DLBLM VE SZ BLM Mors abecesini yazmaya ynelik elektrik aygtlar bu abecenin ne denli dndaysa, ses rgenleri de dilin o denli

dndadr. Sesleme, yani iitim imgelerinin gerekletirilii dizgeyi dorudan doruya hi etkilemez. Bu adan dili bir senfoniye benzetebiliriz: Senfoninin gereklii yorumlanndan bamszdr. Yorumcu sanatlar yanllk yaparsa, bu durum senfoninin gerekliini hi de tehlikeye drmez. Bireyin dil kullanm gstergeler dizgesi olarak dili etkilemesi dorudan doruya deil ancak dolayldr ve olayn yol at bir yorum deiikliinden kaynaklanr. Bunun ise seslere ilikin hibir yn yoktur. Dil bilimi iin, ses deiimlerini gzlemleyerek bunlarn sonularn deerlendirmek yeterlidir. Konuan bireyin etkinlii, ancak dille olan ilikilerinden tr dilbilimde yer bulan bir bilimsel dallar btn iinde incelenmelidir. Kukusuz bu iki konu birbirine sk skya baldr ve birbirini gerektirir: Szn anlalabilmesi ve btn sonularn verebilmesi iin dil zorunludur. Ama dilin yerleebilmesi iin de sz zorunludur. Tarihsel adan, sz olgusu her zaman nce ortaya kar. Anadilimizi bakalarnn konumalarndan duya duya reniriz, ancak saysz denemeden sonra beynimize yerleir. Dilin evirimini salayan szdr; dilsel alklarmz deitiren, bakalarn duyarak edindiimiz izlenimdir. Dille sz arasnda karlkl bir iliki var, dil szn hem arac hem de rn. Ne var ki dille sz apayr eylerdir. Toplum iinde dil, her beyinin iinde bulunan bir izler btn olarak yaar ve birbirinin ei tm rnekleri bireylere datlm bir szl andrr. Grld gibi bu yle bir ey ki, herkesin ortak mal ve kiisel isten d olmakla birlikte, ayr ayr her bireyde bulunur. Dilin bu varlk biimi u ekilde gsterilebilir: 1+1+1+1+1+...=I (toplumsal rnek) Sz bireyin syledikleri toplamdr ve a) Konuanlarn istencine bal bireysel birletirmeleri, b) Bu birletirmelerin gereklemesi iin zorunlu ve gene istenli sesleme edimlerini kapsar. Demek ki sz toplumsal bir ey iermez; szn tm gereklemesi bireysel ve bir anlktr. zel durumlarn toplamndan baka bir ey deildir. yle belirtilebilir; (1'+1''+1'''...)... DL GSTERGESNN Z NTEL Gsterge, Gsterilen, Gsteren Dil gstergesi bir nesneyle bir ad birletirmez, bir kavramla bir iitim imgesini birletirir. itim imgesi salt fiziksel nitelikli olan zdeksel ses deildir; sesin anlksal izidir, duyularmzn tankl yoluyla bizde oluan tasarmdr. Duyumsaldr bu imge. Kendi dil yetimizi gzlemlediimiz de iitim imgelerimizin anlksal zellii daha iyi kar. Dudaklarmz da, dilimizi de kprtdatmadan kendi kendimize konuabilir, bir iiri iimizden okuyabiliriz. Dil gstergesi iki ynl bir anlksal kendilik. (a)Kavram ve iitim imgesi birbirine sk skya baldr ve birbirlerini artrr. (b)Latince arbor kelimesinin anlamn aradmzda da (c)Latince'nin aa kavramn belirtmek iin kulland szc bulmaya altmzda da, ancak dilin onaylad yaklatrmalarn gereklie uygun dtn grr, tasarlanabilecek baka hertrl yaklatrmay bir yana iteriz.

