T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

METAL TEKNOLOJS

YZEYLER BOYAMA

ANKARA-2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .......................................................................................................iii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1......................................................................................... 3 1. ASTAR BOYA VE MACUNLAMA ...................................................................... 3 1.1. Zmpara ............................................................................................................. 4 1.1.1. Zmparann Tanm ve zellikleri.............................................................. 4 1.1.2. Zmpara eitleri........................................................................................ 4 1.2. Astar Boya......................................................................................................... 6 1.2.1. Astar Boyann Tanm, Amac ve nemi................................................... 6 1.2.2. Astar Boya eitleri ................................................................................... 6 1.2.3. Astar Boya ncesi Temizliin nemi ....................................................... 7 1.2.4. Astar Boyay Uygulama Teknikleri ........................................................... 7 UYGULAMA FAALYET..................................................................................... 9 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 11 RENME FAALYET-2....................................................................................... 13 2. MACUNLAMA ..................................................................................................... 13 2.1. Macunun Tanm ve zellikleri ...................................................................... 13 2.2. Macun eitleri ............................................................................................... 14 2.3. Macunlamada Kullanlan Takmlar................................................................. 14 2.4. Macun Uygulama Teknikleri .......................................................................... 15 2.5. Macunlamada Zmparalamann nemi............................................................ 15 2.6. Macunlama Yapma ......................................................................................... 16 2.6.1. Macunlamada Dikkat Edilecek Hususlar ................................................. 16 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 17 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 19 RENME FAALYET-3....................................................................................... 21 3. METAL YZEYLER KLASK YNTEMLE BOYAMA ................................. 21 3.1. Boya ve ncelticiler ......................................................................................... 21 3.1.1. Boya eitleri........................................................................................... 21 3.1.2. Boya ncelticiler ....................................................................................... 24 3.1.3. Boya Kartrma ile Renk Elde Etme ....................................................... 25 3.2. Boyama Teknikleri.......................................................................................... 27 3.2.1. Boyamann Amac ve nemi ................................................................... 27 3.2.2. Klasik Yntemle (Fra ile) Boyama ....................................................... 27 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 29 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 31 RENME FAALYET-4....................................................................................... 33 4. PSKRTME YNTEM (BOYA TABANCASI) LE BOYAMA ................... 33 4.1. Kompresrler................................................................................................... 33 4.2. Boya Tabancalar ve Pskrtme eitleri ....................................................... 34 4.2.1. Sprey Boyalar........................................................................................... 35 4.2.2. Boya Tabancas Ayar .............................................................................. 35 i

4.2.3. Pskrtme Boya Yapma Teknii ............................................................. 36 4.2.4. Boya Tabancasnn Temizlii................................................................... 36 4.3. Pskrtme Boya Tekniinde Dikkat Edilecek Hususlar ................................. 36 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 38 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 40 RENME FAALYET-5....................................................................................... 42 5. ELEKTRO STATK (TOZ) PSKRTME LE BOYAMA............................. 42 5.1. Kuru Boya eitleri ve zellikleri.................................................................. 43 5.2. Toz Boya Uygulama Ekipman ve zellikleri ................................................ 44 5.2.1. Boya Deposu, Tabancas ve Tabanca Ayar............................................. 44 5.2.2. Boya Kabini ve zellikleri....................................................................... 45 5.2.3. Toz (elektrostatik) Boya Frnlar............................................................. 46 5.3. Elektrostatik Yntem Teknii ......................................................................... 48 5.3.1. Boya Frn Zaman Ayarnn nemi ........................................................ 48 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 50 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 53 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 55 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 57 KAYNAKA ............................................................................................................. 59

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI
521MMI211 Metal Teknolojisi Metal Dorama Yzeyleri Boyama Bu modl gerekli ortam ve ekipman salandnda tekniine uygun olarak metal yzeylerini macunlama, astar boya ve son kat boyama ilemlerine ilikin konularn anlatld renme materyalidir. 40/32 Yzeyleri renklendirme ve parlatma modln alm olmak Metal yzeylerine astar ve son kat boya yapmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam ve ekipman salandnda, tekniine uygun olarak metal yzeylerine macunlama, astar boya ve son kat boyama ilemleri yapabileceksiniz. Amalar Amaca uygun olarak metal yzeylerine astar boya uygulayabileceksiniz. Amaca uygun olarak metal yzeylerine macunlama yapabileceksiniz. Amaca uygun olarak metal yzeylerine klasik yntemle(fra) boyama yapabileceksiniz. Amaca uygun olarak metal yzeylerine pskrtme yntemi ile boyama yapabileceksiniz. Amaca uygun olarak metal yzeylerine elektro-statik (toz) pskrtme yntemi ile boyama yapabileceksiniz. Ortam: Gerek alma ortam veya metal ileri atlyesi. Donanm: Astar boya, kompresr, fra veya boya tabancas, macun, spatula, zmpara, son kat boya, inceltici (tiner), boya frn, boya kabini, temizleme elemanlar, metal malzeme Bu modl ierisinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda, kazandnz bilgi beceri ve tavrlarn llmesi iin, retmeniniz tarafndan hazrlanan lme arac ile deerlendirileceksiniz.

SRE N KOUL YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR

GR
Sevgili renci, Pencere, kap, merdiven veya balkon parmaklklar, panjur, elik yaplar, sanayi tesisleri vb. birok alanlar d etkenlere maruz kaldklarnda yzeyleri zamanla oksitlenir ve dayanm azalr. Bu sebeple metal veya ahap yzeylerin korunmas gerekir. Koruma ilemi ynteminin en nemlilerinden biride boya ilemidir. Metalden yaplm rnlerin d grntlerinin gzelletirilmesi amac ile de boyama ileri mesleimizde son derece nemlidir. te bu sebeplerden dolay bu modlde metal yzeylerin boyanmas ve korunmas ile ilgili yntem ve tekniklerini renecek, ayn zamanda metal yzeyleri boyama becerisini kazanm olacaksnz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda amaca uygun olarak metal yzeylerine astar boya uygulamas yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Boya ncesi zmparalamada kullanlan zmpara eitleri ve kullanm yerleri ile ilgili aratrma yaparak not ediniz. Edindiiniz bilgileri arkadalarnzla tartnz. Astar boya uygulama tekniklerini aratrarak arkadalarnza sununuz. Bu aratrmalar yapmak iin evrenizde, Metal yzeyleri boyama yapan iletmelerden, eitim kurumlarndan (niversite ve mesleki retim veren ortaretim kurumlar), ktphanelerden veya internet ortamndan yararlanabilirsiniz.

1. ASTAR BOYA VE MACUNLAMA

Metal veya ara-gereler hava, su gibi d etkenlere maruz kaldklarnda zamanla oksitlenir ve dayanmlar azalr. Bu olumsuzluklar nlemek ve ayn zamanda d yzeyin gzelletirilmesi amac ile boyama ilemi yaplr. Yzey boyama ilemleri ahap yzeylerin boyanmas, duvarlarn boyanmas ve metal yzeylerin boyanmas olmak zere grupta toplanr. Sizler bu modlde mesleiniz gerei sadece metal yzeylerin boyanmas ilemlerini reneceksiniz. Metal yzeylerinin boyanmasnda boya uygulama sras son derece nemlidir. Bu sralama Yzey hazrl Astarlama Macunlama kinci astarlama Son kat uygulamasdr.

1.1. Zmpara
Metal yzeylere boya uygulama aamalarndan ilki yzey hazrl ilemidir. Bu sebeple, metal yzeyindeki kir, pas vb. eitli etmenler ortadan kaldrlmaldr. Metal yzeylerinde bu etmenleri ortadan kaldrmak iin bir ok temizleme yntemi vardr. Basit ve hemen hemen her uygulamada kullanlabilen zmparalama ilemi bu temizleme yntemlerinden biridir.

1.1.1. Zmparann Tanm ve zellikleri

Yzeylerin temizlenmesi ve dzgn hale getirilmesi iin kullanlan, andrclar ile kapl, dayankl kat veya bez gerelere zmpara denir. Boya ncesi atlan astar ve macunun, boyaya hazr duruma getirilmesi ve yzey przlerinin giderilmesi iin zmpara kullanlr. Tane byklklerine gre numaralandrlan zmparalar piyasada 40-60-80-.280320.800-1000 eklinde bulunur. Numara deeri kldke kaba zmpara, bydke ince zmpara diye adlandrlr.

1.1.2. Zmpara eitleri

Makine Zmparalar Bant Zmparalar Disk Zmparalar Rulo Zmparalar

Resim 1.1: Bez ve bant zmparalar

El Zmparalar Ahap Zmparalar Metal Zmparalar Kuru Zmparalar Su Zmparalar Snger Zmparalar

Resim1.2: Makine ve el zmparalar

Tane Byklne Gre Zmparalar nce Taneli Zmparalar Orta Taneli Zmparalar Kaba Taneli Zmparalar Almina Andrc Zmparalar Silisyum Karpit Andrcl Zmparalar

Andrclarna Gre Zmparalar

Resim1.3: Andrc zmpara eitleri

Not: Makinelerde kullanlan zmparalar iin kazalardan korunma ve i gvenlii nlemleri alnmal, teknik bltende belirtilen evresel hz devirlerine uyulmaldr.

