Materiallar CAG20 Conference

a yrtim ltmlri irktinin qurulmasnn 20 illiyin hsr olunmu
MASR AZRBAYCAN
THSL V A YRTM
Elmi-praktiki konfransn
MATERALLARI
17 Mart 2012-ci il, Qafqaz Universiteti, Bak, Azrbaycan
www.qu.edu.az
www.cag.edu.az
MASR AZRBAYCAN
THSL V A YRTM
MATERALLARI
Qafqaz Universiteti Nri Bak - 2012
Thsil sistemimiz mstqil Azrbaycann glck inkiafn tmin etmlidir.
Mn a yrtim ltmlri irktinin iindn ox mmnunam.
Mn onlara dnn d kmk etmim, bu gn d kmk edirm, sabah da kmk edcym. nki bu mssislr Azrbaycann thsil sistemin bir yenilik gtirirlr.
Biz bunu digr mktblrimiz nmun olaraq qbul edirik. Ona gr d biz onlara tkkr edirik.
Heydr liyev
mummilli Lider
Azrbaycann glck inkiaf mhz thsill baldr.
a yrtim tkilat ox byk ilr grr. Mn onun faliyytindn ox razyam.
Mn buna ox nm verirm. Onlar bizim glcyimiz n gcl kadr hazrlayrlar.
lham liyev
Azrbaycan Respublikasnn Prezidenti
MASR AZRBAYCAN
THSL V A YRTM
MATERALLARI
Konfransn Tkilat Komitsi
Hmsdrlr: Prof. Misir Mrdanov Dr. Enver zeren Prof. Ahmet Sani Dos. Erdal Karaman Dr. Bayram Gndodu Dr. Muharrem Kaplan Dos. slam Hseynov Dr. Emin Aayev Dr. Heydr Eminli Dr. Seyran Qaybov sa Da Rhman Quliyev Natiq Adilov Bhman Mmmdov Cmil Mmmdov
Redaktor: Sdr: Sdr mavini: zvlr:
Dizayn: Sahib Kazmov
Qafqaz Universiteti Elmi urasnn qrar il ap olunur. ISBN: 978-9952-468-05-2
Copyright Qafqaz Universiteti, Bak, 2012
MNDRCAT
Professor Ahmet Sani
Qafqaz Universitetinin Rektoru
n sz
Professor Misir Mrdanov

Azrbaycan Respublikasnn Thsil Naziri
Zamann snandan sdaqtl xanlar
Dr. Enver zeren

a yrtim ltmlri irkti dar Heytinin Sdri
yirmi il etimada sdaqtl
11
Professor Mehmet Salam

Trkiy Byk Millt Mclisinin Baqan vzi, Millt Vkili
Azrbaycan thsil sistemi
17
Abdolbari Goozal
Azersun Holdinqin dar Heytinin Sdri
29
Akademik Abel Mhrrmov
Bak Dvlt Universitetinin Rektoru, Millt Vkili
33
Professor Erol Oral
Trkiy Respublikas, Turqut zal Universitetinin Rektoru
Masir Azrbaycan thsili v a yrtim
49
Akademik hliman miraslanov

Azrbaycan Tibb Universitetinin Rektoru, SSR Dvlt Mkafat Laureat, Millt Vkili
Masir Azrbaycan v tibb thsili
63
Professor erif Ali Tekalan

Trkiy Respublikas, Fatih Universitetinin Rektoru
Masir Azrbaycan thsili v a rtim ltmlri
82
Professor Nizami Cfrov

Azrbaycanda Atatrk Mrkzinin Mdiri, Millt Vkili, DA Azrbaycan Komitsinin Sdri
87
Dr. Qnir Paayeva

Millt Vkili
a yrtimin ada Azrbaycan thsil sitemind yeri v roluna bir bax
94
Professor Mirdamt Sadqov

Azrbaycan Dvlt Aqrar Universitetinin Rektoru
103
Mhbbt Vliyeva
Akademik Zrif liyeva adna Liseyin Direktoru
113
Murat Bakr
TSAB Baqan
20-ci ilind a yrtim v Azrbaycan
125
Professor Ahmet Sani

Qafqaz Universitetinin Rektoru
n sz
Hr bir milltin mvcudluunun v inkiafnn balca tminats olan thsil haql olaraq cmiyytin sas sosial institutlarndan biri saylr. Xsusi il, srtl dyin v yeniln dnyada elmi v texniki innovasiyalarn hyata keirilmsind thsilin mstsna yer malik olmas inkarolunmaz hqiqtdir. Baqa szl desk, tarixin btn mrhllrind ictimai inkiafn n byk resurslarnn mnbyi bilavasit thsil sistemi olmudur. qtisadiyyatda, mdniyytd, elmd hyatn btn sahlrind ld olunmu nailiyytlrin banda duran, onun sasn tkil edn, kk olan mktbdir, thsildir, mllimdir, - deyn mummilli Lider Heydr liyevin bu vciz ifadsi bir daha thsilin hyati zrurt dadna dlalt edir. Tbii ki, mstqillik ld etmi qar1
da Azrbaycann da qarsnda duran sas vziflrdn biri mvcud thsil nnlrini qoruyub saxlamaq v inkiaf etdirmk olmudur. Milli thsil quruculuu prosesind thsilin prioritet sah kimi dvlt qays il hat olunmas il yana, milli maraqlarn nzr alnmas rti il dnya tcrbsinin d yrnilmsi son drc vacib idi. Mhz bel bir tarixi raitd mummilli Lider Heydr liyevin uzaqgrn siyasti nticsind Naxvandan dnyaya alan Trk mktblri Azrbaycann thsil hyatna qdm qoydu. a yrtim ltmlri irktinin tsis etdiyi bu thsil mssislri zamanla fasilsiz thsil kompleksinin btn pilllrini hat etmkl brabr, ilk gndn agird v tlbmrkzli olmas baxmndan elmi-pedaqoji ictimaiyytin diqqtini clb etmyi bacard. Bel ki, thsil mssislrinin maddi-texniki bazasnn masir tlblr uyun tkil edilmsi gerkldirildi. n balcas is, mtmadi olaraq Azrbaycann yerli rtlrin v ehtiyaclarna cavab vermk mqsdil axtarlar aparld, mllim-agird-ail bucana saslanan masir tdris prosesi quruldu. agird v tlblrin beynlxalq nsiyyt dili olan ingilis dilin, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarna yiylnmsin xsusi diqqt yetirildi. xtisas seimind keid dvrn yaayan Azrbaycan iqtisadiyyatnn zruri tlblri nzr alnd. Azrbaycann beynlxalq bilik yarlarnda, olimpiadalarda tmsil olunmasna allQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
ld olunan nailiyytlr mhz Azrbaycanda hyata keiriln uurlu daxili v xarici siyastin mntiqi nticsi hesab olunmaldr.
d. Beynlxalq thsil mkanna inteqrasiya, thsil laqlrinin inkiaf, mllim v tlb mbadilsi, mtrk elmi konfranslarn keirilmsi baxmndan mhim ilr grld. Xaricd thsil alan v ilyn mzunlarn Azrbaycan hqiqtlrini dnyaya atdrlmas istiqamtind ciddi faliyytlr clb olunmas tmin edildi. Mzunlarn yerli v xarici irktlrd, dvlt mssislrind ixtisaslarna uyun il tmin olunmas n txirsalnmaz tdbirlr hyata keirildi. Universitet - i dnyas laqlrinin inkiaf etdirilmsi daim diqqt mrkzind oldu. Thsild keyfiyytin idarolunmas, fundamental elmitdqiqatlarn aparlmas istiqamtind zruri addmlar atld. Tbii ki, szgedn uurlar bilavasit Biz iqtisadi potensialmz intellekt kapitalna evirmliyik, deyrk qarmzda yeni-yeni hdflr qoyan Heydr liyev kursunun layiqli davams mhtrm Prezident lham liyevin ata yadigar kimi grdy mssislr xsi diqqt v qays, Azrbaycann birinci xanm, Heydr liyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun v SESKOnun xomraml sfiri, Milli Mclisin deputat Mehriban liyevann v onun rhbrlik etdiyi fondun digr sahlrl yana thsil sahsind d grdy ilr, mvafiq dvlt v hkumt qurumlarnn dstyi saysind hyata keirildi. Btn 3
bu faliyytlrd Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyinin, xsusn d, cnab nazir prof. Misir Mrdanovun mstsna rolunu da qeyd etmk yerin drdi. Ona gr d ld olunan nailiyytlr mhz Azrbaycanda hyata keiriln uurlu daxili v xarici siyastin mntiqi nticsi hesab olunmaldr. nanrq ki, Azrbaycanda faliyytinin 20-ci ildnmn qeyd edn irktimiz bundan sonra da qarda duran vziflri layiqinc yerin yetirmy sy gstrckdir.
Qafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Professor Misir Mrdanov

Azrbaycan Respublikasnn Thsil Naziri
Zamann snandan sdaqtl xanlar

Azrbaycann z dvlt mstqilliyini brpa etmsindn 20 il keir. Mstqilliyimizin yad v respublikamzn thsil sistemind znmxsus rolu, Azrbaycan-Trkiy thsil laqlrind mstsna yeri olan a yrtim ltmlri irkti d faliyytinin 20 illik yubileyini qeyd edir. yirmi il tarixi baxmdan qsa bir zamandr. Lakin tarixin shiflrini vrqldikc iyirmi illrin deyil, onilliklrin, ayrca gtrln bir ilin, htta bir ayn, bir gnn, bir saatn bel hlledici hmiyyt dadn grmk mmkndr. Bu baxmdan tn srin son v XXI srin ilk onilliyindn ibart olan iyirmi il Azrbaycann n yeni tarixind xsusi yeri v hmiyyti olan bir dvrdr, zaman 5
kedikc bu dvrn hmiyyti daha ox drk edilck v qiymtlndirilckdir. Mstqil Azrbaycann iyirmi ili siyasi, iqtisadi, mdni inkiaf baxmndan yksli, trqqi dvr olmudur. Thsil sahsind uurlarn ld edilmsind XX srin dahi siyasi v ictimai xadimi, xalqmzn mummili lideri Heydr liyevin, XXI srin ilk onilliyind is ulu ndrin myyn etdiyi kursu qtiyytl v zml hyata keirn lk Prezidenti lham liyevin misilsiz xidmtlri olmudur v bu mdrik siyast hazrda da davam etmkddir. Bu gn respublikann mumtsil mktblrind 1,3 milyon yeniyetm v gnc tlim-trbiy alr. n prioritet sah hesab ediln thsil dvltimiz trfindn byk diqqt v qay gstrilir, bu sahy ayrlan xrclr ildn-il hmiyytli drcd artrlr. Btn bunlar is mhtrm Prezidentimizin sslndirdiyi "Biz maddi dyrlrimizi, iqtisadi potensialmz insan kapitalna evirmliyik" devizinin real hyatda tsdiqin bariz nmundir. Son illrd thsil xrclrinin artmasnn sasnda da hmin konseptual mdda dayanr. Thsil ayrlan bdc 2003-c ill mqayisd 5 dfdn ox artaraq 2011-ci ild 1.5 milyard manat tkil etmidir. Thsil ynldiln investisiya xrclri 2004-c ildki 5,8 milyon manatdan 2011-ci ild 273,2 milyon manata ykslmidir. Nticd son illrd 550 min yerlik 2200 yeni mktb binasnn tikilmsi, sasl tmir olunmaQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Bu mktblr Azrbaycan thsilin yeni ab-hava v tcrb gtirmidir.
s, 708 mktbin masir avadanlqlarla, 400 mktbin tdris laboratoriyalar il tchiz edilmsi thsil tariximizd n lamtdar hadislrdndir. Hyata keiriln tdbirlr nticsind ikinvbli mktblr 73 faizdn 44 faiz, ikinci nvbd thsil alan agirdlr 34,5 faizdn 21 faiz enmi v bununla da 1 milyondan artq agirdin tlim raiti yaxladrlmdr. Yeri glmikn, mktb tikintisi v thsilin maddi-texniki bazasnn mhkmlndirilmsind Heydr liyev Fondunun Prezidenti, UNESCO v SESCO-nun Xomraml Sfiri, millt vkili, lkmizin birinci xanm Mehriban liyevann xsusi rolunu qeyd etmk lazmdr. Mhz onun itirak, diqqti v qays saysind Heydr liyev Fondu trfindn yeni mktb binalarnn tikilib istifady verilmsi, tmiri v tchizat sahsind xeyli ilr grlmdr. mumthsil mktblri mzunlarna qzl v gm medallarn verilmsinin brpas, beynlxalq olimpiadalarda yksk yer tutan agirdlrin gstricilrinin ali mktblr qbul zaman nzr alnmas istedadl agirdlrin stimulladrlmasna xidmt etmidir. Mstqil Azrbaycann 20 illik thsil tarixind ilk df olaraq 2011-ci ild thsil ald mddtd xsusi nailiyytlr qazanan 53 nfr mzun qzl v gm medallara layiq grlmdr. 7
Thsilin informasiyaladrlmas sahsind hmiyytli nailiyytlr ld edilmi, mumthsil mktblrind hr 20 agird bir kompyuter nisbti tmin olunmudur. 1200 thsil mssissi internet bksin qoulmu, inzibati, pedaqoji v texniki heyt hat olunmaqla 75 min nfr mvafiq treninqlrdn kerk KT bacarqlarna yiylnmidir. Fnlr zr elektron tdris resurslar hazrlanb mktblr verilmi, elektron mktb layihsi hyata keirilmy balanmdr. "2007-2015-ci illrd Azrbaycan gnclrinin xarici lklrd thsili zr Dvlt Proqram" rivsind hyata keiriln tdbirlr xsusil diqqti clb edir. Hmin proqram rivsind ayrlm vsait hesabna indiydk 1204 nfr xarici lklrin nfuzlu ali mktblrind thsil almaa gndrilmidir. Onlardan 853 nfr hazrda 23 lknin 200-dk ali mktbind thsil alr. 322 nfr thsilini baa atdrmdr. Hazrda mxtlif mnblr hesabna 10000-dn ox azrbaycanl gnc dnyann aparc universitetlrind thsil alr. Azrbaycann ali thsil mssislrind thsil alan cnbilrin say is 7000-i tb. Mstqil Azrbaycann thsilinin inkiafnda a yrtim irkti thsil mssislrinin xsusi yeri vardr. 1991-ci ild Naxvanda ilk Azrbaycan-Trkiy zl mktbinin faliyyt balamas da mummilli liderin qrar il mmkn olmudur v ulu ndr Azrbaycan-Trk liseylrinin uurlu faliyytini digr mktblr n
Thsil Nazirliyi irktin pedaqoji kollektivlrinin faliyytini yksk qiymtlndirmi, onlarla mllim Azrbaycan Respublikasnn qabaqcl thsil iisi d nian, Fxri Frman v pul mkafatlar il mkafatlandrlmdr.
nmun adlandrmdr. Bu mktblr Azrbaycan thsilin yeni abhava v tcrb gtirmidir. O zaman n mhm hadis olan latn qrafikasna keid, ingilis dili v kompyuter tliminin hyata keirilmsi, beynlxalq alm x - ilk beynlxalq fnn olimpiadasnda qazanlan qzl v gm medallar, mzunlarn 99 faizinin ali mktblr qbul olunmas ictimaiyytin diqqtini clb etmi v tqdirl qarlanmdr. Gstriln etimada sdaqtl xidmt edn a yrtim thsil mssislri yeni-yeni layihlr imza atm, thsild nmun rolunu davam etdirmidir. Hr il lisey mzunlarnn minimum 99 faizinin ali mktblr qbul olunmas, beynlxalq fnn olimpiadalarnda qazanlan yzlrl qzl, gm v brnc medallar, 650-700 bal toplam abituriyentlrin Qafqaz Universitetini semsi, universitet mzunlarnn ksriyytinin il tmin olunmas, bir sra beynlxalq layihlrd itirak etmsi, liseylrin KABTEF Thsild Yksk Texnologiyalarn Ttbiqi srgisi, Mdniyytlr Qova Azrbaycan srgisi, Bilik srgilri, Thsilimizin Ulduzlar proqram, hr il yksk sviyyd keiriln Mzuniyyt Proqramlar, Ana dilimizi sevk, sevdirk olimpiadas, NEPO-Avrasiya Beynlxalq traf Mhitin Mhafizsi Olimpiadalarnn tmli rolunu oynayan 9
srgilr, idman yarlar, Qafqaz Universitetinin tbbs v itirak il Milli Mclisl birlikd bldiyy msllrin hsr olunmu Beynlxalq Konfrans, hr il mxtlif iqtisadi, ictimai problemlrin hllin hsr edilmi Respublika v beynlxalq sviyyli mxtlif konfranslar, qarda Trkiy il mtrk tariximiz, dbiyyatmza dair nr ediln ciddi, sanball srlr thsil tariximizd yaddaqalan hadislrdir. Btn bu nailiyytlrin nticsidir ki, lk Prezidenti lham liyev dflrl a yrtimin faliyytin yksk qiymt vermidir. Thsil Nazirliyi irktin pedaqoji kollektivlrinin faliyytini yksk qiymtlndirmi, onlarla mllim Azrbaycan Respublikasnn qabaqcl thsil iisi d nian, Fxri Frman v pul mkafatlar il mkafatlandrlmdr. a yrtim irktinin thsil mssislri Azrbaycanda faliyytinin iki onilliyini baa vurur. Qardan yeni onilliklr glir. Etimada sdaqtl xidmt davam edir. Yeni onilliklrin daha byk nailiyytlrl zngin olacana qtiyyn bh etmir, Azrbaycan Respublikasnn Thsil Nazirliyi adndan, thsil ictimaiyyti adndan v z admdan a yrtim irktinin btn pedaqoji kollektivlrini, professor-mllim heytini, valideyin v agird kollektivlrini byk yubiley faliyytinin 20-ci ildnm mnasibtil tbrik edir, Azrbaycan-Trkiy thsil krps vzifsini yerin yetirmkd, etimada sdaqtl xidmtind yeni-yeni uurlar arzulayram.
Dr. Enver zeren

a yrtim ltmlri irkti dar Heytinin Sdri
yirmi il etimada sdaqtl

Tarix baxmndan iyirmi il qsa grns d, tarixd bir xalqn trqqisi v tnzlnd hlledici rol oynam o qdr iyirmi illr, on illr, htta aylar, hftlr, gnlr, anlar bel olmudur. N zaman xalqn nnd kklri il xalqna bal, zaqgrn, tcrbli, dahi xsiyytlr durmusa, ona liderlik etmis, xalq, dvlt trqqi etmi, gclnmi, bymdr. ksin, n zaman xalqdan qopmu, burnunun ucundan uza grmyn, gr bilmyn, idrak zif adamlar xalqa liderlik eqin dms, o zaman xalq da, dvlt d tnzzl uram, srlr boyu belini dikld bilmmidir. Bu baxmdan Azrbaycan n son iyirmi il srin bed biri deyil, sr brabr bir dvr dyrinddir. Bu dvr - XX srin son v XXI srin ilk 11
onilliklri Azrbaycan n inkiafda sraylar dvr olaraq tarix kemidir v bu proses bu gn d davam edir. Mqsdimiz mstqil, demokratik Azrbaycann n yeni tarixinin shiflrin evrilmi son iyirmi ili siyasi, iqtisadi, mdni, elm, thsil baxmndan thlil etmk olmadndan v Giri Sznd bunlardan kifayt qdr bhs edildiyindn biz sz son iyirmi ild Azrbaycan-Trkiy thsil laqlrin nzr salmaqla balamaq istyirik. XX srin grkmli siyasi v ictimai xadimi Heydr liyev Azrbaycan v Trkiynin dnni v bu gnnn n qsa, lakonik trifini bel verirdi: Biz bir millt, iki dvltik. Bu trif n qdr hqiqt olsa da, onu szdn ml, nzriyydn tcrby evirmk, baqa szl, dadlm, qrlm krplri yenidn qurmaq, laqlri brpa etmk v salam istiqamtd davam etdirmk daha tin, daha ar, daha msul bir i idi. nki bu krpnn siyasi, iqtisadi dayaqlar qdr maarif, elm, mdniyyt ayaqlar da hmiyytlidir. Bu hmiyyti drk etmk n qdr byk hyat tcrbsi tlb edirs, bu dayaqlarn qurulmas da bir o qdr siyasi tcrb, irad tlb edir. Btn bunlar da Heydr liyevd var idi. Azrbaycann mstqilliyini ilk tanyan Trkiy oldu. Ham bunun ardnca iqtisadi mkdaln balayacan gzlyirdi. Bel d oldu. Bu byk xsiyytin hl 1992-ci ilin baQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Azrbaycann dvlt mstqilliyinin brpasnn yad olan a yrtim bu gn mhkm dayaqlar zrind faliyytini davam etdirir.
Onun mssislrinin maddi-texniki bazas durmadan gclndirilir
lancnda stanbulda balad ilk mqavild iqtisadi trfdalqla yana thsil v mdni laqlri hmiyytli yer tuturdu. Tkc bu fakt xatrlamaq kifaytdir ki, srin Mqavilsi adlanan, Azrbaycanla Trkiy arasnda n byk iqtisadi layihlrdn biri olan Bak-Tbilisi-Ceyhan Neft Konsorsiumu mqavilsinin imzalanmasndan tam il vvl, Azrbaycann z dvlt mstqilliyini rsmn elan etmsindn qsa mddt sonra, 1991-ci ilin 1 dekabrnda Heydr liyev Azrbaycan-Trkiy zl Mktblrinin almas bard mqavilni imzalam, mktblr faliyyt balamd. Az qala bir srlik ayrlqdan sonra Heydr liyev yuxarda ad kiln mqavily sasn 100 nfr gnci ali thsil almaq n Trkiy universitetlrin gndrdi. Trkiy il mnvi balar brpa edrk Naxvanda Trkiy Dyant darsinin mktbini, xalq ermni terrorundan xilas etmi Trk srkrdsi Kazm Qarabkir paann adn dayan mscidinin inaatna start verdi v aln da xsn z hyata keirdi. Biz n yaxn olan, demokratik dvlt quruculuunda kifayt qdr tcrbsi olan, milli v dnyvi dyrlri znd ehtiva edn thsil sistemin malik lk kimi xarakteriz etdiyi Trkiyy v onun maarifilrin etimad gstrn Heydr liyev mrnn sonuna qdr bu mktblri tqdir etmi, onlar mdafi etmi v nmun 13
gstrmidir. a yrtim d iyirmi illik faliyytind etimada sdaqtl xidmt etmidir, edir v edckdir. Baqa cr ola da bilmz. nki irkt istr faliyyt balad ilk dvrlrd, istrs d sonrak illrd hmi dvlt sviyysind, Prezident sviyysind diqqt v qay il hat olunmudur. lk Prezidenti lham liyev cnablar, Heydr liyev Fondunun Prezidenti, YUNESKO v SESKO-nun Xomraml Sfiri, millt vkili Mehriban xanm liyeva, digr dvlt v hkumt nmayndlri, mumilikd Azrbaycan xalq trfindn hmi tqdir edilmi, faliyytini davam etdirmsi n mntzm qay v diqqtl hat olunmudur. a yrtim mhz bu etibarl tmllr zrind qurulduundan, btn faliyyti d sdaqt, vfa, etibar, qardalq, dostluq, birlik, brabrlik prinsiplri sasnda qurulmu, inkiaf, trqqi, masirlik, elm, xlaq onun ana qaysi, inkiaf mram olmudur. a yrtim lkd yegan Beynlxalq Standart Sertifikatl thsil irkti olmaqla Heydr liyev irsin, onun inam v etibarna, etimadna sdaqtl xidmt edir. Faliyytinin ilk gnndn bu gndk 20 il rzind mqsdi yalnz beyn msbt elmlrl, qlbi milli v mumbri dyrlrl zngin yeni nsil yetidirmk olan a yrtim znn Azrbaycan-Trkiy zl mumthsil mktblri il, Araz Ali Thsil Hazrlq Kurslar il, Qafqaz Universiteti il gstriln
Xalqn, dvltin, qardaln, inkiafn itiraks olmaq n gzldir!
etimada sdaqtl xidmtini nmayi etdirir. Gerid qalan iyirmi il rzind Azrbaycan-Trkiy thsil mssislrindn minlrl gnc mzun olmu, bu gn lknin iqtisadi inkiafnda, siyasi v ictimai hyatnda fal itirak edir, elmi faliyytlri il Azrbaycann trqqisin xidmt edirlr. agird v tlblrimiz z bilik v bacarqlar il Azrbaycan hm blgd, hm d dnyada rfl tmsil edirlr. Artq say 500- yaxnlaan beynlxalq fnn olimpiadalar il, dnyann drd bir yannda n mhur universitetlrd aldqlar thsill, qazandqlar ixtisasla, elmi drclrl, n balcas, milli v mumbri xlaqi dyrlr sahib olmalar il, Vtn, xalqa, dvlt, onu tmsil edn Prezident sdaqtlri il frqlnir, diqqti clb edir v tqdir edilirlr. Azrbaycann dvlt mstqilliyinin brpasnn yad olan a yrtim bu gn mhkm dayaqlar zrind faliyytini davam etdirir. Onun mssislrinin maddi-texniki bazas durmadan gclndirilir, Qafqaz Universiteti Kompleksi, Bak zl Trk Liseyi tdris korpusu, Quba zl Trk Liseyi binas, mumi gtrldkd, 12 mumthsil mktbi, 12 Araz Hazrlq Kurslar n masir binalar, sinif otaqlar v laboratoriyalar, kitabxana v idman salonlar, ia v kommunal xidmtlri il, n balcas, bu mssislrd alan, byk ksriyyti yerli kadrlardan 15
ibart, drin savad, geni dnyagr v tmiz xlaq il frqlnn fdakar mllim v trbiyi kadrlar il thsil siyastinin hyata keirilmsind yaxndan v fal itirak edir. Bir ne onillik d keck, Azrbaycan daha da gzllck, daha da gclnck, dnya lklri arasnda zn layiq yer tutacaq, artq Qaraba problemi olmayacaq, Azrbaycan xalq daha firavan hyat srck, arxadan gln nsillr daha bililkli, daha elmli, daha fdakar v zmkar olacaqlar. Azrbaycan-Trkiy laqlri daha da mhkmlnckdir. Btn bunlarda a yrtimin d xsusi pay olacaqdr. Xalqn, dvltin, qardaln, inkiafn itiraks olmaq n gzldir!
Professor Mehmet Salam

