Shhi Tesisat Teknolojisi

mer Kantarolu; Mak. Mh. MBA. TTMD IV. Dnem Bakan ZET Shhi tesisatta ekipman seimi, malzeme seimi ve tanmlanmas (Spesifikasyonlar) tasarm aamalar ierisinde yaamsal bir neme sahiptir. Bu nemine ramen, shhi tesisat ekipmannn akllca deerlendirilmesi ve seiminde kullanlmak zere gerekli bilgilerin alnabilecei merkezi bir kaynak bulunmamaktadr. Shhi tesisat mhendisleri mekanik ekipmanlar zerinde yazlm bulunan son derece geni miktarda ve ilgisiz bir sr veri arasndan uygun ve uygulanabilir olanlar semek zere byk bir mcadele vermektedirler. Ekipman seimi ve zellikli shhi tesisat sistemlerinin tasarmnda, tasarm kriterleri, karakteristikler, ve uygulamalar bir arada toplayp merkezi bir kaynak olarak sunmann nemi asla hafife alnmamaldr. kavranmasn kolaylatryor. Shhi Tesisat, Temiz su datm sistemi, shhi tesisat niteleri (lavabo, klozet, bide vb. ve armatrleri) ile sifonlar, pissu, atksu ve havalk kolonlar, bina drenaj ve yamur suyu sistemleri ile ilgili mtemilat, bina ii ve bina d balantlar ieren sistemler olarak tanmlanmaktadr. Bu tanm 1950den nce ina edilmi binalara uygundur. O zamandan beri inaat yaplar nemli miktarda deimi, mekanik sistemler giderek daha mkemmel fakat daha karmak hale gelmilerdir. Shhi Tesisat tasarm sadece konut deil, hastane, okul, fabrika, al veri merkezleri, g santrallar, aratrma merkezleri gibi yerlerde kullanlan gelikin sistemleri de kapsayacak biimde geniletilmek ihtiyacndadr. ASPE (Amerikan Shhi Tesisat Mhendisleri Dernei)ye gre gnmzn shhi tesisat mhendisi aadaki sistemlerin tasarmndan sorumludur. 1. Shhi Tesisat drenaj, 2. Shhi Tesisat kanalizasyon tesisat, 3. Yamur suyu tesisat, 4. Mahal (d alan) drenaj tesisat, 5. Yamur suyu boaltma sistemleri, 6. Havalk sistemleri, 7. Konut su tesisat, a) Souk su b) Scak su c) Scak su sirklasyon d) Ilk su 8. Yangn tesisat a) Sabit borulu tesisat (slak, kuru) b) Sprinkler sistemi c) Gazl (CO2 ,Halon) d) Kpkl 9. Asit ve endstriyel atk sistemleri, 10. Soutulmu ime suyu sistemleri, 11. Gaz tesisat, a) Doal ve imalat rn b) Sv petrol gaz (LPG) 12. Basnl hava tesisat 13. Vakum tesisat a) Klinik ve cerrahi b) Laboratuar c) Temizleme 14. Oksijen tesisat 15. Karbon dioksit tesisat 16. Azot tesisat 17. Azot oksit tesisat 18. Helyum tesisat 19. Deiyonize su tesisat 20. Damtk su tesisat 21. Su tasfiyesi 22. Sabun sistemleri 23. Dezenfeksiyon tesisat 24. Besin atk ve kat atk sistemleri 25. Radyoaktif atklar 26. Havuz ve dekoratif fskiyeler 27. Avlu ykama ve sulama sistemleri Bu liste gereinden fazla grnse de, yapda shhi tesisat sistemlerinin kurulmas iin daha bir ok olaan d ve zellikli sistemlerden Tasarm Mhendisi sorumludur. Ne yazk ki, tm proje etkinlii iinde shhi tesisat yinede kk ve nemsiz bir ksm olarak alglanmtr. Bizim en belirgin yanllmz herhangi bir ahsn bir bina iin shhi tesisat tasarm yapabilecei eklindeki anlay olmutur. Bu yanl alglama nedeniyle shhi tesisat tasarm genellikle IHK (Istma Havalandrma ve Klima) mhendislerine braklmtr. Batda 1950lerde, shhi tesisatn gerek bir mhendislik bilimi (Bu deyim AMERKAN SIHH TESSAT MHENDSLER DERNEne aittir.) olduu kabul edilmitir. Doru tasarm yaplmam tesisatlarn getirdii yanl sistemler ile yasal elikilere ait problemlerden kanlmas gerekmitir. Bunun iin doru eitim alm bilgi ve beceri dzeyi yksek insan gcne gerek olduu benimsenmitir. 2. Standartlar Gelimenin lsdr. Shhi tesisat standartlarnn geliim tarihesinin ksmen gzden geirilmesi, shhi tesisat tasarmndaki gelimelerin izlenebilmesi iin gereklidir. lkemizde shhi tesisat cihaz ve armatrlerinin standartlar genel olarak mevcut olmakla birlikte, tasarm ve uygulamaya ynelik standartlar, yllara gre geliimi ve sayfa adedi Tablo.1de grlmektedir. Sz konusu standartlara ek olarak Kamu Binalarnn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikten de szedebilir. Tm bunlardan anlalaca gibi, Trkiyede Shhi Tesisatla ilgili standartlarn gemii ancak 1980li yllara dayanmaktadr. Eer, Batya bakacak olursak; ALMANYA Tablo 2 ve 3e bakarsak Almanyadaki Shhi Tesisat Teknolojisinin geliimini ok arpc bir ekilde grmekteyiz. Shhi Tesisat ustalarn konusu olmaktan km bir mhendislik ilmi haline gelmitir. AMERKA lk shhi tesisat ynetmelii US Department of Commerce BH13 tarafndan hazrlanan ve Hoover ynetmelii olarak bilinen Recommended Minimum Requirements in Plumbing (Shhi Tesisatta yerine getirilecek Minimum Zorunluluklar) adl standarttr.

Sanitary Technology
ABSTRACT In sanitary plumbing, selection of equipment, specification of the material has a vital importance in the stages of design. In spite of its importance, there is no central source that can be used to get information about in choosing and putting into good use of sanitary equipments. Sanitary plumbing engineers are struggling in choosing the appropriate and feasible data from the extensive and irrelevant information that is written about mechanical equipments. In equipment choosing and designing specific sanitary systems, the importance of collecting and presenting design criteria's,characteristics, design processes and applications as a central source must never be underestimated. 1. Giri Aadaki ema, Alman Mhendisler Birliinin (VDI) bir kolu olan Bina Hizmetleri Derneinin (TGA) yapt bir almadan alnmtr. Hangi alanlarn Shhi Tesisat Mhendislii teriminin ve hangi konularn Shhi Tesisat hizmetlerinin, iine girdiini gsteren faydal bir emadr. Bu ema ok saydaki olanakl kombinasyonlarn belirlenmesini ve bu alann ne kadar geni olduunun

SIHH TESSAT MHENDSL

ALIMA ALANLARI
1. Temizlik 2. Bakm 3. Yiyecek Hazrlama 4. Salk 5. Ykama (Banyo) 6. retim 7. Aratrma ve retim

TAIMA (NAKL) SSTEMLER

1. me Suyu 2. Kullanma Suyu 3. Pissu (Atksu) 4. Yangn Sndrme iin Su 5. Yanc Gazlar 6. Teknik Gazlar 7. Medikal Gazlar 8. Atklar

APARAT (EKPMAN) ve CHAZLAR

1. Beslenme (Tedarik Etme) 2. Atk 3. Muamele Etmek (lemden Geirmek) 4. Enerji Tketimi 5. Yangna Kar Koruma

National Bureau of Standarts (NBS-Ulusal Standartlar Brosu)n 5 yllk bir almas sonucunda hazrlanan bu standart 1928 de baslm, 1932 de yeniden gzden geirilmitir. Daha sonra NBSden Dr.Roy B.Hunter tarafndan balatlan shhi tesisatta hidrolik ve pnmatik aratrmalar, hidrolik laboratuvar efi Herbert N.Eaton ve yardmclar John L.French ile Robert S.Wyly tarafndan tamamlanmtr. Bu nc insanlarn yaptklar aratrmalar gnmzdeki tasarm kriterlerinin de temelini oluturmaktadr. NBSde, lowa ve Illinois niversitelerinde, US Health Service Environment Center (Ulusal evre Salk Hizmetleri Merkezi)da ve dier tannm ulusal laboratuvarlarda, shhi tesisat hidrolik ve pnmatii ile ilgili kesin ve salkl veriler elde etmek zere ok geni aratrmalar yapld ve komite 1946 da, Uniform Plumbing Code (Uniform Shhi Tesisat Standard)n yaymlad. Bu standardn sadece konutsal yaplar ele al nedeniyle, daha sonra dier yap trlerini de kapsayacak biimde standardn geniletilmesi iin, National Plumbing Code Coordination Committee (Ulusal Shhi Tesisat Standard Koordinasyon Komitesi) oluturuldu. Komiteyi oluturan yelerden ikisi, The American Public Health Association (Amerikan Kamu Sal rgt) ile American Society of Mechanical Engineers (ASME-Amerikan Makine Mhendisleri
TS.1258 TS.828 TS.827 TS.826 TS.4156

Odas), American Standarts Associationa (Amerikan Standartlar rgt-imdiki American National Standarts Institiute-ANSI) bunun bir Amerikan Standard olarak dnlmesi gerektiini neren bir rapor sundu. yllk bir gzden geirme ve deiiklik aamasndan sonra bu rapor ASA tarafndan American Standarts National Plumbing Code olarak onayland. 3. Kodlar Yine de Tasarm Belirlemez. Dikkat edilecei zere shhi tesisat konusundaki tm aratrmalar halkn salk ve gvenliini korumak iin gerekli minimum zorunluluklarn tesisine yneliktir. Standartlarn yasal yaptrm gcne sahip zorunlu gereklilikleri ifade ettii hatrlanrsa, standart yazan komitenin kendisini drenaj, atk su temiz su ve havalk sistemlerini aratrmakla snrlam olduu anlalacaktr. Bunlarn dnda kalan ve shhi tesisat mhendisinin sorumluluuna giren yirmiden fazla sistem hakknda hibir standart bulunmamakta, sadece son yllarda yksek binalardaki DWV ve konutsal sistemleri kapsamak zere baz standartlarn geniletildii grlmektedir. Shhi tesisat mhendisleri, proje yaptklar yredeki standartlarn kapsamnda bulunmayan btn sistemleri, hibir kar dncesi gzetmeksizin, bilimsel ve mhendislik ilkelerine gre dizayn etmekte serbesttirler. Buna gre, bu sistemlerin ekonomiklii ve verimlilii, mhendisin zekasna bilgi ve uzmanlk dzeyine bal olmaktadr.
32 Sayfa 25 Sayfa 117 Sayfa 55 Sayfa 14 Sayfa

