Stratejik Dncenin Yeni Adresi

Tarihsel anlamda byk dnm yaayan Trkiye, bugn dnce merkezleri balamnda da yeni bir srece tanklk ediyor. Dnyann yeniden ina edildii bir dnemde izledii proaktif d politikasyla, milli ve bamsz politikalar gelitirme ve uygulama noktasnda tarihsel corafyasna ve ilgi alanlarna dn yolunda bir mcadele iinde bulunan Trkiye, stratejik dnceye verdii nemle de gl gelecein sinyallerini veriyor. Bu kapsamda zgr dnce ve bilimsel aratrmann gerek adresi olarak n plana kan Stratejik Dnce Enstits (SDE), bundan sonraki dnemde gerek lke apnda gerekse de blgesinde gerekletirecei faaliyetler ve oynayaca nc rol ile dnce merkezlerini klasik anlam ve yaplanmasnn daha da tesine tayan, yeni ve farkl bir sivil toplum rgt olarak bu ina srecindeki yerini alacaktr. Bu hedef dorultusunda, Trkiyenin drt bir yanndan gelen idealist, sorumlu aydn, akademisyen, iadam, siyaseti ve brokrat ile gelecein Trkiyesini ekillendirme yolunda ortak akl, kolektif liderlii esas alan, devleti ve halkyla bir btn olarak tarihsel corafyasna ve ilgi alanlarna dnk nemli bir misyonu stlenmi bulunan SDE, blgesel g olmaktan hzla kresel g olmaya doru giden ve kresel bir g olmann en nemli vasarndan biri olarak kabul edilen stratejik bakn lkemize kazandrlmas noktasnda Trkiyenin stratejik dnce ekol olma hedendedir. Trkiye ve yakn evresi arlkl olmak zere, blgesinde alana dnk bir almay esas edinen SDE, etkin bir koordinasyon merkezi olarak lkesinin ve stratejik derinliklerinin pasif haldeki dnce potansiyelini aktife evirme noktasnda da bir almay balatm bulunmaktadr. Masa bandan alana dnk almalaryla SDE, blgesinde daha etkin, gl ve kalc bir ibirliinin oluturulmasnda koordinatr bir sivil toplum rgt olarak nc bir rol stlenmi bulunmaktadr. Bu kapsamda blgesi ile akademik, bilimsel, kltrel, teknolojik, iktisadi, ticari, gvenlik, siyaset vb. ilikilerin daha da glendirilmesi amacyla proje hazrlklar iinde bulunan SDE, blgesel ve ilevsel masalar bazl faaliyetleri ve konsey almalar ile de bu srecin salam bir zemine oturtulmas noktasnda bir yaplanmay esas almtr. Bu misyon dorultusunda Trkiyenin ve blgesinin nde gelen uzmanlarndan gl bir kadro oluturan SDE, akademik-uzman yaplanmas ile de bu konuda nc ve lider bir dnce merkezi olarak kresel apta bir think tank olmay hedeemektedir. Faaliyetlerinde yapc eletiriyi esas alan ve evrensel bar gaye edinen SDE, Trkiyenin demokratik almlarna bir katk balamnda 9 Kasm itibaryla kamuoyuyla paylat, alan almasna dayal, demokratik almlar srecinde Alevi Raporu balkl almasyla Trkiyenin ve blgesinin gndemini belirlemede ilk almasn da ortaya koymutur. Bata basnmz olmak zere, ilgili kesimler ve halkmzn byk bir ilgi gsterdii bu almay ve gerekletireceimiz dier almalar kamuoyuyla paylamaya devam edeceiz. Dnyadan Bihaber Olmamak in sloganyla www.sde.org.tr web sitesini Trke ve ngilizce olarak balatan SDE, sreli yaynlar ile de Trkiyenin ve dnyann gndemini belirlemeye devam edecek. Bu kapsamda deien dnyada Trkiyenin almlarn ve Yeni Trkiyeyi, lkemiz ve yakn evresi arlkl olmak zere uluslararas apta nde gelen uzmanlar, akademisyenler, siyasiler ve basn mensuplaryla ele alan Stratejik Dnce Dergisi gerek ierik gerekse de tarz itibaryla kendi alannda bir ilki oluturmaktadr. SDEnin yaynlar hi kukusuz bunlarla da snrl kalmayacak. Stratejik Dnce Dergisini nmzdeki birka ay iinde ulusal hakemli bir dergi olan Uluslararas Stratejik Aratrmalar Dergisi, kitap almalar ve dier yayn faaliyetleri takip edecektir. Yayn faaliyetleriyle blgesini Trkiyeye, Trkiyeyi tarihsel corafyasna-stratejik derinliklerine tayacak olan SDE, blgesiyle ortak dil, terminoloji ve literatrn zenginletirilmesi noktasnda ortak projelerin gelitirilmesini de hedeemektedir. Byk Trkiyenin gl sesi ve stratejik dncenin yegne adresi olan SDE, Yeni Trkiyenin ve stratejik derinliklerinin inas srecinde tm insanla ve evrensel bara sizlerin de katkda bulunmaya devam edecektir. Bir sonraki Stratejik Dncede grmek dileiyle Do. Dr. Mehmet Seyfettin EROL SDE Bakan

STRATEJK DNCE
Stratejik Dnce ve Aratrma Vakf ktisadi letmesi Yayndr Stratejik Dnce ve Aratrma Vakf ktisadi letmesi Adna Sahibi Mustafa Mert Editr Do. Dr. Mehmet Seyfettin Erol Prof. Dr. Mehmet Emin aran Editr Yardmclar Yrd. Do. Dr. M. Nail Alkan Erjada Progonati Merve Seren Yayn Kurulu (Alfabetik Srayla) Prof. Dr. Hasan Kni Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendolu Prof. Dr. Haydar akmak Prof. Dr. Hdaverdi Blent Olcay Prof. Dr. brahim S. Canbolat Prof. Dr. Ramazan Gzen Prof. Dr. . ule Eretin Prof. Dr. aban H. al Prof. Dr. kr Halk Akaln Prof. Dr. Yasin Aktay Prof. Dr. Ziya ni Danma Kurulu (Alfabetik Srayla) Prof. Dr. Ahmet Hikmet Erolu Prof. Dr. Ali afak Prof. Dr. Birol Akgn Prof. Dr. E. Ethem Atay Do. Dr. Ertan Bee Do. Dr. Cihat Gktepe Do. Dr. Ensar Nianc Do. Dr. Ertan Efegil Prof. Dr. Gkhan Koer Prof. Dr. Harun Gmrk Prof. Dr. Hasan B. Paksoy Do. Dr. M. Vedat Grbz Do. Dr. Mehmet Dikkaya Do. Dr. Mert Bilgin Do. Dr. Murat emrek Do. Dr. Mustafa Aydn Prof. Dr. Talip zde Prof. Dr. Tayyar Ar Do. Dr. Yaar Akgn Prof. Dr. Yavuz Unat Yayn Koordinatr Faruk Can Yaz leri Mdr Ahmet nal Yayn Sekreteri Ahu enler Yayn Asistanlar Aydan zen, Cemil Doa pek, Feyzan Ece apa, zlem Pnar Oran Yasemin Ker Abone Sorumlusu Erkan Ylmaz Grak ve Sayfa Tasarm OMEDYA www.omedya.com Fotoraar Anadolu Ajans, Cihan Haber Ajans Bask Yeri / Tarihi Ankara / 2009
Bu dergi ieriinin telif haklar Stratejik Dnce Enstitsne ait olup 5846 Sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarnca kaynak gsterilerek ksmen yaplacak alntlar dnda nceden izin alnmakszn hibir ekilde kullanlamaz ve yeniden yaymlanamaz. Bu dergide yer alan SDEnin kurumsal bilgileri ile SDE Akademik Personelinin almalar dndaki dier gr ve deerlendirmeler, yalnzca yazarnn dncelerini yanstmaktadr; SDEnin kurumsal grn temsil etmemektedir.

Aylk Dergi Cilt: 1 Say: 1 Tarih: 01.12.2009

Klen Dnyada Byk Dnmek

Hzla gelien ulam ve iletiim teknolojileri sayesinde gzle grlr biimde klen, bilim ve teknolojinin ilerlemesi sayesinde de corafi snrlar nemsizleen engelleri ...

25

Alper TAN

Oyunlar ve Tercihler

62

zlem TRKNE

Dnya, insanlarn oyun alanysa; uluslararas sistem de tm uluslararas aktrler iin yle... Bu aktrlerin banda gelen devletlerin d politikalarn nasl belirlediklerini anlayabilmek...

78

Rapor Gndem Belirledi

Alevi Raporu
Stratejik Dnce Enstits(SDE), Alevi Raporunu kamuoyuna sundu. SDE yneticilerinin raporun detaylar ile ilgili bilgi verdii toplantya medya mensuplar byk ilgi gsterdi.

06

Do. Dr. Murat EMREK

Snr Karakolundan Merkez lkeye Trkiyenin Kresellemesi

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii (SSCB) daldnda, bu gelimeyi Amerika Birleik Devletleri (ABD) dhil sosyalist, kapitalist ya da balantsz bloklardan hibir lke tahmin edememiti. Sovyetler Birliinin k sadece bir devletin ortadan kalkmas deil; yaklak yetmi yllk...

80

NDEKLER
10 ABnin Kesin Cevap Verme Zaman Geldi
Do. Dr. Erol GKA
Predrag Curkovic - Rportaj

11 Trkiyenin Yeni Stratejik Kimlii

gor Torbakov - Analiz

Alm Demokrasinin Psikolojisi

Demokratik alm sreci genellikle politik adan yorumlanyor. Aslnda srecin toplumlar zerindeki etkisi, en az almlarn kendisi kadar nemli rol oynuyor. Bu balamda Erol Gka ile demokratik almn grup psikolojisi zerindeki etkilerini konutuk.

12 Trkiyenin zgn Gc
Prof. Dr. brahim S. Canbolat - Analiz

13 Dengesizliin Dengeleyicisi Trkiye

Do. Dr. Mehmet Seyfettin Erol

14 atma Yerine birlii

Orhan Bursal - Trk D Politikas

18 Yeni Dnyann Ekonomi Politii

Do. Dr. brahim ztrk - Ekonomi - Politik

23 Almlar Provoke Edilebilir

Krat Tzmen - Rportaj

26 Ortadou Federatif Yap Olmaldr

Hakan Albayrak - Analiz

32

27 Trk D Politikasnn Teorik Zemini

Prof. Dr. brahim S. Canbolat - Trk D Politikas

30 Almn AB, NATO ve BMdeki Yanklar

Prof. Dr. Hasan KN
mit Pamir - Rportaj

38 Trkiye Douya Dnyor

Philips Stephens - Analiz

Trk - Amerikan likileri

Bakan Obama ncesi Trk-Amerikan ilikilerinde bir krlma noktas yaandn kabul etmek gerekir. George W. Bushu iktidara tayan ve Amerikan ynetim sistemine hkim olan neo-con lobisinin etkisiyle ...

40 Ortadou-Afganistan Ekseninde Trkiye

Nzhet Kandemir - Analiz

41 atmadan Entegrasyona Trkiye - Suriye

Yrd. Do. Dr. Veysel Ayhan - Trk D Politikas

48 Bir Rya idi, Gerek Oldu...

Velid Rdvan - Rportaj

49 Trkiyenin Bosna ve Srbistan Siyasetinden....

Yrd. Do. Dr. Osman Karatay - Trk D Politikas

54 Trkiyenin Bosna-Hersek Alm

Erhan Trbedar - Trk D Politikas

57 Trkiyenin Srbistan Alm

Yrd. Do. Dr. M. Nail Alkan - Analiz

76

60 Yeni Dnemin Avrupada Alglan

Kader Sevin - Analiz

63 Avrupa Birliinin Almlara Yaklam

Prof. Dr. Haydar akmak - Avrupa Birlii

Faruk ELK

68 Snrn Almas Byk Devletlerin Elinde

Elhan ahinolu - Analiz

Pimii Ham Etmeyin

Trkiye kritik bir corafyada bulunuyor. Bu corafyada gen bir cumhuriyet eitli sorunlar yuma ierisinde kurulmu ve 85 yldr da bu sorunlarn stesinden gelmek iin youn bir aba ve gayret gsteriliyor.

71 Komularla Sfr Sorun Smrgeleme Politikasdr

Onur ymen - Rportaj

72 Babakan Erdoann Washington Gezisi

Prof. Dr. Tayyar Ar - Analiz

73 Trk Lider Kadrosu Artk Deneyimsiz Grnmyor

Elkhan Mehdiyev - Analiz

74 Ermenilerin Tek k Yolu Trkiye

smailov lham Suhayolu - Rportaj

75 Ba Trkiye Boaz Azerbaycan

Hanm Halilova - Rportaj

82 Demokratik Alm Sreci

Merve Seren - Haber Analiz

84 Her Kesim Konumunu Belirleyecek

66

Prof. Dr. Naci Bostanc - Analiz

85 Demokratik Alm Bir emsiyedir

Abdlkadir Aksu - Rportaj

Richard GIRAGOSIAN

86 Gnlk Reeks Politikalar retiliyor

Kazm Gen - Analiz

sel deiim ve eit dinamiklerin yeniden ayarlanmasnda Trkiyenin stratejik yn belirleme abalar d engellerle karlamaktadr. Jeopolitik ve corafya bileimi, Trkiyenin stratejik nemini artrmakta ve gl, istikrarl, laik bir yapda olan bu devlet, Avrupa-Ortadou ekseni boyunca skca demirlenmi pozisyonda bulunmaktadr.

Asl Yk Trkiyenin Omuzlarnda

87 Almlar ve Hukuk
Prof. Dr. Mehmet Emin aran - Politika

94 Babakan Makas Deitirdi

Srr Sakk - Rportaj

95 Krt Raporlarnn Meta Analizi

Do. Dr. Ertan Bee - Politika

100 Kimlik Sorunu Modern Toplumlarn Problematiidir

Ali Bula - Analiz

103 Demokratik Alm m Medeniyet Hamlesi mi?

Sinan Baak - Analiz

104 Demokratik Almda Eve Dn Sreci

Do. Dr. Ertan Bee - Do. Dr. Aytekin Geleri - Politika

108 SDE Haberler

TRK DI POLTKASI

SINIR KARAKOLUNDAN MERKEZ LKEYE: TRKYENN KRESELLEMES

Do. Dr. Murat EMREK Seluk niversitesi Uluslararas likiler Blm retim yesi

Trkiyenin kresellemesi, AB ile ilikilerini derinletirdii oranda gerekleecekken; ABnin ekonomik bir dev ama siyasal bir cce olmaktan kurtulmas da Trkiyeyi imtiyazl ortaklktan daha fazla iselletirmesi ile mmkn olacaktr.
ovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii (SSCB) daldnda, bu gelimeyi Amerika Birleik Devletleri (ABD) dhil sosyalist, kapitalist ya da balantsz bloklardan hibir lke tahmin edememiti. Sovyetler Birliinin k sadece bir devletin ortadan kalkmas deil; yaklak yetmi yllk sosyalizm pratiinin en gl rneinin ve neredeyse elli yllk hegemonik Souk Savan sona ermesi anlamna geliyordu. Hegemonik diyorum, nk Balantszlar Hareketine ramen iki kutuplu uluslararas sistem baka trlsn kavramsallatrmaya imkn brakmayacak kadar zihin dnyamza egemen ve hem ulusdevlet hem de uluslararas sistem pratiklerinde baat bir algyd. Hatta SSCB kelimenin tam anlamyla berhava olmamt. II. Dnya Sava sonunda Sovyet igali ile bamszlklarn kaybeden Baltk lkelerini -Estonya, Letonya ve Litvanya- saymazsak, Rusya Federasyonunun (RF) kaptan kkne oturduu Bamsz Devletler Topluluunun (BDT) hemen kurulmasyla, Sovyet6
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

ler Birliinin geride brakt jeopolitik boluk bir anlamda doldurulmu oldu. ABDnin blgeye dair nce Rusya (Russia First) politikasyla da eski Sovyet blgesinde kadim Rus hegemonyasnn devam salanrken, Yugoslavyann dalmasyla kyaslandnda daha kansz bir bamszlama sreci yaand. Zaten Sovyetler Birliini tesis eden kurucu akl dier zerk cumhuriyetleri gbekten ve kafadan Rusyaya baladndan, sistem iinde Ruslar ynetici millet konumundayd. Dahas, bu bamszlk zellikle Sovyetler Birliinin kendi nc Dnyas olan Trk Cumhuriyetleri iin esastan deil usuldendi. Bundan daha ilginci, eski komnist liderlerin bir gecede milliyeti sulara yelken amalarna ramen, Trk Cumhuriyetleri - Azerbaycan hariAustos 1991deki darbeye destek vererek bamszlk istemezuk eklindeki tepkilerini dikkate almak gerekir. Hlbuki Trkiyedeki milliyeti/turanc evrelerin o zaman son ve tek bamsz Trk yurdu lkemizdeki propagandasna gre, bu karde -aslnda gizleme gerei bile

duyulmayan gayet rk bir ifadeyle soyda- halklar yetmi yldr Moskof mezalimi altnda inim inim inlemekteydiler. Demek ki, ya ortada anlatld kadar bir zulm yoktu, ya da bu karde halklar Sovyet sisteminin Moskovada bile yetitirmeyi baaramad Sovyet insan (Homo Sovyeticus) olmay olduka iselletirmilerdi. Bir nc ihtimal ise, btn hamaset dolu sylemlerin bana geldii gibi gne karsnda buz eriyivermiti. Benzer bir sylemhakikat yzlemesi de Trkiyenin kendi kendine taslad ama Trk Cumhuriyetlerin kabullenmedikleri aabeylik olmutur. te Souk Savan sona ermesini siyasi tarihiler iin milat klan, 9 Kasm 1989da Berlin Duvarnn yklmas ya da 25 Aralk 1991de dnemin Sovyetler Birlii Devlet Bakan Mihail Gorbaovun istifas deildi. Sovyetler Birliinin dalmas, bir dnemin hzlca kapanp yenisinin ar aksak douunu haber veriyordu. Her ne kadar 1970lerden sonra fark edilir biimde SSCB eski grkemini kaybedip tkezlemeye

Souk Sava Dneminin kutuplarndan birinin ortadan kalkmasyla dengesi bozulan hatta ivisi kan bu Yeni Dnya Dzeninde bir bana kald korkusu ile Trkiye, bugn de gndemden dmeyen pan-slamist (mmeti), pan-Trkist (Turanc) ve neo-Osmanlc klarn sahnesi oldu.
balasa da, birliin dalmas antikomnist niyetler arasnda birinci srada gelmi, ancak hibir zaman gndemdeki seenekler arasnda olmamtr. Byk lde da kapallndan m nedir, k demir yorgunluu ile iten ie ergime ve dtan belli belirsiz kenmenin sonucu olduundan kolay fark edilememiti. Aslnda 1960larn sonunda balayan yumuama (dtente) dnemi ile Winston Churchillin 5 Mart 1946da Fultondaki Westminster Collegeda demir perde (iron curtain) olarak tasvir ettii yap zaten oktan eprimeye, tel tel atmaya balamt bile. Sovyetler Birlii daldktan sonra zmlemelerde bulunmak herkes iin daha kolayd. ABDnin Yldz Savalar projesinin Sovyet ekonomisini ne kadar fel ettiinden tutun da Sovyetlerin Afganistan igalindeki baarszlklarna; Helsinki Nihai Senedinin totaliter sistemleri nasl da boa kardndan Gorbaovun Aklk ve Yeniden Yaplanma politikalarnn artk khnemi sistemi rehabilite etmekten ok kkne kibrit suyu dktne kadar birok aklama, sokaktaki adamn bile aina olduu sradan analizler haline gelmiti. Akademik ortamlarda, daha yapsal ve tarihsel argmanlar eliinde, sosyalist sistemin rekabeti tevik etmemesi nedeniyle yklmaya mahkm olduunu iddia eden n cepheden liberal yaklamlar; Tarihin Sonu asndan arka cepheden Hegelyen ve hatta biraz zorlama

ile keden Kant yaklamlar ve SSCBnin asker-endstriyel yapsnn Souk Savan greceli bar ortamnda ilevsizliine dair analizlere ska rastland. Nihayetinde Souk Sava dnemi ayn zamanda souk, hatta dondurulmu bir bar dneminin adyd.

oldu. Trkiye bata Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO) olmak zere, II. Dnya Sava sonrasnda kurulan uluslararas kurululara ye olmasyla da kendini gvende hissettii Bat dnyasnn artk bir paras haline gelmiti. Bu gelimeler Trkiye corafyasnn konjonktrn salad imknlarla siyasallap jelk bata biraz abartl grnse de, opolitik nem kazanmasndan kaySovyetler Birliinin dalmasndan naklanyordu. Ksacas, Trkiyenin -ABDnin kresel ve tekil hegemon Sovyetler Birlii ile uzun snr, onu haline gelmesini saymazsak- sos- zgr dnyann snr karakolu hayalist blok dnda en ok etkilenen line getirmiti. deolojik anlamda Trkiyenin Batl lke Trkiye olmutur. rgtlere ye olmaBu durumun ortaya Balkanlar, Kafs, zaten Osmanl ile kmasnda, kurulu dkasya ve Ortadou balayan ve Batlneminde her ne kadar gibi kadim dnyalama olarak okukendisini Batl olarak duumuz modernnn orta yeri, g telakki edip bu ideolojik leme yrynn yrngede kurgulamagzerghlarnn kristalize admlar ya alan Trkiyenin kesiim noktas ve idi. Hatta bu yzden, Sovyetler Birlii ile II. milliyeti ya da dinsel Trkiyenin elli ylDnya Sava sonuna kadar iyi ilikiler geli- ynelili fay hatlar- lk yry ya da nn en ok depreme bekleme odasndaki tirmesi olduka etkindnt bu istik- mukimliine ramen dir. nk Sovyetler Birlii, Trk D Politi- rarszlk lnde bir gereklemeyen Avrupa Birlii (AB) kas (TDP) karar vericiistikrar vahas ola- yelii bir devlet poleri iin dman teki rak Trkiye, Irakn litikas olarak kendihaline gelinceye kadar, ni korudu. Her dKuveyti igali ile kelimenin her anlamyzeydeki tartmann Batnn hemen la stratejik ortak zelliini tayordu. Burada dikkatini ekmekte odanda kalan AB, u ana dek gerekanlatmaya altm, zorlanmad. leemeyen bir hayal TDP yapclarnn resolarak patolojik bir medilenin aksine ideohal alp obsesyona dnt. Zira AB, lojik deil, olduka pragmatik hatta opportunist davranp, Cumhuriyetin kendi tarihsel yrynde ekonomik kuruluundan II. Dnya Sava sonu- ayaklar yere bastka, siyasal kimlina kadar rnek iliki iinde olduu i belir(ginle)en ve blgeselleme Sovyetler Birlii ile olan toprak an- gibi kresellemenin izdm oldulamazln kendi dinamikleri ile u kadar kresellemeyi ynlendiren zmek yerine, sorunu arkasna daha nev-i-ahsna mnhasr bir kurum gl Bat desteini alarak zme gi- haline gelmitir. Burada eletirdiim, Trkiyedeki AB karsndaki obseriimi ve bu konudaki baarsdr. sif halin her daim apolojetik bir dile dnmesi eilimi kadar, ABnin Souk Sava Sonras Trkiye karsnda taknd yer yer Trkiye ve Bat vurdumduymaz tutumdur. II. Dnya Sava sonunda yeni bir dnya kurulurken, Cumhuriyet iin temel d tehdit Sovyetler Birlii haline gelince, Truman Doktrini ile hayat bulan Marshall yardmndan nemalanan Trkiye, artk paras olmay varlk sebebi (raison dtre) sayd Bat dnyasna demirlenmi nsana dair hibir ey mutlak iyilik ya da mutlak ktlk tamadndan, yukarda bahsettiimiz snr karakolu rolnn de avantajlar ve dezavantajlar vard. Trkiye, kendisine biilen bu rol kabullenerek Bat dnyasnn paras haline gelirken, bata gvenlik olmak zere dier beklentilerini
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

Balkanlar, Kafkasya ve Ortadou gibi kadim dnyann orta yeri, g gzerghlarnn kesiim noktas ve milliyeti ya da dinsel ynelili fay hatlarnn en ok depreme dnt bu istikrarszlk lnde bir istikrar vahas olarak Trkiye, Irakn Kuveyti igali ile Batnn hemen dikkatini ekmekte zorlanmad.
de kendince gvence altna alm oluyordu. Dier yandan Trkiye, Sovyet igaline muhatap olabilecek en byk potansiyel lke haline geldi. Bu durum, bir anlamda TDP yapclarnn iini kolaylatrmaktayd. Merkezden gelen direktier dorultusunda hareket etmek -daha dorusu hareket etmemek- hibir blgesel ya da uluslararas inisiyatif almadan atl kalarak bunu da Cumhuriyetin kurucusu ideolojisine Yurtta sulh cihanda sulh sloganclyla raptetme kolaycln mmkn klyordu. Bu erevenin dna kld ok zel durumlar, zelde ABD ve genelde Bat merkezli d politika yapmnn maliyetinin ambargolarla kabaran ekonomik zorluklar bir yana, bata komular nezdindeki prestij kaybn da hesaba katmay gerekli kld. Bylece Trkiye yumuama dneminin avantajlarn fark ettike, ok ynl d politika izlemenin yollarn aramaya koyuldu. Bu gelimeler, Trkiyenin krenin pasif deil aktif paras olma anlamnda ilk nemli hamleleri olarak da deerlendirilebilir. Aslnda yukarda bahsettiimiz yumuama dnemi, Helsinki Nihai Senedi ile talanm ve Dou-Bat dikotomisinin yaldzlar dkldke kresel bir algnn imknlar da artmtr. Gvenlik endielerinin greceli azald bir dnyada, uluslar-aras/ st/tesi kurulularn ulus-devlet zerindeki glgesi de basknl da artmaktayd. Bylece daha az anarik bir uluslararas sistemde, varlk sebebi Weberyen anlamda iddetin meru tekeli olan devletin nemi, realist teorinin kendisine sunduundan ok, (neo) liberal teorinin ve zellikle karlkl bamllk ya da karmak karlkl bamlk argmanlar erevesinde yeniden ekillendi. Dahas, biliim ve ulam teknolojilerindeki devrimsel gelimelerle ortaya kan kreselleme diye adlan8
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

drdmz srete, zellikle bilginin birim maliyeti ucuzlarken devletin birey zerindeki tahakkm de azalmaktadr. Paralel olarak bireyin devlet karsndaki nemi artp, bunun da Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) rneindeki gibi uluslararas batlarla gvence altna alnmasyla, devletin ulusal kar kavramndaki tekeli gnbegn krlmaktadr. Bu da uluslararas ilikilerin bir yandan devletleraras vasfn azaltrken, dier yandan d politika yapclarn gvenliin tesinde zgrl daha fazla dikkate almaya zorlamaktadr. te bu dnm, devlet-merkezligvenlik-baskn-uluslararas-ilikileri birey-odakl-zgrlk-etkin-kreselbirlikteliklere doru evirmektedir. zgrlklere yaplan vurgu arttka da birey ve bireyin cebren deil gnl rzasyla oluturduu sivil toplum kurulularnn (STK) hem i hem de d politika yapmndaki ncelii pekimektedir. Yakn bir rnek vermek gerekirse, birka aydr gndemimizden dmeyen Demokratik Alm hamlesinde koordinatr ileri Bakannn STKlarla grmesini ve 1 Mart Tezkeresinin Trkiye Byk Millet Meclisinden (TBMM) gememesinde yine STKlarn roln dikkate almak gerekir. Yukarda saydklarmzla ilintili olarak, Souk Savan sona ermesi ile Trkiye, Bat iin ifade ettii jeopolitik anlamn fark etti. Ardndan 1. Krfez Savana katlmadan ekonomik anlamda yara bere iinde kalan ve snr karakolu rol biten Trkiye, 1990larda zayf koalisyonlarn elik ettii ekonomik krizler ve bunlarn tetikledii siyasal belirsizlik iinde yeni bir rol stlenemedi.

kimlik taleplerine demokratik bir ierik, altyap ve ivme kazandrmtr. Bu da ulus-devlete aidiyetin her toplumsal katmanda etnik, dinsel, mezhepsel ve snfsal sorgulamalarn daha ok su yzne karmtr. Kreselleme dnyadan haberdarl mmknletirdike varlan farkndalk ile dier corafyalardaki benzer talepler arasnda ibirliine de olanak salamaktadr. Bylece, gvenlik sorununu zmleyen devletin hikmet-i hkmeti (raison dtat) kimlik sorununa kaymaktadr. Constructivist (inac) teorinin bahsettii d politika yapmnda, devlet kimliinden te ulus kimliinin farkl bir anlam kazanmas bu tartmalar nda mmkn olmaktadr. Ahmet Hamdi Tanpnarn Be ehirdeki Bir bakent her zaman bakenttir ifadesinden hareketle, bir imparatorluk da her zaman imparatorluktur. Kreselleme, eyann tabiat gerei her biri imparatorluk bakiyesi olan ulus-devletlerde ulus ve devlet kavramlarnn daha ok sorgulanmasna yol amtr. Dier yandan, kendi ulus-devletlerinin peinde koan ayrlk mikro-milliyeti hareketlerin devlet olabilmek iin gerekli grdkleri iddetin meru tekeli olmak iin terre bavurmalarna kreselleme srecinde daha fazla ahit olmaktayz. Bylece iine doduumuz ulus-devletin bize sorgusuz sualsiz salad ve hukuk olduu kadar siyas bir ba olan vatandalk ile pekitirdii ulusal kimlik, dier aidiyetlerce sigaya ekildike devletin buyurgan niteliinden ok, hizmeti rol belirginlemektedir. Elbette kreselleme srecinin daha ok ekonomik boyutunun n plana kmas ve neoliberal ekonomi politikalar eliinde devletin klmesi gerekliliine dair ament, d politika yapclarnn gvenlik odakl d politika yapmn piyasa duyarl hale getirmitir. Gvenlik denilen soyut

Trkiyenin Kresellemesi
Sovyetler Birliinin dalmas ile daha ok fark edilen kreselleme, daha ncesinde bastrlan her trl

kavram sadece vatandalarn cann ve maln i ve d tehditlerden koruduu kadar deil, yabanc sermayeyi cezp edebilen bir esenlik sunduu kadar anlam ve somutluk kazanmaktadr. Bir adm daha atarsak, tahkim uygulamalar ile ekonomik kresellemeyi daha ok tecrbe eden Trkiyede, AB uyum yasalar ile layusel devletin yerini, bilgi edinme yasas ile vatandalarna en ge bir ay iinde cevap vermeyi taahht eden bir devlet almtr. Kreselleme ile vatandana daha fazla gvenlii zgrlklerine halel getirmeden salamakla ykmlenen devlet, Trkiye zelinde istikrar vahas zelliini de korumaya mecburdur. Trkiye bir yandan bunu salarken, dier yandan da bu vahay tm le hkim klmak iin komularyla sorunlarn sfrlamann tesinde ibirlii imknlarn maksimize etmekle devlenmitir. Aslnda bu dev TDP yapmclarnn uzunca bir sredir erteledikleri bir pratiktir. Trkiye devini yaptka Balkanlar, Kafkasya, Ortadou ve hatta Afrikay iine alan geni bir blgede merkez lke olma konumu yakalamaktadr. Elbette, bu devin baarlmasnda son yedi yldr proaktif bir d politika yaklam benimseyen AK Parti Hkmetinin d politika pratiini ve Stratejik De-

rinlik olarak zetlenebilecek teorik arka plann grmezden gelmemek gerekir. Belki paradoksal grlebilir ama tam da 11 Eyll saldrlarna intikamc bir cevap olan Afganistan ve Irakn igali ile gelen gvenlik adna insan haklar ihlalleri, terazinin zgrlkten yana ar basan yaklama ivme kazandrmtr. Nobel Bar dlne 205 kii ile en ok adayn gsterildii 2009da ABD Bakan Obamann bu dl almasnn, vurgu yaptmz zgrlk sylemini nasl da talandrd ortadadr. Dnyann yeniden ekillendii bu ortamda, Trkiyenin Ermenistan ile protokol imzalamasndan daha doal ne olabilir ki? Trkiye, youn bir kreselleme srecinden gemektedir. 24-25 Eyll 2009da Amerikann Pittsburgh kentinde yaplan G-20 zirvesine katlan Trkiye, son altm yln en byk kresel ekonomik krizi srerken ABD dnda ilk kez gerekletirilen Uluslararas Para Fonu (IMF) ile Dnya Bankas yllk toplantsna stanbulda 6-7 Ekimde ev sahiplii yapt. Dardaki protestolar kadar ilgin olan ise, Trkiye Babakannn bu protestolara kulak verilmesi ynndeki talebi oldu. Bu talebi anlaml klan, Trkiyenin kendi ve iinde bulunduu blgenin kronik problem-

lerini zmek yolunda admlar attka, gvenlie fazla boyanm hakileri karp sivilleri giymesidir. Toplum halinde yaamaya baladmzdan itibaren insan olarak kiisel bir meselemiz kalmamaktadr. nk kiisel olarak adlandrdmz her mesele, bir sosyal yaam formunun uzants ya da etki alan iindedir. Ayn ekilde kreselleme dzeyi bu denli artan bir dnyada da artk hi kimsenin hibir sorunu i meselemiz deyip savuturma lks kalmamtr. te Souk Savan balamas Trkiyeyi snr karakoluna dntrp gvenlik merkezli bir dnya algsna brndrrken, bu savan bitii de Trkiyenin merkez lke haline gelmesini mmkn klmtr.

Sonu
Sonu olarak, hem coraf konumu hem de tarihsel miras gerei birok kulvarda politika koturmak zorunda olan Trkiyenin aktif ve dinamik olma zorunluluu, merkez lke olmann gerei deil sonucu olarak kreselleme srecinde billurlaan eyann tabiat gereidir. Hala Souk Savan dili ve zihin kalplarn kullanan pek uyurgezer bir uyanklkta olanlara ithaf olunur.

RPORTAJ

Predrag Curkovic:
ABnin Kesin Cevap Verme Zaman Geldi
Bosna Hersekli gazeteci Predrag Curkovicle son dnem Avrupa Birlii-Trkiye likileri hakknda konutuk. Rportajda Trkiyede gerekletirilen demokratik almlarn ABye tam ye olma srecinde bir avantaj olarak kullanlp kullanlamayacan deerlendirdik.
SD Mzakere srecinde Trkiyeyi dier AB adaylaryla kyasladnzda i ve d siyasetinde eksik noktalar buluyor musunuz? Curkovic: Ben herhangi bir ak grmyorum. Trkiye dier aday lkelerin yapt gibi zmleri yerine getirmeli, uygulamal. Ancak AB uygulama sreci ve beklentileri bir lkeden dierine deiiklik gstermektedir. rnein, bizim komu lke Hrvatistan. Hrvatistan, insan haklar veya yolsuzlua kar sorumluluklarn yerine getirmedi. Buna ek olarak, kamu ynetimi sorunu btn Balkanlarda zlmesi gerekir. Bu sadece bir lke iin geerli deildir. Bu blgesel bir sorundur. Bizim bilmemiz gereken, kamu ynetimi sorununu iin azaltmak bir gece ierisinde milyonlarca blmlerin bal deitirerek olamaz. SD Bir gazeteci olarak, Avrupa normlarna gre, Trkiyede basn zgrln nasl deerlendiriyorsunuz? Curkovic: Ksa bir zamanda grdm kadaryla, Trkiyede yetkililer tarafndan internet gazetecilii istismar ediliyor. Baz web sitelerinin ierii yasakland. Bu iyi deildir. Benim kiisel grm, medyann demokrasinin inasnda rol ok nemlidir. Ben basn zgrl iin mcadele ediyorum. Trkiye doru yolda gitmektedir ama yapmamz gereken eyler daha vardr.

SD Sizce Trkiye son on ylda AB yeliine daha aktif bir rol oynuyor mu? Curkovic: Trkiyeye bu benim ilk ziyaretim ve akas ok etkilendim. Bu nedenle, katlm koullarn yerine getirmek gibi baz noktalar anlamaya glk ekiyorum. Gerekten neden Trkiyenin katlm ok uzun zaman alr, anlamaya alyorum. Ancak demokrasi hikayesinin arkasnda saklanan daha baka bir neden yoksa Trkiyenin Avrupa Birliine ye olmasna ok az yol kalmtr. ABnin kesin cevaplar verme zaman gelmitir. Kesinlikle ben konutum ve grtm tm insanlara katlyorum. Herkes ak nedenler ve yelik iin kesin cevaplar bekler. Ancak unutulmamaldr ki bu sre durdurulmayacaktr.

lunabileceine eminim. Devletler zm koullarnn alveriini yapmaktadrlar. Bunun iin devletler oturup halkn adna karar verir ve kararlardan sorumludur. Her lke problemlerine gereki zmler retmek ve snr konularn ele almak zorundadr. nsanlar dolam, ticaret serbestlii istiyor... Blgede savalar hala taze. Kesin cevap ve zm almamz iin daha erken. imdi yaptklarmzn bedelini dememiz lazm. Protokol ve bamszlk hakknda benim sylemek istediim: lkenin adn telaffuz etmek iin araylarda bulunmaktayz. Kim bizi tanyacaktr? Bamszlk istei varsa biz bu sreci durduramyoruz. Biz bir ey kaybetmeden zm olarak kk bir kap amaya alyoruz. Eer buna ulayorsak o zaman imzalanm, imzalanmam ya da bamsz olmu, bamsz olmam kavramlarna taklmamamz gerekir.

birlik Baarya Gtrr

SD Trkiye ve Bosna-Hersek arasnda ekonomik, politik ve sosyal alandaki ikili ilikiler hakknda ne dnyorsunuz?

Bamszlk Sreci Varsa Biz Bunu Durduramayz

SD Srbistan ve EULEX arasnda bir protokol imzaland. Sizce bu Srbistann Kosovay tand anlamna geliyor mu? Curkovic: Kesinlikle evet, dier lkelerde olduu gibi. Sahne arkasnda, bir tr oyun vardr. Devletler masaya oturarak kazan-kazan (win-win) oyunu iin mcadele ediyorlar. Kosova ve Bosnay blmek iin birok kir yrtlmektedir... Bir lke ama birka ynetici. Baka zmler bu-

Demokratik Almlar Mkemmeldir

SD Trk Hkmetinin demokratik almlarla ilgili ne dnyrsunuz? Curkovic: Demokratik almlar mkemmeldir. Siz hem aznlklara hem de ounluklara sayg gstermektesiniz. Tm demokratik deerleri uygulanmas gerekir, bunlar nemli iyiletirmeler olmaktadr.
10
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Curkovic: Gemiten gelen ve imdiki olan problemleri zmek gzeldir. Almanya ve Fransa gibi lkelerle ekonomik alanda rekabet yapmak imkansz. Ancak iki lke arasnda ibirlii yaplrsa o zaman byk hedeere ularz. Konsenss ve btn yukarda bahsettiimiz alanlarda ibirlii yaparsak biz Berlin, Brksel ya da Paris gibi oluruz. ki lke arasndaki dostane ilikileri baarya gtreceine eminim.
Predrag Curkovic: Bosna-Hersekin ikinci byk ehri Banja Lukadan gelen ve Altenativna Televizija televizyon kanalnda alan Curkovic, ekibiyle birlikte Avrupa Birliine ye olan ve yelie hazrlayan lkeleri gezerek EU Zone televizyon programn hazrlamaktadr.

ANALZ

TRKYENN
Igor TORBAKOV Finlandiya D Politika Enstits Aratrma Grevlisi

Igor Torbakovun Son Yaynlar

The Southern Vector: Russian Strategic Interests in Central and South Asia, in Does South Asia Exist: Prospects for Regionalism in South Asia. Stanford University Press/Brookings Institution, 2009. Cant Buy Me Love: Will the Global Economic Downturn Help Russia Consolidate Its Influence in Post-Soviet Eurasia, FIIA Briefing Paper 33, September 2009. China-Turkey and Xinjiang: A Frayed Relationship, Open Democracy, July 31, 2009. Looking for a New Strategic Identity: Is Turkey Emerging as a New Regional Power? FIIA Briefing Paper 30, May 2009. Rethinking the Nation: Imperial Collapse, Eurasianism, and George Vernadskys Historical Scholarship, Kennan Institute Occasional Paper # 302, November 2008. The Georgia Crisis and Russia-Turkey Relations, Jamestown Foundation Occasional Paper, November 2008. From Hegemony to New Geopolitical Competition: Assessing Russias Strategic Footprint in Central Asia, FIIA Briefing Paper 22, October 2008. Making Sense of the Current Phase of the Turkish-Russian Relations, Jamestown Foundation Occasional Paper, October 2007.

YEN STRATEJK KML

Trkiyenin Mslman komularyla benzerlikleri ve fark gzetilmemesi durumu n plana kmaktadr. Bu faktrler hali hazrda gl olan milliyeti tutum ve davranlarn daha da glenmesine ve Trk kimliine benzersiz olmamkemmellik atarnn kullanmn artrmaktadr.
rkiyenin AK Parti yneti- da glenmesine ve Trk kimliine mi ile birlikte gelitirdii yeni benzersiz olma-mkemmellik atfstratejik kimlik, lkenin sosyo- larnn kullanmn artrmaktadr. Bupolitik hayatn yeniden ekillendiren nun sonucunda Trkler, lkelerini Bat etkili bir srecin sonucunda ortaya (Avrupa) eksenine yneltme zorunlukmtr. Deiimi salayan tarihsel luunu hissetmemekte ve artan zgfaktrler arasnda; Anadolu yarmada- venleri balamnda mevcut jeopolitik snda yaanan dikkat ekici ekonomik konumlarna vurgu yapmaktadrlar. geliim, ekonomik dinamizme sahip Bunun yannda Trkler, cokulu bir ve kltrel olarak muhafazakr yapl biimde cumhuriyet ncesi tarihlerine sahip kmakta, zeltara kkenli sosyal likle de emperyal Osaktrlerin ortaya kyla birlikte lkedeki Yeni d politika vizyo- manl gemilerini sekinlerin saysnn nundaki temel talar, sklkla anmaktadrartmas, seimle i e zamanl olarak, bir ta- lar. bana gelenlerin lke Yukarda sz edilen ynetimi balamnda raftan Ankarann ulustm bu deiimler, artan rol ve gl bir lararas stratejisi haline Trkiyenin kuruluhkmetin varl yer gelen Bat eksenine olan undan itibaren n almaktadr. ilginin azalmas ve dier planda tuttuu, ltaraftan Trkiyenin keyi ada medeSz edilen bu olgular ulusal kimlik tanmla- blgesel eksendeki rol- niyetler seviyesine masnda ciddi deiik- nn gzle grlr art ykseltmek idealinliklere neden olmakta, den alkoymamaktagstermesidir. (dierlerinin yannda) dr. Yeni d politika dini duygularn gvizyonundaki temel lenmesi ile birlikte Trkiyenin ms- talar, e zamanl olarak, bir taraftan lman komularyla benzerlikleri ve Ankarann uluslararas stratejisi hafark gzetilmemesi durumu n plana line gelen Bat eksenine olan ilginin kmaktadr. azalmas ve dier taraftan Trkiyenin Bu faktrler hali hazrda gl olan blgesel eksendeki rolnn gzle gmilliyeti tutum ve davranlarn daha rlr art gstermesidir.

Igor Torbakovun akademik tecrbesi besi

1997 ylnda Ukrayna Ulusal Bilimler Akademisinde Tarih dalnda Doktora Programn bitirmitir. Mesleki tecrbesinde: 2004-2006 yllarnda Jamestown Vakfnda analist olarak almtr, 2000-2006 yllar arasnda Ak Toplum Enstitsnde Merkezi Avrasya Projesinde almtr, 2002 ylnda Harvard niversitesinde ve 2000 ylnda da Colombia niveristesinde eitim almtr, 1988-1996 yllar arasnda ise Rus Tarih Enstitsnde aratrmac olarak almtr. 1995 ylnda ise, Gelitirilmi Rus tirilmi Aratrmalar Kennan lar Enstitsnde (Washnde ington D.C.) misafir retim yesi olarak bulunmutur. tur.

ANALZ

Trkiyenin

ZGN GC
Prof. Dr. brahim S. CANBOLAT

ve gllk durumunu lmeye, kavramaya ynelik anlay/aralar eitlidir. Bir yaklama gre gcn tahrip edici niteliklere sahip olmas gerekirken, baka bir anlaya gre en etkili g birbirini tamamlayc ve dengeleyici nitelikleri kendi iinde barndrandr. Bu ikincisinde koullar ve hadiselerle ilikili bir g etkisi gzlemlenir: Alternatif g ya da sorunsal duyarlkl g. Bu modelde, muhtelif faktrlere bal olarak, ilevsel birliktelik ve uyumazlklarn karlkl kar beklentisiyle zmlenmesi esastr. imdilerde Batda kullanlan yumuak g (soft power) kavram, ierik ve doal blnme etkisi itibariyle, tamamlayc ve dengeleyici g zelliklerini tamamaktadr. G etkisi snrl olmak zorundadr, dolaysyla, bamll beraberinde getirir. Yumuak g kavram, doal olarak sert g (hard power) kavramn retmitir. Peki, bunlar arasnda srekli bir ibirlii olacak m, yoksa kar ve tehdit alglamasna gre buna siyasal irade mi karar verecek? Ya da Frank Pfetschin nerdii gibi, aktrler arasnda iblmnn gerei olarak bir taraf yumuak g rol stlenirken dier taraf sert g (asker g) roln m sahiplenecek? Pfetsch, gelitirdii iblmne dayal tamamlayc ilikiler modelinde Avrupa Birlii iin yumuak g, ABD iin ise sert g roln uygun grmektedir. Bu durumda g zerinde denetim ve dengeleyiciliin tesis edilmesi zorlaacaktr. nk iki farkl irade vardr ve bir kltr gerekli klan yumuak gcn, belki de bu kltrden yoksun olan sert gc etkileyip frenlemesi pek de mmkn olmayacaktr. Ancak sert g ve yumuak g kavramlaryla ifade edilen ieriklerin paylamc bir dnceden beslenmesi, siyasal iradenin de yle bilinlenmesi durumunda, bunlardan beklenen etki ortaya kabilir.
12
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Trkiyenin g pozisyonuna bu adan baktmzda, kendine zg bir durumla karlarz. Bu, tarihsel ve gncel arkaplan olan bir zgn g olgusuna gtrr bizi. Trkiyenin konum ve kimlii hakknda denilmitir ki; Trkiye Dounun en Batls, Batnn en Doulusu, Kuzeyin en Gneylisi, Gneyin en Kuzeylisi. Sadece bu alglama bile Trkiyenin kimlii ve kendine zgl hakknda kir verebilir. Buna bir de tarihsel sreteki ortak tecrbeyi ve kltr eklediimizde grrz ki, Trkiye yalnzca Batya ya da Douya yerletirilemeyecek zellikte bir lkedir. Bu zellik, byk glerin kresel politikalar ile evre ve komu lkelerin tercih ve beklentileri karsnda Trkiyenin farkl bir duru ortaya koymasn zorunlu klyor. Bir tr deer ve model oluumu iin frsat, hatta mecburiyet anlamna gelir bu. Trkiyenin jeopolitik bir eksen olduu, ama ayn zamanda jeostratejik bir aktr potansiyeline de sahip olduu yolundaki Batl deerlendirmeleri tarihsel tecrbe ve onun hlen evrede gzlemlenen sonularyla birlikte dnldnde, kolayca anlalr ki, Trkiye bir kpr olmann tesindedir. Avrupadan Asyaya ve Kuzey Afrikaya kadar uzanan bir alanda Trkiyenin tarihten gelen organik balarna tank oluruz, bu bir yandan bir deerler birikimine iaret ederken, dier yandan paylamc gcn ipularn verir. Trkiyenin zgn gcnn ekillenmesinde lke ierisindeki ekonomik ve siyasal istikrar ile sosyal dayanma ve bar nemli olduu gibi, uluslararas aktrlerin davran ve beklentileri de etkilidir. rnein 2003de ABDnin Trkiyeden Iraka girmeyi planlad srada TBMMnin 1 Mart oylamasndaki hayr karar, Trkiyenin tarihsel deerler sistemiyle elikiye dmesini nleyen niteliiyle bir yandan komu ve blge lkeleri hatta uluslararas kamuoyu nezdinde itibar kaybna uramasn nlerken, dier yandan dnyadaki b-

yk gler karsnda kendi iradesini hkim klmasnn yolunu amtr. Trkiye bugn daha fazla manevra kabiliyetine sahiptir. Bu, Trkiyenin jeopolitik konumundan kaynakland kadar, tarih ve kltr birikiminden de gelmektedir. Bundan dolay Trkiye, zerine den grevin bilincinde olarak, kendini bir tek blge ve ideoloji ile snrlandrmayp Avrupa, Asya ve Afrika dzleminde varlk gsterebildii lde zgrleerek, kendine ve bakalarna faydal olacaktr. Trkiyenin Avrupa Birlii ile ilikilerini de bu erevede deerlendirmek durumundayz. Avrupann geleceinde siyas, ekonomik, kltrel ve demograk anlamda etkili olacak bir Trkiyenin Avrupaya ynelimi olarak bakmak durumundayz, AB ile ilikilere. Mesele sadece AB yelii deildir, olmamaldr. Avrupaya ayan salam basan bir Trkiye, Asya ile de gl balar gelitirebilir. Mackinderin Heart Land kuramnda vurgulad l etkiyi burada anmsamakta yarar var. Mackinder, Balkanlar, Bat Asya ve Kuzey Afrikada varlk gsterecek bir gcn dnyada etkili olacan belirtirken acaba bunu bir gzleme dayal olarak m yapyordu? rnein, Trklerin bu blgede hkmran olduunu dnm olabilir mi? Mmkn. Neticede teoriler bir gzlem ve muhakemeye dayanr. Osmanllar da Romallar da Mackindere kir vermi olabilir. Teorik sylem ve somut tarihsel miras gsteriyor ki, ok ynl siyaset, dengeleyici ve tamamlayc gcn ortaya kmas ve sreklilii iin vazgeilmez nemdedir. Trkiyenin doal gereklii, sert g ve yumuak g kavramlaryla anlatlmak istenen eyleri tek bnyede ieren zgn g iin uygun bir zemin oluturuyor. Bu, sorunlara duyarl ve zmlemeci bir g modelidir.

ANALZ

Dengesizliin Dengeleyicisi

TRKYE
ouk Sava sonras uluslararas sistemde kendisini belirgin bir halde gsteren anarik durum; sistemdeki belirsizlik, hegemon gteki zayetler ve kresel apta kendini iyiden iyiye hissettirmeye balayan baat g boluu ile dnyann gelecei adna olduka kritik saylabilecek bir srele bizleri kar karya getirmi durumda. Dnyann sper gc kabul edilen Amerikann gerek i gerekse de d politika balamnda yaad sorunlar ve zellikle d politikasnda daha bamsz bir aktr olarak davranma isteinin bir tezahr olarak karsna kan iktisadimali ynden cezalandrlma durumu, bugn Washington ynetimini daha agresif politikalar ile muhteem yalnzlk/inrat politikas (splendid isolation) arasnda med-cezire zorluyor. Bu gelgitler arasnda Obama ynetiminin ya da yeni Amerikan iradesinin bir karara varmadan nce, son bir are (ya da ayn zamanda bir ara zm yolu) olarak iki seenek zerinde durduu grlyor: 1.ABDye kresel hegemonya projelerinde destek olacak nispeten daha zayfkontrol edilebilir ve Amerikan hegemonyasn merulatrc Yar-Kresel Bir G ile ibirlii; 2. ABDyi kresel anlamda rahatlatacak Blgesel Derebeyliklerin inas. Bu balamda Obamann in ve Rusya arasnda kendisine kresel ortak araylarnda yaad hayal krklklar, 2008de yaymlanan 2025 Raporundaki baz tavsiyeleri imdiden pe gndermi durumda. Burada, hi kukusuz, ABDnin kresel anlamdaki gvenilmez durular ve karsndaki rakiplerin tarihsel misyon araylar ve imparatorluk genleri erevesinde ortaya koyduklar blgeselkresel liderlik hrslar Washingtonun iini daha da zorlatrmakta. Dolaysyla Obama ynetimi asndan nmzdeki dnemde ikinci kkn daha etkin bir ekilde uygulamaya konulmas kanlmaz grnmektedir. Dier taraftan bu noktada da ABD ynetiminin elinde ok fazla bir seeneinin olmad dikkatlerden kamamaktadr.

Do. Dr. Mehmet Seyfettin EROL SDE Bakan

Var olan seenekler ya Washington asndan mevcut politikasnn nnde artk bir engel olmaya balam durumda (srail rneinde grld zere), ya da kendi yol haritasn ufaktan ufaa izmeye balayan lkelerden oluuyor. Dolaysyla, kresel sistemdeki belirsizlik ve dengesizlik halinin halline dnk olarak halen ortada bir zm yolu szkonusu deildir. in daha vahim boyutu ise bu belirsizliin ne kadar srebilecei ya da kontrol altnda tutulabileceinin artk kestirilemez bir hale gelmesi ve eski iyimser yaklamlarn yerini ok daha farkl bir havann almaya balamasdr. Dnya bir taraftan siyasi-gvenlik balamnda bir belirsizlik okyanusunda yzerken, dier taraftan iktisadi anlamda devam eden buhran durumu ise bildik tm ideolojileri ve kurumlar sorgular hale gelmitir. Dolaysyla dnyada daha byk apta bir krizin yaanmas ve kresel anlamda istikrarszlklarn artma olasllnn dne gre daha fazla g kazanmaya balad bir dnemde dnya devletlerinin dengesizliin dengeleyicisi bir gce duyduu ihtiyac her geen gn daha da artmtr. Peki, bu g kimdir? Bu g, hi kukusuz Trkiyedir. Blgesel gten kresel g statsne gei aamasnda olan Trkiye, bar eksenli, blgesel-kresel anlamda gvenlik, refah, demokrasi ve insan haklarn esas alan ok ynl d politikas ile gerek Dou-Bat, gerek Kuzey-Gney, gerekse de slam Dnyas ile dier dnyalarmedeniyetler arasndaki pozisyonu ve ittifak-diyalog araylar, arabuluculuklar ve sfr sorunlu komuluk politikas ile zaten bir sredir bu rol de facto bir ekilde stlenmi durumdadr. Dnyada baarsz ilan edilen lkeleri kendine has diplomasisi ile uluslararas sisteme baarl bir ekilde entegre eden ve merkeze eken (Suriye rneinde grld gibi), Batl rgtlerde (NATO dahil) yer almasna ramen tarihsel corafyasnn ve bu balamda Trk-slam dnyasnn karlarn ABD, in, srail ve Avrupa Birlii nezdinde sonuna kadar savunabilen Trkiye, ayn zamanda bata Rusya ve ran olmak zere, stratejik de-

rinlikleri ve yakn evresi ile de gelitirdii kendine zg ilikileriyle de bu corafyadaki birtakm oldu-bittilerin nne gemek suretiyle, oyun kuran bir g olarak, byk aptaki blgesel-kresel anlamdaki dengesizliklerin nne geme noktasnda dengesizliin dengeleyicisi roln baarl bir ekilde oynamaktadr. yle ki, Trkiyenin oyundan ekildii ya da ektirilmek zorunda kalnd bir durumda Balkanlardan Rusyaya, Ortadoudan Kafkasyaya, Orta Asyadan ine doru uzanan istikrarszlk havzasnn byk apl sava meydanlarna dnmesi kanlmaz grlmektedir. Dolaysyla Trkiyenin icraya koyduu mekik diplomasisi, aslnda blgesel-kresel apta istikrarszlklarn nne geme noktasnda atma yerine ibirliini esas alan dengeleyici gn takip ettii bir nleyici diplomasidir. Netice olarak, kresel anlamda yaanan tm bu son gelimeler ve AvrasyaOrtadou merkezli istikrarszlk alan, dnyada dengeleyici bir gce olan ihtiyac her geen gn daha da arttrmaktadr. ABDnin i ve d politika balamnda kmaza girdii bir dnemde, Trkiye asndan tarihsel anlamda yeni bir frsat ortam domutur. Mevcut gelimeler Trkiyeye blgesel-kresel anlamda byk bir manevra alan yaratmakla birlikte, i sorunlarn da bir an nce zme noktasnda byk bir imkn salamaktadr. inde bulunulan bu durum, en azndan d dinamikler boyutunu etkisizpasif klmak suretiyle Ankara asndan i almlarn baaryla gerekletirebilmesi iin byk bir anstr. Dolaysyla Trkiyenin almlar noktasnda zamanmekn-aktr boyutunda ok hzl bir yeniden deerlendirme ve d politikasndaki frsat ortam ile birlikte bu sorunlarn toplumsal-cora hassasiyetler ve beklentileri gzeterek, tarihsel corafyasn da iine alan kolektif liderlik ve ortak akl erevesinde zme kavuturma zorunluluu szkonusudur. Trkiye, ancak bylelikle kresel g statsn perinleyecek admlar daha salam bir zeminde atabilir ve tarihsel misyonunu gerekletirebilir.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

13

TRK DI POLTKASI

STRATEJK DERNLK PROJES ATIMA YERNE BRL

Orhan BURSALI Cumhuriyet Gazetesi Yazar

rk D Politikasnda epey bir sredir ciddi bir hareketlenme var. Gelimelere baktmzda, gemite izlediimiz edilgen politik Ankara, yerini, etkindevingen ve politikas olan bir Ankaraya brakm durumda. Trk D Politikas, zellikle AKPnin ikinci iktidar dneminde kir kazanm ve bilinli bir izgi izliyor grnmnde. Burada, i etkenlerin ve d etkenlerin rolleri hesabna girmeden, olgulara ksaca panoramik bakmakta fayda var.

Derin dondurucuya girmi, sava potansiyeli tayan, zmszle mahkum edilmi ve alt dzeylerde seyreden ilikileri, iyi niyetlerle canlandrmak, taraar iin yararc yeni yollar amak mmkndr.

sona ermesi olasl da ok az olmakla birlikte, beklenebilir. Burada sz konusu olan, bizim amzdan Azerbaycan; Ermenistan asndan ise diasporadr.

IRAK
Irak ile ilikilerde de ok hzl gelimeler yaanyor. Hkmetler dzeyinde hzl trak, imzalanan onlarca anlama, Irak-Trkiye ilikilerinde istikrarl bir gelimenin kaplarn ayor gibi

SURYE
Suriye ile karlkl vizeler kalkt, iki lke arasnda zellikle Abdullah calan sorunu bertaraf edildikten sonra tedricen gelien ilikiler, ok hzl aamalar kaydetti. yle ki, Babakan, iki lke hkmetinin arada srada ortak toplantlar yapacan bile aklad! Ankara bu son sreten nce de, bilindii gibi, Suriye ile srail arasnda da yar gizli diplomasiyle arabuluculuk almalar yapm ve iki lke arasndaki atmac iklimin yumuamasna yardmc olmaya almt. Ancak bu arabuluculuk almas, tam olarak Ankarann amalad hedeere ulaamamt. Fakat bu almann en nemli rn Ankara-am yaknlamas oldu.
14
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

ERMENSTAN
Ermenistan ile de srdrlen gizli diplomasi sonucunda, iki lke arasnda ilikilerin iyiletirilmesine ynelik protokoller imzaland. Gl Erivanda, Ermenistan Cumhurbakan Serj Sarkisyan, Bursada ma seyretti. Snr kapsnn almasn da ngren protokoller, iki lke meclislerine sevk edilecek ve onay bekleyecek. Protokoller her iki lke iin ciddi ve yeni bir dnem balangcn ierdiklerinden, imdi nmzde bekleyen meclis(ler)ten geme srecinin yeni karlkl diplomatik ve siyasi ataklara sahne olmas doal karlanmal. phesiz bu ksa srecin istenmeyen srpriz bir sonula

RAN
ran-Trkiye ilikileri en zor ilikilerden biridir. AKP ktidar, rann nkleer gce sahip olmasn normal karlamaktan te, destekliyor. Ortadouda tek nkleer g srailin dengelenmesi Ankarann rotas. phesiz bu politika, eer Ortadouda nkleer silah istenmiyorsa, bu srail iin de geerli olmal, hakl zeminine dayanyor. Ankarann, ABD ve Avrupann ran zerindeki basklar zerinde hissedecei aktr. Ankarann Bat ile ran arasnda nasl bir denge tutturaca, d politikann ana mihverlerinden biri olacaktr. Bu politik almlarda phesiz Yunanistan ve

Kbrs Rum Kesimiyle ilikiler de, ileride yerini alacaktr. Ama nasl; bunu zaman gsterecektir.

Davutolunun Komularla Sfr Sorun Politikas

Davutolunun, komularla sorunlar mmkn olduunca sfrlamak ve ok ynl ilikiler gelitirme politikas, znde dorudur. Trkiye yksek ekonomik potansiyele sahip olmasna ramen, bu potansiyelini komularyla en alt dzeyde paylaabilmektedir. Oysa eyann tabiat gerei, lkelerin komularyla ilikisi en yksek dzeyde seyretmelidir. Trkiye yllarca bu eliki iinde yaamtr. Dier lkelerin komularyla sahip olduu ekonomik ilikilerle, Trkiyenin komularyla ekonomik ilikilerini kyaslarsak, sanrm bu elikinin hem derinliini hem de lke zararna nasl ilediini grrz.

Ahmet Davutolu Kimdir?

1959 ylnda Konyada dnyaya geldi. 1984 ylnda Boazii niversitesinde Ekonomi ve Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler blmlerinden mezun oldu. Yksek lisans derecesini Kamu Ynetimi, doktora derecesini de Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler dalnda Boazii niversitesinde ald. 1990-1995 yllar arasnda doentlik unvann ald Malezya Uluslararas slam niversitesinde retim yelii yapt. 1999 ylna kadar Marmara niversitesinde alt. Bu yldan itibaren 2002ye kadar Silahl Kuvvetler Akademisi ve Harp Akademilerinde misafir retim yesi olarak ders verdi. 19992004 yllar arasnda Profesr unvan ile Beykent niversitesinde, niversite ynetim kurulu yelii, senato yelii ve Uluslararas likiler Blm Bakanl, Marmara niversitesi Uluslararas likiler Blmnde de misafir retim yelii yapt. Ahmet Davutolu, dnemin Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer ve Babakan Abdullah Gln 17 Ocak 2003te birlikte aldklar ve 18 Ocak 2003te Resm Gazetede yaymlanan kararla bykeli olarak tyin edildi. Ayn dnemde kurulan 58. Hkmette Babakanlk D Politika Badanmanl grevini ald ve 59. Hkmet dneminde de ayn grevini srdrd. 1 Mays 2009 tarihinde gerekletirilen kabine revizyonunda Dileri Bakan olarak atand.

Trk D Politikasnda Etkili sim: Ahmet DAVUTOLU

Bu d almlarn mimarnn, Dileri Bakan Prof. Ahmet Davutolu olduunu biliyoruz. Stratejik Derinlik kitabndaki tezlerinin aktif uygulamasn gryoruz. Davutolu, bakan olmadan nce de, danman olarak, alm politikalarn balatm, Afrika ile Trkiyeyi yaknlatran politikalar izlemiti. Trkiye d politikasn, salt en gl bakentlere odakl/baml olmaktan kurtarmak ve ok ynl aktif ilikiler gelitirerek lke yararn en oklatrmak, phesiz ki desteklenmesi gereken Trkiyenin komularyla sorunlarn bir dncedir. Afrikaya yneli iyi sfrlamas ve ekonomik (ve dier) ilikilerini st dzeylere ykseltmesi bir seimdi. Bu deneyim kazandrd; olas mdr? phesiz byle bir olassonuta lkenin Afrika ile ekonomik lk, ancak, lkeler arasndaki sorunilikileri artt gibi, Afrikadan allarn byk bir hakkaniyetle zlme nan destek Ankarann olaslyla doru Birlemi Milletler orantldr. lkelerin ABDnin Iraktan kamuoylarn tatmin Gvenlik Konseyine girmesini salad. edici olmaldr. lekiliyor olmas Davutolunun kriz blve blgede istikrar keler hakszla uramlk duygusunu gelerinde ana arabulucuistemesi, iki lke yaamamal, taraar luk rolne soyunma poliiin onurlu, kabul arasnda doal tikas, Filistin Sorununda bile belirleyici olabilme yeni ilikilerin de edilebilir olmaldr. rnein Birinci iddias, phesiz yer yer zeminini hazrlyor. Dnya Sava sohayalci beklentilere yol nunda Almanyaya amaktadr. Trkiyenin onur krc bir bablgeyle ve blge lkeleriyle tarihsel r dayatlmasayd, kinci Dnya ilikisi, bu giriimlere g vermek- Sava olmayabilirdi gr yaygn te ve cesaretlendirmektedir. Ancak kabul grmektedir. Bar anlamabyk sorunlar zc arabulu- s, ikinci byk savan tohumlarn culuklarda baarnn, ancak arka atm, adeta yeni savan anlamas planda gl ekonomiye sahip ol- olmutur. Bu adan, uluslararas ilimay da gerektirdii unutulmakta- kilerde kkl sorunlar ancak onurlu dr. Trkiye ile Ermenistan arasnda anlamalarla zlebilir. svirede protokollerin imzalanmaatmal konulara nasl yaklamas srasnda, iki dileri bakannn l? srailin politikas, bu soruya tam arkasndaki heyetin hepsi, dveli olumsuz bir rnektir. Ayn zamanmuazzamann ta kendisiydi! Nite- da, Filistinlilerin de, her ne kadar kim Ankarann sraille yaad po- mazlum durumda olsalar da, sraile litik gerilim, Trkiyenin arabulucu- ynelik sorun zc yaklatklaluk roln bitirmitir. Bu gerilimde, rn sylemek zordur. Ancak, birinci AKP ktidarnn slamc karakte- derecede sorumluluk, byk askerinin glgesini grmemek mmkn ri gc ve dominant rol nedeniyle deildir. sraildedir.

Derin atmal sorunlara nasl yaklalmal? birliki, zmc, atmay yumuatc... Derin dondurucuya girmi, sava potansiyeli tayan, zmszle mahkum edilmi ve alt dzeylerde seyreden ilikileri, iyi niyetlerle canlandrmak, taraar iin yararc yeni yollar amak mmkndr. Krizlerle kilitlenmi sorunlar, hem blge hem taraar iin istikrar salamyor ve d mdahalelere ak bir zemin hazrlyor. Her iki durum da, lkeler aleyhine sonular retiyor. Bu atma odaklarna veya sorunlarna, iyi niyetle ve karlkl ok ynl yararlar retecek ekilde zmc yaklam, dorudur.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

15

TALYA

AVRUPADA YEN DNEM TRK DI POLTKASININ ALGILANII

Valeria Talbot
Son yllarda Trkiye, Ortadou blgesi ile ilikilerinde yaad uzun bir kopukluk dneminin ardndan bu blgedeki komular ile ilikilerinde daha aktif bir d politika izlemeye balamtr. Ayrca AK Partinin dier mslman lkelerle gelitirdii iyi ilikiler Trk D Politikasnda izlenen izginin Ortadou eksenine kaymasna yardmc olmutur. Dier yandan, stratejik ve ekonomik ilikiler ile enerji kaynaklarna duyulan ihtiya, Trk D Politikasnn kimi zaman ABDnin blgeye dnk karlar ile uyumamasnn da etkisiyle, bamsz bir Ortadou politikasnn izlenmesini zorunlu klmtr. Ahmet Davutolunun Dileri Bakan olarak greve balamasnn ardndan Trkiye, blgesel ilikilere ve sorunlara daha fazla kanalize olmaya balamtr. Bunun yannda Ortadouya dnk giriimlerde ekonomik ilikilerin boyutu gnden gne daha fazla nem kazanmaya balamtr. Nitekim bugnlerde Ortadou lkeleri ile yaplan ticaret, AB pazarlarndan sonra Trkiyenin ikinci byk ihracat kapsn oluturmaktadr. Trk D Politikasnn yeni dinamikleri Ortadou blgesinin tesine uzanmakta ve Kafkaslar ile Kbrs da kapsamaktadr. Trkiyenin kendi inisiyatifiyle blgesel krizlerin zmnde arabulucu olmay istemesi (srail-Suriye, srail - Filistin Bar Sreci, Kafkaslarda yaanan krizler) Ankara iin olduu kadar, Batl mttefikler ve geni lekte dnldnde AB iin de nem arz etmektedir. Trkiyenin AB yeliine giden yolda stlendii blgesel roln glendirilmesi, ABnin uluslararas politik aktr olma arzusuna katkda bulunabilir, blgesel krizlerin zmnde sahip olduu kapasiteyi artrabilir ve Avrupaya enerji arznn gvene alnmasna yardmc olabilir.

lkeler arasndaki ana sorun, yllar iinde birikim ile gerekten kkleiyor, kk salyor. Tam kk sorun olup kyor. zlmez bir nitelie brnyor. Ayrca, kk sorun, evresinde yeni yan sorunlar oluturarak geliiyor, byyor! Kk sorunu belki de hi zemeyebilirsiniz, ancak evresindeki buzullar zmek iin aba harcayabilirsiniz. Kk sorunun gelimesini ve beslenmesini engelleyebilirsiniz, dahas belki de kk sorunu kendi ekirdeinde dondurup kltebilirsiniz. nsan beyni ve bedeni bile, tkal damarlar ve rettii sorunlar, evresinde yeni klcal damarlar reterek ve evresinin kanlanmasn, beslenmesini ve canlanmasn salayarak aabiliyor! Bakmsnz, kk sorun (tkal damar) dumura uram, evresinde oluan yeni hayatsal faaliyetler onu kozasna hapsetmi veya kk sorunu gereksiz klm veya zaman iinde kendiliinden zmler retebilmi. Hayat, yani biyoloji, her zaman ve durmadan, yaamak iin yeni yollar, aralar bulup buluturur. Ama, sorunu amak ve yaam srdrmektir. nsan dncesi de aslnda yaamn, yani biyolojinin en nemli parasdr. Ama insan beyninin bir amaz vardr: durumu kabullenme, koullara boyun eme, ortama ve var olana byk uyum gsterme. Toplumlar, lkeler gibi byk organizmalar ve ok katmanl kurumsal yaplar, beynin bu uyum yeteneini daha da hzlandrmaktadr. Aslnda beynin uyum kapasitesinin bykl, bireyin genel anlamda hayatta kalmasn salamaktadr. Ama paradoksa bakn ki, uyum nitelii, sorunlara da boyun emeyi beraberinde getirebilmektedir. Sorunlar oluruna ve tarihsel akna brakmak bunun sonucudur. Bu durum ancak aktif

giriimlerle alabilir. Kklemi sorunlarn zerine gidilmezse, bymeleri engellenemez.

