DEPREM BLGELERNDE OK KATLI ELK YAPI TASARIMI zlem ESZ1 essiz@msu.edu.

tr z: 17 Austos 1999 Marmara depremi sonras, Adapazar Organize Sanayi Blgesinde yaplan gzlemlerde, betonarme prefabrike sistemle yaplan binalarn byk ounluunun yerle bir olduu grlmtr. Oysa elik tayc sistemle ina edilmi fabrika binalarnn duvarlarnda dahi en kk bir atlak olumamtr. Bu deneyimlerden sonra binalarn artk elikten yaplmas tercih nedeni olmaldr. Yeni binalarn elikten yaplmas planlanmal, betonarme prefabrike yaplan ya da yaplacak olan binalarn da elik elemanlarla takviye edilmeleri arttr. Deprem etkileri altndaki bir yapnn enerji yutmas isteniyorsa, yap malzemesinin snek davran gereklidir. eliin, kopmadan byk deformasyonlar yapabilme zellii, yani, byk bir ekil deitirme sas bulunmas ve ayn zamana yksek dayanml bir malzeme olmas, onu, deprem blgelerinde ina edilecek olan yaplar iin ideal bir malzeme durumuna getirmektedir. Bu bildiride deprem blgelerinde uygulanmas nerilen ok katl elik sistemler incelenmitir. Anahtar Kelimeler: elik Yaplar, Tayc Sistemler, Deprem Blgesi Giri eliin z arlnn toplam yk iindeki paynn kk olmas nedeniyle, hafif yaplar ina edilebilmektedir. Ayn zamanda, yksek dayanm da kk dolaysyla ekonomik kesitler kullanlmasna neden olmakta ve bunlarn sonucunda, temele intikal eden ykler azalmaktadr. Deprem etkileri ktlelerle, dolaysyla arlkla orantl olduundan, elik yaplarda deprem ykleri ok az olup, yap ykseklii arttka bu zellik daha da belirginlemektedir. Bu hususlar gz nnde tutulduunda, yap malzemesi olarak eliin, deprem blgelerine uygunluu, getirdii gvenlik ve deprem sonras onarmndaki kolaylklar nedeniyle, byk bir ksm birinci ve ikinci derece deprem blgesinde bulunan lkemizde, en azndan, bir depremden sonra mutlaka ayakta kalmas gerekli grlen yaplarda kullanlmasnn kanlmaz bir gerek olduu aka grlmektedir. 1980lerin balarnda, yzeyi profilli elik tavanl kompozit elik iskeletler gndeme gelmitir. Kompozit demeyle kolonsuz geni mekanlar elde edilebilmekte ve deme ykseklii de azalmaktadr. Yanal Stabilite Binann ykseklii arttka yanal kuvvetlerin etkisi de artmaktadr. Yanal stabiliteyi arttrmann en iyi zm wc, merdiven, asansr, sirklasyon elemanlarnn ekirdekte bulunduu diyagoneller dzenlemektir. Bu gl elemanlar temelden yukar ykselen konsol kiri gibi davranr. Etkili bir dzenleme olmas iin bu stabilite kuleleri yapnn planna simetrik ekilde yerletirilmelidir. Eer yapnn ekirdei yapnn merkezinde deilse yapda burulma oluabilir. nsanlarn dey sirklasyonunu salamak iin ekirdeklere gereksinimi vardr. Bu nedenle, yatay ykleri aktaran demeler ve bunlara kar koyan aprazlamal duvarlar arasnda kalan birleimlerin kontrol edilmesi nemlidir. Rijit birleimlerle kiriin kolona birletirilmesiyle erevenin portallemesi yatay yklere bir alternatiftir fakat bu kullanlan malzeme asndan aprazlamal duvarlardan daha az etkilidir, bu sistem kiri boyutlarn arttrarak basit kiri ve kolon kesitlerini zorlar. Bu mimari 3m gibi birbirine sk yerletirilmi kolonlar dzenlemesini gerektirir, ve bylece yanal yklere kar koyan salam d eper oluturmak iin portalise imkan doar. Her tasarm aamasnda en iyi olaslklar aratrmak ve geni yelpazede dnmek nemlidir. Hangi zmn uygulanaca, yapnn tayc
1

