگ آےتئگ وتئگ رھپئگ السمئگ رکےتئگ اورئگ آپﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"وجئگ صخشئگ اےنپئگ املسمنئگ اھبیئئگ ےسئگ ےلم ئگ وتئگ اسئگ وکئگ السمئگ رکےئگ اورئگ ارگئگ درجئگ نائگ دویارئگ نائگ رھتپئگ چیبئگ ںیمئگ اوٹئگ نبئگ اجےئئگ اور ئگ رھپئگ ائگ ےکاسےنمئگ آےئئگ وتئگ اسئگ وکئگ رھپئگ ‬
‫السمئگ رکے۔"(رناضئگ ااصلنیحلئگ )‬

‫رضحتئگ لیفطؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ ںیمئگ ارثکرضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعؓئگ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہنائگ اورئگ آپؓئگ ےکئگ رمہاہئگ نارارئگ ئگ اجنائگ رکنا۔ئگ سپئگ جئگ مہئگ دوونںئگ نازارئگ اجےتئگ وتئگ ‬
‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعؓئگ سجئگ ےکئگ ناس ئگ ےسئگ یھبئگ زگرےتئگ اسئگ وکئگ السمئگ رکےت‪،‬ئگ اچےہئگ وہئگ وکیئئگ ابکڑئگ ہیئگ وہنا‪،‬ئگ اچےہئگ وکیئئگ داکدنارئگ وہنا‪،‬ئگ اچےہئگ وکیئئگ رغیئگ اورئگ نیکسمئگ وہنا‪،‬ئگ ‬
‫ئگ وہناآپؓئگ اسئگ وکئگ السمئگ رضورئگ رکےت۔ئگ ‬
‫رغضئگ وکیئئگ یھب ئگ ‬

‫اکئگ دنئگ ںیمئگ آپؓئگ یکئگ خرمئگ ںیمئگ آنائگ وتئگ آپؓ ئگ ےنئگ اہکئگ ولچئگ نازارئگ ںیلچ۔ئگ ںیمئگ ےنئگ اہکئگ رضحتئگ نازارئگ اجئگ ےکئگ ایکئگ ےیجیکئگ اگ۔ئگ آپؓئگ ہنئگ وتئگ یسکئگ وسدےئگ یکئگ خریراریئگ ےکئگ ‬
‫ئ‬ ‫پیی‬
‫ےیلئگ ڑھکےئگ وہےتئگ ںیہئگ ہنئگ یسکئگ املئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ ولعمامتئگ رکےتئگ ںیہ۔ئگ ہنئگ وملئگ اھبؤئگ رکےتئگ ںیہ۔ئگ ہنئگ نازارئگ یکئگ ولفحمںئگ ںیمئگ ھٹےئگ ںیہ۔ئگ آیںیہی ھٹیبئگ رکئگ ھچئگ ناتئگ ‬
‫ج ئگ رکںی۔ ئگ رضحتؓ ئگ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "اے ئگ اوبنطب!(وتدنواےل)مہ ئگ وت ئگ رصف ئگ السم ئگ رکےن ئگ یک ئگ رعض ئگ ےس ئگ نازار ئگ اجےت ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ ںیمہ ئگ وج ئگ ےلم ئگ مہ ئگ اےس ئگ السمئگ ‬
‫رکںی۔"(وماطااممئگ امکلؒ)‬

‫السمئگ اےنپئگ املسمنئگ اھبیئئگ اکئگ قحئگ وصرئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ قحئگ وکئگ ادائگ رکےنئگ ںیمئگ قراکئگ دیلئگ اکئگ وبثتئگ دےیجی۔ئگ السمئگ رکےنئگ ںیمئگ یھبکئگ لخبئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "ہکئگ اکئگ املسمنئگ اکئگ دورسےئگ املسمنئگ رپئگ ہیئگ قحئگ ےہئگ ہکئگ جئگ املسمنئگ اھبیئئگ ےسئگ ےلمئگ وتئگ ئگ اسئگ وکئگ السمئگ رکے۔"(ملسم)‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ بئگ ےسئگ ترائگ لیخبئگ وہئگ ےہئگ وجئگ السمئگ رکےنئگ ںیمئگ لخبئگ رکے۔ئگ (االدبئگ ارفملد)‬

‫السمئگ رکےنئگ ںیمئگ ہشیمہئگ یک ئگ ےیجیکئگ اورئگ ارگئگ یھبکئگ خرائگ وخنہتسئگ یسکئگ ےسئگ انئگ نبئگ وہئگ اجےئئگ یئگ یھبئگ السمئگ رکےنئگ اورئگ حلصئگ افصیئئگ رکےنئگ ںیمئگ یک ئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"وہئگ آدیمئگ خرائگ ےکئگ زنادہئگ قر یئگ ےہئگ وجئگ السمئگ رکےنئگ ںیمئگ یک ئگ رکنائگ ےہ۔"(اوبداؤد)‬
‫ئ‬
‫ئگ اجتئگ ںیہنئگ ہکئگ وہئگ اےنپاملسمنئگ اھبیئئگ ےسئگ نیتئگ دنئگ ےسئگ زنادہئگ کئگ عطقئگ قلعتئگ ےیکئگ رےہئگ ہکئگ جئگ ‬
‫اورئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "یسکئگ املسمنئگ ےکئگ ےیلئگ ہیئگ نات ر‬
‫دوونںئگ ںیلمئگ وتئگ اکئگ ادرھئگ رتکائگ اجےئئگ اورئگ دورسائگ ادرھ‪،‬ئگ انئگ ںیمئگ ا لضئگ وہئگ ےہئگ وجئگ السمئگ ںیمئگ یک ئگ رکے۔"(االدبئگ ارفملد)‬

‫یبنﷺ ےسئگ یسکئگ ےنئگ وپاھچئگ ہکئگ جئگ دوئگ آدیمئگ اکئگ دورسےئگ دےئگ ںیلمئگ وتئگ انئگ دوونںئگ ںیمئگ ےسئگ وکنئگ ےلہپئگ السمئگ رکے۔ئگ قرامنا‪:‬ئگ "ئگ وجئگ انئگ دوونںئگ ںیمئگ خرائگ ‬
‫ےکئگ تردکئگ زنادہئگ رتہبئگ وہ۔"(ترذمی)‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعئگ السمئگ ںیمئگ یک ئگ رکےنئگ اکئگ اانتئگ امامتمئگ قرامےتئگ ہکئگ وکیئئگ صخشئگ اسئگ ےسئگ السمئگ رکےنئگ ںیمئگ یک ئگ ںیہنئگ رکئگ نانااھت۔‬
 ‫‪138‬‬

‫ہشیمہئگ زنانئگ ےسئگ االسلمئگ مکیلعئگ ہہئگ رکئگ السمئگ ےیجیکئگ اورئگ ذرائگ اویچنئگ آوازئگ ےسئگ السمئگ ےیجیکئگ نائگ ہکئگ وہئگ صخشئگ نسئگ ےکسئگ سجئگ وکئگ آپئگ السمئگ رکئگ رےہئگ ںیہ۔اہتبلئگ ارگئگ ںیہکئگ زنانئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫ےسئگ االسلمئگ مکیلعئگ ےنہکئگ ےکئگ اسھتئگ اہھتئگ نائگ رسئگ ےسئگ اشارہئگ رکےنئگ یکئگ رضورتئگ وہئگ وتئگ وکیئئگ اضمہقئئگ ںیہن۔ئگ الثمًئگ آپئگ سجئگ وکئگ السمئگ رکئگ رےہئگ ںیہئگ وہئگ دورئگ ےہئگ اورئگ ایخلئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ ‬
‫یکئگ آوازئگ اسئگ کئگ ہنئگ چنہئگ ےکسئگ یگئگ نائگ وکیئئگ رہبہئگ ےہئگ اورئگ آپئگ یکئگ آوازئگ ںیہنئگ نسئگ اتکس۔ئگ وتئگ ایسیئگ احلئگ ںیمئگ اشارہئگ یھبئگ ےیجیک۔‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ جئگ یسکئگ وکئگ السمئگ رکوئگ وتئگ اانپئگ السمئگ اسئگ وکئگ انسؤئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ السمئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ےسئگ اہنیئگ نازیکہئگ اورئگ ترتئگ وایلئگ داعئگ ‬
‫ےہ۔"(االدبئگ ارفملد)‬

‫اےنپئگ تروںئگ وکئگ السمئگ رکےنئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک‪،‬جئگ آپئگ دیپلئگ لچئگ رےہئگ وہںئگ اورئگ ھچئگ ولگئگ ےھٹیبئگ وہںئگ وتئگ ےنھٹیبئگ واولںئگ وکئگ السمئگ ےیجیکئگ اورئگ جئگ آپئگ یسکئگ وھچیٹئگ وٹیلئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫ےکئگ اسھتئگ وہںئگ اورئگ ھچئگ زنادہئگ ولوگںئگ ےسئگ الماقتئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ السمئگ رکےنئگ ںیمئگ یک ئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"وھچنائگ صخشئگ ترےئگ وک‪،‬ئگ پ ےنئگ واالئگ ےھٹیبئگ وہےئئگ وک‪،‬ئگ اورئگ وھتڑےئگ اقرادئگ زنادہئگ ولوگںئگ وکئگ السمئگ رکےنئگ ںیمئگ یک ئگ رکںی۔"(االدبئگ ارفملد)‬

‫ارگئگ آپئگ وساریئگ رپئگ لچئگ رےہئگ وہں۔ئگ وتئگ دیپلئگ پ ےنئگ واولںئگ اورئگ راہئگ ںیمئگ ےھٹیبئگ وہےئئگ ولوگںئگ وکئگ السمئگ ےیجیک‬ ‫‪۷۲‬۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"وساری ئگ رپ ئگ پ ےن ئگ واےل‪ ،‬ئگ دیپل ئگ پ ےن ئگ واولں ئگ وک ئگ اور ئگ دیپل ئگ پ ےن ئگ واےل ئگ ےھٹیب ئگ وہےئ ئگ ولوگں ئگ وکاور ئگ وھتڑے ئگ آدیم ئگ زنادہ ئگ آدویمں ئگ وک ئگ السم ئگ رکےن ئگ ںیم ئگ یک ئگ ‬
‫رکںی۔(االدبئگ ارفملد)‬

‫یسکئگ ےکئگ اہںئگ ےنلمئگ اجںیئ‪،‬ئگ نائگ یسکئگ یکئگ کھٹیبئگ نائگ تسشنئگ اگہئگ ںیمئگ ںیچنہپئگ ‪،‬ئگ نائگ یسکئگ عمجمئگ ےکئگ ناسئگ ےسئگ زگرںیئگ نائگ یسکئگ سلجمئگ ںیمئگ ںیچنہپئگ وتئگ ےتچنہپئگ وقئگ یھبئگ السمئگ ےیجیکئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫اورئگ جئگ واہںئگ ےسئگ رتصخئگ وہےنئگ ںیگلئگ یئگ یھبئگ السمئگ ےیجیک۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ج ئگ مت ئگ یسک ئگ سلجم ئگ ںیم ئگ وچنہپ ئگ وت ئگ السم ئگ رکو۔ ئگ اور ئگ ج ئگ والں ئگ ےس ئگ رتصخ ئگ وہےن ئگ وگل ئگ وت ئگ رھپ ئگ السم ئگ رکو ئگ اور ئگ نادر‪،‬وھ ئگ ہک ئگ الہپ ئگ السم ئگ دورسے ئگ السم ئگ ےس ئگ زنادہئگ ‬
‫قحتسم ئگ اخر ئگ ںیہن ئگ ےہ(ہک ئگ اجےت ئگ وق ئگ وت ئگ آپ ئگ السم ئگ اک ئگ ترا ئگ امامتم ئگ رکںی ئگ اور ئگ ج ئگ رتصخ ئگ وہےن ئگ ںیگل ئگ وت ئگ السم ئگ ہن ئگ رکںی ئگ اور ئگ ر یتص ئگ السم ئگ وک ئگ وکیئ ئگ اتیمہ ئگ ہنئگ ‬
‫دںی)۔(ترذمی)‬

‫سلجمئگ ںیمئگ اجںیئئگ وتئگ وپریئگ سلجمئگ وکئگ السمئگ ےیجیک‪،‬ئگ وصخمصئگ وطرئگ رپئگ یسکئگ اکئگ نامئگ ےلئگ رکئگ السمئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ اکئگ دنئگ دبعاہللؓئگ دجسمئگ ںیمئگ ےھتئگ ہکئگ اکئگ اسلئئگ آنائگ اورئگ اسئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫ےنئگ آپؓئگ اکئگ نامئگ ےلئگ رکئگ السمئگ ایک۔ئگ رضحتئگ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "خرائگ ےنئگ چسئگ قرامنائگ اورئگ روسلئگ اہللﷺ ےنئگ غیلبتئگ اکئگ قحئگ ادائگ رکئگ دنا۔"اورئگ رھپئگ آپؓ ئگ ُاھٹئگ رکئگ رھگئگ رشتفیئگ ےلئگ ےئگ اورئگ ‬
‫ولگ ئگ ااظتنر ئگ ںیم ئگ ےھٹیب ئگ رےہ ئگ ہک ئگ آپؓ ئگ ےک ئگ قرامےن ئگ اک ئگ بلطم ئگ ایک ئگ ےہ ئگ ۔ ئگ ریخ ئگ ج ئگ ٓاپؓ ئگ رشتفی ئگ الےئ ئگ وت ئگ رضحت ئگ اطرقؓ ئگ ےن ئگ وپاھچ‪ :‬ئگ "رضحت! ئگ مہ ئگ ولگ ئگ آپؓ ئگ یک ائگ نت ئگ اکئگ ‬
‫بلطم ئگ ہن ئگ ھجمس ئگ ےکس؟ ئگ وت ئگ قرامنا‪:‬یبنﷺ اک ئگ ارشاد ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ایقم ئگ ےک ئگ قر ی ئگ ولگ ئگ وسلجمں ئگ ںیم ئگ ولوگں ئگ وک ئگ وصخمص ئگ رک ئگ ےک ئگ السم ئگ رکےن ئگ ںیگل ئگ ےگ۔"(االدبئگ ‬
‫ارفملد)‬
 ‫‪139‬‬

‫‪۷۵‬۔ ارگئگ ئگ اےنپئگ یسکئگ تررگئگ نائگ تترئگ اورئگ دوبئگ وکئگ یسکئگ دورسےئگ ےکئگ ذرےعیئگ السمئگ الہکےنئگ اکئگ ومعقئگ وہئگ نائگ یسکئگ ےکئگ طخئگ ںیمئگ السمئگ وھکلاےنئگ اکئگ ومعقئگ وہئگ وتئگ اسئگ ومعقئگ ‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫ےسئگ رضورئگ افدئہئگ ااھٹیئگ اورئگ السمئگ ولہکای۔‬

‫رضحتئگ اعہشئؓ ئگ یتہکئگ ںیہئگ ہک ئگ یبنﷺ ےن ئگ ھجم ئگ ےس ئگ قرامنا‪":‬اعہشئئگ ! ئگ ربجالیئگ ہیل ئگ االسلم ئگ مت ئگ وک ئگ السم ئگ ہہ ئگ رےہ ئگ ںیہ‪،‬ئگ ںیم ئگ ےنئگ اہک ئگ ومکیلع ئگ االسلم ئگ وئگ رچمہا ئگ اہللئگ وئگ ‬
‫تراکہتٗ۔(اخبریئگ ‪،‬ملسم)‬

‫ارگ ئگ آپ ئگ یسک ئگ ایسی ئگ ہگج ئگ ںیچنہپ ئگ ںاہں ئگ ھچ ئگ ولگ ئگ وس ئگ رےہ ئگ وہں ئگ وت ئگ ایسی ئگ آواز ئگ ںیم ئگ السم ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ اجےنگ ئگ واےل ئگ نس ئگ ں ئگ اور ئگ وسےن ئگ واولں ئگ یک ئگ دنین ئگ ںیم ئگ للخ ئگ ہنئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫ڑپے۔‬

‫رضحتئگ دقمادؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ مہئگ یبنﷺ ےکئگ ےیلئگ ھچئگ دودھئگ رھکئگ ایئگ رکےتئگ ےھتئگ جئگ آپﷺ راتئگ ےئگ رشتفیئگ الےتئگ وتئگ آپﷺ اسئگ رطحئگ ‬
‫ےگںیہنئگ اورئگ اجےنگئگ واالئگ نسئگ ےلئگ ۔ئگ سپئگ یبنﷺ رشتفیئگ الےئئگ اورئگ سئگ ومعملئگ السمئگ ایک۔(ملسم)‬
‫ےتہکئگ وسےنئگ واالئگ اج ئگ ‬
‫السمئگ رک ئگ ‬

‫السمئگ اکئگ وجابئگ اہنیئگ وخشئگ دیلئگ اورئگ دنخہئگ پیشااینئگ ےسئگ دےیجی‪،‬ئگ ہیئگ املسمنئگ اھبیئئگ اکقحئگ ےہ‪،‬ئگ اسئگ قحئگ وکئگ ادائگ رکےنئگ ںیمئگ یھبکئگ لخبئگ ہنئگ ئگ داھکےیئ۔‬ ‫‪۷۱‬۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪":‬املسمنئگ رپئگ املسمنئگ ےکئگ ناچنئگ قحئگ ںیہ؛"‬

‫السمئگ اکئگ وجابئگ دانی۔‬ ‫(‪)۷‬۔‬

‫ریم ضیئگ یکئگ ایعدتئگ رکنا۔ئگ ‬ ‫(‪)۲‬۔‬

‫انجزےئگ ےکئگ اسھتئگ اجنا۔‬ ‫(‪)۰‬۔‬

‫دوعتئگ وبقلئگ رکنا۔‬ ‫(‪)۴‬۔‬

‫کنیھچئگ اکئگ وجابئگ دانی۔( قفتئگ ہیل)‬ ‫(‪)۵‬۔‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪":‬راوتسںئگ ںیمئگ ےنھٹیبئگ ےسئگ رپزیہئگ رکو۔"ئگ ولوگںئگ ےنئگ اہک‪":‬ناروسلئگ اہللﷺ!ہارےئگ ےیلئگ وتئگ راوتسںئگ ںیمئگ انھٹیئگ وتئگ نازگترئگ ےہئگ ‬
‫۔" ئگ یبنﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "ا رگ ئگ اہمترے ئگ ےیل ئگ راوتسںئگ ںیمئگ انھٹی ئگ ااسی ئگ یہئگ رضوری ئگ ےہئگ وت ئگ وھٹیبئگ نکیل ئگ راےتسئگ اک ئگ قح ئگ رضور ئگ ادا ئگ رکو۔" ئگ ولوگں ئگ ےنئگ اہک ئگ ‪ :‬ئگ "راےتسئگ اک ئگ قحئگ ایکئگ ‬
‫ےہنائگ روسلئگ اہللﷺ؟ئگ قرامنا‪:‬ئگ "ئگ اگنںیہئگ یچینئگ رانھک‪،‬ئگ دھکئگ ہنئگ دانی‪،‬ئگ السمئگ اکئگ وجابئگ دانی‪،‬ئگ اورئگ ویکینںئگ یکئگ نیقلتئگ رکنا‪،‬ئگ اورئگ تراویئںئگ ےسئگ روےرا۔"( قفتئگ ہیل)‬

‫السمئگ ےکئگ وجابئگ ںیمئگ وئگ مکیلعئگ االسلمئگ رپئگ یہئگ اافتکءئگ ہنئگ ےیجیکئگ ہکلبئگ وئگ رچمہائگ اہللئگ وئگ تراکہتئگ ےکئگ اافلظئگ اکئگ ااضہفئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۷۸‬۔‬

‫قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫َو اِذَا حُ ِّی ْیت ُْم ب ِ َتحِ ای ٍۃ َف َح ُّی ْوا ب ِ َا ْح َس َن ِم ْن َہ ۤا اَ ْو ُر ُّد ْو َہاؕ(ااسنلء‪)۸۹:‬‬
 ‫‪140‬‬

‫"اورئگ جئگ وکیئئگ ںیہمتئگ داعئگ السمئگ رکےئگ وتئگ اسئگ وکئگ اسئگ ےسئگ رتہبئگ داعئگ دوئگ نائگ رھپئگ ویہئگ اافلظئگ وجابئگ ںیمئگ ہہئگ دو۔"‬

‫بلطمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ السمئگ ےکئگ وجابئگ ںیمئگ لخبئگ ہنئگ رکو۔ئگ السمئگ ےکئگ اافلظئگ ںیمئگ ھچئگ ااضہفئگ رکئگ ےکئگ اسئگ ےسئگ رتہبئگ داعئگ دوئگ ورہنئگ مکئگ ازئگ مکئگ ویہئگ اافلظئگ دہرائگ دو۔ئگ رہباحلئگ ‬
‫وجابئگ رضورئگ دو۔ئگ رضحتئگ رمعانئگ نبئگ نیصحؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ رشتفیئگ قرامئگ ےھتئگ ہکئگ اکئگ آدیمئگ آنائگ اورئگ اسئگ ےنئگ آئگ رکئگ "االسلمئگ مکیلع"ئگ اہک۔ئگ آپﷺ ےنئگ السمئگ اکئگ ‬
‫وجاب ئگ دنا ئگ اور ئگ قرامنا ئگ دس(ینعی ئگ دس ئگ ایکینں ئگ ںیلم) ئگ رھپ ئگ اک ئگ دورسا ئگ آدیم ئگ آنا ئگ اور ئگ اس ئگ ےن ئگ االسلم ئگ مکیلع ئگ و ئگ رچمہا ئگ اہلل ئگ اہک ئگ آپﷺ ےن ئگ السم ئگ اک ئگ وجاب ئگ دے ئگ دنا ئگ اور ئگ ق ئگ ‬
‫رامنا‬
‫سیب(ینعیئگ سیبئگ ایکینں ئگ ںیلم) ئگ اس ئگ ےکئگ دعب ئگ اکئگ رسیتا ئگ آدیم ئگ آنا ئگ اور ئگ اس ئگ ےنئگ آرکئگ اہک‪ :‬ئگ "االسلم ئگ مکیلع ئگ و ئگ رچمہا ئگ اہلل ئگ وئگ تراکہت"ئگ آپﷺ ےن ئگ وجابئگ دنا ئگ اور ئگ قرامنائگ سیت(ینعیئگ ‬
‫سیتئگ ایکینںئگ ںیلم)۔(ترذمی)‬

‫رضحتئگ رمعؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہک"ئگ اکئگ رمہبتئگ ںیمئگ رضحتئگ اوبرکبؓئگ ےکئگ ےھچیپئگ وسارئگ اھت۔ئگ مہئگ نجئگ نجئگ ولوگںئگ ےکئگ ناسئگ ےسئگ زگرےت۔ئگ اوبرکبؓئگ اںیہنئگ االسلمئگ مکیلعئگ ےتہکئگ ‬
‫اورئگ وہئگ وجابئگ دےتیئگ وئگ مکیلعئگ االسلمئگ وئگ رچمہائگ اہلل!ئگ اورئگ اوبرکبؓئگ ےتہکئگ االسلمئگ مکیلعئگ وئگ رچمہائگ اہللئگ وتئگ ولگئگ وجابئگ دےتی‪:‬ئگ "وئگ مکیلعئگ االسلمئگ ورچمہائگ اہللئگ وئگ تراکہت"اسئگ رپئگ اوبئگ رکبؓئگ ےنئگ قرامنائگ آجئگ ‬
‫متئگ ولگئگ فضیلٹئگ ںیمئگ مہئگ ےسئگ ترھئگ ے۔(االدبئگ ارفملدئگ )‬

‫جئگ یسکئگ ےسئگ الماقتئگ وہئگ وتئگ بئگ ےسئگ ےلہپئگ االسلمئگ مکیلعئگ ےیہک‪،‬ئگ کئگ ناریگئگ وگتفگئگ رشوعئگ رکئگ دےنیئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ وجئگ ناتئگ جئگ یھبئگ رکینئگ وہئگ السمئگ ےکئگ دعبئگ ‬ ‫‪۷۶‬۔‬
‫ےیجیک۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"وجئگ وکیئئگ السمئگ ےسئگ ےلہپئگ ھچئگ ناتئگ رکےنئگ ےگلئگ اسئگ اکئگ وجابئگ ہنئگ دو۔"‬

‫ےنےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔‬

‫انئگ احالتئگ ںیمئگ السمئگ رک ئگ ‬ ‫‪۲۳‬۔‬

‫جئگ ولگئگ قرآنئگ وئگ دحیئگ ڑپےنھئگ ڑپاھےنئگ نائگ نسںیمئگ رصموفئگ وہں۔‬ ‫(‪)۷‬۔‬

‫جئگ وکیئئگ ہبطخئگ دےنیئگ اورئگ نسئگ ںیمئگ رصموفئگ وہ۔‬ ‫(‪)۲‬۔‬

‫وجئگ وکیئئگ آذانئگ نائگ ریبکتئگ ہہئگ راہئگ وہ۔‬ ‫(‪)۰‬۔‬

‫جئگ یسکئگ سلجمئگ ںیمئگ یسکئگ دینیئگ وموضعئگ رپئگ وگتفگئگ وہئگ ریہئگ وہئگ نائگ وکیئئگ یسکئگ وکئگ وکیئئگ دینیئگ ااکحمئگ اھجمسئگ راہئگ وہ۔‬ ‫(‪)۴‬۔‬

‫جئگ ااتسدئگ ڑپاھےنئگ ںیمئگ رصموفئگ وہ۔‬ ‫(‪)۵‬۔‬

‫جئگ وکیئئگ ئاضےئئگ احجئگ ےکئگ ےیلئگ اھٹیبئگ وہ۔‬ ‫(‪)۹‬۔‬

‫اورئگ ذلیئگ ےکئگ احالتئگ ںیمئگ ہنئگ رصفئگ السمئگ رکےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ہکلبئگ اینپئگ ےبئگ یفلکتئگ اورئگ رواحینئگ اذیئگ اکئگ ااہظرئگ یھبئگ تمکحئگ ےکئگ اسھتئگ ےیجیک۔‬

‫جئگ وکیئئگ قسفئگ وئگ وجفرئگ اورئگ اخفلئگ رشعئگ وہلئگ وئگ بعلئگ اورئگ شیعئگ وئگ رطبئگ ںیمئگ التبمئگ وہئگ رکئگ دنیئگ یکئگ وتنیہئگ رکئگ راہئگ وہ۔ئگ ‬ ‫(‪)۷‬۔‬
 ‫‪141‬‬

‫جئگ وکیئئگ اگیلئگ چولچ‪،‬ئگ ےبئگ وہدہئگ وکباس‪،‬ئگ وھجیٹئگ یچسئگ ریغئگ گدیجنہئگ ناںیتئگ اورئگ شحفئگ ذماقئگ رکئگ ےکئگ دنیئگ وکئگ دبنامئگ رکئگ راہئگ وہ‪،‬‬ ‫(‪)۲‬۔‬

‫جئگ وکیئئگ اخفلئگ دنیئگ وئگ رشتعیئگ ااکفرئگ وئگ رظنناتئگ یکئگ غیلبتئگ رکئگ راہئگ وہئگ اورئگ ولوگںئگ وکئگ دنیئگ ےسئگ ترہتشگئگ رکےنئگ اورئگ دبعئگ وئگ ےبئگ دینیئگ اایتخرئگ رکےنئگ رپئگ ااھبرئگ راہئگ وہ۔‬ ‫(‪)۰‬۔‬
‫ئ‬
‫ئگ اعشتیکئگ ےبئگ رحیتمئگ رکئگ راہئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ رشتعیئگ ےکئگ اوصلئگ وئگ ااکحمئگ اکئگ ذماقئگ اڑائگ رکئگ اینپئگ ادنروینئگ ابخیئگ اورئگ انمتقفئگ اکئگ وبثتئگ دےئگ راہئگ وہ۔‬
‫جئگ وکیئئگ دینیئگ اقعدئئگ و رئگ ‬ ‫(‪)۴‬۔‬

‫وہیدواصنری ٰئگ وک ئگ السم ئگ رکےن ئگ ںیم ئگ یک ئگ ہن ئگ ےیجیک۔ ئگ قرآن ئگ شادہ ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہید ئگ اینپ ئگ دبدینی‪ ،‬ئگ قح ئگ دیا ی‪ ،‬ئگ ملظ ئگ و ئگ دردنیگ‪ ،‬ئگ دلج ئگ و ئگ قر ی ئگ اور ِ‬
‫ئگ ابخی ئگ سفن ئگ ںیمئگ ‬ ‫‪۲۷‬۔‬
‫دبترنیئگ وقمئگ ےہ۔ئگ خرائگ ےنئگ اسئگ رپئگ ےبئگ ناناںئگ ااعنامتئگ یکئگ نارشئگ یکئگ نکیلئگ اسئگ ےنئگ ہشیمہئگ نائگ رکشیئگ اورئگ دبرکداریئگ اکئگ وبثتئگ دنا۔ئگ یہیئگ وہئگ وقمئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ خرائگ ےکئگ ےجیھبئگ وہےئئگ ‬
‫ترزگیرہئگ ربمغیپوںئگ کئگ وکئگ لتقئگ رکئگ ڈاال۔ئگ اسئگ ےیلئگ ومنمئگ وکئگ اسئگ روشئگ ےسئگ رپزیہئگ رکنائگ اچےیہئگ سجئگ ںیمئگ وہیدئگ ےکئگ ارکامئگ وئگ ارتحامئگ اکئگ شاہبئئگ یھبئگ وہئگ ۔ئگ ہکلبئگ ایسیئگ روشئگ رینھکئگ ‬
‫اچےیہئگ سجئگ ےسئگ نارئگ نارئگ انئگ وکئگ سوسسئگ وہئگ ہکئگ قحئگ یکئگ دبترنیئگ اخمتفلئگ اکئگ ااجنمئگ ہشیمہئگ یکئگ ذلئگ وئگ تنکسمئگ ےہ۔‬

‫یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫ی ٰوکئگ السمئگ رکےنئگ ںیمئگ یک ئگ ہنئگ ایکئگ رکوئگ اورئگ جئگ متئگ راہئگ ںیمئگ انئگ ےسئگ ولمئگ وتئگ انئگ وکئگ اکئگ رطفئگ ٹمسئگ اجےنئگ رپئگ وبجمرئگ رکئگ دو۔"(االدبئگ ارفملد)‬
‫"وہیدئگ وئگ اصنر ئگ ‬

‫ینعیئگ اسئگ رطحئگ واقرئگ اورئگ ددبےبئگ ےکئگ اسھتئگ زگروئگ ہکئگ ہیئگ راےتسئگ ںیمئگ وخدئگ اکئگ رطفئگ وکئگ ٹمسئگ رکئگ اہمترےئگ ےیلئگ راہتسئگ اشکدہئگ وھچڑئگ دںی۔‬

‫جئگ یسکئگ سلجمئگ ںیمئگ املسمنئگ اورئگ رشمنیکئگ دوونںئگ عمجئگ وہںئگ وتئگ واہںئگ السمئگ ےیجیک۔ئگ یبنئگ ارکمﷺ اکئگ نارئگ ایسیئگ سلجمئگ ےکئگ ناسئگ ےسئگ زگرےئگ سجئگ ںیمئگ ملسمئگ ‬ ‫‪۲۲‬۔‬
‫اورئگ رشمکئگ بئگ یہئگ رشکئگ ےھتئگ وتئگ آپﷺ ےنئگ انئگ بئگ وکئگ السمئگ ایک۔(االدبئگ ارفملد)‬

‫ارگئگ یسکئگ ریغئگ ملسمئگ وکئگ السمئگ رکےنئگ یکئگ رضورتئگ شیپئگ آےئگ وتئگ االسلمئگ مکیلعئگ ہنئگ ےیہکئگ ہکلبئگ آدابئگ رعض‪،‬ئگ امیلستتئگ وریغہئگ مسقئگ ےکئگ اافلظئگ اامعتسلئگ ےیجیکئگ اورئگ اہھتئگ نائگ رسئگ ‬ ‫‪۲۰‬۔‬
‫ےسئگ یھبئگ وکیئئگ اشارہئگ ہنئگ ےیجیکئگ وجئگ االسیمئگ دیقعےئگ اورئگ االسیمئگ مراجئگ ےکئگ الخفئگ وہ۔‬

‫ہرلقئگ ےکئگ نامئگ یبنﷺ ےنئگ وجئگ وتکمبئگ اجیھبئگ اھت۔ئگ اسئگ ںیمئگ السمئگ ےکئگ اافلظئگ ہیئگ ےھت‪:‬‬

‫سالم علی من اتبع الھدی‬

‫"السمئگ ےہئگ اسئگ رپئگ وجئگ دہایئگ یکئگ ریپویئگ رکے۔"ئگ ‬

‫السم ئگ ےک ئگ دعب ئگ تبحم ئگ و ئگ ترتئگ نا ئگ دیقعتئگ ےک ئگ ااہظر ئگ ےکئگ ےیل ئگ اصمہحف ئگ یھبئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ وخد ئگ یھبئگ اصمہحف ئگ قرامےت ئگ اور ئگ آپﷺ ےکئگ احصہبؓئگ یھبئگ آسپئگ ‬ ‫‪۲۴‬۔‬
‫ےتلموتئگ اصمہحفئگ رکےت ئگ ۔آپﷺ ےنئگ احصہبئگ رکامؓئگ وکئگ اصمہحفئگ یکئگ نادیکئگ قرامیئئگ اورئگ اسئگ یکئگ تیلضفئگ اوراتیمہئگ رپئگ فلتخمئگ ادنازئگ ےسئگ روینشئگ ڈایل۔‬
‫ںیم ئگ ‬
‫ئگ ‬

‫رضحتئگ اتقد ئگ ہؓےنئگ رضحتئگ اسنئگ ےسئگ درناتفئگ ایک‪:‬ئگ "ایکئگ احصہبؓئگ ںیمئگ اصمہحفئگ رکےنئگ اکئگ رواجئگ اھت؟ئگ رضحتئگ اسنئگ ےنئگ وجابئگ دنا‪:‬ئگ "یجئگ اہںئگ اھت۔"ئگ (اخبری)‬
 ‫‪142‬‬

‫رضحتئگ ہملسئگ نبئگ وردانؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہک‪:‬ئگ ںیمئگ ےنئگ رضحتئگ امکلئگ نبئگ اسنؓئگ وکئگ داھکیئگ ہکئگ ولوگںئگ ےسئگ اصمہحفئگ رکئگ رےہئگ ںیہ‪،‬ئگ ھجمئگ ےسئگ ےسئگ وپاھچئگ متئگ وکنئگ وہ؟ئگ ںیمئگ ‬
‫ےنئگ اہک‪:‬ئگ "ینبئگ لئگ اکئگ الغمئگ وہں۔"ئگ آپئگ ےنئگ ریمےئگ رسئگ رپئگ نیتئگ نارئگ اہھتئگ ریھپائگ اورئگ قرامنائگ ‪:‬ئگ "خرائگ ںیہمتئگ ریخئگ وترتئگ ےسئگ ونازے۔"‬

‫اکئگ نارئگ جئگ نمیئگ ےکئگ ھچئگ ولگئگ آےئئگ وتئگ یبنﷺ ےنئگ ئگ احصہبؓئگ ےسئگ اہک‪:‬ئگ "اہمترےئگ ناسئگ نمتئگ ےکئگ ھچئگ ئگ ولگئگ آےئئگ ںیہئگ اورئگ آےنںیمئگ ہیئگ اصمہحفئگ ےکئگ زنادہئگ قحئگ ‬
‫دارئگ ںیہ۔"(اوبداؤد)‬

‫رضحتئگ خرہفیئگ نبئگ امینؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "جئگ دوئگ ومنمئگ ےتلمئگ ںیہئگ اورئگ السمئگ ےکئگ دعبئگ اصم فچےئگ ےکئگ ےیلئگ اکئگ دورسےئگ اکئگ اہھتئگ ‬
‫اےنپئگ اہھتئگ ںیمئگ ےتیلئگ ںیہئگ وتئگ دوونںئگ ےکئگ گائگ اسئگ رطحئگ ڑھجئگ اجےتئگ ںیہ‪،‬ئگ سجئگ رطحئگ درجئگ ےس(وسےھک)ئگ ےتپ۔"(ربطاین)‬

‫ھتیھبئگ المےئئگ اجںیئ۔"‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ وعسم ئگ دؓےتہکئگ نیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "لمکمئگ السمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ اصمہحفئگ ےکئگ ےیلئگ ئگ اہ ئگ ‬

‫‪۲۵‬۔ وکیئ ئگ دوب‪ ،‬ئگ تتر ئگ نا ئگ تررگ ئگ رفس ئگ ےس ئگ واسپ ئگ آےئ ئگ وت ئگ اعمہ ئگ یھب ئگ ےیجیک۔ ئگ رضحت ئگ زیر ئگ نب ئگ احرہثؓ ئگ ج ئگ دمےنی ئگ آےئ ئگ وت ئگ یبنﷺ ےک ئگ اہیں ئگ چنہ ئگ رک ئگ دروازہئگ ‬
‫گھ‬
‫اٹھکٹھکنا۔ئگ آپﷺ اینپئگ اچدرئگ وییٹےئگ وہےئئگ دروازےئگ رپئگ ےچنہپئگ انئگ ےسئگ اعمہئگ ایکئگ ئگ اورئگ پیشااینئگ وکئگ وبہسئگ دنا۔(ترذمی)‬

‫رضحتئگ اسنؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ جئگ احصہبئگ رکامؓئگ آسپئگ ںیمئگ ےتلمئگ وتئگ اصمہحفئگ رکےتئگ اورئگ ارگئگ رفسئگ ےسئگ واسپئگ آےتئگ وتئگ اعمہئگ رکےت۔(ربطاین)‬

‫ےکآداب‬
‫ایعدتئگ ئگ ‬

‫رم ضیئگ یکئگ ایعدتئگ رضورئگ ےیجیک۔ئگ ایعدتئگ یکئگ تیثیحئگ ضحمئگ یہیئگ ںیہنئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اامتجیعئگ زدنیگئگ یکئگ اکئگ رضورتئگ ےہئگ نائگ نایمہئگ اعتون‪،‬ئگ وخمغریئگ ےکئگ خرےبئگ وکئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫ااھبرےنئگ اکئگ اکئگ ذرہعیئگ ےہ‪،‬ئگ ہکلبئگ ہیئگ اکئگ املسمنئگ رپئگ دورسےئگ املسمنئگ اھبیئئگ اکئگ ئگ دینیئگ قحئگ ےہئگ اورئگ خرائگ ےسئگ تبحمئگ اکئگ اکئگ الزیمئگ اقتہضئگ ےہ‪،‬ئگ خرائگ ےسئگ قلعتئگ رےنھکئگ واال‪،‬ئگ خرائگ ‬
‫ےکئگ دنبوںئگ ےسئگ ےبئگ قلعتئگ ںیہنئگ وہئگ اتکس۔ئگ رم ضیئگ یکئگ مغئگ وخاری‪،‬ئگ درددنمیئگ اورئگ اعتونئگ ےسئگ تلفئگ ترانتئگ درئگ ا لئگ ئگ خرائگ ےسئگ تلفئگ ےہ۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ایقمئگ ےکئگ روزئگ خرائگ قرامےئئگ اگ۔ئگ "اےئگ آدمئگ ےکئگ ےٹیب!ئگ ںیمئگ امیبرئگ ڑپائگ اورئگ وتئگ ےنئگ ریمیئگ ایعدتئگ ںیہنئگ یک؟ئگ دنبہئگ ےہکئگ اگ‪":‬رپورداگر!ئگ آپئگ اسریئگ اکانئتئگ ےکئگ ‬
‫رب‪،‬ئگ الھبئگ ںیمئگ آپئگ یکئگ ایعدتئگ ےسیکئگ رکنا!ئگ ئگ خرائگ ےہکئگ اگ‪:‬ئگ ریمائگ الفںئگ دنبہئگ امیبرئگ ڑپائگ وتئگ وتئگ ےنئگ اسئگ یکئگ ایعدتئگ ںیہنئگ یکئگ ارگئگ وتئگ اسئگ یکئگ ایعدتئگ وکئگ اجنائگ وتئگ ھجمئگ واہںئگ نانا(ینعیئگ وتئگ ریمیئگ ‬
‫وخدوندیئگ اورئگ رتمحئگ اکئگ قحتسمئگ قرارئگ نانا۔)۔(ملسم)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"اکئگ املسمنئگ ےکئگ دورسےئگ املسمنئگ رپئگ ھچئگ وقحقئگ ںیہ۔ئگ وپاھچئگ ایگئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! وہئگ ایکئگ ایکئگ ںیہ؟ئگ قرامنا‪:‬‬

‫ےسولمئگ وتئگ اسئگ وکئگ السمئگ رکو۔ئگ ‬ ‫‪ ‬جئگ متئگ املسمنئگ اھب ئگ ‬
‫یئ ئگ ‬
‫‪ ‬جئگ وہئگ ںیہمتئگ دوعتئگ ےکئگ ےیلئگ دموعئگ رکےئگ وتئگ اسئگ یکئگ دوعتئگ وبقلئگ رکو۔‬
‫‪ ‬جئگ وہئگ متئگ ےسئگ کینئگ وشمرےئگ اکئگ اطلئگ وہئگ وتئگ اسئگ یکئگ ریخئگ وخایہئگ رکوئگ اورئگ کینئگ وشمرہئگ دو۔‬
 ‫‪143‬‬

‫‪ ‬جئگ اسئگ وکئگ کنیھچئگ آےئئگ اورئگ وہئگ "ادمحلئگ ہلل"ئگ ےہکئگ وتئگ اسئگ ےکئگ وجابئگ ںیمئگ وہک‪:‬ئگ "ترچمکئگ اہلل۔"‬
‫‪ ‬جئگ وہئگ امیبرئگ ڑپئگ اجےئئگ وتئگ اسئگ یکئگ ایعدتئگ رکو۔‬
‫‪ ‬اورئگ وجئگ وہئگ رماجےئئگ وتئگ اسئگ ےکئگ انجزےئگ ےکئگ اسھتئگ اجؤ۔(ملسم)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬‬

‫"سجئگ ےنئگ اےنپئگ املسمنئگ اھبیئئگ یکئگ ایعدتئگ یکئگ وہئگ جئگ ےکئگ ناالاخےنئگ ںیمئگ وہاگ۔(االدبئگ ارفملد)‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"جئگ وکیئئگ ئگ دنبہئگ اےنپئگ املسمنئگ اھبیئئگ یکئگ ایعدتئگ رکنائگ ےہئگ نائگ اسئگ ےسئگ الماقتئگ ےکئگ ےیلئگ اجنائگ ےہئگ وتئگ اکئگ اکپرےنئگ واالئگ آامسنئگ ےسئگ اکپرنائگ ےہئگ متئگ اےھچئگ رےہ‪،‬ئگ اہمترائگ ‬
‫ئگ اکھٹناانبئگ ای۔"(ترذمی)‬
‫انلچئگ ااھچئگ راہ‪،‬ئگ متئگ ےنئگ اےنپئگ ےیلئگ جئگ ںیم ئگ ‬

‫ک‬
‫رم ضیئگ ےکئگ رساہےنئگ ھٹیبئگ رکئگ اسئگ ےکئگ رسئگ نائگ دبنئگ رپئگ اہھتئگ ریھپ ےئگ اورئگ یلستئگ وئگ وقیئگ ےکئگ املکتئگ ےیہکئگ نائگ ہکئگ اسئگ اکئگ ذنہئگ آخرتئگ ےکئگ اخرئگ وئگ وثابئگ ےکئگ اخرئگ ووثابئگ یکئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫رطفئگ وتمہجئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ ےبئگ ربصیئگ اورئگ وکشہئگ وئگ یاکیئگ اکئگ وکیئئگ ہملکئگ اسئگ یکئگ زنانئگ رپئگ ہنئگ آےئ۔‬

‫رضحت ئگ اعہشئؓ ئگ تنب ئگ دعسؓ ئگ ایبن ئگ رکیت ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ ریمے ئگ وادل ئگ ےن ئگ اانپ ئگ ہصق ئگ انسنا ئگ ہک" ئگ ںیم ئگ اک ئگ نارےکم ئگ ںیم ئگ تخس ئگ امیبر ئگ ڑپا۔یبنﷺ ریمی ئگ ایعدت ئگ ےکئگ ےیلئگ ‬
‫رشتفیئگ الےئ۔ئگ وتئگ ںیمئگ ےنئگ وپاھچئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! ںیمئگ اکیفئگ املئگ وھچڑئگ راہئگ وہںئگ اورئگ ریمیئگ رصفئگ اکئگ یہئگ یچبئگ ےہ۔ئگ ایکئگ ںیمئگ اےنپئگ املئگ ںیمئگ ےسئگ دواہتیئئگ یکئگ وتیصئگ رکئگ ‬
‫اجؤںئگ اورئگ اکئگ اہتیئئگ یچبئگ ےکئگ ےیلئگ وھچڑئگ دوں؟ئگ قرامنا‪:‬ئگ "ںیہن"ئگ ںیمئگ ےنئگ اہک‪:‬ئگ "آدےھئگ املئگ یکئگ وتیصئگ رکئگ اجؤںئگ اورئگ آداھئگ ڑلیکئگ ےکئگ ےیلئگ وھچڑئگ اجؤں؟ئگ قرامنا‪:‬ئگ "ںیہن"ئگ وتئگ ‬
‫ںیم ئگ ےن ئگ رعض ئگ ایک‪ :‬ئگ "نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ!رھپ ئگ اک ئگ اہتیئ ئگ یک ئگ وتیص ئگ رک ئگ اجؤں؟قرامنا‪ :‬ئگ "اہں ئگ اک ئگ اہتیئ ئگ یک ئگ وتیص ئگ رک ئگ اجؤ ئگ اور ئگ اک ئگ اہتیئ ئگ تہب ئگ ےہ۔" ئگ اس ئگ ےک ئگ دعبئگ ‬
‫ینبﷺ ےنئگ اانپئگ اہھتئگ ریمیئگ پیشااینئگ رپئگ راھکئگ اورئگ ریمےئگ ہنمئگ رپ‪،‬ئگ اورئگ ریمےئگ ٹیپئگ رپئگ ریھپا‪،‬ئگ رھپئگ داعئگ یک‪:‬‬

‫"اےئگ خرائگ دعسئگ وکئگ افشئگ اطعقرام۔اورئگ اسئگ یکئگ رجہتئگ وکئگ لمکمئگ قرامدے۔"ئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ ےسئگ آجئگ کئگ جئگ یھبکئگ ایخلئگ آنائگ ےہئگ وتئگ یبنﷺ ےکئگ دبئگ ابمرکئگ ‬
‫یکئگ ڈنھٹکئگ اےنپئگ رگجئگ رپئگ سوسسئگ رکنائگ وہں۔"(االدبئگ ارفملد)‬

‫رضحتئگ زیرئگ نبئگ ارمقؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ نارئگ ریمیئگ آںیھکنئگ دےنھکئگ آںیئگئگ وتئگ یبنﷺ ریمیئگ ایعدتئگ ےکئگ ےیلئگ رشتفیئگ الےئئگ اورئگ ےنہکئگ ےگلئگ زیر!ئگ اہمتریئگ آ ھکئگ ‬
‫ںیمئگ ہیئگ فیلکئگ ےہئگ وتئگ متئگ ایکئگ رکےتئگ وہ؟ئگ ںیمئگ ےنئگ رعضئگ ایکئگ ہکئگ ربصئگ وئگ تردابئگ رکنائگ وہں‪،‬ئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "متئگ ےنئگ آوھکنںئگ یکئگ اسئگ فیلکئگ ںیمئگ ربصئگ وئگ تردابئگ ‬
‫ےسئگ اکمئگ ایئگ وتئگ ںیہمتئگ اسئگ ےکئگ ےلصئگ ںیمئگ جئگ بیصئگ وہئگ ئگ یگ۔"‬

‫پیی‬
‫رضحتئگ انبئگ ابعسؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ جئگ یسکئگ رم ضیئگ یکئگ ایعدتئگ وکئگ اجےتئگ ےھتئگ وتئگ اسئگ ےکئگ رساہےنئگ ھٹےئگ ےھتئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ استئگ نارئگ قرامےت‪:‬ئگ ‬

‫اسال اہلل العظیم رب العرش العظیم ان یشفیک‬

 ‫‪144‬‬

‫"ںیمئگ میظعئگ خرائگ ےسئگ وجئگ رعشئگ میظعئگ اکئگ ربئگ ےہ۔ئگ وسالئگ رکنائگ وہںئگ ہکئگ وہئگ ےھجتئگ افشئگ ےشخب۔"‬

‫او ئگ رآپﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنائگ ہکئگ ہیئگ داعئگ استئگ نارئگ ڑپےنھئگ ےسئگ رم ضیئگ رضورئگ افشنابئگ وہئگ اگ‪،‬ئگ االئگ ہیئگ ہکئگ اسئگ یکئگ ومتئگ یہئگ آیئگئگ وہ۔(وکشمٰۃ)‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫رضحتئگ اجترؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ (اکئگ وبڑیھئگ اخوتن)ئگ امئگ ااسلیئگ یکئگ ایعدتئگ وکئگ آےئ۔ئگ امئگ ااسلیئگ اخبرئگ یکئگ دشتئگ ںیمئگ اکیئگ ریہئگ ںیھتئگ ئگ وپاھچئگ ایکئگ ‬
‫احلئگ ےہ؟ئگ اخوتنئگ ےنئگ اہک۔ئگ خرائگ اسئگ اخبرئگ ےسئگ ےھجمسئگ اسئگ ےنئگ ھگرراھکئگ ےہ۔ئگ ہیئگ نسئگ رکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪":‬اخبرئگ وکئگ ترائگ الھبئگ ہنئگ وہک!ئگ ہیئگ ومنمئگ ےکئگ گاوہںئگ وکئگ اسئگ رطحئگ ‬
‫اصفئگ رکئگ داتیئگ ےہئگ ےسیجئگ آگئگ یکئگ یٹھبئگ ولےہئگ ےکئگ زنئگ وکئگ اصفئگ رکئگ دیتیئگ ےہ۔"(االدبئگ ارفملد)‬

‫چ‬
‫رم ضیئگ ےکئگ ناسئگ اجئگ رکئگ اسئگ یکئگ تعیبطئگ اکئگ احلئگ وپ ھٹےئگ اورئگ اسئگ ےکئگ ےیلتحصئگ یکئگ داعئگ ےیجیک۔ئگ یبنئگ ارکمﷺ جئگ رم ضیئگ ےکئگ ناسئگ ےتچنہپئگ وتئگ وپےتھچ‪:‬ئگ "فیکئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ط‬
‫دجتک"ئگ ےتہکئگ تعیبطئگ یسیکئگ ےہ؟ئگ رھپئگ یلستئگ دےتیئگ اورئگ قرامےتئگ ‪":‬الناسئگ ھوؤرئگ انئگ شاءئگ اہلل"ھگراےنئگ وکیئئگ ناتئگ ںیہن‪،‬ئگ خرائگ ےنئگ اچاہئگ وتئگ ہیئگ رمضئگ اجنائگ رےہئگ اگئگ اورئگ ہیئگ رمضئگ ‬
‫گاوہںئگ ےسئگ ناکئگ وہےنئگ اکئگ ذرہعیئگ نایئگ وہئگ اگ۔"ئگ اورئگ فیلکئگ یکئگ ہگجئگ رپئگ دیساھئگ ریھپےتئگ وہےئئگ ہیئگ داعئگ قرامےت‪:‬‬

‫اللھم اذھب الباس رب الناس اشفہ و انت الشافی ال شفاء اال شف ٓائک شفاء ال یغادر سقما۔(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫"خرانا!ئگ اسئگ فیلکئگ وکئگ دورئگ قرام‪،‬ئگ اےئگ اناونںئگ ےکئگ ربئگ اسئگ وکئگ افشئگ اطعئگ قرام۔ئگ وتئگ یہئگ افشئگ دےنیئگ واالئگ ےہ‪،‬ئگ ریتےئگ وسائگ یسکئگ ےسئگ افشیکئگ وتعقئگ ںیہن‪،‬ئگ ایسیئگ افشئگ شخبئگ ‬
‫ہکئگ امیبریئگ اکئگ نامئگ وئگ نانئگ ہنئگ رےہ۔"‬

‫رم ضی ئگ ےک ئگ ناس ئگ زنادہ ئگ دتر ئگ ک ئگ ہن ئگ ےیھٹیب ئگ اور ئگ ہن ئگ وشروبغش ئگ ےیجیک۔ ئگ اہں ئگ ارگ ئگ رم ضی ئگ آپ ئگ اک ئگ وکیئ ئگ ےب ئگ فلکت ئگ دوب ئگ نا ئگ تتر ئگ وہاور ئگ وہ ئگ وخد ئگ آپ ئگ وک ئگ دتر ئگ کئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ اھٹےئئگ ئگ رےنھکئگ اکئگ وخاشہئگ دنمئگ وہئگ وتئگ آپئگ رضورئگ اسئگ ےکئگ خرناتئگ اکئگ ارتحامئگ ےیجیک۔‬

‫رضحتدبعاہللئگ نبئگ ابعسؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ رم ضیئگ ےکئگ ناسئگ زنادہئگ دترئگ کئگ ہنئگ انھٹیئگ اورئگ وشرئگ وئگ بغشئگ ہنئگ رکنائگ سئگ ےہ۔‬
‫ئگ ‬

‫چ‬
‫رم ضیئگ ےکئگ نیقلعتمئگ ےسئگ یھبئگ رم ضیئگ اکئگ احلئگ وپ ھٹےئگ اورئگ مرردیئگ اکئگ ااہظرئگ ےیجیکئگ اورئگ وجئگ خرمئگ اورئگ اعتونئگ رکئگ تکسئگ وہ‪،‬ئگ رضورئگ ےیجیک۔ئگ الثمًئگ ڈارٹکئگ وکئگ داھکنا‪،‬ئگ احلئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫انہک‪،‬ئگ دوائگ وریغہئگ النائگ اورئگ ارگئگ رضورتئگ وہئگ وتئگ امیلئگ ادمادئگ یھبئگ ےیجیک۔‬

‫رضحتئگ اترامیہئگ نبئگ ایبئگ ہلیحؒئگ ےتہکئگ ںیہ‪:‬ئگ "اکئگ نارئگ ریمیئگ ویبیئگ امیبرئگ ڑپئگ ںیئگ۔ئگ ںیمئگ انئگ دونںئگ رضحتئگ امئگ ادلرداءؓئگ ےکئگ ناسئگ آنائگ اجنائگ رکنائگ اھت۔ئگ جئگ ںیمئگ انئگ ےکئگ ‬
‫ناسئگ اتچنہپئگ وتئگ قرامںیتئگ وہکئگ اہمتریئگ ویبیئگ یکئگ تعیبطئگ یسیکئگ ئگ ےہ؟ئگ ںیمئگ وجابئگ داتیئگ ایھبئگ وتئگ امیبرئگ ںیہئگ رھپئگ وہئگ اھکنائگ ںوگناںیتئگ اورئگ ںیمئگ انئگ ےکئگ اہیںئگ ھٹیبئگ رکئگ اھکنائگ اھکنائگ اورئگ واسپئگ اجنا۔ئگ ‬
‫اکئگ دنئگ جئگ ںیمئگ اچنہپئگ اورئگ اوہنںئگ ےنئگ احلئگ وپاھچئگ وتئگ ںیمئگ ےنئگ اتبنائگ ہکئگ خرائگ ےکئگ لضئگ وئگ رکمئگ ےسئگ ابئگ قر یئگ قر یئگ ایھچئگ وہئگ یئگئگ ںیہ۔قرامےنئگ ںیگلئگ جئگ متئگ ےتہکئگ ےھتئگ ہکئگ ‬
‫ویبیئگ امیبرئگ ںیہئگ وتئگ ںیمئگ اہمترےئگ ےیلئگ اھکےنئگ اکئگ ااظتنمئگ رکئگ دنائگ رکیتئگ یھتئگ ابئگ جئگ وہئگ کیھٹئگ وہئگ یئگئگ ںیہئگ وتئگ اسئگ ااظتنمئگ یکئگ ایکئگ رضورتئگ ےہ۔"‬

‫ریغئگ ملسمئگ رم ضیئگ یکئگ ایعدتئگ ےکئگ ےیلئگ یھبئگ اجےیئئگ اورئگ انمبئگ ومعقئگ نائگ رکئگ تمکحئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ وکئگ دنیئگ قحئگ یکئگ رطفئگ وتمہجئگ ےیجیک‪،‬ئگ امیبریئگ ںیمئگ آدیمئگ خرائگ یکئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫رطفئگ کشییااًئگ زنادہئگ وتمہجئگ وہنائگ ےہئگ اورئگ وبقتیلئگ اکئگ خرہبئگ یھبئگ ناومعلمئگ زنادہئگ دیبارئگ وہنائگ ےہ۔‬
 ‫‪145‬‬

‫رضحتئگ اسنؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ اکئگ وہیدیئگ ڑلاکئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ایکئگ رکنائگ اھت۔ئگ اکئگ نارئگ وہئگ امیبرئگ ڑپائگ وتئگ آپﷺ اسئگ یکئگ ایعدتئگ ےکئگ ےیلئگ رشتفیئگ ےلئگ ‬
‫ے۔ئگ آپﷺ اسئگ ےکئگ رساہےنئگ ےھٹیبئگ وتئگ اسئگ وکئگ االسمئگ یکئگ دوعتئگ دی‪،‬ئگ ڑلاکئگ اےنپئگ ناپئگ یکئگ رطفئگ دےنھکیئگ اگلئگ وجئگ ناسئگ یہئگ وموجدئگ اھت(ہکئگ ناپئگ اکئگ ایخلئگ یکئگ ےہ؟)ئگ ناپئگ ےنئگ ‬
‫ڑلےکئگ ےسئگ اہک(ےٹیب!)ئگ اوبااقلمسﷺ یکئگ ناتئگ امنئگ ےل‪،‬ئگ انچہچنئگ ڑلاکئگ املسمنئگ وہئگ ایگ۔ئگ ابئگ یبنﷺ اسئگ ےکئگ اہیںئگ ےسئگ ہیئگ ےتہکئگ وہےئئگ ناہرئگ آےئ‪:‬ئگ "رکشئگ ےہئگ اسئگ خرائگ ‬
‫ئگ اکسجئگ ےنئگ اسئگ ڑلےکئگ وکئگ منہجئگ ےسئگ اچب ای۔"(اخبری)‬

‫رم ضیئگ ےکئگ رھگئگ ایعدتئگ ےکئگ ےیلئگ ںیچنہپئگ وتئگ ادرھئگ ادرھئگ ناےنکئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ اوراایتحطئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ ادنازئگ ےسےیھٹیبئگ ہکئگ رھگئگ یکئگ وخانیتئگ رپئگ اگنہئگ ہنئگ ڑپے۔‬ ‫‪۱‬۔‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ وعسمدؓئگ اکئگ نارئگ یسکئگ رم ضیئگ یکئگ ایعدتئگ ےکئگ ےیلئگ ے۔ئگ انئگ ےکئگ رمہاہئگ ھچئگ اورئگ ولگئگ یھبئگ ےھت۔ئگ رھگئگ ںیمئگ اکئگ اخوتنئگ یھبئگ وموجدئگ ںیھت ئگ ۔‬
‫رضحتئگ ےکئگ اسویھتںئگ ںیمئگ ےسئگ اکئگ اصجئگ اسئگ اخوتنئگ وکئگ وھگرےنئگ ےگل۔ئگ رضحتئگ دبعاہللؓئگ وکئگ جئگ سوسسئگ وہائگ وتئگ قرامنائگ ارگئگ متئگ اینپئگ آںیھکنئگ وھپڑئگ ےتیلئگ وتئگ اہمترےئگ قحئگ ںیمئگ ‬
‫تہبئگ رتہبئگ وہنا۔‬

‫وجئگ ولگئگ اوالہینئگ قسفئگ وئگ وجفرئگ ںیمئگ التبمئگ وہںئگ اورئگ اہنیئگ ےبئگ رشیمئگ اورئگ ڈاٹھیئئگ ےکئگ اسھتئگ خرائگ یکئگ ناقرامینئگ رکئگ رےہئگ وہںئگ انئگ یکئگ ایعدتئگ ےکئگ ےیلئگ ہنئگ اجےیئ۔‬ ‫‪۸‬۔‬

‫ےسیھبئگ اےنپئگ ےیلئگ داعئگ رکاےیئ۔‬

‫ ضی ئگ ‬
‫رم ضیئگ یکئگ ایعدتئگ ےکئگ ےیلئگ اجےیئئگ وتئگ رم ئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬

‫"انب ئگ امہج"ںیم ئگ ےہ‪ :‬ئگ "ج ئگ مت ئگ یسک ئگ رم ضی ئگ یک ئگ ایعدت ئگ وک ئگ اجؤ ئگ وت ئگ اس ئگ ےس ئگ اےنپ ئگ ےیل ئگ داع ئگ یک ئگ دروخاب ئگ رکو۔ ئگ رم ضی ئگ یک ئگ داع ئگ ایسی ئگ ےہ ئگ ےسیج ئگ قروتشں ئگ یکئگ ‬
‫داع۔"ئگ (ینعیئگ قرےتشئگ خرائگ یکئگ رمیض ئگ ئگ نارکئگ یہئگ داعئگ رکےتئگ ںیہئگ اورئگ انئگ یکئگ داعئگ وبقملئگ وہیتئگ ےہ)۔‬

‫ےکآداب‬
‫ت ئگ ‬
‫الماق ئگ ‬

‫الماقتئگ ےکئگ وقئگ رکسماےتئگ رہچےئگ ےکئگ اسھتئگ اابقتسلئگ ےیجیک‪،‬ئگ ترتئگ وئگ تبحمئگ اکئگ ااہظرئگ ےیجیکئگ اورئگ السمئگ ںیمئگ یک ئگ ےیجیکئگ اسئگ اکئگ ترائگ وثابئگ ےہ۔‬ ‫‪۷‬۔‬

‫السمئگ اورئگ داعئگ ےکئگ ےیلئگ ادرھئگ ادرھئگ ےکئگ اافلظئگ ہنئگ اامعتسلئگ ےیجیک‪،‬ئگ یبنﷺ ےکئگ اتبےئئگ وہےئئگ اافلظئگ "االسلمئگ مکیلع"ئگ اامعتسلئگ ےیجیک‪،‬ئگ رھپئگ ومہعقئگ وہئگ وتئگ اصمہحفئگ ےیجیک‪،‬ئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫چ‬
‫مراجئگ وپ ھٹےئگ اورئگ انمبئگ وہئگ وتئگ رھگئگ واولںئگ یکئگ ریخیئگ یھبئگ ولعممئگ ےیجیک‪،‬ئگ یبنﷺ ےکئگ اتبےئوہےئئگ اافلظ(االسلمئگ مکیلع)ئگ تہبئگ اجعمئگ ںیہ‪،‬ئگ اسئگ ںیمئگ دنیئگ وئگ داینئگ یکئگ امتمئگ ‬
‫ئگ شلمئگ ےہئگ ہیئگ یھبئگ ایخلئگ رےیھکئگ ہکئگ یبنﷺ اصمہحفئگ رکےتئگ وقئگ اانپئگ اہھتئگ وفراًئگ ڑھچاےنئگ یکئگ وکششئگ ہنئگ رکےت‪،‬ئگ ااظتنرئگ قرامےتئگ ہکئگ ‬
‫ئگ ہئگ رطحئگ یکئگ ریخئگ وئگ اعتیف ا‬
‫السماںئگ اور ر‬
‫دورس ئگ اصخشئگ وخ ئگ دیہئگ اہھتئگ وھچڑئگ دے۔ئگ ‬
‫ئ‬ ‫ن‬
‫ج ئگ یسک ئگ ےس ئگ ےنلم ئگ اجےیئ ئگ وت ئگ اصف ئگ رھتسے ئگ ڑپکے ئگ نہپ ئگ رک ئگ اجےیئ۔ ئگ ےلیم ئگ حیلے ئگ ڑپکوں ئگ ںیم ئگ ہن ئگ اجےیئ‪ ،‬ئگ اور ئگ اہن ئگ اس ئگ ن ئگ ےس ئگ اجی ئگ ہکئگ آپ ئگ اےنپ ئگ شیب ئگ اہبئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ابلسئگ ےساسئگ رپئگ اانپئگ رعئگ اقمئئگ رکںی۔‬

‫جئگ یسکئگ ےسالماقتئگ اکئگ ارادہئگ وہئگ وتئگ ےلہپئگ اسئگ ےسئگ وقئگ ےلئگ ےیجیل‪،‬ئگ ویںئگ یہئگ وقئگ ےبئگ وقئگ یسکئگ ےکئگ اہیںئگ اجنائگ انمبئگ ںیہن‪،‬ئگ اسئگ ےسئگ دورسوںئگ اکوقئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ئگ وہناےہئگ اورئگ الماقتئگ رکےنئگ واالئگ یھبئگ ضعبئگ اواقتئگ رظنوںئگ ےسئگ رگئگ اجنائگ ےہ۔‬
‫یھبئگ خراب ئگ ‬
 ‫‪146‬‬

‫ئ‬
‫جئگ وکیئئگ آپئگ ےسئگ اہیںئگ ےنلمئگ آےئئگ وتئگ تبحمئگ آزیمئگ رکسماہئگ ےسئگ اابقتسلئگ ےیجیک۔ئگ تتئگ ےسئگ اھٹیئگ اورئگ سئگ ومعقئگ انمبئگ اخرطئگ وتایکئگ یھبئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ئ‬
‫یسکئگ ےکئگ ناسئگ اجیئگ وتئگ اکمئگ یکئگ ناںیتئگ ےیجیک۔ئگ ےبئگ اکرئگ ناںیتئگ رکئگ ےکئگ اسئگ اکئگ اورئگ اانپئگ وقئگ اضعئئگ ہنئگ ےیجیکئگ ورہنئگ آپئگ اکئگ ولوگںئگ ےکئگ اہیںئگ اجنائگ او ئگ رانھٹیئگ انئگ وکئگ ےنلھکئگ ےگلئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫اگ۔‬
‫ئ‬
‫یسک ئگ ےک ئگ اہیں ئگ اجی ئگ وت ئگ دروازے ئگ ےس ئگ ااجزت ئگ ےیجیل ئگ اور ئگ ااجزت ئگ ےنلم ئگ رپ‪ ،‬ئگ االسلم ئگ مکیلع ئگ ہہ ئگ رک ئگ ادنر ئگ اجےیئ ئگ اور ئگ ارگ ئگ رنی ئگ نار ئگ االسلم ئگ مکیلع ئگ ےنہک ئگ ےک ئگ دعب ئگ وکیئئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫ئ‬
‫وجابئگ ہنئگ ےلمئگ وتئگ وخیشئگ وخیشئگ ولٹئگ آی۔‬
‫ئ‬
‫یسکئگ ےکئگ اہیںئگ اجےتئگ وقئگ یھبکئگ یھبکئگ انمبئگ ہفحتئگ یھبئگ اسھتئگ ےتیلئگ اجی۔ئگ ہفحتئگ دےنیئگ دالےنئگ ےسئگ تبحمئگ تریتھئگ ےہ۔‬ ‫‪۸‬۔‬

‫جئگ وکیئئگ رضورتئگ دنمئگ آپئگ ےسئگ ےنلمئگ آےئئگ ‪،‬ئگ وتئگ ںاہںئگ کئگ ااکمنئگ وہئگ اسئگ یکئگ رضورتئگ وپریئگ ےیجیک۔ئگ افسرشئگ یکئگ دروخابئگ رکےئگ وتئگ افسرشئگ رکئگ دےیجیئگ اورئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫ارگئگ اسئگ یکئگ رضورتئگ وپریئگ ہنئگ رکئگ ںیکسئگ وتئگ ایپرئگ رھبےئگ ادنازئگ ےسئگ عنمئگ رکئگ دےیجی۔ئگ وخاوخماہئگ اسئگ وکئگ ادیمئگ ہنئگ انبےئئگ رےیھک۔‬

‫آپئگ یسکئگ ےکئگ اہیںئگ اینپئگ رضورتئگ ےسئگ اجںیئئگ وتئگ ذہمبئگ ادنازئگ ںیمئگ اینپئگ رضورتئگ ایبنئگ رکئگ دےیجیئگ وپریئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ رکچہیئگ ادا ئگ ےیجیکئگ ہنئگ وہئگ ےکسئگ وتئگ السمئگ رکئگ ےکئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫ٹآےیئ۔‬
‫وخیشئگ وخیشئگ ول ئگ ‬

‫ہشیمہئگ یہیئگ وخاشہ ئگ ہن ئگ رےیھکئگ ہک ئگ ولگئگ آپ ئگ ےس ئگ ےنلم ئگ آںیئ۔ئگ وخد ئگ یھب ئگ دورسوں ئگ ےس ئگ ےنلم ئگ اجےیئ۔ ئگ آسپ ئگ ںیم ئگ لی ئگ وجل ئگ تراھنا ئگ اور ئگ اک ئگ دورسے ئگ ےک ئگ اکم ئگ آنائگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫رتیئگ دنسپیرہئگ ناتئگ ےہئگ رگمئگ ایخلئگ رےیھکئگ ہکئگ ومونمںئگ اکئگ لیئگ وجلئگ ہشیمہئگ کینئگ ماقدصئگ ےکئگ ےیلئگ وہنائگ ےہ۔‬

‫الماقت ئگ ےک ئگ وق ئگ ارگ ئگ آپئگ دںیھکی ئگ ہکئگ ےنلم ئگ واےلئگ ےک ئگ رہچےئگ نا ئگ ڈاڑیھ ئگ نا ئگ ڑپکوں ئگ رپ ئگ وکیئ ئگ اکنت ئگ نا ئگ وکیئ ئگ اور ئگ زیچ ئگ ےہ ئگ وت ئگ اٹہئگ دےیجی۔ ئگ اور ئگ ارگئگ وکیئ ئگ دورسائگ آپئگ ےکئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫اسھتئگ ہیئگ نسحئگ ولسکئگ رکےئگ وتئگ رکشہیئگ ادائگ ےیجیکئگ اورئگ ہیئگ داعئگ دےیجی‪:‬‬

‫حسمئگ اہللئگ عیکئگ امرکتہ۔ئگ "اہللئگ آپئگ ےسئگ انئگ زیچوںئگ وکئگ دورئگ قرامےئئگ وجئگ آپئگ وکئگ ناوگارئگ ںیہ۔"‬

‫راتئگ ےکئگ وقئگ یسکئگ ےکئگ اہیںئگ اجےنئگ یکئگ رضورتئگ وہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ آرامئگ اکئگ احلظئگ رےیھک۔ئگ زنادہئگ دترئگ ہنئگ ےیھٹیبئگ اورئگ ارگئگ اجےنئگ ےکئگ دعبئگ ادنازہئگ وہئگ ہکئگ وہئگ وسئگ ایگئگ ےہئگ وتئگ ریغبئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫یسکئگ کرنھئگ ےکئگ وخیشئگ وخیشئگ واسپئگ آاجےیئ۔‬

‫دنچ ئگ اقراد ئگ لم ئگ رک ئگ یسک ئگ ےس ئگ الماقت ئگ ےک ئگ ےیل ئگ اجںیئ ئگ وت ئگ وگتفگ ئگ رکےن ئگ واےل ئگ وک ئگ وگتفگ ئگ ںیم ئگ ب ئگ یک ئگ امندنئیگ ئگ رکین ئگ اچےیہ۔ ئگ وگتفگ ئگ ںیم ئگ اینپ ئگ امازی ئگ شان ئگ اظہرئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫تیکئگ رطفئگ وتمہجئگ رکےنئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ رپزیہئگ ےیجیک۔‬
‫رکےن‪،‬ئگ اینپئگ اتیمہئگ اتجےن‪،‬ئگ اےنپئگ اسویھتںئگ وکئگ رظنئگ ادنازئگ رکےنئگ اورئگ اخمبطئگ وکئگ رصفئگ اینپئگ ذا ئگ ‬

‫ےکآداب‬
‫وگتفگ ئگ ‬
‫ئگ ‬

‫یھبککھجھجئگ ہنئگ سوسسئگ ےیجیکئگ اچےہئگ اسیکئگ یہئگ میظعئگ اصقننئگ وہ۔‬
‫ہشیمہچسئگ وبےیل ئگ ۔چسئگ وبےنلئگ ںیمئگ ئگ ‬
‫ئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
 ‫‪147‬‬

‫رضورتئگ ےکئگ وقئگ ناتئگ ےیجیکئگ اورئگ جئگ یھبئگ ناتئگ ےیجیکئگ اکمئگ یکئگ ناتئگ ےیجیک۔ئگ ہرئگ وقئگ وبانلئگ اورئگ ےبئگ رضورتئگ ناںیتئگ رکنائگ واقرئگ اورئگ گدیجنیگئگ ےکئگ الخفئگ ےہئگ ئگ اورئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫خرائگ ےکئگ اہیںئگ ہرئگ ناتئگ اکئگ وجابئگ دانیئگ ےہ۔ئگ آدیمئگ وجئگ ناتئگ یھبئگ ہنمئگ ےسئگ اکناتلئگ ےہئگ خرائگ اکئگ قرہتشئگ اےسئگ وفراًئگ ونٹئگ رکئگ اتیئگ ےہ۔ئگ ‬

‫َما َی ْلف ُِظ ِم ْن ق َْو ٍل ا ِ اال ل ََدیْ ِہ َرق ِ ْی ٌب َعد ِْی ٌد(ق‪)۷۸:‬‬

‫"وکیئئگ ناتئگ اسئگ یکئگ زنانئگ رپئگ آیتئگ یہئگ ےہئگ ہکئگ اکئگ ناراں(اسئگ وکئگ وفحمظئگ رکےنئگ ےکئگ ےیل)دعتسمئگ راتہئگ ےہ۔"‬

‫جئگ ناتئگ ےیجیکئگ رنیمئگ ےکئگ اسھتئگ ےیجیک‪،‬ئگ رکسماےتئگ وہےئئگ ےھٹیمئگ ےجہلئگ ںیمئگ ےیجیک۔ئگ ہشیمہئگ درایمینئگ آوازئگ ںیمئگ وبےیلئگ ہنئگ اانتئگ آہتسہئگ وبےیلئگ ہکئگ اخمبطئگ نسئگ یہئگ ہنئگ ےکسئگ اورئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ہنئگ اانتئگ خیچئگ رکئگ وبےیلئگ ہکئگ اخمبطئگ رپئگ رعئگ امجےنئگ اکئگ رطخہئگ وہےنئگ ےگل۔ئگ قرآنئگ رشفیئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫ا ِ ان اَن ْ َ َ‬
‫رک ْاال َْص َوا ِ‬
‫ت ل ََص ْوتُ ا ْل َحمِی ْر ِ(امقلن‪)۷۶:‬‬

‫"بئگ ےسئگ زنادہئگ رکہہیئگ اورئگ ناوگارئگ آوازئگ دگےھئگ یکئگ آوازئگ ےہ۔"‬

‫یھبکئگ یسکئگ تریئگ ناتئگ ےسئگ زنانئگ دنگیئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ دورسوںئگ یکئگ ترایئئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ یلغچئگ ہنئگ اھکےیئ‪،‬ئگ یاکںیتیئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ دورسوںئگ یک ئگ ںیلقنئگ ہنئگ انارےیئ‪،‬ئگ وھجنائگ ودعہئگ ہنئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ےیجیک‪،‬یسکئگ یکئگ یسنہئگ ہنئگ اڑاےیئ‪،‬ئگ اینپئگ ترایئئگ ہنئگ اتجےیئ‪،‬ئگ اینپئگ رعتفیئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ ٹکئگ یتجحئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ ہنمئگ دیھکیئگ ناتئگ یھبئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ رقفےئگ ہنئگ فشیے‪،‬ئگ یسکئگ رپئگ زنطئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ یسکئگ وکئگ ئگ ذلئگ ‬
‫ےکئگ نامئگ ےسئگ ہنئگ اکپرےیئ‪،‬ئگ ناتئگ ناتئگ رپئگ مسقئگ ہنئگ اھکےیئ۔‬

‫ہشیمہئگ ااصنفئگ یکئگ ناتئگ ےیہک‪،‬ئگ اچےہئگ اسئگ ںیمئگ اانپئگ نااےنپئگ یسکئگ دوبئگ اورئگ رہتشئگ دارئگ اکئگ اصقننئگ یہئگ ویکںئگ ہنئگ وہ۔‬ ‫‪۵‬۔‬

‫َو اِذَا ُق ْلت ُْم فَا ْع ِدلُ ْوا َول َْو ک َ َ‬

‫ان ذَا ُ ُْقبٰی(ااعنمئگ ‪)۷۵۲:‬‬

‫"اورئگ جئگ زنانئگ ےسئگ ھچئگ وہکئگ وتئگ ااصنفئگ یکئگ ناتئگ وہکئگ اچےہئگ وہئگ اہمترےئگ رہتشئگ دا ئگ ریہئگ وہں۔"‬

‫رنیم‪،‬ئگ وقعمتیلئگ اورئگ دلئگ ئگ وجیئئگ یکئگ ناتئگ ےیجیک‪،‬ئگ رھکی‪،‬ئگ ےبئگ ولثئگ اورئگ فیلکئگ دہئگ تخسئگ ناتئگ ہنئگ ےیہک۔‬ ‫‪۹‬۔‬

‫ن‬
‫وعروتںئگ وکئگ ارگئگ یھبکئگ ئگ رمدوںئگ ےسئگ وبےنلئگ اکئگ اافتقئگ وہ‪،‬ئگ وتئگ رصف‪،‬ئگ ئگ دیسےھئگ اورئگ رھکے ہچےئگ ںیمئگ ناتئگ رکینئگ اچےیہ‪،‬ئگ ےجہلئگ ںیمئگ وکیئئگ تراتئگ اورئگ الھگوٹئگ ہنئگ دیپائگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫رکںیئگ ہکئگ نسئگ واالئگ وکیئئگ ترائگ ایخلئگ دلئگ ںیمئگ الےئ۔‬

‫اجلہئگ ناوتںئگ ںیمئگ ااھجلنائگ اچںیہئگ وتئگ انمبئگ ادنازئگ ےسئگ السمئگ رکئگ ےکئگ واہںئگ ےسئگ رتصخئگ وہئگ اجےیئ۔ئگ وضفلئگ ناںیتئگ رکےنئگ واےلئگ اورئگ وکباسئگ ںیمئگ التبمئگ رےنہئگ واےلئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ولگئگ امئگ ےکئگ دبترنیئگ ولگئگ ںیہ۔‬

‫اخمبطئگ وکئگ ایھچئگ رطحئگ اھجمسےنئگ ےکئگ ےیلئگ نائگ یسکئگ ناتئگ یکئگ اتیمہئگ اتجےنئگ ےکئگ ےیلاخمبطئگ ےکئگ ذنہئگ وئگ رکفئگ وکئگ اسےنمئگ رھکئگ رکئگ انمبئگ ادنازئگ اایتخرئگ ےیجیکئگ اورئگ ارگئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫اخمبطئگ ہنئگ ھجمسئگ ےکسئگ ئگ نائگ ہنئگ نسئگ ےکسئگ وتئگ رھپئگ اینپئگ ناتئگ دہرادےیجیئگ اورئگ ذرائگ ہنئگ کرےیھ۔‬
 ‫‪148‬‬

‫ہشیمہئگ رصتخمئگ اورئگ دصقمئگ یکئگ ناتئگ ےیجیک‪،‬ئگ البوہجئگ وگتفگئگ وکئگ وطلئگ دانیئگ نائگ انمبئگ ےہ۔‬ ‫‪۷۳‬۔‬

‫یھبکئگ وکیئئگ دنیئگ یکئگ ناتئگ اھجمسینئگ وہئگ نائگ رقتترئگ ےکئگ ذرےعیئگ دنیئگ ےکئگ ھچئگ ااکحمئگ اورئگ اسملئئگ ذنہئگ نیشنئگ رکاےنئگ وہںئگ وتئگ اہنیئگ اسرہئگ ادنازئگ ںیمئگ وسزئگ ےکئگ اسھتئگ اینپئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫ناتئگ یکئگ واضجئگ ےیجیک۔‬

‫رقتترئگ ےکئگ ذرےعیئگ رہتئگ چہیاا‪،‬ئگ اینپئگ رچبئگ زناینئگ ےسئگ ولوگںئگ وکئگ رموعبئگ رکنا‪،‬ئگ ولوگںئگ وکئگ اانپئگ رگویرہئگ انبنا‪،‬ئگ رخفئگ وئگ رغورئگ رکنائگ نائگ ضحمئگ دلئگ یگلئگ اورئگ رفتحیئگ ےکئگ ےیلئگ ‬
‫رقتترںیئگ رکنائگ وہئگ دبترنیئگ اعدتئگ ےہئگ سجئگ ےسئگ دلئگ ایسہئگ وہئگ اجنائگ ےہ۔‬

‫یھبکئگ وخشادمئگ اورئگ اچولپیسئگ یکئگ ناںیتئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ اینپئگ تتئگ اکئگ ہشیمہئگ ایخلئگ رےیھکئگ اورئگ یھبکئگ اےنپئگ رمےبتئگ ےسئگ رگیئگ وہیئئگ ناتئگ ہنئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۷۲‬۔‬

‫دوئگ آدیمئگ ناتئگ رکئگ رےہئگ وہںئگ وتئگ ااجزتئگ ےیلئگ ریغبئگ دلضئگ ہنئگ دےیجی‪،‬ئگ اورئگ ہنئگ یھبکئگ یسکئگ یکئگ ناتئگ اکٹئگ رکئگ وبےنلئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ وبانلئگ رضوریئگ یہئگ وہئگ وتئگ ااجزتئگ ےلئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫رکئگ وبےیل۔‬

‫رہھٹئگ رہھٹئگ رکئگ ےقیلسئگ اورئگ واقرئگ ےکئگ اسھتئگ وگتفگئگ ےیجیک‪،‬ئگ دلجیئگ اورئگ زیتیئگ ہنئگ ےیجیکئگ ہنئگ ہرئگ وقئگ یسنہئگ ذماقئگ ےیجیک‪،‬ئگ اسئگ ےسئگ آدیمئگ یکئگ و تعئگ اجیتئگ ریتہئگ ےہ۔ئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬

‫وکیئ ئگ ھچ ئگ وپےھچ ئگ وت ئگ ےلہپ ئگ م ر ئگ ےس ئگ اس ئگ اک ئگ وسال ئگ نس ئگ ےیجیل ئگ اور ئگ وخب ئگ وسچ ئگ رک ئگ وجاب ئگ دےیجی۔ریغب ئگ وسےچ ئگ ےھجمس ئگ ال ئگ وجاب ئگ دانی ئگ تری ئگ ناداین ئگ ےہ ئگ اور ئگ ارگ ئگ وکیئئگ ‬ ‫‪۷۵‬۔‬
‫دورسےئگ ےسئگ وسالئگ رکئگ راہئگ وہئگ وتئگ وخدئگ ترھئگ ترھئگ رکئگ وجابئگ ہنئگ دےیجی۔‬

‫وکیئئگ ھچئگ اتبئگ راہئگ وہئگ وتئگ ےلہپئگ یہئگ ہنئگ ےیہکئگ ہکئگ ںیمہئگ ولعممئگ ےہ۔ئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ ےکئگ اتبےنئگ ےسئگ وکیئئگ یئنئگ ناتئگ ھجمسئگ ںیمئگ آاجےئئگ نائگ یسکئگ اخصئگ ناتئگ اکئگ دلئگ رپئگ وکیئئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫اخصئگ اترئگ وہئگ اجےئ۔ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ ناتئگ ےکئگ اسھتئگ اسھتئگ ناتئگ رکےنئگ واےلئگ اکئگ االخصئگ اورئگ یکینئگ یھبئگ اترئگ رکیتئگ ےہ۔‬

‫سجئگ ےسئگ یھبئگ ناتئگ رکںی‪،‬ئگ اسئگ یکئگ رمع‪،‬ئگ رمےبتئگ ‪،‬ئگ اورئگ اسئگ ےسئگ اےنپئگ قلعتئگ اکئگ احلظئگ رےتھکئگ وہےئئگ ناتئگ ےیجیک۔ئگ امں‪،‬ئگ ناپ‪،‬ئگ ااتسدئگ اورئگ دورسےئگ تروںئگ اورئگ دووتسںئگ ‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫یکئگ رطحئگ وگتفگئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ ایسئگ رطحئگ وھچوٹںئگ ےسئگ وگتفگئگ رکںی‪،‬ئگ وتئگ اےنپئگ رمےبتئگ اکئگ احلظئگ رےتھکئگ وہےئئگ تقفشئگ اورئگ ترےئگ نپئگ یکئگ وگتفگےیجیک۔‬

‫وگتفگئگ رکےتئگ وقئگ یسکئگ یکئگ رطفئگ اشارہئگ ہنئگ ےیجیکہکئگ دورسےئگ وکئگ دبامگینئگ وہئگ اورئگ وخاوخماہئگ اسئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ کشئگ ےھٹیب۔ئگ دورسوںئگ یکئگ ناںیتئگ پھچئگ رکئگ نسئگ ےسئگ ‬ ‫‪۷۸‬۔‬
‫رپزیہئگ ےیجیک۔‬

‫دورسوںئگ یکئگ زنادہئگ نسئگ اورئگ وخدئگ مکئگ ےسئگ مکئگ ناتئگ ےجیئگ اورئگ وجئگ ناتئگ ےیجیکئگ اورئگ وجناتئگ رازئگ یکئگ وہ‪،‬ئگ وہئگ یسکئگ ےسئگ یھبئگ ایبنئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ اانپئگ رازئگ دورسےئگ وکئگ اتبئگ رکئگ اسئگ ےسئگ ‬ ‫‪۷۶‬۔‬
‫افحتظئگ یکئگ ادیمئگ رانھکئگ رسارسئگ ناداینئگ ےہ۔‬

‫طخئگ وئگ اتکیئگ ےکئگ آداب‬

 ‫‪149‬‬

‫ٰ لک‬
‫ئگ اعتٰل" ھٹے۔یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "سجئگ اکمئگ ےکئگ رشوعئگ نیم ئگ مسئگ اہللئگ ‬ ‫طخئگ یکئگ ادتباءئگ ہشیمہئگ " مسئگ اہللئگ احر نمئگ احر می"ئگ ےسئگ ےیجیک‪،‬ئگ ااصتخرئگ ےکئگ ےیلئگ "ناہمس‬ ‫‪۷‬۔‬
‫ئگ تتئگ راتہئگ ےہ‪،‬ئگ ضعبئگ ولگئگ اافلظئگ ےکئگ اجبےئئگ ‪۱۸۹‬ےتھکلئگ ںیہئگ اسئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ خرائگ ےکئگ نیقلتئگ ےیلئگ وہےئئگ اافلظئگ ‬
‫ںیہنئگ ڑپیھئگ اجیتئگ وہ ئگ ئگ ادوھرائگ اورئگ ےب ر‬
‫ںیمئگ یہئگ ترتئگ ےہ۔‬

‫لک‬
‫اانپ ئگ ہتپ ئگ طخ ئگ ںیم ئگ رضور ئگ ھٹے۔ ئگ ہی ئگ وسچ ئگ رک ئگ ہتپ ئگ ےنھکل ئگ ںیم ر‬
‫ئگ ہ ئگ زگ ئگ یتسس ئگ ہن ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ ٓاپ ئگ وتکمب ئگ اہیل ئگ وک ئگ اےنپ ئگ ہتپ ئگ اس ئگ ےس ئگ ےلہپ ئگ ھکل ئگ ےکچ ئگ ںیہ ئگ نا ئگ اس ئگ وک ئگ ناد ئگ وہ ئگ اگ۔ ئگ ہیئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫رضوریئگ ںیہنئگ ہکئگ آپئگ اکئگ ہتپئگ وتکمبئگ اہیلئگ ےکئگ ناسئگ وفحمظئگ وہئگ اورئگ ہیئگ یھبئگ رضوریئگ ںیہنئگ ہکئگ وتکمبئگ اہیلئگ وکئگ آپئگ اکئگ ہتپئگ نادئگ یہئگ وہ۔ئگ ‬

