Professional Documents
Culture Documents
ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. TEMEL GEOMETRK ZM PROGRAMI...................................................................... 3 1. 1. Programn zellikleri................................................................................................... 3 1.1.1. Programn Yklenmesi .......................................................................................... 3 1.1.2. Programn altrlmas........................................................................................ 6 1.1.3. Programn Tantlmas ........................................................................................... 6 1.1.4. ablonlarn Tantlmas.......................................................................................... 7 1.1.5. Teknik zellikleri.................................................................................................. 8 1.2. Ana Mennn ve Ara ubuklarnn Tantm ............................................................. 9 1.2.1. Dosya Ama Kapama .......................................................................................... 10 1.2.2. nceden Kaydedilmi izim Dosyasn Amak ................................................. 10 1.2.3. Dosya Kaydetme ve simlendirme....................................................................... 11 1.2.4. Kaytl Dosyada Deiiklik Yapma ..................................................................... 11 1.2.5. Program Kapatma ve kma............................................................................... 12 1.2.6. Bytme ve Kltme ......................................................................................... 12 1.2.7. Biimlendirme, Hizalama, Dndrme ve Gruplama ........................................... 13 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 21 2. TEMEL GEOMETRK ZM.......................................................................................... 21 2.1. izgi eitleri ............................................................................................................. 21 2.1.1. izgi eidinin Seimi ........................................................................................ 21 2.1.2. izgi (Line) le izim Yapma ............................................................................. 23 2.2. izgiyi Tama, Boyutlandrma, Dndrme ve Kopyalama ....................................... 25 2.2.1. Tama ................................................................................................................. 25 2.2.2. Boyutlandrma ..................................................................................................... 25 2.2.3. Dndrme ............................................................................................................ 26 2.2.4. Kopyalama........................................................................................................... 27 2.3. izgi Biimlendirme ................................................................................................... 27 2.4. Birden Fazla izgiyi Gruplama .................................................................................. 28 2.5. izginin Kullanld Yere Gre Uygulamalar ........................................................... 28 2.6. Norm Yaz (socpeur) Ekleme .................................................................................... 29 2.7. Doruya Dik izme .................................................................................................... 30 2.7.1. zerindeki Bir Noktadan Dik izme................................................................... 30 2.7.2. Dndaki Bir Noktadan Dik izme..................................................................... 32 2.8. Al Doru izme ...................................................................................................... 33 2.9. Geometrik ekillerin izimi ....................................................................................... 33 2.9.1. gen, Kare, Dikdrtgen, okgen izimi........................................................... 33 2.9.2. Yay ve ember izimi .......................................................................................... 36 2.9.3. Geometrik ekilleri Tama, Boyutlandrma, Dndrme, Kopyalama, Biimlendirme ve Gruplama.......................................................................................... 37 2.9.4. Norm Yaz Ekleme .............................................................................................. 41 2.10. Geometrik ekillerin llendirilmesi ..................................................................... 41 2.11. Katman (Layer) Dzenleme...................................................................................... 43
2.11.1. Katmanlar ve zellikleri.................................................................................... 43 2.11.2. Katman Seme ................................................................................................... 44 2.11.3. Katman Ayarlar ................................................................................................ 44 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 46 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 48 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 50 3. MESLEE ZEL PROJE ZM .................................................................................... 50 3.1. Aydnlatma Projesi izimi.......................................................................................... 50 3.1.1. Proje Kapann Hazrlanmas............................................................................. 50 3.1.2. indekiler............................................................................................................ 57 3.1.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi......................................... 57 3.1.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi .............................................................................. 60 3.1.5. Mimari Planlarn izilmesi.................................................................................. 61 3.1.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................... 65 3.1.7. Elektrik Hatlarnn izilmesi............................................................................... 68 3.1.8. Kolon emalar..................................................................................................... 73 3.1.9. Tablo Ykleme Cetvelleri.................................................................................... 79 3.1.10. Gerilim Dm Hesaplar ................................................................................ 80 3.1.11. Akm Deerleri Tablosunun Oluturulmas....................................................... 81 3.1.11. Aydnlatma Hesaplarnn Yaplmas.................................................................. 82 3.1.12. Tablo lleri, Panolar, Topraklama Detaylar, Detay emalar...................... 85 3.2. Kuvvet Tesisat Projesi izimi..................................................................................... 95 3.2.1. Proje Kapann Hazrlanmas............................................................................. 95 3.2.2. indekiler............................................................................................................ 96 3.2.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi.......................................... 96 3.2.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi .............................................................................. 98 3.2.5. Mimari Planlarn izilmesi.................................................................................. 98 3.2.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................. 100 3.2.7. Elektrik Hatlarnn izilmesi............................................................................. 101 3.2.8. Kolon emalar................................................................................................... 103 3.2.9. Tablo Ykleme Cetvelleri.................................................................................. 106 3.2.10. Gerilim Dm Hesaplar .............................................................................. 107 3.2.11. Akm Deerleri Tablosunun Oluturulmas..................................................... 107 3.2.11. Aydnlatma Hesaplarnn Yaplmas................................................................ 108 3.2.12. Tablo lleri, Panolar, Topraklama Detaylar, Detay emalar.................... 109 3.2.13. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas.................................... 111 3.2.14. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)...................... 111 3.2.15. Muayene Formunun Hazrlanmas .................................................................. 111 3.3. Sarm emas izimi................................................................................................. 111 3.3.1. Endvi Sarm .................................................................................................... 112 3.3.2. Stator Sarm ...................................................................................................... 116 3.4. Alarm ve Gvenlik Sistemleri Projesi izimi........................................................... 118 3.4.1. Proje Kapann Hazrlanmas........................................................................... 118 3.4.2. indekiler.......................................................................................................... 119 3.4.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi....................................... 120 3.2.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi ............................................................................ 121 3.4.5. Mimari Planlarn izilmesi................................................................................ 123
ii
3.4.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................. 123 3.4.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas...................................... 125 3.4.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)........................ 126 3.5. Iklandrma ve Ses Sistemleri Projesi izimi .......................................................... 126 3.5.1. Proje Kapann Hazrlanmas........................................................................... 126 3.5.2. indekiler.......................................................................................................... 127 3.5.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi........................................ 127 3.5.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi ............................................................................ 127 3.5.5. Mimari Planlarn izilmesi................................................................................ 128 3.5.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................. 130 3.4.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas...................................... 130 3.5.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)........................ 130 3.6. Ortak Anten Tesisat Projesi izimi ......................................................................... 131 3.6.1. Proje Kapann Hazrlanmas........................................................................... 131 3.6.2. indekiler.......................................................................................................... 131 3.6.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi....................................... 131 3.6.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi ............................................................................ 132 3.6.5. Mimari Planlarn izilmesi................................................................................ 132 3.6.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................. 132 3.6.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas...................................... 132 3.6.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)........................ 135 3.7. Haberleme Sistemleri Projesi izimi ...................................................................... 135 3.7.1. Proje Kapann Hazrlanmas........................................................................... 135 3.7.2. indekiler.......................................................................................................... 135 3.7.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi........................................ 137 3.7.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi ............................................................................ 137 3.7.5. Mimari Planlarn izilmesi................................................................................ 137 3.7.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................. 137 3.7.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas...................................... 137 3.7.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)........................ 137 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 139 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 154 MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 156 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 158 KAYNAKA ....................................................................................................................... 160
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 482BK0103 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Dal Ortak Bilgisayar Destekli Proje izimi Bilgisayar destekli izim programnn kullanlmas ve temel geometrik ekiller ile elektrik elektronik projelerin bilgisayar ortamnda izilmesi ile ilgili bilgi ve beceri kazandrld bir renme materyalidir. 40/32 Bilgisayarda proje izmek Genel Ama Bu modl ile bilgisayar ortamnda paket program kullanarak teknik resim kuralarna uygun olarak geometrik izimler yapabilecek ve elektrik elektronik projeleri hazrlayabileceksiniz. Amalar 1. ki boyutlu izim programnn menlerini ve ara ubuklarn tanyarak men ilemlerini yapabileceksiniz. 2. Temel geometrik izim uygulamalarn yapabileceksiniz. 3. Meslek ile ilgili projeleri bilgisayar ortamnda izebileceksiniz. Ortam: Bilgisayar laboratuvar Donanm: Bilgisayar,yazc, proje kad(ozalit) Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
iv
GR GR
Sevgili renci, Elektrik-elektronik teknolojisi hzla gelimekte, srekli deiim ve geliim sreci ile teknik elemanlar, bu deien ve gelien teknoloji, piyasa ihtiyalar karsnda teknolojiye ayak uydurarak istenilen sistemleri projelendirip ilevsel hle getirmeye zorlamaktadr. Bunu yaparken de en nemli deer zamandr. Unutmamalyz ki zaman en byk ekonomik deerlerdendir. yi bir elektrik teknik eleman, ihtiyac karlayacak teknoloji ve tasarm en ksa zamanda, en ekonomik, en verimli, en gvenli ekilde hazrlayp sunan kiidir. Bilgisayar destekli izim (CAD) programlar, projelerimizi en ksa zamanda uygulamaya en elverili, en ekonomik ve mevcut ynetmeliklere en uygun ekilde hazrlamamza imkn sunmamz salayan alma ortam sunar. Bu modl, bilgisayar destekli teknik resim izimi ve standart ve ynetmeliklere uygun olarak elektrik tesisat projelerini, bilgisayar ortamnda en hzl ve verimli ekilde hazrlamanza olanak salayacak bilgi ve uygulamalar kapsayacak ekilde hazrlanmtr. Modl hazrlanrken de kullanm en yaygn ve izilen projelerin eitli grafik ve resim formatlarna kolayca evrilebildii CAD Program (30 gnlk srm esas alnarak) ve ZWCAD (Demo) programlar esas alnmtr. Projelerle ilgili gerekli baz evraklarn (keif, maliyet hesab vs.) kelime ve tablo ileme programlarndan faydalanlacaktr. Bu modl baar ile tamamladnzda ve kendinizi izim ve tasarm alannda gelitirdiinizde elektrik tesisat projelendirme alannda alabilecek yeterlilie sahip olacaksnz. Ancak unutmamalsnz ki teknolojiyi ve ayn zamanda ilgili kanun ve ynetmelikleri takip etmek en byk destekiniz olacaktr. Elektrik tesisat projelerinin hazrlanmas Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmelii kapsamnda gerekletirilmesi gerekir. Bu ynetmeliin amac Elektrik Tesisleri Ynetmelii kapsamnda yaplmas gereken elektrik tesisat projelerinin hazrlanmasna dair usul ve esaslar dzenlemektir. Bu modl hazrlanrken ilgili ynetmelik maddelerine riayet edilmitir. Siz de gerek okul ve gerek meslek hayatnzdaki uygulamalarnzda ilgili ynetmelik maddeleri gereince almalarnz gerekletiriniz. Proje planlamada, n hazrlklar ve proje izimi renme faaliyetinde bir konutun vaziyet planndan itibaren projeye ait formlarn dzenlenmesine kadar tam bir set olarak komple bir bina zerinde allacaktr. Yine aydnlatma ve zayf akm tesislerine ilikin emalarn izilmesi renme faaliyetinde bir fabrikaya ait projelendirme zerinde allacaktr. Bilgisayar destekli izim gnmz rekabeti artlarnda teknik elemann iyi bilmesi ve kendini gelitirmesi gerekli olan olarak karmza ktndan siz sevgili rencilerimizin bu konuda gerekli ilgiyi ve abay gstermesini istiyor, modl baar ile tamamlayacanza inanyorum.
ARATIRMA
Bilgisayarl izim ile el ile izim arasndaki fark ve avantajlar snfnzda tartnz. evrenizdeki zellikle fabrika, makine mhendislii, teknik resim brolarndan rnek geometrik izimleri, makine para izimlerini temin ederek inceleyiniz.
Program DVDsi bilgisayara takldnda ya da zellikle renciler iin hazrlanm eitim amal program, programnn setup (kur) dosyasn altrldnda " Installation Wizard" uygulamas kar( Resim 1.2).
Bu uygulama penceresi yazlmn kurulmas ilemi iin gerekletirilecek bir dizi uygulamann balang kapsdr. Ticari bir rn satn aldysa rn paketinin zerinde bulunan seri numarasna kurulum esnasnda ihtiya duyulacaktr. Bu numara kaydedilip saklanmaldr. rn yenilemelerinde veya rnn tekrar kurulumu durumunda bu numaraya tekrar ihtiya duyulacaktr. CAD program nstallation wizard ekrannda, "Install Products" butonuna baslr. Alan "Welcome to the CAD Program Installation Wizard" penceresinde, kapsaml kurulum ynergeleri iin "Quick Start to Installation" ve "Installation Guide" blmlerine gz atlmaldr. "Next" ile bir sonraki blme geilir. Select the Products to Install penceresinde CAD Program i seilir. CAD Program 2008 kurulumu iin DWF Viewer gereklidir. Next ile bir sonraki pencereye geilir.
Accept the Licence Agreement penceresinde CAD yazlm lisans szlemesi grntlenecektir. Bu szleme kabul edilirse "I Accept" i seilir, "Next" ile devam edilir. Szleme kabul edilmedii durumda kurulum ilemi iptal edilecektir. Print tuu ile szlemenin yazl bir kopyas alnabilir. Next ile bir devam edilir(Resim 1.3).
