NMR spektroskopisi

alma ilkesi: ekirdeklerin 4-900 MHz (75m -0,33m) aralndaki Radyo frekans aralndaki elektromanyetik nlarn absorpsiyonuyla dnme enerji seviyelerine uyarlmalarnn lmne dayanr. NMR spektroskopisi kovalent bileiklerin yaplarnn aydnlatlmasnda kullanlr.
1H, 11B, 13C, 15N, 31P, 19F

vb. NMR lar vardr.

Bu balk altnda 1H NMR incelenecektir.

Atom ekirdei ve elektronlar, atomu oluturan ykl taneciklerdir. Elektronlar kendi eksenleri etrafnda dnerler yani bir "spin" hareketi yaparlar. Atom ekirdeklerinin ou da spin hareketi yapar. Elektronun ve en basit ekirdek yaptalar olan proton ve ntronun spin kuantum says, I, veya spin deerleri 1/2 dir. Atom ekirdeklerinde proton ve ntron saylar ift sayl ise (4He, 12C, 160 ekirdeklerinde olduu gibi) bu ekirdeklerin net spini yoktur(I=0). Eer ekirdekteki ntron ve proton saylar tek sayl ise, yani ntron ve proton saylarnn toplam ift sayl ise, ekirdein net spini tam sayldr. rnein, 2H, 6Li ve 14N gibi ekirdeklerin net spini I =1 e, 10B ekirdeinin net spini 3 e eittir. Atom ekirdeinin proton says veya ntron says tek sayl ise, spini yarml deer alr. Buna rnek olarak, spini 1/2 olan 1H,13C, 15N, 19F, 31P, 57Fe, spini 3/2 olan 7Li, 11B, 79Br, 81Br, 35Cl, 37CL, 23Na, 53Cr,63Cu, 61Ni, spini 5/2 olan 55Mn, 127I ve spini 7/2 olan 59CO ekirdekleri verilebilir.

Bu tablodan her bir atomun NMR da ka pik verecei (2I+1) bulunur. Doal bolluklarn bykl bunun daha hassas lmleri gstereceini belirtir.

Kuantum mekaniine gre spin hareketine giren ykl bir taneciin asal momenti kuantlam olup bu asal momentumun belli bir eksen ynnde (2I+1) bileeni vardr. Bu bileenler herhangi bir manyetik alann yokluunda eenerjili olup, bunlarn says tam sayl I deerleri iin, I, I-1,,,,,,,,0,,,,,,,, -(I-1), -I Yarm sayl I deerleri iin, I, I-1,,,,,,,,1/2,-1/2,,,,,,,, -(I-1), -I kadardr. Kendi ekseni etrafnda dnen ykl bir parack dairesel bir elektrik alan oluturacandan, bu akm bir manyetik alan yaratr. Bu ise, spin hareketi yapan ykl bir taneciin kk bir mknats gibi davranaca ve dolays ile dtan uygulanan bir manyetik alandan etkilenecei anlamna gelir. Spin kuantum says 1/2 olan bir ekirdek iin manyetik alanda, 2(1/2) + 1 = 2 enerji dzeyi oluur. Bunlardan daha kararl yani daha dk enerjili olan spin hareketi yapan ekirdein oluturduu manyetik alann dardan uygulanan manyetik alan ile ayn ynde olduu duruma kar gelir. Daha az kararl, yani daha yksek enerjili olan ise iki manyetik alann birbirine ters olduu duruma kar gelir. ki dzey arasndaki fark kadar (EB EA) bir enerjiyi absorplayan ekirdek, spininin d manyetik alana ters olduu yksek enerjili konuma gelir. Manyetik alan iinde tutulan ykl bir taneciin oluturduu manyetik dipol, bu alan iinde Larmor dnmesi hareketini yapar. Periyodik trden olan bu hareketin frekans, (Larmor frekans) , Hz cinsinden yandaki eitlik ile verilir.

Ho 2I

; manyetik moment ; tek bir nkleer magneton deeri (5,0505x10-31 J/G). Ho; Uygulanan manyetik alann manyetik ak younluu (tesla veya gauss) dur.

Yandaki ekilde spin kuantum says I=1/2, (2I+1) =2 olan bir atomda ekirdee ait manyetik alanda iki tane enerji yarlmas gzlenir. Alttaki ekilde ise spin kuantum says I=1, (2I+1) =3 olan atomda ekirdee ait 3 adet enerji yarlmas ve buna bal alnan spektrumda 3 pik gzlenir.