Katlama Deil Daha Yumuak likiler Dnemi

Trkiyenin komularyla ilikilerini en st dzeye ykseltme politikas, en doal hakkdr. sel nedenlerle ve blgesel olarak bakldnda, biz hep onlarla birlikte yaayacaz. Trkiyenin Suriye, Irak ve ran ve dahas Ermenistan ile yakn ilikiler kurmasnn, tarihsel, kltrel temelleri vardr. Suriye en az sorunlu olduumuz lkedir. Krt Sorununda ortaklk iki lkeyi yaknlatrcdr. Irak da Suriye ile benzerdir. Ancak byk petrol rezervleri, Irak uluslararas arenada kavga konusu yapmaktadr. ABDnin Iraktan ekiliyor olmas ve blgede istikrar istemesi, iki lke arasnda doal yeni ilikilerin de zeminini hazrlyor. Yeni bir aama vardr Irakta. Bu dzeyde PKKnn ilikileri bozucu ve ypratc faaliyetlerine yer yoktur. Bu durum, bir yl iinde, PKKnn Iraktan Trkiyeye ynelik faaliyetlerinin sona ermesi zorunluluunu douruyor. PKKllarn geri dn srecini bu balamda dnmek gerekir. Eer bu saptama doruysa, Krt Sorunu, giderek d destek ve balantlarndan biraz soyutlanacak ve daha ok isel bir sorun niteliine brnecek demektir. Ermenistanla imzalanan protokoller phesiz, zellikle Azerbaycan asndan sorunludur. Ankara, Azerileri yattrmaya ynelmitir. Azerbaycan bizim dostumuz. Bir millet, iki devlet gerekten iyi bir tanmlama. lkeler arasnda sorgusuz sualsiz ve nyargsz bylesine dostluklarn olmas heyecan vericidir! Azeri kar-

16

STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Trkiye, zgn karlar ve ar sorumluluklar olduunu hatrlamaldr.

delerimizin, Trkiye-Ermenistan yaknlamasndan ihanet duygularna kaplmasn da bu adan anlayla karlamak mmkndr. Ancak olaya daha geni bir zaman diliminden baklmal. Ermenistann hem Trkiye hem Azerbaycan ile dmanlk mertebesindeki kk-ana sorunlarn zebilmek belki de yeni denenmekte olan bu yolla mmkndr. Azeri topraklarnn igaline son vermedike, Trkiyenin Ermenistan kapsn kapal tutmas, sorunu katmerletiriyor. Hem Ermeni-Azeri ilikilerini, hem de Trkiye-Ermenistan ilikilerini giderek daha da arlatryor. Kk sorun-larn buzullamasna, katlamasna yol ayor. Katlama, dmanlklar bytyor, Trkiyenin zerinde uluslararas basklar arttryor. Sonuta, eski politika, Trkiye ve Azerbaycann sorunlarn zmeye hizmet etmiyor. Bu kat politikalarn Ermenistann yalvarmasna yol aacan beklemek gereki olabilir mi? imdi Trkiye ile Ermenistan arasnda yeni durum, yeni ilikiler ve politikalar a yaratacaktr... Soykrm sulamasnn zleceini beklemek safdillik olur. Ama yeni ilikiler, soykrm sulamasn daha ynetilebilir klma potansiyeline sahiptir. Trkiye-Ermenistan ilikilerinin gelimesi, Azerbaycan-Ermenistan ilikilerinde ve sorunlarn zmnde katlama deil daha yumuak ilikiler dnemi balatacan varsaymalyz. Eyann doasna, bu uygundur! Blgede sorunlarn, atmac deil ibirliki modellerle zlebilmesinin yolu alyor. Doru olan budur. Davutolunun bu yaklam Trkiyenin kendine gvenini de gelitirecek, Kafkasyada lkeler arasnda ekonomik ibirlii arttka, byk devletlerin kriz odaklarna kkrtc ve kendi yararlarna mdahaleci politika alanlar da doal olarak snrlanacaktr. Bu politikalar Trkiyeyi blgesel olarak bytebilir. Bunu bir emperyalist byme olarak grmek yanltc olur. Buradan yle bir sonu kmasn ummak ve beklemek daha gereki olur: Blgesel olarak, lkelerin yararlarn en oklatraca bir ilikiler a ve btnl. Kendi yaadklar blgede d mdahaleleri en aza indirme olasl. Geliecek bir lkeler aras bar a dnyada bara byk katklar salayabilir. Hedef, bu olmaldr, yoksa lkelerin bencil karlar deil. Krt Meselesinin byle bir ortamda ynetilebilirlii, daha kolay ve sorunsuz olabilir. Trkiye zellikle komularyla sorunlarna artk byle bir stratejik dnce ile ve nc bir konumla yaklatka, ulusal yarar en okla-

tracaktr. phesiz burada nemli olan, Trkiyenin sorun zerken, durmadan verici, karsndaki egolar ve ulusal benlikleri durmadan doyurucu davranamaz. nk o takdirde burada da doyurulmas gereken daha byk ulusal benlik boluklar ortaya kar ki, ite esas o zaman sorunlar ynetilemez olurlar... HIRVATSTAN

TRKYENN BLGESEL G OLMA BALAMINDAK TASVR

Senada Selo Sabic
2009 ylnn Kasm ay itibariyle Trkiyenin gndemini, iki d politika konusu megul etmektedir. Birincisi, Trkiye ve Ermenistann hemen hemen bir asrdr gergin olan ilikilerini normalletirmek adna imzalanan 10 Kasm 2009 tarihli antlamadr. Bu balamda sz konusu antlama, Osmanl devletinin 1915 ylnda Ermeni halkna kar iledii katliamlar ve Trkiyeye gl kardelik balaryla bal Azerbaycan ile Ermenistan arasnda yaanan, u an iin dondurulmu Dalk Karaba sorununun glgesinde kalmtr. 10 Kasm 2009 tarihli Zrih Antlamas iki lke arasnda atlmas gereken zorlu admlarn yalnzca ilk basaman oluturmaktadr. Bu balamda her iki lke, antlamaya kar kan gl muhalefetlerine ramen, sz konusu abalarn baarl olabilmesi iin karlkl iyi niyet ve samimi yaklam devam ettirmelidir. Nitekim antlama yalnzca iki hkmetin parlamentolar tarafndan onaylanarak kaderine terk edilmemelidir. kincisi, talya ve ABDnin de katlmyla gerekleecek NATO askeri tatbikatndan srailin dlanmasdr. 2008 ylnn Aralk aynda gerekleen Gazze operasyonlarna kadar, Trkiye, srailin Ortadoudaki en sadk ve gvenilir mttefikleri arasnda saylmaktayd. Ancak Trkiyenin sz konusu operasyonlar ar bir dille eletirmesi zerine iki lke ilikilerindeki yaknlk yerini gerginlie brakmtr. Trkiyenin blgesel g olarak ortaya kma abalaryla birlikte dnldnde bu durum srpriz bir nitelik tamamaktadr. Trkiye bu balamda kendi zgn politikalarn gelitirmeli ve geleneksel mttefikleri bile olsa, bu lkelerin karlarn tekrar dillendirmekten vazgemelidir.

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

17

EKONOM - POLTK

YEN DNYANIN EKONOM POLT

Byk oranda yeniden kurulan dnya sistemin btn malzemeleri nmzde durmaktadr. Bu malzemeden hangi kalitede nasl bir yapnn kacana karar verecek aktrler arasnda son asrda ilk defa Trkiye de var.
Do. Dr. brahim ZTRK Marmara niversitesi ngilizce ktisat Blm retim yesi

VE TRKYENN TARHE DN

0. yzyln bitmesiyle birlikte o aa ait olan birok ey de artk geride kald. Kardklarmzdan ziyade istikbalde bekleyenlere odaklanmak tarihin akna daha uygun olsa gerek. 19. yzyln sonlarnda, 1890l yllarda Amerikan Patent Enstits Bakan, Yaplacak btn krl iler bitti, btn icatlar yapld anlamnda laar ediyordu. Yani yeni frsatlar kalmadndan, giriimciliin adeta sonuna gelindiinden dem vuruyordu. Gnmzde de birok irketin iadamlar arasnda bu ynde ikayetler mevcuttur. Aradan geen bir asrdan fazla zaman gsterdi ki, aslnda o zaman daha yolun bandaymz. imdi 21. yzyln banda gelecee nasl bakmalyz? Her ey geen yzylda yapld, at alan skdar geti. diyenlerden mi olacaz, yoksa her ey istikbalde diye kollar bir daha svayp gelecee yle mi bakacaz? Bu tercih, tmyle kendimizin, irketimizin ve devletimizin ne yapmak istediine gre
18
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

ekillenecektir. Yeni dnemin farkna varanlar ve yeni meydan okumalarla yzleecek cesaret, donanm ve iradeye sahip onlalar gelecee odaklanacaktr. Bu kesim, Sana sylemek istediim en gzel sz, henz sylemediim szdr noktasnda olup, byk randevularn bizi beklediine gre konum almaktadrlar. Tersi durumdakiler ise tedrici bir izmihlalin penesinde, sulayaca bir gnah keisi bulmakta gecikmeyecektir. Kendi hikyesini abartp milletin ve lkenin hikyesi olarak satmaya alacak ve Nerde bu devlet, nerde bu millet? diye yaknacaklardr. Oysa gerek udur ki; tabiat boluk kabul etmekte, ken irketlerin, kaybolan deerlerin yerini bakalar, hatta daha etkin olanlar doldurmakta ve tarihin katar bu ekilde devam etmektedir. Evet, gemite yaplamayan ve ertelenenler elbette kiilerin, irketlerin ve devletlerin yakasn kolay kolay brakmaz. Bu bedel belli bir sre den-

mek zorundadr. te yandan nde gidenler bu avantajn kaptrmak istemez. Neticede arkadan gelenler iin yaknsamak kolay olmaz. Ancak tarih de byle akp gitmemektedir. Tarihi kader milletlerin avularnn iinde deildir ve bu ak murat ettikleri gibi kontrol edemezler. Bu yaznn ana kri udur: imdi byk oranda yeniden kurulan dnya sisteminin btn malzemeleri nmzde durmaktadr. Bu malzemeden hangi kalitede nasl bir yapnn kacana karar verecek aktrler arasnda son asrda ilk defa Trkiye de var. Yol ince ve uzun, hibir ey de kesin deildir. Her balang bir sona doru, her son ise yeni bir balangca doru kap aar. Tarihe yaslanp, zgven devirip, zgl arln harekete geirip, uzun tarihin derslerini aktif olarak devrede tutarak, yani tam teyakkuz halinde ve donanml bir ekilde mutfakta yer almak gerekiyor.

zerinden dnyaya baaryla pazarladrlar. ABD srf aydn beyinlerini istedii dorultuda maniple etmek iin byk kurumlar ve takmlar oluturdu. Bunun en arpc itiraflar son zamanlarda Jonh Perkinsin Bir Ekonomik Tetikinin tiraar adl ciltlik roman-kitabyla geldi. Burada sadece bilinen gerekler biraz daha arpc ve birincil elden gelmi oldu.

mparatorluk Bretton Woods Sisteminin zerine kyor

Neticede ABD, az tasarrua ok tketmenin mmkn olaca sanal bir cennet yaratt. Bu imkn ABDyi srekli olarak bir aymazla ve atalete srklerdi. Geldiimiz aamada ABD, bte aklar, cari aklar, tasarruf aklar nedeniyle tam bir kmaza girmi ve bu hegemon gcn sz konusu sorunlar bakalarna ihra etme kapasitesinin sonuna geldii grlmektedir. Bunun en arpc iaretleri nlenemez kyle dolar cephesinden gelmektedir. Dnya karlksz baslan ve saklama deeri kalmayan ABD parasndan kayor. mparatorluklarn ykl nce parasndan balar. Son kriz, ABDnin krizini de son kez dnyaya

Dnn Sonu, Yarnn Balangc

Geen asrn modelleri, sektrleri ve btn bunlara bal olarak dnya sisteminin siklet merkezi byk bir kaymaya uruyor. II. Dnya Savann galiplerinin kurduu Bretton Woods dnya sistemi ve bunun arkasndaki kurumlar artk pek almyor. Bu sistemin aya vard. Ticarette; Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas GATT (DT); kalknmada; Dnya Bankas (DB) ile kresel demeler ve nansal akmlar konusunda; IMF. Sistemin parasal mimari ayanda altna endeksli dolar kurgusu, 1970li yllara kadar etkin altktan sonra yerini tmyle karlksz itibari paraya brakt. Bu boluu doal olarak Byk Savan galibi ve hegemon bir imparatorluk olan ABD doldurdu. Paras rezerv para olarak kabul g-

Geldiimiz aamada ABD, bte aklar, cari aklar, tasarruf aklar nedeniyle tam bir kmaza girmi ve bu hegemon gcn sz konusu sorunlar bakalarna ihra etme kapasitesinin sonuna geldii grlmektedir
ren yani sadece al-veri deil ayn zamanda yatrm saikyla da tutulan dolar sayesinde ABD tam bir kresel smrge kurdu. Para basp btn aklarn kapatp borlarn derken, dnyadan net refah transferine neden oldu, dnyaya isizlik, durgunluk ve gelir kayb ihra etti. Btn risklerine ramen Amerika kontrolnde bulunan szde kredi ve derecelendirme kurumlarnn kaytlarnda ABDnin notu hep triple A yani en yksek not olan AAA olarak geti. Bunu dnyadaki besleme ve zgven sorunu olan ekonomistler pazarlamay denedii ve byk oranda da baarl olduu bir operasyon olarak kaytlara geecek gibidir. Sfr riskli diye pazarlanan ABDye yatrm yapan insanlarn trilyonlarca dolar ksa bir zaman zarfnda ABD tarafndan i edildi ve her iastan sonra btn bunlarn zerine su iin denildi. Geldiimiz aamada ABD Bretton Woods sisteminin yeniden kurgulanmas gerektiini bu yzden kabul ediyor. IMF deiiyor, G-20 eklinde daha katlmc, daha yatay ilikilerin geerli olduu bir dnya ynetim
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

19

kurulu oluturuluyor. Bu ncl sayesinde ABD imdilik bu ynetim kurulunun bakanln srdrecek gibi grnrken, masada aslnda ii gtrecek in gibi baka ak sallarn olduu grlyor. Dnya yeni bir ortak para birimine geiin, yeni bir kresel merkez bankas ihdas etmenin, sermaye hareketlerine ortak bir terbiye sitemi getirmenin arayna girmi girmitir. i Sanayilemi luda keler Douda Kazanp, Bak tda Yemek stiyor: Batda iktisadi kalknmada bir doyum noktasnda gelindi. Ara tk demograk yap iktisadi n kalknmann dinamizmini baltalyor. Yal bir nesil ok pahal bir salk siteminden nlik sosyal gvenlik siteminin altn oyuyor, az sayda alma ok alma, sayda kiiyi nanse etmek zorunda kalyor. Aile deerleri ve neslin devam gibi kayglar asndan byk bir llemeye maruz kalan birinci ve ikinci sanayi devriminin aktrleri, nfusu yenileyecek mekanizmalara sahip deiller. Tuzlanan tarm topraklar gibi, ar bencilleen, bireyleen, yalnzlaan ve yabanclaan insan da istenildii zamanda yeniden baa dndrlemiyor. evresel tahribat ve bakir sektrlerin yokluu sermayenin, teknolojinin ve know-hown ss olan bu lkeleri adeta ie yaramaz kymetli bir hazine ile ba baa brakm durumdadr. Bu yzden Bat, yeni frsat corafyalarna ge zorlanyor. Evet, sanayi Batdan ge balad. Batnn hede, baka ucuz yerlerde retip, markay, moday ve deer zincirini koruyup, buradan elde edilecek artkla sosyal gvenlik sistemi aklarn ve isizler
20
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

ordusunu nanse etmektir. Zengin lkeler retimi devrettii lkelerde know-how, organizasyon kapasitesi ve dier benzer stnlklerini kullanarak katma deeri en yksek alanlardaki hizmet sektrlerini ele geirmek istemektedirler. Unutmayalm ki, retim bir ekonominin yzde 25ini tekil ederken, bu byklkteki bir retim GSMHnn yzde 75ini tekil eden bir hizmet sektr yarat yaratmaktadr. Bu sre mevcut haliyle sanayilemi lkelere byk lke bir kader pc olarak durmaktadr. Zira bu makt sayede evre ve insana zarar veren kirli retim alanlar uzaklara g gnderilmekte tedir. Bylece bi bir yandan bura buradaki moda, marka, deer zinciri de zerinden katma deer kontrol edilerek ieriye ekilecektir. te yandan fakir lkelerin en ucuz retim faktrleri ile bu lkelerde hayata geirdii katma deeri yksek hizmet sektr rnleri ise gelir dalmnn ok bozuk olduu bu lkelerdeki en zengin kesimin tkenmek bilmeyen tketim haz ve itahna alm olacak. Bu sreler alveri merkezleri, lks otel zincirleri, bankaclk ve sigortaclk kesimindeki hamlelerle kendini gstermektedir. Son olarak da zengin lkeler, fakir lkelerin teknik, tecrbi, mali aklar nedeniyle yatrm yapp iletemedii yksek karl bakir sektrleri ele geirerek iletmek istemektedir. letiim sektrlerinden sonra son olarak da elektrik retim datm, petrokimya gibi rnekler son zamanlarda revatadr. Bu aamada durumun alan ve veren asndan son derece memnuniyet verici olduunu ve ortak bir kabule dayandn sylemek gerekiyor. Yani iki

Tuzlanan tarm topraklar gibi, ar bencilleen, bireyleen, yalnzlaan ve yabanclaan insan da istenildii zamanda yeniden baa dndrlemiyor.
taraftan da ekim mekanizmas devrede olup, itme ve ayrma mekanizmas imdilik uzaklarda durmaktadr. Zamannda her naslsa kendisi yani lkesi ve halk iin gerekli gzel ileri yapamayanlar, imdi bunu bakalarndan beklerken, sree katt katma deer az ve pazarla tabii nitelikte olduundan, ortaya kan katma deerin byk bir ksm da doal olarak transfer edilmektedir. Ykselen Sektrler: Hzla tketilen fosil kaynaklar nedeniyle srdrlebilir enerji kaynaklarnn temini bu an kritik konusu olacak. Gne, su, rzgr, termal bata olmak zere yenilenebilir tm enerji kaynaklar bir kez daha revata olurken, sorunu zecek teknolojik tabanl icatlar byk bir nem arz ediyor. Yine evre tahribatnn gelip vard yer, kresel iklim dengesizlikleri olup bunun ilk ok dalgalar hemen her corafyada yaanmaktadr. Bu meyanda evre, yeniden dnm, enerji, biyo ve nano-teknolojiler ve salk sektrleri yeniada nemini artan oranlarda koruyacak gibidir.

Douda Kurulan Dnyaya Trkiye Fransz m Kalacak?

Buraya kadar srdrlen analizden anlalaca zere yeni kurulan dnyann arlk merkezi Dou olacaktr. Kaynaklar, bakir sektrler, demografik frsat penceresi, alm gc artmakta olan byk pazarlarn varl gibi birok kstas bu srecin kesinliine iaret ediyor. Peki, bu Dou acaba hangi doudur? Trkiye asndan bu sorunun cevab ksaca, Kaba softa bir batclk adna bir asrdr haritamzdan kesip attmz ve Ankarann dousunda kalan dnyadr eklinde verilmelidir.

Trkiyenin yapmak istedikleriyle dnyann gidiat rttnden, bu gelime Ankaraya asrlk birok sorununu zme imkan sunmaktadr.
Ve imdi iki asrdr bir trl tanyamadmz ve pek de bir ey renemediimiz Bat ile birlikte Trkiye de yzn bu yeni kurulan dnyaya eviriyor. Bir farkla; Trkiye Douyu tanmyor. Doulu olduu halde bu kimliini srarla reddetmi, Douyu unutmu, hatta hafzasndan silmi, imdi belki Douyu, Batdan renmek gibi inanlmaz bir aresizlik iinde kalm durumdadr. Bu hafza kayb nedeniyledir ki; Trkiyenin yeterince Rusya, in, Hindistan ve Japonya uzman yoktur. Var olanlar ise arlkl olarak Batlnn kendi penceresinden yazp ettiklerini ngilizce kaynaklardan tercme etmektedirler. Bunun adna kukusuz lke uzmanl denmez. Olsa olsa bu lkeleri Batllarn nasl grdnn bir takibi olur. En tehlikelisi ise tercmeye dayal bu uzmanln farknda olmadan sonunda kiiyi bakalarnn grlerinin ve karlarnn avukatln yapar bir ala itme ihtimalidir. Konuya dnmek gerekirse, Asyann giri kaps olan Trkiyenin yeni kurulan bu dnyaya hazrlanmas, bir kez olsun dnyadaki byk frsatlar tk nefes arkadan takip etmeyip, iinde yer almas, hatta nclk yapmas gerekiyor. Trkiyenin ans udur: Gerekten Trkiye sadece cora konumu ve stratejik-jeopolitik konumuyla deil, ayn zamanda medeniyet tecrbesiyle de bu iki dnya arasnda bir amalgam ve kpr konumunda. Ayrca Balkanlardan Krfeze ve oradan Kafkaslara kadar olan Rusya, ran ve Msr da iine alan yaklak 800 milyon nfuslu blgede piyasa ekonomisine dayal retim ekonomisini kuran, imalat sanayini eitlendiren, rekabeti klan, bunu en gelimi pazarlara ihra eden yegne lkedir. Bir baka ifade ile ne Msr gibi geri kalm ucuz bir emek deposu, ne de Rusya gibi emtia ve silah retimi gibi snrl ve dar bir alana skp kalmtr. Ayrca bu yeni kurulacak dnyada Trkiye balca paydalarla atan deil, ortak akl ve sinerji reten bir kvama gelmeyi baarm, Trkiyenin yapmak istedikleriyle dnyann gidiat rttnden, bu gelime Trkiyeye asrlk birok sorununu zme imkan sunmaktadr. te bu noktada Trkiyenin potansiyelini aa kartmann temel artndan bahsedilebilir. Trkiyede Souk Sava yaplanmalar tasye edilmelidir: Her eyden nce gemite bizi komularmzla papaz eden Souk Sava dnemindeki byk kandrmaca bitmeli. Bu kandrmaca ksaca udur: Lafa gelince Mustafa Kemalin yurtta sulh, cihanda sulh temennisine bolca gnderme yaplm olmasna ramen, Trkiye gerekte btn komu corafyalarndan kopartlmtr. Oysa lkelerin kaderi byk oranda bulunduu yakn corafyada yazlr. Trkiye Souk Sava dneminde kaderini yakn corafyadan kopartp baka ktalarda arad. Komularyla dostluk da ticaret de yapmad. Bir kazan-kazan oyunuyla ortak pastay bytmek adna, gitmedii, grmedii, mal satmad ok uzak dostluklar adna yakn evresiyle olan btn ortak zeminleri yok etti. Avrupada AB, Amerikada NAFTA, Asyada ASEAN gibi blgesel iktisadi bloklar aracl ile blgesel kader gergef gibi rld. retimde, ticarette ve nansta byk bir btnlemeye gidildi. Bloklar ii ticaret, toplam lke ticaretinin yzde 70ini buldu. Trkiyenin komularyla sfr noktasnda gelen ekonomik ilikileri greceli olarak ran-Irak sava ve sonrasnda Amerika tarafndan tahrip edilen Irakn inasndaki zaruretler tetikledi. imdilerde dnyann deiimini ve Trkiyenin buna ayak uydurma abalarn Amerikan projesi olarak yaftalayanlara, 1950den beri kendi kontrol ve idarelerinde olan yaplanmann kimin eseri olduunu sormak gerekiyor. Ksaca sralayalm: (i) Trkiye ABDnin, Ermenistan

Rusyann Souk Sava orta olduu halde Trkiye Ermenistann iddialarna karlk Rusya nezdinde deil, stratejik mttekinin nezdinde Washingtonda lobicilik yapmak ve milyarlarca dolar samak zorunda kald. (ii) NATOya alnmasna kuru vaatlerle destek verdiimiz Yunanistan ile aramzda olan sorunlar zmeye muktedir olduu halde ABD zmek yerine bunun varl zerinden iki taraf da kullanp en byk silah mterisi haline getirdi. Kbrstaki hakl mdahalesine ramen stratejik ortandan ambargo yedi. (iii) Trkiyeyi hibir silah kategorisinde bamsz hale gelmesinde desteklemedii gibi kstekledi, son be seneye kadar Trkiye silah sanayinde yerli katky sadece yzde 10lara kadar kartabilmiti. Ulusalclarn gitmesinden sonra ise yerli katnn yzde 45lere kadar km olmas manidardr. (iv) Trkiyenin minik komusu Suriye de Bir gecede snr geip bizi igal edebilir olarak pazarland. Dier tarafta halk tarm yaparken, bizim tarafta en uzun snr ve en verimli tarm topraklar maynlarla dendi. Deyen irade ise sonunda Bunlar temizlemeyi bilmiyoruz, NATO yapsn dedi. (v) Trkiyenin en byk alt yap ve ar sanayi hamlelerinde souk sava dneminde dman bellediimiz Rusya katksn grebilirken, byk hamlelerimiz arkasnda Amerikan destei yoktur. (vi) Trkiye her alanda grtlana kadar ABDye baml ve en byk silah mterisi konumunda olduu halde Trkiyenin bu lkeye tek satma ans olan tekstil hazr giyim konularnda ylardr srp giden kotalar dahi aabilmi deiliz. (vii) Trkiyeye turist gnderen balca lkeler arasnda ABD hibir zaman yer alm deildir. Zira bu nemli stratejik mttek gnmzn konjonktrel ulusalclar tarafndan ABDde laykyla temsil edilip tantlabilmi deildir. Uzaklardan baknca Trkiye, pazarlk yapamadan Kore, Sudan, Lbnan ve Afganistan gibi ABDnin skt her corafyada ocuklarn lme gnderen ve bunu
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

21

Trkiyenin yumuak gc; kresel bar diplomasisi, adil blm ve medeniyetler aras diyalog ikliminde ekillendirilmelidir.
kazan hanesine yazmakla yetinen bir lke konumunda grlmektedir. Kt temsile ilaveten haksz nyarglarn besledii bir imaj olarak Trkiye l, deve, dansz, dner-kebap lkesi olarak alglanmaktadr. Bu listeyi uzatmak mmkndr. Ancak yukarda sralananlar, Trk halknn kendi gelecei iin, kendi iradesiyle bir trl doru admlar atamayacan ima eden Amerikan projesi yaklamlar tezinin propagandasn yaparak milli abalar idi edenlerin tarihin yanl yerinde durduklarn gstermeye yeterlidir. Devlet-Millet Barnn Tesisi: Halkmz Trk devletinin, sadece ve sadece Trk milleti iin idare edildiine, idare-i maslahatla ve evet efendimcilie gre idare edilmediine ikna edilebilmelidir. Bunun biricik art milli deerlerimizi mahkm eden, lkemize hizmet etmeyi adeta su gsteren ideolojik dayatmalarn, tepeden kurgulanan ideolojik toplum mhendisliklerinin bitirilmi olmasdr. Trk halk, kadim deerlerimizden koparak yabanclam bir hayat tercih eden dar bir zmreyi mutlu edecek hayat tarzna zorland lde kendini keye sktrlm hissedecek, kalknma yolunda maruz kald ayrmclk ortamnda enerjisini, adanmln aa kartamayacaktr. Bu adan bakldnda dary dman hale getirenlerin, ieride de halk tehlikeli bir ekilde ayrtrdn, stelik bunu kltr ve inan kodlar gibi en tehlikeli dzeyde srdrdn grmek gerekir. Oysa istikbalde nereye varmak istiyorsak bunu mmkn klacak temel art milli mutabakat oluturmak, ortak paydalar bytmek ve bu sayede heyecan ve adanmlk salamaktr. Trkiyenin bu mutabakat yine dnp kurucu irade de aramas gerekir. Kurucu irade bize gre Birinci Trkiye Byk Millet Meclisi ats altndaki katlmc mutabakatta aranmaldr. Yeni Dnyay Kavrayacak Kuatc Bir Felsefe ve Vizyon Gerei: Bunun ad ieride pazarlksz, ayrmsz tam demokrasi ve zgrlk, darda ise yeni dnyann ortak vicdan olup ortak pastay bytp blmektir. eride halkna horozluk yapan, darda ise elin
22
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

ularn baarl bir ekilde payda haline getirmi ve ortak bir vizyonun iine sokabilmitir. Bunun sonucunda kavga ettiimiz bu insanlarla artk ticaretimiz yzde 50ye dayanmtr. Esas hikye ise daha balamad. Libya, S. Arabistan, Irak, Rusya, Kazakistan ve Trkmenistan gibi lkelerden gelen devasa teklier, inaat rmalarmz dnya liderliine tayacak trden.

Sonu yerine
Trkiyenin ieride ve darda oluturduu byk mutabakata ve ortak akla paralel olarak AB bir yk olmaktan km, kresel bir zm orta haline gelmitir. Trkiyenin son dnemlerde krize ramen byk alt yap hamleleriyle byk hedeerden kopmad grlmektedir. Byk bir krizi IMFnin kaplarna dmeden ve ekonomisi kmeden atlatabilmitir. Trkiye (i) mimarisi baaryla atlan ve imdilik 2010 ylnn sonuna kadar geerli olacak sanayi tevikleriyle, (ii) 2007 ylnda tarihte ilk defa kartlan son derece isabetli Ar-Ge yasasyla, (iii) tarmsal havzalarn tespit ve tayinine dayal olarak destek ve teviklerin daha gereki ve rekabeti stnlklerimize uyacak ekilde verilmesiyle, (iv) bylece tarma giriimcilik asnn tutmasyla, (v) devamnda ikinci nesil reformlarn artan bir ivmeyle hayata geirilmesiyle kendi yrme patikasn daha da gelitirecektir.

silah ve IMFnin parasyla dnyaya ii bo kabadaylk yapan dnem kapand. Trkiyenin yumuak gc kresel bar diplomasisi, adil blm ve medeniyetler aras diyalog ikliminde ekillendirilmelidir. Trkiye bir imparatorluk hortlatmak niyetinde deil, yeni bir dnyann ortak akl ve merhameti olmaya aday olmaldr. Olmayan veya gittike klen pastay blme kavgasn deil, bytlecek pastay adil blmeye adaydr. Bu koulun salanmas durumunda, ifade edilebilir ki, yaadmz bu son krizin en byk faydas kresel bir byk yalann deifre edilmi olmasdr. Geldiimiz aamada dnyada gereklerin deil de temenni, beklenti ve kurgulanm senaryolarn ticaretinin yapld anlald. Krizde btn dnyann gz ald. Herkesin boyunun ls alnd. imdi artk gereklerin alnp satld, lkelerin reel potansiyelleri ile ne kaca yeni beklentiler dnemi geliyor. Bu noktada Trkiye emsalsiz bir potansiyelle ne kyor. Ekonomiden d politikaya kadar Trkiye dnyann ortak akl ve byk beklentiler lkesi olarak ne kyor. lk olarak Trkiye ieride milli mutabakatn ilk defa bu kadar eiine geldi. Darda Sevr sendromundan ieride ise yerli smrgecilikten kurtuluyor. Trkiye kazankazan oyununda nce btn komularyla gven ve kardelie dayal olarak kprleri yeniden kuruyor. Yakn tarihte ilk defa Trkiye blgedeki kom-

Balkta Trkiyenin tarihe dn ifadesini kullanmtk. Bununla kastedilen meram artk birka cmleye sdrlabilir: Trkiye blgesine smayp, kresel lee taan byk bir aktr olabilmenin mayasn almaktadr. Trkiye ilikileri salamlatrp Baty arkasna aldktan sonra, yzn artk Asyaya dnmelidir. Osmanlnn yaptnn tam tersi bir byk devran bylece balayacaktr. Bize den evremizde ekim gcmz artrmak ve dnyada da bar ve diyalog eksenini bytp marka millet olmaktr. Dinamik ve blgesiyle retimde, ticarette ve nansta entegre olan Trkiye pazarna Batnn bilgi, deneyim ve know-hown, Dounun da sermayesini ekmek gerekecektir.

Krat Tzmen:

RPORTAJ

AILIMLAR PROVOKE EDLEBLR

likilerimiz Kt Durumdayd
SD Bakanlnz dneminde, zellikle d ticaret alannda birok yenilie imza attnz. Ekonomik alanda hayata geirdiiniz bu politikalarn, gnmz siyasetine etkileri neler olmutur?

Tzmen: Biz aslnda komu ve evre lkeler politikasn tamam ile bir d ticaret stratejisi olarak, adm adm uygulamaya koyduumuz zaman unu grdk: Btn komu ve evre lkeler ile ilikilerimiz son derece kt bir durumdayd. zellikle gemite, Yunanistanla, Bulgaristanla, Rusyayla, Irakla, ranla ve Suriye ile skntl bir dnem geirmitik. Bu lkelerle bizim ya tarihi, ya cora, ya dil ya da kltr bamz var. Btn bu balarn hepsini beraber dndmz z a -

man ok nemli bir platform oluuyor. Bu balamda sz konusu lkelerle ciddi bir ticaret alan oluturmak zere almalar balattk. Hatrlarsnz, bu projeyi ilk ele aldmz zaman Trkiyenin komularyla ticareti toplam ticaretinin yzde 7siydi. Bugn geldiimiz noktada ise komularla ticaret toplam ticaretimizin yaklak yzde 48 ine ulat. Dier deyile nerdeyse toplam ticaretinin yarsn komu ve evre lkelerle yapar hale geldik. Ltfen verdiim rakamlara dikkat edin. 200 milyon dolarlk Yunanistan ticareti ok ksa bir srede 3 milyar dolara, 350 milyon dolarlk Bulgaristan ticareti 4,5 milyar dolara, 400 milyon dolar civarndaki Romanya ticareti 7 milyar dolara, 7 milyar dolarlk Rusya ticareti 38 milyar dolara kt. Bunlarn hepsi bizim dnemimizde oldu. Ayn ekilde ran ile ticaretimiz 1 miyar dolardan 7 milyar dolara, Irak ile olan ticaretimiz ise 50 milyon dolardan 5,5 milyar dolara frlad. Yine Suriye ile yok denecek kadar az olan ticaret hacmimiz, bugn neredeyse 2 milyar dolar zorluyor. Bu durum d politikaya zemin hazrlad. Dolaysyla d ticarette komu ve evre lkelerle yakalanan baarnn, stne komularla sfr sorun politikas oturunca stratejilerimiz sonu verdi ve almalarmz daha baarl bir hale gelmi oldu.

2001 ekonomik krizi ile sarslan Trkiye, 2009 kresel ekonomik kriz ile ikinci defa zor bir snavla yzlemek zorunda kalmtr. Dnyann 17. byk ekonomisine sahip bir lke olarak Trkiye, bir yandan bu krizlere kar ayakta durmaya alrken dier yandan yeni d politika stratejisi ile ekonomik potansiyelini komuluk ilikileri zerinden gelitirme gayreti ierisindedir. Devlet bakanl dneminin ardndan, AK Parti D likiler Bakanln yrten Krat Tzmen ile ekonomi politik zerine konutuk.

Bu Bir Bayrak Yar

SD Yeni greviniz itibariyle, AK Partinin d ilikiler vizyon ve misyonunu nasl deerlendiriyorsunuz? Son dnem Trk d politikas hakkndaki grleriniz nelerdir?

Tzmen: AK Parti i politikada samimi bir alm yaparken d politikada da tm komularyla sfr sorun politikasn oturtmaya alyor. Aslnda bu almalar bizim daha nceden izmi olduumuz bir projedir: Deniz Projesi. Bu esasen Karadeniz, Akdeniz ve Hazar Denizi blgelerinde Trk liras alan oluturmak amacyla balatlmtr. Belirtmek istediim husus, sz konusu yrelerle nce ticari, sonra siyasi balantlar salamaktr. Bu erevede, AK Parti olarak Trkiyenin komularyla sfr sorun stratejisini btn komular ile ekonomik kalknma stratejisine dntrmeye alyoruz. Tabi ki bizden nce bu konuda grev alan arkadalarmzn da birikimlerini daha ileriye gtrerek, lkemizi gzel bir noktaya tamak amac ile yeni greARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

23

Provoke Edenler Olabilir

SD: Bu olumlu tablonun arkasnda, Trkiye Azerbaycan arasnda yaanan bayrak polemiini ve karlkl verilen notalar nasl yorumluyorsunuz? Aliyevin son olarak Trkiyeye uygulanan doal gaz yatlarna zam yapaca dile getirildi. Enerji ibirliinde sknt yaanacak gibi gzkyor Tzmen: Her iki tarafta da bu ileri provoke eden insanlar olabilir. Azerbaycan ve Trkiyenin gemii, geleceini tayin eden ok nemli bir faktrdr. lkelerin birbirileri ile olan tarihi gemilerine bakacaksnz. Azerbaycan ve Trkiye karde lkelerdir. ki millet deil, bir millettir. Haydar Aliyevin syledii gibi bir millet, iki devlet kavram sonsuza kadar yaayacak ve devam edecektir. Dolaysyla insan kendine zarar verir mi? Bizim Azerbaycann karlarna veya menfaatine en ufak bir ekilde zarar vermemiz ya da aykr hareket etmemiz imkanszdr. Bizim zmz bir, szmz bir, dilimiz bir, dinimiz birdir. Trk corafyasnda bu tip almlar yaparken, byle krizler yaratlmaya allacaktr. Biz bu konular arkada brakmak, yolumuza devam etmek istiyoruz. Azerbaycandan gelen milletvekillerini de bu konuda yeterince aydnlattmz dnyorum. Tahmin ediyorum ki, nmzdeki gnlerde onlar da ayn ekilde ilikilerimizi eskisinden de daha iyi hale getirecek hamleleri yapacaklardr. Bu tr olaylar ok endieyle karlamamak lazmdr. Biz yolumuzu, zmz, szmz biliyoruz. Unutmayn, Sayn Babakanmz Azerbaycan Parlamentosunda Karabadaki sorunlar zlmeden hibir adm atmayz demi ve ok mhim bir teminat vermitir.
DI TCARET 2000-2009 YILLIK 2000 HRACAT THALAT DI TCARET HACM DI TCARET AII HRACAT / THALAT HRACAT / GSMH (%) THALAT / GSMH (%)
Son Gncelleme 30.10.2009

vimizde d ilikiler vizyon ve misyonunu ok daha hzl ve aktif bir ekilde srdrmeye alyoruz. Bu bir bayrak yardr! Son dnemde ok hzl gndem deiiklikleri yayoruz. rnein Azerbaycandan lkemize 11 kiilik milletvekili heyeti geldi. Onlar ilk biz arladk. Ayn ekilde Kazakistan Cumhurbakan Nursultan Nazarbayev geldi. Kendisi gelmeden bir gn evvel Nur Vatan Partisi ile gzel bir anlama imzaladk. nmzdeki gnlerde verimli almalar elde edeceiz. Zira partiler arasndaki bu ibirlii gerek genlik kollar gerek parti almalar, gerekse Trk dnyas iin ok nemli bir alma olacaktr. 250 milyonluk bir Trk dnyas vardr. AK Parti, Trk dnyasna ilikin almalarn son derece gzel bir ekilde ynlendiriyor. nmzdeki dnemde, sz konusu ibirliini partiler aras ilikiler zerinden ok daha iyi bir noktaya tayarak, devam ettirecektir.

SD: Sayn Babakana Irak ziyaretinde elik ettiniz. Trkiye ile Irak arasnda eitli konularda 48 adet anlama imzaland. birlii srecini nasl gryorsunuz? Tzmen: Biz Irakta ok nemli bir altyap hazrladk. Blgesel kalknma modeli oluturduk. Hatrlarsanz, bu stratejik ibirlii anlamamz erevesinde 2008 ylnda yaptmz ziyaret esnasnda iki tarafta da ortak bakanlar kurullar oluturulmas ve almalarn bir kabine eklinde devam etmesini kararlatrmtk. Irak ve Trkiye arasnda ileriye dnk nemli almalar var. Trkiyenin yetimi insan kayna ve mhendislii ile Irakn hidrokarbon kaynaklarn birletirerek nmzdeki dnemde ok daha iyi bir almay ortaya koyacaz. Bunlarn arasnda snr kaplarnn saylarnn arttrlmas, demiryolu almalar, otomotiv sanayinde ve tarmda beraber yaplacak almalar vardr. Ksacas, nmzdeki dnemin btn alt yapsn hazrlamtk, artk bu anlamalarla bunlar tamam ile hayata geirilmeye balanacaktr. SD Suriye ve Arnavutlukta vize uygulamas kalkt. zellikle ticaretin gelitirilmesi amacyla baka lkelerle de bu ekilde bir uygulama yaplacak mdr? Tzmen: Bizim amacmz bu corafyada, btn komu ve evre lkelerle vize sorununu en aza indirerek, yolumuza devam etmektir. Bunu yapabilecek gte olduumuza inanyorum. Komu ve evre lkeler de Trkiyeyi bu blgede ok gl, szne gvenilen, gndem tayin eden bir lke olarak gryorlar. Trkiye ile beraber hareket etmenin kendi ikelerine yarar salayacan dnyorlar.
Rportaj: Merve SEREN
OCAK-EYLL
Milyon$

2001 31.334 41.399 72.733 -10.065 75.7 15.9 22.0

2002 36.059 51.554 87.613 -15.495 69.9 15.6 22.4

2003 47.253 69.340 116.593 -22.087 68.1 15.5 22.7

2004 63.167

2005 73.476

2006 85.535

2007 107.272 170.063 277.334 -62.791 63.1 16.5 26.2

2008 132.027 201.964 333.991 -69.936 65.4 17.8 27.2

2008 105.187 163.543 268.729 -58.356 64.03 -

2009 73.116 100.142 173.258 -27.026 73.0 -

DE(%) 30.5 38.8 -35.5 -53.7 13.5 -

27.775 54.503 82.278 -26.728 51.0 10.5 20.5

97.540 116.774 139.576 160.707 190.251 225.111 -34.373 64.8 16.2 25.0 -43.298 62.9 15.3 24.3 -54.041 61.3 16.2 26.5

24

STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

ANALZ

zla gelien ulam ve iletiim teknolojileri sayesinde gzle grlr biimde klen, bilim ve teknolojinin ilerlemesi sayesinde de cora snrlar nemsizleen engelleri ve engebeleri azalan, dolaysyla kreselleen bir dnyada yayoruz. Teknolojinin getirdii yenilikler, sadece cora snrlar deil siyasi, askeri sosyal ve kltrel snrlar da srekli kemiriyor, etkisizletiriyor. in Seddi gibi Berlin Duvar gibi ziki engeller artk hibir anlam tamyor. Bir dizst bilgisayarla yaptnz radyo ve TV yaynn cep telefonu ile ynetebiliyor, internet zerinden tm dnyaya yayn yapabiliyorsunuz. Bilgisayarnzn bir tuuna basarak gz ap kapayncaya kadar geen bir srede milyonlarca insana mesajnz ulatrabiliyorsunuz. Bir ktadan atelediiniz silahla, binlerce kilometre tedeki baka ktada bir lkenin ok stratejik hedeni metre veya santimetre sapmalarla vurmanz mmkn. Gney Afrikada, Sibiryada, Tokyoda veya Teksasta yaynlanan bir gazeteyi, o gazetenin yneticisi ile ayn anda dnyann herhangi bir yerinde okumanz da mmkn. Bilgisayardan Google Earthe girip yerkrenin herhangi ksmnn fotorafn kubak grmeniz de imkan dahilinde. Artk teknoloji yle bir ey ki, El Kaide lideri Usame Bin Ladenin yerin kilometrelerce altnda ama gne ndan da yararlanarak dnya apnda bir rgt ynetmesi mmkn olduu gibi ABD derin devletinin, yakaland hastalktan kurtulamayarak ubat 2007de lm olan Usame Bin Ladenin sesinden bu gnk olaylarla ilgili imdi bir mesaj yaynlatmas da mmkn. Kamuoylarn ynlendirecek aygtlar devreye sokup, iletiimi, medyay ve ilikileri kullanarak Saddam Hseyinin kitle imha silahlar olduuna ABDnin, insanl inandrmas sz konusu olabildii gibi, Afganistan ve

Klen Dnyada BYK DNMEK H

Irak igal etme ve Byk Ortadou Projesini uygulama konusunda dnyay ikna etmek iin 11 Eyll saldrsn ABD derin devletinin yapt gereini ortaya karmak da sz konusu. Her ne kadar klasik silahlar, teknolojik olarak ok gelimi olsa bile medya, iletiim, bilgi ve teknolojiyi silah olarak kullanmak da olaanlat. Teknoloji karsnda tpk lkelerin snrlarnn nemsizletii ve etkisizletii gibi, beynimiz, duygularmz ve dimamz da her trl saldrya ak hale geldi. Atmosferin her milimetrekaresinde saysz, her eit bilgi uuuyor artk. Bilgiye ulamak sradanlat. Byle bir ortamda hayatta kalabilmek, gvenli ve konforlu yaamak sanlann aksine aslnda daha da zorlayor. Dnyann bir lkesinde kan mali kriz, en cra lkeleri bile, krizde bir rol olmad halde az veya ok etkileyebiliyor. Dn, yeryznn en zenginlerinden olan biri borsadaki beklenmedik bir ilemle bu gn bir anda fakirleebiliyor. ABDnin, Kanadann tabiata sald zararl gazlar, sadece orann ozon tabakasn deil, dnyann bu yzndeki bizlerin de atmosferini bozuyor. Teknolojinin bizi, bilgiye ve her eit propagandaya boduu hayatta, artk bilgiye ulamaktan ziyade doru bilgiye ulamak ve doru bilginin ifrelerini zmek nem kazanyor. Yorumunu isabetli yapamadnz zaman doru bilgiye sahip olmanz da size bir ey kazandrmyor aslnda. Btn bunlar niin anlatyoruz? Stratejik Dnce Enstitsne niin ihtiya duyduumuzu ve niin kurduumuzu izah etmek iin. ABD bata olmak zere, Batda son derece yaygn ve nemli kurumlar arasnda yer alan think tanklar ne yazk ki lkemizde yeni yeni kuruluyor ve geliiyor. Strateji kelimesi Vikipedide yle aklanyor: Uzun vadede, nceden belirlenen bir amaca ulamak iin izle-

Alper TAN SDE Yn. Krl. y.

nen yol. Temelde askeri bir terim olan strateji, bir ulusun veya uluslar topluluunun, bar ve savata benimsenen politikalara en fazla destei vermek amacyla politik, ekonomik, psikolojik ve asker gleri bir arada kullanma bilimi ve sanat. Bu tanm devletler asndan bir izah getiriyor. Ama strateji sadece devletler iin geerli deil. Kiiler ve kurumlarn da stratejileri vardr.

Stratejik dnce stratejinin retilme aamasnn zihinsel boyutunu ifade ediyor. Stratejik Dnce Enstits ise ite bu retimin yaplaca yerdir. Zihnimizi, beynimizi istila eden bilgi tufan iinde doru bilgiyi bulmak, doru bilgiyi doru ekilde yorumlamak, o bilgi ve yorumlar neticesinde, isabetli, uygulanabilir politikalar retilmesini salamak, doru bilgi ve doru yorumlar, milletimizin, devletimizin ve insanln hizmetine sunmak iin. lkemiz iin bu, ne yazk ki ok byk bir boluktu son yllara kadar. Bu boluksa, genellikle yabanc esintilere ak, yerli dinamiklerden byk lde uzak ekilde dolduruldu. Son yllarda, mtevaz imkanlarla da olsa yerli aratrma merkezleri alyor Trkiyede. Bu, son derece sevindirici. Stratejik Dnce Enstits (SDE) ise ilk planda Trkiyede, ksa zamanda da yakn corafyada en iyi olma hedeyle yola kt. www.sde.org.tr ile elinizdeki Stratejik Dnce dergisiyle, sk sk yaynlanacak gncel raporlar ve dier yaynlarla, ok nemli konulara nclk edilmesi planlanyor. nk Trkiye, blgesinde ve dnyada lider olmak istiyorsa, dnce ve strateji konusunda da lider olmak zorundadr. Bu konular ise sadece siyasetilere braklmamal, lkemizin ve blgemizin dnen ve reten beyinleri de katkda bulunmaldr. Bu noktada SDE, byyen Trkiyenin lider dnce ekol olma yolundadr.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

25

ANALZ

ORTADOU FEDERATF YAPI OLMALIDIR

Hakan ALBAYRAK Gazeteci - Yazar

Nihai zm iin bu corafyadaki snrlarn kalkmas gerekir. Bunun iin Avrupa Birlii benzeri bir yaplanmaya gidilmelidir. Bu yaplanma ierisinde Trkiye, Suriye, Irak ve rann yan sra Krdistann dahil olaca bir federatif yaplanma oluturulmaldr.
rt meselesi snr aan bir meseledir. Dolaysyla bu sorunun zm de snr aan bir ekilde olmaldr. Trkiye ierisinde sorunun zm ancak maddi, psikolojik ve sosyolojik leklerle gerekleebilir. Ancak nihai zm iin bu corafyadaki snrlarn kalkmas gerekir. Bunun iin Avrupa Birlii benzeri bir yaplanmaya gidilmelidir. Bu yaplanma ierisinde Trkiye, Suriye, Irak ve rann yan sra

Krdistann dahil olaca bir federatif yaplanma oluturulmaldr. Ortadouda oluturulacak yeni federatif dzen sregelen sorunlarn zmnde ok nemli olacaktr. Dier bir deyile ifade etmek gerekir ise, sorunun kayna Ortadounun snrlardr. yle ki, bu snrlar Franszlar ve ngilizler izmilerdir. O zamann Sykes-Picot Anlamas bunun yansmasdr. Nitekim tarihte yeni dnemin balad o zamanlarda ulus devletin

nemi ortadayd. steselerdi o zaman snrlar daha gzel bir ekilde ayarlayabilirlerdi. artlar msait idi. Kadim Krt halk zerinde farkl oyunlar oynadlar. Krt blgesini drde bldler ve bunu bilinli bir ekilde yaptlar. Ksacas, emperyalist gler bu corafyay bilinli ekilde tasarladlar ve ekillendirdiler. O tarihten bu yana snr sorunlar bata olmak zere btn sorunlar bizlere miras brakld. Ama neydi? Gayet ak. Hatay, Irak-Suriye, Irak-ran, Dicle-Frat sorunlarnn uurlu ekilde devam ettirilmesini salamak ve komu lkeleri birbirlerine drmek. Krtlerin hesaplamasn isteyen Bat, bugn yaanan sorunlarn zmlenmesini gerekten hibir zaman istemedi. Dolaysyla aranacak zm araylar uzlama sonucunda blge ierisinde oluturulacak bir yaplanma zerinden salanmaldr.

TRK DI POLTKASI

TRK DI POLTKASININ TEORK ZEMN

Prof. Dr. brahim S. CANBOLAT Uluda niversitesi BF Uluslararas likiler Blm Bakan

eori ve uygulamann birbirine etkisi konusunda muhtelif grler vardr. Ancak teorinin mi yoksa uygulamann m belirleyici ya da ncelikli olduu, zaman ve kapsam incelemesi sonucunda tespit edilebilir. Genel olarak konuya bu adan bakldnda, sz konusu etki teoriye, bazen de teori uygulamaya nclk edip yol gsterebilir. Trk D Politikasnn teorik erevesi zerine bir deerlendirme yaparken bu hususun gzden uzak tutulmamas gerekmektedir. Trk D Politikas, yukardaki anlamda (zaman ve kapsam analiziyle) belki eklen Trkiye Cumhuriyeti dnemi ile snrlandrlarak incelenir. Ancak gerekte Trklerin ilk dnemlerden itibaren ortaya koyduklar varlk siyaseti balamnda bir birikimle dnlmek zorundadr. Byle olunca, Trkiyeyi Osmanl Devletinin hale/ardl olarak grmek de yetmez. Seluklu ve Orta Asya Trk Devletleri birikimi de, bugnk Trkiye Cumhuriyeti devletini besleyen ve baz genetik zellikleri aktaran kazanmlar olarak devreye girmek durumundadr. (Ama bunu dnyaya ilan etmemiz gerekmiyor, farknda olmamz yeterli.) Bu yaklam nda Trk D Politikasnn teorik zeminini aadaki ana balklar altnda incelemek mmkndr.

yaya ve hadiselere tarih ve kltrden destek alan bir zgvenle bakmalar ok nemlidir. Burada szn ettiimiz zgven ile kimi zaman kendini gsteren ovenlii birbirine kartrmamak gerekir. Trkiyenin d politikas ile ilgili zgvenin tarihsel srete kklemi, farkl kltrlerle tanklk ve birlikte retkenlik tecrbesiyle zenginlemi bir nitelii vardr. Bu arka plandan habersiz ya da onun bilincinde olmadan Trkiyenin komularyla ve byk glerle ilikilerini belirlemeye almak, bir art deerin daha batan heba edilmesi anlamna gelir. ABDnin eski bakan Bill Clinton, Trkiyeyi ziya-

Son dnemde tartlan alm politikas, herhangi bir etnik unsura ynelik olma izlenimini vermemek kaydyla, eer devlethalk ilikisini hak ve ykmllk bilinciyle devlet ve vatanda yararna yeniden dzenlemeye vesile olabilirse, dorudan veya dolayl olarak Trk D Politikas iin de olumlu etki yaratacaktr.
reti esnasnda Osmanl Devletinin alt yzyldan uzun bir sre o kadar geni bir corafyada eitli etnik ve dinsel topluluklar bir arada bar ve istikrar iinde ynetmi olmasn rnek alnmas gereken bir model olarak vgyle anmt. Trkiyenin

1. Tarih ve Kltr Etkisi

D politika, ncelikle evreye ynelik bir irade oluumu gerekletirerek, ulusal karlar takip etme yolunda karar ve eylem retme iidir. Bunun iin karar alclarn dnARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

27

likle istikrarszlk ve paralanmlk iinde zgrlk ve refahtan uzak kalm olan Balkan lkeleri, imdilerde Avrupa Birliinin etki alanna girerek istikrar ve gvenlik aramaktadr. Trkiye, yukarda dile getirilen mirasn da desteiyle, blgede AB mktesebatn tamamlayc bir etkide bulunabilir. Bu, hem ilgili lkeler iin, hem de o lkelerde yaayan ve Trkiye ile organik/kltrel balara sahip insanlar iin ok yararl olacaktr. Trkiyenin tarih ve kltr bilinciyle d politika tercihi, esasen realpolitik adan da bir mecburiyettir. Blgesel ya da kresel bir g olmann yolu, ncelikle tarih ve kltr evresindeki halklarn, sonra da uluslararas toplumun beklentilerine gerektii lde karlk vermekten geer. Somut olarak bu durum, Bosna-Hersekten Filistine, Somaliden ine (Sincan Uygur Trklerinin varlk mcadelesi verdii Dou Trkistana), ama ayn zamanda Avrupadan Amerikaya uzanan izgide bir jeostratejik aktr potansiyeline ivme kazandrmak demektir.

Blgesel ya da kresel bir g olmann yolu, ncelikle tarih ve kltr evresindeki halklarn, sonra da uluslararas toplumun beklentilerine gerektii lde karlk vermekten geer.
Balkanlara, Ortadouya ya da Kuzey Afrikaya ynelik politikalar bu modele uygun bir bilin sayesinde olaanst kazanlarn yolunu aabilir. Bylelikle, ilgili blgelerde karlkl yarar temelinde bir ortak etki (sinerji) meydana getirilecektir. Bunun iin, Trkiye adna politika retenlerin bu lkenin kltrel gemiinin farknda olmas, imdi belki ok uzakta gibi grnen baz corafyalarn hala karlkl izler tamakta olduunu bilmesi ve bunu zmsemesi arttr. Trkiyede birok ark ve trk szlerinde veya deyimlerde bu kltrel gemiin izlerini bulmak mmkndr. rnein Ben bir Trkmen kz grdm Tuna boyunda... y
28
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

a da Yahya Kemal Beyatlnn aadaki msralar: Ta Budinden Iraka, Msra kadar Fethedilmi uzak diyarlardan Vatan stnde her esen rzgar Ses gtrm btn baharlardan Bunlarn dnda ok sayda trkde Balkanlardan Arap Yarmadasna kadar muhtelif blgelerde Trk siyaset ve kltrnn hatralar bugn de yaatlmaktadr. Vardar Ovas ve Yemen Trks buna rnek olarak verilebilir. Ayrca Osmanl dneminde herhangi bir siyasi-kltrel bask olmamasna ramen, gnmzde Balkan lkelerinin dillerinde en az yedi-sekiz bin Trke kelimenin varl; hem siyaset ve kltr alannda yaratc bir etkileime iaret ediyor, hem de Trk D Politikas iin bir ekim alan ve ayn anda ykmllk anlamna geliyor. Bu arada Fatih Sultan Mehmetin Srbistanda farkl dine mensup her tabakadan insann inan zgrln garanti eden ve onlarn yaam biimine muhalefet edilmeyeceini vurgulayan 1478 tarihli ferman, bir temel insan haklar bildirgesi olarak anlmaldr. zellikle 19. ve 20. yzylda Batl glerin ve Rusyann kar politikalar sebebiyle, biraz da kendi aralarndaki siyasi mcadelelerden dolay genel-

2. Bar ve stikrar Amac

Trkiyenin tarih ve kltr birikimine ata dile getirdiimiz hususlar, ykc bir kaos ortamndan istifade ederek glenmeyi deil; yapc politikalar marifetiyle bar iinde birliktelii gerekli klar. Bu durum, tekini ziki ve kltrel anlamda tamamen eitsizletirerek ksa sreli bir bar dzeni oluturmak yerine, teki ile birlikte ortak kar zemini meydana getirerek uzun sreli ve mmknse kalc bir bar dzeni kurmay salar. Trkiye Cumhuriyetinin kurulu aamasnda Mustafa Kemal Atatrkn ifade ettii yurtta sulh, cihanda sulh ilkesi de bu anlamda istikrar ve gvenlii amalamaktayd. Burada siyasal gerekilik mantndan farkl olarak, konjonktrel gereklik temelinde bir kar ve ama belirlenmesi sz konusudur. Bu yaklam, bata komu lkelerle olmak zere, d dnya ile ilikilerin karlkl yarar ve eitlik dzeyinde gelitirilmesini, bylelikle de barn zgrlk ve gvenlii ierecek tarzda tesis edilip kalc klnmasn ngryor. Bu, bir yandan ahsiyetli

bir d politika iin gerekli kuramsal ereveye k tutarken, dier yandan edimli olarak bar ve istikrara ortam hazrlamaktadr. Konuya bu adan bakldnda, Atatrkn d politika ilkeleri ile Trkiyenin son dnemlerde blgesinde izlemeye alt d politika arasnda belirli lde bir benzerlikten sz etmek mmkndr.

3. Jeopolitik Dengeleyicilik
Trkiyenin jeopolitik konumundan dolay, d politikada bir dengeleyicilik rol ortaya kmaktadr. Bu zellik ou zaman Trkiyenin karlaryla uyumlu sonular vermekte, kara merkezinin d politika irade oluumunda seeneklerini arttrmaktadr. Bunun rnekleri hem Osmanl zamannda, hem de Cumhuriyet dneminde grlmtr. 1913-14 ve 1916-17 yllarnda Osmanl topraklar gerek Anadoluda, gerekse Arap Yarmadasnda Batl gler ve Rusyann kendi aralarnda yaptklar anlamalar ve planlar ile teorik olarak paralanmtr. Hatta Osmanl Devletine de baz anlamalar kabul ettirilmitir. Ne var ki, Almanya ve Rusyann Osmanl topraklarnn paylalmasn ngren anlamalardan farkl sebeplerle ayrlmalarndan sonra, Osmanl aleyhindeki bu planlar tam olarak gerekletirilememitir. kinci Dnya Savanda da Almanya ve ngilterenin savaan taraar olarak Trkiyeye yaklam ve Rusyann deiken tavr, Trkiyenin dengeleyicilik rol oynamasn mmkn klmtr. Trkiyenin bir de siya-

sal ve kltrel dengeleyiciliinden sz edebiliriz. Bu, ncelikle Bat ile Dou (slam kltr corafyas) arasnda bir iletiimcilik roln gndeme getirmektedir. Ayn zamanda demokrasi, laiklik, hukuk devleti ilkelerinin uygulaycs olma yolunda aba sarf eden bir lke olarak da zmnen iletiimde bulunmaktadr. Son dnemde slam Konferans Tekilat Genel Sekreterlii iin yaplan seimin nitelii ve Trkiyenin adaynn (Prof. Dr. Ekmeleddin hsanolu) Genel Sekreter seilmesi, bu anlamda bir rnek olarak verilebilir.

4. ve D Unsurlarn Etkileimi ve Sorun Potansiyeli

Yukarda dile getirdiimiz bar, ieride ve darda taraarn devletle ilikilerinde karlkl bir memnuniyetin varln lmek iin vazgeilmez bir deer ifade eder. Trkiye asndan bu durum, devlet-halk ilikisinin hak ve ykmllk temelinde bir bilinlenme ile salam bir sisteme balanmas yoluyla salanabilir. O zaman eitli d unsurlarn Trkiyenin ierideki yumuak karnna el atarak sorun karmalarna da izin verilmez. Trk D Politikas, ne yazk ki srekli olarak bu tr sorunlarla uramak zorunda kalmtr.

Trkiyenin aslnda gerek i kaynaklar (beeri ve ziki anlamda), gerekse d evre koullar itibariyle en azndan dengeli bir karlkl bamllk temelinde hedeerini gerekletirmesinin mmkn olduu grlr. rnein enerji konusunda Trkiyenin Bat (Avrupa Birlii ve/ veya Batl lkeler) ile kendi evresi (ran, Rusya, Kafkasya, Orta Asya ve Krfez lkeleri) arasnda doalgaz ve petrol tedariki ile ilgili yadsnamayacak bir role sahip olduu artk daha iyi anlalmaktadr. Bu, Trkiyenin d politika alannda manevra kabiliyetini arttrrken, ayn zamanda lkenin ekonomik ve sosyal kalknmas iin gerekli kaynan temin edilmesini de kolaylatrr.

Sonu
Trkiyenin dnyada eine ender rastlanlr tarzdaki jeopolitik konumu ve jeo-kltrel zellii, hem deer deiiminin, hem de hzl ziki deiimin yaand gnmz dnyasnda bu lkeyi avantajlarla beraber tehlikelere de ak hale getiriyor. ncelikle yneticiler, sonra bilim ve aratrma ile itigal edenler, dnrler ve ardndan da tm vatandalar bu durumun farknda olarak lkenin beeri ve ziki kaynaklarn koruyup ondan yararlanmay bilmelidir.

5. Siyasal ve Ekonomik Ara

D politika, lkenin siyasal dzeninin istikrarl bir yapya oturmas, ekonomik ve sosyal gelimenin salanmas iin, gerekli ve mmkn olduu lde kaynak temini iini de stlenir. Burada, lkenin gelimilik derecesinin arttrlmasna allrken, da bamlln da asgari dzeye ekilmesi hedeenir. Trkiye, gemite bu konuda sorunlar yaamtr. Ancak yukarda belirtilen hususlar da dikkate alndnda,

Atatrk n d politika ilkeleri ile Trkiyenin son dnemlerde blgesinde izlemeye alt d politika arasnda belirli lde bir benzerlikten sz etmek mmkndr.

RPORTAJ

Herkes demokratik alm i politika ekseninde deerlendiriyor. Halbuki Trkiye gibi birok uluslararas rgtte aktif olarak rol alan stratejik bir lkenin iinde bulunduu reform srecinin d boyutlarnn da ele alnmas gerekiyor. Bu balamda, Trkiyenin nl diplomatlarndan ve NATOnun akil adamlarndan mit Pamir, Dileri Bakanlndaki 40 yl akn grevi sresince edindii derin bilgi ve tecrbeleri ile konunun g d boyutunu analiz etti. etti. ti ti

AILIMIN AB, NATO VE BMDEK YANKILARI

SD Son dnem Trk D Politikas

ve almlar hakkndaki grlerinizi alabilir miyiz? Pamir: Trkler ve Krtler Trkiyeyi oluturan en nemli katmanlardr. Fakat son 25 yllk gelimeler bence Krtlerin Trklerle ayn evde birlikte mi yoksa yan yana m yaamak istedikleri konusunda bir siyasi irade ortaya koymalar gerektiini gstermitir. Ben bunun iin bir referandum nerdim. Eer Krt Krtler Trklerle birlikte ayn evde yaamak istiyoruz eklinde bir se yaparseim larsa o zaman Krtler tabii ki Krtlerin o renim haklar olur, dillerini renirler, k konuurlar, Krtlerin ounl olduu ounluk blgelerde sok sokak adlar Krte ya da T Trke olur. Biz zaten bir tak eserletakm re x gibi hareri koymakta saknca grmeyi Ancak grmeyiz. ona mukabil, K Krtler iin anayasada dei deiiklik yaplmas suretiyle, Krtlerin siyasi varlnn tannmas gibi bir deiiklik istemektedirler. ren renim hakk tamam ama b Krte bu eitim yapacak niveryapaca sitelerin kurulmas demektir. Yani demekt eyalet sistemi istiyorlar hatta istiyo bir nevi zerkn lie giden taleplerde bululeple nuyorlar. nuyo
SD Bunlar DB yaknda belki yakn de ba bamszl gndeme getignde recek taleprec ler olabilir mi? m

Pamir: Evet. Eitim hakk, anayasann deitirilmesi, Krtenin resmi dil olarak tannmas, Krt siyasal kimliinin tannmas, eyalet, zerklik gibi kavramlar bana bunun ucunun bir bamszlk srecine gittiini hatrlatmaktadr. Ama ona mukabil hayr bizim kkenimiz Krt, Krte renmek istiyoruz ama Trklerle yan yana deil birlikte, ayn evde yaamak istiyoruz derlerse ona gre atlan admlardan kendileri de farknda olacaktr. Herkes verdii oyun sonucunun en batan ne olduunu bilmelidir. nk Trkiyede artk yle bir aamaya gelindi ki, Krtler bizimle beraber mi yoksa ayr olarak m yaamak istiyorlar diye dnlmektedir. Bin yl birlikte yaadmza gre bundan sonra da nasl yaayacamzn koullarn grmemiz gerekiyor diye dnmekteyim.
SD Yeni dnem Trk D Politikas, Trkiyenin BM ve NATO ierisindeki konumunu nasl etkileyecek?

mit Pamir

Pamir: BMde d politikalara pek bakmazlar. 192 lke ve her birinin d politikas var. BMnin gndeminde daha ziyade insan haklar sorunlar, iktidar sorunlar, azgelimilik sorunlar, evrenin korunmasna ilikin sorunlar yer almaktadr. Bu nedenle u konuda Trkiye ne yapyor diye zellikle incelemezler. Ancak Gvenlik Konseyi yesi olarak biz birtakm konularda ne yaptmz bilerek hareket etmemiz gerekmektedir. Ayn ekilde Trkiye NATOnun iinde ok gl, tm yetkileriyle arl olan bir lkedir. Bildiiniz zere Kiel Zirvesinde NATOnun yeni stratejik konseptinin yeniden ele alnmas kararlatrld. Bu konsept zaman zaman yenilenmekte, gncellenmekte, uluslararas iliiklerdeki

gelimelere uyum salanmas iin eklemeler yaplmaktadr. Alnan kararlarn bugn tekrar yenilenmesi iin NATO genel sekreterine NATOnun 28 ye lkesi aday gndermitir. Trkiye de beni aday gstermitir. Genel sekreter ye lkelerden 2 tane isim semi ve bunlara akil adamlar denmitir. te ben de bunlardan biriyim. Muhtemelen nmzdeki Mays-Haziran aylarna doru genel sekretere dncelerimizi sunacaz. Sekreterin kendisi raporun son halini grdkten sonra hkmetlere sunacak ve yaz banda hkmetlerin tepkisini aldktan sonra Lizbonda yaplacak olan zirvede stratejik konsept kabul edilecektir. u an NATOnun dikkati oradadr. NATO sadece bir savunma rgt deil ayn zamanda global sorumluluklar olan siyasi bir rgttr.

