NDEKLER

SUNU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 ORMAN VARLIIMIZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 ORMANLARIN FONKSYONLARI . . . . . . . . . . .3 BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER SARIAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 KARAAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 KIZILAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 SEDR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 GKNAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 DOU LADN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 FISTIKAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 ARDI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 PORSUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 SERV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 GEN YAPRAKLI AA TRLER MEE . . . . . . . . . . . . . . . . KAYIN . . . . . . . . . . . . . . . . GRGEN . . . . . . . . . . . . . . KIZILAA . . . . . . . . . . . . AKAAA . . . . . . . . . . . DBUDAK . . . . . . . . . . . . KESTANE . . . . . . . . . . . . . INAR . . . . . . . . . . . . . . . . HU . . . . . . . . . . . . . . . . . IHLAMUR . . . . . . . . . . . . . SILA . . . . . . . . . . . . . . . . KAVAK . . . . . . . . . . . . . . . TRKYE ORMAN VARLII . . . . . . . . . . . . . .24 . . . . . . . . . . . . . .26 . . . . . . . . . . . . . .28 . . . . . . . . . . . . . .30 . . . . . . . . . . . . . .32 . . . . . . . . . . . . . .34 . . . . . . . . . . . . . .36 . . . . . . . . . . . . . .38 . . . . . . . . . . . . . .40 . . . . . . . . . . . . . .42 . . . . . . . . . . . . . .44 . . . . . . . . . . . . . .46 . . . . . . . . . . . . . .48

SUNU
Ekonomiye dorudan katk salayan ve para ile llebilen faydalar yannda ormanlar ve orman alanlar, insanlar ve dier canllar iin yaamsal neme haiz ekolojik hizmetleri de yerine getirmektedir. Karbondioksit gaznn yapraklarca balanmas, su ve mineral dngs, toprak ve su korunmas, iklimin dzenlenmesi gibi pek ok ekolojik hizmet, ormanlar tarafndan salanmaktadr. Bunlara ek olarak ormanlar turizm, dinlenme ve ilham kayna olarak insanla deiik hizmetler sunmaktadr. Ormanlarn salad bu fayda ve hizmetler salkl ve yaanabilir bir evre iin mutlaka zorunludur ve gereklidir. nsan teknolojisi bu hizmetlerin hibirini kitle halinde ve yer kresi leinde doal ormanlar kadar yerine getirememektedir ve getiremeyecektir. Dnyada her yl lkemiz orman alan kadar ormanlk bir alan yok olmaktadr. Karalardaki en byk karbon tutma zelliine sahip ormanlarn bu tahribat eitli everesel sorunlarla birlikte gnmzde kendisini hissettiren kresel snmann nedeni olmutur. Kresel sorumluluk noktasnda lkemiz dnyada orman varln artran ve bozuk orman alanlarnda hzla rehabilite eden ender lkelerden biridir. Ormanlarmzda yayl gsteren asli aa trlerimiz, yaygnlk durumuna gre 22 tanesi tr ya da cins dzeyinde bu kitapta tantlmtr. Baz aalarmz yalnz Trkiyede yetimekte yani endemik olup bir blm nadir ya da tehlike altndadr. Y E N T : Yaygn : Endemik : Nadir : Tehlike altnda

Bu kitap zellikle gen nesillerimize ormanlarmzda yayl gsteren aalar tehis edip tanmalar, sevmeleri ve korumalar amacna ynelik olarak hazrlanmtr.

ORMAN VARLIIMIZ
2004 yl orman envanterine gre toplam orman alanmz 21.2 milyon hektar olup, yurdumuz genel alannn % 27.2'sini kapsamaktadr. Ormanlarmzn % 50'si verimli, % 50'si ise verimsizdir. Ormanlarmzn alansal olarak % 60' ine (ibreli) yaprakl, % 40' da geni yaprakl aalardan olumaktadr. Yaprakl aalarn ounluunu mee aa trleri, ibrelilerin ounluunu ise karaam ve kzlam aa trleri oluturmaktadr.

Ormanlk Alanlar (Hektar) Nitelii breliler Yaprakllar br.+Yapr. Kark 1.361.164 843.104 2.204.268 Koru Toplam Baltalk Ormanlk Toplam 10.621.221 10.567.526 21.188.747

Normal Bozuk Toplam

6.280.245 5.123.546 11.403.791

1.298.806 532.730 1.831.536

8.940.215 6.499.380 15.439.595

1.681.006 4.068.146 5.749.152

CORAFK BLGELERDEK ORMANLARIN GENEL ORMAN ALANINA ORANLARI (%)

G.DOU ANADOLU %6 DOU AKDENZ % 11 ANADOLU % 11 D.KARADENZ %13

ORMANLIK ALANLARIN TRLERE DAILIMI (%)

B.KARADENZ % 11 MARMARA % 14

breli 11.404

DOU ANADOLU %8

BATI AKDENZ %8

EGE % 18

breli + Yaprakl Kark 2.204 Yaprakl 7.681

ORMANLARIMIZIN FONKSYONLARI
Ormanlarn fonksiyonlarn ve alanlarn belirlemek srdrlebilir orman ynetimi asndan nem arz etmektedir. Ancak ormann grd fonksiyonlara ayrlmasnda etken olan kriter ve gstergelerin belirlenmesi ve bunlarn llmesi olduka zordur. lkemizde ayn alanda bir ok fonksiyonun i ie getiini grmek mmkndr. ou zaman hangi fonksiyonun ncelikli olmas gerektii konusunda teknik ve sosyal problemler yaanmaktadr. 2000 li yllarn balarnda fonksiyonel planlama mant ile planlama almalarna hz verilmi, zellikle son yllarda Ekosistem Tabanl Fonksiyonel Planlama yaklam benimsenmitir. Bu nedenle ormanlarn fonksiyonlar ve alanlar orman amenajman planlarnn bu yaklamla tamamlanmasyla net bir ekilde ortaya kacaktr. Ancak gelecee ynelik stratejilerin belirlenebilmesi iin, Orman Blge Mdrlkleri baznda potansiyel orman fonksiyonlarnn bilinmesine ihtiya duyulmutur. Bu amala, Orman Blge Mdrlklerine yaptrlan almalarn sonular deerlendirilerek, tahmini orman fonksiyonlar tablo ve grafiklerle gsterilmitir.

