Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1. Grsel Tasarm1
RENM KAZANIMLARI: Bu blm bitirdiinizde; Grsel tasarm elerinden izgi, ekil, Alan, Boyut, Doku, Renk konular hakknda bilgi sahibi olacak, Grsel tasarm ilkelerinden Btnlk, Denge, Vurgu, Hizalama, Yaknlk konularnda fikir sahibi olacak, Bir eitim materyali gelitirirken dikkat edilmesi gereken noktalar reneceksiniz.

Bu blm R.Orun Madran tarafndan hazrlanmtr.

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1.1. Giri renme ile ilgili olarak yaplan aratrmalar renmelerin ounun grsel betimlemeler yoluyla gerekletiini gstermektedir. Bu balamda materyal tasarm almalar iinde grsel tasarmn ok nemli bir yere sahip olduunu sylemek mmkndr. rencilerin byk ounluu grsel materyaller yoluyla daha kolay renebilmektedirler. Szel retim materyalleri kullanan rencilerin de eitli kavramlar renmede grsel destee ihtiya duyduklar bilinmektedir (Seferolu, 2007).

1.1.1. Nasl reniriz? renme sreci ierisinde duyu organlarmzn hangi oranlarda etkili olduu ekil 1de gsterilmektedir. ekilden de anlalaca gibi grerek renmenin, bir baka deyile grsel elerin sre ierisindeki pay ok byktr.

ekil 1. Nasl reniriz?

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1.2. Grsel Tasarmn Temelleri renme srecine destek verecek eitsel materyallerin

tasarlanmasnda zerinde dikkatle durulmas gereken aamalardan biri grsel tasarmdr. Materyalin belirlenen amalar dorultusunda mesaj istenilen ekilde iletebilmesi, tasarm elerinin doru kullanlmasna ve tasarm ilkelerine sadk kalnmasna baldr.

1.2.1. Tasarm eleri Grsel tasarm eleri izgi, ekil, alan, boyut, doku ve renkten oluur.

1.2.1.1.

izgi

Grsel tasarm eleri ierisinde en fazla kullanlan elerden biridir. izgi, dikkati belirli bir noktaya ekebildii gibi belirli bir yolun izlenmesini de salayabilir (ekil 2). izgiler yn ve hareket gsterebilirler (ekil 3). ekilleri ayrma ve birletirme ilevi grrler. Bu balamda materyalin genel kurgusunun oluturulaca temel yap talar olarak ifade edilebilirler.

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

ekil

2.

Belirli

bir

noktay

(ANASAYFA)

iaret

eden

izgi

kullanm.

ekil 3. Ankara stanbul aras izlenecek yolu gsteren izgi kullanm (Google).

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1.2.1.2 ekil ekil bir yzey zerine yaratlan iki boyutlu biimlerdir. Farkl ekiller bir araya gelerek anlaml bir btn oluturabilirler (Yaln, 2006). ekiller kimi zaman herhangi bir cismin sadece kenar izgileri ile grntlenmesinde kullanlrlar. Bunu siluet olarak ifade etmek de mmkndr (ekil 4).

ekil 4. rnek Siluetler.

ekiller, siluet gibi detayl olmayan kavramlarn ifade edilmesinde kullanlabildii gibi mimari izimlerde grlen karmak yaplar da meydana getirebilirler (ekil 5).

ekil 5. Mimari izim rnei. 5

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1.2.1.3.

Alan

Grsel materyallerde alan kullanm materyalin anlalabilir olmas asndan byk nem tar. Kapal (dolu) ya da ak (bo) alanlar olarak ikiye ayrabileceimiz alan kullanmna en gzel rneklerden biri dergi ya da kitap tasarmlardr. Bu tasarmlarda sayfann tamam metin ya da ekiller ile doldurulmaz. Okuyucunun ierii daha rahat takip edebilmesi iin bo alanlara yer verilir (ekil 5 & 6).

ekil 5. Dergilerde alan kullanm.

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

ekil 6. Kitaplarda alan kullanm.

1.2.1.4

Boyut

Grsel tasarm ierisinde kullanlan bir cismin boyutu ou zaman yanltc olabilir. Cisim dier cisimler ile birlikte kullanldnda boyut asndan bir anlam ifade eder (ekil 7).

ekil 7. Aacn parmaklar arasnda durmas; aacn minyatr olduu ya da aac tutann dev olduu hissini vermektedir. 7

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

Algdaki bu farkllk deiik kavramlarn ifade edilmesinde tasarmcya baz avantajlar salayabilir (ekil 8).

ekil 8. Yaplan aratrmann bykl ifade edilmeye allyor.

