Yrd.Do. Dr.

Selim ENGL
TOPORAFYA
Ders Katalou
DERS D. KODU Z / S KRED AKTS
DERS
BLGLER
Toporafya M-212 Zorunlu 2.5 4
Dersin Amac
Bu derste mhendislik rencilerine arazide kullanlan,
basit topografya l aletleri ve drbnl topografya
aletlerinin kullanmn retmek iin
l yntemleri ile bunlarn hesap ve izimleri
anlatlmaktadr.

Teorik bilgilerin ekip almas halinde arazide
uygulamasn yapan renciler bu sayede i hayatna
hazrlanacaklardr.
Ders Kitab
1. Toporafya, A.Erdi, F.Yldz, Nobel Yayn Datm,1996.
2. lme Bilgisi, E.Ozbenli, T.Tudes,KTU Basmevi, Trabzon, 1985.
3. lme Bilgisi,V.Yaanolu,M.Okurolu,Ataturk Uni.Ziraat Fak.
Ofset Tesisi,Erzurum,1997.
4. lme Bilgisi I-II,C.Songu,Birsen Kitabevi Yaynlar.
2
Haftalk Ders erii
1-
Giri, l Birimleri, lek Kavram Birimler, lek, rnekler
2-
lme Hatalar, Hata Hesaplar Hata Kaynaklar, Hata Trleri Ve Doruluk ltleri , rnekler
3-
Arazide Noktalarn Ve Dorularn Belirlenmesi, enaj, Rperleme, Konum Planlarnn karlmas Jalonlama, Basit Dik
nip kma Yntemleri
4-
Alan Hesaplar rnekler
5-
Temel devler 1.2.3.ve 4. Temel dev, rnekler
6-
Poligonasyon Ak, Kapal Poligonasyon, Ak Poligonasyon rnekleri, Bal Poligonasyon, Kapal ve Bal
Poligonasyon rnekleri
7-
Yksekliklerin llmesi, Nivelman Mira, Nivo, Geometrik Nivelman
8-
Yksekliklerin llmesi, Nivelman rnekler Teodolit kullanm / A lmeleri
9-
Kesitlerin karlmas Enkesit, Boykesit, rnekler, Karne Hesab, rnekler
10-
Hacim Hesaplar rnekler
11-
Arazi almas Jalonlama, Basit Dik nip kma, Mira, Nivo,Teodolitin tantlmas, rnekler
12-
Arazi almas Poligon
13-
Arazi almas Enkesit, Boykesitin karlmas
14-
Arazi almas Yzey Nivelman
15-
Giri, l Birimleri, lek Kavram Birimler, lek, rnekler
3
Giri:

Toporafya birok disipline sahip olan
jeoinformasyon bilim dalnn bir alt daldr.
Dolaysyla toporafya konusuna gemeden
nce bu alt kategorinin bilimin neresinde
olduuna ve bu bilim dalnda kullanlan
modern yntemler hakknda bilgi sahibi
olmakta fayda var.
4

Geology + information + matics

Yeryznn stnde veya altndaki doal veya yapay bilgilerin saysal
olarak ilenmesi, analiz edilip yorumlanmas, belirli tabanlarda
arivlenmesi amacyla kurulmu bir bilim daldr.

5
6

7
Acre (akr), Birleik Krallk, Kanada
ve ABD'de kullanlan arazi ls
birimi. 4.047 m'ye (0.4047 hektar)
eittir.
Tarla anlamndaki Latince ager
szcnden gelen acre, topra
srmek iin gerekli kz saysna ya
da ekim iin kullanlacak tohum
miktarna dayanan ilkel lme
tekniklerinden domutur.
Balangta, yaklak 201 m
boyunda ve 20 m eninde bir arazi
eridi olarak tanmlanan
Anglosakson akr sonradan 4,047
m deerinde bir arazi ls
olarak kullanlr oldu. skoya,
rlanda ve Cheshire'da kullanlan
akrlarn deeri anglosakson
akrndan daha byktr.

1 METRE = ???????????
8 Mays 1790 - Fransz Ulusal Meclisi yeni metrenin, yarm-periyodu 1 saniye olan bir sarkan uzunluuna eit olmasna karar
vermitir.
30 Mays 1791 - Fransz Ulusal Meclisi metrenin yeni tanm olarak Fransz Bilimler Akademisi'nin nerisini kabul etmitir. Bu
neriye gre 1 metre Paris'ten geen meridyenin drtte bir uzunluunun 10 milyonda biridir.
1795 - Pirin geici metre ubuk yaplmtr.
10 Aralk 1799 - Fransz Ulusal Meclisi, 23 Haziran 1899'da yaplan ve Ulusal Arivler'de saklanan platin metre ubuu en son
standart olarak belirtmitir.
28 Eyll 1889 - lk Arlklar ve ller Genel Konferans, metreyi %10'u iridyum'dan oluan platin alam standard bir
ubuun zerindeki iki izgi arasndaki mesafenin buzun erime noktasnda llen deeri olarak tanmlamtr.
6 Ekim 1927 - Yedinci Arlklar ve ller Genel Konferans, platin-iridyum alam standard ubuun zerindeki iki merkez
izginin eksenleri arasndaki 0 C'deki uzakln, bu ubuk 1 atmosfer standard basn altndayken ve birbirinden 571
milimetre mesafedeki iki silindirin zerinde yatay duruyorken yaplan lmn metrenin tanm olarak dzeltmitir.
20 Ekim 1960 - Onbirinci Arlklar ve ller Genel Konferans, metreyi kripton-86 atomunun 2p10 ve 5d5 kuantum
seviyeleri arasndaki geiteki mann boluktaki dalgaboyunun 1.650.763,73'de biri olarak tanmlamtr.
21 Ekim 1983 - Onyedinci Arlklar ve ller Genel Konferans, metrenin tanmn n bolukta 1/299.792.458 saniyede
ald mesafe olarak yapmtr.


