KAVTASYON-

SPERKAVTASYON
SEVK


Gemi sevki, geminin ileri hareketi srasnda, iinde
bulunduu ortam nedeniyle grecei diren kuvvetlerini
yenmek zere belirlenen gc kullanarak geminin istenen
hareketlerinin salanmasna ynelik almalar
kapsamaktadr. Geminin su ierisinde hareketini
salamak iin ihtiya duyulan itme kuvveti pervane, ark,
su jeti vb. gibi sevk sistemleri ile salanmaktadr.
ounlukla kullanlan sevk tipi ise uskur pervanelerdir.
Bunlar, kanat kesitleri zerinde kaldrma kuvveti
oluturarak itme salarlar.
Sevk Sistemlerinin Tarihesi
Su zerinde tama ve gemilerin krek, yelken gibi
sistemlerle sevk edilmesi insanlk tarihi kadar eskidir.
Mekanik sevk sistemlerinin kullanlmaya balamas ise
greceli olarak yenidir. Mekanik sevk sistemleri
ierisinde en eski uygulamann Padl ark
mekanizmalar olduu sylenebilir.Buhar makinalar ile
birlikte uygulanan padl ark mekanizmalar, uskur
pervanenin stnlnn balad 1850 ylna kadar
ok yaygn olarak kullanlmtr. Padl ark
mekanizmalar dier sevk sistemleri ile
karlatrldnda daha yksek verime sahip olmalarna
karn baz dezavantajlar olduu grlmektedir. Padl
ark mekanizmalarnn, yksek manevra yetenekleri
salamalar ve s sulardaki kullanm avantajlar
nedeniyle, zellikle i sularda draftlar fazla deiken
olmayan rmorkr, nehir gemisi vs. gibi gemi tiplerinde
yaygn olarak kullanm devam etmitir
ekil 1.Padl ark mekanizmas
Uskur pervanenin ilk pratik uygulamasn, 1802-1804
yllarnda 7.5 metre boyunda bir tekneye nce tek, sonra
ift pervane monte ederek bir seri deneyler yapm olan
Amerikal mavir avukat Colonel Stevens olmutur. Ancak
o gnlerde Amerikada bu konuya ilgi duyulmam ve
sistem kabul grmemitir. Stevensin pervanesi ekil 2de
grlmektedir.
ekil 2. Colonel Stevensin pervanesi
Avusturyal bir orman memuru olan Ressel
tarafndan dizayn edilen tek pervane ile donatlm,
18 metre boyundaki La Civetta isimli gemi, 1828
ylnda Triestede baarl sonular vermitir. Bu
tecrbede, bir boru patlamas sonucunda
yaralananlar olmu, tecrbeden tam sonu
alnamamtr. Resselin projesi de daha sonra
finansal problemler nedeni ile yrtlememitir.

1836 ylnda Pettit Smith adnda bir ngiliz ifti ile
Ericsson adnda bir sveli (Ericsson, Novelty
isimli lokomotif makinasnn tasarmcsdr)
ezamanl olarak, Resselin pervanesine benzer
bir sevk sistemi iin patent aldlar (ekil 4.29).
Ericssonun pervanesi ngilterede yeterli ilgiyi
gremeyince Amerikaya gitmek zorunda kald.
Daha sonra Ericssonun pervanesi, Amerika ve
Fransada geni uygulama alan buldu.
Pettit Smith ahaptan yapm olduu pervanesini 6
HP gcnde bir buhar makinasyla tehiz edilmi 6
tonluk bir tekne ile denerken, demirli bir gemiye
arparak pervanesinin yarsnn kopmasna neden
oldu. Bu arpma bir ans ve buluu da birlikte
getirdi, krlan pervane ile daha sratli gidebildiini
gren Smith pervanesini kaza sonularna gre
dzelterek bugn kullanlan pervanelere yakn bir
pervaneye ulat. 1839 ylnda Smith Archimedes
isimli 237 tonluk bir gemi ile pervanesini Britanya
adalar etrafnda ak denizde denedi. ok baarl
sonular alnd ve ok ksa sre sonra padl ark
mekanizmalarnn yerine uskur pervane gemilerde
sevk sistemi olarak tercih edilmeye baland.

