kinci Dnya Sava

Yazar Yrd.Do.Dr. Kemal YAKUT

NTE

Amalar
Bu niteyi altktan sonra; Birinci Dnya Sava'nn sonunda bar koruma abalar hakknda bilgi edinecek, kinci Dnya Sava'na yol aan siyasal olaylar kavrayacak, Savan dnyaya yaylmasn ve Mttefik Devletlerin savan srdrlmesinde izledikleri stratejileri yakndan gzlemleyebilecek, Sava boyunca Trkiye'nin konumunu ve izledii politikay reneceksiniz.

indekiler
Giri 131

Birinci Dnya Sava'ndan Sonra Meydana Gelen Siyasal Gelimeler 131 Statkonun Bozulmas ve kinci Dnya Sava'na Yol Aan Olaylar 137 Savan Balamas ve Yaylmas Sava Srasnda nemli Siyasal Bulumalar Savan Sona Ermesi 142 147 152

 kinci Dnya Sava'nda Trkiye'nin Politikas zet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

153 155 156 157

alma nerileri
nitede ad geen kiilerin yaam yklerini bir ansiklopediden okuyunuz. Yannzda bir atlas bulundurarak olaylarn getii yerleri belirleyiniz. Trkiye'nin sava sonunda mttefiklerle birlikte hareket etmesi, siyasal dzeni nasl etkilemitir? Kendi aranzda tartnz.

ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

131

1. Giri
Yirminci yzyl, milyonlarca insan yeni zgrlklere ve daha iyi bir yaama doru tarken, biroklarna da grlmemi aclar tattrd. nsanlk, yzyln banda patlak veren Birinci Dnya Sava'yla tarihte grlmemi yknt ve aclarla karlat. Ancak insanlk bu korkun faciay unutma olana bulamadan ayn eyleri kinci Dnya Sava'nda bir kez daha yaamak zorunda kald. Bu olaylar sonucu dnyamz temelden sarsld ve barcl duygular byk yara ald. Nitekim, nl ngiliz tarihi Eric Hobsbawm "Ksa 20. Yzyl (1914-1991)" adl kitabnda iki dnya savan ve sonrasn yle deerlendirmitir: "1914'ten kinci Dnya Sava'nn ertesine kadar yaanan bir felaket an, yirmi be ya da otuz yl sren bir olaanst ekonomik byme ve toplumsal dnm izledi. Bu dnm insan toplumunu muhtemelen kyaslanabilir ksalkta herhangi bir baka dnemden daha derin bir biimde deitirdi. Geriye bakldnda bu dnem bir Altn a olarak grlebilir. Bu dnemin 1970'lerin banda sona erdii neredeyse dolaysz biimde grld. Yzyln son blm, yeni bir dalma, belirsizlik ve kriz, Afrika, eski SSCB ve Avrupa'nn nceki sosyalist blmleri gibi dnyann geni blgeleri iin bir felaket a oldu". nsanln yeni "felaket alar" yaamamas iin olaylarn bilinmesinde ve yorumlanmasnda byk yarar vardr. Olaylardan ve zellikle iki dnya savandan gerekli "derslerin" kartlmas, kysnda bulunduumuz nc bin yln ekillenmesinde katks olacaktr. talyan tarihi Leo Valiani'nin dedii gibi, "yzylmz, adalet ve eitlik fikirlerinin kazand zaferin daima ksa mrl olduunu, ama zgrl korumay baarrsak her eye her zaman yeniden balayabileceimizi de kantlyor".

2. kinci Dnya Sava'ndan Sonra Meydana Gelen Siyasal Gelimeler

2.1. Dnya Barnn Salanmas Giriimleri
Birinci Dnya Sava'nn sona ermesi, uluslararas alanda ne gibi deiiklikler yaratmtr? Tartnz. 1919-1939 yllar arasnda yaanan olaylar dnyamz adm adm bir dnya savana doru srklemitir. Zira, Birinci Dnya Sava sonunda yaplan antlamalar Avrupa'nn ve dnyann gler dengesini yeniden dzenlemiti. Avusturya-Macaristan, Alman ve Osmanl mparatorluklarnn dalmas uluslararas alanda nemli boluklar yaratmt. Bu imparatorluklarn paylalmas iin yaplan antlamalar ve kurulan stat bir dzen salamamt. Bar antlamalarndaki hakszlk ve adaletsizlikler, baka bir byk savan gerekesi olarak grlmtr. Bu nedenle antlamalarn ilk yllarndan itibaren barn srekliliini salamak zere eitli nlemler alnmak istenmitir.
AIKRETM FAKLTES

132

KNC DNYA SAVAI

Milletler Cemiyeti'nin Kurulmas

Birlemi Milletlerin kurulmas hangi konferansta gndeme getirilmitir? Birinci Dnya Sava srasnda Amerika Birleik Devletleri (ABD) Bakan Wilson, barn korunmas iin bir uluslararas rgtn kurulmasn gndeme getirmiti. Nitekim, savatan sonra toplanan Paris Bar Konferans'nda uluslararas rgtlenmeyi gerekletirmek zere gerekli giriimler balatlmt. Konferansn 15 Ocak 1919 tarihli oturumunda Milletler Cemiyeti'nin kurularak bar antlamalarnda yer almas kararlatrlmtr. Bu oturumda ayrca oluturulacak bir komisyonun da Milletler Cemiyeti'nin szlemesini hazrlamas istenmitir. Bylece uluslararas barn, kurulacak bir rgtle korunmas konusunda nemli bir adm atlmtr.

Birlemi Milletlerin kurulma amalar nelerdir? Oluturulan komisyonun hazrlad szleme (misak) 28 Nisan 1919'da Konferansn Genel Kurulu'nda kabul edilmitir. Bu alma sonucu Milletler Cemiyeti kurulmutur. Cemiyet'in szlemesinin balang blmnde genel amalar ve yelerin yklendikleri sorumluluklar sralanmtr. Buna gre: Savaa bavurulmamas konusunda birtakm ykmllklerin kabul edilmesi Gizlilikten uzak, adaletli ve onurlu uluslararas ilikilerin srdrlmesi Hkmetlerin bundan byle uluslararas hukuk kurallarna kesinlikle uymas rgtlenmi halklarn karlkl ilikilerinde adaletin korunmas ve antlamalardan doan btn ykmllklerin yerine getirilmesi.

Szlemenin dier maddelerinde de yelik, cemiyetin yaps, barn srekliliinin salanmas, antlamalar, uluslararas ilikiler vb. konulara yer verilmitir.

Birlemi Milletler hangi etkenden dolay baarl olamamtr? Bu szleme, Paris Bar Konferans'nda yenilen devletlerle yaplan antlamalara "Birinci Blm" olarak konulmutur. Buna gre, Cemiyet'in szlemesi ilk olarak Versailles Bar Antlamas'na sokulmutur. Merkezi Cenevre olan Milletler Cemiyeti, uluslararas sorunlarn zmlenmesinde bir odak olarak dnlmtr. Ancak, Cemiyet byk devletlerin etkisi altnda kaldndan karlalan uluslararas sorunlar zememitir. Bu nedenle 1930'lu yllarn balarndan itibaren durumu sarslm ve gven duyulan bir kurum olmaktan kmt. Locarno Antlamas

Locarno Antlamas hangi sorunlarn zlmesi iin yaplmtr? Almanya, Versailles Antlamas'nca belirlenmi tamirat ve tazminat konusunda bir takm kolaylklar salamak iin Fransa'yla iyi ilikiler kurmak istemitir. Bu nedenle Alman Hkmeti, 1925 ylnn ubat aynda Fransa'ya bir nota vererek, bir
ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

133

karlkl gvenlik pakt kurulmasn nermitir. Bunun zerine, 5 Ekim 1925'te Almanya, Fransa, ngiltere, talya, Belika, Polonya ve ekoslovakya Locanro'da bir araya gelerek bir konferans toplamlardr. Grmeler sonucunda, 16 Ekim 1925'te hazrlanan Locarno Antlamas, 1 Aralk 1925'te Londra'da imzalanmtr. Locarno Antlamas'yla Almanya, bat snrlarnn, dier bir ifadeyle Fransa ve Belika snrlarnn kesin ve srekli olduunu kabul etmitir. Bunun yannda, antlamaya imza atan devletlerin savatan korunmas ve bu devletler arasnda kacak her trl anlamazln bar yoluyla zmlenmesi amalanmtr. Locarno Antlamas, ksa vadede Avrupa'daki siyasi gerginlii azaltmasna ramen, uzun vadede Versailles Antlamas'nn "ngrd dzenin" iflasna yol amtr. Briand-Kellogg Pakt Briand-Kelogg Pakt, hangi amala yaplmtr? Fransz Dileri Bakan Aristide Briand, ABD'nin Birinci Dnya Sava'na giriinin 10. yldnmnde (1927) Avrupa'da, Fransa'ya zel bir prestij salamak amacyla, ABD ile Fransa arasndaki ilikilerde sava yasa d ilan eden karlkl bir taahhtte bulunulmasn nermitir. ABD Dileri Bakan Kellogg ise, Fransa'ya verdii yantta, Amerika'nn sadece Fransa ile deil, btn dnya devletleriyle byle bir taahhdn yaplmasndan ve savan yasa d ilan edilmesinden yana olduunu bildirmitir. Kellogg'un bu nerisini kapsayan Briand-Kellogg Pakt, 27 Austos 1928'de ABD, ngiltere, Fransa, Almanya, talya, Japonya, Polonya, Belika ve ekoslovakya arasnda imzalanmtr. Briand-Kellogg Pakt ile, savunmaya dayanmayan sava kanun d ilan edilmi ve lkeleraras ilikilerde bar yollara bavurulmas esas alnmtr. Ancak, Pakt uzun mrl olmam 1930'lardan sonra Almanya, talya ve Japonya'nn saldrgan tutumlar, Pakt'n ilevini ortadan kaldrmtr.

2.2. Baz Byk Devletlerde Rejim Deiikliklerinin Meydana Gelmesi

2.2.1. talya'da Faist Rejimin Kurulmas Faist Parti, hangi siyasal, toplumsal ve ekonomik ortamda kurulmutur? talya, Birinci Dnya Sava'ndan sonra byk bir ekonomik knt iine girmiti. Savata istediklerinin ouna kavuamamt. lkede sosyalizm ve komnizm gibi akmlar glenmiti. Bunun yannda toplumsal ve ekonomik sorunlarn giderek artmas, 1919'da Benito Mussolini nderliinde kurulan Faist Parti'nin bymesine de yol amt. Paris Bar Konferans'nda kk drld ne srlen talya'y glendireceini, Roma mparatorluu'nu yeniden kuracan ve lkedeki sol muhalefetle mcadele edeceini belirten Faist Parti, 28 Ekim 1922'de NapoAIKRETM FAKLTES

134

KNC DNYA SAVAI

li'den Roma zerine yryerek byk bir atlm gerekletirmitir. Faist Partisi'nin "Kara Gmleklileri" tarafndan gerekletirilen bu olay zerine hkmet istifa etmi ve babakanla Mussolini getirilmitir.

