II.

ARITMA AMURLARININ STABLZASYONU

1. STABLZASYONUN AMACI Atksu artm srasnda oluan, amur veya biyokat olarak isimlendirilen kat maddelerin evreye herhangi bir olumsuz etkisi olmakszn bertaraf edilmeleri gerekir. Gnmzde sv hayvan gbresi gibi artma amurlarnn da deerli bir rn olduu bilinmektedir. Dolaysyla ekonomik nedenlerle olduu kadar ekolojik anlamda da artma amurunun doal evrime geri dndrlmesi istenir. Ham artma amuru; bakteri, virs kurt yumurtalar gibi patojenik organizmalar ierdii gibi, amura kokulu zelliini veren organik maddeler de iermektedir. Bu nedenle amura nihai bertaraf ilemleri ncesinde biyolojik, termal veya kimyasal stabilizasyon uygulanmas gerekmektedir. USA ve Avrupa Birlii ynetmelikleri, artma amurlarnn nihai bertarafnda ve arazide kullanlmasnda kirleticiler iin verilen snr deerlerin uygulanmasn ngrmektedir. zellikle araziye serme uygulanmasnda amurun stabilizasyonunun salanmas ve patojen ieriinin azaltlmas istenmektedir. amur stabilizasyonu, organik madde ieriinin azaltlmasn (aerobik veya anaerobik rme) veya organik madde bozunabilirliinin engellenmesini (kire stabilizasyonu) salayan artma kademeleri ile elde edilir. Patojen giderimi ise yksek scaklk veya pH koullarn salayan artma kademeleri ile gerekletirilir (Huyard, A. et al., 2000). Stabilizasyon terimi yaygn olarak kullanlr ve anlalr bir terimdir, fakat tanmlanmas olduka gtr. Stabilizasyon iin birok tanmlamalar olmasna ramen ksaca, evreye herhangi bir zarar vermeksizin, herhangi bir kt koku yaratmakszn bertaraf edilebilen amur stabil amur olarak tanmlanabilir. amur stabilitesini lmlemek iin dikkate alnmas gerekli parametreler aada aklanmaktadr. Artma amurlar; i) ii) iii) patojenleri gidermek, istenmeyen kokular gidermek, potansiyel bozunmay azaltmak, inhibe etmek veya durdurmak

amacyla stabilize edilirler. Bunlar salayabilme baars, amurun uucu veya organik ksm zerinde stabilizasyon ileminin etkisi ile ilikilidir. Stabilizasyon ilemleri srasnda bu istenmeyen koullar gidermek; 1) uucu ksmn biyolojik indirgenmesi ile, 2) uucu maddenin kimyasal oksidasyonu ile, 3) mikroorganizma geliimini engellemek iin amura kimyasal madde ilavesi ile, 4) amuru dezenfekte etmek veya sterilize etmek iin sl ilem uygulanmas ile salanr. Stabilizasyon ilemi tasarlandnda, artlacak olan amur miktar ve stabilizasyon prosesinin dier artma niteleri ile uyumu nemlidir. amur stabilizasyonu iin kullanlan yntemler; Kimyasal yntemler : kire stabilizasyonu Biyolojik yntemler : aerobik rme, anaerobik rme, kompostlama Termal yntemler : sl ilem

2. KiRE STABiLiZASYONU Kire, amurun suyunu verme zelliklerini gelitirmek iin kullanld gibi amur stabilizasyonu maksadyla da kullanlmaktadr. Bu yntemde amura, pH deerini 12 veya daha yukarya karacak miktarda kire ilave edilir. Yksek pH mikroorganizmalar iin uygun olmayan bir ortam meydana getirir. Bunun sonucu olarak da amur ayrmaz, koku kaybolur ve salk problemleri meydana gelmez. Snmemi kire ilavesi halinde aadaki reaksiyona gre amurun suyu da alnm olur: CaO + H2O Ca(OH)2 Artlmam ham amura kire ilavesi, suyunu alma ilemini kolaylatrmak iin bir artlandrma ilemi olarak yllardr uygulanmaktadr. Buna karlk stabilizasyon yardmc maddesi olarak kire kullanm ancak son senelerde tespit edilmi ve yararlanma yoluna gidilmitir. Kire stabilizasyonu ileminde, ham amura pH = 12 veya daha yksek olacak ekilde yeterli miktarda kire ilave edilir. Yksek pH'lar mikroorganizmalarn geliimi iin uygun olmayan evresel koullar yaratr. Sonu olarak, pH bu seviyede yeterince uzun sre tutulabilirse amur bozunamaz, kt koku yaratamaz ve salk ynnden zararl olamaz. amurun kirele stabilizasyonu iin iki yntem kullanlmaktadr: o su alma ileminden nce amura kire ilavesi (kirele n ilem) o su alma ileminden sonra amura kire ilavesi (kirele son ilem) Kire stabilizasyonu iin snm kire (Ca(OH)2), veya snmemi kire (CaO) kullanlabilir. Baz durumlarda kirele birlikte uucu kl, imento frn tozlar ve karpit kireci kullanlmaktadr. 2.1.Kirele n ilem amura kirele n ilem yaplmas durumunda, sulu amurun suyunun alnmas (su alma ilemi ncesinde amurun artlandrlmas) iin ihtiya duyulan kire miktarndan daha fazla kire ilavesi gerekmektedir. Yksek pH salamak iin yksek kire dozlar gereklidir. Buna ilaveten, yksek oranda patojen giderme etkisi salamak iin su alma ileminden nce yeterli temas sresi salanmaldr. Tasarm iin tavsiye edilen deerler yaklak iki saat sre ile pH'n 12'nin zerinde olacak ekilde korunmasdr. Bylece, patojen giderimi salamak ve birka gn boyunca pH'n 11'in altna dmesini nlemek iin artk alkalinite salamak mmkn olacaktr (kire stabilizasyonu iin minimum EPA kriteri). amur tipi ve kat madde konsantrasyonuna bal olarak gerekli kire dozlar Tablo 1'de verilmitir. Genellikle kat madde konsantrasyonu artarken, sabit bir scaklk derecesini korumak iin gerekli kire dozlar der. zel durumlarda amurun zelliine bal olarak doz gereksinimlerini tanmlamak iin testler yaplmaldr. Kire stabilizasyonu bakteri geliimi iin gerekli olan organik maddeyi tahrip etmediinden, amura dozlanacak kire miktar fazla tutulmal veya pH nemli lde dmeden amur bertaraf edilmelidir. Fazla kire dozu balang pH' 12 de korumak iin gerekli olan dozun yaklak 1.5 kat olmaldr.

Tablo 1. Sv amur stabilizasyonu iin uygulanan kire dozlar amur tipi Kat madde ierii, % Aralk n keltim Atk aktif amur 3-6 1-1.5 Tipik 4.3 1.3 Kire dozu, kgCa(OH)2/kg kuru madde Aralk Tipik 120-340 420-860 240 600

Aerobik rk amur

6-7

6.5

280-500

380

Septik atk
*

1-4.5

2.7

180-1,020

400

30 dakika sre ile pH' 12 civarnda korumak iin gerekli olan Ca(OH)2 miktar

2.2. Kirele son ilem Organik maddeyi stabilize etmek iin kire kullanm yeni bir konu olmamakla birlikte, suyu alnm atksu artma tesisi amurlarnn kire kullanlarak son ilemlerden geirilmesi olduka yeni bir uygulamadr. Bu ilemde, snm veya snmemi kire pedall kartrcda veya bant konveyrde karmn pH'n ykseltmek iin suyu alnm amur ile kartrlr. Su ve kirecin ekzotermik reaksiyonu karmn scakln kurt yumurtalarnn inaktif olmas iin yeterli scaklk olan 50 oC'nin zerine ykselteceinden, snmemi kire tercih edilir. Kirele son ilemlerin yapld sisteme ait akm emas ekil 1de verilmitir. Sistem; kuru kire besleme nitesi, suyu alnm amuru tayan konveyr ve kire-amur kartrcsndan olumaktadr. Kk amur partiklleri ile kire arasnda yeterli temas salamak iin iyi bir kartrma yaplmas ok nemlidir. Kirele yaplan n ilemlerle karlatrldnda son ilemler, nemli avantajlara sahiptir: 1) 2) 3) kuru kire kullanlabilir, dolaysyla suyu alnm amura su ilave edilmesine gerek yoktur, kirele son ilemlerden geirilmi amurun suyunu almak gerekli deildir, kirele ilem grm amurun suyunu almak iin kullanlan ekipmanda kelek ve bakm problemleri azdr.

ekil 1. Kirele son ilemlerin yapld sisteme ait akm emas 3. ISIL LEM Isl ilem; 30 dakika gibi ksa zaman aralklarnda yksek basn 260 oC zerindeki scaklklarda amurun stlmasdr. Isl ilem hem bir stabilizasyon ilemidir, hem de artlandrma ilemidir. Isl ilem, kimyasal madde kullanlmakszn kat maddenin suyunu verme zelliklerini gelitirerek amurun artlandrlmasdr. amur yksek scaklk ve basnca maruz kaldnda, termal aktivite amurdaki bal suyu aa karr ve kat maddelerin floklamalarn salar. Buna ilave olarak proteinli maddelerin hidrolizi gerekleir, hcre bozunmas sonucu znm organik bileenler ve amonyak azotu aa kar. Isl ilem, dier yollarla artlandrlmas ve stabilize olmas g olabilen biyolojik amurlara yaygn olarak uygulanmaktadr. Kullanlan ekipmann yksek yatrm maliyeti, sl ilemin byk tesislerde kullanmn snrlayc bir faktrdr (0.2 m3/s). Isl ilem sonucu oluan amur st suyunun BO'si yksektir, artma tesisi giri suyuna verilmeden nce ayr olarak artlmas gerekmektedir. Isl ilem sonucu ksmen oksitlenen amurun vakum filtrasyonu, santrifjler, bantl filtreler veya kurutma yataklarnda suyu alnabilir. Isl ilemin avantajlar aadaki gibi saylabilir: o Suyu alnm amurun kat madde muhtevas oksidasyon derecesine bal olarak %30 - %50 arasnda deiebilir. o Isl ilem sonras amurun kimyasal olarak artlandrlmaya ihtiyac yoktur. o Isl ilemden gemi olan amur stabilize olmutur, ieriindeki patojenlerin ou tahrip olmutur. o Isl ilemden sonra amurun uucu kat madde ksmnn sl deeri 28-30 kJ/g'dr.

o Bu proses, amur kompozisyonundaki deiimlere ok duyarldr. Uucu kat maddelerin tam oksidasyonu yksek basnlarda ve yksek scaklklarda gerekletirilebilir. Isl ilemin dezavantajlar ise; o Mekanik ekipmana bal olarak ve korozyona kar koruyucu materyal kullanmndan dolay ilk yatrm maliyeti ok yksektir. o Yetimi personel ve dzenli bir bakm program gerektirir. o Isl ilem srasnda yksek konsantrasyonlarda organik madde, amonyak azotu ve renk ieren atksu akmlar oluur. o Hissedilir kokusu olan ve artlmas gerekli gazlar oluur. o Istclar, borular ve reaktrdeki kelek oluumlar nedeniyle, asitle veya yksek basnl su jetleri ile ykama yapmak gereklidir. 4. AEROBiK AMUR RME 4.1. Proses Tanm eitli artma ilemlerinden gelen organik amurlarn biyolojik stabilizasyonu iin kullanlan bir prosestir. Atk aktif amur veya damlatmal filtre amurlar ve n keltim amuru karmlar, n keltimi olmayan aktif amur tesislerinden gelen atk amurlarn stabilizasyonunda kullanlabilir. Anaerobik rme ile karlatrldnda aerobik rmenin avantajlar aadaki gibi sralanabilir: o Uucu kat madde (VSS) indirgenmesi anaerobik rme ile elde edilene yakndr. o Substrattaki BO konsantrasyonlar olduka dktr. o Kolayca bertaraf edilebilecek kokusuz, humusa benzer, biyolojik olarak stabil bir son rn elde edilir. o Oluan amurun su alma karakteristikleri ok iyidir. o amurun gbreleme deeri yksektir. o letme problemleri azdr. o Yatrm maliyetleri dktr. Aerobik rmenin en nemli dezavantaj, sisteme gerekli oksijeni salamak iin yksek g gereksinimidir. Metan gibi yararl bir son rnn elde edilmemesi de dier bir dezavantajdr. 4.2. Aerobik rme Mekanizmas Aerobik rme aktif amur prosesine benzer. Ortamda mevcut besi maddesi miktar azalrken, mikroorganizmalar hcre bakm reaksiyonlar iin gerekli olan enerjiyi elde etmek zere kendi protoplazmalarn yiyip bitirmeye balarlar. Bu olay baladnda mikroorganizmalar endojen fazda bulunmaktadrlar. Aada verilen eitliklerde grld gibi hcre dokusu; aerobik ortamda su, karbondioksit ve amonyaka oksitlenir: C5 H7 NO2 + 5 O2 5 CO2 + NH3 + 2 H2O + enerji