ekil 2. Conel Stevens, Josef Ressel, Pettit Smith ve
Ericsson tarafndan dizayn edilmi pervaneler
Yz elli yldan beri uskur pervane, gemilerin
sevkinde en uygun sevk cihaz olarak konumunu
korumaktadr. Geen uzun srede pervane
dizaynnda, sevk sisteminde birok gelimeler
olmasna ramen temel uskur pervane yapsnda
byk bir deiiklik olmamtr. Uskur pervanenin
tarihi geliimi ekil 3te gsterilmitir. Yksek verim
ve kullanm artlarna uygunluu nedeniyle uskur
pervane daha uzun sreler kullanlmaya devam
edecek gibi grnmektedir.
ekil 3.1800-1880 yllar arasndaki pervane geliimi
PERVANE GEOMETRS
Pervane apnn %14nn altna pek dmeyen
gbek etrafnda kanatlarn yerletirilmesi ile
pervane grnm elde edilir. Kanat says
genellikle 2den 7ye kadar deimektedir. Eer
grlt tekne asndan nemli ise kanat says
yksek seilmektedir. ou ticaret gemilerinde
kanat says 4 ile 5 arasnda, rmorkr ve balk
gemilerinde 3, ufak teknelerde de 2 olabilmektedir.
Gbek
Giri Kenar
k Kenar
R
D

n
m
e

Y

Kanat Kk
Kanat Ucu
Kama yuvas
ekil 4.Pervanenin genel grnm
Pervane Gbei: Pervane gbei veya bosas
pervanenin merkez ksm olup, pervanenin afta
montajn salamak amacyla yaplan disk eklindeki
parasdr. Bu diske pervane kanatlar yerletirilmitir
(ekil 4). Pervane gbei hibir ekilde itme
salamad iin ideal bir pervanenin gbeinin
olmamas istenir, ancak pratik olarak bu mmkn
deildir.
Kanat Yz, Kanat Srt: Kanat yz, pervane
kanadnn yksek basnca maruz kalan yzdr.
Gemi k tarafndan gemi ba tarafna bakldnda
pervanenin grlen yzdr (ekil 4). Kanat srt ise
dk basnca (emme basnc) maruz kalan, vakum
taraf olarak da anlr. Kanat srt gemiye ktan
bakldnda, pervanenin gemiye bakan tarafdr.
Kanat Kk, Kanat Ucu: Pervane kanatlarnn
pervane gbei ile birletii noktaya kanat kk,
kanadn aft merkezinden en uzak noktasna da
kanat ucu ad verilir.

Pervane Kanat Giri Ucu (nder Kenar) ve
Kanat k Ucu (Takip -zler- Kenar):
Pervanenin dn srasnda kanat kesitinin
suyu yard uca giri ucu (nder kenar), suyun
kanat yzeyini terk ettii uca da k ucu (takip
kenar) denir (ekil 5).
Kalnlk Sehim Hatt veya merkez hat
Takip kenar
Kord uzunluu (c)
nder Kenar
Sehim
Yz
Srt
ekil 5. Kanat giri ve k ucu
Pervanenin Dn Yn (Saa Pervane, Sola
Pervane): Pervanelerin nemli zelliklerinden biri de
dn ynleridir. Dn yn ile kastedilen
pervanenin hangi yne dnd zaman gemiyi ileri
iteceidir. Gemiye k taraftan bakan bir kimse iin
saa dnl pervane (saa pervane) saat ynnde
dndnde gemiyi ileri gtren pervane olup, sola
dnl pervane de saatin aksi ynnde
dndnde gemiyi ileri gtren pervanedir (ekil 6).


SAA PERVANE SOLA PERVANE
Takip kenar
nder kenar
Yz taraf
Srt taraf
Gemi ilerleme
yn
ekil 6.Saa ve sola pervaneler
Bir pervanenin saa veya sola pervane
olduunu pervaneye bakarak anlamak
mmkndr. Geminin arkasndan kna doru
bakldnda, pervane kanadnn hangi ucu (sa
veya sol ucu) gemiye yaknsa o ynn ismi ile
pervane anlr.
Tek pervaneli gemilerde genellikle saa pervane
kullanma eilimi grlmektedir. ift pervane
uygulamalarnda pervanelerin da dnl
olmalar manevra ynnden, ie dnl
seilmeleri ise verim asndan tercih
edilmektedir.

