Mobbing Kavramnn Trke Serveni Oktay Eser stanbul Kltr niversitesi oktayeser@hotmail.

com Kavram karmaas, bilim dallarnn stne ken kara bir bulut gibidir. 2005 ylndan sonra Trkiyede yaanan bir karmaa da Mobbing kavram zerinde yaanmaktadr. letmelerde yneticiler ile alanlar arasnda kan kimi sorunlarn tanmlanmasnda mobbing kavramndan artk sz edilmeye baland. Henz lkemizde pek bilinmeyen, son yllarda duymaya baladmz bu kavram, sorgulanyor ve anlam evreni dolduruluyor. Bu bir gei evresi grnts vermektedir. Bu yazmda, kavramn kaynak dilde nasl anlaldn, erek dilde bugn itibariyle geldii noktay gstermeye alacak ve kimi nerilerde bulunacam. Mobbing Tanm Mobbing, Latince mobile vulgus szcnden gelmektedir. Kararsz kalabalk, iddete ynelmi topluluk gibi anlamlar tamaktadr. ngilizcede mob eylemi, bir yerde toplanmak, saldrmak, ve rahatsz etmek demektir. Mobbing kavram, ilk olarak 1960l yllarda Avusturyal bilim adam Kondrad Lorenz tarafndan hayvanlarn kendi aralarnda veya sr d bir yabancya kar uyguladklar taciz davrann tanmlamak iin kullanlmtr. Sonraki yllarda sveli bilim adam Dr. Peter Paul Heinmann okul yaantsnda renciler arasnda grlen zorbalk ve taciz olaylarn ele ald. 1972 ylnda svete Mobbing: Group Violence among Children adl kitabn yaynlad. Dr. Heinmann, ocuklar arasnda grlen zorbalk ve iddet hareketlerinin n alnamazsa mobbing nedeniyle kurbanlarn mitsizlik ve korku arkasndan intihara ynelebildiini vurgulamt. 1980li yllarda Dr. Heinz Leymann, mobbing terimini i hayatndaki bask, iddet ve yldrma hareketlerini tanmlamak iin kullanmtr. 1960lardan balayarak gnmze kadar geen sre iinde yukarda ad geen almalara baka almalar da eklenmi ve kaynak dilde mobbing kavramnn ii doldurulmutur. Bir lkenin en deerli sermayesi olan insan kaynaklarna zarar veren ve bunun sonucunda da birey, kurum, ve toplum dzeyinde hem sosyal, hem psikolojik hem de ekonomik adan kayplara neden olan mobbing kavramnn i dnyas balamnda Dr. Leymann tarafndan yaplan tanm yledir: Mobbing, duygusal bir saldrdr. Bir veya birka kii tarafndan dier bir kiiye ynelik olarak dmanca ve ahlak d yntemlerle sistematik bir biimde uygulanan psikolojik bir terrdr.(1976)

-1-

Gelimi lkelerde cinsel tacizin de nne gemi olan mobbing, alanlarn performanslarn ve dayanma glerini yok ederek onlar iten uzaklamaya veya ayrlmaya zorlamaktadr. Bat dillerinde mobbing terimi yerine kullanlan ancak hibir karln tam olarak mobbing szc ile anlatlan vermedii aadaki kullanmlarla karlalmaktadr: Bullying Stalking Psycho-terror at workplace Emotional abuse Workplace syndrome Psychological abuse

