Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.

tr

Family Concept in Works of Childrens Literature1

Hlya YAZICI OKUYAN2 Yasemin Gl GEDKOLU3 Sedat KARAGL4

ABSTRACT. The primary role in socialization of an individual belongs to family and environment. When every family has different ways of communication and different structure is taken into consideration, it is necessary to introduce the child to different family types and different parents attitudes in the society. Qualified childrens books function as an important tool in the introduction of the child to different family structures. The purpose of the study is to analyze how family concept is reflected in childrens books that are for primary education period. In accordance with this aim, 3 books from 5 writers who take part in the contemporary Turkish children literature were taken and 15 books were studied in terms of family concept. This is a descriptive research in survey model. The study was limited to family types, communication among family members and parents attitudes. It was determined that the analyzed books reflected all family types in changing social structure. The writers tried to tell the children about the family structures of the society they live in, parents attitudes and conflicts among family members through the books we studied. Key Words: Socialization, family, childrens books

SUMMARY Purpose and significance: Purpose of the study is to analyze how family concept is reflected in childrens books of primary education period (12-14 age). The study is crucial in terms of determining to what extent changes in family concept emerging during the modernization process are reflected in childrens books. Methods: This is a descriptive study using survey method. In this approach, aiming to describe a situation which has a fictional/produced structure as it is, a descriptive survey was applied. 15 childrens books consisting of the works of Sevim Ak, Nur Iz, Zeynep Cemali, Hidayet Karaku and Glten Dayiolu who are the writers of contemporary Turkish Child Literature were studied in terms of family concept. The study was limited to family types, communication among family members and parents attitudes. Results, Discussion and Conclusions: At the end of the study, it was determined that the analyzed books reflected the examples of all family types (extended family, nuclear family, fragmented family, family in transition) that take part in our social lives. Modernization process changed institution of the family in our society structurally and carried out a transition from the traditional extended family to the nuclear family. The finding that nuclear family and fragmented family structures take place more than extended family structures in the books is important in the context of reflecting the changing social structure in childrens books. In traditional Turkish social structure, extended family structure that can be defined as an economic union within the agriculture based production gave place to nuclear family in industrialization period. At the end of the study, the fragmented family structure was encountered the most following nuclear family in the books. These families came into existence as a result of degradation of the integrity of family because of reasons such as death, divorce, separation or leaving. Writers tried to tell the children parents attitudes and conflicts among family members through the books studied. The problems being reflected in the books and causing conflicts and parents attitudes reflect the reality that a child reader is not strange to. Topics covered and discussed in books except blood revenge in Ben Byynce (When I grow up) novel are convenient for child realism. Different family structures in the novels, giving examples of conflicts among family members and showing positive and negative attitudes of parents in plot make it easy for child reader to imitate the heroes of the novel (fictitious characters) and identify himself/herself with them. The topics covered in the books enable children both know about their own families and communication and gain experience from fictional life situations.

1 2

Bu alma 3. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumunda (05-07 Ekim 2011) szl bildiri olarak sunulmutur. Assist. Prof., Mehmet Akif Ersoy University , hulyaoku@mehmetakif.edu.tr 3 Reseach Assist., Mehmet Akif Ersoy University, ygedikoglu@mehmetakif.edu.tr 4 Reseach Assist.,Ankara University, skaragul@ankara.edu.tr

395

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

ocuk Edebiyat Yaptlarnda Aile Kavram5

Hlya YAZICI OKUYAN6 Yasemin Gl GEDKOLU7 Sedat KARAGL8

Z. Bireyin toplumsallama srecinde ncelikli rol aile ve evrenindir. Her ailenin farkl iletiim biimi ve farkl yapsnn olabilecei gz nne alndnda ocuun toplumdaki farkl aile tipleri ve anne baba tutumlaryla tantrlmas gerekmektedir. ocuun farkl aile yaplar ile tantrlmasnda ocua gre hazrlanm nitelikli ocuk kitaplar nemli bir ara ilevi grr. Bu aratrmann amac, aile kavramnn ilkretim dnemine ynelik ocuk kitaplarna nasl yansdn incelemektir. Bu ama gereince ada Trk ocuk yazn iinde yer alan 5 yazardan 3er kitap alnm, toplam 15 kitap aile kavram balamnda incelenmitir. Aratrma tarama modelinde betimsel bir almadr. Aratrma aile kavramna ynelik olarak aile tipleri, aile ii iletiim ve anne baba tutumlar ile snrlandrlmtr. ncelenen kitaplarn, deien toplumsal yapda yer alan birok aile tipini yanstt belirlenmitir. Yazarlar incelenen kitaplar araclyla ocuklara iinde yaadklar toplumun aile yaplarn, anne baba tutumlarn ve aile ii atmalarn tantmaya almlardr. Anahtar Szckler: Toplumsallama, aile, yaznsal ocuk kitaplar

GR Toplumsallama, toplumun bir yesi olma ve dier insanlarla birlikte yaamay renme srecidir. Bu sre ierisinde birey, dier insanlarla etkileimi yoluyla kendine zg toplumsal davran ve deneyim rntleri gelitirir (Ulutekin, 1991). Dier bir deyile toplumsallama, rol renme, rol kazanma ve cinsiyet rollerinin renilmesi olarak da tanmlanmaktadr (Mora,2005). Toplumsallama srecinde ncelikli rol aile ve evrenindir. Bununla birlikte bireyin bymesine bal olarak arkada evresi, medya ve okul da bireyin toplumsallamasnda nemli rol oynar. Yine de ailede gerekleen toplumsallama temeldir. Birey daha sonra baka gruplar iinde rendiklerini, bu temele gre biimlendirir. Ailenin herhangi bir nedenle btnlnn bozulmas ya da aile iindeki etkileimin yetersiz olmas, toplumsallama srecini nemli lde etkilemekte ve ocuun hatal ya da yetersiz toplumsallamasna neden olmaktadr (i, 2000). Alanyazn aratrmalarna bakldnda ailenin birden ok tanmnn yapld grlmektedir. Aile, birbirine kan ba ile bal bireylerin oluturduklar bir grup (zkalp, 1987); anne-baba-ocuklar ve taraflarn kan akrabalarndan meydana gelmi ekonomik ve toplumsal bir birlik (Gke,1991) ve iinde insan trnn belli bir biimde retildii topluma hazrlanma srecinin belli bir lde ilk ve etkili biimde gerekletii, cinsel ilikilerinin belli biimde dzenlendii, eler ve anne-babalarla ocuklar ve dier yaknlar arasnda belli bir lde iten, scak, gven verici ilikilerin kurulduu, yine iinde bulunulan toplumsal dzene gre ekonomik etkinliklerin az ya da ok bir lde yer ald bir toplumsal bir kurum (Ozankaya,1979) olarak tanmlanmaktadr. Bagavos ve Martin (2002)e gre ise aile doum, evlilik veya evlat edinme yolu ile birbirine bal olan ve bir arada yaayan iki veya daha fazla yeden oluan gruptur. Trk toplumunda da aile; evlilik bayla balayan, akrabalk ve sosyal balarla birbirlerine balanan, eitli rollere sahip, birbirlerini etkileyen, ounlukla ayn evde yaayan fertlerden oluan, yelerinin psikolojik, sosyal, kltrel ve ekonomik ihtiyalarn karlayan bir birim olarak tanmlanmaktadr. Aile kavram btn toplumlarda nemini korumakla birlikte zaman ierisinde yapsal olarak deiikliklere uramtr. Aile yaps kavramn tanmlarken farkl aile tiplerinden bahsedilebilir. Bu anlamda, evde bulunan evli ift says ve kuaklarn genilii temel deiken olarak alnabilir. Bu temel deikenlerin oluturduu aile yaplar; geni aile, ekirdek aile, gei aile ve paralanm/eksik ailedir (Gnindi ve Giren, 2011). Hangi tip yapda olursa olsun aile kurumunun temel ilevlerinden biri de aile bireylerinin en verimli ekilde geliimini yerine getirmektir. Geliimin salkl biimi ailedeki her bireyin gereksinimini olabildiince karlamaktr. Aile ii iletiim bu gereksinimlerden biridir. letiim biimi
5 6

