ΑΟΖ ΤΟΥΡΚΙΑ - Η έκθεση του πλοιάρχου Γιαϊτσί στα τούρκικα

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye
DOU AKDENZDE DENZ YETK ALANLARININ PAYLAILMASI SORUNU VE TRKYE The Problem of Delimitation of Maritime Areas in Eastern Mediterranean and Turkey Dr. Cihat YAYCI zet: Bu makalede Dou Akdenizin tarihsel, stratejik ve ekonomik deeri ile Kbrsn nemine istinaden deniz yetki alanlarnn paylamnda Trkiye dhil kyda devletlerin takndklar tutuma ilikin tespitler yaplmtr. Bu tespitler nda Trkiyenin hak ve menfaat kaybna uramamas maksadyla bir takm hukuki ve teknik nerilerde bulunulmutur. Uluslararas hukuk erevesinde Trkiyenin sadece Msr, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti (KKTC) ve Suriye ile deil, Libya, srail ve hatta Lbnan ile de karlkl kylar bulunduu ve Trkiyenin bu devletlerle de deniz yetki alan paylam antlamalar akdedebilecei hususu tespit ve nerilerin esasn oluturmaktadr. Bu durumda Trkiyenin, uluslararas hukuka uygun hak ve menfaatleri dorultusunda Dou Akdenizde yeni bir deniz yetki alanlar haritasn ortaya koymas mmkn olabilecektir. Anahtar kelimeler: Dou Akdeniz, Kbrs, ilgili kyda, deniz yetki alanlarnn snrlandrlmas, Mnhasr Ekonomik Blge (MEB), Enerji Abstract: The paper analyzes the respective positions of the littoral states including Turkey with regard to the delimitation of maritime zones taking the significance of Cyprus and the value of Eastern Mediterranean in historical, strategic and economic aspects into consideration. In the light of this analysis, the paper then gives a number of legal and technical recommendations in order for Turkey to effectively advocate and safeguard its legitimate rights and interests. The basic tenet of these recommendations is that Turkey can make treaties on delimitation of maritime zones not just with Egypt, the Turkish Republic of Northern
Trk Deniz Kuvvetleri Komutanl.
Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012
Cyprus, and Syria but also with Libya, Israel, and Lebanon with which it shares coasts facing one another. Through such treaties Turkey will be able to assert a new map of maritime areas in Eastern Mediterranean in accordance with its own rights and interests enshrined in international law. Keywords: Eastern Mediterranean, Cyprus, relevant littoral, delimitation of the maritime areas, Exclusive Economic Zone (EEZ), energy 1. DOU AKDENZN NEM 1.1. Corafi Snrlar
Bugn Dou Akdenizin, Tunusdaki Bon Burnu ile talyaya bal Sicilya Adasnn batya uzanan ucundaki Lilibeo Burnu arasnda izilen hattn dousundaki blgeyi ifade ettii konusunda genel bir mutabakat vardr. Bu tanmlamaya istinaden Dou Akdeniz; talya, Slovenya, Hrvatistan, Bosna-Hersek, Karada, Arnavutluk, Yunanistan, Trkiye, Suriye, Lbnan, srail, Filistin, Msr, Libya ve Tunus kylar ile evrilidir.1 1.2. Tarihi nemi
Tarihin deiik safhalarnda byk savalara sahne olmu olan Dou Akdeniz aslnda birok tarihi ve yazarn Verimli Hilal dedikleri blgede yer alr. 2 Gerekten de Msr, Mezopotamya ve Anadolu, Dnyann en verimli topraklarna sahiptir. Tarih boyunca oluan uygarlklarn ilk hedefi, bu blgelere hkim olmakt. Bylece, kara ve deniz yoluyla dnya ticareti kontrol altna alnabilmekteydi. Bu yzden
Dursun Yldz, Akdenizin Dousu (Tarihi Gemii, Stratejik nemi ve Su Sorunu Asndan) (stanbul: Bizim Yaynlar Kitapevi, 2008), 4. 2 Daniel Pipes, Greater Syria: The History of an Ambition (Londra: Oxford University Press, 1990), 15. Mnbit hilal yay, srail, Lbnan, Suriye, Trkiye, Irak, ran snrlar iinde kalan Gney Dou Toroslarn gneyinde Zaros Dalarnn batsnda Basra Krfezinin kuzeyinde kalan verimli topraklara sahip hilal eklindeki blge.
1
oluan insan hareketleri, Dou Akdenizi tarihin her dneminde Dnyann en nemli ve kalabalk merkezlerinden biri haline getirmitir. 3 Tarihin her dneminde Akdenize hkimiyet, imparatorluklarn ve devletlerin ilk hedefini oluturmutur. Byk skenderin kurduu mparatorluk ile Dou Roma-Bizans mparatorluunun arlk merkezi Dou Akdenizdi. 4 Dou Roma (Bizans) mparatorluu, slamiyetin douuna kadar blgenin hkimiyetini elinde tutmutur. Zira Antik Romada Akdeniz iin Bizim Deniz anlamna gelen, 5 Latince Mare Nostrum ifadesi kullanlrd. 6 VII. Yzylda Emevilerin kuruluundan itibaren Mslmanlar da, sratle denizcilie nem vermeye balamlar ve ardndan da kuzey sahillerinden bazlar hari Akdenize asrlarca hkmetmilerdir. Ancak XII. ve XIII. Yzyllardaki Hal Seferleri, donanma faaliyetlerinin uzun sre aksamasna sebep olmutur. XII. ve XIII. Yzyllarda Msr, Suriye ve Trk Memlklar, Akdenizin dousunda, yine de mevzii bir kudrette deniz gcne sahiptiler. XV. Yzyln sonlarndan itibaren bir deniz imparatorluu olarak gelimeye balayan Osmanllar, deniz hkimiyet teorisinin temelini oluturan nl Trk Amirali Barbaros Hayreddin Paann Denizlere hkim olan cihana hkim olur zdeyiini hayata geirerek denizci bir millet olma yolunda ilerlemitir. 7 Tahta geen her Osmanl Padiah Akdenize byk nem vermitir. Verilen bu neme istinaden nihayet XVI. Yzylda, Kanuni Sultan Sleyman zamannda Osmanllar, Akdenizin neredeyse tamamna egemen olmutur. Osmanl Donanmas, XVI. Yzyldan XVII. Yzyl ortalarna kadar Karadeniz ile
enay Kaya, Uluslararas Deniz Hukuku Kapsamnda Dou Akdeniz Sorunlar, Yksek Lisans Tezi (Ankara: Ankara niversitesi, 2007), 5. 4 smail Zubari, Samandan Tarihesi, Haziran 1998, eriim tarihi 03.11.2011, http://www.angelfire.com/sd/samandag/yenitarih.html. 5 Gknur Akada, Kara Denize Hkimdir lkesi-2, eriim tarihi 26.10.2011, http://www.turkishny.com/drgoeknur-akcada/66738-kara-denize-hakimdir-ilkesi-2-. 6 Metin Erksan, Mare Nostrum Bizim Deniz, Yunan Sorunu (Adyaman: Hil Yaynlar, 1999), 24. 7 Ali Kurumahmut, Egede Temel Sorun Egemenlii Tartmal Adalar (stanbul: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1998), 35.
3
Akdenizin hkimi olarak denizlerde seyretmitir.8 XVII. Yzylda Venedikliler, Osmanl Donanmasnn aa ayak uyduramamasndan istifade ederek, 9 Dou Akdenizde tekrar stnlk salamlarsa da Osmanl Donanmasnda an modernizasyonu salanp kalyon devri balatlnca, 10 Akdenizde yarm asr sren Venedik stnl tekrar son bulmutur. 11 Dou Akdenizde Osmanl Devletinin stnl XIX. Yzyl ortalarna kadar devam etmitir. Aslnda Osmanl Devletinin denize ve denizcilie verdii nemin azalmas lsnde snrlarnn kld ve yzlerce yl sonra balad yere, Anadolu kylarna ekilmek zorunda kald ifade edilebilir. 12 1.3. Gnmzde Dou Akdenizin Stratejik Adan nemi
Akdeniz; Kbrs, Sicilya, Malta Adalarna, Dou Akdeniz ile Hint Okyanusunu birletiren Svey Kanalna sahip olmas ve dnya petrolnn yardan fazlasn ihtiva eden Ortadou ve komu blgelerini kontrol altnda tutmas nedeni ile hem bu blgede bulunan devletlerin, hem de dierlerinin ilgisini ekmektedir. Dou Akdeniz ise, genel corafi konumu itibariyle Dnyann dousu ile batsn birbirine balayan ticaret yolu zerinde bulunmaktadr. Zira Dou Akdeniz, Trkiye ve Suriye zerinden Mezopotamya ve Yakndouya, Svey Kanal ile de Arap Yarmadasna ve Basra Krfezine ulamaktadr. Kys olan devletler ile Avrupa, Gneydou Asya ve Afrika lkelerine yaplan deniz ticaretinin dm noktas olan Dou Akdenizin nemi, Svey Kanalnn almas sayesinde Avrupa-Uzakdou hatt, mit Burnundan geen yola gre 7.000 deniz mili ksalm olmasyla daha da artrmtr.
8 Osmanl Tarihi Uygarl, eriim tarihi 16.02.2012, http://www.scribd.com/doc/75580345/72036939-Osmanl%C4%B1-TarihiUygarl%C4%B1%C4%9F%C4%B1. 9 Dier yandan, berik (Portekiz) spanya gc ve Osmanllar ile olan mcadelesi Osmanl deniz stnlnn 16nc yzyldan sonra zayflamasnda etkili olmu iken, daha sonra (17 ve 18nci yzyllarda) ise bu zayflamada Rusyann ykselen gc rol oynamtr. 10 Osmanl Dneminde Bir mparatorluk Dili Olarak Trke, eriim tarihi 16.02.2012, http://www.osmanli.org.tr/osmanlidaegitim.php?bolum=7&id=200. 11 Osmanl Dneminde Bir mparatorluk Dili Olarak Trke, eriim tarihi 16.02.2012, http://www.osmanli.org.tr/osmanlidaegitim.php?bolum=7&id=200. 12 Kurumahmut, Egede Temel Sorun Egemenlii Tartmal Adalar, 8.
Adalar asndan bakldnda Sicilya, Malta, Messina, Meis ve Kbrs Dou Akdenizin nemli adalarn tekil etmekte ise de, Dou Akdenizin jeopolitik ve jeostratejik adan en nemli adasnn Kbrs olduunu sylemek mmkndr. Zira Kbrs, Ortadou ve Dou Akdenizin kontrol edilmesindeki ilevinden dolay ilgi odadr. Adann stratejik deeri, zellikle deniz ticaret yollar ile balca hava yollarndan biri zerinde bulunmas ile artmakta ve menfaat atmalarna sahne olmaktadr. Ada, btn Ortadou lkelerini kontrolnde bulunduran sabit bir uak gemisi gibidir.13 Trkiye, Suriye, Lbnan, srail, rdn tamamen, Irak ve Msr ise ksmen bu geminin menzilindedir. Ortadou Blgesinin kalbi, skenderun-Basra-Svey genidir. Kbrs, corafi mevki itibariyle bu genin iki kesi olan skenderun ve Sveyi kontrol altnda bulundurmaktadr. Ortadouda hkimiyet kurmak iddiasnda olan devletler iin Kbrs Adas, Ortadouya giri anahtardr. 14 Tarihin ilk alarndan beri ister deniz hkimiyet teorisi, 15 ister kara hkimiyet teorisi olsun, 16 Asya-Avrupa-Afrika hatta AsyaPasifik blgesinde etkin olmak isteyen gler, ncelikle bu hedeflerine ulamak iin Dou Akdeniz Havzasna hkim olma ve bu alan kontrol altnda bulundurma ihtiyacn hissetmitir.
Altemur Kl, 1571 ylndaki Fetihten Gnmze Kbrs Gerei, 20.02.2011, eriim tarihi 26.10.2011, http://www.ilk-kursun.com/2011/02/1571-yilindaki-fetihten-gunumuze-kibris-gercegi/. 14 Kaya, Uluslararas Deniz Hukuku, 1. 15 Ahmet Fasl, Jeopolitik Konuma Farkl Bir Bak, eriim tarihi 16.02.2012, http://www.hikayeler.net/yazilar/45522/jeopolitik-konuma-farkli-bir-bakis/. Deniz Hkimiyet Teorisi Amerikal Amiral Alfred Mahan dnya hkimiyetinin anahtarnn denizler olduu grn savunmutur. Mahan'a gre denizler byk bir stnlk aracdr ve kuvvetli bir deniz gcyle dnya hkimiyeti salanabilir. 16 Ahmet Fasl, Jeopolitik Konuma Farkl Bir Bak, eriim tarihi 16.02.2012, http://www.hikayeler.net/yazilar/45522/jeopolitik-konuma-farkli-bir-bakis/. ngiliz, H. Mackinder; 1904'te Tarihin Corafi esaslar isimli bir eser yazarak burada kara hkimiyeti ile ilgili grlerini ileri srmtr. ngiliz jeopolitik bilimci Mackinder, teorisini 3 temel zerine ina eder: Dou Avrupa'ya hkim olan merkez blgesini kontrol eder. Merkez blgesine hkim olan dnya adasn kontrol eder. Dnya adasn kontrol eden dnyay kontrol eder. Mackinder siyasi baarlar adna fiziki imknlara byk nem vermitir. Mackinder'e gre dnya hkimiyeti halen merkez blgesine hkim olan Rusya'nn olabilir. Baarl olabilecek bir harp iin Mackinder Fransa'y balang, ngiltere'yi hava meydan, ABD ve Kanada'y insan, endstri ve kaynak gc olarak grmekte ve hkimiyet adna bu glerin birlemesini zorunlu grmektedir.
13
Dou Akdeniz Havzasnda yaayan topluluklardan, bahse konu blgelere hkim olma arzusu ve/veya imkn-kabiliyetine sahip olmayan lke ve topluluklarn ise bu mcadelenin dnda kalma lks mevcut deildir. Mcadeleye, hkim olma isteiyle olmasa bile bir baka gcn iradesiyle zorlanmalar kanlmazdr. te yandan kresel gler dorudan kendi ihtiyalar iin olmad durumlarda bile kaynaklarn dierleri tarafndan kullanlmasn engelleyebilmektedir. Bylece muhtemel rakiplerinin geliimini nleme amacyla Dou Akdeniz Havzasnda ulam, enerji kayna ve askeri balamda kendi lehine, rakiplerinin ise aleyhine olacak dzenlemeler tatbik etmeye almaktadr. Zira tarihsel srete kresel ve blgesel gler, hem kendi menfaat ve gvenliklerini uzak mesafelerden koruma, hem de dier devletleri tehdit ve bask altnda tutma gayreti ile Dou Akdenize yerleme ve Dou Akdenizi denetim altnda tutma abasnda olmutur. Esasen Ortadounun kontrol edilmesi, gerektiinde mdahale imknnn elde bulundurulmas, Kuzey Afrikann benzer ekilde kontrol altnda tutulmas, Rusyann gneye inme ve batl glerin Rusyay engelleme abas Dou Akdenizi askeri bir mcadele alan haline getirmitir. Nitekim; bu nedenle Osmanl Devleti Rodos, Girit ve Kbrs elde bulundurmaya ciddi gayret sarf etmitir. Gnmzde ise; - ngilterenin terk etmi gibi grnse de Kbrsta sler araclyla halen mevcudiyeti ve Krfez Krizi srasnda Kbrstaki bu slerini kullanm olmas, 17 - ABDnin blgedeki kimi fiziki ileri slerine (ncirlik/Adana, Suda/Girit, Gaeta/talya vb.) ilave olarak uak gemisi gruplarn Akdenizde dolatrmas, - Rusyann hemen her dnemde Dou Akdeniz Havzasnda s edinme gayretleri (imdilerde Tartus),18
17 Osman Metin ztrk, Kbrs Annan Belgeleri I, II, III zerine Deerlendirmeler (Ankara: Gazi Kitapevi, 2004), 14. 18 Kerim Has, Rusyann Suriye Denklemindeki Yeri: kili ve Blgesel karlar, USAK Stratejik Gndem Dergisi, 06.09.2011, 22.
- Fransann 1 Mart 2007de Gney Kbrs Rum Ynetimi ile Baf kentinde bulunan Andreas Papandreu Hava ssnn kullanmn da ieren bir askeri ibirlii antlamas imzalamas bu abalara birer rnektir. 19 Aslnda Dou Akdeniz ve Kbrs, sadece blgesel ve kresel stnlk salama mcadelesi asndan deil, bar ve istikrara katk salanmas asndan da nemli bir corafyadr. 20 Blgenin, Ortadouda ortaya km kriz, gerginlik ve atmalarda insani ve askeri adan etkin roller oynad bilinmektedir. rnein; Amerika Birleik Devletleri, 1980li yllarn ilk yarsnda Lbnanda yaanan kanl olaylar srasnda, bu lkedeki vatandalarn Kbrs Adas zerinden tahliye edebilmitir. Bu rnekler, Dou Akdenizin Ortadouya hkimiyet ve istikrarda ne kadar nemli rol oynadnn bir gstergesidir. Dier yandan, Dou Akdenizin nemi artarak srmektedir. Bu nem ulatrma ve enerji boyutlarnda zemin bulmaktadr. Akdenizde ylda ortalama 220.000den fazla gemi seyir halinde bulunmakta, dnya denizlerinin sadece % 1ini kapsayan bir deniz alan olmasna ramen dnya deniz trafiinin 1/3 Akdenizde gereklemektedir.21 Atlas Okyanusu ile Akdenizi balayan Cebelitark Boaz ise her gn 170den fazla gemiye gei imkn salamaktadr. Bu say Hint Okyanusu ve Kzl Deniz ile Akdenizi balayan Svey Kanalnda ortalama 49, 22 Akdeniz ve Karadenizi birbirine balayan Trk Boazlarnda (stanbul Boaz ve anakkale Boaz) ise yaklak 150dir. Trk Boazlarnda bu rakamn 2001 ylnda 65 olmas sz konusu hareketliliin logaritmik ekilde artma eiliminde olduunu
Mfide Zehra Erkin, ABnin Kbrs Stratejisi, Cumhuriyet Gazetesi, eriim tarihi 17.02.2012, http://cumhuriyet.com.tr/?hn=211208. 20 Eriim tarihi 14.10.2011, http://www.tasam.org/modules.php?name=news&file=article&sid=308.htm. 21 Mediterranean Sea, eriim tarihi 12.10.2011, http://www.essentialcrystalsalt.com/crystal-salt/dead-sea-salt-scrub-reviews. 22 Kaya, Uluslararas Deniz Hukuku, 8.
19
gstermektedir. 23 Akdeniz ve Karadenizi birbirine balayan Trk Boazlarndan 2009 ylnda 49.453 adet, 2010 ylnda ise 51.422 adet gemi gemitir. 24 te yandan 2010 ylnda Trkiyede; 5.8 milyon adet konteynr, 101 milyon ton kuru yk, 1.5 milyon adet ara hareketi gereklemitir. Trk limanlarnn indirme-bindirme kapasitesi ise 200 milyon tona erimitir. Bu rakamn mevcut ihtiyalar gz nne alnarak 4 ylda 400 milyon tona karlmas hedeflenmektedir. 25 Sz konusu hareketliliin yaklak %32si Dou Akdeniz limanlar zerinden gereklemitir.26 Ayrca, Marmara ve Karadeniz liman kapasiteleri de Ege ve Akdenizdeki trafik younluunu artrmaktadr. Bu verilere gre, Akdenizde Trkiyeye ynelik deniz trafiinin sekteye uramas, d alm/satm ve akaryakt sevkiyatn sadece ulusal boyutta deil, uluslararas ve kresel boyutta nemli lde etkileyecektir.27 Tm bu veriler; Dou Akdenizin, daha nce de belirtildii zere Cebelitark, Svey ve Karadeniz zerinden ileyen deniz ticaretini kontrol edebilen nemli bir corafya olduunu ve zerinde yer alan deniz trafik hatlarnn dnya ticareti iin hayati nemi haiz olduunu aka teyit etmektedir. Sadece Svey Kanalndan, 105 farkl lkeden yllk ortalama 18.000 gemi getiine dair verilere bakldnda dahi sz konusu ticaretin korunmas ve/veya engellenmesinin ticari olduu kadar askeri neminin de bulunduu kolayca anlalacaktr.28
23 Deniz Tatlar ve Denizyolu Tama statistikleri, Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakanl, eriim tarihi 07.09.2011, http://www.denizcilik.gov.tr/dm/istatistikler/ResmiIstatistikler/. 24 Deniz Tatlar ve Denizyolu Tama statistikleri, Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakanl, eriim tarihi 07.09.2011, http://www.denizcilik.gov.tr/dm/istatistikler/ResmiIstatistikler/. 25 hracat Limanlara Smyor, Uluslararas Tamaclk ve Lojistik Hizmet retenleri Dernei, eriim tarihi 17.02.2012, http://www.utikad.org.tr/haberler/default.asp?id=8583. 26 Deniz Tatlar ve Denizyolu Tama statistikleri, Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakanl, eriim tarihi 11.09.2011, http://www.denizcilik.gov.tr//tr/istatistik -dosyalar/brosur/default.htm. 27 Kaya, Uluslararas Deniz Hukuku, 8. 28 Svey Kanal Seyir statistikleri, Svey Kanal Resmi nternet Sitesi, eriim tarihi 08.10.2011, http://www.suezcanal.gov.eg/TRstat.aspx?reportId=4.
Enerji asndan ele alndnda bu blge, Ortadou ve Hazar Blgesi enerji merkezleri ile buralardaki boru hatlarn da kontrolnde bulundurmaktadr. 13 Temmuz 2006 tarihinde Bak-Tiflis-Ceyhan (BTC) petrol boru hattnn devreye girmesi ile beraber, Hazar Denizinin dousundaki lkeler iin nemli bir ithalat ve ihracat kaps durumuna gelmi olan skenderun Krfezi, Dou Akdenizi tamamyla etkisine almtr. BTC ve Kerkk-Yumurtalk hattna Samsun-Ceyhan hatt da ilave edildiinde,29 Dou Akdeniz Blgesine Trkiye kl petrol miktar 170 milyon tona baka bir ifade ile dnyann 2010 ylnda tketmi olduu petroln % 7sine ulaacaktr. 30 Bu veriler de dikkate alnrsa Dou Akdeniz, gerek bu corafyaya ve gerekse bu corafyadan Batya ynelik hem enerji hem de ticari emtiann ithalat ve ihracatnn gei ve ulam gzerghnn nemli bir parasn tekil etmektedir. 31 Ayrca, silah ve askeri maksatla kullanlabilecek dier malzeme aknn kontrol altnda bulundurulmas, kitle imha silahlar ve benzeri materyalin yaylmasnn nlenmesinin askeri anlamda nemi bu havzada kendini daha ok hissettirmektedir. Nitekim NATO, bu amalara hizmet etmesi maksadyla blgede Etkin aba Harektn srdrmektedir. 32
Samsun-Ceyhan Boru Hatt Projesinde nemli Adm, 22.01.2010, eriim tarihi 18.03.2011, http://www.sanayiden.com/tr/haber/4/samsun-ceyhan-boru-hatti-projesi8217;nde-onemli-adim.html. 30 Ceyhan GEM'in temeli atld, T.C. Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl, eriim tarihi 17.02.2012, http://kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Haberler.aspx?ref=326. 31 ztrk, Kbrs Annan Belgeleri, 7. 32 Dz.K.K.lnn NATO Faaliyetlerine Katlm Durumu, Deniz Kuvvetleri Komutanl, eriim tarihi 26.10.2011, http://www.dzkk.tsk.tr/turkce/DzKKUluslarArasiGorevler/NATO_Faaliyetleri.php. Etkin aba Harekt (Operation Active Endeavour-OAE), ABDnin terrizme kar balatt harekta NATO tarafndan salanan destek erevesinde icra edilmektedir. Harekt, lkeler tarafndan tahsis edilen 2-3 frkateynden oluan bir sust grev grubu veya NATO Daimi Deniz Grev Gruplar (SNMG-1 ve SNMG-2) tarafndan Akn Harekt (Surge Operations) eklinde desteklenmektedir. Trk Deniz Kuvvetleri, Etkin aba Harektna, NATO Daimi Deniz Grev Grubu-2deki frkateyne ilave olarak zmirde 4 saatlik hazrlk durumda bulunan 1 korvet/ hcumbot ile de destek vermektedir. Ayrca, Etkin aba Harektna belirlenen dnemlerde periyodik olarak 1 frkateyn, 1 akaryakt gemisi ve 1 denizalt tefrik edilmek suretiyle ilave destek salanmaktadr. Etkin aba Harektnn icra edildii harekt alannn merkezinde