4. Shhi Tesisatta Ekipman Seimi Yaamsal nemdedir Shhi tesisat malzeme seimi ve tanmlanmas (Spesifikasyonlar) tasarm aamalar ierisinde yaamsal bir neme sahiptir. Bu nemine ramen, shhi tesisat ekipmannn akllca deerlendirilmesi ve seiminde kullanlmak zere gerekli bilgilerin alnabilecei merkezi bir kaynak bulunmamaktadr.Shhi tesisat mhendisleri mekanik ekipmanlar zerinde yazlm bulunan son derece geni miktarda ve ilgisiz bir sr veri arasndan uygun ve uygulanabilir olanlar semek zere byk bir mcadele vermektedirler. Shhi tesisatla ilgili kaynaklar, ilgili firma malzemelerinin dier rakip firma rnleriyle olan karlatrmalar, yani sat argumanlarn anlatmakta veya bilgilerin olduka genel nitelikte yada zmsenmeden ve anlalmadan ok kt tercme niteliinde olmas nedeniyle, harcanan abalar ou zaman olumlu sonu vermemektedir.Bir shhi tesisat tasarmnda tm sistemleri standartlara ve teknie uygun yapmamz kafi deildir.Uygun standartta, malzeme seimi de nemlidir. Mesela shhi tesisat nitelerinin kapanlar (sifonlar) ve yer szgeleri doru seilmemise tm yaptmz havalk sistemleri boa yaplm olur, nk tm sifonlarn su ykseklii yeterli olmadka tm binay kt koku ve drenaj gazlar kaplar. Shhi tesisat sistemleri konusunda da gerekli bilgilerin alnabilecei merkezi bir kaynan yokluu kendini hissettirmekdir. Bu konudaki veri taban, shhi tesisat dergilerinde yaymlanm makale, ya da ekipman reticilerinin verdikleri katalog bilgilerinin tesine gememektedir. Her deneyimli mhendis, yllar boyunca toplad geni bir veri birikimine sahip olsa da, gerekli olduunda istedii dkman bulmak iin epeyi uramas gerekecektir. Eer toplanm olan bu veriler bir btnlk tarsa, mhendis etkili ve gncelletirilmi bir apraz referans dosyasna sahip olursa, istedii bilgileri bulmada ok fazla zorlanmayacaktr. te yandan mhendislerin dosyalama tekniklerinde ok baarl olmamalar nedeniyle aratrma nemli bir zaman kaybna ve abaya da mal olacaktr. 5. Sonu Ekipman seimi ve zellikli shhi tesisat sistemlerinin tasarmnda, kriterler, karakteristikler, ve uygulamalar bir araya toplayp merkezi bir kaynak olarak sunmann nemi asla hafife alnmamaldr. Sz konusu neriye ASPEnin 4 cilt ve yaklak 1500 sayfadan oluan Data Booku somut bir rnek tekil etmektedir. mer Kantarolu Makina Mhendisi, MBA. 1972 ylnda ODT Makina Mhendisliinden mezun oldu. Pasiner A., Oyak naat A'de alt. Daha sonra 1981 ylnda ERTES Ltd. ti'ni kurdu ve mekanik shhi tesisat stlenicisi olarak alt. TTMD, ASPE (Amerikan Shhi Tesisat Mhendisleri Dernei), MCA (Amerikan Mekanik Tesisat Mteahhitleri Dernei) ve TMDER yesidir. 1995 ylndan beri Ertem Hijyen Teknolojisi A.. genel mdrln yapmaktadr ve son yllarda almalarn youn bir ekilde shhi tesisat teknolojisi stnde srdrmektedir.

SIHH TESSAT TSE STANDARTLARI Temizsu Tesisat Hesap Kurallar Ocak-1984 Binalarda Temizsu Tesis Kurallar Mart-1984 Binalarda Pissu Tesisat Yapm Kurallar Aralk-1988 Binalarda Pissu Tesisat Hesaplama Kurallar Aralk-1988 Yangndan Korunma-Umumi Yerlerde Ocak-1991 Genel Kurallar DIN 1988in GELM 1930 1940 1955 1962 1988 Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 5 1/2 Sayfa Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 8 Sayfa Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 14 Sayfa Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 14 Sayfa Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 113 Sayfa

Tablo 1. Yllara gre Shhi Tesisat, TSE Standartlar ve sayfa adedi

Tablo 2. DIN 1988in yllara gre sayfa adedi olarak geliimi

DIN 1988/1 DIN 1988/2 DIN 1988/3 DIN 1988/4 DIN 1988/5 DIN 1988/6 DIN 1988/7 DIN 1988/8

Tablo 3. DIN normlarn ait olduu konular

SIHH TESSAT DIN NORMLARI Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI) Genel DVGW uygulama kodlar Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI) Planlama, iletme ana paralar, aparatlar, Materyaller DVGW uygulama kodlar Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI) aplarn tespiti DVGW uygulama kodlar Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI) me suyunun kirlenmesinin nlenmesi, me suyu kalitesinin kontrol DVGW uygulama kodlar Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI) Ara pompa, hidrofor ve basn drme DVGW uygulama kodlar Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI) Yangn koruma ve sndrme uygulamas DVGW uygulama kodlar Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI) Korozyon tahribatn nlenmesi ve Kalker olumas DVGW uygulama kodlar Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI) Fabrikalarn iletmesi DVGW uygulama kodlar

Shhi Tesisat Projelendirmede n Tasarm ve Hesaplar

hsan nen; Mak.Yk.Mh. TTMD yesi ZET Shhi tesisat mhendisleri, proje aamasnda, dier disiplinlerdeki mhendisler ile beraber almak durumundadr. Bu makalede, yaklak su gereksiniminde kullanlan deerler rneklerle aklanarak, tahmini pissu ak ve tahmini yamur suyundan bahsedilmektedir. Ayrca, su hacmi gereksinimleri hakknda bilgiler verilmektedir. projesindeki ilk gerek duyulan bilgidir. Bu bilgiye, projenin uygulanaca blgede gereksinimlerin uygun biimde karlanaca, ebeke kapasitesinin yeterliliinin belirlenmesi iin, yerel ynetim tarafndan gerek duyulur. Eer proje, ebeke borularna fazla uzak olmayan bir blge iin yaplyorsa, bu durumda da inaat mhendisi uygun bir su datm projesi yapabilmek iin bu bilgiye gerek duyacaktr. Deiik trden binalardaki su gereksiniminin tahminde kullanlan aadaki deerlerin doru sonu verdii kantlanmtr. Bu ilemler, projenin yapld blge iin, yeterli su salanabileceinden emin olmak iin gereklidir. te yandan uygulama projeleri yapldnda geree yakn su tahminlerine ilk maliyet hesaplarnn yaplabilmesi iin de gerek olacaktr. Burada verilen deerler ve hesaplamalar ok sayda uygulamann gzlemlenmesinden ve bitmi projelerdeki saya lmlerinden elde edilmitir. 2.1. Merkezleri: 1. nsan says: Yapdaki insan says bilinmiyorsa 9m2 lik brt yap alan iin 1 insan alnr. 2. Kii bana gnlk su tketimi: 75L/gn kii. - Gnlk kullanm saati: 11h - Pik ak miktar: 2,5 x ortalama ak miktar. 3. Eer baka bir veri bulunmuyorsa, lokanta ve benzeri yerlerde 95L/gn kii deeri kullanlr rnek: 1. Brt alan 50.000m2 olan bir yap ele alalm. 2. Gnlk su tketimi: 50000 / 9 = 5555kii 5555 x 75 L/gn kii = 417 m3/gn 3. Ortalama ak miktar: 417000 / (11 x 60 x 60) = 10,5 L/s IHK mhendisinden, IHK sistemi iin 6,1 L/s gerek olduu bildirildiinden, Toplam su tketimi: 10,5 + 6,1 = 16,6 L/s 4. Pik ak miktar: 10,5 x 2,5 = 26,25 L/s Buna IHKtketimi eklenerek 26,25 + 6,1 = 32,35 L/s bulunur. Binadaki shhi tesisat apareylerinin toplam says bilindiinde; daha salkl bir sonuca ulamak iin standart aparey birimi yntemi kullanlabilir. 2.2. Apartmanlar: 1. nsan says: insan says bilinmiyorsa yatak odas bana 1,75 kii alnr. 2. Gnlk tketim: 380 L/gn kii Gnlk kullanm saati: 15h Pik ak miktar: 3x ortalama ak miktar rnek: 1. nsan says: 1000 kii 2. Gnlk su tketimi: 1000 x 380 = 380000 L/gn Ortalama ak miktar: 380000 / (15 x 60 x 60) = 7 L/s Pik ak miktar: 3 x 7 L/s = 21 L/s IHK ve dier zel kullanm ykleri bu deerlere eklenir. Binadaki shhi tesisat apareylerinin toplam says bilindiinde; daha salkl bir sonuca ulamak iin standart aparey birimi yntemi kullanlabilir. 2.3. Oteller: 1. nsan says: nsan says bilinmiyorsa yatak odas bana 1,75 kii alnr. 2. Gnlk tketim: 500 l/gn kii Gnlk kullanm saati: 11h Pik ak miktar: 3 x ortalama ak miktar rnek: 1. nsan says: 1000 kii 2. Gnlk su tketimi: 1000 x 500 = 500000 L/gn. Ortalama ak miktar: /500000 / (11 x 60 x 60) = 12,7 l/s Pik ak miktar: 12,7 x 3 = 38,1 l/s IHK suyu tketimi bu deere eklenir. 2.4. Hastaneler: Aada deiik su kullanm deerleri gsterilmektedir. A) Yatak bana yllk: 380 m3/yl yatak B) Yatak bana aylk: 31,5 m3/ay yatak C) Yatak bana gnlk: 0,9-1,14 m3/gn yatak D) Saatlik pik ak miktar:114 l/h yatak E) Min. Saatlik ak miktar:11,4 l/h yatak F) Ani pik ak miktar l/h: Saatlik pik ak miktar x2 = 228 l/h yatak G) Ortalama pik ak miktar: Ani pik ak miktar / 2 = 114 l/h yatak H) IHK tketimi: IHK proje mhendisinden salanr. Notlar: 1. Yukardaki rnek; mutfa, amarhanesi ve hidroterapik nitesi bulunan genel yapdaki hastaneler iindir. 2. Tablo IHK iin gerekli ykleri iermemektedir. Bu ykler IHK mhendislerinden salanarak deerlere eklenmelidir. 3. Sprinkler ve sabit borulu yangn sistemlerinin su tketimi tabloda bulunmamaktadr. Yangn sndrme amal su ak

Preliminary Design and Calculation Methods for Plumbing Projects

ABSTRACT Plumbing engineers are used to work in cooperation with the engineers of other disciplines, such as architects, civil engineers and etc. Water requirement for different kinds of buildings are explained with examples in this article. Approximate waste water and rain water calculations are mentioned and also necessary water volumes are discussed 1. Giri Shhi tesisat mhendisi; mimari, inaat, mekanik tesisat ve elektrik tesis ve ekipmanlar ile ilgili bir projede proje ekibinin vazgeilmez elemanlarndan birisidir. Bu konularn hepsi birbiriyle balantl olduundan, btn mhendislerin, ekonomik ve uygun bir proje retebilmeleri iin birlikte almalar gerekmektedir. Shhi tesisat mhendisi, kendi ii ile ilgili projeleri gerekletirebilmek iin sadece dier ekip elemanlarndan bilgi almakla kalmamal; onlara shhi tesisat elemanlarnn doru alabilmeleri iin gereken bilgileri aktarmaldr. Uzun bir sreden beri, olduka kesin ve izimsel yapdaki belirleyici resimler ve bilgiler elde bulunmaktadr. Shhi tesisat mhendisi tahmini su gereksinimleri, ekipman iin yerleim hacimlerinin belirlenmesi, ekipman gleri, su stma ykleri, pis ve atk su miktarlar, yamur suyu tahminleri demeden demeye en az ykseklik gibi bilgilere gerek duyar. Tasarm srecindeki bu ok nemli aama genellikle ve yanl olarak nemsenmemektedir. 2. Yaklak Su Gereksinimi: Yaklak su miktarlar bir shhi tesisat