8

9

10
znrle gre ykseklik belirlenir, fotoraflar birletirilir.
11

12
nformasyon + lm (A, ykseklik ve uzunluk)
13
14
Landsat Uydusu
15
Yunanca synopsis - ksa zamanda birlikte grnme
anlamna gelir.
16
IKONOS Uydusu 1m znrlkl
17
Endonezya
0,5 m znrlk
Tarih: 26 Aralk 2004
18
Tsunamiden sonraki uydu grnts
19
Neredeyiz? (x,y,z)
20
Hassasiyet
Tektonik tabakalar
Tracking (Rota)
21
Harita / Katman / CIS (CBS)
22
(Tek katl / ok katl evler)
Pucca housing (or pukka) refers to dwellings that are
designed to be solid and permanent.
23

24
Ykseklik
(X,Y) dzlemi , (X,Y,Z)=?
Tablonun ykseklii ne kadar?

25
Jeoid Nedir?
26
Su damlas - Ykseklik
27
Everest Ar Da
ok geni planda
GPS
ED50 -WGS84
World Geodetic System 1984
28
20 km yayda uzunluk fark 10 mm
10 km yayda ykseklik fark 8 metre

Dzlemsel lm iin max 20 Km2 (Alan)
Havadaki 3 Nesnenin
zdm
29

30

31

32
Balca lme Terimleri-1
A:
Ada:
Alm:
Aliyman:
Aplikasyon:
Bisektris noktas: (B)
33
Balca lme Terimleri-2
ap:
mar ap:
Kadastro ap:
Deformasyon:
Developman:
Durum Plan:
Dze:
En kesit:

Ett:
Fotogrametri:
Gelime alan:
Geoit/Jeoit:
Gzergah:
Harita:
Hata:
Hata snr:


34
Balca lme Terimleri-3
Halihazr:
Homojen:
mar plan:
Nazm imar plan
mar uygulama plan
ndirgemek:
ndeks:
stasyon:
stikaf:
z dm:
Jalon:
Jeodezi:
Karelaj:
Kamu:
Kartografi:
Kot:
Kroki


35
Balca lme Terimleri-4
Meskun:
Mcavir alan:
Mira:
Nirengi:
Nivo:
Nivelman:
Nivo yzeyi:
Norm:
Ordinat

lek:
-Saysal lek
-izgisel lek




Pafta:




36
37
Balca lme Terimleri-5
Parsel:
Parsel cephesi:
Yaplarn parseller zerindeki
durumu:
Yap dzeni
Yap adas
mar adas
Ayrk dzen
kiz dzen (blok dzen)
Bina ykseklii
Yap derinlii
Taban alan (TA)
Rasat:
Referans:
Revizyon:
Rezervuar:
Rper:
Sfr poligonu:
akl (ekl):
aklleme:
Some noktas:




38
Balca lme Terimleri-6
Steroskopik:
ebeke
ev
Taban alan katsays (TAKS):
Katlar alan katsays (KAKS):
Parselleme:
Piketaj:
Plankote:
Planimetre:
Poligon
Prezisyon:
Prizma:
Prizmatik:
Rakortman:
Takeometre:
Talveg:
Teodolit:
Tersim:
Tesis etmek:







39
Balca lme Terimleri-7
Toporafik:
Ufki:
Varyant:
Zemin:



40
Ykseklik lmeleri
Bir noktann ykseklii (kotu) o noktann ortalama deniz yzeyine veya kabul edilen itibari bir
yatay yzeye olan dey uzakldr.
Belirli noktalar arasndaki ykseklik farklarnn veya bu noktalarn yksekliklerinin bulunmas
iin yaplan lme ve hesap ilemine ykseklik ls denilmektedir.

Arazide gerekli noktalarn ykseklik farklarnn llmesi iine nivelman denilir. Nivelman
alnan kotlarn dey mesafelerinin llmesinde deniz seviyesi 0,00 olarak kabul edilmitir.
Kot ve ykseklik ayn anlamdadr. Kot ve ykseklikler deniz seviyesi altnda ise negatif stnde
ise pozitif alnr.

Nivelman hesab yaparken iin zellii ve llerin
inceliine ve amacna gre ayr metotla yaplr.

1) Geometrik nivelman
2) Trigonometrik nivelman
3) Barometrik nivelman

Geometrik nivelman nivo, su terazisi veya mira ile yaplr. Trigonemetrik nivelman teodolitle
yaplr. Barometrik nivelman ise barometre ile yaplr. Bu yntemler arasnda en ok kullanlan
geometrik nivelmandr.
Bu dersimizin konusu Geometrik Ykseklik (Nivelman) lsdr.
41
Geometrik Ykseklik (Nivelman)
Nivelmann temel ilkesi l
konusunun zerinde oluturulan bir
yatay dzlemden olan dey
uzunluklarn llmesidir. Dey
uzaklklarn fark, noktalar
arasndaki ykseklik farkna eittir.
ekil: Nivelmann temel ilkesi
(Ha+a) yatay dzlemin kotu olmak zere, A
noktasnn kotuna dayal olarak B, C ve D
noktalarnn kotlar aadaki gibi hesaplanrlar.
B noktasnn kotu Hb = Ha + a - b
C noktasnn kotu Hc = Ha + a - c
D noktasnn kotu Hd = Ha + a - d
Geometrik ykseklik lsnde Nivo ve Miralar kullanlr.
42
Nivo
Nivolar bir sv yzeyinin yatayl prensibinden faydalanlarak yaplm
aletlerdir. Gzlemler bir l drbn yardm ile yaplmaktadr. Nivo
dzelendiinde l drbnnn optik eksen bir bir yatay dzlem
(nivelman) dzlemi oluturmaktadr.
ekil: Nivo ve Mira
43
Nivo dzlemi
Ayar vidalar
Odak - Focus

44
Mira
Miralar genellikle 34 m
uzunluunda aatan ya da
metalden imal edilmilerdir.
Noktalarn nivelman
dzlemine olan uzakln
lmede kullanlr. Miralar
tabandan itibaren desimetre
(dm) rakamlar yazldr.

ekilde bir mira ve zerinde
okuma deerleri mevcuttur.
Mira zerinde rnein 19 ile
20 dm aras 10 birimdir. Her
birimin karl 1 cm dir.
Krmz ve beyaz renkli her
bir E, 5 cm yi temsil eder.
Enin her bir birimi 1 cm dir.
45
Bak yn >>
Bak dorultusu
3.195
3 2
3 1
46
47
Nivonun Kurulmas ve lye Hazr Hale
Getirilmesi

1. Nivo sehpas alr. Sehpa yaklak yatay
durumda olmaldr. Sehpa ayaklar ly
yapan kiinin boyuna gre ayarlanr. Nivo
sehpa zerine konur ve balama vidasyla hafif
sktrlarak sehpaya balanr.

