Thirl-Mevlev MESNEVNN LK ONSEKZ BEYTNN ERH

Benev in ney un ikyet m-koned Ez cudyh hikyet m-koned u neyin nasl ikyet etmekte olduunu dinle. Onun nevas ayrlk hikyesidir. Hazret-i Prin kitb- mnfine benev, yani dinle emriyle balam olmasn tevcih iin arihler birok sz sylemilerdir. Onlarn hepsini nakle zemin ve zaman msait deildir. u kadar sylenebilir ki tasavvufta art- azam ve sebeb-i akdem, sylemek deil dinlemektir. Gr zhidi kim shib-i ird olaym der, Dn mektebe vard, bugn std olaym der. merebinde bulunanlar, dinleyemedikleri iin renemezler. Sr ilimler gibi manev marifetler de kulak vastasyla fem-i muhsinden telakki olunur. Hazret-i Musaya vaki olan tecel li-yi kelmde, yani imdi vahyolunacak eyleri dinle.1 buyrulmutur. Enbi ya ve evliya hazertnn yksek szleri, mahz- nashattir. Onlardan feyiz alabilmek iin insanda iitir kulak ve mteessir olur kalp bulunmaldr. Tufanda helak olanlar, Hazret-i Nuhun davetine kar kulaklarn tkayanlar idi. Cenb- Hak, onlarn bu hlini yani Kulaklarn parmaklaryla tkadlar, libaslaryla rtndler, kfrde kalmak iin srar ettiler ve kibr azamet gsterdiler.2 ayetiyle bildiriyor. Kurn- Hakmde, ya ni Kuran okunduu vakit onu dinleyin ve skt edin. Ta ki (Allahn rahmetiyle) esirgenmi olasnz.3 tembihi ile bize dinlemek dersi veriyor. Sylemek, iitmek ve renmenin neticesidir. Anadan doma sarlar, ses ve sz duymadklar iin dilsiz kalyorlar. Ku yavrular bile bir mddet susuyorlar; analarn, babalarn dinliyorlar da rendikten sonra tyorlar. Benev in ney yani u neyi dinle emriyle Hazret-i Mevlna, okuyanlarn ve dinleyenlerini sem yapmaya tevik ediyor. nk sem, gzel ses dinlemek heyecana gelmek ve vecde kaplmaktr. Ekbir-i evliyullahn ou gibi, Hazret-i Mevlnann meslei de semdr. Hazret-i Mevlna bir rubaisinde yle der:

1 2

Th 20/13. Nh 71/7. 3 Arf 7/ 204.


ehbz-i Cenb-i zl-cell est sem Fir-i kulb-i ehl-i hl est sem Der mezheb-i mnkiran harm est sem Der mezheb-i kan hell est sem Yani Sem, Allah yolunun bir ehbz, ykseklerde uan ve uuran bir doandr. Sem, ehl-i hl olanlarn kalplerini tenvir ve tezyin eder. Sem, mnkirler mezhebinde haram, aklar mezhebinde helaldir. Semn helal ve haram olmas hakknda tafsilat almak isteyenler, mam Kueyrnin mehur rislesiyle, mam Gazzlnin hyu ulmid-dn isimli eseri ve Kimy-y Sadetine, Abdlgani-yi Nablusnin zh- Delltna, rih-i Mesnev Seyh smail Ankaravnin Minhcl-fukars ile Hccetus-semna bakmaldr. NEYDEN MAKSAT Merhum stadm Mehmed Esad Dede Efendi ikmaline muvaffak olamad Mesnev erhinde der ki Neyden murad, enniyeti yani benlii fn ve mertebe-i bek billahta baki olan veliyy-i kmil ve mrid-i gh-dildir; ya da bildiimiz neydir, tevile hacet yoktur. Hoca merhumun bu ifadesi, bir erh-i cmidir. Zaten ney ile insn- kmil, yekdierinin misali ve mmessilidir. nk ney, yetitii kamlktan kesilip ayrlm, gsne atele delikler alm, bana ve ayana hatta boumlar arasna maden halkalar ve teller taklm, koparld yerdeki rtubetten mahrum kalm, bundan dolay kupkuru ve sapsar kesilmitir. erisi tamamyla botur. Ancak neyzenin nefesiyle dolar. Kendi bana kalrsa ne sesi kar, ne sadas. Vazifesi, neyzenin dudaklaryla parmaklarna alet, onun istedii namelerin zuhuruna vasta olmaktr. Hazret-i Mevlna, dier bir rubaisinde,

Benev tu zi ney ih ih m-gyed Esrr-i nohoft-i Kibriy m-gyed Roh zerd u dern teh vu ser dde be bd B-nutk u zebn Hud Hud m-gyed

Yani Neyi dinle ki neler neler sylyor. Allahn gizli srlarn tekellm ediyor. Yz sararm, ii boalm, ba kesilmi yahut neyzenin nefesine terkedilmi olduu hlde dilsiz ve kelamsz, Huda, Huda diyor. buyurmutur. nsn- kmil de byledir. Neyistn- ezelden, yani ayn- sbite leminden, daha a lem-i ilhdeki mevkiinden kader sevkiyle u dnyaya getirilmi, beeriyet kaydna ve ansr- tabat bendine vurulmu, ayrlk ateiyle bar erha erha olmu, makm- kadmindeki feyizden mahrum kalm, kalbini nefsin heveslerinden, zihnini hest-i mevhm yani u vehimden ibaret varlktan tahliye etmi, kendini Allahn kudret ve dzenine terk etmi, Messir-i hakknin iradesine vasta olmaktan baka bir vazifesi kalmam, nefha-i ilhiyye hangi perdeden zuhur eylerse, o nameyi icra ediyor. Mahlukattan her birinin asl vatanna kar muhabbeti olmas ve onun hasretiyle alayp inlemesi ve ikyette bulunmas tabiidir. Neyden maksat, bildiimiz ney olsa da, mecazen insn- kmil bulunsa da, her ikisinde de bu vatan hasreti bulunduundan, hikyelerinin dinlenilmesi faydaldr. nk Kuranda, yani Sen (sade Kuran ile) vaz et. nk phesiz t mminle re fayda verir.4 buyrulmutur. Hazret-i Pr, u emr-i ilhye ittiba etmi olmak iin vatan- aslyi hatrlyor ve Neyi dinle, onun ikyet-mz hikyelerini anla! diyor. riflerden biri,

Ez koc mede m-dn Ez harm-i harem-i Sbhn Yd kon h be ydet yed An makmt-i ho ve rhn yani Nereden geldiini biliyor musun? Harem-i Sbhnnin mahremiyeti makamndan, yani ilm-i ilh leminden gelmisin. Dn, o ho ve ruhan makamlar hi hatrlyor musun? buyurmutur. Ayrlktan ikyete gelince; malumdur ki bu hl, mahrmiyet-i visl neticesidir. Bu ise bek billah mertebesine vasl olmu insn- kmil iin muhaldir. eyh Attr (k.s.) yle der:

