Bayndrlk ve skan Bakanl

AFET BLGELERNDE YAPILACAK YAPILAR HAKKINDA YNETMELK 1997 Deprem Ynetmelii

(1998 deiiklikleri ile birlikte)

lk Yayn Tarihi : 2.9.1997 23098 mkerrer sayl Resmi Gazete Yrrle Giri Tarihi : 1.1.1998 Deiiklik Tarihi : 2.7.1998 23390 sayl Resmi Gazete

Dzenleyen ve yayna hazrlayan :

Prof. Dr. Mehmet Nuray Aydnolu

Boazii niversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits Deprem Mhendislii Anabilim Dal e-mail:aydinogn@boun.edu.tr

NDEKLER
KISIM I - GENEL KURALLAR............................................................................................................. 6 BLM 1 - YNETMELN KAPSAMI............................................................................................ 6 BLM 2 - ZERNE BNA YAPILAMAYACAK ARAZ ................................................................ 6 KISIM II - SU BASKINI VE YANGIN AFETNDEN KORUNMA..................................................... 6 BLM 3 - SU BASKINI AFETNDEN KORUNMA.......................................................................... 6 BLM 4 - YANGIN AFETNDEN KORUNMA ................................................................................ 7 KISIM III - DEPREM AFETNDEN KORUNMA ............................................................................... 2 BLM 5 - AMA, GENEL LKELER VE KAPSAM......................................................................... 2 5.1. AMA VE GENEL LKELER..................................................................................................... 2 5.2. KAPSAM...................................................................................................................................... 2 BLM 6 - DEPREME DAYANIKLI BNALAR N HESAP KURALLARI .................................. 3 6.0. SMGELER ................................................................................................................................. 3 6.1. KAPSAM..................................................................................................................................... 5 6.2. GENEL LKE VE KURALLAR................................................................................................... 5 6.2.1. Bina Tayc Sistemlerine likin Genel lkeler.................................................................... 5 6.2.2. Deprem Yklerine likin Genel Kurallar ............................................................................. 5 6.3. DZENSZ BNALAR ................................................................................................................ 6 6.3.1. Dzensiz Binalarn Tanm .................................................................................................... 6 6.3.2. Dzensiz Binalara likin Koullar ........................................................................................ 6 6.4. ELASTK DEPREM YKLERNN TANIMLANMASI : SPEKTRAL .................................. 10 VME KATSAYISI ........................................................................................................................... 10 6.4.1. Etkin Yer vmesi Katsays .................................................................................................. 10 6.4.2. Bina nem Katsays............................................................................................................ 10 6.4.3. Spektrum Katsays .............................................................................................................. 11 6.4.4. zel Tasarm vme Spektrumlar ......................................................................................... 12 6.5. ELASTK DEPREM YKLERNN AZALTILMASI : DEPREM YK .............................. 12 AZALTMA KATSAYISI .................................................................................................................. 12 6.5.1. Tayc Sistemlerin Sneklik Dzeylerine likin Genel Koullar ...................................... 12 6.5.2. Sneklik Dzeyi Yksek Betonarme Boluksuz Perdeli -ereveli .................................... 14 Sistemlere likin Koullar ............................................................................................................. 14 6.5.3. Sneklik Dzeyi Normal Baz Sistemlerde Perde Kullanm Zorunluluuna........................ 14 likin Koullar............................................................................................................................... 14 6.5.4. Karma Tayc Sistemlere likin Koullar.......................................................................... 15 6.5.5. Dm Noktalar Mafsall Sistemlere likin Koullar ........................................................ 15 6.6. HESAP YNTEMNN SELMES........................................................................................ 15 6.6.1. Hesap Yntemleri ................................................................................................................ 15 6.6.2. Edeer Deprem Yk Ynteminin Uygulama Snrlar ...................................................... 16 6.7. EDEER DEPREM YK YNTEM.................................................................................. 16 6.7.1. Toplam Edeer Deprem Yknn Belirlenmesi................................................................. 16 6.7.2. Katlara Etkiyen Edeer Deprem Yklerinin Belirlenmesi.................................................. 17 6.7.3. Gznne Alnacak Yerdeitirme Bileenleri ve Deprem Yklerinin................................ 18 Etkime Noktalar ............................................................................................................................ 18 6.7.4. Binann Birinci Doal Titreim Periyodunun Belirlenmesi ................................................. 20 6.7.5. Asal Eksenleri Deprem Dorultularna Paralel Olmayan Tayc Sistem ........................... 21 Elemanlarna likin Byklkler................................................................................................... 21 6.8. MOD BRLETRME YNTEM............................................................................................. 21 6.8.1. vme Spektrumu ................................................................................................................... 21 6.8.2. Gznne Alnacak Dinamik Serbestlik Dereceleri............................................................. 21 6.8.3. Hesaba Katlacak Yeterli Titreim Modu Says .................................................................. 22 6.8.4. Mod Katklarnn Birletirilmesi .......................................................................................... 23 6.8.5. Hesaplanan Byklklere likin Altsnr Deerleri ............................................................ 23 6.8.6. Asal Eksenleri Deprem Dorultularna Paralel Olmayan Tayc Sistem ........................... 23 Elemanlarna likin Byklkler................................................................................................... 23 6.9. ZAMAN TANIM ALANINDA HESAP YNTEMLER.......................................................... 23 6.10. YERDETRMELERN SINIRLANDIRILMASI, KNC MERTEBE ............................. 24 ETKLER VE DEPREM DERZLER .............................................................................................. 24 6.10.1. Greli Kat telemelerinin Snrlandrlmas ...................................................................... 24

6.10.2. kinci Mertebe Etkileri ....................................................................................................... 24 6.10.3. Deprem Derzleri................................................................................................................. 25 6.11. YAPISAL IKINTILARA, MMAR ELEMANLARA, MEKANK VE ............................... 25 ELEKTRK DONANIMA ETKYEN DEPREM YKLER ........................................................... 25 6.11.1. Yapsal kntlara ve Mimari Elemanlara Etkiyen Deprem Ykleri................................. 25 6.11.2. Mekanik ve Elektrik Donanma Etkiyen Deprem Ykleri ................................................. 26 6.12. BNA TR OLMAYAN YAPILAR...................................................................................... 26 6.13. DEPREM HESAP RAPORLARINA LKN KURALLAR .................................................. 26 6.14. BNALARA VME KAYITILARININ YERLETRLMES.............................................. 27 BLM 7 - BETONARME BNALAR N DEPREME DAYANIKLI............................................ 28 TASARIM KURALLARI...................................................................................................................... 28 7.0. SMGELER ................................................................................................................................ 28 7.1. KAPSAM.................................................................................................................................... 30 7.2. GENEL KURALLAR................................................................................................................. 30 7.2.1. Betonarme Tayc Sistemlerin Snflandrlmas................................................................ 30 7.2.2. lgili Standartlar ................................................................................................................... 31 7.2.3. Tayc Sistem Hesabnda Kullanlacak Kesit Rijitlikleri ................................................... 31 7.2.4. Kesit Hesaplarnda Kullanlacak Yntem ............................................................................ 31 7.2.5. Malzeme Dayanmlar .......................................................................................................... 31 7.2.6. ekme Donatlarnn Kenetlenme Boyu............................................................................... 32 7.2.7. Kaynakl ve Manonlu Ek ve Balantlar............................................................................. 32 7.2.8. zel Deprem Etriyeleri ve irozlar .................................................................................... 32 7.3. SNEKLK DZEY YKSEK KOLONLAR ......................................................................... 33 7.3.1. Enkesit Koullar.................................................................................................................. 33 7.3.2. Boyuna Donat Koullar...................................................................................................... 33 7.3.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi......................................................................................... 34 7.3.4. Enine Donat Koullar......................................................................................................... 35 7.3.5. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu............................................................. 38 7.3.6. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulunun Baz Kolonlarda............................ 38 Salanamamas Durumu................................................................................................................. 38 7.3.7. Kolonlarn Kesme Gvenlii ............................................................................................... 39 7.3.8. Ksa Kolonlara likin Koullar ........................................................................................... 40 7.4. SNEKLK DZEY YKSEK KRLER............................................................................. 41 7.4.1. Enkesit Koullar.................................................................................................................. 41 7.4.2. Boyuna Donat Koullar...................................................................................................... 42 7.4.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi......................................................................................... 42 7.4.4. Enine Donat Koullar......................................................................................................... 44 7.4.5. Kirilerin Kesme Gvenlii ................................................................................................. 44 7.5. SNEKLK DZEY YKSEK EREVE SSTEMLERNDE............................................. 45 KOLON - KR BRLEM BLGELER ..................................................................................... 45 7.5.1. Kuatlm ve Kuatlmam Birleimler .............................................................................. 45 7.5.2. Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii ......................................................... 45 7.6. SNEKLK DZEY YKSEK PERDELER........................................................................... 47 7.6.1. Enkesit Koullar.................................................................................................................. 47 7.6.2. Perde U Blgeleri ve Kritik Perde Ykseklii ................................................................... 47 7.6.3. Gvde Donats Koullar..................................................................................................... 48 7.6.4. Gvde Donatlarnn Dzenlenmesi ..................................................................................... 48 7.6.5. Perde U Blgelerinde Donat Koullar.............................................................................. 48 7.6.6. Tasarm Eilme Momentleri ................................................................................................ 50 7.6.7. Perdelerin Kesme Gvenlii ................................................................................................ 51 7.6.8. Ba Kirili (Boluklu) Perdelere likin Kural ve Koullar ................................................. 51 7.7. SNEKLK DZEY NORMAL KOLONLAR ........................................................................ 53 7.7.1. Enkesit Koullar.................................................................................................................. 53 7.7.2. Boyuna Donat Koullar...................................................................................................... 53 7.7.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi......................................................................................... 53 7.7.4. Enine Donat Koullar......................................................................................................... 53 7.7.5. Kolonlarn Kesme Gvenlii ............................................................................................... 54 7.7.6. Ksa Kolonlara likin Koullar ........................................................................................... 54 7.8. SNEKLK DZEY NORMAL KRLER............................................................................ 54 7.8.1. Enkesit Koullar.................................................................................................................. 54 3

7.8.2. Boyuna Donat Koullar...................................................................................................... 54 7.8.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi......................................................................................... 55 7.8.4. Enine Donat Koullar......................................................................................................... 55 7.8.5. Kirilerin Kesme Gvenlii ................................................................................................. 55 7.9. SNEKLK DZEY NORMAL EREVE SSTEMLERINDE............................................ 55 KOLON - KR BRLEM BLGELER ..................................................................................... 55 7.10. SNEKLK DZEY NORMAL PERDELER........................................................................ 55 7.11. DEMELER .......................................................................................................................... 55 7.12. PREFABRKE BNALARA LKN ZEL KOULLAR .................................................... 56 7.12.1. Mafsall ereveler ............................................................................................................ 56 7.12.2. Moment Aktarabilen ereveler ........................................................................................ 56 7.12.3. ngerilme Koullar........................................................................................................... 56 7.13. BETONARME UYGULAMA PROJES ZMLERNE LKN........................................ 57 KURALLAR...................................................................................................................................... 57 7.13.1. Genel Kurallar.................................................................................................................... 57 7.13.2. Kolon ve Perde Detaylar................................................................................................... 57 7.13.3. Kiri Detaylar.................................................................................................................... 58 BLM 8 - ELK BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM ...................................... 58 KURALLARI......................................................................................................................................... 58 8.0. SMGELER ................................................................................................................................ 58 8.1. KAPSAM.................................................................................................................................... 58 8.2. GENEL KURALLAR................................................................................................................. 58 8.2.1. elik Tayc Sistemlerin Snflandrlmas......................................................................... 58 8.2.2. lgili Standartlar ................................................................................................................... 59 8.2.3. Emniyet Gerilmeleri, Yk ve Malzeme Gvenlik Katsaylar.............................................. 59 8.3. SNEKLK DZEY YKSEK EREVELER ..................................................................... 60 8.3.1. Enkesit Koullar.................................................................................................................. 60 8.3.2. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu............................................................. 60 8.3.3. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulunun Baz Kolonlarda............................ 61 Salanamamas Durumu................................................................................................................. 61 8.3.4. erevelerde Ek ve Birleimler ........................................................................................... 61 8.4. SNEKLK DZEY YKSEK ELK APRAZLI PERDELER.......................................... 62 8.5. SNEKLK DZEY NORMAL EREVELER .................................................................... 62 8.6. SNEKLK DZEY NORMAL ELK APRAZLI PERDELER......................................... 62 BLM 9 - AHAP BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM..................................... 63 KURALLARI......................................................................................................................................... 63 9.1. KAPSAM.................................................................................................................................... 63 9.2. GENEL KURALLAR................................................................................................................. 63 9.3. TAIYICI DUVARLAR ............................................................................................................ 63 9.3.1. Duvar Tayc skeleti ......................................................................................................... 63 9.3.2. Tayc Duvarlarn Minimum Toplam Uzunluu ................................................................ 64 9.3.3. Tayc Duvarlarn Maksimum Mesnetlenmemi Uzunluu ............................................... 65 9.3.4. Tayc Duvar Boluklar .................................................................................................... 65 9.3.5. Lentolar ve Hatllar .............................................................................................................. 65 9.3.6. Duvar Dolgusu ve Kaplamas .............................................................................................. 65 9.4. DEMELER VE ATILAR .................................................................................................... 65 BLM 10 - YIMA KARGIR BNALAR N DEPREME DAYANIKLI ..................................... 66 TASARIM KURALLARI...................................................................................................................... 66 10.1. KAPSAM.................................................................................................................................. 66 10.2. GENEL KURALLAR............................................................................................................... 66 10.3. TAIYICI DUVARLAR .......................................................................................................... 67 10.3.1. Tayc Duvar Malzemesi ................................................................................................. 67 10.3.2. Minimum Tayc Duvar Kalnlklar................................................................................ 67 10.3.3. Tayc Duvarlarn Minimum Toplam Uzunluu .............................................................. 68 10.3.4. Tayc Duvarlarn Maksimum Mesnetlenmemi Uzunluu ............................................. 68 10.3.5. Tayc Duvar Boluklar .................................................................................................. 69 10.4. LENTOLAR VE HATILLAR .................................................................................................. 70 10.4.1. Lentolar.............................................................................................................................. 71 10.4.2. Yatay Hatllar..................................................................................................................... 71 10.4.3. Dey Hatllar .................................................................................................................... 72 4

10.5. DEMELER .......................................................................................................................... 72 10.6. ATILAR ................................................................................................................................. 73 10.7. TAIYICI OLMAYAN DUVARLAR ..................................................................................... 74 BLM 11 - KERP BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM.................................. 74 KURALLARI......................................................................................................................................... 74 11.1. KAPSAM.................................................................................................................................. 74 11.2. GENEL KURALLAR............................................................................................................... 75 11.3. TEMELLER VE TAIYICI DUVARLAR .............................................................................. 75 11.3.1. Temeller ............................................................................................................................. 75 11.3.2. Tayc Duvar Malzemesi ................................................................................................. 75 11.3.3. Minimum Tayc Duvar Kalnlklar................................................................................ 75 11.3.4. Tayc Duvarlarn Minimum Toplam Uzunluu .............................................................. 76 11.3.5. Tayc Duvarlarn Maksimum Mesnetlenmemi Uzunluu ............................................. 76 11.3.6. Tayc Duvar Boluklar .................................................................................................. 76 11.4. LENTOLAR VE HATILLAR .................................................................................................. 76 11.4.1. Lentolar.............................................................................................................................. 76 11.4.2. Hatllar ............................................................................................................................... 77 11.5. ATILAR ................................................................................................................................. 77 BLM 12 - TEMEL ZEMN VE TEMELLER N DEPREME.................................................... 77 DAYANIKLI TASARIM KURALLARI............................................................................................... 77 12.0. SMGELER .............................................................................................................................. 77 12.1. KAPSAM.................................................................................................................................. 78 12.2. ZEMN KOULLARININ BELRLENMES.......................................................................... 78 12.2.1. Zemin Gruplar ve Yerel Zemin Snflar ........................................................................... 79 12.2.2. Svlama Potansiyelinin rdelenmesi................................................................................. 79 12.3. TEMELLERE LKN KURAL VE KOULLAR ................................................................. 81 12.3.1. Genel Kurallar.................................................................................................................... 81 12.3.2. Zemin Emniyet Gerilmeleri ve Kazklarn Emniyetli Tama Ykleri ............................... 81 12.3.3. Kazkl Temellere likin Koullar ..................................................................................... 81 12.3.4. Temel Ba Kirileri............................................................................................................ 82 12.3.5. Ahap ve Yma Kargir Binalarda Duvar Alt Temelleri................................................... 83 12.4. DEPREMDE TOPRAK BASINCI VE ZEMN DAYANMA (STNAT)............................... 84 YAPILARI......................................................................................................................................... 84 12.4.1. Toplam Aktif ve Pasif Basn Katsaylar .......................................................................... 84 12.4.2. Dinamik Aktif ve Pasif Toprak Basnlar ......................................................................... 85 12.4.3. Tabakal Zemin Durumunda Dinamik Toprak Basnlar .................................................. 86 12.4.4. Zemin Dayanma (stinat) Yaplarna likin Koullar ........................................................ 86 BLM 13 - SON HKMLER ..................................................................................................... 86

KISIM I - GENEL KURALLAR

BLM 1 - YNETMELN KAPSAMI 1.1 - 7269 sayl kanunun 1051 sayl kanunla deitirilen ikinci maddesine gre saptanan ve duyurulan afet blgelerinde yeniden yaplacak, deitirilecek, bytlecek, onarlacak ya da glendirilecek resmi ve zel tm binalarn ve bina tr yaplarn bal olaca teknik koullar, 7269 sayl kanunun 1051 sayl kanunla deitirilen nc maddesine gre bu Ynetmelikteki ilkelere uyularak yerine getirilir. 1.2 - Afet blgelerinde yaplacak yaplar, gerek malzeme ve gerekse iilik bakmndan Trk Standartlarna ve Bayndrlk ve Iskan Bakanl "Genel Teknik artnamesi" kurallarna uygun olacaktr. BLM 2 - ZERNE BNA YAPILAMAYACAK ARAZ 2.1 - 7269 sayl kanunun 1051 sayl kanunla deitirilen ondrdnc maddesine gre yaplama iin yasak blge saylan yerlerde bina yaplamaz ve mevcut binalar onarlamaz. Ayrca yapmnn zerinden 30 yl gememi yapay dolgu zeminler zerinde, zel olarak zemin iyiletirmesi yaplmadka, ya da gerekli temel tipi uygulanmadka bina yaplamaz. 2.2 - dmesi, kaya dmesi, ya da yer kaymas afetlerinden herhangi birine urayan ve bu afetlerden biri iin 7269 sayl kanunun 1051 sayl kanunla deitirilen ikinci ve ondrdnc maddelerine gre afet blgesi olduu kararname ile tespit ve ilan edilen yerlerde bina yaplamaz ve mevcut binalar onarlamaz.

KISIM II - SU BASKINI VE YANGIN AFETNDEN KORUNMA

BLM 3 - SU BASKINI AFETNDEN KORUNMA Su basknna uram, Afet Blgesi kararnamesi kapsamna alnmakla birlikte 7269 sayl kanunun 1051 sayl kanunla deitirilen ondrdnc maddesine gre yaplama iin yasak blge ilan edilmi yerlerin dnda kalan yerlerde, aada belirtilen koullara uyulmak kayd ile bina yaplabilir ve mevcut binalar onarlabilir. 3.1 - Binalarn su ile temas etme olasl bulunan ksmlarnda, suya dayankl olmayan yapay ve doal yap malzemeleri kullanlamaz (kerpi, ahap, tf, al ta, amur harl duvar vb). Binalarn en yksek su dzeyinden en az 0.30 m ykseklie kadar olan ksmlar, 250 doz imento harl ta duvar, ya da daha dayankl malzeme ile yaplacaktr. 3.2 - Temel zemininin su altnda kalma olasl varsa, bu durum gznnde tutularak gerekli teknik nlemler alnacaktr. Deitirilecek, bytlecek, onarlacak ya da glendirilecek binalarda; yeniden yaplacak ya da deitirilecek her bir ksm, binann su basknna dayanklln arttracak biimde olacaktr. En yksek su dzeyinin altnda kalacak depo, amarlk, snak ve benzeri yap blmleri yaplamaz.

BLM 4 - YANGIN AFETNDEN KORUNMA 7269 sayl kanunun ikinci maddesine gre yangn afetine uramas olas saha olarak saptanacak yerlerde yaplacak binalar ile yangndan sonra onarlacak binalarda, yangna kar korunma ile ilgili Trk Standard hazrlanncaya kadar, en az aada belirtilen nlemler alnacaktr. 4.1 - Bitiik dzende yaplacak binalarn d duvarlarnda ahap ve benzeri kolay yanabilir malzeme kullanlmayacaktr. Tayc sistemi ahap olan binalar bitiik dzende yaplmayacaktr. Bu tr binalar, ortak arsa snrndan en az 5 m uzakta yaplacaktr. Bitiik dzende yaplan binalarn bitiik olan taraflarnda, tavan demesi stnden balayarak at dzleminden en az 0.60 m ykseklie kadar kan, en az bir tula kalnlkta ve her iki yz sval kargir yangn duvar yaplacaktr. 4.2 - atnn oturduu deme dzeyinin zerinde yaplacak bacalarda, bacann d duvar kalnl en az bir tula boyutunda olacaktr. yerlerinde ve merkezi stma tesisat olan yerlerde bu kalnlk bir buuk tuladan az olmayacaktr. Bacalar ahap ksmlara temas etmeyecek ve ahap ksmlarla baca arasnda en az 5 cm uzaklk bulunacaktr. Bacalarn d ksmlar svanacak, i ksmlarnda ise tula ya da briketlerin aralar, rendelenmi tahta ya da sa kalp kullanlarak harla doldurulacaktr. Bacalarda dolu normal tula, beton briket ya da benzeri yanmaz malzeme kullanlacaktr. Baca, aty kestii dzlemden en az 0.75 m ve atnn en yksek noktasndan en az 0.50 m yksee kadar kacak ekilde yaplacaktr. 4.3 - elik tayc sistemi olan ok katl binalarda, yangndan etkilenebilecek kolon ve kiriler uygun bir malzeme ile kaplanarak koruyucu nlemler alnacaktr. Alev alabilecek maddelerin youn olarak bulunabilecei yerlerde de yangna kar koruyucu ve nleyici nlemler alnacaktr. 4.4 - Deitirilecek, bytlecek, onarlacak ya da glendirilecek binalarda; yeniden yaplacak ya da deitirilecek her bir ksm, binann yangna dayanklln arttracak biimde olacaktr.

KISIM III - DEPREM AFETNDEN KORUNMA

BLM 5 - AMA, GENEL LKELER VE KAPSAM 5.1. AMA VE GENEL LKELER 5.1.1 - Ynetmeliin bu ksmnn amac, deprem yer hareketine maruz kalacak bina ve bina tr yaplarn tamamnn veya blmlerinin depreme dayankl tasarm ve yapm iin gerekli minimum koullar tanmlamaktr. 5.1.2 - Bu Ynetmelikte depreme dayankl bina tasarmnn ana ilkesi; hafif iddetteki depremlerde binalardaki yapsal ve yapsal olmayan sistem elemanlarnn herhangi bir hasar grmemesi, orta iddetteki depremlerde yapsal ve yapsal olmayan elemanlarda oluabilecek hasarn onarlabilir dzeyde kalmas, iddetli depremlerde ise can kaybn nlemek amac ile binalarn ksmen veya tamamen gmesinin nlenmesidir. 5.1.3 - Bu Ynetmelikte esas alnan tasarm depremi, yukarda 5.1.2de tanmlanan iddetli depreme kar gelmektedir. Blm 6, Tablo 6.3te tanmlanan Bina nem Katsays I = 1 olan binalar iin, tasarm depreminin 50 yllk bir sre iinde alma olasl %10dur. 5.1.4 - Bu Ynetmelikte belirtilen deprem blgeleri, Bayndrlk ve Iskan Bakanlnca hazrlanan ve Bakanlar Kurulu karar ile yrrlkte olan Trkiye Deprem Blgeleri Haritasndaki birinci, ikinci, nc ve drdnc derece deprem blgeleridir. 5.2. KAPSAM 5.2.1 - Bu Ynetmelik hkmleri, yeni yaplacak binalar iin olduu kadar; ayn zamanda deitirilecek, byltlecek, deprem ncesi veya sonrasnda onarlacak ya da glendirilecek binalar iin de geerlidir. 5.2.2 - Bu Ynetmelik hkmleri, betonarme (yerinde dklm ve ngerilmeli veya ngerilmesiz prefabrike) binalar, elik binalar ve bina tr yaplar ile ahap, yma kargir ve kerpi binalar iin geerlidir. 5.2.3 - Binalar ve bina tr yaplar dnda, tasarmnn bu Ynetmelik hkmlerine gre yaplmasna izin verilen bina tr olmayan dier yaplar, Blm 6da, 6.12 ile tanmlanan yaplarla snrldr. Bu balamda; kprler, barajlar, liman yaplar, tneller, boru hatlar, enerji nakil hatlar, nkleer santraller, doal gaz depolama tesisleri gibi yaplar, tamam yer altnda bulunan yaplar ve binalardan farkl hesap ve gvenlik esaslarna gre projelendirilen dier yaplar bu Ynetmeliin kapsam dndadr. 5.2.4 - Yap tayc sistemini deprem hareketinden yaltmak amac ile, temelleri ile zemin arasnda zel sistem ve gerelerle donatlan veya dier aktif ve pasif kontrol sistemleri bulunan binalar iin bu Ynetmelik hkmleri uygulanamaz. 5.2.5 - Her trl kapsam d yaplara uygulanacak esaslar, kendi zel ynetmelikleri yaplncaya dek, yapmlar denetleyen Bakanlklar tarafndan ada uluslararas standartlar gznnde tutularak zel olarak saptanacak ve projeleri bu esaslara gre dzenlenecektir.
2

