1

ETSZLKLER
BAST ETSZLKLER Tanm : Devirli bir ondalk alm olan rasyonel saylar kmesi ile devirli bir ondalk alm olmayan irrasyonel saylar kmesinin birleimi Reel saylar kmesini oluturur.

a < a + 1 < a + 2 eklindeki ifadelere eitsizlik ya da reel saylarn sralamas ad verilir.

a ve b iki reel say olsun , a ile b arasnda ; a < b , a = b , a < b gibi farkl durum sz konusudur. a says , b saysndan kk ise a < b , a says b saysndan byk ise a > b eklinde gsterilir. REEL SAYILARDA ETSZLN ZELLKLER Bir eitsizliin her iki yanna ayn say eklenirse , ya da her iki yanndan ayn say karlrsa yn deimez.

1.

a<b ac< bc

a+c< b+c

a>b a+c> b+c ac> b c

rnein ; - 13 < 4 eitsizliinin her iki yanndan 5 karrsak :

2
-13 5 < 4 5 - 18 < - 1 sralamas elde edilir.

2. a) Bir eitsizliin her iki yan pozitif bir reel say ile arplrsa ya da blnrse eitsizlik yn deitirmez.
b) Eitsizliin her iki yan negatif bir reel say ile arplrsa ya da blnrse eitsizlik yn deitirir.

a > b ve c < 0 ise a . c < b . c ve a < b dir. c c

rnein ; - 6 < - 2 iken her iki taraf ( - 3 ) ile arplrsa : (-6).(-3)>(-2).(-3) dikkat ediniz. 18 > 6 eklinde yn deitireceine

Ayn ekilde 18 > 4 eitsizliinin her iki yan ( - 2 ) ile blnrse yn deiir. 18 > 4 -2 -9 18 < -2 < -2 4

3.

a ve b ayn iaretli iki reel say ve a > b ise dir.

1 < 1

3
a b Yani ; eitsizliin her iki yan ters evrilirse eitsizlik yn deitirir. a ve b ters iaretli ise bu saylarn ters evrilmesi eitsizliin ynn deitirmez.

RNEK : a ) 8>3 8 1 < 1 3

b )

2<5 2 -6 > - 20 6 -1<-1 2 -5<7

1 > 1 5 -1 <- 1 20 -2>-3 3 - 1<1

c )

d )

e )

4.

n pozitif tam say olmak zere

0 < a < b ise an < bn .

rnein ; 2<5 1 < 1 3 2 tr. 1 23 < 53

2

8 < 125 1
2

< 3

1 < 1 9 4

5.

n pozitif tam say olmak zere

I. n ift iken an > bn a < b < 0 ise II n tek iken an < bn

rnein ; -4<-2 -4

>

-2

-5<-3

6. 0 < a < 1 ise an < a

-5 3< -3 3 n Z n 2 olmak zere

dr.

( 0, 1 ) aralndaki saylarn ( basit kesirlerin ) pozitif artan kuvvetleri arttka say klr.

NOT : 0 < a < 1 ve n Z+ ise a n < a n-1 dir.

RNEK : a) 2 1
3

< 2

< 1

7.

a < b ve b < c

a<c

dir.

RNEK : a) b) + 2 < x < 5 ve 5 < y ise x < y - 11 <

+

dir.

5
-9 < c) 7 a ve b reel say olmak zere

a < b < 8 ise 8 + b < a + b < 16

a < 8 olur.

UYARI : a , b reel saylar olmak zere 0 < a < b < 1 ise I) III ) a.b<1 1>1 a b II ) IV ) 0<a<1 b 1 > 1 a .b

REEL (GEREL) SAYI ARALIKLARI : 1. Kapal Aralk : a ve b reel saylar olsun. a b x b eitsizliini salayan x reel saylar iine alan kme [ a , b ] eklinde gsterilir ve byle aralklara kapal aralk denir.

V) 1+1>2 a b eitsizlikleri daima dorudur.

R a b

2.

Ak Aralk : a , b R ve a < b olsun a < x < b eitsizliini salayan x reel saylarnn kmesi ( a , b ) eklinde gsterilir ve byle aralklara ak aralk denir. ( a , b ) ak aralnda a ve b u noktalarnn kmeye ait olmadna dikkat ediniz.

R a b

[ a , b ) ve ( a , b ] eklinde gsterilen aralklara yar ak aralklar denir.