Kavramla iitim imgesinin birleimine gsterge diyoruz. Ancak yaygn kullanmda gsterge terimi iitim imgesini belirtmek iin kullanlr. nerimiz u; Btn belirtmek iin gsterge szc kullanlmal, iitim imgesi yerine gsteren, kavram yerine ise gsterilen terimleri benimsenmelidir. GSTERGENN NEDENSZL Dil gstergesi nedensizdir. rnein; karde kavramnn kendisine gsterenlik yapan k-a-r-de- ses diziliiyle hibir i bants yoktur. Gstergebilimin tmyle doal nitelikli gstergelere dayal anlatm trlerini -pandomima gibi- de kendi alanna aldn varsayalm. O zaman balca konusu gene gstergenin nedensizliine dayanan dizgeler btn olacaktr. Gerekten de, bir toplumun benimsedii her anlatm biimi ilkece toplumsal bir alkya ya da toplumsal bir uzlama dayaldr. Dil gstergesini, daha dorusu bizim gsteren diye adlandrdmz eyi belirtmek iin simge szc kullanlmtr. Bu kullanm sakncal buluyoruz nk simgenin zellii hibir zaman nedensiz olmamasdr. Simge bo deildir; onun gstereniyle gsterileni arasnda doal bir ba izlene rastlanr. Tzenin simgesi terazinin yerini baka herhangi bir ey rnein bir araba alamaz. GSTERENN ZGSELL Gsteren iitimsel nitelikli olduundan sadece zaman iinde yer alarak gerekleir ve zamandan kaynaklanan zellikler tar: a) Bir yaylm gsterir ve b) Bu yaylm bir tek boyutta llebilir: O da bir izgidir. Grsel gsterenlerin (denizcilerin belirtkeleri, vb) birok boyutta birden sremde olarak dallanp budaklanmasna karn, iitimsel gsterenlerin tek boyutu vardr. O da zaman izgisidir. Bunlarn eleri birbirini izler ve bir zincir oluturur. i yazya dker de zaman iindeki ardkln yerine yaz gstergelerinin uzam izgisini koyarsak bu zellik hemen ortaya kar. GSTERGENN DEMEZL VE DEEBLRL 1)DEMEZLK Gsteren, belirttii kavram asndan zgr bir seim rn olmakla birlikte, kendisini kullanan dilsel topluluk bakmn zgr deildir, zorunlu olarak benimsenmitir. Bu konuda topluma gr sorulmaz, dilin setii gsteren yerine bir bakas kullanlamaz. Temelinde eliki bulunduu izlenimi uyandran bu olgu zorunlu seim diye adlandrlabilir. Birey istese de yaplan seimi asla deitiremez. Toplumda bir tek szck zerinde bile egemenliini yrtemez; dil naslsa, ona ylece baml kalr. Hangi dnemi ele alrsak alalm, ne denli geriye gidersek gidelim dil her zaman bir nceki an kalt olarak karmza kar. Belli bir anda adlar nesnelere balayan kavramlarla iitim imgeleri arasnda uyuum salayan edimi kafamzda tasarlayabiliriz; ama bu trl bir edim hibir

zaman gzlemlenmemitir. Hereyin bu ynde olup bittii yolunda bizde uyanan dncenin temeli, gstergenin nedensizliine ilikin ok gl duygumuzdur. Gerekte de dil eski kuaklarn aktard ve olduu gibi benimsenmesi gereken bir rndr. Bu eskiden de byleydi, bugnde byledir. Onun iin, dilin kkeni sorunu sanld denli nemli deildir. Belli bir dil durumu her zaman tarihsel etkenlerin rndr. Gstergenin niin deimez olduunu, bir baka deile her trl rasgele deitirime kar koyduunu aklayanda bu etkendir. Bu gzlem bize, dili toplumsal erevesine oturtmaya ve soruyu br toplumsal kurumlar iin nasl sormak gerekirse yle sormaya yneltir. br toplumsal kurumlar kuaktan kuaa nasl aktarlr? Byle bir deerlendirme bunlarn herbirinde zorlayc gelenekle toplumun zgr eilimi arasnda deiik bir denge kurulduunu gsterecektir. GSTERGENN NEDENSZL Bu zellik deiimin kuramsal bakmdan gerekleebileceini bize benimsetebilir. Ancak sorunu derinletirince, dorudan doruya sz konusu zelliin dili deitirmeye ynelik her trl deiimi engellediini grrz. Toplum daha bilinli olsa da dil tartlamaz. nk bir eyin tartlabilmesi iin usa uygun bir kurala dayanmas gerekir. Ama nedensiz gstergeler dizgesi olan dilde byle bir dayanak yoktur. Bundan trde her trl salam tartma temeli ortadan kalkar. A)Herhangi Bir Dilin Gerektirdii Gstergelerin okluu Bu olguunun sonular son derece nemlidir. Yaklak olarak yirmi ile krk arasnda yazatan oluan bir yaz dizgesi yerine, gerekirse bir bakas benimsenebilir. Az sayda ge kapsasayd dil iinde ayn eyi syleyebilirdik. Ne var ki dil gstergeleri sayca snrszdr. B) Dizgenin ok Karmak Nitelii Her dil bir dizge oluturur. Dil dizgesi karmak bir dzenektir ve ancak mantksal dncenin nda kavranabilir. Onu hergn kullananlar bile bu konuda koyu bir bilgisizlik iindedir. C)Toplumsal Devinimsizliin Her Trl Dilsel Yeniletirmeye Kar Direnmesi Dil her an herkesi ilgilendirir. Toplumda yaygn olan, toplumca kullanlan dilden btn bireyler gn boyu yararlanr. Bu konuda dille br kurumlar arasnda, hibir karlatrma yaplamaz. Bir kurallar btnnn buyruklar, bir dilin trenleri, denizci