1.2. Astar Boya

Boya: Herhangi bir yzeyin zerine uygulandnda, yzeyi d etkilerden koruyan, dekoratif bir gzellik meydana getiren madde olarak adlandrlr. Boya formle edilirken u unsurlar gz nnde bulundurulmaldr. Balayc( Reine, ya vs.) Renklendirici ( Pigment) Kimyasal katk malzemeleri ( Kurutucular, stclar vb.) zc ve incelticiler ( Solventler)

Resim 1.4: Antipas astar boya

1.2.1. Astar Boyann Tanm, Amac ve nemi

Yzeyi boya ile kaplanarak korunacak gerecin, uzun mrl ve gzel grnml olmasn salamak iin yaplan ilk boya uygulamasna astar boya denir. Astar boya uygulamasnn amalarn aadaki gibi sralayabiliriz. malat esnasnda meydana gelen yzey przlerini gidermek, Son kat boya iin yzeyi hazrlayp iyi bir birleme salamak, Son kat boyaya parlaklk salamak, Oksitlenmeyi nlemek, Boyann ve tatbik edilen malzemenin kullanm mrn uzatmak.

1.2.2. Astar Boya eitleri

Her son kat boyann kendine uyumlu astar boyas olduu bilinmelidir. ayet bir snflama yapmak gerekir ise astar boyalar genel olarak aadaki gibi snflandrabiliriz. Antipas boyalar: Genellikle oksitlenmeye kar kullanlan astar boyadr. Her trl boyama arac ile tatbik edilir. Yzeye ok abuk ve iyi yapr.

Frn astarlar: Frn boyas atlacak gerelerde kullanlr. Bu astarlar son kat boyann 1200C de kurutulmalarndan dolay son kat boyaya sert bir zemin hazrlarlar. Sellozik ve Sentetik astarlar: Son kat boyann bileimine ve rengine uygun vasftaki astarlardr. inko esasl astatlar: Yksek korozyon dayanm istenilen yerlerde kullanlr. erisinde inko bulunan astarlardr. Punta kaynak astarlar: Otomobil sanayinde diren kayna yaplacak sac gerelere kaynaktan nce tatbik edilir. Bu astarn zellii, elektrik akmn iyi iletmeleri ve kaynak sonras s sebebiyle meydana gelen yzey bozulmalarn nlemesidir. Ayrca sonradan oluan kaynak birleme yerlerindeki korozyonu da engelleme zelliine sahiptirler. Elektrik akmn geiren astarlar: Bu tr astarlar elektroliz yoluyla kaplama ilerinde ve elektrostatik boyama dediimiz uygulamalarda kullanlan astarlardr.

1.2.3. Astar Boya ncesi Temizliin nemi

Boyadan nce, boya atlacak metal yzeyin zenle temizlenmesi gerekir. Boya uygulamasnda setiimiz boya maddesi ne kadar iyi olursa olsun, tatbik edilecek yzey temiz ve przsz olmazsa iyi boyama sonucu elde edilemez. Boyann metal yzeylerde tutunabilmesi iin, boya tabakas ile yzey arasnda oksit, pas, ya ve kir bulunmamaldr. Eer iyi temizleme yaplmam ise boya kabarr ve dklr. Boyann uzun mrl ve parlak grnml olmas iyi bir yzey temizlii ile gerekleir. Temiz yzeyli paralara boya daha iyi tutunma salar ve dayankl olur. Metal yzeyleri temizleme iin iin ve yzeyin zelliine gre zmparalama, solventle silme, emlsiyonlarla temizleme, alkali ile temizleme, buhar ile temizleme, tel fra ile temizleme, asit banyosu, kumla pskrtme, yakma vb. yntemlerinden biri kullanlabilir.

1.2.4. Astar Boyay Uygulama Teknikleri

Astar boyalar normal son kat boyalar gibi metal yzeye amaca gre fra, tabanca vb. yntemlerden biri ile tatbik edilir. Bu ilemin uygulama kolayl ve ekonomik olmas asndan genellikle kk iletmelerde fra ile uygulama tercih edilir. Astar Boya Yapmnda Dikkat Edilecek Kurallar Astar boya yaplacak yzeyde ok iyi temizlik yaplarak yzey yabanc maddelerden arndrlmaldr. Yzeydeki derin iz ve przler macun ekilerek kapatlmaldr.

1). Astar boya uygulamas birden fazla yaplacak ise, katlar arasnda kuruma salanncaya kadar beklenmelidir. Kuruma sresi kullanlan boyann zelliine gre deiir. Son kat boya uygulanmadan ncede astar boyann kurumas beklenmelidir. Kuruma sresinde genelde 4-5 saat beklenmeli ayrca bu sre iin boya kutusu zerindeki teknik blten takip edilerekte bu sreye uyulmaldr.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Astar boya uygulama ilemini aadaki ilem basamaklarna gre yapnz. Astar boya uygulanacak yzeyde kir, pas vb. maddeler olmamasna dikkat ediniz. Yabanc maddeler varsa temizleyiniz.

Resim 1.5: Astar boya ncesi boyanacak malzemenin temizlenmesi

alma ncesinde i nl, eldiven, boya maskesi kullanmay unutmaynz.

Resim 1.6: alma esnasnda i nl, maske ve eldiven kullanlmas

Boyay uygun inceltici (tiner) ile hazrlaynz

Resim 1.7: Astar boyay uygun inceltici ile hazrlama aamalar

Astar boyay yzeye akntsz olarak fra veya boya tabancas ile uygulaynz.

Resim 1.8: Astar boyay akntsz olarak fra ile uygulama

Boya yaplan ortama atele yaklamaynz. Bir kattan fazla uygulama yapmak iin katlar arasnda 10-15 dakika bekleyiniz.

Resim 1.9: Katlar aras 10-15 dakika beklenerek astar boyann yaplmas

Son kat boya ilemi iin yaklak 4-5 saat bekleyiniz. Boya yaplan ortam havalandrnz. Emniyet tedbirlerini uygulaynz.

10

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) oktan Semeli Sorular

I- Yzey hazrl-macunlama-ikinci astar-son kat II- Yzey hazrl-astarlama-macunlama-ikinci astarlama-son kat boya III- Macunlama-astarlama-ikinci astarlama-son kat 1. 2. Metal yzeylere boya uygulamasnda yukardaki sralamalardan hangisi dorudur? A) I-II B) II C) III IV) II-III Aadakilerden hangisi zmpara eitlerinden biri deildir? A) Makine zmparalar B) El zmparalar C) Tane byklne gre zmparalar D) Kimyasal yaplarna gre zmparalar Aadakilerden hangisi astar boyay en doru biimde ifade eder? A) Metal yzeyleri boyamada kullanlan boya eididir. B) Yzey przlerini gideren son kat boyadr. C) Boyanacak yzeylere son kat boyadan nce atlan koruyucu amal boyadr. D) Dolgu amacyla atlan ilk kat boyadr. Aadakilerden hangisi astar boya uygulama sebeplerinden biri deildir? A) Atlacak son kat boyann kimyasal bileimini deitirmek B) Yzey przllklerini gidermek C) Son kat boyaya parlaklk salamak D) Oksitlenmeyi nlemek. Aadakilerden hangisi astar boya eitlerinden biri deildir? A) Macun astar B) inko esasl astarlar C) Punta kaynak astarlar D) Antipas boyalar

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.

11

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

Yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1). 2). 3). 4). 5). 6). Astar boya uygulanacak yzeyde kir, pas vb. maddeler olmamasna dikkat ettiniz, yabanc maddeler varsa temizlediniz mi? Boyay uygun inceltici (tiner) ile hazrladnz m? Astar boyay yzeye akntsz olarak fra veya boya tabancas ile uyguladnz m? alma ncesinde i nl, eldiven, boya maskesi kullandnz m? Boya yaplan ortam havalandrdnz m? Emniyet tedbirlerini uyguladnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

12

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda amaca uygun olarak metal yzeylerine macunlama uygulamas yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Boya ncesi macunlamada kullanlan macun eitleri ve macunlamada kullanlan takmlar ile ilgili aratrma yaparak not ediniz. Edindiiniz bilgileri arkadalarnzla tartnz. Macun uygulama tekniklerini aratrarak snfa sunu hazrlaynz. Bu aratrmalar yapmak iin evrenizde, metal yzeyleri boyama yapan iletmelerden, eitim kurumlarndan (niversite ve mesleki retim veren ortaretim kurumlar), ktphanelerden veya internet ortamndan yararlanabilirsiniz.

2. MACUNLAMA
2.1. Macunun Tanm ve zellikleri

Resim 2.1: Ispatula ile uygulanabilir elik Macun ve

Yzeylerdeki derin izik, gzenek, kk ve oyuklarn kapatlmas iin kullanlan dolgu maddelerine macun denir.

13

Astar boya ile baz yzeylerde dzgnlk salanamayabilir. Bu gibi durumlarda derin iz ve boluklar kapatmak iin macun kullanlr. Bu ekilde yzey zerindeki hatalar kapatlr. Boya uygulamalarnda iyi sonu elde etmenin yolu iyi bir alt yzey hazrlanmasdr. Alt yzey ilemlerinde macunun nemli bir yeri vardr. Macunlar uygulamaya balamadan nce homojen hale gelinceye kadar kartrlmal, ambalaj zerindeki teknik blten incelenmelidir. Macunlar s, k kaynaklarndan uzak tutulmal, ak aleve yaklatrlmamaldr. Macun artklar tekrar kutuya konulmamal kutu kapa srekli kapal bulundurulmaldr.

2.2. Macun eitleri

Macunlama ileminde kullanlan malzeme veya boya maddesinin zelliine gre macunlar kullanlabilir. Bu sebeple eitli trde macunlar retilmektedir. Macun eitlerini aadaki gibi sralamak mmkndr. Uygulama Yntemine Gre Macunlar Tabanca Macunu Ispatula Macunu Ahap Macunlar elik Macunlar Duvar Macunlar Sentetik Macunlar Sellozik Macunlar

Kullanld Yere Gre Macunlar

Kimyasal Bileimine Gre Macunlar

2.3. Macunlamada Kullanlan Takmlar

Macunlama ileminde, macun yaplacak ynteme gre spatula, tabanca, zmpara, temizleme aralar vb. takmlar kullanlr.