2. Kresel dze kabarc tam ortaya gelene
kadar alet krev biimli sehpa zerinde
hareket ettirilir ve dze ortaya gelince alet
sehpaya sktrlr.

3. Drbn hedefe (miraya) tatbik edilir.
Grnt netletirilir.
48
49
50
2075
2022
1971
1947
1922
51
A
B
52
A
B
h=Alet ykseklii-Orta kl okumas
h
Kot fark
53
A
B
L=(st kl okumas-Alt kl okumas)*100
L
Mesafe (Yaklak)
54
S1) Nivo okumalar gsterilen A ve B noktalar arasndaki mesafeyi ve kot farkn bulunuz?

1.85
1.83
1.81
Mesafe S=(1.85m-1.81m)*100= 4m
Kot fark=1.15m-1.83m=-0.68m
55
Nivelman Yaplacak Ortamlarda
Dikkat Edilecek Hususlar

Yaplan nivelmann salkl bir ekilde netice
verebilmesi iin u hususlara dikkat edilmesi
gerekir.
1) Nivelmana balamadan nce nivoda hatann
olup olmad kontrol edilmeli yani salkl bir
nivo ile balanmaldr.
2) Mmkn mertebede gz kararyla nivo
miralara eit uzakla kurulmaldr. Yaklak 50-
60m civarnda olmaldr.
3) Nivo iyi tesviye edilmeli ve mutlaka mira
okunmas yaplmaldr.
4) Miralar dz tutulmaldr.
5) Mmkn mertebe nivelman iin serin ve
rzgarsz hava tercih edilmelidir.
6) Nivo zemine iyice monte edilmelidir.
7) Nivo tanrken arabada veya elde sarsntsz
bir ekilde tanmaldr.
56
Ykseklik fark belirlenecek A ve B noktalar aras ksa ve ykseklik fark az ise
sadece bir yere alet kurularak ykseklik fark bulunur. Bu ileme basit
nivelman (Nokta nivelman) denir. Nivo A ile B arasnda uygun bir yere kurulur.
Tesviye edilir ve okuma konumuna getirlir. A ve B noktalarn birletiren
dorunun zerine kurulmas gerekmez. Her iki noktay da kurulduu yerden
rahat okuyabilmelidir. A noktasna tutulan miraya nivo yneltilir ve g
ykseklii okunur. Sonra nivo B noktasna dndrlr. B noktasna tutulan
mira zerindeki i ykseklii okunur. A ve B noktas arasndaki fark H
bulunmu olunur.
Hb - Ha = h = g - i
Hb = Ha+ h olur.
rnek:
A noktasndaki geri okuma : 1.780m
B noktasndaki ileri okuma : 1.565 m
Ha = 100.000 m ise
h = ? ,Hb =?
Cevap: h= g - i =1.780 1.565 = 0.215 m
Hb= Ha+ h = 100.000 +0.215 = 100.215 m olur.
57
Gzergah Nivelman

58
59
60
61
0.174 2.111 0.738 1.603
1.440
1.843
A = 20.450
F
B
C
D
E
Geri okuma
Ara okumalar
leri okuma
Geri Orta leri
Gzlem
Kotu
Arazi
Kotu
AIKLAMALAR
0.738 21.188 20.450 HA=20.450 A Noktas
2.111 19.077 B Noktas
1.843 19.345 C Noktas
1.440 19.748 D Noktas
1.603 19.585 E Noktas
0.174 21.014 F Noktas (son okuma)
EGeri Eleri lk - Son
0.738
Geri- leri
0.174 0.564 Kontrol Et!! OK
0.564
Ara Noktal Nivelman
62
Nokta No Geri
Mira okumas
Ara(orta)
Mira okumas
leri
Mira okumas
Yks. Fark
+
Yks. Fark
-
Kotlar
A
1
2
3
4
B
Ara Noktal Nivelman
Soru: Verilen l deerlerine gre ara ve alet deitirme
noktalarnn kotlarn bulunuz (Ha=0).
Nokta No Geri
Mira okumas
Ara(orta)
Mira okumas
leri
Mira okumas
Yks. Fark
+
Yks. Fark
-
Kotlar
A 0
1
2
3
4
B
1074
2450 3670
1819
2307
2426
2531
2783
1376 -1376
1851 475
119
356
105 251
252 -1
63
KARELER AI YNTEMYLE YZEY
NVELMANI
Toplu konut inaat, sulama kurutma ileri, spor alanlar
gibi inaatlarda kaz yaplacak alanlarda kazlacak veya
doldurulacak toprak hacimlerinin hesaplanmas arazi
yzeyi ok engebeli deilse yzey nivelman ile yaplr.
Yzey nivelman genel olarak haritas bulunan yerlerde
yaplr. Eer yzey nivelman yaplacak olan alann
haritas yoksa l ileri yatay alm ve ykseklik olmak
zere iki ksmda yaplr. Yatay alm mira tutulan
noktalarn yerlerinin tespit iidir. Haritas olan yerlerde
arazideki belli noktalar arasnda kesit alnarak bu
kesitlere gre e ykseklik erileri izilebilir.
64
Nivelman yaplacak arazinin haritas yok ise arazi
zerinde birbirini kesen iki kegen doru alnr.
Bu kegenin kesim noktasndan eit uzaklkta
noktalar alnarak kare veya dikdrtgen araziler
belirlenir. Kare veya dikdrtgen alarn kenar
uzunluklar arazinin durumuna ve ihtiyacna gre
10 -15 -25 -50 mlik uzunluklar eklinde alnabilir.
Jalon veya ip yardm ile arazi karelere ayrlr. Her
karenin keleri kazkla belirlenir. Arazi ve ke
kazklar belli olan bir kroki izilir. Kazk aklan
noktalarn kaymamas ve kolayca okunabilmesi
iin krokide arazide st kenardaki keler harfler
ile (A,B,C,D..), sol yan kelerde rakamlar ile
belirtilir (1,2,3,4..). Nivo aleti ok sayda okuma
yapabilecek bir yere konularak dzelenir.