RNEK : x ve y reel saylardr. -5<x<3 - 2 < y < 9 olduuna gre a) b) c) 4x 3y ifadesinin alabilecei en kk ve en byk tamsay deerleri katr? x2 ile y2 nin en geni deerler aral nedir? x . y nin alabilecei en kk ve en byk tam say deerleri nelerdir?

ZM: x ve y nin reel saylar olarak verildiine dikkat edilmelidir. a) 4x 3y ifadesini elde edebilmek iin ;

-5 < x < 3 eitsizliinin her yann 4 ile -2 < y < 9 eitsizliini de -3 ile arpalm ve alt alta toplayalm. -5 < x < 3 -2 < y < 9 -27 < -3y < 6 -20 < 4x < 12
+

-20 < 4x < 12 6 > -3y > -27

-27 < -3y < 6 olur.

-47 < 4x-3y < 18

O halde 4x - 3y nin alabilecei en kk tamsay deeri -46, en byk tamsay deeri 17 olur. b) -5 < x < 3 0 x2 < ( -5 )2

0 x2 < 25 -2 < y < 9 0 y2 < 92 0 < y2 < 81 olur.

c) -5 < x < 3 -2 < y < 9 eitsizlikleri alt alta arplmaz . nk drt snrnda pozitif say olmas gerekir. Byle hallerde x . y nin alt ve st snrlarn bulmak iin alt alta ve apraz olarak arpmalar yaplr. Elde edilen sonularn en k alt snr , en by de st snr olarak alnr. ( -5 ) . ( -2 ) = 10 -45 < x . y < 27 olur. ( -5 ) . 9 = -45 *

7
( 3 ) . -2 = -6 halde x . y nin en kk tamsay deeri -44 , en byk tamsay deeri 26 olur

RNEKLER :
rnek : 2 < x < 3 ve -1 < y < 2 olmak zere , 2x y ifadesinin alabilecei tamsay deerlerin toplamn bulalm. zm : 2<x<3 2.(2<x<3) 4 < 2x < 6 -1 < y < 2 -1 . ( -1 < y < 2 ) + -2 < -y < -1 2 < 2x < -y < 7 olur. 2x y says 3 , 4 , 5 , 6 tamsay deerlerini alabilir. Bunlarn toplam , 3 + 4 + 5 + 6 = 18 dir.

rnek : a . b2 < 0 , a . c > 0 ve b3 < 0 olduuna gre , srasyla a , b , c saylarnn iaretlerini bulunuz. c5 zm : a . b2 < 0 ise a ile b2 ters iaretlidir. b2 > 0 olduuna gre, a < 0 dr ..* a . c > 0 ise a ile c ayn iaretlidir. a < 0 olduuna gre, c < 0 dr..* b3 < 0 ise b3 ile c5 ters iaretlidir. c5

8
c < 0 olduu iin c5 < 0 olacandan b3 > 0 olmaldr. b3 > 0 olduuna gre , b >0 dr .* O halde a , b , c saylarnn iaretleri srasyla - , + ,- dir.

BRNC DERECEDEN BR BLNMEYENL ETSZLKLER TaNIM :

a R ve a 0 olmak zere ax + b > 0 , ax + b 0 , ax + b < 0 , ax + b 0 eklindeki ifadelere birinci dereceden bir bilinmeyenli eitsizlikler denir. Eitsizliin zm kmesini bulmak demek , verilen eitsizlii salayan x reel saylarn bulmak demektir. Aksi belirtilmedike eitsizliklerin zm kmesi reel saylarn bir alt kmesidir.

ZELLKLER :

1 ) x > y ise x+a>y+a xa>ya

( Bir eitsizliin her iki tarafna ayn say eklenebilir veya karlabilir.

