TAYNAT ARKEOLOJ PROJES 2009 MEVSM RAPORU

[Yaynlamak iin deildir]

Prof. Dr. Timothy P. Harrison Yakn ve Orta Dou Medeniyetleri Blm Toronto niversitesi 4 Bancroft Avenue Toronto, ON, M5S 1C1 KANADA tim.harrison@utoronto.ca

1 ubat, 2010

Harrison/TAP09--2

GR Tayinat Arkeoloji Projesi (TAP), 2009 ylnda, Tell Tayinatta 29 Temmuz ile 14 Austos aylar arasnda srdrd altnc mevsim kazlarn tamamlamtr. Aratrmann kdemli ekibi Prof. Dr. Timothy Harrison (Proje Direktr), Dr. Stephen Batiuk (Kdemli Saha Arkeolou), Dr. Heather Snow (Kdemli Laboratuar Amiri), Fiona Haughhey (Nesne Ressam), Julie Unruh (Konservatr), Dr. David Lipovitch (Zooarkeolog), Fiona Haughey (Nesne Ressam), Julie Unruh (Konservatr), ve Jennifer Jackson (Fotoraf) dan olumaktadr. Dr. Jack Dessel, Dr. Elif Denel, James Osborne and Lynn Welton ise aratrmada kdemli saha amirleri olarak yer almlardr. Ayrca projeye, Bilkent niversitesi, Boazii niversitesi, Harvard niversitesi, Mustafa Kemal niversitesi, Simon Fraser niversitesi, British Columbia niversitesi ve Toronto niversitesinden on dokuz arkeoloji rencisi katlmtr. Sayn Sleyman Tun da Mzeler ve Eski Eserler Dairesi adna hkmet temsilciliini yapmtr. 2009 Tell Tayinat saha almasnn hedefleri, (1) Alan 1deki Erken Demir a kazlarn tamamlamak ve Erken Tun a katmanlarn aa karmak, (2) Alan 2de yer alan ve ilk olarak 2005 ylnda aa kartlan geni Erken Demir a kompleksinin kazlarna devam etmek ve (3) yukar hyn dou ucunda bulunan Alan 5teki kazlar geniletmek olarak belirlenmitir (Resim 1). ALAN 1 ARATIRMALARI Alan 1, Syro-Hitit keif heyetine ait olduu belirlenen batdaki merkezi alan kazlarnn gney snrnda, yukar hyn merkezinde bulunmaktadr (Resim 1). Alan 1deki kaz almalar, 2004te iki haftalk keif sondajlar olarak balam ve bu sondajlar 2005 sezonunda hala var olan drt adet 10x10 mlik amalar (G4.55, G4.56, G4.65 ve G4.66) oluturacak ekilde geniletilmitir. u ana kadar, Alan 1de 2004ten 2007 yllarna kadar yaplan kazlar sonucu dokuz adet belirgin mimari evre (FP) tanmlanm ve ilk sralamann (FP 36) Erken Demir ana kadar uzand saptanmtr (M.. 11. 12. yy.). Alan 1deki 2009 kaz almalarnda ise arlkl olarak G4.55 ve G4.56 amalarnda allmtr (Resim 2). Yukarda da belirtildii gibi, bu alandaki Erken Demir a seviyelerine ait kaz almalarnn tamamlanmas ve zellikle de 3. milenyumun ge dnemlerine tarihlenen ve Amuq J Evresi kltrel horizon- olarak bilinen Erken Tun a seviyelerinin ortaya kartlmasnn hzlandrlmas 2009 sezonunun balca amalarn oluturmutur. Parsel G4.55 2007 ylnda Parsel G4.55teki Erken Demir a katmanlar tamamen kaldrlmtr. Bu nedenle 2008 kazlar sadece Erken Tun a katmanlar zerinde odaklanabilmitir. 2007 kazlar boyunca Demir a ncesine tarihlenen birok duvar ortaya kartlm ve bunlar Alan Evresi 8 olarak tanmlanmtr. 2008 kazlarnda ise bu duvarlarn kazlar tamamlanm ve balantl dolgu tabakalar Erken Tun ana, zellikle de Erken Tun IVB olarak da bilinen Amuq J Evresine tarihlenmitir. 2009 kaz almalar sresince bu almalar tamamlanm ve taban seviyesine kadar inilmitir.