Hatve : Hatve kelimesi vida benzeiminden
gelme bir terimdir. Bir vidada olduu gibi,
pervane de her bir dnnde sabit bir miktar
ilerleyecektir. Pervanenin tam bir dn
srasnda ilerledii mesafeye pervanenin hatvesi
(P) denir (ekil 7). Bu ekilde tanmlanan hatve
nominal hatve olarak bilinir. rnein, pervane
her bir tam turunda 0.4 metre ilerliyorsa, hatvesi
40 cm dir. Pervane aft zerine takldndan
aft da ayn mesafe kadar ileriye gtrr. aftta
itmeyi tekneye aktararak teknenin sevkini salar.
Gerekte pervane kat bir ortamda deil, su
ierisinde, bir akkan ortamnda altndan
her bir tur dnnde yukarda tanmlanan hatve
deerinden daha az ilerleyebilir. Bu ilerleme
gerek hatve olarak adlandrlr. Gerek hatve
ile nominal hatve arasndaki farka kayma (slip)
denir.
ekil 7.Hatvenin tanm (Carlton, 1994)
Pervane Hatvesinin Pratik Olarak llmesi:
Pervane hatvesi piometre yardmyla kolayca
llebilir. Bir pervanenin ortalama yz hatvesini
kabaca bulmak iin; pervane, yz aaya
gelecek ekilde bir dzlem zerine konulur,
teraziye alnr. aft merkezi iaretlenir. 0.7R kesiti
bir pergel yardmyla kanat zerine izilir. ekil
4.8de grld gibi u as belirlenir. Daha sonra
kanat giri ve k ularnn pervanenin zerine
yerletirildii dzlemden ykseklikleri (x ve y
ykseklikleri) llr.
u
360 ) (
,
7 . 0
x y
P Hatve

=
bants ile hatve hesaplanr.

0.7R
y
x
u
ekil 8. Pervane hatvesinin pratik olarak llmesi
Bir dier yaklak lm yntemi de aadaki gibidir (ekil 9)
ekil 9.Yaklak pervane hatvesi lm
Yarap rdeki hatve ise aadaki bant yardm ile hesaplanr:
hatve=
x
y r t 2

PERVANE ALANI LE LGL BAZI
TANIMLAR
Pervane Disk Alan (Ao): Pervane kanat ularna temas
edecek ekilde geen silindirin taban alan pervane disk
alann oluturur. Pervane yarap R ise disk alan A
o
=tR
2

olur.
Projeksiyon Alan (Projected Area, AP): Pervane
kanatlarnn pervane eksenine dik dzlemdeki izdmne
projeksiyon ve bunun alanna da projeksiyon alan denir
(ekil 10).
Yaylm Alan (Developed Area, AD): Pervane yzeyinin
gerek alandr. Kanat yzeyinin hatvesi sfrlanarak yani
kanat yzeyi dzletirildikten sonra elde edilen alandr.
Burrill tarafndan alksz bir pervane iin verilen aadaki
bant kullanlarak bu alan bulunabilir (ekil 10).
AD=AP/(1.067- 0.229P/D)
Anm Alan (Expanded Area, A
E
):Bu alan
gerek fiziki bir alan deildir. Yaylm alan
eldesinden sonra her bir kesitteki yay eklindeki
kord uzunluklar her bir kesitin yarapnda alp
dz doru eklinde yine o yarapta yerletirilir ve
btn kesitlerin u noktalarnn geometrik yerleri
izilerek anm erisi elde edilir. ilgili alana da
alm alan denir (ekil 10).
Genelde alm alan yaylm alanndan, yaylm
alan da projeksiyon alanndan daha byktr.
nder Kenar
A
P


A
D


A
E


ekil 10.Pervane alanlar
Kanat alan oranlar; izdm alan, anm alan,
yaylm alannn pervane disk alanna oran olarak
tanmlanrlar;
izdm alan oran = Ap/A0 = 4A
P
/tD
2