2 ) x > y ve a > 0 ise x . a > y .a veya x > y a a ( Bir eitsizliin her iki taraf pozitif bir say ile arplr ya da blnrse eitsizlik bozulmaz. )

3 ) x > y ve a < 0 ise x . a < y . a veya x < y a a ( Bir eitsizliin her iki taraf negatif bir say ile arplr ya da blnrse eitsizlik yn deitirir. )

f ( x ) = ax + b K TERMLSNN ARET TABLOSU

ax + b = 0 ise x = - b a
x - -b a +

9
ax + b a nn iaretinin tersi a nn iaretinin ayn

rnek : 3x 7 2x 3 eitsizliinin zm kmesi nedir ? zm 1 :

3x 7 2x 3 3x 2x -3 + 7 x4 . K. (- , 4 ) zm 2 : 3x 7 2x 3 3x 7 2x + 3 0 x4 0 x 4 = 0 ise x = 4 x -
__

+ +

x4 0 zm aral .K = (- , +

____

bulunur.

rnek : (x+5)(x3 )(x+2)(x+1) eitsizliini salayan en byk x tamsays katr ? zm : (x+5)(x3) (x+2)(x+1) x2 3 x + 5x 15 x2 + x + 2x + 2 x2 + 2x 15 x2 + 3x + 2 -15 2 3x 2x x - 17

10
En byk x tamsays = - 17 bulunur.

rnek

1 2x 5 < 3 eitsizliini salayan x tamsaylarnn toplam katr ? zm : -1 2x -5 < 3 ( Her taraf 3 ile arpalm . ) 3 -3 2x 5 < 9 ( Her tarafa +5 ilave edelim .) -3 + 5 2x 5 + 5 < 9 + 5 2 2x < 14 ( Her taraf 2 ye blelim ) 1 x <7 x tamsaylarnn toplam = 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 = 21 bulunur.

KNC DERECEDEN BR BLNMEYENL ETSZLKLER :

Tanm:
a , b , c R ve a olmak zere ax2 + bx + c > 0 , ax2 + bx + c 0 ax2 + bx + c < 0 , ax2 + bx + c 0

eklindeki ifadelere ikinci dereceden bir bilinmeyenli eitsizlikler denir. zm kmesi bulunurken : nce ax2 + bx + c = 0 denkleminin reel kklerinin olup olmadna bakacaz. Kklerin varl ; = b2 4ac ya bal olduundan 3 madde halinde inceleyeceiz. 1. = b2 4ac > 0 ise x1 ve x2 gibi birbirinden farkl iki farkl reel kk var.

11
( x1 < x2 ) olsun . Kkler kkten bye doru tabloya yerletirilir. Kkler aras a nn iaretinin tersi Kkler d a nn iaretinin ayn Bunu tablo ile gsterirsek - x1 x2 a nn iaretinin a nn iaretinin 2 ax + bx +c ayn tersi x + a nn iaretinin ayn

2. = b2 4ac = 0 ise x1 = x2 ( kkler akk ) Bu durumda f (x ) = ax2 + bx + c nin iareti f ( x ) in sfr olduu deer dnda a ile ayn olur. Tablo ile gsterirsek x ax2 + bx + c - x1 = x2 a nn iaretinin ayn +

a nn iaretinin ayn

3. = b2 4ac < 0 ise ax2 + bx +c = 0 denkleminin reel kk yoktur. f ( x ) = ax2 + bx +c nin iareti her x says iin a nn ayn olur. Tablo ile gsterirsek

x ax + bx + c
2

- + a nn iaretinin ayn

UYARI : f ( x ) = ax2 + bx + c terimlisinin daima pozitif olmas iin <0 ve a > 0 olmal

UYARI : f ( x ) = ax2 + bx +c terimlisinin daima negatif olmas iin <0 ve a < 0 olmal

12

RNEK : x x 6 0 eitsizliinin zm kmesi nedir ?

2

ZM : x2 x 6 0 x2 x 6 = 0 ise ( x 3 ) ( x + 3 ) = 0 x = 3 ve x = -2 a = 1 > 0 a nn iareti ( + ) iaret tablosunu yapalm. x - -2 + 3 +

x2 x 6 0 . K. . K. = [- 2 , 3 ] bulunur.

__

RNEK

x2 3x 4 0 eitsizliinin zm kmesi nedir ? ZM :

x2 3x 4 0 x2 3x 4 = 0 ise ( x 4 ) ( x + 1 ) = 0 x=4 ve x = -1 a = 1 > 0 ann iareti ( + ) iaret tablosunu yapalm.

-1

+ ___

x2+ 3x -4 0 .K

+
.K.

. K. = ( - , -1 ] U [ 4 , ) . K = R \ ( -1 , 4 ) bulunur.

13

RNEK

x2 < 3x + 10 eitsizliini salayan x tamsaylarnn toplam katr ?

