ANN.

Az Corc Oruell "Heyvanstan" (roman) n Sz: ngilis yazs Corc Oruellin ad azsayl Azrbaycan intellektuallarna daha ox "1984" romanndan tandr. Lakin Oruell "1984"-dn o qdr d az populyar olmayan baqa bir satirik antiutopiyann - "Animal farm" - "Heyvanstan"(roman rus dilin "Skotskiy xutor", "Skotny dvor", "Ferma "Enimal" v s., trk dilin "Heyvanat ciftliyi", fars dilin "Qleyi-heyvanat" klind trcm edilib. Azrbaycan dilin trcm zaman srin satirik-qrotesk ruhuna uyun gln "Heyvanstan" ad zrind dayanmaq daha mqsduyun saylmdr -trcmi) romannn mllifidir. Bu sri myyn mnada hm d yaznn avtokratiya v totalitar sistemin mumildirilmi obrazn yaradan oxlayl v monumental "1984" roman n hazrlq mrhlsi hesab etmk mmkndr. Hcmc o qdr d byk olmayan "Animal farm" roman il Oruell btnlkd totalitar siyasi tfkkrn, daha konkret mnada is, kemi Sovet ttifaqnn tarixini v sas mvcudluq prinsiplrini bdii chtdn uurla modelldir bilmidi. vvlc bir ne klm mhur romanlar mllifinin hyat yolu haqqnda. Btn dnyann Corc Oruell kimi tand ingilis yazsnn sl ad Erix Artur Bleyer idi. O, 1903-c ild Hindistann Benqal yaltind, sonralar "aa sviyyli orta tbq" kimi tqdim etdiyi qarq ingilis -hind ailsind doulmudu. Ailnin bas Riard Bleyer Hindistan mlki xidmtind alrd. Erix Artur bir yanda ikn anas il birlikd ngiltry km, uaqlq v ilk gnclik illrini b urada keirmidi. Bleyer 1917-1921-ci illrd Britaniyann nfuzlu thsil mssislrindn saylan ton kollecind thsil almdr. Kolleci bitirdikdn sonra universitetd oxumaa maddi imkan olmadndan sonrak alt il rzind Britaniya mperiya polisi nin trkibind Birmada (indiki Myanma-V.Q.) xidmt etmidi. 1927 -ci ild zn tamamil dbiyyata hsr etmk qrarna gldiyindn dvlt xidmtindn ayrlmd. Birmada ald illrd mahid etdiyi insan tiplri v ahidi olduu hyat hadislri onun ilk srlrinin balca mvzusuna evrilmidi. 1928 -1929-cu illrd Bleyer "gerkliyi yrnmk mqsdi" il Parisd yaam, Maksim Qorki kimi burada szn hqiqi mnasnda "hyat universitetlri" kemidi. Ardnca Birma v Paris tssratlarn ks etdirn "Edam" (1931), "Paris v Londonla aa -yuxar" (1933), "Birma gnlri" (1934), "Fil ovu" (1936) kitablarn yazmd. kinci kitabndan balayaraq btn srlrini Corc Oruell txlls il ap etdirmidi. ngilis mstmlk mmurunun ailsind doulsa da, Bleyer-Oruell gnclik illrindn mstmlkilik v imperializm kskin, barmaz mnasibti il frqlnmidi. Bu

baxmdan Byk Britaniya sarti altnda olan Birmada ald illr onun siyasi rbt v nifrtinin formalamasna xsusil ciddi t sir gstrmidi. Mhafizkarl hyat prinsipin evirn ingilis hmvtnlrindn frqli olaraq, sosial -demokrat dyrlr daha ox stnlk vermidi. Bu, yaznn ilk srlrind d zn gstrmi, sonrak illrd is Oruellin dnya hrtli siyasi an tiutopiyalarnn meydana xmasnda sas rol oynamd. O, 1946-c ild etiraf edirdi ki, "1936-c ildn bri yazdm ciddi srlrin hr stri totalitarizm leyhin v zmn baa ddym mnada demokratik sosializmin mdafisi mqsdi il qlm alnm dr". tn srin 30-cu illrinin ortalarnda "Solu Kitab Klubu"nun (Left Book Club) zv olan Corc Oruell Ingiltrnin imal yaltlrindki mhrumiyyt blglrini - sfalt v yoxsulluun hkm srdy fhl rayonlarn az qala ev -ev gzmi v sad xal qla bu smimi tmas nticsind "Viqan Per yol" kitabn yazmd. Iki hissdn ibart olan bu kitab bdii srdn daha ox sosioloji tdqiqat adlandrla bilr. Kitabn Corc Oruellin siyasi bax v dnclrinin daha geni ks olunduu ikinci hisssi A vropan brmkd olan faizm v kommunizm thlksi nticsind iq z grmmidi. Mhz siyasi baxlar 1936 -c ilin dekabrnda onu Frankoya qar savaan ispan respublikalarnn sralarna gtirmidi. Qlm dostu, "New English Weekly" mcmusinin redaktoru Filipp Maret mktubunda "Bu faizmi kims durdurmaldr!" yazan Oruell Ispaniyaya qlm hlindn daha ox dy v sgr kimi getmidi. Baqa bir yaxn tan-Con Mak-Neir onun szlrini xatrlayrd: "Deyirdi ki, kitab yazmaq ikinci drcli i dir, mni Ispaniyaya gtirn sas sbb faizm qar dymkdir". O, Ispaniya torpana tk getmmidi. Xanm Elian O`Saqnessi d Corc Oruell il birlikd idi. Onlar Marksist Fhl Partiyasnn hrbi dstlrinin trkibind vuruurdular. Dylrin birind boynundan ar yaralanan yaz lmdn qaytmd. Sovet Ittifaqnn tkilatl il formalaan Beynlmill briqadalarn Ispaniyada faizmin kkn ksib yerind ondan he d az qorxulu olmayan kommunizm ideologiyasn yaymaa aldn grn Oruell 1937-ci ilin iyununda bu lkni qat antikommunist v antistalinist kimi trk etmidi. Ispaniyadak grgin, hycanl gnlrdn sonra yarm il rzind Mraked yaayan yaz burada bir trfdn ald yaradan malic olunmu, o biri trfdn is ispan faizmin qar beynlmill mbarizni ks etdirn "Kataloniyaya mhbbtl" kitabn qlm almd. Ispaniyada zldiyi ar snaqlardan sonra Oruell macralardan l kmi v gr bel demk mmkndrs, dbiyyatn sakit limanna qaytmd. 1940 -c ild o, hyatnn sonrak illrinin bal olduu Londonda mskunlam v burada "New English Weekly", "New Statesman", "Time and Tide" kimi mcmulrd mkdalq etmidi. Ikinci Dnya mharibsinin geni vst ald 1941 -ci ild Corc Oruell bir trfdn knll kimi Londonun hava hcumundan mdafi batalyonuna qoulmu, o biri trfdn is BBC -nin rq xidmtind faliyyt balamd. BBC -d onun Tomas Eliot, Edvard Forster, Mlk Rac Anand, Uilyam Empson kimi grkmli dbi xsiyytlrl tanl v mkdal balanmd. BBC radiostansiyasnn da trkibin daxil olduu Informasiya Nazirliyi is sonralar "1984" romannda tsvir ediln drd Ostaziya nazirliyindn birinin prototipin evrilmidi. Yeri glmikn, yazl prosesind mllif sri "Avro pada sonuncu insan" adlandrma dnrd. Lakin sonradan fikrini dyimidi. Roman zrind i 1948 -ci ild baa atdrldndan, sadc, bu tarixdki 8 v 4 rqmlrinin yerini dyimi v

bellikl d simvola evriln 1984 alnmd. Btvlkd is BB C-dki faliyyti Corc Oruellin yaradclnn yeni mvzular, kskin ictimai ruh v gcl tnqidi alarlarla znginlmsin tkan veridi. Lakin, buna baxmayaraq o, 1943-c ild mhur radiostansiyan trk etmi v "Tribune" qzetinin dbi redaktoru, mharibnin son aylarnda is Fransa v Almaniyada hrbi mxbir kimi mstqil qzetilik faliyyti il mul olma daha stn tutmudu. Radiodan getmyinin sas sbbi burada ryin yatmayan tbliati faliyyt clb olunmas idi. Corc Oruell sonralar yazrd ki, hr df bel materiallar hazrlayan zaman "zn ox irkli km il tpiklnn portaal kimi hiss edirdi". Ikinci Dnya mharibsinin Sovet Ittifaqnn v antifaist koalisiyasnn qlbsi il baa atd rfd-1945-ci ilin avqustunda Oruellin ilk antistalinist sri-"Animal farm""Heyvanstan" roman eyni vaxtda Byk Britaniyada v AB -da ap olundu. Bu kitab oxucular n ba zrind qfil partlayan bomba effekti yaratm v qsa mddt rzind hr iki lkd bestseller evrilmidi. H m d diqqtlayiq haldr ki, Corc Oruell istr "Heyvanstan", istrs d "1984" romanlarn SSRI z apogeyind olduu, Avropa v Amerika liderlrinin bir vaxtlar saymazyana yanadqlar sovet rhbrliyi il laqlr yaratmaa can atdqlar bir zamanda qlm almd. Siyasi baxlarna gr zn "demokratik sosialist" sayan Oruell leyboristlr partiyasnn zv olsa da, trotskiilrin v anarxistlrin myyn tsirindn xa bilmmidi. Xsusil onun sovet rejimin qar evrilmi srt, htta amansz tn qidind anarxistlrin v L.Trotskinin ciddi tsiri duyulmaqdadr. Corc Oruell yazrd: "Mn anarxist nzriyysin saslanaraq iddia edirdim ki, hr bir hkumt pislik tcssmdr, cza hmi cinaytdn daha ox ziyan gtirir v insanlar tamamil tnha q alsalar, zlrini daha yax hiss edrlr". Eyni zamanda, onun fikrinc, "sad adamlar zbanalqlardan qorumaq zruridir. Cinaytin glir mnbyin evrildiyi istniln cmiyytd bunun sasnda srt qanunlar v qddar idarilik sulu dayanr". "Heyvanstan" romannda Oruell bu qddar idarilik sulunu Sovet Ittifaqnn timsalnda gstrmidi. Tbii ki, o, tbliati brora deyil, bdii sr yazmaq niyytind olduundan, z ideyasn alleqorik mumildirmlr vasitsi il ifad etmy stnlk vermidi. Bu alleqoriyalar daha yax baa dmk n onlarn arxasnda hans siyasi xsiyytlrin, ideya cryanlarnn, qurumlarn dayandn dqiqldirmy lzum var. Heyvanstana rhbrlik edn tlik donuz Napoleon (srin fransz dilin trcmsind b u ad Sezarla vz olunmudur -V.Q.) Stalinin mumildirilmi obrazdr. Napoleonun rqibi olan digr lider -donuz Snouboll is Trotskinin tcssmdr. syan (Oktyabr inqilab) zaman o, Napoleondan daha faldr. Gzl natiqdir, intellektualdr, yalnz zora saslanan Napoleonla mqayisd daha ziyal v demokrat tsiri balayr. Inqilabn glcyin mnasibti d tamamil frqlidir. Stalin Trotskini SSRI -dn qovduu kimi Napoleon da Snoubollu fermadan-Heyvanstandan didrgin salr. Heyvanstandak btn repressiyalar da Trotskinin-Snoubollun trfdarlarna qar aparlr.

ran (ingilis mtnind Squealer) Molotovu v "Pravda" qzetini tcssm etdirir. O, Napoleonun - Stalinin sas ruporudur. Mhartli tbliat qurur, ustalqla a qara, qaran is a kimi tqdim ed bilir, heyvanlar (fhl -kndli sinfi) statistika il doyurma bacarr, bd ayaqda is hr df onlar Consun geri qaytma thlksi il qorxudur. srd epizodik kild ad kiln air Minimusun Maksim Qorki olduu ehtimal edilir. Oruellin Qoca Mayor ad altnda kimi nzrd tutduu bir qdr mbahislidir. srin alleqorik qatn aradranlarn bir qisminin fikrinc, bu ad altnda Karl Marks, baqa qisminin fikrinc, Lenin tsvir olunmudur. Oruell zn "demokratik sosialist" hesab etdiyindn, marksizm-leninizmin hr iki banisin myyn hrmtl yanard. O da masirlri arasnda geni yaylm bel bir fikri blrd ki, sosializmin btn qsurlar n Marksn v Leninin tlimini thrif edn boleviklr msuliyyt dayrlar. Son iki onillikd akar olunan oxsayl sndlr Leninin znn d bu msuliyytdn knarda qalmadn gstrir. Lakin istniln halda "Heyvanstan"dak satira v sarkazmn marksizm leyhin evrildiyini sylmk dzgn olmazd. ksin, qoca Mayorun all, a tin nitqi v daltin tntnsin ar ilk marksistlrin ncib niyytlrindn xbr vermkddir. Napoleonun heyvanlara qurduu qanl mhkm 1937-ci ild geni vst alan "byk terrora" iardir. Hakim zmrnin nmayndlri olduqlar halda, Napoleona qar xan drd naraz donuz is Nikolay Buxarin, Aleksey Rkov, Qriqori Zinovyev v Lev Kamenev kimi repressiyaya uram bolevik liderlrin alleqoriyadr. Heyvanlarla birlikd srd arxasnda konkret tarixi xsiyytlrin dayandqlar insanlar da tsvir olunmudur. Malikan fermasnn sahibi Cons sonuncu Rusiya imperatoru II Nikolaydr. Lakin bu geni yaylm fikirl bir srada srdki hadislri XVIII sr Fransa mhitin krnlr v Consun timsalnda kral XVI Ldoviki grnlr d var. mumiyytl, romann mifoloji-tarixi mumildirm gc nticsind burada z ksini tapan hadislr inqilablarn ba verdiyi, daha sonra inqilab ideallarna xyant olunduu istniln olky aid edil bilr. Lakin znn bir sra mqal v msahiblrind, tbi i ki, Corc Oruell hr iki antiutopiyasn yaradarkn insan hquq v azadlqlarnn pozulduu Sovet Ittifaqn v Stalin totalitarizmini nzrd tutduunu he vaxt gizltmmidi. Bunu Byk Britaniyann xsusi xidmt orqanlar da drhal sezmidilr. Maraql dr ki, romann ilk xarici nrlrindn biri -1947-ci ild ukraynal mhacirlr n nzrd tutulan Ukrayna dilindki nrinin byk bir hisssi sovet v Britaniya thlksizlik xidmtlrinin birg syi il msadir olumudu. Pincfild fermas v mister Frederik adlar altnda faist Almaniyas v onun freri Adolf Hitler nzrd tutulmudur. Napoleonla mister Frederikin yaxnlamas Molotov Ribbentrop paktna, Frederikl adamlarnn Heyvanstana hcumu is faist Almaniyasnn SSRI il balad qarlql hcum etmm haqqnda on illik mqavilnin rtlrini pozaraq qfltn Sovet Ittifaq razisin soxulmasna iardir. Foksvud fermasnn sahibi mister Pilkinqtonun timsalnda qrb siyasi qvvlri, ilk nvbd AB v Byk Britaniya liderlri tsvir olun mudur. Uzun illrin dmniliyindn sonra Napoleonla Pilkinqtonun bir masa trafnda ylmsi v onlarn

qarlql kild bir -birlrinin keyfiyyt v xsusiyytlrini mnimsmlri Tehran konfransna iardir. Ziyaftdki kart oyunu zaman hm Napoleo nun, hm d mister Pilkinqtonun eyni anda tuz xarmalar il Oruell SSRI il Qrb arasnda zidiyytlrin davam edcyini v soyuq mharibni nzrd tuturdu. Heyvanstanla qalan dnya arasnda laq yaradan mister Uimper is geni yaylm fikr gr Sta linin totalitar rejimini Qrbd hr vasit il mdafi v tbli edn Bernard ou, Anri Barbs, Leon Feyxtvanger, Anatol Frans, Linkoln Steffens v s. kimi mhur Avropa intellektuallarnn mumildirilmi obrazdr. Romandak digr heyvan personajlarn dadqlar alleqorik yk d maraqldr. at Bokser, Klover v Molli mvafiq olaraq aa, orta v yuxar tbqnin tmsililridir. Proletariat tmsil edn, n ox istismara mruz qalan v "Mn daha ox ilycym" szlrini z hyat arna evirn B okserin eyni zamanda Staxanov hrkatna iar olduu dnlr. Klover (orta tbq) Bokser daim rbtl yanasa da, lindn he bir i glmir. Rahat hyat, bzk -dzk aiqi olan v tezlikl Heyvanstandak ar rait dzmyrk qaan Molli inqilab qbul etmyn v mhacirtin zab-ziyytlrini yadlam vtnd qalmaqdan stn tutan rus aristokratiyasnn rmzi obrazdr. Hr eyi kifayt qdr yax biln, lakin he ny qarmamaa alan uzunqulaq Bencamin is, aradrclarn fikrinc, yhudi lr iardir. Napoleonun v digr donuzlarn yalan v riyakar olduunu bildiklri halda toxunmadqlar, irin nallar il heyvanlarn ban qatmaa imkan verdiklri l qaras Moses ortodoks rus kilssinin tcssmdr. Kohn sahib Consla Napoleonun Moses mnasibtlrinin yaxnl is kilsnin istniln hakimiyytl asanlqla dil tapmasnn gstricisidir. A kei Mriel ziyallarn, toyuqlar qolomaqlarn (onlarn z yumurtalarn vermk istmmlri kollektivlmy qar mbarizy iardir), da im Napoleonun yannda olan kpklr gizli xidmt v cza orqanlarnn, piik qanuni orularn, qoyunlar geni xalq ktllrinin, gyrinlr sovet tbliatnn rmzlridir. Ad qalsa da, mzmunu donuzlarn iradsin uyun kild mtmadi dyidiriln Yedd i Prinsip is hr df siyasi elitann tlblrin uyunladrlan sovet konstitusiyasnn tcssmdr. Romanda "Heyvanstan"la SSRI-ni eynildirmy sas vern digr oxsayl simvollar da mvcuddur. Msln, qoca Mayorun lmndn sonra kll smynn meydanda aacdan aslmas v heyvanlarn onun qarsndan kemsi Lenin mavzoleyin v Qrmz meydandak hrbi paradlara, Heyvanstan buynuz -drnaql bayra SSRI-nin oraq-kicli bayrana, Snoubollun tklifi il dyirman tikilmsi QOELRO ideyasna, ilk beilliklr v SSRI-nin snayeldirilmsi planna, analogiyalar oxdur v SSRI -nin siyasi tarixi il mumi tanl olan hr bir oxucu onlar asanlqla tapb myynldir bilr. Corc Oruellin "Heyvanstan" v "1984" romanlar SSRI -d v sosializm drgsi lklrind rsmi kild qadaan idi. Msln, Qrbl nisbtn daha aq laqlrin movcudluuna baxmayaraq, "Heyvanstan"n polyak dilind ilk nri yalnz 1988 -ci ild

iq z grmd. srin rus dilin trcmsini v apn is, yalnz Sovet Ittifaqnn tarix shnsindn silinmsindn sonra gerkldirmk mmkn olmudur. Orta srlr Avropasnda utopik romanlar dbd idi. Glck cmiyytin son drc parlaq, clbedici, lakin xyali grntlrini yaradan Tomas Moru ("Utopiya") v Tomazo Kampanellan ("Gn hri") xatrlamaq kifaytdir. Srt feodalizm qanunlarnn, chaltin, inkivizisiya v kils aalnn hkm srdy qaranlq orta srlrd insanlar birlik, brablik v qardalq prinsiplrin saslanan cmiyytin, "zka sltntinin" qurulmas arzusu il yaayr v xyallarnda czdqlar ideal glcyin n zamansa hqiqt evrilcyin inanrdlar. srlr rzind utopik sosializmdn elmi kommunizm qdr yeni cmiyyt quruculuu, yeni insani mnasibtlrl bal byk bir yol keilmidi. Lakin tssf ki, mahiyyt etibar il ncib v humanist olan ideya XX yzilliyin balancnda ncibliklri il seilmyn siyasi avantristlr trfindn hmin ideyan qbul etmk v gerkldirmk baxmndan n az hazrlql olan bir olkd - ar Rusiyasnda "hyata keirildi". Nticsi n oldu? Utopiya antiutopiyaya evrildi. Inqilab z balalarn yedi. Ncib ideyalar bayalad. mumi brabrlik ksriyytin lap az, kiik bir qismin is daha ox brabr olmas prinsipi il vzlndi. Byk hmvt ni Tomas Mordan drd yz il sonra Corc Oruell znn "Heyvanstan" v "1984" romanlar il utopiyann antiutopiyaya evrilmsinin parlaq nmunsini yaratd. Xbrdarlq mahiyyti dayan bu kitablar rmzlr, simvollar, mumildirmlr vasitsi il min il lr boyu briyytin balca iztirab mnblrindn biri olan totalitar tfkkrn v onun n ac bhrlrindn saylan stalinizmin (elc d digr izmlrin) mahiyytini hr hans elmi aradrmadan daha dqiq v yaddaqalan kild dnyaya v insanlara gst rdi. Vilayt QULIYEV ------------------------------------------------"Heyvanstan" roman "Malikan" fermasnn sahibi mister Cons gec toyuq damnn qapsn balad. Amma el srxo idi ki, divardak deiy bir ey txamaq yadndan xd. Arxa qa pn tpiyi il vurub ad. lind titryn fnrin qaranlqda ad iql dairlrl yxla -dura hytdn kedi. Mtbxd llyin dibind qalm axrnc stkan pivni birthr tkb idi v missis Consun bayaqdan bri xoruldad yatana uzand. Yataq otanda iq snn kimi fermada narahat hrkt balad. Btn gn aiy gzirdi ki, sln Middluaytdan olan, srgilrd bir ne mkafat qazanm Mayor lqbli qoca donuz dnn gec qrib yuxu grb, bu gec yuxusunu heyvanlara danmaq istyir. Odur ki, mister Cons yatmaa gedn kimi byk anbara ymaq qrara alnmd. Qoca Mayor (ham onu bel arrd, srgilrd is "Uillinqdonun yara" ad il tqdim olunurdu) fermada byk hrmt sahibi qazandndan onun ar dinmz -sylmz qbul edilmidi.

Mayor hmiki adti zr anbarn yuxar trfind, skiy dnmi samann stnd yerini rahatlayb gzlyirdi. Ba zrindki dirkdn fnr aslmd. Mayorun artq on iki ya vard. Son vaxtlar boyundan ox enin verirdi. Htta qorxunc di lrin baxmayaraq yen d gzlrind mdriklik v xeyirxahlq i parlayan ncib grnl donuz idi. Heyvanlarn hams glib akrlrin uyun yerlri tutana qdr xeyli vaxt kedi. vvlc kpk -Blyubell, Cessi v Piner iri girdilr, onlarn ard nca donuzlar glib skinin qabanda, samann stnd zlrin yer eldilr. Toyuqlar pncrnin nn toplandlar, gyrinlr itl-itl dam dirklrin qondular, qoyunlarla inklr is donuzlarn arxa trfind dmy uzanb hmiki adtlri z r drhal gvk vurmaa baladlar. Qoqu atlar Bokserl Klover bir yerd iri girdilr. Onlar enli, tkl drnaqlarnn mmkn qdr az yer tutmasna v kiik heyvanlarn ayaqlar altnda qalb zilmmsin alaraq ehtiyatla hrkt edirdilr. Klover orta yalarnda, boylubuxunlu madyan idi. Drdnc dayasn dnyaya gtirndn sonra vvlki zrifliyini itirmidi. Bokserin grkmi is istr-istmz hrmt doururdu. Yerdn yalna qdrki hndrly 6 futdan ox olard. Gc iki adi atn gc qdrdi. Burnunun stndki qaqas ona bir az sfeh grkm verirdi. El slind d Bokser intellekt sardan axsayrd. Lakin hlim xasiyytin v fvqlad mksevrliyin gr hamnn hrmtini qazanmd. Atlardan sonra Mriel, a kei v Bencamin adl uzunqul aq iri girdilr. Bencamin fermann ilk sakinlrindn idi v yaramaz xasiyyti il seilirdi. ox az danrd. Azn aanda is mtlq n is riyakar bir sz deyirdi. Msln, bir df demidi ki, cnab Allah quyruu ona mmadan qorunmaq n verib. Lakin n mma, n d quyruu olmasa, daha mmnun qalard. Fermadak heyvanlar he vaxt Bencaminin gldyn grmmidilr. Sbbi il maraqlananlara glmy bir sas grmdiyini deyirdi. Bunu ox nzr arpdrmasa da, Bokserl mhkm dost idilr. Bazar gnlrini ksr hallarda bostann arxasndak hasara alnm r yerind birlikd keirir, klm ksmdn sakitc otlayrdlar. Bokserl Klover tzc uzanmdlar ki, analarn itirmi bir dst rdk balas anbara soxuldu. Onlar qaqqldaaraq o trf, bu trf qar, tsadfn ayaq altnda qalb zilmmk n thlksiz yer axtarrdlar. Kloverin qabaa uzadlm ayaqlarnn mdafi sddi kimi la boluq yaratdn grb ora doludular v drhal da yuxuya getdilr. Sonra mister Consun iki yerlik ar abasna qoduu Molli-sfeh, lakin yaraql balaca a madyan azndak qndi xrldada -xrldada naz-qmz il anbara girdi. O, qabaq sralarda zn yer tapd v iridkilrin diqqtini clb etmk midi il, yalna balad qrmz lenti oynatmaa balad. n axrda piik gldi. Hmiki adti zr isti yer tapmaq n o trf-bu trf boyland, axrda da zn Bokserl Kloverin arasna verdi. Mayor danmaa balayandan sonra o, yerind aramsz qurdalanr v astadan mrldanrd. Odur ki, deyilnlrdn bir klm d eid bilmdi. Arxa qapnn yannda, payann stnd mrg dyn l qaras Mosesdn baqa btn heyvanlar ymd. Mayor hamya yerini rahatlama tklif edndn v sbrl sakitlik yaranmasn gzlyndn sonra boazn tmizlyib sz balad: -Yoldalar, yqin dnn gec qrib yuxu grdym eitmisiniz. Bu shbt sonra qaydacaam. Lakin vvlc baqa szm var. Yoldalar, bundan sonra hl uzun mddt sizinl birlikd olacam dnmrm. Ona gr d lmmidn vvl hyat tcrb mi hamnzla blmyi zm borc sayram. Mn uzun mr srmm. Donuz damnda tk-tnha qaldm geclrd fikirlmk n ox vaxtm olub. Sizi min ed bilrm ki,

yer znd mvcudluun mnasn indi hr bir heyvandan daha yax anlayram. Sizinl d el bu bard danmaq istyirm. Bellikl, yoldalar, mvcudluumuzun mnas nddir? Glin hqiqtin gzn dik baxaq: hyatmz qsa v miskindir, ar zhmtl doludur. Doulduumuz gndn biz ancaq nfsimizi canmzda tutmaa kifayt edck qd r yemk verirlr. Kimin bdnind tpri, gc varsa, son nfsi azndan xana qdr ilmlidir. Gnlrin birind, artq i yaramayanda trdddsz -filansz hammz sallaqxana bann altna gndrirlr. Ingiltrd bir yana atm el heyvan yoxd ur ki, haqq atan istirahtin, yaxud xobxtliyin n olduunu bilsin. Ingiltrd he bir heyvan azad deyil. Btn yaaymz badan-baa miskinilik v kllikdn ibartdir. Hqiqt beldir. Blk bu tbitin adi bir qanunudur? Blk btn bunlar ona gr bel olur ki, torpaqlarmz mhsuldar deyil, sakinlrinin hyatn tmin ed bilmir? Yox, yoldalar, min df yox! Ingiltrnin iqlimi mlayimdir, torpa barl -bhrlidir. Bu lk indiki sakinlrindn qat-qat artq heyvan yedirib bslmy qadirdir. Tkc bizim fermada bir djin at, iyirmi ink, yzlrl qoyun saxlamaq olar. Onlarn hyatlarnn rahatlq irisind, tsvvrnz gtirmdiyimiz xsi lyaqt, hr ksin izzti -nfsin hrmt raitind kemsini tmin etmk olar. Bs el is biz niy bu cr acnacaql vziyytd yaayrq? nki zhmtimizin btn bhrlrini Insan ourlayr. Budur, yoldalar, qarmza xan btn suallarn cavab! Bu cavab tk bir szdn ibartdir-nsan! Bizim yegan dmnimiz Insandr! Insan shndn uzaqladrn, o zaman acl v kl myini duran sbblr d aradan qalxacaq! Insan yegan mxluqdur ki, he n istehsal etmdn hr ey aalq edir. O, sd vermir, yumurtlamr; kotana qoulmaq n ox zif, dovan qovub tutmaq n ox astagldir. Amma bununla bel btn heyvanlarn zrind hkmrandr. O zavall heyvanlar qul kimi qabanda ildir, onlara yalnz acndan lmmlri n yem verir. Qalan n varsa hamsna z sahib xr. Torpaq bizim zhmtimizl becrilir, peyinimizdn gbr kimi istifad olunur. Ancaq he birimizin drimizdn savay zg srvtimiz yoxdur. Bax siz, qarmda uzanb gvk vuran inklr, ken il ne min qallon sd vermisiniz? Onunla he olmasa, buzovlarnz doyunca mizdir bilrdiniz. Amma xbriniz d yoxdur ki, sd hara getdi, nec oldu? Aydn msldir, dmnlrimiz son damlasna qdr boazlarna tkblr. Siz, toyuqlar, tn il n qdr yumurtlamsnz, vermisiniz, n qdr cc xarmsnz? Han onlar? Hams bazara gndrilib. nki Consun v adamlarnn llri daim pulla oynamaldr. Klover, de grm ziyytl bytdyn drd balan hardadr? Ax qoca vaxtnda onlar snin arxan, tsllin olmal idilr. Hams bir yalarna atan kimi satlb. Dayalarnn he birinin zn mrn boyu gr bilmycksn. Drd ar dudan, kotana qoulub bu qdr yer umlayandan sonra bir ovu yulafdan v kncn qsldn uuq tvldn baqa nyin var? Htta bu miskin hyatmzn da tbii axar il sona atmasna imkan vermirlr. zml bal ikayti deyilm. Hr halda bxtim gtirib. On iki il mr srmm, drd yzdn ox vlad dnyaya gtirmim. Normal donuz mr yaamam. Lakin he bir heyvan mrnn axrnda cann amansz baqdan qurtara bilmir. Bax siz, qarmda oturan g nc, msum donuz balalar, bir il kemmi hamnzn h yat bu hasarn lnd sona yetck. He n grmdn dnyadan kb gedcksiniz. Bu dhtli tale inklri, qoyunlar, donuzlar, toyuqlar-bir szl, hammz gzlyir. Htta atlarn v itlrin d bxti gtirmir. Bax, Bokser, zaman keck, qvvtli zllrin gcdn dnd Cons trddd etmdn sni sallaqxanaya satacaq. Orada ban kscklr, leindn itlr yem biircklr.

