YT EVRE MHENDSL BLM EVRE KMYASI 2 LABORATUVARI

AMONYAK VE TKN DENEY

1.GENEL BLGLER
Azot ve azotlu maddeler evre kirlenmesi kimyasnn en nemli konularndan birini oluturur. Su kirlenmesi, hava kirlenmesi ve kat atklarn ynetimi konularnn tmnde azotlu maddeler ilk aranmas gereken kirlilik unsurlar olmaktadr. Azot elementi, doal dngs olan, bakteriler tarafndan tketilmek suretiyle veya kimyasal yollardan deiik oksidasyon / redksiyon kademelerinde farkl bileikler oluturabilen bir maddedir. Hemen tm canl hcrelerin yaama ve remeleri iin gerekli bir besin maddesidir. Bu nedenle reme ve yaamn srmesi iin, nutrient (besleyici, gda) adyla tanmladmz bu ve benzeri baz elementlerin gerekli minimum miktarlarn stnde olmas gereklidir. Bu kural biyolojide Liebigin minimumlar yasas olarak bilinir. Yukardaki kural uyarnca, aktif amur ve benzeri artma tekniklerinin gereklemesi iin, suda ayrtrlacak karbonlu maddelerin %5inden daha fazla miktarda azotlu maddenin suda bulunmas gerekmektedir. Evsel atksu, ierdii karbon ve azot miktarlar ile bakterilerin biyolojik oalmas iin lzumlu bu minimum koulundan daha elverili oranlara sahiptir. Bir kiinin gnde kanalizasyona verdii karbonlu atk maddenin BO karl ortalama 54 g/kii-gn eklindedir. Buna karlk, toplam azotlu madde miktar 10 g/kii-gn olmaktadr. Bylece atksuda oluacak BO5:N oran 100:5 olan minimum gereksinimi salar durumda olur. (54:10 = 100:18,5) Birok endstri atk suyunda, zellikle evsel atklarn yeterli miktarlarda karmad endstriyel atksu akmlarnda, karbon:azot oranlar yeterli olmayabilir. Bu takdirde biyolojik remenin salanmas iin bu sulara azotlu madde eklenmesi veya eer mevcutsa evsel atksu kartrlmas gerekir.

1.1.AZOT DNGS
Azot, amino asitlerle, bunlardan treyen proteinler bata olmak zere, amin, amid, nitro bileikleri gibi organik maddelerin yapsna girebilen bir elementtir. norganik bileikler ise, azot atomunun d yrngesindeki elektron says nedeniyle -3 ile +5 arasnda deien deerliklerde azot ihtiva edebilirler. Aadaki sralamaya gre hemen tm gaz halde olan ve beinci ile yedincisi kuvvetli asit anhidriti olan eitli inorganik azot bileikleri doada bulunur:
NH 3 N 2 N 2 O NO N 2 O 3 NO 2 N 2 O 5
III 0 +I + II + III + IV +V

Bu sralamada NO ve NO2 bileikleri nemli hava kirleticilerinden olup; yksek scaklk proseslerinden veya atmosferde yldrm, imek gibi elektrik dearjlar srasnda havann N2 ve O2inden kimyasal reaksiyon yoluyla oluur. Ancak, evresel nemlerine karlk biyokimyasal reaksiyonlara girmeyen bu maddelerin dnda kalan NH3, NO2, N2O3, ve N2O5 gibi azotlu bileikler, eitli yollardan organik azotlu bileiklere dntrlebilmektedir. rnein, atmosferde elektrik dearjlar srasnda NO ve NO2nin yansra oluan, bir st

YT EVRE MHENDSL BLM EVRE KMYASI 2 LABORATUVARI

seviyedeki oksitlenme rn azotpentaoksit (N2O5), atmosferde ya ile ykanarak nitrik asit (HNO3) eklinde topraa inmektedir. Toprakta bir bitki besleyici olan NO3 - iyonu, klorofilli bakterilerce zmlenerek, protein retiminde kullanlr. ekil 1de azot dngs ematik olarak gsterilmitir. Bu dng tabiattaki yaamla dorudan ilgili olup, evre Mhendisleri tarafndan mutlaka renilmesi gerekli nemli bir husustur.

