1

Trk Dil Kurumu szlndeki anlamna gre ana, "ocuu olan kadn" olarak tanmlanmaktadr. Salk hizmetleri ynnden ise dourganlk andaki btn kadnlara, evli olup olmamasna, ocuunun bulunup bulunmamasna baklmaksznanadenir. Ksaca dourganlk dnemindeki btn kadnlar salk hizmetleri asndan ana olarak kabul edilir. Dourganlk dnemi nceleri 15-44 yalar aras kabul edilmesine ramen gnmzde 1549 yalar aras dourganlk dnemi saylmaktadr.
2

Ana sal hizmetlerinde hedef grup olan 15-49 ya kadn says, nfusun %27.4' olup, son nfus verilerine gre yaklak 18 milyondur. Her yl 1.5 milyon dolaynda doum olmaktadr. Trkiye'deki 15-49 ya grubundaki kadnlarn %69'u evlidir. Henz ya da hi evlenmeyen kadn oran %27.7 olup, 45-49 ya grubu kadnlarda bu oran %1.7'dir. Bu rakamlar gebelik ve doum asndan risk altnda bulunan nfusun bykln ve hizmete gereksinim duyan grubun geniliini gstermektedir.
3

Bir toplumda ana sal dzeyini gsteren ltlerin balcalar unlardr: 1)Ana lm Hz (AH) 2)Perinatal lm Hz (PNH) 3)Kaba Doum Hz (KDH) 4)Dourganlk Hzlar a.Genel Dourganlk Hz b.Yaa zel Dourganlk Hz c.Toplam Dourganlk Hz d.Tamamlanm Dourganlk Hz 5)Toplam Dk Hz 6)steyerek Dk Oran

7)Kontraseptif Yntem Uygulamalar a.Modern(etkili) Yntem Uygulamalar b.Geleneksel(etkisiz) Yntem Kullanma Oran 8)Doum ncesi Bakm Alan Gebe Oran 9)Hastanede ve Salk Personeli Yardmyla Yaplan Doumlarn Oran 10)Doum Sonu Bakm Alanlarn Oran 11)Jinekolojik Hastalk Prevalans a.Cinsel Yolla Bulaan Hastalk b.nfertilite Oran 12)Obstetrik Komplikasyonlarn Grlme Oran 13)Kadnn Stats(sosyo-ekonomik durum) a.Okur-yazarlk oran b.Para getiren ite alan kadn oran

Ana lm Dnya Salk rgt tarafndan; gebeliin balangcndan doumdan sonraki 42. gne kadar geen sre iinde gebelik sresi ve durumuna baklmakszn, dorudan gebelikle ilgili ya da gebeliin iddetlendirdii dolayl nedenler sonucu ortaya kan lmler olarak tanmlanmaktadr. Ana lm hz, bir yl iinde yukarda verilen tanma giren kadn lmlerinin, o yl gerekleen canl doum saysna blnmesi ile bulunur ve yz bin canl doumdaki lm says ile belirlenir.
6

Bir toplumda bir ylda gebelik dneminde doum srasnda ve doumdan sonra ilk 6 hafta iinde len kadn says

AH= x k(100.000)
Ayn toplumda ayn sredeki canl doum says

AH bir toplumda gebe kalmadaki risk derecesi hakknda fikir vermesinin yansra ayn zamanda ana sal hizmetlerinin yeterli olup olmad ve o toplumun genel sosyoekonomik dzeyi hakknda da fikir verir.Burada paydada toplam gebelik says bulunmas gerekirken,canl doumlarn daha doru kaydedilmesi,l doum ve dklerin tam olarak bilinememesi nedeniyle toplumlar aras karlatrmalarn yaplabilmesi ve standart olmas asndan AH iin bu forml kabul edilmektedir.
8

Kadnn toplumdaki statsnn ve sosyoekonomik durumunun dkl,hem salk dzeyini,hem de dourganlk davranlarn etkilemektedir.Salk hizmetlerinin mevcudiyeti ve kullanm ile o toplumdaki tbbi bakm hizmetlerinin dzeyi,nitelii anne lmlerinde belirleyici olmaktadr.
1985 208 1995 55 2003 49.2 2005 28.5