MSU Mimarlk Fak. Yap Bilgisi Bilim Dal

657

duvarlarn dolaysyla hem estetik hem de fonksiyonel nedenlerle birleimlerdeki hareketlerin snrl olduu cephe kaplamalarndaki birleimleri etkileyen yatay salnmn snrlandrmas, tasarm iin nemlidir. Gnmzde eliin stabilitesinin salanmasnda betonarme ekirdek sistemler kullanlmaktadr. ekirdek yapmnda kayar veya trmanan kalp kullanlmaktadr. Deme ykleri, deme sistemine bal olarak dorudan doruya veya kirilerin aracl ile dey tayc elemanlar olan kolonlara aktarlr. Kolonlar da bu yk zemine aktarrlar. Dey yklerin zemine aktarlmasnda kullanlan tayc sistemlerin snflandrlmas aada verilmitir. Tayc Sistemler Deprem blgelerinde kullanlmas uygun olan ok katl elik yksek yaplarda kullanlan tayc sistemler aadaki ekilde snflandrlmtr. Rijit ereve sistemler aprazl ereveler ereveli tp sistemler Kafesli tp sistemler Demet (modler) tp Dey kafes kirili sistemler Yatay kafes kirili ve kuakl sistem Asma sistemler Uzay sistemler Omurgal sistemler

Rijit ereve Sistemler Rijit ereveler birbirine rijit olarak balanm kolon ve kirilerden olumaktadr. Bir erevenin rijit olabilmesi iin birbirine dik ynde balanan kolon ve kirilerin yk etkisi altnda, aralarndaki ay korumalar gerekmektedir. Rijit ereveli yksek binalar tipik olarak paralel veya ortagonal ynlerde yerletirilmi moment balantl kolon ve kirilerden olumaktadr (ekil 1) ( Smith and Coull,1991). ereve sistemde yapya gelen yatay rzgar ve deprem gibi yatay yklerle yapda oluan l ve hareketli dey ykler, kolon ve kiriler tarafndan tanmaktadr erevelerin tama gc, ereveyi oluturan kiri ve kolonlarn mukavemeti ile artmaktadr. ereve sistemlerin yaplarda salad en nemli avantaj, planlamada pencere, kap vb boluklarnn dzenlenmesindeki serbestliktir. Rijit ereveler normal artlarda 30 kata kadar ekonomik olmaktadr. Deprem blgelerinde ise bu ykseklik 20 kata kadar inmektedir, nk bu ykseklii geen binalarda kiri ve kolon boyutlar ekonomiklik snrn amaktadr. Ayrca 20 kattan yksek binalar iin gerekli kiri ykseklii ile deme altndan geen tesisat kanallarnn ykseklii toplam, kat yksekliinin ekonomiklik snrlarnn stne kmasna neden olmaktadr. elik bir rijit erevedeki balantlarn nitelii nemli bir tasarm ltdr. ekil 1. a.Yatay yk altnda ervenin davran, b. Balant deformme lmakszn, kolon-kri balats dnme deformasyon Balantlarn rijitlik ve dktlitesi, zellikle deprem blgelerindeki yksek binalar iin byk nem tamakta olup, dnme karakteristii yatay hareketin nemli bir orann belirlemektedir. Deprem blgelerinde can ve mal gvenliini koruma bakmndan olumlu zelliklere sahip eitli binalarda, kaynakl birleimler 1994teki Northridge Depremine kadar gvenli bulunmaktayd. Ancak 6.7 byklndeki bu depremde 200den fazla elik erevenin yklmasndan