Gerekte hcre dokusunun yalnzca %75 - % 80'i oksitlenir; kalan %20 -%25'lik ksm ise inert maddeler ve biyolojik olarak indirgenemeyen organik maddelerden meydana gelmektedir. Bu oksidasyondan aa kan amonyak, sonuta nitrata oksitlenir. Sonu reaksiyon aadaki gibi verilir: C5 H7 NO2 + 7 O2 5 CO2 + NO3 + 3 H2O + H+ Bu eitlikte grld gibi atksuyun alkalinitesi zeltiyi tamponlamak zere yetersizse, amonyak nitrata oksitlendiinde pH debilir. Teorik olarak oksitlenen kg amonyak bana 7.1 kg CaCO3 alkalinitesi giderilir. Tamponlama kapasitesinin yetersiz olduu durumlarda istenilen pH' korumak iin kimyasal dozlama ekipmannn bulunmas gereklidir. Aktif amur veya damlatmal filtre amuru n keltim amuru ile kartrlp aerobik olarak rtldnde n keltim amurundaki organik maddenin direkt oksidasyonu ve hcre dokusunun endojen oksidasyonu birarada bulunmaktadr. Aerobik rtcler kesikli veya srekli reaktrler olarak iletilebilir. Srekli beslemeli dairesel kesitli aerobik rtc ekil 2'de verilmitir.

ekil 2. Srekli beslemeli dairesel kesitli aerobik rtc (http://www.ci.schererville.in.us/wastewater/aerobic.html) Aerobik rme uygulamalar aadaki gibi saylabilir: o Klasik aerobik rme o Saf oksijenli aerobik rme o Termofilik aerobik rme Klasik aerobik rme ilemi en yaygn kullanlan sistem olduundan, aada detayl olarak incelenecektir. Son yllarda sadece artma amurlar iin deil konsantre organik atklarn da stabilizasyonu ve dezenfeksiyonu amacyla kullanlan ve aerobik rme ileminin zel bir uygulamas olan termofilik aerobik rme ileminin de esaslar detayl olarak aklanmaktadr. 4.3. Klasik Aerobik rtclerin Tasarm Klasik aerobik rtclerin tasarmnda dikkate alnmas gereken faktrler; scaklk, kat maddelerin indirgenmesi, tank hacmi, hidrolik bekleme zaman, oksijen gereksinimleri,
6

kartrma iin enerji gereksinimleri, evre koullar ve prosesin iletilmesidir. Aerobik rtcler iin tasarm kriterleri Tablo 2de verilmitir.

Tablo 2. Aerobik rtcler iin tasarm kriterleri Parametre Hidrolik bekleme zaman, gn (20 C) Atk aktif amur n keltimsiz aktif amur n k.amuru + aktif amur veya damlatmal filtre amuru Kat madde yklemesi, kg VSS/m3.gn Oksijen gereksinimleri, kg/kg tketilen Hcre dokusu n keltim amurunudaki BO5 Kartrma iin enerji gereksinimleri Mekanik havalandrc, KW/103 m3 Hava ile kartrma, m3/103 m3.dak Sudaki znm oksijen, mg/L Scaklk Uucu kat madde (VSS) giderme, % Deer 10 -15 12- 18 15-20 1.6-4.8 2.3 1.6-1.9 20-40 20-40 1-2 15 oC 40-50

Aerobik rtcler ak tanklar olduundan, rtc muhtevasnn scakl hava koullarna baldr. Btn biyolojik sistemlerde olduu gibi, dk scaklklar prosesi yavalatr; yksek scaklklar ise hzlandrr. Scaklk etkileri dnldnde, elik tanklar yerine betonarme tanklar kullanlarak s kayplar azaltlabilir. Aerobik rtcleri zemin zerinde ina etmek yerine zemine gml yaparak veya zemin zerinde kalan yzeylerin izolasyonu ile ve yzeysel havalandrma yerine difze havalandrma sistemi kullanlmak suretiyle s kayplar azaltlabilir. Souk iklimlerde, giri amurunun veya giri havasnn stlmas dnlebilir. amurda uucu kat maddeler 10-12 gnlk hidrolik alkonma zamannda %40 orannda indirgenir. Scakla bal olarak maksimum uucu kat madde indirgeme oranlar %45 %70 arasndadr. Uucu kat madde (VSS) giderme derecesi ve gerekli hidrolik alkonma zaman amurunun karakteristikleri ile deiir. Tipik olarak 20C ve zerindeki scaklklarda 10 - 12 gnde VSS giderimi %35 -%45'dir. Aerobik rtcler iin tavsiye edilen hidrolik bekleme zamanlar Tablo 2'de verilmitir.

Aerobik rme boyunca gerekli oksijen gereksinimleri hcre dokusu ile kark amur ve n keltim amurunun BO5'i ile deiir. Tam oksidasyon iin oksijen gereksinimi 7 mol O2 / 7 mol hcre veya yaklak olarak 2.3 kg O2 / kg hcre olarak hesaplanabilir. n keltim amurundaki BO5'in tamamen oksidasyonu iin oksijen gereksinimleri 1.7 - 1.9 kg/kg tketilen BO5 olarak deiir. iletme deneyimlerine gre, rtcdeki znm oksijen konsantrasyonu 1-2 mg/L olarak korunur; alkonma zaman 10 gnden byk olarak alnr. Bylece elde edilen amur daha iyi suyunu verir. Uygun bir iletme iin aerobik rtc muhtevas ok iyi kartrlmaldr. Genellikle oksijen gereksinimini salayacak ekilde yeterli miktarda hava verilmesi gerektiinden, yeterli karm elde edilir. Karm iin gerekli olan g gereksinimlerinin de, Tablo 2'de verilen deerlerle karlatrlarak kontrol edilmesi gereklidir. Aerobik rtclerin iletilmesinde scaklk ve pH nemli rol oynar. zellikle, 20 C nin altndaki scaklklarda aerobik rtclerin iletilmesi scakla bamldr. 20 C nin altndaki scaklklarda, 15 gnlk hidrolik bekleme zaman iin scaklk katsays 1.08 - 1.10 aralndadr. Hidrolik bekleme zaman 60 gne ykseldiinde scaklk etkisi ihmal edilebilir. Souk iklimlerde amurun veya verilen havann stlmas, tanklarn souktan korunmas alternatifleri birarada dnlebilir. Sistemin tamponlanma kapasitesine bal olarak, uzun hidrolik bekleme zamanlarnda pH olduka dk deerlere (yaklak olarak 5.5) iner. Bu olay zeltideki nitrat iyonlarnn varl ile artar. Dk pH deerlerinde ipliksi organizmalar geliebilir. Bununla beraber bu durum sistemi inhibe etmez, pH periyodik olarak kontrol edilmeli ve ok dk olmas halinde pH dzenlemesi yaplmaldr. znm oksijen seviyeleri ve solunum hzlar da proses verimini artrmak iin kontrol edilmelidir. Gemite, aerobik rme ilemi, aktif amur proseslerinde kullanlanlara benzer stlmayan tanklarda yaplmtr. Bununla beraber termofilik aerobik rme ileminin anlalmas ile iyi izole edilmi veya ksmen stlan tanklar kullanlmaya balanmtr. Baz durumlarda, mevcut anaerobik rtcler yeni dzenlemelerle aerobik rtcler olarak altrlmaya balanmtr. Aerobik rtclerden kan amur, amur younlatrma niteleri veya amur kurutma yataklarna verilmeden nce, rm kat maddelerin younlatrlmas iin kullanlacak dekantasyon nitelerine gnderilir. Aerobik rtclerin tasarm, anaerobik rtclerde olduu gibi gemiteki deneyimlere gre ve pilot tesis verilerine gre yaplr. Aerobik rme tanklarnn st aktr. izolasyon veya s transfer ekipman gerekmez. Kk artma sistemleri iin rtc ayn zamanda amur younlatrc eklinde alabilecek gibi tasarmlanr. 4.4. Termofilik Aerobik rme Ksaca ATAD olarak isimlendirilen ototermal aerobik termofilik rme ilemi, bir biyolojik stabilizasyon yntemidir. Yksek konsantrasyonda organik madde ieren atklar havalandrldklarnda metobolik oksidasyon srasnda evreye s verilir. Sistemde mevcut olan termofilik bakterilerin yksek reaksiyon hzlar biyolojik olarak indirgenebilir konsantre organik atklarn giderimini kolaylatrmaktadr. Bu sistemlerin dier bir avantaj da yksek iletme scaklklarndan dolay k suyunun ve biyoktlenin patojenik organizmalardan arnm olmasdr. Nemli bir ortamda 60 Cde 1 saatte kolera, tifo, basilli dizanteri bakterileri tahrip olur. Yksek scaklk, sv viskozitesinin azalmasna neden olur.
8

Vizkozitenin azalmas ile amurun kelme zellikleri iyileir. Ayn zamanda dk viskoziteli svlarda oksijen transfer hzlar, oksijenin molekler difzivite katsaysndaki arttan dolay yksektir. Bununla birlikte yksek scaklklarda oksijenin sudaki doygunluk deerleri dktr (25 Cde 8.3 mg/L iken 60 Cde 4.6 mg/L). Yksek scaklklarda oksijen transfer hzlar mezofilik scaklklardan daha iyidir. ATAD prosesi sonrasnda elde edilen son rn kokusuz homojen grnml bir atktr. Yksek scaklk nedeniyle pastrizasyona uradndan ve organik madde bozunmas srasnda oluan deerli besi elementleri ierdiinden bir besi kayna olarak ve zirai alanda kullanlmas mmkndr. ATAD, ototermal termofilik aerobik rme ilemi iin kullanlan bir terimdir ve Jewell tarafndan bu ekilde isimlendirilmitir (Jewell W.J., Kabrick M., 1978). Artma amurunun biyolojik stabilizasyonu, ieriindeki organik maddelerin indirgenmesi esasna dayanr. ATAD teknolojisi ile bu materyalin indirgenmesi aerobik mikroorganizmalar tarafndan salanr. Sisteme, mevcut organik maddenin biyokimyasal oksidasyonu iin yeterli miktarda hava verilir. Aerobik enerjinin metabolik deiimi ekzotermik olarak geliir. Dolaysyla organik maddenin biyokimyasal oksidasyonu srasnda aa kan enerji s formundadr ve patojen giderimi iin zaman-scaklk gereksinimini salamak iin yeterlidir. Nihai rnler H2O ve CO2 gibi dk enerjili bileiklerdir. rme srasnda aa kan s yksek iletme scaklklar (50 C) ile sonulanr ve bu scaklklarda organik maddenin indirgenmesinin yansra patojen organizmalarn giderimi de salanr. Sistemde termofilik scaklklarn korunmas iin yeterli s oluumu ve alkonma sresi gereklidir. Termofilik aerobik sisteme ait akm emas ekil 3de verilmitir.

ekil 3. Termofilik aerobik sisteme ait akm emas Biyokatlarn biyolojik stabilizasyonunun performans, ieriindeki organik maddelerin indirgenmesine baldr. Bu materyalin indirgenmesi aerobik organizmalar tarafndan salanr. % 8in zerinde kat madde ieren kentsel artma amurlar minimum kpk oluumu ile rahatlkla artlabilir. %8in zerindeki kat madde ieriine sahip olan atn reaktrde homojen karm ve yeterli oksijen transferi salanmaldr. rme sonras elde edilen rn, US EPA 503 Class A temiz amur kriterine uygun olarak pastrize edilmi ve yeterli organik madde indirgenmesi salanm bir rndr (USEPA, 1992). USEPA 503 Class A amur iin istenen koullar:
9

Organik madde indirgenmesi %38 Fecal coliform <1000 cfu/gTS Salmonella <3 MPN/ 4gTS Enterovirus <1 MPN/ 4gTS Helminth eggs <1 oval/ 4gTS ATAD prosesisinin avantajlar ve dezavantajlar ATAD prosesinin en nemli avantaj ve dezavantajlar Tablo 3de zetlenmektedir (Kelly,H.G. et al.; 2003).

Tablo 3. ATAD prosesinin avantaj ve dezavantajlar AVANTAJLARI Tam stabilizasyon salar Yksek scaklklarda reaksiyon hzlarnn yksek olmasna bal olarak reaktr hacmi ve maliyeti dktr. Alan gereksinimi dktr. US EPA 503 Class A temiz amur kriterini salar Koku kontrol iin kapal reaktrler kullanlabilir. Biyokat beslemesi iin bir n artma gerekmez. Ak tank gerekmez. Mekanik sistemleri basittir ve sistemin iletilmesi, start-up ve devreden karlmas ok basittir. Enerji geri kazanm ve kullanm salar. Enerji gereksinimleri dier aerobik artma sistemlerine gre azdr (< =.7 kWh/kg DS) rm amur belt preste %25+, santrifjde %30+ su vermeye hazrdr. Proses zel tesis ihtiyacna gre tasarlanabilir, paket sistemler yaplabilir. Gaz ileme ve depolama tank gereksinimi yoktur. DEZAVANTAJLARI

rn kokuludur, sistemde komple koku ve emisyon kontrol yapmak gerekir. Biyokatlarn besleme ncesinde % 5 DS kat maddeye kadar younlatrlmas gerekir. rnn suyunun alnmas gerekir, polimer gereksinimi mezofilik rm amurdan 2-3 misli fazladr. k gazlarnn kokusunu ve polimer gereksinimini azaltmak iin rnn soutulmas gerekir. Yan akmlarn artlmas gerekir.

Korozyon kontrol gerekir.