65
lk okunan noktann mira okumas geri okuma
olarak alnr ve ileme balanr. Bu geri
okumaya o noktann ykseklii eklenerek
gzetleme kotunun ykseklii verilmi olur.
Bundan sonraki okumalar ara okuma (orta), en
son okunan deer de ileri okuma olarak alnr
ve Tablo hazrlanarak kot hesab yaplr.
Noktalarn yatay koordinatlar daha nceden
belirlenir.
66
Nokta
No
Geri
Mira
okumas
Ara
(orta)
Mira
okumas
leri
Mira
okumas
Yks.
Fark +
Yks.
Fark -
Gzetle
me
Kotu
Nokta
Yksekl
iii
2C
1.190
101.19 100.00
2B
1.520 0.330 99.67
2A
1.810 0.290 99.38
1A
1.620 0.190 99.57
1B
1.450 0.170 99.74
1C
1.120 0.330
100.07
1D
1.400 0.280 99.79
2D
1.540 0.140 99.65
3D
2.000 0.460 99.19
4D
2.380 0.380 98.81
4C
2.040 0.340 99.15
4B
2.430 0.390 98.76
4A
2.640 0.210 98.55
3A
2.270 0.370 98.92
3B
1.950 0.320 99.24
3C
1.660 0.290 99.53
2C
1.190 0.470
100.00
H2C=100m
2B kotu iin 2C h
100 0.33
99.67
= +
=
=
67
68
69
70

Tesviye erilerinin geirilmesi iin ncelikle kotlu plann
izilmesi gerekir.
Eykseklik erili bir haritadan yararlanarak arazinin
durumunu belirleyebilmek iin, Eykseklik erilerinin
zelliklerinin bilinmesi gerekir.
Eykseklik erilerinin genel zellikleri:
1 Bir erinin her noktas denizden ayn yksekliktedir.
2 Eykseklik erileri kapal izgilerdir. Bu eriler haritann snrlar
iinde ya da dnda muhakkak kapanrlar. Haritann snrlar iinde
kapanan Eykseklik erileri, ya bir tepeyi, ya da bir ukuru gsterir.
3 Arazi eiminin deimedii yerlerde erilerin aralklar eittir.
4 Arazi eiminin ok olduu yerde eriler sk, az olduu yerlerde
seyrektir.
71
5 Eykseklik erili bir harita zerindeki noktalar
arasndaki uzaklklar, yatay uzaklklardr. Bu nedenle iki
Eykseklik erisi zerinde bulunan A ve B noktalar
arasndaki eim bulunmak istenirse, bu iki Eykseklik
erisinin kotlar farknn A ve B noktalar arasndaki
uzakla blnmesi gerekir.

6 Eriler birbirini kesmezler ya da iki eri birleerek bir eri
halinde devam edemezler. Ancak sarp kayalk yerlerde
ve maaralarda bu kural geerli deildir.
7 Eykseklik erileri en byk eim dorusuna diktir. ki Eykseklik erisi en ksa
izgi en byk eim dorusu olduuna gre, Eykseklik erisi bu izgiye diktir.

8 Eykseklik erileri su ayrm ve su izgilerini dik olarak keserler.

9 Eykseklik erileri, normal arazide birbirlerini arazinin karakterine uygun ve
ahenkli bir ekilde izlerler. Birbirlerinden ani olarak yaklap uzaklamazlar.
Ancak eimi az olan yerlerde kk ykseklik farklar erilerin konumlarn byk
lde deitirdiklerinden, bu kural dz arazide geerli deildir.
72
Eykseklik erileri (mnhani, tesviye erileri, dze erileri) ayn tamsayl kotta olan
noktalarn birletirilmesiyle elde edilir. Tamsay kotlarn bulunmasnda kotlu planlardan
yararlanlr. Kotlu plan zerindeki noktalar arasnda tamsay kotta olan noktalar,
aadaki yntemlerden biri ile bulunur.
1 Hesap Yntemi:
Hesap yntemiyle tamsay kotlarn bulunmasnda, kotu bilinen iki nokta
birletirilir. A ve B noktalar arasndaki yatay uzunluk, kotlu plan zerinden
llr. rnein bu uzunluk 40 mm olsun. A ve B noktalarnn kotlar
srasyla Ha = 56.10, Hb =57.80 ise, bu iki nokta arasnda 57 mm erisinin
getii C noktasnn, A dan olan uzakl (L) kadardr. Aadaki ekilde ACC
geni ile ABB geninin benzerliinden;
yazlabilir.
Deerler yerine konursa
L= 21.1 mm bulunur.
73
A ve B noktalar arasndan birden fazla eri geiyorsa, her eri iin bir oranlama
yaplarak erilerin A noktasna olan uzaklklar hesaplanr. Hassas olmasna ramen
zaman alc bir yntemdir. Hassasiyet aranan ilerde uygulanr. Fazla noktann
oranlamas gerektiinde, grafik yntemler daha abuk sonu verirler.
Bu yntemde, zerine eit aralklarla paralel izgiler
izilmi effaf ktlardan yararlanlr. Eykseklik
erilerinin sk olduu yerlerde bu aralklar kk,
seyrek olduu yerlerde byk olmas gerekir. Bu
nedenle aralklar 2 mm ile10 mm arasnda deien
deerlerde olmak zere, paralel izgili effaf katlar
hazrlanr. Bu kt, yukarda aklanan A ve B
noktalar zerine konur. 1. izginin ykseklii 56 m
kabul edilirse, 2.izgi 57 m, 3. izgi 58 m olacaktr. A
noktas gz karar ile 56.1 kot deerine ayarlanr ve
noktalama inesi ile inelenir. Daha sonra kat, B
noktas 57.80 m olarak kabul edilen izgiye
gelinceye kadar, A noktas etrafnda dndrlr. Bu
durumda 57 m olarak kabul edilen izgi ile, AB
dorusunun kesime noktas 57 m erisinin getii C
noktasn verir.
2. Paralel izgili Abakla Oranlama
74
2- TRGONOMETRK NVELMAN
Trigonometrik nivelman teodolit ile yaplr. +-10cm/1km
hassasiyetindedir. Teodolitin zellii; eik gzlem yaparak iki nokta
arasndaki ykseklik farkn bulmaktr. Bu yntemle A, B gibi iki nokta
arasndaki ykseklik farkn tayin edebilmek iin gzlem yaplan drbn
eksenin dey eksende yapt a da gereklidir. Buna zemt (semt) veya
zenit as denilmektedir. Hem dey ann, hem de yatay mesafenin (L)
bilinmesi gerekir.



