ISIL LEM ATELYESNDE YAPILAN LEMLER

1- ISIL LEM 1.1 - Normalize 1.2 - Gerilim giderme tavlamas 1.3 - Yumuatma tavlamas 1.4 - Islah 1.5 - Sertletirme 1.5.1 ekirdeine kadar sertletirme 1.5.2 Yzey ertletirme 1.5.2.1 Sementasyon 1.5.2.2 Nitrasyon 1.5.2.3 ndiksiyon 1.6 Menevileme 2- KUMLAMA 2.1 Islak kumlama (Suyun gcyle yaplyor.alimnyunoksit kullanlyor) 2.2 Kuru kumlama 2.2.1 S170 Yuvarlak elik bilya kullanlan kumlama 2.2.2 G25 Keli pik grit kullanlan kumlama 3- DORULTMA 3.1 Presle dorultma. 3.1.1 - Kompratr kullanlarak yaplan dorultma 3.1.2 - Ikla yaplan dorultma 3.2 Termik dorultma (Nitrasyon sonras oksi-asetilenle yaplan dorultma.) 4- SIKI GEME 4.1 Scak sk geme (ler 300 oC ye kadar stlarak yaplan gemeler) 4.2 Souk sk geme (ler -100 oC ye kadar soutularak yaplan gemeler.) 5- KAYNAK 155 mmlik mhimmatn sevk emberi kayna.

ISIL LEM
Isl ilem: eliklerin yaplar gz nnde bulundurularak,belirli zellikler kazandrmak amacyla,kontroll olarak yaplan stma ve soutma ilemlerine,sl ilem denir. Sertletirme: Isl ilemin daha iyi anlalabilmesi iin sertlemenin ne olduunu bilmek gereklidir. ekil 1 de gsterildii gibi,su verme ilemi aslnda eliin i yapsn deitirme ilemidir. Su vermeye ostenitik yapyla giren elik,su verme (sertletirme ) sonunda martensitik bir yapya kavuur. Martensit:eliin arzu edilen en sert yapsdr. eliin soutulma hz ne denli yksek olursa o kadar ok miktarda martenzit elde edilmekte ve netice olarak sertlik o oranda yksek olmaktadr.

Yukardaki grafikte grlen olaylar zetlenirse: - elik su verme amacyla stlmaya balandnda,yaps kbik hacim merkezli birim kafeslerden olumaktadr. Bu kafeste karbon atomu yoktur. - 700 oCnin zerindeki scaklklara gelindiinde, KHMli hcreler scakln etkisiyle yava yava kbik yzey merkezli kafes halini almaya balar. - Ostenizasyon scaklna gelindiinde, eliin yaps sadece KYMli kafeslerden olumutur. Karbon atomunun kafesin iine girmesi iin boluk domutur. - Ani su verme ile karbon atomunun kamas iin yeterli sre kalmadndan kafese hapsolmutur. Kafes ierisinde barndrd karbon atomlar yznden ok gergin durumdadr (menevi ncesi durum).Yava soutulsayd, atomlarn kamak iin zaman olurdu. Sertleme olmazd. - Menevileme kademesinde kafes ierisindeki gerilmeler giderilmi olur. Birbiriyle daha uyumlu bir yap ortaya kar.

BEYNT (Bainit) : Sertletirilmi eliklerde bulunan bir yap eididir.Krlgan olmas nedeniyle oluumu istenmez.Olumas nlemek iin eliin soutma hz deitirilir. ISIL LEM SIRASINDA MEYDANA GELEN ARPILMALAR:

arplmalarn nedenleri: leme gerilmeleri:Torna,freze,delme ve dier tala kaldrarak yaplan ilemeler. Isl gerilmeler: Isl ilemler iin yaplan stmalar esnasnda oluan gerilmeler. Dnm gerilmeleri:stenit fazdan martenzit fazna dnm gerilmeleri. arplmann azaltma nlemleri: Tasarm basit ve simetrik yapmak. Gerilim giderme tavlamas yaparak ilemeden doan gerilimleri nlemek. Uygun scaklkta menevilemek. Paray olabildiince yava soutmak (Tane snrlarnda karbr kelmesi olmadan)

Frnda bekletme sresinin eliin yapsna etkisi:

Yetersiz karbr oluumu oluumu:Yksek oranda kalnt

Ar karbr ostenite sebep olduundan gevrek krlmalar grlebilir.

elii sertletirmek amacyla stlmas ve ostenizasyon scaklnda bekletilmesi ok nemlidir.Yeteri zamanda stp,yeteri kadar bekletmek ve yeteri hzda soutmak gerekmektedir.Bunlar salanamazsa : 1- Yetersiz sertlemi elikte yksek oranda yzey gerilmeleri oluur. Bunlar da talama srasnda yzey atlaklarna sebep olur. 2- Sertleme scaklnn altnda sertletirilmi olan eliin anma dayanm ok dktr ve kolayca ekil deitirebilir. 3- Ar stma dk mknatslanma gcne, kenardan atmalara, zamanla l deiimine sebep olur. Talama srasnda yzeysel atlamalara; tel erozyon ile kesim srasnda atlamalara yol aar. 4- stenilen sertliklere ulalamaz. Farkl yzeylerde, farkl sertlikler elde edilir.

NORMALLETRME ISIL LEM (NORMALZASYON):

Normalizasyon olarakta da adlandrlan normal tavlama, daha ok eliklerin tane yapsnn inceltilmesi iin uygulanr.Tane kltmenin yannda, yap daha homojen hale gelir.Perlitik yap daha ince lamellerden oluur ve mekanik zelliklerinde iyileme meydana gelir.Ayrca normalize edilmi eliklerin tane kabalamas ortadan kaldrlm olduundan,daha sonraki sl ilemlerinde atlama riskide azalm olur.Btn bu olumlu 5

zelliklere ilaveten ince tane oluumu neticesinde talal ekillenecek paralarda ilemede kolaylk hissedilecektir. Istma,bekleme ve havada soutma eklinde yaplan bir sl ilem eklidir. stenitleme scaklnn 30-50 oC zerindeki bir scaklk seilerek yaplr. Normal tavlama daha ok,yksek scaklklarda dvlm,haddelenmi yada kaynak dikiinin evresi gibi blgesel farkl s etkisi altnda kalm paralara ve elik dkm paralara uygulanmaktadr.