Bu alma 3. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumunda (05-07 Ekim 2011) szl bildiri olarak sunulmutur. Yrd.Do. Dr. Mehmet Akif Ersoy niversitesi, Eitim Fakltesi, hulyaoku@mehmetakif.edu.tr 7 Ara. Gr. Mehmet Akif Ersoy niversitesi, Eitim Fakltesi, ygedikoglu@mehmetakif.edu.tr 8 Ara. Gr. Ankara niversitesi, Eitim Bilimleri Fakltesi, skaragul@ankara.edu.tr

396

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

aileden aileye farkllklar gsterebilir. letiim biimi farkl olsa da nemli olan aile ii bireylerin birbirleriyle iletiim kopukluklar olmamasdr; nk aile ii iletiim, d dnyaya uyguladmz iletiimin alt yapsn oluturur (Yamanolu, 2009). Aile ii iletiimin salkl olmas ocuun tm geliim alanlarn olumlu etkiler. ocuun geliim srecinde ailenin rehberlii ok nemlidir. Hatal anne baba tutumu ve bozuk aile yaps, salksz bir geliimin ve uyumsuzluklarn balca kayna olabilir. Anne-baba, bazen ocua ok ey vererek onun kendi geliimine yn vermesini engeller, bazen de ok az ey vererek ona gerekli destei salayamaz ve uygunsuz davran rntlerinin geliimine neden olur (Getan, 1993). Grld zere bireyin iinde yaad toplumla salkl ilikiler kurabilmesinde yani toplumsallamasnda ailenin yadsnamaz bir nemi vardr. Her ailenin farkl iletiim biimi ve farkl yapsnn olabilecei gz nne alndnda ocuun toplumdaki farkl aile tipleri ve anne baba tutumlaryla tantrlmas gerekmektedir. Bu sayede ocuk yeni karlat bir durum ya da davrana yadrgamadan ve yarglamadan, hogryle yaklamasn renecektir. ocuun farkl aile yaplar ile tantrlmasnda okul tipi renmelerinin yan sra ocua gre hazrlanm nitelikli ocuk kitaplar nemli bir ara ilevi grr. Yazl ve grsel eleri, anlatm dilinin olanaklaryla ocua gre olan bir kurgu iinde sunma baars gsteren ocuk kitaplar, estetik niteliklerine kout olarak ocuklarn geliimini de etkileyen bir sorumluluk stlenir. zellikle geliim evreleri de gzetilerek ocuklara yaam ve insan gerekliinin sezdirilmesi ocuk kitaplarnn en nemli yaznsal-eitsel ilevlerinden biridir (Sever, 2006). Bu balamda, aratrmann amac, aile kavramnn ilkretim dnemine ynelik ocuk

kitaplarna (12-14 ya) nasl yansdnn incelenmesidir.

YNTEM Kurgusal/retilmi bir yap zerinde var olan bir durumu, var olduu haliyle betimlemeyi amalayan bu aratrmada dokman incelemesi yntemi kullanlmtr. Dokman incelemesi, aratrlmas hedeflenen olgu veya olgular hakknda bilgi ieren yazl aralarn zmlenmesini kapsamaktadr. Dokman incelemesinde zengin, kapsaml ve derinlemesine veriler elde edilebilmektedir (Yldrm ve imek, 2005). Aratrmann amac gereince Trk ocuk yazn iinde yer alan 5 yazardan 3er kitap alnm, toplam 15 kitap aile kavram balamnda incelenmitir. Aratrmada incelenen kitaplarn seiminde u yol izlenmitir: 2010-2011 eitim-retim yl Burdur Eitim Fakltesi Trke retmeni adaylarndan ocuk edebiyat dersi kapsamnda incelenen yazarlardan 5inin adn, bu yazarlarn 3 kitabyla beraber yazmalar istenmitir. rencilerden kitaplar yazarken ana anlatda aile kavramnn yer almasna dikkat etmeleri gerektii sylenmitir. Daha sonra renciler tarafndan en ok yazlan 5 yazar ve bu yazarlarn en ok yazlan 3 kitab aratrma kapsamna alnmtr. almada yer alan yazarlar ve incelenen kitaplar aadaki gibidir: izelge 1. almada yer alan yazarlar ve incelenen kitaplar
Yazarn Ad Glten DAYIOLU Hidayet KARAKU Nur Z Sevim AK Zeynep CEMAL Fadi Annemin Mektuplar Bugn Ne Cadlk Yaptm? Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf ve Cino Patenli Kz ncelenen Yaptn Ad Ben Byynce te O ocuk Cadlk Parayla m? Vanilya Kokulu Mektuplar Ball rek Kafeteryas Drt Kardetiler Yalnz Seninle Dneme Sakz Kzn Gnleri Ankaral

Aratrmann verileri, bir nitel aratrma yntemi olan ierik analizi ile zmlenmitir. erik analizinde temelde yaplan ilem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar erevesinde bir araya getirmek ve bunlar okuyucunun anlayabilecei biimde organize ederek yorumlamaktr (Yldrm ve imek, 2005).Bu temel ama erevesinde ncelikle zmleme birimi olarak ana

397

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

kategoriler ile alt kategorilerin belirlenip tanmlanmas gerekir (Yldrm ve imek, 2005; Balc, 2009). Aile kavramnn ilkretime ynelik (12-14 ya) ocuk kitaplarna nasl yansdnn incelenmesinin amaland bu almada aile kavram ana kategori olarak kabul edilmi; alt kategoriler aile tipleri, aile ii iletiim (atmalar) ve anne baba tutumlar olarak belirlenmitir. Bu alt kategoriler aadaki gibi tanmlanmtr: Aile Tipleri: Anne-baba ve evlenmemi ocuklardan oluan ekirdek aile (Erol, 1992); geleneksel toplumlarda birka kuan, evlilik ve kan bayla akraba olan ok sayda kiinin ayn at altnda veya birbirine yakn evlerde yaad geni aile (Budak, 2000); sanayileme srecinde, geni aileden ekirdek aileye doru ynelimde olan gei ailesi (zgven, 2000); lm, boanma, ayrlk ya da terk gibi nedenlerle aile btnlnn bozularak anne babadan birinin ya da her ikisinin birden olmamas durumu paralanm aile (Adak 2005) olarak tanmlanmtr. Aile ii iletiim (atmalar): Anne-baba ve ocuk arasndaki atmalar; anne-baba arasndaki atmalar; kardeler arasndaki atmalar ve ailedeki dier bireylerle olan atmalar aile ii iletiim bal altnda incelenmitir. Anne-baba tutumlar: Demokratik (destekleyici) tutum; otoriter (baskc) tutum; koruyucu-kollayc tutum; hogrl-gevek tutum, ilgisiz tutum ve tutarsz tutum (ada ve Seer, 2004) olarak belirlenmitir. Bylece aile kavramnn bu alt kategoriler araclyla incelenen kitaplarda nasl yer ald ortaya konmaya allmtr. BULGULAR VE YORUM Kitaplarda Yer Alan Aile Tipleri izelge 2. Kitaplarda yer alan toplam aile tipi says Kitaplarda Geen Aile Tipleri Kitaplarda Yer Alan Toplam Aile Tipi Says 20 20 20 20 20

f (sklk)

% (yzde)

ekirdek Aile Paralanm Aile Geni Aile Gei Ailesi Toplam

7 6 5 2 20

35 30 25 10 100

izelge 2ye gre, incelenen 15 ocuk kitabnda yer alan toplam aile tipi says 20dir. Bu orann 7si ekirdek aile; 6s paralanm aile; 5i geni aile; 2si de gei ailesi olarak belirlenmitir. izelge 3. Aile tiplerinin kitaplara gre dalm

ekirdek Aile

Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf ve Cino, Yalnz Seninle, Patenli Kz, Dneme, Cadlk Parayla m?, Bugn Ne Cadlk Yaptm?, Sakz Kzn Gnleri. Fadi, Drt Kardetiler, Ball rek Kafeteryas, Annemin Mektuplar, Dneme, Vanilya Kokulu Mektuplar. Ben Byynce, te O ocuk, Ankaral, Drt Kardetiler, Fadi. Dneme, Ben Byynce.