Trkiy Byk Millt Mclisi Baqan vzi, Millt Vkili

Azrbaycan thsil sisteminin mumi saslarn, 1992-ci ild Azrbaycan Respublikas Milli Mclisi trfindn qbul edilmi Thsil qanunu ks etdirir. Alt blmdn ibart Thsil qanununun birinci blmsi mumi Maddlr bal altndadr. kinci blmni Thsil sistemi, nc blmni is Thsil sisteminin idar olunmas tkil edir. Drdnc blmd is Thsil layihsinin itiraklar bal altnda thsil birbaa v ya dolayl kild qatlanlar tdqiq olunur. Beinci blmd Thsil maliyysi il bal maddlr vardr. Son blm Thsil sahsind beynlxalq mkdalq baln dayr. rqi, milli v dini mnsubiyti, dili, cinsi, ya, shhti, maddi vziyyti, siyasi qidsindn asl olmayaraq v17
tndalarn thsil haqq thsil qanunu il zmant altna alnmdr. Vtndalar thsil nvn, mktbini v thsil dilini sem srbstliyin malikdir. Azrbaycan thsili demokratik bir xarakter dayr v mumi dnyvi dyrlr, milli zmin zrind yrdilir. Azrbaycanda thsilin daya konstitusiya, qanunlar, thsil qanunu v beynlxalq mqavillrdir. Tez-tez aparlan lifba dyiikliyin baxmayaraq (1929-cu ild rb lifbasndan Latn lifbasna, 1939-cu ild Latn lifbasndan Kiril lifbasna, 1992-ci ild is tkrar Latn lifbasna keilmidir) Azrbaycan, khn SSR-dki respublikalar arasnda oxuma-yazma qabiliyyti olanlarn saynn n yksk olduu respublikalardandr. Son illr mxsus statistik nticlrin ld olmamasna baxmayaraq, 1970-ci illrd lk halisinin 100%-nin oxuma-yazma qabiliyytin malik olduu mlumdur. Azrbaycanda thsil byk hmiyyt verilir, uaqlar sosial-mdni faliyytlr clb olunur, hr tlbnin musiqi, rsm, balet, ahmat v s. sahlrdn birind bilik v bacara yiylnmlrin diqqt gstrilir. Azrbaycan ilk df 1997-ci ild Trkiy Respublikas Milli Thsil naziri olaraq ziyart etmidim. Azrbaycan Thsil naziri Lidya xanmla birlikd Bak Trk Liseyini ziyartimdn sonra rf dftrin bu cmllri yazmdm: Masir bir thsil tkilat grdm. Xsusil, kompyuter ekrannda grdym Atam, izindyik, Azrbaycan
Trkiy-Azrbaycan qardalq v dostluunun daha da inkiaf etmsi n gstrdiyi stn xidmtlr, Trkiy il laqlrdki rkdn abalar, Trk mktblrin verdiyi xsusi dyr v dstyindn dolay hrmtli lham liyev cnablarna sonsuz tkkrlrimizi ifad edirik.
xidmtindyik. ifadsi mni ovsunlamd. Byk Atatrk d 65 il vvl Siz onlarn glmyini gzlmyin, znz gedin deyirdi. Bu duyularla ayrldm Azrbaycana 15 il sonra tkrar glirm. Azrbaycann hr sahd olduu kimi thsild d ox msaf qt etdiyini seyr etmkdn mmnun olduumu ifad etmk istyirm. Azrbaycan Respublikasnn thsil verdiyi hmiyyt gn kedikc daha da artr. Thsil ayrlan bdc son 5 ild 2 qat artaraq bdc ayrlan sahlr arasnda II drcy ykslmidir. Mktblrin inas ildn il artmaqda, masirldirm mliyyatlar is srtl davam etmkddir. Bu vziyyt glck n ox mid vericidir. Hrmtli Prezident lham liyevin, Heydr liyev Fondunun prezidenti Mehriban liyeva xanmn v hrmtli nazirimiz Misir Mrdanovun bu xsusdak faliyytlri tqdir layiqdir.
Trk mktblrinin Azrbaycan-Trkiy laqlrin faydalar

Bir millt iki dvlt- ifadsinin bir sas olaraq dost v qarda lk Azrbaycanda qarlql i birliyin syknn; yksk elm, mdniyyt v xlaq anlayn yerldirmk, xsusi thsil yolu il nc Trk dnyasna daha sonra btn dnyaya model ola bilck nsillr v bu nsillrin memarlarn yetidirmk mqsdi dayan Trk mktblrinin hdfi - frdi v ictimai msuliyyt 19
uruna sahib, zn inam tam, yrnmkdn hyat boyu qopmayan, gcl laq qura biln, hr chti il smrli bir hyat srn, lksin v insanla xidmt namin lazmi bacarq, tutum v msuliyytlr sahib frdlr yetidirmk v cmiyyt qazandrmaqdr. Siz mlumdur ki, eyni milltin iki qarda uzun illr bir-birindn ayr qalmd. SSR-nin kmsindn sonra yenidn grdlr. Azrbaycanl qardalarmza tnha olmadqlarn gstrmk lazm idi. Bunun da n gzl yolu thsil fayda il ola bilrdi. ki lk arasndak qopuqluun thsill brpa oluna bilcyi fikrindn istiqamt alaraq Trk mktblri quruldu. Trk mktblrinin mqsdi dost v qarda iki lk olan Azrbaycan il Trkiy arasnda thsil v mdniyyt krps olmaq, Trkiynin thsil tcrbsini Azrbaycana krmk, Azrbaycann tcrbsini d Trk thsilin krmkdir. Aradan ken 20 ild hm mktblrimizin thsil hyatnda qt etdiyi msaf, hm d dvlt v xalqn mktblrimiz olan etimad bu thsil tkilatnn Azrbaycanda qurulmann mqsduyun olmandan xbr verir. Azrbaycan SSR daldqdan sonra 1991-ci ild yenidn mstqilliyini elan ednd, onu ilk tanyan Trkiy oldu. Ancaq mstqillik elan olunmazdan bir il vvl, 20 Yanvar 1990-c ild Bakda ba vern qtliam xatrlamaq lazm glir. Azrbaycan xalq tank tkrlri altnda zilrkn bunun ks-sdalar Trkiyd bir baqa oldu. zQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Azrbaycann elm sahsind dnyaya alan pncrlrindn biri olan Qafqaz Universiteti verdiyi keyfiyytli thsill ictimaiyytd rbtl qarlanr.
mirin adrvan camisind 20 Yanvar qtliamndan danarkn krsd zndn gedn Fthullah Gln Hocafndi dostlarna, dinlyicilrin Gedin! Qardalarnza kmk edin- ismarcn verirdi. O gn Trk insan azrbaycanl qardalarna maddimnvi dstk oldu. Thsil knlllri is chalt il dy adna bir mbarizy balad. Azrbaycan Respublikas Thsil naziri prof. Misir Mrdanovun a yrtim irktinin idarilri, thsil heyti hr zaman ulu ndr Heydr liyevin irkt gstrdiyi diqqt etimad v etibarla cavab vermidir. irkt v onun hr bir mllimi, mnvi rhbrlri Azrbaycan xalqna, Azrbaycan dvltin onun mummilli liderin, prezidentin sdaqt gstrmilr. Nticd, bu insanlarn tlim v trbiy verdiyi yeni nsil d etibarl, sdaqtli v vfal insanlar olaraq yetiirlr. Bel bir nsil d hammzn arzu etdiyi nsil, lyaqtli glck, azad Azrbaycann etibarl gnclridir dey xarakteriz etdiyi Trk mktblri mhz bel bir zaman dilimindn kerk vvlc Azrbaycanda ald, sonra dnyaya yayld. Bu gn Azrbaycanda a yrtim irktin bal 12 orta mktb v lisey, 12 universitet hazrlq kursu v 1 universitet almdr. Be min yaxn agirdin oxuduu mktblr Azrbaycann n mhur mktblridir. Mzunlar sas dvlt 21
qurumlarnda vzifddirlr. z mllimlrini yetidirn Trk mktblrind artq 80%- yaxn azrbaycanl mllim ilyir. Bu mktblrin almasnda byk myi olan Azrbaycann mummilli lideri mrhum Heydr liyev Mn bu mktblri hr zaman dstkldim, kmk etdim. nki bu mktblr Azrbaycann thsil sistemind yenilik yaradrlar. deyrk, Trk mktblrinin uurlarn fsanvi qlb olaraq qeyd etmidir. Thsil naziri Misir Mrdanov is Mktblr iki lk arasnda el gcl bir krp yaratd ki, artq bu krpn he ks yxa bilmz deyir. Prezident lham liyev Trk mktblri il bal: "Mn bu mktblri ok bynir v dstklyirm. Byk ilr grrlr"- ifadlrindn istifad edir. Cnab prezident Trkiyy etdiyi son ziyarti snasnda a yrtim irkti dar Heytinin sdri nvr zrni qbul edrk, mktblrin son vziyyti il xsusi kild maraqlanm v "Mktblrin saynn artrlmasn arzu edirm"- demidi. lkd faliyyt gstrn Trk mktblri keyfiyytli bir thsil xidmti verir, burada glcyin elm adamlar yetidirilir. Btn mktblr Azrbaycan milli thsil proqram rivsind faliyyt gstrir v hr zaman nzart edil bilir. Bu mktblar Azrbaycan-Trkiy qardal bnvrsindki kemidn gln tale ortaqlnn bir meyvsidir. Eyni mdniyytin insanlar olan
lkd faliyyt gstrn Trk mktblri keyfiyytli bir thsil xidmti verir, burada glcyin elm adamlar yetidirilir.
bu iki qarda xalqn kemid olduu kimi glckd d bir v brabr olmalar, eyni ideallara doru addmlamalar zruridir. Mhz bu qayy saslanaraq, hrmtli Prezident lham liyevin Neft srmaysini insan srmaysin evirmliyik dey hdf gstrdiyi insan yetidirm idealn hyata keirmk bu mktblrin n tml mqsdlrindn biridir. mumiyytl, elm olimpiadalarndak uurlar il ad dillr zbrin evriln bu mktblr sadc maddi deyil, eyni zamanda mnvi tchizat baxmndan da olduqlar lklrd nmr birdirlr. Ttbiq ediln tlim-trbiy metodu yar at yetidirmy deyil, mvffqiyyt yksk sviyyd hmiyyt vermkl yana xlaq v fzilti mvffqiyyt qurban etmyn hrtrfli insanlar yetidirmy istiqamtlnmidir. Bu mktblrd frqli din v irqlrdn, vtnlrin-milltlrin bal v dbli, tmiz qlbli, glr zl nsillr yetiir. Azrbaycan il Trkiy arasndak laqlr arxada qalan 20 ild iqtisadiyyat v ticartl yana, thsil v mdniyyt sahsind d drinlir. ndiy qdr minlrl azrbaycanl tlb Trkiydki universitetlrdn mzun olaraq lklrinin dyiik sektorlarnda xidmt gstrir. Eyni kild trk tbbskarlarn Azrbaycanda ad liseylr v Qafqaz Universiteti, yeni nsillr ma23
sir thsil imkan tqdim edir. Mrhum Heydr liyevin byk bir torpaq sahsi tsis edrk xsn znn tviqi il alan, Azrbaycann n yax zl universiteti olmaq zlliyini dayan, Azrbaycann elm sahsind dnyaya alan pncrlrindn biri olan Qafqaz Universiteti verdiyi keyfiyytli thsill ictimaiyytd rbtl qarlanr. Son qbul imtahannda 700 tam bal yb lk birincisi olan 4 tlbnin drdnn d Qafqaz Universitetini semsi veriln thsilin keyfiyytinin n bariz nmunsidir. Trk mktblri il Azrbaycan-Trkiy qardalna xidmt etmk bizim birinci v n sas vzifmizdir. Yzlrl mllim Anadolunun mxtlif hrlrindn glrk, buradak qardalarna fayda vermy alrlar. Elm v biliklrini blrlr. Mktblrimizd tdris olunan Trk dili v dbiyyat drsi v hr iki lknin milli gnlrinin qeyd olunmas, ortaq dyrlrimiz veriln qiymtin bir gstricisidir. Bu tip faliyytlrin iki lk xalqnn yaxnlamasna byk fayda gstrdiyi z isbatn tapr. Azrbaycan il Trkiy arasndak laqlr hr hans iki lknin laqlrindn ox daha yaxn, daima tk millt uru irisind davam etdirilmkddir. Azrbaycann bu gnlr glmsind rhmtlik Heydr liyevin byk myi vardr. Bu vsil il Heydr liyevi d rhmtl anrq. z Azrbaycann istiqamtini n mkmml kild
Trkiy il Azrbaycan arasndak laqlr hr hans iki lknin laqlrinin ox tsind, daima tk millt uru irisind davam etdirilmkddir.
ynlndirdiyi kimi, Trkiy il Azrbaycan arasndak laqlri n ycam kild ifad etmi, Bir millt, iki dvltik demidir. Prezident lham liyev d bu istiqamtd Azrbaycan daha irli aparmaqdadr. Trkiy il Azrbaycan arasndak laqlr tk millt olma uru rivsind, siyasi, iqtisadi v mdni baxmdan n mkmml kild davam edir. Trkiy Azrbaycan qardalq v dostluunun daha da inkiaf etmsi n gstrdiyi stn xidmtlr, Trkiy il laqlrdki rkdn abalar, Trk mktblrin verdiyi xsusi dyr v dstyindn tr hrmtli lham liyev cnablarna sonsuz tkkrlrimizi ifad edirik.
Trkc Olimpiadalarnda Azrbaycan

Dnyann 100-dn ox lksind Trkiy adna slh krplri quran Trk mktblrinin tkil etdiyi Trkc Olimpiadas finallarnn Azrbaycan n baqa bir mnas var. nki Trk mktblri 1990-c illrin vvllrind ilk df bu lkd alm v dnyaya buradan yaylmd. stlik, mktblr 1920-ci ild yarmq qalan bir glck mbarizsinin alovlandrc nsr oldu. Azrbaycanda balayaraq dnyann hr trfin yaylan Trk mktblrinin itirak il 10 ildir byk bir tkilata - Trkc Olimpiadalarna imza atlr. Dnyann hr trfind Trk dilind v Tr25
kiyy mara artrmaq mqsdi il keiriln Beynlxalq Trkc Olimpiadalarnn Bakda keiriln finalnda tlblrimiz var gc il yarrlar. VI Beynlxalq Trkc Olimpiadalarnn Azrbaycan finalna Tkilat Komitsinin sdri olaraq xsn qatlmdm. Mhtm bir mrasiml hafzmd qalan bu finalda mnim d azarkei olduum Qaradniz trks il I olan qzmz hamnz xatrlayrsnz. Bu il Trkc Olimpiadalarna 135 lk qatlr. Burada drcy girn tlblr 30 May 14 yun tarixlri arasnda Trkiydki finallara qatlacaq. Trkc Olimpiadalar il paralel olaraq burada da Azrbaycan dili olimpiadas olan Ana dilimizi sevk, sevdirk msabiqsi hr il nnvi olaraq keirilir. Azrbaycann mummilli lideri Heydr liyevin Biz bir millt, iki dvltik sz bu msabiqlr n ar olmudur. Trk dnyasnn mhur airi Bxtiyar Vahabzadnin Dilimiz kimliyimiz, xsiyyt vsiqmizdir. Dil yoxdursa lk d yoxdur sz hr ksin dilinddir. Azrbaycanda Trkc Olimpiadalarna dvlt liderlik v sahiblik edir. Olimpiada Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi, Atatrk Mdniyyt Mrkzi, Trkiy Sfirliyi v Azrbaycanda trk mktblrini aan a yrtim irktinin ortaq tdbiri halna glmidir. Trkc Olimpiadalar Trkiy Trkcsi il birlikd Azrbaycan Trkcsinin d btn dnyada tannmasn tmin edir. Nec ki, IV Trkc OlimQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
piadalarnda Keniyal tlb Winnienin Azrbaycann fsan olmu srlrindn Ayrlq mahns il yer tutub medal almas buna n gzl nmundir.
Beynlxalq Trkc Olimpiadalar Azrbaycan Talonu

2003-c il - 1. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan 2004-c il - 2. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan 1 Gm 8 Brnc Mansiyon Toplam 9 Gm Brnc 1 Mansiyon 1 Toplam 2
2005-ci il - 3. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan 1 Gm Brnc 1 Mansiyon 2 Toplam 4
2006-c il - 4. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan 2007-ci il - 5. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan 1 Gm 3 Brnc Mansiyon 2 Toplam 6 Gm 3 Brnc 1 Mansiyon 6 Toplam 10
2008-ci il - 6. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan 2 Gm 3 Brnc 4 Mansiyon 6 Toplam 15
27
2009-cu il - 7. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan 6 Gm 1 Brnc 4 Mansiyon 4 Toplam 15
2010-cu il - 8. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan Komanda - 1 Azrbaycan MEB 2011-ci il - 9. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan Komanda - 1 Azrbaycan Komanda - 2 4 3 Gm 5 3 Brnc 1 4 Mansiyon Toplam 10 10 5 Gm 5 3 Brnc 1 2 Mansiyon 1 2 Toplam 12 7
Azrbaycan Trkc Olimpiadalarndan toplam 100 medal qazanmdr.
Abdolbari Goozal
Azersun Holdinqin dar Heytinin Sdri
Hrmtli tdbir itiraklar! ziz mllimlr, tlblr! Bu gn sizlrl bir arada olmaq mnim n ox xodur. Cmiyytin trqqisi yolunda byk fdakarlq edn mllimlr mnim n n ziz insanlardr. Onlar myin gr cmiyyt daha ox fayda vern, lakin kdiyi zhmt gr n az alan tbqni tmsil etmkddirlr. Qloballaan dnyada insan yetidirmk kimi mhm bir vzifni stlnmi a yrtim irktinin bu qdr fdakar v zhmtke mllim heyti vardr. Bu byk msuliyyt v byk gc demkdir. Mn bzn dnrm ki, bizlr bir-birimizi az-az grsk d, eyni ailnin zvlriyik. Bizim hdfimiz eynidir. Biz bir-birimizdn gc almaqla Azrbaycann iqtisadiyyatnn inkiafna, insanla29
rn qida tminatnn daha da yaxladrlmasna, cmiyytin inkiafna birg almaqdayq. Gnclrin Universitetd balayan hyat yolu biznesd davam edir. Aldqlar thsilin tmli gcl olduqda is bunun biznes sektoruna da msbt tsiri hiss olunur. Sizlrl aramzda yaranm dostluq, trfdalq laqlri illrin snandan xb. llr dayanan mkdalq mnasibtlrimiz Qafqaz Universiteti il, o cmldn, a yrtim ltmlri irktinin digr thsil mssislri il d davam etmkddir. Mn deyrdim ki, a yrtim ltmlri irkti Ulu ndr Heydr liyevin gstrdiyi etimadn dorulmas istiqamtind byk uurlara nail olub. Yetidirdiyi tlblr tannm irktlrd, mxtlif dvlt vziflrind, o cmldn, Azrsun Holdinqd byk msuliyyt alblar. Dyrli hmkarlar, Cnab prezidentimiz lham liyevin qeyri-neft sektoruna ayrd diqqt nticsind bu sektor da srtl inkiaf edir. Tbii olaraq bu sahd rqabt rtlri d gndn-gn dyiir. Bizlr d yaanan bu inkiaf tempini faliyytlrimiz ttbiq etmliyik. Burda n balca amil is NSAN amilidir. llrl kdiyimiz byk zhmtlr hesabna ld etdiyimiz istehlak etimad Azrsun Holdinq n byk mantdir. Bu sahd bir addm bel geri kil bilmrik. Azrsun Holdinqin sadiq olduu flsf - daim cmiyyt, insanlara v insanla fayda vermyi
Mn deyrdim ki, a yrtim ltmlri irkti, Ulu ndr Heydr liyevin gstrdiyi etimadn dorulmas istiqamtind byk uurlara nail olub.
sas mqsd hesab edir. Bu id is biz Siz dyrli mllimlr v keyfiyytli elm ocaqlarna gvnirik. ziz hmkarlar, Biznes sektoru olaraq ld etdiyimiz bir ox nailiyytlr sizlrl birg olub. Elmsiz biznes inkiaf ed bilmz. Bu bard sizlrin dyrli tklif v fikirlri bizim n ox qiymtlidir. Hr biriniz bllidir ki, Azrsun Holdinq faliyyt gstrdiyi hr bir sahy byk hssaslqla, sosial dyrlrin saslanaraq, tbiti qoruma prinsiplri il, milli adt-nnlr hrmt v sayyla yanar. Bizi rqiblrimizdn frqlndirn sas cht d ondadr ki, Azrsun Holdinq n ar gnlrd li qabarl aynn, fermerin, kndlinin yannda olub, onun probleminin hllin alb. Biz blglrd torpaqla ilyn qarda v baclarmzn qaylarn drindn bilirik. Onlarn qarladqlar tinliklrin hlli n limizdn gln he bir dstyi sirgmmiik. Onlarla tkc duz-rk yox, dz rk ksmiik. Azrsun Holdinqin blgnin n iri istehsalsna evrilmsi bu qardaln, dostluun nticsind mmkn olmudur. Artq Azrbaycanda istehsal olunan mhsullarmz MDB mkannda, Avropann bir sra lklrind lkmizi uurla tmsil edir. 31
ziz tlblr, Mnim uzun hyat yolum olub. Siz qsaca vercyim 3 mesaj aadaklardr: 1. trafnz sevgi v sayq il doldurun. 2. Hyatda insanla yaraan prinsiplr sein v z prinsiplriniz sadiq qaln. 3. gr mvffqsinizs hans i hvsiniz varsa o i adann v ii btnldirin. Allahn dalti bykdr. Gvnin, inanin ki, arzu etdiyiniz nticy yeticksiniz. Diqqtiniz gr tkkr edir, hr biriniz can sal arzulayram.
Akademik Abel Mhrrmov