AB stiyor Diye Yapmamalyz

SD Ermenistan almn nasl deerlendirmemiz gerekir?

Pamir: Gerek Krt sorununda gerek Ermeni sorununda bizim yllardan beri bir eyler yapmamz gerekmekteydi. O bakmdan benim hibir kaygm bulunmamaktadr. Ancak Trkiye Cumhuriyetinin verebilecekleriyle Ermenilerin, Krtlerin istekleri arasnda bence bir fark, uurum vardr. Bu uurumlarn kapanmas iin ok byk fedakarlklar ve ok zel seimlerle kar karya kalacamz kanaatindeyim. Ermeni konusunda yaplan protokollerde Kars Anlamasna atf bulunmamaktadr. lgili uluslararas anlamalar diye gemektedir. kamuoyu asndan Ermenilerin baz kayglar vardr. Kars Anlamasnn K har-

ni bile sylemekten bu kadar ekindikleri iin kafamda baz soru iaretleri olumaktadr. nallah bu onlarn geici skntlarn giderebilmek iin bulunmu bir formldr. kincisi tabi Karaba sorunu. Ermeniler sadece Karaba igal etmekle kalmamtr. Karaban civarndaki 7 blgeyi de igal etmi durumdadrlar. Bu blgeler yzde 100 Azeri topradr. Azeriler iin tnelin sonunda bir k grnmedii, byle bir bildirimde bulunulmad srece meclisimizin bunu onaylamasnn ok zor olacan dnmekteyim. Onaylasa bile Trk kamuoyunun bunu kabul edeceini zannetmiyorum. Eer Ermeniler bu konuda bir ey yaparlarsa, bu sorunda hi deilse zme giden bir yol alm olursa, o zaman protokollerin deeri olur. Aksi halde bu protokoller sadece meclise sunulmu protokoller olarak kalacaktr. Umarm Karaba sorununda zm yoluna gidilir de biz de protokol uygularz ve hakikaten Trk-Ermeni ilikilerinde gemie dair husumetlerin ve karlkl ithamlarn ie yaramayaca, ileriye bakmann daha nemli olduu anlalr.
SD Almlarn Trkiyenin Avrupa Birlii yeliine ynelik bir avantaj olacan dnyor musunuz?

kendi sorunumuzdur. Bu sorunlar zdmz zaman rahatlam bir Trkiyenin manevra kabiliyeti ve blgesel plandaki siyasi aktrlk rol daha da artar, eli glenir. Ama bunu ABye ye olacaz anlayyla deil sorunlarmz zmemiz gerektii anlayyla yapmalyz. 5 ya da 10 sene sonra AB ile ilikiler hala kendi raynda gidiyorsa ve ABye girebileceksek ne iyi ama bizim bunlar ABye gireceiz diye, AB istiyor diye yapmamamz gerekir.

Gelmelerinin Sebebi Yenilmeleridir

SD Almlarn nndeki engeller ya da eksik kald yerler nelerdir? Halkn tepkisini nasl deerlendiriyorsunuz?

Pamir: Avrupa Birlii Krt sorununu zm bir Trkiyenin Ermeni konusunda da zme ulamasn ister. Ermenilerin diasporada nemli etkinlikleri vardr. Fransadan Amerikaya kadar parlamentolarda yerleri vardr. Yazarlar, radyo ve televizyonlarda temsilcileri vardr. Bu kiilerin grleri ister istemez siyasi iradeye yansmaktadr. Dolaysyla her iki konuda da bizim gerekeni yapmamz lazmdr. Bu bizim

Pamir: Bunlar ok kemiklemi sorunlardr. Dolaysyla bir gnde zlecek bir i deildir. Bu yzden alm her iki tarafn da yapmas gerekmektedir. Krt tarafnn da kendine eki dzen vermesi gereklidir. Gelmelerinin sebebi bence yenilmelerinin, baka bir ey yapamayacaklarnn sonucudur. Uluslararas konjonktrde Kuzey Irakta sandklar gibi bir durum yoktur ve bunu idrak ettikleri iin gelmilerdir. Bunu bir zafer gibi takdim etmenin alemi yoktur. Ermeni konusunda da Azerbaycan ile ilikileri ok iyi analiz etmek gerekir. Azerbaycandan olumlu bir k almadka Trk parlamentosunun daha ileri gidebileceini zannetmiyorum. O bakmdan her iki konuda da ok hesapl, ok akll davranmak gerekmektedir.

TRK DI POLTKASI

TRK-AMERKAN LKLER
Prof. Dr. Hasan Kni Stratejik Dnce Enstits Ynetim Kurulu Bakan

Herkes Amerikan ynetimine sava kaybetmekte olduunu sylerken Obama, Avrupal mtteklerinden sorunlar zmek iin Amerikann yalnz braklmamasn isteyecek kadar inanlmaz bir tutum izlemitir.

akan Obama ncesi TrkAmerikan ilikilerinde bir krlma noktas yaandn kabul etmek gerekir. George W.Bushu iktidara tayan ve Amerikan ynetim sistemine hkim olan Neo-con lobisinin etkisiyle giriilen Irak sava nedeniyle, Amerikann bu dnemde birok Avrupal mttekiyle aras almtr.(1) Irak savann balangcnda Trkiyenin 2003 ylnda Amerikan askerine kendi lkesi zerinden geit vermemesi ve Irak igali konusunda aslnda tam bir anlamann olmamas, TrkAmerikan ilikilerinde gvensiz bir ortamn domasna yol amtr. Bugn hala anlalamayan ve devlet arivlerinin almas sonucu baz noktalarn belirlenecei hususlar mevcuttur.

rnein, Amerikan ordusunun Trkiye zerinden Iraka operasyon yapmas durumunda, Amerikann Krt kartn Trkiyeye brakp brakmayaca veya lobinin basksyla her halkarda Krt kartn oynayp oynamayaca konusundaki speklasyonlar ve tereddtler vardr. Amerikann Iraka girmesinin asl nedeni petrol alanlarn denetlemekten ok srailFilistin atmasn zmek, Filistinlilerin dayand siyasal alanlar kertmek ve Ortadouda bir Krt Devleti kurarak at atmalarn arln srail zerinden bu blgeye kaydrmaktr. Bu durumda Amedu rika ve lobinin, T Trkiyenin bu blgede baat bir rol almasn ve ro Krt sorununu yeni dengeler iinde kendine gre zmesine yeil k yakp yakar myd sorusu nemlidir. Ortadounun sorunlarn az da olsa bilen herkesin dedii gibi, herkes petrol Amerikann en A nemli sorunu deildi. Ee olsayd imEer diye k kadar zemedii Ir sorunu iin Irak bu k kadar para ve asker kaybetmeden, kendi kurdurduu ynetimle zel y enerji anlamalar yapp lkesine geri gidebi gidebilirdi. O dnemin Irak Devlet Bak Bakan Saddam Hseyinin, ben Hs Batya Ba petrol satmayacam sa d bir sz ve diye d davran olmam mt.

ORTAK VZYONLAR, FIRSATLAR VE FARKLILIKLAR SATLAR VE FARKLILIKLA

Irak, Krt Sorunu ve Almn Konjonktr

Amerikann Irakta ayakta kalabilmek iin Krt kartna tutunmas, Barzaniyi Irak blge bakan yapmas ve Talabaniyi Irak Cumhurbakanlna getirmesi; Irakn kuzeyindeki dalara yerlemi olan PKKya kar en ufak bir harekette bulunmamas; Trkiyenin Irakta bulunan PKKya kar giritii operasyonlar ksa tutmas iin tavsiyeleri; her sene gndeme gelen Ermeni sorunu Trkiyede aynen Avrupa lkelerinde olduu gibi antiamerikanizm cereyanlarn arttrmt. Trkiye gelimekte olan her lkede olduu gibi, byk deiimlerin gerekleebileceine inanmad iin Afrika kkenli, siyah Barack Obamann iktidara geliini de yeterince alglayamamtr. Oysa eski Bakan baba Bush dneminin CIA bakan olan oul Bush ve Obama dneminde Savunma Bakanln devam ettiren Robert Gates, daha 2007 ylnda Georgetown ve Kansas Devlet niversitelerinde yapt konumalarda Amerikann Asyaya nem vermesi gerektiini, Asya antropolojisinin nemli olduunu ve askeri d politika yerine yumuak g olarak nitelendirilen siyasi, diplomatik, ekonomik, kltr politikalarnn ne kacan syleyip mali destek aryordu. Hatta 2003 ylnda George Bushla Irak savanda zafer ilan edenlerden biri olan, 2004den sonra Dileri Bakanlna getirilen Condoleezza Rice, daha 2005 ylnda yapt konumalarda yumuak g kullanm ve Asyann nemi konusunda Robert Gatesin sylediklerini ksmen tekrarlyordu.(2) Amerikann Neo-con lobisinin basksyla srdrd Irak ve Afgan atmalar, onun batk askeri harcamalar nedeni ile ekonomisini zora sokmu, hrsl Amerikan bankaclk sistemi ise tasarruf eksikliinde gerek varl olmayan karmak para ve kredi sistemleri yaratmt. Oysa Amerikan Dileri ve Savunma

umalabakanlarnn konumala- rndan ve merikann demelerinden Amerikann Irak savaand anlalyordu nda ar hrpaland anlalyordu. Barack Obama iktidara gelinceye kadar Amerika, Trkiyenin kendi karlar asndan nemli olan Suriye ve ranla yakn ilikiler kurmasna da kar kmtr. Trkiyenin Arap dnyas ile yakn ilikilere girmesi, 1991 Irak savayla kendisine kapanan Ortadou pazarnda bir yer tutmaa almas ve dostane giriimleri lobi ve dolaysyla Amerika tarafndan phe ile karlanmt. Bu dnce tarzn hemen 2008 ylnda, Philipp Gordon ve Brookings Enstitsnde alan mer Tapnarn birlikte yazdklar bir eserde grmek mmkn. Bu iki yazar; Amerikann Krtlerle olan ilikileri, terrist tehditler, Avrupa Birliine giri mitlerinin k, asker-sivil gerilimi, Ermeni sorunu gibi sorunlarn Trkiyede antiAmerikanizmin ykselmesine neden olduunu belirterek, sorunun zlmesi iin hak ve zgrlklerin gelimesi asndan Trkiyeye daha ok destek verilmesini, Ermenistanla byk bir pazarln balatlmasn, Krt konusunda zm iin destek verilmsini ve Kbrs Trkleriyle ilikiye girilmesini neriyorlard.(3) Bu iki yazarn ardndan Amerikan Dileri Bakanlnn Avrupa ve Avrasya ilerinden sorumlu Bakan Yardmcs Matthew Bryza, Turgut zal hatrasna Washingtonda yaplan bir konferansta, Trkiyenin etkisinin Pakistan, Afganistan, Orta Asya, Kafkasya ve Balkanlara, hatta Berline uzandn; 2003 ylndan itibaren baz sorunlar yaandn ancak Kafkaslardaki ibirlii sonucu Bak Ceyhan boru hattnn yaplmasyla stratejik ortakln gerekletiini belirtiyordu. Bryzaya gre ok kimlikli Trkiye, Balkanlardan Asyaya kadar Amerikann anahtar Atlantik orta idi.(4) George Bushun yerini bir bakasna brakt dnemde dier Amerikan dnce kurulularnda alan Trklerden benzeri tavsiyeler Washingtondaki ynetime akmaya devam etmitir. rne-

in, Washington Near East Policy Enstitsnde a alan Trkiye aratr alarnn banda aratrmalarnn ba bulunan Soner aaptay, Amerikann Trkiyeyi kaybetme lks olmadn belirterek, Ankarann ran, Suriye ve Irakla snrlar olduuna, Afganistan operasyonlar iin ana s durumunda bulunduuna dikkati ekerek verdii tavsiyeler u ekilde sralanabilir: 1999daki, byk depremden sonra Bill Clintonun ziyareti Trkiyede olumlu bir hava dourmutur. Hibir Amerikan bakan Ermeni soykrmndan sz etmemitir; Trk-Amerikan ilikileri analistleri Trkiyenin Ermenistanla grmelere balamasn ve snrlar amasn nermektedirler; Obama, soykrm szcn kullanmazsa Trkiye Ermenistanla bar admlar atabilecektir; Amerikann PKKya kar verdii destek Trk askeriyesinin st kadrolarn etkilemekle birlikte geni orta rtbeli kesimleri yanna ekmek iin daha fazla aba gstermelidir; NATOnun rolnn vurgulanmas ve Trk d politikasndaki neminin ortaya karlmas bu rtbeleri kazanmak iin arttr; Trkiyenin Avrupa Birlii amac desteklenmelidir. Trkiyeye herhangi bir Mslman lke olarak davranlmamaldr; askeri ilikilerin yannda ikili ekonomik ilikiler kurulmaldr.(5) Gerekte bir yazarn belirttii gibi Babakan Erdoanla George Bushun 2007 Kasmnda Beyaz Saray bulumas, Trk-Amerikan ilikilerinde yeni bir afan balamasna yol amtr.(6) Bu tarihten itibaren, Amerika Trkiyeye PKK zerinde daha etkin bilgi vermeye balam ve Irakn toprak btnl hususunda garantiler vermitir. Dikkat edilecek olursa, 2007 yl Amerikann Irakta yenilgisini anlad ve eski mtteklerine yeniden Irakta ve Afganistanda gereksinim duyduu devreye rastlamaktadr.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

33

Obama Dnemi
Recep Tayyip Erdoan: Demokratlar szde Ermeni soykrm tasars ile ABDnin geleceine zarar veriyor. Biz de Trkiye olarak bu kadar sradan bir eye pabu brakmayz. En son nereye geliyor; nereden inceldiyse oradan kopsun, noktasna gelir. (14 Ekim 2007) Yaar Bykant: ABD, ayana kurun skt. unu syleyebilirim: Komiteden geen szde Ermeni soykrm tasars Temsilciler Meclisi Genel Kurulunda da kabul edilirse, ABD ile askeri ilikilerimiz hibir zaman eskisi gibi olamaz. (14 Ekim 2007) lker Babu: Trkiyenin desteini almayan bir zm Irak iin kalc bir zm olamaz. Trkiye, Iraktaki gelimeleri engelleyebilecek ve maliyetleri artrabilecek gce sahiptir. (25 Eyll 2007) Obama dnemi Amerikann Batl mttekleri, Rusya, in, Mslman dnyas, Latin Amerika, Afrika ve nihayet Trkiye iin byk mitlerin baland bir dnemin balangc olmutur. 2008de balayan Amerikann Iraktan kma plan, ayn senede geriden gelerek Kasm aynda patlayan ekonomik kriz ile daha kesin bir durum alm ve Obama ynetimi 2011 ylnda Iraktan kma karar vermitir. Btn dnyann alglamas, Ortadou atmalarnn ve ar slami akmlar domasna neden olan srail-Filistin sorununun Obama hkmeti tarafndan artk zleceine ynelik olmutur. Clinton dneminde olduu gibi srail ve Filistin zerinde gerekli basklar kurularak pazarlklarn balamas ve bu defa sonuca gidilmesi beklenmitir. Obamann iktidara gelmesinden memnun olmayan tek lke srail olmutur. Bir yazara gre sekiz aydr iktidarda bulunan Obamann Ortadou politikas tutana hi etkileyici olamamtr. Yazara gre Araplar yumuak gten anlamamakta, blgede g kullanma ve korkutma, empati ve aktan daha etkili bir rol oynamaktadr.(7) Obama nn ynetime Obamann ynetime gelmesi ve ym netimi ele alma abalarnn henz abalarnn balarnda, srail bir askerinin srail a ask karlmasn ileri srer Hakarlmasn n srerek mas rgtnn etkin oldurgtnn u Gazze blgesine b blgesine byk cezalandrma m bir cezalandrma hareketi d, zenlemitir. Ancak, Cenevre A Anta Kurallarn lamalar atma Kurallar hukuku k ve insancl hukuku ihlal e eden srasnda Obama n bu atma srasnda Obamann sesini karamamasnn yannda, yan Gazzedeki merkezleri bil merkezleri bile k bombalanan BirleBirlei mi Milletler ise ok k ge

harekete geebilmitir. Trkiyenin bu dnemde seilmi bir siyasi parti durumunda bulunan Hamas Trkiyeye kabul etmesi ve Hamas yneticileriyle grmeleri, srail ve Amerika tarafndan hogr ile karlanmamtr. Zaten, Trkiyenin Suriye ve ranla kendi ulusal karlar iin dostane ilikiler iinde olmas da bu iki ynetim tarafndan kuku ile karlanmtr. Hegemon bir d siyaseti btn liberalleme abalarna karn deitirmeyen Amerikann destei; Trkiyenin politikas, Irak ynetimi ve Irakn kuzeyindeki Barzani ynetimi ile yakn ilikiler kurulmas ve PKK saldrlarna kar Irakn kuzeyine mdahale yerine, sorunlar Iraktaki Barzani ve Amerikan igal gleriyle birlikte zme abalarna nem verilmesi ynnde olmutur. Trkiye btn psikolojik basklara ramen Suriye, Irak ve ranla ilikilerini gelitirmi, Krt alann evreleyen lkelerle 1937 Sadabad Paktnda olduu gibi yakn ilikiler kurmu ve Irakn kuzeyi dhil Ortadouda yeni ekonomik alanlarna kavutuu gibi yeni enerji kaynaklar konusunda yeni imkanlara kavumutur. Trkiye, Obama dneminde daha nce balatt bar giriimlerine devam etmitir. srail ve Suriye arasndaki bar giriimlerine srailin gveni, Babakan Erdoann

Davosta yaplan bir ak oturumda srailin Gazzedeki tutumunu knamas zerine sarslmtr. Hatta, yeni Dileri Bakan Davutolunun srai l ve Hamas ziyareti, srailin Hamas zerindeki hassasiyeti yznden iptal edilmitir. Trkiye, komularla sfr sorun politikasna uygun olarak gerek

34 4

STRATEJK D N C E | A R AL I K 2 00 9 K DNCE ARAL IK 2009 N N CE ARALIK 009 N RAL RA L A 09

Barack Obama

arknda olmayanlar iin sylyorum, Ermeni halkna kar bir soykrm oldu. Grdmz, Trk hkmeti ve dierlerinin yine bunun olduunu srekli inkr etmeleridir. Diplomatik olarak bu sorun, acyan bir nokta durumuna geldi. (Nisan 2007)

srailin bu tutumuna kar, gerekse Suriye-Irak arasnda iyi niyetli arabulucu abalar gsterirken; Msrn rekabeti davranna kar izledii politikada herhangi bir alnganla yer vermemitir. Oysa Birlemi Milletler nsan Haklar Konseyinin Musevi asll Gney Afrikal yarg Richard Goldstonea hazrlatt 600 sayfalk raporda, srailin sava srasndaki sivillere kar sular ve uluslararas hukuka kar tutumu ortaya dklmtr. Goldstone, sraile atlan roketler iin Hamas da sulamtr.(8) Amerikann Birlemi Milletlerdeki temsilcileri rapordan memnuniyetsizliklerini belirtmelerine ramen, baz d politika analizcileri Amerikann bu rapor karsndaki tutumunun, Trkiye ve Msr ziyaretleri srasnda slam lkelerine ynelik bar ve olumlu yaklamnn etkilerini silebilecei grnde birlemektedirler.(9) Gl lobiciliin etkili olduu ve Amerikan Bakannn dahi lobi kalkann aamad bu lkenin tavrnn deiecei beklenmemektedir. sraili rahatsz eden Obama ynetiminin belki lobi olmakszn hararetle kabul edecei husus, Trk-ran ilikilerinde salanan gelimelerdir. Trk devlet adamlar, rana yaptklar ziyaretlerinde Batnn sorunlarn rana aktarm ve sorunlarn zm iin yardmc olmak hususunda aba gstereceklerini belirtmilerdir. te yandan ran, Amerikann nkleer almalar vs. zerindeki basklarnn yannda PKKnn ranla atan PJAK koluyla mcadele etmekte ve Trkiye gibi Kuzey Irak dalarn zaman zaman bombalamaktadr. Trkiye, randan gaz almakta ve ticaretini gelitirmeye almaktadr. te yandan Trkiyenin rann uzun menzilli fze gelitirmelerinden herhangi bir korkusu yoktur. rann nkleer silah gelitirme konusunda Batl lkelerin youn propaganda ve abalarna inanm gzkmek zorunda kaldn sylemek gerekmek-

tedir. Obama ynetiminin Afganistan savanda Rusyay yannda tutmak ve rana yeni yaptrmlar uygulamak iin daha nce Polonyaya fze ve ek Cumhuriyetine radar istasyonlarn deitirme karar, Rusya-Amerika arasndaki dostane ilikilerin gelimesinden karl kan Trkiyeyi sevindirmitir. Ancak, Obama ynetiminin ran fzelerini henz ok katmanl bir durumda iken k noktasnda yakalamak iin gelitirdii stratejide Patriot fzelerinin rana yakn mahallere yerletirilecei haberinden sonra Trkiyenin Patriot fzelerini alacann Pentagon tarafndan duyurulmas aknlk yaratmtr. Trkiye zerinde uzman olan bir Amerikal stratejist; ran fzelerinin Dou Akdeniz, Krfez lkeleri, Gney Avrupa ve zellikle Trkiyeyi vurabileceini belirterek, ran ve Suriyenin fze sistemlerine kar uzun zamandr fze sistemlerini gelitirmeye alan Trkiyenin balang yatrm 1 milyar dolar olmak zere Amerikan PAC-3 Patriot fzeleri almasnn faydalarn saymakta, fzelerle birlikte hava savunma radarlarnn verileceini belirtmektedir.(10) Trkiye, dostane ilikiler iinde bulunduu ran incitmemek iin, fzelerin mobil olduunu ve dmanlk nereden gelirse o blgeye tanacaklar gibi dnme kabiliyeti olan herhangi bir stratejistin glmseyerek bakaca kirler ileri srmek zorunda kalmtr.

ERMENSTAN DASPORA BASKISINI KIRMAYA ALIIYOR

Prof. Dr. lter Turan Toplumsal Araylarmz Sryor 2009 ylnda Trk siyasal hayatnda en sk kullanlan kelimelerden biri herhalde alm olacaktr. Almdan ne kast ediliyor? Grebildiim kadar, i ya da d siyaset alannda yerleiklik kazanm, bazen bir sorun olduu dahi kabul edilmeyen, bazen de bir sorun olarak kabul edilmekle birlikte zm mmkn grlmeyen bir durumla ilgili olarak yeni bir yaklamn, vaziyet aln ortaya kmasndan sz ediyoruz. Trk hkmeti 2009 ylnda iki konuda alm yapt: Krt sorunu ve Ermenistanla ilikiler. Krt alm henz belli bir ierie sahip deil. Etnik okluun ulusal btnlkle nasl mezcedilebilecei konusundaki toplumsal araylarmz sryor. Konu kamuoyumuzda ve siyasilerimiz arasnda tartlyor. Baarl olursak, farkl etnik kkenden gelen insanlarmz ayn lkenin vatanda olmaktan daha byk memnuniyet ve gurur duyacaklar. Buna karlk, Ermenistan ve Trkiye, ikili ilikilerinin nndeki engellerin kaldrlmas ynnde iki protokol imzaladlar. Bunlarn gereklerini ne lde yerine getirebileceklerini zaman gsterecek. Ermenistan diaspora basksn krmaya, Trkiye Azerbaycan zmemeye alyor. Baar salanrsa, Ermenistan ile snrmz alacak, iki komu lke karlkl kar ve dostluk zerine bina edilmi ilikiler gelitirecek. Ermeni diasporasnn azgn Trk aleyhtarl da bylece anlamszlatrlacak. Ksaca, almlarn nasl sonu vereceini henz grebilmi deiliz. Bununla birlikte, Trkiye karlat sorunlar teslim etmek, zme dnk aba gstermek, kilitlenmeleri amak, bunlar ite tartarak, dta mzakere yaparak gerekletirmek iin ura veriyor. Gl, kendine gvenen devletlerin i ve d sorunlarn amak iin benimsemeleri uygun olan yaklam da bu olsa gerekir.

Afganistan Sorunu
Trkiyenin nemini arttran dier bir husus, Amerikann Afganistanda mtteklere olan ihtiyacdr. Sekiz senedir Afgan dalarnda olup olmad belli olmayan terrist Usame Bin Ladenin arayan Amerika, daha sonra terristleri yakalama operasyonunun yannda Birlemi Milletlerin kararyla blgesel savunma rgt NATOyu Afganistana sokmu ve Talibana kar bir sava balatmtr. Bu sava meru klmak iin Afganistana demokrasi getirme abalarna girimi ve kendi setii eski bir Amerikan bankas yneticisi olan Afgan Bakan Karzaiyi seimde devirip yerine kendi tercih ettii bir Tacik asll lideri i bana getirmek iin youn aba gstermitir. Trkiye 2003 ylndan beri Almanyann Afgan blgesinde Amerikann yannda Afganllara kar youn bir bakm,

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

35

ji-1 olo n Kro

Trk Amerikan likileri

1795 ABD ile Osmanl Devletinin Cezayir Beylii arasnda andlama imzaland 1800 - lk resm ziyaret: Amerikan gemisi George Washinton rkateyni stanbulu ziyaret etti 1830 - ABD Ticaret ve Seyrsefer Antlamas: ABDye en ziyade msaadeye mahzar millet (the most favored nation) stats verildi 1947 - ABDnin SSCByi evreleme politikasnda Trkiye de kilit bir rol stlenerek 1947 Truman Doktrini ve Marshall Yardm ile ABDnin nderliini stlendii sistem iinde yer alma isteini bir politik uygulamaya dntrmtr 1950 Trkiyenin Kore Savana dhil olmas 1952 Trkiyenin NATOya yelii 1954 - ABDye ncirlik Hava ssn kurma izni verildi. Bu s Souk Sava, I. Krfez Sava ve Irak Savanda kullanld. 1955 - Trkiye ile Irak arasnda 24 ubat 1955te Badat Pakt imzaland. Bu pakta 4 Nisanda ngiltere, 23 Eyllde Pakistan, 3 Kasm da ran dhil oldu. Pakt, Arap lkeleri arasnda blnmeye yol at. 1959 - Ankara, 1959da, Yunanistann reddettii Jpiter fzelerinin Trkiyeye yerletirilmesini kabul etti. 1964 - ABD Bakan Johnsonun Babakan nnye yazd mektupta Amerikan silahlarnn Kbrsta kullanlmasn men etmesi ve Trkiyeye bu yzden gelecek bir Sovyet saldrsnda isteksiz davranacan ifadeleri, o zamana kadar ciddi bir sorun yaanmayan ilikilerde gerginlik yaratt. 1974 - Trkiyenin Amerikann basksyla 1971de yasaklad afyon ekimini 1974te tekrar serbest brakmas ile ilikilerde yeni sorunlar ba gsterdi; 1974 Kbrs mdahalesi ve 1975-1978 arasnda Trkiyeye uygulanan silah ambargosu ile ilikilerde belirgin gerilimler yaand 1980 - Savunma ve Ekonomik birlii Anlamas (SEA) imzaland. SEA, esasen 1975teki ABD silah ambargosu karsnda Trkiye tarafndan yrrlkten kaldrlan 1969 Savunma ve birlii anlamasnn yeniden ihdas niteliindedir. 1990 91 - l Frtnas harekt gerekleti. Trkiye, bu olayda, Amerika ve mtteklerinin yannda gnll olarak yer ald, savaa dorudan katlmamakla birlikte topraklarndaki slerin kullanmna ve eki Gn Trkiyede konulanmasna izin verdi; Trkiye Irak petrollerini tayan KerkkYumurtalk petrol boru hattn kapatarak Iraka kar uygulanan ekonomik yaptrmlara da katld. Mart 2003 - TBMMnin 1 Mart 2003te verdii tezkere karar ile ABD Silahl Kuvvetlerine Iraka Trk topraklarndan gei izni vermedi. Bu karar Amerika ile Trkiye arasnda sregelen stratejik ortaklk ilikisinin sorgulanmasna yol at. Tezkere krizi ile Trk-Amerikan ilikileri onarlmas g bir darbe ald. 2004 ylnda, nce ikili ziyare

destek ve eitim almas yapm, Afganistandaki herkesin sevgisini ve saygsn kazanmtr. Amerikan yumuak gcn kullanarak Afgan sorunu zmek isteyen ve generallerinin AfPak denilen Pakistann da dhil olduu sava kazanmak iin askeri g istemlerine direnen Obama, herhalde Trkiyenin baarlarn dikkate almtr.(11) Atlantik ittifaknn Avrupal yeleri, Amerikan lobileri ve Iraktan sonra kaybedilmekte olan Afgan savanda asker kaybetmek istememektedirler. Trkiye de atmalara girmemek kaydyla Afganistandaki askeri kontenjann arttrmak durumundadr.

Bu konjonktrde Cumhurbakan bir futbol ma iin Ermenistana gitmi ve Cenevrede yaplan gizli grmelerde Ekim ay iinde imzalanmas beklenen protokoller ortaya kmtr. (14) Trkiyenin Azerbaycan gzard etmemek iin Karaba sorununu zm ve 1921 Kars Antlamasna gre snrlarn kabul konusunda kararl olmas ve 1915 olaylarnn bir tarih komisyonunda incelenmesine kar kan Ermeni diasporas, Ermenistan Babakan Sarkisyan Ermeni davasn satmakla sulam ve gsteriler yapmtr. Trkiye ise ok iyi bir manevra ile Zrihte imzalanmas beklenen protokollerin imzasna Minsk grubunda yer alan ve diasporann gcn ald Rusya, Fransa ve Amerika gibi lkeleri armtr. Anlamann imzalanmamas durumunda Kbrsta olduu gibi Ermeni devletinin bara kar tutumu nedeniyle, uluslararas toplumdaki soykrm barlarna artk nem verilmeyecei ve kimliklerini korumak iin baka bir yol bulmak zorunda kalabilecekleri dnlyor. Oysa, bir

Ermeni Sorunu
Yukarda belirttiimiz gibi kendisine tavsiye edildii biimde ilk ziyaretini Trkiyeye yapan ve slam dnyasna ilk olarak Trkiyeden elini uzatan Obama, Ermeni ve Kbrs sorunlarnn zlmesini istemi ve DTP lideri Ahmet Trk ile de grmtr. Obama lkesine dndnde soykrm szcn azna almam ve benzer bir terim olan fakat hukuksal nitelii bulunmayan byk felaket szcn kullanmtr. Politikalarn Asyaya kaydrmak ve enerji hatlarn Kafkaslardan geirerek Avrupaya ynlendirmek isteyen Amerika, gelecekte Asyada nemli bir rol olacan dnd Trkiye ile aralarnda sorun yaratan Ermeni sorunu basksnn kaldrlmas, enerji yollarn almas ve yukarda belirttiimiz gibi zm iin diplomatik giriimlerin balamasn desteklemitir.(12) zlenen komularla sfr sorun politikasna uygun olarak, Ermenistan sorununu zmek, enerji yollarna alan kapy geniletmek ve Avrupa Birliine olumlu bir mesaj gndermek Trkiyenin iine gelmitir. te yandan,1957den beri Beyruttan balayarak Ermeni diasporasn soykrm konusunda ayaklandran ve Karaba Tanaklara teslim eden Rusyann Trkiye ile enerji ve d ticaret konusunda youn ilikileri nedeniyle Trkiyeye kar gveni artmtr. Grcistan olaylar srasnda Trkiyenin ortak aba aray ve Montreux Boazlar Szlemesinden taviz vermeyii, Rusyann Ermeni kartna olan gereksinimini azaltmtr. Nitekim, Rus Dileri Szcs Andrey Nesterenko, protokoller iin; doru ynde atlm bir adm aklamasn yapmtr.(13)

Amerikann Iraktan ekilme abalar iinde olmas, Trkiyenin kendisine benzer sorunlar olan ranla yaknlamasna yol amtr.
yazarn belirttii gibi Dalk Karaban corafyas enerji hatlarnn geiine elverili bulunmamakta ve ekonomik olarak gelecei pek parlak gzkmemektedir. Fazladan Ermeni igalinin Uluslararas Hukuku ihlali, bu devletin srtnda srekli bir yk olarak kalacak gibi gzkmektedir. Rusyann deien konjonktr iindeki tutumu, yeni ulam yollarnn yaplmaya balanmas protokollerin imzalanmas konusunda mitleri arttrmaktadr.(15)

Kbrs Sorunu
Avrupa Birliine yelik konusunda Trkiyenin Batdan kopmamas Amerika Trkiyeyi desteklemektedir. Ancak, Trkiyenin Avrupa Birlii yolundaki en nemli engellerden biri Yunan ve Rum vetosuna tabi olabilecei Kbrs sorunu olmutur. Her ne kadar Bakan Obama Trkiyeyi ziyareti sra-

36

STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

snda Byk Adada bulunan Ruhban okulunun almas gerektiini ifade etmise de, eski Yunan hkmeti ve Gney Kbrs lideri Hiristafyosn tutumlar nedeniyle Kbrs konusunda bir zme varlamamtr. zmsz tutumlar Kbrs Trklerinin ve Trk hkmetinin sabrlarn tarm ve statkonun korunmas konusunda kirler beyan edilmee balanmtr. Yunanistanda yaplan seimlerde Yorgo Papandreu hkmetinin i bana gelmesi ve Papandreunun ayn zamanda Dileri Bakan olarak ilk ziyaretini Trkiye yapacak olmas mit verici gzkmtr. Kilise nnde ncile el basarak hkmetini takdis eden Papandreu hkmetinin Kilisenin basks ap aamayaca tartlr bir husus olarak nmzde durmaktadr. Belki Bat politikalarnda Asyaya kay, Trkiyenin neminin artmas, Yunanistann ekonomik durumu, Egenin bir turizm ve ticaret gl haline getirilerek ok kltrl bir yaama geilmesi istei Kbrs sorunu konusunda mit uyandran unsurlar olarak belirmektedir. Ancak kendi basnlarnda Amerikann kz ve olu olarak nitelendirilen Alman anslye Angela Merkel ve Sarkozynin(16) Amerikan basklarna ramen Kbrs ve Ermeni sorunlar zlse bile Trkiyenin yeliine kar yeni nedenler bulmalar ise muhtemel gzkmektedir. Cumhurba-

kan Gln hakl olarak, demokratik gelimemizi ve kalknmamz devam ettirdikten sonra, belki Norve gibi biz de Avrupaya girmek istemeyiz demesi, Trk halknn reaksiyonunu aka yanstmaktadr.

Trk Amerikan likileri

Kro nol oji2

Sonu
Trkiye uluslararas alandaki deiimler yannda kendi karlar dorultusunda, baz eletirilere karn izledii d politika ile kendisine olumlu bir ortam salam gzkmektedir. Gzkmektedir dememizin nedeni, ok abuk deien uluslararas ortamn ve doacak yeni konjonktrlerin yarataca risklerin de mevcut olmasdr. Orta boy bir devletin byme sanclar iinde ne kadar risk alabileceini d politika uzmanlar tabi ki tartacaklardr. ortamnda olduu gibi risk almadan kazan salamak mmkn olmamaktadr. Ancak her zaman olduu gibi ansn da yardm, ok ince dnlerek alnan kararlarda dahi gerekli olabilmektedir. Trkiyenin almlarnn olumlu so-

nular vermesini umarak gzlemci konumumuza geri dnp beklemeye geiyoruz.

1. George Bushun Neo-con lobisi tarafndan iktidara getiriliinin arka yzn ve Amerikaya etkileri iin bkz:Russ Baker,Family of Secrets;The Bush Dynasty,The Powerful Forces That Put t in The White House,and What Their nunece Means For America,Bloomsbury Pres,New York,2009. 2. Condoleezza Rice speech at the University of Alabama,22 October 2005. 3. Bkz.:Philipp H.Gordon and Omar Taspnar,Winning Turkey:How America,Europe and Turkey Can Revive Partnership,Brookings nstitution Press,Washington DC.,Ekim 2008. 4. Matthew Bryza,Ninth Turgut zal Memorial Lecture:nvigorating the US-Turkey Strategic Partnership,Twe Washington nstitute,8 Haziran 2008. 5. Soner aaptay,Obama n Turkey:Enticing Ankara Westward, Policy Watch 1502,The Washington nstitue,2 Nisan 2009. 6. Sinan lgen,In Search of Lost Tme:Turkey-US Relations after Bush,Center on the United States and Europe at Brookings,Washington DC,19 ubat 2009. 7 Efraim nbar,Obama and the Middle East,Begin-Sedat Center Perspectives Papers No.91,Eyll 24.2009. 8. Roane Carey,Devastating Report Documents sraeli Crimes Against Civilians in Gaza:Where is the Outrage?,The Nation,26 Eyll 2009. 9. Ian Williams,Doeas a the Goldstone Report Stand to Recongure the Uss Israel Policy?,Foreign Policy in Focus,28 Eyll 2009.Yazarn grne gre; Amerikann artk ina edilmesini istemedii srail d yerleim alanlarna yerleim yerleri ina etmee devam eden sraili,Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi nnde savunmak Amerikann iine gelmemektedir.Bu konuda sraile yaplan tavsiyeler:srailin raporda ileri srler iddialara kar kendisinin soruturma yapmas veya konunun Gvenlik Konseyi tarafndan Uluslar aras Ceza Mahkemesi savclna gnderilmesini kabullenmesi.Ayn durdum Hamas iinde geerlidir.imdiye kadar otomatik Amerikan vetosuyla korunan srailin tutumu merakla beklenmekteyken ,srail,Filistin lideri Abbas ve Abbasn sekreteri Abdrrahimin srailin Gazze saldrsn kkrtan aklamalarn ortaya koyarak.raporun I Ekimde B.M. nsan Haklar Komisyonunda ertelenmesini salamtr. 10. Dr.an O.Lesser,The New Look n Misilse Defense:Thinking Through Turkish Stakes,Analysis,German Marshall Fund Of the United States,28 Eyll 2009. 11. Amerikan strateji dnrlerinin ou Amerikann asker gndererek bu sava kazanamayacan ve Afganisatndan bar yaparak klmas gerektiini ileri srmekteler.Bkz.:George F,Will,Tmie to Get Out of Afganistan,The Washington Post,1Eyll 2009;David Ignatius,A Middle Way On AfganistanThe Washington Post,2 Eyll 2009;Hugh Gusterson,Why the War in Afganistan cannot be Won,Bulletin of Atomic Scientists,21 Eyll 2009. 12. Amerikann Asyadan Avrupa enerji yollar politikalar ve Trkiyenin rol iin bkz.:Zeyno Baran,Oil,Oligarchs and Opportuinity:Energy From Central Asia To Europe,Comitte on Foreign Relations,United States Senate,12 Haziran 2008.Zeyno Baran,Washingtondaki Hudson Enstitsnde Trkiye masas e olarak almaktadr. 13. Protocol imzasna Rus Destei,Radikal Gazetesi,9 Ekim 2009,s.17 14. Bir yazarn belirttii gibi ASALAy kurduran Ermeni diasporas deil Rus istihbaratdr. Bu konuyu bir makalemde Ermeni kaynaklaryla anlattm.Bkz.:Mehmet Ali Birand,Ermeni Diasporas Yine Gnah liyor,Posta Gazetesi,10 Ekim 2009. 15. Cengiz andar,Trkiye-Ermenistan EkspresiRadikal Gazetesi,3 Ekim 2009. 16. Angle Markel Americas Daughter,Symptomatolgische llustrationen,No.52,Aug/Sept. 2006:www.lochman-verlag.com/angiemerkelno52.pdf.

er, ardndan Trkiyenin demokratik ortak sfatyla ABDdeki G-8 zirvesine katlmas, ayn yl Haziran aynda Trkiyede gerekleen NATO zirvesinde ABD Bakan George Bushun gelii Trkiye ve Amerika arasndaki buzlarn zlmesi eklinde yorumland. Ancak, iki lkenin ilikileri ortak bir gndem zerine ina edilen politikalar dzeyinde yaknlama seviyesinde oldu. Trkiye ve Amerika arasnda salam yeni bir ibirlii modeli oluturulamad ve yeni bir paradigma retilemedi Temmuz 2003 - Kuzey Irakn Sleymaniye kentinde 11 Trk Silahl Kuvvetleri mensubunun Iraktaki igal kuvvetlerinin bir paras olan Amerikan 173. Hava ndirme Tugayna bal askerlerce ve yanlarnda pemergelerin de bulunduu bir ortamda, bir baskn sonucu derdest edilmeleri ve balarna uval geirilmek suretiyle gtrlp 60 saat sresince alkonularak sorguya ekilmeleri ile ilikilerde derin bir gven bunalm yaand. Ekim 2007 - ABD Temsilciler Meclisinin Dileri komisyonu, 1915 olaylarn soykrm olarak nitelendiren tasary 21e kar 27 oyla kabul etti. Bu tasar Temsilciler Meclisinin genel kuruluna sunularak kabul edildii takdirde yasalaacaktr. Bu karar Trkiyede byk bir tepkiyle karland, kararn yasalamas halinde ABDnin Trkiyedeki askeri etkinliklerinin kstlanabilecei belirtildi. ubat 2008 - ABD Savunma Bakan Robert Gates, temaslarda bulunmak zere Ankaraya geldi. Gates, `Trkiye`nin kendini savunma hakk ile Irak`n toprak btnl arasnda denge kurmas gerektiini` syleyerek, ABD`nin, Trkiye`nin Irak`a dzenledii kara operasyonunun ksa srmesini ve belli noktalar hedeemesini istediini ifade etti. Kasm 2008 - Demokrat Parti Illinois Senatr Barack Obama oylarn yzde 51ini alarak Amerikann 44. Devlet Bakan seilmesi, tm dnyada yeni bir beklenti dalgas yaratt. Nisan 2009 - Obamann, ngiltere, Fransa, Almanya, ek Cumhuriyeti ve Trkiyeyi kapsayan ziyaretinin son dura olan 67 Nisan 2009 tarihli Trkiye ziyareti, gerilen ABD-Trkiye ilikileri zerinde olumlu bir hava yaratt. Haziran 2009 - Amerikan Dileri Bakan Yardmcs Phil Gordon, Trkiyenin Ermenistanla ilikilerini normalletirmesiyle Karaba sorununun iki ayr sre olduunu syledi. Eyll 2009 - Savunma Bakanlna (Pentagon) bal Savunma Gvenlik birlii Ajans, Obama ynetiminin Trkiyeye 7,8 milyar dolar deerinde fzesavar sistemi satmaya hazrlandn bildirdi.

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

37

ANALZ

AVRUPA GEME SARILIRKEN, TRKYE DOUYA DNYOR

Philips STEPHENS Financial Times Yazar

Philips STEPHENS:

k kazalar, byk resmi aydnlatabilir. Birka hafta nce Cumhurbakan Abdullah Gl Pariste Osmanl hazineleri sergisini at. Sergi, Trkiyenin zengin mirasn artrma abas tamaktayd. Gle, Fransz bakan Nicholas Sarkozy sakz ineyerek elik etti. Bu hikaye bana bir stanbul ziyaretinde anlatlmt. Duyduuma gre Sarkozynin sakz inemesi, Trkiyenin Avrupal olma hayallerini hor grmesine iaret ediyormu. Saygnn olmad bu durum iki liderin Elysee Sarayndaki le yemeini de etkiledi. Atmosferin kibar olarak tanmlanmasnn aslnda hepimiz ne anlama geldiini biliyoruz. phesiz Fransz yetkililer, Sarkozynin bu kaba tutumunun herhangi bir kmseme niyeti tamadn iddia edeceklerdir. Fransz Cumhuriyetinin Bakan kendini hibir zaman tam olarak diplomatik inceliklerle gstermemitir. Buna karlk, misarinin duyarll da artc deildi. Sarkozy kendisini-Almanyann Angela Merkeli dahil tm Avrupal liderlerin ncs yerine koymaktadr. Avrupa liderleri, Trkiyenin Avrupa
38
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Birliine yelii konusundaki duygusal yaklamlarn mantksal yaklamlarnn nnde tutmaktadr. Trkiyenin Ortak Pazara katlm nerisiyle, Avrupa kapsn ilk kez almasndan bu yana yarm yzyl geti. 2004 ylnda resmi katlm mzakerelerinin balamas iin ok fazla vakit kaybedilmitir. ou zaman, hatann Trkiyede olduu sylenmelidir. Askeri darbeler ve siyasi bask, Avrupann demokratik kulbne ye olmasna yardmc olmamtr. O, o zamand. Trkiye halen AB yelii iin demokratik gereksinimleri karlamaktan uzakta olmasna karlk, Trkiyenin doru ynde byk admlar att konusunda phe duyulmamaldr. Trkiye kendisinden istenilenleri yapmasna ramen, Sarkozynin ve dierlerinin mzakere srecini tamamlamayaca korkusunu duymaktadr. Sarkozye gre Trkiyeyi kabul etmek, Birliin yapsn bozacaktr. Sarkozynin asl demek istedii Avrupann 70 milyon civarndaki Mslman istememesidir. Trkiyenin siyasi snarnn sabrnn

tkenmi olmas hi de artc deildir. AB yelii iin imtiyazl ortaklk tekline scak baklmamaktadr. Babakan Recep Tayyip Erdoann hkmeti douya ynelme karar almtr. Trkiye kendisini Ortadou lkelerini denetimi altnda tutan, ve bu lkelerin desteklerini alabileceine inanan bir arabulucu olarak grmektedir. Komular ile olan sorunlu ilikileri dzeltmekte ve Avrupann kmsemeye alk olduu tutumuna karlk, daha fazla Arap sermayesi elde ederek, sayg kazanmaktadr. Erdoan, bu hafta Stratejik letiimin Trkiye Merkezinin misar edildii ve ABDnin Alman Marshall Vakfnn destekledii Forum stanbul toplantsnn al treni toplantsnda stratejisini belirlemitir. Erdoan, hkmetin Avrupa eilimini srdrmeye devam edeceini belirtmitir. Fakat, mitsizce yardma ihtiya duyan biri olarak davranma niyetinin de olmad gzlenmitir. Bunun yerine Trkiye kendisini, dounun ve batnn stratejik gei blgesinde hzla ykselen bir g olarak gsteren bir rol bimektedir.

olmadn belirtmitir. Douya dn konusunda herkes mutlu deildir. Uzun zamandr Avrupa mealesini tayanlar, Erdoan ynetiminin slamc karakterini, modern Trkiyenin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk tarafndan miras braklan laik lkeye ciddi bir tehdit olarak grmektedir. Ayrca babakan ve bakanlarnn Avrupann demokratik liderleriyle deil de, blgedeki despotlarla birlikte daha rahat gzkmesinden ve Mslmanln Avrupa kimliinin yerini alabilme ihtimalinden tr endielilerdir. Strateji byk bir baar olmutur. Birka yl nce Suriyenin ayrlk Krt PKK grubuna destei nedeniyle Trkiye binlerce birliini Suriye snrna yerletirmitir. imdi ise iki lke ilikilerinde yumuamann da etkisiyle seyahat vizesinin de kaldrldn grdk. Irak hkmeti ve Krt aznlklar ile uzlama abalar da vardr. Suudi Arabistan ve Krfez lkeleri ile ticari ve iktisadi balar hzla bymektedir. Foruma katlanlardan biri bana, Trkiyenin parann nerede olduunu bildiini sylemiti. Kafkaslarda, hkmet ans ve abann da yardmyla Ermenilerle bir yzyl bulan karlkl dmanl sonlandrabilecek bir anlamaya imza atmtr. Rusya ile ilikiler samimi, Yunanistan ile de dengeli gitmektedir. Bat sermayesindeki endielere aldrmayarak Trkiye, Filistinli Hamas ve rann destekledii Lbnandaki Hizbullah ile balantlarn srdrmektedir. Gelecek hafta, Erdoan Tahranda ran ile Bat arasnda Trkiyenin arabuluculuk rolyle bulunacak. Bu ilikilerin ne derece akla yatkn olduuna dair yksek dereceli Trk yetkililere dantnzda, hemen Barack Obamaya atfta bulunmaktadrlar. Obama, smsk sklm bir yumruu, tamamen alm bir el ile deitirmeyi teklif etmedi mi? Erdoann danmanlarndan biri bana Trkiyenin blgeyle bizzat kendisinin ilgilenmek zorunda olduunu sylemiti. te yandan, srailin Gazze saldrs, srail ile uzun sredir devam eden ilikilerin paralanmasna neden olmutur. Erdoan, srail-Filistin yerleimini Trkiyenin arka bahesinde bulunan olmazsa olmaz olarak grmektedir. Fakat Binyamin Netanyahunun srail hkmetinin de anlamada karnn Eletirilere baklrsa, Trkiyenin Ortadoudaki etkisini oluturmak iin tahsis edilen ilgi ve enerji, Trk devletinin demokratik ve sekler karakterini glendirmek amacyla yaplan reformlar harcamaktadr. fade zgrlnn kstlanmasna ve slamc sosyal inanlarn dayatlmasna dikkat ekilmektedir. Erdoan hkmetinin lkenin lider medya iletmesi olan Doan grubuna ynelik sulamada bulunmas sonucu milyarlarca dolar ceza dayatmas muhalefeti bastrma amacyla yaplm bir mcadeledir. Rahatszlk ayn zamanda Trkiyenin NATO ittifakndaki ortaklar arasnda da duyulmutur. Eski dmanlarla bar yapmak bir yana, ABD Dileri Bakan Hillary Clinton Ermenistan ile yaplan anlamada esas rol oynamtr. Fakat blgesel aktrlerle bu kadar yakn ilikiler kurmak hala iddet tehlikesi tamaktadr. Ayrca da Trkiyeyi mantkl ve iyi bir komu politikasnn tesine gtrmektedir. Batnn gcn kaybetmesi bu nedenle olabilir. Bir taraftan ABD gcne Ortadouda meydan okunmakta, dier taraftan Avrupa ilgisiz gzkmektedir. Erdoann Trkiyesi hala Avrupann paras olmak istemektedir. Her trl mcadelede enerjiden, terrden, uyuturucu ve gten ticaret ve yatrma Avrupann demokratik, yz batya dnk bir Trkiyeyi destekleme hede deimez karnadr. Onun gvenlii, batnn gvenliidir. Fakat Sarkozy ve onun gibiler gemie tutunmaktan tesini istememektedirler. Trkiye ise dnyaya kendisine yakan ekilde konumaktadr.
eviren: Hilal KSE SDE, Asistan
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

39

ANALZ

Ortadou-Afganistan Ekseninde Bitmeyen Sorunlar ve Trkiye

Nzhet KANDEMR SDE Yn. Kur. Bk.Yrd.

ilistin-srail bar grmelerinin yeniden balatlmas amac ile, Barack Obama Ynetiminin, kendinden nceki ynetimle kyaslandnda, ortaya koyduu kararl ve srarl abalar, henz sonu vermese bile, hi deilse Arap Dnyasn ve sraili konu zerinde dnmek ve zm retmek araylarna itmesi asndan yararl olmutur. Gerekten, zme ynelik bu araylar, zel Temsilci George Mitchellin, Birlemi Milletler Genel Kurulunun Eyll ayndaki toplantlar ncesi ve sonrasnda Blgeye yapt ziyaretler, Obamann New Yorkda dzenledii l doruk toplants ve getiimiz gnlerde, srail ve Filistini ziyaret ettikten sonra, 2 Kasmda, Fasda Arap lkeleri Dileri Bakanlar Toplantsna katlan Hillary Clintonun abalar ile sregitmektedir. Filistin taraf, srailin Gazze ve Bat Yakasndaki yerleim faaliyetini durdurmasn, mzakerelerin balamas iin bir n art olarak ortaya koyarken srail de, Bat Yakasnn blnmesi sonucunu verecek bir forml erevesinde, bu Blgede 1967 ncesi snrlarna dnlmesinin srailin uzun vadeli savunma gereksinimleri dikkate alndnda, mmkn olamayacan ileri srerek, kendi asndan bir n art ortaya koymaktadr. Her iki tarafn da kabul etmekte byk zorluk ekecei bu n artlara ramen, Bakan Obamann Filistin-srail mzakerelerini yeniden balatabilmek iin sarfettii gayretlerin, bata Araplar olmak zere, baz Batl evrelerin iddia ettii ekilde, baarsz olduunu iddia etmek, u aamada olas deildir. Bakan Obamann bu gayretlerini, kar karya kald tm olumsuzluklara ramen, srdrmesi beklenir. Blgede mevcut sorunlarn zmne ynelik gayretlerine hz veren Trkiye, gerek Ortadou bar srecinde gerek ran ve Suriye gibi lkelerle ABD arasnda mevcut sorunlarda, bir arabu40
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

luculuk rol oynamaktan sz ederken, Trkiyenin srail ile arasnda ortaya kan gerginlik nedeniyle, byle bir rol oynayabilmesi olasl, aksine iddia ve yorumlara ramen, ortadan kalkm gzkmektedir. Arabuluculuun anlam kazanabilmesi, ilgili taraarn tam mutabakatnn salanmas artna baldr. Buna ilaveten, talepte bulunan tm taraarn arabulucu roln oynayacak lkenin tam tarafsuz ve bamsz hareket edebileceine kesin inan duymalar art aranr. Oysa bugn, srail ve onu destekleyenler balamnda, aranan bu artlarn varolduu sylenemez. Nitekim srail, bu hususu defalarca beyan etmitir. Buna gre Trkiyenin oynayabilecei rol, ister Arap-srail ihtilafnda ister Suriye ve ran balamndaki sorunlarda olsun, arabuluculuk deil, sadece artlar lsnde kolaylatrclk rol olabilir. Byle bir roln, kstl da olsa, ABD ile ran arasnda nkleer aratrmalar alannda sren uzlamazlk sahnesinde oynanmas olasdr. Nitekim, son Tahran ziyareti vesilesile, Trk diplomasisinin byle bir gayret iinde olduu gzlemlenmektedir. Bu balamda, Pakistann Dostlar Grubunun yapt almalarn balatlarak srdrlmesi amac ile, Trk diplomasisinin ortaya koyduu ve, bata ABD olmak zere, uluslararas dzeyde beeni toplayan olumlu abalarn da gsterdii gibi, bir kolaylatrclk rolnn, Afganistan-Pakistan erevesinde sahneye konmasnn, Trk diplomasisi bakmndan daha olumlu ve gereki bir yaklamn rn olaca sylenebilir. Trkiyenin Afganistan ve Pakistanla tarihten gelen ilikileri de dikkate alndnda bu gerekiliin oturaca salam temelin zaten mevcut olduu grlr. Bugn, bata ABD olmak zere, NATO lkeleri Afganistanda ok yrekli ve ileri dzeyde etkin nlemler almadka, duruma hakim olabile-

cek ve lkeyi selamete gtrecek bir yolu amalar son derece zor olacaktr. Afganistandaki Amerikan ve NATO silahl Kuvvetlerinin Komutan Stanley McChrsytaln Bakan Obama iin hazrlad durum tespit ve eylem raporu hi de parlak saylamayacak bir manzaray gzler nne sermi bulunmaktadr. lkedeki i siyasi gelimeler bu manzaray daha da karartr mahiyettedir. Taliban ve El-Kaide gleri Kabil ve benzeri birka merkez dnda kalan alanlarda giderek stnlk salar konuma girmektedir. Gerekli olan ilave askerin bulunmas ne Amerikan kamuoyu ne de Amerikann dostu ve mtteki olan lkeler kamuoylarnca olumlu karlanmaktadr. Bakan Obama, i politika balamnda byk riskler tayan ilave asker gnderme kararn bugne kadar geciktirmek zorunda kalmtr. Ancak bu geciktirme taktiinin de yakn bir gelecekte kullanlamayacan ve ABD Bakannn risk almak zorunda kalacan sylemek gerekir. siyasetteki riskleri gsleme bahasna, Bakan Obamann ilave asker gnderme kararn uygulamaya koydu varsaylsa dahi, bu askeri nlemlerin Afganistan gibi bir lke genelinde beklenen sonular vermeyeceini yakn gemiteki olaylar gstermitir. te bu olumsuz grnt de dikkate alndnda, imkansz baarma peinde olan tm lkelerin, bu blgedeki lkeler ve halklar nezdinde son derece zel konuma ve itibara sahip olan Trkiyeden yararlanmalar en aklc yol olarak ortaya kar. TSKnn Afganistanda yllardr srdrd baarl almalar ve Afgan Halk nezdinde yaratt gven ve derin takdir de hesaba katldnda, Trkiyenin, Ortadou Blgesinden ziyade, o Blgede kolaylatrclk gayretlerine hz kazandrmas, hem Trk diplomasisi hem de Blge asndan daha isabetli ve baarl sonularn ortaya kma olasln artrm olacaktr.

TRK DI POLTKASI

Sfr sorun hedenin gerekletirilmesi mmkn olmamakla birlikte en azndan bu ynde harcanan diplomatik, politik ve toplumsal abalar blge lkeleri arasnda kurumsal mekanizmalarn kurulmasna yol aacandan ilikilerin gelimesine yardmc olacaktr.

ATIMADAN ENTEGRASYONA
Yrd. Do. Dr. Veysel Ayhan Abant zzet Baysal niversitesi, Uluslararas likiler Blm retim yesi

Trkiye-Suriye

omularla sfr problem zerine kurulu yeni Trk D Politikas sylemi Ankarann ilk bata yakn evre lkeleriyle ardndan blgesel ve kresel glerle farkl bir d politika dili ve sreci balatmasn beraberinde getirmitir. Bu erevede son yllarda Trkiye-Suriye, TrkiyeIrak ve Trkiye-Ermenistan ilikileri bata olmak zere blge lkeleriyle olduka nemli ve tarihi saylabilecek ikili ve ok tara diplomatik, siyasi ve ekonomik ibirlikleri kuruldu. 10 Ekim 2009 tarihinde svirede imzalanan Trkiye-Ermenistan Protokollerinin hemen ardndan 13 Ekim 2009da da Trkiye-Suriye Yksek Dzeyli Stratejik birlii Konseyinin 1. Bakanlar Kurulu Toplantsnn gereklemi olmas dikkat ekicidir. Bu iki lkenin dnda Trkiyenin Krfez birlii Konseyi yeleriyle ve Irakla da bir Stratejik birlii Anlamas imzalam olmas Ankarann 2000 sonras dnemde izlemi olduu yeni d politikasnn temel erevesini bize sunmaktadr. Bu balamda Trkiyenin atmac deil ibirliki, sre giden sorunlar karsnda savunmac deil proaktif bir yntemle sorunlara kalc zmler reten, blge lkeleriyle sorunlar g kullanma tehdidinde buluna-

rak deil aksine diyalog ve diplomatik yntem ve srelerle zmeye alan bir d politika izledii grlmektedir. zellikle Ortadoudaki istikrar ve bar araylarnda Trkiyenin sorunlar karsnda tarafsz bir d politika yrtme gayreti ve yakn evresinde bar tesis etme abas blge lkelerinin dikkatlerini Trkiye zerine ekmitir. Nitekim Trkiye-Suriye ilikilerini irdeleyen bu almada da blgesel etkileriyle Ankara-am diyalogunda yaanan deiim analiz edilecektir.

atmadan Stratejik Mttefiklie

Trkiye-Suriye ilikilerinin tarihsel gemii Emevi mparatorluuna kadar geri gtrlmekle birlikte modern anlamda Ankara-am ilikileri II. Dnya Sava sonras Suriyenin bamsz bir devlet olarak uluslararas sisteme katlmasyla balatlmaktadr. Ancak ilikilerin hukuksal boyutu bir yana brakldnda iki lke arasndaki ilikilerin tarihsel geri plan her iki toplumun ortak bir tarih, kltr ve medeniyet inasn uzunca bir dnem birlikte gerekletirdii gibi bir realiteyle kar karya kalrz. Yavuz Sultan Selimin Msr Seferi sonras am topraklar

1516-1918 tarihleri arasnda mparatorluk ierisinde ayrcalkl bir konumda ynetildi. Osmanl mparatorluu srasnda amn idari snrlar geni bir ekilde tanmlanmken blgedeki Arap elitlerin ynetim zerkliine de sayg gsterilmiti. Nitekim Suriye Osmanl mparatorluunun ynetimi altnda bir Lbnan veya Kuveytle karlatrldnda sorunsuz bir ekilde kalabilen blgelerin banda gelmitir. I. Dnya Savan takip eden gnlerde Fransann Suriyede kurulan bamsz Suriye ynetimine kar g kullanma tehditleri karsnda Kral Faysalla askeri alanda ibirlii gndeme gelmi ancak Austos 1920de Fransann Suriyeyi igaliyle bu gereklememitir. 1920 sonras dnemde Trkiye-Suriye ilikileri ilk nce Fransann ardndan arlkl olarak Antakya, Ermeni Sorunu, Frat ve Dicle suyunun paylam sorunu, PKK Sorunu ve Trkiye-srail ilikilerinin etkisi altnda kalmtr. 1980lerin ikinci yarsndan sonra Cumhurbakan Turgut zaln Suriyeyle ilikileri dzeltme ve sorunlar zme ynnde att admlar am tarafndan karlksz kalmasnn ardndan Ankara-am ilikileri atmac bir zeminde 1998e kadar srARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

41

 16 Eyll 2009 tarihli Trkiye- Suriye Stratejik ibirlii Antlamas erevesinde iki lke arasnda antlamaya varlan konular:
Her iki lke vatandalar 90 gnle snrl olmak zere vizeden muaf seyahat serbestisine sahip olmalar kararlatrld. Yksek Dzeyli Stratejik birlii Konseyi kuruldu. Planlanan ortak askeri tatbikatlarn kapsamnn geniletilmesi, ayn zamanda da eitim amal olarak karlkl subay deiimi ve savunma sanayi alannda askeri mhimmatn yenilenmesi iin ibirlii yaplmas kararlatrld. Suriye tarafna snrdan terrist szmalarn nlemek amacyla dorudan bilgilendirme hatt (Krmz Hat) kuruldu.

mtr. 1998 yl iki lke ilikilerinde olduka kritik gnlerin yaand bir tarihtir. Bir yandan Trkiyenin PKK sorunu dolaysyla g kullanma tehdidi dier yandan da Suriyenin Ankara ve srail arasnda 1996 ylnda imzalanan askeri ibirlii anlamasna kar duyduu gvenlik kayglar ve endie taraar arasnda yeni bir iliki kurulmasn zorunlu klmaktayd. Dolaysyla Trkiye-Suriye ilikilerinde en kritik dnem 1998 ylnda yaanan gelimelerdir. Trkiyenin sorunlar g kullanma yntemiyle zme iradesi sergilemesi am Ynetiminin d politikasn deitirmesine yol am ve PKK lideri calann Suriyeden kartlmasyla sonulanmtr. Suriyenin gvenlik konusunda Trkiyenin taleplerini karlamasnn ardndan Ankara ynetimi de su kaynaklarnn paylam bata olmak zere Trkiye-srail ilikilerinde Suriyenin rahatszln giderici diplomatik almlar ortaya koymutur. Bu kapsamda her iki lkenin de ilikilerini barl yntemlerle gelitirme iradesini ortaya koymalar Ankara-am ilikilerinde yeni bir dnemin kapsn aralamtr. Bununla birlikte Trkiye-Suriye ilikilerinin atmadan ve gvensizlikten ibirlii ve karlkl bamllk srecine dnmesinde ise 2003 banda, bir
42
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

yandan ABDnin Iraka kar askeri g kullanma tehdidinde bulunmas ve ardndan da Suriyenin Lbnandaki etkisini ortadan kaldrma ynnde yrtt diplomatik ve politik basklarn getirdii blgesel ve kresel dzeyde deiikliklerin etkisi oldu. Trkiye ile ABD arasnda olas Irak igaline katlm konusunda mzakerelerin srd bir dnemde Amerikan Ynetimi 1991deki savatan farkl olarak Suriye Ynetimini Iraka kar uygulanan BM Ambargo Kararlarna uymamakla sulamt. Oysa ayn dnemde yalnzca Suriye deil ayn zamanda Trkiye ve rdn gibi Iraka komu blge lkeleri de BM Ambargo Kararlarnn dna karak Irakla illegal saylabilecek bir petrol ticareti gelitirmiti. Esasnda ABDnin Suriye politikas amn olas bir Irak igalini desteklemeyeceinin anlalmasndan sonra deimeye balamt. 11 Eyll Saldrlarnn hemen ardnda Washingtonla terrizm konularnda istihbarat paylamna giden Esad Ynetimi Washingtonla ikili ilikilerini gelitirme ynnde nemli bir adm atmt. Ekim 2001de ABD tarafndan terr destekleyen lkeler listesinde yer alan Suriyenin Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi Geici yeliine seilmesine ABD ynetimi dorudan kar kmamt.(2) 2002 Martnda Suriyeye kar yaptrmlar uygulanmasn ngren Kongrenin kararlarna (SALSA-Suriyenin Sorumluluu ve Lbnann Egemenliinin Yeniden Tesisi Yasas) muhalefet eden Beyaz Saray ynetimi, amn bask ve diyalog yoluyla politikalarn deitirmeyi hedeemekteydi.(3) Bu erevede 2002 ylnn sonlarna doru Dileri Bakan Powell Suriyeli meslektalarna bir bask arac olarak Irak-Suriye arasndaki petrol boru hattndan duyduklar rahatszlklar iletince am Rejimi Washingtona kar varln korumak iin farkl d politika stratejileri gelitirme zorunluluu duymaya balad. 2003 banda Suriye ynetimi aka bir Amerikan igaline kar olduunu aklamasna karn Trkiyenin pozisyonu netlemi deildi. Trkiye ABDnin Irak igaline kar kmakla birlikte Washingtonla bir dizi grme trai balatmas szkonusu olmutu. Dolaysyla iki lkenin blge politikalar arasnda bir koordinasyon olmad gibi farkl yaklamlar ortaya kmt. ubat 2003de Amerikan

askerlerinin havaalanlarnn modernizasyonu kapsamnda bir yandan Trkiyeye konulanmaya balanmas dier yandan da Akdenizdeki Amerikan donanmasna bal deniz gcnn varl Suriye ynetiminde Trkiyeye kar ciddi bir rahatszln olumasna yol amt. Suriye topraklar tarihte ilk kez kuzeyden dorudan Amerikan askeri varlnn tehdidi altna girmi bulunmaktayd. Bununla birlikte ABDnin basklarna ramen Suriye ynetimi Iraka kar uygulanan uluslararas ambargoyu dikkate almayan politikalar yrtmt. (4) Trkiye-Suriye ilikilerinde Irak igali ve Amerikan politikalar balamnda oluan olumsuz havann bozulmasnda kritik gn 1 Mart 2003 tarihi oldu. 1 Mart 2003 tarihinde toplanan TBMM ABDnin beklentilerinin aksine Trkiye topraklarnn olas bir Irak igalinde kullanlmasna izin vermeyen tarihi bir karar almtr. Amerikan askerlerine geit kolayl salanmamas ABDde olduu gibi tm blge lkelerinde de beklenmeyen bir karar olmutu. 1 Mart Tezkeresinin TBMM tarafndan reddedilmesinin ardndan Trkiye topraklarna konulanan Amerikan askerlerinin ve tehizatlarnn skenderunda demirlenen sava gemilerine aktarlmas am rejimini en azndan kuzey snrlarnn gvenlii asndan rahatlatmtr. Dolaysyla Trkiye-Suriye ilikilerinin gelime zemini 1 Mart 2003 Tezkeresi ve ardndan blgesel dzeyde meydana gelen Irak igali, ABDnin Suriye Rejimine ynelttii tehdit ve Trkiyenin szkonusu politikalara verdii reaksiyonlar olmutur.