BLM 6 - DEPREME DAYANIKLI BNALAR N HESAP KURALLARI 6.0. SMGELER A(T) Ao At Awj Ba Bax Bay BB BD Ct Di dfi di Ffi Fi fe g gi Hi HN hi I wj Mr Mxr Myr mi mi N n = Spektral vme Katsays = Etkin Yer vmesi Katsays = Birinci doal titreim periyodunun hesabnda kullanlan edeer alan [m2] = Binann temel stndeki ilk katnda jinci perdenin brt enkesit alan [m2] = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda tasarma esas i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, x dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, xe dik y dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl = Mod Birletirme Ynteminde mod katklarnn birletirilmesi ile bulunan herhangi bir byklk = BB byklne ait bytlm deer = Edeer Deprem Yk Ynteminde birinci doal titreim periyodunun yaklak olarak belirlenmesinde kullanlan katsay = Edeer Deprem Yk Ynteminde burulma dzensizlii olan binalar iin iinci katta %5 ek dmerkezlie uygulanan bytme katsays = Binann iinci katnda Ffi fiktif yklerine gre hesaplanan yerdeitirme = Binann iinci katnda deprem yklerine gre hesaplanan yerdeitirme = Birinci doal titreim periyodunun hesabnda iinci kata etkiyen fiktif yk = Edeer Deprem Yk Ynteminde iinci kata etkiyen edeer deprem yk = Mekanik ve elektrik donanmn ktle merkezine etkiyen edeer deprem yk = Yerekimi ivmesi (9.81 m/s2) = Binann iinci katndaki toplam sabit yk = Binann iinci katnn temel stnden itibaren llen ykseklii (Bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunduu binalarda iinci katn zemin kat demesi stnden itibaren llen ykseklii) [m] = Binann temel stnden itibaren llen toplam ykseklii (Bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunduu binalarda zemin kat demesi stnden itibaren llen toplam ykseklik) [m] = Binann iinci katnn kat ykseklii = Bina nem Katsays = Binann temel stndeki ilk katnda jinci perdenin, gznne alnan deprem dorultusunda alan uzunluu [m] = rinci doal titreim moduna ait modal ktle = Gznne alnan x deprem dorultusunda binann rinci doal titreim modundaki etkin ktle = Gznne alnan y deprem dorultusunda binann rinci doal titreim modundaki etkin ktle = Binann iinci katnn ktlesi (mi = wi / g) = Kat demelerinin rijit diyafram olarak almas durumunda, binann iinci katnn kaydrlmam ktle merkezinden geen dey eksene gre ktle eylemsizlik momenti = Binann temel stnden itibaren toplam kat says (Bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunduu binalarda zemin kat demesi stnden itibaren toplam kat says) = Hareketli Yk Katlm Katsays

= Binann iinci katndaki toplam hareketli yk = Tayc Sistem Davran Katsays = Deprem Yk Azaltma Katsays = Tablo 6.5te deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi normal ereveler tarafndan tand durum iin tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays RYP = Tablo 6.5te deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek perdeler tarafndan tand durum iin tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays S(T) = Spektrum Katsays Spa(Tr) = rinci doal titreim modu iin ivme spektrumu ordinat [m /s2] T = Bina doal titreim periyodu [s] T1 = Binann birinci doal titreim periyodu [s] T1A = Binann amprik bant ile hesaplanan birinci doal titreim periyodu [s] TA ,TB = Spektrum Karakteristik Periyotlar [s] Tr , Ts = Binann rinci ve sinci doal titreim periyotlar [s] Vi (*) = Gznne alnan deprem dorultusunda binann Iinci katna etki eden kat kesme kuvveti Vt = Edeer Deprem Yk Ynteminde gznne alnan deprem dorultusunda binaya etkiyen toplam edeer deprem yk (taban kesme kuvveti) VtB = Mod Birletirme Ynteminde, gznne alnan deprem dorultusunda modlara ait katklarn birletirilmesi ile bulunan bina toplam deprem yk (taban kesme kuvveti) W = Binann, hareketli yk katlm katsays kullanlarak bulunan toplam arl we = Mekanik veya elektrik donanmn arl = Binann iinci katnn, hareketli yk katlm katsays kullanlarak hesaplanan wi arl Y = Mod Birletirme Ynteminde hesaba katlan yeterli doal titreim modu says = Deprem derzi boluklarnn hesabnda kullanlan katsay M (*) = Sneklik dzeyi yksek perdelerin tabannda elde edilen eilme momentleri toplamnn, binann tm iin tabanda meydana gelen toplam devrilme momentine oran (Perde tabanndaki eilme momentlerinin hesabnda, perdelere dzlemi iinde saplanan kirilerin ularnda depremden meydana gelen kesme kuvvetlerinin katks da gznne alnabilir.) = Mod Birletirme Yntemi ile hesaplanan byklklerin alt snrlarnn belirlenmesi iin kullanlan katsay = Binann iinci katndaki greli kat telemesi i (i)max = Binann iinci katndaki maksimum greli kat telemesi (i)ort = Binann iinci katndaki ortalama greli kat telemesi FN = Binann Ninci katna (tepesine) etkiyen ek edeer deprem yk = iinci katta tanmlanan Burulma Dzensizlii Katsays bi ci = iinci katta tanmlanan Dayanm Dzensizlii Katsays = iinci katta tanmlanan Rijitlik Dzensizlii Katsays ki xir = Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, rinci mod eklinin iinci katta x ekseni dorultusundaki yatay bileeni yir = Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, rinci mod eklinin iinci katta y ekseni dorultusundaki yatay bileeni ir = Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, rinci mod eklinin iinci katta dey eksen etrafndaki dnme bileeni = iinci katta tanmlanan kinci Mertebe Gsterge Deeri i (*) Bkz. 2.7.1998 tarih ve 23390 sayl Resmi Gazete.
4

qi R Ra(T) RN

6.1. KAPSAM 6.1.1 - Blm 5teki 5.1.4te tanmlanan deprem blgelerinde yaplacak tm yerinde dkme ve prefabrike betonarme binalar ile elik binalar ve bina tr yaplarn depreme dayankl olarak hesaplanmasnda esas alnacak deprem ykleri ve uygulanacak hesap kurallar bu blmde tanmlanmtr. Ahap, yma kargir ve kerpi binalara ilikin kurallar ise, sras ile, Blm 9, Blm 10 ve Blm 11de verilmitir. 6.1.2 - Bina temellerinin ve zemin dayanma (istinat) yaplarnn hesabna ilikin kurallar Blm 12de verilmitir. 6.1.3 - Bina trnde olmayan, ancak bu blmde verilen kurallara gre hesaplanmasna izin verilen yaplar, 6.12de belirtilenlerle snrldr. 6.2. GENEL LKE VE KURALLAR 6.2.1. Bina Tayc Sistemlerine likin Genel lkeler 6.2.1.1 - Bir btn olarak deprem yklerini tayan bina tayc sisteminde ve ayn zamanda tayc sistemi oluturan elemanlarn her birinde, deprem yklerinin temel zeminine kadar srekli bir ekilde ve gvenli olarak aktarlmasn salayacak yeterlikte rijitlik, kararllk ve dayanm bulunmaldr. Bu balamda deme sistemleri, deprem kuvvetlerinin tayc sistem elemanlar arasnda gvenle aktarlmasn salayacak dzeyde rijitlik ve dayanma sahip olmaldr. 6.2.1.2 - Binaya aktarlan deprem enerjisinin nemli bir blmnn tayc sistemin snek davran ile tketilmesi iin, bu ynetmelikte Blm 7 ve Blm 8de belirtilen snek tasarm ilkelerine titizlikle uyulmaldr. 6.2.1.3 - Aada 6.3.1de tanmlanan dzensiz binalarn tasarmndan ve yapmndan kanlmaldr. Tayc sistem planda simetrik veya simetrie yakn dzenlenmeli ve Tablo 6.1de A1 bal ile tanmlanan burulma dzensizliine olabildiince yer verilmemelidir. Bu balamda, perde vb rijit tayc sistem elemanlarnn binann burulma rijitliini arttracak biimde yerletirilmesine zen gsterilmelidir. Dey dorultuda ise zellikle Tablo 6.1de B1 ve B2 balklar ile tanmlanan ve herhangi bir katta zayf kat veya yumuak kat durumu oluturan dzensizliklerden kanlmaldr. Bu balamda, tayc sistem hesabnda gznne alnmayan, ancak kendi dzlemlerinde nemli derecede rijitlie sahip olabilen dolgu duvarlarnn baz katlarda ve zellikle binalarn giri katlarnda kaldrlmas ile oluan ani rijitlik ve dayanm azalmalarnn olumsuz etkilerini gidermek iin bina tayc sisteminde gerekli nlemler alnmaldr. 6.2.1.4 - Blm 12, Tablo 12.1de tanmlanan (C) ve (D) gruplarna giren zeminlere oturan kolon ve zellikle perde temellerindeki dnmelerin tayc sistem hesabna etkileri, uygun idealletirme yntemleri ile gznne alnmaldr. 6.2.2. Deprem Yklerine likin Genel Kurallar

6.2.2.1 - Binalara etkiyen deprem yklerinin belirlenmesi iin, bu blmde aksi belirtilmedike, 6.4te tanmlanan Spektral vme Katsays ve 6.5te tanmlanan Deprem Yk Azaltma Katsays esas alnacaktr. 6.2.2.2 - Bu Ynetmelikte aksi belirtilmedike, deprem yklerinin sadece yatay dzlemde ve binann birbirine dik iki ekseni dorultusunda ayr ayr etkidikleri varsaylacaktr. Tayc sistem elemanlarnn asal eksenlerinin gznne alnan yatay deprem dorultular ile akmad durumlarda 6.3.2.3 uygulanacaktr. 6.2.2.3 - Deprem ykleri ile dier yklerin ortak etkisi altnda binann tayc sistem elemanlarnda oluacak tasarm i kuvvetlerinin tama gc ilkesine gre hesabnda kullanlacak yk katsaylar, bu Ynetmelikte aksi belirtilmedike, ilgili yap ynetmeliklerinden alnacaktr. 6.2.2.4 - Deprem ykleri ile rzgar yklerinin binaya ayn zamanda etkimedii varsaylacak ve her bir yap elemannn boyutlandrlmasnda, deprem ya da rzgar etkisi iin hesaplanan byklklerin elverisiz olan gznne alnacaktr. Ancak, rzgardan oluan byklklerin daha elverisiz olmas durumunda bile; elemanlarn boyutlandrlmas, detaylandrlmas ve birleim noktalarnn dzenlenmesinde, bu Ynetmelikte belirtilen koullara uyulmas zorunludur. 6.3. DZENSZ BNALAR 6.3.1. Dzensiz Binalarn Tanm Depreme kar davranlarndaki olumsuzluklar nedeni ile tasarmndan ve yapmndan kanlmas gereken dzensiz binalarn tanmlanmas ile ilgili olarak, planda ve dey dorultuda dzensizlik meydana getiren durumlar Tablo 6.1de, bunlarla ilgili koullar ise aada 6.3.2de verilmitir. 6.3.2. Dzensiz Binalara likin Koullar Tablo 6.1de tanmlanan dzensizlik durumlarna ilikin koullar aada belirtilmitir: 6.3.2.1 - A1 ve B2 tr dzensizlikler, aada 6.6da belirtildii zere, deprem hesabnda kullanlacak yntemin seiminde etken olan dzensizliklerdir. 6.3.2.2 - A2 ve A3 tr dzensizliklerin bulunduu binalarda, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, kat demelerinin kendi dzlemleri iinde deprem kuvvetlerini dey tayc sistem elemanlar arasnda gvenle aktarabildii hesapla dorulanacaktr. 6.3.2.3 - A4 tr dzensizliin bulunduu binalarda, tayc sistem elemanlarnn asal eksen dorultularndaki i kuvvet byklkleri 6.7.5 ve 6.8.6ya gre elde edilecektir. 6.3.2.4 - B1 tr dzensizliinin bulunduu binalarda, gznne alnan iinci kattaki dolgu duvar alanlarnn toplam bir st kattakine gre fazla ise, cinin hesabnda dolgu duvarlar gznne alnmayacaktr. 0.60 (ci)min < 0.80 aralnda Tablo 6.5te verilen tayc sistem davran katsays, 1.25 (ci)min deeri ile arplarak her iki deprem dorultusunda da binann tmne uygulanacaktr. Ancak hibir zaman ci < 0.60 olmayacaktr. Aksi durumda, zayf katn dayanm ve rijitlii arttrlarak deprem
6

hesab tekrarlanacaktr. Bu tr dzensizlii olan binalarda ayrca 7.3.4.3te verilen koul uygulanacaktr. TABLO 6.1 - DZENSZ BNALAR A - PLANDA DZENSZLK DURUMLARI lgili Maddeler A1 - Burulma Dzensizlii : Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir katta en byk greli kat telemesinin o katta ayn dorultudaki ortalama greli telemeye orann ifade eden Burulma Dzensizlii 6.3.2.1 Katsays bi nin 1.2den byk olmas durumu (ekil 6.1). [bi = (i)max / (i)ort > 1.2] Greli kat telemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de gznne alnarak, 6.7ye gre yaplacaktr. A2 - Deme Sreksizlikleri : Herhangi bir kattaki demede (ekil 6.2); I - Merdiven ve asansr boluklar dahil, boluk alanlar toplamnn kat brt alannn 1/3nden fazla olmas durumu, II - Deprem yklerinin dey tayc sistem elemanlarna gvenle 6.3.2.2 aktarlabilmesini gletiren yerel deme boluklarnn bulunmas durumu, III - Demenin dzlem ii rijitlik ve dayanmnda ani azalmalarn olmas durumu A3 - Planda kntlar Bulunmas : Bina kat planlarnda knt yapan ksmlarn birbirine dik iki dorultudaki boyutlarnn her ikisinin de, binann o katnn ayn 6.3.2.2 dorultulardaki toplam plan boyutlarnn %20'sinden daha byk olmas durumu (ekil 6.3). A4 - Tayc Eleman Eksenlerinin Paralel Olmamas: Tayc sistemin dey elemanlarnn plandaki asal eksenlerinin, 6.3.2.3 gznne alnan birbirine dik yatay deprem dorultularna paralel olmamas durumu (ekil 6.4). B - DEY DORULTUDA DZENSZLK DURUMLARI lgili Maddeler B1 - Komu Katlar Aras Dayanm Dzensizlii (Zayf Kat) : Betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi birinde, herhangi bir kattaki etkili kesme alannn, bir st kattaki etkili kesme alanna oran olarak tanmlanan 6.3.2.4 Dayanm Dzensizlii Katsays cinin 0.80den kk olmas durumu. [ci = (Ae)i / (Ae)i+1 < 0.80] Herhangi bir katta etkili kesme alannn tanm : Ae = Aw + Ag + 0.15 Ak (Simgeler iin Bkz. 7.0) B2 Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yumuak Kat) : Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir iinci kattaki ortalama greli kat telemesinin bir st kattaki ortalama greli kat telemesine oran olarak tanmlanan 6.3.2.1 Rijitlik Dzensizlii Katsays ki nin 1.5tan fazla olmas durumu [ki = (i)ort / (i+1)ort > 1.5] Greli kat telemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de gznne alnarak 6.7ye gre yaplacaktr. B3 - Tayc Sistemin Dey Elemanlarnn Sreksizlii :
7

Tayc sistemin dey elemanlarnn (kolon veya perdelerin) baz katlarda kaldrlarak kirilerin veya guseli kolonlarn stne veya 6.3.2.5 ucuna oturtulmas, ya da st kattaki perdelerin altta kolonlara veya kirilere oturtulmas durumu (ekil 6.5). 6.3.2.5 - B3 tr dzensizliin bulunduu binalara ilikin koullar aada belirtilmitir: (a) Btn deprem blgelerinde, kolonlarn binann herhangi bir katnda konsol kirilerin veya alttaki kolonlarda oluturulan guselerin stne veya ucuna oturtulmasna hibir zaman izin verilmez. (b) Kolonun iki ucundan mesnetli bir kirie oturmas durumunda, kiriin btn kesitlerinde ve ayrca gznne alnan deprem dorultusunda bu kiriin baland dm noktalarna birleen dier kiri ve kolonlarn btn kesitlerinde, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan tm i kuvvet deerleri %50 orannda arttrlacaktr. (c) st kattaki perdenin her iki ucundan altta kolonlara oturtulmas durumunda, bu kolonlarda dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan tm i kuvvet deerleri %50 arttrlacaktr. Bu tr dzensizliin bulunduu betonarme binalarda ayrca 7.3.4.3te verilen koul uygulanacaktr. (d) Perdelerin binann herhangi bir katnda, kendi dzlemleri iinde kirilerin stne aklk ortasnda oturtulmasna hibir zaman izin verilmez.
(i)max

(i)min

i +1 inci kat demesi

Deprem dorultusu

i inci kat demesi

Demelerin kendi dzlemleri iinde rijit diyafram olarak almalar durumunda (i)ort = 1/2 [(i)max + (i)min] Burulma dzensizlii katsays : bi = (i)max / (i)ort Burulma dzensizlii durumu : bi > 1.2

ekil 6.1 8

Ab

Ab1

Ab2

A2 tr dzensizlik durumu - I Ab / A > 1/3 Ab : Boluk alanlar toplam A : Brt kat alan

Ab = Ab1 + Ab2

A A2 tr dzensizlik durumu - II

Kesit A-A A2 tr dzensizlik durumu - II ve III

ekil 6.2

ay Ly ay Lx ax ax Lx ax ay ax Lx ax Ly ay Ly

A3 tr dzensizlik durumu: ax > 0.2 Lx ve ayn zamanda ay > 0.2 Ly

ekil 6.3

b a

x deprem dorultusu

b a

a b

b a

y x
b

y deprem dorultusu

ekil 6.4
9

Bkz. 6.3.2.5 (a)

Bkz. 6.3.2.5 (b)

Bkz. 6.3.2.5 (c)

Bkz. 6.3.2.5 (d)

ekil 6.5 6.4. ELASTK DEPREM YKLERNN TANIMLANMASI : SPEKTRAL VME KATSAYISI Deprem yklerinin belirlenmesi iin esas alnacak olan ve tanm olarak %5 snm oran iin elastik Tasarm vme Spektrumunun yerekimi ivmesi gye blnmesine kar gelen Spektral vme Katsays, A(T), Denk.(6.1) ile verilmitir. A(T) = Ao I S(T) 6.4.1. Etkin Yer vmesi Katsays Denk.(6.1)de yer alan Etkin Yer vmesi Katsays, Ao , Tablo 6.2de tanmlanmtr. TABLO 6.2 - ETKN YER VMESI KATSAYISI (Ao) Deprem Blgesi 1 2 3 4 6.4.2. Bina nem Katsays Denk.(6.1)de yer alan Bina nem Katsays, I , Tablo 6.3te tanmlanmtr. Ao 0.40 0.30 0.20 0.10 (6.1)

10

TABLO 6.3 - BINA NEM KATSAYISI ( I ) Binann Kullanm Amac veya Tr 1. Deprem sonras kullanm gereken binalar ve tehlikeli madde ieren binalar a) Deprem sonrasnda hemen kullanlmas gerekli binalar (Hastaneler,dispanserler, salk ocaklar, itfaiye bina ve tesisleri, PTT ve dier haberleme tesisleri, ulam istasyonlar ve terminalleri, enerji retim ve datm tesisleri; vilayet, kaymakamlk ve belediye ynetim binalar, ilk yardm ve afet planlama istasyonlar) b) Toksik, patlayc, parlayc, vb zellikleri olan maddelerin bulunduu veya depoland binalar 2. nsanlarn uzun sreli ve youn olarak bulunduu ve deerli eyann sakland binalar a) Okullar, dier eitim bina ve tesisleri, yurt ve yatakhaneler, askeri klalar, cezaevleri, vb. b) Mzeler 3. nsanlarn ksa sreli ve youn olarak bulunduu binalar Spor tesisleri, sinema, tiyatro ve konser salonlar, vb. 4. Dier binalar Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar (Konutlar, iyerleri, oteller, bina tr endstri yaplar, vb) 6.4.3. Spektrum Katsays 6.4.3.1 - Denk.(6.1)de yer alan Spektrum Katsays, S(T), yerel zemin koullarna ve bina doal periyodu Tye bal olarak Denk.(6.2) ile hesaplanacaktr (ekil 6.6). S(T) = 1 + 1.5 T / TA S(T) = 2.5 S(T) = 2.5 (TB / T )0.8 (0 T TA) (TA < T TB) (T > TB) (6.2a) (6.2b) (6.2c) Bina nem Katsays ( I )

1.5

1.4

1.2 1.0

Denk.(6.2)deki Spektrum Karakteristik Periyotlar, TA ve TB , Blm 12de Tablo 12.2 ile tanmlanan Yerel Zemin Snflarna bal olarak Tablo 6.4te verilmitir. TABLO 6.4 - SPEKTRUM KARAKTERSTK PERIYOTLARI ( TA , TB) Tablo 12.2'ye gre Yerel Zemin Snf Z1 Z2 Z3 Z4 TA (saniye) 0.10 0.15 0.15 0.20 TB (saniye) 0.30 0.40 0.60 0.90

6.4.3.2 - Blm 12de 12.2.1.2 ve 12.2.1.3te belirtilen koullarn yerine getirilmemesi durumunda, Tablo 6.4te Z4 yerel zemin snf iin tanmlanan spektrum karakteristik periyotlar kullanlacaktr.
11

6.4.4. zel Tasarm vme Spektrumlar Gerekli durumlarda elastik tasarm ivme spektrumu, yerel deprem ve zemin koullar gznne alnarak yaplacak zel aratrmalarla da belirlenebilir. Ancak, bu ekilde belirlenecek ivme spektrumu ordinatlarna kar gelen spektral ivme katsaylar, tm periyotlar iin, Tablo 6.4teki ilgili karakteristik periyotlar gznne alnarak Denk. (6.1)den bulunacak deerlerden hibir zaman daha kk olmayacaktr.
S(T) 2.5
0.8

S(T) = 2.5 (TB / T ) 1.0

TA

TB

ekil 6.6 6.5. ELASTK DEPREM YKLERNN AZALTILMASI : DEPREM YK AZALTMA KATSAYISI Depremde tayc sistemin kendine zg dorusal elastik olmayan davrann gznne almak zere, 6.4te verilen spektral ivme katsaysna gre bulunacak elastik deprem ykleri, aada tanmlanan Deprem Yk Azaltma Katsaysna blnecektir. Deprem Yk Azaltma Katsays, Ra(T), eitli tayc sistemler iin aadaki Tablo 6.5te tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays, Rye ve doal titreim periyodu, Tye bal olarak Denk. (6.3) ile belirlenecektir. Ra(T) = 1.5 + (R 1.5) T / TA Ra(T) = R (0 T TA) (T > TA) (6.3a) (6.3b)

6.5.1. Tayc Sistemlerin Sneklik Dzeylerine likin Genel Koullar 6.5.1.1 - Tayc Sistem Davran Katsaylar Tablo 6.5te verilen sneklik dzeyi yksek tayc sistemler ve sneklik dzeyi normal tayc sistemlere ilikin tanmlar ve uyulmas gerekli koullar, betonarme binalar iin Blm 7de, elik binalar iin ise Blm 8de verilmitir. 6.5.1.2 - Tablo 6.5te sneklik dzeyi yksek olarak gznne alnacak tayc sistemlerde, sneklik dzeyinin her iki yatay deprem dorultusunda da yksek olmas zorunludur. Sneklik dzeyi bir deprem dorultusunda yksek, buna dik dier deprem dorultusunda ise normal olan sistemler, her iki dorultuda da sneklik dzeyi normal sistemler olarak saylacaktr.

12

TABLO 6.5 - TAIYICI SSTEM DAVRANI KATSAYISI (R)

Sneklik Dzeyi Normal Sistemler Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler

BNA TAIYICI SSTEM (1) YERNDE DKME BETONARME BNALAR (1.1) Deprem yklerinin tamamnn erevelerle tand binalar.................................................................................. (1.2) Deprem yklerinin tamamnn ba kirili (boluklu) perdelerle tand binalar.................................................... (1.3) Deprem yklerinin tamamnn boluksuz perdelerle tand binalar.................................................................... (1.4) Deprem yklerinin ereveler ile boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdeler tarafndan birlikte tand binalar. (2) PREFABRKE BETONARME BNALAR (2.1) Deprem yklerinin tamamnn, balantlar tersinir momentleri aktarabilen erevelerle tand binalar ........... (2.2) Deprem yklerinin tamamnn; kolonlar temelde ankastre, stte mafsall tek katl erevelerle tand binalar (2.3) Deprem yklerinin tamamnn prefabrike boluksuz perdelerle tand binalar.................................................... (2.4) Deprem yklerinin, balantlar tersinir momentleri aktarabilen prefabrike ereveler ile yerinde dkme boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdeler tarafndan birlikte tand binalar.. (3) ELK BNALAR (3.1) Deprem yklerinin tamamnn erevelerle tand binalar.................................................................................. (3.2) Deprem yklerinin tamamnn; kolonlar temelde ankastre, stte mafsall tek katl erevelerle tand binalar (3.3) Deprem yklerinin tamamnn aprazl perdeler veya yerinde dkme betonarme perdeler tarafndan tand binalar (a) aprazlarn merkezi olmas durumu............................... (b) aprazlarn dmerkez olmas durumu........................... (c) Betonarme perde durumu............................................... (3.4) Deprem yklerinin ereveler ile birlikte aprazl elik perdeler veya yerinde dkme betonarme perdeler tarafndan birlikte tand binalar (a) aprazlarn merkezi olmas durumu............................... (b) aprazlarn dmerkez olmas durumu........................... (c) Betonarme perde durumu...............................................

4 4 4 4

8 7 6 7

6 5 4

5 4 3 4

8 6 7 6

4 4

8 7

6.5.1.3 - Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, aada belirtilen betonarme binalarda sneklik dzeyi yksek sistemlerin kullanlmas zorunludur: (a) Tayc sistemi sadece erevelerden oluan binalar,

13

(b) Tayc sistemden bamsz olarak, Tablo 6.3e gre Bina nem Katsays I=1.5 ve I=1.4 olan tm binalar (Bu tr binalarda, 6.5.4.2de tanmlanan sneklik dzeyi bakmndan karma tayc sistemler kullanlabilir). 6.5.1.4 - Aada 6.5.3.1de belirtilen sistemler hari olmak zere, tayc sistemi sadece sneklik dzeyi normal erevelerden oluan betonarme binalar, nc ve drdnc derece deprem blgelerinde HN 25 m olmak koulu ile yaplabilir. Bu binalarn HN > 25 m durumunda yaplabilmesi iin, aada 6.5.3.2de verilen kurallara uyulmas zorunludur. 6.5.2. Sneklik Dzeyi Yksek Betonarme Boluksuz Perdeli -ereveli Sistemlere likin Koullar Deprem yklerinin sneklik dzeyi yksek boluksuz (ba kirisiz) betonarme perdeler ile sneklik dzeyi yksek betonarme veya elik ereveler tarafndan birlikte tand binalara ilikin koullar aada verilmitir: 6.5.2.1 - Bu tr sistemlerde Tablo 6.5te verilen R = 7 katsaysnn kullanlabilmesi iin, boluksuz perdelerin tabannda deprem yklerinden meydana gelen eilme momentlerinin toplam, binann tm iin tabanda meydana gelen toplam devrilme momentinin %75inden daha fazla olmayacaktr (M 0.75). 6.5.2.2 - Yukardaki koulun salanamamas durumunda, 0.75 < M 1.0 aralnda kullanlacak R katsays, R = 10 4 M bants ile belirlenecektir. 6.5.3. Sneklik Dzeyi Normal Baz Sistemlerde Perde Kullanm Zorunluluuna likin Koullar 6.5.3.1 - Kirisiz demeli betonarme sistemler ile, kolon ve kirileri 7.3, 7.4 ve 7.5te verilen koullardan herhangi birini salamayan dolgulu veya dolgusuz dili ve kaset demeli sistemler, sneklik dzeyi normal sistemler olarak gznne alnacaktr. Bu sistemler, binada perde kullanlmamas durumunda, sadece nc ve drdnc derece deprem blgelerinde ve HN 13 m olmak koulu ile yaplabilir. 6.5.3.2 - Yukarda 6.5.1.4te tanmlanan binalarn HN > 25 m durumunda yaplabilmesi, 6.5.3.1de tanmlanan tayc sistemlerin ise birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde veya HN > 13 m olmas durumunda nc ve drdnc derece deprem blgelerinde uygulanabilmesi iin, binann tm ykseklii boyunca devam eden ve aadaki koullar salayan sneklik dzeyi normal veya yksek betonarme boluksuz ya da ba kirili (boluklu) perdelerin kullanlmas zorunludur. (a) Tayc sistemde sneklik dzeyi normal perdelerin kullanlmas durumunda, her bir deprem dorultusunda, deprem yklerine gre perdelerin tabannda elde edilen eilme momentlerinin toplam, binann tm iin tabanda meydana gelen toplam devrilme momentinin %75inden daha fazla olacaktr (Perde tabanndaki eilme momentlerinin hesabnda, perdelere dzlemi iinde saplanan kirilerin ularnda depremden meydana gelen kesme kuvvetlerinin katks da gznne alnabilir (*)). (b) Tayc sistemde sneklik dzeyi yksek perdelerin kullanlmas durumunda, aada karma tayc sistemler iin verilen 6.5.4.2 uygulanacaktr.