Ger zemn gfil ez Rahman ev Ender an dem hemdem-i eytan ev Yani Allahtan bir an gafil olursan, o anda eytann hemdemi olursun. Keml-i vusl erbab iin bu gaflet ve ondan mtevellit firkat mutasavver deildir. O hlde vsl- kmil olanlarn ikyeti nedendir? Bunu izah iin deniliyor ki kinatn yaratlndan evvel mkevvenatn ayn- sbiteleri, ilm-i ilhde mevcut ve her biri iin keml-i vusl hasld. Mesela Sleymaniye Camii ina edilmeden evvel, onun suretinin, Mimar Sinann zihninde mevcut olmas gibi. Bu bahisler iin sfiyye kitaplarna, ezcmle Mevlna Cm (k.s.)nin Levyih ve erh-i Rubiyyt isimli eserlerine bakmaldr. rde-i ilhiyye, o suver-i ilmiyyenin zuhura gelmesini icab etti. Ekmel-i mahlkat olan insan, devr-i makmt ederek beeriyet lemine kadar geldi. .

yani Sonra onu aalarn aasna evirdik. Ancak, iman

edip de gzel gzel amellerde bulunanlar baka. nk onlar iin (bitmez) kesilmez mkfat vardr.5 tarifine mazhar oldu. Vaka, ayetin alt ksmndaki beyn- Rabbn vehile, esfel-i sfilnden al-y illiyyne celbedildi. Bekabillah harm-i hsna getirildi. Lkin dnyada bulunmak ztrar tamamyla kesilmi olmad iin kurbiyyet-i sbka, yani ilm-i ilhde bulunmak yaknl husule gelmedi. te erbb- kemlin ikyeti bundandr. Bir de kurbiyyet-i ilhiyyenin hadd payan yoktur. Ne kadar takarrb hasl olursa olsun, ondan ilerisi, hem pek ok ilerisi vardr. Hazret-i Mevlna,

Ey birder b-nihyet dergehst Ber her ani m-res billah me-st yani Birader! Harm-i ilh nihayetsiz bir dergahtr. O dergahta her nereye vasl olursan oyalanma; Allah rzas iin ileri git. demitir. Efdall-kmiln ve ekmell-vsln olan Hazret-i Peygamber (s.a.v.) Efendimizin gnde yetmi yahut yz defa istifar eyledii hadis kitaplarnn hepsinde rivayet edilmitir. Nebiyy-i masm olan (a.s.) Efendimizden gnah suduruna ihtimal yoktu ki Zt- akdesi istifara mecbur olsun. Her gn, kendisi iin o kadar derece-i kurbiyyet-i ilhiyye husule gelirdi ki terakkiden nce bulunduu makam, terakkiden sonraki bulunduu makamn dnunda olduu iin, evvelce orada bulunuundan istifar eder. Bazen de keke anam beni dourmasayd, diye vuslat ve kurbiyetin derece-i ulysnda iken, bitip tkenmeyen firkatlerden ikyet eylerdi. irazl Hfz bir gazelinde diyor ki Bir blbl grdm; gl yapran gagasnda tutmu, hazin hazin tyordu. Ayn- vislde yani gl yapra gaganda iken, feryat etmene sebep ne, diye sordum. Maukun cilvesi bize byle yaptryor, cevabn verdi. te erbb- vusln ikyetmiz hikyede bulunmalar, uzak bir tebih ile gl yapran gagasnda tutan blbln feryad gibidir. Ney, u suretle ikyetmiz hikyelerde bulunur.
5

Tn 95/5-6.


Kez neyistn t me-r bebrdeend Der nefrem merd u zen nldeend Beni kamlktan kestiklerinden beri feryadmdan erkek ve kadn mteessir olmakta ve inlemektedir. Neyistan, kamlk demektir ki neyin yetitii ve ter taze durduu yerdir. Ney yaplacak kam oradan karrlar. Kfi derecede kuruyunca, lsne gre iki ucundan keserler. Boazn ayklayp gsne ve arkasna kzgn demirle yedi tane delik aarlar. Bana bapare, ayana parazvana takarlar. Boumlarna tel sararlar ve flemeye balarlar. Hl-ina olanlar, ondan kan messir sesten, ayrlk ekvs ve teellm sadas duyarlar. Nefs heva esiri bulunanlar bile o messir sadadan az ok mteessir olurlar. nsn- kmil de mene-i feyzi olan ayn- sbite leminden ayrlp u beeriyet sahasna geldii ve firkatin ackl strabn ektii iin, yreinden fkran tesirli szler, kim olursa olsun dinleyenleri kabiliyetleri derecesine gre mteessir eder. Fakat teessrden teessre fark vardr. Onun iin ney yahut firkate uram insn- kmil der ki:

Sne hhem erha erha ez firk T be-gyem erh-i derd-i itiyk tiyak derdini erh edebilmem iin, ayrlk aclaryla erha erha olmu bir kalp isterim. Bundan evvelki beyitte neyin yahut insn- kmilin firakl enninden herkesin mteessir olduu sylenmi; tafsilinde ise teessrden teessre fark bulunduu beyan edilmiti. Bu beyitte de ayrlk nevhalarndan en ziyade kimlerin teessr duyaca ifade klnm, dert orta olacak kimsenin derdi bulunmas lzm geldii bildirilmitir. Geri insan, mkedder bulunduu bir srada, hasbihl etmek, derdini dkp hafiflemek iin bir arkada arar. Eer o arkada hl-in ise, konuann dediklerini iyice anlar, onun anlamas ve elemine itirak etmesi de kederli iin olduka teselli yerine geer. Tok bir adama alktan, kana kana su imi bir kimseye susuzluktan bahsetmek, beyhude ene almak olur. nk onlar, alk ve susuzluk strabn duymadklar iin, an ve susuzun hlinden anlamazlar. eyh Sad der ki:

Selil-mesnia rekben tehm fil-felevti Tu kadr-i b i dn ki der kenr-i Furti

yani llerde yaplm olan sarn ve havuzlar, lde yolunu arm olan kervan halkasna sor. Sen Frat nehrinin kenarnda iken suyun kymetini ne bilirsin? Ondan dolay, ltic etmeyesin n-merde Kef-i hl etmeyesin b-derde nasihati, bu makamda en doru bir szdr. Ehlullah, ektikleri ayrlk aclarn ve itiyak yani grecei gelmek ateini syleyip de hem kendileri mteselli olmak, hem de muhataplarnda evk-i talep uyandrmak iin, kalbi muhabbet ateiyle yanm ule-hz ettin yine vaktiyle yanm gnlm Eyledin mecrh- nev, gy kapanm gnlm eminin bilmem nasl tesr-i sihr-mzi var Aka mecbr etti sevddan usanm gnlm diyebilecek kadar muhabbet elemlerini tatm kimseler ararlar. te Hazret-i Mevlnann yukardaki beyti sylemi olmasndaki hikmet budur.