3- BAROMETRK NVELMAN

Barometrik nivelmann hassasiyeti +-1m/1km dir. Deniz seviyesinden ykseldike hava basncnn
azalmas ilkesine dayanr. Hava basncnn deime deeri de barometre ile llr. Bu nedenle de bu
nivelmana barometrik nivelman denilmitir. Bu yntem abuk netice verir. Fakat kabaca lm
yapt iin genellikle hassas lmelerde pek kullanlmaz. Ancak n alma yaplacak demiryolu,
karayolu, tnel, ve su kanallar yolunda n ett hazrlnda kullanlr.
75
Boykesit kot hesab yapldktan sonra, boy kesitlerin izimine geilir. izim lei amaca gre
yatay uzunluklar iin 1/1000 ile 1/5000 arasnda alnr. Dey lekler ise arazinin ykseklik
farkn abartl gsterecek ekilde ve yatay lee gre 5-10 kat byk alnr.

izim dik koordinat sistemine gre yaplr. Yatay eksende l yaplan kazklarn balang
noktasna olan mesafeleri, dey eksende ise bu noktalarn ykseklikleri alnarak nokta yerleri
boykesit grafiinde belirlenir.

Noktalarn birletirilmesi ile siyah izgi (siyah kot) belirlenir. Bunun zerine yol profili (krmz
kot) izilir. Bu izgi birok dorudan meydana gelir veya gelebilir. Bu dorular birletiren
eriye Dey kurp denir. Eimin hesaplanabilmesi iin eimin deitii noktalarn
kotlar(Krmz kotlar) grafikten okunarak eim hesaplanr.
76
Eim=tan= h/u= H7-H1/ U7-U1
Eim=959.55 - 958.49/150= 0.00707 =%0.7
Her bir ara kazn kotu, bu noktalarn balang somesine uzakl ile eimin arpmndan elde
edilecek deeri bu balang kotuna eklenmesi ya da karlmas suretiyle elde edilir.
H4=H1+50*Tan=958.49+50*0.00707=958.84m
77
78
Detay Alm
Aa nerede??
Ev nerede ??
Her zaman uzunluklar lebilir miyiz?? (Alar)
gen alanlarn dnda kalan alanlar ??
79

80
BAST LME ALETLER LE HARTA
ALIM YNTEMLER
Alm herhangi bir arazi parasnn izilebilmesi iin geerli olan
unsurlarn llmesidir.
Burada dikkat edilecek husus llerin ve izimin kontroln
salayacak llerin yaplmasdr.
Bir arazi paras llecei zaman, lmde kullanlacak aletler ve
lme yntemi llecek arazinin bykln ve iten istenen
hassasiyete bal olarak seilir. Bu amala deiik alm yntemleri
kullanlr. Bu yntemler ,

- Balama yntemi (genlere blme)
- Dik koordinat yntemi( Ortogonal yntem)

olarak sralanlabilir.
81
Balama yntemi (1/2)
Bu ynteme gre alm ilerinde sadece
uzunluklar llr. l esnasnda
jalon, jalon sehpas, ekl, elik erit
metre gibi aletler kullanlr. Bir parselin
ya da tarlann bu yntemle
llmesinde ilgili parsel ( yada tarla )
genlere ayrlr ve genlerin btn
kenarlar llr.

genlerin izimleri de kenar bilinen
genlerin izimi yntemi ile
gerekleir. l ilemleri kolay ve
sratlidir. Deneyimli teknik elemana
ihtiya gstermez. l izimler
kontroll olarak yaplmaz. Bir lde
yaplan hata sadece hata yaplan
noktada kalmaz , dier noktalar da
etkiler. Parsellerin alanlar kenar
belli olan bir genin alan hesabndan
yararlanlarak hesaplanr
82
llecek ekil bina gibi kapal bir durum gsteriyorsa, bu eklin genlere
ayrlmas mmkn deildir. Bu nedenle binalarn llmesinde binann
dnda l dorularnn oluturduu bir genden yararlanlr. Bina
kenarlarnn uzantlarnn l dorular kestii noktalar (A,B,C,D) bulunur.

ekilde gsterilen ND, NA, MN, PC, PB, PM, NP ile birlikte AA, BB, CC, DD
ve bina cepheleri llr. Binalarn llmesinde bir dier ekilde binann
ke noktalar ile oluturulan l dorularndan yararlanarak genler tekil
edilir ve alm tamamlanr.
83
Dik Koordinat Yntemi (Ortogonal
Yntem) (2/2)
Bu yntemin uygulamasnda her l dorusu dik koordinat
sisteminin bir ekseni olarak kabul edilir. llmesi istenen
noktalardan bu doruya dikler inilir. Oluan absis ve
ordinatlar, yani dik boylar ve dik aya mesafeleri llr.Bu
yntemle almda uzunluk lmeye yarayan
aralardan(jalon,jalon sehpas,ekl,elik erit metre)
baka, dik inmeye yarayan prizmalar gereklidir.izim ilemi
cetvel ve gnye yardmyla yaplr.l ve izim kontrol iin
cephe lleri yaplr.Dik inme ilemi iin deneyimli teknik
elemana ihtiya vardr.Bir noktada yaplan hata, dier
noktalar etkilemez. l kontrolleri mmkn ve kolaydr.
Orijinal llerle alan hesaplar kolay ve kontroll olarak
yaplabilir. Tekli parsellerin almnda deiik durumlarla
karlalabilir.
84
Parsellerin bir kenarnn l dorusu
olarak kullanlmas:
Parsel kelerinden inilen dik boylar 30m yi gemeyecek
ekilde uygunluk salayan parsel kenar l dorusu olarak
alnabilir. Parselin dier noktalarndan l dorusuna dikler
inilir. Dik ayaklar, dik boylar ve cephe lleri yaplr.
85
Parsellerin Bir kegenin l dorusu
olarak alnmas:
Parselin herhangi bir kenar l dorusu olarak
alnmaya elverili deilse, uygun bir kegen lm
dorusu olarak alnr ve gerekli lleler yaplr.
86
Herhangi bir dorunun l dorusu
olarak alnmas :
l dorusu olarak parselin bir kenar yada bir kegeni uygun
deilse, parselin bir noktasndan geen herhangi bir doru l
dorusu olarak alnr. Parsel ke noktalarnn belirlenen l
dorusuna olan uzakln 30myi gememesine zen gsterilir.
87
Birden fazla l dorusu kullanlmas :
Parselin ok geni olmas durumunda, dik boylarnn
30myi gememesi iin,aralarnda geometrik iliki
bulunan iki ilem dorusu veya daha fazla ilem
dorularnda oluan bir ilem a kullanlabilir.
88
Binalarn llmesinde, binann mmkn olan her kesinden dikler
inilerek dik ayak ve dik boylaryla birlikte bina cepheleri llr.
Uygulamada prizmatik yntem diye de adlandrlan bu yntem
byk alanlarn almnda da yaygn olarak kullanlmaktadr..
89
Prizmatik llerde Dikkat Edilecek
Hususlar : (ek bilgi)
a)Uzunluu 20m.genilii en az 1cm.ve 20m.deki hatas 3mm.den az olan elik erit
metreler kullanlmaldr.
b)Dik boylar 30mden, parsel snr olmayan detaylarn llmesinde 50mden fazla
olamaz.
c)Ada kelerine iki ayr l dorusundan dik inilir ve varsa poligon noktalarndan
uzaklklar llr.
90
d)Dik ilinen noktalar arasnda ki cephe uzunluklar llr ve l kontrol
salanr.
e)Ayn dorultu zerinde bulunan bina ve parsel kelerinden inilecek diklerin
aras 50mden fazla olamaz.