658

sonra, kaynakl birleimlere ilikin dnceler deimitir. Bu depremde kaynakl balantlara sahip elik erevelerin hemen hemen hepsi yklmtr (Taranath,1997) elik ereve sistemi oluturan d kolonlarn 1.2-3.0m aralklarla yerletirilmesi sistemin etkinliini daha da arttrmaktadr. elik iskeletli ok katl yaplarda kolonlar 3-7m, kat says daha fazla olan yaplarda ise 6-10m aralklarla yerletirilmesi uygun olmaktadr. ereve dzenlemesindeki ana zgara sistemler, tipik dzgn zgaralar olabildii gibi,erisel, nsal, evresel trde zgaralarda olabilmektedir. aprazl ereveler Rijit ereveli sistemler 20 kattan yksek binalarda kiri ve kolonlardaki eilmenin byk deformasyonlara neden olmasndan dolay, yatay ykler karsnda yeterli etkinlik gsterememektedir. Bu durumda ereveye dey bir kafes eklenmesi yoluyla sistemin rijitletirilmesine gidilmektedir. Bylece erevenin dey ykleri, kafesin ise yatay ykleri tayaca kabul edilmektedir. Genellikle ereveli yaplarda yanal stabiliteyi arttrmann en ekonomik yolu dey aprazlamalarla olmaktadr. Deprem blgelerinde elik iskeletli (ereveli) yaplarda aprazlamalar kullanlmaktadr. Gemite elik iskeletli yaplarda aprazlamalarn ska kullanldn grmekteyiz. Cepheden cepheye srekli olan X aprazlamal diagonal kolonlara tespit edilerek yklerin aprazlamalardan kolonlara aktarlmasn salar (ekil 2) (Kowalczyk,R., Sinn,R.,Kilmister,M., 1995). aprazl strktler, kafes davran erevelerde oluan kolon ve kirilerin eilmesini engeller. nk elemanlarn apraz kesit alanlarna bal olarak yatay telenmeleri olduka azaltlmtr. apraz sistemler dar veya geni olabilir. aprazlamann genilii stabiliteye baldr. apraz eidi seimi stabilite iin nemlidir. aprazlama tipi seimi sadece dayanm, stablite ve ekonomik nedenlerden deil ayn zamanda boluk amna da baldr (Nashed,1996;Arnold,1980). aprazl ereveler ortak ve ayrk merkezli olmak zere iki grupta toplanabilirler. Bu snflandrma dktilite zeliklerine gre yaplmaktadr. X, Pratt, diyagonel, K ve V formlar gibi ortak merkezli dzenlemelerde kolon, kiri ve apraz elemanlar ortak bir noktada kesimektedir. D merkezli dzenlemelerde ise, dktiliteyi arttrmaya ynelik olarak, eilme ve kesme kuvvetlerini kirilere aktarmak iin apraz elemanlarn merkezleri zellikle K merkezi dzenlemelerde X aprazlamalar K ve V aprazlamalara gre daha yksek yatay dayanm/arlk oran gstermektedir (Taranath, 1997). Bu yapm trlerinin hepsinde de erevenin ke ve mesnet noktalarnda yksek mukavemetli cvatalar ve kaynakl birleimler kullanlmaktadr. Birleim eleman olarak perin genellikle kullanlmamaktadr.

ekil 2. ereve ve kafes etkileimi ereveli Tp Sistemler Cephede sk aralkl kolonlar ve yksek parapet kirilerinden oluan tp sistem, delikli dikdrtgen ya da benzeri bir boru eklinde davranan bu ereveli tp, yksek binalar iin olduka etkin bir sistemdir. Bunlar 110 katl Sears Tower, 110 katl World Trade Center kiz Kuleleri ve 83 katl Amoco Binasdr (zgen, 1989a).
659

Tp sistemlerin tannmasyla yksek binalarn tasarmnda yeni bir dnem balamtr. 1960larda Fazlur Khan tarafndan gelitirilen bu sistem ilk olarak Chicagoda betonarme bir bina olan, 43 katl De Witt Chestnut Binasnda uygulanmtr. Bu sistemde, cephedeki perde duvar, sk aralkl kolonlar ve yksek parapet kirilerinden olumaktadr. Bylece aklklarn klmesiyle ve erevenin bina kelerinde de srekliliinin salanmasyla, zeminden konsol kan boyutlu bir ereve elde edilmektedir. Sistemin konsol etkinlii eilme oranna bal olup, gelitirilmesindeki ama eilme deerinin %25in altna indirilmesidir. Tp sistemi oluturan ereveler yatay yklere tek balarna deil, boyutlu bir sistem olarak kar koyarlar. Tp sistemlerde yatay yke kar iki farkl alma ekli olumaktadr. Yatay yke paralel iki cephe duvar yaklak olarak ereve davran gstermekte, bu ykler kiri ve kolonlarn eilmesi ile karlanmakta ve Yatay ykler karsnda bina tmyle bir konsol tp davran gstermektedir. Burada sk kolonlarn oluturduu sistem rijit bir diyafram gibi almaktadr. Genel olarak ereveli tp davran 3.0mden 6.0mye kadar deien kolon aralklar ve 0.90mden 1.50mye kadar deien parapet kirii ykseklikleri ile elde edilmektedir. ekil 5de kare planl, 50 katl, sk aralkl kolonlar ve yksek parapet kirilerinden oluan bir binann ematik plan ve izometrik grnm verilitir. Bu sistemde iteki drt adet kolon yerekimi yklerini tayacak ekilde tasarlanmtr (ekil 3a); bu kolonlara etkiyen yatay ykler gz ard edilecek deerdedir. Yatay yke dayanm ise drt ortogonal ereve panelinin birbirine rijit olarak balanmasyla oluturulan tple salanmaktadr (ekil 3b). Tp sistemlerde d cephe duvarlar yatay yk balants ve perdelere gerek kalmamaktadr. Ancak bina ykseklii ve yatay ykler arttka i tplerden ya da ekirdekten yararlanlmaktadr.