+1

Nkleer Spin Halleri arasndaki Enerji Fark

DE
+
Artan manyetik alan kuvveti

DE '

Manyetik alan yokken enerji fark da yoktur.

NMR spektroskopisi yntemi ile en fazla incelenen ekirdek olan protonun 14092 Gauss'luk (1T= 10 000 Gauss) manyetik alanda temel enerji dzeyinden uyarlm enerji dzeyine karlabilmesi iin absorplamas gereken enerji ve bu enerjiye kar gelen frekans kolayca hesaplanabilir. Proton iin = 2,7927 nkleer magnetondur. ( mIB ,m IA , srasyla yksek ve dk enerjili dzeyin manyetik kuantum saylardr. DE= Ho (m IA - mIB) DE = 2,7927(5,0505x10-31 J/G )(14092 G )(1/2 -(-1/2) = I 1/2 3,98x10-26 J dr bu enerjiye kar gelen frekans ise DE = h 3,98x10-26 J = (6,6256 x 10-34 J.s) = 6,00 x 107 s-1 = 60,0 MHz Bu sonuca gre, manyetik ak younluu yaklak 14 kG olan proton NMR spektrofotometrelerinde kullanlmas gereken radyo frekans kaynann 60 MHz'lik ma yaymas gerekir. Her bir ekirdein mI, I ve deerleri farkl olduundan, deiik ekirdeklerin rezonansa geldikleri frekanslar da farkldr. Manyetik alan iinde, k absorpsiyonu olay gereklemeden nce yksek enerji dzeyindeki ekirdeklerin dk enerji dzeyindeki ekirdeklere oran Boltzmann dalm yasas ile bulunabilir: Bu oran, 25C da ve 14092 G'luk manyetik ak younluunda hidrojen ekirdekleri iin hesaplanrsa, = 2,7927 nkleer magneton, = 5,050510-31 J/G, I = 1/2 ve k = 1,381 X 10-23 J/K deerleri ile,

NB e NA

Ho IkT

= 0.99999 bulunur. Grld gibi k absorpsiyonu olay gereklemeden nce bile iki enerji dzeyindeki dalm hemen hemen ayndr. Bu orann 1,00000 e eit olmas ile sistem doygunlua ular ve artk k absorplamaz.

Kimyasal Kayma Her bir ekirdek iin ayr bir rezonans frekansnn kullanlmas gereklidir. Bu yzden NMR spektrometreleri bir veya birka ekirdein incelenmesi iin tasarlanmtr. Kimyada karlalan maddelerin ok byk bir ksmnda hidrojen atomu bulunduundan yntemin nce protonlar iin incelenmesi uygun olur. Protonun 1/2 olan spin deeri nedeniyle manyetik alan iinde tutulduunda iki spin enerji dzeyi oluur. Uygun bir radyo dalgas fotonu ile etkiletiinde proton manyetik rezonansa gireceinden, NMR yntemiyle bir rnekte hidrojen atomu olup olmadn anlamak ve varsa ne kadar hidrojen atomu olduunu lmek mmkndr. Ancak, yntemin gc bu kadarla kstl deildir. Buraya kadar ekirdeklerin manyetik rezonanslar tartlrken, bunlarn atomlarda elektronlarla beraber olduu dnlmedi. Bu elektronlarn etkisinde olmayan yaln bir ekirdein maruz kald d manyetik alan deeri ile elektron bulutuyla sarl bir ekirdein hissettii d manyetik alan deeri farkldr. ekirdei saran elektron bulutunun dtan uygulanan manyetik alan iindeki hareketi sonucu bir manyetik alan oluur ve bu alan d manyetik alana ters ynde olup dtan uygulanan alann etkisini azaltr. Bu nedenle, elektronlarla sarl bir ekirdein belli bir radyo dalga fotonu ile rezonansa girebilmesi iin dtan uygulanan alan deerini biraz daha arttrmak gereklidir. Elektronlarn bu etkisine perdeleme etkisi denir. Elektronlarn ekirdei d, manyetik alana kar ne kadar perdeleyecei, o ekirdein maruz kald elektron younluuna baldr ve ( ile gsterilen perdeleme sabiti ile verilir:

Atom manyetik alana maruz kaldnda elektronlar uygulanan manyetik alan ynnde veya ters ynde hareket eder, ekirdek ise manyetik alana zt ynlenir.