belirtkeleri, vb. Ayn anda ancak belli sayda bireyi ilgilendirir; o da belli bir sre iin. Oysa dile heran herkes katlr. Bundan tr de dil durmakszn herkesin etkisi altndadr. Bu temel olgu kkten bir deiikliin olanakszln gstermeye yeter. Dil, toplumsal yaamla kaynar. Toplumda doal olarak durgunluk gsterdiinden her eyden nce var olan koruma etkeni biimde ortaya kar. Ne var ki dilin zgr olmadn aka ortaya koyabilmek iin toplumsal glerin rn olduunu sylemek yetmez; Her zaman bir nceki dnemden aktarlm bir kalt olduunu anmsayarak bu toplumsal glerin zaman erevesi iinde etki gsterdiini de eklemek gerekir. Dilin deimezlii yalnz toplumun arlndan ileri gelmez; zaman iinde yer alnnda rndr. Bu durum olayn btn iinde iki kart etken arasnda bir ba kurulmasn nlemez: Seimi zgr klan nedensiz anlama ve seimi deimez klan zaman.Gsterge nedensiz olduu iin gelenek dnda yasa tanmaz ve ancak gelenee dayand iinde nedensiz olabilir. DEEBLRLK Dilin srekliliini salayan zamann, grnte deimeslikle elien bir etkisi daha vardr, o da dil gstergelerini deiime uratmasdr. Gsterge bozulma eilimndedir nk srp gider. Ama her bozulmada eski gere gene yerinde kalr, gemiten kopu grecedir. te bundan tr de bozulma ilkesi sreklilik ilkesine dayanr. Zaman iinde bozulma deiik biimlere brnr. Burada bozulma szcne verilen anlam iyi kavramak, yanlgya dmemek gerekir. Szck, zellikle gsterenin urad ses deiikliklerinin ya da gsterilen kavramn geirdii anlam deiikliklerinin sz konusu olduu izlenimini uyandrabilir. Bozulma etkenleri ne olursa olsun, bunlar ister tek tek, ister birlikte ortaya

ksnlar, her zaman gsterilenle gsteren arasndaki batnn deimei sonucunu verirler. Eski ngilizce'de yazn ncesi dnemde rastlanan ft ayak, ft olarak kalm (bugnk ngilizce'de feet) , buna karlk szcn oul biimi ft ayaklar ft (bugnk ngilizce'de feet) olmutur. Bu oulun ortaya kmasna yol aan bozulmalar nasl gereklemi olursa olsun kesin bir ey vardr, o da udur: Bant deimi sessel zdekle kavram arasnda baka ilikiler kurulmutur. Gsterilenle gsteren arasndaki banty heran deitiren etklenlere kar dil kesinlikle savunmaszdr. Bu da, gstergenin nedensizliinden doan sonularndan biridir. Dil hem toplum iinde yer alr, hem de zaman iinde ve hi kimse hibir deiiklik yapamaz onda. te yandan, gstergelerin nedensizlii kuramsal bakmdan sessel zdekle kavram arasnd herhangi bir bant kurabilme zgrlne yol aar. Bunun sonucunda da gstergelerde biraraya gelen bu eler, baka hibir alanda grlmeyen bir oranda kendi zel yaamlarn srdrrler. Onun iin dil, bazen sesleri, bazende anlamlar ilgilendiren tm olgularn etkisi altnda kalarak bozulur, daha dorusu evrim geirir. Bu evrim kanlmaz niteliktedir. Evrime kar koyan bir dil grlmemitir. Bu o denli gerek ki,deinilen ilkenin yapay diller konusunda bile dorulanabilmesi gerekir. Yapay bir dil yaratan kimse bu dil dolama girmedii srece ona egemendir. Ama yapay dil grevini yerine getirmeye balayp da herkesin ortak mal olur olmaz yaratcsnn denetiminden kar. Yaratlan dil btn dilleri srkleyen akntya ister istemez kaplacaktr. Zaman hereyi bozar. Dilin bu evrensel yasann dnda kalmas iin hibir neden yoktur. Giri blmnde ortaya koyduumuz ilkelere bavurarark tantlamamzn aamalarn zetlersek: 1. Ksr szck tanmlamalarna girimeden nce dil yetisinin kapsad olgular btn iinde iki etken belirledik: Dil ve sz. Bize gre dil, dil yetisinden sz knca kalan eydir. Bireyin sylenenler anlamasn ve konuurkende anlalmasn salayan dilsel alklarn tmdr. 2. Bu tanm gerein yalnzca bir ynn bireysel yann kapsar. Oysa bir dilin varolabilmesi iin konuan bir topluluk gerekir. Hibir zaman dilin toplumsal olgu dnda varl yoktur; grne aldanmamak gerekir. nk dil, gstergesel bir olaydr. Toplumsal nitelii dilin i zelliklerindendir. 3. Bu koullar altnda, dilin yaayabilecei sylenebilrisede yaamakta olduu sylenemez. nk tarihsel olguyu deil yalnz toplumsal gereklii gz nnde bulundurduk. Toplumsla gle el ele veren zamann etkisi dile, konuanlarn istedikleri gibi deitirebilecekleri kuru bir szleme gzyle bakmamz nler. Dil zaman iinde, ama konuan topluluk dnda ele alnsa belki hibir bozulma olayyla karlalmaz; zaman dili etkilemez. Tersine konuan topluluk zaman dnda ele alnsa bu kez de toplumsal glerin dil stnde etkisi grlmez. Bu durumda dil zgr deildir. nk zaman toplumsal glerin dil stndeki etkilerini gelitirmelerine olanak salar. Bylece zgrl ortadan kaldran sreklilik ilkesine varlr. Ne var ki sreklilik de zorunlu olarak bantlarn bozulmasn u ya da bu oranda deimesini ierir.