Personalize the Products penceresinde kullanc bilgileri doldurulup Next ile devam edilir. Select the Installation Type blmnde CAD Program Architecture 2008 i tipik kurulum ile yklemek iin Typical Installation seilir. CAD program architecture 2008 kurulum ayarlarnn tamamlandn belirten Configuration Complete penceresi grntlenir. Installation Wizard n en altnda bulunan Configuration Complete butonuna tklanr. "Installation Complete " mesaj ile programn kurulduu onay alnr. Program balat mensnde grlecektir. Eer ticari bir yazlm edinili ise aktivasyon kodlar girilerek program altrlr. Deneme srm veya eitim srm ise trial(sreli) olarak altrlr.
Ara ubuklar: Komutlar temsil eden simgeleri ierir. CAD programnda her bir komutun bir ekli, simgesi bulunur. Bylece ihtiya olunan komuta ksa zamanda ulalabilir. Hangi ara ubuunun grevinin ne olduunu anlamak iin fareyi zerinde birka saniye tutmak yeterlidir.
izim alan: izimlerin yaplaca bo alandr. Komut penceresi: Aktif komutu, komut ayarlarn gsterir. Komutlar buradan da yazp kullanlabilir. Ayn zamanda programn verilen komutlara verdii karlk mesajlar burada verilir. izimde hatalar var ise hata mesajlarn grntler. Durum ubuu: izim modlarn ayarlamak ve semek iin kullanlr. rnein, LWT aktif olduu zaman izgi kalnlklar aktif olmu olur. Yani 0,4 izgi kalnl ile izdiimiz bir izgi 0,2 ile izilenden 2 kat kaln grnr.
Command(Komut): NEW
Resim 1.6:Template(ablon)mens
lk alta acadiso.dwt ablonu grlr.Devam edilirse bu ablonda allm olunur. Tutorial-Arch ablonu antetli kt eklinde ablon verir. Bunun gibi birka hazr ablon bulunur. "acadiso.dwt" dosyasn ap iinde istenilen dzenlemeleri yapp saklanrsa bir daha her yeni izim aldnda yaplan ayarlar ekrana gelir. Ancak xxx.dwt adnda bir dosya yaplabilir ve yukarda grlen listenin iine atlabilir. ablon ile aadaki zellikler saklanr ve standartlatrp kullanlabilir. LAYER (katman)listesi izgi tipleri l ve yaz stili ayarlar Birimlerin ayar (Units) izim limitleri stenirse antet izimi
Elektrik, elektronik, statik, mekanik ve mimari alanlarnda tasarm ortam sunar. Her trl geometrik izimleri yapmaya ve bunu yaparken de milimetrenin 1/100ne kadar hassasiyet ile yapma olana sunar. izimler katmanlar hlinde tasarlanr ve bu katmanlarda istenilen ilemler ve dzenlemeler gerekletirilebilir. izilen her bir nesne iin renk, kalnlk, izgi stili ayarlar ayr olarak yaplabilir ve saklanabilir. izilen bir parann 3 boyutlu grnts(perspektif) ve 3 grn kolaylkla karlabilir. ok byk paftalarda allabilir. rnein, bir ehrin yol, evre projesi tek bir izim paftasnda tasarlanabilir. Her trl nesne izilebilir ve bunlar yaplrken 10 ana izim komutu kullanlr(izgi, ember, yay, vb.) izim paftas JPEG, PDF gibi formatlara kolayca dntrlebilir.
Bu komut ilemlerinden herhangi birisi yapldnda (select template) ablon seimi diyalog kutusu ekrana gelecektir. Yukarda anlatld gibi bir adet ablon seilir ve (Open) a dmesine baslr. Yeni bir sayfa alr.
Bu ilemlerden herhangi birisi yapldnda Select File diyalog kutusu ekrana gelecektir.
Look in ksmndan bilgisayarmn ya da dier kayt aygtlarnn konumu seilir. File name de ise amak istediimiz dosya ad grnr. Open ile ama ilemi tamamlanr.
10
Save in ksmnda kayt yeri seilir, File name ksmna dosyann ismi yazlr ve Save butonu ile ilem tamamlanr.
Bu ilemlerden herhangi birisi yapldnda Save ileminde oluu gibi Save Drawing as diyalog kutusu ekrana gelir. File name (dosya ad) ksmna isim yazlr ve save ile ilem tamamlanr.
11
izim tamamlandnda veya izim srasnda izim ortamndan kmak iin kullanlr. Mevcut alma paftas kaydedilmemise " Save Changes to Drawing. dwg?" , "izim, Drawing.dwg dosyasna kaydedilsin mi?" sorusuna Evet, Hayr, ptal seeneklerinden biri onaylanarak ilem tamamlanr. Ekrann sa st kesinde bulunan simgesinden de program kapatlr.
Ayrca zoom komutu ile gncel grnm alanndaki izimlerin tamam ya da bir ksm, bu komut, nesnelerin grn bykln deitirir, byltr veya kltr. Command: Zoom View mensnden Zoom seenei iaretlenir ya da ara ubuklarndan zoom seeneklerinden birisi ile ilem yaplr(Resim 1.10).
Zoom komutu ile 9 deiik ilem yaplabilir. Zoom Window: Fare ile seilen alan bytp kltr. Zoom Dynamic: Merkezleme penceresi yardm ile ilem yapar. Zoom Scale: Belirlenen lekte izim alannn byltlerek kltlmesini salar. Zoom Center: Byltme merkezinin seimi yaplarak ilem yaplmasn salar. Zoom Object: Seilen bir izim nesnesini yaknlatrr, byltr. Zoom In: Ekrandaki grnty 2 kat byltr. Zoom Out: Ekrandaki grnty 1/2 orannda kltr. Zoom All: izim alanndaki tm nesneleri ekrana getirir. Tm izimi ekrana sdrr. Zoom Extens: Limits ayarlarna bakmakszn o ana kadar izilmi grnr durumdaki tm nesneleri ekrana sdrr.
12
13
1.2.7.3. Dndrme Dndrme(Rotate) seilen bir izim nesnesini istenilen ada veya referans noktasna gre dndrlmesini salar. Command : ROTATE veya RO Kullanm: -Command: Program bir komut girmenizi bekler. -Command: Rotate dndrme komutu girilir. -Select Objects: Nesnelerin seilmesi istenir. -Select Objects: 1 found ka adet nesne setiinizi gsterir. -Select objects: 1 found, 3 total her seilen yeni nesne saysn ve toplam seilen nesne saysn gsterir. -Specify Base Point: Nesnenin dndrlecei merkez noktay sorar. -Specify rotation angle or [Copy/Reference] <0>: 60 nesnenin dndrlecei ay sorar. Bir deer girilir veya ekranda istenilen dndrme as grlerek iaretlenebilir. Bu aamada eklin kendisi kalmal, kopyasn alnp o dndrlr, istenirse parantez iindeki Copyi aktif hle getirip ondan sonra bir deer girilebilir veya ekranda istenilen a dndrme grlerek iaretlenebilir. Modify Mens : Rotate Modirfy Ara ubuu:
1.2.7.4. Gruplama izim srasnda nesnelerin gruplandrma ilemlerinin yaplmasna olanak verir. izimdeki nesneleri birbirine balama veya bir arada tutmaya yarayan bir komuttur. Kopyalama ve tama gibi ilemlerde kolaylk salar. Command:Group 1.2.7.5. Yazdrma izim programlarnda kt plotter(izici) ad verilen cihazlar ile yaplmaktadr. Plotter standart yazclardan daha gelimitir. Grafik ve vektrel belgelerin ktsn almak iin kullanlr. Standart yazclarda A4, A3, A2 gibi kt boyutlarnda kt alnabilmektedir. Plotter da ise metrelerde uzunlukta ktlar almak mmkndr.
14
kt almak iin CAD program ekrannda File/Pulldown (ek men)den plot komutu seilir ve aadaki diyalog sayfas ekrana gelir.
Printer/Plotter ksmndan yazc veya izici seilir. Paper size ksmndan kt boyutu seilir. Plot scale ksmndan lek ayarlanr.
Bu ksm proje ktlarnn alnmasnda en nemli ksmdr. Doru lek seilemez ise proje kts gerek uygulama ile uyumsuz olacak ve imar, ina srasnda yanl uygulamalara sebep verebilecektir.
15
Burada scale ksm izim orann verir. Birebir kt iin yani CAD ortamnda izilen 200 mm x 200 mm bir izimi yine ktta 200 mm x 200 mm almak iin 1:1 seilir. Kltmek iin ise 1:5, 1:50 gibi oranlar kullanlr. Resim 1.14te verilen rnekte izimin her 5 biriminin ktda 1 birim olmas salanmtr. Kullanc tarafndan seilebilen eitli birimlere (m, cm veya mm) ve leklere (1/100, 1/50veya 1/20) kar gelen Plot scale bantlar Tablo 1.1de gsterilmitir.
LEK Birim 1/100 m cm mm 10=1 1=10 1=100 1/50 20=1 1=5 1=50 1/20 50=1 1=2 1=20
Drawing oreantation ksmndan kt yatay-dikey ayar yaplr. Quality ksmndan kt kalitesi (znrl) ayarlanr. Plot area ksmndan izilecek alan seilir. Limits: Sadece izim limitleri iinde kalan ksmlar yazcya gnderilir. Extents: Dosyamzdaki tm izimleri optimum bir ekilde yazcya gnderir. Display: Dosyamzdaki izimlerden sadece ekranda grnen ksmlar yazcya gnderilir. Window: Yazcya gnderilecek blm, bir pencere alarak belirlenir. Proje ktlarnda kullanlan komut genelde budur.
16
lem Basamaklar
izim programn bilgisayarnza ykleyiniz.
neriler
renme faaliyetinde belirtilen ilem basamaklarnda ykleme yapnz. Balat mens-programlardan ya da Program altrnz. masa st program simgesinden altrnz. File-new komutu ile yeni bir alma Bo bir tasarm ekran hazrlaynz. sayfas anz Ana menden File mensnden Men seeneklerini sras ile kullanmn itibaren ekme menlerdeki komutlar yapnz. altrarak inceleyiniz. CAD program izim ekrannda pencerede bo bir alana fare ile sa tklayarak ara ubuklar seim Ara ubuklarn seerek, kullanmlarn mensn anz. gerekletiriniz. Layers-Properties-Standart-DrawModify ara ubuklarn anz(Resim 1.15). File-New komutundan sonra template CAD Program ablonlarn kullanmn seeneklerinden deiik ablonlar gerekletiriniz. aarak sayfa yaplarn inceleyiniz. File-Save komutu ile isimlendirme alma sayfasna isim vererek kaydediniz. yaparak bilgisayarnza kayt yapnz. File-Plot komutu ile ve renme alma sayfasnn kt alma ilemlerini faaliyetinde belirtilen ilem basamaklar yapnz. ile uygulaynz.
17
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Deerlendirme ltleri izim programn bilgisayarnza ykleyebildiniz mi? Program altrabildiniz mi? Bo bir tasarm ekran hazrlayabildiniz mi? Men seeneklerini sras ile kullanmn yapabildiniz mi? Ara ubuklarn seerek kullanmlarn gerekletirebildiniz mi? CAD program ablonlarn kullanmn gerekletirebildiniz mi? alma sayfasna isim vererek kaydedebildiniz mi? alma sayfasnn kt alma ilemlerini yapabildiniz mi? Program kapatarak programdan kabildiniz mi? Evet Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
18
2.
3.
4.
5.
6.
19
7.
CAD Program ekrannda 1000 mm olarak tasarlanan bir izgi 1:50 leinde kda ka cm olarak baslr? A) 2 cm B) 20 cm C) 200 cm D) 0.2 cm
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
20
ARATIRMA
Teknik resimde hangi izgi eitlerin nerelerde kullanldn aratrnz. Bir elektrik tesisatn ak ve kapal emalar izilirken hangi geometrik ekillerin uygulandn aratrnz.Snfnzda tartnz.
Eer hibir seim yaplmam ise izgiler ile ilgili zellikler Bylayer(varsaylan seenek) olarak atanm olarak grlr.
21
Birinci seenekte renk seimi, ikinci seenek izgi biimi, nc seenek ise kalnlk seimi yaplr. izgi eidinde daha fazlasna ulamak iin "Other" seenei tklanr. "Linetype Maneger" diyalog kutusu alr(Resim2.3). Load butonuna tklanr. "Load or Reload Linetypes" diyalog penceresinden istenilen izgi tipleri seilerek "OK" butonu ile aktif edilir. Bylece properties ara ubuunda setiimiz tm izgi eitleri aktif olmu olur.
Bu ekilde projelerin hazrlanmasnda kullanlacak tm izgi eitleri seilebilir(topraklama hatt iin kesikli-noktal izgi, telefon hatt iin iki noktal kesikli izgi gibi).
22
izim yaplacak her noktann bu ekilde yzey koordinat sisteminde bir noktas olur. Bu da ayn zamanda kt alndnda o noktann kt dzlemindeki yerini de tanmlar. 2.1.2.2. izgi (Line) Komut: line Ara ubuu: Ksa yol: L Belirli iki nokta arasnda izgi izme iini yapar.
23
Kullanm: Komut: line From point: (izginin balang noktas girilebilirA(X,Y) ya da mouse ile iaretlenebilir.) To point: (Koordinat biti noktas girilebilir ya da mouse ile iaretlenebilir.) To point: (Enter ile klabilir ya da baka bir nokta ile devam edilebilir.)
rnek 1: Command: L LINE Specify first point: 0,0 Specify next point or [Undo]50,50 Specify next point or [Close / Undo ] Enter ya da ESC ile klr.