genellikle 32 ile 95 l/s arasnda alnabilir. rnek: 500 yatakl hastane: 1. Yllk tketim: 380 x 500 = 190000 m3/yl 2. Aylk tketim: 31,5 x 500 = 15750 m3/ay 3. Gnlk tketim:1,14 x 500 = 570 m3/gn 4. Saatlik pik yk: 114 x 500 = 57 m3/h 5. Minimum saatlik yk:11,4x500 = 5,7 m3/h 6. Ani pik ak miktar: 57 x 2 = 114 m3/h 7. Ortalama pik ak miktar: 114/2 = 57 m3/h 8. Gnlk toplam su tketimi: 570 m3/gn 9. Toplam ortalama ak: 57 m3/h + IHK tketimi 10.Toplam pik yk: 114 m3/h + IHK tketimi 11.Yangn suyu: 95 l/s x 2h = 684 m3 3. Pis su Ak Tahmini: Pissu ak genellikle temiz su tketimine baldr. Temiz suyun %5 kadar pissu tesisatna verilmeden tketilir. Buna gre su tketiminin yaklak %95 i pis su tesisatndaki ak miktar olarak hesaba katlabilir. 4. Yamur Suyu Tahmini: Yamur suyu tahmininde yapnn toplam yamur alan at alan dikkate alnr. Bu alann 24e blnmesiyle 3,8 l/dk alarak saatte 10cm/ m2 yamur younluundaki ak miktar elde edilir. 5. Hacim Gereksinimleri: Temiz su, pis su, yamur suyu gereksinimlerinin tahmin edilmesinden sonra; shhi tesisat ekipmannn yerleri ile bu tesisatn uygulanmas iin gerekli olan hacim gereksinimleri dier nemli konuyu oluturur. Kurulacak su datm sistemi, inaatn yaplaca blgedeki koullar ve yapnn ihtiyac gz nnde tutularak kararlatrlr. Blgedeki ebeke basnc yeterli dzeyde ise; basn arttrc bir sistemin dnlmesine gerek yoktur. Fakat basn yeterli deil ise o zaman doal akl tank, hidrofor sistemi veya bunlarn birleiminden oluan bir tasarm dnlmelidir. Doal akl bir tank sisteminin fizibilitesi hakknda inaat mhendisi ile birlikte karar verilmelidir. ok basit, son derecede ekonomik ve en az enerji gereksinimi ile altndan bu sistemin uygulanmas iin her trl olanak deerlendirilmelidir. Eer doal akl tank uygun deilse o zaman pompal sistem gerekecektir. Doal akl tank seiminde, tank hacmini bulmak iin yapnn saatlik pik su gereksinimini 30 ile arpmak gerekir. Vtank = (bina pik su gereksinimi m3/h x 30) = m3 olarak tank hacmi.

Doal akl tank sisteminde her zaman ift pompa kullanlmaldr. Pompa kapasitesi her bir pompann tek bana pik yk karlayaca varsaym ile belirlenir. Pompann basnc statik ykseklie kritik devrenin her 100m uzunluu iin 10mss bir basn kayb hesap edilerek bulunur: Pompa basnc = statik basn + 0,1 x L boru (m.) Bir hastane iin eer pompal sistem seilirse, yedek emi tank su kesilmelerine kar her zaman kullanlmas gereken bir nlemdir. Tankn kapasitesi, hastane ynetimi ile grlerek ve acil servis iin gerekli su miktar belirlenerek saptanmaldr. Ekipmann yerleiminin belirlenmesinde elektrik ve IHK mhendisleri ile ibirlii yaplmaldr. Pompa ve stma merkezlerinin bina d duvarna ve bina orta eksenine olanak orannda yakn yerletirilmesine dikkat edilmelidir. Bu ekipmanlar elektrik kontrol ve trafo odalarna yakn olmamaldr. Boru tesisatnda esnekliin kaybolmamas iin bu hacimlerden boru tesisat geirilmemelidir. Mekanik ekipman merkezini bina orta eksenine yakn yerletirmekle, boru ebekesinin ksa ve kk apl olmas salanr. Pompa odalar st katlara yerletirilecekse inaat mhendisinin ekipman arlklarn bilmesi gerekir. Bu bilgiler retici firmalardan salanabilir ve ekipman arlklarna, yerletirmede kullanlacak blok arlklar ile pompa zerine binecek olan boru tesisatndaki su arl eklenir. Tankn arl verilirken sadece sac arl deil; iindeki suyun arl ile tank tayc sistem arlklar da verilmelidir. 6. Elektrik Mhendisi iin gerekli bilgiler: Elektrik mhendisi tm shhi tesisat ekipman glerini (KW) bilmek isteyecektir. Pik ykler ile daha nceden hesaplanm bulunan basnlarn bilinmesi durumunda pompa gleri pompa retici firma kataloglarndan bulunabilir. Pompa seimi yaplrken verimini %60 olarak almak yerinde olur. 7. IHK Mhendisi iin gerekli olan bilgiler: IHK mhendisi s kayna olarak scak su veya buhar kullanldnda kazan hesab yapabilmek iin, binann scak su ykne gerek duyar. Binadaki toplam aparey says bilindiinde standart aparey birimi yntemi kullanlabilir. Buna karlk 20 yllk test ve deneyimler sonucu; bu yolla elde edilen pik

ykn gerek ykten iki yada kez daha byk olduu saptanmtr. Bu nedenle pik yk deerlerinin aadaki faktrlerle arplmas nerilir: Hastane ve oteller: 0,50 Konutsal yaplar: 0,33 merkezleri: 0,25 Aparey says bilinmedii zaman ASPE nin veya standartlarn verdii deerler kullanlabilir. Is gereksinimi aadaki formlle bulunur: Kcal/h = l/h x (60 - kullanma suyu giri scakl) Bir binada datlacak scak suyun en ok 58oC olmas nerilir. Ortalama bir apareyde gerek duyulan maksimum su scakl 43oC dr. Eskiden kabul edilen 60oC su scakl gereksiz yere enerji kaybna neden olmaktadr. Dierlerinden farkl olarak, belirli bir aparey 43oC dan daha scak suya gerek duyarsa bu durumda aparey yaknlarna elektrikli yardmc su stcs yerletirmek daha ekonomik bir zm olacaktr. 8. Boru tesisatnn geecei hacimler: Ana borularn ya da uzun pissu giderlerinin deiik katlardan geirilmesi dnlyorsa, mimara bu katlarn hangileri olduu hakknda bilgi verilmelidir. IHK mhendisi ile grlerek bu katlarda geni bir kanal tesisat dnp dnmedii belirlenmelidir. Bu ibirlii sonucunda gerekli tavan yksekliinin uygunluu belirlenmelidir. Tesisat ana borularnn geirilecei katta daha byk bir kat ykseklii gerekiyorsa, bu borular bir st veya alt kattan da geirilebilir. Gerekli kat yksekliklerinin saptanmas, nemli olup bu ykseklikler olabildiince erken belirlenmelidir. naat mhendisi ile grlerek kolon ve kiriler gibi kat yksekliini etkileyen yap elemanlarnn nerelerde dnld renilmelidir. Bilgilerin eksiksiz ve doru olarak salanmas, disiplinler aras uyumlu alma sonucunda salkl yap tasarmna ulalabilir. hsan nen; 1955 Ylnda T Makina Fakltesinden mezun oldu. Uzun Yllar, TMO (Toprak Mahslleri Ofisi) ve ODT Rektrl naat Dairesinde sorumlu ve yetkili olarak hizmet verdikten sonra proje ve mavirlik hizmeti veren kendi brosunu kurdu. Halen lkemizde bu alanda hizmet vermektedir.

Yksek Binalar iin Shhi Tesisat Tasarm (*)

Donald Dickerson; P.E CIPE ASPE ZET Bu yaz, yksek binalarda shhi tesisat trlerinin genel izgileriyle gzden geirilmesi amacn tamaktadr. drlmasnda ok nemli bir yer tutan tasarm ltlerini belirlemek ve aklamak istiyorum Dzenleme ve Standartlar Shhi tesisat sistemleri kamu saln ve gvenliini dorudan etkilediinden bir ok deiik kamu kuruluu tesisatla ilgili dzenlemeler getirmilerdir. Tesisat dzenlemeleri, deiik tesisatlarn ve bunlarda kullanlan ekipmann; tasarm ve yerleiminde uyulmas gereken minimum standartlar ortaya koymaktadr. Bunlar ayrca tesisatlarda kullanm gerekli ve kabul edilebilecek olan malzemeleri de belirlerler. Ynetmelikler herhangi bir yasa ya da dzenlemenin kabul edilmesinden herhangi bir kar olmayan kurulular tarafndan kaleme alnrlar. Dzenlemeler; ok geni bir alan kapsayan blgesel lekte; eyalet leinde ve devlet leindeki yasalarla sadece bir tek kentte uygulanabilecek nitelikteki ynetmeliklerden olumaktadrlar. Silahl kuvvetler, tutukevleri, kamu binalar ile ynetsel nitelikteki binalarn bu konuda kendilerine zg ynetmelik ve ilkeleri bulunur. Tesisat tasarm ile ilgili izimler (projeler) tm uygulama ynetmelik ve standartlarna uygun olmal ve yerel grevliler tarafndan onaylanmaldr. Shhi tesisat; kurulma aamasnda yine bu grevliler tarafndan, onaylanan projelerin uygulanp uygulanmadn belirlemek zere kontrol edilirler. Eer onaylanan proje uygulanmyorsa, tesisat durdurulur. Pis Su Apareyleri Bir pis su apareyi, insandan kaynaklanan ya da dier sulu atklar toplamak ve bu atklar genellikle su ilavesiyle, dorudan doruya bir pis su ebekesine boaltmak amacyla zel olarak tasarlanan, onayl bir elemandr. Pis su tesisatyla ilgili yasa ve ynetmelikler, deiik kullanm amalarna sahip binalarda ngrlen insan says dikkate alnarak minimum sayda ve belirli trde apareyin kullanlmasn gerektirmektedir. Tablo 1 de, pis su apareyleri iin ngrlen tipik ynetmelik gerekleri gsterilmitir. zellikleri belirtilmeyen binalarda yaplacak tesisatlarda, yerel yetkilillerle yaplacak grmelerin yansra deneyimler ve da vurumlar kullanlmaldr. Aparey Birimleri Aparey birimi,(FU) belirli bir pis su apareyine, aracna ya da ekipman parasna balanan birimsiz bir say olarak tanmlanabilir. FU deerleri iki eyi; ncelikle, bir apareyden drenaj sistemine boaltlan olas pis su ak miktarn, daha sonra da; bir aparey musluundan su ak miktarn (su talebi) anlatr. Bir musluk kullanan FU deerleri karlatrmaya olanak salamak asndan verilmilerdir. Pis suyun boaltlmas iin eklenen su miktar ile gerek su talebini karlayacak olan FU deerleri birbirinden farkldr. rnein; rezervuarl bir WC pis su ebekesine 10 saniyede 19 litre su boaltlrsa da, besleme suyu rezervuar 1 dakikada doldurur. Burada boaltma suyu gereksinimi iin (DFU); ime suyu gereksinimi iin (WFU) notasyonu kullanlacaktr. Tablo 2 de; ortalama boaltma DFU; scak ve souk WFU deerleri ile tipik apareylerde giri ve k boru aplar gsterilmektedir. me Suyu Temini ABD deki birok kentte, ime suyu kayna, ya zel kesimin ya da bir kamu kurumunun mlkiyetinde altrlan bir iletmedir. me suyu resmi yetkililer tarafndan belirlenmi saflk ve temizlik standartlarnn salanmas iin ilem grr ve periyodik olarak halkn kullanmna uygunluk asndan test edilir. Binalara verilen su tasfiye ve datm ile ilgili masraflar karlamak zere, kullanlan su miktarna dayanlarak bedellendirilir. Kent dndaki kullanm yerlerinde, su kayna kuyu ya da bir yzeysel su olabilir (gl havuz nehir). Bu su; ham su olarak adlandrlr ve ime suyu olarak kullanlabilmesi iin yeteri kadar temiz olduunun onanmas gerekir. Byle bir su mlkiyetine sahip olan kii tarafndan, kamu su ebekesinin standartlarnda tasfiye edilir. Byk kentlerde, genellikle gereken miktarda suyun temini asndan herhangi bir sorun bulunmamaktadr. Buna ramen, yksek binalarda iki ayr ebekeye balanlmas nemle tavsiye edilir. ou zaman, ynetmelikler, kullanm suyu ile yangn ebekelerinin ayr olmasn ngrr. Su temininde snrlamalar olduunda, bir deponun kullanlmas da sz konusudur. Genel ve zel ebeke sular, genellikle yksek bir binann btn katlarna uygun basnta su temin edecek basnca; giri basncn ykseltici bir olanak salanmakszn sahip olmamaktadr. Temiz su ana hatlarnda dnlmesi gereken dier nemli bir husus da; tasfiye edilerek binalara datm yaplan suyun, kirlenmelerden korunmasdr. Ana su hatlar, bina ierisindeki branmanl ak balantlarnda olduu gibi kolay biimde, ana hatta uygunsuz balantlar olduunda kirlenebilir. Bunu nlemek iin, konuta su giri hatlarnn baz noktalarna, bina suyunun ana ebekeye boalmasn nlemek amacyla, ters akm nleyici elemanlar (BFP) yerletirilir. WC gibi, sva alt su temin eleman veya ekipmanlarna sahip ekipmanlarda vakum-alclar yerletirilir. Yangn sndrme tesisatna ve kazan gibi elemanlara ift check-valve yerletirilir. En gvenli eleman dk basn