29
Ayrca, Bak-Tiflis-Ceyhan (BTC) petrol boru hattnn Temmuz 2006 ayndan itibaren faaliyete gemesinden sonra dnya deniz ticaretinin nemli odak noktalarndan biri haline gelen Dou Akdenizdeki deniz ulatrma hatlarnn korunmas ve enerji gvenliinin salanmas dier bir nemli konudur. Bu nedenle Trk Deniz Kuvvetleri de, blgede enerji bata olmak zere, deniz ulatrma hatlarnn gvenliini ve ak tutulmasn salamak maksadyla bir takm faaliyetlerde bulunmaktadr. 2004 ylndan itibaren NATOnun Etkin aba Harekt ile balantl olarak icra ettii Akdeniz Kalkan Harekt blgedeki muhtemel risk ve tehdit unsurlarna ve yasa d faaliyetlere kar caydrclk salanmas asndan nem arz etmektedir. NATOnun Ekim 2006 ayndaki Riga Zirvesi sonunda yaymlanan bildiride, enerji gvenliinin salanmasnn nemini ve bu konudaki milli ve uluslararas giriimlerin desteklenmesini vurgulayan ifadenin yer almas, Trkiyenin Akdeniz Kalkan Harektn balatarak enerji hatlarnn gvenliinin salanmas konusundaki ngrsn teyit eder niteliktedir.33 Enerji tamaclnn tesinde, bizatihi Dou Akdenizde bulunduu ilan edilen doalgaz ve petrol rezervleri enerji balamnda ekonomik deere ayr bir nem kazandrmaktadr. Zira 8 Nisan 2010 tarihinde ABD Jeolojik Aratrmalar Merkezi (USGS-US Geological Survey) tarafndan yaynlanan raporda, Kbrs, Lbnan, Suriye ve srail arasnda kalan blge olan Levant Havzasnda 3,45 trilyon metrekp (122 trilyon kbik feetlik) doalgaz ve 1,7 milyar varil petrol bulunduunun tahmin edildii
bulunan corafi konumuyla Aksaz ve Mersin Deniz sleri, 2001 ylndan itibaren harekta itirak eden gemilere lojistik destek salamaktadr. 33 Dou Akdeniz blgesinde Ceyhan Terminali kl stratejik petrol ulatrmasnn gvenliini tesis etmek ve dolayl olarak kresel enerji gvenliine katk salamak, blgedeki muhtemel risk ve tehdit unsurlarna kar varlk gstererek caydrclk salamak, NATOnun blgedeki deniz gvenlii abalarn desteklemek, muhtemel deniz yetki alanlarnda sancak/varlk gstermek maksadyla 1 Nisan 2006 tarihinden itibaren icra edilmektedir. Akdeniz Kalkan Harektnda frkateynler, korvetler, karakol gemileri, helikopterler ve deniz karakol uaklar grev yapmaktadr.
10
belirtilmektedir.34 Bu tahmin dnyann en byk doalgaz yataklarndan birinin Dou Akdenizde bulunduuna iaret etmektedir. ABD Jeolojik Aratrmalar Merkezi tarafndan Nil Delta Havzasnda ise yaklak 1,8 milyar varil petrol; 6,3 trilyon metrekp (223 trilyon kbik feet) doalgaz ve 6 milyar varil 35 sv doalgaz rezervi olduunun tahmin edildii, 36 Kbrs Adasnn evresinde ise 8 milyar varil olduu sylenen petrol rezervinin yaklak deerinin 400 milyar dolar civarnda olduu aklanmtr. 37 Ayrca Herodot olarak adlandrlan Giritin gney ve gneydousundaki alanda biri 1,5, dieri 2 trilyon metrekp olmak zere toplam 3,5 trilyon metrekplk doalgaz bulunmaktadr.38 Bu balamda; Dou Akdenizde yaklak olarak toplam deeri 1,5 trilyon dolar olan 30 milyar varil petrole edeer hidrokarbon yataklar bulunduu deerlendirilmektedir. 2010 yl tketim miktarlar dikkate alndnda, Dou Akdenizdeki hidrokarbon rezervinin, Trkiyenin yaklak 572 yllk, Avrupann ise 30 yllk doal gaz ihtiyacn karlayabilecek seviyede olduu anlalmaktadr.39 Arama almalarnn halen birok blgede devam ettii ve olas yeni sahalarn kefi ile ilan edilmi bu rezervlerin daha da artaca dnldnde, enerji balamnda Dou Akdenizin nemi bir kat daha artmaktadr. Dier yandan, hem petrol hem de doal gazn varlna delalet ettii gibi,
34 Jessica Robertson, Natural Gas Potential Assessed in Eastern Mediterranean, 04.08.2010, eriim tarihi 01.09.2011, http://www.usgs.gov/newsroom/article.asp?ID=2435. 35 0,715 milyar metrekp. 36 USGS Fact Sheet 2010-3027, Undiscovered Oil and Gas of the Nile Delta Basin, Eastern Mediterranean, eriim tarihi 24.08.2011, http://geology.com/usgs/nile-delta-oiland-gas/. 37 Bahadr Selim Dilek, Akdeniz'de Sanal Petrol Oyunu, eriim tarihi 16.02.2012, http://www.emo.org.tr/ekler/c03b704bd986e_ek.pdf?dergi=508. 38 Eriim tarihi 17.02.2012, http://www.sfakia-crete.com/forum2/read.php?3,4992. 39 Trkiyenin 2010 ylndaki yllk doalgaz ihtiyacnn 37 milyar metrekp, 2009 ylndaki yllk tketim miktarnn 35,1 milyar metrekp olarak gerekletii, yllk petrol tketiminin ise 30 milyon ton olduu dikkate alndnda; Dou Akdenizde bulunan ortalama yaklak 20 trilyon metre kp doal gazn Trkiyenin 572 yllk ihtiyacn karlayabilecek bir potansiyele sahip olduu hesaplanmtr. AB yesi lkelerin yllk doalgaz ihtiyacnn 500 milyar metrekp olduu dnldnde Kbrs-srail-MsrGirit blgesindeki sz konusu rezervlerin (toplamda 15 trilyon metrekp) nmzdeki 30 yl Avrupann doalgaz ihtiyacn karlayabilecei grlmektedir.
11
gelecein enerji maddesi olarak da ifade edilen gaz hidrat yataklar 40 Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklnn (TPAO) tespitlerine gre Karadenizin yan sra Dou Akdenizde de bulunmaktadr. 41 3.000 kilometrekarelik bir gaz hidrat yatann ABDnin 30 yllk enerji ihtiyacn karlayabildii belirtilmektedir. srailin zengin doal gaz
40 Neslihan Ocakolu, Gaz Hidratlar ve nemi: Trkiye evresinde Denizlerde Gaz Hidrat ve Hidrat ve S Gaz Aramalar (stanbul: stanbul Teknik niversitesi, 2009), 1. Gaz Hidratlar su ve hafif doal gazlarn ki genellikle metan gaz karmndan doal yolla oluan kristal yapl katlardr. Gaz hidratlarn ayrmas sonucu aa kan yksek hacimli metan gaz gelecein potansiyel enerji kayna olarak grlmekle birlikte; kresel iklim deiikliklerinde de potansiyel bir role sahiptir. Bu sebeplerden dolay, gaz hidratlarn hem doasn anlamaya ynelik hem de dnyadaki potansiyel gaz hidrat rezervlerini aratrmaya ynelik ok sayda alma gerekletirilmitir. almalar gstermitir ki, karalarda ve denizlerde gaz hidratlarn oluumunu ve kararllk zonlarn etkileyen temel parametreler; basn, scaklk, jeotermal gradyan, gaz bileimi, ortamn gzeneklilii, gzenek suyu tuzluluu ve gaz doygunluunun derecesidir. Sismik ve akustik yntemler gaz hidrat aranmasnda yaygn olarak kullanlr. Ayrca sismik yntemlerin yetersiz olduu durumlarda Doru Akm Elektrik zdiren ve Kontroll Kaynak Elektromanyetik Yntemler kullanlr. Trkiye evresindeki denizler genellikle s derinliklerde yksek oranda gaz hidrat ve hidratn altnda kapanlanan serbest gaz potansiyeline sahiptir. Karadeniz ve Akdeniz'de gaz hidratla ilikili olarak ok sayda gaz bacalar, gaz szntlar, gaz cepleri ve amur volkanlar kefedilmitir. 41 Bu konuda uzman Prof. Dr. Gnay iftci Dnyadaki hidratlarn ounun derin deniz taban altnda binlerce kilometrelik alanlar kapsayan yerlerde bulunduunu, dnya apnda gaz hidratlarda tutulan metan gaz miktarnn dnyadaki tm fosil yaktlarnda tutulan karbonun iki kat olduunu, dnyadaki gaz hidrat yataklarnn rezervinin 3 bin 700 trilyon ile 10 milyon trilyon metrekp arasnda olduunu ve Karadeniz'in dnyada sayl hidrat yataklarndan olduunu, petrol endstrisi ve hkmetlerin dnyada, buza benzer enerji mineralleri olan gaz hidratlar aratrmaya baladklarn, bu kapsamda Japonya Hkmeti 1995 ylnda ulusal bir program oluturarak, Japan National Oil Corp (JNOC) Kanada'nn McKenzie Deltas'nda sondajla arama almalar yaptn, 2015 ylnda ekonomik retimi planladn, ABD'nin gneydou kta yamacndaki Blake Platosu'nda yaklak 3 bin metrekarelik hzl kelme alannda ABD'nin yllk gaz tketiminin yaklak 30 katna eit metan rezervi saptandn, gaz hidratlarn byk bir olaslkla petrol ve doal gaz rezervlerin tkenmesiyle, dnyann gelecekteki enerji kayna olacan, petrol irketlerinin yerini sonunda hidrat irketlerinin alacann dnldn, Trkiyenin Karadeniz, Ege ve Akdeniz ile taraf evrili ve bir i deniz olan Marmara Denizi ile yaklak 7 bin kilometrelik ky uzunluuna sahip bulunduunu, bir denizci lkesi olmas gereken Trkiye, denizlerindeki enerji, maden ve endstriyel hammadde kaynaklarn yeterince deerlendiremediini, Akdeniz'de Antalya Krfezi'nde ve Girit Adas civarnda gaz hidratlarn varlnn tahmin edildiini, zellikle Karadeniz'in Almanya, Fransa, Rusya ve ABD tarafndan son ylda youn olarak aratrldn, Karadeniz'deki gaz hidratn yzeye yakn bir yerde bulunduunu, gazn altnda byk miktarda petrol ve doalgazn bulunabileceini, dnyada sadece Sibirya'da karadan gaz hidrat kartldn ifade etmektedir.
12
bulduunun belirtildii alanlar ile aadaki haritada gaz hidrat bulunduunu gsteren alanlarn birbiri ile rtyor olmas ilgintir ve bulgularn doruluuna delalet etmektedir. Aadaki haritada grlecei zere Antalya Krfezi ve civar zengin gaz hidrat yataklar doludur ve bu alan yaklak 80.000 kilometrekaredir.
ekil-1 Gaz Hidrat Yataklarn Gsterir Harita 42
2. DOU AKDENZDE DENZLERN PAYLAIM MCADELES Dou Akdenizin ok boyutlu (askeri, ticari, ulatrma v.s.) stratejik neminin yan sra, sahip olduu dnlen yksek enerji potansiyeli doal olarak kaynaklarn ve dolaysyla denizlerin paylam mcadelesini de beraberinde getirmitir. Bu mcadelede Dou Akdenize kyda devlet/ynetimlerin tutumlarn zetlemeden nce, arlkla teaml hukuku ekline dnm 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesinden ve ilgili hkmlerinden ksaca bahsetmek faydal olacaktr.
42
TPAO Strateji Dairesi Bakanl tarafndan hazrlanan bir sunumdan alnmtr.
13
2.1. Birlemi Deerlendirme
Milletler
Deniz
Hukuku
Asndan
Devletler 1958 ylndan itibaren toplanan deniz hukuku konferanslar yolu ile 20nci yzyln ikinci yarsnda denizlerde sahip olduklar egemenlik haklarn byk oranda geniletmitir. Klasik deniz alanlar olan karasular, bitiik blge ve balklk blgesi gibi dar deniz alanlarndan baka, devletlere belirli konularda egemen haklar ve yetkiler tanyan kta sahanl ve mnhasr ekonomik blge gibi nispeten ok daha geni deniz alanlar uluslararas hukuka yerlemitir. nceleri teaml olarak uygulanan Mnhasr Ekonomik Blge (MEB),43 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi (BMDHS) ile yazl ve pozitif dzenlemeye kavumutur. MEB, karasularnn llmeye baland esas hatlardan itibaren en ok 200 deniz mili genilikte bir
Bugn mnhasr ekonomik blge olarak bilinen deniz alannn devlet uygulamalarna girmesinin; 23 Temmuz 1947 tarihli ilinin kta sahanl ve bitiik 200 millik bir alan zerinde egemenlik iddiasnda bulunduu bakanlk aklamasyla gerekletii iddia edilmektedir. Daha sonra Peru, 1 Austos 1947de ve benzer ekilde, dier devletlerin kydan 200 mile ulaan bir deniz alannda seyrsefer serbestlerini engellemeyen bir koruma, saklama ve aratrma blgesi kurma bildirisini aklamtr. Kavramn ilk devresinde dier Latin Amerika devletlerinin 200 millik deniz blgelerini yasama kararlaryla kurduklar grlmektedir. 1945te kydan uzak kaynaklarn farkna byk lde varlmas sonucu ABD, iki bakanlk bildirisi ile daha nceden ak deniz alan olarak kabul edilen bir blgede iddialarda bulunuyordu. 1945 ncesinde, denizlerin bln bilindii gibi karasular ve ak deniz eklindeydi, ayrca bitiik blge kuram da milletleraras hukuka yerlemeye balamt. ABD bu dnemde 3 mil karasular geniliinin nemli taraftarlarndand. Trumann yaynlad bildiriler, Kta Sahanl, deniz yata ve toprak altnn doal kaynaklar zerinde yetki ve kontrol iddiasnda bulunuyordu. 1970lerin ikinci yarsnda birok devlet, tek tarafl olarak 200 millik blge uygulamaya baladklarnda, mnhasr ekonomik blge kavram ile istemeyerek de olsa tantlar. Bu uygulamann yaygn hale gelmesiyle birlikte, birok yazar, milletleraras rf ve adet hukukunun sahildar devlete 200 millik alanda haklar ve yetkiler uygulamaya imkn verdiini ileri srmeye baladlar. Bunun bir sonucu, 1980lerin ortalarnda milletleraras hukukta mnhasr ekonomik blgenin geerlilii ile ilgili doktrinsel yazlarda tartmalar, kavramn ortaya kndaki ilk on yla gre daha ayrlabilir hale geldi. Bu grlerden 1979 ylndan bu yana baskn olan gre gre, MEBin III. BMDHKda bir pozitif hukuk kural olarak ortaya ktn iddia etmektedir. Bu gre deiik gruptaki yazarlar, MEBin zel niteliinde farkl dnmelerine ramen katlmaktadrlar. Bu yazarlarn hemen hemen hepsine gre, genel rf ve adet hukuku btn sahildar devletlere 200 millik MEB kurmaya izin vermektedir. Uluslararas Hukuk ve Politika Dergisi (UHP) Cilt 2 Say 5 (2006): 50-74.
43
14
alanda, deniz yata ve toprak alt ile zerindeki sularn canl ve cansz doal kaynaklarn aratrma, 44 iletme, muhafaza ve ynetim hakkn ilgili devlete tanmaktadr. 45 lgili devletler bu deniz alannda baz yetkilerin uygulanmasn ieren egemenlik haklarn da kullanabilmektedir. 46 Bu bakmdan artk gnmzde MEB, cansz kaynaklarn iletimini ngren kta sahanl haklarndan daha fazlasn ilgili devlete salamas asndan ok daha nemli bir kavram haline gelmitir. MEBe ilikin hkmler 1982 BMDHSnin 55-85inci maddeleri arasnda dzenlenmitir. MEBin belirlenmesi iin ilan ve antlama eklinde iki ayr ya da btnler yntem bulunmaktadr. Bu yntemlerden MEB ilan etmek iin 1982 BMDHSnin 75inci maddesi gereince sahildar devletin ilan ettii MEBi gsteren harita yaymlayarak veya corafi koordinatlara ilikin listeleri gerektii ekilde yaymlayarak bunlarn bir nshasn BM Genel Sekreterine gndermesi gereklidir. 1982 BMDHS ky devletine karasularnda ve devamnda mnhasr ekonomik blge ilan etme hakkn vermektedir. te yandan 1982 BMDHSnin 74nc maddesi, sahilleri bitiik veya kar karya bulunan devletler arasnda MEB snrlandrlmasnn hakkaniyete uygun bir zme ulamas amacyla Uluslararas Adalet Divan Statsnn 38inci maddesinde belirtildii ekilde, uluslararas hukuka uygun olarak antlama ile yaplmas gerektiini de belirtmektedir.47 zetle, Szleme
Petrol ve dier madenlerin yan sra, sudan, akntlardan ve rzgrlardan enerji retimi gibi faydalanma da dhildir. 45 MEBe ilikin hkmler 1982 BMDHSnin 55-85inci maddeleri arasnda dzenlenmitir. En fazla 200 deniz miline kadar uzanan MEB, karasularnn llmeye balad hattan itibaren llmeye balamaktadr (Md. 57; Md. 5-16). Szleme, eer deniz genilii, bu genilii karlayacak kadar byk deil ise, ky devletleri arasnda anlama yaplmasn ngrmektedir. Ayrca Szleme, MEB ilan eden ky devletinin ilan ettii MEBi gsteren harita yaymlayarak bir nshasn BM Genel Sekreterliine gndermesi gerektiini belirtmektedir (Md. 75 Para.2). 46 Bu blgede ky devletinin yapay adalar, tesisler ve yaplar kurma ve kullanma, blgesel aratrmalar yapma, deniz evresini koruma ve gzetme, gmrk, maliye, salk ve gle ilgili dzenlemeler yapma hakk vardr. 47 1982 Deniz Hukuku Szlemesinin ilgili 74. ve 83. Maddeleri, uluslararas yarg ve hakemlik kararlarndaki anlay aynen yanstmaktadr. Bu maddeler, hem kta sahanl
44
15
ve uluslararas yarg kararlar hakkaniyete uygun bir zm iin; ilgili tm taraflar arasnda varlacak bir antlamadan bahsetmektedir. 48 Bununla birlikte MEBin tek tarafl ilan edilemeyeceine ilikin bir dzenleme de bulunmamaktadr. 2.2. Dou Akdenizde Kyda Devletlerin Tutumlar
Dou Akdenizde ise devletlerin tm kydalarla antlamadan ziyade MEBini tek tarafl olarak ilan etme ve ikili antlamalar yapma yolunu setikleri grlmektedir. Bu kapsamda, Gney Kbrs Rum Ynetimi (GKRY), 49 Libya, 50 Suriye, 51 Lbnan 52 ve srail 53 MEB ilannda bulunmutur.
hem de MEB snrlandrmas iin kylar kart ya da bitiik olan devletler arasnda kta sahanl snrlandrmas Uluslararas Adalet Divan Statsnn 38. Maddesinde belirtildii ekli ile uluslararas hukuk kurallarna dayanan bir antlama ile ve haka zm bulmak maksad ile yaplr prensibini kabul etmektedir. 48 rnek kararlar: 1977 tarihli ngiltere-Fransa Davas, 1983 tarihli Gine-Gine Bissau davas, 1992 tarihli Kanada-Fransa Saint Pierre & Miquelon Davas, 1999 tarihli EritreYemen Davas, 2009 tarihli Romanya-Ukrayna Ylan Adas Davas. 49 Sema Sezer, Dou Akdenizde Rum Petrol Arama Ruhsatlar ve Ekonomik Blge Anlamalar konulu tebli, Dou Akdeniz niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezinin (DASAM) International Conference on Middle East and North Cyprus Relations: Perspectives in Political, Economic and Strategic Issues balkl konferans, 20-21 Mart 2008-Gazi Magosa. GKRY tarafndan BMye MEB ilan maksatl verilen bu harita ilk olarak Dou Akdeniz niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezinin (DASAM) 20-21 Mart 2008de Gazi Magosa'da dzenledii International Conference on Middle East and North Cyprus Relations: Perspectives in Political, Economic and Strategic Issues balkl konferansta ASAM Kbrs-Yunanistan Uzman Sema Sezer tarafndan kaleme alnarak sunulan ve daha sonra da eitli dergilerde yaymlanan Dou Akdenizde Rum Petrol Arama Ruhsatlar ve Ekonomik Blge Anlamalar tebliinde yaymlanmtr. BM sitesinde bir sre bulunan harita daha sonra kaldrlmtr. 50 UN, 2011, Table of claims to maritime jurisdiction (as at 15 July 2011), Birlemi Milletler, eriim tarihi 07.01.2012, http://www.un.org/depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/PDFFILES/table_summary _of_claims.pdf, 27 Mays 2009da, Libya Genel Halk Komitesi tarafndan karlan bir yasa ile 200 deniz mili genilikte olacak ekilde Birlemi Milletlere beyan edilmitir. 51 UN, 2011, Table of claims to maritime jurisdiction (as at 15 July 2011), Birlemi Milletler, eriim tarihi 07.01.2012, http://www.un.org/depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/PDFFILES/table_summary _of_claims.pdf.
16
2.2.1. GKRY Gney Kbrs Rum Ynetimi (GKRY), Avrupa Birliinin desteini de alarak 2 Nisan 2004te Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti ve Trkiyenin haklarn yok sayarak Kbrs Cumhuriyeti adna 21 Mart 2003 tarihinden geerli olmak zere mnhasr ekonomik blge ilannda bulunmutur. 54 GKRY, 17 ubat 2003 tarihinde Msr, 17 Ocak 2007 tarihinde Lbnan ve 17 Aralk 2010 tarihinde srail 55 ile MEB snrlandrma antlamalar imzalamtr. GKRYnin Lbnan ile imzalad anlama Trkiyenin giriimleri neticesinde Lbnan i hukukunda henz onaylanmamtr. Ayrca, GKRYnin Suriye ile snrlandrma antlamas mzakereleri yrttne, 56 Libya ile bir snrlandrma antlamas yapma aray iinde olduuna dair bilgiler ak kaynaklarda mevcuttur. 57
