i

T.C. SLEYMAN DEMREL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

ULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI

KOSOVA SORUNUNUN ORTAYA IKII VE BALKANLAR ZERNE ETKLER

YKSEK LSANS TEZ

NUMAN BA

Tez Danman: Yrd. Do. Dr. Timuin KODAMAN

ISPARTA, 2009

ii

ZET
KOSOVA SORUNUNUN ORTAYA IKII VE BALKANLAR ZERNE ETKLER Numan Ba Sleyman Demirel niversitesi, Uluslararas likiler Blm, Yksek Lisans Tezi, 121 sayfa, Mays 2009 Danman: Yrd. Do. Dr. Timuin KODAMAN I. Dnya Savann sonrasnda oluan artlar ve uluslararas sistemin zellikleri Yugoslavyann kurulmasnda etkili olmu ve daha nceden bir arada yaamam uluslarn bir araya gelmesine sebep olmutur. Uluslararas artlarn bir araya getirdii halklarn oluturduu Yugoslavya, Souk Savan bitmesi ile birlikte kresellemenin getirdii mikro milliyeti akmlara dayanamam ve paralara ayrlmtr. Gnmzde Yugoslavya topraklarnda 7 devlet yaamaktadr. Slovenya Cumhuriyeti hari bu corafyada bulunan dier btn devletler ekonomik ve siyasi adan istikrarsz veya istikrarszla neden olabilecek devletlerdir. Kosova sorunu tarihsel temelleri olan, ok boyutlu bir sorundur. Kresel glerin Balkanlar zerindeki hesaplar dikkate alndnda Kosova sorunu, tm Balkanlar, Kafkasya ve Ortadounun stikrarn dorudan etkileyebilecek bir grnme sahiptir. Kosovann bamszln ilan etmesi ile Kosova sorunu zme ulamam, aksine daha da karmak bir hale gelmitir. Kosovann bamszln ilan etmesinin ksa vadedeki yansmalar Austos 2008de Rus-Grc sava sonras yaanan gelimelerde grlmtr. Kosova, Srbistan ve Kosoval Arnavutlar arasnda bir sorun olmaktan km, byk glerin arasndaki bir mcadele alanna dnmtr. Bu mcadele alannn bir tarafn Amerika Birleik Devletleri ve mttefikleri tekil ederken, dier tarafn ise Rusya Federasyonunun ban ektii Kosovann emsal tekil etmesinden endie duyan devletler tekil etmektedir. Adriyatik ve Ege Denizlerine en ksa yoldan ulam imkn vermesi ve Balkanlarn merkezinde olmas sebebiyle stratejik adan nemli bir konumda bulunan Kosovada balayan olaylar, Yugoslavya iin sonun balangc olmutur. Ancak Yugoslavyann dalma srecinin Kosova ile son bulmayaca deerlendirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Kosova, Yugoslavya, Balkanlar, Hazar Havzas Enerji Kaynaklar

iii

ABSTRACT
THE APPEARNG OF KOSOVO MATTER AND TS EFFECTS ON BALKANS Numan BA Sleyman Demirel University, Department of International Relations, Master Thesis, 121 pages, May 2009 Supervising Asst. Prof. Dr. Timuin KODAMAN The conditions occured after the World War I. and the characteristics of international system been effective in founding of Yugoslavia had caused different nations to come together that never lived together ever before. Consisting of nations that international conditions brought together, Yugoslavia, could not stand the consequences of ending of cold war and the micro nationalist trends caused by globalisation, and separeted into pieces. Today 7 different countries are found over old Yugoslavia lands. Except Slovenia Republic all of the other countries over this lands are instable or may cause instabilation both economically and politically. Kosovo matter is a multidimensional one that has historical bases. Considering the plans of global powers over Balkans, Kosovo matter seems likely to effect the stabilation of all Balkans, Caucases, and the Middle East. By Kosovos announcing its independence the matter became more complicated contrary to come to a solution.The short term reflections of Kosovos announcing its independence had been seen at the developments after the august 2008 Russia-Georgia war. Kosovo had not been a matter between Serbia and the Albanians living in Kosovo anymore but a strugle area between the big powers. While the USA and its allies constitute one part of the arena, the countries headed by Russia which are worried that Kosovo could precedent, are at the other part. The events started in Kosovo which is in a strategically important location because of giving oppurtunity to reach Adriatic and the Aegean seas in the shortest way and being in the center of Balkans, had been the starting of the end for Yugoslavia. But the process of Yugoslavias dismembering is not being considered to end with Kosovo. Key Words: Kosovo, Yugoslavia, Balkans, Caspian Region Energy Resources

iv

NDEKLER
NDEKLER................... ZET . ABSTRACT .. KISALTMALAR DZN.............. GR.. BRNC BLM KOSOVA SORUNUNA TARHSEL BR BAKI 1.1 Yugoslavya Sosyalist Federasyonu ncesi Yugoslavya.............. 1.2 Tito Yugoslavyasnda Kosova. 1.3 Tito Sonras Dnemde Kosova. 1.4 Kosovada NATO Harekat.. 1.5 Kosovann Bamszlk lan ve Getirdii Tepkiler KNC BLM KOSOVA SORUNUNUN ORTAYA IKMASININ NEDENLER, BYK GLERN VE TRKYENN KOSOVA SORUNUNA YAKLAIMI 2.1 Kosova Sorunun Ortaya kmasnn Nedenleri... 2.1.1 Ykselen Milliyetilik Akmlar 2.1.1.1 Arnavut Milliyetilii.. 2.1.1.2 Srp Milliyetilii. 2.1.2 Ekonomik Nedenler.. 2.1.3 Ortak Bir Yugoslav st Kimliinin Oluturulamam Olmas.. 2.1.3 Sovyetler Birliinin Yklmas ve Yeni Dnya Dzeni.. 2.2 Byk Glerin ve Trkiyenin Kosova Sorununa Yaklam 2.2.1 ABDnin Kosova Sorununa Yaklam 2.2.2 Rusyann Kosova Sorununa Yaklam.. 2.2.3 Avrupa Birliinin Kosova Sorununa Yaklam. 39 39 39 42 45 50 52 54 57 57 63 68 6 6 12 16 27 34 vi 1 v

2.2.4 Trkiyenin Kosova Sorununa Yaklam NC BLM KOSOVANIN BAIMSIZLIININ ETKLER 3.1 Kresel Dzeyde Etkileri 3.2 Balkan Corafyas zerine Etkileri 3.2.1 Bosna Hersek zerine Etkileri 3.2.2 Makedonya zerine Etkileri 3.2.3 Srbistan zerine Etkileri 3.2.4 Yunanistan zerine Etkileri 3.2.5 Karada zerine Etkileri. SONU... KAYNAKA. ZGEM

72 78 78 86 86 91 96 101 103 107 112 121

vi KISALTMALAR DZN AB ABD age AGT agm AGSP Bkz BM BMGK DEA DSS DS EUFOR EULEX FBH GSMH IWPR IMF KFOR KKTC Kominform NATO NLA ODGP OHR RF RS s SPONA SSCB Avrupa Birlii Amerika Birleik Devletleri Ad Geen Eser Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat Ad Geen Makale Avrupa Birlii Gvenlik ve Savunma Politikas Baknz Birlemi Milletler BM Gvenlik Konseyi ABD Uyuturucu le Mcadele rgt Srbistan Demokratik Partisi Demokrat Parti (Srbistan) Avrupa Birlii Bar Gc Avrupa Birlii Kosova Misyonu Bosna Hersek Federasyonu Gayri Safi Milli Hsla Sava ve Bar Rapor Enstits Uluslararas Para Fonu NATO stikrar Gc Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti Komnist Enformasyon Brosu Kuzey Atlantik Anlamas rgt Ulusal Kurtulu Ordusu Avrupa Birlii Ortak Dileri ve Gvenlik Politikas Bosna-Hersek Yksek Temsilcilik Ofisi Rusya Federasyonu Bosna Hersek Srp Cumhuriyeti Sayfa Bamsz Srp Hareketi Birlii Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii

vii UK UPMB UNHCR UNMK vb Vol YFC YSFC Kosova Kurtulu Ordusu Preova, Medvedja ve Bujanovac Kurtulu Ordusu Birlemi Milletler Yksek Komiserlii Birlemi Milletler Kosova Misyonu Ve Benzeri Say (Volume) Yugoslavya Federal Cumhuriyeti Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti

GR

Balkanlar tarih boyunca tm medeniyetlerin ilgi odandaki bir corafya olmutur. Her yne alan yollar zerindeki konumu; Balkanlarn kltrel zenginliklerinin kayna olduu kadar, yaad toplumsal tarihsel trajedilerin asl nedenlerinden biridir. Avrupadaki tm byk gler, Asyann, Dou Akdenizin, Afrikann, gney ve gneydoudaki scak denizlerin zenginliklerine ulaabilmek ve kendi gvenliklerini garanti altna alabilmek iin Balkanlar uruna yzyllar sren kanl savalar yrtmlerdir. Balkanlarda hkimiyet, Akdeniz, Kuzey Afrika, Kzl Deniz ve Hint Okyanusundan geen ticaret yollar zerindeki hkimiyetin tamamlaycsdr. Yaadmz dnemde bu olguya, enerji yollar zerinde kontrol salama kavgas eklenmitir. Gnmzde Balkanlama deyimi, politik terminolojide istikrarszlamak szc ile eanlaml olarak kullanlmaya balanmtr.1 Bir baka ifadeyle Balkanlama bir blgenin birka bamsz veya yar bamsz, karlkl dman olan g merkezlerine kasten blnmesidir.2 Balkanlar tarih boyunca esas olarak iki adan nemli blge olmutur: Birincisi corafyasdr. Blge tarih ncesinde insanln gei yollarndandr. Tarihteki Roma, Byk skender, Bizans gibi byk imparatorluklarn pek ounun k yeri ve dnya hkimiyetlerini salamada bir basamak olmutur. rnein Osmanl mparatorluu srekli batya doru genilemek istemi ve bu genilemede Balkanlarn fethi byk nem tamtr. 20. yzyla kadar dnyann ynetsel merkezi olan Avrupann bir paras durumundaki Balkanlar gnmzde ise enerji boru hatlar nedeniyle nem arz etmektedir. Dier nemli neden ise Balkanlarn birtakm mcadelelerin merkezi olmasdr. Kosova her iki adan da nemli olan bir blgedir. Hem lkesel, hem de potansiyel atma vasfn haizdir.3 Kosova corafi konumu nedeniyle Balkanlarn en merkezi noktasn tekil etmektedir. Tarihte bu
1

KPEL, Yusuf, Tarihin zinde Balkanlar Ve ABD, nc Kitap Ltd. ti., 1. Bask, Ankara, (Nisan) 2000, s. 25. 2 AYHAN, Halis Kosovann Bamszlnn Doall, 2023 Dergisi, Atlm Yaynclk, Say 83, Mart 2008 s.31. 3 AYHAN, a.g.m., s.30.

2 noktaya hkim olan medeniyet Asya ile Avrupa arasndaki balant noktasn kontrol edebilmitir. Gnmzde Kosovada yaayan etnik halklarn ounluunu oluturan Arnavut ve Srplar birbirlerine kar nefret ve kin duygular beslemekte ve tarihsel sre ierisinde kar taraf tamamen haksz olarak grmektedirler. Bunun temelinde tarihten gelen, karlkl iddet olaylar, g hareketleri vb. nedenler yatmaktadr. Trkiyede ve dnyada arlkl olarak Kosova sorununun temelinde Srp milliyetilii ve yaylmaclnn olduu dnlmektedir. Oysa sorunu yalnzca bir etnik grubun zerine ykmak, tarihin yanl yorumlanmasna, gnmz ve geleceimiz iin gerekli olan derslerin sakl kalmasna neden olacaktr. Bu gnk yaananlar ve gelecekte olabilecek olaylar iyi tahlil edebilmek iin, gemiin ok detayl incelenmesi gerekmektedir. Tarihte iki etnik grup ta eline frsat getiinde etnik adan homojen bir Kosova yaratmak amacyla birbirlerine kar bask ve iddet uygulamlardr. Bu amac gerekletirmek iin yaplan bask ve uygulanan iddet ters tepmi, iddet iddeti dourmutur. Kosoval Trk gazeteci erafettin mer 1991 ylnda Pritine de baslan Tan Gazetesinde yle demitir: Havasndan mdr suyundan mdr pek bilinmez, burann insanlarnn inat srdrmede zerine yoktur alimallah. Byk bir olaslkla dik kafall hi kimseye kaptrmayz. Politika yapmas gereken birinci adamlarmzda bu huy ska grlmektedir. Bu gzelim lkenin Arap sana dntrlmesinde ve burada yaayan ulus ile aznlklarn nerde ise birbirlerine girmesinde inat denilen faktrn aslan pay vardr.4 Eski Yugoslavyann en byk zellii Slovenya hari hibir blgesinin etnik adan homojen olmamasdr. Titonun lmnden sonra Yugoslavya topraklarna ekilen milliyetilik akmlar Yugoslavyann ayrma srecinde ok kan dklmesine neden olmutur. Bugn hala milliyetilik akmlar bu corafyada hzn kesmemitir. Bilindii zere Yugoslavya Federal Sosyalist Cumhuriyetinin paralanmasna yol aan ilk kvlcm Kosovada parlamtr. Eski Yugoslavya zerinde bamszlk ilan

BORA, Tanl, Milliyetiliin Provokasyonu, Birikim Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1995, s.15.

3 eden son para da Kosovadr. Kosovann bamszln ilan etmesi, Yugoslavya topraklar zerindeki etnik temelli blnmenin son bulduu anlamna gelmemektedir. Kosova topraklarnn yaklak %15ine denk gelen Mitrovia kentinin bir blm halen Kosova devletinin etki alannn ierisinde deildir. Bu blgede Srbistann ynlendirmeleri sonucunda Srp topluluu kendi meclisini oluturmu ve eitim, salk, posta gibi hizmetleri salamaktadr. Topraklarnn bir blmne tam olarak hkim olamayan Kosova ynetiminin BM gzetiminde artl bamszlk ilan etmesi, Kosovann bamszlnn etkilerinin neler olabileceinin yan sra, Kosova ne kadar bamszdr tartmalarn da beraberinde getirmitir. Bilindii gibi, gnmzde BM tarafndan bamsz devlet olarak tannm 192 lke bulunmaktadr. Bu lkelerde be bine yakn rksal, etnik, dini, kltrel ve dilsel grubun yaad belirtilmektedir. Bunlarn iinden ise en az 500 kadarnn, kendi kendini ynetmesiyle ilgili deiik talepleri bulunmaktadr.5 Kosovann bamszln ilan etmesinin dnya zerindeki etnik temelli ayrlk hareketleri tevik edebilecei deerlendirilmektedir. Profesr Doktor Hseyin Bac, kendisiyle yaplan bir rportajda konuyla ilgili olarak Kosova'nn bamszl dondurulmu sorunlar konusunda pandorann kutusunun almas anlamna gelmektedir ve yakn zamanda yeni mikro devletler kurulabilecektir, bu kavram hafzamza iyi kaydetmemiz gerekmektedir6 demitir. Kosovann Bamszlnn tannmas baz evrelerce ok ahlaki bir karar olarak nitelenirken, baz evrelerce de ifte standart olarak nitelendirilmitir. Kosovann bamszln tanyan devletler Kosovann bamszlnn emsal tekil etmeyeceini savunurken, Kosovann bamszln tanmayan devletler bu olayn ayrlk hareketler iin emsal tekil edeceini savunmulardr. Dnyann farkl blgelerinde de bamszlk ilan eden etnik hareketler olmasna ramen, Kosovann bamszlnn bu kadar tartmay beraberinde getirmesinin sebeplerini Kosovann corafi ve stratejik neminde aramak gerekir. Balkanlarn kendisine has zellikleri olmas sebebiyle, bir blgede yaanan karklklarn ve atmalarn evre lkelere yaylma olasl ok fazladr. Nitekim
5

TRBEDAR, Erhan, Bamszla Koan Kosova Neyin Habercisi, Stratejik Analiz Dergisi, Asam Yaynlar, (Mays) 2007, s.12. <http://www.stratejikboyut.com/news_print.php?id=4760>,(12.03.2009).

4 1995 ylnda Berlin Aspen Enstits ve Carnegie Vakf tarafndan kurulan, Leo Tndemansn bakanln yapm olduu Uluslararas Komisyonun 1996 ylnda yaynlam olduu Balkanlar Hakkndaki Rapor bu potansiyeli u ekilde vurgulamtr: Kosova sorunu bu dnem ve corafya iin son derece gerektir. zm biraz daha uzak bir zamanda olabilir. Ama zm ne kadar ertelenirse, Kosova snrlarn aacak bir atma yaanmas riski o kadar byk olur. 1990larn banda Yugoslavya paraland srada, Kosova, Makedonyadan balayp Arnavutluk, Yunanistan ve Trkiyeye kadar yaylacak bir Gney Balkanlar savann kapda olduuna dair uyarlar yaplmt. Bu kbus yaanmad diye tehlike geti sanlmamaldr; temeldeki sorunlar zlmeden kalmtr.7 Bu tez almas, Kosovann bamszln ilan etmesinin ABD, Rusya ve AB arasnda oynanan satran oyununun bir paras olduunu, oyunun gerek aktrlerinin ne Kosova, ne de Srbistan olduunu, Kosovann bamszln ilan etmesinin sorunu zmediini ve aksine daha da karmak hale getirdiini, Balkanlarda, Kafkaslarda ve Ortadouda kresel glerin gdmnde yeni ehir devletlerinin oluumunu tevik edebileceini ortaya koymay amalamaktadr. Tez almas ierisinde Kosova sorununun geliimi Yugoslavya Federal Sosyalist Cumhuriyetinde yaanan gelimelere paralel olarak anlatlmtr. Tito dneminde kardee yaayabilen insanlar 10 yl sonrasnda birbirinin boazna sarlabilmitir. Yugoslavyann yaad dramn gnmzde bir takm g odaklarna gvenerek, ayrlk rzgrlar estiren etnik kkenli hareketlere ve bu hareketlere sempati ile bakan kar gruplarna ders olmas gerekmektedir. blmden oluan tez almasnn ilk blmnde; Kosovann tarihi, Kosova sorununun ortaya k ve tarihsel geliimi, Kosovann bamszlk ilan ve bunun getirdii tepkiler anlatlmaktadr. kinci blmde, Kosova sorununun ortaya kmasnda etkili olan i ve d nedenler incelenmekte ve byk glerin Kosova sorununa yaklamlar ele

TINDEMANS, Leo, Bara ar: Uluslararas Komisyonun Balkanlar Hakkndaki Raporu, Sabah Kitaplk, 1. Bask, stanbul, 1998, s.148.

5 alnmaktadr. Bu blmde zellikle Dnyadaki byk glerin ve Trkiyenin Kosovann bamszln ilan etmesine ynelik olarak verdikleri tepkilerin nedenleri aklanmaktadr. nc blmde Kosovann bamszlk ilannn Balkan corafyas zerindeki ve kresel dzeydeki etkileri incelenmitir. alma sonu blmyle tamamlanmtr.

BRNC BLM
KOSOVA SORUNUNA TARHSEL BR BAKI 1.1 Yugoslavya Sosyalist Federasyonu ncesi Kosova Roma mparatorluu dneminde Kosova'nn ismi Dardaniadr. Gnmzde Kosova'da Dardanlara ait birok kalntya rastlanmaktadr. Kosova'da yaayan Arnavutlarn Dardanlar dan (lirya) geldiklerinin en gl kant; insan yaps, ayn kltr ve dilin konuulmasdr. Dil zaman getike deimitir, ancak hala ayn dilbilgisi kurallar geerlidir. Gnmzdeki Arnavuta kelimelerin ou lirya dili kkenlidir. Bunun en gl kayna eski Yunan felsefecilerin kitaplarnda lir diline ait pek ok kelimenin kullanlmasdr.8 liryallarn yaad corafya arkeolojik almalara gre gney snr Arnavutluk sahillerinden balamakta, Lakelandi, skp Havzasn da iine alacak ekilde Kosova-Metohija blgesini de iermektedir.9 Albonoi veya Alban szc Arber veya Arbereshe adl ilirya airetinin adndan tretilmitir.10 .. 358de Makedonya Kral II. Filip ve sonrasnda Filipin olu Byk skender tarafndan igal edilen lirya, .. 168de Roma mparatorluu tarafndan igal edilmitir. Roma mparatorluu 395 ylnda ikiye blnnce, lirya Dou Romann snrlar iinde kalmtr. Fakat dinsel olarak Roma Katolik Kilisesinin etkisinde kalmlardr.11 Slavlarn Balkanlara gelii 6. ve 7. yzyla dayanmaktadr. Srplar bu tarihlerde Kosovada gl bir devlet kurmulardr. Srp kimliini biimlendiren en byk deerlerden saylan kilise ve manastrlar da Kosovada ina edilmitir. Srp Ortodoks Kilisesinin Patrikhanesi 1219 ylnda Kosovann pek kenti yaknlarnda kurulmutur. Bu yzden Srplar kendilerini Kosovann tarihi miraslar ve bu topraklarn hak sahipleri olarak grrler ve Kosovann Srplar iin her zaman Eski

8 9

<http://tr.wikipedia.org/wiki/Kosova_tarihi>, (22.09.2009). EMROGLU, Hseyin, Souk Sava Sonras Kosova Sorunu, Orient Yaynlar, Ankara, 2006, s.59. 10 KPEL, a.g.e., s. 27. 11 KPEL, a.g.e., s. 18.

7 Srbistan olarak kalacan vurgularlar.12 Balkanlara yaylan Slavlar kimi zaman nlerindeki halklar asimile etmi, kimi zaman da asimile edilmilerdir.13 Slavlarn Balkanlara geliinden sonra, Kosova uzun sre Bizans

mparatorluunun tam hkim olamad, bana buyruk kabilelerin yaad bir blge olarak kalmtr.14 Dokuzuncu yzyln ortalarndan onuncu yzyl ortalarna kadar Trk asll Bulgar hanlar Kosova zerinde egemen olmulardr. 1018 ylnda Bulgar devletinin ortadan kalkmas ve Bizans mparatorluuna balanmasyla Kosovada Bizans mparatorluu hkimiyeti balamtr. Bizans mparatorluu ile mcadele eden Srplar 13. yzyl balarnda Kosovay tekrar ele geirmilerdir. Bu sefer Kosova zerindeki Srp hkimiyeti 1389 ylna kadar srmtr. Kosova Ovasnda Srplar ve Osmanl mparatorluu arasnda 1389 ylnda gerekleen I. Kosova Sava sonunda, Srplar yenilmiler, ancak 1448 ylnda gerekleen II. Kosova Savana kadar Osmanl mparatorluuna kar direni gstermilerdir.15 Srplar I. Kosova Savandaki yenilgilerini hibir zaman unutmamlar, bu yenilgiyi efsanelerle ssleyip, zafer olarak yorumlamlar ve sonraki kuaklara aktarmlardr. Gnmzde Srp ulusu I. Kosova Savan milli benliklerinin nemli bir simgesi olarak grmektedirler. Osmanl mparatorluunun Balkanlar btnyle kontrol etmesi kolay olmamtr. Osmanllara kar en uzun direnii, ulusal kahramanlar skender Beyin (George Kastrioti) liderliinde, Arnavutlar gstermilerdir. skender Beyin 1468de lmnden sonra, Osmanl mparatorluu, 1479da kodraya girerek tm Arnavutluu kontrol edebilmilerdir. Osmanl egemenliine girdikten sonra, Arnavutlar yava yava Mslmanl semeye balamlardr. 1700lere gelindiinde, Arnavut nfusunun %70e yakn Mslmandr. Geri kalan %30luk ksmn ise byk ounluu Ortodoks Hristiyandr.16 XVII. Yzylda Mslmanl seen Arnavutlar Osmanl ynetimi

12

TRKOLU, Emir, Kosova Arnavutlarnn Milliyetilii, Balkan Diplomasisi, Asam Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2001 s. 104. 13 AKMAN, Halil, Paylalamayan Balkanlar, IQ Kltr Sanat Yaynclk, 1.Bask, Ankara, 2006 s.40. 14 KARATAY, Osman Kosova Kanl Ova, z Yaynclk, 1.Bask, stanbul, 1998, s.28. 15 KARATAY, a.g.e., s. 40. 16 EMROLU, a.g.e., s. 63.

8 tarafndan Kosovaya yerletirilerek dllendirilmilerdir. 1689 ylndaki Srp ayaklanmasnn Osmanl mparatorluu tarafndan bastrlmasnn ardndan, Srplar ge zorlanrken, Arnavutlar kitleler halinde Kosovaya yerletirilmilerdir. Bu yldan sonra Kosovadaki Arnavut nfusu Srp nfusunu gemitir. Osmanl mparatorluu Balkanlar daha kolay ynetebilmek amacyla Hristiyan nfusunu Mslman halkla dengelemilerdir.17 Kosova, 1389da Osmanl topraklarna katldktan sonra, skp Sancana balanmtr. 1800l yllarda nce Manastr, sonra Sofya vilyetleri iinde kalan Kosova, 1878 Ayestefanos (Yeilky) Antlamasyla vilyet konumuna getirilmitir.18 Osmanl mparatorluu ncesinde stanbulda bulunan Ortodoks kilisesine bal bulunan Balkan milletlerine, verilen ulusal temelli kilise kurma izni ile yeni bir yaplanmaya gidilmitir. Bu yolla 1577de Srplar, bamsz bir patriklik kurmulardr. Bu patrikliin kurulmas, Srp milli bilincinin gelimesine byk bir katk salamtr. Dzen, asayi ve vergi toplama ilerini sk tutan Osmanl mparatorluu, iilerinde blge halkna serbestlik vermitir. Eitim, vergi, yarg gibi birok alanda Srp patrii yetkili olmutur. 19 17. yzyln sonlarndan itibaren, Osmanl Devletinin giritii baarsz savalar nedeniyle, ekonomik knt yaanmtr. Youn sava harcamalar sonucunda, tketilen devlet hazinesine gelir salamak amacyla, tmar alanlar zel kiilere satlmaya balanm, bylece tekrar gl toprak sahiplerinin ortaya kmasna imkn salanmtr. Sonuta blgede Osmanl merkezi ynetiminden bamsz olan paalklar ortaya kmtr. Buna kar Osmanl mparatorluu kontrol ele geirmek maksadyla bir takm idari deiikliklerde bulunmu ve blgedeki Arnavut zerkliini feshederek, blge ynetimini merkeziletirme yoluna gitmitir. Bu durum blgede Osmanl mparatorluuna kar yeni hareketlenmelere sebep olmutur.20

17 18

KPEL, a.g.e., s. 18. <http://www.enfal.de/kos.htm>, (12.11.2008). 19 AKMAN, a.g.e., s. 167. 20 TRKOLU, a.g.m., s. 108.

9 18771878 yllar arasnda Osmanl-Rus Savann bitiminden sonra dzenlenen Berlin Kongresinde Arnavutlar seslerini duyurmak iin uygun frsat bulmulardr. Arnavut milliyetileri Berlin Kongresinden gn nce, 10 Haziran 1878 tarihinde, modern Arnavut milliyetiliinin temellerini atacak olan kongreyi, Kosovann Prizren ehrinde dzenlemilerdir. Arnavutlukun deiik yerlerinden gelen 300 delege bu kongrede Prizren Birliini kurmular ve Prizren Birlii Programn da kabul etmilerdir. Bu programda, Osmanl snrlar iinde Arnavutlara bir zerklik verilmesi talep edilmitir. Bunun dnda Arnavutlar vergi toplamay, Arnavut dilinde eitim grmeyi ve din serbestliini talep etmilerdir. Byk Arnavutluk fikrinin temelleri Prizren Birliinin kurulmasyla birlikte atlmtr. Prizren Birlii kurucular arasnda yer alan kabile reislerinden bazlar, sadece kendi karlar ile ilgilendikleri iin, sz konusu birlik pek baarl olamamtr. kinci Abdlhamit, Prizren Birliini Mslman bir harekete dntrmek iin, kendi karlar ile ilgilenen blm destekleyerek ortak bir Arnavut milliyeti hareketinin oluumunu engellemitir.21 1800l yllarn banda Balkanlarda burjuva anlamda milliyeti akmlar hareketlenmitir. Grek, Slav, Bulgar ve hatta Romen milliyetiliklerinin Trk milliyetiliinden ok daha nce tarih sahnesine kmasnn nedeni, Osmanl mparatorluu ierisinde ticaretle Hristiyan halkn uramasdr. Bu nedenle sz konusu milletlerin ulusal burjuvazileri ve ulusal edebiyatlar Trk Milletininkinden ok nce domutur. 22 Ulusal birliini kuramayan Arnavutlar, Osmanlnn geri ekilmesinden sonra toprak btnln koruyamamlardr. Bylece Kosova 22 Mart 1913 tarihinde Londra Sefirler Konferans ile Arnavut tarafnn karar alnmakszn, Srp Krallna dhil edilmitir. 1918 ylnda ise Srp-Hrvat-Sloven Krallnn kurulmasyla, Kosova bu yeni devlet iinde yer almtr. Bundan byle Kosovada Arnavutlarla Srplar arasnda srekli bir toprak mcadelesi olacaktr. Sz konusu mcadele sonucunda, airet kltrne dayanan bir Arnavut milliyetilii Arnavutlar arasnda gelimitir.

21 22

TRKOLU, a.g.m., s. 108. KPEL, a.g.e., s. 27.

10 1912 ylnda Osmanl mparatorluu Kosovadan ekilince, Srplar Kosovay tekrar ele geirerek, Arnavutlar ldrmeye ve etnik temizlie balamlardr. I. Dnya Savandan sonra kurulan Srp-Hrvat-Sloven Krallnn hkim unsuru olan Srplarn amalarndan birisi de Kosovadaki Srp nfusunu artrmak olmutur. Arnavut tarihileri, 19181941 yllar arasnda yaklak olarak 300.000 Arnavut Srplar tarafndan Kosovadan kovulmu olduunu ve blgeye 60.000 Srpn yerletirildii iddia etmektedir.23 Belgratta 1937 ylnda Srp Kltr Kulbnde hkmet temsilcileri, askeri yetkililer ve bilim adamlar arasnda Arnavut sorunu zerine baz mzakereler yaplmtr. Srp tarihisi ve sonraki bakan Vaso Cubrilovic, 1937 ylnda hkmete verdii bir memorandumda Arnavut sorununun zm iin Mslman Arnavutlarn zorla g ettirilmelerini nermitir. Sz konusu memorandumda Cubrilovic, hkmetin Yugoslavyann kanl Balkan topraklar zerinde bulunduunu unuttuunu ve Kosova sorununu kolonizasyon gibi hzl sonu vermeyen, batl metotlarla zmeye altn ve zmn ancak Arnavutlarn kitle halinde g ettirilmeleriyle salanabileceini ne srmtr. Bu memorandum, 1991 ylnda Yugoslavya bnyesinde kan sava srasnda ve 1992den sonra zellikle BosnaHersekteki Mslmanlara kar uygulanan etnik temizleme faaliyetlerinin daha 1930larda Kosova Arnavutlarna kar dnlm olduunu gstermektedir.24 Ekim 1929da Kral Alexander Karayorgevi, Srp egemenliini pekitiren bir anayasa ile Srp-Hrvat-Sloven Kralln Yugoslavya Krallna dntrmtr. Kosova bu dnemde Vardarska, Moracska ve Zetska isimli il arasnda paylatrlmtr.25 II. Dnya Savas srasnda Yugoslavya Alman igaline uraynca, Kosova topraklar da igal altnda kalmtr. Almanya ve mttefiki talya, Balkanlarda kendilerine yakn unsur olarak Srp basks altnda olan Arnavutlar grmler ve Arnavut eteleri de Kosovada Almanlarla ortak hareket etmitir. Hatta talyanlar

23 24

TRKOLU, a.g.m., s. 110. BABUNA, Aydn, Kosova Sorunu zerine <http://www. foreignpolicy.org.tr/turkish/dosyalar/ababuna-p.htm.>, (02.03.2009). 25 MEE, Bahri, Kosovann Stat Sorunu, Harp Akademileri Dergisi, Harp Akademileri Basmevi, stanbul, Ekim 2007, s. 61.

11 Balkanlar tamamen etki altna almak gerekesiyle kendi yandalar olan Arnavutluk Devletinin toprak bakmndan genileyeceini ve Kosova dhil birok toprak parasnn bu devlete balanacan sylemeye balamlardr. Sava ierisinde Kosova evresinden birok Srp, Arnavut basksndan dolay blgeyi terk etmek zorunda kalmtr.26 talyan gali Kosova, Bat Makedonya ve Arnavutluku fiilen birletirdii iin Kosoval Arnavutlar arasnda daha gl bir kurtulu midi yaratmtr. zellikle de 1913 ylndan beri Srp ynetimi altnda yaam olmann getirdii tepkisellik, iinde Srplarn yer ald hibir siyasi oluuma katlmama eklinde ortaya kmtr. Bu nedenle Yugoslavya komnistlerinin Kosova Arnavutlar arasndaki destei ok zayf kalmtr. talyann mttefiklere teslim olmasn mteakip, Almanyann henz Kosova ve Arnavutluk konusundaki politikas da netlik kazanmad iin, Kosoval Arnavutlar arasnda Arnavutluk ile birleme yanls bir hareket domutur. Kosoval Arnavutlar arasnda Balli Kombetar ve Legaliteli gibi hareketlere zaten ok sayda destek bulunmakla birlikte, kinci Prizren Birlii olarak bilinen hareketin kurulmu olmas (11 Eyll 1943) ve nemli bir taraftar kitlesi toplamas Kosoval Arnavutlarn ok daha faal bir biimde harekete getiini gstermitir. Nitekim birlik yelerinin 1943 ylnda milliyeti Srp etniklerle, 1944 ylnda ise Yugoslav komnist partizanlarla giritii silahl mcadele de bunun gstergesi olmutur. te yandan Birlik yelerinin Kosovay Arnavutlara vaat eden Alman igalcilerle yaknlamas da Alman yanls bir hissiyattan ok hem byle bir ans kullanma isteinin, hem de tamamen milliyeti ve komnist kart bir hissiyatn ifadesi olmutur.27 O sralarda gal gleri tarafndan verilen tavizler ile Arnavutlar bir bakma Byk Arnavutluk a kavumulardr. Savan balarnda binlerce Srp Kosovay terk etmitir. Srp kaynaklarna gre, bu dnem boyunca 80.000100.000 kadar Arnavutluk Arnavutu Kosovaya yerlemiken, ayn dnemde 150.000 Srp ve Karadal Kosovadan kovulmu veya Kosovadan kamak zorunda kalmtr.28

26

BATAKOVC, D. , The Kosovo Chronicles , Plato, Belgrad, 1992, <http://lib.ru/MEMUARY/JUGOSLAVIA/kosovo_engl.txt>,(02.05.2009). 27 BOZBORA, Nuray, Arnavut Milliyetiliinin Douu, Geliimi ve Gnmze Etkileri, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Ankara, 2008, s. 143. 28 TRKOLU, a.g.m., s. 111.

12 II. Dnya Savanda Arnavutluk Komnist Partisi Lideri Enver Hoca, Yugoslav Komnist Partisi Lideri Tito ile ittifak kurarak, Almanlara kar birlikte savamlardr. Bu savaa Yugoslavya ierisindeki Arnavutlarn da katlmasn talep eden Tito, bunun karlnda Kosoval Arnavutlara eer isterlerse, Arnavutluk ile birleebileceine dair sz vermitir. Ancak Almanlar yenildikten sonra Yugoslav Komnist Partisi Kosova bamszlna kar kmtr. 1981 ylnda Arnavut gazetesi Zer-i Populit yaynlam olduu bir yazda, Titonun 1946 ylnda, Enver Hocaya, Kosovann Arnavutluka ait olduunu ve Kosovann Arnavutluka geri verileceini, ancak Kosovann Arnavutluka verilmesi iin zamann uygun olmadn, Srplarn henz byle bir eyi kabullenmeye hazr olmadn sylediini yazmtr.29 Titonun Kosova Arnavutlarn Enver Hoca vastasyla kendi tarafna ekme politikas nedeniyle Kosova Arnavutlarnn bir ksm da Partizanlarn yannda Alman igaline kar savamtr. Ancak Enver Hocaya verildii iddia edilen vaat hibir zaman gereklememitir. II. Dnya Sava sonunda Titonun nderliinde Partizanlar Kosovaya hkim olmulardr.

1.2

Tito Yugoslavyasnda Kosova Tito ve sosyalist liderliin oluturduu Yugoslavya'da Kosova'ya 1946'da

snrl yetkilere sahip Srbistana bal "zerk toprak" stats verilmitir.30 Bu stat pratikte Kosova Arnavutlarn 1913 ylndan beri altnda bulunduklar Srp hkimiyetinden kurtarmaktayd. Yugoslavyann Tito ynetimi altndaki bu versiyonu, devlete eklini veren sosyalist ilkeler ve halklarn ulusal amalar ile uyumlu bir Yugoslavya yaratmak dncesinden domutur. Buna gre eski Yugoslavya topraklar federatif yap altnda idari ve siyasi adan yeniden taksim edilmitir.31 Bu taksimatta belirleyici olan temel kstas ise kurucu uluslar ile ulusallklar idi. Buna gre; Hrvat, Sloven, Srp, Makedon ve Karadallar ulus olarak grlrken, bunun dnda kalan ve Yugoslavya dnda ulus devletleri bulunan etnik gruplar (Arnavutlar, Macarlar, vb.) ulusallklar olarak kabul
29 30

KARATAY, a.g.e., s.88. <http:// www.mlkiyedergi.org.>, (15.11.2008). 31 JACQUES, Edwin , The Albanians, An Ethnic History From Prehistoric Times to the Present, Mc Farland and Company, North Carolina ve Londra, 1995, s. 337. den aktaran BOZBORA a.g.m., s. 146.