Ana Fonksiyonlar ve Alansal Byklkleri (Hektar) 1- EKONOMK FONKSYON 2- EKOLOJK FONKSYON 3- SOSYAL FONKSYON 10138990,0 10381841,7 667915,3

ORMANLARIMIZIN ANA FONKSYON SINIFLARINA GRE DAILIMI

%3 % 47

ALT FONKSYONLAR VE ALANSAL BYKLKLER (Hektar)

% 47 % 19

% 50

%1 %1 % 1% 1 % 1 % 2 % 16

% 11

Ekonomik Fonksiyon Ekolojik Fonksiyon Sosyal Fonksiyon

Orman rnleri retimi Doay Koruma Erozyonu nleme Hidrolojik Estetik

Ekoturizm ve Rekreasyon klim Koruma Toplum Sal Ulusal Savunma Bilimsel

BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER

SARIAM

Pinus silvestris L. (Pinaceae)

Trkiye ve dnyadaki en gney snr Kayseri-Pnarbandadr. En youn yayln Kuzey Anadolunun i mntkalarnda yapar ve buradan orta Anadoluya sarkar. Karadeniz kysnda Of-Srmene (amburnu) arasnda denize kadar iner. Dou Anadoluda 2700 mye (Sarkam-Ziyaret Tepesi) kar. Gneydeki en u yayl Afyonhsaniyededir. Saram Trkiyede ortalama 1000-2500 mler arasnda toplu yayln yapar. Bunu dnda Kayseri-Kahramanmara arasnda Pnarba, Gksun yrelerinde yedi kk odack halinde bulunur. Burada yalnz Trkiyede deil dnyada ki yaylnn en gney noktalarndan birisine ulam olmaktadr. Narin gvdeli, sivri tepeli ve ince dall ya da dolgun ve dzgn gvdeli herdem yeil bir aatr. Yaamakta olduu geni alann ekolojik artlarna gre 20-50 m arasnda boy yapabilir. Gen gvdelerde, yal aalarn st ksmlarnda, kaln dallarda "tilki sars" rengindeki kabuk gayet ince levhalar halinde ayrlr. Genellikle kuvvetli bir kk sistemi kurar. Toprak istei bakmndan kanaatkr olan Saram gevek, derin, nemli kum topraklarnda iyi yetiir. Dona ve kurakla kar dayankldr. ok eitli kullanm yerlerine sahip bulunan odunu olduka dayankl ve reinelidir. ok kolay ilenen odunu dzgn ve parlak bir sath verir, boya cila ve tutkal kolay emer ve iyi ivi tutar. Bu zellikleri ile saram yap malzemesi; kap, pencere, tavan ve taban kaplamas olmak zere mobilyaclk ve oymaclkta kullanlr. (Y)

Saram 0,5 %

SARIAMIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 715642,9 Bozuk Ha. 523935,3 Toplam Ha. 1239578,2
Ormanlk Alan 99,5 %

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr Saf Saram mecereleri Saram ve dier trlerin karm Dier trler ve Saramn karm

Gvde

Srgn

Yaprak ve Kozalak

BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER

KARAAM

Pinus nigra Arnold. (Pinaceae)

lkemizin hemen hemen her blgesinde grlr. Corafi olarak geni yayla sahip am tr olan karaam lkemizde 400-2100 m ykseltilerde yer alr. Yal gvdesi derin atlakl, kaln ve boz renkli kabuklar vardr. 40 m kadar boy, 1 m den ok ap yapabilen silindir biiminde dzgn gvdeye sahiptir. Tepe yaps, azman yapmaya eilimli olduu halde, yksek mntkalarda ve sk mecerelerde dar ve kktr. Genlikte bymesi abuktur. Toprak istekleri bakmndan ok kanaatkrdr. Karaam derin topraklarda kazk kk, s ve sert topraklarda kalp kk sistemini oluturur. Nemli derin ar balkla, kumlu-balk ve balkl-kum topraklarnda iyi yetiir. Saf ormanlarn yangn ve kar zararlar tehdit eder. Frtna zararlar s topraklarda ve seyrek yetitii alanlarda tehlikelidir. Dona ve kurakla dayankldr. Karaamn odunlar sert, dayankl, reineli ve iyi kalitelidir. ivi ve vida tutma direnci iyi, ilenmesi kolay olduundan yap malzemesi olarak kullanlr. (Y)

Karaam 19,8 %

KARAAMIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 2392079,3 Bozuk Ha. 1810218,9 Toplam Ha. 4202298,2
Ormanlk Alan 80,2 %

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr Saf Kzlam mecereleri Kzlam ve dier trlerin karm Dier trler ve Kzlamn karm

Gvde

Yaprak ve Kozalak

BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER

KIZILAM

Pinus brutia Ten. (Pinaceae)

Bat Anadolu ve Akdeniz blgesindeki geni yaylnn dnda kzlam, Erbaa yaknlarndaki Kelkit ay ile Yeilrman birletii yer, Ayanck, Sinop, Boyabat, Amasya, Zonguldak gibi Akdeniz ikliminin bariz olarak grld mikroklima blgelerinde kk adacklar halinde bulunur. Trkiyede en byk yayl Akdeniz ky kua ile kyya yakn arka blgeler ve Gneydoudur. lkemizde 1500 mye kadar yetiir. En geni yayl gsteren am trmzdr. 25 m boy, 60 cm kadar ap yapabilen nemli bir orman aacdr. nceleri piramit grnl iken yalandka geni tepelidir. Kabuu dzgn boz renkte iken yalannca, esmer krmzms renkte kaln kabuk durumunda grlr. Yeni srgnler krmzms renktedir. Daha ok kzlam adnda buradan almaktadr. Scaklk istei fazla olan bir trdr. Klar lman, yazlar scak ve kurak olan yerlerde toprak bakmndan zayf, kayalk, kireli ya da kumsal yerlerde yetiebildii gibi elverili iklim ve balkl topraklarda kaliteli gvde yapar. ok derine giden kazk kk yapar. lkemizde doal olarak yetein ve en hzl byyen trmzdr. Rzgarlara dayankll azdr. Rzgar bu trn gvde ve tepe ekillenmesinde nemli rol oynar. Kzlam Yetitii blgeler bakmndan kar krmas ve devirmesi seyrek grlr. amkese bcei ve en byk dmandr. S topraklarda frtna zarar verir. Donlara kar hassastr. rt yangnlarndan az zarar grr. nk kaln kabukludur. Reinesinden yararlanlan tek am trdr. Kolay ilenmesi nedeniyle yap malzemesi, mobilya ve ambalaj sanayisinde kullanlr. (Y)
25 %

KIZILAMIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 2999684,9 Bozuk Ha. 2420839,7 Toplam Ha. 5420524,6
Ormanlk Alan 75 %

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr Saf Kzlam mecereleri Kzlam ve dier trlerin karm Dier trler ve Kzlamn karm

Gvde

Yaprak ve Srgn

Kozalak

BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER

TOROS SEDR

Cedrus libani A. Rich. (Pinaceae)

Genel olarak Akdeniz ikliminin (Gney Anadolu deniz iklimi) hakim olduu yerlerde, Anadoluda bat, orta ve dou Toroslarda doal olarak yayl gsterir. Kuzeyde Erbaa, Niksar ve Afyon-Emirda evrelerinde kk ve izole bir yayl gsterir. 40 m.ye kadar boy, 2 m.ye kadar ap yapabilen gen iken piramit grnl, yallarda geni, yass tepeli, dzgn gvdeli gzel grnl bir aa trdr. Yurdumuzda birok yerde grld gibi nispeten kurak ve kalkerli yamalarda ou kez kayalar arasnda yetiebilmektedir. Serin ve derin topraklarda iyi bir gelime ve byme gsterir. Sedir bilhassa gevik, scak, havalanmas ve suyu geirgenlii iyi, biyolojik bakmdan aktif, ntr ya da hafif alkalen reaksiyonlu balk ve ince kum bal topraklarda yetimekle birlikte, doal yayl bu topraklara bal kalmaktadr. Sk mecerelerde gvde yaps dz, az dall ve dolgundur. Derine giden kazk kk sistemine sahiptir. zellikle kireta topraklarda yark ve atlaklarda olduka derine gider. Kk sistemini gelitiremedii yerlerde rzgr etkilerine duyarldr. Acalla undulanann tehdidi altndadr. Mobilya, dorama, tel direi, inaat ve gemi kerestesi, kt imalinde kullanlmaktadr. (Y)
Sedir 0,2 %

SEDRIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 199.167,3 Bozuk Ha. 218.021,2 Toplam Ha. 417.188,5
Ormanlk Alan 99,8 %

Sedirin doal yayl alanlar Saf Sedir mecereleri Sedir ve dier trlerin karm Dier trler ve Sedirin karm Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr

10

Gvde

Yaprak ve Srgn

Kozalak

11

BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER

GKNAR

Abies sp. (Pinaceae)

lkemizde 4 tr vardr: Abies nordmanniana Link. (Dou Karadeniz Gknar) (Y) Abies bornmlleriana Mattf. (Uluda Gknar) (E, Y) Abies equitrojani Aschers. et Sint. (Kazda Gknar) (E, N) Abies cilicica Carr. (Toros Gknar) (E, Y) Dou Karadeniz Gknar; doudan balamak zere Dou Karadeniz Blgesinde batya doru Kzlrmaa kadar olan yerlerde bulunmaktadr. Uluda Gknar yurdumuza zel bir aa trdr. Kuzey Anadoluda Kzlrmak vadisinden balayarak bat ynnde Uludaa kadar yayl gsterir. Kazda Gknar endemik bir trmzdr. anakkale, Balkesir ve Bursa arsndaki alanda yayl gsterir. Asl yayln Kazdalar ve ataldada yapar. Bu sahalarda birbiriyle balants olmayan 6 ayr alanda bulunur. Toros Gknar Gney Anadolu Toros dalar, anti-Toroslar, Amanos Dalarnda yaylr.
Gknar 0,3 %

Ormanlk Alan 99,7 %

Uzun, dzgn ve dolgun gvde yapar Sivri tepe oluturur. Kazk kk sistemine sahiptir. Bununla birlikte yan kklerin bir blm s olarak yayma yeteneindedir. Glgeye dayankl bir aatr. Nemli ve serin iklim blgelerinde derin havadar nemli topraklarda iyi yetiir. S topraklarda frtna zararlar grlr. Gknar zellikle mobilya, lambri, pervaz, kaplama levhas retiminde ve inaat sektrnde yap malzemesi olarak kullanlr. Ayrca, kutu, kafes ambalaj, sandk, f, oyuncak, v.b. yapmnda tercih edilir.

GKNARIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 386.203,0 Bozuk Ha. 240.444,2 Toplam Ha. 626.647,2

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr Saf Gknar mecereleri Gknar ve dier trlerin karm Dier trler ve Gknarn karm

12

Gvde

Yaprak ve Srgn

Kozalak

13

BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER

DOU LADN

Picea orientalis (L) Link. (Pinaceae)