ABDnin Suriyeyi Kuatma Politikas

Uluslararas kamuoyunun muhalefetine ramen Amerikan ynetiminin 19 Mart 2003 tarihinde Irak igal operasyonunu balatmas, blgedeki g dengelerinin ve ilikilerinin bsbtn olarak bozulmasna ve yeni ibirliklerinin olumasna yol amtr. Bush iktidarnn igal ncesi dnemde am rejiminin desteini alma ynndeki giriimlerinin baarszla uramasnn ardndan baskc bir politika benimsemesi gndeme geldi. Bu kapsamda gndeme gelen Suriye rejiminin diplomatik, politik ve ekonomik izolasyonu politikalarna ayrca askeri caydrma

politikas eklendi. 24 Martta Suriye topraklar ierisindeki bir yerleim biriminin bombalanmasnn ardndan (5) 28 Mart 2003de Savunma Bakan Donald Rumsfeld; bizler ierisinde gece gr tehizatlarnn da bulunduu askeri malzemelerin Suriye snrndan Iraka aktarldna dair bilgilere sahibiz. Sz konusu datmlar dorudan koalisyon glerinin yaamlarn tehdit etmektedir dedi. Rumsfeld szlerinin devamnda askeri malzemelerin aktarmnda Suriye hkmetinin sorumlu olduunu ve dmanca eylemler olarak grlen giriimler karsnda sessiz kalnmayacan ifade etmitir.(6) Rumsfeldin aklamasndan 3 gn sonra Suriye Dileri Bakan Faruk El ara ise yapt aklamada; Suriyenin kar igalcilerin Irakta bozguna uramasn grmektir dedi. ki taraf arasndaki tansiyonun ykselmesinde 13 Nisanda Donald Rumsfeldin Suriye-Irak snrnda Amerikan askerlerini ldren Irakl direniilere ekonomik destek vermek isteyen kiilerin zerlerinde binlerce dolar para ile yakaland aklamasyla daha da trmanmtr.(7) Beyaz Saray ynetimi ayn zamanda Ekim 2003de srailin Suriye saldrsna

destek vermi(8) ve ardndan da Aralk 2003 tarihinde Kongrenin 2002 ylnda alm olduu Suriyeye yaptrmlar ngren yasay imzalayarak yrrle koymutu. Yasa, Bakana gda ve tbbi malzemeler dndaki her trl ikili ticareti ve mal alveriini durdurma yetkisinin yansra Suriye rejimiyle diplomatik ilikilerin drlmesi, Suriyeli diplomatlarn BM faaliyetleri dahil ABDdeki seyahat zgrlklerini snrlama, Suriyeli irketlere ait olan malvarlklarna el koyma yetkisi de veriyor. Bakan Bushun 11 Mays 2004te balatt Suriyeye yaptrmlar erevesinde, ABDdeki ok sayda Suriyelinin banka hesaplar dondurulmu, Commercial Bank of Syria ile bankaclk ilemleri durdurulmu, Suriyeden ve bu lkeye uular askya alnmt. Karardan sonra bir aklama yapan Suriye Babakan Muhammed Naci Otri, ABDnin bu kararna tepki gstererek; Karar haksz ve adaletsiz. Bununla birlikte bu yaptrmlar Suriyeyi etkilemez demiti.(9) Amerikan ynetiminin Suriyeye kar uygulad basky artrd bir dnemde Lbnan eski babakanlarndan Rek Haririnin 15 ubat 2005te

1 Mart 2003 tarihinde toplanan TBMM, ABDnin beklentilerinin aksine, Trkiye topraklarnn olas bir Irak igalinde kullanlmasna izin veren tezkereyi onaylamamtr.
ubatta bir suikast sonucu ldrlmesi Washington-am hattndaki krizi derinletirdi. Beyaz Saray ynetimi suikastn hemen ardndan am Bykelisini geri ekme karar ald. 18 ubatta ABD Dileri Bakan Condoleezza Rice ise Suriyenin byk problem oluturduunu ne srerek, uluslararas toplumdan, baka lkelerin i ilerine karan Suriyenin durdurulmasn talep etti. Senatoda konuan Rice; Suriyenin byk problem olduu konusunda kuku yok. Uluslararas toplumun Suriyenin yaptklarna kar birlemesine ihtiyacmz var. Suriye hem kendi topraklarn hem de Gney Lbnan terrizmi desteklemek iin kullanyor dedi. (10) zellikle Rek Haririnin ldrl-

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

43

RPORTAJ
TRKYE, ORTADOUDAK ROLN PEKTRMEK STYOR

Beshir A. Fattah

rkiyenin Ortadou iin nasl bir rol oynadn Fattah ile yaptmz rportajda inceledik. Fattah, lkemizin bu blgede vazgeilmez jeostratejik konumunun altn izerek, Trkiyenin Ortadouda stlendii politikann, blgede bulunan lkelerin politikalaryla rttn ifade etti.

SD Nasl ve neden Trkiye hakknda bir kitap yazmaya karar verdiniz?

Fattah: Esasnda ben Trkiye uzmanym. lgi alanm zerine kitap yazyorum.

SD Trk d politikasn bir cmle ile nasl deerlendirirsiniz? Bu kapsamda Trkiye-Msr ikili ilikileri nasl bir seyir izliyor?
Fattah: Trkiye artk ABD ve AB ile iyi ilikiler iinde olmas iin, Ortadoudaki blgesel roln pekitirmek istiyor. Her iki lkenin akllca blgesel rollerini koordine edecekse baar daha gl olacaktr.

mesinden sonra Amerikan ynetimi, Suriyenin Lbnandaki askerlerini derhal ve nkoulsuz ekmesi ynndeki basklarn artrmt. Mart ayna gelindiinde Rusya, ngiltere, Almanya ve Fransadan Washingtonun bu talebine destek gelmi; artan basklar zerine de Suriye, Nisan sonuna kadar Lbnandaki askeri varlna son vereceini aklamt. Son Suriye birlikleri 27 Mart gn Lbnan topraklarndan ekilmiti. Ancak Flynt Leverett tarafndan kaleme alnan Inheriting Syria: Bashars Trial by Fire adl kitapta Leverett, Bush ynetimini oluturan neokonzervativistlerin temel amacnn Suriyede rejim deiikliini gerekletirmek olduunu, Lbnann ise bu projenin bir aamas olduunu ileri srmt. CIA ve Dileri Bakanlnda bir sre altktan sonra Ulusal Gvenlik Konseyinde grev alan Leverette gre ran hedef tahtasna koyan neo-conlar ran-Suriye ittifaknn zayf halkas olan am ayan denetim altna almak istemektedir.(11) 2005 Maysnda ABD Bakan George W. Bush, Suriyenin Amerikan ulusal gvenlik, d politika ve ekonomisi iin hala tehdit oluturduu gerekesiyle, bu lkeye ynelik uygulanan yaptrmlarn bir yl daha uzatldn aklamt. Beyaz Sarayn yazl aklamasna gre, Bakan Bush, Suriyenin kitle imha silahlar ile fze programn srdrerek, terrizme destek verdiini ifade etmi ve Suriyenin ayrca; Irakn yeniden inas ve istikrara kavumas iin ortaya konulan uluslararas abalarn altn oyduu grn dile getirmiti.(12) Sonu olarak Bakan Bushun iktidar dneminde ABDnin Suriye rejimini devirme ynndeki politikalarna geleneksel olarak Suriyeyle iyi ilikiler ierisinde olan Rusya ve Avrupal lkelerin de destek vermesi amn ynetiminin daha da keye skmasna yol amt. Suriyeli akademisyen Mervan Kablavi; 2003 ve 2004 yllarnda gerekten de Suriye bir Amerikan igali bekliyordu. Sayn Bear Esad yeni seilmiti ve herkes Amerikan basks sonucu rejimin kaybedecei gibi bir dnceye kaplmt. Uluslararas kamuoyunda Sayn Esadn Suriyeyi uluslararas istikrara katk salayan bir lke haline getirme abalar grmezden gelinmekteydi. Aksine bu artlar altnda Suriyeye Fransa gibi

Avrupal lkelerin de bastrmasyla bir BM yaptrm uygulanmas gndeme gelmitir eklinde konuyu aka ifade etmiti. Kablaviye gre Bush ynetimi srasnda gndeme gelen Suriye mdahalesi srail ve ABDnin farkl karlara ve politikalara sahip olmasndan dolay gerekletirilememiti.(13) Esad rejiminin diplomatik, ekonomik ve siyasi basklardan kurtulma politikasna ise en ak destek dorudan Trkiyeden gelmi olmas amAnkara hattnda yeni bir iliki boyutunun ortaya kmasna yol amtr. Nitekim Trkiyenin aka Suriye rejiminin yannda yer almas amn Trkiye alglamasn etkilemitir. Suriye Dileri Bakan Yardmcs Abdulfettah Ammura; bizler 11 Eyll sonras zellikle de Haririnin ldrlmesinden sonra ABDnin Suriye rejimi zerinde bask kurmaya yneldii zaman Trkiyenin buna kar ktnn bilincindeyiz. Bunlar grmezlikten gelemeyiz diyerek Ankarann politikalarndan duyduu memnuniyeti dile getirmitir.(14) Trkiye, Suriyenin mtteki olan randan farkl olarak bir yandan Batyla ibirlii iinde ve ABD ynetimine yakn dururken dier yandan da Suriyenin uluslararas kamuoyuna alan ticari ve diplomatik kaps konumundayd. ran ise Suriyenin daha da yalnzlamasna yol aabilecek bir mttek olarak grlmekteydi.

SD 11 Eyll sonras slamofobia tartmalar hakknda ne dnyorsunuz?

Fattah: Ben Amerikallarn militan slamc hareketleri fazla nemsediklerini ve fazla abarttklarn dnyorum. rnein Trkiyede dini motifli terrden ziyade etnik terrizmin bir tehdit tekil ettiini dnyorum. son krizde Trkiye uzlamay salamak iin Msrdan destek olmasn talip etti. Sizce Trkiye ve Msr atmalarn zmlenmesinde nemli bir rol oynayabilirler mi? Fattah: Evet sanrm.

Diyalog, birlii ve Entegrasyon Dnemi

Souk Sava sonras dnemde Trkiye-Suriye ilikilerinde krlmaya yol aan en nemli gelimeler taraar arasnda 20 Ekim 1998 tarihinde imzalanan Adana Protokolnden ziyade Trkiyenin ABDnin basklarna ramen Suriye rejimiyle ilikilerini gelitirmesi ve ama uygulanmaya allan izolasyon politikalarn krmasyla balamtr. Bu kapsamda Suriye Cumhurbakan Bear Esadn 2004te Trkiyeyi ziyareti ilikilerde bir dnm noktas tekil etmitir. Esadn tarihi ziyaretinin ardndan Ka-

SD Irak-Suriye arasnda yaanan

SD Eyll ayn banda Trkiye Dileri Bakan, Ahmet Davutolu, Msr 10 gn iinde iki kez ziyaret etti. lk ziyaretinde Irak-Suriye krizine zm bulmaya amalanmtr, ikinci ziyareti ise, Arap Birlii toplantsna katld. Bu youn ziyaretler hakknda yorumlarnz nedir?
Fattah: Trkiye Ortadounun istikrar iin ne kadar nemli koordinasyon yapabileceini ortaya koyuyor. Bu durum, Kahire ve Riyad stratejik planlarna Trkiyenin giriimleri ile elimediini grlmektedir.

Beshir A. Fattah kimdir?

Gnlk resmi Al-Ahram gazetesinde yazan Fattahn, yakn gelecekte Ortadouda Trkiyenin blgesel rln zetleyen siyasi tarih zerine bir kitab yaynlanacaktr.

44

STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Vizelerin karlkl olarak kaldrlmas toplumlar arasndaki ilikilerin artmasna yol aacaktr. Karlkl ziyaretler her iki kesimde birbirine dnk oluan nyarglarn yklmasnda olduka nemli bir rol oynayacaktr.
Dileri, Enerji, Ticaret, Bayndrlk, Savunma, ileri ve Ulatrma bakanlklarnn yer aldn belirtmitir. Davutolu, ad geen bakanlarn ylda en az iki kez toplanarak ortak eylem plan hazrlayacaklarn ve hazrlanan ortak eylem plannn Bakanlar Konseyinde ele alnp kapsaml bir ereveye oturtulduktan sonra iki babakann e bakanlnda yaplacak olan Konsey toplantsnda uygulamaya geileceini belirtmitir. (17) Bu kapsamda ilgili bakanlklar kendi aralarnda ibirliini glendirici plan ve projeler hazrlayacak ve szkonusu projeler Babakanlar dzeyinde gerekleecek toplantlarda gndeme gelecektir. Su kaynaklarnn kullanm, enerji alannda ortak projelerin hazrlanmas ve askeri alanlarda stratejik ibirliinin gelitirilmesi Konseyin almalar arasnda yer alacaktr. Bu erevede Trkiye ile Suriye arasnda Yksek Dzeyli Stratejik birlii Konseyinin bakanlar dzeyindeki ilk toplants da 13 Ekim 2009 tarihinde ve Gaziantepte gerekletirilmitir. 1. Bakanlar Kurulu toplantsnda Trkiye-Suriye arasndaki siyasi, diplomatik, ekonomik, ulatrma, enerji, salk, eitim, evre, kltr, turizm, ziraat alannda ibirliinin gelitirilmesinin yan sra gvenlik ve askeri alanlarda ibirliinin glendirilmesi gndeme gelmitir. 1. Bakanlar Kurulu toplantsnn ardndan yapt aklamada Trkiye ve Suriye arasndaki ibirliini stratejik olarak nitelendiren Davutolu; btn yaplanlar blgeye mesaj nitelii tayor, bu anlayn ekonomik ve kltrel btnlk salamasn ve btn blgeye yaygnlamasn umut ediyoruz ifadelerine yer vermitir. Davutolu st rtl bir ekilde Trkiye-Suriye dostluunun ve birlikteliinin ortak tarih, kader ve gelecek iar kapsamnda derinletirileceini belirtmitir.(18) te yandan toplant srasnda en kritik kararlardan biri de gvenlik alannda alnanlar olmutur. Bu dorultuda iki taraf arasnda Gvenlik birlii Anlamas imzalanacan resmen aklanmtr. ki taraf arasnda ayrca geni katlml ortak bir askeri tatbikat yaplmas karar alnmtr. Suriye Savunma Bakan Ali
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

sm 2004te Suriye Dileri Bakan Faruk El-ara Ankaraya resmi bir ziyaret gerekletirmitir. Aralk 2004 tarihinde ise bu kez Babakan Erdoan ama iki gnlk resmi bir ziyaret dzenleyerek iki lke ilikilerinin gelitirilmesi ynndeki istenci ortaya koymutu. Bu kapsamda taraar arasnda gerekleen dier bir nemli grme ise 10. Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezerin 2005 Nisannda Suriyeye dzenledii resmi ziyaret olmutur. Cumhurbakan Sezerin ziyareti, ubat 2005 tarihinde eski Lbnan Babakanlarndan Rek Haririnin ldrlmesinin hemen ardndan ABDnin nclnde ve Lbnanl gruplarn da desteiyle srdrlen Suriye kart kampanyalara ramen Trkiye, Fransa ve Rusyann aksine Suriye ile balatm olduu iyi komuluk ve diyalog srecini askya almamtr. Mart aynn banda Amerikann Ankara Bykelisi Eric Edelman yapt bir aklamada; Trkiyenin Suriyeye kar oluan uluslararas cephenin iinde yer alacan umduklarn sylemiti.(15) Cumhurbakan Sezer ise ayn gnlerde yapt aklamalarda Suriye ziyaretinin ertelenmesinin gndemlerinde olmadn aka ifade etmitir. 2005 sonras dnemde cumhurbakan, babakan ve dileri bakan dzeyinde Trkiye-Suriye arasnda onlarca resmi grme gerekletirilmitir. Sz konusu ziyaretler srasnda imzalanan ikili anlamalar ise Ankara-am arasndaki ekonomik, siyasi ve gvenlik diyalogunun kurumsallamasna ve belirli mekanizmalar erevesinde yrtlmesine katk salamtr. Suriye Cumhurbakan Bear Esadn 16-19 Ekim 2007 tarihlerinde dzenledii Trkiye ziyaretinde taraar arasnda, Trkiye

ile Suriye Arasnda birlii Mutabakat Zapt imzalanmtr. Mutabakat Zaptnda, Siyasi ve Gvenlik, Ekonomi ile Enerji ve Su balklar altnda, yrtlen ve gerekletirilebilecek projelere dair karlkl atlacak admlara yer verilmitir. Bu erevede gvenlik alannda ibirliinin srdrlmesi, karlkl yatrmlarn arttrlmas, halen var olan mevcut snr kaplarnn mal ve insan geilerinin daha rahat gerekletirilmesi iin iyiletirilmesi ve yenilerinin almas, Arap Doal Gaz Boru Hatt Projesine ynelik almalarn hzlandrlmas, Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO) ile Suriye Petrol irketi arasndaki ibirliinin derinletirilmesi, su konusunda ziyaretlerin ve gr alveriinin ilerletilmesi kararlatrlmtr.(16) Bylelikle 2004 ylnda imzalanan Serbest Ticaret Anlamann ilevselletirilmesine dnk nemli bir adm atlm olundu. birlii Mutabakat Zaptnn ardndan 16 Eyll 2009 tarihinde ise Trkiye ile Suriye arasnda Yksek Dzeyli Stratejik birlii Konseyinin kurulmas anlamas imzalanmtr. Babakanlar dzeyinde ebakanlk sistemini ngren Konseyin ierisinde dileri, iileri, enerji, savunma ve tarm bakanlarnn da bulunduu sekiz bakandan olumas ngrlmtr. Ayrca gerek grldnde sz konusu Konseyin yaps artlara ve ihtiyaca gre geniletilecektir. zerinde mutabk kalnan anlamaya gre birlii Konseyi babakanlar dzeyinde ylda en az bir kez toplanacaktr. Anlamann imzalanmasnn ardndan dzenlenen ortak basn toplantsnda Dileri Bakan Davutolu, Bakanlar Konseyinde

45

oji nol Kro Trkiyenin Son Dnem Suriye Ziyaretleri

17 Kasm 2005: Dileri Bakan Abdullah Gl, Ortadouda artan gerginliin zm iin ani bir kararla Suriyeye ziyarette bulundu. 12 Temmuz 2006: Babakan Recep Tayyip Erdoan; rdn, ran ve Suriyeyi ziyaret etti 22 Austos 2006: Ortadou krizine zm araylar erevesinde Dileri Bakan Abdullah Gl, Suriye`ye gnbirlik bir ziyaret gerekletirdi. 17 Ekim 2007: Dileri Bakan Ali Babacan, srail ziyareti ncesi ama giderek, Suriyeye ynelik bir harekatta Trk topraklarnn kullanlamayacan ifade etti. 19 Ocak 2008: Cumhurbakan Abdullah Gl, Suriye`nin Bakenti am`da Suriye Devlet Bakan Bear Esad ile bata Lbnan olmak zere Ortadou`daki sorunlar grt 26 Nisan 2008: Babakan Recep Tayyip Erdoan Trkiye-Suriye Ekonomi Forumu toplantsna katld 4 Eyll 2008: Babakan Recep Tayyip Erdoan Arap Birlii Zirvesine katld 31 Aralk 2008: Babakan Recep Tayyip Erdoan Suriye ve rdn ieren Ortadou gezisine kt 15 Mays 2009: Cumhurbakan Abdullah Gln yan sra Kltr ve Turizm Bakan Erturul Gnay, Tarm ve Kyileri Bakan Mehdi Eker ve ok sayda Trk ve Suriyeli iadam katld. 24 Mays 2009: Dileri Bakan Ahmet Davutolu, slam Konferans rgt toplants iin ama gitti. 22 Temmuz 2009: Babakan Recep Tayyip Erdoan Dileri Bakan Ahmet Davutolu ile birlikte amda bir alma ziyareti gerekletirdi 1 Eyll 2009: Dileri Bakan Ahmet Davutolu, Suriye ve Irak arasndaki gerginliin zme kavuturulmas iin giriimlerde bulundu.

Bu balamda Trkiye-Suriye ilikilerinin kltrel, ticari, diplomatik, politik, blgesel sorunlar karsnda ortak politikalar, zmler ve gvenlik yaklamlar boyutunda karlkl bamllk ve entegrasyon temelinde derinletirilmeye alld grlmektedir. ki lke arasndaki ilikilerin salt hkmetler dzeyinde imzalanan anlamalar erevesinde kalmadn belirtmek gerekir. Arap dnyasnda gsterime giren Trk dizilerinin hemen hemen tm ilk bata Suriyede gsterime girmekte ardndan da Suriye Arapasyla tm Arap dnyasna sunulmaktadr. Dizilerin ve politik ahsiyetlerin fotoraar amdaki alveri merkezlerinde satlan giyim ve dier ticari mallarn zerinde nemli fotoraar olarak yerini alm bulunmaktadr. Suriyeli entelektellerden Samir al Takinin de nemle zerinde durduu gibi; son yllarda Suriyede Trkiye alglamas byk bir deiim geirmektedir. Halk nezdinde Trkiyeye ynelik byk bir ilgi bulunmaktadr. Bizler tarihi yeniden yazmak zorundayz.(20) Ortak yanlarmz yeniden ortaya karmak zorundayz. Suriye-Trkiye Parlamenterler Aras Dostluk Grubu Bakan Milletvekili Abdlaziz Mekali Trkiyenin Suriye asndan nemli bir lke olduunu ve ilikilerin stratejik dnldnde gelitirilmesinin her iki lkenin menfaatine olduunu belirtmitir. Suriyenin Trkiye gibi blgesel istikrara nem verdiini ifade eden Mekaliye gre ekonomik ilikiler toplumlar arasndaki balarn daha da glenmesine yol aacaktr. (21) te yandan gvenlik alannda 1998 sonras dnemde balayan ibirlii, 27-29 Nisan 2009 tarihleri arasnda Trkiye-Suriye Snr Birlikleri Deiim Tatbikatyla daha da ileri gtrlmtr. Genelkurmay Bakanl tarafndan iki lke kara kuvvetleri arasnda ilk kez gerekleen tatbikatn amac yle tanmlanmtr; ki lke Kara Kuvvetleri unsurlar arasndaki, dostluk, ibirlii ve gveni pekitirmek, snr birlikleri arasnda, eitim ve birlikte alabilirlik seviyesini artrmaktr. (22) Ticari alanda ise 2003 ncesi dnemde yaklak 200 milyon dolar olan ilikiler 2008de yaklak 2 milyar dolara kmtr. Bu miktarn 2010 sonunda 5 milyar dolara kartlmasna dnk almalar srmektedir. Suriye ile imzalanan Serbest Ticaret Anlamasnn

ardndan Trkiyenin, Suriyeye ihracat yzde 40, Suriyenin Trkiyeye ihracat ise yzde 70 orannda artmtr.(23) TPAOnun Suriyedeki ortak petrol arama almalar srmektedir. Trkiye ve Suriye vatandalarnn birbirlerinin lkelerine yapacaklar seyahatlerde nceden vize alnmas zorunluluunun 18 Eyll 2009 tarihi itibar ile sona ermesinin ardndan iki lke arasndaki kltrel ve ticari ilikilerin daha da artaca belirtilmektedir. Vizelerin karlkl olarak kaldrlmas toplumlar arasndaki ilikilerin artmasna yol aacaktr. Karlkl ziyaretler her iki kesimde birbirine dnk oluan nyarglarn yklmasnda olduka nemli bir rol oynayacaktr.

Trkiye-Suriye Diyalogunun Blgesel Yansmalar

2003 sonras dnemde Trkiye-Suriye ilikilerinde yaanan gelimeler blgesel istikrarn salanmasnda da rol oynamaya balamtr. Dolaysyla taraar arasnda blgesel sorunlar karsnda ortak bir d politika stratejisi belirleme noktasnda olduka stratejik admlar atlmtr. Bu erevede ncelikli olarak Lbnan sorunundan balamak yerinde olacaktr. Hariri suikast sonras blgesel ve kresel glerin Suriyeyi cezalandrma politikasnn da etkisiyle i atmalarn iine srklenen Lbnandaki sorunlarn giderilmesine dnk olarak Trkiye youn bir diplomatik aba harcamaya balamtr. srail-Lbnan Sava sonras Suriyenin de desteini alarak Lbnana asker gnderen Trkiyenin 2008 Maysnda yaanan ii, Drzi ve Snni atmalarn gidermek iin am ynetimiyle ibirlii yapmas gndeme gelmitir. Trkiyenin proaktif tarafszlk politikas amda destek grm ve Suriye bu kapsamda ama yakn parti ve gruplarn Katarda uzlamac bir politika benimsemelerini salamtr. Ardndan Lbnann egemenliini tanma ve karlkl bykelilikler dzeyinde ibirlii kurulmas salanmtr. Trkiye - Suriye ilikileri Ankarann am-Tel Aviv hattnda arabulucu rol oynamasnda da rol oynamtr. amn desteini arkasna alan Trkiye sraille dolayl grmelerde bulunarak blgesel sorunlarn kalc zmne katk salamaya almtr. Ancak, her iki lkenin giriimlerine ramen srailin uzlamaz politikalar bar grme-

Habib gvenlik alanndaki ibirliinin Trkiye ile Suriye arasnda daha nce yalnzca iki snr taburunun katlmyla gerekletirilen askeri tatbikatn daha geni kapsaml bir askeri tatbikatla gelierek sreceini belirtmitir. (19)
46
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

lerinin baarszla uramasna yol amtr. Bununla birlikte Suriyenin bar grmelerini desteklemesi am rejimine uygulanan uluslararas basklarn azalmasna ve Suriyenin tekrar uluslararas sisteme katlmasna yol amtr. Dier yandan Trkiye-Suriye diyalogu ksa srede gvenlik alannda Trkiye-srail ilikilerinde de yansmtr. Trkiye, Suriyede ciddi rahatszl yol aan, Ekim 2009daki Trkiyesrail ortak askeri ibirlii tatbikatn iptal etmitir. srail sava uaklar Gazze Sava sonras Trkiyede dzenlenen ortak askeri tatbikatlarn dnda tutulmaktadr. Ekim ayndaki tatbikata srailin katlacan aklanmasnn ardndan Trk taraf ABDnin ekilme tehdidine ramen srailin katlmasn izin vermemi ve en sonunda tatbikat iptal etmitir. Tatbikatn iptal edilmesiyle birlikte gndeme gelen TrkiyeSuriye askeri tatbikat dikkat ekicidir. kincisi dzenlenecek olan tatbikatn iki lke arasndaki askeri ibirliini daha da gelitirmesine ynelik olduu ortadadr. Dolaysyla srail asndan bakldnda Trkiyenin gvenlik alannda Suriye ile ibirliini glendirmesi ilikilerin gelimesini engelleyecek bir unsur olarak alglanmaktadr. Trkiye Austos 2009da Suriye-Irak ilikilerinde yaanan sorunlarn barl yntemlerle zmlenmesi konusunda da aktif bir aba harcamaktadr. 19 Austos 2009 tarihinde Yeil blgede gerekletirilen e zamanl saldrlarn ardndan Irak taraf dorudan Esad rejimini saldrlar dzenleyen grup ve kiileri kollamakla sulam ve sorunu uluslararas platformlara tayacan aklamtr. Irak-Suriye arasnda gerginliin trmanmas zerine Trkiye dorudan devreye girmi ve taraar arasndaki sorunlar zmek iin Dileri Bakan Davutolu Badat ve ama
1. Bu almann saha aratrlmasnn gerekletirilmesinde TBTAK desteinden yararlanlmtr. 2. M. Lederer, Syria Wins Seat on UN Security Council, Global Policy News, October 8, 2001, http:// www.globalpolicy.org/component/content/article/196membership/39972.html 3. International Crisis Group, Engaging Syria? U.S. Constraints and Opportunities, Middle East Report No:83, 4. 1 February 2009, s. 3 5. Ibid., s. 3 6. Radikal Gazetesi, 'Akll fzeler' Suriye'yi de vurdu 25.03.2003, http://www.radikal.com.tr/haber. php?haberno=70046 7. Donald Rumsfeld, Syrian Accountable Act, Sec:2, Paragraf 28. 8. Ibid., Paragraf 31 ve 32. 9. Stephen Zunes, U.S. Policy Toward Syria and the Triumph of Neaconservvativism, Middle East Policy, Vol:XI, No:1 (Spring 2004), s.55 10. ABDden Suriyeye Yaptrm Karar, (11.05. 2004), http://www.ntv.com.tr/news/269629.asp 11. Zaman Gazetesi, ABD, Suriyeye Ar Abluka iin ilk areti Verdi, 18.02.2005 12. Patrick Seale, Comment: Eyes on Damascus

gitmitir. Grmeler srasnda Trk heyeti sorunlarn giderilmesine ynelik kalc mekanizmalarn kurulmasn nermesine ve daha sonra da Irakl ve Suriyeli yetkilileri Trkiye ve New Yorkta bir araya getirmesine ramen henz sorun zlm deildir. Bununla birlikte Suriye rejimi Trkiyenin giriimlerine ak destek verdiini eitli vesilelerle aklamtr.(25) Trkiye-Suriye ilikilerinin blgesel yansmalar balamnda dikkate alnmas gereken bir dier etki de Suriyenin Trkiyenin giriimleriyle Suudi Arabistanla ilikilerini yeniden dzenlemesidir. Bu kapsamda Trkiye, Bear Esad Suudi Arabistana resmi ziyaret gerekletirmesi konusunda tevik etmitir.(26) Nitekim Esadn Suudi Arabistana dzenledii ziyaretin ardndan ise Ekim 2009da Suudi Arabistann am Bykelilii, Suudi Kralnn Suriyeye resmi bir ziyaret dzenleyeceini aklamtr.(27) Bu balamda Trkiyenin komu lkelerle sfr sorunlar ilkesinin amn da d politikasn etkiledii grlmektedir. Trkiye-Suriye diyalogunun kresel dzeyde de nemli sonular olmutur. Bush ynetiminin diplomatik ilikilerini askya ald am ynetimine Bat dnyas tarafndan diplomatik alanda uygulanan uluslararas yaptrmlar Ankara-am ilikilerinde yaanan gelimelerin ardndan tartmal hale gelmitir. Trkiyenin de etkisiyle Fransa Cumhurbakan Sarkozy 2008 ylnda ama gitmitir. Bear Esadn da Sarkozyle yaplan grmeye Babakan Erdoan davet etmesi iki taraf arasndaki ilikinin geldii noktay uluslararas topluma bir kez daha gstermekteydi. Ancak Suriye asndan en nemli gelime hi kukusuz Fransadan ziyade yeni Amerikan yAl-Ahram Weekly, Issue No. 741. 13. Sabah Gazetesi, am'a 1 yl Daha Yaptrm, (06.05.2005), http://www.sabah.com.tr/2005/05/06/ dun100.html 14. Mlakat, Mervan Kablavi, 21.08.2008, am 15. Mlakat, Abdulfettah Ammura, 20.08.2008, am. 16. Asl Aral, Cumhurbakan Sezer: 'Suriye'ye Gideceim', Amerikann Sesi Haber, 17. Dileri Bakanl Resmi Web Sitesi, TrkiyeSuriye Siyasi likileri, http://www.mfa.gov.tr/ turkiye-suriye-siyasi-iliskileri-.tr.mfa 18. Mlakat, Samir Al Taki, 21.08.2008, am 19. Mlakat, Abdulaziz Mekali 18.08.2008, am 20. Genelkurmay Bakanl Resmi Web sitesi, Trkiye-Suriye Snr Birlikleri Deiim Tatbikat, http://trsavunma.com/?q=node/41730 21. Turkish NY News, am Ziyaretinin Ayrntsn O Anlatt, 16 May 2009, http://www.turkishny. com/en/other-news/8127-sam-ziyaretinin-ayrintisinio-anlatti.html 22. Milliyet Gazetesi, srail ile yeni kriz, http://www. milliyet.com.tr/Dunya/SonDakika.aspx?aType=SonDa kika&ArticleID=1148967&Date=11.10.2009&b=Israi l%20ile%20yeni%20%93kriz%94&KategoriID=19

netiminin Suriyeyle diplomatik ilikilerini yeniden dzenleme ynnde att admlar olmutur. Bu kapsamda ABDnin 24 Haziranda Suriyeye yeni bir bykeli gnderecei aklamasnn ardndan balayan diplomasi trai en son Ekim 2009 banda ierisinde Suriye Dileri Bakan Yardmcs Faysal Mekdadinin de bulunduu Suriyeli bir heyet Washingtona st dzeyde bir ziyaret gerekletirmitir. Ziyaretle ilgili Suriyenin Washington Bykeliliinde basna bir deme veren Mekdadine gre ABDyle farkl dnmelerine ramen iki lke arasnda diyalog balamtr. (28)

Sonu
Trkiyenin 2000 sonras dnemde balatt savunmac d politika anlayndan proaktif ve sorunlar zc d politika perspektine gei, ksa srede komu lkelerle sfr sorun politikas olarak nitelendirilmeye balanmtr. Kukusuz sfr sorunlar gerekletirilmesi mmkn olmamakla birlikte en azndan bu ynde harcanan diplomatik, politik ve toplumsal abalar blge lkeleri arasnda kurumsal mekanizmalarn kurulmasna yol aacandan ilikilerin gelimesine yardmc olacaktr. Trkiyenin kendi blgesinde bar havzalar oluturma giriimlerinin en nemli yansmas Trkiye-Suriye ilikilerinde kendisine yer bulmutur. 1998 ylnda savan eiine gelen iki komu lke yaklak on yl sonra blgenin en iyi mtteki konumuna gelmi bulunmaktadr. Sonu olarak atmadan ittifaka geen Ankara-am ilikilerin gelecek yllarda da daha da geliecei ve toplumlar arasndaki kltrel ilikileri de kapsayacak dzeyde her alandaki glenecei ngrlmektedir.
23. Trkiyenin giriimleri hakknda bkz., Veysel Ayhan, Irak-Suriye Aras Mekik Diplomasisi: Trkiyenin Arabuluculuu, Ortadou Analiz, Cilt:1, Say: Eyll 2009, ss. 8-15 24. Chris Phillips, Turkey is Syrias new best friend,The Guardian News, 1 October 2009, http:// www.guardian.co.uk/commentisfree/2009/oct/01/ turkey-syria-friendship 25. George Baghdadi, Syria and Saudi Arabia, Friends Again, CBS News, October 7, 2009, http:// www.cbsnews.com/blogs/2009/10/07/world/worldwatch/entry5368510.shtml 26. Mark Landler, Syrian Visits Washington as Part of Regional Dtente, The New York Times, October 3, 2009, http://www.nytimes.com/2009/10/04/world/ middleeast/04syria.html?_r=1 27. George Baghdadi, Syria and Saudi Arabia, Friends Again, CBS News, October 7, 2009, http://www. cbsnews.com/blogs/2009/10/07/world/worldwatch/ entry5368510.shtml 28.Mark Landler, Syrian Visits Washington as Part of Regional Dtente, The New York Times, October 3, 2009, http://www.nytimes.com/2009/10/04/world/ middleeast/04syria.html?_r=1 47

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

RPORTAJ

Suriyeli Trkiye Uzman Velid Rdvan:

BR RYA D, GEREK OLDU...

Uzun yllar boyunca Hatay, su ve PKK terr rgt balamnda yaanan sorunlar nedeniyle Trkiye ile Suriye birbirine dmanlk besleyen iki lke grnts verirken, yeni dnemde gelien ilikiler yerini dostluk ilikilerine brakmaya balyor. Son dnemde verilen bu sinyaller erevesinde vize uygulamasnn kalkmas ve stratejik ibirlii antlamalar ilikilerin dostluktan te stratejik ortakla doru gittiinin en nemli kant gibi gzkyor. ErdoanEsat ikilisinin mimarlnda gelien olumlu hava Ortadou-Trkiye ilikilerini yeniden ekillendiriyor. Bu konu zerinde nemli almalarn altna imza atan Dr. Velid Rdvan ile gelien TrkiyeSuriye ilikilerini deerlendirdik.

gerek dnrler ve diplomatlar olarak zirvedeki ilikilerin aaya inmemesi, daha da gelimesi ve muhafazas iin elimizden geleni yapmaktayz. ki lke vatandalarnn herhangi bir cret demeden, vizesiz birbirlerinin topraklarna girebilmesi pek beklenen bir olay deildi. Bu bir rya idi, bu rya gerekleti. Bu gerekten Trkiye ile Suriye arasnda stratejik ittifak yaratan bir anlamadr.
SD PKKnn tasye srecinde Suriye Trkiyeye her trl katky salayacan syledi. Bunlar ne tr katklar olacaktr?

Erdoann Sevabna Yazlacak

SD Demokratik alm sreci genel olarak Suriye tarafndan nasl deerlendirilmektedir? Rdvan: Sayn Recep Tayyip Erdoann gerek tm komularyla problemleri sfra indirme almas ve bu adan Ermenistanla yaknlama projesi, gerekse ieride kltrel aznlklarla ilgili demokratik alm ok cesaret verici yaklamlardr. Bugn belki bu gibi abalar, almlar hkmetin ve Recep Tayyip Erdoann aleyhine gzkm olabilir ancak ben una inanyorum ki tarih bunu Recep Tayyip Erdoann sevap hanesine, lehine yazacaktr. Bugn buna kar olan mihraklar nmzdeki on, yirmi ya da otuz yl ierisinde almlar takdir edeceklerdir. SD ABDnin Iraktan ekilmesi durumunda Ortadouda dengeler nasl deiecektir? Rdvan: Ben ksa dnemde Amerikan ordusu Iraktan ekilirse neler meydana gelebilir kestiremem ama Irak halk, Irak milleti gemii olan, kltr olan, devlet tecrbesi olan bir millet ve halktr. Uzun dnemde bu millet ve halkn kendisini temsil edecek hkmeti bulacandan ve tayin edeceinden eminim. Irakta halkn setii ya da beendii hkmetin de zellikle komu lkeler Suriye ve Trkiye ile iyi ilikiler gelitireceine eminim. nk menfaatleri bunu gerektirmektedir. SD Trkiye ile Suriye arasnda vize uygulamasnn kalkmas gibi baka alanlarda da yeni ittifaklar yaratlacak m? Rdvan: Ben 10 yldan beri bu konuda yazlar yazmaktaym, kirler ileri srmekteyim. Trkiye ile Suriye arasnda vizenin kalkmasnn gerekli olduunu srekli dile getirmitim ve bu ryamz gerekleti. Bu byk bir baardr. Tabi bu kap bir kere almtr. Biz de bu kapdan ieri gireceiz. Suriye ile Trkiye arasnda stratejik, ekonomik, kltrel alanlarda yeni almlarn ve yeni srprizlerin olacandan eminim.

SD Trkiyenin yeni d politikasn nasl deerlendiriyorsunuz?

Rdvan: Elbette ki 2002 ylndan bu yana iktidardaki AK Parti hkmetinin d politikas genelde Arap kamuoyunu ve zelde Trkiye-Suriye ilikilerini ok heyecanlandrmaktadr. Ben bir Arap dnr ve diplomat olarak Trkiyenin 2002den bu yana olan d politikasn, Araplar ve Suriyeyi ilgilendiren alanlarda yaanan olumlu gelimeler nda byk bir mutlulukla karlamaktaym ve ok teekkr ediyorum.
SD Trkiye ile Suriye arasnda her alanda nemli admlar atlyor. Bu konuyla ilgili gelecee ynelik neler dnlyor?

Rdvan: Trkiye-Suriye ilikileri bir ay ncesinde Suriye Devlet Bakan Sayn Bear Esad ile Trkiye Cumhuriyeti Babakan Sayn Recep Tayyip Erdoann iki lke arasnda vizelerin kaldrlmasna ynelik attklar imzalar ile zirve noktasna ulamtr. ki lkenin karar vericileri, devlet bakanlar, hkmet bakanlar bu ilikilerin muhafazas ve ileride daha da gelimesi iin ellerinden geleni yapmaktadrlar. Bizler de gerek siyasetiler,
48
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Rdvan: ncelikle unu belirtmek isterim. ki sene nce Sayn Abdullah Gl cumhurbakan seildiinde Cumhurbakanmz Bear Esad kendilerini kutlamak iin Ankaraya geldiinde PKKnn terrist bir rgt olduunu resmen aklamtr. Bear Esad bu ziyaretinde yle bir aklama yapmtr. Trk halknn ve milletinin gvenlii Suriyeyi de yakndan ilgilendirmektedir. Dolaysyla Trk milletinin gvenlii ayn zamanda Suriye halknn da gvenlii anlamna gelmektedir. Bu erevede Trk halknn gvenlii iin Suriyeye den ne varsa onu yapmaya hazrz diyerek Sayn Abdullah Gle sz vermitir. Dolaysyla iki sene nce Sayn Bakanmz Bear Esadn verdii bu szn gereklerini Suriye u anda yerine getirmektedir ve getirmekle mkelleftir. nk bu sz hem Sayn Cumhurbakan hem Sayn Recep Tayyip Erdoana verilmi bir szdr. Bugn hkmetin aklam olduu demokratik almlar konusunda da Suriye tm gcyle bu projenin gereklemesi iin almaktadr. Bu projeyi ister demokratik alm olarak ister Krt alm olarak isimlendirin, Suriye problemlerin zlmesi iin Trkiye Cumhuriyeti hkmetine her trl yardma hazrdr ve her trl yardm da yapmaktadr.

TRK DI POLTKASI

TRKYENN BOSNA VE SIRBSTAN SYASETNDEN OKUNANLAR

Yrd. Do. Dr. Osman KARATAY Ege niversitesi TDAE

Balkanlamadan Balkan Alm

Balkanlara ilgisini basnn ve kamuoyunun yaklak tamam yenilerde rendi. Bu biraz da onun Suriye siyasetinin glgesinde kald. Hlbuki Davutolu 1990larn bandan itibaren Balkanlardaki gelimeleri baarl bir bilim adamndan beklenenin ok daha tesinde ayrntlarla takip etmitir. Bu yzden, onun Balkanlarda ne yaptn iyi bildiini dnmek gerekiyor. Almlarda a yakalayp geen ve ba dndrc bir hzla alp duran hkmetin nemli kir sahiplerinden birisi olarak, kendisi de bizzat birka almn sahibi ve mimardr ve gndemimizde gerilerde kald iin fark etmediimiz Balkan alm bunlardan biridir. in znde ise Balkan barndaki kilit lke olan Srbistan ve halen en byk sorunu barndran Bosna bulunmaktadr. 1995 sonunda imzalanp Bosnadaki savaa son veren Dayton Antlamas, okumakla sklacak kadar uzundur ve hemen her frkasnda ayr bir alm ngrmektedir. Uluslararas tahkim ve tedbir olmadka bir an bile yrme imkn olmayan byle bir barn ancak savakes olduunu tuzu kuru olan bizler zamannda bara bara sylemitik. Byk sorumluluk tayan uluslararas glerin temsilcileri, inanmasalar ve hatta kar olsalar da hep iyimser konutular; Srp ve Hrvat taraar imzaladklarn unutarak uygulama aamasnda bu antlamay

ileri Bakan Ahmet Davutolunun

kabul etmediklerini her frsatta ifade ettiler; Bonaklarn ise en kt barn savatan iyi olduu tesellisine snmaktan baka yapacaklar bir ey yoktu. Almda yk eer susuz veya madur tarafa biniyorsa, o tarafn tm adaletsizlikleri sineye ekmesine ramen bir sonuca gidilmeyecei aktr, nk saldrgan taraf zorla alamadn bu ekilde kopartlan tavizlerle ele geirdiini grecek, br tarafn iyi niyetli almlarn frsat olarak deerlendirecek, sonuna kadar suiistimal edecektir. Zulm karsnda acz ve tevazu gstermek, zalimin itahn kabartr. Bosnada yaanan da budur.

lerin, hatta Saraybosna hkmetinin bilgisi ve izni olmakszn balamt. Elde edilen baarlar en yaknda bulunan Travnik merkezli orduyu da harekete geirmi ve iki Bonak ordusu ile batdan ve gneyden gelen Hrvat gleri Bat Bosnay Srplardan tamamen temizlemilerdi. Drt yl sren sava boyunca yaanan onca acya ramen bir uluslararas mdahalenin gereklilii noktasnda bile anlaamayan byk gler, cephedeki bu gelimeler zerine derhal mdahale ettiler ve hcumun derhal durdurulmasn buyurdular. Tehdit altndaki Saraybosna Hkmeti bunu kabul etmek zorunda kald; Hrvat taraf ise istediinden ok fazlasn ald iin, zaten hz kesmiti. Taraarn yapaca bir takm almlarla eski ok-uluslu etnik yapnn yeniden kurulmasn ve dman komularn yeniden ayn binalarda yaamasnn salanmasn ngren Dayton Antlamas, tezat ekilde lkeyi etnik temelli idari blmlere ayrmt. Bonak ve Hrvatlar son savalarda aldklar yerlerin ounu Srplara geri vermek zorunda kaldlar ve nfusun yzde 31ini oluturan Srplar lkenin yzde 49una hkim Srp Cumhuriyeti -Republika Srpska- adl devletsi bir yapya kavutular. Belki bu ekilde dllendirilmeleri ve gnllerinin alnmas ile tasarlanan bar srecinde zorluk kartmayacaklar hesaplanmt, zira isteyecekleri fazla bir ey kalmam,
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

Terazi Kefesi ve Adalet Kefesi

En byk adaletsizlik en bata, silahlarn susturulmas esnasnda yaand. yle ki, 1995 yl Eyll ay iinde Bonak ve Hrvat kuvvetleri Bat cephesinde toptan bir taarruz balatmlar ve Srp cephesi bir anda kmt. Bosna Srplar ellerinde tuttuklar arazinin yaklak te birini bir hafta iinde kaybettiler. Byk bir panik balad; bozgun o kadar bykt ki, Bonak ve Hrvat gleri hi umulmadk ekilde Srplarn elindeki en byk kent olan Banja Luka yaknlarna kadar ulatlar. Hrvat hcumunun Hrvatistann esas oyuncusu olduu be aylk bir gemii vard ama esas artc sonular getiren Biha merkezli Bonak taarruzu Batl g-

49

her eyi almlard. Sulu ve malup tarafn uluslararas camia tarafndan bu ekilde himaye grmesinden doan adaletsizlik zerine bar srecini ina etmeye imkn yoktu. yle de oldu. stedii her eyi elde eden, resmi yollarla ili olarak Srbistanla btnleme hakkn bile alan -Dayton Antlamasnda geen birimlerin baka devletlerle zel paralel iliki kurabilme hakkSrpska ya kapal olan tek yol Sr Srpskaya Srbistan ile resmen birlemek, iltihak etmekti. ifte vatandalk, zel iliki vb. yollarla Srbistan ile her trl btnlemeyi salayan Srpskann btn stratejisi iki hususa odakland: Bir, ortak devlet kurumlarnn ileyiini durdurarak Bosnann devletliini mmkn olduunca zayf tutmak ve bu zayk lsnde Srpskann devletliini ne kartmak; iki, yerlerinden olanlarn dnn engelleyerek ok uluslu yapnn olumasn, dolaysyla bu in-

sanlarn Srpskadaki karar srecinde yer almalarn engellemek. Srp halknn alaca karar ise belli idi: Bosnadan ayrlmak.

Evli Evine ya Evsiz?

Bonak stratejisi tam tamna bu iki heden tersinden oluuyordu. Bir taraftan uluslararas camiann ngrd ve taahht ettii ortak devlet kurumlarn oluturup glendirirken, bir taraftan da birimlerin -Federasyon ve Srpska- devletsi zelliklerini trpanlamaya devam etmek. Mltecilerin dn ise belirleyici olacak uygulama idi, zira bir taraftan kaan Srplar Federasyondaki eski evlerine dnerken, yani Srpska Srp nfusunun bir ksmn kaybederken, bir taraftan da evlerinden olan Bonaklarn dnyle Srpska nfusunun yarsna yakn Bonaklardan oluacakt.

Bu elbette siyasi manzaraya da yansyacak ve eitli seviyelerdeki meclislerde Bonaklar hem kilit konumda bulunacaklar, hem de bizzat siyaset yapc haline geleceklerdi. Bu sre zirve noktasna doru ilerlerken, Srpskann sadece isminde Srplk kalacakt ki, antlamann nihai amac lkenin bsbtn btnlemesi olarak belirlendiinden, gn geldiinde Srpska ve Federasyonu ortadan kaldrarak tek bir devlet kurmak en azndan uluslararas camiada fazla cami itiraza sebep olmayacakt. Srplar ilk stratejilerinde, byk lde uluslararas yardm alarak hayli al baarl oldular. rnein Dnya BanD kas altbirimlerle muhatap o olmayacan bildirerek ortak bir me merkez bankas kurulmasn istiyordu. Srpska ve ba Federasyonun merkez bankalarnn birlemesiyle oluacak b banka, bu Srp tarafn gelmemesi yz yznden kurulamyor, Dnya Bankas ise muhatab grd Saraybosnadaki merSaraybosna kezi hkmeti sorumlu tut tutarak kredi gndermiyordu ki, Srp tarafnn ista tedii de buydu. Benzer g gelimeleri futbol federasyonlar vb. konularda da grmek mmknd. Merkezi Bosna kurumlarnn ol olumamas Srp tarafnn temel siyase idi; busiyaseti nun iin Saraybosnaya gi gitmemeleri yeterliydi. Onlar gitmiyorla gitmiyorlard, uluslararas kurulular merkezi hkmeti suluyorlard ve Srp taraf hedene taraf ulayordu. Pek ok konu kt zerinde zmzerind lendi ama nce NATOnu silahlaNATOnun rn gstermek gerekti. zm iin oluturulan ortak devlet kurumlar ise hala paravan niteliklerini korunitelikle yorlar. Bu konudaki yor yorumlar da Srp tarafn cesaretlendiriyor, zira cesaretlendir en milliyeti Bonak iin dahi strateji yukarda belirlendii ekilde belirlendi olduu halde, yani Bo Bonak milli stratejisi Dayton Antl Antlamasna kel olan uluslararas gleuluslarara rin stratejisiyle ayn olmasna ramen, bar srecindeki aksreci saklklara dair btn sulamalara istisnasz Bonak taraf Bon da dhil edildi ve en batan beri hep tara bir uyumazlktan ikye edildi. ikyet Bylece, savata madur

Srekli almlar yapan ama savaszlktan baka bir ey edinemeyen Bosnann durumu, Kbrsa ok benziyor.
olan ve ardndan adaletsiz bir bar imzalayan Bosna merkezi hkmeti ve Bonak taraf, bar srecinde de ayn adaletsiz tutumla madur olmaya devam etti. Mltecilerin dn Saraybosnada taraar oturtup silah zoruyla ortak devlet kurumlar kurdurtmaktan daha zordu. En bata, Bonaklara ait evler yaklm, yklmt. Yeni evler yaplacakt. Kaynak bulunup evler yapldnda, Srp dinamitlerinden korunmalar gerekiyordu. Dnmeye cesaret eden Bonaklar Srp tehdidinden ve tedhiinden emin deillerdi ve hergn lm korkusu yayorlard. Her ey aldnda esas gaile balyordu: Bu insanlar hayatn nasl kazanacakt? Bosnann tamamnda isizlik ve iktisadi bunalm hkm srerken, Srp tarafnda yaayan Bo naklar geimlerini salayamazlard. Bonak mltecilerin nemli bir ksm yurtdnda yayordu ve hemen hepsinin Bosnadaki evleri Srpskada idi. Bu durumda rnein Almanya veya svete bir yolunu bulmu olan Bonak iin dnn fazla bir anlam ve ekicilii kalmyordu. Bylece Bonaklar nfus stnln kullanamyorlard. te yandan, Hrvatistandan kaan Srplarn nemli bir ksm da Bosnaya geldii iin, Srpskann Srp nfusunda younlama olmutu. Bunlarn Hrvatistana dn de benzer sorunlar ierdiinden, dnler zincirleme olarak birbirini etkiledi. Araya uzun bir zamann girmesi hasebiyle, mlteciler gerek yurtdnda, gerekse Federasyon blgesinde artk hayatlarn baka trl kurdular ve dn bsbtn anlamszlat. Bylece aradan geen 15 yla ramen mltecilerin dn ok ciddi bir ilerleme salayamad. istiyorlar. Engelin bizzat Srp taraf olduu kabul edilmiyor. Adaletsiz antlama hkmlerine gre bile byk adaletsizlikler ieren uygulamalara imza atan ve bunu bugn bile srarla srdren uluslararas camiann temsilcilerinin, bilhassa AB yetkililerinin bu tavr Srp taraf iin tevik edici olmutur. En son uygulama ABnin aka din ayrmcl ieren vize muayeti tasarsnda grlmtr. Srbistan, Karada ve Makedonya vatandalarna muayet getirilirken, nfuslarnn ou Mslman olan Bosna, Kosova ve Arnavutluk kapsam d tutulutur. Bosnada bu uygulama sadece Bonaklar etkileyecektir, zira Bosnal Hrvat ve Srplar Hrvatistan ve Srbistan zerinden ifte vatandala sahip olduklarndan, kolayca AB lkelerine girip kacaklardr. Sava sulularnn yakalanmas konusunda yeterli ibirliine yanamayan Srbistan iin AB srecinin balatlmas da bu kapsamda grlmelidir. Benzer dllendirmeler Bosnadaki Srp taraf iin de fazlasyla yaplmtr. Uluslararas camia adna lkeyi yneten AB yksek temsilcisinin, ibirliine yanamayan yneticileri grevden alma dnda bir yaptrm grlmemitir. rnein Bosnann imar iin yaplan uluslararas yardmlar, ykmn gerekletii Bonak blgeleri ile ykmn olmad Srp blgelerine nfusa orantl olarak, yani eit ekilde verilmektedir. Hemen her konuda bu ekilde dllendirilen Srp tarafnn antlama hkmlerine uymas iin bir sebebi kalmamtr.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

Sonunculuk dl
Dn olmasa bile herkes savatan nceki memleketinde oy kullanabildii iin, Srpska tarafnda Bonaklar belli bir siyasi arlk kurdular ve kilit konuma geldiler. Bu arlklarn ar utaki Srp partilerinin iktidar yolunu kapatmakta kullandlar. Hesaplanamayan ey, Srplarn arasndaki bulunabilecek en lml kimse olan ve babakan yaplan Milorad Dodikin gn gelip Karadi siyasetlerini uygulamaya koyaca idi. Dodik son birka yldr Srp halknn halkoylamas ile kendi kararn vermesinin zamannn geldiini sylyor. Kosovann Srbistandan ayrlmas ona gre Srpskann Bosnadan ayrlmas iin hukuki zemini oktan oluturmu durumda. zerk bir blge olan Kosova rahata ayrlabilirken, yar-devlet konumunda bulunan Srpskann ayrlmasnn nnde, halk bunu istedikten sonra hukuki bir engel bulunmamaktadr. Srp cenahndaki bu karar ve kararll okumayan uluslararas temsilciler, hala taraar Saraybosnann kenar mahallesi Butmirde bir araya getirerek ortak kurumlarn ileyiinin nndeki engelleri amalarn

51

Ayn ekilde Trkiye ve Azerbaycan ile Ermenistan arasnda bir sorun var ise, bunun sulusu hibir ekilde Trkler deildir. Her iki tarafta da dmanla sebep olanlar Ermenilerdir ve bar iin bir eyler yaplacaksa, ncelikle iin zne inilmelidir.
Gelinen noktay u ekilde zetleyebiliriz: Btn almlar Bonak tarafndan gelmi istenmi ama onlar ne saya, ne de Musaya yaranabilmilerdir. Buna karlk kapanmclar her admda dllerini almlardr. Srpskann ve ABnin gidiatna baknca, ufukta durumun deieceine dair bir emare de grnmemektedir. Ta ki 1995 Austos aynda olduu gibi gerekli mdahaleler yaplsn.

almak iin nce istemek gerekir.

Tuna Nereye Akyor

Dileri Bakan Sayn Davutolunun diplomatik bir akayla Osmanlnn Balkanlara dnn ilan etmesi, zellikle Srp cenahnda gzleri drt atrd. tiraf edelim, Balkanlarn dousunu ABye kaptrdn dnen Trkiyenin Mslman veya Trk kavramlarnn tesine geip Bat Balkanlarda daha etkin olmaya balamas tabii bir sretir ve anlalr bir stratejidir. Ancak baka gelimeler var. En yeni yeler Romanya ve Bulgaristana ynelik ABdeki kprdanmalarn nereye kadar gidecei ve birlik iinde huzur brakp brakmayaca merak konusu. AB adayl askda olan Trkiye, bu kurulutan ald fonlar gayet tedbirli ekilde kullanarak zellikle krsal kesimde altyapy hzla iyiletirirken, Romanya ve Bulgaristana akan milyarlarca Avroluk kaynaklar byk yolsuzluklara hizmet ediyor. Hi balanmam veya temeli atlm projelerin bitirilmi gibi gsterildii ve tm parann alnd vakalar azmsanacak sayda deil. stelik AB merkezi organlarnn bunlarn ok azndan resmen haberi var ve iin tam dkmn kartmak da ancak Bkre ve Sofya hkmetlerinden gizli bir alma ile mmkn olacandan, imdilik ufukta gzkmyor. zellikle konuyu yakndan izleyen aydn evrelerinde, ABnin burann Avrupann gneydousu deil, Balkanlar olduunu anlamaya balad yorumlar artarak yaplyor. Macaristann Romanya -ve Slovakya- dan duyduu rahatszlk da blgede ilerin iyi gitmediini gsteriyor. Hrvatistan konusu ise bir muamma. Bu artlarda nmzdeki dnemde Bat Balkanlarda bir AB genileme blgesinden deil, ancak bir etki blgesinden bahsedebilecek gibiyiz. Tabii, birliin genel havasn bozacak baka atrtlar olmad srece. Trk geleneinde arsz ocuun kendisiyle uramayp, babasna ikyet ederek terbiye verdirme anlay vardr. Batdaki Ermeni kopuntusunun azllna karlk, Ermenistan Ermenilerinin burun farkyla dahi olsa arlkta biraz geride kaldn fark eden Trk diplomasisi, ayr ayr devletlerde, hatta Amerikadaki eyaletlerde Ermenilerin faaliyetleriyle tek

Sonuta uyumazlkta hibir suu olmayan ve hakszla urayan taraf uyuabilmek iin srekli taviz verdi; bu durumdan itah kabaran sulu taraf ise srekli ald. Kara parann ve birok terr rgtnn merkezi olan Kbrs Rum Kesimi, hadsiz hesapsz sularnn dl olarak AB yesi oldu ve koruma altna alnd. zmszlk taraftar olmak elbette onaylanamaz, lakin susuz ve madur taraar verebilecekleri her eyi vermelerine ramen zme hizmet edemiyorlarsa, bu yolun sonunun nereye kacan sormak gerekmektedir. Bu yzden hkmetin imdiye kadarki Kbrs siyasetinin sorgulanmas gerekiyor. Ayn ekilde Trkiye ve Azerbaycan ile Ermenistan arasnda bir sorun var ise, bunun sulusu hibir ekilde Trkler deildir. Her iki tarafta da dmanla sebep olanlar Ermenilerdir ve bar iin bir eyler yaplacaksa, ncelikle iin zne inilmelidir. Trkiyenin kendini sorumlu hissetmesi, dolaysyla olmayan bir suu stlenmesi iin sebep yoktur. Bir lkenin topraklar haksz yere igal ediliyor ve buralarda rpertici soykrmlar yaplyorsa, madur dnyann neresinde olursa olsun, insanlardan oluan bir lke olarak Trkiyenin saldrgan taraf aleyhine tavr koymas gerekirdi ve bu yaplmtr. Ermeniler Grclere saldrsayd da ayn ey yaplacakt ve yaplmalyd. imdi artlar deimemiken ve bar adna Ermeni tarafndan en ufak bir adm gelmemiken, Trkiyenin sanki uyumazlktaki taraardan birisi gibi almlarda bulunmas, iin znde bir igzarlk barndryor. Kendi sebep olmadn meselelerde kendini mesul hissedip, bunu yksek sesle ifade edip, szde zm iin ortaya kmak, bu kadarn artk beklemeyen hasm dahi artacaktr. Trkiyenin yaptklar, szde bir uluslararas takdir toplamasna yarasa da, sonuca kendi karlar asndan hizmet etmeyecee benziyor. Ta ki, rzgr baka ynlerden esmesin. Bu ne demektir?

Bu Dersten Bir Snav Sorusu

Srekli almlar yapan ama savaszlktan baka bir ey edinemeyen Bosnann durumu, Kbrsa ok benziyor. Savan kmasnda ne Trkiyenin, ne de Kbrs Trklerinin hibir kusuru olmamasna ramen, orada bir soykrm nlemek maksadyla yaplan ad stnde bar harektnn ardndan uluslararas camia ve en bata da Trkiyenin en yakn mttekleri Trk tarafn cezalandrdlar. Bar grmelerini tkayan taraf hep Rumlar olmasna ramen, su ortaya atld. Annana atfedilen ve ABnin sarld uluslararas bar tasarsn kabul edenler Trkler, reddedenler Rumlard. Sonuta yine Trkler barn nndeki engel olarak kaldlar. Kbrs Trklerine verilen hibir sz tutulmad, srekli yeni almlar istendi. Almlarda cmert davranan Trk taraf, vaat edilenleri istemede utangaln srdrd. Diplomaside mtekabiliyet esastr ama bir eyler
52
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Trkiyenin yaptklar, szde bir uluslararas takdir toplamasna yarasa da, sonuca kendi karlar asndan hizmet etmeyecee benziyor.
tek urap dengelemeye almaktansa, Ermenistan zerinden Batdaki kopuntuyu terbiye etmenin daha kolay olabileceini grd. Bunu muhtemelen bilmeyerek Srp rneinde de uygulamaya koydu. Davutolunun cokulu geen Belgrat seferinin ardndan, Cumhurbakan Gl hem 23 yl aradan sonra bu kente inen ilk Trk cumhurbakan olarak, hem de ziyaretinin ieriiyle diplomaside nemli bir adm att. Neye kar? Srpln varlk sebebi Trkln varl olarak aklanr ve Trk dmanlna vurgu olmakszn Srp kimliinin eriyip gidecei sylenir. Bu zihniyet kapanm yetmiyormu gibi, Trkiye son 20 yl boyunca hep Srplarn karsnda durdu ve daha iki yl nce Kosovann bamszln ilk tanyanlar arasnda ipi gsledi. Durum bu minvalde iken bugn iki lke diplomaside ok ileri bir yaknlamay ifade eden stratejik ortaklktan bahsediyor. Srbistan Trkiyeyi kresel bir sper g olarak selamlarken, Trkiye Srbistan blge barnda kilit konumundaki lke olarak deerlendiriyor ve deer veriyor. Trk ekonomisinin gc, anlalan Srbistanda gzleri kamatryor ki, Srplar lkenin kalknmas iin Trk yatrmcy davet ediyorlar. Bu ortamda Srp Cumhurbakan Tadi Bosnadaki taraarn oturup anlamak ve Bosna merkezi idaresini glendirmek zorunda olduklarn sylyor. Meslekta Gl ise bar veya btnleme srecine zarar faydasndan fazla olan AByi uyaryor. Bunu yaparken bir Trk yneticiden beklenen doal tavrla birlikte, Belgrat ziyaretinin hemen ncesinde ABDli meslekta Obamadan gelen Bosnaya mdahale etmesi ricasn yerine getirdii eklinde basit bir

aklama yetersiz kalacaktr. ok ayrntl teknik konularn konuulduu Butmir grmelerinin ve yeni anayasa nerilerinin ierii hakknda ok iyi bilgilendirildii grlen Gl, hkim bir eda ile konuuyor ve normalde ABden Bosnann btnlne halel verecek davranlar geldiinde sevinten umas beklenen Srp meslekta da ona destek veriyor. Bu manzaray iyi okumak gerekir. Belki ayn eyi Kbrs konusunda da denemek, Atina zerinden Kbrsla uramak bir seenek olarak kullanlabilir. Benzer ekilde, Ermenistan ile sorunun Moskovada zleceini syleyenler haksz deillerdir.

Trkiyeye yneliktir. Byle bir durumda bir Balkan pakt ancak NATO yesi ve AB aday aday Trkiyeye kar kurulur. Trkiyenin kendine daha yakn hissettii (ve ABnin dlad) Bosna, Kosova ve Arnavutluk gibi lkelerle bir birlik kurma dncesi akl ve mantk snrlarn zorlayacaktr. Bir tehdit alglamasndan kklenmeyen, istikrar amal oluturulmu bir pakt ise (Gneydou Avrupa birlii Tekilat) zaten vardr ve hibir ie yaramamaktadr. Trkiyenin yaptklarn yakn blgesinde kalc bar ve istikrar salama amal hakl abalar olarak deerlendirmek yeterlidir. Bunun tesinde gaye ve abalar meseleyi karmaklatrmaktan baka bir ie yaramayacaktr. Balkanlarda herkesin memnun olaca istikrarl bir yap dnyada en fazla Trkiyenin iine gelecektir. Ve Trkiye bu ii tarihin en byk bar projesi olan ABden daha iyi yaptn gstermektedir. Balkan Pakt ile gnmzde nveleri grlen yapnn tek ortak yan herhalde ikisinde de Bulgaristann prz olmasdr. Bunun dnda, gnmzdeki gelimeler iin Osmanl armlar bile Balkan Paktndan daha yakna dmektedir. En azndan bir Osmanl Milletler Topluluundan bahsetmek iin zemin oluuyor denilebilir. Artk aacak ve verecek bir ey kalmamtr. zmszlk de Trkiye asndan bir zm sunmad iin, baka yollar denenmelidir. Srbistan ile gelitirilen ilikiler byle bir deneme iin iyi bir balang olacaktr.

Birini Silmek Birini Yazmak

Bir devlet adamnn veya diplomatn unu telaffuz etmesi beklenemez ama aydnlar iin sylemesi mubahtr. Unuttuk veya belki hi fark etmedik; 1995 ylnda Srplar masa bana oturtan srecin ilk admnda Bosnann bana bela olan AB temsilcisi Karl Bildtin kovulmas vard. O zamanlar Saraybosna ve Zagrebde zetbegovi ve Tuman adl iki dirayetli yal kurt vard ve hala genlik yllarn yaayan bu sveliyi persona non grata ilan ederek kap dna koydular ve sonra ilerine baktlar. Bugn artk yallk gnlerine doru giden Bildt, bar srecinin ilk yllarnda yaptklar yetmiyormu gibi, tara duruuyla bugn de sreci baltalamay srdryor. Belki de Gl ve Obamann yapaca ey, hibir ilerlemenin kaydedilmedii Butmir grmelerinin bundan sonraki oturumlarnda hangi noktaya gelindiini sormaktansa, ABden Bildtin uzaklatrlmasn istemek olmaldr. Balkanlara Osmanl dnnn baladn sylemek ne kadar sama ise yeni bir Balkan paktnn ilk evrelerinden bahsetmek de o kadar yersiz olacaktr. Paktlar kendi dnemlerinin rndr ve mnhasr artlarn sevki ve zorlamas ile ortaya kmlardr. Bir ihtiyacn rndrler. Gnmzdeki Balkanlar 1930lardaki yap ile karlatramayz. Yarmada bugn AB ve NATO emsiyesi altndadr ve stelik buradaki hemen hibir lke Rusyay tehdit olarak grmemektedir. Mnferit lkelerin tehdit algs

Balkanlarda herkesin memnun olaca istikrarl bir yap dnyada en fazla Trkiyenin iine gelecektir. Ve Trkiye bu ii tarihin en byk bar projesi olan ABden daha iyi yaptn gstermektedir.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

53

TRK DI POLTKASI

Trkiyenin Bosna-Hersek Alm

T
rkiye diplomasisi son zamanlarda byk bir dinamizm sergiliyor. Ortadou ve Kafkaslar dnda, Ankarann Balkanlar corafyasnda da sorunlar zme ve blgesel ibirliini gelitirme giriimlerinde olduu gzleniyor. Trkiye bir taraftan Balkan lkeleri ile ikili ilikilerini daha yksek seviyelere karmaya alyor, dier taraftan da Gneydou Avrupa birlii Srecinin (SEECP) dnem bakan lkesi olarak Balkanlarda blgesel ibirliini gelitirmek dorulusunda deiik faaliyetler dzenliyor. Son haftalarda ise Trkiyenin Balkan politikasnn odanda Bosna-Hersekin ve bu lkeye ilikin gelimelerin yer ald sylenebilir.
Erhan Trbedar TEPAV D Politika Analisti

luslararas toplumun BosnaHerseke ynelik ilgisi yeniden artt. Avrupa Birlii dnem bakan svein Dileri Bakan Carl Bildt ve Amerika Birleik Devletleri Dileri Bakan Yardmcs James Steinbergin giriimleriyle, Bosna-Hersek liderleri lkenin geleceini yeniden mzakere ediyor. Bosna-Hersek devlet kurumlarnn daha ilevsel hale getirilmesini ngren anayasa deiiklikleri, mzakerelerin temel konusudur. Avrupa Gc EUFORun Saraybosnann Butmir isimli blgesindeki askeri ssnde srdrlen mzakerelerin ilki 9 Ekim 2009da gerekleti. Ardndan 20 ve 21 Ekim tarihlerinde Bosnal politikaclar yeniden bir araya getirildi. Ancak her toplantda Bosna-Hersek siyasi liderleri bir uzlamadan ok uzak olduklarn gzler nne serdi.

Bosnada Neler Oluyor? U

Dodik, yllarca devlet dzeyindeki kurumlarn glenmesini engelliyor olmakla, uzun vadede Bosna-Hersekin iten dalp blnmesini hedeiyor. Nitekim Dodik blc sloganlaryla gerginlii trmandryor ve Batnn bir gn Bosnadan yorulup dalmasna izin verebileceini mit ediyor. Bosnal Hrvatlar, anayasa deiikliine ilikin srete Hrvatlarn karlarnn yeterince dikkate alnmad, hatta baz haklarnn inenmesine alld ynnde ikyet ediyor. rnein Hrvat liderlere gre, nerilen anayasa deiiklikleri cumhurbakan, babakan ve meclis bakan koltuklarna Hrvatlarn da gelebileceine dair gvence vermiyor. Bu yndeki alglama yznden son zamanlarda Bosnal Hrvatlardan tekrar baz milliyeti talepleri duymak mmkndr. Bonak siyasi partilerine gelince, kendi aralarnda yeterince diyalog ve uzlama bulunmuyor. Merhum Aliya zetbegoviin kurucusu olduu Demokratik Eylem Partisi isimli Bonaklarn en popler siyasi partisi ise i hesaplamalarla alkalanp duruyor. Bu yzden, anayasa deiikliine ilikin mzakerelerde Bonaklar da kendi karlarn en iyi ekilde savunamyor. Bosna-Hersekin geleceine yn veren Bar Uygulama Konseyinin Ynlendirme Kurulunun yesidir. Trkiye sadece Bar Uygulama Konseyinin Ynlendirme Kurulunda deil, deiik platformlarda BosnaHersekin egemenliini ve toprak btnln savunuyor. Dier taraftan Trkiye, Bosna-Hersekin Avrupa Birlii ve NATO ile btnlemesini de destekliyor. Bugnlerde BosnaHersekin hassas bir sreten gemekte olduunun farknda olan Trkiye, Bosna-Herseke ynelik olduka aktif saylabilecek bir siyaset izliyor.