Bak Dvlt Universitetinin rektoru, millt vkili
ziz dostlar! Hrmtli tdbir itiraklar! Biz bu gn buraya a yrtim ltmlri irktinin Azrbaycanda faliyyt balamasnn 20 illiyi mnasibtil toplamq. Bu mnasibtl hr birinizi tbrik edir, xo arzularm atdrram. 1991-ci ild sovet imperiyasnn sart zncirindn xilas olunan mstqil Azrbaycan dvltin bir ox xarici qvvlrin axm balamd. Bunlar arasnda xalqmza smimi qlbdn xeyir gtirmk istynlr d, dvrn qarmaqarqlndan istifad edrk z mnafelri urunda alanlar da var idi. Bu gn kimi birg kediyimiz 20 illik bir dvr kimin kim olduunu gstrdi. Bir oxlar zamann bu snandan ke bilmdi, bu snaqdan kenlr is Azrbaycan, Trk xalqlar33
nn glck rifah n var gc il alanlar oldu. Mstqilliyini elan edn Azrbaycana gln a yrtim ltmlri 1992-ci ild Bakda ilk masir tipli mktb olan Bak zl Trk Liseyini amaqla Azrbaycan thsilin yeni bir nfs vermi oldu. Daha sonra 1993-c ild Bakda tsis olunan Qafqaz Universiteti Azrbaycanda qurulan ilk xarici universitet oldu. Mlumdur ki, istniln bir lknin dnya dvltlri srasndak mvqeyi yalnz onun iqtisadi qdrti il deyil, ilk nvbd maarifiliyi, elmi, thsili il myyn edilir. Qloballaan dnyann tlbi d budur. Hans dvlt ki beynlxalq qurumlarda yax tmsil olunur, elm, thsil islahatlar uurla aparlr v dnya standartlarna uyunladrlr o daha yksk qiymtlndirilir. Masir Azrbaycan dvltinin qurucusu, mummilli Lider Heydr liyev hakimiyyt gldiyi ildn dvltin elm v thsil olan diqqti daha da artmd. Ulu ndrimiz idariliyinin btn mrhllrind elm v thsilin inkiafna xsusi qay il yanam, ilk nvbd xalqn intellektual glcyini dnmdr. Bu sahd qazanlan nailiyytlri dvlt quruculuu prosesinin vacib rti, etibarl tminat hesab edn ulu ndr milli thsil sisteminin mtrqqi prinsiplr sasnda inkiaf namin btn zruri tdbirlri hyata keirmidir. Bu gnlrd d Prezident lham liyev Azrbaycan dvlti iqtisadi inkiaf prosesind ilk nvQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Mstqilliyini elan edn Azrbaycana gln a yrtim ltmlri 1992-ci ild Bakda ilk masir tipli mktb olan Bak zl Trk Liseyini amaqla Azrbaycan thsilin yeni bir nfs vermi oldu.
bd cmiyytin intellektual potensialna istinad edir. Buna gr d, Prezidentin imzalad srncam v frmanlarn 5-d 3- mhz elm v thsil il baldr. Masir qloballama dvrnd hr bir dvltin, xalqn glck taleyi onun malik olduu elmiintellektual v mnvi potensialndan asldr. Cmiyyt hyat n strateji hmiyytli bu sahlrd qazanlan nailiyytlr dvltlrin mumi inkiaf sviyysindn v potensialndan xbr vern, sosial-iqtisadi, mdni-intellektual ykslii tmin edn vacib meyarlardan birin evrilmidir. Milli intibahn tmin edilmsind balca vasit olan elm v thsil hm d cmiyyt qarsnda dayanan bir ox sasl problemlrin hllind vacib aar rolunu oynayr. qtisadi inkiaf strategiyasn insan kapitalnn formaladrlmas mram zrind quraraq elmin, thsilin trqqisini dvlt quruculuu prosesinin mhm tminat sayan, hr zaman mtrqqi nnlr istinad edn dvltlr yksk irlilyi nail olur, dnya arenasnda zlrin layiqli yer tuturlar. Mstqil Azrbaycan da XXI srin qlobal inteqrasiya mexanizmin qoulmu sivil, demokratik dvlt kimi z inkiafn elm v thsildn knarda grmr, bu sahlr daim xsusi diqqt yetirir. Baxmayaraq ki, mstqilliyimizin brpasnn qsa tarixi var, amma mstqillik dvrnn son illrind uurlarmz bykdr. Hesab edirm ki, 35
ld olunan uurlar irisind elm v thsildki yeniliklri n kmk lazmdr. Bu baxmdan hazrda Azrbaycanda ox ciddi elm v thsil islahatlar aparlr. slahat dedikd d tkc dyiiklik nzrd tutulmur. Yeni proqramlar hazrlanr, myyn sahlrin gclndirilmsi n onlara maliyy vsaitlri ayrlr. Bizim mqsdimiz thsilimizin sviyysini Avropa thsili sviyysin atdrmaq, brabrldirmkdir. Thsil dvltin sas prioritetlrindndir. Ulu ndr Heydr liyevin elmi tml syknn siyastini keyfiyytc yeni mrhld uurla davam etdirn, Azrbaycann btn strateji sahlr zr inkiaf tmayllrini dzgn myynldirn dvlt bas lham liyev son 9 ild qloballama dvrnn tlblrin cavab vern elm v thsil strategiyasna stnlk vermidir. Tkc bir fakt qeyd edim ki, lk rhbrinin hr iki- srncamndan biri elm v thsill bal olur. Respublika iqtisadiyyatnn yksk inkiaf tempi, ictimaisiyasi stabilliyin davaml xarakter damas thsilin v elmin dnya standartlar sviyysin qalxmas n daha evik islahatlar aparmaa imkan yaratmdr. nsan kapitalnn formaladrlmasn prioritet mqsd kimi n kn, dvltin innovasiya inkiafnda masir biliklrin, qabaqcl texnologiyalarn roluna mhm yer ayran bu rasional siyastin balca hdfi hm d qloballama dvrnd milli azrbaycanl obraznn qorunub saxlanlmas, milli tfkkrn, dnc sisteminin, milli-mnvi dyrlrin total tsirlrinQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Azrbaycann bu gnn v glcyin sdaqtl xidmt edn v sil insan yetidirmyi qarsna mqsd qoyan a yrtim ltmlri irktinin Liseylri, Qafqaz Universiteti, Araz Hazrlq Kurslar bu missiyan lyaqtl yerin yetirir.
dn qorunmasdr. Dvlt bas lham liyev xlarnda elm xadimlrini qloballaan dnyann yeni arlarna hazr olmaa, elmi tdqiqatlarda milli maraq v mnafelri maksimum drcd nzr almaa ynltmi, masir dvrd, xsusn d, humanitar-ictimai elm sahlri qarsnda yeni vziflrin dayandn vurulamdr. Hazrda dvlt bas lham liyevin rhbrliyi altnda gerkldiriln smrli islahatlarn nticsi kimi respublikamzn srtl modernldirilmsi elm v thsil sferasnda da adekvat modernlmni, sasl keyfiyyt dyiikliklrini zrurt evirir. Srtl iqtisadi v sosial-mdni trqqi yolu ken Azrbaycanda elmin inkiaf tmayllrinin respublikann masir reallqlarna nzrn myynldirilmsi, bu sahd mvcud problemlrin aradan qaldrlmasna, elml idariliyin smrli vhdtinin tmin edilmsi, bu sahy ynldiln vsaitlrin rentabelliyin nail olunmas yeni mrhld qarda ciddi vziflr kimi durur. Elm v thsilimizin daha da inkiaf, bu sahdki atmazlqlarn hlli n hr il dvlt bdcsind elm, thsil ayrlan vsaitlr artrlr, yeni mktblr tikilir, ali mktblrin madditexniki bazas gclndirilir. Xsusi vurulamaq istrdim ki, mhtrm Prezidentimizin bu sahy qays ali thsil ocaqlarnn flaqman olan Bak 37
Dvlt Universitetinin d hrtrfli inkiafna msbt tsirini gstrir. Bu qaynn nticsi olaraq dvlt bas mtrqqi ictimai dncnin sas mrkzin evriln Bak Dvlt Universitetinin milli thsil sistemimizdki mstsna yeri v rolunu, milli kadr hazrl prosesindki vzsiz xidmtlrini yksk qiymtlndirmidir. Hazrda Avropa thsil sistemin inteqrasiya yolu tutan Bak Dvlt Universitetinin Bolonya prosesin qoulmas, Cnubi Qafqazda, MDB mkannda analoqu olmayan bir sra masir texnologiyalara sahib olmas onu kemi SSR-d olduu kimi aparc thsil mrkzlrindn, elm ocaqlarndan birin evirib. Bu gn Azrbaycann beynlxalq almd, xsusn d, Cnubi Qafqazda, rql Qrb arasnda tutduu mvqe, respublikamzda hyata keiriln genimiqyasl iqtisadisosial layihlr, mdniyytlraras dialoqa verdiyi thflr Bak Dvlt Universitetinin d artan nfuzuna tsirini gstrmkddir. Yeri glmikn, thsilimizin flaqman olan Bak Dvlt Universiteti haqqnda bir ne klm danmaq istrdim. Bak Dvlt Universitetinin 90 illik faliyyti dvrnd lk hyatnn btn sahlrin gcl tsir edn vzsiz rolu danlmazdr. mummilli lider Heydr liyev thsil ocann faliyytin yksk dyr verrk demidir: srin vvlindn bu gn kimi Azrbaycan elmin raq tutan universitetimizin yaradlmas xalqmzn tarixind n lamtdar hadisdir Universitet hqiqt axtaran, milli ruhu inkiaf etQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
1993-ci ild Bakda tsis olunan Qafqaz Universiteti Azrbaycanda qurulan ilk xarici universitet oldu.
dirn bir ocaq, bir mktb olmudur. Hazrda lkmizin aparc thsil v elm mrkzlrindn birin evrilmi Bak Dvlt Universiteti masir dvrn tlblrin uyun olaraq byk yeniliklrl yaayr. Thsil ocann maddi-texniki bazas mhkmlndirilir, tdrisin keyfiyyti dnya standartlar sviyysin atdrlr, burada sivil dnyann qbul etdiyi normalar ttbiq edilir, masir avadanlqlar alnr, laboratoriyalar qurulur, yeni sistemlr ttbiq edilir. Universitetin zngin tarixi mummilli Lider Heydr liyevin itirak v onun qays saysind yazlb desk, shv etmrik. Thsild d, elmin inkiafnda da, maddi bazann mhkmlndirilmsi sahsind d n byk nailiyytlrimiz, mhz ulu ndrin Azrbaycana rhbrlik etdiyi dvrlrd qazanlb. Mhz bu diqqt v qaynn nticsidir ki, Bak Dvlt Universiteti bu gn z liderliyini, aparc mvqeyini qoruyub saxlaya bilmidir. Yarand ild cmi 44 mkdala i balayan BDU-nun indi 17 fakltsi, 1300-dn ox professor-mllim heyti var. Onlardan 300-dn oxu elmlr doktoru, professor, 800-dn oxu elmlr namizdidir. Burada 52 ixtisas zr 18 mindn ox tlb thsil alr. ndiydk Universitet Azrbaycan ziyallar ordusuna 120 mindn artq yksk ixtisasl mtxssis vermidir. BDU gcl maddi-texniki bazas, 2 milyondan ox kitab fondu olan zngin kitabxanas, 39
onlarca tdris laboratoriyas, geni tdris v elmitdqiqat kompleksi olan mssissidir. Thsil ocanda hr il yeni kafedra v ixtisaslar alr, elmin mxtlif sahlrind tdqiqatlar aparmaq n yeni laboratoriyalar yaradlr, masir cihaz v avadanlqlar alnr. BDU-nun nzdind elmi-tdqiqat institutlar v elmi mrkzlr faliyyt gstrir. Hazrda Universitetin yzlrl yetirmsi dnyann qabaqcl thsil mssislrind oxuyur, alr, habel xarici lklrdn gln tlblr Azrbaycan elminin sirlrin yiylnirlr. Hazrda BDU dnyann inkiaf etmi lklrinin aparc universitetlri il bir srada dayanr, nfuzlu assosiasiyalarda tmsil olunur, dnyann aparc elm v thsil mrkzlri il ikitrfli mkdalq zminind smrli faliyyt gstrir. Son illr Bak Dvlt Universitetinin z bir ox beynlxalq tdbirlrin mrkzin evrilmidir. Burada informasiya cmiyytinin sas saylan kompyuter texnologiyas uurla ttbiq edilir. Hazrda universitetd internetin zngin mlumat bazasndan tlblrin yararlanmas n grln byk ilr davam etdirilir. BDU lknin ilk universiteti kimi bu gn z tarixi mvqeyini, msbt nnlrini, elmi uurlarn v cmiyytdki yksk nfuzunu qoruyub saxlayr. 100 illik yubileyin start vern Universitet bu gn hm lkdaxili islahatlarda aparc mvqeyini qoruyub saxlayr, eyni zamanda, Azrbaycan thsilinin dnya miqyasna, xsusn, Avroatlantik mkana inteqrasiya prosesind nd
Bizd bel bir atalar sz var: Dost yolda tannr. Birg kediyimiz bu 20 illik yol Azrbaycan-Trkiy dostluunun bdi v sarslmaz olduunu gstrmidir.
gedir. lkmizin 2005-ci ilin mayndan qoulduu Bolonya prosesi ttbiq edildikdn sonra Universitetd tdris prosesinin gedii v tlblrin aktivliyinin tn illr nisbtn xeyli ykskd olduu myyn edilmidir. Biz kredit sisteminin ttbiq edildiyi ali mktblrd, xsusn d, digr lklrin aparc universitetlri il laq saxlayrq. Hesab edirik ki, respublikann Bolonya prosesin qoulmu digr ali mktblrind tdris prosesinin tkilinin qarlql laqlndirilmsi, koordinasiyas mqsduyundur. Tlblrin Bolonya prosesi haqqnda trafl mlumata malik olmas n Elektron Tdris Mrkzi yaradlm, Bolonya prosesind kredit sistemin dair tvsiylr ap edilmidir. Btn bunlarla yana, Universitetin bir elm mrkzi olaraq Avroatlantik mkana x n alimlrimizin mqallrini ingilis dilin trcm edirik. Buna gr bizd BDU elmini dnya mstvisin xaran qurum yaradlb. Hmin qurumda hr fakltdn, hr ixtisasdan nmayndlr var v onlar universitetin xsusi vsaiti hesabna yksk mk haqq alrlar. Qurumun zvlri sanball alimin hr hans mqalsini ingilis dilin trcm etmyi v dnyann n aparc jurnalna gndrmyi tklif edir v bu id onlara kmk gstrirlr. Bu yaxnlarda Thsil Nazirliyinin konfransnda yalnz BDU-nun 61 aliminin dnyann aparc jurnallarnda mqallrinin drc olunduu xsusi 41
vuruland. He bir universitetd bel gstrici olmayb. 61 alim Tomson Reyter Agentliyinin Elmi nformasiya nstitutu trfindn trtib edilmi, tsir msal olan jurnallarda ap etdirdiklri elmi mqallr gr mntzm olaraq mkafatlandrlrlar. A kateqoriyal jurnallardak hr bir mqal n 200, B kateqoriyasna dn hr bir mqal n 150, C kateqoriyasna dn mqal n 100 manat miqdarnda mkafat verilir. Btn dnyada tbit v humanitar elmlr zr qbul olunmu jurnallar var. Hmin jurnallarda dnyann n aparc alimlrinin mqallri drc olunur. Oradak mqallr yksk sviyyli elmi ry verilir. Artq bu, mqal deyil, yenilikdir. Elmi mktbi olmayan alimin is hmin jurnallarda mqalsi xa bilmz. Bundan lav, Universitetd tbit v humanitar ixtisaslar istiqamtind xsusi vsait hesabna 50+50 qrantlar yaratmq. Bu qrantn 50-si mllimlr aiddir. Bir illik 1 qrant 1000-1500 manat trafndadr. 50 qrant da aspirantlar, magistrlr v tlblr ndr. Universitet onu z vsaiti hesabna ayrr. Eyni zamanda, BDU dnyann mxtlif lklri il birg 34 layih hyata keirir. sasl maliyy imkanlar olan hmin layihlr bir mqsd xidmt edir Universitetimizd elm inkiaf etsin, tdqiqat ilri daha da gclndirilsin. Bir szl, uurlarmz oxaxlidir. Son illr iqtisadi nailiyytlri intellekt kapitalna evirmk istiqamtind mqsdynl strategiya hyata keirilir, thsilin, elmin inkiaf istiQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Prezident lham liyev Azrbaycan dvlti iqtisadi inkiaf prosesind ilk nvbd cmiyytin intellektual potensialna istinad edir. Buna gr d, Prezidentin imzalad srncam v frmanlarn 5-d 3- mhz elm v thsil il baldr.
qamtind mhm srncamlar, dvlt proqramlar qbul edilir, mkmml qanunvericilik bazas formaladrlr. Dvlt bas lham liyevin elm v thsilin inkiaf il bal imzalad srncamlarn mhz bu sahd hllini gzlyn problemlrin aradan qaldrlmasna xidmt edir. Cnab Prezidentin Azrbaycan Respublikasnn ali thsil mssislrinin Avropa thsil mkanna inteqrasiyas il laqdar bzi tdbirlr haqqnda srncam da mhz hmin zrurtdn irli glmidir. Srncama sasn 2009-2015-ci illr zr elm sahsind aparlacaq islahatlarn, habel elmin inkiaf strategiyasnn konkret proqram modelind hazrlanmas n hkumt v elm adamlarndan ibart dvlt komissiyasnn yaradlmas da xsusil qeyd edilmlidir. Bir sra problemli msllrin n kildiyi srncamda Azrbaycan Respublikasnda elmi qurumlarn strukturunun myynldirilmsi, tdqiqatlarn masir standartlar sviyysind aparlmas v maliyyldirilmsi, lknin elmi kadr potensialnn artrlmas v onun sosial mdafisinin gclndirilmsi, btvlkd elmin inkiaf zr milli strategiyann hyata keirilmsi, Azrbaycan elminin beynlxalq elm mkanna inteqrasiyasnn tmin olunmas msllri ksini tapmdr ki, btn bunlar dvlt basnn Azrbaycan elmi v thsilin gstrdiyi diqqt v qaynn bariz nmunsidir. Azrbaycan Respublikasnn ali 43
thsil mssislrinin Avropa ali thsil mkanna inteqrasiyas il laqdar bzi tdbirlr haqqnda, 22 may 2009-cu il tarixli srncam bu baxmdan hmiyyt ksb etmidir. Srncama sasn 2009-2013-c illrd Azrbaycan Respublikasnn ali thsil sistemind islahatlar zr Dvlt Proqramnn tsdiqi haqqnda srncam btn sahlrd olduu kimi thsild d Avropa mkanna inteqrasiyan srtlndirmy xidmt edir. lk basnn bu srncam respublikann ali thsil sisteminin v onun mzmununun Bolonya prinsiplrin uyun qurulmas, lk iqtisadiyyatnn inkiaf meyllrin mvafiq olaraq yksk hazrlql kadrlara tlbatn dnilmsi, hminin haliy masir standartlar sviyysind ali thsil almaq imkan yaradan smrli ali thsil sisteminin formaladrlmas mqsdil verilmidir. SSR zamannda ancaq 14 respublika rivsind xsusi nfuzu olan BDU indi dnyann mhur elm-thsil mrkzlri trfindn d qbul olunur. BDU-nu MDB mkanna daxil olan dvltlrin aparc universiteti kimi qbul edn nfuzlu thsil mrkzlri onu qloballaan dnyann thsil sistemindn knarda grmr. Qloballaan dnyann thsil sistemini bir araya gtirn, dnyann nicatn elm v thsilin inteqrasiyasnda grn Avropa Birliyi Bolonya prosesin qoulmaqla ortaq mxrc, qarlql anlamaya gln dvltlri birliy, btvly sslyir. Bu birliy, btvly can atan hr bir dvlt is he bhsiz ki, znmxsusluunu, milli-mnvi dQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Bu gn yalnz Bakda deyil, Azrbaycann bir ox yaltlrind faliyyt gstrn Azrbaycan-Trkiy liseylri blglrimizd masir mktb tsvvrn oyada bilmi v bir sra sahlrd nmun meyar ola bilmidir.
yrlrini qorumaqla Avropa dyrlrindn istifadni uurlu yol hesab edir. Bu gn cnab Prezident lham liyev Azrbaycan ziyallarnn qarsna bel bir mqsd qoyub ki, lkmizd iqtisadi potensial insan kapitalna evirk. Yni, iqtisadi sahd ld etdiyimiz nailiyytlrin byk hisssi elmin v thsilin inkiafna ynldilmlidir. Deyim ki, artq dnyada silah istehsalnn dayandrlmas v bunun vzin elm v texnologiyann inkiaf etdirilmsi tklif edilir. nki, artq dmn tyyarsini raket vasitsil deyil, texnologiyadan istifad etmkl sradan xarmaq mmkn ola bilr. Bu mnada elm v texnologiyann inkiaf sahsin hddn artq diqqt ayrlb. lbtt ki, bu proses d dnya miqyasnda hyata keirilir. Hr bir glcyini dnn dvlt elm v thsil ayrd vsaiti ilbil artrr. Nmun n deyim ki, 2010-cu ilin 6 ay n AB Senatnn qrar il dvlt bdcsindn elmi yeniliklrin ld olunmas mqsdil 147 milyard dollar vsait ayrlmd. Avropa lklri d bu sahy txminn 54 milyard avro pul ayrb. Eyni il ind, Yaponiyada, Koreyada v digr lklrd d bu cr addmlar atlr. Yni, bu sahd bir nv mumdnya yar gedir. Bunun is bir sbbi var: elmi nailiyytlrin ld olunmas v ttbiqi hr bir lknin qarsnda duran mhm inkiaf amilidir. Digr trfdn is, byk dvltlr v ittifaqlar baa drlr ki, kim ki, elmi innovasiyalara v 45
intellektual kapitala daha ox sahib olur, o da transformasiya edn dnyann mrkzin evrilck. Azrbaycan da bu yarda itirak edir. lkmizin ali thsil ocaqlar, xsusil, Bak Dvlt Universiteti, eyni zamanda, tdqiqat mrkzlri dnyann bir ox universitetlri, elmi-tdqiqat mrkzlri il mkdalq, mhm lahiylrd birg itirak edirlr. Tkc Bak Dvlt Universiteti bu gn 34 beynlxalq qrant proqramlar zrind ilyir. Bu sraya AB, Kanada, Avropa lklri, in, Koreya, Yaponiya v digr lklrin elmi-tdqiqat mrkzlri daxildir. Bu proqramlarn is mumi hcmi 6 milyon dollar tkil edir. Biz hr il mxtlif qrant layihlrind itirak edirik. Msln, Sudiyy rbistan neftxarmada nanotexnologiyalarn ttbiqini hyata keirmk n bizim universitetimiz n 1 milyon dollardan ox qrant ayrb. Bu nanotexnologiyann ttbiqi saysind qurumu neft yataqlarnda yenidn neft hasilatnn hyata keirilmsi ba tutacaq. Artq Sudiyy rbistannda bu model ttbiq olunur. Btn bunlar onu gstrir ki, Azrbaycan yalnz neft lksi deyil. Burada neftdn gln glirlr intellektual kapitala evrilir. lk iqtisadiyyatnn inkiaf il yana, elmin v thsilin trqqisin byk diqqt ayrlr. Humanitar elmlr sahsind d dvltilik v milli ideologiya sistemi mhkmlndirilir. Etiraf etmk lazmdr ki, bu uurlar ld etmkd qarda Trkiynin thsil ocaqlarnn bQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Bu gn yalnz Bakda deyil, Azrbaycann bir ox yaltlrind faliyyt gstrn Azrbaycan-Trkiy liseylri blglrimizd masir mktb tsvvrn oyada bilmi v bir sra sahlrd nmun meyar ola bilmidir.
yk kmyi olmudur. Mstqilliyimizin ilk illrind mhz trk liseylri bizi Avropa thsil sistemin balayan bir krp rolunu oynamdr. Bu gn yalnz Bakda deyil, Azrbaycann bir ox blglrind faliyyt gstrn Azrbaycan-Trkiy liseylri masir mktb tsvvrn oyada bilmi v bir sra sahlrd nmun meyar ola bilmidir. Gcl intellektual potensiala malik olan vtnda yetidirmkl yana vtnprvr, milli ideyalarla yaayan bir xsin formaladrlmas da thsil mssislrinin sas vziflrindn biridir. XX srin vvllrindn balayaraq azrbaycanlq, trklk, milli dvltilik, mstqillik kimi fundamental ideyalar ictimai ura hakim ksilmidir. Hr bir xalqn formalama v tarixi tkaml prosesind myyn mtrqqi fikir v ideyalar sfrbredici amil evrilrk onun glck trqqisin etibarl ideoloji, siyasi, mnviiqtisadi zmin hazrlamdr. Cmiyytd mtlq oxluun qbul etdiyi, bldy msbt ykl ideya, mqsd v dyrlr mslk, qid, fikir v dnyagr yaxnl yaratmaqla intibah baxmndan son drc vacib olan amillrin hyata keirilmsin kmk etmidir. Bu mnada, milli ideyas olmayan xalqn ninki mtrqqi inkiaf yolundan, mumiyytl mvcudluundan danmaq tindir. Milli ideya dvltlrin davaml yk47
slii yolunda bir nv mayak rolunu oynad n bunsuz inkiaf tmin edn milli birlik v hmrylik konsepsiyasn realladrmaq da mmkn deyildir. Hr hans xalqn rifah, inkiaf v trqqisinin strategiyas kimi milli ideya insanlar sx kild birldirir, vahid tam kimi faliyytin rait yaradr, cmiyytin mnafelrini ifad edn davran qaydalar, qanunlar v digr mhm ictimaisiyasi qaydalar formaladrmaa kmk edir. Mhz milli ideyann gnc nsillr arasnda alanmasnda Trk thsil ocaqlarnn byk rolu olmudur. Azrbaycann bu gnn v glcyin sdaqtl xidmt edn v sil insan yetidirmyi qarsna mqsd qoyan a yrtim ltmlri irktinin liseylri, Qafqaz Universiteti, Araz Hazrlq Kurslar bu missiyan lyaqtl yerin yetirir. Bizd bel bir atalar sz var: Dost yolda tannr. Birg kediyimiz bu 20 illik yol AzrbaycanTrkiy dostluunun bdi v sarslmaz olduunu gstrmidir. Diqqtiniz gr minntdaram.
Professor Erol Oral

Trkiy Respublikas, Turqut zal Universitetinin Rektoru
Masir Azrbaycan Thsili v a yrtim

