SEC ve KAFYE LGATI Blent IVA Bir milletin varlnn en nemli gstergesi o milletin kendine has dilidir.

Dil, insanlar arasnda iletiimi ve etkileimi salarken ayn zamanda ait olduu milletin sanatsal, kltrel, toplumsal, vb. zelliklerini de yanstr ve gelecek kuaklara milli kltrn aktarmnda da bir vastadr. Ksacas dil, bir milletin milli hazinesi hkmndedir. Lgatler, bu hazinenin derlenip toparland, bir eit hazine muhafazas grevini yerine getiren eserlerdir. Lgatlere her devirde ihtiya duyulmu ve bunlar ulusal dil bilincine sahip dilciler tarafndan zerinde titizlikle allan eserler olmulardr. Trkenin ilk szlklerinden olan Divan- Lgatt-Trkten itibaren ilerleyen zamanlarda yeni lgatlerin hazrlanmas hep zorunlu olmutur. 13.yzylda Osmanl Devletinin kurulmasyla Osmanl Trk edebiyatnn da temelleri atlmtr. Bu edebiyat kendi znden hareket etmekle birlikte arlkl olarak Arap ve Fars edebiyatndan etkilenmitir. Bylelikle Divan Edebiyat denilen bir edebiyat meydana gelmitir. Bu edebiyat genel olarak iki sacaya zerine oturtulmutur: nazm ve nesir. air ve nsirler bu anlatm biimlerini kullanarak eserler meydana getirmilerdir. Divan edebiyatnn manzum eserleri vezin, kafiye ve nesir blm ise secilerle ahenk kazanmtr. Divan Edebiyat, ayn zamanda Trke, Arapa ve Farsa kelimelerden oluan Osmanlca ya da Osmanl Trkesi olarak adlandrlan Trk yaz dilinin teekklnde etkili olmutur. Bylece zengin bir kelime hazinesine sahip olan bu edebiyata zg bir szln hazrlanmas gereklilii de ortaya kmtr. zellikle Tanzimatla birlikte birok lgat hazrlanmaya balanmtr. Kamsul- Alm, Kams- Trk, Lehe-i Osmn, Lgat- Nc, Lgat- Salh bunlardan bazlardr. Yakn dnemde ise en nemli lgat, Ferit Develliolunun hazrlad Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgattir. Bu szlklerin geneline baktmzda
Ar. Gr., Erzincan niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm, bulent_25_24@hotmail.com

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/4 Summer 2009

Tantma/Review

1069

gnmz okuyucularnn anlamn bilmedikleri Arapa ve Farsa kelimelerin anlamn vermeyi amaladklar grlmektedir. Zaten szlklerin hazrlan gayesi de retmek ve renmektir. Tantmn yapmaya alacamz lgat kitab da genel olarak bu ama dorultusunda hazrlanmtr. Eser, Mekteb-i Mlkiye-i hne mezunlarndan Ali Seydi1 ve tarafndan yazlmtr. 2 Seci ve Kafiye Lgat Hicri 1323 (m. 1905) ylnda stanbulda Cihan matbaasnda baslmtr. Eserin kapanda Maarif Nezaret-i Celilesinin fi 2 Muharrem sene 323 ve fi 24 ubat sene 320 tarihli ve 645 1079 numaral ruhsatnamesiyle tab olunmutur. ibaresi yer almaktadr. 863+7 sayfadan oluan lgat, 55 czden teekkl ettirilmi ve her seksen sayfasna 100 para deer biilmitir. Son yedi sayfas hata ve savb (doru yanl izelgesi) cetveline ayrlmtr. Lgat arz- kran olarak adlandrlan 6 msral 5 bendden oluan bir iir ile balamaktadr. Bu iirde dnemin padiah Abdlhamid Han vlmekte ve kendisine kran duygular dile getirilmektedir. iir,

Muktezdir her nefeste Hakka arz- mahmidet; Mnceldir s-be-s zr ki eltf- Hud.
msralaryla balayp u eser oldu vesle bu duya bir daha ehriyr evketinle, devletinle bin yaa msralaryla bitmektedir. Arz- kran ksmndan sonra mukaddime yer almaktadr. Mukaddime ksmnda Seci ve Kafiye Lgatnn lzum ve ehemmiyeti dile getirilmitir. Mukaddime, Edebiyat mefhumuna dahil olan bir sz teblie iki vasta vardr: Nazm, nesir. Rengn, nazik bir fikr-i edeb o iki kisveden herhangi biriyle tecelli
Yazarn biyografisi ve dier eserleri hakknda bilgi edinmek isteyenler; Mustafa UZUN, Ali Seydi Bey, TDV slam Ansiklopedisi, C. 2, ss. 442-445 bakabilirler.
2 Eseri grmek isteyenler, ona Atatrk niversitesi Seyfettin zege Ktphanesinde Seci' ve Kafiye Lugat (BDK - ZEGE; 17627 - TBTK; 3945) Ali Seydi - Melkon, 1323, 863+7 S., Matbaa-i Ktbhane-i Cihan, stanbul, [DL: Eski Yaz] kaydndan ulaabilirler.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/4 Summer 2009