‫لک‬ ‫لک‬
‫انانئگ ہتپئگ داںیئئگ اجیئگ ذرائگ احہیشئگ وھچرئگ رکئگ ھٹے۔ئگ نئگ ہشیمہئگ اصفئگ اورئگ وخطخشئگ ھٹےئگ اورئگ ےتپئگ یکئگ تحصئگ اورئگ االمئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ رضورئگ اانیمطنئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۰‬۔‬

‫اےنپئگ ےتپئگ ےکئگ ےچینئگ نائگ ناںیئئگ اجیئگ رسونبئگ رپئگ نارخیئگ رضورئگ ھکلئگ دنائگ ےیجیک۔‬ ‫‪۴‬۔‬

‫نا رخیئگ ےنھکلئگ ےکئگ دعبئگ رصتخمئگ ااقلبئگ اورئگ آدابئگ ےکئگ ذرےعیئگ وتکمبئگ اہیلئگ وکئگ اخمبط ئگ ےیجیک۔ئگ ااقلبئگ وئگ آدابئگ ہشیمہئگ رصتخمئگ اورئگ اسدہئگ ےئھکل‪،‬ئگ سج ئگ ےسئگ ولخصئگ اورئگ تبحمئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ سوسسئگ وہ‪،‬ئگ ا ےسئگ ااقلبئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ نجئگ ےسئگ عنصتئگ اورئگ انبوٹئگ سوسسئگ وہ۔ااقلبئگ وئگ آدابئگ ےکئگ اسئگ ھتئگ یہئگ نائگ ااقلبئگ ےکئگ ےچینئگ دورسیئگ رطسئگ ںیمئگ السمئگ ونسمنئگ نائگ االسلمئگ ‬
‫بوئگ امیلستتئگ وریغہئگ اافلظئگ ہنئگ ےئھکل۔‬
‫مکیلعئگ ےئھکل‪،‬ئگ آدا ئگ ‬

‫ریغئگ ملسمئگ وکئگ طخئگ ھکلئگ رےہئگ وہںئگ وتئگ االسلمئگ مکیلعئگ نائگ السمئگ ونسمنئگ ےنھکلئگ ےکئگ اجبےئئگ آدابئگ وئگ امیلستتئگ وریغہئگ ےسیجئگ اافلظئگ ےئھکلئگ ۔‬ ‫‪۹‬۔‬

‫ےئھکلسجئگ رغضئگ ےسئگ آپئگ طخئگ ھکلئگ اچےتہئگ ںیہ‪،‬بلطمئگ وئگ دماعئگ ےکئگ دعبئگ وتکمبئگ اہیلئگ ےسئگ اانپئگ قلعتئگ اظہرئگ رکےنئگ ‬
‫بلطموئگ دماعئگ ئگ ‬
‫ئگ ‬ ‫ااقلبئگ وئگ آدابئگ ےکئگ دعبئگ اانپئگ وہئگ ا لئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫واےلئگ اافلظئگ ےکئگ اسھتئگ اانپئگ نامئگ ھکلئگ رکئگ طخئگ وکئگ متخئگ ےیجیک۔ئگ الثمًئگ آپئگ اکئگ اخدم‪،‬ئگ داعئگ اکئگ اطل‪،‬ئگ ریخئگ ادنشی‪،‬ئگ داعئگ وگوریغہ۔‬

‫طخئگ اہنیئگ اصف‪،‬ئگ اسدہئگ اورئگ وخشئگ طخئگ ےئھکلئگ ہکئگ آاسینئگ ےسئگ ڑپاھئگ اورئگ اھجمسئگ اجئگ ےکسئگ اورئگ وتکمبئگ اہیلئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ و تعئگ وہ۔‬ ‫‪۸‬۔‬

‫طخئگ ںیمئگ اہنیئگ شاہتسئ‪،‬ئگ آاسنئگ اورئگ یھجلسئگ وہیئئگ زنانئگ اامعتسلئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۶‬۔‬

‫طخئگ رصتخمئگ ےئھکلئگ اورئگ ہرئگ ناتئگ ‪،‬وھلئگ رکئگ واضجئگ ےسئگ ےئھکل‪،‬ئگ ضحمئگ اشاروںئگ ےسئگ اکمئگ ہنئگ ےیجیل۔‬ ‫‪۷۳‬۔‬

‫ئگ رمہبتاکئگ احلظئگ رےیھک۔‬

‫وپرےئگ طخئگ ںیمئگ ااقلبئگ وئگ آدابئگ ےسئگ ےلئگ رکئگ اخہمتئگ ئگ کئگ وتکمبئگ اہیلئگ ےک ئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬

‫اینئگ ریپرگافئگ رشوعئگ رکےتئگ وقئگ ظفلئگ یکئگ ہگجئگ وھچڑئگ دےیجی۔‬ ‫‪۷۲‬۔‬

‫طخئگ ںیمئگ ہشیمہئگ گدیجنہئگ ادنازئگ رےیھک۔ئگ ریغئگ گدیجنہئگ ناوتںئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۷۰‬۔‬

‫طخئگ یھبکئگ ےصغئگ ںیمئگ ہنئگ ےئھکلئگ اورئگ ہنئگ ولیئئگ تخسئگ تسسئگ ناتئگ ےئھکل۔ئگ طخئگ ہشیمہئگ رنمئگ ےجہلئگ ںیمئگ ےئھکل۔‬ ‫‪۷۴‬۔‬

‫اعمئگ طخئگ ںیمئگ وکیئئگ رازئگ یکئگ ناتئگ ہنئگ ےئھکل۔‬ ‫‪۷۵‬۔‬
 ‫‪150‬‬

‫ےکمتخئگ رپئگ ڈشی(۔)رضورئگ اگلےیئ۔‬

‫ہلمجئگ ئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬

‫ئگ ہئگ زگئگ ہنئگ ڑپےیھ‪،‬ئگ ہیئگ زتردبئگ االخیقئگ ایخیئگ ےہ۔ئگ اہتبلئگ رھگئگ ےکئگ ترروگںئگ اورئگ رسرپوتسںئگ یکئگ ذہم ئگ داریئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ وھچوٹںئگ ےکئگ ‬
‫یسکئگ اکئگ وتکمبئگ ریغبئگ ااجزت ر‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫وطخطئگ ڑپھئگ رکئگ انئگ یکئگ ترتیبئگ قرامںیئ۔اورئگ اںیہنئگ انمبئگ وشمرےئگ دںی۔ئگ ڑلویکںئگ ےکئگ وطخطئگ رپئگ وصخیصئگ رظنئگ رینھکئگ اچےیہ۔‬

‫رہتشئگ داروںئگ اورئگ دووتسںئگ وکئگ ریخئگ وئگ اعتیفئگ ےکئگ وطخطئگ ترائگ ترئگ ےتھکلئگ رےیہ۔‬ ‫‪۷۸‬۔‬

‫وکیئئگ امیبرئگ وہئگ اجےئئگ ‪،‬ئگ خرائگ وخنہتسئگ وکیئئگ احدہثئگ وہئگ اجےئ ئگ ئگ نایسکئگ تبیصئگ ںیمئگ وکیئئگ سنھپئگ اجےئئگ وتئگ اسئگ وکئگ مرردیئگ اکئگ طخئگ رضورئگ ےئھکل۔‬ ‫‪۷۶‬۔‬

‫یسکئگ ےکئگ اہیںئگ وکیئئگ رقتیئگ وہ‪،‬ئگ وکیئئگ تترئگ ا ئگ ٓناوہئگ نائگ وہئگ نائگ وخیشئگ اکئگ وکیئئگ اورئگ ومعقئگ وہئگ وتئگ ابمرابکدئگ اکئگ طخئگ رضورئگ ےئھکل۔‬ ‫‪۲۳‬۔‬

‫وطخطئگ ہشیمہئگ یلینئگ نائگ ایسہئگ روانشیئئگ ےسئگ ےئھکل۔ئگ لسنپئگ نائگ رسخئگ روانشیئئگ ےسئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ ےئھکل۔‬ ‫‪۲۷‬۔‬

‫وکیئئگ صخشئگ ڈاکئگ ںیمئگ ڈاےنلئگ ےکئگ ےیلئگ طخئگ دےئگ وتئگ اہنیئگ ذہمئگ داریئگ ےکئگ اسھتئگ تروقئگ رضورئگ ڈالئگ دنائگ ےیجیکئگ الئگ رپوایہئگ اورئگ ناریخئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۲۲‬۔‬

‫ریغئگ قلعتمئگ ولوگںئگ وکئگ وجابئگ بلطئگ ناوتںئگ ےکئگ ےیلئگ وجایبئگ اکرڈئگ نائگ ٹکٹئگ جیھبئگ دنائگ ےیجیک۔‬ ‫‪۲۰‬۔‬

‫ھکلئگ رکئگ اکانٹئگ اچںیہئگ وتئگ ےکلہئگ اہھتئگ ےسئگ اسئگ رپئگ طخئگ چنیھکئگ دنائگ ےیجیک۔‬ ‫‪۲۴‬۔‬

‫طخئگ ںیمئگ رصفئگ اینپئگ دیپسچلئگ اورئگ اےنپئگ یہئگ بلطمئگ یکئگ ناںیتئگ ہنئگ ےئھکلئگ ہکلبئگ اخمبطئگ ےکئگ خرناتئگ وئگ ااسحاستئگ اورئگ دلئگ چشیٹوؤںئگ اکئگ یھبئگ ایخلئگ رےیھک‪،‬ئگ رصفئگ اےنپئگ یہئگ ‬ ‫‪۲۵‬۔‬
‫نیقلعتمئگ یکئگ ریخئگ وئگ اعتیفئگ ہنئگ اتبےیئئگ ہکلبئگ اخمبطئگ ےکئگ نیقلعتمئگ یکئگ ریخئگ وئگ اعتیفئگ یھبئگ ولعممئگ ےیجیکئگ اورئگ نادئگ رےیھک‪،‬ئگ وطخطئگ ںیمئگ یھبئگ یسکئگ ےسئگ زنادہئگ اطمےبلئگ ہنئگ ےیجیک‪،‬ئگ زنادہئگ اطمےبلئگ ‬
‫رکےنئگ ےسئگ آدیمئگ یکئگ و تعئگ ںیہنئگ ریتہ۔‬

‫ےکآداب‬
‫اکرونارئگ ئگ ‬

‫دیپسچلئگ اورئگ تنحمئگ ےکئگ اسھتئگ اکرنارئگ ےیجیکئگ اینپئگ روزیئگ وخدئگ اےنپئگ اہوھتںئگ ےسئگ امکےیئئگ اورئگ یسکئگ رپئگ وبھجئگ ہنئگ ب۔ئگ اکئگ نارئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ اکئگ ااصنریئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫آےئئگ اورئگ اوہنںئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ ھچئگ وسالئگ ایک۔ئگ آپﷺ ےنئگ درناتفئگ قرامنائگ اہمترےئگ رھگئگ ںیمئگ ھچئگ اسامنئگ یھبئگ ےہ؟احصیبؓئگ ےنئگ اہکئگ نائگ روسلئگ اہللئگ ﷺ! رصفئگ ‬
‫دوئگ زیچںیئگ ںیہ‪،‬ئگ اکئگ ناٹئگ اکئگ وھچبئگ نائگ ےہئگ سجئگ وکئگ مہئگ اوڑےتھئگ یھبئگ ںیہئگ اورئگ اھچبےتئگ یھبئگ ںیہئگ اورئگ اکئگ ناینئگ ےنیپئگ اکئگ ایپہلئگ آپﷺ ےنئگ قرامنائگ ہیئگ دوونںئگ زیچںیئگ ریمےئگ ناسئگ ےلئگ ‬
‫آؤ!احصیبؓئگ دوونںئگ زیچںیئگ ےلئگ رکئگ احرضئگ وہئگ ے۔آپﷺ ےنئگ وہئگ دوونںئگ زیچںیئگ دوئگ درمہئگ ںیمئگ الینمئگ رکئگ دںیئگ اورئگ دوونںئگ درمہئگ انئگ ےکئگ اواےلئگ رکےتئگ وہےئئگ قرامنا‪،‬اجؤئگ ‬
‫اکئگ درمہئگ ںیمئگ وتئگ ھچئگ اھکےنئگ ےنیپئگ اکئگ اسامنئگ خریرئگ رکئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ دےئگ آؤ۔اکئگ درمہئگ ںیمئگ اہلکڑیئگ خریرئگ رکئگ الؤ۔ئگ رھپئگ اہلکڑیئگ ںیمئگ آپﷺ ےنئگ اےنپئگ دبئگ ابمرکئگ ‬
‫یبؓ‬
‫ےس ئگ دہتس ئگ اگلنااور ئگ قرامنا ئگ اجؤئگ لگنج ئگ ےس ئگ ڑکلناں ئگ اکٹ ئگ اکٹ ئگ رک ئگ الؤ ئگ اور ئگ نازار ئگ ںیم ئگ ۔وچی۔ئگ دنپرہ ئگ دن ئگ ےکئگ دعب ئگ ہارے ئگ ناسئگ آرک ئگ روداد ئگ انسنا۔ ئگ دنپرہئگ روز ئگ ےکئگ دعب ئگ ج ئگ وہئگ احص ئگ ‬
‫احرضئگ وہےئئگ وتئگ اوہنںئگ ےنئگ دسئگ درمہئگ عمجئگ رکئگ ےیلئگ ےھت۔ئگ آپﷺ وخشئگ ئگ وہےئئگ اورئگ قرامنا‪،‬ئگ ہیئگ تنحمئگ یکئگ امکیئئگ اہمترے ئگ ےیلئگ اسئگ ےسئگ یہکئگ رتہبئگ ےہئگ ہکئگ متئگ ولوگں ئگ ےسئگ ‬
‫امےتگنئگ رھپوئگ اورئگ ایقمئگ ےکئگ روزئگ اہمترےئگ رہچےئگ ئگ رپکیھبئگ امےنگنئگ اکئگ داغئگ وہ۔‬
 ‫‪151‬‬

‫مجئگ رکئگ اکرونارئگ ےیجیکئگ اورئگ وخبئگ امکےیئئگ نائگ ہکئگ ٓاپئگ ولوگںئگ ےکئگ اتحمجئگ ہنئگ رںیہ۔ئگ یبنﷺ ےسئگ ولوگںئگ ےنئگ اکئگ ناروپاھچئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! بئگ ےسئگ رتہبئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫امکیئئگ وکنئگ یسئگ ےہ؟ئگ قرامنا‪:‬ئگ "اےنپئگ اہھتئگ یکئگ امکیئئگ اورئگ ہرئگ وہئگ اکرنارئگ سجئگ ںیمئگ وھجٹئگ اورئگ ایخیئگ ہنئگ وہ۔"رضحتئگ اوبالقہبؓئگ قرامنائگ رکےتئگ ےھت۔ئگ نازارئگ ںیمئگ مجئگ رکئگ اکرونارئگ رکو۔ئگ ‬
‫وکسےگئگ اورئگ ولوگںئگ ےسئگ ےبئگ اینزئگ وہئگ ےگ۔‬
‫متئگ دنیئگ رپئگ وبضمیطئگ ےکئگ اسھتئگ مجئگ ئگ ‬

‫اکرونارئگ وکئگ قروغئگ دےنیئگ ےکئگ ےیلئگ اچسیئئگ اایتخرئگ ےیجیک۔ئگ وھجیٹئگ ومسقںئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬ ‫‪۰‬۔‬

‫"ایقمئگ ےکئگ روزئگ خرائگ اعتیلٰئگ ہنئگ اسئگ صخشئگ ےسئگ ناتئگ رکےئگ اگئگ ہنئگ اسئگ یکئگ رطفئگ ہنمئگ ااھٹئگ رکئگ دےھکیاگئگ اورئگ ہنئگ اسئگ وکئگ ناکئگ اصفئگ رکئگ ےکئگ جئگ ںیمئگ دالخئگ رکےئگ اگئگ ‬
‫وجئگ وھجیٹئگ ںیمسقئگ اھکئگ اھکئگ رکئگ اےنپئگ اکرونارئگ وکئگ قروغئگ دےنیئگ یکئگ وکششئگ رکنائگ ےہ۔"(ملسم)‬

‫ٓخئگ ‬
‫اورئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪":‬ہکئگ اانپئگ املئگ ےنچیبئگ ےکئگ ےیلئگ رثکتئگ ےسئگ وھجیٹئگ ںیمسقئگ اھکےنئگ ےسئگ وچب!ئگ ہیئگ زیچئگ ویتقئگ وطرئگ رپئگ وتئگ قروغئگ یکئگ ولعممئگ وہیتئگ ےہئگ نکیلئگ ا ر‬
‫اکرئگ اکرونارئگ ےسئگ ترتئگ متخئگ وہئگ اجیتئگ ےہ۔"(ملسم)‬

‫اکرونارئگ ںیمئگ ہشیمہئگ دنایئگ وئگ اامیئگ اایتخرئگ ےیجیکئگ اورئگ یھبکئگ یسکئگ وکئگ خرابئگ املئگ دےئگ رکئگ نائگ رعموفئگ عفنئگ ےسئگ زنادہئگ ریغئگ ومعمیلئگ عفنئگ ےلئگ رکئگ اینپئگ الحلئگ امکیئئگ وکئگ رحامئگ ہنئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫انبےیئ‪،‬ئگ خرائگ ےکئگ روسلﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "اچسئگ اورئگ اامیئگ دارئگ ناخرئگ ایقمئگ ںیمئگ ویبنں‪،‬ئگ دصوقیںئگ اورئگ دیہشوںئگ ےکئگ اسھتئگ اسھتئگ وہئگ اگ۔"(ترذمی)‬

‫خریراروں ئگ وک ئگ اےھچ ئگ ےس ئگ ااھچ ئگ امل ئگ قرامہئگ رکےن ئگ یک ئگ وکششئگ ےیجیک ئگ سج ئگ املئگ رپ ئگ آپئگ وک ئگ اانیمطن ئگ ہنئگ وہ ئگ وہ ئگ ہرئگ زگ ئگ یسکئگ خریرار ئگ وکئگ ہن ئگ دےیجی ئگ اور ئگ ارگ ئگ وکیئ ئگ خریرار ئگ آپئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ےسئگ وشمرہئگ بلطئگ رکےئگ وتئگ اسئگ وکئگ انمبئگ وشمرہئگ دےیجی۔‬

‫خریراروںئگ وکئگ اےنپئگ اامتعدئگ ںیمئگ ےنیلئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ ہکئگ وہئگ آپئگ وکئگ اانپئگ ریخئگ وخاہئگ م یھج‪،‬ئگ آپئگ رپئگ رھبوہسئگ رکںیئگ اورئگ انئگ وکئگ وپرائگ وپرائگ اانیمطنئگ وہئگ ہکئگ وہئگ آپئگ ےکئگ اہیںئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫یھبکئگ دوھہکئگ ہنئگ اھکںیئئگ ےگ‪،‬ئگ یبنئگ ارکمﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"سجئگ ےنئگ ئگ ناکئگ امکیئئگ رپئگ زگارہئگ ایک‪،‬ئگ ریمیئگ سئگ رپئگ لمعئگ ایک‪،‬ئگ اورئگ ولوگںئگ وکئگ اےنپئگ رشئگ ےسئگ وفحمظئگ راھکئگ وتئگ ہیئگ صخشئگ یتنجئگ ےہ‪،‬ئگ تشہبئگ ںیمئگ دالخئگ وہئگ اگ۔"ئگ ولوگںئگ ‬
‫ںیہآپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ریمےئگ دعبئگ یھبئگ ا ےسئگ ولگئگ وہںئگ ےگ۔"(ترذمی)‬
‫تےسئگ ئگ ‬
‫ےنئگ رعضئگ ایک‪:‬ئگ "نائگ روسلئگ اہللﷺ! اسئگ زامےنئگ ںیمئگ وتئگ ا ےسئگ ولگئگ رثک ئگ ‬

‫وقئگ یکئگ نادنبیئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ ایخلئگ رےیھک۔ئگ وقئگ رپئگ داکنئگ رپئگ چنہئگ اجےیئئگ اورئگ مجئگ رکئگ ربصئگ ےکئگ اسھتئگ ےیھٹیب۔‬ ‫‪۱‬۔‬

‫یبنﷺاکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"رزقئگ یکئگ التشئگ اورئگ الحلئگ امکیئئگ ےکئگ ےیلئگ حبصئگ وسترےئگ یہئگ ےلچئگ اجنائگ رکوئگ ویکہکنئگ حبصئگ ےکئگ اکومںئگ ںیمئگ ترتئگ اورئگ اشکدیگئگ وہیتئگ ےہ۔"‬

‫وخد ئگ یھب ئگ تنحم ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ المزنیم ئگ وک ئگ یھب ئگ تنحم ئگ اک ئگ اعدی ئگ انبےیئ‪ ،‬ئگ اہتبل ئگ المزنیم ئگ ےکئگ وقحق ئگ ایفیض ئگ اور ئگ ااثیر ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ادا ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ ہشیمہ ئگ ان ئگ ےک ئگ اسھت ئگ رنیم ئگ اورئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫اشکدیگئگ اکئگ ولسکئگ ےیجیک‪،‬ئگ ناتئگ ناتئگ رپئگ ہئگ رکےنئگ اورئگ ہبشئگ رکےنئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "خرائگ اسئگ امئگ وکئگ نازیکیگئگ ےسئگ ںیہنئگ ونازنائگ سجئگ ےکئگ اماولئگ ‬
‫ںیمئگ زمکوروںئگ وکئگ انئگ اکئگ قحئگ ہنئگ دولانائگ اجےئ۔"‬
 ‫‪152‬‬

‫خریراروںئگ ےکئگ اسھتئگ ہشیمہئگ رنیمئگ اکئگ اعمہلمئگ ےیجیکئگ اورئگ قرضئگ امےنگنئگ واولںئگ ےکئگ اسھتئگ ہنئگ یتخسئگ ےیجیکئگ ہنئگ اںیہنئگ امویسئگ ےیجیکئگ اورئگ ہنئگ انئگ ےسئگ اقتےضئگ ںیمئگ دشتئگ ےیجیک۔ئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ ‬

‫"خرا ئگ اس ئگ صخش ئگ رپ ئگ رمح ئگ قرامےئ ئگ وج ئگ خریرو ئگ قروج ئگ اور ئگ اقتاض ئگ رکےن ئگ ںیم ئگ رنیم ئگ اور ئگ وخش ئگ االخیق ئگ ےس ئگ اکم ئگ اتی ئگ ےہ۔"(اخبری)اور ئگ آپﷺ ےن ئگ ہی ئگ یھبئگ ‬
‫قرامنائگ ہکئگ ‪:‬ئگ "سجئگ صخشئگ یکئگ ہیئگ وخاشہئگ وہئگ ہکئگ خرائگ اسئگ وکئگ روزئگ ایقمئگ ےکئگ مغئگ وئگ نٹھگئگ ےسئگ اچبےئئگ وتئگ اےسئگ اچےیہئگ ہکئگ گنئگ دبئگ قردضارئگ وکئگ تلہمئگ دےئگ نائگ قرضئگ اکئگ وبھجئگ اسئگ ‬
‫ےکئگ اورپئگ ےسئگ انارئگ دے۔"(ملسم)‬

‫املئگ اکئگ ن بئگ اپھچےنئگ اورئگ خریرارئگ وک رئگ ق یئگ دےنیئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ املئگ یکئگ خرایبئگ اورئگ ن بئگ خریرارئگ رپئگ واحضئگ رکئگ دےیجی۔ئگ یبنﷺ ےلغئگ ےکئگ اکئگ ڈریھئگ ےکئگ ناسئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫ئگ "نا‬
‫ےسئگ زگرے‪،‬ئگ آپﷺ ےنئگ اانپئگ اہھتئگ اسئگ ڈریھئگ ںیمئگ ڈاالئگ وتئگ اویلگنںئگ ںیمئگ ھچئگ تریئگ سوسسئگ وہیئ۔ئگ آپﷺ ےنئگ ےلغئگ واےلئگ ےسئگ وپاھچ‪":‬ہیئگ ایکئگ ؟ئگ داکدنارئگ ےنئگ اہک‪ :‬ئگ ‬
‫ی‬
‫روسلئگ اہللﷺ اسئگ ڈریھئگ رپئگ نارشئگ وہئگ یئگئگ یھت۔"ئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "رھپئگ متئگ ےنئگ ھیگےئگ وہےئئگ ےلغئگ وکئگ اورپئگ ویکںئگ ںیہنئگ رھکئگ دنائگ ہکئگ ولگئگ اےسئگ دھکیئگ ےتیل‪،‬ئگ وجئگ صخشئگ ‬
‫ھجمےسئگ وکیئئگ قلعتئگ ںیہن۔"‬
‫دوھاکئگ دےئگ اسئگ ئگ اک ئگ ‬

‫ںیتمیقئگ خرےنھئگ ےکئگ ااظتنرئگ ںیمئگ اھکےنئگ ےنیپئگ یکئگ زیچںیئگ روکئگ رکئگ خرائگ یکئگ ولخمقئگ وکئگ رپاشینئگ رکےنئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ ےیچب۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬ ‫‪۷۷‬۔‬

‫"ذریخہ ئگ ادنوزی ئگ رکےن ئگ واالگاہ ئگ اگر ئگ ےہ۔" ئگ اک ئگ اور ئگ ومعق ئگ رپ ئگ آپﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "ذریخہ ئگ ادنوزی ئگ رکےن ئگ واال ئگ اسیک ئگ ترا ئگ آدیم ئگ ےہ۔ ئگ ج ئگ خرا ئگ زیچوں ئگ وکئگ ‬
‫اتسسئگ قرامئگ داتیئگ ےہئگ وتئگ وہئگ مغئگ ںیمئگ اتلھگئگ ےہئگ اورئگ جئگ ںیتمیقئگ خرھئگ اجیتئگ ںیہئگ وتئگ اسئگ اکئگ دلئگ ناغئگ ناغئگ وہئگ اجنائگ ےہ۔"(وکشمٰۃ)‬

‫خریرار ئگ وک ئگ اس ئگ اک ئگ قح ئگ وپرا ئگ وپرا ئگ دےیجی۔ ئگ ناپ ئگ وتل ئگ ںیم ئگ دنای ئگ داری ئگ اک ئگ امامتم ئگ ےیجیک۔ ئگ ےنیل ئگ اور ئگ دےنی ئگ اک ئگ امیپہن ئگ اک ئگ رےیھک۔ ئگ یبنﷺ ےن ئگ ناپ ئگ ‪ ،‬ئگ وتل ئگ واےلئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫ناخروںئگ وکئگ اطخبئگ رکےتئگ وہےئئگ آاگہئگ ایک‪:‬ئگ ‬

‫متےسئگ ےلہپئگ زگریئگ وہیئئگ وقںیمئگ الہکئگ وہںیئ۔"‬

‫ےس ئگ ‬
‫ہج ئگ ‬
‫ ےےئگ وہئگ نجئگ یکئگ و ئگ ‬
‫"متئگ ولگئگ دوئگ ا ےسئگ اکومںئگ ےکئگ ذہمئگ دا ئگ رانبئگ د ئگ ‬

‫قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫ک اَن ا ُہ ْم ام ْب ُع ْوث ُ ْو َنۙ﴿‪ ﴾۵‬ل ِ َی ْوم ٍ َعظ ِْیمٍ ۙ﴿‪﴾۲‬‬

‫ؕ‪ ﴾۳‬اَ َال یَظ ُُّن ا ُولٰۤئ ِ َ‬ ‫َویْ ٌل لِّل ُْم َط ِّف ِفی ْ َنۙ﴿‪ ﴾۱‬اال ِذیْ َن اِذَا ْاک َتالُ ْوا َعل َی ال انا ِ‬
‫س َی ْس َت ْوف ُْو َن۫﴿‪َ ﴾۵‬و اِذَا کَالُ ْوہُ ْم اَ ْو و َازن ُْوہُ ْم یُخ ِ ُ‬
‫ْرس ْو َن ﴿‬
‫مطف‬
‫ؕ‪ ( ﴾۸‬فیں‪۷:‬نا‪)۹‬‬ ‫یا ْو َم َی ُق ْو ُم ال ان ُ‬
‫اس ل ِ َر ِّب ا ْل ٰع َلمِی ْ َن ﴿‬

‫"ناپئگ وتلئگ ںیمئگ یمئگ رکےنئگ واولںئگ ےک ئگ ےیلئگ الہتئگ ےہ۔ئگ وجئگ ولوگںئگ ےسئگ ناپ ئگ رکئگ ںئگ وتئگ وپرائگ وپرائگ ںئگ اورئگ جئگ انئگ وک ائگ نپئگ نائگ وتلئگ رکئگ دںیئگ وتئگ مکئگ دںی۔ئگ ایکئگ ہیئگ ‬
‫ولگئگ ںیہنئگ اجےتنئگ ہکئگ ہیئگ زدنہئگ رکئگ ےکئگ ااھٹےئئگ اجںیئئگ ےگ۔ئگ اکئگ ترےئگ یہئگ تخسئگ دنئگ ںیمئگ سجئگ دنئگ امتمئگ انانئگ یئگ ااعل نیمئگ ےکئگ وضحرئگ ڑھکےئگ وہںئگ ےگ۔‬

‫اجتریتئگ وکناویہںئگ اکئگ افکرہئگ رضورئگ ادائگ رکےتئگ رےیہئگ اورئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ دلئگ ‪،‬وھلئگ رکئگ دصہقئگ وئگ ریخاتئگ رکےتئگ راہئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ ےنئگ ناخروںئگ وکئگ دہایئگ قرامیئئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫ہک‪:‬‬
 ‫‪153‬‬

‫"اےئگ اکرونارئگ رکےنئگ واول!ئگ املئگ ےکئگ ےنچیبئگ ںیمئگ وغلناتئگ رکےنئگ اورئگ وھجیٹئگ مسقئگ اھکئگ اجےنئگ اکئگ تہبئگ ااکمنئگ راتہئگ ےہئگ وتئگ متئگ ولگئگ اےنپئگ امولںئگ ںیمئگ ےسئگ دصہقئگ رضورئگ ‬
‫ایکئگ رکو۔"(اوبداؤد)‬

‫اورئگ اسئگ اجترتئگ وکئگ یھبکئگ ذونہںئگ ےسئگ اولھجئگ ہنئگ وہےنئگ دےیجیئگ وجئگ دردناکئگ ذعابئگ ےسئگ اجنتئگ دالےنئگ وایلئگ ےہئگ اورئگ سجئگ اکئگ انمعفئگ افینئگ دولئگ ںیہنئگ ہکلبئگ ہشیمہئگ یکئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫اکرماینئگ اورئگ الزوالئگ شیعئگ ےہ۔ئگ ‬

‫قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫ی ٰۤ َا ُّی َہا اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا َہ ْل اَدُ ُّلکُ ْم َعلٰی ت ِ َج َارۃ ٍ تُ ْنجِ ْیکُ ْم ِّم ْن َع َذ ٍ‬
‫اب اَل ِ ْیمٍ ﴿ ‪ ﴾۱‬تُ ْءو ِمنُ ْو َن بِاہللِ َو َر ُس ْول ِ ٖہ َو تُ َجاہِ ُد ْو َن ف ِ ْی َسب ِ ْی ِل اہللِ ب ِ َا ْم َوالِکُ ْم َو اَ ْن ُف ِسکُ ْمؕ‬
‫ۙ ‪(﴾۱‬الضف‪)۷۳:‬‬ ‫ذٰلِکُ ْم َخی ْ ٌر الکُ ْم ا ِ ْن ُک ْنت ُْم َت ْعل َُم ْو َن ﴿‬

‫"اے ئگ ومونم! ئگ ںیم ئگ ںیہمت ئگ ایسی ئگ اجترت ئگ ویکں ئگ ہن ئگ اتبؤں ئگ وج ئگ ںیہمت ئگ دردناک ئگ ذعاب ئگ ےس ئگ اجنت ئگ دالےئ(ہی ئگ ہک) ئگ مت ئگ خرا ئگ رپ ئگ اور ئگ اس ئگ ےک ئگ روسلﷺ ئگ رپ‬
‫اامینئگ الؤئگ اورئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ اےنپئگ املئگ اورئگ اینپئگ اجونںئگ ےسئگ ںاہدئگ رکو۔ئگ ہیئگ اہمترےئگ قحئگ ںیمئگ تہبئگ رتہبئگ ےہ۔ئگ ارگئگ ر ئگ مملعئگ ےسئگ اکمئگ ول۔"‬

‫دوعتئگ دنی‬
‫ےکآداب‬
‫داایعہنئگ رکدارئگ ئگ ‬

‫اےنپ ئگ بصنم ئگ اک ئگ یقیقح ئگ وعشر ئگ دیپا ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ آپ ئگ یبنﷺ ےک ئگ اجنیشن ئگ ںیہ ئگ اور ئگ دوعت ئگ دنی‪ ،‬ئگ اہشدت ئگ قح ئگ اک ئگ ویہ ئگ قرہضی ئگ ٓاپ ئگ وک ئگ ااجنم ئگ دانی ئگ ےہ ئگ وج ئگ خرا ئگ ےکئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫یبنﷺ ااجنمئگ دےتیئگ رےہ۔ئگ لرائگ ویہئگ داایعہنئگ ڑتپئگ دیپائگ رکےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ وجئگ یبنﷺ اکئگ وصخیصئگ اورئگ امازیئگ وفصئگ ےہئگ ۔‬

‫قرآنئگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ل َوف ِ ْی ہٰ َذا ل ِ َیکُ ْو َن ال ار ُس ْو ُل َشہِ ْیدا َعل َْیکُ ْم‬ ‫ۙۚن‬

‫۬ ِم ْن ق َْب ُ‬ ‫ؕ ِم ال َۃ اَب ِ ْیکُ ْم اِبْرٰہ ِ ْی َ‬
‫ؕم ہُ َو َس ّٰمىکُ ُم ال ُْم ْسل ِمِی ْ َ‬ ‫َح ٍج‬ ‫ہُ َو ا ْجد َٰبىکُ ْم َو َما َج َع َل َعل َْیکُ ْم فِی ِّ‬
‫الدیْ ِن ِم ْن َ َ‬
‫َو َتکُ ْون ُْوا ُش َہ َد ٓا َء َعل َی ال انا ِ‬
‫س‬

‫"اس ئگ ےن ئگ ںیہمت ئگ بختنم ئگ قرام ئگ ای ئگ ےہ ئگ اور ئگ دنی ئگ ےک ئگ اعمےلم ئگ ںیم ئگ مت ئگ رپ ئگ وکیئ ئگ یگنتئگ ںیہن ئگ ریھک ئگ ےہ‪ ،‬ئگ ریپوی ئگ رکو ئگ اس ئگ دنی ئگ یکئگ وج ئگ اہمترے ئگ ناپ ئگ اترامیہؑ ئگ اک ئگ دنیئگ ‬
‫ےہ۔ئگ اسئگ ےنئگ ےلہپئگ یہئگ ںیہمتئگ ملسمئگ ےکئگ نامئگ ےسئگ ونازائگ اھتئگ اورئگ اسئگ ےلسلسئگ ںیمئگ یھبئگ نائگ ہکئگ روسلﷺ اہمترےئگ ےیلئگ دنیئگ قحئگ یکئگ اہشدتئگ دںیئگ اورئگ متئگ اسرےئگ اناونںئگ ےکئگ ‬
‫اسےنمئگ دنیئگ قحئگ یکئگ اہشدتئگ دو۔"‬
 ‫‪154‬‬

‫ےن‬
‫ینعیئگ امئگ ہملسمئگ روسلﷺ یکئگ اجنیشنئگ ےہئگ اورئگ اسئگ وکئگ ویہئگ اکمئگ ااجنمئگ دانیئگ ےہئگ وجئگ روسلﷺ ےنئگ ااجنمئگ دنا۔ئگ سجئگ رطحئگ آخریئگ روسلﷺ ئگ ‬
‫اےنپئگ وقلئگ وئگ لمعئگ اورئگ بئگ وئگ روزئگ یکئگ نئگ وئگ دوئگ ےسئگ خرائگ ےکئگ دنیئگ وکئگ واحضئگ رکےنئگ اکئگ قحئگ ادائگ رکئگ دنا۔ئگ کیھٹئگ ایسئگ رطحئگ امئگ وکئگ یھبئگ داینئگ ےکئگ اسرےئگ یہئگ اناونںئگ ےکئگ اسےنمئگ خرائگ ‬
‫ےکئگ دنیئگ وکئگ واحضئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ ایسئگ ااسحسِ ئگ قرضئگ اورئگ داایعہنئگ ڑتپئگ ےکئگ اسھتئگ دنیِئگ قحئگ یکئگ زدنہئگ اہشدتئگ نبئگ رکئگ زدنہئگ رانہئگ ےہ۔‬

‫اینپ ئگ ا ل ئگ تیثیح ئگ وک ئگ ہشیمہ ئگ اگنہ ئگ ںیم ئگ رےیھک ئگ اور ئگ اس ئگ ےک ئگ شانانِ ئگ شان ئگ اینپ ئگ زدنیگ ئگ وک ئگ انبےن ئگ اور ئگ انبےئ ئگ رےنھک ئگ یک ئگ وکشش ئگ مہیپ ئگ اجری ئگ رےیھک۔آپ ئگ داین ئگ یک ئگ اعمئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫اوتمںئگ یکئگ رطحئگ اکئگ امئگ ںیہنئگ ںیہئگ ہکلبئگ خرائگ ےنئگ آپئگ وکئگ امازیئگ شانئگ یشخبئگ ےہ۔ئگ ٓاپئگ وکئگ داینئگ یکئگ امتمئگ وقوتںئگ ںیمئگ دصتئگ یکئگ رطحئگ رامنہیئئگ اکئگ ماقمئگ اح لئگ ےہ۔ئگ آپئگ ہرئگ ‬
‫اقراطئگ وئگ رفتطیئگ ےسئگ ناک‪،‬ئگ خرائگ یکئگ دیسیھئگ شاہراہئگ رپئگ ادتعالئگ ےکئگ اسھتئگ اقمئئگ ںیہ۔قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫س َو َیکُ ْو َن ال ار ُس ْو ُل َعل َْیکُ ْم َشہِ ْیدا‬

‫ؕۚ(رقبہ‪)۷۴۰:‬‬ ‫ک َج َع ْل ٰنکُ ْم اُ امۃ و َاسطا لِّ َتکُ ْون ُْوا ُش َہ َد ٓا َء َعل َی ال انا ِ‬
‫َو َکذٰ ل ِ َ‬

‫اورئگ ایسئگ رطحئگ مہئگ ےنئگ متئگ وکئگ اکئگ "امئگ وطس"ئگ انبنائگ نائگ ہکئگ متئگ اسرےئگ اناونںئگ ےکئگ ےیلئگ دنیئگ قحئگ ےکئگ وگاہئگ ونب‪،‬ئگ اورئگ ہارےئگ روسلﷺ اہمترےئگ ےیلئگ وگاہئگ ‬
‫وہں۔"‬

‫نیعل یعطئگ وطرئگ ‬

‫اےنپئگ بصنئگ انیعلئگ اکئگ وایعقئگ ملعئگ اح لئگ ےیجیکئگ اورئگ رشحئگ دصرئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ وکئگ اانپےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ خرائگ یکئگ رظنئگ ںیمئگ امئگ ہملسمئگ اکئگ بصنئگ ا ئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫قوئگ اعمرشتئگ ‬
‫رپئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اکلمئگ وسکییئئگ اورئگ االخصئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ وپرےئگ دنیئگ وکئگ اقمئئگ اورئگ نا ذئگ رکےئگ وجئگ رضحتئگ دمحمﷺ ےلئگ رکئگ آےئئگ اورئگ وجئگ اقعدئئگ وئگ ابعدات‪،‬ئگ االخ ئگ ‬
‫اورئگ تشیعمئگ وئگ ایسبئگ رغضئگ اناینئگ زدنیگئگ ےسئگ قلعتمئگ امتمئگ آامسینئگ دہاناتئگ رپئگ لمتشمئگ ےہ۔ئگ آپﷺ ےنئگ اقعدئئگ وئگ االخقئگ یکئگ میلعتئگ یھبئگ دی‪،‬ئگ ابعداتئگ ےکئگ رطےقیئگ یھبئگ ‬
‫اھکسےئ‪،‬ئگ دنیئگ یکئگ اینبدوںئگ رپئگ امسجئگ یکئگ ریمعتئگ یھبئگ قرامیئئگ اورئگ اناینئگ زدنیگئگ وکئگ مظنئگ رکےنئگ اورئگ ریخئگ وئگ اعتیفئگ ےسئگ امالئگ املئگ رکےنئگ وایلئگ اکئگ ناترتئگ اٹیٹسئگ یھبئگ اقمئئگ یک۔ئگ خرائگ ‬
‫اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫الدیْ ِن َما َو ّٰصی ب ِ ٖہ ن ُْوحا او اال ِذ ۤۡی اَ ْو َح ْی َن ۤا اِل َْی َ‬

‫ک َو َما َو اصیْ َنا ب ِ ۤ ٖہ اِبْرٰہِ ْی َم َو ُم ْو ٰسی َو ع ِْی ٰۤسی اَ ْن اَق ِ ْی ُموا ال ِّدیْ َن َو َال َت َت َ ا‬
‫رفق ُْوا‬ ‫رش َع َلکُ ْم ِّم َن ِّ‬
‫ََ‬
‫ف ِْی ِہؕ(وشریٰ‪)۷۰:‬‬

‫"املسمون!ئگ خرائگ ےنئگ اہمترےئگ ےیلئگ دنیئگ اکئگ ویہئگ رطہقیئگ رقمرئگ ایکئگ ےہئگ سجئگ یکئگ وتیصئگ اسئگ ےنئگ ونحؑئگ وکئگ یکئگ یھتئگ اورئگ سجئگ یکئگ ویحئگ اےئگ روسلﷺ! مہئگ ےنئگ ‬
‫آپئگ یکئگ رطفئگ یجیھبئگ ےہئگ اورئگ سجئگ یکئگ دہایئگ مہئگ اترامیہؑئگ اورئگ ومیسٰؑئگ اورئگ عیس ئگ ی ٰؑوکئگ دےئگ ےکچئگ ںیہئگ ہکئگ اسئگ دنیئگ وکئگ اقمئئگ رکوئگ اورئگ اسئگ ںیمئگ رفتہقئگ ہنئگ ڈاول۔"‬

‫تراویئںئگ وکئگ اٹمےنئگ اورئگ الھبویئںئگ وکئگ اقمئئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ہمہئگ وقئگ رمکئگ ہتسبئگ رےیہ۔ئگ یہیئگ آپئگ ےکئگ اامینئگ اکئگ اقتاضئگ ےہئگ اورئگ یہیئگ آپئگ ےکئگ یلمئگ ووجدئگ اکئگ دصقمئگ ےہ۔ئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ایسئگ دصقمئگ ےکئگ ےیلئگ زدنہئگ رےیہئگ اورئگ ایسئگ ےکئگ ےیلئگ اجنئگ دےیجی۔ئگ ایسئگ اکمئگ وکئگ ااجنمئگ دےنیئگ ےکئگ ےیلئگ خرائگ ےنئگ آپئگ وکئگ "ریخئگ ام"ئگ ےکئگ میظعئگ بقلئگ ےسئگ رسقرازئگ ایکئگ ےہ۔‬

‫س َتاْ ُمرُ ْو َن بِا ْل َم ْعرُ ْوفِ َو َت ْن َہ ْو َن َع ِن ال ُْم ْن َ ِ‬

‫رک َوتُ ْءو ِمنُ ْو َن بِاہللِؕ (آلئگ رمعان‪)۷۷۳:‬‬ ‫ُک ْنت ُْم َخی ْ َر اُ ام ٍۃ ا ْ ِ‬
‫ُرخ َج ْت لِل انا ِ‬

‫"متئگ ریخئگ ام(رتہبنیئگ ام)ئگ وہئگ وجئگ اسرےئگ اناونںئگ ےکئگ ےیلئگ ووجدئگ ںیمئگ الیئئگ یئگئگ ےہ۔ئگ متئگ الھبیئئگ اکئگ مکحئگ دےتیئگ وہئگ اورئگ ترایئئگ ےسئگ روےتکئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ خرائگ رپئگ اکلمئگ ‬
‫اامینئگ رےتھکئگ وہ۔"‬
 ‫‪155‬‬

‫یبنﷺ اک ئگ ارشاد ئگ ےہ‪ :‬ئگ "اس ئگ ذات ئگ یک ئگ مسق ئگ سج ئگ ےک ئگ ےضبق ئگ ںیم ئگ ریمی ئگ اجن ئگ ےہ‪ ،‬ئگ مت ئگ ولگ ئگ الزامً ئگ یکین ئگ اک ئگ مکح ئگ دےتی ئگ روہ ئگ اور ئگ ترایئ ئگ ےس ئگ روےتک ئگ روہ‪ ،‬ئگ ورہنئگ ‬
‫رقنعیئگ خرائگ متئگ رپئگ ااسیئگ ذعابئگ جیھبئگ دےئگ اگئگ ہکئگ رھپئگ متئگ اکپرےتئگ روہئگ ےگئگ اورئگ وکیئئگ دونایئئگ ہنئگ وہئگ یگ۔"‬

‫خرائگ اکئگ ماغیمئگ اچنہپےنئگ اورئگ دنباگنئگ خرا ئگ وک ئگ منہجئگ ےکئگ وہانلکئگ ذعابئگ ےسئگ اچبےن ئگ ےکئگ ےیلئگ داایعہنئگ ڑتپئگ اورئگ اثمیلئگ دردوئگ وسزئگ دیپائگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫یکئگ ےبئگ اثملئگ اورئگ ےبئگ ناناںئگ دردئگ اکاارتافئگ قرآنئگ ےنئگ انئگ اافلظئگ ںیمئگ قرامنائگ ےہ‪:‬‬

‫ک بَاخِ ٌع انف َْس َ‬

‫ک َعلٰۤی ٰاثَارِہِ ْم ا ِ ْن ال ْم یُ ْءو ِمنُ ْوا ب ِ ٰہ َذا ا ْل َح ِدیْثِ اَ َسفا ﴿‪(﴾۸‬افہکل‪)۹:‬‬ ‫َفل ََع ال َ‬

‫"شایرئگ آپئگ انئگ ولوگںئگ ےکئگ ےھچیپئگ اینپئگ اجنئگ الہکئگ یہئگ رکئگ ڈاںئگ ےگئگ ارگئگ ہیئگ ولگئگ اسئگ الکمئگ دہایئگ رپئگ اامینئگ ہنئگ الںیئ۔"‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ اینپئگ تیفیئگ وکئگ انئگ اافلظئگ ںیمئگ ایبنئگ قرامنائگ ےہ‪:‬‬

‫"ریمی ئگ اثمل ئگ اسئگ صخش ئگ یک ئگ یسئگ ےہ ئگ سجئگ ےن ئگ آگ ئگ الجیئ ئگ اورئگ ج ئگ آس ئگ ناسئگ اکئگ اماول ئگ آگ ئگ یک ئگ روینش ئگ ےسئگ کمچ ئگ ااھٹ ئگ وت ئگ ڑیکے ئگ ےگنتپ ئگ اسئگ رپئگ رگےنئگ ےگلئگ اور ئگ وہئگ ‬
‫صخش ئگ وپری ئگ وقت ئگ ےس ئگ ان ئگ ڑیکوں ئگ وگنتپں ئگ وک ئگ روک ئگ راہ ئگ ےہ‪ ،‬ئگ نکیل ئگ ےگنتپئگ ںیہ ئگ ہک ئگ اس ئگ وکشش ئگ وک ئگ نااکم ئگ انبےئ ئگ دےتیئگ ںیہ ئگ اور ئگ ٓاگ ئگ ںیم ئگ ےسھگ ئگ ڑپ ئگ رےہ ئگ ںیہ(ایس ئگ رطح)ئگ ںیمئگ ‬
‫ڑکپڑکپئگ رکئگ آگئگ ےسئگ روکئگ راہئگ وہںئگ او ئگ رمتئگ وہئگ ہکئگ آگئگ ںیمئگ رگےئگ ڑپئگ رےہئگ وہ۔"(وکشمٰۃ)‬
‫ںیہمتئگ رمکئگ ےسئگ ئگ ‬

‫اکئگ نارئگ رضحتئگ اعہشئؓئگ ےنئگ آپﷺ ےسئگ وپاھچ‪:‬ئگ "نائگ روسلئگ اہللﷺ! ادحئگ اکئگ ےسئگ زنادہئگ تخسئگ دنئگ یھبئگ آپﷺ رپئگ وکیئئگ زگرائگ ےہ۔"ئگ قرامنا‪:‬ئگ "اہںئگ ‬
‫ئ‬
‫اعہشئ!ریمیئگ زدنیگئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ تخسئگ دنئگ ہبقعئگ اکئگ دنئگ اھت۔"ئگ ہیئگ وہئگ دنئگ ےہئگ جئگ آپﷺ ےکمئگ واولںئگ ےسئگ امویسئگ وہئگ رکئگ اطئئگ واولںئگ وکئگ خرائگ اکئگ ماغیمئگ اچنہپےنئگ ‬
‫ےک ئگ ےیل ئگ رشتفیئگ ےل ئگ ے‪ ،‬ئگ واہںئگ ےکئگ رسدار ئگ دبعنالیل ئگ ےن ئگ ڈنغوں ئگ وک ئگ آپﷺ ےکئگ ےھچیپ ئگ اگلئگ دنا ئگ اور ئگ اوہنں ئگ ےنئگ ماغیم ئگ رتمحئگ ےک ئگ وجاب ئگ ںیم ئگ آپﷺ رپئگ رھتپئگ ‬
‫تراسےئ۔آپﷺ وہلاہلنئگ وہئگ ےئگ اورئگ ےبئگ وہشئگ وہئگ رکئگ رگئگ ڑپےئگ رھپئگ آپﷺ ااہتنیئئگ رپاشینئگ اورئگ نیگمغئگ واہںئگ ےسئگ ےلچ۔ئگ جئگ قرنئگ الٹعاالئگ ےچنہپئگ وتئگ مغئگ ھچئگ اکلہئگ ‬
‫وہا‪،‬ئگ خرائگ ےنئگ ذعابئگ ےکئگ قرےتشئگ وکئگ آپﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ اجیھب۔ئگ ذعابئگ ےکئگ قرےتشئگ ےنئگ اہک‪:‬ئگ "نائگ روسلئگ اہللﷺ! ارگئگ آپﷺ قرامںیئئگ وتئگ ںیمئگ اوبسیبقئگ اورئگ ‬
‫لبجئگ ارمحئگ وکئگ آسپئگ ںیمئگ رکٹادوںئگ اورئگ انئگ دوونںئگ ڑاہڑوںئگ ےکئگ چیبئگ ںیمئگ ہیئگ دبتخبئگ سپئگ رکئگ اےنپئگ ااجنمئگ وکئگ چنہئگ اجںیئ۔ئگ رتمحئگ اعملﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ئگ ںیہنئگ ںیہن!ئگ ےھجمئگ وھچڑئگ ‬
‫دوئگ ہکئگ ںیمئگ اینپئگ وقمئگ وکئگ خرائگ ےکئگ ذعابئگ ےسئگ ڈرانائگ وہں‪،‬ئگ شایرئگ ہکئگ خرائگ ایہنئگ ےکئگ دولںئگ وکئگ دہایئگ ےکئگ ےیلئگ ‪،‬وھلئگ دےئگ نائگ رھپئگ انئگ یکئگ اوالدئگ ںیمئگ ا ےسئگ ولگئگ دیپائگ وہںئگ وجئگ دہایئگ ‬
‫وکئگ وبقلئگ رکئگ ں۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫آپﷺ ےکم ئگ ںیم ئگ ںیہ ئگ اور ئگ ےکم ئگ ےک ئگ ولوگں ئگ ںیم ئگ آپﷺ ےک ئگ الخف ئگ اسزںیش ئگ وہ ئگ ریہ ئگ ںیہ۔ ئگ وکیئ ئگ اتہک ئگ ےہ ئگ اںیہن ئگ رہ ئگ ےس ئگ اکنل ئگ دو۔ ئگ وکیئ ئگ اتہک ئگ ےہئگ ‬
‫اںیہنئگ لتقئگ رکئگ دو۔ئگ ایہنئگ دونںئگ ےکمئگ وکئگ ااچکئگ طحقئگ ےنئگ آھگرا۔ئگ ااسیئگ طحقئگ ہکئگ قرشیئگ ےکئگ ولگئگ ےتپئگ اورئگ اھچلئگ اھکےنئگ رپئگ وبجمرئگ وہئگ ے۔ئگ ےچبئگ وھبکئگ ےسئگ پلیلاےتئگ اورئگ ترےانئگ ‬
‫یکئگ احلئگ زارئگ دھکیئگ رکئگ ڑتپئگ ڑتپئگ اےتھٹ۔‬

‫رتمح ئگ اعملﷺ انئگ ولوگں ئگ وک ئگ اس ئگ حرزہ ئگ زیخ ئگ تبیص ئگ ںیم ئگ التبم ئگ دھکی ئگ رک ئگ ےب ئگ قرار ئگ وہ ئگ ے۔ ئگ آپﷺ ےک ئگ صلخم ئگ اسیھت ئگ یھبئگ آپﷺ اک ئگ ارطضابئگ ‬
‫دھکیئگ رکئگ ڑتپئگ اےھٹ۔ئگ آپﷺ ےنئگ اےنپئگ انئگ اجینئگ دونمشںئگ وکئگ نجئگ ےکئگ اچنہپےئئگ زمخئگ ایھبئگ نالکلئگ نازہئگ ےھت‪،‬ئگ اینپئگ دیلئگ مرردیئگ اکئگ ماغیمئگ اجیھبئگ اورئگ اوبئگ ایفسنئگ اورئگ وفصانئگ ےکئگ ‬
‫ناس ئگ ناچن ئگ وس ئگ دانیر ئگ جیھب ئگ رک ئگ ولہکانا ئگ ہک ئگ ہی ئگ دانیر ئگ اس ئگ طحق ئگ ےک ئگ امرے ئگ وہےئ ئگ رغوبیں ئگ ںیمئگ میسقت ئگ رک ئگ د ےئگ اجںیئ۔ ئگ تقیقح ئگ ہی ئگ ےہئگ ہکئگ رمگاہ ئگ دنبوں ئگ ےکئگ مغ ئگ ںیم ئگ انلھگ‪ ،‬ئگ ان ئگ یکئگ ‬
 ‫‪156‬‬

‫ئگ وہنا‬
‫رمگایہئگ ئگ اورئگ تبیصئگ رپئگ کرانھ‪،‬ئگ انئگ وکئگ خرائگ ےکئگ بضغئگ ےسئگ اچبےنئگ ےکئگ ےیلئگ ڑتانپ‪،‬ئگ انئگ یکئگ فیلکئگ دھکیئگ رکئگ ےبئگ قرارئگ وہنائگ اورئگ انئگ یکئگ دہایئگ ےکئگ ےیلئگ ریغئگ ومعمیلئگ رح ص ئگ ‬
‫یہیئگ اکئگ ئگ دایعئگ قحئگ ےکئگ وہئگ وجہرئگ ںیہئگ نجئگ ےکئگ ذرےعیئگ اسئگ یکئگ زدنیگئگ ااہتنیئئگ دلئگ شکئگ اورئگ ریغئگ ومعمیلئگ اترئگ ازیگنئگ نبئگ ئگ اجیتئگ ےہ۔‬

‫وقمئگ یکئگ ےبئگ ولئگ ثئگ خرمئگ ےیجیکئگ اورئگ اینپئگ یسکئگ خرمئگ اکئگ ہلئگ دنبوںئگ ےسئگ بلطئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ وجئگ ھچئگ ےیجیکئگ ضحمئگ خرائگ یکئگ وخدوندیئگ ےکئگ ےیلئگ ےیجیکئگ اورئگ ایسئگ ےسئگ اےنپئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫اخرئگ وئگ وثابئگ یکئگ وتعقئگ رےیھک۔ئگ خرائگ یکئگ راضئگ اورئگ خرائگ یہئگ ےسئگ اخرئگ وئگ وثابئگ یکئگ بلطئگ ااسیئگ ورحکئگ ےہئگ وجئگ آدیمئگ یکئگ ناتئگ ںیمئگ اترئگ دیپائگ رکنائگ ےہئگ اورئگ آدیمئگ وکئگ لسلسمئگ رسرگمئگ رھکائگ ےہ۔ئگ ‬
‫خرائگ ہشیمہئگ ےسئگ ےہئگ اورئگ ہشیمہئگ رےہئگ اگ۔ئگ ہنئگ اےسئگ دنینئگ آیتئگ ےہ‪،‬ئگ ہنئگ او ھگ۔ئگ اسئگ یکئگ رظنئگ ےسئگ دنبےئگ اکئگ وکیئئگ لمعئگ وپدیشہئگ ںیہن۔ئگ وہئگ اےنپئگ نیصلخمئگ اکئگ اخرئگ یھبکئگ اضعئئگ ںیہنئگ رکنا۔ئگ وہئگ ‬
‫تنحمئگ ےسئگ ںیہکئگ زنادہئگ داتیئگ ےہئگ اورئگ یسکئگ وکئگ ورحومئگ ںیہنئگ رکنا۔ئگ ربمغیپئگ نارئگ نارئگ اینپئگ وقمئگ ےسئگ ےتہکئگ ےھت‪:‬‬

‫"ںیمئگ متئگ ےسئگ یسکئگ اخرئگ اورئگ دبےلئگ اکئگ اطمہبلئگ ںیہنئگ رکنا۔ئگ ریمائگ اخرئگ وتئگ ربئگ ااعل نیمئگ ےکئگ ذہمئگ ےہ۔"‬

‫االسمئگ یکئگ رہگیئگ ریصبتئگ اح لئگ ےیجیکئگ اورئگ نیقیئگ رےیھکئگ ہکئگ خرائگ ےکئگ تردکئگ دنیئگ وتئگ سبئگ االسمئگ یہئگ ےہ‪،‬ئگ اسئگ دنیئگ قحئگ وکئگ وھچڑئگ رکئگ وجئگ رطقیئگ زدنیگئگ یھبئگ اایتخرئگ ایکئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫اجےئئگ اگ۔ئگ خرائگ ےکئگ یہںئگ اسئگ یکئگ وکیئئگ دقروتمیقئگ ہنئگ وہیگ۔ئگ خرائگ ےکئگ اہیںئگ وتئگ ویہئگ دنیئگ وبقملئگ ےہئگ وجئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہئگ اورئگ سجئگ یکئگ یلمعئگ ریسفتئگ رضحتئگ دمحمﷺ ےنئگ ا ئگ ‬
‫ینپ‬
‫ابمرک ئگ زدنیگ ئگ ےس ئگ شیپ ئگ قرامیئ۔ ئگ قرآن ائگ نک ئگ ںیم ئگ یبنﷺ ےس ئگ اہک ئگ ایگ ئگ ےہ ئگ ولوگں ئگ وک ئگ اصف ئگ اصف ئگ اتب ئگ دےیجیئگ ہک ئگ ںیم ئگ ےن ئگ وج ئگ راہ ئگ یھب ئگ اانپیئ ئگ ےہ‪ ،‬ئگ وسچ ئگ ھجمس ئگ رک ئگ وپریئگ ‬
‫ریصبتئگ ےکئگ اسھتئگ اانپیئئگ ےہ‪:‬‬

‫۟ َعلٰی َبصِ ی ْ َرۃ ٍاَنَا َو َم ِن اات َب َعنِ ْیؕ َو ُس ْب ٰح َن اہللِ َو َم ۤا اَنَا ِم َن ال ُْم ْ ِ‬
‫رشکِی ْ َن﴿‪( ﴾۱ ۶‬ویفس‪)۷۳۸:‬‬ ‫ُق ْل ہٰ ِذ ٖہ َسب ِ ْیل ِۤۡی اَ ْدعُ ۤۡو الِ َی اہللِ ۚ‬

‫"(اےئگ روسلئگ ﷺ!) آپئگ انئگ ےسئگ اصفئگ اصفئگ ہہئگ دےیجیئگ ہکئگ ریمائگ راہتسئگ وتئگ ہیئگ ےہ‪،‬ئگ ںیمئگ اورئگ ریمےئگ ےھچیپئگ پ ےنئگ واےلئگ وپریئگ ریصبتئگ ےکئگ اسھتئگ اہللئگ یکئگ ‬
‫رطفئگ دوعتئگ دےئگ رےہئگ ںیہئگ اورئگ خرائگ ہرئگ ن بئگ ےسئگ ناکئگ ےہئگ اورئگ ریمائگ انئگ ےسئگ وکیئئگ وا ہطئگ ںیہنئگ وجئگ خرائگ ےکئگ اسھتئگ رشکئگ رکئگ رےہئگ ںیہ۔"‬

‫اورئگ خرائگ اکئگ اصفئگ اصفئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫رسیْ َن ﴿‪( ﴾۶۲‬آلئگ رمعان‪)۸۵:‬‬

‫رخۃ ِ ِم َن ا ْل ٰخ ِ ِ‬
‫اال ْس َالم ِدِیْنا َفل َْن ُّی ْق َب َل ِم ْن ُہَۚ َوہُ َو فِی ْاالٰ ِ َ‬
‫َو َم ْن یاب ْ َت ِغ غَی ْ َر ْ ِ‬

‫"اورئگ وجئگ وکیئئگ االسمئگ ےکئگ وسائگ یسکئگ دورسےئگ دنیئگ وکئگ اایتخرئگ رکنائگ اچےیہئگ اگئگ اسئگ اکئگ وہئگ دنیئگ ہرئگ زگئگ وبقلئگ ہنئگ ایکئگ اجےئئگ اگاورئگ آخرتئگ ںیمئگ وہئگ نااکمئگ وئگ نارمادئگ وہئگ اگ۔"‬

‫الدیْ َن ع ِ ْن َد اہللِ ْ ِ‬
‫اال ْس َال ُم (آلئگ رمعان‪۷۶:‬ئگ )"اورئگ خرائگ ےکئگ تردکئگ دنیئگ وتئگ سبئگ االسمئگ یہئگ ےہ۔"‬ ‫ا ِ ان ِّ‬

‫اےنپئگ بصنئگ انیعلئگ یکئگ تمئگ اورئگ اتیمہئگ وکئگ ہشیمہئگ اگنہئگ ںیمئگ رےیھکئگ اورئگ ایخلئگ رےیھکئگ ہکئگ ہیئگ وہئگ میظعئگ اکمئگ ےہئگ سجئگ ےکئگ ےیلئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ےسئگ ہشیمہئگ اباءئگ ثوعبثئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫وہےتئگ رےہئگ ںیہئگ اورئگ ہیئگ نیقیئگ رےیھکئگ ہکئگ خرائگ ےنئگ آپئگ وکئگ دنیئگ یکئگ وجئگ دولئگ اطعئگ قرامیئئگ ےہئگ یہیئگ دوونںئگ ںاہنئگ یکئگ تمئگ وئگ رسدنلبیئگ اکئگ رسامہیئگ ےہ۔الھبئگ اسئگ ےکئگ ماقہلبئگ ںیمئگ ‬
‫داینئگ یکئگ دولئگ اورئگ ئگ شانئگ وئگ وشتئگ یکئگ ایکئگ دقروتمیقئگ ےہئگ وجئگ دنچئگ روزہئگ اہبرئگ ےہ۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬
 ‫‪157‬‬

‫"اور ئگ مہ ئگ ےن ئگ آپﷺ وک ئگ است ئگ دہرایئ ئگ اجےن ئگ وایل ئگ آںیتی ئگ اور ئگ تم ئگ واال ئگ قر ٓان ئگ اطع ئگ ایک ئگ ےہ ئگ وت ئگ آپﷺ اس ئگ افین ئگ ثاتع ئگ یک ئگ رطف ئگ اگنہ ئگ ااھٹ ئگ رک ئگ یھب ئگ ہنئگ ‬
‫مہےنئگ انئگ ےکئگ فلتخمئگ وقبطںئگ وکئگ دےئگ راھکئگ ےہ۔"اورئگ الہئگ اتکبئگ وکئگ اطخبئگ رکےتئگ وہےئئگ اہکئگ ایگئگ ےہ۔‬
‫دےیھکیوجئگ ئگ ‬

‫ی ٰۤ َا ْہ َل ا ْل ِک ٰت ِب ل َْست ُْم َعلٰی َش ْی ٍء َحت ّٰی ُتق ِْی ُموا ال ات ْو ٰرى َۃ َو ْ ِ‬

‫االنْجِ ْی َل َو َم ۤا اُنْز ِ َل اِل َْیکُم ِّم ْن اربِّکُ ْ‬
‫ؕم (ااملدئہ‪)۹۸:‬‬

‫بےنئگ نازلئگ قرامیئئگ ںیہ۔"‬

‫توئگ الیجنئگ اورئگ دورسیئگ اتکوبںئگ وکئگ اقمئئگ ہنئگ رکوئگ وجئگ اہمترےئگ ر ئگ ‬
‫"اےئگ الہئگ اتکب!ئگ متئگ ھچئگ ںیہنئگ وہ‪،‬ئگ جئگ کئگ متئگ وترا ئگ ‬

‫دنیئگ اکئگ حیحصئگ مہفئگ اح لئگ رکےنئگ اورئگ دنیئگ یکئگ ںوتمکںئگ وکئگ ےنھجمسئگ یکئگ تراترئگ وکششئگ رکےتئگ رےیہ‪،‬ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬

‫"خرائگ سجئگ صخشئگ وکئگ ریخئگ ےسئگ ونازنائگ اچاتہئگ ےہئگ اےسئگ اےنپئگ دنیئگ اکئگ حیحصئگ مہفئگ اورئگ رہگیئگ وسھجئگ وبھجئگ اطعئگ قرامنائگ ےہ۔(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫تقیقحئگ ہیئگ ےہ ئگ ہکئگ دنیئگ اکئگ حیحصئگ مہفئگ اورئگ دنیئگ یکئگ تمکحئگ یہئگ امتمئگ الھبویئںئگ اکئگ رس ہمشچئگ ےہئگ اورئگ وجئگ صخشئگ اسئگ ریخئگ ےسئگ ورحومئگ ےہئگ وہئگ دوونںئگ ںاہنئگ یکئگ اعسدوتںئگ ‬
‫ےسئگ ورحومئگ ےہ۔ئگ ہنئگ اسئگ یکئگ زدنیگئگ ںیمئگ وتازنئگ اورئگ اسکینئگ دیپائگ وہئگ یتکسئگ ےہئگ اورئگ ہنئگ وہئگ زدنیگئگ ےکئگ ہرئگ دیمانئگ ںیمئگ دنیئگ یکئگ حیحصئگ امندنئیگئگ رکئگ اتکسئگ ےہ۔‬

‫وجئگ ھچئگ داینئگ ےکئگ اسےنمئگ شیپئگ رکںیئگ اسئگ اکئگ اخمبطئگ بئگ ےسئگ ےلہپئگ اینپئگ ذاتئگ وکئگ انبےیئ۔ئگ دورسوںئگ وکئگ اتبےنئگ ےسئگ ےلہپئگ وخدئگ وکئگ اتبےیئئگ اورئگ وجئگ دورسوںئگ ےسئگ اچںیہئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫ےلہپئگ وخدئگ رکئگ ےکئگ داھکےیئ۔ئگ دنیئگ قحئگ ےکئگ دایعئگ اکئگ امازئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اینپئگ دوعتئگ اک ئگ اچسئگ ہنوہنئگ وہنائگ ےہ۔ئگ وجئگ ھچئگ وہئگ اتہکئگ ےہ‪،‬ئگ اےنپئگ لمعئگ وئگ رکدارئگ وکئگ ئگ اسئگ رپئگ وگاہئگ انبنائگ ےہ‪،‬ئگ نجئگ ‬
‫وتقیقحںئگ وکئگ وبقلئگ رکےنئگ ںیمئگ وہئگ داینئگ یکئگ ئگ الھبیئئگ داتھکیئگ ےہئگ وخدئگ اسئگ اکئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ رح صئگ وہنائگ ےہ۔ئگ ربمغیپئگ جئگ جئگ وقمئگ ےکئگ اسےنمئگ دوعتئگ دےنیئگ اےھٹئگ وتئگ اوہنںئگ ےنئگ ‬
‫اوالنئگ ایک"انائگ اولئگ اوملسملن"ںیمئگ وخدئگ بئگ ےسئگ الہپئگ املسمنئگ وہں۔‬

‫آپئگ زنانئگ وئگ ملقئگ ےسئگ یھبئگ وگایہئگ دےیجیئگ ہکئگ قحئگ ویہئگ ےہئگ وجئگ آپئگ شیپئگ رکئگ رےہئگ ںیہئگ ئگ اورئگ اےنپئگ ارفنادیئگ لمع‪،‬ئگ اخیگنئگ اقلعتت‪،‬ئگ امسیجئگ اعمالمتئگ اورئگ ایسیسئگ اورئگ یکلمئگ ‬
‫رسرگویمںئگ ےسئگ یھبئگ ہیئگ نایئگ ےیجیکئگ ہکئگ دنیئگ قحئگ وکئگ اانپئگ رکئگ یہئگ نازیکہئگ رکدارئگ ووجدئگ ںیمئگ آنائگ ےہ‪،‬ئگ مکحتسمئگ اخدنانئگ بائگ ےہ‪،‬ئگ ااھچئگ امسجئگ لیکشتئگ نانائگ ےہ‪،‬ئگ اورئگ اکئگ ااسیئگ اظنمئگ ذہتیئگ وئگ ‬
‫دمتنئگ بائگ ےہئگ سجئگ یکئگ بادئگ دعلئگ وئگ ااصنفئگ رپئگ وہ‪،‬ئگ وجئگ ولگئگ اینپئگ ترتیبئگ وئگ االصحئگ ےسئگ اغلفئگ وہئگ رکئگ دورسوںئگ یکئگ االصحئگ وئگ ترتیبئگ یکئگ ناںیتئگ رکےتئگ ںیہئگ وہئگ ااہتنیئئگ نادانئگ ںیہ۔ئگ وہئگ ‬
‫اانپئگ رھگئگ اتلچئگ وہائگ دھکیئگ رکئگ ےبئگ رکفئگ ںیہئگ اورئگ ناینئگ یکئگ نالاںئگ ےیلئگ التشئگ رکئگ رےہئگ ںیہئگ ہکئگ یسکئگ ےکئگ رھگئگ آگئگ یگلئگ لمئگ اجےئئگ وتئگ اسئگ وکئگ اھجبئگ دںی۔ئگ ا ےسئگ ولگئگ داینئگ ںیمئگ یھبئگ نااکمئگ ںیہئگ اورئگ ‬
‫آخرت ئگ ںیم ئگ یھب ئگ نااکم ئگ رںیہ ئگ ےگ۔اہیں ئگ وت ئگ ان ئگ یک ئگ ےب ئگ یلمع ئگ ان ئگ یک ئگ دنپ ئگ و ئگ تحیصن ئگ وک ئگ ےب ئگ وزن ئگ اور ئگ ےب ئگ اتر ئگ رکیت ئگ رےہ ئگ یگ ئگ اور ئگ آخرت ئگ ںیم ئگ ہی ئگ ااہتنیئ ئگ ربعت ئگ ناک ئگ ذعابئگ ‬
‫یھگ‬
‫ییںئگ ےگ۔ئگ خرائگ وکئگ ہیئگ ناتئگ ااہتنیئئگ ناوگارئگ ےہئگ ہکئگ دورسوںئگ وکئگ تحیصنئگ رکےنئگ واےلئگ وخدئگ ےبئگ لمعئگ رںیہئگ اورئگ وہئگ ںیہکئگ وجئگ وخدئگ ہنئگ رکےتئگ وہں۔یبنﷺ ےنئگ ا ےسئگ ےبئگ ‬
‫لمعئگ داویعںئگ وکئگ ااہتنیئئگ ذعابئگ ےسئگ ڈرانائگ ےہ۔ئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ایقمئگ ےکئگ روزئگ اکئگ آدیمئگ النائگ اجےئئگ اگئگ اورئگ آگئگ ںیمئگ کنیھپئگ دنائگ اجےئئگ اگ‪،‬ئگ اسئگ یکئگ اڑتنناںئگ اسئگ آگئگ ںیمئگ ناہرئگ لکنئگ ڑپںیئگ یگئگ اورئگ رھپئگ وہئگ آدیمئگ انئگ اڑتنویںئگ وکئگ اسئگ ‬
‫رطحئگ ےیلئگ ےیلئگ رھپئگ راہئگ وہئگ اگئگ وجئگ رطحئگ دگاھئگ اینپئگ یکچئگ ںیمئگ رھپنائگ ےہ۔ئگ ہیئگ دھکیئگ رکئگ دورسےئگ یمنہجئگ ولگئگ اسئگ ےکئگ ناسئگ عمجئگ وہںئگ ےگئگ اورئگ وپںیھچئگ ےگئگ ئگ اےئگ الفں!ئگ ہیئگ اہمترائگ ایکئگ ‬
‫احلئگ ےہ؟ئگ ایکئگ متئگ داینئگ ںیمئگ ںیمہئگ ویکینںئگ یکئگ نیقلتئگ ںیہنئگ رکےتئگ ےھت؟اورئگ تراویئںئگ ےسئگ ںیہنئگ روےتکئگ ےھت؟ئگ (ا ےسئگ یکینئگ ےکئگ اکمئگ رکےنئگ ےکئگ ناووجدئگ متئگ اہیںئگ ےسیکئگ آے)وہئگ ‬
‫ی‬
‫آدیم ئگ ےہک ئگ اگ‪ ،‬ئگ ںیم ئگ ںیہمت ئگ ویکینں ئگ اک ئگ قبس ئگ داتی ئگ اھت ئگ نیکل ئگ وخد ئگ یکین ئگ ےک ئگ قر ی ئگ یھب ئگ ںیہن ئگ اجنا ئگ اھت‪ ،‬ئگ میں ئگ وت ئگ تراویئں ئگ ےس ئگ رواتک ئگ اھت ئگ نکیل ئگ وخد ئگ تراویئں ئگ رپ ئگ لمع ئگ ‬
‫ئگ رکنا‬
‫اھت۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬
 ‫‪158‬‬

‫رعماجئگ یکئگ بئگ وجئگ ربعتئگ ازیگنئگ انمرظئگ یبنﷺ ےنئگ ولوگںئگ ےکئگ اسےنمئگ رےھکںیہئگ انئگ اکئگ اکئگ امہئگ دصقمئگ ہیئگ یھبئگ ےہئگ ہکئگ وکناہئگ ولوگںئگ وکئگ ہیبنتئگ وہئگ اورئگ وہئگ اینپئگ ‬
‫االصحئگ ِئگ احلئگ یکئگ رکفئگ رکںی۔ئگ ‬

‫یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫قی‬
‫" ںیمئگ ےنئگ رعماجئگ یکئگ بئگ ںیمئگ ھچئگ ولوگںئگ وکئگ داھکیئگ ہکئگ انئگ ےکئگ وہیئگ آگئگ یکئگ حٹوؤںئگ ےسئگ اکےٹئگ اجئگ رےہئگ ےھت۔ںیمئگ ےنئگ ربجلیؑئگ ےسئگ وپاھچئگ ہیئگ وکنئگ ولگئگ ‬
‫ی ٰیکئگ نیقلتئگ رکےتئگ ےھتئگ اورئگ وخدئگ وکئگ وھبےلئگ وہےئئگ ےھت۔"(وکشمٰۃ)‬
‫ہیآپﷺ یکئگ امئگ ےکئگ رقمرنیئگ ںیہ۔ئگ ہیئگ ولوگںئگ وکئگ یکینئگ اورئگ وقت ئگ ‬
‫ںیہ؟ئگ ربجلیئگ ؑےنئگ اہک‪ ":‬ئگ ‬

‫احصہب ئگ رکامؓ ئگ یھب ئگ اس ئگ مسق ئگ ےک ئگ وکناہ ئگ اکروں ئگ اور ئگ ےب ئگ ولمعں ئگ وک ئگ تخس ئگ ہیبنت ئگ قرامےت ئگ ےھت۔اک ئگ نار ئگ رضحت ئگ دبعاہلل ئگ نب ئگ ابعسؓ ئگ ےس ئگ اک ئگ صخش ئگ ےنئگ ‬
‫اہک‪":‬رضحتئگ ںیمئگ اچاتہئگ وہںئگ ہکئگ ولوگںئگ وکئگ یکینئگ اکئگ مکحئگ دوں‪،‬ئگ اورئگ تراویئںئگ ےسئگ رووکںئگ اورئگ دوعتئگ وئگ غیلبتئگ اکئگ اکمئگ رکوں!ئگ رضحتئگ ےنئگ قرامنائگ ایکئگ متئگ اسئگ رمےبتئگ رپئگ چنہئگ ےکچئگ وہئگ ‬
‫ہکئگ غلبمئگ ونب۔ئگ اسئگ ےنئگ اہک‪:‬ئگ "اہںئگ وتعقئگ وتئگ ےہ‪،‬ئگ رضحتئگ انبئگ ابعسؓئگ ےنئگ قرامنا‪،‬ئگ ارگئگ ںیہمتئگ ہیئگ ادنوہ ئگ ہنئگ وہئگ ہکئگ قرآنئگ ناکئگ یکئگ نیتئگ آںیتیئگ ںیہمتئگ روسائگ رکئگ دںیئگ یگئگ وتئگ وشقئگ ےسئگ ‬
‫غیلبتئگ دنیئگ اکئگ اکمئگ رکو۔ئگ وہئگ صخشئگ وبال۔ئگ رضحتئگ وہئگ وکنئگ یسئگ نیتئگ آںیتیئگ ںیہ۔ئگ رضحتئگ انبئگ ابعسؓئگ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫اس بِا ْلبِرِّ َو َت ْن َس ْو َن اَ ْنف َُسکُ ْم)ارقبلہ‪)۴۴:‬‬

‫یلہپئگ آیئگ ہیئگ ےہ اَ َتاْ ُمرُ ْو َن ال ان َ‬

‫ایکمتئگ ولوگںئگ وکئگ یکینئگ یکئگ نیقلتئگ رکےتئگ وہئگ اورئگ اےنپئگ وکئگ وھبلئگ اجےتئگ وہ۔"‬
‫" ئگ ‬

‫انبئگ ابعسؓئگ ےنئگ اہکئگ اسئگ آیئگ رپئگ ایھچئگ رطحئگ لمعئگ رکئگ ایئگ ےہ؟ئگ اسئگ ےنئگ اہکئگ ںیہنئگ قرامنائگ دورسیئگ آیئگ ہیئگ ےہل ِ َم َت ُق ْولُ ْو َن َما َال َتف َْعلُ ْو َن (الضف‪)۲:‬‬

‫"متئگ وہئگ ناتئگ ویکںئگ ےتہکئگ وہئگ وجئگ رکےتئگ ںیہنئگ وہ۔"‬

‫وتئگ متئگ ےنئگ اسئگ آیئگ رپئگ ایھچئگ رطحئگ لمعئگ رکئگ ایئگ ےہ؟اسئگ ےنئگ اہکئگ ںیہنئگ قرامنائگ اورئگ رسیتیئگ آیئگ ہیئگ ےہ‪:‬‬

‫َو َم ۤا اُرِیْ ُد اَ ْن اُ َخال ِ َفکُ ْم الِٰی َم ۤا اَن ْ ٰہکُ ْم َعنْ ُہ (وہد‪)۸۸:‬‬

‫"(رضحتئگ بیعشئگ ہیلئگ االسلمئگ ےنئگ اینپ ئگ وقمئگ ےکئگ ولوگںئگ ےسئگ اہک)نجئگ تریئگ ناوتںئگ ےسئگ ںیمئگ ںیہمتئگ عنمئگ رکنائگ وہںئگ انئگ وک ئگ ترھئگ رکئگ وخدئگ رکےنئگ وگلںئگ ریمیئگ ہیئگ ‬
‫وخاشہئگ ںیہنئگ ےہ۔ئگ (ہکلبئگ ںیمئگ وتئگ انئگ ناوتںئگ ےسئگ تہبئگ دورئگ روہںئگ اگ)۔"‬

‫ی‬
‫اتبؤئگ متئگ ےنئگ اسئگ آیئگ رپئگ حقییئگ لمعئگ رکئگ ایئگ ےہئگ وہئگ صخشئگ وبالئگ ںیہن‪،‬ئگ وتئگ رضحتئگ ےنئگ قرامنا۔ئگ اجؤئگ ےلہپئگ اےنپئگ ااپئگ وکئگ کینئگ اکئگ مکحئگ دوئگ اروئگ ترایئئگ ےسئگ رووک۔‬

‫امنزئگ وکئگ اسئگ ےکئگ وپرےئگ آدابئگ وئگ رشاطئ ئگ اورئگ فغشئگ ےکئگ اسھتئگ ادائگ ےیجیک۔ئگ ونالفئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ خرائگ ےسئگ رہگائگ قلعتئگ اقمئئگ ےیجیکئگ ریغبئگ اسئگ یکئگ دوعتئگ وئگ غیلبتئگ اکئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫اکمئگ نکمئگ ںیہن۔اورئگ خرائگ ےسئگ وایگتسبئگ دیپائگ رکےنئگ اکئگ ینیقیئگ ذرہعیئگ امنزئگ ےہئگ وجئگ وخدئگ خرائگ یہئگ ےنئگ اےنپئگ دنبوںئگ وکئگ اتبنائگ ےہ۔‬

‫یبنﷺ ےسئگ اطخبئگ رکےتئگ وہےئئگ خرائگ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

 ‫‪159‬‬

‫ا ا‬
‫ک ق َْوال َثق ِْیال‬
‫ٰان َت ْرت ِْیالؕ﴿‪ ﴾۵‬اِناا َسنُلْق ِْی َعل َْی َ‬ ‫ی ٰۤ َا ُّی َہا ال ُْمزا ِّم ُلۙ﴿‪ ﴾۱‬ق ُِم ال ْی َل اِال َقل ِ ْیالۙ﴿‪ِّ ﴾۵‬ن ْص َف ۤٗہ اَوِا ْن ُق ْص ِم ْن ُہ َقل ِ ْیالۙ﴿‪ ﴾۳‬اَ ْوزِ ْد َعل َْی ِہ َو َر ِّت ِل ال ُ ْ‬
‫ْرق َ‬
‫﴿‪( ﴾۲‬مرلم‪۷:‬نا‪)۵‬‬

‫"اے ئگ اچدرئگ ےنٹیپل ئگ واےل! ئگ رات ئگ ںیم ئگ ایقمئگ ےیجیک۔ ئگ رگم ئگ ھچ ئگ رات‪ ،‬ئگ آدیھ ئگ راتئگ نا ئگ اس ئگ ےس ئگ ھچ ئگ مک ئگ نا ئگ ھچ ئگ زنادہ ئگ اور ئگ قرآن ئگ وک ئگ رہھٹ ئگ رہھٹ ئگ رک ئگ ڑپےیھ۔ئگ مہئگ دلچئگ آپئگ رپئگ ‬
‫اکئگ اھبریئگ قرامن(یکئگ ذہمئگ داری)ئگ ڈاےنلئگ واےلئگ ںیہ۔"‬

‫اھبریئگ قرامنئگ یکئگ ذہمئگ داریئگ ےسئگ قرادئگ دنیئگ قحئگ یکئگ غیلبتئگ ےہئگ اورئگ تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ ہیئگ ذہمئگ داریئگ داینئگ یکئگ امتمئگ ذہمئگ دارویںئگ ںیمئگ زنادہئگ اھبریئگ اورئگ رگاںئگ ےہئگ اسئگ ‬
‫میظعئگ ذہمئگ داریئگ اکئگ قحئگ ادائگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ رضوریئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ امنزئگ ےسئگ وقتئگ اح لئگ رکںیئگ اورئگ خرائگ ےسئگ قلعتئگ وبضمطئگ رکںی۔ئگ ‬

‫قرآنئگ ناکئگ ےسئگ فغشئگ دیپائگ ےیجیکئگ اورئگ نادنبیئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ یکئگ التوتئگ ےیجیک۔ئگ امنزئگ ںیمئگ یھبئگ ااہتنیئئگ وتہجئگ ےکئگ اسھتئگ التوتئگ ےیجیکئگ اورئگ امنزئگ ےکئگ ناہرئگ یھبئگ ذوقئگ وئگ ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫وشقئگ ےکئگ اسھتئگ رہھٹئگ رہھٹئگ رکئگ ڑپےیھ۔دلئگ یکئگ آامدیگئگ اورئگ تعیبطئگ یکئگ احرضیئگ ےکئگ اسھتئگ وجئگ التوتئگ یکئگ اجیتئگ ےہئگ اسئگ ےس رئگ قآنئگ وکئگ ےنھجمسئگ اورئگ م رئگ وئگ رکفئگ رکےنئگ ںیمئگ یھبئگ دمدئگ ‬
‫یتلمئگ ےہئگ اورئگ ذوقئگ ووشقئگ ںیمئگ یھبئگ ااضہفئگ وہنائگ ےہئگ ۔قرآنئگ ناکئگ دہایئگ وئگ ربعتئگ اکئگ وادحئگ رس ہمشچئگ ےہ۔ئگ ہیئگ ایسئگ ےیلئگ نازلئگ وہائگ ےہئگ ہکئگ اسئگ یکئگ آناتئگ رپئگ م رئگ ایکئگ اجےئئگ اورئگ اسئگ ‬
‫یکئگ یرریکئگ وئگ تحیصنئگ ےسئگ افدئہئگ ااھٹنائگ اجےئ‪،‬ئگ لرائگ اسئگ ںیمئگ م رئگ وئگ دتترئگ یکئگ اعدتئگ ڈاےیلئگ اورئگ اسئگ تمئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ یکئگ التوتئگ ےیجیکئگ ہکئگ ایسئگ یکئگ رامنہیئئگ ںیمئگ اینپئگ زدنیگئگ یھبئگ ‬
‫ریمعتئگ رکینئگ ےہئگ اورئگ ایسئگ یکئگ دہایئگ ےکئگ اطمقبئگ امسجئگ وکئگ یھبئگ دبانلئگ ےہ۔خرائگ ےکئگ دنیئگ وکئگ ویہئگ ولگئگ اقمئئگ رکئگ تکسئگ ںیہئگ وجئگ اےنپئگ م رئگ وئگ رکفئگ اکئگ رمکرئگ اورئگ اینپئگ دویپسچلںئگ اکئگ وحمرئگ قر ٓانئگ ‬
‫ناکئگ وکئگ انبںیئ۔اسئگ ےسئگ ےباینزئگ وہئگ رکئگ ہنئگ وتئگ وخدئگ دنیئگ رپئگ اقمئئگ رانہئگ نکمئگ ےہئگ اورئگ ہنئگ ااقمئگ دنیئگ یکئگ وکششئگ ںیمئگ ہصحئگ ےنیلئگ یہئگ اکئگ وکیئئگ ااکمنئگ ےہ۔ئگ التوتئگ رکےنئگ واولںئگ وکئگ ‬
‫دہایئگ یکئگ یئگئگ ئگ ےہ‪:‬‬

‫ا‬
‫ک ُمب ٰ َر ٌک ِّل َی ادبارُ ۤۡوا ٰایٰت ِٖہ َو ل ِ َی َت َذ َ‬
‫رک اُولُوا ْاالَل َْب ِ‬
‫اب (ص‪)۲۶:‬‬ ‫ک ِ ٰت ٌب اَنْزَ ْل ٰن ُہ اِل َْی َ‬

‫"اتکبئگ وجئگ مہئگ ےنئگ آپﷺ یکئگ رطفئگ یجیھبئگ ےہئگ رسنائگ نائگ ترتئگ ےہئگ نائگ ہکئگ ولگئگ اسئگ یکئگ آوتیںئگ ںیمئگ م رئگ ودتترئگ رکںی‪،‬ئگ اورئگ لقعئگ میلئگ رےنھکئگ واےلئگ اسئگ ےسئگ ‬ ‫ٍٍ‬
‫قبسئگ اح لئگ رکںی۔"‬