Anm alan oran = AE/A0 = 4A
E
/tD
2
yaylm alan oran = AD/A0 = 4A
D
/tD
2
alklk (Skew) ve Kanat Eiklii (Rake): ekil
11de grld gibi pervane kanadnn simetrik
olmamas, arkaya ve yana doru bir erilii
bulunmas durumuna alkl pervane denir.
Dk hzl pervanelerde alklk pek
uygulanmazken, orta ve yksek hzl
pervanelerde bir miktar alklk bulunur. alklk,
pervane kanatlarnn radyal kesitlerinin pervane
ierisinde alt deiik hz alanlarna
girilerinin kademeli, yumuak bir ekilde
gereklemesini salar.
Tm radyal kesitlerin ayn zamanda pervane iz
dalmna giri yapmalar halinde ani yk
deimeleri olabilir, alklk ile bu ekilde, zellikle
yksek devir saylarnda titreimde iyilemeler
salanabilir. Destroyerler ve dier harp gemileri gibi
yksek sratli zel gemilerde pervane dizayn
yaplrken grlt ok nemli bir parametre olarak
ortaya kmaktadr. Bu tr gemilerde tekne pervane
etkileimi neticesinde pervane kanatlarnn su
akndaki radyal deiimlerini karlamak zere ve
pervane grltsn nlemek amacyla yksek
alkl pervaneler kullanlr.
Dn
Yn
alklk
R
Eiklik
ekil 11. alklk ve eiklik
Pervane kanatlarnn yandan bakldnda baa veya
ka doru eilmi olmas durumunda pervane baa
eik veya ka eik olarak tanmlanr. Ka doru
eilen pervane kanatlar pozitif eikli, baa doru
eilenler ise negatif eikli olarak tanmlar. Pozitif
eiklik genellikle gemi kna doru byk etkin
pervane ap salamak iin kullanlr. Eikli kanatlar
daha uzun olacandan ayn apta eikliksiz kanada
gre daha byk alana sahip olurlar. Eiklik ayrca
pervanenin su yzeyinden hava emmesi ve kndaki
verimin azalmas, titreim olumasna karda
uygulanabilir. Negatif eiklikli pervaneler genellikle
ok yksek sratli ve ok ykl pervanelerde
kullanlrlar. Bu artlarda eiklik pervane
kanatlarnn mukavemetinin artrlmasnda yararl
olur.
Pervane Aklklar: Pervane aklklarnn titreim
problemi nedeniyle belli bir seviyenin altna
dmemesi gerekmektedir. Aada, Det Norske
Veritasn tek pervaneli gemiler iin nerdii deerler
grlmektedir (ekil 12).
a>0.1 D
b> (0.35-0.02Z)D
c>(0.24-0.01Z)D
e>0.035 D
ekil 12.Pervane aklklar (Clearance)
PERVANE-GEM ETKLEM
z ve z Dalm: V geminin ileri hareket hz, V
A
ise pervane zerine
gelen suyun hz olarak alndnda iz (wake) geminin hz ile suyun
pervaneye ak hz arasndaki fark olarak tanmlanr. Bu farkn gemi
hzna veya suyun ak hzna blnmesi ile iz katsays bulunur.
ounlukla iz,
eklinde ifade edilir ve Taylor

iz katsays olarak tanmlanr.

z katsays bileene ayrlr.
w=w
P
+w
F
+w
W

Burada
w
P
: Potansiyel iz katsays
w
F
: Srtnme iz katsays
w
W
: Dalga iz katsays

olarak tanmlanmtr.
w
V V
V
A
=

Potansiyel iz geminin ideal bir akkan
ierisinde, srtnmesiz, dalgasz bir ortamda
hareket etmesi halinde oluacak izi ifade
etmektedir. Bu zellikleriyle potansiyel iz, cismin
ekli ile ilgili olup matematiksel olarak
modellenip hesaplanabilir. Dalga izi ise dalga
ierisindeki su zerreciklerinin hareketinden
kaynaklanan izi ifade etmektedir. Srtnme izi,
srtnme nedeniyle gemi izindeki deiimi ifade
eder. Baka bir deyile gemi arkasndaki gerek
izle, hesaplanan potansiyel iz ve dalga izinin
toplamnn farkdr. Tek pervaneli gemilerde
srtnme izi baskn olmakla birlikte Fn>0.3
olduu durumlarda dalga izi etkilidir. Pervane
apnn artmasyla iz katsaysnn azald
deneysel almalarla kantlanmtr. U kesitli
tekneler etrafnda iz katsays, V formlulara gre
daha byk deerlere sahip olur (ekil 13).
ekil 13.U (a) ve V (b) formlu gemilerdeki eksenel iz dalm
Dier taraftan, gemi kndaki pervanenin says
ve konumu da izi etkiler. ki, veya drt
pervaneli uygulamalarda izde deiiklik gzlenir.
Genelde pervane yklemesi iz katsaysnda
kk deiimlere neden olur, ancak ar
ykleme halinde bu deiim ihmal edilemeyecek
dzeyde olabilir.
Gemi k formunun iz zerine etkisi ise ekil
14de gsterilmektedir. Bu ekillerin
incelenmesiyle yumru k uygulamas, topuun
kaldrlmas ve pervane zerinde byk bir
aklk braklmasyla dzgn homojen bir iz elde
edilebilecei grlmektedir. Bu ekillilerde izin
radyal deiiminin byk olduu, ancak evresel
deiimin minimumda tutulduu ve pervaneye iyi
alma koullarnn saland grlmektedir.