Faist ynetimin i ve d politikadaki amalar nelerdir? Mussolini'nin kurduu faist ynetim, ar ulusalcl (milliyetilii) esas aldndan, ksa bir sre sonra demokrasiyi ortadan kaldrmtr. lkedeki dier rklardan olan kiileri zorla talyanlatrmaya almtr. Roma mparatorluu'nun yeniden kurulmas iin de, Akdeniz evresinde smrgeler elde etmeye ynelmitir. Mussolini'nin Anadolu'yu da iine alan bu yaylma politikas, Trk-talyan ilikilerinde gerginlik yaratmtr. Ancak, talya'daki faist ynetim 1930'lu yllarda taleplerini arttrarak saldrgan politikasn srdrmtr.

2.2.2. Almanya'da Nazizmin Kurulmas

Almanya'nn Birinci Dnya Sava'ndan sonra siyasi, toplumsal ve ekonomik yaps nasldr? Almanya, Birinci Dnya Sava'ndan yenik kmas nedeniyle 1918'den sonra byk apta i sorunlarla kar karya gelmiti. 1918 ylnn Kasm ay balarnda kan bir askeri ayaklanma sonucu mparatorlua son verilmi ve cumhuriyet ilan edilmiti. Sosyalist ve komnist hareketler de byk bir atlm iine girmilerdi. Bu nemli siyasal deiiklik, Almanya'nn kar karya bulunduu siyasi, sosyal ve ekonomik sorunlar zememiti. Hatta, sorunlar daha da arttrmt. zellikle, 28 Haziran 1919'da ar koullar tayan Versailles Antlamas'nn imzalanmas, siyasi yelpazenin sanda ve solunda bulunan tm Almanlarn tepkisine yol amt. Alman kamuoyu, bar antlamasnn gerektirdii demelerin yaplmasn, sava onarmlar nedeniyle Danimarka'ya braklan Schleswig'in elde karlmasn, Eupen ve Malmedy'in Belika'ya verilmesini byk bir fkeyle izlemitir. Buna karlk, Cumhuriyet ynetiminin i ve d politikadaki baarszl, ekonomik nlemler almadaki yetersizlii isizlik sorununu bytmt. 1922 ylnda Alman Mark'nn deerinin dmesi halkn yaamn zorlatrmt. rnein, bir somun ekmek alabilmek iin milyonlarca marka ihtiya duyulmutur. Bu arada Franszlarn 1923 ylnda, sava tazminatnn denmemesini bahane ederek Ruhr blgesini igal etmesi, kamuoyununVersailles Antlamas'na olan tepkisini daha da oaltmtr.

Alman Nasyonal-Sosyalist i Partisi'nin i ve d politikadaki amalar nelerdir? te, bu toplumsal ve ekonomik alkantlar iinde Birinci Dnya Sava'ndan sonra terhis edilen onba Adolf Hitler, 1919'da kk bir siyasal topluluk olan Alman i Partisi'ne ye olmu ve liderliini ele almtr. Hitler, 24 ubat 1920'de Mnih'te ilk kitle toplantsn gerekletirerek Parti'nin programnn esaslarn belirlemitir.
ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

135

Bu toplantda Parti'nin adn Alman Nasyonal-Sosyalist i Partisi (Nazi Partisi) olarak deitirerek ar ulusalc (milliyeti) ve rk bir politika benimsemitir. Zengin sermaye kesiminin desteini arkasna alan Hitler, rgtlenmeye hz vermi ve taraftarn arttrmaya almtr. Bununla birlikte, isizlie are bulunacan, Almanya'nn bymesini snrlayan Versailles Antlamas'nn ortadan kaldrlacan ve iddetli bir ekilde Yahudi dmanlnn krkleneceini ne srerek glenmeye devam etmitir. Demokratik bir rejimde, demokrasiyi ortadan kaldrmay hedefleyen siyasal rgtlenmelere yer verilmeli midir? Tartnz. Alman Nasyonal-Sosyalist i Partisi 1930 seimlerinde baarl olduktan sonra, 1932 seimlerinde de Alman Parlamentosu'nun (Reichstag) 608 yeliinden 230'unu kazanarak, lkenin en byk partisi haline gelmitir. Bu siyasal gelimelerden sonra Cumhurbakan Hindenburg, 30 Ocak 1933'te Hitler'i Babakanla atamtr. Bylece, demokratik bir ortamda rk sylemler benimseyen NasyonalSosyalist i Partisi iktidara gelmitir. teden beri Alman liberalleri, sosyalistleri ve komnistleri, nasyonal sosyalizmin (nazizm) bir zafer kazanabileceine inanmamlard. Ancak, 30 Ocak 1933 akam Hitler'in babakanln kutlayan "kahverengi gmlekli" nazizm yanls genler, "yozlam burjuva kltr" olarak nitelendirdikleri Sigmund Freud'un psikanaliz metinlerini, Thomas Mann'n, Jack London'n, Ernest Hemingway'in, Marx'n, Engels'in ve Albert Einstein gibi deiik siyasal grteki yazarlarn kitaplarn yakarken ac gerekle yzyze gelmilerdir. Hitlerin kurduu Nazizmin uygulamalar nelerdir? Hitler, 3 ubat 1933'te Alman ordusunun komutanlaryla yapt grmede i ve d politikaya ynelik dncelerini aklamtr. Hitler'e gre, ilk yaplmas gereken politik gn tekrar ele geirilmesiydi. Buna gre i politikada; halihazr durumun tam tersine dndrlmesi, amaca aykr den herhangi bir dnce tarznn faaliyetine gz yumulmamas, kendiliinden bu yola dnmeyenin zorla bu yola getirilmesi, marksizmin kknn kurutulmas, genlie ve halka savan tek zm olduu fikrinin yerletirilmesi ve en sert ekilde otoriter devlet ynetiminin salanmas gerekiyordu. D politikada ise; Versailles Antlamas'nn ortadan kaldrlmas ve bunun iin mttefikler salanmas yoluna gidilmesi gibi amalar belirlenmiti. Hitler, bu amalarna ulamak ve kendisine bal bir parlamento oluturmak iin meclisi feshederek seimlere gitmitir. Fakat, 5 Mart 1933'te yaplan seimlerde Nasyonal Sosyalist Parti (Nazi Partisi) ounluu elde edememitir. Ancak, Hitler baskyla Alman Parlamentosu'ndan (Reichstag'tan) drt yl sreyle olaanst yetkiler almtr. Bylece, Hitler diktatr olma konusunda nemli bir adm atmtr. lk i olarak sendika ve siyasal partileri kapatmtr. Kendisi gibi dnmeyen kiileri ya ldrtm ya da toplama kamplarna gndermitir. 2 Austos 1934'te Devlet Bakan von Hindenburg'un lm zerine bu makam da ahsnda birletirerek "Fhrer" olmutur. Tm bu gelimelerin sonucunda Almanya'da tek partili totaliter devlet kurulmu olmaktayd.
AIKRETM FAKLTES

136

KNC DNYA SAVAI

Hitler, totaliter devleti anlayn yerletirdikten sonra Almanya'nn snrlar dnda kalm bulunan btn Almanlarn birletirilmesini ve bir tek devlet altnda toplanmasn, douda "yaam alan" oluturulmasn esas almtr. Amalarna ulamak iin Versailles Antlamas'nn snrlayc hkmlerini ortadan kaldrm, Alman ordusunun toplam kuvvetini arttrm, Locarno Antlamas'ndan ayrlm ve askersiz blge olan Ren Blgesini igal etmitir. Almanya'da Nasyonal Sosyalist Parti'nin iktidara gelmesi ve statkonun deitirilmesine ynelik faaliyetlerde bulunmas, devletler arasnda yeni ve nemli anlamazlklar ortaya karmtr.

2.2.3. Sovyetler Birlii Rusya'da 1917 ylnda Bolevik Devrimi gerekletirildikten sonra, yeni ynetim savatan ekilmiti. Lenin'in bakanlndaki hkmet, sava srasnda arlk ynetiminin yapm olduu gizli anlamalar aklamt. Bununla birlikte, Sovyetler Birlii, Almanya ve mttefikleri ile 3 Mart 1918'de Brest-Litowsk Antlamas'n yaparak durumunu glendirmeye almtr. Ancak, devrimden sonra Boleviklerle arlk taraftarlar arasnda uzun bir i sava yaanmtr. 1922'de tmyle sona eren i sava, Sovyet halk zerinde byk etkiler brakmtr. Halk, Birinci Dnya Sava ve devrim srasnda fakir dmesine ramen, yl daha aklkla mcadele etmek zorunda kalm ve milyonlarca kayp vermitir. Ancak, Komnist Parti gcn ve denetimini arttrmtr. Parti'ye kar silahl ve rgtl muhalefet ortadan kaldrlmtr.

Sovyetler Birlii'nin dnya savandan beklentileri nelerdir? 1924'te Lenin'in lmnden sonra iktidar eline geiren Stalin, Sovyet Birlii'ni sanayilemi bir sosyalist lke haline getirmek iin ekonomik sorunlar zmeye almtr. Ancak, devletin askeri gc olan Kzl Ordu'nun silahlanmasn da ihmal etmemitir. 1933'ten sonra Almanya'nn gelimeye ve evresini tehdit etmeye balamas zerine uluslararas alanda silahszlanmay savunmutur. Sovyetler Birlii'nin nderlerine gre; kapitalist ve faist devletler arasnda kacak bir sava sonucunda, her iki taraf ypranacandan, dnyada sosyalizmin yaylmas daha kolay olacaktr. Bu nedenle, yeni bir d politika izleyerek, Almanlarla grmlerdir. Sovyetler Birlii, kinci Dnya Sava'ndan nce nemli lde glenmitir.

2.2.4. Japonya Japonya, 1920'li ve 1930'lu yllarda Uzakdou'nun en gl devleti idi. zellikle 1930'lardan sonra militarist bir anlayla ynetilen Japonya, yaylmac bir politika izlemeye balamt. 1931'de Manurya'y igal ettikten sonra in'e ynelmitir. Nitekim, 1932'de in'le savaa tutuarak, bu lkenin orta blgelerine doru ilerlemeye balamtr.

ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

137

Japonya'nn yaylmac politikas, Uzakdou'daki gler dengesini alt-st etmitir. Bu blgede karlar olan ngiltere ve A.B.D. gibi devletler, Japonya'nn bu tutumuna seyirci kalmlardr. Ancak, Japonya'nn 1937'de in'e ikinci kez saldrmasndan sonra, bu lkeye kar kmlardr. Japonya'y durdurmak iin in'e yardma balamlardr. Fakat, Uzakdou, Japonya'nn emperyalist tutumu nedeniyle kendisini kinci Dnya Sava'na girmekten kurtaramamtr.