Harrison/TAP09--3 Daha erken bir dneme ait, 1 m geniliinde ve nerdeyse 2 m yksekliinde duvarlara sahip bir binann kalntlarn da ieren iki mimari evre (FP 8 ve 9) ortaya kartlmtr (Resim 3). Yapnn i ksmnda bulunan tahminen aty ya da ikinci kat tayan destekler mkemmel bir mimari zellik sergilemektedir. Bulunan her iki odann da belirli ksmlarnda kaz almalar yaplm ve en batdaki odada taban kaplayan ok sayda birletirilebilir mlek paras, bir silindir mhr ve ksmen ortaya kartlabilmi bir balk omurgas bulunmutur (Resim 4-5). Basit ve Boyal Basit malzemeler, Svanm Ykanm Kaplar ve az sayda da Krlgan Turuncu Kap rneklerini de ieren bu mlek rnekleri Amuq J Evresi karakteristik zelliklerini sergileyen Alan Evresi 8 ve 9 (FP 8 VE 9)a tarihlenmitir (Resim 6). Parsel G4.56 Bu parseldeki bugne kadar yaplm beinci kaz sezonu olarak 2009 kaz almalarnn G4.56 iin genel amac, Erken Demir a tabaklarnn tamamnn kaldrlmas olmutur. Kaz sezonu boyunca artan bir ekilde Erken Tun a malzemesi elde edilmi olsa da sezon sonuna kadar kesin olarak belirlenebilecek durumda bir Erken Tun a tabakasna rastlanlmamtr. Bu nedenle, kaz almalarnn odak noktas, alandaki nemli miktarda bulunan Erken Demir a tabakalarnn ortaya kartlmas ve kaldrlmas olmutur. Sonu olarak, 2009 kaz almalarnda, Alan Evresi 6 (FP 6)ya balants olduu dnlen paralar halindeki yap kalntlarnn detayl kaytlar yaplmtr (Resim 7). Bunlar, ounlukla nceki mevsimlerde zerinde allmam olan ve fosillemi bitkilerle kapl depolama silolar olarak tanmlanm byk ukurlardan olumaktadr. Bu ukurlarn bir oundan ok sayda (veya istiflenmi bir ekilde), ait olduu dnemin karakteristik zelliklerini sergileyen deliksiz dokuma tezgah veya makara arlklar ele geirilmitir. Bu da Erken Demir anda bu blgede dokumacla verilen nemi altn izmektedir. ALAN 2 ARATIRMALARI Alan 2, 1930larda Syro-Hitit keif heyeti tarafndan ksmen kazlm olan ve Bina XIV olduu dnlen, Erken Demir ana ait bir yap rnei vermektedir. Bu alan, Alan 1in hemen kuzeyinde bulunmaktadr (Resim 1). Alan 2deki kaz almalar 2005ten bu yana aralksz devam etmitir. Bu alandaki almalar iki ana hedefe odaklanmtr: (1) Alan 1 ile Alan 2 arasndaki stratigrafik balantlarn tespit edilmesi ve Bina XIV n temellerinin derinliinin tespiti ve (2) bu kompleksin mmkn olduunca yatay grntsnn ortaya kartlmas. 2008 mevsiminde daha nceki mevsimlerde balatlm olan aratrmalara devam edilmi, ancak alann dou kenar boyunca alan G4.38 ve G4.48 parselleri nedeniyle stratejide bir deiiklik yaplmtr. Bu blgede Syro-Hitit Keif Heyetleri aratrmalarnn etkisinin dier blgelere nazaran daha az olaca ve dolaysyla stratigrafik sralamann daha az hasara urad mit edilmitir. Beklenmedik bir ekilde her iki parselde de bir tapnaa ait olduu dnlen iyi muhafaza edilmi, yn gney istikametinde olan kalntlara rastlanmtr. Bu, phesiz TAP projesinin bugne kadar ortaya kard en