Amma itlr d sevinmsinlr. Qocalb dilri tklnd, i yaramayanda Cons onlarn da boyunlarna krpic balayb yaxnlq dak nohurda batraaq. Btn bunlardan sonra, yoldalar, flaktlrimizin insan nslinin zlmndn qaynaqland siz gn kimi aydn deyilmi? Biz Insan devirmliyik, yalnz o zaman zhmtimizin bhrsin sahib xacaq. Istsk, htta bir gec rzind z nginliy v srbstliy qovua bilrik. Bunun n n etmliyik? Gec -gndz almalyq, bdnimizi v ruhumuzu insan nslinin hakimiyytini devirmy hazrlamalyq. Yoldalar, mn sizi syana sslyirm. Bilmirm, bu syan n vaxt olacaq - bir hft, yoxsa yz il sonra?! Lakin altmdak saman gzml grdym inandm kimi daltin d tez ya gec zfr alacana o qdr inanram. Bu fikri sla fikrinizdn xarmayn, yoldalar! Hyatnzn son saatna qdr onun gerklmsi n aln. Bir d hamnza vsiyyt edirm ki, dediklrimi znzdn sonra glnlr atdrn. Qoy glck nsillr qlb ld olunana qdr mbarizni davam etdirsinlr. Yoldalar, onu da bilin ki, qtiyyt v iradniz sarslmaz olmaldr. Qoy he bir dlil sbut sizi tutduunuz yoldan kindirmsin. Insann v heyvanlarn mumi maraqlarnn olmas, bir trfin inkiaf v trqqisinin o biri trfin d rifahna yol amas haqqnda deyilnlr he vaxt qulaq asmayn. Bunlar hams yalandr. Insan z xsi maraqlarndan baqa he bir canlnn mnafeyi dndrmr. Biz heyvanlar arasnda is bundan sonra qoy sarslmaz birlik, mbarizd brkiyn dostluq ruhu hkm srsn. Btn insanlar-dmndirlr! Btn heyvanlar-dostdurlar! Mayor szn qurtarmaa macal tapmam brk ss -ky qopdu. O, danan zaman dord iri siovul deiklrdn xm, yuvalarnn qabanda mlib mayorun nitqin qulaq asmaa balamdlar. Ortaya bir anlq sakitlik oknd itlr onlar grm, stlrin atlmdlar. Yalnz bir an irisind qab yuvalarna soxulmalar siovullar gerk lmdn qurtarmd. Mayor qabaq ayan yuxar qaldrb hamn sakitliy ard: -Yoldalar, bir mslni d hll etmliyik. Glin aydnladraq: siovullar v adadovanlar kimi vhi heyvanlar bizim dostlarmzdr, yoxsa dmnlrimiz? Mslni iclasn mzakirsin xarram: siovullar zmz yolda saya bilrikmi? Glin ss verk. Ssverm drhal keirildi v siovullarn heyvanlara yolda saylmas qrar byk ss oxluu il qbul olundu. Yalnz drd heyvan itl bir piik onlarn leyhin ss vermidi. Sonradan piiyin mslnin hm lehin, hm d leyhin ss verdiyi akara xmd. Mayor davam etdi: -Deyilck bir ne szm d var. Dn -dn tkrar edirm: Insana, onun btn istklrin qar dmniliyin h r birinizin borcu olduunu he vaxt unutmayn! Iki aya st gzn hr bir canl dmnimizdir. Drd aya st gzn, yaxud uan hr canl-dostumuzdur. Bir eyi d yadnzda saxlayn: Insana qar mbariz apararkn biz he vhcl ona bnzmmliyik. Htta mbariz qlb il baa atandan sonra da Insann hyat trzini qbul etmyin. Evd ya amaq, yoran -dkd yatmaq, paltar geymk, spirtli iki imk, siqaret kmk, pulla oynamaq v ticartl mul olmaq he vaxt, he bir heyvann alna da glmmlidir. Insann vrdilrinin hams pisliklrdn ibartdir. Nhayt, he bir heyvan z hmcinsin zlm etmmlidir. Zif, yaxud gcl, all, yaxud sfeh olsaq da, hammz qardaq! He bir heyvan digr heyvan ldrmmlidir. Btn heyvanlarn hquqlar brabrdir.

Indi is yoldalar, dnn gec grdym yuxunu siz danmaq istyirm. Yuxuda qovuduum arzunu szl tsvir etmkd acizm. Bu zrind Insan yaamayan torpaqla bal arzudur. Yadma oxdan unudulmu saydm eylr dd. Uzun illr bundan vvl, mn hl balaca oka olanda anamla rfiqlri khn bir mahn oxuyurdular. Ancaq onlar mahnnn yalnz melodiyasn v ilk szn bilirdilr. Balaca vaxt mn d bu melodiyan yrnmidim. Amma sonra unutdum. V qribdir dnn gec yuxumda hmin melodiyan xatrladm. n tccbls budur ki, mahnnn szlri d yadma dd. Heyvanlarn bu mahnn ox-ox illr bundan vvl oxuduqlarna, sonra is nsillrin yaddandan silindiyin inanram. Yoldalar, indi hmin mahnn siz oxuyacaam. Artq qocalmam, ssim xrltl xr. Ancaq minm ki, melodiyan v szlri siz yrdndn sonra onu mndn d yax oxuyacaqsnz. Mahn "Ingiltrnin heyvanlar" adlanr. Qoca Mayor boazn tmizlyib oxumaa balad. Ssi hqiqtn d xrltl xrd. Lakin yetrinc yax oxuyurdu. "Clementine" v "La Cucaracha"n xatrladan melodiyan hycansz dinlmk olmurdu. Szlri d gzldi: Ingiltr, Irlandiya heyvanlar, Ormanlarn, iqlimlrin canllar! Qulaq asn mjd dolu xbrim, Yaxnlar glcyin xo anlar! vvl-axr o xo gn grcyik, Qddar Insan taxt-tacndan devrilck! Bol bhrli Ingiltr torpaqlar Heyvanlarn zlrin verilck. Buruntaqlar alacaq burnumuzdan, Kryimiz ar ykdn qurtulacaq. Bizi xofa salmayacaq qrmanc ssi, Aclq, zab hmilik yox olacaq! Gz nnd canlandrn bu shnni: Arpa, buda, zrif yulaf, yal otlar... Yonca, paxla, silos, kr uunduru... Gn grck hm atalar, hm vladlar! Nur yaacaq Ingiltr llrin, Axar sular durulacaq, alayacaq! Biz azadlq arzusuna qovuanda, Srin yellr ruhumuzu oxayacaq! O gnlr qovumadan olsk bel, O gnlrin xatirin alaq biz! Ey inklr, atlar, qazlar, hindukalar, Azadln eqi il alaq biz!

Ingiltr, Irlandiya heyvanlar, Ormanlarn, iqlimlrin canllar! Hr trf yayn mjd xbrini, Yaxndadr glcyin xo anlar! Mahn heyvanlarn arasnda vhi bir hycan yaratd. Mayor axrnc sz oxuyub qurtarmam onlar tkrarlamaa baladlar. n ktbeyinlri bel artq melodiyan tutmu v bir ne sz yadlarnda saxlamdlar. Donuzlarla itlr kimi all heyvanlar is artq bir ne dqiqdn sonra hm melodiyan, hm d sozlri tamam oyrnmidilr. Bir ne tkrar chddn sonra btn ferma heyrtamiz yekdillikl oxunan "Ingiltr heyvanlar"nn sdalarndan lrzy glmidi. Inklr ritm uyun mouldayr, itlr hrr, qoyunlar mlyir, atlar kinyir, rdklr qaqqldardlar. Mahn heyvanlarn o qdr xolarna glmidi ki, zlri d frqin varmadan artq onu be df oxumudular. gr ortala mane xmasayd, blk d shr qdr oxuyardlar. Lakin bdbxtilikdn mister Cons ss -ky yuxudan oyand. Hyt tlk girdiyini fikirlib hmi yataq otann bir kncnd saxlad tfngini gtrd, qaranla bir ne df at ad. Glllr ambarn divarna dydi. Toplantn drhal dayandrdlar. Hr z yerin qad. Toyuqlar uuub damn altndak dirklrd yerlrini tutdular, heyvanlar samann stnd srlndilr v ferma bir anda skuta qrq oldu. II F S L gn sonra qoca Mayor yatd yerd sakitc cann taprd. Csdini bostann aasnda dfn etdilr. Bu martn vvllrind olmudu. Sonrak ay rzind gizli faliyyt xeyli genilndi. Mayorun nitqi fermann al banda olan sakinlrinin ksriyytini hyata ye ni nzrlrl baxmaa vadar etmidi. Onlar Mayorun mjd verdiyi syann n zaman balayacan bilmirdilr. He biri bu hadisnin salqlarnda ba vercyini dnmk n ciddi sas grmrd. Lakin syan onlarn hazrlamal olduqlarn yax baa drdlr. Ferma sakinlri arasnda tkilatlq v maarifilik ilrinin aparlmas qli qabiliyytlri btn heyvanlar trfindn yekdillikl qbul olunan donuzlarn zrin dmd. Onlarn arasnda iki cavan donuz - mister Consun tliy vermk n bsldiyi Snouboll v Napoleon xsusil frqlnirdilr. Napoleon tli-canl, ilk baxdan htta bir qdr qddar grnl Berkir donuzu idi. O, fermada yegan berkirli saylrd. ox danmaqla aras yoxdu, ancaq al banda olan v iini biln donuz nfuzu qazanmd. Snouboll is xarakterinin canll, alovlu natiqliyi v tin vziyytlrdn x yolu tapmas il seilirdi. Lakin Napoleonla mqayisd xarakterind drinlik atmrd. Fermadak qalan erkk donuzlar hl azyal idilr. Onlarn arasnda ran adl balaca, gombul oka daha ox tannrd. ran yupyumru yanaqlar, daim qaynayan kiik gzlri, cld hrktlri v zil ssi il taytularndan frqlnirdi. O, gzl natiq idi. Hr hans tin mslnin mzakirsi zaman srtl bir kncd n o biri knc addmlayr, aramsz titryn quyruunun hrkti il szlrin xsusi inandrclq verirdi. Deyirdilr ki, rann lind qaran aa evirmk he ndir.

Bu nfr qoca Mayorun fikirlrini animalizm adland rdqlar ardcl baxlar si stemin evirdilr. Hftd bir ne df gec mister Cons yatandan sonra onlar anbarda gizli toplantlar keirir v heyvanlara animalizm prinsiplrini izah edirdilr. Dorudur, ilk vaxtlar ferma sakinlrinin ktly v laqeydliyi il qarlardlar. Bzi lri hl d "sahibimiz" dediklri mister Consa loyal mnasibtin zruriliyindn danr v bu zaman "Mister Cons bizi saxlayr. O olmasa acndan l rik"- kimi sfeh szlr sylyirdilr. Digrlri soruurdular ki, "Niy biz olndn sonra ba verck dyi ikliklr gr indidn ziyyt kmliyik?", yaxud "gr syan mtlq olacaqsa, onda alblamamamzn n frqi var?" Bu dnclrin animalizm ruhu il bir araya smadn izah etmk n donuzlar xeyli ziyyt kmli olurdular. Heyvanlarn ir isindn n axmaq sual is a madyan -Molli verdi. "syandan sonra qnd olacaqm?"-onun Snoubolla verdiyi ilk sual bu idi. -Yox!-dey Snouboll qtiyytl dillndi. -Biz fermada kr istehsal etmk fikrind deyilik. Bir d, krsiz d kein bilrsn. ry in istyn qdr ot v yulaf olacaq. -Bs, mn yalma lent balayb gzmy icaz verilck? - dey sakitlmk bilmyn Molli ikinci sualn verdi. -Yolda, - Snouboll zn ona evirdi, - aln bandan xaran bu lentlr kllik rmzidir. Dorudanm, sn azadln bel alabzk lentlrdn qat -qat qiymtli olduunun frqind deyilsn? Molli onun fikri il razladn bildirdi. Lakin ssi o qdr d inandrc xmad. hlildirilmi qarann-Mosesin yayd yalanlarn tkzibi donuzlara daha byk ziyyt bahasna baa glirdi. Mister Consun sevimlisi Moses boboaz v qeybt dkn kimi tannnrd. Amma all danma bacarrd. O, Noul da adl mczli olknin yerini bildiyini iddia edirdi. Guya lndn sonra btn heyvanlar hmin dnyaya yollanacaqlar. Bu lk smann yksk qatnda, buludlardan ox -ox yuxar yerlirmi. Mosesin dediyini gr Noul danda hftnin yeddi gn d Bazar gn imi, btn mvsmlrd hr yerd xo tirli yonca bitirmi, kollardan is kll qnd v jmx kklri sallanrm. Heyvanlar lini adan -qaraya vurmayan, gnn nal danmaqla keirn Mosesi sevmirdilr. Ancaq Noul da haqqnda deyilnlri hqiqt kimi qbul ednlr d taplrd. Bellrini Noul da adl yerin olmadna inandrmaq n donuzlar xeyli ziyyt kmli olurdular. Iki qoqu at- Bokserl Klover donuzlarn n sdaqtli davamlar idilr. Dzdr, zlri hanssa msl haqqnda srbst fikir sylmy tinlik kirdilr. Lakin donuzlar ilk gndn rhbr kimi qbul edn Kloverl Bokser on larn dediklrini sinlrin yr, sonra is tlsmdn sad, anlaql trzd digr heyvanlara baa salrdlar. Onlar anbardak gizli toplantlarn birini d buraxmr, hmi bel grlrin sonunda ifa olunan "Ingiltr heyvanlar" mahnsn hamdan uca ssl oxuyurdular. syan hr ksin gman etdiyindn daha tez v asanlqla ba verdi. Xasiyyti ar olsa da, mister Cons bir vaxtlar pis fermer saylmrd. Sonra ilri gn-gndn pozulmaa balad. Mhkm kimlrind xeyli pul uduzandan sonra fermay a maran itirdi. Ikiy qurand. Btn gnn mtbxd Vindzor kreslosunda ellnmkl keirirdi. Qzet oxuyur, iir, hrdnbir d Moses pivy batrlm rk qrntlar yedirirdi. Iilri tnbl v oru idilr. Tarlalar alaq basmd. Binalarn d am uulub-dalrd. Hasarlarn tmir ehtiyac vard. Heyvanlar ox vaxt yemlnmmi qalrdlar. Iyun ay gldi. Ot bimyin vaxt idi. Iyunun ortalarnda bir nb gn mister Cons Uilliqdona yolland v "Qrmz ir" meyxanasnda o qdr idi ki, bazar gn gnortaya

qdr ev qayda bilmdi. Iilr shr inklri sab dovan tutmaa getmidilr. Heyvanlar yemlmk he ksin yadna dmmidi. Ev qaydan kimi mister Cons salondak divana srlndi, zn "Dnya yeniliklri" qzeti il rtd v o dqiq d yuxuya getdi. Heyvanlara hl d yem vern olmamd. Nhayt, onlarn sbir kasas dad. Inklrdn biri buynuzu il yem anbarnn qapsn sndrd. Drhal btn heyvanlar iri doludular. El bu zaman mister Cons yuxudan oyand. Bir ne dqiqdn sonra o drd iisi il zn yem anbarna atdrd. llrindki qrmanclar hr trf aqqlt salmd. Lakin ac heyvanlar daha bel eylrl qorxutmaq mmkn deyildi. vvlcdn hr hans bir plan qurmasalar da bir nfr kimi zlmkarlarn zrin atldlar. Qfildn Consla iilri hr trfdn tpiklndiklrinin v buynuzlandqlarnn frqin vardlar. Artq gec idi - vziyyt nzartdn xmd. vvllr he vaxt heyvanlarn bel quduran davrann grmmidilr. Hmi istdiklri kimi doyb alaltdqlar heyvanlarn qfil qzbi onlar el qorxutmudu ki, allar balarndan xmd. Vziyyti bel grnd zlrini mdafi etmk fikrindn l kib dabanlarna tprdlr. Bir ne dqiqdn sonra bei d nfslrini gcl drrk malikannin ortasndan irisindn keib byk yola aparan cra xdlar. Qlblrindn ruhlanan heyvanlar onlar tqib edirdilr. Yataq otann pncrsindn btn bunlar grn missis Cons lin dnlri yol antasna doldurub arxa qapdan ferman trk etdi. Moses d qanadlarn rparaq qonduu budaqdan havaya qalxd, var ssi il qarldaya -qarldaya onun ardnca udu. Bu arada heyvanlar artq mister Consla adamlarn qovub yola xarm, malikannin be layl ar qaplarn onlarn arxasnca balamdlar. Bel c, heyvanlar hl axra qdr n ba verdiyinin frqin varmadan syan qlb il baa atdrlmd. Artq Cons qovulmu, "Malikan" fermas tamamil zlrinin ixtiyarna kemidi. vvlc heyvanlar taleyin bu qrib thfsin inana bilmirdilr. Ilk ilri insanlardan kimins trafda gizlnmdiyini yoxlamaq n fermann srhdlri boyunca drd bir trf lohrm yeril dvr vurmaq oldu.. Sonra Consun nifrtlayiq hakimiyytinin son nianlrini mhv etmk mqsdi il aparaq ferma binasna qaytdlar. Tovlnin yanndak qoqu altlri saxlanan anbarn qaps sndrld, cilovlar, yynlr, boyunduruqlar, Consun donuzlar v qolar axtalad dhtli baqlar xarlb quyuya atld. Tapqrlar, zngilr, buruntaqlar, yhrlr insann heyvan zrind rahatca aalq etmk n dnb tapd btn bu alaldc yalar hytd alovlanmaqda olan tonqala tokld. Qrmanclarn da aqibti eyni oldu. Onlarn atrt il yandn gorn heyvanlar sevincdn atlb -drdlr. Snouboll yarmarka gnlrind atlar n yalquyruuna balanan rngli lentlri d tonqala atd. -Lentlr insan adlanan mxluqlara aid geyim nsr saylr, -dey o, izahat verdi. -Btn heyvanlar lt gzmlidirlr. Bu szlri eidn Bokser adtn yayda milklrdn v mmalardan qorunmaq n bana qoyduu hsir lyapan xarb tonqala atd. Qsa vaxtda fermada mister Consu xatrladan n vardsa hams mhv edildi. Sonra Napoleon heyvanlar hytin arxasndak rzaq anbarna aparb hrsin ikiqat yem pay verdi. Itlrin hr birin is g ndlik normadan lav iki biskvit verildi. Birlikd "Ingiltr heyvanlar" mahnsn yeddi df vvldn axra kimi oxudular v yatmaq n yerlrini rahatlamaa getdilr. Hmin gec hyatlarnda ilk df rahat v sksksiz yatdlar.

Heyvanlar hmiki k imi sbh a yuxudan oyandlar. Drhal dnnki parlaq qlb yadlarna dd. Birlikd r yollandlar. Otlaq yerinin yaxnlnda tp vard. Oradan fermann razisin gzl mnzr alrd. Xo, iql sbh fqlri altnda tpy qalxb trafa tamaa etdilr. Bli, btn bu razi indi zlrinin idi, trafda gz ildikc uzanan n varsa, hams onlara mxsus idi. Bu fikirdn vcd gln heyvanlar tpnin stnd dvr vurmaa, llaq atmaa baladlar. Onlar hl stndn shr ehi kilmmi mnlikd anayr, azlarn irli otla doldurur, drnaqlar il yumaq yeri qazyr v torpan srmstedici trini lzztl sinlrin kirdilr. Sonra lal bir heyranlq irisind zmilr, otlaqlara, meyv bana, nohura v phrliy baxa -baxa fermann drd bir trfini doladlar. El bil btn bunlar vvllr grmmidilr v indi n varsa hamsnn zlrinin olduuna inana bilmirdilr. Sonra tikililrin yanna qaytdlar v n edcklrini bilmdn sakitc malikannin aq qaps nnd dayandlar. Indi malikan d onlarn idi. Lakin iri girmy sanki rk elmirdilr. Ani trddddn sonra Snoubolla Napoleon iyinlri il qapn itlyib adlar v heyvanlar bir -bir iri girdilr. Ny is toxunub sndracaqlarndan qorxduqlar n ox ehtiyatla hrkt edirdilr. Onlar drnaqlar stnd otaqdan -otaa keir, heyrtl trafdak cah-clala baxr, sslrini xarmaa csart etmdn aramsz udqunurdular. Qu tkndn yoran -dklr, prqu ballar, brnc rivli gzglr, yumaq divanlar, Brssel xalalar, kralia Viktoriyann qonaq otandan aslm litoqrafiyas- heyvanlar daim fermada yaasalar da btn bunlar ilk df grrdlr. Yalnz pillknl aa ennd Mollinin yanlarnda olmadnn frqin vardlar. Geri qaydb onu n xudmani yataq otanda tapdlar. Molli missis Consun bzk stolundan gtrdy mavi lentlrdn birini iynin ataraq sfeh grkml heyran-heyran gzgdki ksin tamaa edirdi. Heyvanlar onu brk mzmmt eldilr, sonra birlikd otaqdan xdlar. Mtbxd aslm b ir ne qaxac donuz budunu ehtiyat saxlamaq n gtrdlr. Bokser tpiyi il vurub piv llyinin qapan sndrd. Evd baqa he ny toxunmadlar. Malikannin muzey kimi qorunub saxlanmas haqqnda yekdillikl qtnam qbul olundu. Razladlar ki, he bir heyvan burada yaamamaldr. Birlikd shr yemyi yedilr. Sonra Snoubolla Napoleon yenidn heyvanlarn hamsn yanlarna ard. -Yoldalar,-dey Napoleon sz balad, -artq saat yeddinin yarsdr v bizi uzun bir gn gzlyir. Bu gn ot biinin balayrq. Amma vvlc baqa bir mhm ii yerin yetirmliyik. Yalnz indi mlum oldu ki, donuzlar son ay rzind vaxt il mister Consun uaqlarna drs keiln, sonra is yararsz ya kimi anbarn bir kncnd atlb qalan lifba kitabndan yazb-oxuma yrnmilr. Hapoleon okalardan birini irisind a v qara rnglr olan qutular gtirmy gndrdi. Sonra qabaa db hamn fermann sas yolun stndki be layl darvazasnn nn gtirdi. Burada Snouboll (mhz Snouboll, nki onun xtti hamnnkndan yax idi) fran haa drnaqlarnn arasnda tutaraq darvazann stndki "MALIKAN" FERMASI" szlrini qaralad v yerin "HEYVANISTAN" yazd. Indn sonra fermann yeni ad bel olacaqd. Sonra onlar yenidn sas binann yanna qa ytdlar. Napoleon v Snoubollun mri il nrdivan

gtirildi v byk ambarn arxa divarna sykdildi. Onlar heyvanlara izah etdilr ki, yazb-oxuma yrndiklri ay mddtind animalizm tliminin saslarn yeddi prinsip klin salmaa nail olublar. Indi hmin yeddi prinsip ambarn divarna yazlacaq. Bu prinsiplr qanun qvvsi qbul edck v Heyvanstann btn sakinlri bundan sonra daim hmin prinsiplr sasnda yaayacaqlar. Snouboll tinlikl (donuzlar n nrdivan zrind mvazintlrini s axlamaq o qdr d asan deyildi) yuxar drmab i balad. Bir ne pill aada dayanm ran rng qutusunu qabaq ayaqlar arasnda tutmudu. Prinsiplr his kmi divara iri hrflrl yazld. Onlar az otuz metr araldan oxumaq mmknd. Animalizmin sas tlblri bel idi: YEDD PRNSP 1. Iki aya st gzn hr bir canl dmndir. 2. Drd aya st gzn, yaxud uan hr bir canl dostdur. 3. Heyvanlar paltar geyinmirlr. 4. Heyvanlar yoran-dkd yatmrlar. 5. Heyvanlar spirtli iki imirlr. 6. Bir heyvan baqa heyvan ldr bilmz. 7. Btn heyvanlar brabrdirlr. Yaz sliqli xmd. Drudur, bir yerd "dostdur" vzin "dsotdur" yazlmd, baqa bir yerd is "c" hrfi trsin evrilmidi. Amma btnlkd hr ey aydn, dzg n idi. Prinsiplri hamnn anlamas n Snouboll onlar bir -bir ucadan oxudu. Heyvanlarn hams razlq irisind balarn trptdilr. n diribalar is vaxt itirmdn el buradaca prinsiplri zbrlmy baladlar. -Indi is, yoldalar, - Snouboll drnaqlar arasnda tutduu fran aa tullayb zil ssl qqrd, - ham ot biinin! Qoy biini Consdan v kllrindn daha tez v itkisiz baa atdrmaq hammzn rf borcu olsun! Lakin el bu anda bayaqdan bri sbirsizlikl ayaqlarn gtrb -qoyan ink brkdn byrmy balad. Artq ikinci gn idi ki, onlar saan yox idi. Yelinlri iib partlayrd. Donuzlar azacq fikirlndn sonra vedr gtizdirib inklri kmali -dbl sadlar. Sn dem, donuz drnaqlar bu i mlli -bal uyunladrlbm. Tezlikl be vedr bulanan aappaq, yal ink sd il doldu. Heyvanlar oxu maraqla gzlrini vedrlr zillmidilr. -Yax, bs bu sd n edcyik?-dey kims sorudu. -Cons bzn onun bir hisssini bizim yemimiz qatrd, - dey toyuqlardan biri dillndi. -Indi sd haqqnda dnmk vaxt deyil, yoldalar!- dey Napoleon irli xb iri gvdsi il vedrlrin qaban ksdi. -Sdn qaysna qalan taplar. Bizim n n vacib msl ot biinidir. Yolda Snouboll buradan sizi birbaa i stn aparacaq. Mn d bir ne dqiqdn sonra zm atdracaam. Irli, yoldalar! Ot biini bizi gzlyir! Heyvanlar mnliy yollanb btn gn ot bidilr. Axam fermaya qaydanda is sdn yoxa xdn grdlr. III F S L Biind n qdr ziyyt kdilr, n qdr qan-tr tkdlr! Amma zhmtlri hdr getmdi. mid etdiklrindn d byk u ur qazandlar.