(yzbinde) lkemizde AH

Bu hz toplumda ana sal dzeyini,doum ncesi bakmn yeterli ve doumlarn salkl koullarda olup olmadn gsteren nemli bir lttr.Doum ncesi dnemdeki riskli durumlar bebein saln hem intrauterin dnemde,hemde hayatn ilk gnlerinde olumsuz ynde etkiler.Perinatal lmler,anne lmlerine kyasla daha sk grldnden o toplumdaki obstetrik hizmetlerin dzeyi hakknda daha iyi fikir verir.Ana lmne gre daha sk meydana geldiinden,kk poplasyonlarda,ana sal dzeyini deerlendirmek iin perinatal lm hz daha sk kullanlr.
10

Bir toplumda bir ylda 28.haftadan sonra olan l doumlar ve canl doup 0-7 gnlkken len bebek says

PH=X k(1000)
Toplam(canl ve l) doum says

Perinatal lm hz TNSA-2008den nceki be yllk dnem iin binde 19 olarak hesaplanmtr. perinatal lm hz ile annenin ya arasnda U eklinde bir iliki grlmektedir; annenin yann 20-29 olduu durumda perinatal lm hz binde 13e dmektedir.

11

Perinatal lm hznn 40-49 ya grubundaki kadnlar ile 20 yandan kk kadnlar arasnda olduka yksek olduu grlmektedir. Ksa aralklarla meydana gelen gebelikler ile perinatal lm hz arasnda gl bir iliki bulunmaktadr. Onbe aydan daha ksa aralklarla meydana gelen gebeliklerdeki perinatal lm hz, 1526 ve 27-38 ay aralklarla meydana gelen gebeliklere gre iki kat daha yksektir. Perinatal lmler kentsel yerleim yerlerinde krsal yerleim yerlerine gre daha yksektir.Yksek eitimli kadnlar dk eitimli kadnlara gre daha az perinatal lm deneyimine sahiptir. Refah dzeyi dk olan hanelerde perinatal lm hz dier hanelere gre daha yksektir.
12

Bir toplumdaki dourganlk dzeyi ile ilgili genel olarak bilgi veren,ayrntl olarak bilgi vermeyen bir lttr. Bir toplumda bir yldaki canl doum says

KDH=X k(1000)
Ayn toplumda yl ortas nfus

Trkiyede TNSA 2008e gre KDH binde 18.6 dr.

13

Dourganlk andaki her bir kadnn bir ylda yapt doum saysdr.
Bir toplumda bir yldaki canl doum says

GDH=x k(1000)
Ayn toplumda yl ortas 49 ya kadn says 15-

Trkiyede TNSA 2008 e gre GDH binde 76 dr.

14

Dourganln hangi ya grubunda ne kadar olduunu bulmak iin kullanlr.Bu nedenle kaba doum ve dourganlk hzlarna gre daha duyarl bir lttr.5-10 yllk ya bantlar alnarak her ya grubu iin yaa zel dourganlk hzlar bulunur. Farkl toplumlarn dourganlk dzeyini karlatrmada,ayn toplum iinde farkl zamanlardaki dourganlk dzeyindeki deiimi izlemede veya verilen aile planlamas hizmetlerinin etkinliini deerlendirmede kullanlan bir lttr.
15

Bir toplumda bir ylda X ya grubundaki kadnlarn yapt canl doum says

X yana zel doum =X k(1000) hz

Ayn toplumda yl ortas X ya grubundaki kadn says

16

17

Yaa zel doum hzlarnn (katsay kullanlmadan) toplamn 5 ile arpmyla elde edilir.Dourganlk ann sonuna geldiinde teorik olarak bir kadna den canl doum saysdr.Bir baka deyile;u anda olaca gzlenen dourganlk a sresince sahip toplam ouk saysdr.Yakn zamandaki dourganlk dzeyini yanstan nemli bir gstergedir.
k=45-49

TDH= (Fa) x100

a=15-19

Fa=Belirli bir ya bandna zel doum hzdr. lkemizde TNSA 2008 e gre TDH 2,16 dr.
18

Dourganlk ann sonuna geldiinde gerekte bir kadna den canl doum saysdr. Yani 45-49 ya grubundaki kadnlarn dourduklar ortalama ocuk saysdr.Dorudan 45-49 ya grubundaki kadnlara sorularak ortalamasnn alnmas ile hesaplanr. Eer bir nfusun dourganl zaman iinde deimiyorsa, toplam dourganlk hz (TDH) ve tamamlanm dourganlk hz deerlerinin birbirine yakn olmas beklenir.Dier taraftan, dourganlk dzeyi dyorsa toplam dourganlk hz tamamlanm dourganln olduka altnda olacaktr. lkemizde tamamlanm dourganlk hz 3,31 canl doumdur.(Toplam DH 2,16yd.)
19