DURAL BLM VE EVRMSEL DLBLM 1) Deerlerle Uraan Tm Bilimlerdeki kilik Pek az dilbilimci, zaman etkeninin dilbilimde zel glklere yol aarak bu dal birbirinden

apayr iki yol karsnda braktnn ayrmnda. Bu kkl ikilik br bilimlerin ounda yoktur.Zaman onlarda zel sonular dourmaz. Gkbilim, gkcisimlerini nemli deiimlere uradn saptamsa da iki ayr dala blnmek zorunda kalmamtr. Yerbilim hemen her zaman ardk olgular zerinden akl yrtr. Ne var ki yer yuvarlnn deimez durumlaryla ilgilendiinde de bunlar apayr bir inceleme konusuna dntrmez. Buna karn szn ettiimiz ikilik-uzaa gitmeye gerek yok- iktisat bilimlerinde kendini zorunlu olarak benimsetir. Daha nce belirtilen durumlarn tersine burada siyasal iktisat ile iktisat tarihi ayn bilim iinde birbiriyle kesin izgilerle ayrlan iki daldr. Dilbilimi, her birinin kendine zg ilkeleri bulunan iki blme ayrrmamz da bu trl bir zorunluluk. nk siyasal iktisatta olduu gibi burada da deer kavram karsndayz. Her iki bilimde de deiik trden olgular arasnda bir edeerlik dizgesi sz konusu: Birinde emek ve cret, brnde ise gsterilen ve gsteren. Her bilimde: 1) Sremde olgular ekseni ile 2) Ardk olgular ekseni birbirinden ayrlmaldr. lk eksen, ayn anda bir arada bulunan olgularn bantlarna ilikindir; zamann ie karmas hi sz konusu deildir burada. kinci eksende ise, ayn anda ancak bir tek olgu gzlemlenebilir; buna karlk, birinci eksendeki btn olgular deiimleriyle birlikte yer alr. Deerlerle uraan bilimlerde bu ayrm uygulamadan doan bir zorunluluktur; kimi durumlarda da salt bir nitelik tar. Bu konuda iki ekseni gz nnde bulundurmadan, zamandan soyutlanm deerler dizgesiyle bu deerlerin zaman asndan sunduu grnm birbirinden ayrmadan bilginlerin aratrmalarn salam biimde dzenleyemeyeceklerini savunuyoruz. Bu ayrm en ok da dilbilimci iin zorunludur. nk dil, eleri bir anlk durumu dnda hibir eyin belirlemedii katksz bir deerler dizgesidir. Deer, kkn bir ynyle nesnelerden ve bunlarn doal ilikilerinden ald srece belli bir noktaya dein zaman iinde izlenebilir; elbette, sz konusu deerin her an ada deerlerden oluan bir dizgeye bal olduu da unutulmaz. Her eye karn, nesnelerle kurduu ba deere doal bir temel kazandrr. Bundan tr de, ona ilikin deerlendirmeler hibir zaman, tmyle nedensiz deildir; bunlarn deikenlikleri snrldr. Oysa, dilbilimde doal verilerin hi yeri yoktur. Gstergelerin, dilin srekliliini aklamak iin daha nce deinilen okluu zaman iindeki bantlarla dizge iindeki bantlar sremde olarak incelememizi kesinlikle nler. Bu dilbilimin iki ynn adlandrmak iin esremli dilbilim ve artsremli dil bilim terimlerini neriyoruz. Bilimimizin dural ynn ilgilendiren her ey esremli, evrimlere ilikin her eyse artsremlidir. Ayn biimde, esrem bir dil durumunu, artsrem ise bir evrim aamasn belirtecektir. 2. kilik Ve Dilbilim Tarihi Dil olgular incelenirken ilk dikkati eken ey, konuan birey asndan bunlarn zaman iindeki ardklnn sz konusu olmamasdr.acl dilbilimin, kurulduundan bugne dein yalnz artsremli olgularla ilgilendiini syleyebiliriz. Dil durumlar blk prk ve son derece yetersiz bir biimde ele alnyor. Bir durum karsndadr o. Bu nedenle, deinilen durumu anlamak isteyen dilbilimci onu yaratan her eyi yok saymal, artsremi bilmezlikten gelmelidir. Ancak belli bir durum gz nnde bulundurarak dili betimleyebilir, kullanm kurallarn belirleyebiliriz. 3. kilie rnekler Biri esremli, br artsremli iki gr as arasndaki kartlk salt niteliklidir ve uzlama kaldrmaz. a) Hibir zaman artsremli olgular bir deeri baka bir gstergeyle belirtmek amacna ynelmez. Artsremli olgu, varlk nedeni kendinde bulunan bir olaydr; ortaya kmasna yol aabilecei esremli zel sonularla bu olgunun hibir ilgisi yoktur. b) Bu artsremli olgular dizgeyi deitirmeye bile ynelmez. Bu bantlar dizgesinden bir bakasna gemek gibi bir ama gdlmez. Deiiklik dzeni deil, dzende yer alan geleri ilgilendirir. Dizge hibir zaman dorudan doruya deimez; kendi iinde deimeme zellii gsterir. Yalnz kimi geler btnle aralarndaki dayanklktan soyutlanarak bozulur. Bu durum, Gne evresinde dolanan gezegenlerden birinin boyut ve arlk bakmndan deimesini andrr: Bu tek olay genel