Butmirdeki toplantlarda Bosnal politikaclarn nne 26 sayfalk anayasa deiikliklerine ilikin bir belge bulunuyor. Sz konusu anayasa deiiklikleriyle esasta amalanan, lkede var olan iki entiteden baz yetkilerin devlet kurumlarna devredilmesi ve devlet kurumlarnn daha gl ve daha ilevsel hale getirilmesidir. rnein, Bosna-Hersekin gerek bir hkmete ve babakana sahip olmas neriliyor. Cumhurbakanlk kurumunun ve devlet apndaki meclisin de glendirilmesine ilikin neriler bulunuyor. Ayrca devlet dzeyindeki adalet sisteminin daha fazla gelitirilmesine allyor. Bu ve dier nerilen anayasa deiikliklerinin kabul edilmesi karlnda ise BosnaHerseke szl olarak, hzlandrlm bir Avrupa Birlii ve NATO yelii vaat ediliyor. Bosna-Hersek topraklarnn yzde 49una karlk gelen Srp Cumhuriyeti entitesinin babakan Milorad Dodik, nerilen anayasa deiikliinin en byk kartdr. Dodike gre nerilen reformlar Bosna-Herseki Mslmanlarn kontrolndeki bir devlete dntrmeyi hedeiyor. Gerekte ise

Trkiye Ne Yapmaya alyor?

Trkiye Cumhuriyeti ile BosnaHerseki birbirine balayan birok ortak nokta vardr. Yaklak 500 yllk ortak tarih dnemi, Bonaklar ile Trkler arasnda hibir zaman kopmayacak balarn olumasna yol at. Her zaman Bosnann byk dostu olan Trkiye, gnmzde de BosnaHersekte ayrcalkl bir konuma sahiptir. Bu ayrcalkl konum sadece Trkiye ile Bosna-Hersek arasndaki tarihi ilikilerin derinliinden deil, Trkiyenin Bosna-Hersekteki bara katklar salyor olmasndan da kaynaklanyor. Bilindii gibi, Trkiye slam Konferans rgtnn temsilcisi olarak,

Bosna-Herseke ynelik almn ilk ciddi sinyali, Bosna-Hersek Dileri Bakan Sven Alkalayn 29-31 Temmuz 2009 tarihli Trkiye ziyareti esnasnda anlald. Bu ziyaret kapsamnda Dileri Bakan Ahmet Davutolu Ankarann Bosna-Hersekin geleceiyle yakndan ilgilendiini belirtmi ve bu lkede yrtlen reform almalarn ve taraar arasndaki gr farkllklarn yakndan takip ettiklerini sylemiti. Alkalay ardndan Bosna ve Hersek Federasyonu Babakan Mustafa Muyezinoviin ve Bosna-Hersek Cumhurbakanlnn Bonak yesi Haris Siyalciin Trkiyeye ziyaretleri gerekleti. 16-17 Ekim tarihlerinde ise Davutolu Bosna-Hersekte bulundu. Btn bu grmelerde Bosna-Hersekin iinden getii sancl reform sre deerlendirildi. Trk yetkililer ise Bosna-Herseke yardmc olunmasn bir grev olarak algladklar mesajn vermi ve Bonaklarn daha ok birlik-beraberlik iinde olmalarn istemitir. Bosna-Herseke ynelik almda resmin geneline baklacak olursa, Davutolunun Belgrad ile Saraybosnay birbirine yaknlatrmak ve Belgradn Bosnal Srplar zerindeki nfuzundan istifade etmek suretiyle, Bosna-Hersekteki durumu istikrarl hale getirmeye alt ortadadr. Bir baka ifadeyle, Trkiyenin Bosna-Hersek alm iinde Srbistan da yer alyor.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

55

Bir Sembol: Mostar Kprs

anuni Sultan Sleymann Mimar Sinan huzuruna ararak kendisine u szleri syledii anlatlr: Ey koca mimar! Bat da gittiimiz en u ilimiz Mostar da yle bir kpr yaptrasn ki, bu gne kadar ei benzeri grlmeye; bakan gz gnl fethede; Trk n adn hatrlata, yaata! Bu hitabn zerine Mimar Sinann kalfas Hayrettin Aa Mostar Kprsn Neretva Nehri zerine ina etmitir. Kpr, hilal biiminde, 99 basamakl olarak tasarlanmtr. Bu tasarm Trkslam Medeniyetini sembolize etmektedir. 1566 ylnda ina edilen kpr, 1992 ylnda Srplarn, 1993 ylnda ise Hrvatlarn saldrlarna maruz kalarak yklmtr. Mostar Kprs; TKA, UNESCO ve Dnya Bankasnn desteiyle Trk irketi ER-BU tarafndan yeniden ina edilmi ve 2004 ylnda almtr.

Trkiyenin Kosovann bamszln tanm olmas yznden, Srbistan Ankara ile olan diplomatik ilikilerini daha dk seviyeye ekmiti. Srbistan benzer tavr, Kosovann bamszln tanyan dier lkelere kar da sergilemiti. Ancak zamanla Belgrad, Kosova yznden kendi kendini bir eit uluslararas izolasyona srklemekte olduunun farkna vard. Bu yzden Srbistan, Kosovann bamszln tanyan lkelere kar yaklamn gzden geirme yoluna gitti. lk balarda Belgrad, Kosovann bamszln tanyan Batl lkelerle ilikilerini dzeltirken, Trkiye ile ilikileri ikinci planda tutmaya devam etti. Ancak kresel ekonomik krizin Srbistan ekonomisine olan olumsuz etkileri, Belgrad adeta daha geni bir corafyada dost aramaya ve dolaysz yabanc yatrmlar temin etmeye sevk etti. Bu erevede Mart 2009da Trkiyeyi ziyaret eden Srbistan Dileri Bakan Vuk Yeremi, Trk sermayesiyle yakndan ilgilenmeye balad. Srbistanla ilikilerini dzeltmeye istekli olduunu her frsatta dile getiren Trkiyenin de yapc tutumu sayesinde, Kosova konusundaki zt tutumlarna ramen, Ankara ile Belgrad arasndaki ilikilerde daha olumlu ortam olumaya balad. Bylece Davutolu 22-24 Temmuz 2009 tarihlerinde, Cumhurbakan Abdullah Gl ise 25-27 Ekim 2009 tarihlerinde
56
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Srbistana resmi ziyarette bulundu. Bu ziyaretler vesilesiyle hem Srbistan Cumhurbakan Boris Tadi, hem de Srbistan Dileri Bakan Vuk Yeremi Trkiyeyi siyasi ve ekonomik adan stratejik bir ortak olarak nitelemitir. Trklerle ilikiler sz konusu olunca, Srplarn nemli bir ksmnn mitolojik sylemlerle gemite yaadklar biliniyor. Bu yzden Belgradn Trkiye ile ilikilerini gelitirme abalarna kar kan, ayrca Trkiyenin Bosna-Hersek almn da yarglayan Srplar vardr. Dier taraftan, anayasa deiikliklerine ilikin mzakereler kapsamnda nasl Ankara Bonaklarn duruuna sempatiyle yaklayorsa, Belgrad da Bosnal Srplarn kabul etmeyecei bir zme raz olmayacan ifade ediyor. Yine de Ankara-Belgrad yaknlamasnn, Bosna-Hersekin geleceine nemli yansmalar olabilir. 1993 ylnda Bonaklar ile Bosnal Hrvatlar arasnda beliriveren atmalarn sona erdirilmesi konusunda da, Trkiye benzer bir strateji izlemi ve Hrvatistan ile ortak giriimlerde bulunmutur. O dnemde Hrvatistan ile Trkiye arasnda iyi ilikiler olmasayd, BosnaHersekte bar ortamn salamak o kadar kolay olmayacakt.

Trk-slam Medeniyetinin batda ulat son nokta olan Mostarda nehrin te yakasnda bulunan medeniyete kar kpr kurmas son derece manidardr ve yzyllar tesinden gnmze baz mesajlar iletmektedir. Yeryzn ekillendiren blgelerden birisi olan bu corafya getiimiz yllarda atmalara, katliamlara, ayrmalara tank olmutur, ancak Trkiye blgeyi atmalardan uzak tutarak bar, adaleti ve ibirliini n plana karmak istemektedir. Duvarlar yirminci yzyln atmac anlaynn simgeleri olmutur. Gnmzde de atmac gler tarafndan bir takm fiili ve fikri duvarlar ayakta tutulmak istenmektedir. Her eye ramen jeokltrel derinliini hissettirmeye balayan Trkiye blgesinde kltrel, siyasi ve ekonomik kprleri kurarak yeryz zerinde ina edilecek bar kprlerine ana ilham kayna olmaya devam edecektir.

ANALZ

TRKYENN SIRBSTAN AILIMI

Yrd. Do. Dr. M. Nail ALKAN SDE, Kdemli Aratrmac

Belgrada Gre Ankara En nemli Kresel Aktrlerden Biri

on yllarda yakn evre arlkl, proaktif bir d politika izlemekte olan Trkiyenin Balkanlara dnk alm politikas da ba dndrc bir hzla geliiyor. Daha birka sene ncesi Trk D Politikas nerdeyse bir tek Avrupa Birlii hedenden oluurken bugn artk Trkiye birok blgeye ynelik almlar uyguluyor. Trkiyenin yeni Irak, Suriye, ran, Pakistan ve son olarak ta Srbistan politikas Bat lkeleri tarafndan merakla ve ilgiyle takip ediliyor. lk bata Ermeni alm, Krt alm ile balayan ve sonra deiik blgelere yaylan bu alm politikas son halka olarak Srbistan da iine ald. zellikle batl devletler Trkiyenin bu alm srecini Ankarann yeni d politikas olarak adlandrmaktadr. Bu yaklama gre Trkiye artk bir blgesel g olma durumundadr. Trkiye birok blge ve atma alanlarnda aktif bir d politika yrtmektedir. Ankarann bugnk bu yeni d politikas Osmanl dnemi d politikasna da benzetilmektedir, tek bir farkla; Osmanl o dnemlerde blgedeki sorunlar, atmalar bastrma yoluyla zerken, bugnk yeni Trk D politikas anlay erevesinde sorunlar, iyi komuluk ilikileri iinde zlmektedir.

Avrupa lkelerine bu yeni srete bir takm grevler dmektedir. lk bata Avrupallarn artk Trkiyenin bir st lige ktn kabullenmeleri ve bunun yan sra Trkiyeyi desteklemeleri gerekir. Trkiye Avrupa Birliinin dou snrndaki gl bir dost lkedir. Avrupa Birlii karlarna zarar vermez. zellikle uluslararas dnce kurulular Trkiye ile ilgili kararlarn vermi durumdadrlar. Trkiye bu yzyln sonunda dnyann en nemli aktrleri grubunda yer alacaktr. Trkiyenin gen ve dinamik nfusu, dou ve bat arasndaki jeopolitik konumu, kltrel ve dini adan kpr fonksiyonu ve enerji transit lke konumu Trkiyenin nemini arttracak gibi grnmektedir. Souk Sava dneminde Bat iin bir tampon blge oluturan ve bu ekilde Bat devletlerini Sovyetler Birliinden korumakla grevli olan Trkiye bugn artk ok daha zgvenli bir d politika uygulayarak blgesel bir g lke konumuna yaklamaktadr. Ankara Brksele artk u mesaj vermektedir: Trkiyenin Avrupaya deil, Avrupann daha ok Trkiyeye ihtiyac vardr. Bilindii gibi Cumhurbakan Abdullah Gl 2527 Ekim 2009 tarihleri arasnda Srbistana bir resmi ziyarette bulunmutur. Srbistan zellikle Balkan blgesinde en nemli lkeler arasnda yer almaktadr. Trkiye blgesinde jeo-politik ve jeo-stratejik adan nemli bir lke olduu gibi Srbistan da kendi blgesinde stratejik adan nem arz etmektedir. Sekiz milyon nfusa sahip olan Srbistann etnik yaps incelendiinde etnik da-

Trkiye-Srbistan likileri

Kro nol oji

2002 ylnda ikili ticaret hacmi 133 milyon dolar iken 2007 ylnda 546 milyon dolar seviyesine ulat. 2004 ylnda AB yanls Boris Tadiin Cumhurbakan olmas ile Trkiye Sancak blgesindeki Mslman politikaclarn hkmette yer almas iin devreye girerek AB' ye Balkanlar 'n yolunu at. 17 ubat 2008 Kosovann bamszlk ilan ile ilikiler durma noktasna gelse de dnemin Dileri Bakan Ali Babacan "Srbistan'n, Balkanlar'n geleceinde nemli rol ve sorumluluu bulunduunu ve Trkiye'nin, blgesel ve ikili balamda Srbistan ile ilikilerinin ve ibirliinin gelimesine deer verdii" eklinde aklama yapt. 21 Temmuz 2008 tarihinde Bosna Kasab olarak tannan Radovan Karadzi'in nihayet ele geirildii ynndeki aklamay Srbistan hkmeti adna yapan isim nemlidir. Aklamay, Srbistan 'n Sancak blgesinden Mslman politikac Rasim Ljaji yapt. 27 Ekim 2009 Tadi, ''Trkiye byk bir devlettir. Bugn dnyann hibir yerinde ve hibir noktasnda, Trkiye ile bar olmadan bar yaplamaz'' diye konutu.

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

57

nlmaz olarak devreye girmesi gerektiinin alt izilmektedir. ki lke arasndaki ilikilerini ok iyi analiz eden bir baka ifade ise Trkiyenin ve Srbistann Balkanlarda anahtar lkeler konumunda olduklardr. Balkanlarda boy gsteren herhangi bir sorunun zm iin Srbistan ve Trkiyenin ibirlii olmadan kalc bir zm olamayaca krinin Tadi ve Gl tarafndan alt izilmektedir. Nitekim Abdullah Gln ziyareti dolaysyla Tadi yapt konumasnda Trkiyesiz bar olmaz diyerek Trkiyenin bu konudaki nemini vurgulamtr. Cumhurbakan Abdullah Gln Srbistan ziyaretini bir baka pencereden daha izlemek gerekir: Trkiyenin Bosna-Hersek politikas. Trkiye bu alm politikalar erevesinde Balkanlardaki iki komu fakat ayn zamanda dman lkeler arasnda bir yaknlatrma ve ayn zamanda arabuluculuk politikas yrtmektedir. Ankara bu arabuluculuk politikasyla Srbistann Bosnal Srplar zerindeki nfuzunu kullanmak suretiyle Bosna-Herseki daha istikrarl bir lke haline getirmeye abalamaktadr. Trkiyenin yapt alm politikasnn tek tara olarak deerlendirilmemesi gerekir. Dnem dnem ok tara deerlendirmeler de sz konusu olabilmektedir. Bosna-Hersek politikas ya da alm Srbistan politikas ile el ele gitmektedir. Bu erevede Srbistann Sancak blgesinde yaayan Bonaklarn iki lke arasnda bir kpr rol oynadn ifade eden Cumhurbakan Abdullah Gl Srbistan ziyaretinde bu blgenin istikrar ve kalknmasna katkda bulunacan dile getirmitir. Trkiye daha birka yl nce d politikasnda Avrupa Birlii dnda herhangi bir ciddi alternatif sunamazken bugn Bat dnyasnn kafasn kartrmaktadr. Trkiye Ortadouya m gidiyor? Kafkaslara m? Balkanlara m? Yoksa Avrupaya m? Hi kukusuz Balkan corafyas Trkiye iin, gerek tarihi ilikiler asndan gerekse komu blge olmas dolaysyla byk nem arz etmektedir. Ancak Srbistan, Trkiye iin hibir

lma gre Srplarn yzde 82.9, Macarlarn yzde 3.9, ingenelerin yzde 1.4, Bonaklarn yzde 1.8 ve dierlerinin yzde 10u oluturduklarn grmekteyiz. Bu resmi ziyarette Abdullah Gl, Srp Cumhurbakan Boris Tadi ile bir araya gelmitir. kili Srbistann ekonomik kalknmas zerine grm ve herkesin yatrm yapmak iin abalad Srbistan, Trkiyeye yatrm yapn demitir. Bunca zamandr hep Avrupann orta yerinde savalara neden olan, insanlar katleden Srplar, Trk iadamlarna kaplarn amtr. Abdullah Gl ve Boris Tadiin grmeleri sonras, iki lke arasnda Karma Ekonomik Konsey kurulmasna ilikin Ekonomik birlii, Ulatrma Altyaps Konusunda birlii Anlamas, Sosyal Gvenlik Anlamas ve bunun uygulanmasna dair idari szleme, Teknik Mali Konularda birlii Anlamas imzalanmtr. 1986 ylndan bu yana Srbistan ziyaret eden ilk Trkiye Cumhurbakan olan Abdullah Gl bu yeni Trk D Politikasn uygulama konusunda hkmetin en yakn destekisi durumundadr. Cumhurbakan Abdullah Gln Srbistan ziyareti zellikle iki lke arasndaki scak ilikileri pekitirmek asndan nemliydi. Zira 2007 ylnda Srbistan Cumhurbakan Tadi Trkiyeyi ziyaret etmiti. Bu iadeyi ziyaret sayesinde iki yl nce balatlan yeni sre bylelikle devam etmektedir. ki lke arasnda herhangi
58
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

bir ortak snrn olmamasna ramen iki lke kendilerini komu olarak grmektedir. Bu da aralarndaki yaknln yannda zellikle blgedeki bar, istikrar ve gven politikalarnn nemini gstermektedir. Balkanlar blgesine bu iki lkenin ibirlii sayesinde huzur ve gvenlik gireceini vurgulayan iki cumhurbakan blgeye ynelik ngrlen strateji ve vizyon konusunda genel anlamda bir ortak gr mevcut olduunu ifade ederken tabi ki az da olsa baz konularda ortak gr tutturamadklarn hatta tam tamna zt grlerin ktn da ifade etmektedirler. Kosova konusunda iki lke ok zt dnmektedir. Trkiye Kosovay tanm iken Srbistan Kosovann bamszln hibir zaman kabul etmeyeceini vurgulamtr. Burada iki lke arasnda kir ayrl bulunmas ok doaldr zira her konuda anlalacak diye bir kural yoktur. nemli olan bu erevede Kosova konusunun Trk-Srp ilikilerini zedelememesi ve etkilememesidir.

Trkiyesiz Bar Olmaz

Srbistan, Trkiye ile ilikilerine neden bu kadar nem vermektedir? Bu sorunun cevabn Srbistan Cumhurbakan Tadi ok net bir ekilde vermektedir: Belgraddan bakldnda Ankara kresel aktrlerin en nemlilerinden birini oluturmaktadr. Kresel sorunlar sz konusu olduunda, bunlarn zm iin Trkiyenin ka-

zaman pek de yakn bir lke olmamtr. O zaman Trkiyenin Srbistan ile yaknlama yoluna gitmesinin sebebi nedir? Aslna bakarsanz sebebi ok ak: Trkiye yaklak olarak son bir yldr yeni bir d politika izleme yoluna gitmektedir. D politikasnda Trkiye herkesle iyi ilikiler kurma, arabuluculuk yapma ve belki de bylelikle kresel olmasa bile blgesel bir g olma isteini ortaya koymaktadr. Bundan dolaydr ki, Srbistan ile bir sorun olmasa dahi ntr davranmak yerine iyi ilikiler kurma yoluna gitmitir. Hem bylelikle Avrupa Birliinin de gzne girmeye almaktadr. Tabii ki Srbistan ve Trkiye arasndaki bu olumlu ilikiler, istikrar, huzur ve gvenlik ortam Avrupa Birliini ve Birlik devletlerini de etkilemektedir. Sonuta u gerein unutulmamas gerekir: Balkanlarn bu iki lkesi Avrupa Birlii yeliini dnmektedir hatta dnmenin tesinde youn bir ekilde istemektedirler. ki lke birer Balkan lkesi olmann yannda iki Gneydou Avrupa lkesi konumundalar. Ortaklaa Gneydou Avrupada yaratacaklar gven ve istikrar alan Avrupa Birlii tarafndan memnuniyetle karlanmaktadr. Belgrad ve Ankara hkmetleri zellikle Avrupa Birlii btnleme srecinde birbirlerine destek vermelerinin iki lke asndan nemli olduu ifade etmektedir. Avrupa Birlii srecinde iki lkenin hede ayn olmakla birlikte iki lkenin nnde daha byk engeller var gibi

grnmektedir. Yine de Srbistann Avrupa Birlii hedene Trkiyeden daha nce ulaaca tahmin edilmektedir. 14 Ekim 2009 tarihinde yaymlanan Avrupa Birlii Genileme Stratejisi ve 20092010 Dnemindeki Temel Zorluklar blgesinde Srbistan, Avrupa standartlarna uygun biimde nemli reformlar gerekletirmek suretiyle Avrupa Birliine daha da yaknlatn gstermitir. Ayrca Avrupa Birlii ile entegrasyon srecinde Srbistan iddial bir program uygulanmas ynnde aba gstermektedir. Srbistann Avrupa Birlii yolunda reformlarn srdrmesi gerekir. Ayrca hukukun stnln srdrerek ncelikli alanlarda somut sonular almas salanmaldr. Srbistann Avrupa Birlii srecinde bir baka nemli eksii ise iki sava suu phelisi Ratko Mladi ve Goran Hadzicin yakalanmalar konusundadr. Bu iki sava suu phelileri yakalanmad srece Avrupa Birlii adaylk sreci Srbistan iin kapal kalacaktr. Bosnal Srplarn eski lideri Radovan Karadzicin yakalanmas zellikle Avrupa Birlii tarafndan byk bir memnuniyetle karlanmtr. Bu gelimenin Srbistan Avrupa Birliine biraz daha yaknlatrd ifade edilirken Srbistan Dileri Bakan Vuk Jeremic 2009 ylnn sonuna kadar Avrupa Birlii adaylk statsne geeceklerini duyurarak Srbistann Avrupa Birlii standartlarn yerine getirme konusunda byk aba iinde olduunu ifade etmitir.

Avrupa Birliinin yaymlad ayn belgede Trkiye de yerini almtr. Avrupa Birlii Trkiyenin bugne kadar yapt ve yapmas gerekenleri saymtr. Avrupa Birliinin Genileme Stratejisine gre Trkiyenin daha nce balam olduu siyasi reformlar srdrmesi gerekmektedir. Katlm mzakereleri erevesinde bu srecin hzlandrlmas gerekir. lke iinde demokrasinin, insan haklarnn glendirilmesi gerektii gibi Trkiyenin daha modern bir hale getirilerek Avrupa Birliine daha da yaknlatrlmas gerekmektedir. Genelde Trkiyenin bu tr belgelerde alk olmad olumlu szlere bu seneki belgede yer verilmitir. Buna gre blgesel gvenlik, enerji arz ve medeniyetler aras diyalogun glendirilmesi, Trkiyenin komusu olan Ermenistan ile ilikilerinin normalletirilmesi nemli ve olumlu admlardr. Bir baka eletiri noktas ise Kbrstr. Kbrs konusunda bir ilerleme kaydedilmedii vurgulanrken ilikilerin normalletirilmesi hedenin alt izilmektedir. Sonu olarak Trkiye birok blgeye ynelik balatt almlar, ya da yeni d politikasn Balkanlarda da srdrmektedir. Yeni d politika bnyesinde daha aktif bir d politika hedeeyen ve uygulayan Trkiye hem komu hem de yakn blgelerinde istikrar ve gvene dayal bir siyaset srdrrken, bu siyaset sonucu blgelerde nemli bir lke konumuna gelme hatta blgesel bir g olma yolunda byk ilerleme kaydettii gzlemlenmektedir. Trkiyenin Srbistan politikasn da bu yeni d politika erevesinde grmek gerekir. Balkanlar Trkiye iin nemli bir blgedir. Zira Trkiye Balkanlarn bir paras olarak ayrca tarihteki konumundan dolay blgeye ynelik bir sorumluluk duygusuna sahiptir. Trkiye; Ankara, Srbistan ve Bosna-Hersek arasnda arabuluculuk roln zerine alarak, Avrupa ve dnya barna katk salamak arzusundadr.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

59

ANALZ

YEN DNEMN AVRUPADA ALGILANII

Brkselde Gerekleen ki Toplant ve Trk D Politikas zerine Soru aretleri
Kader SEVN CHP AB Temsilcisi

Blgesel giriimler ve almlar imdilik Trkiyenin art hanesine deil, kuku hanesine yazlyor. Resmi olarak ok renk verilmiyor ve Trkiyenin komularyla iyi ilikilerini tevik edici bir yaklam sergileniyor. Gayri resmi deerlendirmelerde ise genel olarak Trkiye belki iyi bir eyler yapmak istiyor, fakat bekleyip grelim deniyor.
Trkiye, BM Gvenlik Konseyi yelii dnemine, Davos ile balayan srail politikasndaki skntlar nedeniyle uluslararas sorunlara ynelik mesafeli ve kurumsal yaklamn verdii gc zedelenmi bir ekilde girdi. Brkselde de yakndan izlenen sre, sraile tepkiyi hakl bulan, ancak yntemi asndan Avrupal yaklamdan uzak olduu dnlen bir izgideydi. Bunun Trkiyenin d politika alannda o gne kadar yaanmam gelimelerin ilk sinyali olduu analizleri yaplmaya baland. Belki Avrupadaki alglamalarn arkasnda farkl nedenler olabilir. Bu durumda da d politikada yepyeni bir iletiim anlayn devreye sokmak gerekir. nk resmen aklamasalar da, birok resmi evre, dnce kuruluu ve medya analistlerinin Trkiye hakknda soru iaretleri oald. Ocak 2009da drt yllk bir arann ardndan Brksele gelen Babakan Erdoan dinlemek zere salonu dolduranlar, baz alardan hayal krklna urayarak salondan ayrlmlard. Trk Babakanndan AB sreci, reform srecinde kararllk ve siyasi irade ifade eden bir konuma beklentisi iinde olan AB evreleri, Erdoann konumasnn byk blmn Gazze sorunu, srail, Hamas geni ve Ortadou konularna ayrmasn aknlkla karlamlard. zellikle u unsurlar toplant sonras ok tartlan, Babakan Erdoann d politika izgisindeki bariz krlmay iaret eden unsurlar olarak algland: Filistin sorununu kurumsal deil, duygusal bir dille ele alrken, Hamas

rksel, kukusuz Avrupa Birliinin 27 ye lkesindeki gelime ve tepkilerin nemli bir yansma noktas. Son zamanlarda baz Avrupa lkelerinde Trkiyenin AB srecine ynelik olarak i siyasal tartmalarn artt grlyor. Ezamanl olarak, Trkiyedeki siyasal ve sosyoekonomik deiimin ini klarna paralel bir ekilde AB yelii tartmalarnda da hararet artabiliyor.

60

STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Avrupadaki alglamalarn arkasnda farkl nedenler olabilir. Bu durumda da d politikada yepyeni bir iletiim anlayn devreye sokmak gerekir.
ile partisini zdeletiren bir tutum sergilemesi. Trkiyeyi zmn deil sorunun taraarndan biri olarak konumlamas. Uluslararas basn ve zel olarak BBCyi srail ile ibirlii iinde olmakla sulayan ifadeler. O srada ncs yaplm olan medya boykot arsnn Brkseldeki kahvalt toplantsnda tekrarlanm olmas. Akabinde Trkiyenin Nabucco Projesine ayrlacak kaynak ile ilgili karar, AB Bakanlar Konseyinde ertelendi. Bu arada Rusya ve son dnemde AB iinde demokratik zayetleri nedeniyle eletirilen talya ile South Streame (Gney Akm) imza atmas, Trkiyenin gvenilir bir ortak olup olmad sorusunu da baz evrelerde gndeme tad. Her ne kadar Ermenistan ile ilikileri normalletirme giriimleri ilke olarak destek gryorsa da, Trkiyeyi yakndan izleyen uzmanlar Erdoann Karaba sorununu grmezden mi geldii, yoksa bir art olarak m grdn yorumlamakta zorlanyorlar. Bu ve Ocakta Brkselde yapt konumann ana balklar, bir niyet sorgulamasn da gndeme getiriyor, Trkiye kart gruplarn siyasi maniplasyonunun nn ayor. Trkiyenin d politikasnn genel grnm yer yer bulanklayor. Eer baz yanl anlamalar varsa, bunlar ivedilikle dzeltmek gerekiyor. Davutoluna Eletiriler Ahmet Davutolunun Babakann zel temsilcisi sfatyla temellerini att ve Dileri Bakan olmas ile arl daha da hissedilen yeni d politika anlay, Brkselde Avrupa Politikalar Merkezinde verdii konferansta daha belirgin biimde hissedildi. Davutolunun dnya sorunlarna ynelik akademik yaklamyla ilgi toplad konferansta, genel alglama asndan n plana kan ve olumsuz nitelendirilebilecek unsurlar unlar oldu:

AB reform srecini neredeyse durdurmu olmakla eletirilen bir aday lkenin arlk sahibi Dileri Bakan olarak Ahmet Davutolundan beklenen, AB srecini merkezine alan bir konuma yapmasyd. Her ne kadar Avrupa tarihi ve srecin nemine vurgu yapan iyi bir konuma yaptysa da, dinleyicilerin Trkiyedeki demokrasi ile ilgili gelimeler ve bu gelimelerin d politikaya yansmas konusundaki beklentilerine cevap veremedi. Konumasnn byk blmnde, zaman zaman tekrara ve youn ayrntlara girmi olma pahasna Trkiyenin blgesel ibirlii alar, komular ile iyi ilikiler yolunda izledii politika, blgesel g ve arabulucu rolne yaplan vurgu, AB evrelerinde Brkselden Moskova ve Tahrana kayan bir eksen sorunu mu var? sorularnn ykselmesine yol at. Reform srecine ve takvimine ok snrl biimde deinirken, 2015in bile yelik iin ge bir tarih olduunu ifade etmesi, Trkiyeyi yllardr yrekten destekleyen baz temsilcilerin zihinlerinde soru iareti yaratt. Trkiyenin blgesinde gl bir Avrupal demokrasi olarak ykselmesi ve ibirlii alarn geniletip derinletirmesi, uluslararas evrelerde de kabul gren Trkiyenin AB srecine olumlu etki yaratacak bir itici gtr. Ancak blgesel ibirlii ve yaknlamalarn itici g olmasn belirleyen temel unsur, Trkiyeyi Avrupal ve ada bir demokrasi olmak yolunda ilerletmektir. Bu bakmdan AB reform srecini ihmal ettii ve motivasyonunu yitirdii, 2006 Trkiye lerleme Raporundan bu yana artan bir tonda ifade edilen, sre iinde yeni demokratik zayetlerin ba gsterdii Trkiyenin, blgesinde bir g olarak ykselii ve blgedeki hibiri laik bir demokrasi olmayan lkelerle yaknlamas bazen tersine etki yaratan bir gelime olarak ortaya kyor. Halbuki dikkatli yntem, ierik, sylem ve eylem ayarlamalar ile bu giriimleri Trkiyenin AB yelii srecine ve uluslararas ilikilerdeki gcne ok nemli bir artdeere dntrmek mmkn.

TRKYENN JEOSTRATEJK DERNL VE DI POLTKASI GZLEMLENYOR

Thanos P Dokos .
Trkiyenin Yeni Stratejik Kimlii rkiye ran, Suriye, Irak ve Gney Kafkasya ile snr paylaan; boazlar, Dicle ve Frat nehirlerin akmn kontrol eden, Karadenizi Rusya ve Ukrayna ile paylaan bir lke olarak olduka nemli ve istikrarsz bir blgede bulunmaktadr. eitli anlamazlklarda blgesel rol oynayarak arabuluculuk grevini stlenmektedir. Asya ve Avrupa arasndaki esiz corafi konumu, enerji koridorlar zerinde yer almas, farkl tarihsel, kltrel ve dinsel kimliklere sahip olmasnn yannda henz parlak olmayan bir insan haklar siciline sahiptir. Trkiyenin dostlar ve dmanlar lkenin jeo-stratejik derinlii ile nasl yeni bir d politika uyguladn byk bir ilgiyle gzlemlemektedirler. Bu noktada, kukusuz pek ok soru ve belirsizlikler vardr. rnein, Trkiye kimliklerin sentezini, oklu ilikileri yrtmeyi ve blgesel kpr roln baarl bir ekilde yapabilir mi? Btn komular ile sfr sorun politikasn nasl uygulayacaktr? Ermenistan ile imzalanan son anlama kesinlikle olumlu bir admdr. Ancak Yunanistan ve Kbrs ile ilikilerin ayn dorultuda ele alnmas gerekmektedir. Ayrca, bugnk lml slamc hkmetin grnmnde, slam ve demokrasi arasnda uyumluluu kefetmeye ynelik bir lke olarak Trkiye dier Mslman lkeler iin de bir model olarak grlebilecei Avrupa ve Bat iin nemli bir husus olmaktadr. Trkiyenin, herhangi bir nceki adaydan farkl olarak AB ile ibirlii zellikle nem tamaktadr. Hzla deien gvenlik ortamnda politikalarn gelitirilmesi iin iki tarafn da birbiri ile koordinasyon ierisinde olmas gerekecektir.

Prof. Dr. Thanos P Dokos, .

Atina niversitesinde konuk retim grevlisi olarak Trke ve Modern Asya almalarna katlmaktadr. Ayn zamanda Yunan Ulusal Gvenlik Okulu ve Yunan Milli Savunma Kolejinde ders vermektedir. lgilendii ve yayn kard alanlar: uluslararas gvenlik, Trk-Yunan ilikileri, Trk gvenlik politikas, silahlarn kontrol ve Akdeniz gvenliini iermektedir.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

61

ANALZ

OYUNLAR VE TERCHLER
Trkiye oyun alannn erevesinin snrlarn deil; kendi tercihlerinin cilveleri olduunu fark etmi ve seeneklerini kendi belirleyen gerek bir aktr olmakla ilgilenmeye balamtr
zlem TRKNE stanbul Milletvekili, AKPM Trk Delegasyonu yesi AK Parti Genel Merkez D likiler Birimi Bk. Yrd.

nya, insanlarn oyun alanysa; uluslararas sistem de tm uluslararas aktrler iin yle... Bu aktrlerin banda gelen devletlerin d politikalarn nasl belirlediklerini anlayabilmek iin, ncelikle onlar birbirleriyle eitli dzeylerde iliki kurmaya iten sebepler zerinde durulmaldr. Bu noktada, bir devleti ynlendiren temel gdnn, bir insan ynlendirenden farkl olmayacak ekilde kar maksimizasyonu olduu grlmektedir. Yararlanlan mevcut karlarn muhafazas ilkel bir

ve ereveler birbirine kartrlabilir. rnein, yllarca hayali dmanlar yaratarak btn i ve d kuvvetlerinizin enerjisini bu dmanlar etkisiz hale getirmeye kanalize edebilirsiniz. Bunu siz tercih edersiniz. Bu bir tercihtir; oyunun banda belirlenmi ve mdahale edilemeyen erevelerden biri deil. Tercihinizde srarl davranabilirsiniz. phe, kapanma ve yalnz savunma halinde var olma da neticede bir seenektir. Ancak cora konumunuz size muhteem bir avantaj sunuyorsa, nfus yapnzn dinamizmi ve harikulade harmonik sentezi dnyay artyorsa, ekonominiz hi durmadan byyor ve markalar retiyorsa ne yapabilirsiniz? Btn bunlar artarak devam ediyor ve lkenizin kar konulamaz bir biimde ihtiya duyduu d dnyaya alma talebini yantsz brakmak atk imkanszlatysa, kabna smamann dnda hangi gelecek sizin iin kendini var edebilir? Devletler aras ilikiler, insan ilikilerinin daha komplike bir izdmdr. Kendilerini gerekletiremeyen devletlerin kaderleri, ne yazk ki kendilerini gerekletiremeyen insanlarnkinden daha az sancl deildir. Harekete geirilmeyen, yattrlan ve birikime dnemeden biteviye atl durumda tketilen bir potansiyeliniz varsa, bu potansiyel sizi kesinlikle rahat brakmayacaktr. Ancak bu durum size bir aresizlikten ok, ak bir zm sunacaktr.

gl rzgarn da etkisiyle, birer birer balatlmtr. Komularla Sfr Sorun anlayndan hareketle, ok merkezli bir d politikay sahiplenen Trkiye, blgede ve giderek uluslararas alanda etkisinin ve neminin artyor oluunun bilinciyle cesur admlar atmaya devam etmektedir. Gemite, ierdeki iktidar ekimeleri ve srekli blnen siyasi enerjinin etkisiyle kabuuna ekilerek olaylar geriden izleyen ve btncl bir d politika izlemek konusunda yetersiz kalan Trkiye, AK Parti iktidaryla birlikte

Yllarca hayali dmanlar yaratarak btn i ve d kuvvetlerinizin enerjisini bu dmanlar etkisiz hale getirmeye kanalize edebilirsiniz. Bunu siz tercih edersiniz. Bu bir tercihtir; oyunun banda belirlenmi ve mdahale edilemeyen erevelerden biri deil
koullanmaysa da, onlar mevcut koullar iinde bulunabilecekleri en yksek noktada tutmak konusunda diren gstermek rasyonel bir davrantr. te devletler de, insanlar gibi rasyonel kalabildikleri lde ayakta kalrlar. Kurallar oktan belirlenmi bir sistemde oyun balar. Ancak bu belirlenmilik size bir dayatmadan ok, hareket alannzn adnn korunmasn salayacak ereveyi verir. Zaten oyun iinde zamanla kazandnz tecrbe, d politika erevenizi kendi inisiyatinizle daraltp geniletme kabiliyetini de balayacaktr. te bir devlet bu noktada tercih yapmaya balar. Ancak yine de, bir lkenin kimi g gruplar o glerinden olmasnlar diye, tercihler
62
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Devletler aras ilikiler, insan ilikilerinin daha komplike bir izdmdr. Kendilerini gerekletiremeyen devletlerin kaderleri, ne yazk ki kendilerini gerekletiremeyen insanlarnkinden daha az sancl deildir.
d politikada ncelik ve odak belirleyip gerek siyaset retmeye balamtr. AB ile ilikilerin geniletilerek mzakere srecinin balatlmas; Kbrs konusunda gsterilen kararl tutum, Irakla tesis edilen yeni ibirlii sreci, Ermenistan ve Suriye gibi lkelerle aramzda sregelen dondurulmu ihtilaarn krlmas, izlenilen proaktif ve dinamik siyasetin somut neticeleri olarak karmzda durmaktadr. Baka bir deyile Trkiye, iine hapsolduu alann, oyun alannn erevesinin snrlarn deil; kendi tercihlerinin cilveleri olduunu fark etmi ve seeneklerini kendi belirleyen gerek bir aktr olmakla ilgilenmeye balamtr.

Davutolu Rzgar Estiriyor

Trkiye, bir sredir allagelmi aresizliine sarlmak yerine, bu ak zme odaklanm durumdadr. Trk D Politikasnda devrim saylabilecek projeler Dileri Bakanmz Prof. Dr. Sayn Ahmet Davutolunun getirdii

AVRUPA BRL

Trk hkmetinin son alt aydr Trkiyenin gndemine getirdii Krt, Ermeni ve Alevi alm AByi memnun etmitir. AB yetkilileri Trkiyenin demokratikleme almalarn yakndan takip etmekte ve zaman zaman da demelerine konu etmektedir.
Prof. Dr. Haydar AKMAK SDE Ynetim Kurulu yesi

AVRUPA BRLNN AILIMLARA YAKLAIMI

T

rk hkmeti demokratik alm ad altnda Trkiyenin farkl sorununu zmek iin bir seri inisiyatif balatmtr. Bunlardan ilki Krt kkenli vatandalara ynelik bir dizi kltrel haklar, ikincisi Alevi vatandalara ynelik dini hayatlarn daha zgr bir ortamda srdrmeleri ve birtakm ihtiyalarnn giderilmesi almalar ve ncs de Ermenistan ile yaanan tarihi ve gncel sorunlarn almas konularnda yeni politikalar uygulamaya koymasdr. Bu makalede yukarda zikrettiimiz konularda ABnin yaklamn irdeleyeceiz. Hkmetin son alt aydr Trkiyenin gndemine getirdii Krt, Ermeni ve Alevi alm AByi memnun etmitir. AB yetkilileri Trkiyenin demokratikleme almalarn yakndan takip etmekte ve zaman zaman da demelerine konu etmektedirler. AB resmi belge nitelii tayan ve ylda bir kez yaynladklar lerleme Raporu ile Strateji Belgesinde Trkiyenin yelik kriterlerini yerine getirip getirmedii konusunda ABnin resmi grn oluturmaktadr. Bu nedenle biz de szn ettiimiz almlarla ilgili lerleme Raporu ve Stratejik Belgede yer alan grleri yorumlamaya alacaz. AB 14 Ekim 2009da yaynlad her iki belgede de benzer grleri dile getirmitir. Krt almyla ilgili olarak AB, AK Parti iktidarnn bata Krtler olmak zere Trkiyede yaayan ama Trk kkenli olmayan Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn kltrel ve etnik haklar erevesinde ele almaktadr. Trkiye Radyo ve

Televizyon Kurumu bnyesinde Krte yayn yapan TRT 6dan vg ile sz etmekte ancak Krte ve dier dillerdeki zel radyo ve televizyon yaynlarndaki kstlamalar eletirmektedir. Ana dilleri Trke olmayan insanlarn dillerini renmelerinin nndeki engellerin kaldrlmas ve Trke bilmeyen insanlarn hak ve hukuklarn savunabilmeleri iin bu dilleri konuan grevlilerin gerekli kurumlarda bulundurulmasn istemektedir. Trkenin dndaki dillerde eitim hakkn ak bir ekilde dile getirmeseler de bu hakk artran mulk cmleler kurmaktadr, rnein lerleme Raporunun Aznlk Haklar, Kltrel Haklar ve Aznlklarn Korunmas bal altnda Krteyle ilgili grlerinde bu gr bulmak mmkndr. Anadilleri Trke olmayan ocuklar Trk kamu eitim sisteminde anadillerini renememektedirler. Trke bilmeyen kiilerin kamu hizmetlerine eriimini kolaylatrmak iin nlem alnmamtr. Siyasi hayatta, eitim ve kamu hizmetleriyle iletiim konularnda kstlamalar devam etmektedir. Son cmlede yer alan eitim szcnn ne anlama geldii belirtilmemitir. Muallkta braklarak bir snama ve anadilde (Krte) eitim krine altrma giriimi gzlenmektedir. AB son lerleme Raporunda yukarda da belirttiimiz gibi Trk hkmetinin Krte ve Krtlerle ilgili yrtt alm politikasn ve bu ynde yaptklarn takdirle karladklarn ve alm desteklediklerini belirtmektedir. rne-

AB Almlardan Memnun

in, Ocak 2009da TRT gnde 24 saat Krte yayn yapan TRT6y iletmeye balamtr. Eyll 2009da Yksek renim Kurumu (YK) Krte ve lkede konuulan dier dillerde yksek renim salanmasn ngren bir Trk niversitesinin (Mardin, Artuklu niversitesi) Yaayan Diller Enstits kurma giriimini onaylamtr. TRT-6nn alnda Babakan Krte konumutur. Yerel seim kampanyalar srasnda siyasetiler ve siyasi partiler siyasi faaliyetlerde Krteyi kullanmlardr. Siyasi Partiler Kanununa gre, siyasi hayatta Trke dndaki dillerin kullanm yasad olmasna ramen, szkonusu olaylarn ounda yasal giriim gerekletirilmemitir. Krt siyasetileri aleyhine davet, tatil tebriki ya da yerel faaliyetlerde Krteyi kullanma gerekesiyle alan davalarn ounun ardndan alnan kararlarn savclara temyize gtrlmesine ramen, szkonusu davalar beraat kararyla sonulanmtr. Gneydou blgesindeki eitli ehirlerdeki valilikler, Krte kamu hizmeti vermeye balamlardr. 2007de Krte belediye hizmeti verdii gerekesiyle grevden alnan Sur Belediyesi (Diyarbakr Merkez) Bakan yeniden seilmitir.gibi olumlu gelimeleri de ilerleme raporunda yazarak yeni haklar iin tevik etmektedir. Dil ve kltrel haklarn yannda Trk hkmetinin blgenin sosyo-ekonomik kalknmasna da zen gstermesi gerektii not edilmitir. AB ilerleme raporunda PKKy bir terr rgt olarak tandn tekrar belitmi ama baz mevcut yasalar iddet iermeyen eylemleri dahi
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

63

ABnin szde soykrm gereklemi gibi davranmas veya ima etmesi ABnin prensiplerine uymamaktadr. Bu tutum tara bir tutumdur ve Trkiye-Ermenistan arasndaki sorunlarn zmnde arabulucu ve hkim olma imknn yok etmitir.
cezalandrmtr diyerek kir zgrl konusunda yasalarn tekrar gzden geirilmesi gerektiini belirtmitir. AB ilgin bir ekilde ky korucu sisteminin kritiini yapm ve kaldrlmasnn iyi olacan belirtmitir. Bu istek ile PKK ve DTP nin istekleriyle rtr bir tavr almtr. Kltrel ve ekonomik istekleri ar olsa da anlalabilir bir zemini bulunmakla birlikte terrle mcadelede grev alan tamamna yaknnn Krt kkenli olduu bu vatandalarn ilerine son verilmesi isteinin meru ve makul bir gerekesi yoktur. ABnin 14 Ekim 2009tarihinde yaynlad lerleme Raporu ve Stratejik Belgede Trkiye ksmnda yer ayrd ikinci nemli konu Trkiyenin gerekletirmekte olduu Ermenistan ile ilikileri dzeltme abalar, bir baka deyile Ermenistan alm konusudur. AB Trkiyenin blgede ve uluslararas ilikilerde yapc almalarn takdir etmektedir. Strateji Belgesinde bunu u cmlelerle ifade etmektedir: Trkiye blgesel gvenlikte ve medeniyetler aras diyalogun gelitirilmesinde kilit rol oynamaktadr. Trkiye, Gney Kafkaslar, Ortadou ve dier blgelerde istikrara katk salamak amacyla inisiyatier stlenmitir. Bir dizi AB bar koruma operasyonuna katlmaktadr. Ermenistan ile ilikilerin normalletirilmesini teminen ilikilerin normallemesine ynelik protokollerin Ekim 2009da imzalanmalaryla sonulanan kayda deer diplomatik gayretler sarf edilmitir. Bu protokollerin her iki lke tarafndan hzlca onaylanmalar nem tamaktadr. ibaresiyle Trkiyenin Ermenistan almn ve dier politik faaliyetlerini takdirle karlamaktadr. Ancak Ermeni asll Trk vatanda gazeteci Hrant Dinkin ldrlmesi ve mahkeme srecinde yaanan yarglama usullerini eletirmekte ve Trkiyedeki ermeni Patriinin Ermeni dili ve din adamlar iin bir niversite blm almas nerisine yllardr bir yant verilmemesini olumsuz bir durum olarak not etmektedir. Ayrca ksa bir sre nce yaanan Sar Gelin Ermeni Sorununun Yz adl belgeselin okullardaki datm, Ermeni cemaatinin okul ocuklarna ayrmcln retildii gerekesiyle ikyet etmesini mteakip Milli Eitim Bakanl tarafndan durdurulmu ve sorun zlmtr. Ancak sz konusu belgesel datld okullardan toplatlmam, belgeselin yaynlatlmas ve gsterilmesine ilikin karar mnferit okul makamlarna braklmtr diyerek Trkiyede yaayan Ermenilerin hak ve hukukuna ve huzuruna ynelik davranlara dikkat ekmitir.
olamaz, taraf olduunu da dolayl olarak belirtmi oldu. ABnin basks yelik mzakereleri devam eden Trkiye zerinde grlrken Ermenistan zerinde hissedilmemektedir. Tek tara bask ve taviz sonucunda ortaya kacak bar adil ve kalc olma zelliini zayatacaktr. 72 milyon nfusa ve dnyann 17. byk ekonomisine sahip Trkiye, kt zerinde milyon ama gerekte bir buuk milyon nfusun yaad Ermenistan, denize alm olmayan, yer alt ve yer st bir zenginlii bulunmayan, turizm potansiyeli tamayan, gda retimi halknn beslenmesine yetmeyen, sanayisi ve teknolojisi olmayan, geimini yurtdnda alan vatandalarnn gnderdii paralar ile Ermeni diasporasnn yapt yardmlarla salayan kk bir lkedir. Trk hkmeti 2003te hava ambargosunu kaldrarak Ermenistana yaplan hava yolculuklarna byk kolaylk salamtr. 50 bin Ermeni vatandana Trkiyede alma izni verilmitir. Grcistan zerinden yaplan ticareti engellememitir. Karadeniz Ekonomik birlii rgtne girmesini salamtr. Ama Ermenistan 1991den bu tarafa Trk kkenli Azerbaycan toprann yzde 25ini igal etmeye devam etmektedir. Trkiye ile Ermenistan arasndaki snr belirleyen 1921 Kars Antlamasn tanmamaya devam etmektedir. Trkiyenin dousunu Bat Ermenistan olarak nitelendirmektedir. Trkiyenin 1915te ilemedii soykrm suunu Hristiyan lkelerle din birliini kullanarak Trkiyeye zorla kabul ettirmeye almaktadr. Btn bunlara ramen ben hibir taviz vermem, sen kapattn snrlar a, benim kalknmama yardm et demektedir. ABnin ve dier hibir lkenin Trkiyeye bask yaparak Ermenistann ulusal karlarna uygun bir antlamay zorla kabul ettirme hakk olmamas gerekir. Trk hkmetinin Ekim 2009da Ermenistan ile imzalad protokoln yrrle girmesi iin Trk hkmetinin birok defa aklad gibi, Azerbaycan toprandan kmas gerekir. Hukuk ve ahlak d bir yntemle Ruslarn destei ile igal ettikleri Karaba terk etmesi gerekir. Trkiye 1992den bu tarafa kapal tuttuu Trk-Ermeni snrn bu koula balamt ve bugn de bu koulun yerine getirilmesi gerekir. Trkiye kar-

Trkiye likilerinde Yapcdr

Byk Felaketin nkr Edilmesi Cmlesi ABnin Prensiplerine Aykr

AB lerleme Raporunun ifade zgrl balamnda not ettii ilgin bir detay vardr. Bir yl nce Trkiyede bir grubun 1915 olaylarn knamak amacyla balatt ve 200 kiinin imzalad, internet kanalyla da 30 bin kiinin olumlu gr bildirdii deklarasyona atf yaparak Byk Felaketin nkr Edilmesi cmlesini kullanmaktadr. Ermeniler szde Ermeni soykrmn ifade etmek iin kendi dillerinde 1915 olaylarn soykrm anlamna gelen Byk Felaket tabirini kullanmaktadr. Ne bilimsel olarak ne de mahkeme kararyla ispatlanmam bir durum iin ABnin szde soykrm gereklemi gibi davranmas veya ima etmesi ABnin prensiplerine uymamaktadr. Bu tutum tara bir tutumdur ve Trkiye-Ermenistan arasndaki sorunlarn zmnde arabulucu ve hkim olma imknn yok etmitir. Zira ABnin Trkiye-Ermenistan ilikilerinde objektif davranmas sz konusu

Trkiyedeki aznlklar 1923 Lozan Bar Antlamasnda net olarak belirtilmitir. Bunlar gayrimslim halklardr. Anayasa ve yasalarda da bunlarn hak ve hukuku ak bir ekilde belirtilmitir. AB istiyor diye Trkiye de yeni aznlklar yaratmak mmkn deildir.

64

STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Trk hkmetinin almlar konusunda dikkatli olmas kanlmazdr. ve d huzuru salayacam diye Trkiyenin btnl ve gcn zaafa uratma gibi bir sonuca varmamas gerekir.
de lkeyi kaderi ile ba baa brakmayacaktr. Aksi takdirde Azerbaycana bunu yapan Trkiyenin gerek Trk kkenli Cumhuriyetler nezdinde gerekse uluslararas ilikilerde hibir gvenilirlii kalmayacaktr. Dnyada ve Trkiyede ok gl bir Ermeni lobisi vardr. Dnyadaki Hristiyan lkelerde Ermeni lobisini ve diasporasn anlamak mmkndr. Ancak Trkiyedeki Ermeni lobisinin bu kadar gl olmasn anlamak mmkn deildir. Bu durum Trkiyenin karlarna aykr birtakm sonulara neden olmaktadr. ABnin lerleme Raporunda deindii bir dier alm Alevi almdr. Din zgrl bal altnda konuyu ele alan AB, u grleri dile getirmitir: Aralk 2008de Kltr Bakan ilk Alevi Enstitsnn alna katlm ve Alevilerin gemite devlet tarafndan madur edilmesinden dolay zr dilemitir. Babakan Ocak 2009daki Alevi kahvalt seremonisine st ste ikinci kez olmak zere katlmtr. Hkmet Alevilerin sorunlarnn ve beklentilerinin aka ortaya konulmas amacyla altaylar dzenlemitir. Bu abalar Alevi toplumu tarafndan olumlu bir ekilde karlanmtr. Devlet televizyonu, Alevi Muharrem ay kutlamalarnn birounu ekrana getirmitir. Bir dier sembolik hareket ise Kltr Bakanlnn 1993 olaylarnn kurbanlar ansna Sivastaki Madmak Otelinde bir kltr merkezi oluturmak iin tartma srecini balatmas olmutur. belediye konseyi cemevlerini ibadet yeri olarak tanm ve cemevlerine camilerle ayn mali kolaylklar salamtr. Antalya, Ankara ve stanbuldaki idari mahkemeler, Alevi rencilerin zorunlu din ve ahlak bilgisi derslerinden muaf tutulmas gerektii ynnde kararlar vermilerdir. zmir dare Mahkemesinin verdii benzer bir karar Dantay onamtr.

Alevi konusu tamamen Trkiyenin bir i konusudur ve d balants yoktur. Trkiyedeki Alevilerin says net olarak bilinmemektedir. Ayrca Alevilerin kendi aralarnda birtakm dini ayrlklar mevcuttur. Aleviliin slamn farkl bir yorumu olarak grp, slami kurallar yerine getiren byk bir Alevi grup ile Aleviliin tamamen farkl, slam ile ilikisinin olmadn iddia eden bir grup da mevcuttur. Birinci grupta olan Aleviler dier Mslmanlar gibi camiye gidip namaz klan, oru tutan, hacca giden, kurban kesen ama Hz. Ali konusunda daha hassas olan ii mezhebiyle daha fazla rten bir anlaya sahiptir ve bu gruptakilerin zel bir alma ihtiyac yoktur. Zaten yle bir talepleri de yoktur. Trkiyede ok kk bir aznlk kendisine zel, imtiyazl ve devletten salayaca mali imknlarla ayrcalkl bir Alevi cemaati icat etme peindedir. in z Aleviler eer Mslmansa zaten bir sorun yoktur (bu satrlarn yazar Alevilii slamn iinde dnmektedir.) Yok, eer Mslman deillerse en azndan kk bir ksma o zaman Trkiyede pratik edilen slami olmayan Yahudiler, Hristiyanlar ve dier dinlere tannan imknlar tannr yani zgrce ibadet etme imkn salanr ama mali imkn verilmez. Genelde Alevilerin tamamna yakn Trk kkenlidir ve gerekten de Trkiyede horlanmlardr. Trk sanat hayatna, Trk mziine, Trk iirine ve Trk kltrne nemli katklar yapmlardr. Snni Trklere gre Arap ve Fars kltrnden ok daha az etkilenmiler, dinde ve kltrde Trk olma karakterini korumada daha byk katklar olmutur. Ksaca ada Trkiyenin olumasnda ve yaamasnda nemli roller oynamlardr. Bu denli faydal ve nemli bir grubun kendi anlaylarna da ters gelecek bir davranla Alevi Almn mezhep veya yorum farkllklarndan yararlanarak bunu ayrtrc ve karc evrelerin amacna hizmet etmesine sebep olacak bir sonuca varmasna izin vermemeleri gerekir. Alevi Trkler kuruluunda yer aldklar devletin zaafa uramasnda rol alacana inanmak mmkn deildir. cemevlerinin bir ibadet yeri olarak kabul edilmesi camiden ve mescitten ayrl gsterir. Alevi inancna sahip dostlarmzdan da biliyoruz ki bunu isteyen ok kk bir gruptur. Alevi alm Krt ve Ermeni almna benzemez. Zira Alevi almnn bir baka sylemi Trklerin ayrtrlmasdr. Mezhebi ve dini anlay ne olursa olsun hibir Trk kendi yur-

Alevi Konusu Trkiyenin Bir Meselesidir

dunu ve halkn blecek, zaafa drecek bir eyleme destek vermez. ABnin din zgrl ad altnda Trkiyenin dokusunun zedelenmesine neden olacak herhangi bir istek ve giriimde bulunma hakk yoktur. AB eer gerekten insan haklar ve din zgrl konusunda hassas ise Avrupa lkelerinde yaayan Mslmanlara uyguladklar ayrmc politikalar dzeltmesi gerekir. Trkiye BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesine (ICCPR) taraftr. Ancak aznlklarn haklar konusunda ve BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesine (ICESCR) eitim hakk konusunda ekinceler koymutur. Ayrca Trkiye Avrupa Konseyi Ulusal Aznlklarn Korunmas in ereve Szlemesi ve Blgesel veya Aznlk Dilleri Avrupa artn imzalamamtr. Avrupada birok lke de bunlar imzalamamtr. Bunun temel sebebi emperyalist glerin bunlardan yararlanarak lkenin karlarna aykr davranmalarn nlemek ve lkenin i huzurunu srdrmek iindir.

Trkiyedeki Aznlk Gruplar Bellidir

Alevi alm hari dier iki almn yani Krt ve Ermeni almnn d ve i balants vardr. Dolaysyla Trk hkmetinin almlar konusunda dikkatli olmas kanlmazdr. ve d huzuru salayacam diye Trkiyenin btnl ve gcn zaafa uratma gibi bir sonuca varmamas gerekir. Trkiyedeki aznlklar 1923 Lozan Bar Antlamasnda net olarak belirtilmitir. Bunlar gayrimslim halklardr. Anayasa ve yasalarda da bunlarn hak ve hukuku ak bir ekilde belirtilmitir. AB istiyor diye Trkiye de yeni aznlklar yaratmak mmkn deildir. Bu ABnin grevi olmad gibi, buna hakk da yoktur. Trk devleti kendi imknlar dhilinde vatandalarnn sosyoekonomik durumlarn iyiletirme, temel insan hak ve hrriyetleri salama grevinin bilincinde ve bu yolda da altn AB zaten kendisi de kabul etmektedir. Trkiyenin bugn iinde bulunduu skntl politik atmosferin nedeni bu almlardr. AB baka yelerden istemedii koullarn yerine getirilmesini Trkiyeden talep etmektedir. Bu durum da Trkler de ABne phe ve mesafeli bir yaklama sebep olmaktadr.

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

65

ANALZ

ASIL YK TRKYENN OMUZLARINDA

sel deiim ve eit dinamiklerin yeniden ayarlanmasnda Trkiyenin stratejik yn belirleme abalar d engellerle karlamaktadr. Jeopolitik ve corafya bileimi, Trkiyenin stratejik nemini artrmakta ve gl, istikrarl, laik bir yapda olan bu devlet, Avrupa-Ortadou ekseni boyunca skca demirlenmi pozisyonda bulunmaktadr.

Richard GIRAGOSIAN:

zun yllar boyunca Trkiye Cumhuriyeti, ulusal kimliinin yeniden tanmlanmas balamnda, ieride reform abalar ve d kaynakl engellerle mcadele ederek, ciddi bir yn belirleme giriiminde bulunmutur. Trkiyedeki deiimin geldii nokta ve yeniden tanmlanmas ayn zamanda tarihsel olarak da nem arz etmekte ve Trkiyenin 1923teki sancl doumu ile benzerlik gstermektedir. Bu balamda mevcut sre, modern Trkiyenin kurucusu Kemal Atatrkn Trk ulusunu Osmanl kklerinden devrald ve yeni temeller zerine ekillendirdii srada ektii skntlara benzemektedir. Trkiye bugn gemite yaad gibi kendi kendine sava vermekte ve kendini yeniden tanmlamak ve kimliinin zne inmek uruna bir aba gstermektedir. Ak bir biimde, Trkiyeyi deiime srkleyen en nemli itici glerden biri, Avrupa Birlii (AB) yeliine giden zorlu ve kark sretir. Daha dar bir bak asyla ifade etmek gerekirse, Trkiyedeki isel demokratik deiim, lkeyi deiime ynlendirmede, daha kapsaml ve nemli rol stlenmektedir. Demokratikleme, bugnn Trkiyesinde daha geni bir kavramsal erevede ele alnmakta, politik hassasiyetin baskn geldii ve tabu haline getiri-

Richard GIRAGOSIAN

Ermenistan Ulusal ve Uluslararas Aratrmalar Merkezi Bakan

len Krt ve Ermeni sorunu, Kbrs, cinsiyet ve aznlklar ilgilendiren konular da kapsar hale gelmi bulunmaktadr. Buna ilaveten Adalet ve Kalknma nemindeki Partisi (AK Parti) dnemindeki demokratikleme sreci birtakm ciddi rtaya ve kkl sorunlarn ortaya kmasna neden olmutur. zellikle Trk uvvetli kimliine yaplan kuvvetli vurgu plumu ve slamn Trk toplumu ve devleti iin ifade ettii anlam zerine tadr. tartmalar yaanmaktadr. Ek olarak Trkiyenin daha derin ve salam demokrasi aray Onu, Avrupa Birliinden gelen basklar yumuasklar mokratik atmann ve temel demokratik taleplerinin tesine geirmitir. itir. sel deiim ve eit dinamiklerin t yeniden ayarlanmasnda Trkiyenin da stratejik yn belirleme abalaleme r d engellerle karlamaktadr. rlamaktadr. Jeopolitik ve corafya bileimi, fya Trkiyenin stratejik nemini artrmakta ve gl, istikrarl, laik bir rarl, yapda olan bu devlet, Avrupaet, Ortadou ekseni boyunca skca unca demirlenmi pozisyonda bulunnda maktadr. Ermenistan ve Trkiye ilikilerie nin normalletirilmesine dnk ine abalar, snrlarn alarak diplarak lomatik ilikilerin yeniden tesiden Richard Gragosian

sine yneliktir. Trkiye-Ermenistan diplomatik ilikileri hassas ve zorlu bir sreten Abdullah Gln Eyll y 2008de Erivana tarihi ziyareti ile olumlu bir srece girmitir. Bu ziyaret bir Trk Cumhurbakannn Ermenistana ilk ziyareti olmutur. Bunu takip eden aylarda salam temelli ilikilerin kurulmas iin svire eliyle gizli diplomasi yrtlmtr.

66

STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Protokollerden Parlamentolara
Trk-Ermeni diplomatik ilikilerindeki dzelmeye bal olarak svirede 31 Austos tarihinde sunulan iki diplomatik protokol taslann ardndan, Trk ve Ermeni dileri bakanlarnn bir araya gelmesiyle 10 Ekimde resmi trenle protokollere imza atlmtr. Protokollerin imzalanmasnn ardndan iki taraf da daha ciddi bir snavla yzleecektir. nk antlamalarn yrrle konulmas iin parlamentolarda onaylanmas gerekmektedir. Ermenistanda d politikada baarya a olan otoriter hkmet, Trkiyeye kar daha lml bir tutum iine girerken, ne halk ne de parlamento nezdinde ciddi bir muhalefet beklenmemektedir. Temel harekete geirici faktr ne olursa olsun, Ermenistann sunduu n koulsuz yaklam, normal artlar altnda tereddtler barndran Trkiye tarafndan da olumlu karlanm ve Ermenistan izolasyona srkleyen tutumda yumuamalara yol amtr.

de olmazsa olmazlar kapsamaktadr: Trkiyenin snrlar amas ve diplomatik ilikileri kurmas zaten normal seyreden komu lkeler arasnda gereklemesi gereken asgari artlardr. Bu balamda Trk taraf sz konusu antlamay kabul etse de, dllendirilmeyi ya da kutsanmay beklememelidir. Bu tr bir karar Krt ve Kbrs sorunu da dahil, daha yapc reform talepleri gibi Trkiyenin yzleecei ciddi sorunlara yol aabilir. Buna ilaveten Trkiye iin ilikilerin normalletirilmesi sreci, Trkiyenin gelecei iin stratejik bir snav olmasnn yan sra ABye katlm yolunda kaydedilen nemli bir adm tekil etmektedir. Ayn zamanda Trkiye Ermenistan arasndaki ilikilerin normalleme sreci birtakm stratejik frsatlar da bnyesinde barndrmaktadr. Birincisi, blgesel sorunlarn kuvvet kullanmaktan ziyade diplomatik yollarla zlmesi istikrarn glenmesine katkda bulunacaktr. Gney Kafkasyann dondurulmu sorunu olarak kalan Dalk Karaban Trkiye Ermenistan diplomatik ilikilerini zedelemesi ihtimalinin nne geilmesi ikinci frsat alann oluturmaktadr. ncs, her iki lke iin de demokrasinin derinlemesi ve reformlarn hz kazanmas balamnda Trkiye-Ermenistan ilikilerinin normallemesi nemli bir mekanizma olacaktr. Snrlarn almas ve ticari ilikilerin yeniden temin edilmesiyle blgesel entegrasyon sreci ve daha gl geliim aamalar kaydedilecektir. Son olarak Trkiyenin Ermenistan ile diplomatik ilikiler kurmas, Trkiyedeki demokratik alm ile birlikte dnldnde AB yeliine giden yolda Trkiyenin elini glendirecektir. Normalleme srecinde gemite uranlan baarszlklara ramen, bugn en temel ve basit giriimlerin

salayaca potansiyel fayda bile her iki lkenin ortak karna olacaktr. Trkiye asndan, Ermenistan ile kapal olan snrlarn almas, lkenin ekonomik bakmdan geri kalm dou blgelerinin canlanmasna yardmc olmann yannda, karklklarn yaand ve Krt nfusunun youn olduu dou ve gneydou blgelerinde ekonomik istikrarn salanmasna da katkda bulunacaktr. Nitekim bu blgelerde terrizmle mcadelede ekonomik frsatlarn n plana karlmasn salayacaktr. Ermenistan snrlarnn almas, lkenin ekonomik bymesi, gelimesi ve daha byk pazarlara ulamasnda bir kpr vazifesi grecektir. Buna ek olarak, snrlarn almasyla iki lke arasndaki ticari ve ekonomik aktiviteleri mteakip gmrk tarifeleri ve snr gvenlii konularnda daha ciddi ibirlii alanlar oluturulmas mmkn olacaktr. Karlkl ticari balar ve snr tesi ibirliini, diplomatik ilikilerdeki yaknlamann takip etmesi kanlmazdr. Dahas Ermenistan-Trkiye snrnn almas yalnzca ticaret hatlar ve ekonomik ilikiler balamnda gz alc gelimelere yol amayacak, ayn zamanda atma eilimli Gney Kafkasya corafyasnn gvenlik ve istikrarnn salamlamasna da hizmet edecektir.

Trk Hkmetinin Demokratik Giriimleri

Asl zorluk ve yk Trk tarafnn zerindedir. Trkiye, 1993 ylnda Ermenistan ile snrlarn kapatm ve Dalk Karaba konusunda Azerbaycan destekleyerek diplomatik ilikilerini askya almtr. En nemlisi, Trkiye, hala gemiinin bir paras olan ve yzleilmesi gereken Ermeni soykrm konusunda mcadele etmek zorundadr. Trkiye-Ermenistan ilikilerinin normallemesi ayn zamanda, Trkiyenin belki de dikkatini ekmeme ihtimali bulunan stratejik bir frsat barndrmaktadr. Ayrca u an yaplanlar normalleme srecin-

Trkiye asndan, Ermenistan ile kapal olan snrlarn almas, lkenin ekonomik bakmdan geri kalm dou blgelerinin canlanmasna yardmc olmann yannda, karklklarn yaand ve Krt nfusunun youn olduu blgelerde ekonomik istikrarn salanmasna da katkda bulunacaktr. Nitekim bu blgelerde terrizmle mcadelede ekonomik frsatlarn nplana karlmasn salayacaktr.
Ermenistan diplomatik ilikilerinin gelimesinde, Kbrs ve Krt Sorunlarna yol gstermesinde, blgesel istikrar glendirmesinde, Nagorno-Karaba Sorunun yattrlmasnda ve Trkiyenin AB yelik srecinde nem arz etmektedir.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

Richard Giragosian kimdir?