14

2.4. Macun Uygulama Teknikleri

Resim 2.2: Ispatula ile macunlama

Macunlar piyasada hazr olarak eitli renk ve zelliklerde bulunurlar. Pskrtme Yntemi ( Tabanca ile ): Boya uygulamas gibi tinerle inceltilerek tabanca ile, yzeyde bir dzgn tabaka oluturma amac ile atlan macunlama yntemidir. El ile Macunlama (Ispatula ile): Adndan da anlald gibi spatula yardm ile yzey przlln gidermede kullanlan bir macunlama yntemidir.

2.5. Macunlamada Zmparalamann nemi

Son kat boya uygulamalarnda iyi sonu elde etmenin yolu alt yzeylerin iyi hazrlanmasna baldr. Macun ile doldurulan bozukluklar zmpara ile temizlenir ve seviye farklar yok edilir. Zmparalama ilemi macunlamadan yaklak 3 saat sonra yaplr (Uygulanan macunun zelliine gre sre deiiklik gsterebilir). Zmparalar macun yapsna uygun seilmeli, seviye fark azaldka ince taneli zmpara kullanlmaldr. Macunlanan yzeylerin zmparas makinelere taklan zel zmpara ktlar ile yapld gibi plastik takozlara yaptrlm zmparalarla el ile yaplr.

Resim 2.3: Zmparalama ncesi ve zmparalama sonras macunlu yzey

15

2.6. Macunlama Yapma

Macunlama yapma konusu aada uygulama faaliyetinde sra ile uygulamal olarak anlatlmtr fakat; macunlama uygulamasnn teorik bilgileri uygulama faaliyetinde anlatlmadndan burada anlatlmtr. Macunlama yaplacak yzeylerde gerekli temizleme ilemi yapldktan sonra gerecin ve doldurulacak yzeyin niteliine gre macun ve macunlama yntemi belirlenir. Macunlama doldurulacak hacimde gz nnde bulundurularak iki ekilde yaplr. Yoklama Macunu Kaln Macun (Komple Macun) Yoklama Macun: Kk hacimli dolgular iin kullanlan macundur. Doymam polyester reinelerinden yaplrlar. Dolgu yaplacak ksmda gerekli n hazrlklar yapldktan sonra uygun spatula ile yzeye tatbik edilir. Oda scaklnda tatbik edildiinde yaklak 20 30 dk. sonra zmparalanabilir. Kaln Macun Yoklama macunu ile kapatlamayan daha byk hacimli boluklar doldurmak iin kullanlan yntemdir. Dolgu veya elik macun diye adlandrlr. Sertletiricisiyle birlikte kullanlr( organik peroksit). Kullanlmas ngrlen macuna %3 miktarnda sertletirici katlr. Katlan sertletirici homojen bir ekilde kartrlarak yzeye tatbik edilir. Oda scaklnda 5-6 dakikada srlme kabiliyetini kaybeder. Bu sebepten dolay yeterli miktarda karm hazrlanmal ve seri bir ekilde yzeye uygulanmaldr.

2.6.1. Macunlamada Dikkat Edilecek Hususlar

Macunlama yaplacak yzeyler ok iyi temizlenmelidir. Macunlama yaplan ortamda scaklk 5 C nin altna dmemeli, bu scakln altnda macunlama yaplmamaldr. Polyester bazl macunlar, asit sertletiricili astarlar ve akrilik boyalar zerine uygulanmamaldr. Sadece iyi havalandrlan yerlerde uygulanmaldr. Kutu kapa srekli kapal bulundurulmaldr. Sertletirici ilave edilmi macun artklar tekrar kutuya konmamal ve emniyetli bir yere alnmaldr. Macun ve sertletiricisi tutuma scakl ok dk olduu iin ak alev, s ve k kaynaklarndan uzak tutulmaldr. Macun cilde ve gze temas ettirilmemeli, koruyucu eldiven, gzlk ve maske kullanlmaldr.

16

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Macunlama uygulama ilemini aadaki ilem basamaklarna gre yapnz. Yzeye uygulanacak son kat boyann zelliine gre macun hazrlaynz. leme balamadan nce mutlaka i nl, eldiven ve boya maskesi kullannz. Macun hazrlama iin yeterli miktarda macuna uygun sertletirici katnz.

Resim 2.4: Macun hazrlama

Macunlanacak yzeyi ilem ncesi kir, ya vb. maddelerden zmpara veya flaplama yntemi ile temizleyiniz. alma esnasnda uygulama ile ilgili emniyet tedbirlerini alnz. Macunu yzeye spatula ile bir seferde en fazla yaklak olarak 3mm kalnlnda olacak ekilde srnz.

Resim 2.5: Hazrlanan macunun spatula ile srlmesi

Resim 2.6: Macunlama sonras zmparalama ve zmparalanm yzey

17

Ortama atele yaklamaynz. Macunu yzeye srerken spatulay fazla bastrmamaya dikkat ediniz. Srlen macunun kurumasn bekleyiniz. Kuruma sresi uygulanan macunun zelliine gre deiebilir. Macunlamadan sonra yaklak olarak 3 saat sonra zmparalama ilem yaplmaldr. Ortam havalandrmay unutmaynz. Ispatula macunlarn 180 numara su zmparas ile yzey dzgn hale gelinceye kadar zmparalaynz. in gerekliliine ve nemine gre yzeyde kalan zmpara izlerini gidermek iin yzeye tabanca macunu atnz. Tabanca macunu kuruduktan sonra yzeyi 280 numara zmpara ile zmparalaynz. Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

18

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) oktan Semeli Sorular

1. Aadakilerden hangisi macunu en doru biimde aklar? A) Metal yzeylerindeki kirleri temizlemek amac ile atlan son kat boyadr. B) Metal yzeylerdeki kusurlar kapatmada kullanlan son kat boyadr. C) Metal yzeylerdeki izik, gzenek vb. kusurlar kapatmak iin kullanlan dolgu maddesidir. D) Hepsi Aadakilerden hangisi macun eitlerinden biri deildir? A) Boya skc ve temizleyici macunlar, B) Sentetik macunlar C) elik macunlar D) Sellozik macunlar Aadakilerden hangisi macunlamada kullanlan takmlardan biri deildir? A) Ispatula B) Tabanca C) Ee D) Zmpara Aadakilerden hangisi macunlamada zmparalamann nemini en doru biimde ifade eder? A) Macunun daha iyi yapmas iin zmparalama yaplr, B) Macuna sertlik vermek iin zmparalama yaplr, C) Yzey kmelerini gidermek iin zmparalama yaplr, D) Macun ile doldurulan yzeylerde seviye farkn ortadan kaldrmak ve przszlk salamak iin zmparalama yaplr. Aadakilerden hangisi macunlamada dikkat edilecek hususlardan biri deildir? A) Macunlama yaplacak yzeyler ok iyi temizlenmelidir. B) Macunlama, d ortam kirletmemek iin kapal ortamlarda yaplmaldr. C) Sertletirici ilave edilmi macun artklar tekrar kutuya konmamal ve emniyetli bir yere alnmaldr. D) Macun cilde ve gze temas ettirilmemeli, koruyucu eldiven, gzlk ve maske kullanlmaldr.

2.

3. 4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.

19

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

Yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1). 2). 3). 4). 5). 6). Yzeye uygulanacak son kat boyann zelliine gre macun hazrladnz m? Macunlanacak yzeyi ilem ncesi kir, ya vb. maddelerden zmpara veya flaplama yntemi ile temizlediniz mi? Macunu yzeye spatula ile bir seferde en fazla yaklak olarak 3mm kalnlnda olacak ekilde srdnz m? Macunu yzeye srerken spatulay fazla bastrmamaya dikkat ettiniz mi? Srlen macunun zelliine gre kurumasn beklediniz mi?

Evet

Hayr

Ispatula macunlarn 180 numara su zmparas ile yzey dzgn hale gelinceye kadar zmparaladnz m? 7). Yzeyde kalan zmpara izlerini gidermek iin yzeye tabanca macunu attnz m? (in gerekliliine gre yaplmaldr) 8). Tabanca macunu kuruduktan sonra yzeyi 280 numara zmpara ile zmparaladnz m? 9). leme balamadan nce mutlaka i nl, eldiven ve boya maskesi kullandnz m? 10). alma esnasnda uygulama ile ilgili emniyet tedbirlerini uyguladnz m? 11). Ortam havalandrdnz m? 12). Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrandnz m?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

20

RENME FAALYET3 RENME FAALYET-3

AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda amaca uygun olarak metal yzeylerine klasik yntemle (fra) boyama uygulamas yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Klasik yntemle boya uygulama aamalarn aratrarak snfa sunu hazrlaynz. Bu aratrmalar yapmak iin evrenizde, Metal yzeyleri boyama yapan iletmelerden, eitim kurumlarndan (niversite ve mesleki retim veren ortaretim kurumlar), ktphanelerden veya internet ortamndan yararlanabilirsiniz.

3. METAL YZEYLER KLASK YNTEMLE BOYAMA

3.1. Boya ve ncelticiler
3.1.1. Boya eitleri
Genel olarak boyalar bileimlerini oluturan maddelere gre snflandrlr. Boyalarn snflandrlmasnda, kullanlan reineler nemli bir yer tutar. Yal boyalar Sentetik boyalar Sellozik boyalar Toz (elektro statik) boya Hava kurumal boyalar NOT: Bileiminde pigment bulunmayan karma vernik denir. Kullanlan balayc, pigment ve solvent oranlar eitli ekilde formle edilerek astar, yar mat, yar parlak, parlak boya eitleri ve macunlar yaplabilir. Pigment: Sellozik ve sentetik boyalara renk ve yzey rtme zellii veren maddedir.