14

(*) Bkz. 2.7.1998 tarih ve 23390 sayl Resmi Gazete. 6.5.4. Karma Tayc Sistemlere likin Koullar 6.5.4.1 - Aada 6.5.4.2 ve 6.5.4.3te belirtilen durumlar hari olmak zere, Tablo 6.5te tanmlanan yatay yk tayc sistemlerinin iki yatay deprem dorultusunda birbirinden farkl olmas veya herhangi bir dorultuda karma olarak kullanlmas durumlarnda, deeri en kk olan R katsays her iki dorultuda da tm binaya uygulanacaktr. 6.5.4.2 - Yukarda 6.5.3.2de belirtilen betonarme sistemler ile sneklik dzeyi normal kiri ve kolonlardan oluan elik ereveli sistemlerin, sneklik dzeyi yksek perdelerle bir arada kullanlmas mmkndr. Bu ekilde oluturulan sneklik dzeyi bakmndan karma sistemlerde, aada belirtilen koullara uyulmak kayd ile, sneklik dzeyi yksek boluksuz, ba kirili (boluklu) betonarme perdeler veya elik binalar iin dmerkez aprazl elik perdeler kullanlabilir. (a) Bu tr karma sistemlerin deprem hesabnda ereveler ve perdeler bir arada gznne alnacak, ancak her bir deprem dorultusunda mutlaka M 0.40 olacaktr. (b) Her iki deprem dorultusunda da M 2/3 olmas durumunda, Tablo 6.5de deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek perde tarafndan tand durum iin verilen R katsays (R = RYP), tayc sistemin tm iin kullanlabilir. (c) 0.40 < M < 2/3 aralnda ise, her iki deprem dorultusunda da tayc sistemin tm iin R = RN + 1.5 M (RYP RN) bants uygulanacaktr. 6.5.4.3 - Binalarn bodrum katlarnn evresinde kullanlan rijit betonarme perde duvarlar, Tablo 6.5te yer alan perdeli veya perdeli-ereveli sistemlerin bir paras olarak gznne alnmayacaktr. Bu tr binalarn hesabnda izlenecek kurallar 6.7.2.4 ve 6.8.3.2de verilmitir. 6.5.5. Dm Noktalar Mafsall Sistemlere likin Koullar 6.5.5.1 - Kolonlar temelden ankastre ve stten mafsall tek katl erevelerden oluan ve R katsaylar Tablo 6.5te (2.2) ve (3.2)de verilen betonarme prefabrike ve elik binalarn iinde tek asma kat yaplabilir. Ancak bu tr binalarn deprem hesabnda asma kat tayc sistemi, ana tayc erevelerle birlikte gznne alnacak ve bu sistem, betonarme prefabrike binalarda sneklik dzeyi yksek sistem olarak dzenlenecektir. 6.5.5.2 - Yukardaki 6.5.5.1 dnda, dm noktalar mafsall erevelerden oluan betonarme prefabrike ve elik ok katl binalarda, her iki yatay dorultuda deprem yklerinin tamamn almak zere Tablo 6.5te R katsaylar (1.2), (1.3) ve (3.3)te verilen yerinde dkme betonarme veya aprazl elik perdeler kullanlacaktr. 6.6. HESAP YNTEMNN SELMES 6.6.1. Hesap Yntemleri

15

Binalarn ve bina tr yaplarn deprem hesabnda kullanlacak yntemler; 6.7de verilen Edeer Deprem Yk Yntemi, 6.8de verilen Mod Birletirme Yntemi ve 6.9da verilen Zaman Tanm Alannda Hesap Yntemleridir. 6.8 ve 6.9da verilen yntemler, tm binalarn ve bina tr yaplarn deprem hesabnda kullanlabilir. 6.6.2. Edeer Deprem Yk Ynteminin Uygulama Snrlar 6.7de verilen Edeer Deprem Yk Ynteminin uygulanabilecei binalar Tablo 6.6da zetlenmitir. Tablo 6.6nn kapsamna girmeyen binalarn deprem hesabnda, 6.8 veya 6.9da verilen yntemler kullanlacaktr. TABLO 6.6 - EDEER DEPREM YK YNTEMNN UYGULANABLECE BNALAR Deprem Blgesi 1, 2 1, 2 3, 4 Bina Tr A1 tr burulma dzensizlii olmayan, varsa her bir katta bi 2.0 koulunu salayan binalar A1 tr burulma dzensizlii olmayan, varsa her bir katta bi 2.0 koulunu salayan ve ayrca B2 tr dzensizlii olmayan binalar Tm binalar Toplam Ykseklik Snr HN 25 m HN 60 m HN 75 m

6.7. EDEER DEPREM YK YNTEM 6.7.1. Toplam Edeer Deprem Yknn Belirlenmesi 6.7.1.1 - Gznne alnan deprem dorultusunda, binann tmne etkiyen Toplam Edeer Deprem Yk (taban kesme kuvveti), Vt , Denk.(6.4) ile belirlenecektir. Vt = W A(T1) / Ra(T1) 0.10 Ao I W (6.4)

Binann birinci doal titreim periyodu T1 , aadaki 6.7.4e gre hesaplanacaktr. 6.7.1.2 - Denk.(6.4)te yer alan ve binann deprem srasndaki toplam arl olarak gznne alnacak olan W, Denk.(6.5) ile belirlenecektir. W = wi
i=1 N

(6.5)

Denk.(6.5)teki wi kat arlklar ise Denk.(6.6) ile hesaplanacaktr. wi = gi + n qi (6.6)

Denk.(6.6)da yer alan Hareketli Yk Katlm Katsays, n , Tablo 6.7de verilmitir. Kar yklerinin %30u sabit yk olarak gznne alnacaktr. Endstri binalarnda; sabit

16

ekipman arlklar iin n = 1 alnacak, ancak vin kaldrma ykleri kat arlklarnn hesabnda gznne alnmayacaktr. TABLO 6.7 - HAREKETL YK KATILIM KATSAYISI (n) Binann Kullanm Amac Depo, antrepo, vb. Okul, renci yurdu, spor tesisi, sinema, tiyatro, konser salonu, garaj, lokanta, maaza, vb. Konut, iyeri, otel, hastane, vb. 6.7.2. Katlara Etkiyen Edeer Deprem Yklerinin Belirlenmesi 6.7.2.1 - Denk.(6.4) ile hesaplanan toplam edeer deprem yk, bina katlarna etkiyen edeer deprem yklerinin toplam olarak Denk.(6.7) ile ifade edilir (ekil 6.7a): Vt = FN + Fi
i=1 N

n 0.80 0.60 0.30

(6.7)

6.7.2.2 - HN > 25 m iin binann Ninci katna (tepesine) etkiyen ek edeer deprem yk FNin deeri, 6.7.4e gre hesaplanan birinci doal titreim periyodu T1e bal olarak, Denk.(6.8) ile belirlenecektir. HN 25 m iin FN = 0 alnacaktr. FN = 0.07 T1 Vt 0.2 Vt (6.8)

6.7.2.3 - Toplam edeer deprem yknn FN dnda geri kalan ksm, Ninci kat dahil olmak zere, bina katlarna Denk.(6.9) ile datlacaktr. w i Hi Fi = (Vt FN)
j=1

(6.9)

(wj Hj)

6.7.2.4 - Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, bodrum katlarna ve stteki katlara etkiyen edeer deprem ykleri, aada belirtildii zere, ayr ayr hesaplanacaktr. (a) stteki katlara etkiyen toplam edeer deprem yknn ve edeer kat deprem yklerinin 6.7.1.1, 6.7.2.2 ve 6.7.2.3e gre belirlenmesinde, bodrumdaki rijit evre perdeleri gznne alnmakszn Tablo 6.5ten seilen R katsays kullanlacak ve sadece stteki katlarn arlklar hesaba katlacaktr. Bu durumda ilgili btn tanm ve bantlarda temel st kotu yerine zemin katn kotu gznne alnacaktr. 6.7.4.3e gre birinci doal titreim periyodunun hesabnda da, fiktif yklerin belirlenmesi iin sadece stteki katlarn arlklar kullanlacaktr (ekil 6.7b). (b) Rijit bodrum katlarna etkiyen edeer deprem yklerinin hesabnda, sadece bodrum kat arlklar gznne alnacak ve bu katlar iin hesap stteki katlardan bamsz olarak yaplacaktr. Binann bu blmnde doal titreim periyodu hesaplanmakszn

17

Spektrum Katsays olarak S(T) = 1 alnacaktr. Her bir bodrum katna etkiyen edeer deprem yknn hesabnda, Denk.(6.1)den bulunan spektral ivme deeri ile bu katn arl dorudan arplacak ve elde edilen elastik ykler, Ra(T) = 1.5 katsaysna blnerek azaltlacaktr (ekil 6.7c). (c) stteki katlardaki i kuvvet ve yerdeitirme byklkleri, sadece yukardaki (a) paragrafna gre tayc sistemin tmnn hesabndan elde edilen byklklerdir. Bodrum katlarndaki i kuvvetler ise, yukardaki (a) ve (b) paragraflarnda tanmlanan deprem yklerine gre bodrum katlarnda elde edilen i kuvvetlerin karelerinin toplamnn karekk olarak elde edilecektir.
FN + FN wN FN + FN wN

Fi

wi HN

Fi

wi HN Vt

w2 w1

Hi

w2 w1

Hi

Fbk

wbk

Fbk = Ao I wbk / 1.5 Vt (a) (b) (c)

ekil 6.7 6.7.3. Gznne Alnacak Yerdeitirme Bileenleri ve Deprem Yklerinin Etkime Noktalar 6.7.3.1 - Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her katta iki yatay yerdeitirme bileeni ile dey eksen etrafndaki dnme, bamsz statik yerdeitirme bileenleri olarak gznne alnacaktr. Her katta 6.7.2ye gre belirlenen edeer deprem ykleri kat ktle merkezine ve ayrca ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi amac ile, kaydrlm ktle merkezlerine tekil yatay ykler olarak uygulanacaktr. Kaydrlm ktle merkezleri, gerek ktle merkezinin gznne alnan deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlmas ile belirlenen noktalardr (ekil 6.8). 6.7.3.2 - Tablo 6.1de tanmlanan A2 tr dzensizliin bulunduu ve demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak almad binalarda, demelerin yatay dzlemdeki ekil deitirmelerinin gznne alnmasn salayacak yeterlikte bamsz
18

statik yerdeitirme bileeni hesapta gznne alnacaktr. Ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi iin, her katta eitli noktalarda dal bulunan tekil ktlelerin her biri, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlacaktr (ekil 6.9). 6.7.3.3 - Binann herhangi bir iinci katnda Tablo 6.1de tanmlanan A1 tr dzensizliin bulunmas durumunda, 1.2 < bi 2.0 olmak koulu ile, yukardaki tanmlara gre bu kata uygulanan %5 ek dmerkezlik, her iki deprem dorultusu iin Denk.(6.10)da verilen Di katsays ile arplarak bytlecektir. Di = (bi / 1.2)2
Bx

(6.10)

ey x deprem dorultusu ey By ex ex = 0.05 Bx ex

ey = 0.05 By

Gerek ktle merkezi Kaydrlm ktle merkezi

y deprem dorultusu

ekil 6.8
Bx

ejx ejx ejx = 0.05 Bx

j inci deme parasnn gerek ktle merkezi j inci deme parasnn kaydrlm ktle merkezi

19

ekil 6.9 6.7.4. Binann Birinci Doal Titreim Periyodunun Belirlenmesi 6.7.4.1 - Edeer Deprem Yk Ynteminin uyguland tm binalarn birinci doal titreim periyodu, aadaki 6.7.4.3e gre hesaplanabilir. Ancak, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde HN 25 m koulunu salayan binalarn, nc ve drdnc derece deprem blgelerinde ise Edeer Deprem Yk Ynteminin uyguland tm binalarn birinci doal titreim periyodunun 6.7.4.2deki yaklak yntemle hesaplanmasna izin verilmitir. Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde HN > 25 m olmas durumunda 6.7.4.3n uygulanmas zorunludur. 6.7.4.2 - Yukardaki 6.7.4.1de belirtilen koullar gznne alnarak binann birinci doal titreim periyodu, aadaki yaklak bant ile hesaplanabilir: T1 T1A = Ct HN 3/4 (6.11)

Denk.(6.11) deki Ct deeri, bina tayc sistemine bal olarak aada tanmlanmtr: (a) Deprem yklerinin tamamnn betonarme perdelerle tand binalarda Ct deeri Denk.(6.12a) ile hesaplanacaktr. Ct = 0.075 / At1/2 0.05 (6.12a)

Denk.(6.12a)daki At edeer alan Denk.(6.12b)de verilmitir. Bu bantda (wj/HN) orannn en byk deeri 0.9 olarak gznne alnacaktr. At = Awj [0.2 + (wj / HN)2]
j

(6.12b)

(b) Tayc sistemi sadece betonarme erevelerden veya dmerkez aprazl elik perdelerden oluan binalarda Ct = 0.07, tayc sistemi sadece elik erevelerden oluan binalarda Ct = 0.08, dier tm binalarda ise Ct = 0.05 alnacaktr. 6.7.4.3 - Yukardaki 6.7.4.1de belirtilen koullar gznne alnarak binann birinci doal titreim periyodu, daha kesin bir hesap yaplmadka, Denk.(6.13) ile hesaplanacak ve elde edilen deer aadaki 6.7.4.4e gre snrlandrlacaktr. T1 = 2 [ (mi dfi2 ) / (Ffi dfi)]1/2
i=1 i=1 N N

(6.13)

Burada mi , iinci katn ktlesini gstermektedir (mi = wi / g). iinci kata etkiyen fiktif yk gsteren Ffi , Denk.(6.9)da (Vt FN) yerine herhangi bir deer (rnein birim deer) konularak elde edilecektir (ekil 6.10). Her katta fiktif ykler, gznne alnan deprem dorultusunda 6.7.3.1e gre gerek (kaydrlmam) ktle merkezine veya 6.7.3.2ye gre tekil ktlelere etki ettirilecektir. dfi , bu fiktif yklerin etkisi altnda, ayn noktalarda deprem dorultusunda hesaplanan yerdeitirmeleri gstermektedir. 6.7.4.4 - Binann birinci doal titreim periyodu 6.7.4.2ye gre de hesaplanacak ve Denk. (6.11)den bulunan periyodun T1A > 1.0 s olmas durumunda, Denk. (6.13)ten

20

elde edilen T1in deprem hesabnda gznne alnacak en byk deeri, T1Ann 1.30 katndan daha fazla olmayacaktr. wN

w i Hi Ffi =
N j=1

Ffi

wi dfi Hi

(wj Hj)

ekil 6.10 6.7.5. Asal Eksenleri Deprem Dorultularna Paralel Olmayan Tayc Sistem Elemanlarna likin Byklkler Tablo 6.1de tanmlanan A4 tr dzensizliin bulunduu binalarda, elemanlarn asal eksen dorultularndaki i kuvvetler Denk.(6.14)e gre elde edilecektir (ekil 6.4). Ba = Bax 0.30 Bay Ba = 0.30 Bax Bay (6.14a) (6.14b)

Yukardaki ilemler, a ekseni ve buna dik b ekseni iin, x ve y deprem dorultular ve ynleri gznne alnarak en elverisiz sonucu verecek ekilde yaplacaktr. 6.8. MOD BRLETRME YNTEM Bu yntemde maksimum i kuvvetler ve yerdeitirmeler, binada yeterli sayda doal titreim modunun her biri iin hesaplanan maksimum katklarn istatistiksel olarak birletirilmesi ile elde edilir. 6.8.1. vme Spektrumu Herhangi bir rinci titreim modunda gznne alnacak ivme spektrumu ordinat Denk.(6.15) ile belirlenecektir. Spa(Tr) = A(Tr) g / Ra(Tr) (6.15)

Elastik tasarm ivme spektrumunun 6.4.4e gre zel olarak belirlenmesi durumunda, Denk.(6.15)te A(Tr) g yerine, ilgili zel spektrum ordinat gznne alnacaktr. 6.8.2. Gznne Alnacak Dinamik Serbestlik Dereceleri 6.8.2.1 - Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her bir katta aada tanmlanan kaydrlm ktle merkezlerinin her birinde, birbirine dik dorultularda iki yatay serbestlik derecesi ile dey eksen etrafndaki dnme serbestlik
21

derecesi gznne alnacaktr. Kat ktleleri, her katn ktle merkezinde ve ayrca ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi amac ile, kaydrlm ktle merkezlerinde tanmlanacaktr. Kaydrlm ktle merkezleri, gerek ktle merkezinin gznne alnan deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlmas ile belirlenen noktalardr (ekil 6.8). Ancak herhangi bir iinci katn ktle eylemsizlik momenti, mi , kaydrlmam ktle merkezinden geen dey eksen etrafnda hesaplanacaktr. Kat ktlelerine kar gelen kat arlklar 6.7.1.2ye gre belirlenecektir. 6.8.2.2 - Tablo 6.1de A2 bal altnda tanmlanan deme sreksizliinin bulunduu ve demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak almad binalarda, demelerin kendi dzlemleri iindeki ekil deitirmelerinin gznne alnmasn salayacak yeterlikte dinamik serbestlik derecesi gznne alnacaktr. Ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi iin, her katta eitli noktalarda dal bulunan tekil ktlelerin her biri, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlacaktr (ekil 6.9). Bu tr binalarda, sadece ek dmerkezlik etkilerinden oluan i kuvvet ve yerdeitirme byklkleri 6.7ye gre de hesaplanabilir. Bu byklkler, ek dmerkezlik etkisi gznne alnmakszn her bir titreim modu iin hesaplanarak aadaki 6.8.4e gre birletirilen byklklere dorudan eklenecektir. 6.8.3. Hesaba Katlacak Yeterli Titreim Modu Says 6.8.3.1 - Hesaba katlmas gereken yeterli titreim modu says, Y, gznne alnan birbirine dik x ve y yatay deprem dorultularnn her birinde, her bir mod iin hesaplanan etkin ktlelerin toplamnn, Denk.(6.16)da belirtildii zere, hibir zaman bina toplam ktlesinin %90ndan daha az olmamas kuralna gre belirlenecektir. Ayrca gznne alnan deprem dorultusunda etkin ktlesi, bina toplam ktlesinin %5inden byk olan btn titreim modlar gznne alnacaktr. Mxr = {[ (mi xir)]2 / Mr } 0.90 mi
r=1 Y i=1 N i=1 N Y Y Y N N

(6.16a)

r=1

r=1

Myr = {[ (mi yir)]2 / Mr } 0.90 mi

r=1 i=1 i=1

(6.16b)

Denk.(6.16)da yer alan modal ktle Mrn ifadesi, kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalar iin aada verilmitir: Mr = (mi xir2 + mi yir2 + mi ir2)
i=1 N

(6.17)

6.8.3.2 - Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarn hesabnda, sadece bodrum katlarn stndeki katlarda etkin olan titreim modlarnn gznne alnmas ile yetinilebilir. Bu durumda, Edeer Deprem Yk Yntemi iin verilen 6.7.2.4n (a) paragrafnn karl olarak Mod Birletirme Yntemi ile yaplacak hesapta, bodrumdaki rijit evre perdeleri gznne alnmakszn Tablo 6.5ten seilen R katsays kullanlacak ve sadece stteki katlarn
22

ktleleri gznne alnacaktr. 6.7.2.4n (b), (c) ve (d) paragraflar ise aynen uygulanacaktr. 6.8.4. Mod Katklarnn Birletirilmesi Binaya etkiyen toplam deprem yk, kat kesme kuvveti, i kuvvet bileenleri, yerdeitirme ve greli kat telemesi gibi byklklerin her biri iin ayr ayr uygulanmak zere, her titreim modu iin hesaplanan ve ezamanl olmayan maksimum katklarn istatistiksel olarak birletirilmesi iin uygulanacak kurallar aada verilmitir: 6.8.4.1 - Ts < Tr olmak zere, gznne alnan herhangi iki titreim moduna ait doal periyotlarn daima Ts / Tr < 0.80 koulunu salamas durumunda, maksimum mod katklarnn birletirilmesi iin Karelerin Toplamnn Kare Kk Kural uygulanabilir. 6.8.4.2 - Yukarda belirtilen koulun salanamamas durumunda, maksimum mod katklarnn birletirilmesi iin Tam Karesel Birletirme (CQC) Kural uygulanacaktr. Bu kuraln uygulanmasnda kullanlacak apraz korelasyon katsaylarnn hesabnda, modal snm oranlar btn titreim modlar iin %5 olarak alnacaktr. 6.8.5. Hesaplanan Byklklere likin Altsnr Deerleri Gznne alnan deprem dorultusunda, 6.8.4e gre birletirilerek elde edilen bina toplam deprem yk VtBnin, Edeer Deprem Yk Ynteminde Denk.6.4ten hesaplanan bina toplam deprem yk Vtye orannn aada tanmlanan deerinden kk olmas durumunda (VtB < Vt), Mod Birletirme Yntemine gre bulunan tm i kuvvet ve yerdeitirme byklkleri, Denk.(6.18)e gre bytlecektir. BD = ( Vt / VtB ) BB (6.18)

Tablo 6.1de tanmlanan A1, B2 veya B3 tr dzensizliklerden en az birinin binada bulunmas durumunda Denk.(6.18)de =1.00, bu dzensizliklerden hibirinin bulunmamas durumunda ise =0.90 alnacaktr. 6.8.6. Asal Eksenleri Deprem Dorultularna Paralel Olmayan Tayc Sistem Elemanlarna likin Byklkler Baz tayc sistem elemanlarnn asal eksen dorultularnn gznne alnan birbirine dik deprem dorultularna paralel olmamas durumunda, bu elemanlarda 6.8.4e gre birletirilerek elde edilen i kuvvetler iin 6.7.5te verilen birletirme kural ayrca uygulanacaktr. 6.9. ZAMAN TANIM ALANINDA HESAP YNTEMLER 6.9.1 - zel durumlarda, bina ve bina tr yaplarn zaman tanm alannda dorusal elastik ya da dorusal elastik olmayan deprem hesab iin, daha nce kaydedilen veya yapay yollarla retilen benzetirilmi deprem yer hareketleri kullanlabilir.