Asya, Rusya ve Ortadoudaki siyasi gelimelerin, ekonomik, askeri ve gvenlik boyutlaryla ilgilenmektedir. Uluslararas ilikiler dalnda uzmandr. Giragosiana gre 31 Austosta Trkiyenin Ermenistan ile imzalad protokol; Trkiye-

67

ANALZ

SINIRIN AILMASI BYK DEVLETLERN ELNDE

Elhan AHNOLU Siyasal Analist, Atlas Stratejik Aratrmalar Merkezi Bakan

rkiye ile Ermenistan arasnda 10 Ekim`de svire`de imzalanan protokoller, Gney Kafkasyada mevcut dengeleri deitirebilecek niteliktedir. svire protokolleri ayrca, iki lke arasndaki ilikilerin dzenlenmesinin yan sra ABD, Avrupa Birlii, Rusya gibi blgesel aktrlerin Gney Kafkasya politikalarn ekillendirecek bir gce sahiptir. Bu anlamda Gney Kafkasyann alan ve nfus asndan en byk devleti olan Azerbaycann da Trkiye-Ermenistan ilikilerinin dzenlenmesinden baz beklentileri vardr. Trkiye ile Ermenistan arasnda yol haritasnn n mzakereleri hakknda bilgiler 2009`un ilk aylarnda geldiinde, Azerbaycann siyasi ve ictimai evcann relerinde endieler duyulmaya balamtr. ABD yulmaya Bakan Barack Obamann 24 Nisandaki Trkiann ye ziyareti srasnda bu endieler daha da artmtr. nk Azerbaycanda baz gruplarn dncesine gre, seimlerden nce Ermeni lobisine szde soykrm iddialarn tanyacana ynelik vaatlerde bulunan na Obamann Ermeni soykrm ifadesinin kullanlmakrm mas karlnda, Ankara acele bir ekilde Erivanla ra yol haritasn imzalayacak ve bylece Beyaz Saray acak sahibini de bu zor seimden kurtaracakt. den Ancak Ankara bu konuda acele etmedii nuda gibi, soykrm ifadesinin kullanlnin masndan ekinen Obamada mada Trkiyeyi hayal krklklna uratmad. Ancak ak hemen ardndan yol ol haritasnn imzalanacana ynelik haberler yeniden arlk kazanmaya baladka, Azerbaycanda endieler artt ve iktidar yetkililerinin sert ak68
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Azerbaycandaki dnceye gre, yllardr Trkiye ile Ermenistan bartrmak amacyla Ankaraya bask yapan ABD ve Avrupa Birlii, imdi de Erivana bask uygulamal ki, hem Yukar Karaba Sorunu zm sresine girsin, hem de tm iletiim hatlar alsn ve bylece blgeye bar ve huzur gelsin.

lamalar gndeme damgasn vurdu. Bu arada, Azerbaycan Cumhurbakan lham Aliyev Gvenlik Konseyini toplad. Aliyevin konseydeki konumasnn tam metni ilk kez yerel televizyonlarda yaynland. Trkiyenin Ermenistan almna atfta bulunan Aliyev, toplantda Bizim de kendi politikamz blgede mevcut olan yeni gereklie gre uygunlatrma hakkmz vardr eklinde konutu. Devlet bakan birka gn sonra Brksel seferinde konuya yeniden deinerek, gazetecilerden birinin yol haritasyla ilgili sorusuna yle yant verdi: Yol haritasnda Yukar Karaba Sorununun zm Trkiye ile Ermenistan arasndaki ilikilerin normallemesi srecinde yer alm mdr? Bu basit bir yant talep eden basit bir soru. Bu soru bir sre yantsz kaldndan, Aliyev Trkiyeye satlan doalgazn ucuz olduunu Ankaraya hatrlatt. Azerbaycann siyasi evrelerinde Trkiye Rusyadan gazn bin metre kpn 400 dolara alyorsa, bizden neden hala 120 dolara alyor gibi sorular gndeme tand. Durumun daha da zorlatn anlayan Babakan Recep Tayyip Erdoan, Bakye gelerek Milli Meclisteki konumasnda igal ortadan kalkmad srece Trkiyenin Ermenistanla snr amayacan kesin dille belirtti. Bu aklama Azerbaycan politik evrelerini ve kamuoyununu byk lde rahatlatt. Aslnda Trkiye ynetimi, Azerbaycann resmi evrelerinden sert bir reaksiyon beklemiyordu. nk iki lke diplomatlar srekli temaslarda bulunuyor ve grmelerde Bakye yol haritasyla ilgili bilgiler

veriliyordu. Ancak grnen o ki, Azeri yetkililer Trk meslektalarnn haritayla ilgili tm detaylarn kendilerine bildirilmemesinden endielendi. Bu anlamazl ortadan kaldrmak iin de, Erdoan Bakdeki konumasnda bundan sonraki temaslarn st seviyede ve daha youn ekilde srdrlecei szn verdi. Bundan sonra svire protokollerinin tm detaylar Bak ile paylald. Belki bu adan Eyll aynn ilk gnlerinde, protokollerin imzalanmasna ilikin haberler gelmesine ramen, Bak bu kez ciddi bir itirazda bulunmad. En azndan bu srete Trkiyeye milletvekilleri gndermek gibi yollara bavurulmad. Ankara, bu kez ipi elinden brakmad. Erdoan, svire protokollerinin aklanmasndan iki gn nce Aliyeve telefon at. Ardndan Dileri Bakan Yardmcs Bakye gelerek grmelerde bulundu. Bunun sonucu olarak da Bak svire protokollerinin imzaland gne kadar sert bir tavr ortaya koymad. Yalnz protokollerin imzaland tarihe bir gn kala, Aliyev katld Bamsz Devletler Topluluu grmesinden sonra, Moldovann bakenti Kiinev`de Azerbaycan Devlet Televizyonuna bir deme verdi. Aliyevin uzun bir srenin ardndan yerel kanallardan birine deme vermesi dikkat ekiciydi. Aliyevin toplantdan hemen sonra yapt bu konuma, onun Trkiyedeki evrelere mesaj yollamak ihtiyacndan ileri geliyordu. Aliyev konumasnda 3 konuya deindi: Yukar Karaba Sorununun zm srecindeki durum, TrkiyeErmenistan ilikilerinin normallemesi ve Trkiyeye satlan gazn yat. Ancak Yukar Karaba sorununun zmyle ilgili yeni bir ey sylemedi. Bu nedenle Kiinev ziyaretinden bir sonu kmad. Aliyev, Karaba konsundan farkl olarak Trkiye-Ermenistan ilikilerinin normallemesi konusuyla ilgili olarak da Ankaraya net mesajlar gnderdi. Bu mesajlarn anlamn u ekilde ifade edebiliriz; Azerbaycann protokollerin imzalanmasna itiraz yoktur. Ancak snr Yukar Karaba sorununun zmnden sonra alabilir. Aliyev snrn nkoulsuz almas halinde blgede gerginliin

artacana, ayrca Azerbaycanla Trkiye arasndaki ilikilere zarar vereceine iaret etti. Aliyev ayrca sreten Ermeni lobisi, Azerbaycan ve Trkiye kamuoyunlarnn rahatszln da u szlerle anlatt: Ortada bir ey yok, ancak blge ve etrafnda bir gerginlik havas esiyor. Buna ramen, Aliyev, Cumhurbakan Abdullah Gl ve Babakan Erdoann Karaba sorunu zlmeden snrn almayacana ynelik olarak verdikleri szlere inandn da ekledi.

Byk devletler Erivana gerekli basky uygulamayacaklarsa, Karaba Sorununun zm srecine bal olan TrkiyeErmenistan snrnn almasn hzlandrmak da zor gzkyor.
svirede protokoller imzalandktan bir gn sonra, bir beyanat da Azerbaycan Dileri Bakanlndan geldi. Tek tara olarak TrkiyeErmenistan snrnn almas blgenin bar ve gvenlik kuruluunu soru iareti altnda brakacak. eklinde bir ifadenin yer ald beyanatta, Ermenistan askeri gcleri igal altndaki topraklardan ekilene kadar, Trkiyenin Ermenistanla ilikilerini normalletirmesinin Azerbaycann milli karlarna aykr olduu ve Azerbaycanla Trkiye arasnda tarihi kklere bal kardelik ilikilerinin ruhuna glge drecei vurgulanyordu.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

Elhan AHNOLU
1971de Bakde dodu. Azeri gazeteci, ke yazardr. Ayrca Atlas Stratejik Aratrmalar Merkezinin bakanln yrtmektedir. Bilgi alanlar; blgesel politikalar ve gvenlik konulardr. Yazlar Azerbaycann eitli basn, internet ve medya kurulularnda yaynlanmaktadr.

69

Hem lham Aliyevin konumasn, hem de Dileri Bakanlnn beyanatn preventiv diplomasinin bir elementi gibi alglamak mmkn. Karaba sorunu zlmeden snrn almasnn Trkiye-Azerbaycan ilikilerine zarar verecei krini Azerilerin byk blm paylayor. Ancak farkl gr olanlar da var. Baz siyasi uzman ve siyasi analistlerin krine gre, Trkiye-Ermenistan snr n koulsuz alsa bile, bunun Azerbaycana faydas olacak. Ermenistann Rusyaya ball azalacak, ekonomik adan Trkiyeya ball artacak, Erivan Batya doru yn alacak ve tm bunlarn sonucu olarak da Azerbaycanla anlamaya gayret gsterecek.

Karaba sorunu zlmeden snrn almasnn TrkiyeAzerbaycan ilikilerine zarar verecei krini Azerilerin byk blm paylayor.
Btn bu grlerden bamsz olarak Azerbaycanda mutlak bir okluk Trkiyenin kardeine zarar vermeyece grnde. Erdoann Azerbaycan Parlamentosunda verdiim szn arkasndaym. ifadesi bunun en nemli kant. Ancak bu gelimelerin bir baka yn de var ki, AGT Minsk Grupu yaklak 16 yldr Yuka-

r Karaba sorununu zemiyor, Trkiye ise artk bu durumla barmak istemiyor, Ankara Gney Kafkasya politikalarn aktietirmenin peinde. Bu nedenle Ermenistann ablukasnn fazla ie yaramadn da sylemek mmkn. nk kapal snrlar bu dnemde Erivann igal politikasndan vazgemesini salayamad. Ermenistan Cumhurbakan Serj Sarkisyan ise Yukar Karaban olas statsn belirleyecek olan halk oylamas maddesinden taviz vermiyor. Sarkisyan, halk oylamas tarihinin belirlenmesi karlnda igal altndaki blgeleri boaltmaya da, Azeri gmenlerin geri dnmesine de yeil k yakmaya hazr. Ancak byle bir zm Azerbaycann karlarna uymuyor. nk, Azerbaycann halk oylamas maddesinde anlamas, Yukar Karaban kaybedilmesine yol aabilir. Her ne kadar Azeri gmenler geri dnse de, Yukar Karaban nfuz oran Ermenilerin lehine bir sonu ortaya karacaktr. Bu artlar altnda yaplan oylama ise ayrmclarn isteini gerekletirecektir. Grmelerde anlamazlklar yzde 95 orannda giderilse dahi, oylamayla ilgili tek anlamazlk her eyin stne hat ekmektedir. Yukar Karaba sorununun zmnn fazla zaman alacana kesin gzyle baklyor. Gelecekte zm plan kabul edilse bile, onun icras aamal ekilde adm adm mmkn olacak. Trkiyenin sorunun tam olarak zlmesini beklemesi sz konusu deil. Trkiye byk ihtimalle Yukar Karaba evresinde 5 bl-

genin boaltlmasn bekleyecek ki, bu halde Ermenistanla snr aabilsin. Aslna bakarsak, zm plan aamal ekil alrsa, Azerbaycan da anlama gerei Ermenistanla snr amak zorunda kalacak. Buna gre de Trkiye-Ermenistan ilikilerinin normalleme srecinin Karaba Sorununun zm sreciyle paralel gittii belirtiliyor. Ancak Kiinev Zirvesi gsterdi ki, Azerbaycanla Ermenistan anlamaya halen yakn deiller. Protokollerin imzalanmasyla Ermeni lobisi ile muhalefetin sert tepkisiyle karlaan Sarkisyann Karaba sorununun zmnde geri adm atmas da zor gzkyor. AGT Minsk Grubu E Bakanlar Dileri Bakanlarnn sviredeki trene katlmalar olumlu izlenim verse de, byk devletlerin Erivana Karaba konusunda bask yapp yapmayaca tartma konusu. Barak Obamann Sarkisyanla yapt telefon konumasnda Trkiye-Ermenistan ilikilerinin Karaba sorununun zm srecinden ayr tutulmas krini paylamas, AGT Minsk Grubu E Bakanlarnn da benzeri bir aklamada bulunmalar, sorunun ksa zamanda kolayca zlemeyeceine iaret ediyor. Byk devletler Erivana gerekli basky uygulamayacaklarsa, Karaba Sorununun zm srecine bal olan Trkiye-Ermenistan snrnn almasn hzlandrmak da zor grnyor.

Komularla Sfr Sorun Smrgeleme Politikasdr

Onur ymen:

RPORTAJ

uhalefetin gl sesi ve deneyimli politikac Onur ymen, sz konusu srete yaanan gelimeleri AK Parti-CHP ekseninde deerlendirdi.

Milletin Blnmesi Topraklarn Blnmesi Kadar Tehlikelidir

SD Demokratik Alm Srecinde CHP niin bu kadar diyaloa uzak bir grnt sergiliyor? ymen: Bizim uzak durmamz gibi bir durum yok, yle uzak duruyor izlenimi yaratld. Blge halknn kalkndrlmas, etnik zgrlkler erevesinde etnik zgrlklerin salanmas ve terrle mcadele hususlarnda bizim kadar grn aklam bir partinin uzak durduu sylenemez. SD Komularla sfr sorun politikas erevesinde daha nce Irak ve Suriye ile oluturulan Yksek Stratejik birlii Konseyine rann dahil edilecei syleniyor. Bu balamda Babakan Erdoann rana yapaca ziyarete ilikin deerlendirmeleriniz nelerdir? ymen: Komularla sfr sorun politikas dnyada hi rnei olmayan bir politikadr. Bu balamda Ahmet Davutolunun Stratejik Derinlik gr biraz s olup, son derece gerek ddr! Btn komularnzla btn meselelerinizi yarm saat iinde zersiniz. Onlarn h e r istediini yapn hibir

mesele kalmaz. Yarn baka sorunlar kar onda da dediklerini yaparsanz o zaman Trkiye bir smrge olur. Yani bakalarnn szlerine taleplerine tabi olan bir smrge haline gelir. Sfr sorun, smrgeleme politikasdr! Kar taraf sizinle bir uzlamaya yanamyorsa ne olacak? Tek yol var onlarn her dediini yapacaksnz.
SD 5 art 1 lkeleriyle (ABD, Rusya, in, Fransa, Byk Britanya ve Almanya) ran arasnda svirenin Cenevre kenti dnda dzenlenen, rann nkleer programyla ilgili grmelerin ardndan Trkiyenin oynamas gereken bir rol olabilir mi?

Sfr Sorun Zor

Henry Barkey
Princeton, Columbia, New York, Pennsylvania niversitelerinde dersler veren ve Carnegie Endowment & International Democracy adl dnce kuruluunda uzman olarak grev yapan ABDli nl akademisyen Henri Barkey, Ortadou ve Trkiye zerine yapt almalarla adn duyurmaya devam ediyor. Barkey, Ahmet Davutolunun sfr sorun politikasnn pek de gereki olmadn dnyor. Komularla sorun yaanmamasnn iyi bir durum olduunu belirten Barkey, bu durumun ok da kolay salanamayacan, her eyin bir anda dzeltilmesinin imkansz olduunu ifade ediyor. Nitekim her hkmetin d politikasnda hatalar yapabileceini ve ileride bu hatalarn dzeltilebileceini kaydeden Barkey, Babakan Erdoan ve Davutolunun elinde sihirli denek olmadn dolaysyla sfr sorun politikas erevesinde her eyin bir anda gllk glistanlk olamayacan vurguluyor. Akademisyen, Erdoann ran konusunda hata yaptn ancak Trkiyenin Ermenistan almnda doru yolda olduunu ve saduyulu hareket ettiini dnyor. Onur ymenin sfr sorun politikas balamnda yapt eletirilere paralel aklamalarda bulunan Barkey, muhalefet partisi CHPyi ise sert bir dille eletiriyor. Bir daha dnyaya gelecek olsa Deniz Baykal gibi olmak istediini dile getiren Barkey, televizyonlarda konuacam. Hibir sorumluluum olmayacak. Hibir konuda karar vermem gerekmiyor. Ne gzel hayat bu eklinde ifade ederken ngiltere ve Yunanistanda siyasilerin seimleri kaybettikten sonra istifa ettiklerini ise rnek olarak gsteriyor.

ymen: Bu konuda da elikiden elikiye dyoruz. Uluslararas Atom Enerjisi Komisyonunda Suriyenin nclnde Arap lkeleri bir neride bulundular. Bu nerinin esas srailin de nkleer silahlarnn ve faaliyetlerin UAE Kurulu tarafndan denetlenmesidir. Trkiye bunun grlmesinde ekimser oy kulland, oylanmasnda da oylamaya katlmad. Fakat 2-3 gn sonra randa ikinci nkleer santral knca ortaya Sayn Babakan dedi ki srailin silahlarna bakmadan niin rana millet yneliyor? Niye ran eletiriyorlar? 3 gn nce ne dediniz, 3 gn sonra ne yapyorsunuz. Kendisi nkleer silah sahibi olanlar rana bir ey sylemesin diyorsunuz. Ancak ABD, ngiltere, Rusya sz sylemesin diyip, ABDye gittiinizde ise onlarn grn benimediyorsunuz. Bunun sediinizi ifade ediy adna nabza gre erbet verme politikaerbe s diyorlar!
SD Ksacas, yakn dnem Trk D yak d politikasn baarsz bulduuba nuzu syleyebiliriz.. syleyebiliri

ymen: Maalesef b baarsz bir d politika dneminden geiyoruz. D politikada en nemli h hedef lke gvenliine hizmet etmektir. lkenizin etme gvenliini salayamyorsanz dier salayam d politika alann salayacaalannda nz sonularn fazla bir anlam f olmaz.
Rp Rportaj: Merve SEREN

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

71

ANALZ

Babakan Erdoann Washington Gezisi

ve TRK-AMERKAN LKLER
Rekabet ve atma yerine ibirliini tercih etmeleri Trkiye ve ABDnin yeni dnemdeki d politika felsefelerinin en byk benzerliidir.
Prof. Dr. Tayyar ARI

abakan Erdoan tarafndan Aralk banda gerekletirilmesi ngrlen Washington gezisi iki lke ilikilerinin yeni bir aamaya tanmas asndan tarihi bir neme sahip. kili ilikiler kuku ve gvensizlik temelinden uzaklaarak gven zemininde ilerlemektedir. Eyll aynn ikinci yarsnda ABDde bulunduum sre zarfnda pek ok konferansa katlrken ayn zamanda Obamann bakan seilmesinden sonraki srete Trk-Amerikan ilikilerinin nasl alglandn deerlendirme frsat da buldum. Akas byk bir deiim gzlemledim. Artk 2003 Martnda yaanan krizden kimse sz etmiyor; daha ziyade ileriye bakmak gerektiini dnyordu. Oysa 2008 Hazirannda yani seimlerden hemen nce Washingtonda hepsi de saygn kiilerden oluan ok sayda akademisyen, siyaseti ve aratrmac ile gerekletirdiim grmelerde, zerinden be yl gemi olmasna ramen 2003 Mart krizinin sebep olduu travmann hl devam ettiini grmek beni akas artmt. Halbuki 2007 Kasmnda Erdoan ile Bush arasnda Beyaz Sarayda gerekleen grme iki lke arasndaki ilikilerde tarihi bir dnm noktas anlamna gelmekteydi. Bu gelimenin ciddiyetinin henz tam olarak farkna varlmam olmas srece ilikin bende birtakm kukularn olumasna bile yol amt. Zira bu sreci ahsm adna ok nemsiyordum. nk Trkiyenin PKK terrn ne pahasna olursa olsun bitirmeye karar vermesi ve bu amala 2007 Ekiminde Meclisin 507 kabul oyuyla hkmete snr tesi operasyon konusunda tam destek vermesi her iki lke asndan kritik bir aamaya gelindiinin en ak gstergesiydi. Trkiye, gerekirse ABDye ramen snr tesi operasyonu yapma konusunda son derece kararlyd. Taraar ya tamamen yollarn ayracaklar ya da blgesel ve kresel politikalarda iki mttek lkeye yakr ekilde davranacaklard. Bu srecin arkasndan PKK, Ameri72
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

kan ynetimi tarafndan ak bir ekilde ortak dman ilan edildi ve salanan tam zamanl istihbarat destei ile snr tesi operasyonlar yaplmaya balad. Bununla beraber, Irak, Krt sorunu ve Trkiye ile ilikiler konusunda Washingtonda mevcut iktidara yakn kaynaklarn zerinde mutabk kald bir proje sz konusu olmadndan bu ibirlii ancak belli bir noktaya gelebildi. zellikle 2007 Temmuzunda yaplan genel seimlerde AK Partinin yzde 47 oy oranna ulamas Busha yakn ancak AK Parti ile yldz barmayan evrelerde tedirginlie yol amt. Bunlar, Trkiyeye verilen her destein AK Partiye verilmi bir destek gibi alglanmasndan rahatszlk duymaktayd. Trkiyedeki mevcut ynetime kar bu mesafeli bak TrkAmerikan ilikilerinin gelimesinde doal olarak nemli bir engel oluturmaktayd. te Obamann bakanl devralmas ikili ilikilerde yepyeni bir srecin balamasn da kolaylatrd. Ne de olsa ABDde, terrle sava adyla sadece kendisi iin tehdit oluturan terr rgtn nemseyen ama baka lkeleri tehdit eden terr rgtleriyle ilgilenmeyen bir anlay iktidarda deildi. Ayrca Bush ynetimi tm i ve d politikasn terrle sava kavramna indirgeyerek ierde ve darda Mslmanlar eytanlatran bir tutum iindeydi. Bu tavr tm Ortadou ve slam lkelerindeki Amerikan imajn olabildiince olumsuz etkilemiti. Sz konusu gemi iktidar dneminde Trkiye ve ABDnin Irak, Ortadou, Rusya, srail ve ran gibi hayati konularda farkllaan politikalarna karlk yeni iktidar dneminde sz konusu alanlarda byk bir paralellik olduu dikkati ekmektedir. Ayrca Trkiye ile ABDnin d politika felsefelerinde de ok ciddi benzerlikler bulunmaktadr. Darda Amerikan hkmetinin imajn rehabilite etmeye alan Obama ynetiminin mmkn olduu kadar baka lkelerin iilerine karmamaya ve hibir lkeyle ibirlii kaplarn kapatmamaya zen

gsteren d politikas ile Trkiyenin ok tara pozitif angajman politikas birbirine benzemektedir. Her iki lke de ilikilere ideolojik adan yaklamyorlar. Her iki lke de d politikada hard power (sert/kaba g) yerine soft power (yumuak g) kullanmaya zen gstermektedir. Trkiye gibi Obama ynetimi de gerginlik retmek yerine mevcut gerginlikleri azaltmay tercih etmektedir. Bu amala ranla ve Suriye ile hatta Kuzey Kore ile hatta Sudan ile diyalog kaplarn kapatmam, Rusya ile gerginliin temel nedeni olan ve Polonya ve ek Cumhuriyetine yerletirilmesi dnlen fzesavar fze sisteminden vazgetiini aklamtr. Rekabet ve atma yerine ibirliini tercih etmeleri Trkiye ve ABDnin yeni dnemdeki d politika felsefelerinin en byk benzerliidir. Tm bu nedenle uzun Souk Sava yllar boyunca iki nemli mttek olan ve Souk Savan sona ermesine ramen 2000li yllarn bana kadar sorunsuz devam eden bu ilikinin Obama ynetimi ile beraber blgesel ve kresel sorunlarda ibirlii yapabilecek bir ortaklk zemininde ilerlemesi asndan Erdoann Washington ziyareti nemlidir. ki lke, Irakn istikrar, terrle mcadele, Ortadou bar sreci, ran, Afganistan ve enerji arz ve nakil hatlarnn gvenlii konularnda olduka hayati ortak karlara sahip bulunmaktadr. ABD, Trkiyenin AB srecine tam destek vermektedir. Kafkaslardaki istikrar her iki lkenin de nem verdii temel konular arasndadr. Trkiye, parlamenter demokrasiyi baaryla uygulam ve gelimi ekonomik ve askeri yapsyla artk bir kresel aktr olma yolundadr. kili ilikilerin, patronaj ilikisinden ve buna bal askeri ilikileri ifade eden ama hibir inandrcl olmayan stratejik ortaklk ya da enhanced partnership (gelitirilmi ortaklk) gibi kavramlar yerine artk soft powera vurgu yapan ve eitler arasndaki ilikileri artran ve mevcut ilikilere daha uygun olan model partnership (model ortaklk) kavramyla ifade edilmesi de bu adan anlamldr.

ANALZ ANALZ

Trk Lider Kadrosu Artk Deneyimsiz Grnmyor

Trkiye, tm komular ve komu corafyalar ile dosta ilikiler kurmaya nem veren, barl bir lke olarak grlmektedir.
Elkhan MEHTYEV Azerbaycan Bar ve atmalar zm Merkezi Bakan

RPORTAJ
Gaffar Aliyev Azerbaycan Cumhurbakanl Dnya Azerbaycanllar ile likiler Blm Mdr Gaffar ALYEV gncel gelimeler nda TrkiyeAzerbaycan ilikilerini deerlendirdi. SD Azerbaycann mevcut d politikasn nasl deerlendiriyorsunuz? Aliyev: Trkiye ile Ermenistan arasnda imzalanan protokole ilikin olarak bazlar snrlarn almasn Trkiye ile Ermenistan arasnda dostluk ilikilerini gelitirerek znde Azerbaycann esas problemi olan Dalk Karaba sorununun halledilmesine yardmc olacan dnmektedir. Dier bir gr de Ermenistann iktisadi durumu ok kt olduu iin Karaba ile ilgili temel planlarndan mecburen vazgeecekleri ynndedir. Ancak Trkiye ile snr alrsa u an iktisadi durumu ok ar olan Ermenistan nefes alacak, glenecek, iktisadi durumu dzelecek ve Karaba ile ilgili planlarndan gelecekte de vazgemeyecektir. Bugn Azerbaycan Devlet Bakan lham Aliyev de Ermenistan ile Trkiyenin snrlarnn almasn istemektedir. Ancak Dalk Karaba problemi zlmeden snrlarn almas Ermenilerin durumunu iyiletirecek ve Ermeniler iktisadi g elde ederlerse Dalk Karaba meselesinde daha kuvvetli tezler ileri sreceklerdir. SD Azerbaycan kendisini ne kadar Avrupal grmektedir? Aliyev: Azerbaycan cora bakmndan Avrupa Birliinin uzantsdr ve Avrupa lkesidir. Asya lkesi deildir. Azerbaycan da Trkiye gibi Avrupa Birliine ye olmay istemektedir. Ancak bizim politikamz milli liderimiz Haydar Aliyevin zamanndan beri belirlenmitir. Azerbaycan Avrupa Birliine girmek pahasna kendi znden ayrlmak istememektedir. Yani Avrupa lkeleri de bizim onlar istediimiz kadar bizi istemelidir. Azerbaycan enerji, petrol ve doalgaz bakmndan zengin bir lkedir. Bu nedenle bugn enerji bakmndan sknt eken Avrupa lkeleri Azerbaycan ve Trkiyeyi birlie kabul etmelilerdir. Ancak burada en nemli faktrlerden biri de slam faktrdr. AB hem enerji kaynaklarmzdan faydalanmak istemekte hem de Mslman lkeleri birliin ierisine katmak istememektedir. Azerbaycan Devletinin enerji kaynaklar ve maddi imkanlar Avrupa Birliine dahil olmaya imkan vermektedir. Ancak biz de Trkiye ile ayrlmadan birlikte Avrupa Birliine dahil olma taraftaryz.

ovyet ardl bir Azerbaycan vatanda olarak bizler, Sovyetler Dneminde Trkiye ve Trk kimlii balamnda ikili bir bak asna sahiptik. Bunlardan birisi stereotiplerin -tek tip insanlar- oluturulmasn amalayan, tarih ve edebiyat kitaplarnda sklkla yer alan Sovyet propagandalarnn etkisiyle olumu kimlik iken, dieri bizlere cesur ve kahraman kardelerimizi anlatan, atalarmzdan miras kalan kimliktir. Sovyetlerin dalmasnn ardndan Trkiye ile kltrel btnleme ve balantnn kurulmas, bizlerin Trkiyeyi gnden gne daha iyi anlamamza yardmc oldu. zellikle Trkiyede Cumhuriyetin ilanyla balayan dneme dair bilgi yetersizliimizden dolay, Trkiye hakkndaki bilgilerimin eksiksiz olduunu iddia edemem. Ancak bir aratrmac olarak kendi sbjektif gzlemlerimi ifade edebilirim. Bu balamda, gzlemlerime gre Trk siyaseti ve lkenin geliimine etki eden faktrler, son alt yla nazaran deiim gstermektedir. Trk siyaseti, Trkiyedeki mevcut ynetici sekinler ve bu kiilerin din ve dindalarna ynelik hassasiyetlerine ramen, ayn dini inana mensup olan ve bamszlklarn yeni kazanm Trk kkenli uluslarla dosta ilikiler kurmaktadr. Trkiye, tm komular ve komu corafyalar ile dosta ilikiler kurmaya nem veren, barl bir lke olarak grlmektedir.

Trkiye, reform yanls bir lke olarak grlmekle birlikte, zellikle yabanclar nezdinde, muhalefetin de yer ald parlamento emsiyesi dnda ifade ve dnce zgrlklerine gereken nemi vermiyor gibi alglanmaktadr. Trk lider kadrosu lke ii meselelerde, Batl meslektalarna oranla daha hassas, deneyimsiz hatta tavizkar olarak gzlemlenmektedir. Trk Silahl Kuvvetleri halen Trk kimliinin tanmlanmas, Trkiyenin i ve d politikasnn oluturulmas konularnda belirgin bir etkiye sahiptir. Bu kurum, Trkiyenin yakn corafyasnda barn muhafazas ve lke iinde istikrarl bir demokratik geliimin salanmas balamnda kilit neme sahiptir. Uydu yaynlar araclyla Trk kltrn yanstan programlarn ve turizm konulu internet sitelerinin Trkiyeye duyulan sevgi ve saygnn artmasnda rol byktr ve bu almalar sayesinde Trkiyenin etki alan genilemektedir. Mevcut dezavantaj ise lkenin tarihsel hatralarnn ve bilgilerinin, milli gvenlik politikasnn temel talar arasnda olmas gereken eitim sistemine, tam anlamyla yanstlamamasdr. Trkiyeye zg tm bu nitelikler zetlenirse u sonuca varabilirim: Trkiye, tm komular ve komu corafyalar ile dosta ilikiler kurmaya nem veren, barl bir lke olarak grlmektedir.

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

73

RPORTAJ

smailov lham Suhayolu:

ERMENLERN TEK IKI YOLU TRKYE

Azerbaycanllarn ve Dier Trk Dilli Halklarn Emektalk Merkezi Bakan smailov lham Suhayolu Ermenistan ile yaanan son gelimeler nda Trkiye-Azerbaycan ilikilerini deerlendirdi.
Azerbaycanllarn ve Dier Trk Dilli Halklarn Emektalk Merkezini kurmaktaki esas amacnz nedir? smailov: Merkezimizi kurma nedenimiz sadece dille ilgili deildir. Azerbaycan Sovyetler Birliinin ynetimi altnda olduu dnemde zellikle Trk szn sylemek yasakt. Bize kendi kendimize Trk demeyi yasaklamlard. Sovyetler Birliinde bize Azeri denilmekteydi. Azerbaycan bamsz olduktan sonra, birok sivil toplum rgtleri kuruldu. Bu rgtlerin Trkln gelimesi ynnde birok faaliyetleri olmutur. ok mcadele etmilerdir. Bizim merkezimizi kurma tarihimiz 2007de Bakde Trk Devlet ve Topluluklarnn 11.Kurultayna rastlam, ayn gn devlet onayndan gemitir. Esas amacmz Trke konuan haklar arasndaki balar glendirmektir. Biz Sovyetler Birliinde karde halklar gibi yaamaktaydk. Sonradan dndk ki Ermenistan bize ne karde ne de dost olmu. imdi krler olsun ki Azerbaycan ve Trkiye dil ve maneviyat bakmndan karde lkelerdir. dracak diye dnyorum.

Azerbaycan-Trkiye dostluu bir kaledir, ne kadar rzgrlar esse de oradan bir ta bile kopartamaz.
SD Ermenistan ile Trkiye ara-

Trk Dnyas Birliine Nail Olacaz

SD Nahcivanda Trk Dili Konu-

an lkeler Devlet Bakanlar 9. Zirvesi topland. Bu konudaki grleriniz nelerdir? smailov: Zirveden iki gn nce Trke Konuan Devletlerin Devlet Bakanlar ve TBMM Bakan Azerbaycana geldi ve bir protokol imzaland. Bir genel sekreterlik kuruldu. Sekreterliin ilk drt yl Bakde, drt yldan sonra srayla dier devletlerde olmasna karar verildi. Bundan iki gn sonra Nahcivanda bu zirvenin olmas tarihi bir admdr. Bu Trk Dnyasnn yzyllardr devam eden urasnn bir neticesidir. Ne yazk ki basn mensuplar buna ok geni yer vermediler. Ancak ben inanyorum ki zirveye katlmayan zbekistan ve Trkmenistan da gelecek zirvelerde yer alacak ve 250 milyonluk bir Trk Dnyas Birliine nail olacaz. 21. asr Trk asrdr. Bu bize yakr. Bunu Allah istiyor.

sndaki yaknlama TrkiyeAzerbaycan ilikilerini zedeleyecek midir? Rusyann bu dnemdeki etkisi nasl olacaktr? smailov: Ben bu srecin dostluumuzu zedeleyemeyeceini dnyorum. Azerbaycan Trkiye dostluu bir kaledir, ne kadar rzgrlar esse de oradan bir ta bile kopartamaz. Ancak unu syleyebilirim ki yaananlar Azerbaycann politikasna ters olan bir durumdur. Ermenilerin ne milli serveti ne petrol ne de doalgaz vardr. Onlarn tek k yolu Trkiyedir. Karaba serbest braklmadan snrlarn almamas gerekir. Ne olursa olsun bu protokoln TBMMde onaylanacan dnmyorum. Bizim kardeliimize halel getiren hibir adm atlmayacak ve bu durum bizi daha da birletirecek, ayaa kal-

74

STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

RPORTAJ

BA TRKYE, BOAZ AZERBAYCAN,

GVDE TRK DNYASI

Ermenistanla snr kaplarnn almas konusundaki grmeler nedniyle dalgalanan Trkiye - Azerbaycan kardeliini Do. Dr. Hanm Halilova ile deerlendirdik.
Azerbaycan Trk Dnyasnn Altn Kprs
SD Kafkasyadaki blgesel politikalarda Ermenistan ve Azerbaycan ilikileri nasl bir rol oynamaktadr? likilerin tarihi arka plan ve bugn ile ilgili genel grleriniz nelerdir?

Halilova: Kafkasyada Azerbaycan, Ermenistan ve Grcistan olmak zere byk Cumhuriyet vardr. Bu Cumhuriyetler birbirleriyle komudur. Azerbaycan ve Ermenistan asndan baktmzda, Ermeniler tarihte gerek Trkiye, gerekse Azerbaycanda buradaki halklarla birlikte dostluk ierisinde yaamlardr. Ancak bilindii gibi 1915 ylnda Ruslarn Van ve Mua bask yaparak buralardaki Ermenileri kkrtmalar sonucu birok Trk Ermeniler tarafndan ldrlmtr. Bir yandan Ruslar, bir yandan Ermeniler faaliyetlerine devam etmilerdir. Ruslar grnrde Ermenilerden bu faaliyetlerini durdurmalarn isterken, aslnda onlara destek vermilerdir. Bugne geldiimizde ise, Ermeniler zor durumdadr. ki milyondan az nfuslar vardr. Azerbaycanda yaayan Ermeniler olduka rahattr. Peki bunlar neden lkelerini brakmak zorunda kalyorlar? nk imkanlar yeterli deildir. Ermenistann yer alt ve yer st kaynaklar bulunmamaktadr. Tarmn onlar nereye kadar kurtarabilecei de mehuldr. Bu nedenle zellikle Amerikann eitli yerlerindeki Ermeni Diasporasndan destek almaktadrlar. Bu da Ermenistandaki Ermenilerin diaspora tarafndan Trkiye ve Azerbaycana kar kkrtlmasna zemin hazrlamaktadr. Aslnda Trk ve Ermeni halk arasnda bir sorun yoktur. Dardaki gler ve diaspora ilikilerin gelimesini istememektedir. Bunun iin de provokasyonlar yapmaktadrlar.

dnyaya almas elbette olumlu bir gelime olacaktr. Zaten Azerbaycan da buna kar kmamaktadr. Ancak Karaba konusunda geri adm atlmamaldr. Azerbaycandan gelen tepkilerin temeli Karaba ile ilgilidir. Azerbaycan bu konuda Trkiyeye gvenmektedir. Ermenistan asndan baktmzda ise, bu sre zellikle Tanaklar tarafndan provoke edilmektedir. Onlar bu alma kardr. Bu nedenle halk Trkiyeye kar kkrtmak istemektedir. Tekrar sylyorum, Ermeni halk yalnzca ocuunun karnn doyurmak istiyor. Sava istemiyor. Onlar kkrtan Ermeni diasporas ve dier baz lkelerdir. SD Son dnemde Rusyann blgesel gcn muhafaza etmek iin Ermenistana destek vererek Azerbaycan ile Trkiyenin arasn bozmaya alt iddialar hakknda ne dnyorsunuz? Halilova : Bunu tam olarak, ak bir ekilde syleyemesek de, aslnda Rusyann bu yndeki politikalarn biliyoruz. Ancak unu syleyebilirim ki ilikilerin bozulmasn istiyorlar. Sadece Ruslar deil, Ermeniler ve birok lke de Azerbaycan ile Trkiyenin ilikilerinin bozulmasn istiyor. nk bizim bir olup glenmemiz onlar asndan tehdit oluturuyor. nk Azerbaycan Trk dnyasnn altn kprsdr. Trkiye ise hem Baty hem de Asyay birletiren lkedir, Avrupann antdr. Ba Trkiye, boaz Azerbaycandr. Gvde ise Trk Dnyasdr. Bu nedenle provokasyonlar yaplyor. Devlet adamlarnn bunlara engel olmas gerekmektedir.
SD Gndemdeki bayrak krizi hakknda neler syleyebilirsiniz?

Trk bayraklarnn indirilmesi olay da yanltr. Nitekim olayn zerine Azerbaycan halk Trk bayraklar asmaya balamtr. Ardndan lham Aliyevin kararyla da indirilen bayraklar geri aslmtr. Ne olursa olsun bayraklara dokunulmaz. nk bayrak namustur. Bu nedenle halklarn kalbini krmak yanltr. Liderler gider, ama halklarn sevgisi ve dostluu baki kalr. SD Trk Dnyasna gelecek olursak, sizce sk sk gndeme gelmesine ramen henz hayata geirilemeyen Trk Birlii dncesinin gereklemesi mmkn mdr? Bunun nndeki engeller nelerdir? Halilova: SSCBnin dalmas ile Trkiye, btn Trk Dnyasn ve topluluklarn kucaklayabilirdi. Ancak byk devletler Trkiyenin bu denli glenmesinden korkmutur. Hemen ardndan, Rusya buralarda tekrar glenmeye ve Bamsz Devletler Topluluu ile blgesel gcn tekrar muhafaza etmeye balamtr. Dalmaya zaten hazrlksz yakalanan Trkiye, dier yandan ieride ve darda birok sorunla mcadele etmekte olduundan kendisinden beklenen rol stlenememitir.
SD Bu konuda gemiten ders alnarak, gelecee ynelik olarak ne gibi politikalar izlenmelidir?

Ermeni Diasporas Kkrtyor

SD Bu noktada Trkiye ile Ermenistan arasnda imzalanan protokole Azerbaycan ve Ermenistandan gelen tepkileri nasl deerlendiriyorsunuz?

Halilova: Ermenistan halknn asl istedii yaad maddi zorluklardan kurtulup refah iinde yaamak, ocuunun karnn doyurmaktr. Bu nedenle Ermenistann

Halilova: ncelikle belirtmek gerekir ki, byle olaylarn ortaya kmas iki lkenin de istedii bir ey deildir. Bu anlamda ok byk provokasyonlar yaplyor ve bu yolda ok byk paralar harcanyor. Bayrak krizi de bunlardan biridir. rnein, Ermenistanla oynanan man geri plannda, halkn evlerine ast Azerbaycan bayraklar byk anlam ifade ediyor. Azerbaycan halk tarafndan olduka ho karlanan Trk halknn bu hareketi, Azerbaycan bayrann pe atlmas ve Bursa Valisinin aklamalaryla glgelenmitir. Dier yandan Azerbaycanda

Halilova: Benim dnceme gre yine de iyi eyler olacaktr. rnein Kklli sal Toptann Milli Eitim Bakan olduu dnemde on bin renci deiimi ndan yaplmtr. Ardndan Trk esi Dnyas Asamblesi kurulrk mutur. te Trk Dnr yas da bunlar gibi plmasalmalarn yaplmasn istemektedir. rnein Arap Birlii, Avrupa er Birlii gibi birlikler mevcuttur. Bunlarn yannda Trk Birlii de olmaldr. di En azndan kendi ortak rmbilim ve kltrmz gelitirebilir, Trk esi Dnyas Ar-Gesi rkurabiliriz. Ayrca dil alanndaki ki ha almalar daha ida aktietirebiliriz.

RPORTAJ

Faruk elik: PM HAM ETMEYN

Devlet Bakan Faruk elik Alevi Alm konusunda almarn Stratejik Dnce Dergisine deerlendirdi.
SD Yaptnz bir aklamada Herkes hamn pimesine katk salasn. dediniz. zelde Alevi almna ilikin yaptnz bu nermeyi demokratik alm sreci zerinden aklar msnz?

elik: Trkiye kritik bir corafyada bulunuyor. Bu corafyada gen bir cumhuriyet eitli sorunlar yuma ierisinde kurulmu ve 85 yldr da bu sorunlarn stesinden gelmek iin youn bir aba ve gayret gsteriliyor. Bunlarn bir ksmnda baarlar elde edilmi ama yle nemli konular var ki telenerek bu gnlere kadar gelmi. Dnyadaki ve lkemizdeki mevcut gelimelere baktmz zaman, Trkiyenin , y effaf bir lke olarak bu sorunlarla yzlemesi ve bu sorunlar geride brakmas gerektii herkes tarafndan kabul edilen bir gerektir. Bu anlay ierisinde son 7 ylda hkmet olarak birok alt yap almalarn gerekletirdik, hukuk sistemimizde olduu gibi. Bizim abalarmz sayesinde Trkiye, bir dnya devleti ve gl bir blge lkesi olmutur. Ancak lke olarak bizi yerimizde saydran, bizim daha teleri dnm me mize memize engel tekil

eden konularmz var. Bunlar demokrasisi gelien Trkiyeye artk ayak ba olmamal inancyla ie baladk. zellikle PKK/terr sorunu diye tanmlanan bu sorunu bitirebilmek iin ncelikle blgesel/komu ilikilerdeki sorunlar zen ve uzla salayan bir anlay oturtma abas iersinde olduk ve ciddi baarlar elde ettik. ktidara geldiimizde komularla olan ilikilerimizi hatrlaynz ve imdiki durumumuzu mukayese ediniz. Suriye, Irak, Ermenistan ve Yunanistan nemli rneklerdir. Bunu unun iin sylyorum; biz gerekten ateten emberin ierisinde olan bir lkeyiz. Komularmzda meydana gelen s sorunlar bizi birinci dereceilgilend de ilgilendirmiyor deme ansna sahip r deiliz. rnein, Rusyann iki gnlGrc ne Grcistan igal etmesi dahi bizi der birinci derecede ilgilendiriyor. Keza, Ermenistan ve diasporann faaliyetleri, Ermenistan Ermenistan-Azerbaycan ilikileri, Irak, Lbnan, srail, Suriye, Avrupa BirliYunan i, Yunanistan v.s. hepsi bizi ilgilensorun diren sorunlardr. Orada sakin bir seyir sz konusu ise, bu bizim tm ilikileripozit mize pozitif olarak yansr. Eer komularmzla ilikilerimizde negatiik sz konus ise bu bizim btn ilikikonusu negatiik olarak yansyor. O lerimize n halde ne y yapmamz gerekirdi? Komularla sor sorunlar zmek zorundaydk, bunu norm normalletirdik. Bu demokratik almn bir ayadr. Umuyorum ilib kilerimizi gelitirmek iin attmz admlar, a ayn zamanda terr sorunuzecek nu zecektir. Daha fazla kaynak israf yapmayac yapmayacaz, daha fazla gzya dkmeyeceiz meyeceiz. sorun Sizin sorunuzda sorduunuz hamn pika mesine katk dorudur. Ham olan bir pim eyin pimesi, olgunlamas ve topluma yararl hale gelmesi, sosyal hayata ve bireye katk salamas hep arzulabi dmz bir eydir. Pimii ham etmek anlay artk toplumumuzda yer bular mamal inancndayz. Ayrmalar ve in olu nefret; olumsuzluklar, negatif eyleri

krklyor, bulumay deil ayrmay ortaya karyor. Bundan dolay hamn pimesi konusunda herkese grevler dyor. Demokratik alm erevesinde, Alevilik, Gneydou meselesi, PKK terr ve dier dezavantajl gruplarla ilgili olarak herkesin sorunlarn zmne katk salamas gerekir.

Yeni ylla birlikte Alevi Yol haritas belirlenecek

SD Bakanlnz bnyesinde Alevi sorununun zmne ynelik giriimler balattnz. Alevi alm iin gerekli destei grdnz syleyebilir misiniz? Zira iktidar partisi tarafndan dzenlenen iftar yemei ya da dzenlenen altaylar ou Alevi tarafndan byk eletirilere maruz kald..

elik: Alevilerle ilgili talepler, sorunlar 1400 yl ncesine giden ve o gnden bugne yaanan farkllklarn; yaam veya ritellerin neticesinde oluan bir durumdur. Trkiyenin Alevilik konusuna kaytsz kalmas, Alevi dncesine, kltrne, anlayna sahip olan vatandalar dikkate almamas gibi bir durum sz konusu olamaz. Biz hkmet olarak bu konuyu ele aldk, 4 altay gerekletirdik. Bundan sonra 3 altay daha gerekletireceiz. Bunun neticesinde Alevilikle ilgili alm ve taleplerin deerlendirilmesi konunda ok ciddi bir yol haritasnn ortaya kaca inancndayz. u anda yaptmz almalarn ieriiyle ilgili ve yapacamz zm nerileriyle ilgili bir beyanatta bulunmuyoruz. Sebebi bu altaylarn yedincisinin tamamlanmasn bekliyoruz. Bugn bu yaplan alma devletin bu kesime yzyllar sonra el att ilk almadr. Bu balamda bir alma daha nce hi yaplmam. Devlet ilk defa, btn sosyal kesimlerin ve btn taraarn grlerini bir dosya haline dntrecek ve arivine koyacak. Bundan sonra

sz konusu olay iin planlar ne, unun gr nedir, hangi gr bu iin dnda kald gibi bir sre yaanmayacak. nanyorum ki belki de terr olayndan bir anlamda daha hassas olan Alevi vatandalarmzn talepleri konusunun zm konusunda bu altay nemli bir anahtar rol oynayacak. Yeni ylla birlikte yol haritas belirlenecek ve konular ncelik srasna gre tek tek ele alnp sorunlarn zlmesine balanacaktr. Bu hususta salam bir iradenin olduunu vurgulamak istiyorum. Trkiyede Aleviliin dnda baka sorunlar da vardr. rnein Romanlarla ilgili sorunlar. nmzdeki gnlerde onlarla da bulumay dnyoruz. Byle bir talep var. Hkmetimizin katlm ne olur bilemiyorum ama ben bir toplant yaplmasn srarla istiyorum. Belki Sayn Babakanmzla, Romanlar buluturacaz. Avrupa mevzuatnda da dezavantajl gruplar olarak geiyorlar. Roman vatandalarmzn talepleri, sorunlar nelerdir? Sorunlarnn zlmesi konusunda elbirlii ierisinde neler yapabiliriz ve dezavantajll nasl avantaja dntrebiliriz? Bu hususta da almalar yapacaz. Romanlarn dnda baka gruplar da var. Tm bu olumsuzluklar, ifte standartlar ve insan insan yapmaktan alkoyan tm sorunlar devre d braktmz zaman Trkiyenin blgede ve dnyada ok daha saygn, ok daha rnek alnabilir bir lke konumuna geleceine inanyorum. Bugn Trkiyenin dostlar nezdinde heyecan uyandran bir lke konumundayz. Ben inanyorum ki, gelecekte Trkiye gl bir dnya devleti ve dnya barna katk salayan nemli bir devlet konumuna tanacaktr.

din dnnz, size iyilikten, temizlikten, gzellikten, haktan, hukuktan, adaletten, kul hakkndan bahseden Sizin hayatnz bir bakasna sayg ile snrlayan bir inan sistemini siz kalkp bir bakasnn hayatn yok eden bir inan sistemi olarak takdim ederseniz veya takdim ederlerse, bu bir kere inan sistemine yaplan en byk hakszlktr. Mslmanlk ile terr ayn kaba, cepheye koymak son derece yanltr, tehlikelidir, yakkszdr. Burada diplomatik, politik ve misyonerlik unsurlar vardr. Birinin birine dman olmas ya da birinin birini ldrmek iin artl hale gelmesi, inan sisteminin sorunundan ziyade bu tezgahlar ve bu sistemleri bu ekilde kurup dnyada dmanl krkleyen evrelerin oluturduu mihraklar diye dnyorum. Dnyann btn nimetleri ve imkanlar 6 milyar insanndr. Bunlardan birka milyar insan ok fazlasyla doyurur, birka milyar insan da alkla kar karya brakrsanz, adaletsiz davranrsanz sorun kar. Nitekim az nce bahsettiim gibi, aslnda dinlerde olmayan ama ordaym gibi istismar alanlarnn kullanlmas sz konusu olur. Aslnda sorun paylam, adaletsizlik, insan onurunu dikkate almama ve insana deer vermeme sorunudur. Siz insana deer veriyorsanz, insan onuruna itibar ediyorsanz, adaletli bir paylam yapyorsanz terr veya benzeri toplumsal huzursuzluklar ok minimize dzeyde seyreder. Siz gc bir bask ya da yok etme arac olarak kullanrsanz, farkl bir gcn karnza kmasn salarsnz. Sizin en yaknnzn bombalarla paralandn grr veya yaarsanz sizden saduyulu bir davran, olumlu bir dnya vatanda olma ans beklenebilir mi? Siz hayalinizde hep sizi yok etmeye alan yok etme psikolojisiyle hayatnz sonlandrrsnz. O ekilde yaarsnz. Bunun iin insanlar arasnda diyalogu, kaynamay ve saygy ne karan bir bak asnn dnyaya hakim olmas gerekiyor ki; terr ve benzeri olaylar, sosyal hadiseler insanlar rahatsz edici boyutlara ulamasn. Dolaysyla dini kesinlikle bu iten ayr tutmak gerekiyor. Olay gnmz dnyasndaki vahi kapitalizmin insanln nne koymu olduu acmaszlktr. nsana, tabiata, hayvana acmayan bir yaklam tarznn meydana getirdii kamplamalardr. Bu kamplamala-

r bazlar getirip slama dayandrmak istiyorlarsa unutmasnlar ki kendi sularn rt bas etmek iin slam kullanmaya haklar yoktur. Buna da msaade etmeyeceiz.

Bu bizim ecadadmzdan aldmz en nemli nasihattr

SD Genel kan, dnyada Mslmanl en iyi uygulayan lkenin Trkiye olduu ynndedir. Demokratik, laik, hukukun stnlne dayal vs.. slam Konferans rgtnn Genel Sekreteri de bir Trktr. Sizce Trkiye gelecekte slam dnyasnn liderliine soyunabilir mi?

Olay gnmz dnyasndaki vahi kapitalizmin insanln nne koymu olduu acmaszlktr.
SD Baz stratejistlere gre gelecekte etnik kaynakldan ziyade dini motii terr, devletler iin birincil derecede tehdit unsuru oluturacaktr. Bu erevede slam ve terr badatran sylemleri nasl yorumluyorsunuz?

elik: slam ve terr, ayn yerde zikretme talihsizlii ile kar karya kalmayalm. Bu byk bir bilinsizliktir; yce dinin ehemmiyetini ve buyruklarn kavrayamama gibi bir zayeti ortaya koyuyor. Zaten ismi bar olan bir

elik: Ekmeleddin hsanolu, Trkiyenin yetitirdii nemli bilim adamlarndan biridir. Geldii nokta ise, Trkiyenin gerek slam dnyasnda gerekse lke olarak kat ettiimiz mesafelerin bir neticesidir. Trkiye birok alanda, uluslararas ve blgesel rgtlerde bu tr baarlara imza atmtr. Trkiye blgedeki hassasiyetlere ve yanllklara, zellikle d politikadaki baz lkelerin acmasz karlarna ve uygulamalarna kar mazlumun yannda, hakkaniyete dayal bir duru sergiliyor. Bu slam aleminde ok ciddi yanklar uyandryor. Biz her zaman mazlumun, madurun yannda olduk. Hakl eer gl ise biz buna hakldr diyoruz ama gcnden dolay kimsenin de kendisinde hak grmesini kabul etmiyoruz. zellikle srail-Filistin ilikileri ve Gazzede yaanan olaylardan dolay Trkiyenin alm olduu tavr, hakl ve dorudur. Bu slam aleminde nemli yanklar uyandrmtr. Ancak biz bunlar yaparken, slam aleminde lider olalm, u u kazanmlar elde edelim diye yapmyoruz, hibir zaman da bu amala hareket etmeyeceiz. Bizim bunlar yapmamzn nedeni, binlerce bombann altnda kalan madur Filistinlilerdir. Ayn hakszla srailliler urasalard, onlarla da ilgili ayn k yapardk. Bu bizim ecdadmzdan aldmz en nemli nasihat, nemli bir hayat yoludur. Bu bizim iin nemli bir ilkedir. Sayn Babakanmzn da vurgulad odur. lke olarak duruumuz da bu noktadadr. Amacmz bir yerlere ba olmak deil, hakszlklarn nne gemektir. Hakszlklarn nne geerken Trkiyeye sempati artyorsa bu bizi memnun eder. Demek ki hakszln karsnda ok insan var.
Rportaj:Merve SEREN
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

77

Alm tartmalarna Alevi Raporu damga vurdu.

SDE Alevi Raporu gndem belirledi

levi Raporunun detaylarnn konuulduu, toplantda ilk nce SDE Ynetim Kurulu Bakan Prof. Dr. Hasan Kni Alevi Raporu ile ilgili bilgi verdi. Ardndan SDE Bakan Do. Dr. Mehmet Seyfettin Erol, Alevi Raporunun yapl amac ve detaylar ile ilgili aklamalarda bulundu. Erol, hkmetin yapm olduu almlarn zerinde durarak, sreci deerlendirdi. Krt Almnn ok fazla n plana ktn vurgulayan SDE Bakan Erol, Alevi Almnn geri

Stratejik Dnce Enstits(SDE), Alevi Raporunu kamuoyuna sundu. SDE yneticilerinin raporun detaylar ile ilgili bilgi verdii toplantya medya mensuplar byk ilgi gsterdi.
Alevi Raporu, Alevilik ve Alevilerin durumlaryla ilgili bir deerlendirme deildir. Rapor elbette Alevilerin kar karya bulunduklar meselelerin tarihi, siyasi ve toplumsal boyutlarn gzden karmadan, fakat esas olarak Hkmetin Alevi almyla birlikte ortaya koyduu zm araylar ve izledii siyasetin bir analizidir Raporun ieriiyle ilgili olarak gazetecilerin sorularn yantlayan Prof. Dr. Mehmet Emin aran ve Prof. Dr. Yasin Aktay sz konusu almay detaylandrarak kamuoyuna sundu. SDE ve Marmara Sosyal aratrmalar ve Tantm Vakfnn ortaklaa hazrlad Alevi Raporu Do. Dr. Mehmet Seyfettin Erol ve Bilal Kalyoncu ynetiminde, aralarnda Prof. Dr. Mehmet Emin aran, Prof. Dr. Yasin Aktay, Prof. Dr. Haydar akmak, Prof. Dr. Talip zde, Do. Dr. Mustafa Aydn, Yrd. Do. Dr. M. Nail Alkan, Dr. Sinan Canan ve Zeynep Kesdoann da bulunduu uzman kadro tarafndan hazrland. Hkmetin alm siyaseti erevesinde dzenlenen alevi altaylarnn, Ale-

PROF. DR. YASN AKTAY Aleviliin tek bir tanm yoktur. Tam tersine kendi iinde birden fazla tanm vardr. Baz kesimler Alevilii slam ncesine gnderirken baz kesimler ateist olarak adlandrabiliyor. Kimisi Alevilii slam d olarak nitelendirirken kimisi slamn bir paras olarak gryor. Dolaysyla Aleviler zerine uygulanacak bir politikann her Aleviyi memnun etmeyecei Alevilerin kendi Alevilik alglarna tekabl etmeyecei konusunda ok kesin bir bilgimiz var. Alevilerin byk ounluu kendilerinin Mslman saylmasn istemektedir. Bu kir Snni kesim tarafndan da kabul grmeye balamtr. Benim grme gre nsanlar ilke olarak kendilerini nasl tanmlanyorlarsa yle kabul grmelidirler. Trkiyede derdi olan herkesin bir ekilde dinlenmesi, dinlendikten sonra da onu honut edecek bir modelin, bir politikann retilmesi Trkiyenin nemli baarlarndan olacaktr. yle grnyor ki; ideal demokrasi yksek rza seviyesinin elde edildii demokrasidir. Bu halkn rzasnn en st derecede temin edilebildii halkn ynetime katlm noktasnda en st onaynn ve rzasnn alnd bir ynetim biimidir. altay faaliyeti bu rzay elde etmek ve temin etmek konusunda bir alma olarak ok olumludur.
vi veya Alevi olmayan kesim zerinde ne tr bir karl olduunun tespitini amalayan raporda 26 ilden 2217 denekle yz yze grmeye dayanan aratrmann bulgularna da yer verildi. Sz konusu rapor hazrlanrken bavurulan anket yntemi ile Aleviliin halk gznde tanm, kendilerini ifade ettikleri etnik kimlik yaplar, ideolojik yaplar, Alevi talepleri ve halkn Snni kesiminin Alevilikle ilgili sorun veya konulara bak asnn yansra hkmetin altay veya alm faaliyetleriyle ilgili baknn da tespit edilmeye all-

planda kaldn belirtti. Erol unlar kaydetti: Almlarn hem lke iinde hem de ulusal snrlar dnda derin yansmalar olmaktadr. Trkiye darda bata komularyla olmak zere dier lkelerle mevcut meselelerini halletmek ve karlkl dostluk ve ibirliine dayal yeni bir ilikiler a kurmak iin alrken, ieride demokratik sistemi btn kural ve kurumlaryla hayata geirebilmesini, toplumu oluturan tm kesimleri farkllklaryla birlikte kucaklayarak kaynam bir kitle haline getirebilmenin mcadelesini vermektedir.

SD GNDEM
Do. Dr. Mehmet Seyfettin Erol

SDE Bakan Do. Dr. Mehmet Seyfettin Erol, Alevi Raporunun yapl amac ve detaylar ile ilgili aklamalarda bulundu.
d gzlemlendi.. Aratrma bulgularndan yola klarak hazrlanan raporda bizzat Alevilerin Aleviliin tanmnda veya muhtevasnda ok eitli tanm ve alglara sahip olduu belirtilerek Alevilere dardan devletten veya alevi olmayan kesimlerden- bir tanmn getirilemeyeceinin de alt izildi. Hazrlanan raporda Alevilerin temel sorunlarnn hemen hibirinin yapsal nitelikte olmad kaydedilirken sz konusu sorunlarn bir ksmnn Anayasa ve kanunlarda yaplacak deiiklerle byk bir ksmnn ise zabta tedbirleri trnden uygulamalarla ksa srede halledilebilecei ifadelerine yer verildi. Cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmesine ilikin talepler raporda deerlendirilen dier konular arasnda yerini alrken, devletin ibadethane tanm yapmak gibi bir yetkisinin olmad gereinden hareket edilmesi gerektiinin de alt izildi. Sz konusu almann sonu ksmnda yaplan deerlendirmede Hkmetin Alevi almnn; amac, yntemi, muhtemel sonular ve yaplabilirlii asndan orijinal bir yaklam olarak grld buna karlk nemli zorluklar ve riskler tad belirtildi. Aleviliin ortak kabul gren bir tanmnn olmamasnn almn ve zm abalarnn nndeki en byk engel olduunun belirtildii raporda tanm yokluunun gemite ve gnmzde btnl olan bir Alevi topluluun olmamasndan kaynakland da kaydedildi. Almn bilinmeyen bir yere gitme riskine karlk hkmetin Alevilerin daha sk bir araya gelecei, ortak sorunlarn ve taleplerini tespit edecekleri bir platform oluturulmasnn gerekliliinin ele alnd raporda, sz konusu almn beyhude olmad bu srecin lke yararna baz olumlu sonular dourabilecei ve almn her eyden nce Alevilere kendi durumlarn gstermek bakmndan faydal olduu ifadelerine yer verildi. Alevilerin ortak taleplerinin bir ksmnn -Madmak Otelinin mze yaplmas, cemevlerine ibadethane stats verilmesi- Alevi sorunun zmne deil mzminlemesine hizmet edecei gr belirtilerek hkmetin zm retirken demokrasi ve insan haklar adna gz kapal hareket etmekten saknmas, Aleviler lehine pozitif ayrmclk saylabilecek ve toplumun geri kalannda husumet uyandrabilecek tedbirlerden uzak durmas gerektii vurguland. Hkmetin, masum gibi grnen baz taleplerin Alevileri dini bir aznla dntrecek sreleri balatma ihtimali konusunda dikkat etmesi gerektiinin vurguland almada Alevileri lkemizdeki ana kitleden ayrmaya ynelik byle bir durumun ortaya kmasn Alevi vatandalarn byk ounlunun da istemedii bilgilerine yer verildi. Toplantda her trl eletiriye karn hkmetin sorun olarak grd bu konunun stne, lkedeki birok siyasi, toplumsal, ekonomik sorunlarn varln bahane etmeden ve Alevilerin kendisine kar nyargl yaklamna ramen cesaretle gitmesinin takdir edilecek bir yaklam olduuna dikkat ekildi. Sorun zme iradesinin kararllkla ortaya konmu olmasnn gelecekte baka sorunlarda yetkili makamlarn uyutma politikas izlemesini zorlatraca ifadelerine de yer verildi. Ayrca toplantda Stratejik Dnce Vakf Bakan Selahattin Yener, ynetim kurulu yeleri ve Stratejik Dnce Enstits bnyesindeki akademisyenler de hazr bulundu.

Alm devletin ve toplumun bugne kadar yok saylm, el atlmam meselelerine zm aramak anlamna geliyor. Buna karlk almlar devletin ulusal birliini tehlikeye drecek bir macera olarak grenler var. Ancak her halkarda alm kavram, bugne kadar tartlmaktan ekinilen, genelde yokmu gibi davranlan nemli sorunlarn halkn her katmannda ele alnmasn ve tartlmasn, younlamasn salad itibariyle youn nem arz ediyor. Alm sreci balamtr ve bir ekilde devam edecek ve neticelenecektir. Trkiye toplumu oluturan tm kesimleri, farkllklaryla birlikte kucaklayarak kaynam bir kitle haline getirebilmenin mcadelesini veriyor. Kresel bir lke olma yolunda ilerleyen Trkiyenin ieride bir btn olmas kanlmazdr. Bu balamda almlar Trkiyenin kresel bir lke olma yolundaki admlar olarak da nitelendirebiliriz.
Prof. Dr. Mehmet Emin aran

Yaptmz almada birtakm sorulara cevaplar aradk. Sz konusu alma Trkiye apnda 26 ili kapsayan iki bin ksur denekle yaptmz bir anket almasdr. Bu almada en gncel ve objektif verileri toplamaya gayret ettik. Grtmz Aleviler CHPnin kendilerini tam olarak temsil etmediini ve dnem dnem CHP tarafndan kandrldklarn belirtmekle beraber seim zaman yine de oylarn CHPye vereceklerini sylyorlar. 90lardan sonra Aleviliin dini yn ortaya kmaya balad. Bu dnemden sonra oylar sadece CHP ye gitmedi eitli sol partilere de oy verildi. Bir Alevi alm yaplacaksa, onlarn sorunlarna zm bulmak isteniyorsa ncelikle Alevilerin tannmas lazm. Trkiyede farkl zellikte birden fazla Alevi grubu vardr . Alm yaparken bu gruplardan birini baz alp, almnz ona gre yaptnz zaman dier gruplar dlam olursunuz. Eer bunu gz nnde bulundurmazsanz Alevilerin kendi iinde ayrlmasna neden olursunuz.

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

79

RPORTAJ

Erol Gka:
AILIM DEMOKRASNN PSKOLOJS
Demokratik alm sreci genellikle politik adan yorumlanyor. Aslnda srecin toplumlar zerindeki etkisi, en az almlarn kendisi kadar nemli rol oynuyor. Bu balamda Do. Dr. Erol Gka ile demokratik almn grup psikolojisi zerindeki etkilerini konutuk.

Bu Etnik Bir Kamplamadr

SD Demokratik Almlar hakkndaki dnceleriniz nelerdir? Krt alm ile balad, Alevi ve Ermeni alm ile devam ediyor

Gka: Almlara lkemin gelecei adna tamamen destek veriyorum. Bu tkankl byle aabilirdik. Ayn e-

kilde de kayglym. nk hibir zaman sylemeye cesaret edilemeyecek ve olmaz byle ey dediimiz olaylar artk insanlar arasnda rahata konuulmaktadr. Almlar ok yava ilerleyecek. Bu mutlaka barl ve ikna ederek yaplmas gereken bir sretir. Sert bir slupla bunu asla gerekletiremezsiniz. Bu sayede taraar daha net ortaya kacak ve kendi saarn glendirmek iin aba sarf edeceklerdir. Taraar dediim daha nce dile getirilmeyen etnik kimliklerdir. Bunlar net olarak sylerseniz ayn zamanda kimlerin hangi safta yer almas gerektiine de iaret etmi olursunuz.
SD Bu tarz sylemler meru bir zemin mi hazrlamaktadr?

Gka: Devlet kat bunu ifade ederse Trkler bir tarafta Krtler bir tarafta dierleri dier tarafta toplanr. Siyasi iradenin tabi bu kadar ayrntya bakmamas olaan karlanabilir. Ben bilim insan olarak baktmda tedirgin olmaktaym. nk bir yandan siyasi iradenin buray nasl aaca konusunu merak ediyorum bir yandan amas iin dua ediyorum. nk ok net bir biimde saflamay gryorum. te dile getirilmeyecek hi akla bile gelmeyecek szler de bu kamplama erevesinde ifade edilmektedir. Bu dorudan doruya etnik bir kamplamadr. Baka birok derdimiz varken byle bir kamplamann yol aaca kodikasyonlar da dertlerimizi arttrabilir, ba edilemeyecek hale getirebilir ve bunu aacaz derken aksine biz daha kt bir duruma neden olmu olabiliriz. Yani operasyon gerekli ama cerrahlar bazen hastalarna ya da hasta sahiplerine sorarlar ya bunu yapacaz eskisinden daha iyi olacaksnz ama lm ihtimali de var.

SD Genelde Trk tarihinde her dou bir lmden sonra olmaktadr

Gka: nallah yle bir ey grmeden daha sa salim atlatabiliriz. Bizim tarihimizde Trk ve Krt olmann bu kadar net ifade edildii bir tarihi dnem daha yok. Trklerin ve Krtlerin kardee yaad ok uzun yllar var. Ancak ben Trkm sen Krtsn ve biz aramzda yle bir diyalog kurmalyz diyen bir dnem yok.
SD Almlar dile getirenlerin

ly model alalm ama yerine ne koyacaz? Hanedann binlerce yldan beri gelen tarihi meruiyetine acaba gen demokrasimiz halk ve psikoloji nezdinde sahip midir? Soru budur.
SD Bu almlarla bizi birletirecek ortak bir paydadan bahsedilebilir mi?

ortaya koyduklar vizyonda bir yeni Osmanllk anlay var. Yeni Osmanllk olayn nceki Osmanl ile karlatrrsak unu gryoruz: Osmanlnn bir Pax Ottoman tecrbesi vard. Yani eitlilik, hogr, btn kimlikleri bir Osmanl kimlii altnda birletirme. imdi alm derken blnme veya birleme buradaki belirleyici unsur ne olacaktr? Gka: Osmanl modeli, Osmanllk ruhu stne bina edilen gerekten ok dersler kartlacak bir modeldi. Ancak almlar ok destekleyen birisi olarak hibirimizin de buna evet diyeceini sanmyorum. Tekrar hanedana dne hi kimse imza atmaz. Biz bu geleneimizi reddettik, yeniden hanedanla dnn yollarn arayacaksak bakanlk sistemi vs. gibi daha demokratik biimine bakabiliriz. Ancak rnek aldmz Osmanl modeli kendi tarihi iinde ok anlamlyd. Hanedan herkes iin birletirici bir anlama sahipti. Osmanl olmak, bir hanedann etrafnda birlemek insanlar iin yeterliydi. Tarihte Trkler ve Krtler etnik kimlikleriyle hibir zaman karlamadlar. Hepsi Mslman Osmanlyd. imdi birbirine en ok dalaan en ok kan dken topluluk da Mslmanlardr. Mslmanlk artk modern dnyada phesiz her zaman kardeliin vesilesidir ama garantisi deildir. imdi Osmanl hanedann yerine ne koyacaz? Bizim demokrasi geleneimiz bu artlar olgunlatrabilmi midir acaba? Demokratik alm yapacaz derken kimlikleri koruma kanunu kmasn. Kimliklere kfr etmeyi yasaklayan kanunlar kmasn. Siyasi iradenin iyi niyetle bunu yaptndan eminim ve destekisiyim. Ama ok tehlikeli hi hesapta olmayan eyler olabilir. Yani Osman-

Gka: ok ortak paydamz var ama benim endiemi artran aydnlarn sesini duymamaktr. Daha ok siyaset var. rktc olan da budur. Bizim de farkl rklardan geliimiz sz konusu olabilir ki yle deniliyor ama bu bizim millet olmamz deitirmez. Ben bunlar kimseden duymuyorum. Bunu insanlar grmyorlar m? Trkler ve Krtler ayrlyorlar. nsanlar sokakta kendi ana dilleriyle konutuklarnda tekiler iten ie tepki duyuyorlar. Toplumsal psikolojide olanlar da hesaba katmak durumundayz ve bunlar polisiye mdahalelerle nlenemez.
SD Krtlerin psikolojisi, Ermenilerin psikolojisi, hemen biraz aadaki Iraktaki psikoloji, Balkanlardaki psikoloji. Bu almlarla birlikte Trklerin psikolojisi nasl olmaldr? Lider konumuyla m hareket edilmeli yoksa eit art, eit kulvarda yarmak m gerekli? Biz bir misyonu mu temsil etmek zorundayz, yoksa demokrasi adna tavizler mi vermek zorundayz?

sylyorum. Sen Devlet Beye kar da en azndan Ahmet Trke gsterdiin kadar efkatli ol. Trk etnik kimliinden hissedenler desinler ki sahiden burada baka bir ey yaplmaya allyor. Yani biz yenildik mi acaba demesinler. O yzden yaz yazdm bu yolda malup yok diye. Biz daha lke iindeki dertlerle uratmz iin, kayglarmz orda younlat iin Balkanlarda ve Ermenilere kar neler yapmamz lazm, Azerileri nasl dengelememiz lazm onlar daha sonra konuuruz.
Erol GKA Kimdir?