Paralanm Aile Geni Aile Gei Ailesi

izelge 3n de yanstt gibi, incelenen ocuk kitaplarnda yazarlar farkl aile tiplerine yer vermilerdir. Bilindii gibi geni aile, geleneksel toplumlarda birka kuan, evlilik ve kan bayla akraba olan ok sayda kiinin ayn at altnda veya birbirine yakn evlerde yaad bir aile yaps
398

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

olarak tanmlanmaktadr. Buna karn ekirdek aile, elerden hibirinin ailesi yannda olmayan, yeni bir yerde kurulan ve anne, baba ve evlenmemi ocuklardan oluan bir aile tipi olarak karmza kmaktadr. ekirdek ailede eler birbirini zgrce seer ve anne-baba kendi ailelerinden bamsz bir yerde akraba ilikilerinden byk lde yaltlm olarak yaarlar (Gnindi ve Giren,2011). Kitaplarda, ekirdek ailenin geleneksel toplum yaps iinde yer alan geni aileye oranla daha sk yer ald belirlenmitir. Genellikle Trk toplumunda, geni aile yapsnn, ekirdek aile yapsndan daha yksek oranda olduu dnlmektedir. Oysaki son yllarda yaplan aratrmalar, bu varsaymn yanl olduunu gstermektedir. Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, 1993 ylnda, Trkiye genelinde, aileye ve eitime ynelik politikalar oluturmalarna temel oluturacak verileri belirlemek amacyla Ailede ocuk Eitimi Aratrmas gerekletirmitir. Aratrmann kapsamna okulncesi ada ve ilkretim anda ocuu bulunan tm aileler dahil edilmitir. Yaplan almada; il ve ile merkezlerinde yaayan ailelerin %80inin, krsalda yaayan ailelerin ise %70inin ekirdek aile yapsnda olduu belirlenmitir (Gnindi ve Giren,2011). Bu sonu, almamzda ulatmz bulgularmz desteklemektedir. ncelenen kitaplarda yazarlarn, ekirdek aile yapsn dier aile yaplarna oranla daha sk kullanmalar deien toplum yapsn ocuk okura daha iyi yanstmalar asndan nemlidir. Kitaplarda yer alan ekirdek aile tipine rnek vermek gerekirse; Sevim Akn Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf ve Cino adl roman anne Puf, baba Pufpuf, ve ocuklar srasyla Cuf, Cufcuf ve Cino adl bir kaz ailesinin servenlerini yanstmaktadr. Romann bir ksm Karyamaz Kasabasndaki Krmz Kelebek iftliinde gemektedir. Yine Sevim Akn Sakz Kzn Gnleri adl romannda Sakz, sekiz yanda bir kz ocuudur ve annesi, babas, kardei Nazl ve Yusuf adn koyduu semenderiyle bir ara sokaktaki apartman dairesinde yaar. Hidayet Karakuun Yalnz Seninle adl romannda Okan, annesi, babas ve aabeyiyle birlikte kentte yaamaktadr. Zeynep Cemalinin Patenli Kz adl roman stanbul-Beykozun tesindeki Yeilbalar kynde gemektedir. Patenli Kz erare anne ve babasyla yaayan doutan engelli bir kzdr ve yalnzca yaz tatili iin kyde bulunmaktadr. Nur znn Dneme, Cadlk Parayla m?, Bugn Ne Cadlk Yaptm? adl romanlarnda da ekirdek aile yer almaktadr ve roman kahramanlar kentte yaar. Bu rneklerin de yanstt gibi yazarlar ekirdek aileye daha ok kent uzam iinde yer vermilerdir. Buna karn geni aile yapsn yanstan Hidayet Karakuun te O ocuk ve Glten Dayolunun Ben Byynce, Drt Kardetiler ve Fadi adl romanlar kyde gemektedir.te O ocuk adl yapt yazar Hidayet Karakuun anlaryla rlmtr. Kitapta yazarn kendi ocukluu anlatlmaktadr. Yazar, annesi, babas, aabeyi ve aabeyinin eiyle birlikte kyde, beraber yaamaktadr. Teyzesi ve amcas da bu kyde yaarlar. Glten Dayolunun Ben Byynce, Drt Kardetiler ve Fadi adl romanlarnda roman kahramanlar balangta geni aile iinde yer alrken olaylarn geliimi dorultusunda bu aileler paralanm aileye ve gei ailesine dnmtr. Zeynep Cemalinin Ankaral roman stanbulda gemektedir. Sk sk geri dnlerle ve roman ierisinde de Ankaradan bahsedilmitir. Ahmet Pehlivanolu, Hasibe Anne, Vahit ve Cavit Pehlivanolu ile onlarn aileleri hep birlikte yaamaktadr. Yazarlarn ekirdek aile yapsn daha ok kent ortamnda ilemeleri anlamldr; nk geni aileden ekirdek aileye geiin en nemli nedeni sanayileme olgusudur (Adak,2005). Sanayilemi toplumlarda, zellikle kentlerde geni aileler yerini giderek kk ailelere brakmtr. ekirdek aile, yalnz birey saysyla deil yapsyla da geni aileden ok farkldr. ekirdek aile, kentlerdeki yaam ve retim koullarna bal olarak domutur. Krsal kesimde ise aile, ou kez btn bireylerin (te O ocuk ve Ben Byynce romanlarnn da yanstt gibi) birlikte alp birlikte rettikleri ekonomik bir birimdir. Sanayileme srecinde, geni aileden ekirdek aileye doru ynelimde olan aile yaps, gei ailesi olarak tanmlanabilir. Gnindi ve Giren (2011)e gre gei ailesine daha ok tarma bal retimden sanayilemi bir retime doru hzl bir geiin olduu, nfusun hzla artt, toplumsal yap ve yaam biimi kavramlarnn hzla gelitii toplumlarda rastlanmaktadr. Yasalarda bireysel miras haklarnn tannmas, artan nfusla beraber topraklarn kk paralara ayrlmas, sanayilemeyle beraber insan gcne ihtiyacn azalmas ve kyden kente g olgusu gibi nedenlerle bireyler sanayi merkezlerinde gei ailesi olarak adlandrlan aile yapsn oluturmulardr. Gei ailesi, geni ve ekirdek aile zelliklerini birlikte tayan bir aile biimidir. Kyden kente g eden aileler ekirdek aile grnmndedir. Fakat geni aile zelliklerini de korumaktadr. Bu aile tipinde bozulan bir hiyerari
399