10

Proses srasnda organik maddenin indirgenmesi ve aa kan enerji miktar organik maddenin yapsna baldr. Organik maddenin paralanmas ile aa kan s reaktrdeki amurun stlmas iin kullanlr. Dolaysyla organik maddeleri indirgeyen herhangi bir aerobik biyolojik prosesin iletilmesi; amurdan aa kan s potansiyeli Belli bir amur veya amur karmnn biyolojik indirgenebilirlii Prosesin verimine baldr.

Farkl atklar iin birim organik madde indirgenmesi ile aa kan s deerleri Tablo 4de, farkl organik atklarla iletilen gerek lekteki ATAD proseslerinde organik madde indirgenme yzdeleri Tablo 5de zetlenmitir (Spinosa, L., Vesilind, P.A., 2001).

Tablo 4. Farkl atklar iin birim organik madde indirgenmesi ile aa kan s deerleri (Spinosa, L., Vesilind, P.A., 2001). Organik Atk Kentsel kat atk organik ksm Kompost materyali Artma amuru Aa kan s (kJ/ kg giderilen organik madde) 29 500 30 900 15 400 22 000 21 000 -23 000

Tablo 5. Farkl organik atklarla iletilen gerek lekteki ATAD proseslerinde organik madde indirgenme yzdeleri (Spinosa, L., Vesilind, P.A., 2001). amur kayna Organik madde indirgenmesi, % Uzun havalandrmal aktif amur 25 -35 n keltim amuru + atk aktif amur 30 -56 n keltim amuru + atk aktif amur + 43 -66 Damlatmal filtre amuru Atk aktif amur 25 -40 Tablo 5de verilen deerler n keltim amurlarnn atk aktif amur gibi biyolojik amura gre daha kolay paralandn ve giderilen organik madde yzdelerini yanstmaktadr. ATAD sisteminin tasarm ve iletilmesi, tesise gelen amurun zellikleri, stabilizasyon ve dezenfeksiyon iin istene koullara gre her tesis iin farkldr. letilmekte olan farkl ATAD tesislerinden elde edilen veriye gre tipik tasarm ve iletme parametreleri Tablo 6de zetlenmitir. Tablo 6. ATAD prosesi iin tipik iletme parametreleri (Spinosa, L., Vesilind, P.A., 2001). Parametre Giri kat madde, % Organik madde (giri TS % si olarak) Deer 4 -6 60 (min)
11

Hidrolik alkonma zaman, gn Hava gereksinimi, m3/m3/h) Organik madde indirgenmesi, %

5 -9 2-4 25 - 65

Genel olarak n keltim amuru, atk aktif amur veya bunlarn karm ve sv haldeki hayvan gbresi aerobik termofilik rme ile artlabilir. Yksek patojen giderimi salamak ve ksa devreleri en aza indirgemek iin ATAD tesisleri genellikle seri bal en az iki reaktr olacak ekilde tasarmlanr. lk kademede genellikle scaklk dk termofilik aralktadr (< 45C); scakln 50C - 60C aralnda olduu ikinci kademede ise maksimum dezenfeksiyon elde edilir. ki kademeli bir tesise ait akm emas ekil 4de verilmitir.

ekil 4. ki kademeli termofilik aerobik sisteme ait akm emas 5. ANAEROBiK RME 5.1. Proses Tanm Anaerobik rme, amur stabilizasyonu iin kullanlan en eski proseslerden biridir. Molekler oksijen yokluunda organik ve inorganik maddelerin paralanmas ilemi olarak tanmlanabilir. Atksu artm sonucu oluan artma amurlarnn biyolojik stabilizasyonunda ve baz endstriyel atksularn artmnda gnmzde yaygn olarak kullanlmaktadr. Seyreltik organik atklarn da bu yolla anaerobik olarak artlabilirliini gsteren uygulamalar da bulunmaktadr. Anaerobik rme ileminde, n keltim amurlar ve biyolojik amurlardaki organik maddeler, anaerobik koullar altnda biyolojik olarak CH4 ve CO2'e dnr. rme ilemi hava giriinin nlendii kapal bir reaktrde gerekletirilir. Srekli olarak veya ara rn olarak oluan amur, eitli sreler iinde reaktrde alkonulur. Stabilize olan amur ise reaktrden srekli olarak veya kesikli olarak ekilir. Anaerobik rme bir seri organizma grubu tarafndan yrtlen bir biyolojik bozunma ilemidir. amurun anaerobik olarak rtlmesi en eski stabilizasyon yntemlerinden biridir. rnein septik tanklarda evsel artma amurlarnn ksmi stabilizasyonu, anaerobik bozunma
12

reaksiyonlarna gre gerekleir. Eski Imhoff tanklar da prensip olarak ksmi amur stabilizasyonu yntemi olarak anaerobik bozunma ilemine dayanr. Yaygn olarak kullanlan anaerobik rtcler: - standart hzl tek kademeli rtcler - yksek hzl tek kademeli rtcler - yksek hzl iki kademeli rtcler

13

ekil 5 . Tipik Anaerobik rtcler: a) Klasik standart hzl tek kademeli proses, b) Yksek hzl, tam karml, tek kademeli proses, c) iki kademeli proses

14

Tipik anaerobik rtcler ekil 5'de ematik olarak gsterilmitir (Metcalf & Eddy, 1991). Standart hzl rtclerde, rtc muhtevas stlmaz ve kartrlmaz. rme ilemi, amur younlama ve rtc svsnn ayrlmas ilemleri hepsi birarada gerekleir. Reaktr iinde alkonma zaman 30-60 gn arasnda deiir. Klasik rtcler yzen veya sabit kapakl geni tanklardr. amur tankn ortasna pompalanr, stabilize amur tankn tabanndan alnr. amur kartrlmadndan kpk, sv ksm, aktif ve stabilize haldeki kat maddeler tabakalar halinde ayrlr; gaz st ksmdan toplanr. Bu tr rtclerde amur stabilize olmasna ramen, gerekli bekleme zaman ok uzundur, bu nedenle proses verimi dktr. Bu nedenlerden dolay standart hzl rtcler prensip olarak kk tesislerde uygulanr. Standart hzl tek kademeli rtclerde, taze amurun en az gnde bir kez tanka beslenmesi gerekmektedir. Eer amur az miktarlarda ve daha sk aralklarla verilirse, tankta niform gaz oluumu gzlenir. rm amur ise haftada bir veya daha sk aralklarla ekilmelidir. rk amur st svs, kat madde ierii en dk seviyelerde olduu zamanlarda dearj edilmelidir. Yksek hzl rtclerde ise, rtc muhtevas stlr ve srekli olarak kartrlr. Modern rtcler veya yksek hzl rtcler sktrlm rtc gaznn tank iinde sirklasyonu ile veya mekanik olarak kartrlr. Kartrma ilemi geni bir aktif bozunma blgesi oluturur ve stabilizasyon reaksiyonlar nemli lde hzlanr. Gaz sirklasyonu ile kartrma ileminin gerekletirildii yksek hzl tek kademeli rtcnn kesiti ekil 6da ematik olarak gsterilmitir. Reaktrde gerekli alkonma zaman 15 gn veya daha ksadr. Bu iki temel prosesin kombinasyonu, iki kademeli proses olarak bilinir. Yksek hzl iki kademeli sistemde ikinci kademenin temel fonksiyonu, rm kat maddelerin ve gazn rtc svsndan ayrlmasdr. kinci tank depolama, rk amurun younlamas ve daha temiz bir rtc st svs oluumu salamak zere kullanlr. ikinci kademede kat madde ve gaz ayrmnn yansra, ilave bozunma ve gaz retimi de meydana gelebilir. kinci tank st ak, stmasz bir tank veya bir amur lagn olabilir. Tanklar sabit kapakl veya yzer kapakl olarak yaplrlar. Anaerobik rtclerin bulunduu artma tesislerine ait rnekler ekil 7 ve ekil 8de; iki kademeli anaerobic rme ileminin bulunduu bir kentsel atksu artma tesisi akm emas ise ekil 9da verilmitir.

15

ekil 6. Yksek hzl tek kademeli anaerobic rtc

ekil 7. ok sayda anaerobik rtclerin bulunduu bir artma tesisi

16

ekil 8. Anaerobik rtc ve gaz depolama tanklarnn yerald bir artma tesisi

ekil 9 . ki kademeli anaerobic rme ileminin bulunduu bir kentsel atksu artma tesisi akm emas

17

5.2. Anaerobik rme Sistemlerinin Tasarm Anaerobik rme tanklarnn tasarm yaplrken; 1. 2. 3. 4. Taze artma amuru veya atksudaki organik maddeleri mmkn olduu kadar ok metan ieren gaz ve hcre yapsna dntrebilecek, rm amurdaki kat maddeler sedimentasyon ile yzc maddelerden kolayca ayrlabilecek, rme tank organik madde ierii ok yksek olan taze amur ile beslendiinde tank muhtevasnn asit durumunu deitirmeyecek, Yzc maddelerle gelen ilave biyolojik ykleri rme ilemi ile mmkn olduu kadar ok indirgeyebilecek nitelikte uygun bir hacim belirlenmelidir.

Anaerobik rtclerin hacimlerinin belirlenmesinde kullanlan eitli yntemler vardr. Bu yntemler u faktrlere baldr: 1. Ortalama amur ya 2. Hacimsel yk faktrlerinin kullanlmas 3. Hacim azalmasnn gzlenmesi 4. Nfusa dayal yk faktrleri Ortalama amur Ya : Anaerobik rmenin son rnleri metan gaz ve karbondioksittir. Metan gaz miktar : VCH4 = (0.35 m3/kg) {[E.Q.So (10 3 g/kg)-1]-1.42 P x} bantsndan hesaplanabilir. Burada : VCH4 : retilen CH4 gaz hacmi, m3/gn 0.35 : 1 kg nihai BO dnmnde oluan metan gaz miktar hesab iin teorik dnm faktr E : atk giderme verimi (normal iletme koullarnda 0.6 ile 0.9 arasnda deiir) Q : atk debisi, m3/gn So : giri atnn nihai BO'si, g/m 3 1.42 : nihai BO'nin hcre dokusuna dnm faktr Px : oluan hcre dokusu net ktlesi, kg/gn Kark amurlar (n keltim ve son keltim amuru karm) iin anaerobik rmede elde edilen uucu kat madde indirgemesi % 45 ile % 60 arasnda deiir. Srekli akml, geri devirsiz, tam karml yksek hzl bir rtcde gnlk olarak sentezlenen hcre dokusunun net ktlesi, Px : Px = [Y.Q. (ESo) (103 g/kg)-1] / [1 + k d c] bants ile hesaplanr. Burada; Y : verim katsays, mg/mg veya g/g kd : lme - yok olma katsays, gn-1

18

c : ortalama amur ya, gn (srekli akml tam karml reaktrde c, hidrolik bekleme zaman ile ayndr) eitli atklarn anaerobik rmesi iin Y ve kd kinetik katsaylar iin elde edilen deerlerin tipik aralklar Tablo 7'de verilmektedir. Srekli akml tam karml rtclerde eitli scaklklarda tavsiye edilen ortalama amur ya, c deerleri ise Tablo 8'de verilmitir. Tablo 7. eitli Atklarn Anaerobik rmesi iin Kinetik Katsaylarn TipikAralklar
Atk Tr Kinetik Katsay Y Kd Y Ya asiti Karbonhidr Kd Y Kd Y Protein Kd Birim Deer (20oC iin) Aralk mg VSS/mg BO5 gn-1 mg VSS/mg BO5 gn-1 mg VSS/mg BO5 gn-1 mg VSS/mg BO5 gn-1 0.04-0.100 0.02-0.040 0.04-0.070 0.03-0.050 0.02-0.040 0.025-0.035 0.050-0.090 0.010-0.020 Tipik 0.060 0.030 0.050 0.040 0.024 0.03 0.075 0.014

Evsel nitelikli artma amuru

at

Tablo 8. eitli Atklar iin Ortalama amur Ya Deerleri amur Ya (c,gn) Scaklk C 18 24 30 35 40 Ortalama 11 8 6 4 4 Tasarm iin tavsiye edilen 28 20 14 10 10

Yk Faktrleri rtc hacminin belirlenmesinde en ok kullanlan yntemlerden birisi yk faktrleri esasna dayanarak gerekli hacmin kararlatrlmasdr. rtc iin gerekli hacmin belirlenmesinde eitli faktrler gz nne alndnda u esaslar amalanmaktadr: rtc birim hacmine (m3 reaktr hacmi olarak) gnde ilave edilen organik kat madde miktar, kg VSS/gn.m3 reaktr hacmi rtc iindeki organik kat maddelerin birim kg'na gnde ilave edilen kg organik madde miktar
19