Bzn id tinliklr yaranrd. Aydn msldir ki, mk altlri heyvanlara yox, insanlara uyunladrlmd. Heyvanlarn n byk tinliyi arxa ayaqlar st dayanaraq tlb olunan alti ild bilmmlri idi. Lakin donuzlarn al saysind hr bir tinlikdn x yolu tapmaq olurdu. Atlara gldikd is onlar tarlalarn hr qarna bld idilr. Onlar otu bimyi v tayaya vurma mister Consla iilrindn daha yax bacarrdlar. Donuzlar zlri ol ilrind ilmirdilr. Onlar yalnz tkilati msllri hll edir v mumi rhbrliyi hyata keirirdilr. Tbii ki, bu rhbr rola zlrinin hrtrfli biliklri saysind ykslmidilr. Bokserl Klover gah otbin, gah otyan mana qoulur (aydn msldir ki, daha dylmkdn v zorla ildilmkdn shbt ged bilmzdi!) v yorulmadan mnlik boyu dvr vururdular. Arxadan is donuzlardan biri addmlayr v vziyytdn asl olaraq "Bir az da gc ver, yolda!", yaxud "Srti artr, yolda!" kimi taprqlarla i rhbrlik edirdi. Otu tez bimk v toplamaq n hr bir heyvan can qoyurdu. Htta toyuqlarla rdklr d shrdn axama qdr yandrc gn altnda yanlarn ba sa-basa dimdiklrind nazik ot saplaqlar dayrdlar. Nticd, heyvanlar otu mister Consun vaxtndakndan iki gn tez biib qurtardlar. Ferma qurulandan bel mhsul toplanmamd. He bir itkidn shbt ged bilmzdi. Iti gzlri olan toyuqlarla rdkl r son yonca yarpana qdr hr eyi toplamdlar. Biin vaxt he bir heyvan htta az dolusu ot ourlamaq fikrin dmmidi. Btn yay boyu fermada ilr qurulu saat kimi ahngdar davam etdi. Heyvanlar iin hdsindn gl bildiklrin gr ox xob xt idilr. Topladqlar hr ng ot sinlrini daa dndrirdi. nki bu mhsul zlrinin idi, onu zlri n tdark etmidilr, daha acgz sahiblrinin xsislikl verdiyi pay deyildi. Tfeyli hyat keirn insan adl mxluq qovulduqdan sonra indi kims bu mhsula gz dik bilmzdi. Artq bo vaxtlarnda heyvanlara ox ey haqqnda dnm k lazm glirdi. Hl lazmi tcrblri olmadndan bir sra tinliklrl zlirdilr. Msln, yayn sonunda dnli bitkilri bin zaman taxl, yaxud arpan dd-baba qaydas il tmizlyir, nfslri il frrk dni qlqdan v xrda saman plrindn artlayrdlar. nki fermada taxldyn man yox idi. Ancaq bir trfdn donuzlarn fhmi, o biri trfdn is Bokserin gcl zllri onlar hmi tin vzi yytlrdn xarrd. Bokser igzarl il hamn heyran qoymudu. O, Consun zamannda da he vaxt zhmtdn boyun qarmrd. Indi is sanki znd atn gcn birldirmidi. El gnlr olurdu ki, fermadak btn tin, ar ilri z qvvtli iyinlrin gtrmli olurdu. Gn xandan r qovuana kimi yorulmadan alrd. Onu hmi ilrin n tin getdiyi yerd grmk olard. Bokser xoruzlarn birin onu shrlr yuxudan baqalarndan yarm saat tez oyatma taprmd. I gn baqlayana qdr Bokser he bir mcburiyyt olmadan ilrin axsad tin sahlrd llib mtlq nyi is dzldir, sahmana salrd. Hr hans mane,yaxud tinlikl zldiyi zaman z -zn tkrarlad szlr vard: "Mn daha ox ilycym!". Bu szlr Bokserin hyat arna evrilmidi. Fermann digr sakinlri d bacardqlar qdr ilyirdilr. Msln, taxl biini vaxt toyuqlarla rdklr tarlalardan bir -bir topladqlar dnlr saysind mumi anbara be buel mhsul gtirmidilr. Ourluq, yemk pay st qan qaralq, dava-dala, szshbt, paxllq, qsqanclq - kemi vaxtlar n adi saylan btn bu rkbulandran hallar birdflik aradan qaldrlmd. Demk olar ki, he ks he ndn ikaytlnmirdi. Dorudur, sbh tezdn yuxudan oyanmaq Mollinin o qd r d xouna glmirdi. Yaxud

drnaqlarnn arasnda da qalmas bhansi il hr an ii yarmq atb qamaa hazr idi. Piik d bzn zn ox qrib aparrd. Tezlikl mlum oldu ki, bir i grmk lazm glnd onu axtarb tapmaq mmkn olmur. Piik sa atlarla ortalqda gz dymirdi. Sonra is ya nahar vaxt, ya da axam i qurtarandan sonra glib xr v zn sanki he n olmam kimi aparrd. Amma bu zaman el smimiyytl zr istyir, el nzaktl miyoldayrd ki, niyytinin xeyirxahlna inanma maq mmkn olmurdu. Qoca uzunqulaq Bencamin is deysn, syan zamanndan bri zrrc dyimmidi. O, he vaxt lav i z xou il can atmr, ancaq he bir idn d boyun qarmrd. Consun zamannda olduu kimi astagl inadkarlqla alrd. Bencamin syan v onun nticlri haqqnda danmaqdansa susmaa daha ox stnlk verirdi. Ondan Cons qovulandan sonra zn xobxt hiss edib-etmdiyini soruanda burnunu altnda donquldanrd: "Eklrin mr uzun olur. Hl he biriniz l ek grmmisiniz" . Bu szlri eidnlr onun n demk istdiyi zrind ba sndrmal olurdular. Bazar gnlri i yox idi. Shr yemyi hmikindn bir saat gec yeyilirdi. Yemkdn sonra ham hr hftnin istiraht gnlri mtlq keiriln mrasim tlsirdi. vvlc tn tnli kild bayraq qaldrlrd. Snouboll anbardan missis Consun khn yal sfrsini tapmd. Sfrnin zrind a rngl drnaq v buynuz tsviri kmidi. Hr bazar gn shr bu bayraq ban ortasndak bayraq diryinin zrin qaldrlrd. Snoubollun izahatna gr yal rng Ingiltrnin yal llrinin rmzi idi. Drnaqla buynuz is insan nslinin hakimiyyti tamam devrildikdn sonra qurulacaq Heyvanstan Respublikasn tcssm etdirirdi. Bayraq qaldrma mrasimi baa atan kimi ham byk anbara, Mvrt urasnn iclasna toplard. Burada nvbti hft rzind grlck ilr planladrlr, mxtlif qtnamlr irli srlr v mzakir edilirdi. Qtnam tkliflri bir qayda olaraq donuzlardan glirdi. Qalan heyvanlar nec ss vermk laz m olduunu bilirdilr, lakin he vaxt z qtnamlrini hazrlamaq fikri allarna glmmidi. Snoubolla Napoleon mzakirlrd hamdan fal itirak edirdilr. Lakin he vaxt mumi fikird olmamalar heyvanlarn diqqtindn yaynmamd. Biri n is tklif edn kimi digri mtlq onun leyhin xrd. Bzn htta vvlcdn haqqnda qrar qbul ediln v lav mzakirlr ehtiyac duyulmayan msllrd d onlarn arasnda qardurma yaranrd. Msln, ban arxasndak kiik otlaq yerind mk faliyytl rini baa vuran heyvanlar n istiraht gusi yaradlmas ideyas gndliy xanda hr nvdn olan heyvanlarn tqad yann frdi qaydada myynldirilmsi haqqnda qzn mbahislr balanmd. Mvrt hmi "Ingiltr heyvanlar" mahnsnn oxunmas il baa atrd. Gnortadan sonra heyvanlar istiraht edirdilr. vvllr qoqu altlri saxlanan anbar donuzlar z qrargahlarna evirmidilr. Burada fermadan tapdqlar kitablarn yardm il onlar axamlar dmirilik, dlgrlik v baqa vacib sntlrin sirlrin yiylnirdilr. Snouboll bu ilrl yana digr heyvanlarn "Heyvan Komitlri" adlandrlan qurumlarda tkilatlanmas il mul olurdu. Bu i btn varl il balanmd. O, oxuyub -yazma kurslarndan baqa toyuqlar n Yumurta Istehsal Komitsi, inklr n Tmiz Quyruqlar Cmiyyti, siovullar v adadovanlar il trbiyvi i aparmaq n Vhi Yoldalarn Yenidn Maariflndirilmsi Komitsi, qoyunlarn yunlarn irk v ptraqdan qorumalar n A Yun Hrkat v bir sra digr ictimai qurumlar yaratmd. Lakin ndns bu layihlrin hams uursuzlua dar olurdu. Vhi heyvanlarn hlildirmsi il bal tbbslrin smrsizliyi d ox tezlikl z xd. Vhi yoldalar zlrini vvlki kimi aparr, xo mnasibt v ncib rftar grnd is bundan drhal z xeyirlri n yararlanmaa

alrdlar. Msln, piik Yenidn Maariflndirm Komitsinin zvlri srasna daxil olmu v bir ne gn byk fallq gstrmidi. Onu htta bir df damda oturaraq yaxnlqdak qaralarla shbt etdiyini grmdlr. Piik qaralara danrd ki, indi btn heyvanlar yoldadrlar v hr hans bir qara kinmdn glib onun caynaqlarna toxuna bilr. Amma qaralar arada msaf saxlama daha stn tutmudular. Savad kurslar is heyvanlar arasnda byk uur qazanmd. Payza doru demk olar ki, hr bir heyvan myyn drcd savad ld etmidi. Donuzlar mkmml yazb-oxuyurdular. Itlr d oxuma srtl yrndilr. Amma onlar Yeddi Prinsipdn baqa he n maraqlandrmrd. Mriel adl kei oxuma itlrdn d yax bacarrd. Bzn axamlar zibillikdn tapd qzet paralarn digr heyvanlar n oxuyurdu. Bencamini d donuzlarn hr biri qdr savadl saymaq olard. Amma o, he vaxt z qabiliyytini nmayi etdirmy can atmrd. Shbt dnd dodaqalt oxumaa yararl bir ey taplmadndan ikaytlnirdi. Klover d lifban axra xmd, lakin hrflri yan-yana dzb sz qoa bilmirdi. Bokserin hvslsi is yalnz D hrfini yrnmy qdr atmd. O, iri drnaqlar il tozun zrind A, B, C, D hrflrini czr, sonra qulaqlarn klyib yalmann rpr, diqqtini cmlyib sonrak hrfi xatrlamaa alrd. Bzn Bokser novbti E, F, G, H hrflrini d oyrnmy mvffq olurdu, lakin bu zaman tccbl vvl oyrndiyi A, B, C v D-nin yadndan xdn grrd. Nhayt o, savadn lifbann ilk drd hrfi il mhdudladrmaq qrarna gldi. Bokser yaddan tzlmk n bu hrflri gnd bir v ya iki df toz zrind yazrd. Adndak drd hrfi yrnndn sonra Molli d thsilini davam etdirmkdn boyun qard. O, kiik budaqlar hrflr klind dzrk adn yazr, hrflrin bzi yerlrin bir v ya iki gl taxr, o trf bu trf gzirk yaratd snt nmunsin heyranlqla tamaa edirdi. Fermadaklarn oxu is A hrfindn o yana ke bilmdilr. Ktbeyinliklri il ad xarm qoyun, rdk, toyuq kimi heyvanlarn is htta Yeddi Prinsipi zbrlmy d qabiliyytlrinin atmad akara xd. Bunu grn Snouboll ox fikirlndn sonra Yeddi Prinsipin mahiyytin el bir ciddi xll gtirmdn onlarn "Drd ayaq yaxdr, iki ayaq pisdir!" ifadsi il vzlnmsini tklif etdi. Onun fikrinc, animalizm tliminin btn mahiyyti bu ifadd z ksini tapmd. Kim bu mdrik szlri drindn mnims s, insanlarn mhvedici tsirindn hmilik xilas ola bilrdi. Lakin qular vvlc ifadnin zlrin qar evrildiyini dnb incidilr. nki insanlar kimi onlarn da iki aya vard. Snouboll is bu fikrin yanl olduunu sbuta yetirrk dedi: -Yoldalar, qularn qanadlar faliyyt orqan deyil, hrkt orqandr. Baqa szl desk, onlarn qanadlar da ayaq saylmaldr. Insann frqlndirici lamti is L -dir. O, mhz llri vasitsi il znn btn yaramazlqlarn hyata keirir. Qular Snoubollun uzun-uzad danqlarndan bir ey anlamasalar da, mslnin mahiyytini baa ddlr. Xsusi qli qabiliyyti il seilmyn btn heyvanlar drhal yeni aforizmi zbrlmy baladlar. "DRD AYAQ YAXIDIR, IKI AYAQ PISDIR" klam iri hrflrl anbarn arxa divarna, Yeddi Prinsipdn ba trfd yazld. Yeni klamn mnas nhayt qoyunlara da atd v szlr o drcd xolarna gldi ki, hmin gndn rd uzandqlar zaman xorla "Drd ayaq yaxdr, iki ayaq pisdir!", "Drd ayaq yaxdr, iki ayaq pisdir!"-dey saatlarla mlir v yorulub ldn dn kimi eynu eyi tkrarlayrdlar. Napoleon Snoubollun yaratd komutlrin iin qtiyyn maraq gstrmirdi. Onun fikrinc, gnc nslin tlim -trbiysi il mul olmaq yaa dolanlarla ilmkdn daha

nmli idi. Napoleon yeni nsill bal fikirlrini ilk df ot biinindn sonra, Cessi il Blyubel dnyaya doqquz salam kk gtirnd aqlamd. Balacalar analarnn dndn ayrlan kimi Napoleon onlar yanna apard v tlim -trbiylri il xsn znn mul olacan elan etdi. Kklr ardaqda yer dzldildi. Hmin ardaa is yalnz donuzlarn qrargah olan anbar binasndan keib getmk mmkn idi. Kklr burada tam qapal raitd saxlanrdlar. Bir mddt kendn sonra ferma saki nlri onlarn mvcudluqlarn yerli-dibli unutdular. Tezlikl sdn yoxa xmas il bal sirli hadis d aydnlad. Sn dem, donuzlar onu hr gn z yemlrin qardrrmlar. Bir azdan meyv banda ilk almalar yetidi. Aaclarn altndak mnlik budaqlardan qopub tkln meyvlrl doldu. Heyvanlar bu meyvlrin hamnn arasnda brabr blnmsini tbii sayrdlar. Lakin gnlrin birind yer tkln almalarn toplanaraq donuzlarn istifadsi n onlarn qrargahna gtirilmsi haqqnda mr elan olundu. mri eidn heyvanlar burunlarnn altnda donquldandlar. Lakin bir faydas olmad. Btn donuzlar bu msld yekdillik nmayi etdirdilr. Htta Napoleonla Snoubollun da mvqelri st -st dd. ran mvafiq izahat ilri aparmaq n heyvanlarn yanna gndrildi. -Yoldalar!-dey o, zil ssi il qqrmaa balad. - mid edirm ki, donuzlarn bu hrktini onlarn eqoizm qaplmalar, yaxud zlrini baqalarndan artq hesab etmlri il laqlndirmycksiniz. slind oxumuzun sddn v almadan xou glmir. xsn mn zm onlara baxa bilmirm. Alma v sddn istifaddn yegan mqsd salamlmz qorumaqla baldr. Sd v almann trkibind (bunu artq Elm sbuta yetirib, yoldalar!) donuzlarn zlrini hmi yax hiss etmlri n zruri olan maddlr vardr. Biz donuzlar qli faliyytl muluq. Fermadak btn idarilik v tkilati ilrin msuliyytini dayrq. Gec -gndz sizin rifahnzn keiyind dayanrq. Yalnz SIZIN rifahnz n bu sd iir, bu almalar yeyirik. gr donuzlar z vziflrini yerin yetirmk qdrtind olmasalar bunun n il nticlncyini bilirsinizmi? Bilmirsinizs, bilin o zaman Cons geri qaydacaq! Bli, Cons yenidn geri qaydacaq! Yoldalar, mn tam minm ki, nitqinin bu yerin atanda ran quyruunu trpd-trpd daha srtl o trf bu trf atld v alamsnd, sizin aranzda Consun qaytmasn istyn bir heyvan da yoxdur! Hmin dqiqlrd heyvanlarn tam min olduqlar bir ey vardsa da, o da he birinin Consun geri qaytmasn istmmlri idi. Msl bu kild qoyulandan sonra etiraz etmy he bir heyvann sz qalmad. Donuzlarn salaml qaysna qalman zruriliyi fikri hamya aydn oldu. Odur ki, mzakir aparmadan sdn v yer dn almalarn (habel yetindn sonra aaclardak meyvnin ksr hisssinin) donuzlarn istifadsin verilmsi haqqnda qrar qbul edildi. IV F S L Yayn sonunda Heyvanstanda ba vern hadislrl bal xbr lknin xeyli hisssin yayld. Snoubolla Napoleon qonu fermalarn sakinlri il laq yaradb onlara syann tarixi haqqnda mlumat vermk v "Ingiltr heyvanlar" manhsnn melodiyasn yrtmkn gyrinlri hr gn smaya qaldrrdlar. Fermadan qovulandan sonra mister Cons vaxtnn oxunu Uillinqdondak "Qrmz ir" meyxanasnn barnda keirirdi. Shb tin qulaq asmaa raz olan hr ks taleyin

yazlm dhtli daltsizlikdn - bir sr alaq heyvann btn var-yoxunu lindn almasndan ikaytlnirdi. Qonu fermerlr slind onun halna acyrdlar, ancaq hr hans bir kmk gstrmy tlsmirdilr. rklrinin drinliyind hr biri gizlic mister Consun flaktindn z xeyirlrin nec istifad etmk haqqnda fikirlirdi. I el gtirmidi ki, Heyvanstann qonuluunda yerln iki fermann sahibl ri arasnda mnasibtlr hmi grgin olmudu. Bu fermalardan Foksvud adlanan birincisi razic byk, amma bal-bana buraxlm, kin sahlrini alaq basm, otlaq yerlri rnimi, hasarlar orada-burada uulub-dalmaa balayan malikan idi. Onun sahibi mister Pilkinqton btn il boyu mvcmdn asl olaraq vaxtnn oxunu ov etmk, yaxud balq tutmaqla keirn hlikef centlmenlrdn saylrd. Pinfild adlanan digr ferma kiik olsa da, daha yax vziyytd saxlanrd. Onun sahibi gnn mhkm kimlrind keirn, bir illinqdn otri qardann boazn zmy hazr olan mister Frederik adl kobud, yaramaz bir adamd. Mister Pilkinqtonla mister Frederikin bir-birlrini grmy gzlri yox idi. Qarlql nifrtlri o qdr gcl idi ki, htt a mumi maraq xatirin davadala bir trf buraxb myyn razla glmyi allarna da gtirmirdilr. Amma bununla bel Heyvanstandak syan xbrindn brk qorxmudular v z heyvanlarnn bu msldn xbr tutmalarnn qarsn almaq n al rdlar. Xbri eidnd vvlc ferman mstqil kild idar etmk fikrin dn heyvanlar l salb glmdlr. Qonular iki hfty hr eyin dalb gedcyini deyirdilr. Onlar "Malikan" fermasndak (mister Pilkinqtonla mister Frederik inadla fer man khn ad il arr, yeni, "Heyvanstan" adn eitmk bel istmirdilr) heyvanlarn tezlikl ya bir-birlri il lbyaxa olacaqlar, ya da sadc acndan lcklri barsind peymbrlik edirdilr. Lakin aradan bir mddt kendn v qonu fermada he bir heyvann acndan lmy hazrlamad mlum olandan sonra Frederikl Pilkinqton val dyimdilr. Indi onlar Heyvanstanda hkm srn qddarlq v amanszlq barsind danmaa daha ox stnlk verirdil r. Hamn inandrmaa alrdlar ki, Heyvanstanda heyvanyeynlik ba alb gedir, gcl heyvanlar ziflr qzardlm il ignc verirlr, btn dii heyvanlar mumildirilib v s. "Tbitin qanunlar leyhin syan qaldrman czas budur" -dey Frederikl Pilkinqton mdrikcsin balar n trpdrk szlrin yekun vururdular. Lakin onlarn dandqlar he vaxt tam h qiqt kimi qbul olunmurdu. Insanlarn qovulduu, idariliyin tamamil heyvanlarn lin kediyi srarngiz ferma haqqndak shbtlr azdan -aza kerk daha geni miq yasda yaylrd. Btn il boyu qonu razilrd heyvanlarn hycan douran mqavimt tbbslri barsind xbrlr dolard. Hmi itatkarlqlar il seiln kzlr birdn -bir vhilmidilr. Qoyunlar aln qapsn sndrr v yoncalqlar tapd alayrdlar. Inklr sd vedrlrini vurub arrdlar. Atlar manelr yaxnlaanda trslik edir v ah qalxaraq svarilri bellrindn atrdlar. Btn bunlar azm kimi, "Ingiltr heyvanlar" mahnsnn musiqisi, htta szlri hr yerd yaylmaa bal amd. Mahn heyrtamiz srtl hr trf yol taprd. Insanlar onun glnc olduunu sylslr d, mahnn eidn zaman qzblrini cilovlaya bilmirdilr. Onlar bir trfdn heyvanlarn bu cfng, hrz szlrinin mnasn baa dmdiklrini deyirdilr , o biri trfdn d hans heyvan bu mahnn oxuyan yerd yaxalasalar qam il czalandrrdlar. Lakin mahn yen d sslnmkd davam edirdi. Qaratoyuqlar hasara qonub onu ch -ch vururdular. Goyrinlr budaqlarda yerlrini rahatlayb mahnnn szlrini quruldayrdlar. Dmiri kiclrinin gurultusunda, kils znglrinin cingiltisind manhnn melodiyalar

duyulurdu. Bu ssi eidn insanlar zlri d hiss etmdn qorxudan sirdilr. Hiss edirdilr ki, bu ss yaxn glckdki mhr gnlrinin ks -sdasdr. Oktyabrn vvllrind, zmilrin biilib tayaya vurulduu, taxln bir hisssinin doyldy ili-gcl gnlrin birind havada dvr vuran bir dst gyrin ox hycanl halda Heyvanstan razisin qondu. z laltlar il birlikd Cons, elc d Foksvud v Pinfild fermalarndan onlara qoulmu bir yn adam artq malikannin belayl darvazasndan iri kemidilr v sas yolla dz ferma binasnn stn glirdilr. Consdan baqa hamsnn lind dynk vard. Hamdan qabaqda addmlayan kemi ferma sahibi is tfngl silahlanmd. Onlarn ferman geri qaytarmaq n gldiklrin bh ola bilmzdi. Heyvanlar bu hcumu oxdan gzlyirdilr. Odur ki, vaxtnda lazmi hazrlq ii grlmd. Yuli Sezarn apard mhariblr haqqnda fermann ambarndan tapd khn kitab diqqtl yrnn Snouboll mdafinin tkilini z zrin gtrmd. mrlr ildrm srti il verilirdi. Iki dqiqdn sonra artq hr bir heyvan vvlcdn ayrlm mvqed idi. Insanlar ferma tikililrin atanda Snoub oll ilk zrbni endirdi. Saylar otuz be atan gyrinlrin hams eyni vaxtda adamlarn zrind o trf -bu trf uuur, onlarn balarna ncis tkrdlr. Insanlar l-qol hrktlri il gyrinlri qovmaa alan zaman hasarn arxasnda pusquya yatm qazlar irli atlaraq onlarn baldrlarn amanszlqla dilmy baladlar. Lakin bu sadc hcuma kenlrin sralarn pozmaq v diqqti yayndrmaq n dnlm yngl manevr idi. Tbii ki, adamlar llrindki dynklrl qazlar asanlqla qovub prn-prn saldlar. Bu zaman Snouboll ikinci cinah dy meydadna xard. Mriel, Bencamin, habel Snoubollun znn rhbrliyi il btn qoyunlar irli atlaraq insanlar mhasiry aldlar. Onlar balar il hr trfdn dmnlr kll atrd lar, Bencamin is adamlarn trafnda dvr vurur v llaq zrbsi endirmy alrd. Lakin yen d insanlar llrindki dynklr v alt nall kmlrl srt mqavimt gstrirdilr. Qfltn Cnouboll ciyiltili bir ss xard. Bu, geri kilmk i arsi idi. Bir an irisind heyvanlar mtkkillikl kilib darvazadan hyt girdilr. Insanlarn zfr rtlar traf brd. Hr ey dndklri kimi olmudu: dmn qabaqlarndan qamd. Onlar nizamsz halda heyvanlar t qib etmy baladlar . Snoubolla da el bu lazm idi. Basqnlar hyt girnd pynin yannda pusquda durmu at, ink v donuzlarn qalanlar irli atlb insanlarn geri qaytmaq yolunu ksdilr. Snouboll hcum komandas verdi, z is birbaa Consun zrin atld. Cons onun yaxnladn grb tfngini qaldrd, at ad. Snoubollun kryini yalayaraq ken v arxasnca qanl rid buraxan gll yaxnlqdak qoyunlarn birini yerindc ldrd. Lakin at ssi Snoubollu qorxutmad, o, bdninin btn arl il zn Consun ayaqlarna rpd. Mvazintini itirn Cons peyin ynnn stn yxld, tfngi lindn yer dd. Dmnlrin canna n ox qorxu salan is Bokser idi. O, qzm ayr kimi ah qalxaraq yaxn glni nall ayaqlar il vurub yer srird i. Ondan ilk zrbni yeyn v husuz halda paln irisind yxlb qalan foksvudlu mehtr oldu. Bir ne nfr bunu grb llrindki dynklri tulladlar v arxalarna baxmadan qamaa baladlar. Insanlar vahimy ddlr. Heyvanlar is onlar bt n hyt boyunca tqib edir, buynuzlayr, llaqlayr, dilyir, itlyirdilr. Fermada bacard kild insandan z intiqamn almaa can atmayan bir heyvan da qalmamd. Htta

sakitc zn damda gn vern piik d qfltn naxrlardan birinin iyni n atlb caynaqlarn onun tin el ilidirdi ki, zavall gc gldikc rmaa balad. Ozlrini tinlikl aq qapya atdran insanlar byk yola xmaq n bir-birlrini itlyirdilr, qab qurtarma qnimt sayrdlar. Heyvanlarn stn hcum dan he be dqiq kemmidi. Lakin indi hams az nc fermaya gldiklri yolla biabr kild geri qardlar. Qazlar is insanlarn dallarnca dabanqrma glir, arada frst tapb baldrlarn dilyirdilr. Bir nfrdn baqa ham qab cann qurtarmd. Hytin arxa trfind Bokser drnaqlarn i salb zquylu dm mehtri ehtiyatla arxas st evirmy alrd. Lakin o, trpnmirdi. -lb! - dey Bokser kdrl dillndi. - Mn bel olmasn istmirdim. Ayaqlarmdak dmir nallar tamam yadmdan xmd. Ancaq kim mnim hqiqtn d bu insan ldrmk istmdiyim inanacaq? -Sentimentall bir knara burax, yolda! -dey yarasndan hl d qan axan Snouboll qqrd. -Mharibnin z qanunlar var. n yax insan l insandr! -Mn he ksin , htta insann da lmn bais olmaq istmzdim, -dey Bokser bir d tkrar etdi. Onun gzlri yala dolmudu. -Bs Molli haradadr? -dey kims sorudu. Molli dorudan da yoxa xmd. Bir anla fermada boyk hycan yaand: insanlarn Mollini vurub ikst etmlrindn, yaxud sir gtrmlrindn ehtiyatlanrdlar. Lakin az kemmi Mollinin tvld olduu bilindi. O, ban axurun irisindki ota soxub qorxusundan titryirdi. Tfng ssi eidiln kimi qab zn bura salmd. Heyvanlar bu mnzry tamaa edib tzdn hyt qaydanda Bokserin zrbsindn huunu itirn mehtr d zn glib aradan xmd. Yalnz bu zaman heyvanlarda dhtli bir sevinc hissi peyda oldu. Hr ks qqrts il qarsndaknn ssini batrmaa alaraq znn dy m eydanndak radtindn danrd. Drhal kortbii qlb bayram baland. Tntnli kild bayraq qaldrld, tkrar-tkrar "Ingiltr heyvanlar" mahns oxundu. Sonra hlak olmu qoyunun tntnli dfn mrasimi keirildi, mzar zrind xanmli kol u kildi. Snouboll tz mzar nnd kiik nitq syldi. Lazm gln anda btn heyvanlarn z hyatlarn Heyvanstan yolunda qurban vermy hazr olmalarnn zruriliyini vurulad. Heyvanlar yekdillikl "Birinci drcli qhrman heyvan" ordeninin tsis i haqqnda qrar qbul etdilr. Ilk ordenlrl Snouboll v Bokser tltif olundu. Orden dediklri, slind, uzun mddtdn bri anbarlarn birind saxlanan, vvllr bayram gnlri v yarmarkalar zaman heyvanlar bzmk n istifad olunan yuvarlaq brnc medalyondu. Eyni gnd "Ikinci drcli qhrman heyvan" mkafat da tsis olundu. Dy zaman hlak olmu qoyun lmndn sonra hmin mkafata layiq grld. Dyn nec adlandrlmas trafnda uzun -uzad mzakirlr aparld. Nticd "Py dy" ad zrind dayandlar. nki qlbni tmin edn pusqu mhz mal pysinin yaxnlnda qurulmudu. Mister Cnsun tfngi paln irisindn tapld. Fermada myyn patron ehtiyatnn olduu mlum idi. Tfngi bundan sonra bayraq diryinin dibind saxl amaq, artilleriyan vz edn silah kimi ondan ild iki df - oktyabr aynn 12-d,"Py dy"nn v yayn ortasnda - syan gnnn ildnmlri zaman yaylm salam atlri amaq qrara alnd. VFSL