Bylece koordinat sisteminde balang noktas (0,0) biti noktas (50,50) olan bir doru izilmi olur. rnek 2: Command: L LINE Specify first point: mouse ile bir nokta tklanr. Specify next point or [Undo] 100 Specify next point or [Close / Undo ] Enter ya da ESC ile klr. Bu ekilde balang noktas mouse ile iaretlenen 100 birimlik bir izim yaplm olunur. Pf noktas: izimler yaplrken fonksiyon tularndan F8 izimin rastgele al (mouse ile belirtilecek) veya dik olarak izim yapma seeneini sunar.
24
Bylece izgi koordinat sisteminde grld gibi daha st bir noktaya tanm oldu. Pf noktas: Burada da F8 tuunu kullanlarak dik ve rastgele tama arasnda seim yaplabilir.
2.2.2. Boyutlandrma
Scale(boyutlandr) komutu: Seilen bir nesneyi istenen oranda byltme ve kltme ilemi yapar. Seilen nesnenin lei belirlenen bir temel noktaya gre gerekletirilir.
25
Kullanm: Komut:Scale Ksa yol: sc Ara ubuu: Command: _scale (Scale komutunu seilir.) Select objects: 1 found (Boyutlandrlacak nesne seilir.) Select objects: (Entera basarak nesne seimi bitirilir.) Specify base point: (ekildeki A noktas veya baka bir nokta seilir.) Specify scale factor or [Reference]: 3 (izimin leini 3 kat yapmak iin)
Bylece izgi 3 kat bym olur. Kltmek istediimizde 1den kk ondalkl say ile arplr. rnein, yars iin 0,5 kat says ile arplr.
2.2.3. Dndrme
Rotate(dndr) komutu: Seilen nesneleri, temel bir nokta etrafnda istenilen a kadar dndrr. Kullanm: Komut:Rotate Ksa yol: ro Ara ubuu:
Kullanm: Command: _rotate (Rotate komutu seilir) Current positive angle in UCS: ANGDIR=counterclockwise ANGBASE=0 Select objects: 1 found (Dndrlecek nesne seilir.) Select objects: (Entera basarak nesne seim ilemi sonlandrlr.) Specify base point: [Dndrme ilemi iin temel nokta seilir (A noktas).] Specify rotation angle or [Reference]: (Buraya a deeri girilebilir ya da rnekteki gibi dn as mouse ile iaretlenerek F8 tuu aktif iken 90 derece belirlenmitir.)
26
Pf noktas: Elektrik-elektronik projelerde uygulanan izgilerin genellikle 90-180-270 derecelerle dndrlmesi gerekir. Bunu F8 fonksiyon tuu ile yaplabilir. Rastgele dndrme iin F8 tuuna tekrar baslr.
2.2.4. Kopyalama
Kopyalama(copy) komutu: Seilen nesnenin bir ya da birden fazla kopyasn seilen noktalarda oluturur. Komut:Copy Ksa yol: C Ara ubuu:
Kullanm: Command: _copy (Copy komutu seilir) Select objects: 1 found (Kopyalanacak nesne seilir. rnein,izgi) Select objects: (Entera basarak nesne seimine son verilir.) <Base point or displacement>/Multiple: [Temel noktay belirlenir (A noktas)] Second point of displacement: [Temel noktaya gre kopya nesnenin yerini belirlenir (B noktas).]
27
Kullanm: Biimlendirme yaplacak izgi ya da izgiler mouse ile seilir. stenen renk tklanr, daha fazla renk iin "Select color" ikonuna tklanr ve dier renklerin olduu pencere alr. Buradan istenen renk veya renkler OK ikonu ile aktif edilir(Resim 2.10). izgi tipi aktif edilir(Burada kesikli-kk noktal izgi aktif edilmitir.). izgi kalnl seilir. Hangi seim mouse ile yaplrsa hemen aktif olur. 1 numaral izgi bu seimlerden sonra 2 numaradaki hli almtr.
28
Elektrikli cihaz balantlar kullanldklar yere, besleme gerilimlerine, alma prensiplerine gre ayr izgi eitleri ile gsterilir. Elektrik tesisat projelerinde topraklama, linye, sorti, telefon, televizyon hatlar gibi hatlarn izimleri standartlamtr. Fakat kapal devre kamera sistemleri, yerel a balants (data) hatlar gibi zayf akm tesisatlarnn cihaz gsterimleri standartlam olsa da balant hatlarnn izimleri henz bir standart hline gelememitir. Bunlarla ilgili izim ve almalar ilgili renme faaliyetlerinde ilenecektir. Aada baz standartlam izgi stilleri ve kullanld yerler gsterilmitir.
Kullanm: Command: Text Specify first corner: Yaznn oluturulaca pencerenin ilk kesinin girilmesini ister. Mouse ile iaretlenir. Specify opposite corner or [Height/Justify/Line spacing/Rotation/Style/Width]: Pencerenin dier kesinin girilmesini ister. Mouse ile iaretlenir. Text formatting diyalog kutusu alr(Resim 2.11). Burada "word" gibi yaz editr programlarnda yapld gibi yaz stilleri, boyutlar, renk seenekleri bulunur. Yaz bo alana yazlr. Norm yaz iin yaz fontlarndan ISOCPEUR fontu seilir(Resim 2.12).
29
Kullanm: Command: Osnap Ksa yol: os Ara ubuu: Object snap ara ubuu aktif edilerek kullanlr. Osnap ayar penceresini atktan sonra istediimiz noktalarn izim esnasnda tanmlanabilir olmas iin o noktann sol tarafndaki kutucuu iaretlemek gerekir. Tanmlanabilirliinin de kapatlmas iin iareti kaldrmak gerekir. Select All butonu ile tek seferde tm noktalar iaretlenebilir, Clear All butonu ile de tek seferde iaretli olan tm noktalarn iareti kaldrlabilir.
30
hazrlanmasnda
ihtiya
duyacamz
yakalama
Endpoint: Bir doru parasnn u kelerinin yakalanmasn salar. Midpoint: Bir doru parasnn orta noktasnn yakalanmasn salar. Center: ember veya yaylarn merkezinin yakalanmasn salar. Intersection: Birbirini kesen iki objenin kesiim noktasnn yakalanmasn salar. Extension: Bir izgi veya yayn u noktalarnn kendi uzantlarnda hizasnn yakalanmasn salar. Perpendicular: En son tklanlan noktann dik olarak temas ettii noktann yakalanmasn salar.
"Perpendicular" yakalama arac ile bir dorunun orta noktasndan dikmenin nasl kld grlsn. Line komutu ile izgi izilir. Osnap ile yakalama ayarlarndan "midpoint" ve "perpendicular" seenei iaretlenerek aktif edilir. Tekrar line seilir ve ilk izginin orta noktasna doru mouse srlr. izginin orta noktas(midpoint) otomatik olarak yakalanr(ekil 2.2). Daha sonra mouse tklanarak yakalama noktas onaylanr. Klavyeden dikme izgisi ls girilerek (50-100 gibi) izim tamamlanr. Tam dik izme iin F8 fonksiyonu aktif olmaldr.
31
ekil 2.2: Osnap ile dorunun orta noktasnn otomatik olarak yakalanmas
Pf noktas: Yakalama seeneini aktif-pasif olarak deitirmek iin F3 tuu kullanlr.F3 aktif ise osnap yakalama zellikleri aktr.
32
33
izmek iin okgenin merkezi, okgenin kiriler okgeni mi yoksa teetler okgeni mi olduunun belirlenmesi, okgenin ka kesinin olduu, yarap veya kenar boyutunun belirtilmesi gereklidir. Enter number of sides <4>: 3 (okgenin bir gen olaca belirtildi.) Specify center of polygon or [Edge]: 100,100 (genin merkez noktasn girmeyi bekler, klavyeden X-Y koordinatlar verilerek ya da mouse ile iaretlenerek seilir.)
Ya da Specify center of polygon or [Edge]: E (Edge seenei aktif olursa kenar uzunluu ile izim yapmay salar yani genin bir kenarnn uzunluu girilir.) Enter an option [Inscribed in circle/Circumscribed about circle] <I>: Enter (genin merkezi dairesel izginin iinde mi dnda m olacak sorusu Enter ile onaylanr.) Specify radius of circle: 50 (geni etrafndaki oluturan dairesel emberin yarapn sorar.)
Polygon komutu ile altgen izimi: Command: POL Enter number of sides <4>: 6 Specify center of polygon or [Edge]: E -enter Specify first end point of edge: ( mouse ile nokta seilir ya da koordinat girilir. okgenin kenarnn ilk noktas girilir.) Specify second endpoint of edge: 40 (okgenin kenarnn ikinci noktas yani kenar uzunluu girilir.) Bylece bir kenar uzunluu 40 birim olan bir altgen izilmi olur(ekil 2.6).
34
2.9.1.2. Dikdrtgen ve Kare izimi Komut: Rectangle Dikdrtgen izimi iin kullanlr. Ksa Yol: rec Ara ubuu:
-Specify first corner point or [Chamfer/Elevation/Fillet/Thickness/Width]: seilmesini ister.) ( Dikdrtgenin ilk kesinin
-Specify other corner point or [Dimensions]: (Dikdrtgenin dier kesinin seilmesini ister.) dimensions seenei: kullanlr. ) (Kenar boyutlarn vererek dikdrtgen izmek iin
-Specify length for rectangles <0.0000>: 50[Dikdrtgenin uzunluunu girmenizi ister (X yn).] -Specify width for rectangles <0.0000>: 50[Dikdrtgenin geniliini girmenizi ister (Y yn).] Bu ekilde 50 x 50 birim boyutlarnda bir dikdrtgen yani kare izilmi olur. -Specify other corner point or [Dimensions]: (Dikdrtgenin hangi eksende olacann belirtilmesini ister. Rotation ile dndrlr.) chamfer seenei: dikdrtgenin kelerini pah krarak izmek iin kullanlr. -Specify first chamfer distance for rectangles <0.0000>: ( lk pah krma mesafesinin girilmesini ister.) -Specify second chamfer distance for rectangles <0.0000>: (kinci pah krma mesafesinin girilmesin ister.) Elevation: boyutlu izimde, tanmlanan elevation, alma dzlemi yksekliinde dikdrtgen izmek iin kullanlr. Thickness: izilen dikdrtgeni girilen kalnlk kadar ykselterek 3B snr yzeyler oluturmak iin kullanlr. Fillet: Dikdrtgenin kelerinden yuvarlama yapmak iin kullanlr. Width: izgi kalnln deitirmek iin kullanlr.
35
36
2.9.2.2. ember izimi Komut: circle ember izme ilemi yapar. Ksa yol: c Ara ubuu: Kullanm: Komut: circle 3P/2P/TTR/<Center point>: (emberin merkez noktasna girilir.) Diameter/<Radius>: (emberin yarapna girilir, d seenei ile ap da girilebilir.) command:c 3P/2P/TTR/<Center point>: 100,100 Diameter/<Radius>: 100 Bylece merkezi 100,100 olan ve 100 birim yarapl bir ember izilir.
37
Command: _move (Move komutu seilir.) Select objects: 1 found [ember seilir ekil 2.10).] Select objects: (Entera basarak nesne seme ilemi sonlandrlr.) Base point or displacement: 200 (F8 tuu aktif iken mouse +X ynnde kaydrarak deer girilir.) ember 200 birim saa tand, emberin yeni merkezi 300,100 noktas oldu.
2.9.3.2. Boyutlandrma ekil 2.10daki emberin yar yarya kltlmesi: Command: _scale (Scale komutu seilir.) Select objects: 1 found (ember seilir.) Select objects: (Entera basarak nesne seimi bitirilir.) Specify base point: 0.5 (Referans noktas seilir.) Specify scale factor or [Reference]:0.5 (izimin lei%50 kltlr.)
38
2.9.3.3. Dndrme CAD Program de nesnelerin dndrlme ilemi rotate komutu ile gerekleir. 50 x 30 boyutlarnda bir dikdrtgenin 90 dndrme ilemi yaplmas: Command: rec rectangle ile dikdrtgeni izilir. -Command: rotate (Dndrme komutu girilir.) -Select objects: (Nesnelerin seilmesi istenir.) -Select objects: ( 1 found ka adet nesne seildiini gsterir.) -Select objects: (1 found,3 total her seilen yeni nesne saysn ve toplam seilen nesne saysn gsterir.) -Specify base point: ( Nesnenin dndrlecei merkez noktay sorar.)
- Specify rotation angle or [Copy/Reference] <0>: 90 (Nesnenin dndrlecei ay sorar.) Bir deer girilebilir veya ekranda istenilen dndrme as grlerek iaretlenebilir. Bu aamada eklin kendisi kalsn, kopyas alnp onu dndrsn isteniyorsa parantez iindeki Copyi aktif hle getirip ondan sonra bir deer girilebilir veya ekranda istenilen a dndrme grlerek iaretlenebilir. Pf noktas: F8 tuu ile a girmeye gerek kalmadan 90-180-270 derece dndrme ilemi yaplabilir(ekil 2.12).
2.9.3.4. Kopyalama Nesne kopyalama ilemleri copy komutu ile yaplr. ekil 2.12de 90 dndrlen dikdrtgenin bir kopyas yaplsn.
39
Command: _copy (Copy komutu seilir.) Select objects: 1 found (Kopyalanacak nesne seilir-dikdrtgen-) Select objects: (Entera basarak nesne seimine son verilir.) <Base point or displacement>/Multiple: endpoint noktas>) (Temel noktay belirlenir. <Sa alt
Second point of displacement: (Temel noktaya gre kopya nesnenin yeri belirlenir.)