Mobbing, batda bir psikolojik saldr olarak da adlandrlmaktadr. Her saldrnn kimi grnen kimi yzeysel olarak anlalamayan yaralar oluur. Bu yaralarn tedavi edilmesi gerekir. Farkl bat dillerinde bu szcn deimeden aynen korunmasnda tp literatrnde bir hastalk ad olarak grlmesinin de etkisi olduu konusunda hi kuku yoktur. Mobbing Kavramnn Erek Dil Serveni Erek dilde mobbing kavram ortaya ktndan beri eitli almalar yaplmtr. Bunlar eviri kitaplar yaynlamak yannda telif eserler retmek eklinde de olmutur. Erek okurun bu almalar sayesinde kavramdan haberdar olduu ve sonraki yllarda daha da bilinlendii aktr. Farkl bilim adam ve yazarlar, bu kavramn zerinde anlalm bir karlnn erek dilde olmamasndan dolay kendi karlklarn rettiini ve eviri kararlar aldn grmekteyiz. Farkl yaklamlar, bilerek veya bilmeyerek, erek dilde ok sayda karln ortaya kmasna neden olmutur. 2000 ylndan sonra baslm Trke kitaplardaki kullanmlar inceleyerek yazarlarn bu eviri sorununa yaklamlarn ve neri szcklerini betimlemek mmkn oldu. Memory Center Nropsikiyatri Merkezi yneticisi Psikiyatr Nevzat Tarhan, 2003 ylnda yaynlad Psikolojik Sava Gri Propaganda adl kitabnda mobbing konusuna deindii blmde mobbing, fra atmak, kurban, mobbinge maruz kalanlar, mobbingzede gibi karlklar kullanmtr. 2003 ylnda yaynlanan bir dier kitap ise eviri bir kitap olan Davenportun kitab Mobbing, Emotional Abuse in the American Workplace Sistem yaynclktan kmtr. Osman Cem nertayn evirisi ile yaynlanan kitabn erek dildeki ad Mobbing yerinde Duygusal Taciz olmutur. Mobbing zerine ilk telif kitap 2005 ylnda Tima yaynlar arasnda kan Mobbing yerinde Duygusal Saldr ve Mcadele Yntemleri

-2-

ile aban obanolunun kitabdr. Sayn obanolunun ayrca mobbing hakknda bilgilendirici internet sitesi de incelendiinde mobbing kavramnn Trkede kullanmn grmek mmkn olacaktr. obanolu, kitabnn balnda kavram korumu ve kullanld balama ynelik i yerinde duygusal saldr eklinde ksa bir aklama yapma gereini duymutur. Kitabnn deiik blmlerinde mobbing szcn aynen kullanm buna ek olarak ise Trke farkl karlklar birbirini destekleyecek ekilde kullanmtr: Duygusal taciz, zorbalk, yldrma, iyerinde duygusal saldr, ve iyeri sendromu. Metin ii kimi kullanmlarnda mobbing(yldrma) gibi nce kaynak dil szc sonra parantez iinde erek dilde nerdii karl vermektedir. Mobbing uygulayan kii iin ise saldrgan, tacizci, duygusal saldrgan, mobbing tacizcisi, zorba, ve mobbing uygulayan gibi karlklara rastlanr. Mobbing saldrsna urayan kii anlamnda ise madur, kurban, mobbing kurban/maduru, ve duygusal saldya urayan ifadeleri vardr. Mobbing kavram ve Trkede kulland karlklar zerine kendisiyle yaptmz grmede obanolu, Mobbing, bir hastalk addr. Hastalk adlar, ou dilde deitirilmeden kullanlmtr. Ben, retmeyi amaladm. Bir szc bir bakasyla deitirmek bir devleti ykp yerine yenisini koymak gibi bir eydir. Ayrca bu kitap, Trkiyede mobbing zerine yaynlanan ilk kitaptr. Okuyucuya iinden bir beeni oluturabilecei farkl kullanmlarla seslenmek istedim. nc olan bir kitapta byle hareket etmek gereini hissettim eklinde kararlarn gerekelendirdi. kinci kitap olarak 2006 ylnda Beta yaynlarndan alma psikolou Pnar Tnazn yerinde Psikolojik Taciz(Mobbing) adl kitab yaynland. Sayn Tnaz, kitabnn baln bir balam iinde Trke vermeyi tercih etmi bu kavramn ngilizce karln parantez iinde vererek okurlarn karlaacaklarn dnd kavram kargaasna kar ynlendirmitir. Pnar Tnaz, almasnda zorbalk, yldrma, mobbing, mobbing yapmak, mobbing maduru, madur, ve mobbinge urayan kii gibi karlklara yer vermitir. nternet, mobbing kavramnn Trkesi iin eitli karlklarla dolu grnyor. Bunlardan bir ksm aada rnek olarak verilmitir. Mobbing, i yerinde saldr, ofis ii iddet, rgtlerde yldrma, duygusal terr, yldrmaya ynelik davran, psikolojik iddet, yldran, mobbing uygulayan kii, kurban, madur vs. Kullanlan Trke karlklar sonunda 2007 yl itibariyle gelinen durum yukarda belirtildii gibidir.