Azrbaycan sadc yerldiyi blgd deyil, dnyann inkiaf etmi lklri arasnda da layiqli bir mvqey ykslmk n srtl irlilmkddir. Bu inkiaf yalnz iqtisadiyyatn bilinn myyn parametrlri il yox, onu xaricdn v eyni zamanda yaxndan bilrk v aradraraq tsbit etmk mmkndr. a yrtim irktinin Azrbaycan Thsil Nazirliyi il ortaq kild tkil etdiyi bu panel minm ki, bu inkiaf bir ox istiqamti il ortaya qoymudur. 2001-2005-ci illr arasnda Azrbaycanda (Qafqaz Universiteti) yaam birisi olaraq bu panel qatlmaq ona gr d mnim n ox byk bir mna ifad etmkddir. Aradan bu q49
dr vaxt kedikdn sonra, ox yax tandm v Trkiyy geri qaytdqdan sonra da ox yaxndan izldiyim Azrbaycandak son inkiaflar bu proqram vasilsi il daha yaxndan grm imkanna sahib olduum n byk bir mmnuniyyt hissi keirirm. Azrbaycan 18 Oktyabr 1991- ci ild SSR-nin dalmas il mstqilliyini ld etmsindn sonrak ilk illrd thlksizlik sahsindn tutmu, iqtisadi, sosial, mdni, milli v beynlxalq sviyyli bir ox sahd tinliklrl qarlam bir lkdir. ld etdiyi mstqilliyini mhkmlndirmk, beynlxalq arenada zn qbul etdirmk v layiqli bir yer ld etmk sylrind Azrbaycann mummilli lideri mrhum Heydr liyev ox hmiyytli bir rola sahib olmudur. lk qurulu illrinin tinliklrini gerid qoyduqdan sonra, keid dvrn mvffqiyytl tamamladnda hr yn il tam mstqil olan Azrbaycan dvlti, beynlxalq iqtisadi v siyasi sistemd tsirli bir lk mvqeyin atmdr. Azrbaycann mummilli lideri mrhum Heydr liyev Azrbaycan dvltinin qurulu mrhlsindn etibarn dvltin inkiaf istiqamti mvzusunda dqiq bir xtt tyin etmi v ona gr lknin qaynaqlarn ynlndirmitir. Bu hatd lknin iqtisadi, sosial, thsil, mdni v s. kimi bir ox sahd kk bal grln faliyytlr prioritetli mvzular arasndak yerini almdr. Ancaq bu panelin mqsdin uyun olaraq burada xsusi il masir Azrbaycann thsili mvzusuna diqqt kilckdir.
a yrtim Iltmlrinin thsil modeli "rqin milli dyrlr syknn xlaq anlay il Qrbin texnoloji mvffqiyytinin cmlndiyi bir thsil modeli olaraq qiymtlndiril bilr.
Azrbaycann mummilli lideri mrhum Heydr liyev Azrbaycann iql glcyin qovumasnda grlmsi lazm olan ilrin balcasnn lkni sabahlara dayacaq gnc, mlumatl, dnyagrl, xlaql, mdni nsillr yetidirmkdn kediyindn min idi. Buna gr d thsil onun n ox qay gstrdiyi sahlrdn birini tkil etmidir. Azrbaycann mstqilliyini ld etmsindn drhal sonra Trkiyli dost v qardalar mrhum Heydr liyevi Naxvan Muxtar Respublikas Mclisinin Sdri olduu dvrd ziyart etmi, Trkiydki thsil faliyytlrinin bnzri olan yeni mktblr aaraq thsil yardm etmk istklrini bildirmi v onun msbt ryini alaraq ilrini qsa bir zamanda bitirmidilr. Bu liseylrin Naxvan hrind qurulmas v faliyytlrindn mmnun qaldna gr mummilli liderin tviqi v icazsi il 1992-ci ildn etibarn Azrbaycann digr blglrind d bu mktblrin almas ilri srtl yaylmdr. a yrtim irkti trkibind bu liseylrd balayan thsil faliyyti, daha sonra Azrbaycann "fasilsiz thsil" anlayna uyun olaraq, Universitet Hazrlq Kurslar, "Qafqaz Universiteti" v btidai thsil mktblrinin almas il d thsil faliyytinin n tmlindn n st sviyysin qdr btn sahlr yaylmasn tmin etmidir. Bu mddtin hamsnda mrhum 51
mummilli liderin xo mnasibti, yaxn laqsi v dstyi hr zaman irkt rhbrliyinin v btn tdris kollektivinin yannda olmudur. Bu mddt rzind Azrbaycan Respublikas rhbrliyi thsil sahsind d beynlxalq laqlrin v mkdaln inkiaf etdirilmsini sas hdflr arasna qoymular. Thsil sahsind lkd icra ediln bu ox tsirli v mvffqiyytli siyast il azrbaycanl gnclrin dnyann mxtlif lklrindki mktblr gndrilmsi v mxtlif lklrl razlamalar rivsind dvlt dstyi il thsil almaq n xaric gndrilmy, bu prosesin mvffqiyyt il tamamlanmasn tmin etmidir.1 Thsil sahsind bir trfdn a yrtim mssislri daxilind masir bir thsilin Azrbaycana glmi olmas tmin edilrkn, eyni zamanda xaric d xmaq siyastlri il XXI srin btn imkanlar tam mnas il lky qazandrlmdr. Btn bunlar yaanarkn eyni zamanda drs proqramlar v kitablarnn Azrbaycann z milli mdniyyti v dyrlri nzr alnmaqla hazrlanmas da ox diqqt kici mvzulardan biri olmudur. Bu dvrd ilk df "Azrbaycan Respublikasnda Thsild Milli tdris plan" hazrlanmdr. lk v orta thsil n 246 nv drs kitab milli dyrlr baxmndan nzrdn keirilrk yenidn drc edilmidir. Bu da o dvr etibaril btn drs kitablarnn yzd sksnin b2 rabr glmkddir. Eyni zamanda grln isla1
Mrdanov, Misir, Azrbaycan thsili: slahatlarn uurlu nticlri 2009-2010, rq-Qrb nriyyat, Bak, 2010. Sh.203-204. Mrdanov, Misir, Azrbaycan Thsili - Dnn-Bugn-Sabah, Thsil Nriyyat, Bak, 2006, sh.83. Qafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
He bh yoxdur ki, a yrtim irktinin trkibindki 12 lisey, 1 ibtidai thsil mktbi il Azrbaycan-Trkiy zl liseylri", Araz Universitet Hazrlq Kurslar v Qafqaz Universiteti il Azrbaycann masirlmsind ox hmiyytli rol oynayan tkilatlar arasndak layiqli yerini alm olacaqdr.
hatlar rivsind hyata keiriln n mhm tdbirlrdn biri d, agirdlrin imtahan v qiymtlndirm sisteminin zamann ehtiyaclarna cavab verck trzd yenidn yaradlmasdr. Thsil sahsind lkd yeni informasiya texnologiyalarnn, xsusil kompyuter istifadsi, mktblrd kompyuter nisbtinin yksldilmsi, kompyuter mllimlrinin yetidirilmsi v btn yalarda vtndalarn bu mvzuda thsil ala bilmsi n rtlrin yaradlmas mvzusundak hmllrl olduqca hmiyytli msaflr qt edilmidir. Btn bu sylrin sonunda Azrbaycan mstqilliyinin ilk 20-ci ilind thsil sahsind hmiyytli inkiaf ld etmi bir lk mvqeyin glmidir. Birlmi Milltlr Tkilatnn Thsil, Elm v Mdniyyt Tkilat YUNESKO-nun Statistika nstitutunun 2011-ci ilin Thsil nkiaf ndeksi (The EFA Development Index) aqlamasna 3 gr Azrbaycan 127 lk arasnda 23-c yeri tutmudur. Bu, siyahda bir ox Postsovet lk4 lrindn stn bir yeri ifad edir.
UNESCO (2011). Education for All Global Monitoring Report 2011, http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/ED/pdf /gmr2011-efadevelopment-index.pdf, Eriim tarihi: 06.04.2011. BULUT, Cihan ve ahin Durmaz, Qafqaz niversitesi rneinde Azerbaycan Yksekretiminin Deerlendirilmesi, The International Higher Education Congress: New Trends and Issues (UYK-2011), stanbul/Trkiye, 27-29 Mays 2011
53
a yrtim ltmlri
Qurulmu olduu tarixdn etibarn a yrtim ltmlri Azrbaycann ictimai, mdni v thsil hyatnda ox hmiyytli bir yer tutmudur. Glckd Azrbaycan tarixi yazldnda, he bh yoxdur ki, a yrtim irktinin trkibindki 10 lisey, 2 ibtidai thsil mktbi v gimnaziyas il Azrbaycan Trkiy zl liseylri" (ATL), Araz-Universitet Hazrlq Kurslar v Qafqaz Universiteti il Azrbaycann masirlmsind ox hmiyytli rol oynayan tkilatlar arasndak layiqli yerini alm olacaqdr. Bunu bir xnda Azrbaycan Thsil naziri cnab Misir Mrdanov "Azrbaycan thsilinin son on be ilini a yrtim'siz dnmk mmkn deyil. nki onlarn mktblri Azrbaycann thsil sistemind hmiyytli v rfli bir yer tutmudur" szlri il n mnal bir kild ifad etmidir.5 Eynil fizika elmlri doktoru, prof. Mirzli Murquzov bu xsusa diqqt krk Azrbaycan trk liseylrinin hmiyytini "a yrtim iltmlrinin rhbrlik v kollektivinin yksk nizam v intizam, thsild yenilik axtarnda olmalar, tlblrl frdi olaraq maraqlanmalar v htta universitetlrin mvafiq blmlri il laq quraraq onlarn laboratoriyalarndan istifad etdiklrini qeyd etmidir. a yrtim ltmlri agirdlrinin ilk gndn balayaraq kompyuter yrnmlri, internet il beynlxalq ictimaiyyt il mlumat m5
Heyt, Heydr liyev v a rtim, Bak, 2007, sh.11 Qafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
badilsi aparmalar onlarn sahibkarlq istiqamtlrini inkiaf etdirmkddir. agirdlr ingilis dilinin yax drcd yrdilmsinin hmiyytli yer tutmas hrmtli professora gr bu hmiy6 yti artran sbblrdndir. Bu gn dnyann otuzdan ox lksind, llidn ox frqli universitetd thsil alan bu liseylrdn mzun olan azrbaycanl gnclr tkc tlb kimi deyil, eyni zamanda getdiklri yerlrd lklrini n yax kild d tmsil edn frdlr kimi d faliyyt gstrirlr. Onlarn bu diaspor faliyytlri Prezident cnab lhan liyevin bu sahd hyata keirtdiyi siyastl byk bir paralellik gstrmkddir. Yalnz elm yrnmk n deyil, qazandqlar mlumat eyni zamanda vtni v millti n istifad etmlri d onlarn nec bir thsil aldqlarn v hans trbiy il yetidiklrini n aq kild ortaya qoyur. a yrtim iltmlrinin thsil modeli "rqin milli dyrlr syknn xlaq anlay il Qrbin texnoloji mvffqiyytinin cmlndiyi bir thsil modeli olaraq qiymtlndiril bilr. Bu modeld mqsd Azrbaycann digr masir lklr paralel olaraq irlilm v inkiaf gstrmsi il birlikd Azrbaycann cmiyyt btvlynn xsusi qabiliyyt v stnlklrini, mstqil mnliyini, xlaqn v milli dyrlrini gedrk
6
Heyt, yen orada, sh.164
55
ucaltmaqdr."
Azrbaycan trk liseylrindki thsil kollektivi son illrd mrhlli kild a yrtim ltmlrinin yetidirdiyi yerli kadrlarla znginldirilmkddir. Liseylrin ilk ald dvrd 100% olan Trkiyli mllim nisbti 2007-2008 tdris ili etibaril 35%-, son illrd daha da azalaraq 2011-ci ildn etibarn 13%- dmdr.8
Qafqaz Universiteti
Qafqaz Universiteti a yrtim irkti trfindn 1993-c ild Azrbaycanda qurulmu ilk xarici zl ali mktbdir. Universitet Azrbaycan il Trkiy arasnda elmi v mdni laqlrin inkiaf etdirilmsind ox hmiyytli bir thsil krps xsusiyytini damaqla, Azrbaycan qanunlarna uyun olaraq, inkiaf etmi Qrb lklrindki universitetlrin d proqramlarn nzr alaraq thsil vermkddir. Anglo-Sakson lklrind ttbiq olunan "kreditli drs kem sistemi"ni Azrbaycanda ilk df Qafqaz Universiteti ttbiq etmidir. Bu ttbiq "Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi trfindn Universitet veriln "Xsusi statuslu Pilot Thsili "proqram il hyata keirilmsi mmkn olur. Azrbaycan slahiyytli nmayndlri bu sistemin Qafqaz Universitetindki nticlrini yerind grm, ara7
YUSUBOVA, Elnar "Azrbaycan Respublikasnn thsil sistemind a yrtim ltmlri MMM-in yeri." Nr olunmam Bakalavr ii, Qafqaz Universiteti. Bak, 2000, sh.97 NAL, Adm, Elm v Dvlt Xadimlri v adamlar xlarndan 2006 Jurnal, Qafqaz Universiteti Nrlri, Bak, 2006, sh.7 Qafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Qafqaz Universiteti a yrtim irkti trfindn 1993-c ild Azrbaycanda qurulmu ilk xarici zl ali mktbdir.
drm v daha sonra Azrbaycan ali thsilind d ttbiq olunmas n ilr balamlar. Qafqaz Universitetind bakalavr thsili drd il, magistr thsil iki il olaraq Qrb lklrindki standartlara uyun kild pilot statusundan faydalanaraq hyata keirilir. Kreditli sistemd olduu kimi bakalavr v magistr thsili sahsind d Qafqaz Universitetinin hmiyytli bir rolu boynuna gtrm olduu da deyil bilr. Universitetd birinci il dil hazrlq kursu olmaqla bakalavr thsil mddti 5 ildir. Xarici dil imtahannda mvffqiyyt qazananlar hazrlq thsili almadan da bakalavr thsilin balaya bilirlr. Xarici dil olaraq ngilis dilindn baqa, ikinci bir dili d yrnmk istyn tlblr bu imkan verilir. Tlblrlr aldqlar elmi ilrl artq bakalavr thsili sviyysind bel akademik faliyytlr qoula bilirlr. Universitetd keiln nzri drslr ttbiq il birlikd icra edilmkddir. Yaz aylarnda tlblr tcrb kemk, ixtisaslar il laqdar pe v akademik mqsdli i yerlrind olma imkanlar tmin edilmkddir. Mrkzi sulla aparlan universitet qbul imtahan nticlrin gr, hr il n mvffqiyytli tlblr Qafqaz Universitetind qeydiyyatdan keirlr. Trkiydki universitet qbul imtahann aparan SYM-nin funksiyasn yerin yetirn tkilat Azrbaycanda Tlb Qbulu zr Dvlt Komissiyas (TQDK) -dr. TQDK-nn 2010 tdris ili 57
mlumatlarna gr, dvlt hesabna thsil haqq qazanan agirdlrdn 279-u zl universitetlri trcih etmidir. Bu agirdlrin 91,4 % -i Qafqaz Universitetini semidirlr. TQDK-nn nr orqan olan Abituriyent jurnal bu nticlr gr Qafqaz Universitetini n mvffqiyytli zl universitet olaraq qiymtlndirmidir.9 Qafqaz Universiteti, TQDK-nn nticlrin gr, Azrbaycanda qbul imtahanlarnn keirildiyi 1996-c ildn gnmz qdr n ox seiln zl universitet nvann qazanmdr. Eyni zamanda, Tlb Yerldirm Mrkzi trfindn n ox dvlt tqadl tlb yerldiriln zl universitet xsusiyytin malikdir. Qafqaz Universiteti 2010-ci il qbul imtahan nticlrin gr, agird sem sralamasnda zl universitetlr arasnda birinci srada, btn universitetlr arasnda da nc olmudur. TQDK statistikalarna gr, 2010-ci il Universitet qbul imtahannda 181 agird 600 v daha yksk bal il (tam bal 700) Qafqaz Universitetin daxil olmudur. n yksk bal yan tlblr veriln Prezident tqadn qazanan agirdlrdn 25-i Qafqaz Universitetini semidir.10 lk mzunlarn 1998-ci ild vermi olan Qafqaz Universitetindn bu gn qdr 2332 Bakalavr; 226 Magistr; 2 Doktorant olmaq zr 2560 tlb mzun olmudur. Hal-hazrda mzunlarnn 87%-i hr hans bir id alr. Bunlarn 336
9
TQDK, 2010/2011i tdris ili n tlb qabulu nticlrinin elmi-statistik thlili, Abituriyent Jurnal, No: 12, Aralq/dekabr 2010, Bak, sh.125 TQDK, (2010), yen orada, sh. 22
10
Anglo-Sakson lklrind ttbiq olunan "kreditli drs kem sistemi"ni Azrbaycanda ilk df Qafqaz Universiteti ttbiq etmidir.
-s Azrbaycan xaricind; Trkiy, Rusiya, Amerika, Almaniya bada olmaq zr 52 frqli lkd ilyir v ya thsillrini davam etdirirlr.11 Son be ild Qafqaz Universiteti 22 beynlxalq elmi konfransa ev sahibliyi etmi, thsil iilri trfindn 21 monoqrafiya ap olunmu v 500-n zrind elmi yaynlar nr edilmidir. Qafqaz Universitetinin dnyann 17 frqli lksind faliyyt gstrn 35 universitet il mkdalq razlamas 12 var. Qafqaz Universiteti bir dnya universiteti olma hdfini mnimsmi v bu istiqamtd btn struktur vahidlrind Strateji Plan almas hazrlatmdr. Keyfiyyt ilrini ISO 9000 v Boloniya prosesi rivsind davam etdirmkddir. Bunlar arasnda tlb v personaln idaretmd itirak, mlumat paylamas, znqiymtlndirmnin aparlmas, vahidlrin kmiyyt keyfiyyt gstricilrinin llmsi, btn frdlr mtri mmnuniyyt anketlrinin ttbiq olunmas (agird, drs qiymtlndirm v daxili mtri anketi), daxili v xarici yoxlama aparmaq v apartdrmaq sayla bilr. Tlb v personal avtomatladrma sistemi, WEB shifsinin aktual tutulmas il srtli, ffaf v etibarl mlumat paylamas tmin edilmkddir. Universitetd Boloniya Prosesi rivsind drslrin thsil kredit11
Rapor, (2011). Qafqaz niversitesi, Yaynlanmam Rapor, Genel Sekreterlik, Bak. Sh. 2. Rapor, (2011)., yen orada, Sh. 3.
12
59
lrinin tyin olunmas, drs mlumat paketinin hazrlanmas, AKTS (Avropa Kredit Transfer Sistemi) hesablanmas v drs proqramlarnn tkmilldirilmsi kimi faliyytlr yerin yetirilir. Mobilliyin artmas v bir ox universitet il alm olan mkdalq proqramlar rivsind Amerika v Avropadak universitetlrl bakalavr v magistratura sviyysind ikitrfli diplom proqramlar alm, tlb v thsil iilrinin mbadilsi hyata keirilmidir. Akademik v tyutorluq sistemi il tlblrin drs qeydiyyatnn aparlmas, mvffqiyyt sviyylrinin tqib edilmsi, Universitet-Ail mkdalq proqramlar rivsind aillrin ziyart edilmsi v valideyn iclaslarnn tkil edilmsi v s. faliyytlr bu corafiyada yenilik olaraq grlmkddir. Karyera planlama v Davaml nkiaf mrkzi il Universitet- dnyas arasnda mkdalq imkanlar artrlaraq tcrb, layih ortaql, seminarlar, sponsorluqlar, kariera gnlri kimi faliyytlr tlblrin oxuduqlar dvrd praktik mlumatla tan olmalar v mzun olduqlarnda daha asan v tcrb sahibi olaraq i yerlmlrini tmin edir. nkiaf etmi Qrb lklrind illrdn bri ttbiq olunan v Qafqaz Universiteti trfindn d Azrbaycanda ilk df hyata keiriln "Universitet hrciyi" modeli, hazrda Azrbaycann diqqt kn hmiyytli bir gndmi halna glmidir. Azrbaycan dvlt nmayndlri universiQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
tetlrin hr xaricin danmas v hrcik klind qurulmasn proqramlarna almlar. Bunun sbbi universitetlrin byk ksriyytinin Bakda yerlmsi, hr iind yer azl kimi sbblrl universitetlrin yeni binalar ina edrk bymlrinin tinliyidir. Bu sbbl Qafqaz Universiteti masir hrciyi il bu sahd d bir nmun meydana gtirmkddir. Xlas, Qafqaz Universiteti Trkiy v dnya tcrbsini Azrbaycan qanunlarna v ehtiyaclarna uyun hala gtirrk Azrbaycana, digr trfdn yetidirdiyi tlblrl Azrbaycana aid mlumat, mdniyyt v tcrbni Amerika, Avropa, Trkiy v bir ox lk olmaq zr btn dnyaya mnimstmkddir. Bu vziyyti v universitetin Azrbaycann thsil hyatnda yerini, hmiyytini, hrmtli thsil naziri Misir Mrdanov Qafqaz Universitetindki tlim v thsil prosesini yrnir, izlyir v digr niversitetlrimiz nmun olaraq gstririk " - szlri il mnal bir kild ortaya qoymudur. Qurulmu olduu tarixdn etibarn a yrtim irktinin btn struktur-vahidlrinin Azrbaycan thsil hyatnda realladrm olduu btn bu mvffqiyytli faliyytlr bhsiz hammz n qrurvericidir. Bu sbbl bu mvffqiyytli xidmtlri ortaya qoyan btn yoldalarmz tbrik edirm. Bu uurlarn artaraq da61
vam etmsi dilyi il, a yrtim iltmlrinin quruluunun 20-ci il dnmn n smimi duyularmla rkdn tbrik edirm. Qaynaqlar
BULUT, Cihan ve ahin Durmaz, (2011) Qafqaz niversitesi rneinde Azerbaycan Yksekretiminin Deerlendirilmesi, The nternational Higher Education Congress: New Trends and ssues (UYK-2011), stanbul/Trkiye, 27-29 Mays. Durmaz, ahin, (2010) Kreselleme Ve Milli Eitim: Azerbaycan-Trkiye zel Liseleri rnei, Journal of Azerbaijani Studies. Heyet, Haydar Aliyev ve a retim, Bak, 2007. Mrdanov, Misir, Qloballama prossesinde Qafqaz v Mrkzi Asiya, Konfrans Materiallar, Qafqaz Universiteti yaynlar, Bak, 2007. Mrdanov, Misir, Azrbaycan thsili- dnn-bugnsabah, Thsil Nriyyat, Bak, 2006. Mrdanov, Misir, Azrbaycan thsili: slahatlarn uurlu nticlri 2009-2010, rq-Qrb Nriyat, Bak, 2010. NAL, Adem, Elm ve dvlt xadimlri v iadamlar xlarndan, 2006 jurnal, Qafqaz Universitesi Yaynlar, Bak, 2006. Rapor, (2011). Qafqaz niversitesi, Yaynlanmam Rapor, Genel Sekreterlik, Bak. TQDK, ABTURYENT jurnal, Say:1112, Bak, 2007 TQDK, 2010/2011-ci Tdris ili n tlb qbulu nticlrinin Elmi-Statistik thlili, Abituriyent jurnal, No: 12, fevral, Bak, 2010 UNESCO (2011). Education for All Global Monitoring Report 2011, http://www.unesco.org/new/fileadmin /MULTMEDA /HQ/ED/pdf/gmr2011-efadevelopmentindex.pdf, Eriim tarihi: 06.04.2011. YUSUBOVA, Elnar "Azrbaycan Respublikasnn thsil sistemind a yrtim ltmlri MMM-in yeri." Nr olunmam Bakalavr ii, Qafqaz Universiteti. Bak, 2000
Akademik hliman miraslanov

Azrbaycan Tibb Universitetinin Rektoru, SSR Dvlt Mkafat Laureat, Millt Vkili
Masir Azrbaycan v tibb thsili

