Veri Tabanı Yönetimi

Bazı slaytlar için kaynak: Ray R. Larson, School of Information Management and Systems, UC Berkeley
2005.02.21 - SLAYT 1
http://sims.berkeley.edu/courses/is257/s04
Plan
• Dersin tanımı
• Veri tabanı kavramları ve terminolojisi
• Veri tabanı modelleri

2005.02.21 - SLAYT 2
Ders Planı
• Web sayfası
• Dersin tanımı
• Okuma parçaları
• Notlandırma
• Ödevler
• Takvim

2005.02.21 - SLAYT 3
Ders tanımı
Description of unit
• An understanding of databases is fundamental to the development of any significant
• information system. Database systems are predominant in the world of IT and
continue to
• demand more complex data structures as applications get increasingly sophisticated.
The aim of
• this unit is to provide an essential knowledge of database systems including design
principles,
• practical implementation and development skills for both system designer and
software
• engineer.
• The importance of structured query languages should be stressed, and once created,
databases
• will be used or demonstrated for a variety of tasks including querying and report
writing.
Summary of learning outcomes
• To achieve this unit a learner must:
• 1 Understand data models and database technology
• 2 Design a relational database to meet user requirements
• 3 Use manipulation and query tools and techniques
• 4 Implement and test database design.

2005.02.21 - SLAYT 4
Okuma Parçaları
• Ders kitabı:
– David M. Kroenke.
Database Processing:
Fundamentals, Design,
and Implementation (9th
Edition). International
edition. Prentice Hall:
Upper Saddle River, NJ,
2004.
– 50YTL
– Bıçaklar Kitabevi, Karanfil
Sok.
– Amazon.com (122USD)

2005.02.21 - SLAYT 5
Kaynaklar
• • Bowman, J et al — The Practical SQL
Handbook: Using Structured Query Language —
• (Addison-Wesley, 1996) ISBN: 0201447878
• • Dowling, N — Applying Software: Database
Design and Management — (Continuum,
• 2000) ISBN: 0826453902
• • Richie, C — Relational Database Principles —
(Letts Educational Ltd, 1998)
• ISBN: 1858053633

2005.02.21 - SLAYT 6
Okuma Parçaları
• Adım Adım Microsoft Access 2002
• MS Access Yardım sayfaları

2005.02.21 - SLAYT 7
İçindekiler

2005.02.21 - SLAYT 8
Ders kitabı web sayfaları

2005.02.21 - SLAYT 9
Notlandırma
• Geçme notu:
– Ara sınav (%40)
( Ödev, Proje = %20, Sınav= %20)
– Son sınav (%60)

2005.02.21 - SLAYT 10
Ödevler
• İki çeşit ödev var
– Önceden geliştirilmiş veri tabanlarını (Cookie ve
DiveShop) kullanarak arama, erişim ve değiştirme,
modelleme (varlık-ilişki diyagramı) ödevleri
– Kendi kişisel veri tabanınızı tasarlama, veri girme ve
sorgulama
• Veri tabanı projesi türleri (Proje)
– Bireysel
» İşle ilgili
» Dersle ilgili
– Grup
» Dersle ilgili
» Proje

2005.02.21 - SLAYT 11
Veri tabanı nedir?

2005.02.21 - SLAYT 12
Dosyalar ve veri tabanları

• Dosya: Bir örgüt, kişi, alan ya da konuyla ilgili

kayıt ya da belge dermesi (Rowley)
– Elci (kağıt) dosyalar
– Bilgisayar dosyaları
• Veri tabanı: Kayıtlar arasındaki ilişkileri de
gösteren benzer kayıtlar dermesi (Rowley)
– bibliyografik, istatistiksel, işle ilgili veriler,
görüntüler, etc.

