Trkiye ikibinli yllarda kreselleme ile yaamak durumunda.

Bunun iin de ekonomik olarak retim verimliliini ykseltmek, siyasal olarak demokrasisini gelitirmek, ve bu balamda, ideolojik olarak milliyetilii amak zorunda. nnde byle sorunlar varken, ve bu sorunlar amak iin nce "eteleri" temizlemesi ve siyasete "eki-dzen vermesi" gerekirken, Trkiye'nin, "eriat devleti" kavgalaryla, "trban eylemi" gibi olaylarla vakit kaybetmesi bence tam bir "talihsizlik". Sanyorum btn bunlarn nedeni, hala an yakalayamam olmann getirdii "bilinsizlik". Demokratik Sistemlerde Kamuoyu Olusumu Gnmzde demokrasi bir ynyle, aznlkta olanlarn hakkna saygl, genel ve esit oy ve serbest seimler ile ynetime gelmis ogunlugun iktidar yetkilerini belli sre kullandg, ogunluk iradesinin mutlak ve snrsz bulunmadg sistemler olarak tanmlanr. (Barry, 1981: 210). ogunluk iradesinin snr ise, muhalefet denilen aznlgn hak ve zgrlgdr. Bat demokrasileri ogulcudur. ogulcu demokrasi, toplumun her kesimine rgtlenme ve siyasal iktidar etkileme ya da siyasal iktidara yasal yollardan ulasma olanagn tanr. ogulcu sistemler, farkl kar ve dsnceleri bagdastrr. Byleceogulcu demokrasiler sosyal, ekonomik dzeyi farkl gruplarn seslerini duyurmalar ortamn saglar. Bu farkl gruplarn grsleri ise, farkl kosullarda olusmustur. Toucquevillenin ifade ettigi gibi ogunluk tiranisinin yol atg devlet despotizmi, demokrasinin geregi olan esitlik ve zgrlk ilkeleri nnde bir tehlikedir. Bu nedenle iktidar tekellesmesini nlemek iin, sivil toplum alannda bir takm mekanizmalar olusturmak gerekir. (Keane, 1988: 81). Sivil toplumda ogulculugu saglamak, agdas demokrasinin bir geregidir. ogulcu, zgrlk demokratik toplumlarda totaliter (tekilci) sistemlerden farkl olarak kamuoyu, ynetici kadro etkisinde kalmakszn, kendi dogal olusumuyla ortaya kmaldr. ( Kapani, 1992: 152).Totaliter sistemlerde gdml kamuoyundan sz edilirken, ogulcu demokratik sistemlerde ise, kuramsal olarak kamuoyu zgrce olusur. Ancak bu kuramsal savnuygulamada tam anlamyla gereklestigini sylemek, baz etkenler nedeniyle olanakl degildir. Bu etkenlerden ilki, kanaatlerin olusumunda en nemli role sahip olan bilginin, haberin dogrulugu ve kimlerce ulastrldgdr. Sphesiz, zgrkamuoyu bilgi, haber ve dsncelerin serbeste yayldg zgrlk bir hukukdzeni iinde dogar ve gelisir. Dolaysyla dsnce ve dsnce aklama zgrlg,serbest kamuoyunun temelini olusturur. Gerek demokrasi farkl kar ve dsnceler arasnda bir diyalog araysdr. Ancak agdas demokrasilerde her bireyin, her grubun kamuoyu olusumuna esit lde katkda bulunmadg, daha dogrusu ellerindeki olanaklarn farkllg nedeniyle, baz kisi ve gruplarn siyasi iktidar zerinde ve kamuoyu olusturmada daha etkili oldugu bilinmektedir (Kslal, 1987: 346-347). Sartori, gnmzde demokrasilerde bilgi verme erkinin elitlere ait olmasnn ve bu erkin esit biimde dagtlmamasnn elestiriye ugradgn ifade etmektedir. (Sartori, 1993: 112) Gnmz Trkiyesi de ayn problemlerle kars karsyadr. zellikle medya alanndagrnste bir ogulculuk var olmasna karsn, yayn organlarnn belli baz kisilere ve gruplara ait olmas, kamuoyu olusumunda bu kisi ve gruplarn etkili olmasna yol amaktadr. Burada nemli olan medya tekellerinin kendi kisisel karlarn, kamu