Bu yk faktrleri kullanldnda kontrol edilmesi gereken dier bir faktr hidrolik bekleme zamandr. nk bu faktr mikroorganizma oalmas, l mikroorganizmalarn sistemden atlmas ve kullanlan rtc tipi ile yakndan ilgilidir. Genel olarak bilinen standart hzl tek kademeli basit rtc tanklar tabakaldr: stte yzc maddeler, ortada aktif rme tabakas ve altta younlam amur tabakas bulunur. rk amur ve yzc maddelerin depolanma gereksinimlerinden dolay, gnlk amur yklemeleri iin salanan kapasite alr. Standart hzl rtclerde bu nedenle hacimsel yklemeler dktr. Bu tip tanklarda m3 artlmam amur beslemesine gre belirlenen bekleme zamanlar 30-90 gn arasnda deiir. Standart hzl rtclerde tavsiye edilen kat madde ykleri 0.50 ~ 1.6 kg uucu kat madde/m3.gn arasnda deiir. Yksek hzl rtclerde ykleme hzlar 1.6 ~ 4.8 kg uucu kat madde/m3.gn aralndadr. Bu tip tanklarda bekleme zaman 10 ~ 20 gn aralndadr. 4.0 kg uucu kat madde/m3.gn deerinden byk olan yklemelerde kartrma ileminde problemler ortaya kabilir. amur konsantrasyonu ve hidrolik alkonma zamannn uucu kat madde ykleme hzlar zerindeki etkisi Tablo 9'da zetlenmektedir. Hacim indirgeme : rme ilemi srerken yzc kat maddeler sistemden alnp, tesiste geri devredilirse, reaktrde kalan amurun hacmi eksponansiyel olarak azalr. Kalan amur hacmi zamana gre bir eri oluturacak ekilde noktalanrsa, rtc iin hacim gereksinimi erinin altnda kalan alandan hesaplanabilir. rtc iin gerekli hacim, aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr: V = [Vf - 2/3 (Vf - Vd)] t V : rtc hacmi, m3 Vf : gnde ilave edilen taze amur hacmi, m 3/gn Vd : gnde ekilen rk amur hacmi, m 3/gn t : rme zaman, gn Tablo 9. amur konsantrasyonu ve hidrolik alkonma zamannn uucu kat madde ykleme hzlar zerindeki etkisi(*) amur Uucu Kat Madde Ykleme Faktr Konsantrasyonu kg/m3.gn % 10 gn 12 gn 15 gn 20 gn 4 3.04 2.56 2.08 1.60 5 3.84 3.20 2.56 1.92 6 4.49 3.84 3.04 2.24 7 5.29 4.49 3.52 2.72 8 6.09 5.13 4.00 3.04 9 6.89 5.77 4.65 3.36 10 7.69 6.41 5.13 3.84 (*) amurun zgl arl 1.02 ve kat maddelerin %75'inin uucu olduu esas alnmtr.

20

Nfus Esasna Gre : rme tanklar, kii bana belirli bir hacim belirlemesi ile de hesaplanabilir. Alkonma zaman yksek hzl rtcler iin 10 ile 20 gn, standart hzl rtcler iin 30 ile 60 gn aralndadr. rk amur, kurutulmak zere amur kurutma yataklarna alnacaksa ve iklimsel koullara gre haftalk amur ekimi olacaksa, toplam tank hacmi hesaplanrken ilave depolama hacminin dikkate alnmas tavsiye edilir. Mezofilik scaklk aralnda iletilen dk hzl ve yksek hzl anaerobik rtcler iin tasarm kriterleri ise Tablo 10'da zetlenmektedir.

Tablo 10. Dk hzl ve yksek hzl anaerobik rtcler iin tasarm kriterleri Parametre Kat madde bekleme zaman, gn Kat madde yk, kg VSS/m3/gn Hacim kriteri, m3/kii n keltim amuru n k. + Dam.filtre amuru n k.+ Atk Aktif amur Besleme konsantrasyonu, %KM k konsantrasyonu, %KM 5.3. Tank Tasarm Anaerobik rme tanklar silindirik, dikdrtgen kesitli veya yumurta kesitli olarak tasarmlanrlar. En yaygn kullanlan tipler silindirik tanklardr. Tank muhtevasnn niform olarak kartrlmasndaki zorluklardan dolay dikdrtgen kesitli tanklar nadiren kullanlrlar. Yumurta kesitli tanklar Avrupa lkelerinde yaygn olarak kullanlmaktadr, son yllarda Amerika'da da uygulanmaya balanmtr. Silindirik amur rme tanklar, boylar nadiren 6.0 m'den ksa veya 38.0 m'den daha byk aptadr. Silindirik yan duvarlarda su derinlii 7.5 m'den az olmamaldr, en az 14.0 m veya daha derin olabilir. Tank taban genellikle koniktir ve amuru merkeze ynlendirecek eim verilir; minimum eim 1 dey 4 yatay olmaldr. Tabanda birikmeyi nlemek ve rtc temizleme ihtiyacn azaltmak iin alternatif taban tasarmlar da gelitirilmitir. amur ekiminin merkezden ve silindirik yan duvarlarn dibinden ekimini salayabilecek ekilde tabanda uygun eimler verilmelidir. Yumurta kesitin amac rtcnn temizleme ihtiyalarnn azaltlmasdr. rtc yan duvarlarnn konik formundan dolay tabanda amur birikimi nlenmektedir.Yumurta kesitli tank tasarmn dier avantajlar ise, iyi karm salamak, kpk tabakasnn kontrolnn kolayl ve alan gereksiniminin az olmasdr. Yumurta kesitli rtcler elik konstrksiyon veya betonarme olarak ina edilirler. 5.4. Gaz Oluumu, Toplanmas ve Kullanm
21

Dk hzl 30-60 0.64-1.6 0.06-0.09 0.11-0.14 0.11-0.17 2-4 4-6

Yksek hzl 15-20 1.6-3.2 0.04-0.06 0.07-0.09 0.07-0.11 4-6 4-6

Anaerobik rtclerde oluan gaz, hacimsel olarak % 65-70 CH4, % 25-30 CO2 ve kk miktarlarda N2, H2, H2S, su buhar ve dier gazlardan meydana gelmektedir. rtc gaznn zgl arl havaya gre yaklak olarak 0.86'dr. Toplam gaz oluumu genellikle uucu kat madde giderme yzdesinden tahmin edilir. Tipik deerler 0.75 ile 1.12 m3 gaz/kg giderilen uucu kat madde olarak verilmektedir. Gaz oluumu, amurun uucu kat madde ieriine ve rtcdeki biyolojik aktiviteye bal olarak geni bir aralkta salnr. zellikle rtclerin iletmeye alnma safhasnda ar gaz oluumu meydana gelir, kpklenmeye sebep olabilir ve rtcnn yzer kapaklarnn kenarlarndan kpk ve gaz kaaklar olabilir. Kararl iletme koullarna geildiinde bu durum ortadan kalkar, sonuta iyi rtlm amur elde edilebilir. Gaz oluumu ayn zamanda nfus esasna gre de tahmin edilebilir. Evsel nitelikli atksuyun artld n artma tesislerinde 15-22 m3/103 kii arasnda gaz oluumu meydana gelir. ikincil artma tesislerinde gaz oluumu 28 m3/103 kii deerine kadar ykselebilir. rtc gaz, rtcnn tavan altnda toplanr. Bu amala yzer ve sabit tavanlar kullanlmaktadr. Yzer tavanlar rtcnn hemen st ksmnda yer alrlar; rtcnn iine hava giriini engelleyecek ve rtcnn hacim deiimlerini karlayabilecek kapasitede dzenlenirler . rtc gaz ile havann karmasna izin verilmemelidir, aksi takdirde patlayc bir karm oluur. Yzer kapaklar ayn zamanda kk miktarlarda gaz basn altnda depolayabilecek bir rezervuar grevi grrler. Yzer kapaklar tek kademeli rtclerde veya iki kademeli rtclerin ikinci kademesinde kullanlabilirler. Sabit kapaklar, sv yzeyi ile rtcnn tavan arasnda belli bir hacmin korunmasn salar. Gaz, dk basn altnda rtc dnda bulunan yzer kapakl gaz depolarnda veya gaz kompresrleri kullanlyor ise yksek basn altnda basnl tanklarda depolanabilir. Gaz bacada yaklarak kullanlmamal; gaz oluumunu ve kullanlan gaz miktar veya atlan gaz miktarn lmek iin gazmetreler kullanlmaldr. Gaz depolama tanklarnn kullanld bir tesis ekil 10da verilmitir.

ekil 10. Gaz depolama tanklar Metan gaznn standart scaklk ve basn altnda net sl deeri 35.800 kJ/m3'dr. rtc gaz yaklak olarak %65 orannda metan ierdiinden, rtc gazn sl deeri bu deerden daha dktr (yaklak olarak 22.400 kj/m3). Metan, propan ve btandan oluan doal gaz ile karlatrldnda sl deeri dktr. Byk tesislerde, rtc gaz kazanlar ve iten yanmal motorlar iin yakt olarak kullanlabilir. Atksu pompajnda, blowerlarn iletilmesi ve elektrik retiminde de kullanlmaktadr. rtc gaz hidrojen
22

slfr, partikl maddeler ve su buhar ierdiinden iten yanmal motorlarda kullanmndan nce ya veya kuru yntemlerle temizlenmelidir. 5.5. Anaerobik rtclerin Kartrlmas Anaerobik rtclerin kartrlmas, optimum iletme verimi elde etmek iin en nemli hususlardan biridir. rtclerin kartrlmas iin eitli sistemler kullanlmaktadr. En yaygn kullanlan kartrma sistemleri: 1) gaz enjeksiyonu, 2) mekanik kartrma, 3) pompalama ile sirklasyondur. Baz artma tesislerinde gaz kartrma ve pompalama ile sirklasyon ilemleri birarada kullanlr. Gaz enjeksiyonu sistemleri, snrlandrlm ve snrlandrlmam sistemler olarak ikiye ayrlmaktadr. Snrlandrlmam gaz sistemleri, gaz rtcnn st ksmnda toplayacak ekilde tasarmlanrlar; gaz sktrlr ve sonradan taban difzrlerine veya st tarafa radyal olarak yerletirilmi azlara gnderilir. Bu sistemlerde aa kan ve yzeye doru ykselen gaz kabarcklar yardmyla rtc muhtevas kartrlr. Bu sistemler; sabit, yzer veya gaz depolamal tavanlar olan rtcler iin uygundur. Snrlandrlm gaz sistemlerinde, gaz rtcnn st ksmnda toplanr, sktrlr ve tpler iine gnderilir. Snrlandrlm sistem, gaz ykseltme ve gaz piston tipleri olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Gaz ykseltici sistem, batk olarak yerletirilmi gaz borularndan oluur. Sktrlm gaz borulardan kar, gaz kabarcklar ykselir. Gaz piston sistemde, gaz kabarcklar bir silindirik tp veya pistonun tabanndan aa kar. Gaz kabarcklar ykselirken bir piston etki yaratarak, amuru yzeye doru iter. Bu sistemler de sabit, yzer veya gaz depolamal tavanlar olan rtcler iin uygundur. Mekanik kartrmal sistemlerde genellikle dk hzl trbinler veya kartrclar kullanlmaktadr. Her iki sistemde de dnen impeller vastasyla amur yer deitirir, rtc muhtevas karr. Dk hzl trbin sistemler, genellikle rtc tavanna monte edilmi bir motor ve rtcnn farkl derinliklerine yerletirilmi iki adet trbin impellerden olumaktadr. Dk hzl kartrc sistem ise genellikle rtc tavanna monte edilmi bir adet kartrcdan ibarettir. Mekanik kartrmal sistemler sabit veya yzer kapakl rtclerde kullanlmaktadr. Pompalama ile sirklasyon sistemleri, rtc tankn i ksmna veya dna monte edilen tpler veya aksiyal akl ve santrifj pompalarla borulama sisteminden olumaktadr. Kartrma ilemi amur sirklasyonu ile salanmaktadr. Mekanik pompalama sistemleri sabit kapakl rtcler iin uygundur. 5.6. Anaerobik rtclerin Istlmas Anaerobik rtclerin; a) gelen amur scakln rtc scaklna ulatrmak, b) rtc duvarlar, tavan ve tabanndan alacak s kayplarn nlemek, c) tank ve s kayna arasndaki borulama sistemindeki s kayplarn nlemek iin sya gereksinimi vardr. rtc tankn duvarlar izolasyon grevi yapacak ekilde toprak ile evrilmelidir, veya yaklak 300 mm kalnlkta beton dklerek izolasyon yaplabilir. Toprak seviyesi altnda bulunan betonarme duvarlar ve tabandan olan s kayplar yeraltsuyunun seviyesine baldr. Yeraltsuyu seviyesi bilinmiyorsa, tank kenarlarnn kuru toprak, tabann ise doygun toprak ile evrili olduu kabul yaplabilir. rtc atsndan olacak s kayplar; malzeme tipine, izolasyonun olup olmamasna ve izolasyon malzemesi kalnlna, at rtsnn alt ksmnn amur svs veya gaz ile temasta olup olmadna baldr. D stclar kullanlacaksa, tpler etrafnda su hzla sirkle edilirken tpler iine yksek hzda amur pompalanr. Bu durum s transfer yzeylerinde yksek trblansa neden olur ve s transfer katsaylarnn artmasna ve daha iyi s transferi ile sonulanr.