2005.02.21 - SLAYT 13
Veri tabanı

• Belirli bir örgütteki uygulama sistemleri

tarafından kullanılan depolanmış işletimsel
veri dermesi (C.J. Date)
– Kağıt “veri tabanları”
• Dünyadaki bilginin önemli bir kısmını içeriyor
– Dosya tabanlı veri işleme sistemleri
• Erken dönem (genelde) iş verilerinin toptan
işlenmesi (batch processing)
– Veri Tabanı Yönetim Sistemleri (VTYS)

2005.02.21 - SLAYT 14
Terimler ve Kavramlar
– Veri Tabanı Yönetim Sistemi - VTYS
– Veri tabanı tanımlamak, yaratmak, yaşatmak
ve veri tabanına denetimli erişim sağlamak
için kullanılan yazılım sistemi

2005.02.21 - SLAYT 15
Terimler ve Kavramlar
• Depo (Havuz)
– Veri Sözlüğü (Data Dictionary) olarak da bilinir
– Belirli bir veri tabanı için tüm metadata’nın
depolandığı yer
– Belirli bir veri tabanındaki dosyalar ya da
tablolar arasındaki ilişkiler hakkında bilgi de
içerebilir

2005.02.21 - SLAYT 16
Terimler ve Kavramlar
• Metadata
– Veri hakkında veri
• VTYS’de bir varlığın tüm özelliklerinin
tanımlanması, ör:
– Ad
– Veri türü
– Büyüklük
– Biçim veya özel karakteristikler
– Dosyaların ya da ilişkilerin özellikleri
• Ad, içerik, notlar, vs.

2005.02.21 - SLAYT 17
Niçin VTYS?
• Tarihçe
– 1950’lerde ve ’60’larda tüm uygulamalar belli
gereksinimler için özel olarak geliştirildi
– Dosya temelliydi
– Benzer ya da tekrar uygulamalar geliştirildi
– Erken VTYS’ler programlama dillerinin
uzantılarıydı
– 1970 - E.F. Codd ve İlişkisel Model
– 1979 - Ashton-Tate ve ilk mikrobilgisayara
dayalı VTYS
2005.02.21 - SLAYT 18
Dosya Temelli Sıstemler

Uygulama Dosya
Teslimat Oyuncaklar
Listesi Adresler

Kömür
tahmini Yaramaz

İstenen Oyuncaklar
Güzel

2005.02.21 - SLAYT 19
Dosya Sistemlerinden VTYS’ye

• Dosya Sistemlerinin Sorunları

– Tutarsız veriler
– Esnek olmama
– Kısıtlı veri paylaşımı
– Standartların uygulanamaması
– Aşırı program yaşatımı

2005.02.21 - SLAYT 20
VTYS’nin Yararları
• Minimum veri tekrarı
• Veri tutarlılığı
• Veri bütünleştirme
• Erişim paylaşımı
• Uygulama geliştirme kolaylığı
• Tekbiçim güvenlik, mahremiyet ve tutarlılık
denetimleri
• Veri erişilebilirliği ve cevap verebilme
• Veri bağımsızlığı
• Azaltılmış program yaşatımı

2005.02.21 - SLAYT 21
Terimler ve Kavramlar
• Veri bağımsızlığı
– Verinin fiziksel temsili, bulunduğu yer ve
verinin kullanımı birbirinden ayrı
• Uygulamanın veri tabanının veriyi nasıl ve nerede
depoladığını bilmesi gerekmez; uygulama sadece
ister
• Bir veri tabanını bir VTYS’den diğerine aktarmanın
uygulama programı üzerinde etkisi olmamalı
• Veri tabanına alanlar eklemek, verileri yeniden
kodlamak uygulamaları etkilememeli

2005.02.21 - SLAYT 22
Veri Tabanı Çevresi

CASE Kullanıcı Uygulama

Araçları Arayüzü Programları

Havuz
VTYS Veri
Tabanı

2005.02.21 - SLAYT 23
Veri Tabanı Bileşenleri

VTYS
===============
Tasarım araçları
Tablo Yaratma
Form Yaratma
Sorgu yaratma
Rapor yaratma Uygulama
Prosedürel
Veri
dil derleyicisi
Programları
Tabanı (4GL)
=============
İşletim sırasında
Veri tabanı:
Form işleyici
Kullanıcı verileri Sorgu işleyici
Kullanıcı
Metadata Report Writer Arayüzü
Dizinler Language Run time Uygulamaları
Uygulama Metadatası
İçerir

2005.02.21 - SLAYT 24
Veri Tabanı Sistemleri Türleri
• PC Veri tabanları
• Merkezi Veri tabanları
• İstemci/Sunucu Veri tabanları
• Dağıtık Veri tabanları
• Veri tabanı modelleri

2005.02.21 - SLAYT 25
PC Veri tabanları

Örneğin.
Access
FoxPro
Dbase
vs.