Gka: Ermeniler, Yunanllar hatta Balkan halklar. Biz hepimiz yeni bir ey oluturmak zorundayz. Eski karanlk gnleri geride brakmak zorundayz. Trkiye Cumhuriyetinin dostluk eli hepinize uzanmaktadr. nk bizim ilk nce anlatmak zorunda kaldmz ey bu atmalardan hibirimizin hibir menfaat salayamaddr. Biz Trkler zaten ok licenap bir milletiz. Baktk blge zor durumda hemen elimizi uzatyoruz. Bu eli kimse tutmaz. Siyasetin ve diplomasinin dili tamamen eitliki olmak durumundadr ve tamamen etnik sylemlerin snrlandrlmasn icap eder. Sonu olarak liderler arasndaki diyalog nasl olur onu ben bilemem. nk liderlerimiz kendi partisine daha ok oy kazandrmak iin kendilerine gre bir strateji uygulayacaklardr. Ben halkn psikolojisine bakyorum. Trk incinmilii var ya onu krmak iin

Psikiyatrinin birok alannda yaplan bilimsel almalarda yer almasna ramen ilgisi, daha ok psikiyatrinin sosyal bilimlerle ve felsefe ile kesiim noktalarnda younlaan Do. Dr. Erol GKA Trkiye Gnl ve Trkiye Klinikleri Psikiyatri dergilerinin yayn; birok tp ve beeri bilimler alanndaki derginin danma kurullarnda bulunmaktadr. Son dnemlerde almalar, byk gruplarn davranlarnn dinamiklerine ve tarihsel kkenine ynelmi ve bu abasnn rn olan kitab nsan Ksm Ksm: Topluluklar, Zihniyetler, Kimlikler ve byk grup davran ile ahlak ve siyaset felsefelerinin etkisiyle ortaya kan denemelerini ieren Trkiye Vardr adl kitab yaynlanmtr. Uzun zamandan beri Trklerin tarih boyunca deimeyen tutumlarn anlamaya ynelik abalar, Trk Grup Davran ad altnda 2006 yl banda kitaplatrlmtr. Bu kitab ile Gka, Trkiye Yazarlar Birlii 2006 yl Yln Fikir Adam dlne layk grlmtr. Erol Gka, Trk Grup Davran ad altnda balatt halen sren almalarn kitaplatrmaktadr. Trklerin Psikolojisi bunlarn ilkidir.
Rportaj: Aydan ZEN
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

81

HABER-ANALZ

DEMOKRATK AILIM SREC

Tarihi Arka Plan ve Ulus Devlet
Merve SEREN SDE, Kdemli Asistan

789 Fransz Devrimi, zelde Fransa genelde ise tm dnyada aristokrasi snfnn ve onun ynettii siyasi rejimin (krallk) tedricen kalkmasna neden olmutur. Aristokrasi snfnn yerini burjuvazi snf, krallk ynetiminin yerini ise Cumhuriyet Rejimi bilinli ve dzenli bir ekilde almaya balamtr. Bunun sonucunda ise Ulus Devlet yaplanmas ve bu yapnn hedeeri dnya siyasetine ve ekonomisine yn vermeye balamtr. Bu ama ve hedeer, gerek kii baznda gerekse devletler aras ilikilerde Machiavellist gre paralel olarak gelimitir. Sz konusu yaplanma ne kadar geni kapsaml ve gl de olsa, insan onuru ve ahlakyla badamayan sonulara vesile olmutur. Nitekim 1. ve 2. Dnya Savalarnn sonular ile kapitalist ekonominin acmaszca uygulanmas, insan onuru ve yaam kalitesini olumsuz etkilemi, kiiler ve devletler arasndaki mesafeyi yaklaan snrlara ramen uzaklatrmtr. zellikle kiilerin bilinlenmesi ve kendi z geleneklerine duyduklar ilgi (etnik yap, dil, din vs) ve aratrmalarn artmas sonucunda, mikro dzeyde olsa bile ulus devlete kar bakaldrnn ortaya kmasna vesile olmutur. Bu balamda spanya, ngiltere, Fransa ve Trkiye gibi devletlerde yaayan etnik ve dinsel gruplar ulus devletleri sorgulamaya balamlardr. Bu yeni uyan, zellikle kreselleme ile birlikte evrimleme srecine girmi; devletlerin ulus devlet yapsn korumasn ya da yeni modeller retmesini zorunlu klmtr. Dnya siyaset literatrnde alagelmi btn ezberleri bozan 11 Eyll Saldrlar ise tarihi arka planda uzun zamandan beri yaanan kaosun birincil rneklemesi olarak kendisini gstermitir. Tarih artk unu sorgulamaktadr: G kimin elinde?. Dnya hegemonu ABDnin, terrist grup tarafndan maduriyeti, g82
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Etnik okluun ulusal btnlkle nasl meczedilebilecei konusundaki toplumsal araylarmz sryor.
gvenlik-tehdit alglamas arasndaki ilikiyi gruplar, devletler ve uluslararas yaplanmalar zerinden yeniden tanmlamaya itmitir. Bu sre, yalnz devletler aras ilikileri deil devletin kendi halk ile olan ilikisini de yeniden yaplandrmasna ve tanmlamasna neden olmutur. Dolaysyla btn bu olumsuzluklara zm retebilmek iin, ok tara ve ok ynl katlmn saland uluslararas anlay erevesinde demokrasi, zgrlk, insan haklar ve hukuku temel alan yeni devlet anlayna ynelik model araylar balatlmtr. Mevcut durumda, hakl veya haksz, gl ya da gsz her eyin meruiyete dayandrlabilecei gerei gz nnde bulundurulsa da, deien dnyann kendisine yn bulmak ve Trkiyenin de bu srete rol stlenmek istedii gayet aikardr.

AK Partinin gvenlik ve diplomasi alanlarnda izledii yol haritasnn d politikadaki yansmas sfr sorun ve ok tara diyalog zerinedir. Yeni Trkiye, artk Bat ve Dou arasnda skm kalkm imajndan kurtulup, iki taraf arasndaki ilikileri ekillendirme ve ynlendirme vazifesini stlenmi durumdadr. Trkiye, Avrupa Birliinde, slam Konferans rgtnde, Ortadouda blgesel g, dier yandan Orta Asyada rnek model olma hevesindedir. Trkiye artk, ibirliinde sadece taraflardan biri deil, taraar belirleyen g olmak istemektedir. Gerek kendisi ile komular arasnda gerekse komu lkelerin birbirleri arasnda kan sorunlar zmede nc roln kimseye kaptrmayan Trkiyenin imdilik yumuak, akll veya blgesel g olup olmayaca mulak gzkmektedir. Bu mulakl giderecek olan ise iktidarn yeni almdaki baarsdr.

Darda Medeniyetler, eride Vatandalar ttifak

Trkiye, d politikada yapt alm srecini ieride de balatmak zeredir. Nitekim d konjonktrn verimli havasn soluyarak ieride dnmn ilk sinyallerini veren Abdullah Gl: Krt sorununda iyi eyler olacak diyerek yeni jargonu deklare etmiti. Demokratik almlarn ilk etabn oluturan Krt almn mteakiben Alevi ve Ermeni almlar balatlm, daha sonra blgesel almlara doru ynelim seyredilmitir. Erdoann Zapatero ile balatt Medeniyetler ttifak Projesi bugn ayn ekilde lkemiz snrlar ierisinde demokratik alm paketi olarak tezahr etmektedir. Darda ve ieride uluslar, dinler, diller, kltrler zerinde ortak uzlamay tesis etmek amacyla yaplan bu faaliyetlerin temelinde ulus ve uluslararas bazda yeni bir dnemin balad grlmektedir.

Trkiyenin Yeni Etiketi: AK Parti Diplomasisi

2002 ylnda Trk siyaset sahnesine tepeden inen ve byk halk destei ile iktidar ele geiren AK Parti hkmeti, ekonomik, siyasal ve sosyal lekte byk bir dnm ve deiim sreci balatmtr. AK Partinin hem i hem d politikada izledii yntem ve anlayn, nceki siyasi anlaytan byk farllk arz etmesi lkede iki kutuplu bir hava yaratmtr: Umut ve korku. Halkn bir ksm btn umutlarn mevcut iktidara balarken, dier ksm ise mevcut iktidarn Trkiyenin sonu olacana inanmaktadr.

Uluslararas Mesele: Krt Alm

Demokratik alm srecinde yer alan ve srecin en nemli ayan oluturan Krt sorununun zm esasnda, Trkiyenin i meselesi olmayp, snr aan bir meseledir. Zira Krtler; Irak, ran, Suriye ve Trkiyeye yaylm durumdadrlar. Dolaysyla blgede yaayan Krt halknn zellikle siyasi rejim ve baarsz ynetimler altnda bulunmalar, bu sorunu lkemiz asndan daha da derinletirmektedir. 1880lerden beri bamsz devlet kurmak iin mcadele eden Krtlerin, aslnda hibir zaman megali idealar olan Byk Krdistan kuramayacaklar aleni de olsa, bu ama dorultusunda olan kesimin blge istikrarszlnda byk paya sahip olduu ve dolaysyla srdrlebilir demokrasi ve toplumsal bara zaman zaman engel olduklar grlmektedir. Trkiye zeline baktmz zaman, AK Partinin Krt sorunu ile terr sorununu birlikte dnd ve aradaki iliki zerinden zm modeli retmeye alt grlmektedir. Sorunun dile getirildii ilk zamanlarda birok model uzmanlar tarafndan incelenmitir. Bu balamda Aa modelinden ngiliz, Alman, Cezayir rneklemelerine kadar birok alternatif zerinde durulmu ancak ileri Bakan Beir Atalay Trkiye Modeli oluturacaklarn aklamtr. Krt alm almalarnn bakanln yrten Bakan Atalay, konunun muhataplar ile bir dizi grmelerde bulunmu, sorunlar ve zm nerilerini dinlemitir. Birok kurum ve kurulutan

Ermenistan diaspora basksn krmaya, Trkiye Azerbaycan zmemeye alyor. Baar salanrsa, Ermenistan ile snrmz alacak, iki komu lke karlkl kar ve dostluk zerine bina edilmi ilikiler gelitirecek.
gr alan Bakan, yaplan almalar sonucunda ok ynl ve ok tara bir deerlendirme zerinden paketi oluturacaklarn belirtmitir. Zira AK Partinin 3. Olaan Kongresi ncesinde Demokratik Alm Komisyonu oluturulmu ve kongre esnasnda halk bilinlendirmek zere bildiri yaymlanmtr. Muhalefet ve zellikle milliyeti kesim tarafndan Trkiyenin blnmeye doru gittii ve ABDnin Iraktan ekilmesiyle byk bir kaosun yaanaca dile getirilmitir. Nitekim blgede Krdistan Federasyonu kurulmas ve bunun zamanla bamsz bir devlete dnmesi ihtimali zellikle Trkiyenin niter yapsna ynelik kayglarn temel nedenleri arasndadr. Bu durum, byle bir olasln Trkiyede yaayan dier etnik gruplar da alevlendirecei ve bamszlk taleplerinin demokratik haklardan teye geecei alglamasnn domasna neden olmutur.

Ama iddetin Durmas

Dr. Suat Knklolu
Bunu tasfiye srecinden ok demokratik almn bir paras olarak telaffuz etmek lazm. Buradaki ana ama tabii ki iddetin durmasdr. Trkiye ile Irak arasndaki ilikilerin de normalletii gz nne alnrsa Kuzey Irakta halen devam eden PKK varlnn sona ermesi Trk d politikas asndan nemli olacaktr. Dolaysyla PKKnn tasfiye edilmesi Trkiyenin Irak ile ilikilerini gelitirecektir. Bu durum iktisadi alanda da nemli bir rahatlamaya yol aacaktr. Bylece Trkiyenin enerjisinin bo yere harcanmasnn nne geilmi olacaktr. Ancak daha bu srecin bandayz. Bu yle kolay bir sre deildir. Demokratik almla ilgili olan belli konular Meclise gelecek ve geldikten sonra da nemli bir tartma ortam olacaktr. Muhalefetle iktidar iyi izlemek, takip etmek lazm.

Ksacas Trkiyenin mevcut durumda dile getirmi olduu Krt almnn yasal birok dzenlemeyi deitirecei, bir takm siyasal haklarn demokratikleme yolunda gerekletirilecei kabul edilse de, bu haklarn hangi dozajda kime verilecei byk ehemmiyet arz etmektedir.

KRT SORUNU LKENN EN HAYAT PROBLEMDR

Do. Dr. Vahap Cokun Trkiyede devlet, Krt meselesinin lkenin en hayati problemi olduunu ve bunun sadece askeri yntemlerle zmenin mmkn olmadn anlad. znde etno-politik bir karakter arz eden bir problem alannda, salt asayi tedbirlerine bel balamann sorunu daha da derinletirdiini ve iinde klamaz hale getirdiini kabul etti. Demokratik Alm srecinin baarl olabilmesi bir taraftan PKKnin silahszlandrlmas, dier taraftan ise Krtlerin demokratik taleplerini karlayacak ve genel olarak Trkiyede demokrasinin standartlarn ykseltecek hukuki admlarn atlmasna baldr. Sz konusu hukuki admlarn biri yasal, dieri anayasal olmak zere iki boyutu vardr. Yaplmas gereken yasal deiiklikler yle sralanabilir: Geici Ky Koruculuu sistemi, Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakkndaki Kanun sresi, yabanc rk ve millet isimlerinin deitirilmesi, sonradan deitirilen yerleim ve corafi birimlerin orijinal isimlerinin iadesi, Trke alfabede yer almayan harflerin kullanlmas,Trk Vatandalarnn Gnlk Yaamlarnda Geleneksel Olarak Kullandklar Farkl Dil ve Lehelerde Yaplacak Radyo ve Televizyon Yaynlar Hakknda Ynetmeliin dzenlenmesi, Seim propagandalarnda Trkeden baka dilin kullanlmamas, Milletvekili Seimi Kanununun % 10luk lke barajnn en aza indirgenmesi ya da kaldrlmasdr.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

83

ANALZ

HER KESM KONUMUNU BELRLEYECEK

Demokratik alm, iktidarn takdiri bir projesi olarak grlemez.
Prof. Dr. Naci BOSTANCI - Gazi niversitesi letiim Fakltesi Dekan

emokratik alm olarak ifade edilen proje, resmi evreler tarafndan hakl ve yerinde bir yaklamla, modern ve demokratik toplumsal artlar salamann sreci eklinde deerlendirilmektedir. Balangta en azndan erevenin byle izilmediini, hatta Krt Alm olarak adlandrldn, ykselen Krt etnik kimliini meruiyeti bir izgide entegre etmeyi hedeediini biliyoruz. Ancak bu tr projeler kendi tabii seyrinde kategorik olarak belli bir hedef kitle ile snrl sonular dourmaz; oradan elde edilen genel nitelikteki veriler ilgili her evrenin hayat ve toplumsal ilikileri zerinde etkileri olur. Dolaysyla bu kavramsal deimeyi taktik bir dil oyunu olarak nitelendirmek hakszlk olur. Demokratik alm, kimi muhalif evreler tarafndan ierii belirsiz, snrlar esnek ve Cumhuriyetimiz iin tehdit edici bir potansiyel olarak grlmtr. Projeyi tartmaya aan iktidar, bir yanyla anlam, yntemi bilinmeyen muallak bir iin sahibi olarak sulanm, dier yandan ise henz kamusal mzakereler yaplmadan, ierik teekkl etmeden buradan Cumhuriyeti ykacak bir takm sonular elde edilecei varsaymyla tam tersi istikamette projeye bir ierik atfedilerek muhalefet edilmitir. Siyasette iktidarn ve muhalefetin farkl kirleri dile getirerek en geni ekilde kamusal mzakerenin salanmasna hizmet etmeleri anlalabilir bir durumdur. Ancak sadece reddiyeye

dayal negatif bir siyasi dilin ok fazla katk salamayacan da hatrlamak uygun olacaktr.

Demokratik alm, iktidarn takdiri bir projesi olarak grlemez. Trkiyenin yaad siyasi ve toplumsal deime, demokratik alm tr kapsaml mzakereleri ve buradan kartlacak uygulamaya dnk siyasi kararlar zorunlu Bu srecin baarklmaktadr. Bunun bir s, bizatihi kendisisebebi, siyasi sistemimizTrkiye dir. Sorun etrafnda bu de zellikle son birka yl demokratik kadar canl bir tartmaiinde iktidarlarn daha halk alm projesiyle nn yaanmas mhimtemelli teekkldr. Yakn dir. kinci baar kriteri zamanlara kadar srdrbirlikte ucu ise phesiz terrn son len atanmlar seilmiler ak ok canl bulduu bir atmosferayrm ve buna dayal iktibir kamusal de, ok daha tevik edici dar paylam anlay artk bylesi bir iklimde her mzakereler yerini yegne iktidar kaynaevrenin daha pozitif bir olarak sanda brakmdnemine de ekilde sorunlarn ztr. Yzn btnyle halka girmitir. m iin kendi konumladnen siyasetin ve buradan rn gzden geirmeleri teekkl eden iktidarn, topolacaktr. Gerilim sreleriyle zm lumsal her tr meselede zmleyici rol stlenmesi bylelikle artk bir zorunlu- srelerinin ilgili taraar farkl luk haline gelmitir. Yakn gemi- konumlara ittii muhakkaktr. te sk sk eletirilen siyasetin vesayet ktidar zm iklimi marifetiyle her altnda olduu deerlendirmesi, ayn evrenin zme odakl bir tavr gelizamanda iktidarlara zemedikle- tirmesini salamaya almaktadr. ri, zmek iin aba gstermedikle- Kanaatim, ok geni bir kesimin, ad ri problemler konusunda bir mazeret konmam olsa bile bu sreten rahatimkn sunmaktayd. imdi o mazeret latc gelimelerin kmasn temenortadan kalkmtr. ktidarlar zm- ni ettikleri ve umutla bekledikleridir. ler gelitirmeye mecburdurlar. kinci- Bugnden yarna ok somut gelimesi ise, demokratik toplumlarda bu tr ler olmasa dahi bu umutlu atmosferin problemlerin mzakereleri ve toplum- iktidar dhil alm yanls evreler iin sal akln seferber edilmesi, bir kereliine ya da belli bir soruna ilikin motive edici olaca ve toplumda baaolamaz; her vakit her trl sorun kar- rl olunduu duygusunu temin edecek snda srekli yaanmas gereken bir bir etkiye ulaacadr.

sre olarak grlmesi gerekir. Zaten demokrasi, sandk kadar bu kamusal mzakeredir. Trkiye demokratik alm projesiyle birlikte ucu ak ok canl bir kamusal mzakereler dnemine de girmitir. Buradan hareketle unu syleyebiliriz: Proje AK Partinin deil, bu lkede teekkl edecek her trden iktidarn somut akldr.

84

STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

RPORTAJ

Abdlkadir Aksu:
DEMOKRATK AILIM BR EMSYEDR
Demokratik alm sylemi ortaya kt ilk gnden beri Trk i politikasnda ciddi yanklar uyandryor. Kimileri bu giriimi savunurken kimileri iddetle kar kyor. politikay en iyi bilen ve Trk siyasetinin eskimeyen isimlerinden Abdlkadir Aksu, gndemin scak konusuna ilikin arpc aklamalarda bulundu.

Bu ova Dntrlmesin
SD 19 Ekim 2009 tarihinde Habur Snr Kapsnda teslim olan PKK terr rgt yelerinin karlama treni esnasnda ve akabinde yaanan gelimeleri nasl deerlendiriyorsunuz?
Aksu: Bunlar geldiler, evlerine dndler. nsann evine dnmesi gzel ey ama ben ilk gnden beri bu i ova dntrlmesin dedim. Terr rgt ltfen bunu ova dntrmesin dedim. Parti olarak, DTP de sorumluluunun gereini yapsn, sorumlu davransn dedik. Bu yaplan karlamalar ho deil herkes sorumluluunu bilmelidir.

Kimse Gvenlik Glerine Karma Demedi

SD Eskiden terrizmle mcadele her zaman iin Trk Silahl Kuvvetlerine ait olan bir mcadele ekli olarak gzkyordu. Fakat son zamanlarda grdmz zere artk terrizmle mcadelede daha ok diplomasiye bavuruluyor. Bu balamda askerin, polisin ve jandarmann grevi ne olacaktr?
Aksu: Terrn sonunu getirirseniz mcadele edecek bir ey kalmayacaktr. Yine asker, yine gvenlik glerimiz grevlerini yapacaktr. Gvenlik glerine hi kimse hibir zaman sen bu ilere karma dememitir. Gvenlik gleri terrle mcadelede zerine den grevi her zaman yerine getirecektir. Terr sorunu tek boyutlu bir sorun deildir. Sadece gvenlik boyutuyla meseleye bakarsanz, zemezsiniz. te bakn yllardr zememiiz! Bunun sosyal, ekonomik ve politik ynleri var. Btn kurumlar kendi zerine deni uygulamaya koyarlarsa o zaman terr biter. Siz sadece gvenlik boyutuyla ele alrsanz o zaman sadece gvenlik elesini kuvvetleri mcadelesini yapar, br ksmlar eksik kalr.

Bunu da Sulandrdlar
SD Sizce, demokratik almn nndeki en byk engeliniz muhalefet partileri mi yoksa halkn mevcut durumda gsterdii tepki midir? Aksu: Biz samimi olarak bu meselenin parlamentoda zlmesi gerektiine inandmz iin ve parlamento sz konusu olunca siyasi partiler nem kazand iin partilerle grmek istedik. Nitekim btn siyasi partilerden randevular talep edildi. Randevular alnd. Sadece MHP Asla grmeyeceim dedi. CHP ak kap brakt. Daha sonra genel bakan Babakan ararsa grrz. dedi. Sayn Genel Bakanmz, Babakanmz resmi randevu talep etti. Sonra maalesef bunu da sulandrdlar. Ama biz herkesin buna katkda bulunmasn, herkesin elini tan altna koymasn istiyoruz. Onun iin biz buna bir Milli Birlik Beraberlik Projesi diyoruz. Bu proje, 72 milyonu ilgilendiriyor. Biz adeta b i r bilgi seferberliini balattk. Herkes bildiini, elindekini getirsin ortaya koysun, oturalm, zme birlikte hazrlanalm.

SD Demokratik alm erevesinde PKKnn tamamen tasye olacana inanyor musunuz?

Aksu: Balattmz demokratik alm sreci bir emsiyedir. Burada ama demokrasimizin standartlarnn ykseltilmesi ve zgrlk alanlarnn geniletilmesidir. Trkiyenin birok sorunu vardr ve biz inanyoruz ki bu sorunlarn zmn sre ierisinde gerekletirmi olacaz. Trkiyede Krt sorunu var. Gneydou sorunu var. Terr sorunu, aznlklar sorunu var. Alevilerin sorunu var. sizlik sorunu var. Ekonomiyle ilgili ok sorun var. Komularla ilgili sorunlarmz vard. Bu konuda almalar yaplyor.

SD Srecin mevcut gidiatn nasl gryorsunuz?

Aksu: Demokratik alm srecinde n grlen almalar Trkiye Byk Millet Meclisine getirilecek ve grlecektir. Ondan sonra alnmas gereken tedbirler ksa, orta ve uzun vadeli olarak kamuoyuna aklanacaktr. Ondan sonra da uygulanmaya geilecektir. Esasnda, bugne kadar alnm birok karar var. Ama biz bunlar demokratik alm sreci ad altnda yapmadk, adna paket de demedik. Bir ksm Avrupa Birlii sreci ile ilgili olarak uyum yasalar ierisinde kartld. Dier bir ksm da yasalarla kartld. rnein Dernekler Yasas ve Vakar Yasas deitirildi. Bu sre inallah baarl olduu zaman terrn de sonu gelmi olur. Annelerin gzya dinmi olur. Akan kan dinmi olur.

SD Abdullah calan ilk yakalandnalan da demokratik cumhuriyet dedi. Sonra umhuriyet demokratik zerklik dedi. u anda da yar klik federatif zerk bir yapdan bahsediyor ve r kendisinin talepleri arasnda PKKnn eri milis gler kurmas ve belediyelerin mas kendini ynetmesi de var si
Aksu: Bakn onlar bizi ilgilendirmiyor. nlar Onun milis gleriyle biz ilgilenmiyoruz. eriyle Biz hkmet olarak doru bildiimizi yapak maya alyoruz.

SD Peki, blgede federatif bir yap e oluturulmas konuuluyor nuuluyor

Aksu: Olmayan eyleri konumayalm. Trkiye Cumhuriyeti ye niter bir yapdr. Anayasamzn deitirilemez maddeleri var. Sonuna kadar onlara sahibiz onun iin bunlar konumak r sylemek dahi ok uygun deok il.

ANALZ

135 Alevi rgt be ana talepte gr birliine varmlardr. Bu talepler Cemevlerinin yasal statye kavuturulmas, zorunlu din derslerinin kaldrlmas, Madmak Otelinin mze yaplmas, Alevi kylerine cami yaplmas uygulamasndan vazgeilmesi ve atanan imamlarn geri ekilmesi ile Alevi inan merkezlerinin Alevi kurumlarna teslim edilmesidir.

GNLK REFLEKS POLTKALARI RETLYOR

Alevilerin Dili, Barn Dilidir
enel olarak AK Parti Hkmeti, imdiye kadar gsterdii ynetim ekli ile reekssel olarak gnlk politikalar belirlediini ve hemen uygulamaya getiini bize gstermitir. (Velev ki trban siyasal simge olsa ne olur, sylemi ve sonras karlan kanun; Sayn Ergun zbudun bakanlndaki komisyona hazrlatlan Anayasa tasla gibi) Alm olarak adlandrlan almalarda da byle olmaktadr. lk Alevi altay, 3 Haziran 2009 tarihinde Alevi rgtleri yneticileri ile yaplmtr. altaya katlacak Alevi rgtleri ve yneticileri, Diyanet leri Bakanlnn da bal olduu Devlet Bakanl tarafndan tespit edilmitir. altaya katlan 35 Alevi rgt be ana talepte gr birliine varmlardr. Bu talepler; Cemevlerinin yasal statye kavuturulmas, zorunlu din derslerinin kaldrlmas, Madmak Otelinin mze yaplmas, Alevi kylerine cami yaplmas uygulamasndan vazgeilmesi ve atanan imamlarn geri ekilmesi ile Alevi inan merkezlerinin Alevi kurumlarna teslim edilmesidir. Haziran 2009un zerinden nerede ise alt ay gemitir. Alevi rgtlerinin gr birliine varm olduu bu taleplerin hi birisi ile ilgili olarak tek bir somut adm atlmamtr. Ama bu taleplerin doru olmadn veya yerine getirilmeyeceini ifade eden birok sz sylenmitir.

Alevi rgtlerinin gr birliine varm olduu taleplerin hibirisi ile ilgili olarak tek bir somut adm atlmamtr.
Ksaca ifade etmek gerekir ise, toplamda 4 tane altay gerekletirilmitir. 2. altaya, Akademisyenler; 3. altaya, lahiyatlar ve Diyanetiler; 4. altaya da Sivil Toplum rgtleri (Alevi rgtleri hari) arlmlardr. Bu kesimlerin hi birisi Alevileri temsil etmemekte ve zaten ettikleri iddiasnda da bulunmamaktadrlar. O zaman Alevilerle ilgili temel sorunlarda ve zmlerinde Alevilerden daha arlkl olarak dinlenmelerinin anlam nedir? Alevilerin sorunlar ve zm yollarnn elbette ki muhatab, Aleviler ve Alevilerin oluturduklar rgtlerdir. altaylarda; AK Parti iktidarnn hep bir dengeyi gzettii, siyaseten kendisine yakn olan kii ve kurumlar altaylara davet ettii, almalarn denetimi ve kurgusunun dna kmamasn istediini gzlemlemekteyiz. ok kltrlle olan ballklarna sayglar gerei 72 millete bir nazarla bakan Alevilerin dili barn dilidir. Ancak bu dil, ne yazk ki konuturulmamaktadr. Oysa ki, her sorunun zmnde tartmasz empati yapmak ve madalyonun arkasna da bakmak, onu grmek ve dinlemek gereklidir. Sorunun madurlarn dinlemeden ve grlerine itibar etmeden yaplacak olan her alma eskizi sonucu da sakat olur.

Kazm GEN Alevi Bektai Federasyonu Genel Sekreteri

 POLTKA

AILIMLAR VE HUKUK
Almn bir Krt alm olduu kabul edildiine gre, ilk soru Krt kkenli vatandalarn etnik kkene dayal ayr bir grup saylp saylmayacadr. Krtlerin ulusun genelinden ayr bir grup oluturduu kabul edilecekse, bu grubun hukuki stats ne olacaktr?
Prof. Dr. Mehmet Emin AIRAN SDE, Bakan Yardmcs

rkiye Cumhuriyeti Hkmeti ierde ve darda uygulamaya koyduu almlarla lkenin kar karya olduunu dnd kadim ve kklemi meselelerle ba etmenin yolunu aryor. Almlarn ne gibi sonular douracan imdiden sylemek tahminden te bir anlam tamaz; ancak, nemli siyasi ve toplumsal deiimleri beraberinde getirecei muhakkak. Almlarn amalad deiimlerin gerekleebilmesi ve kalc olmas onlarn belirli bir hukuki ereve ierisine oturtulmalaryla mmkndr. Zaten, Anayasa ve ilgili kanunlarda deiiklikler yaplmas ve yeni hkmlerin ilave edilmesi gerei imdiden konuulmaya balad. D politikadaki almlarn hukuki temelini de ilgili taraarla yaplacak andlamalar oluturacaktr. eriyle ilgili balatlan alm Demokratik Alm ad altnda kamuoyuna sunuldu. Demokratik almn, genel bir demokrasi reformundan ziyade, esas olarak Krt kkenli vatandalarn devletle ve milletle yeniden kaynamasn salamaya ynelik olduu bilinmektedir. Hkmet Krt Meselesi olarak adlandrd bu meseleyi demokratik tedbirlere zmeyi amalamaktadr. Bir dier i alm da demokratik alm ierisinde yer alan, fakat zel durumu sebebiyle Krt Almndan ayr bir zeminde uygu-

lamaya konulan Alevi Almdr. Her iki alm da hlihazrda tartma aamasndadr; henz neler yaplacan ngren bir tedbirler paketi haline dnmemitir. Dolaysyla, bu aamada i almlarn hukuki temelleri zerine etraca deerlendirme yapma imkn bulunmamaktadr. Yine de Hkmetin aklamalar ve almlarn muhatab olarak kabul edilen evrelerin dile getirdikleri birtakm taleplerden hareketle, bu taleplerin ne gibi hukuki dzenlemeler gerektirdii zerine genel bir yorum yaplabilir. D politikayla ilgili olarak ise Ermenistan Alm belirli bir mesafe almtr. Ermenistanla protokoller imzalanmtr. Bu protokollerin hukuki mahiyeti ve ierdii hkmler zerinde deiik yorumlar yaplmaktadr. Dolaysyla, i almlara nazaran d almda tartabileceimiz daha mahhas ve kesin veriler mevcuttur. Bu yazmzda i almlarla ilgili sz konusu olabilecek hukuki meselelere temas ederken, daha ok Ermenistanla yaplan protokol erevesinde d alm analiz edeceiz. zellikle devletin temel zelliklerini ve niteliini yakndan ilgilendiren hususlarda retilecek zmlerin sadece meclis aritmetiine bal bir mesele olmad aikrdr.

Almlar
almn zerinde en fazla tartma yaplan Krt almdr. Krt alm gerekten de daha balangta alma konu olan meselenin adnn konulmasyla ilgili gr ayrlklarna sebep olmu, tartmalar henz ieriinin ne olduu tam olarak ortaya konulmamasna ramen iddetlenerek artmtr. lkemizde 30 yldan beri devam eden bir blc terr meselesinin var olduu hususunda herkes hemkirdir. Fikir ayrlklar meselenin salt bir terr meselesinden ibaret olup olmad konusunda ortaya kmaktadr. Balangta meselenin sadece terrden ibaret olduunu dnenler son dnemlerde iin bir de toplumsal boyutu olduunu, terrn belirli bir etnik grubun iinde bulunduu toplumsal ve iktisadi problemlerden beslendiini kabul etmilerdir. Buna ramen, meselenin adnn konulmasnda terr meselesi, Gneydou meselesi gibi meselenin etnik ynn dlayan ifadeler tercih edilmitir. Resmi planda bu yaklam deitiren Cumhurbakan Abdullah Gln getiimiz yl yapt klar olmutur. Cumhurbakan Gl, farkl isimlerle ifade edilse de Trkiyenin nndeki en nemli meselenin Krt meselesi olduunu ve zm iin ulusal ve uluslararas artlarn Trkiyeye tarihi
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

87

bir frsat verdiini syleyerek konuyu gndeme getirmitir. Gl, gemite Krtlerin anadilleriyle konuma ve yazmalarnn yasaklandn, birok Krdn etnik kkeni sebebiyle dlandn vurgulayarak, Bunlar grmezlikten asla gelemeyiz. Yani, problemleri hasralt etmek, kapnn arkasna saklamak, bu en kolay itir. Ama bu problemlerin daha kronik olarak gelecek nesillerin karsna kmasn neden olur ki, bu aslnda yaplm byk bir ktlktr. Skntlar cesaretle ve soukkanllkla ele alp, inceleyip, stne gidip ve bunlar vaktinde zmemiz lazm. Bu konu da bunlardan birisidir, bir taraftan terr, bir taraftan da lkemizde kiminin terr, kiminin Gneydou Anadolu, kiminin Krt meselesi dedii bu meselenin, muhakkak ki kendi inisiyatimizle kendi kendimize zmemiz lazm. phesiz ki bunun zmnde ok nemli gelimeler de olmutur Trkiyede. Trkiyenin demokratik standartlar ykseldike, aslnda ikyetlerin ounun bittiini insaysa herkesin de grmesi gerekir. demitir. Bu szlerle meselenin adnn Krt meselesi olduu devletin en yksek makam tarafndan kabul edilmekte, ayrca, zm iin gerekli admlarn atlacana da iaret edilmektedir. Cumhurbakannn bu klarndan sonra Hkmet demokratik alm adyla sreci balatmtr. Alm srecinin adlandrlmas meselenin tehisiyle ilgili gr farkllklarndan kaynaklanmaktadr. Bu ynyle adlandrma elbette ki nemlidir. Ancak, bu yaz almla ilgili sz konusu olabilecek hukuki konulara iaret etmekle snrl olduundan meselenin esasyla ilgili tartmalar bir kenara brakyoruz. Alm, Babakan Erdoann ifadesiyle ksa, orta ve uzun vadeli aamalardan oluan ve hazmede hazmede, hazmettire hazmettire devam etmesi planlanan bir sre. Yukarda belirttiimiz gibi, almn ne gibi tedbirler ierdii ak bir ekilde beyan edilmediinden, ancak resmi makamlarn deiik aklamalardan hareketle ortaya kabilecek muhtemel hukuki meselelerden bahsedilebilir.
88
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Almlarn amalad deiimlerin gerekleebilmesi ve kalc olmas onlarn belirli bir hukuki ereve ierisine oturtulmalaryla mmkndr.
konutuu kabul edilen veya en azndan meselenin taraarndan birisi olarak grlp muhatap alnanlarn mesela DTPnin hayal krklna urayaca aktr. Bu da Krt meselesinin dier baz tedbirler alnsa bile zme kavumayaca ihtimalini glendirmektedir. Dolaysyla almn zannedildiinden zor bir sre olacan syleyebiliriz. Babakan Erdoann son gnlerde almla ilgili olarak Hkmetin Mecliste Anayasay deitirecek ounlua sahip bulunmad, zaten anayasa deiikliinin Hkmetin gndeminde olmad eklindeki aklamalar nceki paragrafta sz konusu edilen meseleyi ortadan kaldrmamakla beraber, almn daha pratik tedbirlerle Krt meselesini zmeye ynelik bir sre olarak anlaldn gstermektedir. Bu pratik tedbirler arasnda Krtenin kullanlmas ve terr rgtnn silahlarn brakmas ynnde alnmas dnlenler n plana kmaktadr. Terr rgtnn tasyesine ynelik tedbirler birtakm kanuni dzenlemelerle (zellikle TCK 220. ve 221. maddelerine ilerlik kazandrmak gibi) halledilebilecek niteliktedir. Krtenin kullanmnn ise Krte ahs ve yer isimlerinin kullanlmas, Krte siyasi propaganda yaplmas, Krte eitim gibi birok boyutu bulunmaktadr. Krtenin kullanlmasyla ilgili ortaya kacak hukuki problemlerin bir ksmnn zm iin kanuni dzenlemeler yeterli olabilir. Ancak, Krtenin eitim dili olmas veya resmi ilemlerin tamamnda kullanlmas gibi talepler teknik dzenlemelerin tesinde Anayasann ilgili hkmlerinde deiiklik yaplmasn gerektirmektedir.[3] Alevi almnda da nceki duruma benzer hukuki meselelerin gndeme gelmesi sz konusudur. Mesela, alm vesilesiyle Aleviler tarafndan ortak bir talep olarak dile getirilen zorunlu din derslerinin kaldrlabilmesi iin Anayasann Din ve Vicdan Hrriyeti balkl 24. maddesinde

Almn bir Krt alm olduu kabul edildiine gre, ilk soru Krt kkenli vatandalarn etnik kkene dayal ayr bir grup saylp saylmayacadr. Krtlerin ulusun genelinden ayr bir grup oluturduu kabul edilecekse, bu grubun hukuki stats ne olacaktr? Bazlarnca dile getirilen kurucu unsur nitelemesi kabul edilecek midir? Bu sorularn cevab henz belli deildir; fakat ulusun genelinden ayr bir Krt toplumunun varlnn kabul edilmesi ve Krtlerin devleti kuran halklardan birisi olarak zikredilmesi halinde Anayasann Balang ksmnda yer alan Trk Milleti ifadelerinin deitirilmesi gerekir. Keza Trk Milletinin blnmez bir btn olduunu syleyen 3. maddeden itibaren Anayasann ulusu mnhasran Trk unsura dayandrarak ngrd hkmlerin de yeniden gzden geirilmesi zorunlu olmaktadr[1]. Aksi takdirde, Krt halknn Trk ulusundan ayr bir varlnn bulunduunu, Trk ulusuyla birlikte devleti kurduunu ve benzeri iddialar kabul etmenin hibir anlam kalmayacaktr. Ancak, br taraftan yaplacak deiikliklerin Anayasann deitirilemez hkmlerini kapsamas sz konusudur. Her halkarda, bu tr deiikliklerin Trkiye Cumhuriyetinin temel niteliklerini deitirmeden hayata gemesi mmkn grnmemektedir. Daha ilk admda ortaya kan bu hukuki mesele Krt alm srecinde cevaplandrlmas gereken en zor soruyu oluturmaktadr.[2] Sz konusu deiikliklerin yaplmamas halinde Krtler adna

deiiklik yaplmas gerekmektedir. Alevi temsilcilerinin ortak talepleri arasnda cemevlerine ibadethane stats tannmas, Hac Bekta Dergh ve dier Alevi meknlarnn sahiplerine iade edilmesi gibi talepler bulunmaktadr. zerinde mutabakat salanmamakla birlikte Alevi dedelerine maa balanmas da alm srecinde tartlan konulardan birisidir. Hkmet alm sreci sonunda hazrlayaca zm paketinde Alevilerin bu en bata gelen isteklerine cevap tekil edecek dzenlemeler ngrecekse, burada da nemli mevzuat deiiklikleri yapma zaruretiyle yz yzedir. Bilindii zere, nklap kanunlar arasnda yer alan Tekke ve Zaviyelerle Trbelerin Seddine ve Trbedarlklar ile Birtakm Unvanlarn Men ve lgasna Dair Kanun dergah ve benzeri mekanlarn dini amala kullanlmasn yasaklamaktadr. Ayn kanuna gre, dedelik unvann kullanmak, bu unvan ve sfatla hizmet vermek de mmkn deildir. nklp kanunlarnn Anayasaya aykr olduu eklinde anlalmas ve yorumlanmasnn bizzat Anayasa tarafndan yasaklanmakta (madde 174), yine Anayasa tarafndan Trkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliini koruma amac gtt belirtilmektedir. Dolaysyla, anlan kanunun deitirilmesi veya kaldrlmas sradan bir kanun deiikliinin tesinde devletin temel nitelikleriyle ilgili hukuki tartmalar da beraberinde getirecektir. Yukarda belirli misallerden hareketle yaptmz ksa deerlendirmelerin nda her iki almla ilgili olarak u genel tespiti yapabiliriz: Alm srelerinin sonuna kadar gidilmesi, ilgili taraarn ve muhataplarn isteklerinin ksmen de olsa tatmin edilmesi ve meseleleri ortadan kaldracak kkl zmlere bavurulmas durumunda karar vericileri ekli hukuk plannda halledilmesi gereken ok nemli hukuki problemler beklemektedir. zellikle devletin temel zelliklerini ve niteliini yakndan ilgilendiren hususlarda retilecek zmlerin sadece meclis aritmetiine bal bir mesele olmad aikrdr.

Kars Andlamas ve Protokoller

yazl Trkiye terimi ile stanbulda toplanan Osmanl Millet Meclisince kabul edilip aklanan ve tm devletler ile basna bildirilen 28 Aralk 1336 (1920) gnk Misak- Millinin kapsad topraklar anlalr. Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti de Ermenistan, Azerbaycan ve Grcistana ilikin olup bu lkelerin bugn Ermenistan, Azerbaycan ve Grcistan Sovyetlerince temsil olunan Hkmetlerince tannmayan hi bir uluslararas bat tanmama kabul eder. Madde 3 Ermenistan Azerbaycan ve Grcistan Sovyetler Cumhuriyetleri Hkmetleri Kapitlasyonlar ynteminin her lkenin ulusal gelimesinin zgrce srmesi ve egemenlik haklarnn btnyle kullanlmasyla badamadn kabul ederek, Trkiyede bu yntemle herhangi bir biimde ilikili her trl yetkilerin ve haklarn kullanlmasn geersiz ve kaldrlm sayar. Madde 4Trkiyenin kuzey dou snr (Rus Genelkurmaynn 1/210.000 lekli, 1 parmak, 5 verstlik mesafe haritasna gre) Karadeniz kysnda bulunan Sarp Kynden balayarak Hedis Meta Da avyet Danda sularn blnd izgi - Kani Da ve oradan, srekli olarak, Ardahan ve Kars Sancaklarnn eski ynetim snrlarnn kuzeyini ve Arpa ay ile Aras rmaklarnn talveini Nizni - Kara Suyun dkld yere dek izleyen izgi ile belirlenmitir. (Snrn ayrntlar ve buna ilikin iler iin I ve II sayl Ekler ile Batl Taraflarca imzalanm iliik haritaya bavurulmas. Andlama metni ile harita arasnda eliki bulunursa Andlama metni haritaya ye tutulacaktr.)
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

akarya zaferinden sonra Sovyet Rusyann araclyla Sovyet Cumhuriyeti Azerbaycan, Grcistan ve Ermenistan ile Kzm Karabekirin temsil ettii TBMM Hkmeti arasnda 13 Ekim 1921de Kars Andlamas imzaland. Buna gre: Her Cumhuriyet, Moskova Andlamasn kendileri iin de geerli sayyordu. Bylece Trkiyenin dou snr kesinleti. Andlama ierisinde TrkiyeErmenistan snr ile ilgili konularn ele alnd maddeler aada yer almaktadr.

Madde 1 Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti ile Ermenistan, Azerbaycan ve Grcistan Sosyalist Sovyetler Cumhuriyetleri Hkmetleri Batl Taraflarn lkelerinin paralarndan bulunan topraklar zerinde daha nce egemenlik haklarn kullanm olan Hkmetler arasnda kararlatrlm olup sz konusu topraklara ilikin Andlamalar ile nc Hkmetler arasnda yaplm Gney Kafkasya Cumhuriyetlerine ilikin Andlamalar geersiz sayarlar. Moskovada 16 Mart 1921 (1337) gn imza edilen Trk - Rus Andlamas bu Madde hkm nn dnda tutulmutur. Madde 2 Batl Taraflar, ilerinden birine zorla kabul ettirilmek istenilecek her hangi bir bar Andlamas ya da uluslararas bir bat tanmamak konusunda gr birlii iindedirler. Bu Andlama gereince, Ermenistan, Azerbaycan ve Grcistan Sovyetler Cumhuriyetleri Hkmetleri Trkiyeye ilikin olup da bugn Byk Millet Meclisince temsil edilen Trkiye Hkmetinin tanmad hi bir uluslararas bat tanmama kabul ederler. bu Andlamada

89

ya yn veren byk devletlerin imza Ermenistan Alm Yaknlama Sreci ve Protokoller treninde hazr bulunmas TrkiyeAK Parti Hkmetleri dneminde Trkiyenin d politikada nceki dnemlere nazaran daha aktif bir tutum taknd, zellikle blgesel meselelerde seyirci olmak yerine zm abalarna katlan, kendi grlerini kabul ettirmeye alan bir devlet proli izdii bir gerektir. Abdullah Gln nce babakanl, sonra dileri bakanl dneminde balatt diplomasi hamlesi ayn izgiyi seleeri tarafndan srdrlm ve bugne kadar gelmitir. Gl, Cumhurbakan olduktan sonra da d politikayla yakndan ilgilenmeye devam etmektedir. Bunda, phesiz, daha nce dileri bakanl yapm olmasnn byk etkisi vardr[4]. Nitekim i almlarda olduu gibi, belki de onlardan daha fazla olarak d almlar Cumhurbakan Gln inisiyatieriyle balamtr. D almlarn en gnceli Ermenistan almdr. Gln 6 Eyll 2008 tarihinde Erivanda oynanan ErmenistanTrkiye futbol ma vesilesiyle bu lkeye yapt ziyaretle balayan sre iki lke arasndaki yaknlamay artrmtr. svirenin arabuluculuunda yaplan grmeler sonucunda taraarn temsilcileri 31 Austos 2009 tarihinde Trkiye Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti Arasnda Diplomatik likilerin Kurulmasna Dair Protokol ile Trkiye Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti Arasnda likilerin Gelimesine Dair Protokol balkl iki protokol paraflamlardr. Paraf ileminden sonra, 6 haftalk bir sre ierisinde protokollerin imzalanmas ve bunu mteakip parlamentoya sevki ngrlmtr. Protokoller ngrlen takvime uygun olarak 10 Ekim 2009 gn svirenin Zrih ehrinde Trk ve Ermeni dileri bakanlar tarafndan imzaland. mza trenine bata ev sahibi svire olmak zere AGT bnyesinde Karaba meselesinin zm iin oluturulan Minsk Grubu yeleri ABD, Rusya, Fransa ve Slovenya dileri bakanlar ve AB D Politika Komiseri katldlar. Uluslararas politika90
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Ermenistan yaknlamasyla ne kadar yakndan ilgilendiklerinin ve sreci desteklediklerinin ak bir gstergesidir.

Bu byk uluslararas tevike ve destee ramen protokollerin imzalanmas ncesi btn sreci tehlikeye dren bir kriz yaand. Konuma metninde soykrm iddialarna yer vermek isteinin kabul edilmemesi sebebiyle Ermenistan Dileri Bakan Nalbantyan imza trenine gelmekten vazgeti. ABD, Rus ve Fransz dileri bakanlarnn devreye girmesi zerine glkle ikna edilen Nalbantyan trene gecikmeli olarak katld. Hlbuki Dileri Bakan Nabantyan 18 Eyllde Ermenistan Dileri Bakanl internet sitesinde de yaynlanan bir aklamasnda Trkiyenin protokollerle balatlan yaknlama ruhuna sadk kalmas gerektiini hatrlatarak srecin kesintiye uramasndan endie ettiini aklyordu[5]. Aradan geen zaman zarfnda taraflarn pozisyonunu deitirecek hibir gelime yaanmamasna ramen, Ermeni tarafnn byle bir elikili tutum ierisine girmesi yaknlama srecinin beklenenden daha zor geeceinin habercisi olarak grlebilir. Nitekim protokollerin imzaland gn Ermenistan Devlet Bakan iki lke arasndaki yaknlamann soykrm gereini deitirmeyeceini aklamtr. Bu tavrlar akla Batnn yeni mark ocuu Ermenistan m oluyor? sorusunu getirmektedir. ABD, Rusya ve Fransann dileri bakanlar seviyesinde Zrihteki trene katlmalar ve Ermenistan imzaya ikna etmek iin byk gayret sarf etmeleri zerinde durulmas gereken bir baka nemli husustur. zellikle blgede rekabet ierisinde olan ABD ile Rusyann ayn zm zerinde mutabk olmalar, Grcistanda yaananlar da hatrlandnda, olduka enteresan bir gelimedir. Tabii ki, bu devletlerin her birinin sreten bekledikleri farkldr. ABD Trkiye ile ilikilerini normalletirmi ve bu ekilde d dnyaya alma imkan bulmu bir Ermenistann zamanla Rusyann etki alanndan karak kendisiyle ibirliine yneleceini ve

Kafkaslarda yeni bir mttek bulacan ummaktadr. Bunun yannda, yaplan yorumlarda ABDnin Trkiyeyle olan ilikilerinde srekli olarak ban artan bir problemden kurtulaca belirtilmektedir. Ancak, bu son yorum tenkite aktr. nk yaknlamann Ermenistann ve zellikle yaknlamaya kar kan diaspora Ermenilerinin soykrm iddialarn ortadan kaldracan beklemek ok iyimser bir yaklam olur. Dolaysyla, ABDdeki Ermeni lobisinin soykrm iddialarnn tannmas abalar devam edecektir. te yandan, ABDnin Ermeni soykrm iddialarn Trkiyeye kar diplomatik bir koz olarak kulland da bir gerektir. Bu sebeple, Ermeni taleplerini ABDnin bir ba ars gibi grmek, yaknlamay frsat bilip Trkiyeye bu ynde yapt basklar haeteceini dnmek doru deildir. Ermenistann ABDye yaklamas ile Kafkasya ve rann bulunduu blgede Trkiyenin jeopolitik konumunun olumsuz etkilenecei sylenebilir. nk Rusyann arka bahesi olan bu blgede ABDnin etkili olabilmesi iin Trkiye ile ibirlii yapmas gerekir. Ermenistann ABD etkisine girmesi bu devlete Kafkaslara al-

mada yeni bir partner veya atlama ta salayacak, en azndan tamamen Trkiyeye bal olmaktan kurtulma imkan verecektir. ABD-Ermenistan ilikilerindeki yaknlamann zamanla stratejik ortakla dnmesi uzak bir ihtimal deildir. Bu durumda Kafkaslarda yeni bir srail tehlikesi ortaya kacaktr ki, igal altndaki topraklarla, zengin tabii kaynaklarla, stratejik konumuyla, ok paral etnik, dini, kltrel yapsyla patlamaya hazr olan blgenin yeni Ortadou olmas srpriz olmayacaktr. Btn bunlara ramen, Ermenistan ve blge zerinde etkisini srdren ve bunu devam ettirmek iin Grcistanda olduu gibi ABDye rest eken ve gerekirse sava gze alan Rusyann protokollerin imzalanmasna destek vermesi ilk bakta bir geri adm olarak deerlendirilebilir. Ancak, mevcut uluslararas artlarda Rusyann geri adm atmasn gerektirecek bir durumda olmad aktr. O halde, srece destek vermesini bir zorunluluk olarak grmek yerine, kendi ulusal politikalar asndan anlamaya almak daha doru olur. Makul olabilecek yorumlardan birisi, Rusyann Trkiye-Ermenistan yaknlamasn gereki grmedii, bu sre-

cin en azndan ksa vadede mahhas sonular dourmasn beklemediidir. Dier ifadeyle, Rusya kendi lehine olan mevcut statkonun deieceine fazla ihtimal vermemektedir. Bu durumda, yaknlama srecine destek vermesi veya yle grnmesi nasl olsa kendisi asndan istenmeyen bir sonu kmayacan dnd bir teebbse kar kmamakla oyunbozan imaj vermemek eklinde izah edilebilir. Ayrca, destekilerden birisi olarak srecin iinde yer almas sonraki gelimelere daha kolay mdahale edebilmesinin nn aabilecektir. Buna ilaveten, Trk-Ermeni yaknlamasnn Trkiyenin Azerbaycanla olan ilikilerini derinden etkilemesi de Rusyann tutumunu belirleyen etmenlerden birisidir. Trkiyenin en yksek seviyede verdii teminatlara ramen yaknlama hazrlklar bile Azerileri tedirgin etmi ve Trkiyeye kar pheyle yaklamalarna sebep olmutur. Protokollerin Karaba meselesinde bir ilerleme kaydedilmeden hayata geirilmesi halinde, Trkiyenin Azerbaycan kaybedeceini, Azerbaycann Rusyann etki alanna gireceini sylemek iin khin olmaya gerek yoktur. Dolaysyla, byle bir ihtimalde de sonuta Rusya

krl kmaktadr. Grld zere, yaknlama sreci Rusya asndan riskli bir gelime olmakla birlikte, baz nemli avantajlar da salayabilecek bir potansiyele sahiptir. Yaknlama politikasnn Trkiye asndan salkl bir deerlendirmesinin yaplabilmesi iin protokollerin onaylanmas sonras yaanacak gelimeleri beklemek gerekir. Ancak, imdiden unu belirtebiliriz ki, bu hususta esas belirleyici unsur Azerbaycann tepkisidir. Azerbaycan Karaba meselesinin zmn n art olarak kabul etmeyen her trl anlamaya kar kmaktadr. Azerilerin bu hassasiyeti Trkiyeyi bir dilemma karsnda brakmaktadr: ya Ermenistann dile getirdii gibi n artsz bir yaknlama srecine raz olacak ya da Azerilerin istedii gibi Karaba meselesini srecin tkanmas pahasna sahiplenecek. Trk Babakan ve dier yetkililerin aklamalar ve taahhtleri Trkiyenin Karaba meselesini sahiplenmekten kanmayaca ynndedir. Buna ramen protokollerin uygulamaya konularak Ermenistan almnn srdrlebilmesi iin nasl bir yntem veya ara forml bulunacan nmzdeki gnlerde greceiz.

Protokollerin Hukuki Mahiyeti ve Muhtevas

Yazmzn bu blmnde, yrrle girmeleri halinde, Trkiye ile Ermenistan arasnda yeni bir dnemi balatacak olan sz konusu protokollerin ierii ve yrrle girmesinden nce yaplmas gereken formaliteler deerlendirilecektir. nce, mutabakat metninin protokol olarak adlandrlmasyla ilgili olarak belirtelim ki, uluslararas ilikilerde devletler arasnda irade uyumasn ifade eden anlamalar konular, taraar, yapl usulleri gibi ynleri dikkate alnarak szleme, pakt, misak, protokol gibi farkl terimlerle adlandrlmaktadr. Yaplan anlamann hukuki nitelii bakmndan farkl adlandrmann bir nemi bulunmamaktadr; bunlarn tamam andlama genel kavram ierisinde deerlendirilmekte ve ayn hukuki rejime tabi olmaktadr. Dolaysyla, Ermenistanla 10 Ekim 2009 tarihinARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

91

ji-1 olo n Ermeni Sorunu Kro

1046 Ermeni hanedanlar Bizans mparatorluu tarafndan yok edildi 1054 Seluklular, kendilerine balanan Ermenilere zerklik tand 1461 Fatih Sultan Mehmetin Ermeni piskoposuna patrik unvan verdi 1878 Berlin Andlamas imzaland 1890 Erzurum isyan 1896 Van isyan 1909 Adanada Ermeni isyan 1915 kinci Van syan ve Tehcir Kanununun kmas 1920 Gmr Andlamas imzaland 1921 Moskova ve Kars Andlamas imzaland 1964 - Kbrs Dileri Bakan Kipriyanu BM Gvenlik Konseyinde Ermeni Meselesi ile ilgili Trkiye aleyhine karar karmaya alt. 1973 - Trkiyenin Los Angeles Bakonsolosu Mehmet Baydar ve yardmcs Bahadr Demir, Mrd Yankyan tarafndan katledildi. 1975 ASALA kuruldu, Viyanada Bykeli Dani Tunalgil, Pariste Bykeli smail Erez ile polis memuru Talip Yener katledildi. 1976 - Beyrut Bykelilii Birinci Ktibi Oktay Cerit katledildi. Zrih alma Ateelii Brosu Noubar Soufoyan tarafndan bombaland. 1977 - stanbul Yeilky Havaalanna ve Sirkeci Garna Ar Ermeni Hareketleri rgt tarafndan saldr dzenlendi, saldrda 4 kii ld ve 31 kii yaraland. Vatikan Bykelisi Taha Carm katledildi. 1978 - Brksel Bykeliliine ve Londradaki Trk bankasna Ermeni Yeni Direni rgt tarafndan saldr dzenlendi. Madridte, Bykeli Zeki Kunaralpn ei Necla Kunaralp ve emekli Bykeli Beir Balcolu katledildi. Paris Bykelilii alma Ataelii ve Trkiye Turizm Brosuna Ermeni Soykrm Adalet Komandolar rgt saldr dzenledi. Cenevre Bakonsolosluuna Ermeni Yeni Direni rgt tarafndan saldr dzenlendi. THY Cenevre Brosuna ASALA tarafndan patlayc madde atld. 1979 Cenevre Bakonsolosluunda Konsolos Yardmcs Niyazi Adalya ASALA tarafndan suikast dzenlendi. Saldrda 3 kii yaraland. Laheyde, Amsterdam Bykelisi zdemir Benlerin olu Ahmet Benler katledildi. Pariste Turizm Maviri Ylmaz opan katledildi. 1980 - Bykeli Doan Trkmen, Bernde saldr sonucu yaraland. ASALA, Sayda toplantsnda, Krtlerle Ermeniler arasnda benzerlik olduunu iddia ederek Krtleri kan kardei olarak iln etti. Vatikan Bykelisi Vecdi Trel silahl saldrya urad. Koruma grevlisi Tah-

de imzalanan anlamalara protokol denmesi onlar dier uluslararas andlamalardan farkl klmamaktadr. Buna gre, protokollerin yrrle girii sreci de uluslararas hukuk ve taraarn i anayasal prosedrleri bakmndan btn andlamalar iin ngrlen artlara tabidir. 31 Austosta atlan paraar taraarn grmeler sonucu ortaya kan protokollerin metinleri zerinde uzlama saladklarn gstermektedir. mzalar ise bu uzlamann kesin bir ekilde teyidi anlamna gelmektedir. Ancak, imza ile protokol metni balayclk kazanmamaktadr. Bunun iin i prosedrlerin tamamlanmas gerekir. mzann taraara getirdii ykmllkler protokol metinleri zerinde nihai karar verilinceye kadar iyi niyetle hareket etmeleri ve protokollerin amacn ortadan kaldracak tutumlardan saknmalardr. Trk mevzuatna gre, protokollerin balayclk kazanmas iin bir uygun bulma kanunu halinde TBMMden gemesi ve Cumhurbakan tarafndan onaylanmas gerekir. Cumhurbakannn onaylamasndan sonra protokoller Resmi Gazetede yaynlanarak Trk hukuk dzeninde yrrle girmi olurlar. Tabiatyla, btn bu sonularn ortaya kmas, bir anlama sz konusu olduundan, kar taraf olan Ermenistann da kendi i prosedrlerini tamamlamasyla mmkndr[6]. Protokoller nihai olarak metinlerde de ngrld zere uluslararas genel uygulamaya paralel olarak onay belgelerinin karlkl olarak deiiminden sonra uluslararas alanda yrrle girerler. Protokollerde onay belgelerinin deiimini takip eden ilk ayn ilk gn yrrle giri tarihi olarak belirlenmitir.
Protokollerin muhtevasna gelince, imzalanan birinci protokol balnn da ifade ettii gibi esas olarak Ermenistanla Trkiye arasnda diplomatik ilikilerin kurulmasn ngrmektedir. Protokoln ilgili hkmnn ifadesiyle belirtecek olursak, taraar 1961 tarihli Diplomatik likilere Dair Viyana Szlemesi uyarnca bu Protokoln yrrle giri tarihinden itibaren diplomatik iliki kurulmas ve karlkl olarak diplomatik temsilcilik almas hususunda anlamlardr. Hkmde atfta bulunulan Viyana Szlemesi devletler aras ilikilerde ok eski alardan beri tedrici olarak ortaya kan ve teaml olarak uygulanan diplomasiyle ilgili kurallarn derlendii ve yazl hale getirildii ve gnmzde-

ki diplomatik ilikiler hukukunun temelini oluturan belgedir. Diplomatik ilikilerin kurulmasnn zmni tanma beyan ilevi de bulunmaktadr. Bylece, daha nce birbirlerini tanmayan devletler artk karlkl olarak birbirini tandklarn ifade etmi olmaktadr. Ancak, Trkiye Ermenistan 1991 ylnda tanm olduundan imzalanan bu protokol iki devlet arasnda diplomatik iliki kurulmasnn nn amaya temel oluturacaktr. Birinci Protokolde yer alan bir dier hkm iki lkenin ortak snrlaryla ilgilidir. Taraar, mevcut snr uluslararas hukukun ilgili andlamalarnda tarif edildii ekliyle karlkl olarak tandklarn teyit etmektedir. Trkiye ile Ermenistan arasndaki mevcut snrlar 13 Ekim 1921 Kars Andlamasyla belirlenmitir[7]. Dolaysyla, Protokolde atfta bulunulan andlama Kars Andlamasdr; bunun aka belirtilmemi olmasndan hareketle Ermenistan Trkiye snrlarn tanmyor gibi bir sonu karmak doru deildir. Hatta Protokolde snrlarla ilgili sz konusu hkm bulunmasa bile byle bir yorum geerli olmazd. Zira her iki Protokoln ana konusu snrlarn alarak karlkl ilikilerin normalletirilmesidir. Bir andlama ama ve konusuna aykr bir ekilde yorumlanamaz. Keza taraar bir andlamay uygularken iyi niyetle hareket etmeli, konu ve amac ortadan kaldracak ekilde davranmamaldr. Andlamalar hukukunun bu genel ilkelerini de dikkate aldmzda, Trkiye ve Ermenistann Protokolleri kabul etmek suretiyle snrlar karlkl tanm olduklar sonucu zmnen kmaktadr. Snrlarn almas hususu imzalanan ikinci Protokolde dzenlenmektedir. Protokoln birinci maddesi snrlarn almasn belirli bir takvime balamtr. Buna gre snrlar Protokol yrrle girdikten sonra iki ay ierisinde snrlar alacaktr. kinci Protokoln taraar arasnda ilikilerin gelitirilmesiyle ilgili dier hususlar arasnda tarihi meselelerin incelenmesi ve konsolosluk almas n plana kmaktadr. Konsolosluk ilikilerinin tesisi nceki satrlarda deindiimiz diplomatik ilikilerin bir uzants ve zellikle gelimesi ve younlamas umulan halklar arasndaki iktisadi, ticari, toplumsal ve her trl ilikilerin daha rahat gerekleebilmesi iin gereklidir. Tarihi meselelerden kastedilen ise Ermenistann soykrm iddialardr. Ermeni diasporasnn da etkisiyle bir-

92

STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

ok devletin bu iddialar bir gerekmi gibi kabul ettikleri ve bunu teyit eden resmi kararlar aldklarn biliyoruz. Trkiye buna karlk maalesef kendisini yeteri lde savunma frsat bulamamtr. Ancak, son dnemlerde Trkiye soykrm iddialarna bir cevap olarak, meselenin tarihi ilgilendiren bir konu olduunu, dolaysyla tarihilerin bilimsel aratrma ve incelemeleri sonucu karar vermenin daha salkl olaca eklinde bir tezle ortaya kmtr. Ermeni taraf nce bu teze scak bakm, fakat daha sonra bu amala kurulan komisyonlara katlmay reddetmitir. Bugn itibariyle bakldnda, Ermenistan Trkiyeyle ilikilerinin normallemesinin nndeki en byk engellerden birisi olan soykrm iddialarn srdrmekte ve bu iddialarn incelenmesini, tartlmasn dahi kabul etmemektedir. Bu bakmdan Protokolde yer alan ve soykrm ve benzeri kelimelerden kanarak iki halk arasnda karlkl gvenin tesis edilmesi amacyla, mevcut sorunlarn tanmlanmas ve tavsiyelerde bulunmasna ynelik olarak, tarihi kaynak ve arivlerin tarafsz bilimsel incelemesini de ierecek ekilde tarihi boyuta ilikin bir diyalogun uygulamaya konulmas hkm nemlidir. Bylece Ermenistan, Trkiyenin daha nce teklif ettii usul kabul etmi olmaktadr.

nun Trk, Ermeni ve ayn zamanda svireli ve dier uluslararas uzmanlarn da katlmyla oluacan sylemektedir. Burada svireli uzmann yer almas bu devletin mzakere srecinde stlendii arabuluculuk rolnn Protokoln uygulanmas aamasnda da devam edeceini gstermektedir. Dikkati eken bir nokta olarak belirtelim ki, svire kendi lkesinde Ermeni soykrm yaplmadn ileri srmeyi su kabul eden bir devlettir. Byle bir komisyonda devlet olarak yer almasnn kendi mevzuatna ne kadar uygun decei tabii ki svirenin kendi meselesidir. Ancak, Protokoln bu hkmyle svireye geri adm attrldn sylemek yanl olmaz.

Kro nol oji2 Ermeni Sorunu

sin Gven yaraland. ASALA, Marsilya Trk Konsolosluuna roketatarl saldr dzenledi. Atina dari Ateemiz Galip zmen ve kz Neslihan zmen acmaszca katledildi. Sidney Bakonsolosu ark Arkyan ile koruma polisi Engin Sever katledildi. 1981 - Pariste alma Maviri Reat Moral ile din grevlisi Tecelli Ar ehit edildi. Cenevrede, szlemeli sekreter olarak grev yapan Mehmet S. Yergz katledildi. Paris Bakonsolosluunu basan Ermeniler, gvenlik grevlisi Cemal zeni katlettiler. 1982 - Los Angelesda, Bakonsolos Kemal Arkan, Harry Sasunyan ve Kirkor Saliba tarafndan katledildi. Lizbon Bykelilii dari Ataesi Erkut Akbay katledildi. Ermeni terrist, Ankara Esenboa Havalimannda silahl, bombal saldr dzenlediler ve katliam yaptlar. 1983 - ASALA yesi terristler, Fransada Orly Havaliman THY Brosuna bombal saldr dzenledi. Olayda, 4 Fransz, 2si Trk, 1i ABDli ve 1i sveli olmak zere toplam 8 kii hayatn kaybetti. 60 kii de yaraland. 1991 - Karabada, Ermeniler ile Azeriler arasnda atmalar kt. Azeri kyleri, Ermeni kylerinden alan top ve makineli tfek ateine maruz kald. Ermenistan bamszln ilan etti. 1992 Dalk Karaban Hocal kasabasnda, Azeri siviller Ermeniler tarafndan toplu kyma maruz kalmlardr. 3 Nisan 1992 tarihli Kararnameyle Trkiye Hkmeti Trkiye zerinden Ermenistana yaplmakta olan buday sevkiyatna son verip iki lke arasndaki karayolu ulamn kapatt 1997 - Tanaksutyun rgtnn lider kadrosundan olan Robert Koaryan, Ermenistan Babakan oldu. 2001 - Viyanada Amerikann organize ettii Trk Ermeni Uzla Komisyonu (TARC) kuruldu. 2005 Avrupa Parlamentosu, Trkiyenin birlie kabul iin szde Ermeni soykrmn tanmas gerektiini n koul olarak deklare etti. 2005 - Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Genel Kurulu tarafndan Ermenistann Azerbaycan topraklarn igal ettiine dair karar kt. 2008 Trkiye Cumhuriyeti Cumhurbakan Abdullah Gln milli ma vesilesiyle Ermenistan ziyaret etti. 2009 - Nisan aynda svirede 2007 ylndan beri srmekte olan st dzey diplomatik grmeler somut bir ilerleme kaydetti ve bir yol haritas belirlendi. 2009 10 Ekimde Zrihte Trkiye Dileri Bakan Ahmet Davutolu ile Ermenistan Dileri Bakan Eduard Nalbandyan arasnda Diplomatik likilerin Kurulmasna Dair Protokol imzaland.