Dou ladini Kafkasyada ve Trkiyede bulunur. lkemizdeki yaylnn bat snr Orduda Melet rmann dousundan balar ve douya doru Giresun, Trabzon, Rize ve Artvin mntkalarn iine alr. Yer yer tek ya da birka aalk kmeler halinde deniz kysna kadar inmekte ise de deniz yzeyinden 1000 m ykseklikten sonra geni orman kurulularnda grlr. 60 m bazen daha fazla boylanabilen ve 2 mden fazla ap yapabilen dz ve dolgun gvdeli bir aa trdr. Nemli havalar, derin, havalanma kapasitesi yksek, nem ierii fazla, kumlu ve balk, besince zengin, humuslu serin topraklar sever. Byle yerlerde ok iyi bir gelime gsterir. Yetime muhitinde dar ve sivri tepeler yapar. S kk sistemine sahiptir. yi yetime ortamnda genlikte glgeye olduka dayankldr. Doal yayl alannda dondan zarar grmez, ancak baz yllarda ge donlardan olumsuz etkilendii tespit edilmitir. Kuraklk zarar grld gibi sk ve bamsz mecerelerde frtna, kar devirmesi ve kar krmas grlmtr. Selloz ve kt endstrisi yannda yap malzemesi, kontrplak, kaplama, mobilya, lambri, her trl ambalaj, sandk, kutu, sepet, kibrit p ve kurun kalem yapmnda kullanlr. (Y)
Dou Ladini 0,1 %

LADNN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 213.517,2 Bozuk Ha. 83.879,3 Toplam Ha. 297.396,5
Ormanlk Alan 99,9 %

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr Saf Ladin mecereleri Ladin ve dier trlerin karm Dier trler ve Ladinin karm

14

Gvde

Srgn

Yaprak ve Kozalak

15

BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER

FISTIKAMI

Pinus pinea L. (Pinaceae)

Fstkam en geni corafi yayln Anadoluda yapar. zellikle Bat Anadoluda, Bergama yaknnda (Kozak Yaylas), Aydn, Mula dolaylarnda ormanlar kurar. Antalya Manavgat sahillerinde, Gemlik krfezi kylarnda, Marata ve oruh vadisinde ve Trabzon Kalenema deresinde lokal olarak yaylr. 25 mye kadar boylanabilen, dzgn gvdeli, emsiye grnmnde geni ve yuvarlak tepelidir. Kabuk nceleri dzgn, sonra yarlm durumda, krmzms boz esmer renktedir. Odunundan ok halk arasnda am fst diye adlandrlan yal tohumundan faydalanlr. Ayn zamanda deerli bir ss aacdr. Kk sistemi kuvvetlidir. Elverili topraklarda derine giden kazk kk yapar. Fstkam odunu ivi ve vida tutma kabiliyetinin yksek olmas ve kolay ilenmesi nedeniyle yap kerestesi olarak kullanlr. (Y)

Fstkam 0,02 %

FISTIKAMININ ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 27.893,8 Bozuk Ha. 14.724,4 Toplam Ha. 42.618,2
Ormanlk Alan 99,98 %

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr

Kestane mecereleri Fstkam mecereleri Dibudak mecereleri

16

Erkek iek

Gvde

Kozalak

17

BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER

ARDI

Juniperus sp. (Cupressaceae)

lkemizde bulunan Ardlar botanik zelliklerine gre oxycedrus ve sabina adl 2 seksiyona ayrlr. nemli ard trleri; Oxycedrus seksiyonundan; Juniperus oxycedrus L. (Katran Ardc, Diken Ardc) (Y) Sabina seksiyonundan; Juniperus excelsa Bieb. (Boz Ard) (Y) Juniperus foetidissima Willd. (Kokulu Ard, Ya Ardc) (Y) Juniperus phoenicea L. (Finike Ardc, Servi Ard) (E) Srngen allardan byk aalara kadar dnyada 60 kadar tr olan ard lkemiz ormanlarnda en fazla yayl gsteren aa trlerinden biridir.
Ard 0,2 %

Ormanlk Alan

99,8 % Deniz iklimi etkilerinin azalmaya balad yrelerden balayarak stepe kadar sokulmakta ve scaa, soua ve kurakla dayankl olmas nedeniyle karasal iklimin bir aac olarak lkemizin hemen hemen her blgesinde yayl gstermektedir. Toprak bakmndan kanaatkrdr. Nemli hatta bataklk yerlerde olduu gibi kurak topraklarda da yetiebilen trleri vardr. Kurak, fakir topraklarda, talk kayalk ve kireli yerlerde, kumsal topraklar zerinde yetiebilirler.

Odunu genel olarak yumuak, hafif ve ok dayankl ve gzel kokuludur. Kurun kalem retiminde ivi ve vida tutma direnci iyi olduundan mobilyaclkta, dekorasyon ve duvar kaplamalar retiminde kullanlan ard ayn zamanda park ve bahe dzenlemelerinde kullanlan dekoratif bir aatr. ARDIIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 77.845,5 Bozuk Ha. 369.647,0 Toplam Ha. 447.492,5

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr Saf Ard mecereleri Ard ve dier trlerin karm Dier trler ve Ardn karm

18

J. communis L. Srgn ve Kozala

J. phoenicea L. Srgn ve Kozala

Gvde

J. oxycedrus L. Srgn ve Kozala

19

BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER

PORSUK

Taxus baccata L. (Taxaceae)

Trkiyede deniz iklimli Kuzeybat Adadoluda ve Toroslarda bulunur. Bu mntkalarda Porsuka rutubetli dere yamalar ve vadilerdeki ormanlar iinde tek, kme veya gruplar halinde dank olarak rastlanr. Kuzey Anadolu dalarnda Rize ve Trabzonda, Bartn dolaylarnda Kayn-Gknar ormanlarnda alt bitki olarak kmeler halinde bulunur. Karabkn Elmaldz mevkiinde kalker kayalar zerinde 40-146 cm ap ve 15-30 m boya sahip dz ve dolgun gvdeli bireylere rastlanr. Yaz k yeil aaklar ya da 20 m kadar boylanabilen ve bazen 1 m kadar ap yapan uzun mrl sk dall aalardr. Gvde kabuu kzl kahverengidir, gelii gzel atlayarak dklr, gen srgnler yeildir. ne yaprakl (ibreli) aalar iinde srgn verme yeteniinde olan bir trdr. Porsuk odunu esnek olduundan zellikle Avrupa ve ngilterede ok ve yay yapmnda kullanlmtr. Hibir zaman saf mecere halinde bulunmaz tek ya da kmeler halinde kayn, gknar, ladin ormanlarnda bulunur. Kireli topraklar seven porsuk aac serbest alanlarda dona kar duyarldr. Genel grn ve krmz renkli meyveleri ile park ve bahelerde ss bitkisi olarak kullanlan porsuk aacnn 3 bin yl yaayanlarna rastlanr. Yaprak ve gen srgnlerinde ise "Taksol" (Taxin) adl zehirli bir alkoloid bulunur. (E)