2.9.3.5. Biimlendirme Biimlendirme ilemi "Properties" ara ubuu ile gerekletirilir. Kullanm: Nesne seilir. Renk seilir. izgi stili seilir. izgi kalnl seilir. 2.9.3.6. Gruplandrma Birden fazla ember, izgi, dikdrtgen gibi nesneleri gruplandrmak iin "Group" komutu ise gruplandrma yaplr. Seilen nesneler bir blok hlinde hareket ettirilip kopyalanabilir, tanabilir.
40
Kullanm: Command: Group Grup ad verilir. Mouse ile grupta bulunacak nesneler belirlenir. OK ile ilem tamamlanr.
1. Linear Dimension: Dorusal (yatay ve dey) llendirme yapar. 2. Aligned Dimension: Hizal llendirmedir. Yatay izgiler llendirilir. 3. Arc Lentgh : Yay uzunluu llendirme ilemi yapar. 3. Ordinate Dimension: Koordinat llendirme yapar. 4. Radius Dimension:Yarap llendirme yapar. 5. diameter Dimension: ap llendirme 6. Angular Dimension: Asal llendirme 7. Quick Dimension: Hzl llendirme ilemi yapar. 8. Baseline Dimension: Ortak balang noktasndan farkl noktalar llendirme yapar. 9. Continue Dimension: Birbiri ardna devam eden noktalar llendirme yapar.
41
10. Center Mark: Merkez noktasn iaretleme yapar. 11. Dimension Edit: llendirmeyi dzenleme ilemi yapar. 12. Dimension Text Edit: llendirme yazsn dzenleme ilemi yapar. 13. Dimstyle Control: l stili dzenleme ilemi yapar. 14. dimension Style: llendirme stili dzenleyicisini aar. Dimension mensnde ok eitli llendirme ve edit (dzen) olanaklar vardr. Elektrik-elektronik projeleri hazrlanrken en ok kullanlan l stilleri ekil 2.16da gsterilmitir.
Pf noktas: llendirme yaparken CAD program l eidini, izgi kalnln bylayer olarak tanmlar. Bu llerin, izgilerin ayrlmasn ve grntlenmesini zorlatrabilir(ekil 2.17). Bu durumda kiiye nesne, l, yaz gibi izim unsurlarn dzenlemek der. Bunu ne dzenlenmek isteniyorsa onun zerine mouse ile ift tklanarak alacak "Properties" diyalog kutusundan yaplabilir. Yukardaki l izgileri bu ekilde dzenlenmitir. ekil 2.16da ise ikinci ekil olan dikdrtgenin dzenlemeden nceki grn verilmitir.ift tklamadan sonra ekil 2.18deki diyalog kutusu alr ve burada yaz, izgi stili, kalnl gibi tm zellikler deitirilebilir. Bu CAD Program ortamnda yaplacak tm izimler iin geerli bir yoldur.
42
Katmanlar zerinde alrken ilgili katmana ait izgi eidi, izgi stili, rengi gibi bir ok zellii tantlarak izimlere yn verilebilir.
43
44
Bu diyalog kutusu ile yeni bir katman oluturma (new), gncel katman deitirme (current), katman silme(delete), detaylarn gsterilip/ gsterilmemesi (show/ hide details), filtreleme (filter), oluturulan katmann zelliklerini deitirme gibi ilemler yaplabilir. Yeni katman ayar ana aamada yaplr. New Layer ile katman oluturma, katmana isim verme ve ayarlar(ekil 2.19)
45
lem Basamaklar izim ekrann (penceresini) anz. eitli geometrik izimler yapnz. alma sayfasna norm yaz ekleyiniz. Dik ve al doru iziniz. Temel geometrik ekilleri iziniz. izdiiniz geometrik ekilleri llendiriniz. Katman (Layer) oluturunuz ve zelliklerini ayarlaynz. izimlerinizin ktsn alnz.
neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. rendiiniz geometrik ekillerin izimlerini yapnz. eitli yaz font ve renkler ile almalarnz yapnz. iziminizi ll yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 2.20de verilen ekillerin izimlerini llere uygun olarak yapnz. llendirme ara ubuunu aktif ediniz. Birden fazla katman oluturarak renk, izgi stili ayarlarn yapnz. izimlerinizin ktsn alrken yazcnza uygun olarak kt boyutunu
46
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri izim ekrann aabildiniz mi? Geometrik izimleri yapabildiniz mi? alma sayfasna norm yaz ekleyebildiniz mi? Dik ve al dorular izebildiniz mi? Temel geometrik izimleri yapabildiniz mi? izdiiniz ekilleri llendirebildiniz mi? Katman oluturarak ayarlarn yapabildiniz mi? iziminizin ktsn alabildiniz mi? Program kapatarak programdan kabildiniz mi? Evet Hayr
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.
47
2.
3.
4.
5.
6.
7.
48
8.
CAD programnda gen, begen gibi okgenleri izmeyi salayan komut aadakilerden hangisidir? A) Polyline B) Multiline C) Polygon D) Move Aadakilerden hangisi ile 100 birim uzunluunda ve 60 derece al izgi izilir? A) 100<60 B) 60@100 C) @<60,100 D) @100<60
9.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
49
ARATIRMA
evrenizde elektrik tekniker veya mhendislik brolarndan alacanz uygulanm ve onaylanm proje rneklerini okulunuzda retmen ve arkadalarnz ile inceleyiniz. Alan/dalnz ile ilgili hangi ilemlerin projelendirilmesi gerekir. Snfnzda tartnz. Elektrik Tesisleri Tesisleri Ynetmelii ,Kuvvetli Akm Tesisleri ve Topraklama Elektrik Proje Hazrlama Ynetmeliklerini
Ynetmelikleri,
inceleyiniz.
50
yerletirilebilir. Yani 1 mmlik bir izgi de ekrana izildii gibi 1 kmlik bir izim de ayn ekrana uygulanabilir. Proje kapa CAD program ortamnda izmeye balamadan nce projenin ard sra gelecek izim ve uygulamalarn btn olduunu hatrlayarak ve modl sonunda komple bir proje ortaya kacan gz nnde bulundurarak baz n ayarlar yapmak gerekmektedir. CAD programn atmzda program Drawing1 ismini otomatik atad bir dosya aar. Proje istenilen bir kayt alanna, atanacak bir isimle farkl kaydedilir. Bylece sonraki aamalarda projeye ulamak daha kolay olacaktr. File Save As komutu ile projeye yeni bir isim verilerek ve kayt yerini seerek ileme balanr. Projeyi gvenli bir alana kaydettikten ve isim verdikten sonra kapak izimine balanabilir. Projeye balamadan nce Layer (katman) ayarlarn yapmak gerekmektedir. nk projeyi hazrlarken saydam ktlar zerine izim yapyor gibi dnmeli ve her bir katmana istenen zellikleri atanarak kontrol edebilmelidir. izgi rengi, izgi stilleri, izgi kalnlklar buradan kontrol edilecektir. lk katman proje kapa olsun. Bu kapan tm yaznn ve izim zelliklerinin yerel olarak kontrol edilmesini salayacaktr(ekil 3.1).
51
Projelerin kts plotter (vektrel yazc) ile alnmaktadr. Elektrik projeleri ve mimari projeler cm leinde izilir ve genel olarak 1/50 kt ile allmaktadr. 1 birimlik izgi ktta 1 cmye karlk delir. Yani CAD programnda 50 birim izilen bir izgi, 1cm olarak kt alnr. 1050 olarak izdiimiz izgi 1050/50 =21 cm Byk projelerde ise bu 1/100 olabilmektedir. kt da proje kapann ls A4 kt boyutunda yani 210 x 297 mm olmaldr. Bu sebeple CAD program da projenin kapan izmeye balarken kenar lleri 1/50 lei iin 1050x1480 birim olarak izilir. 1/100 iin 2100x2970 izilir.
1/50 iin 1050 1/100 iin 2100
izim aamalar u ekilde gerekleecektir: Proje kapann d erevesini line komutu ile izilir.
Specify first point: 0,0 ile izim paftasnn X,Y eksenine gre tam balang noktasndan izime balanm olunur. Yani proje kapann sol alt kesi tam koordinat sisteminin balang noktasna oturmu olur. Kapak bal iin firma ad blm izilir.
Firma ad, unvan, adresi varsa logosu eklenir. Bilgi kutular izilir ve doldurulur.
Bilgi kutular farkl yntemle ya da bu yntemin karma ekilde kullanm ile izilebilir.
52
I. Yntem LNE komutu ile tek tek tm blmeleri izilebilir. II. Yntem OFFSET komutu ile seilen izgiyi 20-25 birim telenerek kopyalanabilir. Command:Offset Enter
Specify offset distance or [Through]: 25 Enter telenecek mesafeyi sorar, 25 yazlmaldr. Select object to offset or: Enter paraleli oluturulacak nesne seilir(ekil 3.3). Mouseun sol tuuna tklanarak seilen izgiyi 25 birim teye paralel olarak kopyalanm olunur. Bu ller standart ller deildir. Proje kapan esnek ve temel kurallara riayet ederek tasarmnda znellik salanabilir. Firma ismi, adresi belirlenecek biimde dzenlenebilir(ekil 3.4). Offset komutu ilerideki ilemlerde zellikle linye hatlar iziminde olduka kolaylk salayacaktr. I. Yntem izgileri kopyalama yntemidir. Yatay ve dikey olarak ve F8 (dik hareket) ksa yolunu kullanarak izgiler istenen yne tanr ve kopyalanr.
53
54
Bilgi kutular hazrlandktan sonra Text komutu ile yaz sitili ve lsn seerek gerekli bilgi alanlarn doldurulur. Proje kapa ekil 3.5teki gibi genel bilgiler girilmi olarak ve proje ile ilgili zel bilgiler girilebilecek ekilde hazr olmaldr.
55
56
3.1.2. indekiler
zellikle enerji nakil hatlar ve orta gerilim projelerinde kt ilemleri birden fazla kt zerinde yapldndan dolay, proje kapandan hemen sonra iindekiler mens dzenlenmektedir. indekiler mens projelendirmenin hangi sralamada yapldn gsterir birer rehberdir. ekil 3.6 da grld gibi projenin kapann hemen yanna yine A4 kt kt llerine riayet edilerek TEXT komutu ile dzenlenir. izimler yaplrken de bu sralamaya riayet edilerek proje tamamlanacaktr.
57
lkemizde elektrik tesisat malzemelerinin gsterimi birok gelimi ve gelimekte olan lkeler gibi genel olarak standartlamtr. Projeye zel olarak kullanlacak bir cihaz veya alt malzemesi varsa bu semboller de yaplacak iaret/sembol tablosuna eklenir. Semboller tablosu iin yine A4 kd boyutunda ve proje kapa lsnde bir tablo hazrlanacaktr. Bu tabloya projede kullanlacak semboller izilmelidir. Eer proje iziminde izilmesine zel bir malzeme olursa o tablonun altna eklenebilir. Sembol tablosu aadaki gibi gerekleir. Proje kapann hazrlanmas blmnde olduu gibi A4 boyutunda tablonun ana hatt izilmelidir(ekil 3.7). Commdand: Line Tablonun yatay ve dikey izgileri iin iki yntem kullanlabilir. Offset ile izgi teleyerek ve paralel kopyalayarak Copy ile seilen izgiyi kopyalayarak Bu ekilde 40 veya daha fazla sembol izilecek kadar bir tablo hazrlanr(ekil 3.7). Birinci satrdan itibaren sembol ve anlamlar ekil 3.8deki gibi hazrlanr.
Ana datm tablosu ve tali tablolar izilirken tarama ilemi yapmak gerekecektir. Dikdrtgen izildikten sonra line komutu ile kelerden apraz izgi atlr ve hatch komutu ile tarama yaplr.
58
Tablodaki bo alanlar istenildiinde yeni sembol ve anlamnn istee gre hazrlanabileceini gstermek iin braklmtr. Proje zelliine gre zel uygulamalarda ek semboller konulabilir(ekil 3.8). Semboller, proje kts alnrken en sonda bulunur. Projede ncelikli olarak izmenin sebebi bu sembollerin kopyalanarak projenin her alannda kullanlabilecek duruma gelmesidir.
59
60
Yol, caddeler izilir. Arsa snr ve yapnn oturma plan izilir. Enerji alnacak direk, menhol ve yap balant hatt izilir. Son olarak arsann ada ve parsel numaralar yapnn hemen yanna yazlr.
61
Projenin mimari projesi yoksa genellikle bir binann elektrik abonelik ilemleri iin gereklidir. rnein, bir i yeri nceden bir tekstil atlyesi iken torna atlyesine dntrlmek isteniyor. Bu durumda bir tadilat projesi izilir ve projede deien makineler ve gleri, tesisat gsterilir ya da mstakil abonesi olmayan bir evin elektrik aboneliini almak iin bu uygulama gerekebilir. Bu durumda mimari projeyi de elektrik teknik elemanlar izecektir. Mimari proje izilirken tm ller cm olarak birebir izilir. rnein, 4 metre x 5 metre boyutlarndaki bir oda 400 cm x 500 cm olarak izilecektir. Proje plot edilirken yani kda aktarlrken 1/50 leinde 50 kat kltlm olarak kacaktr. 1/1 leinde karlm olsayd kt kdnn ls 4 metre x 5 metre olacaktr. 3.1.5.2. Mimari Plan izim Aamalar Tek katl, bir bamsz blml bir konut projesi izimi zerinde allacak. izime balamadan proje kapana layer alan gibi mimari plan iin yeni bir katman(layer) alsn. Ara ubuklarndan Layer mensn seilir. New Layer seeneini tklanr. sim yerine MMAR PROJE yazlr. Color seeneinden istenilen bir rengi seilir. Linetype seeneinden izgi kalnln ayarlanr. Bu kalnlk 0,18 ya da 0,20 olmaldr. Ok tuuna basp ilem tamamlanr. Mimari ile ilgili tm ilemler bu katman zerinde yaplacaktr(ekil 3.10).