1.2.1.5. Doku Grsellerin ou iki boyutludur. Bu grsellerde doku ve desen kullanarak nc bir boyut eklemek mmkn olabilir. Doku, grselin hem daha gereki gzkmesine (ekil 9), hem de zeminle cisim arasnda oluan farkllk sayesinde daha rahat alglanmasna yardmc olur (ekil 10).
8

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

ekil 9. Solda dz kahverengi zemin. Sada aa dokusu

ekil 10. Solda doku uygulanmam gitar. Sada doku uygulanm ve boyut etkisine sahip olan gitar.

1.2.1.6.

Renk

Renk grsel materyallerde nemli bir unsur olmakla birlikte etkililii bilinli kullanlmasna baldr (Yaln, 2006). Gnmz eitim teknolojileri kapsamnda kullanlan ara gereler zellikle yanstm (projeksiyon) cihazlar materyallerdeki renk kullanmn daha da nemli hale getirmektedir. Yanl tema ve renk tercihleri materyalin
9

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

kullanmn

olumsuz

ynde

etkilemekte,

zellikle

okunabilirlik

asndan sorunlara yol amaktadr (ekil 11).

ekil 11. Geri plan ve metin renklerinin hatal seilmesi sonucu okunabilirliin azalmas.

Materyallerdeki renk kullanmlar konusunda tasarmclara yardmc olacak birtakm aralar ve uygulanabilecek yntemler bulunmaktadr. Bu aralar ve yntemler basit bir ekilde scak ve souk renklerin geiini gsteren renk emberleri formatnda olabilir (ekil 12). Sektrde yer alan firmalarn cretli ya da cretsiz Web tabanl olarak sunduklar hizmetlerde bulunmaktadr (ekil 13).
10

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

ekil 12. Renk emberi. emberin kullanmnda zt renklerin seimi grsel tasarm asndan doru seim yaplabilmesine olanak salar.

ekil 11. Adobe firmas tarafndan sunulan renk seimi ve rnek tema hizmeti Kuler (Adobe Kuler). Bu hizmete cretsiz olarak http://kuler.adobe.com adresinden eriebilirsiniz. 11

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1.3. Tasarm lkeleri retim materyalinde grsel szel ve ekicilik katan eler belirlendikten sonra bunlarn nasl bir biimsel dzenleme ile yerletirileceine karar verilmelidir (Gven, 2008). Bu adan btnlk, denge, vurgu, hizalama ve yaknlkla ilgili dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir.

1.3.1. Btnlk Btnlk, bir grseli meydana getiren elerin bir btn olarak grnmesini salayan, eler arasndaki ilikidir (Yaln, 2006). Btnl oluturacak olan ilikinin kurulabilmesi iin bir nceki konuda bahsedilen tasarm elerinden (izgi, ekil, renk, vb.) faydalanlr (ekil 12). Materyal ierisinde btnln salanm olmas mesaj anlamay ve yorumlamay kolaylatrr.

ekil 12. Oklar yardmyla anlatlan kavramda btnln salanmas. 12

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

Btnln salanmas asndan yaplan hatalarn banda materyalin iinde ok sayda ve birbiri ile ilikisi dzgn bir ekilde ifade edilememi elerin kullanm yer alr. Bu tr hatalar en aza indirebilmek iin verilmek istenen mesaj tasarmc tarafndan ak ve net olarak ifade edilebilmelidir. Tasarmcnn aklna gelen tm fikirler materyale yanstlmamaldr (ekil 13).

ekil 13. Materyal ierisinde ok fazla birbiri ile ilikisiz enin kullanlmas.

Btnln salanmasnda tasarmcya yardmc olabilecek basit ve eski bir kural vardr; 3x3 kural. Bu kural dhilinde ekran, soldan saa ve yukardan aaya 3 paraya blnerek 3x3 bir matris elde edilir (ekil 14).
13

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

ekil 14. 3x3 kural ile elde edilen matris ve rnek bir uygulama.