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

sz konusudur. Evde sz sahibi geni ailede olduu gibi erkektir; ama kadnlar da alt iin aile iinde sz sahibi olabilmektedir. Gei ailesinde, kentli ekirdek aileden farkl olarak aile balarnn kuvvetlenmesi, devamlln salanmas amacyla dourganlk fazladr (http://xsaglik.blogcu.com/ailecesitleri-nelerdir-kac-cesit-aile-vardir/6777624). ncelenen kitaplarn yalnzca 2sinde gei ailesi belirlenmitir. Nur znn Dnemeadl romannda okur, stanbula g eden bir aileyi de tanr. Tipik bir gei ailesinin zelliklerini yanstmaktadr aile. stanbula gelince i bulamayan babann yerine anne almaya balar. Evlere temizlie gider. Evde sz sahibi olan kii geni ailede olduu gibi erkektir; ama kadn alt iin hem ocuklarnn eitiminde hem de ekonomik olarak daha ok sz sahibidir. Glten Dayolunun Ben Byynce adl romannda da gei ailesi vardr. Nalbant Nuri ve ailesi kan davasndan kap stanbulun kenar semtlerinden birine snrlar. ncelenen kitaplarda ekirdek aileden sonra en ok paralanm aileye rastlanmtr. z anne ve babann birlikte yaad aile btnln koruyan aile olarak adlandrlmaktadr. Buna karn, lm, boanma, ayrlk ya da terk gibi nedenlerle aile btnlnn bozularak anne babadan birinin ya da her ikisinin birden olmamas durumu paralanm aile olarak tanmlanmaktadr. Dikeligil (1995)e gre paralanm/eksik aile, boanm elerden biri ile ocuklardan olutuu gibi, evlilik ba olmayan iftler ve ocuklarnn oluturduu aileler de paralanm / tamamlanmam aile saylmaktadr. Glten Dayolunun kaleme ald Drt Kardetiler roman Apan kynde gemektedir. Romann kahraman Fetenin annesi Hasibe Hanm olu Yaar dourduktan ksa sre sonra yaama veda eder. Kyn koruculuunu yapan babas da bir sre sonra lr. Feten, Dnd, Habibe ve Yaara dedeleri bakmaya balar. Dedelerinin de lmyle beraber ocuklar evlatlk verilir ve aile dalr. Zeynep Cemalinin Ball rek Kafeteryas adl yaptnda da annesini kaybeden Sla, babas Arda ve teyzesi Rana ile birlikte yaamaktadr. Aile hep birlikte Ball rek Kafeteryasn iletmektedir. Bu romanlarda yer alan paralanm ailelerin anne-baba lmyle olutuu grlmektedir. Glten Dayolunun Fadi, Nur znn Dneme, Sevim Akn , Vanilya Kokulu Mektuplar ve Hidayet Karakuun Annemin Mektuplar adl yaptlarnda boanma, ayrlk ya da terk gibi nedenlerle aile btnl bozulmutur. Hidayet Karakuun Annemin Mektuplar adl yaptnda lker annesiyle yaar. Babasysa uzaklarda almaktadr. Yaptta bilgi verilmese de anne ve babasnn ayr olabilecei dnlebilir. Baba-oul arasnda uzun sren bir ayrlk varr. lker babasyla yalnzca telefonla konuarak iletiim kurabilmektedir. Glten Dayolunun Fadi adl romannda, Fadiin babas Kamil Beyin aileyi terk etmesiyle aile paralanr. Fadiin annesi Cemilenin de almak iin stanbula gitmeye karar vermesi anne kzn yollarn da ayrr. Sevim Akn, Vanilya Kokulu Mektuplar adl romannda roman kahraman Kymk'n annesiyle babas ayrlrlar, Kymk' bir sre iin anneannesinin yanna brakrlar. Hayal gc ok gl, artc, mutlu bir ocuktur Kymk. Boanma srecinden etkilenmez. Yazar bu srele ilgili herhangi bir sorununu yanstmaz Kymkn. Boanma yaamn doal bir paras olarak sunulur ocuk okura. Buna karn Nur znn Dneme romannda, roman kahramanlarndan biri olan Serdar, anne ve babasnn boanmasndan olumsuz olarak etkilenir. zellikle babasnn yeniden evlenmesi, annesinin iinin youn olmas gerekesiyle kendisiyle hi ilgilenmemesi onu olumsuz arkadalklara ve uyuturucuya iter. Yazar Serdarn davranlar ve konumalar araclyla boanma srecinin bir ocuun duygu ve dnce dnyasnda nasl ar bir etki oluturduunun altn izer. Bu srete anne ve babalarn ocuklaryla yakndan ilgilenmelerinin ne kadar nemli olduunu yanstr. Paralanm aile iinde yaama durumunun, toplumsallama srecini kesintiye uratmas nedeniyle ocuun hatal ve eksik toplumsallamasna yol at dnlmektedir. Gerekten de paralanm aile yapsnn yer ald romanlardaki kahramanlar Feten, Fadi ve Serdar sessiz, ie kapal ocuklardr. Slannsa en byk korkusu yalnz kalmaktr. Hatal ya da eksik toplumsallamann bilinen sonularndan biri de bireyin su davrannda bulunmasdr(Ulutekin, 1991). Nur z, Dneme adl romannda bu durumu ak bir ekilde yanstr. ncelenen ocuk kitaplarnda da grld gibi ocuk kitab yazarlar yaptlarnda deiik aile tiplerine yer vermilerdir. Bu durum, deien toplumsal yapyla beraber aile yapsnn da nasl deitiini ocuk okura yanstmas asndan nemlidir.

400

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

Kitaplarda Yer Alan Aile i letiim (atmalar) izelge 4. Kitaplarda geen toplam aile ii atma says Aile i letiim (atmalar) Kitaplarda Geen Toplam Aile i atma Says 24 f (sklk) 8 % (yzde) 33.3

Anne-Baba, ocuk Arasndaki atma Anne-Baba Arasndaki atma Kardeler Arasndaki atma Ailedeki Dier Bireylerle Olan atma Toplam

24 24 24

7 6 3

29.1 25 12.6

24

24

100

izelge 4e gre, incelenen kitaplarda yer alan toplam aile ii atma says 24tr. Bu atmalarn 8ini anne-baba ve ocuk arasndaki atmalar; 7sini anne-baba arasndaki atmalar; 6sn kardeler arasndaki atmalar ve 3n de ailedeki dier bireylerle olan atmalar oluturmaktadr. izelge 5. Aile ii atmalarn kitaplara gre dalm Anne-Baba, ocuk Arasndaki atma Anne-Baba Arasndaki atma Kardeler Arasndaki atma Ailedeki Dier Bireylerle Olan atma Yalnz Seninle, Ball rek Kafeteryas, Patenli Kz, Ankaral, Bugn Ne Cadlk Yaptm?, Cadlk Parayla m?, Dneme, Sakz Kzn Gnleri. Fadi, Annemin Mektuplar, te O ocuk, Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf ve Cino, Yalnz Seninle, Ankaral, Dneme. Patenli Kz,Yalnz Seninle, Bugn Ne Cadlk Yaptm?, Cadlk Parayla m?, Sakz Kzn Gnleri, Ankaral. Ben Byynce, Vanilya Kokulu Mektuplar, Drt Kardetiler.

Aile toplumun en kk birimi olmakla beraber, toplumu en fazla etkileyen kurumdur. Aile kurumunun temel ilevlerinden biri de ailedeki herkesin en verimli ekilde geliimini yerine getirmektir. Geliimin salkl ekli, her bireyin gereksinimini olabildiince karlamaktr. Aile ii iletiim de bu gereksinimlerden biridir. Aile ii iletiim, d dnyaya uyguladmz iletiimin alt yapsn oluturur. Aile iindeki uygulamal eitim sayesinde, bireyin kiilik ve karakteri biimlenir. letiim becerileri geliir, sabr ve empati yetenekleri bilenir. Aile ii iletiim ile d dnyada uygulanlan iletiim biimi birbirine benzerse, kiisel ruh tatmini dhil, mutlu bir insanz demektir (Arkan,2003). Buna karn aile iinde farkl gereksinimlere sahip olan aile bireylerinin bunlar giderme konusunda orta yol bulamadklar durumlarda aile ii atma ortaya kar. Genel tanmyla atma, bireylerin karlkl olarak birbirlerinin gereksinimlerine karmak ya da kar kmak durumunda veya deerleri uyumad zaman kiiler arasnda ba gsteren uyumazlk, ztlama, kavga ve srtmeleri ifade eder (Yavuzer, 1997). atma, benzer nedenlerle ocuk ve yetikin arasnda da kendini gstermektedir. Yetikinler, ocuklarn gereksinimlerine duyarsz kalmakta, onlarn zgrlk alanlarna girmekte; ocuklar da bu tutum ve davranlara tepki verdikleri iin atmalar yaanmaktadr. Montessori, yetikinle ocuk arasnda bir ztlk olduunu syler. Ona gre, yetikinle ocuk arasnda ilan edilmemi bir mcadele srp gitmektedir. ocuun yaama