karna tercih etmeleridir. Medyann zndeki tekelcilik, onun arzu edilen ogulcu yapya katksn olanaksz klmaktadr. Kamuoyu tek yanl etkiler ile olusursa, siyasal kararlar da tek yanl olur. Bu durum ogulcu demokratik sistemlerde olmas gereken ok sesliligi de nler. Medya ogulculugunun zgr kamuoyu olusumunda olumlu etki yapabilmesi iin, medyada esitligin saglanmas gerekmektedir. (Sartori, 1993: 112). Gelisen teknoloji,medya aralarna sahip olmakta byk maddi kaynaklar zorunlu klmaktadr. Toplumun her kesiminin bylesine mali kaynaklara sahip olmamas, radyotelevizyon, gazete, basmevi gibi, kamuoyu olusumunda etkili esitli kaynaklarn, maddi gce sahip bir aznlk grubun eline gemesine neden olmaktadr. Kitleleri etkialtna almann en gl aralarn elinde bulunduran bu gibi gruplar da, yinekitlelere dayandklarn ve onlar adna hareket ettiklerini ileri srebilmektedirler. (Domenach, 1995: 119). lkemizde gazete, televizyon ve radyo sahiplerinin genellikle ekonomik yaamn esitli alanlarnda faaliyetlerinin bulunmas ilgi ekicidir. ogunlukla, diger alsma alanlarndaki sorunlar yayn alanna da yanstlarak, gazete, televizyon ve radyolar,siyasal iktidara kars bu sorunlar zc birer ara, hatta silah olarakkullanlmaktadr. Bu noktada bilgi ve haberlerin dogruluguna da deginmek gerekir. Dsncelerin, kanaatlerin olusumunda ve yaylmasnda esitligin saglanmas bilgi ve haberlerin dogruluguna da bagldr. Drstlk ve dogruluk kurallarnn bilgi ve haber vermede n planda tutulmas gerekir. Bu hususlarn saglanmasn Sartori sonuta meslek ahlakna baglayarak, sorunu zmlemek istemistir. (Sartori, 1993: 113).

Trkiye iin meslek ahlak kstasn kabul etmek zor olacaktr. Zira yayn organlar sahiplerinin genellikle meslek dsndan oldugu grlmektedir. Yayn organlar bilgi ve haber kaynag oldugu kadar, olusan kamuoyunun siyasal karar mekanizmalarnda etkili olmas asndan da nem tasmaktadr. Kamuoyu olusumunda aleniyet ilkesi de nemlidir. Ynetime iliskin bilgilerin, haberlerin ynetilenlerce serbeste grenilmesi, kamuoyunun zgr ve serbest olusma ortamn saglar. Meclis grsmelerinin televizyon kanalndan yaynlanmas, alenilik prensibinin bir lde uygulanmas asndan kamuoyu olusumunda olumlu bir etki yapmstr. Bunun yan sra 1982 Anayasasnn 1993 degisikliginden nceki 133. madde hkm radyo ve televizyonlarda devlet tekeli ngrrken, 8.7.1993 tarihinde 133/1. maddede yaplan degisik ile radyo ve televizyon istasyonlar kurmak ve isletmek kanunla dzenlenecek sartlar erevesinde serbest braklmstr. Bylece bu alanda devlet tekeli kaldrlarak, haber kaynaklarnda ogulculuk saglayacak bir anayasa degisikligi gereklestirilmistir. Ancak devlet tekeli artk olmasa da medyadaki tekellesme sermaye temelinde devam etmektedir. Gnmzde medya ogulculugu yan sra kamuoyu arastrmalar da siyasetin bir geregi olmustur. Kamuoyu arastrmalar, dogrudan demokrasi mantgna uygun olmakla birlikte; bu arastrmalarnn en byk msterisinin hkmetler olmas, (zerkan, 1992: 74) arastrma yaplan kitlenin arastrmaclar tarafndan belirlenme kriterleri, sorulan sorular, kanaatlerin gerek anlamda ortaya ktg konusuna glge dsrmektedir. Ayrca kamuoyunun siyasal kararlar zerinde her zaman etkili oldugunu da sylemek olanakl degildir. Trkiyede son yasanan cumhurbaskanlg seiminde adaylarn belirlenmesi gibi. Buna karsn baz bat lkelerinde bakanlarn Bihterin Dinkol .

62 alsma tempolar, kamuoyu arastrmalar ile takip edilmektedir. (zerkan, 1992: 74).