Harrison/TAP09--4 nemli bulgulardan biridir (Resim 8-9). Bu alandaki 2009 kaz almalarnda, 2008de balanan almalara devam edilmi ve binann kuzey uzantsndaki kazlar tamamlanmtr. Tapnak yapsna gneye bakan ve denmi talardan oluan bir merdivenle ulalmtr. Binann bat duvarnn gney ucunda, merdivenlerin batsna yerletirilmi bir bazalt stun bulunmutur. Merdivenlerin, zeminine skca oturtulmu ve zeri oyularak sslenmi bir stun kaidesinin bulunduu verandaya ulat ortaya kartlmtr. Bu stun kaidesi, Bina I in giriinde bulunan kaideyle byklk, ekil ve ssleme asndan artc bir benzerlik gstermektedir. Fakat kaidenin en atta kalan ve yine oyularak sslenmi ksmnn, verandann tula deli zeminin altnda kald grlm ve bu, binaya ait henz kazlmam daha eski bir zeminin ya da daha eski bir tabakann varln gstermitir. Veranda, i odadan iki duvarla ayrlmaktadr. Bu iki duvarn arasndaki alann ounu, muhtemelen km olan, kaln bir tabaka halindeki yanm tula kaplamtr. Bu malzemenin, tane olduka yanm ahap direi kaplam olduu kefedilmitir. Bu direklerden kesin olarak en azndan bir tanesinin tabana oturtulmu olduu ve dolaysyla giriteki eik direi olabilecei dnlmektedir. Merkezdeki odann (i oda) tabannn ar bir ekilde yanm olmasna ramen alyla kapland ortaya karlmtr. Odada herhangi bir anak mlek ve ya organik madde kalntsna rastlanlmam, fakat perinli paralar ve birka fildiinden oyulmu ssleme paras da dhil olmak zere nemli lde tun malzeme ele geirilmitir. Ar derecede yanm ve zarar grm olmasna ramen, burada bulunan kalntlar odann denmi veya duvarlarna asl malzemeler olduu kanaatini uyandrmaktadr. Odada altn ve gm kaplama paralar ve bir insan figrne ait olduu anlalan oyma bir gz de bulunmutur. Kaln bir km ve yanm tula tabakas odann her yerini kaplam ve yer yer binann d duvarndaki tula yapsyla birlemitir. Bu da binann gl bir afete maruz kaldnn kesin bir kantdr. oda, arkada bulunan ve tapnan zel mabedi olan kutsal odadan yine iki duvarla ayrlmaktadr. Bu oda, yapnn en kuzeyindeki oda olmakla birlikte nerdeyse odann tamamn kaplayan ykseltilmi dikdrtgen eklinde bir platform iermektedir. Bu platform, odann orijinal eklinin ve kulanm amacnn yenilendiinin ve deitirildiinin ak bir kantdr. Platformun taban kil tulalarla kaplanm ve eriimi iki gney kesine de yerletirilmi basamaklarla salanmtr. Bu odada, iddetli bir yangn geirmi olmakla birlikte, platform ve kaidesi boyunca salm durumda olarak atn, tun ve demirden yaplm eyalar, iki kaplar ve sslemelerle bezenmi ayinsel malzemeler gibi zel eyalar bulunmutur (Resim 10). Odadaki yzey dkntsnden, Ge Asur alfabesiyle yazlm ve byk olaslkla Asur sonras dnemin blgesel bir ariv ya da ktphanesine ait olan ok sayda ivi yazl tablet ele geirilmitir (Resim 11-13). Tapnak yapsna ait d duvarlarn yapm teknii, bat merkezi alandaki dier binalarla birebir ayn zellik sergilemektedir. Bu yaplarda ahap kafes ina teknii kullanlmtr. Ek olarak, tapnan bat duvarnn d yzeyinin parlak beyaz bir svayla kaplanm olduu ve binann en azndan bat ve gney taraflarnda kayrak tandan yaplm yer demelerinin bulunduu fakat bunlarn Chicago tarafndan yaplan kaz almalarnda kaldrlm olduu belirlenmitir. Yapya ait olduka zengin bir ak