Her kes k dr mnd ez asl-i h Bz cyed rzgr-i vasl-i h Aslndan, vatanndan uzaklam olan kimse, orada geirmi olduu zaman tekrar arar. nsann doup byd, hoa demler srd yeri arayp zlemesi tabiat icabdr. Bu zlemin ilerledii, sla hastal hline geldii de vkidir. Vatan muhabbeti denilen, hakknda her trl fedakrlk ihtiyar edilen hiss-i necb, incizb hletinin tezahrnden baka bir ey deildir. Bir adamn, domu bym olduu iki evli bir kye bile ne kadar merbut olduu, frsat bulunca slaya gitmek, o mtevazi kyceizi grmek dncesinden hli kalmad herkesin malumudur. Bu hl dnlmeli de yksek bir ruhun, hassas bir kalbin vatan- asl ve mene-i ezelye ne kadar mtak ve mtehassir bulunaca ondan istidll edilmelidir. eyh Sad merhum bir gazelinin maktanda,

Sadiy hubb-i vatan geri hadsst sahh Ne-tevan mord be hr ki men inc zdem

yani Ey Sad! Vaka, yani Vatan muhabbeti imandan gelir.6 hadisi sa hihtir. Lkin ben burada dodum diye insann tevellt ettii yerde hakaretle lmesi doru deildir. demitir. eyhin bu sz sylemesi, hadisteki vatan, mene-i asl manasna alm; muhabbeti, imandan olan vatann buras deil de oras olduunu anlatmak istemi olmasn-

Keful-haf, I, 345.

dandr. Yoksa kendisi, krk sene seyahat etmi bir rif-i cihn-gerd olduu hlde, memleketi olan iraza dnm, son zamanlarn orada geirip vatannn toprana gmlmtr. Yine firkatzede kmil lisanndan deniliyor ki:

Men be-her cemiyyet nln odem Coft-i bed-hln u ho-hln odem Ben her cemiyette, her mecliste inledim, durdum. Bed-hl yani kt huylu olanlarla da, ho-hl yani iyi huylu olanlarla da dp kalktm. Hazret-i Mevlna, bir gazelinde,

Men ez bery-i maslahat der habs-i duny mandeem Sicn ez koc men ez koc ml-i ki-r dozddeem yani Hayrl bir i iin dnya hapishanesinde kaldm. Yoksa zindan nerede, ben nerede? Kimin maln almm? diyor. Mene-i ezelden ayrlm, hk-i sflye getirilmi, tedricen terakki ederek fena ve beka mertebelerine vasl olmu, sonra halkn irad vazifesiyle mahivden sahve icra olunmu zevt- kirm byledir. Onlar, dmleri kaldrmak, gaflette olanlar uyandrmak, nefs heva esirlerini kurtarmak vazifesiyle mkelleftirler. Hasbelvazife her yerde grnrler, salihler ile de fasklar ile de grrler. Hatta fisk u fcur erbabyla daha ziyade megul olmak isterler. Nitekim Hazret-i Mevlna da beyt-i erfinde bed-hln, ho-hlna takdim ile buna iaret etmitir. nk fasklar, salihlerden ziyade tenbih ve ikaza muhtatr. riflerden birinin, ya Rabbi! Ktlere merhamet et. yilere zaten lutfetmi, onlar iyi yaratmsn, dedii Glistn kitabnda yazldr. Merhum Mehmet Akifin bir mnacatndaki u beyit ne kadar gzeldir: Mminlere imdda yeti merhametinle, Mlhidlere lkin daha ok merhamet eyle! Hazret-i Prin menkbnmesinde yle bir fkra vardr: Mevlnann bana toplananlar fask, facir birtakm kimselerdir. demiler. Bu sz zerine Hazret-i Mevlnadan, Salih olsalard, benim onlara mrit olmam lazm gelirdi. cevabn almlar. Nebiyyl-hd aleyhi ekmelt-tehy Efendimiz, sahabe topluluunda talm-i ahkm eyledii gibi, mriklerim meclislerine de gider, onlarla grp konuur, kendilerini imana davet ederdi. Hele hac mevsimlerinde Minaya kar, adrlar dolar, iindekileri doru yola getirmeye urard. Bundan baka, kemal sahiplerinin bed-hl ve ho-hl olanlarla grmesi, her birini Allahn esma ve sftndan birinin mazhar grmemelerinden ileri gelir.

L-tunkirul-btle f-trihi Li-ennehu bazi zuhrtihi Yani Batl inkr etme. Zira o da zuhrt- ilhiyyedendir. denilmitir. Hfz- rz

Der kr-hne-i ak ez kufr n-gozr est te ki-r be-szed ger B Leheb ne-bed der ki, Ak fabrikasnda kfrn bulunmas da zaruridir. Eb Leheb olmasa, ate kimi yakar? mealindedir. Malum ya Eb Leheb, Resl-i Ekrem (s.a.v.) Efendimizin amcalarndan idi. Kardeinin oluna tabi olmay azametine yediremedii iin onu tasdik etmek yle dursun, dmanlar gibi eza ve cefa etmekten geri kalmazd. Bu mnasebetle Tebbet Sresi onun ve onun gibi hin olan kars mm Ceml hakknda nazil olmutur. Dnya lemi, ztlar lemidir. Onun iin stnde kfrn de imann da, fskn da salhn da bulunmas zarurdir. Her ey zdd ile anlalr. Nurun mahiyeti zulmetle anlalaca gibi salihlerin kymeti de fasklarn mevcudiyetiyle takdir olunur. Hlasa rifler her eyi Hakkn mazhar bilir ve o mazhariyet dolaysyla onu nazar- itibr ile grr. eyh Sadnin

kam ber heme lem ki heme lem ez st yani Btn leme am, nk btn lem, Hakkn eser-i hilkatidir. demesi; bir Trk rifinin de Elif okuduk tr, Pazarlk ettik gtr, Yaratlm ho grdk Yaratandan tr! sz, bu nokta-i nazara gredir. uras da hatra gelir ki evliyaullahn ara sra fsklar arasnda bulunmalar, onlar Allahn azabndan muhafaza etmek iindir. Nitekim Cenb- Hak, Mekke mrikleri iin,

yani Hlbuki sen ilerinde iken (Habibim), Allah onlar azaplandrc

deildi.7 buyurmu. Sye-i Muhammedde emn eman iinde yaayan Kureyliler, hicretten sonra malubiyet, ktlk vesaire gibi kahr- ilhye uramlard.