21

3.1.1.1. Sentetik Boyalar

Ahap ve metal yzeylere kolaylkla uygulanabilen boyalardr. Sentetik boyalar ilerinde parlaklk verici maddeler bulunduundan ayrca parlatlma ilemine tabi tutulmazlar. Sentetik boyalar boya inceltici (tiner) katlarak viskozitesi (akkanl) drlerek fra veya boya tabancas ile metal yzeylere kolayca tatbik edilir.

Resim 3.1: eitli renkte boyalar

Dier boyalara gre biraz daha ge kurur. Bu sebeple boya konusunda ok bilgisi olmayan amatr kiiler tarafndan da rahata kullanlabilir. NOT: Sentetik boyann viskozitesi, yine sentetik yapya uygun inceltici (tiner) ile drlr. Boyaya inceltici katlma oran ou zaman tiner veya boya kutusu zerinde yazmaktadr. Katlma orannn yazmad durumlarda, boya yapacak ustann deneme yoluyla tiner katma oran ayarlanabilir. Uygulamada ou zaman bu yntem kullanlr. Sentetik Boyalarn zellikleri Sentez metodu ile elde edilirler, Ge kururlar, Boyanm yzeye pasta yapmaya gerek yoktur, Temiz tozsuz bir yerde yzeye srlr veya atlrlar, Kurumadan, nce tiner uar, daha sonra boya havann oksijenini alarak kuruma tamamlanr, Boya kendiliinden parlak grnldr.

3.1.1.2. Sellozik Boyalar

Sellozik boyann temel maddesi, nitro sellozdur. Nitro selloz, pamuun nitrik asit ierisinde ilem grmesi ile elde edilir. Boya iini profesyonelce yapan, uygulamas bilgi ve beceri gerektiren bu boyalar, abuk kurumas sebebi ile seri retim ilere ok uygundur.

22

Sellozik boyalarn kuruma sreleri ok ksa olduundan boya fralar ile srlmelerini gszletirir ve bazen imkansz hale getirir. Bu sebeplerden dolay, bu boyalarn pskrtme(boya tabancas) yntemi ile tatbik edilmesi en uygunudur. Bu boyalarda pasta veya cila ilemi gerekmez. Bu tr boyalarda boya zerine vernik ilemi tatbik edilebilir. Boyaya parlakl veren vernik katmandr. Sellozik Boyalarn zellikleri abuk kuruma zelliine sahiptirler, Her yerde boya tabancas ile atlabilir, Bileimi sellozik maddelerden oluur, Boya zerine pasta atlarak parlatma yaplabilirler, Kuruma uucu maddelerin umas ile gerekleir.

3.1.1.3. Toz (elektro statik) boya

Resim 3.2: Toz boya maddesi

Tamamen kat maddelerden oluan, solvent iermeyen boyalardr. Polymer tozlarnn elektrostatik olarak, kaplanacak paralara yaptrldktan sonra eritilmesiyle meydana gelen yzey kaplama veya boyama ilemine toz boya kaplama, bu ilemde kullanlan boyalara da toz boya ad verilir. Boya endstrisinde toz boyalar hzla gelimektedir. Koruma amal kullanld gibi dekoratif amalda kullanlabilirler. Solvent bazl boyalara kar belirgin avantajlar vardr. Toz (elektrostatik) boya bu modln 5. renme faaliyetinde detayl olarak anlatlmtr. Bu konuyu 5. renme faaliyetine getiinizde detayl olarak renebileceksiniz.

23

3.1.1.4. Hava Kurumal Boyalar

Bu grup boyalara endstriyel boyalarda denilmektedir. Bu boyalarn en nemli zellikleri, stn rtme kabiliyeti, art bir mdahale gerektirmeden normal oda scaklnda kolaylkla ve ksa srede kurumalar, her trl yntemle (fra, tabanca, daldrma vb.) yzeye uygulanabilmeleri, her trl zemine ekonomik olarak tatbik edilmeleridir. Mat, yar mat ve parlak olmak zere eit parlaklk dereceleri mevcuttur.

3.1.2. Boya ncelticiler

Boyann uucu ksmn oluturan kimyasal maddelerdir. Bu kimyasallar, boya retimi esnasnda kat halde bulunan balaycy, akkan hale getirmek iin veya boya uygulamas aamasnda, tatbik etmeyi kolaylatrmak iin kullanlrlar. Kimyasal maddelerden yaplan bu incelticilerin, piyasadaki ortak ad tiner ve nefttir. Boya inceltmek iin kullanlan bu svlar; Sentetik incelticiler, Sellozik incelticiler, Ge kuruyan incelticilerdir.

Resim 3.3: Boya inceltici (tiner)

3.1.2.1 Sentetik ve Sellozik ncelticiler

Astar veya son kat boyann kimyasal zelliine uygun olarak tiner kullanlr. Kimyasal zellikten kast sentetik boya iin sentetik tiner, sellozik boya iin sellozik tiner kullanlmaldr. Aksi halde boya bozulur ve kullanlmaz hale gelir. Bunlarn dnda ge kuruyan tinerlerde mevcuttur. Bu tinerler scak havalarda tabanca ile atlan boyann iine katlarak atlan boyann kurumas geciktirilir. Bu sayede kuru pskrme nlenir. Nemli havalarda oluan buulanma ge kuruyan tiner kullanm ile nlenir. Gnmzde, sentetik boyaya sellozik tiner veya tam tersi kullanm mmkndr fakat, bu karmlarnn kimyasal yaplar birbirine uygun olmas gerekir. rnein, sentetik boyann yapsna uygun sellozik tiner kullanlabilir. Bu oluumlar boya reticileri veya boya satclar rettikleri rnn zerine yazarlar veya bu hususta bilgi verirler.

24

3.1.2.2. Boyann nceltilmesinin Temel Sebepleri

Boya inceltilmesinin iki temel sebebi vardr. Bunlardan birincisi boya retimi esnasnda akkanl (viskozitesi) az olan veya kat halde bulunan balaycy akkan hale getirmektir. kincisi ise, kullanlacak hale gelen boyay daha akkan hale getirerek tabanca veya fra ile kullanmn kolaylatrmaktr. ncelticiler, boya uygulandktan sonra boya yzeyinden ayrlr. Bu sebeple inceltici katma oran ok iyi ayarlanmaldr. Gereinden fazla katlmamaldr. ncelticinin gereinden fazla katlmas, Boya kusurlarna neden olur, Boya kalnln gereinden fazla drr, Ekonomik bir kayp olur, evreyi kirletir. nceltici seerken inceltme gc, buharlama hz, alevlenme noktas, insan ve evreye zararllk derecesi dikkate alnmaldr.

3.1.3. Boya Kartrma ile Renk Elde Etme

Resim 3.4: Boyalar kartrarak renk elde etme

retici firmalar tarafndan, eitli renklerde ve deiik uygulama yntemlerine gre, boyalar retilir. Bu boyalarn temel karm renkleri de yaplr. Boyalar kartrlarak, yeni ton ve renklerin elde edilmesi mmkndr. Ancak ncelikle renkten ve zelliklerinden bahsetmemiz gerekir.

3.1.3.1. Renklerin zellikleri

Rengin olabilmesi iin, bir k kaynann olmas gerekir. Rengi k ortaya karr. Ik olmayan ortamlarda renkte olmaz. Doal k( Gne ,Ay ) Yapay k( Ampul ve lambalar)

25

Ik kayna cismin zerine dtnde, gerecin cinsine gre, belirli bir ksm emilir, geri kalan ksm da yanstlr. In yanstlan ksm cismin rengini belirler. Gne hi emilmez tamam yanstlrsa, cisim beyaz grnr. Bir renge duyarllk ve rengin alglanmas deiik artlara baldr. Bunlarn en nemlileri unlardr. Aydnlatma etkisi evrenin etkisi Renk krl Renk tonu Parlaklk Doygunluk, olarak sralayabiliriz.

Renklerin zelliklerini;

3.1.3.2. Renk Elde Etme Yntemleri

Ana renklerdeki boyalar kartrlarak yeni renk ve tonlar elde edilebilir. izelgede eitli ana renklerden dier renklerin elde edilmesi gsterilmektedir. Yaplmak istenen renk Krem Fildii Saman yeili Yeil Ak yeil Pembe Kavunii Turuncu Siyah Kahverengi Ak kahverengi Vine r Havai mavisi Gri Haki Birbirine kartrlacak boya renkleri Beyaz iine biraz fazla sar Beyaz iine biraz sar Sar, beyaz, mavi Sar, lacivert Lacivert iine biraz krmz Beyaz iine biraz krmz Beyaz iine krmz, sar Sar, krmz Krmz, lacivert Krmz, siyah Krmz, siyah ve biraz sar Krmz, lacivert, beyaz Beyaz, mavi Beyaz, az siyah Sar, siyah

Tablo 3.1. Ana renkleri birbirine kartrarak elde edilen renkler

26

3.2. Boyama Teknikleri

3.2.1. Boyamann Amac ve nemi
Herhangi bir yzeyin zerine uygulandnda, yzeyi d etkilerden koruyan ve estetik bir gzel grnm veren malzemelere boya ad verildiini belirtmitik. naatlarda kap, pencere, balkon ve merdiven parmaklklar, su depolar, panjurlar, byk depolar, sanayi tesislerinde, fabrikalarda metal yzeyler, kprler, yap konstrksiyonlar vb. daha birok alanlardaki metal yzeyler fiziksel veya kimyasal olarak d etkenlere maruz kalabilirler. Bu d etkiler rme, kirlenme, paslanma vb. olumsuzluklar olabilir. Yukardaki yzeylerin bu oluksuzluklara kar mutlaka korunmas gerekmektedir. te bu yzeylerin korunmas amac ile boya uygulamas yaplmaktadr. Boya uygulamasnn iyi sonu vermesi iin ise, boya uygulama aamalar son derece nem tekil etmektedir. Boya uygulama aamas aadaki gibi olmaldr. Boyanacak yzeyin hazrlanmas Birinci astarlama Macunlama kinci astarlama Son kat boya tatbikat

3.2.2. Klasik Yntemle (Fra ile) Boyama

Resim 3.5: Fra ile boya uygulamas

Gnmzde birok boya uygulama yntemleri kullanlmaktadr. Fra ile, rulo ile, daldrma yntemi, pskrtme (Tabanca), elektro-statik boyama bunlardan en yaygn olarak kullanlan yntemlerdir. Bunlar dnda da boya uygulama yntemleri mevcuttur. Bu faaliyetimizde klasik yntemle (fra ile) boya uygulamasn reneceksiniz. Fra ile boya uygulamas bilinen en eski ve yaygn olarak kullanlan boyama yntemidir. Her ortamda, ok fazla teknik bilgi gerektirmeden uygulanabilir. ok kolay ve pratiktir.

