T.C.

MLL ETM BAKANLII

HARTATAPU- KADASTRO
KOORDNAT SSTEMLER
581MSP084
Ankara, 2011
- Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
- Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
- PARA LE SATILMAZ.
i
NDEKLER
AIKLAMALAR ......................................................................................................................ii
GR ......................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 ...................................................................................................... 3
1. DK KOORDNAT SSTEM................................................................................................ 3
1.1. Matematikte Dik Koordinat Sistemi ............................................................................... 4
1.1.1. X, Y Eksenlerinin Tanm ........................................................................................ 4
1.1.2. Apsis ve Ordinat Deerlerinin Tanm ......................................................................... 4
1.1.3. Apsis ve Ordinat Deerleri ile Nokta Yeri Belirleme.............................................. 5
1.2.1. Hataclkta Kullanlan Dik Koordinat Sistemindeki Apsis ve Ordinat Deerlerinin
Yerleri ............................................................................................................ 8
1.2.2. Hataclkta Kullanlan Dik Koordinat Sistemindeki Apsis ve Ordinat Deerleri ile
Nokta Yeri Belirleme ..................................................................................... 9
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 11
LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 13
RENME FAALYET2 .................................................................................................... 14
2. KUTUPSAL KOORDNAT SSTEM................................................................................ 14
2.1. Kutupsal Koordinat Sisteminin Elemanlar .................................................................. 15
2.1.1. ki Nokta Arasndaki Uzakln Hesaplanmas...................................................... 15
2.1.2. ki Nokta Arasndaki Semt Asnn Hesaplanmas............................................... 17
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 21
LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 23
RENME FAALYET3 .................................................................................................... 25
3. JEODEZK BRM DARE ................................................................................................. 25
3.1. X, Y Deerlerinin Jeodezik Birim Dairedeki Blmlerde Ald aretler ........................ 26
3.2. Jeodezik Birim Dairenin Blgeleri ............................................................................... 26
3.3. Corafi Koordinatlar ..................................................................................................... 28
3.3.1. Boylam ( ) deeri ................................................................................................ 28
3.3.2. Enlem ( ) deeri .................................................................................................. 29
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 31
LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 33
MODL DEERLENDRME ................................................................................................ 34
CEVAP ANAHTARLARI ....................................................................................................... 35
KAYNAKA........................................................................................................................... 36
NDEKLER
ii
AIKLAMALAR
KOD 581MSP084
ALAN Harita-Tapu- Kadastro
DAL/MESLEK Haritaclk ve Kadastroculuk Dal Ortak
MODLN ADI Koordinat Sistemleri
MODLN TANIMI
Koordinat sistemleri ile jeodezik birim daire hesaplarnn
yaplmas ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld
renme materyalidir.
SRE
40/32
N KOUL n koul yoktur.
YETERLK Koordinat sistemlerini uygulamak
MODLN AMACI
Genel Ama
Snf ortamnda gerekli ara-gere salandnda kuralna
uygun olarak koordinat sistemlerini uygulayabileceksiniz.
Amalar
1. Kuralna uygun dik koordinat sistemini
uygulayabileceksiniz.
2. Kuralna uygun kutupsal koordinat sistemini
uygulayabileceksiniz.
3. Kuralna uygun jeodezik birim daireyi
uygulayabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Bro (Kt, krmz kalem, kurun kalem, gnye,
fonksiyonlu hesap makinesi, silgi.)
Ortam: Atlye, resim salonu, iletmeler, ktphane, ev, bilgi
teknolojileri ortam.
Donanm: Bilgisayar, televizyon, DVD, VCD, tepegz,
projeksiyon, hesap makinesi, teodolit veya elektronik
teodolit, reflektr.
LME VE
DEERLENDRME
Modl sonunda kazandnz bilgi ve beceriler retmeniniz
tarafndan hazrlanacak lme arac ile deerlendirilecektir.
Modlde yer alan her bir renme faaliyetini tamamladktan
sonra; lme aralar ile kazandnz bilgi, beceri ve tavrlar
deerlendireceksiniz.
AIKLAMALAR
1
GR
Sevgili renci,
Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler harita ve kadastro alannda,
koordinat sistemleri ve jeodezik birim daire hesaplarnda sizlere yardmc olacaktr.
Gelien teknoloji ile birlikte haritalar bilgisayar ortamnda yaplmaktadr. Alacanz
bu modl bilgisayarla harita yapmnda size byk kolaylklar salayacaktr.