23

amur rtme tanklar, i stma sistemleri kullanlmak suretiyle de stlrlar. Scak su ceketleri ile donatlm kartrma tpleri ve rtcnn i yzeyine monte edilmi borular bu i iin kullanlan dier dzenlemelerdir. Bu tr sistemlerin iletme ve bakm problemlerinden dolay i stma sistemi yaygn olarak kullanlmamaktadr. Kaynaklar 1. Filibeli, A. (1996) : Artma amurlarnn lenmesi, Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik Fakltesi Yaynlar, No:255, zmir 2. Spinosa, L., Vesilind, P.A. (2001); Sludge into Biosolids-Processing, Disposal and Utilization, IWA Publishing, UK. 3. Vesilind,P.A. (1979):" Treatment and Disposal of Wastewater Sludges"; Ann Arbor Sciences, Michigan, USA. 4. Metcalf&Eddy (1991) : "Wastewater Engineering:Treatment, Disposal, Reuse". 5. Hing, C.L.; Zenz, D.R.; Kuchenrither, R. (1992) Municipal Sewage Sludge Management Processing, Utilization and Disposal. Technomic Publishing Company, Inc. 6. U.S. EPA. 1974. An Alternative Septage Treatment Method: Lime Stabilization/Sand-Bed Dewatering EPA-600/2-75-036, September. 7. U.S. EPA. 1994. Guide To Septage Treatment and Disposal EPA/625/R-94/002, September. 8. Kelly, H.G., Donal S. M., (2003); Autothermal Thermophilic Aerobic Digestion Research Application and Operational Experience, WEFTEC 2003 Workshop W104, Thermophilic Digestion, Los Angeles, CA., October 11, 2003. 9. Jewell W.J., Kabrick M., (1978); Autoheated Aerobic Thermophilic Digestion with Air Aeration, 51 st Annual Water Pollution Control federation Conference, Anaheim, California. 10. Messenger J.R., et al., (1993); Evaluation of the Dual Digestion Systems: Parts 1, 2, 3 and 4, Water SA, No.3, pp. 185 216. 11. Kelly G.H., (1996); Autothermal Thermophilic Aerobic Digestion-Heat Budgets, Proceeding WEF, The Annual Specialty Conference on Biosolids, Denver, CO, pp.817, 8-24. 12. USEPA (1992); Control of Pathogens and Vector Attraction in Sewage Sludge. EPA/625/R-92/013. 13. Huyard, A., Ferran B., Audick, J.M. (2000); The Two Phase Anaerobic Digestion Process: Sludge Stabilisation and Pathogen Reduction; Water Science and Technology, Vol.42, No.9, pp.41-47. 14. Schafer, P., (1994), Pre-pastaurization, Europe and North American Assesment Experience Procedings 8 th. Annual Residuals and Biosolids Management Conference, WF Specialty Conference, Washington DC. 15. Abu-Orf, M.M., Griffin,P., Dentel, S.K. (2001); Chemical and Physical Pretreatment of ATAD Biosolids for Dewatering; Water Science and Technology, Vol.44, No.10, pp.309-314. 16. Kelly G.H., (1999); Compairing North American Biosolids Treatmant of Thermophilic Aerobic Digestion, Thermal-Chemical and Heat Drying Technologies, Proceeding of the 4 th. European Biosolids and Organic Residuals Conference, Wakefield, UK. 17. http://www.dintrade.fi/ekosep/ 18. http://aquatecmaxcon.com.au/sewagetreatment/mst.asp?stage=thickening 19. http://www.alfalaval.com/digitalassets/2/file9902_0_PD88606.pdf
24

20. http://www.vexamus.com/product13.htm 21. http://www.ci.schererville.in.us/wastewater/aerobic.htm 22. http://www.huber.de 23. http://www.delhijalboard.com 24. http://www.ist-anlagenbau.de/

25

III. ARITMA AMURLARININ YOUNLATIRILMASI SUSUZLATIRILMASI LEMLER

1. ARITMA AMURLARININ YOUNLATIRILMASI

VE

Atksu artma tesislerinde younlatrclar, amur kat madde konsantrasyonunu artrmak iin kullanlrlar. Younlatrma ok ekonomik bir ilemdir, nk; amur kat madde konsantrasyonundaki art nemli derecede hacim azalmasna neden olur. %1 KM ieren amur %100 hacim igal ederken; %2 KM'ye kadar younlatrlrsa hacmi %50 azalr. Ayn amur % 5 KM'ye kadar younlatrldnda ise, balangtaki hacminin sadece % 20'sine sahip olacaktr. Byle bir hacim azalmas artma tesisi maliyetini nemli derecede azaltacaktr. rnein anaerobik rtcler, kat madde bekleme zamanna gre tasarmlanrlar. rme ilemi ncesinde amur younlatrc kullanm tesis iin gerekli olan rtc hacminin azalmasn salayacaktr. Atksu artma tesislerinde younlatrclarn yeri nemlidir. Eer amur stabilizasyonu iin anaerobik veya aerobik rme ilemi gibi biyolojik stabilizasyon yaplmas dnlyorsa, n keltim amuru ve atk aktif amurun nceden younlatrlmas gerekir. Dier yandan, n ve son keltim amurlarnn suyu alnacaksa; bu amurlar ayr olarak younlatrlmal ve su alma ileminden hemen nce kartrlmaldr. Younlatrma ve amur suyunu alma arasnda bir ayrm yapmak gereklidir. Her iki ilem de kat madde konsantrasyonunda art ve hacim azalmas ile sonulanmasna ramen, ulalan kat madde konsantrasyonlar farkldr. Younlatrma ileminde ulalan kat madde konsantrasyonu % 15'den azdr. Bu tr amurlar hala pompalanabilir niteliktedir, birok ynden akkan zelliklerine sahiptir. Suyunu alma ileminde ise, ulalan kat madde konsantrasyonlar % 15'den byktr ve amur kat madde gibi davranr. Uygulamada graviteli younlatrc, flotasyon younlatrc ve santrifj younlatrclar gibi klasik tipteki younlatrclarn yansra; farkl retici firmalar tarafndan patent altnda olan ve esas olarak filtrasyon prensibine gre alan mekanik younlatrclar yaygn olarak kullanlmaktadr. Aada klasik tipteki younlatrclarn temel alma prensipleri detayl olarak verilerek; mekanik younlatrclar iin rneklemeler yaplmaktadr. 1.1. GRAVTEL YOUNLATIRMA 1.1.1.Graviteli Younlatrclarn alma Prensibi Graviteli younlatrcnn alma prensibi dairesel keltim havuzlarna benzer. Orta blmeden giren kat maddeler younlatrc iinde radyal olarak dalr ve amur kat maddeleri tank tabanndan alnr. Younlatrc st suyu, yani kat maddelerden ayrlan su, savaklar yardmyla tank yzeyinden toplanr. Graviteli younlatrcda farkl blge vardr: 1. 2. 3. Younlatrc st suyunun topland temiz blge: Kat maddelerinden ayrlan su savaklar yardmyla alnr. Bu su iindeki kat madde konsantrasyonu ok dktr. Besleme blgesi: niform kat madde konsantrasyonuna sahiptir. Skma blgesi: amur knn olduu bu blgede, kat madde konsantrasyonu yksektir. Besleme blgesinin hemen st amur tabakas olarak tanmlanr. Bu
26

amur tabakasnn ykseklii artma tesisi operatr iin iletmede ana kontrol parametresidir. amur ekimi arttka bu seviye azalacaktr ve bunun sonucunda dk kat madde bekleme zamanlarnda allm olacaktr ve ekilen amurdaki kat madde konsantrasyonu dk olacaktr. amur tabakasnn yksek oluu ise; yksek kat madde bekleme zaman demektir. Yksek amur tabakas korunmasndaki en nemli tehlike, uzun kat madde bekleme zaman nedeniyle anaerobik aktiviteye bal olarak gaz oluumunun meydana gelmesidir. Gaz oluumu kat maddelerin yzmesine, dolaysyla k suyunda kat madde kaaklarna neden olacaktr. Biyolojik aktivite ve gaz oluumunu engellemek iin klor gibi eitli kimyasal maddelerin ilavesi gerekebilir. Graviteli younlatrclar, kenar duvarlar 3-4 m yksekliinde ve aplar 20-25 metreye kadar olabilen dairesel yaplardr. Organik amurlarn younlatrld byk tanklarda gazlama problemleri ve kat madde bekleme zamanlarnn almas halinde amurun yzmesi problemleri ile karlalr. Bu tip younlatrclarda standart keltim havuzlarndan daha dik taban eimleri (2.5-3 : 12 gibi) verilir. amurdan suyun ve gazn uzaklamasn salamak iin dey kollu kartrma mekanizmas yerletirilir. Graviteli amur younlatrcdan bir grn ekil 1de; plan ve kesit detaylar ise ekil 2'de verilmitir.

ekil 1. Graviteli younlatrc (http://aquatecmaxcon.com.au/sewagetreatment/)

27

M o t or e l e k t r i k hatt Giri borusu Ar yk alarm hatt

k sava
-k

Emniyet kolunun kaldrlm durumu

Syrc baklar Alt a k m

ekil 2. Graviteli amur younlatrcya ait plan ve kesit detaylar

28

1.1.2.Graviteli Younlatrclarn Tasarm Younlatrc tasarmnda kullanlan iki yntem vardr: I. Gemi deneyimlere gre tasarm II. kelme testlerine gre tasarm Test etmek iin mevcut amur rnei yoksa daha nce yaplan tasarmlarda kullanlan tasarm kriterleri esas alnarak younlatrc tasarm gerekletirilir. amurun zgl arl dk olduu iin kelmesi ok yavatr. Bu nedenle younlatrc tasarmnda en nemli kriter kat madde konsantrasyonudur. keltim tanklarnn tasarm "kat madde yk" veya "kg/h/m2 kat madde aks"na gre yaplr. Mevcut amur rneklerinin olmas halinde ise laboratuvarda klasik kelme testleri yaplr. Bunun iin 1 litrelik mezr, amur numunesi ile doldurulur ve iyice kartrlarak, kat maddeler kelmeye braklr. Eer kat madde konsantrasyonu yeterince yksekse, kat maddeler bir tabaka halinde kelecektir (zone settling). Yani taneli kelme olmakszn tabaka halinde bir kelme meydana gelecektir. amur kat madde konsantrasyonuna bal olarak sabit bir hzla kelecektir. kelme hz dereceli olarak azalacaktr. kelme testleri ile belirlenen kelme hzlar ile amurun kat madde konsantrasyonu arplmak suretiyle "kat madde aks" tanmlanabilir (Hz * Konsantrasyon = m/h*kg/m3 = kg/h/m2 ). Bu tr laboratuvar testlerinden younlatrc tasarmna gei suretiyle younlatrcnn iletilmesini snrlayacak olan kat madde aksnn tesbiti mmkndr. Dier bir deyile younlatrcda izin verilebilecek maksimum kat madde yklemesi elde edilir. Graviteli younlatrclar 16-32 m3/m2.h yzey yklerine (qF) gre tasarmlanrlar (m3 sulu amur olarak). Dier bir tasarm parametresi de kg KM/m2.gn olarak ifade edilen yzeysel kat madde ykdr (TSF). Bu parametre eitli amur tiplerine gre deiim gsterir. Younlam ve younlamam farkl amurlar iin tipik kat madde konsantrasyonlar ve graviteli younlatrc iin yzeysel kat madde yklemeleri Tablo 1'de verilmitir (Metcalf and Eddy, 1991). Yzeysel kat madde ykne gre younlatrc yzey alan; A (m2) = [Qo (m3 /h)] / [qF (m/h)] bants ile hesaplanabilir. Burada; A : younlatrc yzey alan, m2 Qo :giri amur debisi, m3/h qF : yzey yk, m/h Giriteki kat madde miktar TS (kg KM/m3)'ye gre ve seilen qF yzey ykne gre yzeysel kat madde yk, TSF (kg KM/m2.gn) bulunur: TSF(kg KM/m2.gn) = 24 (h/gn) * qF (m/h) * TS (kg KM/m3)

29

Tablo 1. Farkl amurlar iin tipik kat madde konsantrasyonlar ve graviteli younlatrc iin yzeysel kat madde yklemeleri
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Kat Madde Kat madde Yk konsantrasyonu, % 2 Younlamam Younlam d kg/m

amur Tipi Ayr n keltim Damlatmal filter humusu Dnen biyodisk Aktif amur Saf oksijenli aktif amur Uzun havalandrmal aktif amur Anaerobik rm n keltim amuru (n rtcden gelen) Kark n keltim ve damlatmal filter humusu n keltim ve biyodisk n keltim ve modifiye havalandrm al A n keltim ve klasik aktif amur 2-7 1-4

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5-10 3-6 2-5 2-3 2-3 2-3 12 4-9 2-6 3-4 4-8

88-137 34-50 34-50 12-34 12-34 24-34 122 59-98 48-78 39-78 12-34 8 68 195-244 137-195 195-137 5-10 59-98

1-3.5 0.5-1.5 0.5-1.5 0.2-1.0 8 2-6

2-5

2-8 2-4 4

Atk aktif amur ve damlatmal filter humusu 0.5-2.5 Anaerobik rm ve n keltim amuru ve atk aktif amur Termal artlandrlm n keltim n keltim ve atk aktif amur Atk aktif amur 3-6 3-6 0.5-1.5

12-15 8-15 6-10

Younlatrc yzey alan; A (m2) = [ KM (kg/gn) ] / TSF(kg KM/m2.gn) Younlatrc dairesel kesitli olduuna gre, younlatrcnn ap; A = [ * D2 / 4] bantsndan hesaplanr.