NTRASYON
Az karbonlu ve az katkl (krom, molibden ve alminyumlu) eliklere uygulanan bir yzey sertletirme yntemidir. Adolph Fry tarafndan 1930lu yllarda bulunmutur. Bu yntemle sertleecek eliklerde, sertletirmeye yetecek kadar karbon yoktur. Nitrasyon ileminde, sementasyondan farkl olarak, elik yzeyine karbon yerine azot atomlar difuze ettirilir. elik yzeyine verilen atomik azot, amonyak NH3 gaznn, amonyak paralayc frnlarnda paralanmas sonucu meydana gelir. NH3, Amonyak paralayc frnnda paralanmas sonucu, aada grlen reaksiyon meydana gelir. 2NH3 N2 + 3H2

Azot atomlar, elik yzeyinde bir nitrr kat oluturur. Oluan nitrr katn (tabakasn) ayrca sertletirmeye gerek yoktur. nk yeteri kadar sert olan bir katmandr. elik yzeyinde oluan nitrr tabakasnn sertlii, eliin kimyasal bileimine gre 6870 HRC ye kadar ulaabilir. elik yzeyinde oluturulan nitrr tabakas 60 80 saat gibi uzun bir zaman diliminde oluur. Oluan nitrr tabakasnn kalnl ise yaklak 0,2 0,3 mm kalnlndadr. Nitrrleme ilemi, elik ferritik yapda iken uygulanr. Nitrrleme ilemi, ok iyi szdrmazla sahip ve hassas scaklk kontroll frnlarda yaplr. Frn atmosferi, scaklk, Nitrrleme sresi, eliin kimyasal bileimi, Nitrrleme ncesi sl ilem ve ekirdek sertlii sertletirme derinliini etkileyen faktrlerdir.

2- DENEYSEL ALIMA: 2.1- Nitrrleme sresinin etkisi: 12.24.36 ve 48 saat sonunda karlan numuneler incelendiinde, nitrrleme sresinin artmasyla nitrrlenmi tabaka derinliinin de artt gzlenmitir. ( ekil 1 ve 2 )

N it r a s y o n 'd a z a m a n n d e r in li e e tk is i
3 4 C r A lM o 5 1200 1 2 .h 1000 2 4 .h 3 6 .h 4 8 .h HV 0,3 kg 800 ekil 1 0 ,0 5 0 ,1 0 0 ,1 5 0 ,2 0 0 ,2 5 0 ,3 0 0 ,3 5 0 ,4 0 0 ,4 5 0 ,5 0 N it . d e r in li i m m

600

Nit. Sertlii

400

200

N i t r a s y o n 'd a z a m a n n d e r i n l i e e t k i s i
3 2 C rM o V 1 2 1 0 1000 12 h. 24 h. 800 36 h. 48 h. Sertlik HV 0,3 kg 600 ekil 2 0 ,0 5 0 ,1 0 0 ,1 5 0 ,2 0 0 ,2 5 0 ,3 0 0 ,3 5 0 ,4 0 0 ,4 5 0 ,5 0 D e r in lik m m

400

200

2.2- Alam elementlerinin etkisi: Farkl alam elementlerine sahip 32 CrMoV 12 1034 CrAlMo 535 NiCrMoV 12 5 Malzemelerinden alnan numunelerde yaplan mikro sertlik taramalar, alam elementlerinin nitrrlenmi tabaka oluumunu, ne ekilde etkilediini aka grlmektedir.(ekil 3)

N T R A S Y O N 'D A A L A IM E L E M E N T L E R N N S E R T L K v e D E R N L E E T K L E R F a r k l e lik n u m u n e le r in in m ik r o s e r t lik d e e r le r i 1200 3 5 N iC r M o V 1 2 5 3 2 C rM o V 1 2 1 0 3 4 C r A lM o 5

1000

HV 0,3 kg

800 ekil 3 0 ,0 5 0 ,1 0 0 ,1 5 0 ,2 0 D e r in lik m m 0 ,2 5 0 ,3 0 0 ,3 5 0 ,4 0

600

Sertlik

400

200

Nitrrlenebilirlik kavram, eliin azotu abzorbe edebilme yetenei ve oluan nitrrlerin salad sertlik art olarak aklanr. Nitrrlenebilir elikler Al, Cr, Mo ve V gibi nitrr oluturucu alam elementleri ierirler. En byk etkiye sahip alam elementi Al ve srasyla Cr, Mo, V gelmektedir. Nitrrlenen her elii karlatrdmzda: 34 CrAlMo 5 elii ierdii %1,1 Alminyum alamndan dolay, yksek yzey sertliine sahip olmakla birlikte, sertletirme derinlii daha dktr. 35 NiCrMoV 12 5 elii ise %3,2 Nikel alamna sahip olduu halde dier eliklerle karlatrldnda nikelin nitrrlenmi tabakaya her hangi bir etkisi olmad gzlenmitir. Buda nikel in nitrr yapc alam olmadn gstermektedir. Nitrrlenmi tabakann derinlii, nitrr yapc alam elementlerin art ile azalmaktadr. Bunun da sebebi alam elementlerinin yapt nitrrlerin, azotun elik iinde yaylmasn engellemesidir.

2.3- Nitrrleme ncesi sl ilem ve ekirdek sertliinin etkisi: Nitrrleme ncesi 32 CrMoV 12 10 30 NiCrMoV 8 ve 42 CrMoV 4 Malzemelerinden alnan numunelere aadaki tabloda gsterilen sl ilemler uygulanmtr. 9

Malzeme 32 CrMoV 12 10

Uygulanan sl ilem Su verme: Menevilime: Su verme: Menevilime: Su verme: Menevilime: Su verme: Menevilime: Su verme: Menevilime: Su verme: Menevileme: 930 oC 550 oC 930 oC 650 oC 860 oC 550 oC 860 oC 650 oC 830 oC 550 oC 830 oC 650 oC

ekirdek sertlii HRC 41 33 37 28 36 29

Nitrr derinlii Mm 0,42 0,30 0,43 0,31 0,35 0,15

30 NiCrMoV 8

42 CrMo 4

Farkl sl ilem grm ayn tr eliklerin, farkl ekirdek sertliine sahip olmalar, Nitrasyon derinliklerinde ve Nitrasyon sertliklerinde de farkllklar gsterebilmektedir. Yksek ekirdek sertlii, Nitrasyon sonrasnda, Nitrasyon sertliini artrmakta buna bal olarak ta, Nitrasyon derinliin dede art salanmaktadr. Nitrrleme ncesi yaplan sl ilem ve oluan farkl mikro yap nitrrlenebilirlii iki ynde etkiler. Yksek oranda serbest ferritli yap azotun yaylmasn kolaylatrrken, dk karbr ierikli mikro yap hem azotun yaylmas, hem de sertlik iin daha uygundur. Alaml eliklere genelde su verilmi ve 500 600 oC arasnda menevilime yaplm olarak Nitrrleme ilemi uygulanr. Bu scaklk aralnda karbrler tane snrlar arasnda kelmeye ve toplanmaya balar. Bu da tane snrlarnda daha hzl yaynan azotu engellemektedir.