f)Adann btn krk noktalarndan dik inilir.
g)Prizma ile klan dikler l dorusu olarak kullanlabilir. Bu durumda dik
boylar yaplam alanlarda 20m.yaplamam alanlarda 40m.den fazla
olamaz.
h)Uzant ve bant llerinde uzatma miktar esas uzunluun 1/3 nden fazla olmaz.
i)Bina ve parsel cephelerinin uzunluklar ile bunlarn prizmatik l
deerlerine gre hesaplanan uzunluklar arasndaki fark
d=0.008S+0.0003.S (S=metre cinsinden cephe uzunluu) forml ile
bulunan miktardan fazla olamaz. S:metre cinsinden cephe uzunluu.

91
rnek: ekilde llen CA boyunun
doruluunu kontrol ediniz.

CA iin
dmax=0.00833.30+0.0003*33.30
=0.06 m = 6 cm
Pisagordan:
AH= ((27.11)^2+(19.40)^2)
d=Ao- AH
d= 33.30-33.34 =0.04m=4cm
d<dmax , 4<6 olduundan l doru
B
C
A
92
93
Yaplan arazi lmleri veya izilen harita ve planlar yardm ile parsellerin ve istenilen sahalarn
alanlar hesaplanabilir. zellikle mlkiyete ilikin (kadastro, kamulatrma vb.) faaliyetlerde alanlarn
hesaplanmas bir zorunluluk ve nemli bir ilemdir. Alan hesab, ekline ve istenilen presizyon
(hassasiyet) derecesine gre deiir. Alan hesaplama yntemleri drt gruba ayrlabilir.

1. l deerlerine gre alan hesab
2. l ve plan deerlerine gre alan hesab

l deerlerine gre alan hesabnda ya dorudan doruya arazide yaplan l deeri kullanlr.
rnein kutupsal yntemle alm yaplm parsel ya da parsellerin ke noktalarnn dik koordinatlar
hesaplanabilir. Bu durumda alanlar, koordinatlarla hesaplamak mmkndr.
Yukarda sralanan alan hesab yntemlerinden en doru sonu vereni l deerlerine gre alan
hesabdr. nk alana sadece l hatalar etki etmektedir. Ayrca alan hesaplanacak parsellerin
belirli bir lekte izilmesine de gerek yoktur. l deerlerine gre alan hesab dndaki dier
yntemlerle alan hesabna ilgili parsellerin belirli bir lekte izilmi olmas arttr.
Bu yntemlerle alan hesabnda sonuca izim hatas, izim altlnn deformasyon hatas ve cetvelle
yaplan lmlerin hatas da etki eder. Bunun iin, eer elimizde alan hesaplanacak parsellere ait
arazide llm deerler varsa alan hesab l deerlerine gre yaplr. Dier yntemler ancak
mevcutta l deerlerinin olmas durumunda da alan hesabnda fazla hassasiyet istenmeyen
durumlarda kullanlrlar.
ALAN HESAPLARI
94
l deerlerine gre alan hesab arazide yaplan lmlere ait deerlerden
yararlanlr. Alm yntemine bal olarak alan hesabnda farkl bantlar
kullanlr.
Bu yntemle alm yaplm parsellerin almnda kenar belli olan genlerin
alan bantsndan yararlanlr. nk almnda parsel genlere ayrlm ve oluan
genlerin kenarlar llmtr. kenar belli olan bir genin alan:
2
( )( )( )
a b c
p
F p p a p b p c
+ +
=
=
bants ile hesaplanr.
olmak zere
F = ALAN
95








1
.
2
F a h =
Baz hallerde bir parselin iki kenar ile bu
kenarlar arasnda kalan as llm
olabilir.




2 . . . . . . F a b SinC a c SinB bc SinA = = =
Bir genin iki as ve bir kenar
llm ise:










2 2
2 2 2

2 . .

. ( min )

. . .