Bu katmanda alrken tm izgiler Properties mensnden renk deitirmedikten sonra seilen renk (burada mavi) olacaktr. rnek projede 8 mt x 10 mt boyutlarnda bir konut uygulamas yaplacaktr. Siz, retmeninize de danarak mimari izim l ve biimini deitirebilirsiniz. Projeye vaziyet plannn yanndan balanr.
lgili Komutlar: Line(izgi), Offset (tele ve kopyala), Trim (buda, kes), Chamfer (pah kr), Copy(kopyala), Text (yaz)
62
D duvarlar 800 x 1000 olarak izilir. Command: Line Offset ile izgi seilerek 20 cm telenir ya da copy ile 20 cm paralel kopyalanr. (Genel olarak konutlarda d duvar kalnl 20 cm olur.) Chamfer komutu ile keler 90 derece krlr. Command: Chamfer Enter
Select first line or: lk izgi tklanr. Select second line or: kinci izgi tklanr. 3.11). Bylece keler 90 krlr(ekil
63
duvarlar oda, mutfak, wc gibi ortamlarn boyutlarna gre izilir. Projede st taraftaki iki oday eit olarak izilebilir. Bu llendirme mevcut bir bina veya proje zerinde yaplyorsa llere uygun olarak yaplacaktr. Command:Line Odalarn kaplarn amak iin yardmc izgi kullanmak en kolay yntemdir. oda kaplar genel olarak 90 cm, bina d kaplar 100 cm veya daha fazla olur. Bu lde ekildeki gibi kap amak iin klavuz izgileri izilsin. Trim ile istenmeyen izgileri keserek kaplar alr. Trim (Buda) komutu: Kesien nesnelerde istenmeyen fazlalklar budayarak silmek amacyla kullanlr. Bu komut kullanlrken nce kesen kenarlar (Select cutting edges...), sonra nesnelerin budanacak ksmlar (Select object to trim) iaretlenir. Daha sonra odalardaki pencereleri mevcut yerlerine ekildeki gibi yine Line komutu ile izilir. Son dzenlemeler iin de yine trim komutu ile duvar birleme noktalar mimari proje standartlarna uygun olarak kesilir. Binada balkon var ise o da tek izgi ile gsterilebilir. Bunu yaparken de hangi blmden balkona klacaksa kap amay unutmamak gerekir. Mimari projede son olarak blm isimlerini Text komutu ile yazlr. Projenin altna da hangi kat plan olduunu ve plan lei yazlr.
64
65
Bina saya tablosu elektrik datm irketi(Bundan sonra genel kullanm olarak TEDA eklinde kullanlacak.) grevlilerinin rahata ulaabilecei binann ilk giri blmne yerletirilir. Daire iinde linye hatlarn besleyecek sigorta kutusu(datm kutusu) konulmaldr. Bina yap balant hatt girii, iletken kesiti ve iletken metraj gsterilmelidir. Tm linye hatlar 2,5 mm2 kesitte, priz sortileri 2,5 mm2, k sortileri ise 1,5 mm2 olmaldr. Bir priz linyesine en fazla 7 adet priz balanabilir. Bir k linyesine en fazla 9 k sortisi balanabilir. Konutlarda bulak makinesi, amar makinesi ve frn iin uygun yerlere mstakil olarak linye ekilir. Bu linyelerin gleri bulak makinesi iin 2500 W, amar makinesi iin 2500 W ve frn iin 2000Wtr.zel linyeler tesisat plan zerinde gsterilir. Binada varsa kalorifer, soba bacalarndan iletken geirilemez. Bu tip engeller ktnda iletkenin tavandan monte edilecek borular ile geecei belirtilir. Anahtar ve prizler kaplarn al ynnn tersine yerletirilir. Tv, buzdolab konulacak yerlere bu cihazlara ait enerji giri prizi gsterilir. Proje zerinde uygun yerlere iletken kesitleri belirtilir. Linye numaralar yazlr. Lavabo, banyo, wc gibi nemli yerlere ve balkonlara etanj armatr ve priz yerletirilmelidir. Bu yerlerde buat konulamaz gerekirse ek kutular d duvara konulur. Seilen lamba tip ve gleri proje zerinde belirtilir ve aydnlatma hesab ile gc ve aydnlatma iddetleri uygunluu kontrol edilir. Lambadan lambaya gei yaplmas durumunda, gerekesi belirtilecek ve uygun klemensle balant olaca belirtilecektir. Konutlarda en az iki adet aydnlatma linyesi bulunmaldr. Bir buata drt balant ucu geebilecek, bu say aldnda kara buat veya ek kutusu konulmaldr. Projelerde kullanlan tm pano ve datm kutular zel harf veya yazlarla kodlanmaldr(ADP-T1 gibi).
3.1.6.2. izim ve Sembol Yerleimlerinin Yaplmas Elektrik tesisat iin yeni bir layer(katman) alr(ekil 3.13). Layer izgi kalnl 0,40 ya da 0,50 olarak ayarlanr(Mimari plan izgilerinden kaln olmaldr.). Saya tablosu(bina ana tablosu) bina giri blmne yerletir. Bina yap balant hatt izilir, iletken kesiti ve metraj yazlr. Sigorta kutusu (tali datm kutusu) daire ii ve giriteki ksma konulur. Ana tablo ile tali tablo aras hat izilir.
66
Kaplarn al yn dikkate alnarak anahtar ve prizler yerletirilir. zel linyelerin prizler (amar makinesi, bulak makinesi, frn) mimari plana veya mevcut uygulamaya gre yerletirilir( ekil 3.14).
Bir sembol bir yerden baka bir yere kopyalamak kolay olsa da izim yaparken ok kolaylk salayacak BLOCK komutlarnn kullanmna bir gz atlsn. Uygulamalarda grlen zere bir anahtar, tablo gibi sembollerin iziminde birka e bulunabilmektedir. rnein, ana tablonun iziminde hem line hem de hatch(tarama) komutlar ve izimleri kullanlr. Kopyalarken bir enin yanl seimi izene zaman kaybettirebilir. te bu noktada block komutlar bir izim esini kolayca ararak uygun yere yerletirilmesine ve kopyalanmasna yarar. Make Block: Bir izim esini isim vererek btn olarak kaydetmeye yarar. Command: Make Block Name ksmna blok ismi yazlr(Sembol ismi)(ekil 3.15). Select objects tklanr ve mouse ile blok edilecek izim seilir(priz sembol). Pick point ile blok arldnda ilk yakalama noktas seilir(rnein prizin alt izgisini orta noktas).
67
68
Linye ve sorti hatlarnn izimi u aamalar ile yaplr: Linye hatlar her bir aydnlatma veya priz linyesi iin son balant noktasna(buat)kadar izilir.
Burada izim kolayl asndan ofset ve chamfer komutlarn kullanmak izim ilemini kolaylatracaktr. Bylece hem linyeler aras mesafe eit olacak hem de izim hz artacaktr( ekil 3.17). Offset ile o hat boyunca linye saysnca paralel kopyalanr. rnein, bir hat boyunca iki priz bir aydnlatma linyesi varsa bir line ile izim iki de offset uygulamas yaplr. Offset ayar 5-8 aras seilir. Bu deer paralel iki izgi arasndaki mesafeyi belirler( ekil 3.17). Chamfer ile keleri krnz ( ekil 3.17) . Chamfer Pah krma (ke krma )mesafelerini girilen iki deerle belirlemeye yarar. Command:Chamfer kan seeneklerden distance (D) seilir ve tam 90 iin 0 deeri girilir. Bylece seilen iki izgiyi 90 olarak birletirir.
Tm linye hatlar son balant buatna ulancaya kadar ilem srdrlr. Hatlardan sorti ayrlacak ise buat ile balant gsterilir. Armatr ve zel prizleri tip, isim ve gleri Text komutu yazlr(ekil 3.18).
69
Bina mimari projesi bir mimarlk brosu tarafndan hazrlanm ve .DWG dosyas bize ulatrlm ise bu projelerde tefri denilen mobilya, lavabo, elektrikli cihazlarn gsterildii izimler olur. Byle projelerde priz, anahtar, aplik gibi tesisat malzemelerini yerletirmek daha kolay olur. rnein, TV cihaznn hemen arkasnda bir priz dnlr.
70
Tesisat projesinin son hli ekil 3.21de grld gibi son hlini alm olmaldr. stenirse artnamelere uygun olarak priz saylar, lamba tipleri, gleri gibi esnek seimler yaplabilir.
71
72
Kesici: Normal alma durumunda devreyi amaya, kapamaya, kesmeye, devrenin akmn bir blmden baka bir blme aktarmaya yarayan ksa devre, ar akm gibi anarmal artlarda ise enerji akn kesmeye yarayan elektro-mekanik cihazlardr. Bina ii tesisatlarda kullanlan kesiciler termik manyetik alterler, anahtarl otomatik sigortalar, kaak akm koruma rleleri, yangn koruma eikli kaak akm koruma rleleridir. Kolon emalarnda kullanlacak kesicilerin akm ve karakteristiklerini proje tasarmcs seer, bunu da yaparken teknik artnamelere, selektiviteye (seicilik) riayet ederek yapmaldr. Seilen kesici, alt malzemeleri, iletkenleri uygunluu yaplacak hesaplar ile kontrol edilir. Selektivite(seicilik): Koruma ve kesici elemanlar arasndaki koordinasyon ve uyumluluktur. Yani tesisatn bir noktasnda ksa devre, ar yklenme var ise hemen zerindeki kesici amaldr. Bir frnn rezistansnda ksa devre olduunda bina giri termik manyetik alteri atyorsa selektivite salanamam demektir. ekil 3.22de selektiviteye uygun bir tesisat ak grlmektedir.
73
Selektivite ile ilgili dier kurallar u ekildedir: Kesicinin nominal akm ebekeden yke doru gidildike azalr. Kesicinin ksa devre kesme kapasitesi deeri ebekeden yke doru gidildike azalr. Kesici ama zaman ayar ebekeden yke doru gidildike azalr. Kesici kaak akm koruma deeri yke doru gidildike azalr.
Kolon emas iziminde Tesisat Proje eklinde alan katmanda izim yaplabilir. stenirse yeni bir katman ve izim renk ayarlar da yaplabilir. Bunu yaparken izgi kalnln 0,40dan aa olmamasna dikkat edilmelidir. Kolon emas projede, kat tesisat planlarnn hemen yannda ekil 3.24te olduu gibi yerletirilir. Projenin ardk grnm aadaki gibi olmaldr. Kolon emalar iziminde daha nce hazrlanan sembol tablosundan faydalanlr. Burada semboller izime tanarak ve kopyalanarak ema oluturulur(ekil 3.23).
74
izimde baz sembollerin boyutu deitirilmek durumunda kalnabilir. Bu, Modify ara ubuundaki SCALE komutuyla yaplr. Command:Scale Select objekts : Enter Nesne, sembol mouse ile seilir.
Specify base point: Enter Nesnenin herhangi bir ke veya noktas seilir. Specify scale factor: Bize llendirme faktrn sorar, bytme ilemi iin 2 kat bytme iin
75
Enter
Seilen nesne iki kat bym olur. Kltme ilemi ise %50 kltme iin 0,5 yazlr. Bu ekilde istenilen oranda bytme ve kltme yaplabilir. Bina yap balant iletkeni izilir kesit ve metraj yazlr. Giri kesicisi yerletirilir(sigorta veya termik manyetik alter). Bina giri yangn korumal alteri yerletirilir. Besleme bir fazl ise bir fazl saya, fazl seilecekse fazl saya yerletirilir. Ana tablo izlir, kopyalanr veya scale ile byterek yerletirilir. Zayf akm trafosu, zil tesisat, varsa diyafon ve grntl haberleme tesisat izilir. Kolon sigorta veya sigortalar yerletirilir. Kolon 30 mAlik kaak akm rlesi konulur Tali tablo k iletkeni izilerek iletken tipi ve metraj yazlr. Linye sigortalar, tipi ve amper deerleri yazlr(B tipi konulacak). Linye isimleri ve gleri yazlr. zel linyelerin gleri amar makinesi 2500 W, bulak makinesi 2500W Frn 2000 W olarak dier prizlerin her birinin gc 300W olarak hesaplanr. Topraklama iletken ve balantlar izilir. Mhrlenecek ksmlar gsterilir.
76
Burada farkl olarak mhrlenebilir blme iin kesikli izgi kullanlmtr. Bu izgi stilini veya seilecek dier bir kesikli izgi stili Properties mensnden seilir(ekil 3.26).
77
Eer bina birden fazla bamsz blm (daire veya dkkan) oluuyorsa her abone olacak bamsz blm iin ayr kolon sigortalar, kaak akm rleleri, saya ve tablolar projelendirilir(ekil 3.28).