Harrison/TAP09--5 avlunun da bir ksm ortaya kartlmtr. Ayrca, tapnak giriinin gneyindeki ta demesine ait baz ksmlarla, Syro-Hitit keif heyetinin 1938 sezonu sonlarnda yapt dou sondaj almalarnda ortaya kard bir grup kaldrm ta arasnda dorudan bir iliki olduu grlmtr. Alan bu dou sondajnda, kendi bana durabilen bir ant desteklemek iin konulmu olabilecek, kare eklinde bazalttan yaplm ve sslenmi ortastatlar ve bir temel ya da platform bulunmutur (Resim14). Syro-Hitit keif heyeti ayn zamanda bu civarda Tell Tayinat yazt 2 de dahil olmak zere. Luvi dilinde yazlm birok hiyeroglif paralar bulduklarndan bahsetmektedir. Bu da bu paralarn hepsinin bir zamanlar bu platform zerinde bulunan tek bir anttan geldii izlenimini uyandrmaktadr (Resim 15). Maalesef bu yapdan arta kalan paralar Chicago kazlarndan sonra ya kaldrlm ya da imha edilmitir. Bu gne kadar yaplan kaz almalarnda, Alan 2deki tapnak kazlar, yapnn tam olarak M.. Ge 8. ya da byk olaslkla Erken 7. yzyllara tarihlenen, Asur sonras yerleim tabakalarna ait son evrelerini ortaya karmtr. Bu nedenle, binann daha erken dnemlerindeki yap zellikleri ve tarihlendirilmesi henz yaplamamtr. Btn bunlarn yannda, binann orijinal yapsnn gze arpan mimari zellikleri ve tasarm, binann ona bitiik olan Bina I ve II ile birlikte ina edildiini ortaya koymaktadr. Buradan yola klarak, tapnan kinci na Dnemine ait olduu ve M.. Ge 9. ya da 8. yzyllara tarihlendii dnlmektedir. Kullanm amac bakmndan, yeni yaplan tapnak daha byk bir dini kompleksin paras olarak ykselmi, Neo-Hitit krallar Patina/Unqi ya da daha doru olarak Palistin/Walistin nn saraylarna bal bir kutsal blge halini almtr (Resim 16-17). Antsal binann, yeni tapnak yapsnn batsna doru ortaya kan, i ksmdaki yzey tabaklarnn eksiklii ve stratigrafik krlmaya ramen, bulunan mlek paralar yapnn nceki evrelerini Ge Demir a I/Erken Demir a II (M.. 10.-Ge 9.yy) olarak tarihlemitir. Binann gney duvarnn dayal olduu dolgu topra ayn zamanda, Alan 1in gneyindeki Bina II e ait kuzey duvarnn dayal olduu dolgudur. Bu gstermektedir ki, Alan 2deki yap, stratigrafik olarak kinci na Dnemine ait binalardan nceki bir tarihe ait olmakla birlikte Birinci na Dnemine ait Bina XIV kompleksinin bir parasdr. Bununla birlikte, bu stratigrafik balantlarn doruluu ilerde yaplacak kaz almalarna baldr ve tam anlamyla ortaya karlana kadar geici bilgi olarak alglanmaldr. ALAN 5 ARATIRMALARI 2008 kaz sezonunda yukar hyn dou tarafnda yeni bir alan, Alan 5, almtr (Resim 1). Alan 5de yaplan kaz almalarnn ana hedefi, Syro-Hitit keif heyeti tarafndan da kazlmam bu alann zelikle Demir a II ve daha sonraki seviyelerine ait arkeolojik bir sralamann oluturulabilmesi ve alann dou tarafnda aa hye doru alacak basamak amalar yardmyla daha erken dneme ait yerleim tabakalarnn gn na kartlmasdr. Alan 5deki almalarda, 2008de iki tane (F5.98 ve F5.99) ve 2009da tane (F5.100, F6.91 ve G5.08) olmak zere 10x10mlik parsel almtr. Gelecekte hem yukar hykle aa hy stratigrafik adan birbirine balayan yeni basamak amalarn hem de hyn tepesindeki almalarn yeni parseller alarak geniletilmesi dnlmektedir.