Qi yaxnladqca Molli daha qaqabaql grnrd. Shrlr i gecikir, hr df d yatb yuxuya qaldn bhan gtirib zrxahlq elyirdi. Itah da dls d hmi bdnindki xyali arlardan ikaytlnirdi. Mxtlif bhanlrl i -gcn atb golmnin yanna qar, gzlrini zillyib sfeh -sfeh sudak ksin tamaa edirdi. Lakin ortalqda mslnin heyvanlarn dndklrindn daha ciddi olmas haqqnda aiylr dolard. Bir df quyruunu nazla oynadan Molli azndak otu gvy gvy hytd z n cvlan elynd Klover ona yaxnlad. -Molli, sninl ciddi bir msl haqqnda danmaq istyirm, - dedi. - Bu gn shr snin Heyvanstan Foksvuddan ayran hasardan o yana baxdn grdm. Hasarn o biri trfind mister Pilkinqtonun adamlarndan biri dayanmd. Dorudur, kifayt qdr uzaqda idim. Ancaq minm ki, gozlrim mni aldatmr. Grdm ki, hmin adam sn n is deyir. Sn d ona burnunu sallamaa imkan verirdin. Btn bunlar n demkdir, Molli? -El ey yoxdur. Mn orada olmamam. Bunlar hams yalandr! -dey Molli drnaqlar il yerdn torpaq paralar qopararaq fnxrd. -Molli! Gozmn iin dz bax! Namusuna and i bilrsnmi ki, hmin adam snin burnunu qamayb? -Bel ey olmayb! -dey Molli baxlarn Kloverin gzlrindn yayndraraq tkrar etdi. Bir an sonra is ban evirib drdnala mnliy trf gtrld. Klover drin fikr getdi. He ks bir sz sylmdn Mollinin tvlsin yolland . Onun axurunun dibin dnmi saman drnaqlar il elmy balad. Lap kncd, samann altnda kiik kll qnd v mxtlif rngli alabzk lentlr gizldilmidi. gn sonra Molli yoxa xd. Bir ne hft onun harada olduu bilinmdi. Sonra gyrinlr Mollinin Uillinqdonda grnmsi xbrini gtirdilr. O, qara -qrmz rngli faytona qoulmu halda meyxanann qabanda dayanbm. Siftdn meyxanaya oxayan, ynin qsa dama -dama alvar v uzunboaz km geymi kk, qrmzsift kii onu qaovlayrm. Mollinin belin tz ul salnbm, alnna is qrmz lent balanbm. Gyrinlrin dediyin gr, ox zndn raz v mmnun grkmi varm. Bu shbtdn sonra bir daha Mollidn danan olmad. Yanvarda pis havalar baland. Torpaq donub dmir dnd, daha ld bir i grmk mmkn deyildi. Indi grlrin oxu byk ambarda keirilirdi. Donuzlar nvbti mvsm n grlck ilrin planladrlmas il mul idilr. Heyvanstann siyasti il bal btn vacib qrarlarn digr heyvanlarla mqayisd fermann n all sakinlri saylan donuzlarn slahiyytin verilmsin baxmayaraq, onlarn irli srdk lri tkliflr byk ss oxluu il tsdiqlnmli idi. Snoubolla Napoleon arasnda bu msl trafnda mbahis balanmasayd, hmin qayda hllik zn tam kild doruldurdu. Lakin son vaxtlar onlar llrin razlamamaq n kiik bir imkan dn kimi narazlqlarn bildirirdilr. gr biri hanssa tarlada arpa kmyin srfli olduunu deyirdis, o biri drhal qtiyytl hmin razinin yulaf kini n ayrlmas tlbini irli srrd. gr biri hanssa tarlada kr uunduru yetidirmyi mqsduyu n sayrdsa, o biri drhal burada kr uundurundan baqa istniln bitkinin yetidirilmsinin mmkn olduunu sbuta yetirmy balayrd. Hr birinin z trfdarlar vard v onlarn mbahislri trfdarlar arasnda daha qzn kil alrd. Mvrt urasnn toplantlarnda Snouboll qeyri-adi natiqlik qabiliyyti il ksriyyti z trfin kirdis, Napoleon daha ox kuluarlarda z xttini uurla hyata keirirdi. Qoyunlar arasnda onun xsusil byk

nfuzu vard. Mvrt uras zaman qoyunlar h m irid, hm d ld "Drd ayaq yaxdr, iki ayaq pisdir!"-dey mlirdilr. Nticd, ox vaxt iclas yarmq dayandrmaq lazm glirdi. "Drd ayaq yaxdr, iki ayaq pisdir!" arnn n ox Snoubollun nitqlrinin kskin mqamlarnda daha ucadan v inadla sslndirildiyi d diqqtdn yaynmamd. Snouboll fermann anbarnda atlb qalm "Fermer v heyvandar" jurnalnn bir ne khn sayn diqqtl yrnmidi. Son zamanlar fermada ox eyi yenidn qurmaq v bir sra ciddi dyiikliklr hyata ke irmkl bal byk planlar zrind ilyirdi. O, drenaj bksi, silos emal, gbrlrdn istifad haqqnda sl mtxssis kimi danrd. ox mrkkb bir sxem hazrlamd. Bu sxem sasn heyvanlar hr gn peyinlrini birbaa tarlann vvlcdn m yyn edilmi mxtlif yerlrind boaldr v bununla da dama problemi z hllini taprd. Napoleon sxemlrl mul olmur, Snoubollu is he bir i grmmkd ittiham edirdi. Hiss olunurdu ki, Napoleon z saatn gzlyir. Lakin yel dyirman mslsi or taya atlanda onlarn vvlki qardurmalarnn he birinin indiki qdr kskin olmad akara xd. Geni otlaq yerind, ferma tikililrindn bir az aralda kiik tp vard. Kiik olsa da, fermann n hndr yeri saylrd. Sxurlarn tdqiqindn sonra Snouboll burann yel dyirman tikmk n n mnasib yer olduunu bildirdi. Dyirmann prlri dinamonu hrkt gtirmli v ferman elektrikl tmin etmli idi. Bu, tvllri iqlandrmaa, qda is qzdrmaa imkan yaradacaqd. stlik elektrik mia rn, ot dorayan v uundurqardran manlar iltmk, htta inklri mexaniki sulla samaq mmkn olacaqd. Heyvanlar mrlri boyu bel ey eitmmidilr (ferma dd -baba qaydas il idar edildiyindn, orada yalnz n bsit texnikadan istifad o lunurdu), ona gr d Snoubollun dediklrin heyrtl qulaq asrdlar. O is tccblnmi heyvanlarn gzlri qarsnda fantastik manlarn cazibdar lvhlrini canlandrrd. Glckd heyvanlarn vzin btn ilri bu manlar grckdi. Ferma saki nlri is mnlikd gzib dolaacaq, vaxtlarn shbt etmk v kitab oxumaqla keirckdilr. Bir ne hftdn sonra Snouboll yeldyirman il bal layihsini hazrlayb baa atdrd. Texniki tfrratlar mister Consa mxsus "Ev n min faydal ey", "Hr ks bnna ola bilr" v "Ibtidai elektrik kursu" kitablarndan gtrlmd. Snouboll layih zrind ferma binasnn ardanda ilyirdi. Buradan bir vaxtlar inkubator kimi istifad olunmudu. Hamar taxta dm sxemlrin kilmsi n ox lverili idi. Snouboll bzn saatlarla ardaqda qapanb qalrd. O, arada bir lazml shiflrinin zrin xrda dalar qoyduu kitaba baxr, tbair parasn drnaqlar arasnda tutaraq biri-birinin ardnca mxtlif zqlar v xtlr kir, hrdn knarda da yanb iin tamaa edir v sevincindn xoruldayrd. Tdricn onun layihsi bir xeyli dirskli val, dili arx v s. ibart mrkkb bir mexanizm evrildi. Bu mrkkb mexanizmin plan artq btn dmni tutmudu. Snoubollun layihsi qalan heyvanlar n tamamil anlalmaz, eyni zamanda da ox heyrtamiz bir mnzr idi. Fermann btn sakinlri gnd az bir df Snoubollun sxemlrin tamaa edirdilr. Htta toyuqlar v qazlar da tbairl kilmi xtlri ayaqlamamaa alaraq layhy baxmaa glird ilr. Yalnz Napoleon maraq gstrmirdi. O, vvldn yeldyirman ideyasnn leyhin olduunu bildirmidi. Lakin bir gn gzlnilmdn Napoleon da planla tan olmaa gldi. Ar -ar sxemin trafnda gzib-dolad, hr detal diqqtl nzrdn keirdi, i ki df xoruldad v knara kilib gzlrini qyaraq nifrtl baxd. Sonra is qfildn dal ayan qaldrb ertyojun stn idi v he bir sz demdn xb getdi.

Yeldyirman mslsi fermada drin fikir ayrl yaratmd. Snouboll dyirman tikintisinin tin olacan inkar etmirdi. Divarlar hrmk n da gtirilmli idi, sonra prlri quradrmaq, naqil v dinamo tapmaq lazm idi. (Onlar haradan v nec tapaca haqqnda Snouboll bir soz demirdi). Lakin btn ilrin bir il rzind baa atd rlmasnn vacibliyini bildirirdi. Ondan sonra hr ey el asan olacaqd ki, heyvanlara hftd yalnz gn ilmk kifayt edckdi. Napoleon is mbahis edib deyirdi ki, indi sas msl mhsul istehsaln artrmaqdr. gr heyvanlar vaxtlarn bo ye r dyirman tikintisin srf etslr acndan lcklr. Heyvanlar iki yer blmndlr. Bir qismi "Snoubolla v gnlk i hftsin ss verin!", digrlri is "Napoleona v dolu axurlara ss verin!" ar il x edirdilr. Dstlrin he birin qo ulmayan yegan heyvan Bencamin idi. O, n mhsul bolluu yaradlacana, n d dyirmann heyvanlarn myini ynglldircyin inanrd. Deyirdi ki, dyirman oldu -olmad, hyat z axar il davam edck. Yni vziyyt get-ged daha da korlanacaq. Dyirmanla bal mbahislrl yana fermann mdafisi mslsi d gndlikd dayanrd. Ham baa drd ki, insanlar "Py dynd" mlub olsalar da, ferman l keirmk v mister Consun hakimiyytini brpa etmk n yeni, daha qtiyytli tbbs gst rmk fikrindn danmayblar. Bunun n kifayt qdr sbb vard. Artq insanlarn mlubiyyt xbri hr trf yaylm v qonu fermalardak heyvanlarn mqavimt hvsini artrmd. Hmiki kimi bu msld d Snoubolla Napoleon arasnda fikir ayrl yarand. Napoleonun fikrinc heyvanlar odlu silah tapmal v ondan istifad qaydalarn yrnmli idilr. Snouboll is deyirdi ki, onlar havaya daha ox gyrin qaldrmal v qonu fermalardak heyvanlar arasnda syan fikrini yaymaldrlar. Biri deyirdi ki, zlrini mdafi etmyi yrnmslr mlub olacaqlar, o biri iddia edirdi ki, hr yerd heyvanlarn syan balansa, mdafiy mumiyytl ehtiyac qalmayacaq. Ferma sakinlri vvlc Napoleona, sonra Snoubolla qulaq asrdlar, lakin hansnn haql olduunu he cr anlaya bilmirdilr. Qulaq asdqlar anda kim danrdsa, onun fikri il razladqlarn baa drdlr. Nhayt, Snoubollun plann tam baa ardrd gn glib atd. Novbti bazar gn Mvrt urasnn yncaqda dyirmann tik intisin balayb -balamamaq mslsi ssvermy xarld. Heyvanlar boyk anbara topladqdan sonra Snouboll ayaa qalxd, mane olmaa alan qoyunlarn m lrtilrin hmiyyt vermdn dyirman tikilmsinin zruriliyini saslandran dlillrini ortaya qoydu. Sonra Napoleon cavab vermk n ayaa qalxd, qtiyytl bildirdi ki, dyirman tikintisi cfng i dir, he ks bu mslnin lehin ss vermyi mslht grmr. Szn qurtaran kimi yerind oturdu. x he yarm dqiq kmdi. Deysn, dan nn nec tsir balamas da onu maraqlandrmrd. Snouboll srayb yerindn qalxd, yenidn mlmy balayan qoyunlara tpinib dyirman ideyasnn mdafisi il bal ehtirasl bir nitq syldi. Indiy qdr heyvanlarn rbti trflr arasnda demk olar ki, yar blnmd. Ancaq Snoubollun natiqlik mharti vziyyti bir an irisind dyidi. Snouboll heyvanlar alaldan fiziki myin ar rtlri aradan qaldrldqdan sonra Heyvanstann qsa mddt rzind nec dyicyini birbaa hdf dyn szlrl tsvir etdi. Indi onun txyyl saman drayan v uundur sxan manlardan ox qabaa getmidi. Snouboll ehtirasl nitqi il heyvanlarn gzlri qarsnda qeyri -adi mnzrlr canlandraraq deyirdi ki, elektrik enerjisi toxum spn v ot bin, taxl dyn v drz balayan manlar ildck, elektrikin kmyi il torpaq umlanacaq v malalanacaq,

hr tvld iq yanacaq, isti v soyuq su olacaq, isitm sistemi ilyck. O, nitqini baa atdranda ssvermnin nticsi artq he kimd bh dourmurdu.Lakin el hmin anda Napoleon ayaa qalxd, Snoubolla snayc nzrlrl p-p baxb o ana qdr ke ksin eitmdiyi qrib bir ss xard. Bayrdan qzbli it hrmsi eidildi. Boyunlarna xalta balanm, sinlrindn mis lvhciklr as lm doqquz nhng kpk srtl anbara soxuldu. Onlar birbaa Snoubollun stn atldlar. Snouboll tam zamannda yerindn srayb cann itlrin diindn qurtara bildi. Bir an kemmi o, ozn ambarn qapsna atd, itlr d dalnca sradlar. Tccblnmi v qorxudan dillri tutulmu heyvanlar qap nn toplab ba vernlri izlyirdilr. Snouboll var gc il tarladan byk yola trf qard. Aydn msldir ki, o ancaq donuz kimi qaa bilirdi. Arxadan dabanq rma gln kpklr Snoubollu haqlamaqda idilr. Birdn aya srd v ham onun artq l kediyini dnd. Amma Snouboll son anda zn dzldib vvlkindn d brk qamaa balad. Kpklr yen onu haqladlar. Onlardan biri sivri dilrini Snoubollun quyruuna uzatd. Snouboll zamannda quyruunu kpyin azndan xilas edib var gc il irli atld. Indi onu kpklrdn yarm addmlq msaf ayrrd. Son anda Snouboll zn hasardak deikdn bayra ata bildi v bir daha onu gorn olmad. Qorxmu heyvanlar sakitc anbara doludular. A z kemmi kpklr d geri qaytdlar. vvlc he ks onlarn haradan peyda olduqlarn tsvvrn gtir bimirdi. Lakin tezlikl hr ey aydn oldu. Onlar bir zaman Napoleonun analarndan ald v trbiysi il znn mul olduu kklr idi. Dzd r, hl byyrdlr, lakin artq canavara bnzyn heybtli itlr evrilmidilr. Onlar Napoleonu dovry aldlar. Bir vaxtlar digr itlrin mister Consun qarsnda quyruq buladqlar kimi kpklrin d indi eyni hrkti Napoleonun qarsnda etmlri he ksin diqqtindn yaynmad. Napoleon kpklrin hatsind vaxt il Mayorun z nitqini soyldiyi dmdn azacq hndr olan skiy qalxd. Bu gndn etibarn Mvrt urasnn bazar gn iclaslarnn keirilmycyini elan etdi. Bildirdi ki, bel toplantlara ehtiyac yoxdur, bu, sadc bo yer vaxt itirmkdir. Glckd fermann ilri il bal btn msllr onun rhbrliyi altnda donuzlardan ibart xsusi komissiya trfindn hll edilck. Komissiya lahidd kild toplanacaq v qbul olunmu qrarlar barsind heyvanlara sonra mlumat verilck. Fermann btn sakinlri vvllr olduu kimi yen d hr bazar gnlri shr bayraq qaldrlmas v "Ingiltr heyvanlar" mahnsnn oxunmas mrasimind itirak edck, ardnca da hftlik tapr qlarn alacaqlar. Lakin bu zamn he bir mzakir aparlmayacaq. Snoubollun qovulmasnn yaratd sarsntya baxmayaraq heyvanlar toplantlarn lvi xbrini myusluqla qarladlar. gr fikirlrini yax saslandra bilsydilr, bzilri htta etiraz etmy d hazr idilr. I o yer atmd ki, Bokser d mlli -bal hycanlanmd. O, qulaqlarn kldi, bir ne df yaln silkldi, fikirlrini nizama salmaa ald. Amma sonda demy lazml szlr tapa bilmdi. Donuzlardan bzilrinin yax danmaq qabiliyyti vard. Birinci srada oturmu drd gnc donuz ciyiltili ssl etirazlarn bildirdilr. Onlarn drd d eyni anda srayb ayaa qalxdlar v xorla danmaa baladlar. Lakin Napoleonu dvry alb oturmu kpklr onlarn stn astadan mrldayan kimi donuzlar sslrini ksib yerlrind oturdular. Qoyunlar txminn on be dqiq rzind var sslri il "Drd ayaq yaxdr, iki ayaq pisdir", dey mldilr. Bununla da mzakirlr amaq niyytinin qars alnd. Sonra ran yeni qaydalar izah etmk n heyvanlarn yanna gndrildi.

-Yoldalar!-dey o, rrd. - Inanram ki, hr bir heyvan yolda Napoleonun z zrin lav msuliyyt gtrmkl n qdr byk fdakarlq etdiyini layiqinc qiymtlndirmyi bacaracaq. Yoldala r, el dmnyin ki, rhbrlik etmk - kef kmkdir. ksin, bu ox byk v ar msuliyytdir. Btn heyvanlarn brabrliyi ideyasna yolda Napoleon kimi rkdn inanan baqa lider yoxdur. lbtt, gr qrarlar siz qbul etsydiniz o, zn daha xo bxt sayard. Lakin bzn siz shv addm ata bilrsiniz. Bs onda nec olard, yoldalar? Tsvvrnz gtirin ki, siz dyirman xyalplovu il meydana atlan Snoubollun, indi cinaytkardan o qdr d frqlnmdiyi akara xan Snoubollun arxasnca getmk barsind qrar qbul etmisiniz... -O, "Py dynd" csartl vuruurdu! -dey kims dillndi. -Csart hl hr ey demk deyil! - ran etiraz etdi.-Sdaqt v itat -n vacib olanlar bunlardr. "Py dyn" gldikd is inanram ki, bir vaxt gl ck, Snoubollun bu dydki rolunun hddindn artq iirdildiyi ortaya xacaq. Intizam, yoldalar, dmir intizam-bu gn n vacib msl budur! Bir yanl addm kifaytdir ki, dmnlr yenidn stmz ayaq asnlar. Inanram ki, yoldalar, siz he biriniz Consun geri qaytmasn istmirsiniz! Hmiki kimi bu df d Consla bal dlil hamn susdurdu. Heyvanlarn he biri onun qaytmasn istmirdi. gr bazar gn mzakirlri Consun dn il nticlnckdis, onda bu mzakirlr drhal dayandrl mal idi! Hr eyi gtr -qoy etmy vaxt tapm Bokser hamnn fikrini bildirrk dedi: "gr yolda Napoleon bel deyirs, demli bel olmaldr". Bundan sonra o, znn "Mn daha ox ilycym!" arna "Napoleon hmi haqldr!" arn da lav etdi . Artq havann ax snmd, yaz umu balanmd. Snoubollun dyirman layihsi zrind ildiyi ardaq otann qaps o vaxtdan bal saxlanrd. Heyvanlara layihnin pozulduu xbri atdrlmd. Indi hr bazar gn shr saat onda ham ambara topl ar, hft rzind grlck ilrl bal taprqlar alrd. Qoca Mayorun yalnz kll smklri salamat qalan ba mzardan xarlm, tfngin arxasnda, bayraq diryinin dibindki ktyn stn qoyulmudu. Bayraa ehtiram bildirndn sonra heyvanla r anbara girmmidn vvl nvb il qoca Mayorun kll smy nndn kemli v ona tzim etmli idilr. Indi heyvanlar anbarda vvllr olduu kimi hams bir yerd oturmurdular. Napoleon, ran v gzl erlr, mahnlar mllifi kimi tannan Minimus adl istedadl donuz anbarn yuxar banda, nisbtn yksk yerd otururdular. Doqquz kpk yarmdair klind dayanaraq onlar qabaq sralardak donuzlardan ayrrd. Qalan heyvanlar zlrini Napoleonun yldiyi hndr yer trf evirrk anbardak bo yerlrini tuturdular. Napoleon hrbi komanda verirmi kimi kobud ssl z taprqlarn oxuyur, axrda is "Ingiltr heyvanlar" yalnz bir df ifa olunduqdan sonra ham dalrd. Snoubollun qovulmasnn nc hftsi, bir bazar shri heyvanlar dyirmann nyin bahasna olursa-olsun tikilmsi il laqdar Napoleonun sozlrini eidib brk tccblndilr. Napoleon qrarn ny gr dyidiyini izah etmdi. Lakin bildirdi ki, bu lav i heyvanlardan son drc byk zhmt tlb edir v htta vz iyytl laqdar gndlik qida normas da azaldla bilr. Layih n xrda detallarna qdr nzrdn keirilmidir. Son hft rzind donuzlardan ibart xsusi komissiya onun zrind ilmidir. Dyirmann v digr yardm binalarn tikintisinin txmi nn iki il mddtind baa atdrlmas nzrd tutulurdu.

Hmin axam ran heyvanlarla frdi shbt zaman Napoleonun he zaman dyirman tikintisinin leyhin olmadn izah edirdi. ksin, lap vvldn bu iin tbbskarnn yolda Napoleon olduunu deyirdi. Sn dem, Snouboll inkubator otann dmsin kdiyi plan onun kazlar arasndan ourlaybm! Yni, dyirman ideyasnn ilk mllifi Napoleon idi. "Bs el is Napoleon niy layihnin leyhin bel kskin x etdi?"-dey bzilri soru urdular. Shbt bel kil alanda ran gzlrini hiylgrcsin qyd."Bu yolda Napoleonun bicliyi idi, -dedi.- O, zn dyirman tikintisinin leyhdar kimi GSTRRKN sadc manevr edir, thlkli xarakter v mnfi tsir gcn malik Snoubolldan xilas olmaq istyirdi. Artq Snouboll fermadan uzaqladrlb v layih onun he bir mdaxilsi olmadan hyata keiril bilr. Civciv btn bunlarn taktika olduunu dedi. Sonra bir ne df d tkrarlad: "Bli, taktika, yoldalar, taktika!": Bu szlri de yrkn Civciv yerind oynayr v gl -gl quyruunu trpdirdi. Heyvanlar bu szn mnasn baa ddklrin o qdr d min deyildilr. Lakin Civciv el inandrc danrd, onu maiyt edn kpk is el hdlyici trzd mrldanrdlar ki, onlar he bir lav soru-sualsz deyilnlrl razladlar. VI F S L l boyu heyvanlar qul kimi aldlar. Lakin onlar zhmtlrindn hzz alrdlar. zlrini fda etmlri, ziyyt kmlti il bal he bir ikayt eidilmirdi. Bilirdilr ki, n i grrlrs zlri v vladlar n grrlr. Daha Insan adlanan bir dst tnbl, oru mxluq n can qoymurlar. Yazda v payzda hr gn on saat ilyirdilr. Avqustda is Napoleon bazar gnlri nahardan sonra da ilmk zrurti yarandn elan etdi. D orudur, bu msl tam knlllk sasnda idi. Lakin i xmayan heyvann yemk pay yarbayar azaldlrd. N qdr llib vurusalar da, hl grlmmi bir xeyli i qalmd. Biin vaxt tn ildki qdr bol mhsul toplaya bilmmidilr. Yayn vv lind kkl bitkilr kilmsi nzrd tutulan iki sah is um vaxtnda baa atdrlmadndan mumiyytl bo qald. Qardan gln qn ar kecyini indidn gormmk mmkn deyildi. Dyirmann tikintisind d gozlnilmz tinliklr yaranmd. Ferm ann yaxnlnda yax hngda mdni vard, hytindki anbarlarn birindn is xeyli qum v sement dolu kislr tapmdlar. Bir szl, tikinti n zruri olan btm materiallar l altnda toplanmd. Hllini drhal tapa bilmdiklri tinlik sal dalar lazmi llrd ksibdoramaq idi. Dalar qrmaq n ling v ckicl ilmk tlb olunurdu. Amma heyvanlarn he biri bunu bacarmrd. nki he bir heyvan dal ayaqlar stnd dik dayana bilmirdi. Bir hftlik hdr chdlrdn sonra kimins a lna dalarn sndrlmasnda qravitasiya qvvsindn istifad etmk fikri gldi. Karxanada btv halda hrgd istifadsi mmkn olmayan oxlu iri, sal qaya paralar vard. Onlara kndir baladlar, sonra inklr, atlar, qoyunlar-bir szl, qolunda gc olan btn heyvanlar hams birlikd z yuxar dartmaa baladlar. Xsusil tin anlarda htta knarda dayanb gstri vern donuzlar da i l yetirirdilr. Dalar sryb karxanann knarndak hndr yer gtirir, oradan zaa buraxrdlar. Dik yamacdan yuvarlanan dalar paralanb kiik hisslr blnrd. Bundan sonra onlar tikinti yerin damaq el bir tinlik trtmirdi. Nisbtn iri da paralarn atlar arabada dayrdlar. Qrntlar aparmaq is qoyunlara hval olunmudu. Htta Mriell Bencamin d khn