ekil 1: Azot Dngs

1.2.AZOTLU BLEKLERN EVRESEL NEM

me ve kullanma sularyla, yzeysel sularn ve kirlenmi su ktlelerinin ierdii organik ve inorganik azotlu bileiklerin lm birok bakmdan nem tar. me suyunda NH3 tespit edilmesi, fekal bir kirlenmeye iaret eder. Kirlenmi sularda azot bileiklerinin ilerleyen zaman iindeki deiimi ekil 2 de gsterildii gibi gereklemektedir. Grld zere amonyak azotu zaman iinde azalmaya balamakta ve buna karlk nitrit ve sonra nitrat artmaya balamaktadr. Buna gre, genel olarak, organik azot ve amonyak kirlenmenin yeni ve nitrit ve nitrat ise kirlenmenin eski olduunu ifade edecektir.

YT EVRE MHENDSL BLM EVRE KMYASI 2 LABORATUVARI

ekil 2: Kirlenmi sularda azot formlarnn aerobik artlarda zamanla olan deiimi NO3- iyonunun sularda fazla miktarda bulunmasnn, bu suyu ien toplumlarda bebekler arasnda metemoglobinemya ad verilen kalp ve dolam bozukluuna neden olduu ne srlmektedir. Bu nedenle rnein, A.B.D. evre Koruma Ajans (E.P.A.) ime sular ile ilgili normlarda nitrat azotunun (NO3N) 10 mg/L ile snrl kalmasn istemektedir. lkemiz ime suyu standard TS 266 da ise nitrat iin maksimum msaade edilen konsantrasyon olarak 45 mg/l sz konusudur. Bu sakncalara karlk azotlu maddeler, biyolojik artma tesislerinde belirli oranlarda bulunmas zorunlu olan besleyici unsurlardr. Artlacak olan atksularn, mevcut BO:N, 100:5 orann geecek ekilde azotlu maddenin dardan atksuya eklenmesi gereklidir. Bu ise doal olarak iletme ekonomisini etkileyen bir unsurdur.

2. LABORATUARDA AZOT TAYN 2.1. DENEY METOTLARI

evre mhendisleri genel olarak drt nemli azot formu ile ilgilenirler. Bunlar; amonyak azotu, nitrat azotu, nitrit azotu ve organik azot formlar olup, yzeysel sularda ve kirletilmi sularda llmesi gereken azot ekilleridir.

2.2. AMONYAK AZOTU TAYN

Amonyak, suda amonyum iyonu eklinde znr.

NH 3 + H + NH + 4 Yukardaki ift ynl reaksiyon, ortamn pH deerine baldr.

YT EVRE MHENDSL BLM EVRE KMYASI 2 LABORATUVARI

Sularda amonyak azotu tayini yntemleri; nesslerizasyon, distilasyon yntemi ve iyon seici elektrot yntemleridir. Bu laboratuar uygulamas almasnda, distilasyon yntemi ele alnacaktr. Distilasyon ynteminin uygulan: Numune siyanat ve organik azotun hidrolizini azaltmak iin borat tampon zeltisi yardmyla pH 9.5 civarnda tamponlanr. Daha sonra numune, borik asit iinde toplanmak zere distilasyona tabi tutulur. Scaklk ve yksek pH etkisiyle atksudaki amonyak su buharlar ile beraber uarak, soutma ksmndan geerken youur ve borik asit iine absorblanr. Borik asit iinde biriken amonyak, slfrik asit kullanlarak titrimetrik olarak llr.
Tablo 1: Numunedeki amonyak miktarna bal olarak alnmas nerilen numune miktar Numunedeki Amonyak Azotu, mg/L Numune Hacmi, mL 510 250 1020 100 2050 50 50100 25

2.2.1 DENEYDE KULLANILAN MALZEMELER 2.2.1.1 DENEYDE KULLANILAN ARALAR

- Pipet - 250 mllik balon joje - Distilasyon Cihaz: Amonya distilatta toplamak zere numuneyi distile etmek amac ile kullanlacak Distilasyon cihaz. - Kjeldahl Balonu: 800 ya da 2000 mL kapasiteye kadar numuneyi saklamak zere kullanlacak cam balon.