13 edilmitir.32 Bu kstaslara gre lke idari ve siyasi adan uluslarn oluturduu alt kurucu cumhuriyet ile Srbistana bal iki zerk blgeye ayrlmtr. Bu yeni idari yaplanma Kosova Arnavutlarn Srbistann siyasi snrlar iine sokarken, Kosova dnda kalan dier Arnavutlar da Makedonya ve Karada cumhuriyetlerinin siyasi snrlar iine sokmutur. Kosovada nfus olarak ounluu tekil etmelerine ramen, ynetimde ok az haklarnn olmas, Kosoval Arnavutlarda honutsuzluk yaratmtr. Bu durum, Kosoval Arnavutlar arasnda bamszlk mcadelesi veren aydnlarn ortaya kmasn tevik etmitir. Tanl Bora Kosovaya cumhuriyet stats verilmemesinin nedenini yle aklar: ubat 1945de Kosovada iktidara kar bir ayaklanma gereklemi ve bu ayaklanma bastrlrken 6570 bin Mslman lmtr. Kukusuz bu ayaklanmann brakt izlerin de etkisiyle, Sloven, Makedon ve Karadallardan daha fazla nfusa sahip olmasna ve belirli bir corafi alanda (Kosova ile onun komusu Bat Makedonyada) younlamalarna ramen, Arnavutlar kendi cumhuriyetlerine sahip olamamlardr.33 1946 Yugoslav anayasasnn getirdii yaplanma Srp hkimiyetli

Yugoslavizm dncesiyle uyumlu bir siyasi yaplanma olan Yugoslavya Krallndan ok farkl bir yap olmas nedeniyle, Srplar Arnavutlardan daha ok rahatsz etmitir. zellikle Kosova ve Makedonya gibi Srp milliyetiliinin tarihsel topraklar olarak grlen blgelerin yeni siyasi ve hukuki dzenlemelerle Srplarn dorudan hkimiyeti altndan karlm olmas, Srplar arasnda bu yeni yaplanmada en ok kaybeden ulus olma hissiyat yaratmtr. Yaklak krk yl sonra Milosevi liderliinde ykselen ar Srp milliyetilii de aslnda Yugoslavyann Tito versiyonuna kar beslenen bu kaybeden ulus olma hissiyatnn yaratt dmanlktan beslenmitir.34 1980li yllarda Srp milliyetiliinin ykselmesiyle zdeletirilen Srp yazar Dobrica Cosi Tito dneminde Srplara hakszlklar yapldn ve Srplarn pasifletirilmeye alldn u szlerle belirtmitir:
32 33

BOZBORA, a.g.m., s. 146. BORA, a.g.e., s. 82. 34 BOZBORA, a.g.m., s. 147.

14 Bu admlar Titonun Srplar zayf drmek iin srdrd kampanyann balangcyd. Bunlarn ardndan 1966da gizli polis tekilatnn ba olan Alexandr Rankoviin ortadan kaldrlmas, 1974te Kosova ile Voyvodinann bamsz glerine destek verilmesi ve lmnden birka yl nce Titonun Srp asll ei Jovenkann tutuklanmas gelmiti. Tito her zaman Srplardan korkuyordu. 1961 ve 1962de Srplarn kendisini ldreceini sylemiti.35 1948 ylnda Tito ve Stalin arasnda ortaya kan ihtilafta Arnavutlukun kar blok iinde yerini almasyla Yugoslavya-Arnavutluk ilikileri gerginlemitir. Bu gerginlik Kosovaya da yansm ve Arnavutlar zerinde bask uygulanmaya balanmtr. Ayn dnemde zellikle kendini Trk olarak deklare etmi olan Arnavutlarn Trkiyeye gnn tevik edildiini grmekteyiz.36 Nfusunun yaklak %90 Mslman olan Kosovadaki Mslman gcn paralamak iin Srbistan, 1951 ylna kadar tanmad Trkleri milli aznlk olarak tanmaya balam, Kosova Trklerini Arnavutlara kar desteklemitir.37 Bylece Kosova Trkleri ve Arnavutlar arasndaki tarihi balara ilk darbe vurulmutur. Bu yllarda Titonun iilerinden sorumlu yardmcs ve gizli polis efi olan Rankoviin blgedeki Mslmanlara basks da yksek seviyelere ulamtr. Rankoviin blgedeki bu iddeti 1968e kadar srmtr.38 Rankoviin uygulad anti-Arnavut zulm Yugoslav basnnda Trk sultanlar, Srp ve Karada krallar bile bu kadar zalimlik yapmamlard eklinde yer almtr.39 1963de Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyetinde yrrle giren yeni anayasa ile Kosovann zerklik stats daha dk bir seviyeye indirildii iin, 19661968 yllar arasnda Kosova, Arnavutlarn gsterilerine sahne olmutur. Arnavutlar yattrmak iin anayasaya ek maddeler konulmutur. Bu maddelerden biri olan 7nci Ek Maddede, zerk blgelerin hem Srbistana hem de Federal yapya ait olduu belirtilmi ve Kosoval Arnavutlar her zaman rahatsz etmi olan
35 36

COHEN, Roger, Ykk Evler Krk Yrekler, Sabah Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 140. BABUNA, a.g.m. 37 NASRATTINOLU, rfan, Yugoslavya Trkleri ve Sorunlar: Balkan Trkleri Sempozyumu, Kayseri, Erciyes niversitesi Yaynlar, 1992, s. 22. 38 TRKOLU, a.g.m., s. 112. 39 BORA, a.g.e. s. 83.

15 Kosovo-Metohija adnn yerine sadece Kosova kullanlmtr.40 Kosova zerindeki Srp-Arnavut anlamazl Kosovann ismine bile yansmtr. Srplar Kosovo-Metohija ismini kullanrken, Arnavutlar Kosova ismini kullanmlardr. Bu da Srp-Arnavut atmasnn ne kadar derinlere indiini gstermesi asndan kayda deerdir. 1968 ylnda Tito Kosovadaki Arnavut milliyetilerine bir taviz olarak grlebilecek ekilde, Arnavutluk Lideri Enver Hoca ile bir anlama imzalam ve Pritina niversitesinde ders verecek retim yelerinin ve ders kitaplarnn Arnavutluktan gelmesini kabul etmitir.41 Ayn yllarda Arnavut dilinde onlarca gazete ve dergi yaynlar olmu, Arnavuta radyo ve televizyon yaynlar yaplmtr. Pritina niversitesi ksa srede Yugoslavyann nc byk niversitesi haline gelmitir.42 1974 ylnda Arnavutlarn talebi dikkate alnarak reformlar yaplm, yaplan anayasa deiiklii ile Kosovann federal sistem ierisindeki yetkileri geniletilmitir. Yeni dzenlemeye gre, Srbistan ierisinde zerk blgeler, yani Voyvodina ve Kosova, Cumhuriyetlerle ayn statde Federal Bakanlk Konseyinde temsil edilmeye balanmtr. Bylece Kosova 1974 ylndan itibaren Cumhuriyet ve zerk Blge Temsilcilerinin bulunduu Federal Bakanlk Konseyinin 8 yesinden biri statsn kazanmtr.43 Bu anayasaya gre, Kosova ve Voyvodinann kendi anayasalar olacak, Kosova ve Voyvodinann onay alnmadan Srbistan anayasasna ekleme veya karma yaplamayacakt. Ortaya kan durum, Dnyada ei ve benzeri grlmemi bir durumdu: Yugoslav anayasas, ona bal Srbistan anayasas ve ona bal bir Kosova anayasas vard. Cumhuriyet seviyesinde alnan kararlar zerk blge temsilcilerinin veto hakk vard.44 1974 Anayasasnn Yugoslavya Federasyonunu oluturan alt cumhuriyete federasyondan ayrlma hakk tanmken, Kosova ve Voyvodinaya bu hakk tanmam olmas, cumhuriyet stats talep eden Arnavutlar tatmin etmemitir.

40 41

MEE, a.g.m., s. 61. JOHNSTONE, a.g.e., s. 278. 42 GRBZ, a.g.e., s. 90. 43 LGER, Kaya, Yugoslavya Neden Paraland, Sekin Yaynlar, 1.Bask, Ankara, 2003, s. 72. 44 KARATAY, a.g.e., s. 99.

16 zerklikten tatmin olmayan Arnavut milliyetisi kesimler Kosovann bamszl uruna mcadele vermeye devam etmilerdir. 19741981 yllar arasnda, blclk ile sulanan, alt yzn zerinde Arnavut, devlet emniyet gleri tarafndan tutuklanmtr.45 Ancak Arnavut milliyetilii Tito dneminde ok fazla tabana yaylmamtr. Srplarn ekonomik nedenlerle Kosovay terk etmeleri sonucunda Kosova ierisinde nfus younluu iyice artan Arnavutlar, Kosovada Osmanl mparatorluu ynetiminden sonra en istikrarl dnemlerini yaamlardr.

1.3

Tito Sonras Dnemde Kosova: Titonun 4 Mays 1980de 81 yandayken lm, sadece Kosova iin deil

tm Yugoslavya iin farkl ve yeni bir dnemin balangcn oluturmutur. Titonun lm Yugoslavyann tarihindeki dnm noktalarndan biridir. Titonun lmyle birlikte nemli bir denge unsuru ortadan kalm, lkenin deiik cumhuriyetleri arasnda entegrasyonu amalayan kurumlar gcn yitirmeye balamtr. 1980 ylndan, Yugoslavyann dalmasna kadar geen sre iinde ekonomik sorunlar ve etnik gruplar arasnda giderek artan milliyetilik akmlar lke btnlnn nnde en nemli sorunlar oluturmulardr. Ekonomik kmazlar, Sosyalist Yugoslavya dneminde kesin bir zme balanamam, tarihsel kkeni olan etnik uyumazlklarn tekrar daha gl bir ekilde ortaya kmalarna yol amtr.46 Ancak Tito ynetiminin kontrol altnda tutabildii sorunlar, Titodan hemen sonra krize dnm, tm Yugoslavya, 1973 petrol krizinden kaynakland dnlebilecek ekonomik kriz ile kar karya kalmtr. Enflasyon %2.500e kadar ulam, bu krizin faturas en ar biimde lkenin en fakir blgesi Kosovaya yansmtr.47 Bu ekonomik tablo kanlmaz bir ekilde, iletilen zengin madenlerin sahibi ve Tito dneminin salad koullarn etkisiyle eitim dzeyi yksek olan Kosoval Arnavutlar zerinde ciddi rahatszlklara neden olmu ve byk tepkilere yol amtr.
45 46

TRKOLU, a.g.m., s. 112. BABUNA, a.g.m. 47 SAVA, Hseyin, Dn ve Bugnyle Kosova Sorunu, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (Mays) 2001, Cilt 25, No 1, s. 105.

17 Kosova Arnavutlarnn, 196080 dnemi eylemleri, kazanlan haklar asndan bir adm daha ileri gitmeye almak amacyla yaplmtr. Oysa 1980 sonras dnemde, ar Srp basklar altnda var olabilmenin koullar deimi ve kazanlan haklarn ileri gtrlebilmesinin sz konusu olamayaca bir ortamda, var olma veya yok olma mcadelesine girilmitir. 1980 ncesi Arnavutlar arasnda izlenecek politikalar asndan olduka farkl grler var iken, 1980 sonras gelimeler, tm Arnavutlar bir araya getirmitir. Bu durum, Miloseviin izledii bask politikalarnn kanlmaz bir sonucudur.48 1980li yllarn Yugoslavyasnda, etnik kimlikler arasnda atmalarn balamasna, Srp bask politikalarnn daha da iddetlenmesine neden olan olaylar Kosovada balamtr. Bu olaylarn Srp gvenlik gleri tarafndan iddetle bastrlmaya allmas Yugoslavyada gerginlii trmandrmtr. 1981 Mart banda Arnavut tarih profesr Ahmet Mallokunun

tutuklanmasna tepki olarak Pritine niversitesini igal eden Arnavut rencilerin eylemleri nce Kosovaya, daha sonra da Makedonya ve Karadan Arnavutlarla meskn blgelerine yaylnca Federal Bakanlk Konseyi olaylar g kullanarak bastrmtr.49 1981 olaylarnda Pritina niversitesinin n plana kmas bir tesadf deildir. 1970 ylnda kurulan bu niversite ksa zamanda Arnavut milliyetiliinin merkezi haline gelmitir. Pritina niversitesinin mezunlar, zellikle Albanistik eitimi alanlar, gerek Kosovada, gerekse lkenin dier blgelerinde i bulmakta byk zorluklarla karlamlardr. Bu durumun deimemesi ve ekonomik zorluklarn her geen yl artmas rencileri radikal bir siyasi zm aramaya ynlendirmitir.50 1981 Sonbaharda aklanan verilere gre 2000 Arnavut idari tasarrufla (yarglama olmakszn) hapsedilmi, yaklak 500 kii eitli cezalara arptrlm, 200e yakn iinin iine son verilmi, yaklak 3000 kii partiden atlmtr.
51

Tm

bu tutuklamalar nedeniyle gerek Kosova iinde gerekse d lkelerde, Arnavutlarn

48 49

SAVA, a.g.m., s. 106. BORA, a.g.e. s. 101. 50 BABUNA, a.g.m. 51 BORA, a.g.e., s. 102.

18 Srbistana kar yrttkleri gizli faaliyetler younluk kazanmtr. Daha sonraki yllarda zellikle ABDde gl bir Arnavut lobisi olumutur.52 1981 ayaklanmasnda Kosova Arnavutlarnn Cumhuriyet stats talep etmeleri, Tito ynetiminde uyuklayan devin uyanmasn salamtr. Srbistan ynetiminin destei ile Kosova Srplar, Pritinede provokasyon kokan bir gsteri dzenlemi, bu gsteri Yugoslavyann deiik yerlerinde yaayan Srplar arasnda geni yank uyandrmtr. Belgratta ve Karadan bakenti Novi Sadda Srplarn dzenledii kalabalk gsterilerde, Kosova Srplarna bask yapld, Anavatan Kosovann Arnavutlar tarafndan igal edildii ne srlmtr. Srbistan Ynetiminin de geni desteiyle lke genelinde birbiri ardna tertiplenen gsterilerin amacnn, Kosova ve Voyvodinann zerklik statsn ortadan kaldrmak olduu ksa srede ortaya kmtr.53 1980li yllarda aralklarla devam eden olaylar, Kosovada iktisadi hayat olumsuz ynde etkilemitir. Belgrat ynetimi, gsterilerin Srplar blgeden karmak iin tezghlandn ne srmtr. Kosovann g vermesinin en byk nedeni, yaanan ekonomik skntlar ve ar yaam koullar olmutur. 1981den 1987ye kadar olan srede Kosovadan ayrlanlarn says sadece 22000 kiidir. Bu rakam, Kosovann sakin olduu dnemlerden ok da farkl deildir. Resmi verilere gre, 1961- 1982 yllar arasnda blgeden 112.000 kii ayrlmtr.54 Daha kk boyutta olmakla birlikte blgeden Arnavut gnn de gereklemesi bu tespiti dorulamaktadr. 1981 ylndaki gsterilerden sonra Kosovada olaanst hal uygulamasna geilmi ve Arnavut halka kar youn bir bask balatlmtr. Ancak alnan polisiye nlemler ve baskc metotlar beklenen sonucu vermemi, Kosovada direni yeraltna inerek srmtr. 1981 sonlarnda, Kosovadaki elektrik santrallerinin gnde 2.4 milyon kilovat saat retim yapmalar gerekirken, sabotajlar nedeniyle 1 milyon kilovat saatin altnda retim yapabilmi, kamu bina ve tesislerine kar sansasyonel

52

KARADA, Erhan, Kosovann Bamszl ve Muhtemel Etkileri, Stratejik Analiz Dergisi, Asam Yaynlar, Say 95, (Mart) 2008. 53 BORA, a.g.e., s. 102. 54 LGER a.g.e., s. 73.

19 eylemler artarak devam etmitir. 55 Kosova sorunu her geen yl nemini arttrarak Balkanlarn en ciddi sorunu olma niteliini kazanmtr. Yugoslav ileri Bakanl olaylarn artmasndan ABD, Avrupa ve zellikle Almanyadaki d mihraklarn parma olduunu aklam, esas sorumlu tutulan mihrak ise Kosovay topraklarna katmak isteyen Arnavutluk olarak gsterilmitir. ABDde bulunan anti- komnist Arnavut gmenlerinin yaynlad, Kosovay da ieren Byk Arnavutluk haritasnn, Arnavutluk resmi makamlar tarafndan hazrlanm olduu iddia edilmitir.56 Ayn yllarda Srp aydnlar ve basn Srplar galeyana getirici nitelikte yaynlarlarda bulunmulardr. 56 yalarnda bir Srp ifti olan Martinoviin irkin bir saldrya urad iddias, ulusal bir skandala dntrlerek btn Kosova Srplarnn ulusal davas haline getirilmitir. Sorun, federal mecliste grlecek dzeyde bytlm, Martinovi Olay adl 485 sayfalk bir kitap yaynlanmtr. Bu kitabn birinci basksnn 50.000 olmas, Srp cinnetinin hangi boyutlara vardnn bir gstergesi olarak deerlendirilebilir. Bu saldr sreci, bir takm dilekeler ile federal meclise Arnavutlarn ikyet edilmesiyle srdrlmtr. mza saysndan dolay 2016 adn alan metinde, 1941den beri Arnavutluktan Kosovaya 300.000 kiinin geldii belirtilerek, bunlarn geriye gnderilmesi ima edilmitir. Bunun gibi Ocak 1986da, nde gelen 216 aydnn imzas ile federal meclise bir dileke daha sunulmu, bu dilekede de Kosovada Srplarn soykrma uradklar belirtilerek, Martinovi davasnn btn Srp milletinin davas olduu bir kez daha vurgulanmtr. Bu seriyi, Srbistan Bilimler Akademisi yelerinin kaleme ald ve Titoya kar Srp milliyeti tepkilerinin btn eski temalarnn ilendii, Srp Memorandumu olarak adlandrlan belge tamamlamtr. Bu belgede, 1974 Anayasas sert bir dille eletirilerek, bu anayasann Srbistan paraya ayrd ve Srbistann geleceinin anayasalarn yorumlamalarna braklamayaca belirtilmitir. Sz konusu belgede, Kosova Arnavutlar 1981den bu yana Srplara sava amak, Srp halkna kar fiziksel, siyasal, hukuksal ve kltrel soykrm uygulamakla itham edilmi, son 20 ylda, 200.000 Srpn g ettii ileri srlm, Kosovadan g eden Srplarn geri dnmeleri iin ortam hazrlanmasnn gerekli
55 56

BORA, a.g.e., s. 102. BORA, a.g.e., s. 102.

20 olduu belirtilmitir. 1990larn Srplatrma politikalarnn bir manifestosu olarak grlebilecek bu

57

belgeyi,

Tito

esprisini

yaatan

Srplar

bile

aknlkla

karlamlardr.

Net bir ekilde dile getirilmemi olmasna ramen Miloseviin

sz konusu memorandumu kendi siyasi faaliyetleri iin adeta bir program olarak kabul ettii ve iktidarda kalabilmek amacyla Srp milliyetiliini tahrik ettii grlmektedir.58 Srp Memorandumu Srp entelektellerinin Tito dneminde Yugoslavyann yaplanmasndan duyduklar rahatszln bir da vuru ekli olarak alglanabilir. Tito sonrasnda Martinovi olay ve Srp Memorandumu gibi olaylar sayesinde Srp milliyetilii Srp toplumunda tepeden tabana doru yaylmtr. Memorandum sonras 1987 ylnda Srbistan Devlet Bakanl tarafndan yaplan bir almada, 1974 Anayasasndan, ou Kosova ile ilgili tam 130 civarnda deiiklik talep edilmitir. Bunlarn ou Kosovann zerkliini kaldrmaya ynelik neriler olmutur. Yugoslavya Federal Meclisinde yaplan oturumlar sonucu, Srp nerilerinden 39 tanesinin kabul kararlatrlmtr. Bu deiikliklerin ou ekonomik planlamalar ve yerinden ynetim ile ilgili kstlamalar zerine olmutur59 Gazeteci Tanl Bora Srp Memorandumunda yer alan Srp aznln Kosovadan zorla g ettirilmesi iddialarna u ekilde cevap vermektedir: Aslna baklrsa 1945ten beri Srplar da Arnavutlar da birbirlerini Kosovadan srmeye almak iin her frsat kullanmlardr. Arnavutlara dnk Rankovi (Tito dnemi istihbarat efi) terrnn hedeflerinden birisi buydu; Rankovi devrildikten sonra Arnavutlar yllarn cn almak iin yredeki Srplara byk bask uygulamlard. zerk blge stats kazanmasndan sonra ise, Srbistan ynetimi, Kosovaya ayrlan bteyi alabildiine ksm, yatrmlar engellemi; Kosovaya ayrlan kamu yatrmlarn da ayrmc bir uygulama ile arlkla Srp yerleim yerlerine tahsis etmitir. Dolaysyla, Srp ve Karadallarn Kosovadan g etmesi asla sadece Arnavutlatrma politikas dorultusundaki basklardan tr deil, ayn zamanda,
57 58

SAVA, a.g.m., s. 107. BABUNA, a.g.m. 59 EMROLU, a.g.e., s. 95.

21 Kosovadaki katlanlmaz yoksulluktan tryd. Kosova kuruluundan beri Yugoslavyann en yoksul blgesiydi. 1989 verileriyle kii bana cret ortalamas 2045 dinar iken, Kosovada bu rakam 1418 dinard. Yine 1989 verileriyle Yugoslavyada %16,2 olan isizlik oran Kosovada %55,9 olmutur. Yugoslavyann elektrik retiminin en byk blmnn gerekletirildii bu blgede, hala pek ok yer elektriksizdi.60 1981 olaylarn takip eden sekiz yl boyunca, bamszlk fikrine az da olsa bulam olanlar srekli tutuklanmlardr. 19811989 yllar arasnda, ou Arnavut bilim adamlar, siyasileri retmenleri, hukukular ve dierleri cezaevine konmutur. Bu dneme ait bir tahmine gre, Yugoslavya cezaevlerinde yatan siyasi sulularn % 85inin Arnavut olduu bilinmektedir.61 Tm bu tutuklamalar nedeniyle gerek Kosova iinde gerek d lkelerde, Arnavutlarn Srbistana kar yrttkleri gizli faaliyetler younluk kazanmtr. Daha sonraki yllarda zellikle ABDde gl bir Arnavut lobisi oluacaktr.62 1987 ylnda Milosevic Belgratta yapm olduu bir konumada, otonom vilayetler olan Vojvodina ve Kosovay kastederek, Srbistanda idari bir birlie gidilmesi gereini vurgulamtr. Ayn yl Kosovada gerekletirdii konumada ise, Srp gstericileri tartaklayan Arnavut polisini bu insanlar kimse dvemez ifadesini kullanarak uyarm ve takip edecei Kosova politikasn aka ilan etmitir. Ekim 1987de yaplan Srbistan Komnist Partisi Merkez Komitesinin sekizinci toplantsnda Milosevic partinin tek hkimi haline gelmi ve izledii istihdam politikasyla basn kontrol altna almtr.63 ubat 1989 tarihinde Srbistan anayasasnda Kosovann otonomisine nemli kstlamalar getiren baz deiiklikler yaplmtr. 1974 anayasasndan geri dn ifade eden bu anayasa deiiklikleri daha sonra bask altnda tutulan Kosova meclisine de kabul ettirilmitir. Sz konusu deiikliklerle Srbistan, Kosova ve Vojvodinann federal ereve iinde kalan yasama haklarn ortadan kaldrm,
60 61

BORA, a.g.e., s. 111. THAQI ve KOHA, About Kosova, Trane, 1998, s. 98. 62 TRBEDAR, Erhan, Kosovann Bamszl ve Muhtemel Etkileri, Stratejik Analiz Dergisi, Asam Yaynlar, Say 95, Mart 2008, s. 21. 63 BABUNA, a.g.m.

22 zerk blgelerin ekonomik alanda karar verme, kendi gvenlik birimlerini oluturma ve federasyon iinde Srbistandan bamsz hareket etme yetkilerine son vermitir. Anayasa deiikliklerine kar dzenlenen gsteriler iddetle bastrlm ve Srbistan Kosova zerindeki denetimini daha da younlatrmtr.64 28 Haziranda Pritine yaknlarndaki Gazi Mestan Ovasnda, Birinci Kosova Savann 600. Yldnm kutlamalar vermitir.65 lhan Uzgel Kosovadaki bu geri dn yle yorumlar: Yugoslav liderlii aslnda ulusal sorun konusunda en zor seenei denemitir. O da bir ulusal aznln gemite sahip olduu haklar hem geri almak hem de bu aznln sisteme olan sadakatini salamaktr. Dnyada birok etnik ya da dinsel grubun daha fazla hak ve zgrlk iin mcadele ettii bir ortamda, Kosoval Arnavutlarn haklarnn geri alnmasnn atmalara yol amas artc deildir. Aslnda, Yugoslav ynetiminin en byk elikisi, yeni federasyonu Srbistan ve Karada ile birlikte kurup, Karadallardan nfus olarak daha byk olan Arnavutlar bunun dnda tutmakta direnmesidir.66 Kosovann zerkliinin kaldrlmasn protesto etmek iin, Arnavutlarn bir gnlne toplu greve katlmalar sonucunda, yaklak 150 bin Arnavut bir gn iinde iinden uzaklatrlmtr. Bu olay ou Arnavut ailesini sefaletle kar karya brakmtr. 67 Kosovada grevli Srp brokrat Milos Nesovi olaylardan 6 yl sonra Leo Tindemans bakanlndaki uluslararas komisyona iten atlan Arnavut iilerin yerine Srbistandan iiler getirilerek, istihdam edilmitir. itirafnda bulunmutur.68 Bu itiraf, Srbistann Milosevi dneminde Arnavutlara kar uygulad etnik ayrm kantlamaktadr. yaplmtr. Milosevi, burada yapt konumasnda, aka Yugoslavyann artk sona erdiini ilan etmi ve Srp dneminin balad mesajn

64 65

BABUNA, a.g.m. SAVA, a.g.m., s. 108. 66 UZGEL, lhan, Kosova Sorunu ve Trkiye,< http:// www.mlkiyedergi. Org.> (15.11.2008) 67 TRBEDAR, a.g.m. s. 21 68 TNDEMANS, a.g.e., s. 146

23 Anayasa deiikliinden sonra Yugoslavya Federal Bakanlk Konseyinde Srbistann gc sekizde oranna ykselmitir. Karada Cumhuriyeti de balangtan itibaren Srbistana paralel bir tutum ierisinde olduu iin, yeni anayasa deiiklii ile birlikte Federal Bakanlk Konseyinde Srbistann istemedii bir kararn gememesi olasl kalmamtr.69 2 Temmuz 1990 tarihinde 183 sandalyeli Kosova meclisinin 123 Arnavut yesinden 114'nn katlmyla Kosovann Yugoslavyadaki dier cumhuriyetlerle eit bir statye sahip olduu ilan edilmitir. Ancak bu tarihten 3 gn sonra Srbistan, Kosova Meclisini ve Hkmetini feshederek, 1946 ylndan bu yana ilk kez Kosovann idaresini kendi eline almtr. Srbistann sertleen tutumuna karlk olarak feshedilen meclisin 111 yesi ve 30 civarnda Arnavut siyasetisi ve entelekteli bir araya gelerek Kacanicka Anayasasn ilan etmilerdir. Srbistan tarafndan illegal olarak nitelenen bu anayasa Kosovay yedinci cumhuriyet olarak deklare etmekte ve Kosovann Srbistandan bamszln vurgulamaktayd. Eyll 1990da merkezi Zagrepte olan Kosova Cumhuriyeti Meclisi oluturulmutur. Eyll 1991de ise srgndeki Kosova Cumhuriyeti Meclisi gizlice Pritinede toplanarak, Kosovann teki Yugoslav cumhuriyetleriyle ittifak yapma hakkna sahip bamsz bir cumhuriyet olduuna karar vermitir. Meclis ayrca bu konuda 2630 Eyll tarihleri arasnda bir referandum yaplmasn kararlatrmtr. Srp polisinin engellemesine ramen yaplan referandumda oy kullanabilenlerin %99,8i Kosovann bamszl ynnde oy kullanmlardr. Bunun zerine Kosova Cumhuriyeti Meclisi 19 Ekim 1991de bamsz Kosova Cumhuriyetinin kurulduunu resmen ilan etmitir. Kosova Cumhuriyeti, ilannn hemen ardndan Arnavutluk tarafndan tannmtr. Ertesi yl mays aynda yaplan bakanlk seiminde tek aday olan brahim Rugova oylarn yzde %99,7sini alarak Kosova Cumhuriyetinin Bakan seilmitir. Rugovann teki siyasi partilerden ve Trk Halk Partisinden de destek ald grlmektedir.70 Gelitirdii kurumlarla Srbistandan tamamen bamsz, devlet iinde devlet grnts veren Kosova Cumhuriyetini Arnavutluktan baka bir devlet tanmamtr. Uluslararas toplumun Kosovaya ynelik ilgisi 19961997 yllarna kadar ok snrl olmutur. Bunun
69 70

LGER, a.g.e., s. 91 BABUNA, a.g.m.

24 sebebi, uluslararas toplumun srasyla Slovenya, Hrvatistan ve Bosna Hersekte yaanan Yugoslav i savalar zerine younlam olmasdr. Kosovadaki gelimeler Yugoslavyann dalma srecini hzlandrmtr. Slovenya ve Hrvatistann Federasyondan ayrldklarn ilan etmeleri zerine arlkl olarak Srplardan oluan Yugoslavya Federal Ordusu hem Slovenyaya hem de Hrvatistana kar mdahalede baarsz olmutur. Ardndan gelen Bosna Hersek in bamszlk ilan nedeniyle Srbistan, Kosovada yeni bir cephenin almamas iin ihtiyatl davranmtr. Yugoslavyann dalmasyla 27 Haziran 1992 tarihinde Srbistan ve Karada arasnda Yeni Yugoslavyann kuruluu ilan edilmitir. Yeni Yugoslavya oluturulduktan sonra, Kosova sorununu grmek zere, Srbistan ilk defa Kosoval Arnavut liderlerini davet etmitir. Ancak Arnavut liderler bunu reddetmilerdir.71 Kosoval Arnavut Lider brahim Rugova bunun sebebini Yugoslavya yok oldu, onunla birlikte bizim bir arada kalabilme yeteneimiz de yok oldu, Srbistanla bir arada kalmak artk zm deildir 72 szleriyle aklamtr. Bu dnemde bamszlk ilan eden Kosova Cumhuriyetinin Bakan brahim Rugovann amac pasif bir direni sayesinde, Batllarn destei ile nce Yugoslavya Federasyonu iinde Kosova iin cumhuriyet statsn elde etmek, sonra da referandum ile tam bamszla kavumakt. 1995 yl Rugova iin bir dnm noktas olmu, o yl Bosnadaki savan sonu iin imzalanan Dayton Bar Antlamas Kosova sorununa yer vermemitir. Oysa Rugovann plan, bu frsat yakalayp, oluturmu olduu paralel hkmeti iin Batdan destek almakt. Ancak dndkleri gereklememitir. Yugoslavyann dalmas ile yaanan savalar Arnavutlarda yeni bir bak as uyandrmt: Batnn dikkatini ekebilmek iin iddete gerek vardr. Bylece UK (Kosova Kurtulu Ordusu) gndeme gelmitir. 73 UK 1997den itibaren etkin bir ekilde faaliyet gstermeye balamtr. Amac Kosova sorununu uluslararas gndeme tayarak, Batnn desteini almak olmutur. Balca taktii, Srp glerine saldrlar dzenleyerek, Srplarn

71 72

TRKOLU, a.g.m., s. 117. TNDEMANS a.g.e., s. 146. 73 TRKOLU, a.g.m., s. 118.

25 Arnavutlara kar saldrya gemelerini salamak olmutur. Bu ekilde birok Arnavut kyls kurban edilmitir. kan atmalarda Srplar masum halka saldrdka, Kosova sorunu uluslararas toplulukta nemli bir yer igal etmeye balam, bu ekilde Arnavutlar bekledii destei Batdan salamlardr. 1997 ylnda Arnavutlukta balayan i sava sonucunda, Arnavutluk ordusundan ele geirilen silahlarn ou, bu lkede bulunan UK kamplarna ulamtr. Giderek silahlanan UK, Kosovada faaliyette bulunduu evre kylerdeki genleri de seferber etmeye balamtr. En sonunda Kosovann belli blgeleri UKnn denetimi altna girmitir. Bunun zerine Srp polisi, UKya son vermek iin harekete gemitir. Srplarn temel hatas burada olmu, potansiyel UK yuvas dncesiyle, Arnavut kylerini yakmaya balamlardr. Bu tr gelimelerden korkan sivil Arnavut halk evlerini terk ederek, dalara ve ormanlara yerlemitir. Ardndan bunlarn ou UKya katlmtr. 74 Mart 1999da gazeteci Asl Aydntaba, UKnn ABDdeki mali sorumlusu Florin Krasniki ile rgtn Newyork Brooklyndeki merkezinde grmtr. Krasniki, sorulan bir soru zerine, UKy ilk kurduumuz srada, Kosova halknn kolay kolay savaa yanamayacan, onlar biraz iteklememiz gerektiini biliyorduk eklinde cevap vermitir.75 Yazar Yusuf Kpeli UKnn d balantlarn yle aklamaktadr: UK iinde farkl emirler veren iki askeri komutanlk ve politik fraksiyon vardr. Haim Thacinin liderliindeki grubu kesinlikle ABD kontrol etmektedir. Saylar olduka kabark olan Pandeli Mayko grubu Arnavutluktaki sosyalist Fatos Nano Hkmetine yakndr. Fatos Nano ise Srbistan destekleyen Grek hkmeti ile sk balar iindedir. Bir de Rugova yanllar vardr ve Arnavutluun eski Cumhurbakan Salih Beria bu gurubu desteklemektedir.76 Gazeteci Enis Berberolu Hrriyet gazetesinde yaynlanan bir ke yazsnda, UKnn d balantlarn yle aklamaktadr:
74 75

TRKOLU, a.g.m., s. 118. AYDINTABA, Asl, UK Trkiyeye Minnettar, Radikal Gazetesi, 27 Mart 1999. 76 KPEL, Yusuf, Tarihin zinde Balkanlar Ve ABD, nc Kitap Ltd. ti. 1. Bask (Nisan) 2000 Ankara s. 104.

26 ABD Dileri Bakanl raporlarnda UK'nn ad nl terrist Osama Bin Ladin'le irtibatl olarak geiyordu. Ayrca rgtn gerilla sava iin gerekli silahlar uyuturucu ticareti gelirleriyle salad yolunda ciddi kukular vard. ABD Uyuturucu ile Mcadele rgt (US Drug Enforcement Agency, DEA) kaynaklarna gre UK, Trkiye, Bulgaristan ve Yunanistan zerinden geen Balkan Yolu'nun u beyidir. Bu yolu takip eden uyuturucu UK tarafndan Avrupa'ya ulatrlyor. DEA, Kosoval Arnavutlarn eroin kaaklnda ciro asndan hemen Trklerin ardndan geldiini ileri sryor. Yunan nterpol, lkesine giren eroinin birincil kayna olarak Kosoval Arnavutlar gsteriyor. Uyuturucu trafiinde uzman ve bamsz Fransz GOD rgt, UK'nn silah finansman iin ylda 2 milyar dolarlk uyuturucunun Batl lke pazarlarna tanmasna yardmc olduuna inanyor. Alman uyuturucu ajanlar ise Kosoval kaaklarn yllk 1,5 milyar dolara ulaan uyuturucu gelirlerinin 200 kadar zel banka ve dviz brosunda akland kukusunu tayor. Jane Intelligence Rewiew'' UK'nn uyuturucu krnn on milyonlarca dolara'' ulatn tahmin ediyor.77 Necip Hablemitolu bir makalesinde, Almanyann 1990lardan itibaren, Dou Almanyadan intikal eden ve NATO standartlarna uymayan Rus yapm silah ve malzemeyi Arnavutlua hibe ettiini, bu kapsamda nemli miktarda silah ve mhimmatn da UKnn eline gemesini salam olduunu iddia etmitir.78 ubat-Eyll 1998 arasnda Yugoslav gleri Kosovada ki 1335 kasabadan 311ine saldrarak 266sn ar silahlarla tahrip etmi, 217si tamamen boalttrm ve be yz bin kii yerinden edilmitir. Bylece, sorun insani hukuk kurallarnn uygulanmas gereken bir i silahl atmaya dnmtr. Beklenen sre, BosnaHersek iin kurulan Temas Grubunun79 9 Mart 1998de Kosova iin toplanmas ve iki nlemi kabul etmesi ile balamtr. Yaplan toplantda, Kosova sorununun AGTin yan sra AB ve Avrupa Konseyinin de gndemine girmesiyle, siyasal
77 78

BERBEROLU, Enis, Kosova Ordusu ve Balkan Yolu, Hrriyet Gazetesi, 14.06.1999. HABLEMTOLU, Necip, Bundesnachrichtendienst ve Kosova Sorunu <http://www.diyarbakiradd.org/hasim-ulke-almanya-bundesnachrichtendienst-ve-kosova-sorunu/> (11.03.2009). 79 Temas Grubu ngiltere, Rusya, Fransa, ABDnin katlmyla oluturulmutur.

27 yollarla ve Kosovaya daha geni bir zerklik forml erevesinde zlmesi gerektii gr arlk kazanmtr. Bunlarla beraber esas anlamda soruna uluslararas boyut kazandran gelime, BM Gvenlik Konseyinin (BMGK) konuyu gndemine almas olmutur. BMGK, Kosovada bar ve istikrar salamak amacyla Yugoslavyaya her trl silah satn yasaklam, Yugoslavyay, zel polis glerini Kosovadan ekerek sivil halka kar su ilenmemesi konusunda uyarmtr. 23 Eyll ve 24 Ekim 1998 tarihli dier BMGK kararlarnda; zlmeyen sorunun blgede bar ve gvenlie srekli bir tehdit oluturduu, Belgratn Kosovada ki Arnavutlara kar srdrd etnik temizlii durdurmas ve Yugoslav birliklerinin Kosovadan ekilmesi istenmi, aksi halde NATOnun kuvvet kullanma tehdidi ile devreye girecei belirtilmitir.80

1.4.

Kosovada NATO Harekt Uluslararas topluluk Srbistan hava saldrs ile tehdit etmeye balaynca,

Milosevi saldrlarna ara vermek zorunda kalmtr. Kosovadaki iddeti durdurmak iin uluslararas toplum devreye girerek zm retmeye almtr. Amerikal diplomat Richard Holbrookeun araclk giriimi zerine, Yugoslavya Devlet Bakan Slobodan Milosevi atekes antlamas imzalamtr. Ancak iki ay sonra Arnavutluk snrndan Kosovaya szmak isteyen 140 UK mensubu ile Yugoslav snr muhafzlar arasnda atma meydana gelince, bu anlama bozulmutur. Ardndan gerekleen Raak katliam dnyann dikkatini ciddi boyutta Kosovaya ekmitir. Raakta 45 Arnavut sivilin cesedi ortaya kmtr. Hemen ardndan, bar iin seferber olan Temas Grubu Kosovada atan taraflar 6 ubat 1999da Fransann bakenti Paris yaknlarnda Rambouillet atosunda bir araya getirmitir.81 Rambouillet atosunda yaplan grmelerde, Yugoslavya ile UK ayn dzeyde kabul grmlerdir. Hazrlanan anlama metninin seksene yakn maddesi Kosovay deil, dorudan doruya Yugoslavyay ilgilendirmektedir. Anlamadaki ek B maddesi, NATOnun Karada dhil Srbistanda ne gibi haklara sahip olduunu karara balamaktadr. Bunlarn arasndaki ek B nokta 8, tm NATO donanmnn,
80 81

<http:// www.mlkiyedergi. Org.> (12.11.2008). TRKOLU, a.g.m., s. 121.