52 UN, 2011, Table of claims to maritime jurisdiction (as at 15 July 2011), Birlemi Milletler, eriim tarihi 07.01.2012, http://www.un.org/Depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/STATEFILES/LBN.htm. 53 Birlemi Milletler Daimi Temsilcilii araclyla 12 Temmuz 2011 tarihinde MEB snrlarn gsteren koordinat listesini Birlemi Milletlere bildirerek MEB ilannda bulunutur. 54 Trkiye, 2 Mart 2004 tarihinde BM genel sekreterliine bir nota vererek, Trkiyenin uluslararas hukuktan doan haklarnn mevcut olduunu BM nezdinde bildirmitir. (Trk Dileri Bakanlnn 30 Ocak 2007 tarihli basn bildirisi.) Bu antlamann imzalanmasndan sonra Trkiye tarafndan antlamann Trkiye ve KKTCnin Kbrs Adasnn etrafndaki deniz alanlarnda mevcut hak ve menfaatlerini dikkate almad, GKRYnin tek bana btn Aday temsil etme yetkisinin bulunmad bildirilmi, her hal ve krda byle bir antlamann yrrle konulmamas talep edilmitir. 55 Dow Jones, Cyprus, Israel define Sea Border for Energy Search, 17.12.2010, eriim tarihi 17.12.2010, http://www.rigzone.com/news/article.asp?a_id=102276&hmpn=1. 56 5 Aralk 2008 tarihinde ise ak kaynaklarda Suriye ve GKRYnin, bakan dzeyinde hidrokarbon aramalarnda ibirlii yaplmas ve mnhasr ekonomik blge snrlarnn belirlenmesi konularn grt, teknik dzeyde grmelerin yapld ve bilgi alverii iin aralarnda bir gizlilik anlamasna vardklar haberleri yer almtr. Bu kapsamda; Austos 2010 ay sonunda GKRY Bakan Suriyeyi, Kasm 2010 aynda ise Suriye Devlet Bakan GKRYyi ziyaret etmi, zellikle Suriye Devlet Bakannn GKRY ziyareti sonrasnda ak kaynaklarda yer alan iki lke arasnda MEB anlamas imzalandna dair haberler Suriye tarafndan yalanlanmtr. 57 Serta Hami Baeren, Dou Akdenizde ten Gemeden, eriim tarihi 09.10.2011, http://www.tudav.org/index.php?option=com_content&view=article&id=95%3Adouakdeniz-serhat-h-baeren&catid=40%3Amuenhasr-ekonomik-boelge&Itemid=54&lang=tr.
17
ekil-2 GKRY Tarafndan 2004te lan Edilen MEB 58 ve Gney Kbrs Rum Ynetimi (GKRY) Eski Dileri Bakanlarndan Nikos Rolandisin Bu Haritann nnde ekilmi Fotoraf 59
Dier yandan, GKRY 26 Ocak 2007 tarihinde Kbrs Adasnn gneyinde 13 adet petrol arama ruhsat sahas ilan ederek bu sahalar ihale etmi ve ihale edilen sahalardan 12 numaral sahaya ait haklar ABDnin Noble Energy irketi tarafndan alnmtr.60 Konuya ilikin son gelimelere daha sonra deinilecektir.
GKRY tarafndan MEB ilan maksadyla BMye verilen harita. Bu harita Dou Akdeniz niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezinin (DASAM) 20-21 Mart 2008de Gazi Magosa'da dzenledii International Conference on Middle East and North Cyprus Relations: Perspectives in Political, Economic and Strategic Issues balkl konferansta ASAM Kbrs-Yunanistan Uzman Sema Sezer tarafndan sunulan ve daha sonra da eitli dergilerde yaymlanan DOU AKDENZDE RUM PETROL ARAMA RUHSATLARI VE EKONOMK BLGE ANLAMALARI tebliinde yaymlanmtr. BM sitesinde bir sre bulunan harita daha sonra kaldrlmtr. Ancak Trk deniz yetki alanlarnda aratrma faaliyeti icra etmesine izin verilen Hamburg niversitesi Deniz Bilimleri Enstitsne bal Maria S. Merian isimli geminin faaliyetlerine ilikin olarak GKRYnin 1 Aralk 2009dan itibaren yaynlad NAVTEX mesajlar ile kendi Mnhasr Ekonomik Blgesinin belirtilen ksmnda bahse konu geminin aratrma yaptn duyurmu olmas bu haritann geerliliine ilikin bir son rnektir. 59 Trkiye Dediini Yapar!, Akam Gazetesi, 13.08.2011, eriim tarihi 17.02.2012, http://www.aksam.com.tr/turkiye-dedigini-yapar--61139h.html. 60 Imersia Gazetesi, 8 Kasm 2010 tarihli haberi ve Eleftherotipia Gazetesi, 27 Aralk 2010 tarihli haberi. GKRY Parlamentosu, 26 Ocak 2007 tarihinde kabul ettii bir yasa ile Kbrs Adasnn gneyinde 13 adet petrol arama ruhsat sahas ilan ederek bu sahalar ihaleye am, ancak ihaleye alan sahalardan sadece 12 numaral sahaya ait haklar ABDnin Noble Energy irketi tarafndan satn alnmtr
58
18
2.2.2. Yunanistan Yunanistan ise, deniz yetki alanlarna ilikin olarak, Girit, Kaot, Kerpe, Rodos ve Meis hattn esas alarak ortay hatta dayal deniz yetki alan snrlandrmas yapmay hedeflemektedir. Bu kapsamda, Msr ve Libya ile grmeler yapmaya balam,61 ancak bu teebbsler Trkiyenin konuya olan hassasiyetleri ve giriimlerinin de etkisiyle henz sonulanmamtr. Dier yandan, Yunanistan GKRY ile bir snrlandrma antlamas yapmak zere uygun bir zaman kollamaktadr. 62 Ancak herhangi bir anlama yapmadan da MEB ilan etme konusu Yunan Meclisinde tartlmaktadr. 63 Ayrca srailin Yunanistann iddia ettii MEBi tand ve srailin yaynlad baz haritalarda, Yunanistan MEBinin, GKRY MEBinin devam olarak gsterildii de Yunanistanda zaman zaman dile getirilmektedir.64
61 Trkiye'ye Akdeniz'de Byk Oyun, Bugn Gazetesi, 29.11.2011, eriim tarihi 16.02.2012, http://medyarazzi.com/haber/20111129/452762/0/turkiye-ye-akdeniz-buyukoyun.html. 62 Eriim tarihi 23.09.2011, http://www.sana.sy/tur/237/2010/11/04/317205.htm. Dileri Bakanlnn 24 Aralk 2008 tarihli, DHGY/354 sayl Suriye Petrol ve Maden Kaynaklar Bakannn GKRYyi Ziyareti konulu yazs; GKRYnin Dou Akdenizde taknd aktif tutum kapsamnda, Suriye ile de deniz yetki alanlarnn snrlandrlmas ve zellikle enerji konularnda ibirlii yapma gayretlerini srdrmektedir. GKRYnin, Suriyenin yan sra Yunanistan ile de, nceden mutabakata vardklar deniz yetki alan snrlandrmasn beyan etmek iin uygun zaman kollad bilinmektedir. Alter TV'de 8 ubat 2011 tarihinde, yaymlanan ve Kostas Hardavelas tarafndan hazrlanp sunulan Atheatos Kosmos (Grnmeyen Dnya) programnda; Kostas Hardavelas tarafndan, Papandreunun Hristofyasa; u anda bu konuda ileri gidemeyeceini nk Trkiye ile sorun olduunu, byk bir bask olduunu ve bu konunun gelecekte ele alnacan belirttii sylenmitir. 63 Bayram olakolu, Papandreu'dan Sert Aklama, eriim tarihi 17.02.2012, http://balturk.org.tr/papandreudan-sert-aciklama/. Yunanistan Babakan Yorgo Papandreu Parlamentoda yapt konumada, LAOS Partisi Bakan Yorgos Karacaferis'in konuya ilikin sorusunu yantlayan Papandreu, Yunanistan'n sadece ana kara kylarnda deil, tm adalarda da mnhasr ekonomik blge alan belirleme hakk bulunduunu belirterek Trkiye'nin bu konudaki itirazlarnn hibir temeli bulunmadn iddia etti. Yunanistan'n Ege ve Dou Akdeniz'de, Trkiye ile Yunanistan arasnda deniz blgelerinin belirlenmesine ynelik istikafi grmelere iyi niyet ve sorumlulukla katldn ve bu konudaki milli stratejisinin temel tezinin, ikili temaslarda bir zme varlamamas durumunda, deniz blgelerinin, sonuta Lahey Adalet Divan araclyla belirlenmesi eklinde olduunu syledi. 64 Yorgos Meligonis, srail Yunanistann MEBini tand, Avgi Gazetesi, 19.02.2011.
19
Yunanistan; Girit, Kaot, oban, Rodos, Meis hattn ilgili ky kabul ederek Trkiyeyi Dou Akdenizden dlamaya almakta, GKRY ile birlikte ortay hatlar esas alp bunlar hakkaniyete uygun hale getirmekten kanarak Trkiyeye sadece Antalya Krfezi ile snrl ok az bir kta sahanl ve MEB alan brakmaya ynelik hareket etmektedir. Bu tutum ilgili uluslararas hukuk normlar ile badamamaktadr ve hukuki mesnetten yoksundur. Bu yaklamn gerekeleri ise u ekildedir; ncelikle sz konusu Adalar Yunan ana karas ile Anadolu kylar arasnda izilen ortay hatta bakarak Ters Tarafta yer alan adalar olduklarndan, snrlandrma konusunda ky oluturamaz ve karasular dnda kta sahanlna sahip olamaz. 65 Bu husus Uluslararas Hakem Mahkemesinin ngiltere ile Fransa arasndaki Kanal kta sahanl uyumazlnda aka belirtilmektedir.66 Bu kapsamda Girit, Kaot, oban, Rodos ve Meis Adalarnn bir hatla birletirilerek Yunanistan iin Trkiyenin snrlandrma blgesine cepheli ilgili ky eridini ortadan kaldran yeni bir ky oluturmas mmkn deildir. Herhangi bir snrlandrma ileminde, aralarndan duruma uygun olan prensiplerin seilebilecei bir hakkaniyet prensipleri listesinin mevcut olduu ilgili
Son dnemde Dou Akdenize ilikin olarak Yunan basn yayn organlarnda; srailin henz resmi ekilde ilan etmese dahi, Yunanistann MEBini tanma ynnde karar aldna, srailin yaynlad baz haritalarda, Noble Energy irketi tarafndan Leviathan Havzasndan kartlacak doalgazn Avrupaya tanmas amacyla denecek denizalt boru hattnn Yunanistan zerinden geeceine ve bu haritalarda Yunanistan MEBinin GKRY MEBinin devam olarak gsterildiine, bahse konu haritalarn srail tarafndan Yunanistan Dileri Bakanlna verildii ancak, Yunanistan Dileri Bakanl tarafndan resmi bir aklama yaplmadna yer verilmitir. 65 Karadenizde Romanya ile Ukrayna arasndaki deniz yetki alanlarnn paylamna ilikin uyumazln zlmesi konusunda 3 ubat 2009 tarihinde verilen kararda Uluslararas Adalet Divan, snrlandrma yaplacak deniz alanna yansmas olan lgili Sahil eridini (Relevant Coast) belirlerken Ukraynaya ait olan Serpents (Ylanlar) Adasn ilgili ky olarak dikkate almam, snrlandrma iin hattn belirlenmesinde kar sahiller arasnda ortay hat (median line) metodunu kullanm ve bu esaslar zerinde snrlandrmaya hkmedilmitir. 66 Delimitation of The Continental Shelf (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and The French Republic), 30 June 1977, 92; 195; 95; 203; International Boundary Cases: The Continental Shelf, Vol. I, Grotius Publications Limited, Cambridge, 1992, s. 363de yer alan karar referans olarak alnmtr.
20
yarg ve hakemlik kararlarndan ortaya kmaktadr. 67 Kararlardan n plana karlan prensip corafyann stnl prensibidir. Corafya kavramndan, iki lke arasnda snrlandrmaya konu olan alandaki anakara corafyas anlalr. En nemli corafi unsur anakara kylarnn uzunluudur. UAD tarafndan bu prensip, Kuzey Denizi Davalar kararnda, corafyann yeniden ekillendirilmesi sz konusu olamaz, 68 ngiltere-Fransa Davas kararnda eit uzaklk ya da baka herhangi bir snrlandrma metodunun uygunluunu corafi artlar belirler,69 LibyaMalta Davas kararnda taraflarn kylar balama izgisini oluturur 70 ve Tunus-Libya Davas kararnda kta denize hkimdir 71 eklinde belirtilmitir. MEB ve kta sahanlnn tek davada snrlandrld kararlarda corafyann stnl prensibi n plana karlmtr.72 Uluslararas mahkemeler, snrlandrma ilemine balarken ncelikle iki anakara lke arasnda, anakara lkelerinin corafi zelliklerini yanstan bir snrlandrma izgisi belirlemektedir. Eer iki lkenin ky uzunluklar yaklak ve ky ekilleri birbirlerine benzer ise, snrlandrma izgisi eit uzaklk izgisi olmaktadr. Ky uzunluklar arasndaki fark ve ky ekillerindeki nemli farkllklar ise, snrn eit uzaklk dnda bir snr olmasn gerektiren unsurlar olarak karmza kmaktadr.73 Mahkemeler snrlandrmann ikinci aamasnda, belirlenen bu snrn dier ilgili corafi unsurlar dikkate alndnda da haka saylp saylmayacan deerlendirmektedir. Adalar dier corafi unsurlarn banda gelmekte ve bu aamada adalara verilecek etkinin ne olmas
Libya-Malta Davas, par. 46; Maine Krfezi Davas, par. 88; Eritre-Yemen Davas, par. 103. 68 Kuzey Denizi Davalar karar, par. 91. 69 ngiltere-Fransa Davas karar, par. 96. 70 Libya-Malta Davas karar, par. 47. 71 Tunus-Libya Davas karar, par. 73. 72 Kanada-Fransa Davas karar, par. 24. Jan Mayen Davas karar, par. 51-53. KatarBahreyn Davas karar, par. 185. 73 UAD, Libya-Malta, Jan Mayen, Maine Krfezi ve Katar-Bahreyn davalarndaki kararlarnda ky corafyasn en iyi yanstan eit uzaklk izgisi ile snrlandrmaya balamtr. Sadece Eritre-Yemen Davas kararnda hakemlik mahkemesi eit uzaklk izgisi ile snrlandrmaya balamamtr. Zira zerinde her iki tarafn da anlat bir tarihi izgi Mahkeme iin balangta temel snrlandrma izgisi olarak kabul edilmitir. Eritre-Yemen Davas karar, par. 139-164.
67
21
gerektii deerlendirilmektedir. zellikle anakaralar arasndaki adalara ne kadar etki verileceini, corafi denge ve nfus, konum ve byklk gibi zellikler belirlemektedir. Adalarn kta sahanl olsa da, bu durum adalarn anakara lkeleri ile ayn statde olduklar sonucunu dourmaz. Adalar baz durumlarda, zellikleri erevesinde snrlandrma izgisini ya snrl bir biimde etkilemekte ya da hi etkilememektedir. Baka bir lkenin kylarna yakn adalarn, snrlandrmadaki rol ok daha fazla kstlamaya tabi tutulmaktadr. Zira iki anakara arasndaki snrlandrmada bu ekilde konumlanm adalarn anakaralarn gerektirdii snrlandrma izgisi zerindeki bozma (distortion) etkisi ok daha fazladr. Dolays ile bu ekilde konumlanm adalara ou kez ya ok snrl etki verilmekte ya da tmden ihmal edilmektedir. 74 ayet bu adalar, zerlerinde yaayan yerleik nfus miktarnn azlk, ekonomik olarak zayflk, yerleim unsurlarnn yetersizlii gibi faktrler nedeni ile sosyal olarak zayf ve evresindeki anakaralara kyasla yzlm asndan ok kk iseler, herhangi bir etki sahibi olmalar ok daha zorlamaktadr. Bir baka devletin kylarna yakn olmayan, ama iki ana kta arasndaki eit uzaklk izgisi dikkate alndnda dier lkeye yakn olan adalarn da benzer bir biimde nemli bir sosyal hayat barndrmadka ihmal edildikleri grlmektedir.75 Haka zme ulalmas iin, corafi unsurlarn yannda dier btn ilgili unsurlarn da dikkate alnmas gereklidir. Bu nedenle snrlandrmann bir sonraki aamasnda corafya d ilgili unsurlar uluslararas mahkemeler tarafndan deerlendirilmektedir.76 Yarg kararlarna gre ilgili unsurlarn banda snrlandrlacak alanlardaki doal kaynaklar gelmektedir. Doal kaynaklar orantsz paylatran bir snrlandrma izgisi hakkaniyete uygun bir snr olarak
ngiltere-Fransa Davas karar, par. 183, 184, 187, 192. Katar-Bahreyn Davas karar, par. 219. 76 rnein, Tunus-Libya davas, par. 81; Gine-Gine Bissau davas, par. 112. L.L. Herman, The Court Giveth and the Court Taketh Away: an Analysis of the Tunisia-Libya Continental Shelf Case, International and Comparative Law Quarterly, vol. 33, 1984, s. 835.
74 75
22
kabul edilemeyecektir. 77 Blgede taraflarca daha nceden petrol arama ruhsat alanlar gibi nedenlerle belirledikleri snrlar veya nc devletlerle belirlenecek snrlar da dikkate alnmaktadr. 78 Yarg ve hakemlik kararlarnda ilgili faktrlerin birbirlerine gre etkilerine ilikin de baz prensipler ortaya konmutur. Bu prensiplerden birincisi oransallk prensibi (proportionality) dir. Buna gre, iki devletin ky uzunluklar arasndaki oran ile snrlandrma sonucunda bu lkelere verilen kta sahanlklar ve/veya mnhasr ekonomik blge alanlar arasndaki orann birbirlerine yakn olmas gerekir. Orantsallk, sonulanan snrlandrmann hakkaniyete uygunluunu test eden nihai kontrol prensibi ilevi grmektedir. Bu prensip dorultusunda herhangi bir faktr, ky uzunluklar arasndaki orann snrlandrmaya yansmasn nemli lde deitirecek bir etkiye sahip ise snrlandrmada hakkaniyeti salayan bir metot olarak deerlendirilemeyecektir.79 Benzeri nitelikteki bir baka prensip ise kapatmama prensibidir. 80 zellikle kta sahanl geniliinin tespitinde mesafe unsurunun kabul edilmesiyle birlikte, snrlandrma izgisinin, her lkeye, kylarna yakn alanlar brakmasn, yani kylarnn nn kapatmamasn salamas gerektii kabul edilmitir. Yani bir lkenin yaknndaki deniz alann bir baka lkeye vermekle sonulanan bir snrlandrma metodunun hakkaniyete aykr olduu vurgulanmtr.81
77 Kanada-Fransa davas, par. 84; Jan Mayen Davas, par. 73, 74; Eritire-Yemen Davas, par. 62, 63, 74. 78 Tunus-Libya Davas karar, par. 96, 117. 79 rnein, ngiltere-Fransa Davas karar, par. 182. Devletleraras uygulama rneklerinden Fransa-spanya (1974) ve Hollanda (Antilles)-Venezuella (1978) antlamalarnda oransallk rol oynamtr. 80 Kapatmama kavram, yarg kararlarnda kullanlan non-encroachment kavramnn Trke karl olarak kullanlmtr. Her ne kadar kapatmama kavram nonencroachment kavramnn Trke szlk karl deilse de, snrlandrma hukuku erevesinde ifade ettii mana asndan kapatmama kavram uygun bir karlk olarak kabul edilmelidir. 81 rnein, Gulf of Maine Davas karar, par. 92, 98; Kanada-Fransa Davas karar, par. 70.
23
Dolays ile Yunanistann Kerpe, Kaot, Rodos ve Meis adalarnn Trkiye ve Yunanistan anakaralar arasndaki ortay hattn ters tarafnda (Trkiye anakarasna yakn yarda) yer almalar nedeni ile Dou Akdenizde MEB sahibi olmas mmkn deildir. te yandan corafyann stnl ve oransallk prensipleri nda, Anadolu yarmadasnn kylarnn uzunluu bu adalarla kyaslanamayacak derecede fazladr. Ayrca Anadolu yarmadas nndeki konumlar nedeni ile bu adalar kapatmama prensibine aykrlk oluturmaktadr. te snrlandrmada son derece nemli bu prensip ve faktrler ile daha nceden petrol arama ruhsat alanlar belirlenmesi gibi devlet uygulamalar Yunanistann Dou Akdenizdeki MEB iddialarnn hukuki mesnetlerini ortadan kaldrmaktadr. Ancak; uluslararas hukuka aykr bylesi bir durumun gereklemesi halinde, Trkiyenin mnhasr ekonomik blgesi Antalya Krfezi ile snrlandrlacak ve yaklak 41.000 kilometrekare olacak, bylece tahmini asgari 104.000 kilometrekarelik deniz yetki alan kaybedilmi olacaktr. Buna ramen Yunanistan ve GKRY ikilisi uluslararas aktrleri kendi amalar dorultusunda ynlendirebilmekte ve eitli haritalar yaynlatmaktadr. Bu haritalardan en nemlisi Seville niversitesinde hazrlanan Trkiyeye sadece 41.000 kilometrekarelik alann reva grld haritadr. 82
Yakn dnemde itirak edilen uluslararas toplantlarda ve ak kaynaklarda Ege Denizi ve Dou Akdeniz Deniz Yetki Alanlarna ynelik olarak; a.Uluslararas Deniz Hukukusu John R.V. Prescottun 1984 ylnda yapm olduu almada oluturulan, b.Seville niversitesi tarafndan hazrlanan ve Avrupa Birlii (AB) Ekonomik Sahasn gsteren, c.Birlemi Milletler (BM) internet sitesinde bir sre yer alarak bilahare kaldrlan, .Avrupa Deniz Emniyet Ajans (EMSA) tarafndan dzenlenen altaylarda kullanlan, d.ABD kaynakl General Electrics Advanced Information System (GDAIS) irketi tarafndan hazrlanan, sakncal haritalarn birbiriyle uyutuu, izilmi snrlarn ayn nitelikte olduu tespit edilmitir.
82
24
ekil-3 Trkiyenin 145.000 kmlik Muhtemel Asgari MEBi ve GKRYYunanistan kilisinin Trkiye in ngrd 41.000 kmlik MEBin Karlatrlmas
2.2.3. Suriye Bir dier kyda lke olan Suriye ise, 19 Kasm 2003 tarihinde Suriyenin Karasularnda Ulusal Egemenliinin Belirlenmesine ilikin bir yasay onaylamtr.83 Bahse konu yasa ile yalnzca karasularn deil, ayn zamanda i sular, bitiik blge, kta sahanl ve mnhasr ekonomik blgeye ilikin rejimlerini de dzenlemitir. Suriye, bu yasa ile paralel olarak, karasularnn esas hatlardan itibaren 12 deniz mili, bitiik blgesinin ise 24 deniz mili ve 200 deniz milini amayacak ekilde mnhasr ekonomik blgesi olduunu BMye bildirmitir. Mnhasr ekonomik blge ilann mteakiben Suriye; sahillerinde sismik aratrma 84 ve yeni kaynaklar iin sreli aratrma izni vermitir. 85
83 UN, 2011, Table of claims to maritime jurisdiction (as at 15 July 2011), Birlemi Milletler, eriim tarihi 26.10.2011, http://www.un.org/Depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/STATEFILES/SYR.htm. 84 Suriye Petrol ve Doal Kaynaklar Bakanl, eriim tarihi 04.09.2011, http:/www.petroleum.gov.sy. Suriye Petrol ve Doal Kaynaklar Bakanl, eriim tarihi 04.09.2011, http:/www.gpc-sy.com. Suriye petrol irketi ile ABDli Veritas irketi arasnda 10 yl sreli bir protokol yaplm ve Suriye sahillerine bitiik 4700 kmlik bir alanda bahse konu irkete sismik aratrma yapma izni verilmitir. 85 Suriye Petrol ve Doal Kaynaklar Bakanl, eriim tarihi 04.09.2011, http:/www.petroleum.gov.sy. Suriye Petrol ve Doal Kaynaklar Bakanl, eriim tarihi 04.09.2011, http:/www.gpc-sy.com.
25
Suriye tarafndan ilan edilen bahse konu petrol arama sahalarnn kuzey blm Trkiyenin deniz yetki alanlarnn bir ksmn kapsamaktadr. 86
ekil-4 Seville niversitesinin Akdenizde Deniz Yetki Alanlar almasn Gsterir Harita
ekil-5 Suriye Tarafndan lan Edilen Petrol Arama Sahalar