401

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

cokusu, yetikin tarafndan trl bahanelerle srekli snrlandrlmakta, hatta bazen yok etme derecesine vardrlmaktadr (Akt.:Aslan, 2006). Aile iindeki atmalar genellikle; Emretme, ynetme (ocukta korku veya diren yaratabilir. ocuun isyankr davranta bulunmasna neden olabilir); Uyarma, tehdit etme (ocukta korku, gcenme, kzgnla neden olabilir); Vaaz verme (sululuk duygusu yaratabilir. ocuun durumunu daha iddetle savunmasna yol aabilir); t verme (ocuun kendi sorunlarn zmekten aciz olduunu ima eder. Bamllk ve direnme yaratabilir); Yarglama, eletirme, sulama (yetersizlik, aptallk, yanl deerlendirme anlamn tar. ocuk yarg ve eletirileri gerek olarak alglar) gibi iletiimi engelleyici tutum ve davranlardan kaynaklanmaktadr (Navaro, 2001). ncelenen ocuk kitaplarnda yazarlarn en ok anne-baba ve ocuk arasnda yaanan atmalara yer verdikleri grlmtr. Yalnz Seninle, Ball rek Kafeteryas, Patenli Kz, Ankaral, Bugn Ne Cadlk Yaptm?, Cadlk Parayla m?, Dneme, ve Sakz Kzn Gnleri adl yaptlarda, anlat kahramanlar anne ve babalaryla farkl nedenlerden dolay atma yaamaktadrlar.rnein; Hidayet Karakuun Yalnz Seninle adl romannda Okan ailesiyle byk bir atma iindedir.Kendisini srekli ynetmeye alan ve t veren ailesine kar bitmeyen bir fkesi ve isyan vardr. Anne ve babasnn konumalarndan onlara yalnzca maddi bir yk olduunu dnr. Anne ve babas srekli olarak Okan tembellikle ve sorumsuz olmakla sular. Bu durum Okan mutsuz klmaktadr.Bu yl da sadece ocuun okul giderlerine u kadar harcadk; yemei, yol paras u kadar tutar, harln da kattn m diye hesaplar yapan, bana neredeyse faturalar karmaya alanlar kendileri deil miydi? Bunlar duymak, eve yk olduumu anmsatyor bana durmadan. Ben bu eve bir ykm. Tamas, anlalmas, sevilmesi zor bir yk (s. 54) szleriyle yanstr isyann Okan. Zeynep Cemalinin Ball rek Kafeteryas adl yaptnda, roman kahraman Sla ve babas arasnda babasnn annesi hayattayken gezilere sk kmas ve onlar yalnz brakmas konusunda atma yaanmtr. Sla duygularn Bizi bu kadar seviyordun da, neden neden hep uzaktaydn baba? (s. 39) tmceleriyle dile getirir. Zeynep Cemali Patenli Kz adl romannda da Postac Erkan ve ocuklar arasndaki atmay yanstr. Meslei postacln eski nemini kaybetmesine zlen Erkan, ocuklaryla bu konuda ve dier konularda atma yaamaktadr. Erkana gre ocuklar Asl ve Ferhat onun neler hissettiini anlamamaktadr: ocuklar onun iiyle ilgili olan kaygsn yalnzca merakl olmasna balarlar. Ah baba! Senin derdin, iinin teknolojiye yenik dmesi deil. Senin derdin, kim-nerde-nasl bilememek! (s. 10) szleriyle eletirirler babalarn. Aile iindeki iletiimin salkl olabilmesi iin ncelikle anne-baba arasndaki iletiimin salkl olmas gerekir. Anne- baba ihtiyalar hakknda birbirleriyle ne kadar samimi,net, ak ekilde iletiim kurarlarsa ocuklar da bu oranda gereksinimlerini salkl ekilde aktarabilirler.ncelenen kitaplarda yer alan anne-baba arasndaki atmalar aile ii atmalarn skl asndan 2nci sradadr. Fadi, Annemin Mektuplar, te O ocuk, Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf ve Cino, Yalnz Seninle, Ankaral, Dneme adl yaptlarda aile iindeki anne-baba atmalar yanstlmtr. Glten Dayolunun Fadi adl romannda olay rgs, Fadiin anne ve babasnn arasndaki atmalarla rlmtr. Baba ile annenin yaad ilk atma stanbula gitme konusunda olmutur. Cemile gelmek istemeyince Kamil Bey ailesini terk eder. Bir dier atma da Cemile ve Fadi stanbula geldiklerinde yaanr. Kamil Beyin boanmak istemesi, Cemilenin buna kar kmas atmann temel nedeni olarak sunulur. Bu atmalardan en ok etkilenen elbette Faditir. Hidayet Karakuun Yalnz Seninle adl yaptnda, anne ve baba sk sk oullar Okann eitimi yznden atmaktadr. Babamn sesi ykseldi anszn: Hep senin yznden, bu ocuk hi bymeyecek. Sorumluluk vermedin. Sonunda da uyuzun biri olup kt (s. 20). Babann Okana tokat atmas konusunda da anne ve baba farkl dnmektedir. Neyi, nerede yapacan bilemiyorsun Mustafa. Hl kendini kasabada m sanyorsun sen?, Ben kasabalym. Bama kakp durma Mjgn. Sen ehirli oldun da ne yaptn, nasl eittin bunu? Babasna zppe diyen bir ocuk istemiyorum ben, Ben de ocuklarn dven bir adam istemiyorum!, Keyfin bilir! te kap! (s. 22). Zeynep Cemalinin Ankaral adl romannda, Ankaral, babasnn Hastalara ifa, dertlilere deva verecek. Fatma bundan byle, nce vatana millete, sonra bize hizmet edecek (s.138) desteiyle Vana gider. Burada Ahmet Pehlivanoluyla tanr ve onunla evlenir. Bir sre sonra Ahmet Pehlivanolu ve Ankaral, Ankaralnn meslei yznden atma yaar. Ahmet Pehlivanolu, Ankaralnn hastalarna daha ok zaman harcadn dnmektedir ve ona mesleiyle ilgili bir takm kstlamalar getirir. Ankaral yasaklar dinlemez ve bunun sonunda da evlilii biter. Aile ii atmalarda sklkla karlalan karde atmalarna da incelenen 5 romanda yer verildii
402