28 aralarnn, gemilerinin, uaklarnn ve personelinin Yugoslavyann her kesinde lkenin tm olanaklarndan yararlanmasn karara balamaktadr. Nokta 2de lkenin tm yollarnn, demiryollarnn, limanlarnn, havaalanlarnn hibir deme yaplmakszn NATO tarafndan kullanlabilecei yazlmtr. Nokta 15de, Yugoslavyann tm iletiim ve haberleme aralarnn NATO tarafndan karlksz kullanlabilecei ve kontrol edilecei kaydedilmitir. Sz konusu kontrole lkedeki tm radyo yaynlar da dhildir.82 Anlama tasla ayrca yl iinde taraflarn Kosovann nihai statsn grmek zere yeniden bir araya gelmesini nermitir.83 Yugoslav Ynetimi, Kosovaya yllk bir gei dneminden sonra bamszlk imkn salayabilecek ve NATO glerine sadece Kosovada deil, btn Yugoslavyada ayrcalklar tanyan anlama taslan reddetmilerdir. Kosoval Arnavutlarda kendilerine hemen bamszlk vaat etmeyen bu anlama taslan balangta reddetmilerdir. Ancak ABD Ynetimi UKy bu anlamay imzalamaya ikna etmitir. ABDnin UKy silah balantsn kesmekle tehdit ederek bu anlama taslan imzalattrd iddia edilmektedir.84 ABDnin Yugoslavya Federal Cumhuriyetine ynelik ikna abalar ise, dorudan bombalama tehdidi eklinde olmutur. Rambouillet Konferans srasnda Dileri Bakan Albright, "Eer Srplar bir tkanmaya neden olursa, NATO (hava) harekt dzenlemeye kararlyz" demitir.85 ABD, Rambouillet bir grmeleri srasnda hibir egemen nne devletin koyarak, imzalayamayaca antlama metnini Yugoslavyann

Yugoslavyann uzlamaz taraf olarak grlmesini salamtr. ABD ynetimi, ayn zamanda, NATO mttefiklerini de snamtr. Avrupa Birliinin normatif ahlaki deerlerin savunulduu sivil bir aktr/yap olduunu iddia eden AB yeleri, ABD liderliinde NATO emsiyesi altnda asker mdahaleyi desteklemitir. Bu destek salt insani gereke motifleriyle verilmemi, Avrupa Gvenlik ve Savunma Kimlii

82 83

KPEL, a.g.e., s. 112. < http://www.state.gov/www/regions/eur/ksvo_rambouillet_text.html>, (02.05.2009). 84 Schwarz ve Layne The Case Against ntervention in Kosovo < http://www.thenation.com/doc/19990419/schwarz>, (02.05.2009). 85 EMBEL, Ersin, Hegemonya ve Meruiyet Kavramlar erevesinde Amerikan Mdahalecilii: Kore ve Kosova rnekleri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi, 2004, s. 141.

29 (AGSK) tanmlamasndan Politikasna (AGSP) geite ABDnin ciddi bir engel karmamas gibi konularda yaplan deerlendirmeler iinde yer almtr.86 Yugoslavya ve Kosova liderlii Rambouillette anlama salayamaynca, 24 Mart 1999 tarihinde 78 gn srecek olan NATO operasyonu balamtr. 78 gn sren hava saldrsnda Srbistann stratejik hedefleri vurulmak yntemiyle, Srbistan direnii krlmaya allmtr. NATO hava harekt sresince sivil hedeflerin de vurulmas, Srbistan altyapsnn nemli lde zarar grmesi NATOya ynelik eletirileri beraberinde getirmitir. NATO Mdahalesinin balamasnn hemen ardndan, Rusya'nn talebi zerine BM Gvenlik Konseyi ayn gn toplanarak konuyu ele almtr. Buradaki tartmalarda Rus temsilci, NATO'nun BM art'n ihlal ettiini, bunun hem Kosova zelinde hem de uluslararas sistemin genelinde zararl sonular olabileceini iddia etmi, diplomatik yollar tamamen tketilmeden, YFCye aka saldrldn, uluslararas hukukta insani mdahale konusunun ngrlmediini belirtmitir. 26 Martta devam edilen oturumda ise, Rusyann, Belarus ve Hindistan'la birlikte sunduu, NATO'yu knayan ve BM artnn 2/4., 24. ve 53. maddelerinin ihlal edildiini savunan karar tasars grlmtr. Grmeler sonunda tasar, 3 lehte (Rusya, HC ve Namibya) ve 12 aleyhte oyla reddedilmitir. Dolaysyla NATOnun Kosovada yrtt operasyon BM Gvenlik Konseyi tarafndan ne aka desteklenmi ne de knanmtr.87 Gken Alpkaya NATOnun Kosova Operasyonunu Uluslararas hukuk kurallarnn ihlali olduunu aklam ve u deerlendirmelerde bulunmutur: NATO mdahalesi BM Antlamas'nn ihlalidir. Bir devletin lkesel btnlne ve siyasal bamszlna kar kuvvet kullanma, BM Antlamas'nn ye devletlerin uyaca ilkeleri dzenleyen 2. maddesinin 4. fkrasnda yasaklanmtr. NATO, bu olayda meru savunma hakkna sahip olmad gibi, ortak meru savunma kurumunun iletilmesi de sz konusu deildir. NATO mdahalesinin, Gvenlik Konseyi'nin yetkisi erevesinde ald bir karar uyarnca gerekletirilen bir operasyon
86

TRKE, Mustafa, Trkiyenin Balkan Politikasnda Devamllk ve Deiim, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Ankara, Cilt 14, Say 1, 2008, s. 278. 87 EMBEL, a.g.e., s. 143.

30 olmad da aktr. Daha nce belirtildii gibi, Gvenlik Konseyi, Kosova'daki durumun uluslararas bar ve gvenlii tehdit ettii saptamasn yapm, ancak 42. maddeyle kendisine tannan yetki erevesinde silahl kuvvet kullanlmasn ieren herhangi bir nlem alnmasna karar vermemitir.88 Washingtonda 50. yln kutlamak zere toplanan NATO devlet bakanlar zirvesinde kabul edilen Yeni Stratejik Konsept, NATOya yeni bir ilev kazandrmtr. Bu ilev grev alan d kavramyla ifade edilmitir. NATO Washington Zirvesinden sonra, dnyann grev alan dnda kalan blgelerinde de operasyonlar dzenleyebilecektir. Yeni Stratejik Konsept bir anlamda, mevcut uluslararas hukukun temel dayana olan ve BM Szlemesi ile gvence altna alnan ulusal egemenlik kavramn dnya dzeninin dayand temel nokta olmaktan karmaktadr. Bylece hkmran devletlere, insan haklar ihlalleri, etnik atmalar gibi istikrarszlk getirici olaylar yaandnda askeri mdahale yolu almaktadr. Yeni Stratejik Konsept NATOnun Yugoslavyaya ynelik harekt baladktan sonra grlmeye balanm ve kabul edilmitir. NATOnun yeni yesi Polonyann Dileri Bakan Bronislaw Geremek Yeni Stratejik Konsept ile ilgili olarak uluslararas ilikiler bundan byle, egemenlie sayg temeline oturtulamaz. Bu ilikileri, insan haklarna sayg temeline oturtmak gerekir yorumunu yapmtr.89 Yugoslavyaya yaplan operasyonda NATO nce askeri harekt uygulam, sonra da harektn yasal erevesini hazrlamtr. Yeni Stratejik Konsept Souk Sava sonrasnda NATOnun var olmasn gerektirecek bir ilev olmutur. NATOnun Kosova mdahalesinde dikkati eken dier bir nokta, kresel/yerel ilikisinde kreselin iyi, doru ve insani olan benimsedii, buna karn yerelin insan haklarn ihlal eden, baskc ve ksacas sorun reten olduu temas ilenmi olmasdr. Burada kast edilen yerel Milosevi ynetimidir ve insan haklarn ihlal ettii, baskc olduu, katliamlar tevik ettii bilinen gereklerdir. Fakat sorunun zmne ynelik olarak kreselin rettii iddial ok tarafllk yani
88

ALPKAYA, Gken, NATO Mdahalesi zerine, <http://80.251.40.59/politics.ankara.edu.tr/alpkaya/kosova.htm>,(11.11.2008). 89 TILI, Doan, Milliyetiliin Penesindeki Kartal Kosova, mit Yaynclk, 1. Bask, Ankara, 1999, s. 144.

31 insani gerekeyle asker mdahale de sorunu zemeyecektir. NATO mdahalesi, blgesel aktrlerin taleplerinin gz ard edilmesine ve kresel aktrlerin blgede daha etkin olmalarna imkn salamtr.90 ABD Kosova mdahalesi sonunda, stratejik adan ok nemli bir blgeye Bondsteel ssn kurup, souk sava dneminde Sovyetler Birliinin etki alannda bulunan alanda bir mevzi daha elde etmitir. AB ise Kosova harekt sonunda Kosovaya nce ekonomik adan sonra da idari adan yaylma imkn elde etmitir. 09 Haziran 1999 tarihinde Miloeviin bar plann imzalamay kabul etmesiyle, daha nce Srplarn imzalamad Rambouillet grmelerindeki bar plannn tamam geerli kabul edilmitir. Anlamayla Kosovada iddet ve baskya derhal son verilecek, blgede bulunan Srp askeri ve polisi geri ekilecektir. Blgede BM Gvenlik Konseyi tarafndan tayin edilecek sivil ve asker bir milletleraras bar gc konulandrlacak, Kosovada BM Gvenlik Konseyinin kararn takiben normal hayata geii salayacak bir sivil ynetim kurulacaktr. Harekt srasnda yerlerinden ayrlan mltecilerin gvenli bir ekilde yerlerine dnmeleri salanacak, Kosovada Yugoslavyann toprak btnlnn korunmas artyla zerk bir ynetimin oluturulmas iin almalara balanacaktr. yllk bir gei sreci boyunca Kosova 1244 sayl BMGK kararyla Yugoslavyann bir paras gibi grlmeye devam edecek, ancak Yugoslavya ile hemen hemen hibir balants kalmayacaktr.91 Savan sona ermesini, Srp silahl kuvvetlerinin Kosovadan geri ekilmesi ve yerine NATOnun Kosova Gc KFORun (Kosovo Force) gemesi izlemitir. KFORu takiben, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin 1244 sayl karar gereince, Kosovann geici BM ynetimi UNMK (United Administration Mission in Kosovo) Kosovadaki misyonuna balamtr. Kosova asndan deerlendirildiinde UNHCR (Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii) verilerine gre, 1999daki savata yaklak 900 bin Kosoval Arnavut; Arnavutluk, Makedonya ve Karadaa ge zorlanmtr. Srbistan asndan deerlendirildiinde ise, can kayb dnda, NATO mdahalesi Srbistan ekonomisinin atardamarlarn

90 91

TRKE, a.g.e., s. 266. MEE, a.g.m., s. 61.

32 yok etmi, askeri kapasitelerini zayflatm yani sonu olarak milyarlarca dolarlk zarar vermitir.92 Kosovada uluslararas ynetimin kurulmas Arnavut ve Srp taraflar arasnda tamamen zt beklentiler yaratmtr. Arnavutlar bunu Kosovann bamszlna giden srecin balangc olarak grrken, Srplar tam tersini dnmlerdir. Taraflar arasnda farkl beklentilerin domasna yol aan temel neden ise BMGK nn Kosovada uluslararas askeri ve sivil mevcudiyetinin tesisini ngren 1244 sayl kararnn, kendi iinde eliir bir ifadeye yer vermi olmasdr. Bu kararda, Kosovada siyasi bir ereve oluturulurken hem Rambouillet Uzlamasnn tamamnn, hem de YFCnin toprak btnl ilkesinin dikkate alnmas ilkesi benimsenmekte idi.93 NATO harekt sonrasnda balayan yeni dnemde, Kosova baz kazanmlar salamay baarmtr. UNMKin denetimindeki bamsz devletlere zg btn kurumlar, adm adm Kosovaya kazandrlmtr. Bu gelimeler Kosovann nereye doru gittiinin nemli bir gstergesi olmutur. 2004 yl ortalarna kadar uluslararas toplum ne Arnavutlara ne de Srplara Kosovann nihai statsnn belirlenmesi konusunda ciddi bir bask yapmamtr. Kosovann nihai statsnn zlmesi ynnde nemli bir aama oluturan ereve anayasann hazrlanmas ve bu anayasa altnda ilk genel seimler (17 Kasm 2001) ve yerel seimlerin yaplm olmas (26 Ekim 2002) uluslararas toplumda mit verici gelimeler olarak deerlendirilmitir. 2004 yl yaklarken halen Srp ve Arnavut liderleri uzlatracak bir zme varlmam olmasnn yan sra Mart 2004de Mitroviada yaanan etnik ArnavutSrp iddetinin yaratt ktmser hava, uluslararas siyasi ve akademik evrelerde UNMKin politikalarnn sorgulanmasna, hatta Kosova iin yeni zm modellerinin nerilmesine yol amtr. Tm bu eletirilere ramen stat ncesi standartlar ilkesi erevesinde uygulad politikalara devam karar alan UNMK, taraflar arasnda bir uzlama yaratma giriimini srdrmeye devam etmitir.94 BM, 24 Ekim 2005 tarihinde, Gvenlik Konseyinin kararyla Kosovann gelecekteki stats zerine mzakerelerin balatlmasna karar vermitir. 20 ubat 2006da ise,
92 93

TRBEDAR, a.g.m., s. 23. BOZBORA, a.g.m., s. 143. 94 BOZBORA, a.g.m., s. 143.

33 bir yldan biraz fazla srecek olan mzakereler fiilen balatlmtr.95 Kosovada 2004 ylnda kan etnik atmalar ve Karadan Yugoslavya Federasyonundan ayrlmas BM ve AB gibi Kosovada sz sahibi olan kurumlar Kosova Arnavut toplumunun Srbistan ierisinde yaayamayacana inandrmtr. BM araclyla Srp ve Arnavut yetkililer arasnda Viyanada yaplan grmelerden bir sonu kmamtr. Mzakerelerden bir sonu kmamas zerine, BM Kosova zel Temsilcisi Marti Ahtisaari, Kosovann stats zerine hazrlad iki paradan oluan nihai raporunu 14 Mart 2007de BM Genel Sekreterine sunmutur. Kosova iin uluslararas toplum tarafndan denetlenen bir bamszlk tannmasn neren rapor ABD, AB, NATO ittifaknda geni destek bulmutur. Raporun aklanmasndan hemen sonra, Ahtisaari raporuna dayanarak, BM Gvenlik Konseyine sunulmak zere bir karar tasars zerinde allmaya balanmtr. Bu taslak BM 1244 sayl kararn gz ard ettii ve Kosovaya bamszlk yolunu at iin Rusya tarafndan engellenmitir. AB ve ABD, Rusyann Ahtisaari Plann kabul etmesini salayamadndan, bir sre daha grmelerin devam etmesini kararlatrmlardr. Buna gre ABD, AB ve Rusyann nderliinde Kosova Sorunu zerinde 120 gn srecek yeni bir mzakere srecine balanacaktr.96 Kosoval Arnavutlar yeni mzakere srecini gereksiz olarak deerlendirmi, bu srele birlikte Kosovann bamszl iin bir geri saymn baladna inanmaya balamlardr. Rusya ve Srbistan ise, ilave mzakerelerin balamasyla Ahtisaari Raporunun geerliliini yitirdiini belirtmilerdir.97 120 gn sren mzakereler, herhangi bir sonuca varlamadan 10 Aralk 2007 tarihinde sona ermitir. Srbistan ve Rusyann mzakerelerin srdrlmesi ynndeki irade beyanlarna ramen, ABD ve AB temsilcileri mzakerelerden bir sonu alnamayacan belirtmiler ve devam etmenin bir manasnn olmadn aklamlardr. Uluslararas Troyka (Temas Grubu) mzakerelerin bitmesinin ardndan BM Genel Sekreteri Ban-Ki Moona bir rapor sunmutur. Bu raporda 120 gnlk mzakere srecinden sonra taraflarn Kosovann stats hakknda bir

95 96

TRBEDAR, a.g.m. TRBEDAR, a.g.m. 97 TRBEDAR, E, Kosova Dm zlyor mu?, Stratejik Analiz, (Eyll) 2007, s. 49.

34 uzlamaya varamadklar ve her iki tarafn da Kosovann bamszl hususuna dair mevcut pozisyonlarn brakmaya gnll olmadklar anlalmtr.98 Kosova ile Srbistan arasnda yrtlen mzakerelerde Srbistan, Kosovaya zerklikten fazla, bamszlktan az olan vermeye hazrz demitir. Buna kar Kosova heyetinin cevab biz sadece stat sonras iki bamsz devletin ilikilerini mzakere etmeye hazrz ynnde olmutur. ABDnin ve ABnin baz gl yelerinin Arnavutlara nceden bamszlk garantisi vermi olmas ve 19891999 arasnda yaanan olaylarn Kosoval Arnavutlarda yaratt gvensizlik mzakereleri olumsuz etkilemitir. Buna ilave olarak Srbistann Kosova topraklarnn kendi snrlar ierisinde kalaca konusunda Rusyaya ok fazla gvenmesi Batl lkelerin Srbistann taleplerine kar sar kalmalarna katkda bulunmutur.99 Kosoval Arnavutlar ve Srbistan arasnda yaplan mzakerelerden bir sonu elde edilemeyince, Kosova, 17 ubat 2008 gn bamszln ilan etmitir. Kosovann bamszl bir elinde Arnavut bayra, dier elinde Amerikan bayra olan Kosoval Arnavutlar tarafndan cokuyla kutlanmtr. Kutlamalar srasnda Arnavut halknn coku ekli lkedeki Amerikan hayranlnn dzeyini gstermesi bakmndan kayda deerdir.

1.5

Kosovann Bamszlk lan ve Getirdii Tepkiler 17 ubat 2008 tarihinde Kosovann bamszln ilan etmesinin ardndan,

pe pee tanmalar gelmitir. Aralarnda Trkiyenin de bulunduu Afganistan, Arnavutluk, ABD, ngiltere, Fransa gibi lkeler Kosovann bamszln ilk tanyan lkeler arasnda yerini almtr. Bu gn Kosovay tanyan lkelerin says elli altya ulamtr. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti gibi 40 yldr fiili olarak blnm ve ileyebilen devlet mekanizmalar ve demokrasi kltr bulunan bir devlet varken, Batnn denetimi altnda idare edilen, kendi iinde ayrlk blgeleri bulunan,

98

99

MUJEZNOVC, M. , Kosova Stats Mzakerelerinin Sonu: Barl Ayrlmaya Doru mu?, < http://www.turkishweekly.net/turkce/yazarlar.php?type=12&id=323> , (13.04.2009). KARADA, Erhan, Byk Finale Doru Kosova, Stratejik Analiz Dergisi, ASAM Yaynlar, Say 93, (Ocak) 2008, Ankara, s. 54.

35 demokrasinin henz tam olarak yerleemedii Kosovann bamszlnn tannmas, bu tanmann ne kadar uluslararas hukuka uygun olduu sorusunu akla getirmektedir. Uluslararas hukuk, kendi kaderini tayin hakknn btn halklar kapsayan temel bir insan hakk olduunu kabul etmektedir. 1966 tarihli kiz Szlemelerin ortak olan 1inci maddelerine gre, btn halklar kendi kaderini tayin hakkna sahiptir. Bu hak, onlarn siyasi statlerini serbeste kararlatrabilmelerini; ekonomik sosyal ve kltrel gelimelerini gerekletirebilmelerini kapsar. Buna karlk, kendi kaderini tayin hakk, BM yesi devletlerin lke btnlnn korunmas ilkesi karsnda koruma grmemektedir. Bir baka deyile, uluslararas hukuk ve uygulamada da uluslararas toplum, kendi kaderini tayin hakk erevesinde bir ayrlma hakkn kabul etmemektedir. Bu husus, BM Genel Kurulunun 1970 tarihli Uluslararas Hukuk lkeleri Bildirisinde aka ifade edilmitir.100 BM Gvenlik Konseyinin 1244 sayl kararna gre Kosova halen Yugoslavyann bir parasdr ve bu kararda Kosovaya Federal Yugoslavya Cumhuriyeti snrlar iinde geni bir zerklik vaat edilmektedir. Bugn Srbistan bamsz bir devlet olduu ve kendisini Yugoslavyann halefi olarak grd iin, 1244 sayl karar kendine gre yorumlamaktadr. Nitekim BM Gvenlik Konseyinden bugne kadar bunun yerine geen bir karar da kmamtr. Bununla birlikte 1244 sayl kararn ek dier bir maddesinde de Kosovann nihai statsnn belirlenmesi srasnda, halkn iradesinin de dikkate alnaca zerinde durulmaktadr. Kosovann bamszln tanyanlar da karar bu ekilde yorumlamaktadrlar. Ayrca Kosova liderlii zellikle Karadan Federasyondan ayrlmasndan sonra Yugoslavya Federasyonunun ortadan kalktn ifade ederek BM de alnan kararn geerliliini yitirdiini ne srmektedir.101 Srbistann Kosovann bamszlk ilan etmesine kar ilk tepkisi, Srbistan Parlamentosundan Kosovann bamszln geersiz sayan bir karar almak olmutur. Mteakiben Kosovann bamszln tanyan lkelerle diplomatik

100

TRBEDAR, Erhan, Kosovann Bamszl Emsal Tekil Eder mi, Stratejik Analiz Dergisi, ASAM Yaynlar, Say 91, (Kasm) 2007, s. 26. 101 YRR, Pnar, Kosovann Bamszlk Sreci, Blgesel ve Kltrel Etkileri, 2023 Dergisi, Say 83, (Mart) 2008, s. 24.

36 ilikilerini daha dk bir seviyeye indirmi ve Trkiye dhil, baz lkelerdeki bykeliliklerini ekmeye balamtr. Srbistan Kosovay kendi snrlar ierisinde tutabilmek maksadyla, Uluslararas Adalet Divanna bavurabileceini de duyurmutur. Kosovada ayr uluslararas yap grev yapmaktadr. KFOR (NATO stikrar Gc) Kosovada gvenliin salanmas ve Kosovann kendi i gvenliini salayabilecek bir Kosova Koruma Birliinin oluturulmas ile grevlidir. Kosovann Bat standartlarnda devlet kurumlarna sahip olabilmesi iin, tavsiye verme, takip ve kontrol gibi yetkileri olan UNMKin (Birlemi Milletler Kosova Misyonu) Kosovann bamszln ilan etmesi ile birlikte bu grevi EULEXe (Avrupa Birlii Kosova Misyonu) devretmesi planlanmtr. 15 Haziran 2008de Kosova Anayasasnn yrrle girmesi ile birlikte UNMIKin tamamen sndrlmesi, yerine de EULEX in (European Union Rule of Law Mission in Kosovo) greve balamas nceden planlanmasna ramen, EULEXe kar kan Rusya, BM Gvenlik Konseyi karar olmadan bu AB misyonunun Kosovada grev yapamayaca hususunda srar etmi, bunun zerine bir ara zme gidilmitir. BM Genel Sekreteri Ban Ki Moon, BM Gvenlik Konseyinin 10 Haziran 1999 tarihli 1244 numaral karar gereince, Kosovadaki UNMIK ynetiminin faaliyetinin srmesini, EULEXin ise UNMIKin ats altnda yerletirilmesini uygun bulmutur.102 Ban Ki Moon 6 maddelik plannda UNMIK ve EULEXin Kosovadaki rolleri ile ilgili baz deiiklikler nermi ve bunlar BM ve Srbistan tarafndan kabul edilmitir. Belgrat ve Moskovann memnunlukla karlad, Kosova Arnavutlarnn ise byk mitinglerle tepki verdikleri plann znde EULEX yannda meruiyeti Kosovann kuzeyinde yaayan Srplar tarafndan kabul edilmi olan UNMIKin de grevine devam etmesi vardr. Yani Kosova Devleti ierisinde Arnavut ve Srp polis memurlar iin iki ayr emir komuta zinciri olacak, Arnavut ounluun yaad blgelerde polis AB ats altnda, Srp aznln yaad blgede ise BM ats altnda hareket edecektir. Adalet ve gmrk gibi alanlarda da benzer bir sistem uygulanacaktr. Genel Sekreter Ban Ki Moonun planna ne kadar kar km olsa da Kosova yneticileri EULEXin Kosovada
102

TRBEDAR, Erhan, Uluslararas Toplumun Kosovadaki Varl Yeni ekime Konusu,<http://www.asam.org.tr/tr/yazilar.asp?pkat1=1>, (14.03.2009).

37 konulanmasn desteklediini belirtmilerdir.103 Kosova ynetiminin BM genel Sekreterinin 6 maddelik planna kar kmalarnn bata gelen sebebi, UNMK ve EULEXin iki farkl ekilde yaplanmasnn lkede bir ynetim karmaasna neden olabilme ihtimalidir. Uluslararas toplumun bundan sonraki Kosova varl hakknda unlar sylenebilir: Her eyden nce, 1244 numaral BM Gvenlik Konseyi karar yrrllkte kald srece, uluslararas kurulularn ve blgesel giriimlerin ounda Kosovay, asl olarak UNMIK temsil etmeye devam edecektir. Kosovann i politikalar asndan deerlendirildiinde, UNMIK, EULEX ve Kosova hkmeti arasndaki ilikilerin dzenlenmesi alannda daha ok eyin yaplmas gerekecektir. Ancak, UNMIK ikinci plana itilerek, grevleri kstlanacaktr. Ahtisaari Planna uygun bir ekilde kabul edilen Kosova yasalarnn uygulanmasn ise EULEX denetleyecektir.104 Kosovann tamamnda faaliyete gemeyi baaran EULEX iin en byk sorununun, Kosovann Srbistan, Karada ve Makedonya snrlarnn zayf denetlenmesi nedeniyle giderek yaygnlaan organize su rgtleriyle mcadele olmas beklenmektedir.105 Ahtisaari Raporunun nemli bir ksm Kosoval Srplara ayrlmtr. demi merkezileme erevesinde, Srplarn kontrolne verilecek alt yeni belediyenin oluturulmas ngrlmtr. 26 Mart 2007 tarihli Genel Kapsaml Kosova Stats Anlama nerisi Ek II, Madde 4e gre Kosovadaki Srplarn youn olarak yaadklar Mitrovia Belediyesi yksek retim yetkisine sahip olacak, yan sra i bulma, gelire dhil olmak ve eitim kurumlarnn kayd ve lisansa sahip olma hakkn kullanabilecektir. Srp Topluluunun ounlukta bulunduu tm belediyeler, belediye kapsamnda olan Srp ve dier etnik kkenlerin dini ve kltrel mirasnn korunmas ve tantm, yerel dini topluluklara destek sunulmas ve kltr etkinlikleri konusunda sorumlu olacaktr. Ayrca 7. Madde uyarnca Srp Ortodoks Kilisesi Kosovada kendi mlknn tek sahibi olacaktr. Uluslararas Sivil temsilci bu
103

DEMR, Mihriban, Kosova ve EULEX,< http://www.usakgundem.com/haber/28696/kosova-veeulex.html>, (05.05.2009). 104 TRBEDAR, a.g.m. 105 <http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2008/12/10/feature01>, (10.03.2009).

38 konunun denetleyicisi olacaktr.106 Ahtisaari Raporu erevesinde Srplarn kontrolndeki belediyeler geni zerkliklere sahip olmutur. Bugn gelinen durumda Srplarn kontrolndeki Kosovann kuzeyi her an patlamaya hazr bir blge grnmndedir. Kosova topraklarnn yzde 10una karlk gelen bu blgede Belgratn kontrolnde zel bir bte ile eitim, salk gibi hizmetler verilmektedir. Kosovann bamszlk ilanndan sonra da Srbistan kendi yasalarn ve anayasasn bu blgede uygulamaya devam etmitir. Ayrca Haziran 2008in sonlarnda Srbistan Kosoval Srplara bir eit paralel meclis kurdurmutur. Esasnda bamsz Kosovann da kendi iinde bir Kosova sorunu olduu grlmektedir.107

106 107

BALLA, Shefqet, Yeni Bir Kosovann Douu, Zeus Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2008, s. 81. TRBEDAR, Erhan, Kosovann Bamszlk lannn Srbistan, Bosna-Hersek ve Makedonyaya Etkileri, Avrasya Dosyas, Asam Yaynlar, Say 1, Ankara, 2008, s. 23.

39

KNC BLM

KOSOVA SORUNUNUN ORTAYA IKMASININ NEDENLER, BYK GLERN VE TRKYENN KOSOVA SORUNUNA YAKLAIMI

2.1

Kosova Sorununun Ortaya kmasnn Nedenleri

2.1.1 Ykselen Milliyetilik Akmlar Slovenya Devlet Bakan Milan Kucann sylemi olduu gibi Yugoslavya ok zorlu bir bileimdir.108 Tarihin eitli evrelerinde Yugoslavyay oluturan uluslar birbirlerine kar acmaszca katliamlara girmilerdir. Bu katliamlar, Yugoslavya ierisindeki mikro milliyetilikler iin ana besin kayna olmutur. ekoslovakya gibi lkeler sosyalizm sonras barl yntemlerle zlrken, Yugoslavyadaki zlmenin her safhasnn kanl olmasnn sebebi de, ertelenmi tarihi hesaplamalardr. Tito dneminde okullarda rencilere kinci Dnya Savann resmi tanm Halklarn Kurtulu Mcadelesi olarak yaplmtr. Bu dnemde yaplan dier bir tanm ise Yugoslav Halklarnn Faist Saldrganla Kar Verdii Sava biimindedir. Oysa gerekte kinci Dnya Savanda birbirini ldren Yugoslavlarn says d dmanlarca ldrlenlerden ok daha fazladr. Faist saldrganlar tanmnn kapsamnda Naziler, Srp etnikler, Hrvat Ustaalar vardr.109 1945te savan sona ermesiyle birlikte, Balkanlarda komnist ynetimler kurulduunda, komnist kadrolarn byk ounluu milliyeti eilimlere sahip idiler. Komnist ideolojinin proleterya enternasyonalizmi ya da halklarn kardelii gibi kavramlar resmi syleme hkim olduundan, komnist yneticiler milliyeti eilimlerini bastrmak ya da maskelemek zorunda kalmlardr. Ancak, temelde var olan bu eilim hemen her frsatta ortaya km ve gerek Balkanlarda,

108 109

COHEN, Roger, Ykk Evler Krk Yrekler, Sabah Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 54. COHEN, a.g.e., s. 158.

40 gerekse Tito Yugoslavyasnda komnist kadrolar her frsatta milliyeti eilimlerini politik eylemlerine yanstmlardr.110 Ancak Tito ynetiminin Yugoslavyay oluturan halkalara kar eit yaklam sayesinde Yugoslavyada milliyetilik Tito dneminde halkn geneline yaylmamtr. Yugoslavyada Devletin rgt yaps farkl milliyeti eilimlere imkn vermekteydi. Srp Milliyetilii lke genelinde hkimiyet kurmay, Hrvat ve Sloven Milliyetilikleri ise federasyondan ayrlmay ve Batya entegre olmay planlamlardr. Makedon milliyetilii, ierde Srplara ve Arnavutlara, darda Yunanistan ve Bulgaristana kar varln kantlama abasnda olmutur. Kosova Arnavutlar ise Arnavutluk ile birlemeyi amalamlardr.111 1960l merkeziyeti yllardan itibaren zt Yugoslavya, bir komnizmin kendi brokratik brokratik

uygulamalarna

ekilde

demimerkeziyetiliini gelitirmitir. Tito muhalif hareketlere kar srekli olarak demimerkeziyetilik yntemlerine bavurmutur. Bu yntemlerden en nls iilerin zynetimi olmutur; buna gre iiler, toplumsal mlkiyet olarak tanmlanm byk iletmelerin ynetimini seme hakkna sahiptiler. zynetim Titonun Yugoslavyasn Sovyet Bloku ve onun merkezi planlamasndan ayrmak iin tasarlanm bir yenilikti. Yugoslav zynetim anlaynn yerel dzeye ve iletme dzeyine younlam olmas, yerel karlara ncelik tannmasna yol amtr.112 Bu uygulamalar federe cumhuriyetleri, refah ncelikle kendi snrlar iinde gerekletirmeye yneltmi ve Yugoslavyada milliyetiin ekonomik zemine oturmasn salamtr. Srp kkenli istihbarat efi Alexander Rankoviin grevden alnmasyla birlikte liberalizmin eksik olan siyasi boyutu da tamamlanmtr. Uluslara ve etnik gruplara ynelik basklar bundan sonra byk bir oranda ortadan kalkm ve milliyeti kmelenmeler federe cumhuriyetlerdeki komnist parti brokrasisini ele geirecek boyutlara ulamtr.113 Yugoslavyada milliyetiliin ykselmesinin nedenlerinden bir tanesi de gnmzn tek kutuplu dnyasnda etkilerini iyice artran kreselleme olarak
110 111

TILI, a.g.e., s. 60. LGER, a.g.e., s. 74. 112 JOHNSTONE, a.g.e., s. 359. 113 LGER, a.g.e., s. 86.

41 grlmektedir. Emre Kongar kresellemenin mikro milliyetilikler zerindeki etkisini yle aklamaktadr: Kreselleme biri siyasal, biri ekonomik, biri de kltrel olmak zere boyutu olan bir kavramdr. Kresellemenin kltrel aya, birbirinden farkl, hatta biri tekine zt iki ayr sonuca iaret eder. Birinci sonu "mikro milliyetilik" biiminde ortaya kmtr. Son rneini Yugoslavya olaynda grdmz, "mikro milliyetilik" akmlar, ulusal devleti aan ve onu daha kk paralar halinde alglayan bir yapya sahiptir. Kreselleme, en kk bir kltrel farkll bile vurgulayarak, elektronik medya aracl ile bunu tm dnya kamuoyunun dikkatine sunan, ayrca siyasal adan, kltrel farkllklarn korunmas ilkesini demokratik hak ve zgrlkler alannn ayrlmaz bir paras olarak gren bir anlay yaygnlatrmaktadr.114 Kosova sorununun bir tanmn yapmak gerekirse, sorunun temelinde belli bir toprak paras zerindeki Srp-Arnavut atmasnn yatt sylenebilir. Bundan dolay tarihteki Srp-Arnavut ilikilerinde hep soukluk, phe, nyarglar ve nefret egemen olmutur. Nefretin dozu, politikaclar tarafndan ve ideolojiler araclyla sistematik bir ekilde trmandrlmtr. Bu yzden, Kosova tarih iinde daima basklara, iddete, isyanlara, srgne ve glere sahne olmutur. Srplar ve Arnavutlar arasndaki iddet karlkl olarak hi eksik olmam, 1999da iddetin dozaj zirveye ulamtr. Srp-Arnavut ilikilerinin greceli olarak daha sakin getii dnemlerde dahi iki etnik grup hibir ekilde i ie yaamamtr. ki topluluk yzlerce yl ayn toprak paras zerinde yaamasna ramen; dil, din ve genel olarak kltr farkllklar nedeniyle farkl dnyalarn halklar olmutur.115 Eski Yugoslavya'da Arnavutlarla Srplar karma evliliin en az yapld ulusal gruplar oluturmalar, bu konuda yeteri kadar aklaycdr.116

114 115

<http://www.folklor.org.tr/kategori.asp?kategori=calisanlar>, (15.03.2008). TRBEDAR, Erhan, Byk Finale Doru Kosova, Stratejik Analiz Dergisi, Asam Yaynlar, Ankara, Say 93, (Ocak) 2008. 116 <http://www.mulkiyedergi.org/>, (16.03.2009).

42 2.1.1.1 Arnavut Milliyetilii Arnavut milliyetiliinin ilk ortaya k, 1878 Berlin Kongresi srecinde kurulan Prizren Birlii ile olmutur. Bu adan Arnavut milliyetiliinin douu ve geliimi dier Balkan milliyetiliklerine oranla daha ge bir dneme denk gelmitir. Bunun en nemli nedenlerinden birisi, byk ounluu Mslman olan Arnavutlarn mparatorluun asli unsurlar olarak Osmanl devleti ile sk geleneksel ve dinsel ballk gelitirmi olmalardr. Bir baka nedeni ise dier Balkan uluslar arasnda gelien milliyeti hareketler karsnda kendi varln tehdit altnda grmeye balam olmasdr. te yandan, Arnavutlar arasnda dinsel ve kltrel blnmlk nedeniyle tarihsel olarak bir siyasal birlik dncesinin gelimemi olmas ve Osmanl geleneksel ve dinsel temelli millet sisteminin bu paralanm yapnn srdrlmesine katkda bulunmas, bir baka etken olarak karmza kmaktadr.
117

Arnavut milliyetilii bata arlk Rusyas olmak zere devrin

Hristiyan emperyalist devletlerinin Balkanlardaki Hristiyanlar kkrtmalarna bir tepki olarak domutur. Osmanl mparatorluunun paralanma srecine girmesiyle, ou Mslman olan Arnavutlarn, Osmanlnn tand ayrcalk ve muafiyetleri kaybetmeleriyle, Arnavut milliyetiliini ortaya karan tepki daha da iddetli olmutur.118 slamiyet her dnemde Arnavut milliyetiliinin nemli bir boyutu olmutur. Kasm 1985te yaplan bir kamuoyu yoklamas, Kosovann dinsel inanlarn en etkin olduu blge olduunu ortaya karmtr. Yaplan ankete gre Kosova dinsel inanlarn etkisi konusunda yzde 44lk bir oranla birinci sradadr. Dinsel inanlarn en zayf olduu blgeler ise yzde 11 ile Srbistan ve yzde 10 ile Karada ve Voyvodina kmtr. Dindarlk Kosoval komnistler arasnda bile ok yaygn olmutur. Ayn aratrmada Kosova Komnist Partisi yelerinin yzde 25i kendilerini inanl olarak nitelemi, yzde 4 ise aktif dindar olarak tanmlamtr. Mays 1986da Komnist Parti yelerinin dindarl zerine yaplan bir baka aratrmada, genelde komnistlerin yzde 94nn kendilerini dinsiz olarak

117 118

BOZBORA, a.g.m., s. 112. TRKOLU, a.g.e., s. 106.