ZM

x2 < 3x + 10 x2 3x 10 < 0 x2 3x 10 = 0 ise x = 5 ve x = -2

(x5)(x+2) = 0

a = 1 > 0 a nn iareti ( + ) Tablosunu yapalm x - -2 + 5

__

+ +

x2- 3x 10 < 0 . K.

. K. : -2 < x < 5 x tamsaylarnn toplam = -1 +0 +1 + 2 + 3 + 4 = 9 bulunur.

RNEK : 2x > 13x 6 eitsizliini salayan x tamsaylarnn toplam katr ?

2

ZM

14
2x2 > 13x 6 2x2 13x + 6 > 0 2x2 13x + 6 = 0 ise ( 2x 1 ) ( x- 6 ) = 0 x = 1 ve x = 6 2 a = 2 >0 a nn iareti ( + ) aret tablosunu yapalm 1 x

+
__

2x2 13x + 6 > 0

.K. .K

.K. : - < x < 1 V 6 < x < 2 x tamsaylarnn toplam = 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 .... + 7 + 8 + 9 + 10 . =-113456 = - 21 bulunur.

RNEK

x2 + ( m + 4 )x + 15 ifadesinin daima 6 dan byk olmasn salayan ka tane m tamsays vardr. ZM :

Daima ax2 + bx + c > 0 olmas iin < 0 ve a < 0 olmal . x2 + ( m + 4 )x + 15 > 6 x2 + ( m + 4 )x + 9 > 0 a=1>0 = b2 4ac = ( m + 4 )2 4 . 1 . 9 < 0 ( m + 4 )2 36 < 0 m2 + 8m 20 < 0 m2 + 8m 20 = 0 ise ( m + 10 ) ( m 2 ) = 0 m = - 10 , m = 2

x
2

-10 +

2
_____

+ +

m + 8m 20 <0 .K.

15
.K. = -10 < m < 2 m tamsaylar : 2 ( - 10 ) 1 = 2 + 10 1 = 11 tanedir .

NOT :
a ,b , x Z iken 1. 2. 3. a x b ise x tamsaylarnn says = b a + 1 tane a x < b veya a < x b ise x tamsaylarnn says = b a tane a < x < b ise x tamsaylarnn says = b a 1 tane

ARPIM VE BLM BMNDEK ETSZLKLER

Tanm: f ( x ) = P ( x ) . Q ( x ) . R ( x ) veya f(x)=P(x).Q(x)

16
R(x) f ( x ) > 0 , f ( x ) 0 , f ( x ) < 0 , f ( x ) 0 eitsizliklerinin zmnde :

KURAL : 1. En byk dereceli terimlerin iaretleri arplr. 2. Kkler bulunur, kkten bye doru tabloya yerletirilir. 3. Tablo sadan (+ tarafndan ) 1. birinci kuralda bulunan iaretle balar. Tek katl kklerde iaret deitirilir , ift katl kklerde iaret deitirilmeden geilir. [ Tek katl kk : ayn kkten 1 , 3 , 5 , 7 .. gibi tek sayda varsa ift katl kk : ayn kkten 2 , 4 , 6 , 8 .. gibi ift sayda varsa ] NOT :
ift katl kk x = a ise tabloda a

eklinde gstermekte yarar vardr.

UYARI

: Paydann kk ifadeyi tanmsz yapacandan zm kmesinin eleman olamaz.

NOT

Paydann kk x = b ise tabloda b

eklinde gstermekte yarar vardr.

17

RNEK (x7)(x1) 0 ( x 3 )2 ZM
+

: eitsizliini salayan x tamsaylarnn toplam katr ?

:
+

(x7)(x1) ( x 3 )2
+

( + ) ( + ) ( + ) = + ( tablo sadan + ile balar ) x 7 = 0 ise x = 7 x 1 = 0 ise x = 1 ( x 3 )2 = 0 ise x = 3 ift katl kk ve paydann kk aret tablosunu yapalm x - 1 + .K 3
___

+ +

f(x)0 .K.

__

.K : 1 x < 3 V 3 < x 7 .K : [ 1 , 3 ) U ( 3 , 7 ] .K : [ 1 , 7 ] \ { 3 } eitsizlii tamsaylarn toplam = 1 + 2 + 4 + 5 + 6 + 7 = 25 bulunur .

18
MUTLAK DEERL BAST ETSZLKLER 1 ) a > 0 ,x a x R -a 0 2 ) x a
X

- a x a dr.

a x a veya x - a dr.
X

R -a

3 ) a < f ( x ) < b ise I ) a < f ( x ) < b veya II ) a < - f ( x) < b dir.