ikitkrli faytona qoulur v bacardqlar yardm edirdilr. Yayn sonunda kifayt qdr da ehtiyat yld v donuzlarn ayq -sayq nzarti altnda tikintiy baland. yava v tin gedirdi. Bzn nisbtn byk bir da yux ar qaldrmaq n btn gn qan-tr irisind llmk lazm glirdi. Sonda is iin trsliyindn da gumbultu il tzdn karxanaya db qrlrd. Gc az qala btn heyvanlarn toplam gcn brabr olan Boksersiz he bir iin hdsindn glmk mmk n deyildi. Bzn iri da paras zaa srnd v az qala heyvanlar da dartb z il karxanann dibin srynd Bokser ipi var gc il kib da saxlayrd. Ksik-ksik nfs alan, drnaqlar il dalardan qlcm qoparan, arxasnda iri da par as trdn islanb parldayan gvdsi il qar -qar tpy drmanan Bokser hr ksd heyranlq hissi doururdu. Klover bzn ona zn zb ldn salmama mslht grrd. Lakin Bokser ona he vaxt qulaq asmrd. "Mn daha ox ilycym!" v "Napoleon hmi haqldr!" -arlarn btn tinliklrin aar sayrd. Artq Bokser xoruzdan shrlr onu yarm saat deyil, 45 dqiq tez yuxudan oyatma xahi etmidi. zn o qdr d ox grnmyn bu qnat olunmu vaxt rzind Bokser tkbana karxanada alr, sndrlm dalar toplayr, onlar dyirman tikiln tpy dayrd. ar olsa da hmin yay heyvanlarn yaay o qdr d pis deyildi. Yemk Consun vaxtndakndan ox olmasa da, hr halda az da sayla bilmzdi. Hm d indi onlar yalnz zlrini yedirmk qaysna qalrdlar. Daha be nfr Insan adlanan, lini adan -qaraya vurmayan tnbl, bdxrc mxluqu saxlamaq haqqnda dnmrdlr. Bu el gcl hiss idi ki, heyvanlar bir ox mhrumiyytlr sin grmy mcbur edirdi. Mhz heyvan kimi ilmk bzi hallarda smrliliyi artrr v myi ynglldirirdi. Msln, insan he zaman tarlalar heyvanlar qdr yax gbrly bilmzdi. O biri trfdn, indi he bir heyvan ourluq etmdiyindn otlaqlar kin yerlrindn ayran prlrin kilmsin v tmirin ehtiyac qalmrd. Amma btn bunlara baxmayaraq yayda gzlnilmz tinliklr zn gstrmy balad. Par afin ya, mismar, mftil, it biskviti, nal almaq lazm idi. Bu mhsullarn he biri fermada istehsal olunmurdu. Sonra toxum v sni gbrlr ciddi ehtiyac olduu akara xd. Digr trfdn, mxtlif i altlri, nhayt dyirman n avadanlq da alnm al idi. Btn bunlarn hans yolla ld edilcyini he ks tsvvrn d gtir bilmirdi. Bir bazar gn shr heyvanlar hftlik taprq almaa toplaanda Napoleon yeni siyasi kursa kemkl bal qrar qbul etdiyini bildirdi. Artq Heyvanstan qonu fermalarla ticart mkdalna balayr. Tbii ki, mqsd qazanc ld etmk deyil. Sadc son drc zruri olan mal v materiallar almaq lazmdr. "Hr ey dyirman tikintisinin tlblrin tabe tutulmaldr!" - dey vurulayan Napoleon bir ne ot ta yasn v bu ilki buda mhsulunun bir hisssini, habel glckd pula ehtiyac yaranarsa, Uillinqton bazarnda yumurtalar satmaq fikrind olduunu bildirdi. Napoleon istehsal etdiklri mhsulun satlmasnn toyuqlarn dyirman tikintisin thfsi kimi al qladn ayrca diqqt atdrd. vvlc heyvanlar prtlik hissi keirdilr. He vaxt insanlarla laq saxlamamaq, he vaxt ticartl mul olmamaq, he vaxt puldan istifad etmmk -mgr Consun fermadan qovulmasndan sonra ilk tntnli toplantda b tn bu msllr barsind yekdillikl qrar qbul olunmamd? Heyvanlar hams hmin qtnamlri yax xatrlayrdlar.n az onlarn yaddan xmadn dnrdlr. Napoleon Mvrt urasnn iclaslarn qadaan edn zaman etirazlarn bildirmk istyn drd donuz yen d kin-kin sslrini qaldrmaq istdilr. Lakin itlrin qzbli mrlts onlar drhal

sakitldirdi. Sonra hmiki kimi qoyunlar "Drd ayaq yaxdr, iki ayaq pis!" -dey xorla mldilr v ani prtlik hissi aradan qalxd. Napol eon ayan qaldraraq hamn sakitliy ard, msl il bal artq lazmi gstrilr verdiyini bildirdi. Hm d heyvanlardan he birinin etimad dourmayan Insan adl mxluqla nsiyytin sla ehtiyac olmayacaqd. Bu ar yk Napoleon z iyinlrin gtrrd. Uillinqtonda yaayan vkil Uimper Heyvanstanla qalan dnya arasnda vasitilik etmy razlq vermidi. Bundan sonra o, hr hftnin birinci gn shr lazmi tlimatlar almaq n fermaya glckdi. Napoleon nitqini hmi olduu kimi "Yaas n Heyvanstan!" ar il bitirdi. "Ingiltr heyvanlar" himni ifa olunduqdan sonra ham dald. Hmin gn ran ferman dolab heyvanlar bir d sakitldirdi. O, hamn inandrrd ki, ticartl mul olmamaq v puldan istifad etmmk barsind qrar yoxdur, mumiyytl bel tklif verilmyib. Onun dediyin gr btn bunlar mnasz uydurmalardan v Snoubollun dvriyyy buraxd yalanlarn ks -sdasndan baqa bir ey deyildi. Lakin bir ne heyvan hl d bh iind qaldqlarndan ran bic-bic onlardan soruurdu: "Btn bunlar sadc yuxuda grmdiyiniz minsiniz, yoldalar? linizd hmin qrarlarn yazl mtni var? Onlar haradasa yazlb?". Hqiqtn ld he bir yazl mtn olmadndan heyvanlar btn bunlar sadc yanllq kimi qbul etmk firki il razladlar. Mister Uimper razladrld kimi hr bazar ertsi shr fermaya glirdi. O, iri bakenbardl, balaca boylu, siftindn hiylgrlik yaan bir adam idi. Xrda vkillikl mul olurdu. Lakin Heyvanstann n vaxtsa vas itiy ehtiyac duyacan v bu idn yax qazanc gtrmk mmkn olduunu hamdan vvl anlaya bilmidi. Hr df vkilin gldiyini grn heyvanlar sbbini anlamadqlar qorxu keirir v ondan mmkn qdr uzaq olmaa alrdlar. Amma istniln halda Napoleonun drd aya stnd dayanb ikiayaql mister Uimper mrlr vermsi heyvanlarn qlbini qrur hissi il doldurur v onlar yeni qaydalarla qismn d olsa barmaa vadar edirdi. Indi onlarn insan nsli il mnasibtlri vvlki vaxtlardakndan xeyli frqlnirdi. Heyvanstann trqqiy qovuduunu grn insanlarn qzb v nifrti daha da artmd. Bir vaxtlar btn insanlar fermann gec-tez iflasa urayacann, dyirman tikintisini is uursuzluqla baa catacann labd olduunu danrdlar. Pivxanada grrkn onlar mxtlif sxem v diaqramlar bir -birlrin gstrib dyirmann mtlq uacan iddia edir, htta umasa bel he zaman ilmycyini deyirdilr. Ancaq rklrind sla istmslr d, z ilrini baarqla idar edn heyvanla ra get-ged artan hrmtlrini d gizltmirdilr. Mnasibtlrin dyimsinin lamtlrindn biri d insanlarn fermann kemi "Malikan" adndan imtina etmlri v onu yeni ad il "Heyvanstan" adlandrmalar idi. Onlar artq z d fermann n vaxtsa g eri qaytarlacana midini itirn v ban gtrb harasa gedn Consun iddialarn mdafi etmkdn l kmidilr. Hllik mister Uimperin vasitiliyi istisna olunmaqla Heyvanstanla qalan dnya arasnda el bir laq yox idi. Lakin Napoleonun ya Foksv uddan mister Pilkinqton, ya da Pinfilddn mister Frederikl myyn iqtisadi razlamalar ld etmsi barsind aiylr gzib dolard. Lakin onlarn hr ikisi il eyni vaxtda he bir danq aparlmrd. Bu hadis donuzlarn gzlnilmdn ferma binasna kb orada yaamaa baladqlar vaxta tsadf etmidi. Heyvanlar yen syandan drhal sonra evd yaamaq leyhin qrar xarldn yada salmaa baladlar. Yen d ran onlar he vaxt bel bir qrarn qbul edilmdiyin inandrmal oldu. O deyi rdi ki, fermann beyni olan donuzlara

ilmk n sakit rait lazmdr. Digr trfdn, Rhbrin (son vaxtlar o, Napoleonun ad glnd yalnz bu klmdn instifad edirdi) nfuzu onun tvld deyil, evd yaamasn tlb edir. Donuzlarn yalnz qonaq otanda dinclmk v mtbxd yeyibimkl kifaytlnmdiklrini, hm d yoran-dkd yatdqlarn eidn bzi heyvanlarn bu xbrdn qanlar lap qarald. Bokser "Napoleon hmi haqldr!" ar il sz-shbt son qoymaq istdi. Lakin heyvanlarn yor an-dkdn istifadsi leyhin qrar yax xatrladn dnn Klover anbarn arxa divarna yaxnlad v Yeddi Prinsipi hcclmy balad. Sonda ayr-ayr hrflri oxumaqdan baqa he bir ey bacarmadn grb Mrieli kmy armal oldu. -Mriel, Drdnc Prinsipi mn oxu. Orada yoran-dkd yatmaq leyhin bir ey deyilmir ki? Mriel tinlikl d olsa, mtni oxudu. -Burada yazlb ki, "Heyvanlar mlf kilmi yataqda yatmrlar". Yaddandan he vaxt ikaytlnmyn Klover Drdnc Prinsipd mlflr haqqnda bir ey deyildiyini xatrlaya bilmirdi. Lakin divarda bel yazlmdsa, demli bel olmal idi. Tsadfn el bu vaxt ran iki - kpyin hatsind oradan keirdi. O, drhal msly aydnlq gtirdi: -Yoldalar, yqin indi biz donuzlarn ferma bunasndak yataq otaqlarnda, arpaylarda yatdmz eitmisiniz. Niy d yatmayaq? Siz gman edirsiniz ki, yataqla bal hr hans bir qadaa vard? Yataq ndir? Yatmaq n yer. Yni, tvlnin yerliyin dnmi bir qucaq saman da yataqdr. Qadaa is yataa deyil, zn hr yerd rahatlq axtaran Insann icad etdiyi mlfy qardr. Biz yoran -dklrin zndn mlflri gtrb atmq v sadc odeyala brnb yatrq. Insanlarn yataqlar rahat imi. Lakin bizimbtn qli myi z zrin gtrm donuzlarn tlblrin cavab verck drcd rahat deyildir. Yoldalar, minm ki, bizi istiraht hququndan mhrum etmk haqqnda dnmrsnz. Gndlik ar ilrimizi yerin yetirrkn tamam yorulub ldn dmyimizi istmirsiniz. Nhayt inanram ki, he biriniz Consu yenidn grmk fikrind d deyilsiniz, eldirmi? Heyvanlar drhal bel fikird olmadqlarn bildirdilr v yataqla bal sz -shbt d son qoyuldu. Odur ki, bir ne gn sonra donuzlarn shrlr qalan heyvanlarda n bir saat gec yuxudan oyanacaqlar elan olunanda he bir ikayt eidilmdi. Payzda heyvanlar hams yornuq dmdlr, lakin xobxt idilr. Il ar olmudu. Otun v dnin bir hisssi satlandan sonra q n rzaq ehtiyatlar yetrli deyildi. Btn midlr dyirmana balanmd. Burada is ilrin ancaq yars grlmd. Biindn sonra aydn, quru havalar xeyli kdi. Heyvanlar hmikindn daha ox ilyirdilr. Btn gn ar dalarla llir v dyirmann divarlarnn daha bir ne fut qalxdn grb sevinirdilr. Biin vaxt Bokser htta geclr d glir, ay inda bir -iki saat ilyirdi. Istiraht vaxt heyvanlar yarmq dyirmann trafnda dvr vurur, dik yuxar qalxan qaln divarlara heyranlqla baxr v zlrinin bel bir bina tikmk bacarqlarna tccblnirdilr. Yalnz qoca Bencamin dyirmanla bal heyranl blmrd. Eyni zamanda eklrin hamdam ox yaamalar haqqndak msxri szlrini xmaq rti il n is baqa bir sz dediyini eidn d olmamd. Nhayt, soyuq cnub-qrb klklri il noyabr ay gldi. Tikinti dayand, nki ya beton qardrmaa imkan vermirdi. Bir gec el dhtli tufan qalxd ki, ferma binas bnvrsi zrind silklnmy balad, anbarn damndan bir ne kirmit qopub yer dd. Yuxudan aylan toyuqlar qorxu iind vurnuxmaa v qaqqldamaa baladlar.

Onlara el glmidi ki, yaxnlqda tfng atlr. Shr heyvanlar bayraq diryinin sndn, baadak kknar aacnn is turp kimi kokndn xb byr st ddyn grdlr. Tpy trf baxanda heyvanlarn sinsindn fryad sslri qopdu. Gzlri nnd dhtli bir mnzr ald -dyirman uulub-dalmd. Heyvanlar bir anda tpy trf gtrldlr. Son vaxtlar gzmy nadir hallarda xan Napoleon hamdan qabaqda qard. Bli, onlarn mbarizlrinin bhrsi yerl -yeksan olmudu. Tikili bnvry qdr dalmd, dalar qrlb -paralanm, drd bir yana splnmidi. Ilk anlar he kim bir klm danmadan dayanb kdrl da qalana baxrdlar. Napoleon da skut iind var-gl edir, arada bir yilib torpa iylyirdi. Onun n haqdasa ox ciddi dndyn gstrn ubuq kimi dik yuxar qalxm quyruu dayanmadan titryirdi. Qfltn axtardn tapm kimi yerind dayand: -Yoldalar!-dey astadan dillndi. -Bilirsinizmi, bu kimin iidir? Gec glib dyirmanmz dadan dmnin adn bilirsinizmi? Onun ad SNOUBOLL -dur! Qfltn Napoleonun ssi ildrm kimi aqqldad. -Bli, bu Snoubollun iidir! Onun ryi biz nifrtl doludur. O, txribat trdrk planlarmz pozmaq, znn biabr kild qovulmasnn intiqamn almaq istmidir. Bu satqn gecnin qaranlndan istifad edib razimiz soxulmu, bir illik zhmtimizi pu etmidir. Yoldalar, mn bu saat, burada xain Snoubolla lm hkm xarram. Bu hkm yerin yetirib dalti brpa edn heyvan "Ikinci drcli qhrman heyvan" ordeni v yarm buel alma mkafat gzlyir. Kim onu diri tutub gtirs, bir buel alma alacaq! Bu id Snoubollun gnahkar olduunu eidn heyvanlar sarslmdlar. Hr trfdn narazlq sdalar eidilirdi. Hr ks geri qaydaca tqdird Snoubollu nec tutma fikirlirdi. Az kemmi tpd zilmi otun stndki donuz drnaqlarnn lpiri diqqti clb etdi. Dorudur, lpirlr cmisi bir ne metrlik msafd idi v hasardak deiy atb yox olurdu. Napoleon onlar diqqtl iyldi v Snoubollun izi olduunu dedi. Onun fikrinc, Snouboll ox gman ki, Foksvud fermas trfdn glmidi. -Bir an da lngimk olmaz, yoldalar! -dey Napoleon drnaq izlrini diqqtl gzdn keirndn sonra dillndi. -Iimiz oxdur. El bu gndn dyirmann brpasna balayrq. Qara, yaa baxmadan btn q tikintini davam etdirmliyik. Bu rfsiz xain bizi bel asanlqla niyytimizdn dandra bilmycyini gstrmliyik. Yaddan xarmayn, yoldalar, planlarmzda he bir dyiiklik ola bilmz! Onlar gnbgn hyata keirilck. Irli, yoldalar! Yaasn dyirman! Yaasn Heyvanstan!! VII F S L Q ox srt keirdi. Ya v qarn dalnca gcl klklr sdi, sonra is dz fevrala qdr axtala r davam etdi. Dyirmann brpasna balayan heyvanlar var qvvlri il ilyirdilr. Baa drdlr ki, knardan onlarn iin gz qoyanlar var, dyirmann tikintisini vaxtnda qurtarmasalar paxl insann lin sevinmk v toy-bayram elmk n lav bhan vercklr. Insanlar is Snoubollun bu id li olduuna inanmr, dyirmann umasn divarlarn nazikliyi il izah edirdilr. Heyvanlar bunun hqiqt olmadn yax blilrdilr. Lakin hr ehtimala qar bu df divarlar vvlki kimi on skkiz dym deyil, fut qalnlnda tikmyi qrara almdlar. Bu is o demk idi ki, daha ox da ymaq lazm olacaq. Karxana uzun mddt rimi qar suyu il dolduundan bir i grmk mmkn olmamd. Quru, axtal havalar balananda vziyyt bir az dzldi. Lak in i ox ar

gediridi, heyvanlar is glcy vvlki kimi midli deyildilr. Onlar daim aclqdan, soyuqdan ziyyt kirdilr. Ruhdan dmyn yalnz Bokserl Klover idi. ran vtn xidmtin sevinci v myin rfi haqqnda gzl nitqlr sylyird i. Amma heyvanlar ruhlandran Bokserin gc v "Mn daha ox ilycym!" ar idi. Yanvarda rzaq atmazl hiss olundu. Heyvanlarn dn pay xeyli azaldld. Dorudur, kartofun normadan ox verilcyi elan olundu. Amma sonra mlum oldu ki, st yax basdrlmadndan kartofun ox hisssini don vurub. Kartoflar yumaq v dadsz idi, aralarnda tk-tkn yemk olurdu. Heyvanlarn dilin gnlrl saman v uundurdan baqa bir ey dymirdi. Onlar aclqla z -z qalmdlar. Bu fakt mtlq dnyadan gizltmk lazm idi. Dyirmann dalmasndan ruhlanan insanlar Heyvanstan haqqnda yeni yalanlar yayrdlar. Yen d btn heyvanlarn aclq v xstliklrdn qrlmas, aralarnda dhtli qardurma yaranmas, heyvanyeynlik v yeni doulanlarn ldrlmsi hallarnn artmas haqqnda aiylr dolard. Napoleon Heyvanstanda rzaq qtl il bal yaranm vziyyt haqqnda sl hqiqtin z xaca tqdird bunun nec ar nticlr vercyini yax baa drd. Ona gr d ks-tssrat yaratmaq n cnab Uimperin imkanlarndan istifad etmk qrarna glmidi. Heyvanlar fermaya hr hft tkrarlanan sfrlri zaman onunla ox nadir hallarda nsiyytd olurdular. Indi is vvlcdn seilmi bir ne heyvana, llxsus da qoyunlara mister Uimperin eid bilcyi kild rzaq bolluu haqqnda danmaq taprlmd. Bundan lav, Napoleon ambardak bo llklri qumla doldurma, stn is fermada qalan taxl v unla rtmyi taprmd. Mnasib bir bhan il mister Uimper anbara aparlm, taxl v un dolu llklr baxmasna imkan yaradlmd. O da tbii ki, drhal tora dm, btn dnyaya Heyvanstanda he bir rzaq qtlnn olmamas haqqnda mlumatlar yaymd. Lakin btn bunlara baxmayaraq yanvarn sonunda haradan olursa olsun toxumluq dn tapmaq zrurti yarand. Hmin gnlr Napoleon heyvanlarn arasna nadir hallarda xrd. Btn vaxtn hr qapsnda heybtli bir kpyin dayand malikan binasnda keirirdi. Hr df onu sx hat edn v yaxnlamaq istyn hr ksin stn dilrini qcayan alt kpyin maiyti il hyt xmas is btv bir mrasim evrilirdi. Indi Napoleon ox vaxt bazar gnlri d grnmr, mrlrini is ayr -ayr donuzlar, n ox da ran vasitsi il atdrrd. Bir bazar gn ran yenic anbara girib yerlrini rahatlayan toyuqlara bundan sonra yumurtalarn thvil vermyi taprd. Napoleon hr hft bazara drd yz yumurta gndrmk bard Uimper vasitsil il mqavil balamd. ld olunan vsait yayda vziyyt yaxlaana qdr ferman taxl v unla tchizin ynldilckdi. Toyuqlar bunu eidnd brk r -bar saldlar. vvlcdn d onlara bel bir fdakarln zruriliyi izah olunmudu. Lakin inanmamdlar. Onlar artq qrt yatmaa hazrlardlar. Bel vaxtda yumurtalarnn ll rindn alnmas qatillik idi. Consun qovulmasndan sonra ilk df idi ki, fermada syana bnzr bir hadis yaranmd. cavan benin rhbrlik etdiyi toyuqlar Napoleonun istyin qar xmaa chd gstrdilr. Etiraz formas kimi toyuqlarn ardaqdak atlarn stnd yumurtlamalar qrara alnd. Yuxardan dn yumurtalar dmy dyib paralanrd. Napoleon tez v amansz kild nlyici tdbirlr grd. O, toyuqlarn yem paynn ksilmsini mr etdi, onlara htta bir buda dnsi vernlrin d d rhal edam olunacaqlarn bildirdi. mrin icrasna nzart kpklr taprld. Toyuqlar be gn mqavimt gstrdilr. Sonda tslim olub hinlrin, fallarnn stn qaytdlar. Bu mddtd doqquz toyuq hlak oldu.

Onlarn csdlri bada dfn olundu v xaric brsllz xstliyindn olmlri haqqnda mlumat yayld. Mister Uimperin hadisdn yerli -dibli xbri olmad. Artq yumurtalar sliq il toplanr v hftd bir df baqqaln furqonlu arabas il fermadan aparlrd. Btn bu vaxtda Snoubollu grn olmamd. Onun qonu fermalardan birind -ya Foksvudda, ya da Pinfildd gizlndiyi haqda aiylr dolard. O dvrd Napoleon vvlki illrl mqayisd qonuluq mnasibtlrini nisbtn yaxladra bilmidi. Bu da on il vvl fermadak ck meliyi qrlan zaman sliq il ksilib bir trf qalaqlanm la aac material saysind mmkn olmudu. Tlbat vard v mister Uimper Napoleona onlar satma mslht grmd. Hm mister Pilkinqton, hm d mister Frederik bu material mmnuniyytl almaq istyirdilr. Lakin Napoleon onlarn ikisi arasnda trddd edir, hllik bir qrara gl bilmirdi. Maraqldr ki, Napoleon mister Frederiksl razla glmk istynd Snoubollun Foksvudda gizlndiyi akara xrd, mister Pilkinqtona meyl ednd is Snoubollun Pinfildd peyda olmas xbri yaylrd. Yazn erkn a qfltn hycanlandrc bir fakt akarland: Snouboll geclr dflrl gizli kild fermaya glirmi! Heyvanlar bundan el narahat olmudular ki, daha tvllrind rahat yata bilmirdil r. Deyirdilr ki, Snouboll gecnin qaranlnda fermaya glir, ourluq v ziyanlqla mul olurdu. O, taxl ourlayr, sdl dolu vedrlri vurub arr, yumurtalar sndrr, kinlri tapdalayr, meyv aaclarnn qabn gmirirdi. Indi Heyvanstanda hans i dz getms btn gnahlar Snoubollun stn atlrd. Msln, pncr si sndrlanda, yaxud su borusunun yolu tutulanda drhal kims bunun Snoubollun fermaya gec sfrlrinin nticsi olduunu minlikl deyirdi. Ambarn aar itnd btn ferma trddd etmdn Snoubollun onu ourlayb quyuya atdna inanmd. Maraqldr ki, aar un kislrinin birinin altndan taplandan sonra da he ks fikrini dyimmidi. Inklr yekdillikl Snoubollun geclr gizlic tvly girib onlar sadn iddia edirdilr. Hmin q Heyvanstana byk narahatlq gtirn siovullarn da Snoubolla lbir hrkt etdiklri sylnirdi. Napoleon Snoubollun faliyytinin trafl thqiq olunmas haqda srncam verdi. O, kpklrin maiyti il hyt xb (heyvanl ar arada myyn msaf saxlamaqla ardnca glirdilr) ferma tikililrinin hamsn diqqtl nzrdn keirdi. Napoleon addmba dayanr v Snoubollun lpirlrini tapmaq mqsdi il yeri iylyirdi. Dediyin gr, iyin kmyi il iz sahibinin kimliyini yr nmk qabiliyytin malik idi. Napoleon hytin hr kncnd, anbarda, ink damnda, toyuq hinind, bostanda torpa iylyir v az qala hr yerd Snoubollun izini akara xarrd. O, chngini torpaa sykyir, bir ne df drindn nfs alr v hr df d dhtli ssl barrd: "Yen Snouboll! O, burada olub. Mn onun iyini uzaqdan hiss edirm". Hr df "Snouboll" ad kilnd kpklr dhtli ssl mrldayr, dilrini qcadrdlar. Heyvanlar sksk irisind idilr. Onlara el glirdi ki, Sn ouboll gz grnmdn fermada dolaan, havan zhrlyn v hamn thlk qarsnda qoyan r ruha evrilib. Bir axam ran heyvanlar bir yer toplad v siftindki hycanl ifadni gizltmdn onlara ciddi yeniliklr atdrmaq istdiyini bildirdi. -Yoldalar!-dey ran iyinlrini sbilikl dartb qqrd. - n dhtli sirrin st alb. Snouboll bu gn d biz hcum edib ferman limizdn almaq niyytindn danmayan pinfildli Frederik satlb. Snouboll hcum balananda ona bldilik etmyi boyun olub. Bundan daha dhtli sirlrin d st alb. Indiy qdr biz dnrdk ki, Snoubollun qiyamnn sas sbbi onun zndn mtbehliyi v iddialardr. Lakin shv etmiik, yoldalar! Bilirsinizmi sl sbb bdir? Hadislrin lap

balancndan Snoluboll Consun trfind dayanrm! Btn bu mddt rzind o, Consun gizli agenti imi! Btn bunlar Snoubollun qoyub getdiyi v bizim yalnz indi z xardmz sndlrl tsdiq olunub. Fikrimc, bu ox ciddi msldir, yoldalar! Mgr Py dynd mlub v darmadan olunmamz n onun nec canfanlq etdiyini (kr ki, qara niyytin atmad!) gzmzl grmmidikmi? Heyvanlar yerlrind donub qaldlar. Bu Snoubollun dyirman datmasndan da dhtli yaramazlq idi. Heyvanlarn eitdiklri xbri hzm etmlri n bir ne dqiq vaxt lazm oldu. Qribdir, hams Py dynd Snoubollun savaa nec rhbrlik etdiyini, nec hcuma atldn, htta Consun ad at nticsind belindn yaralanandan sonra da geri kilmdiyini xatrlayr, yaxud xatrladqlarn dnrdlr. Btn bunlardan sonra Snoubollun nec Consun trfind olmas ilk anda heyvanlarn he birin atmad. Htta ox nadir hallarda sual vern Bokser d tccblnmidi. O, qabaq ayaqlarn qatlayb uzand, gzlrini yumdu v byk tinlikl fikirlrini sahmana salma a ald. Nhayt dillndi: -Mn buna inanmram. Snouboll Py dynd hamdan csartl vuruurdu. Gzlriml grmm. Bym biz dydn drhal sonra ona "Birinci drcli qhrman heyvan" ordeni vermdikmi? -Bu bizim shvimiz idi, yoldalar! Indi is dqiq kild bilirik v btn bunlar akara xardmz mxfi sndlrd d z ksini tapb: slind Snouboll o zaman bizi tly salmaq mqsdi gdrm. -Ax o yaralanmd! - Bokser sakitlmk bilmirdi. - Hammz yarasndan nec qan axdn gzmzl grmdk. -Bu vlcdn qurulmu oyunun bir hisssi idi! - dey ran qqrd. -Consun gllsi onun belini ynglc czmd. gr oxuma bacarrsnzsa, znn bu bard n yazdn siz gstr bilrm. Plana gr hadislrin n grgin annda Snouboll geri kilmk mri vermli v meydan dmn buraxmal idi. Snouboll niyytini hyata keirmy ox yaxn idi. Yoldalar, indi dey bilrm ki, gr qhrman Rhbrimiz Napoleon olmasayd, o, z qara niyytin ata bilrdi! Consla adamlar hyt soxularkn Snoubollun qfildn geri qamasn, heyvanlar da arxasnca aparmasn xatrlamrsz? Mgr yadnzda deyil ki, hamnn vahim irisind olduu, hr eyin az qala itirildiyi hmin dqiqlrd yolda Napoleon "Insanla olm!" raraq nec irli atld v dilrini mister Consun baldrna nec keirdi? lbtt, hamnz bunu ox gzl xatrlayrsnz, yoldalar!- dey ran saa -sola gz ataraq szn bitirdi. ran dy shnsini grntn tsvir edndn sonra heyvanlara el gldi ki, hadislrin mhz bel olduunu xatrlayrlar. n az dyn grgin annda Snoubollun hqiqtn d qamas yadlarna dd. Lakin Bokser hl d inamsz grnrd. -Mn Snoubollun lap vvldn xyant yolunu tutduuna inanmram-dey o sozn yekun vurdu.-Sonrak hrktlri baqa msldir. Amma inanram ki, Py dynd o etibarl yolda idi. -Rhbrimiz yolda Napoleon, - dey ran asta, lakin qtiyytli ssl dillndi, - qti kild, bli q ti kild yolda... ndir, o Snoubollun lap balancdan Consun agenti olduunu bildirmidir. Bli, balancdan, hl syan fikri ortada olmamdan! -Bu baqa msl!- Bokser razlad. - gr yolda Napoleon deyibs, hqiqtdir!