Bu modl sonunda arazideki noktalarn konumlarn daha kolay tespit edebileceksiniz.
Noktalar arasndaki bantlar, oluturduklar dorultular, bu dorultular arasndaki alar
ve dorularn kuzeyle yaptklar semt alarn kolayca bulup haritalarn izimine byk
katklar salayacaksnz.
nsanlarn yaamlarn kolaylatracak yol, su, elektrik, kanal, kanalizasyon ve benzeri
projelerin gelitirilmesinde sizlere ne ok ihtiya olduunu alacanz bu beceriler sonunda
grecek ve mutlu olacaksnz.
GR
2
3
RENME FAALYET1
Kuralna uygun olarak dik koordinat sistemini uygulayabileceksiniz.
Matematikte kullanlan dik koordinat sistemiyle haritaclkta kullanlan dik
koordinat sisteminin ne olduunu aratrnz. Bilgilerinizi snfta arkadalarnzla
paylanz.
1. DK KOORDNAT SSTEM
ki noktann birbirlerine gre durumlarn tespit etmek iin kullanlan dzleme
koordinat dzlemi denir. Btn ekiller yatay bir dzlem zerinde gsterilir. Noktalar uzayda
boyutlu bulunur. Noktalarn yatay dzlem zerindeki izdmleri ile ekiller meydana
gelir. ekilleri yatay bir dzlem zerinde belirlemek iin snr noktalarnn saptanmas
gerekir. Bunun iin de koordinat sistemleri kullanlr.
Resim 1.1: Matematikte koordinat sistemi
RENME FAALYET1
AMA
ARATIRMA
4
1.1. Matematikte Dik Koordinat Sistemi
Yeryz zerinde bulunan noktalarn birbirlerine gre durumlarn belirlemek iin
yatay bir dzlem iinde birbirine dik olan iki doru kullanlr. Bu dorularn oluturduu
sistemne dik koordinat sistemi denir.
Koordinatlarn, dzlemde, ekvatordan X (yukar deer), dilim orta meridyeninden
Y(saa deer) olarak ifade edildii koordinat sistemidir.
ekil 1.1: Dik koordinat sistemi
1.1.1. X, Y Eksenlerinin Tanm
Matematikte kullanlan dik koordinat sisteminde saa ve sola giden eksen X, yukar ve
aa giden eksen Y eksenidir. Her iki eksenin birleim yerine de orijin denir (ekil 1.1) .
ekil 1.2: Matematikte kullanlan dik koordinat sistemi
1.1.2. Apsis ve Ordinat Deerlerinin Tanm
5
Matematikte kullanlan dik koordinat sisteminde saa ve sola giden eksen X ile
gsterilir ve apsis ekseni ismini alr.
Dik koordinat sisteminde aa ve yukar giden eksen Y ile gsterilir ve ordinat ismini
alr (ekil 1.2).
ekil 1.3: Dik koordinat sisteminde apsis ve ordinat eksenleri
Bir noktann koordinat sistemine gre yeri, o noktann eksenlere izilen diklerle
belirtilir. Noktann ordinat eksenine olan uzaklna apsis, apsis eksenine olan uzaklna da
ordinat denir. Bunlardan her ikisine birden de o noktann koordinatlar ismi verilir(ekil 1.3).
ekil 1.4: Bir noktann koordinat sistemine gre yeri
1.1.3. Apsis ve Ordinat Deerleri ile Nokta Yeri Belirleme
Dik koordinat sisteminde bir noktann yeri, o noktann koordinatlar ile (ekil 1.4),
noktann hangi blgede olduu da koordinatlarnn iaretleriyle bellidir (izelge 1.1).
6
Blge
Koordinat
I. Blge II. Blge III. Blge IV. Blge
X + - - +
Y + + - -
izelge 1.1: Blgelere gre koordinatlarn iaretleri
Bir doru, iki noktasnn koordinatlar ile belli olur. rnein, A ve B noktalarnn
koordinatlar YA, XA ile YB, XB verilmi ise AB dorusu, bu noktalarn koordinat
sistemindeki yerlerini birletiren dorudur (ekil 1.5).
ekil 1.5: Haritaclkta kullanlan dik koordinat sisteminde blgeler ve her blgede
koordinatlarn iaretleri
ekil 1.6: Bir dorunun koordinat sistemindeki yeri
rnek: A(-3,5) ve B(-1,2) noktalarnn yerlerini dik koordinat dzleminde gsterip
AB dorusunu iziniz.