2.2.1.1 DENEYDE KULLANILAN REAKTFLER

Saf Su: yon deiimli filtre ile ya da distilasyon metotlar kullanlarak hazrlanr. Amonyak iermeyen saf su btn reaktiflerin hazrlanmasnda, aralarn ykanmasnda ve numunenin seyreltilmesinde kullanlr. Az kapal tutulur. Laboratuvar ortam havasndaki amonyan suya geiine msaade edilmez. Deney ncesi taze elde edilmi olursa daha iyi olur. Borat Tampon zeltisi: 9.5 g sodyum tetraborat (Na2B4O7.10H2O) 0.025 M olacak ekilde suda zlr. 0.1 N sodyum hidroksit zeltisinden 500 mL tetraborat zeltisine eklenerek 1 L ye tamamlanr. Kark ndikatr: 100 mL %95lik etil ya da izopropil alkol iinde 200 mg metil krmzs zlr. Ayr bir kapta 50 mL %95lik etil ya da izopropil alkol iinde 100 mg metilen mavisi zlr. Bu iki zelti kartrlr. Bu zelti aylk hazrlanmaldr. Borik Asit: Amonyak iermeyen saf suda 20 g borik asit (H3BO3) zlr. zeltiye daha nce hazrlanm olan indikatr zeltisi karmndan 10 mL ilave edilerek 1 L ye tamamlanr. Bu zelti aylk hazrlanr. Standart Slfrik Asit zeltisi: 0.02 N standart slfrik asit zeltisi.

YT EVRE MHENDSL BLM EVRE KMYASI 2 LABORATUVARI

2.2.2 DENEYN YAPILII

800 mL kjeldahl balonuna numune konulur. Kullanlacak numune hacmi Tablo 1de verilen bilgilere gre belirlenir. 25 mL borat tampon zeltisi eklenir. Cam balondaki hacim 250 mL olacak ekilde amonyak iermeyen saf su ile seyreltilir. Distilasyon ilemine balamadan nce birka adet cam boncuk kjeldahl balonuna iine braklr. Ayr bir erlen alnarak iine 50 mL borik asit konulur ve erlen distilasyon cihazna yerletirilir. Kondensat hortumunun borik asit iine kadar uzandndan emin olunur. Kjeldahl balonu distilasyon cihazna yerletirilir, distilasyon cihaz altrlr ve soutma suyu alr. Erlendeki zelti miktar 250 mL oluncaya kadar distilasyon ilemine devam edilir. Erlende toplanan zelti soluk lavanta renge dnnceye kadar 0.02 N standart slfrik asit zeltisi ile titre edilir. Burada standart slfrik asit zeltisinin 1 mLsi 280 g amonyak azotuna karlk gelir. Yaplan ilemler fyn devamnda resimlerle gsterilmitir.

2.2.3. HESAPLAMA
Numunedeki amonyak azotunu hesaplamak iin aadaki denklem kullanlr:

[NH 3 N] = 280 S

Burada [NH 3 N ] mg/L cinsinden amonyak azotu konsantrasyonu, S mL cinsinden slfrik asit sarfiyat ve V mL cinsinden alnan numune hacmidir.

2.2.4. EK BLG
pH 7.2 7.4 arasnda tamponlanm 500 mL kadar numuneden 200 mL distile su elde edildii srada tm amonyum iyonlar aadaki reaksiyon uyarnca
NH + s NH 3 + H + 4 gaz amonyak kondensatta toplanmaktadr. Bundan yararlanlarak ya yukarda bahsedilen nesslerizasyon metodu ile veya kondensat borik asit iine toplayp, elde edilecek amonyumun kuvvetli bir asitle geri titrasyonu suretiyle lm yaplr.
+ NH 3 + H 3 BO 3 NH 4 + H 2 BO 3

Bu asit titrasyonu yukardaki reaksiyon rn borat iyonlarn bulmaya yarar.