Enfal Sresi, 33


Her kes ez zann-i hod od yr-i men Ez dern-i men ne-cost esrr-i men Herkes kendi anlayna gre benim yarim oldu. imdeki esrar aratrmad. Sath-nazar olanlar, bir eyin darsn grmekle iktifa ederler; srlarn ve hakikatini renip anlamaya lzum grmezler. Mana ehli ise suretten ziyade manay tetkik ve anlamaya alrlar. Mesela herhangi bir mimari eseri, bir cmi-i erfi bizim grmz, sath ve sr bir grtr. Fakat mahir bir mimarn tetkik ve tetebbuu, fenn ve manev bir mahededir. Vka cmi-i erfin ina tarzna biz de hayran olur ve severiz, onu tetkik eden mimar da. Lkin iki gr arasnda yerden ge kadar fark vardr. Bunun gibi, avamdan biri ney flendii vakit dinlerse, onun muhtelif makamlardaki namelerinden holanr. Ald zevk ve lezzet ise o holuktan ibaret kalr. Fakat bir rif onu iitirse pek baka bir surette dinler ve bizim anlayamadmz manalar anlar. Mesela Hazret-i Mevlna,

st m-dni sad-yi eng u d Ente hasb ente kf y Vedd Yani eng ve udun sesinin ne olduunu bilir misin? Ey Vedd! Sen bana yetersin, sen bana kfisin. diyor; eng ve ud sesinden Ente hasb ente kf y Vedd kelimelerini duyduunu sylyor. Keza,

eyh-i murgn est leklek, lekleke dn ki st Hamdu lek ve-ukru lek vel-mulku lek y Musten yani Kularn eyhi leylektir. Onun laklaknn ne demek olduunu bilir misin? lahi! Hamd senin, kr senin, mlk de senindir! beytiyle de leylein laklaknn ne anlama geldiini haber veriyor. Hazret-i Ali (k.v.)nin iittii nakus sesini, yani Allah hakkyla tesbih ederim. Muhakkak ki Mevl bkdir! diye anlam ve anlatm olduu rivayet edilir. Nakus sadasndan hakk ve yebk gibi kafl kelimeler iitilmesine almasn. Evvelce kiliselerde maden anlar yoktu. Onun yerine bir tahta ile bir omak kullanlr, o tahtaya nakus, o omaa da vebil denilirdi. Nitekim ezan meru olmadan evvel, Ehl-i mn mescide davet iin ne yapalm? diye mzakere edildii srada, bazlar Nakus alalm teklifinde bulunmutu. O zaman ise Medinede maden an bulunmad gibi bulunmasna da imkn yoktu. Buna dair mufassal malumat almak iin Mslmanlkta badet Tarihi isimli eserimizin Ezan bahsine baklmaldr.

Demek ki bizim laklaka ve taktakadan ibaret sandmz sesler bile kibr- mmete baka trl manalar ifham ediyor. Gr mahdut olanlar da grdkleri ve grtkleri insn- kmilin yalnz zahirine bakarlar, baz hller ve szleri holarna gittii iin ondan holanrlar. Fakat hakikatini renmeye ve ondaki esrr- hakyk anlamaa almazlar.

Srr-i men ez nle-i men dr nst Lk em u g-r an nr nst Benim srrm, feryadmdan uzak deildir. Lkin her gzde onu grecek nur, her kulakta onu iitecek kudret yoktur. Filvki neyin srr, hakikat ve mahiyeti, feryadndan uzak deildir. Belki ona pek yakn olan ve tepesinden fleyen nefhadr. Ney, kendisini alp da baparesinde fleyen, perdelerini ap kapamak suretiyle onu syleten neyzene vasta olmaktan baka bir ey deildir. Neyzen hangi makamdan, ne trl name yapmak isterse, neyden kan sesten o makam ve name anlalr. Fakat bunu anlayabilmek iin kulakta musiki makamlarna alklk hassas bulunmaldr. Bu olmaynca, yle kulaklara kar neyin enni ile srr, cehl ile irfan kadar birbirine uzak bulunur. Keza veliyy-i kmilin szleri de kalbindeki esrara yabanc deildir.

yani Her kap, iindekini szdrr. derler. Kalbini heva ve hevesten uzak klanlarn, . yaniKendi (rey ) hevasndan sylemez o.

O, kendisine (Allah tarafndan) ilka edilegelen bir vahiyden bakas deildir.8 mazhariyetinde bulunanlarn, kurb- feriz ile Hakka yaklama ve efl-i ilhiyyenin zuhuruna vasta olanlarn beyanat da hakkan ve ilham olur. O hak beyanlarda birtakm esrar ve hakikatler bulunur. Bundan baka, yani Grldkleri zaman Allah hatra gelen kimse ler Allahn velileridir. mazmununca, o zevt- kirmn nuran ve Rabban bir simas vardr ki onunla avm- halk iinden ayrdedilirler. Lkin yzlerindeki nuru grmek iin grr gz, szlerindeki manay anlamak iin de iitir kulak lazmdr.

Cafer-i Sdk (r.a.), yani Allah, mahlukatna kelamnda tecelli etmitir. Lkin onlarda kalp gz olmadndan gremiyorlar. demektedir.

Ten zi cn u cn zi ten mestr nst Lk kes-r dd-i cn destr nst
8

Necm 53/3-4.

Beden ruhtan, ruh bedenden gizli deildir. Lkin herkesin ruhu grmesine ruhsat yoktur. Ruhun mahiyeti hakknda lisn- erat susmu, daha dorusu soranlara o hakikati idrak edemeyecekleri iin anlayacaklar tarzda cevap verilmitir. Nitekim Arap mrikleri, Kamer, ay iptidalarnda klyor, ay ortalarnda byyor, ay sonlarnda yine ufalyor, bunun sebebi nedir? diye Aleyhissalt vesselam Efendimize sormulard. Heyet ilmini bilmekle anlalabilecek olan u tabiat hadisesinin fenn sebepleri izah olunca, Arap cahillerinin zih nine girmeyecekti. Onun iin, yaniDe ki o, nsanlarn faidesi iin vakit l lerdir.9 cevab verildi. Bunun gibi Yahudiler de Resulullah (s.a.v.)tan ruhun hakikatini sormular, cevap verilmemesini kendilerince nbvvet-i Muhammediyyenin doruluuna delil tutmulard. n k Tevratta da ruha dair malumat yoktu. ilimden bakas verilmemitir.10 ayetiyle hem ruhun hakikati, Allahn emri cmlesinden olduu topluca bildirildi, hem de Yahudilerin o anlalmas g hakikati idrak edecek ilimleri olmad beyan edildi. Nazm- cellin delletine gre, ruhun mahiyetinin aklanmas, herhlde soranlarda ilim ve o hakikati idrake kabiliyet bulunmamasndan ileri gelmitir. rih-i Mesnev smail Ankarav (k.s.) der ki Hakikati cihetinden ruh, bu gzle grlmez. Velkin Hak gz ile grebilmekten men olunmaz. Zira Hakk gzetleyen, ruhu da mahede eyler. Bu ruha, rh- sultn yahut rh- insn derler ki insana mahsustur. Bir de rh- hayvn vardr ki btn canllarn sebeb-i haytdr. Diyanet leri Reisi merhum Ahmed Hamdi Efendinin ruha dair vaktiyle Mahfil mecmuasnda neredilmi mufassal bir tetebbunmesi vardr. Tafsilat almak isteyenler, oraya mracaat buyursunlar.

yaniSana ruhu sorarlar. De ki ruh, Rabbimin emri (cmlesi)ndendir. (Zaten) size az bir

te est n bng-i ny u nst bd Her ki n te ne-dred nst bd u neyin sesi atetir, hava deildir. Her kimde bu ate yoksa o kimse yok olsun. Neyi syleten messirin havadan yani sade bir nefesten ibaret olduu zannedilmesin. Belki onu inleten, neyzeninin hazin ve aten hissiyatdr. Bunun gibi, veliyy-i kmili syleten de heva ve heves deil, kalbinden feveran eyleyen ve mak- hakkden bakasn yakp bitiren aktr.