UYARI : a )
b ) c ) d ) x > y x = y

x 0 , ( x = y x2 > y2 x = y veya x = -y

R iin )

x2 = y2

RNEK

2x 3 = 2002 ise x in alabilecei deerlerin toplam katr ? ZM :

2x 3 =0 ise x = 3 2 x in alabilecei deerlerin toplam 2 . 3 = 3 bulunur. 2

19

RNEK

X 2 + 2 X = 10 denkleminin zm kmesi nedir ? ZM :

X 2 = 2 X olduundan X 2 + 2 X = 10 X 2 = 5 A) x2 = 5 ise B) x - 2 = -5 ise . K. = { -3 , 7 } bulunur. x=7 x = -3 ise 2 x 2 = 10

KOORDNAT DZLEMNDE YANSIMA VE TELEME

1)TELEME:
Bir eklin duruunun, biiminin, boyutlarnn bozulmadan yer deitirmesine o ekli teleme denir. telemede biim, boyut, yn deimez. Yer deiir. Bir ekil telendii zaman ekil zerindeki btn noktalar ayn miktarda yer deitirmi olur. teleme ile elde edilen ekiller birbirine eittir. st ste akr.

20

RNEK:

Yukardaki A ekli 6 birim saa ve 3 birim yukarya telenmitir.

A)teleme altnda oluan ekiller birbirine e ve simetriktir. Bu tr bir simetri, doruya gre simetriden farkl olarak TELEME SMETRS eklinde adlandrlr. B)teleme ile sslemede yaplr.

RNEK:

Yukarda ki A ekli 8 birim saa ve 9 birim aaya telenmitir.

21

RNEK: teleme ile oluturulmu bir ssleme.

2)GEOMETRK HAREKETLER

A)KOORDNAT DZLEMNDE TELEME HAREKET Bir doruya gre teleme yaptrlrken X ve Y eksenleri boyunca belirtilen ynde ve belirtilen birim kadar btn noktalar paralel olarak telenir. Yani kaydrlr. Saa ve sola teleme hareketi X eksenine yani apsis eksenine paralel olarak yaplr. Yukar ve aa doru teleme hareketi Y eksenine paralel olarak yaplr. Buna gre; A1)SAA DORU TELEME: Noktalar X eksenine paralel olarak saa doru a birim telenirse X koordinat a birim artar. (Apsis ile teleme miktar toplanr.)

Tanm:

A2)SOLA DORU TELEME: Noktalar X eksenine paralel olarak sola doru a birim telenirse X koordinat a birim azalr. (Apsisten teleme miktar karlr.) A3)YUKARI DORU TELEME: Noktalar Y eksenine paralel olarak yukar doru b birim telenirse Y koordinat b birim artar. (Ordinat ile teleme miktar toplanr.)

A4)AAI DORU TELEME:

22
Noktalar Y eksenine paralel olarak aa doru b birim telenirse Y koordinat b birim azalr. (Ordinattan teleme miktar karlr.)

NOT: Saa veya Sola teleme dendiinde X eksenine yani apsis eksenine paralel teleme yaplyor, Aa veya Yukar teleme dendiinde ise Y eksenine yani ordinat eksenine paralel teleme yaplyor demektir.

RNEK: Koordinat dzlemi zerinde izilen ABC genini X eksenine paralel olarak sola doru 7 birim teleyiniz? Sola dedii iin, Apsisten 7 karld.

A(4;6) se A(4-7;6)=A(-3;6) B(1;2) se B(1-7;2)=B(-6;2) C(6;2) se C(6-7;2)=C(-1;2)

23

ekil 1

Sola telemede apsisten karma ilemi yaplr.

RNEK: Koordinat dzlemi zerinde izilen DEF genini X eksenine paralel olarak saa doru 8 birim teleyiniz? Saa dedii iin, Apsis 8 ile toplant.

D(-6;-7) se D(-6+8;-7)=D(2;-7) E(-1;-8) ise E(-1+8;-8)= E(7;-8) F(-2;-3) ise F(-2+8;-3)= F(6;-3)

24

ekil 2 Saa telemede apsis ile toplama ilemi yaplr.