2005.02.21 - SLAYT 26
Merkezi Veri tabanları

Merkezi
Bilgisayar

2005.02.21 - SLAYT 27
İstemci/Sunucu Veri tabanları

İstemci

İstemci
Ağ

Veri tabanı
sunucusu
İstemci
2005.02.21 - SLAYT 28
Dağıtık veri tabanları

Yer B
Yer C

bilgisayar
bilgisayar

Homojen
bilgisayar
Veri tabanları
Yer A
2005.02.21 - SLAYT 29
Dağıtık veri tabanları

Heterojen veya İstemci

Federe Uzak
veri tabanları bilgisayar
Veri tabanı
sunucusu
Yerel ağ

İletişim
sunucusu
Uzak
İstemci bilgisayar
2005.02.21 - SLAYT 30
Terimler ve Kavramlar
• Veri tabanı uygulaması
– Bir dizi veri tabanı etkinliğini gerçekleştirmek
için kullanılan uygulama programı (veya ilgili
programlar seti):
Veri tabanı kullanıcıları adına
• Yarat
• Oku
• Güncelle
• Sil

2005.02.21 - SLAYT 31
Veri Tabanı Uygulamaları Türleri

• PC veri tabanları
– Genellikle kişisel
• Çalışma Grubu veri tabanları
– Yerel ağ üzerinden herkesin veri tabanına eriştiği
küçük grup kullanımı
• Bölüm veri tabanları
– Çalışma grubundan daha büyük – ama benzer
• Örgüt veri tabanları
– İntranet üzerinden (veya bazen Internet üzerinden)
tüm örgüte hizmet sunar

2005.02.21 - SLAYT 32
Terimler ve Kavramlar
• Veri tabanı etkinlikleri:
– Create (Yarat)
• Veri tabanına yeni veri ekle
– Read (Oku)
• Read current data from the database
– Update (Güncelle)
• Mevcut veri tabanını güncelle ya da değiştir
– Delete (Sil)
• Veri tabanından veri sil

2005.02.21 - SLAYT 33
Terimler ve Kavramlar
• Girişim
– Örgüt
• Varlık
– Kişi, Yer, Nesne, Olay, Kavram...
• Özellikler
– Bir varlık hakkındaki veri ögeleri
– Bazen alan (field), madde veya alanadı (domain
olarak adlandırılır
• Veri değerleri
– Belli bir varlık için belli bir özelliğin görünümleri
(instances)
2005.02.21 - SLAYT 34
Terimler ve Kavramlar
• Kayıtlar
– Belli bir varlığın tüm özelliklerinin değerler seti
– İlişkisel VTYS’de “satır” ya da “tuple” olarak
da bilinir
• Dosya
– Kayıtlar dermesi
– İlişkisel VTYS’de “İlişki” ya da “Tablo” olarak
da bilinir

2005.02.21 - SLAYT 35
Terimler ve Kavramlar
• Anahtar
– Bir dosyadaki kayıtları belirlemek ve bulmak
için kullanılan özellik ya da özellikler dizisi
• Primer Anahtar
– Bir dosyadaki her kaydı tekil olarak belirleyen
özellik ya da özellikler dizisi

2005.02.21 - SLAYT 36
Terimler ve Kavramlar
• DA
– Veri yöneticisi – Bir örgütteki Veri Yönetim
işlevinden sorumlu kişi
– Bazen CIO olabilir -- Chief Information Officer
• DBA
– Veri Tabanı Yöneticisi – Veri Tabanı Yönetim
işlevinden sorumlu kişi