27

3.2.2.1. Fra eitleri ve Seimi

Resim 3.6: Boya uygulamasnda kullanlan ahap ve plastik sapl fralar

Fralar ahap sapl ve plastik sapl olarak piyasada bulunurlar. Parmak cinsinden llendirilirler. Fra kllarna gre kalitelendirilirler. Fralar kl sklna ve kalitesine gre seilmelidir. Boya uygulamasnda fra kllarnn kmamas ve boyanan yzeyde kalmamas gerekir. Bu sebeple kaliteli fralar seilmelidir. Boya uygulanacak yzeye gre frann byklk veya kklk seimi yaplr.

3.2.2.2. Fra Uygulama Teknii

Fra ile yaplan boya uygulamalar iin, boyalarn kuruma srelerinin uzun olmas gerekir. Aksi takdirde erken kuruma sonucu yzeyde fra iz brakabilir. Boya, fra ile uygulamaya elverili biimde inceltilmelidir. Fra ile boya uygulamasnda fra izi kalmamas iin perdahlama yaplmal yani, fra bir ynde srlmeli ve hemen akabinde aksi ynde srlerek izler kapatlmaldr.

3.2.2.3. Boya ve Fralarn Depolanmas ve Saklanmas

Boyalar serin ve iyi havalandrlan yerlerde muhafaza edilmelidir. Az kullanlan boya kutularnn kapaklar kullanmdan sonra hava almayacak ekilde tekrar kapatlmaldr. Aksi takdirde boya kurur ve kullanlmaz hale gelebilir. Boyalarn kullanm ile ilgili, boya kutularnn zerindeki yazl teknik bltene mutlaka baklmaldr. Boya fralarnn boyama ii bitince neft veya tinerle ykanp taranmaldr. Daha sonra yal katla kl ksmlar sarldktan sonra uygun ortamda muhafaza edilmelidir. Fralar kesinlikle boyal braklmamaldr. nk boyal fralar kurur ve kullanlmaz hale gelir.

Resim 3.7: Boyadan sonra fralarn temizlenmeden braklmas (byle bir hatal uygulama, fralarn donmasna ve tekrar kullanlamamasna neden olur)

28

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Klasik yntemle (fra ile) boya uygulama ilemini aadaki ilem basamaklarna gre yapnz. Boyay fra ile srlebilecek kvamda tinerle inceltiniz.

Resim 3.8: Boyann hazrlanmas (tinerle inceltilmesi) aamalar

almaya balamadan nce i nl, eldiven ve boya maskesi kullannz. Boya uygulanacak yzeydeki kir, pas, ya vb. maddeleri temizleyiniz. Temizleme ilemini zmpara ile yapabilirsiniz. Ortama atele yaklamayn.

Resim 3.9: Yzeye gre fra seilir

Malzemenin ekline ve yzey geniliine gre fra seiniz. Geni yzeyler iin geni, dar yzey ve keler iin dar fralar seiniz. Fra ile son kat boyay yzeye ayn yndeki fra hareketleri ile akntsz olarak srnz. Boyama ilemine nce i ve d kelerden balayarak daha sonra geni yzeyleri boyaynz. Uygulama esnasnda emniyet tedbirlerini uygulamay unutmaynz.

Resim 3.10: Son kat boya uygulamas (nce i ve d kelerden boyaya balama)

29

Rsim 3.1: Fra izlerini gidererek boyann tamamlanmas

Oluan fra izlerini, fra hareketlerine dik olan fra darbeleri ile perdahlama yaparak gideriniz. Ortam havalandrnz. Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrannz. Malzemenin temiz bir ortamda kurumasn salaynz.

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) oktan Semeli Sorular

1. Aadakilerden hangisi boya eitlerinden biri deildir? A) Trtll boyalar B) Hava kurumal boya C) Toz boya D) Sellozik boya Aadakilerden hangisi sellozik boyann zelliklerinden bir deildir? A) ok ge kuruma zelliine sahiptir. B) Bileimi sellozik maddelerden oluur C) Her yerde boya tabancas ile atlabilir. D) Boya pasta ile parlatlabilir. Aadakilerden hangisi sentetik boyann zelliklerinden biri deildir? A) Ge kururlar. B) Boya yzeyini parlatmaya gerek yoktur. C) Sadece fra ile uygulanabilir. D) Sentez metodu ile elde edilirler. Aadakilerden hangisi boya incelticileri en doru biimde ifade eder? A) Boyann kat ksmn oluturan maddelerdir B) Boyann uucu ksmn oluturan ve boyann viskozitesini ayarlayarak boyann uygulamasn kolaylatran maddelerdir. C) Boyann viskozitesini azaltarak boya uygulamasn kolaylatran sentetik maddelerdir. D) Hibiri Fra ile boya uygulamasnda aadakilerden hangisinin yaplmas yanl olur? A) Boya uygulamasnda en kaliteli fra seilmelidir. B) Fra ile boya uygulamas bittikten sonra fralar rafa kaldrlmaldr. C) Fra uygulama ynteminde boya, fra ile uygulamaya elverili biimde inceltilmelidir. D) Fra ile boya uygulamasnda fra izi kalmamas iin perdahlama yntemi uygulanmaldr.

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.

31

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

Yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). 10). 11). 12). Boyay fra ile srlebilecek kvamda tinerle incelttiniz mi? Boya uygulanacak yzeydeki kir, pas, ya vb maddeleri temizlediniz mi? Malzemenin ekline ve yzey geniliine gre fra setiniz mi? Fra ile son kat boyay yzeye ayn yndeki fra hareketleri ile akntsz olarak srdnz m?. Boyama ilemine nce i ve d kelerden balayarak daha sonra geni yzeyleri boyadnz m? Oluan fra izlerini, fra hareketlerine dik olan fra darbeleri ile perdahlama yaparak giderdiniz mi? Malzemenin temiz bir ortamda kurumasn saladnz m? almaya balamadan nce i nl, eldiven ve boya maskesi kullandnz m? Geni yzeyler iin geni azl, dar yzey ve keler iin dar azl fralar setiniz mi? Uygulama esnasnda emniyet tedbirlerini uyguladnz m? Ortam havalandrdnz m? Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrandnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

32

RENME FAALYET4 RENME FAALYET-4

AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda amaca uygun olarak metal yzeylerine pskrtme yntemi ile boyama uygulamas yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Pskrtme yntemle boya uygulamas aamalarn aratrarak snfa sunu hazrlaynz. Bu aratrmalar yapmak iin evrenizde, Metal yzeyleri boyama yapan iletmelerden, eitim kurumlarndan (niversite ve mesleki retim veren ortaretim kurumlar), ktphanelerden veya internet ortamndan yararlanabilirsiniz.

4. PSKRTME YNTEM (BOYA TABANCASI) LE BOYAMA

Pskrtme yntemi ilemi boyay ince tanecikler halinde boyanacak yzeylere gndermektir. Boyann yzeylere gnderilmesi basnl hava ile salanr. Bu basnl havay salayan aralar vardr. Bu aralar komprasr olarak adlandrlrlar.

4.1. Kompresrler
Basnl hava reten makinelere kompresr denir. Elektrik motoru veya iten yanmal motorlarla alrlar. En ok kullanlan kompresr eidi, hava tank zerine monte edilmi elektrik motoru ile alan seyyar kompresrlerdir. Kompresrlerde aranan zellikler Kesintisiz hava basnc, Grltsz alma, Valf sistemi, yi soutma

33

Resim 4.1: Elektrik motoru ile alan kompresr

4.2. Boya Tabancalar ve Pskrtme eitleri

Boya tabancalar, pskrtme yntemiyle boya uygulamasnda kullanlan aralardr. Boyann konulduu ufak bir depo ve kompresrden gelen havay bu boya ile birlikte yzeye gnderme prensibi ile almaktadr. Boya tabancalar alttan depolu boya tabancas, stten depolu boya tabancas ve kazan tipi boya tabancas olarak ana kategoride eitlenirler.

Resim 4.2: eitli tipte pskrtme boya tabancalar

Boya tabancalarnn uzun mrl kullanlabilmesi iin ekil 4.1de grlen noktalarn bakmna zen gsterilmelidir. ne salmastras Hava valf salmastras Tetik pimi ne yay ve hava valf Gnmzde hava akm sabit, hava akm sabit olmayan, iinde otomizasyon yapan, tabanca dnda otomizasyon yapan tabanca tipleri vardr.

34

ekil 4.1: Boya tabancasnda bakma zen gsterilecek noktalar

4.2.1. Sprey Boyalar

Basnl kaplara yerletirilmi boyalarn uygulanmasdr. Basnl gazlar sv hale getirilerek boya ile birlikte kaplara doldurulur. Karm kutudan serbest brakldnda basnl gaz yardmyla boya darya kar ve tatbik edilir. Tatbik edilme ilemi basit olarak, kabn zerindeki dmeli ksma baslarak boya uygulamas yaplr. Bu yntemin maliyeti fazladr ancak, az miktarda veya kk yzeylere boya uygulamas yaplacaksa bu yntem tercih edilir. Kullanm ok kolay ve pratiktir. Boya sonras ilem gerektirmez.