Sonu
Almlar, gerek lkenin i meseleleriyle gerekse d meseleleriyle ilgili olsun, bata siyasi olmak zere toplumsal, iktisadi, tarihi ynleri olan ok boyutlu teebbslerdir. Her konuda bu boyutlardan birisi veya birka n plana kmaktadr. Ancak, hukuki boyut btn almlar iin dikkate alnmas gereken bir husustur. Devlet her halkarda hukuki bir zeminde ilerlemek durumundadr. Yaplanlarn uygulamaya geebilmesi ve kalc olmas hukuki temellerinin salamlna baldr. Trkiye i almlarn henz tartma aamasndadr. Hangi tedbirlerin alnaca, nasl zmler retilecei netletike tartmalarn iinde hukuk da daha fazla yer almaya balayacaktr. Yazmzda i almlarn gndeme getirecei hukuki konulardan n plana kanlar ele alnmtr. Ermenistanla ilikilere odaklanan d alm ise imzalanan Protokollerle hukuki bir zemine oturmutur. imdi i uygulamaya kalmtr.

Bu Protokol hkmnn nasl ilerlik kazandrlaca da belirlenmitir. Protokoln Ekinde belirtildii zere, sz konusu tarihi ve bilimsel inceleme bu amala kurulacak bir alt komisyon tarafndan yaplacaktr. Alt komisyonun oluumu ve alma kurallar yine Protokole gre kurulacak Hkmetleraras alma grubu ve ikili komisyon tarafndan belirlenecektir[8]. Protokol tarihi boyutla ilgili alt komisyo-

SONNOTLAR [1] Mesela, Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr ifadesinin yer ald 66. madde. [2] Burada yine meselenin siyasi ve toplumsal ynlerini bir tarafa brakyoruz ve alm srecinin mahhas sonular dourmasnn istenmesi halinde salt hukuki adan ne gibi sonular ortaya ktn deerlendiriyoruz. [3] Mesela, eitim ve retim kurumlarnda Trk vatandalarna Trkeden baka bir dilin retilemeyecei ve okutulamayacan ngren Anayasa madde 42 gibi. [4] Gl, Trkiye Cumhuriyeti tarihinde smet nn ile birlikte dileri bakanl yapm iki cumhurbakanndan birisidir. [5] Minister Nalbandian comments on Turkish Prime Ministers remarks, 18 September 2009, www.armaniaforeignministry.com/ news/index htlm

[6] Ermenistann uluslararas andlamalara taraf olmasyla ilgili ulusal prosedr Trkiyenin uygulamasna benzer ekildedir (Ermenistan Anayasas madde 81e gre Meclisin uygun bulmas ve madde 55 uyarnca Devlet Bakannn onay ile). [7] Andlama metni iin bk. Dstur, III. Tertip, Cilt 3, s. 14. [8] Protokoln 3. Maddesinde bir Hkmetleraras ikili komisyon ve alt komisyonlar kurulmas kararlatrlmtr. Bu komisyon ve alt komisyonlarn alma kurallar Protokoln yrrle girmesinden iki ay sonra oluturulacak ve iki tarafn dileri bakanlarnn bakanlk edecekleri bir alma komisyonunda tespit edilecektir. Komisyon ve alt komisyonlarn kurulmas ve almalaryla ilgili formaliteler ve takvim Protokoln Ekinde yer almaktadr.

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

93

RPORTAJ

Srr Sakk: BABAKAN MAKAS DETRD

kamuoyunun belli bir kesiminde sanki Trklerin bir miktar hakkn alp Krtlere vermek gibi bir anlay egemen. Kimsenin devletin tekliine bir itiraz yok, bayrana bir itiraz yok, resmi diline bir itiraz yok. Sadece Krtlerin yllardr gasp edilen demokratik haklarnn ina edilmesini istiyoruz. Bu Krtler asndan deil dier halklar asndan da geerlidir. Bu bir ltuf da deil, herkesin doutan hak sahibi olduu ana dili ve kltryle ilgili olaylardr. Eer bugne kadar bunlar hayata gememise bu lkenin aybdr.
SD Yani srecin ileyiine ilikin skntlarnz var

Demokratik Almn nemli bir aya olan Krt Alm gndemi megul ederken DTPnin Mu Milletvekili ve TBMM dare Amiri Srr Sakk, PKK terr rgt ve demokratik alm zerine arpc aklamalarda bulundu.
Babakan Makas Deitirdi
SD Her zaman dile getirdiiniz

i devam etmektedir. Orda da byle bir ret anlay vardr. Ben eminim ki zamanla hepsini aacaz nk eer yreinizde bir k varsa karanlkta bile yolunuzu bulabilirsiniz. Ama yreinizde k yoksa aydnlkta bile yolunuzu bulamazsnz. Biz sre karanlk da olsa doru yolu bulacamza inanyoruz.

Krt Sorununun zm iin hkmetin balatt demokratik alm sreci hakkndaki dnceleriniz nelerdir? Sakk: in dorusu Sayn Babakann seslendirdii Krt alm arkasndan demokratik alm, arkasndan milli mutabakat projesi bizi bir miktar dndryor. Bir sorun varsa sorunun adn ok yrekli bir ekilde kullanarak sorun zlebilir. Ne yazk ki Sayn Babakann son dnemlerdeki zaman zaman makas deitirmesindeki sknty anlayamyoruz. Bu lkede bir Krt sorunu vardr. Bu Krt sorununun demokratik bir ekilde zlmesi gerektii iin bir projeye ihtiya var ama ne yazk ki o projeyi grmyoruz.
SD Siyasi partiniz vastasyla sizin nerdiiniz bir proje oldu mu?

Sakk: Demokratik srecin nn kesmeye alan bir kesim var. Bu onlarn son rpndr. Bu kan ve iddet durursa eminim ki birok siyasi partinin varlk nedeni ortadan kalkar. Sancl bir dnemden geiyoruz ama biz demokrasi mcadelesi veren insanlar hayata ya hep ya hi olarak bakmayz. O yzden atlan her kk adm da olsa onu destekleriz, bytrz. lkemizin buna ihtiyac var. Altn izerek sylyorum. lkemizin bu srete bir uzla kltrne, birbirimizi dinlemeye, konumaya ihtiyacmz var. Bunu yayabilirsek, bunu gelitirebilirsek sorunun zmyle ilgili ciddi yol kat edebiliriz.
SD Dier muhalefet partilerinin diyalog srecine yaklamn nasl yorumluyorsunuz?

Yurtta Sulh Cihanda Sulh

SD Yakn dnem Trk d politikasn baarl buluyor musunuz?

Sakk: Biz ilk gnden beri TBMMnin bu konuda sz ve karar sahibi olmas gerektiini, parlamentonun bu olayla ilgili olaanst toplanabileceini syledik. Bir ortak yol haritasn btn siyasi partilerle ve kurumlarla oluturabileceimizi syledik ama buna uygun admlar atlmad. imdi
94
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Sakk: Bu konuda CHP ile MHPnin tavrlarn gryoruz. MHPnin beslendii ana damar biliyoruz. Hibir vizyonu, projesi olmayan, halka bir ey veremeyen sadece tek bir rk zerinden, asimile ederek ayakta durmaya alan bir anlay var. Oysaki dnya bunlar artk ok geride brakt. Yani artk Krtlerin varln tartmak bile abesle itigaldir. Onlar halen 1920lerdeki 30lardaki ret ve inkar politikalarnn rndrler. Halen Trkiyede Cumhuriyet Halk Partisinde ttihat ve Terakki gelene-

Sakk: Trkiyenin komularyla iyi ilikiler ierisinde olmas gerektiini hep sylyoruz. Mustafa Kemalin Yurtta sulh cihanda sulh sylemini nemsiyoruz. Bu sadece duvarlarda yazl kalan bir sz olmamaldr. nce i barmz salamal sonra da komularmzla ve dnya ile bark yaamalyz. Yam 50ye doru geldi ve ne yazk ki 50 yldr Trkiyenin komularnn Trkiyeyi blmek, paralamak istediini duyuyorum. Her zaman dmanlk zerinden komuluk dncesine gre siyaset dizayn edildi. Oysaki dnp bakldnda durumun blp paralamak olmadn ama iyi ilikilerin de kurulmadna ahit oluyoruz. Ne Trkiyenin ne de komularnn emperyal talepleri olmamaldr. Bu balamda son dnemlerde Ermenistanla ilgili gsterilen abalar nemsiyoruz. Barn salanmas gerekiyor. nk yaralarmz var, bu yaralarmz ancak barla sarabileceimizi umut ediyorum.
Rportaj: Aydan ZEN

KRT RAPORLARININ META-ANALZ

Atatrkn lmnden sonra Krt sorunu ile ilgili olarak 1980li yllarn sonuna kadar hibir rapor hazrlanmamtr. Tek parti iktidarnn Krt sorununa kar ana politikas, grmezlikten gelme ve bu sorunu reddetme eklinde olmutur.
Do. Dr. Ertan BEE
SDE Savunma - Gvenlik Terr Masas Bakan

POLTKA

Dr. Samih TEYMUR

Gvenlik ve Terr Uzman

Murat ZER Gvenlik ve Terr Uzman

Dr. Murat GNBEY Gvenlik ve Terr Uzman

umhuriyetin kuruluundan gnmze kadar Krt sorunuyla ilgili birok rapor yaymlanmtr. Yazlan raporlarda iki dnem bariz olarak gzmze arpmaktadr. Birincisi, Cumhuriyetin kuruluundan 1935 ylna kadar uzanan dnemdir. kincisi ise 1980li yllarn sonundan gnmze kadar devam ede gelen sre. Bir de ara dnem olarak -1960l yllar- Trkiye i Partisinin Dou illeri gezisi ve demeleri eklenebilir. Krt sorununun zm adna u ana kadar toplam 45 rapor kaleme alnmtr.(1) Bu 45 raporun dnda, Krt sorunuyla ilgili raporlar hazrlanm, ancak zm nerisi iermedii iin almaya dhil edilmemitir. 45 raporun bir araya getirilmesi ve ne sylediklerinin tartlmas, ancak byk bir kitaba sdrlabilir. stelik bu tr kitap, byk emeklerle hazrlansa da ulaaca okuyucu kitlesi snrl kalabilir. Bu nedenle, bir konu etrafnda yaplan almalar, meta-analiz(2) yntemiyle analiz edilerek, okuyucular ve uygulayclar iin pratik bilgi haline ok hzl bir ekilde dntrlebilmektedir.(3)

Atatrk, 1935 ylnda Babakan smet nn ve ardndan 1936 ylnda alma Bakan Celal Bayar, Dou illerini gezerek kendisine kapsaml bir rapor yazmas iin grevlendirir. Celal Bayarn raporu, ilk dnem raporlar arasnda saylmasna ramen, ierik olarak dierlerinden hayli farkldr. Bayarn 1936da hazrlad ve Atatrke sunduu ark Raporundaki zmler u ekilde zetlenebilir: Gemi hkmetler, halk zerindeki hkimiyetlerini aalar ve eyhler vastasyla yrtmek istemilerdir... stinat edeceimiz en mhim kuvvet ordumuz ve jandarmamzdr... Hkmet binalar periandr. Bu binalarda uzun mddet oturup alanlarn enerji ve muhakeme kabiliyetlerini kaybedeceklerinden korkulur. eyh Sait ve Ar isyanlarndan sonra Trklk ve Krtlk ihtiras karlkl ahlanmtr. Daha sonra rapor, brokrasinin Douda vatandalara nasl davrandn gsteren ifadelere yer vermektedir: Kendilerine yabanc unsur olduklar resmi azlardan da ifade edildii takdirde, bizim iin elde edilecek netice, bir akslamelden (tepki) ibaret olabilir. Bugn Krt diye bir ksm vatandalar okutturulmamak ve devlet ilerine kartrlmamak isteniyor... Ve daha dorusu bu ksm vatandalar hakknda ne gibi bir sistem takip edilecei idare memurlarnca vazh olarak bilinmiyor.(5)

Cumhuriyet Trkiyesinin dnce yapsnn ekillenmesine nemli katkda bulunan nl sosyolog Ziya Gkalp, Krtlk olgusunu incelemi ve gzel bir eser brakmtr: Krt Airetleri Hakknda Sosyolojik Tetkikler adl bu alma, Krt tarihini sosyo-antropolojik olarak incelemi ve Trk - Krt ayrmasn gerektirecek bir unsurun bulunmadn bilimsel bulgularla ortaya koymutur.(6) Ancak ne var ki, Cumhuriyetin ilk yllarnda meydana gelen Krt ayaklanmalar, sorunun zmnde sosyolojik yaklamlar geciktirmitir. Celal Bayarn Raporu ise kendi dneminin raporlarndan ok nemli izgilerle ayrlmakta ve soruna daha proaktif zmler sunmaktayd. Ancak, bu dnemde meydana gelen Krt isyanlar, Krt sorununa proaktif zm araylarn engellemitir.

ok Partili Sistem ve Krt Sorunu

Atatrkn lmnden sonra Krt sorunu ile ilgili olarak 1980li yllarn sonuna kadar hi bir rapor hazrlanmamtr. Tek parti iktidarnn Krt sorununa kar ana politikas, grmezlikten gelme ve Krt sorununu reddetme eklinde olmutur. Bu grmezlikten gelme, smet nnnn 1946 ylnda ok partili sisteme geile kendi partisine verdii u talimatta grlebilir: Destek bulmak iin taraya gitmeyin, ulusal birliimiz saboARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

Cumhuriyetin lk Yllarnda Krt Sorunu

Cumhuriyet Dnemindeki raporlar ierik olarak incelendiinde, raporlardaki ana temann ulus-devlet ekseninde Krt sorununa zm retme abas olduu grlmektedir.(4)

95

te edilmi olur(7) Ancak, 1960li yllarn bandan itibaren Trkiye i Partisi (TP) lideri Mehmet Ali Aybar, Dou illerine destek bulmak iin gidecek ve Krt sorunu bambaka bir yne kaymaya balayacaktr. Krtlk kavramnn Marksist ideolojiyle yeniden yorumlanmasyla Krt etnik kimlii, uzun bir sessizliin ardndan -yaklak 30 yl- sesini daha yksek sesle duyurmaya alacaktr. Her ne kadar TP, Krt sorunu iin yazl bir rapor sunmam olsa da, seim kampanyalarnda Krt sorununa farkl bir boyuttan yaklamtr. Seim almalar erevesinde TP, programna Dou illerini eklemi ve blge insanna zm nerileri sunmutur. Bu o zamana kadar blge insannn alk olmad bir durumdu. Krtlk ve Alevilik olgusuna programnda yer veren TP, tarann deiik kesimlerine veya Feruz Ahmadin (8) ifadesiyle Anadolunun deiik katmanlarna arda bulunmutur. O zamanki TP lideri Mehmet Ali Aybarn biyograsini kitaplatran Bar nl bu konuyu u ekilde aktarmaktadr: Aybar Dou sorununa da, 12 Mays 1963te Gaziantepte basna ak bir toplantda deinmitir. Dou ve Gney Dou illerinde yaayan, daha ok Krte ve Arapa konuan ve Alevi mezhebinden olan milyonlarca vatandaa, bugne kadar genel olarak vergilerini vermi, yurt savunmasnda kann aktm olmalarna ramen, eit yurtta muamelesi yaplmadn syleyen Aybar, anayasann yurttalar arasnda din, mezhep, dil, rk, snf ve zmre ayrm gzetilmeyeceini belirten 12. maddesinin har harne yerine getirilmesi gerektiini vurgular; yani bu insanlara srf Krt, Arap ve Alevi olduklar iin farkl davranldnn altn izer. Aybar bu blgenin ayrca bir mahrumiyet blgesi olduuna deinir: imdiye kadar ihmal edildiklerini de gz nnde bulundurarak okulun, fabrikann, hastanenin, ktphanenin, tiyatronun, yolun en ou bu illerde almaldr. Memurun en iyisi, en insancl ve yurtseveri bu illere gnderilmelidir. Ancak ardndan da unu ekler: TP, ...Bl96
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

geciliin, blcln her eidini kesinlikle reddeder. Krt kkenli partili Tark Ziya Ekincinin dedii gibi, Aybar bunlar Trkiyede syleyen ilk siyasal parti lideridir: Trkiyenin dnce bakmndan en ksr olduu ve Krt sorununa deinmenin tehlike oluturduu 32 yl nceki bir dnemde Aybar byk bir cesaretle Krt Sorununu ortaya atm ve zmn de gstermitir(9) Bylece Trkiye i Partisi, CHPnin ve merkezin egemen dncesinin 1946da destek bulmak iin taraya evreye- gitmeyin, ulusal birliimiz sabote edilmi olur szne kart olarak blgeye gitmi ve kitleleri kendi etrafnda rgtlemek istemitir. Bir taraftan TP, Dou mitingleri ile Dou halknn desteini kazanmaya alrken, dier taraftan da sosyalist retileri bu blgeye tamtr. En azndan TPin parti rgtlenmeleri blgede bu trl bir etki yapmtr. Blgeye alan TP, bylelikle mecliste temsil ettii oyla ters orantl bir ekilde kitleler zerinde etkili olabilmitir. rnein Aybar, Arda u ekilde bir konuma yapmtr: Dou emeki kardelerimiz stelik doulu olmann ilesini de ekiyorlar. Doulu olarak ayrca horlanyorlar. Dillerinden, mezheplerinden, inanlarndan dolay farkl muamele ile karlayorlar. (...) Douya mahrumiyet blgesi ad taklm. Mahrumiyet sadece yoldan, sudan, okuldan, hastaneden, ya da fabrikadan yoksun olmay deil, ayn zamanda insana bal vazgeilmez, devredilmez temel haklardan yoksun braklma anlamn da tayor. Dou mitingleri bu insanlk d durumu protesto ediyor.(10) TP, Bayarn 1936 ylnda ifade ettii problemleri sraladktan sonra, blge halkn propagandalaryla kazanmaya almtr. zetle ok partili geile birlikte Krt sorunu ok daha farkl bir boyuta brnmtr. Merkezi hkmetin Krt sorununun varln yok saymas, zm geciktirdii gibi dardan maniplasyonlara da daha ak hale getirmitir.

1990li Yllardan Gnmze Krt Raporlar

1988den ylndan gnmze 6s yabanc olmak zere toplam 45 Krt raporu hazrlanmtr. Bu 45 rapor, maddeler halinde zetlendiinde toplam 341 maddelik bir zm tekli listesi elde edilmi ve 341 madde de konu balklarna gre tasnif edilerek toplam 60 konu balna indirgenmitir. 60 maddenin 32si zel bir snandrmaya tabi tutulamadndan, her birisi kendi bana bir konu bal olarak kabul edilmitir. Bu nedenle herhangi bir snandrmaya tabi tutulamayan maddeler, dier kategorisi altnda birletirilmitir.

Demokratik alm balamnda gndeme gelen baz uygulamalar, toplumun her kesimi tarafndan desteklenmemektedir. Bu nedenle, zerinde ska tartlan konularn, Krt raporlarndaki yeri bakmndan incelemeye deer bir konu olduunu dnyoruz.

Tablo 1. Krt Raporlarnn Snandrlmas Konu Bal Ekonomik tedbirler Demokratik haklar Altyap hizmetleri (eitim ve salk gibi) Anadilde eitim ve retim Koruculuk ve olaanst halin kaldrlmas Terrle mcadelede terrist ile halk birbirinden ayrlmaldr Terrle mcadelede yaplan yanllklar Terrle alan yaralarn sarlmas Askeri zm araylarnn yetersiz olaca ve sonlandrlmas gerektii st kimlik tanmnn yaplmas (ksaca Baskn Orann tariyle) Etnik yapnn kabul eteleme ve faili mehul cinayetlerin nne geilmesi Anayasa deiiklii Genel af Terrn sosyolojik ve psikolojik boyutunun aratrlmas Yerel ynetimlere daha fazla yetki verilmesi Etnik ayrmcln nlenmesi Blgedeki devlet uygulamalarnda eak Yerleim birimlerinin zgn isimleri Sosyolojik/toplumsal dnm eksiklii Toprak dalmnn adaletli bir ekilde yaplmas Doan ocuklara Krte ad koyabilme hakk Suriye snrndaki maynlarn temizlenmesi Blgesel Krt ynetimiyle iyi ilikiler Terrle mcadelede hukukilik Terrle mcadelede plan ve politika eksiklii Yanl bilinen dorular Kamu grevlilerinin eitimi Toplam 28 konu bal, 309 madde Grlme Skl 86 52 20 18 14 13 11 11 9 9 7 6 6 5 5 5 5 4 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 309

Tablo 1, birden fazla maddenin, bir grup altnda birletirilmesiyle birlikte oluan snflandrmalar gstermektedir. Tablo 1, 41 rapordan elde edilen 341 maddenin 309unu (yzde 91) 28 konu bal altnda snandrmtr. Daha nce deinildii gibi Krt raporlar dnce yelpazesi ok geni kurum, kurulu ve kiiler tarafndan kaleme alnmtr. Raporlarn madde olarak kimler tarafndan kaleme alndn gsteren dalm tablosunu Tablo 2 temsil etmektedir. Tablo 2de grld gibi 41 rapor, 12 farkl raportr grubu tarafndan sunulmutur.

zm nerilerinin Raporu Hazrlayan Gruplara Gre Dalm

Aslnda Tablo 1, Krt sorununun zm adna ounlukla teklif edilen hususlar net bir ekilde zetlemektedir. Ancak Tablo 1, nerilen maddelerin kimler tarafndan teklif edildiini gstermemektedir. Bu nedenle almann bu blmnde, Krt sorununun zm adna en ok teklif edilen maddelerin, kimler tarafndan nerildii zerinde ayrntl bir ekilde durulmaya allacaktr. Bylelikle, u anda devletin demokratik alm ile yapmak istedii aktivitelerin, toplumun birok farkl kesimi tarafndan daha nce dile getirildii veya getirilmedii hususu aratrlmak istenmektedir. Tablo 1de grld gibi en ok tekli 86 madde ile ekonomik tabirler oluturmaktadr. Bu neredeyse toplam 341 maddenin yzde 25,2lik ksmn oluturmaktadr. Dier bir deyile, bugne kadar Krt sorunun zm iin teklif edilen her drt maddeden biri ekonomik tedbirleri iermitir. Buna bir de altyap hizmetleri (eitim, salk, yol gibi) eklendiinde, bu oran te bire kadar ykselmektedir. Aadaki Tablo 3 ise, ekonomik tedbirlerin kimler tarafndan nerildiini gstermektedir. Tabloda grld gibi, ekonomik tedbirler, hemen hemen tm raporlarn iinde iaret edilen reete olmutur. Trkiyenin ortak akl, Krt sorununun zm adna ayn hususlar dnmekte ve ayn ynde dertlenmektedir. Bu nedenle u anda elde edilen alm noktas, aslnda Trkiyenin ortak aklnn rn bir hareket tarzdr ve hibir siyasi dnceye feda edilemeyecek kadar byk bir ryadr.

Tablo 2. Krt Raporlarn Hazrlayan Raportrlerin Dalm Raporu Hazrlayan Kurum, Kurulu ve Kiiler Sivil nisiyatier (TSAD, MSAD, TESEV, KONDA, GNSAD, TOBB, Barolar, Sakp Sabanc, TTO) Anavatan Patisi (ANAP) Yabanc (BM, Avrupa Konseyi, ABD, Fransa, Chatham House, De Concini) Sosyalist Halk Partisi (SHP) Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Tansu iller Raporu Refah Partisi (RP) Celal Bayarn 1936da Atatrke Sunmu Olduu Rapor Tayyip Erdoann Raporu Sendika (Trk-) Demokratik Sol Parti (DSP) Demokratik Toplum Partisi (DTP) Toplam Rapor Says 15 5 6 3 4 1 1 1 1 1 2 1 45 nerilen Madde Says 137 48 34 34 30 15 15 9 7 6 5 1 341

Tablo 3. nerilen Ekonomik Tedbirlerin Raportrlere Gore Dalm Raportr Grlme Skl Ekonomik Tedbirler Sivil nisiyatif 47 Ekonomik Tedbirler RP 11 Ekonomik Tedbirler CHP 8 Ekonomik Tedbirler SHP 6 Ekonomik Tedbirler ANAP 5 Ekonomik Tedbirler Yabanc 4 Ekonomik Tedbirler Tansu iller 2 Ekonomik Tedbirler Trk-Is 1 Ekonomik Tedbirler DSP 1 Ekonomik Tedbirler Celal Bayar 1 Toplam 86

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

97

Tablo 4. nerilen Demokratik Haklarn Raportr Gruplara Gre Dalm Raportr Demokratik Haklar Demokratik Haklar Demokratik Haklar Demokratik Haklar Demokratik Haklar Demokratik Haklar Demokratik Haklar Demokratik Haklar Toplam Sivil nisiyatif ANAP Yabanc SHP Trk-Is Tansu iller Tayyip Erdoan CHP Grlme Skl 16 12 9 5 3 3 2 2 52

Tablo 5. nerilen Anadilde Eitim ve retim Hakknn Rportrlere Gore Dalm Raportr Anadilde Eitim ve retim Anadilde Eitim ve retim Anadilde Eitim ve retim Anadilde Eitim ve retim Anadilde Eitim ve retim Anadilde Eitim ve retim Anadilde Eitim ve retim Toplam Sivil CHP Yabanc SHP Tayyip Erdoan Tansu iller ANAP Grlme Skl 6 5 2 2 1 1 1 18

Tablo 6. nerilen st Kimlik Tanmnn Raportrlere Gre Dalm Raportr st Kimlik Tanmnn Yaplmas (Ksaca Baskn Orann tariyle) st Kimlik Tanmnn Yaplmas (Ksaca Baskn Orann tariyle) st Kimlik Tanmnn Yaplmas (Ksaca Baskn Orann tariyle) Toplam Sivil CHP SHP Grlme Skl 6 2 1 9

Tablo 7. nerilen Anayasa Deiikliinin Raportrlere Gre Dalm Raportr Anayasa Deiiklii Anayasa Deiiklii Anayasa Deiiklii Anayasa Deiiklii Toplam CHP Sivil SHP Yabanc Grlme Skl 2 2 1 1 6

Gnmzde zerinde Ska Tartlan Konularn ncelenmesi

emokratik alm balamnda gndeme gelen baz uygulamalar, toplumun her kesimi tarafndan desteklenmemektedir. Bu nedenle, zerinde ska tartlan konularn, Krt raporlarndaki yeri bakmndan incelemeye deer bir konu olduunu dnyoruz. rnein, anadilde eitim ve retim, halen oklar tarafndan tartlan ve zerinde ortak bir konsensse ulalamad konulardandr. Tablo 5de grld gibi 7 farkl raportr grup, anadilde eitim ve retim hakknn salanmas gerektiine dair grlerini dillendirmilerdir. Yine Tablo 5 gstermektedir ki, anadilde eitim ve renim hakknn salanmas, Trkiyenin ok geni yelpazeli kurum, kurulu ve kiileri tarafndan teklif edilmitir. zerinde
ok tartlan bir dier husus ise, Trk kavramnn tekrar tanmlanmas gerektii ve daha geni tanmlanarak, Trkiye vatandalarnn tamamn kapsayan bir st kimlik haline getirilmesi konusudur.
STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

Tablo 6, bu tekli raporlarnda Krt sorununun zm iin neren raportr gruplar gstermektedir. Son olarak ise, yine gnmzde zerinde en ok tartlan nokta, 1982 Anayasasnn bir darbe dnemi anayasas olduu ve gelien sivil toplumun ihtiyalarna cevap veremedii hususudur. Bu nedenle Anayasann deitirilerek ve gncellenerek, Krt sorununun demokratik zm iin engel tekil eden maddelerin deitirilmesi hususu, eitli raportr gruplar tarafndan dillendirilmitir. Tablo 7, bu dalm gstermektedir. kinci en byk oran, 15,2lik pay ile demokratik hak ve zgrlklerin artrlmas nerisi oluturmaktadr. Tablo 4, nerilen demokratik hak ve zgrlklerin hangi raportr gruplarca teklif edildiini gstermektedir. Yine tablo 4de grld gibi, demokratik haklarn artrlmas yoluyla Krt sorununun zleceine olan inan, birok farkl raportr grup tarafndan dile getirilmitir.

98

Tablo 8. Krt Raporlarnn Snandrlmas Konu Bal Askeri Mcadelenin Zorluu Blgenin Srgn Yeri Olarak Grlmemesi Blgenin Tannmas Boaltlan yerlere baraj yaplmas Destek Veren lkelere bask uygulanmas Devlet majna Olumlu Katkda Yapacak craatlar yaplmas Devlete olan gvenin artrlmas Douda Dinin Hkimiyeti Dounun halen Trkiye ile btnleemedii Etkin Anti-Terr Yasalarn kartlmas G Sorunu Gn Olumsuz Etkileri Gvenliin Artrlmas Gvenlik Personelinin Artrlmas llerin Afet Blgesi olarak ilan edilmesi stihbarat Birimlerine Arlk Verilmesi Kamu Grevlilerin Hukuka Uygun Davranmas Gerektii Kamu Grevlilerin Yanl Tutumlarnn Cezalandrlmas Kamu Kurumlar Arasnda birlii Koordinasyon Gvenlik Mstearl Ky Koruculuu Yeniden Dzenlenmeli Orantl bir kuvvet oluturulmas PKK iin zel TP Cezaevi letilmeli PKKy destekleyen kylerin boaltlmas Snr Gvenlii Sivil Toplum rgtlerine Destek Topluma Kazandrma Valilere Yeni Yetkiler Verilmeli Yasal zmler Yre niversitelerine yrenin ocuklar alnmal ve ya byk bir kontenjan salanmal Zorbalklarn nlenmesi iin G Zorunlu Hizmet Grlme Skl 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Sonu
Grld gibi Krt sorunun zmne dair yaklak 20 yldr 30u akn rapor hazrlanmtr. Raporlarn genel konu balklar snandrldnda, birounun ortak noktalarda birletii grlmektedir. zellikle gnmzde oka vurgulanan demokratik haklar, anadilde eitim ve retim ve ekonomik tedbirler, 20 yldr ok geni bir yelpaze ierisinde yer alan kurum, kurulu ve kiiler tarafndan dile getirilmektedir. Aslnda Trkiye, u anda tarihi bir sreten getii gibi byk bir tarihi tekerrr de yaamaktadr. Cumhuriyetin ilk yllarnda, gnmzdeki gibi rapor furyas olmu ve Celal Bayarn Dou raporuyla o zamann koullarnda ulalabilecek en demokratik ve liberal nokta yakalanmaya allmtr. Ancak, meydana gelen isyanlardan dolay, Celal Bayarn nerdii teklier uygulanamamtr. Atatrkn lmnden sonra ise Krt sorunu grmezlikten gelinmi ve byle bir sorunun varl dahi reddedilmitir. 1960li yllarn basnda Trkiye i Partisinin retisi dorultusunda Krt sorunu ideolojik boyut kazanm ve Marksist ideolojinin halklara zgrlk sloganyla PKK terrn mayalamtr. Bu noktada TPin sulu olduu kadar, Krt sorununu zmszle iten anlay da bir bakma sorumlu saylmaldr. Son olarak sylenebilir ki, 45 Krt raporunda teklif edilen maddeler, Trkiyenin ok geni yelpazesi tarafndan retilen ortak akln yansmalardr. Bu alma, 41 raporu etkili bir ekilde zetleyerek, ortak paydalar gsterme adna yardmc olmaya almtr. almann ieriinden de anlalaca zere, Trkiyenin ortak akl, Krt sorununun zm adna ayn hususlar dnmekte ve ayn ynde dertlenmektedir. Bu nedenle u anda elde edilen alm noktas, aslnda Trkiyenin ortak aklnn rn bir hareket tarzdr ve hibir siyasi dnceye feda edilemeyecek kadar byk bir ryadr.

SONNOTLAR (1) Bunlarn drd cumhuriyetin ilk yllarnda hazrlanan raporlardr. (2) Meta analizi, bir grup almann bulgularnn sentezlenmesini salayan istatistiksel bir yntemdir. (3) Cooper, H. & Hedges, L.V., The Handbook of Research Synthesis, Russell Sage, 1994, New York. (4) Akura, Belma, Devletin Krt Filmi: 1925 2007 Raporlar, Ayra Yaynevi, 2008, Ankara. (5) Mazc, Nuren, Celal Bayar (Babakanlk Dnemi): 19371939, Der Yaynlar, 1997, stanbul. (6) Trkdoan, Orhan, Sosyal iddet ve Trkiye Gerei, Tima Yaynlar, 1996, stanbul. (7) Mardin, erif, Trkiyede Toplum ve Siyaset, 4. Bask, letiim Yaynlar, 2003, stanbul. (8) Ahmad, Feruz, Modern Trkiyenin Oluumu, 2. Bask, ev. Y. Alogan, Kaynak Yaynlar, 1999, stanbul. (9) nl, Bar, Bir Siyasal Dnr Olarak Mehmet Ali Aybar, 1. Bask, letiim Yaynlar, 2002, stanbul (10) nl, Bar, a.g.e.

ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

99

ANALZ

KMLK SORUNU MODERN TOPLUMLARIN

Trkiyenin en can yakc sorunu Krt sorunudur. Bu gerek kendini bize ac bir biimde empoze ediyor. Sorunun ne olduu, nitelii konusunda bir gr birlii yok.
Ali BULA Zaman Gazetesi Yazar

TEMEL PROBLEMATDR

7 Temmuz 2009da ileri Bakan Sayn Beir Atalayn dzenledii basn toplantsyla hkmetin Krt alm balad. Bu vesile ile de Krt sorunu bir kere daha gndeme gelmi oldu. Sorunla ilgili scak tartmalar devam ediyor; aradan geen zaman iinde hkmetin almla ilgili birka isim deiiklii yapt mahede edildi. Arkasndan balangta hayli yksek tutulan ta dikkat ekici biimde aa ekildi. Trkiyenin en can yakc sorunu Krt sorunudur. Bu gerek kendini bize ac bir biimde empoze ediyor. Sorunun ne olduu, nitelii konusunda bir gr birlii yok. Bir kesime gre, Krt sorunu blgenin airet yapsndan kaynaklanmaktadr. Trkiye, modernleme srecine katldka bu handikap aacaktr. Kentleme, ticarileme, eitim, refah ve Batyla entegrasyonu gelitike sorun da ortadan kalkacaktr. nk airet yaps ve geleneksel
100 STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

toplumsal-kltrel ilikiler dalp yok olacaktr. Krt halkn kleletiren airet liderleri, feodal aalar, halk uyutan eyhler, ksaca kat geleneksel yapdr. Bu hayli ilerlemeci ve aydnlanmac bak as, kimlik meselesinin ve buna bal ayrlk ya da ayrmac taleplerin refah toplumlarnda da ortaya ktklarn gz ard ediyor. talya, Belika, spanya, Fransa veya Kanadadaki rnekler bu tezin ne kadar yanl olduunu gstermeye yeter. Bazen zenginler ve gelimiler kendilerinden daha geri ve yoksul olanlardan ayrlmak istemektedirler. Bununla ilgili sylenebilecek tek ey, kimlik sorununun geleneksel toplumlarn deil, tam aksine modernliin ve modern toplumlarn temel problematii olduudur. Baka bir kesime gre, sorun ekonomiktir. Krtlerin yaad blgelerde, dierleriyle mukayese edildiinde yoksulluk hkm srmektedir. retim azl, milli gelirden alnan payn kkl, yksek doum oranlar, isizlik, istihdam

daralmas vb. bir dizi faktr blgeyi ekonomik bakmdan gsz drmektedir. Aslnda herkesin tek derdi karnn doyurmaktr. Karn doyan ve cebi para gren kimse terrist olmaz. Dolaysyla blgeye kmr ve gda gibi ayni yardmlar yapmak, bir miktar nakdi katklarda bulunmak sorunu zer. Bugnk iktidar partisinin bu zme hayli iltifat ettii grlmektedir. Ekonomik faktrn nemli bir rol oynad muhakkak olsa da, bunun da doru bir tespit olmadn yukardaki somut rnekler gstermeye yetmektedir. Derinden bakldnda bu bak asnn bir miktar aalayc olduunu dahi sylemek mmkndr. Hkmet slam Tarihini Telaffuz Bile Etmiyor Krt sorunun salt dini duygularn zayamas dolaysyla ortaya ktn, slam kardeliinin bunu zmeye yettiini dnenler de var. zellikle muhafazakr-saclar byle dnr.

ANALZ

DEMOKRATK AILIM MI, MEDENYET HAMLES M?

Sinan BAAK Gazeteci - Yazar

1. Yzyl Trkiyesinde demokratik alm denilen kararlar manzumesi devlet eliyle hayata geirilirken aslnda Trkiye kklerine dnyor. Demokratik alm ieride ve darda milletimize ve insanla bir medeniyet sunumudur. 2006 ylndan beri devam ede gelen deiim ve dnm hamlesinin nndeki i ve d engellerin belli bir planlama dhilinde tasye edilmesi ve Kafda gibi nmze dikilen sorunlarn bu planlamalar dhilinde zlmesi Trkiye Cumhuriyeti Devletinin kuruluunun varlk sebebi olan deerler manzumesinin btn ihtiamyla ayaa kalkmasn salayacaktr. Dne kadar baka devletlerin peyki konumunda bulunan ve stratejik ortaklklarn kresel glerin belirledii planlamalar dhilinde srdren bir devletten, ksa srede kendi planlamasn yapan, ortakln artlarn ekonomik, siyasi ve diplomatik- kendisi belirleyen ve Kaf dann ardndaki gereklerle yzleen bir devlete doru gidildii grlmektedir. Bir medeniyetin rn olan devletin kklerine dnmesi kadar tabii bir durum olmamas gerekirken, imzalad antlamalar ve sistemin statkocu tavrlaryla ayana pranga vuran

bir devlet olmas hasebiyle Trkiye Cumhuriyeti devletinin silkelenmesi byk bir aknlk ve hayranlkla karlanmakta ve hayretle izlenmektedir. Kresel egemen gler bir sre nce gttkleri devlete demokrasinin insan hak ve hrriyetlerinin egemen olmaya balamas ayrca bir medeniyet geleneinin sahibi devletin kklerine dneceini hesap etmemi olsalar gerek ki ieride ve darda devam ede gelen hadiseler karsnda adeta app kalmlardr. Demokratik alm aslnda sadece Anadolu insannn deil insanln da huzura ve bara kula atmasdr. Yllarca baka sahillere kula atanlarn kendi sahillerini insanln hizmetine sunmasdr demokratik almlar manzumesi. Trkiye Cumhuriyeti devleti demokratik almlaryla yarm yolda terk ettii medeniyeti yeniden ihya etmenin uran vermektedir aslnda. Doru, aklc, kutlu mesajlara ve aa uygun formlasyonlarla devam ettirilmesini arzu ettiimiz almlarn eskimez bir medeniyetin ayak sesleri olduunu anlamak mmkndr. Trkiye Cumhuriyeti devletinin kklerine dnme hamlesini balatm olmas karsnda insan hak ve hrriyetlerini ve demokrasiyi smrgeci anlaylarna klf yapan kresel gler bundan sonra anlam olmallar ki dnyada ve blgede Trkiyesiz tasarlar hayaldir u anda Trkiye Cumhuriyeti devleti stlendii bu misyonla demokrasi ve insan haklarnda ve devletler hukukunda yeni bir an baladn da gstermektedir. lkeyi idare eden zevat bir yandan

Demokratik alm ieride ve darda milletimize ve insanla bir medeniyet sunumudur.

ieride devam eden meseleleri zmeye alrken dier yandan da komularyla ve blge devletleriyle sfr sorun diyerek iyi komuluk ilkesini esas aldnda smrmeden, dayatmadan, saldrmadan da devletler aras hukukun iletilebileceini gstererek hem kresel glere ve hem de insanla yepyeni mesajlar vermeye balamtr. Sadece gcn deil hakkn ve haklnn da hukukunun olmas gerektiini btn dnyaya yapt almlarla gsteren Trkiye, yenian pozitivizmden uzak insan ftratna uygun adalet, hukuk ve insan haklar a olacann mjdesini vermektedir Btn bunlar olurken milletimizde devletinin bu hamlelerini adeta kutsamaktadr. Bu hamlelerle milletimize ve blge lkelerinde yaayan halklara byk bir zgven gelmitir. Dne kadar dman addedilenlerin kardeleri olduu gereiyle yzleen devlet erki yapt almlarla etraf dmanlarla evrili aday barn, kardeliin ve adaletin temsil edildii bir huzur adasna evirmek zere. Bu almlar devam ettike huzur adas Anadolu huzurunu kaybetmi insanln snaca liman olacaktr yakn zamanda.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

103

 POLTKA

DEMOKRATK AILIMDA EVE DN SREC

Do. Dr. Ertan BEE SDE Savunma - Gvenlik - Terr Masas Bakan Do. Dr. Aytekin GELER SDE Savunma - Gvenlik - Terr Masas

Eve dn kapsamnda gerekleen bu teslim olmalar kamuoyunun youn tepkisini ekmitir. Teslim olmalarn tetikleyici unsurlar, nedenleri, amalar, meydana geli ekli, geli esnas ve sonrasnda yaanan olaylar yntem ve ierik asndan ok ciddi tartmalarn oda haline gelmitir.

lcba calann yakalanmasndan sonra PKK Terristlerinden baz gruplar 1999 ve 2002 tarihlerinde de ayn ekilde gelerek teslim olmulard. Bu kez olay anlaml klan, bu eve dnlerin bir sredir Trkiyede gndemin en nemli maddesi olan Demokratik Alm Srecinin bir rn olarak gereklemi olmasdr. Bu ekilde Trkiyeye gelenlerin nasl bir uygulamaya tabi tutulacaklar sadece Trkiyenin deil, ayn zamanda tm dnya kamuoyunun merak ettii bir konudur. Konunun hukuki boyutu ok byk bir anlam tamaktadr. Bu ekilde gelenler hakknda nasl bir ilem yaplacak, tutuklamalar olacak m yoksa gelenler serbest mi braklacak? Bunun ne ekilde olaca aslnda ilgili yasalarla belirlenmi ve her ey bu yasal ereve ierisinde gelimitir. zel yetkili drt savc Habur Snr Kapsnda oluturulan bir merkezde teslim olan 34 kiinin ifadesini almtr. 29 PKKl ilk kontroln ardndan serbest braklmtr. Terr rgt yesi olmakla sulanan be kii ise, tutuklanma talebiyle nbeti mahkemeye sevk edilmitir. Daha sonra yazmalardaki eksikliklerin de giderilmesiyle bu be kii de mahkemede ifadeleri alndktan sonra serbest braklmtr. Bylece eve dn kapsamnda Mahmur ve Kandilden Trkiyeye gelen rgt yelerinin tamam serbest kalmtr. Eve dn kapsamnda gerekleen

bu teslim olmalar kamuoyunun youn ilgisini ekmitir. Teslim olmalarn tetikleyici unsurlar, nedenleri, amalar, meydana geli ekli, geli esnas ve sonrasnda yaanan olaylar yntem ve ierik asndan ok ciddi tartmalarn oda haline gelmitir. Devlet gelimelere hassasiyetle yaklam; ilgili btn kurumlar, yetkililer Habur Snr Kapsnda gerekli hazrlklar tamamlamtr. Devlet, eve dn projesinin nemli ve olumlu ilk adm olan teslim olmalarn gelecek adna atlacak admlarn belirlenmesi ve hayata geirilmesi asndan byk nem tad gereinin bilincinde olarak, konuya hemen her adan byk bir saduyu ile yaklamtr.

Ciddi Bir Gven Bunalm Olumutur

Teslim olmalar ncesi olduka yapc ve olumlu sylemlerle ortaya kan DTP Ebakan Ahmet Trk ve dier parti yneticileri meydana gelen provokatif gsterilerde zerlerine den sorumluluklar tam olarak yerine getirmemitir. Burada birka nemli noktann etkili olduu sylenebilir: Birincisi, DTP tam olarak kurumsallaamam bir siyasi parti konumundadr. Parti ii politika ve strateji belirlemelerde ortak bir tavr sergilenememektedir. Parti iinde farkl eilimler kendi grleri dorultusunda politika belir-

leyip uygulamaktan ekinmemektedir. Bu erevede, partide ahinler Grubu kontrol ele almak suretiyle eve dnler konusunda tahrik edici bir sreci tetiklemilerdir. kincisi, DTP Trkiye, blge ve uluslararas alandaki gelimeleri ve gerekleri tam olarak okuma, anlama, yorumlama ve gelecek adna olas sonular grebilme noktasnda ciddi skntlar yaamakta, resmi tam olarak okuyamamaktadr. ncs, anlalan o ki, DTP ierisinde baz gruplar demokratik almn baarya ulamasn ve dolaysyla sorunun zlmesini istememektedir. Sorundan beslenen ve varlklarn bu ekilde devam ettiren bu kiiler, kabul edilmesi mmkn olmayan sylem ve eylemler sergilemek suretiyle, szde zm yanls gzkmekle birlikte esasnda zme ynelik almalar baltalamaktadrlar. Drdnc olarak, baz DTP ve PKK yetkilileri iinde bulunduklar koullar tam olarak halka ve dadaki terristlere anlatamamaktadrlar. Onlar, bu sreci adeta mcadelelerinin sonucu elde edilmi bir zafer havas olarak gstermekte, kendi konumlarn glendirmeye almaktadrlar. Yani, dadaki terristler de DTPye oy veren halk da bir anlamda kandrlmakta ve yanl ynlendirilmektedir. Bu yzdendir ki, teslim olan terristler sorgulanmalar esnasnda piman olduklar iin deil, calann emirleri dorultusunda ve bara katk salamak iin geldiklerini beyan etmilerdir. rgt ve evreleri bunu bir teslim olutan ziyade kendi inisiyatieri ierisinde bir bar giriimi olarak yanstmaya ve byle bir grnt vermeye almaktadrlar.

let yetkilileri ve toplum nezdinde ok ciddi bir gven bunalm olumutur. Trkiyenin her kesiminden byk tepki almtr. Nitekim bata Cumhurbakan olmak zere Babakan, muhalefet, Genelkurmay, sivil toplum rgtleri ve geni halk kitlesi ok ciddi tepki gstermitir. Ortaya kan bu tablo karsnda Hkmet aklama yaparak, 28 Ekimde Avrupadan gelmesi beklenen grubun geliinin istenmediini ve bu nedenle de ertelendiini duyurdu. Babakan, bu tr yaklamlarn demokratik alm srecini baltalayabileceini, DTPnin gerekli olgunluu ve saduyuyu gstermesi gerektiini aksi takdirde iin bana dnlebilecei uyarsn yapmtr. Olayn cereyan edi sreci, Alm konusunda farkl durular sergileyen taraarn bu gelime karsnda da tutum ve tavrlarnn deimediini gstermektedir. Alm srecinde kendi pozisyonlarn belirleyen siyasilerin, sivil toplum rgtlerinin, medyann ve toplumun dier kesimlerinin meydana gelen gelimeler karsnda pozisyonlarn koruduklar ve bu balamda yorumlar yaptklar grlmektedir. Farkl evrelerde, alma kar oluan diren bu gsterilerin ve gelimelerin ardndan daha byk bir ivme kazanmann sinyallerini vermeye balamtr.

krmzizgiler iindeki alana dhil olduunu aka ifade etmelerine ramen Bu olursa ikinci aama snr dna ekilme olacak demektedir. Yani aksi takdirde silah brakma ve teslim olma gibi bir durum sz konusu olmayacaktr. nc aama olarak da devlet verdii gvenceyi hukuki mevzuata yanstacak ve devlet bunu yapt oranda da geri dnler olacaktr. Bu da ok kkl anayasal ve yasal deiiklikler demektir. Mevcut siyasi konjonktr ve dengeler ierisinde bu ok zor bir eydir. Ayrca btn bunlarn gereklemesi iin de nnn almasn talep etmektedir. Yani, af ya da benzeri nitelikteki muhtemel uygulamalardan ben de nasibimi almalym demek istemektedir. Yol haritas dedii ey ierisinde yer alan btn bu talepler, hibir ekilde ya gereklemeyecek ya da gereklemesi son derece zor olan eylerdir. Buradan aslnda u sonuca ulamak mmkndr. Terr ve ilgili sorunlarn zmnde ne olacaksa ve yaplmas gereken ne ise, zaten Abdullah calan, evresi ve arkasndakilere ramen olacaktr. Yani alm adna atlacak admlar, dorudan terrle mcadelenin stratejik ve taktik bir paras olacaktr; bylece PKK ve calann muhatap alnmas ya da yol haritasna uyulmas gibi bir sorun da olmayacaktr. Zaten calann syledikleri de bunu ele vermektedir. calan, hkmetin ya da AK Partinin Krtleri kontrol etme giriimi ierisinde olduunu, bunun ise Krtleri ziki imhadan daha kt olduunu sylemektedir. Demokratik Almn AKPnin deil, devletin bir projesi olduunu sylemesi, hatta daha da ileri giderek bundan sonra iyi allrsa AKPnin blgede gerileyeceini ve etkisinin azalacan sylemesi de ok ilgintir. calan bir anlamda, alm sonras iin siyasi baz planlar kurgulamakta ve bu sre AKPyle olmaz. Bar sreci olacaksa da bunun meyvelerini AKPye yedirtmem demek suretiyle DTPnin bar sreci sonras daha aktif ve fazla oy potansiyeline sahip olmasn hedeediini ifade etmek istemektedir.

calann Aamalar
calann syledii iddia olunan bir takm aklamalar, avukatlar ile grmesinin ardndan PKKnn kendi yayn organlarndan birisinde yaynlanmtr. calan, Avrupadan gelecek gruptan sonra Trkiyeye gelmeleri iin yeni bir grup armayacan ve aamal bir yol haritas olduundan sz etmektedir. Syledikleri, aslnda Dou Cephesinde yeni bir eyin olmadn gstermektedir. Devlet Krtlerin kendi kendini ynetmesine imkn tanyacak demektedir. Devlet ve hkmetin yetkili mercilerinin zerklik ve federatif bir yapy hatrlatacak her trl uygulamalarn

Almda Duraklama
Bu durum hi beklenmedik bir gelime olarak moralleri bozmutur. Dev-

DTP Sreci Ynetemedi

onunun bir de teslim olanlar ve Demokratik Toplum Partisi (DTP) taraf vardr. Teslim olanlar bar srecine katkda bulunmak amacyla calann talimatyla geldiklerini ifade ederek gelinen noktada terrist bann etkisini ve pozisyonunu vurgulamaya

almlardr. Maalesef DTP bu konuda gerekli hassasiyeti ve yaklam gsterememitir. Teslim olmalar adeta bir gvde gsterisi edas ierisinde yaplmtr. Gerek Silopide gerekse Diyarbakrda yaplan gsteriler amacn olduka amtr. DTP tarafndan organize edilen bu gsteriler tamamen

bir zafer kutlama havasna dnmtr. Konumalarda gelinen nokta, silahl mcadelenin sonucu ortaya kan ili bir durum gibi gsterilmeye allmtr. DTP, bu konuda yaplan btn uyarlara ramen saduyulu ve yapc yaklam yerine duygusal ve tahrik edici bir srecin tetikleyicisi olmutur.

D artlar ve Konjonktr rgtn Aleyhine Gelimektedir

Hkmet, Demokratik Alm Srecini balatm ve belirli bir noktaya getirmitir. Bu proje gerek anlamda bir devlet projesidir. Bu nemli bir inisiyatif ve ayn zamanda bir tr risk altr, elini tan altna sokmaktr.
Teslim olanlar bar srecine katkda bulunmak amacyla calann talimatyla geldiklerini ifade ederek gelinen noktada terrist bann etkisini ve pozisyonunu vurgulamaya almtr

Anlalan calan ve yakn evresinin, demokratik alm srecinde kendisinden dorudan talep edilmese de olumlu rol oynamak gibi bir amac yoktur. Bunun pek ok sebebi de olabilir. zellikle d artlarn ve konjonktrn aleyhlerine gelimesi, rgtn geleceini zaten skntya sokacak gibi gzkmektedir. Dar boaza girmi ya da bar ortamna zorlanan rgtler, hep blnme ve paralanma riskiyle kar karya kalmtr.

ve blgesel gelimeler, PKKy byk apl yeni stratejik kararlar almaya zorlamtr. stlendii corafyaya artk mevcut haliyle samaz hale gelmitir. PKK, en gl yanlarndan birisi olan ve bugne kadar gelebilmesinde nemli bir rol olan d destek ve ittifaklarn kaybetmeye balamtr. ABD Hazine Bakanlnn 14 Ekim 2009da aklad kararla, PKK/ Kongre-Gel terr rgtnn ynetici kadrosundan Murat Karaylan, Ali Rza Altun ve Zbeyir Aydar uluslararas uyuturucu baronlar listesine almas bu adan byk anlam tamaktadr. PKK Kongre-Gel, ABD tarafndan Mays 2008de, uyuturucu kaaklna karan rgtler listesine alnmtr. ABD Dileri Bakanl ise, PKKy, 1997de yabanc terr rgtleri, 2001de ise kresel terrist rgt listesine almtr. Son olarak rgt liderinin bu listeye alnmas, ABD yarg alan iinde bulunabilecek tm mal varlklarna el konulacak olmas ve bu kiilerle ABD vatandalarnn herhangi bir ticari faaliyette bulunmas yasaklanmaktadr. ABD Uyuturucu ile Mcadele Biriminin destekledii bu karar, ABDnin yabanc uyuturucu kaaklarna kar dnya apnda mali nlemler alma abasnn bir parasdr. Bu gelimeyi ABDnin Trkiyenin terrle mcadelesine bir katks olarak dnmek mmkndr. Zira PKK terr rgtnn nemli nans kaynaklarndan birisinin uyuturucu kaakl olduu uzun zamandan bu yana bilinmektedir. PKK, yine uzun bir zamandr ABDnin ve ABnin terr rgtleri lis-

PKKnn ttifaklar Bozuldu

Bunlar gemite ETA ve IRAin da bana gelmitir. calann da muhtemelen bu tr korkular var ve rgt zerindeki mutlak otoritesini kaybetmekten korkmaktadr. Zaten 10 yllk bir srete rgtten ilen uzak durumdadr. Yeni iktidar merkezlerinin ve farkl ittifaklarn bylesine byk apl rgtlerde olumas her zaman ihtimal dhilindedir. En azndan frsattan istifade kendi konumunu glendirmek isteyenler olacaktr. PKK bugn tipik bir terr rgt olmann tesinde kar odakl bir takm ekonomik ve g ilikilerinin ekillendii bir rgt konumundadr. Bu artlar zellikle ABDnin Iraktan ekilecek olmas nedeniyle son iki yldr gelitirmeye alt politikann bir sonucu olarak ortaya kmtr. Bu gelimeler, PKKnn blgesel ve kresel ittifaklarn bozmaktadr. Kresel

Konumalarda gelinen nokta, silahl mcadelenin sonucu ortaya kan ili bir durum gibi gsterilmeye allmtr. DTP, bu konuda yaplan btn uyarlara ramen saduyulu ve yapc yaklam yerine duygusal ve tahrik edici bir srecin tetikleyicisi olmutur.
tesinde yer almaktadr. Ancak bu adm ABnin de desteklemesi ve bu ynde kararlar almak suretiyle hayata geirmesi byk nem tamaktadr.

Politik Manevralar
Sonu olarak; hkmetin dnya konjonktrn iyi okuyan ve sonu getirici politik manevralar terr rgtnn hareket alann daraltmtr. Bunu zaten rgt uzun zamandr grmeye balamtr. 2007de yaplandrmaya balad KCK modeli, bunun bir iaretidir. Da kadrolar zaten rgte ok gelmeye balamtr. ABD bata olmak zere Irak, Kuzey Irak Blgesel Ynetimi, Suriye ve AB artk PKKnn tasye edilmesi zamannn geldiine inanmaktadr. PKK artk eskisi gibi uluslararas alanda kolay destek bulamamaktadr. Aslnda teslim olmalar sonras yaplan gsteriler PKKnn Batda ne kadar uyumsuz, zm istemeyen ve samimiyetsiz olduunu bir kez daha gzler nne sermitir. Bat, Trkiyenin yapc ve saduyulu yaklamnn imdi daha ok bilincindedir. Mevcut gelimeler nda rgtn nnde belirli zorunluluklar ve bunlar amak iin alternatif seenekler belirmeye balamtr. Her eyden nce rgtn klmesi gerekmektedir. Finans imknlarnn ve blgesel destein azalacak olmas hem moral ve hem de ziksel adan rgtn yeniden kendisini yaplandrmasn gerektirmektedir. rgtn bunu dorudan yapmas, rgt asndan bir zayet gstergesi olarak

Herkes iin yararl sonular olan bu zor, meakkatli ve uzun srete mutlaka baarl olunmaldr. Buna herkesin, zellikle de blge insannn ihtiyac vardr.
deerlendirilecektir. Demokratik Alm Sreci gibi bir frsat bu anlamda rgtn hem moral kn engelleyecek ve hem de kendisine siyasi inisiyatif elde etme imkan salayacaktr. Bu ayn zamanda dnya kamuoyuna da bir mesaj olacaktr. Hkmet, Demokratik Alm Srecini balatm ve belirli bir noktaya getirmitir. Bu proje gerek anlamda bir devlet projesidir. Bu nemli bir inisiyatif ve ayn zamanda bir tr risk altr, elini tan altna sokmaktr. Hkmet ve devlet, sorunun cereyan ettii blgedeki ve uluslararas alandaki gelimeleri ve lke ierisinde oluan toplumsal ve kurumsal havay olumlu bir ekilde ve tarihi frsat olarak nitelendirerek byle ciddi, kapsaml ve kkl bir srece girmitir. Bu projenin

ayn zamanda bir Millet Projesi halini almas iin kamuoyu ok ynl olarak bilgilendirilmeli, aydnlatlmal ve bilinlendirilmelidir. ok boyutlu olan terr sorununun d ve diplomatik boyutunda nemli baarlar salanmtr. PKK zlme ve tasye srecine girmitir. Aslnda bu onlar istese de istemese de gereklemesi kanlmaz bir sondur. Burada nemli olan, bu gerein DTP ve Kandildeki terristler tarafndan ok iyi anlalm olmasdr. Ancak bu durum, devletin konuya, PKK bitti, her ey sona geldi eklinde yanl bir alglama ve deerlendirme hatasna girmesine yol amamaldr. Gelinen srecin ok iyi, soukkanl, sabrl, planl ve samimiyetle ynetilmesine byk ihtiya duyulmaktadr. Bu bir kriz ynetimi yaklamn gerekli klmaktadr. Devlet idaresinde duygusallk, fke, kin ve ksme yoktur, tam tersi yapclk, olgunluk, affedicilik, istikrar, saduyu, gven, kurumsallk ve profesyonellik vardr. Her ne kadar ortaya nceden ngrlemeyen baz ciddi sorunlar km olsa da gelinen noktada bu sorunlarn Trkiye ve blge adna olumlu gelimeleri engelleyecek seviyeye ulaamayaca ve almn olumlu sonular ortaya karaca anlalmaktadr.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

107

SDE HABERHABERLER SDE

zbek Bykelinin SDE ziyareti

zbekistan lke Koordinatr Dr. hsan omak da katld. Ayrca zbekistana yatrm yapmak isteyen Ekonomi ve Konseyi yesi st dzey sekin i adamlarnn yannda da SDE Ynetim Kurulu ve Stratejik Dnce Aratrma Vakf (SDAV) Ynetim Kurulu yeleri de toplantda bulundu. eitli i sektrnden davet edilen i adamlarnn toplantya youn ilgi gsterdii gzlemlendi. Bykeli Kadirov, zbekistanda eitli sektrlerde yabanc yatrmclarn bulunduunu, gdadan tekstile, otomotivden tarma, petrolden inaata, ar sanayiden elektrik endstrisine kadar her trl i imknnn var olduu da vurgulad. 2008 verilerine gre, zbekistan Gayri Safi Yurtii Hslas (GSYH) 26,2 milyar dolar iken, enflasyon oran ise % 12,3 olduu akland. zbekistanda kii bana den gelir ise 970 dolar. Dinleyicilerden birinin bir lke-

SDE Bakan Erol: Yldrm Beyazt ve Emir Timurun torunlar ortak gelecek aryor.
ye yerlemek iin gerekli vize ilemlerinin zorluundan ve karmaklndan bahsetmesi zerine Kadirov, gnmzde zbekistan vizesi almann ok daha kolaylatn hatta web sitelerinden evrimii olarak dorudan bavurularn yaplabileceini belirtti. Bykeli Kadirovun ardndan zbekistanda yatrm ve i imknlar konusunda yapt sunum ile Bykelilik Mstear Hashimov da toplantnn ilgi oda oldu. Son konumac olarak TKA eski zbekistan lke Koordinatr omak da yapt konumada zbekistann yabanc yatrmlara ak olduunu belirtti. Ayrca kimi i adamlarmz, bykeliye zbekistandan Trkiyeye gelen renci saysnn nceki yllara gre azlndan bahsedip daha ok rencinin lkemizde eitim grmesi dileinde bulundu. Toplant sonunda katlmclarmza SDE tarafndan bir kokteyl dzenlendi. Katlmclara zbekistan Bykeliliinden srpriz olarak gnderilen zbek pilav da ikram edildi.

elien Trkiye-Orta Asya Cumhuriyetleri likileri erevesinde zbekistanla Karlkl mknlar konulu toplant, SDAV Ynetim Kurulu Bakan Selahattin Yener ve SDE Bakan Do. Dr. Mehmet Seyfettin Erolun al konumalar ile balad. SDE Ynetim Kurulu Bakan Yardmcs ve Konseyler Bakan (E) Bykeli Nzhet Kandemirin oturum bakanlnda yaplan ttoplantda zbekistanda yatrm olanaklar ve karlkl i imknlar ele alnd. Toplantya konumac olarak Bykeli Kadirov ve Mstear Hashimov un yan sra TKA Eski

Halili: SDE, Gelecein Temelini Oluturuyor

Afganistan Bykelisi Mesud Halili Stratejik Dnce Enstitsn(SDE) ziyaret etti. Enstit Bakan Do. Dr. Mehmet Seyfettin Eroldan kurum almalar hakknda bilgi alan Halili unlar syledi:
gelimi, cesur, modern ve de barldr. Eer bu Enstitde alanlar nyargsz ve tarafsz bak asna sahip kimselerse toplumlar deitirebilirler. Enstitde bulunmaktan keyif aldn belirten Halili ilerleyen zamanlarda alma arkadalar ile beraber tekrar ziyarette bulunacaklarn ifade etti. Enstit ile karlkl istiarede bulunmak istediinin altn izen Halili, SDE bnyesindeki Akademisyenleri de lkesinde arlayp, alma ve aratrma ortam salayacan dile getirdi. 2010 ylnn Mart ay balarnda dier lkelerin bykelilerin de bulunduu, Trkiye ve blgede ses getirebilecek kapsaml bir organizasyon nerisinde de bulunan Halili yle devam etti: Blgeden katlmclarn da olaca byk bir organizasyon iin Mehmet Seyfettin hocann grlerini aldk. Karlkl istiare sonucu anlama saland. Mart ay ierisinde byle bir organizasyon yapmay planlyoruz. Grmenin ardndan SDE binasn gezerek kurumun almalarn gzden geiren Bykeli Halili ye Do Dr. Mehmet Seyfettin Erol gnn ansna bir hediye verdi.

izlerle bulumaktan dolay ok memnunum. Biliyorum ki SDE bugnn ve gelecein temellerini oluturmaktadr. Bir millet akll ise ayn zamanda mutlu

108 STRATEJK DNCE | ARALIK 2009

SDE HABERLER

Dvletsahedov: Aksakallarn tecrbesine ve yalarn (genlerin) enerjisine ihtiya var

SDE Bakan Do. Dr. Mehmet Seyfettin Erol, Trkmenistann Ankara Bykelisi Maksat Dvletsahedovu makamnda ziyaret etti.
ln tanyan ilk lke olarak en bandan itibaren uluslararas platformda verdii her trl destekten dolay duyduu memnuniyeti dile getirerek, son dnemde, zellikle Trkmenistan Devlet Bakan Kurbanguli Berdimuhammedovun Trkiye ziyareti ile birlikte iki lke arasnda yeni ve daha gl bir ibirliinin nnn aldna dikkatleri ekti. Daimi Tarafsz Trkmenistann istikrar ve gven unsuru olarak Orta Asya blgesinde ve uluslararas apta gerekletirilmeye allan her trl bar giriimine destek vermeye altn belirten Bykeli Dvletsahedov, Akabatn en bandan itibaren gnmzdeki g mcadelesini ngrdn ve bu kapsamda 1995de mevcut d politikasnda aktif tarafszlk siyasetini esas alarak, Trkmenistan halknn huzurunu, refahn, gvenliini ykseltmeye altn belirtti. Her iki devletin bugn blgelerinde izledikleri barl siyaset ile yeni kresel sistemde etkin bir ekilde yer almalarnn gerekliliine inandklarn belirten SDE Bakan Erol ve Trkmenistann Ankara Bykeli Dvletsahedov, bu yeni srete devletlerin yan sra sivil toplum rgtlerinin ve bu kapsamda dnce merkezlerinin de kresel apta byk bir role sahip olduklarn ifade ettiler.

tratejik Dnce Enstitsnn kuruluu, faaliyetleri ve temel misyonu hakknda bilgilendirme yapan SDE Bakan Erol, Enstitnn bir sivil toplum rgt olarak Trkiyenin yakn evresi arlkl olmak zere, yeniden ina edilen dnyada Trk-slam Dnyasnn hakl yerini almada, alana dayal bir alma stratejisi izleyeceini belirterek, Trk-slam dnyasnda byk gl dnce merkezlerine duyulan ihtiyacn altn izdi. Ziyarette, Bykeli Dvletsahedov Trkiyenin Trkmenistann bamsz-

Trkiye-Trkmenistan ilikilerinin Trk dnyasnda ibirliinin gelecei adna byk ilerlemeler kaydettiini belirten Bykeli, Avrasya corafyasnda ibirlii ve dayanmann nemine dikkat ekerek, iinde bulunduumuz artlar altnda azbirlik siyasetinin daha byk bir nem kazandna vurgu yapt. Blge lkeleri arasnda ibirliinin gelitirilmesi noktasnda aksakallarn tecrbesine ve yalarn (genlerin) enerjisine daha fazla ihtiya duyulduunu belirten Bykeli Dvletsahedov, iki lkenin tarihsel gemiinin ve deneyimlerinin ortak gelecek, bamszlk ve halklarmzn refah asndan en byk zenginlik kayna olduunun altn izdi.

Avusturyal Medya Mensuplar SDEde

tratejik Dnce Enstits (SDE), Avusturyann nde gelen yayn kurulularnn mensuplarn Enstitde arlad. Enstit Bakan Do. Dr. Mehmet Seyfettin Erol heyeti makamnda kabul etti ve Trkiye ile Avusturya basn mensuplar ve dnce kurulular arasndaki ilikikilerin gelitirilmesi balamnda gr alveriinde bulunuldu. Grmenin ardndan SDE Ynetim Kurulu Bakan Yardmcs Bykeli (E) Nzhet KANDEMR in oturumb akanlnda Avusturyal basn mensuplarnn sorular yantlamak zere bir toplant dzenlendi. Toplantya Prol dergisinden Otmar Lahodynsky, Salzburger Nachrichten Gazetesinden Dr. Andres Koller, Der Standard Gazetesinden Adelhe-

Avusturyal medya mensuplar Stratejik Dnce Enstitsn ziyaret etti.

id Wltl, ORF Televizyonundan Elisa Vass, Die Presse Gazetesinden Regina Pll, Avusturya Basn Ajans (APA)ndan Monika Graf, Wiener Zeitung Gazetesi/ Wirtschaftsblatt Dergisinden Veronika Gasser, Kleine Zeiung Gazetesinden Sonja Hasewend ve Kurier Gazetesinden Bernhard Gaul katld. Avusturyal basn mensuplar SDE hakknda bilgiler edindikten sonra genel olarak Trkiyenin Avrupa Birlii (AB) yelii hakknda Enstit uzmanlarna sorular ynelttiler. Trkiye-AB ilikileri, Trklerin ABye bak asndaki deiimleri nedenleri, Trklerin ABye neler katabilecei gibi konular ele alnd. Ayrca haberciler gndemde geni yer kaplayan Demokratik Alm ve PKK hakknda da uzmanlarmzdan bilgi edinmek istediler.
ARALIK 2009 | STRATEJK DNCE

109