3. Statkonun Bozulmas ve kinci Dnya Sava'na Yol Aan Olaylar

3.1. Almanya'nn Versailles Bar Antlamas'n Bozma abalar
Hitler, Versailles Bar Antlamas'n hangi uygulamalaryla bozmutur? Hitler, muhaliflerini tasfiye ettikten sonra tm dikkatini Versailles Bar Antlamas'n bozmaya yneltmitir. Bu ynde att ilk adm, 1934 ylnda Avusturya'daki Nazileri kullanarak bu lkenin ilhak edilmesi giriimidir. Ancak, Avusturya'daki Nazilerin gerekletirdii hkmet darbesi baarszlkla sonulannca ilhak gerekletirememitir. Fakat, Hitler'in temel hedefi Versailles Bar Antlamas'n ykmak ve emperyalist yaylmaclk olduundan bu abalarndan vazgememitir. Nitekim, bu antlamann nemli sorunlarndan biri olan Saar Blgesi'ni 1 Mart 1935'te silah kullanmadan Alman snrlarna dahil etmitir. Hitler, zellikle Versailles Bar Antlamas'yla getirilen silahlanma ynndeki kstlamalar kaldrmak istemitir. Bu abalarn srdrrken bir yandan da silahlanma faaliyetine girimitir. 4 Ekim 1933'te Silahszlanma Konferans'ndan ve Milletler Cemiyeti'nden ekilerek kara, deniz ve hava kuvvetlerini glendirmeye almtr. Gerek asker saysn arttrmaya gerekse modern silah, ara ve gere yapmna nem vermitir. Almanya'nn silahlanma politikas ngiltere ve Fransa'y endielendirmitir. Bu lkeler de silahlanmaya balamlardr. Bunun zerine Hitler, 16 Mart 1935'te Alman halkna yaynlad bir demete, Versailles Bar Antlamas'yla Almanya'ya dayatlan silahlanma kstlanmasn tanmadn ifade etmitir. Hatta, Alman Hkmeti'nin de "Alman Reich'nn btnln korumak", Almanya'ya kar "uluslararas saygy salamak" ve genel barn garantisi olmak zere, zorunlu askerlik sistemini getirdiini aklamtr. Ayn gn yaynlanan bir yasayla da Alman Ordusu tekilatnda nemli deiiklikler yapmtr. Bylece, Almanya Versailles Bar Antlamas'nn en nemli hkmlerinden biri olan silahlanma hkmn tek tarafl olarak feshetmitir. Versailles Bar Antlamas'n ortadan kaldrmaya kararl olan Almanya, 7 Mart 1936'da askersiz hale getirilmi bulunan Ren blgesine asker gndermitir. Fransa karlk vermek istemise de bu oldu-bittiyi kabul etmek zorunda kalmtr. Hitler'in amalarndan biri de Avusturya'nn Almanya topraklarna katlmas idi. Daha nce ilhak konusunda baarsz olan Hitler, koullarn olgunlamas zerine
AIKRETM FAKLTES

138

KNC DNYA SAVAI

11 Mart 1938'de Alman Ordularn Avusturya'ya gndererek bu lkeyi igal etmitir. 12 Mart 1938'de Viyana ele geirildikten sonra, 13 Mart'ta da Almanya ile Avusturya'nn birletii aklanmtr. Bu olay Avrupa'nn gler dengesini bozarak, Almanya'y ne kartmtr.

3.2. talya'nn Habeistan' gal Etmesi

talya, Habeistan' hangi nedenlerden dolay igal etmek istemitir? XIX. yzyln sonlarnda siyasal birliini tamamlayan talya, vakit yitirmeden smrgecilik faaliyetlerine balamt. Bu balamda Habeistan' ele geirmek istemise de baarl olamamt. Ancak, Birinci Dnya Sava'ndan sonra nfusun hzla artmas, endstrinin hammaddeye gereksinim duymas ve 1929 dnya ekonomik bunalmndan sonra lkenin sarslmas, talya'nn tekrar el dememi zenginliklere sahip bulunan Habeistan'la ilgilenmesine yol amtr. te yandan, ngiltere'nin de Habeistan'n Tuna Gl blgesini ele geirmek istemesi, talya'nn bu lkeyi kendi topraklarna katma isteklerini kamlamtr.

talya'nn Habeistan' igal etmesini kolaylatran etkenler nelerdir? talya lideri Mussolini, 1930'lu yllarda, Japonya'nn Manurya'ya saldrmas, Almanya'nn da Versailles Bar Antlamas'n geersiz klmas karsnda Milletler Cemiyeti'nin tepki gstermemesini frsat bilerek harekete geirmitir. 3 Ekim 1935'te talyan uaklar Kuzey Habeistan'daki Adowa ve Adigrat ehirlerini bombardman ederek Habeistan' igale balamlardr. Milletler Cemiyeti igalin sona erdirilerek barn salanmasn istemise de baarl olamamtr. Ancak, ngiltere, Habeistan'daki karlar nedeniyle tepki gsterebilmitir. Bu lkeyi de Fransa, Almanya ve A.B.D. frenlemitir. Milletler Cemiyeti'nin etkili olamamas ve byk devletlerin ortak bir cephe kuramamas, politik koullar bakmndan talya'nn iini kolaylatrmtr. talyanlar engellenemedii gibi, Habeistan'a askeri yardm da yaplamamtr. Habeistan halk clz bir direni gsterebilmise de baarl olamamlardr. Nihayet, talya, 9 Mays 1936'da Habeistan' ilhak ettiini ilan etmitir. talyan Kral'nn da ayn zamanda Habeistan Kral olduu belirtilmitir. Habeistan igali, 1930'lu yllarda statkonun bozulmasna yol aan nemli olaylardan biri olmutur.

3.3. Berlin - Roma - Tokyo Mihveri'nin Kurulmas

talya'nn Habeistan' ele geirmesinin sonularndan biri de, Nazi Almanyasnn ve Faist talya'nn birbirine yaklamas ve uluslararas politikada gbirliine gitmeleridir. Nitekim, 1936 ylnda talya ve Almanya arasnda birok karlkl ziyaretler yaplmtr. ki devlet birbirlerini her konuda desteklemeye balamlardr. Mussolini 1 Kasm 1936'da Milano'da verdii bir sylevde, bunu tm plaklyla
ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

139

ortaya koymutur: "Berlin - Roma izgisi bir taksim izgisi olmayp, ibirlii ve bar isteyen btn Avrupa devletlerinin etrafnda toplanabilecei bir mihverdir" demitir. Anti-Komintern Pakt'nn oluturulmasndaki ama nedir? Bu tarihlerde Avrupa'da bu gelimeler olurken, Sovyetler Birlii de, Alman nazizmine kar silahlanmasn hzlandrmt. Buna karlk Almanya'da, bir taraftan Sovyetler Birlii'ne kar pozisyonunu glendirmeye alrken, dier taraftan da Japonya'ya yaklamaya balamtr. Nitekim, 1936 ylnn ortalarndan itibaren Almanya ve Japonya, Sovyetler Birlii'ne kar birlemilerder. Bu gelimelerin sonucunda Almanya ve Japonya, 25 Kasm 1936'da Berlin'de "Anti-Komintern Pakt"n oluturmulardr. Pakt, ak ve gizli olmak zere iki ksmdan olumaktayd. Ak ksma gre, taraflar Komnist Enternasyonalinin (Komitern) faaliyetleri ve buna kar savunma nlemleri hakknda birbirlerine danacaklar ve temas halinde bulunacaklard. lkelerindeki komnist faaliyetlerine kar sert nlemler alacaklar ve bu konudaki ibirliini salamak iin de devaml bir komite kuracaklard. Gizli ksma gre de, taraflardan biri Sovyetler Birlii'nin herhangi bir saldrsna urarsa, ortak karlar korumak iin alnacak nlemler hakknda birbirlerine danacaklard. Ayrca, birbirlerine haber vermeden Sovyetler Birlii ile hibir siyasal anlama yapmayacaklard. Pakt'n sresi nc Enternasyonal'in devam sresince olacakt. Bu Pakt ile, Almanya ve Japonya arasnda siyasi rejim temeline dayal bir ittifak yaplm ve bununla "Berlin-Tokyo Mihveri" kurulmutur. Yaylmaclk konusunda Almanya'dan ve Japonya'dan geri kalmayan talya da, 5 Kasm 1937'de Roma'da imzalanan bir antlamayla Anti-Komintern Pakt'na katlmtr. Bylece, kinci Dnya Sava'na giden srete nemli bir dnm noktas olan "Berlin-Roma-Tokyo Mihveri" oluturulmu olmaktayd.

3.4. Almanya'nn Avrupa'nn Siyasi Haritasn Deitirmeye Ynelik almalar

Hitler, 13 Mart 1938'de Avusturya'y ilhak ettikten sonra "bir ulus, bir devlet" politikasn tam anlamyla gerekletirebilmek amacyla, ekoslovakya'y ele geirmenin yollarn aramtr. Zira, ekoslovakya'nn Sdetler blgesinde 3.5 milyon Alman yaamaktayd. Hitler, buray Almanya topraklarna katmak iin bu lkedeki Nazilerin kardklar karklklardan yararlanma yoluna gitme isteindeydi. Nitekim, ekoslovakya snrna asker yarak amacna ulamaya almtr. Almanya'nn bu saldrgan tutumu karsnda ngiltere Babakan Chamberlain 15 Eyll 1938'de Almanya'da Hitlerle grerek soruna zm bulmaya almtr. Hitler, grmede Sdet Almanlar zerindeki isteklerinden vazgeemeyeceini ve gerektiinde sava gze alacan aklamtr. Almanya'nn yaylmacl karAIKRETM FAKLTES

140

KNC DNYA SAVAI

snda ngiltere ve Fransa sava hazrlklarna balamtr. Sovyetler Birlii ise, ekoslovakya'ya yardm edeceini belirtmitir. Buna karlk talya da, Almanya'y desteklediini ifade etmitir. Bylece, Avrupa genel bir savala kar karya gelmitir.