Resim 4.3: Sprey boya

4.2.2. Boya Tabancas Ayar

Boya tabancalar boya memesi, boya inesi ve hava bal veya boynuz (kafa) adn verdiimiz temel ksmdan oluur. Boynuzun grevi otomizasyon havasn kanalize etmek, ynlendirmek, boyay paralamak ve azami hedef isabeti salamaktr. Boynuzlarn seiminde ise boyanacak yzeyin bykl, boyann viskositesi, istenilen boyama kalitesi elde edilen hava miktar ve basn gz nne alnmaldr. Boya memesi boynuzun hemen arkasnda bulunur ve boya inesi ile birlikte alarak pskrtlecek boya miktarnn ayarlanmasn salar. Boya inesi memenin iine giren ve boya akn durduran veya kontroll kmasn salayan ksmdr. ne seimi meme seimine baldr ve birbirine uygun olmaldr.

35

Boya tabancasnn kullanma teknii ile ilgili olarak aadaki u hususlar gz nnde bulundurulmaldr. Bunlar; Memeden kan boya miktar boyama hzna ve boyanacak yzeyin alanna gre ayarlanmaldr. Atomizasyon havasnn basnc boya akna gre doru ayarlanmal ve yelpaze akl ie uygun (geni veya dar yzeye gre) ayarlanmaldr. Bu ayarlarn doru yaplmas boyann dzgn ve kaliteli bir ekilde yzeye dmesini salayacaktr.

4.2.3. Pskrtme Boya Yapma Teknii

Yukarda anlatld gibi tabancann ayar yapldktan sonra yzeye uygun mesafeden tabanca ile yzeye boya pskrtlr. Boya uygulamas yzeye dik ve dzenli hareketlerle her noktaya uygulanr.

4.2.4. Boya Tabancasnn Temizlii

Boya tabancas ile boyama ileminden sonra tabancann temizlii son dere nemlidir. nk temizlii yaplmayan tabancann memesi, valf vb. yerleri boyann kurumas sonucu kullanlmaz hale gelir. Boya uygulamasndan sonra tabancann sklebilir yerleri sklp tiner vb. boya zcleri ile temizlenmelidir. Tabancann boya haznesi de yine tinerle temizlenmeli ve basnl hava ile tiner pskrtlerek tabanca memesinin ii temizlenir. Temizleme ileminden sonra tabanca uygun ortamda muhafaza edilir.

Resim 4.4: Tabancann sklebilir ksmlar (Sklebilir ksmlar boyadan sonra sklerek temizlenmelidir.)

4.3. Pskrtme Boya Tekniinde Dikkat Edilecek Hususlar

Pskrtme yntemiyle boya uygulamasnn doru ve kaliteli olabilmesi iin aadaki hususlar gz nnde bulundurulmaldr.

36

Tabancann uzakl yzeyden 15-20 cm uzaklkta olmaldr. Bu mesafe boya esnasnda da duruma gre ayarlanabilir. Tabanca yzeye mutlaka dik bir vaziyette tutulmaldr. Hava basnc boyama ilemine uygun ayarlanmaldr. Havann ierisindeki su ve ya damlacklarn almak iin kompresrde su ve ya filtreleri kullanlmaldr. Boya yaplacak ortam boya yapmaya uygun olmal ve havalandrlmaldr. Boyaya veya boya yaplan ortama kesinlikle atele yaklalmamaldr. Boya uygulamas esnasnda mutlaka eldiven, i nl ve en nemlisi boya maskesi kullanlmaldr.

37

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Pskrme yntemi ile boya uygulama ilemini aadaki ilem basamaklarna gre yapnz. Boyay tabanca ile atlacak kvamda tinerle inceltiniz almaya balamadan nce i nl, eldiven ve boya maskesi kullannz. Boyay fra ile boyamaya gre daha fazla inceltiniz.

Resim 4.5: Boyann hazrlanarak tabanca haznesine konulmas

Boya uygulanacak yzeydeki kir, pas, ya vb maddeleri temizleyiniz.

Resim 4.6: Boya pskrtme ayar krmz renkli ucun dndrlmesi ile yaplr.

Temizleme ilemini zmpara ile yapabilirsiniz. Ortama atele yaklamayn. Tabancann boya pskrtme ayarn yapnz.(Resim 4.6)

Resim 4.7: Tabanca ile boyay akntsz olarak yzeye uygulama

38

Geni yzeyler, dar yzey ve keler iin tabanca ayarn yapnz. Uygun mesafede yelpaze eklinde boyay malzeme yzeyine pskrtnz. Boyama ilemine nce i ve d keden balayp daha sonra geni yzeyi boyaynz.(Resim 4.7) Uygulama esnasnda emniyet tedbirlerini uygulamay unutmaynz. Pskrtme ilemini akntsz olarak gerekletiriniz. Akntlar nlemek iin tabancaya ayarn doru yapnz ve tabancaya uygun boyama hareketi ve hz uygulaynz. Ortam havalandrnz. Malzemenin temiz bir ortamda kurumasn salaynz. Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

39

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda cevaplandrarak belirleyiniz. hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) oktan Semeli Sorular

1. Aadakilerden hangisi hava kompresrlerinde aranan zelliklerden biri deildir? A) Kesintisiz hava basnc salamal B) Grltsz almal C) yi soutma zellii olmal D) ok byk depolar olmal Boya tabancalarnn uzun mrl kullanlmalar iin aadakilerden hangisi yaplmaz? A) ne salmastralar srekli temizlenmelidir. B) Hava hortumlar sk sk deitirilir. C) ne yay ve hava valf nn dzenli bakm yaplr. D) Tetik pimi dzenli olarak temizlenir ve bakm yaplr. Aadakilerden hangisi boya tabancasnn ayarlanma ilemi srasnda yaplan ilemden biridir? A) Tabanca basnc 100 atmosfere ayarlanr. B) Tabancann yelpaze akl ie uygun yaplr. C) Memeden kan boya miktar sabit ve ok hzl k olacak biimde ayarlanr. D) Hibiri Aadakilerden hangisi boya tabancas temizleme aamalarndan biri deildir? A) Tabanca memeleri her boyama ileminden sonra deitirilmelidir. B) Tabanca yelpazesi karlmal ve tinerle temizlenmelidir. C) Tabanca boya haznesi tinerle temizlenmelidir. D) Tabanca inesinin temizlii ve bakm yaplmaldr. Aadakilerden hangisi pskrtme teknii ile boya uygulamasnda dikkat edilecek hususlardan biri deildir? A) Tabancann uzakl yzeyden 15-20 cm uzaklkta olmaldr. B) Tabanca yzeye mutlaka dik bir vaziyette tutulmaldr. C) D ortam kirletmemek iin kapal alanlarda boya yaplmaldr. D) Hava basnc boyama ilemine uygun ayarlanmaldr.

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.

40

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

Yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). 10). 11). 12). 13). Boyay tabanca ile atlacak kvamda tinerle incelttiniz mi? Boya uygulanacak yzeydeki kir, pas, ya vb maddeleri temizlediniz mi? Tabancann boya pskrtme ayarn yaptnz m? Uygun mesafede yelpaze eklinde boyay malzeme yzeyine pskrttnz m? Boyama ilemine nce i ve d keden balayp daha sonra geni yzeyi boyadnz m? Pskrtme ilemini akntsz olarak gerekletirdiniz mi? Akntlar nlemek iin tabancann ayarn doru yapp, tabancaya uygun boyama hareketi ve hz uyguladnz m? Malzemenin temiz bir ortamda kurumasn saladnz m? almaya balamadan nce i nl, eldiven ve boya maskesi kullandnz m? Geni yzeyler, dar yzey ve keler iin tabanca ayarn yaptnz m? Uygulama esnasnda emniyet tedbirlerini uyguladnz m? Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrandnz m? Ortam havalandrdnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

41

RENME FAALYET5 RENME FAALYET-5

AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda amaca uygun olarak metal yzeylerine elektro-statik (toz) pskrtme yntemi ile boyama uygulamas yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Pskrtme yntemle boya uygulamas aamalarn aratrarak snfa sunu hazrlaynz. Bu aratrmalar yapmak iin evrenizde, metal yzeyleri boyama yapan iletmelerden, eitim kurumlarndan (niversite ve mesleki retim veren ortaretim kurumlar), ktphanelerden veya internet ortamndan yararlanabilirsiniz.

5. ELEKTRO STATK (TOZ) PSKRTME LE BOYAMA

Elektro-statik boyama, farkl elektrikle yklenmi cisimlerin birbirini ekmesi prensibine dayanr.(ekil 5.1) Bu boyama sistemi solvent kullanlmadan yaplan bir uygulamadr. Boya deposundan emilen toz boya, hortumdan tabancaya tanr. Elektrostatik pskrtme ekipmanlar, toz taneciklerini (negatif) ykler. Bu tanecikler pozitif (+) topraklanm olan paray sarar. Daha sonra frnlama (120-200C)pime safhasna geilir. Bu safhada, frn ss toz boyann erimesini ve malzeme zerine yapmasn salar. Sonuta ok dayankl, ekonomik ve parlak bir yzey boyamas yaplm olur. Toz boyamada fazla atlan boya geri dnm sistemi ile yeniden kullanlr. Bu nedenle ya boyamaya gre % 50 ile % 30 orannda daha az boya kullanlr. Bu nedenlerden tr toz boya kullanm verimi %100e yakndr.