Gvde

Yaprak ve Meyve

Dal ve Srgnleri 20

21

BREL (NE YAPRAKLI) AA TRLER

SERV

Cupressus spp. L. (Cupressaceae)

Herdem yeil aa veya al formunda bulunan servilerin 20 tr ve bu trlerin eitli taksonlar vardr. Uygun iklim koullarnn bulunduu yerlerde rutubetli saf kum topraklardan, hafif veya ar balk veya kurak, kireli topraklara kadar deiik zellikteki topraklarda yetiebilir. Tm serviler park, bahe, koruyucu erit ve canl it aalar olarak ok dekoratiftirler. lkemizde doal olarak yetien Cupressus sempervirens L. (Adi Servi, Akdeniz Servisi)in iki varyetesi vardr. Cupressus sempervirens var. sempervirens (Piramidal Servi), Cami avlularnda, mezarlklarda ss bitkisi olarak kullanlr. Dier varyetesi, Cupressus sempervirens var. horizontalis (Dall Servi)in dnya zerindeki ormanlarnn bir blm Akdeniz Blgesinde bulunmaktadr. Piramidal formdan geni konik tepe yapsyla ayrlr. 30 mye kadar boy yapabilen stun ya da piramit grnnde veya geni ve yaygn tepeli aa durumunda bulunur. Kabuk gen bitkilerde krmzms renkte, yallarda bozumsu kahverengindedir. Uzun atlakl ince ve dzgn bir kabuu vardr. Kanaatkar bir tr olup, hi bir aa trnn yitimedii fazla kireli topraklarda, Akdaniz iklim tipinin hkm srd kurak ve fakir arazilerde ve kireli topraklarda rahata yetiebilmektedir. retim ormaGvde nnda veya rzgar eritleri iinde iyi byyebilmesi iin derin ve rutubetlice toprak ister. SERVNN ALANSAL DAILIMI Yaplarn i ve d blmlerinde, gemi, kpr ve iskele ayaklarnda kullanlr. Mobilya yapmnda, tornal ilerde, amar ve eyiz sand ve dolaplarnda tercih edilir. (N) Normal Ha. 197,5 Bozuk Ha. 1.050,0 Toplam Ha. 1.247,5

Yaprak, Srgn ve Kozalak 22

23

GEN YAPRAKLI AA TRLER

MEE

Quercus sp. (Fagaceae)

lkemizin hemen her blgesinde trlerine bal olarak yayl gsterir. ounluu aa, bazlar boylu al halinde kn yapran dken veya herdem yeil bitkilerdir. Yapraklar deiik boyut ve grntedir; kenarlar loplu, dili, ender olarak da tamdr ve ksa ya da uzun sapldr. Meeler kymetli yapacak ve yakacak odun verirler. Kymetli odunlar dnda deerli yan rnleri yan sra uzun mrl muhteem varlklar ile kuvvet ve kudret sembol olmulardr. Odunlarnn yaplar, meyvelerinin olgunlama sresi, yaprak ve kabuk zelliklerine gre Akmeeler, Krmzmeeler ve Herdemyeilmeeler olmak zere gruba ayrlan meelerin yurdumuzda 18 tr bulunmaktadr. Bazlar; 1- Ak Meeler; Q. petraea (Sapsz Mee) Q. robur (Sapl Mee) Q. hartwissiana (Istranca Meesi) 2- Krmz Meeler; Q. libani (Lbnan Meesi) Q. trojana (Makedonya Meesi) Q. cerris (Sal Mee) 3- Herdem Yeil Meeler Q. coccifera (Kermes Meesi) Q. ilex (Prnal Meesi) Q. aucheri (Boz Prnal) Masif ve kaplama olarak mobilya, oymaclk, dorama ve kontrplak retiminde kullanlr. Ayrca, tarm aletleri, parke, yap malzemesi olarak iskele, tavan ve taban kaplama gibi geni kullanm alan vardr. (Y)
Mee 30,2 %

Ormanlk Alan 69,8 %

SIZE OF OAK Normal Ha. 2.005.400,5 Bozuk Ha. 4.420.876,8 Toplam Ha. 6.426.277,3

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr Saf Mee mecereleri Mee ve dier trlerin karm Dier trler ve Meenin karm

24

Q. robur - Palamudu

Quercus ithaburensis - Palamudu

Q. pubescens - Palamudu

Gvde

Q. petraea - Palamudu

25

GEN YAPRAKLI AA TRLER

KAYIN

Fagus sp. L. (Fagaceae)

Fagus orientalis (Dou Kayn), Balkanlardan Trakyaya ve kuzeyden ve gneyden Yldz (Istranca) Dalar ile stanbula ular, sonra Kocaeli Yarmadasna biraz Egeye iner. Buradan Dou Karadeniz boyunca Kafkaslara ve Krma uzanr. Bu ana yayltan ayr olarak skenderun krfezinin kuzeydousunda Hatay ve Marata ormanlarnn yksek mntkalarnda 1500 m. zerinde izole yayl gsterir. 30-40 m ye kadar boylanabilen kaynn en belirgin zellii, ak gri veya koyu gri renkli kabuklarnn aalarn hayat boyunca atlamadan dz ve przsz olarak kalmalardr. Gen srgnleri tyldr. Deniz iklimini sever. Ilman iklimli ky dalarnda yaylr. Direklik anda tepeler sivridir sonralar yaygnlar ve kubbemsi bir biim alr, yapraklanma sktr. yi yetime ortamlarnda ve sk mecerelerde ok uzun, dz ve dolgun gvdeler yapar. Kayn, gen yalardan balayarak ince tali kkkler meydana getirerek kalp kk gelitirir ve bu kk sistemi olduka derine gider. Buna ramen tamamen derin kkllerden olmayp entansif kklenen grubuna girer. Srekli fakat orta derecede nemli madensel besin maddelerince ve humusa zengin topraklar sever. En byk dman don ve kuraklktr. Mobilya, kontrplak, parke, ambalaj sand maden direi, kmr, emprenye edildii zaman travers imali ve yakacak odun olarak kullanlr. (Y) Ayrca Fagus silvatica (Avrupa Kayn)nn da lkemizde yayl bilinmektedir. (N)