10

4 NTRASYON LEMNN YAPILII: 4.1- n hazrlk: Nitrasyon yaplacak paralar, arj aparatna dizilmeden nce 120 Cdeki perkloretilen buharnda, tek tek ykanr, sonra ele zel pamuk eldiven giyilerek alkol veya likit perkloretilenle i paralar kaput beziyle silinir. Perkloretilen ve alkolle temizlendikten sonra i paralarna plak elle temas edilmemelidir, bunun iin zel pamuk eldiven kullanlmaldr. paralarnda nitrasyon yaplmayacak blgeler varsa, Kondursal denilen zel bir solsyonla bu blgeler kapatlarak korunmaldr. Temizlenmi ve korunmu i paralar arj aparatna birbirlerine demeyecek ekilde arj edilirler. Test paralar uygun yerlere taklr.Frn kapa zerinde bulunan test paras balama zincirine en az 3 adet test paras balanr. Hazrlanm arjmz nitrasyon frnna konulur, kapak kapatlr. Frn kapann kelepeleri karlkl olarak iyice sklr.(Szdrmazlk ok nemlidir.) Not: Hidrojen lme aleti KALDOS 4T ve tp odasndaki amonyak buharlatrcnn en az 2 saat nceden altrlmalar gereklidir.
o

11

K A M A N T R A S Y O N U 3 5 N iC r M o 1 2 5 1200 1100 1000 900 Sertlik HV 0,3 800 700 600

598 653 644 644 639 639 618 594 530 473 470 470 415 406 383 383

Y z e y s e r tli i e k ir d e k s e r tli i

500 400 300 200 0 ,0 3 0 ,0 6 0 ,0 9 0 ,1 2 0 ,1 5 0 ,1 8 0 ,2 1

0 ,2 4

0 ,2 7 mm

0 ,3 0

0 ,3 5

0 ,4 0

0 ,5 0

0 ,6 0

D e r i n li k

1 - IIKLA DORULTMA Namlu iini, 10 metre ileriye taklm kl panodaki siyaha boyanm blgeden yararlanlarak yaplan bir dorultma sistemidir. Bu sistemle namlu yaklak 0,1 mm ye dorultulabilir.

12

ekil 1

1.1 Namlunun eikliinin kontrol: Namlu prese alnr.ekil 1 de ematik olarak gsterildii gibi namlu deliinin st ksmndan baklr. Ikl pano aa yukar hareket ettirilerek siyah blge namlunun iine glge eklinde yanstlr. (Namlunun tabanna yatrlr.) Glge ekil 2 de grld gibi olmaldr. Glgenin bitimi namlunun u ksmna getirilir,glge namlunun u ksmna getirildikten sonra kl pano sabit tutulur.(panoyla oynanlmaz).Namlu iine baklarak 360O evrilir.Glge de ekil deiiklikleri olmamaldr.Glge de uzama ,ksalma yada glgenin baz blmlerinde incelme yada kalnlama varsa namlu eiktir.dorultulmas gereklidir. Eik namlunun neresinden pres baslarak dorultulaca ise ekil 3 te 4 grlmektedir.

ekil 2

1.2 Pres baslacak yerin tespiti :

13

ekil 3

ekil 3 incelendiinde, glgenin orta yerinde daralma olduu grlr, bu namlu eikliinin alt tarafta olduunu gsterir. Eik yer alta geldiinden daha az glge yansyaca iin daralma gibi grlr. Namlu 180o evrildiinde,ekil 4.te grld gibi glgenin ortasnda kalnlama oluur, ekil 4.Namludaki eikliin st ksma geldiini gsterir. Kaln gibi grnen glge, pres baslacak blgedir. Kaln olan glgeden kontroll olarak pres baslr. Doruluk salanncaya kadar pres kuvveti artrlarak baslmaya devam eder. Namlunun dorultulma ilemi, ekil 2 de ki glge grnts salanncaya kadar devam eder.
ekil 4

14

TELESKOPLA DORULTMA
25 mm Namlunun 570. operasyonun da uygulanan bu ilem namlunun son dorultma ilemi olup teleskopla namlunun u ksmndan 10 metre uzakla taklm hedefe gre yaplan dorultma ilemidir. Dorultma tolerans,teleskop zerinde bulunan art gelin ortasndaki noktann hedef kad zerindeki 3 mm yar apl daire ierisine girmi olmas ve namlunun 3600 evrilmesinde de daire dna kmam olmasdr. (Tolerans: %0,03) Dorultma yaplabilmesi iin : A - Teleskopun sfrlanmas: Dorultma yaplmadan teleskop un doruluundan emin olmak gereklidir.Bunun iinde: 1 Namlu,dorultma tezgahna taklr.(Namlunun eik veya doru olmas fazla nemli deildir.) 2 Namlu kilitleme kamas ile namlu kilitlenir. 3 Teleskop namluya taklr.(stten baklacak konumda.) 4 Teleskoptan itibaren 10 metre ileriye hedef tahtas yerletirilir. 5 Hedef tahtasna beyaz bir kat yaptrlr. 6 Teleskoptan baklarak,teleskop zerindeki art gelin dikey ve yatay izgileri hedef tahtasndaki beyaz kada tanr.(Art gel deki art iareti kat zerine izilmi olur.) Bu birinci noktay tekil eder. 7 Namlu kmldatlmadan teleskop namlu ierisinde saat ynnde 900 evrilir.(Teleskop yatay konuma getirilmi olur.) 8 Madde 6daki ilem burada tekrarlanarak ikinci nokta bulunur. 9 Namlu kmldatlmadan teleskop namlu ierisinde saat ynnde 0 90 evrilir.(Teleskop aadan yukarya doru baklacak konumdadr.) 10 - Madde 6daki ilem burada tekrarlanarak nc nokta bulunur. 11 - Namlu kmldatlmadan teleskop namlu ierisinde saat ynnde 900 evrilir.(Teleskop yatay konumdadr.) 12 - Madde 6daki ilem burada tekrarlanarak drdnc nokta bulunur. Not:Teleskop ekseni doru (Dzgn) ise yukardaki 6,8,10 ve 12. maddelerde yaplan izim ilemlerinde hep ayn nokta bunmas gerekli idi.Teleskop ekseni dzgn deil ise drt deiik nokta bulunacaktr.Drt deiik nokta bulunmu ise: 13 Bulunan drt nokta apraz olarak birletirilir ve yeni ortak nokta bulunur.Bu nokta teleskop ekseninin doru olduunda,drt konumda da gstermesi gereken noktadr. 14 Teleskop ilk konuma getirilir.(stten baklacak konum.) 15 Teleskoptan baklarak,teleskop un yan tarafndaki ayar yerleri yardm ile teleskop art gelinin ortasnda bulunan nokta dey ve yatay hareket ettirilerek hedef tahtasnda yeni bulunan nokta ile aktrlr. Not: Teleskop un sfrlanmas iyi ise,namlu kmldatlmadan teleskop namlu ierisinde hangi konuma evrilirse evrilsin hep ayn noktay gsterecektir.Ayn noktay gstermiyorsa sfrlanmas iyi yaplmadndandr,bu duruda btn ilemleri yeniden yapmak gerekir. B - Hedefin ayarlanmas: 15