43 tanmlamasna karn, Kosova Komnist Partisi yelerinin yzde otuzu kendilerini dindar olarak tanmlamtr.119 Eski Yugoslavyann gelimi blgeleri olan Slovenya ve Hrvatistan ile Kosova arasndaki ekonomik gelimilik farkllklar da Kosovada Arnavut milliyetiliinin gelimesine katkda bulunmutur. Kosova Yugoslavyann en fakir blgesidir. 1980li yllara girildiinde Arnavut genler arasnda isizlik hzla yaylmaya balamtr. Yugoslavya genelinde isizlik oranlar yzde 12,7 iken Kosovada isizlik oran yzde 29,1 dir. Ayn yl Slovenyada isizlik oran yzde 1,8 olarak tespit edilmitir.120 Tito dneminde Arnavut milliyetiliinin gelitii yer Pritine niversitesi olmutur. siz ve ekonomik skntlar ierisinde yaayan Arnavut genleri milli bilinleri de gelimi olduu iin, kendilerinden ekonomik olarak biraz daha iyi durumda bulunan Srplara kar kzgnlk duymaya balamlardr. Bu kzgnlk, Arnavut milliyetisi genleri Srp toplumuna kar iddet eylemlerine yneltmitir. 1913 Londra Konferansnda Arnavutluk devleti byk devletlerin

himayesinde bamsz ve egemen bir prenslik olarak tannrken, yaplan snr dzenlemeleri ile Arnavutlar byk hayal krklna uramtr. Bu snr dzenlemeleri neticesinde Arnavut topraklarnn yars Arnavutluk devletine dhil edilirken, geri kalan ksm dier Balkan devleti arasnda paylatrlmtr. Kosova Srbistana verilirken, amerya, Follorina ve Kostur Yunanistana, Plava, Gucia, Hot ve Gruda ise Karadaa braklmtr. Balkan ttifak yelerinin Makedonya zerindeki paylam mcadelesinden kaynaklanan II. Balkan Sava neticesinde, zerinde Arnavut nfusun yaad Makedonya topraklarnn nemli bir ksm Srbistana braklmtr. Bylelikle Osmanl hkimiyeti altnda Arnavut milliyetilerinin mcadelesini verdikleri bir siyasi proje olan etnik snrlarla uyumlu birleik Arnavutluk yaratma hayali (birleme ve zerklik hayali) baarszla uram ve 1913 snr dzenlemeleri ile balayan paralanm yap nemli bir deiiklik olmadan gnmze kadar gelmitir.121

119 120

TILI, a.g.e., s. 61. TILI, a.g.e., s. 94. 121 BOZBORA, a.g.m., s. 130.

44 II. Dnya Sava yllarnda talyan igali altnda Kosovann byk bir ksm ile Bat Makedonyay da ieren byk Arnavutlukun yaratlmasnda olduu gibi, birleme zlemlerinin gereklemesine ok yaklald da olmutur. Daha ok talyann karlar dorultusunda gerekleen bu fiili snr deiiklikleri, sava sonras imzalanan anlamalarn blgedeki g dengesini korumaya ynelik dzenlemeleri nedeniyle geersiz klnmtr. Benzer bir hayal krkl YSFCnin dalma srecine girdii 1990 yl balarnda yaanmtr. Arnavut Milliyetilii, hem uluslararas anlamalarla belirlenmi olan siyasi snrlarn getirdii paralanmlk, hem de bandan beri ulusal kimlik inasnda nemli bir zafiyet oluturan blgesel, dinsel ve sosyo-ekonomik farkllamalarn etkisi altnda, birlemeye doru gelien ortak bir hareket olmaktan ziyade, Pritine ve Tiran merkezli olarak, iki ayr koldan gelien bir hareket olma zellii kazanmtr.122 Gnmzde Balkanlarda yaklak olarak 6 milyon Arnavut yaamasna ramen, bu nfusun sadece 3,3 milyonu Arnavutlukta yaamaktadr. Arnavutlarn anavatanlarnn dnda youn olarak yaadklar yerlerin banda, nfusun yzde 90nn Arnavut olduu Kosova gelmektedir. kinci olarak nfusunun yaklak yzde otuzu Arnavut olan Makedonya gelmektedir. Karada nfusunun yaklak olarak yzde 6sn Arnavutlar oluturmaktadr.123 Ayrca Yunanistann amerya blgesinde, Srbistann Preova Vadisinde de Arnavut kkenli aznlklar yaamaktadr. Arnavutlarn Balkanlarn eitli blgelerine dalm olmas onlar kullanl bir mttefik konumuna sokmaktadr. Balkanlardaki dengeleri kendi lehine deitirmek isteyen emperyalist gler Arnavut milliyetiliini kullanabileceklerdir. Anl een ABD, Kanada ve Trkiyede bulunan Arnavut lobilerine dikkat ekerek Balkanlarda sklkla gndeme gelen Byk Arnavutluk Projesi konusunda u yorumu yapmaktadr. Byk Arnavutlukun, Kosova, Makedonya, Gneybat Yunanistan, Dou Karada gibi Arnavutlarn yaad blgelerin merkez lke ile birlemeleri sonucunda kurulacak olmas, Arnavut milliyetiliini hzlandrmakta ve ABD destekli olarak Avrupa Birliine kar
122 123

BOZBORA, a.g.m., s. 131. DEMRTA, Birgl, Arnavutlukun D Politikas ve Balkanlarda Arnavut Sorunu, Balkan Diplomasisi, Asam Yaynlar, 1. Bask, Ankara s. 67.

45 kullanlmaktadr. ABD kendi iinde yaayan Arnavut lobisi aracl ile Arnavut milliyetiliini ynlendirmekte ve bylece Byk Arnavutluk Projesini gelecekte, Avrupa Birliine, Rusyaya, Vatikana, Trkiyeye ve dier Avrupa lkelerine kar Balkanlarda, kendi yerleim merkezi olarak gndeme getirmektedir. Bu nedenle Kosovay bamszlnn hemen ertesinde tanm ve bu kk lkeye yzden fazla Amerikan irketini gndererek ertesi gn Kosovay ekonomik olarak kendisine balamtr.124 Hasan nal bir makalesinde Byk Arnavutluk Projesinin gerekleme ihtimalinin ok zayf olduunu belirtmektedir. nala gre alt buuk ila yedi milyonluk bir Arnavut kitlenin ayn devlet ats altnda toplanmasyla meydana gelecek yeni g merkezi Balkanlar'daki dengeleri sarsaca iin, Batl lkeler buna izin vermeyecektir. Ayrca Arnavutlar tarihin hibir dneminde tek at altnda yaamadklar iin, ortak bir tarih bilinci olumamtr. Balkanlarda Arnavut nfusunun yaad blgeler arasndaki sosyal, kltrel, dini ve ekonomik farklar Arnavutlarn bir araya gelmesine engeldir.125 Byk Arnavutluk Projesi baz kaynaklarda u bir fikir olarak gsterilmekte, Balkanlardaki dengeleri sarsabilecei ve bu durumun kabul edilmeyecei belirtilmektedir. Ancak bu ngrnn, dengeyi kimin bozmak isteyecei ve kimin yeni oluan dengeden faydalanacana bal olduu deerlendirilmektedir. Irak rneinde grld zere bazen bozulan dengeler de baz blge d aktrlerin menfaati iin gerekli olabilmektedir.

2.1.1.2 Srp Milliyetilii Srp milliyetilii ve totalitarizminin kkleri yabanc igalcilere kar yzyllardr srdrlen iddete dayal bir mcadele izgisinde gizlidir. Srplarn Byk Srbistan hayalleri de 14. yzyla, Srbistann bir imparatorluk olduu gnlere gider. 1389da Kosovada Trklere kar verdikleri meydan muharebesi bu

124

EEN, Anl, Byk Arnavutluk Projesi, 2023 Dergisi, Atlm Yaynclk, Say 83, Ankara, (Mart) 2008, s. 14. 125 NAL, Hasan, Byk Arnavutluk Mmkn m, Zaman Gazetesi (12.03.2009).

46 hayaller asndan son derece nemli bir olaydr. Kosova Sava, Srplarn sonraki 500 yl Osmanl ynetimi altnda yaamalarna yol aan bir yenilgi olmasna karn, Srplar bu sava igalci despota kar byk bir direniin sembol olarak grrler. Srp milli kimliinin olumasnda bu yenilginin etkisi byktr. Srplar hala Kosova Meydan Muharebesinin yl dnm olan 28 Haziran Srbistann ulusal gn olarak kutlarlar. Srplar, nesiller boyunca milli kimliklerini Kosova efsaneleri anlatarak beslemilerdir. Biraz izofrenik bir durum gibi grnse de, Kosovadaki byk yenilgilerden kahramanlk ykleri yaratmay becerip milliyetiliklerini yenilgi, ezilmilik ve ac zerinden ykseltmilerdir.126 Kosova Ortaan ksa mrl Srp mparatorluunun corafi merkezi olmutur. Kosova Srplar tarafndan Eski Srbistan olarak anlmaktadr. Kosovann Srp milliyetilii asndan tad mistik, intikamc anlam; yurtlarnn igal altnda olduu duygusu ile ve bu igali Osmanl emrinde gerekletirdii dnlen Mslman Arnavutlara kar oven, giderek rk tepkilerin domas ile pekimitir.127 Oysa Arnavutlar, Kosova Meydan Muharebesinde Osmanl mparatorluuna kar Srplarn yannda savamlardr. Srp-Hrvat-Sloven Krall ve sonradan kurulan Birinci Yugoslavya dneminde devlete hkim olan Srplardr. II. Dnya Savandan sonra Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti kurulurken Tito lkeyi oluturan uluslar arasnda etnik dengeleri korumaya ncelik vermitir. Tito kendisi Hrvat kkenlidir. Rejimin ideolou olarak grlen Edward Kardelj Sloven kkenlidir. stihbarat Tekilat Bakan Aleksander Rankovi ise Srp kkenlidir. Tito ve arkadalarnn etnik denge politikasna ramen Srp milliyetileri kendilerine hakszlk yapldn dnmlerdir. Srplara gre Tito ynetimi, Hrvat ve Arnavutlarn, milliyeti duygularn yattrma maksadyla, Srplarn ve Srbistann roln kastl olarak azaltm, Srp egemenliine geri dn engellemek iin, lke idari olarak, Srp olmayan milliyetlerin federasyon ierisindeki

126 127

TILI, a.g.e., s. 80. BORA, a.g.e., s. 110.

47 topraklarn geniletirken; daha nce Gney Srbistan olarak bilinen blgede Makedonya Cumhuriyetini yaratmtr.128 Srp milliyetileri 1974 Anayasasnn federe cumhuriyetlere ok geni yetkiler vermi olduunu ve bu yetkilerin Yugoslavyada zlmeyi getirebileceini, bu anayasann ortadan kaldrlp, devletin yeniden merkeziletirilmesi gerektii grn savunmulardr. Bu dnce 1980li yllardan itibaren ounluu Srp olan Federal Ordu tarafndan da desteklenmitir. 1985te Srp Bilimler Akademisi tarafndan hazrlanan memorandum, Yugoslav mozaiine kar milliyeti bir Srp bak asn yanstmaktadr. Bu belgede Titonun Yugoslavyasna kar Srbistan e blmek sulamas yneltilmi ve Arnavut ayrlklarn Srp olmayan unsurlarn da destei ile Kosovada sistematik bir anti Srp politika izledii belirtilmitir. Bu memorandum Milosevi politikalarnn teorik temelini oluturmutur. 1986da Srbistan cumhurbakan olan Slobodan Milosevi, daha nce Osmanlya kar giriilen iki Srp ayaklanmasna gnderme yaplarak, nc Srp uyan lideri olarak grlmeye balanmtr. Teorik temellerini memorandumda bulan Miloseviin milliyeti politikasnn ilk uygulama alan Kosova olmutur. Milosevi, Kosovada Srplara kar terr uyguland iddialarn milliyeti-poplist politikalar iin mkemmel bir ekilde kullanmtr.129 Milliyeti Srp lider Miloevi 1989 ylnda Kosova ve Voyvodina'nn otonomi statlerini ortadan kaldrm ve bu iki zerk blgeyi dorudan Srbistan'a balamtr.130 Yugoslavya ierisindeki Srp hegemonyasn artrmak iin yaplan bu eylem Federal Yugoslavyann dalmasnda olduka etkili olmutur. Miloevi, 1990 yl iinde "Byk Srbistan" hayalini gndemde tutmutur. Bu dnceye gre, Byk Srbistan'n snrlar Bosna Hersek'in tamam, Hrvatistan'n Srplarn ikamet ettii blm, Kosova, Karada ve Bat Makedonya'ya kadar uzanyordu. Milliyetiliin Srbistan liderlii tarafndan krklenmesi, Srplarn youn veya aznlkta bulunduu yerlerde gerilimi

128 129

JOHNSTONE, a.g.e., s. 180. TILI, a.g.e., s. 106. 130 NAL, Hasan, Balkanlarda Geni Arnavut Meselesi ve Trkiye, Avrasya Dosyas, Cilt 4, 1998, s. 125.

48 ykseltmitir.131 Milosevi Yugoslavya Federasyonunu oluturan en zengin iki cumhuriyet olan Hrvatistan ve Slovenyadan gelen Yugoslavyann bamsz devletlerden oluan bir konfederasyona dnmesi taleplerine kar, Yugoslavya genelinde yzde otuz bei tekil eden Srp nfusunun bir bayrak altnda toparlanmas isteini dile getirmi, lke genelindeki Srp nfusunu dier cumhuriyetlere kar bir koz olarak kullanmtr. Milosevi 10 Ocak 1991de yapm olduu konumasnda bu konuda unu sylemitir. Eer Yugoslavya bamsz eyaletlerin bir konfederasyonu biimine gelecekse, Srbistan sekiz buuk milyon vatandann ayn devlet snrlar iinde yaayabilmesi iin komu cumhuriyetlerden toprak istemek zorunda kalacaktr.132 1980li yllarn sonuna doru Yugoslavyada Federal Komnistler Birliinin zlmeye balamasyla birlikte, Srbistan Komnistler Birlii ideolojik bakmdan Srp milliyetilii sylemlerini netletirmitir. 1990 Haziran aynda Srbistan Komnistler Birlii adn Srbistan Sosyalist Partisi olarak deitirmi ve ilk ok partili seimleri kazanmtr. Bu seimlerde Vojislav Seseljin Srp Radikal Partisi, Miloseviin Sosyalist Partisinin ok gerisinde kalmtr. Ayn yl Yugoslavya genelinde Srbistan ve Karada hari seimleri milliyeti sylemleri olan iktidarlar kazanmlardr. Bu durum Srplarn milliyetilii reddettiini gsterir gibi grnmesine ramen gerek farklyd. Birincisi; Srplar kendilerini Yugoslavyann dominant unsuru olarak gryorlard. Srbistan deil Yugoslavyay istiyorlard. kincisi; Miloevi seimleri kazanmak iin herkese bir eyler verebilmek stratejisini gtm ve kendisine milliyeti bir grnm vermeyi baarmtr. ncs; halk siyasi gelenei ve hlihazr dzeni baka bir dzenle deitirmek konusunda, zellikle yeni dzen kendilerini daha kk bir lkede yaamak zorunda brakabilecei iin isteksiz olmutur.133 Miloevi Cumhurbakan olduunda Srplar tarafndan yeni kurtarc olarak grlmtr. Eski komnistler, onun sosyalizmi srdreceine ve lkeyi sosyalizmin
131

STEVANOV, Vidosav, Halkn Tiran Miloevi, (ev. Hasan Yksel), Kap Yaynclk, stanbul, 2005, s. 55. 132 COHEN, a.g.e., s. 229. 133 ABAZ, Burhan, Yugoslavya Siyasal Sisteminin Ykl, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Seluk niversitesi, Konya, 2007, s. 54.

49 zgn balangcna dndreceine inanyorlard. Akademisyenler ve sanatlardan yurtsever gruplar ve lke dndaki ii kulplerine uzanan geni bir yelpazedeki kat ve lml milliyetiler, onun ncelikle bir Srp olduunu ve ideolojisinin kimliinden sonra geldiini srarla belirtiyorlard. Ortodoks Kilisesi, onu milli deerleri geri getirecek ve kendilerine gelecein devletinde nc rol verecek gizli bir inanan olarak gryordu. Eski muhalifler ise, toplum yaamn zgrletireceine inanyorlard. Anti-komnistler ve orta snf, Miloeviin eninde sonunda gerek yzn gsterip kendilerini temsil edeceine ikna olmulard. Monaristler, monariyi yeniden kurup Srp Krallnn hanedann tahta dndreceini mit ediyordu. Miloevi tm Srp milliyetilerini iktidardan temizledii iin, dier cumhuriyetlerin merkez komiteleri Srp milliyetiliinden kurtulduklarn dnyorlard. Ksacas her grup, ne kadar elikili olursa olsun, inanmak istedikleri eye inanyordu. Oysa zamanla grlecekti ki, onun ncelii ynetmek deil hkmetmekti.134 Milosevi 28 Haziran 1990da, Kosovann Osmanl egemenliine geiinin 600. yldnmnde Pritinenin gneyinde toplanan bir milyon Srpa hitap ederek, Kosova iin yeni mcadelelere hazrz, bu mcadele, silahl mcadele de olabilecektir135 demitir. Milosevi bu tr sylemleriyle ve icraatlaryla, bir taraftan lke genelinde etnik gerginlii trmandrrken, dier yandan milliyetilik yarnda Srbistan ierisindeki muhalefeti saf d brakmaya almtr. Kosovada Arnavutlar ve Srplar arasnda durum uzlamaz bir noktaya gelip kilitlenince, gl taraf olan Srplarn saldrlar da artmtr. Bu srete, Kosova Arnavutlarnn Srplara kar gvensizlii o dereceye varmtr ki, Arnavut milliyetilerinin her trl anti-Srp propagandas da kolayca kabul grmtr. Bu yzden 1993 banda Kosoval ocuklarn yzde 90, Belgrattan gnderilen ilalarn onlar ksrlatraca inancyla alatlmamtr.136 Tarihi kkleri ve milliyeti dncenin atfettii deerler ile birlikte dnldnde, bugnk Srp milliyetiliini Ortodoks btnlemeciliinden ayr grme imkn yoktur. Srp Ortodoks Kilisesi, kendisini Srp menfaatlerinin birinci koruyucusu ve Srp milli hayatnn merkezi alan olarak grmektedir. Yani milliyeti
134 135

STEVANOV, a.g.e., s. 53. BORA, a.g.e., s. 142. 136 TILI, a.g.e., s:106.

50 dncenin dini deerlere atflarndan ziyade, dini dncenin dorudan

milliyetilii ve milliyeti dnceye hkimiyeti sz konusudur. Kilise eski Yugoslavyann son yllarnda artmak zere Komnizme muhalefet etse de, zellikle Kosovadaki Srplarn korunmas hususunda Milosevi ile ayn safta kalmtr.137

2.1.2 Ekonomik Nedenler Kosovada 1. Yugoslavya dneminde ekonomik olarak fazla bir gelime kaydedilememitir. II. Dnya Savandan sonra kurulan YSFCde Tito Arnavut toplumunu kazanmak iin Kosovaya zel bir nem vermitir. 1965ten itibaren Kosovaya ve Yugoslavyann dier geri kalm blgeleri olan Bosna, Karada ve Makedonyaya federal fonlardan yardm aktarlmaya balanmtr. Kosova geri kalm blgeler ierisinde en geride olmasna ramen, bu dnemde en hzl gelime Kosovada grlmtr. 1966 ylndan 1984 ylna kadar Bosna, Karada ve Makedonyann Federal Kalknma Fonundan ald pay srekli derken, Kosovann ald pay srekli artm ve son dnemde kaynaklarn yaklak yarya yakn buraya aktarlmtr. Federal Kalknma Fonuna ek olarak, Yugoslavyann geri kalm blgelerinin geliimi iin Dnya Bankasnca 19491984 arasnda salanan kredilerden nemli bir ksm Kosovada kullanlmtr. 1960l yllarda gelien demi merkeziyetiliin etkisiyle cumhuriyetlere aktarlan kaynaklar kullanma yetkisi ilgili cumhuriyetlerde olmu ve federal ynetim tarafndan sk bir denetim olmamtr. Ayrca Yugoslavya federal ynetimi Kosovaya aktard kaynaklarla, genellikle maden yataklarn ve elektrik retimini hedef alan yatrmlarda bulunmu ve bundan dolay birbirini uyaracak ve gelitirecek sanayi dallarnn oluumu ok az grlmtr. Dolaysyla merkezi ynetim ve d kaynaklardan salanan fonlarla Kosovada istihdam alanlar ok fazla yaratlamamtr.138 Yugoslavya, geleneksel olarak, sosyalist lkeler arasnda blgesel gelir dalm en dengesiz olan lke konumunda olmu ve pazar ekonomisine gei bu durumu daha da arlatrmtr. 70'li yllarda patlak veren dnya ekonomik bunalm ve onunla birlikte kabaran neoliberal dalga dneminde Yugoslavya'ya dayatlan
137

KARATAY, Osman, Milosevi Dnemi Yugoslav D Siyaseti: Baarsz Bir Mirasyedilik Olay, Balkan Diplomasisi, ASAM Yaynlar, Ankara, 2001, s. 135. 138 KARATAY, Osman, Kosova Kanl Ova, stanbul, z Yaynclk, 1998, s. 126.

51 nlemler, istikrarn salanmasnda belli bir ilevi bulunan Federal hkmetin gcn bsbtn zayflatm ve sosyalizmin lkeyi birbirine balayan en son halkalarnn da paralanmasna neden olan sonular dourmutur. Bu durumun sonular, blgesel gelir dalmndaki adaletsizliin derinlemesinde aka grlmtr. 1976'ya gelindiinde, lkenin en zengin blmn oluturan Slovenya'nn kii bana ulusal geliri, en yoksul blmn oluturan Kosova'nn kii bana ulusal gelirinin 7 katna yaklamtr.139 Nfus artnn da etkisiyle 1979 verilerine gre Yugoslavyada ortalama kii bana GSMH (gayri safi milli hsla) 2.635 dolar iken, bu rakam Kosovada 795 dolar civarnda kalmtr.
140

1984te Kosovada isizlik oran yzde

29,1 iken, lke genelinde yzde 12,7, Slovenyada ise yzde 1,8 olmutur.141 1984 rakamlarna gre, federe cumhuriyetlerde bin canl doumda ocuk lm oranlar; Voyvodina 12, Slovenya 15, Hrvatistan 16, Karada 22, Bosna Hersek 29, Makedonya 49, Kosova 63 eklinde idi.142 Yugoslavya federal ynetiminin demimerkeziyeti ekonomi uygulamalar, ekonomik olarak gelimi olan Slovenya ve Hrvatistann daha da gelimesine, Kosova gibi blgelerin daha da geri kalmasna yol amtr. 1952de KosovaSlovenya gelimilik karlatrmas 1e kar 4,1 iken, 1984de 1e kar 6,1 olmutur. Bu derin bir uurumdur ve ngiltere ile Kuzey Afrika arasndaki gelimilik farkna eittir.143 1981 ekonomik krizinin yan sra ekonomik gelimilik farkllklar, cumhuriyetlerde milliyetiliin ykselmesine yol amtr. 1980li yllarda Yugoslavyada gelimi kuzeyli cumhuriyetler artk Makedonya ve Kosova gibi fakir blgelerin ekonomik ykn ekmek istemedikleri iin bu cumhuriyetlerde ayrlk milliyetilik dillendirilmeye balanmtr. Buna karn Kosova gibi geri kalm cumhuriyetlerde zellikle de niversite mezunu isizler arasnda milliyetilik ykselmeye balamtr.

139 140

IIKLI, Alpaslan, Yugoslavya rnei, Mlkiyeliler Birlii Dergisi, Cilt 23, Say 216. <http://www.birikimdergisi.com/birikim/dergiyazi.aspx?did=1&dsid=336&dyid=5057>, (22.03.2009). 141 TILI, a.g.e., s. 94. 142 LGER, a.g.e.,s. 64. 143 KARATAY, a.g.e., s. 102.

52 Avrupann en byk ikinci Altn-Gm madenlerine, ok zengin Linyit ve kurun madenlerine sahip olmas,144 geni tarm alanlarna sahip olmas, Kosovann gerek Srplar asndan, gerekse Arnavutlar asndan neminin artmasna neden olmaktadr. Bosna savann balarnda bir Yugoslav diplomat bu konuda unlar sylemitir: "Batllar her yeri alabilirler ama Kosova'y brakamayz. Bizim milli kimliimizi oluturan ok nemli bir corafya olmas bir yana, zengin maden yataklar var orada. Ekonomik karlarmz asndan brakmamz mmkn deildir." 145

2.1.3

Ortak Bir Yugoslav st Kimliinin Oluturulamam Olmas Eski Yugoslavyada sylenen Yugoslavya, alt cumhuriyet, be ulus, drt

dil, din, iki alfabe, bir siyasal parti ve sadece bir Yugoslavdan (Tito) ibarettir146 sz ortak bir Yugoslav st kimlii oluturulamam olmasn anlatan en anlaml szdr. Yugoslav kelimesi, Srpa-Hrvata dilinde Gney Slavlar anlamna gelmektedir. Yugoslavya ise Gney Slavlarn Yurdu demektir. Kelime ilk kez 1839 ylnda Teodor Pavlovi adl bir Srp tarihi tarafndan kullanlmtr.147 Gney Slav halklar arasnda birlik oluturma dncesi, Birinci Dnya Savandan nce hibir etnik kken asndan ncelik tayan bir dnce deildir. Birinci Dnya Sava ncesinde Srplar snrlarn Byk Srbistan hayaliyle geniletmeyi dnrken; Avusturya-Macaristan snrlar ierisinde bulunan Sloven ve Hrvatlar ise Slav uluslarnn bir araya gelmesi yerine, otonomi elde etme peindedirler.148 Birinci Dnya Savann sonuna doru, Mttefikler arasnda gizli bir anlama yapldnn renilmesi zerine, Hrvat ve Slovenlerle, Srplarn bir arada
144 145

<http://www.abhaber.com/hakkimizda.php>, (22.03.2009). TIN, Ferai, Ey anl Srp Milliyetilii, Hrriyet Gazetesi, 5 ubat 2007. 146 LGER, a.g.e., s. 69. 147 LGER, a.g.e., s. 15. 148 LGER, a.g.e., s. 24.

53 bulunabilecei bir devlet kurma projesi younluk kazanmtr. Mttefikler talyaya, kendileri lehine savaa katlmalar durumunda, Slovenyay ve Hrvatistann Dalmaya kylarn vermeyi taahht etmilerdir. 1915 ylnda Slovenler ve Hrvatlar arasnda kurulan Yugoslav Komitesi ile srgnde bulunan Srp hkmeti, Mttefikler ile talya arasnda yaplan bu gizli anlamaya uygulama olana vermemek iin, birlikte hareket etme karar almlardr. 1917 Temmuz aynda Korfuda bir araya gelen Slav uluslarnn temsilcileri Korfu Deklarasyonunu yaynlamlardr. Buna gre kurulacak Srp-Hrvat-Sloven Krall, Srp kkenli Karayorgevi hanedan idaresinde anayasal, demokratik ve parlamenter bir monari olacaktr.149 Tpk Amerika Birleik Devletleri gibi Yugoslavya hem bir devlet hem de bir fikirdir. Farkl karlarn ve ilgi alanlarnn bir araya gelmesiyle olumu ve ayn zamanda uzun yllar bakalarnca ynetilmi insanlara yeni bir zgrlk tanma fikrinden domutur. Yugoslavyann temelini oluturan Korfu Deklarasyonu, Srplarn, Hrvatlarn ve Slovenlerin kan ve dil asndan ayn halklar olduunu ileri srmtr. Aralarndaki benzerlikler ne olursa olsun, halkn da tarihsel ve kltrel deneyimleri ok farklyd. Korfu Deklarasyonu, Yugoslavyay oluturan halklarn arasndaki tarihsel blnme gereini grmezden gelmitir. Ayrca Yugoslavyada yaayanlarn yalnzca Srplar, Hrvatlar ve Slovenler olmadn da gz ard etmitir. Makedonlar, Arnavutlar ve Bonaklar da bu topraklarda yayordu.150 Srp-Hrvat-Sloven Krall, Gney Slav halklarnn ilk birlik denemesidir. 1941 ylndaki Alman igaline kadar srecek bu dnem, Yugoslav tarihinde Birinci Yugoslavya olarak adlandrlmaktadr. kinci Dnya Savandan sonra Tito nderliinde kurulan kinci Yugoslavya ise sosyalist ilkelere gre temellendirilmitir. Tito dneminde Yugoslavyay oluturan halklara eit mesafede yaklalm ve bir Yugoslav st kimlii yaratlmaya allmtr. Yugoslavyada kendini Yugoslav olarak nitelendirenlerin nfus ierisindeki oran, yllar itibaryla inili-kl bir seyir izlemitir. Yugoslavlarn says, 1961 nfus saymnda 317 bin olarak tespit edilmitir. Bu rakam, on yl sonra 1971de 273

149 150

LGER, a.g.e., s. 25. COHEN, a.g.e., s. 53.

54 bine gerilemi; mteakip on ylda 1981 ylnda ise 1 milyon 217 bine ykselmitir. Bu rakam Yugoslavya genel nfusunun yaklak yzde bei civarndadr.151 Lendvai ve Parcell, kendisini Yugoslav olarak tanmlayanlarn farkl etnik kkenlerden anne babaya sahip ocuklar, ordunun st dzey komutanlar ve diplomatlardan ibaret olduunu savunmakta ve bu nedenle lkeye Yugoslavsz Yugoslavya adn vermektedir. 152
Dier ilgin bir nokta Yugoslav cumhuriyetleri ierisinde kuzeyliler ve gneyliler ayrmnn yaplmaya balanmasdr. Gelimilik-gelimemilik ayrmnn Dou-Bat yn yannda Kuzey-Gney ynnde de belirgin farkllk arz ettii Yugoslavyada kuzeyli cumhuriyetler zenginlii, yksek eitim seviyesini ve Batl yaam tarzn temsil ederken, gneyliler iin bir geri kalmlk ve aa grme retorii olumutur. Bu ayrm zellikle Katolik olan ve eskiden Habsburg ynetiminde bulunan Slovenya ve Hrvatistan ile eski Osmanl ynetiminde yer alan Bosna, Kosova ve

Makedonya arasndaki deerlendirmelerde saptanmtr. Bu paradigma zaten ina edilememi Yugoslav kimliinin, sadece etnik ayrmlarn deil ayn zamanda arkiyat tarihi ve kltrel ayrmlarn da basksnda olduunu gsterir. Bylece Yugoslavyann; birlik iinde kardee yaamak parolas ile kurulan, eit haklara sahip vatandalarn, her dilin eit ve zgr olduu modelinin esasnda gerekte hi var olmad sonucuna varlabilir.153 Yugoslav st kimliinin oluturulamaynn en nemli sebebi; tarihsel birliktelii olmayan, zamann uluslararas dengelerinin bir araya getirdii milletlerin, yapay bir Yugoslav kimliini kabullenemeyileridir.

2.1.4

Sovyetler Birliinin Yklmas Ve Yeni Dnya Dzeni II. Dnya Savandan sonra Yugoslavyada kurulacak dzenin yaps, 1944

ylnda belirmeye balamtr. Sava iinde ngiltere Babakan Churchill ile SSCB
151

LGER, a.g.e., s. 19. LENDVA ve PARCELL, Yugoslavia without Yugoslavs: The Roots of the Crisis,International Affairs, Vol. 67, No. 2, (Nisan ) 1991, s. 253.den aktaran ARMAN, Murat, Avrupa Birliinin Bat Balkanlar Genilemesi; Bir D politika Arac Olarak Kimlik Dnm, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi, 2007. ARMAN, a.g.e.

152

153

55 lideri Stalin, Dou Avrupay etki alanlar bakmndan paylamay ngren bir anlama imzalamlardr. Buna gre, Yugoslavyada SSCB ve Batnn etkisi yar yarya olacaktr.154 Yugoslavyay SSCBden yardm almadan kurtaran Yugoslav Komnist Partisi ile Sovyetler Birlii arasnda II. Dnya Sava srasnda, Sovyetler Birlii nderliinin Yugoslav devrimini veto etmeye yeltenmesi ve sonradan kan paylam pazarlklar sebebiyle iten ie bir soukluk sz konusu olmutur. 1948de etkisini iyice arttran bu soukluk, iki lke arasndaki yoldaa ilikilerle birlikte Yugoslavyann i ve d politikasn da nne katarak; Yugoslav modeli sosyalizm denen ynelimin yolunu amtr. 1948de Yugoslavyann Balkanlar politikas ve iki lke arasnda sosyalizmin farkl yorumlan, SSCB ile Yugoslavyann yollarn ayrmasna ve Yugoslavyann Kominformdan karlmasna sebep olmutur.155 Alpaslan Ikl Yugoslavyann Kominformdan karlmasn yle yorumlar: Tito ve partisi, balangta Moskova'ya itenlikle ve biraz da duygusal bir biimde balydlar. Yalta'nn gereine uygun olarak, kendi istek ve iradelerine ramen Kominform'dan atlmlardr ve Yugoslavya, Bat ile Dou arasnda yar yarya nfuz blgesi konumuna itilmitir. ABD ve Sovyetler, bu sonucu, aralarnda saladklar egdme dayal manevralar
sonucunda dayatmlardr.156

Tito, balarna neler getirilmek istendiinin farknda olmutur. O dnemde yapt bir konumada, "bakalarnn hesabn demek istemiyoruz; uluslararas pazarlkta rvet olarak kullanlmak istemiyoruz; biz nfuz blgeleri politikas iine karmak istemiyoruz" diye haykrmaktadr. Ne var ki aresiz kalm; byk devletlerin planlarn bozmas mmkn olamamtr. 1973'te, Yugoslav yazar Drulovic, "Yalta'nn glgesi... Kk lkelerin yazgs bakmndan bir simgedir bu...

154 155

LGER, a.g.e., s. 51. BORA, a.g.e., s. 64. 156 IIKLI, a.g.m.

56 Geleceimizi de ne yazk ki 'byklerin' saysz bask ve hrs eylemlerinin bulutlar karartmaktadr" diye yazmaktadr.157 1947de ABDnin Marshall yardmlarn kabul etmeyen Yugoslavya, SSCBnin kendisine uygulad ambargolar sebebiyle, Batya daha fazla direnememi ve 1950de Batdan 500 milyon dolar ekonomik ve 1 milyar dolar da askeri yardm almtr. Yaplan yardmlarn ksa vadedeki amac, SSCB ile kprleri atan Tito rejiminin ayakta kalmasn salamaktr. Uzun vadede ise, Balkan yarmadasnda SSCB etkisinin snrlandrlmas ve Yugoslavyann Batya kazandrlmas amalanmaktadr.158 Kominformdan ayrlan Tito, Msr Devlet Bakan Nasr ve Hindistan Devlet Bakan Nehru ile birlikte balantszlar Hareketini kurmu ve bu hareketin ncln yapmtr. Yugoslavya Souk Sava dneminde dou blou ile bat blou arasnda tam bir denge politikas gtm, Dou ile Bat arasndaki ekimelerden faydalanm ve bu sayede Batl devletlerden milyarlarca dolar kredi alabilirken, Stalin sonras SSCB ile de yaknlaarak ideolojik destek alabilmitir. Yugoslavyann uygulad sosyalist pazar ekonomisi Batdan alk alm ve dier sosyalist lkelere rnek olarak gsterilmitir. 1989da Berlin Duvarnn yklmas ve sonrasnda Sovyetler Birliinin dalmas, Yugoslavyann Batl lkeler asndan nemini azaltmtr. Batl lkeler o zamana kadar milyarlarca dolar kredi verdikleri ve Sovyetler Birliine kar kullandklar Yugoslavyann, artk yapm olduu insan haklar ihlallerini konumaya balamlardr. Oysa Rankovi (Titonun gizli polis efi) dneminde yaplan insan haklar ihlallerinin says belli deildir. Bat iin nemini kaybeden Yugoslavyann ayrlan Slovenya ve Hrvatistan Cumhuriyetlerini Almanya, Avrupa Topluluu tarafndan oluturulan Badinter Komisyonu Raporunun kmasn beklemeden kabul etmitir. Yine Kosovann bamszl konusunda ABD, nceden bu bamszl kabul edeceini aklayarak tepki vermitir.
157 158

IIKLI, a.g.m. LGER, a.g.e., s. 62.

57 2.2 Byk Glerin Ve Trkiyenin Kosova Sorununa Yaklam

2.2.1 ABDnin Kosova Sorununa Yaklam Gneydou ve Orta Avrupada sosyalist sistemin kmesi, byk glerin izledikleri politikalarda deiiklik yapmalarn gerektirmitir. Bu durum sper g ABD iin de geerlidir. ABD, Souk Sava dneminde Polonya, Macaristan, ek Cumhuriyeti, Slovakya, Romanya ve Bulgaristan sk bir ekilde korumas altnda bulundurmu olan, modern dnemin gl imparatorluu Sovyetler Birlii ile atmaya girmemitir. Souk Sava sonrasnda ise, ne kendisinin, ne de Sovyetler Birliinin fazla etkili olamad sosyalist Yugoslavyada, yeni gerekler ve yeni atma ortamlaryla kar karya kalmtr. Bir zamanlar iki byk gcn kar karya geldikleri, eski Yugoslavyann da dhil olduu Gneydou Avrupa alan, II. Dnya Savann sonucu olarak ortaya kan gerekleri, daha dorusu Yalta ve Postdamn sonularn dengeleyen bir aland.159 Souk Savan sona ermesi, Yugoslavyada daha nceden dondurulmu ve st rtlm etnik sorunlar gndeme getirmitir. Kresellemenin de etkisi ile mikro etnik milliyetilikler canlanm ve Yugoslavya gibi Avrupann en ok silah ve mayn bulunduran lkesi etnik kkenler arasnda amansz bir savan cereyan ettii bir blgeye dnmtr. Souk Sava sonrasnda tek sper g olarak kaldn savunan ABD iin Balkanlar bu g ve etkinliini snad en nemli alanlardan biri olmutur. Daha 1993'te ABD d politikasnn yeni dnemde temel noktalarnn oluturulduu bir srada bakann d politika danman Anthony Lake Sovyetleri yendikleri ve dntrmeye baladklar gibi, kendi istedikleri izgiye gelmeyen dier lkeleri de dntrmek, bu mmkn olmazsa onlar yaltmak, dlamak hatta zorlamak gibi bir grevlerinin olduunu sylyordu. Bu erevede Milosevi Yugoslavyas da tpk ran, Irak, Libya, Tayvan, Kba gibi ABD'nin "rogue states" dedii istenmeyen

159

BURNAZOV, Tufik, Bosna rneinde ABDnin Balkan Siyasetini Anlamak, Balkan Diplomasisi, Asam Yaynlar, 1. Bask, Ankara, s. 279.