-3-

Sonu ve neri Toplumumuzda ad konulmam da olsa yaanan sknt, deiik ekillerde dile getirilmitir. Birok insan yaadklarna mobbing diye bir isim verilmesiyle birlikte harekete gemi ve kendilerine sunulan terimleri kullanmaya balamlardr. hayatndaki bask, iddet ve yldrma hareketlerini tanmlamak iin kullanlan mobbing teriminin erek dilde kullanmlarn iki temel dncenin ynlendirdiini sylemek mmkndr. 1- Mobbing, bir hastalktr gr beraberinde kendi iinde tutarl karlklar getirmitir: Bu gr, mobbing, mobbing uygulamak, mobbing maduru, mobbingzede, mobbinge maruz kalanlar, mobbing uygulayan kii gibi iinde kaynak dil terimini tutan ve buna Trke ek ve kelime ilaveleriyle anlam pekitiren bir grtr. 2- Mobbing, psikolojik bir saldrdr gr de kendi tutarlln salayacak ifadeleri bulmutur. Zorbalk, yldrma, taciz, duygusal taciz, iyerinde duygusal saldr, saldrgan, tacizci, duygusal saldrgan, zorba, madur, kurban, duygusal saldrya urayan ifadeleri ska kullanlan ifadelerdendir. Benim dncem, mobbing kelimesi iin bir karlk belirlemeli ve kullanmaya balamalyz. Bylece bu ifadelerin karmaasndan kurtulmann ilk admlarn da atm oluruz. Bu kavram iin Trke bir karlk da mmkndr. Mobbingi tanmlarken duygusal bir saldr olduunu belirten Dr. Leymann, bu saldrnn sistematik ve kastl yapldn belirtmiti. Mobbing kavramnda iki taraf bulunmaktadr. Taraflardan biri, dierine kar bir tutum iinde bulunmaktadr. Bu ilikinin doasna iyeri balamnda bakacak olursak, ynetici gelecek vadeden alanna kar bu basky kurmaktadr. Her canlnn elde ettii eyi veya yeri dardan gelecek skntlara kar koruma igds vardr. Ynetici, alann kendini yerinden edecek biri olarak grmeye balad andan itibaren kendini ve yerini koruma gds ile kararlar alacaktr. Mobbing, bence bir karar almadr ve bu canlnn insan olduu gz nnde tutulduunda verdii kararlarn sorumluluunu da stlenmelidir. Mobbing durumunda verilen kararlar etik olmamakta ve bask karar alan ynetici kararlarnn sorumluluunu da yetkisini kullanarak gizleyebilmektedir. Bu yzden mobbing, ispat zor bir sretir. Birbirleriyle ilikisiz gibi grnen, ancak bir araya geldiklerinde tek bir durumu gsteren ikyetler, bir sendromdur. O yzden iyeri sendromu gibi ifadeler de aklayc grnmektedir. Mobbing, dilbilgisi ynnden mob fiilinden tretilmi bir isimdir. Eylem, kar taraf bask altna alarak uzaklatrmay ifade etmektedir. Sonu olarak, mobbing iin Trke bir kelime olarak bu ifade ettiim zellikleri de iine alacak ekilde Yldrma teriminin kullanlmas uygun grnmektedir. Dilsel adan fiilden tretilmi bir kelime olmasnn yannda kendini tehdit altnda gren yneticinin bask kurarak alann uzaklatrma amacn da hissettirmektedir.

-4-

Kaynaklar obanolu, aban: Mobbing yerinde Duygusal Saldr ve Mcadele Yntemleri. Tima Yaynlar. stanbul, 2005. Davenport, Noa, Ruth Distler Schwartz, Gail Pursell Elliott: Mobbing, yerinde Duygusal Taciz(mobbing). ev. Osman Cem nertay. Sistem Yaynclk. stanbul, 2003. Leymann, Heine: Mobbing and Psychological Terror at Workplaces. 1990. Tarhan, Nevzat: Psikolojik Sava Gri Propaganda. Tima Yaynlar. stanbul, 2003. Tnaz, Pnar: yerinde Psikolojik Taciz(Mobbing). Beta Yaynlar. stanbul, 2006. http://de.wikipedia.org/wiki/mobbing http://en.wikipedia.org/wiki/mobbing http://tr.wikipedia.org/wiki/mobbing http://tr.wikipedia.org/wiki/Sendrom http://turk.internet.com/haber/yazigoster.php3?yaziid=170433 http://www.hurriyet.com.tr/yasam/4635437.asp?gid=82 http://www.kobifinans.com.tr/bilgi_merkezi/020708/15233 http://www.leymann.se/english/frame.html http://www.mobbingturkiye.com http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=98

-5-