23

6.9.2 - Zaman tanm alannda yaplacak deprem hesabnda, aadaki zellikleri tayan en az kaydedilmi veya benzetirilmi ivme kayd kullanlacak ve bunlara gre elde edilen byklklerin en elverisiz olanlar tasarma esas alnacaktr. (a) vme kaytlarndaki kuvvetli yer hareketi ksmnn sresi, ivmelerin zarflar 0.05 g den az olmamak koulu ile, yapnn birinci doal titreim periyodunun 5 katndan ve 15 saniyeden daha ksa olmayacaktr. (b) Kaydedilmi veya benzetirilmi her bir ivme kaydna gre %5 snm oran iin yeniden bulunacak spektral ivme deerleri, btn periyotlar iin, 6.4te tanmlanan A(T) spektral ivme katsays deerlerinin g ile arpmnn %90ndan az olmayacaktr. Ancak, zaman tanm alannda dorusal elastik hesap yaplmas durumunda, azaltlm deprem yer hareketinin elde edilmesi iin esas alnacak spektral ivme deerleri Denk.(6.15) ile hesaplanacaktr. 6.9.3 - Zaman tanm alannda dorusal elastik olmayan hesap yaplmas durumunda, tayc sistem elemanlarnn tekrarl ykler altndaki davrann tanmlayan i kuvvetekildeitirme bantlar, bu ynetmeliin genel felsefesi erevesinde, geerlilii teorik ya da deneysel olarak kantlanm yntemlerle elde edilecektir. 6.10. YERDETRMELERN SINIRLANDIRILMASI, KNC MERTEBE ETKLER VE DEPREM DERZLER 6.10.1. Greli Kat telemelerinin Snrlandrlmas 6.10.1.1 - Herhangi bir kolon veya perde iin, ardk iki kat arasndaki yerdeitirme farkn ifade eden greli kat telemesi, i , Denk.(6.19) ile elde edilecektir. i = di di 1 (6.19)

Denk.(6.19)da di ve di 1 , binann iinci ve (i -1)inci katlarnda herhangi bir kolon veya perdenin ularnda hesaptan elde edilen yatay yerdeitirmeleri gstermektedir. 6.10.1.2 - Her bir deprem dorultusu iin, binann herhangi bir iinci katndaki kolon veya perdelerde, Denk.(6.19) ile hesaplanan greli kat telemelerinin kat iindeki en byk deeri (i)max, Denk.(6.20)de verilen koullarn elverisiz olann salayacaktr: (i)max / hi 0.0035 (i)max / hi 0.02 / R (6.20a) (6.20b)

6.10.1.3 - Denk.(6.20)de verilen koulun binann herhangi bir katnda salanamamas durumunda, tayc sistemin rijitlii arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. Ancak verilen koul salansa bile, yapsal olmayan gevrek elemanlarn (cephe elemanlar vb), elde edilen greli kat telemeleri altnda kullanlabilirlii hesapla dorulanmaldr. 6.10.2. kinci Mertebe Etkileri Tayc sistem elemanlarnn dorusal elastik olmayan davrann esas alan daha kesin bir hesap yaplmadka, ikinci mertebe etkileri 6.10.2.1e gre gznne alnabilir.
24

6.10.2.1 - Gznne alnan deprem dorultusunda her bir katta, kinci Mertebe Gsterge Deeri, i nin Denk.(6.21) ile verilen koulu salamas durumunda, ikinci mertebe etkileri yrrlkteki betonarme ve elik yap ynetmeliklerine gre deerlendirilecektir. (i)ort wj i = 0.12 Vi hi
j=i N

(6.21)

Burada (i)ort , iinci kattaki kolon ve perdelerde hesaplanan greli kat telemelerinin kat iindeki ortalama deeri olarak 6.10.1.1e gre bulunacaktr. 6.10.2.2 - Denk.(6.21)deki koulun herhangi bir katta salanamamas durumunda, tayc sistemin rijitlii yeterli lde arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. 6.10.3. Deprem Derzleri Farkl zemin oturmalarna bal temel teleme ve dnmeleri ile scaklk deimelerinin etkisi dnda, bina bloklar veya mevcut eski binalarla yeni yaplacak binalar arasnda, sadece deprem etkisi iin braklacak derz boluklarna ilikin koullar aada belirtilmitir: 6.10.3.1 - Aadaki 6.10.3.2ye gre daha elverisiz bir sonu elde edilmedike derz boluklar, her bir kat iin komu blok veya binalarda elde edilen yerdeitirmelerin mutlak deerlerinin toplam ile, aada tanmlanan katsaysnn arpm sonucunda bulunan deerden az olmayacaktr. Gznne alnacak kat yerdeitirmeleri, kolon veya perdelerin baland dm noktalarnda hesaplanan yerdeitirmelerin kat iindeki ortalamalar olacaktr. Mevcut eski bina iin hesap yaplmasnn mmkn olmamas durumunda eski binann yerdeitirmeleri, yeni bina iin ayn katlarda hesaplanan deerlerden daha kk alnmayacaktr. (a) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin btn katlarda ayn seviyede olmalar durumunda = R / 4 alnacaktr. (b) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin, baz katlarda olsa bile, farkl seviyelerde olmalar durumunda, tm bina iin = R / 2 alnacaktr. 6.10.3.2 - Braklacak minimum derz boluu, 6 m ykseklie kadar en az 30 mm olacak ve bu deere 6 mden sonraki her 3 mlik ykseklik iin en az 10 mm eklenecektir. 6.10.3.3 - Bina bloklar arasndaki derzler, depremde bloklarn btn dorultularda birbirlerinden bamsz olarak almasna olanak verecek ekilde dzenlenecektir. 6.11. YAPISAL IKINTILARA, MMAR ELEMANLARA, MEKANK VE ELEKTRK DONANIMA ETKYEN DEPREM YKLER 6.11.1. Yapsal kntlara ve Mimari Elemanlara Etkiyen Deprem Ykleri

25

Binalarda balkon, parapet, baca, vb konsol olarak binann tayc sistemine bal, ancak bamsz alan yapsal kntlara ve cephe, ara blme panolar, vb yapsal olmayan tm mimari elemanlara etkiyen edeer deprem ykleri, S(T)=1.0 alnarak Denk. (6.1)den bulunan spektral ivme katsaysnn ilgili elemann toplam arl ile arplmasndan elde edilecektir. Hesaplanan deprem yk, yatay veya dey dorultuda, en elverisiz i kuvvetleri verecek ynde ilgili elemann ucuna etki ettirilecektir. 6.11.2. Mekanik ve Elektrik Donanma Etkiyen Deprem Ykleri 6.11.2.1 - Binalardaki mekanik ve elektrik donanmlarn ve bunlarn bina tayc sistem elemanlarna balantlarnn hesabnda kullanlacak yatay deprem ykleri Denk.(6.22) ile verilmitir. Ancak, Denk.(6.22)da we ile gsterilen mekanik veya elektrik donanm arlklarnn binann herhangi bir iinci katndaki toplamnn 0.2 widen byk olmas durumunda, donanmlarn arlklarnn ve binaya balantlarnn rijitlik zellikleri, bina tayc sisteminin deprem hesabnda gznne alnacaktr. fe = we Ao I (1 + Hi / HN) (6.22)

6.11.2.2 - Kalorifer brlr ve kazanlar, acil yedek elektrik sistemleri ve yangn sndrme sistemleri ile dolgu duvarlarna balanan donanmlar ve bunlarn balantlarnda Denk.(6.22) ile hesaplanan deprem yknn iki kat alnacaktr. 6.11.2.3 - Endstri binalarnda, mekanik veya elektrik donanmn bulunduu kattaki en byk ivmeyi tanmlayan kat ivme spektrumunun uygun yntemlerle belirlenmesi durumunda, Denk.(6.22) uygulanmayabilir. 6.12. BNA TR OLMAYAN YAPILAR Bina tr olmad halde, deprem hesabnn bu blmde verilen kurallara gre yaplmasna izin verilen yaplar ve bu yaplara uygulanacak Tayc Sistem Davran Katsaylar (R), Tablo 6.8de tanmlanmtr. Deprem yk azaltma katsaylar ise Denk.(6.3)e gre belirlenecektir. Gerekli durumlarda, Tablo 6.3de verilen Bina nem Katsaylar bu yaplar iin de kullanlacaktr. Ancak Tablo 6.7de verilen Hareketli Yk Katlm Katsaylar geerli deildir. Kar ykleri ve vin kaldrma ykleri dnda, depolanan her trl kat ve sv maddeler ile mekanik gerelerin arlklarnn azaltlmam deerleri kullanlacaktr. 6.13. DEPREM HESAP RAPORLARINA LKN KURALLAR Binalarn deprem hesaplarn ieren hesap raporlarnn hazrlanmasnda aada belirtilen kurallara uyulacaktr: 6.13.1 - Tasarm yaplan bina iin, Tablo 6.1de tanmlanan dzensizlik trleri ayrntl olarak irdelenecek, eer varsa, binada hangi tr dzensizliklerin bulunduu ak olarak belirtilecektir. 6.13.2 - Seilen sneklik dzeyi yksek veya normal tayc sistemin Blm 7 veya Blm 8deki koullara gre tanm ak olarak yaplacak ve Tablo 6.5ten R katsaysnn seim nedeni belirtilecektir.
26

6.13.3 - Binann bulunduu deprem blgesi, bina ykseklii ve tayc sistem dzensizlikleri gznne alnarak, 6.6ya gre uygulanacak hesap ynteminin seim nedeni ak olarak belirtilecektir. 6.13.4 - Bilgisayarla hesap yaplmas durumunda, aadaki kurallar uygulanacaktr: (a) Dm noktalarnn ve elemanlarn numaralarn gsteren boyutlu tayc sistem emas hesap raporunda yer alacaktr. (b) Tm giri bilgileri ile i kuvvetleri ve yerdeitirmeleri de ieren k bilgileri, kolayca anlalr biimde mutlaka hesap raporunda yer alacaktr. (c) Hesapta kullanlan bilgisayar yazlmnn ad, mellifi ve versiyonu hesap raporunda ak olarak belirtilecektir. (d) Proje kontrol makamnn talep etmesi durumunda, bilgisayar yazlmnn teorik aklama klavuzu ve kullanma klavuzu hesap raporuna eklenecektir. TABLO 6.8 - BNA TR OLMAYAN YAPILAR N TAIYICI SSTEM DAVRANI KATSAYILARI

YAPI TR Sneklik dzeyi yksek ereveler veya dmerkez aprazl elik perdeler tarafndan tanan ykseltilmi sv tanklar, basnl tanklar, bunkerler, hazneler Sneklik dzeyi normal ereveler veya merkezi aprazl elik perdeler tarafndan tanan ykseltilmi sv tanklar, basnl tanklar, bunkerler, hazneler Ktlesi ykseklii boyunca yayl, yerinde dklm betonarme silo ve endstri bacalar (*) Betonarme soutma kuleleri (*) Ktlesi ykseklii boyunca yayl uzay kafes kirili elik kuleler, elik silo ve endstri bacalar (*) Gergili yksek elik direk ve gergili elik bacalar Ktlesi tepede yl, bamsz tek bir dey tayc eleman tarafndan tanan ters sarka tr yaplar Endstri tipi elik depolama ve istif raflar
(*)

4 2 3 3 4 2 2 4

Bu tr yaplarn deprem hesab, tayc sistemi yeterince tanmlayan ayrk dinamik serbestlik dereceleri gznne alnarak, 6.8 veya 6.9a gre yaplacaktr. 6.14. BNALARA VME KAYITILARININ YERLETRLMES

27

Bayndrlk ve Iskan Bakanl tarafndan uygun grlmesi durumunda, bakanlk veya niversite kurulularnca kuvvetli deprem hareketinin llmesi amac ile kamuya veya zel ve tzel kiilere ait binalara ve dier yaplara ivme kaytlarnn yerletirilmesine izin verilecek, bina veya yap sahipleri ya da iletmecileri bunlarn korunmasndan sorumlu olacaktr. BLM 7 - BETONARME BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 7.0. SMGELER Bu blmde aadaki simgelerin kullanld boyutlu ifadelerde, kuvvetler Newton [N], uzunluklar milimetre [mm] ve gerilmeler MegaPascal [MPa] = [N/mm2] birimindedir. Ac Ach Ack Ae Ag Ak Aos Ap As1 As2 Asd Ash Aw Aw a bj bk bw D d fcd fck fctd = Kolonun veya perde u blgesinin brt enkesit alan = Boluksuz perdenin, ba kirili perdede her bir perde parasnn, demenin veya boluklu demede her bir deme parasnn brt enkesit alan = Sarg donatsnn dndan dna alnan l iinde kalan ekirdek beton alan = Herhangi bir katta, gznne alnan deprem dorultusunda etkili kesme alan = Herhangi bir katta, gznne alnan deprem dorultusuna paralel dorultuda perde olarak alan tayc sistem elemanlarnn enkesit alanlarnn toplam = Herhangi bir katta, gznne alnan deprem dorultusuna paralel kargir dolgu duvar alanlarnn (kap ve pencere boluklar hari) toplam = Spiral donatnn enkesit alan = Binann tm katlarnn plan alanlarnn toplam = Kolon-kiri dm noktasnn bir tarafnda, kiriin negatif momentini karlamak iin ste konulan ekme donatsnn toplam alan = Kolon-kiri dm noktasnn As1e gre br tarafnda, kiriin pozitif momentini karlamak iin alta konulan ekme donatsnn toplam alan = Ba kiriinde apraz donat demetinin her birinin toplam donat alan = s enine donat aralna kar gelen ykseklik boyunca, kolonda veya perde u blgesindeki tm etriye kollarnn ve irozlarn enkesit alan deerlerinin gznne alnan bkya dik dorultudaki izdmlerinin toplam = Kolon enkesiti etkin gvde alan (depreme dik dorultudaki kolon kntlarnn alan hari) = Herhangi bir katta, kolon enkesiti etkin gvde alanlar Awlarn toplam = Kolonda veya perde u blgesinde etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk = Gznne alnan deprem dorultusunda, birleim blgesine saplanan kiriin dey orta ekseninden itibaren kolon kenarlarna olan uzaklklardan kk olannn iki kat (Kiri genilii ile birleimin derinliinin toplamn aamaz). = Birbirine dik yatay dorultularn her biri iin, kolon veya perde u blgesi ekirdeinin enkesit boyutu (en dtaki enine donat eksenleri arasndaki uzaklk) = Kiriin gvde genilii, perdenin gvde kalnl = Dairesel kolonun gbek ap (spiral donat eksenleri arasndaki uzaklk) = Kiriin faydal ykseklii = Betonun tasarm basn dayanm = Betonun karakteristik silindir basn dayanm = Betonun tasarm ekme dayanm

28

fyd fyk fywk Hcr Hw h hk b n w Ma Mpa Mpi Mpj Mp Mp Mra Mri Mrj Mr M Nd Ndmax s Vc Vd Vdy Ve Vik Vis Vkol Vr

= Boyuna donatnn tasarm akma dayanm = Boyuna donatnn karakteristik akma dayanm = Enine donatnn karakteristik akma dayanm = Kritik perde ykseklii = Temel stnden veya zemin kat demesinden itibaren llen toplam perde ykseklii = Kolonun gznne alnan deprem dorultusundaki enkesit boyutu = Kiri ykseklii = TS-500de ekme donats iin verilen kenetlenme boyu = Kolonun kiriler arasnda kalan serbest ykseklii, kiriin kolon veya perde yzleri arasnda kalan serbest akl = Perdenin veya ba kirili perde parasnn plandaki uzunluu = Kolonun serbest yksekliinin alt ucunda, kolon kesme kuvvetinin hesabnda esas alnan moment = Kolonun serbest yksekliinin alt ucunda fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan peklemeli tama gc momenti = Kiriin sol ucu ideki kolon yznde fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan pozitif veya negatif peklemeli tama gc momenti = Kiriin sa ucu jdeki kolon yznde fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan negatif veya pozitif peklemeli tama gc momenti = Dm noktasna birleen kirilerin peklemeli tama gc momentlerinin toplam = Kolonun serbest yksekliinin st ucunda fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan peklemeli tama gc momenti = Kolonun veya perdenin serbest yksekliinin alt ucunda fcd ve fydye gre hesaplanan tama gc momenti = Kiriin sol ucu ideki kolon veya perde yznde fcd ve fydye gre hesaplanan pozitif veya negatif tama gc momenti = Kiriin sa ucu jdeki kolon veya perde yznde fcd ve fydye gre hesaplanan negatif veya pozitif tama gc momenti = Kolonun veya perdenin serbest yksekliinin st ucunda fcd ve fydye gre hesaplanan tama gc momenti = Kolonun serbest yksekliinin st ucunda, kolon kesme kuvvetinin hesabnda esas alnan moment = Yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel kuvvet = Yk katsaylar kullanlarak, sadece dey yklere gre veya dey ykler ve deprem yklerine gre hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by = Enine donat aral, spiral donat adm = Betonun kesme dayanmna katks = Yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti = Kiriin kolon yznde dey yklerden meydana gelen basit kiri kesme kuvveti = Kolon ve kirite enine donat hesabna esas alnan kesme kuvveti = Binann iinci katndaki tm kolonlarda gznne alnan deprem dorultusunda Blm 6ya gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = Binann iinci katnda, Denk.7.3n hem alttaki hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlarda, gznne alnan deprem dorultusunda Blm 6ya gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = Dm noktasnn stnde ve altnda Blm 6ya gre hesaplanan kolon kesme kuvvetlerinin kk olan = Kolon, kiri veya perde kesitinin kesme dayanm
29

Vt i s sh

= Blm 6ya gre binaya etkiyen toplam deprem yk (taban kesme kuvveti) = Herhangi bir iinci katta hesaplanan Vis / Vik oran = Donat ap = Ba kiriinde kullanlan apraz donat demetinin yatayla yapt a = Kiri mesnedinde stteki ekme donats oran = Kolonda spiral donatnn hacmsal oran [s = 4 Aos / (D s)] = Perdede yatay gvde donatlarnn perde gvdesi brt enkesit alanna oran [(sh)min = 0.0025]

7.1. KAPSAM 7.1.1 - Deprem blgelerinde yaplacak tm betonarme binalarn tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve donatlmas, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr. Betonarme bina temelleri ile ilgili kurallar Blm 12de verilmitir. 7.1.2 - Bu blmde belirtilen kural ve koullar, yerinde dkme monolitik betonarme binalar ile, aksi belirtilmedike, tayc sistemi betonarme ve/veya ngerilmeli beton elemanlardan oluan prefabrike binalar iin geerlidir. 7.1.3 - Bu blmn kapsam iindeki betonarme binalarn yatay yk tayc sistemleri; sadece erevelerden, sadece perdelerden veya ereve ve perdelerin birleiminden oluabilir. 7.1.4 - Beton dayanmnn C50 (BS 50)den daha yksek olduu betonarme binalar ile tayc sistem elemanlarnda donat olarak elik profillerin kullanld binalar bu blmn kapsam dndadr. 7.2. GENEL KURALLAR 7.2.1. Betonarme Tayc Sistemlerin Snflandrlmas Depreme kar davranlar bakmndan, betonarme binalarn yatay yk tayc sistemleri, aada tanmlanan iki snfa ayrlmtr. Bu iki snfa giren sistemlerin karma olarak kullanlmasna ilikin zel durum ve koullar, Blm 6daki 6.5.4te verilmitir. 7.2.1.1 - Aada belirtilen betonarme tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 7.3, 7.4 ve 7.5te belirtilen kurallara gre boyutlandrlarak donatlan kolon ve kirilerin oluturduu ereve tr tayc sistemler, (b) 7.6ya gre boyutlandrlarak donatlm boluksuz veya boluklu (ba kirili) perdelerden oluan tayc sistemler, (c) Yukardaki iki tr sistemin birleiminden oluturulan perdeli-ereveli tayc sistemler. 7.2.1.2 - Aada belirtilen betonarme tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Normal Sistemler olarak tanmlanmtr:
30

(a) 7.7, 7.8 ve 7.9da belirtilen kurallara gre boyutlandrlarak donatlan kolon ve kirilerin oluturduu ereve tr tayc sistemler, (b) 7.10a gre boyutlandrlarak donatlm boluksuz veya boluklu (ba kirili) perdelerden oluan tayc sistemler, (c) Yukardaki iki tr sistemin birleiminden oluturulan perdeli-ereveli tayc sistemler. 7.2.2. lgili Standartlar Yerinde dkme ve prefabrike betonarme tayc sistemler, bu blmde belirtilen kurallar ile birlikte, Blm 6da verilen deprem ykleri ve hesap kurallar, TS-498 ve TS-9967de ngrlen dier ykler; TS-500, TS-708, TS-3233 ve TS-9967deki kurallar ile malzeme ve yk katsaylar kullanlarak projelendirileceklerdir. 7.2.3. Tayc Sistem Hesabnda Kullanlacak Kesit Rijitlikleri Blm 6da verilen yntemlerle yaplacak tayc sistem hesabnda atlamam kesite ait kesit rijitlikleri kullanlacaktr. Ancak, kendi dzlemleri iindeki perdelere saplanan kirilerde ve ba kirili (boluklu) perdelerin ba kirilerinde atlam kesite ait deerler kullanlabilir. 7.2.4. Kesit Hesaplarnda Kullanlacak Yntem Btn deprem blgelerinde, betonarme elemanlarn depreme dayankl olarak boyutlandrlmasnda ve donat hesaplarnda TS-500de verilen Tama Gc Ynteminin kullanlmas zorunludur. 7.2.5. Malzeme Dayanmlar 7.2.5.1 - Deprem blgelerinde yaplacak tm betonarme binalarda C16 (BS 16)dan daha dk dayanml beton kullanlamaz. Ancak birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, aada tanmlanan binalarda C20 (BS 20) veya daha yksek dayanml beton kullanlmas zorunludur. (a) Tayc sistemi sadece sneklik dzeyi yksek erevelerden oluan binalar, (b) Tayc sistemden bamsz olarak Blm 6daki Tablo 6.3e gre Bina nem Katsays I=1.5 ve I=1.4 olan tm binalar. 7.2.5.2 - Tm deprem blgelerinde, TS-500deki tanma gre beton kalite denetimi olmakszn beton retimi ve vibratrsz beton yerletirmesi yaplmayacaktr. 7.2.5.3 - Aada 7.2.5.4te belirtilen elemanlar hari olmak zere, betonarme tayc sistem elemanlarnda S420den daha yksek dayanml donat elii kullanlmayacaktr. Kullanlan donatnn kopma birim uzamas %10dan az olmayacaktr. Donat eliinin deneysel olarak bulunan ortalama akma dayanm, ilgili elik standardnda ngrlen karakteristik akma dayanmnn 1.3 katndan daha fazla olmayacaktr. Ayrca, deneysel

31

olarak bulunan ortalama kopma dayanm, yine deneysel olarak bulunan ortalama akma dayanmnn 1.25 katndan daha az olmayacaktr. 7.2.5.4 - Kirili sistemlerin demelerinde, kirisiz demelerde, dili deme tablalarnda, bodrum katlarn evresindeki d perde duvarlarnn gvdelerinde, deprem yklerinin tmnn bina ykseklii boyunca perdeler tarafndan tand ve 7.6.1.2de Denk.(7.14) ile verilen koullarn her ikisinin de saland binalarn perde gvdelerinde ve prefabrike binalarda ngerme elii olarak S420den daha yksek dayanml donat elii kullanlabilir. 7.2.6. ekme Donatlarnn Kenetlenme Boyu Bu blmde aksi belirtilmedike, kancal ve kancasz ekme donats ubuklar iin gerekli kenetlenme boylar TS-500de verilen kurallara gre saptanacaktr. Ancak 90 derece kanca yapldnda, kanca ucundaki dz ksm 12den az olmayacaktr. 7.2.7. Kaynakl ve Manonlu Ek ve Balantlar 7.2.7.1 - Boyuna donatlarn bindirmeli kaynakl eklerinin sertifikal kaynaklar tarafndan yaplmas zorunludur. Kt kaynak ekleri yaplmayacaktr. 7.2.7.2 - Kaynakl ve manonlu boyuna donat eklerinin en az %2si iin, 5 adetten az olmamak zere, ekme deneyi yaplacaktr. Ekin deneyle bulunan ekme dayanm, eklenen donat ubuklarnn ekme dayanmndan daha az olmayacaktr. 7.2.7.3 - Enine donatlarn boyuna donatlara kaynakla balanmasna izin verilmez. 7.2.7.4 - elik pencere ve kap kasalarnn, dbellerin, balant plakalarnn, tesisat elemanlarnn, makine ve tehizatn boyuna ve enine donatlara kaynakla balanmasna izin verilmez. 7.2.8. zel Deprem Etriyeleri ve irozlar Btn deprem blgelerinde, sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi normal olan tm betonarme sistemlerin kolonlarnda, kolon-kiri birleim blgelerinde, perde u blgelerinde ve kiri sarlma blgelerinde kullanlan etriyeler zel deprem etriyesi, irozlar ise zel deprem irozu olarak dzenlenecektir. zel deprem etriye ve irozlarnn salamas gerekli koullar aada verilmitir (ekil 7.1):

32

135 ap 5etr 6(10) 80 mm (100 mm)

ekil 7.1 7.2.8.1 - zel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 derece kvrml kancalar bulunacaktr. zel deprem irozlarnda ise bir uta 90 derece kvrml kanca yaplabilir. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yznde, kanca kvrmlar 135 derece ve 90 derece olan irozlar hem yatay hem de dey dorultuda birer atlayarak dzenlenecektir. 135 derece kvrml kancalar, enine donat apn gstermek zere, en az 5 apl daire etrafnda bklecektir. Kancalarn boyu kvrmdaki en son teet noktasndan itibaren, dz yzeyli ubuklarda 10 ve 100 mmden, nervrl ubuklarda ise 6 ve 80 mmden az olmayacaktr. 7.2.8.2 - zel deprem etriyeleri boyuna donaty dtan kavrayacak ve kancalar ayn boyuna donat etrafnda kapanacaktr. zel deprem irozlarnn ap ve aral, etriyelerin ap ve aral ile ayn olacaktr. irozlar, her iki ularnda mutlaka boyuna donatlar saracaktr. Etriyeler ve irozlar beton dklrken oynamayacak biimde skca balanacaktr. 7.3. SNEKLK DZEY YKSEK KOLONLAR 7.3.1. Enkesit Koullar 7.3.1.1 - Dikdrtgen kesitli kolonlarn en kk boyutu 250 mmden ve enkesit alan 75000 mm2 den daha az olmayacaktr. Dairesel kolonlarn ap en az 300 mm olacaktr. 7.3.1.2 - Kolonun brt enkesit alan Ac Ndmax / (0.50 fck) koulunu salayacaktr. 7.3.2. Boyuna Donat Koullar 7.3.2.1 - Kolonlarda boyuna donat brt alan kesitin %1inden az, %4nden fazla olmayacaktr. En az donat, dikdrtgen kesitli kolonlarda 416 veya 614, dairesel kolonlarda ise 614 olacaktr.

33

7.3.2.2 - Bindirmeli ek yaplan kesitlerde boyuna donat oran % 6y gemeyecektir. 7.3.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi 7.3.3.1 - Kolon boyuna donatlarnn bindirmeli ekleri, mmkn olabildiince 7.3.4.2de tanmlanan kolon orta blgesinde yaplmaldr. Bu durumda bindirmeli ek boyu, TS500de ekme donats iin verilen kenetlenme boyu bye eit olacaktr. 7.3.3.2 - Boyuna donatlarn bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yaplmas durumunda ise, aadaki koullara uyulacaktr: (a) Boyuna donatlarn %50sinin veya daha aznn kolon alt ucunda eklenmesi durumunda bindirmeli ek boyu, bnin en az 1.25 kat olacaktr. (b) Boyuna donatlarn %50den fazlasnn kolon alt ucunda eklenmesi durumunda bindirmeli ek boyu, bnin en az 1.5 kat olacaktr. Temelden kan kolon filizlerinde de bu koula uyulacaktr. (c) Yukardaki her iki durumda da, bindirmeli ek boyunca 7.3.4.1de tanmlanan minimum enine donat kullanlacaktr. 7.3.3.3 - Katlar arasnda kolon kesitinin deimesi durumunda, boyuna donatnn kolonkiri birleim blgesi iinde deye gre eimi 1/6dan daha fazla olmayacaktr. Kesit deiiminin daha fazla olmas durumunda veya en st kat kolonlarnda; alttaki kolonun boyuna donatsnn kar taraftaki kiriin iindeki kenetlenme boyu, TS-500de ekme donats iin verilen kenetlenme boyu bnin 1.5 katndan ve 40den daha az olmayacaktr. Kar tarafta kiri bulunmad durumlarda kenetlenme, gerekirse kolonun kar yznde aaya doru kvrm yaplarak salanacaktr. 90 derecelik yatay kancann veya aaya kvrlan dey kancann boyu en az 12 olacaktr (ekil 7.2). 7.3.3.4 - Yanyana boyuna donatlarda yaplan manonlu veya kaynakl eklerin arasndaki boyuna uzaklk 600 mmden az olmayacaktr.

b 6 1 a e

b a e

(a+b) 1.5 b (a+b) 40 b 12

e 1.5 b e 40
34

(a+b+c) 1.5 b (a+b+c) 40 c 12

ekil 7.2 7.3.4. Enine Donat Koullar Aadaki 7.3.7.6ya gre daha elverisiz bir durum elde edilmedike, kolonlarda kullanlacak minimum enine donatya ilikin koullar, kolon sarlma blgeleri iin 7.3.4.1de ve kolon orta blgesi iin 7.3.4.2de verilmitir (ekil 7.3). Tm kolon boyunca, 7.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri ve zel deprem irozlar kullanlacaktr. 7.3.4.1 - Her bir kolonun alt ve st ularnda zel sarlma blgeleri oluturulacaktr. Sarlma blgelerinin her birinin uzunluu, deme st kotundan yukarya doru veya kolona balanan en derin kiriin alt yznden balayarak aaya doru llmek zere, kolon kesitinin byk boyutundan (dairesel kesitlerde kolon apndan), kolon serbest yksekliinin 1/6sndan ve 500 mmden az olmayacaktr. Sarlma blgelerinde kullanlacak enine donatya ilikin koullar aada verilmitir. Bu donatlar temelin iinde de, en az kolonun dar kenar boyutunun iki kat kadar bir ykseklik boyunca devam ettirilecektir. (a) Sarlma blgelerinde 8den kk apl enine donat kullanlmayacaktr. Kolon boyunca etriye ve iroz aral en kk enkesit boyutunun 1/3nden ve 100 mmden daha fazla, 50 mmden daha az olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, a, etriye apnn 25 katndan fazla olmayacaktr. Srekli dairesel spirallerin adm, gbek apnn 1/5inden ve 80 mmden fazla olmayacaktr. (b) Etriyeli kolonlarda Nd > 0.20 Ac fck olmas durumunda sarlma blgelerindeki minimum toplam enine donat alan, Denk.(7.1)de verilen koullarn elverisiz olann salayacak ekilde hesaplanacaktr. Bu hesapta kolonun ekirdek boyutu bk , her iki dorultu iin ayr ayr gznne alnacaktr (ekil 7.3). Ash 0.30 s bk [(Ac / Ack ) 1] ( fck / fywk ) Ash 0.075 s bk ( fck / fywk ) (7.1a) (7.1b)

(c) Spiral donatl kolonlarda Nd> 0.20 Ac fck olmas durumunda sarlma blgelerindeki enine donatnn minimum hacmsal oran, Denk.(7.2)deki koullarn elverisiz olann salayacak ekilde hesaplanacaktr. s 0.45 [(Ac / Ack ) 1] ( fck / fywk ) s 0.12 ( fck / fywk ) (7.2a) (7.2b)

(d) Nd 0.20 Ac fck olmas durumunda, kolon sarlma blgelerinde Denk.(7.1) ve Denk.(7.2) ile verilen enine donatlarn en az 2/3, minimum enine donat olarak kullanlacaktr. 7.3.4.2 - Kolon orta blgesi, kolonun alt ve st ularnda tanmlanan sarlma blgeleri arasnda kalan blgedir (ekil 7.3).