58 devletler kategorisine alnmt. Hem de Avrupa'nn ortasnda Washington'un dediinin dna kan bir devlete ABD'nin tahamml yoktu.160 Dnyann eitli blgelerinde etnik atmalar varken, ABDyi Kosovada ki atmaya mdahil olmaya iten sebep nedir? Wallersteina gre ABDyi byle bir mdahaleye iten iki sebepten birisi ABDnin hzla artan askeri harcamalarnn merulatrlmas, dieri de Avrupann ABD yrngesinden fazla uzaklamasnn engellenmesidir. Ayrca Wallerstein ABDnin Kosova mdahalesinde NATOya nclk etmekle, NATOyu kendi gcne dntrmek, dnyann patronu olduunu kantlamak, Balkanlarda ve Kafkasyada Rusyay tecrit etmek gibi amalarnn olduunu ifade etmektedir.161 Kosova Mdahalesinin bir dier amac da, NATOnun Orta ve Dou Avrupada olumakta olan yeni stratejik dengelerin merkezine oturmaya balad bu yeni dnemde saldrgan politikalarn srdren Miloseviin sahip olduu askeri ve stratejik gc trplemek ve denetim altna almaktr. Yugoslavyann Souk Sava sresince Avrupann nc byk askeri gc olduu da dnlrse bu trplemenin tad anlam daha da netlik kazanmaktadr. nmzdeki dnemde stratejik trmanmann temelde Avrupa ve Ortadou eksenli olduunu dnen ABD, NATO eksenli olarak Avrupada, Amerikan askeri gc olarak da Ortadou da bir stratejik gvenlik alan oluturmaktadr.162 Kosova mdahalesi sresince ve mdahale sonrasnda yaanan gelimeler, NATOnun Orta ve Dou Avrupaya dnk genileme planlarnn ele alnd 1999 Washington zirvesi ile Kosova mdahalesi arasndaki zamanlama ayarnn bir tesadf olmadn ortaya koymutur. Orta ve Dou Avrupada ki dengenin sarslmasndan sonra ortaya kan jeopolitik boluk alann doldurmaya kararl olan ABD, NATOnun oluturduu gvenlik alan ile Polonyadan Adriyatike inen yeni bir dengeleyici stratejik rol stlenmektedir.163

160

UZGEL, lhan, Yeni Dnya Dzeni, Yeni Yugoslavya ve Milosevi Dneminin Sonu, Mlkiye Dergisi, Cilt 24, Say 225, s. 115. 161 TILI, a.g.e., s. 152. 162 DAVUTOLU, Ahmet, Stratejik Derinlik, Kre Yaynlar, stanbul, 2001, s. 299. 163 DAVUTOLU, a.g.e., s. 299.

59 ABD Souk Sava sonrasnda, enerji kaynaklarn kontrol altna almak ve enerji akn gvence altna almak iin douya doru yaylma stratejisini uygulamaya koymutur. Bu kapsamda ABD, Eski Varova Pakt lkelerini NATOya alarak genileme srecini balatrken, kresel bir g olarak Dou Avrupa ve Balkanlara nfuz etmeye balamtr. Srplarn Bosna ve Kosovada giritii etnik temizlik ve soykrm ve buna kar AB lkelerinin pasif kalan yaklamlar ise, ABDnin blgeye yerlemesine ortam hazrlamtr. ABDnin NATO harektndan bekledii sonu; Srbistann NATO politikalaryla uyumlu bir izgiye getirilmesi, Arnavutluk, Kosova ve Makedonyaya NATOnun denetiminde istikrar kazandrlmas, Yunanistan ve Trkiye arasnda ibirlii salanmas, Balkanlar Hazar Denizine balayan petrol ve doal gaz boru hatlar projelerine ilikin olas przlerin giderilmesi olmutur.164 Balkanlar, petrol ve doal gaz boru hatlar iin nemli bir ulam yolu ve bu yzden stratejik bir kprdr. Bu adan Balkanlar, Bat ve Dou Avrasya arasnda NATO ve ABD iin nemli bir gvenlik boyutu tayan jeopolitik bir beki olarak deerlendirilmektedir165 Hazar Denizi petrollerini Karadenizden Adriyatike tayacak olan BurgazVlore Petrol Hatt Anlamas (Arnavutluk, Bulgaristan ve Makedonya arasnda 2007 ylnda imzalanan) ile Bulgaristann Burgaz liman, Makedonya zerinden Arnavutlukun Vlore limanna balanacaktr. ABD merkezli AMBO firmas tarafndan yrtlecek olan proje ile 912 kilometrelik boru hatt araclyla ylda 35 milyon ton petrol tanacaktr. 2011 ylnda bitirilmesi planlanan bu proje166 Kosovann gney snrnn sadece 20 km. uzandan gemektedir. Bu nedenle, ABDnin Kosovada yabanc topraklardaki en byk ssn (Bondsteel ss) kurmu olmas anlaml bulunmaktadr.167 ABD'nin Hazar Denizi havzasndan kan (ve Balkanlar kat eden) "boru hatlarn koruma" politikas, Clinton'un Enerji Bakan Bill Richardson tarafndan
164 165

<http://kisi.deu.edu.tr/bilgin.celik/Tarih%20.html>, (13.12.2008). <http://kisi.deu.edu.tr/bilgin.celik/Tarih%20.html>, (13.12.2008). 166 <http://www.balkanpazar.org/haberler122.asp?id=264>, (26.03.2009). 167 <http://kisi.deu.edu.tr/bilgin.celik/Tarih%20.html>, (26.03.2009).

60 Yugoslavya'nn 1999'da bombalanmasndan birka ay nce ilk defa yle telaffuz edilmitir: "Bu, Amerika'nn enerji gvenliine, bizim deerlerimizi

paylamayanlarn stratejik gedikler amalarn nlemeye ilikindir. Bu yeni bamsz lkeleri Batya yaklatrmaya alyoruz... Onlarn baka bir rotaya girmek yerine, Batl ticari ve siyasi karlara bel balamalarn istiyoruz. Hazar'da esasl siyasi yatrmlar yapm olmamz sebebiyle, hem boru hatt haritasnn, hem de siyasetin istediimiz ynde kmas bizim iin ok nemlidir."168 AMBO Petrol Boru Hatt Projesinin Yunanistan zerinden geirilmemesi de dikkat eken bir konudur. Gzde Kl Yan Yunanistann devre d braklmasn yle aklamaktadr: ABDnin blgeye olan ilgisi, Yunanistan komular lehine

dengeleyebilecek tek etkendir. ABD tarafndan seilmilik bakmndan Balkanlarn ansl halk Arnavutlar, Arnavutlukta, Makedonyada, ya da Kosovada ABD desteiyle ayakta kalabilmektedir. Bulgaristan NATO yeliiyle, Makedonyay anayasal adyla tanyarak dllendiren ABD; Yunanistan oluturduu Balkan ekseninin dnda tutmaktadr. Nitekim Arnavutluk-Makedonya-Bulgaristandan geen AMBO petrol boru hatt ve Arnavutlukun Adriyatik kylarndaki Drresi stanbula, Burgaza ve Varnaya demiryollar ve otoyollarla balayan ve birok Trans-Avrupa ulatrma koridoru ile kesien 8. Koridor Projesi, ABDnin giriimi ve ciddi desteiyle hayat bulmutur.169 NATO mdahalesinden sonra Kosova sorunu Belgrat ile Pritine arasnda bir sorun olmaktan karak, ABD ile Rusya ve hatta Batl lkeler ile Rusya arasnda bir soruna dnmtr. Batl lkeler iinden ABD, Kosovann bamszlnn en sk savunucusudur. Srbistan Babakan Kotunitsa ve liderliini yapt Srbistan Demokratik Partisine gre, ABDnin Kosovann bamszln desteklemesinin
168 169

<http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=303>, (26.03.2009). <http://www.diplomatikgozlem.com/haber_oku.asp?id=2336>, (08.04.2009).

61 ardnda, Balkanlarda Washingtonun kontrolnde olacak yeni bir NATO devletinin oluturulmas abas vardr. Bu iddia, Ahtisaari raporunun 11. ekine dayandrlmaktadr.170 Balkanlarda hayati karlar bulunan ABDnin ulusal karlar Ortodoks Slav kkeninden dolay Balkanlarda belli bir arl olan Rusyann menfaatleri ile atmaktadr. AB bu mcadele de ABDnin yannda grnmektedir. Avrupa Birlii, Souk Sava sonras ortaya kan siyasal durum gereince, 1992den tibaren gerek bir siyasal birlik gibi davranmaya karar vermi ve yaanan birtakm sorunlara ramen bu idealinin gereklemesi iin almaya balamtr. ABnin gndemine, douya doru genileme fikri daha 1990larn basnda yerlemitir. Avrupa Birlii, genileme projesini hayata geirmek iin, Dou Avrupa ve Balkan lkelerine teknik ve mali yardmlar yapmaya balam, ekonomilerini liberal sisteme entegre edebilmeleri iin gerekli destei vermi ve blgeye eitli uzmanlar da gndererek dnmn salkl bir ekilde gerekletirilmesini salamaya almtr. ABD, Souk Sava mttefiki olan ABnin, Douya doru genilemesini kendisi de istemi ve AByi tevik etmitir. Ancak, 1990larn basndan itibaren AB iinde gl bir biimde artan Amerikan kartl ABDyi endielendirmitir. te, bu nedenle ABD-Avrupa likilerini gelitirmek ve kuvvetlendirmek Amerikan Politikalarnn temelini oluturmaya balamt. Ayn zamanda, eski Sovyet Blgelerine yaylma istei de ar basnca Amerikan dileri yeni bir strateji gelitirmitir. Buna gre, ABD-Avrupa likileri her ne pahasna olursa olsun korunacak ve kopmayacak, ABD ABye siyasi geliiminde yardmc olacak, Avrupann gvenliini NATO araclyla salamaya devam edecek ayrca, Dou Avrupa ve Balkanlarn ABye dhil olmas iin alacakt. Ancak, Dou Avrupa ve Balkanlar, ABD tarafndan srekli olarak gerek NATO gerekse de dier vastalar tarafndan gzetim altnda tutulmaya devam edilecekti.171 ABD, Balkanlar'da istikrarn ancak Kosova'nn bamszl ile

salanabilecei tezini savunmaktadr. Ancak istikrarn arkasndaki hedefleri de grmek gerekir. Enerji kaynaklarna gvenli ve srekli ulamn salanmasnda bir s
170 171

< http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=1982&kat1=1&kat2=>, ( 15.11.2008). TYSZOLU, Gktrk, Kosovann Bamszl ve Dnya Politikasnda Etkileri, Kadir Has niversitesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2008.

62 grevi grmesi haricinde Balkanlarn istikrar gneydousunda bulunduu Avrupa'nn gvenlii iin de son derece nemlidir. ABD, Kosova'nn bamszln savunurken Avrupa'nn gvenliini temel alan bir sylem kullanmaktadr. Avrupa lkelerinin kendilerini tehdit altnda hissetmesinin Avrupa Birliini yarmac izgiden ABD ile ibirlii arayna ynelttii de bir gerektir. ABD asndan da Atlantiki ittifak geniletmenin nemi yadsnamaz. Kosova'y merkez alp haritaya daha geni bir adan baktmzda ise, ABD'nin Balkanlar Rusya'ya olduu kadar Avrupa Birliine, zellikle de etkin konumdaki Almanya'ya kaptrmak istemediini gryoruz. Balkanlarda alan yeni ABD sleri de, ayn stratejinin bir paras olarak, Avrupa Birliini haritasnn deimesi art grlen Ortadou'da ve Rusya'nn snrlandrlmasnda ibirliine ekme planna hizmet etmektedir.172 1990lara kadar Balkanlarda ok fazla etkin olmayan ABD, blgedeki ar milliyetiliklerin artmas ile blgeye yerlemitir. ABD Avrupa Birliinin gcn kontrol altna almak, Yeni Dnya Dzeni ve Byk Ortadou Projesi gibi uygulamalar iin Balkanlarn uygun bir laboratuar olmas, enerji yollarnn gvenliini salamak, Rusyay kontrol altnda bulundurmak, gibi nedenlerle Kosovaya nem vermekte ve buradaki varln srdrmek istemektedir. Kosovann bamszlnn ABD tarafndan tannmas, kendi lkesindeki ynetim tarafndan baskya maruz kalm, eitli haklardan mahrum braklm, ayrlk aznlklar arasnda ABDnin poplaritesini artrm ve onlara bamszlklarn elde edebilmeleri iin, nasl bir destei arkalarna almalar konusunda yol gsterici olmutur. Michael Roberts bir makalesinde ABDnin Kosovann bamszln ilk tanyan devletlerden biri olmu olmasn u ekilde savunmaktadr: Dnyada Amerikann yalnzca petrol iin savatna dair bir kanaat vardr. ABDnin Kosovann bamszln tanmas, ABDnin imaj asndan ok iyi bir halkla ilikiler ii olmutur. Bu ayn zamanda ABDnin bask altnda, mahrum braklm insanlara nasl yardm edeceinin pozitif rneidir. Dnyann bu blgesindeki medya artk
172

YAIN, Gzde, Balkanlarda hileli oyun, <http://www.tusam.net/makaleler.asp?id=897&sayfa=26>, ( 15.11.2008).

63 iddet haberlerini deil, bu tecrbesiz milletin nasl ilerlemeler kaydettiine dair haberler yaynlayacaktr. u anda Amerika Birleik devletleri dnyada en popler lkedir.173 ABD ile Kosova arasnda karlkl bir nem ve sevgi zinciri olumu durumdadr. ABD Kosovaya byk nem vermektedir. Kosovann siyasi yapsnda sz sahibi olmak, btn Balkanlarn siyasi yapsnda sz sahibi olmay kolaylatrmaktadr. Kosova, Batnn Douya ynelik tehdididir. Bu tehditte ABD ss zincirin en nemli paralarndan birisidir. ABD, Kosovann gneyinde bir ehir byklnde(300 hektardan daha byk) bir askeri s kurmutur. ABDnin deniz ar ikinci en byk kamp(Bondsteel Kamp) buradadr.174

2.2.2

Rusyann Kosova Sorununa Yaklam Ruslar teden beri Balkanlar stratejik bakmdan kendi amalar iin yaamsal

nemde bir blge olarak grmlerdir. Bu blgenin bir baka byk devletin egemenlii altnda olmasn milli karlar asndan sakncal grmlerdir. arlk Rusyas, bu politikasn yrtebilmek iin Balkanlarda hem Ortodoks dindalar olan Romenleri, Srplar, Bulgarlar, Makedonlar ve Yunanllar, hem de Slav birlii ideolojisi ile Srplar, Bulgarlar, Makedonlar, Karadallar etki altnda tutmaya almtr. Bununla birlikte, Roma mparatorluunun M.S.395 ylnda ikiye blnmesinden beri Balkanlarn batsnda yaanan Katolik Slavlar (Hrvatlar ve Slovenler) ve nce Hristiyan iken sonra Mslman olan Arnavutlar zerinde etkili olamamlardr.175 Souk Savan sona ermesi, Rus d politikas asndan sorunlarn genel kapsamnn deimesine neden olmutur. Bunlardan en nemlisi, belki de Rusyann Sovyetler Birliinin knn ertesinde yeni bir kimlik gelitirip, kresel ekonomik gelimelere, demokratik bir lke olarak katlp katlmayaca ile ilgilidir. Bu ynde Rusyann nndeki en nemli engel, zayf ekonomisi olmutur. 1990l
173

ROBERTS, Michael, Effects of the newly emerged, independent Kosovo will be global, http://www.loyolagreyhound.com/home/ (02.04.2009). 174 AYHAN, a.g.m. 175 GRSOY, Muharrem, Balkan Politikasnn n Deerlendirilmesi, Harp Akademileri Dergisi, Harp Akademileri Yayn, 2000, s. 2022.

64 yllarn balarnda Rus d politikas, Rusyann Bat Avrupa medeniyetlerinin paras olduu ynnde liberal bir anlay erevesinde ekillenmitir. 1992 ylnda Yugoslavya Federasyonunun paralanmasn da bu liberal d politika erevesinde karlayan Rusya, Hrvatistan ve Bosna Hersekin bamszlklarnn uluslararas camia tarafndan tannmasn eletirse de, durumun aresizlii karsnda kendisi de bu srece katlmak zorunda kalmtr. Ancak, 1993 ylndan itibaren Rus d politikasnn, liberal d politika eiliminin yerine, devleti ve milliyeti bir eilime yneldii grlmektedir. 1993 ylndan itibaren yeni Rus d politikasnn temel tezi, Rusyann byk g olarak uluslararas ilikilerde temel ve zel bir role sahip olduudur. Bu da, Rus politikaclarn gerek yakn evrede ve gerek dnyann dier stratejik blgelerindeki milli karlarn koruyabilmek iin zel bir takm haklara sahip olduu iddiasnn temelini oluturmutur. Rusyann, Bosna Sava ve zellikle Kosovaya NATO mdahalesi esnasnda izledii siyaset, Rus d politikasnn dnmn ve sanclarn yanstmaktadr.176 Souk Savan sona ermesinden bu yana Rusya ve NATO, kendilerini kar safta bulduklar ilk durum olmas nedeniyle Kosova endie verici bir blge olmutur. Bu sebepten dolay, Rusya Srbistana desteini siyasi alanla snrl tutmutur. Bat ile Rusya arasnda olabilecek bir kriz, Rusyann ekonomik ve askeri zayfl ve Boris Yeltsin Hkmetinin Rusyay savaa srklemekten kanma kararll sayesinde nlenebilmitir. Bu durumda bile Rus analizcilerin ve politikaclarn ou, NATO eyleminin bir Balkan sorununu, Balkanlarn tesine, muhtemelen Avrupann dna yaylma ihtimali de bulunan yeni bir Dou-Bat gerginliine dntrd sonucuna varmlardr.177 1990 sonrasnda Rusyann, Balkanlarda Slav-Ortodoks ekseni oluturma ynndeki gayretlerini grmek mmkndr. Rusyann ban ektii bu giriimin iinde, Slav kkenli bir nfusa sahip olmamasna ramen Ortodoks temelinde Yunanistan da yer almtr. Ancak Rusyann, Ortodoks mihveri zerinden yeniden Balkanlara dnme eilimi, 1990 sonrasnda bamszln kazanan ve Avrupa Birlii kurumlarna uyum salamak isteyen Balkan lkelerini endieye sevk etmitir.
176

MFTAR, smet, Kosovada ki Gelimelerin Blgesel Siyasete Etkileri, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Harp Akademileri, stanbul, 2007. 177 KKAHN, Ahmet, Rusyann Balkan Politikas, Harp Akademileri D Basn Blteni, Yl 36, Kasm 2000, say 276, s. 12.

65 Bu lkeler, Rusyann Balkanlara geri dnn engellemek iin Avrupa Birlii ve ABD ile ilikilerini gelitirme gayreti ierisine girmilerdir. nceleri Ortodoks Mihveri dncesine lml bakan ve hatta Srplar destekleyen Yunanistan, bylesi bir politikann ilerde Avrupa Birlii ve NATO iinde kendisini zor duruma dreceini ve bu politikann blgede yeni kutuplamalara yol aacan hesaplayarak, blgeye ynelik Avrupa Birlii destekli ve ekonomi arlkl bir strateji izlemeye balamtr.178 Yeltsin dneminde NATO ile ibirlii yapan ve onun Douya, Balkanlar da kapsayacak ekilde yaylmasna engel olamayan Rusya, Putinin iktidara geliiyle AB ve ABD ile ilgili tutumunu deitirmitir. Yeltsin dneminde, Rusya, Srbistan desteklemesine ramen bu lkenin NATO uaklar tarafndan vurulmasn ve Kosovann bu lkeden koparlmasn nleyememitir. Hatta Kosovaya NATO askerleri ile girerek mdahaleyi merulatrmtr. Bu, ABD-AB Koalisyonunun elini glendirmitir. Ancak, Putinin iktidarnn daha ilk gnlerinde Rusyann in ile anlama imzalayarak, NATOya kar ittifak yapmas ve ulusal d politika nceliklerinde NATOyu karsna alr bir tutum izlemesi, ABD ve AByi telalandrmtr. Rusya, daha da ileri gidip Basra Krfezinde askeri varlk bulundurma tutumunu da ortaya koyunca, ABD-AB ikilisi, NATO Genel Sekreteri, George Robertsonu, Moskovaya Putin ile grmeye yollamlardr. Ancak sonu olumsuz olmutur. Putin, bu ziyaret sonras NATOya kar tutumunu daha da sertletirmi ve ilikileri tamamen ktletirecek o nl cmleyi kurmutur: Mademki NATO, bizi istemiyor, bizde NATOnun snrlarmza yaklamasn istemiyoruz.179 Rusya NATOnun genilemesini ve buna paralel olarak kendisinin etki alannda ABD etkisinin artmasn kendi varlna kar bir tehdit olarak alglamaktadr. Eski Dou Bloku lkelerinde birer birer NATO slerinin almasn, Balkanlar ve Kafkaslardan kendisini tecrit etmeye ynelik bir giriim olarak alglamaktadr. Rusya, ABD ve ABnin kendisini evreleme politikasna kar olarak

178 179

MFTAR, a.g.m. YILMAZ, Murat , Avrasya Yeni Bir Uygarlk Yolu Olabilir mi?, Trkiye Gnl, Ankara, say 49. 1998.

66 Slav ve Ortodoks kimliini kullanarak Balkanlarda etkisini srdrmeye

almaktadr. Rusya, ABD ile ABnin birlikte hareket etmesine kars kmaktadr. Bu iki gcn birlikte hareket etmesinin Rusyann karlarna aykr olacan dnen Rus devlet adamlar; ABD gibi dnyann en gl devletinin AB gibi kresel apta gl bir aktrle birlikte hareket etmesinin kresel mcadelede eitsizlik yarattn belirtmektedirler. Birok Rus devlet adamna gre, AB, ABD olmadan kendi bana hareket ederse ve Avrupada btnlemeyi ABD yardm ve basksyla Rusyaya kar bir silah olarak dnmezse, Rusyann AB btnlemesini destekleyeceini sylemektedirler. Buna Rusyann yakn evresi, yani Dou Avrupada AB yesi olmayan devletler (Belarus, Ukrayna, Moldova) ve Balkanlar dhildir. Anlalan, ABnin, ABDnin yardmn almadan genilemesine kars kmayan Rusya, bunun kendisine de yarar salayarak siyasi ve askeri ynden bir istikrar unsuru olacan dnmektedir.180 Kosovann bamszlna kar en sert muhalefeti Rusya Federasyonu yapmtr. Bu muhalefetin en nemli sebebi Rusyann deiik etnik kkende milletleri kendi iinde barndrmasdr. Kosovann bamszlnn, Rusya ierisindeki ayrlk hareketleri de tevik edebilecei dnlmektedir. Rusya Kosovann bamszlna kar cephe alarak, kendi iindeki ayrlk hareketleri de engellemek istemektedir. Putin dneminde een ayrlk hareketini kontrol edilebilir bir seviyeye getiren, Hazar enerji kaynaklarnn nemli bir blmn kontrol eden ve bu sayede ekonomisini dzelten Rusya, artk dnya siyasetinde sz sahibi olmak istemektedir. Rusya, artk tek sper gcn hkmettii bir uluslararas sistem istememektedir. Putin, Kosova konusunda uluslararas hukuka dayal ve BMnin

koordinasyonu altnda olan ok tarafl bir ibirliine vurgu yapmaktadr. Oysa Kosova bamsz olursa, zaten yerlemi ilkeler gereince uluslararas hukuk inenmi olacaktr. Kosova sorununa arabuluculuk etmek maksadyla oluturulan Troykay Moskovann olduka nemsemi olduu sylenebilir. nk Moskova
180

DAI, Zeynep, Rusyann Dnm, Boyut Kitaplar, stanbul, 2002, s.236, den aktaran TYSZOLU, G, Kosovann Bamszl ve Dnya Politikasna Etkileri, Kadir Has niversitesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2008.

67 asndan Troyka, tek kutuplu dnyadan ziyade, ok kutuplu bir dnyay simgelemektedir.181 Kosovann bamszlna kar kmas, Rusyaya baz ekonomik karlar da salamaktadr. ubat 2008de Rusya ile Srbistan arasnda Srbistan petrol sanayisi NISin hisselerinin yzde 51inin Rus enerji devi Gazproma satlmasn ngren bir anlama imzalanmtr. Yine, Rusya hava yollar irketi Aeroflotun, Srbistan hava yollar irketi JAT satn almaya alt ve Belgratn bu konuda Moskovaya bir takm nerilerde bulunduu bilinmektedir. 182 Benzer ekilde Rusya, Bulgaristan ile de enerji konusunda anlama yapmtr. Bundan hareketle, Rusyann Balkanlarda Slav-Ortodoks ittifakn yeniden glendirme hedefini de tadn sylemek mmkndr.183 Rusya, Kosova konusunda Srp Tezini desteklemektedir. Yani, bu blgeye bamszlktan az, zerklikten fazla bir stat verilmesi taraftardr. Bu konuda kendi ierisinde benzer ayrlk talepler olan in ile ibirlii halindedir. BM Gvenlik Konseyinin be daimi yesinden ikisi olan Rusya ve in, Kosovann bamszlnn Birlemi Milletlerce onaylanmasnn nndeki en byk engeli tekil etmektedirler. Rusya tarihsel Ortodoks mttefiki olan Srbistan Kosova konusunda yalnz brakmak istememektedir. Bunun yannda isel sebepleri ve BMde etkin bir g pozisyonunu gelitirme kaygs, Rusyay Kosovann bamszlna kars kmaya itmitir. Rusya Devlet Bakan Vladimir Putinin sklkla yapt aklamalar bu grn gstergesi niteliindedir. En son Rusya Dileri Bakan Sergei Lavrovun 3 Eyll 2007de yapt, Rus d politikasnn alamayacak iki krmz izgisinden birinin Kosova olduu ve bu konuda global bir g olarak sonu srecini etkilemeye devam edecekleri ynndeki aklamas, Rusyann bu srece ne kadar nem verdiini gzler nne sermitir.184

181

TRBEDAR, Erhan, Byk Finale Doru Kosova, Stratejik Analiz Dergisi, ASAM Yaynlar, Say 93, (Ocak) 2008. 182 <http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=1982&kat1=1&kat2=>, (15.11.2008) 183 YRR, a.g.m. 184 BAYRAM ve AKIN, Krmz Hat Kosova, Karadeniz Blteni, Baheehir niversitesi Karadeniz ve Kafkaslar Aratrma Merkezi, Say 5, (Eyll) 2007.

68 Srbistann Kosovann bamszlk sreci srasnda btn mitlerini balam olduu Rusyann, Kosova sorunu da dhil olmak zere Balkanlar yznden Bat ile ilikilerini bozmas beklenmemektedir. Ancak, Moskova her konuda kendisinin grnn alnmasn istemektedir. Zira Batda daha ok enerji kaynaklar pompalayan petrol istasyonu gzyle baklan Rusya, artk kurallara uyan lke deil de, kurallar belirleyen lke olmay istemektedir.185

2.2.3

Avrupa Birliinin Kosova Sorununa Yaklam Dnyada Hazar Havzas enerji kaynaklarna en ok ihtiya duyan iki

blgeden biri Avrupa Birliidir.186 ok ksa sreli enerji kesintilerinin dahi ok byk olaylar olarak grld AB lkelerinde enerjinin nemi tartlmaz bir konudur. Balkanlar Avrupa Birliinin enerji yollar zerindedir. Avrupa Birlii Balkanlarda bir istikrarszl kendi gvenlii iin bir tehdit olarak alglamakta ve blgedeki lkeleri istikrarl bir ekle getirebilmek iin, Avrupa Birliine yelik vaadini Balkan lkelerine kar elinde bir koz olarak kullanmaktadr. Yugoslavyada yaanan etnik atmalar, Avrupa Birliinin 1992 ylnda oluturmaya balad Ortak D ve Gvenlik Politikasnn baarszln gstermitir. Katolik mezhebine mensup Hrvatistan ve Slovenyann bamszlk ilan etmesi zerine, bu iki devleti hemen tanyan Almanya mevcut statkoya kar bir duru sergilerken, ngiltere ve Fransa ise statkonun devamndan yana tavr almtr. Avrupa Birliinin motoru saylan lkeler arasndaki bu derin atlak sayesinde Avrupa Birlii Bosna-Hersekte yaanan bir insanlk dramn yl boyunca seyretmi ve Dayton Anlamas sonucunda bar getiren lke olarak, ABDnin Balkanlarda kendisinden bir adm nde olmasna raz olmutur. Bosnada yapt hatalarn farkna varm olarak grnen Avrupa Birlii, Kosova krizi srasnda kendi iinde biraz daha derli toplu bir grnm sergilemitir. Bosna Savan sona erdiren Dayton Antlamasnda, Kosova ile ilgili hibir maddenin yer almamas, Kosoval Arnavutlar tam olarak bir umutsuzluk iine sokmutur. Daha nce de belirttiimiz gibi, Dayton Antlamas ve brahim
185 186

KAMALOV, lyas, Rusya ve Kosova Sorunu, < http://www.asam.org.tr>, ( 26.11.2008). EFEGL, Ertan, Avrasyaya Tek Devlet Hkim Olamaz, 2023 Dergisi, Say 53, (Eyll) 2005.

69 Rugovann sivil itaatsizlie dayanan politikasndan bir sonu alnamamas, UKnn kuruluunu ve silahl eylemlere balamasn tevik etmitir. AB, Dayton Antlamasnda, Kosoval Arnavutlar iin hibir madde ileri srmemitir. nk bu grmeler esnasnda gndem o kadar youndu ki, sra Kosovada yaananlara ve bu blgenin geleceine gelememitir. Ayrca, AB ve ABD, Bosnadaki krizi zmek iin Bosnal Srplar yattran ve onlar antlamaya yanatran Slobodan Milosevie ihtiya duyuyordu. Srp lideri Kosovann statsnn ne olaca konusunda sktrmak, onun Dayton Antlamasndan geri ekilmesine ve bunun ardndan Bosnal Srplarn eylemlerinin tekrar balamasna neden olabilirdi.187 1999 ylnda gerekletirilen Rambouillet Grmelerinde de, AB yesi lkeler Yugoslavyann Srbistanda gerekletirdii katliamlar ve etnik temizlie kadar varan kanl saldrlar durdurmasn istemi ve Kosovaya NATO Askerleri komutasnda, ABnin de iinde yer alaca bir uluslararas gcn konulandrlmasn desteklemitir. Milosevi nderliindeki Yugoslavya, bu nerileri reddedince de birka ye lkenin ekimser tutumlarna ramen (Fransa, talya ve Yunanistan) AB, NATO Operasyonunu sonuna kadar destekleyen bir tutum ierisine girmitir. Bu da gstermektedir ki, ABDsiz bir ABnin sorun zme yetenei snrldr, ama ABnin sorunlar derinletirme yetenei, ABDnin AB Politikalarn etkileme yoluyla ABnin ilerine mdahale etmedii durumlarda snrsz gibi grnmektedir.188 Balkan krizleri, ABnin yeniden yaplanmas asndan sonular da dourmutur. Bosna ve zellikle de Kosova krizinden sonra ABnin krizi nleme konusundaki politikalarnn baarszl bir daha ortaya km ve sadece ekonomik aralarla bu sorunun zlemeyecei anlalmtr. Genel anlamda kriz ynetimi sorunlar erkenden ngrebilmeyi ve uzun vadeli bir d politikann oluturulmasn gerektirmektedir. zellikle etnik atmalarn getirdii belirsizlik ve kriz ortamlarnn alabilmesi iin uzun vadeli stratejilerin oluturulmu olmas ve birey olarak devletlerin deil ama tek vcut olarak ABnin hareket yetisinin gelitirilmesi
187 188

EMROLU, Hseyin, Souk Sava Sonras Kosova Sorunu, Orient Yaynlar, Ankara, 2006. s. 109. KUT, ule, Bosnadan Kosovaya: ABD ve ABnin Balkan Politikalarnda Sreklilik ve Deiim, Sosyal Demokrat Deiim, Say 12, 1999, s. 45.

70 nemlidir. Kosova rneinde grld kadaryla AB, ne siyasi adan, ne de askeri adan kendi ktas iinde gerekleen sorunlar zme yeteneine tam anlamyla sahip deildir. ABnin bu konuda daha ciddi admlar atmas gerekmektedir. 189 ABnin Balkanlara ynelik politikas, uzun bir bocalama dneminden sonra, Birliin en baarl d politika arac olan genileme vaadi zerine kurulmutur. Bu vaat baz Balkan lkeleri iin gereklemi, bazlar iin somutlamtr. Dierleri iin ise hala inanlrl sorgulanabilir bir havu olarak kalmaktadr.190 AB yllarca Kosovann bamszlnn lehine olacak aklamalardan uzak durmutur. Bu sebepten dolay, Kosoval Arnavutlar yakn gemie kadar ABye pek scak bakmamtr. Brksel, kendi kaderini belirme hakkna sahip olan Karadan bile Srbistandan kopmasna kar kmtr. Karada, 21 Mays 2006da baarl bir halkoylamas dzenlemeyi baarm ve Srbistan ile olan 88 yllk beraberliini tamamen sona erdirmitir. Karadan bamszlnn en ciddi etkileri, Kosova sorunu zerinde hissedilmitir. nk Karadan Srbistandan kopmasyla birlikte, Kosovallar Srbistan ile bir arada kalmak konusunda ikna etmek iyice imknsz hale gelmitir. Dier taraftan, Srbistan ile Karada arasnda bir eit devlet birliini korumak mmkn olsayd, ABnin tutumu byk ihtimalle, Kosovann da bu birlie nc bir birim olarak dhil edilmesinden yana olurdu.191 AB iinde Fransa ve Almanya gibi motor lkelerin Kosovann nihai statsnn belirlenmesinde ABD ve ngilterenin ba ektii diplomatik sreci desteklemeleri ngilterenin iini kolaylatrmtr. Balkanlarla ilgili bu nemli d politika meselesinde AB iindeki uyum havasnn bozulmamas da bir d politika baars olarak alglanmtr. AB iinde Kosovay tanmay reddeden lkeler de bulunmasna ramen d dnyaya ok fazla bir blnmlk ve baarszlk mesaj

189

KALE, Baak, Avrupa Birliinin Balkan Politikas: elikiler inde Bir Yanlsama?, Balkan Diplomasisi, Ankara, 1. Bask, Asam Yaynlar, s. 308. 190 TERZ, zlem, Avrupa Birliinin Balkanlarn Geleceine Ynelik Vizyonu, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Ankara, Cilt 14, Say 1, 2008, s. 374. 191 TRBEDAR, Erhan, Byk Finalde Kosova, <http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=1982&kat1=1&kat2=>,(15.11.2008).

71 verilmeden Kosovann bamszl ve tannmas konusu balangtaki noktann ok ilerisine tanmtr.192 Ocak 2008de AB, AB dnem bakan Slovenya Dileri Bakan Dimitrij Rupelin ifadesiyle Srbistann AB yeliine giden yolu aan son derece ilgin bir metni kabul etmi ve Srbistana ticaret ve eitim alanlarndaki ibirliini ilerleten ve Srp yolculara ynelik vize artlarn kolaylatran geici bir siyasi anlama teklif etmeye karar vermitir.193 AB Kosovann bamszlna kar sert tepki veren Srbistana kar, AB yeliini bir koz olarak kullanmaktadr. ABnin Srbistana kesin yelik tarihi vermesi durumunda, lkedeki AB yanls olan kesimin eli glenecektir. ABnin Kosovann bamszlna destek vermesinin sebeplerinden birincisi, AB her eyden nce Avrupa ktasndaki sorunlarda nc rol oynamak istemektedir. kincisi, Kosova sorunu gibi bunalmlar Ortak Avrupa Gvenlik ve D Politikas(ODGP) oluturulabilmesi iin nemli snavlardr. Kosova bunalm da ABnin hem kendilerine kar hem de dnyaya kar birlik olabileceini gsteren bir snavdr. ncs, ABnin lkesel snrlar Kbrs adasna kadar uzanrken, hemen yan banda bulunan Balkanlar iine almamas ve Kosovay bamszla kadar getirip burada oyundan ekilmesi dnlemez. Bu hususta ekoslovakya rnei, ABnin bir bl ve al politikas olduu ynndeki dnceleri akla getirmektedir. Drdncs, ABnin ikincillik, yerellik(subsidiarite) ilkesidir. AB, bu ilkeyle z bulan politikasnda sayca en kk halklarn bile temsil edilmelerine nem vermektedir.194 AB, Kosova sorununa bir itibar meselesi olarak yaklamaktadr. Bosna krizinde kendi ierisinde bir btnlk gsteremeyip, inisiyatifi ABDye kaptran AB, Kosova konusunda ODGP mekanizmasn altrmak suretiyle sorunu zp, Rusyay Balkanlarda kendisiyle uyumlu bir politik izgiye yaklatrmak istemektedir. Jocka Fischer bu konuda unu sylemektedir:

192

OKTAY, Emel, ngilterenin Balkanlar Politikas: Muhafazakr Parti ile i Partisinin D Politikalar Arasndaki Farkllklar, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Say 14, Ankara, 2008, s. 326. 193 AYHAN, a.g.m. 194 AYHAN, a.g.m.

72 Aslna bakarsanz, Kosovann kaderi ABninkiyle i ie gemi durumda. Gl ve istikrarl bir Kosova, birleik bir Avrupa gerektiriyor. AB kendi corafyasnn ve karlarnn merkezindeki bir konu nedeniyle blnrse, snrlar dndaki konular hakknda bir d politika aktr olarak inanlrl da dramatik biimde azalr. Ve sadece birleik bir AB, Rusyay Balkanlar zerinde uyumlu bir politikaya dhil edebilir.195

2.2.4 Trkiyenin Kosova Sorununa Yaklam Dnya tarihinde her zaman byk devletlerin g mcadelelerine sahne olmu Balkanlar, Trkiyenin d politikas iinde zel bir neme sahiptir. Bu durum, Trkiyenin de bir parasnn Balkanlarda olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu erevede, Balkanlarda bar ve istikrarn korunmas Trkiye iin hayati neme haiz bir konudur. Her eyden nce Balkanlar Trkiyenin Avrupaya alan kapsdr. Trkiye ve dier Balkan lkeleri halklar arasnda nemli akrabalk balar mevcuttur. Dier yandan, zellikle Balkan Savalar sonrasnda Balkan yarmadasnn deiik blgelerinden Trkiyeye g etmi vatandalarmz bulunmaktadr. Balkanlarda ortaya kan bunalmlar, Trkiyeye ynelik mlteci akmna yol amaktadr. Trkiye'nin Balkanlardaki yeri, sadece bir blge lkesi olmann tesinde bir anlam tamaktadr. Her eyden nce Trkiye sadece Balkanlar iin deil, KafkasyaOrta Asya ve Orta Dou ekseninde veya Avrasya btnl iinde nemli bir g odadr. Bu bakmdan Trkiye, geni bir sahaya yaylan bu jeopolitik merkezi konumunun durumundadr. ortaya
196

kard

imknlar

btnln,

Balkanlara

tamak

Balkan ve Anadolu yarmadalarn birbirinden ayran, fakat ayn zamanda bu iki yarmaday birbirine balayan Trk Boazlar, Trakya ile birlikte btn Balkan Yarmadasn, Trkiye iin, kritik bir ileri savunma blgesi durumuna getirmitir.

195 196

ABnin Gelecei Kosovaya Bal, Balkan Sentezi, (Mays) 2007. ENYUVA, Cokun, Balkanlardaki Gelimeler ve Trkiyeye Etkileri ile Balkanlar Trkiye Otoyol Projesi, Harp Akademileri Komutanl (HAK) Yayn, (Mays) 1999, s. 183.