1070

Blent IVA

ederse etsin hsn-drdr, iirdir. cmleleriyle balamaktadr. Yukarda da ksaca bahsettiimiz gibi Klsik edebiyatmzda ahengi salayan en nemli unsur nazmda vezin ve kafiye, nesirde ise secidir. Ali Seydi de Divan Edebiyatnn nazm ve nesrinin ahengini salayan bu iki unsuru gz nne alm ve bu dorultuda bir lgatn hazrlanmas gerektiini dile getirmitir. O halde iir, vezin ve kafiye ile mukayyed olunca bir lisanda kafiyeye aid bir lgat kitabnn lzm ve ehemmiyeti kendiliinden taayyn eder. Elsine-i Arabiyyenin hemen kffesinde mteaddid kafiye lgatlar bulunduu halde Lisan- Osmn ki: Arab Fars gibi iki lisan- vsi ve rn ile ihtilt imtizc ve her ikisinin pek ok mehsin mezysn ihtiv etmi gayet nzik ve ho-ed bir lisan- letfet-resndr her lisandan ziyade iir ve edebiyata msaid ve b-huss tab ve makbl olmak artyla seci gibi bir vsta- znet ihtiama da mlik bulunduu halde Trkede o yolda srn fkdn bizi aczimizle beraber u lgat kitabn cem tertbine sevk icbr eylemi Bu cmleleriyle bir bakma eserinin yazl gayesini de aklamtr. Bunun yannda yazarlar, yine mukaddime ksmnda, Bat dillerinde bu tr szlklerin pek ok rneinin olmasna ramen Trkede benzeri bir lgatin bulunmamas sebebiyle byle bir eser hazrlama gerei duyduklarn ifade etmilerdir. Mukaddimeden sonra Kitabn Tarz- Tertb ve Taharrisi ile rt Hakknda Baz fdt balkl blm gelmektedir. Bu blmde lgatten faydalanmak isteyenler iin kitabn nasl dzenlendii anlatlm ve szlk ierisinde kullanlan iaretlerin ne manaya geldii vurgulanmtr. 15.000 civarnda kelimeyi ihtiva eden szln nasl tertip edildii yle dile getirilmitir: Lisan- Osmnyede mtedvil bilcmle kelimttan mesela (elif) ile nihayet bulanlar (elif) faslnda ve be, te, e. lahirihi hurf ile nihayetlenen kelimeler dahi kendi mertib-i marfe-i heciyyelerinde zikredilmi ve emr-i taharryi teshl iin ilk harflerin tertb-i elifbiyyesine ve son harflerin harekt ve sekent- asliyesine yani med, fetha, kesre, zamme srasyla tertbine riyet olunmutur. rnein fen kelimesi elif harfi bal altnda fe harfi ile balayan kelimelerin bulunduu gruptadr. Lgat oluturan kelimelerin seiminde eseri hazrlayanlar u hususu dikkate almlardr: bu Seci ve Kafiye Lgati mntesibn-i edeb beyninde kullanlan ve Trke lgat kitaplarnda mevcd bulunan Arab ve Fars kelimt cmidir. Yalnz tesc ve takfiyeye elverili olmayan baz lgt- gayr- mensa ile elsine-i ecnebiyeden mehz kelimeler tayy terk edilmitir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/4 Summer 2009

Tantma/Review

1071

Bu blmden sonra szlk ksm balamaktadr. Sayfalar iki stun olarak blnmtr. Bazen anlam verilen kelimenin yer ald beyitler de rnek olarak verilmitir. Eserin sonunda yapm olduu hatalar ve bunlarn doru eklini gsteren hata ve savb cetveli bulunmaktadr. Tantmaya altmz bu eser, bir kafiye ve seci szl olmasnn yannda yalnzca Arapa ve Farsa kelimeleri ierdiinden, eski metinlerle uraan aratrmaclar iin ayn zamanda ihtiya duyulduunda baklacak bir szlk hviyeti de tamaktadr. Kafiye, redif ve secileri ele alan baka szlklerin de bulunduu bilinen bir gerektir. Biz tanttmz bu eseri bugnk alfabemize aktarma almasna devam etmekteyiz. Benzeri szlklerin de yeni alfabemize aktarmnn yaplmas, edebiyat, dil, sanat tarihi, tarih ve ilahiyat alanlarnda almalar yapan aratrmaclar iin byk bir hizmet olacaktr.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/4 Summer 2009

1072

Blent IVA

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/4 Summer 2009