Bir toplumda dk sorununun boyutunu ve aile bykln snrlandrma ya da doumlar aras intervalin uzatlmas konusundaki talebin dzeyini gsterir.
Bir toplumda,belirli bir srede isteyerek ve kendiliinden meydana gelen dk says

TDH=X k(1000)
Ayn toplumda ayn srede toplam gebeliklerin says

20

lkemizde TNSA-2008 ncesindeki be yllk dnem iin toplam dk hz kadn bana 0.3 dk olarak bulunmutur.Yaa zel hzlar 35-39 yalarnda en yksek deere ulamakta, bu yatan sonra ise dmektedir. Hzlar, 15-19 ya grubu dndaki btn ya gruplar iin kentsel alanda krsal alanla ayn ya da daha yksektir. 15-19 ya grubunda ise yaa zel dk hz kentsel alanlarda krdakinden 4 kat daha fazladr.

21

steyerek dk de kadn sal zerinde olumsuz etkileri olabilecek bir uygulama olduu iin, ana sal asndan olduka byk nem tamaktadr. Buna ek olarak, aile planlamasnn nemli hedeflerinden biri istenmeyen gebeliklerin nlenmesi olduundan,isteyerek dklerin aile planlamas hizmetleri arasnda ayr bir nemi bulunmaktadr. Gebelii nleyici yntemlere ilikin hizmetlere ulamada sorunlar yaayan, istenmeyen gebelikten korunmak iin yntem kullanmas konusunda psikososyal engelleri olan ve/veya gebelii nleyici yntem baarszl nedeniyle gebe kalan kadnlar isteyerek de bavurmaktadrlar.
22

Bir toplumda belirli bir srede yaplan isteyerek dk says

DO=X k(100)
Ayn toplumda ayn srede meydana gelen canl doum says 15-19 ya grubunda yzde 3 olan isteyerek dk yapm kadnlarn oran yala birlikte artarak 45-49 ya grubunda yzde 39a ulamaktadr. Bu art 30 ya ve st kadnlarda belirginlemektedir. yle ki; 45-49 ya grubundaki kadnlar, 30-34 ya grubundakilere kyasla 2 kat fazla dk yapmlardr. steyerek dk yapm evlenmi kadnlarn yzdesi yaayan ocuk says ile artmaktadr. Yaayan ocuu olmayan kadnlarn yzde 6s isteyerek dk yapm iken, be veya daha fazla yaayan ocuu olanlar arasnda dk yzde 29 ile en yksek dzeye kmaktadr. ya da daha fazla yaayan ocuu olan kadnlar, 1-2 ocuu olanlardan yaklak iki kat kadar daha fazla dk yapmlardr. (TNSA 2008)
23

Bir toplumda aile planlamas hizmetleri ile ilgili mevcut durumun saptanmas bu konu ile ilgili hizmetlerin planlanmas ve deerlendirilmesinde nemli olan gstergelerdendir.Toplam yntem kullanma oran,etkili(modern) ya da etkisiz(geleneksel) yntem kullananlarn oran gibi ltler kullanlr.

24

Bir toplumda etkili ve etkisiz yntem kullanan kadnlarn says

Yntem kullanma=X k(100) oran

Ayn toplumda 15-49 yalar arasndaki evli kadnlarn says

25

Ana sal hizmetleri iinde doum ncesi bakmn ne lde yaplabildiini gsteren bir lttr.
Doum ncesi bakm alanlar

DBAGO=X k(100)
Tm gebeler

26

Bir toplumda ana sal hizmetlerinin dzeyi hakknda fikir veren nemli gstergelerdendir.Doumlarn yapld yer bakmndan kullanlan ltler;bir salk kuruluunda veya evde yaplan doumlarn yzdesidir. Doum srasnda eitimli salk personelinden yardm almak, anne lmlerini ve neonatal lmleri nleme asndan byk nem tamaktadr. Kadnn doum srasnda ald yardm byk lde doumun yapld yer ile ilikilidir.