-Bli, yzd -yz hqiqt dir, yolda! -rann balaa, qaynaan gzlri il Bokser p-p baxmas heyvanlarn diqqtindn yaynmad. O, dnb getmk istdi, lakin birdn dayand v sbi kild lav eldi: -Mn fermann btn sakinlrin xbrdarlq edirm ki, gzlrini v qulaqlarn bacardqca geni asnlar. nki Snoubollun maskalanm laltlarnn bu dqiqnin znd d aramzda gzib -doladqlarn dnmk n limd kifayt qdr sas var. Drd gn sonra Napoleon gnorta btn heyvanlarn hyt toplanmalarn mr etdi. Ham deyiln vaxtda glndn sonra mkafatlarnn ikisini d dn taxm Napoleon (bir mddt vvl o, zn "Birinci drcli qhrman heyvan" v "Ikinci drcli qhrman heyvan" ordenlri il tltif etmidi) dhtli mrltlar il btn heyvan larn canna qorxu salan doqquz nhng kpyinin hatsind malikandn xd. Qabaqcadan n is qorxunc bir hadisnin ba vercyini hiss edn heyvanlar sakitc yerlrind dayanmdlar. Napoleon dayand, hamn qzbli nzrlrl szd. Sonra hkml ssl xoruldad. Kpklr gz qrpmnda irli atlb drd donuzun qulaqlarndan yapdlar. Qorxudan v ardan qqran donuzlar sryb Napoleonun ayaqlar altna atdlar. Onlarn qulaqlarndan qan axrd. Kopklr bu qan yaladlar v el bir anda allar balarndan xd. Hamnn tccb dolu baxlar altnda kpk eyni amanszlqla Bokserin stn atld. Bokser bunu grb zrin gln kpy havadaca el bir gcl tpik ilidirdi ki, o, zingildyib yer srildi, aman istdi. Digr iki kpk quyruqlarn qsb qadlar. Bokser sualedici nzrlrl Napoleona baxd. Deysn, ayann altndak kpyin axrna xmaq, yoxsa buraxmaqla onun fikrini bilmk istyirdi. Napoleonun siftinin ifadsi dyidi, srt ssl Bokser kpkl ii olmamasn mr etd i. Bokser ayan qaldrd, kpk ardan zingildy -zingildy bir trf srnd. Ortala sakitlik kd. Drd donuz qorxudan s-s gzlyirdi. zlrinin hr cizgisindn zlrini sulu saydqlar oxunurdu. Napoleon onlar cinaytlrini etiraf etmy ard. Mvrt urasnn toplantlar lv edilrkn bu donuzlar etirazlarn bildirmidilr. Onlar drhal fermadan qovulduu gndn Snoubolla laq yaratdqlarn, dyirmann dadlmasnda ona komk etdiklrini, Heyvanstann mister Fredriksin lin kemsi n gizli ittifaqa girdiklrini boyunlarna aldlar. Sonra Snoubollun uzun illr boyu mister Consun mxfi agenti olmas haqqnda znn mlumat verdiyini szlrin lav etdilr. Onlar etiraflarn bitirn kimi kpklr stlrin atlb drdnn d boazn gmirdilr. Napoleon qorxunc ssl heyvanlarn irisind yen d gnahlarn etiraf etmk istynlrin olub-olmamas il maraqland. Bir mddt vvl toyuqlarn yumurta il bal narazlqlarna rhbrlik etmi be qabaa xb Snoubollu yuxuda grdklrini v Napoleonun mrlrin tabe olmamaq haqqnda gstri aldqlarn bildirdilr. Kpklr onlar da bir gz qrpmnda para para etdilr. Sonra bir qaz yann basa-basa ortaya glib ken il mhsul ym zaman alt buqda dnsi gizltdiyini v gec xlvtc yediyini etiraf etdi. Qoyunlardan biri Snoubollun tkidi il gl idiyini, ikisi is Napoleonun n sdaqtli prstikarlarndan saylan v astma xstliyindn ziyyt kn qoca qou uzun mddt tstlnn tonqal n trafnda dvr v urmaa mcbur etmkl lm hddin atdrdn boynuna ald. Onlarn da aqibti vvlki gnahkarlarnk kimi oldu - hams kpklrin pncsind can verdilr. Napoleonun ayaqlar yannda csdlrdn tp yaranana v Consun qovulmasndan sonra hamnn yadndan xm ksif qoxulu qan iyi havan arladrana qdr gnahlarn etiraf olunmas v czalandrma mrasimi davam etdi.

Hr ey bitndn sonra donuzlardan v kpklrdn baqa ham meydan trk etdilr. Heyvanlar sarslm v alaldlmdlar. Bilmirdilr ki, ndn daha ox sarslblar: bzi heyvanlarn xyant yolu tutub Snoubolla laq yaratmasndan, yoxsa ahidi olduqlar amansz mhakimdn? Qdim vaxtlarda da bel dht dolu qanl shnlr olmudu. Buna baxmayaraq indiki hadis heyvanlara daha ar, sarsdc tsir balamd. nki hr ey z aralarnda ba verirdi. Cons fermadan gedndn bu gn qdr bir heyvan baqa heyvana l qaldrmamd. Htta bir siovul da ldrlmmidi. Heyvanlar yarmq dyirmann yanna -tpliy qalxdlar. Sanki bi r-birlrinin nfsini duymaq, istiliyini hiss etmk istyirlrmi kimi yan-yana uzandlar. Klover, Mriel, Bencamin, inklr, qoyunlar, bir dst qaz, toyuqlar -hams bir yerd idi. Tkc piik gz dymirdi. O, Napoleon heyvanlara meydana toplamaq mri v ermmidn aradan xmd. Bir mddt he ks danmad. Tkc Bokser ayaq st dayanmd. O, var -gl edir, uzun v qara quyruunu saa-sola yelldir, arabir tccb dolu kinrtilrl skutu pozurdu. -He n anlamram, -dey Bokser skutu pozdu.- Fermamzda bel hadisnin ba verdiyin inana bilmirm. Gornr, haradasa shv etmiik. Fikrimc, yegan x yolu yen ox ilmkddir. Mn bundan sonra shrlr yuxudan bir saat da tez oyanacaam. O, arxaya evrilib ar addmlarla karxanaya trf getdi. Bayaqdan bri gozalt eldiyi iki ar da qaranlq dmmi dyirmana atdrmaq n srmy balad. Heyvanlar Kloverin bana toplamdlar. Uzandqlar yerd n dord bir trf gzl mnzr alrd. Byk yola qdr uzanan geni otlaqlar, taxl zmilri , phrliklr, nohur, sx v yamyal xsill rtlm fara taxl zmilri, fermann qrmz dam v bacadan qalxan gymsov tst - bir szl, btn Heyvanstan gzlri nnd idi. Aydn, sakit yaz axamyd. mnliklr v sarmaql hasarlar batmaqda olan gnin qzl fqlri il iqlanmd. Heyvanlar xfif bi kdr v heyrtl anladlar ki, hr qar zlrinin olan bu ferma vvllr onlara he vaxt indiki kimi doma v ziz grnmyib. Klover tpdn z aa baxanda gzlri yala dolmudu. g r fikirlrini sz evir bilsydi, yqin uzun illr bundan vvl insan nslinin hakimiyytini devirmk n mbarizy balayanda qarlarna qoyduqlar mqsdin bel olmadn deyrdi. Qoca Mayor onlar ilk df syana sslyn gec glckl bal gzl ri nnd qtiyyn az vvl ahidi olduqlar qorxu v qtl shnlri canlanmamd. Klover z bu glcyi aclqdan v dylmkdn hmilik xilas olmu brabrhquqlu heyvanlarn cmiyyti kimi tsvvr edirdi. Hmin cmiyytd hr ks bacarq v qabiliy ytin gr almal idi. Mayor tarixi nitqini sylyn gec o z analarn itirmi rdk balalarn ayaqlar arasnda saxlayb qoruduu kimi btn gcllr ziflr yardm li uzatmal idilr. Bunun vzind is sbbini anlamad halda el bir rait glib dmdlr ki, he ks fikirldiyini dilin gtir bilmirdi. Dilri qana batm kpklr meydan sulayrdlar. Ozlri sarsdc cinaytlrini boyunlarna alan yoldalarnn ignc irisind ldrlmlrin tamaa etmli olurdun. Klover he vaxt syan etmk, mqavimt gstrmk fikrind olmamd. Lakin bilirdi ki, ba vern hadislr baxmayaraq, yen d Consun zamanndakndan daha yax yaayrlar. Odur ki, n olursa olsun, insanlarn geri qaytmasna yol verilmmlidir. Bundan sonra n olsa da o, sdaqtini qorumal, ox ilmli, veriln btn taprqlar dqiq yerin yetirmli, Napoleonun liderliyini szsz qbul etmlidir. Ancaq hl d hyat onun v baqa heyvanlarn arzuladqlar, urunda arpdlqlar hyat deyildi. Onlar dyirman bel b ir gn n tikmirdilr. Sinlrini

Consun gllsinin qabana bel bir hyat n sipr etmmidilr. Fikirlrini ifad etmy sz tapmayan Kloverin demk istdiklri bu idi. Sz tapa bilmdiyindn o, iini dolduran hisslri soydalarna ayr cr atdrmaq qrarna gldi v uca ssl "Ingiltr heyvanlar" mahnsn oxumaa balad. trafdak heyvanlar da ona qouldular. Mahnn melodiyasna uyun kild, lakin asta v kdrli ssl oxuyurdular. vvllr he vaxt bel oxumamdlar. nc dfni baa vur urdular ki, ran iki kpyin maiyti il onlara yaxnlad, drna il iar edrk ox vacib xbr atdracan bildirdi. Sonra is yolda Napoleonun xsusi srncam il bu gndn etibarn "Ingiltr heyvanlar" mahnsnn lv olunduunu elan etdi. Bundan sonra mahnnn oxunmas da yasaq edilirdi. Heyvanlar heyrtlnmidilr. -Ny gor? -dey Mriel az qala qqrd. -Daha bel eylr ehtiyac yoxdur, yoldalar - ran srt ssl cavab verdi -"Ingiltr heyvanlar" syan dvrnn mahns idi. syan oxdan baa atb. Bu gn xainlrin czalandrlmas il son noqtni qoyduq. Daxili v xarici dmnlr mlub edilib. "Ingiltr heyvanlar"nda biz glckd qurmaq istdiyimiz gzl cmiyytl bal arzularmz ifad etmidik. Bel cmiyyt artq b rqrar olub. Demli, bu mahn da khnlib v daha ona ehtiyac qalmayb. Brk qorxsalar da bzi heyvanlar etirazlarn bildirmk istdilr. Lakin el bu anda qoyunlar hmiki adtlri zl "Dord ayaq yaxdr, iki ayaq pisdir!" -dey mlmy baladlar. Mlm bir ne dqiq kdi v bununla da mbahislr son qoyuldu. O gndn "Ingiltr heyvanlar" mahnsn eidn olmad. vzind air Minimus yeni himn yaratd. Himn bel balayrd: Heyvanstan, Heyvanstan, Heyvanstan, He vaxt sn bata bilmz xain insan!! Indi hr bazar gn bayraq qaldrlanda heyvanlar bu himni oxuyurdular. Lakin himnin n szlri, n d melodiyas onlara "Ingiltr heyvanlar"n xatrladrd. VIII F S L Aradan bir ne gn kendn v amansz mhakimlrin xofu bir az s ngiyndn sonra heyvanlardan hanssa altnc Prinsipi xatrlad, yaxud xatrladn dnd. Altnc Prinsipd "Bir heyvan baqa heyvan ldr bilmz!"-deyilirdi. He ks donuzlarn v kpklrin yannda brkdn danmaa csart etms d, heyvanlar g zlri onnd trdiln qtllrin bu Prinsipl uzlamadn baa drdlr. Klover Bencamindn Altnc Prinsipi oxuma xahi etdi. Bencamin hmiki adti zr bel ilr qarmadn deyib boyun qardndan bu df Mriel z tutmal oldu. Mriel brkdn oxudu: "Bir heyvan baqa heyvan SBBSIZ ldr bilmz". Ndns, bu "sbbsiz" klmsi mtni zbr bilnlrin ham snn yadndan xmd. Ancaq indi hr eyi xatrladlar. Bildilr ki, Prinsip thrif olunmayb. Snoubolla ittifaq yaradan xainlrin oldrlmsi n kifayt qdr sbb vard. Il boyu heyvanlar khn vaxtdakndan daha ox ilmli oldular. Divarlar vvlkindn ikiqat qaln olmaq rti il dyirman tikmk v vaxtnda thvil vermk, bununla bir srada fermadak gndlik ilri d yerin yetirmk ox tin idi. Bzn heyvanlara el glirdi ki, i gn Consun zamanndakndan uzundur, yemklri is pisdir. Lakin bazar gnlri shrlr haa drnaqlar arasnda brmlnmi uzun kaz tutan ran onlara

vvlki dvrl mqayisd btn nvlr zr mhsul istehsalnn 200, 300, bzn htta 500 faiz artmas haqqnda rqmlrin ks olunduu sndlri oxuyurdu. Heyvanlarn bu rqmlr inanmamaq n el bir saslar yoxdu. llxsus ona gr ki, syandan vvlki dvrn hyat raiti hamnn yad dandan silinmidi. Bununla bel bzi gnlrd heyvanlar tezlikl rqmlrin azalacana, yemin is oxalacana mid edirdilr. Indi btn taprqlar rann, yaxud da digr donuzlardan birinin vasitsi il verilirdi. Napoleon heyvanlar arasnda iki hftd bir dfdn ox gornmrd. Hyt xanda is onu yalnz kpklrdn ibart miyyti deyil, hm d dstnini qabanda gedn v hr df Napoleon danmamdan qabaq var ssi il "Quqqulu -qu!"-dey banlayan iri, qara xoruz maiyt edirdi. Indi Napoleonun ferma binasnda hamdan ayr iqamtgahnn olduunu danrdlar. Iki kpyin ayq -sayq nzarti altnda "Kroun Derbi" firmasnn qab-qacaq dstind gtiriln yemyini tk yeyirdi. Bu qablar vvllr Consun qonaq otandak servantda saxlanrd. Baqa bir yenilik is yaylm ati il bal idi. Indi nnvi ildnmlri il yana Napoleonun ad gnnd d atfanlq olurdu. Daha onu sadc "Napoleon" dey armrdlar. Rsmi titulla mracit etmk, "Rhbrimiz yolda Napoleon" demk tlb olunur du. Donuzlar bu ada "Btn dnya heyvanlarnn atas", "Insanln qnimi", "Qoyunlarn himaydar", "Ordklrin mdafiisi" kimi titullarn da lav olunmasn tklif edirdilr. ran dyirmi yanaqlarndan gz yalar szl-szl Napoleonun mdrikliyindn v ryinin boyklyndn, btn heyvanlara, ilk nvbd is insanlarn lind olan fermalarda chalt irisind, zlil v kl vziyytd yaayanlara bsldiyi drin mhbbtdn danrd. Hr bir uur, taleyin hr bir thfsi n Napoleona tk kr etmk adt haln almd. Msln, bir toyuq baqa toyua deyirdi: "Byk Rhbrimiz yolda Napoleonun qays saysind be gnd alt yumurta yumurtlamam". Yaxud gldn su imy gln bir inyin baqa iny dediyi bu szlri eitmk olurdu: "Yold a Napoleonun rhbrliyi altnda sularmz nec dadl olub!". Heyvanlarn mumi minntdarlq hissi air Minimusun "Yolda Napoleon" erind drin ifadsini tapmd: Mzlumlarn atas, Xobxtliyin memar, irkablar hkmdar! Qlbim nyl dolur Snin parlaq gntk Yolumuza nur saan Qrur v hkm dolu Gzlrin baxanda, Yaa, yolda Napoleon! Ovladnn hyatda Hr eyi tmin etdin Oz dmir iradnl. Indi dolu qarnmz, Altmza srmy, Quru samanmz var! Saynd tvlmizd Rahatca uyuyuruq.

Yaa, yolda Napoleon! Istr balaca olaq, Istrs yaa dolaq, Hr zaman vzifmiz Sn sdaqt yolun Tutmaq olacaq, inan! Bu azad fermamzda Gzn aan hr heyvan Sylyck rkl Yaa, yolda Napoleon! Napoleon eiri bynmi v iri hrflrl Yeddi Prinsipl zbz anbarn qar divarna hkk olunmasn mr etmidi. Mtnin yuxar trfind Napoleounun profildn ilnmi portreti aslmd. Bu portreti a rngl ran oz kmidi. Bu arada Napoleon mister Uimperin vasitsi il Frederik v Pilkinqtonla mr kkb danqlar aparrd. Aac material hl satlmamd. Onu Frederik almaq istyirdi. Lakin mnasib qiymt tklif etmirdi. Hmin rfd Frederikin z adamlar il birlikd Heyvanstan zrin hcum hazrlad v tikintisin paxllq etdiyi dyirman uurmaq istdiyi haqda aiylr yenilndi. Snoubollun Pifild fermasnda gizlnmsi akara xd. Yayn ortasnda toyuun z xolar il Napoleonun yanna glrk Snoubollun onlar Heyvanstan liderini oldrmk mqsdi il sui -qsd clb etmsini boyu nlarna almas heyvanlar daha da hycanlandrd. Sui -qsdi toyuqlar drhal edam olundu. Napoleonun thlksizliyi n ciddi tdbirlr grld. Geclr onun yataq otan hrsi bir kncd dayanan drd kpk qoruyurdu. Pinki adl gnc donuz is zhrlm thlksinin qarsn almaq n vvldn btn yemklrdn dadmal idi. Txminn bu dvrd Napoleonun aac materialn mister Pilkinqtona satmaq qrarna gldiyi mlum oldu. Bundan baqa o, Heyvanstanla Foksvud arasnda bir sra mhsullarn mbadilsi il bal mhm sazi imzalamaq haqqnda dnrd. Yalnz Uimper vasitsi il laq saxlamalarna baxmayaraq Napoleonla Pilkinqton arasndak mnasibtlr demk olar ki, dostluq sviyysin ykslmidi. Insan nslindn olduuna gr heyvanlar Pilkinqtona inanmrdlar. Lakin onu hm qorxduqlar, hm d nifrt etdiklri Frederikdn daha stn tuturdular. Yayn sonu yaxnladna v dyirman tikintisi yekunladna gr Heyvanstana gzlniln xyantkar hcum haqqndak aiylr d get-ged artrd. Dan rdlar ki, mister Frederik fermaya hcum mqsdi il tfngl silahlanm iyirmi adam tutub, yerli polisl hakimlri pvtl l alb v gr Heyvanstanla bal vsiqlri l keirs soru -suala tutulmayacaq. Bu da azm kimi Pincfilddn Frederikin z heyvanlar il amansz rftar haqqnda dalbadal dhtli xbrlr glirdi. Deyirdilr ki, o, qoca yabn ln qdr dyb, inklri ac saxlayb, itini diri-diri sobada yandrb. Axamlar is ayaqlarna lgc balad xoruzlar dydrrk onlarn biri-birlrini al qana qrq etmlrindn lzzt al r. Hmcinslrinin bana alan oyunlar eidn heyvanlarn damarlarndak qan intiqam eqi il qaynayrd. Bzn qvv toplayb Pinfild hcuma kemk, insanlar qovub sartdki heyvanlar azad etmk arlar eidilirdi. Lakin hr df ran onlara iy hrktlrdn kinmyi v btnlkl yolda Napoleonun strategiyasna arxalanma mslht grrd.

Frederik qar evrilmi hvali -ruhiyy is gclnmkd idi. Bir bazar gn shr qfltn Napoleon anbarda peyda oldu, aac materialnn Frederik satlmas haqqnda he vaxt danq aparmadn elan etdi. Bel bir dyyusla ibirliyin girmyi z rf v lyaqtin sdrmadn bildirdi. Hl d syan xbrini yaymaq n xaric gndriln gyrinlr Foksvuda umaq qadaan edildi. Eyni zamanda khn "Insanla lm!" arnn "Frederik lm!"l vz olunmas qrara alnd. Yayn sonunda Snoubollun daha bir xyantinin st ald. Fermaya gizli gec sfrlrinin birind toxumluq taxla alaq otlar toxumu qardrd akara xarld. Bu id Snoubolla yardm etmi erkk qaz rann qarsnda gnahlarn boynuna ald v drhal da zhrli xanmotu yeyrk intihar etdi. Heyvanlar onu da yrndilr ki, Snouboll he zaman "Birinci drcli qhrman heyvan" ordeni il tltif edilmyib (lakin bir oxlar buna inanmdlar). Bu sadc "Py dyndn" bir mddt sonra Snoubollun znn yayd uydurma idi. O, ninki tltif edilib, ksin, hlledici dydki qorxaqlna gr ittihamla zlib. Dorud ur, yen d bzi heyvanlar bu xbri eidrkn bir az tutulan kimi oldular. Lakin ran onlar yaddalarnn korlandna tez inandra bildi. Payzda byk, ar zhmt saysind biin u urla baa atdrld v eyni vaxtda dyirmann tikintisi d tamaml and. Dorudur, hl avadanlq quradrlmamd. Uimper onlarn alnmas n danqlar aparrd. Amma tikinti qurtarmd. Btn tinliklr, tcrbnin azlna, altlrin ibtidailiyin, Snoubollun mkrli xyantlrin baxmayaraq dyirman dz myyn olunan gnd istifady verilmidi. Yorun, lakin qrurlu heyvanlar z ah srlrinin trafnda yorulmadan dvr vururdular. Indiki tikili onlarn gzn birincisindn d gzl grnrd. stlik divarlar vvlkindn iki df qaln idi. Onlara partlayc madddn baqa he nyin gc atmazd. Heyvanlar burada nec can qoyduqlarn, hans tinliklri df etdiklrini dnr, tezlikl dyirmann prlrinin frlanacan, naqillrl elektrik cryan axacan v btn bunlarn saysind hyatn tamam dyi cyini gz nn gtirir, yorunluqlarn unudaraq zfr sdalar il dyirmann drd bir trfin dolanrdlar. Kpklrin v xoruzun maiyti il Napoleon da il tan olmaa gldi. O, byk nailiyyt mnasibti il heyvanlar tbrik etdi v tikilinin "Napoleon adna dyirman" adlandrlacan bildirdi. Iki gndn sonra ham anbardak xsusi iclasa dvt olundu. Napoleon aac materialnn Frederik satldn elan ednd heyvanlarn oxu heyrtdn zlrini itirdilr. Sabah Frederikin arabalarnn glib yk aparaca bildirildi. Btn bunlar Napoleonun zd Pilkinqtonla dostluq mnasibtlri saxlad mddt rzind arxada Frederikl gizli razlama ld etdiyini gstrirdi. Foksvudla btn laqlr ksildi. Pilkinqtona thqiramiz mktub gndrildi. Gyrinlr bundan snra Pinfild zrindn umamaq v "Frederik lm!" arn "Pilkinqtona olm!" ar il vz etmk taprld. Eyni zamanda Napoleon heyvanlar inandrd ki, guya Frederikin thriki il Heyvanstan zrin yr haqqndak aiylr t amamil sasszdr, onun z fermasndak heyvanlar incitmsi il bal hvalatlar is hddindn artq iirdilmidir. Bu aiylri Snoubolla laltlarnn yaydqlar daha alabatandr. Digr trfdn, Snoubollun ninki Pinfildd gizlnmsi, mumiyytl, ayann yerlidibli bu torpaa dymmsi fakt z tsdiqini tapmdr. Deyildiyin gr o, byk cah clal irisind Foksvudda yaayr. V hqiqtn d btn bu mddt rzind Pilkinqtondan byk maddi yardm almdr. Napoleonun bicliyi donuzlar vcd gtirmidi. O, zd zn Pilkinqtonun dostu kimi gstrrk Frederiki materialn hr kub metrinin qiymtini on iki funta qaldrmaa

mcbur etmidi. Lakin rann da dediyi kimi, Napoleonun hdudsuz mdrikliyi onun he kim, htta Frederik d inanmamas nda idi. Frederik material almaq n "ek" adlanan hanssa bir kaz paras dmk istyirmi. Guya sonra bu kazda yazlan mbl bankdan pul gtrmk mmkndr. Lakin Napoleonun ban bel eylrl aldatmaq olmaz! O, Frederikdn pulu befuntluq sk inaslarla nqd dmyi tlb edib. Hm d pul aac material aparlmamdan vvl dnmlidir. Frederik artq bu tlbi yerin yetirib. Onun verdiyi pul dyirmana avadanlq almaq n kifayt edir. Bu arada satlq mal fermadan ildrm srti il yoxa xd . Materiallar danb qurtaran gn Frederikdn alnan skinaslara tamaa etmk mqsdi il anbarda heyvanlarn yeni mumi toplants arld. Iki ordenini d yaxasna taxan Napoleon siftind zndn raz bir tbssml anbarn ba trfindki hndr yer d, saman doldurulmu dyin stnd oturmudu. Onun qarsnda fermann mtbxindn gtrlm ini boqabda sliq il inlnmi skinaslar vard. Heyvanlar sra il boqabn qabandan keir v gzlrini zillyib pullara baxrdlar. Bokser zn saxlay a bilmyib burnunu boqaba uzatd. Onun nfsindn skinaslar xlt il trpndilr. gn sonra dhtli ss -ky qopdu. Rngi aarm Uimper velosipedd srtl hyt daxil olub ba alovlu ferma binasna girdi. Bir an kemmi Napoleonun iqamtgahnd an bart eidildi. Hadis haqqnda xbr fermann altn stn evirdi. Sn dem skinaslar saxta imi. Bel xrd ki, Frederik materiala mft yiylnib! Napoleon drhal heyvanlar toplad v qorxunc ssi il Frederik lm hkm xardn elan etdi. l ken kimi bu yaramazn diri -diri qazanda qaynadlacan bildirdi. Bel xyantdn sonra n pis hadislrin d mmkn olmas barsind xbrdarlq etdi. Frederikl adamlar oxdan gzlniln hcumlarn hr an hyata keir bilrdilr. Drhal fermann giri-xlarnda qarovullar yerldirildi. Drd gyrin xsusi vasitilik missiyas xahii il Foksvuda gndrildi. Mktubda tezlikl Pilkinqtonla xo mnasibtlrinin brpa edilcyin mid ifad olunurdu. Hcum ertsi gn baland. Novbti Frede rikl adamlarnn artq be layl darvazann qarsnda olmas xbrini gtirnd shr yemyi yeyilirdi. Heyvanlar csatrl dmnin qarsna xdlar. Lakin bu df "Py dynd"ki kimi asan qlb qazanmaq mmkn olmad. Onlar txminn yars tf ngl silahlanm on be insan qarlad v drhal da txminn lli yardlq msafdn at amaa baladlar. Heyvanlar dhtli patlt sslrin v gll vyltlarna tab gtir bilmirdilr, ona gor d Napoleonla Bokserin ruhlandrc arlarna baxmayaraq tezlikl geri kilmy baladlar. oxu artq yaralanmd. Nhayt qab ferma binasnda zlrin snacaq tapdlar v qorxu irisind gzlrini divardak dlm -deiklr yapdrdlar. Dyirman da daxil olmaqla btn otlaq yerlri dmnin lin kemidi. Bu dqiqlrd htta Napoleon da zn itirmidi. O, sssizc bir kncdn o biri knc addmlayr, yuxar diklmi irtmyi sbilikl titryirdi. Kdr dolu baxlar Foksvuda zillnmidi. gr Pilkinqtonla adamlar kmy glsydilr bu gnk gn qlb il baa vurmaq olard. El bu vaxt dnn Pilkinqtonun fermasna gndriln drd gyrin geri qaytd. Onlardan biri dimdiyind Pilkinqtondan mktub gtirmidi. Kaz parasnda etinaszcasna "Siz bu da azdr!" szlri qaralanmd. Frederikl adamlar is artq dyirmana atmdlar. Heyvanlar qorxu irisind onlara baxrdlar. trafa midsiz pltlar yaylrd. Adamlardan ikisi ling v kic gtirib bnvr trfdn dyirmann divarn uurmaa baladlar.