Suriye Petrol ve Doal Kaynaklar Bakanlnn 24 Mart-5 Ekim 2011 tarihleri arasnda yaklak 6 ay sre ile 3 ayr blgede petrol arama ve karma maksadyla bir ihale at Suriye Hkmetinin resmi internet sayfalarnda yer almtr. 86 haleye alan sahalarn kuzey snr Trkiye-Suriye kara snrnn bitiminden itibaren genel bat istikametinde yaklak 30 deniz mili mesafeye kadar uzanmaktadr. Suriye; ihaleye at bu alan ihale ilannda Suriyenin karasular ve mnhasr ekonomik blgesinin bir blm olarak tanmlamtr.
26
2.2.4.
srail
srail ise 17 Aralk 2010 tarihinde GKRY ile mnhasr ekonomik blge antlamas imzalam, Dier ilgili kydalar devletlerle herhangi bir anlama imzalamadan 12 Temmuz 2011 tarihinde mnhasr ekonomik blge snrlarn gsteren koordinat listesini Birlemi Milletlere bildirerek MEB ilannda bulunmutur.87
ekil-6 srail-GKRY Deniz Yetki Alanlar Snrlandrmas Antlamas Snrlar
87 rfan Galip Dumlu, Trkiye'ye Byk Smrge Plan, 29.11.2011, eriim tarihi 17.02.2012, www.haberform.com/haber/rum-yunanistan-somurge-rum-ve-yunanistanin-trkiyeyisomurme-plani-89776.htm.
27
Dier yandan; Tamar ve Leviathan blgelerinde hidrokarbon kaynaklarn karmaya balam olup, bu kaynaklarn GKRY ve Yunanistan araclyla Avrupaya iletilmesi ynnde taraflar arasnda grmeler yapld da bilinmektedir.88 2.2.5. Lbnan
GKRY, Yunanistan ve sraile ilaveten Lbnan da deniz yetki alanlar konusunda giriimlerde bulunmaya balam ve Lbnan Meclisi;
ekil-7 Tamar ve Leviathan Hidrokarbon Havzalar
17 Austos 2010 tarihinde denizde petrol ve doalgaz rezervlerinin aratrlmas hakknda bir kanunu onaylamtr. Ayrca, deniz yetki alanlar snrlarn belirten bir bildirimi BM Genel Sekreterine 19 Ekim
88
Yorgos Meligonis, srail Yunanistann MEBini Tand, Avgi Gazetesi, 19.02.2011.
28
2010 tarihinde sunmutur. 89 Lbnann bahse konu bildirimi ile 2007 ylnda imzalanan Lbnan-GKRY MEB Snrlandrma Antlamasnn Lbnan Meclisinde onaylanp onaylanmamasnn artk nemsiz hale geldiini sylemek mmkndr. 90
ekil-8 Lbnann 19 Ekim 2010da BMye Deklare Ettii MEB Snrlar
te yandan son dnemde deniz yetki alanlarnn snrlandrlmasnda Lbnan ve srail arasnda yaanan gerginlik de dikkat ekicidir. srail Bakanlar Kurulunun BMnin deerlendirmesine sunmak zere hazrlad haritada gsterilen snrlar ile Lbnan tarafndan ilan edilen mnhasr ekonomik blgenin yaklak 9 kmlik bir kesimde akmas bu gerginliin temel nedenini oluturmaktadr. 91
UN, 2011, Table of claims to maritime jurisdiction (as at 15 July 2011), Birlemi Milletler, eriim tarihi 12.10.2011, http://www.un.org/Depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/STATEFILES/LBN.htm. 90 GKRY ile yaplan fakat meclisinde onaylanmayan bahse konu antlamada yer alan koordinatlar da ieren deniz yetki alanlarn gsterir haritay BMye beyan etmesi. 91 Bu uyumazlk zerine Lbnan Dileri Bakan Adnan Mansur, Gney Kbrs Rum Ynetimi ve srail arasndaki MEB anlamasnn, Lbnan'n egemenliini ihlal ettiini belirtmitir. Lbnan, bu yndeki ikyetini BM Genel Sekreteri Ban Ki-Mun'a bir
89
29
ekil-9 Lbnan ve srailin lan Ettikleri MEBlerinin akt Alan
3. TRKYENN DENZ YETK ALANLARININ PAYLAIMI KONUSUNDA POZSYONU VE OLASI NSYATF ALMA ALTERNATFLERNN ORTAYA KONULMASI Bu noktada Dou Akdeniz deniz yetki alanlar snrlandrmasna ilikin olarak bugne kadar Trkiyenin deniz yetki alanlar (MEB dhil) snrlandrmas yapabilecei ilgili kyda devletleri doru tespit edip etmedii irdelenmek durumundadr. Ayrca Trkiye ve KKTCnin mstakil ve bamsz devletler olarak GKRYnin ilan ettii MEB
mektupla iletmitir. Lbnan Dileri Bakan Mansur, Beyrut'ta yapt aklamada, BM Genel Sekreterine gnderilen ikyet mektubunda, srail ile Gney Kbrs Rum Ynetimi arasnda geen yl imzalanan, denizde snr belirleme anlamasnn Lbnan'n egemenliini ve ekonomik karlarn ihlal ettiinin ve blge gvenlii asndan bir tehlike olduunun kaydedildiini sylemi, BM Genel Sekreteri Ban Ki-Mun'dan, srail'in denizdeki faaliyetleri nedeniyle kmas muhtemel atmalardan kanlmas iin gerekli tedbirleri almasn istemitir.
30
ierisindeki bir takm parsellerde dorudan haklarnn olup olmad da incelenmesi gerekmektedir. Dier yandan, Kbrs Adasnn uluslararas hukuk mahkemeleri kararlar nda ne byklkte bir deniz yetki alanna sahip olabilecei de belirlenmelidir. Nihayetinde, Trkiyenin Dou Akdenizde sahip olmas gereken deniz yetki alann gsterir haritas ortaya konmaldr. 2003 ylnda GKRY Dou Akdenizde denizlerin paylam mcadelesini balatmtr. 2003 ylndan bu yana ise Trkiye, henz Dou Akdenizde deniz yetki alanlarnn snrlandrlmasna ynelik olarak herhangi bir kyda devlet ile bir antlama (21 Eyll 2011 tarihinde Newyorkda Trkiye ile KKTC arasnda adann kuzeyi ile Trkiye arasnda kalan blgeye ynelik kta sahanl snrlandrma antlamas imzalanmas hari) akdetmemi ve mnhasr ekonomik blge ilannda da bulunmamtr. Bununla birlikte Trkiye, aadaki haritada grlen (321618D Boylam Bats ve 3340K Enlemi Kuzeyi) deniz alanlarnda uluslararas hukuktan kaynaklanan meru hak ve menfaatleri olduunu ve hatta bu alann kendi deniz yetki alan olduunu eitli vesilelerle ifade etmi 92 ve etmeye de devam etmektedir. Aslnda Prof. Dr. Serta Hami Baerenin ortaya koyduu harita dnda bir harita da hibir zaman sz konusu olmamtr. Gerekeleri daha sonra izah edilecei zere esasen bu harita, sadece snrlandrma izgisinin ortay hat kabul edilmesi ve dey hatlarla kstl sayda ilgili ky ile kyda devlet seilmesi nedeni ile minimalist bir yaklamla izil92
Alcatel Telefon irketi adna Bari/talya GKRY-srail-Msr arasnda telekomnikasyon a tesis edilmesi projesi kapsamnda hazrlk almas yapmak zere talyan R/Y Explora gemisi tarafndan Trkiyenin Dou Akdenizdeki kta sahanlna ve muhtemel MEBine girilmesi zerine 12 Mart 2011 tarihinde TCG BANDIRMA tarafndan sz konusu gemiye muhtemel Trk MEBi snrlar ierisinde aratrma faaliyetlerinde bulunamayaca koordinatlar verilerek bildirilmi ve geminin sahay terki salanmtr. Mteakiben 11 Mart 2011 tarihinde talyan Bykeliliine konuya ilikin olarak Trkiyenin deniz yetki alanlar snrlarn gsterir bir harita ekli nota ile durum tevdi edilmi ve izin almas gerektii bildirilmitir. Bilahare 21-27 Mart 2011 tarihlerinde bahse konu geminin Trkiyenin deniz yetki alanlarnda aratrma yapmas iin talyan Bykelilii tarafndan Dileri Bakanlna izin talebinde bulunulmu ve gerekli izin verilmitir.
31
mitir. Ancak bu haritaya dahi ilgili kylarn fazla ve kydalar olarak ise dorudan ilgisi olmayanlarn seildii (rnein, Msrn Trkiye ile karlkl kylar bulunmad eitli Yunan ve GKRY basn yayn organlarnda dile getirilmitir.93) savyla maksimalist bir harita olduu eletirisi zaman zaman Yunanistan dahil eitli platformlarda yaplmtr.
ekil-10 321618D Boylam Bats ve 3340K Enlemi Kuzeyinde Kalan Deniz Alann Gsterir Harita
Hlbuki bu harita izilirken ilgili kyda olarak aslnda sadece KKTC ve Msr seilmitir. Eer bu devletler de ilgili kyda deiller ise hangi devletlerin ilgili kyda devlet olabileceini ise eletiri sahipleri belirtmemilerdir. Prof. Dr. Baerenin krmz hatlarla belirledii Trkiyenin asgari muhtemel MEBine GKRYnin 26 Ocak 2007 tarihinde Kbrs Adasnn gneyinde ilan ve ihale ettii 13 adet petrol arama ruhsat sahasndan 5 adedinin tecavz ettii grlmektedir.
93
Theodoros Karyotis, Trkiye, Msr ile Deniz Snrlar iziyor, Ethnos Gazetesi, 11.01.2010.
32
Tm bu gelimelere kar Trkiyenin genel tutumu; esasen Dou Akdenizde, deniz yetki alanlarnn ilgili tm ky devletleri arasnda yaplacak antlamalar yoluyla belirlenmesi gerektiinin ifade edilmesi eklinde olmutur. 94
ekil-11 Prof. Dr. Serta Hami Baerenin Trkiyenin Muhtemel MEBi ve GKRYnin 1, 4, 5, 6, 7 Numaral Szde Parselleri ile Tecavzn Gsterir Haritas
Ancak, GKRY inisiyatif alma ve elinde bulundurma gayretlerini srdrmektedir. Son olarak GKRY, 26 Ocak 2007 tarihinde Kbrs Adasnn gneyinde ilan ve ihale ettii 13 adet petrol arama ruhsat sahasndan ABDnin Noble Energy irketi tarafndan satn alnan 12 numaral parselinde bu irket vastasyla aratrma sondajlarna balayacan Austos 2011 ay banda uluslararas kamuoyuna duyurmutur. GKRYnin bu giriimine 3 Austos 2011 tarihinde gerek
94
Dileri Bakanl, Trkiye Cumhuriyetinin 2 Mart 2004 tarih ve 2004 Turkuno dt/4739 sayl ve 23 temmuz 2007 tarihli un.doc. A/61/1011-s/2007/456 sayl notas.
33
Trkiye Cumhuriyeti Dileri Bakanl 95 ve gerekse KKTC Cumhurbakan tarafndan 5 Austos 2011de tepki gsterilmitir. 96 Yaplan aklamalarda; - Kurucu halk olan Kbrs Trklerinin, adann doal kaynaklarndan eit ekilde yararlanma hakk olduu, - Trkiyenin ve KKTCnin blgede meru hak ve karlar bulunduu ve korunaca ifade edilmitir. Bu aklamalara ramen GKRY tarafndan 19 Eyll 2011de sondaj faaliyetlerine balanmtr. Bunun zerine 21 Eyll 2011 tarihinde Newyorkda Trkiye ile KKTC arasnda adann kuzeyi ile Trkiye arasnda kalan blgeye ynelik kta sahanl snrlandrma antlamas imzalanmtr. Ancak; adann kuzeyine ilikin olarak yaplan bu antlama adann gneyinde GKRYnin sondaj faaliyetlerini durdurmak iin yeterli olmamtr. Zira 19 Eyll 2011de Liberya bandral Noble Homer Ferrington platformu ile almalara baland ak kaynaklarda yer almtr. 97 Gney Kbrs Rum Ynetiminin "Kbrs" aklarnda hidrokarbon kaynaklarnn aratrlmas, karlmas ve retimine ilikin ikinci tur lisans ihalesi ilan 11 ubat 2012 tarihinde 2012/C/38/10 sra numaras ile Avrupa Birlii Resmi Gazetesinde yaynlanmtr. Sz konusu ihale ilannda; bavurularn ilan tarihinden itibaren 90 gn
95 181 sayl aklama, Dileri Bakanl, eriim tarihi 05.08.2011, www.mfa.gov.tr. Dileri Bakanlnca yaplan 181 sayl aklamada zetle; Kbrs Rum tarafnn tek yanl olarak tm ada adna, adann btnne ait olan doal kaynaklar konusunda sz syleme, giriim yapma ve/veya anlama imzalama hak ve yetkisine sahip olmadna vurgu yaplarak, Trkiye ve KKTCnin blgedeki meru hak ve karlarn korumak amacyla uluslararas hukuka uygun ekilde diplomatik ve siyasi kanallardan giriimlerin srdrlecei; Trkiyenin ve KKTCnin bu maksatla gereine tevessl edeceinden kimsenin phesi olmamas gerektii ifade edilmitir. 96 Dervi Erolu, Trk Taraf Edeerde Admlar Atmaktan ekinmeyecek, eriim tarihi 12.10.2011, www.pressturk.com/dunya/haber/18038/kktcden-rumlara-petrol ve doalgaz-uyarisi.html. 97 Turkish oil exploration ship sets out to contest Cyprus drill rights, eriim tarihi http://www.cyprus-mail.com/cyprus/turkish-oil-exploration-ship-sets-out14.10.2011, contest-cyprus-drill-rights/20110924; Yney Yce, "Exclusive Area of Conflict," 20.9.2011, eriim tarihi 17.02.2012, http://bianet.org/english/minorities/132830exclusive-area-of-conflict.
34
ierisinde Ticaret, Sanayi ve Turizm Bakanlna yaplmasnn gerektii ve ihalenin GKRY bakanlar kurulu tarafndan bavuru tarihinden itibaren 6 ay iinde sonulandrlmasnn beklendii hususlarna yer verilmitir. Ayrca, bavurularn deerlendirilmesinde, - Bavurann teknik ve finansal kaynaklar, - Lisansta belirtilen faaliyetleri bavurann nasl yrtecei, - Lisans alabilmek iin bavurann nerecei finans kaynaklar, - Bavurann benzer faaliyetlerde daha nce herhangi bir yerde gstermi olduu baarszlk kriterlerinin esas alnaca ifade edilmitir. Dier yandan sondaj firmalarnn REUTERS nternet Sitesi gibi sitelerde yer alan ve bir rnei aada gsterilen risk ve uyumazlk haritasna gre ihale aldklar bilinmektedir. Hzla azalan rezervlerin yerine yenilerinin bulunmas her geen gn daha riskli, daha maliyetli ve daha zor olmaktadr. Kaynaklarn hzla azalmas yatrmclar yeni araylara gtrmekte ve bu durum skntl blgelerde faaliyetler icra edilmesine neden olmaktadr. Yeni kaynaklarn bulunmas eskisine oranla politik ve fiziksel olarak daha fazla riskler iermektedir. Yaplan aratrmalarn da ortaya koyduu gibi son yzylda petrol bulmak iin yaplan masraflar 3'e katlanmtr. Teknik olarak durum daha da zorlamtr. nk ak deniz alanlarnda yeni rezervler 3 km derinlie kadar uzanmaktadr. Ayrca, politik anlamazlklarn bulunduu blgelerde aratrmalar yaplmas ya da siyasi istikrarszlklarn bulunduu yerlerde yaplan aratrmalar durumu daha da riskli hale getirmektedir. 98 Bu gne kadar yaanan gelimeler, MEB ilan etmi ve ilgili kydalarla snrlandrma antlamalar akdetmi GKRYnin ihaleye at parseller zerinde uyumazlk olduu algsn yeterince oluturamamtr.
Johnson Christopher, Oil Exploration Costs Rocket As Risks Rise, 11.02.2010, eriim tarihi 15.02.2012, http://www.reuters.com/article/2010/02/11/us-oil-exploration-riskanalysis-idUSTRE61A28X20100211.
98
35
Hlbuki GKRY, ilgili ky uzunluklar orant prensibi ile hakkaniyet ve nsfet lleri hilafna, 99 bata Lbnan olmak zere snrlandrma antlamas imzalad lkelerin deniz alanlarn bu lkelerin uluslararas
ekil-12 Petrol karma Politik Risk ve Maliyet Haritas 100
hukuktan kaynaklanan hak ve menfaatlerine aykr ekilde elde etmitir. GKRYnin Suriye, Lbnan ve srail ile snrlandrma antlamas imzalarken ilgili ky olarak alnd anlalan Baf ile Zafer Burnu arasndaki toplam uzunluk 168,905 deniz mili iken Suriye, Lbnan ve srailin kylarnn uzunluu 316,907 deniz miline tekabl etmektedir. Bu durum da ky uzunluklar oran 1,87 olmaktadr ki, bunun anlam
MEB'in ky uzunluklar orannda belirlenmesi halinde ortay hattn da bu oranda kaydrlmas gerekecektir. Buna gre Lbnan'n 1/1,83 ky oranna istinaden yaklak 2600 km2, srail'in 1/3.74 ky oranna istinaden yaklak 4600 km2, Msr'n ise 1/13,06 ky oranna istinaden yaklak 21500 km2 daha fazla deniz alanna sahip olmas mmkn olabilecektir. 100 Johnson Christopher, Oil Exploration Costs Rocket As Risks Rise, 11.02.2010, eriim tarihi 15.02.2012, http://graphics.thomsonreuters.com/0210/OIL_PLRSK0210.gif.
99
36
Suriye, Lbnan ve srailin haka bir paylam erevesinde yaplacak bir anlama ile GKRYnin 1,87 kat (2 kattan biraz daha az) deniz yetki alanna sahip olmalar gerekmektedir. Ancak, GKRY yapt antlamalarla neredeyse eit deniz yetki alanna sahip olmu ve bir anlamda bahse konu kydalarn deniz yetki alann da sahiplenmitir. Durum Msr iin daha da vahimdir. Zira ilgili ky olarak alnd anlalan Zafer Burnu ile Arnauti Burnu arasndaki toplam uzunluk 197,659 deniz mili olup Msrn ilgili ky uzunluu ise 400,128 deniz milidir. Bir baka deyile ky uzunluklar oran Msrn lehine 2 olup, GKRYnin haka paylam esasna dayal bir antlama ile ancak Msrn yars kadar deniz yetki alanna sahip olmas gerekirken, yapt antlama ile 21.500 kilometrekareden daha fazla deniz yetki alanna sahip olmutur. yle ki, aadaki haritalarda grlecei zere imzalanan bu antlamalarla; GKRY, srailin asgari 12 numaral parseli de kapsayacak ekilde 4.600 kilometrekare, Lbnann 3.957 kilometrekare, Msrn ise daha nce belirtildii zere 21.500 kilometrekare deniz yetki alann sahiplenmitir. Bu durum konuya fakl bir perspektif getirebilir. nk GKRY ile imzaladklar snrlandrma antlamalar nedeni ile deniz yetki alan kaybna uradnn farkna varan kyda devletlerin bu antlamalar kendi anayasal kurumlar vastas ile fesih etmeleri de sz konusu olabilecektir. Keza Yunanistan Babakan Kostas Karamanlis ile birlikte 27 Nisan 2009 tarihinde Arnavutluu ziyaret eden Yunanistan Dileri Bakan Theodora Bakoyannis, bu ziyaret esnasnda Arnavutluk Dileri Bakan Lulzim Basha ile Tiranda Yunanistan ve Arnavutluk Arasnda Uluslararas Hukuk Altnda Gerekletirilen Kta Sahanl ve Dier Deniz Alanlarnn Snrlandrlmas ve Sayg Gsterilmesine Dair Antlama imzalamtr. Bu antlama ile iki lke arasndaki deniz yetki alanlar eit uzaklk ilkesi temelinde ortay hat esasna gre snrlandrlmtr. Antlama Arnavutluk Meclisinde kabul edilmitir. Ancak daha sonra Ana
37
Muhalefet Partisi tarafndan, Arnavutluk karasularnn ihlal edildii ve 225 km2lik deniz alannn kaybedildii gerekesiyle Arnavutluk Anayasa
ekil-13 Eit Uzaklk ve Orantlk lkesine Gre Karlatrmal Snrlandrmalar
Mahkemesinde dava alm ve 27 Ocak 2010 tarihinde mahkeme davay sonulandrarak antlamay oybirlii ile iptal ettiini aklamtr. 101 Dier yandan uluslararas hukuk ilkelerine 102 uluslararas mahkemelerin kararlarna uygun ekilde, 103 KKTCnin mstakil ve