27

Eitimli salk personeli yardm ile gerekleen son be yldaki tm doumlarn oran lke genelinde yzde 91dir.(TNSA 2008) TNSA-2003te yzde 78 olan salk kuruluunda gerekleen doum oran, TNSA-2008 sonularna gre lke genelinde yzde 90 olarak bulunmutur.

28

Ana sal hizmetleri ierisinde doumdan sonraki dnemde kadnlarn ne lde izlendiini gsteren bir lttr. Son doumda doum sonras bakm alan kadnlarn oran yaa gre belirgin farkllklar gstermemekle beraber bu oran veya daha az ocuu olan kadnlar arasnda,doum says daha fazla olan kadnlara kyasla olduka yksektir. Krsal alanlarda yaayan kadnlarla karlatrldnda, kentlerde yaayan kadnlarn doum sonras bakm alma olaslklar daha fazladr. Ayrca, doum sonras bakm alma ile eitim dzeyi arasnda gl bir iliki vardr.
29

Salk alannda yaplan pek ok aratrma;eitim durumunun,genel salk sorunlarnda olduu kadar ana sal ve aile planlamas konusunda da kadnn bilgi,tutum ve davrann etkileyen nemli bir faktr olduunu gstermektedir. Kadnn eitim durumundan baka,para getiren ite almas da salkla ilgili konularda bilgi, tutum ve davran zerinde etkili olmaktadr. Bu nedenle ana sal ltleri ierisinde kadnn stats ile ilgili gstergeler de nem tamaktadr.
30

Kadnn toplumsal statsnde belirleyici olan faktrler: *Toplumsal cinsiyet *Toplumsal cinsiyette eitlil/ayrmclk *Toplumsal cinsiyette hakkaniyet *Eitim *alma yaamna katlm ve kazan *Sosyal engeller *Geleneksel uygulamalar

31

1)EVRESEL FAKTRLER
a)Genel salk dzeyi b)Salk sisteminin biimi, hizmetlerin varl, yaygnl, ulalabilirlii, nitelii c)lkede izlenen genel nfus politikas d)steyerek dklerle ilgili yasal durum e)Kontraseptiflerle ilgili bilgi, tutum ve davran f)Doum ncesi bakm hizmetlerinin dzeyi g)Doumlarn olu yeri ve douma yardm eden kiinin nitelii h)Lohusalk dnemi bakm hizmetleri
32

I) Toplumun genel beslenme dzeyi

j) Toplumun genel haberleme ve ulam dzeyi k) Sosyoekonomik durum l) Kadnn toplumdaki stats 2)ANNEYE AT FAKTRLER a) Annenin ya, b) Doum says c) Gebelik aral d) Herhangi bir sistemik hastaln olup olmamas

33

Doum ncesi bakm (DB) anne ve fetusun tm gebelik boyunca dzenli aralklarla gerekli muayene ve nerilerde bulunularak dikkatli bir ekilde, bir salk personeli tarafndan izlenmesidir. DB genelde annelerin daha salkl gebelik geirmelerini ve daha salkl bebekler dourmalarn salar.

34

DBn temel amac genel olarak gebelikte saln korunmasdr. Bunun yansra;

*Annede gebelik ncesi varolan hastalklarn tespiti *Gebelik komplikasyonu karabilecek hastalklarn erken
tehis ve tedavisi gerekirse sevki *Riskli gebeliklerin belirlenmesi *Fetusun intrauterin izlenmesi *Anneyi tetanoza kar baklama *Doumun nerede ve kim tarafndan yaplacana karar verme *Annenin beslenme, gebelik hijyeni, bebek bakm ve doum sonu kullanaca aile planlamas yntemleri hakknda eitilmesini de amalar.
35

TNSA 2008 e gre kadnlarn %92si aratrma tarihinden nceki son be yl iinde gerekleen en son doumlarnda en az bir kez salk personelinden (doktor ve hemire/ebe) doum ncesi bakm alm olup bu kadnlarn neredeyse tamamna yakn (%90) doum ncesi bakm doktordan almtr. Doum ncesi bakm genel olarak yksek seviyelerdedir.

36

Gen kadnlar (%92-93), 35 ya zeri kadnlara (%86) gre daha yksek oranlarda doum ncesi bakm almlardr. Doum srasna gre bakldnda ise daha belirgin farkllklar grlmektedir. Kadnlarn neredeyse tamam (%96), ilk ocuklarna gebelikleri srasnda doktordan (%96) ve hemireden/ebeden (%2) doum ncesi bakm almlardr. Ancak, doum sras bydke eitimli salk personelinden doum ncesi bakm alan kadnlarn oran belirgin bir ekilde azalmaktadr. Bu oran, altnc veya daha sonraki bir srada doan ocuklarda yzde 72 dzeyindedir.