H 2 BO 3 + H + H 3 BO 3

YT EVRE MHENDSL BLM EVRE KMYASI 2 LABORATUVARI

Borik asit zeltisinin pH deeri ilk orijinal deerine dtnde, numunedeki NH3 miktarna edeer miktarda asit kullanlm demektir. Bu titrasyon potansiyometrik olarak da yaplabilir. Baz sanayiler iin Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde verilen [NH 3 N ] dearj standartlar aada verilmitir: Sanayi eidi Tekstil Sanayi Petrol Sanayi Kimya Sanayi Metal Sanayi 2 Saatlik Kompozit Numunede 5 40 50 100 24 Saatlik Kompozit Numunede 20 -

2.3 TOPLAM KJELDAHL AZOTU (TKN) TAYN

Kjeldahl metodu, organik azotu lmenin bir yoludur. Kjeldahl metodunda sudaki organik azot paralanarak amonyaa dntrlr ve suda zaten bulunan amonyak ile birlikte llerek Toplam Kjeldahl Azotu (TKN) olarak anlr. TKN ile amonyak azotu tayininde elde edilen sonular arasndaki fark organik azotu verir. Toplam N ile TKN-N genelde kartrlr. Toplam N ayrca nitrat ve nitriti de kapsar. Eer bir suda nitrat ve nitrit yoksa o zaman Toplam N, TKN-Nye eit olacaktr.

2.3.1 DENEYDE KULLANILAN MALZEMELER 2.3.1.1 DENEYDE KULLANILAN ARALAR

- Distilasyon Cihaz: Amonya distilatta toplamak zere numuneyi distile etmek amac ile kullanlacak distilasyon cihaz. - Paralama Cihaz: Numunedeki organik azotun kimyasal olarak paralanmas iin kullanlan elektrik rezistansl cam balonun yerletirildii ve baland yerler bulunan cihaz. - Kjeldahl Balonu: 800 ya da 2000 mL kapasiteye kadar numuneyi analiz etmek zere kullanlan cam balon. - pH metre

2.3.1.2 Deneyde Kullanlan Reaktifler

Saf Su: Yukarda [NH 3 N ] tayini ksmnda anlatld gibi. Borat Tampon zeltisi: Yukarda [NH 3 N ] tayini ksmnda anlatld gibi. 6 N Sodyum Hidroksit: 240 g sodyum hidroksit suda zlerek 1 L ye tamamlanr. Ntralizasyon Reaktifleri: 6 N sodyum hidroksit ve 1 N slfrik asit (H2SO4). Kark ndikatr: Yukarda [NH 3 N ] tayini ksmnda anlatld gibi.

YT EVRE MHENDSL BLM EVRE KMYASI 2 LABORATUVARI

Borik Asit: Yukarda [NH 3 N ] tayini ksmnda anlatld gibi. Civa Slfat zeltisi: 8 g krmz civa oksit (HgO) 100 mL 6 N H2SO4 iinde zlr. Paralama Reaktifi: 134 g K2SO4 650 mL distile su ve 200 mL deriik H2SO4 karmda zlr. Kartrlarak 25 mL civa slfat (HgSO4) zeltisi eklenir. Distile su ile 1 L ye tamamlanr. Paralama reaktifi 20 Cde korunmaldr. Sodyum Hidroksit Tiyoslfat Reaktifi: 500 g sodyum hidroksit ve 25 g N2S2O3.5H2O suda zlerek 1 L ye tamamlanr.

2.3.2 DENEYN YAPILII

20 mL numune alnarak kjeldahl balonuna konulur. Numunenin zerine 50 mL paralama reaktifi eklenir. Paralama reaktifinden sonra birka adet cam boncuk kjeldahl balonuna iine braklr. Kjeldahl balonu paralama cihazna konulur ve paralama fan alr. Cam balonun iinde yaklak 10 mL numune kalncaya kadar (beyaz duman yok oluncaya kadar) paralama ilemine devam edilir. Paralama ilemi tamamlandktan sonra, cam balondaki numune 300 mL ye tamamlanr. Daha sonra 50 mL sodyum hidroksit tiyoslfat zeltisi eklenir. Cam balon distilasyon cihazna yerletirilir. Bir erlene 50 mL borik asit konulur ve distilasyon cihazna yerletirilir. Distilasyon ilemi balatlr ve erlende 250-300 mL aras numune toplanana kadar distilasyon ilemine devam edilir. Oluan distilat 0.02 N standart slfrik asit zeltisi ile soluk lavanta rengine dnnceye kadar titre edilir.