Harrison/TAP09--6 Bugne kadarki almalarda, F5.98 ve 99 parsellerinde tahminen Ge Asur dnemine ait avlulu bir yapnn bir ksm ortaya kartlmtr (Resim 18-20). Detaya inmek gerekirse, kazlar, muhtemelen binann i avlusu olan byk bir odann kuzey tarafndaki kk oday ortaya karmtr. Binann duvarlarnn, baz yerlerde 1m ykseklie kadar korunduu grlen parlak beyaz bir svayla kaplanm olduu grlmtr. Bat ve douda bulunan odalara giri hafife knt yapan ayrc duvarlar arasndaki kap aralndan yaplmakta, orta odaya ise batdaki odadan nc bir kap aralndan ulalmaktadr. Binann G5.08 parselinde ortaya karlan gney taraf, alandaki yama erozyonuna bal olarak binann dier alanlar kadar iyi korunmu durumda deildir. Fakat i avlunun gney duvar olduu dnlen dou-gney dorultusundaki duvarn bir ksm bu parselin kuzey ksmnda ortaya kartlmtr. 2008 kaz almalarnda G5.99 parselinde ortaya karlan kuzey-gney dorultusunda uzanan geni duvarn binann dou snrn izdii dnlmektedir. Bu duvarn d ksmnda youn bir seramik ve kemik ynndan oluan ek katmanlar ortaya kartlmtr. Dou-gney dorultusunda uzanan bir duvar, kuzeygney dorultusunda uzanan bu duvar dou yznden kesmektedir ve muhtemelen bir d destek duvar olarak kullanlmtr. Yapnn bat tarafnda henz bir kaz almas gerekletirilmemitir. Binaya ait odalarn zemininden kartlan seramikler arasnda Cypro-Geometrik ve Cypro-Fenikeden ithal edilmi mlekler, Siyah ve Krmz mlek paralar, olas Asur Saray Malzemesi (ya da yerel kopyalar?) olmasnn yan sra tipik olarak M.. 8.-7. yzyllara ait olduu bilinen Krmz Astarl Parlatlm Malzemeler de bulunmutur. Ayrca, odalardan birinin kuzeyinde, Asur stili seramik bir banyo kvetine ait olduu tahmin edilen byk bir kil hazne kenar paras ortaya kartlmtr. 2009da yaplan kaz almalarnda da Alan 5teki almalara devam edilmi, F5.100 ve F6.91 parsellerinin kuzey kenar boyunca geniletilen 3m geniliinde bir basamak ama almtr (Resim 18). almalarda, bir dizi ek duvar yaps ve Demir a Iden Demir a IIye (ya da Demir a III) geii gsteren yzeyler ortaya kartlm fakat ana evrelerin batdaki avlulu binayla dorudan ilikisi olduu grlmtr. 2009daki kaz almalar, bu alann ciddi bir arkeolojik potansiyeli olduunu ve bunun sonucu olarak, ilerideki kaz almalarnda buradaki aratrmalarn, zellikle dou yamataki basamak amalarn yukar hykten aa hykteki yerleim alanna kadar tamamen geniletilmesine odaklanlarak devam edeceini gstermitir. SONU GZLEMLER zet olarak, 2009 Tayinat Arkeoloji Projesi (TAP) kaz almalar sonucunda, Tell Tayinatta alacak lde iyi korunmu Erken Tun ve Demir ana ait yerleimler aa kartlmtr. Alan 1de, Erken Demir ana ait tabakalarn altnda yaplan kazlar, Erken Tun IVB ya da Amuq J Evresine tarihlenen yap kalntlar ortaya kartmaya balamakta olup, burada bulunan seramikler Tun ana ait daha erken evrelerin daha alt tabakalarda olduunu gstermektedir. Syro-Hitit Keif Ekibinden Robert Braidwood tarafndan yrtlm sondaj almalarnn sonular da gz nnde bulundurularak, TAP kazlar Tayinatta nemli miktarda Erken Tun ana ait kalntnn var olduunu ne