101
Albanian Constituonal Court Nullifies Maritime Boundary Agreement with Greece, 10.02.2010, Durham niversitesi, eriim tarihi 17.02.2012, www.dur.ac.uk/ibrulnews/boundary_news/?temno=9534&rehref=%2Fibru%2Fnews%2F &resubj=Boundary+news%20Headlines. 102 Deniz yetki alanlarnn snrlandrlmas maksadyla uluslararas uygulamada; hakkaniyet, eit uzaklk, oransallk, corafyann stnl, kapatmama, zel ve beeri koullar ile dier koullarn (adalar ve dier corafi formasyonlar) deerlendirilmesi gibi genel prensipler kullanlmaktadr. Deniz yetki alanlarnn belirlenmesi iin her durumda uygulanabilen nceden belirlenmi, standart kriterler bulunmamaktadr. Bu kapsamda, uluslararas yarg kararlarnda n plana kan prensipler, corafyann stnl ve kapatmama prensipleridir. Corafya ile kastedilen, iki lke arasnda snrlandrmaya konu olan alandaki anakara corafyasdr. Kylarn uzunluu, ky izgisi zerindeki kvrmlar, girinti ve kntlar kural olarak elde edilecek deniz alann belirleyen nemli coraf faktrlerdir.
38
bamsz bir devlet olarak kendi deniz yetki alanlarna sahip olduu ve Trkiyenin de adann gneyinde kta sahanl ve mnhasr ekonomik blge olmak zere deniz yetki alanlar haklarna sahip bulunduu aktr. nk KKTC ve GKRYnin Kbrs Adasnda lke snrlar belli iki ayr devlet olduklar fiili duruma istinaden, KKTCnin Trkiye, Suriye,
Corafyann stnl kapsamnda dikkate alnan bir dier husus ise, adalarn ortay hatta gre corafi konumudur. Bu erevede, iki ana kara arasndaki ortay hattn ters tarafnda kalan adalar, kendi kara sular kadar deniz yetki alanna sahip olabilmektedir. Snrlandrmada dikkate alnan bir baka nemli prensip ise, kapatmama prensibidir. Bu prensip erevesinde, mahkeme kararlarnda; Kta Sahanl geniliinin tespitinde her lkeye kendi kylarna yakn alanlarn braklmasnn gerektii, bir lkenin yaknndaki deniz alannn bir baka lkeye verilmesi ile sonulanan bir snrlandrmann, hakkaniyete aykr olduu vurgulanmtr. Corafyann stnl ile birlikte deerlendirilen Kapatmama prensibi; bir ana kara ile bu ana karann karsnda bulunan bir adann, deniz yetki alanlarnn snrlandrlmasnda birbirleriyle eit etkiye sahip olamayacann bir ifadesidir. Dolaysyla ortay hattn kuzeyinde kalan Kbrs Adas ile Yunan adalarnn ters tarafta bulunmalar ve Anadolu sahillerinin nn kapatmak suretiyle Trkiyenin denize almn engelleyecek corafi bir konumda olmalar nedeniyle, sz konusu adalarn sadece karasular kadar deniz yetki alanlarna sahip olmas gerekmektedir. Bu kapsamda, mahkeme; Karadenizde Romanya ile Ukrayna arasndaki davada Ylan Adasna sadece karasular kadar deniz yetki alan tanmtr. Sonu olarak, Corafyann stnl ve Kapatmama prensipleri ile bu kapsamda uygulanan ortay hat metoduna konu olan adalara karasular kadar deniz yetki alan tannmas gerekmektedir. 103 -1977 tarihli ngiltere-Fransa Davasnda; ortay hattn ters tarafndaki ngiltereye ait Kanal Adalar, snrlandrma sonucunda sadece karasular geniliinde Kta Sahanlna sahip olabilmitir. -1983 tarihli Gine-Gine Bissau Davasnda mahkeme, ortay hattn ters tarafnda yer alan Alcatraz Adalarna, karasular kadar deniz yetki alan tanmtr. -1982 tarihli Tunus-Libya Davasnda, mahkeme ortay hatta gre Tunus sahillerine yakn olan Kerkenna ve Cerbe Adalarndan Kerkennaya yarm etki tanm, blgedeki dier unsurlarn daha nemli olduunu belirterek Cerbe Adasn ise snrlandrmada hi dikkate almamtr. -1992 tarihli Kanada-Fransa Saint Pierre & Miquelon Davasnda mahkeme, Kanada sahillerine yakn Fransz Adalarna (Saint Pierre & Miquelon) ana karalara tannan deniz yetki alanlar kadar yetki tanmamtr. -1999 tarihinde Eritre-Yemen Davasnda Yemenin egemenliinde olduu mahkeme karar ile teyit edilen Jabal al-Tayr ve Zubayr adalarna karasuyu genilii kadar deniz yetki alan tannm ve iki lke arasnda ortay hattn belirlenmesinde bahse konu adalar dikkate alnmamtr. -2009 tarihli Romanya ile Ukrayna arasnda Karadenizdeki deniz yetki alanlarnn paylamna ilikin uyumazln zlmesi konusunda mahkeme tarafndan Ukraynaya ait olan ve ortay hattn ters tarafnda yer alan Ylan Adasna karasuyu kadar deniz yetki alan tannmtr.
39
Lbnan, srail ve Msr ile deniz yetki alanlar snrlandrmasna esas olan karlkl kylar
ekil-14 GKRY ile Akdettikleri Deniz Yetki Alanlar Snrlandrma Antlamalarna istinaden Msr, srail ve Lbnann Kayplarn Gsterir Harita
ekil-15 GKRY ile Ky Uzunluklarn Dikkate Almadan Snrlandrma Antlamas Yapan Lbnann Kaybn Gsterir Harita almas
40
bulunmaktadr. Bu durumda aadaki haritada da yer ald zere. GKRYnin ilan ettii 3 ve 13 numaralar parsellerin tm ile 2, 9, 10 ve u anda sondaj faaliyeti icra ettii 12 numaral parsellerin bir ksmnda KKTCnin dorudan haklar bulunduu grlebilecektir. Dolays ile KKTCnin deniz yetki alanlarnn GKRY tarafndan uluslararas hukuka aykr olarak gasp edilmi olduu ifade edilebilir. Aslnda GKRY 2, 3, 9, 10,12 ve 13 numaral parsellere ilikin deniz yetki alanlar snrlandrma antlamalarn Karpaz Burnunu dhil ederek ve esas alarak yapmtr. Unutulmamas gereken bir husus da ihaleye klan sahalar kapsayan alan aslnda GKRYnin Kbrs Adasnn tmn temsil ettii iddias ile ilan ettii MEBin ancak gneydeki ksm olduudur.
ekil-16 KKTCnin Msr, srail, Lbnan ve Suriye ile Snrlandrma Antlamas Yapmas Durumunda Kullanlacak Snrlandrma Hatlar
41
ekil-17 GKRYye Benzer ekilde KKTCnin Msr, srail, Lbnan ve Suriye ile Snrlandrma Antlamas Yapmas Durumunda Adann Dousu ve Gneyinde Sahip Olabilecei Deniz Yetki Alanlar (Grld zere 2, 3, 9, 10 ve 12 Numaral Sahalarn Bir Ksm, Karpaz Burnu ve Magosa Arasnda Kalan Ky Nedeni ile KKTCnin Deniz Yetki Alanlar erisinde Kalmaktadr)
Ayrca, KKTC ile karlkl kylar bulunan Msr, srail, Lbnan ve Suriyenin ky uzunluklar nispetinde ve haka paylam ilkesi dorultusunda GKRY yerine KKTC ile snrlandrma antlamalar yapmalar durumunda GKRY ile yaptklar antlamadan elde ettikleri deniz alanndan ok daha fazla deniz alanna sahip olmalar mmkndr. Dier yandan, uluslararas deniz hukukuna gre deniz yetki alanlar snrlandrmasnn, devletlerin ilgili ky uzunluklarnn orantsna gre, adalarn ana ktalarn nn kapatmayacak ekilde ve ters ynde olup olmamalar dikkate alnarak yaplmas gerekmektedir.104 Bu zel ilkeler,
104 -Dou Akdenizde snrlandrmaya esas tekil edecek deniz alannda ortay hat, Anadolu ile Afrika ktas sahilleri arasnda dou-bat ekseninde ilerlemektedir. -Bu eksenin kuzeyinde Yunanistana ait Girit, Kerpe, Kaot, Rodos adalar ile Kbrs Adas bulunmaktadr.
42
esasen adalarn ana karalar kadar deniz yetki alanna sahip olamayaca genel ilkesini tekil etmektedir.105 Uluslararas mahkemelerin LibyaMalta, 106 Ukrayna-Romanya Ylan Adas davalar bata olmak zere daha nce bahsedilen birok davada vermi olduu kararlar da bu yndedir. 107 Bu erevede Kbrsn ana karalarn nn kapatmayacak ekilde sahip olabilecei deniz yetki alannn GKRY ve Lbnan, srail ve Msr arasndaki ortay hattn orantllk ilkesi dorultusunda Kbrsa doru
-Snrlandrmann yaplaca corafya dikkate alndnda, bahse konu adalarn bu eksenin kuzeyinde yer ald grlmektedir. -Trkiye ve Msr arasnda bir snrlandrma antlamas yaplmas durumunda, ayet bu adalar, Msra ait olmu olsayd ters tarafta kalan adalar durumunda olacak ve karasular kadar deniz yetki alanlarna sahip olmu olacakt. -Dolaysyla bu adalarn Yunanistana veya baka bir devlete ait olmu olmas durumu deitirmeyecek ve bu adalara corafi konumlar sebebiyle farkl bir snrlandrma prensip ve metodu uygulanmayacaktr. -Nitekim 1969 tarihli Kuzey Denizi Davasnda bu prensip UAD tarafndan, corafyann yeniden ekillendirilmesi sz konusu olamaz biiminde ifade edilmi ve iki veya daha fazla sayda lke arasndaki snrlandrmann blgenin btn ilgili unsurlar dikkate alnarak hakkaniyet prensipleri temelinde haka bir zme ulalacak ekilde yaplmas gerektii vurgulanmtr. -Benzer ekilde, 2009 tarihli Romanya ile Ukrayna arasnda Karadenizdeki deniz yetki alanlarnn paylamna ilikin uyumazln zlmesi konusunda mahkeme tarafndan Ukraynaya ait olan ve ortay hattn ters tarafnda yer alan Ylan Adasna karasuyu kadar deniz yetki alan tannmtr. 105 yle ki Kbrs Adas haricinde ana karalar esas alnarak Trkiye, Lbnan, srail ve Msr kylar deniz snrlandrmasna esas tekil eden ilgili kylar olarak kabul edildiinde; -Trkiye ile Lbnan arasndaki ilgili kylara istinaden ortay hattn karlkl ky uzunluklar dikkate alndnda Lbnana doru asgari 0.25 orannda, -Trkiye ile srail arasndaki ilgili kylara istinaden ortay hattn karlkl ky uzunluklar dikkate alndnda sraile doru asgari 0.75 orannda, -Trkiye ile Msr arasndaki ilgili kylara istinaden ortay hattn karlkl ky uzunluklar dikkate alndnda Msra doru asgari 0.25 orannda aa kayacan, -Hlasa bu lkelerle Trkiye arasndaki deniz yetki alanlarnn snrlandrmasnn bu ekilde tezahr edebilecei sylenebilecektir. 106 UAD, hakkaniyet ilkesine gre kararn vermi ve hakkaniyet lsnde bir ada ile ana kara arasndaki snrlandrmann ana kara devleti olan Libya lehinde sonulanmas gerektiine hkmetmitir. Victor Prescott and Clive H.Schofield, The Maritime Political Boundaries of the World (Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers, 2005), 389-390. 107 UADn 3 ubat 2009 tarihinde aklad Ukrayna-Romanya arasndaki Ylan (Serpent) Adasnn konu edildii snrlandrma davasna ilikin kararnda, Ylan Adas eit uzaklk ilkesine gre yaplan snrlamada dikkate alnmam olup adaya sadece 12 mil karasuyu verilmitir.
43
kaydrlm hatlar arasnda kalan alan kadar olabilecektir. GKRY ile ilgili kydalar arasndaki ortay hat ile orantllk ilkesi dorultusunda kaydrlm bu hat arasnda kalan alanlarn zerinde dorudan Trkiyenin hkmranlk hak ve menfaatlerinin bulunduunu sylemek mmkndr. Dier yandan, aslnda GKRY MEB ilan ederken ve snrlandrma antlamalar imzalarken, Trkiyenin aksine, dey hatlar yerine diyagonal hatlar kullanm, 108 bylelikle hem karlkl snrlandrma antlamas imzalayaca ilgili kyda devlet saysn, hem de deniz yetki alann artrmtr. Hlbuki Trkiye bu gne kadar Dou Akdenizde muhtemel MEB olarak ngrd deniz yetki alanlarn ve ilgili kyda devletleri dey hatlar kullanarak belirlemitir. Dolaysyla ilgili kyda devletler olarak sadece Suriye, KKTC ve Msr dikkate alm ve 145.000 kilometrekarelik bir deniz alann muhtemel deniz yetki alan olarak tespit etmi ancak ilan etmemitir. Bu durum ekil 17deki haritada gsterilmitir. ayet GKRY de Trkiye gibi dey hatlar kullanm olsayd sadece Msr ve ksmen srail ile deniz yetki alan snrlandrma antlamas imzalayabilecek ve imdi iddia ettii deniz yetki alannn ancak 1/3ne sahip olabilecekti.
108
0-180 istikametinde sadece boylamlar dikkate alarak dikey hatlarn kullanlmas yerkre haritasna 2 boyutlu baklmasndan kaynaklanan ciddi bir eksikliktir. Bu durumda sadece kuzey-gney ya da dou-bat hattnda ilgili ky ve kyda devlet tespit edilebilmektedir. Esasen yerkre haritasna 3 boyutlu baklarak, 360yi kapsayacak ekilde farkl alar kullanlarak eitli istikametlerde ortay hat belirlenmesi gerekmektedir. GKRY, Yunanistan, Msr, Lbnan ve srailin kulland yntem de bu ekildedir. Bylece sadece kuzey-gney ya da dou-bat hattnda ilgili ky ve kyda devlet tespit edilmesi yerine, ara ynlerde de ilgili ky ve kyda devlet tespiti ile deniz yetki alanlar belirlenmesi mmkn olmaktadr.
44
ekil-18 Dou Akdenizde Trkiyenin Dey Hatlar Esas Ald Ortay Hatta Gre Snrlandrma 109
ekil-19 GKRY, Trkiyenin Yaklam ile Hareket Etmi Olsayd Sahip Olabilecei MEB
Serta Hami Baeren, Dou Akdeniz Deniz Yetki Alanlar Uyumazl-Dispute Over Eastern Mediterranean Maritime Jurisdiction Areas (stanbul: lke Yaynevi, Eyll 2011).
109
45
Hlbuki Trkiye GKRYnin izledii yntemi kullansa, Msr, Suriye ve KKTCnin yan sra Libya, srail ve hatta Lbnan ile ilgili kyda devlet olarak antlama imzalamas ve bylece gerek ilgili kydalarn ve gerekse kendisinin ngrdnden daha fazla deniz yetki alanna sahip olmas mmkn olabilecektir. Bu durumu tasvir edici Trkiye ve srail arasndaki muhtemel deniz yetki alanlarn gsterir harita aada sunulmutur. Bu haritadan da aka grlecei zere, karlkl kylar bulunan Trkiye ve srail bir snrlandrma antlamas akdetmeleri durumunda, GKRYnin sahiplendii parsellerden 12nin tamam, 8,9 ve 11in byk ksm ve 1, 7 ve 10un bir ksm srailin olurken, Trkiye de Kbrsn gneyinde deniz yetki alanlarna sahip olabilecektir.
ekil-20 Trkiye-srail Tasviri Muhtemel MEB Snrlandrmasn Gsteren Teknik Harita
te yandan Libyann Msr snrndan Derneye kadar olan kylar ile Trkiyenin Deveboynu Burnundan itibaren douya uzanan kylar karlkldr. Bu nedenle her iki lke arasnda deniz yetki alanlar
46
snrlandrmasnn Anadolu ile Afrika Ktas sahilleri arasndaki ortay hatt esas alacak ekilde yaplmas her iki devletin de en temel hakkdr. Bu durum her iki devletin de menfaatinedir. zelikle Libya, Trkiye ile snrlandrma antlamas imzalayarak, Yunanistan ile imzalayaca bir snrlandrma anlamasna nazaran 16.700 km daha fazla bir deniz yetki alanna sahip olacaktr. Ancak Libyann bu kazanc sadece 16.700 km ile de snrl kalmayacak, bu antlama ayn zamanda Yunanistan ile anakaralar esas alnarak bir snrlandrma antlamas yaplmasna zemin hazrlayacandan, Girit Adas gneyindeki kmlatif deniz yetki alan kazanc % 62 artarak asgari 39.000 kmye ulaabilecektir. Bu durum aadaki haritalarda gsterilmitir.
ekil-21 Libya ve Trkiye Arasnda Ortay Hat Esasna Gre Yaplabilecek Snrlandrma Antlamas
srail ile yaplacak bir snrlandrma antlamasnn imzalanmas durumunda Yunanistann GKRY ile deniz yetki alanlar antlamas yapmas imkan ortadan kaldrlm, GKRYnin Msr ile yapt deniz yetki alanlar snrlandrma anlamas da bir anlamda kadk hale dntrlebilecektir. Libya ile yaplacak bir snrlandrma antlamas ile
47
yine Yunanistann GKRY ile deniz yetki alanlar antlamas yapmas imkn ortadan kaldrlm olacaktr. Dier yandan Dou Akdenizde yaplacak MEB snrlandrmasnda, Anadolu ile Afrika Ktas sahilleri (Libya-Msr) arasnda ortay hattn esas alnmas durumunda, ortay hattn kuzeyinde kalan Kbrs Adasnn corafyann stnl ile kapatmama (non-encroachment) prensipleri dorultusunda ana karalar kadar deniz yetki alanna sahip olamayacann dikkate alnmas gerekmektedir.
ekil-22 Libya ve Trkiye Arasnda mzalanacak Antlama Yunanistan ile Anakaralar Esas Alnarak Bir Snrlandrma Antlamas Yaplmasna Zemin Hazrlayacandan Libyann Girit Adasnn Gneyindeki Kmlatif Deniz Yetki Alan Kazancnn % 62 Artarak Asgari 39.000 Kmye Ulaabileceini Gsterir Tasviri ve Teknik Harita
Ayrca Yunan Adalarnn ters tarafta bulunmalar ve Anadolu sahillerinin nn kapatmak suretiyle Trkiyenin denize almn engelliyor konumda olmalar sebebiyle de Ylan Adas davasnda olduu gibi sadece karasular kadar deniz yetki alanlarna sahip olabilecei ifade edilebilir.
48
Bu durumda Kbrs Adasnn etkisi snrlandrlarak Trkiye ile Msr arasnda karlkl kylarn tm boyunca bir snrlandrma antlamas yaplmas hukuken uygun ve mmkndr. Benzer durum Lbnan ile Trkiye arasnda bir deniz yetki alanlar snrlandrma antlamas yaplmas iin de geerli olup, tasviri snrlandrma haritasnn aadaki gibi tezahr muhtemeldir.
ekil-23 Trkiye-Lbnan Tasviri Muhtemel MEB Snrlandrmas
Esasen ngrlen ve nerilen tm bu deniz yetki alan paylam yntemleri Anadolu yarmadasna ramen GKRYnin hakszca izledii ve Yunanistann adalar vastas ile izlemeyi ngrd yntemlerle benzerdir. Bu yntemlerin kullanlmas durumunda Trkiyenin, Dou Akdenizde yaklak asgari 189.000 km2lik bir MEB alanna sahip olmas gerektii ortaya kmaktadr. Bu durum muvacehesinde, ekil-24 ve ekil-25te gsterilen haritalar mukayese edildiinde, yaklak asgari 44.000 km2lik deniz yetki alan farknn mevcut olduunu sylemek mmkndr.
49
ekil-24 Trkiye GKRYnin Yaklam ile Hareket Etmi Olsayd Belirleyecei MEB
ekil-25 Bugne Kadar Ortaya Konulan Haritalarla Kyaslandnda Trkiye Tarafndan Gndeme Getirilmeyen Asgari 44.000 Kilometrekarelik Bir MEB Alan Kaybn Gsterir Harita
50
4.
SONU VE NERLER