Azrbaycan Respublikas 1991-ci ild dvlt mstqilliyini brpa etdikdn sonra qrur mnbyimiz olan mstqil lkmiz masir Azrbaycann thsil sisteminin, o cmldn, tibb thsili sisteminin yeni istiqamtlrinin myynldirilmsinin, inkiaf etdirilib brqrar olmasnn, planladrlan yeni qlobal layihlrin hyata keirilmsinin hqiqi dayana, mhkm istinadna evrildi. Dorudur, dvlt mstqilliyimizin brpas son drc tin bir dvr torpaqlarmzn ial, vtndalarmzn soyqrmna mruz qald dvr tsadf etmidi v mstqilliyimizin ilk illrind btn sahlrd olduu kimi thsil sahsind 63
d acnacaql vziyyt yaranmd. Ermnistan ordusu hr gn ktlvi qrnlar trdir, dinc halini mhv edir, hegemon dvltlrdn dstk alaraq iallq siyastini durmadan gclndirirdi. Bel bir vziyytd 1993-c il iyun aynn 15-d ulu ndr Heydr liyevin Mstqil Azrbaycan Respublikasnda yenidn hakimiyyt qayd tdricn lkdki prakndliyi, aqnl, midsizliyi aradan qaldrd, Azrbaycann dvlt mstqilliyi xilas edildi v xalqmza glcy nikbin baxmaq imkan verdi. lkmizin dvlt mstqilliyinin brpasnn ilk illrind Azrbaycanda dvlt thsil mssislri il yana bir sra zl thsil mssislri v onlarn da bir oxunun nzdind tibb fakltsi yaradlmd. O illrd yaradlan yeni thsil ocaqlarndan biri d Qafqaz Universiteti oldu. Onlarn ksriyyti, xsusn d, zl thsil ocaqlar nzdind tkil edilmi tibb fakltlri sonralar faliyytlrini davam etdir bilmdilr, nki o vaxtlar tkil ediln strukturlarn ksriyyti bnvrsiz qurulmudu. Yalnz bnvry fikir vernlr, sasl maddi - texniki bazaya syknnlr thsilin tin keidlrind yollarn davam etdir bildilr. Yolunu inamla davam etdir biln bel thsil mssislrindn biri d hazrda yaranmasnn 20 illik rfli yubileyini qeyd edn Qafqaz Universiteti oldu. Bu Universitetin sas meyar bilikli, savadl kadrlarn yetidirilmsi olduuna gr o, ciddi manelr rast glmdn uurla irlilyib, hazrk yksk sviyysini fth ed bildi. Qafqaz
1993-c il iyun aynn 15-d ulu ndr Heydr liyevin Mstqil Azrbaycan Respublikasnda yenidn hakimiyyt qayd tdricn lkdki prakndliyi, aqnl, midsizliyi aradan qaldrd, Azrbaycann dvlt mstqilliyi xilas edildi v xalqmza glcy nikbin baxmaq imkan verdi.
Universiteti artq Azrbaycan thsil sisteminin ayrlmaz hisssin evrilib. Btn bu uurlarn qazanlmasnda, bhsiz ki, Qafqaz Universitetinin rektoru Prof. Dr. hmd Saniin mstsna xidmtlri, byk rolu olmudur. Bel bir uurlu yksli hmin dvrd Azrbaycan tibb thsilin d nsib oldu. Ulu ndr Heydr liyevin lkmizd siyasi rhbrliy qaydndan sonra thsil sistemind, o cmldn tibb thsili sistemindki reqressiyaya, gn-gndn artan xaosa son qoyuldu. 1994-c il may aynn 14-d mumilli liderimizin nfuzu v syi saysind ld ediln atks rejimi v hmin ilin sentyabr aynn 20-d imzalanan srin mqavilsi mstqilliyin yenic qovumu Azrbaycann iqtisadiyyatnn inkiafnn tmlini tkil etdi v bu inkiaf tibb thsili sistemind d z ksini tapd. 1995-ci ild qbul edilmi Konstitusiya Azrbaycan Respublikasnn dvlt quruculuunun sasn qoydu. Azrbaycan demokratik, hquqi, dnyvi dvlt kimi ilk df olaraq insan hquqlarnn prioritetliyini znn glck inkiaf kimi sedi. Bu snd mstqil Azrbaycann ilk Konstitusiyas kimi tarix yazld. Hmin ild mstqil Azrbaycann ilk Parlamentin keiriln sekilr is lkmizin dvlt mstqilliyinin mhkmlndirilmsi prosesinin hquqi bazasnn yaradlmasna daha geni imkanlar yaratd. 65
Btn bunlarn saysind Azrbaycanda brqrar olan iqtisadi siyasi sabitlik thsilin inkiafna z tsirini gstrdi. Bel ki, hmin dvrd Azrbaycan Tibb Universiteti ali mktblr n yaradlan lverili raitdn istifad edrk beynlxalq alm inteqrasiya edir, laqlrini genilndirirdi. Mstqilliyimizin ilk illrind masir Azrbaycan tibb thsili sisteminin ilk beynlxalq uurlarndan biri Azrbaycan Tibb Universitetinin 1996-c ild Dnya Thsil Birliyinin Londonda apdan xan beynlxalq reyestrin daxil edilmsi oldu. Hmin dvrd MDB lklrindn yalnz Rusiya Federasiyas v Ukraynann bzi ali thsil ocaqlar bu rf layiq grlmd. Tibb alimlrin, hkimlr, btn shiyy iilrin xsusi diqqt v qay il yanaan mummilli Liderimiz Heydr liyev Azrbaycann dvlt mstqilliyinin brpa olunduu dvrn birinci onilliyind 1998 v 2000-ci illrd iki df Azrbaycan Tibb Universitetind olmu, hr df d ali thsil ocanda geni v drin mzmunlu nitq sylyrk hm thsil ocann professor-mllim heytin, hm tlb-gnclrin, hm d btvlkd hkimlr, btn shiyy iilrin dyrli mslhtlr vermi, onlarn glck yollarnn istiqamtini myynldirmidi. Mstqillik dvrnn ilk onilliyind lk bas Ulu ndrin qays saysind thsil sistemind bir sra uurlu islahatlar aparlm, yeni layihlrin hyata keirilmsin zmin yaradlmd. Bu istiqamt tibb thsili sisteminin inkiQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
afnda da z dolun ksini tapmdr. Bel ki, tibb thsilinin tdrisini yaxladrmaq n tdris binalarnn maddi-texniki bazas yenidn qurularaq masir avadanlqlarla tchiz edilmi, xarici lklrin tibb thsili mssislri il qarlql laqlr genilndirilmi, elmi-tdqiqat ilrinin dnya tibb elminin aktual problemlri rivsind aparlmasna lverili rait yaradlmd. lk thsilinin, o cmldn, tibb v czalq thsilinin tdrisini beynlxalq miqyasda qbul edilmi standartlara uyunladrmaq yolunda ilk mkmml addmlar atlm, 2000-ci ild czalq fakltsind tdrisin bakalavr v magistr pilllri zr hazrlnn ttbiqin balanlm, bakalavr hazrlnn mddti 5 ildn 4 il endirilmi, tibbi - biologiya fakltsi tibbi - profilaktika fakltsin birldirilmi, 1999-cu ild hrbi - felder kursu, 2000-ci ild is ATU-da mharib raitind olan lkmiz n strateji hmiyyt ksb edn hrbi tibb fakltsi tkil edilmidir ki, bu da mummilli Lider Heydr liyevin uzaqgrn siyastin saslanm v XXI srin birinci onilliyinin yekunlar bu addmn vaxtnda atlm v son drc vacib bir addm olduunu hrtrfli tsdiqlmidir. lk illrd bu faklty malic-profilaktika fakltlrinin v pediatriya fakltsinin V kursunda thsil alan tlb olanlar clb edilirdi. 2007/2008-ci tdris ilindn etibarn is hrbitibb fakltsin qbul mumi qaydada TQDK-da 67
abituriyentlrin rizlri sasnda aparlr. Ken srin 80-ci illrind bnvrsi qoyulan, lakin sonralar vsait atmazlna gr inas dayandrlan tdris binas ATU-nun rektorluunun Prezident mracitindn sonra onun inas ulu ndr Heydr liyevin gstrii v dstyi il yenidn davam etdirildi. 1998-ci il sentyabr aynn 28-d Ulu ndrin tikdirdiyi 11 mrtbli tdris binasnn al mrasimi keirildi. Alda itirak edn mummilli Lider H. liyev x edrk universitetin professor-mllim heytini, tlbgnclrini, btn tibb ictimaiyytini Azrbaycann o illr qdrki mstqillik dvrnn n mhtm tdris binasnn istifady verilmsi mnasibtil tbrik etdi, lknin shiyy sisteminin formalamasnda v uurlu faliyyt gstrmsind Azrbaycan Tibb Universitetinin uzun illrdn bri yetidirdiyi kadr potensialnn hmiyytli rolu haqqnda z dyrli fikirlrini syldi. Yeni istifady veriln 11 mrtbli 5 No-li tdris binas eyni vaxtda 2300 tlb qbul etmk 2 imkanna malikdir. mumi sahsi 16 min m olan tdris binasnda ATU-nun 10 nzri kafedras, internet mrkzi, tibb aid 1 milyona yaxn kitab fondu ehtiyatna malik olan unikal kitabxana, hrbi kafedra, elc d Tbib nriyyat yerldirilmidir. Bu binann istifady verilmsi saysind ATU-nun nzri kafedralarnn tdris auditoriyalarna, mhazir zallarna olan ehtiyac demk olar ki, tamamil dnilmidir.
Qafqaz Universitetinin sas meyar bilikli, savadl kadrlarn yetidirilmsi olduuna gr o, ciddi manelr rast glmdn uurla irlilyib, hazrk yksk sviyysini fth ed bildi.
2000-ci il iyun aynn 19-da ulu ndrimiz Heydr liyev Azrbaycan Tibb Universitetinin yaradlmasnn 70 illik yubileyind itirak edrk, el hmin gn aln hyata keirdiyi 500 yerlik unikal Akt zalnn tribunasndan ilk mhtm nitq sylyn tarixi xsiyyt oldu. Azrbaycan Tibb Universitetinin kediyi inkiaf yolunu ardcllqla mkmml surtd thlil edn mumilli Liderimiz glckd grcyimiz ilrin sas istiqamtlrini tarixi nitqinin mddalarnda tsbitlndirdi. 2000-ci ilin vvllrind Azrbaycan Tibb Universitetin gstriln dvlt qays saysind bu 2 ali tibb thsili oca mumi sahsi 34840 m olan 2 5 tdris binasna, 3230 m sahsi olan inzibati binaya, 1700 yerlik 6 mumi tlb yataqxanasna, Elmi-Tdqiqat Mrkzin, rtl zglk hovuzuna, 9 idman zal olan idman-salamlq kompleksin, tlblr xidmt edn masir tipli poliklinikaya, 280 yerlik 2 tlb yemkxanas v bufetlr, Nabran salamlq-istiraht drgsin v s. malik idi. Bunlardan lav drslr Azrbaycan Respublikas Shiyy Nazirliyinin tabeliyind olan 26 kliniki bazada keirilirdi. Son illrd hr biri 350 yerlik 9 mrtbli 2 yaay binas yataqxana kimi istifad edilmk n yararl hala salnmdr. hmin yataqxanalarda xarici tlblrl yana, aspirantlara da yer ayrlmdr. 69
Btn bunlar n qdr rkaan olsa da, masir dvrd inkiaf etmi digr xarici lklrl mqayisd Azrbaycan Tibb Universitetinin birbaa zn mxsus klinikalarnn olmamas hm tdris v tlim - trbiy ilrinin, hm d malicdiaqnostika, profilaktika v reabilitasiya, elc d elmi-tdqiqat planlarna daxil ediln problemlrin mrkzldirilmi qaydada masir tlblr uyun sviyyd aparlmasna xeyli drcd manelr trdilirdi. Qeyd olunanlar nzr alaraq Azrbaycan Tibb Universitetinin rhbrliyi XX srin sonlarnda bu ali tibb thsili ocann z klinikalarna malik olmasnn zruriliyi v dnya standartlarna uyunluunun vacibliyi haqqnda lk bas ulu ndr Heydr liyev mracit etdi. mummilli Liderimiz drhal bu tdbirlrin yerin yetirilmsi v icrasna balanlmas n gstrilr vermidi. Bunun nticsind 2002-ci ild lkmizin yegan ali tibb thsili oca Azrbaycan Tibb Universitetinin znmxsus olan ilk klinikas - Stomatolji Klinika yaradld. Stomatoloji Klinikada ATU-nun terapevtik v ortopedik stomatologiya kafedralar, malic-profilaktika, tibbiprofilaktika, hrbi-tibb fakltsi tlblri n stomatologiya v uaq stomatologiyas kafedralar, crrahi-ektraksiya bsi, laboratoriya v kompyuter otaqlar, rentgen bsi v digr blr yerldirilmi, klinika elmin son nailiyytlrin saslanan n masir avadanlqlarla tchiz edilmidir. Azrbaycan Tibb Universiteti ona gstriln dvlt qays saysind beynlxalq laqlrini
daim genilndirir, dnya miqyasnda nfuzunu daha da mhkmlndirir. lkmizin bu ali tibb thsili oca 1998-ci ild Qara dniz hvzsitraf lklrin Ali Mktblr Birliyinin, 2000-ci ild Beynlxalq Ali Mktblr Assosiasiyasnn, 2002ci ild is Avropa Universitetlr Assosiasiyasnn tamhquqlu zv seilmidir. Bu xeyirxah ilrin nnvi davam 2003-c ildn hal-hazra qdr ulu ndr Heydr liyevin layiqli davams lk prezidenti cnab lham liyev trfindn yerin yetirilir. Bel ki, ATU-nun ikinci byk klinikas lk prezidenti cnab lham liyevin diqqt v qays saysind 2007-ci ild yaradlm mhtm Onkoloji Klinikadr. Onkoloji Klinika Stomatoloji Klinikann da daxil olduu Tibb hrciyinin hndvrindki Smd Vurun ksind ina edilmi 9 mrtbli binada yerldirilmidir. Burada onkologiya fnninin tdrisi, elc d onkoloji xstliklrin diaqnostikas, profilaktikas, malicsi v xstlrin reabilitasiyas n ideal rait yaradlmdr. Klinikann histoloji laboratoriyas, kompyuter tomoqrafiyas ota, ultrass mayinsi ota, digr malic diaqnostika blri, elmi-tdqiqat v malic sektorlar, ginekologiya bsi, crrahi b v baqa blr n yeni cihazlarla, masir avadanlqlarla tchiz edilrk, tlblrin v bu klinikaya mracit edn xstlrin, hminin mllim v hkimlrin ixtiyarna verilmidir. Klinikann stn 71
chtlrindn biri d ondan ibartdir ki, burann imkanlarndan istifad edilrk, orada masir tipli uaq onkologiyas bsi yaradlmdr. Bu b onkologiyann ox vacib v perspektivli sahsinin ilk bnvrsini tkil edir. 2007-ci ild Azrbaycan Tibb Universitetinin rhbrliyi terapiya ynml kafedralarn Bak hrinin bir-birindn uzaq mxtlif xstxanalarnda yerlmsinin tinliklri v bu nv problemlrin tdris prosesin mnfi tsirlri haqqnda lk prezidentin mracit etmidi. Bu mracitdn drhal sonra 2007-ci ilin sentyabr aynn 11-d cnab lham liyev bu haqda Srncam imzalamd. Srncamda qeyd edilirdi ki, Azrbaycan Tibb Universitetinin Tibb hrciyind yerln binalarnn hytindki sahd oxprofilli terapevtik klinikann inasna balanlsn v balanc n Prezidentin Ehtiyat Fondundan maliyy vsaiti ayrlsn. Bu srncamdan bir hft sonra - sentyabr aynn 18-d yeni-2007-2008-ci tdris ilinin balancnda Azrbaycan Tibb Universitetinin Tdris-Terapevtik Klinikasnn tmlqoyma mrasimi keirildi. Mrasim toplaan professor-mllim heyti, tlb-gnclr, shiyy iilri tmlqoyma tntnlrind itirak etmk n Azrbaycan Tibb Universitetin gln zati-alilri cnab Prezident lham liyevi v onun xanm Heydr liyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun v SESKO-nun xomraml sfiri, Milli Mclisin deputat Mehriban xanm liyevan minntdarlq dolu alqlarla qarladlar. TmlQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Qafqaz Universiteti artq Azrbaycan thsil sisteminin ayrlmaz hisssin evrilib.
qoyma mrasimindn sonra cnab lham liyev ulu ndr Heydr liyevin 1998-ci ilin sentyabr aynn 28-d tikintisini baa atdrb aln hyata keirdiyi 11 mrtbli tdris binasnn qarsna toplaanlar hrartl salamlayaraq drin mzmunlu geni nitq sylyrk qeyd etdi ki, Mn bu gn ox adam ki, biz birlikd bu gzl, yeni korpusun tmlini qoyduq. bh etmirm ki, bu bina yaxn zamanlarda tikilib istifady verilck, n yksk standartlara cavab verckdir. Azrbaycan Tibb Universitetinin yaradlmasnn 80 illik yubiley tntnlri rfsind 2010-cu il oktyabr aynn 1-d ATU-nun Tdris Terapevtik Klinikasnn istifady verilmsinin rsmi al tdbiri keirilmidir. Klinikann alnda lk Prezidenti cnab lham liyev v onun xanm Mehriban xanm liyeva itirak etdilr. Al tdbirind geni nitq sylyn cnab lham liyev, elc d thsil v shiyy obyektlrinin tikintisin, onlarn n yeni avadanlqlarla tchizatna yaxndan dstk gstrn Mehriban xanm liyevaya drin minntdarlq bildirildi. Tdris Terapevtik Klinika elmi-tdqiqat, malic v diaqnostika ilrini znd birldirn nadir universitet klinikasdr. Tamamil kompyuterldirilmi klinikada terapevtik, pediatrik v nevroloji xstliklrin ma73
sir dnya standartlarna uyun diaqnostikas, reabilitasiyas aparlr. Bunun n klinikada dnyann aparc irktlrinin istehsal olan angioqrafiya, kompyuter tomoqrafiyas, rqmsal rentgenoqrafiya, mammoqrafiya, hemodializ, qaraciyrin v byrklrin birbaa punksion biopsiyas aparatlar, elc d kliniki biokimyvi, immunoloji tdqiqatlarn zncirvar proteaz reaksiyalar, genetik mayinlri aparmaq n laboratoriya avadanl istifady verilib. Reanimasiya v intensiv terapiya bsi n masir sni tnffs aparatlar il tchiz olunub. Avadanl yerli ARASH Medical irkti quradrb. mumi sahsi 25 min kvadratmetr olan 14 mrtbli 400 arpaylq stasionar blr v mslht-diaqnostika bsin malik klinikada hr gn stasionar malic alan 400 xstdn baqa, gnd 300-350 xsty ambulator yardm gstrilmsin rait yaradlb. Bel bir klinikann yaradlmas zrurti Universitetin klinik fnlr tdris ediln kafedralarnn oxunun Baknn mxtlif rayonlarnn razisindki xstxanalarda yerlmsi il bal idi. Bu, tdris prosesinin tkilin mnfi tsir gstrmkl yana, bir sra baqa narahatlqlara da sbb olurdu. Hmin kafedralarn vahid mrkzd cmlmsi is, ilk nvbd tdrisin keyfiyytini v maddi-texniki tminatn yaxladrmaa imkan verir, elmi tdqiqat ilrinin aparlmas n lav imkanlar yaradr. Burada 15 klinik kafedra yerlib. Eyni vaxtda 2140 tlb yeri olan 8
mhazir zal, 70- qdr drs otanda Universitetin 3-c v 4-c kurs tlblrin terapiya, pediatriya, ail tbabti, nevrologiya, kliniki farmakologiya, fizioterapiya, a diaqnostikas v kliniki biokimya fnlri tdris olunur. Bundan lav, klinikada rezidentura v doktorantura xtti il yksk ixtisasl kadrlarn hazrlanmas hyata keirilir. Klinikann 204 kompyuter, 16 modul v PAKS sistemini znd birldirn bk btn tibbi sndlm prosesini srtl icra etmk, arxivldirmk, statistik ilmk, grntlri v laborator mayinlrin nticlrini malic hkimlrin, elc d dnyann hr hans lksindki mtxssis trmk imkanna malikdir. Burada xarici lklrin qabaqcl klinikalar v dnyann grkmli tibb mtxssislri il videolaq quraraq mzakirlr aparb, mslhtlr almaq mmkndr. Btn tdris otaqlar, i kabinetlri, palatalar srtli internet xttin qoulub. Tdris prosesinin yaniliyini artrmaq mqsdil 18 mrkkb xstliyi v onlarn oxsayl fsadlamalarn modelldirmk imkanna malik Tibbi Treninq Mrkzi yaradlb. ATU-nun maddi-texniki bazasnn mhkmlnmsin ynlmi daha bir srncam lk prezidenti cnab lham liyev trfindn 2008-ci ilin mart aynn 13-d imzalanmdr. Bu srncamn sasnda drhal ATU-nun Crrahi Klinikasnn da 75
inasna balanld. 2012-ci ild Crrahi Klinikann tikintisi tam baa atdrld v hazrda son tamamlanma ilri aparlr. Yaxn vaxtlarda bu klinikann da istifady verilmsi gzlnilir. bhsiz ki, bundan sonra Tibb Universitetind crrahlq sahsi zr d masir tipli maddi-texniki baza problemi tam hllini tapacaqdr. Son illrd Azrbaycanda thsilin kredit sistemi il tdrisi tibb thsili sistemind d ttbiq olunmaqdadr. Artq 2006-c ildn etibarn Azrbaycan Tibb Universitetinin tibbi-profilaktika v tibbi-biologiya fakltlrind, 2009-2010-cu tdris ilindn etibarn stomatologiya, 2010-2011-ci tdris ilindn is malic-profilaktika v pediatriya fakltlrind tibb thsilinin tdrisi kredit sistemi il aparlr. 2009-cu ilin iyun aynda Thsil qanununun qbul edilmsi thsilin kredit sistemin keidin, hminin diplomdan sonrak hazrln rezidentura sistemi il aparlmasna lverili rait yaratd. Bu qanun elmi v pedaqoji kadrlarn hazrln yeni qaydalar zr aparmaa istiqamt verdi. Bel ki, artq aspirantura v klinik ordinatura bsi lv edilrk doktorantura bsi il vzlnmidir. Ken srin 90-c illrindn hal-hazra qdr ATU-nu bitirn gnc hkim kadrlar tkc Azrbaycanda deyil, dnyann bir ox lklrind, o cmldn, Almaniyada, Amerika Birlmi tatlarnda, Trkiyd, Kanadada, ran slam Respublikasnda, Rusiya Federasiyasnda, sverd v baqa lklrd uurla faliyyt gstrirlr.
Masir Azrbaycanda tibb thsilinin tdrisinin islahatlar yolu il tkmillmsi dvlt qays saysind yksln dinamik xtl davam etdirilir.
Hr il Tibb Universitetini bitirn yz nfr yaxn mzun yuxarda qeyd olunan lklr d daxil olmaqla bir ox inkiaf etmi xarici lklrd komissiya qarsnda yoxlama sorusundan kerk, ATU-da aldqlar diplomlar tsdiq etdirir v orada i qbul olunurlar. 2007-ci ild Trkiyd ixtisasartrma qbul msabiqsind itirak etmi 17 min nfrdn I v II yerlri tutanlardan hr ikisi Azrbaycan Tibb Universitetinin mzunlar olmudur. Btn bunlar hm ATU-da veriln tibb thsilinin keyfiyytinin yksk olmasn sbut edir, hm d beynlxalq miqyasda ATU-nun nfuzunun daha da artmasna xidmt edir. ATU-ya tlb qbulu mrkzldirilmi qaydada Dvlt Tlb Qbulu Komissiyas trfindn test sulu il aparlr. 1990-2008-ci illrd Azrbaycan Tibb Universitetin 24160 tlb qbul edilmidir, onlardan 1498 nfri dnyann 28 lksindn glmi xarici tlblr, 103 nfri cza magistr, 197 nfri hrbi hkim, 287 nfri hrbi-felder olmudur. 1990-2009-cu illrd Azrbaycan Tibb Universitetini 26290 mzun bitirmidir, onlardan 25873 nfri hkim v cza bakalavr (625 nfr xarici), 184 nfri hrbi hkim, 162 nfri hrbi-felder, 75 nfri is cza magistr olmudur. Hazrda ATU-da 1000 nfr yaxn xarici tlb thsil alr. 2012-ci ilin fevral aynn 1-n olan mlumata gr Azrbaycan Tibb Universitetind 74 nfr 77
kafedra mdiri, 157 nfr elmlr doktoru, 124 nfr professor, 3 nfr AMEA-nn hqiqi zv (akademik .T. miraslanov, akademik A.. Namazova, akademik B.A.Aayev) 4 nfr RTEA-nn akademiki, (.T.miraslanov, N.N.liyev, V.B. adlinski, A.M.Mmmdov), 1 nfr - akademik A.. Namazova RTEA-nn, 4 nfr AMEA-nn mxbir zv - (S.B.mamverdiyev, Y.C. Mmmdov, N.N.liyev, D.B.Tayev) 25 nfr mkdar elm xadimi, 48 nfr mkdar hkim, 42 nfr mkdar mllim, 4 nfr mkdar idman ustas, 815 nfr elmlr namizdi, 358 nfr dosent, 149 nfr ba mllim, (onlardan 77 nfri elmlr namizdi), 655 nfr assistent (onlardan 344 nfri elmlr namizdi), 57 nfr mllim (onlardan 7 nfri elmlr namizdi) faliyyt gstrir. Azrbaycan Tibb Universitetind 5 illiklr zr - 1991-1995-ci illrd 18 nfr elmlr doktoru, 102 nfr elmlr namizdi, 1996-2000-ci illrd 13 nfr elmlr doktoru, 111 nfr elmlr namizdi, 2001-2005-ci illrd 21 nfr elmlr doktoru, 150 nfr elmlr namizdi, 2006-2008-ci illrd 21 nfr elmlr doktoru, 146 nfr elmlr namizdi hazrlanmdr. Bellikl, 1991-2008-ci illrd Azrbaycan Tibb Universitetind 73 nfr elmlr doktoru, 509 nfr elmlr namizdi hazrlanmdr. ATU-nun inzibati-tsrrfat hisssind 1369 nfr, Elmi-Tdqiqat Mrkzind 128 nfr ii faliyyt gstrir. Azrbaycan Tibb Universitetind 1991-2008-ci illrd 118 mumuniversitet elmi konfrans (faQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
klt v kafedralardan baqa) keirilib. 1991-2008-ci illrd Azrbaycan Tibb Universitetind hminin 145 drslik, 184 drs vsaiti, 832 tdris-metodik dbiyyat, 208 monoqrafiya, 109 kitaba v soru dbiyyat, 53 elmi srlr mcmusi, 15875 elmi mqal v tezis (onlardan 12552-si yerli, 3323- xarici mtbuatda) ap olunub, 117 ixtiraya v 202 smrldirici tklif patent v mlliflik hadtnamsi verilib. xtiralardan 22-si mlliflik hadtnamsin, 82-si Azrbaycan patentin, 8-i Rusiya patentin, 5-i Avrasiya patentin layiq grlb. XX srin axrnc v XXI srin birinci onilliyind ATU-nun faklt v kafedralar formalaaraq stabillmidir. Hazrda ATU-da 74 kafedra, 4 klinika, 6 faklt, 6 tdris binas, inzibati bina, idmansalamlq kompleksi, rtl zglk hovuzu, 6 tlb yataqxanas, 5 tlb yemkxanas v bufetlr, Nabran salamlq-istiraht drgsi, Elmi-Tdqiqat Mrkzi, nternet mrkzi v s. faliyyt gstrir. ATU-nun 1 milyona yaxn kitab fondu olan kitabxanas multi-media sistemin qoulub. Tdris prosesini hyata keirmk n Shiyy Nazirliyinin tabeliyind olan xstxana v poliklinikalarn, Elmi-Tdqiqat nstitutlarnn xidmtlrindn d istifad edilir. ATU-nun elmi urasnn 27 may 2004-c il tarixli qrarna (protokol No: 9) sasn 2004-2005ci tdris ilindn etibarn Azrbaycan Tibb Univer79
sitetind 5 gnlk tdris hftsi tyin edilmidir. Yalnz kitabxana, oxu zallar, idman kompleksi, yataqxanalar, klinik bazalar xsusi qrafikl 6 gnlk i hftsi rejimind faliyyt gstrir. Digr kafedralarda nb gnlri nvbtilik tyin edilir v tlblrin srbst hazrlamalarna rait yaradlr. 1991-2009-cu illrd masir tlbata uyun kild formalaan ATU-nun I v II malic-profilaktika fakltlri, pediatriya fakltsi, tibbiprofilaktika v tibbi-biologiya fakltsi, stomatologiya fakltsi, czalq fakltsi, hrbi-tibb fakltsi faliyytini mvafiq qaydalar sasnda davam etdirmi, 2011-ci ild is pediatriya v tibbi biologiya fakltlri lv edilmidir. 1999-cu ildn ATU-da YUNESKO xtti il yaradlm Respublika Biotika, elmi biliklr v texnologiyalarn etikas zr Milli Komitsinin filial faliyyt gstrir. ATU-da 1992-ci ildn etibarn drslik v drs vsaitlrinin, metodik tvsiylrin nri il laqdar Metodik ura, elmi hiss nzdind mxtlif ixtisaslar zr problem komissiyalar, 2012-ci ildn etibarn is nnovasiya Mrkzi faliyyt gstrir. 2006-c ildn ATU-da ingilis dilli qruplar tkil edilmidir. Qeyd etmk lazmdr ki, ATU-da aparlan son islahatlar nticsind I nevrologiya v tibbi genetika kafedras il II nevrologiya v tibbi genetika kafedras birldirilrk Sinir xstliklri v tibbi genetika kafedras, I v III mamalq-ginekologiya
Bel bir uurlu yksli hmin dvrd Azrbaycan tibb thsilin d nsib oldu. Ulu ndr Heydr liyevin lkmizd siyasi rhbrliy qaydndan sonra thsil sistemind, o cmldn tibb thsili sistemindki reqressiyaya, gn-gndn artan xaosa son qoyuldu.
kafedralar birldirilrk Mamalq v ginekologiya kafedras, fizioterapiya kursu il malic bdn trbiysi v hkim nzarti kursu birldirilrk Fizioterapiya v idman tbabti kafedras yaradlmdr. ATU-da universitetin orqan olan Tbib qzeti redaksiyas (ba redaktor air Eldar smayl), nriyyat, inar qzlar rqs ansambl, n v hazrcavablar qrupu v s. mdni-ktlvi birliklr faliyyt gstrir. Hr tdris ilinin sonunda iyun aynn axrnda ATU-nun buraxlna hsr edilmi Mzun gn keirilir, mzunlar hkimlik and iir v estafetihkimliyin rmzlrindn olan a xalat, kalpak v fonendoskopu birinci kurs tlblrin verirlr. 2011-2012-ci tdris ilindn etibarn ATU-da diplomdansonrak hazrln internatura yolu il aparlmas lv edilrk dnya standartlarna uyun olan rezidentura sistemi il vz olunmudur. Bu tdris ilind semestr imtahanlarnn gedii ilk df olaraq mrkzldirilmi qaydada kompyuter otaqlarnda insan amili olmadan test sulu il aparlm, uurlu nticlr ld edilmidir. Masir Azrbaycanda tibb thsilinin tdrisinin islahatlar yolu il tkmillmsi dvlt qays saysind yksln dinamik xtl davam etdirilir.
81
Professor erif Ali Tekalan

Trkiy Respublikas, Fatih Universitetinin Rektoru
Masir Azrbaycan thsili v a rtim ltmlri