35

Kolon orta blgesinde 8den kk apl enine donat kullanlmayacaktr. Kolon boyunca etriye, iroz veya spiral aral, en kk enkesit boyutunun yarsndan ve 200 mmden daha fazla olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, a, etriye apnn 25 katndan fazla olmayacaktr. 7.3.4.3 - Kolon sarlma blgesine konulan enine donat, aadaki durumlarda kolon orta blgesinde de aynen devam ettirilecektir: (a) Blm 6, Tablo 6.1de B1 bal ile tanmlanan dzensizlik durumunda, Dayanm Dzensizlii Katsaysnn 0.60 ila 0.80 arasnda deitii katta yer alan btn kolonlar, (b) Blm 6, Tablo 6.1de B3 bal ile tanmlanan dzensizlik durumunda st katlardaki perdelerin altta oturtulduu kolonlar (Ayrca bu durumda enine donat, perde iine kenetlenme boyu kadar uzatlan kolon donatlar boyunca devam ettirilecektir).

36

ekil 7.3

37

7.3.5. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu 7.3.5.1 - Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerde, her bir kolon - kiri dm noktasna birleen kolonlarn tama gc momentlerinin toplam, o dm noktasna birleen kirilerin tama gc momentleri toplamndan en az %20 daha byk olacaktr (ekil 7.4): (Mra + Mr) 1.2 (Mri + Mrj) (7.3)

7.3.5.2 - Denk.(7.3)n uygulanabilmesi iin, dm noktasna birleen kirilerin 7.4.1.1de verilen boyut koullarn salamas zorunludur. 7.3.5.3 - Denk.(7.3), her bir deprem dorultusunda ve depremin her iki yn iin elverisiz sonu verecek ekilde ayr ayr uygulanacaktr (ekil 7.4). Kolon tama gc momentlerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en kk yapan Nd eksenel kuvvetleri gznne alnacaktr. 7.3.5.4 - Denk.(7.3)n uygulanmasna ilikin zel durumlar aada belirtilmitir: (a) Dm noktasna birleen kolonlarn her ikisinde de Nd 0.10 Ac fck olmas durumunda, Denk.(7.3)n salanmas zorunlu deildir. (b) Tek katl binalarda ve ok katl binalarn en st katndaki dm noktalarnda Denk.(7.3)n salanp salanmadna baklmayacaktr. (c) Kirilerin sapland perdenin zayf dorultuda kolon gibi almas durumunda, Denk.(7.3)n salanp salanmadna baklmayacaktr.
Deprem dorultusu Mra Mra Deprem dorultusu

Mrj

Mri

Mrj

Mri

Mr

ekil 7.4

Mr

7.3.6. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulunun Baz Kolonlarda Salanamamas Durumu 7.3.6.1 - Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerde, gznne alnan deprem dorultusunda binann herhangi bir iinci katnda, aadaki Denk.(7.4)n salanmas koulu ile, ilgili katn alt ve/veya stndeki baz dm noktalarnda Denk.(7.3)n salanamam olmasna izin verilebilir.

38

i = Vis / Vik 0.70

(7.4)

Nd 0.10 Ac fck koulunu salayan kolonlar, Denk. (7.3) salamasalar bile, Visin hesabnda gznne alnabilir. 7.3.6.2 - Denk.(7.4)n salanmas durumunda, 0.70 < i < 1.00 aralnda, Denk. (7.3)n hem alttaki, hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlara etkiyen eilme momentleri ve kesme kuvvetleri (1/i) oran ile arplarak arttrlacaktr. 7.3.6.3 - Herhangi bir katta Denk.(7.4)n salanamamas durumunda, sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerdeki tm ereveler sneklik dzeyi normal ereve olarak gznne alnacak ve Tablo 6.5e gre Tayc Sistem Davran Katsays deitirilerek hesap tekrarlanacaktr. Blm 6daki 6.5.4.2de belirtildii zere sneklik dzeyi normal erevelerin, sneklik dzeyi yksek perdelerle bir arada kullanlmas da mmkndr. 7.3.7. Kolonlarn Kesme Gvenlii 7.3.7.1 - Kolonlarda enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti, Ve , Denk. (7.5) ile hesaplanacaktr. Ve = ( Ma + M ) / n (7.5) Denk.(7.5)teki Ma ve Mnn hesaplanmas iin, kolonun alt ve/veya st ularnda Denk.(7.3)n salanmas durumunda aadaki 7.3.7.2, salanamamas durumunda ise 7.3.7.3 uygulanacaktr (ekil 7.5). 7.3.7.2 - Denk.(7.3)n saland dm noktasna birleen kirilerin ularndaki peklemeli tama gc momentlerinin toplam olan Mp momenti hesaplanacaktr: Mp = Mpi + Mpj (7.6)

Daha kesin hesap yaplmad durumlarda, Mpi 1.4 Mri ve Mpj 1.4 Mrj olarak alnabilir. Mp momenti, kolonlarn dm noktasna birleen ularnda Blm 6ya gre elde edilmi bulunan momentler orannda kolonlara datlacak ve datm sonucunda ilgili kolonun alt veya st ucunda elde edilen moment, Denk.(7.5)te Ma veya M olarak gznne alnacaktr. Depremin her iki yn iin Denk.(7.6) ayr ayr uygulanacak ve elde edilen en byk Mp deeri datmda esas alnacaktr. Denk.(7.3)n salanm olmasna karn Denk.(7.5)teki Ma veya Mnn hesab, gvenli tarafta kalmak zere, aadaki 7.3.7.3e gre de yaplabilir. 7.3.7.3 - Denk.(7.3)n salanamad dm noktasna birleen kolonlarn ularndaki momentler, peklemeli kolon tama gc momentleri olarak hesaplanacak ve Denk. (7.5)te Ma ve/veya M olarak kullanlacaktr. Peklemeli tama gc momentleri, daha kesin hesap yaplmad durumlarda, Mpa 1.4 Mra ve Mp 1.4 Mr olarak alnabilir. Mpa ve Mp momentlerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en byk yapan Nd eksenel kuvvetleri gznne alnacaktr.

39

7.3.7.4 - Temele balanan kolonlarn alt ucundaki Ma momenti de, 7.3.7.3e gre peklemeli tama gc momenti olarak hesaplanacaktr. 7.3.7.5 - Denk.(7.5) ile hesaplanan kesme kuvveti, Ve, yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti Vdden daha kk olmayacak ve ayrca aada Denk.(7.7) ile verilen koullar salayacaktr. Denk.(7.7b)deki koulun salanamamas durumunda, kesit boyutlar gerei kadar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr. Ve Vr Ve 0.22 Aw fcd (7.7a) (7.7b)

ekil 7.5 7.3.7.6 - Kolon enine donatsnn Ve kesme kuvvetine gre hesabnda, betonun kesme dayanmna katks, Vc , TS-500e gre belirlenecektir. Ancak, 7.3.4.1de tanmlanan kolon sarlma blgelerindeki enine donatnn hesabnda, Ve 0.5 Vd ve ayn zamanda Nd 0.05 Ac fck olmas durumunda, betonun kesme dayanmna katks Vc = 0 alnacaktr. 7.3.8. Ksa Kolonlara likin Koullar Ksa kolonlar, tayc sistem nedeni ile veya dolgu duvarlarnda kolonlar arasnda braklan boluklar nedeni ile oluabilirler (ekil 7.6). Ksa kolon oluumunun
40

engellenemedii durumlarda, enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti Denk.(7.5) ile hesaplanacaktr. Denk.(7.5)teki momentler, ksa kolonun alt ve st ularnda Ma 1.4 Mra ve M 1.4 Mr olarak hesaplanacak, n ise ksa kolonun boyu olarak alnacaktr. Ancak hesaplanan kesme kuvveti Denk.(7.7)de verilen koullar salayacaktr. Ksa kolon boyunca, 7.3.4.1de kolonlarn sarlma blgeleri iin tanmlanan minimum enine donat ve yerletirme koullar uygulanacaktr. Dolgu duvarlar arasnda kalarak ksa kolon durumuna dnen kolonlarda, enine donatlar tm kat yksekliince devam ettirilecektir (ekil 7.6).

Ve 1.4 Mr

n
1.4 Mra Ve Yksek kiri veya dolgu duvar

ekil 7.6 7.4. SNEKLK DZEY YKSEK KRLER 7.4.1. Enkesit Koullar 7.4.1.1 - Kolonlarla birlikte ereve oluturan veya perdelere kendi dzlemleri iinde balanan kirilerin enkesit boyutlarna ilikin koullar aada verilmitir: (a) Kiri gvde genilii en az 250 mm olacaktr. Gvde genilii, kiri ykseklii ile kiriin birletii kolonun kirie dik geniliinin toplamn gemeyecektir. (b) Kiri ykseklii, deme kalnlnn 3 katndan ve 300 mmden daha az, kiri gvde geniliinin 3.5 katndan daha fazla olmayacaktr (*). (c) Kiri ykseklii, serbest akln 1/4nden daha fazla olmamaldr. Aksi durumda 7.4.2.5 uygulanacaktr (*). (d) Kiri genilii ve ykseklii ile ilgili olarak yukarda belirtilen snrlamalar, kolonlara mafsall olarak balanan betonarme ya da ngerilmeli prefabrike kiriler, ba kirili (boluklu) perdelerin ba kirileri ve ereve kirilerine kolon-kiri dm noktalar dnda saplanan ikincil kiriler iin geerli deildir.
41

(*) Bkz. 2.7.1998 tarih ve 23390 sayl Resmi Gazete. 7.4.1.2 - Kiri olarak boyutlandrlp donatlacak tayc sistem elemanlarnda, tasarm eksenel basn kuvvetinin Nd 0.1Ac fck koulunu salamas zorunludur. Aksi durumda, bu elemanlar 7.3e gre kolon olarak boyutlandrlp donatlacaktr. 7.4.2. Boyuna Donat Koullar 7.4.2.1 - Kiri mesnetlerinde stteki ekme donatsnn minimum oran iin Denk.(7.8) ile verilen koula uyulacaktr. fctd / fyd (7.8)

7.4.2.2 - Boyuna donatlarn ap 12 mmden az olmayacaktr. Kiriin alt ve stnde en az iki donat ubuu, kiri akl boyunca srekli olarak bulunacaktr. 7.4.2.3 - Birinci ve ikinci derece deprem blgelerindeki tayc sistemlerde, kiri mesnedindeki alt donat, ayn mesnetteki st donatnn %50sinden daha az olamaz. Ancak, nc ve drdnc derece deprem blgelerinde bu oran %30a indirilebilir. 7.4.2.4 - Aklk ve mesnetlerdeki ekme donats oran TS-500de verilen maksimum deerden ve %2den fazla olmayacaktr. 7.4.2.5 (*) Yukarda 7.4.1.1in (c) paragrafnda tanmlanan koulun salanamad zel durumlarda, kiri gvdesinin her iki yzne, kiri ykseklii boyunca gvde donats konulacaktr. Toplam gvde donats alan, sa veya sol mesnet kesitlerinde st ve alt boyuna donat alanlar toplamnn en bynn %30undan daha az olmayacaktr. Gvde donats ap 12 mmden az, aral ise 300 mmden fazla olmayacaktr. Boyuna donatlarn kenetlenmesine benzer biimde, gvde donatlarnn kenetlenmesi iin de 7.4.3.1in (b), (c) ve (d) paragraflar uygulanacaktr. 7.4.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi 7.4.3.1 - Boyuna donatlarn yerletirilmesi ve kenetlenmesine ilikin koullar aada verilmitir (ekil 7.7): (a) Kiriin iki ucundaki mesnet st donatlarnn byk olannn en az 1/4 tm kiri boyunca srekli olarak devam ettirilecektir. Mesnet st donatsnn geri kalan ksm, TS500e gre dzenlenecektir. (b) Kolona birleen kirilerin kolonun br yznde devam etmedii durumlarda kirilerdeki alt ve st donat, kolonun etriyelerle sarlm ekirdeinin kar taraftaki yzeyine kadar uzatlp etriyelerin i tarafndan 90 derece bklecektir. Bu durumda boyuna donatnn kolon iinde kalan yatay ksm ile 90 derece kvrlan dey ksmnn toplam uzunluu, TS-500de ngrlen dz kenetlenme boyu bden az olmayacaktr. 90 derecelik kancann yatay ksm 0.4bden, dey ksm ise 12den az olmayacaktr. (*) Bkz. 2.7.1998 tarih ve 23390 sayl Resmi Gazete.
42

En byk mesnet st donatsnn 1/4

(Dier yerletirme kurallar iin Bkz. TS-500) b Komu aklk alt donats b

n
Komu aklk alt donats Perde b b 50

a b

(a+b) b a 0.4 b b 12

ekil 7.7 (c) Her iki taraftan kirilerin kolonlara birlemesi durumunda kiri alt donatlar, kolon yznden itibaren komu akla en az TS-500'de verilen kenetlenme boyu b kadar uzatlacaktr. Kirilerdeki derinlik fark gibi nedenlerle bu olanan bulunmad durumlarda kenetlenme, yukardaki (b) paragrafna gre kiriin kolonun br yznde devam etmedii durumlar iin tanmlanan biimde yaplacaktr. (d) Perdelere kendi dzlemleri iinde balanan kirilerde boyuna donatlarn kenetlenmesi, kanca yaplmakszn dz olarak salanabilir. Bu durumda donatnn perde iindeki kenetlenme boyu bden ve 50den az olmayacaktr. 7.4.3.2 - Boyuna donatlarn eklenmesine ilikin koullar aada verilmitir: (a) Aada 7.4.5.2de tanmlanan kiri sarlma blgeleri, kolon-kiri birleim blgeleri ve aklk ortasnda alt donat blgeleri gibi, donatnn akma durumuna ulama olasl bulunan kritik blgelerde bindirmeli ek yaplmayacaktr. Bu blgeler dnda bindirmeli eklerin yaplabilecei yerlerde, ek boyunca 7.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri

43

kullanlacaktr. Bu etriyelerin aralklar kiri derinliinin 1/4n ve 100 mmyi amayacaktr. (b) Manonlu ekler veya bindirmeli kaynak ekleri, bir kesitte ancak birer donat atlayarak uygulanacak ve birbirine komu iki ekin merkezleri arasndaki boyuna uzaklk 600 mmden daha az olmayacaktr. 7.4.4. Enine Donat Koullar Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri derinliinin iki kat kadar uzunluktaki blge, Sarlma Blgesi olarak tanmlanacak ve bu blge boyunca 7.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri kullanlacaktr. Sarlma blgesinde, ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olacaktr. 7.4.5.3e gre daha elverisiz bir deer elde edilmedike, etriye aralklar kiri yksekliinin 1/4n, en kk boyuna donat apnn 8 katn ve 150 mmyi amayacaktr (ekil 7.8). Sarlma blgesi dnda, TS500de verilen minimum enine donat koullarna uyulacaktr.

50 mm

sk

hk Kiri sarlma blgesi = 2 hk Kiri sarlma blgesi = 2 hk

Kiri orta blgesi (minimum enine donat TS-500 e gre)

sk hk / 4 sk 8 ( = en kk boyuna donat ap) sk 150 mm

ekil 7.8 7.4.5. Kirilerin Kesme Gvenlii 7.4.5.1 - Kirilerde enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti, Ve , depremin soldan saa veya sadan sola etkimesi durumlar iin ayr ayr ve elverisiz sonu verecek ekilde, Denk.(7.9) ile bulunacaktr (ekil 7.9). Ve = Vdy (Mpi + Mpj) / n (7.9)

Kiri ularndaki peklemeli tama gc momentleri, daha kesin hesap yaplmad durumlarda, Mpi 1.4 Mri ve Mpj 1.4 Mrj olarak alnabilir. 7.4.5.2 - Denk.(7.9) ile hesaplanan kesme kuvveti, Ve, aada Denk.(7.10) ile verilen koullar salayacaktr. Denk.(7.10b)deki koulun salanamamas durumunda, kesit boyutlar gerei kadar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr.
44

Ve Vr Ve 0.22 bw d fcd
Mpi 1.4 Mri i j

(7.10a) (7.10b)
Mpj 1.4 Mrj

n
Vdyi Vdyj (Mpi + Mpj) / n

ekil 7.9 7.4.5.3 - Kiri enine donatsnn Ve kesme kuvvetine gre hesabnda, betonun kesme dayanmna katks, Vc, TS-500e gre belirlenecektir. Ancak, 7.4.4te tanmlanan kiri sarlma blgelerindeki enine donatnn hesabnda VeVdy 0.5 Vd olmas durumunda, betonun kesme dayanmna katks Vc = 0 alnacaktr. Hibir durumda pilyelerin kesme dayanmna katklar gznne alnmayacaktr. 7.5. SNEKLK DZEY YKSEK EREVE SSTEMLERNDE KOLON - KR BRLEM BLGELER 7.5.1. Kuatlm ve Kuatlmam Birleimler Sneklik dzeyi yksek kolon ve kirilerin oluturduu ereve sistemlerinde kolonkiri birleimleri, aada tanmland zere, iki snfa ayrlacaktr. (a) Kirilerin kolona drt taraftan birlemesi ve her bir kiriin geniliinin birletii kolon geniliinin 3/4nden daha az olmamas durumunda, kolon-kiri birleimi kuatlm birleim olarak tanmlanacaktr. (b) Yukardaki koullar salamayan tm birleimler, kuatlmam birleim olarak tanmlanacaktr. 7.5.2. Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii 7.5.2.1 - Gznne alnan deprem dorultusunda kolon-kiri birleim blgelerindeki kesme kuvveti, Denk.(7.11) ile hesaplanacaktr (ekil 7.10). Ve = 1.25 fyk (As1 + As2 ) Vkol (7.11)

Kiriin kolona sadece bir taraftan sapland ve br tarafta devam etmedii durumlar iin As2 = 0 alnacaktr.

45

7.5.2.2 - Herhangi bir birleim blgesinde Denk.(7.11) ile hesaplanan kesme kuvveti, gznne alnan deprem dorultusunda hibir zaman aada verilen snrlar amayacaktr (*) (ekil 7.10). Bu snrlarn almas durumunda, kolon ve/veya kiri kesit boyutlar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr. (a) Kuatlm birleimlerde: Ve 0.60 bj h fcd (7.12) (7.13)

(b) Kuatlmam birleimlerde: Ve 0.45 bj h fcd

7.5.2.3 - Kolon-kiri birleim blgesindeki minimum enine donat koullar aada verilmitir (ekil 7.3): (a) Kuatlm birleimlerde, alttaki kolonun sarlma blgesi iin bulunan enine donat miktarnn en az % 40, birleim blgesi boyunca kullanlacaktr. Ancak, enine donatnn ap 8 mmden az olmayacak ve aral 150 mmyi amayacaktr. (b) Kuatlmam birleimlerde, alttaki kolonun sarlma blgesi iin bulunan enine donat miktarnn en az % 60, birleim blgesi boyunca kullanlacaktr. Ancak bu durumda, enine donatnn ap 8 mmden az olmayacak ve aral 100 mmyi amayacaktr.

Kuatlm birleim koullar bw1 ve bw2 3/4 b bw3 ve bw4 3/4 h (Bkz. 7.5.1) Va As1 1.25As1fyk C1 C2 1.25As2fyk As2 V Vkol = min (Va , V) (Bkz. 7.5.2.1)

bw2 bw3

bw1

b1

b2 b h

bw4

Deprem dorultusu

bw1 < bw2 olmas durumu iin bj = 2 min (b1, b2) bj (bw1 + h)

46

ekil 7.10 (*) Bkz. 2.7.1998 tarih ve 23390 sayl Resmi Gazete. 7.6. SNEKLK DZEY YKSEK PERDELER 7.6.1. Enkesit Koullar 7.6.1.1 - Perdeler, planda uzun kenarnn kalnlna oran en az yedi olan dey tayc sistem elemanlardr. Aada 7.6.1.2de belirtilen zel durum dnda perde kalnl, kat yksekliinin 1/15inden ve 200 mmden az olmayacaktr. Ancak Hw / w > 2.0 olan perdelerde, aada 7.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca perde kalnl, kat yksekliinin 1/12sinden az olmayacaktr. 7.6.1.2 - Deprem yklerinin tmnn bina ykseklii boyunca sadece perdeler tarafndan tand binalarda, Denk.(7.14) ile verilen koullarn her ikisinin de salanmas durumunda perde duvar kalnl, binadaki en yksek katn yksekliinin 1/20sinden ve 150 mmden az olmayacaktr. Ag / Ap 0.002 Vt / Ag 0.5 fctd (7.14a) (7.14b)

Denk.(7.14), bodrum katlarnn evresinde ok rijit betonarme perdelerin bulunduu binalarda zemin kat dzeyinde, dier binalarda ise temel st kotu dzeyinde uygulanacaktr. 7.6.2. Perde U Blgeleri ve Kritik Perde Ykseklii 7.6.2.1 - Hw / w > 2.0 olan perdelerin planda her iki ucunda perde u blgeleri oluturulacaktr (ekil 7.11). Perde u blgeleri, perdenin kendi kalnl iinde oluturulabilecei gibi, perdeye birleen dier bir perdenin veya perdenin ucunda geniletilmi bir kesitin iinde de dzenlenebilir. 7.6.2.2 - Temel stnden itibaren kritik perde ykseklii, 2w deerini amamak zere, aada verilen koullarn elverisiz olann salayacak biimde belirlenecektir. Hcr w Hcr Hw / 6 (7.15a) (7.15b)

Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, Hw ve Hcr byklkleri zemin kat demesinden itibaren yukarya doru gznne alnacaktr. Bu tr binalarda kritik perde ykseklii, en az zemin katn altndaki ilk bodrum katnn ykseklii boyunca aaya doru ayrca uzatlacaktr. 7.6.2.3 - Dikdrtgen kesitli perdelerde, yukarda tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca u blgelerinin her birinin plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam
47

uzunluunun %20sinden ve perde kalnlnn iki katndan daha az olmayacaktr. Kritik perde yksekliinin stnde kalan perde kesimi boyunca ise, perde u blgelerinin her birinin plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam uzunluunun %10undan ve perde kalnlndan az olmayacaktr (ekil 7.11). 7.6.2.4 - Perde u blgelerinin, perdeye birleen dier bir perdenin veya perdenin ucunda geniletilmi bir kesitin iinde dzenlenmesi durumunda; her bir perde u blgesinin enkesit alan, en az dikdrtgen kesitli perdeler iin 7.6.2.3te tanmlanan alana eit olacaktr. 7.6.3. Gvde Donats Koullar 7.6.3.1 - Perdenin her iki yzndeki gvde donatlarnn toplam enkesit alan, dey ve yatay donatlarn her biri iin, perde u blgelerinin arasnda kalan perde gvdesi brt enkesit alannn 0.0025inden az olmayacaktr. Hw / w 2.0 olmas durumunda perde gvdesi, perdenin tm kesiti olarak gznne alnacaktr. Perde gvdesinde boyuna ve enine donat aral 250 mmden fazla olmayacaktr (ekil 7.11). 7.6.3.2 - Yukardaki 7.6.1.2de Denk.(7.14) ile verilen koullarn her ikisinin de saland binalarda, dey ve yatay toplam gvde donats oranlarnn herbiri 0.0015e indirilebilir. Ancak bu durumda donat aral 300 mmyi gemeyecektir. 7.6.3.3 - U blgeleri dnda, perde gvdelerinin her iki yzndeki donat alar, beher metrekare perde yznde en az 4 adet zel deprem irozu ile karlkl olarak balanacaktr. Ancak 7.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca, u blgeleri dndaki beher metrekare perde yznde en az 10 adet zel deprem irozu kullanlacaktr. irozlarn ap, en az yatay donatnn ap kadar olacaktr. 7.6.4. Gvde Donatlarnn Dzenlenmesi Perdelerin yatay gvde donatlar, aada 7.6.4.1de veya 7.6.4.2de belirtildii ekilde dzenlenebilir (ekil 7.11). Bu ekilde dzenlenen yatay gvde donatlar, kritik perde ykseklii boyunca aadaki 7.6.5.2ye gre perde u blgelerine konulacak sarg donatsnn belirlenmesinde hesaba katlabilir. 7.6.4.1 - Yatay gvde donatlar etriyelerle sarl perde u blgesinin sonunda 90 derece kvrlarak kar yzde kedeki dey donatya 135 derecelik kanca ile balanacaktr. 7.6.4.2 - Yatay gvde donatlarnn perde ucunda 90 derece kvrm yaplmakszn bitirilmesi durumunda, perdenin her iki ucuna gvde donats ile ayn apta olan biiminde yatay donatlar yerletirilecektir. Bu donatlar, perde u blgesinin i snrndan itibaren perde gvdesine doru en az kenetlenme boyu kadar uzatlacaklardr. 7.6.5. Perde U Blgelerinde Donat Koullar 7.6.5.1 - Perde u blgelerinin her birinde, dey donat toplam alannn perde brt enkesit alanna oran 0.001den az olmayacaktr. Ancak, 7.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca bu oran 0.002ye karlacaktr. Perde u blgelerinin her birinde dey donat miktar 414ten az olmayacaktr (ekil 7.11).
48

7.6.5.2 - Perde u blgelerindeki dey donatlar, aadaki kurallara uyularak, kolonlarda olduu gibi etriyeler ve/veya irozlardan oluan enine donatlarla sarlacaktr.