.
2


. . . . . .
2

( ) ( ) ( )

( )
F a b SinC
olduundan
a b c
SinB B SinA
a
b SinB Sins teore den
SinA
a SinB SinC a SinB SinC
F
SinA S
a SinB SinC b SinASinC c SinASinB
F
Sin B C Sin
in B C
A C Sin A B
= =

`
= =

)
=
= =
=
+ +
+
+
96
YAMUK
| | | |
AB / / CD ise :
1 1
. .
2 2
1
( ).
2
F a h b h
F a b h
= +
= +
| |
1 1 2 1 2 3 2 4 3 5 3
4
1
. ( ) . . .
2
Yamuunalan ve geninalan toplam
F L h L h h L h L h L h = + + + + +
n n 1
1
hom
Pr
2 ( )
!!!
n
n
n
T son Forml
izmatik alanlarnhesabndakullanlan genel forml
F h L L
h ve L leri numaralandrrken dn yn nemli
+
=
= +

97
Geri Dnlere DKKAT!!
n n 1
1
2 ( )
n
n
n
F h L L
+
=
= +

rnek:
Thomson
metodu ile
znz.
98
Almn Kutupsal Yntem ile Yapld
Durumlarda Alan Hesab
Alm kutupsal yntemle yaplm ise, parselin alan hesabnda, iki kenar ve
aralarndaki as belli olan genin alan hesabndan yararlanlr.
Parselin alan;
Harita
Mhendisliinde
dik koordinat
sistemi
Matematik ve
Trigonometride
dik koordinat
sistemi
99
Alet ekildeki Kutup noktas( A ) noktasnda olduu gibi parsel
ke noktalarndan birine deil de, kutup noktas( I )
noktasnda olduu gibi baka bir sabit noktaya kurulursa
parselin alan;
bants ile hesaplanr.

Alan hesabnda kutup
noktas ile dier noktalar
arasndaki genlerin
oluumuna dikkat
edilmelidir.
100
1
100.12 g o =
2
162.68 g o =
3
200.00 g o =
1
103.94 l m =
2
110.38 l m =
3
92.83 l m =
DN BN Yatay
A
Yatay
Mesafe
A B 100.12 103.94
C 162.68 110.38
D 200.00 92.83
rnek: Bir parselin alann bulmak iin takeometre parselin A kesine konularak B,C ve D
noktalarna gzlem yaplmtr. Parselin alann bulunuz.(Not:Hesap makineni GRADa ayarla)







1(ara)
2(ara)
1
2
1
2
2
2
2
=162.68 100.12 62.56
=200.00-162.68=37.32
2F =103.94 110.38 sin(62.56)
F =4772.68m
2F =110.38 92.83 sin(37.32)
F =2834.29m
7606.97m F
|
|
=


=

101
rnek: Bir parselin alann bulmak iin
takeometre parselin A kesine konularak 1-5
noktalarnda gzlem yaplmtr. Parselin
alann bulunuz.

DN BN Yatay A Yatay
Mesafe
A 1 0.0 42.55
2 45.6365 112.36
3 75.4555 104.15
4 165.8574 38.56
5 95.2545 36.45
( )
(1 2) 2 42.55 112.36 sin(45.6365 0)
(2 3) 2 112.36 104.15 sin(75.4555 45.6365)
(3 4) 2 104.15 38.56 sin(165.6365 75.4555)
( )
(1 5) 2 42.55 36.45 sin(95.2545)
(5 4) 2 36.45 38.56 si
olanlar
F
F
F
olanlar
F
F
+
=
=
=

=
= n(165.8574 95.2545)
102
1 numaral noktadan balayarak saat ibresi ynnde
hareket edilmek suretiyle bir noktadaki (x) deeri ile
o noktadan sonra gelen noktann (y) deeri ve o
noktadan nce gelen noktann (y) deeri fark ile
arplr veya 1 numaral noktadaki (y) deeri o
noktadan nce gelen (x) deeri, o noktadan sonra
gelen (x) deeri fark ile arplr.
1 1
2 ( )
n n n
F h d d
+
=

103
X
Y
F=alan
X=ykseklik
Y=mesafe
104
105

rnek: Aada koordinatlar verilen parsellerin ekillerini iziniz ve alanlarn Gauss alan
formlleriyle hesaplaynz.
X
Y
106



107
Terimler arka arkaya sralanr. Nokta says tek ise ilk noktann
koordinatlar sona bir defa daha, nokta says ift ise ilk nokta
iki defa daha eklenir.
Nokta
No
Y(m) X(m)
1 100 200
2 200 300
3 300 250
4 250 180
5 150 150
1 100 200
Bataki y deeri
bir sonraki x
deeri ile arplr
veya her x
deeri bir
sonraki y deeri
ile arplr. lk
arpmlarn
iaretleri (-)
ikinci
arpmlarn
iareti (+) kabul
edilerek
gruplandrlr.
Farklar alnp
ikiye blnerek
alan hesaplanr.
2
2 100*300 200*250 300*180 250*150 150*200
200*200 300*300 250*250 180*150 150*100
16500
F
F m
=
+ + + + +
=
108

rnek: Deversiz, banketsiz ve hendeksiz bir yolun
Siyah kot= 801 m
Krmz kot= 805 m
Yol genilii= 10 m
ev eimi= 1/1
Zemin eimi= 1/5 Eim=h/d (Kar/komu)
olduuna gre yolun en-kesit alann kros metodu ile bulunuz.
Kk=805m
(boykesitte)
Sk=801m
(boykesitte)
1 birim(h)
5 birim(d)
h d= (10/2)=5 m
d= (10/2)=5 m
Deversiz yol
109
h
=
?

Kk=805m
(boykesitte)
Sk=801m
(boykesitte)
h
?/?
-4/-5
0/0 0/5 0/-5
dx=?
ev=1/1
ev=1/5
x
5x
5x
5x
3m
3m
(H)
5 6 3
5 2.5
5 5 2.5 7.5
5 2.5
x
x
x x x m ise
d x m
d d m
h x m
+ = =
= =
= + = + =
= =
min
1/ 1 1
1/ 5 0.2
3
2.5
1 0.2
x
veya m ve n srasyla ev ve ze
eimleri olmak zere
m
n
H gen ykseklii
H
d
m n
= =
= =
=
= = =
+ +
-4/0
-5/-5
110
Kk=805m
(boykesitte)
Sk=801m
(boykesitte)
h
-2.5/7.5
-1/-5
0/0 0/5 0/-5
dx=?
h
=
?