ekil 14.Gemi K Formunun ze Etkisi (PNA, 1988 )
z Katsaylarnn gemilere gre deiimi gsteren baz yaklamlar unlardr:
Tek Pervaneli Gemiler w= 0.5C
B
-0.05 Taylor Forml
ift Pervaneli Gemiler w=0.55C
B
-0.20 Taylor Forml
Orta hzl kargo Gemileri C
B
=0.70, w=0.30
Byk Dkme Yk Gemileri C
B
=0.80 0.85, w=0.4~ 0.5
Konteyner Gemileri C
B
=0.60 ~ 0.65, w=0.25
ift Pervaneli Feribotlar C
B
=0.50, w=0.10~ 0.15
Hzl Frkateyn (Normal seyirde) w=0.05
Hzl Frkateyn (Maksimum hzda) w=-0.05
Bunun yannda, tek pervaneli gemiler iin aadaki formller de
nerilmektedir:
Schneekluth (1988) kargo gemileri
Krger
Heckscher (Kargo gemileri iin)
Heckscher (Trawler iin)
ift Pervaneli Kargo Gemiler iin ise aadaki formller nerilmektedir:
Krger
Heckscher
B
L
T
D
C w
P
P
+

+
=
10
16
1
6 . 1
5 . 0
24 . 0 75 . 0 =
B
C w
18 . 0 7 . 0 =
P
C w
28 . 0 77 . 0 =
P
C w
34 . 0 82 . 0 =
B
C w
3 . 0 7 . 0 =
P
C w
tme Azalmas (Emme): Bir gemiyi belirli bir hzla sevk
edebilmek iin gerekli T itmesi, genelde ayn hzdaki tekne
direncinden daha fazladr. Bunun nedeni, pervanenin gemi
knda akm hzlandrmas ve basn alann drmesi
sonucunda meydana gelen diren artdr. Bu nedenle,
pervane itmesi gemi direnci ile pervanenin almasndan
dolay artan direnci karlamak zorundadr. Genelde diren
art yerine pervane itmesinde azalma eklinde ifade edilir.
T-R
T
eklinde ifade edilebilecek bu itme kayb, toplam
itmenin bir yzdesi olarak ifade edilir. t ile gsterilen bu
oran itme azalmas veya emme olarak anlr.
t=T-R
T
/T formlnden hareketle
R
T
=(1-t)T bants yazlabilir.
Emme katsays yaklak olarak
t=kw eklinde ifade edilebilir. Buradaki k katsays
Hidrofoil dmenli tekneler iin 0.60-0.70
2 levha dmenli kare k bodoslamal 0.70-0.90
1 levha dmenli kare k bodoslamal 0.90-1.05
arasnda olacaktr.
Bosal ift pervaneli gemiler iin
t= 0.25w + 0.14
A braketli ift pervaneli gemiler iin
t= 0.70w + 0.06
olarak kullanlabilir.
Bunun yannda Heckscher aadaki formlleri
nermektedir:
Tek pervaneli kargo gemileri
ift pervaneli kargo gemileri
12 . 0 5 . 0 =
P
C t
18 . 0 5 . 0 =
P
C t
GCN TANIMLARI
Bir gemi zerinde glerin gsterimi ekil 15te
grlmektedir.
ekil 15. Glerin gemi zerinde gsterimleri
Efektif Beygir Gc (P
E
): Geminin V hznda yedekte ekilebilmesi
iin gerekli gce efektif beygir gc, (P
E
) veya yedekte ekme gc
denir ve aadaki SI sisteminde hesap edilir:

Metrik sistemde kullanlan 1 Beygir Gc (HP) 0.7355 KWdr. (1 ngiliz
HP ise 0.745 KW dr).
Fren Beygir Gc (BHP, P
B
): Fren beygir gc bir makinann kaplin
knda llen gcdr. Gcn lm genelde hidrolik fren veya
elektromanyetik dinamometrelerden yararlanarak yaplr. Fren beygir
gc makina reticisi tarafndan llr.