Teleskopun doruluundan emin olunduktan sonra hedef kadnn da doru eksende olmas,namlu dorultma tezgahyla ayn eksende olmas gereklidir.Hedef kadnn ayarlanmas,doru eksene taklmas iin teleskopu sfrladmz namlu ile hedefin ayarlanmas ilemi yaplabilir. Bunun iin hedef tahtasna yeni bir kat taklr. (yaptrlr.)Teleskop stten baklacak konumda ve namlu kilitleme kamas taklyken: 1 Teleskoptan baklarak ,teleskop zerindeki art gelin dikey ve yatay izgileri hedef tahtasndaki beyaz kada tanr.(Art gel deki art iareti kat zerine izilmi olur.) Bu birinci noktay tekil eder. 2 Kilitleme kamas kartlr.Namlu teleskopla birlikte saat ynnde 0 90 evrilir.(Teleskop yatay konumda.) 3 Madde bir deki ilem tekrarlanarak ikinci nokta bulunur. 4 - Namlu teleskopla birlikte saat ynnde 900 evrilir.(Teleskop aadan yukarya baklacak konumda.) 5 - Madde bir deki ilem tekrarlanarak nc nokta bulunur. 6 - Namlu teleskopla birlikte saat ynnde 900 evrilir.(Teleskop yatay konumda.) 7 - Madde bir deki ilem tekrarlanarak drdnc nokta bulunur. 8 - Bulunan drt nokta apraz olarak birletirilir,yeni bir ortak nokta bulunur.Bu nokta,namlunun doru olduunda gsterecei noktadr Namlunun dorultulmas gereken noktadr. apraz birletirme:
12

9 Asl hedef kadnn ekseni (3 10-20-30-40-50 mm yar apnda daireler izilmi kat) son bulunan noktaya gelecek ekilde ve dikey izginin dikliine dikkat edilerek yaptrlr. Not:hedef kadnn doru taklabilmesi iin bir toplu ine ve ucuna bir arlk balanm ip kullanlabilir. C Dorultmann yaplmas: Namlu dorultma tezgahna taklr.Kilitleme yata st ksma getirilir.Kilitleme kamas taklr.Teleskop,namluya stten baklacak konumda taklr. 1 Teleskopun doruluu kontrol edilir. 16

2 - Hedefin doruluu kontrol edilir. 3 Teleskoptan okunan,namludaki salg,(eiklik) namlu termik dorultma protokol ne ilenir. F4061 A 4 Namlunun 570.Operasyondaki tolerans, (%0,03) Bunun iin teleskop art gelinin ortasndaki nokta hedef kad zerindeki 3 mm yar apl daire iine girmi olmas ve namlu 3600 evrildiin dede bu daire dna kmamasdr. 3 mm yar apl dairenin dna km ise: 5 Teleskop tan takip edilerek teleskop zerindeki art gelin ortasndaki nokta, namlu evrilerek hedef kad zerindeki saat 6 pozisyonuna getirilir. 6 Namlu u ksmndan 300 mm lik ksmda dorultma yaplmamaldr. 7 Istma scakl 850-900 oC civarnda olmaldr.Istma aral,namludaki eiklie gre 10-80 mm (Bir stma boyu en fazla 80 mm olmaldr.) aralnda ve her stmadan sonra 40-45 dakika kendi kendine soumas beklendikten sonra suyla soutulmal,bir stmayla istenilen doruluk toleransna girmemi ise ikinci ve nc dorultmalar ayn yntemle yaplmal,iki stma aralndaki mesafe en az 20 mm olmaldr.

HEDEF KAIDI

12

3 10 20 30 40 50

6
17

ELKLERN BELRTLMESNDE TEMEL SSTEMLER

Malzemelerin belirtilmesinde temel alnan, ana yntem sylenebilir. 1- Rakamla belirtme sistemi. 2- Rakam ve harfle belirtmenin yapld sembol sistemi. 3- Renkle belirtme sistemi. Rakamla belirtme sisteminde, endstride kullanlan tm malzemelerin,ayn sistematik ierisinde deiik saylarla belirtilmesi mmkndr.Bu sistem,bilgisayara bilgi depolamas ve bilgisayar destekli imalat ok kolaylatrr,ancak malzemeyi kullanan kiiye pek fazla bilgi vermedii iin, kullanclar tarafndan pek tercih edilmez. Rakam ve harflerin birlikte kullanld sembol sistemi ile malzeme eidi,retim teknii,dayanm durumu,bileimi, garanti edilebilen zellikleri, sl ilem durumu ile baz fiziksel zellikler gibi karakteristikler aklanabildii iin, kullanclar tarafndan daha ok tercih edilmektedir. Renkle belirtme sistemi ise, daha ok malzemelerin depolanmas ve malzeme temininde kartrma tehlikesini azaltmasndan dolay tercih edilmektedir. Rakamla belirtme sistemine benzer ekilde,her rakama karlk gelecek deiik bir renk kullanlmak suretiyle,yaklak 9999 malzemenin belirtilmesi mmkndr. Dier iki ynteme gre, renkle belirtme sistemi daha snrl ve az kullanlmaktadr. 1-ELKLERN RAKAMLA BELRTME SSTEM Yalnzca rakam kullanarak malzemelerin belirtilmesi DIN ve TS standartlarnda mevcuttur. AISI ve SAE standartlarnda da eliklerin belirtilmesinde rakamlardan yararlanlmakta ise de, yaklam ve sistematik ok farkl olduundan bu standartlar ayr bir blmde aklanmtr. 18

DIN 17007, TS 1111e gre rakam la belirtme sisteminde, aralarna nokta (.) konmak suretiyle grupta toplam olarak 7 rakam kullanlmaktadr. Belirtmede gruplar ve bu gruplarn anlam yledir:
X. XXXX. XX
1 2 3 Malzeme ana grubu Malzeme eit numaras retim tarz ve sl ilem

1.1- Malzeme ana grubu: Birinci grupta belirtilen Malzeme ana grubu tek rakamla ifade edilmektedir ve 0 ila 9 rakamlar kullanlr. Bu rakamlarla, bu rakamlardan sonra gelen rakamlar arasna mutlaka nokta (.) iareti konur. Bu rakamlar malzemenin ana grubunu belirttiinden ve bu rakamlar takip eden rakamlar, bu rakamlara bal olarak anlam ifade ettiinden dolay, bir malzemenin rakamla belirtilmesinde bu stunun kullanlmas zorunludur.Bu rakamlarn anlamlar yledir: X . XXXX . XX Malzeme ana grubu 0. Ham demir, ferro alamlar, demir esasl dkm malzemeleri belirtir. 1. elik ve elik dkm malzemeleri belirtir 2. Demir olmayan ar metaller ve alamlarn belirtir. 3. Hafif metaller ve alamlarn belirtir. 4.il 8 Metal olmayan malzemeleri belirtir. 9. letmede i kullanm iin serbest braklmtr.(rnein, deney amacyla gelitirilen deney malzemelerinin numaralandrlmasnda.)