Ho - Ho = Ho( 1 - ) = H eitliine gre dtan uygulanan Ho manyetik alan iddetinin kadar olan bir kesri, elektron perdelemesi nedeniyle ekirdek tarafndan hissedilmemektedir. Oksijen atomu karbon atomuna gre daha elektronegatif olduu iin C-H bandaki hidrojen atomunun ekirdei, O-H bandaki hidrojen atomu ekirdeine gre daha fazla bir elektron younluunun etkisinde kalr. Bu nedenle C-H deeri, O-H deerinden daha byk olur. C-H protonunun, belli bir frekanstaki radyo dalgas fotonu ile rezonansa girmesi iin O-H protonuna gre daha fazla bir manyetik alan uygulanmaldr. Bylece, manyetik alan taramas srasnda CH30H gibi bir moleklde O-H ve C-H tr protonlar farkl alan deerlerinde NMR pikleri olutururlar. Ayrca CH30H moleklnde tane C-H tr ve bir tane O-H tr proton olduundan, elde edilecek C-H NMR piki, O-H NMR pikine oranla kat daha iddetli olarak gzlenir. Farkl kimyasal evreye sahip ekirdeklerin uygulanan radyo dalgas fotonu ile farkl manyetik alanlarda rezonansa girmesine kimyasal kayma ad verilir. Kimyasal kaymann hangi lde ortaya kacan, moleklde bulunan elektronlarnn manyetik alan varlnda yapt hareketler sonucu oluan manyetik alann ynn de etkiler.

d = ( - REF) x106 / spektr

OH

CH3

CH2

n:komu H says

Spin-spin Etkilemesi ekirdeklerin spin enerji dzeyleri bu ekirdeklere komu ve spini olan baka ekirdekler tarafndan deiiklie uratlr. Manyetik ve kimyasal evre ynnden edeer ekirdekler birbirinin NMR hatlarn etkilemez. Spin-spin etkilemesi sonucu belli bir ekirdein NMR hatt, I spin deerine sahip n tane komu(en fazla 3 ba uzaklktaki) ekirdek tarafndan (2nI + 1) ksma yarlr ve bu hat yarlmasna spin-spin yarlmas denir. OH bandaki H ekirdei hareketli olduu iin komu ekirdeklerden etkilenmez. ki komu edeer H arasnda kalan H ler, komu H saylarnn toplamnn 1 fazlasna yarlr. Komu H ler edeer deilse komu H says toplamnn 2 katna yarlr. Bu spin-spin yarlmasnn miktar, J ile gsterilen ve birimi Hz olan spin-spin yarlma sabiti ile belirlenir. Buradaki n deeri proton spinini etkileyen edeer ve I = 1/2 spinine sahip ekirdeklerin saysdr. Buna gre piklerin iddet oranlar yukarda grlen Pascal geninden bulunabilir.

CH3-CH2-OH moleklnn NMR spektrumu

Asetonun 1H NMR spektrumu

O C H 3C CH 3

Sinyal

acetone

Yksek alan

Dk alan
(CH3)4Si

TMS

Kimyasal kayma d= Sinyalin frekans-TMS nin frekans(Hz).106 Spektrometrede kullanlan radyodalga frekans(Hz)

Metil Asetatn 1H NMR spektrumu

2 farkl sinyal/ 2 tiphidrojen

a
CH 3 O

b
H3C

b
a
Yksek Alan ekirdek perdelenir.

methyl acetate

Dk Alan ; Elektronegatif atoma bal ekirdek perdelenmez.

1H

NMR 3 sinyal, 3 tip hidrojen

O

Pikin Integral deeri H says hakknda bilgi verir.