7
zm: lk nce dik koordinat sistemi izilir. Daha sonra A ve B noktalarnn
koordinatlar dorultusunda yerleri bulunur. Bulunan bu noktalar birletirilir. Birletirilen bu
doru AB dorusu olur.
ekil 1.7: AB dorusunun izimi
8
1.2. Haritaclkta Kullanlan Dik Koordinat Sistemi
Haritaclkta kullanlan koordinat sisteminde ise saa ve sola giden eksen Y ile
gsterilir ve ordinat ekseni ismini alr. Yukar ve aa giden eksen X ile gsterilir ve Apsis
Ekseni adn alr (ekil 1.8). Ordinat ekseni daima dou-bat, apsis ekseni ise kuzey-gney
istikametlerini gsterir.
Apsis ekseni ile ordinat ekseninin kesim noktasna Orijin Noktas denir.
Matematikteki kullanlan dik koordinat sistemi haritaclkta kullanlmaz.
Koordinat sisteminin eksenleri, dzlemi drt blme ayrr. Bu blmler, +X
ekseninden balayarak saat ibresinin hareketi ynnde 1den 4e kadar numara verilir.
Blmleri birbirinden ayrabilmek iin eksenler - ve + eklinde iaretlenmitir.
Eksenlerin birbirlerini kestikleri orijin noktasndan itibaren ordinat ekseninin saa doru
giden ksm pozitif + , sola doru giden ksm negatif - , apsis ekseninin yukar doru
giden ksm pozitif +, aaya giden ksm negatif - ile gsterilir. (ekil 1.6)
Blge
Koordinat
I. Blge II. Blge III. Blge IV. Blge
Y + + - -
X + - - +
izelge 1.2: Blgelere gre koordinatlarn iaretleri
ekil 1.8: Haritaclkta kullanlan dik koordinat sisteminde blgeler ve her blgede
koordinatlarn iaretleri
1.2.1. Hataclkta Kullanlan Dik Koordinat Sistemindeki Apsis ve Ordinat
Deerlerinin Yerleri
9
Bir noktann koordinat sistemine gre yeri, o noktann eksenlere izilen diklerle
belirtilir. Noktann ordinat eksenine olan uzaklna apsis, apsis eksenine olan uzaklna da
ordinat denir. Bunlardan her ikisine birden de o noktann koordinatlar ismi verilir.
Buna gre ekil 1.7 den da kolayca grld gibi bir noktann koordinatlar dik
koordinat sisteminin drt blgesinde, izelge 1.2de gsterildii ekilde iaretler alr.
1.2.2. Hataclkta Kullanlan Dik Koordinat Sistemindeki Apsis ve Ordinat
Deerleri ile Nokta Yeri Belirleme
Dik koordinat sisteminde bir noktann yeri, o noktann koordinatlar ile (ekil 1.7),
noktann hangi blmde olduu da koordinatlarnn iaretleriyle bellidir (izelge 1.2).
Bir doru, iki noktasnn koordinatlar ile bellidir. rnein, A ve B noktalarnn
koordinatlar Ya, Xa ile Yb, Xb verilmi ise AB dorusu, bu noktalarn koordinat
sistemindeki yerlerini birletiren dorudur (ekil 1.8).
ekil 1.9: Haritaclkta bir dorunun dik koordinat sistemindeki yeri
10
rnek: A(5,-3) ve B(2,-4) noktalarnn koordinatlarn izip kanc blgede olduunu
yaznz.
ekil 1.10: Sorunun zm
Yukardaki ekil gibi izilir ve AB dorusunun nceki bilgilerimizden anlald
zere, 2. blgede olduunu syleriz.
11
UYGULAMA FAALYET
Haritaclkta kullanlan koordinat sistemine gre AB dorusunu iziniz.
A(4,-2) B(3,-5)
lem Basamaklar neriler
Apsis ve ordinat eksenlerini iziniz.
X ve Y eksenlerini birbirine dik olacak
ekilde iziniz.
Bir noktaya ait apsis ve ordinat
deerleri ile nokta yerini belirleyiniz.
ekil zerinde apsis ve ordinat
deerlerinin yerlerini gnye yardmyla
belirleyiniz ve aktrnz.
Belirlediiniz noktalar birletirerek
AB dorusunu iziniz.
Noktalarn deerlerini parantez iinde
yazarak belirtiniz.
AB dorusunun kanc blgede
olduunu tespit ediniz.
ekil 1,8den yararlannz.
