Mutlu Yaama Dair* Seneca

Mutlu yaamay, kardeim Gallio31, herkes arzular ama yaam tam da neyin mutlu kld gayet ak olduu halde zihni buna krdr. Ve mutlu yaam elde etmesi kolay olduu halde ona ulamak iin ne kadar hevesle abalarsa -ve eer yolda bir hata da yapmsa- ondan bir o kadar uzak der ve aradaki mesafe abalarnn hz nispetinde ters yne doru artar. Dolaysyla, nce hedefimizin ne olduunu aratrmak suretiye belirlemeli; sonra bizi bu hedefe en abuk ulatracak yolu bulmalyz. Ve bu yolculukta -eer doru yoldaysak- her gn ne kadar yol kat ettiimizin, doal bir drtyle ulamak zorunda olduumuz hedefe ne kadar yaklatmzn idraknda olmalyz. Ortalkta rehbersiz ve amasz dolar ve sadece bizi farkl ynlere eken grlty ve akortsuz sesleri takip edersek, yaptmz hatalar yaam yiyip bitirir yle bir yaam ki, gece gndz aklselim peinde komu olsak bile, ksack. O halde, hem hedefin hem de yolun ne olduuna karar verelim ve yneldiimiz blgeyi aratrp kefetmi olan tecrbeli bir rehber bulmay ihmal etmeyelim; nk bu yolculuun koullar dier pek ok yolculuktan farkldr. Yolculuklarn ounda iyi bilinen bir yol ve blge sakinlerinden edinilen bilgiler sayesinde insan kaybolmaz; ama sz konusu yolculukta en iyi ve en sk andrlm olan yollar en aldatc olanlardr. Dolaysyla hibir ey u uyar kadar vurgulanmaya muhta deildir: nmzdeki sry koyun gibi takip etmemeli, yani kendimizin takip etmesi gereken yolu deil, herkesin gittii yolu izlememeliyiz. Ne ki, hibir ey kendimizi bir rivayete, yani en iyi eylerin genel kabul gren eyler olduuna dair inanca teslim ettiimiz gerei kadar bamz belaya sokamaz gerek u ki, arkasndan gidilebilecek kalabalklar olduu iin kurala uygun yayoruz, yani akla uyarak deil, taklit ederek yayoruz. Bunun sonucu olarak insanlar, uzun bir kuyrua girmi, birbiri ardna yok olua doru hzla kouyorlar ve bunu yaparken (insanlk) byk bask altnda birbirini itip kakyor, kimse bir dierini de beraberinde ekip gtrmeden demiyor ve ndekiler arkadakilerin yok olu nedeni oluyor. Ayn eyin yaamn her alannda cereyan ettiini grebilirsin. nsan, sadece kendi acsna yanl yapmaz, bir dierinin yanlnn da nedeni ve destekisi olur. nk insann kendisini ndeki kalabala balamas tehlikelidir. Her birimiz kendi deerlendirmemizi kendimiz yapmaktan ziyade bir bakasna inanma eiliminde olduumuz iin, asla yaam yarglamayz; ne ki kr krne gven ve elden ele geerek bize kadar ulam olan bir yanl, sonunda bizi de iine eker ve mahvmz hazrlar. Bu, mahvoluumuzun msebbibinin dier insanlar olduunu gsterir; gel kendimizi kalabalklardan uzak tutalm ki, btn kalabilelim. Kendi gnahn savunan kalabalklar (avam) aklla kavgal. Bunu seimlerde, yani popler oyun vefasz rzgrnn dnverdii ve praetor32lar seen insanlarn, bu praetorlarn neden seildiine ardklar yerde gryoruz. Her ey bir dakikadan dierine lehimize veya aleyhimize gerekleebiliyor. ounluun seimi dorultusunda verilen her kararn sonucu budur. Tartma konumuz mutlu yaam olunca, bana, bu bir oy verme meselesiymi gibi, Bu taraf ounlukta, diye cevap vermenin sana yarar olmaz; nk o taraf, tam da bu nedenle en kts olacaktr. nsanla dair iler ounluk daha iyi olan tercih eder gibi mutlu bir dzenlemeye sahip deildir; kt seimin msebbibi kalabalklarn ta kendisidir. Dolaysyla, gel, yaplacak en iyi eyin ne olduunu bulalm, en yaygn olarak yaplan deil hakikatin olabilecek en kt yorumcusu olan ayak takmnn rabet ettiini deil, kalc mutluluk talebimizi neyin ihdas edeceini bulalm. Ama ayaktakmyla kastettiim, mutfaktaki hizmeti kadar mahkeme grevlileridir; nk bedeni saran giysilerin rengi beni ilgilendirmiyor. Ben bir insana deer bierken gze grneni dikkate almyorum; ruh gzelliini seebilmem iin daha iyi, daha gvenilir bir a sahibim. Ruh nefes alacak zaman bulup kendi iine ekilse ah nasl da ikence eker ve hakikati itiraf ederek der ki: imdiye kadar yaptm her eyi bozardm