78
79
Linye sigorta akmlar yazlr. Aklama ksm doldurulur. Tablo hesap ksm hazrlanr. ekilde krmz ile ereve iine alnan ksmdr. Burada binann kurulu gc ve diversiteli gc hesaplanr.
Diversiteli g(Talep gc ya da e zamanl g): Bir elektrik tesisatnda tm cihazlar ayn anda almaz. rnein, evde tm lambalarnda alt bir an olmas olduka dk bir olaslktr. Bu sebeple tabloya bal cihazlarn ortalama bir oranla alma katsays hesab yaplr buna "E Zamanl G" ad verilir. Bir daire iin e zamanl g:(lk 8000 W g x 0,6 + Kalan g x 0,4) olarak hesaplanr. Tabloda bu katsaylar ve toplamlar belirtilir. ekildeki bina iin kurulu g:11 594 W iken e zamanl g:6238 Wtr.
80
Konutlarda gerilim dmnn kabul edilebilir miktar yap balant giri hatt iin %0,5, kolan+ linye hatt iin %1,5tir. Bu sebeple hesap ile kacak deer bu seviyenin altnda olmaldr. Gerilim dm hesab u aamalarda hazrlanr: Yap balant hatt, ana tablo, kat datm tablosu ve en uzun, en gl linye izimi yaplr. izim srasnda sembol cetvelindeki ana tablo ve linye tablosu sembolleri kopyalanarak kullanlabilir. Gerilim dm formlleri izimin altna text komutlar ile hazrlanr.
81
Tablodan seilen kablonun tayabilecei akm ile karlatrlr. Burada kablo topraktan denecei iin toprakta tayabilecei akm alnmtr.
82
eder. Toplam k aks ise bir kaynaktan kan ve uzayn muhtelif ksmlarna yaylan k aklarnn toplam olarak tanmlanr. Aydnlk dzeyi: Birim yzeye den toplam k aks o yzeyin aydnlk dzeyi olarak tanmlanr ve E ile gsterilir. Birimi lxtr. Aydnlatma hesap tablolar iki ekilde oluturulabilir: I.Cad ortamnda ve line-text komutlar ile hazrlanabilir. II.Tablo ileme (excel gibi) programlar ile dzenlenerek CAD Program ortamna aktarlr. Aydnlatma hesabnda esas olan aydnlatlacak ortamn en az aydnlk dzeyidir. rnein, bu deer oturma odas iin E=100 lx iken yatak odas iin 50 lx tr. Aydnlatma hesab u aamalarda yaplr: Kullanlacak armatr tipi seilir. Armatrn k aks bulunur(firma kataloglarndan). Oda endeksi(k) bulunur.
83
axb hx(a b )
0,60 0,80 1,00 1,25 1,50 2,00 2,50 3,00 4,00 5,00 0,24 0,31 0,36 0,41 0,45 0,51 0,56 0,59 0,63 0,66 0,23 0,29 0,33 0,38 0,41 0,46 0,49 0,52 0,55 0,57 0,18 0,24 0,29 0,34 0,38 0,45 0,50 0,54 0,58 0,62 0,18 0,23 0,28 0,32 0,36 0,41 0,45 0,48 0,51 0,54
ODA VERM
0,15 0,20 0,24 0,28 0,32 0,37 0,41 0,43 0,47 0,50 0,15 0,19 0,23 0,27 0,30 0,35 0,38 0,40 0,44 0,46 0,12 0,16 0,20 0,24 0,27 0,31 0,35 0,38 0,41 0,44 0,15 0,17 0,20 0,24 0,26 0,30 0,34 0,36 0,39 0,40
0,20 0,25 0,29 0,33 0,36 0,41 0,45 0,47 0,50 0,53
0,19 0,24 0,28 0,31 0,34 0,38 0,41 0,43 0,46 0,48
84
Tablo ilemi programnda hazrlanm ise tablo seilerek Edit-Copy komutu ile proje sayfasna yaptrlabilir(ekil 3.34).
85
llendirmede yaz stilleri kk grnyorsa lnn seiminden sonra sa tu properties ya da ift tklayarak alacak olan properties diyalog kutusu ile text:yaz, lines:izgi stili gibi seenekler ile ayar yaplabilir(ekil 3.36).
86
3.1.12.2. Topraklama Detaylarnn izilmesi Topraklama projeleri ve detaylar bina temel topraklama tesis etme prensiplerini belirler. Binalarn henz inaatn balangcnda temel aamasnda iken temel topraklamasna balanmas gerekir. Temelde inaat demirleri arasndan denen galvaniz iletken ile yaplr. Bu iletken belirli aralklarla inaat demirlerine balanr. Yine belirlenen birka noktadan topraklama iletkeninden ular dar karlp balant filizi olarak braklr. Temel topraklayc kapal bir ring eklinde yaplmaldr ve binann d duvarlarnn temellerine veya temel platformu iine yerletirilmelidir. evresi byk olan binalarda temel
87
topraklayc 20x20 mlik gzlere blnmelidir. Proje iziminde bina temel llerine gre birden fazla gz eklinde topraklama yaplma zorunluluu olabilir. lk olarak bina temel plan izilir. Topraklama eritleri izilir. Topraklama kesikli 0,40 boyutunda izgi ile gsterilir. izgi stili "Properties" men ubuundan ayar yaparak kullanlr. Topraklama elektrotu izilir. Kopyalanarak binann drt kesine yerletirilir. Eer bina temel boyu 20 metre den byk olsayd ortaya da bir erit ekilerek iki elektrot daha yerletirilmesi gerekirdi(ekil 3.38).
88
Detay iziminde hatch (tarama) komutu kullanlmas gerekir. Toprak yzeyinin yaltm tabakasnn iziminde farkl tarama desenleri kullanlabilir(Resim 3.1).
89
3.1.13. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas Maliyet hesab, bir proje zerindeki sistemlerin kurulmas ve devre alnmas srasnda proje sahibine mal olacak cret miktarnn hesaplanmasdr. Bu hesab ortaya koymak iin kullanlacak malzemelerin ve yaplacak ilemin dokmantasyonuna ve listelenmesine de malzeme listesi denir. zellikle resmi projelerde bu hesabn yaplmas muhakkak istenir. Keif olarak da adlandrlan malzeme listesi ve maliyet hesab bazen projenin son ksmna genel olarak da ayr bir belge olarak hazrlanarak onaylayan makama sunulur. Bayndrlk Bakanl ve TEDA her yl "Birim Fiyat" ad verilen ve yaplan tm i ve ilemlerin ve rnlerin bir kodunun olduu rayi bedel ad verilen bir liste aklar. Projedeki malzemeler bu kodlarda bulunarak fiyatlanr ve toplam maliyet hesab ortaya kar. Keif genellikle bir kelime ilemci veya tablo yapm program kullanlarak hazrlanr. Her bir satrda bir malzeme veya iin ad ve tanm, poz numaras, birimi, birim fiyat ve toplam tutar yazlr. En alta da "Genel Toplam" yazlr(Tablo 3.3).
90
91
3.1.14. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi) Elektrik fen adamlar, bir binann elektrik tesisatn yapmaya balarken ve bitiminde elektrik iletmesine yaplan ve yaplacak iler ile ilgili bilgi vermek zorundadrlar. Bu bilgi formlarndan ie balarken hazrlanana "e Balama Formu", ii bitirdikten yani tesisat yapm tamamlandktan sonra hazrlana ise " Bitimi Formu" ad verilir. Bu formlar kelime ilemci ya da tablo hazrlama programlar ile hazrlanr ve projeden ayr olarak bir dosya ile elektrik iletmesine onay iin sunulur. Formda tesisat yaplacak/yaplan bina ile ilgili adres bilgileri, yap sahibi ile ilgili kiisel bilgiler, tesisattaki priz, lamba, motor ve dier elektrikli aletlerle ilgili say, cinsi, gc ile ilgili bilgi hcreleri bulunur(Tablo 3.4). 3.1.15. Muayene Formunun Hazrlanmas Elektrik Tesisleri Ynetmeliinin, Tesislerin Denetlenmesi ve Muayenesi ile ilgili maddesinde " tesis, denetim kuruluu tarafndan, tesisin yapm iinin her aamasnda denetlenecektir. Denetim teknik hususlar da ieren ve denetim kuruluu tarafndan detaylanarak standardize edilecek bir muayene formuna gre yaplacak ve uygun bulunmas hlinde bir asl iki adet suret olmak zere belgelendirilecektir. Uygunluk belgesinin asl tesis sahibine, bir sureti iletmeye verilmek zere tesisatya verilir. Bu suret denetim kuruluu tarafndan arivlenir. Muayene sonunda bu ynetmelie uygun olmayan uygulamalar grlrse tesise elektrik verilmeyerek durumu yazl olarak denetim kurulularna, tesisatya ve tesis sahibine bildirilir. Muayene srasnda tesisatnn bulunmas istenir. Tesisatnn muayene srasnda bulunmamas durumu muayene hizmetinin sonulandrlmasna engel olamaz." denilmektedir. te bu denetim ve kontrol iin bir muayene tablosu dzenlenir ve doldurulur. Bu tabloda inaat, tesisat ile ilgili kontrol aamalar bulunur. Tablo kelime ilemci veya tablo hazrlama program ile Tablo 3.5teki gibi hazrlanr. Her bir satrda bir kontrol branman (noktas) ile ilgili bilgi sorusu ve cevab (uygunluu) denetlenir.
92
RNEK-1 Elektrik Tesisatnn: Ad, Soyad: Oda Sicil No: letme Kayt No: Tesis Sahibinin: Ad ve Soyad: Mahalle: Cadde:Sokak: No :.. Daire No::. le:.. l:. Yeni Tesisat Aada Gsterilmitir. Lamba Gc Adet Watt Adet Priz Gc Watt eitli Gler Cinsi Watt (Aydnlatma+priz) Kurulu gc Adet Cinsi Watt (RKET VEYA ORTAKLII) ELEKTRK BALANTI BLDRM E BALAMA Mterinin: Ad ve Soyad: Mahalle : Cadde:..Sokak:. No.. Daire No::.. le:.l:..
Bavuru No : Abone No : Yapnn / naatn: Pafta: .............................. Ada:.. Parsel:.. Ruhsat Tarihi:. Ruhsat No:
Elektrik Motorlar Adet Volt Amp. Watt Cos Devir Says Fabrika Markas Niin kullanld
kVAr (sabit)
kVAr (oto.)
.. kVAr (toplam)
G lavesi Yeni Eklenen Tesisat Aada Gsterilmitir. Priz Watt Lamba Adet Watt Elektrik Motorlar Adet Cinsi Watt Toplam G Cinsi Watt
Adet
Denetim veya muayene kuruluunun Unvan : ........................................................................ Adresi :........................................................................... ............................................................................ Yetkili imza :
Yukarda ada, parsel ve ak adresi belirtilen yapnn elektrik i tesisatnn yapmna ...../......./20...... tarihinde balanacaktr. Yap sahibinin Ad, Soyad ve mzas Elektrik tesisatsnn Ad, Soyad,Tarih ve mzas ...../......./20....... Denetim Kuruluu Elektrik Mhendisi Ad, Soyad ve mzas
93
RNEK-3 ELEKTRK TESSLER DENETM VE MUAYENE UYGUNLUK BELGES YAPININ BELGENN Sahibi :......................................... Tarihi : ................................ Adresi : ........................................ Says : ................................. Ruhsat Tarih/No :........................................ TESSATININ Pafta, Ada, Parsel No :......................................... Ad Soyad : ................................. Enerji Tahsis Bavuru No.su : ........................................ Yetki Grubu : ................................. Yapnn Kurulu Gc :.......................................... Oda Sicil No : ................................ Yapnn Balant Gc : ..................................... letme Kayt No:. Saya Adeti : ..................................... Normal Kusurlu BRANMAN 1.Tr ve kesit olarak projeye uygun mudur ? 2. Harici kablo bal, mekik sigortas, klemensi uygun mudur? 3. Gergi teli galvanizli ve kesite yeterli midir? 4. Kablo koruma borusu boy ve kesite uygun mudur? 5. Yer alt kablo tesisi uygun mudur, dam direi galvanizli midir ve 2 (in) borulu mudur? 6. Temel topraklayc ile varsa dier topraklayclar malzeme ve boyuta uygun mudur? 7. Branman kablosu antigron olarak ilenmi midir? 8. Kesicili sa pano yerine monte edilmi midir? ENERJ ODASI, KABLO AFTI, SAYA VE DAITIM TABLOLARI 9. Enerji odas ve kablo aft ilgili mevzuata ve genelgelere uygun ve dzgn mdr? 10. l ve saya blmleri kilitlenip mhrlenecek ekilde midir? 11. Sayalarn akm deerleri ile l trafolar evirme oranlar projeye uygun mudur? 12. Saya balantlar normal midir? 13. l devresinin balantlar uygun mudur? 14. Tm kolon ve dier kablo kesitleri, trleri ve renkleri normal midir? 15. Ortak sigortalar ve abone giri sigortalar bir fazlda kesici, fazlda kofre midir? 16. Sigorta ve kesici amperajlar uygun mudur? 17. Sigorta viskontaklar normal midir? 18. Sigorta balant ular normal kullanlm mdr? 19. potansiyel dengeleme (epotansiyel kuaklama) baras (PDB) normal midir? 20. PDPye gerekli topraklama balantlar yaplm mdr? 21. Tm tablolarn i balantlar normal ve dzgn mdr? 22. Saya panolar iindeki aydnlatma dzeyi uygun mudur? MOTORLAR 23. 5 kWtan kk motorlar iin termik alter kullanlm mdr? 24. 5 kWtan byk motorlarda ar akm ve dk gerilim rleleri ile donanm otomatik alterlerle yaplan koruma uygun mudur? 25. 5 kWtan byk motorlarda yldz / gen vb. yol verme dzeni kullanlm mdr? 26. Motor gvdeleri topraklanm mdr? 27. Motorlar plana uygun olarak tesis edilmi midir? ASANSRLER 28. Fiziksel ve elektriksel balantlar normal midir? 29. Devre koruma sigortas ve otomatik aclarn akm deerleri uygun mudur? 30. Besleme kablosu tr ve kesit ynnden uygun mudur? 31. Gerekli koruma topraklamalar yaplm mdr? 32. Asansr makine dairesi elektrik tesisat tam ve uygun mudur? AYDINLATMA 33. Merdiven otomatiine bal aydnlatma tesisat normal midir? 34. Sabit aydnlatma tesisat normal midir? 35. Kablo ve sigorta deerleri ile balantlar normal midir? 36. Kullanlan lambalar g ve balant ynnden normal midir? ZL vb. TESSAT 37. Tesisat genel olarak normal midir?