1992-ci ild rhmtlik prezidentimiz Turqut zal il birlikd rsmi nmaynd heytinin trkibind ali thsil urasnn zv olaraq Azrbaycan da ziyart etdik. Daha sonra Fatih Universitetinin qurulduu il, 1996-c ild Azrbaycann mummilli lideri mrhum Heydr liyev hmin universitetin fxri doktoru nvan verilmidi. Bu tdbird mrhum Heydr liyev Azrbaycan v Trkiy laqlri v bu laqlrin daha da inkiaf etdirilmsi il bal ox gzl v hatli bir x etdi. Daha sonra 1992-ci ildn balayaraq a yrtim irktinin qurmu olduu, demk olar ki, Azrbaycandak btn liseylri ziyart etm imkanna sahib oldum v bu liseylrin inkiafn da
Mn vvlc hrmtli Prezident lham liyev cnablarn, sonra Thsil naziri dostum cnab prof. Misir Mrdanovu, daha sonra a yrtim ltmlri irkti dar heytini sdri Enver zereni v Qafqaz Universitetinin rektoru hrmtli prof. Ahmet Sanii tbrik edirm v bu mvffqiyytlrinin davamn dilyirm.
mahid ed bildik. Hr ken il zlrini inkiaf etdirdilr, zlrini yenildilr v Azrbaycanla sanki btnldilr. Azrbaycan Trkiyy, Trkiyni Azrbaycana sevdirdilr. Siyasi, iqtisadi, mdni, thsil sahsind iki lk arasnda krplr qurdular. Qafqaz Universiteti d qurulduu ildn bri bu krplrin inkiaf etdirilmsin v Azrbaycandak universitet thsili il laqdar nmun olmaa davam etdi. Daha sonrak illrd Qafqaz Universitetini ziyart etdiyimd bir trfdn ox masir bir kampus, bir digr trfdn d keyfiyytli pedaqoji kollektiv il hqiqtn indiki vaxtda universitetlrd verilmsi lazm olan thsilin yksk sviyyd verildiyinin ahidi oldum. Bu gn ld olunan mvqeyi il hqiqtn Azrbaycan ox mxtlif mvzularda ciddi sraylar etmidir. Mrhum mummilli lider Heydr liyevdn sonra Prezident lham liyev d bu trqqini ciddi bir kild davam etdirdi v btn sahlrd Azrbaycan vvlki illr nisbtn daha da msbt doru dyidi. Bu da eyni kild yen siyasi, iqtisadi, elmi, thsil, mdniyyt sahlrinin inkiaf il nticlnmi oldu. ki lk arasndak mnasibtlr hr ken gn daha da inkiaf etdi. Yni mrhum prezident cnab Heydr liyevin teztez syldiyi kimi iki dvlt bir millt fikri v dncsi hr ken gn iki lk arasnda daha 83
da mhkmlndi. ki lk arasnda gedi glilr sxlar v i adamlar bir-biri il daha yax laq qurur, mtrk layihlr hyata keirir, dvlt adamlar da, tez-tez qarlql sfrlr edirlr. Amma btn bunlarla yana, blk d n mhm msllrdn biri odur ki, a yrtim irktinin tsis etdiyi liseylrdn v Qafqaz Universitetindn mzun olan gnclr Azrbaycanda thsillrini bitirdikdn sonra etimad ediln v qabiliyytli gnclr kimi formalamlar. Tkc Azrbaycanda deyil, htta dnyann hans nqtsin gedirlrs getsinlr, oralarda saylb seiln nmun insanlardr. nki aldqlar thsil, trbiy il yana Azrbaycanlq ruhu il d bu gzlliklri nmayi etdirmy davam etmi v indi d edirlr. Qafqaz Universitetinin beynlxalq sahd d, ox gzl uurlar var. Bir trfdn beynlxalq sviyyd keiriln yncaqlar, konqreslr, simpoziumlarla Azrbaycan xaric tantm, digr bir trfdn d universitetlraras mkdalq rivsind pedaqoji kadr hazrl v tlb yetidirmkl yana Azrbaycandak digr zl v dvlt universitetlri il qurduu laqlrl bu inkiafa z thfsini vermy almdr. Hazrda da yen a yrtim ltmlrinin qurduu digr thsil mssislri v Qafqaz Universitetind bu sylrin davam etdiyini grmkdn mn xsn ox mmnunluq duyuram. Dnyann mxtlif universitetlri il qurulan laqlr saysind Azrbaycana gln frqli lklrdn
Qafqaz Universiteti dnyann mxtlif universitetlrind grln ilrin bnzrlrini hyata keirmi v hyata keirmkddir.
elm adamlar da bu trqqini grm v eyni zamanda bu prosesd rol oynamlar. Bada Azrbaycann Prezidenti lham liyev cnablar olmaqla, Thsil naziri, hqiqtn, mumi mnada hr ksin dostu olan v bu xsusiyytini davam etdirn prof. Misir Mrdanov da el txmin edirm ki, milli thsilin hr sahsind gstrmi olduu uurlar v nailiyytlrl, azrbaycanllar v Trkiydki insanlar trfindn unudulmayacaq mvffqiyytlr imza atmdr. Bilindiyi kimi, thsil davaml yenilik tlb edn sahdir. Azrbaycanda da bu sbbdn thsil hmi diqqt mrkzinddir v daha da inkiaf etdirilir. Bu faliyytlr nticsind Azrbaycann hr sahdki inkiafn bu gn d mahid edirik. Xsusil tlb v pedaqoji kadr mbadillri aparmaqla v mtrk layihlr imza atmaqla Qafqaz Universiteti dnyann mxtlif universitetlrind grln ilrin bnzrlrini hyata keirmi v hyata keirmkddir. Bu faliyytlr glckd Azrbaycan gncliyinin daha yksk zirvlr fth etmsin sas tkil edck. Trkiyd d universitetlr, hqiqtn, dnya universitetlri il yaracaq sviyyy glmidir. rli srln layihlr, yksk sviyyd thsil, sonra beynlxalq arenada tannmaa balamas eyni kild bu tcrbnin Azrbaycandak uni85
versitetlrl d paylalmas iki lk arasnda bu sahd d laqlrin inkiaf etdiyini gstrir. Mn vvlc hrmtli Prezident lham liyev cnablarn, sonra Azrbaycan Respublikas Thsil naziri dostum cnab prof. Misir Mrdanovu, daha sonra a yrtim ltmlri irkti dar heytini sdri Dr. Enver zereni v Qafqaz Universitetinin rektoru hrmtli prof. Ahmet Sanii tbrik edirm v bu mvffqiyytlrinin davamn dilyirm.
Professor Nizami Cfrov

Azrbaycanda Atatrk Mrkzinin Mdiri, Millt Vkili, DA Azrbaycan Komitsinin Sdri
Hrmtli konfrans itiraklar! Azrbaycan thsilinin son illrdki tarixini nzrdn keirrkn a yrtim irktinin ad thsil mssislri v texnologiyalarn diqqtdn knarda qoymaq, sadc olaraq, mmkn deyil. Hr eydn vvl ona gr ki, Azrbaycan mktbinin mstqillik dvr a yrtiml birlikd balam, sx qarlql laqd davam etmidir. irkt el ilk illrdn thsili a) mmthsil, b) hazrlq kurslar v c) univetsitet sviyylrind aparm, Azrbaycan thsilin yeni ab-hava glmsin hmiyytli tsir gstrmidir. stedadl agirdlrin obyektiv prinsiplrl seilmsi, onlarn test sulu il universitetlr hazrlanmas v bu prosesin yksk nizam-intizamla aparlmas, 87
yni elmi- intellektl yana mnvi kamilliyin trbiy edilmsi, xsiyyt yetidirilmsin allmas hmin mktblrin amal olmudur. a yrtim irktinin faliyytinin mhm xsusiyytlrindn biri ondan ibartdir ki, he bir mrhld Azrbaycan thsilin n ideoloji, n metodoloji, n d elmi-idraki baxmdan he bir tzyiq gstrmmi, yuxardan aa baxmamdr. ksin, Azrbaycan sovet thsil sisteminin msbt chtlrini d mnimsmy, yerli-milli xsusiyytlri sas almaqla onlarn masir dnyann qabaqcl thsil texnologiyalar il inteqrasiyasna almdr. Milli znmxsusluq, masirlik, humanizm, mumbrilik v s. kimi, etiraf etmk lazmdr ki, ox zaman biri digrini istisna edn, lakin hyatda birg mvcud olan dyrlrin birldirilmsin chd edilmsi d a yrtim-in tcrbsind, el bilirm ki, zn dorultmudur. Xalq arasnda deyildiyi kimi, Trk mktblrinin Azrbaycanda qsa bir zamanda nfuz qazanmasnn n mhm sbbi is hmin mktblrin gstricilri olmudur... Burada shbt, birinci nvbd, universitet qbul gstricilrindn gedir. Trk mktblrinin mzunlarnn universitet qbul imtahanlarnda daha ox bal toplamalar o demk idi ki, burada yax thsil var, yni mktblrd tdris intizam ykskdir, mllimlr hazrlql, eyni zamanda, tlbkardrlar v s. v i. V drhal da ortaya bel bir msl xrd: gr azrbaycanl uaqlar Trk mktblrind
Qafqaz Universitetin mxtlif Aradrma Mrkzlrinin son illrd grdy byk ilri xsusi olaraq qeyd etmk istrdim.
bel oxuyurlarsa, demli, nnvi mktblrd tdrisin sviyysi aagdr. nki hr iki halda tdris eyni material zrind aparlr...
lbtt, bel idi... Sovet dvrnn bitmsi il tnzzl uram sovet thsil sistemi (v mktbi) yenidn qurulmal idi. Onu da nzr almaq lazmdr ki, Sovetlr Birliyind Azrbaycandan baqa he yerd mktb bu qdr dantya mAzrbaycan-Trkiy ruz qalmamd: vsaitin yoxluu, Dalq Qaraba mharibsi il laqdar mktb binalarnn qamnasibtlrinin tarixin hsr olunmu qn-kknlrl dolmas, mumn, mharibnin oxlu elmi mclislr dourduu flaktlr... Odur ki, mnvi- ideoloji anma bir yana, fiziki dantlarn miqyas el idi keirn, kitablar ki, normal thsil prosesindn danmaq mmyaynlayan kn deyildi...
Qafqaz Aradrmalar Mrkzinin adn is hrmtl kmyi zm borc bilirm...
a yrtim bel bir raitd faliyyt balad v tezlikl ictimai fikird byk nfuz qazand. Azrbaycan xalqnn mummilli lideri Heydr liyev irktin grdy ilri vaxtnda ox yksk qiymtlndirdi. Yenidn lk rhbrliyin gldikd is a yrtimin z faliyytini genilndirmsi n hr cr rait yaratd. lk df Naxvanda qurulan Trk mktblri bksi srtl Azrbaycann hr yerin yayld v mhm bir cht ondan ibart oldu ki, Azrbaycanda qsa mddtd qazanlm byk tcrb dnyann mxtlif yerlrind Trk mktblrinin almasna, uurlu faliyytin tkan verdi. Bugn hmin mktblrin getdikc genilnn beynlxalq 89
miqyas (v nfuzu) gstrir ki, a yrtim Azrbaycanda n qdr salam tmllr zrind formalam, n qdr gcl potensiala, inkiaf - yaylma perspektivlrin malik olmudur. a yrtimin ken srin 90-c illrinin vvllrind - Azrbaycan thsili n olduqca tin, mrkkb olan bir dvrd faliyyt balamas, bir trfdn, mvcud bhrann aradan qalxmasna bilavasit yardm edirdis, digr trfdn, thsild ox vacib olan rqabt mhiti yaradrd. Bel ki, dvlt mktblrinin yenidn qurulmas, masir tlblr sviyysin qalxmas beynlxalq standartlar mnimsmsi n stimul- rnk verir, eyni zamanda Azrbaycanda zl thsil sisteminin formalamas tcrbsinin konturlarn, yollarn myynldirirdi. ...a yrtim Trkiydn thsil idarilri, mllimlr, metodik vsaitlr gtirmkl yana Azrbaycandak mvcud potensialdan da geni istifad etmyi el ilk illrdn qarsna mqsd qoymu, get-ged bu iin d miqyasn genilndirmidir. Bu gn grrk ki, Trk mktblrind formalam oxlu sayda azrbaycanl mllimlr, trk mktblrinin tcrbsi sasnda trtib olunmu mumn Azrbaycan orta thsil sistemind, xsusil, abiturientlr trfindn geni istifad olunan vsaitlr vardr... Btn bunlar Azrbaycanda thsilin beynlxalq standartlarnn tbii bir kild formalamas, ortaq dyrlrin paylamas, mtxssis (v xsiyyt) hazrlnn uurlu streotiplrinin mnimsnilmsi n bQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
a yrtim irktinin faliyytinin mhm xsusiyytlrindn biri ondan ibartdir ki, he bir mrhld Azrbaycan thsilin n ideoloji, n metodoloji, n d elmi-idraki baxmdan he bir tzyiq gstrmmi, yuxardan aa baxmamdr.
yk hmiyyt dayr. a yrtimin iyirmi illik faliyytind mnim diqqtimi n ox kn (v hmi yaxndan itiraks olduum) ilrdn biri, blk d, birincisi trk dilin xsusi nm verilmsidir desm, shv etmrm...Trk mktblri agirdlri arasnda mrhllrl keiriln trk dili yarmalar artq ne illrdir ki, hm Azrbaycanda, hm d beynlxalq miqyasda sl trk dili bayramna evrilir. Dnyann yzdn artq lksindn Trkiyy - trk dnyasnn qeyri-rsmi paytaxt stanbula toplaan mxtlif milltlr mnsub yzlrl uaqlarn trkc syldiklri eirlr, hekaylr, nmlr qulaq asmaq insanda hqiqi bir milli qrur hissi yaradr. Trk dilinin gzlliyini, ifad imkanlarn, beynlxalq mvqeyini btn dnyaya nmayi etdirmk n bundan daha tsirli bir forma, sul tapmaq, dnrm ki, mmkn deyil. Bir ne klm d Qafqaz Universiteti bard... n masir thsil- tdris texnologiyalar sasnda qurulmu Qafqaz Universiteti bu gn Azrbaycann n nfuzlu universitetlri srasndadr. 1993- c ild alm universitet gln il znn iyirmi illik yubileyini qeyd edckdir. V dnrm ki, onun buna haqq vardr... nki Azrbaycann hm thsilind, hm d elmi, mdni v 91
ictimai hyatnda znmxsus rol oynam, kifayt qdr byk mvqe qazanmdr. Dnyann intellektual innovasiyalarnn Azrbaycana gtirilmsind, beynlxalq sviyyli kadrlar hazrlanmasnda da xidmtlri vardr. Universitetin mxtlif Aradrma Mrkzlrinin son illrd grdy byk ilri xsusi olaraq qeyd etmk istrdim. AzrbaycanTrkiy mnasibtlrinin tarixin hsr olunmu oxlu elmi mclislr keirn, kitablar yaynlayan Qafqaz Aradrmalar Mrkzinin adn is hrmtl kmyi zm borc bilirm... Ken srin 20-ci illrind Sovet Azrbaycanna glrk kommunist ideologiyasnn tzyiqlri altnda Azrbaycan mktblrind drs deyn, milli hval-ruhiyyli proqramlar, drsliklr hazrlayan, trk dilinin tbii mvqeyini mhkmlndirn trkiyli mllim- mtxssislr ox kemdi ki (yni - drd ildn sonra), lkni trk etmy mcbur oldular. Hmin srin 90-c illrind bundan daha byk (v miqyasl!) missiya il Azrbaycana (artq mstqil Azrbaycana!) gln mllim- mtxssislr is iyirmi ildir ki, hm grdklri mqdds i mqabilind dvltin (v xalqn) etimadn grr, hm d bu etimada sdaqt nmayi etdirirlr. Ona gr d Trk mktblrinin Azrbaycandak faliyytinin iyirmi illik yubileyinin 20 il etimada sdaqtl devizi altnda keirilmsi tamamil tbiidir... O da tbiidir ki, bu iyirmi ilin mxtlif mrhllri mn a yrtimdn oxlu sayda
dostlar qazandrd. V bir ox ilri birg grdk... Onlarn mnim n doma adlarn kmk istmirm. Ona gr yox ki, kimis unudacamdan kinirm, daha ox ona gr ki, bu adlar hm olduqca oxdur, hm d onlarn srasna hr il oxlu sayda yenilri lav olunur...
93
Dr. Qnir Paayeva

Millt Vkili
a yrtimin ada Azrbaycan thsil sitemind yeri v roluna bir bax

Blli olduu kimi, son 20 ild Azrbaycan thsil sistemi istr struktur, istr ideoloji baxmdan, istrs d test sisteminin ttbiqi, zl thsil sektorunun yaranmas v inkiaf, habel xarici thsil mssislrinin, elc d ortaq thsil qurumlarnn tkkl il sciyylnmidir. Bu yerd, mtlb kerk, demliym ki, qarda Trkiy thsil sistemindki bir sra uurlarn, standartlarn respublikamza glmsi v oturumas bu planda xsusi kiy malikdir. Trkiydn, mumn respublikamzdan knardan gln thsil qurum v qurulular iind is a yrtim ltQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
a yrtimin mktblri respublikamzn thsil standartlar sasnda, thsil dili Azrbaycan dili olmaqla, tbit fnlrini ingilis dilind tdris edir. Bu mktblrd oxuyan agirdlr ingilis dili il yana bilgisayar tlimin d kamil kild yiylnmi olurlar.
mlri MMM zl yer sahibdir. Bunu demk olar ki, btn parametrlr zr kerlidir: thsilin keyfiyyti, yatrmn miqyas, thsil xronikas, kadr bazas, yerli mtxssislrin i clb olunmas v s. irktin uurlarnn yalnz birc gstricisini deysi olsaq, lisey mzunlarnn ali mktblr qbul v ali thsil mssissi mzunlarnn il tminat faizini vurulaya bilrik. Hesab edirm ki, hr bir thsil mssissi n bu uur mvffqiyytin n balcasdr. Tmli bir millt iki dvlt klamnn mllifi olan mummilli liderimiz Heydr liyev trfindn qoyulan Azrbaycan-Trkiy zl Liseylri Bak hrind 3, Ada, Quba, Lnkran, Mingevir, ki, irvan, Sumqayt v Gnc hrlrind hr birind 1 olmaqla toplam 11 lisey am, Azrbaycan Thsil Nazirliyi znn 1994-c il 13 may tarixli, 308 sayl mri il mktblrin sasnamsini tsdiq etmi, almalarna rsmn icaz vermidir. a yrtimin mktblri respublikamzn thsil standartlar sasnda, thsil dili Azrbaycan dili olmaqla, tbit fnlrini (riyaziyyat, fizika, kimya, biologiya) ingilis dilind tdris edir. Bu mktblrd oxuyan agirdlr ingilis dili il yana bilgisayar tlimin d kamil kild yiylnmi olurlar. Glin etiraf edk ki, bu da o agirdlrin glck mstqil hyata hazrlanmalarnda 95
sas rol oynayr. Bildiyim gr, hazrda A-n liseylrind iki mindn ox agirdimiz thsil alr. n yaxn dvrdk hmin liseylrin alt df buraxl olmu, mzunlarn 99 faizi (!) respublikamzn, qarda Trkiynin, qonu Rusiyann, habel Avropann, Amerikann, Yaponiyann, inin n nl universitetlrin qbul olunmular. Sevindiricidir ki, bu zl orta thsil mssislri respublika v dnya olimpadalarnda qazandqlar uurlarla da hrt qazanb. Hr il hm respublika, hm d MDB, habel Avrasiya v mumdnya fnn olimpiadalarnda, yarmalarnda mkafata layq yerlr tutan mktblilr iki df biologiya fnni zr dnya empionu olmu, indiydk Azrbaycana 72 (!) qzl, gm, brnc medal qazandrmlar! a yrtim ltmlri irktind alan pedaqoj kadrlarn tqribn 60 faizinin azrbaycanllar, yardm-pedaqoj v xidmt iilrinin is hamsn azrbaycanllarn tkil etmsi d, mnc qeyd olunmal, alqlanmal msldir. A-n 1993-c ild alma hyatna balam ali thsil oca QAFQAZ Universiteti is respublikamzda alm ilk xarici ali thsil oca olma xsusiyytin d sahibdir. Artq vuruladmz kimi, bu Universitet Azrbaycan v Trkiy arasnda elmi-mdni laqlrin trqqisind danlmaz tarixi rol oynayan a yrtim ltmlri irktinin fasilsiz thsil kompleksinin n
Yksk srtli internet rabitsi saysind, Qafqaz Universiteti Azrbaycanda TOEFL BT imtahann tkil edn ilk qurumdur.
yksk pillsidir. n yksk pill demikn... bu gn Azrbaycan ali thsil ocaqlarndan nmun gstrilck universitetdn biri mhz bu Universitetdir! Respublikamzn thsil siyastini hyata keirn mrkzi idaretm orqan yanndak Dvlt Ali Ekspert Komissiyasnn 1 may 1993-c il tarixli, 11/1 sayl qrar il faliyyt balam Universitet Azrbaycan Respublikas Nazirlr Kabinetinin 11 sentyabr 1995-ci il tarixli, 203 sayl qrar il dvlt qeydiyyatndan kemidir. Universitet daha sonra (20.08.2002-ci il tarixd) mvcud qaydalara gr Azrbaycan Thsil Nazirliyi trfindn lisenziya verilmkl z universitet statusunun qanunauyunluunu bir daha tsbit etdirmidir. Bilirsiz, bu mn ilk nvbd bir vtnda, bir mllim v nhayt bir millt vkili olaraq, ox xodur. Xodur qeyd etmk ki, Qafqaz Universitetinin qaysi dvltini v milltini sevn, elmi v texnoloji biliklr yiylnmi demokratik ruhlu mtxssislr yetidirmkdir..! Bu is Azrbaycanmzn inkiafna, iklnmsin xidmt etmk demkdir!.. Dvlt bdcsindn vsait almadan! Azrbaycan Thsil Nazirliyinin Universitet verdiyi pilot ali mktb statusunu da xatrlatmaq v bunun bir ox yeniliklrin hyata keirilmsi n rait yaratdn da vurulamaq istrdim. Bel ki, Universitet dnyann qabaqcl l97
klrind uurla snaqdan xm kreditli thsil sistemini ttbiq edir. 2002-2003-c tdris ilindn etibarn ixtisas fnlrinin ingilis dilind tdrisin balayan Universitet yetidirdiyi tlblrin ixtisas, xarici dil v bilgisayar biliklrin yiylnmlrin mstsna nm verir. Bununla yana 2006-2007 tdris ildn etibarn Universitetd iki ixtisas zr MBA proqram almdr. Yksk srtli internet rabitsi saysind, Qafqaz Universiteti Azrbaycanda TOEFL BT imtahann yeni nsil TOEFL testi tkil edn ilk qurumdur. kranlqla demliyik ki, Qafqaz Universiteti thsil verdiyi tlblr sadc ada biliklr vermkl yetinmir. Digr ali mktb tlblrinin d itirak il keiriln elmi konfranslar onlarn tdqiqat kimi yetimlrin rait yaradr. dmann mxtlif nvlri zr il rzind keiriln yarlarda qabiliyytli tlblr z potensial imkanlarn nmayi etdir bilirlr. Tlblrdn ibart bdii zfaliyyt ansambl, xor kollektivi, rqs qrupu v dram drnyi onlarn incsnt sahsindki istedadlarn z xardr. Azrbaycann mxtlif gulrin gzintilrin tkil olunmas tlblrin asud vaxtlarnn xo kemsin tminat verir. Glin etiraf edk ki, bu sadalananlar he d hr ali mktbimiz n sciyyvi deyil..! Ayrca, nzr alsaq ki, Universitet tkil etdiyi iki elmi institut v elmi mrkzl d Azrbaycann sosial v iqtisadi inkiafna yardm edir, bu Universiteti quranlara kranlmz artQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Mzunlarnn il tmin olunmas nisbtin gr Qafqaz Universiteti kollektivi haql olaraq qrur hissi keirir.
m olar. Bu anlamda i dnyas il laqlrin qurulmas v elmi-texniki yeniliklrin bilvasit universitetin znd ttbiqi il tannan Srkli nkiaf Mrkzinin almalar tqdirlayiqdir. Azrbaycanda bldiyyiliyin tkklnd inkar edilmz rol oynam Bldiyy Aradrmalar Mrkzinin smrli ii d ayrca qeyd olunmaldr. Qafqaz blgsin dair elmi-tdqiqatlarn aparlmas v onlarn nri il mul olan Qafqaz Aradrmalar nstitutunun almalar da diqqti clb etmy bilmz. Azrbaycan v Trkiy arasnda qarlql elmi-mdni informasiya mbadilsinin genilnmsi is Universitetin nzdind qurulmu Trcm Mrkzinin faliyytinin sas xttini tkil edir. Bir qdr nc dediyimiz fikr qaydaraq, vurulamaq istrdim ki, mzunlarn il tmin olunmas nisbtin gr Qafqaz Universiteti kollektivi haql olaraq qrur hissi keirir. 1998-ci ild ilk yetirmlrinin il tmin olunmasna nail olmu Universitet sonrak illrd d mzunlarnn taleyin bigan qalmr. Bu mqsdl qurulmu xsusi mrkzin sylri nticsind bu gn qdr QAFQAZ bitirmi tlblrin 80 faizi (!) artq il tmin olunmu, geriy qalan qisminin byk ksriyyti is lk daxilind v xaricind magistratura (v doktorantura) pillsind thsillrini davam etdirir. dnyas il sx laq saxlayan 99
Universitet tez-tez yerli v xarici irkt rhbrlri il igzar grlr keirir. Tlblrinin Azrbaycanda faliyyt gstrn mxtlif irktlrd v Trkiyd tcrb kemlrin rait yaradr. Yqin tcbl deyil ki, irktlrin zlri birbaa Universitet mracit edir. nki bu universitetdki ciddi nizam-intizam, gcl maddi-texniki bazan, elc d obyektivliyi grr v dyrlndirirlr... Mnim d tez-tez qona olduum Universitet kollektivinin bugn byk hvs v zml aldna mmnunluqla ahid oluruq. Bu yerd bir xsusu da qeyd etmdn kemyk bu da tlblrin yataqxanalarla tminat mslsidir. 2003-2004-c tdris ilini yeni universitet hrciyind balayan Universitet Azrbaycanda bir yeni layihni d gerkldirmyi bacard. Universitet ayrlm 20 hektar torpaq sahsind ina edilmi ada tdris korpusu yaxn glckd baa atdrlacaq hrciyin ilk binasdr. Binadak geni v iql auditoriyalar, byk mhazir salonlar, n ada texniki avadanlqlarla, n son model bilgisayarlarla tchiz olunmu drd laboratoriyas, fasilsiz internet ba tlblrin istifadsin verilmidir. 20062007-ci tdris ilind tdris v yataqxana 2 olmaqla, toplam 16 min m binada tlim-tdris alma hyatna davam edn zmtli Universitet, digr tdris binalar da tamamlandnda 2 toplam 55 min m -lik binalarda alma hyatn davam edckdir.
kranlqla demliyik ki, Qafqaz Universiteti thsil verdiyi tlblr sadc ada biliklr vermkl yetinmir. Digr ali mktb tlblrinin d itirak il keiriln elmi konfranslar onlarn tdqiqat kimi yetimlrin ortam yaradr.
Ardcl olaraq tkil olunan aylq seminarlarn, respublika v beynlxalq elmi konfranslarn, dbi-bdii geclrin keirilmsi, Azrbaycann, Trkiynin dvlt v milli bayramlarnn, tarixi gnlrimizin qeyd olunmasna imkan vern 150 nfrlik seminar salonu, 360 nfrlik Akt Zal Universitetin dvlt v hkumt rsmilri, Milli Mclisin zvlri, tannm yaradc ziyallar, mhur ictimai xadimlr Qafqaz Universitetinin qona olur, professor-mllim heyti v tlblr qarsnda mxtlif siyasi, elmi, ictimai mvzularda xlar edirlr. Elmi-pedaqoji ictimaiyyt trfindn say il qarlanan grlr uluslararas almd tannan nl elm v mdniyyt xadimlri d dvt olunur. Universitetin informasiya hesablama mrkzi, mxtlif dillrd 60 mindn ox kitab fonduna malik ada kitabxanas v oxu zal da tdrisin keyfiyytin msbt tsir edn balca amillrdndir, dey dnrm. Tsadfi deyil ki, artq AB Konqresi kitabxanas v dnyann bir ox nriyyatlar il birbaa kitab mbadilsinin hyata keirilmsi mrkzi kitabxanann kitab fondunu ildn-il znginldirir. Mllimlr n ayrlm i otaqlar v frdi bilgisayar tdrisinin yksk sviyyd aparlmas v mhsuldar elmi faliyytin balca tminatdr. 1995-ci ildn balayaraq Qafqaz Universiteti tlb qbulunun nticlrin gr zl ali mk101
tblr arasnda reytinq cdvlin balq edir. Bu thsil mssissini daha ox v hm d daha hazrlql abituriyentlr seirlr. Deyilnlrin tsdiqi kimi, bu il maksimum - 700 bal toplam 4 nfrin hamsnn, elc d Prezident tqadn layiq grlnlrdn 25 nfrinin, Qafqaz Universitetinin tlbsi olmas faktn xatrlada bilrik. Blk Universitet thsilin bir qdr geni yer ayrm olduq, amma hesab edirm, bu da, yetrinc deyilsi szn olmasndan irli glir. Sznz hmi irli glsin, ziz QAFQAZllar, ziz Allar!
Professor Mirdamt Sadqov