73 Trk Trakya's, ayrca Trkiye'nin Avrupa'ya, Bat dnyasna ve Bat uygarlna kar duyduu ilginin de simgesi olan bir blgedir. Bunun yannda, Trklerle ortak tarih ve kltr deerlerini paylaan ve kuzeyde Moldova'dan, gneyde Yunanistan'a kadar btn Balkan lkelerinde yaayan Trk aznlklar olduu gibi, Mslman dnyasnda sadece Trkiye'ye ilgi ve ballk duyan Balkanl Mslmanlar da, Balkanlarn Trkiye iin tad nemin bir baka boyutunu simgelemektedir.197 Balkanlarn Trkiye iin tad nemin bir baka boyutu da, Trkiye'yi Avrupa'ya balayan en ksa ticaret yolunun Balkanlardan gemesidir. Sadece Almanya ve civar lkelerde yaayan 3 milyon ve daha ok Trk' Anayurt'a balayan yolun getii Balkanlar'da yaanm olan i atmalarn, yurttalarmz ne byk skntya soktuu gerei bile bu meselenin ciddiyetini gstermeye yeterlidir.198 Trkiye Yugoslavyann paralanma sreci boyunca lkenin toprak btnlnden yana tavr almtr. Yugoslavyay oluturan Cumhuriyetler ierisinde yaayan Trk aznlk da Trkiyenin genel politikas ile ayn eilimdeydi. Trkiye, Trk kltrel mirasn ve blgede yaayan soydalarn korumak adna, blgede daha fazla ne kmak zorundadr.199 Trkiye, Yugoslavya'nn toprak btnl ilkesini savunurken NATO'nun bir yesi olarak ittifakn Yugoslavya'ya ynelik hava harektnda da Trk birlikleri etkin bir rol oynamtr. Trkiye, NATO'nun Kosova'ya dzenledii mdahaleyi en aktif olarak destekleyen lkeler arasnda yer almtr. Ankara bu erevede talyadaki Ghedi ss'nde bulunan 17 F16 sava uan NATO'nun kullanmna vermi, ardndan Brksel'den gelen istek zerine orlu, Bandrma ve Balkesir slerini NATO uaklarna amtr. Bu politikann gerisinde Trkiye'nin d politika hedeflerinin etkili olduu sylenebilir.200

197

ZKRK, Gazi, "Balkanlar'n Corafi Konumu, Blgenin Jeopolitik, Jeostratejik ve Jeoekonomik zelliklerinin, Blgedeki G ve Rekabet mcadelelerine olan Etkileri:" "Balkanlar ve Trkiye'nin Blgeye Ynelik Politikalar Sempozyumu", HAK Yayn, (Aralk) 1998, s. 12. 198 ZKRK, a.g.m., s. 12. 199 KENAR, Nesrin, Yugoslavya, Palme Yaynclk, Ankara, 2005, s. 500. 200 GRSOY, Muharrem, Kosovann Balkanlardaki Jeostratejik Ve Jeopolitik Konumu Ve Kosovadaki Trk Varlnn ncelenmesi, Harp Akademileri Komutanl, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2008.

74 Kosova krizi Trkiye'nin stratejik neminin ve Avrupa gven ve istikrarna katksnn daha iyi deerlendirilmesine neden olmutur. Kosova krizi karsnda Avrupa'nn gsterdii aresizlik, Avrupa Birlii devletlerinin Avrupa Savunma ve Gvenlik Kimliini somutlatrp, Ani Mdahale Kuvveti oluturma yolundaki iradelerini kuvvetlendirmitir. Fransz, Alman, ngiliz bakanlar "60.000 kiilik bir kuvvet ortaya karacaz, bu bir tr kolordudan biraz daha byk olacak" eklinde ortak aklamalarda bulunmulardr. Bu ekildeki aklamalar, Avrupa Birliinin Trkiye'nin katks olmadan ciddi bir Avrupa stratejisine sahip olamayaca yolundaki tartmalar younlatrmtr. Kosova krizi, Trkiye'nin Balkanlar, Kafkaslar ve Orta Asya ile Orta Dou genindeki merkezi konumu ve geni corafyasyla btn bu blgeler arasndaki stratejik ba oluturduunu arpc ekilde gzler nne sermitir.201 Trkiye KFOR bnyesinde grev almak zere, Kosova Trk Tabur Grev Kuvvetini gndermek suretiyle, blgedeki bar misyonuna ok nemli katklarda bulunmutur. Trkiye'nin KFOR bnyesindeki askeri katlm, bata Trk, Goral, Bonak, Arnavut olmak zere tm etnik gruplarn aralarndaki uyumazlklarn giderilmesinde, etnik problemlerin zlmesinde, blge insannn gvenlii bata olmak zere eitim, salk, kltr alanlarndaki eksikliklerin tamamlanmas ynnde nemli katklar salamtr. Trkiye ve ABD arasndaki youn ve yakn iliki Balkanlara da yansmtr. Balkanlarda ortaya kan yeni devletlerin Trkiye zerinden ABDne ulamak istemeleri, ABDnin de Trkiye ile Balkanlar arasndaki ortak tarihsel, kltrel ve dinsel balar zerinden bu corafyada ne kmak istemesi, Trkiye ile ABDni Balkanlarda birbirine yaknlatrmtr.202 Trkiye, 1999daki NATO mdahalesini takiben, uluslararas topluma siyasi ve askeri desteini vermekle birlikte, Kosovada yaanan srece ilikin kayglarn da zaman zaman dile getirmitir. Trk d politikas asndan nemli konulardan bir tanesi, Kosovada bulunan Trk aznln stat meselesidir. NATO mdahalesini takiben oluturulan BM protektorat altnda, Trk aznlk kazanlm haklarndan
201 202

GRSOY, a.g.e. KUT, ule, Trk D Politikasnn Analizi, Der. Faruk Snmezolu, Der Yaynlar, stanbul, 2004, s. 586590.

75 bazlarn, zellikle kurucu unsur olma niteliini korumakta olduka zorlanmtr. nk NATO mdahalesi, blgesel aktrlerin taleplerinin gz ard edilmesine ve kresel aktrlerin blgede daha etkin olmalarna imkn salamtr.203 Trkiye'nin bu blgedeki sorunlara yaklarken elinde nemli bir kozu vardr. O da imdiye dek Balkanlardaki gerek Mslman ya da Trk kkenli aznlklar gerekse, Yunanistan'daki Makedonlar gibi, dier aznlklar hibir zaman kkrtmamas, bunlar bir bask unsuru olarak kullanmam olmasdr.204 Kosova meselesinde Trkiye'deki PKK sorunuyla benzerlik kurulmas riski resmi dzeyde yrtlen d politikada eitli skntlar yaratmtr. Blge Mslmanlar ve zellikle Trklerinin, Trkiye'nin blgede tarihsel olarak sz sahibi devlet olmas gerektii, atalarnn Trk olmasna ramen yaanan olaylarda yalnz brakldklar ve Trkiye'den gereken destei alamadklar ynndeki istek ve ikyetleri, Trk d politikasnda Trkiye'ye Bosna Hersek'te olduu gibi aktif bir rol oynama zorunluluu yklemitir. Bununla beraber Yugoslavya Federasyonu bnyesindeki bir birim olan Kosova'nn bamsz bir devlet kurma isteine destek vermek, Trkiye'nin PKK sorununa ilikin savunduu tezle ters dmekteydi. Kosova'da bamsz bir devlet kurulmasna ynelik verilen bir destein ileride Trkiye'ye rnek gsterilmesi korkusu, Trkiye'nin srekli olarak Yugoslavya Federasyonu'nun toprak btnln savunmas sonucunu dourmu, bu nedenle mzakerelerde 1974 Anayasas'na benzer bir anayasa ya da daha esnek bir konfederasyon forml temel alnmtr. Trkiye'nin srekli olarak i meselesi olduunu vurgulad ve tm dnyada bir terr rgt olarak kabul edilmesini salamaya alt PKK'nn faaliyetlerinin bir gn uluslararas camiada Kosova'daki gibi bir bamszlk hareketi olarak alglanmas ve bunun sonucunda d mdahalelere ak hale gelmesi endiesi yrtlen faaliyetlerin eksenini oluturmutur. Bosna Hersek sorununa ynelik srekli olarak hava saldrs da dhil

203 204

TRKE, a.g.m. UZGEL, lhan, Kosova Sorunu ve Trkiye, Mlkiyeliler Birlii Dergisi, Ankara, Cilt 22, Say 210212, 1998.

76 olmak zere NATO mdahalesini gndeme getiren Trkiye, bu nedenlerden dolay Kosova sorunu iin herhangi bir askeri mdahale talebinde bulunmamtr.205 Trkiye Kosova Cumhuriyetinin bamszln ilk tanyan lkelerden birisi olmutur. Trkiyenin iinde bulunduu i ve d sorunlar dikkate alndnda bu kararn ince elenip, sk dokunulmas gereken bir karar olduu ortadadr. Gnmzde kreselleme ile birlikte yaygnlaan mikro etnik milliyetilikler Trkiye gibi ulus devletleri tehdit etmektedir. Trkiye gneydouda artan terr olaylarnn giderek siyasi alana da yaylmas sonucunda gelinebilecek durumlar iyi dnm olmaldr. te yandan Irakn kuzeyinde oluturulmu olan devletsi yapnn bamszlk ilan etmesi durumunda dnyadaki byk glerin kann bu yapy sratle devlet olarak tanyacan ve bu tanmann Trkiye Cumhuriyetinin niter yaps zerine etkilerini iyi hesaplam olmas gerekir. Pnar Yrr Kosovann bamszlk ilannn Trkiyenin gneydousu zerindeki olas etkilerini u ekilde aklamaktadr: Irakn kuzeyinde olumaya balayan ayrlk siyasal oluumun, Byk Krdistan hevesi erevesinde Trkiyeden de toprak talebi ihtimali, Trkiyenin niter yapsn tehdit eden bir aamaya gelebilir. Trk Silahl Kuvvetlerinin Kuzey Irakta balatt kara harektnn Kosovann bamszl ile e zamana denk gelmesi, bu balamda dikkat ekici bir gelimedir. Kosovann bamszlnn emsal tekil etmesi muhtemel bu blgedeki harekt, Irakn kuzeyindeki yaplanmann hevesini krma giriimi olarak da deerlendirilebilir.206 Kukusuz Yrrn bu yaklam, Trkiyenin Irakn kuzeyine yapt harektn askeri ynn grebilen bir bak as ile yaplmamtr. Irakn kuzeyine yaplan harektn zamanlamasnn bir takm askeri gerekeleri olabilir. Fakat Kosovann bamszlk ilannn Trkiyenin gneydousu ve Irakn kuzeyi zerindeki olas etkileri, zerinde dnlmesi gereken bir konudur.

205

UZGEL, lhan, "Kosovo: Politics of Nationalism and the Question of International ntervention", Turkish Rewiev of Balkan Studies, stanbul, 1999, s. 231. 206 YRR, a.g.m.

77 Trk d politikasnn yllardr gndeminde olan Kbrs da Kosova ile balant kurulabilecek blgelerden belki de en nemlisidir. Kosovann bamszlnn tannmas dnldnde, KKTC iin BM'den fiyasko ile sonulanan Annan Plan'ndan daha adil yaklamlar kmas beklenebilir ve Trk taraf bu ynde almalar yrterek BM'yi ynlendirebilir. KKTC'de hali hazrda bir atma ortam olmamas uluslararas toplumu harekete gemekte isteksizletirse de Kbrs'ta Trk varlnn yasal dayanaklar ortaya konmak suretiyle, KKTC iin bir alm salanabilir. Ancak bu alm Birlemi Milletler gndemine getirecek olan lkemizin, iinde bulunduu ekonomik hassasiyetler ve i siyasal durumu gibi faktrler dikkate alndnda, byle bir almn yaplmas g grnmektedir.207

207

<http://www.globalstrateji.org/TUR/Icerik.ASP?ID=323>, (01.04.2009)

78

NC BLM

KOSOVANIN BAIMSIZLIININ ETKLER

3.1

Kresel Dzeyde Etkileri Kosovann, ABD ve ABnin lokomotifi durumunda bulunan lkelerden de

ald destek ile bamszln ilan etmesi, tm dnyada byk etkiler yaratabilecek nemli bir olay olmutur. Bu bamszln da etkisiyle, tm dnya zerinde ayrlk sylemlere sahip olan blgeler, kendilerinin Kosovadan daha fazla bamszlk haklarnn olduunu iddia etmeye balamlardr. Kosovann bamszlk ilan, kendi ierisinde ayrlk dnce ve hareketleri barndran lkeleri zor durumda brakabilecek bir gelime olmutur. Kosovann bamszln ilan ettii 17 ubat 2008, dnya zerindeki tm ayrlk blgeler iin yeni bir dnem, yeni bir umut dalgas anlamn tamaktadr. Son kreselleme dalgas ile birlikte devreye giren yerelleme ilk meyvesini vermitir. Yerelleme, sadece merkezi ynetimin g ve yetkilerinin ksmen yerel ynetimlere devredilmesi ve yerel ynetimlerin zerklik iinde faaliyetlerini srdrmeleri anlamna gelmemektedir. Ayn zamanda yerel kltrleri, dinsel ve geleneksel deerleri canlandran ve dinamizmlerini artran, hatta devrini doldurmu marjinal eski kltrlere dahi yeniden dirilme imkan veren bir sretir. Kresellemenin bir unsuru haline gelen yerelleme mikro milliyetilie de kuvvetli bir vurgu yapmakta, kimliini koruyarak federal devletlerin bnyesinde bulunan halklar iin de artk bamszlk vakti anlamna gelmektedir. Dnyay saran mikro milliyetilik dalgas, Kosova Cumhuriyetini dourmutur. Kosova Cumhuriyeti dnyann eitli blgelerinde bamszlk d kuran btn halklar iin yeni bir ekillendirici model olacaktr.208 Gnmzde Birlemi Milletler (BM) tarafndan tannm ve yelie kabul edilmi 192 bamsz devlet vardr. Bu devletlerde, 5 bine yakn rksal, etnik, din,
208

YAIN, Gzde, Dnyann Yeni Kosovalar: Kbrs Kosovann Neresinde?, 2023 Dergisi, Atlm Yaynclk, Ankara, Say 83, (Mart) 2008.

79 kltrel ve dilsel grup yaamaktadr. Halen, bunlarn iinden 500 ila 700 grubun, kendi kendini ynetmesiyle ilgili deiik talepleri bulunmaktadr. Gnmzde dnyann deiik yerlerinde, bir devletin egemenlii altnda olup, bamszlk talep eden deiik insan topluluklar, halklar ve blgeler bulunmaktadr. rnein, Kanadada Quebecliler, spanyada Katalanlar ve Baskllar, Belikada Flamanlar, Britanyada skolar, Irakta Krtler, Grcistanda Gney Osetler ile Abhazlar, Rusya Federasyonunda eenler, talyada Kuzey talyallar, Brezilyada Gney Brezilyallar gibileri, kendi kaderini tayin hakk erevesinde bamsz devletler olmak istemektedirler.209 Bu tr etnik ayrlk gruplardan bir blm kendilerinin Kosovadan daha ok ayrlma ve devlet kurma haklar bulunduunu iddia etmektedirler. Batl devletlerin yardmyla bamszlk ilan eden bir Kosova rneinin, bu tr etnik ayrlk aznlklara amalarna ulamak iin Batl byk glerin desteini almalar konusunda yol gsterebilecei deerlendirilmektedir. Kosovann bamszlk ilan etmesinden iki ay nce Gney Osetya Parlamentosu Szcs Tarzan Kokoiti, Kosovann olas bamszl ile ilgili olarak u aklamada bulunmutur: Kosovann bamszlnn tannacan mit ediyoruz. Bu bizim bamszlmz iin ak kart olacaktr. Bu olay bizim tannma srecimizi hzlandracaktr. Rusyann Kosova konusundaki yaklamn destekliyoruz. nk Kosova yapay olarak bamszln ilan etmitir. Gney Osetya
210

tarihin

hibir

dneminde

Grcistann

paras

olmamtr.

Kosovann bamszlyla ilgili tartlmas gereken bir baka husus, BMnin rol zerinedir. Kosovann bamszln, BMnin kurallar dnda ileyen bir sre belirlemitir. BM gnmzde dnyada yaanan gelimeleri sadece izlemekle mi yetinecektir? BM Gvenlik Konseyi karar olmadan 1999 ylnda YFC bombalanm, 2003 ylnda Iraka girilmi; BM Gvenlik Konseyinin Kosovann bamszlna kar olan kararlarna ramen bamszlk ilan engellenememitir. Bu gelimeler, BM sisteminin kan kaybn hzlandrabilir mi? Ayrca, BM sisteminin
209

AYCI ve TRBEDAR, Kendi Kaderini Tayin Hakk ve Ayrlklk: Kosovann Bamszl Emsal Tekil Eder mi?, Stratejik Analiz, ASAM Yaynlar, Ankara, Say 103, (Kasm) 2007. 210 <http://www.mnweekly.ru/trend/mn11-2009/>, (02.04.2009).

80 ilevsiz olduu dncesi yerleirse, baz kk devletler ya da blgeler, bundan sonra daima, birilerinin toprak btnlne zarar verebilecei phesiyle yaamaya mahkm edilecektir.211 Srbistan Dileri Bakan Yeremi, Kosova bamszln ilan ettikten sonra u aklamada bulunmutur: Etnik temelde ayrlk ilan etme istei hi de yeni bir ey deildir. Dnyann birok yerinde bu tr ayrlk emeller besleyen hareketler vardr. Ama Kosovann bamsz olmasna izin verilirse, ilk defa etnik temelde bir hareket BM Gvenlik Konseyi'nin nde gelen yelerinin desteini alm olacak.212 Kosovann bamszlk yolu, bir silahl mcadele neticesinde almtr. Arnavutlarn silahl direnii ve NATO mdahalesi ardndan oluturulan fiili bamszlk durumu, Batl lkeler tarafndan onaylanm ve Kosovann bamszln ilan etmesine msaade edilmitir. Dnyann farkl blgelerinde, bu durumu rnek almak isteyecek baz ayrlk unsurlar, silahl mcadelenin kesin zm yolu olduuna kanaat getirebilecektir.213 Kosovann bamszln destekleyen lkeler, Kosovann artlarnn dnyadaki ayrlk hareketler iinde farkl bir konumda olduunu ve dnyadaki dier sorunlu blgeleri etkilemeyeceini iddia etmektedirler. Erhan Karada bu konuda u yorumu yapmaktadr. Kosovann bamszlnn dnyada domino etkisi yaratmasn

beklemek gereki olmaz. Kosova daha nce de bamszln ilan etmi, ancak bunu tanyan olmamtr. Benzer ekilde, bamszlk isteyen dnyann ou blgesi zaten bamszln ilan etmi ancak tanyan olmamtr. Dolaysyla, bamszlk ilann tanmaya hazr olan lkeler bulunmad srece, dnya haritasnn ok fazla deimesini beklemek

211

TRBEDAR, Erhan, Kosovann Bamszl Emsal Tekil Eder mi?, Stratejik Analiz, ASAM Yaynlar, Ankara, Say 91, (Kasm) 2007. 212 <http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2008/02/080215_serbia_russia_un.shtml>, (15.02.2009). 213 TRBEDAR, a.g.m.

81 gereki deildir. Yani, bamsz olmay talep eden bir millet, dnya lkelerinden destek alabildii lde bamszln salayabilir.214 Aslnda bu konuda problemin z, bir devlet ierisindeki ayrlk bir hareketi dier bir devletin bir zgrlk hareketi olarak grmesi ve tek tarafl bir bamszlk ilan durumunda, tanma konusunda nceden cesaretlendirmesinden kaynaklanmaktadr. Uluslararas ilikilerin karlkl karlar ekseninde srdrld dnyada, bir lke ierisindeki ayrlk bir harekete scak bakacak ve ona destek verebilecek lkeler olabilecektir. Bu tr durumlar dnyada ifte standartlara yol aabilecektir. Stephen Zunes Bush ynetiminin Kosovann bamszln hemen tanmakla, yllarca unutulmayacak bir hata yaptn iddia etmekte ve Kosovann bamszln Bat Sahra rnei ile karlatrarak, bir ifte standard u ekilde ima etmektedir: ABD 1976da 75den fazla lkenin tand Bat Sahrann

bamszln tanmay reddetmitir. Bush ynetimi Fasn tek tarafl olarak Bat Sahray otonom blgesi olarak, ilhak etmesinin uluslararas tannmas isteini desteklemeye devam etmektedir. Bu ifte standart Kosovann yasal olarak Srbistann paras olarak tannm olduu dikkate alndnda, gze arpmaktadr. Oysa Bat Sahra, yasal olarak askeri igal altnda, kendi hkmeti olmayan bir blge olarak tannm ve stats BM Gvenlik Konseyi ve Uluslararas Adalet Divan tarafndan teyit edilmitir. 215 Yusuf Armaan Kosovann bamszlnn ABD tarafndan tannmasn, ABDnin Byk Ortadou Projesi ile ilikilendirmi ve bu konuda u yorumu yapmtr: Kukusuz Kosovann bamszl, ABDnin Byk Ortadou

Projesinde nmzdeki on yllarca etkisi srecek; birok ayrlk hareketi uluslararas anayasal zemine kavuturacak ve yenidnyada ehir devletlerini oluturacak iddetli bir depremdir. Dorusu dnya
214

TRBEDAR, Erhan, Kosovann Bamszl ve Muhtemel Etkileri, Stratejik Analiz, ASAM Yaynlar, Say 95 Ankara, (Mart) 2008. 215 ZUNES,Stephen, Kosovo and the Politics of Recognition

<http://www.zmag.org/znet/>, (03.03.2009).

82 jeopolitii, tarihin hibir dneminde bu kadar net mdahalelerle ynlendirilmemitir. Bu ynyle Balkanlar, teden beri srdrd laboratuarlk grevini bir kez daha stlenmi durumdadr.216 Kosovann bamszln tanmayan lkelerden bir tanesi de Hindistandr. Hindistan Dileri Bakan Kosovann bamsz bir devlet olarak sahip olmas gereken art karlayamadna dair bir aklama yaynlamtr. Bakann aklad bu art; snrlar olan bir lke, halk tarafndan kabul gren bir hkmet, lke zerinde kontrol olan bir hkmet eklindedir. Hindistan bamszln ilan eden Kosovann bu artlara sahip olmadn iddia ederek, Kosova devletini tanmamtr.217 Kanada, Kosovay tanyp tanmama konusunda tam bir kararszlk ierisindedir. Quebec ayrlk hareketi, Kanadal politika yapclarn kafasnda arl olmak zorunda olan bir konudur. Kosovann tannmasna kar kan lkeler arasnda ortak bir payda vardr. Kosovann bamszlnn, Kosovann dnda eitli etnik kkenin yaad lkelere etkileri ok byktr. Kosovadan Sri Lankaya kadar birok devletin kendi ilerinde bulunan etnik atmalardan dolay skntlar vardr.218 Sadece kuzeyinde bulunan Bask blgesindeki ayrlk hareketten deil, dousunda bulunan Katalonya blgesindeki ayrlk hareketle de uzun sredir mcadele etmekte olan spanya, Kosovann tek tarafl bamszln tanmayacan aklamtr. spanyol Hkmeti, Kosova olayn hassas ve ok zehirli bir konu olarak nitelendirmitir. Kosovadaki durumu yakndan takip eden ayrlk Bask Blgesinin terr rgt ETA, Kosovann bamszlk ilanndan iki hafta nce Kosova rneini tartmak bir topya hakknda konumak deildir. eklinde bir aklama yapmtr.219

216

ARMAAN, Yusuf, Balkanlar; Kosovann Domino Etkisi, <http://www.dncegndem.com/say-46/>, (26.11.2008). 217 <http://www.tamilcanadian.com/page.php?cat=593&id=5425>, (04.04.2009). 218 <http://www.tamilcanadian.com/page.php?cat=593&id=5425>, (04.04.2009). 219 <http://www.eubusiness.com/>, (02.04.2009).

83 Belikada milliyeti Yeni Flaman Mttefikleri isimli hareket Halklarn kendi kaderlerini belirleme hakk zorunludur. eklinde aklama yapmtr.220 Londrada IWPR (the Institute for War and Peace Reporting) isimli bir kuruluta Kafkaslar Editr olarak grev yapan Thomas de Waal, The Wall Street Journalda yaynlanan bir makalesinde, Kosovann bamszlnn gl bir dalgalanma etkisi yaratacan iddia etmi ve bu konuda u aklamalar yapmtr: Kosova, yanllkla dondurulmu olarak ifade edilen atmalarn ileri derecede buzlarn zyor. Bat holanr veya holanmaz, Kosovann bamszlnn gl bir dalgalanma etkisi olacaktr. Kosovann bamszlnn tannmas farkl blgelerdeki durumu da deitirecektir. Azerbaycan dnyann en hzl byyen savunma btesine sahiptir. Grcistan son olarak atma Karar Bakanlnn ismini saldrgan bir ekilde Yeniden Entegrasyon Bakanl olarak deitirmitir. Yeni atmalar ufukta olabilir. 221 Kosovann bamszlna kar kan lkelerin banda gelen Rusya Birlemi Milletler Szcs Vitaly Churkin Kosovann bamszlnn dnyadaki dier ayrlk hareketlere bir rnek tekil edeceini iddia etmi ve Amerika Birleik Devletleri Kosovann kendine zg bir durumu olduunu iddia etmektedir. Fakat ayrlk blgeler Kosovann bamszln yakndan izleme eilimindedir. Kosova onlar iin bir emsal tekil edecek, ok etkisi yaylacaktr. eklinde aklama yapmtr.222 Rusya, Kosovann bamszlna kar kmtr. Bunun en byk nedeni ise karde Srbistann karlarn korumaktan ziyade, Yugoslavya senaryosunun Rusyada tekrarlanma ihtimalinin hl geerli olmasdr.223 Rusya Srbistan tarihte defalarca yzst brakmtr. ubat 1992de Slovenya ve Hrvatistann bamszlnn Rusya tarafndan tannmas Srbistan hayal krklna uratmtr.
220
221

<http://www.eubusiness.com/>, (02.04.2009). RYAN, Karen, Kosovo ripple effect spreads to de-facto independent countries, The Traspol Times, 26 ubat 2008.<http://www.tiraspoltimes.com/>, (04.04.2009). 222 <http://www.mnweekly.ru/trend/mn11-2009/>, (02.04.2009). 223 KAMALOV, lyas, Moskova, Yeni Kosovalara imdilik Hayr Dedi <http://www.asam.org.tr/tr/index.asp>, (03.03.2009).

84 Eski Srp lideri Milosevi, 2002 ylnda yapt bir aklamada, kendisine tarihin ve Rusyann ihanet ettiini belirtmitir.224 Hasan Kanbolat Kosovann bamszlnn ABD ve AB tarafndan tannmas, Rusya tarafndan tannmamasna farkl bir adan bakmaktadr. Kanbolat, Avrupa-Atlantik dnyas ile Rusyann karlkl olarak dankl dv ierisinde bulunduklarn iddia eden Nisan 2008de yaymlanan makalesinde u aklamalar yapmaktadr: Kremlinin Kosovay tanmamas, Avrupa-Atlantik dnyas ile Kremlinin uzlamad anlamna gelmeyebilir. Avrupa-Atlantik dnyas ile Kremlin, Avrupann yeniden oluturulmas ve fiilen (de facto) bamsz olan devletlerin (Kosova, KKTC, Abhazya, Gney Osetya, Dinyesteryan (Pridnistrovye) ve Dalk Karaba vb.) domino etkisi yaratlmadan farkl tarih aralklar ile tekil rnekler olarak tannmas konusunda anlam olabilir. Kosova, bu anlamann ilk adm ise Kremlinin kar hamlesi Gney Osetya, Abhazya ve Dinyesteryan olabilir.225 KaradenizKafkaslar blgesinde, eski Sovyetler Birlii snrlar iinde drt adet dondurulmu atma blgesi bulunmaktadr. Bunlar Moldovadan ayrlmay talep eden Transdinyester (Pridnistrovye), Grcistandan ayrlmay talep eden Abhazya ve Gney Osetya, Azerbaycandan ayrlmay talep eden Dalk Karabadr. Kosovann bamszlnn tannmas bu blgelerin bamszlk taleplerini cesaretlendirmektedir. Toprak btnlkleri ABD ve AB tarafndan desteklenen Grcistan ve Moldovadaki sorunlar dondurulmu kald srece, Rusya Federasyonu bu iki lkeyi yakn evre politikas erevesinde kontrol edebilmekteydi. Ancak, her ikisinin de Batl lkelerle ilikilerini gelitiriyor olmalar, Rusya Federasyonunun Kosovay emsal gstererek, bamszlk yanls talepleri desteklemesine yol amaktadr. Bir baka ifadeyle, Kosovann bamszln ilan etmesinin, eenistan, Tataristan, Saha (Yakutistan) ve Kalingrad

224

TRBEDAR, Erhan, Bamszla Koan Kosova Neyin Habercisi, Stratejik Analiz, ASAM Yaynlar, Ankara, Say 85, (Mays) 2007. 225 KANBOLAT, Hasan, Abhazya rneinde Kosovann Gney Kafkasya Yansmalar, Stratejik Analiz, ASAM Yaynlar, Ankara, Say 96, (Nisan) 2008.

85 gibi Rusya Federasyonu iindeki federe cumhuriyetlere ve vilayetlere de emsal tekil etme olasl bulunabilir.226 Austos 2008de Grcistann Abhazya ve Gney Osetyaya askeri harekt dzenlemesi ve paralelinde gelen insan haklar ihlali iddialar, Rusyaya tarihi bir frsat vermitir. Rusyann Bat yanls Grcistana kar dzenlemi olduu askeri harekt, NATOnun 1999 ylnda gerekletirdii Kosova mdahalesini anmsatmaktadr. Mteakiben gelen Abhazya ve Gney Osetyay tanma kararlar da, Batl devletlerin Kosovay tanma kararlarna bir misilleme phesini akla getirmektedir. Rusyann bu karar ncesinde byk bir ikilem ierisinde kaldn sylemek mmkndr. Bnyesinde eenistan ve Tataristan gibi Moskova asndan sorunlu cumhuriyetler de dhil olmak zere 21 cumhuriyet bulunduran Rusya, bu sebeple Abhazya ve Gney Osetyann bamszln uzun sre tanmayarak daha ok bu iki blgeyi Grcistan ve Bat ile ilikilerinde bir pazarlk arac olarak kullanyordu. Ancak Rus yetkililer zellikle Putinin iktidar dneminde izlenen merkeziyeti politika sayesinde Rusyann paralanma tehlikesinin ortadan kalktna inanmakta ve Gney Osetya ile Abhazyann Rusya ierisindeki cumhuriyetlere rnek tekil edemeyeceini ileri srmektedirler. Yine Grcistann Gney Osetyaya saldrmas ve ABDnin de Dou Avrupaya fze radar sistemlerini yerletirme konusundaki kararlln srdrmesi, Moskovann sz konusu iki blgenin bamszlklarn tanmasnda etkili olmutur.227 Kosovann bamszln ilan etmesi ve bata ABD olmak zere ngiltere, Fransa, Almanya, talya gibi ABnin nde gelen lkelerinin ierisinde bulunduu u ana kadar 56 lkenin Kosovay tanm olmas, yeni tartmalar beraberinde getirmitir. Dnyada ayrlk hareketleri cesaretlendirdii iddia edilen Kosovann bamszlk ilan kendi iinde ayrlk hareket barndran lkeler tarafndan endie ile karlanmtr.

226

TRBEDAR, vd., Kendi Kaderini Tayin Hakk ve Ayrlklk: Kosovann Bamszl Emsal Tekil Eder mi?, Stratejik Analiz, ASAM Yaynlar, Say 91, Ankara, (Kasm) 2007. 227 KAMALOV, lyas, Medmedev Kafkaslarda Yeni Kosovalar Yaratyor, <http://www.asam.org.tr/tr/yazilar.asp?pkat1=23>, (05.04.2009).

86 Balkanlarn stratejik nemi nedeniyle, Srbistan ile Kosova Arnavutlar arasnda bir sorun olmaktan kp, kresel aktrlerin arasndaki bir mcadele alanna dnen Kosovann, Balkan corafyasndan sonra en byk etkisinin Kafkasya blgesinde grlecei aktr.

3.2

Balkan Corafyas zerine Etkileri

3.2.1 Bosna Hersek zerine Etkileri Bosna-Hersek ayr dini ve etnik zellikteki Bonak, Srp ve Hrvat milletlerinden meydana gelen karma bir toplumu bnyesinde barndrmaktadr. Bu gruplardan Bonaklar hari, Bosnal Srplarn ve Bosnal Hrvatlarn Bosna-Herseke komu bamsz birer ana devletleri vardr. Buna ilaveten Hrvatlarn Katolik, Srplarn Ortodoks ve Bonaklarn Mslman olmas lkenin dinsel eitliliini ortaya koymaktadr. Bu ynyle bakld zaman, Bosna-Hersek Yugoslavyann kk bir prototipidir. 1992 ylna kadar Yugoslavyann bir federal birimi olan Bosna-Hersek, Slovenya ve Hrvatistann federal yapdan kopmalar sonucunda Srp arlnn federal yap ierisinde giderek artmas zerine bamszln ilan etmitir. 1992 1995 yllar arasnda yl sren savan bir blmnde Bonak ve Hrvatlar Srplara kar savam, bir blmnde ise Bonaklar, Hrvat ve Srplara kar iki cephede birden savamtr. Yirminci yzylda Avrupann gbeinde gerekleen saysz soykrma ramen, Avrupa Birlii uzun sre olaylara seyirci kalm ve adeta ABD mdahalesi iin davetiye karmtr. 21 Kasm 1995te, dnemin Bosna-Hersek, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ve Hrvatistan Cumhurbakanlar; Aliya zetbegovi, Slobodan Miloevi ve Franco Tucman arasnda Dayton Bar Anlamasnn parafe edilmesiyle, Bosnadaki sava sona ermitir. Dayton Bar Anlamasnn biri ksa, dieri de uzun vadeli olmak zere iki temel amac vard. Ksa vadede savan durdurulmas, lmlerin ve ykmlarn nne geilmesi hedeflenmitir. Uzun vadede ise, kalc bar ve istikrar

87 iin gerekli ortamn yaratlmas amalanmtr.228 Dayton Bar Anlamas ile birlikte ksa srede atmalar durdurulmasna ramen, 19911995 yllar arasnda yaanan etnik iddet olaylar sonucunda gerekleen toplumsal kutuplama giderilemeyen bir sorun olarak kalmtr. Dayton Antlamann askeri hkmlerinin uygulanmas Avrupa Birlii Bar Gc (EUFOR) tarafndan salanmakta, sivil hkmlerinin uygulanmas ise bakent Saraybosnada bulunan Birlemi Milletler Yksek Temsilciliinin sorumluluuna verilmitir. Dayton Antlamas ile birlikte, Bosna-Hersek ounluunu Bonak ve Hrvatlarn oluturduu Bosna ve Hersek Federasyonu (Federacije Bosne i Hercegovine-FBiH) ile ounluunu Srplarn oluturduu Srp Cumhuriyeti (Republika Srpska-RS) olmak zere iki ayr entiteye ayrlmtr. Bosna Hersekin kuzeydousunda yer alan ihtilafl Brko vilayeti ise, Bosna-Hersek Devletinin egemenliinde zerk bir ynetim olmu ve her iki entitenin snrlar dna braklmtr. Dayton Bar Antlamas ile uzlamaya varlan Bosna-Hersek devlet modelinde, her iki entitenin kendine zg siyasi ve ekonomik yaplanmas mevcuttur. FBiHin siyasi yaps dzeyden olumaktadr; Entite dzeyi, kantonlar dzeyi ve belediyeler dzeyi. Entite dzeyinde iki kanatl bir parlamento, bir bakan ve iki bakan yardmcs vardr. Federasyon ierisinde oluturulan 10 kanton nfus yaplarna gre Hrvat youn, Bonak youn veya etnik olarak kark kantonlar olarak ayrlmlardr. Buna gre Federasyon bnyesinde 5 Bonak youn, 3 Hrvat youn ve 2 kark kanton bulunmaktadr. Srplarn nfusun ounluunu oluturduu dier entite RS ise yedi ynetim blgesine (municipalities) ayrlmtr.229 Bosna-Hersek Devleti ierisinde RS gayet merkezi bir ynetime sahipken, Federasyon 10 adet kantondan olumaktadr. Her iki birim de ayr parlamentolara sahip olduu gibi, kantonlar da kendi meclislerine sahiptir. lkenin her kurumunda kurucu ulus olarak tanmlanan Bonak, Srp ve Hrvatlarn temsiline zen

228

TRBEDAR, Erhan, Kosovann Bamszlk lannn Srbistan, Bosna- Hersek ve Makedonyaya Etkileri, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Ankara, Cilt 14, Say 1, 2008, s. 36. 229 BEBER, Florian, Post-War Bosnia Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan, ngiltere, 2005, s. 6263, den aktaran YRR, Pnar, Balkanlarda Uluslararas Himaye Yntemleri: Bosna-Hersek rnei, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Ankara, Cilt 14, Say 1, 2008, s. 165.

88 gsterilmektedir. rnein Cumhurbakanl l bir yapya sahiptir ve her toplumun temsilcisi ayr seilmektedir. 230 Bosna-Hersekin bu idari yaplanmas, bir devlet hakknda allmam rakamlarn duyulmasna yol amaktadr. Nitekim u andaki nfusunun 4 milyonun altnda olduu tahmin edilen Bosna-Hersekte ayn anda 1200 yarg ve savc, 760 milletvekili, 180 bakan, 14 babakan, 5 cumhurbakan grev yapmaktadr. Byle bir idari yap yznden, Bosnadaki harcamalarn yzde 40ndan fazlas devlet mekanizmasnn finansmanna ayrlmaktadr.231 Dayton Bar Anlamas ile BosnaHerseke getirilen devlet yapsnn dnyada pek alk olunmayan bir devlet yaps olduu ortadadr. Bu devlet yaps ierisinde kamu dzeni OHR Temsilcilii(Yksek Temsilcilik Ofisi) himayesinde ok hassas dengelerle salanmaktadr. OHR Temsilcilii lkede gerekli kanunlarn kartlmasndan, siyasi partilerin Dayton Bar Antlamasnn hkmlerine uygun hareket etmelerine dek her alana karabilmektedir. Bunun en somut rnei OHR Yksek Temsilcisinin lkedeki siyasetileri Dayton hkmlerine aykr davrandklar gerekesi ile grevlerinden uzaklatrma yetkisini kullanabilmesidir. nk Yksek Temsilci bu antlamann sivil bar uygulamasyla ilgili hkmlerini yorumlamada nihai yetkilidir.232 Bu gnk Bosna-Hersek Cumhuriyeti bamsz bir devletten ok, bir muhtar ynetime benzemektedir. nk bir bakma lkenin OHR, EUFOR, BM Uluslararas Polis Gc, AB Polis Misyonu, Dnya Bankas, IMF, NATO gibi rgtler ve kurumlar tarafndan ynetildiini sylemek mmkndr.233 Bosna-Hersekin en ciddi problemleri arasnda etnik problemler gelmektedir. En ciddi etnik sorunlar ise Bonaklarla Bosnal Srplar arasnda yaanmaktadr. Bonaklar Bosna-Hersekin yeniden btnletirilmesi iin aba harcarken, Bosnal Srplar RSnin yetkilerinin sulandrlmasna kar var gcyle mcadele etmektedir. RS vatandalar Saraybosnay deil, Belgrat kendi bakentleri olarak kabul
230

RMA, nan, Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna- Hersek rnei, Ankara niversitesi SBF Dergisi, 631, Ankara, 2008. 231 TRBEDAR, Erhan, a.g.m.,s. 38. 232 International Crisis Group (ICG), Is Dayton Failing?: Bosnia Four Years After the Peace Agreement, ICG Balkans Report , No. 80, Brksel, International Crisis Group, 1999, s. 107., den aktaran YRR, a.g.m. 233 YAVUZ, Celalettin, Balkanlaan Eski Yugoslavyadaki Gelimeler ve Yeni lke Kosova, 2023 Dergisi, Atlm Yaynclk, Say 83, (Mart) 2008, s. 31.