Cloud Scraping Plumbing System Design

Introduction There is no exact definition of a high-rise building. Some consider a high-rise building to be any structure too high to be supplied with potable (drinking) water directly from a water source, meaning usually in the range of six storles high, or about 19 m (60 ft). Others use a height of 20 m (66 ft), which is based on the ability of a fire truck ladder to reach a person on the top floor. We will be discussing higher than that. All the major cities throughout the world have tall buildings since the land cities are built is very costly. Because of this, we build up rather than horizontally. Examples of tall buildnigs in the United States are the Empire State Building in New York City and the Sears Tower in Chicago. This presentation will discuss basic plumbing and fire protection systems, which are a very important part to a high-rise building. These systems include potable (drinking) water, sanitary drainage and vent systems, and stormwater removal and fire suppression systems. Giri Yksekbinalar iin tam tam bir tanm henz bulunmamaktadr. Bazlar yksek bina denildiinde, ime suyunun dorudan doruya bir su kaynandan salanmakta olduu, bu anlamda genellikle alt kat ykseklikteki herhangi bir yapy dnrken, dierleri de, bir yangn aracnn merdiveni ile st kata ulaabilecei, 20m. lik ykseklii anlar. Biz burada bunlardan daha yksek binalar tartacaz. Dnya genelinde btn byk kentler, yaygn kentler inasnn ok pahal olmas nedeniyle, yksek binalara sahip bulunmaktadr. Bu nedenle, yatay deil dikey binalar ina ederiz. ABD deki yksek binalara rnek olarak; Newyorktaki Empire State Building ve ikagodaki Sears Tower verilebilir. Bu yazda, yksek binalarda ok nemli bir ilevi yerine getiren shhi tesisat ile yangn tesisat tartlacaktr. Bu sistemler ime suyu, pissu tesisat, yamur suyu tesisat ile yangn sndrme sistemleridir. Temeller Balamadan nce, su sistemlerinin boyutlan-

(*) III. Uluslararas Yapda Tesisat Bilimi ve Teknolojisi Sempozyumu Kitabndan Alnmtr. (1998)

Kullanm Stadyum, arena Kongre binalar Terminaller Kiliseler Oditoryumlar Tiyatrolar Restoranlar

Spor Klpleri ehir Klpleri Endstriyel letmeler Endstriyel (Soyunma Dolapl) Maaza, ar han alanlar Maaza, ar han mterileri Yatakhaneler Pansiyonlar

WC Kii 1-100 101-200 201-404 Ek her 300 kii iin 1-50 51-300 ek her 300 iin 1-50 51-100 101-201 ek her 300 iin 1-40 Ek 40 kii 1-10 11-25 26-50 51-75 76-100 lave her 50 iin 1-15 16-40 41-75 1-15 16-40 41-75 ilave her 60 iin 1-20 lave her 20 iin

WC Aparey 1 2 4 1 1 2 1 2 3 4 1 1 1 1 2 3 4 5 1 1 2 3 1 2 3 1 2 1

UR not1

LAV not2

DF 1/1000

SH

SS

Notlar

not4 not1 not2 1/100 not4

15/1 30/1 not1 not2 1/75 1/10

150 ye kadar 150den fazla

not1

not2

1/100

kat Bana 1

not1

not2 not3

1/1000 1 amar evyesi ilave her 10 kii

NOTLAR: WC- Tuvalet (WC); UR- Pisuvar; LAV-Lavabo; DR-me Musluu; SS-Yer Szgeci 1. Klozetlerin yars pisuvar olabilir 2. Lavabolarn yars WC olabilir 3. iler iin olanlar mteriler de kullanabilir, ilave aparey gerekmez 4. Kadn tuvaletleri iin baz ynetmelikler bunun 2 ya da 3 katn gerektirmektedir. 5. Gerek miktarlar iin yerel ynetmeliklere bavurulur

niteler Bana 1

1/kat

Tablo 1. Shhi Tesisat n Hesab in Aparey Saylar tarafnda uygulanan BFP lerdir. Bunun yan sra, uygunsuz branman balantlarn nlemekteki en etkili nlem herhangi bir mekanik ekipmana gerek gstermeyen, temiz su girii ile kirlenme kayna arasnda gerek bir fiziksel engel oluturan hava boluklardr. Bir boru datm sisteminin tasarmndaki en nemli sorun, kabul edilebilir aralktaki bir basn deerinin nasl salanaca sorunudur. Basn binada ebeke giriinden saylarak en uzaktaki apareyi doru biimde altracak kadar yksek fakat, grltye,boru ypranmasna ve giri hattna yakn olan apareylarda ar kaynamaya (rnein su sramalar) neden olmayacak kadar dk olmaldr. Yksek binalar ime suyu sistemlerinin tasarm datmnda kendilerine zg sorunlara sahip olduundan ok sayda temiz su temin yntemi bulunmaktadr. Bu yaznn daha sonraki blmlerinde en ok uygulanan su datm trlerini gstereceiz. Su Gereksiniminin Tahmin Edilmesi Ayn anda ne kadar apareyin veya ekipman parasnn kullanldn hesaplamann olanakszl nedeniyle, ani su talebi ile ilgili tahminler yaklaktr. ABDde olas maksimal ykn hesaplanmasnda aparey birimlerine (WFU) dayandrlm yntem en yaygn kullanlandr. Bu (WFU) deerlerini (Kg /dak, L/dk) gibi birimlere evirmek iin, Hunters Curve erileri kullanlr. Bu forml, ayn anda deiik apareylerin kullanmda olma sklnn analizinden elde edilmitir. Gnmzde bu forml dzeltilerek, o zaman kullanmda olmadklar iin dikkate alnmayan apareylerin de dahil edilmesi salanmtr. Ar kullanm sreleri bilinen,stadyum, tiyatro gibi yerlerdeki apareylerin ak miktarlar, ksa sreli ar kullanma yant verebilmeleri iin artrlmay gerektirir. Tablo 3 yukarda sz edilen Hunters Curve den elde edilmitir. Bu tablo iki ksma ayrlarak birisinde; dier apareylerin yansra pskrtmeli valf (flash valve) kullanan WC ler; tekinde ise, dier apareylerin yansra rezervuarl (tank type) WC ler gsterilmitir. Belirli bir branman hatt ya da sistem dizayn edilirken uygun apta kolon kullanlmaldr. Scak ve souk su kullanan apareyleri ieren mnferit branman hatlarnn dizaynnda, daha salkl bir sonu elde edebilmek iin, listede verilen FU deerlerinin %75i kullanlmaldr. Tabloda verilen deerlerin arasna den deerlerin bulunmas iin enterpolasyon yaplr. Su Datm Sistemleri Su datm sistemlerinin ilevi scak ve souk suyu; binann her yerindeki kullanm apareylerine uygun bir basn ve scaklkla iletmektir. Bu sistemler aadaki temel amalar gerekletirmelidir: 1. Suyu, uygun bir hacimsel debi; minimum basn kayb ve maksimum ak koullar ile en uzaktaki apareye ulatrmak, 2. Maksimum ve minimum basn koullarnda, en uzaktaki ve en yakndaki apareyde gereksinimleri karlamaya yeterli bir aralkta, bir su basnc salamak, 3. Maksimal ak koullarnda ar basnlardan korunmak, Btn datm sistemleri alttan ya da stten beslemeli olarak ikiye ayrlabilir. ekil 1 de gsterilen, tipik bir stten datm sisteminde, su basn blgesindeki en dk noktaya doru yukardan datlr. ekil 2de ise alttan datm sistemi gsterilmitir. Eer ebeke suyunun basnc en yksek noktaya kadar suyu karmaya yeterli deilse, basn artrc bir pompann kullanlmas gerekli olur.

Apare Otomatik elbise ykayc Banyo grubu (WC,Lav,SH/BT) Flush Valve Banyo grubu (WC,Lav,SH/BT) Depolu Banyo musluu (dulu veya dusuz) Bide Klinik eviyesi Ev tipi bulak makinas Dii lavabosu, tkrme apareyi ve birimi Su ime apareyi Yer szgeci Mutfak evyesi, tcl Mutfak evyesi, 11/2 tek sifonlu Mutfak evyesi, 11/2 ok sifonlu zel lavabo Lavabo (genel-herkese ak) amarhane yala (1-2 blmeli) Kii bana du veya d blmesi Servis evyesi, standart sifonlu Servis evyesi P sifonlu Evye, bulak iin Evye, bar tipi Evye, pskrtme azl Evye, cerrahi Evye, musluklu, ykama musluu bana Pisuvar, stnlu, su akntl Pisuvar, basma muslukul WC, zel, basma valfli WC zel, depolu WV, el, basnl depolu WC, genel, basmal valfli WC, genel depolu WC, genel, basnl depolu Aparey listelenmemi Aparey listelenmemi Aparey listelenmemi Aparey listelenmemi Aparey listelenmemi Hortum musluu, genel Hortum musluu, zel Su giri hatt, listelenmemi Su giri hatt listelenmemi Su giri hatt, listelenmemi Su giri hatt, listelenmemi Tablo 2. Tipik Aparey Verileri Suya gereken basnc vermekte kullanlan deiik sistemler bulunmaktadr: ekil 3 de gsterilen trden, bir ka katta depo; bir ka basn artrc pompa; depo ile birlikte alan ve sadece basn blgesindeki en yksek kat iin kullanlan pompa; suyun uzun sre az kullanld ya da hi kullanlmad yerlerde kullanlan pompa-hidropnmatik tank. Not. 1 Galon = 3,7854 Litredir (.N) ok Yksek Su Basnc Eer su basnc sistemin her hangi bir blmnde ar yksek bir dzeyde ise, sistemi her hangi bir apareye balamadan nce, bir basn drme valfi (PRV) kullanarak, uygun ve kabul edilebilir bir dzeye drlmelidir. Altnda kalndnda sistemin hi bir zaman zarar grmeyecei; zerine kldnda