Ak an ulest k un ber furht
9

10

Bakara 2/189. sr 17/85.

Her ki coz mak bk cumle sht yani Ak bir uledir ki parlaynca mauktan maadasn yakar, mahveder. ve

in dned sad-yi in yani Ahbap, ahbabn sesini tanr. denilmitir. Neyin sesini, insn- kmilin nefesini de lykyla anlayabilmek iin, onlardaki ak ateinin bir kvlcmna olsun mazhar bulunmaldr. Daha dorusu, muhabbet ateiyle yanp kl olmaldr. Bunun iin Hazret-i Mevlna, Ak ateini haiz olmayan, yok olsun. diyor ve inkisar deil, dua ediyor. nk bu cmle, ehl-i tark indinde pek makbul bir duadr.

Krgh-i genc-i hak der nstst Grre-i hest i dned nst st Yani Allahn hazinesi, tezgah yokluktadr. u mevhum varlna aldanan, yokun ne olduunu ne bilir? denilmitir. Allahn hazinesi, tezgh yokluktadr, denilmesi btn mahlukatn yoktan var edilmi olduuna iarettir. Kemal sahiplerinin maksad varlk gstermek deil, Allahn varl karsnda kendi mevhum vcudunu mahvetmek ve yok olmaktr.

te-i ak est kender ney futd Ci-i ak est kender mey futd Neydeki ate ile meydeki kabar, hep ak eseridir. habbet ettim ve bilinmek iin halk yarattm.11 diye ehl-i tasavvuf arasnda pek mehur bir hads-i kuds vardr. Bu hadisin delletine gre muhabbet, ibtida Haktan zuhur eylemi ve btn kinatn icadna sebep olmutur. Binaenaleyh mevcut lemler iinde akn yabancs olabilecek bir zerre dahi yoktur. Herkesin hlince vardr bir tecelligh- ak Bsutn Ferhda kh- Tr eklin gsterir Fakat her mahlukatn ak, kendisinin istidadna ve zevkine gredir. Bir blbln gl yapraklar arasnda gizlenerek hazin hazin tmesi ak eseri olduu gibi, bir merkebin tozlarda yuvarlanarak ac ac anrmas da ak eseridir. Keza bir rifin halvethanesinde mest-i ceml olarak tatl tatl alamas, zil zurna sarhoun fuhuhane kapsnda naralar atmas yine ak eseridir. Fakat tabir caizse birinciler ak- hezr, ikinciler ak- himrdir. Ak, bir man-y l-yuraf ki cmle lemi Zevki mikdrnca sekrn u hurn eyliyor
11

yani Ben gizli bir hazine idim. Bilinmeye mu

Kefl-haf, II, 132.

Ak bir, lkin anlay fark dolaysyla sevgili eitlidir; daha dorusu o eitli sevgililer, mak- yegnenin muhtelif surette cilvesi ve tecellisinin mazharlardr. Beyt-i erfin mutasavvfane tevili lazmsa, rifin kalbini yakp inleten ve kalbindeki esrar c u hura getiren de aktr, denilebilir. Malumdur ki ak lafz, sarmak demek olan k kelimesinden alnmtr. Sarmak, sarld yeri nasl istila ederse, ak da girdii kalbi, hatta insann vcudunu ihata etmesi dolaysyla ak tesmiye edilmitir. Bu kelimeyi k okumak, benim zevkime uygun dmyor. Bana yle geliyor ki onu ak okumal; manas, kalbi dolduran o kelimenin lafzyla da az dolmal! Ak lafz, Kurn- Kermde eyh-i Ekber (k.s.)in beyan vehile kinaye yoluyla irad olunmutur. Hazret-i eyh, Fthtnda buyuruyor ki Ak, muhabbetin ifratdr. Kuranda yani Mminlerin Allaha kar pek iddetli bir muhabbeti var
dr.12 ve

ayetlerinde kinaye suretiyle zikredilmitir.

yani Yusufun muhabbeti, Zleyhann kalbini bir zar gibi ihata etti.13

Ak, muhabbetin, seveni kavramas, btn vcuduna yaylmas, adeta onu sarmak gibi sarmasdr. Hazret-i eyh, tarifine misal olmak zere Zleyhadan kan alnd vakit srayan kann Yusuf ismini nakettiini, Hallc- Mansrun elleri ayaklar kesildii zaman kannn Allah lafz- erfini yazdn naklediyor.

Ney harf-i her ki ez yr bord Perdehye perdeh-yi m derd Ney, yarinden ayrlm olann arkadadr. Onun makam perdeleri, bizim nuran ve zulman perdelerimizi, vuslata mani olan perdelerimizi yrtmtr. Hazret-i Mevlna, ney iin, Yarinden ayrlann arkadadr. buyuruyor. Zevk-i selm ve tab- mstakm erbab iin musikinin ruhun gdas olduu malumdur. Hayvanlara varncaya kadar btn canllarn duyguland gzel sesten zevk almayan insann -bilmem ama- insanlktan pek az nasibi olmak lzm gelir. Bir adam gerek sevinli, gerek kederli zamanlarnda iittii gzel bir sesten inirah duyar, mteselli olur. Bu hl, msbet bir hakikattir. Binaenaleyh ney sesi de erbb- istidda inirah verir, dost sesini duyurur, ayn- sbite lemini yani hepimizin ve btn kinatn zuhura gelmeden evvel ilm-i ilhdeki bulunuunu, elest bezmini yani Allah, ben sizin Rabbiniz deil miyim, diye sordu. Ruhlar, evet dediler. konumasn hatrlatr ve; Biz mest-i akz ta ezel, serh-i Hak mestnemiz! Hum-hne-i bezm-i Hud, olmu bizim meyhnemiz! tik o bezm-i nevede, rhen seb seb meyi, Sk bize Allh idi, doldu gnl peymnemiz! Bir byle sar n eden, el mi sunar gayri meye, Dny arbndan kaar, keyfiyyet-i rindnemiz!
12 13

Bakara 2/165. Yusuf 12/30.

tarznda szler syletir. O hatrlatma dolaysyla dinleyen, mene-i aslye doru heyecanla ynelir. Hi olmazsa dinledii andaki duygu ve cezbe ile gaflet perdelerinden birka olsun aradan kalkar. te o perdelerin kalkmasna, neyin perdelerinden kan nameler sebep olur. u tevcih, neyin hakiki manasna alnm olmasna gredir. Mecaz mana verildii ve ondan maksat da insn- kmildir, denildii takdirde o insn- kmil de yarinden ve diyarndan ayrlm gurbetzedelerin arkada ve gam gidericisidir. O gibileri teselli ederek ve Hak yolunda yrterek asllarna irca etmek ister. Bu maksatla perde perde ykselterek ve derece derece derinletirerek syledii messir szler, muhatabn gzn kaplam olan gaflet perdesinin yava yava syrlmasna, kalp gznn tedric surette almasna sebep olur.