UYGULAMA FAALYET
12
DEERLENDRME LTLER
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre Uygulama Faaliyeti 1de yaptnz
almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet-Hayr seeneklerinden uygun
olan iaretleyiniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1 Apsis ve ordinat eksenlerini izdiniz mi?
2
Bir noktaya ait apsis ve ordinat deerleri ile nokta yerini
belirlediniz mi?
3
Belirlediiniz noktalar birletirerek AB dorusunu izdiniz
mi?
4 AB dorusunun kanc blgede olduunu tespit ettiniz mi?
13
LME VE DEERLENDRME
Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz.
Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc
yaznz.
1. ki noktann birbirlerine gre durumlarn tespit etmek iin kullanlan dzleme
.. denir.
2. Matematikte kullanlan dik koordinat sisteminde saa ve sola giden eksen ,
yukar ve aa giden eksen . eksenidir.
3. Noktann ordinat eksenine olan uzaklna denir.
4. Haritaclkta kullanlan koordinat sisteminde yukar ve aa giden eksen x ile
gsterilir ve . ekseni adn alr.
5. Noktann apsis eksenine olan uzaklna .. denir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
LME VE DEERLENDRME
14
RENME FAALYET2
Kuralna uygun olarak kutupsal koordinat sistemini uygulayabileceksiniz.
Kutupsal koordinat sistemini aratrnz. Elde ettiiniz bilgileri snfnzda
arkadalarnzla paylanz.
2. KUTUPSAL KOORDNAT SSTEM
Dzlemde alnan bir O kutup noktas ve bu noktadan geen bir OX ekseni bu
koordinat sistemini oluturur. Kutupsal koordinat sisteminde herhangi bir P noktasnn
konumu ekil 2.1 de grld gibi P noktasnn kutup noktasna olan mesafesi r yarap
vektr ile OP doru parasnn saat ibresi ynnde yapt kutup as ile belirlenir.
Ksaca O kutup noktas ve P noktasnn belirli olmas koulu ile a ve uzunluk len
herhangi bir l aleti ile llen, kutup as ve r yarap vektr ikilisi noktann yerini
belirler.
ekil 2.1: Kutupsal koordinat sistemi
RENME FAALYET2
AMA
ARATIRMA
15
2.1. Kutupsal Koordinat Sisteminin Elemanlar
Arazide llen uzunluun deniz yzeyine (Referans dzlemine) paralel dzlem
zerine iz drlm miktardr.
2.1.1. ki Nokta Arasndaki Uzakln Hesaplanmas
ki noktann bilinen koordinatlar arasndaki uzaklk llrken; ikinci noktann Y
koordinatyla birinci noktann Y koordinatnn farklarnn karesi alnp, ikinci noktann X
koordinatyla birinci noktann X koordinatnn farklarnn karesi ile toplanp karekk alnr
(ekil 2.2).
ekil 2.2: ki Nokta Arasnda Uzaklk
( )
2 2
x y r A + A = (
2 2
) ( ) Xa Xb Ya Yb r + =
formlyle iki nokta arasndaki uzaklk hesaplanabilir.
Ya Yb y = A Xa Xb x = A
Burada;
Yb: B noktasnn Y koordinat
Ya: A noktasnn Y koordinat
Xa: A noktasnn X koordinat
Xb: B noktasnn X koordinat
r: ki nokta arasndaki uzaklk
16
rnek: A noktasnn koordinatlar Ya=1234,76 m, Xa=1000,34 m ve B noktasnn
koordinatlar Yb=1320,03 m, Xb=1005,65 m olarak llmtr. Buna gre A noktas ile B
noktas arasndaki uzakl hesaplaynz.
zm: Verilenler: stenen
Ya=1234,76 m r=?
Xa=1000,34 m
Yb=1320,03 m
Xb=1005,65 m
Ya Yb y = A m m y 76 , 1234 03 , 1320 = A
m y 27 , 85 = A
Xa Xb x = A m m x 34 , 1000 65 , 1005 = A
m x 31 , 5 = A
( )
2 2
x y r A + A = (
2 2
) ( ) Xa Xb Ya Yb r + =
(
2 2
) 31 , 5 ( ) 27 , 85 m m r + =
2
17 , 7299 m r = m r 44 , 85 =
17
rnek: B noktasnn koordinatlar Yb=1095,94 m, Xb=1950,71 m ve A noktasnn
koordinatlar Ya=1000,00 m, Xa=2000,00 m olarak llmtr. Buna gre A noktas ile B
noktas arasndaki uzakl hesaplaynz.
zm:
Verilenler:
Ya=1000,00 m
Xa=2000,00 m
Yb=1095,94 m
Xb=1950,71 m
r=?