RNEK: Koordinat dzlemi zerinde izilen ABC genini Y eksenine paralel olarak Yukar doru 10 birim teleyiniz?

ekil 3 A(2;-2) ise A(2;-2+10)=A(2;8) B(3;-8) ise B(3;-8+10)=B(3;2) C(9;-6) ise C(9;-6+10)=C(9;4) Yukar dedii iin, Ordinat 10 ile toplanr.

25

ekil 4 Yukar telemede ordinat Y ile 10 toplama ilemi yaplr.

RNEK: Koordinat dzlemi zerinde izilen ABC genini Y eksenine paralel olarak Aaya doru 10 birim teleyiniz? (ekil 5) Aa dedii iin, Ordinattan 10 karlr.

ekil 6 A(-5,9) ise A(-5,9-10)=A(-5,-1) B(-7,2) ise B(-7,2-10)=B(-7,-8) C(7,5) ise C(7,5-10)=C(7,-5)

26

ekil 7 Aa telemede ordinattan Y den 10 says karlr.

RNEK: : Koordinat dzlemi zerinde izilen ABCD dikdrtgenini 8 birim saa doru teleyiniz? Koordinat dzleminde grafiini gsteriniz?

ekil 8 A(-7,9) B(-7,2) C(-2,2) D(-2,9)

ise ise ise ise

A(-7+8,9)=A(1,9) B(-7+8,2)=B(1,2) C(-2+8,2)=C(6,2) D(-2+8,9)=D(6,9)

Saa telemede apsise 8 eklendi.

27

ekil 9

RNEK: Koordinat dzlemi zerinde izilen ABCD dikdrtgenini 10 birim AAIYA doru teleyiniz? Koordinat dzleminde grafiini gsteriniz?

Aaya doru telemede ordinattan yani Y den 10 karld.

ekil 10 A(-7,9) B(-7,2) C(-2,2) D(-2,9)

ise ise ise ise

A(-7,9-10)=A(-7,-1) B(-7,2-10)=B(-7,-8) C(-2,2-10)=C(-2,-8) D(-2,9-10)=D(-2,-1)

28

ekil 11

RNEK: Koordinat dzlemi zerinde izilen ABC genini 12 birim saa ve 11 birim AAIYA doru teleyiniz? Koordinat dzleminde grafiini gsteriniz?

ekil 12 birim saa telenirken apsis 12 ile toplanr. ekil 11 birim aaya telenirken ordinattan 11 karlr.

ekil 12 A(-9,9) ise A(-9+12,9-11)=A(3,-2) B(-5,3) ise B(-5+12,3-11)=B(7,-8) C(-3,8) ise C(-3+12,8-11)=C(9,-3)

29

B-) X VE Y EKSENLER BOYUNCA TELEME HAREKET

RNEK: Koordinat dzlemi zerinde izilen ve koordinatlar A(-5,-3),B(-2,-5),C(-1,-2),D(-2,-1) olan ABCD okgeni X eksenine paralel olarak 6 birim saa, Y eksenine paralel olarak 5 birim yukar telenmitir. eklini iziniz. Koordinatlarn zerine yaznz. A(-5,-3),A(-5+6,-3+5),A(+1,+2) B(-2,-5),B(-2+6,-5+5),B(+4,0) C(-1,-2),C(-1+6,-2+5),C(+5,+3) D(-2,-1),D(-2+6,-1+5),D(+4,+4)

30

RNEK: Kelerinin koordinatlar A(3,6), B(7,-6),c(6,-4),D(4,-4) olan ABCD Yamuunun Y eksenine paralel 9 birim yukar ve X eksenine paralel 10 birim sola telenmitir. ABCD yamuunun telenmi eklini iziniz. Kelerinin koordinatlarn yaznz?

ABCD Yamuu Y eksenine paralel 9 birim yukar TELEND. Y ile 9 topland. A(3,6) A(3,-6+9)=A(3,3) B(7,-6) B(7,-6+9)=B(7,3) C(6,-4) C(6,-4+9)=C(6,5) D(4,-4) D(4,-4+9)=D(4,5) ABCD Yamuu X eksenine paralel 10 birim sola telendi. X ten 10 karld. A(3,6) A(3-10,-6)=A(-7,-6) B(7,-6) B(7-10,-6)=B(-3,-6) C(6,-4) C(6-10,-4)=C(-4,-4) D(4,-4) D(4-10,-4)=D(-6,-4) Yukar ve sola teleme ikisi birlikte yaplabilir. A(3,6) A(3-10,-6+9)=A(-7,+3) B(7,-6) B(7-10,-6+9)=B(-3,+3) C(6,-4) C(6-10,-4+9)=C(-4,+5) D(4,-4) D(4-10,-4+9)=D(-6,+5)