Anahtar eler veya nesneler bu 3 izginin yaknnda bulunmaldr. 3x3 kural rencilerin dikkatlerini bu izgilerin kesime noktalarnda toplayacan belirtir. Matrisi oluturan izgiler hayali izgilerdir; tasarmcya yol gsterici grev stlenirler (ekil 15).

ekil 15. 3x3 kuralnn materyal tasarmnda kullanm. 14

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1.3.2. Denge Denge, elerin yatay ve dikey olarak materyale eit arlkta datlmas (yerletirilmesi) yoluyla oluturulur. ki trl denge vardr: Formal (Simetrik): Bir materyalin ortadan ikiye blndnde elerin simetrik olarak (her iki tarafta da birbirinin ayn ekilde) yerletirilmesi (ekil 16). nformal (Simetrik olmayan): Arlk olarak her iki tarafta eittir ancak kullanlan eler farkldr (ekil 17). Dengenin informal ekilde salanmas materyale belirli lde hareketlilik kazandrabilmektedir.

ekil 16. Formal (Simetrik) olarak kurulmu denge. 15

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

ekil 17. nformal (Simetrik olmayan) olarak kurulmu denge.

Materyallerde dengenin olmad durumlarda eler birbiri stne ve bir tarafa ylm olarak grlr (ekil 18).

ekil 18. Dengenin kullanlmad (dengesiz) materyal.

16

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1.3.3. Vurgu Materyalde kullanlan grsellerin belirli bir blmne dikkat ekilmek istenebilir. eyi ilgi merkezi haline getirebilmek iin kullanlan farkl teknikler bulunmaktadr. Bu teknikler bazlar aada listelenmitir: Ok ve benzeri yn gsteren izgilerin ve ekillerin kullanlmas (ekil 19). Odaklanlacak enin farkl ekilde boyutlandrlmas (ekil 20). Farkl renk ve doku kullanmlar (ekil 21).

ekil 19. Vurguda izgi ve ekil kullanm.

17

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

ekil 20. Vurguda farkl boyut kullanm.

ekil 21. Vurguda renk kullanm.

18

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1.3.4. Hizalama Hizalama, grsel materyallerin daha kolay alglanmasnda, eler arasnda kurulan ilikilerin daha rahat anlalmasnda nemli rol oynar. Materyal iinde dzenli bir ekilde yerletirilmi eler renmede de kolaylk salar. Materyalde hizalama kullanm srasnda, eler aras hizalamann yan sra tm elerin materyale gre hizalanmasna da zen gsterilmelidir. (ekil 22).

ekil 22. Eitim materyalinde hizalama kullanm Bilgileri Eitimi).

(Madran, Temel lk Yardm

19

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

Tasarmda hizalama kullanm mmkn olan en az hata ile gerekletirilmedir. Bu adan tasarm esnasnda kullanlan bilgisayar programnn zelliklerinden (ekil 23), ya da eer bilgisayar kullanlmyorsa- geleneksel yntemlerden (cetvel vb.) faydalanmak gerekir.

ekil 23. Bilgisayar destekli sunum program PowerPointin iindeki hizalama ilemlerinin gerekletirilecei blm.

20

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1.3.5. Yaknlk Eitim materyallerinde belirli bir kavram ifade edebilmek, mesaj iletebilmek iin birden fazla e kullanlabilir. Bu elerin arasndaki ilikiyi elerin birbirleri arasndaki uzaklklar ve yaknlklar belirler. Birbirleri ile yakn eler ilikili (ekil 24), uzak olan eler ise ilikisiz (ekil 25) olarak anlamlandrlrlar.

ekil 24. likili eler.

ekil 25. likisiz eler.

elerin birbirine olan yaknlklar ayn zamanda insan beyninde bir takm armlarn meydana gelmesine de yol aabilir. Bu durumdan faydalanarak kimi zaman basit izgiler bir at (ekil 26 - A), dilimlenmi daireler bir geni (ekil 26 - B), kk kareler ise bir daireyi (ekil 26 - C) ifade etmek iin kullanlabilmektedir. Yaknlk, insan beyninin birbirinden bamsz bu eleri ilikilendirerek
21

anlamlandrmasna olanak salamaktadr.

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

ekil 26. Grsel elerde yaknlk ve insan algs zerindeki etkisi.

2. Eitsel Materyallerde Grsel Tasarm

Grsel elerin eitsel materyallerde anlatlmak istenen kavrama rnek oluturmas asndan mmkn olduunca ok kullanlmas tavsiye edilmektedir. Her bir grselde (rnein her bir yansda) tek bir kavramn sunulmaya allmas uygun olacaktr. Karmak grsel elerden ok basit eler tercih edilmeli, grsellerde yer alan metin kullanm en alt seviyede tutulmaya allmaldr.