Hemu ney zehr vu tiryk ki dd? Hemu ney demsz u mutk ki dd? Ney gibi hem zehir, hem panzehir; hem demsaz, hem mtak bir eyi kim grmtr? Ney, dinleyenin kabiliyetine gre hem zehir, hem panzehir tesiri gsterir. Heva ve heves erbabndan olanlara, phesiz zehir gibidir. nk kendisindeki ehvaniyet ve hayvaniyeti artrr. Fakat grlp iitilen her gzellikten Allah hatrlayanlar iin de phesiz panzehir gibidir. nk kalpteki gaflet zehrini giderir. Keza ney iyi bir arkadatr ve dinlenilmeye mtaktr. Zira neyin mahiyeti torba iinde asl yahut bir keye dayal durmakla deil, flenip dinlenmekle meydana kar. Ricalullah hazerat da ney gibidirler. akvet-i ezeliyye erbabna kar, zehir-zemberek olurlar. Sadet-i ezeliyye ashabna ise ifa tesiri gsterirler. Cenb- Hak, kmiller zmresinin bu hlini Sre-i Fetihteki

yani Muhammed, Allahn Resuldr. Maiyetindeki ashab, mrik ve mnkir

lere kar gayet edid, aralarnda ise son derece merhametli ve efkatlidirler.14 yet-i kermesiyle tarif ediyor. Nebiyy-i Erham (s.a.v.) Efendimiz, rahmeten lil-lemn olduu gibi, vris-i kmili bulunan ehlullah hazerat da rahmetli ve efkatlidirler. Fakat icap edenlere kar sert ve iddetli dirler. Buna da verasetle memurdurlar. nk Cenb- Hak, Habb-i edbine

yani Ey Peygamber-i ekber! Kfirler ve mnafklarla ura ve onla

ra kar sert davran.15 buyurmutu. Zira onlar, nezaketten anlayacak kabiliyette deildirler. O gibilere kar gsterilecek mlyemet, kendilerinin kabaln artrmaktan baka bir ie yaramayacaktr.

z ente ekremtel-kerme melektehu Ve in ente ekremtel-leme temerred
14 15

Fetih 49/29. Tevbe 9/73.

Yani Kerim olan, keremin, ihsann, iyiliin ne demek olduunu anlayan bir kimseye ikram edersen, onu kendine kul kle yapm olursun. Lkin bir leme, bir alaa ikram gafletinde bulunursan, marr, bsbtn temerrt ve taannt gsterir. Binaenaleyh

Ve vudian-nedyi f mevziis-seyfi bil-ul Muzirru ke-vazis-seyfi f mevkiin-nedyi yani Kl kullanlacak yerde ihsan edilmesi, ihsan edilecek yerde kl kullanmak kadar zararldr. te bu gibi hikmetlere mebni, evliyaullah hazerat, ezel aklere kar zehirdir. lmen, amelen, itikaden zehirlenmi, lkin manev hastal tedavi kabul edecek dereceyi gememi olanlar iin de panzehirdir. Keza evliyaullah, kbil-i hitb olanlarla ve terakkiye istidad bulunanlarla sohbet edip arkada olurlar, hatta ylelerine mtaktrlar. Resl-i Ekrem (s.a.v.) Efendimiz, rast geldii ashab ile durup konuur ve iltifat buyururdu. Konutuu kimse ekilmeyinceye kadar yoluna devam etmezdi, kendisiyle musafaha eden brakmayncaya kadar elini ekmezdi. Bazen de Kardelerimi ne kadar greceim geldi. diye sonradan gelecek rifler iin itiyak gsterirdi. eyh-i Ekber (k.s.) Hazretleri bu hadisi yazdktan sonra, Asr- sadetteki bahtiyarlar ashab idi. Biz ve bizim gibiler de ihvanz. buyuruyor.

Ney hads-i rh-i por-hun m-koned Kssah-yi ak-i Mecnn m-koned Ney, kanl bir yoldan bahseder, mecnunne aklar hikye eyler. Mesnevnin banda, neyin ayrlklardan bahsettii sylenmiti. u hlde o yol, neyin kamlktan kesilmesi, barnn atele delinmesi gibi deiiklie urad esnada getii kanl yoldur. Madde erbabnn kabul ve tahamml edemeyecei mecnunne muhabbetlere tutulanlarn ve Ney gibi bam kes, snemi oy, barm del, Ben senin hizmetine beste-miynm neysem! diyenlerin hli de benim gibidir, demek ister. Neyin temsil ettii insn- kmil de byledir. O da kanl ve tehlikeli bir yoldan bahseder. Ak ve muhabbet mecnunlarnn akl kabul etmeyecek kssalarn anlatr. Hareketlerinin taklit edilmesini tavsiye eyler. nsn- kmil, gerek mebdeden u leme gelirken, gerek u lemden meda giderken kanl ve meakkatli yollardan gemi, gelirken ayrlk aclaryla mteellim olmu, giderken de

birok mcahedelere gs germi, nihayet yani lmeden evvel lnz.16 em rine uyarak ihtiyar ve iradesini, hatta mevhum varln feda eylemitir. Ceml-i ilh klar, visl-i ebedye ve hayt- cvidnye nail olmak evkiyle, u fani hayattan usanrlar. Hallc- Mansr gibi

Uktuln y sikt nne f katl hayt yani Ey benim itimat ettiim dostlar! Benim nefsimi ldrn ki hayatm katlimdedir. derler. nk yaniphesiz ki Allah, mminlerden nefislerini ve mallarn cennet mukabilinde satn almtr17 yet-i kermesinin delleti mucibince, can metnn mterisinin bizzat Allah olduunu bilirler. Beeriyetin en aklls ve en mkemmeli bulunan Resul-i Ekrem (s.a.v.) Efendimize Kurey mrikleri, mecnun de mek kstahlnda bulunmulard da . .

. . yani Rabbinin nimetiyle sen mecnun deilsin. Senin iin

elbette tkenmez bir ecir vardr. Sen, ahlakn en gzeline ve en ycesine sahipsin. Hangimizin mecnun ve meftun olduunu yaknda sen de greceksin, onlar da greceklerdir18 ayetlerinin nzulne sebep olmulard. te insn- kmil, ehl-i istidda, mebde ve medn, yani balang ve sonun kanl yollarndan bahseder, fedakrlarn hikyelerini nakil ile onlar gibi olmay tavsiye eyler.