Mnih Konferans'nda hangi konular karara balanmtr? Sorunun gittike trmanmas zerine ngiltere Babakan Chamberlain'n nerisi zerine Almanya, Fransa, talya ve ngiltere arasnda 29 Eyll 1938'de Mnih Konferans toplanmtr. Bu konferansta; Sdet blgesinin Almanya'ya verilmesine, ekoslovakya'nn yeni snrlarnn saptanmas iin bir uluslararas komisyonun kurulmasna, saptanan snrn uluslararas gvence altna alnmasna ve Almanya ile ngiltere'nin birbirlerine kar savamayacaklarna dair noktalar zerinde durulmutur. Almanya, Sdet blgesini almakla egemenlik alann geniletmiti. Ancak, bunu yeterli grmemi ve ngiltere ile Fransa'nn iddetli kar kmalarna ramen, 15 Mart 1939'da ordusunu Prag zerine gndererek ekoslovakya'y igal etmitir. Sovyetler Birlii ve Fransa, Almanya'ya bir nota vererek olay protesto etmilerdir. Almanya bu protestolar dikkate almad gibi bu kez de 23 Mart 1939'da Litvanya snrlar iinde bulunan Memel'e saldrm ve ele geirmitir.

Almanya, Polonya'y neden igal etmek istemitir? Adm adm ilerleyen Almanya, "douya doru genileme" politikas uyarnca, bir Orta Avrupa lkesi olan Polanya'ya gz dikmitir. Ve bu lkeden Dantzing blgesini istemitir. Bu amacn gerekletirmek iin Polonya'ya bask yapmaya balamtr. Bunun zerine ngiltere ve Fransa, 31 Mart 1939'da Polonya'ya garanti vermilerdir. Polonya'nn bamszl tehdit edilir ve Polonya da buna kar koyarsa, ngiltere ve Fransa btn gleriyle Polonya'ya yardm edeceklerdi. Batl byk devletlerin Almanya'ya kar koymas, iki taraf arasndaki ilikileri gittike daha da gerginletirmi ve savan kmasn bir an meselesi haline getirmiti. Nitekim, 11 Nisan 1939'da Alman ordularna verilen talimatta, 1 Eyll'de Polonya'nn igal edilmesi iin tm hazrlklarn yaplmas istenmitir.

3.5. talya'nn Arnavutluk'u gal Etmesi

Almanya, talya'nn Arnavutluk'u igali karsnda nasl bir politika izlemitir? Almanya'nn ksa bir sre ierisinde egemenlik alann geniletmesi, talya'nn faist lideri Mussolini zerinde olumsuz bir etki brakmt. Bu nedenle, Mussolini kendi gcn gstermek ve Dalmaya kylarnda stnlk kurmak iin Arnavutluk'u igal etmeye karar vermitir. Bu kararn 5 Nisan 1939'da Almanya'ya bildirmi ve destek istemitir. Almanya, Mussolini'nin bu giriimini iddetle destekleyceini aklamtr.

ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

141

Bari ve Brindizi limanlarnda hazrlanan talya donanmas ve askerleri, 7 Nisan 1939'da Arnavutluk'u igale balamlardr. Ksa bir sre iinde Arnavutluk, talya'nn egemenlii altna girmitir. Bu olayla, Dou Akdeniz ve Balkanlarn statkosu ar bir tehdit altna girmitir.

3.6. Sovyetler Birlii-Almanya Saldrmazlk Pakt

talya'nn Arnavutluk'u igal etmesi ngiltere ve Fransa tarafndan byk tepkiyle karlanmt. Bu sert tutum talya'y daha fazla Almanya'ya itmiti. Nitekim, 22 Mays 1939'da, Almanya ve talya arasnda "elik Pakt" ad verilen bir ittifak imzalanmt. ngiltere de, Almanya ve talya'nn gelecek genileme giriimlerine gz yummayacan gstermek iin Polonya, Romanya ve Yunanistan'a askeri gvence vermitir. Sovyetler Birlii ve Almanya arasnda imzalanan Saldrmazlk Pakt'nn hkmleri nelerdir? Bu arada, Sovyetler Birlii de, Batl mttefiklerin kendisini herhangi bir saldr karsnda savunmasz brakaca duygusuna kaplmt. Bu nedenle, 17 Nisan 1939'da Almanya'ya bavurarak, ideolojik farkllklarn iki devlet arasndaki ekonomik ilikileri engellememesi gerektiini syleyip, bu ilikileri gelitirmek istemitir. Hitler, Sovyetler Birlii'nin bu yaklamna olumlu yaklamtr. Ancak, Sovyetler Birlii'nde Dileri Bakanlna Molotov'un getirilmesi gelimelere yeni boyutlar kazandrmtr. Molotov, Moskova'daki Alman bykelisine siyasal bir anlama yaplmasnn daha uygun olacan belirtmitir. Bunun zerine her iki lke kendi karlar dorultusunda bir "saldrmazlk pakt" yaplmas hazrlklarna girimitir. Nihayet, 23 Austos 1939'da "Sovyetler Birlii-Almanya Saldrmazlk Pakt" imzalanmtr. Pakt'a gre; taraflar birbirlerine saldrmayacaklar, taraflardan biri nc devletle savaa tutuursa, dier taraf bu nc devlete hibir ekilde yardm etmiyecekti. Ortak karlar konusunda birbirleriyle iliki kuracaklard. Pakt, on yl yrrlkte olacakt. ngiltere'nin Saldrmazlk Pakt'na tepkisi ne olmutur? Bu paktn sonucunda, Sovyetler Birlii'nin, ngiltere'nin ve Fransa'nn askeri heyetleri arasnda bir sreden beri srdrlen grmeler de sona erdirilmitir. ngiltere, Pakt'a karlk 25 Austos 1939'da Almanya'nn ele geirmek istedii Polonya ile bir ittifak antlamas yapmtr. Tm bu siyasal gelimeler, dnyay yeni bir dnya savann eiine getirmiti. Zira, devletler bloklamaya balam ve bloklarn birbirleriyle olan ilikileri kopma noktasna gelmiti.

AIKRETM FAKLTES

142

KNC DNYA SAVAI

4. Savan Balamas ve Yaylmas

4.1. Almanya-Polonya Sava ve Polonya'nn Paylalmas

kinci Dnya Sava hangi olayla balamtr? Almanya, Sovyetler Birlii ile saldrmazlk pakt imzaladktan sonra, Polonya zerindeki basksn arttrmtr. 29-30 Austos 1939'da Dantzing serbest ehrinin kendisine verilmesini, Koridor blgesi iin plebisit yaplmasn, seferberliin kaldrlmasn ve bu konular grmek zere bir Polonya temsilcisinin 30 Austos gn Berlin'de bulunmasn istemitir. Polonya, bu istekleri kabul etmekle birlikte, temsilcisinin istenilen tarihte Berlin'e gitmemesi zerine Almanya harekete gemitir. Alman birlikleri, 1 Eyll 1939'da sava ilan etmeksizin Polonya'y igale balamtr. ngiltere ve Fransa, Almanya'dan igalin sona erdirilmesini ve birliklerini Polonya'dan geri ekmesini istemitir. Ancak, bir yant alamadklar iin 3 Eyll 1939'da Almanya'ya sava ilan etmek zorunda kalmlardr. Bylece dnyay alt yl boyunca kasp kavuracak kinci Dnya Sava balamtr. Almanya, 28 Eyll'de Polonya'nn en nemli kentlerinden biri olan Varova dahil olmak zere lkenin byk blmn ele geirmitir. Polonya'nn igale uramas Sovyetler Birlii'ni harekete geirmitir. Bu lke, Almanya ile yapt saldrmazlk paktnda kendisine ayrlan Polonya topraklarn igale balamtr. Bunun zerine Almanya ve Sovyetler Birlii, 28 Eyll 1939'da Moskova'da ek bir antlama yaparak, Polonya'y aralarnda paylamlardr. Sovyetler Birlii, Polonya'nn dousunu, Almanya'da Varova dahil batsn almtr.

4.2. Sovyetler Birlii'nin Baltk lkelerini Ele Geirmesi

Sovyetler Birlii, Baltk lkelerini ele geirirken nasl bir strateji izlemitir? Sovyetler Birlii, Birinci Dnya Sava sonunda kaybettii Baltk topraklarn tekrar ele geirmek iin bu blgeye ynelmitir. 27 Eyll 1939'da Estonya'dan kendisine deniz ve hava sleri verilmesini istemitir. Bu istein geri evirilmesi halinde, lkenin igal edileceini bildirmitir. Bunun zerine, Estonya, Sovyetler Birlii ile 28 Eyll 1939'da karlkl yardm antlamas imzalamak zorunda kalmtr. Sovyetler Birlii, bu antlamayla Estonya'da deniz, kara ve hava slerine sahip olduktan sonra, 5 Ekim'de Letonya, 12 Ekim 1939'da Litvanya ile imzalad karlkl yardm antlamalaryla, bu lkelerde de sler elde etmitir. Baltk Denizi'nin dou kylarn nfuzu altna alan Sovyet Birlii, Finlandiya'dan da sler istemeye balamtr. Sovyetler Birlii, Finlandiya'nn istekleri kabul etmemesi zerine, 30 Kasm 1939'da bu lkeye saldrmtr. Finliler, lkelerini baaryla savunmulardr. Ancak, Finlandiya, uluslararas alanda yalnz kaldndan bar grmelerini kabul etmek zorunda kalmtr. 12 Mart 1940'da Sovyetler BirANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

143

lii-Finlandiya Bar Antlamas imzalanmtr. Finlandiya bamszln korumakla birlikte, Sovyetler Birlii, bu lkeden nemli lde toprak kazanm, s kurma hakk elde etmitir. Bu olayla, Sovyetler Birlii, Baltk kylarna iyice yerlemitir.

4.3. Almanya'nn Danimarka ve Norve'i gal Etmesi

Almanya'nn Danimarka ve Norve'i igal etmesindeki amac nedir? Almanya, Fransa'ya saldrmadan nce, stratejik ynden nemli olan Danimarka ve Norve'i ele geirmeye almtr. Hitler Almanyas, ngiliz donanmasnn Norve kara sularnda bulunan bir Alman gemisine saldrmasn bahane ederek, 9 Nisan 1940'da Danimarka ve Norve'i igal etmeye balamtr. Danimarka ksa bir direnmeden sonra teslim olmu, Norve de, Nisan aynn sonuna kadar kar koymasna ramen, Almanlarn igalinden kurtulamamtr. Norve Kral ve hkmeti Londra'ya kat. Hitler, bu igallerle, Byk Alman Devleti'nin yansra byk bir Cermen mparatorluu amacna da ynelmitir.