19

1.2- Malzeme eit numaras: kinci grupta belirtilen malzeme eit numaras drt rakamdan meydana gelir.lk iki rakam alam ana grubunu , son iki rakam ise bu alam grubuna ait malzeme sra numarasn belirler. rnein, 1.2080 rakamlarnda, birinci grup numaralarndan olan 1 says, bu malzemenin elik olduunu, ikinci gruptaki rakamlardan ilk iki rakam olan 20, kromlu elik (takm elii) olduunu ve ikinci gruptaki rakamlardan son iki rakam olan 80 ise 20 alam grubunda 80 numaral elii (sekseninci elik deil) belirtir. TS 1111 ve DIN 17007 ye gre, ikinci grubun ilk iki rakamnn anlamlar yledir: X . XXXX . XX Malzeme eit numaras

00 Ticari ve temel kalite elikleri 01 ve 02 Genel yap elikleri 03 07 Alamsz kaliteli elikler. 08 ve 09 Alaml kaliteli elikler. 10 zel fiziksel zellikli elikler. 11 ve 12 Yap elikleri. 15 18 Kalitelerine gre(15-W1,16-W2,17-W3,18-WS) Alamsz kalite elikleri 20 28 Takm elikleri. 32 ve 33 Hz elikleri. 34 Anmaya dayankl elikler. 35 Rulman elikleri 36 .. 39 zel fiziksel zellikli demir esasl malzemeler. 40 41 43 44 45 Paslanmaz elikler. 47 ve 48 Isya dayankl elikler. 49 Yksek scaklk malzemeleri. 50 ..59,60 ..69, 70 ..79, 80 ..84 Yap elikleri. 85 Nitrasyon elikleri. 88 Sert alamlar. 90 Ticeri ve temel kalite 91 99 Dier eitler.

Malzeme eit numarasna rnekler: 1.0718: 1. Bu malzemenin elik olduunu, 07 alamsz kaliteli elik olduunu ve 18 rakam, bu eliin 07alam grubunda 18 numaral elik olduunu gsterir. 20

1.2210: 1. Bu malzemenin elik olduunu, 22 CrV,CrVSi,CrVMn ya da CrVMnSi alaml takm elii olduunu ve10 rakam bu eliin 22 alam grubunda 10 numaral elik olduunu gsterir. NOT: DIN 17007 Bl.2 ve Bl.4de grld gibi, malzeme eit numaralarndaki ilk iki rakamlar 00 99 arasnda tam dolu deildir.Baz rakamlar, gelitirilecek malzeme gruplar iin rezerve olmak zere bo braklmtr. Malzeme eit numarasndaki ilk iki rakama bal olarak, malzeme alam grubundaki sra numarasn belirten son iki rakam da, 00 . 99 arasnda tam dolu deildir, gelitirilen malzemeleri belirtebilmek amacyla boluklar braklmtr. 1.3- retim tarz ve sl ilem: nc grupta belirtilen iki rakam, malzeme ana grubunu belirten rakamlara bal olarak anlam tar. rnein malzeme ana grubu 1. olan (elik) iin, son gruptaki iki rakam eliin retim tarzn,ikinci rakam ise grd sl ilem durumunu (grecei sl ilem durumunu deil!) belirtir. DIN 17007 Bl.2ye gre,elikler iin retim tarz yledir: X . XXXX . XX retim tarz 0 : Belirsiz yada nemli deil 5: Kaynar SiemensMartin elii 1 : Kaynar Thomas elii. 6: Sakin dklm Siemens-Martin elii 2 : Sakin dklm Thomas elii 7: Kaynar oksijen konvertr elii 3 : Kaynar dklm, dier yntemlerle retilmi. 8: Sakin dklm oksijen konvertr elii 4 : Sakin dklm, dier yntemlerle retilmi. 9: Elektro elik DIN 17007 Bl.2ye gre,elikler iin sl ilem durumlar yledir: X . XXXX . XX Isl ilem durumu 0: zel bir sl ilem uygulanmam 1: Normal tavlanm 2: Yumuak tavlanm. ekillendirilmi. 3: yi tala kaldrlabilecek sl tavl ekillendirilmi 4: Snek slah edilmi. ilem grm. 5: Islah edilmi. 6: Sert slah edilmi. 7: Souk 8:Yay sertliinde souk 9: zel artlarda sl

Malzemelerin rakamla belirtilmesinde, malzeme ana grubunu belirten tek rakamn ve malzeme eit numaras grubunu belirten drt rakamn, aralarna nokta ( . ) konarak mutlaka belirtilmesi gereklidir. retim ve sl ilemle ilgili olan son grup rakamlar ise,gerektiinde kullanlr. Zorunluluk yoktur. 21

rnek : 1.8503 1 malzemenin elik olduunu, alam ana grubunun85olduunu (Nitrasyon elii) ve 85 alam ana grubundan 03 numaral elik olduunu, retim tarz ve sl ilem durumunun belirtilmesine gerek duyulmadn gsterir. Eer retim tarz nemli, sl ilem durumu nemli deilse, yalnzca retim durumunu belirten rakam kullanlr, sl ilem durumunu belirten 0 rakam yazlmak yerine bo braklr. rnek: 1.8503.9 1 malzemenin elik olduunu, alam ana grubunun85olduunu (Nitrasyon elii) ve 85 alam ana grubundan 03 numaral elik olduunu, elektro elik olarak retilen, sl ilem durumu nemli olmayan 1,8503 eliini belirtir. retim tarz nemli olmad buna karlk sl ilem durumunun nemli olmas halinde ise retim tarz iin 0 sl ilem iin ilgili say yazlr. rnek: 1.8503.01 1 malzemenin elik olduunu, alam ana grubunun85olduunu (Nitrasyon elii) ve 85 alam ana grubundan 03 numaral elik olduunu, retim tarznn nemli olmad, daha dorusu retim tarznn reticiye brakld, buna karlk normal tavlama yaplm 1.8503 eliini belirtir. Hem retim tarz, hem de sl ilem durumunun belirtilmesi gerektiinde ise, her ikisi de ilgili rakamlarla ifade edilir. rnek : 1.8503.91 1 malzemenin elik olduunu, alam ana grubunun85olduunu (Nitrasyon elii) ve 85 alam ana grubundan 03 numaral elik olduunu, 9 elektro elik olarak retilmi, en sondaki 1 de normal tavlama yaplm 1.8503 eliini belirtir.