49

ekil 7.11 (a) U blgelerinde kullanlacak enine donatnn ap 8 mmden az olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, a, etriye ve iroz apnn 25 katndan fazla olmayacaktr. (b) 7.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca perde u blgelerine, kolonlarn sarlma blgeleri iin 7.3.4.1de Denk.(7.1b) ile belirlenen enine donatlarn en az 2/3 konulacaktr. Dey dorultuda etriye ve/veya iroz aral perde kalnlnn yarsndan ve 100 mmden daha fazla, 50 mmden daha az olmayacaktr (ekil 7.11). Bu donatlar, temelin iinde de en az perde kalnlnn iki kat kadar bir ykseklik boyunca devam ettirilecektir. (c) Kritik perde yksekliinin dnda kalan perde u blgelerinde dey dorultudaki etriye ve/veya iroz aral, perde duvar kalnlndan ve 200 mmden daha fazla olmayacaktr (ekil 7.11). Ancak, perde u blgelerindeki enine donatnn ap ve aral, hibir zaman perde gvdesindeki yatay donatdan az olmayacaktr. 7.6.6. Tasarm Eilme Momentleri 7.6.6.1 - Hw / w > 2.0 koulunu salayan perdelerde tasarma esas eilme momentleri, 7.6.2.2ye gre belirlenen kritik perde ykseklii boyunca sabit bir deer olarak, perde tabannda Blm 6ya gre hesaplanan eilme momentine eit alnacaktr. Kritik perde yksekliinin sona erdii kesidin stnde ise, Blm 6ya gre perdenin tabannda ve tepesinde hesaplanan momentleri birletiren doruya paralel olan dorusal moment diyagram uygulanacaktr (ekil 7.12). evresinde rijit perdeler bulunan bodrumlu binalarda sabit perde momenti, 7.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca gznne alnacaktr.

Tasarm eilme momenti Hw Hesap eilme momenti Hcr Perdeli sistem Hcr

Tasarm eilme momenti Hw

Hesap eilme momenti Perdeli - ereveli sistem

50

ekil 7.12

7.6.6.2 - Hw / w > 2.0 olmas durumunda, her bir katta perde kesitlerinin tama gc momentlerinin, perdenin gl dorultusunda kolonlar iin Denk.(7.3) ile verilen koulu salamas zorunludur. Aksi durumda perde boyutlar ve/veya donatlar arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. 7.6.7. Perdelerin Kesme Gvenlii 7.6.7.1 - Perde veya perde paralarndaki enine donatnn hesabnda Vd kesme kuvveti esas alnacaktr. 7.6.7.2 - Perde kesitlerinin kesme dayanm Vr , Denk.(7.16) ile hesaplanacaktr. Vr = Ach ( 0.65 fctd + sh fyd ) Vd kesme kuvveti aada tanmlanan koullar salayacaktr: Vd Vr Vd 0.22 Ach fcd (7.17a) (7.17b) (7.16)

Aksi durumda, perde kesit boyutlar bu koullar salanmak zere arttrlacaktr. 7.6.7.3 - Temele balant dzeyinde ve st katlarda yaplacak inaat derzlerinde, aktarlan kesme kuvveti iin TS-500de tanmlanan srtnme kesmesi hesab mutlaka yaplacaktr. 7.6.8. Ba Kirili (Boluklu) Perdelere likin Kural ve Koullar 7.6.8.1 - Perdeler iin yukarda verilen tm kural ve koullar, ba kirili perdeleri oluturan perde paralarnn her biri iin de geerlidir. 7.6.8.2 - Gznne alnan deprem dorultusunda, herhangi bir ba kirili perde sistemini oluturan perde paralarnda deprem yklerinden oluan taban momentlerinin toplam, ba kirili perde sisteminde deprem yklerinden oluan toplam devrilme momentinin 2/3nden fazla olmayacaktr (ekil 7.13). Bu koulun salanamamas durumunda, ba kirili perdeyi oluturan perde paralarnn her biri boluksuz perde olarak saylacak ve Blm 6, Tablo 6.5ten alnan R katsays deitirilecektir. 7.6.8.3 - Ba kirili perdeyi oluturan perde paralarnn dey donat hesabnda, ekmeye alan perde parasndaki momentin en fazla %30unun, basnca alan perde parasna aktarlmasna (yeniden dalm) izin verilebilir. 7.6.8.4 - Ba kirilerinin kesme donatsna ilikin kurallar aada verilmitir: (a) Aadaki koullarn herhangi birinin salanmas durumunda, ba kirilerinin kesme donats hesab 7.4.5e gre yaplacaktr.
51

 n > 3 hk Vd 1.5 bw d fctd

(7.18a) (7.18b)

Fwi

Hi

Ma T

Mb T

(Ma + Mb) 2/3 Fwi Hi

Fwi : i inci katta ba kirili perde sistemine etkiyen deprem yk

ekil 7.13 (b) Denk.(7.18) ile verilen koullarn her ikisinin de salanamamas durumunda, ba kiriine konulacak zel kesme donats, geerlilii deneylerle kantlanm yntemlerle belirlenecek veya ba kiriindeki kesme kuvvetini karlamak zere apraz donatlar kullanlacaktr (ekil 7.14). Her bir apraz donat demetindeki toplam donat alan Denk.(7.19) ile belirlenecektir. Asd = Vd / (2 fyd sin ) (7.19)

apraz donat demetlerinde en az drt adet donat bulunacak ve bu donatlar perde paralarnn iine doru en az 1.5 b kadar uzatlacaktr. Donat demetleri zel deprem etriyeleri ile sarlacak ve kullanlacak etriyelerin ap 8 mmden, aral ise apraz donat apnn 6 katndan ve 100 mmden daha fazla olmayacaktr. apraz donatlara ek
52

olarak, ba kiriine TS-500de ngrlen minimum miktarda etriye ve yatay gvde donats konulacaktr (ekil 7.14).

ekil 7.14 7.7. SNEKLK DZEY NORMAL KOLONLAR 7.7.1. Enkesit Koullar Enkesit boyutlarna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 7.3.1de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. 7.7.2. Boyuna Donat Koullar Boyuna donatya ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 7.3.2de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. 7.7.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi Boyuna donatnn dzenlenmesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 7.3.3te belirtilen koullar, 7.3.3.2nin (c) paragraf hari olmak zere, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. Boyuna donat bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yaplmas durumunda, ek boyunca aada 7.7.4.1de tanmlanan minimum enine donat kullanlacaktr. 7.7.4. Enine Donat Koullar Kolonlarda kullanlacak minimum enine donatya ilikin koullar, kolon sarlma blgeleri iin aadaki 7.7.4.1de ve kolon orta blgesi iin 7.7.4.2de verilmitir. Tm
53

kolon blgelerinde, 7.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri ve zel deprem irozlar kullanlacaktr. 7.7.4.1 - Kolon sarlma blgelerinin her birinin uzunluu iin 7.3.4.1de verilen tanm, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. Sneklik dzeyi normal olan kolonlarda sarlma blgesindeki enine donat aral, aadaki 7.7.4.2ye gre kolon orta blgesine konulan etriye aralnn yars kadar olacaktr. 7.7.4.2 - Kolon orta blgesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 7.3.4.2de verilen tanm ve minimum enine donat koullar ile 7.3.4.3te verilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. Kolon orta blgesindeki enine donat, 7.7.5.3e gre belirlenecektir. 7.7.5. Kolonlarn Kesme Gvenlii 7.7.5.1 - Sneklik dzeyi normal kolonlarda, dey ykler ve Blm 6da belirlenen deprem yklerinin ortak etkisi altnda elde edilen kesme kuvveti, Vd, enine donat hesabnda esas alnacaktr. 7.7.5.2 - Kesme kuvvetinin st snrna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin Denk.(7.7)de verilen koul, Ve yerine Vd alnmak zere, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. 7.7.5.3 - Kolon enine donatsnn 7.7.5.1de tanmlanan kesme kuvvetine gre hesabnda betonun kesme dayanmna katks, Vc , dey ykler ile birlikte deprem yklerine gre hesaplanan en kk Nd eksenel kuvveti gznne alnarak TS-500e gre belirlenecektir. 7.7.6. Ksa Kolonlara likin Koullar Ksa kolonlara ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 7.3.8de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. 7.8. SNEKLK DZEY NORMAL KRLER 7.8.1. Enkesit Koullar Enkesit boyutlarna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 7.4.1.1de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir. 7.8.2. Boyuna Donat Koullar Boyuna donatya ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 7.4.2de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir.

54

7.8.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi Boyuna donatnn dzenlenmesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 7.4.3te belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir. 7.8.4. Enine Donat Koullar Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri derinliinin iki kat kadar uzunluktaki blge, sarlma blgesi olarak tanmlanacak ve bu blge boyunca 7.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri kullanlacaktr. Sarlma blgesinde, ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olacaktr. Aadaki 7.8.5e gre daha elverisiz bir deer elde edilmedike, etriye aralklar kiri yksekliinin 1/4n, en kk boyuna donat apnn 8 katn ve 200 mmyi amayacaktr. Sarlma blgesi dnda, TS-500de verilen enine donat koullarna uyulacaktr. 7.8.5. Kirilerin Kesme Gvenlii 7.8.5.1 - Sneklik dzeyi normal kirilerde, dey ykler ve Blm 6da belirlenen deprem yklerinin ortak etkisi altnda elde edilen kesme kuvveti, Vd, enine donat hesabnda esas alnacaktr. 7.8.5.2 - Kesme kuvvetinin st snrna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin Denk.(7.10)da verilen koul, Ve yerine Vd alnmak zere, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir. 7.8.5.3 - Kiri enine donatsnn 7.8.5.1de tanmlanan kesme kuvvetine gre hesabnda betonun kesme dayanmna katks, Vc , TS-500e gre belirlenecektir. Hibir durumda pilyelerin kesme dayanmna katklar gznne alnmayacaktr. 7.9. SNEKLK DZEY NORMAL EREVE SSTEMLERINDE KOLON - KR BRLEM BLGELER Sneklik dzeyi yksek kolon ve kirilerin oluturduu ereve sistemlerinin kolon-kiri birleimleri ilgili olarak 7.5de verilen kural ve koullar, 7.5.2.1 ve 7.5.2.2 hari olmak zere, sneklik dzeyi normal olan sistemlerin kolon-kiri birleimleri iin de geerlidir. 7.10. SNEKLK DZEY NORMAL PERDELER Sneklik dzeyi normal perdeler, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i kuvvetlere gre boyutlandrlarak donatlacaktr. Sneklik dzeyi yksek perdeler iin 7.6.6, 7.6.8.2, 7.6.8.3de verilen kural ve koullar ile kritik perde yksekliine ilikin olarak verilen tanm ve koullar hari olmak zere, 7.6da verilen dier tm kural ve koullar, sneklik dzeyi normal olan perdeler iin de geerlidir. 7.11. DEMELER 7.11.1 - Demeler, katlardaki ktlelere etkiyen deprem yklerinin dey tayc sistem elemanlarna gvenle datlmasn salayacak rijitlik ve dayanma sahip olacaklardr.

55

7.11.2 - Btn deprem blgelerinde, dolgulu ya da dolgusuz yerinde dkme veya prefabrike dili demeli sistemlerde plak kalnl 50 mmden az olmayacaktr. Ancak, dey yklerden oluan kesme kuvvetleri ile birlikte plak dzlemindeki deprem kuvvetlerinin gvenle aktarlmasn salamak zere, dilerle plak arasnda kesme kuvveti balantlarnn yaplmas ve bu balantlarn yeterli olduunun hesapla gsterilmesi zorunludur. Dier deme plaklarnn kalnlklar iin TS-500de verilen koullar geerlidir. 7.11.3 - Btn deme sistemlerinin kesme dayanmlarna ilikin olarak, 7.6.7de sneklik dzeyi yksek perdelerin kesme dayanmlar iin verilen koullara aynen uyulacaktr. 7.12. PREFABRKE BNALARA LKN ZEL KOULLAR Fabrika koullarnda retilen tayc sistem elemanlarnn antiyede birletirilmesi ile oluturulan prefabrike binalarda, bu ynetmelikte verilen dier koullar ile birlikte aadaki zel koullara da uyulacaktr. 7.12.1. Mafsall ereveler 7.12.1.1 - Endstri yaps tr tek katl binalar dnda, balantlar mafsall olan (moment aktaramayan) prefabrike ereve tr tayc sistemlere, her iki dorultuda yatay deprem yklerinin tamamn tayabilen yerinde dkme betonarme perdeler yaplmas koulu ile izin verilebilir. 7.12.1.2 - Kaynakl olarak yaplan mafsall balantlar, Blm 6ya gre depremden oluacak balant kuvvetlerinin en az 1.5 katn, dier mafsall balantlar ise en az 1.2 katn tayacak yeterli dayanma sahip olacaklardr. 7.12.2. Moment Aktarabilen ereveler 7.12.2.1 - Prefabrike bina erevelerinde moment aktarabilen tm balantlarn deprem etkisi ile oluan tersinir ve yinelenir ykler altnda monolitik davrana edeer dayanm ve sneklie sahip olduklar, literatrden kaynak verilerek analitik yntemlerle veya deneylerle kantlanm olacaktr. 7.12.2.2 - Balantlar, balanan elemanlarn tama gleri dzeyinde oluacak momentleri, kesme kuvvetlerini ve eksenel kuvvetleri, dayanm ve sneklikte herhangi bir azalma olmakszn aktarabilecek dayanma sahip olacaktr. Kaynakl balantlarda Blm 6ya gre depremden tr balantya etkiyen i kuvvetlerin en az 1.5 kat, dier tr balantlarda ise en az 1.2 kat gznne alnacaktr. 7.12.2.3 - Balantlar, balanan elemanlarda plastik mafsal oluma olasl yksek olan yerlerden olabildiince uzakta dzenlenmelidir. 7.12.3. ngerilme Koullar Deme elemanlar ve tek katl binalarn kolonlarna mafsall olarak balanan kiri tr elemanlar dnda, deprem blgelerinde kullanlacak prefabrike yap elemanlarnda tam

56

ngerilme uygulanmasna izin verilmez. Elemanlarda yeterli sneklii salayabilecek dzeyde ngerilmesiz donat kullanlmas zorunludur. Bu donat ile ilgili olarak TS3233te verilen koullara uyulacaktr. 7.13. BETONARME UYGULAMA PROJES ZMLERNE LKN KURALLAR 7.13.1. Genel Kurallar 7.13.1.1 - Binada uygulanacak beton kalitesi ile donat elii kalitesi, btn izim paftalarnda mutlaka belirtilecektir. 7.13.1.2 - Tasarmda gznne alnan Etkin Yer vmesi Katsays, Bina nem Katsays, Tablo 12.2ye gre seilen Yerel Zemin Snf ve Tablo 6.5e gre belirlenen Tayc Sistem Davran Katsays, btn kalp plan paftalarnda mutlaka belirtilecektir. 7.13.1.3 - 7.2.8de tanmlanan zel deprem etriyelerine ve zel deprem irozlarna ait kanca kvrm detaylar (ekil 7.1) kolon, perde ve kiri detay paftalarnn her birinde mutlaka gsterilecektir. 7.13.2. Kolon ve Perde Detaylar 7.13.2.1 - Kolon yerleim planlarnda, dey donatlarn enkesit iindeki konum, ap ve saylar ayrntl olarak gsterilecektir. Ayrca her bir kolon-kiri dm noktasnda, alttaki kolondan yukarya uzatlan donatlar ve kolona balanan tm kirilerin boyuna donatlarn planda gsteren yatay kesitler alnacak, bylece kolon ve kiri donatlarnn birleim blgesinde betonun uygun olarak yerletirmesine engel olmayacak biimde dzenlendii ak olarak gsterilecektir. 7.13.2.2 - Boyuna ve enine donatlar tm ile ayn olan her bir kolon tipi iin boyuna kesitler alnarak donatlarn dey almlar yaplacaktr. Kolonlarda boyuna kesit; donat ek blgelerini, bindirme boylarn, kolonun st ucundaki kolon-kiri birleim blgesini de ierecektir. Bu balamda, binadaki tm kolon-kiri birleim blgeleri iin geerli standart detaylarla yetinilmesi kabul edilmeyecektir. 7.13.2.3 - Her bir kolon tipi iin ayr ayr olmak zere, sarlma blgelerinin uzunluklar, bu blgelere, kolon orta blgesine ve stteki kolon-kiri birleim blgesine konulan enine donatlarn ap, say ve aralklar ile en kesitteki almlar izim zerinde ak olarak gsterilecektir. 7.13.2.4 - Perde yerleim planlarnda dey donatlarn perde gvdesindeki ve perde u blgelerindeki konum, ap ve saylarnn gsterilmesine ek olarak, her bir perde tipi iin boyuna kesitler alnarak donatlarn dey almlar yaplacaktr. Perde boyuna kesidinde kritik perde ykseklii ak olarak belirtilecektir. Bu ykseklik boyunca ve dier perde kesimlerinde kullanlan enine donatlarn ap, say ve aralklar ile almlar izim zerinde ak olarak gsterilecektir.

57

7.13.3. Kiri Detaylar Kiri detay izimlerinde, her bir kiri iin ayr ayr olmak zere, kiri mesnetlerindeki sarlma blgelerinin uzunluklar, bu blgelere ve kiri orta blgesine konulan enine donatlarn ap, say ve aralklar ile almlar izim zerinde ak olarak gsterilecektir. BLM 8 - ELK BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 8.0. SMGELER E G Mpa Mpi Mpj Mp Q Vik Vis = Deprem yk simgesi = Sabit yk simgesi = Kolonun alt ucunda hesaplanan plastikleme momenti = Kiriin sol ucu ide hesaplanan pozitif veya negatif plastikleme momenti = Kiriin sa ucu jde hesaplanan negatif veya pozitif plastikleme momenti = Kolonun st ucunda hesaplanan plastikleme momenti = Hareketli yk simgesi = ereveli veya perdeli-ereveli sistemlerin erevelerinde, binann iinci katndaki tm kolonlarda gznne alnan deprem dorultusunda Blm 6ya gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = ereveli veya perdeli-ereveli sistemlerin erevelerinde, binann iinci katnda Denk.8.2nin hem alttaki hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlarda, gznne alnan deprem dorultusunda Blm 6ya gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = Herhangi bir iinci katta hesaplanan Vis / Vik oran

8.1. KAPSAM 8.1.1 - Deprem blgelerinde yaplacak tm elik binalarn tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve birleimlerinin dzenlenmesi, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen zel kurallara uyularak yaplacaktr. 8.1.2 - Bu blmn kapsam iindeki elik binalarn yatay yk tayc sistemleri; sadece elik erevelerden, sadece elik aprazl perdelerden veya erevelerin, elik aprazl perdeler ya da betonarme perdelerle birleiminden oluabilir. 8.1.3 - elik bina temelleri ile ilgili kurallar Blm 12de verilmitir. 8.2. GENEL KURALLAR 8.2.1. elik Tayc Sistemlerin Snflandrlmas Depreme kar davranlar bakmndan, elik binalarn yatay yk tayc sistemleri, aada tanmlanan iki snfa ayrlmtr. Bu iki snfa giren sistemlerin karma olarak kullanlmasna ilikin zel durum ve koullar, Blm 6daki 6.5.4te verilmitir. Tayc sistemde betonarme perdelerin kullanlmas durumunda Blm 7deki 7.6 veya 7.10da verilen kurallar uygulanacaktr.
58

8.2.1.1 - Aada belirtilen elik tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 8.3te belirtilen koullar salayan ereve tr tayc sistemler, (b) 8.4te belirtilen koullar salayan dmerkez aprazl elik perdelerden oluan yatay yk tayc sistemler, (c) Yukarda belirtilen iki tr sistemin birleiminden oluturulan aprazl elik perdeli ereveli sistemler. 8.2.1.2 - Aada belirtilen elik tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Normal Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 8.5te belirtilen koullar salayan ereve tr tayc sistemler, (b) 8.6da belirtilen koullar salayan merkezi aprazl elik perdelerden oluan yatay yk tayc sistemler, (c) Yukarda belirtilen iki tr sistemin birleiminden oluturulan aprazl elik perdeli ereveli sistemler. 8.2.2. lgili Standartlar Bu blmn kapsam iinde bulunan elik tayc sistemlerim tasarm; bu ynetmelikte Blm 6da verilen deprem ykleri ve hesap kurallar, TS-498de ngrlen dier ykler, emniyet gerilmeleri yntemine ilikin TS-648 ve TS-3357 veya tama gc yntemine ilikin TS-4561deki kurallara gre yaplacaktr. Ancak sadece erevelerden oluan yatay yk tayc sistemlerinde, TS-4561in en fazla iki katl binalara kadar geerli olduu gznnde tutulacaktr. 8.2.3. Emniyet Gerilmeleri, Yk ve Malzeme Gvenlik Katsaylar 8.2.3.1 - Emniyet Gerilmeleri Yntemine gre yaplan kesit hesaplarnda, birleim ve ekler dnda, emniyet gerilmeleri iin TS-648deki EIY ykleme durumunda izin verilen %15 arttrm, deprem durumunda en fazla %33e karlabilir. 8.2.3.2 - Tama Gc Yntemine gre yaplan kesit hesaplarnda, deprem etkisini ieren ykleme durumlar iin TS-4561deki yk katsaylar aadaki ekilde deitirilecektir: 1.0 G + 1.0 Q 1.0 E veya daha elverisiz sonu vermesi durumunda, 0.9 G 1.0 E (8.1b) (8.1a)

59

Ayrca, Tama Gc Yntemi ile TS-4561e gre yaplacak hesaplarda elik akma snrna uygulanacak malzeme gvenlik katsays 1.15, betonarme-elik kompozit demelerde beton karakteristik basn dayanmna uygulanacak malzeme gvenlik katsays ise 1.5 olarak alnacaktr. 8.2.3.3 - Btn deprem blgelerinde kaynak emniyet gerilmesi veya tama gc %25 orannda azaltlacaktr. Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, antiyede kaynakl birleim ve eklerin sertifikal kaynak tarafndan yaplmas zorunludur. 8.3. SNEKLK DZEY YKSEK EREVELER 8.3.1. Enkesit Koullar Kesit hesaplar TS-648e gre emniyet gerilmeleri yntemi ile yaplsa bile, tm ereve elemanlarnda balk genilii / kalnl ve gvde derinlii / kalnl oranlar iin TS-4561, Madde 2.5.4de verilen koullara uyulacaktr. 8.3.2. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu 8.3.2.1 - ereve tr sistemlerde veya perdeli-ereveli sistemlerin erevelerinde, gznne alnan deprem dorultusunda her bir kolon - kiri dm noktasna birleen kolonlarn plastikleme momentlerinin toplam, o dm noktasna birleen kirilerin plastikleme momentleri toplamndan daha byk olacaktr (ekil 8.1): (Mpa + Mp) (Mpi + Mpj) (8.2)

Denk.(8.2), depremin her iki yn iin elverisiz sonu verecek ekilde ayr ayr uygulanacaktr. Kolon plastikleme momentlerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en kk yapan tasarm eksenel kuvvetleri gznne alnacaktr. Tek katl binalarda ve ok katl binalarn en st katndaki dm noktalarnda Denk.(8.2)nin salanp salanmadna baklmayacaktr.

ekil 8.1

60

8.3.3. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulunun Baz Kolonlarda Salanamamas Durumu 8.3.3.1 - Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerde, gznne alnan deprem dorultusunda binann herhangi bir iinci katnda, aadaki Denk.(8.3)n salanmas koulu ile, ilgili katn alt ve/veya stndeki baz dm noktalarnda Denk.(8.2)nin salanamam olmasna izin verilebilir. i = Vis / Vik 0.70

(8.3)

8.3.3.2 - Denk.(8.3)n salanmas durumunda, 0.70 < i < 1.00 aralnda, Denk. (8.2)nin hem alttaki, hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlara etkiyen eilme momentleri ve kesme kuvvetleri (1/i) oran ile arplarak arttrlacaktr. 8.3.3.3 - Herhangi bir katta Denk.(8.3)n salanamamas durumunda, sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerdeki tm ereveler sneklik dzeyi normal ereve olarak gznne alnacak ve Tablo 6.5e gre Tayc Sistem Davran Katsays deitirilerek hesap tekrarlanacaktr. Ancak Blm 6daki 6.5.4.2de belirtildii zere, sneklik dzeyi normal erevelerin, sneklik dzeyi yksek perdelerle bir arada kullanlmas da mmkndr. 8.3.4. erevelerde Ek ve Birleimler 8.3.4.1 - erevelerin kolon-kiri birleimlerinde kolon srekli olacaktr. Kiriin kolon kesitinin balna balanmas durumunda kolon gvdesi kiri bal seviyesinde berkitme levhalar ile glendirilecektir. 8.3.4.2 - Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, eilme aktaran birleim ve eklerde kaba bulon kullanlamaz. Ancak, ngermeli olarak kullanlan yksek dayanml bulonlar ve ankraj bulonlar bu kstlamann dndadr. Yksek dayanml bulonlar ISO 8.8 veya 10.9 kalitesinde olacaktr. 8.3.4.3 - Kolon ekleri, kolon-kiri birleim yerinden en az kat yksekliinin 1/4 kadar uzakta yaplacaktr. Eklerin kt kaynakla yaplmas durumunda, kaynak az alacak ve derin penetrasyonlu kaynak kullanlacaktr. 8.3.4.4 - Ke kaynakl ya da ngermesiz bulonlu kolon-kiri birleimlerinin yk aktarma gc, birleime balanan elemann tama gcnn 1.20 katndan daha az olamaz. Dier tr kolon-kiri birleimlerinde, birleimin yk aktarma gc, birleime balanan elemann kendi tama gcnden hibir zaman daha az olamaz. 8.3.4.5 - Kiri ekleri, kolon-kiri birleim yerinden en az kiri ykseklii kadar uzakta yaplacaktr. 8.3.4.6 - Birleim ve ek hesaplarnn proje hesap raporlarnda ayrntl olarak verilmesi zorunludur.