sonular vererek Gne dizgesinin tm dengesini bozabilecek niteliktedir. lk dizgenin bir gesi deimi ve bu olay yeni bir dizge yaratmaya yetmitir. c) Bu gzlem, bir dil durumunun her zaman rastlantsal nitelikli olduunu daha iyi anlamamz salar. Kolayca kapldmz kannn tersine, dil , anlatlmak istenen kavramlar iin yaratlp dizgeletirilmi bir dzenek deildir. Tersine, deiim sonucu ortaya kan durumun, yklendii anlamlar belirtmek gibi bir amaca ynelik olmadn grrz. Her dil durumunda insan usu belli bir zdekle kaynaarak yaam verir ona. Tarihsel dil bilimin bize esinledii bu grten geleneksel dil bilgisi yoksundu ve kendine zg yntemlerle de bu gre hibir zaman ulaamazd. Dil felsefecilerinin ou da bu grten habersiz. Oysa felsefe asndan daha nemli bir ey yok. d) Artsremli diziye balanan olgular esremli diziden olgularla hi deilse ayn trden midir? Hayr, hibir bakmdan ayn trden deildir. Daha ncede ortaya koyduumuz gibi deiimler herhangi bir ama gdlmeksizin gerekleir. Dil btn blmleri esremli dayanmalar bakmndan ele alnabilen ve alnmas gereken bir dizgedir. Bozulmalar dizgenin btnnde deil de u ya da bu gesinde grldnden ancak dizge dnda incenebilir. Kukusuz her bozulma dizgeye de yansr; ama ilk bozulma olgusu yalnz bir tek noktay etkiler. Btn asndan ortaya kabilecek sonularla bu olgunun hibir i balants yoktur. Ardk elerle sremde eler etki alan dar olgularla btn dizgeyi etkileyen olgular arasndaki bu nitel ayrlk, sz konusu olgular bir tek bilim iinde toplamamz nler. 4) Karlatrmal rneklerle ki Dzey Arasndaki Ayrlk Esremli olguyla artsremli olgunun karlatrlmas asndan dille bir satran partisini karlatrmamz yerinde olacaktr. Dilde de satranta da hem bir deerler dizgesi karsndayz, hem de bu deerlerin deiimlerini izleriz. Bir satran partisi, dilin bize doal biimde sunduu grntnn yapary bir gereklemesini andrr. Bir kez, oyundaki bir durum tpk dilin bir durumu gibidir. Nasl dilde ki bir e deerini, br elerin tmyle kurduu kartlk ilikisinden alrsa, ayn biimde talarn karlkl deerleride satran tahtasndaki konumlarna baldr. Dizge hep bir anlktr; bir konumdan brne deiir. u da bir gerek ki deerler ayn zamanda ve zellikle deimez bir anlamaya (oyunun kural) baldr. Bu anlama oyunun balamasndan ncede vardr, oyuncularn talar her oynatndan sonra da. Birkez benimsendi mi artk deimeyen bu kural dilde de grlr. Gstergebilimin deimez ilkeleri sz konusudur burada. Bir dengeden brne ya da, benimsediimiz terimlerle sylemek gerekirse, bir esremden brne gemek iin bir tek tan yer deitirmesi yeter. Her eyin alt st olmas gerekmez. Burada btn zellikleriyle artsremli olgunun bir benzeri karsndayz. Gerekten de : a) Satranlarn her hamlesinde bir tek ta yer deitirir; dilde de deiimler tek tek geleri ilgilendirir. b) Tan yer deitirmesi btn dizgeye yansr; bu etkinin kapsamn oyuncunun nceden tam olarak kestirebilmesi olanakszdr. Bir tek ta bile oyunu batan baa deitirebilir ya da hibir deer deiikliine yol amayabilir. Dil de aynen byledir. c) Bir tan yer deitirmesi kesinlikle bir nceki dengeden de bamszdr. Bir sonra ki dengeden de. Ortaya kan deiiklik bu iki durumdan hibirine balanamaz: nemli olan yalnz durumlardr. Bir satran karlamasnda talarn herhangi bir konumu daha nceki konumlarndan bamsz olmak gibi ayrks bir zellik tar. Oyunu bandan beri izleyen bir kimse, can alc noktada durumu grmeye gelen meraklya oranla en kk bir ayrcalk bile tamaz. Alarn konumunu betimlemek iin on saniye nce olup bitenleri bile anmsatmann hibir yarar yoktur. Btn bu sylediklerimiz dil iinde dorudur ve artsremli olgularla esremli olgular arasnda gzetilen kkl ayrm geerli klar. Sz, her zaman bir dil durumu zerinde ilem yapar. Bir durumdan brne geerken beliren deiikliklerin ise bu dzlemde hi yeri yoktur. Karlatrmann geersiz olduu tek bir nokta vardr: Satran talar oynatmak ve dizge stnde eylemde bulunmak amacn gder. Oysa, dil nceden hibir ey tasarlamaz. Dilin talar kendiliklerinden ve raslantsal olarak yer deitirir, daha dorusu deiir.