Kayn 0,8 %

KAYININ ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 1.373.244,7 Bozuk Ha. 378.239,2 Toplam Ha. 1.751.483,9
Ormanlk Alan 99,2 %

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr Saf Kayn mecereleri Kayn ve dier trlerin karm Dier trler ve Kaynn karm

26

Gvde

Yaprak

iek

27

GEN YAPRAKLI AA TRLER

GRGEN
lkemizde iki tr doal olarak bulunmaktadr. Carpinus betulus L. (Adi Grgen) (Y) Carpinus orientalis Mill. (Dou Grgeni) (Y)

Carpinus sp. (Betulaceae)

Kn yapran dken aa veya boylu al halindeki bitkilerdir. Trakya, Ege, Marmara Blgesi, Kuzey Anadolu ve Dou Anadolu Blgesinde yayl gsterir. Genellikle kuzey ve gney ky blgelerimizin kark ormanlarnda bulunur. Dallar narin, kabuk gri renkli, dzgn veya levhalar halinde atlakldr. Toprak durumuna gre derine giden veya yayvan bir kk sistemi kurar. Rutubetli arca topraklar sever, su basknlarna dayankldr, humus ierii fazla olan scaka kalker topraklarnda iyi bir byme yapar. ki tr arasndaki en nemli fark, Dou Grgeni scaa, dolaysyla kurakla daha dayankl olmas nedeniyle Gney ve Gneydou Anadoluda bulunmakta, Adi Grgen ise Trakya, Kuzey ve Kuzeybat Anadoluda yaylmaktadr. Yakacak olarak youn ekilde kullanlmasnn yannda makine paralar, ayakkab kalb, spor aletleri, alet saplar, tarm aletleri, mekik yapm ve torna ilerinde kullanlr. GRGENNN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 9.755,0 Bozuk Ha. 281,0 Toplam Ha. 10.036,0
Ormanlk Alan 99,95 % Grgen 0,05 %

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr Saf Grgen mecereleri Grgen ve dier trlerin karm Dier trler ve Grgenin karm

28

Gvde

Meyve ve Srgn

Yaprak

29

GEN YAPRAKLI AA TRLER

KIZILAA
Kzlaan lkemizde doal olarak yetien iki tr vardr; Alnus orientalis (Dou Kzlaac) (Y) Alnus glutinosa (Adi Kzlaa) Adi Kzlaan lkemizde doal olarak yetien alt tr vardr; Alnus glutinosa subsp. glutinosa (Adi Kzlaa) Alnus glutinosa subsp. barbata (Sakall Kzlaa) (Y) Alnus glutinosa subsp. antitaurica (Toros Kzlaac)

Alnus spp. (Betulaceae)

Kzlaa 0,04 %

lkemizde Trakya, Marmara evresi, Bat Karadeniz ve Dou Karadenizde, Gney Anadolu ile hatayda bilhassa dere ilerinde sk rastlanr. Saf ve kark olarak yayl gsterir.

Ormanlk Alan 99,96 %

ounlukla boyu 20-30 m. ye ulaan dzgn gvdeli aa, bazen de al halinde bulunur. Narin ve uzun gvdenin nceleri yeilimsi esmer, dzgn ve parlak bir kabuu vardr. Kn yapran dken aa veya al halinde odunsu bitkilerdir. leri yalarda paralanr, yerini koyu ve kaln bir kabuk alr. Genel olarak toprak nemi istei fazla olan kzlaa fakir topraklar zerinde de yetiebilir. Kklerinde havann serbest azotu balayan bakteriler ile yumrular meydana getiriler. Bu zelliklerinden dolay fakir kum topraklarnda nc aa olarak dikildikten ve toprak azota zenginletikten sonra dier aalara yer verilir. Kuvvetli ktk srgn yaptndan dolay baltalk olarak iletilir. Kzlaalarn hafif, hava ile temasta krmzya yakn bir renk alan odunlar zellikle kontrplak yapmnda kullanlr. abuk rmesi nedeni ile kullanm alan snrl olup, oymaclk, kurun kalem, kaplama ve kontrplak retiminde kullanlr. KIZILAAIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 59.484,5 Bozuk Ha. 35.619,0 Toplam Ha. 95.103,5

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr Saf Kzlaa mecereleri Kzlaa ve dier trlerin karm Dier trler ve Kzlaan karm

30

Gvde

Yaprak

Meyve

31

GEN YAPRAKLI AA TRLER

AKAAA

Acer sp. (Aceraceae)

lkemizin muhtelif yerlerinde en az 8-10 tanesi doal olarak bulunduu gibi bazlar da dardan getirilen ss bitkisi olarak yetitirilmektedir. lkemizde bulunan nemli trleri; Acer platanoides L. (nar Yaprakl Akaaa) (Y) Acer monspessulanum L. (Fransz Akaaac) (N) Acer campestre L. (Ova Akaaac) (Y) Acer tataricum L. (Tatar Akaaac) (Y) ounluu kn yapran dken aa, bazlar aak halindeki odunsu bitkilerdir. Adn ar, beyaz ve sert olan odunundan alan Akaaacn gvdeleri gen yalarda dzgn ve przsz, sonralar derin atlakl levhalar halinde paralanm olan kabuklar vardr. Sonbaharda yedek madde olarak niasta depo ettiklerinden srgn ularndan koparlnca st kan trleri vardr. Her mevsim ayr bir renk alan yapraklar, gz alc iek ve meyveleri ile park bahe aac olarak zel bir nem tar. Birbiri aralarnda kolayca hibrid yapabildikleri iin 100 akn tr, alt tr, varyete ve formlar vardr. Kaplama retiminde aranan aa trlerindendir. Kugz ekilli urlu kaplamalar dalgal, benekli, damarl grn ile ok aranr. Ayrca parke, oyuncak, kontrplak, alet saplar, mzik aletleri ve makara yapmnda kullanlr.