Burada n saniyedeki makina devri, Q makine torku(Newton) P
B
ise
Watt olarak fren beygir gcn ifade eder.
Pervaneye Verilen G (P
D
): Pervanenin hemen nne pervaneye
iletilen gtr. Aadaki ekilde ifade edilir:

Burada n saniyedeki pervane devri, Q
D
pervane torku (Newton-metre)
P
D
ise Watt olarak pervaneye iletilen gtr.
) / ( V ) ( R ) (
S T
sn m N W P
E
=
Q n P
B
t 2 =
D D
Q n P 2 =
tme Beygir Gc (P
T
): Pervane tarafndan salanan itmenin pervane V
A

ilerleme hzyla oluturaca g ifadesidir.


aft Beygir Gc (P
S
): aftn ucunda, aft kovanndan nce pervaneye yakn
bir yerde burulma indikatr ile llen g, veya belirli bir devirde pervane
aft zerinden pervaneye nakledilen gcn aft kovanndan nce llen
deeridir. aft beygir gc fren beygir gcnden tam dili ve yataklardaki
kayplar ile yardmc makinalara harcanan g karldktan sonra kalan gtr
.Yaklak olarak, dili kutularndaki kayplar % 3, aft yataklarndaki kayplar ise
her bir yatak iin % 1.5 olarak dnlebilir. aft gc


olarak elde edilir. Burada, q
M
aft gcnn lld noktaya kadar meydana
gelen kayplar ieren verim ifadesidir. Gerekli bilgilerin elde bulunamamas
halinde aft beygir gc fren beygir gcnn 0.96 ile arplmasyla bulunabilir.
Sk sk P
S
pervaneye iletilen g (P
D
) ile kartrlr. Ancak P
D
aft kovanndan
sonra, P
S
ise aft kovanndan nce lldnden P
S
, P
D
den aft kovanndaki
kayplar kadar byktr. Pervaneye iletilen gc (P
D
)bulabilmek iin btn
kayplar ieren aft transmisyon verimi q
S
in tantlmas ile aadaki ifade
yazlabilir:

A T
V T P . =
M B S
P P q =
S B D
P P q =
Tekne Verimi:Tekne verimi, efektif gcn (yani
gemiyi yedekte ekmek iin kullanlan gcn)
pervanenin itme gcne orandr.
w
t
V V
T R
V T
V R
P
P
A
T
A
T
T
E
H

= =

= =
1
1
/
/
q
Tek pervaneli gemilerde tekne verimi 1.0 ile 1.3
arasnda deerler alr. Yksek sevk verimi deerleri
daha dolgun formda gemilerde ortaya kar. ift
pervaneli gemilerde deeri 0.95 ile 1.05 deerleri
arasnda deiir.

H
q

Bal (Relatif) Dnme Verimi: Gerekte bir gemi kndaki
akm niform deildir ve V
A
olarak hesap edilen ortalama
bir deerdir. Bu nedenle pervanenin ak suda alt
zaman elde edilen tork deeri, pervanenin tekne arkasnda
dzgn (niform) olmayan bir iz dalm iinde
almasyla elde edilen tork deerlerinden farkldr. Bu
durumda V
A
ilerleme hznda ak su pervane verimi
aadaki gibi ifade edilir:


Burada Q
0
, T itmesi salayan ak suda n devir saysnda
llen pervane torkudur. Ayn ifadeyi pervanenin tekne
arkasnda almas halinde ve ayn itme, devir ve ilerleme
hz iin yazacak olursak llen pervane torku Q gibi farkl
bir deer olup, tekne arkasndaki pervane verimi u ekilde
olur:
0
0
2 nQ
V T
A
t
q =


Bu durumda tekne arkasndaki pervane veriminin
ak sudaki pervane verimine oran bal (relatif)
dnme verimi olarak anlr:


Relatif dnme verimi gemi ve pervane tipine bal
olarak yaklak 0.94-1.06 arasnda deimektedir.
Tek ve ift pervaneli gemilerin relatif dnme verimi
hesab iin Holtrop Mennen (1978) ve Holtrop
(1984) aadaki bantlar nermektedir.
nQ
V T
A
B
t
q
2
=
0
q
q
q
B
R
=
Tek pervaneli gemiler iin,
) 0225 . 0 ( 07424 . 0 05908 . 0 9922 . 0
0
LCB C
A
A
P
E
R
+ = q
P
P R
D
P
LCB C 06325 . 0 ) 0225 . 0 ( 111 . 0 9737 . 0 + = q
ift pervaneli gemiler iin,
LCB boyuna hacim merkezi olup L
WL
/2 den
yzde olarak (%L
WL
) olarak ifadesidir.
Formldeki A
E
/A
O
kanat anm oran, P/D
P

pervane hatve orandr.
Sevk Verimi : Teknenin efektif gcnn pervaneye
iletilen gce oranna sevk verimi denir (q
D
).



Ana makinadan pervaneye gelinceye kadar afttaki
btn kayplarnda (q
S
) sevk verimine dahil edilmesi
ile toplam genel sevk verimi (q
T
) aadaki gibi elde
edilir.