2 - RAKAM ve HARFLE BELRTMENN YAPILDII SEMBOL SSTEM. 2.1- Kimyasal bileimine gre belirtme: Demir esasl malzemelerin kimyasal bileimlerine gre belirtilmesinde TS 1111, DIN 17006 ve EURONORMda yaklak ayn esaslar geerlidir ve bu nedenle de birlikte aklanmtr. Kimyasal bileimine gre sembolle belirtmede, demir esasl malzemeler alam durumuna gre alamsz (sade karbonlu) dk alaml ve yksek alaml olmak zere ana 22

gruba ayrlrlar. Bir eliin, alamsz saylabilmesi iin, iinde bulunan yabanc elementlerin (artlamayan elemanlar) deiik yaklamlara gre kk farklar olmasna karn, genel olarak aada belirtilen deerleri gememesi gereklidir. Silisyum %0,50 Mangan %0,80 Krom %0,25 Nikel %0,25 Bakr %0,25 Alminyum ya da titan %0,10 Fosfor %0,04 Kkrt %0,04

Karbon, demir alamlarnda en nemli element olduundan, alam durumu iin l olarak alnamaz. Sembol belirtmede tm malzemeler iin, karbon miktar 100 faktr says ile arplarak yazlr. Karbon dndaki alam elementlerinin toplam miktar % 5den az olduunda elik dk alaml, % 5den yksek olduunda yksek alaml saylr. Alam elementi miktarlar, alamsz elikler iin yukarda verilen snrlar gemediinde, genellikle yazlmazlar.

2.1.1- Alamsz eliklerin sembolle belirtilmesi: Alamsz eliklerin belirtilmesinde, C harfi kullanlarak, C harfini takiben %C miktarnn 100 faktr says arpmndan bulunan say yazlr. rnein, C60 sembol, karbon miktar %0,60 olan, alamsz elii belirtir. C harfi ile birlikte, baz zel nitelikler de belirtilebilir. rnekler: Ck 45 Fosfor ve kkrt miktar dk %0,45 Clu alamsz (sade karbonlu) elik. Cf 45 Alevle yzeyi sertletirilebilen %0,45 Clu alamsz (sade karbonlu) elik. Cq 45 Souk ekillendirilebilen %0,45 Clu alamsz (sade karbonlu) elik. Cm 45 Fosforu dk ve kkrt ok dk %0,45 Clu alamsz (sade karbonlu) elik. 2.1.2- Dk alaml eliklerin sembolle belirtilmesi: Dk alaml eliklerin sembolle belirtilmesinde nce 100 faktr saysyla arplm karbon miktar yazlr,ardndan en yksek miktarl alam elementi olmak zere dk miktarl alam elementine doru sralanarak, alam elementlerinin kimyasal sembol ve takiben bu elementlerden birincisinin, bazen de birincisiyle birlikte ikincisinin ve hatta ncsnn miktarlar, o elementin faktr saysyla arplmak suretiyle, kimyasal sembol srasna uygun olarak yazlr. elikte nemli alam elementleri ve bunlarn faktr saylar yledir. Elementler Fakt 23

Krom, Kobalt, Mangan, Silisyum, Nikel, Volfram Alminyum, Berilyum, Bakr, Molibden, Niobyum, Tantal, Titanyum, Vanadyum Karbon, Fosfor, Kkrt, Dk alaml eliklerde sembol alm
32 Cr Ni Mo 12 10

Semboller Cr,Co,Mn,Si,Ni,W Al,Be,Cu,Mo,Nb,Ta,Ti, V, C,P,S

r says 4 10 100

Karbon miktar (%C) Birinci ana alam elementi kinci ana alam elementi nc ana alam elementi

kinci ana alam elementinin % miktar Birinci ana alam elementinin % miktar

rnekler:

15 Cr 3 elik 24 CrMoV 5 alaml elik.

%0,15 C, Yaklak %0,75 Cr ieren dk alaml %0,24 C, %1,25 Cr ieren Cr-Mo-V alaml, dk

(Mo ve V miktar iin bu elii ieren tabloya baklmaldr.) 34 CrNiMo 6 %0,34 C, %1,5 Cr ieren Cr-Ni-Mo alaml, dk alaml elik ( Ni ve Mo miktar iin bu elii ieren tabloya baklmaldr.) 10 CrMo 9 10 %0,10 C, %2,25 Cr, %1 Mo ieren dk alaml elik 2.1.3- Yksek alaml eliklerin sembolle belirtilmesi: Yksek alaml eliklerin sembolle belirtilmesinde, nce X harfi yazlr,ardndan karbon miktar 100 faktr says ile arplarak belirtilir, 24

mteakiben alam elementlerinin kimyasal sembolleri, en byk miktarl olandan itibaren srayla yazlr ve bunlarn miktar faktr says kullanmadan belirtilir. TS 1111de, DIN belirtme sisteminden biraz farkl belirtme vardr. Element miktarlar elementi hemen takiben yazlmaktadr. TS 1111de dkm alamlarnda ise, DIN belirtme sistemine benzer uygulama vardr.DIN normunda olduu gibi mteakiben alam elementlerinin kimyasal sembol en byk miktarl olandan itibaren srayla yazlr. Yksek alaml eliklerde sembol alm
X 15 Cr Mo 12 1

Yksek alaml elik Karbon miktar (%C) Birinci ana alam elementi kinci ana alam elementi

kinci ana alam elementinin % miktar Birinci ana alam elementinin % miktar

rnekler: DIN TS 1111 Aklama X 8 CrN 18 8 X 8 Cr18 Ni8 %0,08C, %18Cr, %8Ni ieren yksek alaml elik X 50 NiCrWV 13 X 50 Ni13 CrWV %0,50C, %13Ni ieren NCr-W-V alaml, yksek alaml elik. (Cr,W,V miktarlar iin,ilgili tabloya baklr.) G-X 5 CrNiNb 18 9 D-X 5 CrNiNb 18 9 %0,05C, %18Cr, %9Ni ve ayrca niobyum ieren yksek alaml elik dkm.(Nb miktar iin, ilgili tabloya baklr

3- DKM MALZEMELERN SEMBOLLE BELRTLMES: elik ve demir esasl dkm malzemelerin sembolle belirtilmesinde, birka istisna dnda DIN 17006 ve TS 1111de sistematik ayndr. 1949 ylnda karlan DIN 17006 Demir ve elik - sistematik adlandrma standard zamanla yetersiz kaldndan, 1974de geri alnmtr.Yeni basknn EURO-NORM 27-74 ve ISO sistematiine uygun olarak dzenlemesi yaplmaktadr.