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

grlmektedir.Patenli Kz,Yalnz Seninle, Bugn Ne Cadlk Yaptm?, Cadlk Parayla m?, Sakz Kzn Gnleri adl romanlarn olay rglerinde kardeler aras atmalara yer verilir. Hidayet Karakuun Yalnz Seninle adl romannda roman kahraman Okan ve aabeyi Oktay srekli atmaktadr. Okann isyanlarna anne ve babas gibi Oktay da fkelenmektedir. Genelde kardeine destek olmamaktadr. Okana duyduu sevgiyi sadece Okan hastanelik olduunda hissettirmitir. Okan da aabeyine kar fkeli ve mesafelidir. Abisiyle kyaslanmak houna gitmez: Ama o akll, uyumlu ocuuydu evin. Bense sorunlu O, susmasn biliyor, babamla annemin dediinden pek dar kmyordu. stelik bir ii vard, bir reklam irketinde izgi ressaml yapyordu. () Bana satamad zamanlarda onun bu evde yaadndan da kuku duyuyordum (s. 195) szleriyle yanstr duygularn. Zeynep Cemalinin Ankaral adl romannda Vahit ve Cavit Pehlivanolu arasnda da atmalar gzlenmektedir. Romanda Doann babas olan Cavit Bey, ev ilerine, mutfak ilerine ve yemek konularna yardmc olarak gnmz ada erkeine bir rnek olarak yanstlmtr. Doann amcas Vahit Bey ise her eyi einden ve kzlarndan bekleyen yapsyla geleneki erkee rnektir. Vahit, kardeiyle klbk diye alay etmektedir. Bu kavram erkeklerin evdeki sorumluluklarndan kamak iin kullandklar bir bahanedir. ocuk okura iki baba rnei verilerek gnmzde olumlanan ve olumlanmayan erkek rolleriyle tanmalar salanmtr. Nur znn Bugn Ne Cadlk Yaptm? ve Cadlk Parayla m? romanlarnda anlat kahramannn ablas ve abisiyle yaad atmalar mizahi bir dille anlatlr.Hemen her ocuun kendi kardeiyle yaayabilecei atmalar (dzensiz olmak, kardeinin giysilerini izinsiz giymek,kk kardee daha az sz hakk dmesi..gibi) okura, glmesini, elenmesini salayan iletilerle rtk olarak sunulur. Ben Byynce, Ankaral, Vanilya Kokulu Mektuplar ve Drt Kardetiler romanlar ailedeki dier bireylerle olan atmalar yanstr. Daha ok geni ailelerde grlr bu atmalar. Glten Dayolunun Ben Byynce adl romannda, Nine, yllar nce kaybettii olunun intikamnn alnmas gerektii konusunda ailenin dier tm bireyleriyle atma yaamaktadr. Her biri artk kan davasnn son bulmasn isterken Nine dncesinde srarcdr. Mehmet: Bilmezlikten gelme ana. nsan ldrmeyi hem yasalar yasaklam hem tm dinler! Eer gerekten kt bir ey olmasayd bylesine yasaklanr myd? nsann insan ldrmesi, dnyada ilenen sularn en ktsdr bence (s. 29) diyerek kan davas gibi insan yaamn tehdit eden dncelerin yanlln ocuk okura sezdirmitir. Glten Dayolunun Drt Kardetiler adl romannda dede ve baba Fetenin okula yazdrlmas konusunda atma yaarlar. Fetenin babas onun okumasn istemekte dedesi ise Kz ksm okuyup da nolacak? be yl sonra kocaya veririz. stmzden savulur gider (s. 35) dncesindedir. Romanda yanstlan bu durum, krsal blgelerde kz ocuklarnn okutulmas konusundaki sorunu yanstmas asndan nemlidir. Kitaplarda yer alan atmalarla yazarlar her ailede iletiimin farkllklar gsterebileceini okura sezdirmilerdir.Hepimizin kendi kiisel zelliklerimizden kaynaklanan iletiim biimimiz vardr. letiim biimi farkl olsa da, nemli olan aile ii bireylerin birbirleriye iletiim kopukluklar olmamasdr. iletisi okura rtk olarak bu kitaplar araclyla yanstlmtr. Kitaplarda Geen Anne-Baba Tutumlar izelge 6. Kitaplarda geen toplam anne-baba tutum says Anne-baba Tutumlar Kitaplarda Geen Toplam Anne-baba Tutum Says 23 Demokratik Tutum 23 Otoriter Tutum 23 Koruyucu-Kollayc Tutum 23 Hogrl-Gevek Tutum 23 lgisiz Tutum Tutarsz Tutum Toplam 23

f (sklk) 11 7 2 2 1 23

% (yzde) 47.8 30.5 8.7 8.7 4.3 100

403

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

izelge 6ya gre, aratrma kapsamnda incelenen kitaplarda yer alan toplam anne-baba tutum says 24tr. Kitaplarda demokratik tutum says 11; otoriter tutum says 7; koruyucu-kollayc tutum says da 2 olarak belirlenmitir. Kitaplarda hogrl-gevek tutuma 2; ilgisiz tutuma 1 kez rastlanmtr. ncelenen kitaplarda tutarsz tutuma rnek bulunamamtr. izelge 7. Anne-baba tutumlarnn kitaplara gre dalm Demokratik/lgili Tutum Annemin Mektuplar, Ben Byynce, Dneme, Bugn Ne Cadlk Yaptm?, Cadlk Parayla m?, Sakz Kzn Gnleri, Vanilya Kokulu Mektuplar, Ball rek Kafeteryas, Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf ve Cino, te O ocuk, Patenli Kz. Fadi, Ben Byynce, te O ocuk, Vanilya Kokulu Mektuplar, Yalnz Seninle, Drt Kardetiler, Dneme. Ben Byynce, Dneme. Dneme, Annemin Mektuplar. Dneme.

Otoriter Tutum

Koruyucu/Kollayc Tutum Hogrl/Gevek Tutum lgisiz Tutum

Anne ve babalarn kendi deer ve inanlarna gre farkl tutumlar vardr. Anne baba tutumlar, sevgi, hogr ve kabul etmeyi iine alan demokratik tutum ve sevginin gsterilmedii, hogrnn olmad, reddetmeyi iine alan otoriter tutum olmak zere iki genel balkta toplanabilir. Demokratik anne-baba, ocuun arzu ve gereksinimlerine kar ilgilidir. ocuun davranlarn ilgi ve anlayla izler. Onun iradesine ve salkl uyumuna deer verir. ocuklar yana gre kendisi ile ilgili baz kararlar almaya tevik eder. nemli konularda alnan kararlarn nedenlerini ocukla tartr. Onun grlerine deer verir ve hemen her konuda ocua iyi bir rehber olmaya alr (Kuzgun, 1972). ncelenen kitaplarda demokratik tutum dier anne-baba tutumlarna oranla daha yksek kmtr. Annemin Mektuplar, Ben Byynce, Dneme, Bugn Ne Cadlk Yaptm?, Cadlk Parayla m?, Sakz Kzn Gnleri, Vanilya Kokulu Mektuplar, Ball rek Kafeteryas ve Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf ve Cino adl kitaplarda demokratik aile yaps yanstlmtr.rnein; Hidayet Karakuun Annemin Mektuplar adl yapttaki Ben Ne Olaym adl ykde Duygu kahramann adn Irmak olarak belirlemitir. Bu ykde annesiyle salkl bir iletiim yaayan Irmakn meslek seme konusundaki kararszl ele alnmtr. Annesi tm karar deiiklikleri srasnda onu desteklemi ve ne olmak istiyorsa olabileceini sylemitir. Annesi tarafndan byle bir destek gren Irmakn zgven duygusu daha gelimi olacaktr. Yazar, ailelerin meslek seimi konusunda ocuklar adna karar vermemeleri gerektiini duyumsatmaktadr. Glten Dayolunun Ben Byynce adl romannda kan davas ele alnr. Romann kahramanlarndan Ertuun babas Doktor Binba Bayram Duman zamannda kan davasndan irendii iin kap yaamnn ynn deitirmi, doktor olmutur. Yllar sonra olunun arkada Erekin aslnda kanllarnn olu olduunu renince ok sarslr. Ama ksa zamanda kendisini toparlar ve olunun arkada Ereke duyduu sevgiyi kaybetmemeyi baarr. Eitimli ve duyarl biri olan Bayram Duman zamannda neden kan davasndan katn anmsamtr. Kimsenin yaam hakknn elinden alnamayacan dnm ve zm aklnn klavuzluunda bulmutur. Otoriter tutum, toplumumuzun genel zellii ve kltrnden dolay sklkla grlen tutum ve davran biimidir. ocuu srekli denetim altnda bulundurma, btn davranlarna karma hatta ocua fiziki iddet uygulama biiminde de olabilir. Otoriter anne-baba, ocua olan sevgisini bile ocuu istenilen ekilde davrandka (artl) gsterir. Sevgiyi bir pekitire olarak kullanr. ocuktan beklenilen davranlar ounlukla gelenek ve daha st otoritelerce saptanm kurallara uygun davranlardr. Anne baba, kendisini toplumsal otoritenin temsilcisi olarak grr ve mutlak itaat bekler (Kuzgun, 1972).
404