(yapmam gibi yapardm); neler sylediimi dnnce sarlar kskanrdm; ettiim dualar dnnce, bunlar iin dmanlarmn bana derdim; hele de endielerimi/kayglarm dnnce -ah siz tanrlar!- ne kadar hafiflerdim! Nefreti bir yana brakp dmanlk beslediim herkesle dostluk tazeledim -keke ktler arasnda dostluk olabilse- ama kendi kendimle hl dostluk kuramadm. Kalabalklarn arasndan syrlp kmak iin elimden gelen abay gsterip kendimi bir ekilde takdire ayan biri yapmaya altm ama kendimi fesat oklarnn hedefi yapmak ve beni neremden vurursa inciteceini gstermek dnda neyi baardm dersin? Siz belgatiyle vnenler, servetiyle iz brakanlar, karn gzetenler, gcn gklere karanlar, gryor musunuz? Btn bunlar ya u an dmannz veya olacaklar -aslnda ikisi de ayn yere kyor ya. Sizi ka kiinin kskandn grmek iin hayranlarnz sayn. Ben neden bunun yerine biraz iyilik peinde, yani gstereceim deil, hissedeceim eylerin peinde olmayaym? Baklar stne eken, nnde insanlarn kalakalp hayretle birbirlerine gsterdikleri, d prl prl, ii bombo olan bu eyler. D grnnn tesinde iyi olan bir ey arayalm- somut, kalc ve grnmeyen ynnden daha gzel olan bir ey; bunu arayp tarayalm. Uzakta deil; elini nereye uzatacan bilirsen bulacaksn. Bu haliyle, elimizin altndakileri karanlkta aryormuasna skalyor, tam da arzu ettiklerimizin stne basyor, tkezliyoruz. Seni aprak ayrntlarla skmamak adna susup dier filozoflarn dncelerini geeceim, nk onlar tek tek saymak ve yanllarn ortaya koymak skc olur. Bizimkilerin sylediklerini dinliyor musun? Ama, bizimkiler derken, kendimi Stoac statlardan herhangi birine mecbur etmiyorum; benim de gr oluturma hakkm var. Bu yzden, u veya bunu izleyeceim, undan veya bundan sorunu paralarna ayrmasn talep edeceim; belki de, hepsinden sonra bana bavurulunca, benden ncekilerin hibirini yalanc karmayacak ve diyeceim ki: Ekleyeceklerim bu kadar. Btn bu arada klavuzum Doa, yani tm Stoaclarn hemfikir olduu doktrin. Gerek bilgelik, Ondan sapmamak ve kendimizi Onun yasalarna ve rntsne uygun kalba sokmaktr. Dolaysyla, mutlu yaam insann kendi doasyla uyum iinde olan bir yaamdr ve ona sadece bir yolla eriilebilir. Her eyden nce salam bir zihne ihtiya var, aklselimini srekli koruyan bir zihin; ikincisi, bu zihin cesur ve enerjik olmal, soylu bir metanete sahip, acil durumlara hazr, bedeni ve bedenle ilgili her eyi korkuya kaplmadan gzeten bir zihin olmal; ve son olarak, yaam ssleyen tm frsatlara, hibirine gereinden fazla sevgi beslemeden dikkatli olmal ve Talihin klesi deil, Onun sunduu armaanlardan yararlanan olmal. Daha fazla konumasam da anlyorsun ki, bizi heyecanlandran, uyaran veya korkutan eyleri bamzdan attmz zaman, kesintisiz bir huzur ve kalc zgrlk balyor; nk zevk ve korku uzaklatrlnca, ktle yol aan tm nemsiz, krlgan ve zararl olann yerini kesin, deimez ve snrsz sevin kaplyor ve sonra da huzurlu ve ahenkli bir ruhun merhametle birlemesi ve gerek byklk! nk vahet zayflktan doar. Bu iyilii baka ekillerde tanmlamak da mmkn yani, ayn ey baka dillerle de ifade edilebilir. Nasl ki bir ordu, bir zamanlar daha ok asker istihdam etmi olsa da ayn ordu olarak kalr, kalabalklar da hangi ekli alm olurlarsa olsunlar -ister dar alanda, ister ortas bo ve kanatlar ne doru kvrlm olarak veya dz bir hatta ayakta, ister uzun bir saf olarak-, ayn ruhla ve ayn amalar savunmak zere, benzer kararllk sergiler. Dolaysyla en stn iyiliin tarifi, bazen ayrntl ve uzun, bazen ll, zl ve ksa olabilir. Dolaysyla, sana, stn iyilik ans eseri olan kmser, sadece erdemden mutluluk duyar, veya, Fethedilemezlik, tecrbeyle bilgelik kazanm olmak, eylemde sknet ve tm bu sre iinde ilikilerde nezaket ve dnceli olmak zihnin gcdr, desem, ikisi de ayn anlama gelir. Mutlu insan iyilik ve ktl sadece zihne izafe edebilen insandr izzetinefsi (onuru) aziz tutan, erdemle yetinen, ans eseri olanla vnmeyen veya ezilmeyen, kendi kendisine bahedebilecei iyilikten te iyilik olmayacan bilen ve gerek zevki kendisi iin bir lanet olarak telakki eden insandr. Konudan konuya atlamak gibi olacak ama bu gr, anlam zayflamadan veya bozulmadan, ifadenin baka formlarna da aktarlabilir. Nedir bizi mutlu yaam, zgr, yksek, korkusuz ve kararl bir zihne sahip olmaktr demekten alkoyan? yle bir zihin ki, korku ve tutkunun eriemedii bir yere konmu, erdemi yegne