Hlihazrda Trkiyenin ise Karadeniz haricinde, antlamalarla snrlandrlm mnhasr ekonomik blge niteliinde deniz yetki alan bulunmamaktadr. 110 Dou Akdenizin yan sra, Orta ve Bat Akdenizde birok devlet arasnda deniz yetki alanlarnn belirlenmesine ynelik eitli antlamalar yaplm ve mnhasr ekonomik blge ilannda bulunulmutur. 111 Dou Akdenizde GKRY ve Yunanistan; uluslararas hukuk ve meruiyete aykr olarak, dier kyda devletler ile ikili ya da ok tarafl snrlandrma antlamalar akdetmekte ve fiili uygulamalarda bulunmaktadr. Bu suretle Trkiyenin canl,112 cansz kaynaklardan
Karadenizde, deniz yetki alanlar, sahildar devletler arasnda yaplan anlamalarla snrlandrlmtr. Bu erevede, ilk snrlandrma anlamas 23 Haziran 1978 tarihinde SSCB ile Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii Hkmeti Arasnda Karadenizde Kta Sahanl Snrlandrmas Hakkndaki Anlama yaplmtr. Bu anlamann 1inci maddesine gre 12 adet koordinat tespit edilmitir. SSCBnin dalmasndan sonra Ukrayna, Rusya Federasyonu ve Grcistan ile ayr ayr yaplan anlamalarla bu koordinatlarn geerlilikleri teyit edilmi, koordinatlarn ayn zamanda MEB snrlandrmasn tekil ettii onaylanmtr. 4 Aralk 1997 tarihinde Bulgaristan ile Deniz Yetki Alanlar snrlandrmas gerekletirilmitir. Yaplan anlamann 4nc maddesinde, 9uncu nokta ile 10uncu nokta arasndaki Kta Sahanl ve MEB izgisinin izilmesine ilikin olarak taraflarn, byle bir izimin ileride uygun bir zamanda yaplacak mzakerelerde sonulandrlmas konusunda anlatklar belirtilmektedir. Bunun sebebi ise Romanya, Ukrayna ve Bulgaristan arasnda deniz yetki alanlar snrlandrmasnn yaplmam olmasdr.
110 111
Akdenizde;
a. talya ile Yunanistan, Hrvatistan, Arnavutluk, Fransa, Slovenya, spanya, Tunus, Srbistan-Karada arasnda, b.Malta ile Libya, c. Monako ile Fransa, . Fransa ile spanya, d.Libya ile Tunus arasnda deniz yetki alanlarnn belirlenmesine ynelik eitli anlamalar yapld bilinmektedir.
112
Sz konusu olan denizalann derinlii yer yer 3.000 metreye kadar ulamaktadr. 1.000 metrelik derinliklerde youn olarak bulunan binlerce ton Krmz Karides stoklar en bilinenidir. Ama asl nemlisi gmen ve byk sr oluturan balklardr. rnein,
51
yararlanmasn engellemek ve Trkiyeyi uluslararas kamuoyu nezdinde emrivakilerle kar karya brakmak istemektedir. 113 Yunanistan ve GKRY ikilisi, bu ama dorultusunda uluslararas kamuoyunu kullanmakta ve etkilemektedir. Bu hususa alakal olarak, Trkiyeye Antalya Krfezinde kk bir alan brakan deniz yetki alanlar haritasnn Avrupa Birlii ve Birlie bal baz kurulular tarafndan kullanlmas rnek verilebilir.114
orkinos, tulina ve tombik gibi. Yakn zamanda, tulina ve kl balklarn avlayan balk saysndaki art bize buradaki 1 millik bir alann bile ne kadar nemli olduunu gstermektedir. Bu blgeler gmen olan ve sr oluturan sardalya, palamut ve lfer gibi balklarn da beslenme alandr. Yine Rodos dngs nedeniyle oluan verimli balklk kendini burada da gstermektedir. Halen trol, grgr, parekata ve yzen alarla buralarda balklk yaplmaktadr. Dou Akdenizin en verimli kalamar ve sbye alanlar bu blgedeki derin sularda bulunur ve avlanmalar giderek artmaktadr. Gney Kbrs Rum Ynetimi veya Yunanistann bu blgede imdilik gl bir balklk filosunun olmamas bizi yanltmamaldr. nk ABnin dou Akdeniz hatta Karadenize balk filosu gnderme konusundaki abas ve istei bilinmektedir. Bir baka ifadeyle bu deniz alanndan gasp edilmeye allan sadece doal gaz veya petrol deil ayn zamanda Trkiyenin gda gvenlii iin nemli olan su rnleridir ki bu konu tartmalar srasnda bilinli veya bilinsiz bir ekilde atlanmaktadr. Oysa ky devleti (Trkiye) Mnhasr Ekonomik Blgesinde avlanacak su rnlerinin miktarn belirlemede ve bu blgede kaynaklar kullanmaya yetkilidir. 113 Akdeniz'de Zehirli Balk Uyars, Radikal Gazetesi, 24.07.2008, eriim tarihi 17.02.2012, http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=890102&Ca tegoryID=85. Yunus-S Aratrma gemisindeki 20 kiilik ekiple 15 gndr Akdenizde altklarn belirten Prof. Dr. ztrk, Trkiyede ilk kez Akdenizde uluslararas sularda aratrma yapldn kaydetti. Akdenizde oluturulan Mnhasr Ekonomik Blgenin Trkiyeye kapatlmak istendiini ifade eden Prof. Dr. ztrk, bu blgede Trkiyeye ok kk bir alan teklif edildiini ancak Trkiyenin bunu kabul etmediini vurgulad. Mnhasr Ekonomik Blgede hem canl, hem cansz kaynaklarn korunmas ve iletilmesi ile lkelerin nfuz alannn ok nemli olduuna dikkat eken Prof.Dr. ztrk yle konutu: Akdenizde oluturulan Mnhasr Ekonomik Blgede canl kaynaklar balk, balina, yunus ve aklnza ne gelirse korunmas ile petrol ve maden gibi cansz kaynaklarn korunmas ve iletilmesi ok nemli. Trkiye dndaki lkeler, bu alanlarda 200 millik alanda hak ilan ederler. Akdenizin yeni durumu budur. Bunu tetikleyen mekanizma ABdir. AB buralarn Avrupa sular olarak ilan etmitir. Fakat ABnin Avrupa sular ilan ettii alanlar, Trkiyenin tanmad alanlardr. Dolaysyla bizim amzdan Avrupa sular, snrlar ve tanmlar olmayan, imdilik bilinmeyen alanlardr. ABye girecek Trkiyenin bu alanlarda da hakk olmaldr. Hem balklk ve seyrsefer hem de petrol kaynaklar asndan. 114 Blgede uluslararas hukuka uygun olarak Trkiyenin hakk olan 145.000 km2lik kta sahanl alannn sadece 41.000 km2sinin Trkiyeye brakldn gsteren haritalar.
52
Ayrca somut rneklerden biri de Avrupa Birlii Komisyonu'nun 14 Ekim 2009'da aklad 2009 yl Trkiye lerleme Raporunun 32nci sayfasnda Blgesel Konular ve Uluslararas Ykmllkler bal altnda yer alan Kbrs alt balnn 4nc paragrafnda Akdeniz'deki petrol arama almalar konusunun yer almasdr. Bu raporda Gney Kbrs Rum Kesiminden yana bir tavr sergilenerek, Trk Deniz Kuvvetlerinin Akdeniz'deki sivil petrol arama almalarna engel olmasn knayan ifadelere yer verilmitir. Trkiye, bugne kadar blgedeki haklarn korumaktaki kararlln gstermek zere, sismik aratrmalar dhil 115 devlet uygulamalar 116 yapm ve muhtemel MEBindeki haklarna tecavz giriimlerinin baaryla bertaraf etmitir. 117 Bununla birlikte 03216'18D boylam ile 02722D ile 02800D boylamlar arasnda ve 3400K enlemi kuzeyinde kalan sahalarda haklar olduunu eitli vesilelerle mnferit olarak beyan
TPAO, Akdeniz'deki petrol arama almalarna balyor, Milliyet Gazetesi, 29.03.2007, eriim tarihi 17.02.2012, http://www.milliyet.com.tr/2007/03/29/son/soneko19.asp. Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO) Aratrma Grubu Direktr ve Arama Daire Bakan Ahmet Faruk nerin 2008 yl Nisan aynda Antalya, Mersin ve skenderun krfezlerinde 12 milin ierisinde yer alan, bir miktar da 12 milin dnda kalan alanlarda TPAO'nun sahip olduu ruhsatlarda farm out (kiraya vermek-ortak bulma) srecini balatacaklarn bildirdii basn toplantsnda; mnhasr ekonomik blge snrlarmz belli olmad srece bu alanlar ierisinde arama yapmak hayli sknt arz etmektedir eklindeki szleri basnda yer almtr. 116 stanbul niversitesi Yunus Aratrma Gemisi Yurda Dnd, stanbul niversitesi, 24.11.2008, eriim tarihi 17.02.2012, http://ssp.istanbul.edu.tr/duyurular/duyuru_icerik.php?1510=. Dou Akdeniz'de mnhasr ekonomik blge ilan, bu lkelerdeki kirlenmenin belirlenmesi ve izlenmesi, Dou Akdeniz'in canl kaynaklarnn korunmas ve iletilmesi, yeni balklk alanlarnn kefi, kresel snmann denizsel boyutlarnn incelenmesi, bakteriyolojik kirlenme gibi ok ynl amalarla yaplan ve ok nemli verilerin elde edildii Yunus-S Aratrma Gemisi Seferi bir ay srd. 117 Hristosyas Trkiye'yi BM'ye ikyet Etti, Hrriyet Gazetesi, 24.11.2008, eriim tarihi 17.02.2012, http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=10431556. Kbrs Rum ynetimi lideri Dimitris Hristofyas, szde Rum mnhasr ekonomik blgesi ierisinde Rum ynetimi hesabna petrol aratrmas yapan yabanc bandral bir geminin 13 Kasmda Trk sava gemisi tarafndan engellendii iddiasyla Trkiye'yi BM Genel Sekreteri Ban Ki-Mun'a ikyet etti.
115
53
etmitir. 118 Ancak Trkiyenin henz Birlemi Milletlere GKRYnin yaptna benzer bir MEB bildirgesi ya da dier kyda devletlerle deniz yetki alan snrlandrma antlamas mevcut deildir. Yunanistan ve GKRY ise halen Dou Akdenizde tek bana inisiyatif alma giriimlerine devam etmektedir. 119 GKRYnin bata ruhsat verdii 12 numaral 120 saha olmak zere Kbrs adasnn gneyinde hidrokarbon kaynaklar arama ve karma faaliyetleri srmektedir.
17 ubat 2003 tarihli GKRY-Msr MEB Anlamasna kar olarak, Trkiyenin BM Daimi Temsilcilii tarafndan 2 Mart 2004 tarihinde BM Genel Sekreterliine bir nota verilerek MEB snrlarnn uluslararas hukuka gre ilgili lkelerle hakkaniyet ilkesi erevesinde tespit edilmesi gerektii, GKRYnin tm aday temsil etmedii ve 3216'18D boylamnn batsnda kalan deniz alannda Trkiyenin uluslararas hukuktan doan haklarnn mevcut olduu BM nezdinde ilan edilmi, bu ekilde ilk kez Trkiyenin Kbrs Adasnn batsndaki kta sahanl snrnn boylam kayda geirilmitir. Benzer bir nota 4 Ekim 2005 tarihinde, BM Trkiye Daimi Temsilcisi tarafndan BM Genel Sekreterine gnderilmitir. Ayrca, Mays 2008de Dileri Bakanl tarafndan hazrlanan ve ABD General Dynamics Advanced Information Systems (GDAIS) irketi nezdinde giriim yaplarak verilen haritada, 28D boylamnn batsnda da Trkiyenin haklar olduu zellikle belirtilmitir. 3 Ocak 2008 tarihinde, Fugro Engineers BV firmasna bal SRV KOMMANDER JACK isimli aratrma gemisinin acenteliini yapan Yakn Dou Deniz Acentelii A.. bahse konu geminin Ocak 2008 balarnda Antalya kara sularnn 70 mil anda, Trkiyenin Mnhasr Ekonomik Sahasnda Japon Firmas FJUTSU adna aratrma yapacan T.C.Dileri Bakanl Denizcilik Havaclk Genel Mdr Yardmclna bildirmi ve izin talep etmitir. Bu talebe istinaden 032 16' 18 D boylam ile 027 22 D ile 029 00 D boylamlar arasnda ve 34 00 K enlemi kuzeyinde kalan sahalarda bahse konu irkete izin verilmitir. 119 Serta Hami Baeren, Dou Akdenizde ten Gemeden, eriim tarihi 09.10.2011, http://www.tudav.org/index.php?option=com_content&view=article&id=95%3Adouakdeniz-serhat-h-baeren&catid=40%3Amuenhasr-ekonomikboelge&Itemid=54&lang=tr.; Ahmet Zeki Bulun, Dou Akdeniz Sorunu ve KKTC'ye Etkileri, Panel Ocak 2008, eriim tarihi 17.02.2012, http://www.bilayvakfi.org.tr/konferanslar/doguakdeniz/doguakdeniz2.pdf. Bykeli Ahmet Zeki Bulun da verdii konferansta bu ynde dnceler belirtmitir; Msr Yeniden Rumlara Destek kt, Milliyet Gazetesi, 08.08.2007, eriim tarihi 17.02.2012, http://www.milliyet.com.tr/2007/08/08/son/sondun21.asp. Msr, Gney Kbrs Rum Kesimi'nin Dou Akdeniz'de petrol arama abalarna yeniden destek verdi. Msr'n Lefkoa Bykelisi Muhammed Abdel Hakam, Trkiye'nin olumsuz tepkisi ile ilgili olarak da Kbrs Cumhuriyeti egemen bir devlet, AB ve BM yesidir dedi. 120 12 Haziran 2009da Dileri Bakanlnda yaplan toplantda verilen bilgiler u ekildedir: Sahada arama icra eden NOBLE ENERGY, orta byklkte bir ABD petrol
118
54
Aka anlalaca zere, Trkiye bugne kadar izledii dey hatlar, snrl ilgili ky ve kstl sayda ilgili kyda gibi eksik teknik ve yaklamlar nedeni ile deniz yetki alann minimalist bir yaklamla ortaya koymutur. GKRY ise izledii yaklamla hem hak ettiinden ok daha byk bir deniz yetki alannda hak iddia etmi hem de bu iddialarn imzalad antlamalarla fiilen hayata geirmitir. Esasen GKRYnin imzalad bu antlamalar ayn zamanda Trkiyenin srail ve Lbnan ve hatta Msr ile antlama yapma imknnn ortadan kaldrlmasna ynelik hamlelerdir. Gerek GKRYnin Libya ve Yunanistan ile gerekse Yunanistann GKRY, Libya, Msr ve hatta srail ile yapmaya alt MEB antlamalarna dair haberler bu hamlelerin artarak devam ettiini gstermektedir. 121 Trkiyenin Dou Akdenizdeki deniz yetki alanlar zerindeki hak ve menfaatlerine zarar getirecek en kt senaryo; GKRY ile Yunanistann deniz yetki alanlarnn paylamna dair bir antlamay imzalamasdr.122
irketidir. 1998 ylndan itibaren srail aklarnda faaliyette bulunmaktadr. 2000 ylnda Mari-B sahasnda doalgaz bulmutur. 2004 ylndan bu yana 6 kuyuda retim yapmaktadr. 2008 ylnda arama faaliyetlerine yeniden balamtr. srail MEBinde Tamar ve Dalit sahalarnda byk miktarda doalgaz bulmutur. (140 ve 14 milyar m plak deeri yaklak 45 milyar $).Tamar sahasnda 2012de retime geecektir. Sz konusu sahalar 12 nolu parsele yakndr. irket GKRYnin 2007de at ihalede 12 nolu parselin imtiyaz hakkn almtr. 2008 ylnda GKRY ile 3+2 yl kontrat imzalamtr. 2009un 2. yarsnda 12 nolu parselde 3D sismik aratrma yapacaktr. 2010 ylnda da platform getirerek sondaj almalarna balayacaktr. GKRY bu yln sonunda kalan 12 parsel iin ihaleye kacaktr. 121 Eriim tarihi 11.10.2011, http://www.cyprusweekly.com.cy/main/92,1,283,0,14593.aspx. 122 Rumlar Egenin Gneyine de Gz Dikti, CNNTURK, 10.02.2007, eriim tarihi 17.02.2012, http://www.milliyet.com.tr/2007/02/10/son/sonsunll.asp. Eleftheros gazetesine istinaden verilen haberde, 21 ubat 2007de Yunanistana gidecek olan Papadopolusun birinci gndem maddesinin Kbrs Adas ile Yunanistan arasnda MEB anlamas imzalamak olduunu, ancak Yunanistann u aamada buna scak bakmad, yeni hedef blgenin Trkiye, Yunanistan, Libya ve Kbrsn kesitii blge olduu basnda yer almtr.
55
ekil-26 Trkiye Asndan En Kt Senaryo
Bu kt senaryo gereklemeden, Dou Akdenizde ngrlen mnhasr ekonomik blgenin i hukuk dzenlemeleri ile paralel olarak ilan edilmesi nemli bir seenek olarak ortaya kmaktadr. Zira bugn iin Birlemi Milletlere tek tarafl MEB ilan ettiini duyuran 32 devlet bulunmaktadr. 123 Ayrca, Trkiyenin milli uygulama tarihinde Karadenizde nce MEB ilan etmi, daha sonra kydalarla snrlandrma antlamalar akdetmi olmas buna benzer bir rnei oluturmaktadr. 124
Arjantin, Avustralya, Brezilya, Kanada, ili, in Halk Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Hindistan, Endonezya, Japonya, Meksika, Yeni Zelanda, Norve, Pakistan, Filipinler, Polonya, Portekiz, Rusya, Gney Afrika, Gney Kore, ngiltere, ABD, Libya, GKRY, Suriye, srail, Lbnan. 124 Karadenizde deniz yetki alanlar sahildar devletler arasnda yaplan antlamalarla snrlandrlmtr. Bu erevede, ilk snrlandrma antlamas 23 Haziran 1978 tarihinde SSCB ile Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii Hkmeti arasnda Karadenizde Kta Sahanl Snrlandrmas Hakkndaki Antlama yaplmtr. Bu antlamann 1inci maddesine gre 12 adet koordinat tespit edilmitir. SSCBnin dalmasndan sonra Ukrayna, RF ve Grcistan ile ayr ayr yaplan antlamalarla bu koordinatlarn geerlilikleri teyit edilmi, bu koordinatlarn ayn zamanda MEB snrlandrmasn tekil ettii onaylanmtr. 4 Aralk 1997 tarihinde Bulgaristan ile Deniz Yetki Alanlar snrlandrmas gerekletirilmitir. Yaplan antlamann 4nc maddesinde, 9uncu nokta ile 10uncu
123
56
Ancak henz Trkiyenin bir "Mnhasr Ekonomik Blge Kanunu" mevcut deildir. 125 Trkiye bugne kadar sadece dey hatlar ile snrlandrma yapmay ngrm ve dolaysyla ilgili ky ve kydalar ok snrl tutmutur. Bu eksik teknik ve yaklam nedeni ile deniz yetki alann minimalist bir yaklamla ortaya koymutur. Hlbuki Trkiyenin deniz hukukunun ilgili hkm ve prensipleri ile uluslararas mahkeme ve hakem kararlar nda Msr ve KKTCnin yan sra srail, Libya, Lbnan ve Suriye ile ilgili kydalar olmalar nedeni ile deniz yetki alanlarnn snrlandrlmasna dair antlamalar imzalamas mmkndr ve gereklidir. Bu ekilde imzalanacak antlamalar Trkiyenin olduu kadar, bahse konu kydalarn da (GKRY ile deniz yetki alanlar snrlandrma antlamalar akdetmelerine nazaran) menfaatinedir. Trkiyenin srail ve Msr ile yapabilecei bu snrlandrma antlamalarna istinaden, Kbrs Adas gneyinde GKRYnin ilan ettii 1, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11 ve 12nci parsellerinde MEB haklarna sahip olmas sz konusudur. Dier yandan, KKTC de mstakil ve egemen bir devlet olarak deniz yetki alanlarna sahiptir ve her devlet gibi gerek MEB ilan etme ve gerekse snrlandrma antlamalar akdetme hakk vardr. Yaplan almalarda KKTCnin, Trkiye, Suriye, Lbnan, srail ve Msr ile deniz yetki alanlar snrlandrmasna esas olan karlkl kylar bulunduu grlmektedir. Bu durumda KKTCnin, GKRYnin ilan ettii 3 ve 13 numaralar parsellerin tmnde, 2, 9 ve u anda sondaj faaliyeti icra ettii 12 numaral parsellerin ise bir ksmnda dorudan haklarnn mevcut olduunu ifade etmek mmkndr. Bu erevede, Trkiye ve KKTCnin uluslararas deniz hukuku erevesinde ncelikle Dou Akdenizdeki deniz yetki alanlarn