61

8.4. SNEKLK DZEY YKSEK ELK APRAZLI PERDELER Sneklik dzeyi yksek elik aprazl perdeler; kolonlar, kiriler ve dm noktalarna dmerkez olarak balanan apraz rg ubuklarndan oluan yatay yk tayc sistem elemanlardr. Bu elemanlara uygulanacak koullar aada belirtilmitir:

8.4.1 - rg ubuklarnn kolon-kiri birleim noktasna ya da iki rg ubuunun bir kiri zerindeki ortak birleim noktasna gre dmerkezlii, perde kolonlar arasndaki akln 1/5i ile 1/10u arasnda seilecektir. Dmerkez rg ubuklarnn kirile birleme noktalarnda, kiriin yanal burkulmasnn ve ayrca yerel burkulmalarn nlenmesi iin gerekli nlemler alnacaktr. 8.4.2 - rg ubuklarnn kolonlara baland aprazl perdelerde, balant kolon kesitinin balna yaplacaktr. Kolon gvdesine balant yaplamaz. 8.4.3 - Basn kuvveti de alacak ekilde hesaplanan rg ubuklarnn narinlik oran 100den fazla olamaz. 8.4.4 - Birden ok paral olup basn kuvveti de alan rg ubuklarnda, TS-648in ara balantlara ilikin tm kurallar geerlidir. 8.4.5 - rg ubuklarnn birleimlerinde kaba bulon kullanlmas durumunda, bulonlarn emniyet gerilmeleri %33 azaltlacaktr. 8.5. SNEKLK DZEY NORMAL EREVELER 8.5.1 - Sneklik dzeyi normal erevelerde, sneklik dzeyi yksek ereveler iin yukarda 8.3.1, 8.3.2 ve 8.3.3te verilen koullara uyulmas zorunlu deildir. 8.5.2 - Sneklik dzeyi yksek ereveler iin yukarda 8.3.4te verilen koullar, 8.3.4.2 hari olmak zere, sneklik dzeyi normal ereveler iin de geerlidir. 8.5.3 - Sneklik dzeyi normal erevelerde ek ve birleimlerin hesabnda, Blm 6ya gre bulunan i kuvvetlerin iki kat kullanlacaktr. 8.6. SNEKLK DZEY NORMAL ELK APRAZLI PERDELER Sneklik dzeyi normal elik aprazl perdeler; kolonlar, kiriler ve dm noktalarna merkezi olarak balanan apraz rg ubuklarndan oluan yatay yk tayc sistem elemanlardr. Bu elemanlara uygulanacak koullar aada belirtilmitir: 8.6.1 - aprazlarn sadece ekmeye almak zere hesaplanmas durumunda, apraz rg ubuklarnn narinlik oran 250yi amayacaktr. 8.6.2 - Basn kuvveti de alacak ekilde hesaplanan rg ubuklarnn narinlik oran 100den fazla olamaz.

62

8.6.3 - Birden ok paral olup basn kuvveti de alan rg ubuklarnda, TS-648in ara balantlara ilikin tm kurallar geerlidir. 8.6.4 - rg ubuklarnn birleimlerinde kaba bulon kullanlmas durumunda, bulonlarn emniyet gerilmeleri %33 azaltlacaktr.

BLM 9 - AHAP BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 9.1. KAPSAM Deprem blgelerinde hem dey, hem de yatay ykler iin tayc duvarlar ve demeleri ahap iskeletli olarak yaplan ahap binalarn veya bina tr yaplarn tasarm, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr. Ahap binalarn temellerine ilikin kurallar Blm 12de verilmitir. 9.2. GENEL KURALLAR 9.2.1 - Ahap binalarn boyutlandrlmas iin bu blmde verilen tm kurallara uyulacak ve Blm 6ya gre ayrca deprem hesab yaplmayacaktr. 9.2.2 - Ahap binalar btn deprem blgelerinde, bodrum kat hari olmak zere en fazla iki katl olarak yaplacaktr. 9.2.3 - Ahap binalarn, varsa bodrum katlar, Blm 10da verilen kurallara gre yma kargir olarak yaplacaktr. Zemin katlar da, Blm 10a gre yma kargir olarak yaplabilir. 9.2.4 - Ahap binalarda bodrum kat dnda her bir katn ykseklii, deme stnden deme stne 3 mden fazla olmayacaktr. Bodrum kat yaplmas durumunda, bu katn ykseklii 2.40 mden fazla olmayacaktr. 9.2.5 - Ahap binalarn tayc duvarlar, planda olabildiince dzenli ve ana eksenlere gre simetrik veya simetrie yakn biimde yerletirilecektir. Tm katlarda tayc duvarlar st ste gelecek ekilde dzenlenecektir. Ksmi bodrum yaplmasndan olabildiince kanlmaldr. 9.3. TAIYICI DUVARLAR 9.3.1. Duvar Tayc skeleti 9.3.1.1 - Tayc duvarlarn ahap iskeleti aadaki elemanlardan oluturulacaktr: (a) En fazla 1.5 m ara ile konulacak dikmeler, (b) Dikmelerin altna konulacak taban kirileri,

63

(c) Dikmelerin stne konulacak balk kirileri, (d) Dikmeleri duvar boyunca birbirine balayarak taban ve balk kirileri ile birlikte duvarda dikdrtgen gzler oluturan yatay ara kiriler, (e) Oluturulan dikdrtgen gzleri gen gzlere blen aprazlar. 9.3.1.2 - Tek kat ahap olan binalarda dikmeler, taban ve balk kirileri ile aprazlarn enkesit boyutlar en az 10 cm x 10 cm, ara kirilerin enkesit boyutlar ise en az 5 cm x 10 cm olacaktr. 9.3.1.3 - Her iki kat da ahap olan binalarda dikmeler, taban ve balk kirileri ile aprazlarn enkesit boyutlar en az 12 cm x 12 cm, ara kirilerin enkesit boyutlar ise en az 6 cm x 12 cm olacaktr. 9.3.1.4 - Dikmeler ve aprazlar tek paral olacaktr. Taban kirileri ile balk kirilerinde ise ek yaplabilir. Ancak ekler eri gsl bindirme eklinde yaplacak, cvata ya da kiri kalnlna eit boydaki ivilerle balanacaktr (ekil 9.1). 9.3.1.5 - Dikmeler ve aprazlar, taban kiriine ve balk kiriine gemeli olarak birletirilecek ve ayrca ivi ile pekitirilecektir. Gemeli birleim yaplmamas durumunda, ivili ke takozlar kullanlacaktr (ekil 9.2). 9.3.1.6 - Dier eleman balantlar, dz ya da eri gsl zvana eklinde yaplacaktr.

ekil 9.2 9.3.2. Tayc Duvarlarn Minimum Toplam Uzunluu Planda birbirine dik dorultularn her biri boyunca uzanan ahap tayc duvarlarn, pencere ve kap boluklar hari olmak zere, toplam uzunluunun brt kat alanna
64

(konsol demeler hari) oran (0.20 I) m/m2 den daha az olmayacaktr. Burada I, Blm 6da tanmlanan Bina nem Katsaysdr. 9.3.3. Tayc Duvarlarn Maksimum Mesnetlenmemi Uzunluu Herhangi bir tayc duvarn, planda kendisine dik olarak saplanan tayc duvar eksenleri arasnda kalan mesnetlenmemi uzunluu, 4.5 m'yi gemeyecektir. Aksi durumda dikmeler, en fazla 4.5 m ara ile deme kirilerine veya at makaslarna apraz elemanlarla balanacaktr (ekil 9.3).

ekil 9.3 9.3.4. Tayc Duvar Boluklar 9.3.4.1 - Bina kesine en yakn pencere veya kap boluu ile bina kesi arasnda braklacak dolu duvar parasnn plandaki uzunluu 1.5 mden az olmayacaktr. 9.3.4.2 - Bina keleri dnda, pencere ve kap boluklar arasnda kalan dolu duvar paralarnn plandaki uzunluu 0.75 mden az olmayacaktr. 9.3.5. Lentolar ve Hatllar 9.3.5.1 - Zemin kat yma kargir olan binalarn hatl ve lentolar Blm 10da verilen kurallara gre yaplacaktr. 9.3.5.2 - Ahap tayc duvarlarda kap st lentolar ile pencerelerin alt ve st lentolar, dikmelerin enkesitinde olacak ve lentolarn dikmelere birleimi gemeli olarak yaplacaktr. 9.3.6. Duvar Dolgusu ve Kaplamas 9.3.6.1 - Yukardaki 9.3.1.1e gre ahap tayc duvarlarda oluturulan gen gzler; hafif tula, kerpi, ahap yonga veya uygun izolasyon maddeleri ile doldurulacaktr. 9.3.6.2 - Duvar yzeyleri tahta veya oluklu kaplama malzemesi ile kaplanacak ya da rabits teli, ahap ta veya kam ile kaplanarak svanacaktr. 9.4. DEMELER VE ATILAR Ahap binalarn deme ve atlar da ahap olarak yaplacaktr. zemin kattaki deme kirileri taban kirileri zerine, dier katlardaki deme kirileri ve at makaslar ise balk kirileri zerine oturtulacak, ivili olarak birletirilecektir (ekil 9.4).

65

ekil 9.4 BLM 10 - YIMA KARGIR BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 10.1. KAPSAM Deprem blgelerinde yaplacak olan ve hem dey, hem de yatay ykler iin tm tayc sistemi doal veya yapay malzemeli tayc duvarlar ile oluturulan yma kargir binalarn veya bina tr yaplarn boyutlandrlmas ve donatlmas, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr. Yma kargir binalarn temellerine ilikin kurallar Blm 12de verilmitir. 10.2. GENEL KURALLAR 10.2.1 - Yma kargir binalar iin bu blmde verilen tm kurallara uyulmas durumunda, Blm 6ya gre ayrca deprem hesab yaplmas gerekli deildir. Ancak, deprem hesab yaplmas durumunda, bu blmde verilen kurallarn tmne uyulmas koulu ile, S(T1) = 2.5 ve Ra(T1) = 2.5 alnarak Blm 6da 6.7de verilen hesap yntemi uygulanacaktr. 10.2.2 - Aadaki 10.5.2de belirtilen durum dnda, yma kargir binalar iin yapmna izin verilen en fazla kat saylar, deprem blgelerine gre Tablo 10.1de verilmitir. 10.2.3 - Tablo 10.1de verilen en fazla kat saylar, zemin kat ile stndeki tam katlarn toplamna kar gelmekte olup bunlara ek olarak, brt kat alan temeldeki bina brt alannn %25inden az olmak koulu ile, tek bir at kat ve ayrca tek bir bodrum kat yaplabilir. Minimum %25 koulunu salamayan at kat, tam kat olarak saylacaktr. Birden fazla bodrum yaplmas durumunda ise, Tablo 10.1de verilen en fazla kat says bir kat azaltlacaktr. 10.2.4 - Yma kargir binalarda her bir katn ykseklii, deme stnden deme stne 3 mden fazla olmayacaktr. 10.2.5 - Yma kargir binalarn tayc duvarlar, planda olabildiince dzenli ve ana eksenlere gre simetrik veya simetrie yakn biimde dzenlenecektir. Ksmi bodrum yaplmasndan olabildiince kanlmaldr. 10.2.6 - Tm tayc duvarlar planda mutlaka st ste gelecek biimde yaplacaktr.
66

TABLO 10.1 - ZN VERLEN EN FAZLA KAT SAYISI (Tek bodrum kat hari) Deprem Blgesi 1 2, 3 4 En Fazla Kat Says 2 3 4

10.3. TAIYICI DUVARLAR 10.3.1. Tayc Duvar Malzemesi 10.3.1.1 - Tayc duvar yapmnda yma kargir malzemeleri olarak Trk Standartlarna uygun doal ta, dolu tula, TS-2510 ve TS-705te tanmlanan maksimum boluk oranlarn salayan dey boluklu tulalar, dolu beton briket veya benzeri bloklar kullanlacaktr. 10.3.1.2 - Boluklu beton briket, curuflu briket, yatay delikli tulalar, TS-2510 ve TS705te tanmlanan maksimum boluk oranlarn salamayan dey boluklu tulalar, TS4377ye gre dolgu duvarlar iin imal edilen dier tulalar, blok tulalar ve benzeri biim verilmi bloklar hibir zaman tayc duvar malzemesi olarak kullanlmayacaktr. 10.3.1.3 - Doal ta tayc duvarlar, yma binalarn sadece bodrum ve zemin katlarnda kullanlacaktr. 10.3.1.4 - Yma binalarn sadece bodrum katlarnda beton tayc duvar yaplabilir. 10.3.1.5 - Tayc duvarlarda kullanlacak yma yap malzemelerinin en dk basn dayanm, brt basn alanna gre 50 kg/cm2 den daha az olmayacaktr. Bodrum katlarda kullanlacak doal talarn basn dayanm ise en az 100 kg/cm2 olacaktr. Bodrum katlarda beton duvar yaplmas durumunda, kullanlacak en dk beton kalitesi C16 (BS16) olacaktr. 10.3.1.6 - Tayc duvarlarda har malzemesi olarak, imento takviyeli kire harc (imento/kire/kum hacmsal oran=1/2/9) veya imento harc (imento/kum hacmsal oran =1/4) kullanlacaktr. 10.3.2. Minimum Tayc Duvar Kalnlklar Tayc duvarlarda uygulanmas zorunlu olan minimum duvar kalnlklar, sva kalnlklar gznne alnmamak zere, yaplacak kat saysna gre Tablo 10.2de verilmitir. Bodrum kat yaplmamas durumunda, zemin kat ve stndeki katlar iin tabloda verilen minimum duvar kalnlklar aynen uygulanacaktr. 10.2.3e gre yapmna izin verilen ek at katlarnda, bir alttaki kat iin tanmlanan duvar kalnl uygulanacaktr.

67

10.3.3. Tayc Duvarlarn Minimum Toplam Uzunluu Planda birbirine dik dorultularn her biri boyunca uzanan tayc duvarlarn, pencere ve kap boluklar hari olmak zere, toplam uzunluunun brt kat alanna (konsol demeler hari) oran (0.25 I) m/m2 den daha az olmayacaktr (ekil 10.1). Burada I, Blm 6da tanmlanan Bina nem Katsaysdr.

10.3.4. Tayc Duvarlarn Maksimum Mesnetlenmemi Uzunluu 10.3.4.1 - Herhangi bir tayc duvarn, planda kendisine dik olarak saplanan tayc duvar eksenleri arasnda kalan mesnetlenmemi uzunluu, birinci derece deprem blgesinde 5.5 myi, dier deprem blgelerinde ise 7.0 myi gemeyecektir. TABLO 10.2 - TAIYICI DUVARLARIN MNMUM KALINLIKLARI Deprem Blgesi 1, 2, 3, 4 1, 2, 3, 4 zin Verilen Katlar Bodrum kat Zemin kat Bodrum kat Zemin kat Birinci kat Bodrum kat Zemin kat Birinci kat kinci kat Bodrum kat Zemin kat Birinci kat kinci kat nc kat Doal Ta (cm) 50 50 50 50 50 50 50 50 Beton (cm) 25 25 25 25 Tula (kalnlk) 1 1 1.5 1 1 1.5 1.5 1 1 1.5 1.5 1.5 1 1 Dierleri (cm) 20 20 30 20 20 30 30 20 20 30 30 30 20 20

2, 3, 4

68

ekil 10.1 10.3.4.2 - Yukardaki 10.3.4.1de belirtilen koulun salanmamas durumunda, bina kelerinde ve planda eksenden eksene aralklar 4.0 myi gememek zere aadaki 10.4.3e gre kat yksekliince betonarme dey hatllar yaplacaktr. Ancak bu tr duvarlarn mesnetlenmemi uzunluu 16 mden fazla olmayacaktr (ekil 10.2).

ekil 10.2 10.3.5. Tayc Duvar Boluklar

69

Tayc duvarlarda braklacak boluklar iin aadaki kurallara uyulacaktr (ekil 10.3): 10.3.5.1 - Bina kesine en yakn pencere veya kap boluu ile bina kesi arasnda braklacak dolu duvar parasnn plandaki uzunluu, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde 1.5 mden, nc ve drdnc derece deprem blgelerinde ise 1.0 mden az olmayacaktr. 10.3.5.2 - Bina keleri dnda, pencere ve kap boluklar arasnda kalan dolu duvar paralarnn plandaki uzunluu, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde 1.0 mden, nc ve drdnc derece deprem blgelerinde ise 0.8 mden az olmayacaktr. 10.3.5.3 - Pencere veya kap boluklarnn her iki kenarnda aadaki 10.4.3e gre betonarme dey hatllar yaplmas durumunda, 10.3.5.1 ve 10.3.5.2de verilen minimum dolu duvar paras uzunluklar %20 azaltlabilir. 10.3.5.4 - Bina keleri dnda, birbirini dik olarak kesen duvarlarn arakesitine en yakn pencere veya kap boluu ile duvarlarn arakesiti arasnda braklacak dolu duvar parasnn plandaki uzunluu, tm deprem blgelerinde 0.50 mden az olmayacaktr. Aksi durumda, boluklarnn her iki kenarnda aadaki 10.4.3e gre kat yksekliince betonarme dey hatllar yaplmas zorunludur. 10.3.5.5 - Kap ve pencere boluklarnn herbirinin plandaki uzunluu 3.0 mden fazla olmayacaktr. 10.3.5.6 - Herhangi bir duvarn 10.3.4te tanmlanan mesnetlenmemi uzunluu boyunca kap ve pencere boluklarnn plandaki uzunluklarnn toplam, mesnetlenmemi duvar uzunluunun %40'ndan fazla olmayacaktr. 10.3.5.7 - Pencere veya kap boluklarnn her iki kenarnda aadaki 10.4.3e gre kat yksekliince betonarme dey hatllar yaplmas durumunda, 10.3.5.5te tanmlanan maksimum boluk uzunluu ve 10.3.5.6da tanmlanan maksimum boluk oran %20 arttrlabilir.

ekil 10.3 10.4. LENTOLAR VE HATILLAR

70

10.4.1. Lentolar 10.4.1.1 - Pencere ve kap lentolarnn duvarlara oturan ksmlarnn her birinin uzunluu, serbest lento aklnn %15inden ve 20 cmden az olmayacaktr. 10.4.1.2 - Lento enkesit boyutlar ile boyuna ve enine donatlar, yatay hatllar iin aada 10.4.2.1de verilen deerlerden daha az olmayacaktr. 10.4.2. Yatay Hatllar 10.4.2.1 - Merdiven sahanlklar da dahil olmak zere, her bir demenin tayc duvarlara oturduu yerlerde, betonarme deme ile birlikte (monolitik olarak) dklmek zere, aadaki koullar salayan betonarme yatay hatllar yaplacaktr. (a) Yatay hatllarn genilii tayc duvar geniliine eit olacak, ykseklii ise 20 cmden az olmayacaktr. (b) Hatllarda beton kalitesi en az C16 (BS16) olacak, ilerine ta duvarlarda en az altta, stte olmak zere 610, dier tayc duvarlarda ise en az 410 boyuna donat ile birlikte en fazla 25 cm ara ile 8lik etriye konulacaktr. Boyuna donatlar kelerde ve kesime noktalarnda sreklilii salayacak biimde bindirilecektir (ekil 10.4).

71

ekil 10.4 10.4.2.2 - Moloz ta duvarlarda, deme ve merdiven sahanlklar dnda, deyde eksenden eksene aralklar 1.5 myi gememek zere 10.4.2.1deki kurallara uygun olarak betonarme yatay hatl yaplacaktr. 10.4.3. Dey Hatllar 10.4.3.1 - Yma kargir binalarn depreme dayankllklarn arttrlmas amac ile bina kelerinde, tayc duvarlarn dey arakesitlerinde, kap ve pencere boluklarnn her iki yannda kat yksekliince betonarme dey hatllar yaplmas uygundur. 10.4.3.2 - Dey hatllar, her iki yandan gelen tayc duvarlarn rlmesinden sonra duvarlara paralel olarak konulacak kalplarn arasndaki ksmn donatlarak betonlanmas ile yaplacaktr (ekil 10.5). 10.4.3.3 - Bina kelerinde ve tayc duvarlarn arakesitlerinde dey hatllarn enkesit boyutlar kesien duvarlarn kalnlklarna eit olacaktr. Pencere ve kap boluklarnn her iki yanna yaplacak dey hatllarda ise, hatln duvara dik enkesit boyutu duvar kalnlndan, dier enkesit boyutu ise 20 cmden az olmayacaktr. 10.4.3.4 - Dey hatllarda beton kalitesi en az C16 (BS16) olacak, ilerine ta duvarlarda her iki duvar yzne paralel en az adet olmak zere 612, dier tayc duvarlarda ise en az 412 boyuna donat ile birlikte en fazla 20 cm ara ile 8lik etriye konulacaktr. Boyuna donatlar iin temelde ve katlar arasnda filiz braklacak, donat ular sreklilii salamak zere uygun ekilde kenetlenecektir (ekil 10.5). 10.5. DEMELER 10.5.1 -Yma kargir binalarda, TS-500deki kurallara gre boyutlandrlarak donatlan betonarme plak demeler veya dili demeler kullanlacaktr.

72

10.5.2 - Demeleri yukardaki 10.5.1e uymayan yma binalar, btn deprem blgelerinde, varsa bodrum kat hari olmak zere, en fazla iki katl olarak yaplacaktr. Bu tr binalarda da, demelerin oturduu yatay hatllar 10.4.2ye gre yaplacaktr. 10.5.3 - Konsol eklindeki balkonlar, korniler ve at saaklar sadece kat demelerinin devam olarak yaplacak ve serbest konsol uzunluu 1.5 mden fazla olmayacaktr. Konsol eklinde yaplan merdivenlerin serbest konsol uzunluu ise en fazla 1.0 m olacaktr.

ekil 10.5 10.6. ATILAR 10.6.1 - Yma kargir binalarn atlar; betonarme teras at, ahap veya elik oturtma at olarak yaplabilir. 10.6.2 - Ahap at donanmnn deme ve tayc duvarlarn stndeki yatay hatllar ile balantlar TS-2510da verilen kurallara gre yaplacaktr. 10.6.3 - En st kattaki yatay hatla oturan at kalkan duvarnn yksekliinin 2 myi gemesi durumunda, dey ve eik hatllar yaplacaktr (ekil 10.6).

73

ekil 10.6 10.7. TAIYICI OLMAYAN DUVARLAR 10.7.1 - Tayc olmayan blme duvarlarnn kalnl en az 1/2 tula veya tula d malzemelerde en az 10 cm olacaktr. Bu duvarlar, her iki uta tayc duvarlara dey arakesit boyunca balanarak rlecektir. Tayc olmayan duvarlarn st ile tavan demesinin alt arasnda en az 1 cm boluk braklacak, ancak dzlemine dik deprem yklerinin etkisi altnda duvarn devrilmemesi iin gerekli nlemler alnacaktr. 10.7.2 - Teraslarda yma duvar malzemesi ile yaplan korkuluklarn ykseklii 60 cmden fazla olmayacaktr. 10.7.3 - Yma duvar malzemesi ile yaplan bahe duvarlarnn ykseklii, kaldrm dzeyinden itibaren 1.0 mden fazla olmayacaktr.

BLM 11 - KERP BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 11.1. KAPSAM Deprem blgelerinde yaplacak olan ve hem dey, hem de yatay ykler iin tm tayc sistemi kerpi tayc duvarlar ile oluturulan kerpi binalar'n boyutlandrlmas ve donatlmas, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr.

74

11.2. GENEL KURALLAR 11.2.1 - Kerpi binalarn boyutlandrlmas iin bu blmde verilen tm kurallara uyulacak ve Blm 6ya gre ayrca deprem hesab yaplmayacaktr. 11.2.2 - Kerpi binalar btn deprem blgelerinde, bodrum kat hari olmak zere tek katl olarak yaplacaktr. Blm 6, Tablo 6.3e gre Bina nem Katsays I=1 den byk olan kerpi bina yaplamaz. 11.2.3 - Kerpi tek katn ykseklii, deme stnden deme stne 2.70 mden fazla olmayacaktr. Bodrum kat yaplmas durumunda ise, bu katn ykseklii 2.40 mden fazla olmayacaktr. 11.2.4 - Kerpi binalar planda dikdrtgen olacak ve tayc duvarlar, ana eksenlere gre simetrik veya simetrie yakn biimde dzenlenecektir. Ksmi bodrum yaplmayacaktr. 11.3. TEMELLER VE TAIYICI DUVARLAR 11.3.1. Temeller 11.3.1.1 - Temeller, bodrumsuz binalarda en az 50 cm, bodrumlu binalarda ise en az 60 cm kalnlkta moloz ta duvar olarak yaplacaktr. 11.3.1.2 - Temel derinlii, don derinliinin altnda olmak zere, en az 80 cm olacaktr. Temel duvarlar, d zemin yzeyinden en az 50 cm yukarya kacak ekilde yaplacaktr. 11.3.1.3 - Temel duvarlarnda har malzemesi olarak imento harc (imento/kum hacmsal oran=1/4) veya imento takviyeli kire harc (imento/kire/kum hacmsal oran =1/2/9) kullanlacaktr. 11.3.2. Tayc Duvar Malzemesi 11.3.2.1 - Tayc duvarlarda kullanlacak kerpilerin retimi TS-2514e gre yaplacak ve duvar yapmnda dinlendirilmi kerpi harc kullanlacaktr. 11.3.2.2 - Normal kerpi boyutlar, cm olarak, 12x30x40 (ana) ve 12x19x40 (kuzu), ya da 12x18x30 (ana) ve 12x25x30 (kuzu) olacaktr. 11.3.2.3 - Bodrum katlardaki moloz ta duvarlarda har malzemesi olarak, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde imento takviyeli kire harc (imento/kire/kum hacmsal oran=1/2/9) kullanlacaktr. nc, drdnc derece deprem blgelerinde kire harc (kire/kum hacmsal oran=1/3) kullanlabilir. 11.3.3. Minimum Tayc Duvar Kalnlklar 11.3.3.1 - Tayc d kerpi duvarlar en az 1.5, tayc i kerpi duvarlar ise en az 1 kerpi boyu kalnlnda olacaktr.

75

11.3.3.2 - Bodrum katlardaki moloz ta duvarlarn kalnl en az 50 cm olacaktr. 11.3.4. Tayc Duvarlarn Minimum Toplam Uzunluu Planda birbirine dik dorultularn her biri boyunca uzanan tayc duvarlarn, pencere ve kap boluklar hari olmak zere, toplam uzunluunun brt kat alanna (konsol demeler hari) oran 0.25 m/m2 den daha az olmayacaktr. 11.3.5. Tayc Duvarlarn Maksimum Mesnetlenmemi Uzunluu Herhangi bir tayc duvarn, planda kendisine dik olarak saplanan tayc duvar eksenleri arasnda kalan mesnetlenmemi uzunluu, 4.5 myi gemeyecektir. 11.3.6. Tayc Duvar Boluklar Tayc duvarlarda braklacak boluklar iin aadaki kurallara uyulacaktr: 11.3.6.1 - Bina kesine en yakn pencere veya kap boluu ile bina kesi arasnda braklacak dolu duvar parasnn plandaki uzunluu 1.0 mden az olmayacaktr. 11.3.6.2 - Bina keleri dnda, pencere ve kap boluklar arasnda kalan dolu duvar paralarnn plandaki uzunluu 1.0 mden az olmayacaktr. 11.3.6.3 - Pencere veya kap boluklarnn her iki kenarna ikier adet 10 cm x 10 cm kesitinde ahap dikmeler konulmas durumunda, 11.3.6.2de verilen minimum dolu duvar paras uzunluu 0.80 mye indirilebilir. Konulacak ahap dikmeler pencere alt hatlna ve pencere st lentosuna balanacaktr. 11.3.6.4 - Bina keleri dnda, birbirini dik olarak kesen duvarlarn arakesitine en yakn pencere veya kap boluu ile duvarlarn arakesiti arasnda braklacak dolu duvar parasnn plandaki uzunluu 0.50 mden az olmayacaktr. 11.3.6.5 - Kap boluklar yatayda 1.00 mden, deyde 2.10 mden fazla olmayacaktr. Duvara dik olarak saplanan tayc duvarlarn eksenleri arasnda birden fazla kap boluu braklmayacaktr. 11.3.6.6 - Pencere boluklar yatayda 0.90 mden, deyde 1.20 mden fazla olmayacaktr. 11.4. LENTOLAR VE HATILLAR 11.4.1. Lentolar 11.4.1.1 - Kap stleri ile pencerelerin alt ve stlerine ikier adet 10 cm x 10 cm kesitinde ahap kadronla lento yaplacaktr. 11.4.1.2 - Pencere ve kap lentolarnn duvarlara oturan ksmlarnn her birinin uzunluu 20 cmden az olmayacaktr.