25

Dkm malzemelerin sembolle belirtilmesi, dkm adnn ilk harfleri birbiri peisra ve byk harf olarak srayla yazlr ve ardndan mutlaka tire (-) iareti konur. Dkm cinsleri DIN 17006 ve TS 1111de yle belirtilir. Dkm cinsleri 1111 Genel olarak dkm Lamel grafitli dkm Kresel grafitli dkm Sert dkm Temper dkm (Genel) Siyah temper dkm Beyaz temper dkm Beyaz dkme demir stenitik dkme demir zel dkme demir elik dkm DIN 17006 GGGLGGGGHGTGTSGTWTS DDDLDDKDDTDDTSDDTBDDBDDODDD-*)

GS-

*) TS 1111de elik dkm iin D- sembol belirtmesine karn,elik dkmleri belirten ilgili standartlar da D- sembol kullanlmtr 3.1- Demir esasl dkm malzemelerin sembolle belirtilmesi: Lamel ve kresel grafitli dkme demir,sert dkm ve temper dkm eitleri,genellikle ekme dayanmlar esas alnarak belirtilirler.Ancak,elik dkm ve zel dkm eitlerinde belirtme daha ok analizine gre ve alam elementlerinin kimyasal sembollerine gre yaplr. Belirtmede nce dkm eidini belirten sembol yazlr ve takiben, eliklerde belirtilenlerle benzer ekilde kimyasal sembole gre ifade yazlr. rnekler: Aklama DIN GS-C25 C25 GS-22 CrMo 5 4 22CrMo 5 4 GS-X 40 120 Mn 12 Mn 12 G-X 40 CrNi 20 14 CrNi 20 14 TS DDD-X120 D-X40 %0,25 C ieren, alamsz elik dkm %0,22 C, %1,25 Cr ve %0,40 Mo ieren, dk alaml elik dkm %1,20 C ve %12 Mn ieren, yksek alaml elik dkm %0,40 C, %20 Cr, %14 Ni ieren, yksek alaml dkm

4 -

DKME DEMR 26

Dkme demir, demir - karbon - silisyum alamndan ibaret malzemelerdir. Genel olarak malzeme bnyesinde %2-4 karbon %0,4-3 silisyum, %0,4 - 0,8 manganez, %0,1 - 0,8 fosfor ve %0,05 - 0,10 kkrt bulunmaktadr. Dkme Demirler, ierdii karbonun ekline gre u ksmlara ayrlr. 4.1- Lamel grafitli dkme demir ( GGL )

Lamel grafitli dkme demir, bileimindeki grafit yaprams lameller eklinde olan dkme demirdir.

4.2- Kresel grafitli dkme demir

( GGG )

Kresel grafitli dkme demir, bileimindeki grafit kresel ekilde olan dkme demirdir. Bu dkme demire SFERO DKME DEMR de denir. Karbonun yaprams lamelden kre ekline dnmesini salamak amacyla erimi dkme demire az miktarda magnezyum (mg) veya seryum (ce) katlr. zel olarak elde edilen bu dkme demire, grafit yapsndan dolay kresel grafitli dkme demir denir. Kre ekilli grafitler dkme demire yumuaklk (sneklik) kazandrr. Krlm yzeyi parlak grnldr.

27

LAMEL GRAFTL DKME DEMR PARALAR Motor blou Fren diski Kampana Ya pompalama ubuu Su pompas pervanesi Denge paras Drank kepi Manifold Vantilatr kasna Su pompas gvdesi Volan

KRESEL GRAFTL DKME DEMR PARALAR Motor tayc anzman tayc Diferansiyel gvdesi ve cani Porya Kam mili Yardmc aft kaycs Distribtr dilisi Kompresr tayc Egzost mani foldu n aks taycs Tekerlek poryasi Diferansiyel tayc

TEMPER DKM: Temper dkm, temperleme ileminden nce grafit iermeyen, karbonu zlm yada Fe3C olarak balantl olan, bir beyaz dkmdr.Temper dkm tavlanarak, ya karbonu azaltlr ve beyaz temper dkm, ya da karbon azaltmas yaplmadan mevcut karbon temper kmr haline getirilir ve siyah temper dkm elde edilir.

28

PASLANMAZ ELKLER
Paslanmaz elikler; ierisinde en az %10,5 orannda (arlkca) Krom (Cr) ieren demir esasl alamlar olarak tanmlanr. Paslanmaz eliin yzeyinde oluan ince fakat youn kromoksit tabakas korozyona kar yksek dayanm salar ve oksidasyonun daha derine doru ilerlemesini engeller. erdikleri dier katk elementlerine gre deien ve tamamen stenitik ile tamamen ferritik zellikler aralnda sralanan be farkl eit paslanmaz elik tr vardr. 12345stenitik paslanmaz elikler. Ferritik paslanmaz elikler. Martenzitik paslanmaz alikler. ift fazl (Dupleks) paslanmaz elikler. kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz elikler.

1- stenitik paslanmaz elikler: %1626 Cr , %10-24 Ni+Mn , %0,40a kadar C ve dk miktarda Mo,Ti,Nb ve Ta gibi dier alam elementlerini ierir. Cr ve Ni+Mn oranlar arasndaki denge %90-100 stenitten oluan bir mikro yapnn elde edilebilecei ekilde oluturulmutur. Bu alamlar, geni bir scaklk aralnda sahip olduklar yksek tokluk ve yksek dayanm deerleri ile n plana karlar ve 540 OC a kadarki scaklklarda oksidasyona kar dayanm gsterirler. Bu grupta yer alan eliklerin banda AISI 302 , 304 , 310 , 316 , 321 ve 347 gelmektedir. 2- Ferritik paslanmaz elikler: %11,5-30,5 Cr , %0,20 ye kadar C ve dk miktarda Al , Nb , Ti , ve Mo gibi ferrit dengeleyici elementler ierir. Bunlar her scaklkta ferritik yapdadrlar ve bu nedenle stenit oluturmazlar, sl ilemle sertletirilemezler. Bu grupta yer alan eliklerin banda AISI 405 , 409 , 430 , 442 , ve 446 gelmektedir. 3- Martenzitik paslanmaz elikler: %11-18 Cr , %1,20 ye kadar C ve dk miktarda Mn ve Ni ierir. Bu elikler stlarak stenite ve stenitten soutma srasnda martanzite dntrlmesiyle sertletirilebilirler. Bu gruptaki eliklerin banda AISI 403 , 410 , 414 , 416 , 420 , 422 , 431 ve 440 gelmektedir. 4- ift fazl (Dupleks) paslanmaz elikler: %21-25 Cr ve %5-7 Ni O ieren bu elii 1000-1050 C stp, ardndan hzl bir ekilde soutulmas ile elde edilirler. ift fazl paslanmaz elikler, son gnlerdeki en hzl gelien paslanmaz elik grubudur. Yaklak olarak eit oranda ferrit ve stenit ieren bir mikro yapya sahiptir. ift fazl paslanmaz elikler, daha yksek akma dayanmna sahip olmalar ve gerilmeli korozyon atlamasna kar daha fazla diren salamalar nedeniyle, konvansiyonel tipteki stenitik ve 29

ferritik paslanmaz eliklere gre daha stn avantajlar salarlar. Bu gruptaki elikler AISI 2205 , 2304 , 255 , NU744LN , 2507 gelmektedir. 5- kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz elikler: kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz elikler, martenzitik, yar-stenitik ve stenitik olmak zere gruba ayrlrlar. Bu gruptaki martenzitik paslanmaz elikler, yaklak 1038 OC olan stenitletirme scaklndan hzl O soutularak ve daha sonra 482-621 C scaklklar arasnda bir yalandrma sl ilemi uygulanarak sertletirilebilirler. Bu tr elikler %0,07nin altnda C ierdikleri iin oluan martenzit ok sert deildir, asl sertlik yalandrma (kelme) reaksiyonu ile elde edilir.Bu gruba rnek olarak AISI 17-4PH , 155PH ve PH13-8 Mo tipi elikler gsterilebilir.