Drenaj DFU 3 8 6 2 1 6 2 1 1/2 5 4 2 3 1 2 2 2 3 2 2 11/2 6 3 2 6 4 6 4 4 6 4 4 1 2 3 5 6 5 3

Sifon 2 11/2 11/4 3 11/2 1/2 11/4 2 2 11/2 11/2 11/4 11/4 11/2 2 11/2 11/2 11/2 11/2 3 2 11/2 3 2 3 3 3 3 3 3 11/4 11/2 2 3 4 3/4 1/2

Gider 11/2 11/2 11/4 11/2 11/2 11/2 11/4 11/2 11/2 11/2 11/2 11/4 11/4 11/2 11/2 3 2 2 11/2 11/2 11/2 11/2 11/2 11/2 11/2 11/2 11/2 11/2 11/2 11/2 11/4 11/2 11/2 11/2 2

Su WFU 2 8 6 2 1 2 1 1 1/2 2 2 2 2 1 1 2 2 3/4 1 2 1 5 2 2 10 5 5 5 4 10 5 4

DEB Scak 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 3/4 1/2 1/2 1/2 1 1/2 1/2 1 3/4 3/4 1/2 1/2 1 1/2 1/2

Ak Souk 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 4 1/2 1/2 1/2 15-30 1/2 1/2 5 5 2 3 3 3 11/2 11/2 3 3 3 2 2 5 3 5 2 2 21/2 21/2 15-40 10-20 15-40 3-5 3-5 15-40 3-5 3-5

5 3 1 2 3 10

sistemin her zaman zarar grecei belirli bir duyarl basn deeri bulunmamaktadr. Genellikle kabul edilen deerler 480-550 kPa arasndadr. ou zaman izin verilebilir maksimum basn deeri uygulama ynetmeliklerde koul olarak belirtilir. Basn drme valfi (PRV); hem statik hem ak halindeki dinamik su basncn, otomatik olarak tasarm parametreleri arasnda tutmak zere drmekte kullanlan bir elemandr. Byle bir ilev, k basncndaki art ve azalmalara bal olarak, bir orifisi aan veya kapayan diyafram tr bir elemanla gerekletirilebilir. Diyaframn ama ve kapama derecesi, valfin dndaki basn art ve dlerini duyan mekanizmann yeteneklerine bal olacaktr. Basn Dzenleme Valfinin Seilmesi reticiler ok sayda ve deiik PRVler sun-

maktadrlar. Bu deiik valfler, fiyat, kapasite, duyarllk ve ilev hz gibi etkenler arasnda bir birleimi gerektirir. Bu bilgiler, reticiler tarafndan hazrlanan kataloglarda; seime yardmc olmas amacyla verilir. ok dk ak miktarlar beklenilen yerlerde;biri minimal ak miktarna dieri en yksek ak miktarna gre seilmi iki adet PRVi paralel olarak kullanmak en genel uygulamalardan birisidir. Basn dmleri, dk debili valften geerken ok fazla olduunda fazla basn kayb ortaya kacaktr. Bu noktada su,daha az dirence sahip olan yksek debili valfin arasndan geer. Pis su Boaltma ve Havalandrma Sistemleri Pis su boaltma tesisat, bir apareyden gelen pissularn belirli bir atk noktasna tanmasn

Depo at

Su datm sistemi

Statik d

ehir ebekesinden

Pompalar

ekil 1. stten datml besleme sistemi

at

Statik d (ykseklik)

Su datm sistemi

ehir ebekesinden Kontroller

pompalar

ekil 2. Alttan datm sistemi

Tablo 3. Olas maksimum ak (gpm-galon/dakika)1 galon 3,7854 litre salar. Bina ii pis su tesisat; proses sular, kimyasal atklar ve yamur suyunun dnda kalan tm sv atklar toplamak zere tasarlanmaldr. Bu tr sv atklar, kentsel pis su ebekesine verilmeden nce tasfiye edilmelidirler. Pis su tesisat havalandrma sistemi, dorudan pis su tesisat borularna balanan, bir boru ebekesinden oluur. Her hangi bir drenaj sisteminde, havalandrma tesisatnn bulunmasnda iki temel nedenin sz edilebilir: 1-Aparey sifon contalarnn bozulmasn nler. 2-Pis su ebekesinde, suyun rahata akmasn salar. Hava bacalar genellikle atdan, binann zerine kartlrlar. Havaclk tesisatyla daha az nemli dier problemler de ortadan kaldrlm olur. Drenaj sistemindeki basn ok fazla ise aadaki gibi problemler ortaya kabilmektedir: (1) WC boyunlarnda suyun belli belirsiz hareketi (2) Sifondan baz pis kokulu gazlarn gemesi (3) Suyun dalgalanmas nedeniyle pis su tesisatnn ses yapmas. Pis su boaltma tesisatnda tkanmadan kaynaklanmayan problemlerin ounda neden hava basncndaki dalgalanmalardr. Uygun bir havalandrma tesisat, bu sorunlar ya tamamen ortadan kaldrabilir, ya da basn deiimlerini +25 kPa gibi rahatszlk yaratmayacak bir dzeye indirebilir. Havalk borularnn aplar ve uzunluklarnn hesaplanmasnda, bu temel lt, ABDde btn ynetmeliklerde yer almaktadr. Bu iki sistemin birbiriyle ok yakn bir ilikisi bulunduundan, bazen drenaj sistemi denildiinde pis su, drenaj ve havalk sistemi (DWV) birlikte anlalr. Pis suyun Atlmas Yksek binalara sahip kentlerde genellikle konutlarn pis sularnn boaltld genel bir kanalizasyon ebekesi vardr. Atk sularn tasfiyesinde son yllarda yaanlan deimeler, pis sularla yamur sularnn ayr ayr boaltld, fakat daha sonra birletirildii kanal ebekelerinin tasarm ile sonulanmtr. Bu durum, ok frtnal havalarda atk su tasfiyesi sistem kapasitelerinin almas gibi nemli bir sorun yaratmaktadr. Baz kentlerde yamur sular ile atk sularn tamamen ayrlmas ve yalnzca pis sularn tasfiye ilemine tabi tutulmas yolu benimsenmekte ise de bu olduka pahal bir zm oluturmaktadr. ikagodaki derin tnel projesi gibi, baz kentlerde yer altnda ok byk depolama olanaklar tasarlanmakta, bylece depolama yolu ile tasfiye tesisine ak dzenlemek amalanmaktadr. Pis Sularn Boaltma Tesisat ve Atk Su Sisteminin Boyutlandrlmas Tesisat ynetmelikleri genellikle DWV sistemlerinin boyutlarn kontrol etmektedir.

Binalardaki pissu boaltma sistemlerinin boyutlandrlmas DFU ile ifade edilen yatay ve dey drenaj borularnn tama kapasitesine dayandrlmtr. Burada boyutlandrma diyagramlar DFUya gre hazrlandndan herhangi bir birim evirmesine gerek kalmaz. Atk su bir dey pissu kolonuna girdiinde, aa doru dmeye balarken ksa bir mesafe gittikten sonra borunun ierisinde silindirik bir tabaka haline gelir. 7 metrelik bir uzunluk ierisinde son hzna erierek ve bundan sonra bina ykseklii 1000 metre de olsa, atk su 7 m lik bir binadakinden daha hzl akmaz. Her katta kolona giren balantdan gelen su; silindirik su tabakasnn bozulmasna ve borunun bu noktada tamamen dolmasna neden olur. Bu durum amursu bileiin nnde havann sktrlmasna, arkasndaki ksmda ise bir vakum oluumuna yol aar. Yatay pissu borular DFUlar kullanlarak boyutlandrlr ve boruya verilecek eimi bunun branman ya da ana hat borusu olmasna gre verilir. Binalardaki boaltma hatt genellikle bina kanalizasyonu ya da konut kanalizasyonu olarak adlandrlr. Her tasarm noktasnda btn kaynaklardan gelen DFUlar toplanr. Boruya verilecek eimin tasarmc tarafndan sistem tasarlanrken ve ou zaman ele alnan sistemdeki borunun branman ya da ana hat borusu olmasna bal olarak verilir ve bu deer genellikle yerel ynetmelikler tarafndan kontrol edilir. Bir atk su ana hatt, hat boyunca ortaya kan DFUya gre boyutlandrlr ve btn uzunluu boyunca, bir dirsek ortaya kmad srece ap kltlmez. Boru apn hesaplamakta kullanlan formller (tama kapasitesi) maksimum kapasitenin %35ini temel alrlar. Binalarda yatay branmanlar ana hatlarn ve drenaj hatlarnn belirlenmesi iin tipik bir tablo 4 de verilmektedir. Kolon dirsekleri tasarm mhendisine zel bir problem getirmektedir. Yatay boru dey bir kolonla ayn miktarda suyu tayamayacandan yatay boru normal bir seviye oluturmadan nce %100 su ile dolar. ekil 4 de gsterilen bu olay, hidrolik srama adn alr. Branman borularnn kolona balantlar, hidrolik srama nedeni ile yatay konumda yaplmamaldr. ekil 5te ise tipik balant ekilleri gsterilmitir.

ekil 3. Yksek bir binada tipik su datm sistemi

ekil 4. Dirsekteki hidrolik srama

Boru ap

Herhangi bir yatay aparey branman

3 kat ya da daha az ykseklikli tek kolon

Ykseklii 3 kattan fazla kolonlar Kolon Toplam 8 24 42 72(b) 500 1100 1900 1 kattaki toplam 2 6 9 20(a) 90 200 350

Bina drenaj veya kolonlara balanan drenaj branmanlar eim 1/16 (in/ft) (0.5 cm/m) np np np np np np np 1/8 (1.0 cm/m) np np np np 180 390 700 _ _ (2.1 cm/m) (4.2 np 21 24 42(a) 216 480 840

Cm

1 _(x) 2,75 3 4 2(x) 5,0 6 10 2 _(x) 6,25 2 20 3 7,5 20(a) 48(a) 4 10,0 160 40 5 12,5 360 540 6 15,0 960 8 20,0 10 25,0 12 30,0 Aklamalar: (x) WC ye izin verilmez (a) iki WC den fazlasna izin verilmez (b) alt WC den fazlasna izin verilmez (np) izin verilmez