Satran karlatrmasnn her bakmdan dilin ilevine benzeyebilmesi iin bilinsiz ya da aklsz bir oyuncu varsaymak gerekir. YNTEMLER VE LKELER BAKIMINDAN BRBRNE KARIT K DLBLM En belirgin olgudan yola karak bunlarn her ikisinin de ayn oranda nemli olmadn syleyebiliriz. Konuan topluluk iin gzle grlr tek gereklik esremli yn olduundan, esremli ynn brnden daha stn olduu aktr. Dilbilimci iinde durum ayndr: Artsremli bak asn benimseyen dilbilimci dilin kendisini deil, onu deitiren olaylar dizisini grr. Her iki dzeyin yntemleri birbirinden iki bakmdan ayrdr: a) Esremde tek bir bak as sz konusudur o da konuan bireyinkidir. Esremin tm yntemi bireylerin tanklna bavurmaktr. Bir eyin hangi oranda gereklik tadn anlamak iin bireylerin bilinciden ne lde var olduunu aratrmak gerekli ve yeterlidir. Oysa, artsremli dilbilim iki bak asn birbirinden ayrmak zorundadr: Bunlardan biri, zamann akn gemiten bugne doru izleyen ngrml, teki ise bugnden gemie doru uzanan artgrml bakasdr. Bylece yntem ikileir. b) Esremli incelemenin konusunu sremde olan herey deil, yalnzca her dildeki olgular btn oluturur. Gerekirse ayrm lehelerle altlehelere dein uzanabilir. Buna karn, artsremli dilbilim byle bir zelletirme gerektirmez de, kaldrmaz da. Artsremli dilbilimin ele ald elerin hep ayn dilden olmas diye bir zorunluluk da yoktur. Dillerin eitliini yaratan da dorudan doruya artsremli olgularn birbirini izlemesi ve uzam iinde oalmasdr. ki biim arasnda iliki kurulabilmesi iin bunlarn tarihsel bir balar bulunmas yeterlidir. Bu ba nedenli dolayl olursa olsun durum deimez. Evrimsel olguyla dural olgu arasndaki kkl atkdan tr bunlara zg kavramlar hibir biimde birbirlerine indirgenemez. Bu kavramlardan herhangi biri bu gerei tantlamamz salayabilir. Esremli olgunun artsremli olguyla hibir ortak yn yoktur. Biri sremde eler arasndaki bantdr, br zaman iinde bir enin yerine bir baka enin gemesidir, bir olutur. ESREML YASA VE ARTSREML YASA Esremli yasa geneldir ama buyurucu deildir. Kukusuz, ortaklaa kullanmn zorlamasyla kendini bireylere benimsetir, ama biz burada konuan bireylere ilikin bir ykmlkten bahsetmiyoruz. Demek istediimiz u; dilde ki hibir g herhangi bir noktada ki dzenliliin gvencesi deildir. Var olan bir dzenin yalnzca anlatm nitelii tayan esremli yasa bir durumu ortaya koyar. Bir yemi bahesindeki aalarn beli kmeler eklinde sralandn ortaya koyacak bir yasayla ayn trdendir. Ksacas, esremli yasa sz, dzen, dzenlilik ilkesi anlamnda kullanlr. Oysa, artsrem belli bir sonu douran, bir ey gerekletiren devimsel bir etken ierir. Ama bu buyurucu zellik evrim olgularna yasa kavramnn uygulanmas iin yeterli deildir. Ancak bir olgular btn ayn kurala uydu mu yasadan sz edilebilir. Artsremli olaylar herzaman rastlantsal ve zel niteliklidir. Kimi kart belirtiler durumu deitirmez. Artsremli olgular zel niteliklidir, bir dizgenin deimesi hem ona yabanc, hem de tek tek ortaya kan ve aralarnda dizge kurmayan olaylarn etkisiyle gerekleir. Ne trden olurlarsa olsunlar esremli olgular belli bir dzenlilik gsterirler, ama buyurucu hibir zellik tamazlar.Oysa artsremli olgular kendilerini dile zorla benimsetirler ama hertrl genellikten yoksundurlar. SONULAR Dilbilim burada ikinci byk ayrm noktasndadr. nce dille sz arasnda bir seim yapmak gerekti, imdi de, biri artsreme br esreme gtren yollarn ayrmndayz. Dilbilimin bylece snrlandrdmz iki kesimini srasyla inceleyeceiz : Esremli dilbilim, birarada bulunan ve dizge oluturan elerin, ayn toplumsal bilincin alglad mantksal ve ruhbilimsel bantlaryla uraacak, ayn toplumsal bilin onlar nasl ayryorsa o da yle grecektir.