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

"Fadi, Ben Byynce, te O ocuk, Vanilya Kokulu Mektuplar, Yalnz Seninle, Drt Kardetiler ve Dneme otoriter aile yapsnn yanstld kitaplardr. Glten Dayolunun Fadi adl romannda Fadi in babas Kamil Bey otoriter bir baba olarak izilmitir. Kamil Bey evliliinden ksa sre sonra ei Cemileye ve kaynvalidesi Naciyeye szl ve fiziki iddet uygulamaya balamtr. Cemile, Kamil Beyle annesini de beraberinde kabul ettii iin evlendiini syledii bir gn kocasndan gl bir tokat yemitir. Hidayet Karaku Yalnz Seninle adl romannda otoriter bir aileyi yanstr. Roman kahraman Okann her davran anne ve babas tarafndan kontrol edilmek istenir. Hatta baba bir keresinde fkesine hkim olamayarak kendisine zppe dedii iin Okana iddetli bir tokat da atmtr. Karlat bu basklayc ve kstlayc tutum karsnda Okan anne babasna kar ar isyankar olmutur. Kendi davranlarndaki yanll fark etse bile bunu ailesiyle konuamaz. Yazar iddetin ve baskc tutumun sorunlarn zmnde etkin bir yol olmadn duyumsatr romann sonunda. Dier bir olumsuz anne-baba tutumu ise koruyucu ve kollayc tutumdur. Bu tutumda, anne ve babalar ocuklarnn her isteini annda karlar ve ocuun yapmas gereken yana uygun olan ileri de kendileri stlenir. Sorumluluk verilmeyen srekli korunan ar korumac ailelerde yetien ocuklar baml, kendine gvensiz, sosyal ilikileri zayf bir tutum sergilerler (Yamanolu, 2009). ncelenen kitaplardan Ben Byynce ve Dneme adl romanlarda koruyucu/kollayc anne-baba tutumlar yanstlr. rnein; Nur znn Dneme romannda, roman kahramanlarndan etinin dedesi torununun sorumluluk almasna izin vermez. Zengin olduklar iin etinin alarak skntya girmesini istemez. Bunun sonucunda etin yaamda hibir amac olmayan baarsz bir renciye dnr, evresiyle iletiim kuramaz. ocuun ho olmayan btn olumsuz davranlar ve verdii zararlar ar hogrl tutumda kabul grr. ocuk, nerde durmas gerektiini bilmez. Ar hogrl, gevek bir tutum sergileyen anne babann ocuklar genellikle mark olurlar. Srekli isterler, ikyet ederler, talepleri yerine getirilmezse kntye urarlar. ou zaman olumsuz tutum ve davran iinde bulunurlar (Yavuzer, 2001). Dneme ve Annemin Mektuplar bu tip anne-baba tutumunu yanstan rnekleri ierir. Hidayet Karaku Annemin Mektuplar adl kitabnda yer alan Eski anta yksnde byle bir tutumu yanstr, yk kahraman olan Duygunun babas ile olan ilikisine deinir. Annesinden ayrlan kzna bu yokluu hissettirmemeye alan baba, kznn yaramazlklarn da grmezden gelmektedir. lgisiz tutumda, anne ve babalar ocuun davranlar karsnda ilgisiz ve kaytsz davranlar sergilerler. Onlar iin ocuun varl ve yokluu belli deildir. Disiplinsizlik sz konusudur, disiplinsizliin nedeni sorumsuzluk ve ilgisizliktir (Yamanolu, 2009). Nur znn Dneme romannda, dier aile tutumlaryla beraber ocuklarna kar ilgisiz, kaytsz bir aileyi de yanstr. Roman kahramanlarndan Serdar boanm bir ailenin ocuudur. Babasnn yeni evlilii ve annesinin de youn almas nedeniyle yalnz kalr. Her ikisi de onunla ilgilenmez. Bu sre sonunda Serdar kendine yaknlk gsteren uyuturucu bamls arkadalar edinir. Grld zere incelenen kitaplarda anne-baba tutumlarnn neredeyse hepsi bu alma kapsamnda seilen ocuk kitaplar yazarlar tarafndan ilenmitir. Bylece ocuklara ailelerin olumlu ve olumsuz tutumlarn karlatrabilme olana sunulmutur. Olumlu tutumu benimseyen ailelerin ocuklar kitaplarda mutlu, baarl ve da dnk olarak yanstlmtr. Buna karn ocuklarna olumsuz tutum sergileyen ailelerin ocuklar kavgac, sorumsuz, baarsz ve ie dnk olarak ilenmitir. SONU, TARTIMA VE NERLER Bireyin toplumsallama srecinde ailenin nemi yadsnamaz. Bu aratrmada, toplumun temel ta olarak tanmlanan aile kavramnn, ilkretim dnemine ynelik ocuk kitaplarna aile tipleri, aile ii iletiim (atmalar) ve anne-baba tutumlar balamnda nasl yansd incelenmeye allmtr. Aratrmann sonucunda incelenen kitaplarn tm aile tiplerine ynelik (geni aile, ekirdek aile, paralanm aile, gei ailesi) rnekler yanstt belirlenmitir. Kitaplarda, ekirdek aile ve paralanm aile yaplarnn geni aileye oranla daha fazla yer ald bulgusu deien toplumsal yapnn ocuk kitaplarna da yanstlmas balamnda nemlidir. Geleneksel Trk toplum yapsnda, tarma bal retim ierisinde ekonomik bir birlik olarak da tanmlanabilecek geni aile yaps, sanayileme srecinde yerini ekirdek aileye brakmtr. Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf ve Cino, Yalnz Seninle, Patenli Kz, Dneme, Cadlk Parayla m?, Bugn Ne Cadlk Yaptm? ve Sakz Kzn
405

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

Gnleri romanlar ana anlatlar ierisinde ekirdek aile yapsn yanstr. Bu aile tipinde anne ekonomik olarak da ailenin geimine katk salar. Patenli Kz, Cadlk Parayla m? ve Bugn Ne Cadlk Yaptm? romanlarnda anne alan bir kadn olarak sunulur. Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf ve Cino, Yalnz Seninle, Dneme, ve Sakz Kzn Gnleri kitaplarnda anne ev kadndr, yalnzca ev ileri ve ailesiyle ilgilenir. ncelenen kitaplarda bu aile tipi iinde yer alan atmalarn ounlukla anne-baba ve ocuk arasnda yaand (Yalnz Seninle, Patenli Kz, Cadlk Parayla m?, Bugn Ne Cadlk Yaptm? ve Sakz Kzn Gnleri) belirlenmitir.Yine bu aile yaps ierisinde yazarlar kardeler arasndaki (Yalnz Seninle, Patenli Kz,Cadlk Parayla m?, Bugn Ne Cadlk Yaptm? ve Sakz Kzn Gnleri) ve anne-baba arasndaki (Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf ve Cino, Yalnz Seninle, Dneme) atmalara da anlat ierisinde yer vermilerdir. Yine aratrma sonularna gre ekirdek aile yapsn gsteren kitaplardan yalnzca Yalnz Seninle adl romanda otoriter aile yaps vardr; dierlerinde demokratik aile yaps ilenmitir. Bu durum, anne ve babann ailenin byklerinden ve dier aile bireylerinden karan olmadnda ocuklaryla daha demokratik ilikiler kurabilecei eklinde yorumlanabilir. Aratrma sonunda, incelenen kitaplarda ekirdek aileden sonra en ok paralanm aile yapsna rastlanmtr. Fadi, Drt Kardetiler, Ball rek Kafeteryas, Annemin Mektuplar, Dneme ve Vanilya Kokulu Mektuplar, adl kitaplar lm, boanma, ayrlk ya da terk gibi nedenlerle aile btnlnn bozularak anne babadan birinin ya da her ikisinin birden olmamas durumunu yanstan paralanm aile yapsn yanstr. Bu yap ierisinde ocuk kahramanlarn konumlar, duygu ve dnce dnyalar aktarlr. Burada karde atmas dnda dier tm aile ii atmalar ve farkl anne-baba tutumlar olay rgs iinde ilenmitir. rnein Fadite baskc bir baba varken Dnemete ilgisiz bir anne baba izilir. Gnmzde daha ok krsal yaamda, geleneksel yap iinde varln devam ettirebilen geni aileye ve geni aileden ekirdek aileye geite oluan gei ailesine de incelenen kitaplarda yer verildii grlmtr. Kitaplarda balangta geni aile olarak yanstlan aile yaps, olay rgsndeki gelimelerle paralanm aileye ve gei ailesine dnmtr. Bu aile yaplar iinde aile ii tm atmalar ilenmitir. Bununla beraber burada otoriter tutum, dier anne baba tutumlarna gre daha fazladr. Bu durum anne ve babalarn ocuklarnn eitimine ve yetitirilmelerine ait kararlarnn dier aile bireylerinin kararlaryla atmas sonucu olumaktadr. Ben Byynce, Drt Kardetiler ve Dneme romanlarnda olduu gibi Sonu olarak modernleme sreci, toplumumuzda aile kurumunu yapsal olarak deitirmi ve geleneksel geni aileden ekirdek aileye doru bir gei gereklemitir. ncelenen kitaplarn, deien toplumumuzda yer birok aile yapsn yanstt belirlenmitir. Yazarlar incelenen kitaplar araclyla ocuklara iinde yaadklar toplumun aile yaplarn, anne baba tutumlarn ve aile ii atmalarn tantmaya almlardr. Kitaplarda yanstlan ve atmalara neden olan sorunlar ve anne baba tutumlar ocuk okurun hi de yabanc olmad gereklii yanstr. Kitaplarda ele alnan ve ilenen konular (Ben Byynce romanndaki kan davas dnda) ocuk gerekliine uygundur. Kitaplarda farkl aile yaplarnn yer almas, aile ii atmalarn birok trne rnek verilmesi ve olumlu ve olumsuz anne baba tutumlarnn olay rgs iinde sergilenmesi ocuk okurun roman kahramanlarna yknmesini ve onlarla zdeim kurmasn kolaylatrmaktadr. Kitaplarda anlatlan olaylar ocuklarn hem kendi ailelerini ve iletiimlerini tanmalarna hem de kurgulanm yaam durumlarndan yeni deneyimler kazanmalarna katk salamaktadr. Bu sonular dorultusunda u neriler getirilebilir; ocuun tm geliim srelerinde olduu gibi toplumsallama srecinde de ocuk kitaplarnn nemi yadsnamaz. Bu nedenle ocuk kitab yazarlar, kitaplarnda ocua iinde yaad toplumu tm ynleriyle, aile yapsyla ve insan davranlaryla tantacak, gerek ve ocua gre konular ve olaylar ele alp ilemelidir. ocuklarn bu kitaplarla buluma sorumluluu anne, baba ve retmenlere aittir. retmenler amaca uygun nitelikli ocuk kitaplarn seebilmeli ve gerektiinde anne babalara rehberlik edebilmelidir. Daha kapsaml, farkl yazarlarn ve farkl kitaplarn kullanld ve ailedeki bireylerin rollerinin de sorguland bir alma ile farkl veriler elde edilecei dnlmektedir. KAYNAKA
Adak, N. (2005). Toplumun temel yap ta: aile, kurumlara sosyolojik bir bak. Gl S. (Ed.), stanbul: Birey Yaynevi.