2.1. Resim, Fotoraf ve Grafik Kullanm Bu elerin kullanm ne ok soyut ne de ok gereki olmaldr. Gerek resimler (fotoraflar) yerine karikatrler, izimler ya da diyagramlar kullanlmaldr. Bu ekilde ok fazla ayrntya girerek rencinin dikkatinin dalmas ve odaklanlacak ana konudan uzaklamas nlenebilir (ekil 27).
22

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

ekil 27. Hzla giden bir arabann tasviri iin izim kullanlmas. Ayn tasvirin gerek bir yar arabas grseli ile yaplmas, rencilerin marka, model, renk gibi ayrntlara odaklanmasna neden olabilir.

retim amal bir grsel materyal tasarlarken, nesnelerin gereklik derecesinden ok anlamsal boyutunu dikkate almak gerekmektedir (Yaln, 2006). Boyut asndan enin daha iyi ifade edilebilmesi iin lek kullanlabilir. Rakamsal bilgilerin aktarlmasnda grafiklerden faydalanlmaldr.

2.2. Metin Kullanm Grselin genelinde ayn tip yaz tipinin kullanlmasna gayret gsterilmelidir. Belirli bir noktaya dikkat ekilmesi amacyla alt izili, kaln, renkli ya da italik yaz tipi tercih edilebilir (ekil 28).

ekil 28. nemli noktalara dikkat ekilmesi amacyla farkl yaz tipi kullanm. 23

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

Srekli byk harf ya da yaz tipi efektleri (alt izili, italik vb.) kullanlmas okunabilirlii azaltacaktr (ekil 29). Bu tr kullanmdan kanlmaldr.

ekil 29. Srekli byk harf kullanm ve normal kullanm.

Anlatlmak istenen kavram en iyi ekilde zetleyecek balklar tercih edilmelidir. Uzun paragraflar ieren hikyesel anlatmdan ok, maddeler halinde zet bilgilere yer verilmelidir. Materyal iinde yer alan uzun metinler rencilerin dikkatini datacak ve sklmalarna yol aacaktr (ekil 30).

24

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

ekil 30. Sunum iin hazrlanan materyallerde en ok karlalan hatalardan biri rnekte grld gibi uzun metinlerin ard ardna kullanlmasdr.

Grsel iindeki metinlerin rahat okunabilmesi iin, geri plan ile yaz tipinin renk asnda ztlk gstermesine ve metin boyutunun uygun ekilde kullanlmasna dikkat edilmelidir (ekil 31).

ekil 31. Zemin ve metin renginin yanl kullanm. 25

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

2.3. Renk Kullanm Dikkat ekilmek istenilen elerin renk seimlerinde parlak ve canl renklere arlk verilmelidir. Bir btn oluturan elerin (rnein bir sunumu oluturan yanslarn) her birinde ayn temann (zemin rengi, yaz tipi rengi vb.) kullanlmasna zen gsterilmelidir. Grsellerdeki renk says kstlanmaldr. Renk kullanmnda arya kamak, grselin rahat takip edilebilmesini engelleyebilir (ekil 32).

ekil 32. Grsel iinde ar renk kullanm.

26

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

2.4. Biim Grsel, mmkn olan en sade ekilde hazrlanmaya allmaldr. Grsel iinde kullanlan elerin dengeli bir ekilde yerletirilmesi gerekmektedir (ekil 33). nsan gzne uyum salayacak ekilde, zellikle yanstlan materyallerde yatay kullanma dikkat edilmelidir. Grsel, farkl k koullarnda ve deiik uzaklklardan okunabilir olmaldr.

ekil 33. Biim olarak tasarm ilkelerine uygun hazrlanm arayz rnei (Madran, Sanal Kamps).

27

Eitimde Materyal Tasarm ve Kullanm

1.4. Kaynaka
(tarih yok). Eyll 15, 2009 tarihinde Adobe Kuler: http://kuler.adobe.com/ adresinden alnd Google. (tarih yok). Eyll 28, 2009 http://maps.google.com adresinden alnd tarihinde Google Maps:

Gven, M. (2008). retim Materyali Tasarm Sreci. K. Selvi iinde, retim Teknolojileri ve Materyal Tasarm (s. 165-213). Ankara: An Yaynclk. Madran, R. O. (tarih yok). Eyll 18, 2009 tarihinde Sanal Kamps: http://www.sanalkampus.web.tr adresinden alnd Madran, R. O. (tarih yok). Temel lk Yardm Bilgileri Eitimi. Ekim 1, 2009 tarihinde Orun Madran'n Kiisel Web Sitesi: http://www.baskent.edu.tr/~omadran/projeler/icerikoynatici/egitim.html adresinden alnd Seferolu, S. (2007). retim Teknolojileri ve Materyal Tasarm. Ankara: Pegem A Yaynclk. Yaln, H. . (2006). retim Teknoloileri ve Materyal Gelitirme. Ankara: Nobel Yayn Datm.

28