C H3C

H2 C

benzyl acetate

5H
b Dk Alanperdelenmez c

2H
a

3H
TMS Yksek alan -perdelenir

ntegral deeri

C6H5-CH2-CH2-O-CO-CH3 moleklnn 1H NMR spektrumu

 NMR spektrometreleri

NMR spektrometresinde kullanlan mknats elektromknats veya srekli mknats olabilir. Elektromknatsn manyetik alan deeri daha kolay deitirilebildiinden hem manyetik alan taramas hem de birka ekirdein ayn spektrometre ile incelenebilmesi mmkn olur. Ancak elektromknatsn aa kan s nedeniyle ok iyi soutulmas gerekir. Ayrca elektromknatsn kararll kolayca salanamaz. 220 MHz ve daha byk deerleri uygulayan aletlerde sper iletken mknatslar kullanlr ve bunlarn sv helyum scaklnda (4 K) altrlmas gerekir. Mknatsn kutuplar arasnda 2-3 cm lik bir uzaklk bulunur. Ik kayna olarak bir radyo frekans jeneratr kullanlr. Radyo frekans n rnee manyetik alan ynne dik olacak biimde uygulanr. Normal uygulamalarda radyo frekans jeneratrnn yayd frekansnn sabit kalmas salanr ve manyetik alan deeri uygun bir elektronik devre yardm ile deitirilir. ift rezonans ynteminin uyguland durumlarda ise manyetik alan deeri sabit tutulur ve ana radyo frekans kaynann yayd nn frekans taranr. Bu srada ikinci radyo frekans kayna ise seilen belli bir ekirdei nlamakta kullanlr. Spektrometrenin dedektr olarak bir radyo frekans dedektr kullanlr. Rezonans olduu zaman dedektr bu olay bir gerilim dmesi olarak alglar. NMR spektrometrelerinde ayrca piklerin altndaki alanlar lebilmek iin pik alanlarn integre edecek elektronik bir devre yerletirilmitir. Pulslu Spektrometreler (FT-NMR) NMR spektrumu frekans ya da manyetik alan taramas yerine. moleklde bulunan ve eitli kimyasal evrelere sahip tm ekirdeklerin ayn anda uyarlmasn salayacak ekilde bir uyarma yaplarak da elde edilebilir. Bunun iin geni bir frekans aralna sahip radyo frekans n demeti rnee pulslar halinde uygulanr. Bu yntem zellikle doal bolluu az olan ekirdeklerin NMR sinyallerini elde etmek iin kullanlr. Bu tr ekirdekler iinde en nemlisi 13C ekirdeidir. 1-30 ms sren pulslarn birka saniye aralklarla birbiri peine yzlerce kez uygulanmas ile spektrum yzlerce kez kaydedilmi olur. Alette bulunan bir bilgisayar yardmyla yzlerce kez elde edilen bu bilgi ksa bir sre iinde birbirine eklenir ve 13C ekirdeinin doal bolluunun ok az olmasndan kaynaklanan duyarlk dkl bylece giderilmi olur. Puls eklinde uygulanan uyarmadan sonra elde edilen spektrum bilgisi, zaman leindedir. Bu bilginin frekans leine dntrlmesi amac ile spektrometrenin bnyesinde bulunan bir bilgisayar yardm ile ters Fourier Transformasyonu ilemi gerekletirilir ve frekans lekli spektrum elde edilir. Bu yzden pulslu nmr spektroskopisi yntemine FT NMR yntemi ad da verilir.