C-)KOORDNAT DZLEMNDE YANSIMA HAREKET

31 Tanm:
Doruya gre simetri veya ayna simetrisine yansma denir. Bir eklin yansmasnda eklin boyutu ve biimi deimez. eklin yeri ve yn deiir. Bir eklin kendisi ile yansmas eittir. Yansma doruya gre simetridir.

C-1) X (APSS) EKSENNE GRE YANSIMA HAREKET: Koordinat dzleminde (sisteminde)bir geometrik ekil; X eksenine gre yanstldnda ekil zerindeki herhangi bir A(X;Y) noktasnn grnts A(X-Y) olur. Ksaca bir noktann X eksenine gre yansmasn almak iin sadece Y ordinatnn iareti deiir.

RNEK: Kelerinin koordinatlar A(-5,2),B(-2,2),C(-2,5) olan ABC geninin X eksenine gre yansmas altndaki grntlerinin ke noktalarnn koordinatlarn yaznz. A(-5,2) ise A(-5,-2) B(-2,2) ise B(-2,-2) C(-2,5) ise C(-2,-5) Bir noktann X eksenine gre yansmas alnrken sadece Y nin iareti deiir.

32

ekil 13

C2) Y (ORDNAT) EKSENNE GRE YANSIMA HAREKET: Koordinat dzleminde (sisteminde)bir geometrik ekil; Y eksenine gre yanstldnda ekil zerindeki herhangi bir A(X;Y) noktasnn grnts A(X,Y) olur. Ksaca bir noktann Y eksenine gre yansmasn almak iin sadece X in yani apsisinin iareti deiir.

RNEK: Kelerinin koordinatlar A(-5,2) , B(-2,2),C(-2,5) olan ABC geninin Y eksenine gre yansmas altndaki grntlerinin ke noktalarnn koordinatlarn yaznz. Bir noktann Y eksenine gre yansmas alnrken sadece X in iareti deiir.

33

ekil 14 A(-5,2) ise A(+5,2) B(-2,2) ise B(+2,2) C(-2,5) ise C(+2,5)

ekil 15 C3) ORJNE GRE YANSIMA HAREKET: Koordinat dzlemindeki herhangi bir noktann orijine gre yansmasn almak iin hem X in hem de Y nin iareti deiir.

RNEK: Kelerinin koordinatlar A(-5,2) , B(-2,2),C(-2,5) olan ABC geninin Orijine gre yansmas altndaki grntlerinin ke noktalarnn koordinatlarn yaznz. Bir noktann Orijine gre yansmas alnrken hem X in iareti ve hem de Y nin iareti deiir.

34
A(-5,2) ,A(+5,-2) B(-2,2), B(+2,-2) C(-2,5), C(+2,-5)

C4) TELEMEL YANSIMA VEYA YANSIMALI TELEME: Bir eklin bir doru boyunca telenmesinden sonra yansmas ayndr. yansmasndan sonra telenmesi ile

RNEK: Bir dzgn altgeni bir d dorusu boyunca 4 birim saa teleyip yansmasn izelim.

ekil 16 TELEYP YANSIMA

RNEK:

35
Bir dzgn altgeni bir d dorusu boyunca NCE yansmasn alp sonra 4 birim saa teleyip izelim.

ekil 17 YANSIYIP TELEME

RNEK: Aada verilen ekli bir d dorusu boyunca NCE yansmasn alp sonra yansma altndaki grntsn 5 birim saa teleyip izelim.

izim Yapld.

ekil 18 YANSIYIP TELEND

NOT: Bir eklin telenmesinden sonra yansmas ile bir doru boyunca yansmasndan sonra telenmesi ayndr.

36

D)KOORDNAT DZLEMNDE DNME HAREKET

D1)DNDRME: Bir eklin bir nokta etrafnda saatin ynnde veya saatin tersi ynnde dndrlmesidir. Bir eklin etrafnda dndrld noktaya dnme hareketinin merkezi denir.