2005.02.21 - SLAYT 37
Terimler ve Kavramlar

• Veri Yönetimi
– Bir örgütteki veri kaynaklarının topyekün yönetimi
sorumluluğu
• Veri Tabanı Yönetimi
– Fiziksel veri tabanı tasarımı ve veri tabanı yönetimi
teknik sorumluluğu
• Veri Hizmetçisi
– Bir örgütün verilerinin alt setinden ve bu verilerle
ilgili tüm etkileşimlerden (uygulamalar, kullanıcı
erişimi vs.) sorumluluk

2005.02.21 - SLAYT 38
Terimler ve Kavramlar
• Modeller
– (1) Veri tabanı görünümleri ya da düzeyleri
• Kavramsal, mantıksal, fiziksel

– (2) VTYS türleri

• İlişkisel, Hiyerarşik, Ağ, Nesne Tabanlı, Nesne
Tabanlı İlişkisel

2005.02.21 - SLAYT 39
Modeller (1)

Uygulama 1 Uygulama 2 Uygulama 3 Uygulama 4

Dış Dış Dış Dış
Model Model Model Model
Uygulama 1
Kavramsal
gerekler
Uygulama 2
Kavramsal
gerekler İç
Kavramsal Mantıksal
Uygulama 3
Model Model Model
Kavramsal
gerekler
Uygulama 4
Kavramsal
gerekler

2005.02.21 - SLAYT 40
Veri Modelleri (2): Tarihçe
• Hiyerarşik Model (1960’lar ve 1970’ler)
– Programlama dillerindeki veri yapılarına
benziyor.

Kitaplar
(no, başlık)

Yazarlar
Yayıncılar Konular
(ad, soyad)

2005.02.21 - SLAYT 41
Veri Modelleri (2): Tarihçe
• Ağ modeli (1970’ler)
Verilerin tek girişini ve veri zincirleri boyunca
dolaşma “bağlantıları” sağlar

Yazarlar

Konular Kitaplar

Yayıncılar

2005.02.21 - SLAYT 42
 Veri Modelleri (2): Tarihçe
• İlişkisel Model (1980’s)
– Veriler için kavramsal olarak basit bir model;
veriler, ilişkiler (“tablolar”) olarak tanımlanır ve
tüm veriler görülebilecek şekildedir

pubid pubname Authorid Author name

1 Harper 1 Smith
2 Addison 2 Wynar
3 Oxford 3 Jones
Book ID Title pubid Author id 4 Que 4 Duncan
1 Introductio 2 1 5 Applegate
2 The history 4 2
3 New stuff ab 3 3
4 Another title 2 4
5 And yet more 1 5 Book ID Subid
1 2
Subid Subject
2 1
1 cataloging
3 3
2 history
4 2
3 stuff
4 3

2005.02.21 - SLAYT 43
Veri Modelleri (2): Tarihçe
• Nesne Tabanlı Model (1990’lar)
– Veriyi ve işlemleri “Nesne” olarak kapsülleştirir

Kitaplar
(no, başlık)

Yazarlar
Yayıncılar Konular
(ad, soyad)

2005.02.21 - SLAYT 44
Veri Modelleri (2): Tarihçe
• Nesne-İlişkisel Model (1990’lar)
– işkisel Modelin iyi bilinen özelliklerini Nesne
Tabanlı özelliklerle birleştirir. Bunlar:
• Kullanıcı tanımlı veri türleri
• Kullanıcı tanımlı fonksiyonlar
• Kalıtım ve alt sınıflar

2005.02.21 - SLAYT 45
Veri Tabanı Sistemi Yaşam
Döngüsü
Fiziksel
Yaratım
2

Tasarım Dönüştürme
1 3

Büyüme,
Değişim ve Entegrasyon
Yaşatma
4
6

İşlemler
5

2005.02.21 - SLAYT 46
Tasarım

• Örgütün gereksinimlerini belirleme

• Veri tabanı Kavramsal Modelini
geliştirme
– Varlık-İlişki diyagramı tekniklerini
kullanarak
• Veri Sözlüğü inşa etme
• Mantıksal Modeli geliştirme