ekil 3.ereveli tp(a)ematik plan, (b) zometrik grnm Tp sistemlerin etkinlii, binann birim alanna den strktrel malzemenin geleneksel ereve sistemlere oranla yarya dmesiyle belirgin ekle gelmektedir (zgen,1989a). ereveli tplerde dzgn olmayan ve keleri ok girintili kntl planlar sistemin etkinliini azaltmaktadr. ereveli bir tp iin dzgn plan formu kavram ksa kenar/uzun kenar oran 1/5 olan planlar iin geerlidir. Dar-uzun planlar nemli lde sorunlara neden olmaktadr (Ali and Armstrang, 1995). Bu sorunun nedeni vardr: 1.Binann uzun kenar zelikle rzgar ykleri olmak zere yatay ykleri toplayan bir yelken gibi davranmaktadr. 2. Ortaya kan kesme kuvvetlerini karlamak iin yatay yk tarafnda daha sk aralkl ve/veya daha byk boyutlarda kolonlara gereksinim bulunmaktadr 3. Yatay yke dik dorultudaki kolonlar zerinde kesme kuvvetleri daha fazladr. Kafesli Tp Sistemler Tp kavramnn gelimeye balad 1960l yllardan sonra bina ykseklikleri, ereveli tplerin etkin olamayaca kadar ykselmitir. Bu durumda ereveli tbn cephesine diyagonal elemanlarn eklenmesi yoluyla sistemin daha fazla ykseklikler iin yatay yk karsndaki etkinlii arttrlm ve cephedeki kolonlar daha geni aklkl olarak tasarlanabilmitir. Bu sistem tpn balklarndaki ve dier tp elemanlardaki kesme etkisini de ortadan kaldrmaktadr (Taranath,1997). Kafeslerin eklenmesi, ereveli tpn konsol eklinde davranmasn salamak iin en etkin yntemdir.
660