42

ekil 5.1: Elektrostatik boya prensip emas

5.1. Kuru Boya eitleri ve zellikleri

Toz boya, kullanm amalarna gre eitleri vardr. Bu eitlerden bazlar aada aklanmtr.

Resim 5.1: Toz boya maddesi

Epoxy: Formlnde epoxy tip reine ve uygun sertletirici vardr. Kimyasal maddelerde diren istendii zaman kullanlr. zellikle benzin depolarnda iyi sonu verir. Bu boyalarn s ve a kar mukavemetleri azdr. Epoxy-polyester: Formlnde epoxy ve polyester reine bulunur. Beyaz eya sanayinde, aydnlatma cihazlar, metal mobilya, hastane ekipman, armatr ve duakabinler bu tip boyalar ile boyanr.Maliyeti dier tip boyalara gre daha dktr. Polyester/TGIC: erisinde polyester reine ve TGIC sertletirici bulunur. D cephe boyasdr. zellikle alminyum pencere ve kap profillerinde kullanlr. Polyester/PRIMID: erisinde polyester reine ve PRIMID sertletirici bulunur. TGIC boyalarn sala zararl olmalarndan dolay bu boya retilmitir. Bu boya tipi de d cephe iin kullanlr.

43

Polyester/PT 910: Formlnde polyester reine ve PT 910 sertletirici bulunur. Bu da yine d cephe boyasdr. Uranox: ok kullanlr olmasa da d cephede kullanlan boyadr. Poli-retan: Polyester reine ile izosiyanatn sertlemesinden oluur. ve d cephede kullanlmak iin iki eittir. Bu boya tipinde ok dzgn yzeyler elde edilir. Akrilik: zellikle otomobil sanayinde tercih edilen zel olarak retilen bir boya eididir. Akrilik boyalar ok gl boyalardr. Gnmzde toz boyalar ok yaygn olarak kullanlmaktadr. Bunun nedeni ise toz boyann baz zelliklere sahip olmasdr. Bu zellikler; Toz boya evreyi kirletmez. retimi veya tketimi srasnda herhangi bir atk kmaz ve bu sayede hava ve su kirlenmesi grlmez. Toz boyalarn insan salna zarar dier boyalara oranla ok daha azdr. Havaya karan bir gaz olmad iin solunum yollarna etkisi yoktur. Ayrca deri ile temas da bir sorun tekil etmez. Toz boya kullanma hazrdr. Herhangi bir kartrma, sv ile inceltme gerekmez. Tabanca hortumu toz boya torbasna sokularak kullanlabilir. Toz boya kullanm teknii ok kolaydr. Ayrca kullanc eitimi de ok ksa zamanda yaplabilir. Manel ve robot sistemler kullanm iin ok uygundur. Bylece ksa ve pratik bir eitimle kullanc uzman haline gelebilir. Toz boya ile her trl dekoratif yzey elde edilebilir. Dz, parlak, ptrl, zmpara kad grnml, vernik gibi yzeyler toz boya ile kolaylkla salanr.

5.2. Toz Boya Uygulama Ekipman ve zellikleri

Toz boya uygulamas bir ok ekipman yardm ile yaplmaktadr. Bu ekipmanlar; boya deposu, boya tabancas, boya kabini, g kutusu, boya frn, boya elei, gerekli hava iin kompresr olarak sralanabilir.

5.2.1. Boya Deposu, Tabancas ve Tabanca Ayar

Resim 5.2: eitli tiplerde toz boya depolar

44

Boya depolar kullanlan boya eidine gre deiir. Silikonlu tip kabinlerdeki depolar yaklak 50 lt hacimli olabilir. Deponun taban gzenekli zel polietilenden yaplmtr. Boya deposu, toz boyay tabanca nitesine gitmeden kabartma havasnn geiine izin verir ve boyann homojen olarak kabartlmasn salar. Boya, depo ierisinden enjektr ile emilerek boya hortumundan tabancaya tanr. Filtreli tip boya kabinleri iin, toz boya kabinin alt ksmnda yer alan elek-depodan enjektr tarafndan emilerek boya deposuna tanr. Baz sistemlerde filtreli tip otomatik boya kabinlerinin altnda bulunan elek-depo sisteminde toz boya direkt boya tabancalarna verilir. Yine bu uygulama yaygn olarak kullanlr. Boya depolar farkl ihtiyalara cevap verebilmeli, kullanm ve temizlii kolay olmaldr. Boya tabancas depodan gelen toz boyay boyanacak malzemenin zerine elektrik yk salayarak gnderen dzeneklerdir. (Elektrik yk salanma (Corona ve Tribo) biimlerinden aada 1.3. elektrostatik yntem teknii konusunda bahsedilmitir). Tetik sitemiyle alrlar. Seri iler iin otomatik kumanda edilebilen eitleri vardr. Tabancalar, kumanda modl (ksm) ile ilikili alr. Toz boyann tabancadan k ile ilgili btn ayarlar(hava basnc, boya k ve voltajn ayarlanmas gibi ilemler) kumanda modlnden yaplr. Boyanacak parann kalnlna veya eidine gre de bu ayarlar istenildii gibi yaplabilir. rnein para kalnlna gre voltaj artrlr.

Resim 5.3: Toz boya tabancas ve tabanca kumanda modl

Resim 5.4: Otomatik kumandal boya tabancas

5.2.2. Boya Kabini ve zellikleri

Boya kabini, boyanacak parann aslarak boyama ileminin yapld yerdir. Toz boya kabinlerinde tabancann azndan kan toz haldeki boya elektrostatik yntemle boyanacak parann zerine yapr. Boyanacak para zerine yapmayan boya tozlar fan yardm ile filtreye gelir ve filtrenin zerinde kalr. Bir ksm da kabin iine dklr. Filtre, belirli aralklarla geri patlama havas yardm ile temizlenir. Bu geri patlamal basnl hava sayesinde filtre zerinde biriken tozlar kabin iine dklr. Dklen boyalar toz boya haznesinde toplanarak tekrar kullanlr. Boya kabinleri baz zelliklere sahiptir. Bu zellikler;

45

Toz baya sisteminin en kullanl ve pratik sistemi filtre sistemli geri kazanml toz boya sistemidir. Toz boya kabinlerinin standard elektrostatik kaplamaldr. Genellikle pano zerinde otomatik ve manuel filtre temizleme butonlar mevcuttur. Kabin altnda bulunan elekli toz boya deposu sistemlerinde, dklen boyann elenerek tekrar kullanlmas salanr. Renk deitirilmesi istendiinde temizlenmesi ok kolay, bunun iin gerekli zaman ok ksadr.

5.2.3. Toz (elektrostatik) Boya Frnlar

Resim 5.5: Elektrostatik boya kabini

Toz boya frnlar, elektrostatik yntemle kabin ierisinde boyanm paralarn piirilmesi ve boyama iinin tamamlanmas iin kullanlan aygtlardr. Toz boyann piirilmesi ilemi, frnn her yerine ulaan scak hava akm sayesinde gerekleir. Frnn scakl amaca(para kalnl, toz boya eidi vs.) gre daha nceden ayarlanr. Frnlarn scakl gazla, elektrikle veya buharla salanabilir. Boya frnlar iki eittir.

46

Resim 5.6: Elektrostatik boya frn ve ksmlar

Kutu (box) tipi frnlar: Kk iletmelerde ve laboratuarlarda tercih edilir. Boyanacak malzeme zel hazrlanm arabalara aslr ve frna girer. Frn boaltma srasnda byk bir scaklk kayb olur. Bu sebeple kullanlmas zor ve maliyetlidir.

Resim 5.7: Kutu (box) tipi frn

Konveyr tipi frnlar: Boyanm yzeyler ray sistemleri ile frna girer ve scak ortamdan geip dar kar. Bu sistemlerde scaklk kayb yoktur. alma verimli ve hzldr. Tek dezavantaj sistem maliyetinin yksek olmasdr. Bu sebeple byk kapasiteli iletmelerde kullanlr.

47

Resim 5.8: Konveyr tipi frn

5.3. Elektrostatik Yntem Teknii

Toz boyada boya partiklleri genel olarak 2 ekilde paraya yklenir. Bunlar Corona (iyonlama) ve Tribo (elektro-kinetik) metotlardr. Corona ynteminde ykleme; tabancann ierisindeki kaskattan namlu ucundaki ineye yksek voltajn, havann ntral durumunu bozarak, oluturduu eksi iyonlarn toz partikllerine tutunmas ile yklenir. Tribo ynteminde ise ykleme; hareketli toz tanelerinin tabancann zel yaplm ykleme yollarna srtnmesi ile yklenir. Corona, Her trl termoset boyaya uygulanabilir. Tribo yntem Epoksi zerinde mkemmel sonu verir fakat polyester boyada epoksi kadar baar salamaz. Bu nedenle tribo iin retilmi boya kullanlmaldr. Tabancann azndan kan toz boya elektrostatik yntemle parann zerine yapr. Toz halde boyal paralar frnda piirildikten sonra dar kartlr ve soutulur. Bylece elektrostatik boyama ilemi tamamlanm olur.

5.3.1. Boya Frn Zaman Ayarnn nemi

Elektrostatik yntemle paralar frna verilmeden nce frn scaklnn ayarlanmas, boyanacak paralar frna verildikten sonra ise frnlama zaman ayar, ilemin doru ve kaliteli olabilmesi iin son derece nem tar. Boya ancak doru frnland takdirde pier ve istenilen yzey ve mukavemet deerine ulalr. Her toz boyann bir frnlama scaklk derecesi ve zaman bulunur. Bu zellik, kullancdan alnan bilgiler dorultusunda, toz boyay retici firma tarafndan belirlenir. Bu yzden toz boya zerindeki teknik blten dikkatlice okunmaldr. Burada nemli olan, verilen bilgiler nda boyal yzeyin (metalin) istenilen scakla kadar frnda tutulmaldr. Her boyann kendine zg bir scaklk-zaman erisi bulunur. Bunun iin yine detaylar boyay retici firma tarafndan alnr veya toz boya zerindeki teknik blten okunmaldr. Genel olarak frnlama ileminde aadaki tablodaki deerler kullanlr. Scaklk arttka frnlama sresi der.

