You are on page 1of 3

GR 21. yy.da dnya hakimiyet anlay ou milletlerin gelecee ait plan ve stratejilerinde birinci srada yer alyor.

Aslnda, uzun vadede millet adna alnan kararlarda, yaplan ekonomik ve askeri reformlarda, kurulan siyasi dengelerde, allagelmi psikolojik harekatlarn temelinde bir tek ama var: Dnya Hakimiyeti. 20. yy. balarnda Almanya, ngiltere, Fransa; gnmzde ise bu devletlere ilave olarak A.B.D ve Rusya gibi devletler siyasi dzenlerinde dnya hakimiyetini esas almlardr. Peki ama nasl bir dnya hakimiyeti? Paradan btne doru ileyen bir sistem olan bu hakimiyette orjin neresi olmal? Eer orjin belirli ise tek bir merkez etrafnda dnya hakimiyeti mmkn m? Bu hakimiyet bir ulusun mu yoksa ynetim uluslar birlii ile mi mmkn? te hakimiyet adna bu ve benzeri sorulara cevap olabilecek nitelikte, tarih ierisinde jeopolitik teoriler gelitirilmitir. Milli hedeflerin dzenlenmesinde esas olan bu teoriler ksaca unlardr: KARA HAKMYET TEORS ngiliz jeopolitik bilimci Mackinder teorisini 3 temel zerine ina eder: *Dou Avrupaya hakim olan merkez blgesini* kontrol eder. *Merkez blgesine hakim olan dnya adasn** kontrol eder. *Dnya adasn kontrol eden dnyay kontrol eder. Mackinder siyasi baarlar adna fiziki imkanlara byk nem vermitir. Mackindere gre dnya hakimiyeti halen merkez blgesine hakim olan Rusyann olabilir. Baarl olabilecek bir harp iin Mackinder Fransay balang, ngiltereyi hava meydan, A.B.D ve Kanaday insan, endstri ve kaynak gc olarak grmekte ve hakimiyet adna bu glerin birlemesini zorunlu grmektedir. DENZ HAKMYET TEORS Amerikal Amiral Alfred Mahan dnya hakimiyetinin anahtarnn denizler olduu grn savunmutur. Mahana gre denizler byk bir stnlk aracdr ve kuvvetli bir deniz gcyle dnya hakimiyetinin salanabileceini vurgulamtr. KENAR KUAK TEORS Kenar kuak teorisinin sahibi Spykmana gre ise dnya hakimiyeti anlay Mackinderin grlerinden ok farkldr. Mackinderin , hakimiyetin douunun batdan olaca fikrine karlk Spykmana gre hakimiyet kurmak douya egemen olmakla mmkndr. Spykmann bu grnn temelinde ise (Mackinderin aksine) merkez blgesinin g yetersizlii kans yatar. Bu yetersizlikleri unlarda grr; -iklim -zirai mahsuller -kmr, demir ve petrol gibi kaynaklarda yetersizlik -bu kaynaklar arasndaki byk mesafelerde ulatrma zorluu Bunlara ilaveten in ve Hindistann gelimesi ile merkez blgesinin deerini kaybedeceini savunur. Dnya adasna hakimiyet ise merkez blgesini eviren, imkan ve kaynaklar geni olan d kuaa egemen olmakla mmkndr. Bu d kuak; Avrupa, Trkiye, Irak, ran, Pakistan, Afganistan, Hindistan, in, Kore ve Dou Sibiryadr. Bu tanmlamadan hareketle Spykman A.B.D d politikasn, dnya adasna tek kuvvetin hakim omasn engelleyecek ekilde yrtmelidir grn savunur ve u da unutulmamaldr ki, bat yarm kresini kuatan dou yarm kresinin arazisi batnn 2,5 kat, nfusu ise 10 kat fazladr.Spykman grlerini u temellere dayandrr; 1-Kenar 2-Dnya HAVA kuak lkelerine hakim adasn kontrol HAKMYET olan eden dnya adasn kontrol dnyay kontrol TEORS eder. eder.