D2) DNME HAREKET: Dnme hareketi bir ember hareketidir. Dnme hareketinde dndrlen eklin biim ve boyutu deimez, ancak eklin duruu ve yeri deiir. 90 derecelik dnmeye eyrek dnme denir. 180 derecelik dnmeye yarm dnme veya merkezil dnme denir.

RNEK:

Yandaki ekil A noktas etrafnda saatin tersi ynde 180 derece dndrlerek simetrik ekil oluturuldu. AIKLAMA: Bir ekli kendi merkezi etrafnda dndrdmzde, 360 dereceden kk al dnmelerde en az bir defa kendisi ile akyorsa bu ekil dnme simetrisine sahiptir.

RNEK: Kare dnme simetrisine sahip midir?

37

Kare kegenlerinin kesim noktasnn etrafnda saatin tersi ynde dndrlyor. Karenin kegenleri ayn zamanda birer aortaydr. Kegenler yani aortay dorular dik olarak kesiir. Birbirine eit olan iki kare st ste konur. Karenin kegenlerinin kesim noktasna kalemimizi batrp Saatin tersi ynde 90 derece dndrldnde kare kendisi ile akr. Karenin en kk dnme simetri as 90 derecedir. Kare 90 derece,180 derece,270 derece ve 360 derece de kendisi ile st ste akr.360 derece dndrldnde ilk balad noktaya dnm olur.

RNEK: Ekenar gen dnme simetrisine sahip midir?

Ekenar gen aortaylarnn kesim noktas etrafnda saat ynnde 120 derece dndrlrse kendisi ile akr. Ekenar genin en kk dnme simetri as 120 dercedir. Ekenar gen 120 derece,240 derece,360 derece aortaylarn kesim noktas etrafnda dndrlrse kendisi ile st ste akr. Birbirine eit olan iki tane ekenar genin aortaylarnn kesim noktasna bir kalem ucu batrlp alttaki ekenar gen sabit tutulup stteki ekenar gen bir defa 120 derece dndrlrse her iki ekenar gen st ste akr.

RNEK:

Dnme hareketi saatin dnme hareketinin tersidir.

38

RNEK:

. Dnme hareketi saatin dnme hareketi ile ayndr. D-3)DNME SMETRS: Bir ekil kendi etrafnda 360 derece dndrldnde yine kendisi ile akr. Baz ekiller ise 360 dereceden daha kk a ile dndrldnde yine kendisi ile akr. Byle ekiller dnme simetrisine sahiptir.

D-4) DNME HAREKETNN MERKEZ: Saatin akrep (ksa kol) ve yelkovann (uzun kol) st ste akt nokta, akrep ve yelkovann dnme hareketinin merkezidir.

Salncakta otura tayan iplerin veya zincirlerin baland yer dnme hareketinin merkezidir.

39

D-5)DNME AISI: Belli bir cismin ilk durumu ile son durumunun oluturduu aya dnme as denir.

eklin ilk durumu ile son durumu arasndaki fark 90 derecedir.

RNEK:

ekildeki pervanenin en kk dnme simetri as ka derecedir? Pervanenin 4 tane ark var. 360:4=90 derecedir. Dnme simetrisi 90 derece,180 derece,270 derecedir. ekildeki pervanenin en kk dnme simetrisi 90 derecedir.

40

RNEK:

yaznz?

eklin dnme merkezini iaretleyerek en kk dnme simetri asn

Dnme merkezi iaretlendi. ekil 6 kenarl ve 360:6=60 derece dnme simetri asdr. Dnme simetrisi,60 derece,120 derece,180 derece,270 derece ve 360 derecedir. En kk dnme simetri as 60 derecedir.

RNEK:

eklin dnme merkezini iaretleyerek en kk dnme simetri asn yaznz?

eklin dnme merkezidir. ekil 4 paradan olumaktadr.360:4=90 derece en kk dnme simetri asdr. Dnme simetrisi 90 derece,180 derece,270 derecedir. ekildeki pervanenin en kk dnme simetrisi 90 derecedir.

RNEK:

41

DE
Dairenin evresi 12 cm ve =40 cm dir. ekil D

noktasndan yuvarlandnda E noktasnda duruyor. E noktasnda tekerlein konumu ne olur?

40 1 1 = 3 = 3 + Tekerlek 3 tam dnme yapyor. Bir de 3te 1 dnme daha yapmas lazmdr. 12 3 3
Tekerlein konumu aadaki gibi olur.