‫اورئگ دہایئگ یکئگ یئگئگ ےہ‪":‬اورئگ قرآنئگ وکئگ رہھٹئگ رہھٹئگ رکئگ ڑپےیھ۔"(المررلم‪)۴:‬‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ہیئگ ولقئگ بئگ زنئگ آولدئگ وہئگ اجےتئگ ںیہ‪،‬ئگ سجئگ رطحئگ ولاہئگ زنئگ آولدئگ وہئگ اجنائگ ےہئگ جئگ اسئگ رپئگ ناینئگ ڑپنائگ ےہئگ ‪،‬ئگ وپاھچئگ ایگئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! رھپئگ دولںئگ ےکئگ زنئگ وکئگ ‬
‫دور ئگ رکےن ئگ وایل ئگ زیچ ئگ ایک ئگ ےہ؟ ئگ قرامنا‪":‬دل ئگ اک ئگ زن ئگ اس ئگ رطح ئگ دوروہنا ئگ ےہ ئگ ہک ئگ آدیم ئگ ومت ئگ وک ئگ رثکت ئگ ےس ئگ ناد ئگ رکے ئگ اور ئگ ئگ دورسے ئگ ہی ئگ ہک ئگ قرآن ئگ یک ئگ التوت ئگ رکے۔"ئگ ‬
‫(وکشمٰۃ)‬

‫ہرئگ احلئگ ںیمئگ خرائگ اکئگ رکشئگ ادائگ ےیجیکئگ اورئگ خرہبئگ رکشئگ دیپائگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ انئگ ولوگںئگ رپئگ اگنہئگ رےیھکئگ وجئگ داینویئگ شانئگ ووشتئگ اورئگ املئگ وئگ دولئگ ںیمئگ آپئگ ےسئگ رتمکئگ وہں۔‬ ‫‪۷۰‬۔‬

‫ٍٍیبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

 ‫‪160‬‬

‫"انئگ ولوگںئگ یکئگ رطفئگ د وھکئگ وجئگ متئگ ےسئگ املئگ وئگ دولئگ اورئگ داینویئگ اجہئگ ورمےبتئگ ںیمئگ مکئگ ںیہ(وتئگ اہمترےئگ ادنرئگ رکشئگ اکئگ خرہبئگ دیپائگ وہئگ اگ)اورئگ انئگ ولوگںئگ یکئگ رطفئگ ہنئگ ‬
‫د وھکئگ وجئگ متئگ ےسئگ املئگ وئگ دولئگ ںیمئگ اورئگ داینویئگ اسزئگ واسامنئگ ںیمئگ ترےھئگ وہےئئگ ںیہئگ نائگ ہکئگ وجئگ ںیتمعنئگ اسئگ وقئگ یلمئگ وہیئئگ ںیہئگ وہئگ اہمتریئگ اگنہئگ ںیمئگ ریقحئگ ہنئگ وہں‪،‬ئگ (ورہنئگ خرائگ یکئگ ‬
‫نارکشیئگ اکئگ خرہبئگ دیپائگ وہئگ اگ)۔‬

‫شیعئگ وکیشئگ ےسئگ ےیچب۔ئگ اورئگ قحئگ ےکئگ ا ےسئگ اپسیہئگ بئگ وجئگ ہرئگ وقئگ ڈوییٹئگ رپئگ وہئگ اورئگ یسکئگ وقئگ یھبئگ ایھتہرئگ ہنئگ انارےیئ۔‬ ‫‪۷۴‬۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬ئگ "ںیمئگ شیعئگ وئگ لوہلئگ یکئگ زدنیگئگ ےسیکئگ زگاروں!ئگ جئگ ہکئگ ارسالیفئگ وصرئگ ہنمئگ ںیمئگ ےیلئگ اکنئگ اگلےئ‪،‬ئگ رساکھجےئئگ ااظتنرئگ رکئگ رےہئگ ںیہئگ ‬
‫ہکئگ بکئگ ئگ وصرئگ وھپےنکنئگ اکئگ مکحئگ وہنائگ ےہ۔"ئگ اورئگ قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ ومونمںئگ وکئگ اطخبئگ رکےتئگ وہےئئگ خرائگ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫ہلل َی ْعل َُم ُہ ْمؕ َو َما‬ ‫اس َت َط ْعت ُْم ِّم ْن ُق اوۃ ٍ او ِم ْن ِّربَا ِط ا ْل َخ ْی ِل تُ ْرہِبُ ْو َن ب ِ ٖہ َع ُد او اہللِ َو َع ُد او ُک ْم َو َ ِ‬
‫ٰارخیْ َن ِم ْن دُ ْونِہِ ْمَۚ َال َت ْعل َُم ْون َ ُہ ْمَۚ اَ ُ‬ ‫َو اَع ُِّد ْوا َل ُہ ْم اما ْ‬
‫تُ ْن ِف ُق ْوا ِم ْن َش ْی ٍء ف ِ ْی َسب ِ ْی ِل اہللِ یُ َو اف اِل َْیکُ ْم َو اَْمُتۡن َال تُظْ َل ُم ْو َن ﴿‪( ﴾۸۱‬االافنل‪)۹۳:‬‬

‫ےک‬
‫"اورئگ متئگ ولگئگ ںاہںئگ کئگ اہمترائگ سبئگ ےلچ‪،‬ئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ اطقئگ اورئگ ایتریئگ دنبےھئگ رےنہئگ واےلئگ وھگڑےئگ انئگ ےکئگ ماقےلبئگ ےکئگ ےیلئگ ایہمئگ ر‪،‬وھئگ نائگ ہکئگ اسئگ ئگ ‬
‫ئگ خائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ متئگ وجئگ ھچئگ ‬
‫ذرےعیئگ ےسئگ خرائگ ےکئگ دونمشںئگ اورئگ وخدئگ اےنپئگ دونمشںئگ وکئگ اورئگ انئگ دورسےئگ ادعاءئگ دنیئگ وکئگ وخفئگ زدہئگ رکئگ دو۔ئگ ںیہنجئگ متئگ ںیہنئگ اجےتنئگ خرائگ اجاتنئگ ےہ۔ ر‬
‫یھبئگ خرچئگ رکوئگ ےگ۔ئگ اسئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ دبہلئگ اہمتریئگ رطفئگ اٹلپنائگ اجےئئگ اگئگ اورئگ اہمترائگ قحئگ دےنیئگ ںیمئگ ذرائگ یمئگ ہنئگ یکئگ اجےئئگ یگ۔"‬

‫دنیئگ یکئگ اخرطئگ ہرئگ قرناینئگ دےنیئگ اورئگ رضورتئگ ڑپےنئگ رپئگ اےنپئگ ونطئگ تترئگ ےسئگ رجہتئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ یھبئگ وخدئگ وکئگ آامدہئگ رےیھکئگ اورئگ وخدئگ وکئگ تراترئگ وتےتلئگ ئگ رےیہئگ ہکئگ سکئگ ‬ ‫‪۷۵‬۔‬
‫دح ئگ ک ئگ آپ ئگ ےک ئگ ادنر ئگ خرہب ئگ وقت ئگ ڑکپ ئگ راہ ئگ ےہ۔ ئگ قرآن ئگ ںیم ئگ رضحت ئگ اترامیہؑ ئگ اک ئگ واہعق ئگ رجہت ئگ ایبن ئگ رکےت ئگ وہےئ ئگ رجہت ئگ یک ئگ تربیغ ئگ اور ئگ قرناوینں ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ایتر ئگ رےنہ ئگ یکئگ ‬
‫نیقلتئگ اسئگ رطحئگ یکئگ یئگئگ ےہ‪:‬‬

‫ک َش ْیئا ﴿‪ ﴾۵۵‬ی ٰۤ َابَتِ انِ ِّْی ق َْد َج ٓا َءن ِ ْی‬

‫رص َو َال یُ ْغنِ ْی َع ْن َ‬ ‫ْرک فِی ا ْل ِک ٰت ِب اِبْرٰہِ ْی َمؕۚ‬
‫۬ اِن ا ٗہ کَا َن صِ ِّدیْقا ناب ِ ًّیا ﴿‪ ﴾۵۱‬اِذْ قَا َل ِالَب ِ ْی ِہ ی ٰۤ َابَتِ ل ِ َم َت ْعبُ ُد َما َال َی ْس َم ُع َو َال یُ ْب ِ ُ‬ ‫َواذ ُ ْ‬
‫اب ِّم َن‬ ‫ک َع َذ ٌ‬ ‫اف اَ ْن یا َم اس َ‬‫ان ل ِ ارل ْح ٰم ِن َعصِ ًّیا ﴿‪ ﴾۵۵‬ی ٰۤ َابَتِ اِۤۡیِّن اَ َخ ُ‬ ‫الش ْی ٰط َنؕ ا ِ ان ا‬
‫الش ْی ٰط َن ک َ َ‬ ‫ِصاطا َسو ِ ًّیا ﴿‪ ﴾۵۳‬ی ٰۤ َابَتِ َال َت ْعبُ ِد ا‬ ‫ِم َن ا ْل ِعل ِْم َما ل َْم َی ْات َِک ف اَاتب ِ ْعنِ ۤۡی اَ ْہد َِک ِ َ‬
‫لش ْی ٰط ِن َول ِ ًّیا ﴿‪ ﴾۵۲‬قَا َل اَ َراغِ ٌب اَن ْ َت َع ْن ٰال ِ َہتِ ْی یٰۤداِبْرٰہِ ْی ُمَۚ َلئ ِ ْن ال ْم َت ْن َت ِہ الَ َْر ُج َم ان َ‬ ‫ال ار ْح ٰم ِن َف َتکُ ْو َن ل ِ ا‬
‫َک َرب ِّ ْیؕ‬ ‫کَۚ َس َا ْس َت ْغ ِ ُ‬
‫رف ل َ‬ ‫ک َوا ْہ ُج ْرن ِ ْی َمل ِ ًّیا ﴿‪ ﴾۵۸‬قَا َل َسل ٰ ٌم َعل َْی َ‬
‫۫ َع ٰۤسی َا ا ۤال ا َ ُک ْو َن ب ِ ُد َع ٓا ِء َرب ِّ ْی َشق ًِّیا ﴿‪( ﴾۵۶‬رمص ‪۴۷:‬نا‪)۴۸‬‬ ‫ان ب ِ ْی َحف ًِّیا ﴿‪َ ﴾۵۵‬و َا ْع َتز ِ ُلکُ ْم َو َما َت ْدعُ ْو َن ِم ْن ُد ْو ِن اہللِ َو َا ْد ُع ْو َرب ِّ ْی ۚ‬
‫اِن ا ٗہ ک َ َ‬

‫"اور ئگ اس ئگ اتکب ئگ ںیم ئگ اترامیہؑئگ ےکئگ ےصقئگ ےس ئگ تیصن ئگ اح لئگ ےیجیک۔ ئگ البہبش ئگ وہ ئگ اکئگ ےچ ئگ یبن ئگ ےھتئگ (ولوگں ئگ وک ئگ اس ئگ وقئگ اک ئگ ذرک ئگ انسےیئ)ئگ ج ئگ اوہنںئگ ےن ئگ اےنپئگ ‬
‫پک‬
‫وادلئگ ےسئگ اہک۔ئگ انائگ اجن!ئگ آپئگ انئگ زیچوںئگ یکئگ ابعدتئگ ویکںئگ رکئگ رےہئگ ںیہ؟ئگ وجئگ ہنئگ یتنسئگ ںیہئگ اورئگ ہنئگ د ھییئگ ںیہئگ اورئگ ہنئگ آپئگ ےکئگ یسکئگ اکمئگ آیتکسئگ ںیہ‪،‬ئگ انائگ اجن!ئگ ریمےئگ ناسئگ وہئگ ملعئگ ا ئگ ٓنا‬
‫ےہئگ وجئگ آپئگ ےکئگ ناسئگ ںیہنئگ آنائگ ےہ‪،‬ئگ آپئگ ریمےئگ ےہکئگ رپئگ ںیلچ‪،‬ئگ ںیمئگ آپئگ وکئگ دیسیھئگ راہئگ رپئگ الچؤںئگ اگ‪،‬ئگ انائگ اجن!ئگ آپئگ اطیشنئگ یکئگ دنبیگئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ اطیشنئگ وتئگ رامحنئگ اکئگ ترائگ ناقرامنئگ ‬
‫ےہ‪،‬ئگ انائگ اجن!ئگ ےھجمئگ ڈرئگ ےہئگ ہکئگ (آپئگ ایسئگ روشئگ رپئگ ارگئگ رےہئگ وت)ئگ رامحنئگ اکئگ ذعابئگ آپئگ وکئگ ڑکپئگ ےئگ اورئگ آپئگ اطیشنئگ ےکئگ اسیھتئگ نبئگ رکئگ رہئگ اجںیئ۔‬

‫ناپئگ ےنئگ ئگ اہکاترامیہؑ!ایکئگ متئگ ریمےئگ وبعمدوںئگ ےسئگ رھپئگ ےئگ وہ؟ارگئگ متئگ نازئگ ہنئگ آےئئگ وتئگ ںیمئگ ںیہمتئگ رھتپئگ امرئگ امرئگ رکئگ الہکئگ رکئگ دوںئگ اگ‪،‬ئگ اورئگ اجؤئگ ہشیمہئگ ےکئگ ےیلئگ ھجمئگ ‬
‫ےس ئگ دور ئگ وہ ئگ اجؤ۔اترامیہؑ ئگ ےن ئگ اہک ئگ آپ ئگ وک ئگ ریما ئگ السم ئگ ےہ۔ںیم ئگ اےنپ ئگ رپورداگر ئگ ےس ئگ داع ئگ رکوں ئگ اگ ئگ ہک ئگ وہ ئگ آپ ئگ یک ئگ ششخب ئگ قرام ئگ ئگ دے۔ےب ئگ کش ئگ ریما ئگ رب ئگ ھجم ئگ رپ ئگ ترا ئگ رہمنانئگ ‬
 ‫‪161‬‬

‫ےہ۔ںیمئگ آپئگ ولوگںئگ ےسئگ یھبئگ ےرارائگ رکنائگ وہںئگ اورئگ انئگ ویتسہںئگ ےسئگ یھبئگ نجئگ وکئگ متئگ خرائگ وکئگ وھچڑئگ رکئگ اکپرائگ رکےتئگ وہ۔ںیمئگ وتئگ اےنپئگ ربئگ یہئگ وکئگ اکپروںئگ اگ۔ےھجمئگ وپریئگ ادیمئگ ےہئگ ‬
‫ہکئگ ںیمئگ اےنپئگ ربئگ وکئگ اکپرئگ رکئگ ہرئگ زگئگ نارمادئگ ہنئگ روہںئگ اگ۔"‬

‫خرائگ یکئگ راہ ئگ ںیمئگ کللٹےئگ یکئگ ڑتپ‪،‬ئگ اجنئگ وئگ امل ئگ ےسئگ ںاہدئگ رکےنئگ اکئگ خرہبئگ اورئگ اسئگ یکئگ راہ ئگ ںیمئگ اہشدتئگ ناےنئگ یکئگ نازیکہئگ آرزوئگ دیپا ئگ ےیجیک۔ئگ واہعقئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ ںاہدئگ اامین ئگ اکئگ ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫ایعمرئگ ےہئگ اورئگ سجئگ دلئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ آرزو ئگ ہنئگ وہئگ وہئگ اامینئگ وئگ دہایئگ ےسئگ ورحومئگ اک ئگ ےبئگ روقنئگ اورئگ وترانئگ ڈنھکرئگ ےہ۔ئگ دیمانئگ ِئگ ںاہدئگ ںیمئگ ےنچنہپئگ یکئگ وتقیفئگ اورئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ ‬
‫اجن ئگ و ئگ امل ئگ قرنان ئگ رک ئگ دےنی ئگ اک ئگ ومعق ئگ نانا ئگ وایعق ئگ تہب ئگ تری ئگ اعسدت ئگ ےہ ئگ نکیل ئگ ارگ ئگ ا ےس ئگ احالت ئگ ہن ئگ وہں ئگ ہک ئگ آپ ئگ اس ئگ اک ئگ ومعق ئگ نا ئگ ںیکس ائگ ن ئگ واسلئ ئگ و ئگ ذراعئ ئگ ہن ئگ وہں ئگ ہک ئگ آپئگ ‬
‫دیمانئگ ںاہدئگ ںیمئگ چنہئگ رکئگ اامینئگ ےکئگ وجہر ئگ داھکئگ ںیکسئگ یئگ یھبئگ آپئگ اکئگ امشرئگ خرائگ یکئگ راہئگ ےکئگ انئگ اجمدہوںئگ ںیمئگ وہئگ اتکسئگ ئگ ےہ‪،‬ئگ وجئگ راہِئگ خرائگ ںیمئگ دیہشئگ وہےئئگ نائگ اغزیئگ نبئگ رکئگ ولےٹئگ ‬
‫رشبہکیطئگ آپئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ راہِئگ خرائگ ںیمئگ کللٹےئگ یکئگ ڑتپئگ وہ‪،‬ئگ دنیئگ یکئگ راہئگ ںیمئگ قرنانئگ وہےنئگ اکئگ خرہبئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ اہشدتئگ یکئگ آرزوئگ وہ۔اسئگ ےیلئگ ہکئگ خرائگ یکئگ رظنئگ انئگ یبلقئگ خرناتئگ رپئگ ‬
‫وہیتئگ ےہئگ وجئگ اجمدہاہنئگ اکرناومںئگ ےکئگ ےیلئگ آدیمئگ وکئگ ےبئگ نیچئگ رکےتئگ ںیہ۔ئگ زغوہئگ وبتکئگ ےسئگ جئگ یبنﷺ واسپئگ وہئگ رےہئگ ےھتئگ وتئگ راہئگ ںیمئگ آپﷺ ےنئگ اےنپئگ اسویھتںئگ ‬
‫وکئگ اطخبئگ قرامےتئگ وہےئئگ اہکاھت‪:‬‬

‫"دمےنیئگ ںیمئگ ھچئگ ولگئگ ا ےسئگ ںیہئگ ہکئگ متئگ ےنئگ وجئگ وکچئگ یھبئگ ایکئگ اورئگ وجئگ وادیئگ یھبئگ ےطئگ یکئگ وہئگ تراترئگ اہمترےئگ اسھتئگ رےہ۔"یبنﷺ ےکئگ اسویھتںئگ ےنئگ بجعتئگ ‬
‫ےسئگ وپاھچ‪:‬ئگ "ایکئگ دمےنیئگ ںیمئگ رےتہئگ وہےئ؟"قرامنا‪:‬ئگ "اہںئگ دمےنیئگ ںیمئگ رےتہئگ وہےئ‪،‬ئگ ویکہکنئگ انئگ وکئگ وبجمریئگ ےنئگ روکئگ ایئگ اھتئگ اورئگ وہئگ وخدئگ رےنکئگ واےلئگ ہنئگ ےھت۔"‬

‫قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ یھبئگ خرائگ ےنئگ ا ےسئگ ولوگںئگ یکئگ رعتفیئگ قرامیئئگ ےہئگ وجئگ خرہبئگ رےنھکئگ ےکئگ ناووجدئگ رشتِئگ ںاہدئگ ےسئگ ورحومئگ رےہ‪،‬ئگ اورئگ اینپئگ ورحویمئگ رپئگ انئگ یکئگ آںیھکنئگ ‬
‫آوسنئگ اہبیتئگ رںیہ‪:‬‬

‫الد ْم ِع َحزَنا اَ اال َیجِ ُد ْوا َما یُ ْن ِف ُق ْو َن ﴿‬

‫ؕ‪﴾۶۵‬‬ ‫و َاال َعل َی اال ِذیْ َن اِذَا َم ۤا اَ َت ْو َک ل ِ َت ْحمِ َل ُہ ْم ُقل َْت َ ۤال اَ ِج ُد َم ۤا اَ ْحمِلُکُ ْم َعل َْی ِہ۪ َت َو ال ْوا او اَ ْعیُنُ ُہ ْم َتف ِْی ُض ِم َن ا‬
‫(اوتلہب‪)۶۲:‬‬

‫ےن‬
‫"اورئگ ہنئگ انئگ (ےبئگ رسواسامن)ئگ ولوگںئگ رپئگ ازلامئگ ےہئگ وجئگ وخدئگ آپﷺ ےکئگ ناسئگ آےئئگ ہکئگ آپئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ وسارناںئگ ایہمئگ قرامئگ دںیئگ اورئگ جئگ آپﷺ ئگ ‬
‫اہکئگ ہکئگ ںیمئگ اہمترےئگ ےیلئگ وسارویںئگ اکئگ ااظتنمئگ ںیہنئگ رکئگ اتکسئگ وتئگ وہئگ اسئگ احلئگ ماںوؤاسپئگ وہےئئگ ہکئگ انئگ یکئگ آوھکنںئگ ےسئگ آوسنئگ اجریئگ ےھتئگ اسئگ مغئگ ںیمئگ ہکئگ انئگ ےکئگ ناسئگ ںاہدئگ ںیمئگ ‬
‫رشکئگ وہےنئگ ےکئگ ےیلئگ خرچئگ رکےنئگ وکئگ ھچئگ وموجدئگ ںیہنئگ ےہ۔"‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"وجئگ صخشئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ ںاہدئگ ےیکئگ ریغبئگ رمئگ ایگ۔ئگ اورئگ اسئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ آرزوئگ یھبئگ ںیہنئگ یھتئگ وتئگ وہئگ افنقئگ یکئگ اکئگ تیفیئگ ںیمئگ رما۔"(ملسم)‬

‫تقیقحئگ یہیئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ ڑلےنئگ اورئگ اجنئگ وئگ املئگ یکئگ قرناینئگ شیپئگ رکےنئگ ےکئگ خرےبئگ ےسئگ وجئگ ہنیسئگ اخیلئگ ےہئگ وہئگ ومنمئگ اکئگ ہنیسئگ ںیہنئگ وہئگ اتکس۔‬

‫ےکآداب‬
‫دوعتئگ ئگ وغیلبتئگ ئگ ‬
 ‫‪162‬‬

‫دوعت ئگ و ئگ غیلبت ئگ ںیم ئگ تمکح ئگ اور ئگ ےقیلس ئگ اک ئگ وپرا ئگ وپرا ئگ ایخل ئگ رےیھک ئگ اور ئگ ااسی ئگ رطہقی ئگ اکر ئگ اایتخر ئگ ےیجیک ئگ وج ئگ ہر ئگ احلظ ئگ ےس ئگ ااہتنیئ ئگ ومزوں ئگ رپ ئگ واقر ئگ دصقم ئگ ےس ئگ مہ ئگ آ گن ئگ اورئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫اخمبطئگ ںیمئگ وشقئگ اورئگ وولہلئگ دیپائگ رکےنئگ واالئگ وہ۔ئگ قرآنئگ ناکئگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ِّک بِا ْل ِحکْ َم ِۃ َو ال َْم ْوع ِظَ ِۃ ا ْل َح َس َن ِۃ َو َجاد ِ ْل ُہ ْم ب ِ االتِ ْی ہ ِ َی اَ ْح َس ُنؕ (الحنل‪)۷۲۵:‬‬
‫اُ ْد ُع الِٰی َسب ِ ْی ِل َرب َ‬

‫"اےنپئگ ربئگ ےکئگ راےتسئگ یکئگ ئگ رطفئگ دوعتئگ دےیجیئگ تمکحئگ ےکئگ اسھتئگ اورئگ دمعہئگ تحیصنئگ ےکئگ اسھتئگ اورئگ ابمہثحئگ ےیجیکئگ وتئگ ا ےسئگ رطےقیئگ رپئگ وجئگ ااہتنیئئگ الھبئگ وہ۔"‬

‫قرآنئگ یکئگ اسئگ اجعمئگ آیئگ ےسئگ نیتئگ اوصیلئگ دہاناتئگ یتلمئگ ںیہ‪:‬‬

‫دوعتئگ تمکحئگ ےکئگ اسھتئگ دیئگ اجےئ۔‬ ‫(‪)۷‬۔‬

‫تحیصنئگ اورئگ امہفشئئگ دمعہئگ ادنازئگ ےسئگ یکئگ اجےئ۔‬ ‫(‪)۲‬۔‬

‫ہثحےلھبئگ رطےقیئگ رپئگ ایکئگ اجےئ۔‬

‫ابم ئگ ‬ ‫(‪)۰‬۔‬

‫"تمکحئگ ےکئگ اسھتئگ دوعتئگ دےنیئگ اکئگ بلطمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وخدئگ آپئگ وکئگ اینپئگ دوعتئگ ےکئگ دقتسئگ اورئگ تمئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ ااسحسئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ آپئگ اسئگ رگاںئگ اہبئگ دولئگ وکئگ ‬
‫ناداینئگ ےکئگ اسھت ئگ ویںئگ یہ ئگ اج ئگ ےب ئگ اج ئگ ہنئگ ریھکبںی ئگ ہکلب ئگ آپئگ ومعقئگ ک لئگ اک ئگ یھب ئگ وپرائگ وپرا ئگ احلظ ئگ رےیھک ئگ اورئگ اخمبطئگ اک ئگ یھب‪ ،‬ئگ ہرئگ ےقبط‪ ،‬ئگ ہر ئگ رگوہ ئگ اور ئگ ہر ئگ قرد ئگ ےس ئگ اس ئگ یک ئگ رکفی ئگ راسیئ‪،‬ئگ ‬
‫ادعتساد‪،‬ئگ الصج‪،‬ئگ ذ ینئگ تیفی‪،‬ئگ اورئگ امسیجئگ تیثیحئگ ےکئگ اطمقبئگ ناتئگ ےیجیکئگ اورئگ انئگ ابئگ دقروںئگ وکئگ نایمہئگ ااہفمئگ وئگ میہفتئگ اورئگ دوعتئگ یکئگ اینبدئگ انبےیئئگ نجئگ ںیمئگ نامہئگ اافتقئگ وہئگ ‬
‫اورئگ وجئگ قرایئگ وئگ وبقتیلئگ ےکئگ ےیلئگ راہئگ ومہارئگ رکںی۔‬

‫دمعہ ئگ تحیصن ئگ رکےنئگ اک ئگ بلطم ئگ ہیئگ ےہ ئگ ہکئگ آپ ئگ اس ئگ وسز‪ ،‬ئگ ریخوخایہ ئگ اور ئگ ولخص ئگ ےکئگ اسھت ئگ کین ئگ خرنات ئگ وک ئگ ااھبرےیئ ئگ ہک ئگ اخمبط ئگ وشق ئگ و ئگ رتبغئگ ےک ئگ خرناتئگ ‬
‫ےسئگ رسشارئگ وہئگ اجےئئگ اورئگ دنیئگ ےسئگ اسئگ اکئگ قلعتئگ ضحمئگ ذ ینئگ اانیمطنئگ یکئگ دحئگ کئگ ہنئگ رےہئگ ہکلبئگ دنیئگ اسئگ ےکئگ دلئگ یکئگ آواز‪،‬ئگ روحئگ یکئگ ذغائگ اورئگ خرناتئگ یکئگ نیکستئگ نبئگ اجےئ۔‬

‫دیقنت ئگ وئگ ابمےثحئگ ںیم ئگ ااھچئگ رطہقیئگ اایتخر ئگ رکےنئگ اکئگ وہفمم ئگ ہی ئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ یک ئگ دیقنت ئگ ریمعتی ئگ وہ‪،‬ئگ دوسلزی ئگ اورئگ االخصئگ یکئگ آہنیئئگ دار ئگ وہ‪ ،‬ئگ اور ئگ ادناز ئگ ااسی ئگ دل ئگ نیشنئگ اورئگ ‬
‫اسدہئگ وہئگ ہکئگ اخمبطئگ ںیم‪،‬دض‪،‬ئگ رفنت‪،‬ئگ ہئگ درھیم‪،‬ئگ بصعتئگ اورئگ تیمحِئگ اجتیلہئگ ےکئگ خرناتئگ ہنئگ ارھبںیئگ ہکلبئگ وہئگ وایعقئگ ھچئگ وسےنچئگ ےنھجمسئگ رپئگ وبجمرئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ اسئگ ںیمئگ قحئگ یکئگ ‬
‫فٹفی‬
‫بلطئگ دیپائگ وہ‪،‬ئگ اورئگ ںاہںئگ ہیئگ ییںئگ دیپائگ وہیتئگ رظنئگ ہنئگ آںیئئگ آپئگ اینپئگ زنانئگ دنبئگ رکئگ ےیجیلئگ اورئگ اسئگ سلجمئگ ےسئگ اھٹئگ رکئگ ےلچئگ آےیئ۔‬

‫ہرئگ احلئگ ںیمئگ وپرےئگ دنیئگ یکئگ دوعتئگ دےیجیئگ اورئگ اینپئگ ھجمسئگ ےسئگ اسئگ ںیمئگ اکیئگ اھچی ئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ االسمئگ یکئگ دوعتئگ دےنیئگ واےلئگ وکئگ ہیئگ قحئگ ہرئگ زگئگ ںیہنئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫ئگ وصادبیرےکئگ اطمقبئگ اسئگ ےکئگ ھچئگ اخراءئگ شیپئگ رکےئگ اورئگ ھچئگ اپھچےئئگ رےھک۔‬
‫ئگ ‬ ‫اینپ‬

‫خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

 ‫‪163‬‬

‫ی َن ْفس ِْیَۚ ا ِ ْن اَ اتب ِ ُع‬

‫رقٰا ٍن غَی ْر ِہٰ َذ ۤا اَ ْو بَ ِّد ْل ٗہؕ ُق ْل َما یَکُ ْو ُن ل ِ ۤۡی اَ ْن بَ ِّد ْل ٗہ ِم ْن ت ِ ْل َق ٓا ِ‬ ‫ا‬
‫َو اِذَا تُ ْتلٰی َعل َْیہِ ْم ٰایَاتُ َنا بَ ِّینٰ ٍتۙ قَا َل ال ِذیْ َن َال یَ ْر ُج ْو َن ل ِ َق ٓا َءنَا ائْتِ بِ ُ ْ‬
‫۫ َف َق ْد لَب ِ ْث ُت ف ِْیکُ ْم عُ ُمرا ِّم ْن ق َْبل ِ ٖہؕ اَف ََال َت ْعقِلُ ْو َن‬ ‫اب یَ ْوم ٍ َعظ ِْیمٍ ﴿‪ُ ﴾۱۲‬ق ْل ال ْو َش ٓا َء اہللُ َما َتل َْوتُ ٗہ َعل َْیکُ ْم َو َ ۤال اَ ْد ٰرۡمُکى ب ِ ٖہ ۚ‬ ‫ا ِ اال َما یُ ْوحٰۤی الِ َ ایَۚ اِۤۡیِّن اَ َخ ُ‬
‫اف ا ِ ْن َع َص ْی ُت َرب ِّ ْی َع َذ َ‬
‫﴿‪ ﴾۱۸‬ف ََم ْن اَظْ َل ُم ِم ام ِن ا ْفت َ ٰری َعل َی اہللِ َک ِذبا اَ ْو َک اذ َب بِاٰیٰت ِٖہؕ اِن ا ٗہ َال یُ ْفل ِحُ ال ُْم ْجر ِ ُم ْو َن ﴿‪( ﴾۱۵‬ویسن‪۷۵:‬نا‪)۷۱‬‬

‫"اورئگ جئگ انئگ وکئگ ہاریئگ یلھکئگ یلھک ئگ آںیتیئگ ڑپھئگ رکئگ انسیئئگ اجیتئگ ںیہئگ وتئگ وجئگ ولگئگ ہاریئگ الماقتئگ اکئگ نیقیئگ ںیہنئگ رےتھکئگ وہئگ ےتہکئگ ںیہ‪،‬ئگ اسئگ قرآنئگ ےکئگ ئگ اجبےئئگ وکیئئگ دورسائگ ‬
‫ئگ ہئگ زگئگ اسئگ ںیمئگ ھچئگ یمئگ یشیبئگ ںیہنئگ رکئگ اتکس۔ئگ ںیمئگ وتئگ وخدئگ ایسئگ ویحئگ اکئگ ریپوئگ ‬
‫قرآنئگ الےیئئگ نائگ ایسئگ نیمئگ ھچئگ ریغتئگ وئگ دبتلئگ رکئگ دےیجی۔ئگ آپﷺ قرامئگ دےیجیئگ ہکئگ ںیمئگ اینپئگ ئگ رطفئگ ےس ر‬
‫ئگ وہنا‬
‫وہںئگ وجئگ ریمیئگ رطفئگ یجیھبئگ اجیتئگ ےہ۔ئگ ارگںیمئگ اےنپئگ ربئگ یکئگ ناقرامینئگ رکوںئگ وتئگ ےھجمئگ اکئگ ترےئگ وہانلکئگ دنئگ ےکئگ ذعابئگ اکئگ وخفئگ ےہ۔ئگ اورئگ ےیہکئگ ارگئگ خرائگ ےنئگ ہیئگ ہنئگ اچاہ ئگ ‬
‫ہکئگ ںیمئگ ہیئگ قرآنئگ ںیہمتئگ انسؤںئگ وتئگ ںیمئگ یھچکئگ ہنئگ انسئگ اتکسئگ اورئگ ہنئگ ںیہمتئگ اسئگ ےسئگ وافقئگ رکنا۔ئگ آخرئگ اسئگ ےسئگ ےلہپئگ ںیمئگ اکئگ رمعئگ اہمترےئگ درایمنئگ زگارئگ اکچئگ وہں۔ئگ ایکئگ متئگ لقعئگ ‬
‫ےسئگ اکمئگ ںیہنئگ ےتیل؟رھپئگ اسئگ ےسئگ ترھئگ رکئگ اظملئگ اورئگ وکنئگ وہاگئگ وجئگ اکئگ وھجیٹئگ ناتئگ ڑھگرکئگ خرائگ یکئگ رطفئگ وسنمبئگ رکےئگ نائگ خرائگ یکئگ (وایعق)ئگ آناتئگ وکئگ وھجنائگ قرارئگ دے۔ئگ انیقیًئگ ‬
‫رجممئگ ولگئگ یھبکئگ الفحئگ ںیہنئگ نائگ تکس۔"‬

‫احالتئگ ےسیکئگ یہئگ نااسزاگرئگ وہںئگ دایعئگ اکئگ اکمئگ رہبئگ احلئگ یہیئگ ےہئگ ہکئگ دنیئگ وکئگ اینپئگ ا لئگ اورئگ لمکمئگ احلئگ ںیمئگ شیپئگ رکے‪،‬ئگ خرائگ ےکئگ دنیئگ ںیمئگ یمئگ یشیپ‪،‬ئگ اورئگ احالتئگ ‬
‫ےکئگ اقتوضںئگ ےکئگ تحتئگ اینپئگ ھجمسئگ ےسئگ اسئگ ںیمئگ ریغتئگ وئگ دبتلئگ تہبئگ ترائگ ملظئگ ےہئگ اورئگ ا ےسئگ ولوگںئگ یکئگ داینئگ یھبئگ ابتہئگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ آخرتئگ یھب۔ئگ االسم‪،‬ئگ اسئگ خرائگ اکئگ اجیھبئگ وہائگ دنیئگ ‬
‫ےہ‪ ،‬ئگ سج ئگ اک ئگ ملع ئگ وپری ئگ اکانئت ئگ اک ئگ ااحہط ئگ ےیک ئگ وہےئ ئگ ےہ‪ ،‬ئگ وج ئگ ازل ئگ ےس ئگ ادب ئگ ک ئگ اک ئگ ینیقی ئگ ملع ئگ رھکا ئگ ےہ ئگ اور ئگ سج ئگ اک ئگ ہطقنٔ ئگ رظن ئگ یطلغ ئگ ےس ئگ اعطقً ئگ ناک ئگ ےہ‪ ،‬ئگ وج ئگ اناین ئگ زدنیگ ئگ ےکئگ ‬
‫آاغزےسئگ یھبئگ وافقئگ ےہئگ اورئگ ااجنمئگ ےسئگ یھبئگ اورئگ سجئگ یکئگ تیشمئگ ےکئگ تحتئگ اناینئگ ولعمامتئگ ںیمئگ روزئگ تروزئگ ریحتئگ ازیگنئگ وتعسئگ دیپائگ وہئگ ریہئگ ےہئگ اورئگ اناینئگ زدنیگئگ ںیمئگ ریغئگ ‬
‫ومعمیلئگ ترایقںئگ روامنئگ وہیتئگ اجئگ ریہئگ ںیہ‪،‬ئگ یسکئگ اورئگ ےکئگ ےیلئگ وتئگ الھبئگ یسکئگ یمئگ یشیبئگ یکئگ ایکئگ اجنگشئئگ وہئگ یگئگ جئگ ہکئگ وخدئگ دایعئگ اولئگ اکئگ ماقمئگ ہیئگ اتبنائگ ایگئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اکئگ اثمیلئگ قرامربندارئگ ‬
‫یکئگ رطحئگ اسئگ دنیئگ یکئگ ریپویئگ رکںیئگ اورئگ ناقرامینئگ ےکئگ وصرئگ ےسئگ حرزےتئگ رںیہ۔‬

‫دنیئگ وکئگ تمکحئگ ےکئگ اسھتئگ رطفیئگ ادنازئگ ںیمئگ شیپئگ ےیجیکئگ ہکئگ وہئگ ریغئگ رطفیئگ وبھجئگ ہن ئگ سوسسئگ وہئگ اورئگ ولگئگ دبےنکئگ اورئگ رفنتمئگ وہےنئگ ےکئگ اجبےئئگ ‪،‬ئگ اسئگ وکئگ وبقلئگ رکےنئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ںیمئگ وکسنئگ اورئگ راجئگ سوسسئگ رکںی‪،‬ئگ اورئگ آپئگ یکئگ رنیم‪،‬ئگ ریشںیئگ زناین‪،‬ئگ اورئگ امیکحہنئگ رط ِزئگ دوعتئگ ےسئگ ولگئگ دنیئگ ںیمئگ ریغ ئگ ومعمیلئگ ششکئگ سوسسئگ رکںی‪،‬رضحتئگ اعموہیئگ ‬
‫نبئگ مکحؓئگ قرامےتئگ ںیہ‪:‬ئگ "اکئگ نارئگ ںیمئگ یبنﷺ ےکئگ اسھتئگ امنزئگ ڑپھئگ راہئگ اھتئگ ہکئگ اکئگ آدیمئگ وکئگ کنیھچئگ آیئ‪،‬ئگ ںیمئگ ےنئگ امنزئگ یہئگ ںیم"ترچمکئگ اہلل" ہہئگ ئگ ‬
‫رککنیھچئگ اکئگ وجابئگ دےئگ ‬
‫دنا۔ ئگ ولگ ئگ ےھجم ئگ وھگرےن ئگ ےگل۔ںیم ئگ ےنئگ اہک ئگ خرا ئگ اہمترا ئگ الھب ئگ رکے ئگ ےھجمئگ ویکں ئگ وھگرئگ رےہ ئگ وہ؟ ئگ وت ئگ ولوگں ئگ ےن ئگ ےھجم ئگ اخومش ئگ ئگ رےنہئگ اک ئگ اشارہ ئگ ایک۔ ئگ ںیم ئگ اخومش ئگ وہ ئگ ایگ۔ئگ جئگ ‬
‫یبنﷺ امنزئگ ےسئگ افرغئگ وہےئ۔ئگ ریمےئگ امںئگ ناپئگ آپﷺ رپئگ قرنان‪،‬ئگ ںیمئگ ےنئگ ااسیئگ رتہبنیئگ میلعتئگ وئگ ترتیبئگ رکےنئگ واالئگ ہنئگ انئگ ےسےلہپئگ یھبکئگ داھکیئگ اورئگ ہنئگ انئگ ےکئگ دعبئگ ‬
‫آپﷺ ےنئگ ہنئگ وتئگ ےھجمئگ ڈا اٹ۔ئگ ہنئگ امرا۔ئگ اورئگ ہنئگ ترائگ الھبئگ اہک۔ئگ رصفئگ ہیئگ قرامنا‪":‬د وھک!ئگ ہیئگ امنزئگ ےہ۔ئگ امنزئگ ںیمئگ ناتئگ جئگ رکنائگ انمبئگ ںیہن۔ئگ امنزئگ وتئگ نامئگ ےہئگ خرائگ یکئگ نایکئگ اورئگ ‬
‫ترتریئگ ایبنئگ رکےن۔ئگ اسئگ یکئگ ترایئئگ ایبنئگ رکےنئگ اورئگ قرآنئگ ڑپےنھئگ اک۔"‬

‫اینپ ئگ رحتتر‪ ،‬ئگ رقتتر ئگ اور ئگ دوعیت ئگ وگتفگؤں ئگ ںیم ئگ ہشیمہ ئگ اس ئگ ادتعال ئگ اک ئگ امامتم ئگ رےیھک ئگ ہک ئگ نس ئگ واولں ئگ رپ ئگ ادیم ئگ یک ئگ تیفی ئگ یھب ئگ اطری ئگ رےہ ئگ اور ئگ وخف ئگ یک ئگ یھب۔ہن ئگ وتئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫وخفئگ رپئگ ااسیئگ ابمہغلئگ آزیمئگ زورئگ دےیجیئگ ہکئگ وہئگ خرائگ یکئگ رتمحئگ ےسئگ امویسئگ ہرےنئگ ںیگلئگ اورئگ اینپئگ االصحئگ اورئگ اجنتئگ اںیہنئگ ہنئگ رصفئگ لکشمئگ ہکلبئگ احملئگ رظنئگ آےنئگ ےگلئگ اورئگ ہنئگ خرائگ یکئگ ‬
‫رتمحئگ اورئگ ششخبئگ اکئگ ااسیئگ وصرئگ شیپئگ ےیجیکئگ ہکئگ وہئگ نالکلئگ یہئگ ےبئگ ناکئگ اورئگ ریغئگ ذہمئگ دارئگ نبئگ اجںیئئگ اورئگ خرائگ یکئگ ےبئگ ناناںئگ رتمحئگ وئگ ششخبئگ اکئگ اہسرائگ ےلئگ رکئگ ناقراموینںئگ رپئگ رمکئگ نادنھئگ ‬
‫ں۔‬
 ‫‪164‬‬

‫رضحتئگ یلعؓئگ قرامےتئگ ںیہ‪:‬‬

‫"رتہبنی ئگ اعمل ئگ وہ ئگ ےہ ئگ وج ئگ ولوگں ئگ وک(ا ےس ئگ ادناز ئگ ےس ئگ خرا ئگ یک ئگ رطف ئگ دوعت ئگ داتی ئگ ےہ ئگ ہک)خرا ئگ ےس ئگ امویس ئگ ںیہن ئگ رکنا ئگ اور ئگ ہن ئگ خرا ئگ یک ئگ ناقرامین ئگ ےک ئگ ےیل ئگ اںیہنئگ ‬
‫چض‬
‫ر ییںئگ داتیئگ ےہئگ اورئگ ہنئگ خرائگ ےکئگ ذعابئگ ےسئگ اںیہنئگ ےبئگ وخفئگ انبنائگ ےہ۔"‬

‫دوعیت ئگ وکوششں ئگ ںیم ئگ دوام ئگ اور ئگ لسلست ئگ دیپا ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ وج ئگ رپورگام ئگ انبںیئ ئگ اےس ئگ اابقتسل ئگ اور ئگ ذہم ئگ داری ئگ ےک ئگ اسھت ئگ تراتر ئگ الچےت ئگ رےنہ ئگ یک ئگ وکشش ئگ ےیجیک ئگ ۔‬ ‫‪۵‬۔‬
‫رپورگاومںئگ وکئگ ادوھرائگ وھچڑےنئگ اورئگ ےئنےئنئگ رپورگامئگ انبےنئگ یکئگ اعدتئگ ےسئگ ےئچب۔ئگ وھتڑائگ اکمئگ ےیجیکئگ نکیلئگ لسلسمئگ ےیجیک۔ئگ ‬

‫یبنﷺاکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"رتہبنیئگ لمعئگ وہئگ ےہئگ وجئگ لسلسمئگ ایکئگ اجنائگ رےہ‪،‬ئگ اچےہئگ وہئگ انتکئگ یہئگ وھتڑائگ وہ۔"‬

‫شیپآےنئگ وایلئگ الکشمت‪،‬ئگ اکتفیلئگ اورئگ آزاموشئںئگ اکئگ دنخہئگ پیشااینئگ ےسئگ اابقتسلئگ ےیجیکئگ اورئگ ربصئگ وئگ ااقتسمئگ داھکےیئ۔‬
‫دوعتئگ ئگ وغیلبتئگ یکئگ راہئگ ںیمئگ ئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬

‫قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫رک َو ْاصبِرْ َعلٰی َم ۤا اَ َصابَ َ‬

‫کؕ (امقلن‪)۷۱:‬‬ ‫َواْ ُمرْ بِال َْم ْعرُ ْوفِ َوان ْ َہ َع ِن ال ُْم ْن َ ِ‬
‫ئ‬
‫ئگ اصمییھبئگ آںیئئگ انئگ وکئگ االقتسلئگ ےکئگ اسھتئگ تردابئگ رکےتئگ روہ۔"‬
‫ئگ ‬ ‫"اورئگ یکینئگ اکئگ مکحئگ دو‪،‬ئگ اورئگ ترایئئگ ےسئگ رووکئگ اورئگ اسئگ راہئگ ںیمئگ وج‬
‫ئ‬
‫راہ ئگ ِقح ئگ ںیم ئگ اصمی ئگ اور ئگ الکشمتئگ اک ئگ آنائگ رضوریئگ ےہ‪ ،‬ئگ آزامشئ ئگ یک ئگ زنمولں ئگ ےسئگ زگر ئگ رک ئگ یہ ئگ اامین ئگ ںیم ئگ وقت ئگ آیت ئگ ےہ ئگ اور ئگ االخق ئگ و ئگ رکدار ئگ ںیم ئگ یگتخپئگ دیپا ئگ ئگ وہیتئگ ‬
‫ےہ۔ئگ یہیئگ وہجئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ اےنپئگ انئگ دنبوںئگ وکئگ رضورئگ آزامنائگ ےہوجئگ اامینئگ اکئگ دوعیٰئگ رکےتئگ ںیہئگ اورئگ وجئگ اےنپئگ دنیئگ وئگ اامینئگ ںیمئگ انتجئگ زنادہئگ ہتخپئگ وہنائگ ےہئگ اسئگ یکئگ آزامشئئگ یھبئگ ایسئگ ‬
‫احلظئگ ےسئگ تخسئگ وہیتئگ ےہ۔‬

‫خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ۙ اال ِذیْ َن ا ِ َذ ۤا َا َصابَ ْت ُہ ْم ُّمصِ ْی َب ٌۃۙ قَالُ ۤۡوا اِناا ِہلِل‬

‫الصبِرِیْ َن ﴿‪﴾۱۲۲‬‬ ‫تؕ َو َب ِّ ِ‬ ‫شَی ٍء ِّم َن ا ْل َخوفِ َوا ْل ُجو ِع َو َن ْق ٍص ِّم َن ْاالَ َموا ِل َو ْاالَ ْنف ُِس َو ا‬
‫الث َمرٰ ِ‬ ‫َو َل َن ْبلُ َوناکُ ْم ب ِ ْ‬
‫رش ّٰ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ک َعل َْیہِ ْم َصل َٰو ٌت ِّم ْن اربِّہِ ْم َو َر ْح َم ٌۃ۟ َواُولٰۤئ ِ َ‬
‫ک ہُ ُم ال ُْم ْہ َت ُد ْو َن ﴿‪( ﴾۱۲۵‬ارقبلہ‪۷۵۵:‬نا‪)۷۵۱‬‬ ‫َو اِن ا ۤا اِل َْی ِہ ٰر ِج ُع ْو َن ﴿‪﴾۱۲۸‬‬
‫ؕ اُولٰۤئ ِ َ‬

‫"اورئگ مہئگ رضورئگ ںیہمتئگ وخفئگ وئگ رطخ‪،‬افہق ئگ یشک‪،‬اجنئگ وئگ املئگ ےکئگ اصقنناتئگ اورئگ آدموینںئگ ےکئگ اھگےٹئگ ںیمئگ التبمئگ رکئگ ےکئگ اہمتریئگ آزامشئئگ رکںیئگ ےگ۔انئگ احالتئگ ‬
‫ن‬
‫ںیمئگ وجئگ ولگئگ ربصئگ رکںیئگ اورئگ جئگ وکیئئگ تبیصئگ ڑپےئگ وتئگ ںیہکئگ ہکئگ "مہئگ خرائگ یہئگ ےکئگ ںیہئگ اورئگ خرائگ یہئگ یکئگ رطفئگ ںیمہئگ ٹلپئگ رکئگ اجنائگ ےہ۔اںیہنئگ وخشئگ ربخیئگ دےئگ دےیجی‪،‬ا ئگ ‬
‫رپئگ انئگ ےکئگ ربئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ انعناتئگ وہںئگ یگ۔ئگ اسئگ یکئگ رتمحئگ انئگ رپئگ اسہیئگ رکےئگ یگئگ اورئگ ا ےسئگ یہئگ ولگئگ رابئگ روئگ ںیہ۔"‬
 ‫‪165‬‬

‫رضحتئگ دعسؓئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ وپاھچ۔ئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! بئگ ےسئگ زنادہئگ تخسئگ آزامشئئگ سکئگ صخشئگ یکئگ وہیتئگ ےہ۔آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "اباءئگ یکئگ ‬
‫رھپئگ وجئگ دنیئگ وئگ اامینئگ ںیمئگ انئگ ےسئگ زنادہئگ قر یئگ وہئگ اورئگ رھپئگ وجئگ اسئگ ےسئگ قر یئگ وہئگ ۔ئگ آدیمئگ یکئگ آزامشئئگ اسئگ ےکئگ دنیئگ ےکئگ اابتع ئگ رےسئگ وہیتئگ ےہ‪،‬ئگ سپئگ وجئگ صخشئگ اےنپئگ دنیئگ نیمئگ ہتخپئگ ‬
‫وہنائگ ےہئگ اسئگ یکئگ آزامشئئگ تخسئگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ وجئگ دنیئگ ںیمئگ زمکورئگ وہنائگ ےہئگ اسئگ یکئگ آزامشئئگ یکلہئگ وہیتئگ ےہ۔ئگ اورئگ ہیئگ آزامشئئگ تراترئگ وہیتئگ ریتہئگ ےہئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ وہئگ زنیمئگ رپئگ اسئگ ‬
‫احلئگ ںیمئگ اتلچئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ رپئگ گاہئگ اکئگ وکیئئگ اترئگ ںیہنئگ رہئگ اجنا۔"(وکشمٰۃ)‬

‫ئگ ڈرانا‬
‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ اانپئگ احلئگ ایبنئگ رکےتئگ وہےئئگ قرامنا‪:‬ئگ "ےھجمئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ اانتئگ اتسنائگ ایگئگ ہکئگ یھبکئگ وکیئئگ انانئگ اانتئگ ںیہنئگ اتسنائگ ایگئگ اورئگ ےھجمئگ خرائگ یکئگ راہئگ ںیمئگ اانت ئگ ‬
‫ایگئگ ہکئگ وکیئئگ صخشئگ اانتئگ ںیہنئگ ڈرانائگ ایگئگ ئگ اورئگ مہئگ رپئگ سیتئگ ‪۰۳‬ئگ بئگ وئگ روزئگ ا ےس ئگ زگرےئگ ںیہئگ ہکئگ ریمےئگ اورئگ البلؓئگ ےکئگ اھکےنئگ ےکئگ ےیلئگ وکیئئگ ایسیئگ زیچئگ ہنئگ یھتئگ ک ےئگ وکیئئگ اجدنارئگ اھکئگ ‬
‫ےکسئگ وساےئئگ اسئگ رصتخمئگ وتےشئگ ےکئگ وجئگ البلؓئگ یکئگ لغبئگ ںیمئگ اھت۔"(ترذمی)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫"وج ئگ صخش ئگ ربص ئگ رکےن ئگ یک ئگ وکشش ئگ رکے ئگ اگ ئگ خرا ئگ اس ئگ وک ئگ ربص ئگ ےشخب ئگ اگ ئگ اور ئگ ربص ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ رتہب ئگ اور ئگ تہب ئگ یس ئگ الھبویئں ئگ ئگ وک ئگ و ےنٹی ئگ وایل ئگ ششخب ئگ اور ئگ وکیئئگ ‬
‫ںیہن۔(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫درا ل ئگ آزامںیشئ ئگ رحتک ئگ وک ئگ وقت ئگ اچنہپےن ئگ اور ئگ آےگ ئگ تراھےن ئگ اک ئگ الزیم ئگ ذرہعی ئگ ںیہ۔آزاموشئں ئگ یک ئگ زنمولں ئگ ےس ئگ زگرے ئگ ریغب ئگ وکیئ ئگ رحتک ئگ یھبک ئگ اکایمبئگ ‬
‫ںیہنئگ وہئگ یتکس۔ئگ ناوصخلصئگ وہئگ رحتکئگ وجئگ ملعئگ اناینئگ ںیمئگ اکئگ ہمہئگ ریگئگ ابالقناتئگ یکئگ دوعتئگ دیتیئگ وہئگ اورئگ وپریئگ وکئگ یئنئگ اینبدوںئگ رپئگ ریمعتئگ رکےنئگ اکئگ ہبوہبئگ ریتھکئگ وہ۔ئگ ‬

‫طل‬
‫سج ئگ زامےن ئگ ںیم ئگ ےکم ئگ ےک ئگ د گ ئگ دل ئگ ولگ‪ ،‬ئگ یبنﷺ اور ئگ یبنﷺ ےک ئگ اسویھتں ئگ رپ ئگ ےب ئگ انپہ ئگ م ئگ و ئگ متس ئگ وتڑ ئگ رےہ ئگ ےھت ئگ ایہن ئگ دونں ئگ اک ئگ اک ئگ واہعق ئگ رضحتئگ ‬
‫ابخبئگ نبئگ االرتؓئگ ایبنئگ رکےتئگ ںیہ‪:‬‬

‫"یبنﷺ تیب ئگ اہلل ئگ ےک ئگ اس ے ئگ اچدر ئگ رس ئگ ےک ئگ ےچین ئگ رےھک ئگ آرام ئگ قرام ئگ رےہ ئگ ےھت۔ ئگ مہ ئگ آپﷺ ےک ئگ ناس ئگ یاکی ئگ ےل ئگ رک ئگ ےچنہپ۔ ئگ ناروسلئگ ‬
‫اہللﷺ!آپﷺ ہارئگ ےئگ ےیلئگ خرائگ ےسئگ دمدئگ بلطمئگ ںیہنئگ قرامےت۔ئگ آپﷺ اسئگ ملظئگ ےکئگ اخےمتئگ یکئگ داعئگ ںیہن رکےت۔ئگ (آخرئگ ہیئگ ہلسلسئگ بکئگ کئگ درازئگ رےہئگ ‬
‫ئ‬
‫ئگ اصمیاکئگ دورئگ متخئگ وہئگ اگ؟)ئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ نسئگ رکئگ قرامنا‪:‬ئگ "متئگ ےسئگ ےلہپئگ ا ےسئگ ولگئگ زگرےئگ ںیہئگ ہکئگ انئگ ںیمئگ ےسئگ ضعبئگ ےکئگ ےیلئگ گراھئگ ‪،‬وھدائگ اجنا۔رھپئگ اسئگ ‬
‫ئگ ‬ ‫اگئگ اورئگ بکئگ ہی‬
‫وکئگ اسئگ گرےھئگ ںیمئگ ڑھکائگ رکئگ دنائگ اجنا‪،‬ئگ رھپئگ آرائگ النائگ اجنائگ اورئگ اسئگ ےکئگ مسجئگ وکئگ ریچائگ اجنا۔ئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ اسئگ ےکئگ مسجئگ ےکئگ دوڑکٹےئگ رکئگ د ےئگ اجےت۔ئگ رھپئگ یھبئگ وہئگ اےنپئگ دنیئگ ےسئگ ہنئگ ‬
‫رھپنائگ اورئگ اسئگ ےکئگ مسجئگ ںیمئگ ولےہئگ ےکئگ چ ےھگئگ ےئوھےئئگ اجےتئگ وجئگ وگبئگ ےسئگ زگرئگ رکئگ ڈہویںئگ اورئگ وھٹپںئگ کئگ چنہئگ اجےتئگ رگمئگ وہئگ خرائگ اکئگ دنبہئگ قحئگ ےسئگ ہنئگ رھپنا۔ئگ مسقئگ ےہئگ خرائگ یک‪،‬ئگ ‬
‫ہیئگ دنیئگ اغلئگ وہئگ رکئگ رےہئگ اگئگ ۔ئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ وسار(نمیئگ ےکئگ دارئگ االخلےف)ئگ اعنصءئگ ےسئگ رضحئگ ومتئگ کئگ اکئگ رفسئگ رکےئگ اگئگ اورئگ راےتسئگ ںیمئگ خرائگ ےکئگ وسائگ اسئگ وکئگ یسکئگ اکئگ وخفئگ ہنئگ ‬
‫یانائگ رےہئگ وہ۔(اخبری)‬
‫ہکمتئگ دلج ئگ ‬
‫وہاگ۔ئگ اہتبلئگ رچوائگ وہںئگ وکئگ رصفئگ ڑھبویںئگ اکئگ وخفئگ رےہئگ ئگ اگہکئگ ںیہکئگ رکبیئگ ااھٹئگ ہنئگ ےلئگ اجںیئئگ نکیلئگ اوسفسئگ ئگ ‬

‫رضحتئگ اعموہیؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ''ںیمئگ ےنئگ یبنﷺ وکئگ ہیئگ ارشادئگ قرامےتئگ انسئگ ےہئگ ہکئگ ‪:‬ریمیئگ امئگ ںیمئگ تراترئگ اکئگ رگوہئگ وموجدئگ رےہئگ اگئگ وجئگ خرائگ ےکئگ دنیئگ اکئگ احمظفئگ ‬
‫رےہ ئگ اگ ئگ ۔وج ئگ ولگ ئگ انئگ اک ئگ اسھت ئگ ہن ئگ دںی ئگ ےگ ئگ اور ئگ وج ئگ ولگ ئگ ان ئگ یک ئگ اخمتفل ئگ رکںی ئگ ےگ ئگ وہ ئگ ان ئگ وک ئگ ابتہ ئگ ہن ئگ رکئگ ںیکس ئگ ےگ ئگ اہیںئگ ک ئگ ہک ئگ خرائگ اک ئگ ہلصیف ئگ آ ئگ اجےئ ئگ اورئگ ہی ئگ دنیئگ ےکئگ احمظفئگ ‬
‫ولگئگ ئگ اینپئگ ایسئگ احلئگ ںیمئگ اقمئئگ رںیہئگ ےگئگ ئگ ۔(اخبریئگ وئگ ملسم)‬
 ‫‪166‬‬

‫ےبئگ اجئگ رواداریئگ ‪،‬دماہٹٹئگ اورئگ اوصولںئگ یکئگ قرناینئگ دےنیئگ ےسئگ یتخسئگ ےکئگ اسھتئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ ۔قرآنئگ ںیمئگ ومونمںئگ یکئگ رعتفیئگ ںیمئگ اہکئگ ایگئگ ےہئگ ئگ ‪:‬‬

‫اشدآء علی الکفار‬

‫وہئگ اکقروںئگ رپئگ تخسئگ وہےتئگ ںیہ‬

‫ینعیئگ وہئگ اےنپئگ دنیئگ اورئگ اوصولںئگ ےکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ ااہتنیئئگ دشیرئگ وہےتئگ ںیہئگ ۔وہئگ یسکئگ احلئگ ںیمئگ یھبئگ ئگ وکیئئگ اصمتحلئگ نائگ دماہٹٹئگ ںیہنئگ رکےتئگ ۔وہئگ بئگ ھچئگ تردابئگ رکےتئگ ںیہئگ ‬
‫نکیلئگ دنیئگ وئگ اوصلئگ یکئگ قرناینئگ ںیہنئگ دےئگ تکس۔املسمونںئگ وکئگ خرائگ ےنئگ یبنﷺ ےکئگ وتطسئگ ےسئگ ہیئگ دہایئگ دیئگ ےہ‬

‫فلذلک فادع واستقم کما امرت وال تدبع اھوآءھمئگ (اوشلریئگ ‪)۷۵:‬‬

‫سپئگ آپئگ ایسئگ دنیئگ یکئگ رطفئگ دوعتئگ دےیجیئگ اورئگ سجئگ رطحئگ آپئگ وکئگ مکحئگ دنائگ ایگئگ ےہئگ ۔ایسئگ رپئگ وبضمیطئگ ےسئگ ےمجئگ رےیہئگ اورئگ انئگ یکئگ وخااشہتئگ ےکئگ ےھچیپئگ ہنئگ ےیلچئگ ۔‬

‫دنیئگ ےکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ دماہٹٹئگ ‪،‬ےبئگ اجئگ رواداریئگ اورئگ نالطئگ ےسئگ اصمتحلئگ وہئگ رطخناکئگ زمکوریئگ ےہئگ وجئگ دنیئگ وئگ اامینئگ وکئگ ابتہئگ رکئگ ےکئگ رھکئگ دیتیئگ ےہ۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ۔‬

‫ج ئگ ینب ئگ ارسالی ئگ خرا ئگ یک ئگ ناقراموینں ئگ ےک ئگ اکم ئگ رکےن ئگ ےگل ئگ وت ئگ ان ئگ ےک ئگ املعء ئگ ےن ئگ ان ئگ وک ئگ رواک ئگ نکیل ئگ وہ ئگ ںیہن ئگ رےک ئگ ( ئگ وت ئگ ان ئگ ےک ئگ املعء ئگ انئگ اک ئگ ناک ٹاٹ ئگ رکےن ئگ ےک ئگ اجبےئ)ان ئگ یکئگ ‬
‫وسلجمںئگ ںیمئگ ےنھٹیبےگلئگ اورئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ اھکےنئگ ےنیپئگ ےگلئگ جئگ ااسیئگ وہائگ وتئگ خرائگ ےنئگ انئگ بئگ ےکئگ دلئگ اکئگ ےسیجئگ رکئگ د ےاورئگ رھپئگ رضحتئگ داؤدہیلئگ االسلمئگ اورئگ رضحتئگ عی سیئگ ‬
‫انبئگ رمص ئگ ہیلئگ االسلمئگ یکئگ زنانئگ ےسئگ خرائگ ےنئگ انئگ رپئگ تنعلئگ یکئگ ۔‬

‫ہیئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ اوہنںئگ ےنئگ ناقرامینئگ یکئگ راہئگ اایتخرئگ یکئگ اورئگ ایسئگ ںیمئگ ترےتھئگ ےلچئگ ےئگ ۔اسئگ دحیئگ ےکئگ راویئگ دبعاہللئگ نبئگ وعسمدؓئگ ئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنئگ ارکمئگ ﷺ کیٹئگ اگلےئئگ ‬
‫ےھٹیبئگ ےھتئگ رھپئگ دیسےھئگ ھٹیبئگ ےئگ اورئگ ئگ قرامنائگ ںیہنئگ ئگ اسئگ ذاتئگ یکئگ مسقئگ سجئگ ےکئگ ےضبقئگ ںیمئگ ریمیئگ اجنئگ ےہئگ متئگ رضورئگ ولوگںئگ وکئگ یکینئگ اکئگ مکحئگ دےتیئگ روہئگ ےگئگ اورئگ ترایئئگ ےسئگ روےتکئگ روہئگ ‬
‫ےگئگ اورئگ اظملئگ اکئگ اہھتئگ ڑکپوئگ ےگئگ اورئگ اظملئگ وکئگ قحئگ ےکئگ آےگئگ اکھجؤئگ ےگئگ ارگئگ متئگ ولگئگ ااسیئگ ہنئگ رکوئگ ےگوتمتئگ ئگ بئگ ےکئگ دلئگ یھبئگ اکئگ یہئگ رطحئگ ےکئگ وہئگ اجںیئئگ ےگئگ اورئگ رھپئگ خرائگ ںیہمتئگ ‬
‫اینپئگ رتمحئگ اورئگ دہایئگ ےسئگ ئگ دورئگ کنیھپئگ دےئگ اگئگ سجئگ رطحئگ ینبئگ ارسالیئگ وکئگ اسئگ ےنئگ ئگ ورحومئگ رکئگ دنائگ ۔‬

‫اےنپئگ وچبںئگ یکئگ االصحئگ وئگ ترتیبئگ اورئگ انئگ وکئگ ااقمئگ دنیئگ اکئگ قرہضیئگ ااجنمئگ دےنیئگ ےکئگ ےیلئگ ایترئگ رکنائگ آپئگ اکئگ اونیلئگ قرضئگ یھبئگ ےہئگ اورئگ آپئگ یکئگ رسرگویمںئگ اکئگ رطفیئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫دیمانئگ یھب۔ئگ اسئگ دیمانئگ وکئگ وھچڑئگ رکئگ اینپئگ یغیلبتئگ اورئگ االصیحئگ وکوششںئگ ےکئگ ےیلئگ ضحمئگ ناہرئگ ےکئگ دیمانئگ التشئگ رکنائگ ریغئگ امیکحہنئگ اورئگ ریغئگ رطفیئگ لمعئگ ےہئگ اورئگ ہیئگ تہبئگ تریئگ ‬
‫وکنایہئگ اورئگ قرارئگ ےہ۔ئگ اسئگ یکئگ اثملئگ ایسیئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ طحقئگ ےکئگ زامےنئگ ںیمئگ اےنپئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ وھبکئگ ایپسئگ ےسئگ یراھلئگ اورئگ اجنئگ بلبئگ وھچڑئگ رکئگ ناہرئگ ےکئگ رضورتئگ دنموںئگ ‬
‫وکالتشئگ رکئگ ےکئگ ہلغئگ میسقتئگ رکےنئگ یکئگ ایفضئگ اکئگ اظمہرہئگ رکںی۔ئگ وگنائگ ہنئگ وتئگ آپئگ وکئگ رھکئگ ایپسئگ اورئگ قریئگ وئگ تبحمئگ اکئگ ااسحسئگ ےہئگ اورئگ ہنئگ ےلغئگ یکئگ میسقتئگ یکئگ تمکحئگ یہئگ ےسئگ آپئگ اکئگ ‬
‫ذنہئگ آانشئگ ےہ۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ومونمںئگ وکئگ دہایئگ دیئگ یئگئگ ےہ۔ئگ ‬

‫ی ٰۤ َا ُّی َہا اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا ق ُۤۡوا اَ ْنف َُسکُ ْم َو اَ ْہل ِ ْیکُ ْم نَارا‬
 ‫‪167‬‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ اسئگ یکئگ رشتحیئگ انئگ اافلظئگ ںیمئگ قرامیئئگ ےہ‪:‬‬

‫"مت ئگ ںیم ئگ ےس ئگ ہر ئگ اک ئگ ناران ئگ اور ئگ ذہم ئگ دار ئگ ےہ‪ ،‬ئگ اور ئگ مت ئگ ںیم ئگ ےس ئگ ہر ئگ اک ئگ ےس ئگ ان ئگ ولوگں ئگ ےک ئگ نارے ئگ ںیم ئگ نازرپس ئگ یک ئگ اجےئ ئگ یگ ئگ وج ئگ اس ئگ یک ئگ ناراین ئگ ںیم ئگ وہںئگ ‬
‫ےگ۔ئگ احمکئگ نارانئگ ےہئگ اورئگ اسئگ ےسئگ اسئگ یکئگ رتیعئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ وپاھچئگ اجےئئگ اگئگ اورئگ وشہرئگ اےنپئگ رھگئگ اعولںئگ اکئگ نارانئگ ےہئگ اورئگ وعرتئگ اےنپئگ وشہرئگ ےکئگ رھگئگ اورئگ اسئگ ےکئگ وچبںئگ ‬
‫یک ئگ ناران ئگ ےہ۔ ئگ وت ئگ مت ئگ ںیم ئگ ےسئگ ہرئگ ناکئگ نارانئگ اورئگ ذہمئگ دارئگ ےہئگ اورئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ ہرئگ اکئگ ےسئگ انئگ ولوگںئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ وپھچئگ ھچگئگ وہئگ یگئگ وجئگ اسئگ یکئگ ناراینئگ ںیمئگ د ےئگ ےئگ ‬
‫ںیہ۔ئگ (اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫اےنپئگ ڑپوویسںئگ او ئگ رےلحمئگ واولںئگ یکئگ االصحئگ ئگ ومیلعتئگ یکئگ یھبئگ رکفئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ وکئگ یھبئگ اانپئگ قرہضی ےھجمس۔‬ ‫‪۶‬۔‬

‫یبنﷺ ےنئگ اکئگ دنئگ ہبطخئگ دنائگ اورئگ اسئگ ںیمئگ ھچئگ املسمونںئگ یکئگ رعتفیئگ قرامیئ۔ئگ رھپئگ ئگ قرامنا‪:‬ئگ "ااسیئگ ویکںئگ ےہئگ ہکئگ ھچئگ ولگئگ اےنپئگ ڑپوویسںئگ ںیمئگ دنیئگ یکئگ ھجمسئگ ‬
‫وبھج ئگ دیپا ئگ ںیہن ئگ رکےت ئگ اور ئگ اںیہن ئگ دنی ئگ ںیہن ئگ اھکسےت ئگ اور ئگ اںیہن ئگ دنی ئگ ےس ئگ ناوافق ئگ رےنہ ئگ ےک ئگ ئگ ربعانتک ئگ اتن ج ئگ ںیہن ئگ اتبےت۔ ئگ اور ئگ اںیہن ئگ ترے ئگ اکومں ئگ ےس ئگ ںیہنئگ ‬
‫روےتک؟اور ئگ ااسی ئگ ویکں ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ھچ ئگ ولگ ئگ اےنپ ئگ ڑپوویسں ئگ ےس ئگ دنی ئگ اک ئگ ملع ئگ اح ل ئگ ںیہن ئگ رکےت ئگ اور ئگ دنی ئگ یک ئگ ھجمس ئگ وبھج ئگ دیپا ئگ ںیہن ئگ رکےت ئگ اور ئگ دنی ئگ ےس ئگ اجلہ ئگ رےنہ ئگ ےکئگ ‬
‫ربعانتکئگ اتن جئگ ولعممئگ ںیہنئگ رکےتئگ اورئگ دنیئگ ےسئگ اجلہئگ رےنہئگ ےکئگ ربعانتکئگ اتن جئگ ولعممئگ ںیہنئگ رکےت۔ئگ خرائگ یکئگ مسق!ئگ ولگئگ اےنپئگ ڑپوویسںئگ وکئگ الزامًئگ دنیئگ یک ئگ میلعتئگ دںی۔ئگ ‬
‫ےیہہکئگ الزامًئگ اےنپئگ ڑپوویسںئگ ‬
‫انئگ ےکئگ ادنرئگ دنیئگ یکئگ ھجمسئگ وبھجئگ دیپائگ رکںی۔ئگ اںیہنئگ تحیصنئگ رکںی۔ئگ انئگ وکئگ ایھچئگ ناںیتئگ اتبںیئئگ اورئگ انئگ وکئگ تریئگ ناوتںئگ ےسئگ روںیکئگ زینئگ ولوگںئگ وکئگ ئگ اچ ئگ ‬
‫ےسئگ دنیئگ ںیھکیس‪،‬ئگ دنیئگ یکئگ ھجمسئگ دیپائگ رکںیئگ اورئگ انئگ یکئگ وتحیصنںئگ وکئگ وبقلئگ رکںیئگ ورہنئگ ںیمئگ اںیہنئگ تہبئگ دلجئگ زسائگ دوںئگ اک۔"ئگ رھپئگ آپﷺ ررئگ ےسئگ اترئگ آےئئگ اورئگ رقتترئگ متخئگ ‬
‫قرامئگ دی۔‬

‫نسئگ واولںئگ ںیمئگ ےسئگ ضعبئگ ولوگںئگ ےنئگ دورسوںئگ ےسئگ وپاھچ‪،‬ئگ ہیئگ وکنئگ ولگئگ ےھتئگ نجئگ ےکئگ الخفئگ یبنﷺ ےنئگ رقتترئگ قرامیئ؟دورسےئگ ولوگںئگ ےنئگ اتبنائگ ‬
‫ہک ئگ آپﷺ اک ئگ روےئ ئگ نخس ئگ ہلیبقٔ ئگ ارعش ئگ ےک ئگ ولوگں ئگ یک ئگ رطف ئگ اھت۔ ئگ ہی ئگ ولگ ئگ دنی ئگ اک ئگ لمع ئگ رکےنھک ئگ والے ئگ ولگ ئگ ںیہ ئگ اور ئگ ان ئگ ےک ئگ ڑپوس ئگ ںیم ئگ ںومشں ئگ رپ ئگ رےنہ ئگ واےلئگ ‬
‫داہییتئگ اخرئگ ولگئگ ںیہ۔ئگ جئگ اسئگ رقتترئگ یکئگ ربخئگ ارعشیئگ ولوگںئگ وکیچنہپئگ وتئگ وہئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہےئئگ اورئگ اہک‪":‬اےئگ خرائگ ےکئگ روسلﷺ! آپﷺ‬
‫ےنپ‬
‫ےنئگ اےنپئگ ےبطخئگ ںیمئگ ھچئگ ولوگںئگ یکئگ رعتفیئگ قرامیئئگ اورئگ ہارےئگ اورپئگ ہئگ قرامناوتئگ قرامےیئئگ مہئگ ےسئگ ایکئگ وصقرئگ وہا؟ئگ آپﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ولوگںئگ اکئگ قرضئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ ا ئگ ‬
‫ڑپوویسںئگ وکئگ دنیئگ یکئگ میلعتئگ دںی‪،‬ئگ اںیہنئگ وظعئگ وئگ تحیصنئگ رکںی‪،‬ئگ ایھچئگ ناوتںئگ یکئگ نیقلتئگ ئگ رکںیئگ اورئگ تریئگ ناوتںئگ ےسئگ روںیک‪،‬ئگ ایسئگ رطحئگ ولوگںئگ اکئگ ہیئگ یھبئگ قرضئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ ‬
‫ہی‬
‫ڑپوویسںئگ ےسئگ دنیئگ اکئگ ملعئگ اح لئگ رکںی‪،‬ئگ انئگ یکئگ وتحیصنںئگ وکئگ وبقلئگ رکںیئگ اورئگ اےنپئگ ادنرئگ دنیئگ یکئگ ھجمسئگ دیپائگ رکںیئگ ورہنئگ ںیمئگ تہبئگ دلجئگ انئگ ولوگںئگ وکئگ داینئگ ںیمئگ زسائگ دوںئگ اگ۔" ئگ ‬
‫نس ئگ رک ئگ ارعش ئگ ےک ئگ ولوگں ئگ ےن ئگ اہک‪ :‬ئگ "اے ئگ خرا ئگ ےک ئگ روسلﷺ! ایک ئگ مہ ئگ دورسے ئگ ولوگں ئگ ںیم ئگ ھجمس ئگ دیپا ئگ رکںی؟" ئگ آپﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "یج ئگ اہں ئگ ہی ئگ اہمتری ئگ ذہمئگ ‬
‫داریئگ ےہ"ئگ وتئگ ہیئگ ولگئگ وبےل۔ئگ وضحرﷺ ںیمہئگ اکئگ اسلئگ یکئگ تلہمئگ دےیجی۔انچہچنئگ وضحرﷺ ےنئگ انئگ وکئگ اکئگ اسلئگ یکئگ تلہمئگ دیئگ سجئگ ںیمئگ وہئگ اےنپئگ ڑپوویسںئگ ‬
‫وکئگ دنیئگ اھکسںیئئگ اورئگ دینیئگ ھجمسئگ دیپائگ رکںی۔ئگ اسئگ ےکئگ دعبئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ آںیتیئگ التوتئگ قرامںیئ‪:‬‬

‫رس ٓا ِءیْ َل َعلٰی ل ِ َسا ِن َد ٗاو َد َوع ِْی َسی ابْ ِن َم ْریَ َمؕ ذٰل ِ َ‬ ‫ا‬
‫ک ب ِ َما َع َص ْوا واکَان ُْوا َی ْع َت ُد ْو َن ﴿‪ ﴾۵۶‬کَان ُْوا َال یَد َ َنا َہ ْو َن َع ْن ُّم ْن َرکٍ ف ََعلُ ْوہُؕ‬ ‫لُع َِن ال ِذیْ َن َک َ ُ‬
‫رف ْوا ِمنۢۡ بَنِ ۤۡی ا ِ ْ َ‬
‫لَبِئ َْس َما کَان ُْوا َیف َْعلُ ْو َن (ااملدئہ‪۱۸:‬۔‪)۱۶‬‬
 ‫‪168‬‬

‫"ینبئگ ارسالیئگ ےکئگ رفکئگ رکےنئگ واولںئگ رپئگ تنعلئگ یکئگ یئگئگ داؤدؑئگ یکئگ زنانئگ ےسئگ اورئگ عیسیٰئگ انبئگ رمص ؑئگ یکئگ زنانئگ ےسئگ اورئگ ہیئگ تنعلئگ اسئگ ےیلئگ یکئگ یئگئگ ہکئگ اوہنںئگ ےنئگ ناقرامینئگ ‬
‫یکئگ راہئگ اایتخرئگ یکئگ اورئگ تراترئگ خرائگ ےکئگ ااکحمئگ وتڑےتئگ ےلچئگ ے۔ہیئگ آسپئگ ںیمئگ اکئگ دورسےئگ وکئگ تریئگ ناوتںئگ ےکئگ رکےنئگ ےسئگ ںیہنئگ روےتکئگ ےھت۔ئگ البہبشئگ انئگ یکئگ ہیئگ رحتئگ ااہتنیئئگ ‬
‫تریئگ یھت۔"‬

‫نجئگ ولوگںئگ ےکئگ درایمنئگ آپئگ دوعتئگ وئگ غیلبتئگ اکئگ وخوگشارئگ قرہضیئگ ااجنمئگ دےئگ رےہئگ وہں‪،‬ئگ انئگ ےکئگ ذمیبہئگ اقلعتتئگ اورئگ خرناتئگ اکئگ ارتحامئگ وئگ احلظئگ ےیجیک۔ئگ ہنئگ انئگ ےکئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫ترروگں ئگ اور ئگ وشیپاؤں ئگ وک ئگ ترے ئگ نام ئگ ےسئگ ناد ئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ ہن ئگ ان ئگ ےک ئگ دقتعمات ئگ رپ ئگ ےلمحئگ ےیجیک‪ ،‬ئگ ہن ئگ ان ئگ ےک ئگ ذمیبہ ئگ رظننات ئگ یک ئگ ریقحت ئگ ےیجیک۔ئگ تبثمئگ ادنازئگ ںیمئگ تمکحئگ ےک ئگ اسھتئگ اینپئگ ‬
‫دوعت ئگ شیپئگ ےیجیک ئگ اور ئگ دیقنت ئگ ںیم ئگ یھب ئگ اخمنیبط ئگ وک ئگ ڑھباکےن ئگ ےک ئگ اجبےئ ئگ اہنی ئگ دل ئگ وسزی ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ان ئگ ےک ئگ دل ئگ ںیم ئگ اینپ ئگ نات ئگ انارےن ئگ یک ئگ وکشش ئگ ےیجیک۔ئگ اس ئگ ےیلئگ ہکئگ ‬
‫خرنایتئگ دیقنتئگ اورئگ وتنیہئگ آزیمئگ وگتفگئگ ےسئگ اخمبطئگ ںیمئگ یسکئگ وخوگشارئگ دبتیلیئگ یکئگ وتعق ئگ ںیہنئگ وہیت۔ئگ اہتبلئگ ہیئگ ادنوہ ئگ راتہئگ ےہئگ ہکئگ ںیہکئگ تیمحِئگ اجتیلہئگ اورئگ بصعتئگ ےکئگ اجیہنئگ ںیمئگ ‬
‫وہئگ خرائگ اورئگ دنیئگ یکئگ شانئگ ںیمئگ یخاتک ئگ رکےنئگ ےگلئگ اورئگ دنیئگ ےسئگ قر یئگ آےنئگ ےکئگ اجبےئئگ وہئگ اورئگ زنادہئگ دورئگ وہئگ اجےئ۔‬

‫قرآنئگ یکئگ دہایئگ ےہ‪:‬‬

‫َو َال َت ُس ُّبوا اال ِذیْ َن یَ ْدعُ ْو َن ِم ْن دُ ْو ِن اہللِ َف َی ُس ُّبوا ا َ‬

‫ہلل َع ْد ًۢوا بِ َغی ْر ِع ِ ْلمٍؕ‬

‫"(اےئگ ومونم!)ئگ ہیئگ ولگئگ خرائگ ےکئگ وسائگ نجئگ ولوگںئگ وکئگ اکپرےتئگ ںیہئگ انئگ وکئگ اگ ایںئگ ہنئگ دو‪،‬ئگ ااسیئگ ہنئگ وہئگ ہکئگ ہیئگ رشکئگ ےسئگ آےگئگ ترھئگ رکئگ ںاہلئگ یکئگ انبئگ رپئگ خرائگ وکئگ اگ ایںئگ ‬
‫دےنیئگ ںیگل۔"‬

‫ہضیااجنمئگ دےیجی۔ینعیئگ رصفئگ اہللئگ یکئگ رطفئگ دوعتئگ دےنیئگ واےلئگ ب۔ئگ خرائگ ےکئگ دنبوںئگ وکئگ خرائگ ےکئگ وسائگ یسکئگ اورئگ زیچئگ یکئگ رطفئگ ‬
‫دایعئگ ایلئگ اہللئگ نبئگ رکئگ دوعتئگ اکئگ قر ئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫ہرئگ زگئگ ہنئگ البےیئ۔ئگ ہنئگ ونطئگ یکئگ رطفئگ البےیئئگ ہنئگ وقمئگ وئگ لسنئگ یکئگ رطف‪،‬ئگ ہنئگ یسکئگ زنانئگ یکئگ رطفئگ دوعتئگ دےیجی‪،‬ہنئگ یسکئگ امجعئگ یکئگ رطف‪،‬ومنمئگ اکئگ بصنئگ انیعلئگ رصفئگ خرائگ ‬
‫یکئگ راضئگ ےہ‪،‬ئگ ایسئگ بصنئگ انیعلئگ یکئگ رطفئگ دوعتئگ دےیجی‪،‬ئگ اورئگ ہیئگ نیقیئگ دیپائگ رکےنئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ ہکئگ دنبےئگ اکئگ اکمئگ ضحمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ اخقلئگ وئگ امکلئگ یکئگ دنبیگئگ رکے‪،‬ئگ ‬
‫اینپئگ ارفنادیئگ زدنیگئگ ںیمئگ یھب‪،‬ئگ اورئگ اخیگنئگ زدنیگئگ ںیمئگ یھب‪،‬ئگ امسیجئگ زدنیگئگ ںیمئگ یھبئگ اورئگ یکلمئگ زدنیگئگ ںیمئگ یھبئگ اورئگ یکلمئگ اعمالمتئگ ںیمئگ یھب‪،‬ئگ رغضئگ وپریئگ زدنیگئگ ںیمئگ اےنپئگ امکلئگ وئگ ‬
‫رپورداگرئگ ےکئگ ےنہکئگ رپئگ ےلچئگ اورئگ اسئگ ےکئگ اقوننئگ یکئگ ناصلخہنئگ ریپویئگ رکے۔ئگ اسئگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ زیچئگ ایسیئگ ںیہنئگ سجئگ وکئگ املسمنئگ اانپئگ بصنئگ انیعلئگ قرارئگ دے۔ئگ اورئگ اسئگ یکئگ رطفئگ ‬
‫ولوگں ئگ وک ئگ دوعت ئگ دے۔ ئگ ومنمئگ جئگ یھب ئگ خرا ئگ یک ئگ دہای ئگ ےسئگ ہنم ئگ ومڑئگ رک ئگ خرائگ یک ئگ راض ئگ ےک ئگ وسائگ یسک ئگ اور ئگ زیچ ئگ وک ئگ اانپ ئگ بصن ئگ انیعل ئگ قرار ئگ دےئگ اگ۔ ئگ دوونں ئگ ںاہن ئگ ںیمئگ نائگ اکم ئگ وئگ ‬
‫نارمادئگ وہئگ اگ۔ئگ ‬

‫َو َم ْن اَ ْح َس ُن ق َْوال ِّم ام ْن َد َع ۤا الِ َی اہللِ َو َعم ِ َل َصالِحا او قَا َل اِنانِ ْی ِم َن ال ُْم ْسلِمِی ْ َن ﴿‪( ﴾۳۳‬محئگ دجسہ‪)۰۰:‬‬

‫"اس ئگ صخش ئگ یک ئگ نات ئگ ےس ئگ ایھچ ئگ نات ئگ اور ئگ سک ئگ یک ئگ وہ ئگ یگ ئگ سج ئگ ےن ئگ اہلل ئگ یک ئگ رطف ئگ دوعت ئگ دی‪ ،‬ئگ اور ئگ کین ئگ لمع ئگ ایک ئگ اور ئگ اہک ئگ ہک ئگ ںیم ئگ خرا ئگ اک ئگ قرامربندار ئگ اور ئگ ملسمئگ ‬
‫وہں۔"‬

‫مظنئگ امجعئگ ےکئگ آداب‬

 ‫‪169‬‬

‫دوعتئگ وئگ غیلبتئگ اکئگ قرہضیئگ ااجنمئگ دےنیئگ ےکئگ ےیلئگ وبضمطئگ میظنتئگ ووجدئگ ںیمئگ الےیئئگ اورئگ ااقمئگ دنیئگ ےکئگ ےیلئگ اامتجیعئگ خروئگ دہجئگ ےیجیکئگ ئگ ۔‬ ‫‪۷‬۔‬

‫ولتکن منکم امۃ یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینھون عن المنرک۔‬

‫اورئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ اکئگ امجعئگ وتئگ ایسیئگ ئگ رضورئگ وہینئگ اچےیہوجئگ ریخئگ یکئگ ئگ رطفئگ دوعتئگ دےئگ ئگ ‪،‬اےھچئگ اکومںئگ اکئگ مکحئگ دےئگ ئگ اورئگ ترےئگ اکومںئگ ےسئگ روےکئگ ‬

‫اریخلئگ ےسئگ رمادئگ ہرئگ وہئگ رطفیئگ الھبیئئگ ےہئگ ک ےئگ ہشیمہئگ اناینئگ رطفتئگ ےنئگ الھبیئئگ اھجمسئگ ےہئگ اورئگ سجئگ ےکئگ الھبیئئگ وہےنئگ یکئگ اہشدتئگ آامسینئگ اتکوبںئگ ےنئگ دیئگ ےہانئگ امتمئگ الھبویئںئگ ‬
‫اورئگ وخویبںئگ یکئگ اکئگ اجعمئگ ئگ اورئگ رمیئگ لکئگ خرائگ اکئگ اجیھبئگ وہائگ وہئگ دنیئگ ےہئگ وجئگ ہرئگ دورئگ ںیمئگ خرائگ ےکئگ ربمغیپئگ الےتئگ رےہںیہئگ سجئگ یکئگ آخریئگ لمکم‪،‬دنتسمئگ اورئگ وفحمظئگ لکئگ وہئگ اتکبئگ وئگ ‬
‫سئگ ےہئگ وجئگ یبنئگ ﷺ امئگ وکئگ دےئگ ےئگ ںیہ۔ایسئگ ریخئگ یکئگ رطفئگ دوعتئگ دےنیئگ اورئگ الھبویئںئگ ےسئگ داینئگ وکئگ امالئگ املئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ رضوریئگ ےہئگ ہکئگ املسمنئگ امجعئگ نبئگ ‬
‫رک ئگ مظن ئگ وطر ئگ رپ ئگ اس ئگ اکم ئگ وک ئگ ااجنم ئگ دںی ئگ اور ئگ زدنیگ ئگ ےک ئگ ہر ئگ دیمان ئگ ںیم ئگ نالط ئگ رپ ئگ ہبلغ ئگ اح ل ئگ رکےن ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ئگ وبضمط ئگ اامتجتیع ئگ ووجد ئگ ںیم ئگ الںیئ ئگ اور ئگ ااہتنیئ ئگ مظن ئگ خرو ئگ دہجئگ ‬
‫رکںیئگ ۔خرائگ ےنئگ ومونمںئگ یکئگ اسئگ وبضمطئگ اامتجتیعئگ اورئگ اامتجیعئگ خرودہجئگ اکئگ ہشقنئگ ےتچنھکئگ وہےئئگ انئگ یکئگ اثمیلئگ اامتجتیعئگ یکئگ رعتفیئگ یکئگ ےہئگ ئگ اورئگ انئگ وکئگ اانپئگ وبحمبئگ قرارئگ دنائگ ےہئگ ئگ ۔‬