ekil 4.John Hancock Center Bu ekilde oluturulan kafesli tp sistem ilk olarak Chicagoda 100 katl John Hancock Centerde (1969) uygulanmtr(ekil 4). Kafesli tp sistem, ereve tp sistemin gelitirilmesi ile ortaya kan bir sistemdir. 1970li yllardan itibaren yaplarn hzla ykselmesi ve ereve tp sistemin yetersizlii nedeniyle yaplarda kafes tp sistemler uygulanmaya balamtr. ereve tp sistemin en olumsuz yn ise aln kirilerinin esnekliidir. Bu amala apraz elemanlar eklenerek sistemin rijitlii arttrlmaktadr. Bu durumda kesme kuvveti aln kirileri ile deil, diyagonaller ile karlanmaktadr. Bu diyagonaller gerek ereveli tpte kirilerin karlad kaymay gerekse de eksenel ubuk almas ile yatay ykleri karlamas son derece nemlidir. Kafes tp sitem yaplarda eitli ekillerde uygulanmaktadr. Kolon ve diyagonal kafes tp, verev kafes, kirili verev kafes tp bunlardan sadece bazlardr. Yatay yklerin tanmasnda tm sistemin kullanld kolon ve diyagonal kafes sistem, d erevede yer alan kolonlarn aralarna yerletirilen diyagonallerden olumaktadr. Bu yntem sonucunda kolon aklklar fazla, kiri ykseklikleri daha az tutulabilmekte, pencere ve kap boluklarnda da rahatlama domaktadr (Schuller,W.,1977) Kirili verev kafes sitem, cephede kolonlar olmadan dzenlenmi, diyagonallerden olumaktadr. Bu sk diyagonaller eik kolon davran gstererek tm dey ykleri karlamaktadr. Verev kafes sistem, kolonsuz, yakn aralkl apraz elemanlardan olumaktadr. Diyagonaller, kirilerle balanm zgara eklindedir. Bu sistemde, diyagonal elemanlar, yatay yklere kar etkin olmasna karn,dey yklerin tanmasnda kolonlar kadar etkili olmamas sistemin olumsuz bir zelliidir. Demet (Modler) Tp Sistemler 30 kattan sper yksek binalara kadar geni bir yelpazede uygulanabilen demet tp kavram, bir dizi ereveli tpn, ortak i erevelerle, ok hcreli bir tp oluturacak ekilde bir araya getirilmesiyle oluturulmaktadr. Bu sistemde yatay yke paralel ereveler kesme kuvvetlerini karlarken, dier ereveler eilme momentlerini karlamaktadr. Demet tp oluturan her bir tpn btnln bozmadan herhangi bir seviyede kesilebilir (Taranath, 1997). Tek bir ereveli tpe gre, demet tplerde kolonlarn daha byk aklklara sahip olmas mmkndr. Aradaki ereveler i mekan tasarmn engellemeden yerletirilebilir. lke olarak her trl kapal form demet tp oluturmak iin kullanlabilmektedir. En nl demet tp uygulama Chicagodaki Sears Tower Binasdr Dey kafes kirili yaplar ok katl yksek yaplar en ekonomik ve etkin ekilde dey kafes kirilerle rijitletirilir. Dey kafes kiriler statik bakmdan zemine ankastre kiri gibidir. Dar kafes kirilerde ubuk kuvvetleri ve de formasyonlar byk olur. Geni olanlar ise, ubuk kuvvetleri kk olduundan ekonomik ekilde boyutlandrlabilir. Dar kafes ekil 5.Sears Tower kirilerin rijitliklerini arttrmak iin, birka katta diyagonal balantlar kat geniliince uzatlr. Ayrca, rijitliin sadece st kata konan yatay bir kafes kirile arttrlmas da mmkndr. Kafes kiri rijitlii ise ubuklar eilme rijitlikli seilerek ve dm noktalar rijit dzenlenerek arttrlabilir.
661

Yatay Kafes Kirili ve Kuakl Sistem 40 katn zerindeki binalarda yalnzca dey bir kafes ve ereveden oluan tayc sistemler rzgar ve deprem ykleri karsnda yetersiz kalmaktadr. Ayrca bu sistemlerin belli bir yksekliin zerinde etkin olabilmesi iin kullanlan elik miktar ekonomiklik snrn gemektedir. Bu durumda sisteme yatay kafes kirilerin (ara kuaklarn) eklenmesiyle iki ynl yarar salamaktadr. Birinci sistemin devrilme momentlerine kar devrilme rijitlii arttrlmakta, ikincisi kullanlan elik miktarndan tasarruf salanmaktadr. Bu tayc sistem aprazl bir ekirdek ve bu ekirdekle d kolonlar birbirine balayan yatay kafes kirilerden oluabilmektedir. Yatay kafes kiriler, eilme ve kesme kuvvetlerine kar etkinlii arttrmak iin, genellikle bir veya iki kat ykseklikte tasarlanmaktadr. Ayn amaca ynelik olarak katalar arasna diyagonaller yerletirmek de olas bir zmdr. Sonu olarak her kattaki ana kiriler moment balantlaryla ekirdee veya d kolonlara balanarak yataya kafes kirilere dntrlebilmektedir. Btn bu durumlarda yatay kafes kiriler tayc sistemin eilme dayanmn arttrsa da, kesme kuvvetlerine kar dayanm arttrmazlar; bu kuvvetlerin ekirdek tarafndan karlanmas belirlenir (Taranath, 1997). Yatay kafes kirili ve kuakl sistemlerde aprazl ekirdein yerini betonarme bir ekirdek de alabilmektedir. Byle bir uygulamada betonarme ekirdek elik yatay kafes kirilerle d kolonlara balanmaktadr. elik aprazl ekirdee gre daha ekonomik olan bu sistem de gerekli yatay rijitlik salanabilmektedir (Iyengar, 1993). Asma Sistemler Asma sistem bir veya daha fazla ekirdek ile at seviyesinde elik kablo ve benzeri gibi elemanlarla bir ucundan bu ekirdee aslm, kat demelerinden olumaktadr (Smith and Coull,1991). Asma sistemlerde tm ykler dorudan doruya ekme kuvvetleri olarak karlanmaktadr. Bu sistemin mimari adan en nemli avantaj, zemin katta dey tayc elemanlara gerek olmamas, bylece serbest ve geni aklkl giri mekanlarn tasarlanabilmesidir. Zemin at kolonlarnn kaldrlmasyla ekirdekte yatay etkilerin yaratt d merkezlik azaltlarak yatay stabilite arttrlmaktadr. Ayn zamanda yksek dayanml elikten olmas gereken kablolarn da kesitleri kk olacak, bu da katlarda gr engellemeyecektir. Ancak elik elamanlarn paslanmaya ve yangn tehlikesine kar korunmasna dikkatle ele alnmas gereken bir konudur. Asma sistemlerin yapm sreci asndan avantaj, demeler zeminde st ste yaplrken, ekirdein,asklarn ve konsol elemanlarn demelerden bamsz olarak yaplma olanann olmasdr. Demeler daha sonra bulunduklar noktadan st katlara tanarak monte edilmektedir (ekil 6)(Esiz,.,1999).