cm/m) np 26 31 0(a) 250 575 1000

Tablo 4. Pis su tesisat drenaj boru sisteminde izin verilen maksimum aparey birim ykleri Kent veya bina ebekesinin altnda bulunan yerlerde drenaj gereksinimi olduunda bir ejektr veya kaln sv pompas (amur pompas) kullanlmaldr. nce sv pompas ierisinde ok az kat madde bulunan suyu pompalarken, ejektr genellikle insan atklarn ve daha byk kat paralar pompalar. ekil 6da, tipik bir yeralt lam pompas topluluu gsterilmektedir. Ejektr pompa da ayn ayrntlara sahip olup, aralarndaki fark, gvde kapanda gaz szdrmazln salayan bir salmastra bulunmas ve bunun atmosfere ak bir havalk iermesidir. Su Basnc Blgeleri Konaklama birimleri ieren yksek binalarda, amar ve bulak makinelerinden kan sabunlar,basnl blgeler oluturur. Bu blgelerde, atk su branmanlar, pis su kolonlarna balanmamaldr. ekil7 de bu basn blgelerinin yerleri gsterilmektedir. Tek Borulu DWV Sistemi Dengelenmi basnl, tek kolonlu DWV sistemlerine dnyann bir ok lkesinde geni bir kullanm alan bulmutur. Genelde ABDde ok fazla uygulanmayan bu sistem gncellik kazanmakta, grd kabul giderek artmaktadr. Bazlarna gre, byle bir sistem, ayr bir havalk kolonunu gerektirmediinden ekonomik olduunu kantlamtr. Bu sistem ekil 8de gsterilmektedir. Sihhi Tesisat Havalk Sistemi Havalk sistemi,shhi tesisat boru sisteminden ayr, bamsz ve genellikle ona paralel ekilen bir boru tesisatdr. Daha nce de belirtildii gibi,havalk tesisatnn amac, shhi tesisat boru tesisatndaki hava basnc deimelerini + - 25 kPa ile snrl tutmaktr. Yksek binalar, bu yaplar nedeniyle zel problemler arzederler. Bu yaplarda, kolonun sk sk tamamen dolu almasna neden olacak bir ok balant noktas bulunur. Bu ar basncn ve vakumun olumasn nlemek zere; 10 kattan yksek binalarda, her 10 katta bir, shhi tesisat borularn, havalandrma kolonuna ilikilendiren bir balant hatt ekilir. Bu durum ekil 9 da gsterilmektedir. Atk su kolonlarnn dirsek noktalarnda da, basnc drmek iin, ekil 10 da gsterildii gibi zel bir havalk balantsna gerek bulunmaktadr. Havalklar, dizayn noktasndaki DFU deerlerine ve bu noktann havalk kolonuna olan uzaklna gre boyutlandrlr. Havalk kolonlarnn boyutlandrlmasnda toplam DFU ve kolon uzunluu kullanlarak hesaplanr. Hava scaklnn, donma noktasnn altna dt iklimlerde, atlarda minimum100 mm lik bir kolon ap donma nedeni ile tkanmay nler. Yamur Suyunun Boaltlmas (drenaji) Yamur suyu tesisatnn ilevi, dahili atlardan, balkon gibi yerlerden yamur suyunu, ya hznda uzaklatrmaktr. Yamur suyu, eimli atnn alak noktalarna yerletirilmi olan boaltma azlaryla atlr. Deme dzeyindeki boaltma azlar da bu sisteme balanr. Yamur sular, birleik atk su ebekesine (yamur ve shhi tesisat sular iin tek boru) ya da ierisinde pislik barndrmyorsa, gl, nehir gibi evresel

ekil 8. Sovent DWV sistemi

oluumlara boaltlr. Eer yamur suyunda kirlenme sz konusu ise, yerel ynetmeliklerin gerektirdii biimde ve evreye boaltlmadan nce ilem grmelidir. Kentsel pis su ebekesinin bulunmad yerlerde, yamur suyu, says ve bykl yerel yetkililer tarafndan belirlenen kuru kuyulara boaltlr. ok ar yamur ya da boaltma azlarnn tkanmas durumunda, yamur tesisatnn, suyu yeteri kadar hzl boaltma yeteneini kaybetmesi olasdr. atdaki tesisatn ilev grmemesi sonucunda yamur suyunun atda toplanmas durumunda, ynetmelikleri dzenleyen yetkililer, atnn yamur suyu ile dolmamas iin baz ek olanaklarn salanmasn istemektedirler. Bu durumda kullanlabilecek iki olas yntem bulunmaktadr. Birincisi; atdaki korkuluk duvarlarnda delikler brakarak, yamur suyunun dorudan doruya bu deliklerden binann yanlarna aktlmasdr. Dieri, atdaki ana yamur tesisatnn yaklak 5cm zerinde denmi yardmc bir yamur suyu tesisatndan yararlanmaktr. Yardmc yamur tesisatnn birinciden tmyle bamsz olmas; ya da atdaki yardmc tesisatn ana yamur suyu ebekesi kanalyla kent ebekesine boaltlmas seeneklerinden hangisinin daha uygun olduu konusunda ynetmelikleri hazrlayanlar ikiye ayrlm durumdadrlar. Bu, projeye gemeden nce belirlenmesi gereken bir konudur. Yamur suyu tesisat, bir boaltma suyu azna balanan at alanna, borunun eimine, beklenen yamur miktarna gre boyutlandrlr. Toplam alan (m2) bina mimari planlarndan elde edilen alana, bitiik komu bina duvarlarnn at zerinde kalan ksmnn yars eklenerek bulunur.

at 25.kat 24. kat 23. kat 22. kat 21. kat 20. kat 19. kat 18. kat 17. kat 16. kat 15. kat 14. kat 13. kat 12. kat 11. kat 9. kat 8. kat 7. kat 6. kat 5. kat 1 4. kat 3. kat 2. kat 1. kat
En alt kattaki branman balants, kolona dirsein en 60 cm altndan balanr. 3 m(tipik)

1 Branman uzakl. 2 3 4 5 6 7 8
Havalk balantsnn ap kolonlardan kkapl olann apndadr. Yatay branmanlar aras uzunluk en az 3 metre olmaldr.

10 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Her 10 branman aralnda bir balant havalk hatt

10

2 3

4.2 m(tipik)

Zemin Kat

ekil 9. On branman aralndan fazla balantya sahip kolonlarda havalk balantlar

Verilecek eim, tasarm mhendisi tarafndan ve ynetmelikler incelenerek uygulanr. Yamur miktar, ya ynetmelik yetkilileri ya da ynetsel kurumlar tarafndan belirlenerek uygulama ynetmeliklerinde belirtilir. Yamur suyu iin, debiye gre (gpm,L/s) dey ve yatay borular iin tipik ap deerleri tablo 5 de, alana gre tablo 6 da verilmektedir. Komu binalarn yan duvarlarnn hesaplanmas ekil 11de gsterilmektedir. (a) Tek duvar; (b) Farkl ykseklikte iki kar duvar; (c) Eit ykseklikte iki komu duvar; (d) Farkl ykseklikte iki komu duvar; (e) Eit ykseklikte komu duvar; (f) Farkl ykseklikte komu duvar; (g) Yamur azn evreleyen drt duvar. (a,b,c,d,e) boyutlar yamur aknt szgeci ile ilikide olan duvarlara aittir. Yangn Sndrme Sistemleri ABDde her yksek binada yangn sndrme tesisat gerekli olup; genellikle fskiyeli sistem ile sabit slak-borulu sistemin bir birleimi kullanlr. Fskiyeli sistem, yangn sndrme ekibi gelinceye kadar, yangn kontrol altnda tutup genilemesini nlemek ilevindedir.

st katlar iin havalk kolonu, pis su kolononun altna balandnda ara havalk balants olarak da ilev grr Dirsein zerindeki pis su kolonu Ara havalk balants (Pis su kolonunun devam olabilir) Ara havalk balants (dier alternatif) Dirsein altndaki pissu kolonu

Otomatik szc almas iin herhangi bir manuel ileme gerek gstermeyen anlamna gelmektedir. Fskiyenin kafas ortaya kan s nedeniyle ergidiinde su buradan boalmaya balar. ekil 12 de tipik bir fskiye sistemi gsteril-mektedir. Sabit sistem (standpipe) de; profesyonel yangn sndrme ekibinin aralarndan hortum ekmesine gerek brakmamak zere; katlarda hortum balant klar bulunur. Her kta,hortumlarn baland bir valf aldnda hortuma su giriini salar. zel yangn sndrme sistemlerinin tasarm ve hesaplanmas iin, NFPA (Ulusal yangndan korunma tekilat) tarafndan hazrlanm ynetmelikler bulunmaktadr. Buna ek olarak, Ulusal Risk Sigorta, Endstriyel Risk Sigorta, Factory Mutual gibi sigorta irketlerinin, baz konularda NFPA standartlarna oranla ok daha kesin belirlemeler ieren kendi zel dzenleme ve ynetmelikleri vardr. ou zaman, mhendisin bu deiik standart gereksinimlerini salamak zere bu en kesin ynetmeliklere uymas gerekmektedir. Su Temini ounlukla bu sisteme gerekli olan su, binaya ime suyu getiren kent ebekesinden alnr. Yangn sndrme sistemindeki suyun kirlenmesi son derece olas bulunduundan, bu sistemi, ime suyu tesisatndan yaltmak iin girite bir geri dnsz klape (ek-valf) kullanlr. Bu durum zellikle,yangn sndrme grevlilerinin kullanabilecei, bina yaknlarnda nehir, gl gibi bir su kayna bulunduunda ortaya kmaktadr. Genellikle st katlarda, yangn sistemi iin gerekli su basnc bulunmadndan burada bir su pompas veya fskiye sistemine bal, yksee monte edilmi bir yangn suyu deposunun bulunmas gerekir. Byk kentlerin ounda yangnla mcadele etmek zere tam gn alan yangn rgtleri bulunur. Yksek binalarda, yangnla gerektii biimde savamak iin gerekli ekipmann salanm olmas da bir dier gerekliliktir. Bu gibi rgtlerin elinde; yksek binann en yksek katlarnn nemli bir

st katlar iin ara-havalk balants olarak kullanlan kolonu Yalnzca st katlarn ykne gre boyutlandrlr sk katlar pis su kolonu Bu havalk kolonu, kendisine balanan toplam yke gre hesaplanmaldr (st+alt kat)

Bu iki ara-havalk kolondan birisi kullanlabilir Alt katlar pissu kolonu

Havalk kolonu st katlar pis su kolonu Havalk-ara balants

Havalk kolonu Ara havalk balants

Havalk kolonu Alt katlar pis su kolonu

ekil 10. Kolon dirseklerinde havalandrma balantlar

Boru ap n 3 4 5 6 8 10 12 15

at boaltma ve dey borular L/sn 92 192 360 563 1208

1.0 cm/m L/sn 2,1 4,9 8,8 14 30 54 87 156

Yatay borunun eimi cm/m 2.1 cm/m L/sn 3 6,9 12 20 43 77 123 220

4,2 cm/m L/sn 4,3 9,9 18 28 60 109 175 312

Tablo 5. Dey ve deiik eimlerdeki yatay yamur tama borular ile yamur suyu anahat borularnn kapasiteleri

Deiik yamur miktarlarnda dey yamur kolonlar ap cm (in) Yamur miktar cm/saat 2,54 5,08 7,62 10,16 12,70 15 5 (2) 267,6 133,8 89,2 66,9 53,4 44,6 8 (3) 817,5 408,8 272,5 204,4 163,5 136,6 10 (4) 13 (5) Maksimum etkili alan (m2) 709,4 3214,4 854,7 1607,2 569,5 1071,1 427,3 803,6 341,8 642,9 285,2 535,6 15 (6) 5016,6 2508,4 1671,7 1254,2 1002,3 836,1 20 (8) 10776 5388,2 3591,5 694,1 2155,3 1794,4

Tablo 6. at aknt azlarnn ve dey yamur kolonlarnn boaltabilecei maksimum etkili alan (m2)

Deiik yamur miktarlarnda yatay yamur borular ap cm (in) Yamur miktar cm/saat 5 (2) 5 152,7 349,3 320,6 9994 2136,7 3846,1 6187,1 10126,1 8 (3) 8 101,8 232,8 413,7 662,7 1424,2 2564 4154,8 6763,1 10 (4) 13 (5) Maksimum etkili alan (m2) 10 13 76,4 61 147,7 139,7 210,3 248,2 407 397,6 1068,4 884,7 1323 1540,3 3093 2475,8 5527,6 4411 15 (6) 15 50,9 116,4 206,9 331,3 706 1282 2062,4 3683,5

