C..

ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say 1, 2003

149

KRZ OLUUM SREC VE KRZ YNETMNDE PROAKTF YAKLAIM

Hasan TARAF ve N. Talat ARSLAN Cumhuriyet niversitesi BF, letme Blm Cumhuriyet niversitesi BF, Kamu Ynetimi Blm
zet Kriz iletmeler iin beklenilmeyen bir durumdur. Fakat gerekte kriz bir sretir. Bu sebeple kriz ynetiminde farkl yaklamlar kullanlabilir. Bu yaklamlardan birisi de kriz ynetiminde proaktif yaklamdr. Proaktif yaklam ile kriz oluumundan nce farkl alternatifler gelitirilerek , iletmeye krizin zarar vermesi nlenebilir. Anahtar Kelimeler: Kriz, kriz ynetimi, proaktif yaklam Abstract The Process of Crisis Occur and The Proactive Crisis Management Aproach Crisis is an unexpected position for business. But in fact crisis is a process. Because of that different aproach can be use for crisis management. Proactive crisis management aproach is one of crisis management way. With this proactive aproach, some alternatives can be developed before crisis happen so that the harm of crisis will be prevented. Keywords: Crisis, crisis management, proactive aproach.

A-GR

letmeler varlklarn srdrebilmek iin iletme dnyasnda meydana gelen hzl deiim ve gelimelerin srekli ve yakndan izlenilmesi gerekmektedir. letmeler kriz srecine, teknolojide meydana gelen hzl gelimeler ve buna bal olarak iletmelerin kullandklar teknolojideki deimelerin tam ve doru bir ekilde izlenilememesi, ynetim kademelerinde bunlara uygun stratejilerin gelitirilememesine bal olarak girerler. letmeler kriz srecine girdiklerinde, kriz oluum srecini takiben youn bir alma temposu ile iletmeyi bu krizden karma abasna girerler. Bu sre ierisinde ise hzl karar alma ve uygulama abasnn younlamas neticesinde, krizin yanl uygulamalarla daha da derinletii grlmektedir. Kriz ynetiminde kullanlan yntemler salkl uyguland taktirde baar salasa da, iletme geen sre iinde nemli kayplara uramakta ve sarsntdan kurtulmas uzun zaman almaktadr. Kriz ynetimi uzun bir sreci kapsamaktadr. Bunun yannda ortak bir nokta da, dk bir maliyetle denge durumuna tekrar

150

TARAF ve ARSLAN

ulama olarak belirtilebilir. En nemli unsur ise, iletmeleri tehdit edecek olaylar nceden tahmin ederek onlar ortadan kaldrmaya ynelik olmasdr.(zgen ve Trk, 1996; 19-31) Bu adan kriz ynetiminde proaktif yaklam daha da nemli hale gelmitir. Proaktif yaklam sayesinde iletmelerin krize yakalanmasnn nne geilebilecei gibi, iletmenin kontrol edemedii d evresinden kaynaklanacak krizleri atlatmada da nemli avantajlar salayacaktr.
1- Kriz Tanm

Kriz konusunda aratrmaclar farkl tanmlar ortaya koymulardr. Baz tanmlarda kriz, tehdit edici koula mdahale edebilme yetersizlii olarak ifade edilmitir. Baz yazarlar ise krizi, beklenmeyen koullarn stesinden gelme gereklilii ve ncelii zerinde durmulardr. Krizin genel kabul gren tanmnda ise kriz, rgtn yaamn tehdit eden bir durum olarak grlmesidir.(Can, 1994:300) Krizin tanmlanmasndaki en nemli zorluk endie, stres, felaket, panik vb. kavramlarn da kriz yerine kullanlmasdr. Endie, stres veya panik douran pek ok olayda krizden sz etmek mmkndr. Ancak konuya iletme ynetiminin bir sorunu olarak bakldnda, iletme ynetimini tehdit etmeyen, iletmedeki mevcut dengeleri bozmayan, karar mekanizmalarn ilemez duruma sokmayan, geici olarak ortaya kan atma, direni veya deimeye kriz demek doru deildir. (Yenieri, 1992:314) Bu yaklamlar erevesinde krizi u ekilde tanmlayabiliriz. Kriz, nceden beklenilmeyen ve sezilmeyen, rgt tarafndan abuk ve acele cevap verilmesi gereken, rgtn nleme ve uyum mekanizmalarn yetersiz hale getirerek, mevcut deerlerini, amalarn ve varsaymlarn tehdit eden gerilim durumudur. Stres, endie, panik vb. gibi kavramlara kriz dneminde yaanan duygularn ifadesidir demek daha doru olacaktr.
2- Krizin zellikleri