76

11.4.2. Hatllar 11.4.2.1 - Temel duvarlarnn ya da bodrumlu binalarda bodrum duvarlarnn zerine, aada tanmlanan betonarme veya ahap hatllar yaplacaktr. (a) Betonarme hatllar, duvar geniliinde ve en az 15 cm yksekliinde olacaktr. Kullanlacak betonun kalitesi en az C14 (BS14) olacaktr (minimum dozaj: 250 kg/m3). Hatln iine en az altta, stte olmak zere 610 boyuna donat ile birlikte en fazla 25 cm ara ile 8lik etriye konulacaktr. (b) Ahap hatllar, 10 cm x 10 cm kesitinde katranlanm iki adet kadronun d yzleri i ve d duvar yzeyleri ile akmak zere yerletirilmesi ile yaplacaktr. Bu kadronlar 50 cmde bir 5 cm x 10 cm kesitli dikine kadronlarla ivili olarak birletirilecek ve aralar ta krnts ile doldurulacaktr. 11.4.2.2 - Kerpi duvarlarn zerine at seviyesinde yaplacak hatllara ilikin kurallar aada tanmlanmtr. (a) atnn ahap makas veya aadaki 11.5.2ye gre toprak dam eklinde yaplmas durumunda, at hatllar 11.4.2.1in (b) paragraf'na gre ahap olarak yaplacaktr. (b) atnn betonarme plak olarak yaplmas durumunda, en az 20 cm yksekliinde betonarme at hatllar yaplacaktr. Kullanlacak betonun kalitesi en az C14 (BS14) olacak (minimum dozaj: 250 kg/m3), hatln iine en az 410 boyuna donat ile birlikte en fazla 25 cm ara ile 8lik etriye konulacaktr. 11.5. ATILAR 11.5.1 - Kerpi binalarn atlar, d duvarlar en fazla 50 cm aacak ekilde saakl olarak ve olabildiince hafif yaplacaktr. 11.5.2 - Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde toprak dam yaplmayacaktr. nc ve drdnc derece deprem blgelerinde ise toprak damn kalnl 15 cmyi gemeyecektir. 11.5.3 - Kerpi binalarn atlar, ahap makas veya betonarme plak teras at eklinde de yaplabilir. BLM 12 - TEMEL ZEMN VE TEMELLER N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 12.0. SMGELER Ao Ch Cv H h1 = Blm 6da tanmlanan Etkin Yer vmesi Katsays = Toprak basncnn hesabnda kullanlan yatay edeer deprem katsays = Toprak basncnn hesabnda kullanlan dey edeer deprem katsays = niform zeminin toplam ykseklii veya tabakal zemin durumunda tabaka kalnlklarnn toplam = Zeminin en st tabakasnn kalnl
77

= Blm 6da tanmlanan Bina nem Katsays = Aktif veya pasif basn tarafndaki zemin yzeyinin yatayla yukarya doru yapt ev as Kas = Statik aktif basn katsays = Dinamik aktif basn katsays Kad Kat = Toplam aktif basn katsays Kps = Statik pasif basn katsays Kpd = Dinamik pasif basn katsays Kpt = Toplam pasif basn katsays Pad = Zemin ktlesinden oluan dinamik aktif basn kuvvetinin bilekesi Ppd = Zemin ktlesinden oluan dinamik pasif basn kuvvetinin bilekesi pad (z) = Zemin ktlesinden oluan dinamik aktif basncn derinlie gre deiim fonksiyonu ppd (z) = Zemin ktlesinden oluan dinamik pasif basncn derinlie gre deiim fonksiyonu pv(z) = Dey toprak basncnn derinlie gre deiim fonksiyonu Qad = Dzgn yayl d ykten oluan dinamik aktif basn kuvvetinin bilekesi Qpd = Dzgn yayl d ykten oluan dinamik pasif basn kuvvetinin bilekesi qad (z) = Dzgn yayl d ykten oluan dinamik aktif basncn derinlie gre deiim fonksiyonu qpd (z) = Dzgn yayl d ykten oluan dinamik pasif basncn derinlie gre deiim fonksiyonu qo = Dzgn yayl d ykn genlii Rza = Zemin dayanma (istinat) duvarlarnda kesit hesabna esas dinamik i kuvvetlerin elde edilmesi iin kullanlan azaltma katsays z = Zemin serbest yzeyinden itibaren aaya doru llen derinlik zcd = Aktif veya pasif basn kuvvetinin bilekesinin zemin st yzeyinden itibaren aaya doru llen derinlii = Duvar-zemin arakesitinin deyle aktif veya pasif basn tarafna doru yapt a = Zeminle duvar arasndaki srtnme as = Zeminin isel srtnme as = Donat ap = Zeminin kuru birim hacm arl = Zeminin su altndaki birim hacm arl b = Zeminin suya doygun birim hacm arl s = Toplam aktif ve pasif basn katsaylarnn hesabnda edeer deprem katsaylarna bal olarak hesaplanan a 12.1. KAPSAM Deprem blgelerinde yaplacak binalarda zemin koullarnn belirlenmesi; betonarme, elik, ahap ve yma kargir bina temellerinin ve zemin dayanma (istinat) yaplarnn tasarm, bu konulardaki ynetmelik ve standartlarla birlikte ncelikle bu blmde verilen kural ve koullara uyularak yaplacaktr. Kerpi binalarn temellerine ilikin kurallar ise Blm 11de verilmitir. 12.2. ZEMN KOULLARININ BELRLENMES

I i

78

12.2.1. Zemin Gruplar ve Yerel Zemin Snflar 12.2.1.1 - Yerel zemin koullarnn belirlenmesi iin esas alnacak zemin gruplar Tablo 12.1de, yerel zemin snflar ise Tablo 12.2de verilmitir. Tablo 12.1deki zemin parametrelerine ilikin deerler, zemin gruplarnn belirlenmesinde yol gstermek zere verilen standart deerlerdir. 12.2.1.2 - Aada belirtilen binalarda, gerekli saha ve laboratuar deneylerine dayanan zemin aratrmalarnn yaplmas, ilgili raporlarn dzenlenmesi ve proje dkmanlarna eklenmesi zorunludur. Raporlarda Tablo 12.1 ve Tablo 12.2ye gre tanmlanan zemin gruplar ve yerel zemin snflar ak olarak belirtilecektir. (a) Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde toplam ykseklii 60 mden fazla olan tm binalar, (b) Btn deprem blgelerinde, bina yksekliinden bamsz olarak, Blm 6da Tablo 6.3 ile tanmlanan Bina nem Katsaysnn I =1.5 ve I =1.4 olduu binalar. 12.2.1.3 - Yukardaki 12.2.1.2nin kapsam dnda kalan dier binalar iin ise, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, zemin gruplarnn ve yerel zemin snflarnn Tablo 12.1 ve Tablo 12.2deki tanmlara gre belirlenmesini salayacak yerel bilgilerin ya da gzlem sonularnn deprem hesap raporlarnda belirtilmesi veya bu konuda yaynlanm kaynaklara referans verilmesi zorunludur. 12.2.1.4 - Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, Tablo 12.1de (C) ve (D) gruplarna giren zeminlerde, deprem ykleri altnda kazklarn yatay yataklanma parametreleri ile yatay ve eksenel yk tama glerinin belirlenmesi, saha ve laboratuar deneylerini ieren zemin aratrmalarna gre yaplacaktr. 12.2.2. Svlama Potansiyelinin rdelenmesi Btn deprem blgelerinde, yeralt su seviyesinin zemin yzeyinden itibaren 10 metre iinde olduu durumlarda, Tablo 12.1de (D) grubuna giren zeminlerde Svlama Potansiyelinin bulunup bulunmadnn, saha ve laboratuar deneylerine dayanan uygun analiz yntemleri ile incelenmesi ve sonularn belgelenmesi zorunludur.

TABLO 12.1 - ZEMN GRUPLARI Stand. Penetr. (N/30) Relatif Sklk (%) Serbest Basn Direnci (kPa) Kayma Dalgas Hz (m/s)

Zemin Grubu

Zemin Grubu Tanm 1. Masif volkanik kayalar ve ayrmam salam metamorfik kayalar, sert

79

(A)

(B)

(C)

(D)

imentolu tortul kayalar.... 2. ok sk kum, akl......... 3. Sert kil ve siltli kil........... 1. Tf ve aglomera gibi gevek volkanik kayalar, sreksizlik dzlemleri bulunan ayrm imentolu tortul kayalar.................... 2. Sk kum, akl............... 3. ok kat kil ve siltli kil.... 1.Yumuak sreksizlik dzlemleri bulunan ok ayrm metamorfik kayalar ve imentolu tortul kayalar.................. 2. Orta sk kum, akl........ 3. Kat kil ve siltli kil.......... 1.Yeralt su seviyesinin yksek olduu yumuak, kaln alvyon tabakalar..... 2. Gevek kum................... 3. Yumuak kil, siltli kil......

> 50 > 32

85100

> 1000 > 400

> 1000 > 700 > 700

3050 1632

6585

5001000 200400

7001000 400700 300700

1030 816

3565

< 500 100200

400700 200400 200300

< 10 <8

< 35

< 100

< 200 < 200 < 200

TABLO 12.2 - YEREL ZEMN SINIFLARI Yerel Zemin Snf Z1 Z2 Z3 Z4 Tablo 12.1e Gre Zemin Grubu ve En st Zemin Tabakas Kalnl (h1) (A) grubu zeminler h1 15 m olan (B) grubu zeminler h1 > 15 m olan (B) grubu zeminler h1 15 m olan (C) grubu zeminler 15 m < h1 50 m olan (C) grubu zeminler h1 10 m olan (D) grubu zeminler h1 > 50 m olan (C) grubu zeminler h1 > 10 m olan (D) grubu zeminler

TABLO 12.2YE LKN NOTLAR : (a) Temel taban altndaki en st zemin tabakas kalnlnn 3 metreden az olmas durumunda, bir alttaki tabaka, Tablo 12.2de belirtilen en st zemin tabakas olarak gznne alnabilir.

80

(b) Temel sisteminin dey ya da deye gre eimi 1/6ya eit veya daha az eik kazklardan olumas durumunda, Tablo 12.2de belirtilen en st zemin tabakas, en ksa kazn alt ucundaki tabaka olarak yorumlanabilir. Ancak bu durumda Blm 6ya gre yaplacak deprem hesabnda kazklarn, bina tayc sisteminin elemanlar olarak styap ile birlikte gznne alnmas veya yatay ve dey kazk rijitliklerinin kazk balklarnn altnda edeer yaylarla idealletirilmesi zorunludur. Hesaplarda, grup etkisi de dikkate alnarak kazklarn zemine yatay ve dey dorultulardaki yataklanmalar (kazk-zemin etkileimi) ile birlikte, kazk balklarnn ve ba kirilerinin rijitlik ve eylemsizlik zellikleri mutlaka gznne alnacaktr. (c) Yukardaki (b) paragrafnda belirtilen koullarn uygulanmamas veya 12.3.3.1e gre nc ve drdnc derece deprem blgelerinde kazk eiminin deye gre 1/6dan daha fazla yaplmas durumlarnda, Tablo 12.2de belirtilen en st zemin tabakas, kazk balklarnn altndaki ilk tabaka olarak alnacaktr. 12.3. TEMELLERE LKN KURAL VE KOULLAR 12.3.1. Genel Kurallar Bina temelleri, deprem srasnda oturma veya farkl oturmalardan tr styapda hasara neden olmayacak biimde, oturduklar zeminin zellikleri gznne alnarak, zemin mekanii ve temel inaat ilkelerine gre yaplacaktr. Bu blmde temellerle ilgili olarak verilen kurallar; betonarme, elik, ahap ve yma kargir binalarn temelleri iin geerlidir. Kerpi binalarn temellerine ilikin kurallar Blm 11de verilmitir. 12.3.2. Zemin Emniyet Gerilmeleri ve Kazklarn Emniyetli Tama Ykleri 12.3.2.1 - Temel zemini olarak Tablo 12.1de (A), (B) ve (C) gruplarna giren zeminlerde, statik yklere gre tanmlanan zemin emniyet gerilmesi ve kazkl temellerde kazn yatay ve eksenel ykler iin emniyetli tama yk, deprem durumunda en fazla %50 arttrlabilir. 12.3.2.2 - Temel zemini olarak Tablo 12.1de (D) grubuna giren zeminlerde, deprem durumunda zemin emniyet gerilmesi ve kazklarn emniyetli tama yk arttrlamaz. 12.3.3. Kazkl Temellere likin Koullar 12.3.3.1 - Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, deye gre eimleri 1/6dan daha fazla olan eik kazklar kullanlmayacaktr. 12.3.3.2 - Kazkl temeller, eksenel yklere ek olarak depremden oluan yatay yklere gre de hesaplanacaktr. 12.3.3.3 - Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, klfl ya da klfsz yerinde dkme fore kazklarda, 3 metreden az olmamak zere, kazk balnn altndaki kazk boyunun stten 1/3nde boyuna donat oran 0.008den az olamaz. Bu blgeye konulacak spiral donat ap 8 mmden az ve spiral adm 200 mmden fazla olmayacak, ayrca stten en az iki kazk ap kadar ykseklikte spiral donat adm 100 mmye indirilecektir.

81

12.3.3.4 - Betonarme prefabrike akma kazklarda boyuna donat oran 0.01den az olamaz. Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, kazk balnn altndaki kazk boyunun stten 1/3nde enine donatnn ap 8 mmden az olmayacaktr. Bu blgede, etriye aral veya spiral donat adm 200 mmden fazla olmayacak, ayrca stten en az iki kazk ap (dikdrtgen kesitli kazklarda en byk boyutun iki kat) kadar ykseklikte etriye aral ya da spiral donat adm 100 mmye indirilecektir. Enine donat koullar, ngerilmeli prefabrike akma kazklarda da aynen uygulanacaktr. 12.3.4. Temel Ba Kirileri 12.3.4.1 - Betonarme ve elik binalarda tekil temelleri veya kazk balklarn her iki dorultuda, srekli temelleri ise kolon veya perde hizalarnda birbirlerine balayan ba kirileri dzenlenecektir. Temel zemini Tablo 12.1deki (A) grubuna giren zeminlerde ba kirileri yaplmayabilir veya says azaltlabilir. 12.3.4.2 - Ba kirileri, temel kazsna uygun olarak, temel altndan kolon tabanna kadar olan ykseklikteki herhangi bir seviyede yaplabilir. 12.3.4.3 - Binann bulunduu deprem blgesine ve Tablo 12.1de tanmlanan zemin gruplarna bal olarak, ba kirilerinin salamas gereken minimum koullar Tablo 12.3te verilmitir. TABLO 12.3 - BA KRLERNE LKN MNMUM KOULLAR Deprem Blgesi 1, 2 3, 4 1, 2 3, 4 1, 2 3, 4 1, 2 3, 4 Zemin Grubu (A) %6 %4 25 25 625 625 414 414 Zemin Grubu (B) %8 %6 25 25 750 625 416 414 Zemin Grubu (C) %10 %8 30 25 900 750 416 416 Zemin Grubu (D) %12 %10 30 25 900 750 418 416

KOULUN TANIMI 1. Ba kiriinin minimum eksenel kuvveti (*) 2. Minimum enkesit boyutu (cm) (**) 3. Minimum enkesit alan (cm2) 4. Minimum boyuna donat
(*)

Ba kiriinin baland kolon veya perdelerdeki en byk eksenel kuvvetin yzdesi olarak (**) Minimum enkesit boyutu, ba kiriinin serbest aklnn 1/30undan az olamaz.

12.3.4.4 - Kesit hesabnda ba kirilerinin hem basn, hem de ekme kuvvetlerine alaca gznnde tutulacaktr. Zemin ya da taban betonu tarafndan sarlan ba kirilerinin basnca almas durumunda, burkulma etkisi gznne alnmayabilir. ekme durumunda ise, ekme kuvvetinin sadece donat tarafndan tand

82

varsaylacaktr. Ba kirilerinin etriye ap 8 mmden az ve etriye aral 200 mmden fazla olmayacaktr. 12.3.4.5 - Ba kirileri yerine betonarme demeler de kullanlabilir. Bu durumda, deme kalnl 150 mmden az olmayacaktr. Demenin ve iine konulan donatnn, Tablo 12.3te ba kirileri iin verilen yatay yklere eit ykleri gvenli biimde aktarabildii hesapla gsterilecektir. 12.3.5. Ahap ve Yma Kargir Binalarda Duvar Alt Temelleri 12.3.5.1 - Ahap ve yma kargir bina temelleri, tayc duvarlarn altnda betonarme srekli temel olarak yaplacaktr. Duvar alt temelinin derinlii; zemin zellikleri, yeralt su dzeyi ve yerel don derinlii gznne alnarak saptanacaktr. Bodrumsuz binalarda temellerin zerine yaplacak ta veya beton duvarlarn st kotu, kaldrm kotundan en az 50 cm yukarda olacaktr. 12.3.5.2 - Duvar alt temellerinin beton kalitesi en az C16 (BS16) olacaktr. Tablo 12.1de tanmlanan zemin gruplarna gre, duvar alt temellerinin boyutlarna ve donatlarna ilikin koullar Tablo 12.4te verilmitir. 12.3.5.3 - Tablo 12.1de (A), (B) veya (C) gruplarna giren zeminlerin bulunduu eimli arazide temeller basamakl olarak yaplabilir. Basamakl temellere ilikin koullar da Tablo 12.4te verilmitir. 12.3.5.4 - Duvar alt temellerine konulacak boyuna donatlarn hem stte ve hem altta yatay aralklar 30 cmyi gemeyecek; kelerde, kesime noktalarnda ve basamakl temel durumlarnda sreklilii salayacak biimde bindirme yaplacaktr. TABLO 12.4 - DUVAR ALTI TEMELLERNE LKN KOULLAR Zemin Grubu KOULUN TANIMI (A),(B) Minimum temel genilii (cm) 50 Duvar kalnlna ek (iki yandan) pabu genilii (cm) 2 x 15 Minimum temel ykseklii (cm) 30 Altta ve stte minimum temel boyuna donats 312 Temelde minimum etriye 8/30 Minimum basamak yatay aral (cm) 100 Minimum basamak bindirme uzunluu (cm) 30 Maksimum basamak ykseklii (cm) 30 Zemin Grubu (C) 60 2 x 20 40 314 8/30 150 40 30 Zemin Grubu (D) 70 2 x 25 40 414 8/30

83

12.4. DEPREMDE TOPRAK BASINCI VE ZEMN DAYANMA (STNAT) YAPILARI 12.4.1. Toplam Aktif ve Pasif Basn Katsaylar 12.4.1.1 - Statik toprak basnc ile depremden oluan ek dinamik toprak basncnn toplamn hesaplamak iin kullanlacak Toplam Aktif Basn Katsays, Kat ve Toplam Pasif Basn Katsays, Kpt , emniyetli ynde kalmak zere zeminin kohezyonu ihmal edilerek, Denk.(12.1) ile verilmitir.

(1 C V )cos 2 ( ) K at = cos cos 2 cos( + + )

1
2

sin( + )sin( i ) 1 + cos( + + )cos(i )

(12.1a)

K pt =

(1 C V )cos 2 ( + ) cos cos 2 cos( + )

1
2

sin( + )sin( + i ) 1 + cos( + )cos(i )

(12.1b)

12.4.1.2 - Denk.(12.1)deki as Denk.(12.2) ile tanmlanmtr. (a) Kurudaki zeminlerde,

Ch = arctan (1 C v ) (b) Su seviyesinin altndaki zeminlerde, Ch = arctan S b (1 C v )

(12.2a)

(12.2b)

12.4.1.3 - Zeminin su altnda veya suya doygun olmas durumunda Denk.(12.1)de yerine /2 gznne alnacaktr. 12.4.1.4 - Denk.12.2de yer alan yatay edeer deprem katsays Ch , Denk.(12.3) ile tanmlanmtr. (a) Deyde serbest konsol olarak alan zemin dayanma (istinat) yaplarnda, Ch = 0.2 (I +1) Ao (12.3a) (b) Yatay dorultuda bina demeleri veya ankrajlarla mesnetlenmi zemin dayanma (istinat) yap ve elemanlarnda,

84

Ch = 0.3 (I +1) Ao

(12.3b)

12.4.1.5 - Denk.(12.1) ve Denk.(12.2)de yer alan dey edeer deprem katsays Cv, Denk.(12.4) ile tanmlanmtr. Ancak, yatay dorultuda bina demeleri ile mesnetlenmi bodrum duvarlarnda Cv = 0 alnacaktr. Cv = 2 Ch / 3 (12.4)

Denk.(12.1)de, Denk.(12.2) ile uyumlu olarak, yatay toprak basnc bakmndan daha elverisiz sonu verecek ekilde, +Cv veya Cv durumlar gznne alnacaktr. 12.4.2. Dinamik Aktif ve Pasif Toprak Basnlar 12.4.2.1 - Depremden oluan dinamik aktif basn katsays Kat ve dinamik pasif basn katsays Kpt , Denk.(12.5) ile belirlenir. Kad = Kat Kas Kpd = Kpt Kps (12.5a) (12.5b)

Denk.(12.5)te yer alan statik aktif basn katsays Kas ve statik pasif basn katsays Kps , Denk.(12.1)de = 0 ve Cv = 0 konularak elde edilebilir. 12.4.2.2 - Statik toprak basncna ek olarak deprem durumunda zemin ktlesinden tr oluan ek dinamik aktif ve pasif toprak basncnn zemin ykseklii boyunca deiimi Denk.(12.6) ile tanmlanmtr. pad (z) = 3 Kad (1 z / H) pv(z) ppd (z) = 3 Kpd (1 z / H) pv(z) (12.6a) (12.6b)

Zeminin kuruda ve niform olmas durumunda, pv(z) = z alnarak Denk.(12.6)nn zemin ykseklii boyunca entegre edilmesi ile, statik basnca ek olarak depremden oluan dinamik aktif toprak basncnn pozitif deerli bilekesi Pad ve dinamik pasif toprak basncnn negatif deerli bilekesi Ppd ile bu bilekelerin zemin st yzeyinden itibaren derinliini gsteren zcd , Denk.(12.7) ve Denk.(12.8) ile verildii ekilde elde edilir: Pad = 0.5 Kad H2 (12.7a) 2 Ppd = 0.5 Kpd H (12.7b)

zcd = H / 2

(12.8)

Zeminin su altnda olmas durumunda pv(z)in hesabnda yerine b gznne alnacak ve suyun hidrodinamik basnc ayrca hesaplanmayacaktr. Zeminin suya doygun olmas durumunda ise yerine s kullanlacaktr.

12.4.2.3 - Statik toprak basncna ek olarak deprem durumunda dzgn yayl d ykten oluan aktif ve pasif toprak basncnn zemin ykseklii boyunca deiimi Denk.(12.9) ile tanmlanmtr. qad (z) = 2 qo Kad (1 z / H) cos / cos( i) (12.9a) qpd (z) = 2 qo Kpd (1 z / H) cos / cos( i) (12.9b)
85

Zemin zelliklerinin niform olmas durumunda, Denk.(12.9)un zemin ykseklii boyunca entegre edilmesi ile, statik basnca ek olarak, depremin katks ile oluan aktif (pozitif) ve pasif (negatif) toprak basnlarnn bilekeleri Qad ve Qpd ile bu bilekelerin zemin st yzeyinden itibaren derinliini gsteren zcd , Denk.(12.10) ve Denk.(12.11) ile verildii ekilde elde edilir.

Qad = qo Kad H cos / cos( i) Qpd = qo Kpd H cos / cos( i) zcd = H / 3 12.4.3. Tabakal Zemin Durumunda Dinamik Toprak Basnlar

(12.10a) (12.10b) (12.11)

Yukarda Denk.(12.6) ve Denk.(12.9) ile verilen bantlar, zeminin tabakal olmas durumunda da uygulanabilir. Bu durumda, her bir tabaka iin o tabakaya ait Kad veya Kpd katsaylar kullanlacak ve z derinlii daima serbest zemin yzeyinden aaya doru gznne alnacaktr. Her bir tabakaya ait ek dinamik aktif veya pasif basn kuvvetinin bilekesi ve tabaka iindeki derinlii, Denk.(12.6) ve Denk.(12.9)un ilgili tabaka boyunca entegre edilmesi ile bulunabilir.

12.4.4. Zemin Dayanma (stinat) Yaplarna likin Koullar 12.4.4.1 - Deyde serbest konsol olarak alan zemin dayanma (istinat) duvarlarnn deprem hesabnda, yatay toprak basncnn yannda duvarn kendi ktlesine ilikin deprem kuvvetleri gznne alnmayabilir. Statik toprak basnlarna ek olarak Denk.(12.6) ve Denk.(12.9)da verilen dinamik toprak basnlar da gznne alnarak yaplan hesapta, kaymaya kar gvenlik katsays en az 1.1 ve devrilmeye kar gvenlik katsays en az 1.3 olarak alnacaktr. 12.4.4.2 - Betonarme zemin dayanma (istinat) duvarlarnda ve betonarme veya elik palplanl duvarlarda kesit hesabnda esas alnacak i kuvvetler, statik toprak basncndan oluan i kuvvetlere ek olarak, Denk.(12.6) ve Denk.(12.9)da verilen dinamik toprak basnlarna gre hesaplanan i kuvvetlerin Rza = 1.5 katsaysna blnmesi ile elde edilecektir. Geici elik palplanl duvarlarda Rza = 2.5 alnabilir. BLM 13 - SON HKMLER 13.1 - 13.5.1996 tarih ve 22635 sayl mkerrer Resmi Gazetede yaynlanan Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik yrrlkten kaldrlmtr. 13.2 - Bu Ynetmelik, 1.1.1998 tarihinde yrrle girer. 13.3 - Bu Ynetmeliin yrrle girecei tarihe kadar, 9.6.1975 tarih ve 15260 sayl Resmi Gazetede yaynlanm olan Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik uygulanacaktr. 13.4 - Bu Ynetmelik hkmlerini Bayndrlk ve skan Bakan yrtr.

86