Mahrem-i in h coz b-h nst Mer zebn-r muter coz g nst Dile kulaktan baka mteri olmad gibi, maneviyat idrak etmeye de bhu olandan baka mahrem yoktur. Akl, me ve med namyla ikiye ayrmlardr. Akl- me, dnya ilerine vakf olan idraktir ki Dnya ilerini siz daha iyi bilirsiniz. hadisi erifiyle buna iaret buyrulmutur. Akl- med, ahiret ve aslna avdet umurunu rif olan idraktir. Bunun inceliini akl- me kavrayamaz. Onun iin Hazret-i Mevlna, akl- med erbab olan evliyaullahn szlerini akl me ashab anlayamaz, diyor. O szleri akl- metan tecerrd eylemi olanlarn kavrayabileceini sylyor. Fakat akl- metan tecerrd eylemi sz yanl anlalmasn; deli olmu deil, yakasn akn penesine kaptrm olanlar murad ediliyor. Bunu temsil iin de syleyen dile ancak dinleyen kulan mteri olacan, yani gz, burun, el, ayak gibi z iinden yalnz kulan, lisandan kan kelimeleri idrak eyleyebileceini bildiriyor.
16 17

Mirsdul-ibd, s. 359, 364, 386. Tevbe 9/111. 18 Kalem 68/2-6.


Der gam-i m rzh b-gh od Rzh b szh hem-rh od Gaml geen gnlerimiz uzad ve sona ermesi gecikti. O gnler, mahrumiyetten ve ayrlktan hasl olan atelerle arkada oldu yani atelerle, yanmalarla geti. Konuann bakasna syleyecei sz ve edecei szlan, nefsi iin sylyormu gibi beyanda bulunmasna edebiyatta slb- hakm derler ki maksat, muhatab kzdrmakszn mtenebbih klmaktr. Kurn- Kermde de bu yolda baz ifadeler vardr. Ezcmle mehur Habb-i Neccrn Antakya ahalisine .

yani Ben, be

ni yaratana neden kulluk etmeyecekmiim? Siz (hepiniz) ancak Ona dndr(lp gtr)leceksiniz. Ben Ondan baka tanrlar edinir miyim? Eer O ok esirgeyici (Allah), bana bir zarar (yapmak) isterse onlarn (iddia ettiiniz) efaati bana hibir faide vermez. Onlar beni asla kurtaramazlar. phesiz ben o takdirde mutlak apak bir sapklk iindeyim(demek)tir. Gerek, ben Rabbinize iman ettim. te bunu benden duyun.19 dedii Kuranda hikye buyrulmutur. Buradaki Bana ne oluyor ki beni yaratan Allaha ibadet etmeyeyim? demek, Size ne oluyor ki sizi yaratan Allaha ibadet etmiyorsunuz? demektir. Habb-i Neccr, serzeniini hafifletmek iin Allaha iman ve ibadet etmemek gafletini nefsine isnat eylemitir. Hazret-i Mevlna da henz akl- med lisann anlayacak idrake nail olamayan, lkin olmak iin lutf- ilhyi bekleyen talep erbabn mitsizlie drmemek emeliyle, kendisini onlara benzetiyor, fyzt- ilhiyye talebiyle, geen gnlerin, aten bir surette getiini sylyor.

Rzh ger reft g rev bk nst T be-mn ey an ki un tu pk nst Gnler geip gittiyse varsn, gesin. Ey pak ve mbarek olan insan- kmil, hemen sen var ol! mrnn ksm- kllsini boa geirmi, bir taraftan da marifet zevkinden nasip alamam olmasna teessf edenlere teselli vermek iin Hazret-i Mevlna buyuruyor ki hayatn birok gn geip gittiyse olan oldu, biten bitti. Gemie teessf etmenin faydas yoktur. Hli nazar- dikkate almal, kmil bir mridin elini tutmaldr. Geen gnlerin hie inklb etmesi ehemmiyetli bir ey deildir. Mrid-i kmil ve onun nazar- terbiyesi var olsun. O sayede matlub husule gelir. Hatta

T dem-i hir dem har boved

19

Yasin Sresi, 22-25.

yani Son nefeste bile kemalat kesbedilecek baka bir dem ve lem olur. Maziye bakarak mitsiz olmamal, hlde ve istikbalde almaldr. slm tarihinde Yermk Muharebesi diye mehur ve kanl bir muharebe vardr ki Sddk- Ekber (r.a.)in devr-i hilfetinde Rumlarla Mslmanlar arasnda vukua gelmitir. Dmann mkemmel ve mcehhez ordusu iki yz krk binden fazla idi. Hlid bin Velid (r.a.)in kumanda ettii slam ordusu ise, ancak krk bin kadar vard. Rumlar, harbin balangcnda bakumandan adrna kadar ilerlemiler, fakat orduda bulunan mcahid kadnlarn sopalarla ve adr direkleriyle mdafaalar neticesinde pskrtlmlerdi. Dmann pek kanl hezimetiyle, slmn da pek anl muzafferiyetiyle neticelenen bu muharebede Rum kumandanlarndan General Yorgi, Hlid bin Veld ile karlam, onun feyz-i nazaryla Mslman olmu, Hlid ile beraber Rumlara kar bir iki saat kl sallam, nihayet ehadet nimetine ve hsn-i kbete mazhar olmutu. Radyallah anh ve rahmetullahi aleyh. Dikkat buyurulsun, General Yorgi, phesiz yal bal bir adamd. mrnn birok gnlerini teslis akdesiyle ve Hristiyan olarak geirmi ehl-i tevhd ile harp etmek zere Yermk mevkiine gelmiti. Lkin Hlid bin Veldin feyz-i nazarna uramas, kendisini muvahhidlik derecesine getirdikten sonra ehadet rtbesine eritirdi. Bin yz u kadar sene sonra, hakknda rahmet okunmak saadetini kazandrd. Rahmetullahi aleyh. Byle bir vaka, devr-i Peygamberde de olmutu. Medinede Usayrim namnda birisi vard. Hicretin nc senesine kadar Mslman olmamt. Uhud Muharebesi esnasnda Allahn hidayeti eriti. Silahn kapt, harp meydanna kotu. Peygamberimizin huzurunda Mslman olduktan sonra fedakrane harp etti; mrnde bir defa olsun namaz klmadan ehit oldu. Radyallah anh.