nokta arasndaki Kta Sahanl ve MEB izgisinin izilmesine ilikin olarak taraflarn, byle bir izimin ileride uygun bir zamanda yaplacak mzakerelerde sonulandrlmas konusunda anlatklar belirtilmektedir. Bunun sebebi ise Romanya, Ukrayna ve Bulgaristan arasnda deniz yetki alanlar snrlandrmasnn yaplmam olmasdr. 125 Trk Denizciliine Tarihsel Bir Bak, zmir Deniz Ticaret Odas, eriim tarihi 05.10.2011, http://www.dtoizmir.org/turkdenizciligi.pdf.
57
kapsaml olarak yeniden belirleyerek MEB ilan etmesi ve mteakiben ilgili tm kydalarla antlamalar akdetmesinin nemli olduu dnlmektedir.
58
KAYNAKA Akdeniz'de Zehirli Balk Uyars. Radikal Gazetesi, 24 Temmuz 2008. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&Articl eID=890102&CategoryID=85. Case Concerning The Continental Shelf (Libyan Jamahiriya/Malta). ICJ Reports No.68, 3 June 1985. Arab
Court of Arbitration for the Delimitation of Maritime Areas Between Canada and France: Decision on Case Conserning Delimitation of Maritime Areas (Saint Pierre and Miquelon). ILM, Vol. 31, 10 June 1992. Court of Arbitration for the Delimitation of The Continental Shelf (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and The French Republic). 30 June 1977. Delimitation of The Continental Shelf (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and The French Republic), 30 June 1977. inde International Boundary Cases: The Continental Shelf, Vol. I. Cambridge: Grotius Publications Limited, 1992. Guine/Guinea-Bissau Maritime Delimitation Case (Court of Arbitration Constituted Under an Agreement of 18 February 1983). 14 ubat 1985. Hristosyas Trkiye'yi BM'ye ikayet Etti. Hrriyet Gazetesi, 24 Kasm 2008. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=10431556. Mediterranean Sea. Eriim tarihi 12 Ekim 2011. http://www.essentialcrystalsalt.com/crystal-salt/dead-sea-salt-scrubreviews.
59
Msr Yeniden Rumlara Destek kt. Milliyet Gazetesi, 8 Austos 2007. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://www.milliyet.com.tr/2007/08/08/son/sondun21.asp. Osmanl Dneminde Bir mparatorluk Dili Olarak Trke. Eriim tarihi 16 ubat 2012. http://www.osmanli.org.tr/osmanlidaegitim.php?bolum=7&id=200. Osmanl Tarihi Uygarl. Eriim tarihi 16 ubat 2012. http://www.scribd.com/doc/75580345/72036939-Osmanl%C4%B1Tarihi-Uygarl%C4%B1%C4%9F%C4%B1. Rumlar Egenin Gneyine de Gz Dikti. CNNTURK, 10 ubat 2007. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://www.milliyet.com.tr/2007/02/10/son/sonsunll.asp. Samsun-Ceyhan Boru Hatt Projesinde nemli Adm. 22 Ocak 2010. Eriim tarihi 18 Mart 2011. http://www.sanayiden.com/tr/haber/4/samsun-ceyhan-boru-hattiprojesi-8217;nde-onemli-adim.html. TPAO, Akdeniz'deki petrol arama almalarna balyor. Milliyet Gazetesi, 29 Mart 2007. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://www.milliyet.com.tr/2007/03/29/son/soneko19.asp. Turkish oil exploration ship sets out to contest Cyprus drill rights. Eriim tarihi 14 Ekim 2011. http://www.cyprusmail.com/cyprus/turkish-oil-exploration-ship-sets-out-contest-cyprusdrill-rights/20110924. Trkiye Dediini Yapar!. Akam Gazetesi, 13 Austos 2011. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://www.aksam.com.tr/turkiye-dedigini-yapar-61139h.html.
60
Trkiye'ye Akdeniz'de Byk Oyun. Bugn Gazetesi, 29 Kasm 2011. Eriim tarihi 16 ubat 2012. http://medyarazzi.com/haber/20111129/452762/0/turkiye-ye-akdenizbuyuk-oyun.html. 11-14 Eyll 2007 tarihli NAVAREA III NAVTEX Servisi Ulusal Koordinatrler Toplants Tutana. 18-19 Ocak 2006 tarihli NAVAREA III NAVTEX Servisi Ulusal Koordinatrler Toplants Tutana. Acer, Ycel. Dou Akdenizde Deniz Alanlarnn Snrlandrlmas ve Trkiye. Uluslararas Hukuk ve Politika Dergisi Cilt 1 Say 1 (2005). Akada, Gknur. Kara Denize Hakimdir lkesi-2. Eriim tarihi 26 Ekim 2011. http://www.turkishny.com/drgoeknur-akcada/66738-karadenize-hakimdir-ilkesi-2-. Armaolu, Fahir. Filistin Meselesi ve Arap-srail Savalar. Ankara: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 1989. Ataergin, Selim., Caner, Ouz. Trk Deniz Mevzuat Cilt II. stanbul: Beta Yaynlar, 2006. Ataergin, Selim., Caner, Ouz. Trk Deniz Hukuku le lgili Mevzuat Notlu-Aklamal-Karlatrmal-tihatl. stanbul: Beta Yaynlar, 2004. Baeren, Serta Hami. Dou Akdeniz Deniz Yetki Alanlar UyumazlDispute Over Eastern Mediterranean Maritime Jurisdiction Areas. stanbul: lke Yaynevi, 2011. Baeren, Serta Hami. Dou Akdenizde Gerilim. Cumhuriyet Strateji Dergisi, 20 Austos 2007.
61
Baeren, Serta Hami. Dou Akdenizde ten Gemeden. Cumhuriyet Strateji Dergisi, 14 Mays 2007. Baeren, Serta Hami. Dou Akdenizde ten Gemeden. Eriim tarihi 9 Ekim 2011. http://www.tudav.org/index.php?option=com_content&view=article&id= 95%3Adou-akdeniz-serhat-h-baeren&catid=40%3Amuenhasrekonomik-boelge&Itemid=54&lang=tr. Baeren, Serta Hami. Ege Sorunlar (Trk Deniz Aratrmalar Vakf Yayn No.15). stanbul: TDAV Yaynlar, 2003. Baykal, Ferit Hakan. Deniz Hukuku almalar. stanbul: Alfa Basm Yaym, 1998. Birlemi Milletler. Law of the Sea Bulletin No.54. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://www.un.org/depts/los/doalos_publications/LOSBulletins/bulletinpd f/bulletin54e.pdf. Birlemi Milletler. UN, 2011, Table of claims to maritime jurisdiction (as at 15 July 2011). Eriim tarihi 7 Ocak 2012. http://www.un.org/depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/PDFFIL ES/table_summary_of_claims.pdf. Birlemi Milletler. UN, 2011, Table of claims to maritime jurisdiction (as at 15 July 2011). Eriim tarihi 7 Ocak 2012. http://www.un.org/Depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/STATE FILES/LBN.htm. Birlemi Milletler. UN, 2011, Table of claims to maritime jurisdiction (as at 15 July 2011). Eriim tarihi 26 Ekim 2011. http://www.un.org/Depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/STATE FILES/SYR.htm.
62
Brown, E.D.. The International Law of the Sea, vol. I. Aldershot: Dartmouth, 1994. Bulun, Ahmet Zeki. Dou Akdeniz Sorunu ve KKTC'ne Etkileri. Ocak 2008. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://www.bilayvakfi.org.tr/konferanslar/doguakdeniz/doguakdeniz2.p df. Caminos, H. (ed.). Law of The Sea (The Library of Essays in International Law). Burlington-USA, 2001. Charney, I. J., and Alexander, M. L.. International Maritime Boundaries, Vol II. 1991. Christopher, Johnson. Oil Exploration Costs Rocket As Risks Rise. 11 ubat 2010. Eriim tarihi 15 ubat 2012. http://graphics.thomsonreuters.com/0210/OIL_PLRSK0210.gif. Christopher, Johnson. Oil Exploration Costs Rocket As Risks Rise. 11 ubat 2010. Eriim tarihi 15 ubat 2012. http://www.reuters.com/article/2010/02/11/us-oil-exploration-riskanalysis-idUSTRE61A28X201002011. Churchill, R.R., Lowe, A.V.. The Law of the Sea, third edition. Manchester: Manchester University Press, 1999. etingil, Ergon., Kender, Rayegan. Deniz Ticareti Hukuku-Temel Bilgiler Takip Hukuku ve Deniz Sigortalar ile Birlikte. stanbul: Beta Basm Yaym, 2011. olakolu, Bayram. Papandreu'dan Sert Aklama. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://balturk.org.tr/papandreudan-sert-aciklama/. Dademir, Cengiz. Msrn Blge lkeleri ve Trkiyeye Ynelik Stratejik Yaklam. Yksek Lisans Tezi, Gebze Yksek Teknoloji Enstits Sosyal Bilimler Enstits, 2006.
63
Deniz Kuvvetleri Komutanl. Dz.K.K.lnn NATO Faaliyetlerine Katlm Durumu. Eriim tarihi 26 Ekim 2011. http://www.dzkk.tsk.tr/turkce/DzKKUluslarArasiGorevler/NATO_Faal iyetleri.php. Dilek, Bahadr Selim. Akdeniz'de Sanal Petrol Oyunu. Eriim tarihi 16 ubat 2012. http://www.emo.org.tr/ekler/c03b704bd986e_ek.pdf?dergi=508. Doan, Erturul., Burak, Semlin., Akkaya, M. Ali. Ky Kanunu ve lgili Mevzuat Yeni Ky Kanunu Tasars Ekli. stanbul: Beta Yaynlar, 2006. Dumlu, rfan Galip. Trkiye'ye Byk Smrge Plan. 29 Kasm 2011. Eriim tarihi 17 ubat 2012. www.haberform.com/haber/rumyunanistan-somurge-rum-ve-yunanistanin-trkiyeyi-somurme-plani89776.htm. Durham niversitesi. Albanian Constituonal Court Nullifies Maritime Boundary Agreement with Greece. 10 ubat 2010. Eriim tarihi 17 ubat 2012. www.dur.ac.uk/ibrulnews/boundary_news/?temno=9534& rehref=%2Fibru%2Fnews%2F&resubj=Boundary+news%20Headlines Ergn, ada Evrim., Duran, Gkhan Yaar. Uluslararas Hukukta Adalar. Ankara: akmak Yaynevi, 2011. Eriim tarihi 11 Ekim 2011. http://www.cyprusweekly.com.cy/main/92,1,283,0,14593-.aspx. Eriim tarihi 14 Ekim 2011. http://www.tasam.org/modules.php?name=news&file=article&sid= 308.htm.
64
Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://www.sfakia-crete.com/forum2/read.php?3,4992. Eriim tarihi 23 Eyll 2011. http://www.sana.sy/tur/237/2010/11/04/317205.htm. Erkin, Mfide Zehra. ABnin Kbrs Stratejisi. Cumhuriyet Gazetesi. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://cumhuriyet.com.tr/?hn=211208. Erksan, Metin. Mare Nostrum Bizim Deniz, Yunan Sorunu. Adyaman: Hil Yaynlar, 1999. Erolu, Dervi. Trk Taraf Edeerde Admlar Atmaktan ekinmeyecek. Eriim tarihi 12 Ekim 2011. www.pressturk.com/dunya/haber/18038/kktcden-rumlara-petrol ve doalgaz-uyarisi.html. Fasl, Ahmet. Jeopolitik Konuma Farkl Bir Bak. Eriim tarihi 16 ubat 2012. http://www.hikayeler.net/yazilar/45522/jeopolitikkonuma-farkli-bir-bakis/. Gounaris, M.. The Particularity Of The Aegean Sea And The New Regulation Of The International Law Of The Sea, in Mediterranean Sea and the Aegean. 2008. Grdeniz, Cem. Security, Stbility and Co-operation in The Meditarranean Region: building a vision. 1st International Conference on Mediterranean and Middle Eastda sunulmutur, Roma, Kasm 2005. Has, Kerim. Rusyann Suriye Denklemindeki Yeri: kili ve Blgesel karlar. USAK Stratejik Gndem, 6 Eyll 2011. Imersia Gazetesi, 8 Kasm 2010 tarihli haberi ve Eleftherotipia Gazetesi, 27 Aralk 2010 tarihli haberi.
65
International Boundary Cases: The Continental Shelf, Vol. I. Cambridge: Grotius Publications Limited, 1992. International Boundary Cases: The Continental Shelf, Vol. II. Cambridge: Grotius Publications Limited, 1992. stanbul niversitesi. stanbul niversitesi Yunus Aratrma Gemisi Yurda Dnd. 24 Kasm 2008. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://ssp.istanbul.edu.tr/duyurular/duyuru_icerik.php?1510=. zmir Deniz Ticaret Odas. Trk Denizciliine Tarihsel Bir Bak. Eriim tarihi 5 Ekim 2011. http://www.dtoizmir.org/turkdenizciligi.pdf. Jones, Dow. Cyprus, Israel define Sea Border for Energy Search. 17 Aralk 2010. Eriim tarihi 17 Aralk 2010. http://www.rigzone.com/news/article.asp?a_id=102276&hmpn=1. Karyotis, Theodoros. Trkiye, Msr ile Deniz Snrlar iziyor. Ethnos Gazetesi, 11 Ocak 2010. Kaya, enay. Uluslararas Deniz Hukuku Kapsamnda Dou Akdeniz Sorunlar. Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi, 2007. Kepeciolu, Halil. Dou Akdeniz'de Petrol Krizi ve Trk D Politikas. Yaynlanmam Tez almas, Silahl Kuvvetler Akademisi, stanbul, 2007. Kl, Altemur. 1571 ylndaki Fetihten Gnmze Kbrs Gerei. 20 ubat 2011. Eriim tarihi 26 Ekim 2011. http://www.ilk-kursun.com/2011/02/1571-yilindaki-fetihtengunumuze-kibris-gercegi/. Kuran, Selami. Uluslararas Deniz Hukuku. stanbul: Trkmen Kitabevi, 2009.
66
Kurumahmut, Ali. Egede Temel Sorun Egemenlii Tartmal Adalar. stanbul: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1998. Kutluk, Deniz. Hazar-Kafkas Petrolleri, Trk Boazlar, evresel Tehdit (Trk Deniz Aratrmalar Vakf Yayn No.16). stanbul: TDAV Yaynlar, 2003. Meligonis, Yorgos. srail Yunanistann MEBini tand. Avgi Gazetesi, 19 ubat 2011. Ocakolu, Neslihan. Gaz Hidratlar ve nemi: Trkiye evresinde Denizlerde Gaz Hidrat ve Hidrat ve S Gaz Aramalar. stanbul: stanbul Teknik niversitesi, 2009. zman, M. Aydoan. Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi. stanbul: Vedat Kitaplk, 1984. zman, M. Aydoan. Deniz Hukuku-I. Ankara: Vedat Kitaplk, 2006. ztrk, Osman Metin. Kbrs Annan Belgeleri I, II, III zerine Deerlendirmeler. Ankara: Gazi Kitapevi, 2004. Pazarc, Hseyin. Uluslararas Hukuk. Ankara: Beta Yaynlar, 2003. Pipes, Daniel. Greater Syria: The History of an Ambition. London: Oxford University Press, 1990. Prescott, Victor., and Schofield, Clive H.. The Maritime Political Boundaries of the World. Netherlands:Martinus Nijhoff Publishers, 2005. Robertson, Jessica. Natural Gas Potential Assessed in Eastern Mediterranean. 4 Austos 2010. Eriim tarihi 1 Eyll2011. http://www.usgs.gov/newsroom/article.asp?ID=2435.
67
Seale, Pat. Struggle For Syria: A Study of Post-War Arab Politics 19451958. London: I. B.Tauris &CoLtd Publisher, 1968. Sezer, Sema. Dou Akdenizde Rum Petrol Arama Ruhsatlar ve Ekonomik Blge Antlamalar. Dou Akdeniz niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezi (DASAM)nin International Conference on Middle East and North Cyprus Relations: Perspectives in Political, Economic and Strategic Issues balkl konferansnda sunulmustur, Gazi Magosa, 20-21 Mart 2008. Slomanson, W.R.. Fundamental Perspectives on International Law, fourth edition. San Diego/California-USA: Thomas Jefferson School of Law, 2003. Suriye Petrol ve Doal Kaynaklar Bakanl. Eriim tarihi 4 Eyll 2011. http:/www.petroleum.gov.sy. Suriye Petrol ve Doal Kaynaklar Bakanl. Eriim tarihi 4 Eyll 2011. http:/www.gpc-sy.com. Svey Kanal Resmi nternet Sitesi. Svey Kanal Seyir statistikleri. Eriim tarihi 8 Ekim 2011. http://www.suezcanal.gov.eg/TRstat.aspx?reportId=4. T.C. Dileri Bakanl. 181 sayl aklama. Eriim tarihi 5 Austos 2011. www.mfa.gov.tr. T.C. Dileri Bakanl. Trkiye Cumhuriyetinin 2 Mart 2004 Tarih ve 2004/Turkuno DT/4739 Sayl Notas. 2004. T.C. Dileri Bakanl. Trkiye Cumhuriyetinin 23 temmuz 2007 Tarih ve un.doc. A/61/1011-s/2007/456 Sayl Notas. 2007. T.C. Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl. Ceyhan GEM'in temeli atld. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Haberler.aspx?ref=326.
68
T.C. Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakanl. Deniz Tatlar ve Denizyolu Tama statistikleri. Eriim tarihi 7 Eyll 2011. http://www.denizcilik.gov.tr/dm/istatistikler/ResmiIstatistikler/. T.C. Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakanl. Deniz Tatlar ve Denizyolu Tama statistikleri. Eriim tarihi 11 Eyll 2011. http://www.denizcilik.gov.tr//tr/istatistik -dosyalar/brosur/default.htm. Tiryakiolu, .Ethem. Dnk ve Bugnk Trkiye-Msr likileri. Stratejik Etdler Blteni XIII/65 (Ocak 1979). Toluner, Sevin. Milletleraras Hukuk Asndan Trkiyenin Baz D Politika Sorunlar. stanbul: Beta Basm Yaym, 2010.
Topsoy, Fevzi. Denize likin Bilimsel Aratrmalar (MSR) ve Trkiye. stanbul: Vedat Kitaplk, 2011. Uluslararas Hukuk ve Politika Dergisi (UHP) Cilt 2 Say 5 (2006): 50-74. Uluslararas Tamaclk ve Lojistik Hizmet retenleri Dernei. hracat Limanlara Smyor. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://www.utikad.org.tr/haberler/default.asp?id=8583. USGS Fact Sheet 2010-3027. Undiscovered Oil and Gas of the Nile Delta Basin, Eastern Mediterranean. Eriim tarihi 24 Austos 2011. http://geology.com/usgs/nile-delta-oil-and-gas/. Yldz, Dursun. Akdenizin Dousu (Tarihi Gemii, Stratejik nemi ve Su Sorunu Asndan). stanbul: Bizim Yaynlar Kitapevi, 2008. Yldz, Dursun. Dou Akdeniz'de Isnan Sular. stanbul: Bizim Kitaplar Yaynevi, 2009.
69
Yce, Yney. "Exclusive Area of Conflict." 20 Eyll 2011. Eriim tarihi 17 ubat 2012. http://bianet.org/english/minorities/132830-exclusivearea-of-conflict. Zubari, smail. Samandan Tarihesi. Haziran 1998. Eriim tarihi 3 Kasm 2011. http://www.angelfire.com/sd/samandag/yenitarih.html.
70