‫ان اہلل یحب الذین یقاتلون فی سبیلہ صفا کانھم بنیان مرصوص‬

‫البئگ ہبشئگ وہئگ ولگئگ خرائگ ےکئگ وبحمبئگ ںیہئگ وجئگ اسئگ یکئگ راہئگ ںیمئگ االقتسلئگ ےکئگ اسھتئگ فصئگ نادنےھئگ ڑلےتئگ رےتہئگ ںیہئگ وگنائگ ہکئگ وہئگ ہسیسئگ الپیئئگ وہیئئگ امعرتئگ ںیہئگ ۔‬

‫یبنﷺ ےنئگ اامتجیعئگ زدنیگئگ یکئگ اتیمہئگ اورئگ امجعئگ نبئگ رکئگ زدنیگئگ زگارےنئگ یکئگ نیقلتئگ رکےتئگ وہےئئگ ارشادئگ قرامنائگ ۔‬
‫ئ‬
‫ئگ اجتںیہنئگ ےہئگ رگمئگ ہیئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ ںیمئگ ےسئگ یسکئگ وکئگ اانپئگ اریمئگ بختنمئگ رکئگ ںئگ (مٹعیئگ )‬
‫نیتئگ آدیمئگ وجئگ یسکئگ لگنجئگ ںیمئگ رےتہئگ وہںئگ ‪،‬انئگ ےکئگ ےیل رئگ ‬

‫اورئگ آپئگ ےنئگ ہیئگ یھبئگ ارشادئگ قرامنائگ ‬

‫وجئگ صخشئگ جئگ ےکئگ ئگ وطسئگ ںیمئگ اانپئگ رھگئگ انبنائگ اچاتہئگ وہئگ اےسئگ اامجلعئگ ےسئگ اٹمچئگ رانہئگ اچےیہئگ ۔اسئگ ےیلئگ ہکئگ اطیشنئگ اکئگ آدیمئگ ےکئگ اسھتئگ وہنائگ ےہئگ اورئگ جئگ وہئگ دوئگ وہئگ اجےتئگ ںیہئگ وتئگ وہئگ ‬
‫دورئگ اھبگئگ اجنائگ ےہئگ ۔‬

‫اامجلعئگ ےسئگ رمادئگ املسمونںئگ یکئگ ایسیئگ مظنئگ اامتجتیعئگ ےہئگ ‪،‬جئگ ادتقرائگ االسمئگ ےکئگ اہھتئگ ںیمئگ وہئگ ‪،‬اورئگ املسمنئگ ہفیلخئگ االسیمئگ ااکحمئگ وئگ وقانینئگ نا ذئگ رکئگ راہئگ وہئگ اورئگ اسرےئگ الہئگ ‬
‫االسمئگ اسئگ یکئگ ایقدتئگ وئگ رامنہیئئگ رپئگ قفتئگ وہںئگ ‪،‬ایسیئگ احلئگ ںیمئگ یسکئگ املسمنئگ ےکئگ ےیلئگ اعطقئگ وکیئئگ اجنگشئئگ ںیہنئگ ہکئگ وہئگ امجعئگ ےسئگ اگلئگ رہئگ رکئگ زدنیگئگ زگارےئگ اورئگ جئگ ہیئگ ‬
‫اامجلعئگ وموجدئگ ہنئگ وہئگ وتئگ امئگ اکئگ قرضئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ مظنئگ وہئگ رکئگ اامتجیعئگ خرودہجئگ ےکئگ ذرےعیئگ اسئگ امجعئگ وکئگ ووجدئگ ںیمئگ الےنئگ یکئگ وکششئگ رکےئگ ۔‬

‫ئگ ااحتد ئگ و ئگ میظنت ئگ یک ئگ اینبد ئگ رصف ئگ دنی ئگ وک ئگ انبےیئ ئگ ‪،‬االسیم ئگ میظنت ئگ ویہ ئگ ےہ ئگ سج ئگ یک ئگ اینبد ئگ خرائگ اک ئگ دنی ئگ وہئگ ۔خرائگ ےکئگ دنیئگ وکئگ وھچڑئگ رکئگ یسکئگ اورئگ اینبدئگ رپئگ املسمونںئگ اکئگ ااحتدئگ وئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫ےہسجئگ اکئگ مکحئگ االسمئگ ےنئگ دنائگ ےہئگ اورئگ ایسیئگ میظنتئگ اورئگ امجعئگ درچقٹق قٹئگ االسیمئگ میظنتئگ ںیہنئگ ےہئگ ئگ ۔املسمونںئگ ںیمئگ یقیقحئگ رہتشئگ اوختئگ وئگ ااحتدئگ رصفئگ ‬ ‫اافتقئگ وہئگ ااحتدئگ ںیہنئگ ئگ ‬
‫دنیئگ ےہئگ ۔دنیئگ ےکئگ وسائگ سجئگ زیچئگ وکئگ یھبئگ ہیئگ اےنپئگ ااحتدئگ یکئگ اینبدئگ انبںیئئگ ےگئگ دحتمئگ وہےنئگ ےکئگ اجبےئئگ رشتنمئگ وہںئگ ےگئگ اورئگ اکئگ اامجلعئگ ےننبئگ ےکئگ اجبےئئگ رگوہ‪،‬ئگ رگوہئگ اورئگ قرہقئگ ‪،‬ئگ ‬
‫قرہقئگ نبئگ اجںیئئگ ےگئگ ۔‬
 ‫‪170‬‬

‫امجعئگ انبےیئئگ وتئگ رصفئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ خرائگ اکئگ دنیئگ اقمئئگ رکنائگ آپئگ اکئگ بصنئگ انیعلئگ وہئگ اورئگ آپئگ یکئگ اسریئگ نئگ وئگ دوئگ ضحمئگ ایسئگ یکئگ اخرطئگ وہئگ ۔‬

‫قرآنئگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‬

‫ْرک ْوا ن ِْع َم َت اہللِ َعل َْیکُ ْم اِذْ ُک ْنت ُْم اَ ْع َدآء َف َا ال َ‬
‫ف بَی ْ َن ُقلُ ْوبِکُ ْم َف َا ْص َب ْحت ُْم بِن ِْع َمت ۤ ِٖہ ا ِ ْخ َوانا‬ ‫َوا ْعتَصِ ُم ْوا ب ِ َح ْب ِل اہللِ َجمِ ْیعا و َاال َت َ ا‬
‫رفق ُْوا۪ َواذ ُ ُ‬

‫(آلئگ رمعانئگ ‪)۷۳۰:‬‬

‫اورئگ متئگ بئگ لمئگ رکئگ ئگ خرائگ یکئگ ریسئگ وکئگ وبضمطئگ ڑکپےئگ رانہئگ ‪،‬اورئگ اگلئگ اگلئگ قرےقئگ ہنئگ نبئگ اجنائگ اورئگ خرائگ ےکئگ اسئگ ااسحنئگ وکئگ نادئگ رانھکئگ وجئگ اسئگ ےنمتئگ رپئگ ایکئگ ےہئگ متئگ اکئگ دورسےئگ ےکئگ ‬
‫ لضوئگ رکمئگ ےسئگ اھبیئئگ اھبیئئگ نبئگ ے۔‬
‫سےنئگ اہمترےئگ دلئگ وجڑئگ دےیئئگ اورئگ متئگ اسئگ ےکئگ ئگ ‬
‫دنمشئگ ےھتئگ ا ئگ ‬

‫خرائگ یکئگ ریسئگ ےسئگ رمادئگ خرائگ اکئگ دنیئگ ‪،‬االسمئگ ےہئگ قرآنئگ ےکئگ تردکئگ املسمونںئگ یکئگ ودحتئگ وئگ اامتجتیعئگ یکئگ اینبدئگ یہیئگ دنیئگ ےہئگ اسئگ ےکئگ وکیئئگ یھبئگ اینبدئگ املسمونںئگ وکئگ وجڑےنئگ وایلئگ ‬
‫ںیہنہکلبئگ نارہئگ نارہئگ رکئگ دےنیئگ وایلئگ ےہئگ ۔‬
‫ئگ ‬

‫دوعتئگ قحئگ ےکئگ اکرونکںئگ ےسئگ دیلئگ تبحمئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ رےتشئگ وکئگ ہرئگ رےتشئگ ےسئگ زنادہئگ امہئگ اورئگ اقبئگ ارتحامئگ ےیھجمسئگ ۔‬ ‫‪۰‬۔‬

‫قرآنئگ ںیمئگ ومونمںئگ یکئگ رعتفیئگ ںیمئگ اہکئگ ایگئگ ےہ‪:‬‬

‫ہلل َو َر ُس ْو َل ٗہ َو ل َْو کَان ُۤۡوا ٰابَ ٓا َءہُ ْم اَ ْو اَبْ َن ٓا َءہُ ْم اَ ْو ا ِ ْخ َوان َ ُہ ْم اَ ْو َع ِشی ْ َر َت ُہ ْمؕ (ااجملدہل‪)۲۲:‬‬
‫رخ یُ َوا ُّٓد ْو َن َم ْن َح ٓا اد ا َ‬
‫َال َتجِ ُد ق َْوما ُّی ْءو ِمنُ ْو َن بِاہللِ َو ال َْی ْوم ِ ْاال ٰ ِ ِ‬

‫"متئگ اسئگ رگوہئگ وکئگ وجئگ خرائگ اورئگ ویمئگ آخرئگ رپئگ اامینئگ رھکائگ ےہئگ انئگ ولوگںئگ ےسئگ تبحمئگ اورئگ اتفلئگ رکےتئگ ہنئگ د وھکئگ ےگئگ وجئگ خرائگ اورئگ اسئگ ےکئگ روسلﷺ یکئگ دیا یئگ اورئگ ‬
‫اخمتفلئگ رپئگ رمکہتسبئگ وہں۔اچےہئگ وہئگ اسئگ ےکئگ اےنپئگ یہئگ ناپئگ نائگ اےنپئگ یہئگ ےٹیبئگ نائگ اےنپئگ یہئگ اھبیئئگ نائگ اےنپئگ یہئگ اخدنانئگ واےلئگ ویکںئگ ہنئگ وہں۔"‬

‫کص‬
‫ئگ خےبئگ وکئگ دیبارئگ رےیھک۔ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ یہیئگ اکایمیبئگ یکئگ امضیئگ ےہ‪:‬‬
‫امجیتعئگ راقفءئگ یکئگ حئگ وئگ ریخئگ وخایہئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیکئگ اورئگ امجیتعئگ زدنیگئگ ںیمئگ نایمہئگ نیقلتئگ ےک ر‬ ‫‪۴‬۔‬

‫‪( ﴾۳﴿٪‬ارصعل)‬ ‫الصل ِ ٰحتِ َو َت َو َاص ْوا بِا ْل َح ِّۙۚ‬

‫۬ َو َت َو َاص ْوا بِالصا بْر ِ‬
‫ق‬ ‫ۙ﴿‪ ﴾۵‬ا ِ اال اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا َو َعمِلُوا ّٰ‬ ‫االنْ َس َ‬
‫ان َلف ِْی خ ُْرسٍ‬ ‫ۙ﴿‪ ﴾۱‬ا ِ ان ْ ِ‬
‫رص‬
‫َوال َْع ْ ِ‬

‫"زامہنئگ وگاہئگ ےہئگ ہکئگ انانئگ اھگےٹئگ ںیمئگ ےہئگ وساےئئگ انئگ ولوگںئگ ےکئگ وجئگ اامینئگ الےئئگ اورئگ کینئگ لمعئگ رکےتئگ رےہ‪،‬ئگ اورئگ وجئگ اکئگ دورسےئگ وکئگ دنیئگ قحئگ یکئگ وتیصئگ ‬
‫ربصوئگ ابثتئگ یکئگ نیقلتئگ رکےتئگ رےہ۔"‬
‫رکےتئگ رےہئگ اورئگ ئگ ‬

‫امجیتعئگ مظنئگ یکئگ وپریئگ نادنبیئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ وکئگ ضحمئگ امجیتعئگ ااکحتسمئگ اکئگ ذرہعیئگ ہنئگ ےیھجمسئگ ہکلبئگ دینیئگ فرہضی وصرئگ ےیجیک۔‬ ‫‪۵‬۔‬

‫خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

 ‫‪171‬‬

‫ک اال ِذیْ َن‬ ‫اِن ا َما ال ُْم ْءو ِمنُ ْو َن اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا بِاہللِ َو َر ُس ْول ِ ٖہ َو اِذَا کَان ُْوا َم َع ٗہ َعلٰۤی اَ ْمر ٍ َجا ِم ٍع ال ْم یَ ْذ َہبُ ْوا َحت ّٰی َی ْس َتاْذِن ُْوہُؕ ا ِ ان اال ِذ ْی َن َی ْس َتاْذِن ُْون َ َ‬
‫ک اُولٰۤئ ِ َ‬
‫یُ ْءو ِمنُ ْو َن ب ِاہللِ َو َر ُس ْول َِٖۚہ (اونلر‪)۹۲:‬‬

‫ےک‬
‫"ومنم ئگ وت ئگ تقیقح ئگ ںیم ئگ ویہ ئگ ولگ ئگ ںیہ ئگ وج ئگ خرا ئگ اور ئگ اس ئگ ےک ئگ روسلﷺ وک ئگ دل ئگ ےس ئگ امںین‪ ،‬ئگ اور ئگ ج ئگ یسک ئگ اامتجیع ئگ اکم ئگ ےک ئگ ومعق ئگ رپ ئگ روسلﷺ ئگ ‬
‫اسھتئگ وہں‪،‬ئگ وتئگ انئگ ےسئگ ااجزتئگ ےیلئگ ریغبئگ ہنئگ اجںیئ‪،‬ئگ تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وجئگ ولگئگ آپﷺ ےسئگ ااجزتئگ ےتیلئگ ںیہئگ ویہئگ ولگئگ خرائگ اورئگ اسئگ ےکئگ روسلﷺ ےکئگ امےننئگ ‬
‫واےلئگ ںیہ۔"‬

‫مظنئگ امجعئگ یکئگ نادنبیئگ اورئگ اےنپئگ اقدئئگ یکئگ ااطعئگ وئگ قرامربنداریئگ ضحمئگ اکئگ اقونینئگ اعمہلمئگ یہئگ ںیہنئگ ےہئگ ہکلبئگ ہیئگ اکئگ امہئگ رشیعئگ اعمہلمئگ ےہئگ اورئگ قرآنئگ ناکئگ ےنئگ ‬
‫انئگ ولوگںئگ ےکئگ اامینئگ یکئگ اچسیئئگ یکئگ اہشدتئگ دیئگ ےہئگ وجئگ مظنئگ امجعئگ ےکئگ نادنبئگ وہںئگ اورئگ یسکئگ امجیتعئگ ڈوییٹئگ ےسئگ ایسئگ وقئگ ںیٹہئگ جئگ اےنپئگ رستراہئگ اکرئگ ےسئگ ااجزتئگ اح لئگ ‬
‫رکئگ ں۔‬

‫امجیتعئگ زدنیگئگ ںیمئگ یکینئگ ےکئگ وجئگ اکمئگ یھبئگ وہئگ رےہئگ وہں‪،‬ئگ ولخصئگ دلئگ ےسئگ اسئگ ںیمئگ اعتونئگ ےیجیکئگ اورئگ وجئگ ھچئگ رکئگ تکسئگ وہںئگ اسئگ ےسئگ درغیئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ وخدئگ رغیض‪،‬ئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫بلطمئگ ترآوریئگ اورئگ وخدئگ رپیتسئگ ےسیجئگ دنگےئگ خرناتئگ ےساانپئگ االخیقئگ دانمئگ ناکئگ رےیھک۔‬

‫قرآنئگ یکئگ دہایئگ ےہ‪:‬‬

‫َو َت َعا َون ُْوا َعل َی ا ْلب ِ ِّر َوال ات ْق ٰوی (ااملدئہ‪)۲:‬‬

‫"اورئگ یکینئگ اورئگ خرائگ تریسئگ ےکئگ اکومںئگ ںیمئگ اکئگ دورسےئگ یکئگ دمدئگ رکےتئگ روہ۔"‬

‫راقفءئگ ےسئگ اقلعتتئگ وخیشئگ وگارئگ رےیھکئگ اورئگ یھبکئگ یسکئگ ےسئگ وکیئئگ االتخفئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ وفر ئگ اًحلصمئگ افصیئئگ رکئگ ےیجیلئگ اورئگ دلئگ وکئگ دکورتئگ ےسئگ ناکئگ رےیھک‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬

‫َات بَ ْینِکُ ْم "سپئگ خرائگ ےسئگ ڈرو‪،‬ئگ اورئگ آسپئگ ےکئگ اقلعتتئگ وکئگ وخشئگ وگارئگ ر‪،‬وھ۔"(اافنل‪)۷:‬‬ ‫ف ا‬
‫َات ُقوا ا َ‬
‫ہلل َو َا ْصل ِ ُح ْوا ذ َ‬

‫االسیمئگ امجعئگ ےکئگ اریمئگ یکئگ وخشئگ دیلئگ ےکئگ اسھتئگ ااطعئگ ےیجیکئگ اورئگ اسئگ ےکئگ ریخئگ وخاہئگ اورئگ وافدارئگ رےیہ۔‬ ‫‪۸‬۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"املسمونںئگ وکئگ ذہمئگ داریکئگ ےہئگ ہکئگ ناتئگ سیییئگ اورئگ امیننئگ رضوریئگ ےہئگ اچےہئگ وہئگ مکحئگ اینپئگ تعیبطئگ ےکئگ ےیلئگ وخوگشارئگ وہئگ نائگ ناوخوگشارئگ رشبہکیطئگ وہئگ خرائگ یکئگ ناقرامینئگ یکئگ ‬
‫ناتئگ ہنئگ وہ‪،‬ئگ اہں!ئگ جئگ خرائگ یکئگ ناقرامینئگ اکئگ مکحئگ دنائگ اجےئئگ وتئگ وہئگ ناتئگ ہنئگ سیییئگ اچےیہئگ اورئگ ہنئگ امیننئگ اچےیہ۔"(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫رضحتئگ میمتؓئگ داریئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

 ‫‪172‬‬

‫"دنی ئگ ناصلخہن ئگ ریخ ئگ وخایہ ئگ اور ئگ واف ئگ داری ئگ اک ئگ نام ئگ ےہ۔"…… نیت ئگ نار ئگ آپﷺ ےن ئگ ہی ئگ نات ئگ دہرایئ۔ ئگ مہ ئگ ولوگں ئگ ےن ئگ وپاھچ‪ :‬ئگ یسک ئگ یک ئگ ریخ ئگ وخایہ ئگ اورئگ ‬
‫وافداری۔ارشادئگ قرامنا‪:‬ئگ "خرائگ یک‪،‬ئگ اسئگ ےکئگ روسلﷺ‪،‬ئگ اسئگ یکئگ اتکبئگ یکئگ املسمونںئگ ےکئگ ذہمئگ داروںئگ یکئگ اورئگ اعمئگ املسمونںئگ یکئگ وافداری۔"(ملسم)‬

‫امجیتعئگ تیبصع‪،‬ئگ گنئگ رظنیئگ اورئگ دڑھےئگ دنبیئگ ےسئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ اشکدہئگ دیلئگ اورئگ وخشئگ االخیقئگ ےکئگ اسھتئگ ہرئگ اکئگ ےسئگ اعتونئگ ےیجیکئگ اورئگ وجئگ ولگئگ یھبئگ دنیئگ اکئگ اکمئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫رکئگ رےہئگ وہںئگ انئگ یکئگ دقرئگ ےیجیک۔ئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ ریخئگ وخایہئگ اورئگ االخصئگ اکئگ ترناؤئگ ےیجیکاورئگ انئگ وکئگ اانپئگ رقیفئگ رفسئگ اورئگ نیعمئگ اکرئگ ےیھجمس۔دنیئگ اکئگ اکمئگ رکےنئگ واےلئگ درتقیقحئگ بئگ ‬
‫اکئگ دورسےئگ ےکئگ نارصئگ وئگ احیمئگ ںیہ۔ئگ بئگ اکئگ بلطمئگ دنیئگ ےہئگ اورئگ بئگ اینپئگ اینپئگ ھجمسئگ ےکئگ اطمقبئگ دنیئگ یکئگ خرمئگ یہئگ رکنائگ اچےتہئگ ںیہ۔ئگ ولخصئگ ےکئگ اسھتئگ ااہفمئگ وئگ میہفتئگ ‬
‫ےک ئگ ذرےعی ئگ اک ئگ دورسے ئگ یکئگ یطلغ ئگ واحض ئگ رکنا ئگ اورئگ حیحص ئگ رطز ئگ رکف ئگ وئگ لمع ئگ یک ئگ نادنیہ ئگ رکنا ئگ وت ئگ اک ئگ اہنی ئگ یہ ئگ ابمرک ئگ لمع ئگ ےہ ئگ اور ئگ ہی ئگ وہنااچےیہ۔ ئگ اہتبل ئگ نایمہ ئگ انمقرت‪،‬ئگ ‬
‫دیشکیگئگ ضغبئگ وئگ انعد‪،‬ئگ اکئگ دورسےئگ وکئگ اچینئگ داھکنائگ اورئگ اکئگ دورسےئگ ےکئگ الخفئگ رپوڈنگپہئگ رکنا‪،‬ئگ وہئگ رکیکئگ رطزئگ لمعئگ ےہئگ وجئگ یسکئگ رطحئگ یھبئگ داایعنئگ دنیئگ ےکئگ شانانئگ شانئگ ‬
‫ںیہنئگ ےہئگ اورئگ انئگ ولوگںئگ اکئگ دانمئگ اسئگ رطحئگ ےکئگ دام ںئگ ےسئگ نالکلئگ یہئگ اصفئگ وہنائگ اچےیہئگ وجئگ وایعقئگ دلئگ یکئگ رہگایئئگ ےسئگ ہیئگ اچےتہئگ ںیہئگ ہکئگ اینپئگ وقوتںئگ اورئگ الصوتیحںئگ وکئگ خرائگ یکئگ ‬
‫راہئگ ںیمئگ اگلںیئئگ اورئگ زدنیگئگ ںیمئگ خرائگ ےکئگ دنیئگ یکئگ ھچئگ خرمئگ رکئگ اجںیئ۔‬

‫ےکآداب‬
‫ایقدتئگ ئگ ‬

‫االسیمئگ امجعئگ یکئگ ایقدتئگ اورئگ رامنہیئئگ ےکئگ ےیلئگ ا ےسئگ صخشئگ وکئگ بختنمئگ ےیجیکئگ وجئگ خرائگ تریسئگ اورئگ رپزیہاگریئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ تراھئگ وہائگ وہ‪،‬ئگ دنیئگ ںیمئگ ترریگئگ اورئگ ترایئئگ ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫اکئگ ایعمرئگ ہنئگ املئگ وئگ دولئگ ےہہنئگ اخدنانئگ ہکلبئگ دنیئگ ںیمئگ ویہئگ صخشئگ بئگ ےسئگ ا لضئگ ےہئگ وجئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ خرائگ ےسئگ ڈرےنئگ واالئگ ےہ۔ئگ ‬

‫قرآنئگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫رک َمکُ ْم ع ِ ْن َد اہللِاَ ْت ٰقکُ ْ‬

‫ؕم (ارجحلات‪)۷۰:‬‬ ‫َرک او اُن ْ ٰثی َو َج َع ْل ٰنکُ ْم ُش ُع ْوبا او ق ََب ٓائ ِ َل ل ِ َت َع َارف ُْواؕ ا ِ ان اَ ْ َ‬
‫اس اِناا َخ َل ْقنٰکُ ْم ِّم ْن ذ َ ٍ‬
‫ی ٰۤ َا ُّی َہا ال ان ُ‬

‫"اےئگ اناون!ئگ مہئگ ےنئگ متئگ وکئگ اکئگ رمدئگ اورئگ وعرتئگ ےسئگ دیپائگ ایک۔ئگ اہمترےئگ ےبنکئگ اورئگ ےلیبقئگ انبےئئگ نائگ ہکئگ متئگ نامہئگ اچہپےنئگ اجؤ۔البہبشئگ خرائگ ےکئگ تردکئگ متئگ بئگ ںیمئگ ‬
‫زنادہئگ زعمزئگ اورئگ رکممئگ وہئگ ےہئگ وجئگ متئگ بئگ ںیمئگ زنادہئگ یقتمئگ اورئگ رپزیہاگرئگ ےہ۔"‬

‫ایقدتئگ ےکئگ ااختنبئگ وکئگ اکئگ اخصلئگ دینیئگ قرہضی ےیھجمسئگ اورئگ اینپئگ راےئئگ وکئگ خرائگ یکئگ اامیئگ ہ ےتھجئگ وہےئئگ رصفئگ ایسئگ صخشئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ اامعتسلئگ ےیجیکئگ سجئگ وکئگ آپئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫وایعقئگ اسئگ ناررگاںئگ وکئگ ااھٹےنئگ اورئگ اسئگ اکئگ قحئگ ادائگ رکےنئگ ےکئگ القئئگ ہ ےتھجئگ وہں۔‬

‫خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ہلل یَاْ ُمرُ ُک ْم اَ ْن تُ َءو ُّدوا ْاال َٰم ٰنتِ الِٰۤی اَ ْہل ِ َہا (ااسنلء‪)۵۸:‬‬
‫ا ِ ان ا َ‬

‫"البہبشئگ خرائگ ںیہمتئگ مکحئگ داتیئگ ےہئگ ہکئگ متئگ اینپئگ اامںیتنئگ ایہنئگ ےکئگ درپدئگ رکوئگ وجئگ اسئگ ےکئگ الہئگ ںیہ۔"‬
 ‫‪173‬‬

‫ینعی‬
‫ہی ئگ اک ئگ اوصیل ئگ اور ئگ اجعم ئگ دہای ئگ ےہ‪،‬وج ئگ ہر ئگ رطح ئگ یک ئگ ااموتنں ئگ رپ ئگ احوی ئگ ےہ ئگ اور ئگ ہلسلس ئگ ایبن ئگ ںیم ئگ ااموتنں ئگ ےس ئگ رماد ئگ االسیم ئگ امجع ئگ یک ئگ ذہم ئگ دارناں ئگ ںیہ ئگ ئگ ‬
‫االسیمئگ ئگ امجعئگ یکئگ ایقدتئگ اورئگ رامنہیئئگ ےکئگ ےیلئگ اینپئگ راےئاورئگ دنسپئگ یکئگ اامیئگ ایسئگ الہئگ ترئگ صخشئگ ےکئگ اواےلئگ ےیجیکئگ وجئگ وایعقئگ اسئگ نارئگ اامیئگ وکئگ ااھٹےنئگ یکئگ اتیلہئگ اورئگ الصجئگ ‬
‫ئگ وہنا‬
‫رھکائگ وہ‪،‬اسئگ اعمےلمئگ ںیمئگ اجیئگ داریئگ نائگ ےبئگ اجئگ رواداریئگ اورئگ ایسئگ رطحئگ ےکئگ دورسےئگ وعالمئگ ےسئگ ثاتترئگ وہئگ رکئگ راےئئگ دانیئگ ایخیئگ ےہئگ سجئگ ےسئگ ومنمئگ اکئگ دانمئگ ناک ئگ ‬
‫اچےیہ۔‬

‫ارگئگ آپئگ املسمونںئگ یکئگ امجعئگ یکئگ ذہمئگ داریئگ اھبنسںئگ وتئگ اےنپئگ قراضئئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ وعشرئگ رےیھکئگ اورئگ اکلمئگ دنایئگ ‪،‬تنحمئگ ‪،‬ااسحسئگ ذہمئگ داریئگ اورئگ نتئگ دیہئگ ےکئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫اسھتئگ اینپئگ ڈوییٹئگ ااجنمئگ دےیجیئگ ۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫وجئگ صخشئگ املسمونںئگ ےکئگ اامتجیعئگ اومرئگ اکئگ ذہمئگ دارئگ وہئگ اورئگ وہئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ ایخیئگ رکےئگ وتئگ خرائگ اسئگ رپئگ جئگ رحامئگ رکئگ دےئگ اگئگ ۔(اخبریئگ وئگ ملسمئگ )‬

‫اورئگ آپئگ ےنئگ ہیئگ یھبئگ ارشادئگ قرامنائگ ‪:‬‬

‫سجئگ صخشئگ ےنئگ املسمونںئگ ےکئگ اامتجیعئگ اعمالمتئگ یکئگ ذہمئگ داریئگ وبقلئگ یکئگ رھپئگ اسئگ ےنئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ ریخئگ وخایہئگ ہنئگ یکئگ اورئگ انئگ ےکئگ اکمئگ ااجنمئگ دےنیئگ ںیمئگ اےنپئگ آپئگ ولئگ اسئگ رطحئگ ‬
‫ںیہنئگ اکھتنائگ سجئگ رطحئگ وہئگ اینپئگ ذایتئگ رضورتئگ ےکئگ ےیلئگ وخدئگ وکئگ اکھتنائگ ےہئگ وتئگ خرائگ اسئگ صخشئگ وکئگ ہنمئگ ےکئگ بئگ منہجئگ ںیمئگ رگائگ دےئگ اگئگ ئگ (ربطاین)‬

‫اےنپئگ امومرنیئگ ےکئگ اسھتئگ رنیمئگ ‪،‬تقفش‪،‬ااصنفئگ اورئگ تردناریئگ اکئگ ترناؤئگ ےیجیکئگ نائگ ہکئگ وہئگ ےلھکئگ دلئگ ےسئگ آپئگ ےکئگ اسھتئگ اعتونئگ رکںیئگ اورئگ خرائگ آپئگ یکئگ امجعئگ وکئگ ئگ اےنپئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫دنیئگ یکئگ ھچئگ خرمئگ رکےنئگ یکئگ وتقیفئگ ےشخبئگ ۔قرآنئگ ںیمئگ یبنﷺ یکئگ رعتفیئگ ںیمئگ اہکئگ ایگئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫فبما رحمۃ من اہلل لنت لھم ولو کنت فظا غلیظ القلب النفضوا من حولک‬

‫ہی ئگ خرا ئگ یک ئگ رتمح ئگ یہ ئگ وت ئگ ےہ ئگ ہک ئگ آپئگ انئگ ولوگںئگ ےکئگ ےیلئگ ااہتنیئئگ رمحئگ دلئگ ںیہئگ ورہنئگ ارگئگ ںیہکئگ آپئگ تخسئگ مراجئگ اورئگ تخسئگ ریگئگ وہےتئگ وتئگ ہی ئگ ہیئگ بئگ آپئگ ےکئگ رگدئگ وئگ شیپئگ ےسئگ ‬
‫ٹھچئگ اجےتئگ ‬

‫اورئگ آپئگ وکئگ نادیکئگ یکئگ یئگئگ ےہئگ ‬

‫واحفض جناحک لمن اتبعک من المومنینئگ (ئگ وسرہئگ ارعشلاء)‬

‫اورئگ آپئگ اےنپئگ تقفشئگ ےکئگ نازوئگ الیھپئگ دےیجیئگ انئگ ومونمںئگ ےکئگ ےیلئگ وجئگ آپئگ یکئگ ریپویئگ رکئگ رےہئگ ںیہ۔‬

‫رضحتئگ رمعئگ نبئگ اطخبؓئگ ےنئگ اکئگ نارئگ رقتترئگ رکےتئگ وہےئئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫اےئگ ولوگ!ئگ ہارائگ متئگ رپئگ قحئگ ےہئگ ہکئگ ھٹیپئگ ےھچیپئگ ‪،‬ہاریئگ ناصلخہنئگ ریخئگ وخایہئگ رکوئگ اورئگ یکینئگ ےکئگ اومرئگ ںیمئگ ہاریئگ دمدئگ رکوئگ ۔رھپئگ ارشادئگ قرامنائگ ‬
 ‫‪174‬‬

‫اے ئگ وکحم ئگ ےک ئگ ذہم ئگ دارو ئگ ! ئگ رستراہ ئگ یک ئگ ترد ئگ ناری ئگ اور ئگ رنیم ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ عفن ئگ شخب ئگ اور ئگ خرا ئگ ےک ئگ تردک ئگ زنادہ ئگ دنسپیرہ ئگ اور ئگ وکیئ ئگ تردناری ئگ ںیہن ئگ ےہ ئگ ۔ایس ئگ رطح ئگ رستراہ ئگ یکئگ ‬
‫نام یھجئگ اورئگ خرنانئگ اورئگ ےبئگ وسےچئگ ےھجمسئگ اکمئگ رکےنئگ ےسئگ زنادہئگ اصقننئگ دہئگ اورئگ نادنسپیرہئگ وکیئئگ دورسیئگ ناداینئگ اورئگ دبیگقیلسئگ ںیہنئگ ےہئگ ۔‬

‫اےنپئگ راقفئگ ءئگ یکئگ اتیمہئگ وکئگ سوسسئگ ےیجیکئگ ۔انئگ ےکئگ خرناتئگ اکئگ ارتحامئگ ےیجیکئگ ‪،‬انئگ یکئگ رضوروتںئگ اکئگ ااسحئگ سئگ ےیجیکئگ اورئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ ترادراہنئگ ولسکئگ ےیجیکہکئگ وہئگ آپئگ وکئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫اانپئگ بئگ ےسئگ ترائگ ریخئگ وخاہئگ ںیھجمسئگ ۔‬

‫ث ئگ ےتہکئگ ںیہئگ ‪،‬اکئگ نارئگ مہئگ ھچئگ مہئگ رمعئگ ونوجانئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ رےنہئگ ےکئگ ےیلئگ ےچنہپئگ اورئگ مہئگ آپئگ یکئگ خرمئگ ںیمئگ سیبئگ راتئگ کئگ رےہئگ ‬
‫رضحتئگ امکلئگ نبئگ اوتر ؓ‬
‫‪،‬وایعقئگ خرائگ ےکئگ روسلﷺ ااہتنیئئگ رنمئگ دلئگ اورئگ ر میئگ ےھتئگ ۔جئگ آپئگ ےنئگ ہیئگ سوسسئگ ایکئگ ہکئگ ابئگ ہئگ رھگئگ واولنئگ یکئگ نادئگ اتسئگ ریہئگ ےہئگ وتئگ مہئگ ےسئگ وپےنھچئگ ےگلئگ ہکئگ متئگ ولگئگ ‬
‫اےنپئگ ےھچیپئگ رھگئگ ںیمئگ نکئگ نکئگ ولوگںئگ وکئگ وھچڑئگ رکئگ آےئئگ وہ؟ئگ مہئگ ےنئگ لیصفتئگ اتبیئئگ وتئگ قرامنا‬

‫ااھچ ئگ وتئگ اب ئگ مت ئگ ولگئگ اےنپ ئگ رھگوں ئگ وکواسپ ئگ ئگ اجؤاور ئگ این ئگ ےک ئگ اسھت ئگ روہ ئگ اور ئگ وج ئگ ھچ ئگ مت ئگ ےن ئگ اھکیس ئگ ےہ ئگ ان ئگ وک ئگ اھکسؤ‪،‬اور ئگ اںیہن ئگ کین ئگ ناوتں ئگ یک ئگ نیقلت ئگ رکواور ئگ الفں ئگ امنز ئگ الفںئگ ‬
‫وقئگ ڑپوھئگ اورئگ جئگ امنزئگ اکئگ وقئگ آاجےئئگ وتئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ وکیئئگ اکئگ آذانئگ دےئگ دےئگ اورئگ وجئگ متئگ ںیمئگ ملعئگ وئگ رکدارئگ ےکئگ احلظئگ ےسئگ بئگ ےسئگ ترھئگ رکئگ وہئگ وہئگ امنزئگ ڑپاھےئئگ ۔‬

‫اےنپئگ راقفءئگ یکئگ دقرئگ ےیجیک‪،‬ئگ اورئگ ایہنئگ اکئگ اانپئگ ا لئگ رسامہیئگ ہ ےتھجئگ وہےئئگ وپریئگ نتئگ دیہئگ اورئگ دوسلزیئگ ےکئگ اسھتئگ انئگ یکئگ ترتیبئگ ےیجیک‪،‬انئگ وکئگ نادارئگ اورئگ سلفمئگ ھجمسئگ رکئگ انئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ولوگںئگ یکئگ رطفئگ اچللیئئگ وہیئئگ رظنوںئگ ےسئگ ہنئگ دےیھکیئگ جئگ وکئگ خرائگ ےنئگ دوینیئگ شانئگ وئگ وشتئگ اورئگ املئگ وئگ اابسبئگ دےئگ رکئگ ڈلیھئگ دیئگ ےہ‪:‬‬

‫ک َم َع اال ِذیْ َن یَ ْدعُ ْو َن َربا ُہ ْم بِا ْل َغ ٰدوۃ ِ َوال َْع ِش ِّی یُرِیْ ُد ْو َن َو ْج َہ ٗہ َو َال َت ْع ُد َع ْی ٰن َ‬
‫ک َع ْن ُہ ْمَۚ تُرِیْ ُد زِیْ َن َۃ ا ْل َح ٰیوۃ ِ ُّ‬
‫الدن ْ َیا (افہکل‪)۲۸:‬‬ ‫َو ْاصبِرْ َنف َْس َ‬

‫"اورئگ اےنپئگ آپئگ وکئگ انئگ ولوگںئگ یکئگ تیعمئگ اورئگ رافقئگ رپئگ نئمطمئگ رےیھکئگ وجئگ اےنپئگ ربئگ یکئگ راضئگ ےکئگ اطلئگ نبئگ رکئگ حبصئگ وئگ شامئگ اسئگ وکئگ اکپرےتئگ رےتہئگ ںیہئگ اورئگ انئگ وکئگ رظنئگ ‬
‫ادنازئگ رکئگ ےکئگ دوینیئگ شانئگ وئگ وشتئگ یکئگ بلطئگ ںیمئگ اینپئگ اگنںیہئگ ہنئگ دوڑاےیئ۔"‬

‫درتقیقحئگ دینیئگ امجعئگ اکئگ ا لئگ رسامہیئگ ویہئگ ولگئگ ںیہئگ وجئگ نتئگ نمئگ دنھئگ ےسئگ دنیئگ یکئگ غیلبتئگ وئگ اشاعئگ ںیمئگ گلئگ ےئگ ںیہ۔ئگ امجعئگ ےکئگ اقدئئگ اکئگ قرضئگ ےہئگ ہکئگ ‬
‫انئگ یکئگ اتیمہئگ اکئگ ااسحسئگ رکےئگ اورئگ اینپئگ اسریئگ وتہجئگ ایہنئگ یکئگ ترتیبئگ اورئگ ایتریئگ رپئگ رموکزئگ رےھک۔‬

‫امجعئگ ےکئگ اسرےئگ امہئگ اکمئگ راقفءئگ ےکئگ وشمرہئگ ےسئگ ےطئگ ےیجیکئگ اورئگ ااجنمئگ دےیجیئگ اورئگ راقفءئگ ےکئگ ناصلخہنئگ وشمروںئگ ےسئگ افدئہئگ ااھٹئگ رکئگ امجعئگ ےکئگ اکومںئگ ےسئگ انئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫اکئگ اگلؤئگ اورئگ فغشئگ تراھےیئ۔ئگ ومونمںئگ یکئگ تفئگ خرائگ ےنئگ ہیئگ یھبئگ ایبنئگ یکئگ ےہئگ ہکئگ انئگ ےکئگ اعمالمتئگ نایمہئگ وشمروںئگ ےسئگ ےطئگ وہےتئگ ںیہ۔ئگ ‬

‫وامرھم شوری بینھم"اورئگ انئگ ےکئگ اعمالمتئگ نایمہئگ وشمروںئگ ےسئگ ےطئگ ناےتئگ ںیہ۔"‬

‫وشاورھم فی االمرئگ "اورئگ اخصئگ اعمےلمئگ ںیمئگ ا ئگ ‬

‫نےسئگ وشمرہئگ ےیجیک۔"‬
 ‫‪175‬‬

‫امجیتعئگ اعمالمتئگ ںیمئگ ہشیمہئگ قراغئگ دیلئگ اورئگ ااثیرئگ ےسئگ اکمئگ ےیجیل‪،‬ئگ اےنپئگ اورئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ یسکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ تر حیئگ ہنئگ دےیجی۔ئگ ہکلبئگ ہشیمہئگ ااثیرئگ اورئگ ایفیضئگ اکئگ ترناؤئگ ےیجیک ئگ ئگ نا‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ہکئگ راقفءئگ وخشئگ دیلئگ ےکئگ اسھتئگ ہرئگ قرناینئگ دےنیئگ ےکئگ ےیلئگ شیپئگ شیپئگ رںیہئگ اورئگ انئگ ںیمئگ امجعئگ ےسئگ دبدیلئگ اورئگ ےبئگ یقلعتئگ ہنئگ دیپائگ وہئگ اورئگ ہنئگ وخدئگ رغیضئگ اورئگ بلطمئگ ترآریئگ ےکئگ ‬
‫خرناتئگ ارھبےنئگ ناںیئ۔رضحتئگ اوبرکبؓئگ ےنئگ اکئگ نارئگ رضحتئگ رمعؓئگ ےسئگ اہک‪:‬‬

‫"اے ئگ اطخب ئگ ےک ئگ ےٹیب! ئگ ںیم ئگ ےن ئگ املسمونں ئگ رپ ئگ ںیہمت ئگ اس ئگ ےیل ئگ بختنمئگ ایک ئگ ےہ ئگ ہک ئگ مت ئگ ان ئگ ےک ئگ اسھت ئگ اقفشمہن ئگ ترناؤ ئگ رکو۔ ئگ متئگ ےن ئگ یبنﷺ یکئگ تبحص ئگ ااھٹیئئگ ‬
‫متےنئگ داھکیئگ ےہئگ یبنﷺ یسکئگ رطحئگ مہئگ وکئگ اےنپئگ اورپئگ اورئگ ہارےئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ اورپئگ تر حیئگ دنائگ رکےتئگ ےھت۔ئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ مہئگ وکئگ وجئگ ھچئگ آط یئگ رطفئگ ےسئگ اتلم۔ئگ اسئگ ںیمئگ ‬
‫ےہ ئگ ‪ ،‬ئگ ‬
‫ہیاجیھبئگ رکےتئگ ےھت۔ئگ (اتکبئگ ارخلاج)‬
‫ےسئگ ھچئگ چبئگ اجنائگ وتئگ وہئگ مہئگ یبنﷺ ےکئگ رھگئگ واولںئگ وکئگ دہ ئگ ‬

‫اجی ئگ داری ئگ اور ئگ وخشی ئگ رپوری ئگ ےس ئگ ہشیمہ ئگ ےتچب ئگ رےیہ ئگ اور ئگ ےب ئگ اج ئگ رموت ئگ اور ئگ رواداری ئگ ےس ئگ یھب ئگ رپزیہ ئگ ےیجیک۔ ئگ رضحت ئگ تریر ئگ نب ئگ ایفسنؓ ئگ ےتہک ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ جئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫رکبؓےنئگ ےھجمئگ ہپسئگ اسالرئگ انبئگ رکئگ شامئگ یکئگ رطفئگ رواہنئگ ایکئگ وتئگ اسئگ وقئگ ہیئگ تحیصنئگ قرامیئ‪:‬‬
‫رضحتئگ اوب ئگ ‬

‫"اےئگ تریر!ئگ اہمترےئگ ھچئگ تترئگ اورئگ رہتشئگ دارئگ ںیہ‪،‬ئگ وہئگ اتکسئگ ےہئگ ہکئگ متئگ انئگ وکئگ ھچئگ ذہمئگ دارناںئگ دےنیئگ ںیمئگ تر حیئگ دےنیئگ وگل۔ئگ اہمترےئگ ےیلئگ ریمےئگ تردکئگ بئگ ‬
‫ےسئگ زنادہئگ ادنےشیئگ اورئگ وخفئگ یکئگ ناتئگ یہیئگ ےہ۔"‬

‫یبنﷺ ےن ئگ قرامنا ئگ ہک ئگ وج ئگ صخشئگ املسمونں ئگ ےکئگ اامتجیع ئگ اومرئگ اک ئگ ذہم ئگ دارئگ وہ ئگ اورئگ وہئگ املسمونں ئگ رپ ئگ یسک ئگ وکئگ ضحم ئگ رہتشئگ داری ئگ یکئگ انب ئگ رپ ئگ نائگ ضحم ئگ دویتس ئگ یک ئگ وہجئگ ےسئگ ‬
‫رمکحانئگ انبےئئگ وتئگ خرائگ اسئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ وکیئئگ دفہیئگ وبقلئگ ہنئگ رکےئگ اگئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ منہجئگ ںیمئگ ڈالئگ دےئگ اگ۔"(اتکبئگ ارخلاج)‬

‫امجعئگ ےکئگ مظنئگ وکئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ وبضمطئگ رےنھکئگ یکئگ وکششئگ ےیجیکئگ اورئگ یھبکئگ اسئگ اعمےلمئگ ںیمئگ ےبئگ اجئگ رنیمئگ اورئگ ڈلیھئگ ےسئگ اکمئگ ہنئگ ئگ ےیجیل۔‬ ‫‪۷۳‬۔‬

‫خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫رف َل ُہ ُم ا َ‬
‫ہلل (اونلر‪)۹۲:‬‬
‫ؕ‬ ‫اس َتاْ َذن ُْو َک ل ِ َب ْع ِض َشاْنِہِ ْم َفاْذ َْن ِّل َم ْن ِشئ َْت ِم ْن ُہ ْم َو ْ‬
‫اس َت ْغ ِ ْ‬ ‫َفاِذَا ْ‬

‫"جئگ وہئگ اےنپئگ یسکئگ اخصئگ اکمئگ ےکئگ ےیلئگ آپﷺ ےسئگ ااجزتئگ امںیگنئگ وتئگ آپئگ سجئگ وکئگ اچںیہئگ ااجزتئگ دےئگ دنائگ رکںی‪،‬ئگ اورئگ انئگ ولوگںئگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ خرائگ ےسئگ ‬
‫اافغتسرئگ ایکئگ رکںی۔"‬

‫ینعیئگ جئگ امجعئگ ےکئگ راقفءئگ یسکئگ اامتجیعئگ رضورتئگ ےکئگ ےیلئگ عمجئگ وہںئگ اورئگ رھپئگ ضعبئگ ولگئگ اینپئگ یجنئگ رضورتئگ اورئگ ذعمورویںئگ یکئگ وچہوےئگ ااجزتئگ امےنگنئگ ںیگلئگ وتئگ ‬
‫رستراہئگ امجعئگ اکئگ قرضئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ مظن ئگ امجعئگ یکئگ اتیمہئگ ےکئگ شیپئگ رظنئگ رصفئگ ایہنئگ ولوگںئگ وکئگ ااجزتئگ دےئگ نجئگ یکئگ رضورتئگ وایعقئگ اسئگ اامتجیعئگ دینیئگ اکمئگ ےکئگ ماقےلبئگ ‬
‫ںیمئگ زنادہئگ زابئگ تر حیئگ وہئگ نائگ نجئگ یکئگ ذعموریئگ وایعقئگ رشیعئگ ذعموریئگ وہئگ اورئگ اسئگ اکئگ وبقلئگ اکرکنائگ رضوریئگ وہ۔‬
 ‫‪176‬‬

‫ااسحسئگ دبعی‬
‫ےکآداب‬
‫وتہبئگ اافغتس ئگ ر ئگ ‬

‫ئگ تےئگ ترےئگ گاہئگ وہےئگ وہں‪،‬ئگ وتہبئگ ےسئگ اےنپئگ سفنئگ وکئگ ناکئگ ےیجیکئگ اورئگ خرائگ ےسئگ رپئگ ادیمئگ رےیہ‪،‬ئگ اموییسئگ اکقروںئگ ‬
‫وتہبئگ یکئگ وبقتیلئگ ےسئگ یھبکئگ امویسئگ ہنئگ وہں‪،‬ئگ ےسیکئگ یہ ر‬ ‫‪۷‬۔‬
‫اکویشہ ئگ ےہ۔ ئگ ومونمں ئگ یک ئگ وت ئگ امازی ئگ وخیبئگ یہ ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ تہب ئگ زنادہ ئگ وتہب ئگ رکےن ئگ واےل ئگ وہےتئگ ںیہ ئگ اور ئگ یسک ئگ احل ئگ ںیم ئگ خرائگ ےس ئگ امویس ئگ ںیہن ئگ وہےت۔گاوہں ئگ یک ئگ زنادیتئگ ‬
‫ےسئگ ھگرائگ رکئگ اموییسئگ ںیمئگ التبمئگ وہنائگ اورئگ وتہبئگ یکئگ وبقتیلئگ ےسئگ ناادیمئگ وہنائگ ذنہئگ وئگ رکفئگ یکئگ ابتہئگ نکئگ رمگایہئگ ےہ۔ئگ خرائگ ےنئگ اےنپئگ وبحمبئگ دنبوںئگ یکئگ ہیئگ رعتفیئگ ںیہنئگ قرامیئئگ ےہئگ ہکئگ انئگ ‬
‫ےس ئگ گاوہںئگ اک ئگ دصور ئگ ںیہن ئگ وہنا ئگ ہکلب ئگ قرامنا ئگ ان ئگ ےس ئگ گاہ ئگ وہےت ئگ ںیہ ئگ نکیل ئگ وہ ئگ اےنپ ئگ گاوہں ئگ رپ ئگ ارصار ئگ ںیہن ئگ رکےت۔ ئگ افصیئ ئگ ےس ئگ ان ئگ اک ئگ اارتاف ئگ رکےت ئگ ںیہ ئگ اور ئگ وخد ئگ وک ئگ ناکئگ ‬
‫رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ےبئگ نیچئگ وہےتئگ ںیہ‪:‬‬

‫ا ۟‬ ‫ا‬
‫ُرص ْوا َعلٰی َما ف ََعلُ ْوا َوہُ ْم‬ ‫رف ْوا ل ِ ُذن ُْوبِہِ ْم۪ َو َم ْن ای ْغ ِ ُ‬
‫رف الذُّ ن ُْو َب اِال اہللُ۪ َول َْم ی ِ ُّ‬ ‫َاس َت ْغ َ ُ‬
‫ہلل ف ْ‬ ‫َوال ِذیْ َن اِذَا ف ََعلُ ْوا فَاح ِشَ ۃ اَ ْو ظَ ل َُم ۤۡوا اَ ْنف َُس ُہ ْم ذ َ ُ‬
‫َرکوا ا َ‬
‫َی ْعل َُم ْو َن ﴿‪( ﴾۱۳۲‬آلئگ رمعان‪)۷۰۵:‬‬

‫پیی‬
‫"اورئگ ارگئگ یھبکئگ انئگ ےسئگ وکیئئگ شحفئگ اکمئگ رسزدئگ وہئگ اجنائگ ےہئگ نائگ وہئگ اےنپئگ اورپئگ یھبکئگ زنادیتئگ رکئگ ھٹےئگ ںیہئگ وتئگ اعمًئگ اںیہنئگ خرائگ نادئگ آاجنائگ ےہئگ اورئگ وہئگ اسئگ ےسئگ اےنپئگ گاوہںئگ یکئگ ‬
‫اعمیفئگ اچےتہئگ ںیہئگ اورئگ خرائگ ےکئگ وسائگ وکنئگ ےہئگ وجئگ گاوہںئگ وکئگ اعمفئگ رکئگ اتکسئگ ےہ؟ئگ اورئگ وہئگ اجےتنئگ وبےتھجئگ اےنپئگ ےیکئگ رپئگ ہرئگ زگئگ ارصارئگ ںیہنئگ رکےت۔"‬

‫اورئگ دورسےئگ ماقمئگ رپئگ قرامنا‪:‬‬

‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫رک ْوا َفاِذَا ہُ ْم ُّم ْب ِ ُ‬
‫رص ْو َن ﴿‪( ﴾۵۱۱‬االرعاف‪)۲۳۷:‬‬ ‫ا ِ ان اال ِذیْ َن ات َق ْوا اِذَا َم اس ُہ ْم ٰۤطئ ِ ٌ‬
‫ف ِّم َن الش ْی ٰط ِن َت َذ ُ‬

‫"یفئگ اولاعقئگ وجئگ ولگئگ خرائگ ےسئگ ڈرےنئگ واےلئگ ںیہئگ انئگ اکئگ احلئگ ہیئگ وہنائگ ےہئگ ہکئگ یھبکئگ اطیشنئگ ےکئگ اترئگ ےسئگ وکیئئگ ترائگ ایخلئگ ارگئگ اںیہنئگ وھچئگ یھبئگ اجنائگ ےہئگ ئگ وتئگ وہئگ وفراًئگ وچےنکئگ ‬
‫ےہہکئگ حیحصئگ روشئگ ایکئگ ےہ۔"‬
‫وہئگ اجےتئگ ںیہئگ اورئگ رھپئگ اںیہنئگ اصفئگ رظنئگ ٓاےنئگ ‪،‬اتگئگ ئگ ‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫"اسرےئگ ےکئگ اسرےئگ انانئگ اطخئگ اکرئگ ںیہئگ اورئگ رتہبنیئگ اطخئگ اکرئگ وہئگ ںیہئگ وجئگ تہبئگ زنادہئگ وتہبئگ رکےنئگ واےلئگ ںیہ۔"(ترذمی)‬

‫قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ خرائگ ےنئگ اےنپئگ ایپرےئگ دنبوںئگ یکئگ ہیئگ امازیئگ وخیبئگ ایبنئگ قرامیئئگ ےہہکئگ وہئگ رحسئگ ےکئگ اواقتئگ ںیمئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ ئگ گرگراےتئگ ںیہئگ اورئگ وتہبئگ وئگ اافغتسرئگ ‬
‫رکےتئگ ںیہئگ اورئگ ومونمنئگ وکئگ نیقلتئگ قرامیئئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ وتہبئگ وئگ اافغتسرئگ رکےترںیہئگ اورئگ ہیئگ نیقیئگ رںیھکئگ ہکئگ خرائگ انئگ ےکئگ گاوہںئگ رپئگ وفعئگ وئگ درزگرئگ اکئگ رپدہئگ ڈالئگ دےئگ اگئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ وہئگ ‬
‫ترائگ یہئگ اعمفئگ قرامےنئگ واالاورئگ اےنپئگ دنبوںئگ ےسااہتنیئئگ تبحمئگ رکےنئگ واالئگ ےہ۔ئگ (وہد‪)۶۳:‬‬

‫رف ْوا َرباکُ ْم ث ُ ام تُ ْوب ُ ۤۡوا اِل َْی ِ‬

‫ؕہ ا ِ ان َرب ِّ ْی َرح ِْی ٌم اودُ ْو ٌد ﴿‪﴾۶۱‬‬ ‫اس َت ْغ ِ ُ‬
‫َو ْ‬
 ‫‪177‬‬

‫"اورئگ اےنپئگ رپورداگرئگ ےسئگ رفغمتئگ اچوہئگ اورئگ اسئگ ےکئگ آےگئگ وتہبئگ رکوئگ ۔البئگ ہبشئگ ریمائگ ربئگ ترائگ یہئگ رمحئگ قرامےنئگ اورئگ تہبئگ یہئگ تبحمئگ رکےنئگ واالئگ ےہئگ ۔"‬

‫خرائگ یکئگ رتمحئگ ےسئگ ہشیمہئگ رپئگ ادیمئگ رےیہئگ اورئگ ہیئگ نیقیئگ رےیھکئگ ہکئگ ریمےئگ گاہئگ وخاہئگ ےنتکئگ یہئگ زنادہئگ وہںئگ خرائگ یکئگ رتمحئگ اسئگ ےسئگ ںیہکئگ زنادہئگ وعیسئگ ےہ۔ردنمرئگ ےکئگ ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫اھجگئگ ےسئگ زنادہئگ گاہئگ رکےنئگ واالیھبئگ جئگ اےنپئگ گاوہںئگ رپئگ رشاسمرئگ وہئگ رکئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ گرگرانائگ ےہئگ وتئگ خرائگ اسئگ یکئگ سا ئگ ےہئگ اورئگ اسئگ وکئگ اےنپئگ دانمئگ رتمحئگ ںیمئگ انپہئگ داتیئگ ‬
‫ےہ۔‬

‫رف الذُّ ن ُْو َب َجمِ ْیعاؕ اِن ا ٗہ ہُ َو ا ْل َغف ُْو ُر ال ارح ِْی ُم ﴿‪َ ﴾۲۳‬و اَن ِ ْیبُ ۤۡوا الِٰی َربِّکُ ْم َو اَ ْسل ِ ُم ْوا‬ ‫ا‬
‫ہللِ ا ِ ان ا َ‬
‫ہلل َی ْغ ِ ُ‬ ‫ٰیع َِباد َِی ال ِذیْ َن اَ ْ َ‬
‫رسف ُْوا َعلٰۤی اَ ْن ُف ِسہِ ْم َال َت ْق َن ُط ْوا ِم ْن ار ْح َم ِۃ ا ؕ‬

‫اب ث ُ ام َال تُنْ َ ُ‬

‫رص ْو َن ﴿‪( ﴾۲۵‬ازلرم‪ ۵۰:‬ئگ ‪)۵۴،‬‬ ‫َل ٗہ ِم ْن ق َْب ِل اَ ْن یااْت َِیکُ ُم ال َْع َذ ُ‬

‫"اےئگ ریمےئگ وہئگ دنبو!ئگ وجئگ اینپئگ اجونںئگ رپئگ زنادیتئگ ہکئگ ےھٹیبئگ وہ۔ئگ خرائگ یکئگ رتمحئگ ےسئگ ہرئگ زگئگ اموییسئگ ہنئگ وہنائگ انیقیًئگ خرائگ اہمترےئگ اسرےئگ ےکئگ اسرےئگ گاہئگ اعمفئگ قرامئگ ‬
‫دےئگ اگ‪،‬ئگ وہئگ تہبئگ یہئگ اعمفئگ قرامےنئگ واالئگ اورئگ ترائگ یہئگ رہمنانئگ ےہئگ اورئگ متئگ اےنپئگ ربئگ یک ئگ رطفئگ روجعئگ رکوئگ اورئگ اسئگ یکئگ قرامربنداریئگ اجبئگ الؤئگ اسئگ ےسئگ ےلہپئگ ہکئگ متئگ رپئگ وکیئئگ ذعابئگ ‬
‫آڑپےئگ اورئگ رھپئگ متئگ ںیہکئگ ےسئگ دمدئگ ہنئگ نائگ وکس۔"‬

‫زدنیگئگ ےکئگ یسکئگ ےصحئگ ںیمئگ گاوہںئگ رپئگ رشاسمریئگ اورئگ دنامئگ اکئگ ااسحسئگ دیپائگ وہائگ ےسئگ خرائگ یکئگ وتقیفئگ ےیھجمسئگ اورئگ وتہبئگ ےکئگ دروازےئگ وکئگ الھکئگ ےیھجمس۔ئگ خرائگ اےنپئگ دنبوںئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫یک ئگ وتہب ئگ اس ئگ وق ئگ ک ئگ وبقل ئگ قرامنا ئگ ےہ ئگ ج ئگ ک ئگ ان ئگ یک ئگ اسسن ئگ ںیہن ئگ اڑھکیت‪ ،‬ئگ اہتبل ئگ اسسن ئگ اڑھکےن ئگ ےک ئگ دعب ئگ ج ئگ انان ئگ دورسے ئگ اعمل ئگ ںیم ئگ اھچےنکن ئگ ‪،‬اتگ ئگ ےہ ئگ وت ئگ وتہب ئگ یکئگ ‬
‫اجنگشئئگ متخئگ وہاجیتئگ ےہ۔ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"خرائگ اےنپئگ دنبےئگ یکئگ وتہبئگ وبقلئگ رکنائگ ےہئگ رگمئگ اسسنئگ اڑھکےنئگ ےسئگ ےلہپئگ ےلہپ۔"(ترذمی)‬

‫رضحتئگ ویفسئگ ہیلئگ االسلمئگ ےکئگ اھبویئںئگ ےنئگ انئگ وکئگ ادنریھےئگ ونکںیئگ ںیمئگ دلیکھئگ رکئگ اینپئگ داتسنئگ ںیمئگ اںیہنئگ متخئگ رکئگ دنا۔ئگ وگنائگ وہئگ یبنؑئگ ےکئگ لتقئگ اکئگ گاہئگ رکئگ ےھٹیبئگ اورئگ ‬
‫انئگ اکئگ رکنائگ وخنئگ ںیمئگ رنئگ رکئگ اےنپئگ ناپئگ وقعیبؑئگ وکئگ نیقیئگ دالےنئگ یکئگ وکششئگ رکےنئگ ےگلئگ ہکئگ ویفسؑئگ رمئگ ےئگ اورئگ انئگ وکئگ ڑیھبےیئئگ ےنئگ اینپئگ ذغائگ انب ای‪،‬ئگ نکیلئگ ا ےسئگ میظعئگ گاہئگ اکئگ ‬
‫اراکتبئگ رکےنئگ ےکئگ یئکئگ اسلئگ دعبئگ جئگ انئگ نیمئگ اےنپئگ خرمئگ اکئگ ااسحسئگ ارھبنائگ ےہئگ اورئگ وہئگ رشاسمرئگ وہئگ رکئگ اےنپئگ وادلئگ ےسئگ دروخابئگ رکےتئگ ںیہئگ ہکئگ انائگ اجن!ئگ ہارےئگ ےیلئگ خرائگ ‬
‫ےسئگ داعئگ ےیجیکئگ ہکئگ خرائگ ہارےئگ گاہئگ وکئگ اعمفئگ قرامئگ دےئگ وتئگ خرائگ ےکئگ ربمغیپرضحتئگ وقعیبئگ ہیلئگ االسلمئگ ہیئگ ہہئگ رکئگ اںیہنئگ امویسئگ ںیہنئگ رکےتئگ ہکئگ اہمترائگ گاہئگ تہبئگ میظعئگ ےہئگ اورئگ ‬
‫اس ئگ میظع ئگ ترنی ئگ گاہ ئگ رپ ئگ اب ئگ تروسں ئگ زگرےکچ ئگ ںیہ‪ ،‬ئگ لرا ئگ اب ئگ اعمیف ئگ اک ئگ ایک ئگ وسال؟ ئگ ہکلب ئگ وہ ئگ ان ئگ ےس ئگ ودعہ ئگ رکےت ئگ ںیہ ئگ ہک ئگ ںیم ئگ رضور ئگ اہمترے ئگ ےیل ئگ اےنپ ئگ رپوداگر ئگ ےسئگ ‬
‫داعےئرفغمتئگ رکوںئگ اگئگ اورئگ اںیہنئگ ہیئگ نیقیئگ دالےتئگ ںیہئگ ہکئگ خرائگ رضورئگ ںیہمتئگ اعمفئگ قرامئگ دےئگ اگئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ وہئگ تہبئگ زنادہئگ درزگرئگ رکےنئگ واالئگ اورئگ ترائگ یہئگ رمحئگ قرامےنئگ واالئگ ‬
‫ےہ۔‬

‫رف َل َنا ذُن ُْوبَ َن ۤا اِناا ُک انا ٰخ ِطئِی ْ َن ﴿‪( ﴾۶۵‬ویفس‪)۶۱:‬‬ ‫قَالُ ْوا ی ٰۤ َابَانَا ْ‬
‫اس َت ْغ ِ ْ‬

‫ئگ تےئگ اطخئگ اکرئگ ےھت۔"‬

‫"انئگ بئگ ےنئگ اہک‪":‬اےئگ انائگ اجن!ئگ ہارےئگ گاوہںئگ یکئگ ششخبئگ ےکئگ ےیلئگ داعئگ ےیجیک۔ئگ وایعقئگ مہ ر‬
 ‫‪178‬‬

‫رف َلکُ ْم َرب ِّ ْ‬

‫ؕی اِن ا ٗہ ہُ َو ا ْل َغف ُْو ُر ال ارح ِْی ُم ﴿‪( ﴾۶۶‬ویفس‪)۶۸:‬‬ ‫قَا َل َس ْو َف اَ ْس َت ْغ ِ ُ‬

‫"رضحتئگ وقعیبؑئگ ےنئگ اہک‪:‬ئگ ںیمئگ اےنپئگ ربئگ ےسئگ اہمترےئگ ےیلئگ رضورئگ اعمیفئگ یکئگ داعئگ رکوںئگ اگ۔ئگ (اورئگ وہئگ ںیہمتئگ رضورئگ اعمفئگ قرامئگ دےئگ اگ)ئگ انیقیوہئگ ترائگ یہئگ اعمفئگ ‬
‫رکےنئگ واالئگ اورئگ ااہتنیئئگ رمحئگ قرامےنئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ امئگ وکئگ اموییسئگ یکئگ ابتیہئگ ےسئگ اچبےنئگ ےکئگ ےیلئگ احصہبؓئگ وکئگ اکئگ بیجعئگ وئگ رغیئگ ہصقئگ انسنائگ سجئگ ےس ئگ ہیئگ قبسئگ اتلمئگ ےہئگ ہکئگ ومنمئگ رمعئگ ےکئگ سجئگ ‬
‫ےصحئگ ںیمئگ یھبئگ اےنپئگ گاوہںئگ رپئگ رشدنمہئگ وہئگ رکئگ ےچئگ دلئگ ےسئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ گرگراےئئگ اگئگ وتئگ وہئگ اےنپئگ دانمِئگ رفغمتئگ ںیمئگ ڈاھیئگ ےلئگ اگئگ اورئگ یھبکئگ ںیہنئگ دھٹلاارےئگ اگ۔‬

‫یبنﷺ ےن ئگ قرامنائگ ہک ئگ یلھچپ ئگ وقم ئگ ںیم ئگ اک ئگ صخش ئگ اھت۔ئگ سج ئگ ےن ئگ اننونے ئگ وخنئگ ےیک ئگ ےھت۔ ئگ اس ئگ ےن ئگ ولوگں ئگ ےسئگ ولعممئگ ایک ئگ ہک ئگ داین ئگ ںیم ئگ ب ئگ ےسئگ ترا ئگ اعملئگ ‬
‫وکنئگ ےہ؟ئگ ولوگںئگ ےنئگ اسئگ وکئگ اکئگ خرائگ ردیسہئگ راہئگ اکئگ ہتپئگ دنا۔ئگ وہئگ اسئگ راہئگ ےکئگ ناسئگ ایگئگ اورئگ وبال۔رضحت!ںیمئگ ےنئگ اننونےئگ وخنئگ ےیکئگ ںیہئگ ایکئگ ریمیئگ وتہبئگ یھبئگ وبقلئگ ‬
‫وہئگ یتکسئگ ےہ؟ئگ راہئگ ےنئگ اہکئگ ںیہنئگ اہمتریئگ وتہبئگ وبقلئگ وہےنئگ یکئگ ابئگ وکیئئگ وصرتئگ ںیہن۔ئگ ہیئگ نسئگ یہئگ اسئگ صخشئگ ےنئگ اموییسئگ ںیمئگ اسئگ راہئگ وکئگ یھبئگ لتقئگ رکئگ دنائگ اورئگ وہئگ ابئگ وہئگ ‬
‫وپرےئگ وسئگ اقرادئگ اکئگ اقبئگ اھت۔ابئگ اسئگ ےنئگ رپئگ ولوگںئگ ےسئگ درناتفئگ رکنائگ رشوعئگ ایکئگ ہکئگ وتےئئگ زنیمئگ ںیمئگ دنیئگ اکئگ بئگ ےسئگ ترائگ اعملئگ ئگ وکنئگ ےہ۔ولوگںئگ ےناسئگ وکئگ اکئگ راہئگ ‬
‫اکئگ ہتپئگ دنا۔ئگ ابئگ وہئگ وتہبئگ یکئگ رغضئگ ےسئگ اسئگ راہئگ یکئگ خرمئگ ںیمئگ اچنہپئگ اورئگ اسئگ وکئگ اینپئگ احلئگ اتبےتئگ وہےئئگ اہکئگ ہکئگ رضحت!ئگ ںیمئگ ےنئگ وسئگ لتقئگ ےیکئگ ںیہ۔ہیئگ اتبےیئئگ ایکئگ ریمیئگ ‬
‫وتہبئگ وبقلئگ وہئگ یتکسئگ ےہ؟ئگ اورئگ ریمیئگ ششخبئگ یکئگ یھبئگ وکیئئگ وصرتئگ ےہ۔ئگ راہئگ ےنئگ اہکئگ ویکںئگ ںیہن۔ئگ الھبئگ اہمترےئگ اورئگ وتہبئگ ےکئگ درایمنئگ ںیمئگ وکنئگ ےسئگ ئگ زیچئگ راکوٹئگ نبئگ یتکسئگ ‬
‫ےہ‪،‬ئگ متئگ الفںئگ کلمئگ ںیمئگ اجؤ۔ئگ واہںئگ خرائگ ےکئگ ھچئگ ترزگیرہئگ دنبےئگ خرائگ یکئگ ابعدتئگ ںیمئگ رصموفئگ ںیہئگ متئگ یھبئگ انئگ ےکئگ اسھتئگ خرائگ یکئگ ابعدتئگ ںیمئگ گلئگ اجؤئگ اورئگ رھپئگ یھبکئگ اےنپئگ ‬
‫ونط ئگ ولٹ ئگ رک ئگ ہن ئگ آنا ئگ ویکہکن ئگ اب ئگ ہی ئگ ہگج ئگ دینی ئگ احلظ ئگ اے ئگ اہمترے ئگ ےیل ئگ انمب ئگ ںیہن ئگ ےہ(اہیں ئگ اہمترے ئگ ےیل ئگ وتہب ئگ رپ ئگ اقمئ ئگ رانہ ئگ اور ئگ االصح ئگ احل ئگ یک ئگ وکشش ئگ ئگ رکنا ئگ تہبئگ ‬
‫لکشم ئگ ےہ)۔وہ ئگ صخش ئگ رواہن ئگ وہا۔ ئگ ایھب ئگ آدےھ ئگ راےتس ئگ ک ئگ یہ ئگ اچنہپ ئگ اھت ئگ ہک ئگ ومت ئگ اک ئگ ماغیم ئگ آایگ۔ ئگ اب ئگ رتمح ئگ اور ئگ ذعاب ئگ ےک ئگ قرےتش ئگ نامہ ئگ ڑگھجےن ئگ ےگل۔ ئگ رتمح ئگ ےکئگ ‬
‫قروتشںئگ ےنئگ اہک‪،‬ہیئگ گاوہںئگ ےسئگ وتہبئگ رکئگ ےکئگ اورئگ خرائگ یکئگ رطفئگ وتمہجئگ وہئگ رکئگ ادرھئگ آنائگ ےہ۔ئگ ذعابئگ ےکئگ قروتشںئگ ےنئگ اہک‪،‬ئگ ںیہن!ئگ ایھبئگ اسئگ ےنئگ وکیئئگ یھبئگ کینئگ لمعئگ ںیہنئگ ‬
‫ایکئگ ےہ۔ئگ ہیئگ ناںیتئگ وہئگ ریہئگ ںیھتئگ ہکئگ اکئگ قرہتشئگ انانئگ یکئگ وصرتئگ ںیمئگ آنا۔ئگ انئگ قروتشںئگ ےنئگ اسئگ وکئگ اانپئگ مکحئگ انبئگ ایئگ ہکئگ وہئگ انئگ دوونںئگ ےکئگ درایمنئگ وکیئئگ ہلصیفئگ رکئگ دے۔ئگ اسئگ ‬
‫ےنئگ اہک‪،‬ئگ دوونںئگ رطفئگ یکئگ زنیمئگ ناوپئگ اورئگ ئگ د وھکئگ ہکئگ وہئگ ہگجئگ اہیںئگ ےسئگ قر یئگ ےہئگ ںاہںئگ ےسئگ ہیئگ صخشئگ آنائگ ےہئگ ئگ نائگ وہئگ ہگجئگ اہیںئگ ےسئگ قر یئگ ےہئگ ںاہںئگ اسئگ صخشئگ وکئگ اجنائگ اھت۔ئگ ‬
‫قروتشںئگ ےنئگ زنیمئگ وکئگ نانائگ وتئگ وہئگ ہگجئگ قر یئگ یلکنئگ ںاہںئگ اسئگ صخشئگ وکئگ اجنائگ اھتئگ اورئگ اجےتئگ وہےئئگ راہئگ ںیمئگ قرہتشئگ رتمحئگ ےنئگ اسئگ یکئگ روحئگ ضبقئگ رکئگ یلئگ اورئگ خرائگ ےنئگ اسئگ وکئگ ششخبئگ ‬
‫دنا۔(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬

‫رصف ئگ خرا ئگ ےک ئگ وضحر ئگ اےنپ ئگ گاوہں ئگ اک ئگ اقرار ئگ ےیجیک ئگ ‪،‬ایس ئگ ےک ئگ وضحر ئگ گرگراےیئ ئگ اور ئگ ایس ئگ ےک ئگ اسےنم ئگ اینپ ئگ اعخری ئگ ‪،‬ےب ئگ یسک ئگ اور ئگ اطخ ئگ اکریئگ اک ئگ ااہظر ئگ ےیجیک ئگ ۔زجعئگ وئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ااسکنریئگ انانئگ اکئگ وہئگ رسامہیئگ ےہئگ وجئگ رصفئگ خرائگ یہئگ ےکئگ وضحرئگ شیپئگ ایکئگ اجئگ اتکسئگ ےہئگ اورئگ وجئگ دب بیصئگ اےنپئگ زجعئگ وئگ اایتحجئگ اکئگ ہیئگ رسامہیئگ اےنپئگ یہئگ ےسیجئگ وبجمرئگ ےبئگ سبئگ اناونںئگ ےکئگ ‬
‫اسےنمئگ شیپئگ رکنائگ ےہئگ وتئگ رھپئگ اسئگ دویاےیلئگ ےکئگ ناسئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ شیپئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ھچئگ ںیہنئگ رہئگ اجنائگ اورئگ وہئگ ذلیلئگ وئگ روسائگ وہئگ رکئگ ہشیمہئگ ےکئگ ےیلئگ دردرئگ یکئگ ںوھرکںیئگ اھکنائگ ‬
‫ےہئگ اورئگ ںیہکئگ تتئگ ںیہنئگ نانا۔‬

‫خرائگ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫اب بَ ْل ال ُہ ْم ام ْوع ِ ٌد ال ْن یاجِ ُد ْوا ِم ْن ُد ْون ِٖہ َم ْوئ ِال(افہکلئگ ‪)۵۸:‬‬

‫ک ا ْل َغف ُْو ُر ذُو ال ار ْح َم ِۃؕ ل َْو یُ َءواخ ُِذہُ ْم ب ِ َما َک َسبُ ْوا ل ََع اج َل َل ُہ ُم ال َْع َذ َؕ‬
‫َو َربُّ َ‬
 ‫‪179‬‬

‫اورئگ آپئگ اکئگ رپورداگرئگ گاوہںئگ وکئگ ڈاھےنپنئگ واالئگ اورئگ تہبئگ زنادہئگ رمحئگ قرامےنئگ واالئگ ےہئگ ‪،‬ارگئگ وہئگ انئگ ےکئگ رکوتوتںئگ رپئگ انئگ وکئگ وفرائگ ڑکپےنئگ ےگلئگ وتئگ ذعابئگ جیھبئگ دےئگ رگمئگ اسئگ ےنئگ (ئگ اینپئگ ‬
‫رتمحئگ ےسئگ )اکئگ وقئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ رقمرئگ رکئگ راھکئگ ےہئگ اورئگ ہیئگ ولگئگ ےنچبئگ ےکئگ ےیلئگ اسئگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ انپہئگ اگہئگ ہنئگ ناںیئئگ ےگ۔‬

‫اورئگ وسرہئگ وشریئگ ںیمئگ ےہئگ ‪:‬‬

‫ت َو َی ْع َل ُم َما َتف َْعلُ ْوَۙن(اوشلریئگ ‪)۲۵:‬‬ ‫َو ہُ َو اال ِذ ْی َی ْق َب ُل ال ات ْوبَ َۃ َع ْن ع َِباد ِ ٖہ َو َی ْعف ُْوا َع ِن ا‬
‫السیِّا ٰ ِ‬

‫"اورئگ ویہئگ وتئگ ےہئگ وجئگ اےنپئگ دنبوںئگ یکئگ وتہبئگ وبقلئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ انئگ یکئگ اطخؤںئگ وکئگ اعمفئگ قرامنائگ ےہئگ اورئگ وہئگ بئگ اجاتنئگ ےہئگ وجئگ متئگ رکےتئگ وہ۔"‬

‫درا لئگ انانئگ وکئگ ہیئگ نیقیئگ رانھکئگ اچےیہئگ ہکئگ وفزئگ وئگ الفحئگ اکئگ اکئگ یہئگ دروازہئگ ےہئگ ۔اسئگ دروازہئگ ےسئگ وجئگ دھٹلاارئگ دنائگ ایگرھپئگ وہئگ ہشیمہئگ ےکئگ ےیلئگ ذلیلئگ اورئگ ورحومئگ وہئگ ایگئگ ‬
‫۔ومانمہنئگ رطز ئگ رکف ئگ یہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ دنبےئگ ےس ئگ وخاہ ئگ ےسیک ئگ یھب ئگ گاہ ئگ وہ ئگ اجںیئ ئگ اسئگ اک ئگ اکم ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ خرا ئگ یہ ئگ ےک ئگ وضحرئگ گرگراےئ ئگ اور ئگ ایس ئگ ےک ئگ وضحر ئگ اینپ ئگ دنام ئگ ےکئگ آوسنئگ ‬
‫اکپٹےئ ئگ ۔دنبے ئگ ےک ئگ ےیل ئگ خرا ئگ ےک ئگ وسا ئگ وکیئ ئگ اور ئگ دروازہ ئگ ںیہن ئگ ںاہں ئگ اےس ئگ اعمیف ئگ لم ئگ ےکس ئگ ۔دح ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ارگ ئگ آدیم ئگ خرا ئگ وک ئگ وھچڑ ئگ رک ئگ روسلﷺ وک ئگ وخش ئگ رکےن ئگ یکئگ ‬
‫وکششئگ یھبئگ رکےئگ اگئگ وتئگ خرائگ ےکئگ درنارئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ اسئگ وکششئگ یکئگ یھبئگ وکیئئگ تمیقئگ ہنئگ ےگلئگ یگئگ اورئگ وہئگ دھٹلاارئگ ئگ دنائگ اجےئئگ اگئگ ۔روسلﷺ یھبئگ خرائگ اکئگ دنبہئگ ےہئگ اورئگ وہئگ یھبئگ ایسئگ ‬
‫درئگ اکئگ ریقفئگ ےہئگ ‪،‬اےسئگ یھبئگ وجئگ میظعئگ رمہبتئگ المئگ ےہئگ ایسئگ درئگ ےسئگ المئگ ےہئگ اورئگ اسئگ یکئگ تمئگ اکئگ رازئگ یھبئگ یہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ خرائگ اکئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ اعخرئگ دنبہئگ وہنائگ ےہئگ اورئگ اعمئگ اناونںئگ ‬
‫ےکئگ ماقہلبئگ ںیمئگ ںیہکئگ زنادہئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ گرگرانائگ ےہ۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ‬

‫ولوگ!ئگ خرائگ ےسئگ اےنپئگ گاوہںئگ یکئگ اعمیفئگ اچوہئگ اورئگ اسئگ یکئگ رطفئگ ٹلپئگ آؤ‪،‬ےھجمئگ د وھکئگ ںیمئگ دنئگ ںیمئگ وسئگ وسئگ نارئگ خرائگ ےسئگ رفغمتئگ یکئگ داعئگ رکنائگ راتہئگ وہں۔(ملسمئگ )‬

‫انموقفںئگ اکئگ ذرکئگ رکےتئگ وہےئئگ خرائگ اعتیلئگ ےنئگ قرامنا ‪:‬‬

‫َی ْحلِف ُْو َن َلکُ ْم لِت َ ْر َض ْوا َع ْن ُہ ْ‬

‫َۚم َفا ِ ْن َت ْر َض ْوا َع ْن ُہ ْم َفا ِ ان ا َ‬
‫ہلل َال یَ ْر ٰضی َع ِن ا ْل َق ْوم ِا ْل ٰف ِسقِی ْ َن (وتہب‪)۶۹:‬‬

‫"ہیئگ انمنیقفئگ آپئگ ےکئگ اسےنمئگ ںیمسقئگ اھکںیئئگ ےگئگ ہکئگ آپئگ انئگ ےسئگ رایضئگ وہئگ اجںیئئگ ۔ارگئگ آپئگ انئگ ےسئگ رایضئگ وہئگ یھبئگ ےئگ وتئگ خرائگ ہرئگ زگئگ ا ےسئگ ےبئگ دونیںئگ ےسئگ ‬
‫رایضئگ ہنئگ وہئگ اگئگ ۔"‬

‫قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ رضحتئگ بعکئگ نبئگ امکلؓئگ اکئگ ربعتئگ ازیگنئگ واہعقئگ ہشیمہئگ ےکئگ ےیلئگ قبسئگ ےہئگ ہکئگ دنبہئگ بئگ ھچئگ ےہسئگ ‪،‬ہرئگ آزامشئئگ تردابئگ رکےئگ نکیلئگ خرائگ ےکئگ درئگ ‬
‫ےسئگ اےنھٹئگ اکئگ وصرئگ کئگ دلئگ ںیمئگ ہنئگ الےئئگ ‪،‬دنیئگ یکئگ راہئگ ںیمئگ آدیمئگ رپئگ وجئگ ھچئگ ےتیبئگ اورئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ےسئگ اسئگ وکئگ انتجئگ یھبئگ رودنائگ اجےئئگ وہئگ اسئگ یکئگ زدنیگئگ وکئگ اکمچےنئگ اورئگ اس ئگ ےکئگ ‬
‫ںیہکیھبئگ تتئگ ‬
‫دراجتئگ وکئگ دنلبئگ رکےنئگ اکئگ ذرہعیئگ ےہ۔ےبئگ تیتئگ دایمئئگ تتئگ اکئگ ینیقیئگ راہتسئگ ےہاورئگ وجئگ خرائگ ےکئگ دروازےئگ وکئگ وھچرئگ رکئگ ںیہکئگ اورئگ تتئگ التشئگ رکنائگ ےہاسئگ وکئگ ئگ ‬
‫رسیمئگ ںیہنئگ آیتکسئگ ۔وہئگ ہرئگ ہگجئگ ذلیلئگ وہئگ اگئگ اورئگ زنیمئگ وئگ آامسنئگ یکئگ وکیئئگ اکئگ آ ھکئگ یھبئگ اسئگ وکئگ تتئگ یکئگ رظنئگ ےسئگ ںیہنئگ دھکیئگ یتکس۔‬
 ‫‪180‬‬

‫او َعل َی ا‬
‫ؕ َحت ّٰۤی اِذَا َضاق َْت َعل َْیہِ ُم ْاال َْر ُض ب ِ َما َرحُ َب ْت َو َضاق َْت َعل َْیہِ ْم اَ ْنف ُُس ُہ ْم َوظَ ُّن ۤۡوا اَ ْن اال َم ْل َج َا ِم َن اہللِ ا ِ ا ۤال اِل َْی ِہؕ ث ُ ام َت َ‬
‫اب‬ ‫الثل ٰ َث ِۃ اال ِذیْ َن ُخ ِّلف ُْوا‬
‫‪٪‬مئگ (اوتلہب‪)۷۷۸:‬‬ ‫ااب ال ارح ِْی ُ‬‫ہلل ہُ َو ال اتو ُ‬‫ؕ ا ِ ان ا َ‬
‫َعل َْیہِ ْم ل ِ َیت ُْوب ُ ْوا‬

‫ئگ تںئگ وکئگ یھبئگ ئگ خرائگ ےنئگ اعمفئگ رکئگ دنائگ نجئگ اکئگ اعمہلمئگ وتلمیئگ رکئگ دنائگ ایگئگ اھتئگ جئگ زنیمئگ اینپئگ ئگ اسریئگ ووتعسںئگ ےکئگ ناووجدئگ انئگ رپئگ گنئگ وہئگ یئگئگ اورئگ انئگ یکئگ اجںینئگ ‬
‫"اورئگ ان ؤ‬
‫یھبئگ انئگ رپئگ نارئگ وہےنئگ ںیگلئگ اورئگ اوہنںئگ ےنئگ اجنئگ ایئگ ہکئگ خرائگ ےسئگ ےنچبئگ ےکئگ ےیلئگ وکیئئگ انپاگہئگ ںیہنئگ ےہئگ وساےئئگ اسئگ ےکئگ ہکئگ وخدئگ ایسئگ یکئگ انپہئگ یلئگ اجےئئگ وتئگ خرائگ اینپئگ رہمناینئگ ےسئگ ئگ انئگ ‬
‫یکئگ رطفئگ اٹلپئگ نائگ ہکئگ وہئگ اسئگ رطفئگ ٹلپئگ آںیئئگ البئگ ہبشئگ وہئگ ترائگ اعمفئگ قرامےنئگ واالئگ اورئگ ااہتنیئئگ رہمنانئگ ےہ۔"‬

‫انئگ نیتئگ ترروگںئگ ےسئگ رضحتئگ بعکئگ نبئگ امکلؓئگ ‪،‬رضحتئگ رمارہئگ نبئگ رعیؓئگ اورئگ رضحتئگ الہلئگ نبئگ اہیمؓئگ ئگ رمادئگ ںیہئگ اورئگ انئگ تؤںئگ یکئگ اثمیلئگ وتہبئگ ریتہئگ زدنیگئگ کئگ ےکئگ ‬
‫ےیلئگ ومونمںئگ ےکئگ ےیلئگ لعشمئگ راہئگ ےہئگ ۔رضحتئگ بعکئگ نبئگ امکلؓئگ وجئگ تراھےپئگ ںیمئگ ناانیبئگ وہئگ ےئگ ےھتئگ اورئگ اےنپئگ اصزبحادےئگ ےکئگ اہسرےئگ الچئگ رکےتئگ ےھتئگ ۔اوہنںئگ ےنئگ وخدئگ ‬
‫اینپئگ اثمیلئگ وتہبئگ اکئگ تحیصنئگ آومزئگ واہعقئگ اےنپئگ ےٹیبئگ ےسئگ ایبنئگ ایکئگ اھتئگ وجئگ دحیئگ یکئگ اتکوبںئگ ںیمئگ وفحمظئگ ےہئگ ۔‬

‫زغوہ ئگ وبتک ئگ یک ئگ ایتری ئگ ےک ئگ زامےن ئگ ںیم ئگ ج ئگ یبنﷺ املسمونں ئگ وک ئگ زغوہ ئگ ںیم ئگ رشک ئگ ئگ وہےن ئگ رپ ئگ ااھبرا ئگ رکےت ئگ ےھت ئگ ۔ںیم ئگ یھب ئگ ان ئگ وتبحصں ئگ ںیم ئگ رشکئگ ‬
‫راتہ۔ںیمئگ جئگ یھبئگ آپئگ یکئگ ناںیتئگ سائگ ئگ دلئگ ںیمئگ وس اتئگ ہکئگ ںیمئگ رضورئگ اجؤںئگ اگئگ نکیلئگ واسپئگ جئگ رھگئگ آنائگ وتئگ یتسسئگ رکئگ اجنائگ اورئگ وس اتئگ ایھبئگ تہبئگ وقئگ ےہئگ ‪،‬ئگ ریمےئگ ناسئگ رفسئگ اکئگ ‬
‫اسامن ئگ وموجدئگ ےہ ئگ ‪،‬ںیم ئگ تحص ئگ دنم ئگ وہںئگ ‪،‬وسار ئگ ی ئگ ایھچ ئگ ےس ئگ ایھچ ئگ ایہم ئگ ےہ ئگ رھپ ئگ رواہن ئگ وہےتئگ ایک ئگ دتر ئگ ےگل ئگ یگ۔اور ئگ نات ئگ یتلٹ ئگ ریہ ئگ اہیں ئگ ک ئگ ہک ئگ اسرے ئگ اجمدہنیئگ دیمانئگ ‬
‫جئگ ںیمئگ چنہئگ ےئگ اورئگ دمہنیئگ ںیمئگ اھٹیبئگ ارادہئگ یہئگ رکنائگ راہئگ ۔‬