Her ki coz mh zi be sr od Her ki b-rzst rze dr od Balktan bakas onun suyuna kand. Nasipsiz olann da rzk gecikti. Cenb- Hakkn Zt- ecell als gibi fyuzat da nihayetsizdir. Fakat o fyuzatn mazhar olan insanlar, nevi itibar edilmitir. Birinci nevi, mmetin kmil ve mkemmel olanlardr ki ne kadar fyuzata nail olsalar tahamml ederler ve daima artmasn isterler. Hak sbhnehu ve tel, Kurn- Kerminde yaniO gn, cehenneme, doldun mu, diyeceiz. O da, da ha var m, diyecektir.20 buyuruyor. Cehennem, cell-i ilhnin mazhar- tmm olduu iin, dolmasna ve doymasna imkn yoktur. Rahmet-i ilhiyyenin mahzar- tmm bulunan Aleyhissalt Efendimiz de Hakkn o kadar fyuzatna nail olduu ve her gn yetmi yahut yz derece terakki eyledii hlde, Ya Rabbi! Sana kar olan hayretimi artr. diye dua ederdi. Muallim Naci Merhum yle der:

20

Kf 50/30.

Zevk-i hayret, ekmel-i ezvk imi Hce-i icz- g zidn demi Keza, mirata Hazret-i Peygambere dellet hizmetinde bulunan Cebril (a.s.) sidretlmntehda kalm ve yani Parmak ucu kadar yaklarsam yanarm.21 demi; Ger geem bir zerre denlu ileru, Yanarm batan ayaa ey ulu mealini sylemiti. Yegne-i enbiy aleyhi ve lihi efdalt-tehy Efendimiz ise n ezelden bana ak oldu dell Yanar isem ben yanaym ey Hall dncesiyle ilerlemiti. Mani-yi ak ukl- ezkiy bilmez nedir bhesiz tb- Sreyyy ser bilmez nedir Fehm eder demle dem-zdeler mhiyyetin Kiln- zr-i m-allemten bilmez nedir Ak bir rehber ki Peygamber olup da pey-revi Terk eder Cibrli Sidre, mnteh bilmez nedir Lev-denevt lahteraktu der iken Rhl-emn htirz- rh- ak Mustaf bilmez nedir Thir-s bende-i Hnkr- ekber olmayan Semme vechullh sem- b-saf bilmez nedir Evet, Nebiyy-i Ekrem (s.a.v.) Cebraili, sidretl-mntehda brakm, makm- kurba doru ilerlemiti.

T koc anc ki c-r rh nst Coz sen berk-i meh-i Allh nst Yani Nereye kadar gitmiti? Oraya kadar ki orada yer tabirine yol yoktur. Allahn kamer-i nrundan baka bir ey mevcut deildir. Hakkat srrnn bahsin ne bilsin her tahretsiz Ki Cibrl-i emn gemez o vdnin kenrndan Cenb- Hakkn habibi ve halkn Hlka en ziyade yakn bulunan Peygamber-i Ekberin vris-i kmili olanlar da byledir. Onlar da ak yolunda reyy, yani suya kanmak, harareti gemek yoktur, derler. Ne kadar fyuzata mazhar olsalar, daha ziyade itiyak gsterirler. Hazret-i Mevlna,

21

Mirsdul-ibd, s. 120.


Rg zi b sr od men ne-odem zih zih Lyk-i in kemn-i men nst der in cihan zih yani Kum suya kand hlde, ne acayip ki ben kanmadm. u dnyada benim yayma layk bir kiri yoktur. buyuruyor.

ta, yani Muhaabbet kadehinden o kadar itim ki nihayet mest

oldum. demiti. Hazret-i Byezid ise cevaben,

Sfiyye meayhndan Yahy bin Muz- Rz, Byezid-i Bistmye gnderdii bir mektup-

eribtul-hubbe kesen bade kesin Fe-m nefede-erbu ve l revtu yani Muhabbet arabn kse kse itim. Lkin ne arap bitti, ne de benim hararetim geti. beytini yazp yollamt. Byezd demi ki sevgi cmn Durup dinlenmeden gnl n etti st ste kadehler boald doldu Lkin ne ben doydum ne arap bitti Beni de bylece akn arb Ezel ebed kld harb Cismimle kabrimin yank trb Sevd crasyla yoruldu gitti lk cmn neesi gnlde bk Artyor gittike evk- mezk tiim meclise Allaht sk Orada elesti rhum iitti Kaybetti o bezmi vka bu gz Lkin kulamda nlyor o sz Her yerde her eyde grnen o yz Yanmam artrd beni eritti Byezid-i Bistmden evvelce bahsedilmiti. Yahy bin Muz ise Reylidir. Hicri 258de yani Byezidden 2 yl nce vefat etmitir. rifne szleri vardr. Ezcmle Bazlar, biz bir makama vardk ki namaz klmaya ihtiyacmz kalmad, diyorlarm. Evet, bir makama varmlar, ama cehenneme! dedii, sfiyye kitaplarnda yazldr. Rahmetullahi aleyhi ve kuddise srruhu. Fyzt- ilhiyye mazhar olanlarn ikinci ksm, czi bir neveye kanaat gsterenler


endan hordem zi cm- aket ki eger Yek cura ez in b horem nst evem Yani Allahn ak kadehinden o kadar itim ki bir yudum daha iecek olsam yok olacam. diyenlerdir. nc ksm ise irfan zevkinden ezelden nasibi olmayanladr ki o gibilerin feyz-i Mevldan, ebediyyen nasipleri yoktur. Hazret-i Mevlna, mh tabiriyle, birinci ve ikinci ksmlar; b-rz ile de nc ksm murad eylemitir.

Der ne-ybed hl-i pohte h hm Pes sohen kth byed vesselm Ham-ervah olanlar, pikin ve yetikin zevatn hlinden anlamazlar. O hlde sz ksa kesmek gerektir, vesselam.

slku, onun mertebesine erimeyince. demilerdir. Kadr-i suhan-i iri, ir bilir ancak Rhl-kudsn srr Sirfle ayandr

yani Kmili, kmilden bakas anlamaz. Ta ki seyr

Bir ilm meslek ashabnn deil, basit ve di bir sanat erbabnn bile sanata mteallk szlerini, o sanata hizmet etmemi olanlar anlayamazlar. O lisan anlayabilmek, sanatlarna intisab ve hizmet ederek onlar gibi olmaya mtevakkftr. Tasavvuf mesleinin ince nktelerini, sfiyye hazeratnn manas pek derin szlerini idrak edebilmek de o meslek-i celle bir kmil vastasyla intisab etmekle olur. Zaten tasavvuf, szle deil hl ile ilgili bir meslektir. Mesnevnin benev emriyle balayan birinci beytinden buraya kadar olan on sekiz beyit, evvelce de sylendii gibi, bizzat Mevlnann kalemiyle yazlm, bundan sonrakiler ise Mevlna tarafndan sylenmi ve Hsameddin elebi tarafndan yazlmtr. Baz rifler, on sekiz beyti Mesnevnin mukaddimesi, sonraki beyitleri de onun devam ve erhi saym, hatta rih-i Mesnev eyh smail Ankarav on sekiz beyte Ftihl-ebyt isimli ayrca bir erh yazmtr.