Gvde

Yaprak ve iek

nar Yaprakl Akaaa

32

33

GEN YAPRAKLI AA TRLER

DBUDAK
Trkiyede doal olarak yetien drt tr vardr; Fraxinus excelsior L. (Adi Dibudak) (Y) Fraxinus angustifolia (F. oxycarpa Willd.) (Sivri Meyveli Dibudak) (Y) Fraxinus ornus L. (iekli Dibudak) (Y) Fraxinus pallisae (Tyl Dibudak)

Fraxinus sp. (Oleaceae)

Trakya, Dou ve Bat Karadeniz Blgesi, Marmara ve Ege Blgesinde yayl gsterir. Krklareli-neada (Longos ormanlar) ve Sakarya subasar ormanlarnda bulunur. Adi Dibudak Bat ve Kuzey Anadoluda, Sivri Meyveli Dibudak Sakarya ve neada subasar ormanlarnda, iekli Dibudak Bat ve Gney sahil mntkalarnda grlr. Trne gre maksimum boyu 10-30 m arasnda deiebilen dolgun ve dzgn gvdeli yuvarlak tepeli aalardr. Genellikle sulak ve derin topraa sahip yerlerde bulunur. Olgun bireyleri gri kabuklu ve derin atlakldr. Genellikle elips ve kenarlar ince dili olan yapraklar, bir sap zerinde birarada bulunur. Beyaz iekleri salkm, meyveleri de dar ve uzun erit eklindedir. iekleri yapraklanmadan nce aar sonra dik durur. Mobilya karoseri, vagon, spor aletleri, kontrplak kaplama, f ve kayak takm yapmnda kullanlr. Dal ve Srgn DBUDAKIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 12.262,5 Bozuk Ha. 1.847,7 Toplam Ha. 14.110,2

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr

Dibudak mecereleri Kestane mecereleri Fstkam mecereleri

34

Gvde

Yaprak

iek

35

GEN YAPRAKLI AA TRLER

ANADOLU KESTANES

Castanea sativa Mill. (Fagaceae)

lkemizde dou snrdan balar, Kuzey Anadolu sahilleri boyunca Belgrad Ormanlarna kadar uzanr. Marmara evresi ve Bat Anadoluda bulunur. Gneyde rastlanmaz ama Manavgatta ulu aalardan oluan kk bir kestanelik vardr. Meyve bakmndan en mehur kestanelikler Bursa evresinde grlr. Orman aac olarak en gzel kestane mecerelerine Kuzeydou Anadoluda Hopa dolaylarnda Sultan Selim danda Marmara evresinde ise Kap Da Yarmadasnda rastlanr. Boyu 20-25 m ye ulaan dolgun gvdeli, geni tepeli, uzun mrl bir aatr. Kabuk nceleri dzgn, zerinde ak renkli mantar kabarcklar vardr. Sonralar esmer gri renkli, paral, yukardan aaya yarlm kabua dnr. Srgnleri koyu esmer nceleri sk tyl, sonra seyrek tyl veya tamamen plaktr. Boy bymesi nce yava olan bu trn 10. yatan itibaren hzl byr, ya 800-1000 seneye, ap da birka metreye ulaabilir. Kuvvetli kazk kk yapar. lkemizde doal olarak yetien Anadolu Kestanesi, byk lde kurumalara neden olan mrekkep hastal tehdidi altndadr. Tanence zengin olan koyu renkli odunu ok dayankldr. Mobilya ve yap endstrisi, iskele, tekne, telefon direi, it kaz, f ve tornaclkta tercih edilir.

Anadolu Kestanesi 0,04 %

ANADOLU KESTANESNN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 59.631,0 Bozuk Ha. 29.141,5 Toplam Ha. 88.772,5
Ormanlk Alan 99,96 %

Orman Blge Mdrl Snr Orman letme Mdrl Snr

Dibudak mecereleri Kestane mecereleri Fstkam mecereleri

36

Gvde

Erkek iek

Yaprak ve Meyve

Meyve

37

GEN YAPRAKLI AA TRLER

INAR

Platanus orientalis L. (Platanaceae)

lkemizin hemen hemen btn orman mntkalarndaki dere ilerinde, nehir yataklarnda doal olarak bulunduu gibi ehirlerde yol kenarlarnda, park ve bahelerde ss bitkisi olarak rastlanr. 20-30 m ye kadar boylanabilen, 5-6 m ap yapan, yzlerce yl yaayan ulu aalardr. Serbest byd zaman ksa gvde, kaln dal ve geni tepe yapar. Gvde ve dallar ak gri veya yeilimsi gri renktedir. Yal gvdelerin kabuklar kk levhalar halinde kalkar ve yava dklr. nsan eline benzeyen iri yapraklar ve kremsi topluluklar oluturan meyveleri vardr. Kentlerimizde rastlanan Platanus occidentalis (Bat nar)nn anayurdu Kuzey Amerika, Platanus x acerifoliann (Akaaa Yaprakl nar) anayurdu ise Avrupadr. Kaplama, mobilya, ambalaj, kuru madde flar ve mutfak aletleri yapmnda kullanlr. INARIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 585,0 Bozuk Ha. 66,5 Toplam Ha. 651,5 Gvde