8 10 13 15 20 25 30 38

Tablo 7. (1 cm/m) eimle denmi, yatay yamur suyu borularnn boaltlabilecei maksimum alan m2

ksmna yeterli basn ve debide su temin etmek zere pompalar tayan yangn aralar bulunur. Arataki yangn pompas basaca suyu kent ebekesinden alacaktr. Binann dnda bu amala braklan bir az dorudan yangn sistemine balanr. Sistem Tasarm Fskiye sistemi, su kaynandan en uzakta olan bina blgesinde bir yangn kacana gre tasarlanr. En byk su akn salamak zere, bu yangnn ynetmeliklerle belirtilen bir alanda kaca varsaylr. hanlar iin tipik deer, en uzaktaki 140 m2 lik bir alan bana 0,56 l/dk dr. Boru aplar binada bulunan su basnc, btn k azlarndan akmas gereken su, sistemdeki uyarlanna gre boru uzunluklar, slak-boru sistemindeki her bir hortumdan akmas gereken su miktar dikkate alnarak, hidrolik hesaplamalar yoluyla bulunur. Byle bir hesaplama biimi; en uzaktaki alann sndrlmesini salayan bir yangn tesisatnn, daha yakn blgelerdeki gereksinimi daha kolay salayaca varsaymna dayanmaktadr. Islak borulu sistemler (erisinde her an su bulunan sistemler ) de, binann her yannda bulunan hortumlar ierir. Bu hortum azlar arasndaki uzaklk, binann her yanna

ulamay salamak zere; 31 metre ve hortumdan kan suyun fkrma uzakl 7,75 m olarak alnr. Dey yangn borular, yangn olaslnn en fazla olduu yerlerden, rnein merdivenlerden geirilir. Her katta, fskiye tesisatna suyu iletmekte, slak boru kolonlarnn kullanlmas ok uygulanan bir yntemdir. Her fskiye blgesine su akn haber veren bir alarm sistemi yerletirilir. Bu aralar normalde binann yangn alarm sistemine balanrlar. Ksaltmalar WC UR LAV DF SH SS DFU PRV GPM LPM LPS BT FV Water closet Urinal Lavatory Drain Fixture Shower Service Sink Drain fixture unit W Pisuvar Musluk, Lavabo Pissu apareyi Du Servis eviyesi Aparey musluk birimi Drenaj, pissu,havalk Galon / dakika Litre / dakika Litre / saniye Banyo bataryas Flush valf

Pressure Regulating valve Basn dzenleme valfi Galon per minute Liter per minute Liter per second Bath tub Flush Valve

DWV Drainage,wast,Vent

Mekanik Tesisatta Kimyasal ve Biyolojik Terre Kar Alnabilecek nlemler

Rknettin Kkal; Mak. Yk. Mh. TTMD yesi ZET Terrist saldrlara kar mekanik tesisatn gvenlii gncel bir konu olarak karmza kmaktadr. Bu konuda uygulamada ve tasarmda nerilen nlemler bu yazda bir araya getirilmitir. Bu grup tarafndan tartlan konular: a- Mevcut bina yneticilerinin alabilecei nlemler ve bina emniyet performansnn artrlmas, b- ASHRAEnin yelerine mevcut binalarda gvenlik ve saln artrlmas iin yaplabilecek yenilemeler konusundaki tavsiyeleri, c- ASHRAEnin yelerine yeni bina tasarmnda gvenliin artrlmas iin tavsiyeleri, d- Bina gvenliine ynelik olarak alma gruplar, eitim programlar, standartlar, ynetmelikler veya aratrma ihtiyac konusunda tavsiyeler eklinde sralanabilir.Bu yazda n bilgi verilerek, u anda alnabilecek ve uygulanabilecek nlemler tartlacaktr. 2. Biyolojik ve Kimyasal Saldr Silahlar Mekanik tesisat yoluyla kullanlabilecek saldr silahlar biyolojik ve kimyasal silahlardr. Biyolojik silahlar lmcl hastalk yayan mikroplar ve kimyasal silahlar da yine lmcl zehirlerdir. Bu maddeler gaz veya toz halinde sisteme verilerek saldr gerekletirilir. 2.1. Biyolojik Silahlar Biyolojik Savan Tarihesi Biyolojik savan bilinen en eski rnekleri dmanlarn ime suyu elde etmek iin kullandklar kuyu ve rezervuarlarn insan ve hayvan lleri ile kirletilmesidir. 14. yzylda Ukraynada Kaffay kuatan Tatarlar, vebadan lm insan cesetlerini mancnkla ehrin surlarndan ieri atarak salgn oluturmaya almlar. 18. yzylda Kuzey Amerikada beyazlar iek virs ile kontamine olmu battaniyeleri kzlderililere vererek iek salgnna neden olmutu. 2 Dnya Sava srasnda (1939-1942) Japon kuvvetleri Mauryada arbon, veba, iek, kolera, kzl, menenjit, tberkloz, difteri, tularemi, ruam, salmonellozis, tetatnus, hemorajik ate gibi eitli infeksiyon hastalklarn esirler zerinde deneyip, ok sayda lme neden olmulard. Ayn yllarda ngilizler Gruinard adasnda arbonla ok sayda deneme yapmlar ve ada topraklarnn 36 yl boyunca arbon sporlar ile kontamine (bulac) kalmasna neden olmulardr. Adann dekontamine edilmesine 1979 ylnda balanm 1987 ylnda tam anlamyla temizlenebilmiti. 1972 ylnda 100den fazla lkenin katlm ile imzalanan Bakteriyolojik ve Toksin Silahlarnn Gelitirilmesi, retimi ve Depolanmas ve mhasile ilgili anlama yrrle girdi. Buna karn bata eski Sovyetler Birlii olmak zere bu silahlarn retimi gnmze kadar sregeldi. 7-11 Eyll 2001 tarihinde ABDnin eitli ehirlerinde mektuplar iinde toz halinde arbon sporlar saptanmtr. Balca biyolojik silahlar: 1. arbon 2. iek 3. Veba 4. Tularemi 5. Q hummas 6. Bruselozis Bu maddeler solunumla veya temasla insanlar etkiler. Bu maddelerden korunmak veya bu maddelerle kirlenmi bir blgeyi temizlemek ok zordur. Bu nedenle esas nlemler bunlarn uygulanmasn durdurmaya ynelik olmaldr. arbon (Antraks): Doal olarak ot yiyen hayvanlarda (koyun, kei, sr gibi) grlr. Hayvanlar arbon sporlarnn bulat toprakta otlanrken temas ederler. nsanda hastalk sporlarla derinin temas veya solunum yoluyla sporlarn alnmas sonucu oluur. nsanda vakalarn %95i derideki izik ve yaralardan arbon sporlarnn girmesiyle oluan deri arbonu biimindedir. lkemizde ylda yaklak 100 civarnda deri arbonu olgusuna rastlanmaktadr. Biyolojik silah amacyla arbon kullanm: arbon sporlarnn byk miktarlarda aersok olarak kullanm sonucu lmcl akcier

Prevents for Chemical and Biological Terrorism in Mechanical nstallation

ABSTRACT HVAC system safety and security from terrorist attacs is an developing issue in these days. Recommended practice and design principles are discussed in this article. 1. Giri Gnmzde terr hayatn her noktasn etkileyecek boyutlara ulam durumdadr. Terrist eylemlerin uygulanabilecei en uygun ortamlarndan biri de mekanik tesisat olarak grlmektedir. Dolaysyla tesisat tasarm, yapm ve iletmesinde bundan sonra dikkate alnacak nemli bir parametre de terr olacaktr. Uzun yllardan beri Trkiyede var olan terrist eylemlerin hedefleri ve uygulanma biimleri farkl olmutur. Ancak 11 Eyll saldrlarndan sonra deien ve yeni biimler alan aktiviteler, mekanik tesisat gndeme getirmitir. Son aylar ierisinde, zellikle Amerikada bu konuda toplantlar yaplmakta ve yeni yaynlar ortaya kmaktadr. rnein, 26 Ocak 2002 Baltimoreda ACCA National Emergency Summit On Heating, Ventilation, Air Conditioning and Refrigeration System Safety and Security From Terrorist Attacs zirvesi dzenlenmitir. Ocak ayndaki ASHRAE Atlanta k toplantsnda Presidential Study Group On Health And Safety Under Extraordinary Incidents ynetim kuruluna sonu raporunu sunmutur.

MADDE Sinir gazlar: GA (Tabun) GB (Sarin) GD (Soman) VX Yakc maddeler: HN3 azotlu Hardal HD kkrtl Hardal Akcier iritanlar: CG Fosgen Kan zehirleri AC hidrosiyanik asit CK siyanojen Klorr Kargaa bastrc Maddeler CN (Mase) CS Kapasite bozucu maddeler narkotik bileikler (rn:fentanil) Trankilizanlar BZ (QNB)

TOKSTTES Ani hayati Tehlike

BELRT VE SEMPTOMLARI Gz, burun, akcier ve GI etkiler, yksek dozda genellikle ani bilin kayb, konvlzyonlar, solunum durmas, gevek paralizi, oral ve nazal sekresyon art, iddetli bronkokonstrksiyon Eritem, vezikl, yank, gz, akcier ve deri hasar, solunum etkileri, lkopeni, trombositopeni, eritrosit azalmas, sepsis Gz ve solunum iritasyonu, nefes darl, ar pulmoner dem, hipotansiyon, hipovolemi, bronkospazm, bronkosekresyon, sa ventrikl yetmezlii, infeksiyon Anhalasyon: konvlzyonlar, lm injeksiyon: ba dnmesi, bulant, kusma, halsizlik, solunum sknts, bilin kayb, konvlsiyonlar, apne, lm Burun ve gz iritasyonu, ksrk, hafif nefes darl yksek doz; kusma, yank Hipotansiyon, paralizi, bilin kayb (QNB: sedasyon, konfzyon, halsinasyonlar, dezoryantasyon, hafza kayb, konumada tutarszlk)

ANTDOTU Atropin slfat + paralidoksim (protopam) klorr veya obidoksim

TEDAV Antidot Uygulamas, Ventilasyon, Diazepam

Gecikmi etkiler; yksek dozda tedavi edilmezse hayati tehlike Gecikmi etkiler; yksek dozda tedavi edilmezse muhtemel hayati tehlike Ani hayati Tehlike

YOK Yank tedavisi, Doku hasarn nlemek Gz tedavisi iin dekontaminasyon Pulmoner destek

amilnitrit + sodyum nitrit + sodyum tiyoslfat YOK

Antidot Uygulamas Solunum Desteklenmesi Semptomatik tedavi Gzlem altnda tutma, Semptomatik tedavi (QNB: antidot alm, gzlem altnda tutma, sessiz istirahat)

Nadiren hayati Tehlike Muhtemel hayati tehlike (QNB: nadiren hayati tehlike)

YOK (QNB: fizostigmin salisilat)

arbonu tablosu ortaya kar. Ancak arbonu bu ekilde silah olarak hazrlamak iin belli lde teknolojiye gerek vardr. Bulama: arbon sporlar d ortama ok dayankldr. nsandan insana arbon bulamas sz konusu deildir. nsanlarda arbon (bakteri veya sporlarn alnma yoluna gre) deri, akcier ve mide-barsak arbonu biiminde kendini gsterir. Kuluka dnemi: Deri yoluyla bulama halinde 3-7 gn, solunum yoluyla bulama halinde 1-6 gn, az yoluyla bulama halinde 1-7 gn olarak saptanmtr. Solunum yolu arbonunun, bulamadan yaklak 1,5 ay sonra da ortaya kabilecei bilinmektedir. Klinik belirtiler: Akcier arbonu: Ate, baars, adale ars, kuru ksrk, takiben 1-2 gnlk ksa sreli bir iyilik hali sonras iddetli solunum yetmezlii geliir. Hastaln balangcndan 2-3 gn sonra kan kltrlerinde bakteri saptanabilir. Erken dnemde antibiyotik tedavisi baars yksek. Ancak belirtiler bagsterdikten sonra tedavi hastann lmn engellemez. Hastalarn yaklak yarsnda menenjit tablosu geliir.