iyilik, alakl yegne ktlk ve geriye kalann tmn -stn iyiden eksiltip eklemeksizin gidip gelen, mutlu yaama hibir katks olmad gibi hibir eyi alp gtrmeyen- deersiz bir ktle addeder. Yere bylece akl kalm bir insan, istese de istemese de iten gelen derin bir hazla srekli neeli olmal, nk hazz kendinde (z kaynanda) bulmakta ve bu isel hazdan daha byk bir mutluluk arzulamamaktadr. Bylesi mutluluklarn sefil bedenin deersiz, nemsiz ve geici heyecanlaryla karlatrlmas doru olmaz m? nsan hazz alt edebildii gn, acy da alt edecektir; ama grdn gibi, efendilerin en kaprislisi ve zalimi olan haz ile acnn onu (zaman iinde) esir alaca bu zavall ve muzr bamllkla oyalanmak durumunda. Bu yzden kap zgrle snmalyz. Ama bunu yapmann tek yolu Talihe yz vermemektir. Byle doacaktr her trl tahminin (hesabn) tesinde bir kutsan: Artk gvenli bir biimde demir atm olan bir zihnin ycelii ve huzuru ve -tm yanlglardan kurtulunca- hakikatin kefinin getirecei byk ve istikrarl mutluluun yan sra efkatli ve neeli bir zihin; ve btn bunlardan kaynaklanan haz, iyi olduu iin deil, kendinden olann fkrmas. Konuyu ilerken epeyce zgr davrandma bakarak diyebilirim ki, mutlu insan kayg ve tutkudan akl yoluyla kurtulmu insandr; talar, hatta krdaki hayvanlar bile kayg ve dertten bamsz olduklar halde, kimse bunlar iin ok mutlu diyemez, nk mutluluk kavramndan yoksundurlar. Ayn snfta mtalaa edilmeleri, doutan gabi ve kendinden bihaber olan insanlar bunlarla ayn seviyeye, hayvan ve cansz eyler seviyesine indirger. Aralarnda fark yoktur, nk bir itibarla akldan yoksun, bir dier itibarla yamuk aklldrlar, yani akllar ters ynde ve kendi aclar hilafna alr; nk hakikatin yetki alan dna itilmi olan hibir insana mutludur denemez. Bu nedenle mutlu olan yaam doru, gvenilir ve deimez bir muhakemeyle temellenir. O zaman zihin derin yaralardan, hatta syrklardan bile nasl kanacan bildiine, her ne duruu benimsemise bunu sonuna kadar srdrmekte kararl olduuna, bu duruu fkeli Talihin saldrlar karsnda bile muhafaza edebileceine gre, sahiden her trl illetten arnm, berrak ve zgr mdr? Bedensel zevklere gelince; bunlar her yanmzdan akar, her delikten szarken yaltaklanmak suretiyle zihni yumuatr ve bizi tmyle veya ksmen batan karmak iin her trl arac birbiri ardna devreye sokarken, hangi lml, iinde kck bir insanlk krnts kalm olan hangi lml sabah akam duyularnn gdklanmasn ister ve zihni yzst brakp, tm dikkatini bedene verir? Ama denebilir ki, Akln da kendi zevkleri (hazlar) vardr. Brak olsun, gerekten! Brak lks ve zevki yarglamak zere vaziyet alsn; brak duyulara haz vermeyi alkanlk haline getirmi her eyi tka basa yesin ve sonra da gemie bakp solan zevkleri hatrlasn; brak kendi planlarn yapsn ve beden tknmaktan yorgun dm yatarken, dnceleri olacaklara (gelecee) ynlendirsin ne var ki, bence zihin, btn bunlardan dolay hi olmad kadar sefil olacaktr; zira iyinin yerine kty semek lgnlktr. Akl banda olmayan insan mutlu olamaz, en iyi olann yerine kendisine zarar verecek olan seenin de akl banda olmaz. Dolaysyla, mutlu insan doru muhakeme yapabilen insandr; mutlu insan, her ne olursa olsun, kendi payna denle (nasibiyle) tatmin olan ve iinde bulunduu artlarla bark olan insandr; mutlu insan tm varolu koullarnn deerini akln bimesine izin veren insandr.
* Seneca, Moral Essays, On The Happy Life, Harvard University Press, 1935.