406

Elementary Education Online, 11(2),395-407, 2012. lkretim Online, 11(2), 395-407, 2012. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

Aile eitleri nelerdir? Ka eit aile vardr? (2010). [Online]: http://xsaglik.blogcu.com/aile-cesitleri-nelerdirkac-cesit-aile-vardir/6777624 adresinden 3 Ekim 2011 tarihinde indirilmitir. Ak, S. (2010). Sakz kzn gnleri. stanbul: Can Yaynlar. Ak, S. (2010). Vanilya kokulu mektuplar. stanbul: Can Yaynlar. Ak, S. (2009). Puf, pufpuf, cuf, cufcuf ve cino. stanbul: Can Yaynlar. Aslan, C. (2006). Trk ocuk yaznnda ocuk-yetikin atmasn yer ald kimi yaptlarn incelenmesi. Ankara University, Journal of Faculty of Educational Sciences, year: 2006, vol: 39, no: 2, 193-216 Arkan, M. (2003). Nitelikli nsan. stanbul: Bilge Yaynlar. Balc, A. (2009). Sosyal bilimlerde aratrma, Ankara: PegemA Yaynclk. Bagavos, C. & Martn C. (2002). What happens to the European family. family observer, European observatory on Family Matters, European Commission Employment and Social Affairs. 3, 2028. Budak, S. (2000). Psikoloji szl, Ankara: Bilim ve Sanat Yaynclk. Cemali, Z. (2010). Ankaral. stanbul: Gn Kitapl. Cemali, Z. (2006). Ball rek kafeteryas. stanbul: Gn Kitapl. Cemali, Z. (2003). Patenli kz. stanbul: Gn Kitapl. ada, A.ve Seer, Z.(2004). Anne-baba eitimi. Koya: Eitim Kitabevi. Dayolu, G. (2008). Fadi. stanbul:Altn Kitaplar. Dayolu, G. (2008). Ben byynce. stanbul:Altn Kitaplar. Dayolu, G. (2000). Drt kardetiler. stanbul:Altn Kitaplar. Dikeligil, B. (1995). Trk toplumunun aile tipleri. Yzyl Biterken Cumhuriyet Dnemi Trk Ansiklopedisi, C:11, stanbul: letiim Yaynlar. Erol, M. (1992). Geni Aileden ekirdek Aileye Gei Srecinde Aile i likilerde Meydana Gelen Deimelerin Aile yeleri zerindeki Etkileri. Yaynlanmam Doktora Tezi. Hacettepe niversitesi, Ankara. Getan, E. (1993). ada yaam ve normal d davranlar (7. Bask). stanbul: Remzi Kitabevi. Gke, B. (1991). Aile ve Aile Tipleri zerine Bir nceleme Aile Yazlar-I. Ankara: TC Babakanlk Aile Aratrmalar Kurumu. Gnindi, Y. ve Yaagiren, S. (2011). Aile kavramnn deiim sreci ve okulncesi dnemde ailenin nemi. Seluk niversitesi Ahmet Keleolu Eitim Fakltesi Dergisi, 31, 349-361, [Online]: http://egitim.selcuk.edu.tr/Egt-Fak-Dergi/Sayilar/sayi31/21.pdf. adresinden 3 Ekim 2011 tarihinde indirilmitir. Herken, H. ve zkan,. (1998). Sigara alkanl ve anne baba tutumu. Genel Tp Dergisi, 8(2), 85-89, [Online]: www.geneltip.com/ShowContentPdfPopUp.aspx?Lang=Tr&Id adresinden 3 Ekim 2011 tarihinde indirilmitir. z, N. (2009). Cadlk Parayla m? stanbul: Altn Kitaplar. z, N. (2001). Bugn ne cadlk yaptm? stanbul: Bu yaynevi. z, N. (2001). Dneme. stanbul: Bu yaynevi. i, M. (2000). Sosyal yap ve sosyal deime. stanbul: Der Yaynlar. Karaku, H. (2004). te o ocuk. stanbul: Bu Yaynevi. Karaku, H. (2003). Yalnz seninle. stanbul: Bu Yaynevi. Karaku, H. (2001). Annemin mektuplar. stanbul: Bilgi Yaynevi. Kuzgun, Y. (1972). Anne-Baba Tutumlarnn Bireyin Kendini Gerekletirme Dzeyine Etkisi. Yaynlanmam doktora tezi, Hacettepe niversitesi, Ankara. Mora, N. (2005). Kitle iletiim aralarnda yeniden retilen cinsiyetilik ve toplumda yansmas. Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, 2 (1), 1-7. Navaro, L. (2001). Ana baba okulu. stanbul: Remzi Kitabevi. Ozankaya, . (1979). Toplum bilimine giri. Ankara: Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar No: 431. zgven, . E. (2000). Evlilik ve aile terapisi, Ankara, PDREM Yaynclk. zkalp, E. (1987). Sosyolojiye giri. Eskiehir: Anadolu niversitesi ESBAV Yaynlar No: 87. Sever, S. (2006). Geliim srecinin temel bir arac: ocuk edebiyat yaptlar. Mavi Ada Kltr-Sanat-Edebiyat Dergisi, 2, 32. [Online]: http://www.anafilya.org/go.php?go=7d6a4002d0b60. adresinden 3 Ekim 2011 tarihinde indirilmitir. Ulutekin, S. (1991). Hkml ocuk ve yeniden toplumsallama. Ankara: Bizim Bro. Yamanolu, . (2009). ocuk Yetitirmede Aile Modeli. Yaynlanmam lisans tezi, Newport Internatonal Unversty Davran Bilimleri Anabilim Dal. Yavuzer, H. (1997). Anne baba ve ocuk. stanbul: Remzi Kitabevi. Yavuzer, H. (1997). ocuk eitimi el kitab. stanbul: Remzi Kitabevi. Yldrm, A. ve imek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel aratrma yntemleri, Ankara: Sekin Yaynevi.

407