94
Kuvvet tesisat projelerinde aydnlatma projesinde kullanlan kapak tasarm aynen kullanlr. Yalnzca proje kapanda bulunan "Kullanma Amac " ksmna "Ticari" eklinde yazlr(Baknz ekil 3.5).
95
3.2.2. indekiler
Kuvvet tesisat projelerinde iindekiler ksm aynen aydnlatma tesisat (bina-konut) projelerinde olduu gibi yaplr(ekil 3.40).
96
Bu ilem iin Aydnlatma sembol cetvelinde kuvvet tesisatnda kullanlmayan semboller silinir veya line komutu kullanlarak tabloya yani satrlar eklenir. Bo satrlara kuvvet tesisat ile ilgili semboller izilir.
97
98
ekil 3.43te 15 metre x 25 metre llerinde (375 m2 ) bir atlye mimari plan izimi gsterilmitir.
99
3.2.6.2. izim ve Sembol Yerleimlerinin Yaplmas Elektrik tesisat iin yeni bir layer (katman) alr ya da nceden izilmi bir proje ablonunda allyorsa seilir(Resim 3.3). Layer izgi kalnl 0,40 ya da 0,50 olarak ayarlanr(Mimari plan izgilerinden kaln olmaldr.).
100
Ana datm tablosu(ADP) bina elektrik datm odasna yerletirilir. Kablo tavalar izilir. Tava iin ayr bir layer almas izim kolayl asndan uygun olur. Zira ,tava plan kuvvet projelerinde ayr olarak gsterilir(Resim 3.3). Tali kuvvet tablolar ve aydnlatma tablolar yerletirilir. Kombinasyon tablolar (priz tablolar) yerletirilir.
101
102
Kuvvet tesisat projelerinde de aydnlatma projelerinde olduu gibi tesisatn salkl bir ekilde almas, koruma aygt ve kesicilerin gvenli bir ekilde ap kapama yapabilmeleri iin selektivite (seicilik) dzenine dikkat edilmesi gerekir(ekil 3.45).
103
Kolon emas iziminde Tesisat Proje eklinde alan katman kullanlabilir. stenirse ema iin new layer seenei ile yeni bir katman alarak allabilir. izim teknii olarak aynen aydnlatma tesisat kolon emas izim prensipleri kullanlr(Baknz blm 3.1.8). Yukarda belirtilen izim unsurlar dikkate alnarak izim tamamlanr. izim teknii asndan u hususlara dikkat edilmelidir: Giri termik manyetik alteri, l trafolar, saya ksm mhrl blme eklinde kesikli izgi iine alnr. Tali tablo, motor ve makinelere branman (k-balant) alnan ksm tablo eklinde deil, baral sistem eklinde gsterilir.
Bunun iin line komutu ile properties mensnden izgi kalnln 1-1,5 aras seerek kaln bir izgi yaplr. Giri termik manyetik alterin troid bobinin izimi iin ellipse komutu kullanlr. Kullanm: Komut: Ellipse Ara ubuu: Command: Ellipse Specify axis endpoint of ellipse or(Arc/Center): Elipsin balang noktas seilir. Specify other endpoint of axis: 200 elipsin iki kenar arsndaki mesafe girilir. Specify distance to other axis or: 50 elipsin merkezi ile st kenar aras mesafe(yarap) girilir.
Kolon emasnda tablo gleri ykleme cetvelinde kacak sonuca gre yazlr. izgiler birbirinden ayrlabilecek, seilebilecek ekilde olmaldr.
104
105
106
107
Aydnlatma tesisatlarnda Cos 1 olarak alnr, kuvvet tesisatlarnda ise tesisin g katsays eklinde hesaplanr. Kompanzasyon (g katsays dzenlenme ilemi) yaplan iletmelerde bu kat say 0,95 olarak alnabilir. Sistemin g kat says bilinmiyor ise 0,8 alnabilir.
Tablo 3.1den seilen kablonun tayabilecei akm miktar bulunarak uygunluu test edilir. Yetersiz ise bir st kesitli iletken kullanlr.
108
109
110
111
Cad ortam bize milimetrik ve hataya meydan vermeyecek dorulukta ve hzl bir izim ortam sunar.
3.3.1.1. Sarm Hesabnda Kullanlan Terimler Endvi sarmnn yaplabilmesi iin gerekli hesaplamalar iin kullanlan sembol, tanm ve formller yledir: X: Endvi oyuk says K: Kollektr dilim says 2P: Tek kutup says P: ift kutup says m: okluluk katsays, fralarn basaca dilim says Yx: Oyuk adm Yf: Fra adm Yk: Kollektr adm 2a: Paralel kol says q: Oyuk adm tam say kmad zaman kullanlacak kat say u: Bir oyuktaki bobin giri veya k kenar says 3.3.1.2. Basit Paralel Endvi Sarm Hesab ve izimi Bobin ularnn yan yana bulunan kollektr dilimlerine yerletirilmesi ile oluan sarm tipine basit paralel endvi sarm denir. okluluk katsays m:+1 olan sarm tipidir. X=6 K=6 2P=2 m=1 olan bir endvinin sarm ema hesab yledir: Yx= K / 2P = 6 / 2 = 3 ( 1 - 4 )
112
Yf=(K / 2P ) / Yk =(6 / 2 ) - 1 =2 u = K /x = 6 / 6 = 1 2a= 2P . m = 2 . 1 = 2 Endvi izimi u aamalarda yaplr: Endvi bobin boyunu tam llerde izmek iin oyuk boyu llr. Bu boy bize bobin boyunu verecektir. Bu sarmda 6 adet bobin bulunacaktr. Her bir bobin birer izgi ile gsterilir. Bobinlerin giri k kenarlarn belirlemek zere renkli izgiler kullanlr. ki oyuk aras mesafe llr. Bu da izimde iki bobin aras izim mesafesini verir. ller mm olarak alnr, bylece izimin kts alndnda tam l km olur(Resim 3.5).
Line komutu ile 120 mm boyunda birinci endvi bobini izilir. Offset ara ubuu (komutu) seilir.
Specify offset distance or: 18 (ki bobin aras mesafe girilir.) Birinci bobin izgisi seilerek telenir ve offset ile kopyalanr. Bu ilem 5 defa tekrar edilir. Toplam 6 bobin girii izilmi olur. Oyuklar belirtmek zere 6 oyuk gsterecek ekilde renkli daireler izilir. Circle ile ember izilir ve hatch komutu ile istenilen renkte ii doldurulur.
113
k kenarlar iin properties mensnden farkl bir renk (rnein mavi) seilir. 4. oyua 1. bobinin k aya izilir ya da kopyalanarak renk deitirilir. 1. bobinin giri kenar tam ortada k kenar ile birletirilir. Bu ilem iin iki kenar arasnda yardmc bir izgi izilerek "Osnap" tan midpoint seili iken orta noktas yakalanmas salanabilir(ekil 3.54).
Dier bobinlerin giri-k bobin kenarlar birletirilir. 6 adet kollektr dilimi izilir.
Rectangle komutu ile birinci kollektr dilimi izilerek kopyalanabilir. 1.bobinin girii 1. kollektr dilimine k 2. kollektr dilimine irtibatlanr. Sras ile 6 bobinin izimi tamamlanr.
114
Yf fra adm 2 olarak hesapland iin (+) fra 1. kollektr diliminde (-) fra 4. kollektr diliminde izilir. Komut: Rectangle Akm ynleri izilir. Bunun iin ok izilmesi gerekir. Oku izmek iin plygon komutunda gen izerek hatch ile taranabilir. Kutup, bobin ve kollektr isimleri yazlr.
115
Sarm hesab ve sarm emasnn izimi u aamalarda yaplr: X = 12 oluklu 2P = 2 kutuplu m= 3 fazl asenkron motor el tipi sarm emas iin hesaplar
X: Oyuk says 2P: Kutup says m: Faz says Yx: Oyuk adm :Oyuk bana elektrik a
Stator oyuklar birer daire ile gsterilir. Hesaplanan C deerine gre oyuklarn renkleri belirlenir. ki kutuplu sarmlarda sarm datlarak yaplr. Her faza ait bobin gruplarn ayn katta gsterebilmek iin ilk renkte oyuklarn yars sa baa, yars sol baa izilir.
Circle komutu ile oyuk yarap llerek mm olarak oyuk emberi izilir ve text komutu ile oyuk numaras yazlr. Copy ile oyuk saysnda oyuk emberi ve yaz kopyalanr. Dier oyuklarn numaras yazlar zerine ift tklanarak 12ye kadar dzenlenir. Properties ara ubuklarndan ember renkleri ekildeki gibi dzenlenir(ekil 3.57).
116
Sol taraf bobinin giri tarafn, sa taraf ise k tarafn gsterecek ekilde ilk katn bobin kenarlar line komutu ile oyuk boyutu kadar izilir.
Birinci oyuktan balanarak oyuklar aras 30 saylr(30- 60- 90- 120). Bylece ikinci kat oluturacak, ikinci fazn ilk bobinin giri kenar belirlenir ve ikinci katn bobinleri de izilir. Tm bobin boyutlarnn ayn olmas iin copy komutu ile kopyalama ilemi yaplabilir. kinci fazn giriinden sonrada 120 saylarak nc kata ait bobinler izilir. Her fazn renginin ayr olmas iin properties ara ubuklarndan izgi rengi deitirilir.
Faz giri k ve bobinler arasndaki balantlar line komutu ile izilir. Oklandrma ilemi yaplr. Akm yn oklar izilirken her faza ait akm ynleri kendi renkleri ile izilir(ekil 3.60).
117
118
3.4.2. indekiler
Gvenlik sistemleri projelerinde iindekiler ksm aynen aydnlatma tesisat (binakonut) projelerinde olduu gibi yaplr(Baknz Blm 3.1.2., ekil 3.40) . Sistemde hangi unsurlar projelendirilecek ise bu aamalar iindekiler ksmna yazlr.
119
120
121
ekil 3.64: Peyzaj veya mimari broda hazrlanm vaziyet plan zerinde kamera sistemi yerleimi
122
123
124
125
126
Projenin tipi belirtilir(Uygulama projesi , n alma projesi gibi). Proje kapa izim teknii olarak aydnlatma ve kuvvet projelerinde yaplan uygulamalar kullanlr(Baknz Blm 3.1.1).Tasarmda gvenlik sistemlerinde kullanlan format kullanlabilir(ekil 3.61). Projenin ad ve amac ksm text edit ile dzenlenerek ses ve k sistemlerine uygun hle getirilir.
3.5.2. indekiler
Gvenlik sistemleri projelerinde iindekiler ksm aynen aydnlatma tesisat (binakonut) projelerinde olduu gibi yaplr(Baknz Blm 3.1.2., ekil 3.40). Sistemde hangi unsurlar projelendirilecek ise bu aamalar iindekiler ksmna yazlr. Tasarm olarak gvenlik sistemlerindeki iindekiler ksm format kullanlabilir(ekil 3.62).
127
128
129
130
3.6.2. indekiler
Ortak anten sistemleri projelerinde iindekiler ksm aynen aydnlatma tesisat (binakonut) projelerinde olduu gibi yaplr(Baknz Blm 3.1.2., ekil 3.40). Sistemde hangi unsurlar projelendirilecek ise bu aamalar iindekiler ksmna yazlr. Tasarm olarak gvenlik sistemlerindeki iindekiler ksm format kullanlabilir(ekil 3.62).
131
132
133
134
3.7.2. indekiler
Haberleme projelerinde iindekiler ksm aynen aydnlatma tesisat (bina-konut) projelerinde olduu gibi yaplr(Baknz Blm 3.1.2., ekil 3.40). Sistemde hangi unsurlar projelendirilecek ise bu aamalar iindekiler ksmna yazlr. Tasarm olarak gvenlik sistemlerindeki iindekiler ksm format kullanlabilir(ekil 3.62).
135
136
137
138
lem Basamaklar
neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz. A4 kd llerinde hazrlaynz.