Havada hareketin deniz ve karaya gre daha rahat olmas ve her geen gn kendini yenileyen ve gelien hava kuvvetleri, beraberinde eitli jeopolitik grler getirmitir. Amerikal Hava Albay Henry Schaklana gre Rusya merkez blgesine hakimdir. Kenar kuaa hakim olacak kadar da kara gzne sahiptir. Tm bunlara ramen Rusyann dnya hakimiyetini gerekletirememesi ise Schaklana gre stratejik hava gcnden yoksun oluundandr. YORUM Dnya hakimiyet teorileri zetledikten sonra bu teorilerin Trkiyeye bakan ynlerini ele alalm: MACKNDERN TEORS VE TRKYE Trkiye halen Asya, Afrika ve Avrupada oluan dnya adasn ele geirmek veya sosyoekonomik hayat kontrol altna almak adna yaplacak her trl harekt nlemede byk rol oynayabilecek bir i kuak lkesidir. Ayrca Trkiye, Mackinderin bat Avrupadan merkez blgesine geiin en uygun blgesi olduunu savunduu Karadeniz kuzeyinden Hazar Denizinin kuzeyine uzanan koridorun gney yanlarn kontrol altna alabilecek bir mevkidedir. Bu nedenle merkez blgesinin ynetimini elde etmek veya kontrol altna almak isteyen lkeler iin Trkiyenin nemli bir deeri vardr. KENAR KUAK TEORS VE TRKYE Bu kuan bulunduu konumu incelediimizde yaplabilecek her trl harektta Orta Asyadaki stratejik lkelerle birlikte Trkiyenin nemi olduka byktr. Bu kua yz lm asndan dier kuaklarla birlikte deerlendirdiimizde yz lmnn fazla olduunu gryoruz. Ayrca kuak ierisinde hareketli halde bulunan sularda kuan nemini artryor. te bu noktada Trkiye, bu kua ele geirmek isteyenlere kar srekli bir tehdit unsuru olurken, kuak sahibi ynetimler adna gl bir mttefik konumundadr. MAHANIN DENZ HAKMYET TEORS VE TRKYE Alfred Mahan deniz hakimiyetinin dnya hakimiyetinin anahtar olduu fikrindeydi. nk ona gre sular karalara gre ok daha serbestti. Gl bir deniz kuvveti gl bir birliin aynas olabilir, bu sayede dnya hakimiyeti salanabilirdi. Gerek kenar kuak gerekse kara hakimiyet teorilerine baktmzda; konumu, yzlm ve imkanlaryla Rusyann her iki teoride de en n sralarda olduunu gryoruz. Bunun yannda deniz hakimiyeti olmadan dnya dengesinde clz bir politika izlediine tarihin ahit olduu Rusya iin scak denizlere inmek her eydir. Bu noktada ise Trkiye blgede nemli bir g unsuru durumundadr. HAVA HAKMYET TEORLER VE TRKYE Kara ve denizlere gre hareket alannn ve serbestliin en ok olduu yer olarak hava hakimiyeti, dier iki hakimiyet anlayn tamamlar niteliktedir. Hava harekat asndan Trkiye de bulunduu konum itibariyle Avrupa- Asya arasnda bir uak gemisi konumundadr. Schaklana gre kara ve deniz hakimiyeti hava hakimiyetinin tamamlaycs konumundadr ve kenar kuakta veya merkez kuan byk bir ksmn elinde bulundurmak isteyen glerin harekt alannda Trkiye hava sahasnn nemi ok ama ok byktr. SONU Her ne kadar incelediimiz jeopolitik stratejilerin douu modern anlamda son birka asrda olmusa da, dnya hakimiyeti anlay tarihin belirli dnemlerinden bu yana hep vard ve Anadolu topraklarnn bu hakimiyet adna benzeri bulunmaz bir deeri. Bu deerin farknda olan g veya g birlikleri dnya hakimiyeti adna Anadolu topraklar zerinde sosyoekonomik anlamda sz sahibi olmak yarnda. Hakimiyet teorileri corafyalara gre kuruldu. izilen hakimiyet haritalar her trl askeri, ekonomik, fiziki kolayln ve imkann olduu corafyalara gre belirlendi. Ekonomik ynden yer alt ve yer st kaynaklaryla; jeopolitik ynden byk kta arasnda yer almasyla;fiziki olarak iklim zellikleri, tarmn