Ya Yb y = A m m y 00 , 1000 94 , 1095 = A
m y 94 , 95 = A
Xa Xb x = A m m x 00 , 2000 71 , 1950 = A
m x 29 , 49 = A
( )
2 2
x y r A + A = (
2 2
) ( ) Xa Xb Ya Yb r + =
(
2 2
) 29 , 49 ( ) 94 , 95 m m r + =
2
99 , 11633 m r = m r 86 , 107 = olur.
+X ekseni kuzeyi gsteren eksendir. +X ekseninden balayarak saat ibresinin hareketi
ynnde olmak zere bir dorunun +X ekseniyle meydana getirdii aya o dorunun semt
as denir (ekil 2.3). AB gibi bir dorunun A ucundaki semt as (AB) eklinde, B
ucundaki semt as ise (BA) eklinde gsterilir. Genel olarak herhangi bir semt asndan
bahsedildii zaman bu a harfi ile de gsterilir.
2.1.2. ki Nokta Arasndaki Semt Asnn Hesaplanmas
ekil 2.3 den kolayca grlecei gibi bir dorunun bir ucundaki semt as dier
ucundaki semt asndan 200 grad farkldr. Bunu formlle gsterecek olursak eklimize gre
(AB)+200
g
= (BA) veya (BA)-200
g
= (AB) diyebiliriz. Bir utaki semt as dier utakine
gre 200 grad az veya 200 grad ok olabilecei iin, bir dorunun iki ucundaki semt alar
genel olarak, (AB) = (BA) 200
g
forml ile gsterilir. Semt as 0 grad ile 400 grad
arasnda deiir.
18
ekil 2.3: Bir dorunun iki uundaki semt as
rnek 1: ekil 2.3 deki gibi bir sistemde (AB) semt as, 64
g
,1603 olduuna gre
(BA) semt asn hesaplaynz.
zm 1: (BA) = (AB) + 200
g
(BA) = 64
g
,1603 +200
g
(BA) = 264
g
,1603 olur.
rnek 2: ekil 2.3 deki gibi bir sistemde (BA) semt as, 254
g
,1735 olduuna gre
(AB) semt asn hesaplaynz.
zm 2a: (AB) = (BA) - 200
g
(AB) = 254
g
,1735 -200
g
(AB) = 54
g
,1735 olur.
2.1.3. Hesaplanan Uzaklk ve Semt As Yardmyla Nokta Yeri Belirlemek
ekil 2,4 de kutupsal koordinat sisteminde
u
kutup as ve r yarap vektr ile
belirtilirse her iki koordinat sistemi arasnda;
r
Y
p
= u sin u sin - = r Y
p
ve
r
X
p
= u cos u cos - = r X
p
19
ekil 2.4: Kutupsal koordinat sistemi
Yukardaki eitlikte X, Y dik koordinat sisteminin balang noktas A kabul
edildiinden, ekil 2.4teki AP dorusunun X ekseni ile yapt as ayn zamanda (AP)
semt asdr.
Buna gre Yp=r - sin ve Xp=r - cos formlleri;
Yp=r - sin(AP)
Xp=r - cos(AP) eklinde yazlabilir.
(AP); (AP semti) diye sylenir.
rnek 1: ekil 2.4 deki as 61
g
,1935 ve r kutup mesafesi 69,02m verildiine gre
P noktasnn dik koordinat sistemindeki yerini bulunuz.
zm 1:
u cos - = r X
p
1935 , 61 cos 02 , 69
g
p
m X - = m X
p
52 , 39 = olur.
u sin - = r Y
p
1935 , 61 sin 02 , 69
g
p
m Y - = m Y
p
59 , 56 = olur.
rnek 2: Aadaki ekil 2.5 de, A noktasnn koordinatlar m Ya 24 , 1501 = ,
m Xa 06 , 1402 = ve u as 1532 , 89
g
, r=104,63m olarak verildiine gre P noktasnn
koordinatlarn bulunuz.
20
ekil 2.5: Hesaplanan uzaklk ve semt as yardmyla nokta yeri belirlemek
zm 2:
u cos - + = r X X
a p
1532 , 89 cos 63 , 104 06 , 1402
g
p
m m X - + =
m X
p
80 , 1419 = olur.
u sin - + = r Y Y
a p
1532 , 89 sin 63 , 104 24 , 1501
g
p
m m Y - + =
m Y
p
35 , 1604 = olur.