37

DB gebeliin saptand en erken dnemde balamal ve dzenli aralklarla yaplmaldr. Annede gebelikten nce varolan hastalklarn erken tehisi nemli olduundan, DB mutlaka birinci trimesterde balamal, dzenli aralklarla gebeliin sonuna kadar, normal gebelerde ortalama 6 kez, riskli gebeliklerde ise daha fazla sayda izlem yaplmaldr.

38

GEBELK HAFTASI 12. Haftaya kadar 6. Ayda 7. Ayda 8. Ayda 9. Ayda 10. Ayda (39. Hafta)

ZLEME SIKLII Tespit ve izleme 1 kez 1 kez 1 kez 1 kez 1 kez

Gebelik sresince yaplmas gereken izlem says: TOPLAM 6 KEZ

39

Kiilerin istedikleri zaman, bakabilecekleri sayda ocuk sahibi olmalar, ocuu olmayanlarn ise ocuk sahibi olmalar iin yardm alabilmeleridir. Bir kadnn; *18 ya altnda, 35 yan zerinde gebe kalmas *2 yldan daha sk aralklarla doum yapmas *4 ve 4ten daha fazla ocuk sahibi olmas *Hem kendisinin hem de ocuunun hastalk ve lm riskini artrr.

40

Trkiye 1923den sonra dourganl zendirici (pronatalist) bir politika izlemitir. 1955-1960 yllar arasnda doum hz artmaya baslam ve rktc olmaya baslamtr. Nfus art hznn %3e ulamas yan sra isteyerek yaplan dklerin artn ve anne lmlerindeki art da getirmitir. zellikle isteyerek kiilerin kendileri tarafndan balatlan dklere bal anne lmlerinin artmas, anne lmlerini de azaltabilmek iin nfus politikalarnn dourganln azaltlmas ynnde deitirilmesi gereini ortaya koymustur. 1965 ylnda TBMM de 557 nolu ilk nfus planlamas yasas kabul edilmi,ancak yetersiz kalm. 1983de 2827 nolu ikinci Nfus Planlamasi Yasas kabul edilmi. Halen gnmzde bu yasa geerlidir. Bu yasaya gre;
41

*10 haftaya kadar olan gebelikler istee bal olarak sona erdirilebilir. *10 haftann zerindeki gebelikler tbbi nedenlerle sona erdirilebilir. *Hastanelerde ve ASAP Merkezlerinde KHD uzmanlarnn denetimi altnda eitimli genel pratisyenler menstrel reglasyon hizmeti verebilirler. *Erkek ve kadnlara gnll cerrahi sterilizasyon uygulanabilir. *Eitimli doktor, hemire ve ebeler RIA gibi etkili gebelii nleyici yntemleri uygulayabilirler.
42

Trkiyede aile planlamas yntemleri hem devlet hem de zel sektr tarafndan her basamakta verilmektedir. Aile planlamasnda tm yntemlere ilikin danmanlk hizmetleri bu konuda eitim alm tm salk personeli tarafndan sunulmaktadr.

Aile Planlamas Hizmetleri Nerelerde Sunulmaktadr?

Aile Sal Merkezlerinde ve Ana ocuk Sagligi ve Aile Planlamas Merkezleri de bu hizmetlerin halka ulatrlmasnda kilit rol oynamaktadr. Eczaneler de baz gebelii nleyici yntemlerin (kondom, KOK, spermisit) halka ulatrlmasnda rol alr. Klinie dayal hizmetlerin yan sra topluma dayal hizmetlerden birisi olan ev ziyaretlerinde ebe ve hemireler aile planlamas hizmetlerinin sunumunda danman, eitici, uygulayc ve aratrc rollerde grev alr. Devlet hastanelerinin, doumevlerinin aile planlamas kliniklerinde de yaygn olarak hizmet sunulmaktadr.
43

44

Karlayarak selamlaynz. Alaka gsteren sorular sorunuz. Nasl bir yntem seeceine yardmc olunuz. Aklayc bilgilerle yntemin kullanlmasn retiniz. Kontrol iin gelmesini neriniz.

TEEKKRLER

46