2005.02.21 - SLAYT 47
Fiziksel Yaratım

• Veri tabanı Fiziksel Modelini geliştirme

– Veri formatları ve türleri
– Dizinlerin belirlenmesi, vs..
• Prototip veri tabanının yüklenmesi ve test
edilmesi
• Güvenlik, gizlilik ve erişim denetimlerinin
kararlaştırılması ve kurulması
• Tutarlılık sınırlamalarının kararlaştırılması ve
kurulması

2005.02.21 - SLAYT 48
Dönüştürme
• Yeni veri tabanını kullanmak için mevcut
veri setlerini ve uygulamalarını
dönüştürme
– Eski verileri yeni formatlara dönüştürmek için
programlar ve dönüştürme programcıkları
(utility) gerekebilir

2005.02.21 - SLAYT 49
Entegrasyon
• 3. Adımla örtüşür
• Yeni veri tabanına dönüştürülmüş ve yeni
uygulamaların entegrasyonu

2005.02.21 - SLAYT 50
İşlemler
• Tüm uygulamalar tam-ölçekli çalıştırılır
• Gizlilik, güvenlik ve erişim kontrolü
sağlanır
• Kurtulma ve Yedekleme prosedürleri
kurulmalı ve kullanılmalıdır

2005.02.21 - SLAYT 51
Büyüme, Değişim ve Yaşatma

• Değişim, bir yaşam biçimidir

– Uygulamalar, veri gerekleri, raporlar vs. yeni
gereksinimlere göre değişir
– Veri tabanı ve uygulamaların değişiklik
gereksinimlerini karşılaması için
değiştirilmeleri gerekir

2005.02.21 - SLAYT 52
Yaşam Döngüsünün Bir Başka
Görüntüsü

Entegrasyon
4 İşlemler
5
Tasarım
Fiziksel
1
Yaratım DönüştürümBüyüme,
2 3 Değişim
6

2005.02.21 - SLAYT 53
Cookie Veri Tabanı

2005.02.21 - SLAYT 54
Cookie Gerekleri
• Cookie hipotetik bir toplu kataloğun
bilgilerini içeren bir bibliyografik veri tabanı
• Hangi kütüphanelerin hangi kitaplara
sahip olduğunun kaydedilmesi gerekli
• Bibliyografik bilgi aranması gerekli
– Yazar, başlık, konu, yer no vs..
• Sipariş için kitapları kimin yayımladığının
bilinmesi gerekli

2005.02.21 - SLAYT 55
Varlık-İlişki Diyagramları
• Varlık-İlişki diyagramları veri tabanı
tasarımında kullanılan temel araçlardan
biridir
• Varlık-İlişki diyagramlarını daha sonra
ayrıntılı olarak inceleyeceğiz
• Varlık-İlişki diyagramları Varlıkları
(dikdörtgenler) ve özelliklerini (elipsler) ve
varlıklar arasındaki ilişkileri (baklava
dilimleri) gösterir

2005.02.21 - SLAYT 56
Cookie Veri tabanı

• Halen veri tabanında 6 varlık var

– Books (bibfile) -Kitaplar
– Local Call numbers (callfile) – Yerel Yer
no’ları
– Libraries (libfile) - Kütüphaneler
– Publishers (pubfile) - Yayıncılar
– Subject headings (subfile) – Konu başlıkları
– Konu ve Kitaplar arasındaki bağlantılar
(indxfile)

2005.02.21 - SLAYT 57
BIBFILE
• Kitaplar (BIBFILE) belli kitaplarla ilgili bilgi içerir.
Her kitap için bir kayıt var. Özellikleri:
– accno – “sağlama” no’su ya da seri no
– title – kitap adı
– loc – Yayın yeri
– date – Yayın tarihi
– price – Kitabın fiyatı
– pagination – Kaç sayfa olduğu
– ill – Varsa ne tür resimler (haritalar vs.)
– height – Kitabın yüksekliği (cm olarak)