Azrbaycan Dvlt Aqrar Universitetinin Rektoru
ox hrmtli Ahmet by! Hrmtli konfrans itiraklar! Zngin tarix v nnlr malik Azrbaycan Dvlt Aqrar Universitetinin rektorluu, professor-mllim heyti v tlblri adndan Sizi, grkmli thsil fdaisini a yrtim ltmlriirktinin yaradlmasnn 20 illiyi mnasibti il smimi qlbdn tbrik edirm. Azrbaycan z mstqilliyini brpa etdiyi ilk vaxtlarda digr blglrdn frqli olaraq daha ox sxntya mruz qalm Naxvanda mummilli liderimiz Heydr liyev mhkm irad nmayi etdirmkl he bir tzyiqdn kinmyrk Naxvanla Trkiy arasnda mid krpsnn tikilmsin qrar verdi v hmin tarixi qrar Trkiy rhbrliyi trfindn drhal dstklndi. Q103
sa mddt rzind Araz ay zrind uzunluu 288, eni 12 metr olan krp ina edildi. Bu krp Naxvana yeni nfs, Azrbaycana byk midlr gtirdi. Mhz Heydr liyevin xeyir-duas il az sonra Naxvanda hyata vsiq alan a yrtim ltmlriirkti v onun trkib hisslri olan Araz kurslar, Azrbaycan-Trkiy zl liseylri milli thsilimizin inkiafnda layiqli yerini tutdu. Bu irktin dnya miqyasl faliyytin ox yax bld olan ulu ndr Heydr liyev Azrbaycanda onun daha byk uurlara imza atacana inanrd. Azrbaycann mstqilliyi il hmyad olan bu qurum ilk olaraq thsilimizin dnya standartlarna uyunladrlmas n faliyyt proqram yaratd. Artq Azrbaycanda yeni thsil formas meydana gldi, pill-pill irlilmy balad. Naxvandan xeyir-dua alan bu thsil bksinin corafiyas qsa zaman ksiyind digr blglrimizd d genilndi. Bu gn Bakda, Respublikann 8 hrind, o cmldn, Gncd faliyyt gstrn Azrbaycan-Trkiy zl liseylrind masir thsil standartlarnn tlblrin uyun olaraq Azrbaycan dili il yana ingilis dilind d tdris tkil edilir. Bu liseylrin agirdlri hr il Respublika v dnya miqyasnda keiriln olimpiadalarda byk uurlar ld etmi, dflrl mxtlif fnlr zr birincilr srasna xm, Azrbaycana qzl, gm v brnc medallar qazandrmlar. Lisey mQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Mhz Heydr liyevin xeyir-duas il az sonra Naxvanda hyata vsiq alan a yrtim ltmlriirkti v onun trkib hisslri olan Araz kurslar, Azrbaycan-Trkiy zl liseylri milli thsilimizin inkiafnda layiqli yerini tutdu.
zunlarnn 95-99%-i lkmizin, o cmldn, MDB, Avropa, Amerika, Yaponiya v inin mhur universitetlrind thsillrini uurla davam etdirirlr. Frhli hallardan biri odur ki, a yrtim ltmlriirktinin bu gn dnyann bir sra lklrind nmayndliklri faliyyt gstrir v elm namin Azrbaycan n dnya il yarda lkmizi uurla tmsil edirlr. Azrbaycan Respublikasnn Thsil Nazirliyi v a yrtim ltmlriirkti hr il nnvi olaraq Thsilimizin ulduzlar adl grlr tkil edir. Bu grlr rivsind irktin thsil mssislrinin tlb adn qazanm mzunlarna ld etdiklri nailiyytlr gr mkafatlarn verilmsi onlarda nvbti uurlara stimul yaradlmasnda tqdirlayiq hallardandr. Hr il yksk bal toplam tlblr veriln Prezident tqad siyahsnda Araz kurslar v Azrbaycan-Trk liseylri mzunlarnn saynn xsusi kisinin ox olmas bu thsil qurumlarnn grgin faliyytinin nticsidir. a yrtim ltmlriirkti failiyytini tkc thsil uurlar il mhdudladrmr. irkt hminin masir dnc trzin malik, vtnprvr, yurd-vtn sevgisi il yaayan gnclrin yetidirilmsind d qtiyytli addmlar atr. Burada torpaqlarmz urunda hid olanlarn anm 105
gnlri, qdim tariximiz, mdniyytimiz v millimnvi dyrlrimizl bal keiriln tdbirlr gncliyin hrtrfli formalamasna sasl zmin yaradr. nmli bir d odur ki, Azrbaycann ali thsil mssislrin qbul imtahanlar test sistemi il keirilmy balad andan Araz kurslarnn test tcrbsi Respublikada ox uurla ttbiq edilir. Hazrda 10 mxtlif hr v rayon mrkzlrimizd Araz kurslar 12 kursla faliyytini davam etdirir. 1993-c ildn faliyyt balam Qafqaz Universitetinin Azrbaycanda alm ilk xarici ali thsil mssislrindn biri kimi Azrbaycan v Trkiy arasnda thsil, elm v mdni laqlrin inkiafnda mhm rolu tkzibedilmzdir. Azrbaycan Respublikasnn Prezidenti cnab lham liyev Qafqaz Universitetinin maddi-texniki bazas, inkiaf, mtxssis hazrl keyfiyytinin yksldilmsin daim diqqt v qay gstrir. Universitetin zngin kompyuter parknn faliyytini tmin edn informasiya hesablama mrkzi, mxtlif dillrd 70 min yaxn kitab fondu olan masir kitabxana, oxu zal, dnyann bir ox nriyyatlar v AB Konqres kitabxanas il birbaa kitab mbadilsi kadr hazrlna msbt tsir edn balca amillrdndir. Mzunlarnn 80%nin il tmin olunmas, ksriyytinin lkmizd v xaricd magistratura v doktorantura sviyylrind thsil almas, zl ali thsil msQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
a yrtim ltmlri irkti failiyytini tkc thsil uurlar il mhdudladrmr. irkt hminin masir dnc trzin malik, vtnprvr, yurd-vtn sevgisi il yaayan gnclrin yetidirilmsind d qtiyytli addmlar atr.
sislri arasnda tlb qbulunun nticlrin v digr gstricilrin gr reytinq cdvlin balq etmsi Qafqaz Universitetind tdris prosesinin keyfiyytinin yksk olmasnn bariz nmunsidir. Fxartl qeyd etmk istyirm ki, Qafqaz Universiteti Azrbaycanda TSE-EN-SO 9001: 2008 keyfiyyt sertifikat alm yegan ali thsil mssissidir. Hrmtli dostlar! lkmizd knd tsrrfat zr baza ali thsil mssissi olan Azrbaycan Dvlt Aqrar Universitetind knd tsrrfatnn mxtlif sahlri zr mtxssis hazrl aparlr. Son 3 ildir ki, Azrbaycan Dvlt Aqrar Universiteti mhtrm prezidentimiz cnab lham liyevin diqqti v qays saysind znn yeni inkiaf yolunu kemidir. 2009-2011-ci illrd Universitetin maddi-texniki bazas sasl kild yenidn qurulmu, kompyuter texnikas, tdris avadanlqlar il tchiz edilmi, elektron kitabxana yaradlm, pedaqoji heyt perspektivli gnclr hesabna mohkmlndirilmidir. Elektron kitabxana yksksrtli xtli v xtsiz internet bksin qoulmu, kompyuterlrl tchiz olunmudur. Kitabxanada xarici lk universitetlrinin elektron ki107
tabxanalarnn v dnya informasiya mrkzlrinin resurslarndan srbst istifad mqsdi il professor-mllim heyti v tlblr n geni imkanlar yaradlmdr. Yzlrl drslik, drs vsaiti, mhazir mtnlri elektron kitabxanann rsmi saytna yerldirilrk oxucularn istifadsin verilmidir. Bu gn Universitetin bakalavr v magistratura thsil sviyylrind tdris prosesi kredit sistemind masir dnc trzi il hyata keirilir, tdris mllrimiz kompyuter v proyektor vasitlri il aparlr. Son illrd AB-n Oklahoma, llinois, ndiana v Boston, Trkiy universitetlri il ADAU-nun tlb-mllim heyti arasnda oxlu sayda telekrp v onlayn mhazirlr tkil edilir. Universitetd informasiya tminatnn smrliliyini artrmaq mqsdi il daxili lokal bk yaradlm, ADAU-nun sayt almdr. Btn yeniliklr bu saytn vasitsil ictimaiyyt atdrlr. Ali Attestasiya Komissiyasnn qrar il Universitetd 5 ixtisas v 8 ifr zr flsf doktoru v elmlr doktoru dissertasiyalarnn mdafisi zr elmi uralar faliyyt gstrir. Son 3 ild ADAU-nun beynlxalq imicinin formalamas v nfuzunun artrlmas istiqamtind mqsdynl ilr grlmdr. Yeni mkdalq formalarnn qurulmas, aktual msllr hsr olunan layihlrin hazrlanmas, mxtlif beynlxalq konfranslarn, seminarlarn, grlrin v digr mdni, elmi tdbirlrin tQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Bu irktin dnya miqyasl faliyytin ox yax bld olan Ulu ndr Heydr liyev Azrbaycanda onun daha byk uurlara imza atacana inanrd.
kil olunmas buna yani misaldr. Azrbaycan Dvlt Aqrar Universiteti xarici lklrin, xsusn, qarda Trkiynin tannm universitetlri il laqlr yaratmaq n hmin lklrin Azrbaycanda faliyyt gstrn sfirliklri v nmayndliklri il sx mkdalq edir. Bu istiqamtd AB, Fransa, spaniya, Niderland, Rusiya, Trkiy, Norve Krall, Yunanstan, Almaniya, Macarstan, Qazaxstan, zbkistan, Grcstan, Belarus, Litva v sair lklrin nfuzlu universitetlri il onlarla mqavil balanmdr. Balanm mqavillr sasnda 48 tlbmiz Almaniyada bakalavriat v magistratura sviyylrind, 3 tlbmiz Strasburq, Macarstan v Almaniyada doktoranturada thsil alr, professor-mllim heytindn bir qrupu xarici lklrd, o cmldn, Yaponiya, Almaniya, Trkiy, Rusiya, in v digr lklrin qabaqcl thsil mssislrind ixtisasartrma kurslarnda olmular. Azrbaycan Dvlt Aqrar Universiteti Trkiynin stanbul Universiteti, rzurum Atatrk Universiteti, Qars Qafqaz Universiteti, Van 100-c l Universiteti, Frat Universiteti il tdris-elmi laqlr qurmudur. Hmin universitetlrl mllim-tlb mbadilsi aparr, alimlrimizin elmi srlri hmin universitetlrin elmi mcmu109
lrind drc olunur. 2011-ci il oktyabrn 3-d Universitetd Qafqaz lklri, Trk Cmhuriyyti v Trkiy universitetlrinin tdqiqat mkdal mvzusunda ikinci zirv toplants keirilmidir. Analoji birinci toplant 2009-cu ilin noyabr aynda Trkiynin Elaz hrind Frat Universitetind tkil olunmudur. Frat Universitetinin rektoru cnab Feyzi Bingl il mqavil balanm v ona Azrbaycan Dvlt Aqrar Universitetinin fxri professoru diplomu verilmidir. Universitetimizin rhbrliyi, professor-mllim heyti bundan sonra da Trkiy universitetlri v elmi mssislri il qarlql laqlri davam etdirckdir. xmda nc qeyd etdim ki, son 3 ild ADAU lk rhbrliyinin diqqti v qays sahsind znn yeni inkiaf yolunu kemidir. Azrbaycanda ali knd tsrrfat thsili zr mtxssis hazrl 1920-ci ild knd tsrrfat faktsinin yarand gndn balamdr. Mstqil ali thsil mssissi kimi ADAU 1929-cu ilin may ayndan Azrbaycan Knd Tsrrfat nstitutu, 2009-cu ilin aprel ayndan Azrbaycan Dvlt Aqrar Universiteti adlanr. 2010-cu il mayn 21-22-d Azrbaycan Dvlt Aqrar Universitetinin ox tntnli kild 80 illik yubileyi keirilmidir. Yubileyd 11 xarici lkdn 40-dan artq qonaq itirak etmidir. Universitetin 35 mkda lk prezidentinin srncam il yksk mkafatlara layiq grlmdr: 1 nfr
Qafqaz Universiteti, Gnc Dvlt Universiteti v Azrbaycan Dvlt Aqrar Universitetinin rektorlar arasnda trfli memorandum imzalanmdr.
Azrbaycan Respublikas Prezidentinin frdi tqad, 1 nfr mkdar Elm Xadimi, 2 nfr mkdar Knd Tsrrfat isi, 10 nfr mkdar Mllim, 1 nfr mkdar Mdniyyt isi fxri adlar verilmi, 20 nfr Trqqimedal il, 9 nfr Thsil Nazirliyinin Qabaqcl Thsil isi d nian il tltif olunmudur. 200 nfrdn artq mkdamz Respublikann mxtlif nazirlik, komit v Hmkarlar ttifaqlar Konfederasiyasnn fxri frmanlarna v pul mkafatlarna layiq grlmdr. Elm-istehsalat-tdris modelinin yaradlmas istiqamtind aparlan grgin ilr gr 2011-ci ilin may aynda Avropa Rektorlar urasnn Assambleyas Azrbaycan Dvlt Aqrar Universitetini islahat universitet kimi tanm v Elm v thsild nailiyytlr gr Qzl medalla tltif etmidir. Hrmtli konfrans itiraklar! ox frhli hadisdir ki, bu il fevraln 16-da hrmtli rektor Ahmet Sanic cnablar Gncd, Azrbaycan Dvlt Aqrar Universitetinin qona olmu, Qafqaz Universiteti, Gnc Dvlt Universiteti v Azrbaycan Dvlt Aqrar Universitetinin rektorlar arasnda trfli memorandum imzalanmdr. Bu gn Universitetimizin professormllim heyti v tlblri hmin imzalanma 111
mrasiminin drin tsiri il yaayrlar. Biz minik ki, bu memoranduma sasn universitetlrimiz arasnda tdris v elmi laqlr daha da mhkmlnck, tlb-mllim mbadilsi genilnck, dostluumuz v qardalmz bdi hkm srckdir. Bir daha sizi bu yubiley mnasibti il smimi qlbdn tbrik edir, milli thsilimizin, btvlkd trk dnyasnn trqqisi namin hammza uurlar dilyirm. Diqqtiniz gr tkkr edirm!
Mhbbt Vliyeva
Akademik Zrif liyeva Adna Liseyin Direktoru
ziz dostlar! Hrmtli tdbir itiraklar! Akademik Zrif liyeva adna liseyin btn kollektivi adndan hamnz salamlayr v dvt n a yrtim ltmlri irktinin rhbrliyin tkkrm bildirirm. minm ki, bu elmi-nzri konfrans Azrbaycan thsil ictimaiyyti n faydal olacaq. ndi lkmizd a yrtim iltmlri nin faliyytindn ham xbrdardr. Amma bu irkt Azrbaycana glnd bizim lkmiz mstqilliyini yenic byan etmidi v hammza mlum olan Qaraba urunda sava ideoloji mrhldn qanl mharib mrhlsin qdm qoymudu. O vaxtk Azrbaycan rhbrliyinin qtiyytsizliyi hkumtin btn sferalarnda olduu kimi, thsild 113
d bhran vziyyti yaratmd. Bel bir bhranl raitd a yrtim irkti Azrbaycanda ilk mumthsil mktblri aanda onun faliyytindn az sayda adamlarn xbri var idi. Qsa vaxt rzind bu mktbin yax mnada sora btn Azrbaycana yayld. lk alan mktbin uurlu faliyytinin nticsi olaraq Azrbaycann demk olar ki, hr yerind bel mktblr ald. Bizim xalq arasnda a yrtim iltmlrinin ad mktblr sayq il Trk liseylri deyirlr. Dvlt mstqilliymizin ilk aylarnda bu mktblrin Azrbaycana glii hm thsilimizin, hm d dvltimizin inkiaf namin gstrilmi qardalq kmyi idi. nki thsil cmiyytin v demli, dvltin inkiafnn hrktverici qvvsidir. O, bir trfdn dvlti zruri kadr potensial il tmin edir, digr trfdn gnc nsli milli-mnvi dyrlr ruhunda trbiy edir ki, bu da z nvbsind dvlt mstqilliyinin qorunmasnda mstsna hmiyyt malikdir. Ona gr d a yrtim ltmlrinin buradak faliyyti uurlu sayla bilr. Sonralar a yrtim Azrbaycanda Araz hazrlq kurslar v Qafqaz Universiteti il faliyytini davam etdirdi. Cmiyytimizd rbt v etibar qazandnz ksizdir v bh etmyin ki, bu, bizi sevindirir. mumthsil mktblrinizin dnya fnn olimpiadalarnda, beynlxalq riyaziyyat, informatika, tbit elmlri olimpiadalarnda v digr beynlxalq sviyyli bilik yarlarnda, layih olimpiadalarnda qazandqlar uurlardan mlumatmz var. Ali mktblr qbul imtahanQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Dvlt mstqilliyimizin ilk aylarnda bu mktblrin Azrbaycana glii hm thsilimizin, hm d dvltimizin inkiaf namin gstrilmi qardalq kmyi idi.
larnda ardcl olaraq gstrdiyiniz yksk nticlr d uurlarnzn tsadfi olmadndan xbr verir. El ona gr d bir vaxtlar paytaxtmzn yax mumthsil mktblrinin faliyytin qiymt verrkn onlar trk liseylri il mqayis etmy stnlk verirdilr. krlr olsun ki, mstqilliyin ilk illrindki bdrmlr arxada qald. Azrbaycan dvlti mhkmlnmy balad, mummilli Lider Heydr liyevin mdriklikl syldiyi Thsil milltin glcyidir fikri thsilimizin sas arna evrildi. Tezlikl Azrbaycanda hm madditexniki bazasna, hm d pedoqoji kadrlarn elmi potensialna gr nmunvi saylan mktblr faliyyt balad. Sevindirici haldr ki, bu mktblrdn biri d rhbrlik etdiyim Akademik Zrif liyeva adna liseydir. Liseyimiz 2008-ci ild grkmli alimin anadan olmasnn 85 illik yubileyi rfsind ald. Yay mddtind liseyd ilk tdris ilin hazrlq ilri aparld. Faliyytimizi planladrarkn qarya qoyulan mqsdlr nail olmaq n bzi suallar bizi dndrrd: - mxtlif mktblrdn biz qbul olacaq agirdlrin bilik v bacarqlarnn lazmi sviyyy atdrlmasna nec nail olacaq? 115
- onlarn meyil, maraq v qabiliyytlrini akar edrk tmayllr zr ii nec tkil edcyik? - mktbin beynlxalq sviyyli olimpiadalarda, layihlrd uurlu itirakn nec tmin edcyik? - mzunlarn n yksk nticlrl ali mktblr qbuluna nec nail olacaq? Bu suallara v digr suallara cavab axtararkn qeyri-ixtiyari olaraq trk liseylrinin faliyytini z prizmamzdan thlil etmli olurduq. Nticd baqa suallarla qarlardq: - nec olur ki, milli mktblrd thsil alan azrbaycanl gnc trk liseyind oxuyarkn tamamil dyiir; - yadlarndan frqli dnc v davran trzin yiylnir; - elmi daha drindn yrnmy mara artr; - znmxsus sosial-siyasi baxlar formalar; - onlarda milli kk ballq, mnvi dyrlr sadiqlik kimi qrurverici keyfiyytlr formalar. Dorudur, yuxarda sadalanan keyfiyytlr milli mktblr n d prioritetdir. Lakin trk liseylrinin stnly ondadr ki, mvcud sosial mhitdn asl olmayaraq, onlar hr yerd salam mikro mhit yaratmaa nail olurlar. Bu is trk liseylrinin faliyytinin kamil bir sistem saslandndan xbr verir. El buQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Trk liseylrinin stnly ondadr ki, mvcud sosial mhitdn asl olmayaraq, onlar hr yerd salam mikro mhit yaratmaa nail olurlar.
na gr d Bakda tcrbli v nfuzlu orta mktblrin ox olmasna baxmayaraq, biz yeni yaranm mktbimizin faliyytind trk liseylrinin tcrbsindn bhrlnmy stnlk verdik. Bu mqsdl Bak zl Trk liseyin mracit etdik. Bu id a yrtim ltmlrinin Prezidenti, hrmtli nvr by zrn bada olmaqla liseyin rhbrliyindn sravi iisin kimi hr ksin biz gstrdiyi diqqt, qay v mnvi dstk ld etdiyimiz uurlarda mstsna rol oynad. Yeri glmikn, btn bunlara gr Siz bir daha drin tkkrmz bildiririk. Trk liseylrinin tcrbsini yaxndan yrnrkn tlimtrbiy prosesinin effektiv tkili, mllim-agird, mktb-valideyn mnasibtlrinin baqa mstvid formalamas, agirdlrin sosial hyata hazrlq bacarqlarnn inkiaf baxmndan yrndiklrimiz bizim n yenilik idi. Xobxtlikdn bu yeniliklri ttbiq etmk n mktbimizd hr bir rait var idi: yksk maddi-texniki baza, lazmi kadr potensial v agird seimi imkanlar. Nec deyrlr, uur n mhkm zmin yaradlmd. El bu midlrl d 4 il vvl faliyyt balayan liseyimiz qsa zaman rzind Azrbaycan thsil mkannda layiqli bir yer tutdu. Diqqtiniz liseyimiz haqqnda qsa mlumat atdrmaq istrdim. Liseyimizd yalnz 9-11-ci siniflrdn ibart 505 agird thsil alr. Siniflr riya117
ziyyat-texniki, riyaziyyat-iqtisadiyyat, hmanitar v tbit fnlri tmayllri zr komplektlmidir. Liseyd thsil Azrbaycan v rus dillrind aparlr. Faliyytimizd fundamental elmlrin tdrisini sas tutaraq, tdris prosesinin tdqiqatynml olmasna stnlk verir, agirdlri yaradcla v axtara hvslndirir, onlarn istedadn mxtlif yollarla z xarr v drsdnknar tlim imkanlarn genilndiririk.
agirdlrimizi paytaxtn v respublikann mxtlif mktblrindn qbul olunur. Faliyytimizdki spesifik tinliklrdn biri agirdlrin mxtlif thsil mhitindn glmsidir. Buna baxmayaraq, mktbd yaradlm salam-psixoloji mhit v mllimlrin pekarl saysind hmin tinliklri qsa zamanda aradan qaldrmaa nail oluruq.
Liseyd tdrisin tmayllr zr tkili agirdlr sediklri ixtisasla bal fnlri daha drindn yrnmk imkan yaradr. Lakin sirr deyil ki, orta mktbd tdrisin tkili sviyysindn asl olmayaraq, ali mktb qbulolma rfsind agirdlrin xsusi hazrla ehtiyac olur. Bu da hm thsil iilrini, hm d cmiyyti narahat edn msllrdn biri, htta birincisidir. Yeri glmikn qeyd edim ki, fevraln 16-da "Park Inn" otelind Yeni Azrbaycan Partiyas dar Heytinin tbbs il "Azrbaycan - 2020: Glcy bax" konsepsiyas rivsind "Milli thsilimiQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
mummilli lider Heydr liyevin mdriklikl syldiyi Thsil milltin glcyidir fikri thsilimizin sas arna evrilmidir.
zin glcyi: sas hdflr v vziflr" mvzusunda dyirmi masa keirildi. Hmin tdbirin itiraklar hrmtli nazirimiz Misir Mrdanovun bu mvzuda ox hatli v dolun tqdimatn dinldi. Cnab nazirin tqdimatnda toxunduu msllrdn biri d tam orta thsil pillsind thsilin tmayllr zr tkili mslsi idi. Misir Mrdanov bu gn orta mktblrd repetitorluq faliyytinin geni yaylmasndan v onun yaratd problemlrdn narahat olduunu bildirdi. Nazir bu problemin aradan qaldrlmas n aparlan mqsdynl ilrdn dand. Btvlkd Azrbaycan thsilinin glck inkiaf perspektivlrini znd ks etdirn mruzdn sonra mzakirlr aparld. Tsadfi deyil ki, dyirmi masa itiraklarnn n geni mzakirsin sbb olan msl el bu oldu. Nzriniz atdrm ki, 2011-2012-ci tdris ilindn etibarn Baknn 6 mktbind, o cmldn, liseyimizd yeni pilot layih ttbiq edildi. Bu pilot layihy sasn, 10-11-ci siniflrd thsili tmayllr zr tkil etmkl, bu problemin aradan qaldrlmas nzrd tutulur. Bu layihnin uurlu ntic vercyini indidn inamla sylmk olar. Layih bir ox problemlri aradan qaldrmaqla yana, yetimkd olan gnc nslin salamlnn qorunmas v fal hyat trzi srmsi baxmndan da faydal olacaqdr. 119
Hrmtli konfrans itiraklar ! Bel lamtdar gnd bu yksk tribunadan uurlarmz haqqnda danmaq, blk d, tvazkarlqdan knar sslnrdi. Lakin biz bugnk nticlrimizi yalnz z liseyimizin ad il balamrq. Bu nailiyytlr mumilikd Azrbaycan thsilinin qlbsidir. Qsa mddtd ld etdiyimiz nailiyytlr arasnda liseyimizin qbul nticlri xsusi yer tutur. Qbulla bal qarya qoyduumuz hdf nail olduumuzu desk, yanlmarq. Bel ki, hr iki buraxldak 251 mzunumuz istisnasz olaraq tlb adn qazanmdr. TQDK-nn dekabr 2011-ci il tarixli Abituriyent jurnalnn 12-ci nmrsindn haqqmzda yazlanlar diqqtiniz atdrram : Akademik Zrif liyeva adna tam orta mktbin mzunlarnn nticlrini xsusil qeyd etmk lazmdr. oxsayl mzun kontingentinin (156 nfr) olmasna baxmayaraq, mktbi tmsil edn orta statistik abituriyentin qbul imtahanlarnda toplad bal 509.115- brabr olub. Mktbin mzunlarnn yarsndan oxu 500-dn, 41 nfri is 600-dn yuxar bal toplayb, 145 mzun respublikann ali thsil mssislrin qbul olunub. (sh.101) Hmin mnby saslanaraq dey bilrik ki, 2011-ci ilin qbul nticlrin gr liseyimiz thsil mssislri arasnda 4-c yeri tutmudur. Yeri glmikn, tn ilki mzunlarmzdan 14 nfri hal-hazrda Qafqaz Universitetinin tlbQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
a yrtim bir trfdn dvlti zruri kadr potensial il tmin edir, digr trfdn gnc nsli milli-mnvi dyrlr ruhunda trbiy edir ki, bu da z nvbsind dvlt mstqilliyinin qorunmasnda mstsna hmiyyt malikdir.
sidir. Onlardan 8 nfri imtahanlarda 650-dn yuxar bal toplamdr. Mzunlarmzdan 5 nfri Prezident tqadsdr ki, onlardan biri d Qafqaz Universitetinin tlbsidir. Mzunlarmzn bu universiteti semsi he d tsadfi deyil. Bu, a yrtim ltmlri, xsusil d, Qafqaz Universiteti il mktbimiz arasndak smimi dostluq v mkdalq mnasibtlrinin nticsidir. Bu mnasibtlrd universitetin rektoru, professor hmd Saniin v professormllim heytinin mktbin agirdlri il mtmadi grlri, onlara yalnz ali mktb rhbri kimi deyil, eyni zamanda bir alim v ziyal kimi dyrli mslhtlr vermsi xsusi yer tutur. Qeyd etmk istrdim ki, xarici lklrd thsil almaq istyn mzunlarmz, ilk nvbd, Trkiynin nfuzlu universitetlrin stnlk verirlr. Bunlarn arasnda Orta Dou Texniki Universiteti, Trkiy stanbul Tibb Universiteti, Hacettepe, Ankara, Anadolu, Sabanc universitetlri kimi thsil ocaqlar var. Bu seimd bizim eyni kk mnsubluumuz da xsusi rol oynayr. Gnclrimiz , o cmldn, hammz Trkiyni d zmz vtn hesab edirik. lkmizd keiriln beynlxalq miqyasl olimpiadalar arasnda traf mhitin mhafizsi zr NEPO layih olimpiadasn xsusi qeyd etmk 121
istrdim. a yrtim ltmlri trfindn tkil ediln bu olimpiada mxtlif lklrin, habel lkmizin yaradc v elmi axtarda olan agirdlrini bir araya gtirir. Onu da deyim ki, 2010-cu ild bu olimpiadann nticlrin gr liseyimiz gm v brnc, 2011-ci ild is qzl v gm medallar qazanmdr. Bu olimpiadalarda qazandmz tcrb sonrak qlblrimiz zmin yaratd v bu gnlrd agirdlrimiz daha bir uura imza atdlar. 23-24 fevral 2012-ci il tarixind Bakda ilk df Sabahn alimlri adl Respublika msabiqsi keirildi. Tqdim etdiyimiz 15 layihdn biri msabiqnin I drcli diplomuna layiq grld. Qeyd edim ki, bu msabiqnin mqsdi 13-18 may 2012-ci il tarixd Amerikann Pensilvaniya tatnn Pitsburq hrind keirilck ntel SEF Beynlxalq Elm v Mhndislik srgisind Azrbaycan tmsil edck 5 nfr nmayndni semk idi. ftixar v qrur hissi il dey bilrm ki, bu heytin trkibind mktbimizin 2 agirdi var. midvarq ki, 1950-ci ildn AB-da keiriln v lkmizin ilk df qatld bu olimpiadadan agirdlrimiz qlb il qaydacaqlar. a yrtim ltmlrinin 20 illik yubileyind Araz kurslarnn faliyyti haqqnda da danmaq yerin drdi. Bu kurslar bir trfdn agirdlri ali mktblr qbul imtahanlarna hazrlayr. Digr trfdn onlarn vaxtar keirdiklri snaq imtahanlar v Bilik Yar vasitsil hr bir mktb z agirdlrinin nailiyytlri
tn ilki mzunlarmzdan 14 nfri hal-hazrda Qafqaz Universitetinin tlbsidir. Onlardan 8 nfri imtahanlarda 650-dn yuxar bal toplamdr. Mzunlarmzdan 5 nfri Prezident tqadsdr ki, onlardan biri d Qafqaz Universitetinin tlbsidir.
haqqnda statistik mlumatlar ld etmi olur. Faliyytimizin ilk illrind biz d Araz kurslarnn bu xidmtindn yararlanmq. Htta 2010-cu ild keiriln Bilik Yarnda mktbimiz III yer, 2011-ci ild is II yer layiq grlmdr. a yrtim ltmlri il liseyimiz arasnda tmli qoyulan laqlr qarda Trkiy mktblilri il birg thsil layihlrind itirak etmk imkanna qdr genilndi. tn il liseyimizin agirdlri Trkiyd keiriln Beynlxalq Ekologiya layihsinin itiraks oldular. oxsayl milltlrin itirak il keiriln bu msabiqd biz gstriln xsusi diqqt v qay minik ki, uzun illr agirdlrimizin v mllimlrimizin xatirsindn silinmyck. Mnasibtlrimizin davam kimi bu tdris ilinin vvlindn agirdlrimiz qarda Turkiy mktblilri il birg Bir millt, iki dvlt adl ortaq layih zrind alrlar. Layihnin Trkiy tmsillri Yelda Ylmaz v Cokun Kaya fevral aynda Bakya gldilr v bir hft mddtind liseyimizd ortaq almalar hyata keirtdik. Bu layih ii vvlc iyun aynda Trkiyd keirilck nnovativ Mktb msabiqsin tqdim edilck. Layih qlb qazanarsa, biz Dnya nnovativ Mktblr bksi msabiqsind itirak etmk hququ verck. midvarq ki, mqsdi Trkiynin v Azrbaycann mdniyytini, dilini, 123
tarixini dnyaya tantmaq olan bu qardalq layihsi birincilr srasnda olacaq. Vaxtil vladm trk liseyinin agirdi, sonralar is Qafqaz Universitetinin tlbsi olmudur. Hal-hazrda o, thsilini Cnubi Koreyada davam etdirir. Onun bu nailiyytlrind a yrtim ltmlrinin mstsna rolu olmudur. Odur ki, mn bir valideyn kimi d Sizin faliyytiniz yaxndan bldm. minm ki, bu yubiley gnnd haqqnzda deyiln btn xo szlr hm d valideynlrin rk szdr. Hrmtli nvr by! Hrmtli konfrans itiraklar! a yrtim ltmlrinin 20 illik yubileyi mnasibtil hamnz tbrik edir, thsilimizin inkiaf namin bundan sonrak faliyytinizd Siz yeni-yeni nailiyytlr arzulayram. Qoy Sizin yetirmlriniz olan gnclr Azrbaycann dvlt mstqilliyinin qorunmasna v Azrbaycan-Trkiy qardalnn daha da mhkmlnmsin vzsiz thflr versinlr.
Murat Bakr
TSAB Baqan
20-ci ilind a yrtim v Azrbaycan