Yaprak

Meyve

38

39

GEN YAPRAKLI AA TRLER

HU

Betula sp. L. (Betulaceae)

lkemizde doal olarak yetien trleri; Betula pendula Roth. (Siilli Hu) (N) Betula pubescens Ehrh. (Tyl Hu) (N) Betula medwediewii Reg. (Kzlaa Yaprakl Hu) (N) Betula recurvata Betula browicziana Dou, Kuzey, Kuzeydou Anadoluda yaylr. Kzlac yaprakl Hu ise lokal bir yayl gstererek al ve aak halinde oruh dolaylarnda ve Hatila vadisinde bulunur. Yksek kesimlerde tek bana veya baka aalarla kark olarak bulunan hular 15-20 mye kadar boylanabilen eitli trlere sahiptir. Soua dayankl olup, Trkiyede lman iklimlerden tabi olarak kanr. Gvdelerinin kar beyaz ince kabuu en karakteristik zelliidir. Zamanla yatay ynde geni bantlar halinde kavlar, dklr. Bunun yerini siyah ve sert bir kabuk alr. Ik ihtiyac fazladr. Nemli ve serin yerlerde yetiir. Hzl byr. Fakir kum veya kumlu topraklarn aalandrlmasna elverili bitkilerdir. Ekolojik istekleri yksek olmayan hular ok eski zamanlardan beri kltre alnm kymetli bir park bitkisidir. Mobilya, kaplama, kontrplak, alet saplar, tarm ve mzik aletleri yapmnda kullanlr.

Gvde

HUUN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. Bozuk Ha. 161,0 Toplam Ha. 161,0

Yaprak 40

Meyve

41

GEN YAPRAKLI AA TRLER

IHLAMUR

Tilia spp. L. (Tiliaceae)

lkemizde yetien trleri; Tilia tomentosa Moench. (Gmi Ihlamur) (Y) Tilia platyphyllos Scop. (Byk Yaprakl Ihlamur) (N) Tilia rubra DC. supsp. caucasica (Kafkas Ihlamuru) (Y) Genel olarak, Marmara, Bat Karadeniz, orta Toroslar ve Kuzey Anadoluda yayl gsteren 20-30 m boyunda sk dall, geni tepeli bir aatr. Trlerine gre Gmi Ihlamur; Bat Karadeniz ve Marmara sahilleri ormanlarnn alak ve rutubetli yerlerinde, Byk Yaprakl Ihlamur; anakkale evresi ve orta toroslarda, Kafkas Ihlamuru; Anadolunun Kuzey ve Kuzeydou mntkalarnda, Kazdalar ve Antalya evrelerinde grlr. ounluu aa, bazlar da boylu al halinde kn yapran dken bitkilerdir. Srgnleri plak veya tyldr. Yapraklar yrek biiminde ve arpktr. iekleri kurutularak ay gibi iilen hlamur, ok ge Haziran-Temmuzda iek aar. Ayn zamanda ss bitkisi olarak da kullanlr. Resim tahtas ve erevesi, tornaclk, oymaclk ve mzik aletleri yapmnda kullanlr. Odununun yumuakl nedeniyle protez yapmnda da kullanlr.

IHLAMURUN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 3.276,5 Bozuk Ha. 1.305,0 Toplam Ha. 4.581,5

Gvde

Yaprak ve iek

Meyve

42

43

GEN YAPRAKLI AA TRLER

SILA

Liquidambar orientalis Mill. (Hamamelidaceae)

Dnya zerindeki tek doal yayl alan Trkiyenin gneybats ile Rodos adasdr. Saf ya da baka aalarla kark ormanlar kurar. lkemizde 503 hektar saf sla orman bulunmaktadr. Ortalama 15-20 mye kadar boylanabilen sla, kaln dall ve geni tepeli bir aatr. (N, T) lk bakta nar andrr. Yalandka, kabuu koyular ve derin atlakl bir grnm alr. Dallara uzun saplarla balanan yapraklar genellikle be lopludur. Gvde kabuunun yaralanmas sonucu elde edilen sla ya zellikle parfm sanayinde kullanlan nemli bir hammaddedir.

SILANIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 469,5 Bozuk Ha. 33,5 Toplam Ha. 503,0 Gvde

Yaprak (lkbahar)

Yaprak ve Meyve

Yaprak (Sonbahar)

44

45

GEN YAPRAKLI AA TRLER

KAVAK

Populus spp. (Salicaceae)

Kavakn lkemizde yetien drt tr 1 varyetesi vardr. Populus nigra L. (Karakavak) (Y) Populus alba L. (Akkavak) (Y) Populus tremula L. (Titrekkavak) (Y) Populus euphratica Oliv. (Frat Kava) (N) Populus tremula cv. pendula (Sarkk Dall Titrek Kavak) lkemizin hemen hemen her blgesinde yayl gsterir. Kavaklar tohumla bytmek mmknse de bunlar da vejetatif olarak elik yolu ile oaltlr. Kavaklarn hafif ve yumuak odunu kolay ilenir. Kibrit yapmnda ok kullanld gibi selloz ve kat endstrisininde kymetli bir hammaddesidir. Titrek Kavak dnda ki Kavaklarn srgn verme zellikleri fazladr. zellikle lman ve serin yerlerde, bilhassa akarsu kenarlar ve dolma arazide iyi yetiirler. Durgun sulu yerlerde ve ar topraklarda iyi bir gelime gstermezler. Genellikle s kk sistemi kurarlar. Ambalaj, kaplama, kontrplak, resim tahtas, makara ve mzik aletleri yapmnda kullanlr. Gvde

KAVAKIN ALANSAL DAILIMI Normal Ha. 3.032,0 Bozuk Ha. 4.931,0 Toplam Ha. 7.963,0

Yaprak

Srgn ve icek

46

47

TRKYE ORMAN VARLII HARTASI

Bulgaristan Karadeniz

Grcistan

Yunanistan Ermenistan

Marmara Denizi

ran

48
Akdeniz Suriye
ARAZ KULLANIMI
Orman letme Md. Merkezi Orman Blge Md. Merkezi Orman Blge Md. Snr Orman letme Md. Snr l Merkezleri
Aalandrma Alan Arboratum Baltalk, Sazlk Gller Bozuk Orman Verimli Orman Ak Alanlar zel Orman

Ege Denizi

Orman Yangn hbar

ESTA LTD. (0 312) 212 06 96