2005.02.21 - SLAYT 58
Books/BIBFILE

accno Title

Loc
Price
Books
Date

Pagination
Ill
Height

2005.02.21 - SLAYT 59
CALLFILE
• CALLFILE yer no’su ve belli kitapları belli
kütüphanelerle ilişkilendiren mevcutlar
bilgisi içerir Özellikleri:
– accno – kitap sağlama no’su
– libid –sahip olan kütüphanenin no’su
– callno – nedeki yer no’su
– copies –belli bir kütüphanedeki kopya sayısı

2005.02.21 - SLAYT 60
LocalInfo/CALLFILE

libid Callno

accno Copies

CALLFILE

2005.02.21 - SLAYT 61
LIBFILE
• LIBFILE toplu kataloğa katılan kütüphaneler
hakkında bilgi içerir. Özellikleri:
– libid – Kütüphane no’su
– library – Kütüphane adı
– laddress – Kütüphne sokak adresi
– lcity – Şehir adı
– lstate – Eyalet kodu (kısaltma)
– lzip -- zip kodu
– lphone – Telefon no’su
– mop - suncl – Kütüphanenin açılış kapanış ssatleri

2005.02.21 - SLAYT 62
Libraries/LIBFILE
laddress lstate lcity lzip
Library
lphone

Libid
SatCl

SunOp LIBFILE SatOp

Suncl FCl

MOp FOp

Mcl ThCl

TuOp TuCl WOp WCl ThOp

2005.02.21 - SLAYT 63
PUBFILE
• PUBFILE kitapların yayıncıları hakkında
bilgi içerir. Özellikleri:
– pubid – Yayıncı no’su
– publisher – Yayıncı adı
– paddress – Yayıncı adresi
– pcity -- Şehir
– pstate -- Eyalet
– pzip -- zip kodu
– pphone – Telefon no
– ship – Kaç günde teslim ettiği

2005.02.21 - SLAYT 64
Publisher/PUBFILE

paddress

Publisher
pcity

pubid PUBFILE pstate

pzip
Ship
pphone

2005.02.21 - SLAYT 65
SUBFILE
• SUBFILE kitaplara verilebilecek her tekil
konu başlığını içerir. Özellikleri:
– subcode – Konu no’su
– subject – Konu başlığı/tanım

2005.02.21 - SLAYT 66
Subjects/SUBFILE

subid Subject

SUBFILE

2005.02.21 - SLAYT 67
INDXFILE
• INDXFILE kitaplarla konu başlıkları
arasında çoka çoklu ilişki sağlar.
Özellikleri tamamen diğer tablolara
bağlantılardan ibarettir.
– subcode – Konu no’suna bağlantı
– accno – Kitap sağlama no’suna bağlantı

2005.02.21 - SLAYT 68
Konularla Kitapları
İlişkilendirme

subid accno

INDXFILE

2005.02.21 - SLAYT 69
Cookie Sorularına bazı örnekler
Sorular
• 1. CD-ROM in the Library adlı kitabın yazarı kimdir?
• 2. CD-ROM in the Library adlı kitabın yayıncısını ve adresini bulunuz.
• 3. CD-ROM in the Library adlı kitap hangi kütüphanelerde vardır?
• 4. CD-ROM in the Library adlı kitaba hangi konu başlıkları verilmiştir?
• 5. Moffitt Kütüphanesinin sahip olduğu “Eğitim” (Education) konu başlıklı
ve “Dell Publishing” yayınevi tarafından yayımlanmış olan kitapların
yazarlarını ve eseadlarını yer numaralarıyla birlikte listeleyiniz.
• 6. Berkeley Halk Kütüphanesinin ve şubelerinin sahip olduğu tüm kitapları
yer numaraları, fiyatları ve kopya sayılarıyla birlikte listeleyiniz.
• 7. Tüm kütüphanelerdeki fiyatı 10 dolardan daha fazla olan duplike kitapları
en pahalısından en ucuzuna doğru listeleyiniz.
• 8. Tüm kütüphanelerde kaç kitap bulunmaktadır?
• 9. Tüm kütüphanelerin sahip olduğu kitapların toplam fiyatı ne kadardır?
• 10. Kongre Kütüphanesindeki Veysey tarafından yazılan kitaba hangi konu
başlıkları verilmiştir?

2005.02.21 - SLAYT 70