Thsili v iqtisadiyyat ensiklopedik olaraq qsaca bel tyin etsk; Thsil; ina etmk, ayaa qaldrmaq, qtisadiyyat is; insanlarn tknmz istehlak istklrinin mhdud qaynaqlarla n yax nec tmin edilcyini aradran elm sahlri kimi bilinir. nsana investisiya sasn sahni hat edir. Bunlar; thsil, salamlq v qidalanmadr. Bu sahy qoyulan xrclrin balansl bir kild hyata keirilmsind insan qaynandan lazmi kild yararlanmaq mmkndr. Ancaq bunu da unutmamaq lazmdr ki, insana investisiyann tmlini thsil xrclri tkil edir. 125
Yen bir lknin iqtisadi inkiafnn o lknin xalqnn, frdi v ictimai inkiafna bal olduunu desk inkiaf sadc maddi ehtiyaclarla laqdar olmayb, insanlarn ictimai rtlrinin inkiaf etdirilmsi il d bal olduu gn kimi aydndr. Drdd bir srd nd gedn v inkiaf etmi olaraq xarakteriz etdiyimiz lklrin mumi xsusiyytlrin qsaca baxdmzda qarmza xan gerk iqtisadi gc v thsilli cmiyytdir. Hans ki, xsusi il reklamlara mvzu olan v hardasa hyatn hr sahsind istifad olunan `thsil rtdir` msli vardr ki, bu mslin demk olar ki, hr insann hyatnda qarlad atmazlqlar qarsnda istifad olunur. V yen hr ken gn elmi tkkl qap aan yaadmz sr thsilin sas rt olduunu hr an yksk ssl etiraf etmkddir. Yni, vziyyt haradan baxrsnz baxn, thsil rtdir ar beynimizin sistemli zbrin evrilmidir. Mhz bu sbbl btn inkiaf etmi lklr cmiyyt frdlrinin ehtiyaclarn qarlamaq n thsil sistemlri yaratmlar. Thsil tkilatlar lknin tlim grm smrli insan gcn hazrlayan bir vasitdir; hm frdin, hm d cmiyytin rifah v xobxtliyinin tmin olunmasnda son drc hmiyytli bir yer sahibdir. Son illrd lklrin inkiaf etmi sviyylri ifad edilrkn, adam bana dn milli glirl yana, lklrin sahib olduu insan
Azrbaycanda tlim sektorunda xsusi mktb anlay da olduqca mhurdur. Mhz bu mktblrin n banda a yrtim Mssislri il bal xsusi Trk Mktblri v Qafqaz Universiteti glir.
gc faizlri d hmiyytli bir gstrici olaraq diqqt mrkzin alnmaa balanlmdr. Thsilin inkiaf etmnin n keyfiyytli vasitlrindn biri olaraq grlmsi ssbbil, n dyrli srmaynin insan qaynaqlarna qoyulan srmay olduu fikri d geni ld qbul edilmidir. ksriyyt lkni hat edn bir elmi tdqiqat ekonometrik iinin nticsi olaraq bu mlumatlar biz tqdim olunur: 1) Bir lkd halinin thsilinin orta hesabla 1 vahid artd zaman o lk 0.7% byyr. 2) (0.7%-lik) bymnin tqribn yars thsilin birbaa faydas olaraq qbul edilir. 3) Digr yars is thsill iqtisadiyyat arasndak qarlql tsir saysind meydana xr (nc thsil inkiafa, sonra inkiaf thsil, sonra tkrar thsil inkiafa hmiyytli drcd tsir edir.) lk halisinin ald mumithsil ili saynn hali sayna blnmsi il meydana xan thsilin ortalama vziyyti bir lknin thsil sahsindki mvffqiyytinin n mkmml gstricilrindndir. Elmi saslara dayanan bu mlumatlar biz i adamlar olaraq z idariliyimizd d mahid edirik. Mhz qsaca iqtisadiyyat v thsil ikiliyin toxunmaa aldm yuxardak mlumatlar 20-ci 127
ilini rfl, anla qeyd etdiyimiz qarda lkmiz Azrbaycan dvlti trfindn d ox yax qavranm v dnyada yaanan iqtisadi bhranlara baxmayaraq, hr ken gn inkiafn bydn lk bu irlilyi paralel olaraq thsil dstyini artrmdr. Bu inkiaf sitemini bir az yekunladrsaq; 1991-ci ild azadlq qazanan Azrbaycan Respublikasnda bir ox sahd (hquq, mdniyyt, thsil v s.) islahatlar hyata keirilmidir. Aparlan bir ox islahatlar gnmzd d davam edir. Bu islahatlarn n saslarndan biri d thsil sistemind aparlan islahatlardr. Azadl qazandqdan sonra Azrbaycan thsil strateji hmiyyt vermi, Azrbaycan Respublikasnda thsil sistemi demokratik, dnyvi spesifikliy sahibdir v thsilin tmlini milli v beynlxalq dyrlr tkil etmidir. Btn vtndalar thsil hququna sahibdir. Bu sbbl dvlt, dnisiz, zruri mumi orta thsil verilmsini tmin etmidir. Bu islahatlara sasn, lkd milliyt, din, irq, dil, cinsiyyt, ya, salamlq v sosial vziyyt, yaay yeri v siyasi qidlr kimi frqliliklrdn asl olmadan btn vtndalarn thsil alma haqqna sahib olmasna zmant verilmidir. Vtndalar thsilin forma v nvn, mktb nvn sem mvzusunda azaddrlar. Yen mstqillik qazanldqdan sonra thsildki islahatlardan biri d Azrbaycan RespubliQafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il
Mahidlrimiz nticsind TSAB-da formaladrdmz insan qaynaqlar blmsindn ii almaq istyn zvlrimiz a yrtim mssislrinin mzunlarn stn tuturlar.
kasnn dvlt dilinin Azrbaycan dili olaraq qbul edilmsidir. Bu gn Azrbaycan dvltinin oxuma yazma qabiliyytin malik hali say 100%- yaxndr. halisinin byk ksriyyti universitet bitirmidir. Xaricdn gln tlblrin say xaric gedn azrbaycanl tlblrin sayndan daha oxdur. Msln; sadc Trkiydn Azrbaycana gln tlb say be mindn oxdur. Btn bunlarn xaricind Azrbaycanda tlim sektorunda xsusi mktb anlay da olduqca mhurdur. Mhz bu mktblrin n banda a yrtim Mssislri il bal xsusi Trk Mktblri v Qafqaz Universiteti glir. Yuxarda izah etmy aldm thsil-iqtisadiyyat laqsinin n gzl nmunlrindn olan bu mssislr bal mktblr Azrbaycann mstqilliyi il, demk olar ki, eyni yadadr v mstqilliyin inkiafnda ox byk rola malikdir. Cmiyytimiz TSAB-n da zv olan a yrtim mssislri bizlr xsusi fxart hissi balayr v mvffqiyytlri il hr gn gcmz g qatr. Bu mqamda qsaca Trk adamlar Beynlxalq Cmiyyti TSAB-dan bhs etmk istyirm. Cmiyytimiz 1994-c ild Azrbaycana gln trkiyli i adamlarmzn qurduu bir vtnda cmiyyti tkilatdr. Azrbaycana srmay 129
qoymaq istyn i adamlarmza 1994-c ildn bri rhbrlik vzifsini yerin yetirn TSAB bu gn 300- yaxn zv il Azrbaycanda neft xarici sahdki srmaylrd Trkiynin qruruna evrilmidir. TSAB bu inkiaf mddtind a yrtim msisslrin bal thsil qurumlarnn olduqca faydasn xsusil d, bura gln i adamlarmzn vladlarnn thsil almas mvzusunda grmdr. Qafqaz Universiteti il Cmiyytimiz zvlrinin, xsusil, cmiyytin keyfiyyt idarsi mvzusunda yetidirilmsi v yen zvlrimiz saslanan pekar iilr yetidirilmsind birlikd sertifikatl programlar ttbiq olunmudur. Bli, zvmz a yrtim msisslrin tabe olan mktblr lkmizd byk mvffqiyyt sahibdir. Bu uur szd deyil, aadak real faktlarda z ksini tapr. Msln; 1997-2011-ci illrin liseylrdn mzun olmu tlblrin universitetlr giri faizlrin qsaca nzr salsaq, bel bir mnzr il qarlaacaq; Bu mktblrdn 5751 tlb mzun olmu, mzunlarn 97.63%-i universitetlr qbul olmudur. Universitetlr qbul olanlarn 3559-u Azrbaycanda, 1960 nfri is Xarici lklrd oxumaq hququ qazanmdr. Bu tlblrin 524 lkmizd yksk bal kimi qbul olunan 600 bal kemi v 50 nfr tlb prezident tqadndn faydalanma hququ qazanmdr.
Cmiyytimiz TSAB-n da zv olan a yrtim mssislri bizlr xsusi fxart hissi balayr v mvffqiyytlri il hr gn gcmz gc qatr.
Yen bu mktblrin olimpiadalardak uurlarna qsaca nzr salaq; 19942011-ci illr arasnda 95 qzl, 154 qm v 224 brnc olmaqla cmi 473 medal qazanmdrlar. Bunlarda irktin mktblrinin, bir d gn kedikc thsild yegan nvan olmaa balayan Qafqaz Universitetimizin pay vardr. Bizim tandmz zvlrimizin, demk olar ki, hamsnn uaqlar bu universiteti stn tuturlar. Onlara sual verilnd ki, Niy Qafqaz Universiteti? bel cavablar alrq; - vladma bir xarici dil lazmdr v bu universitet hmin sahd ox mvffqdir. - dnyasnda daha ox bu universitetin mzunlar stn tutulur. - Thsil n burada hr cr struktur-sas formaladrlmdr. - Universitet hr eydn vvl milli-mnvi dyrlri n plana krk uaqlara msuliyyt hissi alayr kimi cavablar misal gtir bilrik. Universitetdn mzunlarn i girm faizlrin nzr saldqda olduqca qrurverici bir mnzr il qarlarq. 1998-ci ild ilk mzunlarn universitetin tlblrinin 80%-i i girmi, qalanlarn byk ksriyyti magistratura v dokto131
rantura zr thsillrin davam etmidirlr. Mahidlrimiz nticsind TSAB-da formaladrdmz insan qaynaqlar blmsindn ii almaq istyn zvlrimiz a yrtim mssislrinin mzunlarn stn tuturlar. Acizan qnatim gr bu mvffqiyytd "fdakarlq" anlay n plana xr. nki he ks ailsini nins uruna trk edib minlrc kilometr uzaqda olan bir lky getmz. El bir sbb olacaq ki, insan gzqapal lksini trk edib he tanmad bir lky getsin. Knardan mahid etdikd al banda olan bir frd bu cr vziyytl bara bilmz. Bunun n ya dli olacaqsnz, ya da divan! Bax bu mktblrin arxasnda olan hqiqt d hm dlilik hm d divanlikdir. Bir sevdaya mbtla olacaqsnz, o sevdan gerkldirrk dnyaya yaylacaqsnz. Bu yaylmada is ilk sevda dayanacanz Azrbaycan olacaq. Sanki qarda lknin azadln qeyd etmy gldiyiniz lkd o azadl al-lvan etmsi n anadan, yardan, dostdan kecksiniz. Bax bu hqiqtlrin is iqtisadiyyatda trifi yoxdu. Thsili v insanla xidmti sas gtrn bir anlay mvffqiyytsiz ola bilmz. zl mktb olaraq xidmt gstrn bu mktblrin uurlarnn baqa bir trfi is yksk tkilatlanma zlliyidir. n yax irkt tkilatlanmalarnn qibt edcyi bir keyfiyyt sistemindn ibart olan bu tkilatlarmz ilynlri
a yrtim irktinin tabeliyind faliyyt gstrn thsil mssislrinin Azrbaycan thsil sistemin masir thsili gtirdiyi bhsizdir.
maddi trfdn tin salmr, tqad yana atanlar tqad xarr v tqad xdqdan sonra baqa bir yerd, baqa vziflrd ilmsin imkan yaradr. Yni, dnya dndkc, insan nfs aldqca zn v cmiyyt xidmti davam edir. Mhz bu sbbdn mktblrimizin uurlarn mnvi gc il yana realist proqramlarla da aqlamaq mmkndr. Bu mktblrimizin hazrlq kurslar, etd mrkzlri, yataqxanalar, pansiyonlar v b. bir ox sahlrd fal v mvffqiyytli olmas, mkmml bir idar sistemin sahib olduqlarna yani sbutdur. Thsild Avropan bel gerid qoyan bu mktblrimiz slind bizim z yorulmu xmirimizdir. Thsild dnya standartlarn oxdan kemi v thsild inkiaf etmy sy gstrn digr thsil ocaqlarna da nmundir. Bli, bu il A yrtim Mssislrinin Azrbaycanda qurulmasnn 20-ci ili qeyd olunur. Bu mssislr tabe olan mktblr sadc Azrbaycanda deyil, eyni zamanda, dnyann bir ox lksind thsil verir. Dnyann hr yerind sevgini Trk dilind izah edir. Bu bir cmiyyt tmsilisi olmamdan lav bir Trk olarak mn qrur verir. Thsil - milltlr v dvltlr arasndak n sabit v glck baxmndan n salam mnasi133
btlr halqasn tkil edir. Bu gn hyata keiriln bu thsil faliyytlri bir millt olman sasdr. Bu mktblrimizin nec tinliklr v fdakarlqlarla bu gnlr gldiklrini ox yax bilirm. Anadolunun n ucqar yerlrindn bura gln mllimlrimiz btn triflr v tqdirlr layiqdir. a yrtim irktinin tabeliyind faliyyt gstrn thsil mssislrinin Azrbaycan thsil sistemin masir thsili gtirdiyi bhsizdir. Bu mktblrin Azrbaycan dvlti v xalq n gstrdiyi faliyytlrd Prezident lham liyev bada olmaq zr Dvltin btn slahiyytlilrinin hr sviyyd dstyini grm v tqdirlrini qazanmdr. Bu mnasibtl Azrbaycanda faliyytinin 20-ci ilin qdm qoyan sekin thsil irktlrimizi bada a yrtim Mssislrinin idar heytinin sdri Dr. nvr zrn olmaqla btn mllimlrimizi, idarilrimizi, bu tkilata dstk olan i adamlarmz, valideynlrimizi v hr eydn nc bu mktblrd thsil alan agirdlrimizi, tlblrimizi, myi ken hr ksi tbrik edir, bu mqdds yolda ilrind uurlar dilyirm.

Materiallar CAG20 Conference

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Materiallar CAG20 Conference

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

a yrtim ltmlri irktinin qurulmasnn 20 illiyin hsr olunmu

a yrtim ltmlri irktinin qurulmasnn 20 illiyin hsr olunmu

Thsil sistemimiz mstqil Azrbaycann glck inkiafn tmin etmlidir.

Mn a yrtim ltmlri irktinin iindn ox mmnunam.

Azrbaycann glck inkiaf mhz thsill baldr.

a yrtim tkilat ox byk ilr grr. Mn onun faliyytindn ox razyam.

Mn buna ox nm verirm. Onlar bizim glcyimiz n gcl kadr hazrlayrlar.

a yrtim ltmlri irktinin qurulmasnn 20 illiyin hsr olunmu

Redaktor: Sdr: Sdr mavini: zvlr:

Dizayn: Sahib Kazmov

Qafqaz Universiteti Elmi urasnn qrar il ap olunur. ISBN: 978-9952-468-05-2

Copyright Qafqaz Universiteti, Bak, 2012

Professor Misir Mrdanov

Zamann snandan sdaqtl xanlar

Dr. Enver zeren

yirmi il etimada sdaqtl

Professor Mehmet Salam

Azrbaycan thsil sistemi

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Akademik hliman miraslanov

Masir Azrbaycan v tibb thsili

Professor erif Ali Tekalan

Masir Azrbaycan thsili v a rtim ltmlri

Professor Nizami Cfrov

Azrbaycan thsil sistemi

Dr. Qnir Paayeva

a yrtimin ada Azrbaycan thsil sitemind yeri v roluna bir bax

Professor Mirdamt Sadqov

20-ci ilind a yrtim v Azrbaycan

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Professor Ahmet Sani

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Qafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Professor Misir Mrdanov

Zamann snandan sdaqtl xanlar

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Bu mktblr Azrbaycan thsilin yeni ab-hava v tcrb gtirmidir.

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Dr. Enver zeren

yirmi il etimada sdaqtl

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Onun mssislrinin maddi-texniki bazas durmadan gclndirilir

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Xalqn, dvltin, qardaln, inkiafn itiraks olmaq n gzldir!

Qafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Professor Mehmet Salam

Azrbaycan thsil sistemi

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Trk mktblrinin Azrbaycan-Trkiy laqlrin faydalar

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Trkc Olimpiadalarnda Azrbaycan

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim

Beynlxalq Trkc Olimpiadalar Azrbaycan Talonu

2005-ci il - 3. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan 1 Gm Brnc 1 Mansiyon 2 Toplam 4

2008-ci il - 6. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan 2 Gm 3 Brnc 4 Mansiyon 6 Toplam 15

2009-cu il - 7. Trkc Olimpiadalar Qzl Azrbaycan 6 Gm 1 Brnc 4 Mansiyon 4 Toplam 15

Azrbaycan Trkc Olimpiadalarndan toplam 100 medal qazanmdr.

Qafqaz Universiteti, 17 mart 2012-ci il

Masir Azrbaycan thsili v a yrtim