agdas demokrasilerin ogulcu yaplar ierisinde herkesin, her grubun siyasal kararlar ayn degerde etkileyecek sekilde kamuoyu olusturmalar dsnlemez. Kamuoyu olusumuna etkili zgrlklerin (kitle iletisim, toplanma, gsteri yrys, dernek kurma gibi) tannp dzenlendigi toplumlarda, bu zgrlklerden yararlanmann mali gce, egitim ve siyasallasma dzeyine bagl bulundugu bilinmektedir. Bu zellikler, kamuoyu olusumunda belirli gruplarn stnlgne neden olmaktadr. ogulcu demokratik sistemlerde, toplumun her kesimine kamuoyu olusumuna katkda bulunmada esit olanaklar sagladgnda toplumsal uzlasmaya varlabilir. Aksi takdirde siyasal kararlar toplumun sadece belli kesimlerini memnun edecek sekilde tek yanl olurlar. Bu da sistemden sikayetleri artrr, kars koymaya iter. (Kslal, 1987: 347). ogulcu demokrasi, kendi zel karlarn gzeten bireylere, gruplara, siyasal partilere, etkin bir yurttas topluluguna dayanr. Bugn ise agdas demokrasiler, kar gruplarnn (medya, holdingler, odalar v.s.) egemenligine dnsmstr. (Aktan, 1994: 70). 4. SONU M.. V. yzylda Atinada tartslan, rgtlenen demokrasi, bir ok asamadan geip degisiklige ugrayarak farkl bir grnm alms ve agdas dnyaya egemen olmustur. Modern kullanm, 18. yzyl sonlarnda bat toplumundaki devrimci degisiklikten kaynaklanr. Lincoln n demokrasi, halkn halk tarafndan, halk iin ve halk adna ynetimidir seklinde ifade ettigi gibi, demokrasi iktidarn kaynagn halkta bulan ve iktidar halka dayandran bir teoridir. (Lipson, 1984: 237). Burada sorun iktidarn halk otoritesine dayanmasnn nasl saglanacagdr. Yunan sitelerinde sadece zgr yurttaslarn katldg dogrudan demokrasi bu gn demokrasi kuramclarnn bir ksmnn zlemi olarak kalrken; Amerikan ve Fransz devrimleri ile #ngiliz geleneginin sonucu temsili demokrasi ortaya kmstr. Belirli bir sre iin belli sayda seilen temsilciler, halk adna ve halk iin kararlar alrken, btn halk temsil edecek ve onlar adna konusacaktr. Bu nedenle de yasama organ demokrasi dsncesinde siyasal organlar arasnda ncelige sahiptir. Lockea gre, yasama devletin en yce organdr. Birlesik Devletler Anayasas organ sayarken Kongreyi en basta ele almstr. Ayn sekilde Mill de temsili meclisin nceligini vurgulamstr. (Lipson, 1984: 375). Gnmzde temsilcilerin serbest, drst seimlerle seilmesi, demokrasinin islemesinde yeterli olmamaktadr. Ynetilenlerin ynetimi denetlemeleri demokrasinin gereklesmesi iin gereklidir. Gz 2006 / 2 63 Bat demokrasisinde temsili sistem, parlamenter rejim ve baskanlk rejimi ile

somutlastrlmstr. Parlamenter rejimin iyi islemesi, kamuoyunun tam olusmasna ve siyasi partilerin varlgna bagldr. Kamuoyunun denetimi, rejimin ogulculugunu saglar ve kamusal yararn korunmasna neden olur. Lipsonun ifadesiyle, devlet denetleme hakkn kisilerden esirgedigi lde, demokrasi lksnden uzaklasr. (Lipson, 1978: 489). Denetleme islevi, siyasal kararlar zerinde etkiyi de gerektirir.Nitekim Lippmann, demokrasinin en degerli yannn, halk hakkndaki bilgilerinderlerine gtren ve nderleri, halkn karlarnn neler oldugunu grenmek iinhalka dansmaya zorlayan egitsel yn oldugunu ileri srmstr. (Burns, 1984: 33). Bu baglamda kamuoyunun yneticiler zerindeki etkisi yadsnamaz ve onun dikkate alnmadg demokratik bir sistemden sz edilemez. Kamuoyunun siyasal kararlar zerindeki etkisi konusunda esitli degerlendirmeler yaplmstr. Siyasal yasamdaki rolnn fazla bytlmemesi gerektigini ileri srenler olmasna karsn, demokratik sistemlerde kamuoyunun nemli bir rol oldugunu savunanlar ogunluktadr. Lippmann, nceleri halkn yneticileri egitmesini demokrasinin en nemli yan olarak n plana karrken, sonralar halk egemen ama yetersiz grms; bu konudaki sphelerini de avam insann, reklamc, gazeteci ve demagoglar tarafndan, kafalarda olusturulan byk apta arptlms resimlerinin basmakalp dsncelerin kurban oldugunu syleyerek aklamstr. (Burns, 1984: 311-312).