-Faydas yoxdur!-dey Napoleon q qrd. -Biz el divar tikmmiik ki, onu lingl uurmaq olsun. Bir hfty d uura bilmzlr. Csartli olun, yoldalar! Bencamin divarn yanndak adamlar diqqtl mahid edirdi. Bu iki nfr ling v kicl dyirmann bnvrsind oyuq ardlar. B encamin midsizl ban yelldi. -Mn el bel d dnrdm! -dedi. -Grrsnz n edirlr? Indi oyua partlayc madd qoyacaqlar. Heyvanlar vahim irisind gzlyirdilr. Snacaqdan xmaq qorxulu idi. Bir ne dqiqdn sonra mxtlif istiqamtlr qaan insanlar grnd. Ardnca qulaqbatrc gurultu ssi eidildi. Gyrinlr havaya millndilr. Napoleondan baqa btn heyvanlar zqoylu dmy srlnib zlrini gizltdilr. Onlar balarn qaldranda az nc dyirmann olduu yerd byk qara tst topas vard. Tdricn klk tst dumann qovub datd. Dyirman yox olmudu! Bu mnzr heyvanlarn csartini zlrin qaytard. Insanlarn bu yaramazl v rzilliyi bir an vvl hiss etdiklri qorxu v midsizlik hissinin z yerini amansz q zb vermsin sbb oldu. Hr trfdn dhtli intiqam arlar eidildi. Heyvanlar he bir mr gzlmdn irli atldlar, dmnin stn yrdlr. Hmin anlarda onlar mismar kimi bdnlrin batan glllrin arsn da hiss etmirdilr. Amansz, d htli dy balanmd. Insanlar aramsz at ardlar. Heyvanlarn lap yaxna gldiyini grnd is dynklrini v ar tpiklrini i salrdlar. Bir ink, qaz v iki qoyun ldrld. Demk olar ki, ham yaralanmd. Htta dy mliyyatna a rxadan rhbrlik edn Napoleon da dmn gllsindn irtmyinin ucunu itirmli olmudu. Amma insanlar da canlarn asan qurtarmamdlar. Onlardan nn ba Bokserin tpiyi il zilmidi, birinin qarn ink buynuzu il deilmidi, bzilrnin alvar is Cessi v Blybelin dilri il para-para edilmidi. Napoleonun xsi mhafiz dstsindn olan doqquz kpk onun tapr sasnda hasarlarn dibi il irlilyib qfltn dmnin arxasnda peyda olanda v qzbli hrlrl stlrin atlanda insanlar lap vahimy ddlr. Onlar mhasiry alnmaq thlksi il z -z qaldqlarn anladlar. Frederikin "N qdr gec deyil, qan, cannz qurtarn!"-barts insanlar hrkt gtirdi. Cannn hayna qalan qorxaq dmn doy meydanndan qad. Heyva nlar onlar tarlann qurtaracana qdr qovdular v zlrini vaxtnda hasarn o biri trfin ata bilmynlr sonuncu zrblri endirdilr. Heyvanlar qalib glmidilr. Ancaq heydn dmdlr, al qan iind idilr. Onlar asta addmlarla fermaya dndlr. Hlak olmu dostlarnn ot zrindki csdlrini grnd gz yalarn saxlaya bilmdilr. Sonra kdrli skut irisind bir ne saat vvl dyirmann ucald yerd topladlar. Bli, dyirman yox idi, zhmtlrinin son bhrsi d pu olub getmidi. Htta bnvrnin d bir hisssi dadlmd. Daha ken dfki kimi dyirmann brpasnda hazr dalardan istifad ed bilmyckdilr. Dalar yoxa xmd. Dhtli partlay onlar para -para etmi v yz yardlq msafy splmidi. El bil dyirma n he yerli-dibli olmamd. Heyvanlar fermaya qaydanda ndns dy zaman gz dymyn ran qabaqlarna xd. O, quyruunu n il oynadrd, sifti sevincdn parldayrd. Heyvanlar ferma binasnn yannda tntnli yaylm atlrinin aldn eitdilr. -Bu n atfanlqdr? -dey Bokser sorudu. -Qlbmizi bayram edirik! - ran cavab verdi. -Hans qlbmizi? -dey Bokser sorudu. Onun yal qan iind idi. Nalnn birini itirmidi, drna paralanmd. Sarsnda bir ne qlp qalm d.

-Nec hans qlbmizi, yolda? Mgr dmni z razilrimizdn - Heyvanstann mqdds torpaqlarndan qovub xarmamqm? -Amma insanlar dyirman dadblar. Biz onu iki il tikmidik! -N olsun? Biz yenisini tikcyik. Istsk, lap on dn yeni dyirman tikrik. Yolda, siz qlbmizin byklyn qiymtlndir bilmirsiniz. Dmn zrind dayandmz btn bu razilri tutmudu. Indi is yolda Napoleonun mdrik rhbrliyi saysind biz hr yeri son qarna qdr geri qaytarmq. -Biz yalnz z razilrimizi azad etmiik, - dey Bokser dillndi. -Hr halda qalib glmiik! Heyvanlar hyt kedilr. Bdnindki qlplr Bokseri brk incidirdi. O, dyirmann bnvrdn balayaraq yenidn brpas il bal qarda ox tin ilr dayandn yax baa drd. Fikrind haradan, nec balayacan gtr -qoy edirdi. V hyatnda ilk df fikirlirdi ki, artq on bir ya var, qvvtli zllri bir zamanlar olduu kimi mhkm v davaml deyil. Lakin heyvanlar havada yellnn yal bayra grnd, tfngdn alan yeddi yaylm salam atini eidnd v Napoleonun tbrik nitqini dinlynd hr ey rmn byk qlb qazandqlarna inandlar. Dyd hlak olmu heyvanlarn tntnli dfn mrasimi keirildi. Bokserl Klover lafeti vz edn arabaya qoulmudular. Napoleon z xsn mrasimin nnd gedirdi. Qlbni bayram etmy iki gn ayr lmd. Nitqlr sylnir, mahnlar oxunur, tfngdn aramsz at alrd. Xsusi irinlik kimi hr heyvana bir alma, hr qua iki unsiya dn, hr it bisk vit verildi. Dyn "Dyirman mharibsi" adlanaca elan olundu. Napoleon znn imzalad mr sasnda yeni "Yal bayraq" ordeni il tltif edildi. Qlb sevinci irisind saxta skinaslarla bal xoaglmz hvalat ox tezlikl unuduldu. Bundan bir ne gn sonra is donuzlar fermann anbarnda saxlanan viskini tapdlar. Bura tz knd viski ndns gzlrin satamamd. Hmin gec ferma binasndan aramsz mahn sdalar eidilirdi. n tccbls ara -sra "Ingiltr heyvanlar" mahnsnn da sslnmsi idi. Txminn axam saat onun yarsnda is bana mister Consun silindrini qoymu Napoleon arxa qapdan xd, hytd aparaq dvr vurub tzdn iri girdi. Ertsi gn fermaya drin skut kmd. Donuzlardan he biri gz dymirdi. Nhayt, saat doqquzda ran grnd. O, yava-yava yeriyirdi. hval pis idi. Gzlri imidi, hmi dik duran quyruu yana sallanmd. Btn grkmindn xst olduu sezilirdi. ran hamn arb onlara kdrli xbr atdrmal olduunu elan etdi: Yolda Napoleon olr! Ferman alama ssi brd. Binann qaplar nn saman tkdlr. Heyvanlar drnaqlarnn ucunda gzir, gz ya irisind bir -birlrindn Rhbr lrs sonrak aqibtlrinin nec olacan soruurdular. aiy dolard ki, Snouboll Napoleonun yemyin zhr qatmaa mvffq olub. Saat on bird ran yeni mlumatla heyvanlarn qarsna xd. Bu dnyan trk edrkn yolda Napoleon alkoqollu iki inlrin lm czasna mhkum olunmalar il bal son iradsini bildirmidi. Lakin axama yaxn Napoleonun vziyyti bir qdr dzldi. Ertsi gn shr is ran yolda Napoleonun shhtinin getdikc yaxlamas barsind mlumat verdi. El hmin axam Napoleon artq vzifsinin banda idi. Bir gn sonra isxbr yayld ki, o, Uimperi piv istehsal barsind dbiyyat gtirmk mqsdi il Uillinqtona ezam etmidir. Bir hft sonra Napoleon ban arxasnda vaxt il tqad yana atm

heyvanlara otlaq yeri kimi ayrlan mnliyin umlanmasn mr etdi. Heyvanlar otun daha sx bitmsi n mnliy yenidn toxum spilcyini danrdlar. Lakin tezlikl Napoleonun ora arpa kilmsi il bal gstri verdiyi mlum oldu. Txminn el eyni vaxtda izah ox tin baa dln qrib hadis ba verdi. Gec saat on iki radlrind hytd brk gurultu ssi eidildi. Heyvanlar drhal tvllrindn bayra xdlar. Ayl gec idi. Anbarn arxa divarnn dibind, Yeddi Prinsipin yazld yerd ortadan paralanm nrdivan grnrd. Nrdivann yannda is hl d zn gl bilmyn r an elnirdi. Bir az aralda fanar, fra v az st am a rngl dolu vedr vard. Kpklr drhal ran haty alb ferma binasna apardlar. Mnal trzd ban bulayan, btn grkmi il hr eyi baa ddyn, lakin danmaq istmdiyini nmayi etdirn Bencamindn baqa heyvanlardan he biri burada n ba verdiyini tsvvrn d gtirmirdi. Lakin bir ne gn sonra Yeddi Prinsipi el-bel, z n oxuyan Mriel burada heyvanlarn dzgn xatrlamadqlar baqa bir prinsipin d olduunu akara xarmd. Onlar indiy qdr Beinci Prinsipd "Heyvanlar spirtli ikilr imirlr" yazldn dnrdlr. slind buradak iki sz diqqtdn qarmdlar. Prinsip bel idi: "Heyvanlar QDRINDN ARTIQ spirtli ikilr imirlr". IX F S L Bokserin paralanm drnann saalmas uzun kdi. Qlbnin bayram edilmsi baa atan kimi heyvanlar dyirmann brpasna baladlar. Bokser is lav bir gn d itirmy raz olmad. Yarasnn onu incitdiyini kimsnin bilmmsi Bokser n bir r f mslsin evrilmidi. Lakin axam Klover yaralanm drnann brk ardn demidi. Klover onun ayana aznda gvyib zdiyi otlardan mlhm qoymudu. Hm z, hm d Bencamin xahi etmidilr ki, zn ox zb ldn salmasn. Klover "Atlarn ciyri bdilik deyil!" -szlri il dostunun bana al qoymaa almd. Lakin Bokser onu dinlmk istmmidi, indi hyatda yalnz bir amalla - tqad xana qdr dyirmann tikilib baa atdrldn grmk amal il yaadn bildirmidi. Heyvanstan qanunvericiliyi yeni yaranmaa balayanda atlar v donuzlar n tqad vaxt 12, inklr n 14, itlr n 9, qoyunlar n 7, toyuqlar v qazlar n is 5 ya hddind hesablanmd. Tqadlrin miqdar is daha sonra myyn edilmli idi. Dorudur, hl he bir heyvan tqad xmamd. Ancaq son vaxtlar bu msl barsind ox tez-tez danrdlar. Artq ban arxasndak mnliy arpa spildiyindn indi d byk otlaq yerinin bir hisssinin prlncyi v tqad heyvanlara orada lazmi rait yaradlaca haqqnda aiylr gzirdi. Deyirdilr ki, atlarn tqad gnd be funt arpa olacaq, qda lav on be funt ot v yerkk, bayram gnlrind is htta alma verilck. Bokserin on iki ya gln il yayn sonunda tamam olacaqd. Hyat is getdikc tinlirdi. Q ken ilki kimi srt kedi. Yem tn ildkindn d az oldu. Kpklrl donuzlardan baqa digr heyvanlarn rzaq pay azaldlmld. ran hamnn yemyinin brabrldirilmsinin animalizm prinsiplrin zidd olduunu bildirirdi. O, heyvanlara asanlqla sbut edirdi ki, SLIND onlarn yemk pay az deyil. lbtt, dyiiklik olmaldr. Zaman kedikc, yemk normalarnn nizamlanmas (ran hmi "nizamlanma" deyir, he vaxt "azaldlma" szn dilin gtirmirdi) zrurti yarana bilr. Lakin Consun vaxt il mqayisd byk inkiaf ld olunub. O, cr ssi il tlsik oxuduu rqmlrl heyvanlar inandrrd ki, indi Consun dvr il

mqayisd onlarn daha ox taxl, saman v kr uunduru var, heyvanlar vvlkindn az ilyirlr, imli suyun keyfiyyti yaxlab, orta mr uzanb, azyallarn lm kskin azalb, tvllrdki ot v saman ehtiyat vvlkindn qat -qat oxdur, mozalanlardan daha az ziyyt kirlr v s. Heyvanlar onun szn inanrdlar. slind artq Cons da, Consla bal btn xatirlr d onlarn yaddandan demk olar ki, silinmidi. Baa drdlr ki, hyatlar tinlik v mhrumiyytlrl doludur, tez -tez aclqdan v soyuqdan ziyyt kirlr, yuxu n ayrlan saatlardan baqa gnn btn vaxtn ilyirlr. Amma bh yoxdur ki, vvllr bundan da pis olub. Hm d vvllr heyvanlar kl vziyytind idilr, indi is azaddrlar. "Frq d el bundadr!" -dey ran hr df vurulayrd. Yemk tlb edn azlar is bir ucdan oxalrd. Pay zda dord ana donuz demk olar ki, eyni vaxtda balalad v otuz bir yeni oka dnyaya gldi. Krp donuzlarn hamsnn rngi ala-bula idi. Fermada yegan toxumluq donuz Napoleon olduundan okalarn atalarnn kimliyini uzun-uzad aradrmaa ehtiyac yox idi. Krpic v taxta material taplan kimi ferma hytinin banda mktb tikilcyi elan olundu. Hllik is okalar mtbxd, Napoleonun xsi nzarti altnda saxlanrdlar. Oynamaa baa xr, ancaq yadlar olan balaca heyvanlara o qdr d qayna yb-qovumurdular. El bu vaxtlar z zn yeni bir qayda da meydana xd: yolda-rda donuzlarla baqa heyvanlar rastlaanda ikincilr knara kilib donuza yol vermli idilr. Bundan lav, tutduqlar mvqedn asl olmayaraq btn donuzlar bazar gnl ri quyruqlarna yal lent balamaq hququ qazanmdlar. l ferma n uurlu oldu. Amma pul vvlki kimi yen d atmrd. Mktb binas n krpic, nql v hng alnd. Indi is dyirmana avadanlq almaqdan tr pul ymaq lazm idi. Bundan baqa, evi iqlandrmaa am v kerosin, Napoleonun sfrsin kr (Napoleon kkldiklrini bhan edrk digr donuzlara kr verilmsini qadaan etmidi) , elc d i altlri, mx, kndir, kmr, naqil, tnk dmir, itlr n biskvit v s. alnmal idi . Bir taya ot v kartof mhsulunun bir hisssi sata xarld. Yumurta sat il bal mqavily d dyiiklik edildi v fermann hr hft bazara alt yz yumurta gndrcyi elan olundu. Bellikl, toyuqlar he olmazsa, saylarn eyni sviyyd saxlamaq n kifayt qdr cc xarmaq imkann ldn verdilr. Dekabrdak rzaq pay ixtisarnn ardnca fevralda da yeni ixtisarlar oldu. Kerosin qnat etmk n tvllrdki lampalar sondrld. Lakin bu mhrumiyytlrin donuzlara, deysn, he bir dxli yox idi. Onlar gn-gndn daha da kklirdilr. Fevral gnlrindn birind gnorta a mtbxin arxasndak balaca tikilidn - Consun vaxtndan istifadsiz qalan otaqdan trafa namlum, ilq v doyurucu bir iy yayld. Kims bunun qovrulmu arpa iyi olduunu dedi. Heyvanlar iyi acgzlkl sinlrin kdilr v fikirldilr ki, yqin arpan onlarn am yemyin qardrmaq n qovururlar. Ancaq hmin gn isti yemk z grn olmad. Nvbti bazar gn is bundan sonra btn arpa ehtiyatnn yalnz donuzlara srf edilcyi bildirildi. Artq ban arxasndak sahy arpa spilmidi. Sonra baqa bir yenilik yayld: bundan sonra gnd hr donuza bir pint, Napoleona is bir qallon piv verilck. Napoleonun piv pay bir qayda olaraq "Kroun Derbi" servizinin qazanasnda gtirilirdi. Lakin taleyin ox aclarn unutduran bir tslli vard: heyvanlar indi vvlkindn qat -qat lyaqtli yaadqlarn baa drdlr. N qdr mahnlar oxunur, nitqlr dinlnilir, nmayilr keirilirdi! Napoleon hftd bir d f Kortbii Nmayilr adl tdbirin keirilmsini mr etmidi. Tdbirdn mqsd Heyvanstann mbarizlrini, zfrlrini

tbli v trnnm etmk idi. Tyin olunmu saatlarda heyvanlar i yerlrini trk etmli v qabaqda donuzlar, arxalarnca atlar, ink lr, qoyunlar, ev qular v s. olmaqla hrbi addmlarla fermann trafnda dvr vurmal idilr. Nmayi zaman kpklr cinahlarda olurdu, hamdan qabaqda is Napoleonun qara xoruzu addmlayrd. Bokserl Klover hmi zrind buynuz v drnaq kli, ha bel "Yaasn yolda Napoleon!" ar olan yal bayra aparrdlar. Ardnca Napoleonun nin yazlm eirlr oxunur, rann fermada mhsul istehsalnn durmadan artmas, habel kemiin mhrumiyytlri il bu gnk azad hyatn mqayissi zrind qurulmu nitqlri dinlnilirdi. Daha sonra tfngdn yaylm ati alrd. Kortbii Nmayilr n hvsl qatlanlar qoyunlar idi. gr kims bo yer vaxt itirmlrindn v soyuqda donmalarndan ikaytlns (kpklr v donuzlar yaxnlqda olmayanda bi r ne heyvan dilini dinc qoymurdu) onlar drhal qulaqbatrc "Iki ayaq pisdir, drd ayaq yaxdr!" -mlrtilri il ikaytlrin eidilmsin imkan vermirdilr. slind bayram nliklrindn lzzt alan heyvanlar da az deyildi. Onlarn fikrinc, arada-brd n ba vers d, bel nmayilr heyvanlarn z balarnn aas olduqlarnn v z mnftlri n aldqlarnn sl gstricisi idi. Ona gr d nmayii dstlr dzlnd, mahnlar sslnnd, ran rqmlri elan ednd, tfngdn yaylm a tlri alanda, bayraqlar havada dalalananda v xoruz ucadan banlayanda onlar qarnlarnn oxdan bri bo olduunu unudurdular. Apreld Heyvanstan respublika elan olundu v prezident semk zrurti yarand. Tbii ki, yalnz bir namizd - Napoleon vard v o, yekdillikl seildi. Eyni gnd Snoubollun Consla laqlrinin tfrratlarn aqlayan yeni sndlr akara xarld. Onun ninki vvllr gman edildiyi kimi "Py doy" zaman strategiya prdsi altnda mlubiyyt plan czd, htta aq kild Consun trfind vuruduu blli oldu. Sn dem, adamlar dy aparan v "Yaasn Insanlq!" ar il onlar ruhlandram da bir baqas deyil, mhz Snouboll imi! Bzi heyvanlarn dumanl kild xatrladqlar Napoleonun kryindki dilk yer i d Snoubolun mli imi! Yayn ortalarnda bir ne illik fasildn sonra l qaras Moses qfltn fermada peyda oldu. O, he dyimmidi, vvlki kimi idn yaynr, Noul da haqqnda khn naln tkrarlayrd. Budaqlarn birind yerini rahatlay b qara qanadlarn rpa-rpa saatlarla onu dinlmy raz olan hr heyvana eyni eylr danrd. "Yoldalar, orada, yuxarda, - dey uzun dimdiyi il gy iar edirdi, - banzn stndki qara buludlarn o trfind sl xobxtlik lksi - Noul da yerlir. Biz, zavall heyvanlar, yer zndki zab-ziyytlrdn sonra orada dinclik v rahatlq tapacaq". Moses smaya millnrk Noul danda olduunu, geni yonca zmilrini, stnd peenye v qnd bitn kollar gz il grdyn iddia edirdi. He yvanlarn oxu Mosesin szlrin hvsl inanrd. Bellri dnrdlr ki, hyatmz sonsuz zhmt, zab -ziyyt, aclq v soyuq irisind keir. Amma hmi bu cr davam ed bilmz. Yqin, haradasa daha yax v daltli dnya mvcuddur. Eyni zamanda donuzlarn Moses mnasibti ham n anlalmaz idi. Onlar Mosesin Noul da il bal shbtlrinin badan -baa yalan v uydurma olduunu deyirdilr. Amma yen d l qarasna kefi istynd glib fermada qalmaa, htta gnd drdd bir pint piv imy icaz verirdilr. Drna saalandan sonra Bokser vvlkindn d ox ilyirdi. Dorudur, hmin il btn heyvanlar qul kimi almdlar. Fermadak gndlik ilr v dyirmann brpas il yana mart ayndan balaca donuzlar n mktb binasnn tikinti sin d balanmd. Ac qarna saatlarla davam edn zc i tab gtirmk olmurdu. Amma Bokser he vaxt ruhdan dmrd. Szlrindn v hrktlrindn yorulduu, gcdn ddy sezilmirdi.

Sadc, grn dyimidi. Tk vvlkitk parlamrd, mhkm zllri sanki boalmd. Heyvanlar deyirdilr ki, tz ot xan kimi Bokser d dirlck. Bahar gldi, lakin Bokser daha vvlki vziyytin qayda bilmdi. O, karxanadan sryb apard iri da parasnn arlna tab gtirmk n btn zllrini grnd knardan baxanlara el glirdi ki, Bokseri ayaq st saxlayan yalnz byk iradi qvvdir. Bel dqiqlrd onun dodaqlar "Mn daha ox ilycym!" -sozlrini demk n irli uzanr, amma ssini xarmaa gc atmrd. Bencaminl Klover ona sa lamlnn qaysna qalmaqla bal yen xbrdarlq etmidilr. Bokser is hmiyyt vermmidi. On iki yann tamam olmana az qalrd. Lakin dyirmann brpas n kifayt qdr da gtirmdn tqad xmaq haqqnda dnmrd. Yay axamlarnn birind fermaya Bokser n is olduu bard aiy yayld. O, tkbana iri da parasn tikintiy aparmaa getmidi. aiy doru xd. Bir ne dqiq sonra iki gyrin bd xbrl geri dnd: "Bokser yxlb byr st qalb, ayaa qalxa bilmir". Heyvanlarn oxu dyirmann tikildiyi tpy trf qad. Bokser boynu irli uzanm halda dalarn arasna yxlmd. Htta ban qaldrmaa da heyi yox idi. Gzlri kimi hrktsiz qalmd, byrlri trlmidi. Aznn knarlarndan nazik rmla qan axrd. Klover onun yannda dizi st kd. -Bokser! - dey qqrd, - Sn n olub? -Ciyrim... - Bokser zif ssl cavab verdi. - Amma bo eydir. Indi dyirman mnsiz d tikib qurtara bilrsiniz. N qdr da lazmdrsa, gtirmim. Ilri baa atd rmaa birc aym yetmdi. Sn dorusunu desm, artq istiraht haqqnda fikirlirdim. Bencamin d daha yaa dolub. Dnrdm ki, blk ikimiz d birlikd tqad xmaa imkan yaradarlar. -Tcili kmk lazmdr!-Klover dillndi.- Tez qab rana mlumat verin! Qalan heyvanlar rana xbr atdrmaq n tlsik fermaya yollandlar. Bokserin yannda Kloverl Bencamin qald. Bencamin sakitc onun byrnd uzanb quyruu il mmalar qvurdu.. On be dqiq sonra ran zn yetirdi. Canyananlq edir, hayfslanrd. O, yolda Napoleonun fermann qabaqcl zhmtkelrindn birinin bana gln bdbxt hadisdn brk tssflndiyini v artq Bokserin malic n Uillinqtona, xstxanaya gndrilmsi barsind gstri verdiyini bildirdi. Xb r heyvanlar bir az tin vziyyt sald. nki Molli v Snoubolldan baqa indiy qdr ferma razisini trk edn heyvan olmamd. Hm d xst yoldalarnn insanlarn lin dmsini istmirdilr. Lakin ran heyvanlar Uillinqtondak crrah baytar n Bokseri fermadakndan qat-qat tez v yax malic edcyin asanlqla inandrd. Txminn yarm saat sonra Bokserin vziyyti bir qdr dzldi. O, tinlikl yerindn qalx b ayaqlarn sry -sry Bencaminl Kloverin uzanb dinclmsi n artq d msin quru saman tkdklri tvlsin yolland. Sonrak iki gn Bokser tvldn xmad. Donuzlar ona hamam otandak aptek qutusundan tapdqlar ii hray rngli maye il dolu byk drman si gndrmidilr. Klover gnd iki df yemkdn sonra h min mayeni Bokser iirirdi. Axamlar is tvld onun yannda uzanb shbt edirdi. Bencamin d bu arada bo dayanmr, atmilklrini qovurdu. Bokser onlardan hadisni rklrin salmama xahi edirdi. gr yax malic olunsa bundan sonra hl il d yaamaa midi olduunu deyirdi. Bu illri d byk otlan bir kncnd istirahtl keirmyi dnrd.