0/0
ev=1/1
ev =1/5
?/?
5x
4x
4 4 1 5
5 6.25
5 6.25
5 6.25
5 6.25 11.25
x
x metre ise
x metredir
h x m
d x m
d m
= + =
=
= =
= =
= =

min
1/ 1 1
1/ 5 0.2
5
6.25 6.25 5 11.25
1 0.2
x
veya m ve n srasyla ev ve ze
eimleri olmak zere
m
n
H gen ykseklii
H
d d
m n
= =
= =
=

= = = = =

4+1=5m
H
1m
x
111
Kk=805m
(boykesitte)
Sk=801m
(boykesitte)
h
0/0 0/5 0/-5
-4/0
-5/-5
-2.5/7.5
-6.25/-11.25
1 1
2
2
2
2 ( )
;
2 0(5 ( 11.25)) 0(7.5 ( 5))
2.5( 11.25 5) 6.25( 5 7.5)
2 118.75
59.375
n n n
F h d d
saat ynnde dnersek
F
F m
F m
+
=
= +

=
=

112
113
Byk inaatlarda, yol ve kanal almalarnda kazlacak toprak miktarnn
hesaplanmas, maden iletmelerinde karlan maden miktarnn belirlenmesi
amac ile hacim hesaplar yaplr. Hacim hesaplar genel olarak;
Enkesitlerden,
Yzey nivelman llerinden,
Eykseklik erili planlardan yararlanlarak yaplr.
114
Enkesit alanlarndan ve ard arda gelen kesitler aras
mesafeden yararlanarak hacim hesaplar yaplr. Burada
sz edilen enkesitler, kark kesit olmayp sadece yarma
veya dolgu kesitidir. Buna gre ard arda gelen iki yarma
veya iki defa dolgu kesiti arasndaki hacim;



bants ile hesaplanr. Burada,

F1 ve F2 ; Kesit alanlar
L; Ard arda gelen kesitler arasndaki uzaklktr.
115
V= ( F1 + F2 ) / 2 * L
Ard arda gelen kesitler arasndaki l uzakl eit
ise 2*l=L olmak zere birbirini takip eden
kesit arasndaki hacim, Simpson formlne
gre yle hesaplanabilir:
116
V=L/3 * ( Fi + 4Fm + Fs )
bantdaki Fi ilk kesit alann, Fm ortadaki
kesit alann, Fs ise son kesit alann
gstermektedir.

L ise bu bantda toplam uzunluktur!!
117
Hacim hesabnda her zaman ard arda gelen kesitler
ayn nitelikte olmayabilir. Boykesit grafii
incelendiinde dolgudan yarmaya ya da yarmadan
dolguya gei sz konusu ise, hacim hesaplarnn
yaplabilmesi iin, ilk nce krmz izgi ile arazinin
yerleri sfr (gei) noktalarnn komu kesitlere olan
uzaklklarnn (X1, X2) hesaplanmas gerekir.

Formllerin karlmasnda
kolaylk olmas amacyla kesit
alanlarnn muntazam
geometrik ekiller olduu
varsaylacaktr.
118
ekilde grlen yarma ve
dolgu alanlarnn birbirine
oran, bunlar sfr kesitine olan
uzaklklarnn birbirine oran
gibidir. O halde;
Fy / Fd = x / ( L x )

yazlr ve x yalnz braklrsa:



eklinde bulunur.
x= Fy / ( Fy + Fd ) * L
RNEK: Birbiri ard sra 5 enkesit alnm olup;
kesitlerin tamam yarma kesiti olduuna gre
kazlacak toprak hacmini hesaplaynz. Kesitler
aras mesafe eit olup, L=20mdir.

Fi=33m
2
F1=30m
2
F2=23m
2
F3=34m
2
Fs=19m
2

119
V= ( Fi + F1 )/2 *20 + ( F1 + F2 )/2 *20 + ( F2 + F3 )/2 *20
+ ( F3 + Fs )/2 *20
V=630 + 530 + 570 + 530
V=2260 m
3

120
Fi=33m
2
F1=30m
2
F2=23m
2
F3=34m
2
Fs=19m
2
L=20 m
V= ( F1 + F2 ) / 2 * L
V=L/3 * ( Fi + 4Fm + Fs )
bantsndan hesaplarsak:
bantsndan hesaplarsak:
V=20/3 * ( Fi + 4F1 + F2 ) + 20/3 * ( F2 + 4F3 + Fs)
V=1173.33+1186.67
V=2360 m
3

121
RNEK: Aada verilen boy kesit grafiinden yararlanarak yarma ve dolgu
hacimlerini hesaplaynz.
122
x= Fy / ( Fy + Fd ) * L
X=? , Y=?
Yzey nivelmann da arazi gen, kare veya
dikdrtgenlerden oluan kafeslere ayrlr.
123
Kafeslerin ke
noktalarnn ykseklikleri
ve konumlar belli olduu
iin, verilen taban kotuna
gre kare veya dikdrtgen
prizmalardan yararlanarak
hacimler hesaplanr.
Prizmalarn hacmi, taban alanlar ile ykseklik
ortalamalarnn apna eittir. Buna gre gen
prizmann hacmi,

V= ( h1 + h2 + h3 ) / 3 * F

drtgen prizmann hacmi ise;

V= ( h1 + h2 + h3 + h4 ) / 4 * F

bantlar ile hesaplanr.

124
Prizmalarla hacim hesabnda yukardaki bantlarnn prizma says kadar
kullanlmas gerekir.
ekildeki kare alaryla rtl bir cismin belli bir taban kotuna gre hacmi 4
prizma hacminin toplam kadar olacaktr.

125
Karelaj yntemiyle yzey nivelman yaplm bir alanda ortalama arazi
kotundan yararlanarak, belirli bir kota kadar kazlacak toprak hacmi
hesaplanabilir. Engebeli bir arazide ortalama arazi kotundan geen dzlemin
stndeki yarmalarla, bu dzlemin altnda kalan dolgularn hacimleri birbirine
eittir. Bir baka deile, bu sahada yarmadan kan toprak dolguya konacaktr.
126
127
128
-50 metre
129
130
Eykseklik erilerinden hacim hesab, enkesitlerde alan hesabna
benzemektedir. Kullanlan bantlar burada da geerlidir. Yalnz,
enkesit alanlarnn yerini, eykseklik erilerinin evreledii
alanlar, enkesitler arasndaki uzakln yerini de, eykseklik
erileri arasndaki ykseklik farklar almtr. Erilerin evreledii
alanlar planimetre ile bulunmaktadr.
131
ki eykseklik arasndaki hacim, h eriler
arasndaki ykseklik farkn gstermek zere
V= ( F1+F2 ) / 2 * h
bants ile bulunur. Eykseklik erili planlardan
yararlanarak hacim hesabnda Simpson forml

??? V= h /3 *( Fi + 4Fm + Fs )

eklinde yazlabilir.

132