21
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilem basamaklarna gre rnek uygulamalar yapnz.
lem Basamaklar neriler
ki nokta arasndaki uzakl
hesaplaynz.
ki nokta arasndaki uzakln
hesaplanmas konusundaki aklamalar
dikkate alnz.
lk nokta arasndaki semt asn
hesaplaynz.
Semt asnn hesaplanmas
konusundaki aklamalar dikkate alnz.
Kutupsal koordinat sistemindeki yeri
belirlenecek noktann semt asn
belirleyiniz.
Minkale yardm ile semt asn
iaretleyiniz.
Noktann yatay uzakln belirleyiniz. Gnye yardmyla mesafeyi iziniz.
UYGULAMA FAALYET
22
DEERLENDRME LTLER
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre Uygulama Faaliyeti 2de yaptnz
program deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet-Hayr seeneklerinden uygun
olan iaretleyiniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1 lk nokta arasndaki uzakl hesapladnz m?
2 lk nokta arasndaki semt asn hesapladnz m?
3
Kutupsal koordinat sistemindeki yeri belirlenecek noktann
semt asn belirlediniz mi?
4 Noktann yatay uzakln belirlediniz mi?
23
LME VE DEERLENDRME
Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz.
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1. Aadaki ekil 2.6 deki A noktasnn (AB) semt as bilindiine gre B noktasnn
semt as aadakilerden hangisidir?
ekil 2.6 ki nokta arasndaki semt as
A) (BA)=(AB)+100
g
B) (BA)=(AB)+150
g
C) (BA)=(AB)+200
g
D) (BA)=(AB)+250
g
LME VE DEERLENDRME
24
ekil 2.7 Kutupsal koordinat sistemi
2. ekil 2.7 deki u as 64
g
,0540 ve r kutup mesafesi 123,16m verildiine gre
P noktasnn dik koordinat sistemindeki yeri aadakilerden hangisidir? ? =
p
X
? =
p
Y
A)Yp=104,04 m B)Yp=104,40 m C)Yp=151,42 m D)Yp=102,40 m
Xp =65,90 m Xp=71,43 m Xp=65,40 m Xp=73,43 m
Nokta No Y(m) X(m)
A 1956,23 1500,14
B 1950,03 1496,54
3. Yukardaki tabloda verilenlere gre A noktas ile B noktas arasndaki mesafe
aadakilerden hangisidir?
A)17,17m B) 27,07m C)7,07m D)7,17m
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
25
RENME FAALYET3
Kuralna uygun jeodezik birim daireyi uygulayabileceksiniz.
Jeodezik birim daireyi aratrnz. Elde ettiiniz bilgileri snfta arkadalarnzla
paylanz.
3. JEODEZK BRM DARE
Jeodezide, lme aletlerinin a lme blm dairelerinde a balangc saat ibresi
ynnde bydnden, matematikte kullanlan tm kurallarn deimemesi iin eksenler
yer deitirilerek jeodezik birim daire oluturulmutur (ekil 3.1).
Jeodezik birim daire biri yatay (Y ekseni) dieri dey (X ekseni) iki eksenle drt
blgeye ayrlr. Bu blgeler +X ekseninden itibaren saat ibresi ynnde I. blge, II. blge,
III. blge, IV. blge diye numaralandrlr.
ekil 3.1: Jeodezik birim daire
AMA
ARATIRMA
RENME FAALYET3
26
3.1. X, Y Deerlerinin Jeodezik Birim Dairedeki Blmlerde Ald
aretler
Ann balangc +X ekseninden balamak ve saat ibresi ynnde hareket etmek
zere as I. blgede 0-100
g
, II. blgede 100
g
-200
g
, III. Blgede 200
g
-300
g
, IV. blgede
300
g
-400
g
arasnda bulunur (izelge 3.1).