4.4. Bat Cephesi'nin Almas

Almanya, Norve ve Danimarka'y igal ederek dousunu ve kuzeyini gvenlik altna aldktan sonra, Bat'ya, Fransa zerine ynelmitir. Nitekim, 10 Mays 1940 sabah Alman Ordular Hollanda, Belika ve Lksemburg'a saldrmaya baladlar. Lksemburg hemen igal edilmitir. Hollanda ve Belika kendilerini savunmalarna ramen, Hollanda 15 Mays 1940'da, Belika da 28 Mays'ta teslim olmak zorunda kalmtr. Bu baarlardan sonra Almanlar, bir yandan ngiliz ve Fransz glerini Man kylarnda ember iine alrken, bir yandan da Paris zerine yrmeye balamlardr. Bu arada, Almanya'nn kesin olarak baarl olacana inanan talya da, 10 Haziran 1940'da Fransa'ya sava ilan ederek, kinci Dnya Sava'na katlmtr. Almanya, bu olumlu gelimeler sonucunda 14 Haziran 1940'da Paris'e girmitir. Bunun zerine Fransa'da hkmet deiiklii olmu, Mareal Petain bakanlnda kurulan yeni hkmet, 22 Haziran 1940'da Compiegne'de Almanlarla mtareke imzalamtr. Bu mtarekeye gre; Fransz Ordusu silahszlandrlarak tutsak edilmi, Fransa'nn btn bat kylar, kuzeyi ve dousu Alman igaline braklmtr. Fransa'nn igal edilmesinden sonra nasl bir direni hareketi balatlmtr? Vichy'ye tanm olan yeni Fransz Hkmeti, Almanya yanls bir politika izlemitir. Ancak, Londra'da askeri atee olarak bulunan General de Gaulle, Fransz Hkmeti'ni tanmadn aklayarak, anavatan topraklar dnda bir direni gc oluturmaya almtr. Nitekim de Gaulle, Fransa'nn Alman igalinden kurtarlmas iin byk aba harcayacaktr.
AIKRETM FAKLTES

144

KNC DNYA SAVAI

Almanya, Fransa'y sava d braktktan sonra ngiltere'ye ynelmitir. Ancak, Almanlarn, etin ngiliz direnii karsnda, ngiliz adalarnda hava stnln ele geirememesi ve k mevsiminin gelmesi zerine bu lkenin igalinden vazgemilerdir. Bundan sonra, Bat cephesinde Normandiya karmasna kadar, hava savalar ve Fransz direni gruplarnn eylemleri etkili olmutur.

4.5. Kuzey Afrika Cephesi

talya'nn Kuzey Afrika'da cepha amas, ngiltere'yi nasl etkilemitir? talya'nn 10 Haziran 1940'da Fransa'ya sava ilan ederek kinci Dnya Sava'na katlmas, ngiltere'nin g durumda kalmasna yol amt. Zira, talya, Kuzey Afrika'da stratejik bir neme sahip olan Libya'y elinde bulunduruyordu. Ayrca, Akdeniz'de bulundurduu donanma ile ngiltere'nin smrgeleriyle balantsn nemli lde kesmekteydi. Bu bakmdan, stratejik ve ekonomik ynlerden nemli bir alan olan Kuzey Afrika'nn tmyle ele geirilmesi, savan gidiatn deitirilebilecekti. Kuzey Afrika'y srarla ele geirmek isteyen talya, Libya'da toplad 200 bin kiilik bir orduyla, 13 Eyll 1940'da Msr'a saldrmtr. Ancak, ksa bir ilerlemeden sonra durdurulmutur. Msr'daki ngiliz kuvvetleri takviye alarak glendikten sonra 8 Aralk 1940'da kar saldrya gemitir. Nitekim, ubat 1941'de Bingazi, Nisan 1941'de de talya'nn elinde bulunan Eritre ve Habeistan' igal etmitir.

Kuzey Afrika Cephesi'nde olaylar nasl gelimitir? talya'nn ard arda baarszla uramas zerine, Almanya, 1941 ylnn Mart aynda Kuzey Afrika savalarna katlmtr. General Rommel komutasndaki Alman ordular, ngilizler karsnda baar kazanarak skenderiye yaknlarna kadar ilerlemilerdir. Ancak, 1942 ylnn Ekim ayndan itibaren ngiliz kar saldrs zerine Mihver devletleri gerilemeye balamlardr. Mttefik devletlerin de Kuzey Afrika'ya asker gndermeleriyle yaplan savalar sonucu, Mihver devletleri yenilmiler ve 1943 ylnn Mays aynda teslim olmulardr. Bylece, Mttefikler, Kuzey Afrika savalarnda baar kazanarak Akdeniz'in gney kylarna egemen olmulardr.

4.6. Balkan Cephesi

Fransa'nn yenilmesinden sonra, 27 Eyll 1940'da talya, Japonya ve Almanya arasnda l Pakt denilen bir ittifak antlamas imzalanmt. Bu Pakt'la, Almanya ve talya Avrupa'da; Japonya'da Uzak Dou'da istilaya dayal "yeni dzenler" kuracaklard. Nitekim, Almanya, Avrupa'daki baz kk devletleri anlamalarla egemenlii altna almaya balamtr.
ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

145

Bununla birlikte, Almanya, ksa vade de Sovyetler Birlii ile bir atmay da gze almamtr. Hatta, bu lkeyi l Pakt'a alarak dnyann paylalmasna onlar da ortak etmek istemitir. Bu amala, 12-13 Kasm 1940'da Sovyet Dileri Bakan Molotov Berlin'e davet edilmitir. Ancak bu grmelerde, Hitler, Sovyetlere ran ve Hindistan' alarak Hint Okyanusuna kmalarn nermitir. Oysa, Sovyetler Birlii, Finlandiya, Bulgaristan ve Boazlar'a dayal olarak eitli isteklerde bulunmutur. Grmelerin baarszla uramas nedeniyle Sovyetler Birlii ve Almanya'nn aras almaya balamtr. Almanya'nn Balkanlara ynelmesindeki temel ama nedir? te yandan Almanya, ngiltere'yi ksa srede yenemiyeceini anlam, bu nedenle, geni dou topraklarn ele geirerek, hammadde stoklarn arttrmann yollarn aramaya balamtr. Bu yolla, ngiltere'yi ypratmay hedeflemitir. Almanya, bu amalarna ulamak iin ncelikle, Orta Avrupa ve Gney-Dou Avrupa topraklarn ele geirmeye almtr. 20 Kasm 1940'ta Macaristan', 23 Kasm 1940'ta Romanya'y ve 24 Kasm 1940'ta da Slovakya'y zorla l Pakt'a almtr. Bulgaristan da, kar koymasna ramen 1 Mart 1941'de l Pakt'a katlmak zorunda kalmtr. Tm bu gelimeler zerine, Yugaslavya, 6 Nisan 1941'de Sovyetler Birlii ile bir dostluk antlamas imzalamtr. Ancak, Almanya, antlamann yapld gn Yugoslavya'y igal etmeye balam ve 17 Nisan 1941'de de teslim almtr. Almanya, Yugoslavya'y talya, Macaristan ve Bulgaristan arasnda paylatrmtr. Fakat, Tito'nun nderliindeki komnistler ile Mihailovi'in nderliindeki ulusalclar, Almanlarla iddetli bir gerilla savana girimilerdir. Bu arada, Mussolini de, Hitler'e bilgi vermeden Yunanistan' igal etmek istemiti. Bunun iin, 28 Ekim 1940'da Yunanistan'a ultimatom vererek, bu lkeden sler istemiti. Ancak, red edilince Arnavutluk'taki talyan kuvvetlerini Yunanistan'a saldrtmtr. Fakat, talyan kuvvetleri baarszla uramtr. te, bu gelimelerden sonra, 6 Nisan 1941'de Almanya'nn Bulgaristan'daki kuvvetlerini Yunanistan'a girmeye balamtr. Yunanllar, kendilerini savundularsa da, 25 Nisan'da Atina, 31 Mays 1941'de de Girit paratc Alman birlikleri tarafndan igal edilmitir. Daha sonra da btn Ege Adalar ele geirilmitir. Bylece, Almanlar, Balkanlar da ksa sre iinde nemli baarlar elde etmilerdir.

4.7. Almanya - Sovyetler Birlii Sava

Almanya, Sovyetler Birlii'ni igal ederken nasl bir strateji izlemitir? Almanya'nn ksa bir sre iinde eitli cephelerde byk baarlar elde etmesi, Hitleri daha byk amalar belirlemesine ve gerekletirmeye yneltmitir. Nitekim, Almanlar, 22 Haziran 1941'de sava ilan etmeksizin Sovyetler Birlii'ne saldrmtr. Alman Ordusu koldan Sovyetler Birlii'ne taarruz etmiti. Gney kolu ksa bir sre iinde Odesa'y ve Kiev'i alm, Krm ve Svastopol'u kuatm ve
AIKRETM FAKLTES

146

KNC DNYA SAVAI

Rostov'a ulamt. Orta kesim ordusu ise, Smolensk'i ele geirerek Moskova'ya ynelmiti. Kuzey ordusu da, Baltk lkelerinden hareket ederek Leningrad zerine yrmt. Ancak, Sovyet halknn direnii zerine Almanlar, Leningrad'ta durdurulmutur. Almanlar youn bir saldr dzenlemesine ramen Moskova'y alamamlardr. Bunda k mevsiminin gelmesi ve Alman ordusunun k koullarna gre organize edilememesi de etkili olmutur.

Sovyetler Birlii'nin igal edilmesi, gler dengesini nasl deitirmitir? Almanya'nn Sovyetler Birlii'ne saldrmas zerine, Sovyetler ile ngilizler arasnda 12 Temmuz 1941'de Ortak Hareket Antlamas imzalanmtr. Bununla iki devlet, Almanya'ya kar birbirini desteklemeyi, btn gleriyle birbirlerine yardm etmeyi ve Almanya ile ayr ayr mtareke ve bar antlamas imzalamamay kararlatrmlardr. Bununla birlikte, 4 Aralk 1941'de Sovyetler Birlii ve Polonya arasnda Dostluk ve Yardm Pakt ad verilen bir antlama imzalanmtr. Bu antlamalarn yaplmas ve A.B.D.'nin savaa girmesinden sonra, ngiltere ve Sovyetler Birlii arasnda 26 Mays 1942'de bir ittifak antlamas yaplmtr. Antlamada; ngiltere ve Mttefiklerinin Sovyetler Birlii - Almanya savana katlmas, sava sonunda barn korunmas iin birlikte hareket edilmesi, A.B.D. ile sk ibirlii yaplmas ve karlkl her trl yardm yaplmas gibi noktalara yer verilmiti.

Sovyetler Birlii, ngilizlerle ittifak antlamas yaptktan sonra hangi deerleri ne karmtr? Bu antlamayla mttefikler, Sovyetlerin Dou Avrupa'da Almanlar durdurmas ve bask altna almasn hedeflemilerdir. Sovyetler Birlii de, Alman saldrlarna kar nemli saylacak siyasi ve askeri destek salamtr. Bununla birlikte, Sovyet lideri Stalin de, Alman saldrlarn durdurmak iin kapitalist lkelerdeki dzeni ykmay hedefleyen nc Enternasyonelin lav edilmesini salam, bolevik ilkeleri bir yana brakm, ulusalcl ve dini n plana karmtr. Halk da, faizmle mcadeleye armtr. Sovyet yneticileri, ite ve dta saladklar destekle uzun sre Alman kuatmasna kar koymulardr.