‫ابئگ ربخںیئگ آےنئگ ںیگلئگ ہکئگ یبنﷺ واسپئگ آےنئگ واےلئگ ںیہئگ اورئگ اکئگ دنئگ ولعممئگ وہائگ ہکئگ آپئگ واسپئگ آےئگ اورئگ سئگ ومعملئگ دجسمئگ ںیمئگ رہھٹےئگ وہےئئگ ںیہئگ ‬
‫۔ںیمئگ یھبئگ دجسمئگ ںیمئگ اچنہپئگ ۔اہیںئگ انمنیقفئگ وضحرئگ یکئگ خرمئگ ںیمئگ چنہئگ رےہئگ ےھتئگ اورئگ یبملئگ وچڑیئگ ںیمسقئگ اھکئگ اھکئگ رکئگ اےنپئگ ذعراتئگ شیپئگ رکئگ رےہئگ ےھت۔یبنﷺ انئگ یکئگ ‬
‫انبویٹئگ ناںیتئگ نسئگ رکئگ انئگ ےکئگ اظہریئگ ذعرئگ وبقلئگ رکئگ رےہئگ ےھتئگ اورئگ قرامےتئگ اجےتئگ خر ئگ اںیہمتئگ اعمفئگ رکے۔‬

‫جئگ ریمیئگ ناریئگ آیئئگ وتئگ یبنﷺ ےنئگ ھجمئگ ےسئگ اہک۔ئگ وہکئگ ںیہمتئگ سکئگ زیچئگ ےنئگ روکئگ دنائگ اھت؟ئگ ںیمئگ ےنئگ داھکیئگ ہکئگ آپﷺ یکئگ رکسماہئگ ںیمئگ ہئگ ےکئگ آنارئگ ‬
‫ںیہ ئگ اور ئگ ںیم ئگ ےن ئگ اصف ئگ اصف ئگ نات ئگ ہہ ئگ ڈایل۔ ئگ اے ئگ خرا ئگ ےک ئگ روسلﷺ! واہعق ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ےھجم ئگ وکیئ ئگ ذعر ئگ ہن ئگ اھت۔ ئگ ںیم ئگ تحص ئگ دنم ئگ اھت۔ ئگ وخ یلل ئگ اھت۔ ئگ وساری ئگ یھبئگ ‬
‫ریمےئگ ناسئگ وموجدئگ یھت۔ئگ سبئگ ریمیئگ یتسسئگ اورئگ تلفئگ ےنئگ ےھجمئگ اسئگ اعسدتئگ ےسئگ ورحومئگ راھک۔ئگ ‬

‫ریمیئگ اصفئگ اصفئگ ناتئگ نسئگ رکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنائگ ااھچئگ اجؤئگ اورئگ ااظتنرئگ رکو ئگ ہکئگ خرائگ اہمترےئگ اعمہلمئگ ںیمئگ وکیئ ئگ ہلصیف ئگ قرامےئ۔ںیمئگ ااھٹئگ اورئگ اےنپئگ ےلیبقئگ ےکئگ ‬
‫ولوگںئگ ںیمئگ آاھٹیب۔ئگ ےلیبقئگ ےکئگ ولوگںئگ ےن ئگ ےھجمئگ ترائگ الھبئگ انہکئگ رشوعئگ ایکئگ ہکئگ متئگ ےن ئگ وکیئئگ ناتئگ ویکںئگ ہنئگ انبدی‪،‬ئگ متئگ ہشیمہئگ دنی ئگ ےکئگ اکومںئگ ںیمئگ شیپئگ شیپئگ رےہئگ وہ‪،‬نکیلئگ جئگ ‬
‫ےھجمئگ ہیئگ ولعممئگ وہ ئگ اہکئگ ریمےئگ دوئگ اورئگ اسویھتںئگ ےنئگ یھبئگ ایسئگ رطحئگ یکئگ یچسئگ ناتئگ یہکئگ ےہئگ وتئگ ریمائگ دلئگ نئمطمئگ وہئگ ایگئگ اورئگ نیمئگ ےنئگ ےطئگ رکئگ ایئگ ہکئگ ںیمئگ اینپئگ اچسیئئگ رپئگ امجئگ روہںئگ اگ۔‬

‫ےکدعبئگ یبنﷺ ےنئگ اعمئگ اوالنئگ قرامنائگ ہکئگ مہئگ تؤںئگ ےسئگ وکیئئگ ناتئگ ہنئگ رکے۔ئگ ہیئگ اوالنئگ وہےتئگ یہئگ ریمےئگ ےیلئگ دمےنیئگ یکئگ زنیمئگ نالکلئگ دبلئگ یئگئگ اورئگ ںیمئگ ‬
‫اسئگ ئگ ‬
‫اونپں ئگ ںیم ئگ ےب ئگ نارودمداگر ئگ نالکل ئگ ایبنج ئگ نب ئگ رک ئگ رہ ئگ ایگ۔ ئگ وکیئ ئگ یھب ئگ اعمرشے ئگ ںیم ئگ ھجم ئگ ےس ئگ السم ئگ الکم ئگ ہن ئگ رکنا۔ ئگ اک ئگ دن ئگ ج ئگ ںیم ئگ تہب ئگ زنادہ ئگ ااتک ئگ ایگ ئگ اور ئگ تعیبط ئگ تہبئگ ‬
‫ھگرایئئگ وتئگ ںیمئگ اےنپئگ نپچبئگ ےکئگ دوبئگ اورئگ اچچئگ زادئگ اھبیئئگ اوباتقدہؓئگ ےکئگ ناسئگ ایگ۔ئگ ںیمئگ ےنئگ اجئگ رکئگ السمئگ ایکئگ نکیلئگ اسئگ خرائگ ےکئگ دنبےئگ ےنئگ السمئگ اکئگ وجابئگ کئگ ہنئگ دنا۔ئگ ںیمئگ ےنئگ ‬
‫ںیمےنئگ رھپئگ وپاھچئگ نکیلئگ اوہنںئگ ‬
‫تبحمںیہنئگ ےہ؟ئگ وہئگ اخومشئگ رےہ۔ئگ ئگ ‬
‫وپاھچ‪،‬ئگ اوباتقدہ!ئگ ںیمئگ ںیہمتئگ خرائگ یکئگ مسقئگ دےئگ رکئگ وپاتھچئگ وہںئگ اتبؤئگ ایکئگ ےھجمئگ خرائگ اورئگ روسلﷺ ےسئگ ئگ ‬
 ‫‪181‬‬

‫ےنئگ وجابئگ ںیہنئگ دنا‪،‬ئگ رسیتیئگ نارئگ جئگ ںیمئگ ےنئگ مسقئگ دےئگ رکئگ وپاھچئگ وتئگ سبئگ اوہنںئگ ےنئگ اانتئگ ئگ اہک‪":‬خرائگ اورئگ خرائگ ےکئگ روسلﷺ یہئگ رتہبئگ اجےتنئگ ںیہ۔"ئگ ریمائگ دلئگ رھبئگ آنائگ اورئگ ‬
‫ریمیئگ آوھکنںئگ ےسئگ آوسنئگ پیکٹےئگ ےگلئگ اورئگ ںیمئگ اانپئگ مغئگ ےیلئگ وہےئئگ واسپئگ آایگ۔‬

‫ایہنئگ دونںئگ نازارئگ ںیمئگ شامئگ ےکئگ اکئگ ناخرئگ ےنئگ ےھجم"شاہئگ اسغن"ئگ اکئگ اکئگ طخئگ دنا۔ئگ اسیعویئںئگ ےکئگ اسئگ نادشاہئگ ےنئگ اھکلئگ اھت۔ئگ مہئگ ےنئگ انسئگ ےہئگ ہکئگ اہمترےئگ اصجئگ ‬
‫متئگ رپئگ تہبئگ زنادہئگ متسئگ وتڑئگ رےہئگ ںیہ‪،‬ئگ متئگ وکیئئگ ذلیلئگ آدیمئگ وتئگ وہئگ ںیہن۔ئگ اہمتریئگ دقرئگ مہئگ اجےتنئگ ںیہئگ متئگ ہارےئگ ناسئگ آؤ۔ئگ مہئگ اہمترےئگ رمےبتئگ ےکئگ القئئگ ولسکئگ رکںیئگ ےگ۔ئگ ‬
‫طخئگ دےتھکیئگ یہئگ ریمیئگ زنانئگ ےسئگ الکن‪،‬ئگ ہیئگ اکئگ اورئگ تبیصئگ نازلئگ وہیئ‪،‬ئگ اورئگ ایسئگ وقئگ اسئگ طخئگ وکئگ ںیمئگ ےنئگ وچےہلئگ ںیمئگ وھجکئگ دنا۔ئگ اچسیلئگ دنئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ زگرئگ ےکچئگ ےھتئگ ‬
‫ہکئگ یبنﷺ اکئگ قراتسدہئگ یبنﷺ اکئگ ہیئگ مکحئگ ےلئگ رکئگ آنائگ ہکئگ اینپئگ ویبیئگ ےسئگ یھبئگ ئگ دحیلعہئگ وہئگ اجؤ۔ںیمئگ ےنئگ وپاھچالطقئگ دےئگ دوں؟ئگ وجابئگ المئگ ںیہن‪،‬سبئگ اگلئگ وہئگ روہئگ اورئگ ںیمئگ ‬
‫ئگ دناہکئگ ابئگ متئگ یھبئگ خرائگ ےکئگ ےلصیفئگ اکئگ ااظتنرئگ رکیتئگ روہ۔‬
‫ےنئگ اینپئگ ویبیئگ وکئگ ےکیمئگ رواہنئگ رکئگ دنائگ اورئگ اسئگ خرائگ یکئگ دنبیئگ ےسئگ ہہ ئگ ‬

‫اچپوسںی ئگ دن ئگ ںیم ئگ رجف ئگ یک ئگ امنز ئگ ےک ئگ دعب ئگ اینپ ئگ اجن ئگ ےس ئگ زیبار ئگ اہنی ئگ یہ ئگ امویس ئگ اور ئگ زمغدہ ئگ اےنپ ئگ اکمن ئگ یک ئگ تھچ ئگ رپ ئگ اھٹیب ئگ وہا ئگ اھت ئگ ہک ئگ اکیک ئگ یسک ئگ ےن ئگ اکپر ئگ رک ئگ اہک‪:‬ئگ ‬
‫"بعکؓ!ئگ ابمرکئگ وہ"ئگ ہیئگ نسئگ یہئگ ںیمئگ ھجمسئگ ایگئگ اورئگ ااےنپئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ دجسےئگ ںیمئگ رگئگ ڑپا۔ئگ رھپئگ وتئگ ولوگںئگ اکئگ نااتنئگ دنبھئگ ایگ۔وفجئگ درئگ وفجئگ ریمےئگ ناسئگ ابمرکئگ نادئگ دےنیئگ ‬
‫ئگ تھئگ رکئگ ‬
‫ےکئگ ےیلئگ ولگئگ آےنئگ ےگل۔ئگ ںیمئگ ااھٹئگ اورئگ دیساھئگ یبنﷺ ےکئگ ناسئگ دجسمئگ ںیمئگ اچنہپ۔ئگ ایکئگ داتھکیئگ وہںئگ ہکئگ یبنﷺ اکئگ رہچہئگ وخیشئگ ےسئگ کمچئگ راہئگ ےہ۔ئگ ںیمئگ ےنئگ آےگ ر‬
‫یفآپﷺ یکئگ رطفئگ ےسئگ ‬
‫السمئگ ایکئگ وتئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪":‬بعکؓ!ئگ ابمرکئگ وہئگ ہیئگ اہمتریئگ زدنیگئگ اکئگ بئگ ےسئگ رتہبنیئگ دنئگ ےہ۔ئگ ںیمئگ ےنئگ اہکئگ وضحرﷺ! ہیئگ اعم ئگ ‬
‫ےہئگ نائگ خرائگ یکئگ رطفئگ ےس!ئگ قرامنائگ خرائگ یکئگ رطفئگ ےسئگ اورئگ وسرہئگ وتہبئگ یکئگ ہیئگ آںیتیئگ ڑپھئگ رکئگ انسںیئ۔‬

‫ئگ ہئگ ‬
‫وتہبئگ رکےنئگ ںیمئگ یھبکئگ ناریخئگ ہنئگ ےیجیکئگ زدنیگئگ اکئگ احلئگ یسکئگ وکئگ ولعممئگ ںیہن‪،‬ئگ بکئگ تلہمئگ لمعئگ متخئگ وہئگ اجےئ۔ئگ ھچئگ ربخئگ ںیہنئگ ہکئگ االگئگ ہحملئگ زدنیگئگ اکئگ ہحملئگ ےہئگ نائگ ومتئگ اک‪ ،‬ر‬ ‫‪۵‬۔‬
‫وقئگ ااجنمئگ اکئگ دایھنئگ رےیھکئگ اورئگ وتہبئگ وئگ اافغتسرئگ ےکئگ ذرےعیئگ بلقئگ وئگ روحئگ اورئگ ذنہئگ وئگ زنانئگ وکئگ گاوہںئگ ےسئگ دوھےتئگ رےیہ۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"خرائگ راتئگ ںیمئگ اےنپئگ اہھتئگ الیھپنائگ ےہئگ ہکئگ سجئگ صخشئگ ےنئگ دنئگ ںیمئگ وکیئئگ گاہئگ ایکئگ ےہئگ وہئگ راتئگ ںیمئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ٹلپئگ آےئئگ اورئگ دنئگ ںیمئگ اےنپئگ اہھتئگ الیھپنائگ ےہئگ نائگ ‬
‫ہکئگ راتئگ ںیمئگ ارگئگ یسکئگ ےنئگ وکیئئگ گاہئگ ایکئگ ےہئگ وتئگ وہئگ دنئگ ںیمئگ اےنپئگ ربئگ یکئگ رطفئگ ےٹلپئگ اورئگ گاوہںئگ یکئگ اعمیفئگ امےگنئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ وسرجئگ رغمبئگ ےسئگ ولطعئگ وہ۔"(ملسم)‬

‫خرائگ ےکئگ اہھتئگ الیھپےنئگ ےسئگ رمادئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ اگہنگرئگ دنبونئگ وکئگ اینپئگ رطفئگ البنائگ ےہئگ اورئگ اینپئگ رتمحئگ ےسئگ انئگ ےکئگ گاوہںئگ وکئگ ڈاھبائگ اچاتہئگ ےہئگ ارگئگ دنبےئگ ‬
‫ئگ وہنا‬
‫ےنئگ یسکئگ ویتقئگ خرےبئگ ےسئگ ولغمبئگ وہئگ رکئگ وکیئئگ ئگ گاہئگ رکئگ ایئگ ےہئگ وتئگ اےسئگ اچےیہئگ ہکئگ وہئگ اےنپئگ ر میئگ وئگ وفغرئگ خرائگ یکئگ رطفئگ دوڑےاورئگ ذرائگ ناریخئگ ہنئگ رکےئگ ہکئگ گاہئگ ےسئگ گاہئگ دیپا ئگ ‬
‫ئگ وقیھبئگ ےبئگ رکفئگ ںیہنئگ ےہ۔‬
‫ےہئگ اورئگ اطیشنئگ ہرئگ وقئگ انانئگ یکئگ اھگتئگ ںیمئگ اگلئگ وہائگ ےہئگ اورئگ اسئگ وکئگ رمگاہئگ رکےنئگ یکئگ رکفئگ ےسئگ یسک ئگ ‬

‫اہنیئگ ےچئگ دلئگ ےسئگ ولخصئگ ےکئگ اسھتئگ وتہبئگ ےیجیکئگ وجئگ آپئگ یکئگ زدنیگئگ یکئگ اکنائگ ٹلپئگ دےئگ اورئگ وتہبئگ ےکئگ دعبئگ آپئگ اکئگ دورسےئگ انانئگ رظنئگ آںیئ۔‬ ‫‪۹‬۔‬

‫خرائگ اکئگ قرامنئگ ےہ‪:‬‬

‫رف َع ْنکُ ْم َسیِّا ٰتِکُ ْم َو یُ ْدخِ َلکُ ْم َجنّٰ ٍت َت ْجر ِ ْی ِم ْن َت ْحتِ َہا ْاالَن ْ ٰہۙرُ یَ ْو َم َال یُخْزِی اہللُ ال ان ِب ای‬ ‫ی ٰۤ َا ُّی َہا اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا تُ ْوب ُ ۤۡوا الِ َی اہللِ َت ْوبَۃ ان ُص ْوحا‬
‫ؕ َع ٰسی َربُّکُ ْم اَ ْن ُّی َک ِّ َ‬
‫َو اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا َم َع ٗ‬
‫َۚہ (ارحتلص ‪)۸:‬‬
 ‫‪182‬‬

‫"اے ئگ ومونم! ئگ خرائگ ےک ئگ آےگ ئگ یچس ئگ اور ئگ اخصل ئگ وتہب ئگ رکو۔ ئگ ادیم ئگ ےہئگ ہک ئگ اہمترا ئگ رپورداگر ئگ اہمترےئگ گاوہں ئگ وک ئگ مت ئگ ےس ئگ دور ئگ قرام ئگ دے ئگ اگ۔ ئگ اورئگ ںیہمت ئگ ا ےس ئگ نام ںئگ ‬
‫ںیمئگ دالخئگ قرامےئئگ اگئگ نجئگ ےکئگ ےچینئگ رہنںیئگ ہہئگ ریہئگ وہںئگ یگ۔ئگ اسئگ دنئگ خرائگ اےنپئگ روسلﷺ وکئگ اورئگ انئگ ولوگںئگ وکئگ وجئگ اامینئگ الئگ رکئگ اسﷺ ےکئگ اسھتئگ وہئگ ےیلئگ ںیہئگ روسائگ ‬
‫ہنئگ رکےئگ اگ۔"‬

‫ینعیئگ ایسیئگ وتہبئگ ےیجیکئگ ہکئگ رھپئگ بلقئگ وئگ ذنہئگ ےکئگ یسکئگ وگےشئگ ںیمئگ یھبئگ گاہئگ یکئگ رطفئگ ےنٹلپئگ اکئگ وکیئئگ شاہبئئگ نایقئگ ہنئگ رہئگ اجےئ۔ئگ ایسیئگ وتہبئگ ےکئگ نیتئگ نائگ اچرئگ اخرائگ ںیہ۔ارگئگ گاہئگ ‬
‫اکئگ قلعتئگ خرائگ ےکئگ قحئگ ںیمئگ ےسئگ ےہئگ وتئگ وتہبئگ ےکئگ نیتئگ اخراءئگ ںیہ‪:‬‬

‫انانئگ وایعقئگ اےنپئگ گاوہںئگ ےکئگ ااسحسئگ ےسئگ رشاسمرئگ وہ ئگ ۔‬ ‫(‪)۷‬۔‬

‫آدنئہئگ گاہئگ ےسئگ ےنچبئگ اکئگ ہتخپئگ تمئگ رےھک۔‬ ‫(‪)۲‬۔‬

‫ےیکئگ قحئگ یفلتئگ یکئگ ےہئگ وتئگ وتہبئگ ‬

‫اورئگ اینپئگ زدنیگئگ وکئگ ونسارےنئگ اورئگ دساھرےنئگ ںیمئگ وپرےئگ اکامہکئگ اورئگ رکفئگ ےکئگ اسھتئگ رسرگمئگ وہئگ اجےئ۔اورئگ ارگئگ اسئگ ےنئگ یسکئگ دنب ئگ ‬ ‫(‪)۰‬۔‬
‫اکئگ وچاھتئگ خرئگ ہیئگ ےہئگ ہک‪:‬‬

‫دنبےئگ اکئگ قحئگ ادائگ رکےئگ نائگ اسئگ ےسئگ اعمفئگ رکاےئ۔‬ ‫(‪)۴‬۔‬

‫یہیئگ وہئگ وتہبئگ ےہئگ سجئگ ےسئگ وایعقئگ انانئگ گاوہںئگ ےسئگ دلھئگ اجنائگ ےہ۔ئگ اسئگ اکئگ اکئگ اکئگ گاہئگ اسئگ یکئگ روحئگ ےسئگ کپٹئگ رکئگ رگئگ اجنائگ ےہئگ اورئگ وہئگ اامعلئگ اصلجہئگ ےسئگ ونس ئگ ر‬
‫رکئگ آراہتسئگ زدنیگئگ ےکئگ اسھتئگ ئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ اتچنہپئگ ےہئگ اورئگ خرائگ اسئگ وکئگ اینپئگ جئگ ںیمئگ اکھٹنائگ اتشخئگ ےہ۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"دنبہئگ جئگ وکیئئگ گاہئگ رکنائگ ےہئگ وتئگ اسئگ ےکئگ بلقئگ ںیمئگ اکئگ ایسہئگ داغئگ ڑپئگ اجنائگ ےہ۔"ابئگ ارگئگ وہئگ گاہئگ ےسئگ نازئگ آئگ اجےئئگ ۔ئگ ئگ اےنپئگ گاوہںئگ ےکئگ ااسحسئگ ےسئگ نادمئگ وہئگ رکئگ ‬
‫ششخبئگ اکئگ بلطئگ اگرئگ رےہ۔اورئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ٹلپئگ رکئگ گاہئگ ےسئگ ےنچبئگ اکئگ تمئگ ممصمئگ رکےئگ وتئگ خرائگ اسئگ ےکئگ بلقئگ وکئگ الجئگ شخبئگ داتیئگ ےہئگ اورئگ ارگئگ وہئگ رھپئگ گاہئگ رکئگ ےھٹیبئگ وتئگ اسئگ ایسہئگ داغئگ ‬
‫ںیمئگ ااضہفئگ رکئگ دنائگ اجنائگ ےہ۔ئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ وہئگ وپرےئگ دلئگ رپئگ اھچئگ اجنائگ ےہ۔ئگ یہیئگ وہئگ زنئگ ےہئگ سجئگ اکئگ ذرکئگ خرائگ ےنئگ اینپئگ اتکبئگ ںیمئگ قرامنائگ ےہ‪:‬‬

‫مطف‬
‫َ االک بَ ْل‪َ ٜ‬ر َ‬
‫ان َعلٰی ُقلُ ْوبِہِ ْم اما کَان ُْوا َیکْ ِسبُ ْو َن ( فیں‪)۷۴:‬‬

‫"ہرئگ زگںیہنئگ ہکلبئگ ا لئگ ناتئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ انئگ ےکئگ ولقبئگ رپئگ انئگ ےکئگ ترےئگ رکوتوتںئگ اکئگ زنئگ خرھئگ ایگئگ ےہ۔"‬

‫اینپئگ وتہبئگ رپئگ اقمئئگ رےنہئگ اکئگ ہتخپئگ تمئگ ےیجیکئگ اورئگ بئگ وئگ روزئگ دایھنئگ رےیھکئگ ہکئگ خرائگ ےسئگ ےیکئگ وہےئئگ ہدہئگ وئگ امیپنئگ ےکئگ الخفئگ وکیئئگ رحتئگ ہنئگ وہےنئگ ناےئاورئگ اینپئگ روزئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫ازفوںئگ نازیکیگئگ اورئگ االصحئگ احلئگ ےسئگ اےنپئگ تمئگ اکئگ ادنازہئگ رکےتئگ رےیہئگ اورئگ ارگئگ اینپئگ اسریئگ وکوششںئگ ےکئگ ناووجدئگ یھبئگ آپئگ لسھپئگ اجںیئئگ اورئگ رھپئگ وکیئئگ اطخئگ رکئگ ںیھٹیبئگ یئگ یھبئگ ‬
‫امویسئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ وہں‪،‬ئگ ہکلبئگ رھپئگ خرائگ ےکئگ دانمئگ رفغمتئگ ںیمئگ انپہئگ التشئگ ےیجیکئگ اورئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ گرگراےیئئگ ہکئگ رپورداگر!ںیمئگ تہبئگ زمکورئگ وہں‪،‬ئگ نکیلئگ وتئگ ےھجمئگ اےنپئگ درئگ ےسئگ ‬
‫ںاجئگ رکئگ ںیمئگ انپہئگ ولں۔‬
‫ذلئگ ےکئگ اسھتئگ ہنئگ اکنلئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ ریمےئگ ےیلئگ ریتےئگ درئگ ےکئگ وسائگ اورئگ وکیئئگ د ئگ رںیہنئگ ےہئگ اہک ئگ ‬
 ‫‪183‬‬

‫رضحتئگ خیشئگ دعسیؒئگ ےنئگ قرامنائگ ےہ‪:‬‬

‫گر کارف و کبر و بت پرستی باز ٓا‬ ‫باز آباز آن چہ ہستی باز ٓا‬

‫صد باز اگر توبہ شکستی باز ا‬ ‫ایں درگہ مادرگہ نومیدی نیست‬

‫"ٹلپئگ آئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ٹلپئگ آئگ وتئگ وجئگ ھچئگ اورئگ اسیئگ یھبئگ ےہئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ٹلپئگ آ۔ئگ ارگئگ وتئگ اکقرئگ ‪،‬ئگ آ شئگ رپبئگ اورئگ یئگ رپبئگ ےہئگ یئگ یھبئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ٹلپئگ آ۔‬

‫ہارائگ ہیئگ درنارئگ اموییسئگ اورئگ ناادیمیئگ اکئگ درنارئگ ںیہنئگ ےہئگ ارگئگ وتئگ ےنئگ وسئگ نارئگ یھبئگ وتہبئگ رکئگ رکئگ ےکئگ وتڑئگ دیئگ ےہئگ یئگ یھبئگ ٹلپئگ آ۔"‬

‫خرائگ وکئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ وخیشئگ سجئگ زیچئگ ےسئگ وہیتئگ ےہئگ وہئگ دنبےئگ یکئگ وتہبئگ ےہ‪،‬ئگ وتہبئگ ےکئگ ینعمئگ ںیہئگ انٹلپ‪،‬ئگ روجعئگ وہنا‪،‬ئگ دنبہئگ جئگ رکفئگ وئگ خرناتئگ یکئگ رمگایہئگ ںیمئگ التبمئگ ‬
‫ی‬
‫وہئگ رکئگ گاوہںئگ ےکئگ ددللئگ ںیمئگ ھیوی ائگ اےہئگ وتئگ وہئگ خرائگ ےسئگ ڑھچبئگ اجنائگ ےہئگ اورئگ تہبئگ دورئگ اجئگ ڑپنائگ ےہئگ وگنائگ ہکئگ خرائگ ےسئگ وہئگ مگئگ وہئگ ایگئگ اورئگ جئگ وہئگ رھپئگ اتٹلپئگ ےہئگ اورئگ رشاسمرئگ وہئگ رکئگ خرائگ یکئگ ‬
‫رطفئگ وتمہجئگ وہنائگ ےہ۔وتئگ ویںئگ ےیھجمسئگ ہکئگ وگنائگ خرائگ وکئگ اانپئگ مگئگ دنبہئگ رھپئگ لمئگ ایگ۔ئگ اسئگ وپریئگ تیفیئگ وکئگ یبنﷺ ےنئگ ااہتنیئئگ غیلبئگ لیثمتئگ ںیمئگ ویںئگ ایبنئگ قرامنائگ ےہ۔ئگ آپﷺ‬
‫ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ارگئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ یسکئگ صخشئگ اکئگ اویئگ اکئگ ےبئگ آبئگ وئگ ایگہئگ رحصائگ ںیمئگ مگئگ وہئگ ایگئگ وہئگ اورئگ اسئگ صخشئگ اکئگ اھکےنئگ ےنیپئگ اکئگ اسنمئگ یھبئگ ایسئگ مگئگ وہےنئگ واےلئگ اویئگ رپئگ دلائگ وہائگ ‬
‫ئگ ڈوھیئگ رکئگ امویسئگ وہئگ اکچئگ وہئگ رھپئگ وہئگ زدنیگئگ ےسئگ ےب ٓائگ سئگ وہئگ رکئگ یسکئگ درجئگ ےکئگ ےچینئگ ومتئگ ےکئگ ‬
‫وہ۔ئگ اورئگ وہئگ صخشئگ اچروںئگ رطفئگ اسئگ قلئگ ودقئگ رحصائگ ںیمئگ ےنپئگ اویئگ وکئگ ڈوھیر ر‬
‫ااظتنرئگ ںیمئگ ٹیلئگ راہئگ وہ۔ئگ کیھٹئگ ایسئگ احلئگ ںیمئگ وہئگ اےنپئگ اویئگ وکئگ اسرےئگ اسامنئگ ےسئگ دلائگ وہائگ اےنپئگ ناسئگ ڑھکائگ دےھکیئگ وتئگ وصرئگ وتئگ رکوئگ اسئگ وکئگ یسیکئگ وخیشئگ وہئگ یگ!ئگ اہمترائگ رپورداگرئگ ‬
‫اسئگ صخشئگ ےسئگ یھبئگ ںیہکئگ زنادہئگ اسئگ وقئگ وخشئگ وہنائگ ےہئگ جئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ وکیئئگ یھٹلاائگ وہائگ دنبہئگ اسئگ یکئگ رطفئگ رھپئگ اتٹلپئگ ےہئگ اورئگ رمگایہئگ ےکئگ دعبئگ رھپئگ وہئگ قرامربنداریئگ یکئگ روشئگ ‬
‫اایتخرئگ رکنائگ ےہ۔(ترذمی)‬

‫اکئگ اورئگ ومعقئگ ئگ رپآپﷺ ےنئگ ایسئگ تقیقحئگ وکئگ اکئگ اورئگ لیثمتئگ ںیمئگ واحضئگ قرامنائگ ےہئگ وجئگ اہنیئگ یہئگ اترئگ ازیگنئگ ےہ‪:‬‬

‫"اکئگ ومعقئگ رپئگ ھچئگ یگنجئگ دیقیئگ رگاتفرئگ وہئگ رکئگ آےئ۔ئگ انئگ ںیمئگ اکئگ وعرتئگ یھبئگ یھتئگ سجئگ اکئگ دودھئگ اتیپئگ ہچبئگ وھچٹئگ ایگئگ اھت۔ئگ وہئگ امثاتئگ یکئگ امریئگ ایسیئگ ےبئگ قرارئگ یھتئگ ہکئگ ‬
‫سجئگ وھچےٹئگ ےچبئگ وکئگ نائگ یتیلئگ اینپ ئگ اھچیتئگ ےسئگ اگلئگ رکئگ دودھئگ الپےنئگ یتگل‪،‬ئگ اسئگ وعرتئگ اکئگ ہیئگ احلئگ دھکیئگ رکئگ یبنﷺ ےنئگ احصہبؓئگ ےسئگ وپاھچئگ ایکئگ متئگ وتعقئگ رکئگ تکسئگ وہئگ ہکئگ ہیئگ امںئگ اےنپئگ ‬
‫ےچبئگ وکئگ وخدئگ اےنپئگ اہوھتںئگ ےسئگ آگئگ ںیمئگ کنیھپئگ دےئگ یگ؟احصہبؓئگ ےنئگ اہک‪:‬ئگ "نائگ روسلئگ اہللﷺ! وخدئگ انکنیھپئگ وتئگ درےرار‪،‬ئگ وہئگ ارگئگ رگنائگ وہئگ وتئگ ہیئگ اجنئگ یکئگ نازیئگ اگلئگ رکئگ اسئگ وکئگ اچبےئئگ ‬
‫یگ۔"ئگ اسئگ رپئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫"خرائگ اےنپئگ دنبوںئگ رپئگ اسئگ ےسئگ زنادہئگ ر میئگ اورئگ رہمنانئگ ےہئگ ینتجئگ ہیئگ ئگ امںئگ اےنپئگ ےچبئگ رپئگ رہمنانئگ ےہ۔"‬

‫وتہب ئگ اور ئگ اافغتسرئگ تراترئگ رکےت ئگ رےیہئگ ۔ ئگ حبصئگ ےس ئگ شام ئگ ک ئگ انان ئگ ےس ئگ ہن ئگ ولعمم ئگ ینتئگ اطخںیئ ئگ وہیتئگ ریتہئگ ںیہ ئگ اور ئگ ضعب ئگ اواقتئگ وخد ئگ انان ئگ وک ئگ انئگ اک ئگ وعشرئگ ںیہنئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫وہنانا۔ئگ ہیئگ ہنئگ وس چٹےئگ ہکئگ وکیئئگ ترائگ گاہئگ وہئگ اجےنئگ رپئگ یہئگ وتہبئگ یکئگ رضورتئگ ےہ‪،‬ئگ انانئگ ہرئگ وقئگ وتہبئگ وئگ اافغتسرئگ اکئگ اتحمجئگ ےہئگ اورئگ دقمئگ دقمئگ رپئگ اسئگ ےسئگ وکناایہںئگ وہیتئگ ریتہئگ ںیہ۔ئگ ‬
‫وخدئگ یبنﷺ دنئگ ںیمئگ رتسئگ رتسئگ نارئگ اورئگ وسئگ وسنارئگ وتہبئگ وئگ اافغتسرئگ قرامےتئگ ےھت۔(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬
 ‫‪184‬‬

‫وجئگ گاہئگ اگرئگ وتہبئگ رکئگ ےکئگ اینپئگ زدنیگئگ وکئگ دساھرئگ ےلئگ اسئگ وکئگ یھبکئگ ریقحئگ ہنئگ ےیھجمس۔ئگ رضحتئگ رمعانئگ نبئگ انیصحلؓئگ دورئگ راسلئگ اکئگ اکئگ واہعقئگ ایبنئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ ہلیبقئگ ‬
‫‪۶‬۔‬
‫چہییہئگ یکئگ اکئگ وعرتئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ ںیمئگ احرضئگ وہیئئگ وجئگ دباکریئگ ےکئگ ہجیتنئگ ںیمئگ احہلمئگ وہئگ یئگئگ یھت۔ےنہکئگ یگلئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! ںیمئگ زنائگ اکریئگ یکئگ زسائگ یکئگ قحتسمئگ ‬
‫وہں۔ئگ ھجمئگ رپئگ رشیعئگ دحئگ اقمئئگ قرامےیئئگ اورئگ ےھجمئگ زسائگ دےیجی۔ئگ یبنﷺ ےنئگ اسئگ ئگ وعرتئگ ےکئگ ویلئگ وکئگ البنائگ اورئگ اسئگ ےسئگ اہکئگ متئگ اسئگ ےکئگ اسھتئگ ااھچئگ ولسکئگ رکےتئگ روہ‪،‬ئگ اورئگ جئگ ‬
‫ہچب ئگ دیپا ئگ وہ ئگ اجےئ ئگ وت ئگ اس ئگ وک ئگ ریمے ئگ ناس ئگ ےل ئگ رک ئگ آنا۔ ئگ والدت ئگ ےک ئگ دعب ئگ ج ئگ وہ ئگ وعرت ئگ آیئ ئگ وت ئگ آپﷺ ےن ئگ مکح ئگ دنا ئگ ہک ئگ اس ئگ ےک ئگ ڑپکے ئگ اس ئگ ےک ئگ مسج ئگ رپ ئگ نادنھ ئگ د ےئگ ‬
‫اجںیئ(نائگ ہکئگ اسگنسرئگ وہےتئگ وقئگ اج ئگ ہنئگ اجںیئئگ اورئگ ےبئگ رپدیگئگ ہنئگ وہ)ئگ رھپئگ اسئگ وکئگ اسگنسرئگ رکےنئگ اکئگ مکحئگ دنا۔ئگ اورئگ وہئگ اسگنسرئگ رکئگ دیئگ یئگ۔ئگ رھپئگ یبنﷺ ےنئگ اسئگ ےکئگ انجزےئگ ‬
‫یک ئگ امنز ئگ ڑپیھ‪ ،‬ئگ وترضحت ئگ رمعؓ ئگ ےن ئگ یبنﷺ ےس ئگ اہک۔ ئگ نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ! آپﷺ ئگ اس ئگ ےک ئگ انجزے ئگ یک ئگ امنز ئگ ڑپھ ئگ رےہ ئگ ںیہ ئگ ہی ئگ وت ئگ دباکری ئگ رک ئگ یکچ ئگ ےہ‪ ،‬ئگ اس ئگ رپئگ ‬
‫یبنﷺ ےنئگ قرامنائگ اسئگ ےنئگ وتہبئگ رکئگ یلئگ اورئگ ئگ ایسیئگ وتہبئگ ہکئگ ارگئگ اسئگ یکئگ وتہبئگ دمےنیئگ ےکئگ رتسئگ آدویمںئگ رپئگ میسقتئگ رکئگ دیئگ اجےئئگ وتئگ بئگ یکئگ اجنتئگ ےکئگ ےیلئگ اکیفئگ وہئگ اجےئ ئگ ۔متئگ ےنئگ ‬
‫اسئگ ےسئگ ا لضئگ یسکئگ وکئگ داھکیئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ اینپئگ ئگ اجنئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ شیپئگ رکئگ دی۔‬

‫دیسئگ االافغتسرئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ یبنﷺ ےنئگ رضحتئگ دشادئگ نبئگ اوسؓئگ وکئگ اتبنائگ ہکئگ دیسئگ االافغتسرئگ ینعیئگ بئگ ےسئگ دمعہئگ داعئگ ہیئگ ےہ‪:‬‬ ‫‪۷۳‬۔‬

‫اللھم انت ربی ال الہ اال انت خلقتنی و انا عبدک و انا علی عھدک و وعدک ما استطعت اعوذ بک من رش ما صنعت ابءو لک بنعمتک علی و ابءو‬
‫بذنبی فاغرفلی فانہ ال یغرف الذنوب اال انت‪(،‬اخبری‪،‬ئگ ترذمی)‬

‫"خرانا! ئگ وت ئگ ریما ئگ رپورداگر ئگ ےہ‪ ،‬ئگ ریتےئگ وسا ئگ وکیئ ئگ اور ئگ وبعمد ئگ ںیہن۔ ئگ وت ئگ ےن ئگ مچے ئگ دیپائگ ایک ئگ اور ئگ ںیم ئگ ریتا ئگ دنبہئگ وہں‪ ،‬ئگ اور ئگ ںیم ئگ ےنئگ ھجت ئگ ےس ئگ دنبیگ ئگ اور ئگ ااطعئگ اکئگ وجئگ ‬
‫ہدہئگ وئگ امیپنئگ نادناھئگ ےہئگ اسئگ رپئگ اےنپئگ سبئگ رھبئگ اقمئئگ روہںئگ اگئگ اورئگ وجئگ گاہئگ یھبئگ ھجمئگ ےسئگ رسزدئگ وہےئئگ انئگ ےکئگ اتن جئگ دبئگ دےئگ ےنچبئگ ےکئگ ےیلئگ ںیمئگ ریتیئگ انپہئگ اگہئگ اکئگ اطلئگ وہں‪،‬ئگ وتئگ ‬
‫ےن ئگ ےھجم ئگ نج ئگ نج ئگ وتمعنں ئگ ےس ئگ ونازا ئگ ےہ ئگ ان ئگ اک ئگ ںیم ئگ اقرار ئگ رکنا ئگ وہں۔ ئگ اور ئگ ےھجم ئگ اارتاف ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ںیم ئگ اگہنگر ئگ ئگ وہں‪ ،‬ئگ سپ ئگ اے ئگ ریمے ئگ رپورداگر! ئگ ریمے ئگ خرم ئگ وک ئگ اعمفئگ ‬
‫قرامدے‪،‬ئگ ریتےئگ وسائگ ریمےئگ گاوہںئگ وکئگ اورئگ وکنئگ اعمفئگ رکےنئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫ےکآداب‬
‫داعئگ ئگ ‬

‫داعئگ رصفئگ خرائگ ےسئگ ام پگٹے‪،‬ئگ اسئگ ےکئگ وسائگ یھبکئگ یسکئگ وکئگ احجئگ روایئئگ ےکئگ ےیلئگ ہنئگ اکپرےیئ۔ئگ داع‪،‬ئگ ابعدتئگ اکئگ وجہرئگ ےہئگ اورئگ ابعدتئگ اکئگ قحتسمئگ اہنتئگ خرائگ ےہ۔‬ ‫‪۷‬۔‬

‫قرآنئگ ناکئگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫رفیْ َن ا ِ اال‬
‫شَی ٍء ا ِ اال َک َباس ِِط َک اف ْی ِہ الِ َی ال َْم ٓا ِء ل ِ َی ْبلُ َغ فَاہُ َو َما ہُ َو ب ِ َبالِغ ِٖہؕ َو َما دُ َع ٓا ُء ا ْلکٰ ِ ِ‬
‫ق َو اال ِذیْ َن َی ْدعُ ْو َن ِم ْن دُ ْون ِٖہ َال َی ْس َتجِ ْیبُ ْو َن َل ُہ ْم ب ِ ْ‬
‫َل ٗہ َد ْع َوۃُ ا ْل َحِّؕ‬
‫ف ِ ْی َضل ٰ ٍل (احردع‪)۷۴:‬‬

‫"ایسئگ وکئگ اکپرناترقحئگ ےہئگ اورئگ ہیئگ ولگئگ اسئگ وکئگ وھچڑئگ رکئگ نجئگ ویتسہںئگ وکئگ اکپرےتئگ ںیہئگ وہئگ انئگ یکئگ داعؤںئگ اکئگ وکیئئگ وجابئگ ںیہنئگ دےئگ تکس۔ئگ انئگ وکئگ اکپرنائگ وتئگ ااسیئگ ےہئگ ہکئگ ‬
‫ےسیجئگ وکیئئگ صخشئگ اےنپئگ دوونںئگ اہھتئگ ناینئگ یکئگ رطفئگ الیھپئگ رکئگ اچےہئگ ہکئگ ناینئگ (دورئگ یہئگ ےس)ئگ اسئگ ےکئگ ہنمئگ ںیمئگ آےچنہپ‪،‬ئگ احالہکنئگ ناینئگ اسئگ کئگ یھبکئگ ںیہنئگ چنہئگ اتکس۔ئگ سبئگ ایسئگ رطحئگ ‬
‫اکقروںئگ یکئگ داعںیئئگ ےبئگ ہجیتنئگ کٹھبئگ ریہئگ ںیہ۔"‬
 ‫‪185‬‬

‫ینعیئگ احجئگ روایئئگ اورئگ اکراسزیئگ ےکئگ اسرےئگ خرناتئگ خرائگ یہئگ ےکئگ اہھتئگ ںیمئگ ںیہ۔ئگ اسئگ ےکئگ وسائگ یسکئگ ےکئگ ناسئگ وکیئئگ اایتخرئگ ںیہن۔ئگ بئگ ایسئگ ےکئگ اتحمجئگ ںیہ۔ئگ ‬
‫یئںیہنئگ وجئگ دنبوںئگ یکئگ اکپرئگ ےنسئگ اورئگ انئگ یکئگ داعؤںئگ اکئگ وجابئگ دے۔‬
‫اسئگ ےکئگ وسائگ وک ئگ ‬

‫ُرق ٓا ُء الِ َی اہللَِۚ َوا ُ‬

‫ہلل ہُ َو ا ْل َغنِ ُّی ا ْل َحمِ ْی ُد (اافلرط‪)۷۵:‬‬ ‫ی ٰۤ َا ُّی َہا ال ان ُ‬
‫اس اَن ْ ُت ُم ا ْلف َ َ‬

‫"اناون!ئگ متئگ بئگ اہللئگ ےکئگ اتحمجئگ وہئگ اہللئگ یہئگ ےہئگ وجئگ ینغئگ اورئگ ےبئگ اینزئگ اورئگ ایھچئگ افصتئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ ےنئگ قرامنائگ ےہ‪:‬‬

‫"ریمےئگ دنبو!ںیمئگ ےنئگ اےنپئگ اورپئگ ملظئگ رحامئگ رکئگ ایئگ ےہئگ وتئگ متئگ یھبئگ اکئگ دورسےئگ رپئگ ملظئگ وئگ زنادیتئگ وکئگ رحامئگ وھجمس‪،‬ئگ ریمےئگ دنبو!ئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ ہرئگ اکئگ ئگ رمگاہئگ ےہئگ ‬
‫وساےئئگ اسئگ ےکئگ سجئگ وکئگ ںیمئگ دہایئگ دوں‪،‬ئگ سپئگ متئگ ھجمئگ ےسئگ دہایئگ بلطئگ رکوئگ ںیمئگ ںیہمتئگ دہایئگ دوںئگ اگ‪،‬ئگ ریمےئگ دنبو!ئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ ہرئگ اکئگ وھباکئگ ےہئگ وساےئئگ اسئگ صخشئگ ‬
‫یھجمےسئگ روزیئگ اموگنئگ وتئگ ںیمئگ ںیہمتئگ روزیئگ دوںئگ اگ‪،‬ئگ ریمےئگ دنبو!ئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ ہرئگ کئگ اگنئگ ےہ‪،‬ئگ وساےئئگ اسئگ ےکئگ سجئگ وکئگ ںیمئگ انہپؤں‪،‬ئگ سپئگ ‬
‫ےکئگ سجئگ وکئگ ںیمئگ الھکؤں‪،‬ئگ سپئگ متئگ ئگ ‬
‫متیھجمئگ ےسئگ ابلسئگ اموگنئگ ںیمئگ ںیہمتئگ انہپؤںئگ اگ۔ئگ ریمےئگ دنبو!ئگ متئگ راتئگ ںیمئگ یھبئگ گاہئگ رکےتئگ وہئگ اورئگ دنئگ ںیمئگ یھبئگ اورئگ ںیمئگ اسرےئگ گاہئگ اعمفئگ رکئگ دوںئگ اگ۔"(حیحصئگ ملسم)‬
‫ئگ ‬

‫اورئگ آپﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ ارشادئگ قرامنائگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ وکئگ اینپئگ اسریئگ احںیتجئگ خرائگ یہئگ ےسئگ امینگنئگ اچںیئہ۔اہیںئگ کئگ ہکئگ ارگئگ وجیتئگ اکئگ ہمستئگ وٹٹئگ اجےئئگ وتئگ خرائگ ےسئگ ‬
‫امےگنئگ اورئگ ارگئگ کمنئگ یکئگ رضورتئگ وہئگ وتئگ وہئگ یھبئگ ایسئگ ےسئگ امےگن۔(ترذمی)‬

‫بلطمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ انانئگ وکئگ اینپئگ وھچیٹئگ ےسئگ وھچیٹئگ رضورتئگ ےکئگ ےیلئگ یھبئگ خرائگ یہئگ یکئگ رطفئگ وتمہجئگ وہنائگ اچےیہ۔ئگ اسئگ ےکئگ وسائگ ہنئگ وکیئئگ داعؤںئگ اکئگ نسئگ واالئگ ےہئگ ‬
‫اورئگ ہنئگ وکیئئگ رمادںیئگ وپریئگ رکےنئگ واالئگ ےہ۔‬
‫ئ‬
‫ااجتئگ ماقدصئگ اورئگ گاہئگ ےکئگ اکومںئگ ےک ئگ ےیلئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ اہھتئگ الیھپنائگ ااہتنیئئگ درےجئگ یکئگ ےبئگ ادیب‪،‬ئگ ےبئگ تایئئگ ‬ ‫خرائگ ےسئگ ویہئگ ھچئگ ام پگٹےئگ وجئگ الحلئگ اورئگ بیطئگ وہ‪،‬ئگ ن ر‬ ‫‪۲‬۔‬
‫ئ‬
‫ااجتئگ رمادوںئگ ےکئگ وپرائگ وہےنئگ ےکئگ ےیلئگ خرائگ ےسئگ داعںیئئگ رکنائگ اورئگ ںیتنمئگ اماننئگ دنیئگ ےکئگ اسھتئگ دبترنیئگ مسقئگ اکئگ ذماقئگ ےہ۔ئگ ایسئگ رطحئگ انئگ ناوتںئگ ےکئگ ‬ ‫اورئگ یخاتک ئگ ےہ‪،‬ئگ رحامئگ اورئگ ن ر‬
‫ےیلئگ یھبئگ داعئگ ہنئگ ام پگٹےئگ وجئگ خرائگ ےنئگ ازیلئگ وطرئگ رپئگ ےطئگ قرامئگ دیئگ ںیہ‪،‬اورئگ نجئگ ںیمئگ دبتیلیئگ ںیہنئگ وہئگ یتکسئگ الثمًئگ وکیئئگ ہتسپئگ دقئگ انانئگ اےنپئگ دقئگ ےکئگ درازئگ وہےنئگ یکئگ داعئگ رکےئگ نائگ وکیئئگ ریغئگ ‬
‫راھناہنئگ آےئئگ وریغہ۔‬
‫ومعمیلئگ درازئگ دقئگ انانئگ دقئگ ےکئگ تسپئگ وہےنئگ یکئگ داعئگ رکےئگ نائگ ئگ وکیئئگ داعئگ رکےئگ ہکئگ ںیمئگ ہشیمہئگ وجانئگ روہںئگ اورئگ یھبکئگ ت ئگ ‬

‫قرآنئگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫َو اَق ِ ْی ُم ْوا ُو ُج ْو َہکُ ْم ع ِ ْن َد کُلِّ َم ْسجِ ٍد واا ْدعُ ْوہُ ُم ْخلِصِ ی ْ َن َل ُہ ا ِّ‬
‫لدیْ َن (ارعاف‪)۲۶:‬‬

‫"اورئگ ہرئگ ابعدتئگ ںیمئگ اانپئگ رخئگ کیھٹئگ ایسئگ یکئگ رطفئگ ر‪،‬وھ‪،‬ئگ اورئگ ایسئگ وکئگ اکپرو‪،‬ئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ اینپئگ ااطعئگ وکئگ اخصلئگ رکےتئگ وہےئ۔"‬
‫ئ‬
‫خرائگ ےکئگ وضحرئگ اینپئگ رضورںیتئگ رےنھکئگ واالئگ ناقرامینئگ یکئگ روہئگ رپئگ ےتلچئگ وہےئئگ نااجترئگ رمادوںئگ ےکئگ ےیلئگ داعںیئئگ ہنئگ امےگنئگ ہکلبئگ ااھچئگ رکدارئگ اورئگ نازیکہئگ خرناتئگ شیپئگ رکےتئگ ‬
‫وہےئئگ کینئگ رمادوںئگ ےکئگ ےیلئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ اینپئگ دروخابئگ رےھک۔‬
 ‫‪186‬‬

‫داع‪،‬ئگ رہگےئگ االخصئگ اورئگ نازیکہئگ نئگ ےسئگ ام پگٹےئگ اورئگ اسئگ نیقیئگ ےکئگ اسھتئگ ام پگٹےئگ ہکئگ سجئگ خرائگ ےسئگ آپئگ امنئگ رےہئگ ںیہئگ وہ ئگ ٓاپئگ ےکئگ احالتئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ ملعئگ یھبئگ ‬ ‫‪۰‬۔‬
‫ئ‬
‫رھکائگ ےہئگ اورئگ آپئگ رپئگ ااہتنیئئگ رہمنانئگ یھبئگ ےہ‪،‬ئگ اورئگ ویہئگ ےہئگ وجئگ اےنپئگ دنبوںئگ یکئگ اکپرئگ سائگ اورئگ انئگ یکئگ داعںیئئگ وبقلئگ رکنائگ ےہ۔ئگ ہنودئگ وامنشئ‪،‬ئگ رنائگ اکری‪،‬ئگ اورئگ رشکئگ ےکئگ ہرئگ ش ئگ ‬
‫ای‬
‫ےسئگ اینپئگ داعؤںئگ وکئگ ےبئگ ٓازیمئگ رےیھک۔‬

‫قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫الدیْ َن (اوملنم‪)۷۴:‬‬
‫ہلل ُم ْخلِصِ ی ْ َن َل ُہ ِّ‬
‫فَا ْدعُوا ا َ‬

‫"سپئگ اہللئگ وکئگ اکپروئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ اینپئگ ااطعئگ وکئگ اخصلئگ رکےتئگ وہےئ۔"‬

‫اورئگ وسرہئگ ئگ رقبہئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫الدا ِع اِذَا َد َعا ِنۙ َفل َْی ْس َتجِ ْیبُ ْوا ل ِ ْی َو ْلیُ ْءو ِمنُ ْوا ب ِ ْی ل ََع ال ُہ ْم َی ْر ُش ُد ْو َن (ارقبلہ‪)۷۸۹:‬‬
‫ُقیْ ٌبؕ ا ُ ِج ْی ُب َد ْع َو َۃ ا‬ ‫َو اِذَا َس َال َ‬
‫َک ع َِباد ِْی َعنِّ ْی َفانِ ِّْی َ ِ‬

‫"اور ئگ اے ئگ روسلﷺ! ج ئگ آپ ئگ ےس ئگ ریمے ئگ دنبے ئگ ریمے ئگ قلعتم ئگ وپںیھچ ئگ وت ئگ اںیہن ئگ اتب ئگ دو ئگ ہک ئگ ںیم ئگ ان ئگ ےس ئگ قر ی ئگ یہ ئگ وہں‪ ،‬ئگ اکپرےن ئگ واا ئگ ج ئگ ےھجمئگ ‬
‫اکپرناےہئگ وتئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ داعئگ وبقلئگ رکنائگ وہں‪،‬ئگ لرائگ اںیہنئگ ریمیئگ دوعتئگ وبقلئگ رکینئگ اچےیہئگ اورئگ ھجمئگ رپئگ اامینئگ النائگ اچےیہئگ نائگ ہکئگ وہئگ راہئگ رابئگ رپئگ ںیلچ۔"‬
‫ئگ ‬

‫داعئگ وپریئگ وتہج‪،‬ئگ کئگ وسیئئگ اورئگ رقئگ بلقئگ ےسئگ ام پگٹےئگ اورئگ خرائگ ےسئگ ایھچئگ ادیمئگ رےیھک‪،‬ئگ اےنپئگ گاوہںئگ ےکئگ اابنرئگ رپئگ اگنہئگ رےنھکئگ ےکئگ اجبےئئگ خرائگ ےکئگ ےبئگ ناناںئگ وفعوئگ ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫رکمئگ اورئگ ےبئگ دحوئگ اسحبئگ وجدئگ وئگ اخسئگ رپئگ رظنئگ رےیھک۔ئگ اسئگ صخشئگ یکئگ داعئگ درتقیقحئگ داعئگ یہئگ ںیہنئگ ےہ‪،‬ئگ وجئگ اغلفئگ اورئگ الئگ رپوائگ وہئگ اورئگ الانایلئگ نپئگ ےکئگ اسھتئگ ضحمئگ ونکئگ زنانئگ ےسئگ ھچئگ ‬
‫اافلظئگ ےبئگ دیلئگ ےکئگ اسھتئگ ادائگ رکئگ راہئگ وہئگ اورئگ خرائگ ےسئگ وخشئگ امگنئگ ہنئگ وہ۔ئگ ‬

‫دحیئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫"اینپ ئگ داعؤں ئگ ےک ئگ وبقل ئگ وہےن ئگ اک ئگ نیقی ئگ رےتھک ئگ وہےئ(وضحر ئگ بلق ئگ ےس) ئگ دع ئگ ےیجیک۔خرا ئگ ایسی ئگ داع ئگ وکوبقل ئگ ںیہن ئگ رکنا ئگ وج ئگ اغلف ئگ اور ئگ ےب ئگ رپوا ئگ دل ئگ ےس ئگ یلکنئگ ‬
‫وہ۔"(ترذمی)‬

‫داع‪،‬ئگ ااہتنیئئگ اعخریئگ اورئگ وشخعئگ وئگ وضخعئگ ےکئگ اسھتئگ ام پگٹے۔ئگ وشخعئگ وئگ وضخعئگ ےسئگ رمادئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ اکئگ دلئگ خرائگ یکئگ تبیہئگ اورئگ تمئگ وئگ الجلئگ ےسئگ حرزئگ راہئگ وہئگ اورئگ ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫مسجئگ یکئگ اظہریئگ احلئگ رپئگ یھبئگ خرائگ اکئگ وخفئگ وپریئگ رطحئگ اظہرئگ وہ‪،‬ئگ رسئگ اورئگ اگنںیہئگ یکھجئگ وہیئئگ وہں‪،‬ئگ آوازئگ تسپئگ وہ‪،‬ئگ اعضاائگ ڈےلیھئگ ڑپےئگ وہےئئگ وہں‪،‬ئگ آںیھکنئگ ںوئگ وہںئگ اورئگ امتمئگ ‬
‫ادناز ئگ و ئگ اوطار ئگ ےسئگ ینیکس ئگ اور ئگ ےبئگ یسک ئگ اظہر ئگ وہ ئگ ریہئگ وہ‪،‬ئگ یبنﷺ ےن ئگ اکئگ صخش ئگ وک ئگ داھکی ئگ ہک ئگ وہ ئگ امنز ئگ ےکئگ دورانئگ داڑیھ ئگ ےک ئگ ناولں ئگ ےسئگ لیھکئگ راہئگ ےہ۔ ئگ وت ئگ آپﷺ‬
‫ئگ وہناوتئگ اسئگ ےکئگ مسجئگ رپئگ یھبئگ وشخعئگ اطریئگ وہنا۔"‬
‫ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ئگ ارگئگ اسئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ وشخعئگ ئگ ‬
 ‫‪187‬‬

‫درا لئگ داعئگ امےتگنئگ وقئگ آدیمئگ وکئگ اسئگ وصرئگ ےسئگ حرزنائگ اچےیہئگ ہکئگ ںیمئگ اکئگ درامدنہئگ ریقفئگ اکئگ ےبئگ ونائگ نیکسمئگ وہں‪،‬ئگ ارگئگ خرائگ وخنہتسئگ ںیمئگ اسئگ درئگ ےسئگ رکھٹائگ دنائگ ایگئگ ‬
‫وتئگ رھپئگ ریمےئگ ےیلئگ ںیہکئگ وکیئئگ اکھٹہنئگ ںیہن‪،‬ئگ ریمےئگ ناسئگ اانپئگ ھچئگ ںیہنئگ ےہئگ وجئگ ھچئگ المئگ ےہئگ خرائگ یہئگ ےسئگ المئگ ےہئگ اورئگ ارگئگ خرائگ ہنئگ دےئگ وتئگ داینئگ ںیمئگ وکیئئگ دورس ئگ اںیہنئگ ےہئگ وجئگ ےھجمئگ ھچئگ ‬
‫دےئگ ےکس۔ئگ خرائگ یہئگ ئگ ہرئگ زیچئگ اکئگ وارثئگ ےہ‪،‬ئگ ایسئگ ےکئگ ناسئگ ہرئگ زیچئگ اکئگ خراہنئگ ےہ۔ئگ دنبہئگ ضحمئگ ریقفئگ اورئگ اعخرئگ ےہ۔‬

‫قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ دہایئگ ےہ‪:‬‬

‫اُ ْدعُ ْوا َرباکُ ْم َت َ ُّ‬

‫رضعا (االرعاف‪)۵۵:‬‬

‫"اےنپئگ ربئگ وکئگ اعخریئگ اورئگ زاریئگ ےکئگ اسھتئگ اکپرو۔"‬

‫دبعیئگ یکئگ شانئگ یہئگ یہیئگ ےہئگ ہکئگ دنبہئگ اےنپئگ رپورداگرئگ وکئگ اہنیئگ اعخریئگ اورئگ تنکسمئگ ےکئگ اسھتئگ گرگرائگ رکئگ اکپرےئگ اورئگ اسئگ اکئگ دلئگ وئگ دامغ‪،‬ئگ خرناتئگ اورئگ ااسحاستئگ ‬
‫اورئگ اسرےئگ اعضااءئگ اسئگ ےکئگ وضحرئگ ےکھجئگ وہےئئگ وہں‪،‬ئگ اورئگ اسئگ ےکئگ اظہرئگ وئگ نانطئگ یکئگ وپریئگ تیفیئگ ےسئگ اایتحجئگ وئگ قرنادئگ کپٹئگ ریہئگ وہ۔‬

‫داع‪،‬ئگ ےکپچئگ ےکپچئگ دیمیھئگ آوازئگ ںیمئگ ام پگٹے۔خرائگ ےکئگ وضحرئگ ئگ رضورگرگراےیئئگ نکیلئگ اسئگ رگہیئگ وئگ زاریئگ یکئگ امنشئئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ دنبےئگ یکئگ اعخریئگ اورئگ ااسکنریئگ اورئگ ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫قرنادئگ رصفئگ خرائگ ےکئگ اسےنمئگ وہنائگ اچےیہ۔ئگ ‬

‫البئگ ہبشئگ ضعبئگ اواقتئگ داعئگ زورئگ زورئگ ےسئگ یھبئگ رکئگ تکسئگ ںیہئگ نکیلئگ نائگ وتئگ اہنتیئئگ ںیمئگ ااسیئگ ےیجیکئگ نائگ رھپئگ جئگ اامتجیعئگ داعئگ رکئگ رےہئگ وہںئگ وتئگ اسئگ وقئگ دنلبئگ آوازئگ ےسئگ داعئگ ےیجیکئگ ‬
‫نا ئگ ہک ئگ دورسے ئگ ولگ ئگ آنیم ئگ ںیہک۔ ئگ اعم ئگ احالت ئگ ںیم ئگ اخومیش ئگ ےک ئگ اسھت ئگ تسپ ئگ آواز ئگ ںیم ئگ داع ئگ ےیجیک ئگ اور ئگ اس ئگ نات ئگ اک ئگ وپرا ئگ وپرا ئگ امامتم ئگ ےیجیک ئگ ہک ئگ آپ ئگ یک ئگ رگہی ئگ و ئگ زاری ئگ اور ئگ قرنادئگ ‬
‫دنبوںئگ وکئگ داھکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ وہ‪:‬‬

‫رضعا او خ ِْیفَۃ اودُ ْو َن ا ْل َج ْہر ِ ِم َن ا ْل َق ْو ِل بِا ْل ُغ ُد ِّو َو ْاالٰ َصا ِل َو َال َتکُ ْن ِّم َن ا ْل ٰغ ِفلِی ْ َن (االرعاف‪)۲۳۵:‬‬
‫ک َت َ ُّ‬
‫ْرک ارب َاک ف ِ ْی َن ْف ِس َ‬
‫َواذ ُ ْ‬

‫"اورئگ اےنپئگ ربئگ وکئگ دلئگ یہئگ دلئگ ںیمئگ زاریئگ اورئگ وخفئگ ےکئگ اسھتئگ نادئگ رکو‪،‬ئگ اورئگ زنانئگ ےسئگ یھبئگ یکلہئگ آوازےسئگ حبصئگ وئگ شامئگ نادئگ رکوئگ اورئگ انئگ ولوگںئگ ںیمئگ ےسئگ ہنئگ وہئگ اجؤئگ وجئگ ‬
‫تلفئگ ںیمئگ ڑپےئگ وہےئئگ ںیہ۔"‬

‫ئگ زرکناؑیکئگ شانئگ دنبیگئگ یکئگ رعتفیئگ رکےتئگ وہےئئگ قرآنئگ ںیمئگ اہکئگ ایگئگ ےہ‪:‬‬
‫رضحت ئگ ‬

‫اِذْ نَا ٰدی َربا ٗہ ن َِدآء َخف ًِّیا (رمص ‪)۰:‬‬

‫"جئگ اسئگ ےنئگ اےنپئگ ربئگ وکئگ ےکپچئگ ےکپچئگ اکپرا۔"‬

‫داعئگ رکےنئگ ےسئگ ےلہپئگ وکیئئگ کینئگ لمعئگ رضورئگ ےیجیک‪،‬ئگ الثمًئگ ھچئگ دصہقئگ وئگ ریخاتئگ ےیجیک‪،‬ئگ یسکئگ وھبےکئگ وکئگ اھکنائگ الھکئگ دےیجی‪،‬ئگ نائگ یلفئگ ئگ امنزئگ اوئگ رروزوںئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیکئگ اورئگ ارگئگ ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫خراوخنہتسئگ یسکئگ تبیصئگ ںیمئگ رگاتفرئگ وہئگ اجںیئئگ وتئگ اےنپئگ اامعلئگ اکئگ وا ہطئگ دےئگ رکئگ داعئگ ےیجیکئگ وجئگ آپئگ ےنئگ وپرےئگ االخصئگ ےکئگ اسھتئگ رصفئگ خرائگ ےکئگ ےیلئگ ےیکئگ وہں۔‬
 ‫‪188‬‬

‫قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫اِل َْی ِہ َی ْص َع ُد ا ْلکَل ِ ُم ا‬

‫الطی ُِّب َوال َْع َم ُل الصا ال ِحُ َی ْر َف ُع ٗہ (اافلرط‪)۷۳:‬‬

‫"ایسئگ یکئگ رطفئگ نازیکہئگ املکتئگ خرےتھئگ ںیہئگ اورئگ کینئگ لمعئگ اںیہنئگ دنلبئگ دمارجئگ ےطئگ رکاےتئگ ںیہ۔"‬

‫یبنﷺ ےنئگ اکئگ نارئگ نیتئگ ا ےسئگ ااحصبئگ اکئگ واہعقئگ انسنائگ وجئگ اکئگ ادنریھیئگ راتئگ ںیمئگ اکئگ اغرئگ ےکئگ ادنرئگ سنھپئگ ےئگ ےھت۔ئگ انئگ ولوگںئگ ےنئگ اےنپئگ ناصلخہنئگ لمعئگ اکئگ ‬
‫وا ہطئگ دےئگ رکئگ خرائگ ےسئگ داعئگ یکئگ اورخرائگ ےنئگ انئگ یکئگ تبیصئگ وکئگ دورئگ قرامئگ دنا‪:‬‬

‫واہعقئگ ہیئگ وہائگ ہکئگ نیتئگ اسویھتںئگ ےنئگ اکئگ راتئگ اکئگ اغرئگ ںیمئگ انپہئگ یل‪،‬ئگ خرائگ اکئگ رکنا‪،‬ئگ ڑاہڑئگ ےسئگ اکئگ اٹچنئگ لسھپئگ رکئگ اغرئگ ےکئگ ہنمئگ رپئگ آڑپیئگ اورئگ اغرئگ دنبئگ وہئگ ایگ‪،‬ئگ دویاقمئگ ‬
‫اٹچن ئگ یھت‪،‬الھب ئگ ان ئگ ےک ئگ سب ئگ ںیم ئگ اہکں ئگ اھت ئگ ہک ئگ اس ئگ وک ئگ اٹہ ئگ رک ئگ اغر ئگ اک ئگ ہنم ئگ ‪،‬وھل ئگ دںی۔وشمرہ ئگ ہی ئگ وہا ئگ ہک ئگ اینپ ئگ اینپ ئگ زدنیگ ئگ ےک ئگ ناصلخہن ئگ لمع ئگ اک ئگ وا ہط ئگ دے ئگ رک ئگ خرا ئگ ےس ئگ داع ئگ یکئگ ‬
‫اجےئ‪،‬ئگ ایکئگ بجعئگ ہکئگ خرائگ نسئگ ےلئگ اورئگ اسئگ تبیصئگ ےسئگ اجنتئگ لمئگ اجےئ۔ئگ انچہچنئگ ئگ اکئگ ےنئگ اہک‪:‬‬

‫"ںیمئگ لگنجئگ ںیمئگ رکبناںئگ رچانائگ رکنائگ اھتئگ اورئگ ایسئگ رپئگ ریمائگ زگارہئگ اھت۔ئگ جئگ ںیمئگ لگنجئگ ےسئگ واسپئگ آنا‪،‬ئگ وتئگ بئگ ےسئگ ےلہپئگ اےنپئگ وبڑےھئگ امںئگ ناپئگ وکئگ دودھئگ الپنائگ اورئگ رھپئگ ‬
‫اےنپئگ وچبںئگ وک‪،‬ئگ اکئگ دنئگ ںیمئگ دترئگ ےسئگ آنا‪،‬ئگ وبڑےھئگ امںئگ ناپئگ وسئگ ےکچئگ ےھت۔ئگ ےچبئگ اجگئگ رےہئگ ےھتئگ اورئگ وھبےکئگ ےھتئگ نکیلئگ ںیمئگ ےنئگ ہیئگ وگارائگ ہنئگ ایکئگ ہکئگ امںئگ ناپئگ ےسئگ ےلہپئگ وچبںئگ ‬
‫وکئگ الپؤںئگ اورئگ ہیئگ یھبئگ وگارائگ ہنئگ ایکئگ ہکئگ وادلنیئگ وکئگ اگج ئگ رکئگ فیلکئگ اچنہپؤں‪،‬ئگ انچہچنئگ ںیمئگ راتئگ رھپئگ دودھئگ اکئگ ایپہلئگ ےیلئگ انئگ ےکئگ رساہےنئگ ڑھکائگ راہ۔ئگ ےچبئگ ریمےئگ ریپوںئگ ںیمئگ ٹمئگ ‬
‫ٹمئگ رکئگ روےتئگ رےہئگ نکیلئگ ںیمئگ حبصئگ کئگ ایسئگ رطحئگ ڑھکائگ راہ۔‬

‫رظنآےنئگ اگل۔‬
‫خرانا!ئگ ںیمئگ ےنئگ ہیئگ لمعئگ اخصلئگ ریتیئگ اخرطئگ ایک!ئگ وتئگ اسئگ یکئگ ترتئگ ےسئگ اغرئگ ےکئگ ہنمئگ ےسئگ اٹچنئگ اٹہئگ دےئگ اورئگ اٹچنئگ اینتئگ ہئگ یئگئگ ہکئگ آامسنئگ ئگ ‬

‫دورسےئگ ےنئگ اہک‪:‬ئگ "ںیمئگ ےنئگ ھچئگ مردوروںئگ ےسئگ اکمئگ ایئگ اورئگ سئگ وکئگ مردوریئگ دےئگ دیئگ نکیلئگ اکئگ صخشئگ اینپئگ مردوریئگ وھچڑئگ رکئگ الچئگ ایگ۔ئگ ھچئگ رعےصئگ ےکئگ دعبئگ ‬
‫جئگ وہئگ مردوریئگ ےنیلئگ آنائگ وتئگ ںیمئگ ےنئگ اسئگ ےسئگ اہکہیئگ اگںیئئگ رکبناںئگ اورئگ ہیئگ ونرکئگ اچرکئگ بئگ اہمترےئگ ںیہئگ ےلئگ اجؤ۔ئگ وہئگ وبالئگ خرائگ ےکئگ ےیلئگ ذماقئگ ہنئگ رکوئگ ںیمئگ ےنئگ اہک۔ئگ ذماقئگ ںیہنئگ ‬
‫وایعقئگ ہیئگ ئگ بئگ ھچئگ اہمترائگ ےہئگ متئگ وجئگ رمقئگ وھچڑئگ رکئگ ےئگ ےھت۔ئگ ںیمئگ ےنئگ اسئگ وکئگ اکرونارئگ ںیمئگ اگلنا۔ئگ خرائگ ےنئگ اسئگ ںیمئگ ترتئگ دیئگ اورئگ ہیئگ وجئگ ھچئگ متئگ دھکیئگ رےہئگ وہ۔ئگ بئگ ایسئگ ےسئگ ‬
‫اح لئگ وہائگ ئگ ےہ۔ہیئگ متئگ اانیمطنئگ ےکئگ اسھتئگ ےلئگ اجؤ۔ئگ بئگ ھچئگ اہمترائگ ےہئگ اورئگ وہئگ صخشئگ بئگ ھچئگ ےلئگ رکئگ الچئگ ایگ۔ئگ خرانا!ئگ ہیئگ ںیمئگ ےنئگ ضحمئگ ریتیئگ راضئگ ےکئگ ےیلئگ ایک۔خرانا!ئگ ‬
‫وتئگ اسئگ یکئگ ترتئگ ےسئگ اغرئگ ےکئگ ہنمئگ ےسئگ اسئگ اٹچنئگ وکئگ دورئگ قرامئگ دے‪،‬ئگ خرائگ ےکئگ رکمئگ ےسئگ اٹچنئگ اورئگ ہئگ یئگ۔‬

‫رسیتےئگ ےنئگ اہک‪:‬ئگ "ریمیئگ اکئگ اچچئگ زادئگ نہبئگ یھتئگ سجئگ ےسئگ ھجمئگ وکئگ ریغئگ ومعمیلئگ تبحمئگ وہئگ یئگئگ یھت‪،‬ئگ اس ئگ ےنئگ ھچئگ رمقئگ امیگن۔ئگ ںیمئگ ےنئگ رمقئگ ایہمئگ رکئگ دی‪،‬ئگ نکیلئگ جئگ ‬
‫ںیمئگ اینپئگ رضورتئگ وپریئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ اسئگ ےکئگ ناسئگ اھٹیبئگ وتئگ اسئگ ےنئگ اہک۔خرائگ ےسئگ ڈروئگ اورئگ اسئگ اکمئگ ےسئگ نازئگ روہ‪،‬ئگ ںیمئگ وفراًئگ اھٹئگ اھٹیبئگ اورئگ ںیمئگ ےنئگ وہئگ رمقئگ یھبئگ اسئگ وکئگ شخبئگ ‬
‫دی‪،‬ئگ اےئگ خرائگ وتئگ وخبئگ اجاتنئگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ ےنئگ ہیئگ بئگ ضحمئگ ریتیئگ وخدوندیئگ ےکئگ ےیلئگ ایکئگ خرانا!ئگ وتئگ اسئگ یکئگ ترتئگ ےسئگ اغرئگ ےکئگ ہنمئگ وکئگ ئگ ‪،‬وھلئگ دے۔ئگ خرائگ ےنئگ اغرئگ ےکئگ ہنمئگ ‬
‫ےسئگ اٹچنئگ اٹہئگ دیئگ اورئگ تؤںئگ وکئگ خرائگ ےنئگ اسئگ تبیصئگ ےسئگ اجنتئگ یشخب۔‬

‫کینئگ ماقدصئگ ےکئگ ےیلئگ داعئگ رکےنئگ ےکئگ اسھتئگ اسھتئگ اینپئگ زدنیگئگ وکئگ خرائگ یکئگ دہای ئگ ےکئگ اطمقبئگ ونسارےنئگ اورئگ دساھرےنئگ یک ئگ یھبئگ وکششئگ ےیجیک۔گاہئگ اورئگ رحامئگ ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ےسئگ وپریئگ رطحئگ رپزیہئگ ےیجیک۔ئگ ہرئگ اکمئگ ںیمئگ خرائگ یکئگ دہایئگ اکئگ ناسئگ احلظئگ ےیجیکئگ اورئگ رپزیہاگریئگ یکئگ زدنیگئگ زگارےیئ۔ئگ رحامئگ اھکئگ رک‪،‬ئگ رحامئگ یپئگ رک‪،‬ئگ رحامئگ نہپئگ رکئگ اورئگ ےبئگ نایکئگ ےکئگ ‬
 ‫‪189‬‬

‫اسھتئگ رحامئگ ےکئگ املئگ ےسئگ اےنپئگ مسجئگ وک ائگ نلئگ رکئگ داعئگ رکےنئگ واالئگ ہیئگ آرزوئگ رکے۔ئگ ہکئگ ریمیئگ داعئگ وبقلئگ وہئگ وتئگ ہیئگ زتردبئگ ناداینئگ اورئگ ڈاٹھیئئگ ےہ۔ئگ ئگ داعئگ وکئگ اقبئگ وبقلئگ انبےنئگ ےکئگ ‬
‫ےیلئگ رضوریئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ اکئگ وقلئگ وئگ لمعئگ یھبئگ دنیئگ یکئگ دہایئگ ےکئگ اطمقبئگ وہ۔‬

‫یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"خرائگ نازیکہئگ ےہئگ اورئگ وہئگ رصفئگ نازیکہئگ املئگ یہئگ وکئگ وبقلئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ خرائگ ےنئگ ومونمںئگ وکئگ ایسئگ ناتئگ اکئگ مکحئگ دنائگ ےہ‪،‬ئگ سجئگ اکئگ اسئگ ےنئگ روسولںئگ وکئگ مکحئگ دنائگ ےہ۔ئگ انچہچنئگ ‬
‫اسئگ ےنئگ قرامنائگ ےہ‪:‬‬

‫الر ُس ُل کُلُ ْوا ِم َن ا‬

‫الطی ِّٰبتِ َو ا ْع َملُ ْوا َصالِحا (ومونمن‪)۵۷:‬‬ ‫ی ٰۤ َا ُّی َہا ُّ‬

‫"اےئگ روسول!ئگ نازیکہئگ روزیئگ اھکؤ‪،‬ئگ اورئگ کینئگ لمعئگ رکو۔"‬

‫سےنئگ اہک‪:‬‬
‫اورئگ ومونمںئگ وکئگ اطخبئگ رکےتئگ وہےئئگ ا ئگ ‬

‫ی ٰۤ َا ُّی َہا اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا کُلُ ْوا ِم ْن طَی ِّٰبتِ َما َرزَ ْق ٰنکُ ْم (رقبہ‪)۷۱۲:‬‬

‫"اےئگ اامینئگ واول!ئگ وجئگ الحلئگ اورئگ نازیکہئگ زیچںیئگ مہئگ ےنئگ متئگ وکئگ یشخبئگ ںیہئگ وہئگ اھکؤ۔"‬

‫رھپئگ آپﷺ ےنئگ اکئگ ا ےسئگ صخشئگ اکئگ ذرکئگ ایکئگ وجئگ یبملئگ اسمتفئگ ےطئگ رکئگ ےکئگ دقمسئگ ماقمئگ رپئگ احرضیئگ داتیئگ ےہ‪،‬ئگ ابغرئگ ںیمئگ انائگ وہائگ ےہ‪،‬ئگ رگدئگ آولدئگ ےہ‪،‬ئگ اورئگ اےنپئگ ‬
‫دوونں ئگ اہھت ئگ آامسن ئگ یک ئگ رطف ئگ الیھپ ئگ رک ئگ اتہک ئگ ےہ ئگ اے ئگ ریمے ئگ رب! ئگ اے ئگ ریمے ئگ رب! ئگ احالہکن ئگ اس ئگ اک ئگ اھکنا ئگ رحام ئگ ےہ‪ ،‬ئگ اسئگ اک ئگ ابلس ئگ رحام ئگ ےہ ئگ اور ئگ رحام ئگ یہ ئگ ےس ئگ اسئگ یکئگ ‬
‫وشنوامنئگ وہیئئگ ےہ۔ئگ وتئگ ا ےسئگ نا یئگ اورئگ ناقرامنئگ صخشئگ یکئگ داعئگ ویکںئگ رکئگ وبقلئگ وہیتکسئگ ےہ۔"(ملسم)‬

‫تراترئگ داعئگ رکےتئگ رےیہ۔ئگ خرائگ ےکئگ وضحر‪،‬ئگ اینپئگ اعخری‪،‬ئگ اایتحجئگ اورئگ وبعتیبئگ اکئگ ااہظرئگ وخدئگ اکئگ ابعدتئگ ےہ‪،‬ئگ خراےنئگ وخدئگ داعئگ رکےنئگ اکمکحئگ دنائگ ےہئگ اورئگ قرامنائگ ےہئگ ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫ہکئگ دنبہئگ جئگ ےھجمئگ اکپرنائگ ےہ۔ئگ وتئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ سائگ وہں۔داعئگ رکےنئگ ےسئگ یھبکئگ ہنئگ ااتکےیئئگ اورئگ ئگ اسئگ رکچئگ ںیمئگ یھبکئگ ہنئگ ڑپ ےئگ ہکئگ دعئگ ےسئگ دقتترئگ دبےلئگ یگئگ نائگ ںیہن‪،‬ئگ دقتترئگ اکئگ دبانلئگ ‬
‫ہنئگ دبانل‪،‬ئگ داعئگ وبقلئگ رکنائگ نائگ ہنئگ رکنائگ خرائگ اکئگ اکمئگ ےہ‪،‬ئگ وجئگ میلعئگ وئگ میکحئگ ےہ۔دنبےئگ اکئگ اکمئگ رہباحلئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اکئگ ریقفئگ وئگ اتحمجئگ یکئگ رطحئگ تراترئگ اسئگ ےسئگ داعئگ رکنائگ رےہئگ اورئگ ہحملئگ رھبئگ ‬
‫ےیلیھبئگ وخدئگ وکئگ ےبئگ اینزئگ ہنئگ ےھجمس۔‬
‫ےکئگ ئگ ‬

‫یبنﷺےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"بئگ ےسئگ ترائگ اعخرئگ وہئگ ےہئگ وجئگ داعئگ رکےنئگ ںیمئگ اعخرئگ ےہ۔"(ربطاین)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬ئگ "ہکئگ خرائگ ےکئگ تردکئگ داعئگ ےسئگ زنادہئگ تتئگ وئگ ارکامئگ وایلئگ زیچئگ اورئگ وکیئئگ ںیہنئگ ےہ۔"(ترذمی)‬
 ‫‪190‬‬

‫ومنم ئگ یک ئگ شان ئگ یہ ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ وہ ئگ رجن ئگ و ئگ راج‪ ،‬ئگ دھک ئگ اور ئگ ھکس‪ ،‬ئگ یگنت ئگ اور ئگ وخ یلیل‪ ،‬ئگ تبیص ئگ اور ئگ آرام‪ ،‬ئگ ہر ئگ احل ئگ ںیم ئگ خرا ئگ یہ ئگ وک ئگ اکپرنا ئگ ےہ‪ ،‬ئگ ایس ئگ ےک ئگ وضحر ئگ اینپئگ ‬
‫ئگ رھکاےہئگ اورئگ تراترئگ اسئگ ےسئگ ریخئگ یکئگ داعئگ ئگ رکنائگ راتہئگ ےہ۔‬
‫احںیتج ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"وجئگ صخشئگ خرائگ ےسئگ داعئگ ںیہنئگ رکنا‪،‬ئگ خرائگ اسئگ رپئگ انبضغکئگ وہنائگ ےہ۔"(ترذمی)‬

‫داعئگ یکئگ وبقتیلئگ ےکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ خرائگ رپئگ رھبوہسئگ رےیھک۔ئگ اورئگ ارگئگ داعئگ یکئگ وبقتیلئگ ےکئگ اتراتئگ دلجئگ ئگ اظہرئگ ہنئگ وہئگ رےہئگ وہں‪،‬ئگ وتئگ امویسئگ وہئگ رکئگ داعئگ وھچڑئگ دےنیئگ یکئگ یطلغئگ ‬ ‫‪۷۳‬۔‬
‫یھبکئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ وبقتیلئگ داعئگ یکئگ رکفئگ ںیمئگ رپاشینئگ وہےنئگ ےکئگ اجبےئئگ رصفئگ داعئگ امےنگنئگ یکئگ رکفئگ ےیجیک۔‬

‫رضحتئگ رمعؓئگ قرامےتئگ ںیہ‪:‬‬

‫"ےھجم ئگ داع ئگ وبقل ئگ وہےن ئگ یک ئگ رکف ئگ ںیہن ئگ ےہ‪ ،‬ئگ ےھجم ئگ رصف ئگ داع ئگ امےنگن ئگ یک ئگ رکف ئگ ےہ۔ ئگ ج ئگ ےھجم ئگ داع ئگ امےنگن ئگ یک ئگ وتقیف ئگ وہ ئگ یئگ ئگ وت ئگ وبقتیل ئگ یھب ئگ اس ئگ ےک ئگ اسھت ئگ اح لئگ وہئگ ‬
‫اجےئئگ یگ۔"‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"جئگ وکیئئگ املسمنئگ خرائگ ےسئگ ھچئگ امےنگنئگ ےکئگ ےیلئگ خرائگ یکئگ رطفئگ ہنمئگ ااھٹنائگ ےہئگ وتئگ خرائگ اسئگ اکئگ وسالئگ رضورئگ وپرائگ رکئگ داتیئگ ےہ‪،‬ئگ نائگ وتئگ اسئگ یکئگ رمادئگ وپریئگ وہئگ اجیتئگ ےہ‪ ،‬ئگ ئگ نا‬
‫ئگ دنبہئگ ومنمئگ وکئگ اےنپ ئگ وضحرئگ بلطئگ قرامےئئگ اگئگ اورئگ اسئگ وکئگ اےنپئگ اسےنمئگ ‬
‫خرائگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ اسئگ یکئگ امیگنئگ وہیئئگ زیچئگ آخرتئگ ےکئگ ےیلئگ عمجئگ قرامئگ داتیئگ ےہ‪،‬ئگ ایقم ئگ ےکئگ دنئگ خرائگ اک ٔ‬
‫ڑھکائگ رکئگ ےکئگ وپےھچئگ اگ۔ئگ اےئگ ریمےئگ دنبے!ئگ ںیمئگ ےنئگ ےھجتئگ داعئگ رکےنئگ اکئگ مکحئگ دنائگ اھتئگ اورئگ ہیئگ ودعہئگ ایکئگ اھتئگ ہکئگ ںیمئگ ریتیئگ داعئگ وبقلئگ رکوںئگ اگ۔وتئگ ایکئگ ئگ وتےنئگ داعئگ امیگنئگ یھت؟ئگ وہئگ ےہکئگ اگئگ ‬
‫رپورداگر!ئگ امیگنئگ یھتئگ رھپئگ خرائگ قرامےئئگ اگ۔ئگ وتئگ ےنئگ ھجمئگ ےسئگ داعئگ امیگنئگ یھتئگ ںیمئگ ےنئگ وہئگ وبقلئگ یک‪،‬ئگ ایکئگ وتئگ ےنئگ الفںئگ دنئگ ہیئگ داعئگ ہنئگ یکئگ یھتئگ ہکئگ ںیمئگ ریتائگ وہئگ رجنئگ وئگ مغئگ دورئگ رکئگ دوںئگ سجئگ ‬
‫ئگ خائگ قرامےئئگ اگ‪:‬ئگ "وہئگ داعئگ وتئگ ںیمئگ ےنئگ وبقلئگ رکئگ ےکئگ داینئگ یہئگ ںیمئگ ‬
‫ںیمئگ وتئگ التبمئگ اھتئگ اورئگ ںیمئگ ےنئگ ےھجتئگ اسئگ رجنئگ وئگ مغئگ ےسئگ اجنتئگ یشخبئگ یھت؟ئگ دنبہئگ ےہکئگ ‪":‬نالکلئگ چسئگ ےہئگ رپوراگر!"رھپ ر‬
‫ریتیئگ آرزوئگ وپریئگ رکئگ دیئگ یھتئگ اورئگ الفںئگ روزئگ رھپئگ وتئگ دورسےئگ مغئگ ںیمئگ التبمئگ وہےنئگ رپ ئگ داعئگ یکئگ ہکئگ خرانائگ اسئگ تبیصئگ ےسئگ اجنت ئگ دےئگ رگمئگ وتےنئگ اسئگ رجنئگ وئگ مغئگ ےسئگ اجنتئگ ہنئگ ‬
‫ناایئورئگ تراترئگ اسئگ ںیمئگ التبمئگ راہئگ اھت۔"وہئگ ےہکئگ اگ‪،‬ئگ ےبئگ کشئگ رپورداگر!ئگ وتئگ خرائگ قرامےئئگ اگ۔"ئگ ںیمئگ ےنئگ اسئگ داعئگ ےکئگ وعضئگ جئگ ںیمئگ ریتےئگ ےیلئگ رطحئگ رطحئگ یکئگ ںیتمعنئگ عمجئگ رکئگ ‬
‫ریھکئگ ںیہ۔"ئگ اورئگ اسئگ رطحئگ دورسیئگ احوتجںئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ یھبئگ درناتفئگ رکئگ ےکئگ یہیئگ قرامےئئگ اگ۔"‬