ALAIM ELEMENTLERNN ELKLERE ETKLER

Maksimum %2,1 karbon ieren demir karbon alamlar elik olarak adlandrlr. elikler yaln karbonlu olabilecei gibi, eitli zelliklerin gelitirilebilmesi iin baz alam elementleri ierebilirler. elik bnyesinde bulunan elementler; istenerek katlan alam elementleri, ve uzaklatrlmak istenen, zelliklere kt ynde etki eden elementlerden olumaktadr. eliklerin alam elementleri ve etkileri unlardr: Karbon (C): Karbon miktar, eliklerin mekanik zelliklerini en ok etkileyen faktrdr. Karbon, eliin akma ve ekme mukavemetini artrr, yzde uzamay, ekillenebilirlii ve kaynak kabiliyetini azaltr. lenebilirliin n planda olduu eliklerde karbon miktar dk tutulmal, dayanm deerlerinin yksek olmas gerektii durumlarda ise eliin karbon ierii yksek olmaldr. Mangan (Mn): Mangan eliin dayanmn arttran etki gsterir. Bunun yannda sertleebilme ve kaynak kabiliyetini de artrr, stenit kararlatrc bir elementtir. Mangann en nemli zellii kkrtle MnS bileii yapmas ve demir kkrt FeS bileii oluumunu engellemesidir. FeS scak krlganla neden olur. Silisyum (Si): eliin akma, ekme dayanmn ve elastikiyetini artrr. Yaygn olarak yksek elastikiyet gerektiren yay eliklerinde kullanlr. Fosfor (P): Fosfor eliin akma ve ekme dayanmn arttrr, yzde uzamay ve eme zelliklerini ok fazla ktletirir, souk krlganlk yaratr, talal 30

ekillendirme kabiliyetini arttrr. Fosfor elik iinde retim ilemlerinden kalan bir elementtir ve istenmeyen zellikleri nedeniyle mmkn mertebe yapdan uzaklatrlr. Kkrt (S): Akma ve ekme mukavemetine etkisi yok denecek kadar azdr. Fakat malzemenin yzde uzamasna ve tokluuna etkisi ok fazladr. Kkrt malzemenin tokluunu ve snekliini nemli lde azaltr. Ayrca kaynaklanabilirlii kt ynde etkiler. Kkrt demirle birleerek FeS fazn oluturur. Bu faz dk ergime scaklna sahip olduu iin haddeleme scaklnda ergiyerek scak krlganla sebep olur. Bu olumsuz etki kkrdn manganla birlemesi salanarak nlenir.Sadece talal ekillendirilmeye uygun otamat eliklerinde kkrt miktar yksek tutulur. Kaliteli slah eliklerinde maksimum kkrt miktar %0.045, asal slah eliklerinde ise %0,035 dir. Krom (Cr): Krom, korozyon ve oksidasyon direnci salar. Sertleebilme kabiliyetini artrr. Yksek karbonlu eliklerde anma direncini ykseltir. Nikel (Ni): Nikelin darbe tokluunu ve tavl eliklerde dayanm artrr. Nikel stenitik paslanmaz eliklerin kromdan sonra ikinci en nemli alam elementidir. stenitik paslanmaz eliklerde ki nikel miktar %7-20 arasndadr.

Molibden (Mo): Tane bymesini nler, sertleebilme kabiliyetini artrr. Menevi gevrekliini giderir. Ayrca molibden eliklerin srnme dayancna ve anma direncini ykseltir. Alaml takm eliklerinde nemli bir alam elementidir. Paslanmaz eliklerde zellikle oyuklanma korozyonunu engelledii iin korozyon direncini nemli lde artrr. Kobalt (Co): Alaml takm eliklerinde kullanlan bir alam elementidir. eliklerinin scakta sertliini muhafaza etmesi iin kullanlr. Takm

Tungsten (W): Anma direncini artran, scakta sertliin muhafazasn salayan bir alam elementidir. Vanadyum (V): Tane kltme etkisi yaparak eliklerin akma ve ekme dayanmlarn olduka artrr. Ayrca sertleebilme kabiliyetini artrr, menevileme ve ikinci sertlemede olumlu etkileri vardr. Alaml takm eliklerinde kullanlr. Vanadyum, tane kltc ve karbr yapc etkisi ile,mikro alaml eliklerde niyobyum ve titanyum ile birlikte kullanlan bir mikro alam elementidir 31

Titanyum (Ti): Vanadyum gibi tane kltc etkisi vardr. Mikro alaml eliklerde mikro alam elementi olarak kullanlr. Ayrca paslanmaz eliklerde krom karbrn olumsuz etkisini giderebilmek iin karbr oluturucu alam elementi olarak kullanlr. Niyobyum (Nb): Mikro alaml eliklerde tane kltme etkisi en yksek olan mikro alam elementidir. Paslanmaz eliklerde titanyumla birlikte veya tek bana kullanlr. Alminyum (Al): Oksijen gidermek iin kullanlr. Akma dayanmn ve darbe tokluunu arttrc etki gsterir.Ayrca alminyumun tane kltc etkisi vardr, nitrasyon eliklerinin temel alam elementidir Kalay (Sn): Akma ve ekme dayanmlarn pek etkilemez, fakat scak haddelemelerde sorunlar yaratr. Kalay dk ergime scaklna sahip bileikler yaparak haddeleme srasnda kopmalara neden olur. Bakr (Cu): Akma ve ekme dayanmn arttrr, yzde uzamay ve ekillenebilirlii azaltr. Souk ekilebilirlii kt ynde etkiler. Korozyon direncini ykselten etki gsterir. Kurun (Pb): Haddelenebilirlii azaltr, yzey kalitesini olumsuz ynde etkiler. Kurun eliklerin talal ekillendirme kabiliyetine artrr, bu yzden otomat eliklerinde alam elementi olarak kullanlr. Azot (N): stenmeyen bir elementtir. Azot krlganlna neden olur, eme zelliklerini ok ktletirir. Hidrojen (H): Hidrojen gevrekliine neden olur. Azottan daha tehlikelidir. Malzemenin elastikiyetini azaltr.

32