Analitik Uygulamalar 1H-NMR iin 20-50 mg ktlesindeki rnek 0,5 mL zcde zlerek 15 cm uzunluunda ve 0,5 cm apnda bir tp iinde manyetik alana yerletirilir. NMR spektrumlar daha ok saf haldeki bileiklerin nitel analizinde ve yaplarnn belirlenmesinde kullanlr. Nitel analizde kimyasal kayma deerleri tablolardaki deerlerle karlatrlr. Ayrca spin-spin yarlma sabitleri ve piklerin altndaki alan deerleri kullanlarak nitel analiz gerekletirilir. Elde edilen spektrumlar phelenilen maddenin kataloglardaki spektrumu ile de karlatrlr. Ayrca IR, Raman ktle, UV ve GB spektrumlarnn ve kaynama noktas, erime noktas ve kapal forml gibi bilgilerin deerlendirilmesi de nitel analizi kolaylatrr. NMR spektroskopisi ile nicel analiz de gerekletirilebilir. Ancak yntem bu amala kullanlrken duyarln ok az olduu bilinmelidir. NMR spektroskopisi rnei tahrip etmeyen bir yntemdir. Bu yntemle baz karmlarn nicel analizi de yaplabilir. Bunun iin karmdaki bileenlerin birbiri ile akmayan piklerinden yararlanlr. Nicel analiz iin ou kez deriimi bilinen bir i standart maddesi kullanlr. standart maddesinin hem rnee hem de kalibrasyon dorusunu oluturmakta kullanlan standart zeltilere ayn miktarda eklenmesi gerekir. NMR yntemi ile maddeler genellikle zelti iinde incelenir. Maddenin zc iinde yaklak %10 kadar znebilmesi gereklidir. zcler. proton iermeyen trdendir. Bunlar arasnda karbontetraklorr (CCI4), karbon dislfr (CS2), dterokloroform (CDCI3) dterobenzen (C6D6), hekzadterodimetilsulfoksit ((CD3)2SO) , hekzadteroaseton ((CD3)2CO) saylabilir. Bu zclerin polarlk dereceleri birbirinden olduka farkl olduundan bir maddenin bir zcde elde edilen spektrumu baka bir zcde elde edilene gre baz kk deiiklikler gsterebilir. Bu nedenle spektrumun hangi zc kullanlarak elde edildiinin belirtilmesi gerekir. rnein CHCl3 moleklndeki proton iin siklohekzan zcsnde d = 7.3 ppm, benzen zcsnde ise d = 6.74 ppm kimyasal kayma deerleri llr. Burada benzen kloroforma kar Lewis baz olarak etki gstermekte ve bu yzden perdeleme derecesi artmaktadr. NH SH ve OH protonlarna ait NMR sinyalleri kullanlan zcnn polarlk derecesinden ok nemli lde etkilenirler. Bu etkileme. zc ile bu gruplarn yapt hidrojen balarndan trdr. Hidrojen bann etkisi ayn zc ile alldnda maddenin deriimi deitirilerek de grlebilir.

rnein; CH3CH20H bileiinin OH protonuna ait NMR piki bu madde CCl4 zcs iinde znmse d = 2.3 ppm deerinde saf sv halinde iken ise d = 5 ppm deerinde gzlenir. Saf halde alkol molekllerinin arasnda hidrojen balarnn olumas sonucu bu protonun hissettii elektron younluu azalr yani daha az perdelenir ve bu yzden kimyasal kayma deeri artar. Scakln arttrlmas ile hidrojen balar bozulacandan bu tr protonlara ait NMR sinyali daha kk kimyasal kayma deerlerinde gzlenir. Molekl ii trden hidrojen balar ise scaklk ve deriim deiikliklerinden az etkilendii iin bu tr balardaki protonlarn NMR sinyali scakla ve deriime bal deildir. rnein; salisilaldehitin OH protonunun CCl4 zeltisindeki kimyasal kayma deeri d = 10,9 ppm olup bu madde saf halde iken elde edilen kimyasal kayma deeri d = 11,2 ppm dir. Karmak bir NMR spektrumunu basitletirmenin yani birbirine ok yakn kan pik gruplarn birbirinden daha belirgin olarak ayrmann daha basit bir yolu rnee kimyasal kayma reaktifi ad verilen para manyetik Eu(III) kompleksini eklemektir. Bu maddenin varlnda baz organik bileiklerin NMR pikleri daha byk kimyasal kayma deerlerine kayar ve birbirinden iyice ayrlr. Bu yolla elde edilen kaymalar 20 ppm kadar olabilir. Bu yntemin baarl olabilmesi iin organik moleklde balanmaya katlmam elektronlarn bulunmas gereklidir. Bu nedenle bu ynteme aminler, alkoller, ketonlar, Aldehitler, eterler, esterler ve nitrillerde bavurulabilir.

eitli fonksiyonel gruplara ait kimyasal kayma aralklar

eitli fonksiyonel gruplara ait kimyasal kayma deerleri

proton tipi

Kimyasal kayma (d), proton tipi ppm

Kimyasal kayma (d), ppm

0,9-1,8

2,5

C
O

C 1,6-2,6

H H

Ar

2,3-2,8

2,1-2,5

4,5-6,5

eitli fonksiyonel gruplara ait kimyasal kayma deerleri

proton tipi

Kimyasal kayma (d), proton tipi ppm

Kimyasal kayma (d), ppm

Ar O

6,5-8,5

Cl

3,1-4,1

9-10

Br

2,7-4,1

NR

2,2-2,9

3,3-3,7

eitli fonksiyonel gruplara ait kimyasal kayma deerleri

proton tipi

Kimyasal kayma (d), ppm

NR

1-3

H
H

OR
OAr

0,5-5
6-8

O
HO C 10-13