‫رھپئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"دنبہئگ ومنمئگ یکئگ وکیئئگ داعئگ ایسیئگ ہنئگ وہیگئگ سجئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ خرائگ ہیئگ ایبنئگ ہنئگ قرامئگ دےئگ ہکئگ ہیئگ ںیمئگ ےنئگ داینئگ ںیمئگ وبقلئگ یکئگ اورئگ ہیئگ اہمتریئگ آخرتئگ ےکئگ ےیلئگ ذریخہئگ رکئگ ‬
‫ےکئگ ریھک۔ئگ اسئگ وقئگ دنبہئگ ومنمئگ وسےچئگ اگئگ اکشئگ ریمیئگ وکیئئگ داعئگ یھبئگ داینئگ ںیمئگ وبقلئگ ہنئگ وہیت۔ئگ اسئگ ےیلئگ دنبےئگ وکئگ ہرئگ احلئگ ںیمئگ داعئگ امےتگنئگ رانہئگ اچےیہ۔"(احمک)‬

‫داعئگ امےتگنئگ وقئگ اظہریئگ آداب‪،‬ئگ اہطرتئگ نازیکیگئگ اکئگ وپرائگ وپرائگ ایخلئگ رےیھکئگ اورئگ بلق ئگ وکئگ یھبئگ ناناکئگ خرنات‪،‬ئگ دنگےئگ ایخالتئگ اورئگ ہدوہدہئگ دقتعماتئگ ےسئگ ناکئگ ‬ ‫‪۷۷‬۔‬
‫رےیھک۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ ےہ‪:‬‬
 ‫‪191‬‬

‫ہلل یُح ُِّب ال اتواابِی ْ َن َویُح ُِّب ال ُْم َت َطہِّرِیْ َن (رقبہ‪)۲۲۲:‬‬

‫ا ِ ان ا َ‬

‫"ےبئگ کشئگ خرائگ ےکئگ وبحمبئگ وہئگ دنبےئگ ںیہئگ وجئگ تہبئگ زنادہئگ وتہبئگ رکےتئگ ںیہئگ وجئگ اہنیئگ ناکئگ وئگ اصفئگ رےتہئگ ںیہ۔"‬

‫ئگ دمترںیمئگ ےہ‪:‬‬

‫اورئگ وسرہ ئگ ‬

‫َو َرب َاک َف َکبِّرْ َو ث َِیابَ َ‬

‫ک ف ََط ِّہ ْر (دمتر‪ ۰:‬ئگ ۔‪)۴‬‬

‫دورسوںئگ ےکئگ ےیلئگ یھبئگ داعئگ ےیجیک۔ئگ نکیلئگ ہشیمہئگ اینپئگ ذاتئگ ےسئگ رشوعئگ ےیجیک۔ئگ ےلہپئگ اےنپئگ ےیلئگ ام پگٹےئگ رھپئگ دورسوںئگ ےکئگ ےیل۔ئگ قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ رضحتئگ اترا ئگ ‬
‫میہؑ‬ ‫‪۷۲‬۔‬
‫قبساتلمئگ ےہ‪:‬‬
‫نجےسئگ ہیئگ ئگ ‬
‫اورئگ رضحتئگ ونحؑئگ یکئگ دوئگ داعںیئئگ لقنئگ یکئگ یئگئگ ںیہئگ ئگ ‬

‫َر ِّب ا ْج َع ْلنِ ْی ُمق ِْی َم الصا لٰوۃ ِ َو ِم ْن ذ ُِّریاتِ ْی٭ َربا َنا َو َت َق اب ْل ُد َع ٓا ِء ﴿‪َ ﴾۵۱‬ربا َنا اغ ِ ْ‬
‫ْرف لِی َول ِ َوال ِ َد ای َولِل ُْم ْءو ِمنِی ْ َن َی ْو َم َی ُق ْو ُم ا ْلح َِس ُ‬
‫اب (اترامیہ‪ ۴۳:‬ئگ ۔‪)۴۷‬‬

‫"اے ئگ ریمے ئگ رب! ئگ ےھجم ئگ امنز ئگ اقمئ ئگ رکےن ئگ واال ئگ انب‪ ،‬ئگ اور ئگ ریمی ئگ اوالد ئگ ےس ئگ یھب ئگ (ا ےس ئگ ولگ ئگ ااھٹ ئگ وج ئگ ہی ئگ اکم ئگ رکںی) ئگ رپورداگر! ئگ ریمی ئگ داع ئگ وبقل ئگ قرام ئگ اور ئگ ےھجمئگ ‬
‫ئگ جہکئگ اسحبئگ اقمئئگ وہاگ۔"‬
‫اورریمےئگ وادلنیئگ اورئگ اسرےئگ املسمونںئگ وکئگ اسئگ دنئگ اعمفئگ قرامئگ دے ئگ ‬

‫ْرف ل ِ ْی َو ل ِ َوال ِ َد ای َو ل ِ َم ْن َد َخ َل بَ ْیتِ َی ُم ْءو ِمنا او لِل ُْم ْءو ِمنِی ْ َن َو ال ُْم ْءو ِم ٰنتِؕ (ونح‪)۲۸:‬‬
‫َر ِّب اغ ِ ْ‬

‫"ریمےئگ رب!ئگ ریمیئگ رفغمتئگ قرامئگ اورئگ ریمےئگ امںئگ ناپئگ یکئگ رفغمتئگ قرامئگ اورئگ انئگ ومونمںئگ یکئگ رفغمتئگ قرامئگ وجئگ اامینئگ الئگ رکئگ ریمےئگ رھگئگ ںیمئگ دالخئگ وہےئئگ اورئگ ‬
‫اسرےئگ یہئگ ومنمئگ رمدوںئگ اورئگ وعروتںئگ یکئگ رفغمتئگ قرام۔"‬

‫ﷺجئگ یسکئگ صخشئگ اکئگ ذرکئگ قرامےتئگ وتئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ داعئگ رکےتئگ اورئگ داعئگ اینپئگ ذاتئگ ےسئگ رشوعئگ رکےت۔(ترذمی)‬
‫رضحتئگ ایبئگ نبئگ بعکؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ یبن ئگ ‬

‫ارگئگ آپئگ ااممئگ رکئگ رےہئگ وہںئگ وتئگ ہشیمہئگ اجعمئگ داعںیئئگ ام پگٹےئگ اورئگ عمجئگ ےکئگ ےغیصئگ اامعتسلئگ ےیجیک۔ئگ قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ وجئگ داعںیئئگ لقنئگ یکئگ یئگئگ ںیہ‪،‬ئگ انئگ ںیمئگ ناومعلمئگ عمجئگ یہئگ ‬ ‫‪۷۰‬۔‬
‫ےکئگ ےغیصئگ اامعتسلئگ ےیکئگ ےئگ ںیہ۔ئگ ااممئگ درا لئگ بئگ دتقمویںئگ اکئگ امندنئہئگ ےہ‪،‬جئگ وہئگ عمجئگ ےکئگ وغیصںئگ ںیمئگ داعئگ امےگنئگ وتئگ دتقمویںئگ وکئگ اچےیہئگ ہکئگ وہئگ آنیمئگ ےتہکئگ اجںیئ۔"‬

‫داعئگ ںیمئگ گنئگ رظنیئگ اورئگ وخدئگ رغیضئگ ےسئگ یھبئگ ےیجیکئگ اورئگ خرائگ یکئگ اعمئگ رتمحئگ وکئگ دحمودئگ ےنھجمسئگ یکئگ یطلغئگ رکئگ ےکئگ اسئگ ےکئگ ضیفئگ وئگ ششخبئگ وکئگ اےنپئگ ےیلئگ اخصئگ رکےنئگ یکئگ ‬ ‫‪۷۴‬۔‬
‫داعئگ ہنئگ ےیجیک۔ئگ رضحتئگ اوبہرترہؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ دجسمئگ وبنیئگ ںیمئگ اکئگ دبوئگ آنا‪،‬ئگ اسئگ ےنئگ امنزئگ ڑپیھ‪،‬ئگ رھپئگ داعئگ امیگن‪،‬ئگ اورئگ اہک‪،‬ئگ اےئگ خرائگ ھجمئگ رپئگ اورئگ دمحمﷺ رپئگ رمحئگ قرامئگ اورئگ ہارےئگ ‬
‫اسھتئگ یسکئگ اورئگ رپئگ رمحئگ ہنئگ قرام۔وتئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫لقد تحجرت واسعا "وتئگ ےنئگ خرائگ یکئگ وعیسئگ رتمحئگ وکئگ گنئگ رکئگ دنا۔"(اخبری)‬
 ‫‪192‬‬

‫‪۷۵‬۔ داعئگ ںیمئگ ےبئگ فلکتئگ اقہیفئگ دنبیئگ ےسئگ یھبئگ رپزیہئگ ےیجیکئگ اورئگ اسدہئگ ادنازئگ ںیمئگ گرگرائگ رکئگ داعئگ ام پگٹے۔ئگ اگےنئگ اورئگ رسالمےنئگ ےسئگ اانتجبئگ ےیجیک۔ئگ اہتبلئگ ارگریغبئگ یسکئگ فیلکئگ ‬
‫ےکئگ یھبکئگ زنانئگ ےسئگ ومزوںئگ اافلظئگ لکنئگ اجںیئئگ نائگ اق فٹےئگ یکئگ راعیئگ وہئگ اجےئئگ وتئگ وکیئئگ اضمہقئئگ یھبئگ ںیہنئگ ےہ۔یبنﷺ ےسئگ یھبئگ ضعبئگ داعںیئئگ ایسیئگ وقنملئگ ںیہئگ نجئگ ںیمئگ ‬
‫ےباسہتخئگ اقہیفئگ دنبیئگ اورئگ وزنئگ یکئگ راعیئگ وہئگ یئگئگ ےہ۔ئگ الثمًئگ آپﷺ یکئگ اکئگ اہنیئگ یہئگ اجعمئگ داعئگ رضحتئگ زیرئگ نبئگ ارمقؓئگ ےسئگ روایئگ ےہ‪:‬‬

‫اللھم انی اعوذ بک من قلب ال یخشع و نفس ال تشبع وعلم ال ینفع ودعوۃ ال یستجاب لھا۔‬

‫"خرانا!ئگ ںیمئگ ریتیئگ انپہئگ ںیمئگ آنائگ وہںئگ اسئگ دلئگ ےسئگ سجئگ ںیمئگ وشخعئگ ہنئگ وہ‪،‬ئگ اسئگ سفنئگ ےسئگ سجئگ ںیمئگ ربصئگ ہنئگ وہ‪،‬ئگ اسئگ ملعئگ ےسئگ وجئگ عفنئگ شخبئگ ہنئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ اسئگ داعئگ ےسئگ ‬
‫وجئگ وبقلئگ ہنئگ وہ۔"‬

‫خرا ئگ یک ئگ ناراگہ ئگ ںیم ئگ اینپ ئگ رضورت ئگ و ئگ احج ئگ رےنھک ئگ ےس ئگ ےلہپ ئگ اس ئگ یک ئگ دمح ئگ وانث ئگ ےیجیک۔ ئگ رھپ ئگ دو ئگ ر تع ئگ لفن ئگ یھب ئگ ڑپھ ئگ ےیجیل ئگ اور ئگ داع ئگ ےک ئگ اول ئگ و ئگ آخر ئگ یبنﷺ ئگ رپ‬ ‫‪۷۹‬۔‬
‫درودڑپےنھئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"جئگ یسکئگ صخشئگ وکئگ خرانائگ یسکئگ انانئگ ےسئگ رضورتئگ وئگ احجئگ وپریئگ رکےنئگ اکئگ اعمہلمئگ درشیپئگ وہئگ وتئگ اسئگ وکئگ اچےیہئگ ہکئگ ےلہپئگ ووضئگ رکئگ ےکئگ دوئگ ر تعئگ امنزئگ ڑپےھئگ اورئگ ‬
‫رھپئگ خرائگ یکئگ دمحئگ وانثئگ رکےئگ اورئگ یبنﷺ رپئگ درو ئگ دوئگ السمئگ ےجیھب(اسئگ ےکئگ دعبئگ خرائگ یکئگ ناراگہئگ ںیمئگ اینپئگ رضورےئگ ایبنئگ رکے)۔(ترذمی)‬

‫ہلؓ‬
‫یبنﷺ یکئگ اہشدتئگ ےہئگ ہکئگ دنبےئگ یکئگ وجئگ داعئگ خرائگ یکئگ دمحئگ وئگ انثئگ اورئگ یبنﷺ رپئگ درودوالسمئگ ےکئگ اسھتئگ یتچنہپئگ ےہ‪،‬ئگ وہئگ رشفئگ وبقلئگ نایتئگ ےہ۔ئگ رضحتئگ اضف ئگ ‬
‫قرامےتئگ ںیہ‪:‬ئگ "ہکئگ یبنﷺ دجسمئگ ںیمئگ رشتفیئگ قرامئگ ےھتئگ ہکئگ اکئگ صخشئگ آنا‪،‬ئگ اسئگ ےنئگ امنزئگ ڑپیھئگ اورئگ امنزئگ ےکئگ دعبئگ اہک‪:‬ئگ اللھم اغرفلی۔"خرانائگ ریمیئگ رفغمتئگ قرام۔"‬

‫آپﷺ ےنئگ ہیئگ نسئگ رکئگ اسئگ ےسئگ اہکئگ متئگ ےنئگ امےنگنئگ ںیمئگ دلجنازیئگ ےسئگ اکمئگ ای۔ئگ جئگ امنزئگ ڑپھئگ رکئگ وھٹیبئگ وتئگ خرائگ یکئگ دمحئگ وئگ انثئگ رکو‪،‬ئگ رھپئگ درودئگ رشفیئگ ڑپوھ۔ئگ رھپئگ داعئگ ‬
‫اموگن ئگ ‪،‬آپﷺ ہیئگ قرامئگ یہئگ رےہئگ ےھت۔ئگ ہکئگ دورسائگ آدیمئگ آنائگ اورئگ اسئگ ےنئگ امنزئگ ڑپھئگ رکئگ خرائگ یکئگ دمحئگ وئگ انثئگ ایبنئگ یک۔درودرشفیئگ ڑپاھ۔ئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬ئگ "ابئگ داعئگ اموگن‪،‬ئگ داعئگ ‬
‫وبقلئگ وہئگ یگ۔"(ترذمی)‬

‫ ھچ‬
‫خرا ئگ ےس ئگ ہر ئگ وق ئگ اور ئگ ہر ئگ آن ئگ داع ئگ امےتگن ئگ رےیہ۔ ئگ اس ئگ ےیل ئگ ہک ئگ ئگ وہ ئگ اےنپ ئگ دنبوں ئگ یک ئگ قرناد ئگ نس ئگ ےس ئگ یھبک ئگ ںیہن ئگ ااتکنا۔ ئگ اہتبل ئگ ااحدی ئگ ےس ئگ ولعمم ئگ وہنا ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ئگ ‬ ‫‪۷۱‬۔‬
‫اخصئگ اواقت ئگ اور ئگ احالتئگ ا ےسئگ ںیہ ئگ نجئگ ںیم ئگ ئگ وصختیص ئگ ےک ئگ اسھتئگ داعںیئئگ دلجئگ وبقل ئگ وہیت ئگ ںیہ‪،‬لرا ئگ ان ئگ وصخمص ئگ اواقت ئگ اور ئگ احالت ئگ ںیم ئگ داعؤںئگ اک ئگ وصخیص ئگ امامتمئگ ‬
‫ےیجیک‪:‬‬

‫راتئگ ےکئگ ےلھچپئگ ےصحئگ ےکئگ انسےٹئگ ںیمئگ جئگ اعمئگ وطرئگ رپئگ ولگئگ یھٹیمئگ دنینئگ ےکئگ مرےئگ ںیمئگ تسمئگ ڑپےئگ وہےتئگ ںیہ‪،‬ئگ وجئگ دنبہئگ اھٹئگ رکئگ اےنپئگ ربئگ ےسئگ رازئگ واینزئگ یکئگ ‬ ‫(‪)۷‬۔‬
‫ئگ رکناےہئگ اورئگ نیکسمئگ نبئگ رکئگ اینپئگ احںیتجئگ اسئگ ےکئگ وضحررھکائگ ےہئگ وتئگ وہئگ وصخیصئگ رکمئگ قرامنائگ ےہ۔‬
‫وگتفگ ئگ ‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

 ‫‪193‬‬

‫"خرائگ ہرئگ راتئگ وکئگ آامسنئگ داینئگ رپئگ ترولئگ قرامنائگ ےہئگ اہیںئگ کئگ ہکئگ جئگ راتئگ اکئگ الھچپئگ ہصحئگ نایقئگ رہئگ اجنائگ ےہئگ وتئگ قرامنائگ ےہئگ ئگ وکنئگ ےھجمئگ اکپرنائگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ داعئگ وبقلئگ ‬
‫رکوں‪،‬وکنئگ ھجمئگ ےسئگ اماتگنئگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ اسئگ وکئگ اطعئگ رکوں‪،‬ئگ وکنئگ ھجمئگ ےسئگ رفغمتئگ اچاتہئگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ اےسئگ اعمفئگ رکوں۔"(ترذمی)‬

‫بئگ دقرئگ ںیمئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ داعئگ ےیجیکئگ ہکئگ ہیئگ راتئگ خرائگ ےکئگ تردکئگ اکئگ ہرارئگ ونیہمںئگ ےسئگ زنادہئگ رتہبئگ ےہئگ اورئگ ہیئگ داعئگ اخصئگ وطرئگ رپئگ ڑپےیھ۔(ترذمی)‬ ‫(‪)۲‬۔‬

‫اللھم انک عفو تحب العفو فاعف عنی‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ تہبئگ زنادہئگ اعمفئگ رکےنئگ واالئگ ےہ‪،‬ئگ اعمفئگ رکےنئگ وکئگ دنسپئگ رکنائگ ےہئگ سپئگ وتئگ مچےئگ اعمفئگ قرامئگ دے۔"‬

‫دیمانئگ رعافتئگ ںیمئگ جئگ ‪۶‬۔ئگ ذو ہجحئگ وکئگ خرائگ ےکامہمنئگ عمجئگ وہےتئگ ںیہ۔(ترذمی)‬ ‫(‪)۰‬۔‬

‫ہعمجئگ یکئگ وصخمصئگ اسعئگ ںیمئگ وجئگ ہعمجئگ اکئگ ہبطخئگ رشوعئگ وہےنئگ ےسئگ امنزئگ متخئگ وہےنئگ کئگ ےہئگ نائگ امنزئگ رصعئگ ےکئگ دعبئگ ےسئگ امنزئگ رغمبئگ کئگ ےہ۔‬ ‫(‪)۴‬۔‬

‫اذانئگ ےکئگ وقئگ اوردیمانئگ ںاہدئگ ںیمئگ جئگ اجمدہوںئگ یکئگ فصئگ دنبیئگ یکئگ اجئگ ریہئگ وہ۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬ ‫(‪)۵‬۔‬

‫"دوزیچںیئگ خرائگ ےکئگ درنارئگ ےسئگ ردئگ ںیہنئگ یکئگ اجںیت‪،‬ئگ اذانئگ ےکئگ ئگ وقئگ یکئگ داع‪،‬ئگ دورسیئگ ںاہدئگ (ںیمئگ فصئگ دنبی)ئگ ےکئگ وقئگ یکئگ داع۔"(اوبداؤد)‬

‫اذانئگ اورئگ ریبکتئگ ےکئگ درایمنئگ وےفقئگ ںیم۔‬ ‫(‪)۹‬۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"اذانئگ اورئگ ااقمئگ ےکئگ درایمینئگ وےفقئگ یکئگ ئگ داعئگ ردئگ ںیہنئگ یکئگ اجیت۔"احصہبئگ رکامؓئگ ےنئگ درناتفئگ ایک‪،‬ئگ ناروسلئگ اہللﷺ اسئگ وےفقئگ ںیمئگ ایکئگ داعئگ اماگنئگ رکںی۔ئگ قرامنائگ ‬
‫ہیئگ داعئگ اماگنئگ رکو‪:‬‬

‫اللھم انی اسلک العفو والعافیۃ فی الدنیا و االرخۃ‬

‫"خرانا!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ وفعئگ ورکمئگ اورئگ اعتیفئگ وئگ السیتمئگ اماتگنئگ وہں‪،‬ئگ داینئگ ںیمئگ یھبئگ اورئگ آخرتئگ ںیمئگ یھب۔"‬

‫راضمنئگ ےکئگ ابمرکئگ انامئگ ںیمئگ ناوصخلصئگ ااطفرئگ ےکئگ وق۔(ترار)‬ ‫(‪)۱‬۔‬

‫قرضئگ امنزوںئگ ےکئگ دعب۔ئگ (اچےہئگ آپئگ اہنتئگ داعئگ رکںیئگ نائگ ااممئگ ےکئگ اسھت)۔(ترذمی)‬ ‫(‪)۸‬۔‬

‫دجسےئگ یکئگ احلئگ ںیم۔‬ ‫(‪)۶‬۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

 ‫‪194‬‬

‫"دجسےئگ یکئگ احلئگ ںیمئگ دنبہئگ اےنپئگ ربئگ ےسئگ تہبئگ یہئگ قریئگ اح لئگ رکئگ اتیئگ ےہئگ سپئگ متئگ اسئگ احلئگ ںیمئگ وخبئگ وخبئگ داعئگ اماگنئگ رکو۔"‬

‫ئگ دشیر تبیصئگ نائگ ااہتنیئئگ رجنئگ وئگ مغئگ ںیمئگ التبمئگ وہں۔(احمک)‬
‫(‪)۷۳‬۔ جئگ آپئگ یسک ئگ ‬

‫جئگ ذرکئگ وئگ رکفئگ یکئگ وکیئئگ دینیئگ سلجمئگ دقعنمئگ وہ۔(اخبری‪،‬ئگ ملسم)‬ ‫(‪)۷۷‬۔‬

‫(‪)۷۲‬۔ جئگ قرآنئگ ناکئگ اکئگ متخئگ وہ۔(ربطاین)‬

‫ںیم‬
‫انئگ ماقامتئگ رپئگ یھبئگ داعئگ اکئگ وصخیصئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ رضحتئگ نسحئگ رصبیؒئگ جئگ ےکمئگ ےسئگ رصبہئگ اجےنئگ ےگلئگ وتئگ آپئگ ےنئگ ےکمئگ واولںئگ ےکئگ نامئگ اکئگ طخئگ اھکلئگ سجئگ ئگ ‬ ‫‪۷۸‬۔‬
‫ایکہکئگ ےکمئگ ںیمئگ انئگ دنپرہئگ ماقامتئگ رپئگ وصختیصئگ ےکئگ اسھتئگ داعئگ وبقلئگ وہیتئگ ےہ‪:‬‬
‫نےیکئگ اورہیئگ یھبئگ واحضئگ ئگ ‬
‫ےکمئگ ےکئگ ایقمئگ یکئگ اتیمہئگ اورئگ اضفلئئگ ایب ئگ ‬

‫اچہئگ زمرمئگ ےکئگ ناس‬ ‫(‪)۴‬۔‬ ‫ہبعکئگ ےکئگ ادنر‬ ‫(‪)۰‬۔‬ ‫زیمابئگ ےکئگ ےچین‬ ‫(‪)۲‬۔‬ ‫زتلمم‬ ‫(‪)۷‬۔‬

‫میہؑےکئگ ےھچیپ‬
‫ماقمئگ اترا ئگ ‬ ‫(‪)۱‬۔‬ ‫افصوئگ رموہئگ ےکئگ ناسئگ ںاہںئگ یعسئگ یکئگ اجیتئگ ےہ‬ ‫(‪)۹‬۔‬ ‫افصوئگ رموہئگ رپ‬
‫ئگ ‬ ‫(‪)۵‬۔‬

‫تؤںئگ رمجاتئگ ےکئگ ناس(نصئگ نیصح)‬ ‫ینمٰئگ ںیم (‪)۷۷‬‬ ‫مردہفلئگ ںیم (‪)۷۳‬‬ ‫(‪)۶‬‬ ‫رعافتئگ ںیم‬ ‫(‪)۸‬۔‬

‫تراترئگ وکششئگ رکےتئگ رےیہئگ ہکئگ آپئگ وکئگ خرائگ ےسئگ داعئگ امےنگنئگ ےکئگ ےیلئگ داعئگ ےکئگ ویہئگ اافلظئگ نادئگ وہئگ اجںیئئگ وجئگ قرآنئگ ناکئگ اورااحدیئگ روسلﷺ ںیمئگ آےئئگ ںیہ۔ئگ ‬ ‫‪۷۶‬۔‬
‫خرائگ ےنئگ اےنپئگ ربمغیپوںئگ اورئگ کینئگ دنبوںئگ وکئگ داعئگ امےنگنئگ ےکئگ وجئگ ادنازئگ اورئگ اافلظئگ اتبےئئگ ںیہئگ انئگ ےسئگ اےھچئگ اافلظئگ اورئگ ادنازئگ وکیئئگ اہکںئگ ےسئگ الےئئگ اگ۔ئگ رھپئگ خرائگ ےکئگ اتبےئئگ وہےئئگ اورئگ ‬
‫روسولںئگ ےکئگ اایتخرئگ ےیکئگ وہےئئگ اافلظئگ ںیمئگ وجئگ اتر‪،‬ئگ اھٹمس‪،‬ئگ اجتیعم‪،‬ئگ ترت‪،‬ئگ اورئگ وبقتیلئگ یکئگ شانئگ وہئگ یتکسئگ ےہئگ وہئگ یسکئگ دورسےئگ الکمئگ ںیمئگ ےسیکئگ نکمئگ ےہ۔‬

‫ِ‬
‫ئگ وبعدیئگ اکہلمئگ یکئگ ایسیئگ شانئگ نایئئگ اجیتئگ ےہئگ ہکئگ انئگ ےسئگ ‬ ‫ایسئگ رطحئگ یبنﷺ ےسئگ بئگ وئگ روزئگ وجئگ داعںیئئگ امیگنئگ نیہئگ انئگ ںیمئگ یھبئگ وسز‪،‬ئگ اھٹمس‪،‬ئگ اجتیعم‪،‬ئگ اور‬
‫رتہبئگ داعؤں‪،‬ئگ ااجتلؤںئگ اورئگ آرزوؤںئگ اکئگ وصرئگ ںیہنئگ ایکئگ اجاتکس۔ئگ ‬

‫قرآنئگ وئگ دحیئگ یکئگ التبیئئگ وہیئئگ داعؤںئگ اکئگ وردئگ رےنھکئگ اورئگ انئگ ےکئگ اافلظئگ اورئگ وہفممئگ رپئگ م رئگ رکےنئگ ےسئگ ذنہئگ وئگ رکفئگ یکئگ ہیئگ ترتیبئگ یھبئگ وہیتئگ ےہئگ ہکئگ ومنمئگ یکئگ انمتںیئئگ ‬
‫اورئگ ااجتلںیئئگ ایکئگ وہینئگ اچںیہ۔ئگ نکئگ اکومںئگ ںیمئگ اسئگ وکئگ اینپئگ وقوتںئگ وکئگ ھکانائگ اچےیہئگ اورئگ نکئگ زیچوںئگ وکئگ اسئگ اکئگ اہتنمےئوصقمدئگ وہنائگ اچےیہ۔ئگ ‬

‫البہبشئگ داعئگ ےکئگ ےیلئگ یسکئگ زنان‪،‬ئگ ادنازئگ نائگ اافلظئگ یکئگ وکیئئگ دیقئگ ںیہنئگ ےہ۔ئگ دنبہئگ اےنپئگ خرائگ ےسئگ سجئگ زنانئگ اورئگ نجئگ اافلظئگ ںیمئگ وجئگ اچےہئگ امےگن۔ئگ رگمئگ ہیئگ خرائگ اکئگ مریرئگ لضئگ ‬
‫وئگ رکمئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ ےنئگ ہیئگ یھبئگ اتبنائگ ہکئگ ھجمئگ ےسئگ ہیئگ اموگنئگ اورئگ اسئگ رطحئگ اموگنئگ اورئگ داعؤںئگ ےکئگ اافلظئگ نیقلتئگ رکئگ ےکئگ اتبئگ دنائگ ہکئگ ومنمئگ وکئگ دنیئگ وئگ داینئگ یکئگ الفحئگ ےکئگ ےیلئگ ایکئگ ہطقنٔئگ رظنئگ ‬
‫رانھکئگ اچےیہئگ اورئگ نکئگ انمتؤںئگ اورئگ آرزوؤںئگ ےسئگ دلئگ یکئگ داینئگ وکئگ آراہتسئگ رانھکئگ اچےیہئگ اورئگ رھپئگ دنیئگ وئگ داینئگ یکئگ وکیئئگ احجئگ اورئگ ریخئگ اکئگ وکیئئگ ولہپئگ ااسیئگ ںیہنئگ سجئگ ےکئگ ےیلئگ داعئگ ہنئگ داھکیئئگ ‬
‫یئگئگ وہئگ اسئگ ےیلئگ رتہبئگ یہیئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ خرائگ ےس‪،‬ئگ قرآنئگ وئگ سئگ ےکئگ اتبےئئگ وہےئئگ اافلظئگ یہئگ ںیمئگ داعئگ امںیگنئگ اورئگ ایہنئگ داعؤںئگ اکئگ وردئگ رںیھکئگ وجئگ قرآنئگ ںیمئگ لقنئگ یکئگ یئگئگ ںیہئگ نائگ فلتخمئگ ‬
‫ےنامیگنئگ ںیہ۔‬
‫اواقتئگ ںیمئگ وخدئگ یبنﷺ ئگ ‬
 ‫‪195‬‬

‫اہتبلئگ جئگ کئگ آپئگ وکئگ قرآنئگ وئگ سئگ یکئگ ہیئگ داعںیئئگ نادئگ ںیہنئگ وہئگ اجںیتئگ اسئگ ئگ وقئگ کئگ ےکئگ ےیلئگ آپئگ مکئگ ازئگ مکئگ یہیئگ امامتمئگ ےیجیکئگ ہکئگ اینپئگ داعؤںئگ ںیمئگ اتکبئگ وئگ سئگ ‬
‫یکئگ اتبیئئگ وہیئئگ داعؤںئگ ےکئگ وہفم ئگ میہئگ وکئگ شیپئگ رظنئگ رںیھک۔‬

‫آےگ‪،‬ئگ قرآنئگ ناکئگ اورئگ یبنﷺ یکئگ دنچئگ اجعمئگ داعںیئئگ لقنئگ یکئگ اجیتئگ ںیہ‪،‬انئگ ابمرکئگ داعؤںئگ وکئگ دریھےئگ دریھےئگ نادئگ ےیجیکئگ اورئگ رھپئگ ایہنئگ اکئگ وردئگ رےیھک۔‬

‫قرآنئگ یکئگ اجعمئگ داعںیئ‬

‫رتمحئگ وئگ رفغمتئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫رف َل َنا َو َترْ َح ْم َنا َل َنکُ ْونَنا ِم َن ا ْل ٰخ ِ ِ‬

‫رسیْ َن (االرعاف‪)۲۰:‬‬ ‫ا‬
‫ق ََاال َربا َنا ظَ ل َْم َن ۤا اَ ْنف َُس َنا‪َ ٜ‬و ا ِ ْن ل ْم َت ْغ ِ ْ‬

‫"اےئگ ہارےئگ رب!ئگ مہئگ ےنئگ اےنپئگ ترائگ ملظئگ ایک۔ئگ ارگئگ وتئگ ہاریئگ رفغمتئگ ہنئگ قرامےئئگ اورئگ مہئگ رپئگ رمحئگ ہنئگ اھکےئئگ وتئگ مہئگ انیقیًابتہئگ وہئگ اجںیئئگ ےگ۔"‬

‫البئگ ہبشئگ ارگئگ خرائگ انانئگ ےکئگ گاوہںئگ وکئگ اعمفئگ ہنئگ رکےاورئگ اینپئگ ےبئگ ناناںئگ رتمحئگ ےسئگ ہنئگ ونازےئگ وتئگ وہئگ ابتہئگ وہئگ اجےئئگ اگ۔‬

‫الفحِ ئگ دارنیئگ یکئگ اجعمئگ داع‪:‬‬

‫اب ال انارِ(رقبہ‪)۲۳۷:‬‬ ‫َربا َن ۤا ٰات ِ َنا فِی ُّ‬

‫الدن ْ َیا َح َس َنۃ او فِی ْاالٰ ِ َ‬
‫رخۃ ِ َح َس َنۃ او ق ِ َنا َع َذ َ‬

‫"اےئگ ہارےئگ رب!ئگ ںیمہئگ داینئگ ںیمئگ یھبئگ الھبیئئگ دےئگ اورئگ آخرتئگ ںیمئگ یھبئگ الھبیئئگ دےئگ اورئگ آگئگ ےکئگ ذعابئگ ےسئگ ںیمہئگ اچب۔"‬

‫ربصئگ وئگ ابثتئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫رفیْ َن(رقبہ‪)۲۵۳:‬‬ ‫َربا َن ۤا اَ ْ ِرفغْ َع َل ْی َنا َصبْرا اوثَب ِّْت اَق َْدا َم َنا َوا ْن ُ ْ‬
‫رصنَا َعل َی ا ْل َق ْوم ِا ْلکٰ ِ ِ‬

‫ئگ ایلیئگ دےئگ اورئگ ہارےئگ دقومںئگ وکئگ وبضمطئگ امجئگ دےئگ اورئگ اکقروںئگ رپئگ حتفئگ نابئگ رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ ہاریئگ دمدئگ قرام۔"‬
‫"رپورداگر!ئگ مہئگ رپئگ ربص ر‬

‫اطیشنئگ ےکئگ رشئگ ےسئگ وفحمظئگ رےنہئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫ت ا‬ ‫ک ِم ْن َہ َمزٰ ِ‬
‫ار ِّب اَعُ ْوذُ ب ِ َ‬
‫ک َر ِّب اَ ْن یا ْح ُ ُ‬
‫رض ْو ِن ﴿﴾ (اوملونمن‪ ۶۱:‬ئگ ۔‪)۶۸‬‬ ‫ۙن(﴾ َو اَعُ ْوذُ ب ِ َ‬
‫الش ٰی ِطی ْ ِ‬

‫"رپورداگر!ئگ ںیمئگ اطیشنئگ یکئگ ااسکوٹہںئگ ےسئگ ریتیئگ انپہئگ ںیمئگ آنائگ وہںئگ ہکلبئگ اےئگ ریمےئگ رپورداگر!ئگ ںیمئگ اسئگ ےسئگ یھبئگ ریتیئگ انپہئگ اماتگنئگ وہںئگ ہکئگ وہئگ ریمےئگ قر یئگ ‬
‫ھی‬ ‫ی‬
‫کیں۔"‬
 ‫‪196‬‬

‫ذعابئگ منہجئگ ےسئگ ےنچبئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫٭‪ ﴾۸۲‬اِن ا َہا َس ٓا َء ْت ُم ْس َت َ ًّ‬

‫رقا او ُم َقاما (ارفلاقن‪ ۹۵:‬ئگ ۔‪)۹۹‬‬ ‫َغاما ﴿‬ ‫اب َج َہ ان َم٭ ا ِ ان َع َذابَ َہا ک َ َ‬
‫ان َ َ‬ ‫اِص ْف َع انا َع َذ َ‬
‫َربا َنا ْ ِ‬

‫"اےئگ ہارےئگ رپورداگر!ئگ ذعابئگ منہجئگ مہئگ ےسئگ ریھپئگ دے۔ئگ البہبشئگ اسئگ اکئگ ذعابئگ وتئگ اجنئگ اکئگ الوگئگ ےہ۔ئگ وہئگ تہبئگ یہئگ ترائگ اکھٹنائگ اورئگ تہبئگ یہئگ ترائگ ماقمئگ ےہ۔"‬

‫االصحِ ئگ بلقئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫ک اَن ْ َت ال َْو اہ ُ‬
‫اب (آلئگ رمعان‪)۸:‬‬ ‫َربا َنا َال تُز ِغْ ُقلُ ْوبَ َنا بَ ْع َد اِذْ َہ َدیْد َ َنا َو َہ ْب َل َنا ِم ْن ال ُدن ْ َ‬
‫ک َر ْح َمۃَۚ اِن ا َ‬

‫"رپورداگر! ئگ ج ئگ وت ئگ ےن ئگ دیسیھ ئگ راہ ئگ رپ ئگ اگل ئگ دنا ئگ ےہ ئگ وت ئگ رھپ ئگ ںیہک ئگ ہارے ئگ ولقب ئگ وک ئگ یج ئگ ںیم ئگ التبم ئگ ہن ئگ رکنا۔ ئگ ںیمہ ئگ اےنپ ئگ خراہنِ ئگ ضیف ئگ ےس ئگ رتمح ئگ اطع ئگ قرام ئگ ہک ئگ وت ئگ یہئگ ‬
‫یقیقحئگ ایفضئگ ےہ۔"‬

‫یئبلقئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫افص ئگ ‬

‫ک َر ُء ْو ٌف ارح ِْی ٌم (ارشحل‪)۷۳:‬‬ ‫ْرف َل َنا َو ِ ِال ْخ َوان ِ َنا اال ِذیْ َن َس َب ُق ْونَا ب ِ ْ ِ‬
‫االیْ َما ِن َو َال َت ْج َع ْل ف ِ ْی ُقلُ ْوب ِ َنا غ ِ ًّال لِّ ال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا َربا َن ۤا اِن ا َ‬ ‫َربا َنا اغ ِ ْ‬

‫"رپورداگر!ئگ ہارےئگ گاہئگ اعمفئگ قرامئگ دےئگ اورئگ ہارےئگ انئگ اھبویئںئگ ےکئگ وجئگ مہ ئگ ےسئگ ےلہپئگ اامینئگ ےلئگ آےئئگ ںیہئگ اورئگ ہارےئگ ولقبئگ ںیمئگ ومونمںئگ ےکئگ الخفئگ ‬
‫ٹپکئگ ہنئگ دیپائگ وہےنئگ دےئگ ےبئگ کشئگ وتئگ ترائگ یہئگ تقفشئگ رکےنئگ واالئگ رہمنانئگ ےہ۔"‬

‫احالتئگ ےکئگ دساھرئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫َربا َن ٓا ٰات ِ َنا ِم ْن ال ُدن ْ َ‬

‫ک َر ْح َمۃ او َہ ِّی ْئ َل َنا ِم ْن اَ ْمرِنَا َر َشدا (افہکل‪)۷۳:‬‬

‫"رپورداگر!ئگ مہئگ رپئگ اےنپئگ اہںئگ ےسئگ رتمحئگ نازلئگ قرامئگ اورئگ ہارےئگ اعمہلمئگ ںیمئگ دساھرئگ ےکئگ (اسامن)ئگ ایہمئگ قرام۔"‬

‫اافغتسر‪:‬‬

‫َربا َن ۤا ٰا َم انا فَاغ ِ ْ‬

‫ْرف َل َنا َو ْار َح ْم َنا َواَن ْ َت َخیْرُ الرّٰحِمِی ْ َن (اوملونمن‪)۷۳۶:‬‬

‫"رپورداگر!ئگ مہئگ اامینئگ الےئ‪،‬ئگ سپئگ وتئگ ہاریئگ رفغمتئگ قرامئگ دے۔ئگ مہئگ رپئگ رمحئگ رکئگ دےئگ وتئگ ترائگ یہئگ رمحئگ قرامےنئگ واالئگ ےہ۔"‬
 ‫‪197‬‬

‫الہئگ وایعلئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ وکسنئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫َربا َنا َہ ْب َل َنا ِم ْن اَزْ َوا ِج َنا َو ذ ُِّریّٰد ِ َنا ُ اُق َۃ اَ ْعی ُ ٍن او ا ْج َع ْل َنا لِل ُْم اتقِی ْ َن ا ِ َماما (ارفلاقن‪)۱۴:‬‬

‫"رپورداگر!ئگ ںیمہئگ ہارےئگ وجڑوںئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ اورئگ ہاریئگ اوالدئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ آوھکنںئگ یکئگ ڈنھٹکئگ دےئگ اورئگ مہئگ وکئگ رپزیہاگروںئگ یہئگ ےکئگ ےیلئگ اثملئگ انب۔"‬

‫ینعیئگ مہئگ وکئگ ایسیئگ کینئگ اورئگ نازیکہئگ زدنیگئگ اطعئگ قرامئگ ہکئگ رپزیہئگ اگرئگ ولگئگ ںیمہئگ اےنپئگ ےیلئگ ہنوہنئگ اورئگ اثملئگ ںیھجمس۔‬

‫وادلنیئگ ےکئگ ےیلئگ داع‪:‬‬

‫ْرف لِی َول ِ َوال ِ َد ای َولِل ُْم ْءو ِمنِی ْ َن َی ْو َم َی ُق ْو ُم ا ْلح َِس ُ‬
‫اب (اترامیہ‪)۴۷:‬‬ ‫َربا َنا اغ ِ ْ‬

‫"رپورداگر!ئگ ریمیئگ اورئگ ریمےئگ وادلنیئگ یکئگ اورئگ امتمئگ ومونمںئگ یکئگ اسئگ دنئگ رفغمتئگ قرامئگ سجئگ دنئگ ہکئگ اسحبئگ اقمئئگ وہئگ اگ۔"‬

‫آزامشئئگ ےسئگ ےنچبئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫َربا َنا َال تُ َءواخ ِْذن َ ۤا ا ِ ْن ان ِس ْی َن ۤا اَ ْو اَ ْخ َطاْنَاَۚ َربا َنا َو َال َت ْحمِ ْل َع َل ْی َن ۤا ا ِ ِْصا َک َما َح َم ْل َت ٗہ َعل َی اال ِذیْ َن ِم ْن ق َْبل ِ َناَۚ َربا َنا َو َال تُ َح ِّم ْل َنا َما َال طَا َق َۃ َل َنا ب َِٖۚہ َوا ْع ُ‬
‫ف‬
‫‪( ٪‬رقبہ‪)۲۸۹:‬‬ ‫رفیْ َن ﴿﴾‬ ‫ْرف َل َنا‪َ ٝ‬و ْار َح ْم َنا‪َ ٝ‬ان ْ َت َم ْولٰى َنا فَا ْن ُ ْ‬
‫رصنَا َعل َی ا ْل َق ْوم ِا ْلکٰ ِ ِ‬ ‫َع انا‪َ ٝ‬واغ ِ ْ‬

‫"اے ئگ ہارے ئگ رپورداگر!مہ ئگ ےس ئگ وھبل ئگ وچک ئگ ںیم ئگ وج ئگ وصقر ئگ وہ ئگ اجںیئ ئگ ان ئگ رپ ئگ رگتف ئگ ہن ئگ رک‪ ،‬ئگ امکل! ئگ مہ ئگ رپ ئگ وہ ئگ وبھج ئگ ہن ئگ ڈالئگ وج ئگ وت ئگ ےن ئگ مہ ئگ ےس ئگ ےلہپ ئگ ولوگں ئگ رپئگ ‬
‫ڈاےلئگ ےھت‪،‬ئگ رپورداگر!سجئگ اھبرئگ وکئگ ااھٹےنئگ یکئگ اطقئگ مہئگ ںیمئگ ںیہنئگ ےہئگ وہئگ مہئگ رپئگ ہنئگ رھک!ئگ ہارےئگ اسھتئگ رنیمئگ رک‪،‬ئگ مہئگ ےسئگ درزگرئگ قرام‪،‬ئگ مہئگ رپئگ رمحئگ رک!ئگ وتئگ ہارائگ ومیلٰئگ ےہ‪،‬ئگ ‬
‫اکقروںئگ ےکئگ ماقےلبئگ ںیمئگ ہاریئگ دمدئگ قرام۔"‬

‫الہئگ رفکئگ ےسئگ اجنتئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫رفیْ َن (ویسن‪ ۸۵:‬ئگ ۔‪)۸۹‬‬

‫ۙن َون َ ِّج َنا ب ِ َر ْح َمت َِک ِم َن ا ْل َق ْوم ِا ْلکٰ ِ ِ‬ ‫َعل َی اہللِ َت َوک ا ْل َناَۚ َربا َنا َال َت ْج َع ْل َنا فِد ْ َنۃ ِّل ْل َق ْوم ِ ّٰ‬
‫الظل ِمِی ْ َ‬

‫"مہئگ ےنخرائگ یہئگ رپئگ رھبوہسئگ ایک‪،‬ئگ اےئگ ہارےئگ رب!ئگ ںیمہئگ اظملئگ ولوگںئگ ےکئگ ےیلہنتفئگ ہنئگ انبئگ اورئگ اینپئگ رتمحئگ ےسئگ مہئگ وکئگ اکقروںئگ ےسئگ اجنتئگ دے۔"‬

‫اخہمتئگ ناریخلئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫رخۃ َِۚ َت َو افنِ ْی ُم ْسلِما او اَ ْل ِح ْقنِ ْی ب ِ ّٰ‬

‫الصل ِ ِحی ْ َن (ویفس‪)۷۳۷:‬‬ ‫الدن َُیا َو ْاالٰ ِ َ‬
‫ض۟ اَن ْ َت َول ِ ٖی فِی ُّ‬ ‫َارط ا‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬
‫ت َو ْاال َْر ِ‬ ‫ف َِ‬
 ‫‪198‬‬

‫"اے ئگ آامسونں ئگ اورئگ زنیمئگ ےک ئگ دیپائگ رکےنئگ واےل! ئگ وت ئگ یہ ئگ ریما ئگ ویل ئگ اور ئگ اکراسزئگ ےہ۔ئگ داین ئگ اور ئگ آخرت ئگ ںیم ئگ ریما ئگ اخہمت ئگ االسمئگ رپ ئگ قرام ئگ اور ئگ ئگ ااجنم ئگ اکرئگ ےھجم ئگ اےنپئگ اصحلئگ ‬
‫دنبوںئگ ںیمئگ شالمئگ قرام۔"‬

‫رف َع انا َسیِّاٰت ِ َنا َو َت َو اف َنا َم َع ْاالَبْ َرارِ‬

‫َۚ َربا َنا َوٰات ِ َنا َما‬ ‫اربا َن ۤا اِن ا َنا َسمِ ْع َنا ُم َناد ِیا ُّی َناد ِْی ل ِ ْالِیْ َما ِن اَ ْن ٰا ِمنُ ْوا ب ِ َربِّکُ ْم فَا ٰ َم انا٭ َربا َنا فَاغ ِ ْ‬
‫ْرف َل َنا ذُن ُْوبَ َنا َو َک ِّ ْ‬
‫ک َال تُ ْخل ِ ُ‬
‫ف ا ْلمِ ْی َعا َد (آلئگ رمعان‪ ۷۶۰:‬ئگ ۔‪)۷۶۴‬‬ ‫َو َع ْد ات َنا َعلٰی ُر ُسل ِ َ‬
‫ک َو َال تُخْزِنَا َی ْو َم ا ْلق ِٰی َم ِۃؕ اِن ا َ‬

‫"رپورداگر!ئگ مہئگ ےنئگ اکئگ اکپرےنئگ واےلئگ وکئگ انسئگ وجئگ اامینئگ یکئگ رطفئگ البنائگ اھتئگ اورئگ اتہکئگ اھتئگ ہکئگ اےنپئگ ربئگ وکئگ امون‪،‬مہئگ ےنئگ اسئگ یکئگ دوعتئگ وبقلئگ رکئگ یلئگ سپئگ اےئگ ہارےئگ ‬
‫آاق! ئگ وج ئگ وصقر ئگ مہ ئگ ےس ئگ وہےئ ئگ ںیہ ئگ ان ئگ ےس ئگ درزگر ئگ قرام۔اور ئگ وجتراایئں ئگ مہ ئگ ںیم ئگ ںیہ ئگ اںیہن ئگ دور ئگ قرام ئگ اور ئگ ہارا ئگ اخہمت ئگ کین ئگ ولوگں ئگ ےک ئگ اسھت ئگ رک۔اے ئگ رپورداگر! ئگ اےنپئگ ‬
‫روسولں ئگ ےک ئگ ذرےعی ئگ وت ئگ ےن ئگ وج ئگ ودعے ئگ ےیک ئگ ںیہ ئگ وت ئگ اںیہن ئگ ہارے ئگ قح ئگ ںیم ئگ وپرے ئگ قرام ئگ اور ئگ ایقم ئگ ےک ئگ روز ئگ ںیمہ ئگ روسا ئگ ہن ئگ رک۔ ئگ ےب ئگ کش ئگ وت ئگ اےنپ ئگ ودعے ئگ ےک ئگ الخفئگ ‬
‫رکےنئگ واالئگ ںیہنئگ ےہ۔"‬

‫یبنﷺ یکئگ اجعمئگ داعںیئ‪:‬‬

‫یبنﷺ‪،‬ئگ بئگ وئگ روز‪،‬ئگ رفسئگ وئگ رضحئگ ںیمئگ وجئگ داعںیئئگ اماگنئگ رکےتئگ ےھت‪،‬ئگ دحمنیثؒئگ ےنئگ ااہتنیئئگ تنحمئگ اورئگ اجاشفنینئگ ےسئگ ہیئگ بئگ دحیئگ یکئگ اتکوبںئگ ںیمئگ عمجئگ قرامئگ دیئگ ںیہ۔قرآنئگ ‬
‫ناکئگ یکئگ داعؤںئگ ےکئگ اسھتئگ آپئگ یبنﷺ یکئگ انئگ داعؤںئگ ےکئگ ڑپےنھئگ اکئگ یھبئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ ہیئگ داعںیئئگ اہنیئگ اجعم‪،‬ئگ رپئگ اترئگ اورئگ ناترتئگ ںیہئگ اورئگ انئگ ےسئگ ہیئگ دہایئگ یھبئگ یتلمئگ ‬
‫ےہئگ ہکئگ اکئگ ومنمئگ ےکئگ وسےنچئگ اکئگ حیحصئگ ادناز‪،‬ئگ اسئگ یکئگ آرزوؤنئگ اکئگ یقیقحئگ رمکرئگ اورئگ اسئگ یکئگ انمتںیئئگ ایکئگ وہینئگ اچںیئہ۔تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آدیمئگ یکئگ حیحصئگ وصترئگ اسئگ یکئگ آرزوؤںئگ ‬
‫یہئگ ںیمئگ دیھکیئگ اجئگ یتکسئگ ےہ‪،‬ئگ ئگ ناوصخلصئگ انئگ اواقتئگ ںیمئگ جئگ آدیمئگ وکئگ یھبئگ اانیمطنئگ وہئگ ہکئگ وہئگ دنبوںئگ یکئگ رظنئگ ےسئگ اولھجئگ ےہئگ اورئگ اسئگ یکئگ رسوگیشئگ وکئگ نسئگ واالئگ رصفئگ اسئگ اکئگ ‬
‫رپورداگرئگ ےہ۔یبنﷺ بئگ یکئگ ناریکیئگ ںیم‪،‬ئگ اہنتیئئگ ںیم‪،‬ئگ ولوگںئگ ےسئگ اگلئگ اورئگ ولوگںئگ یکئگ ئگ وموجدیگئگ ںیمئگ وجئگ داعںیئئگ اماگنئگ رکےتئگ ےھتئگ انئگ ےکئگ ظفلئگ ظفلئگ ےسئگ االخص‪،‬ئگ وسز‪،‬ئگ ‬
‫وشقئگ اورئگ ونرئگ اتکپٹئگ ےہئگ اورئگ سوسسئگ وہنائگ ےہئگ ہکئگ وکیئئگ میظعئگ دنبہئگ ےہئگ ک ےئگ اےنپئگ دنبہئگ وہےنئگ اکئگ اکلمئگ ااسحسئگ ےہ‪،‬اورئگ وہئگ رسانائگ اایتحجئگ نبئگ رکئگ ہرئگ وقئگ اےنپئگ ربئگ ےسئگ اماتگنئگ راتہئگ ‬
‫ےہ‪ ،‬ئگ اور ئگ اس ئگ اک ئگ وشق ئگ و ئگ اکامہک ئگ تراتر ئگ تراتھ ئگ یہ ئگ اجنا ئگ ےہ۔وہ ئگ وج ئگ ھچ ئگ اماتگن ئگ ےہ ئگ اس ئگ یک ئگ روح ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ خرانا! ئگ ےھجم ئگ اانپ ئگ قرب ئگ اطع ئگ قرام۔ ئگ اےنپ ئگ بضغ ئگ ےس ئگ وفحمظ ئگ رھک ئگ اینپئگ ‬
‫وخدوندیئگ ےسئگ ونازئگ اورئگ آخرتئگ یکئگ رسخرویئئگ اورئگ اکرماینئگ بیصئگ قرام۔‬

‫حبصئگ وئگ شامئگ یکئگ داعںیئ‪:‬‬

‫رضحتئگ امثعنئگ نبئگ افعنؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫"خرائگ اکئگ وجئگ دنبہئگ یھبئگ ہرئگ حبصئگ وئگ شامئگ وکئگ ہیئگ داعئگ ڑپھئگ ایئگ رکےئگ وتئگ اسئگ وکئگ وکیئئگ زیچئگ اصقننئگ ںیہنئگ اچنہپیت۔"‬

‫بسم اہلل الذی ال یرض مع اسمہ شیء فی االرض والفی السماء وھو السمع العلیم(دنسمئگ ادمح)‬

‫"خرائگ ےکئگ نامئگ ےس(ہرئگ اکمئگ اک)ئگ آاغزئگ ےہئگ سجئگ ےکئگ نامئگ ےکئگ اسھتئگ زنیمئگ وئگ آامسنئگ یکئگ وکیئئگ زیچئگ اصقننئگ ںیہنئگ اچنہپئگ یتکسئگ وہئگ نسئگ واالئگ اورئگ اجےننئگ واالئگ ےہ۔"‬
 ‫‪199‬‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ رمعؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺنادنبیئگ ےسئگ حبصئگ وئگ شامئگ اسئگ داعئگ وکئگ ڑپاھئگ رکےتئگ ےھتئگ اورئگ ترکئگ ہنئگ قرامےتئگ ےھت۔‬

‫اللھمانی اسئلک العافیۃ فی الدنیا واالرخۃ‪ ،‬اللھم انی اسالک العفو والدافیۃ فی دینی و دنیای و اھلی و مالی اللھم استر عوراتی و امن روعاتی‪،‬‬
‫اللھم احفظنی من بین یدی و من خلفی و دن یمینی و عن شمالی و من فوقی و اعوذ بعظمتک ان اغتال من تحتی۔ (ترذمی)‬

‫"خرانا!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ داینئگ اورئگ آخرتئگ ںیمئگ اعتیفئگ اکئگ اطلئگ وہں‪،‬ئگ خرانا!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ وفعئگ درزگرئگ اورئگ السیتمئگ اورئگ اعتیفئگ اچاتہئگ وہں‪،‬ئگ دنیئگ وئگ داینئگ ےکئگ اعمالمتئگ ‬
‫ںیمئگ اےنپئگ الہئگ وایعلئگ اورئگ اےنپئگ املئگ وئگ دولئگ ںیم۔خرانا!ئگ وتئگ ریمیئگ رتسئگ وپیشئگ قرامئگ اورئگ ریمیئگ ےبئگ وینیچںئگ وکئگ انمئگ وئگ نیچئگ ےسئگ دبلئگ دے۔خرانا!ئگ آےگئگ ےھچیپ‪،‬ئگ داںیئئگ ناںیئئگ اورئگ ‬
‫اورپئگ ےسئگ ریمیئگ افحتظئگ قرامئگ اورئگ ںیمئگ ریتیئگ تمئگ یکئگ انپہئگ اچاتہئگ وہں‪،‬ئگ اسئگ ناتئگ ےسئگ ہکئگ ںیمئگ نااہگںئگ اےنپئگ ےچینئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ الہکئگ ایکئگ اجؤں(ینعیئگ خرائگ ےھجمئگ زنیمئگ ںیمئگ ‬
‫بےسئگ اچبےئئگ رےھک)۔"‬
‫دےنسنھےکئگ ذعا ئگ ‬
‫ئگ ‬

‫اکیلہئگ اورئگ تردیلئگ ےسئگ ےنچبئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫ہکںیمئگ یبنﷺ یکئگ خرمئگ زگاریئگ ںیمئگ راتہئگ اھتئگ اورئگ ںیمئگ رثکتئگ ےسئگ آپﷺ وکئگ ہیئگ داعئگ ڑپےتھئگ انسئگ رکنائگ اھت‪:‬‬
‫رضحتئگ اسنئگ نبئگ امکلؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ئگ ‬

‫اللھم انی اعوذ بک من الھم و الحزن و العجز والکسل والبخل والجبن و ضلع الدین و غلبۃ الرجال۔(اخبری‪،‬ملسم)‬

‫"خرانا!ئگ ریتیئگ انپہئگ اماتگنئگ وہں‪،‬ئگ رجنئگ وئگ مغئگ ےس‪،‬ئگ ےبئگ یسبئگ اورئگ اکیلہئگ ےس‪،‬ئگ لخبئگ اورئگ تردیلئگ ےس‪،‬ئگ قرضئگ ےکئگ وبھجئگ ےس‪،‬ئگ اورئگ ولوگںئگ ےکئگ دناؤئگ ےس۔"‬

‫وقتیٰئگ اورئگ ناکئگ داینمئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫الھدی والتقی والعفاف و الغنی‬
‫اللھم انی اسئلک ٰ‬

‫"خرانا!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ دہایئگ ‪،‬ئگ وقتی‪،‬ئگ ناکئگ داینمئگ اورئگ اانغتسئگ اکئگ وسالئگ رکنائگ وہں۔"‬

‫ہیئگ داعئگ ااہتنیئئگ اجعمئگ ےہ‪،‬ئگ یبنﷺ ےنئگ انئگ اچرئگ وظفلںئگ ںیمئگ درتقیقحئگ دہئگ یھبسئگ ھچئگ امنئگ ایئگ ےہئگ سجئگ یکئگ دنبہئگ ومنمئگ وکئگ رضورتئگ ےہ۔‬

‫داینئگ اورئگ آخرتئگ یکئگ روسایئئگ ےسئگ ےنچبئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫اللھم احسن عاقبدنا فی االمور لکھا و اجرنا من خزی الدنیا و عذاب االرخۃ(ربطاین)‬

‫"خرانا!ئگ اسرےئگ اکومںئگ ںیمئگ ہارائگ ااجنمئگ ریخئگ قراماورئگ ںیمہئگ داینئگ یکئگ روسایئئگ اورئگ آخرتئگ ےکئگ ذعابئگ ےسئگ وفحمظئگ رھک۔"‬

‫امنزئگ ےکئگ دعبئگ یکئگ داع‪:‬‬

 ‫‪200‬‬

‫رضحتئگ اعمذؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ روز ئگ یبنﷺ ےنئگ ریمائگ اہھتئگ ڑکپائگ اورئگ قرامنا‪:‬ئگ "اےئگ اعمذ!ئگ ےھجمئگ متئگ ےسئگ تبحمئگ ےہ۔ ئگ رھپ(قرامنا)ئگ اےئگ اعمذؓ!ئگ ںیمئگ ںیہمتئگ ‬
‫وتیصئگ رکنائگ وہںئگ ہکئگ متئگ یسکئگ امنزئگ ےکئگ دعبئگ انئگ املکتئگ وکئگ ترکئگ ہنئگ رکنا۔ئگ ہرئگ امنزئگ ےکئگ دعبئگ ہیئگ املکتئگ رضورئگ ڑپاھئگ رکنا‪:‬‬

‫اللھم اعنی علی ذرکک و شرکک و حسن عبادتک‬

‫"خرانا!وتئگ ہاریئگ دمدئگ قرام۔ئگ اینپئگ نادئگ اورئگ اےنپئگ رکشئگ ےکئگ ےیلئگ اورئگ اینپئگ ایھچئگ دنبیگئگ ےکئگ ےیل"‬

‫یبنﷺ یکئگ وتیص‪:‬‬

‫رضحتئگ دشادئگ نبئگ اوسؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ ےھجمئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ وتیصئگ قرامیئ‪:‬ئگ "دشاد!ئگ جئگ متئگ د وھکئگ ہکئگ داینئگ واےلئگ وسنائگ اورئگ اچدنیئگ عمجئگ رکےنئگ ںیمئگ گلئگ ےئگ ‬
‫ںیہ‪،‬ئگ ئگ وتمتئگ انئگ املکتئگ اکئگ ذریخہئگ رکو۔‬

‫اللھم انی اسئلک الثبات فی االمر و العزیمۃ علی الرشد‪ ،‬واسئالک سکت نعمتک و حسن عبادتک و اسئالک قلبا سلامی و لسانا صادقا و‬
‫اسئالک من خیر ما تعلم و اعوذبک من رش ما تعلم و استغرفک لما تعلم انک انت عالم الغیوب۔(دنسمئگ ادمح)‬

‫"خرانا!ںیم ئگ نای ئگ دقیم ئگ اور ئگ راب ئگ نازی ئگ ںیم ئگ االقتسلئگ اک ئگ وسال ئگ رکنا ئگ وہں ئگ اور ئگ ریتی ئگ وتمعنںئگ اک ئگ رکش ئگ ادا ئگ رکےن ئگ اور ئگ ریتی ئگ رتہبنی ئگ دنبیگ ئگ اجب ئگ الےن ئگ یک ئگ وتقیفئگ ‬
‫اماتگنئگ وہںئگ اورئگ خرانا!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ بلقئگ میلئگ اورئگ زنانئگ اصدقئگ اکئگ وخااگتسرئگ وہںئگ اورئگ وہئگ ہرئگ الھبیئئگ ھجتئگ ےسئگ اماتگنئگ وہںئگ سجئگ اکئگ ےھجتئگ ملعئگ ےہئگ اورئگ ہرئگ اسئگ ترایئئگ ےسئگ ریتیئگ انپہئگ ‬
‫اماتگنئگ وہںئگ وجئگ ریتےئگ ملعئگ ںیمئگ ےہئگ اورئگ اےنپئگ اسرےئگ گاوہںئگ یکئگ اعمیفئگ اچاتہئگ ئگ وہںئگ وجئگ ریتےئگ ملعئگ ںیمئگ ںیہئگ ےبئگ کشئگ وتئگ بیغئگ یکئگ ناوتںئگ ےسئگ وپریئگ رطحئگ وافقئگ ےہ۔‬

‫رفغمتئگ وئگ راضءِالہٰیئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫رضحتئگ اوبہرترہؓئگ قرامےتئگ ںیہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ املسنئگ افریسؓئگ وکئگ وتیصئگ رکےتئگ وہےئئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ںیمئگ ںیہمتئگ دنچئگ ےملکئگ دانیئگ اچاتہئگ وہں‪،‬ئگ انئگ ےکئگ ذرےعیئگ رامحنئگ ےسئگ وسالئگ رکو۔ئگ رامحنئگ یکئگ رطفئگ وکپل‪،‬ئگ اورئگ بئگ وئگ روزئگ ایہنئگ اافلظئگ ںیمئگ خرائگ ےسئگ داعئگ اموگن۔"‬

‫اللھم انی اسئالک صحۃ فی ایمانی و ایمانا فی حسن خلق ونجاحا یدبعہ فالح و رحمۃ منک و عافیۃ و مغرفۃ منک ورضوانا(ربطاین‪،‬ئگ احمک)‬

‫"خرانا!ئگ نیمئگ ھجتئگ ےسئگ اےنپئگ اامینئگ ںیمئگ تحصئگ وئگ وقتئگ اکئگ اطلئگ وہں‪،‬ئگ نسحئگ االخقئگ ںیمئگ اامینئگ یکئگ ناریثئگ اکوخااہںئگ وہں‪،‬ئگ اورئگ ایسیئگ اکایمیبئگ اچاتہئگ وہںئگ سجئگ ےکئگ ‬
‫تحتئگ آخرتئگ یکئگ الفحئگ اح لئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ ھجتئگ ےسئگ رتمح‪،‬ئگ السیتم‪،‬ئگ گاوہںئگ یکئگ اعمیفئگ اورئگ ریتیئگ راضئگ اکئگ اطلئگ وہں۔"‬

‫گاوہںئگ ےسناکئگ وہےنئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫رضحتئگ ا ئگ مہملسؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ہیئگ داعئگ اماگنئگ رکےتئگ ےھت‪:‬‬
 ‫‪201‬‬

‫اللھم نق قلبی من الخطایا کما نقیت الثوب االبیض من الدنس اللھم بعد بینی و بین خطبئتی کما بعدت بین المرشق و المغرب(مجعمئگ ‬
‫ریبک)‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ ریمےئگ دلئگ وکئگ اطخؤںئگ ےکئگ لیئگ ےسئگ ااسیئگ ناکئگ وئگ اصفئگ رکئگ دےئگ ےسیجئگ وتئگ دیفسئگ ڑپکےئگ وکئگ لیئگ لیچکئگ ےسئگ اصفئگ رھتسائگ رکئگ داتیئگ ےہ۔ئگ خرانا!ئگ وتئگ ےھجمئگ ‬
‫گاوہنئگ ےسئگ اانتئگ دورئگ رکئگ دےئگ ینتجئگ وتئگ ےنئگ رشمقئگ اورئگ رغمبئگ ںیمئگ دوریئگ رکئگ ریھکئگ ےہ۔"‬

‫ولخمقئگ یکئگ رظنئگ ںیمئگ تتئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫اللھم اجعلنی صبورا و اجعلنی شکورا و اجعلنی فی عینی صغیرا و فی اعین الناس کبیرا‬

‫"خرانا!وتئگ ےھجمئگ ااہتنیئئگ اصترئگ انبئگ دےئگ اورئگ تہبئگ زنادہئگ رکشئگ زگارئگ انبئگ دےئگ اورئگ ےھجمئگ ریمیئگ اینپئگ اگنوہںئگ ںیمئگ ریقحئگ اورئگ ولوگںئگ یکئگ اگنوہںئگ ںیمئگ ترائگ انبئگ دے۔"‬

‫اجعمئگ داع‪:‬‬

‫رضحتئگ اعہشئؓئگ ایبنئگ رکیتئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ نارئگ یبنﷺ ریمےئگ ناسئگ رشتفیئگ الےئ۔ںیمئگ امنزئگ ںیمئگ وغشملئگ یھت۔ئگ یبنﷺ وکئگ ھجمئگ ےسئگ ھچئگ رضورتئگ یھتئگ ‬
‫اور ئگ ےھجم ئگ دتر ئگ گل ئگ یئگ ئگ وت ئگ آپﷺ ےن ئگ قرامنا‪ :‬ئگ اعہشئ! ئگ رصتخم ئگ اور ئگ اجعم ئگ داعںیئ ئگ اماگن ئگ رکو۔رھپ ئگ ںیم ئگ ج ئگ یبنﷺ ےک ئگ ناس ئگ آیئ ئگ وت ئگ ںیم ئگ ےن ئگ وپاھچ‪ ،‬ئگ نا ئگ روسل ئگ اہللﷺ!‬
‫رصتخمئگ اورئگ اجعمئگ داعئگ ایکئگ ےہئگ ئگ وتآپﷺ ےنئگ قرامنائگ ہیئگ ڑپاھئگ رکو‪:‬‬

‫اللھم انی اسئالک من الخیر کلہ عالجلہ ما علمت منہ و ما لم اعلم و اعوذبک من الرش کلہ عاجلہ و اجلہ ما علمت منہ و ما لم اعلم و‬
‫اسئالک الجنۃ و ما ُقب الیھا من قول او عمل و اعوذبک من الن ار و ما ُقب الیھا من قول او عمل و اسئلک مما سا لک بہ محمد و اعوذ بک مما‬
‫تعوذمنہ محمد و ما قضیت لی من قضاء فاجعل عاقبتہ رشدائگ (احمک)‬

‫"خرانا!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ اسریئگ یکئگ اسریئگ الھبیئئگ اکئگ وسالئگ رکنائگ وہں‪،‬دلجئگ وہےنئگ وایلئگ اکئگ یھبئگ اورئگ دبترئگ وہےنئگ وایلئگ اکئگ یھب۔ولعمم ئگ اکئگ یھبئگ اورئگ ناولعممئگ اکئگ یھب۔ئگ اورئگ ‬
‫ںیمئگ اسریئگ یکئگ اسریئگ ترایئئگ ےسئگ ریتیئگ انپہئگ اچاتہئگ وہں۔وفریئگ وہےنئگ وایلئگ ترایئئگ ےسئگ یھبئگ اورئگ دبترئگ وہےنئگ وایلئگ ترایئئگ ےسئگ یھب۔ولعممئگ ےسئگ یھبئگ اورئگ ناولعممئگ ےسئگ یھب۔اورئگ ‬
‫ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ جئگ اکئگ اطلئگ وہںئگ اورئگ اسئگ وقلئگ وئگ لمعئگ ےسئگ یھبئگ ریتیئگ انپہئگ اچاتہئگ وہںئگ وجئگ منہجئگ ےسئگ قر یئگ رکئگ دےنیئگ واالئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ وہئگ الھبایئںئگ اچاتہئگ وہںئگ سجئگ اکئگ ‬
‫وسال ئگ ھجتئگ ےس ئگ دمحمﷺ ےنئگ ایک ئگ ےہئگ اورئگ ںیم ئگ ھجتئگ ےسئگ وہ ئگ الھبایئں ئگ اچاتہ ئگ وہں ئگ سجئگ اک ئگ وسال ئگ ھجتئگ ےس ئگ دمحمﷺ ےنئگ ایک ئگ ےہ ئگ اورئگ ںیمئگ ریتیئگ انپہ ئگ اچاتہ ئگ وہںئگ ان ئگ اسریئگ ‬
‫ںہکئگ وتئگ ریمےئگ قحئگ ںیمئگ وجئگ ہلصیفئگ یھبئگ قرامےئاسئگ اکئگ ااجنمئگ ریخئگ قرام۔"‬
‫نجےسئگ دمحمﷺ ےنئگ انپہئگ امیگنئگ ےہئگ اورئگ ہیئگ اچاتہئگ وہ ئگ ‬
‫زیچوںئگ ےسئگ ئگ ‬

‫االسمئگ رپئگ اقمئئگ رےنہئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫اللھم احفظنی باالسالم ق ٓائما و احفظنی باالسالم قاعدا و احفظنی باالسالم راقداوال تشمت بی عدوا حاسدا‬
 ‫‪202‬‬

‫پیی‬
‫"خرانا!ئگ ےھجمئگ اےتھٹ‪ ،‬ھٹے‪،‬ئگ وسےت(اجےتگئگ ہرئگ احلئگ ںیم)ئگ االسمئگ رپئگ اقمئئگ رھک‪،‬ئگ اورئگ یسکئگ دنمشئگ اورئگ دسحئگ رکےنئگ واےلئگ ئگ وکھجمئگ رپئگ ےنسنہئگ اکئگ ومعقئگ ہنئگ دے۔"‬

‫ونملسمئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫رضحت ئگ اوب ئگ امکل ئگ ایعجشؓ ئگ ےتہکئگ ںیہ ئگ ہک ئگ ریمے ئگ وادلئگ اک ئگ ایبن ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ج ئگ وکیئ ئگ صخش ئگ دنی ئگ االسم ئگ ںیم ئگ دالخ ئگ وہنا ئگ وت ئگ یبنﷺ اسئگ وک ئگ امنز ئگ اھکسےت ئگ رھپئگ اس ئگ وکئگ ‬
‫اتبےتئگ ہکئگ اسئگ رطحئگ داعئگ اموگن‪:‬‬

‫اللھم اغرفلی و ارحمنی و اھدنی وعافنی و الرزقنی‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ ریمیئگ رفغمتئگ قرام‪،‬ئگ ھجمئگ رپئگ رمحئگ رک‪،‬ئگ ےھجمئگ دیسےھئگ راےتسئگ رپئگ الچ‪،‬ئگ ےھجمئگ اعتیفئگ شخبئگ اورئگ ےھجمروزیئگ اطعئگ قرام۔"‬

‫ےسےنچبئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫افنقئگ اورئگ دبئگ االخیقئگ ئگ ‬

‫اللھم انی اعوذ بک من منرکات االخالق واالعمال واالھواء‪ ،‬اللھم انی اعوذبک منالشقاق و النفاق و سءو االخالق۔‬

‫یق‬
‫"خرانا! ئگ ںیم ئگ ریتی ئگ انپہ ئگ اچاتہ ئگ وہں ئگ ترے ئگ االخق‪ ،‬ئگ ترے ئگ اامعل ئگ اور ئگ وخااشہت ئگ سفن ئگ ےس ئگ خرانا! ئگ ںیم ئگ ریتی ئگ انپہ ئگ اچاتہ ئگ وہں‪ ،‬ئگ ڑگھجے‪ ،‬ئگ افنق ئگ اور ئگ دباالخ ئگ ‬
‫ےس۔"‬

‫اداےئئگ قرضئگ یکئگ داع‪:‬‬

‫رضحتئگ اوبوالئئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ رضحتئگ یلعؓئگ یکئگ خرمئگ ںیمئگ اکئگ اکمیئگ الغمئگ احرضئگ وہائگ اورئگ وبال۔ئگ رضحت!ئگ ریمیئگ دمدئگ قرامےیئ‪،‬ئگ ںیمئگ اکمتبتئگ اکئگ اعموہضئگ ادائگ ‬
‫ںیہنئگ رکئگ نائگ راہئگ وہں۔ئگ رضحتئگ یلعؓئگ ےنئگ قرامنا‪،‬ئگ ںیمئگ ںیہمتئگ وہئگ داعئگ ویکںئگ ہنئگ اھکسئگ دوںئگ وجئگ ےھجمئگ یبنﷺ ےنئگ اتبیئئگ ےہ‪،‬ئگ ارگئگ اہمترےذےمئگ ادحئگ ڑاہڑئگ ےکئگ تراترئگ قرضئگ یھبئگ وہئگ ‬
‫اگ‪،‬ئگ وتئگ خرائگ اسئگ وکئگ ادائگ رکئگ دےئگ اگ۔ئگ اکمیئگ ےنئگ رعضئگ ایک‪،‬ئگ ہیئگ داعئگ ےھجمئگ رضورئگ اھکسےیئ۔ئگ انچہچنئگ آپئگ ےنئگ ہیئگ داعئگ اتبیئ‪:‬‬

‫اللھم اکفنی بحاللک دن َحامک و اغننی بفضلک عمن سواک‬

‫"خرانا!ئگ ےھجمئگ رزقئگ الحلئگ دےئگ رکئگ رحامئگ روزیئگ ےسئگ ےبئگ رپوائگ رکئگ دےئگ اورئگ اےنپئگ لضئگ وئگ ااسحنئگ ےسئگ ےھجمئگ اےنپئگ وسائگ ہرئگ اکئگ ےسئگ ےبئگ اینزئگ رکئگ دے۔"‬

‫درودوالسم‬

‫اےنپ ئگ میظع ئگ نسحم ئگ رضحت ئگ دمحمﷺ رپ ئگ رثکت ئگ ےس ئگ درودوالسم ئگ ےیجیھب۔ہی ئگ تقیقح ئگ ےہ ئگ ہک ئگ آپﷺ ےک ئگ ےب ئگ ناناں ئگ ااسحنات ئگ اور ئگ اہنی ئگ رتمح ئگ وئگ ‬
‫ےک‬
‫تقفشئگ اکئگ مہئگ وکیئئگ دبہلئگ ںیہنئگ دےئگ تکس۔ئگ ارگئگ ھچئگ رکئگ تکسئگ ںیہئگ وتئگ رصفئگ ہیئگ دیقعتئگ وئگ تبحمئگ اورئگ دفااکریئگ وئگ اجنئگ اثنریئگ ےکئگ رہگےئگ خرناتئگ ےکئگ اسھتئگ آپﷺ ئگ ‬
 ‫‪203‬‬

‫وضحرئگ ںیمئگ درودوالسمئگ ےکئگ ےفحئگ شیپئگ رکںیئگ اورئگ خرائگ ےسئگ داعئگ رکںیئگ ہکئگ رپورداگرئگ ریتےئگ یبنﷺ ےنئگ ہاریئگ اخرطئگ بئگ وئگ روزئگ وجئگ حرزہئگ زیخئگ ںیفیلکتئگ ااھٹئگ رکئگ مہئگ کئگ دنیئگ ‬
‫یک ئگ روینش ئگ اچنہپیئ ئگ اور ئگ ہاری ئگ دہای ئگ ےک ئگ ےیل ئگ لھگ ئگ لھگ ئگ رک ئگ سج ئگ رطح ئگ اینپ ئگ اجن ئگ اکلہن ئگ یک‪ ،‬ئگ رپورداگر! ئگ وت ئگ ان ئگ رپ ئگ اینپ ئگ ےب ئگ دح ئگ و ئگ اسحب ئگ رںیتمح ئگ ایرلی ئگ دے۔ ئگ ان ئگ ےکئگ ‬
‫دراجتئگ ںیمئگ اںیہنئگ امتمئگ رقمنیبئگ ےسئگ ترھئگ رکئگ اانپئگ قربئگ اطعئگ قرام۔ئگ قرآنئگ ناکئگ ںیمئگ املسمونںئگ وکئگ دہایئگ دیئگ یئگئگ ےہ‪:‬‬

‫ہلل َو َملٰئِکَ َت ٗہ ی َُص ُّل ْو َن َعل َی ال ان ِب ِّیؕ ی ٰۤ َا ُّی َہا اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا َص ُّل ْوا َعل َْی ِہ َو َس ِّل ُم ْوا َت ْسل ِ ْامی (ازحاب‪)۵۹:‬‬
‫ا ِ ان ا َ‬

‫متیھبئگ انئگ رپئگ درودوالسمئگ وجیھب۔"‬

‫"خرا‪،‬ئگ اورئگ اسئگ ےکئگ قرےتشئگ یبنﷺ رپئگ تراتئگ ردرو ئگ دےتجیھبئگ ںیہ‪،‬ئگ املسمون ئگ ! ئگ ‬

‫بعکؓےسئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬

‫رضحتئگ ایبئگ نبئگ ئگ ‬

‫"ایب!ئگ ارگئگ متئگ اےنپئگ اسرےئگ اواقتئگ درودوالسمئگ ںیمئگ اگلئگ دوئگ ےگئگ وتئگ خرائگ داینئگ اورئگ آخرتئگ ںیمئگ اہمتریئگ افکلئگ اےنپئگ ذےمئگ ےلئگ ےلئگ اگ۔"(دنسمئگ ادمح)‬

‫ﷺےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

‫رضحتئگ اسنئگ نبئگ امکلؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبن ئگ ‬

‫"وج ئگ صخش ئگ ھجم ئگ رپ ئگ اک ئگ نار ئگ درود ئگ اتجیھب ئگ ےہ‪ ،‬ئگ خرا ئگ اس ئگ رپ ئگ دس ئگ نار ئگ رتمح ئگ نازل ئگ قرامناےہ۔ ئگ اس ئگ ےک ئگ ےیل ئگ دس ئگ ایکینں ئگ اتھکل ئگ ےہ‪ ،‬ئگ دس ئگ گاہ ئگ اٹم ئگ داتی ئگ ےہ ئگ اور ئگ دسئگ ‬
‫درےجئگ دنلبئگ قرامنائگ ےہ۔"(نایئ)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنائگ ہی‪:‬‬

‫"وجئگ صخشئگ ھجمئگ رپئگ درودئگ اتجیھبئگ ےہ‪،‬ئگ قرےتشئگ اسئگ رپئگ درودئگ ےتجیھبئگ رےتہئگ ںیہئگ جئگ کئگ وہئگ ھجمئگ رپئگ درودئگ اتجیھبئگ رےہ۔"(ادمح‪،‬ئگ انبئگ امہج)‬

‫ئگ دناےہئگ وجئگ آپﷺ اکئگ ذرکئگ ےنسئگ او ئگ رآپﷺرپئگ درودئگ ہنئگ ےیجیھب۔‬
‫او ئگ رآپﷺ ےناسئگ صخشئگ وکئگ لیخبئگ قرار ئگ ‬

‫آپﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"وہئگ صخشئگ لیخبئگ ےہئگ سجئگ ےکئگ اسےنمئگ ریمائگ ذرکئگ ایکئگ اجےئئگ اورئگ وہئگ ھجمئگ رپئگ درودئگ ہنئگ ےجیھب۔"(ترذمی)‬

‫اورئگ آپﷺ ےن ئگ اسئگ صخش ئگ وک ئگ آخرت ئگ ںیم ئگ اینپ ئگ تیعم ئگ اور ئگ تبحصئگ اک ئگ ب ئگ ےس ئگ زنادہ ئگ قحتسم ئگ قرار ئگ دنا ئگ ےہ ئگ وج ئگ ب ئگ ےسئگ زنادہ ئگ آپﷺ رپئگ درود ئگ و ئگ السمئگ ‬
‫ےیجیھب۔‬

‫آپﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"ایقمئگ ےکئگ روزئگ ریمیئگ تیعمئگ اورئگ تبحصئگ اکئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ قحتسمئگ وہئگ صخشئگ وہئگ اگئگ وجئگ ھجمئگ رپئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ درودئگ ےجیھبئگ اگ۔"(ترذمی)‬
 ‫‪204‬‬

‫احصہبئگ رکامؓئگ وکئگ آپﷺ ےنئگ فلتخمئگ وماعقئگ رپئگ درودئگ وئگ السمئگ ےکئگ وجئگ اافلظئگ اھکسےئئگ ںیہئگ انئگ ںیمئگ اافلظئگ اکئگ وھتڑائگ وھتڑائگ االتخفئگ ےہ۔ئگ آپئگ انئگ ںیمئگ ےسئگ وجئگ درودئگ ‬
‫اچںیہئگ ڑپھئگ تکسئگ ںیہ۔ئگ اعمئگ وطرئگ رپئگ وجئگ درودئگ رشفیئگ امنزئگ ںیمئگ ڑپےتھئگ ںیہئگ اورئگ سجئگ وکئگ رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ابعسئگ ےنئگ ا لضئگ قرارئگ دنائگ ےہ‪،‬ئگ وہئگ ہیئگ ےہ‪:‬‬

‫اللھم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراھیم و علی آل ابراھیم انک حمید مجید۔‬

‫اللھم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراھیم و علی آل ابراھیم انک حمید مجید۔(احصحئگ ہتس‪،‬ئگ دنسمئگ ادمح)‬

‫خرانا!ئگ وترتمحئگ قرام‪،‬ئگ دمحمﷺ رپئگ اورئگ دمحمﷺ یکئگ آلئگ رپئگ سجئگ رطحئگ وتئگ ےنئگ رتمحئگ قرامیئئگ اترامیہؑئگ رپئگ اورئگ اترامیہؑئگ یکئگ آلئگ رپئگ ‪،‬البہبشئگ وتئگ ترائگ نازیکہئگ افصتئگ واالئگ اورئگ ‬
‫تمئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ ترتئگ اطعئگ قرامئگ دمحمﷺ وکئگ اورئگ دمحمﷺ یکئگ آلئگ وکئگ سجئگ رطحئگ وتئگ ےنئگ ترتئگ اطعئگ ئگ قرامیئئگ اترامیہؑئگ وکئگ ئگ اورئگ اترامیہؑئگ یکئگ آلئگ وک‪،‬ئگ البہبشئگ وتئگ ترائگ یہئگ نازیکہئگ ‬
‫افصتئگ واالئگ اورئگ تمئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫یک‬
‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ وعسمدؓئگ ےنولوگںئگ ےسئگ قرامنائگ ہکئگ جئگ متئگ یبنﷺ رپئگ درودئگ وجیھبئگ وتئگ رطبقیئگ انسحئگ وجیھب‪،‬ئگ ںیہمتئگ ایکئگ ولعممئگ ہکئگ ہیئگ درودئگ یبنﷺ ئگ ‬
‫ناراگہئگ ںیمئگ شیپئگ ایکئگ اجنائگ وہ‪،‬ئگ ولوگںئگ ےنئگ آپئگ ےسئگ دروخابئگ یکئگ رھپئگ آپئگ ںیمہئگ درودئگ اھکسےیئئگ وتئگ آپئگ ےنئگ قرامنائگ ویئگ درودئگ ڑپاھئگ رکو‪:‬‬

‫اللھم اجعل صلوتک و رحمتک و برکاتک علی سید المرسلین و امام المتقین و خاتم النبیین محمد عبدک و رسولک امام الخیر و قائد الخیر‬
‫و رسول الرحمۃ‪ ،‬اللھم ابعثہ مقاما یغبطہ بہ االولون() اللھم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراھیم و علی آل ابراھیم انک حمید‬
‫مجید‪ ،‬اللھم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراھیم و علی آل ابراھیم انک حمید مجید۔(انبئگ امہج)‬

‫لیی‬
‫"خرانا!ئگ وتئگ اینپئگ ترت‪،‬ئگ رتمح‪،‬ئگ اورئگ ویفضئگ نازلئگ قرام‪،‬ئگ روسولںئگ ےکئگ رسدار‪،‬ئگ ویقتمںئگ ےکئگ وشیپا‪،‬ئگ اورئگ اخمتئگ ا ییںئگ دمحمﷺ رپئگ وجئگ ریتےئگ دنبے‪،‬ئگ ریتےئگ ‬
‫روسلﷺ‪،‬الھبیئئگ یکئگ اثمل‪،‬ئگ ریخئگ ےکئگ رامنہئگ اورئگ روسلئگ رتمحئگ ںیہ‪،‬ئگ خرانا!ئگ وتئگ انئگ وکئگ اسئگ ماقمئگ تمئگ ےسئگ رسقرازئگ قرامئگ ہکئگ وجئگ شیپئگ روؤںئگ ےکئگ ےیلئگ اقبئگ رکشئگ وہ۔‬

‫خرانا!ئگ وترتمحئگ قرام‪،‬ئگ دمحمﷺ رپئگ اورئگ دمحمﷺ یکئگ آلئگ رپئگ سجئگ رطحئگ وتئگ ےنئگ رتمحئگ قرامیئئگ اترامیہؑئگ رپئگ اورئگ اترامیہؑئگ یکئگ آلئگ رپئگ ‪،‬البہبشئگ وتئگ ترائگ نازیکہئگ افصتئگ واالئگ اورئگ ‬
‫تمئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ ترتئگ اطعئگ قرامئگ دمحمﷺ وکئگ اورئگ دمحمﷺ یکئگ آلئگ وکئگ سجئگ رطحئگ وتئگ ےنئگ ترتئگ اطعئگ ئگ قرامیئئگ اترامیہؑئگ وکئگ ئگ اورئگ اترامیہؑئگ یکئگ آلئگ وک‪،‬ئگ البہبشئگ وتئگ ترائگ یہئگ نازیکہئگ ‬
‫افصتئگ واالئگ اورئگ تمئگ واالئگ ےہ۔"(انبئگ امہج)‬

‫رضحتئگ اوبئگ وعسمدئگ ااصنریؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ اکئگ نارئگ ریشبئگ نبئگ دعسؓئگ ےنئگ یبنﷺ ےسئگ وپاھچئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! مہئگ آپﷺ رپئگ سکئگ رطحئگ درودئگ وئگ السمئگ ‬
‫ںیجیھب ئگ ؟وتئگ یبنﷺ ھچئگ دترئگ اخومشئگ رےہئگ رھپئگ قرامناویںئگ اہکئگ رکو‪:‬‬
 ‫‪205‬‬

‫اللھم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ال ابراھیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراھیم فی العالمین‬
‫انک حمید مجید(ملسم)‬

‫"اے ئگ اہلل! ئگ رتمح ئگ قرام ئگ دمحمﷺ اور ئگ دمحمﷺ یک ئگ آل ئگ رپ‪ ،‬ئگ سج ئگ رطح ئگ وت ئگ ےن ئگ رتمح ئگ قرامیئ ئگ اترامیہؑ ئگ یک ئگ آل ئگ رپ ئگ اور ئگ ترت ئگ نازل ئگ قرام ئگ دمحمﷺ رپ ئگ اورئگ ‬
‫دمحمﷺ یکئگ آلئگ رپئگ سجئگ رطحئگ وتئگ ےنئگ اکانئتئگ ںیمئگ ترتئگ نازلئگ یکئگ اترامیہؑئگ رپئگ البہبشئگ وتئگ ااہتنیئئگ نازیکہئگ افصتئگ واالئگ اورئگ ناتمئگ ےہ۔"‬