Deri arbonu: En sk el, nkol ve bata rastlanr. Deride kabark, kantl ve kzark lezyonlar geliir. 2-6 gn sonra siyah kabuklu karakteristik yara oluur. Yara etrafnda dem grlmesi karakteristiktir. Mide barsak arbonu: Hastaln en nadir formudur. Ciddi karn ars, kanl ishal ve bulant-kusma lmle sonulanr. Veba (Yersinia Pestis) nsanlarda ve kemiricilerde hastalk oluturur. Salgnlar ncesinde farelerde ok sayda lm grlr. Biyolojik silah olarak kullanlan Y. pestis akcierlerde enfeksiyona neden olur. Botulinum toksini: Bilinen zehirler iinde en gl olandr. Bir gram kristalize hale getirilmi toksin, uygun ekilde etrafa salr ve solunum yoluyla alnrsa bir milyondan fazla insann lmne neden olabilir. Toksin adale felci yapan bir hastala yol aar. Toksin bir bakteri (Clostridium botilinum) tarafndan retilir. iek (Variola): iek hastal tm dnyada 1977 ylndan itibaren ortadan kaldrlabilmi bir hastalktr.

Kuluka dnemi Kiinin virsle temastan sonra 7-17 gn arasndadr. lk belirtileri Yksek ate, yorgunluk, ba ve srt arlar Takiben 2-3 gn iinde karakteristik bir dknt gzlenir. Bu dknt en belirgin biimde yz, kollar ve bacaklarda ortaya kar.

ekil 1. Taze hava emii yol kotundanuygun deil

ekil 2. Taze hava emii KranglezdenUygun deil

2.2. Kimyasal Silahlar Kimyasal silahlar aadaki gibi gruplanabilir: 1. Sinir gazlar (Sarin, Soman, Tabun, Vx). Sinir sistemini bloke ederek solunumu etkiler ve lme neden olurlar. 2. Yakc gazlar (Hardal Gaz, Azotlu Hardal, Levesit). Korozif olan bu maddeler doku hasar yaparlar. Gzler, deri ve solunum yolu ilk etkilenen blgelerdir. DNAda hasar olutururlar. 3. Akcier tahribat yapanlar (Fosgen, Difosgen,Klor). ldrc etkilidirler. Solunum yollarn ar ekilde tahrip edip, akcier demine neden olarak gaz transferini bozarlar. lm havasz kalmak (boulma) sonucu olur. 4. Kan zehirleri (Siyanr, Siyanojen Klorr). ldrc etkilidirler. Hcreleri tahrip ederler. 5. Sinir sistemini etkileyen (LSD) Aadaki faktrler bu maddelerin toksik etkilerinde nemli lde rol oynar: a)Rzgarn yn, b)Rzgarn iddeti, c)Yamur, d)Hava scakl gibi tm iklim koullar, e)Fizyolojik koullar f)Ekolojik koullar Organizmaya Giri Yollar Kimyasal sava ajanlar etkilerini lokal veya sistemik olarak gsterirler. Cilt, gz, solunum, deri ve oral yoldan sistemik olarak absorbe edilirler ve ayrca temas yzeylerinde hasara neden olurlar. Toksik etkinin balamas a- Temas yoluna, b- Absorpsiyon hzna, c- evresel koullara, d- Giyeceklere bulam olmasna, e- Koruyucu giysi mevcudiyetine, f- Cildin kirli veya terli olmasna bal olarak deiebilir. Etkinin sresi kimyasal maddelerin kalcl ile ilikilidir. Bazlar saldrdan sonra da uzun bir sre, sv veya buhar halinde tehlikeli olma zelliklerini srdrebilirken, bazlarnn etkileri ksa srelidir. Penetrasyon Gleri (malzemenin iinden geebilme gc) ounun eitli materyalden penetrasyon gc son derece yksektir. Sinir gazlar ve yakc gazlar sv ve buhar halinde normal kumatan kolaylkla geer. Deri materyal de insan derisi gibi geirgendir. Boya, lak, plastik, kauuk, tahta gibi materyaldeki -

znrlkleri ok fazladr. Kolaylkla penetre olurlar. Daha sonra uzun sre serbestleip ortam ve kiiyi etkilerler. Cerrahi eldivenler geirgendir. Ancak butil kauuk ve poliester gibi sentetik maddeler direnlidir. Bu maddelerin ani lmcl etkilerinin yan sra daha da nemli saylabilecek uzun sreli etkileri vardr: a- Kronik etkiler, b- Ge etkiler, c- Ekolojik deiiklikler. Kimyasal ve biyolojik silahlarn byk lekli kullanm evrede uzun etkili, nceden tahmin edilemeyen deiikliklere neden olabilir. Dekontominasyon (Zararl Maddeleri Temizlemek) Dekontamnasyon zor, zaman alc, fakat zorunlu bir ilemdir. Kimyasal silahlara kar korunmada yaamsal nem tar. En iyisi, koruyucu nlemlerle kontamnasyonu en aza indirmektir. Bu da ancak gaz maskesi ve gvenli snaklarn mevcudiyeti ve bunlarn bilinli ve disiplinli bir ekilde kullanm ile mmkndr. ayrca eyalar rtlp kapatlp korunabilir. Dekontaminasyon yntemleri: -Ykama, -Durulama, -Kurutma, -Absorban materyale indirme, -Is ile uzaklatrmaktr. Aadaki Tablo 1de kimyasal silahlar ve zellikleri toplu halde verilmitir: 3. Havalandrma Sistemi Mekanik tesisatn biyolojik ve kimyasal terrden etkilenebilecek en zayf noktas havalandrma sistemleridir. Toz ve gaz halindeki zehirler veya mikroplar havalandrma sistemi emi azndan tesisata verildiinde, 5 dakika mertebesinde bu maddelerin btn sisteme yaylmas mmkndr. 3.1. Hava al azlar gvenli blgelerden olmaldr. En etkin nlem saldrgann hava emi azlarna (zellikle taze hava emi azlarna) ulamasnn engellenmesidir. Bu konudaki nlemler aadaki gibi sralanabilir: a- Hava allar caddeden olmamaldr. Deme seviyesindeki kranglezlerden,vb yerlerden hava emileri ok risklidir. Ayrca alt kottan alnan havadaki ar toz filtreleri de tkamaktadr.

ekil 3. Taze hava emii st kottan-Uygun

iek hastalna yakalananlarn %70i hastalktan tam olarak kurtulur. Ancak kabuklarn iyiletii yerlerde deride iz kalr. Hastalarn %30u lr. Hasta kiilerden salkl bireylere, Tkrk damlacklar araclyla bular. Yz yze temas ile hastalk bulaabilir. Hastaln ilk bir haftasnda yksek oranda bulacdr. Ancak bulatrclk kabuklar dnceye kadar azalmakla birlikte devam eder. Henz etkinlii kantlanm bir antibiyotik yoktur. iek virs ile temas eden bir kiiye (temastan sonraki) ilk 4 gn iinde ann yaplmas hastaln ciddiyetini azaltr, hatta kiiyi hastalktan tamamen koruyabilir. A 1972 ylndan beri uygulanmamaktadr. 1972 ylndan nce alanm kiilerde ann etkisi kalmad ve bu kiilerin de iek hastalna kar duyarl olduklar kabul edilmektedir.

3.3. Operatr tarafndan, saldrnn alglanmas halinde: a- ok youn miktarda kirletici madde boaltlmsa (dardan saldr), fanlar durdurulabilir. Ancak youn kirletici maddelerin boaltlm olmas olasl ok azdr. b- Saldr ieridense %100 egzoz moduna geilebilir. nerilen: Binaya %100 taze hava verin. %100 egzoz yapn. Fanlar durdurmayn ve sistemi %100 free-cooling modunda altrn (Duman tahliye sistemlerinde olduu gibi). c- Saldr ierde bir kat veya blgedeyse,
ekil 4. Taze hava emii baka cihaz atUygun deil

4. Shhi Tesisat Shhi tesisatta ime ve kullanma suyuna ulam imkan ortadan kaldrlmaldr. Bunun iin, a- Su depolarna ulam engellenmelidir. b- Su depolarnn kapaklar kilitli olmaldr. c- Depo kapaklarna kolay ulalamamaldr. d- Su borular aktan gememelidir. e- Su borular toprak altna denmeli veya kontrol edilen galeriler/ aftlar iinde olmaldrlar. 5. Kazan Daireleri a- Serbest giri engellenmelidir. b- Buralar kilitli olmal ve sadece yetkililer girebilmelidir. c- Bu blgeler video kamera ile gzlenmelidir. d- Termostat ve presostatlar kapakl ve kilitli olmal, anahtarsz ayar deitirilememelidir.

duman tahliye moduna gein. Saldr olan blmde (-) basn, komu blgelerde (+) basn oluturun. d- Hidrojen siyonid, klor, veya zehirli endstriyel kimyasallar ile arbon mikrobu gibi hallerde, baz literatrde, sprinkler sistemini aktive ederek ykama suretiyle saldrnn etkisinin azaltlabileceinden de sz edilmektedir. 3.4. Klima santrallarnda filtre kullanm, Toz halinde kimyasal veya mikrobik saldrlara uygun karakterde filtreler oluturulabilir. Bakterilerle mcadele iin UV nlar da etkilidir. Yksek etkinlikli filtrasyon iin HEPA filtre kullanlmaldr. Bu filtrelerle bakteriler %80 orannda tutulabilir. Ancak HEPA filtrelerde basn kayb ok fazladr. Elektrostatik filtreler bir baka zm olabilir. stelik bunlarda basn dmleri de fazla deildir. Aktif kmr yataklar zehirli gazlar iin iyi bir zmdr. Ancak etkili olabilmesi iin derin yatak oluturulmaldr. Bu da yine yksek basn kayb yaratr. 3.5. Hava kanallarnda ok iyi szdrmazlk salanmaldr. Bu koul ayn zamanda enerji tasarrufu ve i hava kalitesi iin de gereklidir.

Taze hava al yukardan yaplmaldr. (ekil 1-2-3) b- Taze havann kapal ve kilitlenebilen kap ile girilebilen yerlerden alnmas uygundur. (avlu, bahe gibi) c- En uygun yer atdan hava almaktr. d- Sahte hava al azlar oluturularak gerek az kamufle edilebilir. e- Ulalmas mmkn yerlerdeki hava al azlar video kamera ile gzlenebilir. f- Beki ile korunabilir. g- Sonu olarak hava al azlarnn gvenli blgelerden olmas bir tasarm ncelii olmaldr. h- Taze hava al ve egzoz at panjurlar arasnda yeterli mesafe olmaldr. Ksa devre olumas kesinlikle nlenmelidir (ekil 4). Bu, normal koullarda da havalandrma verimliliinin salanmas ve i hava kalitesi iin uygulanmas gereken bir kuraldr. 3.2. Zehirli gaz dedektrleri bugn iin yetersizdir. Zehirli gazlar alglayarak alarm verecek ve sistemi kapatacak otomatik sistemler henz pratik deildir. Mevcut dedektrlerin alglama ve cevap verebilme yetenekleri snrldr. Ancak bu konudaki almalar gelecekte bu sistemleri mmkn klabilecektir.

Rknettin Kkal 1950 Ylnda dodu. 1972 ylnda T Makina Fakltesinden mezun oldu. Sungurlar ve Toker firmalarnda mhendis ve antiye efi olarak grev yaptktan sonra 1975 ylnda ISISAN A..yi kurdu. Halen bu firmann yneticisi olarak grev yapmaktadr.