89 etmekte ve Srbistanla gittike artan oranda zel ilikiler gelitirmektedir. Srp milliyetileri asndan RS ayr bir devlettir ve geici olarak Bosna-Hersek topraklar iindedir. RS Babakan Milorad Dodik bile bu entitenin Bosna-Hersek devleti iinde isteksiz yaadn, bir devlet olarak Bosna-Hersekin onlara dayatlm olduunu aka ifade etmektedir. Bu yzden Bonaklarn ounluu, RSnin varlnn Bosna-Hersekin toprak btnlne srekli bir tehdit oluturduunu dnmektedir.234 Kosovann bamszlk ilannn etkilerinin en ok hissedildii blge lkelerinden birisi Bosna-Hersek olmutur. nk RS batan beri, Kosovay kendi snrlar iinde tutmaya alan Belgrat tarafndan uluslararas topluma kar bir koz olarak kullanlmtr. Bundan cesaret alan RS yetkililerinden ayrlk aklamalar gelince, FBiHdeki Bonak yetkilileri de sert cevaplar vermi ve neticede her iki taraftaki milliyetilik dozu trmana gemitir.235 RS ierisinde etkili bir milliyeti rgt konumunda olan SPONA (Serb Movement of Independent Associations) hareketinin lideri Branislav Dukic, RS Babakan Milorad Dodike seim kampanyasna Kosova bamszln ilan ederse, Bosnal Srplarn da bamszlk talep edecekleri ynnde bir madde koymas konusunda arda bulunmutur.236 Kosovann bamszln ilan etmesinden drt gn sonra RS Parlamentosu, eer Kosova geni bir uluslararas tannma elde ederse, RS yetkililerine Bosna Hersek Cumhuriyetinden ayrlma konusunda referanduma gitme yetkisi vermitir. RS Parlamentosunun aklamasnda Kosovann bamszl sadece tehlikeli bir rnek deil, ayn zaman da yeni bir hak da yaratmtr denilmektedir.237 RS Parlamentosunun bu karar Srbistan ile dirsek temas kurarak alm olduu aktr. Bu da Srbistann Bosna-Hersek ierisinde RS aracl ile ne kadar etkili olduunu ve Bosna-Hersekin istikrarn nasl etkileyebileceini gstermektedir. Srbistan Babakan Kotunitsa, yapm olduu bir aklamada Kosova ve RSyi muhafaza etmek devletimizin ve milli politikamzn en nemli amacdr
234 235

TRBEDAR, a.g.m., s. 41. TRBEDAR, a.g.m., s. 42. BRANSLAV, Radeljic, Independent Kosovo: A Threat for the Balkan Region? University of London, <http://mpra.ub.uni-muenchen.de/11722/>, (06.04.2009).

236 237

<http://www.novinite.com/index.php>, (22.02.2008).

90 demitir. Bu aklama RSde yank bulmu ve RS Babakan Dodik Eer Kosovann bamszl uluslararas toplum tarafndan tannrsa, RS bunu not edecektir eklinde aklamada bulunmutur.238 Dier taraftan Kotunitsa, BM Gvenlik Konseyinin 10 Haziran 1999 tarihli 1244 numaral kararnn inenmesi durumunda, Dayton Bar Anlamasnn da inenebilecei tehdidinde bulunmutur.239 BM Gvenlik Konseyinin alm olduu 1244 numaral karar, Kosovann Srbistan snrlar ierisinde kalmasn ngrmektedir. Kotunitsa, bu aklamasnda BM Gvenlik Konseyinin 1244 sayl karar ile Dayton Anlamas arasnda bir paralellik kurmu ve Baty Kosovaya karlk olarak, Bosnann istikrarn bozmakla tehdit etmitir. RS sadece Srbistan ile deil, Rusya ile de yakn bir ibirlii ierisinde hareket etmektedir. Dayton Anlamasnn mimar olarak grlen ABDnin eski BM Temsilcisi Richard C. Holbrooke, kendisiyle yaplan bir rportajda Kosova tannmadan nce Bat yanls olarak bilinen, ABD ve AB ile ibirlii ierisinde alan RS Babakan Milorad Dodikin Kosovann bamszln ilan etmesinden sonra Bat kart ve Rusya yanls olabileceini ve RS ierisindeki ayrlk liderlerle ortak bir zeminde buluabileceini sylemitir. Holbrooke bu dnme sebep olarak da, Rusyann RSye ekonomik yardmlarda bulunmasn ve RSnin youn bir politik bask altnda olmasn gstermitir.240 Kosovann bamszln ilan etmesinden nce RS kamuoyunda var olan Srbistanla birleme istekleri, Kosovann bamszln ilan etmesinden sonra daha da belirginlemitir. Srp Radikal Partisi Lideri Nikola Poplasen, kendisiyle yaplan bir rportajda unlar sylemitir: Baz politik veya tarihi amalar 5 veya 20 yl ierisinde elde edilebilir. RS ierisinde veya Balkanlarda baka lkelerde Srplarn varl mmkndr ve Balkanlarda bar iinde yaayan dier insanlar gibi mreffeh bir ekilde yaayabilirler. RSnin Srbistan ile birleip birlemeyeceine veya Bosnann 10 yl veya daha fazla bir sre
238

WOOD Nicholas, Balkan crisis that some see as overblown, International Herald Tribune, 19 Kasm 2006. 239 TRBEDAR, a.g.m., s. 43. 240 HOLBROOKE,R, Kosovo Independence Declaration Could Spark Crisis, <http://www.cfr.org./publicaton/index.html>, (07.04.2009).

91 ierisinde daha gl bir devlet olup olamayacana ben karar veremem. Fakat burada yaayan insanlar yasal ve demokratik yollardan bu karar almak zorundadr.241 zellikle milliyeti evrelerden daha gr bir sesle dillendirilen Srbistan ile birleme ve byk Srbistan hayalleri, RS Babakan Milorad Dodik tarafndan u ana kadar aka sylenmemitir. Dodik bu istein ok gereki olmayacan ve Batnn buna izin vermeyeceini, ayrca bu istein blgede istikrar bozarak yeniden etnik temelli bir atmaya yol aacan bilmektedir. Ancak dnyada ve Balkanlarda deiebilecek uluslararas dengeler RSnin tutumunu deitirebilecektir.

3.2.2

Makedonya zerine Etkileri Makedonya 1991 ylna kadar Yugoslavyann 6 cumhuriyetinden biri

olmutur. 1991de Slovenya ve Hrvatistan bamszln ilan edince, Makedonya da Bosna-Hersek ile beraber bamszln ilan etmitir. nk Slovenya ve Hrvatistan dier federal cumhuriyetler ierisinde en gelimi lkeler olmulardr. Bu lkelerin federasyondan kopmas, Makedonya ve Bosna- Hersekin de federasyon ile olan balarnn zayflamasna neden olmutur.242 Srbistann dier cumhuriyetler zerinde hegemonya kurmaya almas Makedonya ve Bosna Hersek gibi ekonomisi zayf olan cumhuriyetlerin de federasyon ile yollarn ayrmalarna sebep olmutur. Makedonyann bamszl iin 8 Eyll 1991 de dzenlenen referandum lkedeki Arnavut aznlk tarafndan boykot edilmitir. Ayn zamanda Makedonya Parlamentosunun Arnavut yeleri de, Kasm 1991 de kabul edilen yeni Makedonya Anayasasn boykot etmilerdir. Bu boykotun sebebi; Yeni Anayasann giri blmnde ve Madde 7de Makedonyann Makedon Ulusunun ulus devleti olarak tanmlanmas ve Makedon dilinin Makedonyann resmi dili olarak dzenlenmesi olmutur.243 Arnavutlar Makedonyada, Makedonlarla birlikte kurucu unsur olarak, yerel ve hkmet seviyesindeki kurumlarn karar verici organlarnda eit seviyede
241
242

243

BRANSLAV, a.g.m. KUT, ule, Makedonya ve Sorunlar, Balkanlarda Kimlik ve Egemenlik, stanbul, Bilgi niversitesi Yaynlar, 2005, s. 12. VANOV, Gjorge, Macedonia and Its Neighbours: Controversies and Challenges, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Cilt 14, Say 1, Ankara, 2008, s. 72.

92 katlm talep etmilerdir. Arnavutlara gre bu stat Arnavutlarn polis, ordu, iileri

bakanl, dileri bakanl, adalet bakanl gibi nemli devlet kurumlarnda orantl temsil edilmesine ve Arnavut dilinin ve bayrann resmi olarak kullanlmasna, Arnavut dilinde eitim hakknn elde edilmesine imkn verecekti. Sonu olarak kurucu unsur stats anayasann Arnavutlar iin baz haklar ima eden maddelerini harekete geirebilecekti.244 Arnavutlar Anayasa referandumunu Demokratik Refah Partisinin (PDP) tevikiyle boykot etmi ve Makedonyay Makedonlarn ulus devleti olarak kabul eden yeni anayasaya kar mcadeleyi balatmlardr. Makedonyadaki Arnavut nfusunun toplam nfusun yarsna yaknn tekil ettiini iddia eden Arnavutlar, 1991 nfus saymn da boykot etmilerdir. 11 Aralk 1992de Makedonyann batsnda Arnavut aznln yaad blgenin llirya ad altnda otonom bir blge olarak kurulmasna ynelik olarak Arnavutlar arasnda bir referandum yaplm ve Arnavutlarn byk bir blm otonomi lehinde oy kullanmalarna ramen, bu referandum Makedonya yetkilileri tarafndan geersiz saylmtr.245 Aslnda Arnavutlarn bu giriimlerini, Makedonyada zerklik kazandktan sonra Arnavutluk ve Kosovadaki Arnavutlarla birleerek, Byk Arnavutluk devletini kurma hayalinin bir paras olarak grmek gerekir. Arnavutlar Makedonyann kuzeybatsnda, gneyde Ohriden Kumanovaya uzanan bir yay zerinde yaamakta ve Kosova ile Arnavutluka komu, Kalkandelen, Gostivar, Kievo, Debar gibi yerleim yerlerinde ounluu oluturmaktadrlar.246 Makedonyada yaayan Arnavut aznl daha ok lkenin batsnda, Arnavutluk ve Kosova snrnda younlamtr. Arnavutlar Tetovada %74.4, Gostivarda %63.7 oranlar ile nfusun salt ounluunu oluturmakta, Kicevoda %49.2, Strugada %45.2, ve Debarda %44.4 oranlaryla salt ounluun yarsna yaknn tekil etmektedirler. Ayrca Kumanova ve Skopjede de byk bir Arnavut

244

BABUNA, Aydn, The Albanans Of Kosovo And Macedona: Ethnc Identty Supersedng Relgon, <http://www.freewebs.com/ovsiste/ALBANIAN%20IDENTITY.pdf>, (10.04.2009). BABUNA, a.g.m. YERASMOS Stefan, Milliyetler ve Snrlar: Balkanlar, Kafkasya ve Orta Dou, (ev.) irin Tekeli, stanbul, letiim Yaynlar, 1994, s. 41. den aktaran KIR, Alparslan, Trkiyenin Makedonya Politikasnn Balkan Politikas erisindeki Yeri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Komutanl, stanbul, 2008.

245 246

93 nfusu bulunmaktadr. Makedonyada ki Arnavut nfusunun miktar Arnavutluk ile Makedonya yetkilileri arasnda tartma konusudur. 1994 resmi nfus saymlarna gre, Arnavutlar Makedonya nfusunun %22,9unu oluturmaktadrlar. Arnavutlar bu orann %40-%50 arasnda olduunu iddia etmektedir.247 Resmi istatistiklere gre 2000 ylnda Makedonyada alan nfusun %10undan daha az Arnavuttur. Ayrca, polis ve ordu ierisindeki Arnavut kkenlilerin oran %3,1 dir.248 Kosova Sava Makedonya iin de bir gvenlik sorunu oluturmutur. Kosoval Arnavutlarn Makedonyaya geli ve gidilerinden istifade eden illegal rgtler, silah ve uyuturucu kaakl iin frsat yakalamlardr.249 Bunun yannda Kosovada rgtlenen UK snrn her iki tarafnda da barnma, eylem yapma ve lojistik destek salama imknna kavumutur. rnein 1997 ylnda Gostivarda hkmet binasnn bombalanmas, 1998 ylnda Prilep ve Kumanovadaki olaylar, UK stlenmitir. Makedonlar, artk iyice Makedonyal Arnavutlarn da silahlandrldn ve organize rgtlerin yaygnlatna inanmaya balamlardr.250 Kosovadan szan silahl Arnavut gruplar ile Makedonya gvenlik gleri arasnda nce lkenin kuzeybatsndaki Tanusevtsi ky civarnda ardndan da Kosova snrndaki Kalkandelende balayan atmalar, Makedonyay savan eiine getirmitir. Makedonyada savan balamas, Kosovada tetiklenmitir.251 Makedonyada atmalar balatan silahl Arnavut grubu kendilerini NLA (National Liberation Army) olarak adlandrmlardr. NLAnn yelerinin ounluunun Makedonya doumlu Arnavutlar olduu ve Kosova Kurtulu Ordusu'nda arpm militanlar olduklar bilinmektedir.252 NLA Liderleri Ali Ahmeti ve amcas Fazli Veliu, rgtn ye saysnn birka bin kii olduunu ve amalarnn yalnzca Makedonyada ki Arnavut toplumunun haklarn gelitirmek olduunu iddia etmilerdir. 19 Mart 2001de Batl haber ajanslar NLAnn politik
247 248

BABUNA, a.g.m. <http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1224776.stm>, (10.04.2009). KIR, a.g.e., s. 48. KOPPA, Maria Eleni, Ethnic Albanians in the Former Yugoslav Republic of Macedonia: Between Nationality and Citizenship, Nationalism & Ethnic Politics, Volume 7, Number 4, Winter 2001 s. 53. den aktaran KIR, a.g.e., s. 56.

249 250

251

NKOLOVSK, Blaje, Makedonya Kosova ilikileri dn, bugn ve yarn, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Komutanl, stanbul, 2004, s. 87. 252 NKOLOVSK, a.g.e., s. 88.

94 taleplerini rapor etmilerdir. Bu talepler, Makedonyada ki Makedon ounluk ile Arnavut toplumu arasndaki farkllklar zmek iin uluslararas arabuluculuk, etnik Arnavut kkenlilerin miktarnn tam olarak belirlenmesi, Makedonya Anayasasnn deitirilerek, Arnavutlara kurucu unsur stats verilmesi ve hapishanelerdeki btn politik sulularn serbest braklmas olmutur. Gerillalar Makedonyann paralanmasn istemediklerini fakat federal devlet yapsnn oluturulmasn istediklerini bildirmitir.253 ubat 2001den Austos 2001e kadar, NLA Makedonya gvenlik glerine kar silahl saldrlar dzenlemilerdir. Avrupa Birlii nclnde uluslararas toplum hzl davranm ve Ohri ereve Anlamas ile birlikte atmalar son bulmutur.254 Ohri ereve Anlamasnn en nemli amac, bir taraftan Arnavut toplumunun sorunlarna zm bulurken, dier taraftan da Makedonya devletinin niter yapsn korumak olmutur. Bylece lkenin federalizme doru gidip paralanaca endiesi tayan Makedon ounluk tatmin edilmitir. Anlama etnik Arnavutlarn eitlik taleplerine hitap eden ciddi politik ve anayasal reformlar planlyordu. Sonu olarak, 1991 Anayasasnn bu anlama temelinde deiiklikleri, milli aznlklara ve zellikle de etnik Arnavutlara belirli haklar vermitir.255 Ohri Antlamas ile Arnavut asiler, dem-i merkeziyeti bir devlet ierisinde daha fazla etnik tannma karlnda silah brakmtr. Arnavutlar, Parlamento ve mahkemelerde anadillerini kullanma hakk elde etmitir. Artk kanun metinleri iki dilde yaynlanmaktadr. Arnavut nfusun yzde 20'nin zerinde olduu blgelerde eitim ve salk hizmetleri ile bte planlamas, Arnavut yerel ynetimlerinin kontrol altndadr. Yine bu blgelerde Arnavutlarn anadillerini ve milli sembollerini kullanma haklar vardr. Bugn Makedon Ordusunun yzde 25'ini Arnavutlar oluturmaktadr. Bununla birlikte polis ve memur kadrolarnda Arnavut katlm ok dktr. Ancak Arnavutlarn Makedonya'da 2001 sonras elde ettii

253

KM, Julia, Macedonia: Country Background and Recent Conflict, Congressional Research Service, 2001, s. 9 , <http://www.fas.org/man/crs/RL30900.pdf>, (11.04.2009). 254 DASKALOVSK, Zhidas, The Future of Peace Process in Macedonia, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Ankara, Cilt 14, Say 1, 2008, s. 99. 255 DASKALOVSK, a.g.m., s. 100.

95 haklar; kltrel haklarn, pozitif ayrmcln ya da standart aznlk haklarnn kesinlikle ok tesine gemektedir.256 2001in sonlarndan itibaren, Ohri Bar Anlamasndan kaynaklanan hkmlerin yerine getirilmesi konusunda nemli admlar atlmtr. 1990l yllar boyunca Makedonlar ve Arnavutlar arasnda temel etnik gerginlik kaynan tekil eden, Arnavut dilinde eitimin grld Kalkandelen niversitesi de yasallam, devlet niversitesi statsne kavuturulmutur. Dier taraftan, emniyet ve ordu gibi baz devlet kurumlarnda Arnavutlarn istihdam oran artrlmtr. Ancak Arnavutlarn ie alnmas iin baz Makedonlarn ilerine son veriliyor olmas, etnik gerginlik kayna olmaktadr.257 2007de yaplan bir ankete gre, Makedonlarn nemli bir ksm Ohri Anlamas ile Makedonya pahasna Arnavutlara ayrcalk verildiini dnmekte ve lkenin muhtemel bir Federasyona gideceinden endie duymaktadr.258 Makedonyada etnik Makedonlar ile etnik Arnavutlar arasnda uyumlu bir yaamn olup olmad phelidir. Arnavutlarn Makedonya ierisinde kendilerine verilmi olan haklardan tatmin olmadklar dnldnde, iki toplum arasndaki boluk alarm vermektedir. Bu durumun da Makedonyann uzun sreli istikrarnda dorudan etkileri vardr. Uluslararas Kriz Grubunun 2000 ylnda yaynlam olduu 98 numaral rapora gre, iki etnik grup ok ayr ynlere gitmekte ve ayr yaamaktadr.259 ki toplum arasnda iliki yok denecek kadar azdr ve iki etnik kken arasnda yaplan evlilikler nadiren grlmektedir. Geleneklerine bal olan Arnavutlarn ou kz ocuklarn okula gndermemektedir. Arnavutlar Makedonya'y sahte demokrasi olarak grrken, Makedonlar Arnavutlar szde karde olarak nitelendirmektedir.260 Uluslararas Kriz Grubu 2000 ylnda yaynlam olduu 98 numaral raporda Kosovada ki krizin Makedonyaya etkilerini u ekilde aklamtr:
256 257

<http://www.balkanpazar.org/mak_musluman.htm>, (111.03.2009). TRBEDAR, a.g.m., s. 49 258 Early Warning Report: Macedonia 2007, United Nations Development Programme, (Haziran) 2007, s. 47, <http://www.ewr.org.mk/reports/EWR%20June%202007%20-%20ENG.pdf.>, (11.04.2009). 259 BRANSLAV, a.g.m. 260 <http://www.balkanpazar.org/mak_musluman.htm>, (11.04.2009).

96 Kosova krizi, Makedonyada ki etnik Arnavut ve etnik Makedonlar arasnda nemli ayrlklar oluturmutur. Makedonyada ki btn etnik Arnavutlar Kosovada ki atmann gerekli olduunu ve zgrlk iin katlanlmaya deer olduuna inanmlardr. Bununla birlikte etnik Makedonlar, Kosovann bamszl iin artan taleplerin Makedonyada ki Arnavutlar arasnda da benzer bir blgesel istek yaratacana inanmaktadrlar. 261 Bugn Kosova bamsz olduu iin bu tr endieler hala geerlidir. Bir dier tartma konusu da Kosovann bamszl savan kullanlmas yoluyla olmutur. Bu durum, Makedonyada ki Arnavut aznlk iin rnek tekil edebilir. Bu varsaym NLAnn Makedonyann etnik Arnavut nfusunun younlukta olduu bir parasn ayrmak maksadyla 2001 ylnda gerekletirdii isyan hareketiyle dorulanmtr.262 Makedonya Arnavutlarnn Demokratik Partisi Bakan Arben Caferinin, Kosovann bamszln kazanaca, Makedonyada ok kltrl etnik yapnn korunmasnn mmkn olmad ve lkenin etnik yapya uygun olarak paralanmas gerektii, Kosova isminin Slav kkenli olduu ve bu yzden adnn Dardanija olarak deitirilmesi ayrca bamsz Dardanijann Arnavutluk ile birlemesi gerektii263 eklinde 2005 yl ierisinde yapm olduu aklama, Kosovann bamszlnn Makedonyadaki olas etkilerini ve Byk Arnavutluk idealine Makedonyadaki Arnavut siyasi evrelerince verilen nemi gstermektedir.

3.2.3

Srbistan zerine Etkileri 1987den itibaren Srbistan Sosyalist Cumhuriyeti ierisinde g kazanmaya

balayan Miloevi, Srp milliyetiliini kullanarak lke ierisindeki muhalefetin nne gemeyi baarm, ancak Yugoslavyann dalmasnda ve i savalara srklenmesinde nemli bir siyasi kiilik olarak tarihe gemitir. Ekim 2000de

261 262

BRANSLAV, a.g.m. BRANSLAV, a.g.m. 263 LYAS, Ahmet, Kosova zerindeki Politikalar-II (ABD-AB) http://www.balkanpostasi.net/inc/newsread.asp?readid=143,(26.04.2009).

97 yaplan genel seimler sonucunda Milosevi yenilmi ve Srbistan politik hayatnda yeni bir sayfa almtr. 2000 ylnn sonlarndan itibaren ksa zamanda dnya ile yeniden btnlemeyi baaran Srbistan, ayn ii lke iinde yapamamtr. Her eyden nce Srbistan kendi iinde blnm kalmaya devam etmitir. Miloevi dneminde Srbistan siyasi sahnesi demokratik blok ve demokratik olmayan blok olarak bir blnmlk sergilemitir. Benzer bir blnmln gnmz Srbistannda da devam ettii ve bu lkede iki ayr Srbistann bulunduu belirtilmelidir. Birinci Srbistan, eski Srp lider Slobodan Miloeviin dnemine ait zihniyetle yaamaya devam etmekte ve btn milliyetileri etrafnda toplamaktadr. Bu Srbistanda liderlii, ar milliyeti grleriyle bilinen Srp Radikal Partisi (SRS) yapmaktadr. Dier Srbistan ise, demokratik glerin kontrolnde olan ve AB ile NATO gibi kurulara ye olmaya alan Srbistandr. Ne var ki, Kosovann bamszl, demokratik Srbistan iinde de erozyon etkisi yapmtr.264 AB yelii hedefi yannda milliyeti sylemleri de bulunan Srbistan Demokratik Partisi (Demokratska Sranka Srbije-DSS) Lideri Babakan Kotunitsa ile lkesinin geleceini tamamen AB yeliine endeksleyen Demokratik Parti (Demokratska Stranka-DS) Lideri ve ayn zamanda Srbistan Cumhurbakan olan Boris Tadi arasndaki siyasi gr ve hedef farkll Kosovann bamszlk ilanndan sonra tm plaklyla ortaya kmtr. Babakan Kotunitsann, Kosovann bamszln tanyacak bir AB ile hibir anlamann imzalanmayaca konusundaki tavr nedeniyle, Srbistan-AB ilikileri durma noktasna gelmitir. Kotunitsann partisi DSSden yedi bakann destek verdii deklarasyonun, Tadiin partisi DSnin ba ektii demokrat bloun 15 bakan tarafndan reddedilmesi sonucunda, Babakan Kotunitsa istifa ettiini aklamtr. Sz konusu deklarasyon, Srbistann ancak toprak btnln koruyarak ABye girebileceini, yani lkenin ABye entegrasyonunun Kosovasz mmkn olamayacan savunmakta idi. Tadi, byle bir deklarasyonun sadece lkenin AB entegrasyonunu durdurmak amacn tadn ve bu nedenle kabul edilemez olduunu savunmutur. Dier ve taraftan toprak Kotunitsa, btnln sz konusu deklarasyonun Srbistann onurunu savunduunu

264

TRBEDAR, a.g.m.

98 aklamtr. Babakan Kotunitsann istifas ardndan, Tadi erken genel seimlere gidilecei aklamtr.265 11 Mays 2009 da yaplan erken genel seimlerin ardndan Demokratik Parti Sosyalist Parti ile koalisyon hkmeti oluturmutur. Yeni Hkmetin Babakan Mirko Cvetkovi, yemin treninde yapt konumada, hkmetinin nceliini, Kosova'nn bamszln reddetmek olarak aklam, Srbistan'n Avrupa Birlii yelii yolunda abalarn hzlandrma sz vermitir.266 Srbistanda AB yeliini hedefleyen ancak Kosovann bamszl konusunda dn vermeyen bir ynetim iktidardadr. AB bir taraftan Kosovann bamszlnn tannmasn istemekte, dier taraftan da Srbistann AB hedefinden kopmamasn istemektedir. Bu konuda ara yolun nasl bulunaca sorusu merak uyandrmaktadr. Uluslararas ilikilerde pazarlklar hep var olan bir olgudur. Srbistan elbette Kosovay elinde tutmak istemi ve bunun iin gayret gstermitir. Ancak Srbistan kuvvetle muhtemel olarak Kosovann bamszlnn geri dndrlmesi ok zor bir gerek olduunu grmektedir. Zarardan kr salama dncesiyle, Srbistan gerek AB ve ABD gerekse BM ve NATO gibi rgtlerle pazarlk politikas takip etmektedir. ABnin Srbistana kesin yelik tarihi vermesi belki de tm sorunlarn bir anda buharlamasna neden olacaktr.267 BMnin Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesinin ihlal edildii gerekesiyle Bosna-Hersek tarafndan, 20 Mart 1993te dnemin Yugoslavya Federal Cumhuriyetine kar Uluslararas Adalet Divan huzurunda alan dava 13 yllk bir aradan sonra, 27 ubat 2006da grlmeye balanmtr. 27 ubat 2007de aklanan karara gre, Srebrenitsa soykrmn kimin gerekletirdii konusu mulk braklmtr. Bosnal Srplarn ordusu sorumlu tutulurken, o dnemde Bosnada adeta devlet iinde devlet olan Srp Cumhuriyeti aka sorumlu tutulamamtr. Bylece Srebrenitsa soykrm bireyselletirilmi ve sadece Bosnal

265

MUJEZNOVC, M., Kosovann Bamszlnn Ardndan Srbistanda Siyasi Kriz <http://www.usakgundem.com/yorum/215/kosova%E2%80%99nin-bagimsizliginin-ardindansirbistan%E2%80%99da-siyasi-kriz.html>, (17.04.2009). 266 <http://www.bbc.co.uk/turkish/indepth/story/2006/08/060818_serbia_profile.shtml>, (17.04.2009). 267 AYHAN, a.g.m.

99 Srplarn ordusunu ynetenler sorumlu tutulmutur.268 Bu kararn Kosovann bamszl karlnda Srbistana verilmi bir dn olduu eklinde yorumlar vardr. Nitekim Diplomatik Gzlem isimli internet sitesinde bu konuda u yorum yaplmaktadr: Srbistann mahkm olmas durumunda, Srbistan ierisindeki radikal partiler milliyeti sylemlerini daha da sertletirecek ve Hkmetin Kosovann bamszl konusundaki duruu daha da katlaabilecekti. Srbistan ierisindeki dengeler asndan Belgrat Brkselden bir jest grmeliydi, ama mahkmiyet her eyi bozabilirdi.269 Kosovann bamszln ilan etmesi, nde gelen NATO lkelerinin Kosovann bamszln tanmalar, Srbistann NATO ile olan ilikilerini de olumsuz ynde etkilemitir. Kosova bamszln ilan etmeden iki ay nce Srbistan Meclisi, NATO ile ilikilerini askya alan bir karar kartmtr. Sz konusu kararn 6. maddesinde u ifadeye yer verilmitir: NATOnun 1999da yasal olmayan bir ekilde, Gvenlik Konseyi karar olmadan Srbistan bombalam olmasndan; reddedilen Ahtisaari Plannn 11. ekinde NATOnun bamsz Kosovada nihai ynetim aygt olarak tanmlanyor olmasna kadar NATO ittifaknn genel rol yznden, Srbistan Cumhuriyeti Mill Meclisi, var olan asker ittifaklara kar asker tarafszlk duruuyla ilgili karar almaktadr. Asker tarafszlk, konu ile ilgili dzenlenecek olan halkoylamasnda alnacak nihai karara kadar srecektir.270 Srbistan Meclisinin sz konusu kararndan anlald zere, Belgrat, NATOnun Kosovann bamszlndan yana tavr almas nedeniyle, 1999 ylnda Srbistann NATO tarafndan bombalanmas ile Kosovann bamsz olmas arasnda gl ilikiler kurmaktadr. Ayrca, Kosovann bamszln destekleyen

268

YAVUZ, Celalettin, Balkanlaan Eski Yugoslavyadaki Gelimeler ve Yeni lke Kosova, 2023 Dergisi, Atlm Yaynclk, Say 83, Mart 2008 s. 7. 269 <http://www.diplomatikgozlem.com/haber_oku.asp?id=3050>, (17.04.2009). 270 TRBEDAR, a.g.m., s. 28.

100 Batl lkelerin tutumu, son yirmi ylda Srbistana kar Batllarn sergiledii genel bir tutummu gibi alglanmaya balanmtr.271 Srbistan etnik adan ok homojen bir lke deildir. Kosova snrna yakn olan Preova Vadisinin zellikle Preova, Buyanovats ve Medveca belediyelerinde ve bunlarn etrafndaki kylerde nfusun nemli bir ksmn Arnavutlar oluturmaktadr. Arnavut kaynaklarna gre, toplam nfusu 107 bin olan blgede, Preova nfusunun yzde 93, Buyanovatsn yzde 62si ve Medveca nfusunun yzde 32si Arnavuttur. Arnavutlarn blgeden sk sk Dou Kosova olarak bahsettikleri grlmektedir.272 Gney Srbistan Arnavutlar ile Kosova Arnavutlar kltrel ve ekonomik adan birbirlerine ok benzemektedir. ki Arnavut toplumu da ayn leheyi (Gheg) konumakta ve birbirleri ile yakn ilikilerde bulunmaktadrlar.273 Haziran 1999da Srbistan snrlar ierisinde, tm Kosova snr boyunca oluturulan tampon blgede slenen ve UK modeline gre rgtlenmi olan UPMB (Preova, Medvedja ve Bujanovac Kurtulu Ordusu), bu gvenlik blgesinin Preova Vadisine bitiik olan dou sektrn, polis ve dier hedeflere dzenledii saldrlarda s olarak kullanmtr. rgtn hedefi, Dou Kosova olarak adlandrlan Preova Vadisini kurtarmak olmutur. Tiran, Byk Arnavutluk projesini aka knadktan sonra UPMB bu sefer Byk Kosova projesini benimsemitir. UPMBnin bir zamanlar UKy da var eden Kosova Halk Hareketi tarafndan finanse edilmi olduu bilinmektedir. Mays 2001de NATO ve ABD kaynakl youn diplomasi trafii sonucunda uluslararas toplum Srbistan Arnavutlar ile Srplar arasnda bir bar antlamas imzalanmasn salamtr. Bu antlama ile UPMB datlmtr.274 Ocak 2006da Bujanovac, Preova ve Medvedjadan toplam 66 encmen yesinden 61i, Preova Vadisine anayasal ve blgesel zerklik tannmas talebi dorultusunda bir bildiri yaynlamlardr. Bu belge ile Arnavutlar kamu, eitim,
271 272

TRBEDAR, a.g.m., s. 28. TRBEDAR, Erhan, Srbistan: Preova Vadisinde Gerginlik, <http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=364&kat1=2&kat2=>, (17.04.2009). 273 KARPAT, Can, Gney Srbistan: kinci bir Kosova m?, <http://www.axisglobe.com/article.asp?article=698>, (23.12.2008). 274 KARPAT, a.g.m.

101 salk, kltr ve ekonomi alanlarnda dem-i merkeziyetilik talep etmilerdir. Arnavutlara gre, Preova Vadisinin Kosova ile zel ilikileri olmal; hatta 1992 referandumuna dayanarak Kosova ile birleme yoluna gitme imkn dahi olmaldr.275 12 Mart 1992 tarihinde yaplan halkoylamasnda Preova Vadisi halknn %97si Kosovaya katlma ynnde oy kullanmtr.276 Srbistan tarafndan Preova Vadisi sorunu demokratik yollarla zlmedii takdirde, Srbistan ierisinde ikinci bir Kosova sorunu olabilecei deerlendirilmektedir. zellikle de Srbistann ABye tam ye olamamas durumunda, ekonomik durumu kt durumda olan Preova Arnavutlarnn yzlerini tamamen Kosovaya dnmesi ve blgede yeniden askeri ve politik anlamda mcadelenin balamas ihtimal dhilindedir.

3.2.4

Yunanistan zerine Etkileri Yunanistan Balkan Sava sonrasnda ele geirdii Yanya vilayetinin nemli

bir ksm zerinde yaayan, byk ounluu Ortodoks ve daha az bir oranda Mslman Arnavutun bir aznlk olarak varln Sevr Antlamasyla 1920 tarihinde kabul etmitir. Yaanan savalara, Yunan hkmetlerinin yrtt dramatik etnik temizlik harektlarna ve Yunanistann Yunan gmenler ile blgenin demografik yapsn deitirme giriimlerine ramen, Yunanistan ierisinde hl nemli bir miktarda Arnavut aznlk bulunmaktadr. Bugn Yunanistanda yaayan Arnavutlar Ortodoks Arnavutlar(Arvanidesler), amerya Arnavutlar ve Yunanistana almak amacyla g etmi bulunan Arnavutluk vatanda Arnavutlar olmak zere balk altnda toplanabilir. Yunanistanda bulunan Arnavutlarn toplam nfusunun 2,5 milyonun zerinde olduu ileri srlmektedir.277 Ortodoks Arnavutlar, Yunanistan tarafndan asimile edilmeye allmaktadr. 1944 ylna kadar amerya blgesinde ounluu oluturan amerya Arnavutlar ise Yunanl General Napoleon Zervas
275 276

KARPAT, a.g.m. MFTAR, smet, Arnavutluun durumunu da gz nnde bulundurarak Kosovann geleceini deerlendiriniz. Gelimelerin blgesel siyasete etkileri nasl olabilir. Bu deerlendirmeler nda Trkiye, Arnavutluk ve Kosovann izlemesi gereken ortak politikalar neler olabilir?, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Komutanl, stanbul, (Mart) 2007, s. 60. 277 ELK, Bilgin, Balkanlarda Arnavut Sorunu <http://kisi.deu.edu.tr/bilgin.celik/Makale%201.html>, (11.12.2008).

102 tarafndan soykrma uratlm ve yaadklar topraklardan etnik temizlik yntemiyle uzaklatrlmtr. Yunanistanda ayrca saylar 350 bin ile 600 bin arasnda deien Arnavut vatanda gmen ii de yaamaktadr.278 Yunanistan da dier blge lkeleri gibi Dou Blounun zlmesi ve zellikle Yugoslavyann dalmasyla ortaya kan kaosa kar hazrlksz yakalanmtr. Yugoslavyann paralanma sreci, en fazla Yunanistan rahatsz etmitir. Bir taraftan Makedonya Cumhuriyetinin kurulmas, Byk Arnavutluk sylemleri ve dier taraftan Atinann yeni oluum srasnda Trkiye Balkanlardaki nfuzunu artryor eklindeki alglamalar, Yunanistann Souk Sava boyunca Dou-Bat kutuplu dzen iinde blgeye dnk olarak devam ettirdii d politikay altst etmitir.279 Yunanistan tpk daha nce Bosna Savanda da olduu gibi, Kosovann bamszl konusunda bat ile farkl kamplarda yer almay tercih etmitir. Yunanistann uygulanmas Kosova iin konusundaki deil, negatif tutumu uluslararas hukukun srardan pragmatizmden kaynaklanmaktadr.280

Yunanistann AB lkelerinin sergiledii tutumlardan farkl olarak, Yugoslavyann toprak btnln desteklemesi ve Srbistan her koulda desteklemesinin arkasnda, blgede meydana gelebilecek snr deiikliklerinin kendisini de etkileyebilecei fikri yatmaktadr. Srbistan zellikle desteklemesinin arkasnda da tarihten gelen Srplarla dostluun ve iyi ilikilerin yatt gzlenmektedir. Yunanistan kamuoyu da Bosnadaki veya Srbistandaki Ortodoks Srp dindalarn aka desteklemitir.281 Srbistan ile olan dayanmas dnda Atina, bamsz Kosovann Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetine emsal tekil edebileceinden de endielenmektedir. Ayrca, kendi snrlar iinde yaayan yarm milyondan fazla Arnavutun varln sistematik bir ekilde reddeden Yunanl yetkililer, Kosovann bamszlyla Yunanistandaki Arnavutlarn da baz hak taleplerinde

278

HATPOLU, Murat, Yunanistann D Politikas ve Balkanlar, Balkan Diplomasisi, ASAM Yaynlar, 1. Bask, Ankara, s. 39. 279 HATPOLU, a.g.m., s. 47. 280 <http://www.diplomatikgozlem.com/haber_oku.asp?id=3437>, (13.04.2009). 281 AKMAN, a.g.e., s. 196.