R H B H B
B
A
T
D
E
D
w
t
V T
V R
P
P
q q q q q q
q
q
0
1
1
= =

= = =
S R O H
B
D
D
E
B
E
T
P
P
P
P
P
P
q q q q q = = =
PERVANE TASARIMI
Pervane tasarm yntemi olarak ounlukla aadaki iki yntem
kullanlmaktadr:
Sistematik serilere ait test sonular ile elde edilen diyagramlarn
kullanlmas.
Sirklasyon teorisine dayanan matematiksel yntemler (Kaldrc hat
metodu,Kaldrc yzey metodu,panel metodu,yzey-girdap metodu
vb.)
Pervane tasarmnn ilk admnda genellikle sistematik model
pervane serilerine ait aksu pervane deneylerinden elde edilen
sonulara dayanlarak hazrlanan grafik gsterimlerden yararlanlr.
Bu pervane serileri; pervane kanat says, pervane alan oranlar,
hatve oran, kanat kesiti ekli, kanat kesiti kalnl sistematik olarak
deitirilen pervanelerden oluur. En yaygn olarak kullanlan birisi
Gawn (veya Froude) dieri ise Wageningen (veya Troost) pervane
serisidir. Gawn tipi pervane serileri yksek hzl gemiler iin uygun
olabilecek yksek alm alan oranl, 3 kanatl ve kanat kesitleri
segmantal kesitli olan pervanelerdir.
Wageningen tipi pervane serileri A ve B tipi
olmak zere ikiye ayrlr. Wageningen A tipi; 4
kanatl ve disk alan oran 0.40 olan, kanat
boyunca kesitleri aerofil bir pervane serisidir. A
tipi pervanelerde kavitasyon riski yksek
olduundan bunun yerine kanat ular
geniletilmi bir seri (B tipi) gelitirilmitir. Bu seri
geni kanat ulu, u kesitleri segmantal ve kanat
says ile anm alan oran asndan Tablo
1de gsterildii gibi geni bir arala sahiptir.
Kanat Says
WAGENNGEN B-KANAT AINIM ORANLARI A
E
/A
O

2 0.3
3 0.35 0.50 0.65 0.80
4 0.40 0.55 0.70 0.85 1.00
5 0.45 0.60 0.75 1.05
6 0.50 0.65 0.80
7 0.55 0.70 0.85
rnein B-4.40 eklindeki ifade edilen pervane
tipinde, ilk harf pervanenin B serisi olduunu,
ikinci terim olan tek haneli rakam pervane kanat
saysn, son iki haneli rakam ise pervane anm
alan orann ifade etmektedir.
Pervane tasarmnda genel olarak;
3 kanatl pervaneler, yksek sratli
motorbotlarda ve ift pervaneli gemilerde Gawn
tipi olarak tercih edilmektedir.
4-5 kanatl pervaneler genellikle btn koster,
yk gemisi ve benzerlerinde Wageningen tipi
olarak tercih edilmektedir.
6-7 kanatl pervaneler ise ok byk glerdeki
tanker ve kuru dkme yk tayan gemilerde
Wageningen tipi olarak tercih edilmektedir.
K
T
= f1( J, P/D, A
E
/A
0
, Z, Rn, t/c )
K
Q
= f2( J, P/D, A
E
/A
0
, Z, Rn, t/c )
Boyutsuz olarak ifade edilen pervane
karakteristikleri u ekilde yazlabilir:
tme katsays
Tork katsays
lerleme katsays
Bu katsaylara ilave olarak ak su
pervane verimi bunlara bal olarak
aadaki ekilde ifade edilir:

K
T
n D
T
=

2 4
5 2
D n
Q
K
Q

=
Q
T A
D
T
K
K J
Q n
TV
P
P
t t
q
2 2
0
= = =
J
V
nD
A
=
Bu deerler pervane ak su diyagram
olarak aada rnei verilen grafik
eklinde gsterilmektedir.
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8
lerleme Katsays (J)
KT
10KQ
o
Kt
Kq