48

ekil 5.2: Elektrostatik boya frnlama ileminde kullanlan scaklk-zaman deerleri

49

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Elektro-statik (toz) pskrtme yntemi ile boya uygulama ilemini aadaki ilem basamaklarna gre yapnz.

Resim 5.9: Boyaya balamadan nce i nl, eldiven ve boya maskesi giyilir.

Boya uygulanacak yzeydeki kir, pas, ya vb maddeleri kimyasal veya mekanik olarak temizleyiniz. almaya balamadan nce i nl, eldiven ve boya maskesi kullannz. Kompresr altrarak boyay boya deposuna koyunuz. Uygulama esnasnda emniyet tedbirlerini uygulamay unutmaynz.

Resim 5.10: Kompresr hava basncnn ayarlanarak toz boyann, boya deposuna konulmas

Resim 5.11: Tabancann pskrtme, hava ve voltaj ayarlarnn yapm

Tabancann boya pskrtme ayarn yapnz. Geni yzeyler, dar yzey ve keler iin tabanca ayarn yapnz. Boya kabinini ve frnn altrnz.

50

Resim 5.12: Boya frnn ve kabininin altrlmas (frn elektrik veya yakt zelliine gre altrlarak istenilen dereceye getirilir.)

Boyanacak paray kabin iine yerletiriniz. Ortama atele yaklamayn.

Resim 5.13: Boyanacak paralarn kabine aslmas

Uygun mesafede yelpaze eklinde boyay malzeme yzeyine pskrterek elektrostatik devre yardmyla boyaynz.

Resim 5.14: Uygun mesafeden malzeme yzeyinin boyanmas

Paray frna srerek uygun zaman ve scaklkta piiriniz. Piirme ileminden sonra paray dar kararak kendi halinde soumasn salaynz.

51

Resim 5.15: Paralarn frna srlmesi ve piirilmesi

Ortam havalandrnz. Boyann son kontroln yapnz. Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

Resim 5.16: Paralarn frndan karlarak kendi halinde soutulmalar, souduktan sonra boyann son kontrolnn yaplmas

52

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) oktan Semeli Sorular

1. 2. Aadakilerden hangisi toz boya eitlerinden biri deildir? A) Epoxy B) Propan C) Uranox Aadakilerden hangisi toz boya zelliklerinden biri deildir? A) Toz boya evreyi kirletmez. B) nsan salna zararlar dier boyalara gre ok azdr. C) Toz boya her hangi bir karma gerek olmadan kullanlr. D) Toz boya kullanm teknii ok zordur. Aadakilerden hangisi toz boya kabini zelliklerinden biridir. A) Toz boya kabinlerinin standard elektrostatik kaplamaldr. B) Panolar sadece otomatik filtre temizleme sistemli retilirler. C) Dklen boyalarn dar atld kutu sistemlerine sahiptirler. D) Renk deitirme ilemi olduka gtr. Aadakilerden hangisi toz boya frn eitlerinden biridir? A) Silikonlu tip frnlar. B) Kademeli tip frnlar. C) Kutu tipi frnlar D) Kare tipi frnlar. Toz boya frnlama ileminde aadaki scaklk-zaman ilikisinden hangisinin kullanlmas doru olur? A) 5000C-30 dakika B) 4000C-20 dakika 0 C) 200 C-10 dakika D) 500C-3 dakika D) Akrilik

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.

53

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

Yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1). 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). 10). 11). 12). Boya uygulanacak yzeydeki kir, pas, ya vb maddeleri temizlediniz mi? Kompresr altrarak boyay boya deposuna koydunuz mu? Tabancann boya pskrtme ayarn yaptnz m? Boyanacak paray kabin iine yerletirdiniz mi? Boya kabinini ve frnn altrdnz m? Uygun mesafede yelpaze eklinde boyay malzeme yzeyine pskrterek elektrostatik devre yardmyla boyadnz m? Paray frna srerek uygun zaman ve scaklkta piirdiniz mi? Piirme ileminden sonra paray dar kararak kendi halinde soumasn saladnz m? Boyann son kontroln yaptnz m? almaya balamadan nce i nl, eldiven ve boya maskesi kullandnz m? Uygulama esnasnda emniyet tedbirlerini uyguladnz m? Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrandnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise modl deerlendirmeye geiniz.

54

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME) KONTROL LSTES
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre lnz.

DEERLENDRME KRTERLER
Astar Boya Uygulamasi in Kriterler Astar boya uygulanacak yzeyde kir, pas vb. maddeler olmamasna dikkat ettiniz, yabanc maddeler varsa temizlediniz mi? 2). Astar boyay yzeye akntsz olarak fra veya boya tabancas ile uyguladnz m? Macunlama Uygulamasi in Kriterler 1). Yzeye uygulanacak son kat boyann zelliine gre macun hazrladnz m? 2). Macunlanacak yzeyi ilem ncesi kir, ya vb. maddelerden zmpara veya flaplama yntemi ile temizlediniz mi? 3). Macunu yzeye spatula ile bir seferde en fazla yaklak olarak 3mm kalnlnda olacak ekilde srdnz m? 4). Macunu yzeye srerken spatulay fazla bastrmamaya dikkat ettiniz mi? 5). Srlen macunun yaklak olarak 20-30 dakika kurumasn beklediniz mi? 6). Ispatula macunlarn 180 nulu su zmparas ile yzey dzgn hale gelinceye kadar zmparaladnz m? 7). Yzeyde kalan zmpara izlerini gidermek iin yzeye tabanca macunu attnz m?(in gerekliliine gre yaplacak) 8). Tabanca macunu kuruduktan sonra yzeyi 280 nulu zmpara ile zmparaladnz m? Klasik Yntemle (Fra) Boyama Uygulamasi in Kriterler 1). Boyay fra ile srlebilecek kvamda tinerle incelttiniz mi? 2). Boya uygulanacak yzeydeki kir, pas, ya vb maddeleri temizlediniz mi? 3). Malzemenin ekline ve yzey geniliine gre fra setiniz mi? 4). Fra ile son kat boyay yzeye ayn yndeki fra hareketleri ile akntsz olarak srdnz m? 5). Boyama ilemine nce i ve d kelerden balayarak daha sonra geni yzeyleri boyadnz m? 6). Malzemenin temiz bir ortamda kurumasn saladnz m? 1).

Evet

Hayr

55

7).

Oluan fra izlerini, fra hareketlerine dik olan fra darbeleri ile perdahlama yaparak giderdiniz mi? Pskrtme Yntemi ile Boyama Uygulamas in Kriterler 1). Boyay tabanca ile atlacak kvamda tinerle incelttiniz mi? 2). Boya uygulanacak yzeydeki kir, pas, ya vb maddeleri temizlediniz mi? 3). Tabancann boya pskrtme ayarn yaptnz m? (Geni yzeyler, dar yzey ve keler iin tabanca ayarn yaptnz m?) 4). Uygun mesafede yelpaze eklinde boyay malzeme yzeyine pskrttnz m? 5). Boyama ilemine nce i ve d keden balayp daha sonra geni yzeyi boyadnz m? 6). Pskrtme ilemini akntsz olarak gerekletirdiniz mi? 7). Malzemenin temiz bir ortamda kurumasn saladnz m? Elektro-Statik Boyama Uygulamas in Kriterler 1). Boya uygulanacak yzeyi yabanc maddelerden temizlediniz mi? 2). Kompresr altrarak boyay boya deposuna koydunuz mu? 3). Tabancann boya pskrtme ayarn yaptnz m? 4). Boyanacak paray kabin iine yerletirdiniz mi? 5). Boya kabinini ve frnn altrdnz m? 6). Uygun mesafede yelpaze eklinde boyay malzeme yzeyine pskrterek elektrostatik devre yardmyla boyadnz m? 7). Paray frna srerek uygun zaman ve scaklkta piirdiniz mi? 8). Piirme ileminden sonra paray dar kararak kendi halinde soumasn saladnz m? 9). Boyann son kontroln yaptnz m? Dzenli alima in Kriterler 2). alma ncesinde i nl, eldiven, boya maskesi kullandnz m? 3). Boya yaplan ortam havalandrdnz m? 4). alma esnasnda uygulama ile ilgili emniyet tedbirlerini uyguladnz m? 5). Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrandnz m?

DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Btn cevaplarnz evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

56

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
Sorular 12345Cevaplar B D C A A

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

Sorular 12345Cevaplar C A C D B

RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI

Sorular 12345Cevaplar A A C B B

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI

Sorular 12345Cevaplar D B B A C

57

RENME FAALYET-5N CEVAP ANAHTARI

Sorular 12345Cevaplar B D A C C

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

58

KAYNAKA KAYNAKA
ALIKAN Hikmet, Metal leri Meslek Teknolojisi, Trk Hava Kurumu basmevi, ANKARA, 1990 SERFEL. Y. Saip, Metal leri Blm 5-6. Dnem Meslek Bilgisi, Birikim matbaaclk san. ve Tic. Ltd. ti. , ANKARA, 1994 www.elektrostatik.com www.denizzimpara.com www.batiboya.com www.ahsenboya.com www.elsisanmakine.com www.akmetalboya.com www.ariciboya.com www.doreks.com www.polisan.com.tr www.isiteknik.com.tr www.sahanboya.com www.boymak.com www.kardeslercelikpano.com www.elektron.com.tr www.arzuboya.com www.spraying.com.tr

59