ekil 6. (a)Asma sistem,(b)Asma sistemin yapm sreci Uzay Sistemler Uzay sistemlerde binaya etkiyen yatay ykler, boyutlu bir ereve tarafndan karlanmaktadr. Bu boyutlu ereveyi oluturan elemanlar dier sistemlerden farkl olarak hem yatay hem de dey ykleri karlamaktadr. Sonu olarak ortaya olduka etkin ve hafif bir sistem kmaktadr (Smith and Coull,1991). Uzay sistemlere ilikin bir rnek, Miami, Floridada yaplm olan 152m yksekliindeki Metro Dade Administarition Binasdr. Tasarmndaki byk rzgar yklerinin etkili olduu bu sistemde yatay ykler plann iki ucuna yerletirilmi
662

betonarme perde duvarlar ve kolonlar ile karlanmaktadr. Dier kenar zerindeki kolonlar, zemin katta bir utan dierine atlayan, 18.3m yksekliinde ve 0.61m geniliindeki bir transfer kiri tarafndan tanmaktadr (ekil 7). Binann ksa kenar dorultusunda etkiyen yatay yk kelerdeki perde duvarnn konsol davran ve uzun cephedeki kolon ve kirilerin ereve davran ile karlanmaktadr.

ekil 7. Metro Dade Administration Binas, Miami, strktrel sistem emas. Omurgal Sistemler Yakn bir gemite gelitirilmi olan omurgal sistemlerde, yatay yke dayanm salayan omurga dey ya da eik elemanlar, aprazl ereveler veya virendeel kirilerinden olumaktadr. Dey ve eik elemanlar devrilme momentlerinin neden olduu eksenel ykleri karlamaktadr. Daha bahsedilen strktrel dzenlemelerin ou zellikle prizmatik biime uygun tamam belirli tek strktrel sistemle yaplm (rn tp veya ereve sistem vb) modern binalar olarak isimlendirilen kule veya bloklard. Dzenli formlu ve srekli tekrarlanan modern binalardan oluan giderek artan monoton ehir ehrelerine bir tepki ve olduka karmak strktrlerin tasarm ve analizlerinin yaplabilirliinden dolay, mimarlar, dzensiz biimli byk lekli , ok farkl formlu post modern dediimiz yaplar tasarlamaya baladrlar. ki veya daha fazla strktrel form ayn binada kullanlmaya balad(farkl tayc sistemler bir arada kullanlmas). Bu tr yap sistemlerinin tasarmlarnda statik hesaplamalar olduka karmak hale gelmesi , yine ileri bilgisayar programlar sayesinde kolaylkla yaplabilmektedir (Taranath,1989). Sonu elik ereveli yaplarn depreme kar gsterdii stn performansn nedenlerinden birka; elik ereveli yaplar hem yksek dayanml hem de hafiftir. Bu zellik, depreme dayankl yaplarn elik ile daha ekonomik olarak yapmn salamaktadr. Yapsal elik elastik olmayan snra kadar tekrarlayan yklere kar deimeyen bir davran gsterir. Bu sneklik ya da tekrarlayan yklere krlmadan dayanma yetenei, elik ereveli yaplarn dey ve yatay tasarm yklerine byk deformasyonlar ile dayanmasn salar. Basit ve yar-rijid elik eleman birleimlerinin dnebilir olmas ve sneklii; dinamik enerjiyi azaltarak, dey yk tayan elik erevelerin yatay kuvvetleri karlayan asl sisteme gl ve gvenilir bir destek olmasn salar. Bu destek sistemi, asl sistemin uygun biimde tasarlanmad veya almad bir ok durumda, yaplarn kmesine engel olmutur. Depremlerde ar hasar gren betonarme ereveli ve yma yaplarn tam aksine; elik ereveli yaplarn hasar gren elemanlar, geni apl ykm ve skme gerek kalmakszn, ksa srede ve ekonomik olarak tamir edilebilir veya deitirilir.