139
indekileri sayfasn oluturunuz. Projede kullanlan semboller tablosunu hazrlaynz. Vaziyet plann iziniz. Mimari plan iziniz. Yerleim plann iziniz Elektrik hatlarn iziniz. Kolon emalarn iziniz Tablo ykleme cetvellerini iziniz. Gerilim dm hesaplar tablosunu iziniz. Akm deerleri tablosunu iziniz. Aydnlatma hesaplar tablosunu iziniz. Tablo lleri, panolar, topraklama detaylarn iziniz. Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu iziniz. e balama ve i bitimi formlarn hazrlaynz. Muayene formunu hazrlaynz.
indekiler ksmn proje kapann hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Tesisatta kullanlacak tm sembolleri iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 3.73te verilen mimari plan CAD ortamna aktarnz. Ynetmelik, artname ve zel ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. Linye ve sorti hatlarnn dzenli olmasna dikkat ediniz. Selektivite kuralna uyunuz. Tm yklerin cetvelde gsterildiine emin olunuz. Toplam gerilim dm %1,5i gememelidir. Akm kontrol hesabn yapnz ve uygun bina giri iletkenini seiniz. Odalar ve mutfak iin hesaplama yapnz. Tablo detaylarnda 1/20 leini kullannz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta kullanlan malzemelerin saymn yapnz. Tesisattaki priz ve lamba saylarn forma not ediniz. Yap balant hattndan itibaren kontrol noktalarn belirleyen formu hazrlaynz.
140
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1. Proje kapan hazrlayabildiniz mi? 2. Vaziyet plann izebildiniz mi? 3. Yerleim plann izebildiniz mi? 4. Mimari plan izebildiniz mi? 5. Elektrik hatlarn izebildiniz mi? 6. Kolon emalarn izebildiniz mi? 7. Tablo ykleme cetvellerini izebildiniz mi? 8. Gerilim dm hesaplar tablosunu izebildiniz mi? 9. Akm deerleri tablosunu izebildiniz mi? 10.Aydnlatma hesaplar tablosunu izmek 11.Tablo lleri, panolar, topraklama detaylarn izebildiniz mi? 12.Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu izebildiniz mi? 13.e balama ve i bitimi formlarn hazrlayabildiniz mi? 14.Muayene formunu hazrlayabildiniz mi? Evet Hayr
141
UYGULAMA FAALYET
Aada mimari projesi verilen konutun aydnlatma projesini iziniz.
142
lem Basamaklar
indekileri sayfasn oluturunuz. Projede kullanlan semboller tablosunu hazrlaynz. Vaziyet plann iziniz. Mimari plan iziniz. Yerleim plann iziniz. Elektrik hatlarn iziniz. Kolon emalarn iziniz. Tablo ykleme cetvellerini iziniz. Gerilim dm hesaplar tablosunu iziniz. Akm deerleri tablosunu iziniz. Aydnlatma hesaplar tablosunu iziniz. Tablo lleri, panolar, topraklama detaylarn iziniz. Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu iziniz. e balama ve i bitimi formlarn hazrlaynz. Muayene formunu hazrlaynz.
neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz. A4 kd llerinde hazrlaynz. indekiler ksmn proje kapann hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Tesisatta kullanlacak tm sembolleri iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 3.74te verilen mimari plan CAD ortamna aktarnz. Ynetmelik, artname ve zel ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. Linye ve sorti hatlarnn dzenli olmasna dikkat ediniz. Selektivite kuralna uyunuz. Tm yklerin cetvelde gsterildiine emin olunuz. Toplam gerilim dm %1,5i gememelidir. Akm kontrol hesabn yapnz ve uygun bina giri iletkenini seiniz. Odalar ve mutfak iin hesaplama yapnz. Tablo detaylarnda 1/20 leini kullannz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta kullanlan malzemelerin saymn yapnz. Tesisattaki priz ve lamba saylarn forma not ediniz. Yap balant hattndan itibaren kontrol noktalarn belirleyen formu hazrlaynz.
143
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri 1. Proje kapan hazrlayabildiniz mi? 2. Vaziyet plann izebildiniz mi? 3. Mimari plan izebildiniz mi? 4. Yerleim plann izebildiniz mi? 5. Elektrik hatlarn izebildiniz mi? 6. Kolon emalarn izebildiniz mi? 7. Tablo ykleme cetvellerini izebildiniz mi? 8. Gerilim dm hesaplar tablosunu izebildiniz mi? 9. Akm deerleri tablosunu izebildiniz mi? 10.Aydnlatma hesaplar tablosunu izmek 11.Tablo lleri, panolar, topraklama detaylarn izebildiniz mi? 12.Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu izebildiniz mi? 13.e balama ve i bitimi formlarn hazrlayabildiniz mi? 14.Muayene formunu hazrlayabildiniz mi?
Evet
Hayr
144
UYGULAMA FAALYET
X = 24 , 2P = 4 , m=3 olan bir asenkron motorun el tipi sarm emasn iziniz. lem Basamaklar Hesaplamalar yapnz. Stator oyuklarn iziniz. Bobin kenarlarn iziniz. Her faza ait bobinlerin giri-k balantlarn yapnz. Kutuplama detayn iziniz. neriler renme faaliyetindeki rnek hesaplamaya gz atnz. Tek bir oyuk izerek copy komutu ile ilem yapnz ve her faz renklendiriniz. Her faz iin ayr renk kullannz. Giri-k ularn isimlendiriniz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. Deerlendirme ltleri Gerekli hesaplamalar yapabildiniz mi? Oyuklar izebildiniz mi? Bobin kenarlarn izebildiniz mi? Her faza ait bobinlerin giri k balantlarn yapabildiniz mi? Kutuplama detayn izebildiniz mi? Evet Hayr
145
UYGULAMA FAALYET
Aada mimari projesi verilen i yerinin alarm sistemi projesini iziniz.
146
lem Basamaklar
indekileri sayfasn oluturunuz. Projede kullanlan semboller tablosunu hazrlaynz. Vaziyet plann iziniz. Mimari plan iziniz. Yerleim plann iziniz Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu iziniz.
neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz. A4 kd llerinde hazrlaynz. indekiler ksmn proje kapann hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Tesisatta kullanlacak tm sembolleri iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 3.75te verilen mimari plan CAD ortamna aktarnz. Ynetmelik, artname ve zel ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta kullanlan malzemelerin saymn yapnz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Deerlendirme ltleri Proje kapan hazrlayabildiniz mi? Vaziyet plann izebildiniz mi? indekiler sayfasn hazrlayabildiniz mi? Mimari plan izebildiniz mi? Yerleim plann izebildiniz mi? Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu izebildiniz mi? Muayene formunu hazrlayabildiniz mi? Evet Hayr
147
UYGULAMA FAALYET
Aada mimari projesi verilen gsteri ve toplant salonunun seslendirme ve klandrma projesini iziniz.
148
lem Basamaklar
indekileri sayfasn oluturunuz. Projede kullanlan semboller tablosunu hazrlaynz. Vaziyet plann iziniz. Mimari plan iziniz.
neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz . A4 kd llerinde hazrlaynz. indekiler ksmn proje kapann hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Tesisatta kullanlacak tm sembolleri iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 3.76da verilen mimari plan CAD ortamna aktarnz. Ses ve k kontrol sistem merkezi olarak kontrol odasn kullannz. Ynetmelik, artname ve zel ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta kullanlan malzemelerin saymn yapnz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Deerlendirme ltleri Proje kapan hazrlayabildiniz mi? Vaziyet plann izebildiniz mi? indekiler sayfasn hazrlayabildiniz mi? Mimari plan izebildiniz mi? Yerleim plann izebildiniz mi? Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu izebildiniz mi? Muayene formunu hazrlayabildiniz mi? Evet Hayr
149
UYGULAMA FAALYET
ekil 3.73te mimari plan verilen konutun anten tesisat projesini iziniz. 3 katl 4 daireli, iki anak antenli bir apartmann ortak TV datm kolon emasn iziniz. lem Basamaklar
neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Proje kapan hazrlaynz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz. A4 kd llerinde hazrlaynz. indekiler ksmn proje kapann indekileri sayfasn oluturunuz. hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Projede kullanlan semboller tablosunu Tesisatta kullanlacak tm sembolleri hazrlaynz. iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele Vaziyet plann iziniz. izim yapmaktan kannz. ekil 3.73te verilen mimari plan CAD Mimari plan iziniz. ortamna aktarnz Ynetmelik, artname ve zel Yerleim plann iziniz ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. 3 kat 4 daireli apartman TV kolon emasn Her daire iin en az 2 adet TV prizi iziniz. projelendiriniz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta Malzeme listesi ve maliyet hesab kullanlan malzemelerin saymn tablosunu iziniz. yapnz.
150
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Deerlendirme ltleri Proje kapan hazrlayabildiniz mi? Vaziyet plann izebildiniz mi? indekiler sayfasn hazrlayabildiniz mi? Mimari plan izebildiniz mi? Yerleim plann izebildiniz mi? Ortak anten tesisat kolon emasn izebildiniz mi? Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu hazrlayabildiniz mi? Evet Hayr
151
UYGULAMA FAALYET
ekil 3.73te mimari plan verilen konutun haberleme tesisat projesini iziniz. lem Basamaklar neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz. A4 kd llerinde hazrlaynz. indekiler ksmn proje kapann hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Tesisatta kullanlacak tm sembolleri iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 3.73te verilen mimari plan CAD ortamna aktarnz Ynetmelik, artname ve zel ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta kullanlan malzemelerin saymn yapnz.
indekileri sayfasn oluturunuz. Projede kullanlan semboller tablosunu hazrlaynz. Vaziyet plann iziniz. Mimari plan iziniz. Yerleim plann iziniz. Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu iziniz.
152
KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Deerlendirme ltleri Proje kapan hazrlayabildiniz mi? Vaziyet plann izebildiniz mi? indekiler sayfasn hazrlayabildiniz mi? Semboller tablosunu hazrlayabildiniz mi? Mimari plan izebildiniz mi? Yerleim plann izebildiniz mi? Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu hazrlayabildiniz mi? Evet Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
153
2.
3.
4.
5.
154
7.
Aydnlatma tesisatlarnda msaade edilen % gerilim dm aadakilerden hangisidir? A) 3 B) 5 C) 7 D) 1,5 Bu sembol hangi alt malzemesinin semboldr ve aadaki komut lemelerinden hangisi ile izilebilir? A) Kuvvet tablosu : Line-line-modify B) Ana datm tablosu : Rectangle-line-hatch C) Ik tali tablosu :Rectangle-line-hatch D) Kuvvet datm tablosu : Line-circle-hatch Bir atlye veya fabrikann enerji giri koruma eleman (kesicisi) aadakilerden hangisi olabilir? A) 3 x 40 A Otomatik sigorta B) 4x63 A kaak akm rlesi C) 3x63 A termik manyetik alter D) 4x63 A otomatik sigorta Aadakilerden hangisi gvenlik sistemlerinde projelendirilmesi gereken unsur deildir? A) Yerleim plan B) Vaziyet plan C) Proje kapa D) Tek hat emas
8.
9.
10.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
155
2.
3.
4.
5.
6.
156
7.
Kuvvet tesisat (motor-makine) projelerinde msaade edilen en fazla gerilim dm oran aadakilerden hangisidir? A) %3 B) %5 C) %1,5 D) %1 Aydnlatma hesabnda armatr adedini etkileyen birok faktr vardr. Aadakilerden hangisi bu faktrlerden biri deildir? A) Oda eni, boyu B) Armatr ykseklii C) Lamba gc D) Pencere ykseklii Ortak anten tesisatlarnda uydudan gelen sinyalleri oullayarak dairelere datm yapan eleman hangisidir? A) Multiswich(santral) B) Tv prizi C) SAT priz D) Aktif anten Bir haberleme(telekom) projesinde vaziyet plan ve pafta ok nemlidir. Bu nem en doru ekilde aadakilerden hangisinde belirtilmitir? A) Telekom irketi hatt balarken binay kolayca bulabilir. B) Binann enerji giri yeri nceden belirlenir. C) Telekom irketi ilgili bina iin bina henz yapm aamasnda iken alt yapy ilgili santralden bina yanna getirir. D) Binada ka abone olaca nceden belirlenmi olur.
8.
9.
10.
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 11. 12. 13. 14. 15. ( ) Kesien izgilerin silinmesi gereken yerleri trim komutu ile kesilebilir. ( ) Properties ara ubuu ile izgilerin renk ve kalnlk ayarlar yaplr. ( ) Bir priz linyesinde 9 adet priz tesis edilebilir. ( ) Kamera sistemleri grnt transfer ileminde RG-9 veya RG-11 kablolar kullanlabilir. ( ) Alarm sistemlerinde zon, keypad, alglayc gibi elemanlarn balants iin LIYCY ya da DT-8 kablo kullanlr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
157
158
159
KAYNAKA KAYNAKA
GRKEM Abdullah, Elektrik Makinelerinde Bobinaj, zkan Matbaaclk, Ankara, 1994. YILMAZ nsal, Elektrik Tesisat Projesi, Tekaa Eyll Kitap ve Yaynevi, Ankara, 2005. FIRAT A.Hikmet, Elektrik Sembolleri, Birsen Yaynevi, stanbul,1997. Elektrik Tesisleri Ynetmelii, 04.04.1986 Tarih ve 19068 Sayl Resmi Gazetede yaynlanan Ynetmelik Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, 30 Kasm 2000 Tarih ve 24246 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Ynetmelik Elektrik Tesislerinde Topraklama Ynetmelii, 21 Austos 2001 Tarih ve 24500 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Ynetmelik Bayndrlk Bakanl Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamesi, Resmi Gazete, Ankara, 2007
160