Yaplan ilemler fyn devamnda resimlerle gsterilmitir.

2.3.3 HESAPLAMA
Numunedeki Toplam Kjeldahl Azotunu hesaplamak iin aadaki denklem kullanlr:

Burada mg/L cinsinden Toplam Kjeldahl Azotu konsantrasyonu, S mL cinsinden slfrik asit sarfiyat ve V mL cinsinden alnan numune hacmidir.

2.3.4. EK BLG
Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde TKN-N iin verilen st snr deerler karasal su kaynaklarnn snflarna gre I. Snf, II. Snf, III.snf ve IV. Snf olmak zere srasyla 0.5, 1.5, 5 ve >5 mg/L olarak verilmitir.

YT EVRE MHENDSL BLM EVRE KMYASI 2 LABORATUVARI

Ayrca gller, gletler bataklklar ve baraj haznelerinde trofikasyon snr deeri Toplam azot iin doal koruma ve rekreasyon alanlarnda 0.1, dier blgelerde ise 1 mg/L olarak verilmitir.

3. DENEYLE LGL RESMLER

Resim 1: TKN ya da Amonyak Tayini yaplacak numunenin konulduu Kjeldahl Balonu.

Resim 2: TKN ya da Amonyak Tayini Yapmada kullanlan Dzenek

Dzenein st ksmna Kjeldahl balonlar ve alt ksmna iinde NH3 absorblama maksatl borik asit konulmu erlenler bulunur

Amonyak azotu tayininde Resim 2nin stndeki balonlardan amonyak, scaklk ve yksek pH etkisi ile uurularak dzenein altndaki erlenlerde bulunan absorblama svlarnda tutulur.

YT EVRE MHENDSL BLM EVRE KMYASI 2 LABORATUVARI

Resim 3: TKN Tayini yaplrken, paralama reaktifi eklenerek resimdeki gibi muamele edilir.

Resim 4: Paralama sonuna doru cam balonda yaklak 10 mL numune kalr. Asit mistleri k grnmez hale gelir.

Resim 5: Paralama ii biten numuneye su ve alkali ilavesi ile distilasyona balanr ve NH3 uurulup, aada absorblama svsnda tutulur.

Resim 6: Alttaki erlendeki hacim 250 mL oluncaya kadar distilasyona devam edilir. Bu arada borik asitin rengi yeile dner.

YT EVRE MHENDSL BLM EVRE KMYASI 2 LABORATUVARI

Resim 7: Amonya tutan sv alnp, 0.02 N slfrik asit ile titre edilmeye balanr.

Resim 8: Erlendeki svnn rengi soluk lavantaya dndnde titrasyona son verilir. Bu renk distilasyon ncesinde borik asidin kark indikatrle verdii rengin alm halidir.

4. SORULAR
1. 2. 3. 4. Doal sularda azot hangi formlarda bulunur? Aerobik ve anaerobik ortamlardaki azot evrimlerini yaznz. Su kirlilii kontrolnde azot analizlerinin nemini anlatnz. Aadaki tabloda bir nehrin farkl noktasndan alnan rneklerde farkl azot formlarnn miktarlar belirlenmitir. Numunenin alnd yer Atksu dearj noktas Dearj noktasnn 5 km mansab Dearj noktasnn 10 km mansab O, mg/L 7 2 0 Azot Konsantrasyonu, mg/L Org. N NH3-N NO2-N NO3-N 3 4 0 0 1 2 1 3 1 0 0 2

No 1 2 3

Azot dngsne dair bilgilerinize dayanarak her bir azot formundaki rlatif deiiklikleri ve 1 no.lu noktadan 3. no.lu noktaya gelene kadar toplam azot miktarndaki deiimi aklaynz. 5. Aada sralanan azot formlarnn hangisinin srasyla ham atksuda ve aerobik biyolojik atksu artma tesisinin knda en yksek olmasn beklersiniz. Niin? (a) Organik N, (b) NH3-N, (c) NO2-N, (d) NO3-N. 6. nemli lde siyanat ieren bir metal kaplama atksuyunda NH3-N deneyi yaparken neye dikkat edilmelidir? Neden TKN-N azotu iin paralama yaparken siyanattan dolay bir giriim olmaz?

10