Harrison/TAP09--7 srmektedir. Dolaysyla bu alan ilerideki mevsimlerde srdrlecek kazlarn odak noktas olacaktr. 2009 kaz almalar, Tayinatta Erken Demir ana ait nemli kalntlarn bulunduunu gstermitir. Alan 1deki, Egeyle gl bir kltrel ba gsteren, Erken Demir a I (M.. 12. yy) yerleimine ek olarak, bu sezonda alan 2deki Demir a II ye (M.. 9. - 8. yy) ait olduu dnlen tapnak kazlar tamamlanmtr. Her ne kadar aratrmalar halen devam etmekte ise de bulgular bu son yapnn, zellikle de son evresinin, Syro-Hitit Keif Heyeti tarafndan ortaya kartlm ve Demir a Palistin Krallnn varisleri olarak bilinen Patina Krallnn Neo-Hitit krallar tarafndan kullanlan bit hilani saraylar (zellikle Bina I) ve megaron-stili tapnakla (Bina II) birlikte geici bir yap zellii gsterdiini ne srmektedir. Tell Tayinatta TAP kazlarnda bulunan Luvi dilinde yazlm hiyeroglif yaztlarn says u anda, Syro-Hitit Keif Heyetinin bulduklar ile beraber 100u bulmaktadr ve bunlarn belirli bir kltrel horizonu temsil ettikleri dnlmektedir. Btn bunlara ek olarak, alan 5te ortaya kartlm olan Demir a II kompleksi, arazinin henz zerinde herhangi bir alma yaplmam ksmlarnn zengin bir arkeolojik potansiyele sahip olduunu gstermekle birlikte, dou yamata alan basamak amalar, Tayinatta ortaya kartlm Tun ve Demir alar evrelerinden daha erken dnemlere ait evrelere ulalabileceinin sinyallerini vermektedir. Bu nedenle, TAPn gelecek kaz sezonlarnda, bu alana daha fazla g ve kaynak ayrlmaya devam edilecektir.

Harrison/TAP09--8

TEEKKR 2009 yl arazi mevsimi iin maddi yardm, Kanada Sosyal Bilimler ve Beeri limler Aratrma Kurulu (SSHRCC), Ege Tarihncesi Enstits (INSTAP), ve Toronto niversitesi tarafndan salanmtr. Aratrmann yrtlmesi iin gerekli kazlarn yaplmas iznini veren Antlar ve Mzeler Genel Mdrlne teekkr etmek isterim. Hkmet temsilcisi olarak mahalli devlet makamlar ile temasmz salad iin Sayn Sleyman Tun ayrca teekkr ederim. Ayrca, Antakya Mzesi Mdr sayn Faruk Klna ve Mze personeline, mevsim boyunca gsterdikleri ilgi ve yardmlar iin teekkr etmeyi bor bilirim. Reyhanlda konaklamamz olas klan Yatl lkretim Blge Okulu Mdr Sayn Mehmet Kzlcaya ve okul personeline hogr ve yardmlar iin minnet duymaktayz. Tayinat ekibine gsterdikleri misafirperverlik ve arkadalklar bizim iin sonsuz deer tamaktadr. Son olarak, ge Demirci bu raporun tercme edilmesi iin yapt ok deerli yardmlarndan dolay teekkr ederim.

Figure1

Figure2

Figure3

Figure4

Figure5

Figure6

Figure7

Figure8

Figure9

Figure10

Figure11

Figure12

Figure13

Figure14

Figure15

Figure16

Figure17

 Figure18

Figure19

Figure20