4.8. A.B.D.'nin Savaa Girmesi

A.B.D., kinci Dnya Sava'nn balarnda nasl bir politika izlemitir? A.B.D., Avrupa'da balayan sava karsnda tarafsz kalmt. Ancak, Mttefik devletlere deiik zamanlarda askeri yardmlarda da bulunmutur. Bununla birlikte, kinci Dnya Sava'nn kmasyla A.B.D. ve Japonya arasndaki ilikiler de gerginlemeye balamt. Zira, Uzakdou'da Japonya ve A.B.D.'nin karyla atmaktayd. Japonya, 1937'de balatt in Sava'n srdrmekte kararl idi. A.B.D.'de in'e mali yardmda bulunarak, Japonya'nn yaylmacln nlemek istemitir.
ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

147

A.B.D. hangi olayla savaa girmitir? Tm bu gelimelerin yannda, Japonya'daki militarist ynetim, Almanlarn Rusya'da ilerlemesinden ve Anglo-Saksonlarn Pasifik'te zayf bulunmasndan cesaret alarak, eskiden beri zlemini duyduu Byk Pasifik mparatorluu'nu kurmak iin harekete gemitir. Nitekim, Japonya, 7 Aralk 1941'de Hawaii Adalarnda Pearl Harbour'da demirli bulunan Amerikan Pasifik donanmasna saldrm ve bu donanmann byk ksmn yok etmitir. Bu olayn sonucunda Japonya, 8 Aralk gn A.B.D. ve ngiltere'ye, 11 Aralk'ta da Almanya ve talya, A.B.D.'ne resmen sava ilan etmitir. Hatta, dnyann deiik blgelerinde bulunan birok devlet de, iinde bulunduklar bloklara uygun, birbirleriyle savaa girmilerdir. Bylece, sava tam bir dnya savana dnmtr. Japonya, savan ilk anlarnda byk baarlar kazanmlardr. Pasifik'te birok blgeyi ve Hindiini'ni igal etmilerdir. Ancak, Mttefikler, 1942 ylnn sonlarnda Japonya'nn yaylmasn durdurmulardr. A.B.D., 12-13 Kasm 1942'de Salomon adalar aklarnda Japonya donanmasn ilk byk yenilgiye uratmtr. Bu olayla, Uzakdou'da sava Japonya'nn aleyhine dnmeye balamtr.

5. Sava Srasnda nemli Siyasal Bulumalar

5.1. Atlantik Bildirisi
Almanya'nn Sovyetler Birlii'ne saldrmas, bunun zerine Sovyetler Birlii'nin de 12 Temmuz 1941'de ngiltere, 1 Austos'ta da A.B.D. ile birer antlama imzalamas savan gidiatnda nemli bir dnm noktas oluturmutur. A.B.D. Bakan Roosevelt ve ngiltere Babakan Churchill, 1941 ylnn Austos aynn balarnda savala ilgili gelimeleri grmek zere Atlantik'te (Atlas Okyanusu'nda) bir sava gemisinde biraraya gelmilerdir. Atlantik Bildirisi'nde hangi ilkelere yer verilmitir? Roosevelt ve Churchill, grmelerden sonra, 14 Austos 1941'de "Atlantik Bildirisi" ad verilen bir metin yaynlamlardr. Bildiride iki devlet; topraklarn geniletmek istemediklerini, her ulusun kendi istedii hkmet eklini seme hakkna uyacaklarn, kk-byk tm devletlerin ayn koullar altnda dnya ticaretine katlmalarn istediklerini, Nazi diktatrlnn tam olarak yklmasndan sonra, btn uluslarn snrlar iinde gvenle yaama olana salayacak bir barn yaplmasn, byle bir barla btn insanlara engel kartlmadan btn deniz ve okyanuslarda dolama olanann salanmasn ve btn uluslarn kuvvet kullanmaktan vazgeme yolunu tutmalar gerektiine inandklarn belirtmilerdir. Grld gibi, bildiriye zgrlk ve demokrasi ilkeleri yn vermitir.
AIKRETM FAKLTES

148

KNC DNYA SAVAI

A.B.D.'nin savaa katlmasndan sonra, Almanya'ya kar savaa giren 26 devletin de imzasyla, 1 Ocak 1942'de, Atlantik Bildirisi esas olmak zere "Birlemi Milletler Bildirisi" yaynlanmtr. Bu bildiride, Atlantik Bildirisi'ndeki ilkeler aynen kabul edilmitir. Ayrca, zafer elde edilinceye kadar ibirlii yaplaca aklanmtr. Bylece, savatan sonra kurulacak olan Birlemi Milletler rgt'nn nvesi oluturulmutur.

5.2. Kazablanka Konferans

Kazablanka Konferans'nda hangi konular zerinde durulmutur? A.B.D. Bakan Roosevelt ve ngiltere Babakan Churchill arasnda, 14-24 Ocak 1943 tarihleri arasnda Kazablanka kentinde yaplmtr. Sovyet lideri Stalin de davet edilmise de katlamamtr. Bu konferansta, A.B.D. kuvvetlerinin, 1942 ylnn Kasm aynda Fas ve Cezayir'e kmas zerine, Kuzey Afrika savalarnn gidiat ve sonras hakknda stratejik ve diplomatik sorunlar ele alnmtr. Konferansn sonunda; Sovyetler Birlii zerindeki basky hafifletmek iin Sicilya'ya kartma yaplmas, Balkanlarda ikinci bir cephenin almas, bunun iin de Trkiye'nin savaa katlmasn salamak zere hazrlklara giriilmesi, Mihver Devletleri'nin kaytsz artsz teslimine kadar mcadeleye devam edilmesi gibi kararlar alnmtr.

5.3. Washington Konferans

12-16 Mays tarihleri arasnda Roosevelt ve Churchill arasnda gerekletirilen konferansta, sava sorunlar grlmtr. talya'nn igal edilmesi, Trk hava alanlarndan yararlanlmas, ikinci cephenin Fransa'da almas, sava sonrasnda kurulacak barn korunmas sorumluluunun A.B.D., ngiltere, Sovyetler Birlii ve in'e verilmesi kararlatrlmtr.

5.4. Quebec Konferans

Quebec Konferans'nda hangi neriler kabul edilmemitir? Roosvelt ve Churchill, 14-24 Austos 1943 tarihleri arasnda Kanada'nn Quebec kentinde tekrar biraraya gelmilerdir. Grmelerde, Almanya'nn silahszlandrlmasn ve kontrol altna alnmasn ngren bir plan kabul edilmitir. Ayrca, Churchill, Trkiye'nin savaa sokulmasn ve ikinci cephenin Balkanlarda almasn nermitir. Ancak, bu neriler kabul grmemitir. Daha nce, Fransa'da almas planlanan ikinci cephenin Normandiya kylarnda olmasna ve bunun hazrlanmas sorumluluunun da A.B.D.'ne braklmasna karar verilmitir.

ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

149

5.5. Moskova Konferans

Moskova Konferans'nda hangi kararlar alnmtr? Bu konferansta; A.B.D., ngiltere, Sovyetler Birlii ve in dileri bakanlar 19 Ekim 1943'te Moskova'da Kremlin Saray'nda biraraya gelerek, savata meydana gelen son gelimeleri grmlerdir. Konferans, 1 Kasm'da yaynlanan ortak bildirilerle sona ermitir. Bildirilerde; Mttefik devletlerin dmann kaytsz-koulsuz teslim olmasndan sonra, bar srdrebilmek iin btn bar seven devletlerin eit haklarla katlabilecekleri bir rgt kurulmasna, talya'daki sava sulularnn mahkemeye verilmesine, Avusturya'nn savatan sonra bamsz bir devlet olmasna ve Alman sava sulularnn yarglanmak zere ilgili devletlere teslim edilmesine karar verildii aklanmtr.

5.6. Kahire Konferans

Kahire Konferans'nda hangi kararlar alnmtr? 22-26 Kasm 1943'te Roosevelt, Churchill ve in Devlet Bakan an-Kay,ek'i arasnda yaplan konferansta, Uzakdou'daki sava gelimeleri ele alnmtr. Ayrca, sava sona erdiinde Japonya ile yaplacak barn esaslarnn neler olmas gerektii zerinde durulmutur. Ancak, bu konularda kesin bir sonuca varlamamtr. Bununla birlikte, konferansa katlan devlet, 26 Kasm 1943'te yaynladklar ortak bildiride; Japonya'y Birinci Dnya Sava'ndan sonra ele geirmi olduu btn topraklar boaltmaya zorlamak, Kore'nin bamszlnn tannmas gibi konularda da hemfikir olduklarn belirtmilerdir.

5.7. Tahran Konferans

Tahran Konferans'nda hangi kararlar alnmtr? ran, 1941 ylnda Sovyet Birlii'ne kolay yollardan yardm ulatrabilmek iin ngilizler ve Sovyetler tarafndan igal edilmiti. Stalin, byk Mttefik devlet adamnn bulumalar gndeme gelince, Kzl Ordu birliklerinin igali altnda bulunmayan bir yere gitmeyeceini aklamtr. Bunun zerine, Roosevelt, Churchill ve Stalin, Tahran'da biraraya gelmilerdir. 28 Kasm-1 Aralk 1943 tarihleri arasnda yaplan konferansta; ran'a yardm yaplmas, Trkiye'nin savaa sokulmas, Yugoslavya'daki direniilere her trl destein verilmesi, Normandiya'da ikinci cephenin almas, Polonya snrnn saptanmas, kesin zafere kadar savan birlikte srdrlmesi ve savatan sonra barn korunmas iin bir uluslararas rgtn kurulmas kararlatrlmtr.

AIKRETM FAKLTES

150

KNC DNYA SAVAI

5.8. Yalta Konferans

Fransa, 6 Haziran 1944'de Normandiya karmasndan sonra Alman igalinden kurtarlmt. Bundan sonra, Almanya'nn teslim olmas gndeme gelmiti. Bu durumda, hem gelecek bar hakknda daha esasl bir anlamaya varmak, hem de Sovyetler Birlii'nin Japonya'ya sava amasn salamak amacyla byk Mttefik devlet bakan 4 ubat - 11 ubat 1945'te Krm'n Yalta kentinde biraraya gelmilerdir. Roosevelt, Churchill ve Stalin, Yalta Konferansnda; Sovyetler Birlii'nin Almanya teslim olduktan sonra Japonya'ya sava amas ve buna karlk daha nce bu devlete brakt topraklar ve Kuril adalarn almas, Sovyetler Birlii'nin in ile bir dostluk ve ittifak antlamas imza etmesi, byk Mttefik devletin ordularnn Almanya'nn birer blgesini igal etmesi, merkezi Berlin olmak zere her devletin komutanlarndan oluan bir "Merkez Kontrol Komisyonu"nun kurulmas, Fransa'nn da Almanya'ya igal birlikleri gndermesi, Alman militarizmi ve nazizminin yok edilmesi, Almanya'nn sava tazminat demesi ve Birlemi Milletler rgt'nn kurulmas iin 25 Nisan 1945'te San Fransisco'da bir konferans toplanmas gibi konular zerinde durmulardr.