30

 Youn amur miktar; Vyoun amur (m3/gn) = [ KM (kg/gn) ] / [ % KM * (kg/m3)] amur su = 1000 kg/m3 amur suyu; Vamur suyu = Vamur - Vyoun amur bantsndan (m3/gn) olarak hesaplanr. Younlama blgesi hacmi; Vyounlama blgesi (m3/gn) = [ KM (kg/gn)] / [0.75 Cu * (kg/m3)] Younlatrcda amurun alkonma zaman, t = 36 saat alnarak; skma blgesi ykseklii, H1 hesaplanr: [ A (m2) * H1 (m) ] / Vyb (m3/h) = t (h) Duru su blgesi (kelme blgesi) derinlii, H2 = 1 m ve kreme blgesi ykseklii, H3 0.30 metre alnarak; younlatrcya verilmesi gerekli ykseklik; H = H1 + H2 + H3 hesaplanr (ekil 3).
Qo, Co Qe, Ce H2 H Skma Blgesi, 0.75 Cu H1 H3 1:12

Duru Su Blgesi

Kreme Blgesi Qu, Cu

H1 : skma blgesi, 0.75 Cu H2 : duru su (kelme) blgesiykseklii, 1.00 m H3 : amur kreme blgesi ykseklii, 0.30 m ekil 3. Graviteli younlatrc 1.2. FLOTASYON YOUNLATIRMA
31

zgl arl 1.0'den kk olan artma amurlarnn graviteli younlatrclarda younlatrlmalar ok zordur. Bu tr amurlarn younlatrlmas iin flotasyon younlatrclar kullanlr. Flotasyon younlatrclarn; znm hava flotasyonu, vakum flotasyonu ve disperse hava flotasyonu gibi eitleri vardr. amur younlatrma iin yaygn olarak znm hava flotasyonu kullanlmaktadr. znm hava flotasyonunda, zeltiye yksek basn altnda hava verilir. Basn kaldrldnda znm hava ince kabarcklar halinde aa karak amur partikllerini yzeye tar. Yzeyde toplanarak biriken amur yzeyden syrlarak uzaklatrlr. znm hava flotasyonu havuzuna ait kesitler ekil 4'de verilmektedir.

ekil 4. znm hava flotasyonu havuzuna ait kesitler Flotasyon younlatrma, aktif amur veya sspanse byme nitrifikasyon sistemi gibi sspanse byme biyolojik artma ilemlerinden gelen artma amurlarnn younlatrlmas iin yaygn olarak kullanlmaktadr. Aktif amur hafif olduundan, flotasyon younlatrcda kolayca younlaabilir. n keltim amurlar, damlatmal filtre humusu,
32

aerobik rm amur ve kimyasal artmadan gelen metal tuzlar ieren amurlar da flotasyon havuzlarnda younlatrlabilirler. Atk aktif amurun flotasyon younlatrclarla younlatrlmas ile elde edilen yzebilen kat madde konsantrasyonu; hava/kat madde oran, kat madde ykleme hz, amurun zellikleri (zellikle amur hacim indeksi) ve polimer ilavesi ile etkilenecektir. Yzebilen kat madde konsantrasyonu % 3-% 6 arasnda deimesine ramen, pilot tesis denemeleri ve laboratuvar testleri yaplarak tasarm iin kullanlacak deerin belirlenmesi gereklidir. Hava/kat madde oran flotasyon younlatrclarn verimini etkileyen en nemli faktrdr; flotasyon iin gerekli hava miktarnn giri akmndaki yzebilen kat maddelere oran olarak tanmlanr. Hava /kat madde oran % 2 ile % 4 arasnda deiir. amur hacim indeksi de nemli bir parametredir, amur hacim indeksinin 200'den kk olmas halinde uygun polimer dozlamalar ile iyi bir younlama elde edilmektedir. Daha yksek deerlerde yzen kat madde konsantrasyonlar azalmakta ve yksek polimer dozlamalar gerekmektedir. Flotasyon younlatrclarn tasarm, yzeysel ykleme, bekleme zaman ve kat madde ykne gre yaplr. Yzey yk 0.22 - 0.9 m3/m2/h, bekleme zaman ise yaklak 30 dakika alnr. Flotasyon younlatrclar Tablo 2'de verilen kat madde yklerinde iletilirler (Metcalf and Eddy, 1991). Tasarm iin minimum yklemeler kullanlmaldr. Daha yksek kat madde yklemeleri dk youn amur konsantrasyonlaryla sonulanr. Farkl younlatrclarda kullanlan polimer dozlar Tablo 3de verilmitir. Tablo 2. Flotasyon younlatrc iin tipik kat madde ykleri amur tipi Kat Madde Yk , kg/m2 d Kimyasal madde ilavesi ile Haval aktif amur Saf oksijenli aktif amur Damlatmal filtre humusu n kletim + aktif amur n keltim + damlatmal filter n keltim 48 68-98 68-98 68-146 68-146 68-146 Kimyasal madde ilavesi olmadan 220 268 220 220 293 293

33

Tablo 3. Farkl younlatrclarda kullanlan polimer dozlar kg polimer /ton kat madde amur tipi A tk aktif am ur A erobik rm A naerobik rm znm hava flotasyonu 2-5 Dekantr tipi santrifj 0-4 4-8 4-8 Sepet tipi santrifj 1-3 Graviteli bantl younlatrc 3-7

1.3. SANTRFJ YOUNLATIRMA Santrifjleme ileminde, merkezka kuvveti etkisi altnda amur kat maddeleri amur suyundan ayrlr. Santrifjlerde merkezka kuvveti, sulu amurun iinde bulunduu rotor tarafndan oluturulmaktadr. amur suyu savaklanarak sistemden uzaklatrlr. Tamburlar konik veya ksmen konik olan santrifjlere "dekantr" denilmektedir. Santrifj younlatrclar, amuru hem younlatrmak, hem de suyunu almak iin kullanlrlar. Atk aktif amur iin kullanmlar genellikle snrldr. Santrifjleme ile younlatrma ileminde santrifj kuvvetlerinin etkisi altnda amur partiklleri keltilir. amur younlatrma iin kullanlan farkl tipteki santrifjlere ait rnekler ekil 5'te gsterilmitir. En gelimi santrifjler, helezon kreyicili kat madde dekantr tipi santrifjlerdir. Kat madde dekantr tipi santrifjlerin iletilmeleri de sreklidir. Normalde yatay olarak monte edilmi, uzun bir silindirik tambur ile bu tamburun iinde dnen bir helezondan oluur. nite iine amur girii sreklidir, kat maddeler yatay silindirin evresinde toplanrlar. kelen amur keki helezonla krenerek srekli olarak dar atlr. amurun suyu da bir savak yardmyla younlatrcdan uzaklatrlr. Bylece tam ve srekli bir iletme salanr. Tambur ve helezon ayr ayr tahrik edilir, devir saylar farkldr. Helezonun amur kekini kremesi srasnda koyulam amurun iindeki suyun bir ksm daha uzaklaarak daha fazla su alnabilmektedir.

34

ekil 5. amur younlatrma iin kullanlan farkl tipteki santrifjler Santrifjlerin verimi, tutulan kat madde miktarna gre llr. Tutulan Kat Madde = {1-{[Cr(Cc - Cs)] / [Cs(Cc - Cr)]}} * 100 bantsna gre hesaplanr. Burada; Cr = amur suyundaki kat madde konsantrasyonu, mg/L veya % Cc = amur kekindeki kat madde konsantrasyonu, mg/L veya % Cs = giri amurunun kat madde konsantrasyonu, mg/L veya % Sabit bir kat madde besleme konsantrasyonu iin, filtrattaki kat madde konsantrasyonu azalrken tutulan kat madde konsantrasyonu artar. Santrifjler iin temel iletme parametreleri; giri amurunun zellikleri, santrifj dnme hz,
35

 hidrolik ykleme, santrifjdeki sv derinlii, verimi artrmak iin kullanlan polimer miktar. Bu parametreler arasndaki iliki, blgesel olarak farkllaacaktr, tasarm iin zel deerler vermek mmkn deildir. Gerekte pilot tesis almalarnn yaplarak amur cinsine gre uygun iletme parametrelerinin seilmesi gerekir. Sepet tipi santrifjler, kesikli olarak altrlrlar. Sv haldeki amur, dey olarak monte edilmi olan silindirik hazne iine gnderilir. Kat maddeler silindirik haznenin i eperlerinde birikir, amur suyu ise dekante edilir. Yer problemi olmas durumunda ve yetimi personelin bulunduu, debisi 0.2 m3/s 'yi aan byk tesislerde etkin olarak; veya klasik yntemlerle younlatrlmas zor olan amurlarn suyunu almak iin uygulanrlar. Santrifjlerin verimini artrmak amacyla suyu alnacak amura polielektrolitler ilave edilir. Dekantrlerin kapasiteleri 2 ile 50 m3/h arasnda deimektedir. amur cinsine gre ihtiyaca uygun dekantr seildikten sonra, kullanlacak polimer cinsi ve dozlar iletme srasnda belirlenmelidir. 1.4. MEKANK YOUNLATIRICILAR Farkl retici firmalar tarafndan patent altnda olan ve genellikle mekanik filtrasyon ileminin temel prensiplerine gore iletilen bu tip younlatrclar retici firmalarn patentli isimleri ile anlmaktadr. Dnen tambur, dnen disk ve hareketli bantl sistemlerin tekli veya oklu uygulamas eklinde iletilen sistemlerdir. Youn amur kat madde konsantrasyonlarn etkileyen tambur rotor dn hz, filtre bantnn hareket hz, amurun tipi ve konsantrasyonu, polielektrolit miktar ve tipi gibi pekok faktre bal olarak %5-%12 kat madde ieriine kadar younlatrlm amur elde edilebilir. Bu tip younlatrclara girmeden nce daha byk partikl yaps salamak zere amur polielektrolit ile floklatrlr. Floklatrlan amur sentetik filtre rts ile kaplanm ve yavaa dnmekte olan bir tamburun iine verilir veya hareket halindeki bir bant zerine yaylr. amurdaki kat partikller filtre rt tabakas zerinde tutulurken, amurdan ayrlan su (filtrate) uzaklatrlr. Polielektrolit hazrlama ve depolama tanklar, kartrma ve dozlama sistemleri ile birlikte bulunurlar. Ham amur, younlatrc nitesine beslenmeden ieriindeki kat madde miktarna bal olarak uygun dozda polielektrolit ile dozlanr, kartrlr ve younlatrc niteye iletilir. Dnen tambur iindeki, hareketli bant halindeki sentetik filtre yzeylerinin veya dnen disk yzeylerini kaplayan amur partikllerinin temizlenmesi ve tkanmay engellemek iin spray eklinde ykama uygulamalar ile filtre rt tabakasnn temizlii salanmaktadr. Kullanlan floklant madde tketiminin kontrol altnda tutulduu sistemlerde filtrat ile birlikte kat madde kaaklarnn nlenmesi salanmaktadr. Ykama ileminin filtrate ile yaplmas esastr ve filtrattaki kat madde yk dktr. Genellikle elik konstrksiyon olarak imal edilen bu tip younlatrclar srekli olarak iletilen sistemlerdir. Artma tesisi iinde ok az alana gereksinim duyulur ve genelde kapal sistemler olduundan veya kapal mekanlar iinde iletildiklerinden koku emisyonlar asndan bir rahatszlk vermezler. Bu tip sistemler genelde kontrol panosuna bal olarak otomatik iletildiklerinden operatr desteine ok fazla gerek olmayan sistemlerdir. Kontrol sisteminde beliren uyarya gre operatr mdahalesi gerekir.
36

Artma tesislerinde amur ileme prosesi iinde n younlatrma, son younlatrma niteleri olarak stabilizasyon prosesleri ile birlikte kullanld gibi amur su alma sistemleri ile kombine halde de kullanlmaktadrlar. Mekanik ounlatrclara ait rneklemeler ekil 6, 7, 8, 9 ve 10da verilmitir.

ekil 6. Dner tambur younlatrc (http://www.huber.de)

ekil 7. Dner tambur younlatrc (http://www.vexamus.com/)

37

ekil 8. Dner tambur younlatrc (http://www.alfalaval.com/)

ekil 9. Graviteli bantl younlatrc (http://www.huber.de)

38

ekil 10. Dnen diskli younlatrc (http://www.huber.de) 2. AMUR SU ALMA LEMLER 2.1. GiRi Su alma ilemi, amurun su ieriinin azaltlmas iin kullanlan fiziksel (mekanik) bir temel ilemdir. Aada saylan nedenlerin bir veya birkann yerine getirilmesi amacyla gerekletirilir: Su alma ile amur hacmi azaltldndan, amurun nihai bertaraf sahasna tanmas maliyeti nemli lde azalacaktr. Suyu alnm amur, youn veya sulu amura gre daha kolay ilenir. Birok durumda suyu alnm amur traktrlerle tanabilir, bantl konveyrlerle iletilebilir. Yakma ileminden nce amurun su ieriini azaltmak suretiyle enerji muhtevasn artrmak mmkn olacaktr. Kompostlama ncesi gzenek verecek malzeme gereksinimini azaltmak iin amurun suyunun alnmas gerekir. Baz durumlarda amurun kokusunun nlenmesi iin ar nemin giderilmesi gerekir. Mono deponilerde, depolama sahasnda sznt suyu oluumunu azaltmak iin depolama ncesi amurun suyunu almak gereklidir.