ΑΟΖ ΤΟΥΡΚΙΑ - Η έκθεση του πλοιάρχου Γιαϊτσί στα τούρκικα

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

ΑΟΖ ΤΟΥΡΚΙΑ - Η έκθεση του πλοιάρχου Γιαϊτσί στα τούρκικα

Uploaded by

Copyright:

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Trk Deniz Kuvvetleri Komutanl.

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

ekil-1 Gaz Hidrat Yataklarn Gsterir Harita 42

TPAO Strateji Dairesi Bakanl tarafndan hazrlanan bir sunumdan alnmtr.

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

2.1. Birlemi Deerlendirme

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

ekil-5 Suriye Tarafndan lan Edilen Petrol Arama Sahalar

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

ekil-6 srail-GKRY Deniz Yetki Alanlar Snrlandrmas Antlamas Snrlar

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

ekil-7 Tamar ve Leviathan Hidrokarbon Havzalar

Yorgos Meligonis, srail Yunanistann MEBini Tand, Avgi Gazetesi, 19.02.2011.

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

ekil-8 Lbnann 19 Ekim 2010da BMye Deklare Ettii MEB Snrlar

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

ekil-9 Lbnan ve srailin lan Ettikleri MEBlerinin akt Alan

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

ekil-12 Petrol karma Politik Risk ve Maliyet Haritas 100

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

ekil-13 Eit Uzaklk ve Orantlk lkesine Gre Karlatrmal Snrlandrmalar

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

ekil-20 Trkiye-srail Tasviri Muhtemel MEB Snrlandrmasn Gsteren Teknik Harita

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

ekil-23 Trkiye-Lbnan Tasviri Muhtemel MEB Snrlandrmas

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye

Bilge Strateji, Cilt 4, Say 6, Bahar 2012

Dou Akdenizde Deniz Yetki Alanlarnn Paylalmas Sorunu ve Trkiye