Yalta Konferans, Mttefik Devletler zerinde ne gibi etki yaratmtr? Yalta Konferans, byk Mttefik devlet arasnda teden beri sregelen anlamazl belirginletirmitir. Roosevelt, Birlemi Milletler rgt konusunda alnan karardan memnun kalmtr. Ancak, Churchill, Sovyetler Birlii'ne ok fazla dn verildiini dnmtr. Mttefikler arasndaki bu farkl tutum ve davranlar, sava srasnda meydana getirilmi olan ittifakn yara almasna yol amtr. Hatta, Mttefikler arasnda ibirliini sona erdirmitir. Ancak, ideolojileri ve devlet yaplar farkl byk Mttefik devlet, sava tmyle sona ermedii iin bir sre daha birlikte hareket etmilerdir.

5.9. Potsdam Konferans

Almanya'nn teslim olmasndan sonra, Avrupa'da ortaya kan sorunlar grmek zere, byk Mttefik devlet, 17 Temmuz - 2 Austos 1945 tarihleri arasnda Berlin yaknlarnda Potsdam'da bir toplant yapmlardr. Potsdam Konferans'nda A.B.D.'ni (Roosevelt 12 Nisan 1945'te ld iin yerine geen) Bakan Yardmcs Harry S. Truman, ngiltere'yi konferansn ilk gnlerinde Churchill ve daha sonra (Churchill, 1945 yl Temmuz aynda yaplan genel seimi kaybettii iin) i Partisi lideri ve yeni Babakan Clement Attlee, Sovyetler Birlii'ni de Stalin temsil etmilerdir. Konferansn en nemli konusunu barn nasl salanaca oluturmutur. Bilindii gibi, Almanya, Mttefikler tarafndan drt blgeye ayrlm ve her blge bir Mttefik devlet tarafndan igal edilmiti. Ancak, bu blgelerin snrlar kesin olarak saptanamamt. Ayrca, Mttefik devletler, gerek Almanya, gerek Avrupa'nn
ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

151

eitli sorunlar konusunda farkl grlere sahip olmulardr. Bu nedenle, Mttefikler, A.B.D. ve ngiltere bir tarafta, Sovyetler Birlii de dier tarafta olmak zere ikiye ayrlmlard. Postdam Konferans'nda Almanya'nn gelecei hakknda ne gibi kararlar alnmtr? byk Mttefik Devlet, anlamaya vardklar konularda, konferansn biti tarihi olan 2 Austos 1945'te bir deklarasyon yaynlayarak aklamlardr. Buna gre; Almanya'nn kontrolnn A.B.D., ngiltere, Sovyetler Birlii ve Fransa igal blgelerinin komutanlar araclyla yaplmas, Almanya'nn silahszlandrlmas ve askerlikten arndrlmas, Almanya silahl kuvvetlerinin, Nazi birlik ve rgtlerinin tmyle kaldrlmas, Alman sava endstrisinin ortadan kaldrlarak yeniden dzenlenmesi ve Alman ekonomisinin Mttefikler tarafndan kontrol edilmesi, Sava sulularnn tutuklanmas ve kontrol edilmesi, Almanya'nn sava tazminat demesi, Almanya'da demokratik bir dzenin kurulmas, Barla ilgili dzenlemelerin yaplmas iin A.B.D., ngiltere, Sovyetler Birlii, in ve Fransa dileri bakanlarndan oluan bir "Dileri Bakanlar Konseyi"nin kurulmas, Oluturulan konseyin Romanya, Bulgaristan, Macaristan ve Finlandiya bar szlemelerini hazrlamakla ykml olmas.

Postdam Konferans'nda Trkiye hangi konuyla ilgili olarak ele alnmtr? Potsdam Konferans'nda bu ana konularn yansra; Sovyet Birlii'nin Japonya'ya sava amas, Avusturya ve bakenti Viyana'nn drt igal blgesine ayrlmas, talya ile koullar ar olmayan bir ekilde bar yaplmas, ran'n derhal boaltlmas, Sovyetler Birlii'nin Boazlarn Trkiye ile birlikte kendi kontrolne verilmesine karlk, Boazlardan geiin tam serbest olmas gibi konular da tartlmtr. Konferans'ta alnan kararlar ve tartlan konular, Avrupa'nn siyasi, sosyal ve askeri geleceinin belirlenmesinde nemli olmutur. Yaplacak bar antlamalarnn temel koullarn da belirlemitir. Potsdam Konferans, byk Mttefik Devletin kinci Dnya Sava'nda yaptklar son byk konferans olmutur. Bu konferans, bu devletler arasndaki anlamazl arttrm ve dnya balca iki nfuz alanna veya iki bloka ayrlma dnemine girmeye balamtr.

AIKRETM FAKLTES

152

KNC DNYA SAVAI

6. Savan Sona Ermesi

6.1. Avrupa'da Savan Sona Ermesi
6.1.1. talya'nn Savatan ekilmesi Mttefik Devletler, Mareal von Rommel'in komutasndaki Alman birliklerini Elalameyn nnde durdurmutur. Bunun zerine, ngilizler, Mareal Montgomery'in emri altndaki birliklerle 1942 ylnn Ekim aynda kar saldrya balam ve Alman von Rommel'i ard arda yenilgiye uratmtr. 8 Kasm 1942'de de, General Eisenhower ynetimindeki Amerikan ve ngiliz birlikleri Kuzey Afrika'da karaya km ve ksa srede bu blge ele geirilmitir.

talya'nn yenilmesi i politikasnda ne gibi deiiklikler yaratmtr? Mttefikler, bu gelime zerine, talya'y igal etmek ve Mihver Devletlerine kar gneyden bir cephe amak iin 10 Temmuz 1943'te talya'nn kuzeyine doru ilerleyerek bu lkeyi igal etmilerdir. Bunun zerine, gerek talya'nn savan balangcndan itibaren ard arda baarszla uramas, gerek lkenin igal edilmesi, halkn rejime kar bir honutsuzluk duymasna yol amt. Nitekim, 24 Temmuz 1943'te toplanan Byk Faist Konseyi, Mussolini'yi iktidardan drmtr. Yeni hkmetin bana Mareal Bodoglio getirilmitir. Mareal Bodoglio'nun yapt ilk i, Mussolini'yi hapsetmek ve Faist Partisi'ni lav etmek olmutur. talya yneticileri, bu gelimelerden sonra 3 Eyll 1943'te Mttefiklerle bir mtareke yaparak savatan ekilmitir. 13 Ekim 1943'te de Almanya'ya sava ilan etmilerdir. talya'nn savatan ekilmesi, Almanya'y alabildiine zor durumda brakmtr. Akdeniz blgesi, Mttefiklerin egemenlii altna girmi ve Yunanistan ile Yugoslavya'da Almanlara kar ulusal kurtulu hareketleri byk ivme kazanmtr.

6.1.2. Almanya'nn Teslim Olmas Mttefik Devletler, 1944 ylnda hava stnln salamlard. zellikle de, 6 Haziran 1944'te Fransa'nn Normandiya kylarna karma yaparak "ikinci cephe" yi amlardr. 9 Austos 1944'te Paris'i Alman ordularndan kurtarmlardr. Fransz direni hareketinin nl ismi General de Gaulle, hkmet kurarak Fransa'ya yeniden hayat kazandrd. Bu askeri gelimeler zerine Almanya iin kurtulu olana kalmamt. Doudan ve batndan Mttefik Devletler tarafndan igal edilmeye balanmtr. Hitler, Mttefikler, Berlin'e girdikten sonra 30 Nisan 1945'te intihar ederek, yerini Amiral Doenitz'e brakmtr. Berlin, 2 Mays 1945'te arlkl olarak Sovyet askerlerinin yerald Mttefikler tarafndan tamamyla ele geirilmitir. 4 Mays'ta Hollanda,
ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

153

Kuzey-Dou Almanya ve Danimarka'daki Alman ordular teslim olmulardr. Bnun zerine, 7 Mays 1945'te Alman delegeleri Reims kentindeki Eisenhower'in ana karargahnda Almanya'nn kaytsz-artsz teslim belgesini imzalamlardr. Almanya'nn teslim olmasndan sonra Nasyonal Sosyalist i Partisi'nin ileri gelenlerinin byk bir ksm kam, bir ksm da Mttefikler tarafndan yakalanmtr. Bylece, be buuk yl Avrupa'y kan ve gzyana boan sava Avrupa corafyasnda sona ermitir.

6.2. Uzakdou'da Savan Sona Ermesi: Japonya'nn Teslim Olmas

Mttefikler, 1942 ylnda Pasifik'te Japon yaylmasn durdurmulardr. 1943 ve 1944 yllarnda da deniz ve hava stnln ele geirmilerdir. 1945 ylnn balarndan itibaren Japonya'nn igali altnda bulunan in, Endonezya ve Pasifik'te eitli yerlerde saldrya gemilerdir. Japonya'nn teslim olmasn hzlandran olay nedir? Mttefik gleri, Japonya'ya son darbeyi Temmuz-Austos 1945'te vurmulardr. Nitekim, A.B.D. 9-10 Temmuz 1945'te Japonya'nn bakenti Tokyo'yu havadan bombalamtr. Japonya'nn gc tkenmi olmasna ramen, Mttefiklerin teslim olma nerisini geri evirmitir. Bunun zerine A.B.D., Japonya'y kaytsz-artsz teslim olmaya zorlamak iin, 6 Austos 1945'te ilk atom bombasn Hiroshima'ya, ikincisini de 9 Austos 1945'te Nagasaki'ye atmtr. Sovyetler Birlii, 13 Nisan 1941'de Japonya ile tarafszlk antlamas imzalamasna ramen, teslim olma noktasna gelen bu lkeye 8 Austos 1945'te sava ilan etmi ve Manurya'y igale balamtr. Japonya, 10 Austos 1945'te yenilgiyi kabul ettiini A.B.D.'ne bildirmitir. Yaplan grmeler sonucu 2 Eyll 1945'te Tokyo Koyu'nda demirli bulunan A.B.D.'ne ait Missouri adl sava gemisinde Japonya'nn teslim belgesi imzalanmtr. Bu olayla da Uzakdou'da sava sona erdii gibi, yaklak krk milyon insann hayatna mal olan kinci Dnya Sava da Mttefiklerin zaferiyle bitmitir.