amurdaki suyun giderilmesi iin kullanlan dzeneklerin altrlabilmesi iin eitli teknikler kullanlmaktadr. Baz durumlarda, kat maddeyi susuzlatrmak iin doal buharlama ve szma yntemleri kullanlr. Mekanik su alma dzeneklerinde ise, amurun suyunu almak zere fiziksel yntemler uygulanr. Bu fiziksel ilemler; filtrasyon, donma, kapiler emme, vakum uygulama, santrifjle ayrma ve sktrmadr. Su alma dzeneinin seimi, suyu alnacak olan amurun tipi, suyu alnm rnn zellikleri ve uygun yer teminine baldr. Kk tesislerde uygun bir arazinin bulunmas
39

problem deildir. Bu amala genellikle kurutma yataklar ve amur lagnleri kullanlr. Bunun tersine kstl yer imkan olan blgelerde, mekanik su alma niteleri tercih edilmektedir. Baz amurlar, zellikle anaerobik olarak rm amurlar mekanik olarak suyunun alnmas g olan amurlardr. Bu tip amur kurutma yataklarnda susuzlatrlabilir. amurun mekanik olarak suyu alnaca zaman, amur numuneleri ile pilot almalar yaplmakszn optimum su alma dzeneinin seimi imkanszdr. amur suyunu almak iin kullanlan yntemleri; I. Doal su alma yntemleri 1. amur kurutma yataklar 2. amur tarlalar 3. amur lagnleri II. Mekanik su alma yntemleri 1. Vakum filtreler 2. Plakal pres filtreler 3. Bantl pres filtreler 4. Santrifjler olmak zere iki grupta toplamak mmkndr. 2.2. DOAL SU ALMA YNTEMLERi 2.2.1. amur Kurutma Yataklar amurunu suyunu almak iin kullanlan en eski yntemlerden birisidir. Stabilizasyon ilemlerinden sonra elde edilen amurlar, amur kurutma yataklarnda kurutulurlar. Kurutma ileminden sonra da, nihai bertaraf amacyla dzenli depolama sahalarna gnderilirler veya tarmsal amal gbre olarak toprakta kullanlrlar. amur kurutma yataklarnn en nemli avantajlar maliyetinin dk olmas, iletilmeleri iin zel bir itina gerektirmemesi ve elde edilen amur kekinin kat madde ieriinin yksek oluudur. Drt farkl tipte kurutma yata kullanlmaktadr: 1) klasik kurutma yataklar, 2) kaplamal (paved) tip, 3) sentetik malzemeli, 4) vakumlu kurutma. Klasik tipteki kum yatakl kurutma yataklar en yaygn kullanlan tipler olduu iin bu blmde bu tip kurutma yataklar iin detayl bilgi verilecektir. Klasik tipteki (kum yatakl) kurutma yataklar Klasik tipte kum yatakl amur kurutma yataklarnn ekonomik olarak kullanm genellikle kk ve orta byklkteki yerleim birimleri iin snrldr. 20 000 zerinde nfusu olan kentler iin, alternatif amur su alma yntemleri dnlmelidir. Byk yerleim birimlerinde, ilk yatrm maliyeti, amur uzaklatrma maliyeti ve deitirilen kumun maliyeti ve byk alan gereksinimi, kurutma yataklarnn kullanmn snrlayan etkenlerdir.

40

amur kurutma yataklar, taban drenajnn saland, kum filtre malzemeden oluan s havuzlardr (ekil 11). Bu yataklar zerine amur 15 - 30 cm kalnlkta tabakalar halinde serilir ve kurumaya braklr. amurun suyunu vermesi iin geen sre iklim ve dier koullara bal olarak birka haftadan birka aya kadar deiebilir. Yan bol olduu kuzey iklimlerinde amur kurutma yataklarnn zeri rtlr. Bylece hem ya sular ile amura ilave suyun eklenmesi nlenmi olur, hem de rt malzemesinin effaflndan dolay oluan sera etkisi ile buharlama hzlandrlr. ekil 12de st ak ve kapal amur kurutma yatana ait rnekler verilmektedir. amur kurutma yataklarnda, amurdan suyun ayrlmas iki ekilde olur. Balangta su amurdan drene olur ve tabana yerletirilmi olan drenaj borular yardmyla toplanr. Kum yatak ince partikller ile tkanncaya veya serbest su tamamen drene oluncaya kadar bu ilem srer. Bundan sonra su alma ilemi buharlama yoluyla devam eder. Balangtaki drenaj iki aamal olarak meydana gelir. ilk nce kat maddelerin kelmesi ve skma ile amur ieriindeki suyun nemli bir ksm drene olur. ikinci aama ise suyun hareketinin salayan kanallarn oluumudur. amurdaki suyun nemli bir ksm drenaj ile ayrldndan, kurutma yatann tabannda bir drenaj sisteminin yaplmas zorunludur. Kurutma yataklar tabannda 2.5 ile 6 metre aralkl olarak, minimum %1 eim salanacak ekilde yerletirilmi yatay drenaj borular bulunur. Yaygn olarak kullanlan beton drenaj borular ve delikli plastik borular bu amala kullanlabilirler. ekil 11'de grld gibi bu drenaj borularnn zeri krma ta veya kaba akl ile rtlr. Kum tabakann kalnl ise temizleme ilemine izin verecek ekilde 23 cm ile 30 cm arasnda deiir. Daha derin kum tabakas genellikle drenaj gletirir. Kumun niformluk katsays 4.0 zerinde olmamal; efektif tane ap ise 0.3-0.75 mm olmaldr. Kurutma yata alan, yaklak olarak 6 m genilikte ve 6-30 m uzunlukta olabilen yataklar halinde blnmtr. Gelen amur miktarna bal olarak bu yataklarn dnml olarak kullanlmas mmkndr. Kurutma yataklar arasndaki blmeler ak yataklar iin toprak seddeler halinde olabildii gibi, st kapal olanlar iin betonarme olarak yaplrlar. amuru kurutma yataklarna tayan borular minimum 0.75 m/s hza gre tasarmlanmaldr. Bu amala, dkme demir veya plastik borular yaygn olarak kullanlmaktadrlar. Seilen yataa amurun akn ynlendirebilmek iin datm kutular gerekir. amurun kurutma yatana dklmesi srasnda kum yatan erozyonunu nlemek iin, amur k azlarnn hemen nne beton plakalar yerletirilir. amur yeterince drene olup, kuruduktan sonra kurutma yataklarndan syrlarak uzaklatrlr. Kurumu amur; kaba, krlgan yzeyli ve rengi koyu kahve veya siyahtr. Kuru havada ve uygun koullarda kuruduunda 10-15 gn iinde su ierii yaklak %60 civarna inebilir. Kurumu amur elle veya syrclarla syrlarak konteynerlere yklenir ve bertaraf sahalarna gnderilir. Ak yataklar, yeterli arazinin bulunduu yerlerde ve koku problemlerini azaltmak iin gerekli koullarn saland blgelerde kullanlmaktadr. Rahatsz edici koku problemini nlemek iin yerleim yerlerine en az 100 m mesafede yaplmaldrlar.

41

ekil 11. Tipik bir amur kurutma yatann plan grn ve kesiti

42

43

44

ekil 12. st ak ve kapal amur kurutma yataklar (http://www.ist-anlagenbau.de)

Kaplamal tip (paved) kurutma yataklar Kum yatakl kurutma yataklarna alternatif olarak iki farkl tipte kaplamal (paved) tip kurutma yata kullanlmaktadr: drenaj tipi ve dekantasyon tipi. Drenaj tipi yataklarn fonksiyonu esas itibariyle klasik kurutma yataklarna benzemektedir. Drenaj suyu taban drenaj ile toplanr, fakat amur ne ve arkaya hareketli syrclar vastasyla toplanr. Bu tip yataklar, normal olarak dikdrtgen kesitli, 6-15 m genilikte ve 21-46 m uzunlua sahip havuzlar eklinde tasarmlanr. 200-300 mm kalnlkta kum veya akl taban zerine beton veta bitml beton kaplamalar kullanlr. Kaplamalarn eimi drenaj merkezine doru minimum % 1.5 olmaldr. Verilen bir amur miktar iin bu tip kurutma yataklarnn alan gereksinimi klasik kum yatakl kurutma yataklarna gre daha fazladr. Dekantasyon tipi yataklar ise olduka yeni bir uygulamadr ve lk, kurak veya yar kurak iklimler iin avantajldr. Bu tip yataklarda; 1) toprak imento karm kaplama malzemesi, 2) amur suyunun dekantasyonu iin drenaj borusu, 3) kurutma yatann merkezinde amur besleme borusu bulunur. Dekantasyon yoluyla iyi bir amur kelmesi ile %20-30 su giderimi salanabilir. Kurak blgelerde 30 cm'lik amur tabakas serilerek, 30-40 gnlk kuruma sonrasnda %40-50 kat madde konsantrasyonlar elde edilebilir. Sentetik malzemeli kurutma yataklar Paslanmaz elik tel rg (hasr elik) veya yksek younluklu ekillendirilmi poliretan gibi doal yapay malzemelerin kullanld kurutma yata tasarmlar son yllarda gelitirilmitir. Bu tip kurutma yataklarnda sulu amur, yatay konumdaki ak drenaj ortam zerine boaltlr. Drenaj ortam kk, paslanmaz elikten rg eklindeki ubuklardan
45

olumutur, rgnn st ksm dzdr. ubuklar arasnda 0.25 mm eimli formda aklklar bulunmaktadr. Drenaj debisini kontrol etmek iin bir k vanas yerletirilmitir. Bu su alma ynteminin avantajlar; tel rgde tkanma olmaz, drenaj sabit ve hzldr, kurutma yataklarna gre daha yksek amur tabakalar beslenebilir, aerobik olarak rm amurlar kurutulabilir, yataklarn bakmlar ok kolaydr. En nemli dezavantaj, klasik tipteki kurutma yataklarna gre ilk yatrm maliyetlerinin yksek olmasdr. Yksek younluklu poliretan ortam kullanlan sistemde, zel 300 mm kenar uzunluklarnda kare biimli, iten kilitlemeli paneller eimli bir yzey zerine veya prefabrik elik tepsiler iine yerletirilmilerdir. Her panel amurun suyunu almak iin %8 ak alana sahiptir ve bir alt drenaj sistemi iermektedir. Bu sistem ak veya kapal yataklarda yerletirilmek zere tasarmlanabilir. Bu su alma ynteminin avantajlar; aerobik rk amur gibi seyreltik amurlarn suyu alnabilir, filtrattaki sspanse kat madde konsantrasyonu dktr, sabit niteler ne arkaya hareket eden dzeneklerle kolayca temizlenebilir.

Vakumlu kurutma yataklar amurun suyunu alma ve kurutmay hzlandrmak iin kullanlan bir yntemdir. Suyunu alma ve kurutma ilemleri, gzenekli filtre plaklarnn alt ksmna vakum uygulanmak suretiyle salanr. Bu yntemde srasyla aadaki ilemler uygulanr: 1) Polimerle amurun n artlandrlmas yaplr. 2) Yatak amurla doldurulur. 3) amurun balangta graviteli drenaj ile suyu alnr, bu ii takiben vakum uygulanr. 4) amur 24-48 saat sre ile ak havada kurumaya braklr. 5) Hareketli syrc mekanizma ile kurumu amur syrlp uzaklatrlr. 6) Gzenekli plaklarn yzeyi yksek basnaltnda ykanarak kalan amur artklar uzaklatrlr. 8-48 saatlik iletme srelerinde %8-23 KM konsantrasyonlarna ulalabilen bu su alma ynteminin en nemli avantaj amurun suyunu almak iin gerekli olan zamann ok ksa olmasdr, ve dier kurutma yataklar ile karlatrldnda ok az alana ihtiya duyulmaktadr. En nemli dezavantaj ise ilave su alma ilemi gerektirmesidir.
46