Hkmet politikasnn ve gerekte btn nemli tarihsel olaylarn, siyasal toplumun yelerinin kanaatleri tarafndan biimlendirildigini ifade ederek, kamuoyunun siyasal kararlar belirledigini ileri srenler de bulunmaktadr. (Kapani, 1992: 156). Demokratik sistem, farkl lkelerde farkl biimlerde ortaya kmakla birlikte, zellikle sivil toplum rgtlerinin gelismis oldugu toplumlarda kamuoyunun siyasal kararlar zerinde etkili oldugu izlenmektedir. Amerika Birlesik Devletlerindeki Watergate ve #rangate skandallar, birincisi Baskan Nixonn, ikincisi bir ok yksek dzey kamu grevlisinin istifasna neden olmustur. Bu rnekler, kamuoyunu, iktidar yapan ve ykan bir g olarak grme egiliminde olanlar hakl karmaktadr. (Kapani, 1992: 157). ok yeni bir rnek olay ise Britanyada gereklesmistir. 27 Haziran 2007de Amerika Birlesik Devletleri ile Irak savas mttefikligi nedeniyle halkn destegini kaybeden Tony Blairin basbakanlktan istifasdr. zellikle asker ailelerinin olusturdugu aleyhte kamuoyu, 18 yllk muhafazakar iktidara son veren Blairin istifasna neden olmustur. Farkl kltrel ve siyasi yapsyla bilinen Japonyada ise bir baska rnek temmuz 2007de yasanmstr. Japonya Savunma Bakan Fumio Kyuma, Hirosima ve Nagazakiye atom bombas atlmasn mazur gsteren szler sarfetmesinin ardndan muhalefetin

nderligi ile olusan kamuoyunun etkisi ile grevinden istifa etmistir. Ne yazk ki bu rnekleri lkemizden rneklerle ogaltmak mmkn degil. Bihterin Dinkol . 64 agdas demokratik lkelerde siyasal karar alma sreci zerinde degisen siddette etkili olan kamuoyu, kisinin gcn mesrulastrma arac olarak da kullanlmaktadr. Eskiden Tanr bizimledir diyen siyaset adam bugn kamuoyu bizimledir (Bourdieu, 1995: 179) demekte ve destegi artk kamuoyunda aramaya alsmaktadr. Bu baglamda kamuoyu arastrmalar, anketleri de nem kazanmaktadr. Bourdieuya gre kamuoyu anketinin sonucu, oybirligi halinde olan bir kamuoyunun var oldugu fikrini kurmak, bylece onu kuran ve olanakl klan bir siyaseti mesrulastrmak ve g iliskilerini kuvvetlendirmektir. (Bourdieu, 1995: 179). Bu aklamalardan, kamuoyunun gerek yasama, gerek yrtme ve hatta Trkiyede zaman zaman yarg zerinde etkili oldugu grlmektedir. Ynetenler de kamuoyunun istek ve taleplerine duyarl olmak zorundadr. Kamuoyunun istek ve taleplerine duyarl olmayan siyasal kararlar, etkinlik ve dayankllk asndan zayf kalrlar. (Kapani, 1992: 157). Bu noktada yasama fonksiyonu asndan konuya yaklasldgnda sunu sylemek yerinde olacaktr ki, yasalarn kamuoyu destegi saglanarak karlmas son derece nemlidir.

Gnmz Trkiyesi ise, kamuoyunu dikkate alan parlamento alsmalarnn varlgna ve yneticilere ok ender rastlamaktadr. Zamanla bu kisi ve davranslarn artacagn umabiliriz. Son gnlerde toplumsal duyarllk konusunda bir gelisme olarak nitelendirilecek, ulusal bilin ve terre karstlk agrlar yapan mitinglerle ortaya kan kamuoyu, siyasal iktidar iktidarda olmayan grsleri dikkate alma konusunda uyarmstr. Ynetilenler kamuoyunun gcnn bilincinde oldugu zaman, yneticiler de siyasal kararlarda kamuoyunu dikkate alacaklardr. Btn siyasal sistemlerde iktidar elinde bulunduranlarn mesruiyetlerini saglama ve kalc olma amac, kamuoyu destegini gerekli klmaktadr. Demokrasilerde ise, zgrlklerin korunmas adna devlet kudretinin snrlanmas bir gerekliliktir. Devlet kudretinin snrlanmas ise hukuksal dzeyde oldugu kadar, hukuk ds yollarla da gereklestirilmektedir. (Kapani, 1976: 254 vd.) Liberalizm temelli modern demokrasiler, liberal dsncenin geregi olan ilke ve kurumlar siyasal iktidar snrlamak iin kullanmaktadr. Bunlar; anayasann stnlg, kuvvetler ayrlg, hukuk devleti ilkesi, dokunulmaz haklar anlays, yargnn bagmszlg, idarenin yasallg (Uygun, 2003: 127) esaslar olarak saylabilir. agdas demokrasilerde, siyasal iktidar snrlayan, siyasal kararlar etkileyen yukardaki esaslarn yan sra, hukuka aykr olmayan hukuk ds etmenler de yeralmaktadr. Bu etmenler seim dnemleri dsnda siyasal katlmay saglayarak,

zgrlklerin korunma arac olurlar. Barbern ifadesiyle, Gl demokrasi katlmc tarzda siyasetle tanmlanr: Tam anlamyla yurttaslar adna temsili ynetimden ziyade, yurttaslarn z ynetimidir. ( Barber, 1995:195). Gz 2006 / 2 65 KAYNAKA