Blge
Koordinat
I. Blge II. Blge III. Blge IV. Blge
Y + + - -
X + - - +
izelge 3.1: Jeodezik birim dairedeki blgesel iaretler
3.2. Jeodezik Birim Dairenin Blgeleri
Semt As 1. Blgede
0
g
< < 100
g
arasnda olur. +X ekseninden balamak ve saat ibresi ynnde hareket
etmek zere as I. blgede 0-100
g
arasnda bulunur (ekil 3.2).
ekil 3.2: Semt as 1. blgede
27
Semt As 2. Blgede
100
g
< < 200
g
arasnda olur. +X ekseninden balamak ve saat ibresi ynnde hareket
etmek zere as II. blgede 100-200
g
arasnda bulunur (ekil 3.3).
ekil 3.3: Semt as 2. blgede
Semt as 3. blgede
200
g
< < 300
g
arasnda olur. +X ekseninden balamak ve saat ibresi ynnde hareket
etmek zere as III. blgede 200-300
g
arasnda bulunur. (ekil 3.4)
ekil 3.4: Semt as 3. blgede
28
Semt as 4. blgede
300
g
< < 400
g
arasnda olur. +X ekseninden balamak ve saat ibresi ynnde hareket
etmek zere as IV. blgede 300-400
g
arasnda bulunur (ekil 3.5).
ekil 3.5: Semt as 4.blgede
Btn blgelerde asnn 0
g
ile 400
g
arasnda alaca trigonometrik fonksiyonlarn
snr deerleri aadaki izelgede grld gibidir. (izelge 3.2)
o sino coso tgo cotgo
0
g
0 +1 0 +
100
g
+1 0 + 0
200
g
0 -1 0 -
300
g
-1 0 - 0
400
g
0 +1 0 +
izelge 3.2: o asnn btn blgelerdeki ald deerler
3.3. Corafi Koordinatlar
Dnyamz zerinde bulunan herhangi bir noktann yerini belirlemek iin corafya
koordinat sistemi kullanlr.
3.3.1. Boylam ( ) deeri
Corafya koordinat sisteminin sistemleri ekvator ve Greenwichten geen boylam
(prime meridlan) dairesidir. Buna gre bir P noktasndan geen bir boylam dairesinin
ekvatoru kestii M noktas ile Greenwichden geen boylam dairesinin ekvatoru kestii O
noktas arasnda kalan OM yay parasna veya bu yayn dnya merkezinde oluturduu aya
P noktasnn boylam denir ve harfi ile gsterilir. Greenwichten balayarak douya ve
29
batya doru byr ve derece, grad ve saat olarak llr. Nokta enlem ve boylam deerleri
ile belirtilir.
Dnyann kutuplarndan geen byk dairelere boylam daireleri denir. Ya da
ekvatora dik kutuplarda birlesen dairelere de meridyen (ya da boylam) daireleri denir.
Londra da Greenwichteki gzlem evinden geen meridyen balang meridyenidir.
Balang meridyeninin dousundaki meridyenler dou, batsndaki meridyenler bat
meridyeni olarak adlandrlr. Meridyenler 180 dou ve 180 bat meridyeni olmak zere
toplam 360 tanedir (ekil 3.6).
ekil 3.6: Boylam daireleri
3.3.2. Enlem ( ) deeri
Ekvatora paralel olarak geen dairelere (Equator) enlem daireleri denir. Bir P
noktasndan boylam dairesinin ekvatoru kestii M noktas ile P noktas arasndaki PM yay
paras veya bu yay parasnn dnyann merkezinde oluturduu asna o noktann
enlemi denir (ekil 3.7). Baz hallerde yerine noktann kuzey kutbuna olan uzakl
(kutup uzakl) kullanlr. Kutup uzakl =
o
b 90 eklinde hesaplanr ve Kuzey
Kutbundan itibaren (0
o
den 180
o
ye kadar) llr.
ekil 3.7: Enlem Daireleri
30
Dnyamz ekseni etrafndaki dnn 24 saatte tamamlad iin boylam bir saat
olan noktann as;
Bir saat =
o
o
15
24
360
= veya Bir saat = .... 666666666 , 16
24
400
g
g
= dr.
Grld gibi 400 gradn 24 saate blm tam bir say vermedii iin astronomide
grad yerine genellikle derece kullanlr.
ekil 3.8: Corafi koordinat sistemi
31
UYGULAMA FAALYET
Semt as 124
g
.1405 olan blgeyi Jeodezik birim daire zerinde gsteriniz.
lem Basamaklar neriler
Jeodezik birim daireyi iziniz.
Eksen izgileriyle blgeleri
oluturunuz.
Blgeleri numaralandrnz. Blge numaralarn saat ibresi
ynnde yaznz.
X, Y deerlerinin (+), (-) iareti ald
blmleri belirtiniz.
(+), (-) iaretlere dikkat ediniz.
Semt asnn Jeodezik birim dairedeki
blgesini belirleyiniz.
0g < < 100g arasnda I.blgede
100g < < 200g arasnda II. blgede
200g < < 300g arasnda III.blgede
300g < < 400g arasnda IV.blgede
olduunu hatrlaynz.