Genelde yeni bir pervane iin n dizayn

aamasnda KT, KQ, J diyagramlarnn
kullanlmas yerine kullanm kolayl
bakmndan Bp-o diyagramlar kullanlr.
Orijinal B-serisi pervanelere ait aksu
pervane deney sonular Taylor formuna
gre hazrlanmtr. Taylor pervane
katsaylar ;
5 . 2
.
A
O
P
V
DHP N
B =
A
V
N.D
= o
eklinde ifade edilirler.
Burada ,
N: RPM (dakikada pervane devir says, makine devir
says ile kartrlmamaldr.)
DHP
0
: aft Beygir gc, pervaneye iletilen g (HP)
(ngiliz birim sistemi 1 HP =745.4 W)
D : Pervane ap (Feet)
V
A
: Pervane ilerleme hz (Knots)
olarak kullanlmaktadr.
G, pervane devir says (RPM) ve pervane ilerleme
hznn(V
A
) bilindii hallerde optimum apl pervanenin
bulunmas amacyla Bp-o diyagramlarnn kullanlmas
tercih edilir. Bp-o diyagramlar yatay eksende Bpye
karlk dey eksende pi oran (P/D) bulunmakta ve
sabit aksu pervane verimi (q
0
) ve sabit ilerleme katsays
(o) erilerinden olumaktadr.

Matematiksel olarak pervane dizaynnn temelini
sirklasyon teorisine dayal kaldrc hat metodu (lifting
line method) oluturmaktadr.Gnmzde bu yntem
deiik etkileri iine alacak ekilde gelitirilmektedir.
Saysal dizayn sonras pervanenin yine saysal
yntemlere dayal metotlarla analizi yaplmaktadr. Bu
yntemler arasnda panel yntemi, kaldrc yzey
yntemi ile sonlu hacimler yer almaktadr Gnmzde bu
yntemlerin kullanlmas ile dizayn ncesi veya
almakta olan bir pervanenin analizi yaplarak
problemlerin kayna tespit edilebilir ve problemlerin
zm yaplabilir. rnein makinann hararet yapmas,
pervanenin istenen devre ulaamamas, kavitasyon,
titreim, geminin istenen hzda gidememesi gibi sorunlar
pervane analiz yntemleri ile kontrol edilip zm
bulunabilmektedir.
Klasik uskur pervane kanatlarnda oluan kaldrma
kuvveti ile itme salarlar. Ancak, pervaneye iletilen
enerjinin tamam itmeye dntrlemez. Bu enerjinin bir
ksm rotasyonel ve eksenel kayplar eklinde pervane
gerisi akmna kinetik enerji olarak braklr. Pervane eer
viskoz bir akkanda alyorsa olas dier bir kayp da
diren kaybdr. Pervane hareketleriyle ilgili enerji
kayplar; akma eksenel ve rotasyonel ynde braklan
ek kinetik enerji ile pervanenin alt ortam viskoz ise
kanat yzeylerindeki srtnmeden kaynaklanan diren
kayplardr. Pervane verimi (qo), enerji kayplarnn
fonksiyonu olarak aadaki ekilde ifade edilebilir,
qo = 1 AXL ROTL FRL
Burada,
AXL, eksenel enerji kayplar,
ROTL, rotasyonel enerji kayplar ve
FRL, kanat srtnme kayplardr.
ekil 16da geni bir ykleme katsays
aralndaki rnek gemiler iin enerji
kayplarnn deiimi verilmektedir. Bu
kayplar azaltarak sevk verimini
artrmann en ak bir yolu dk makina
devrinde alacak byk apl pervaneler
kullanarak pervane ykn azaltmaktr.
0
10
20
30
40
50
60
70
0 1 2 3 4 5 6
tme Yklemesi Katsays(CT)
E
n
e
r
j
i

K
a
y

p
l
a
r

(
%
)
Eksenel Rotasyonel Diren Toplam
ekil 16. Pervane hareketiyle meydana gelen enerji kayplar
Ancak ou zaman gemi k formu ve geminin alt suyun derinlii
buna izin vermez. ap snrlamasnn olduu byle durumlarda enerji
kayplarn en aza indirmek iin yeni pervane sistemleri gelitirilmitir.
Bunun yannda teknenin manevra performansn artrmaya ynelik ve
baka amalar iin de sistemler mevcuttur. Bunlardan bazlarn yle
sralayabiliriz:
Hatve Kontroll Pervaneler (CPP)
Nozullu Pervaneler
Sper Kavitasyonlu Pervaneler
Tandem Pervaneler
Zt Dnl Pervaneler (CRP)
Grim Tekerlekli Pervaneler
st ste Bindirilmi Pervaneler
Pervane/Stator Sistemi
Yzey Yarc Pervaneler
TVP Pervaneler
Z-Srl Pervaneler
z Dzenleyici Nozul
Asimetrik K
Pervane Gbek Finleri
Grothues Datclar
Su Jeti
Dey Pervaneler