Hyatnda ilk df savadn artrmaq, z zrind ilmk imkan qazanacaqd. Bokser tqad xandan sonra lifbann qalan iyirmi iki hrfini d oyr nmk niyytind idi. Bencaminl Klover Bokserin yannda yalnz idn sonra qala bilirdilr. Odur ki, gnorta fermaya Bokseri aparmaq n furqon glnd ham tarlada idi, donuzlarn nzarti altnda uundur sahsinin alan edirdilr. Heyvanlar Bencamin in ferma trfdn dordnala qadn v var ssi il rdn eidnd brk tccblndilr. Ilk df idi ki, Bencamini bel hycanl grrdlr. Onun n vaxtsa bel tlsdiyi d he bir ferma sakininin yadna glmirdi. "Tez! Tez! Hamnz glin! Onlar Bokseri aparrlar!"-dey Bencamin qqrrd. Heyvanlar nzarti donuzlarn icazsini gzlmdn ii buraxb tlsik fermaya qadlar. Dorudan da hytd iki at qoulmu st rtl byk furqon dayanmd. Furqonun byrn n is yazlmd. Qozlada z -gzndn biclik yaan balacaboy bir adam lyapasn gznn stn basb oturmudu. Bokserin tvldki yeri bo idi. Heyvanlar furqonu dvry aldlar. "Hllik, Bokser! -dey xorla qqrrdlar. -Hllik! Gorn qdr!" -Sfehlr! Babolar! - Bencamin trafda dvr vurub drnaqlar il torpa gy sovuraraq qqrd.-Ktbeyinlr! Grmrsnz furqonun byrnd n yazlb?" Heyvanlar furqona baxdlar. Ortala skut okd. Mriel hrflri hocclmy balad. Lakin Bencamin onu knara itlyib lal sssizlik irisind brkdn oxudu: "Alfred Simmonc. At Sallaqxanas v Sabun Biirm. Uillinqton. Dri v Smk emal. It Yemi". Baa dmrsnz bu n demkdir? Onlar Bokseri sallaqxanaya aparrlar. Btn heyvanlarn sinsindn dhtli fryad qopdu. El bu anda qozladak adamn qams havada vyldad, atlar yerindn gtrld. Heyvanlar da var sslri il raraq furqonun dalnca qadlar. Klover zn qabaa atd. Furqon srtini daha da artrd. Klover ar paalarnn imkan verdiyi qdr brk qamaa alrd. "Bokser!-dey o qqrrd.- Bokser! Bokser! Bokser!" El bu anda trafdak ss -ky eidn Bokserin qaqa aln furqonun arxa pncrsindn grnd. -Bokser! - Klover qorxunc ssl qqrd. - Bokser! Tez ol! Yer atl! Onlar sni ldrmy aparrlar! Ham xorla qqrrd: "Bokser! Yer atl! Yer atl!". Lakin furqon artq srtini artrm, heyvanlar arxada qalmdlar. Bokserin Kloverin szlrini baa db -dmdiyi d blli deyildi. Bir an sonra onun z pncrdn kildi v iridn zr bl furqonun divarlarna rplan tpik sslri eidildi. Bokser zn qurtarmaa alrd.Bzi anlarda heyvanlara el glirdi ki, bu dqiq Bokserin tpik zrblrinndn furqon param-para olacaq. Lakin heyhat! Artq onun gc tknmkd idi. Zrblrinin ssi hr df daha zif eidilirdi. Sonra is tam sakitlik yarand. midsizlikdn balarn itirmi heyvanlar furqona qoulmu atlara mracit etdilr. "Yoldalar! Yoldalar! -dey onlar qqrrdlar. Oz qardanz lm aparmayn!" Lakin he bir ey anlamayan bu ktbeyin mxluqlar qulaqlarn qsaraq daha brk qamaa baladlar. Bokserin sifti bir daha furqonun pncrsindn grnmdi. Son anda heyvanlardan bzilrinin alna qab belayl darvazan balamaq fikri gldi. Lakin artq gec idi. Furqon darvazadan xb byk yolda gzdn itdi. Heyvanlar bir daha Bokseri grmdilr. gn sonra hyatn xilas etmk n gstriln btn sylr baxmayaraq onun Uillinqton xstxanasnda keindiyi elan olundu. Xbri heyvanlara atdrmaq n

ran z glmidi. Dediyin gr, hyatnn son saatlarna qdr Bokserin yatann yanndan kilmmidi. -Bu btn mrm boyu grdym n tsirli shn idi. - dey ran drna il gz yalarn silrk danrd. -Axrnc dqiqy qdr onun yatann ban da dayanmdm. n son anda, dodaqlarn qulama yaxnladrb bizdn hmilik ayrlarkn yegan drdinin yalnz dyirmann yarmq qalmas olduunu dedi. "Irli, yoldalar! -dey pldad. - syanmz namin irli! Yaasn Heyvanstan! Yaasn yolda N apoleon! Napoleon hmi haqldr!" - Bunlar Bokserin son szlri idi, yoldalar! Bu yer atanda rann sifti dyiildi. Bir anlq susdu, yenidn nitqin davam etmzdn vvl xrda gzlri il bhli -bhli drd bir trf baxd. ran daha sonra Bokserin malicsi zaman fermada yaylan sfeh v qrzli aiylrdn xbri olduunu bildirdi. Kims Bokseri xstxanaya aparan furqonun byrnd "At Sallaqxanas" szlrini oxuyub v buradan tlsik bel ntic xarlb ki, guya onu ldrmy aparrl ar. "Hr hans bir heyvann bu drcd axmaq olmas inanlmaz eydir!" - dey ran quyruunu yuxar qaldrb sola -saa atla-atla qqrrd. -Blk bellri bu msllri sevimli rhbrimiz yolda Napoleondan daha yax bilirlr? slind hr eyin ox sad izah var. vvllr bu furqon hqiqtn d sallaqxanann olub. Lakin sonra baytarlq xstxanas onu satn alb. Sadc khn yazlarn stn rnglmy imkan olmayb. Anlalmazlq da buradan ml glib". Heyvanlar bu szlri eidib irilrind bir rahatlq duydular. Sonra ran olm yatanda olan Bokser byk qay gstrilmsindn, Napoleonun sla trddd etmdn onun malicsi n n bahal drmanlar alnmasna gstri vermsindn yerli yataql dand v nticd heyvanlarn sonuncu bhlri d dald. rklrind yoldalarnn itkisindn yaranan kdr hissi z yerini Bokserin xobxt lm il bal iql dnclr verdi. Novbti bazar gn shr Napoleon xsn z toplantya gldi v Bokser haqqnda qsa nitq syldi. "Tssf ki,-dedi, - mrhum yoldamzn ninin qalqlarn gtirib fermann razisind dfn etmk mmkn deyildir. Lakin mn artq fermann banda dfn budaqlarndan byk bir klil hazrlama v onu bizim admzdan Bokserin mzar zrin qoyma mr etmim . Bir ne gn sonra is donuzlar Bokserin ruhunun rfin byk ziyaft vermyi tklif edirlr". Napoleon nitqini mrhum Bokserin tez -tez tkrarlad iki cml il bitirdi: "Mn daha ox ilycym!" v "Yolda Napoleon hmi haqldr!". Daha sonra l av etdi: "Hr bir heyvan bu szlri smimiyytl qbul edib z hyat arna evirmlidir". Ziyaft gn dkannn furqonu Uillinqtondan fermaya byk taxta llk gtirdi. Axam is ferma binasndan bart il oxunan mahnlar eidilmy balad. Sonra, deysn, qalmaqal baland v vhi rtlar trafa yayld. Saat on bird cingilti il snb yer tkln sslri il ziyaft baa atd. Erts gn gnortaya qdr fermada he bir donuz gz dymdi. Ortalqda onlarn haradansa pul tapb viski al malar haqqnda aiylr dolard. XFSL llr keirdi. Yazlar v payzlar biri -birini vz edir, qsa heyvan mrlri baa atrd. Nhayt, el bir gn gldi ki, fermada Klover, Bencamin, l qaras Moses v donuzlardan baqa syandan vvlki k hn vaxtlar xatrlayan bir heyvan qalmad.

Mriel vfat etmidi. Artq Blybell, Cessi v Piner d olmdlr. Cons da hyatn haradasa uzaqlarda, iki dknlri n olan snacaqda baa vurmudu. Snouboll yaddan xmd. Onu yaxndan tanyan bir ne heyvan xmaq rti il, Bokseri d xatrlayan yox idi. Klover qocalb imanlamd, dizlri bklmyn, gzlri daim irinlyn qoca yabya evirmidi. Tqad yandan iki il keirdi, lakin indiy qdr he bir heyvan tqad gndrilmmidi. Otlaq sa hsinin bir hisssinin tqad heyvanlara verilcyi haqqndak shbtlr oxdan unudulmudu. Napoleon kisi yz lli kiloya atan nhng, heybtli qabana evrilmidi. ran o qdr kklmidi ki, gz qapaqlarn gcl ard. Yalnz qoca Bencamin dy immidi. Dzdr, siftinin tklri bir az aarmd. Bir d Bokserin lmndn sonra lap qaraqabaq olmu, z iin kilmidi. Tbii artm uzun illr bundan vvl gzlniln kimi byk olmasa da, indi fermada xeyli heyvan yaayrd. Yeni doulanlarn ksriyyti n syan illrin arxasnda qalan v sadc ks-sdas yaayan dumanl bir nn idi. Yeni alnanlar is zlrindn vvl ba vermi hadislrdn xbrsiz idilr. Kloverdn baqa fermada indi tz at da yaayrd. Onlar namuslu heyvan, vicdanl ii v yax yolda kimi tannrdlar. Lakin ox sfeh idilr. He biri lifban "B" hrfindn o yana yrn bilmmidi. Onlar syan v animalizm prinsiplri haqqnda danlanlarn hams il razlardlar. Xsusn d bu shbtlri hr nn hrmtl yanadqlar Kloverdn eidnd inamlar daha da artrd. Lakin eitdiklrindn n is anlamalar byk sual altnda idi. Ilrin yax tkili saysind ferma daha da inkiaf etmidi. Mister Pilkinqtondan alnm iki yeni sahnin hesabna htta razi d genilnmidi. Nhayt, dyirmann tikintisi uurla baa atdrlmd. Taxldyn man alnm, elevator v bir ne yeni bina tikilmidi. Uimper zn ekipaj almd. Lakin yeldyirmanndan elektrik i ld etmk niyyti ba tutmamd. Burada un y dlr v yax qazanc gtrlrd. Dyirmann tikilmsi ii heyvanlarn zab -ziyyti baa atmamd. Indi d burada dinamo quradrlmal idi. Ancaq Snoubollun bir zamanlar heyvanlara tsvir etdiyi bolluq v rifah- tvlllrd elektrik i, isti v soyuq su, gnlk i hftsi haqqnda daha he kim danmrd. Napoleon bel ideyalarn animalizm ruhuna zidd sslndiyini elan etmi, hqiqi xobxtliyin yalnz ar zhmt v sad hyatda olduunu bildirmidi. Fermann get-ged znginldiyini grmmk ol mazd. Amma donuzlardan v kpklrdn baqa bu znginliyin he bir heyvana faydas yox idi. Blk d, oxlu donuz v kpk olmas saysind bel tsvvr yaranrd. Tbii ki, onlar yaxalarn idn knara kmirdilr. rann yorulmadan tkrarlad ki mi, donuzlarn zrin fermadak ilrin tkili v nzartin hyata keirilmsi kimi ox ar vzif drd. Sviyylri atmadndan heyvanlarn oxunun bu ilr haqqnda sadc tsvvrlri yoxdu. Mcln, ran izah edirdi ki, donuzlar hr gn saa tlarla "mlumat", "hesabat", "aray", "protokol", "yadda qeydi" kimi mhm ilrl mul olurlar. Bunlar byk kaz vrqlrd sx xtl yazlrd. Yazlb tamamlanandan bir mddt sonra is fermann buxarsnda yandrlrd. ran deyirdi ki, fermann rifah n bu sndlr son drc zruridir. Lakin indiy qdr donuzlarla kpklr z zhmtlri il he bir mhsul istehsal etmmidilr. vzind is hmi la itahlar il seilirdilr. Digr heyvanlar is hyatlarnda el bir ciddi dyiiklik ba vermdiyinin frqind idilr. Hmi aclq hiss edirdilr, glmlrdn irkli su iirdilr, primi samann stnd yatr v gec-gndz tarlada alrdlar. Qda soyuqdan, yayda is mma v acaqanadlardan ziyyt kirdilr. Bzn aralarndak yal heyvanlar dumanl

xatirlrini elyir, syann ilk gnlrind, Cons qovulandan drhal sonra indikindn yax, yoxsa pis yaadqlarn aydnladrmaa alrdlar. Amma he n xatrlaya bilmirdilr. Indiki hyatlarn kemil mqayis etmk n llrind rann rqmlrindn baqa he bir mlumat yox idi. ran is hr df oxsayl rqmlrin kmyi il vziyytin gnbgn yaxladn sbuta yetirirdi. Heyvanlar hllolunmaz mkll qarladqlarn baa drdlr. Bir d ki, mumiyy tl bu msllr trafnda mzakir aparmaq n vaxtlar yox idi. Yalnz qoca Bencamin uzun illrin hr bir tfrratn yax xatrlayrd. V bilirdi ki, ilr hmi eyni qayda il gedib - n ox yax olub, n d ox pis. Aclq, mhrumiyyt, midsizl iklr biri-birini vzlyib. Bencamin deyirdi ki, bu hyatn dyimz qanunudur. Lakin heyvanlar he vaxt midlrini itirmirdilr. Eyni zamanda Heyvanstan sakini olman gtirdiyi qrur v rf duyusunu yaddan xarmrdlar. Onlar hl d btn Ingiltr razisind heyvanlarn zlrin mxsus olan v zlri trfindn idar ediln yegan ferma sakinlri idilr! Heyvanlardan he biri - htta n cavanlar da, Heyvanstandan on be-iyirmi millik msafdki fermalardan bura pnah gtirnlr d mcz il ba llq hissini itirmirdilr. Yaylm atinin ssini eidnd, yal bayran smada qrurla dalalandn grnd rklri iftixar hissi il dynrd. Shbt drhal Consun qovulduu, Yeddi Prinsipin ilnib hazrland, ial insanlarn amansz dylrd mlubiyyt uradld uzaq v fsanvi gnlr gedib xrd. Khn arzularn he biri yaddalardan silinmmidi. Qoca Mayorun Ingiltrnin insan tapdandan xilas olmu yal llrind qurulacaq Heyvanstan Respublikas il bal arzularna inam hl d byk idi. Hmin gn glckdi. Bu lap tezlikl d ola bilrdi. Yaxud indiki heyvan nsli hmin gn grmy bilrdi. Lakin o gn mtlq glckdi! Htta gizlic "Ingiltr heyvanlar" mahnsnn melodiyas fermann knc -bucanda sslnirdi. Brkdn oxumaa crt etmslr d, heyvanlarn oxu bu manhn bilirdilr. Bli, ola bilsin ki, hyat tin idi. Blk d btn arzular in olmamd. Lakin istniln halda onlar baqa heyvandan frqlndiklrini anlayrdlar. gr ac qalrdlarsa, bunun sbbi qddar insan nslini yedirdib-bslmlri deyildi, gr ox ilyirdilrs, yen d zlri n ilyirdilr. Aralarnda iki aya st gzn bir varlq yox idi. He bir heyvan baqasna "Cnab" dey mracit etmirdi. Btn heyvanlar brabr idilr. Yayn ilk gnlrindn birind ran qoyunlara ardnca glmyi mr etdi v onlar fermann ucqar kncn, cavan acaqayn phrliyin apard. Onlar btn gn burada yal otlardan yeyrk rann nzarti altnda keirdilr. Qaranlq qovuanda ran z fermaya qaytd. Qoyunlara is hava isti olduundan yerlrind qalma mr etdi. Belc, qoyunlar btn hftni phrlikd keirdilr. Baqa heyvanlardan he biri bu mddt rzind onlar grmdi. ran hr gn vaxtnn oxunu qoyunlarla birlikd olurdu. Dediyin gr, yeni mahnnn szlrini yrdirdi. Bundan tri is tk qalmalarna ehtiyac vard. Qoyunlar geri qaydandan az sonra axam trfi i gnn baa vurub fermaya dnn heyvanlar hytdn qorxu dolu at kinrtsi eitdilr. Heyvanlar tccb irisind yerlrind mxlanb qaldlar. Bu Kloverin ssi idi. O, yenidn kindi v bu df btn heyvanlar dordayaq fermaya gtrldlr. Hyt girib Kloverin ndn bel qorxu il kinmsinin sbbini anladlar. Hytd bir donuz stl arxa ayaqlar zrind gziirdi. Bli, bu ran idi. Addmlarn ehtiyatla atrd. Deysn, hl iri qarnn iki ayann stnd gzdirmy almamd. Lakin mvazintini asanlqla saxlayaraq hytdn

keib ferma binasna girdi. Bir ne dqiq sonra is dal qapda n hams arxa ayaqlar stnd yeriyn btv bir donuz dstsi xd. Bzilrind iki ayaq st yerimk yax alnrd. Bzilrinin ehtiyatla yeridiklri sezilirdi. Bir, yaxud iki donuz is hr addmba sanki yxlmaqdan qorxurlarm kimi istinadgah axtarrdlar. Amma he biri yxlmad v uurla dvr vurub ferma binasna qaytdlar. Ardnca is kpklrin dhtli hrmsi v qara xoruzun zil ssl banlamas eidildi. Napoleon z hyt xd. Ar, hkml nzrlrl hamya yuxardan aa baxaraq kp klrin hatsind iki aya st meydandan kedi. O drnaqlar arasnda qrmanc tutmudu. Ortala l skut kd. Qorxmu, zlrini itirmi heyvanlar dayanb donuzlarn dst il hytd iki ayaqlar st gzmsin tamaa edirdilr. El bil btn dnya g zlri nnd kll-mayallaq amd. Nhayt, hamn brm ilk sarsnt an kedi. Kopklr qarsndak qorxu-hrky, n hadis ba vers d, he bir tnqidi fikir sylmmk, he ny etiraz bildirmmkl bal uzun illrdn bri Heyvanstann btn sakinlrin alanm vrdilr baxmayaraq narazlq sslri eidilmy balad. Ancaq el bu anda qoyunlar mr alblarm kimi var sslri il mlmy baladlar: -Drd ayaq yaxdr, iki ayaq daha yaxdr! Drd ayaq yaxdr, iki ayaq daha yax! Drd ayaq yaxdr, iki ayaq daha yax! Qoyunlar be dqiq dayanmadan mldilr. Onlar sakitlndn sonra is daha etiraz etmyin mnas qalmamd. Artq donuzlar ferma binasna qaydrdlar. Bencamin kimins burnunun iynin toxunduunu hiss etdi. eriy evrildi. Klover idi. Kloverin irinli gzlri daha da bulamd. O, he bir sz demdn Bencaminin yalndan yapb arxasnca Yeddi Prinsipin yazld anbar divarna trf kdi. Bir-iki dqiq sonra onlar artq a rngli hrflrin hkk olundu u divarn qarsnda dayanmdlar. -Gozm yax grmr!-dey Klover skutu pozdu. - slind, cavan olanda da burada n yazldn oxuya bilmirdim. Ancaq mn el glir ki, divardak yazlar indi bir az dyiib. Yeddi Prinsip nec, Bencamin, dyiilibmi? Hyatnda ilk df Bencamin z qaydalarn pozmaa razlq verdi v divardak yazn oxudu. Prinsiplr vvlki idi. Yalnz bir Prinsip dyiilmidi: BTN HEYVANLAR BRABRDRLR. LAKN BZ HEYVANLAR BAQALARINDAN DAHA OX BRABRDRLR! Bunun ardnca ertsi gn fermada ilrin gediin nzart edn donuzlarn drnaqlar arasnda qrmanc tutmalar he ks qrib grnmdi. Donuzlarn zlrin radioqbuledici almalar, yaadqlar yer telefon kdirmlri, "Con Bull", "Tit -bit", "Deyli Mirror" kimi nrlr abun yazlmalar da he bir heyvan tccblndirmdi. Indi fermann baasnda aznda qlyan gzin Napoleonun grn d daha he ksi heyrtlndirmirdi. Btn bunlar azm kimi tezlikl donuzlar mister Consun paltarlarn da dolabdan xarb geyinmy ba ladlar. Napoleonun ynind artq qara penck, dar balaql alvar, ayaqlarnda uzunboaz ovu kmlri vard. Onun sevimli donuz xanm is missis Consun yalnz bazar gnlri geyindiyi ipk paltarda gzirdi. Bir hft sonra gnorta vaxt fermada bir ne ekipaj grnd. Qonu fermalardan dvt ediln nmaynd heytlri Heyvanstann hyat il daha yaxndan tan olmaq n glmidilr. Ferma qonaqlara gstrildi. Grdklri hr ey, ilk nvbd is dyirmana

heyran qaldqlarn gizltmdilr. Heyvanlar bu vaxt uundur tarlasnn alan edirdilr. Onlar gzlrini torpaqdan kmdn ox ciddi -chdl ilyirdilr. Kimdn - donuzlardan, yoxsa qonaq glmi insanlardan daha ox qorxduqlar bilinmirdi. Axam fermann sas binasndan mahn v gl sslri e idilirdi. Ssi eidn heyvanlar birdn-bir ilrind qarsalnmaz arzu hiss etdilr: maraqldr, heyvanlarla insanlarn ilk df brabrhquqlu trf kimi grdklri bu anlarda n ba ver bilrdi? Heyvanlar vvlcdn razla gliblrmi kimi sakitc fermann baasna trf getdilr. Hyt qapsn keib trddd irisind dayandlar. Lakin Klover qabaa db hamn arxasnca apard. Onlar barmaqlarnn ucunda ev yaxnladlar. Boylar nisbtn uca olanlar pncrdn iri boylandlar. Yemk otandak uzunsov masann arxasnda alt nfr fermer v alt tannm donuz oturmudu. Napoleon masann ba trfindki fxri yeri tutmudu. Donuzlar saymazyana bir kild yumaq kreslolarda yayxanmdlar. Hamnn ba kart oyununa qarmd. Sadc yeni salq deyilnd bir anlq oyunu dayandrrdlar. Masann stndki byk qrafin tez-tez bu badan o baa trlr, parlar azna kimi piv il doldurulurdu. Heyvanlarn pncr sin yapm tccb dolu siftlrin fikir vern yox idi. Foksvuddan g lmi mister Pilkinqton piv parn gtrb ayaa qalxd. "Mhtrm mclis itiraklarnn indi sylycyim sala imlrini xahi edirm - dedi. - Lakin imzdn vvl zruri saydm bir ne sz diqqtiniz atdrmaq istyirm". "Byk mmnunluq hissi il bildirirm, dey mister Pilkinqton szn davam etdi, v hamnn fikirlrim rik olacana minm ki, mnasibtlrimizd uzun mddt davam edn anlalmazlq v inamszlq artq kemid qalmdr. Artq el bir zaman glmidir ki, - hm d bu tk mnim fikrim deyil v burada ylnlrin d szlrim rik olacan dnrm, - Heyvanstann hrmtli rhbrlri qonularna ninki dmnilik hisslri bslmdn, htta myyn inam v etimadla yanaa bilrlr. Btn xoaglmz hadislr unudul mudur, zrrli ideyalar bir trf atlmdr. Bir vaxtlar bel fikir yaylmd ki, donuzlarn hakimiyyti altnda olan v onlar trfindn idar ediln Heyvanstann mvcudluu qeyri-tbii hadisdir v qonulara pis tsir gstr bilr. Bir ox fermerlr qeyd-rtsiz kild Heyvanstanda drbylik v anarxiya hkm srdyn dnrdlr. Onlar sizin lknin nmunsinin z fermalarndak heyvanlara v htta deyrdim ki, insanlara pis tsir gstrcyindn qorxurdular. Lakin indi he bir bh v hycan mz qalmayb. Bu gn mn v dostlarm Heyvanstana glrk hr eyi z gzmzl grdk, diqqtl nzrdn keirdik v bilirsinizmi, n akara xardq? Yalnz buradak masir tsrrfatlq sullar deyil, illrl brqrar olmu qayda -qanun v dmir intizam da btn fermerlr n ilhamverici nmun ola bilr". Daha sonra mister Pilkinqston Heyvanstanda i heyvanlarnn bu razid yerln digr fermalardak hmkarlarnn hamsndan daha ox ildiklrini v daha az yemk tlb etdiklrini syls, he bir shv yol vermycyin min olduunu bildirdi. O v hmkarlar sfr zaman Heyvanstanda oxlu yeniliklr grmlr v vaxt itirmdn bunlar z fermalarnda ttbiq etmy alacaqlar. "xm Heyvanstanla qonular arasnda qurulmaqda olan dostluq laqlrinin vacibliyini bir daha xatrlatmaqla bitirm k istyirm. Donuzlarla insanlar arasnda indi he bir mnafe toqqumas yoxdur v ola bilmz. Bizim mbarizlrimiz d, tinliklrimiz eynidir. Mgr il bal problemlr hr yerd eyni deyilmi?" Mister Pilkinqton xnn bu yerind vvlcdn hazrlad mdrik klam sylmk niyytind idi, lakin hycanlandndan demk istdiklrini yada sala bilmdi. Bir qdr

duruxub nhayt dillndi: "gr sizd ii heyvanlar varsa, bizd d ii sinif v ar". Masa arxasndan n bir uultu kedi. Mister Pilkinqton donuzlar fermada mahid etdiklri srt idarilik sulu, uzun i gn, rzaq paynn azaldlmas v he bir heyvann naz il oynanlmamas mnasibti il tbrik etdi. Piv parlarnn doldurulduuna min olduqdan sonra mister Pilkinqton hamdan ayaa qalxma xahi etdi v xna tntnli kild yekun vurdu: "Cnablar, Heyvanstann iklnmsinin rfin bad qaldrram!" Alqlar v dmy zrbl vurulan ayaq tappltlar eidildi. N apoleon grnmmi iltifat gstrib kreslosundan qalxd, masann trafnda dvr vurdu v pivsini son damlasna qdr immidn vvl parn mister Pilkinqtonun par il toqqudurdu. Alq sslri sakitlndn sonra hl d ayaq stnd dayanan Napole on znn d demy bir ne sz olduunu bildirdi. Napoleonun btn danqlar kimi bu dfki nitqi d qsa v igzar idi. Napoleon da qarlql anlalmazlq dvrnn artq arxada qalmasndan ox mmnun olduunu bildirdi. "Uzun mddtdn bri idi ki, bizi gzlri gotrmyn dmnlrimiz, - bel dnmk n hr cr sasmz var, - xsn mnim zmn v hmkarlarmn bhli, htta deyrdim ki, inqilabi baxlara trfdar olmamz haqqnda aiyllr yayrdlar. Guya biz qarmza qonu fermalardak heyvanlar z sahiblrin qar syana hazrlamaq mqsdi qoymuuq. Bu fikir qdr hqiqtdn uzaq olan baqa bir uydurman tsvvr gtirmk mmkn deyildir. Kemid d, indi d sas mqsdimiz btn qonularmzla dinc yana yaamaq v qarlql bi znes mnasibtlri qurmaq olmudur. Mnim rhbrliyind tmsil edilmk rfin layiq grldym ferma slind kollegial kild idar olunan bir qurumdur. Indi mn mxsus olan idarilik hququ donuzlarn mumi mbarizsi saysind ld edilmidir". Napoleon daha sonra dedi: "Mn khn bhlrin tam kild aradan qaldrldna inanmram, lakin son zamanlar fermann idariliyind hyata keiriln dyiikliklrin bundan sonra etimad v qarlql inam mhiti yaradacana, frqlrin aradan qalxacana minm. Msln, indinin znd d fermadak heyvanlarn biri-birlrin "yolda" dey mracit etmk kimi axmaq vrdilri var. Buna birdflik son qoyulacaq. Mnyi biz namlum qalan baqa bir qrib nn d movcuddur: hr bazar gn shr heyvanlar qoca donuzun bada ktyn stn qoyulmu kllsi nndn tntnli marla keirlr. Buna da tezlikl son qoymaq lazm glck. Hmin kll smyn is tcili kild dfn etmk lazmdr. Nmaynd heytinin zvlri yqin meydanda dalalanan yal bayra grdlr. gr yax fikir veriblrs, yqin ki, vvllr bayran stnd olan buynuz v drnaq tsvirinin indi oradan pozulduu diqqtlrindn yaynmayb. Bundan sonra bayramzda sadc trtmiz yal rng olacaq". "Mnim mister Pilkinqtonun mehriban qon uluq ruhu il alanm gzl nitqin yalnz bir dzliim var, - dey Napoleon szn davam etdi. - Mister Pilkinqton Heyvanstan haqqnda dananda tbii ki, bilmirdi, - lbtt, bil d bilmzdi, nki mn zm d bu bard ilk df sizin yannzda sz aram, - "Heyvanstan" ad bu gndn etibarn lv edilmidir. lkmiz bundan sonra "Malikan" fermas adlanacaq. Inanram ki, bu tarixi chtdn daha dqiq v hqiqi addr". -Cnablar!-dey Napoleon nitqin yekun vurdu. - Mn d siz eyni sala, lakin tbii ki, bir qdr dyidirilmi kild imyi tklif edirm. Stkanlarnz azna qdr doldurun. Cnablar, mnin deycyim salq budur: "Malikan" fermasnn iklnmsinin rfin!

Bu tost da vvlki salq kimi rkdn alqland. Parlardak pi v son damlasna qdr iildi. Pncr si arxasndan bu mnzrni seyr edn heyvanlarda el tsvvr yaranmd ki, irid sanki ox qrib hadislr ba verir. Donuzlarn siftlrind bu dyiikliyi yaradan n idi? Kloverin nurunu itirmkd olan irin li gzlri donuzlarn birinin siftindn o birin ynlirdi. Bu siftlrin birind be buxaq, o birind drd buxaq, baqalarnda is buxaq vard. Bu siftlr onun gzlri qarsnda ifadlrini dyiir, riyib bir-birlrin qarrdlar. Alq sslri b itndn v dst yenidn qumar masasnn trafna qaydandan sonra heyvanlar da sakitc pncrnin nndn kildilr. Lakin be-on addm aralanmam onlar ayaq saxlamal oldular. Ferma binasndan qulaqbatrc bart sslri glirdi. Heyvanlar yenidn zlrini pncrnin qabana atdrb iri baxmaa baladlar. Qonaq otanda mrk qopmudu. Qzbli rtlar v zrbl masaya dyn yumruq sslri eidilir, bh dolu baxlar qarlar, tkziblr v etirazlar sslnirdi. Hycann sbbi Napoleonun da, mister Pilkinqtonun da eyni anda tuz xarmalar idi. On iki ss sbilikl mbahis edirdi. Bu sslrin hams bir-birin bnzyirdi. Donuzlarn siftind ba vern dyiikliyin sbbi heyvanlara yalnz indi aydn oldu. Heyvanlar tccb dolu baxlar n donuzlardan insanlara, sonra is tkrar insanlardan donuzlara evirirdilr. Gzlrini zillyib dn-dn baxrdlar. Lakin artq onlar biri birindn frqlndirmk, kimin kim olduunu soylmk mmkn deyildi. ngilis dilindn evirn: Vilayt QULIYEV