Artsremli dilbilim ise, ayn toplumsal bilincin grmedii aralarnda dizge oluturmadan birbirinin yerini alan ardk elerin bantlarn inceleyecektir. DLSEL DEER 1.SESSEL ZDEKTE BMLENM DNCE OLARAK DL Dilin katksz bir deerler dizgesinden baka bir ey olamayacan anlamak iin, onun ileyiinde ortaya kan iki geyi gz nnde bulundurmak yeter: Kavramlar ve sesler. Szcksel anlatmndan soyutlanarak ele alndnda dncemizin, ruhbilimsel adan, biimlenmemi, ayrmsz bir yn olduu grlr. Filozoflar da, dilbilimciler de gstergelerin yardm olmadan iki kavram ak seik ve srekli biimde birbirinden ayrmamza olanak bulunmad grnde her zaman birlemilerdir. Tek bana dnce, hibir zorunlu snra rastlanmaya bir bulutsuyu andrr. nceden oluup yerlemi kavram yoktur; dilin ortaya kmasndan nce hibir ey belirgin deildir. Ses tz ne daha durmu oturmutur. Ne de daha kesin izgilerle belirlenmitir. Sunduu btn biimlere dncenin de zorunlu olarak uyaca bir kalp deildir. Dncenin gereksindii gsterenleri salamak iin ayrml paralara blnen, deiik biimlere brnen esnek bir zdektir. Bundan tr, tm bakmndan dilsel olguyu, daha ak bir deyile dili, hem bulank kavramlarn belirsiz dzleminde (A), hem de seslerin gene ayn oranda belirginlikten yoksun dzleminde (B) birbirine bitiik bir dizi altblm olarak gsterebiliriz. te, bu durum, aadaki izim araclyla ok yaklak biimde yle grselletirilebilir:

Dilin dnceye kar stlendii zel grev, kavramlarn anlatm iin zdeksel bir ses arac yaratmak deili dnceyle sese araclk yapmaktr. Bu o trl koullarda gerekleir ki, dnceyle sesin birlemesi zorunlu olarak karlkl birim srlandrmalar sonucunu verir. z gerei bulank olan dnce ayrma yoluyla belirginlemeye zorlanr. Demek ki ne dnceler zdekselleir, ne de sesler tinselleir. Her dilsel ge, bir kavramn bir sesle birletii ve bir sesin bir kavramn gstergesi durumuna girdii kk bir ye, paracktr. Dil bir kada benzetilebilir: Dnce kadn n yz, ses ise arka yzdr. Kadn z yzn kestiniz mi ister istemez arka yzn de kesmi olursunuz. Dilde de durum ayn. Ne ses dnceden ayrlabilr, ne de dnce sesten. Byle bir ayrm ancak bir soyutlamayla gerekleebilir. Bunun sonucunda da salt ruhbilim ya da salt sesbilim alanna girilmi olur. Demek ki dilbilim bu iki dzeye balanan gelerin birletii snr blgesinde ilem yapar. Bu birleim bir tz deil, bir biim yaratr. Dilsel olgunun birletirdii iki alan kark ve bulank olduu gibi bir ses dilimini bir kavrama balayan seme eylemi de batan baa nedensizdir. Bu byle olmasa, deer kavram da zelliinden bir eyler yitirir, nk dtan benimsetilen bir ge iermi olur. Ama gerekte deerler batan baa grece nitelikli kalrlar; kavramla ses arasndaki ban kkten nedensiz olmas da bundandr. Gstergenin nedensizlii de, niin yalnzca toplumsal olgunun bir dil dizgesi yaratabileceini daha iyi anlamamz salar. Deerlerin yerleebilmesi iin toplum zorunludur. Deeri yaratan yalnz toplumsal kullanm ve genel onaydr. Birey tek bana hibir deer yerletiremez.

stelik, bylece belirlenen deer kavram, bir geyi yalnz belli bir sesle belli bir kavramn birleimi gibi ele almann byk bir yanlsama olduunu da bize gsterir. geyi bu yoldan tanmlamak, onu bir paras olduu dizgeden ayrmak demektir. e gelerle balayp bunlar toplayarak dizgeyi yaratabileceimizi sanmak olur bu. Oysa, tersine, dayank btnden kalkarak bu btnn kapsad geleri zmleme yoluyla elde etmek gerekir. Szckler, dilsel birim tanmna her ynden uymasa da, hi deilse bu birime ilikin yaklak bir gre ulamamz salayabilir. Bu grn somut olmak gibi stn bir yan vardr. KAVRAMSAL YN BAKIMINDAN DLSEL DEER Kavramsal yn bakmndan deer, anlamn bir gesidir. Anlamn deere bal olmakla birlikte yine de ondan nasl ayrldn anlamak ok gtr. Anlam, iitim imgesinin doal bir karlndan, bir kar gesinden baka bir ey deildir. Her ey, kendi, dnda varlk nedeni bulunmayan bir alan gibi ele aldmz szcn snrlar iinde, iitsel imgeyle kavram arasnda olup biter. Bir yandan kavram bize iitesel imgenin gsterge iindeki kar gesi gibi grnr, bir yandan da, bu gstergenin kendisi, onun iki gesini birbirine balayan iliki dildeki br gstergelerin ayn oranda kar gesi ya da doal karldr. Dil btn geleri dayank, birinin deeri yalnzca brlerinin de sremde varlndan doan bir dizgedir. yleyse byle tanmlana deer nasl olur da anlamla, yani iitimsel imgenin kar gesiyle karabilir. Bu soruyu yantlayabilmek iin, nce dil dnda bile btn deerlerin her zaman u gelerden olutuunu sylemek gerekir: 1. Deeri belirlenecek eyle deitirilebir benzemez olan bir ge, 2. Deeri sz konusu olan eyle karlatrlabilir benzer geler. rnein, be franklk bir parann deerini belirlemek iin: 1. bu parann belli miktarda baka eyle rnein ekmekle deitirilebileceini; 2. ayn dizgenin benzer bir deeriyle rnein bir frankla ya da baka bir dizgenin parasyla (bir dolar vb.) karlatrlabileceini bilmek gerek. Ayn biimde bir szck de benzemez bir eyle rnein bir kavramla deitirilebilir; ayrca, ayn trden bir eyle, bir baka szckle karlatrlabilir. Szcn u ya da bu kavramla deiebileceini sylemekle deer saptanamaz. Szc kartlk ilikisi kurabilcei br szcklerle de karlatrmak gerekir. Szcn ierii, ancak kendi dndaki gelerin yardmyla gerekten belirlenebilir. Herhangi bir szcn deerini onu evreleyen br szckler belirler. evresindeki geleri gz nnde bulundurmadan, Gnei belirten szcn bile deeri hemen saptanamaz. yle diller var ki bunlar da gnete oturmak denilebilmesi olanakszdr. Eer szcklerin grevi, nceden belirlenmi kavramlar gstermek olsayd, her szcn her dilde anlam bakmndan tam bir karl olmas gerekirdi. Oysa durum yle deil. ZDEKSEL YN BAKIMINDAN DLSEL DEER Deerin kavramsal blm yalnz dildeki br gelerle kurulan bant ve ayrlklardan oluur. Deerin zdeksel yn iin de ayn eyi syleyebiliriz. Szckte nemli olan ey sesin kendisi deilri. Szc btn dier szcklerden ayrt etmezmizi salayan ses ayrlklardr. nk anlam tayan bu ayrlklardr. zdeksel bir ge olan sesin ses olarak, dilde yer almas olanakszdr. Dil iin ses ikinci derecede nemi olan bir gedir; yararlanlan bir zdektir. Btn saymaca deerlerin zellii, kendilerine dayanak olan somut geyle zdememektir. rnein, bir maden parann deerini belirleyen paradaki maden deildir. Parann deeri stndeki resme, siyasal bir snrn tesinde veya berisinde kullanlmasna gre azalp artar. Bu sylediklerimiz dil gstereni iin de dorudur. Dil gstereni hi de ses nitelikli, zdeksel deildir. Onu oluturan zdeksel tz deil, iitim imgesinin tm br iitim imgeleriyle karmamasn salayan ayrlklardr. Dil yalnz ayrlk ister ve sanlabilecei gibi sesin deimez bir nitelik tamasn gerektirmez. Bir baka gstergeler dizgesi olan yazda da durum ayndr. 1. Yaz gstergeleri nedensizdir; rnein, t yazacyla onun belirttii ses arasnda Hibir bant yoktur; 2. Yazalarn deeri salt eksiltili ve ayrmsaldr; rnein, ayn kii t'yi trl deiik biimlerde yazabilir. nemli olan tek ey, tnin dier yazalarla karmamasdr.

3. Yazdaki deerler ilevlerini yalnz belirli sayda yazatan oluan belirli bir dizge iindeki kartlklaryla yerine getirirler. 4. Gstergeyi belirtmek iin kullanlan ara da hi nemli deildir nk dizgeyi ilgilendirmez. Yazalar ak ya da kara, oyma ya da kabartma olarak yazmam onlarn anlamlart bakmndan nemsizdir. TM BAKIMINDAN GSTERGE Dilde yalnz ayrlklar vardr. ster gsterileni ister gstereni ele alalm, dilde dizgeden nceden varolan kavramlara da seslere de rastlayamayz; ancak dizgeden doan kavramsal ayrlklarla sessel ayrlklar buluruz. Bir gstergedeki kavram ya da ses zdei onu evreleyen gstergelerinkinden daha az nem tar. Anlamna da, seslerine de hi dokunulmadan, komu gelerin birinin deiime uramasyla bir genin deerce deiebilmesi bunu tantlar. Dili hangi yanndan ele alrsak alalm hibir yaln olguya rastlayamayz. Her yerde ve her zaman karlkl olarak birbirini koullandran gelerin kurduu ayn karmak denge. Dil bir tz deil bir biimdir. Kullandmz terimlerdeki yanllklar da dil olaylarn belirtirken iine dtmz yanlglar da bilinsiz olarak benimsediimiz bir varsaymdan, dil olgusunda bir tz bulunduu varsaymndan kaynaklanyor. DZMSEL BAINTILARLA ARIIMSAL BAINTILAR Dil geleri arasndaki bantlar ya da ayrlklar, her biri belli bir deerler dzeni yaratan belli bir alanda ortaya karlar. Sylemde szckler birbirlerine bir zincirin halkalar gibi balanmalarndan tr, dilin izgiselliine dayanan bantlar kurarlar: izgisellik iki geyi birden sylememizi olanaksz klar. Bu geler sz zincirinde birbiri ardnca sralanr. Dayana uzam olan bu birleimler dizim diye adlandrlabilir. Dizim her zaman iki ya da daha ok birimden oluur. Dizimdeki ge deerini yalnz daha nce, daha sonra, ya da hem daha nce hem daha sonra gelen gelerle olan kartlndan alr. Bir yandan da, aralarnda ortak bir yn bulunan szckler sylem dnda arm yoluyla bellekte birbirine balanr. Bylece, son derece deiik bantlar ieren bekler oluur. Bir szck bilind bir srete bir yn baka szck canlandrr. Btn bu szckler arasnda u ya da bu ynden ortak bir ey vardr. Bu birletirmelerin dayana uzam deildir; zekleri beyindedir. Her bireyde dili oluturan i gmnn bir paras olan bu bantlara armsal bantlar adn veriyoruz. Dizimsel bant, ayn anda birlikte bulunan geler arasndaki bantdr ve gerek bir dizilite yer alan iki ya da daha ok sayda geye dayanr. Dil birimi bir yapnn belli bir blmyle, rnein bir stunla karlatrlabilir. Stun bir yandan, tad ba tabanla belli bir bant kurar: Uzamda bir arada bulunan bu iki birimin sunduu dzen dizimsel banty dndrr. te yandan rnein stun Dor biimindeyse, uzamla onunla birlikte yer almayan br biemlerde de anlksal bir karlatrmaya yol aar: Bu bant armsaldr.