‫قرناینئگ یکئگ داع‬

‫اجونرئگ وکئگ ہلبقئگ رخئگ اٹلئگ رکئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ۔‬

‫ک‬ ‫رشکِی ْ َن ‪ ،‬ا ِ ان َص َالت ِْی َونُ ُسک ِ ْی َو َم ْح َی َ‬

‫ای َو َم َمات ِْی ِہلِل َر ِّب ا ْل ٰع َلمِی ْ َن َال َ ِ‬
‫رشیْ َ‬ ‫ت َو ْاال َْر َض َحن ِْیفا او َم ۤا اَنَا ِم َن ال ُْم ْ ِ‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬ ‫انِ ِّْی َو اج ْہ ُت َو ْجہِ َی ل ِ ال ِذ ْی ف َ َ‬
‫َرط ا‬
‫ک اُ ِم ْرتُ َو اَنَا اَ او ُل ال ُْم ْسلِمِی ْ َن اللھم لک و منک۔‬ ‫َل ٗہَۚ َو بِذٰ ل ِ َ‬

‫"ںیمئگ ےنئگ ئگ وپریئگ وسکییئئگ ےکئگ اسھتئگ اانپئگ رخئگ ھتئگ اسئگ یکئگ رطفئگ رکئگ ایئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ آامسونںئگ اورئگ زنیمئگ وکئگ دیپائگ ایکئگ اورئگ ںیمئگ رشکئگ رکےنئگ واولںئگ ںیمئگ ےسئگ ںیہنئگ ‬
‫وہں۔ ئگ البہبشئگ ریمی ئگ امنز‪ ،‬ئگ ریمی ئگ قرناین‪،‬ئگ ریمی ئگ زدنیگ ئگ اور ئگ ریمی ئگ ومت ئگ بئگ ربئگ ااعل نیم ئگ ےکئگ ےیلئگ ےہ‪ ،‬ئگ اسئگ اک ئگ وکیئ ئگ رشک ئگ ںیہن ئگ ‪ ،‬ئگ ایسئگ اکئگ ےھجمئگ مکح ئگ دنائگ ایگ ئگ ےہ ئگ اورئگ ںیمئگ ‬
‫ملسمئگ اورئگ قرامربندارئگ وہں۔خرانا!ئگ ہیئگ ریتےئگ وضحرئگ شیپئگ ےہئگ اورئگ ریتائگ یہئگ دنائگ وہائگ ےہ۔"‬

‫ےکدعبئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ۔‬

‫ مسئگ اہللئگ اہللئگ اربکئگ ےتہکئگ وہےئئگ زیتئگ رھچیئگ اجونرئگ ےکئگ ےلئگ رپئگ ریھپئگ دےیجیئگ اورئگ ذحبئگ رکےنئگ ئگ ‬

‫اللھم تقبلہ منی کما تقبلت من خلیلک ابراھیم و حبیبک محمد علیھما الصلوۃ والسالم‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ اس ئگ قرناینئگ وکئگ ہاریئگ اجی ئگ ےسئگ وبقلئگ قرامئگ سجئگ رطحئگ وتےنئگ اےنپئگ دوبئگ اترامیہؑئگ اورئگ اےنپئگ بیبحئگ دمحمﷺ یکئگ قرناین ئگ وبقلئگ قرامیئ۔ئگ دوونںئگ رپئگ ‬
‫درودوئگ السمئگ وہ۔"‬
‫ئ‬
‫ئگ اجتئگ ےہئگ نکیلئگ رتہبئگ یہیئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ وخدئگ یہئگ ذحبئگ رکںیئگ اورئگ ذحبئگ رکےتئگ وقئگ انئگ خرناتئگ وکئگ وعشرئگ ےکئگ ‬
‫قرناینئگ اکئگ اجونرئگ ارگہچئگ یسکئگ دورسےئگ ےسئگ ذحبئگ رکانائگ یھب ر‬
‫اسھت ئگ اےنپ ئگ دل ئگ ودامغ ئگ رپ ئگ اطری ئگ رکںی ئگ نج ئگ اک ئگ ااہظر ئگ آپ ئگ داع ئگ ےک ئگ اافلظ ئگ ںیم ئگ رکےت ئگ ںیہ۔ینعی ئگ ہی ئگ ہک ئگ ہاراب ئگ ھچ ئگ خرا ئگ یہ ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ےہ ئگ اور ئگ ایس ئگ یک ئگ راہ ئگ ںیم ئگ ہی ئگ ب ئگ ھچئگ ‬
‫قرنانئگ وہنائگ ئگ اچےیہ۔ئگ اسئگ اکئگ اشارہئگ نائگ رکئگ آجئگ مہئگ اسئگ یکئگ راہئگ ںیمئگ اجونرئگ قرنانئگ رکئگ رےہئگ ںیہ‪،‬ئگ لکئگ ارگئگ اسئگ اکئگ اشارہئگ وہئگ اگئگ وتئگ مہئگ ایہنئگ خرناتئگ ےکئگ اسھتئگ اینپئگ اجنئگ تترئگ یھبئگ اسئگ یکئگ ‬
‫راہئگ ںیمئگ قرنانئگ رکئگ دںیئگ ےگئگ اورئگ اسئگ اکئگ رکشئگ ادائگ رکںیئگ ےگئگ ہکئگ اسئگ ےنئگ اینپئگ راہئگ ںیمئگ وخنئگ اہبےنئگ یکئگ وتقیفئگ دےئگ رکئگ اہشدتئگ یکئگ اعسدتئگ بیصئگ قرامیئ۔‬

‫ہقیقعئگ یکئگ داع‬

‫ہقیقعئگ ےسئگ رمادئگ وہئگ رکبیئگ نائگ رکبائگ ےہئگ وجئگ ونومولدئگ ےچبئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ والدتئگ ےکئگ اسوتںیئگ روزئگ وطبرئگ دصہقئگ ذحبئگ ایکئگ اجےئ۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬
 ‫‪206‬‬

‫"اسوتںیئگ روزئگ ےچبئگ اکئگ نامئگ وجتترئگ ایکئگ اجےئئگ اورئگ اسئگ ےکئگ نالئگ وریغہئگ لیئگ لیچکئگ دورئگ ایکئگ اجےئئگ اورئگ اسئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ چقٹقہئگ ایکئگ اجےئ۔"‬

‫اجونر ئگ وک ئگ ذحب ئگ رکےت ئگ وقئگ ہلبق ئگ رخ ئگ اٹل ئگ دےیجی ئگ اور ئگ ےلہپ ئگ وہ ئگ داع ئگ ڑپےیھ ئگ وج ئگ قرناینئگ اک ئگ اجونر ئگ ذک ئگ رکےن ئگ ےسئگ ےلہپ ئگ ڑپےتھئگ ںیہ ئگ ینعی"انِ ِّْی َو اج ْہ ُت َو ْجہِ َی ل ِ ال ِذ ْی ف َ َ‬
‫َرط‬
‫ک اُ ِم ْرتُ َو َانَا َا او ُل ال ُْم ْسلِمِی ْ َن‬
‫ک َل ٗہَۚ َو بِذٰ ل ِ َ‬ ‫رشکِی ْ َن ‪ ،‬ا ِ ان َص َالت ِْی َونُ ُسک ِ ْی َو َم ْح َی َ‬
‫ای َو َم َمات ِْی ِہلِل َر ِّب ا ْل ٰع َلمِی ْ َن الَ َ ِ‬
‫رشیْ َ‬ ‫ت َو ْاال َْر َض َحن ِْیفا او َم ۤا َانَا ِم َن ال ُْم ْ ِ‬ ‫ا‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬
‫اللھم لک و منک۔" ئگ ‬
‫رھپ" مسئگ اہللئگ اہللئگ اربک۔"ےتہکئگ وہےئئگ زیتئگ رھچیئگ اجونرئگ ےکئگ ےلئگ رپئگ ریھپئگ دےیجی۔ئگ اورئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬

‫اللھم ھذہ عقیقۃ……… تقبلہ کما تقبلت من حبیبک محمد و خلیلک ابراھیم علیھما الصلوۃ والسالم دمھابدمہ لحمھا بلحمہ شعرھا‬
‫بشعرہ عظمھا بعظمہ‬

‫لی‬
‫"خرانا!ہیئگ ہقیقعئگ ےہ………ئگ اکئگ اسئگ وکئگ وبقلئگ قرامئگ سجئگ رطحئگ وتئگ ےنئگ اےنپئگ بیبحئگ دمحمﷺ اورئگ اےنپدوبئگ اترامیہؑئگ ع ھماائگ االسلمئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ وبقلئگ ایک۔ئگ ‬
‫اس ئگ اک ئگ وخن ئگ ےچب ئگ ےک ئگ وخن ئگ اک ئگ دفہی ئگ ےہ۔ ئگ اس ئگ اک ئگ وگب ئگ ےچب ئگ ےک ئگ وگب ئگ اک ئگ ہیعف ئگ ےہ‪،‬اس ئگ ےک ئگ نال ئگ ےچب ئگ ےک ئگ نال ئگ اک ئگ دفہی ئگ ںیہ ئگ اور ئگ اس ئگ یک ئگ ڈہناں ئگ ےچب ئگ یک ئگ ڈہویں ئگ اک ئگ دفہیئگ ‬
‫ںیہ۔"(خرانا!ئگ اسئگ وکئگ وبقلئگ قرام)‬

‫وجئگ ولگئگ وتعسئگ رےتھکئگ ںیہئگ وہئگ اینپئگ اوالدئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ رضورئگ ہقیقعئگ رکںی۔ئگ ہقیقعئگ اکئگ بحتسمئگ دصہقئگ ےہ‪،‬ئگ ڑلےکئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ دورکبےئگ نائگ رکبناںئگ اورئگ ‬
‫ئ‬
‫ئگ اجتےہئگ ہکئگ ڑلےکئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ یھبئگ اکئگ یہئگ رکبیئگ یکئگ اجےئ۔ئگ اہتبلئگ وجئگ ولگئگ وتعسئگ ںیہنئگ رےتھکئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ ہرزگئگ ‬
‫ڑلیکئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ اکئگ رکبائگ نائگ رکبیئگ اورئگ ہیئگ یھب رئگ ‬
‫انمبئگ ںیہنئگ ہکئگ وہئگ گنئگ دیتسئگ ےکئگ ناووجدئگ ہقیقعئگ رکنائگ رضوریئگ وصرئگ رکںیئگ اورئگ زترئگ نارئگ وہئگ رکئگ اسئگ قرےضیئگ وکئگ ااجنمئگ دںی۔‬

‫ہقیقع ئگ اک ئگ وگب ئگ اچک ئگ یھب ئگ میسقت ئگ رک ئگ تکس ئگ ںیہ۔ ئگ اہتبل ئگ بحتسم ئگ ہی ئگ ےہ ئگ ہک ئگ اکپ ئگ رک ئگ رقفاء ئگ اسمنیک‪ ،‬ئگ اور ئگ ڑپوویسں ئگ ےک ئگ اہیں ئگ ںیجیھب ئگ اور ئگ اےنپ ئگ رہتش ئگ داروں ئگ اورئگ ‬
‫دووتسں ئگ وک ئگ یھب ئگ الھک ئگ تکس ئگ ںیہ۔رضحت ئگ نسحؓ ئگ ےک ئگ ےقیقع ئگ ےک ئگ ومعق ئگ رپ ئگ آپﷺ ےن ئگ دہای ئگ دی ئگ ہک ئگ اجونر ئگ یک ئگ اک ئگ نان ئگ داہی ئگ وک ئگ جیھب ئگ دو ئگ اور ئگ نایق ئگ مت ئگ وخد ئگ اھکؤ ئگ اورئگ ‬
‫الھکؤ۔(اوبداؤد)‬

‫تراوحیئگ یکئگ داع‬

‫تراوحی‪ ،‬ئگ تروہحی ئگ یکئگ عمج ئگ ےہ۔ ئگ تراوحی ئگ ںیم ئگ ہر ئگ اچر ئگ ر تع ئگ ےک ئگ دعب ئگ ےنھٹیب ئگ اور ئگ آرام ئگ ےنیل ئگ وک ئگ تروہحیئگ ےتہکئگ ںیہ ئگ اور ئگ ایس ئگ انمس ئگ ےس ئگ راضمن ئگ یک ئگ اسئگ لفن ئگ امنز ئگ وکئگ ‬
‫تراوحیئگ ےتہکئگ ںیہ۔تروہحیئگ ینعیئگ ہرئگ اچرئگ ر تعئگ ےکئگ دعبئگ انھٹیئگ اورئگ آرامئگ انیلئگ ونسمنئگ ےہ۔ئگ تروہحیئگ ںیمئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھ‪:‬‬

‫سبحان ذی الملک و الملکوت سبحان ذی العزۃ و العظمۃ والھیبۃ والقدرۃ والکبری ٓاء والجبروت سبحان الملک الحی الذی ال ینام والیموت‬
‫سبوح قدوس ربنا ورب المالٓئکۃ والروح اللھم اجرنا من النار یا مجیر یا مجیر یا مجیر۔‬

‫ئگ زدنہئگ اجویرئگ نادشاہئگ وجئگ ہنئگ وسنائگ ےہئگ اورئگ ہنئگ ‬
‫"ناکئگ ےہئگ وکحمئگ وئگ ادتقارئگ واالناکئگ ےہ‪ ،‬تتئگ وئگ تم‪،‬ئگ تبیہئگ ودقرتئگ اورئگ ترایئئگ ئگ اورئگ ددبےبئگ واال۔ئگ ناکئگ ےہئگ وہ ٔ‬
‫یھبک ئگ اس ئگ ےک ئگ ےیل ئگ انفئگ ےہ۔ ئگ اہنیئگ ناکئگ و ئگ ترتر‪،‬ویعب ئگ ےس ئگ زنمہئگ ےہ ئگ ہارا ئگ رپورداگر ئگ اورقروتشںئگ اک ئگ رپورداگر ئگ اور ئگ رضحتئگ ربجلیؑئگ اک ئگ رپورداگر۔خرانا! ئگ مہ ئگ وک ئگ دوزخئگ یکئگ ‬
‫گےسئگ انپہئگ دے۔ئگ اےئگ انپہئگ دےنیئگ واےلئگ اے‪،‬ئگ انپہئگ دےنیئگ واےلئگ ‪،‬ئگ اےئگ انپہئگ دےنیئگ واےل۔‬
‫آ ئگ ‬
 ‫‪207‬‬

‫تراوحیئگ یکئگ امنزئگ امجعئگ ےسئگ ڑپےیھ۔ئگ اورئگ ارگئگ وہئگ ےکسئگ وتئگ وپرائگ قرآنئگ امنزئگ ںیمئگ نسئگ یکئگ وکششئگ ےیجیک۔ئگ تراوحیئگ یسکئگ ا ےسئگ احظفئگ ےکےھچیپئگ رپےیھئگ وجئگ وپرےئگ ارتحام‪،‬ئگ ‬
‫دلئگ یگتسبئگ اورئگ ذوقئگ وئگ وشقئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ رطحئگ قرآنئگ رہھٹئگ رہھٹئگ رکئگ ادتعالئگ ےکئگ اسھتئگ ڑپےھئگ ہکئگ زنادہئگ ناریخئگ یکئگ وہجئگ ےس ئگ دتقمیئگ یھبئگ ہنئگ ااتکںیئئگ اورئگ قرآنئگ ناکئگ یھبئگ اسئگ ‬
‫رطحئگ اصفئگ اصفئگ ڑپاھئگ اجےئئگ ہکئگ اسئگ یکئگ التوتئگ اکئگ قحئگ ادائگ وہ۔ئگ قرآنئگ وکئگ ےبئگ انپہئگ رواینئگ ےکئگ اسھتئگ ےبئگ وسےچئگ ےھجمسئگ اسئگ رطحئگ ڑپانھئگ ہکئگ وگنائگ رسئگ ےسئگ اکئگ وبھجئگ انارائگ اجئگ راہئگ ‬
‫ےہ‪،‬ئگ درتقیقحئگ قرآنئگ ےکئگ اسھتئگ ترائگ ملظئگ ےہ‪،‬خرائگ یکئگ اتکبئگ اکئگ قحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ وکئگ دلئگ یکئگ آامدیگ‪،‬ئگ تعیبطئگ یکئگ احرضی‪،‬ئگ اورئگ اکامہکئگ ےکئگ اسھتئگ ڑپاھئگ اجےئئگ اورئگ اسئگ وکئگ ےنھجمسئگ ‬
‫اورئگ اسئگ ںیمئگ م رئگ وئگ رکفئگ رکےنئگ یکئگ اعدتئگ ڈایلئگ اجےئ۔ایسئگ رطحئگ تراوحیئگ یکئگ امنزئگ یھبئگ وکسنئگ وئگ ادتعالئگ ےکئگ اسھتئگ ڑپینھئگ اچےیہ۔ئگ الرپوایئئگ ےکئگ اسھتئگ رواںئگ رواںئگ روکعئگ وئگ ‬
‫وجسدئگ رکنائگ امنزئگ ےکئگ دصقمئگ ےسئگ تلفئگ یھبئگ ےہئگ اورئگ امنزئگ یکئگ ذلتئگ ےسئگ ورحویمئگ یھب۔‬

‫ونقتئگ نازہل‬

‫خراوخناہتس ئگ املسمن ئگ تخس ئگ احالت ئگ ںیم ئگ رھگے ئگ وہےئ ئگ وہں ئگ اور ئگ دنمش ئگ اک ئگ وخف ئگ اور ئگ دتشہ ئگ اغل ئگ وہ ئگ وت ئگ امنزوں ئگ ںیم ئگ ونقت ئگ نازہل ئگ ڑپےنھ ئگ اک ئگ امامتمئگ ‬
‫ےیجیک۔ناوصخلصئگ رجفئگ یکئگ امنزئگ ںیم۔ئگ امنز ئگ رجفئگ یکئگ دورسیئگ ر تعئگ ںیمئگ روکعئگ ےسئگ اےنھٹئگ ےکئگ دعبئگ ڑھکےئگ ڑھکےئگ ہیئگ داعئگ ڑپےیھئگ اورئگ رھپئگ دجسےئگ ںیمئگ اجےیئ۔ااحدیئگ ےسئگ ‬
‫ہبؓےنئگ تخسئگ احالتئگ ںیمئگ ہیئگ داعئگ امنزوںئگ ںیمئگ ڑپیھئگ ےہ‪،‬ئگ اورئگ اخصئگ وطرئگ رپئگ رجفئگ یکئگ امنزئگ ںیمئگ اسئگ اکئگ امامتمئگ ایکئگ ےہ‪:‬‬
‫ئگ وہناےہئگ ہکئگ یبنﷺ او ئگ رآپﷺ ےکئگ احص ئگ ‬
‫ولعمم ئگ ‬

‫اللھم اھدنا فیمن ھدیت وعافنا فیمن عافیت وتولنا فیمن رولیت و بارک لنا فامی اعطیت وقنا رش ما قضیت فاتکتقضی علیک انہ ال یذلمن‬
‫والیت وال یعزمن عادیت تبارکت ربنا وتعالیت نستغرفک ونتوب الیک()اللھم عذب الکرفۃ الذین یصدون عن سبیلک ویکذبون رسلک‬
‫ویقاتلون اولی ٓائک‪ ،‬اللھم اغرفللمومنین والمومنات والمسلمین والمسلمات و اصلح ذات بینھم و الف بین قلوبھم واجعل فی قلوبھم االیمان‬
‫والحکمۃ وثبتھم علی ملۃ رسولکﷺ و اوزعھم ان یوفوا بعھدک الذی عاھدتھم علیہ وانرصھم علی عدوک وعدوھم الہ الحق واجعلنا منھم۔‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ ںیمہئگ دہایئگ ےسئگ ونازئگ رکئگ دہایئگ ناہتفئگ ولوگںئگ ںیمئگ شالمئگ قراماورئگ ںیمہئگ اعتیفئگ شخبئگ رکئگ اعتیفئگ ناےنئگ واولںئگ ںیمئگ شالمئگ قراماورئگ ہاریئگ رسرپیتسئگ قرامئگ ‬
‫رکانئگ ولوگںئگ ںیمئگ شالمئگ قرامئگ نجئگ یکئگ وتئگ ےنئگ رسرپیتسئگ قرامیئئگ اورئگ ںیمہئگ انئگ زیچوںئگ ںیمئگ ترتئگ دےئگ وجئگ وتئگ ےنئگ انعیئگ قرامیئئگ ںیہئگ اورئگ ںیمہئگ اسئگ ےکئگ رشئگ ےسئگ اچبئگ سجئگ اکئگ وتئگ ےنئگ ‬
‫ہلصیفئگ قرامنائگ ےہئگ ویکہکنئگ وتئگ یہئگ ہلصیفئگ قرامنائگ ےہئگ اورئگ ھجتئگ رپئگ یسکئگ اکئگ ہلصیفئگ نا ذئگ ںیہنئگ وہنا۔وہئگ ہرزگئگ ذلیلئگ ںیہنئگ وہئگ اتکسئگ سجئگ یکئگ وتئگ رسرپیتسئگ قرامےئئگ اورئگ وہئگ یھبکئگ تتئگ ںیہنئگ نائگ اتکسئگ ‬
‫سجئگ وکئگ وتئگ اانپئگ دنمشئگ قرارئگ دےئگ ےلئگ وتئگ تریئگ یہئگ ترتئگ واالئگ ےہئگ اےئگ ہارےئگ ربئگ اورئگ تہبئگ یہئگ دنلبئگ وئگ ترترئگ ۔مہئگ ھجتئگ ےسرفغمتئگ اچےتہئگ ںیہئگ اورئگ ریتےئگ وضحرئگ وتہبئگ رکےتئگ ‬
‫ںیہ‪ ،‬ئگ اے ئگ اہلل! ئگ اکقروں ئگ وک ئگ ذعاب ئگ دے ئگ وج ئگ ریتی ئگ راہ ئگ ےس ئگ روےتک ئگ ںیہ ئگ اور ئگ ریتے ئگ روسولں ئگ وک ئگ الٹھجےت ئگ ںیہ‪،‬اور ئگ ریتے ئگ او ایء ئگ ےس ئگ تررساکیپر ئگ ںیہ‪ ،‬ئگ اے ئگ اہلل! ئگ ومنمئگ ‬
‫رمدوںئگ اورئگ ومنمئگ وعروتںیشلماانئگ رمدوںئگ ئگ اورئگ املسمنئگ وعروتنئگ یکئگ رفغمتئگ قرامئگ اورئگ انئگ ےکئگ نایمہئگ اقلعتتئگ یکئگ االصحئگ قرام‪،‬ئگ انئگ ےکئگ دولںئگ ںیمئگ نایمہئگ اتفلئگ دیپائگ رکئگ اورئگ ‬
‫انئگ ےکولقبئگ ںیمئگ اامینئگ ئگ وتمکحئگ دیپائگ رکئگ اورئگ انئگ وکئگ اےنپئگ روسلﷺ یکئگ ک تئگ رپئگ امجئگ دے‪،‬ئگ اورئگ انئگ وکئگ وتقیفئگ اطعئگ قرامئگ ہکئگ ہیئگ ریتےئگ اسئگ ہدہئگ وکئگ وپرائگ رکئگ ںیکسئگ وجئگ ئگ وتےنئگ اسئگ ‬
‫ےسئگ ایئگ ےہئگ اورئگ انئگ یکئگ دمدئگ قرامئگ اےنپئگ دونمشںئگ ےکئگ ماقےلبئگ ںیمئگ اورئگ انئگ ےکئگ ئگ دونمشںئگ ےکئگ ماقےلبئگ ںیم‪،‬ئگ اےئگ وبعمدئگ یقیقحئگ ہاریئگ ااجتلںیئئگ نسئگ ےلئگ اورئگ ںیمہئگ یھبئگ ایہنئگ ولوگںئگ ‬
‫ںیمئگ شالمئگ قرامئگ دے۔‬
 ‫‪208‬‬

‫امنزئگ احج‬

‫جئگ یھبئگ آپئگ وکئگ وکیئئگ وھچیٹئگ نائگ تریئگ رضورتئگ شیپئگ آےئ‪،‬ئگ خرائگ ےکئگ وضحرئگ ڑھکےئگ وہئگ رکئگ دوئگ ر تعئگ لفن(ںولٰۃئگ ااحلجا)ئگ ڑپےیھاورئگ رھپئگ دمحئگ وئگ انثئگ اورئگ درودئگ ڑپھئگ رکئگ ‬
‫ہیئگ داعئگ ڑپےیھ۔ئگ خرائگ ےسئگ وتعقئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ آپئگ یکئگ داعئگ وکئگ ردئگ ںیہنئگ قرامےئئگ اگ۔ئگ یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ جئگ یسکئگ وکئگ خرائگ ےسئگ نائگ یسکئگ دنبےئگ ےسئگ وکیئئگ احجئگ وہئگ وتئگ وخبئگ ایھچئگ ‬
‫رطحئگ ووضئگ رکے۔رھپئگ دوئگ ر تعئگ امنزئگ ڑپھئگ رکئگ خرائگ یکئگ دمحئگ وانثئگ رکے۔ئگ اورئگ یبنﷺ رپئگ ئگ درودئگ ڑپےھئگ اورئگ رھپئگ خرائگ ےسئگ ویںئگ داعئگ رکے‪:‬‬

‫ال الہ اال اہلل الحلیم الرکیم سبحان اہلل رب العرش العظیم و الحمد ہلل رب العالمین اسئلک موجبات رحمتک وعزائم مغرفتک و الغنبمۃ من‬
‫کل بر و السالمۃمن کل اثم ال تدع لی ذنبااال غرفتہوال عما اال رفجتہ والحاجۃ ہی لک رضا اال قضیتھا یا ارحم الرحمین۔(ترذمی)‬

‫رارعش ئگ میظع ئگ اک ئگ امکل‪ ،‬ئگ رکش ئگ و ئگ رعتفی ئگ خرا ئگ یہئگ ےکئگ ‬

‫ئگ تا ئگ یہ ئگ تردنار ئگ اور ئگ تہب ئگ یہ ئگ رکم ئگ قرامےن ئگ واال ئگ ےہ۔ ئگ ناک ئگ وترتر ئگ ےہ ئگ خ ِ‬
‫"خرا ئگ ےک ئگ وسا ئگ وکیئ ئگ وبعمد ئگ ںیہن‪ ،‬ئگ وہ ر‬
‫ےیلےہ ئگ وجئگ اسرےئگ ںاہونںئگ اک ئگ رپورداگرئگ ےہ ئگ (خرانا!) ئگ ںیم ئگ ھجتئگ ےسئگ ان ئگ زیچوںئگ یک ئگ کیھب ئگ اماتگنئگ وہں ئگ وج ئگ ریتی ئگ رتمح ئگ وک ئگ واج ئگ رکےن ئگ وایل ئگ اور ئگ ریتی ئگ رفغمت ئگ وک ئگ الزمئگ ‬
‫رکےنئگ وایلئگ ںیہ۔ئگ ہرئگ الھبیئئگ ںیمئگ ہصحئگ اورئگ ہرئگ گاہئگ ےسئگ السیتمئگ اچاتہئگ وہں‪،‬ئگ خرانا!وتئگ ریمائگ وکیئئگ گاہئگ ےشخبئگ ریغبئگ اورئگ وکیئئگ دھکئگ اورئگ مغئگ دورئگ ےیکئگ ریغبئگ ہنئگ وھچڑئگ اورئگ ریمیئگ وکیئئگ احجئگ ‬
‫وجئگ ریتےئگ تردکئگ دنسپیرہئگ وہئگ وپریئگ ےیکئگ ریغبئگ ہنئگ رےنہئگ دے۔اےئگ رمحئگ رکےنئگ واولںئگ ںیمئگ بئگ ےسئگ زنادہئگ رمحئگ رکےنئگ واےل۔"‬

‫ظفحئگ قرآنئگ یکئگ داع‬

‫یلعؓوکئگ اھکسیئئگ یھت۔‬

‫قرآنئگ ناکئگ وکئگ نادرکےنئگ اورئگ نادئگ رےنھکئگ ےکئگ ےیلئگ اسئگ داعئگ اکئگ امامتمئگ ےیجیک۔ئگ وجئگ یبنﷺ ےنئگ رضحتئگ ئگ ‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ابعسؓئگ ےتہکئگ ںیہ‪:‬ئگ "اکئگ نارمہئگ ولگئگ یبنﷺ یکئگ سلجمئگ ںیمئگ ےھٹیبئگ وہےئئگ ےھتئگ ہکئگ یلعؓئگ آےئ۔ئگ اورئگ اےنپئگ احیک ئگ یکئگ یاکیئگ رکےنئگ ےگلئگ ہکئگ ‬
‫ناروسلئگ اہللﷺ! قرآنئگ یکئگ آںیتیئگ ریمےئگ ذنہئگ ںیمئگ وفحمظئگ ںیہنئگ رںیتہ‪،‬ئگ وجئگ اتھکیسئگ وہںئگ نادئگ یہئگ ںیہنئگ رںیتہ۔ئگ یبنﷺ ےنئگ یلعؓئگ یکئگ یاکیئگ نسئگ رکئگ قرامنا‪:‬‬

‫"اےئگ اوبانسحل!ںیمئگ ںیہمتئگ ایسیئگ داعئگ ویکںئگ ہنئگ اھکسئگ دوں‪،‬ئگ سجئگ وکئگ ڑپھئگ رکئگ متئگ یھبئگ افدئہئگ ااھٹؤئگ اورئگ وہئگ یھبئگ افدئہئگ ااھٹےئئگ سجئگ وکئگ متئگ ہیئگ داعئگ اھکسؤئگ اورئگ رھپئگ وجئگ یھبئگ متئگ ‬
‫وھکیسئگ وہئگ اہمترےئگ دل ئگ ںیمئگ مجئگ اجےئئگ اورئگ ںیہمتئگ نادئگ رےہ۔"ئگ رضحتئگ یلعؓئگ ےنئگ اہک‪:‬ئگ "نائگ روسلئگ اہللﷺ! ایسیئگ داعئگ وتئگ رضورئگ اھکیسےیئ۔"ئگ آپﷺ ےنئگ اسئگ داعئگ ےکئگ ‬
‫نارےئگ ںیمئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ہعمجئگ یکئگ راتئگ ںیمئگ ہیئگ داعئگ ڑپوھ‪،‬ئگ نیت‪،‬ئگ نائگ ناچنئگ نائگ استئگ رعمجاوتںئگ ںیمئگ تراترئگ ڑپوھ۔ئگ خرائگ ےکئگ مکحئگ ےسئگ ہیئگ داعئگ ریتئگ دہبفئگ نایئگ وہئگ یگ‪،‬ئگ اسئگ ذاتئگ یکئگ مسقئگ سجئگ ےنئگ ‬
‫ےھجمئگ دنیئگ قحئگ دےئگ رکئگ اجیھبئگ ےہ۔ئگ ومنمئگ یکئگ ہیئگ داعئگ یھبکئگ اخیلئگ ںیہنئگ اجیت۔"‬

‫رضحتئگ دبعاہللئگ نبئگ ابعسؓئگ ےتہکئگ ںیہئگ ہکئگ ناچنئگ نائگ استئگ رعمجاںیتئگ یہئگ زگریئگ وہںئگ یگئگ ہکئگ ایسئگ رطحئگ رھپئگ اکئگ روزئگ رضحتئگ یلعؓئگ یبنﷺ یکئگ سلجمئگ ںیمئگ آےئئگ ‬
‫ئگ رکنا‬
‫اورئگ ےنہکئگ ےگل۔ئگ نائگ روسلئگ اہللﷺ! ےلہپئگ ںیمئگ اچرئگ آںیتیئگ نادئگ رکنا‪،‬ئگ نکیلئگ جئگ دہرانائگ وتئگ ذنہئگ ےسئگ لکنئگ اجںیت‪،‬ئگ اورئگ ابئگ ہیئگ احلئگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ اچسیلئگ اچسیلئگ آںیتیئگ ناد ئگ ‬
 ‫‪209‬‬

‫وہںئگ ‪،‬ئگ اورئگ جئگ ڑپاتھئگ وہںئگ وتئگ ااسیئگ ولعممئگ وہنائگ ےہئگ ہکئگ وگنائگ ریمےئگ اسےنمئگ خرائگ یکئگ اتکبئگ یلھکئگ وہیئئگ ریھکئگ ےہ‪،‬ئگ ایسئگ رطحئگ ےلہپئگ ںیمئگ اکئگ دحیئگ سائگ اورئگ جئگ دہراےنئگ یکئگ ‬
‫وکششئگ رکنائگ وتئگ وھبلئگ اجنائگ اورئگ ابئگ ہیئگ احلئگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ ینتئگ یہئگ دحںیثیئگ سائگ وہںئگ اورئگ جئگ دہرانائگ وہںئگ وتئگ اکئگ رحفئگ یکئگ یھبئگ یطلغئگ ںیہنئگ وہیت۔"‬

‫دمحم(ﷺ) ےنئگ ہیئگ نسئگ رکئگ قرامنا‪:‬ئگ "ابئگ ہبعکئگ یکئگ مسق!ئگ اوبئگ انسحلئگ وایعقئگ ومنمئگ ںیہ۔"‬

‫داعئگ ڑپےنھئگ اکئگ یلیصفتئگ رطہقیئگ اتبےتئگ وہےئئگ آپﷺ ےنئگ دہایئگ قرامیئئگ ہکئگ ہعمج ئگ یکئگ راتئگ ںیمئگ ہیئگ داعئگ ئگ ڑپوھ۔ریمےئگ اھبیئ ئگ وقعیبؑئگ ےکئگ وٹیبںئگ ےنئگ جئگ انئگ ‬
‫ےس ئگ داعےئ ئگ اافغتسرئگ ےک ئگ ےیل ئگ دروخاب ئگ یک ئگ وت ئگ اوہنں ئگ ےن ئگ قرامنا۔ںیم ئگ رقنعی ئگ اہمترے ئگ ےیل ئگ اافغتسر ئگ رکوں ئگ اگ۔ ئگ وقعیبؑئگ اک ئگ دصقم ئگ ہی ئگ اھتئگ ہک ئگ ہعمجئگ یک ئگ رات ئگ آےن ئگ رپ ئگ ںیمئگ ‬
‫اہمترےئگ ےیلئگ اافغتسرئگ رکوںئگ اگ۔ئگ وتئگ اےئگ یلعؓ!ئگ متئگ ہعمجئگ یکئگ راتئگ ںیمئگ دجہتئگ ےکئگ وقئگ اںوھ۔ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ ہیئگ وقئگ داعئگ یکئگ وبقتیلئگ اکئگ وقئگ ےہ‪،‬ئگ تعیبطئگ اسئگ وقئگ احرضئگ وہیتئگ ‬
‫ےہئگ اورئگ خرائگ یکئگ رطفئگ وپریئگ کئگ وسیئئگ وہیتئگ ےہئگ اورئگ ارگئگ راتئگ ےکئگ آخریئگ ےصحئگ ںیمئگ ہن ئگ اھٹئگ وکسئگ وتئگ آدیھئگ راتئگ وکئگ اںوھ‪،‬ئگ اورئگ ارگئگ آدیھئگ راتئگ وکئگ یھبئگ ہنئگ اھٹئگ وکسئگ وتئگ رھپئگ ادتبایئئگ ‬
‫رات ئگ ںیم ئگ اچر ئگ ر تع ئگ لفن ئگ اس ئگ رطح ئگ ڑپوھ ئگ ہک ئگ یلہپ ئگ ر تع ئگ ںیم ئگ وسرۃ ئگ افہحت ئگ ےک ئگ دعب ئگ وسرہ ئگ ی‪ ؎۷‬ئگ اور ئگ دورسی ئگ ر تع ئگ ںیم ئگ وسرہ ئگ افہحت ئگ ےک ئگ اسھت ئگ وسرہ ئگ ادلاخن‪؎۲‬اورئگ ‬
‫رسیتیئگ ر تعئگ ںیمئگ وسرہئگ افہحتئگ اوراملئگ دجسہ‪؎۰‬اورئگ وچیھتئگ ر تعئگ ںیمئگ وسرہئگ افہحتئگ ےکئگ دعبئگ وسرہئگ کلم‪؎۴‬ئگ ڑپوھ‪،‬رھپئگ جئگ اایحتلتئگ ڑپھئگ رکئگ السمئگ ریھپئگ ول‪،‬ئگ وتئگ اےھچئگ ادنازئگ ںیمئگ خرائگ ‬
‫یکئگ دمحئگ وئگ انثئگ رکوئگ اورئگ اہنیئگ اےھچئگ رطےقیئگ رپئگ یبنﷺ اورئگ دورسےئگ امتمئگ ویبنںئگ رپئگ درودوالسمئگ وجیھبئگ اورئگ اسرےئگ ومنمئگ رمدوںئگ اورئگ ومنمئگ وعروتںئگ ےکئگ ےیلئگ اافغتسرئگ ‬
‫رکو۔اورئگ اےنپئگ انئگ اھبویئںئگ ےکئگ ےیلئگ اافغتسرئگ رکوئگ وجئگ اامینئگ الےنئگ ںیمئگ متئگ رپئگ تقبسئگ ےلئگ ےئگ ںیہ‪،‬ئگ رھپئگ آخرئگ ںیمئگ ہیئگ داعئگ ڑپوھ‪:‬‬

‫اللھم ارحمنی بترک المعاصی ابدا ما ابقیتنی وارحمنی ان اتکلف ما ال یعنینی وارزقنی حسن النظر فامی یرضیک عنی اللھم بدیع السموت‬
‫رحمن بجاللک و نور وجھک ان تلزم قلبی‪،‬حفظ کتابک کما علمتنی وارزقنی ان اتلوہ‬
‫واالرض ذالجالل واالرکام والعزۃ التی الترام اسئالک یا اہلل یا ٰ‬
‫علی النحو الذی یرضیک عنی اللھم بدیع السموت واالرض ذاالجالل واالرکام والعزۃ التی ال ترام اسئالک یا اہلل یا رحمن بجاللک ونور وجھک ان تنور‬
‫بکتابک برصی و ان تطلق بہ لسانی و ان ترفج بہ عن‬

‫…………………………………………………………………………………………………………………………………………‬

‫ناوسیئںیئگ نارےئگ یکئگ آخریئگ وسرتئگ ےہ۔‬ ‫‪؎۷‬‬

‫وسیچپںئگ نارےئگ یکئگ وسرتئگ ےہ۔‬ ‫‪؎۲‬‬

‫اوسیکںیئگ نارےئگ یکئگ وسرتئگ ےہ۔‬ ‫‪؎۰‬‬

‫اوسینںیئگ نارےئگ یکئگ یلہپئگ وسرتئگ ےہ۔‬ ‫‪؎۴‬‬

‫قلبی و ان ترشح بہ صدری و ان تغسل بہ بدنی فانہ الیعیننی علی الحق غیرک و ال یءوتیہ اال انت وال حول وال قوۃ اال باہلل العلی العظیم۔(ترذمی)‬

‫"خرانا!ئگ وتئگ ےھجمئگ جئگ کئگ یھبئگ زدنہئگ رےھکئگ اینپئگ رتمحئگ ےسئگ ہشیمہئگ گاوہںئگ ےسئگ ےنچبئگ یکئگ وتقیفئگ دےئگ اورئگ اینپئگ رتمحئگ ےسئگ ےھجمئگ ےبئگ دصقمئگ اورئگ وغلئگ ناوتںئگ ےسئگ دورئگ ‬
‫رےنہئگ یکئگ وقتئگ اطعئگ قرامئگ اورئگ ےھجمئگ انئگ اکومںئگ ںیمئگ ایھچئگ رظنئگ اورئگ ریصبتئگ دےئگ نجئگ ےسئگ ریتیئگ راضئگ اح لئگ وہ‪،‬ئگ اےئگ خرا!ئگ آامسونںئگ اورئگ زنیمئگ وکئگ ریغبئگ اثملئگ ےکئگ انبےنئگ ئگ واےل‪،‬ئگ ‬
‫تمئگ وئگ ارتحامئگ واےلئگ ئگ اورئگ ااسیئگ میظعئگ ادتقارئگ رےنھکئگ واےلئگ سجئگ ےکئگ ماقےلبئگ ںیمئگ آےنئگ اکئگ ارادہئگ یھبئگ ںیہنئگ ایکئگ اجاتکس۔ئگ اےئگ خرا!اےئگ رمحئگ رکےنئگ واےل!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ ریتیئگ ‬
 ‫‪210‬‬

‫ترریگئگ اورئگ ریتیئگ ذاتئگ ےکئگ ونرئگ اکئگ وا ہطئگ دےئگ رکئگ وسالئگ رکنائگ وہں‪،‬ئگ ہکئگ سجئگ رطحئگ وتئگ ےنئگ ےھجمئگ اینپئگ اتکبئگ اھکسیئئگ ایسئگ رطحئگ ےھجمئگ اسئگ ےکئگ احیک ئگ یکئگ یھبئگ وقتئگ دے‪،‬ئگ اورئگ ‬
‫ےھجم ئگ اس ئگ اتکب ئگ وک ئگ ڑپےنھ ئگ یک ئگ اس ئگ رطھ ئگ وتقیف ئگ دے ئگ سج ئگ ےس ئگ ریتی ئگ راض ئگ اح ل ئگ وہ۔ ئگ اے ئگ آامسونں ئگ اور ئگ زنیم ئگ ےک ئگ ومخر! ئگ تم ئگ و ئگ ارتحام ئگ واےل‪ ،‬ئگ اور ئگ ااسی ئگ ادتقار ئگ رےنھکئگ ‬
‫واےلئگ سجئگ ےکئگ ماقےلبئگ اکئگ ارادہئگ یھبئگ ںیہنئگ ایکئگ اجئگ اتکس‪،‬ئگ اےئگ خرا!ئگ ےبئگ ناناںئگ رمحئگ رکےنئگ واےل!ںیمئگ ریتیئگ ذاتئگ ےکئگ ونرئگ اکئگ وا ہطئگ رےئگ رکئگ ھجتئگ ےسئگ وسالئگ رکنائگ وہںئگ ہکئگ وتئگ ‬
‫اینپئگ اتکبئگ یکئگ ترتئگ ےسئگ ریمیئگ آوھکنںئگ وکئگ رونشئگ رکئگ دےئگ اورئگ ریمیئگ زنانئگ رپئگ اسئگ ےکئگ اافلظئگ اجریئگ رکئگ دےئگ اورئگ ریمےئگ دلئگ ےسئگ مغئگ اورئگ نٹھگئگ دورئگ رکئگ دے‪،‬اورئگ اس ئگ یکئگ ‬
‫ترتئگ ےسئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ ریمےئگ نسئگ وکئگ ‪،‬وھلئگ دے‪،‬ئگ اورئگ اسئگ یکئگ ترتئگ ےسئگ ریمےئگ مسجئگ وکئگ دوھئگ رکئگ ناکئگ اصفئگ رکئگ دے‪،‬ئگ ریتےئگ وسائگ وکیئئگ ںیہن۔ئگ وجئگ قحئگ ےکئگ اعمےلمئگ ‬
‫ںیمئگ ریمیئگ رصنتئگ وئگ امحیئگ رکئگ ےکس‪،‬ئگ قحئگ ےسئگ ونازےنئگ واالئگ سبئگ وتئگ یہئگ ےہ‪،‬ئگ گاوہںئگ ےسئگ نازئگ رےنہئگ یکئگ وقتئگ اورئگ یکینئگ رپئگ ےنمجئگ یکئگ اطقئگ خرائگ یہئگ ےسئگ لمئگ یتکسئگ ےہ‪،‬ئگ وجئگ ترائگ یہئگ دنلبئگ ‬
‫اورئگ تہبئگ یہئگ تمئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫مہفئگ قرآنئگ یکئگ داع‬

‫قرآن ئگ میکح ئگ یک ئگ التوت ئگ اور ئگ اس ئگ ےک ئگ اطمل ئگ رپ ئگ م ر ئگ ئگ ورکف ئگ ومنم ئگ یک ئگ وبحمب ئگ ابعدت ئگ ےہ۔قرآن ئگ ےس ئگ فغش ئگ خرا ئگ ےس ئگ قلعت ئگ یک ئگ دلیل ئگ یھب ئگ ےہ ئگ اور ئگ خراےسئگ ‬
‫ئگ وہناےہئگ اورئگ ایسئگ ےکئگ ذرےعیئگ اسئگ رپئگ تمکحئگ ےکئگ دروازےئگ یھبئگ ےتلھکئگ ںیہ۔‬
‫قلعتئگ اکئگ ذرہعیئگ یھب۔ئگ قرآنئگ ںیمئگ دتترئگ اورئگ رکفتئگ ےسئگ ومنمئگ وکئگ رواحینئگ رسورئگ یھبئگ اح ل ئگ ‬

‫قرآن ئگ میکح ئگ البہبش ئگ اہنی ئگ آاسن ئگ اتکب ئگ ےہ ئگ ںاہں ئگ ک ئگ اس ئگ ےس ئگ دہای ئگ اح لئگ رکےن ئگ اور ئگ اسئگ ےک ئگ ااکحم ئگ یک ئگ ریپویئگ رکےنئگ اک ئگ قلعت ئگ ےہ۔ ئگ اس ئگ یک ئگ امیلعتتئگ ‬
‫ئگ ہکلجنگئگ ےسئگ ناکئگ ںیہ‪،‬ئگ اہتبلئگ اسئگ ےکئگ ارسارئگ وئگ رومزئگ اسئگ یکئگ ںوتمکںئگ وکئگ ناےنئگ ےکئگ ےیلئگ رضوریئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ مہفئگ قرآنئگ ےکئگ امتمئگ آدابئگ وئگ رشاطئئگ ےکئگ ‬
‫اہنیئگ اسدہ‪،‬ئگ واحضئگ اور رئگ ‬
‫اسھتئگ اسئگ اک ئگ اطمہعلئگ رکںی‪،‬ئگ یچسئگ بلط ئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ رپئگ وسںیچئگ اورئگ یسکئگ وقئگ یھبئگ اسئگ ےسئگ تلفئگ اورئگ ےبئگ اینزی ئگ ہنئگ ترںیت‪،‬ئگ تراترئگ اطمہعلئگ رکےتئگ رںیہئگ اورئگ زدنیگئگ رھبئگ ‬
‫رکےتئگ رںیہ۔‬

‫ہیئگ نالکلئگ رطفیئگ ناتئگ ےہئگ ہکئگ اطمہعلئگ ےکئگ دورانئگ ضعبئگ ا ےسئگ لکشمئگ ماقامتئگ یھبئگ آںیئئگ ےگئگ ںاہںئگ رہگےئگ م رئگ وئگ رکفئگ ےکئگ ناووجدئگ یھبئگ یسکئگ بلطمئگ رپئگ آپئگ اکئگ ذنہئگ ‬
‫نئمطمئگ ہنئگ وہئگ اگئگ اورئگ آپئگ تخسئگ انھجلئگ سوسسئگ رکںیئگ ےگئگ نکیلئگ ارگئگ آپئگ وایعقئگ قرآن ئگ ےکئگ اطلئگ ملعئگ ںیہ ئگ وتئگ آپئگ ہرئگ زگئگ امویسئگ اورئگ ہتسکشئگ اخرطئگ ہنئگ وہں۔ہنئگ قرآنئگ رپئگ رتعمضئگ ‬
‫وہےنئگ اکئگ ےبئگ اجئگ ایخلئگ دلئگ ںیمئگ الںیئئگ اورئگ ہنئگ ااتکئگ رکئگ قرآنئگ ںیمئگ م رئگ وئگ دتترئگ ترکئگ رکںی‪،‬ہکلبئگ وپریئگ وسکییئئگ ےکئگ اسھتئگ خرائگ یکئگ رطفئگ وتمہجئگ وہں‪،‬ئگ اورئگ اکلمئگ درپدیگئگ ےکئگ اسھتئگ ‬
‫خرا ئگ ےس ئگ اس ئگ لکشم ئگ ےک ئگ لح ئگ ںیم ئگ دمدئگ ےک ئگ اطل ئگ وہں‪ ،‬ئگ قرآن ئگ یک ئگ آنات ئگ ںیم ئگ اینپ ئگ وخاشہ ئگ اور ئگ اینپ ئگ راےئ ئگ ےس ئگ ناولی ئگ رکےن ئگ نا ئگ اانپ ئگ نم ئگ دنسپ ئگ بلطم ئگ اکنےنل ئگ یکئگ ےب ئگ وہدہئگ ‬
‫اسجرتئگ ہرئگ زگئگ ہنئگ رکںی‪،‬ئگ ہکلبئگ اکئگ اطلئگ قحئگ یکئگ رطحئگ اسئگ وہفممئگ رپئگ ےمجئگ رںیہئگ وجئگ قرآنئگ ناکئگ ےکئگ اافلظئگ ےسئگ ھجمسئگ ںیمئگ آراہئگ وہ‪،‬ئگ اورئگ رھپئگ ااہتنیئئگ اعخریئگ اورئگ ےبئگ اچریگئگ ےکئگ ‬
‫اسھتئگ خرائگ ےسئگ داعئگ رکںیئگ ہکئگ خرانا!ریمیئگ اسئگ انھجلئگ وکئگ دورئگ قرام‪،‬ئگ ھجمئگ رپئگ حیحصئگ وہفممئگ اکئگ اضیفنئگ قرامئگ اورئگ ریمےئگ دلئگ وکئگ اسئگ ناولیئگ اورئگ وہفممئگ رپئگ اانیمطنئگ اطعئگ رکئگ وجئگ وایعقئگ حیحصئگ ‬
‫ےہ‪،‬ئگ اسئگ دصقمئگ ےکئگ ےیلئگ بئگ ےکئگ ونالفئگ ںیمئگ ذرائگ دنلبئگ آوازئگ ےسئگ رہھٹئگ رہھٹئگ رکئگ التوتئگ یھبئگ ےیجیکئگ اورئگ ےچینئگ یھکلئگ وہیئئگ داعئگ یھبئگ ڑپےتھئگ رےیہ۔ئگ خرائگ ےسئگ وتعقئگ ےہئگ ہکئگ ہیئگ ئگ داعئگ ناعفئگ ‬
‫نایئگ وہئگ یگ۔‬

‫یبنﷺ اکئگ ارشادئگ ےہئگ ہک"وجئگ ئگ دنبہئگ یھبئگ اےنپئگ یسکئگ رکفئگ ومغئگ ںیمئگ ہیئگ داعئگ ڑپےھئگ اگ۔خرائگ اسئگ ےکئگ رکفئگ وئگ مغئگ وکئگ دورئگ قرامئگ رکئگ وخیشئگ وئگ ترتئگ ےسئگ ونازےئگ اگ۔‬
 ‫‪211‬‬

‫اللھم انی عبدک ابن عبدک ابن امتک ناصیتی بیدک ماض فی حکمک‪ ،‬عدل فی قض ٓائک اسئالک بکل اسم ھو لک سمیت بہ نفسک او انزلتہ فی‬
‫کتابک او علمتہ احدامن خلقک او ستاثرت بہ فی علم الغیب عندک ان تجعل الرقان ربیع قلبی و نور صدری وجالٓءحزنی و ذھاب ھیم و غیم۔(دنسمئگ ‬
‫ادمح‪،‬ئگ انبئگ تان)‬

‫"خرانا!ئگ ںیمئگ ریتائگ دنبہئگ وہں‪،‬ئگ ریتےئگ دنبےئگ اکئگ اٹیبئگ وہں‪،‬ئگ ریتیئگ دنبیئگ اکئگ اٹیبئگ وہں‪،‬ئگ ریمی ئگ پیشااینئگ ریتیئگ یھٹئگ ںیمئگ ےہ‪،‬ئگ ھجمئگ رپئگ ریتائگ یہئگ مکحئگ نا ذئگ ےہ۔ئگ ریمےئگ ‬
‫قحئگ ںیمئگ ریتائگ ہلصیفئگ نیعئگ ااصنفئگ ےہ‪،‬ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ ریتےئگ یہئگ اسئگ نامئگ ےکئگ واےطسئگ ےسئگ وجئگ ریتےئگ ےیلئگ زساوارئگ ےہ‪،‬وجئگ وتئگ ےنئگ اےنپئگ ےیلئگ راھکئگ ےہ‪،‬ئگ نائگ وتئگ ےنئگ اینپئگ اتکبئگ ںیمئگ ‬
‫انارائگ ےہ‪،‬ئگ نائگ اینپئگ ولخمقئگ ںیمئگ ےسئگ یسکئگ وکئگ اتبنائگ ےہ‪،‬ئگ نائگ وتئگ ےنئگ اےنپئگ ناسئگ اےنپئگ خراہنٔئگ بیغئگ ںیمئگ اےسئگ وپدیشہئگ یہئگ رےنہئگ دنائگ ےہ‪،‬ئگ ہیئگ دروخابئگ رکنائگ وہںئگ ہکئگ قرآنئگ وکئگ ریمےئگ دلئگ ‬
‫یکئگ اہبر‪،‬ئگ ریمےئگ نسئگ اکئگ ونر‪،‬ئگ ریمےئگ مغئگ اکئگ دماوائگ ورئگ ریمیئگ رکفئگ وئگ رپاشیینئگ اکئگ ئگ والجئگ انبئگ دے۔"‬

‫دحی ئگ ےک ئگ راوی ئگ رضحت ئگ دبعاہلل ئگ نب ئگ وعسمدؓ ئگ اک ئگ ایبن ئگ ےہ ئگ ہک ئگ یبنﷺ ےس ئگ وپاھچ ئگ ایگ‪ :‬ئگ "مہ ئگ اس ئگ داع ئگ وک ئگ ھکیس ئگ ں؟وت ئگ آپﷺ ےن ئگ ارشاد ئگ قرامنا‪ :‬ئگ "وجئگ ‬
‫صخشئگ یھبئگ اسئگ داعئگ وکئگ ےنسئگ وہئگ رضورئگ اسئگ وکئگ ےھکیسئگ اورئگ رضورئگ نادئگ رکے۔"‬

‫ہعمجاکئگ ہبطخ‬
‫ئگ ‬

‫یئ‬
‫االسیم ئگ خرنات ئگ وک ئگ ااھبرےن‪ ،‬ئگ اامین ئگ وک ئگ نازہ ئگ رےنھک ئگ اور ئگ یرریک ئگ و ئگ ناد ئگ داہین ئگ ےک ئگ قرےضی ئگ وک ئگ لسلست ئگ اور ئگ تربیت ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ااجنم ئگ دےنی ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ہعمج ئگ اک ئگ ہبطخ ئگ ااہتن ئگ ‬
‫ومترئگ اورئگ مظنئگ ذرہعیئگ ےہ۔ئگ رطفیئگ ادنازئگ نیمئگ ہرئگ ےتفہئگ املسمونن ئگ وکئگ انئگ ےکئگ قراضئ ئگ نادئگ دالےن‪،‬ئگ دنیئگ ےکئگ اقتےضئگ اھجمسےناورئگ االسمئگ ےکئگ ےیلئگ ھچئگ رکےنئگ یکئگ ڑتپئگ وک ئگ دیپائگ ‬
‫رکےنئگ ےکئگ ےیلئگ اکئگ ااسیئگ دینیئگ ااظتنمئگ ےہئگ سجئگ یکئگ وکیئئگ ریظنئگ شیپئگ ںیہنئگ یکئگ اجیتکسئگ نکیلئگ اسئگ ےسئگ اخرطئگ وخاہئگ افدئہئگ آپئگ ایسئگ وقئگ ااھٹئگ تکسئگ ںیہئگ جئگ آپئگ اسنیعمئگ وکئگ انئگ یکئگ ‬
‫اینپئگ زنانئگ ںیمئگ یھبئگ اطخبئگ رکںی۔‬

‫ںاہںئگ کئگ ہبطخئگ ناہینئگ اکئگ قلعتئگ ےہئگ وتئگ وہئگ رعیبئگ زنانئگ ںیمئگ وہنائگ اچےیہ۔ئگ اہتبلئگ الہپئگ ہبطخئگ آپئگ اسئگ زنانئگ ںیمئگ یھبئگ دںیئگ سجئگ ےسئگ اسنیعمئگ وافقئگ وہں‪،‬ئگ ااھچئگ وتئگ ہیئگ ‬
‫ےہئگ ہکئگ آپئگ احالتئگ احرضہئگ وکئگ اسےنمئگ رےتھکئگ وہےئئگ دنیئگ وکئگ انب ےنئگ اورئگ لمعئگ رپئگ ااھبرےنئگ یکئگ وکششئگ رکںیئگ نکیلئگ یسکئگ وہجئگ ےسئگ ارگئگ آپئگ ااسیئگ ہنئگ رکئگ ںیکسئگ وتئگ مکئگ ازئگ مک ئگ اانتئگ رضورئگ ‬
‫ےیجیکئگ ہکئگ وکیئئگ یھبئگ رعیبئگ ہبطخئگ ڑپھئگ رکئگ اسئگ اکئگ ینعمئگ زیخئگ ترہمجئگ اسئگ زنانئگ ںیمئگ یھبئگ شیپئگ رکںیئگ سجئگ وکئگ اسنیعمئگ ہ ےتھجئگ وہں۔رعیبئگ ےبطخئگ ےکئگ ااختنبئگ ںیمئگ یھبئگ زنادہئگ انمبئگ ہیئگ ‬
‫ےہ ئگ ہک ئگ آپ ئگ وخد ئگ یبنﷺ نا ئگ افلخےئ ئگ رادشنی ئگ اک ئگ وکیئ ئگ ہبطخ ئگ بختنم ئگ رکںی۔ ئگ ذلی ئگ ںیم ئگ مہ ئگ یبنﷺ ےک ئگ دنتسم ئگ ےبطخ ئگ لقن ئگ رکےت ئگ ںیہ۔ ئگ اک ئگ وت ئگ وہ ئگ ناریخی ئگ ہبطخ ئگ ےہ ئگ وجئگ ‬
‫ی‬
‫رجہتئگ ےکئگ دعبئگ آپﷺ ےنئگ دمےنیئگ ںیمئگ ےلہپئگ ہعمجئگ وکئگ دنائگ اھتئگ اورئگ دورسائگ وہئگ سجئگ ںیمئگ آپﷺ ےنئگ املسمونںئگ ترےئگ غیلبئگ ادنازئگ ںیمئگ ااھبرائگ ےہئگ ہکئگ وہئگ قرآنئگ ےسئگ رہگ ئگ ‬
‫وایگتسبئگ دیپائگ رکںیئگ اورئگ تراترئگ اسئگ ںیمئگ م رئگ وئگ رکفئگ رکےتئگ رںیہ۔ئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ اسئگ ےسئگ قلعتئگ وجڑےئگ ریغبئگ دنیئگ ےسئگ قلعتئگ اقمئئگ رانھکئگ نکمئگ ںیہن۔‬

‫دمہنیئگ ںیمئگ الہپئگ ہبطخ‬

‫الحمدہلل احمدہ و استعینہ و استغرفہ و استھدیہ و اومن بہ وال اکرفہ و اعادی من یکرفہ و اشھد ان ال الہ اال اہلل وحدہ ال رشیک لہ و اشھد‬
‫ان محمدا عبدہ و رسولہ ارسلہ بالھدی و النور و الموعظۃ علی فترہ من الرسل و قلۃ من العلم و ضاللۃمن الناس وانقطاع من الزمان و زنو من‬
‫الساعۃ و ُقب من االجل و من یطع اہلل ورسولہ فقد رشد و من یعصھما فقد غوی و رفط و ضل ضالال بعیدا اوصیکم بتقوی اہلل فانہ خیر ما اوصی بہ‬
 ‫‪212‬‬

‫المسلم المسلم ان یحضہ علی االرخۃ و ان یامرہ بتقوی اہلل فاحذروا ما حذر کم اہلل من نفسہ وال افضل من ذالک ذرکا و ان تقوی اہلل لمن عمل بہ‬
‫علی وجل ومخافۃ من ربہ عون صدق علی ماتبغون من امر االرخۃ ومن یصلح الذی بینہ و بین اہلل من امرہ فی الرس و العالنیۃ ال ینوی بذالک اال وجہ‬
‫اہلل یکن لہ ذرکافی عاجل امرہ و ذرخا فیھا بعد الموت حین یفترق المرء الی ما قدم و ما کان سوی ذالک یودلو ان بینھا و بینہ امدا بعیدا ویحذرکم‬
‫اہلل‪ ،‬و اہلل رؤف بالعباد و الذی صدق قولہ وانجز وعدہ ال خلف لذالک فانہ یقول عزوجل ما یبدل القول لدی ما انا بظالم للعبید فاتقوا اہلل فی‬
‫عاجل امرکم و اجلہ فی الرس والعالنیۃ فانہ من یتق اہلل یکرف عنہ سیاتہ و یعظم لہ اجرا و من یتق اہلل فقد فاز فوزا عظامی و ان تقوی اہلل یوقی مقتہ و یوقی‬
‫عقوبتہ و یوقی سخطہ و ان تقوی اہلل یبیض الوجوہ و یرضہ الرب و یرفع الدرجۃ۔‬

‫خزوا بحظکم والترفطوا فی جنب اہلل و قدعلمکم اہلل کتابہ و نہج لکم سبیلہ لیعلم الذین صدقوا و یعلم الکاذبین فاحسنوا کما احسن اہلل‬
‫الیکم و داعادوا عدائہ و جاھدوا فی اہلل حق جہادہ ھو اجدبکم و سمکم المسلمین لیھلک من ھلک عن بینۃ ویحیی ومن حی عن بینۃو ال قوۃ اال باہلل۔‬

‫فاکثروا ذرک اہلل و اعلموا لما بعد الیوم فانہ من یصلح فابینہ و بین اہلل یکلفہ اہلل ما بینہ و بین الناس۔‬

‫ذالک بان اہلل یقضی علی الناس و ال یقضون علیہ و یملک من الناس وال یملکون منہ اہلل اکبر وال قوۃاال باہلل العظیم() (ربطیئگ ‬
‫دلج‪:۷۲‬ہحفص‪)۲۵۵‬‬

‫"رکشئگ وئگ رعتفیئگ اہللئگ ےکئگ ےیل‪،‬ئگ ںیمئگ اسئگ اکئگ رکشئگ ادائگ رکنائگ وہں‪،‬ئگ اسئگ ےسئگ دمداچاتہئگ وہں‪،‬ئگ اسئگ ےسئگ رفغمتئگ اکئگ اطلئگ وہںئگ اورئگ اسئگ ےسئگ دہایئگ اکئگ وخااگتسرئگ وہںئگ ‬
‫اورئگ اسئگ رپئگ اامینئگ النائگ وہں‪،‬ئگ اورئگ اسئگ ےکاسھتئگ رفکئگ ںیہنئگ رکنائگ اورئگ اسئگ وکئگ اانپئگ دنمشئگ اتھجمسئگ وہںئگ وجئگ اسئگ ےسئگ رفکئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ ںیمئگ وگایہئگ داتیئگ وہںئگ ہکئگ اہللئگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ وبعمدئگ ‬
‫ںیہن۔ ئگ وہ ئگ اتکی ئگ ےہ ئگ اس ئگ اک ئگ وکیئ ئگ رشک ئگ ںیہن ئگ اور ئگ ںیم ئگ وگایہ ئگ داتی ئگ وہں ئگ ہک ئگ دمحمﷺ خرا ئگ ےک ئگ دنبے ئگ اور ئگ اس ئگ ےک ئگ روسلﷺ ںیہ‪،‬نج ئگ وک ئگ خرا ئگ ےن ئگ دہای‪ ،‬ئگ ونر ئگ اورئگ ‬
‫تحیصنئگ دےئگ رکئگ ا ےسئگ دورئگ ںیمئگ روسلئگ انبنائگ جئگ ہکئگ دمتئگ درازئگ ےسئگ روسولںئگ ےکئگ آےنئگ اکئگ ہلسلسئگ دنبئگ اھت۔ئگ یقیقحئگ ملعئگ یکئگ روینشئگ امدنئگ ڑپیکچئگ یھت۔ئگ رمگایہئگ اکئگ دورئگ دورہئگ اھت۔ئگ اظنمئگ ‬
‫یتسہئگ درمہئگ ترمہئگ وہئگ راہئگ اھت۔ایقمئگ رسوںئگ رپئگ آیئگئگ یھتئگ اورئگ ہرئگ صخشئگ یکئگ الجئگ اسئگ ےکئگ رسئگ رپئگ ڈنمالئگ ریہئگ یھت۔‬

‫سپئگ سجئگ ےن(روسلﷺ وکئگ امنئگ رک)ئگ اہللئگ اورئگ اسئگ ےکئگ روسلﷺ یکئگ ااطعئگ یکئگ وہئگ دہایئگ نابئگ وہا۔ئگ اورئگ سجئگ ےنئگ (راسلئگ اکئگ ااکنرئگ رکئگ ےک)ئگ خرائگ ‬
‫اورئگ روسلﷺ یکئگ ناقرامینئگ یکئگ وہئگ رمگاہئگ وہائگ اورئگ وکناہئگ ادنیشیئگ ںیمئگ رھگئگ ایگئگ اورئگ راہئگ قحئگ ےسئگ کٹھبئگ رکئگ رمگایہئگ ںیمئگ دورئگ اجئگ ڑپا۔‬

‫زریخہئگ ‬
‫ںیمئگ ںیہمتئگ وتیصئگ رکنائگ وہںئگ ہکئگ خرائگ ےسئگ ڈرےتئگ روہ‪،‬ئگ اکئگ املسمنئگ دورسےئگ املسمنئگ وکئگ وجئگ رتہبئگ ےسئگ رتہبتیصنئگ رکئگ اتکسئگ ےہئگ وہئگ یہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ اےسئگ ٔ‬
‫آخرتئگ قرامہئگ رکےنئگ رپئگ ااھبرےئگ اورئگ خرائگ ےسئگ ڈرےتئگ رےنہئگ یکئگ نیقلتئگ رکےئگ سپئگ اہللئگ ےسئگ ڈروئگ اسیئگ ہکئگ اسئگ ےنئگ اینپئگ ذاتئگ ےسئگ ڈرےتئگ رےنہئگ اکئگ مکحئگ دنائگ ےہ‪،‬ئگ اسئگ ےسئگ رتہبئگ ہنئگ ‬
‫وکیئئگ اورئگ وتیصئگ ےہئگ اورئگ ہنئگ اسئگ ےسئگ رتہبئگ وکیئئگ نادداہینئگ وہئگ یتکسئگ ےہ۔‬

‫اورئگ تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ خرائگ اکئگ وقتیٰئگ دنبےئگ ےکئگ ےیلئگ وجئگ خرائگ ےسئگ ڈرےتئگ حرزےتئگ زدنیگئگ زگارے‪،‬ئگ آخرتئگ ےکئگ نسحئگ ااجنمئگ اکئگ یقیقحئگ اعمونئگ ےہ‪،‬سجئگ ےکئگ متئگ ‬
‫وخاشہئگ دنمئگ وہئگ اورئگ وجئگ صخشئگ ولخصئگ نئگ ےکئگ ئگ اسھتئگ ضحمئگ راضءئگ الہٰیئگ یکئگ اخرطئگ خرائگ ےسئگ اےنپئگ اعمےلمئگ وکئگ ےھکئگ ےپھچئگ ہرئگ احلئگ ںیمئگ دربئگ رکےئگ وتئگ اسئگ اکئگ وفریئگ ہلئگ داینئگ ںیمئگ ہیئگ ‬
‫ےہئگ ہکئگ وہئگ کینئگ نامئگ وہئگ اگئگ اورئگ ومتئگ ےک ئگ دعبئگ یکئگ ڑھگیئگ ںیمئگ وہئگ امالئگ املئگ وہئگ اگئگ جئگ ہکئگ ہرئگ صخشئگ اےنپئگ اامعلئگ اکئگ ااہتنیئئگ اتحمجئگ وہئگ اگئگ وجئگ اسئگ ےنئگ اسئگ وقئگ ےکئگ ےیلئگ ےیکئگ وہںئگ ےگئگ ‬
 ‫‪213‬‬

‫اورئگ انئگ ےکئگ وسائگ وجئگ ترےئگ اامعلئگ وہںئگ ےگئگ انئگ ےکئگ نارےئگ ںیمئگ وہئگ انمتئگ رکےئگ اگئگ ہکئگ اکشئگ ہیئگ اامعلئگ ھجمئگ ےسئگ ااہتنیئئگ دورئگ وہےتئگ اورئگ خرائگ متئگ وکئگ اینپئگ ذاتئگ ےسئگ ڈرانائگ ےہ‪،‬ئگ اورئگ خرائگ ‬
‫اےنپئگ دنبوںئگ رپئگ ااہتنیئئگ رہمنانئگ ےہ۔‬

‫مسقئگ ےہئگ اسئگ ذاتئگ یکئگ سجئگ اکئگ وقلئگ اچسئگ ےہئگ اورئگ ودعہئگ وافئگ وہئگ رکئگ راتہئگ ےہئگ ہکئگ ہیئگ ناتئگ وہئگ رکئگ رےہئگ یگئگ ویکہکنئگ وخدئگ وہئگ تررگئگ وئگ ترترئگ ارشادئگ قرامنائگ ےہ‪:‬ئگ "ریمےئگ وضحرئگ ‬
‫نات ئگ دبیل ئگ ںیہن ئگ اجیت ئگ اور ئگ ںیم ئگ اےنپ ئگ دنبوں ئگ رپ ئگ ذرا ئگ یھب ئگ ملظ ئگ رکےن ئگ واال ئگ ںیہن ئگ وہں‪،‬سپ ئگ خرا ئگ ےس ئگ ڈرےت ئگ روہ‪ ،‬ئگ داین ئگ اور ئگ آخرت ئگ ےک ئگ اسرے ئگ ےلھک ئگ اور ئگ ےپھچ ئگ اعمالمت ئگ ںیم۔ئگ ‬
‫تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وجئگ خرائگ ےکئگ بضغئگ ےسئگ ڈرنائگ ےہ‪،‬ئگ خرائگ اسئگ ےکئگ گاوہںئگ وکئگ اسئگ ےسئگ اھجڑئگ داتیئگ ےہ‪،‬ئگ اورئگ اسئگ ےکئگ اخرئگ وکئگ زنادہئگ ےسئگ زنادہئگ تراھنائگ ےہئگ اورئگ وجئگ اسئگ ےسئگ ڈرنائگ راہئگ ‬
‫اس ئگ ےن ئگ تہب ئگ تری ئگ اکایمیب ئگ اح لئگ یک ئگ اور ئگ ایھچ ئگ رطح ئگ اجن ئگ ول ئگ ہک ئگ خرا ئگ اک ئگ وخف ئگ دنبہ ئگ وک ئگ اس ئگ یک ئگ یگف ئگ ےس ئگ دور ئگ رھکا ئگ ےہ‪ ،‬ئگ اس ئگ ےک ئگ ذعاب ئگ ےس ئگ وفحمظ ئگ رھکا ئگ ےہ ئگ اور ئگ اس ئگ یکئگ ‬
‫نارایگض ئگ ےس ئگ اچبنا ئگ ےہ ئگ اور ئگ اس ئگ تقیقح ئگ وک ئگ یھب ئگ ایھچ ئگ رطح ئگ ھجمس ئگ ول ئگ ہک ئگ خرا ئگ اک ئگ وقتی ٰئگ رہچوں ئگ وک ئگ رونش ئگ اور ئگ ناروقن ئگ انبنا ئگ ےہ‪ ،‬ئگ امکل ئگ وک ئگ اےنپ ئگ دنبے ئگ ےس ئگ وخش ئگ رھکا ئگ ےہ ئگ اورئگ ‬
‫دنبےئگ ےکئگ رمےبتئگ وکئگ دنلبئگ رکنائگ ےہ۔‬

‫ئگ وکنیہئگ ہنئگ رکو۔ئگ جئگ ہکئگ اسئگ ےنئگ ںیہمتئگ اینپئگ اتکبئگ اکئگ ملعئگ دےئگ رکئگ اانپئگ دیساھئگ راہتسئگ ‬
‫د وھک!ئگ اےنپئگ اےنپئگ بیصئگ یکئگ ایکینںئگ ٹیمسئگ ولئگ اورئگ خرائگ یکئگ انجبئگ ںیمئگ ہرئگ زگ ا‬
‫متئگ رپئگ واحضئگ قرامئگ دنائگ ےہئگ نائگ ہکئگ وہئگ اجنئگ ےلئگ انئگ ولوگںئگ وکئگ وجئگ اےنپئگ اامینئگ ےکئگ دوعےئگ ںیمئگ ےچئگ ںیہئگ اورئگ انئگ وکئگ وجئگ وھجےٹئگ ںیہئگ سپئگ متئگ یھبئگ انئگ ولوگںئگ ےکئگ اسھتئگ نسحئگ ولسکئگ ‬
‫رکو‪،‬ئگ اسیئگ ہکئگ اسئگ ےنئگ اہمترےئگ اسھتئگ نسحئگ ولسکئگ ایکئگ ےہئگ اورئگ اسئگ ےکئگ دونمشںئگ وکئگ اانپئگ دنمشئگ وھجمسئگ اورئگ اسئگ یکئگ راہئگ ںیمئگ ااسیئگ ںاہدئگ رکوئگ ہکئگ ںاہدئگ اکئگ قحئگ ادائگ وہئگ اجےئئگ اسئگ ےنئگ ‬
‫ںیہمتئگ اےنپئگ دنیئگ ےکئگ ےیلئگ بختنمئگ ایکئگ ےہئگ اورئگ اہمترانام"ملسم"ئگ راھکئگ ےہئگ نائگ ہکئگ ک ےئگ الہکئگ وہنائگ ےہئگ وہئگ رونشئگ دلیلئگ ےکئگ اسھتئگ الہکئگ وہئگ اورئگ ک ےئگ زدنہئگ رانہئگ ےہئگ وہئگ رونشئگ ‬
‫دلیلئگ ےکئگ اسھتئگ زدنہئگ رےہئگ اورئگ اطقئگ اکئگ رس ہمشچئگ رصفئگ خرائگ یکئگ ذاتئگ ےہ۔‬

‫سپئگ خرائگ اکئگ ذرکئگ رثکتئگ ےکئگ اسھتئگ رکےتئگ روہئگ اورئگ ٓاجئگ ےکئگ دعبئگ آےنئگ واےلئگ لکئگ ےکئگ ےیلئگ لمعئگ رکےتئگ روہئگ ویکہکنئگ وجئگ دنبہئگ اےنپئگ اورئگ اےنپئگ خرائگ ےکئگ امنیبئگ اعمہلمئگ وکئگ ‬
‫ونسارئگ اتیئگ ےہ‪،‬ئگ خرائگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ انئگ ئگ اسرےئگ اعمالمتئگ ںیمئگ اکیفئگ وہئگ اجنائگ ےہئگ وجئگ اسئگ ےکئگ اورئگ دنبوںئگ ےکئگ درایمنئگ وہےتئگ ںیہئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ خرائگ یہئگ دنبوںئگ ےکئگ ےلصیفئگ قرامنائگ ‬
‫ےہئگ دنبےئگ اسئگ اکئگ ہلصیفئگ ںیہنئگ رکےت۔ئگ وہئگ اناونںئگ یکئگ ہرئگ زیچئگ اکئگ امکلئگ ےہئگ اورئگ انانئگ ےکئگ ےضبقئگ ںیمئگ اسئگ یکئگ وکیئئگ زیچئگ ںیہنئگ وہئگ بئگ ےسئگ ترائگ ےہئگ اورئگ وقتئگ وئگ اطقئگ رصفئگ ایسئگ ‬
‫ےکئگ ناسئگ ےہ۔"‬

‫قرآنئگ ناکئگ ےسئگ فغشئگ یکئگ نیقلت‪:‬‬

‫ان الحمد ہلل احمدہ و استعینہ و نعوذ باہلل من رشور انفسنا و من سیئات اعمالنامن بھدہ اہلل فال فضل لہ و من یضللہ فال ھادی لہ و‬
‫اشھد ان ال الہ اال اہلل وحدہ ال رشیک لہ‬

‫ان احسن الحدیث کتب اہلل قد افلح من زینہ اہلل فی قلبہ و ادخلہ فی االسالم بعد الکرف واختارہ علی سواہ من احادیث الناس انہ اصدق‬
‫الحدیث و ابلغہ احبوا من احب اہلل و احبوا اہلل من کل قلوبکم و ال تملوا الکم اہلل و ذرکہ وال تقسوا علیہ قلوبکم‬

‫اعبدوا اہلل و ال ترشک وا بہ شیئا اتقوا اہلل حق تقتہ و صدقوا صالح ماتعلمون بافواھکم و تحابوا بروح اہلل بینکم و السالم علیکم و رحمۃ اہلل‬
‫(ااجعزئگ ارقلآن)‬
 ‫‪214‬‬

‫"الب ئگ ہبش ئگ رکش ئگ و ئگ رعتفی ئگ اہلل ئگ یہ ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ےہ‪ ،‬ئگ ںیم ئگ اس ئگ یک ئگ دمح ئگ و ئگ رعتفی ئگ رکنا ئگ ئگ وہں‪ ،‬ئگ اس ئگ ےس ئگ دمد ئگ اچاتہ ئگ وہں ئگ اور ئگ مہ ئگ اس ئگ ےک ئگ دانم ئگ وفع ئگ ںیم ئگ انپہ ئگ اچےتہئگ ‬
‫ںیہ‪،‬سفنئگ یکئگ رشاروتںئگ ےسئگ اورئگ دباامعویلںئگ یکئگ ناداشئگ ےسئگ سجئگ وکئگ خرائگ دہایئگ دے۔(اورئگ وہئگ ایسئگ وکئگ ئگ دہایئگ داتیئگ ےہ ئگ وجئگ وایعقئگ دہایئگ اکئگ اطلئگ وہ)ئگ وتئگ اسئگ وکئگ وکیئ ئگ رمگاہئگ ‬
‫ںیہنئگ رکئگ اتکسئگ اورئگ سجئگ وکئگ خرائگ راہئگ رابئگ ےسئگ یھٹلاائگ دے‪(،‬اورئگ وہئگ ایسئگ وکئگ یھٹلا ئگ اناےہئگ وجئگ راہئگ رابئگ اکئگ اطلئگ ںیہنئگ وہنا) ئگ وتاسئگ وکئگ وکیئئگ دہایئگ ںیہنئگ دےئگ اتکس۔‬

‫ںیمئگ وگایہئگ ئگ داتیئگ وہںئگ ہکئگ اہللئگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ وبعمدئگ ںیہن‪،‬ئگ وہئگ اتکیئگ ےہ‪،‬ئگ اسئگ اکئگ وکیئئگ رشکئگ ںیہن۔‬

‫تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ بئگ ےسئگ رتہبئگ الکمئگ خرائگ یکئگ اتکبئگ ےہ‪،‬ئگ وہئگ صخشئگ اکایمبئگ وہئگ ایگئگ سجئگ ےکئگ دلئگ ںیمئگ اتکبئگ اہللئگ یکئگ روقنئگ ےہئگ اورئگ سجئگ وکئگ رفکئگ ےکئگ دعبئگ اہللئگ ےنئگ ‬
‫االسمئگ ےسئگ رشمفئگ قرامنائگ اورئگ سجئگ ےنئگ اسرےئگ اناینئگ اکومںئگ وکئگ وھچڑئگ رکئگ خرائگ یکئگ اتکبئگ وکئگ اےنپئگ ےیلئگ بختنمئگ قرامنا۔ےبئگ کشئگ خرائگ اکئگ الکمئگ رسارسئگ اچسیئئگ ےہ۔ئگ ااہتنیئئگ رپئگ اترئگ ےہئگ ‬
‫وجئگ اسئگ ےسئگ فغشئگ رےھکئگ متئگ یھبئگ اسئگ ےسئگ تبحمئگ ر‪،‬وھئگ اورئگ اےنپئگ ولقبئگ یکئگ اسریئگ وتہجئگ ےکئگ اسھتئگ خرائگ ےسئگ یقیقحئگ تبحمئگ دیپائگ رکوئگ اورئگ اسئگ ےکئگ الکمئگ یکئگ التوتئگ اورئگ ئگ اسئگ یکئگ نادئگ ‬
‫ےسئگ یھبکئگ ہنئگ ااتکؤاورئگ ہنئگ یھکئگ اہمترےئگ ولقبئگ الکمئگ اہللئگ یکئگ رطفئگ ےسئگ ےبئگ اینزئگ اورئگ تخسئگ وہں۔سپئگ خرائگ یہئگ یکئگ دنبیگئگ رکو‪،‬ئگ یسکئگ وکئگ اسئگ ےکئگ اسھتئگ ذرائگ یھبئگ رشکئگ ہنئگ انبؤئگ اورئگ ‬
‫اسئگ ےسئگ ڈرےتئگ روہ‪،‬ئگ اسیئگ ہکئگ ڈرےنئگ اک ئگ قحئگ ےہئگ اورئگ اےنپئگ کینئگ اامعلئگ یکئگ دصتقیئگ زنانئگ ےسئگ یھبئگ رکےتئگ روہ‪(،‬ینعیئگ زنانئگ ےسئگ ویہئگ وہکئگ وجئگ اہمترےئگ شانانئگ شانئگ وہ)اورئگ ‬
‫خرائگ یکئگ رتمحئگ اورئگ دنیئگ یکئگ اینبدئگ رپئگ آسپئگ ںیمئگ تبحمئگ ر‪،‬وھ۔ئگ واالسلمئگ مکیلعئگ وئگ رچمہااہلل۔"‬

‫ہبطخئگ ناہین‪:‬‬

‫الحمدہلل حمداکثیرا والصلوۃ والسالم علی رسولہ ارسلہ شاھداو نزیرا وداعیا الی اہلل باذنہ و رساجا منیرا و ع ٓلی آلہ و اصحابہ و سلم‬
‫تسلامیکثیرا کثیرا‬

‫بتقوی اہلل فان تقوی اہلل مالک الحسنات و علیکم بالطاعہ فانہ من یطع اہلل و رسولہ فقد فاذ فوزاعظامی و‬
‫ٰ‬ ‫اما بعد ‪:‬فیایھا الناس اوصیکم‬
‫ہلل َو َملٰئ ِ َک َت ٗہ ی َُص ُّل ْو َن َعل َی ال ان ِب ِّیؕ ی ٰۤ َا ُّی َہا اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا َص ُّل ْوا َعل َْی ِہ َو َس ِّل ُم ْوا َت ْسل ِ ْامی"اللھم صل علی سیدنا و موالنا‬
‫قال اہلل تعا ٰلی فی کتابہ المجید " ا ِ ان ا َ‬
‫محمد و علی آلہ و اصحابہ الذین اتبعوہ فی ساعۃ العرسۃ۔اللھم امرط شابیب رضوانک علی السابقین االولین من المھاجرین و االنصار خصوصا علی‬
‫افضل البرش بعد االنبی ٓاء بالتحقیق امیر المومنین سیدنا ابی برک الصدیق رضی اہلل تعا ٰلی عنہ و علی امیر المومنین سیدنا عمر الفاروق رضی اہلل‬
‫تعا ٰلی عنہ و علی امیر المومنین سیدنا عثمان بن عفان رضی اہلل تعا ٰلی عنہ و علی امیر المومنین سیدنا علی بن ابی طالب رکم اہلل تعالی عنھما علی‬
‫امھما سیدۃ نساء اھل الجنۃ فاطمۃ الذھراء رضی اہلل تعا ٰلی عنہا و علی س ٓائر الصحابۃ و التابعین رضوان اہلل تعا ٰلی علیھم اجمعین۔‬

‫اللھم انرص من نرص دین محمدﷺ و اجعلنا منھم‪ ،‬و اخذل من خذل دین محمدﷺ و التجعلنا منھم۔ عباد اہلل!رحمکم اہلل۔‬
‫ان اہلل یامر بالعدل و االحسان و ایتاء ذی الرق ٰبی و ینھی عن الفحش ٓاء و المنرک والبغی یعظکم لعلکم تذرکون()اذرکوا اہلل یذرک کم و ادعوہ یستجب‬
‫ٰ‬
‫لکم و لذرک اہلل تعا ٰلی اعلی و اولی و اعز واجل واکبر۔‬

‫اکنحئگ اکئگ ہبطخ‬

 ‫‪215‬‬

‫اکنحئگ یکئگ رشیعئگ تیثیحئگ اھجمسےن‪،‬ئگ اسئگ ےکئگ اقتوضںئگ وکئگ ذنہئگ نیشنئگ رکاےنئگ اورئگ اکنحئگ ےکئگ قلعتئگ ےسئگ اعدئئگ وہےنئگ وایلئگ میظعئگ ذہمئگ دارویںئگ وکئگ نادئگ دالےنئگ ےکئگ ےیلئگ ‬
‫لفحمئگ اکنحئگ ںیمئگ ہبطخئگ ڑپانھئگ ونسمنئگ ےہ۔اسئگ ومعقئگ رپئگ ےبطخئگ ےسئگ وپرائگ وپرائگ افدئہئگ ااھٹےنئگ ےکئگ ےیلئگ زنادہئگ انمبئگ ہیئگ ےہ ئگ ہکئگ اکنحئگ ڑپاھےنئگ واےلئگ ہبطخٔئگ اکنحئگ اکئگ ترہمجئگ اورئگ ‬
‫ئگ دنا‬
‫رصتخمئگ رشتحیئگ یھبئگ اینپئگ زنانئگ ںیمئگ شیپئگ رکئگ دنائگ رکںی‪،‬ئگ نائگ ہکئگ اسنیعمئگ ایھچئگ رطحئگ ھجمسئگ ںیکس‪،‬ئگ ایسئگ دصقمئگ ےکئگ شیپئگ رظنئگ ذلیئگ ںیمئگ ہبطخٔئگ اکنحئگ ےکئگ اسھتئگ اسئگ اکئگ ترہمجئگ یھب ئگ ‬
‫اجنائگ ےہ‪:‬‬

‫ان الحمد ہلل نستعینہ و نستغرفہ و نعوذ باہلل من رشور انفسنا من یھدہ اہلل فال مضل لہ و من یضللہ فال ھادی لہ و اشھد ان ال الہ اال‬
‫اہلل و اشھد ان محمدا عبدہ و رسولہ‬

‫َۚ َو اات ُقوا ا َ‬

‫ہلل اال ِذ ْی َت َس ٓا َءلُ ْو َن ب ِ ٖہ‬ ‫اس اات ُق ْوا َرباکُ ُم اال ِذ ْی َخ َل َقکُ ْم ِّم ْن انف ٍْس وااح َِدۃ ٍ او َخل ََق ِم ْن َہا َز ْو َج َہا َوبَ اث ِم ْن ُہ َما رِ َجاال َکثِی ْرا اون َِس ٓاء‬ ‫ی ٰۤ َا ُّی َہا ال ان ُ‬
‫ہلل َو َر ُس ْو َل ٗہ‬‫رف َلکُ ْم ذُن ُْوبَکُ ْمؕ َو َم ْن ُّی ِط ِع ا َ‬ ‫ان َعل َْیکُ ْم َرق ِ ْیبا ی ٰۤ َا ُّی َہا اال ِذیْ َن ٰا َمنُوا اات ُقوا ا َ‬
‫ہلل َو ق ُْولُ ْوا ق َْوال َس ِدیْداۙ ُّی ْصلِحْ َلکُ ْم اَ ْع َما َلکُ ْم َو َی ْغ ِ ْ‬ ‫ہلل ک َ َ‬
‫َو ْاال َْر َح َامؕ ا ِ ان ا َ‬
‫َف َق ْد ف ََاز ف َْوزا َعظ ِْامی۔‬

‫وقال رسول اہللﷺ واہلل انی الخشاکم ہلل واتقکم لہ ولکنی اصوم و افرط و اصلی وارقد و اتزوج النس ٓاء فمن رغب عن سنتی فلیس‬
‫منی۔ (اخبری)‬