7. kinci Dnya Sava'nda Trkiye'nin Politikas

Trkiye'nin Fransa ve ngiltere'ye yaknlamasnn nedenleri nelerdir? Gen Trkiye'nin yneticileri, Osmanl mparatorluu'nun Birinci Dnya Sava'na srklenerek nasl ortadan kalktn, Trk Ulusu'nun nasl yok olma tehlikesiyle kar karya kaldn unutmamlard. Bu nedenle, lkeyi yeni bir savan dnda tutmaya almlardr. Ancak, Almanya'nn 1930'lu yllarda komularna saldrmas, talya'nn 7 Nisan 1939'da Arnavutluk'u igal etmeye balamas karAIKRETM FAKLTES

154

KNC DNYA SAVAI

snda tedirgin olmulardr. Bunun zerine Trkiye, ngiltere ve Fransa'ya yaknlamtr. Nitekim, 12 Mays 1939'da Trkiye ve ngiltere arasnda, Trk-ngiliz Yardm Deklarasyonu, 23 Haziran 1939'da da benzer bir antlama Trkiye ve Fransa arasnda imzalanmtr. Trkiye, bu antlamalar Alman nazizmine ve talyan faizmine kar yapmasndan dolay, Sovyetler Birlii'nin bir zorluk karmyacan dnmtr. Fakat, 23 Austos 1939'da Almanya-Sovyetler Birlii Dostluk Antlamas'nn yaplmas ve Polonya'nn Almanya tarafndan igal edilmesi, Trkiye'yi bir tehdit altnda brakmt. Hatta, Sovyetler Birlii'nin Karadeniz'e kys bulunmayan devletlerin sava gemilerinin boazlardan geirilmemesini ve boazlarda Sovyet askeri bulundurmak istediini Trkiye'ye bildirmesi tehlikenin boyutlarn arttrmtr. Trkiye, bu gelimeler zerine ngiltere ve Fransa ile eski antlamalarn ak bir ittifaka dntrmeye almtr. 19 Ekim 1939'da Trkiye, ngiltere ve Fransa, Ankara'da karlkl yardm antlamas imzalamtr. Buna gre; Bir Avrupa devletinin Trkiye'ye saldrmas ve sava kmas halinde Fransa ve ngiltere'nin Trkiye'ye yardm etmesi, ngiltere ve Fransa bir Avrupa devletinin saldrsna urarsa, Trkiye'nin bu iki devlet yararna tarafszlk politikas izlemesi, Bu antlamann uygulanmas sonucunda taraflarn savaa girmesi halinde, mtarekenin ve barn birlikte imza edilmesi gibi.

Trkiye'nin kinci Dnya Sava'nda izledii politikay ayrntl bir ekilde Fahir Armanolu'nun "20. Yzyl Siyasi Tarihi" adl kitabndan okuyunuz. Trkiye bu antlama ile, Sovyetler Birlii'nden tamamyla ayrlm ve Batl devletlere yaknlamtr. Trkiye, savan tm dnyada geniledii bir dnemde, 18 Haziran 1941'de Almanya ile on yl sreli bir dostluk antlamas yaparak manevra yapma alann geniletmitir. Fakat, bu tarihlerde Almanya'nn Sovyetler Birlii'ne saldrmas dengeleri alt-st etmitir. Bu kez de Sovyetler Birlii, Trkiye'nin savaa girmesini istemitir. Nitekim, 30-31 Ocak 1943'te Churchill ve smet nn, Adana'da buluarak Trkiye'nin savaa girip girmeme konusunu tartmlardr. Adana Konferans da denilen bu bulumada, Cumhurbakan smet nn, Trkiye'nin savaa girecek silah ve malzemeye sahip olmadn ve ngiltere'nin bu donatm tamamlamas halinde savaa gireceini ileri srmtr. Sava devam ettike Mttefik Devletlerin Trkiye'yi savaa sokma konusundaki srarlarn arttrmlardr. Nitekim, smet nn, Roosevelt ve Churchill, 4-6 Aralk 1943'te kinci Kahire Konferans'nda biraraya gelerek, Trkiye'yi savaa sokma konusunu tartmlardr. Cumhurbakan smet nn, Trk Ordusunun donatmnn tamamlanmas halinde 1945 ylnn ubat aynda savaa girileceini belirtmitir.

ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

155

Trkiye, savan Almanya'nn aleyhine gelimeye balad dnemde 2 Austos 1944'te Almanya ile siyasal ilikilerini kesmitir. 23 ubat 1945'te de Almanya ve Japonya'ya sava ilan etmitir. Trkiye, bu tutumuyla da Birlemi Milletlerin kurucu yeleri arasnda yer almtr. Ksaca, Trkiye, kinci Dnya Sava'nda tarafsz bir politika izlemi, fakat bu politikasn denge esaslar zerine oturtmutu.

zet
Birinci Dnya Sava'nn sonunda imzalanan bar antlamalar sorunlar zmemi ve yeni sorunlar ortaya karmtr. Gler dengesi yeniden biimlenmiti. Dnya barnn korunmas amacyla, Milletler Cemiyeti kurulmu, Avrupal byk lkelerin de yer ald baz Avrupal devletler karlkl gvenliin salanmas iin Locarno Antlamasn, A.B.D. ile Fransa Dileri Bakanlarnn nclnde de sava yasa d ilan eden BriandKelogg Pakt imzalanarak yrrle sokulmutu. Ancak, barn korunmasna ynelik bu abalar yeterli olmamtr. talya'da faist rejiminin kurulmas ve bu rejimin yaylmacla ynelmesi, Almanya'da Nasyonal Sosyalist i Partisi'nin iktidara trmanarak Versailles Bar Antlamas dzenini ortadan kaldrmaya almas ve Byk Germen mparatorluunu kurmak istemesi, Japonya'nn da Uzakdou'da gler dengesini alt-st ederek militarist temellere dayal bir imparatorluk kurma tutumuna girmesi, kinci Dnya Sava'nn kmasna yol aan en nemli gelimeler olmutur. Almanya, talya ve Japonya'nn katlm ile Anti Komintern Pakt'nn kurulmas, kinci Dnya Sava'na giden srete nemli bir dnm noktas olmutur. "Berlin-Roma-Tokyo Mihveri" dnyann savan eiine getirmitir. kinci Dnya Sava, Alman birliklerinin 1 Eyll 1939'da Polonya'ya saldrsyla balamtr. Bu olay zerine ngiltere ve Fransa, Almanya'ya sava ilan etmilerdir. Sovyetler Birlii, Baltk lkelerini ele geirmitir. Almanya ise, Norve ve Danimarka'y igal ettikten sonra, Avrupa ilerinde ilerleyerek Hollanda, Belika ve Fransa'y igal ederek, bu lkeleri kendi topraklarna katmtr. Bununla birlikte, Almanya ve talya, Kuzey Afrika'da da yaylmaya almlardr. Japonya'nn da, A.B.D.'ni bir ani basknla savaa srklemesi sonucu, sava tm dnyaya yaylmtr. Mihver Devletleri'nin yaylmaclna kar ngiltere, Sovyetler Birlii ve A.B.D. ittifak yapmlardr. Mttefik Devletler, gerek sava srasnda gerekletirdikleri siyasal bulumalarla gerek ordularn seferber ederek, Mihver Devletlerini yenilgiye uratmlardr. Mihver Devletlerinin tm cephelerde teslim olmasyla, dnyaya be buuk yl felaket yaatan kinci Dnya Sava sona ermitir.

AIKRETM FAKLTES

156

KNC DNYA SAVAI

Deerlendirme Sorular
1. Aadakilerden hangisi Milletler Cemiyeti'nin szlemesinde yer almamtr? A. Devletlerin savaa bavurmamak konusunda bir takm ykmllkleri kabul etmesi B. Uluslararas ilikilerin gizlilikten uzak bir ekilde yrtlmesi C. Uluslararas hukuk kurallarnn byk devletlerin yararna dzenlenmesi D. Halklarn karlkl ilikilerinde adaletin korunmas E. rgtlenmi halklarn antlamalardan doan btn ykmllkleri yerine getirmesi 2. Briand-Kellogg Pakt, hangi lkelerin dileri bakanlar nclnde hazrlanmtr? A. Fransa - A.B.D. B. Fransa - ngiltere C. Fransa - Sovyetler Birlii D. A.B.D. - ngiltere E. ngiltere - Sovyetler Birlii 3. Aadakilerden hangisi kinci Dnya Sava'nn kmasnda etkili olmamtr? A. talya'nn eski Roma mparatorluu'nu kurma dncesi B. Almanya'nn Byk Germen mparatorluu'nu kurmaya almas C. Berlin - Roma - Tokyo Mihverinin kurulmas D. A.B.D. 'nin Monreo doktrinini uygulamas E. Almanya'nn Versailles Bar Antlamas'nn statkosu bozmaya almas 4. I. talya'nn Habeistan' igal etmesi II. Almanya'nn Polonya'nn igal etmesi III. Yalta Konferans IV. Almanya - Sovyetler Birlii Saldrmazlk Pakt Yukardaki olaylarn kronolojik sralamas aadakilerden hangisidir? A. III - I - IV - II B. I - IV - II - III C. IV - II - III - I D. I - II - III - IV E. II - III - I - IV

ANADOLU NVERSTES

KNC DNYA SAVAI

157

5. Mttefik Devletler, Avrupa'da ikinci cepheyi hangi blgede amlardr? A. Sicilya B. Polonya C. Berlin D. Belika E. Normandiya

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Armaolu, Fahir. 20. Yzyl Siyasi Tarihi (1914-1980), Ankara: 1988. Byk Sava. 2. Dnya Sava, (ev: Fikret Art), stanbul: 1974. Hart, Lidell. II. Dnya Sava Tarihi, C. 1-2, (ev: Kerim Barak), stanbul: 1998. Hobsbawm, Eric. Ksa 20. Yzyl (1914-1991) Arlklar a, (ev: Yavuz Alogan), stanbul: 1996. Jacobsen, Hans - Adolf. 1939-1945 Kronoloji ve Belgelerle kinci Dnya Sava, (ev: brahim Ulus), Ankara: 1989.

Lestien, Georges - Cere, Roger. ki Dnya Sava, (1914-1918; 1939-1945), (ev: Nihal nol), stanbul: 1966. nde, Osman. 2. Dnya Sava (1939-1945), stanbul: 1974. Sander, Oral. Siyasi Tarihi. Birinci Dnya Sava'nn Sonundan 1980'e Kadar, Ankara: 1989. Uarol, Rfat. Siyasi Tarih (1789-1994), stanbul: 1955. ok, okun. Siyasal Tarih (1789-1960), Ankara: 1975.

Deerlendirme Sorularnn Yantlar 1. C 2. A 3. D 4. B 5. E

AIKRETM FAKLTES