2.2.2. amur Lagnleri Kurutma lagnleri rk amurlarn suyunu almak iin kurutma yataklar yerine kullanlabilir. Koku ve rahatsz edici zelliklerinden dolay artlmam amurlar, kire amurlar veya konsantre kirlilikte amurlarn suyunu almak iin uygun deildir. Lagnlerin verimi, kurutma yataklarnda olduu gibi iklim, ya ve su alma ilemini geciktiren dk scaklklar gibi etkenlere baldr. Lagnler yksek buharlama hzlar olan blgelerde yaygn olarak kullanlrlar. Taban drenaj ve szma ile su alma ilemi evre mevzuatndaki sk standartlar ile snrlandrlmtr. Lagn blgesinde imesuyu amacyla kullanlan akifer olmas halinde lagn tabannn szdrmazlnn salanmas gereklidir. amur derinlii 0.751.25 m aralndadr. Su alma ileminin ana mekanizmas buharlamadr. amur suyunun dekantasyonu iin gerekli dzenekler mevcuttur ve bu su artmaya geri dndrlr. amur mekanik olarak bertaraf edilir, genellikle % 25-30 KM ieriindedir. Lagnlerin evrim sresi birka ay ile birka yl arasnda deiir. Tipik olarak amur 18 ay sreyle lagne pompalanr, sonra lagn 6 ay sreyle dinlenmeye braklr. Kat madde ykleme kriteri, 3639 kg KM/m3 lagn hacmi.yl'dr. Minimum iki nite yaplmas esastr, bylece temizleme srasnda depolama ilemi de srdrlebilecektir. 2.3. MEKANiK SU ALMA YNTEMLERi 2.3.1. Vakum Filtrasyonu Vakum filtrasyonu amurun mekanik olarak suyunun alnmasnda en yaygn kullanlan yntemlerden biridir. Kentsel nitelikli artma amurlarnn suyunun alnmasnda yaklak olarak 60 yldan beri yaygn olarak kullanlan bir yntemdir; fakat alternatif su alma ekipmanlarnn yaygnlatrlmas ve gelitirilmesinden dolay son yllarda kullanm azalmtr. Sistemin klompleks oluu, artlandrc gereksinimleri ve iletme maliyetinin yksek oluundan dolay kullanm azalmtr. Tipik bir vakum filtre, daha nceden artlandrlm filtrelenecek ya amurun bulunduu hazne iinde ksmen batk durumda bulunan, yatay konumdaki dner bir tamburdan ibarettir. Tamburun st yzeyi gzenekli filtre malzemesi ile kapldr, bu malzeme suyu alnacak amurun zelliklerine gre seilir. Yaygn olarak kullanlan filtre malzemesi bez bantlar ve kvrk elik yaylardan oluan elik hasr rtlerdir. Tambur birka blgeden olumaktadr. Her blge otomatik olarak vakum altna girer. amur haznesi iinden geerken vakum uygulanr, filtre malzemesi zerinde amur tabakas oluur. Bu blge amur haznesi iine tekrar girinceye kadar vakum korunur. Bu noktada amur keki otomatik olarak syrlr. Ayr vakum-dren hatlar, her blgeyi tambur ekseninde bulunan ve tamburla birlikte dnen vanaya balar. Bu vana, filtre devrinin eitli fazlarn kontrol eder ve filtratn tamburdan atlmasn salar. Tambur dnerken vana; 1) kek oluumu, 2) kekin suyunu alma, 3) kekin syrlmas fazlarnn gereklemesini salar. Bir vakum filtre sisteminde; amur besleme pompalar, kimyasal madde besleme ekipman, amur artlandrma tank, filtre tambur, amur keki konveyr veya syrcs, vakum sistemi ve filtrat giderme sistemi bulunur. Vakum filtre sisteminden elde edilecek sonu, filtrelenecek amurun zelliklerine gre deiir. Dier parametreler arasnda en nemli olan ise amurun kat madde muhtevasdr. Filtrasyon ncesi amurun kat madde muhtevasn artrmak, filtrattaki kat madde miktarn
47

azaltmak ve su verme zelliklerini gelitirmek iin amura kimyasal artlandrma uygulanr. Filtrasyon iin optimum kat madde ierii %6-%8'dir. Daha yksek kat madde ierikleri su alma iin artlandrmay gletirir. amurun artlandrlmas iin yaygn olarak kullanlan kimyasal maddeler; kire, demir-3 klorr ve polimerlerdir. Genel olarak n keltim tank amurlar, biyolojik atksu artma ilemlerinden gelen amurlara nazaran daha az miktarda kimyasal artlandrc gerektiriler. Tipik filtre verimleri ve kekte ulalan kat madde ierikleri Tablo 4'de verilmitir. Tablo 4. Vakum filtreler iin tipik filtre verimleri ve kekte ulalan kat madde ierikleri Bez Filtre Verim amur keki kg/h.m2 % KM 19.5-40.0 27-35 15.0-30.0 18-25 24.4-30.0 20-30 15.0-34.2 20-30 10.0-12.2 13-20 15.0-19.5 15-25 19.5-34.2 10.0-24.4 17.0-40.0 19.5-40.0 25-35 18-25 20-27 35-45 Verim kg/h.m2 30.0-40.0 12.2-19.5 elik rg amur keki % KM 28-32 23-27

amur tipi Ham ve + haval A + oksijenli A + Damlat.Filtre Atk A (haval) Atk A (oksijenli) Anaerobik rm n keltim + atk A + Damlat.Filtre Termal artlandrma + Atk A

17.0-22.0 19.5-30.0

20-25 27-33

2.3.2. Plakal Pres Filtreler Pres filtrede, su alma ilemi, yksek basn uygulmak suretiyle amurdan suyun ayrmas ile gerekletirilir. Pres filtrelerin avantajlar; amur kekinde yksek kat madde konsantrasyonlarnn salanmas, filtrelenen amur suyunun berrakl, yksek kat madde tutulmasdr.

Bu avantajlarnn yansra; kompleks bir yapya sahip olmas, yksek kimyasal madde maliyeti, iletme maliyetinin yksek olmas, filtre bezinin mrnn ksa olmas

gibi baz dezavantajlar bulunmaktadr.

48

amurun suyunu almak zere kullanlan eitli tiplerde pres filtreler mevcuttur. En yaygn kullanlan tipleri sabit hacimli ve deiken hacimli pres filtrelerdir. Plakal pres filtreye ait bir rnek ekil 13de verilmektedir. Sabit Hacimli Hcreli Plakal Pres Filtreler Sabit hacimli hcreli plakal pres filtreler; sabit ve hareket edebilen bir ereve zerine dey olarak, yzyze gelecek ekilde yerletirilmi ve her iki yznde boluklar (hcreler) bulunan dikdrtgen ekilli plakalardan olumutur. Filtre bezi plakalarn zerine sarldr. Filtratn akn salamak zere plaklarn yzeyinde izikler bulunur. Plakalar arasndaki szdrmazlk hidrolik presle salanr. Sv amur ortadaki boluktan basnl olarak gnderilir. letmede, kimyasal olarak artlandrlm amur plakalarn arasndaki bolua pompalanr, ve 1 ile 3 saat sre ile 690- 1550 kN/m2 basn uygulanr. Sv ksm filtre bezi iinden geerek k azlarna gelir. Tutulan kat maddeler plakalarn boluklar arasnda amur kekini oluturur. Su alma ilemi bitince plakalar birbirinden tek tek ayrlarak kek alnr. Filtrat ise artma tesisi giriine gnderilir. amur keki kalnlklar 25-38 mm arasnda, su muhtevas ise %48-70 arasnda deiir. Filtrasyon sresi; 1) presin doldurulmas, 2) presin basn altnda tutulmas, 3) presin almas, 4) ykama ve amur kekinin temizlenmesi ve 5) presin sona ermesi ilemlerinin tamamlanmas iin 2 ile 5 saat arasnda deiir. Deiken Hacimli Hcreli Plakal Pres Filtreler Artma amurlarnn suyunun alnmas iin iin kullanlan dier bir pres filtre, deiken hacimli hcreli plakal pres filtrelerdir ve "diyafram presler" olarak isimlendirilirler. Dier tip pres filtreden fark, filtre bezinin arkasna lastik bir diyaframn yerletirilmi olmasdr. Lastik diyafram nihai basnc salamak iin esner ve bylece skma kademesinde amur keki hacmi azalr. Filtreyi doldurmak iin genellikle 10-20 dakika ve istenilen kat madde ieriine sahip amur kekinin elde edilmesi iin gerekli sabit basnc salamak zere 15-30 dakika gereklidir. Deiken hacimli presler, su alma ileminin balang kademesi iin 690-860 kN/m2 ve nihai sktrma iin 1380-2070 kN/m2 basnca gre tasarmlanrlar. Deiken hacimli presler eitli amurlarn suyunu almada olduka verimlidirler, fakat bakm gerektirirler. Plakal pres filtrelerin baz iletme ve bakm problemleri vardr.

49

ekil 13. Plakal pres filtreye ait bir rnek Filtre pres dzeneklerinin tasarmnda dikkate alnmas gereken dier unsurlar; su alma odasnda yeterli havalandrma salanmaldr. yksek basnl ykama sistemleri olmaldr. kire kullanldnda kalsiyum birikintilerini gidermek iin asitli ykama sirklasyon sistemi bulunmaldr. artlandrma tanknda amur paralayclar olmaldr. filtre pres sonrasnda amur keki paralayclar bulunmaldr. zellikle suyu alnm amur yakma frnna gnderiliyorsa keki ufalamak gerekir. plakalarn bakm ve yedek para ihtiyacnn karlanmas gerekir.

2.3.3.Bantl Pres Filtreler Bantl pres filtreler alma prensibi olduka basit, srekli beslemeli mekanik su alma dzenekleridir. Kimyasal artlandrma, graviteli drenaj ve amurun suyunu almak iin mekanik olarak basn uygulanmas kademelerinden olumaktadr. artlandrma ve bantl pres nitesinden oluan bir mekanik su alma sistemine ait akm emas ekil 14de verilmitir. Bantl pres filtreler kentsel nitelikli her trl artma amurunun suyunu almak iin etkin olarak kullanlmaktadrlar. Bantl pres filtrenin blmleri ekil 15'de verilmitir. Bantl pres filtrelerde, artlandrlm amur nce graviteli drenaj ksmna gelir ve burada younlamaya braklr. Bu ksmda, amurdaki serbest su yerekimi etkisiyle ayrlr. Baz bantl preslerde bu ksm, drenaj hzlandrmak ve koku problemini azaltmak iin vakum sistemi ile takviye edilmitir. Graviteli drenaj ksmn takiben dk basnl ksmda basn uygulanr. Burada ters ynde hareket eden gzenekli bantlar arasnda amur skr. Baz bant preslerde bu blmden sonra yksek basn uygulanan ve bantlar ok sayda merdaneler arasndan geerken amurun kesme kuvvetlerinin etkisinde kald bir kademe daha bulunabilir. Bu kesme kuvvetlerinin etkisi altnda amurdan daha fazla miktarlarda suyun uzaklatrlmas salanr. Suyu alnm amur keki syrc baklar yardmyla bantlardan syrlarak uzaklatrlr. Bu nitelerde amur, eitli aplarda merdaneler arasndan geen, iki veya daha fazla birbirine paralel olarak hareket eden gzenekli bantlar arasnda sktrlr. Bantl preslerin en byk avantaj ok kuru amur keki oluturmas ve dk g gereksinimleridir. Tipik bir bantl pres filtrede; amur besleme pompalar, polimer besleme ekipman, bir amur artlandrma tank (floklatr), bir bantl pres filtre, bir amur keki konveyr ve destek sistemleri (amur besleme pompalar, ykama suyu pompalar ve basnl hava) bulunmaktadr. Baz pres filtrelerde amur artlandrma tank kullanlmaz. Bantl pres filtrelerin verimini etkileyen faktrler ise; amur zellikleri, kimyasal artlandrma yntemi, basnlandrma sistemi, bantn gzeneklilii, bant hz ve bant geniliidir. Bantl pres filtrelerde kullanlan bantlarn genilikleri 0.5 ile 3.5 m arasnda deiir. Kentsel nitelikli artma amurlar iin en ok kullanlan bant genilikleri 2.0 metredir. amur ykleme hzlar, amurun tipine ve besleme konsantrasyonlarna bal olarak 90-680 kg/m.h arasnda deiir. Hidrolik yklemeler ise bant geniliklerine bal olarak 1.6-6.3 L/m.s aralndadr.
50

ekil 14. Bantl pres filtre bulunan mekanik su alma sisteminin ksmlar (http://www.huber.de)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

amur besleme tank amur girii dnen merdaneler yksek basnl merdaneler dk basnl merdaneler tayc merdane ynlendirici merdane bant ykama sistemi filtrate dearj

ekil 15. Bantl pres filtrenin ksmlar (http://www.dintrade.fi/ekosep/)

51

2.3.4. Santrifjler Santrifjler amurun hem younlatrlmas hem de suyunun alnmas amacyla kullanlmaktadrlar. amur younlatrma ksmnda santrifjler detayl olarak aklanmtr.

Kaynaklar 1. Filibeli, A. (1996) : Artma amurlarnn lenmesi, Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik Fakltesi Yaynlar, No:255, zmir 2. Spinosa, L.; Vesilind, P.A. (2001): Sludge into Biosolids-Processing, Disposal and Utilization; IWA Publishing, UK, ISBN 1 900222 08 6. 3. Vesilind,P.A. (1979):" Treatment and Disposal of Wastewater Sludges"; Ann Arbor Sciences, Michigan, USA. 4. Metcalf&Eddy (1991) : "Wastewater Engineering:Treatment, Disposal, Reuse". 5. Hing, C.L.; Zenz, D.R.; Kuchenrither, R. (1992) Municipal Sewage Sludge Management Processing, Utilization and Disposal. Technomic Publishing Company, Inc. 6. U.S. EPA. 1974. An Alternative Septage Treatment Method: Lime Stabilization/Sand-Bed Dewatering EPA-600/2-75-036, September. 7. U.S. EPA. 1994. Guide To Septage Treatment and Disposal EPA/625/R-94/002, September. 8. http://www.dintrade.fi/ekosep/ 9. http://aquatecmaxcon.com.au/sewagetreatment/mst.asp?stage=thickening 10. http://www.alfalaval.com/digitalassets/2/file9902_0_PD88606.pdf 11. http://www.vexamus.com/product13.htm 12. http://www.huber.de 13. http://www.delhijalboard.com 14. http://www.ist-anlagenbau.de/

52