‫"رکشو ئگ رعتفی ئگ خرا ئگ یہ ئگ ےک ئگ ےیل ئگ ےہ‪ ،‬ئگ مہ ئگ ایس ئگ ےس ئگ دمد ئگ اچےتہ ئگ ںیہ ئگ اور ئگ ایس ئگ ےس ئگ اےنپ ئگ گاوہں ئگ یک ئگ اعمیف ئگ اچےتہ ئگ ںیہ ئگ اور ئگ مہ ئگ اےنپ ئگ سفن ئگ یک ئگ رشاروتں ئگ او ئگ ر‬
‫تراویئںئگ ےکئگ ماقےلبئگ ںیمئگ اےنپئگ آپئگ وکئگ اہللئگ یکئگ انپہئگ ںیمئگ دےتیئگ ںیہ(تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ )ئگ سجئگ وکئگ خرائگ دیسیھئگ راہئگ الچےئ(اورئگ وہئگ ایسئگ وکئگ دیسیھئگ راہئگ رپئگ الچنائگ ےہئگ وجئگ پ ےنئگ اکئگ وایعقئگ ‬
‫ارادہئگ رھکائگ وہ)ئگ وتئگ اسئگ وکئگ وکیئئگ یھٹلاائگ ںیہنئگ اتکسئگ اورئگ سجئگ وکئگ خرائگ رمگاہئگ رکنائگ ےہئگ (اورئگ وہئگ ایسئگ وکئگ رمگاہئگ رکنائگ ےہئگ وجئگ رمگاہئگ وہنائگ اچاتہئگ ےہ)وتئگ اسئگ وکئگ وکیئئگ دیسیھئگ راہئگ رپئگ الئگ ںیہنئگ اتکسئگ اورئگ ‬
‫ںیمئگ وگایہئگ داتیئگ وہںئگ ہکئگ اہللئگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ وبعم ئگ دںیہنئگ اورئگ ںیمئگ وگایہئگ داتیئگ وہںئگ ہکئگ دمحمﷺ اہللئگ ےکئگ دنبےئگ اورئگ اسئگ ےکئگ روسلئگ ںیہ۔‬

‫اےئگ اامینئگ واول!ئگ کیھٹئگ کیھٹئگ اہللئگ اکئگ وقتیئگ اایتخرئگ رکوئگ اورئگ رمےتئگ دمئگ کئگ خرائگ یکئگ وافداریئگ اورئگ ااطعئگ اعشریئگ رپئگ اقمئئگ روہ۔‬

‫اےئگ ولوگ!ئگ اےنپئگ ربئگ ےکئگ بضغئگ ےسئگ ڈروئگ سجئگ ےن ئگ ںیہمتئگ اکئگ اجنئگ ےسئگ دیپائگ ایکئگ اورئگ ایسئگ اجنئگ ےسئگ اسئگ اکئگ وجڑائگ دیپا ئگ قرامنائگ اورئگ رھپئگ انئگ دوونںئگ ےکئگ ذرےعیئگ ‬
‫تہبئگ ےسئگ رمدئگ اورئگ وعرںیتئگ الیھپںیئئگ اسئگ ناےنلئگ واےلئگ اہللئگ یکئگ نارایگضئگ ےسئگ ےتچبئگ رانہ‪،‬سجئگ اکئگ وا ہطئگ دےئگ رکئگ متئگ ادکیورسےئگ ےسئگ اےنپئگ وقحقئگ امےتگنئگ وہئگ اورئگ رہتشئگ داروںئگ ‬
‫ےکئگ وقحقئگ اکئگ ناسئگ وئگ احلظئگ ر‪،‬وھئگ نیقیئگ اجونئگ خرائگ اہمتریئگ ناراینئگ رکئگ راہئگ ےہ۔‬

‫اے ئگ اامین ئگ واول! ئگ اہلل ئگ ےس ئگ ڈرےت ئگ روہ ئگ اور ئگ یچج ئگ یلت ئگ وبضمط ئگ نات ئگ زنان ئگ ےس ئگ اکنول! ئگ اہلل ئگ اہمترے ئگ اامعل ئگ یک ئگ االصح ئگ قرامےئ ئگ اگ ئگ ئگ اور ئگ گاوہں ئگ رپ ئگ اعمیفئگ اک ئگ رپدا ئگ ڈالئگ ‬
‫ےاگئگ اورئگ وجئگ ولگئگ اہللئگ اورئگ اسئگ ےکئگ روسلئگ یکئگ ااطعئگ اورئگ قرامربنداریئگ رکںیئگ ےگئگ وہئگ میظعئگ اکایمیبئگ ےسئگ رسقرازئگ وہںئگ ےگ۔‬
‫د ئگ ‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ارشادئگ قرامنا‪:‬‬

 ‫‪216‬‬

‫"خرائگ یکئگ مسقئگ ںیمئگ متئگ بئگ ںیمئگ خرائگ ےسئگ زنادہئگ ڈرےنئگ واال‪،‬ئگ متئگ بئگ ںیمئگ زنادہئگ اس ئگ یکئگ نارایگضئگ ےسئگ ےنچبئگ واالئگ وہں‪،‬ئگ نکیلئگ ریمائگ احلئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ ںیم ئگ یھبکئگ لفنئگ ‬
‫روزے ئگ رھکا ئگ وہں‪ ،‬ئگ یھبک ئگ ریغب ئگ روزےئگ ےک ئگ راتہئگ وہں‪ ،‬ئگ راوتں ئگ وک ئگ امنزئگ یھب ئگ ڑپاتھئگ وہں ئگ اورئگ وسنائگ یھب ئگ وہں ئگ اور ئگ وعروتں ئگ ےسئگ اکنح ئگ یھب ئگ رکنائگ وہں ئگ سپ ئگ وج ئگ ریمی ئگ اسئگ سئگ ‬
‫ےئگ اسئگ اکئگ ھجمئگ ےسئگ وکیئئگ قلعتئگ ںیہن۔"‬
‫ےسئگ ہنمئگ ریھپ ئگ ‬

‫ااختسرہ‬

‫زدنیگئگ ےکئگ ئگ امہئگ اعمالمتئگ الثمًئگ رفس‪،‬ئگ اکنح‪،‬ئگ المزم‪،‬ئگ اورئگ اجتریتئگ اومرئگ وریغہئگ ںیمئگ ااختسرہئگ رک ایئگ ےیجیک۔ئگ ااختسرہئگ ےکئگ ینعمئگ ںیہئگ ریخئگ اورئگ الھبیئئگ بلطئگ رکنائگ نجئگ امہئگ ‬
‫ئ‬
‫ئگ اجتئگ اکومںئگ ںیمئگ آپئگ رپئگ ریخئگ اکئگ ولہپئگ واحضئگ ہنئگ وہئگ انئگ ںیمئگ ااختسرہئگ اکئگ رضورئگ امامتمئگ ےیجیکاورئگ رھپئگ سجئگ رطفئگ بلقئگ اکئگ الیمنئگ سوسسئگ وہئگ ائگ اسئگ وکئگ ئاضےئئگ الہیئگ ٰھجمسئگ رکئگ اایتخرئگ رکئگ ‬
‫اور ر‬
‫ےیجیلئگ ااختسرہئگ اکئگ رطہقیئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ جئگ یھبئگ وکیئئگ ریغئگ ومعمیلئگ اکمئگ درشیپئگ وہئگ وتئگ رکموہئگ اورئگ رحامئگ اواقتئگ ےکئگ والوہئگ جئگ یھبئگ اچںیہئگ دوئگ ر تعئگ لفنئگ ادائگ ےیجیکئگ اورئگ رھپئگ ااختسرہئگ یکئگ داعئگ ‬
‫دعسنبئگ ایبئگ واقصؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ ےنئگ قرامنا‪:‬‬
‫ڑپےیھ۔ئگ رضحتئگ ئگ ‬

‫"خرائگ ےسئگ ااختسرہئگ رکنائگ اوالدئگ آدمؑئگ یکئگ اعسدتئگ ےہئگ اورئگ ئاضےئئگ الہٰیئگ رپئگ رایضئگ وہئگ اجنائگ یھبئگ اوالدئگ آدمؑئگ یکئگ اعسدتئگ ےہئگ اورئگ اوالدئگ آدمؑئگ یکئگ دبا یتئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ وہئگ خرائگ ےسئگ ‬
‫ااختسرہئگ ہنئگ رکےئگ اورئگ خرائگ یکئگ ئاضئگ رپئگ نائگ وخشئگ وہ۔(دنسمئگ ادمح)‬

‫اورئگ یبنﷺ ےنئگ ہیئگ یھبئگ قرامنا‪:‬‬

‫"ااختسرہئگ رکےنئگ واالئگ یھبکئگ نارمادئگ ںیہنئگ وہنائگ اورئگ وشمرہئگ رکےنئگ واالئگ یھبکئگ نادمئگ ںیہنئگ وہنائگ اورئگ افکیئگ ےسئگ اکمئگ ےنیلئگ واالئگ یھبکئگ یسکئگ اکئگ اتحمجئگ ںیہنئگ وہنا۔(ربطاین)‬

‫رضحتئگ اجترؓئگ اکئگ ایبنئگ ےہئگ ہکئگ یبنﷺ سجئگ رطحئگ ںیمہئگ قرآنئگ ڑپاھنائگ رکےتئگ ےھتئگ ایسئگ رطحئگ ہرئگ اکمئگ ںیمئگ ااختسرہئگ رکےنئگ یکئگ یھبئگ میلعتئگ دےتیئگ ےھت‪،‬ئگ قرامےتئگ ‪:‬ئگ ‬
‫ تعلفنئگ ڑپےھئگ اورئگ رھپئگ ہیئگ داعئگ ڑپےھ۔(اخبری)‬
‫"جئگ متئگ ںیمئگ ےسئگ وکیئئگ یسکئگ امہئگ اعمےلمئگ ںیمئگ رکفئگ دنمئگ وہئگ وتئگ دوئگ ر ئگ ‬

‫اللھم انی استخیرک بعلمک واستقدرک بقدرتک و اسئلک من فضلک العظیم فانک تقدر وال اقدر و تعلم وال اعلم ونت عالم الغیوب۔‬

‫اللھم ان کنت تعلم ان ھذا االمر‪؎۷‬خیر لی فی دینی و معیشتی و عاقبۃ ارفی فاقدرہ لی و یرسہ لی ثم بارک لی فیہ و ان کنت تعلم ان ھذا االمر‬
‫رشلی فی دینی و معیشتی و عاقبۃ امری فاِصفہ عنی واسفنی عنہ و اقدرلی الخیر حیث کان ثم ارضنی بہ۔‬

‫خرانا!ئگ ںیمئگ ھجتئگ ےسئگ ریتےئگ ملعئگ ےکئگ واےطسئگ ےسئگ ریخئگ اکئگ بلطئگ اگرئگ وہںئگ اورئگ ریتی ئگ دقرتئگ ےکئگ ذرےعیئگ ھجتئگ ےسئگ ریتے ئگ میظعئگ لضئگ اکئگ وسالئگ رکنائگ وہں‪،‬ئگ اسئگ ‬
‫ےیلئگ ہکئگ وتئگ دقرتئگ واالئگ ےہئگ اورئگ ےھجمئگ ذرائگ دقرتئگ ںیہنئگ وتئگ ملعئگ واالئگ ےہئگ ئگ اورئگ ےھجمئگ ملعئگ ںیہنئگ اورئگ وتئگ بیغئگ یکئگ اسریئگ ناوتںئگ وکئگ وخبئگ اجاتنئگ ےہ۔‬
 ‫‪217‬‬

‫خرانا!ئگ ارگئگ ریتےئگ ملعئگ ںیمئگ ہیئگ اکمئگ ریمےئگ ےیلئگ رتہبئگ ےہئگ ریمےئگ دنیئگ وئگ داینئگ ےکئگ احلظئگ ےسئگ اورئگ ااجنمئگ ےکئگ احلظئگ ےسئگ وتئگ ریمےئگ ےیلئگ اےسئگ دقمرئگ قرامئگ اورئگ ریمےئگ ‬
‫ےیلئگ اسئگ وکئگ آاسنئگ رکئگ اورئگ ریمےئگ ےیلئگ اسئگ وکئگ ابمرکئگ انبئگ دےئگ اورئگ ارگئگ ریتےئگ ملعئگ ںیمئگ ہیئگ اکمئگ ریمےئگ ےیلئگ ترائگ ےہ‪،‬ئگ ریمےئگ دنیئگ اورئگ داینئگ ےکئگ احلظئگ ےسئگ اورئگ ئگ ااجنمئگ ےکئگ احلظئگ ‬
‫ےس ئگ وت ئگ اس ئگ اکم ئگ وک ئگ ھجم ئگ ےس ئگ دور ئگ رھک ئگ اورئگ ےھجم ئگ اس ئگ ےس ئگ اچبےئ ئگ رھک ئگ اور ئگ ریمےئگ ےیل ئگ ریخ ئگ اور ئگ الھبیئ ئگ دقمر ئگ قرام ئگ ںاہں ئگ ںیہکئگ یھب ئگ وہ ئگ اور ئگ رھپ ئگ ےھجم ئگ اسئگ رپ ئگ رایض ئگ و ئگ وسکیئگ یھب ئگ قرامئگ ‬
‫دے۔‬

‫اامسےئئگ ینسحٰ‬

‫ترہیکئگ سفنئگ اورئگ امطنئگ بلقئگ اکئگ دنتسمئگ اورئگ وفحمظئگ ذرہعیئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ ذرکئگ الہ ئگ ی ٰےسئگ اینپئگ زنانئگ ترئگ رںیھک‪،‬ئگ اسئگ یکئگ افصتئگ اکئگ وردئگ رکںیئگ ‬

‫………………………………………………………………………………………………………‬

‫اہیں…… ےکئگ اجبےئئگ اینپئگ احجئگ اکئگ نامئگ ےلئگ رکئگ اےسئگ ایبنئگ رکےئگ نا…… ےتہکئگ وقئگ اینپئگ درشیپئگ احجئگ اکئگ وصرئگ رکے۔‬ ‫‪؎۷‬‬

‫اورئگ اامینئگ وئگ وعشرئگ ےکئگ اسھتئگ انئگ ئگ افصتئگ وکئگ دلئگ وئگ دامغئگ رپئگ اطریئگ رےنھکئگ یکئگ اعدتئگ ڈاں‪،‬ئگ قرآنئگ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫ا‬
‫ہلل ذ ِ ْرکا َکثِی ْراۙ او َس ِّب ُح ْوہُ ب ُ ْ َ‬
‫رکۃ او اَصِ ْیال(ازحاب‪)۴۰:‬‬ ‫ی ٰۤ َا ُّی َہا ال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا اذ ُ ُ‬
‫ْرکوا ا َ‬

‫"اامینئگ واول!اہللئگ اکئگ ذرکئگ رثکتئگ ےسئگ رکےتئگ روہئگ اورئگ حبصئگ وئگ شامئگ اسئگ یکئگ حیبستئگ ںیمئگ ےگلئگ روہ۔"‬

‫اورئگ وسرہئگ ارعافئگ ںیمئگ ےہ‪َ :‬و ِہلِل ْاال َْس َم ٓا ُء ا ْل ُح ْسن ٰی فَا ْد ُع ْوہُ ب ِ َہا‬

‫"اورئگ اہللئگ ےکئگ ئگ اےھچئگ اےھچئگ نامئگ ںیہئگ سپئگ انئگ اےھچئگ ناومںئگ ےسئگ اسئگ وکئگ اکپرےتئگ روہ۔"‬

‫انئگ ناومںئگ یکئگ لیصفتئگ اورئگ اسئگ ےکئگ وعیسئگ اقتےضئگ قرآنئگ ںیمئگ یھبئگ واضجئگ ےکئگ اسھتئگ ایبنئگ ےیکئگ ےئگ ںیہئگ اورئگ یبنﷺ ےنئگ یھبئگ انئگ افصتئگ یکئگ دعتاد‪،‬ئگ لیصفتئگ ‬
‫اورئگ انئگ وکئگ وفحمظئگ رکےنئگ اکئگ میظعئگ ہلئگ اتبےتئگ وہےئئگ انئگ ےکئگ وردئگ یکئگ تربیغئگ دیئگ ےہ‪،‬ئگ آپﷺ اکئگ ارشادئگ ےہ‪:‬‬

‫"خرائگ ےکئگ اننونے……… اکئگ مکئگ ………… وپرےئگ وسئگ نامئگ ںیہئگ وجئگ صخشئگ انئگ وکئگ وفحمظئگ رکئگ ےلئگ اگئگ جئگ ںیمئگ دالخئگ وہئگ اگ۔"(اخبری)‬

‫افصتئگ الہیئگ ٰوکئگ وفحمظئگ رکےنئگ اکئگ بلطمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ انئگ وکئگ ںیھجمس‪،‬ئگ انئگ وکئگ خربئگ رکںی‪،‬ئگ انئگ ےکئگ اقتوضںئگ رپئگ لمعئگ رکںیئگ اورئگ انئگ ےکئگ اطمقبئگ اینپئگ زدنیگئگ وکئگ ‬
‫ڈاھےنلئگ یکئگ وکششئگ رکںی……… اسئگ اک ئگ حیحصئگ رطہقیئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ آپئگ ذوقئگ وئگ وشقئگ ےکئگ اسھتئگ التوتئگ ےیجیک‪،‬قرآنئگ ناکئگ وکئگ ڑپےنھئگ یکئگ اعدتئگ ڈاےیلئگ اورئگ نادنبیئگ ےکئگ اسھتئگ ‬
‫اس ئگ ںیم ئگ م ر ئگ و ئگ دتتر ئگ وک ئگ اےنپ ئگ اورپ ئگ الزم ئگ رک ئگ ےیجیل ئگ رھپ ئگ ان ئگ دنتسم ئگ ااحدی ئگ اک ئگ اطمہعل ئگ یھب ئگ وتہج ئگ اور ئگ اکامہک ئگ ےک ئگ اسھت ئگ ےیجیک ئگ نج ئگ ںیم ئگ ان ئگ افصت ئگ الہی ئگ ٰاک ئگ وہفمم ئگ اور ئگ اقتےض ئگ ذنہئگ ‬
‫نیشنئگ رکاےئئگ ےئگ ںیہ۔ئگ زینئگ انئگ ونسمنئگ اذاکرئگ اورئگ داعؤںئگ وکئگ یھبئگ تعیبطئگ یکئگ احرضیئگ اورئگ وسکییئئگ ےکئگ اسھتئگ ڑپےنھئگ اکئگ امازامئگ ےیجیکئگ وجئگ ناومعلمئگ انئگ افصتئگ الہٰیئگ رپئگ لمتشمئگ وہیتئگ ‬
‫ئگ انسحل ٰوکئگ عمجئگ ایکئگ ےہ۔‬
‫ںیہ۔ئگ قرآنئگ رپئگ رظنئگ رےنھکئگ واےلئگ املعءئگ ےنئگ قرآنئگ یہئگ ےسئگ انئگ اننونےئگ اامسےئ ئگ ‬
 ‫‪218‬‬

‫‪۷‬۔اہلل…………ہیئگ اخقلئگ اکانئتئگ یکئگ ذاتئگ اکئگ نامئگ ےہئگ وجئگ امتمئگ ایلعٰئگ افصتئگ اورئگ ریخئگ وئگ ترتئگ اکئگ رس ہمشچئگ ےہ‪،‬ہیئگ نامئگ اسئگ ےکئگ وسائگ ہنئگ یھبکئگ یسکئگ ےکئگ ےیلئگ وبالئگ ایگئگ ئگ اورئگ ہنئگ وبانلئگ حیحصئگ ‬
‫م‬
‫ےہ۔ئگ اہللئگ یہئگ آپئگ یکئگ وتنحمںئگ اکئگ یقیقحئگ رمکرئگ ےہ‪،‬ویہئگ آپئگ یکئگ ابعدتئگ وئگ قرناینئگ اکئگ اہنتئگ قحتسمئگ ےہئگ اورئگ ویہئگ امتمئگ ئگ رطخاتئگ ےسئگ افحتظئگ یکئگ وادحئگ انپہئگ ئگ اگہئگ ےہ‪،‬ئگ سپئگ ایسئگ یکئگ حیبررئگ ‬
‫ےسئگ دلئگ وکئگ آنادئگ رےیھک‪،‬ئگ ایسئگ یکئگ ناصلخہنئگ ابعدتئگ ےیجیکئگ اورایسئگ رپئگ اامتعدئگ اورئگ رھبوہسئگ ےیجیک۔‬

‫َو اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ۤۡوا اَ َش ُّد حُ ًّبا لِّل ِہ (ارقبلہ‪)۷۵۹:‬‬

‫"اورئگ اامینئگ رےنھکئگ واےلئگ وماص نئگ اہللئگ ےسئگ دشیرئگ تبحمئگ رےتھکئگ ںیہ۔"‬

‫الدیْ ُن ا ْل َخال ِ ُص (ازلرم‪)۲:‬‬ ‫ہلل ُم ْخلِصا ال ُہ ِّ‬

‫الدیْ َنؕ اَ َال ِہلِل ِّ‬ ‫اِن ا ۤا اَنْزَ ْل َن ۤا اِل َْی َ‬
‫ک ا ْل ِک ٰت َب بِا ْل َح ِّق فَا ْعبُ ِد ا َ‬

‫"اےئگ ینب!ئگ ہیئگ اتکبئگ مہئگ ےنئگ آپئگ یکئگ رطفئگ ترقحئگ نازلئگ یکئگ ےہئگ سپئگ اہللئگ یک ئگ ئگ ابعدتئگ ےیجیک‪،‬ئگ ااطعئگ وکئگ اسئگ ےکئگ ےیلئگ اخصلئگ رکےتئگ وہےئئگ ایھچئگ رطحئگ ھجمسئگ ‬
‫ےیجیلئگ ہکئگ ااطعئگ وئگ دنبیگئگ رصفئگ اہللئگ یہئگ اکئگ قحئگ ےہ۔"‬

‫ُرش َک ب ِ ٖہ (احردع‪)۰۹:‬‬ ‫ُق ْل اِن ا َم ۤا اُ ِم ْرتُ اَ ْن اَ ْعبُ َد ا َ‬

‫ہلل َو َ ۤال ا ْ ِ‬

‫اوریسکئگ وکئگ یھبئگ اسئگ اکئگ رشکئگ ہنئگ ابنؤں۔"‬

‫ےیجیےھجمئگ وتئگ سبئگ یہیئگ مکحئگ المئگ ےہئگ ہکئگ ںیمئگ اہللئگ یکئگ ابعدتئگ رکوںئگ ئگ ‬
‫" ہہئگ د ئگ ‬

‫َو َعل َی اہللِ َف ْل َی َت َوک ا ِل ال ُْم َت َوکِّلُ ْو َن (اترامیہ‪)۷۲:‬‬

‫ہللیہئگ رپئگ رھبوہسئگ رکےتئگ ںیہ۔"‬

‫"اورئگ رھبوہسئگ رکےنئگ واےلئگ ا ئگ ‬

‫الرحمن…………وہ ئگ ذات ئگ سج ئگ یک ئگ رتمح ئگ ںیم ئگ ااہتنیئ ئگ وجش ئگ و ئگ خروش ئگ ےہاور ئگ وج ئگ ےب ئگ ناناں ئگ رمح ئگ رکےن ئگ وایل ئگ ےہ ئگ سج ئگ ےن ئگ اینپ ئگ رتمح ئگ ےس ئگ انان ئگ وک ئگ میظع ئگ ترنیئگ ‬
‫‪۲‬۔ ٰ‬
‫وتمعنںئگ ےسئگ ونازائگ ےہ۔‬

‫انۙ َع ال َم ُہ ا ْلب َ َی َ‬
‫ان (ا ٰ‬
‫حرمح‪ ۷:‬ئگ نا‪)۴‬‬ ‫اال ْن َس َ‬
‫ٰانؕ َخل ََق ْ ِ‬
‫ْرق َ‬ ‫ا‬
‫اَل ار ْح ٰم ُنۙ َعل َم ال ُ ْ‬

‫" ٰ‬
‫رمحئگ ےنئگ ہیئگ قرآنئگ اھکسنائگ ےہئگ انانئگ وکئگ دیپائگ رکئگ ےکئگ وقتئگ وگنایئئگ ےسئگ ونازا۔"‬

‫ئگ تائگ رہظمئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ اسئگ ےنئگ انانئگ وکئگ قرآنئگ یسیجئگ میظعئگ تمعنئگ یشخبئگ اورئگ رھپئگ انانئگ وکئگ وقتئگ وگنایئئگ ےسئگ ونازرکئگ دورسیئگ ولخماقتئگ ‬
‫خرائگ یکئگ رامحنئگ اکئگ بئگ ےس ر‬
‫ںیمئگ وصخیصئگ امازئگ اطعئگ قرامنا۔‬
 ‫‪219‬‬

‫‪۰‬۔الرحیم…………وہئگ ذاتئگ سجئگ اکئگ رمحئگ مہیپئگ وہئگ راہئگ ےہئگ سجئگ یکئگ دایمئئگ رتمحئگ اکئگ ہلسلسئگ یھبکئگ عطقنمئگ ںیہنئگ وہنا۔ئگ داینئگ ںیمئگ یھبئگ ئگ اسئگ یکئگ لسلسمئگ رتمحئگ ےکئگ اسےئئگ یہئگ ںیمئگ ‬
‫انانئگ رپورشئگ نائگ راہئگ ےہ‪،‬ئگ تریقئگ رکئگ راہئگ ےہئگ ویکینںئگ یکئگ راہئگ رپئگ ترھئگ راہئگ ےہ‪،‬ئگ لمعئگ یکئگ تلہمئگ نائگ راہئگ ےہئگ اورئگ آخرتئگ ںیمئگ یھبئگ وماص نئگ اسئگ یکئگ ایسئگ تفئگ یکئگ ترتئگ ےسئگ جئگ یسیجئگ ‬
‫آرامئگ اگہئگ ںیمئگ شیعئگ وئگ وکسنئگ یکئگ زدنیگئگ ناںیئئگ ےگ۔‬

‫َو ا ِ ْن َت ُع ُّد ْوا ن ِْع َم َۃ اہللِ َال تُ ْح ُص ْو َہاؕ ا ِ ان ا َ‬

‫ہلل َل َغف ُْو ٌر ارح ِْی ٌم (الحنل‪)۷۸:‬‬

‫"اورئگ ارگئگ متئگ خرائگ یکئگ وتمعنںئگ اکئگ اسحبئگ اگلنائگ اچوہئگ وتئگ اسحبئگ ںیہنئگ اگلئگ تکسئگ ینعیئگ خرائگ یکئگ ےبئگ ناناںئگ اورئگ مہیپئگ وتمعنںئگ اکئگ امشرئگ نکمئگ ںیہن‪،‬انانئگ زدنیگئگ ےکئگ ےحملئگ ےحملئگ ‬
‫ںیمئگ خرائگ یکئگ رتمحئگ وئگ وتہجئگ اکئگ اتحمجئگ ےہئگ اورئگ اسئگ یکئگ روتمحںئگ یکئگ نارشئگ لسلسمئگ وہئگ ریہئگ ےہ۔"‬

‫ان بِال ُْم ْءو ِمنِی ْ َن َرح ِْامی() َت ِح ای ُت ُہ ْم َی ْو َم یَ ْل َق ْون َ ٗہ َسل ٰ ٌمَۚۚ َواَ َع اد َل ُہ ْم اَ ْجرا َ ِ‬
‫رکیْما‬ ‫ہُ َو اال ِذ ْی ی َُصل ِّْی َعل َْیکُ ْم َو َملٰۤئ ِ َک ُت ٗہ لِیُ ْ ِ‬
‫رخ َجکُ ْم ِّم َن ُّ‬
‫الظلُ ٰمتِ الِ َی ال ُّن ْورِؕ َوک َ َ‬
‫(ازحاب‪ ۴۰:‬ئگ ۔‪)۴۴‬‬

‫"ویہئگ ےہئگ وجئگ متئگ رپئگ رتمحئگ قرامئگ راہئگ ےہ‪،‬ئگ اورئگ اس ئگ ےکئگ قرےتش ئگ اہمترےئگ ےیلئگ داعےئئگ رتمحئگ رکےتئگ ںیہئگ نائگ ہکئگ وہئگ ںیہمتئگ نارویکیںئگ ںیمئگ ےسئگ اکنلئگ رکئگ روینشئگ ںیمئگ ‬
‫الےئ۔وہئگ ومونمںئگ رپئگ تہبئگ یہئگ رمحئگ قرامےنئگ واالئگ ےہ‪،‬ئگ سجئگ روزئگ وہئگ اسئگ ےسئگ الماقتئگ رکںیئگ ےگئگ وتئگ انئگ اکئگ اابقتسلئگ السمئگ ےسئگ وہاگ‪،‬ئگ اورئگ انئگ ےکئگ ےیلئگ خرائگ ےنئگ تتئگ وئگ ارکامئگ اکئگ ‬
‫ ہلئگ ایہمئگ رکئگ راھکئگ ےہ۔"‬

‫‪۴‬۔الملک…………اکانئتئگ اکئگ یقیقحئگ نادشاہئگ سجئگ یکئگ رمکحاینئگ دوونںئگ ںاہنئگ ںیمئگ ےہ۔‬

‫ہلل ال َْمل ِ ُ‬
‫ک ا ْل َح ُّق (اوملونمن‪)۷۷۹:‬ئگ "سپئگ ناالوترترئگ ےہئگ اہلل‪،‬ئگ نادشاہئگ یقیقح۔"‬ ‫َف َت ٰعل َی ا ُ‬

‫‪۵‬۔القدوس…………امتمئگ ویعبئگ اورئگ ویطلغںئگ ےسئگ رسارسئگ ناکئگ اسئگ ےیلئگ ایسئگ اکئگ اجیھبئگ وہائگ اقوننئگ ہرئگ اطخئگ ےسئگ وفحمظئگ ےہ۔‬

‫‪۹‬۔السالم…………امتمئگ اقنصئئگ اورئگ زمکورویںئگ ےسئگ السمئگ اورئگ وفحمظ۔‬

‫‪۱‬۔المءومن…………امتمئگ آافتئگ اورئگ ذعابئگ ےسئگ ا ئگ ‬

‫نموئگ اامنئگ ںیمئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫‪۸‬۔المھیمن…………ولخمقئگ یکئگ ناراینئگ رکےنئگ واالئگ اورئگ اطخؤ ئگ ‬

‫ںےسئگ وفحمظئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫‪۶‬۔العزیز………… تتئگ وئگ ادتقارئگ اکئگ وادحئگ رس ہمشچئگ سجئگ اکئگ ادتقارئگ بئگ رپئگ احویئگ ےہ۔‬

‫ا ِ ان ا ْل ِعزا َۃ ِہلِل َجمِ ْیعا (ویسن‪)۹۵:‬ئگ " تتئگ اسریئگ یکئگ اسریئگ اہللئگ ےکئگ ےیلئگ ےہ۔"‬
 ‫‪220‬‬

‫‪۷۳‬۔الجبار…………زتردبئگ ےبلغئگ اورئگ زورئگ واالئگ ولخمقئگ یکئگ ڑگبیئگ انبےنواال۔‬

‫‪۷۷‬۔المتکبر…………تمئگ وربکنایئئگ اکئگ رس ہمشچ‪،‬ئگ سجئگ یکئگ ربکنایئئگ ںیمئگ وکیئئگ رشکئگ ںیہن۔‬

‫ُرش ُک ْو َن (ارشحل‪)۲۰:‬‬
‫اار ال ُْم َت َکبِّرُؕ ُس ْب ٰح َن اہللِ َع اما ی ْ ِ‬ ‫ہُ َو اہللُ اال ِذ ْی الَ ۤ اِل ٰ َہ ا ِ اال ہُ َوَۚ اَل َْمل ِ ُ‬
‫ک ا ْل ُق ُّد ْو ُس ا‬
‫السل ٰ ُم ال ُْم ْءو ِم ُن ال ُْم َہ ْیمِ ُن ال َْعزِیْز ُا ْل َجب ُ‬

‫"ویہ ئگ اہلل ئگ ےہ ئگ سج ئگ ےک ئگ وسا ئگ وکیئ ئگ وبعمد ئگ ںیہن‪،‬نادشاہ ئگ یقیقح‪،‬ناک ئگ ذات‪ ،‬ئگ ہرصقن ئگ ےس ئگ السم‪ ،‬ئگ انم ئگ واامن ئگ ںیم ئگ رےنھک ئگ واال‪ ،‬ئگ ابہگنن ئگ ب ئگ رپ ئگ اغل‪،‬ئگ ‬
‫زتردبئگ ترایئئگ واال‪،‬ناکئگ وئگ ترترےہئگ اہللئگ انئگ زیچوںئگ ےسئگ نجئگ وکئگ ہیئگ ولگئگ اسئگ اکئگ رشکئگ قرارئگ ردےتیئگ ںیہ۔"‬

‫‪۷۲‬۔الخالق…………انمبئگ احلئگ وقوتںئگ اورئگ الصحؤںئگ ےسئگ آراہتسئگ اورئگ رتہبنیئگ ووجدئگ ےنشخبئگ واال۔‬

‫‪۷۰‬۔الباری………… ئگ ‬
‫ہرزیچئگ وکئگ دعمئگ ےسئگ ووجدئگ ںیمئگ الےنئگ واال‪،‬ئگ ےبئگ اثملئگ ومخر۔‬

‫‪۷۴‬۔المصور…………ولخماقتئگ یکئگ وصرتئگ رگیئگ ئگ رکےنئگ واال۔‬

‫ہُ َو اال ِذ ْی ی َُصو ُِّر ُک ْم فِی ْاال َْر َحام ِ َک ْی َ‬

‫ف َیشَ ٓا ُءؕ (آلئگ رمعان‪)۹:‬‬

‫"ویہئگ ےہئگ وجئگ (امؤںئگ ےک)رومحںئگ ںیمئگ یسیجئگ اچاتہئگ ےہئگ اہمتریئگ وصرںیتئگ انبنائگ ےہ۔"‬

‫َصو َار ُک ْم َف َا ْح َس َن ُص َو َر ُک ْم (ؤمنم‪)۹۴:‬‬

‫سےنئگ اہمتریئگ وصرںیتئگ انبںیئئگ اورئگ رتہبنیئگ وصرںیتئگ انبںیئ۔"‬

‫"ا ئگ ‬

‫ہُ َو اہللُ ا ْل َخال ِ ُق ال َْبارِ ُئ ال ُْم َصو ُِّر َلہُ ْاال َْس َم ٓا ُء ا ْل ُح ْسن ٰی (ارشحل‪)۲۴:‬‬

‫"ویہئگ اہللئگ ےہئگ اکانئتئگ اکئگ اخقل‪،‬ئگ ااجیدئگ وئگ ارتخاعئگ رکےنئگ واال‪،‬ئگ وصرںیتئگ انبےنواال‪،‬ئگ اورئگ ایسئگ ےکئگ ےیلئگ ںیہئگ اےھچئگ اےھچئگ نام۔"‬

‫‪۷۵‬۔الغفار…………تہبئگ زنادہئگ اعمفئگ قرامےنئگ واالئگ اورئگ ےنشخبئگ واال۔‬

‫ان غ اَفاراۙ (ونح‪)۷۳:‬‬

‫رف ْوا َرباکُ ْمؕ اِن ا ٗہ ک َ َ‬ ‫َف ُقل ُْت ْ‬
‫اس َت ْغ ِ ُ‬

‫"اورئگ ںیمئگ ےنئگ اہکئگ ہکئگ اےنپئگ ربئگ ےسئگ رفغمتئگ اچوہ‪،‬ئگ وہئگ تہبئگ زنادہئگ اعمفئگ قرامےنئگ واالئگ ےہ۔"‬
 ‫‪221‬‬

‫‪۷۹‬۔القھار…………اینپئگ ولخمقئگ رپئگ اکلمئگ ہبلغئگ اورئگ اایتخرئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫‪۷۱‬۔الواحد…………االیکئگ سجئگ یکئگ ذاتئگ وئگ افصتئگ دقرتئگ ووقحقئگ ںیمئگ وکیئئگ رشکئگ ںیہن۔‬

‫ک ال َْی ْو َمؕ ِہلِل ال َْواح ِ ِد ا ْل َقہاارِ (ؤمنم‪)۷۹:‬‬

‫ل ِ َم ِن ال ُْم ْل ُ‬

‫"آجئگ سکئگ یکئگ وکحمئگ ےہ‪،‬ئگ اہللئگ یکئگ وجئگ اکئگ ےہئگ اورئگ بئگ رپئگ اغلئگ ےہ۔"‬

‫‪۷۸‬۔التواب…………دنبوںئگ یکئگ احلئگ رپئگ وتہجئگ قرامےنئگ واالئگ اورئگ اگہنگروںئگ یکئگ وتہبئگ وبقلئگ رکےنئگ واال۔‬

‫ہلل ہُ َو ال اتو ُ‬
‫ااب ال ارح ِْی ُم (وتہب‪)۷۷۸:‬‬ ‫ث ُ ام َت َ‬
‫اب َعل َْیہِ ْم ل ِ َیت ُْوب ُ ْواؕ ا ِ ان ا َ‬

‫"رھپئگ خرائگ ےنئگ انئگ رپئگ وتہجئگ قرامیئئگ ہکئگ ہیئگ وتہبئگ رکںی‪،‬ئگ ےبئگ کشئگ اہللئگ یہئگ تہبئگ زنادہئگ وتہبئگ وبقلئگ رکےنئگ واالئگ اورئگ رمحئگ قرامےنئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫‪۷۶‬۔الوھاب…………ےبئگ رغضئگ ششخبئگ اورئگ اخسوتئگ رکےنئگ واال۔‬

‫ک اَن ْ َت ال َْو اہ ُ‬
‫اب (آلئگ رمعان‪)۸:‬‬ ‫َو َہ ْب َل َنا ِم ْن ال ُدن ْ َ‬
‫ک َر ْح َمۃَۚ اِن ا َ‬

‫"ںیمہئگ اےنپئگ ناسئگ ےسئگ رتمحئگ اطعئگ قرام‪،‬ئگ ےبئگ کشئگ وتئگ تہبئگ ترائگ ایفضئگ ےہ۔"‬

‫‪۲۳‬۔الخالق…………ہررطح‪،‬ئگ ہرئگ وقئگ ہرئگ زیچئگ وکئگ دیپائگ رکےنئگ واال‪،‬ئگ تفئگ قیلختئگ اکلم۔‬

‫ت َو ْاال َْر َض بِ ٰق ِد ٍر َعلٰۤی اَ ْن یا ْخلُ َق ِم ْث َل ُہ ْمؕ بَلٰی٭ َو ہُ َو ا ْل َخ ّٰل ُق ال َْعل ِ ْی ُم (ی‪)۸۷:‬‬ ‫اَ َو ل َْی َس اال ِذ ْی َخل ََق ا‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬

‫ئگ تا ئگ دیپا ئگ رکےن ئگ واال ئگ اور ئگ ملع ئگ رےنھک ئگ واالئگ ‬

‫"ایک ئگ وہ ئگ سج ئگ ےن ئگ آامسونں ئگ اور ئگ زنیم ئگ وک ئگ دیپا ئگ ایک‪ ،‬ئگ اس ئگ رپ ئگ اقدر ئگ ںیہن ئگ ےہ ئگ ہک ئگ ان ئگ وسیجں ئگ وک ئگ دیپا ئگ رک ئگ ےکس۔ ئگ ویکں ئگ ںیہن ئگ وہ ر‬
‫ےہ۔"‬

‫‪۲۷‬۔الرزاق…………اینپئگ ولخمقئگ وکئگ وخبئگ روزیئگ دےنیئگ واال‪،‬ئگ احجئگ روا۔‬

‫‪۲۲‬۔المتین…………اہنیئگ وبضمطئگ وئگ وتانا۔‬

‫ہلل ہُ َو الر ااز ُاق ذُو ا ْل ُق اوۃ ِ ال َْمتِی ْ ُن (اذلارنات‪)۵۸:‬‬

‫ا ِ ان ا َ‬
 ‫‪222‬‬

‫"ےبئگ کشئگ اہللئگ یہئگ وخبئگ رزقئگ دےنیئگ واال‪،‬ئگ زورآورئگ اورئگ وبضمطئگ وئگ وتانائگ ےہ۔"‬

‫‪۲۰‬۔الفتاح…………ولخمقئگ ےکئگ درایمنئگ حیحصئگ ہلصیفئگ رکےنئگ وا ئگ اللکشمئگ اشک۔‬

‫‪۲۴‬۔العلیم…………دنبوںئگ ےکئگ ہرئگ وقلئگ وئگ لمعئگ اورئگ خرہبئگ وایخلئگ اکئگ تراہئگ رابئگ اجےننئگ واال۔‬

‫ُق ْل َی ْج َم ُع بَ ْی َن َنا َربُّ َنا ث ُ ام َی ْف َت ُح بَیْ َن َنا بِا ْل َح ِّقؕ َو ہُ َو ا ْل َف اتا ُح ال َْعل ِ ْی ُم (ابس‪)۲۹:‬‬

‫"ےیہک!ئگ ہارائگ ربئگ مہئگ وکئگ عمجئگ رکےئگ اگئگ رھپئگ ہارےئگ درایمنئگ کیھٹئگ کیھٹئگ ہلصیفئگ رکےئگ اگ‪،‬ئگ ےبئگ کشئگ وہئگ ترائگ یہئگ افصنمہنئگ ہلصیفئگ رکےنئگ واال‪،‬ئگ بئگ ھچئگ اجےننئگ واالئگ ‬
‫ےہ۔"‬

‫‪۲۵‬۔المحیط…………اسریئگ ولخمقئگ اکئگ ااحہطئگ رکےنئگ واال‪،‬ئگ ئگ وکیئئگ زیچئگ اسئگ ےکئگ ملعئگ وئگ دقرتئگ ےسئگ ناہرئگ ںیہنئگ ےہ۔‬

‫ہلل ِم ْن او َرآئِہِ ْم ُّمح ِْی ٌط (اربلوج‪)۲۳:‬ئگ "اورئگ خرائگ انئگ وکئگ ہرئگ رطفئگ ےسئگ ھگرےئگ وہےئئگ ےہ۔"‬
‫او ا ُ‬

‫‪۲۹‬۔القدیر………… ئگ ‬
‫ہرزیچئگ رپئگ وپریئگ وپریئگ دقرتئگ اورئگ اایتخراتئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫ہلل ق َْد َا َح َاط بِکُلِّ َش ْی ٍء عِلْما (الطلاق‪)۷۲:‬‬ ‫ہلل َعلٰی کُلِّ َش ْی ٍء َق ِدیْ ٌرۙۚ‬
‫۬ او َا ان ا َ‬ ‫َا ان ا َ‬

‫"ہیئگ ہکئگ خرائگ ہرئگ زیچئگ رپئگ اقدرئگ ےہئگ اورئگ ہیئگ ہکئگ خرائگ اےنپئگ ملعئگ ےسئگ ہرئگ زیچئگ اکئگ ااحہطئگ ےیکئگ وہےئئگ ےہ۔"‬

‫‪۲۱‬۔الحلیم…………ذعابئگ دےنیئگ ںیمئگ دلجیئگ ہنئگ رکےنئگ واال‪،‬ئگ دنبوںئگ وکئگ ےنلھبنسئگ اکئگ ومعقئگ دےنیئگ واال۔ئگ تردنار۔‬

‫‪۲۸‬۔الغفور…………تہبئگ زنادہئگ درزگرئگ قرامےنئگ واالئگ اوررپدہئگ وپیشئگ رکےنئگ واال۔‬

‫…………تہبئگ زنادہئگ درزگرئگ قرامےنئگ واالئگ اوررپدہئگ وپیشئگ رکےنئگ واال۔‬

‫ئگ ‬ ‫‪۲۶‬۔العفو‬

‫‪۰۳‬۔الشکور…………ولخمقئگ ےکئگ اامعلئگ اصلجہئگ اکئگ ااہتنیئئگ دقرداں۔‬

‫ان َحل ِ ْامی غَف ُْورا (اافلرط‪)۴۷:‬‬ ‫ت َو ْاال َْر َض اَ ْن َتز ُ ْو َالۙۚ‬
‫۬ َو َلئ ِ ْن َزا َل َت ۤا ا ِ ْن اَ ْم َس َک ُہ َما ِم ْن اَ َح ٍد ِّمنۢۡ َب ْع ِد ٖہؕ اِن ا ٗہ ک َ َ‬ ‫ک ا‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬ ‫ا ِ ان ا َ‬
‫ہلل یُ ْم ِس ُ‬

‫"تقیقحئگ ہیئگ ےہئگ ہکئگ اہللئگ یہئگ ےہئگ وجئگ آامسونںئگ اورئگ زنیمئگ وکئگ بئگ اجےنئگ ےسئگ روےکئگ وہےئئگ ےہاورئگ ارگئگ وہئگ بئگ اجںیئئگ وتئگ اہللئگ ےکئگ دعبئگ وکیئئگ دورسائگ اںیہنئگ اھتےنمئگ واالئگ ‬
‫ںیہنئگ ےہ‪،‬ئگ ےبئگ کشئگ خرائگ ترائگ یہئگ درزگرئگ رکےنئگ واالئگ تردنارئگ ےہ۔"‬
 ‫‪223‬‬

‫َع َسی اہللُ اَ ْن ای ْعف َُو َع ْن ُہ ْمؕ َوک َ َ‬

‫ان اہللُ َعف ًُّوا غَف ُْورا (ااسنلء‪)۶۶:‬‬

‫"دیعبئگ ںیہنئگ ہکئگ خرائگ انئگ وکئگ اعمفئگ قرامئگ دے‪،‬ئگ اہللئگ ترائگ اعمفئگ رکےنئگ واالئگ اورئگ درزگرئگ قرامےنئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫َو قَالُوا ا ْل َح ْم ُد ِہلِل اال ِذ ۤۡی اَذْ َہ َب َع انا ا ْل َحزَ َنؕ ا ِ ان َربا َنا َل َغف ُْو ٌر َشکُ ْو ُر(اافلرط‪)۰۴:‬‬

‫"اورئگ وہئگ ںیہکئگ ےگئگ خرائگ اکئگ رکشئگ ےہئگ سجئگ ےنئگ مہئگ ےسئگ مغئگ دورئگ رکئگ دنا‪،‬ےبئگ کشئگ ہارائگ ربئگ تہبئگ زنادہئگ مشچئگ وپیشئگ رکےنئگ واالئگ اورئگ دقرقرامےنئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫‪۰۷‬۔العظیم…………اینپئگ ذاتئگ وئگ افصتئگ ںیمئگ تمئگ وئگ ترریگئگ واال۔‬

‫ِّک ال َْعظ ِْی ِم (اولاہعق‪)۱۴:‬ئگ "متئگ وتئگ اےنپئگ رپورداگرئگ تررگئگ ےکئگ نامئگ یکئگ حیبستئگ رکےتئگ روہ۔"‬
‫اس ِم َرب َ‬
‫ف ََسبِّحْ ب ِ ْ‬

‫‪۰۲‬۔الواسع…………اہنیئگ وتعسئگ واال‪،‬ئگ دنبوںئگ رپئگ اہنیئگ قراک ئگ ےکئگ اسھتئگ ااسحنئگ رکےنئگ واال۔‬

‫ۙۚم ُّی ْءوت ِی ا ْل ِحکْ َم َۃ َم ْن ایشَ ٓا ُءَۚ َو َم ْن ُّی ْءو َت ا ْل ِحکْ َم َۃ َف َق ْد اُ ْوت َِی َخی ْرا َکثِی ْرا (ارقبلہ‪ ۲۹۸:‬ئگ ۔‪)۲۹۶‬‬
‫ہلل َوا ِس ٌع َعل ِ ْی ٌ‬
‫َوا ُ‬

‫"اہللئگ اہنیئگ قراخئگ دبئگ اورئگ دانائگ ےہئگ سجئگ وکئگ اچاتہئگ ےہئگ تمکحئگ اطعئگ رکنائگ ےہئگ اورئگ سجئگ وکئگ تمکحئگ یلمئگ اسئگ وکئگ تقیقحئگ ںیمئگ میظعئگ دولئگ لمئگ یئگ۔"‬

‫‪۰۰‬۔الحکیم…………اظنمئگ اکانئتئگ اورئگ دنبوںئگ ےکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ ااہتنیئئگ دانایئئگ ےکئگ اسھتئگ ہلصیفئگ رکےنئگ واال۔‬

‫٭ ُّی ْدخِ ُل َم ْن ایشَ ٓا ُء ف ِ ْی َر ْح َمت ِٖہؕ َو ّٰ‬

‫الظلِمِی ْ َن اَ َع اد َل ُہ ْم َع َذابا اَل ِ ْامی (ادلرھ‪)۰۳:‬‬ ‫ہلل ک َ َ‬
‫ان َعل ِ ْامی َحک ِْامی‬ ‫ا ِ ان ا َ‬

‫"ےبئگ کشئگ اہللئگ تہبئگ اجےننئگ واالئگ اورئگ دانایئئگ ےکئگ ےلصیفئگ رکےنئگ واالئگ ےہئگ سجئگ وکئگ اچاتہئگ ےہئگ اینپئگ رتمحئگ ںیمئگ دالخئگ قرامئگ اتیئگ ےہئگ اورئگ اظوملںئگ ےکئگ ےیلئگ اسئگ ےنئگ دھکئگ ‬
‫بئگ ایترئگ رکئگ راھکےہ۔"‬
‫دےنیئگ واالئگ ذعا ئگ ‬

‫‪۰۴‬۔الحی……………زدنیگئگ اکئگ رس ہمشچ‪،‬ئگ ومت‪،‬ئگ دنینئگ اوراو ھگئگ ےسئگ ناک۔‬

‫َت َوک ا ْل َعل َی ا ْل َح ِّی اال ِذ ْی َال َی ُم ْوتُ (قراقن‪)۵۸:‬‬

‫"اورئگ رھبوہسئگ ےیجیکئگ اسئگ زدنہئگ رےنہئگ واےلئگ ئگ رپسجئگ وکئگ یھبکئگ ومتئگ ئگ ہنآےئئگ یگ۔"‬

‫‪۰۵‬۔القیوم…………اکانئتئگ ےکئگ اظنمئگ وکئگ اھبنسےنلئگ واالئگ اورئگ اقمئئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫َۚو اَ ْل َح ُّی ا ْل َق ُّی ْو ُمَۚۚ‬

‫۬ َال َتاْخ ُُذ ٗہ ِس َن ٌۃ و َاال ن َ ْو ٌم (رقبہ‪)۲۵۵:‬‬ ‫ہلل َ ۤال اِل ٰ َہ ا ِ اال ہُ َ‬
‫اَ ُ‬
 ‫‪224‬‬

‫"اہللئگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ وبعمدئگ ںیہن‪،‬ئگ وہئگ زدنہئگ اجویر‪،‬ئگ اظنمئگ ئگ اکانئتئگ وکئگ اھبنسےلئگ وہےئئگ ےہئگ ہنئگ اسئگ وکئگ او ھگئگ آیتئگ ےہئگ اورئگ ہنئگ دنین۔"‬

‫‪۰۹‬۔السمیع…………دنبوںئگ یکئگ نسئگ واال‪،‬ئگ دنبوںئگ ےسئگ وپریئگ رطحئگ وافق۔‬

‫‪۰۱‬۔البصیر…………دنبوںئگ ےکئگ اامعلئگ وئگ اعمالمتئگ رپئگ اگنہئگ رےنھکئگ واال‪،‬نائگ ہکئگ انئگ ےکئگ درایمنئگ حیحصئگ حیحصئگ ہلصیفئگ رکے۔‬

‫ئ‬
‫السمِ ْی ُع ال َْبصِ یْرُ (الیوؤنم‪)۲۳:‬‬ ‫شَی ٍءؕ ا ِ ان ا َ‬
‫ہلل ہُ َو ا‬ ‫ہلل َی ْقض ِْی بِا ْل َح ِّقؕ َو اال ِذیْ َن َی ْدعُ ْو َن ِم ْن دُ ْون ِٖہ َال َی ْق ُض ْو َن ب ِ ْ‬
‫َو ا ُ‬

‫"اوراہللئگ کیھٹئگ کیھٹئگ ےبئگ الگئگ ہلصیفئگ قرامےئئگ اگ۔ئگ وہئگ نجئگ وکئگ ہیئگ خرائگ وکئگ وھچڑئگ رکئگ اکپرےتئگ ںیہئگ وہئگ یسکئگ زیچئگ اکئگ ہلصیفئگ رکےنئگ واےلئگ ںیہنئگ ےبئگ کشئگ اہللئگ یہئگ بئگ ھچئگ ‬
‫نسئگ واالئگ اورئگ دےنھکیئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫‪۰۸‬۔اللطیف…………اہنیئگ یہئگ نارکئگ نیب‪،‬ئگ نارکئگ ترنیئگ دتاریبئگ اایتخرئگ رکےنئگ واال۔‬

‫‪۰۶‬۔الخبیر…………دنبوںئگ یکئگ ہر ائگ نتئگ یکئگ وپریئگ وپریئگ ربخئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫ف َخبِی ْ ٌر (امقلن‪)۷۹:‬‬ ‫ض یَاْ ِ‬

‫ت ب ِ َہا اہللُؕ ا ِ ان ا َ‬
‫ہلل َل ِط ْی ٌ‬ ‫الس ٰم ٰو ِ‬
‫ت اَ ْو فِی ْاال َْر ِ‬ ‫رخ َد ٍل َف َتکُ ْن ف ِ ْی َص ْ َ‬
‫رخۃ ٍ اَ ْو فِی ا‬ ‫یٰبُن َ ای اِن ا َہ ۤا ا ِ ْن َت ُ‬
‫ک ِم ْث َقا َل َح اب ٍۃ ِّم ْن َ ْ‬

‫"ایپرے ئگ ےٹیب! ئگ وکیئ ئگ زیچ ئگ رایئ ئگ ےک ئگ داےن ئگ ےک ئگ تراتر ئگ یھب ئگ وہ ئگ اور ئگ یسک ئگ اٹچن ئگ ںیم ئگ نا ئگ آامسن ئگ نا ئگ زنیم ئگ ںیم ئگ ہ یپ ئگ وہیئ ئگ وہ ئگ اہلل ئگ اس ئگ وک ئگ اکنل ئگ الےئ ئگ اگ‪ ،‬ئگ ےب ئگ کش ئگ اہللئگ ‬
‫نارکئگ نیبئگ اورئگ ناربخئگ ےہ۔"‬

‫‪۴۳‬۔العلی…………ااہتنیئئگ اوئاچئگ اورئگ دنلبئگ رمےبتئگ واال۔‬

‫‪۴۷‬۔الکبیر…………ااہتنیئئگ تررگئگ اورئگ ترایئئگ واالئگ سجئگ یکئگ ترایئئگ ںیمئگ وکیئئگ رشکئگ اورئگ ماقبئگ ںیہن۔‬

‫‪۴۲‬۔الحق…………سجئگ اکئگ ووجدئگ ترقحئگ ےہئگ اورئگ یسکئگ ےکئگ ااکنرئگ ےسئگ اسئگ ےکئگ ترقحئگ وہےنئگ رپئگ وکیئئگ اترئگ ںیہنئگ ڑپنا۔‬

‫ہلل ہُ َو ال َْعل ُِّی ا ْل َکبِی ْرُ (امقلن‪)۰۳:‬‬ ‫ک ب ِ َا ان ا َ‬

‫ہلل ہُ َو ا ْل َح ُّق َو اَ ان َما یَ ْدعُ ْو َن ِم ْن دُ ْون ِ ِہ ال َْباطِ ُلۙ َو اَ ان ا َ‬ ‫ذٰل ِ َ‬

‫"ہیئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ اسئگ اکئگ ووجدئگ ترقحئگ ےہئگ اورئگ وہئگ بئگ نالطئگ ںیہئگ ںیہنجئگ اہللئگ وکئگ وھچڑئگ رکئگ ہیئگ ولگئگ اکپرےتئگ ںیہئگ اورئگ ہیئگ ہکئگ اہللئگ یہئگ دنلبئگ اورئگ ترایئئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫‪۴۰‬۔المبین…………قحئگ وکئگ ‪،‬وھےنلئگ واالئگ اورئگ قحئگ وکئگ قحئگ رکئگ داھکےنئگ واال۔‬
 ‫‪225‬‬

‫َو َی ْعل َُم ْو َن اَ ان ا َ‬

‫ہلل ہُ َو ا ْل َح ُّق ال ُْمبِی ْ ُن (اونلر‪)۲۵:‬‬

‫"اورئگ وہئگ اجنئگ ںئگ ےگئگ ہکئگ اہللئگ یہئگ قحئگ ےہئگ چسئگ وکئگ چسئگ رکئگ داھکےنئگ واال۔"‬

‫‪۴۴‬۔المولی…………ومونمںئگ یکئگ امحیئگ اورئگ تشپئگ انپیہئگ رکےنئگ واال۔ئگ یقیقحئگ آاق‪،‬ئگ اکراسز‬
‫ٰ‬

‫‪۴۵‬۔النصیر…………ومونمںئگ یکئگ رصنتئگ وئگ امحیئگ رکےنئگ واال۔‬

‫َو ا ْعتَصِ ُم ْوا بِاہللِؕ ہُ َو َم ْولٰىکُ ْمَۚ َفن ِْع َم ال َْم ْولٰی َو ن ِْع َم ال انصِ یْرُ (اجحل‪)۱۸:‬‬

‫ایکیہئگ رتہبنیئگ احیمئگ ےہئگ اورئگ ایکئگ یہئگ وخبئگ دمداگر۔‬

‫یقیقحآاقئگ ےہئگ ئگ ‬
‫"اورئگ اہللئگ ےسئگ واہتسبئگ وہئگ اجؤ‪،‬ئگ ویہئگ اہمترائگ ئگ ‬

‫ہلل َم ْول َی اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ْوا َو اَ ان ا ْلکٰ ِ ِ‬

‫رفیْ َن َال َم ْولٰی َل ُہ ْم (دمحم‪)۷۷:‬‬ ‫ک ب ِ َا ان ا َ‬
‫ذٰل ِ َ‬

‫"ہیئگ اسئگ ےیلئگ ہکئگ وجئگ ومنمئگ ںیہئگ انئگ اکئگ آاقئگ اورئگ اکراسزئگ خرائگ ےہئگ اورئگ اکقروںئگ اکئگ وکیئئگ احیمئگ وئگ اکراسزئگ ںیہن۔"‬

‫‪۴۹‬۔الرکیم…………اعیلئگ رظیفئگ ےکئگ اسھتئگ ششخبئگ اورئگ ولسکئگ رکےنئگ واال۔‬

‫َکۙ﴿‪ۡۤ ﴾۵‬یِف اَ ِّی ُص ْو َرۃ ٍ اما َش ٓا َء َر اک َب َ‬

‫ک(‪( )۶‬االاطفنر‪۹‬نا‪)۸‬‬ ‫ىک ف ََع َدل َ‬ ‫ْرکیْ ِمۙ﴿‪ ﴾۸‬اال ِذ ْی َخ َل َق َ‬
‫ک ف ََس ّٰو َ‬ ‫ِّک ال َ ِ‬
‫َغ َک ب ِ َرب َ‬ ‫ی ٰۤ َا ُّی َہا ْ ِ‬
‫اال ْن َسا ُن َما َ ا‬

‫"اےئگ انانئگ ھجتئگ وکئگ سکئگ زیچئگ ےنئگ ئگ ریتےئگ اےنپئگ ربئگ رکص ئگ ےکئگ اعمےلمئگ ںیمئگ دوھےکئگ ںیمئگ ڈالئگ راھکئگ ےہ‪،‬ئگ وہئگ ربئگ سجئگ ےنئگ ےھجتئگ دیپائگ رکےنئگ اکئگ ہبوہبئگ انبنائگ رھپئگ ‬
‫ریتیئگ اسجئگ وکئگ کیھٹئگ اھٹکئگ ایک۔ئگ سپئگ ےھجتئگ اہنیئگ ومزوںئگ انبنائگ اورئگ سجئگ لکئگ ںیمئگ اچاہئگ ےھجتئگ تربیکئگ دنا۔"‬

‫‪۴۱‬۔الغنی…………ولخماقتئگ ےسئگ ینغتسمئگ اورئگ ےبئگ اینز۔‬

‫‪۴۸‬۔الحمید…………اینپئگ ذاتئگ ںیمئگ نازیکہئگ وخویبںئگ واال‪،‬ئگ وجئگ یسکئگ یکئگ رعتفیئگ وئگ انثئگ اکئگ اتحمجئگ ںیہن۔‬

‫رک ل ِ َن ْف ِس ٖہَۚ َو َم ْن َک َ َ‬
‫رف َفا ِ ان ا َ‬
‫ہلل غَنِ ٌّی َحمِ ْی ٌد (امقلن‪)۷۲:‬‬ ‫َو َم ْن ایشْ ُ ْ‬
‫رک َفاِن ا َما َیشْ ُ ُ‬

‫ےیلیہئگ دیفئگ ےہئگ اورئگ رفکئگ رکےئگ وتئگ خرائگ ےبئگ اینزئگ اورئگ آپئگ ےسئگ آپئگ ناکئگ افصتئگ واالئگ ےہ۔"‬
‫سےکئگ اےنپئگ ئگ ‬
‫"وجئگ وکیئئگ رکشئگ رکےئگ اسئگ اکئگ رکشئگ ا ئگ ‬

‫‪۴۶‬۔القوی…………اہنیئگ وقتئگ واال‪،‬ئگ سجئگ ےکئگ آےگئگ یسکئگ اکئگ زورئگ ںیہنئگ اتلچ۔‬
 ‫‪226‬‬

‫‪۵۳‬۔الشدید…………اہنیئگ تخسئگ ڑکپئگ رکےنئگ واالئگ سجئگ یکئگ ڑکپئگ ےسئگ انچبئگ نکمئگ ںیہن۔‬

‫ا‬
‫ہلل ب ِ ُذن ُْوبِہِ ْمؕ ا ِ ان ا َ‬
‫ہلل قَو ِ ٌّی َش ِدیْ ُد ا ْل ِع َق ِ‬
‫اب(االافنل‪)۵۲:‬‬ ‫َک َدا ِْب ٰا ِل ِ ْرف َع ْو َنۙ َوال ِذیْ َن ِم ْن ق َْبلِہِ ْمؕ َک َ ُ‬
‫رف ْوا بِاٰیٰتِ اہللِ َف َا َخ َذہُ ُم ا ُ‬

‫"سجئگ رطحئگ آلئگ قروعنئگ اورئگ انئگ ےسئگ ےلہپئگ ےکئگ ولوگںئگ ےکئگ اسھتئگ اعمہلمئگ شیپئگ آنائگ ےہ‪،‬ئگ اوہنںئگ ےنئگ خرائگ یکئگ آناتئگ وکئگ امےننئگ ےسئگ ااکنرئگ رکئگ دنائگ اورئگ اہللئگ ےنئگ انئگ ےکئگ ‬
‫گاوہںئگ رپئگ اںیہنئگ ڑکپئگ ای‪،‬ئگ اہللئگ زتردبئگ وقتئگ واالئگ اورئگ تخسئگ زسائگ دےنیئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫‪۵۷‬۔الرقیب…………دنبوںئگ ےکئگ اامع ئگ ‬

‫لوئگ اعمالمتئگ یکئگ ناراینئگ رکےنئگ واال۔‬

‫ان َعل َْیکُ ْم َرق ِ ْیبا (ااسنلء‪" )۷:‬نیقیئگ اجونئگ ہکئگ خرائگ اہمتریئگ ناراینئگ رکئگ راہئگ ےہ۔"‬
‫ہلل ک َ َ‬
‫ا ِ ان ا َ‬

‫‪۵۲‬۔الرقیب…………دنبوںئگ ےسئگ اہنیئگ تردکئگ رےنہئگ واال۔‬

‫‪۵۰‬۔المجیب…………دنبوںئگ یکئگ داعںیئئگ نسئگ اورئگ وبقلئگ رکےنئگ واال۔‬

‫ُقیْ ٌبؕ ا ُ ِج ْی ُب َد ْع َو َۃ ا‬
‫الدا ِع اِذَا َد َعا ِن (ارقبلہ‪)۷۸۹:‬‬ ‫َو اِذَا َس َال َ‬
‫َک ع َِباد ِْی َعنِّ ْی َفانِ ِّْی َ ِ‬

‫"اورئگ جئگ ریمےئگ دنبےئگ ریمےئگ قلعتمئگ آپئگ ےسئگ وپںیھچئگ وتئگ اںیہنئگ اتبےیئئگ ہکئگ ںیمئگ انئگ ےسئگ اہنیئگ قر یئگ وہں‪،‬ئگ اکپرےنئگ واال‪،‬ئگ جئگ ےھجمئگ اکپرنائگ ےہئگ وتئگ ںیمئگ ‬
‫اسئگ یکئگ داعئگ وبقلئگ رکنائگ وہں۔"‬

‫رف ْوہُ ث ُ ام تُ ْوب ُ ۤۡوا اِل َْی ِہؕ ا ِ ان َرب ِّ ْی َ ِ‬

‫ُقیْ ٌب ُّمجِ ْی ٌب(وہد‪)۹۷:‬‬ ‫َاس َت ْغ ِ ُ‬
‫ف ْ‬

‫"سپئگ متئگ اسئگ ےسئگ رفغمتئگ اچوہ‪،‬ئگ اورئگ اسئگ ےکئگ وضحرئگ وتہبئگ رکو۔ئگ انیقیًئگ ریمائگ رب رئگ ق یئگ ےہئگ اورئگ داعؤںئگ وکئگ وبقلئگ رکےنئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫‪۵۴‬۔الوکیل…………دنبوںئگ ےکئگ اکمئگ انبےنئگ ئگ ‬

‫یکئگ ذہمئگ داریئگ ےنیلئگ واال‪،‬ئگ اکراسزئگ ےہئگ ‬

‫اوقَالُ ْوا َح ْسب ُ َنا ا ُ‬

‫ہلل َون ِْع َم ال َْوک ِ ْی ُل (آلئگ رمعان‪)۷۱۰:‬‬

‫"اورئگ اوہنںئگ ےنئگ اہکئگ ہارےئگ ےیلئگ اہللئگ اکیفئگ ےہئگ اورئگ ویہئگ رتہبنیئگ اکراسزئگ ےہ۔"‬

‫اسحبےنیلئگ واال۔‬
‫ئگ ‬ ‫‪۵۵‬۔الحسیب…………دنبوںئگ ےسئگ نازئگ رپسئگ رکےنئگ اورئگ ‬

‫ان َعلٰی کُلِّ َش ْی ٍء َح ِس ْیبا(ااسنلء‪)۸۹:‬‬

‫ہلل ک َ َ‬
‫ا ِ ان ا َ‬
 ‫‪227‬‬

‫"ےبئگ کشئگ اہللئگ ہرئگ زیچئگ اکئگ اسحبئگ ےنیلئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫‪۵۹‬۔الجامع…………مسجئگ ےکئگ رتروںئگ وکئگ ااھٹکئگ رکےنئگ واالئگ اورئگ رشحئگ ےکئگ دنئگ دنبوںئگ وکئگ عمجئگ رکےنئگ واال۔‬

‫س ل ِ َی ْوم ٍ اال َریْ َب ف ِْی ِہ (آلئگ رمعان‪)۶:‬‬ ‫َربا َن ۤا اِن ا َ‬

‫ک َجا ِم ُع ال انا ِ‬

‫"اےئگ ہارےئگ رب!ئگ انیقیًئگ وتئگ اناونںئگ وکئگ اسئگ دنئگ عمجئگ رکےئگ اگئگ سجئگ ےکئگ آےنئگ ںیمئگ وکیئئگ کشئگ ںیہن۔"‬

‫‪۵۱‬۔القادر…………ہرئگ اکمئگ ےکئگ رکےنئگ یکئگ اطقئگ وئگ دقرتئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫اال ْن َسا ُن اَ ال ْن ن ا ْج َم َع ع ِظَ ا َم ٗہؕ﴿‪ ﴾۳‬بَلٰی ٰق ِدرِیْ َن َعلٰۤی اَ ْن ُّن َسو َِّی بَ َنان َ ٗہ (اایقلہم‪ ۰:‬ئگ ۔‪)۴‬‬
‫اَ َی ْح َس ُب ْ ِ‬

‫"ایکئگ انانئگ ہیئگ ایخلئگ رکنائگ ےہئگ ہکئگ مہئگ اسئگ یکئگ (رترہئگ رترہئگ رھکبیئگ وہیئ)ئگ ڈہناںئگ ایھٹکئگ ںیہنئگ رکںیئگ ےگ؟ئگ رضورئگ رکںیئگ ےگئگ مہئگ اسئگ رپئگ اقدرئگ ںیہئگ ہکئگ اسئگ یکئگ وپرئگ وپرئگ ‬
‫وکئگ دربئگ رکئگ دںی۔‬

‫‪۵۸‬۔الحفیظ…………دنبوںئگ وکئگ ہرئگ ٓاتفئگ اورئگ تبیصئگ ےسئگ اچبےنئگ واال۔‬

‫ا ِ ان َرب ِّ ْی َعلٰی کُلِّ َش ْی ٍء َحف ِْی ٌظ(وہد‪)۵۱:‬ئگ "ےبئگ کشئگ ریمائگ ربئگ ہرئگ زیچئگ یکئگ افحتظئگ رکےنئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫‪۵۶‬۔المقیت…………ولخمقئگ وکئگ کیھٹئگ کیھٹئگ ہصحئگ دےنیئگ رپئگ وپریئگ رطحئگ اقدر۔ئگ روزہئگ دےنیئگ واال۔‬

‫ہلل َعلٰی کُلِّ َش ْی ٍء ُّمق ِ ْیتا(ااسنلء‪۸۵:‬ئگ )"اورئگ اہللئگ ہرئگ زیچئگ وکئگ کیھٹئگ ہصحئگ دےنیئگ اقدرئگ ےہ۔"‬ ‫َوک َ َ‬
‫ان ا ُ‬

‫‪۹۳‬۔الودود…………دنبوںئگ ےسئگ ےبئگ انپہئگ تبحمئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫‪۹۷‬۔المجید…………ترریگئگ اورئگ رشفئگ واال۔‬

‫ش ال َْمجِ ْی ُد (اربلوج‪۷۴:‬۔ئگ ‪" )۷۵‬اورئگ وہئگ تہب ئگ زنادہئگ رپدہئگ وپش‪،‬ئگ ےبئگ انپہئگ تبحمئگ رکےنئگ واال‪،‬ئگ اصجئگ رعش‪،‬ئگ ترریگئگ اورئگ ‬ ‫َو ہُ َو ا ْل َغف ُْو ُر ال َْودُ ْودُ ﴿‬
‫ۙ‪ ﴾۱۵‬ذُو ال َْعرْ ِ‬
‫رشفئگ واالئگ ےہ۔"‬

‫‪۹۲‬۔الشھید…………ہرئگ ہگجئگ احرضئگ وئگ نارظئگ ہرئگ زیچئگ رپئگ اگنہئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫ہلل َعلٰی کُلِّ َش ْی ٍء َشہِ ْی ٌد (اجمدہل‪)۹:‬ئگ "اورئگ اہللئگ ہرئگ زیچئگ رپئگ اگنہئگ رےنھکئگ واالئگ ےہ۔"‬
‫َو ا ُ‬
 ‫‪228‬‬

‫‪۹۰‬۔الوارث………… ئگ ‬
‫ہرزیچئگ اکئگ یقیقحئگ امکلئگ سجئگ یکئگ تیکلمئگ یھبکئگ متخئگ ںیہنئگ وہئگ یگ۔‬

‫‪۹۴‬۔المحی…………ولخمقئگ وکئگ زدنیگئگ دےنیئگ واال‪،‬‬

‫َو اِناا َل َن ْح ُن ن ُ ْحیٖ َونُمِ ْی ُت َون َ ْح ُن ال ْٰورِث ُ ْو َن (ارجحل‪)۲۰:‬‬

‫مہیہئگ زدنیگئگ اورئگ ومتئگ دےنیئگ واےلئگ ںیہئگ اورئگ مہئگ یہئگ ا لئگ وارثئگ اورئگ امکلئگ ںیہ۔"‬
‫"اورئگ ئگ ‬

‫‪۹۵‬۔الولی…………ومونمںئگ اکئگ احیمئگ وئگ رسرپب۔‬

‫‪۹۹‬۔الفارط…………ہرئگ زیچئگ اکئگ انبےنئگ واال۔‬

‫الدن َُیا َو ْاالٰ ِ َ‬

‫رخۃ ِ(ویفس‪)۷۳۷:‬‬ ‫ض۟ اَن ْ َت َول ِ ٖی فِی ُّ‬ ‫َارط ا‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬
‫ت َو ْاال َْر ِ‬ ‫ف َِ‬

‫"آامسونںااورئگ زنیمئگ ےکئگ انبےنئگ واےل!ئگ وتئگ یہئگ ریمائگ رسرپبئگ ےہئگ داینئگ ںیمئگ اورئگ آخرتئگ ںیم۔"‬

‫‪۹۱‬۔المالک…………ہرئگ زیچئگ اکئگ یقیقحئگ امکلئگ سجئگ ےکئگ اسےنمئگ بئگ اعخرئگ اورئگ ےبئگ سبئگ ںیہ۔‬

‫الدیْ ِن (افہحت‪)۰:‬ئگ "خرائگ ےکئگ دنئگ اکئگ امکل۔"‬

‫ٰمل ِ ِک یَ ْوم ِ ِّ‬

‫‪۹۸‬۔المقتدر………… ئگ ‬
‫ہرزیچئگ رپئگ وپرائگ وپرائگ ادتقارئگ رےنھکئگ واال‪،‬ئگ وجئگ یسکئگ اکمئگ ںیمئگ وبجمرئگ ںیہن۔‬

‫‪۹۶‬۔الملیک…………اکلمئگ اایتخرئگ رےنھکئگ واالئگ نادشاہ۔‬

‫ا ِ ان ال ُْم اتقِی ْ َن ف ِ ْی َج ّٰن ٍت او ن َ َہر ٍ﴿‬

‫ۙ‪ ﴾۲۵‬ف ِ ْی َم ْق َع ِد صِ ْد ٍق ع ِ ْن َد َمل ِ ْی ٍک ُّم ْق َت ِد ٍر (ارمقل‪)۵۵:‬‬

‫"یقتمئگ ولگئگ نام ںئگ اورئگ رہنوںئگ ںیمئگ وہںئگ ےگ‪،‬ئگ اکلمئگ اایتخرئگ رےنھکئگ واےلئگ نادشاہئگ یکئگ ناراگہئگ تتئگ ںیم۔"‬

‫‪۱۳‬۔االول…………وہئگ وجئگ اسریئگ ولخماقتئگ یکئگ ئگ ‬

‫قیلختےسئگ ےلہپئگ وموجدئگ اھت۔‬

‫دعبئگ وموجدئگ رےہئگ اگ۔‬ ‫‪۱۷‬۔االرخ…………وہئگ وجئگ اسریئگ ولخماقتئگ ئگ ‬

‫یکانفئگ ےکئگ ئگ ‬
 ‫‪229‬‬

‫‪۱۲‬۔الظاہر…………سجئگ یکئگ خرایئئگ ذرےئگ ذرےئگ ےسئگ ایعںئگ ےہ۔‬

‫‪۱۰‬۔الباطن…………اگنوہ ئگ ‬
‫ںےسئگ وپدیشہئگ اورئگ یفخم۔‬

‫رخ َو ا‬
‫الظاہِرُ َو ال َْباط ُِن (ادحلیر‪)۰:‬‬ ‫ہُ َو ْاالَ او ُل َو ْاالٰ ِ ُ‬

‫"وہئگ بئگ ےسئگ الہپئگ بئگ ےسئگ الھچپئگ بئگ رپئگ اظہرئگ اورئگ بئگ یکئگ اگنوہںئگ ےسئگ وپدیشہ۔"‬

‫‪۱۴‬۔القاھر…………دنبوںئگ رپئگ اکلمئگ ہبلغئگ اورئگ اایتخراتئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫َو ہُ َو ا ْل َقاہِرُ ف َْو َق ع َِبادِہٖ(ااعنم‪)۷۸:‬ئگ "اورئگ وہئگ اےنپئگ دنبوںئگ رپئگ اکلمئگ ہبلغئگ رھکائگ ےہ۔"‬

‫‪۱۵‬۔الکافی…………وجئگ دنبوںئگ یکئگ ہرئگ رضورتئگ ےکئگ ےیلئگ وخدئگ اکیفئگ ےہ۔‬

‫اَل َْی َس اہللُ بِک َ ٍ‬

‫اف َع ْب َد ٗہ (احرمر‪)۰۹:‬ئگ "ایکئگ اہللئگ اےنپئگ دنبوںئگ ےکئگ ےیلئگ وخدئگ اک ئگ ‬
‫یفںیہنئگ ےہ۔"‬

‫‪۱۹‬۔الشارک…………دنبوںئگ یکئگ یعسئگ وئگ لمعئگ اکئگ دقردان۔‬

‫ارکا َعل ِ ْامی (ااسنلء‪)۷۴۱:‬ئگ "اورئگ اہللئگ دقردانئگ اورئگ میلعئگ ےہ۔"‬ ‫َوک َ َ‬
‫ان اہللُ َش ِ‬

‫یگناجئگ یتکسئگ ےہ۔‬ ‫‪۱۱‬۔المستعان…………وہئگ ذاتئگ ئگ ‬

‫سجےسئگ دمدئگ ام ئگ ‬

‫یگناجئگ یتکسئگ ےہ‪"،‬‬ ‫َواہللُ ال ُْم ْس َت َعا ُن(ویفس‪" )۷۸:‬اورئگ ا ئگ ‬

‫ہللیہئگ ےسئگ دمدئگ ام ئگ ‬

‫‪۱۸‬۔البدیع…………ریغبئگ یسکئگ ریظنئگ ےکئگ دیپائگ رکےنئگ واالئگ ےبئگ اثملئگ ومخر۔‬

‫ضؕ (رقبہ‪)۷۷۱:‬ئگ "آامسونںئگ اورئگ زنیمئگ اکئگ ےبئگ اثملئگ ومخر۔"‬

‫ت َو ْاال َْر ِ‬ ‫بَ ِدیْ ُع ا‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬

‫‪۱۶‬۔الغارف…………گاوہںئگ وکئگ اعمفئگ قرامےنئگ واال۔‬

‫َارف ا‬
‫الذن ۢۡ ِب َو قَاب ِ ِل ال ات ْو ِب (ؤمنم‪)۰:‬ئگ "گاہئگ وکئگ اعمفئگ رکےنئگ اورئگ وتہبئگ وبقلئگ رکےنئگ واال۔"‬ ‫غ ِِ‬
 ‫‪230‬‬

‫‪۸۳‬۔الحاکم…………اینپئگ ولخمقئگ رپئگ وکحمئگ رکےنئگ واال۔ئگ وادحئگ قرامرنوائگ اورئگ اقوننئگ اسز۔‬

‫ا ِ ِن ا ْل ُحکْ ُم ا ِ اال ِہلِل (ااعنم‪)۵۷:‬ئگ "قرامرنویئئگ رصفئگ خرائگ اکئگ قحئگ ےہ۔"‬

‫‪۸۷‬۔الغالب…………اکلمئگ اایتخرئگ اورئگ وپرائگ اقوبئگ رےنھکئگ واال۔‬

‫ہلل غَال ِ ٌب َعلٰۤی اَ ْمر ِ ٖہ (ویفس‪)۲۷:‬ئگ "اورئگ اہللئگ اےنپئگ اکمئگ رپئگ وپرائگ اقوبئگ رھکائگ ےہ۔"‬
‫َوا ُ‬

‫‪۸۲‬۔الحکم…………امکحل۔ےبئگ الگئگ ہلصیفئگ رکےنئگ واال۔‬

‫اَ َف َغی ْ َر اہللِ اَبْ َتغ ِ ْی َح َکما (ااعنم‪)۷۷۴:‬ئگ "وتئگ ایکئگ ںیمئگ خرائگ ےکئگ وسائگ مکحئگ التشئگ رکوں۔"‬

‫ےپھچےسئگ وپریئگ رطحئگ وافق۔‬ ‫‪۸۰‬۔العالم…………ااعلمل۔ئگ ئگ ‬

‫ےلھک ئگ ‬

‫‪۸۴‬۔المتعال…………ااعتملل‪،‬ئگ ہرئگ احلئگ ںیمئگ دنلبئگ وئگ ناالئگ رےنہئگ واال۔‬

‫ٰعل ِ ُم ا ْل َغ ْی ِب َو ا‬
‫الش َہا َدۃ ِ ا ْل َکبِیْرُ ال ُْم َت َعا ِل (احردع‪)۶:‬‬

‫"وپدیشہئگ اورئگ اظہرئگ ہرئگ زیچئگ ےسئگ وافقئگ ےہ‪،‬ئگ تررگئگ اورئگ ترتر۔"‬

‫‪۸۵‬۔الرفیع…………احرعیف‪،‬ئگ دنلبئگ وئگ ترترئگ دراجتئگ واال۔‬

‫ش (ؤمنم‪)۷۵:‬ئگ "دنلبئگ دراجتئگ واالئگ اصجئگ رعش۔"‬ ‫َرف ِْی ُع ا‬

‫الد َر ٰجتِ ذُو ال َْعرْ ِ‬

‫‪۸۹‬۔الحافظ…………ااحلظف‪،‬ئگ آافتئگ واحدناتئگ ےسئگ افحتظئگ رکےنئگ واال۔‬

‫‪۸۱‬۔المنتقم…………امقتنمل‪،‬ئگ اےنپئگ اورئگ اےنپئگ نیصلخمئگ ےکئگ دونمش ئگ ‬

‫ںےسئگ دبہلئگ ےنیلئگ واال۔‬

‫فَان ْ َت َق ْم َنا ِم َن اال ِذیْ َن اَ ْج َر ُم ْواؕ َوک َ َ‬

‫ان َحقًّا َع َل ْی َنا َن ْ ُ‬
‫رص ال ُْم ْءو ِمنِی ْ َن (احروم‪)۴۷:‬‬

‫"رھپئگ نجئگ ولوگںئگ ےنئگ خرمئگ ایکئگ انئگ ےسئگ مہئگ ےنئگ ااقتنمئگ ایئگ اورئگ مہئگ رپئگ ہیئگ قحئگ اھتئگ ہکئگ مہئگ ومونمںئگ یکئگ دمدئگ رکںی۔"‬
 ‫‪231‬‬

‫‪۸۸‬۔الق ٓائم القسط…………ااقلمئئگ نالقوط‪،‬ئگ دعلئگ وئگ ااصنفئگ ےکئگ اسھتئگ دتریبئگ وئگ مظنئگ رکےنئگ واال۔‬

‫‪۸۶‬۔االلہ…………االہلئگ وبعمد‪،‬ئگ سجئگ ےکئگ وسائگ وکیئئگ ابعدتئگ ےکئگ القئئگ ںیہن۔‬

‫َق ٓائ ًِۢما بِا ْلق ِْس ِطؕ َ ۤال اِل ٰ َہ ا ِ اال ہُ َو (آلئگ رمعان‪" )۷۸:‬دعلئگ ےکئگ اسھتئگ مظنئگ رکےنئگ واال‪،‬ئگ وادحئگ وبعمد۔"‬

‫‪۶۳‬۔الھادی…………دیسیھئگ راہئگ داھکےنئگ واال‪،‬ئگ روسلئگ اورئگ اتکبئگ ےنجیھبئگ واال۔‬

‫ہلل َل َہاد ِ اال ِذیْ َن ٰا َمنُ ۤۡوا الِٰی ِ َ‬

‫ِصا ٍط ُّم ْس َتق ِْیمٍ (اجحل‪)۵۴:‬‬ ‫َو ا ِ ان ا َ‬

‫"انیقیًئگ اہللئگ اامینئگ واولںئگ وکئگ دیسیھئگ راہئگ داھکنائگ ےہ۔"‬

‫‪۶۷‬۔الرؤف…………دنبوںئگ رپئگ ااہتنیئئگ رہمناینئگ رکےنئگ واال۔‬

‫ف بِا ْلع َِباد ِ (رقبہ‪" )۲۳۱:‬اورئگ خرائگ اےنپئگ دنبوںئگ رپئگ اہنیئگ رہمنانئگ ےہ۔"‬
‫َواہللُ َر ُء ْو ٌۢ‬

‫‪۶۲‬۔النور…………دوونںئگ ںاہنئگ وکئگ رونشئگ رکےنئگ واال‪،‬ئگ روینشئگ اکئگ رس ہمشچ۔‬

‫ض (ونر‪" )۰۵:‬خرائگ آامسونںئگ اورئگ زنیمئگ اکئگ ونرئگ ےہ۔"‬

‫ت َو ْاال َْر ِ‬ ‫اَہللُ ن ُْو ُر ا‬
‫الس ٰم ٰو ِ‬

‫‪۶۰‬۔االرکم………… تتئگ وئگ رشفئگ واال‪،‬ئگ دنبوںئگ ےکئگ اسھتئگ اعیلئگ رظیفئگ اکئگ اعمہلمئگ رکےنئگ واال۔‬

‫ک ْاال ْ َ‬
‫َرک ُم (اقلعل‪" )۰:‬ڑپےیھئگ اورئگ آپئگ اکئگ ربئگ ترےئگ یہئگ رکمئگ واالئگ ےہ۔"‬ ‫ا ِ ْ َُقاْ َو َربُّ َ‬

‫‪۶۴‬۔االعلی…………بئگ ےسئگ دنلبوئگ ناالتر۔‬

‫ٰ‬
‫ِّک ْاالَ ْعل َی (االیلع‪" )۷:‬اےنپئگ دنلبوئگ ترترئگ ربئگ ےکئگ نامئگ یکئگ حیبستئگ ےیجیک۔"‬ ‫َسبِّحِ ْ‬
‫اس َم َرب َ‬

‫‪۶۵‬۔البر…………اینپئگ ولخمقئگ ےکئگ اسھتئگ ااسحنئگ رکےنئگ واال۔‬

‫اِن ا ٗہ ہُ َو ا ْلب َ ُّر ال ارح ِْی ُم (الطوؤر‪" )۲۸:‬ےبئگ کشئگ وہئگ ترائگ یہئگ ااسحنئگ رکےنئگ واالئگ رہمنانئگ ےہ۔‬
 ‫‪232‬‬

‫‪۶۹‬۔الرب…………رپورشئگ رکےنئگ واال‪،‬ئگ ہرئگ رطحئگ ےکئگ رطخاتئگ ےسئگ اچبےتئگ وہےئئگ اورئگ اراقتءئگ ےکئگ امتمئگ اابسبئگ قرامہئگ رکےتئگ وہےئئگ زنملئگ امکلئگ کئگ اچنہپےنئگ واال‪،‬ئگ آاق۔‬

‫اَ ْل َح ْم ُد ِہلِل َر ِّب ا ْل ٰع َلمِی ْ َن (افہحت‪" )۷:‬رکشئگ اہلل‪،‬ئگ ںاہونںئگ ےکئگ ربئگ ےکئگ ےیل۔"‬

‫‪۶۱‬۔الحفی…………ولخمقئگ اکئگ تہبئگ زنادہئگ ایخلئگ رےنھکئگ واالئگ اہنیئگ رہمنان۔‬

‫اِن ا ٗہ ک َ َ‬
‫ان ب ِ ْی َحف ًِّیا (رمص ‪)۴۱:‬ئگ "ےبئگ کشئگ وہئگ ھجمئگ رپاہنیئگ رہمنانئگ ےہ۔"‬

‫‪۶۸‬۔االحد…………اتکی‪،‬ئگ ےبئگ اثمل ئگ ‪،‬سجئگ اکئگ وکیئئگ رسمئگ ںیہن۔‬

‫ُق ْل ہُ َو ا ُ‬
‫ہلل اَ َح ٌد (االالخص‪)۷:‬ئگ " ہہئگ دےیجیئگ ہکئگ وہئگ اہللئگ اکئگ ےہ۔"‬

‫‪۶۶‬۔الصمد…………ےبئگ اینز‪،‬ئگ وجئگ یسکئگ اکئگ اتحمجئگ ںیہنئگ اورئگ بئگ اسئگ ےکئگ اتحمجئگ ںیہ۔‬

‫ہلل الصا َم ُد (االالخص‪)۲:‬ئگ "اہللئگ ےبئگ اینزئگ ےہ۔"‬

‫اَ ُ‬

‫…………………………………………………ااتتخمئگ رکشباہلل………………………………………………………………………………………‬