103 bulunabileceklerinden endielenmektedir. Nitekim Kosova sorunu erevesinde Byk Arnavutluk tartmalar Yunanistanda hep gncelliini korumaktadr.282 Yunanistan Bamsz Kosovann Arnavutlukla birlemesi sonucunda snrlarnn batsnda oluabilecek gl bir devlet ihtimalini ortadan kaldrmak maksadyla, Balkanlarda ve zelikte Arnavutlukta mevcut fanatik slamc akmlar destekleyerek ve Arnavutlukun Kuzey Epir blgesinde bulunan etnik nfusunu olduundan daha fazla gstererek, ABnin Mslman toplumlara kar cephe almasn salamak istemektedir.283 Yunanistan iin Trkiye ve Balkanlardaki Mslman yaplanma ok nemli bir tehdittir. Yunanistan, kendisiyle sorunlu olan Makedonya, Bosna ve Arnavutlukla ilikilerini gelitiren ve bunda da ABDnin desteini alan Trkiyenin oluturabilecei slam Eksenine kar, Rusya ve Srbistann yer ald bir Ortodoks Ekseni oluturma gayretindedir.284 Yunanistan; Slav Ortodoks dayanmas vastasyla Avrupa ile balantsn Srbistan zerinden emniyete almak, blgedeki Arnavut etkenini mmkn olduu kadar yok etmek ve Balkanlardaki politik arln artrmak istemektedir.285

3.2.5 Karada zerine Etkileri Alt cumhuriyet ve iki zerk blgeden oluan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyetinin (YSFC) dalmasndan sonra Srbistana bal kalmay tercih etmi tek lke olan Karada, 13.812 kilometrekare yzlmne sahiptir. Srbistann denize tek k olmas sebebiyle Srbistan iin de byk nem arz eden Karada, %49u Ortodoks Karadal, %31i Katolik Srp, %16s Mslman Bonak ve %4 Mslman Arnavut olmak zere drt etnik kkenli ve dinli 672.656 (2003 Aralk

282

TRBEDAR, Erhan, Kosova Dm zlyor mu? <http://www.asam.org.tr/temp/temp441.pdf>, (17.04.2009). 283 MFTAR, a.g.m., s. 89. 284 AKMAN, a.g.e., s. 197. 285 MFTAR, a.g.m., s. 89.

104 Saym) nfusa sahiptir.286 Baz kaynaklara gre Karada ierisindeki Mslman Arnavut nfusu %7ye ulamaktadr.287 Karada, Srbistann eski Yugoslavya ile ilgili Uluslararas Sava Sular Mahkemesi ile yetersiz ibirlii ve buna bal olarak AB srecinin aksamas, %20lere varan Mslman nfusunun Srbistan otoritesi altnda yaamay istememesi gibi nedenlerle, Srbistandan ayrlmay halkoylamasna gtrme karar almtr. 21 Mays 2006da dzenlenen halkoylamas sonucunda, ABnin art kotuu %55 baraj ok kk bir farkla alm ve Karada bamszlk karar almtr. Halk oylamasndan %55,4 Evet ve %44,5 Hayr oyunun kmas ve bu oranlarn birbirine son derece yakn olmas, lke ierisinde bamszlk ynnde ciddi bir fikir ayrl yaandnn ak bir kantdr. Bu sonucun nemli gerekesi ise Evet oylarnn nemli bir ksmnn Ortodoks Karadallara ve Mslmanlara, Hayr oylarnn neredeyse tamamnn da lkede yaayan Srplara ait olmasdr. Toplumdaki bu blnmlk nedeniyle uzun bir mddet daha Karadada bamszln olumsuz yanklarnn olabilecei deerlendirilmektedir288. Karadadaki dier aznlklarn yannda, Arnavut aznln da oylarnn, Karadan bamsz bir devlete dnmesinde katk saladnn ve iktidarn bir ekilde aznlk oylarna borlu olduunun bilincinde olan Karada Babakan Milo Cukanovi, Karadal Arnavutlardan Kosova zerine gelen taleplere sar kalamamtr. 9 Haziran 2008de dzenledii basn toplantsnda, Kosovann ilan ettii bamszln tannma srecini yakndan izlemeye devam edeceklerini ve en sonunda bu konuda Karadan karlarna uygun bir karar vereceklerini, Kosova konusunda bakalarnn karlarn gzetmek zorunda olmadklar eklinde bir aklama yapmtr. Karada Babakannn byle bir aklama yapmasnda Amerika Birleik Devletleri bata olmak zere, Batl lkelerin Karadan Kosovann bamszln tanmasn arzuladklarn ak olarak dile getiriyor olmas da etkili
286

UYAR, Tevfik, Balkan Haritas Yine Deiti, Yine mi Deiecek, <http://gozlem.blogcu.com/balkan-haritasi-yine-degisti-yine-midegisecek_1679204.html>, (23.04.2009). 287 ADROVC, Samir, Montenegro Rebuffs Albanian Demands, <http://freemalesia.blogspot.com/2007/06/montenegro-rebuffs-albanian-demands.html>, (23.04.2009). 288 UYAR, a.g.m.

105 olmutur.289 Bu aklamalardan drt ay sonra 10 Ekim 2008de Karada, Kosovann bamszln tanmtr.290 Bamsz Kosovann etnik yapsnn %90, Karada nfusunun %7sine yakn Arnavut kkenlidir. Balkanlarda Byk Arnavutluk ideallerinin ve Kosovann bamszlnn domino etkisi yaratp yaratmayacann tartlmasna ramen Karadan Kosovann bamszln tanmasnn biraz cretkr bir karar olduu deerlendirilmektedir. Arnavutlar, Karada ynetiminden; Arnavut ounluunun yaad yerlerde yerel ynetimlerin yetkilerinin artrlmas ve Arnavutann resmi dil olarak kullanlmas, uluslararas yasalarla uyumlu olarak Karada Anayasasnda aznlk haklarnn tamamen garanti altna alnmas, iki meclisli parlamento sistemine geilmesi gibi isteklerde bulunmaktadrlar.291 Bu balamda, Karada Arnavutlarnn siyasi anlamda kurduklar birka parti bulunmaktadr. lkedeki ilk Arnavut partisi olan Demokratik Karada Birliinin, brahim Rugovann Kosovadaki Demokratik Ligini rnek aldn syleyebilmek mmkndr. Ayrca, Karadan zellikle Djukanoviin iktidara gelmesinden sonra birok alanda bamsz politikalar gelitirmesinin Arnavutlar asndan pek bir ey ifade etmediinin alt izilmelidir. Arnavutlar iin Karadan bamsz olmasndan ziyade Karadal Arnavutlarn haklarnn verilmesi ve Arnavutlarn Karada siyaseti ve ekonomisinin dnda kalmak istemedikleri birok yetkili tarafndan dile getirilmitir. Ancak, Arnavutlarn Karadan bamszl sz konusu olunca, Byk Arnavutluk idealine gnderme yapmaktan da kendilerini alamadklar bir gerektir.292 Arnavutlarn deiiklikler, Karada Anayasas tarafndan zerinde gereki yaplmasn olmad istedikleri gerekesiyle

Karada

ynetimi

reddedilmitir. Karada Babakan Milo Djukanovicin Demokratik Sosyalist Partisinin ileri gelenlerinden Miodrag Vukovic, etnik Arnavutlarn talepleri konusunda Yerelleme, federalizm veya etnik yapya gre snrlarn yeniden izilmesi, bizim devlet yapmz ihlal eder ve bizim gibi nfusu az olan devletler iin
289

Ayrntl bilgi iin baknz: Erhan TRBEDAR, Karada Kosovann Bamszln Tanr m?, <http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=2245&kat1=23&kat2=>,(23.04.2009). 290 <http://www.guncel.net/>, (23.04.2009). 291 ADROVC, a.g.m. 292 ZLEM, Kader, D Politika Ekseninde Balkanlarda Arnavutlar ve Arnavutluk, <http://www.turksam.org/tr/a859.html>, (01.04.2009).

106 lmcl olur293 aklamasnda bulunmutur. Arnavut taleplerinin Karada ynetimi tarafndan karlanamayaca ve bu durumun uzun vadede kalc mcadelelere sebep olabilecei deerlendirilmektedir.

293

ADROVC, a.g.m.

107

SONU
Balkanlar binlerce yldr saysz istila ve g olaylarna sebep olmutur. Bu adan bakldnda dnyann etnik adan en kark blgelerinden bir tanesi Balkanlardr. Her mahallede veya kyde drt ayr etnik kkene mensup topluluk bir arada yaamaktadr. Gnmzde Balkanlarda yaayan her etnik kken, zerinde yaad topraklarn kendilerine ait olduunu dnmekte ve bu tezlerini tarihsel kantlarla destekleme yoluna gitmektedir. Oysa bu corafyann tarihi, nfus hareketlerinin tarihidir. Balkanlar tarihte en istikrarl dnemini Osmanl mparatorluu dneminde yaamtr. Balkanlarda Osmanl dnemine zlem, 1990l yllarn banda Arnavutluk sosyalizmden liberalizme gei srecini yaarken ekonomik ve sosyal skntlar protesto eden insanlarn, zerinde Pax Ottomana yazl tirtler tamasndan anlalabilir.294 Dileri Eski Bakan Hikmet etin kendisiyle yaplan bir rportajda bu konuyla ilgili bir ansn yle anlatmtr: 1992 ylnda Bosna-Hersek konusunda bir toplant yaplyordu. Trkiye de arld. Milosevi, Karadzi, hepsi oturuyorlard. Benim yanmda Yugoslavya'da yedi yl bykelilik yapm Amerikan Dileri Bakan vard. Bana dnerek, Siz bu felaket yerlerde 500 yl nasl kaldnz? dedi.295 Balkanlarda Osmanl mparatorluundan sonra balayan kavgalar ve alkantlar II. Dnya Savandan sonra ksa bir sreliine durmu, Souk Savan bitimiyle birlikte yeniden ve daha iddetli bir ekilde kendini gstermitir. II. Dnya Savanda Nazi igaline urayan Yugoslavyada halkn bir ksm igale kar savarken, bir ksm da igalcilerle ibirlii yapm ve her iki taraf arasnda karlkl katliamlar sebebiyle ok fazla kan dklmtr. Titonun liderliindeki Partizan hareketi, Batl lkelerin de desteiyle lke iinde Srp etnik hareketine ve Hrvat Ustaa hareketine kar savarken; ayn zamanda Hrvat Ustaalarn ibirlii yapt Nazilere kar da savam ve galip gelmitir. Tito Yugoslavyas II. Dnya Sava

294

AYDIN, Mmtaz, Osmanl Bar, <http://www.tarihportali.net/tarih/index.php?topic=2326.0;wap>, (25.04.2009). 295 <http://www.makturk.com/modules.php?name=News&file=print&sid=170>, (25.04.2009).

108 srasnda yaplan katliamlarn zerini rtmeye alm, gelien milliyeti akmlarn nn ise kardelik ve birlik sloganlar ve Yugoslav st kimlii ile kesmeye almtr. Sosyalist Pazar ekonomisini uygulayan Yugoslavya, Souk Sava dneminde kapitalist bloun ncs saylan devletler tarafndan dou blouna kar kullanlmtr. Bu dnemde Titonun gl siyasi kiilii sayesinde balantszlar hareketinin ncs olan ve Batnn ekonomik yardmlarn alan Yugoslavya, ierdeki milliyeti hareketleri verilen zerkliklerle dizginlemeye almtr. Titonun lm ve Dou Blounun kmeye balamasyla birlikte, Yugoslavyada milliyetilik dalgalar yeniden ykselmi, Birinci Yugoslavya dneminde devletin ayrcalkl unsuru olan Srplar, kendilerini federasyonun gerek sahibi olarak grmeye balam ve dier cumhuriyetler zerinde hkimiyet kurmaya almlardr. Bu durum ok hassas dengeler zerine kurulu olan Yugoslavyann temellerini sarsm ve dalmaya giden srecin n almtr. lkesini ok hassas dengeler zerine kurmu olan ve ynetiminin son dnemlerinde yeniden kprdanmaya balayan milliyetilik akmlarnn lkesine zarar vereceini gren Tito, 12 Mart 1978 tarihli bir konumasnda unlar sylemitir: lkemiz kristal bir kredir. Bu kreyi ellerimle tutarak deil alttan nefesimle fleyerek havada tutuyorum. Umarm benim nefesim tkendiinde birisi bu grevi devralr. Yoksa kristal kre yere der ve tuz buz olur te o zaman dnyann kaderinin korunmas baka bamsz lkelere kalr. Nasr, benim dostumdur ancak ondan nce dnyann geleceinin korunmas Anadolu'ya der. Anadolu'da Kemalistler tarafndan kurulan devletin temeli bamszlktr. Bu yzden Anadolu, dnyann kaderini kurtarma grevini omuzlarna alr.296 Tito sonras dnemde Yugoslav ynetici snf lkeyi havada tutmak iin nefes vermek yerine, mikro milliyetilikleri krklemitir. Yugoslavya ierisinde oluan etnik gerginlikler iinde Kosovann zel bir nemi bulunmaktadr. Nfusunun yaklak olarak %90 Arnavutlardan oluan ve Yugoslavyann en geri

296

MORGL, Mahiye, Lozann 83. Ylnda Sevr zlemi, Mersin Tercman Gazetesi, 19.06. 2006, <http://www.mersintercuman.com/default.asp?sayi=295>, (30.04.2009).

109 kalm blgelerinden biri olan Kosovada, Yugoslav ekonomisinin iinde bulunduu kmazlar Yugoslavyann dier cumhuriyetlerinden daha fazla hissedilmitir. 1981 ylnda bu blgede balayan huzursuzluklar farkl boyutlar kazanarak gnmze kadar uzanm ve Kosova sorunu Yugoslavyann dalma fitilini ateleyen bir etki yaratmtr. Tito sonras Yugoslavyasnda ilk kez Kosovada aka ortaya kan etnik gerginlikler, daha sonra dier cumhuriyetlerde de kendini gstermeye balam ve nihai olarak Yugoslavyann dalmasna yol amtr. Kosova Sorununun temelinde, bu topraklarn Balkanlardaki iki byk milliyeti projenin atma alan olmas yatmaktadr. Kosova, bir yandan Srp ve Arnavutlarn ulusal bilinlerinde en merkezi yeri igal ederken, dier yandan da hem Byk Srbistan hem de Byk Arnavutluk ryalarnn vazgeilmez unsurudur. Uluslararas toplum da, Kosova sorununun Balkanlardaki daha geni Arnavut sorununun ayrlmaz bir paras olduunun bilincindedir.297 Balkanlarda yaayan hemen her etnik topluluun byk devlet kurma idealleri vardr. Ancak Arnavutlarn Balkanlarn ok eitli lkelerine yaylm olmalar ve bu lkelerde kolayca siyasi olarak rgtlenerek siyasi taleplerde bulunabilen toplumsal yaplar ve eitli lkelerde bulunan gl lobileri onlar dier etnik topluluklardan ayrmaktadr. Kosovada Srbistan ynetiminin antidemokratik uygulamalar ve Arnavut sivillere kar uygulanan iddet nedeniyle kan karklklarn Avrupal Devletler tarafndan zlememesi, ABDye blgeye yerlemek iin uygun frsat vermitir. Souk Savan bitiminden sonra kendisini askeri ve siyasi adan rakipsiz olarak gren ABD, Avrupa ktasnda kendisine yeni bir mevzi elde ederek hem Rusyay hem de AByi kontrol edebilmek, Hazar Havzasndan batya doru uzanan enerji yollarnn emniyetini salayabilmek gibi amalarla NATOnun ncs olarak Kosova Operasyonunu gerekletirmitir. ABD, NATO araclyla salad ortamla Kosovann devlet kurumlarnn gelimesini salam ve uygun artlar gerekletiinde de Kosovann bamszlk ilann tanyan ilk devlet olmutur. Avrupa Birlii Kosovann bamszln tanma konusunda kendi ierisinde blnm bir grnt verse de, genel olarak Rusyaya kar ABDnin yannda bir grnt vermektedir.
297

KUT, ule Kosova: Milliyetiliin Krdm, Foreing Policy, stanbul Bilgi niversitesi Yayn, Gz 1998, s. 5364.

110 Kosovann bamszlk ilan, ABD ve Rusyay siyasi alanda kar karya getirmitir. Rusyann Kosovann bamszlk ilanna kar kmasnn ana sebebi, tek kutuplu dnya dzenine kar kmas ve ABDnin NATO araclyla kendisini evrelemesini tehdit olarak alglamasdr. Rusya, Batnn kendi karlarna gre bamsz kk devletler yaratmasna kendi ierisindeki etnik hareketler nedeniyle kardr ve bu konuda evrensel ltlerin dikkate alnmasn istemektedir. Bugn Rusyada gl ve otoriter bir ynetim bulunmas sebebiyle ayrlk hareketlerin sesi ok fazla kmyor olsa da, yarnlarn ne getirecei belli deildir. Kosova rneinin kendi iindeki ayrlk hareketlere rnek tekil etmesinden korkan Rusya, Sincan-Uygur zerk Blgesi nedeniyle ayn endieleri tayan in ile bu konuda ibirlii yapmakta ve Kosovann bamszln tanmamaktadr. BM Gvenlik Konseyi daimi yesi olan Rusya ve in Kosovann bamszln tanmamaya devam ettii srece, Kosova BM yesi olamayacaktr. Kosova Balkanlarn ikinci Arnavut devleti olmutur. Bamszlk ilann takip eden gnlerde Kosovann ne kadar bamsz olaca tartlmaya balanmtr. Srbistann mzakereler esnasnda teklif ettii geni zerklii kabul etmeyen Kosova, Batnn kendisine sunduu artl bamszlk teklifini kabul etmitir. Kosovann bu tercihinde kukusuz Srbistana gvenememesinin pay vardr. Ancak gelinen durumda Kosovann BM ve AB misyonlarnn izin verdii kadar bamsz olaca bir gerektir. Bayranda milli sembolleri olmayan, milli mar ok etnikli yapsna uygun olmas gereken298 Kosovann milli bir ordusu da olmayacaktr.299 Ayrca bamsz Kosovann kendi ierisinde de bir Srp sorunu bulunmaktadr. Eski Yugoslavya corafyasnda Kosovann bamszlk ilanna kadar btn blnmeler siyasi snrlara gre gereklemitir. Federasyondan kopan btn devletler Yugoslavya Anayasasnn kendilerine verdii hakka dayanarak bamszlklarn ilan etmilerdir. Kosova olaynda ilk defa zerk bir blge, ounluu oluturan Arnavut unsurunun bamszlk talebi, silahl bir rgtn yrtt sava ve Batnn Kosovann bamszlk talebini desteklemesi sonucunda

298 299

KILI, Gzde, Kosovada Son Tango, <http://www.tusam.net/default.asp.>, (11.12.2008). Ayrntl bilgi iin bkz. YILMAZ, Murat, Kosova Anayasas lan edildi: Peki lkeyi Kim Ynetecek?, <http://www.dusuncegundem.com/sayi-45/dunya-gundemi-kosova-anayasasi-ilanedildi-peki-ulkeyi-kim-yonetecek.htm>, (26. 04. 2009).

111 bamszln ilan etmitir. Bu adan bakld zaman Kosovann bamszlk ilan bir milattr. Kosovann bamsz bir devlet olmas Kosova sorununu zmemi, aksine Balkan corafyasndaki etnik problemleri daha da iinden klmaz bir hale getirmitir. Kosovann bamszlk ilannn ncelikle Balkanlar olmak zere, dnya genelinde etkilerinin olmas ihtimali yksektir. Balkanlarda ou lke, bir etnik mozaik grnts sergilemektedir. Souk Sava sonras milliyetilik akmlarnn etkisini iyice hissettirdii bu blgelerde, Kosovann bamszlk ilan bir kvlcm etkisi yaratabilir. Balkanlarda yeni bir bamszlk ilan durumunda, Batl devletlerin hangi llere dayanarak tepki verecei konusu bu artlarda tam bir muammadr. Dnyada ayrlk etnik hareketlerin younluu ve sonular dikkate alndnda, self determinasyon hakkndaki uluslararas hukuk mevzuatnn gnmz koullarna uygun bir ekilde belirtilmesi iin, BM yesi devletlerin ivedilikle konuyu grp karara balamalar gerei ortaya kmaktadr.

112

KAYNAKA
KTAPLAR: AKMAN, Halil, Paylalamayan Balkanlar, IQ Kltr Sanat Yaynclk, 1.Bask, Ankara, 2006. BALLA Shefqet, Yeni Bir Kosovann Douu, Zeus Yaynlar, 1. Bask, zmir, 2008. BORA, Tanl, Milliyetiliin Provokasyonu, Birikim Yaynlar 2. Bask stanbul, 1995. BEBER, Florian, Post-War Bosnia Ethnicity, Inequality and Public Sector Governance, Palgrave Macmillan, ngiltere, 2005 COHEN, Roger, Ykk Evler Krk Yrekler, Sabah Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 1999. COKUN D. B. / LTEM . E., Balkan Diplomasisi, Asam Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2001. DAI, Zeynep, Rusyann Dnm, Boyut Kitaplar, 1. Bask, stanbul, 2002. DAVUTOLU, Ahmet, Stratejik Derinlik Trkiyenin Uluslararas Konumu, Kre Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 2001. EMROLU, Hseyin, Souk Sava Sonras Kosova Sorunu, Orient Yaynlar, Ankara, 2006. JACQUES, Edwin, The Albanians, An Ethnic History From Prehistoric Times to the Present, Mc Farland and Company, North Carolina, 1995. JOHNSTON, Dana, Ahmaklarn Seferi Yugoslavya, NATO ve Batnn Aldatmacalar, (ev. : Emre Ergven, Ergin Bulut), Balam Yaynclk, Ankara,1. Bask, 2004. KARATAY, Osman, Kosova Kanl Ova, z Yaynclk, 1. Bask, stanbul 1998. KUT, ule, Trk D Politikasnn Analizi, (Der. Faruk Snmezolu), Der Yaynlar, stanbul, 2004, KUT, ule, Makedonya ve Sorunlar, Balkanlarda Kimlik ve Egemenlik, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2005.

113 KPEL, Yusuf, Tarihin zinde Balkanlar Ve ABD, nc Kitap Ltd. ti., 1. Bask, Ankara, 2000. NASRATTINOLU, rfan, Yugoslavya Trkleri ve Sorunlar: Balkan Trkleri Sempozyumu, Erciyes niversitesi Yaynlar, Kayseri, 1992. STEVANOV, Vidosav, Halkn Tiran Miloevi, (ev. Hasan Yksel), Kap Yaynclk, stanbul, 2005. ENYUVA, Cokun, Balkanlardaki Gelimeler ve Trkiyeye Etkileri le Balkanlar Trkiye Otoyol Projesi, Harp Akademileri Basmevi, stanbul, 1999. THAQI Miftar Spajha / KOHA Shtepa Botuese, About Kosova, Trane, 1998, TILI, Doan, Milliyetiliin Penesindeki Kartal Kosova, mit Yaynclk, 1. Bask, Ankara, 1999. TINDEMANS, Leo, Bara ar Uluslararas Komisyonun Balkanlar Hakkndaki Raporu, Sabah Kitaplk, 1. Bask, stanbul, 1998. LGER, rfan K., Yugoslavya Neden Paraland, Sekin Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2003. YERASMOS Stefan, Milliyetler ve Snrlar: Balkanlar, Kafkasya ve Orta Dou, (ev. : irin Tekeli), stanbul, letiim Yaynlar, 1994.

MAKALE / BLDRLER: AYHAN, Halis, Kosovann Bamszlnn Doall, 2023 Dergisi, Atlm Yaynclk, Say 83, 2008. BAYRAM, . / AKIN, E., Krmz Hat Kosova, Karadeniz Blteni, Baheehir niversitesi Karadeniz ve Kafkaslar Aratrma Merkezi, Say 5, (Eyll) 2007. BOZBORA, Nuray, Arnavut Milliyetiliinin Douu, Geliimi ve Gnmze Etkileri, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Ankara, 2008. BURNAZOV, Tufik, Bosna rneinde ABDnin Balkan Siyasetini Anlamak, Balkan Diplomasisi, Asam Yaynlar 1. Bask, Ankara, 2001. AYCI S. / TRBEDAR E, Kendi Kaderini Tayin Hakk ve Ayrlklk: Kosovann Bamszl Emsal Tekil Eder mi?, Stratejik Analiz, ASAM Yaynlar, Say 103, Ankara, (Kasm) 2007.

114 EEN, Anl Byk Arnavutluk Projesi, 2023 Dergisi, Atlm Yaynclk, Ankara, 2008. DASKALOVSK, Zhidas, The Future of Peace Process in Macedonia, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Cilt 14, Say 1, Ankara, 2008. DEMRTA C., B., Arnavutlukun D Politikas ve Balkanlarda Arnavut Sorunu, Balkan Diplomasisi, Asam Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2001. EFEGL, Ertan, Avrasyaya Tek Devlet Hkim Olamaz, 2023 Dergisi, Say 53, (Eyll) 2005. ERKMEN, Serhat, Kosovadaki Gelimelerin Kuzey Irak Hakknda Dndrdkleri, Stratejik Analiz Dergisi, Asam Yaynlar, Ankara, Say 97, 2007. GRSOY, Muharrem, Balkan Politikasnn Deerlendirilmesi, Harp Akademileri Dergisi, Harp Akademileri Yayn, 2000. HATPOLU, Murat, Yunanistann D Politikas ve Balkanlar, Balkan Diplomasisi, ASAM Yaynlar, Ankara, 1. Bask, 2001. IIKLI, Alpaslan, Yugoslavya rnei, Mlkiyeliler Birlii Dergisi, Cilt 23, Say 216. VANOV, Gjorge, Macedonia and Its Neighbours: Controversies and Challenges, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Cilt 14, Say 1, Ankara, 2008. KALE, Baak, Avrupa Birliinin Balkan Politikas: elikiler inde Bir Yanlsama?, Balkan Diplomasisi, Asam Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2001. KANBOLAT, 2008. KARATAY, Osman, Milosevi Dnemi Yugoslav D Siyaseti: Baarsz Bir Mirasyedilik Olay, Balkan Diplomasisi, ASAM Yaynlar, Ankara, 2001. KUT, ule, Bosnadan Kosovaya: ABD ve ABnin Balkan Politikalarnda Sreklilik ve Deiim, Sosyal Demokrat Deiim, Say 12, 1999. , Kosova: Milliyetiliin Krdm, Foreing Policy, stanbul Bilgi niversitesi Yayn, (Gz) 1998. Hasan, Abhazya rneinde Kosovann Gney Kafkasya Yansmalar, Stratejik Analiz, ASAM Yaynlar, Say 96, Ankara, (Nisan)

115 KKAHN, Ahmet, Rusyann Balkan Politikas, Harp Akademileri D Basn Blteni, Yl 36, say 276, (Kasm) 2000. MEE, Bahri, Kosovann Stat Sorunu, Harp Akademileri Dergisi, Harp Akademileri Basmevi, 2007. OKTAY, Emel, ngilterenin Balkanlar Politikas: Muhafazakr Parti ile i Partisinin D Politikalar Arasndaki Farkllklar, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Say 14, Ankara, 2008. ZKRK, Gazi, "Balkanlar'n Corafi Konumu, Blgenin Jeopolitik, Jeostratejik ve Jeoekonomik zelliklerinin, Blgedeki G ve Rekabet mcadelelerine olan Etkileri:", Balkanlar ve Trkiye'nin Blgeye Ynelik Politikalar Sempozyumu, HAK Yayn, Aralk 1998. SAVA, Hseyin, Dn ve Bugnyle Kosova Sorunu, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mays 2001, Cilt 25, No 1, 2001. TERZ, zlem, Avrupa Birliinin Balkanlarn Geleceine Ynelik Vizyonu, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Cilt 14, Say 1, Ankara, 2008. TRBEDAR, Erhan, Bamszla Koan Kosova Neyin Habercisi, Stratejik Analiz Dergisi, Asam Yaynlar, 2007. , Kosovann Bamszl Emsal Tekil Eder mi?, Stratejik Analiz Dergisi, Asam Yaynlar, Say 91, 2007. , Byk Finale Doru Kosova, Stratejik Analiz Dergisi, Asam Yaynlar, 2008. , Kosovann Bamszl ve Muhtemel Etkileri, Stratejik Analiz Dergisi, Asam Yaynlar, Say 95, 2008. , Kosovann Bamszlk lannn Srbistan, BosnaHersek ve Makedonyaya Etkileri, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Cilt 14, Say 1, Ankara, 2008. TRKOLU, Emir, Kosova Arnavutlarnn Milliyetilii, Balkan Diplomasisi, Ankara, Asam Yaynlar, 1. Bask, 2001. NAL, Hasan, Balkanlarda Geni Arnavut Meselesi ve Trkiye, Avrasya Dosyas, Cilt 4, 1998.

116 TRKE, Mustafa, Trkiyenin Balkan Politikasnda Devamllk ve Deiim, Avrasya Dosyas, ASAM Yaynlar, Cilt 14, Say 1, Ankara, 2008. UZGEL, lhan, Kosova Sorunu ve Trkiye, Mlkiyeliler Birlii Dergisi, Cilt 22, Say 210-212, Ankara, 1998. , "Kosovo: Politics of Nationalism and the Question of International ntervention", Turkish Rewiev of Balkan Studies, OBV, stanbul, ISIS, 1999. YAIN, Gzde, Dnyann Yeni Kosovalar: Kbrs Kosovann Neresinde?, 2023 Dergisi, Atlm Yaynclk, Say 83, Ankara, (Mart) 2008. YAVUZ, Celalettin, Balkanlaan Eski Yugoslavyadaki Gelimeler ve Yeni lke Kosova, 2023 Dergisi, Atlm Yaynclk, Say 83, (Mart) 2008. YRR, Pnar, Kosovann Bamszlk Sreci, Blgesel ve Kltrel Etkileri, 2023 Dergisi, Say 83, 2008.

DER: Yararlanlan nternet Adresleri: ADROVC, Samir, Montenegro Rebuffs Albanian Demands, <http://freemalesia.blogspot.com/2007/06/montenegro-rebuffs-albanian demands.html>,(23.04.2009). ARMAAN, Yusuf, Balkanlar; Kosovann Domino Etkisi <http://www.dncegndem.com/say-46/>,(26.11.2008). AYDIN, Mmtaz, Osmanl Bar <http://www.tarihportali.net/tarih/index.php?topic=2326.0;wap>,(25.04.2009). BABUNA, Aydn, The Albanans Of Kosovo And Macedona: Ethnc Identty Supersedng Relgon, <http://www.freewebs.com/ovsiste/ALBANIAN%20IDENTITY.pdf>, (10.04.2009) BRANSLAV, Radeljic, Independent Kosovo: A Threat for the Balkan Region?, Munich Personal RePEc Archive, <http://mpra.ub.uni-muenchen.de/11722/>, (06.04.2009) BATAKOVC, Dusan, The Kosovo Chronicles , Plato, Belgrat, 1992, <http://lib.ru/MEMUARY/JUGOSLAVIA/kosovo_engl.txt>,(02.05.2009)

117

ELK, Bilgin, Balkanlarda Arnavut Sorunu, <http://kisi.deu.edu.tr/bilgin.celik/Makale%201.html>,(11.12.2008) HOLBROOKE, R., Kosovo Independence Declaration Could Spark Crisis, <http://www.cfr.org./publicaton/index.html>,(07.04.2009) KAMALOV, lyas, Moskova, Yeni Kosovalara imdilik Hayr Dedi, <http://www.asam.org.tr/tr/index.asp>, (03.03.2009) KAMALOV, lyas, Medmedev Kafkaslarda Yeni Kosovalar Yaratyor, <http://www.asam.org.tr/tr/yazilar.asp?pkat1=23> (05.04.2009) KARPAT, Can, Gney Srbistan: kinci bir Kosova m? <http://www.axisglobe.com/article.asp?article=698>(23.12.2008) KM, Julia, Macedonia: Country Background and Recent Conflict, Congressional Research Service, <http://www.fas.org/man/crs/RL30900.pdf> (11.04.2009) MORGL, Mahiye, Lozann 83. Ylnda Sevr zlemi, Mersin Tercman Gazetesi, 19.06. 2006 < http://www.mersintercuman.com/default.asp?sayi=295>,(26.04.2009). MUJEZNOVC, M., Kosovann Bamszlnn Ardndan Srbistanda Siyasi Kriz, <http://www.usakgundem.com/yorum/215/kosova%E2%80%99ninbagimsizliginin-ardindan-sirbistan%E2%80%99da-siyasi-kriz.html>, (17.04.2009) ZLEM, Kader, D Politika Ekseninde Balkanlarda Arnavutlar ve Arnavutluk, <http://www.turksam.org/tr/a859.html>,(01.04.2009) ROBERTS, Michael, Effects of the newly emerged, independent Kosovo will be global, <http://www.loyolagreyhound.com/home/>, (02.04.2009) TRBEDAR, Erhan, Byk Finalde Kosova <http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=1982&kat1=1&kat2=>,( 15.11.2008) , Srbistan: Preova Vadisinde Gerginlik, <http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=364&kat1=2&kat2=>,(17.04.2009)

118 , Kosova Dm zlyor mu? <http://www.asam.org.tr/temp/temp441.pdf>,(17.04.2009) UYAR, Tevfik, Balkan Haritas Yine Deiti, Yine mi Deiecek, <http://gozlem.blogcu.com/balkan-haritasi-yine-degisti-yine-mi deiecek_1679204.html>,(23.04.2009) UZGEL, lhan, Kosova Sorunu ve Trkiye, <http:// www.mlkiyedergi. Org.>, (15.11.2008). YAIN, Gzde, Balkanlarda hileli oyun, <http://www.tusam.net/makaleler.asp?id=897&sayfa=26>,( 15.11.2008) YILMAZ, Murat, Kosova Anayasas lan edildi: Peki lkeyi Kim Ynetecek? <http://www.dusuncegundem.com/sayi-45/dunya-gundemi-kosova-anayasasiilan-edildi-peki-ulkeyi-kim-yonetecek.htm>,(26.04.2009). ZUNES, Stephen, Kosovo and the Politics of Recognition http://www.zmag.org/znet/ (03.03.2009) http://www.abhaber.com/hakkimizda.php, (22.03.2009) http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=2245&kat1=23&kat2=,(23.04.2009) http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=1982&kat1=1&kat2=,( 15.11.2008) http://www.asam.org.tr/tr/yazilar.asp?pkat1=1,(14.03.2009) http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=1982&kat1=1&kat2=,(15.11.2008) http://www.balkanpazar.org/mak_musluman.htm, (11.04.2009) http://www.balkanpazar.org/haberler122.asp?id=264, (26.03.2009) http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1224776.stm, (10.04.2009) http://www.bbc.co.uk/turkish/indepth/story/2006/08/060818_serbia_profile.shtml, (17.04.2009) http://www.birikimdergisi.com/birikim/dergiyazi.aspx?did=1&dsid=336&dyid=5057 (22.03.2009) http://www.diplomatikgozlem.com/haber_oku.asp?id=2336,(23.03.2009) http://www.diyarbakiradd.org/hasim-ulke-almanya-bundesnachrichtendienst-vekosova-sorunu/ ,(11.03.2009) http://www.enfal.de, (13.11.2008) http://www.eubusiness.com/,(02.04.2009)

119 http://www.ewr.org.mk/reports/EWR%20June%202007%20-%20ENG.pdf., (11.04.2009) http://www.folklor.org.tr/kategori.asp?kategori=calisanlar, (15.03.2008) http://www. foreignpolicy.org.tr/turkish/dosyalar/ababuna-p.htm.,(11.03.2009) http://www.guncel.net/,(23.04.2009) http://www.globalstrateji.org/TUR/Icerik.ASP?ID=323, (01.04.2009) http://kisi.deu.edu.tr/bilgin.celik/Tarih%20.html,(13.12.2008) http://www.makturk.com/modules.php?name=News&file=print&sid=170, (25.04.2009) http://www.mnweekly.ru/trend/mn11-2009/, (02.04.2009) http:// www.mlkiyedergi. Org.,(12.11.2008). http://www.novinite.com/index.php, (22.02.2008) http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=303, (26.03.2009) http://www.stratejikboyut.com/news_print.php?id=4760,(15.12.2008) http://www.tamilcanadian.com/page.php?cat=593&id=5425,(04.04.2009) http://www.tiraspoltimes.com/ ,(04.04.2009) http://tr.wikipedia.org/wiki/Kosova_tarihi,(12.12.2008).

Yararlanlan Gazete Haberleri: AYDINTABA, Asl, UK Trkiyeye Minnettar, Radikal Gazetesi, (27 Mart 1999). BERBEROLU, Enis, Kosova Ordusu ve Balkan Yolu, Hrriyet Gazetesi , (14 Haziran 1999). TIN, Ferai, Ey anl Srp Milliyetilii, Hrriyet Gazetesi, (5 ubat 2007) NAL, Hasan, Byk Arnavutluk Mmkn m?, Zaman Gazetesi (12.03.2009) Tezler: ABAZ, Burhan, Yugoslavya Siyasal Sisteminin Ykl, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Seluk niversitesi, Konya, 2007.

120 ARMAN, Murat, Avrupa Birliinin Bat Balkanlar Genilemesi; Bir D politika Arac Olarak Kimlik Dnm, Dokuz Eyll niversitesi, Yaynlanmam Doktora Tezi, 2007 . EMBEL, Ersin, Hegemonya ve Meruiyet Kavramlar erevesinde Amerikan Mdahalecilii: Kore ve Kosova rnekleri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi, 2004. GRSOY, Muharrem, Kosovann Balkanlardaki Jeostratejik Ve Jeopolitik Konumu Ve Kosovadaki Trk Varlnn ncelenmesi, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Komutanl, stanbul, 2008. KIR, Alparslan, Trkiyenin Makedonya Politikasnn Balkan Politikas erisindeki Yeri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Komutanl, stanbul 2008. MFTAR smet, Kosovada ki Gelimelerin Blgesel Siyasete Etkileri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Komutanl, 2007. TYSZOLU, Gktrk, Kosovann Bamszl ve Dnya Politikasnda Etkileri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Kadir Has niversitesi, stanbul, 2008.

121 ZGEM

Kiisel Bilgiler: Ad ve Soyad : Numan BA Doum Yeri Doum Yl Medeni Hali : Amasya : 1971 : Evli

Eitim Durumu: Lise : 19861989 Amasya Lisesi Lisans : 19891993 Kara Harp Okulu

Yabanc Dil ve Dzeyi: ngilizce (yi) Deneyimi: 1994-1999 Kayseri (Temen) 1999-2001 stanbul (stemen) 1999-2003 Siirt (Yzba) 2006-2007 Bosna-Hersek (Yzba) 2003-2005 Kbrs (Yzba) 2005-2009 Eirdir (Binba)