663

Depremlere kar gsterdii yksek dayanm gc, fabrikasyon olanaklarnn ve yardmc malzeme zelliklerinin gelimesi; elik ereveli yaplarn, kolaylkla alnabilen zel nlemler ile fay hatlar yaknnda depremin en etkili olduu blgelerde dahi yaplabilmelerini salamaktadr. Gemite olduu gibi gelecekte de lkemizin hemen hemen her yerinde olacak depremlerin zamann bilmek ve engellemek elimizde deildir. te yandan, deneyimlerin de gsterdii gibi, can kayplarnn nlenmesi ve mal / i kayplarnn azaltlabilmesi iin en gvenli yntem yaplarn elik ereveli olmasdr ve bu olana deerlendirmek elimizdedir. KAYNAKLAR AL AND ARMSTRAONG, (1995), Architecture of Tall Buildings, Council on Tall Buildings and Urban Habitat Committee 30, Mc Graw-Hill,INC.,New York. SMIRTH,B.COULL,A., (1991), Tall Building Structures Analyss and Design, John Wiley and sohns,New York ZGEN,A., (1989), ok Katl Yksek Yaplarda Tayc Sistemler, ereveler-Perdeler-ekirdekler-Tbler Sistemler, MSU, Mimarlk Fakltesi, Yap Bilgisi Anabilim Dal (Yaynlanmam Eser),Istanbul. TARANATH,B.S.,(1997), Steel,Concrete and Composite Design of Tall Buildings, Mc Graw-Hill,Inc.,New York. TARANATH,S., (1989), Structural Analysis and Design of High Rise Buildings, Mc Graw Hill, New York AMBROSE,J., (1993),Building Structures, John Wiley, New York ESZ,., (1999), Building Configurations for Seismic Area and a Contemporary Building Example, International Conference on Earthquake Hazard and Rsk Mediterranean Region, Near East Universty, North Cyprus NASHED,F., (1996), Time Saver Details for Exterior Wall Design, Mc Graw Hill, New York ARNOLD,J., (1980), In Earthquakes,Failure Can Follow Form, AIA Journal, June SLESSOR,C., (1994), Sustainable Architecture and High Technology, Thames& Hudson, Londra IYENGAR,H., (1993), High Rise Structures, Architecture and Construction in Steel, Ed.Blanc,A., McEvoy,M., Plank,R., E&FN Spon, New York ELK,O.,ILI,F., ZGEN,K., (1998), Seismic Behaviour of RC Framed Buildings Strenghtened by Vertical Steel Bracing, Repair &Strengthening of Existing Buildings, Second Japan-TurkeyWorkshop on Earthquake Engineering, Istanbul. KOWALCZYK,R., SINN,R.,KILMISTER,M., (1995), Structural Systems for Tall Buildings, Mc Graw Hill International Editions, Singapore BENETT,D., (1995), Skyscraper, Aurum Press,London. ESIZ,., (1999), Steel Braced Frames Behaviour In Seismic Region , ITU-IAHS International Conference on The Koceli Earthquake,ITU, Istanbul,Turkey SCHULLER,W.,(1977), High Rise Building Structure, John Wiley Sons, New York

664