Yerkre zerinde boylam ve enlemi
gsteriniz.
Corafi koordinat sistemini
hatrlaynz.
UYGULAMA FAALYET
32
DEERLENDRME LE
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre Uygulama Faaliyeti 3te yaptnz
almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet-Hayr seeneklerinden uygun
olan iaretleyiniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1 Jeodezik birim daireyi izdiniz mi?
2 Blgeleri numaralandrdnz m?
3 X, Y deerlerinin (+), (-) iareti ald blmleri belirttiniz mi?
4 Semt asnn Jeodezik birim dairedeki blgesini belirlediniz mi?
5 Yerkre zerinde boylam ve enlemi gsterdiniz mi?
33
LME VE DEERLENDRME
Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz.
Aadaki sorular dikkatle okuyunuz. Boluklar doru szcklerle doldurunuz.
1. Dzlemde merkezi dik koordinat sisteminin (X,Y) balang noktasna akk ve
yarap 1 birime eit olan daireye denir.
A) Birim daire B) Ordinat C) Apsis D) Orijin
2. Ann balangc +X ekseninden balamak ve saat ibresi ynnde hareket etmek
zere as 0-100
g
arasnda olduunda .. de olur?
A) 1. blge B) 2. blge C) 3. blge D) 4. blge
3. Dnyann kutuplarndan geen byk dairelere .................................... denir.
A)Enlem daireleri B)Boylam daireleri C)Paralel D)Ekvator
4. Ekvatora paralel olarak geen dairelere (Equator) ................................. denir.
A)Enlem daireleri B)Boylam daireleri C)Paralel D)Ekvator
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
LME VE DEERLENDRME
34
MODL DEERLENDRME
1. A(2,-4) ve B(1,-5) noktalarnn koordinatlarn izerek, kanc blgede olduunu
yaznz.
2. ekil 2.3 teki gibi bir sistemde (BA) semt as, 215
g
,4264 olduuna gre (AB)
semt asn hesaplaynz.
3. Semt as 185
g
.1889 olan blgeyi jeodezik birim daire zerinde gsteriniz.
lem Basamaklar neriler
Noktalarn koordinatlarnn hangi blgede
olduunu belirleyiniz.
Blgeleri saat ibresi ynnde
numaralandrnz.
(AB) semt asn bulunuz.
(AB)+200g = (BA) veya (BA)-200g =
(AB) olduunu hatrlaynz.
Semt asnn hangi blgede olduunu
tespit ediniz.
0g ile 400g arasnda blgeyi
belirleyiniz.
Aada yer alan ifadeleri dikkatle okuyunuz. Bo braklan yerleri doru
szcklerle doldurunuz.
1. Haritaclkta kullanlan koordinat sisteminde saa ve sola giden eksen y ile gsterilir
ve. ekseni ismini alr.
2. +X ekseninden balayarak saat ibresinin hareketi ynnde olmak zere bir dorunun
+X ekseniyle meydana getirdii aya o dorunun denir.
3. Semt (Aklk as) grad ile ...grad arasnda deiir.
4. Arazide llen uzunluun deniz yzeyine paralel dzlem zerine iz drlm
miktarna .............................denir.
Aada yer alan sorular dikkatle okuyarak doru ise D, yanl ise Y olarak
iaretleyiniz.
5. ( ) Jeodezik birim dairede X ekseninin 3. blgede n iareti artdr.
6. ( ) Jeodezik birim dairede o semt as 2. blgede 100
g
ile 200
g
arasndadr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
MODL DEERLENDRME
35
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET -1N CEVAP ANAHTARI
1
Koordinat
sistemi
2 X ve Y
3 Apsis
4 Apsis
5 Ordinat
RENME FAALYET -2NN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 A
3 D
RENME FAALYET -3N CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 B
4 A
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI
1 Ordinat
2 Semt as
3 0g ile 400g
4
Yatay
uzaklk
5 Yanl
6 Doru
CEVAP ANAHTARLARI
36
KAYNAKA
SONGU Celal, lme Bilgisi, Cilt 2, Birsen Yaynevi, Ankara, 1981
SARIBIYIK Tahsin, lme Bilgisi ve Uygulamas, MEB, stanbul,2005
ERSOY Dr. Nihat, Trigonometri, S.H..E.K. Basmevi, Ankara, 2001.
KABASAKALOLU Sebahattin, lme Bilgisi, MEB, stanbul, 2002.
KAYNAKA