yaplabilecei geni alanlar, geni su imkanlaryla Trkiye hakimiyet teorileri adna benzeri bulunmaz bir corafya. Kenar kuak teorisinin tam merkezinde, ara hakimiyeti teorisinde ise Karadenizin tamam ve kara hakimiyet kuann gney kylarnda ciddi bir g unsuru. Bunun bir sonucu olarak tarihsel srete 1071 Malazgirt zaferiyle Anadoluya ayak basan ve bugne kadar Anadolu topraklarn yurt edinen Trk milleti, Anadoluda kurulmak istenen bu sosyo-ekonomik baskya kar koymak zorunda. Bu sahiplenme de nelere sahip olduumuzun farknda olmakla olur. Konuyla ilgili olarak Ulu nder Mustafa Kemal ATATRKn u szleri unutulmamaldr: Ben haritalar sadece asker mcadele iin deil siyas baarlar iin de kullanrm. Sayglarmla Ahmet POL KOLEJ 4. SINIF RENCS/ LETM FASIL TOPLULUU

Kaynaka: 1861 ylnda ngiltere`nin Gainsborough kentinde doan Mackinder 1880`de Oxford`a girmeden nce Gainsborough Grammar School`a ve Epsom College`a devam etmiti. W. H. Parker`a gre, Mackinder "doa olaylarna kar gl bir tecesss,... seyahat ve keif tarihi sevgisi, uluslararas konulara ilgi, ve harita yapma tutkusu" iinde bir ocuktu.Bknz: W. H. Parker, Mackinder: Geography as an Aid to Statecraft (Oxford: Clarendon Press, 1982), sh.1-2. tercme: brahim Kiras *Merkez blgesi deiik ekillerde anlalm ise de genel olarak Volga Nehrinden balar, Orta Asyay ve Sibiryay ierir. **Dnya Adas; Asya, Avrupa, Afrikadan oluan Eski Dnya demektir. Mackinder "ngiliz corafyaclnn geliimi tarihinde klasik bir belge" olarak adlandrlan ilk byk almas "Corafya`nn Kapsam ve Metodlar"n ("On the Scope and Methods of Geography") yazd.Bu bildiride Mackinder, "rasyonel" siyasi corafyann fiziki corafya zerine ina edildiini ve fiziki corafyay izlediini savunuyordu. "Her yerde," diyordu, "siyasi meseleler fiziki aratrmann sonularna baldr." Siyasi corafyann ilevi "insan ile evresi arasndaki etkileimin izini takip etmektir." Szkonusu evreyi Mackinder "dnya yzeyinin biimlenii", "iklim ve s artlar, ve doal kaynaklarn mevcudiyeti veya yokluu"nu ierecek biimde tarif eder. Bknz: Halford J. Mackinder, On the Scope and Methods of Geography, in Democratic Ideals and Reality (New York: W. W. Norton & Company,1962), sh. 213, 214, 217. . tercme: brahim Kiras Alfred Thayer Mahan, 27 Ekim 1840 ylnda West Pointte (Amerika) domutur. 1859 ylnda Deniz Harp Okulundan ikincilikle mezun olmutur. 1861-1865 yllar arasnda sren Amerikan Savanda eitli grevler almtr. Her ne kadar dnceleriyle Amerikaya yn vermi, tarihe iz brakm bir asker olsa da, baarl bir komutan olmad ve ynettii gemilerin eitli savalarda ciddi yaralar ald bilinmektedir.1886 1889 yllar arasnda, 1885 ylnda kurulan Amerikan Deniz Savalar Kolejinin 2. bakan olmuturMahan, akademik almalarna emekli olduktan sonra da devam etmitir. Harvard, Yale, Kolombiya, Dartmouth ve McGill okullarndan fahri dereceler almtr.1902 ylnda Mahan, Orta Dou tanmn icat etmi ve The Persian Gulf and International Relations makalesinde bu tanm kullanmtr. Mahana atfen, birok gemiye USS Mahan ismi verilmitir.

You might also like