Kriz iin yaplan tanmnda yer alan zellikler, aslnda krizin zelliklerini de ortaya koymaktadr. Krizi temel itibariyle yaanan olaan gerilimlerden ayran temel zellikler unlardr: a- Kriz, nceden sezilmeyen ani bir deiiklii ifade eder. b- Krize abuk ve acele cevap verilmesi gerekir. Yneticiler uyguladklar standart karar mekanizmalar ile krize cevap veremezler. c- Keydana gelen deiim rgtn devamlln ciddi ekilde tehdit eder.(Yenieri,1993:218) Kriz rgtn standart karar alma mekanizmalar ile alamayaca iin acil mdahale gerektirmesi ve bunun da karar alclarda gerilimi artrmasdr. (Can,1994:300) Kriz yle bir dzeydir ki, o noktada gelecekte kii ve rgt etkileyecek btn sonular belirlenebilir. Bu srekli iddetli deiimde byk bir dnm

C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say 1, 2003

151

noktas sonucudur. (Lesly,1991:23) Kriz olaanst bir dnemi ifade etmektedir. Bu ise kriz oluum srecinde iletmelerdeki olaan ynetim srecinde baz hatal kararlar alndn ve evresel oluumlarn ve deiimlerin yeterince dikkatle izlenmediini gstermektedir.
B- KRZN OLUUM SREC

Krizin, her ne kadar ani olarak ortaya kt sylense de yangn, sel, deprem gibi doal felaketlerle oluan krizler dnda dier kaynaklara bal olarak oluan krizlerin tamam oluum srecinde baz sinyaller gnderir. Fakat bu sinyallerin yeterince dikkate alnmamas veya sinyallerin krize ait olduunun bilinmemesi sonucu kriz ortaya kar. Kriz oluurken u aamalardan geer.
1- Krlk

Bu aamada yneticiler i ve d evrede meydana gelen ve rgt tehdit eden sinyalleri alabilir, ancak bu deiime ve gelimeleri tehis etme ve tanmlamada yetersiz kalrlar. (Yenieri, 1993:222) Kriz ncesi dnemde var olan iyi sonular, iletmeleri bnyelerinde barndrdklar her trl israf ve yetersizliklere kar daha duyarsz ve toleransl olmaya sevk etmitir. Sonular iyi olduu srece ayrntlar nem tamam ve var olan olumsuzluklar dikkatleri yeterince ekmemitir. yi sonular var olan olumsuzluklarn zerini hal gibi rtm ve onlar gizlenmitir.(Hamarat, 1994:20-22) Bu nedenle ynetim olumaya balayan krizi alglayamaz. Bu aamada ehliyetsiz eleman says artar, stres ortaya kar ve etkili iletiimde zayflklar kendini gsterir.
2- Atalet

evresel deiim ve gelimelerin rgte yapaca etkileri ve sonularn deerlendirmeyen st ynetim krize kar gerekli tedbirleri alamamaktadr.(Can,1994: 302) Bunun eitli sebepleri vardr. Ancak zellikle mevcut durumun geici olduu ve standart nlemlerle zamanla dzelebilecei dnlr. Kriz durumunun iddeti arttka etki belirginlemeye ve iletmede iler ters gitmeye balar.
3- Yanl Karar ve Faaliyetler

Bu safhada evredeki deiiklikler ve i problemlerin yorumlanmasndaki belirsizlikler, ynetimin yapmas gereken davrann yn konusunda yneticiler arasnda hakim bir grn oluumunu engeller. Kiisel sezgiler ve yorumlar n plana kar. Karar verme durumunda olanlar ikna etmek iin ve gerginlii azaltmak iin herkesin iyi bildii veya uygun grd faaliyetlere ynelmek ortaya kar. Bu yaklam ise iletme iin deiiklie uygun cevabn verilme ihtimalini azaltr. (Diner, 1992: 328) letme iinde belirsizlii ortadan kaldrmak iin ortak bir strateji gelitirilemez.

152

TARAF ve ARSLAN

4- Kriz

Yaklamakta olan kriz sinyalleri alnp, yorumlanp, deerlendirilmemise ve salkl tepkiler verilmemise, rgtn kriz dnemine girmesi kanlmazdr. (Can, 1994: 303) rgt iinde panik, atma ba gsterir. Yneticiler gn kurtarmaya ynelir, amalar ve planlar gz ard edilir. rgt iklimi bozulur. (Yenieri,1993: 223) Karar alma merkezileir, denetimde merkezileme eilimi artar ve karar alma sreci bozulur. letme bu aamada eer krize kar bir zm gelitirebilirse krizi kendisi iin bir avantaja dntrebilir. Aksi takdirde iletmenin hayatn sona erdiren bir srece girilebilir. Kriz ynetim sreci aadaki tablo ile gsterilebilir;

Kriz

PROAKTF KRZ YNETM

REAKTF KRZ YNETM

Sinyal Alglama

Hazrlk ve nleme

Hasar nleme

Yara Sarma

renme

NTERAKTF KRZ YNETM C- KRZ NLEMEYE YNELK STRATEJLER VE TEKNKLER

letmeler kriz aamasna gelmeden nce baz sinyalleri alr. Eer bu sinyaller doru deerlendirilir ve gerekli nlemler alnrsa iletme ister krize girsin isterse kriz oluum srecinin balarnda olsun mevcut durumdan en avantajl ekilde kmasn bilecektir. Bu adan krize kar gelitirilecek strateji ve teknikleri kriz ile baa kmada krizi ynetmek kadar nemlidir.

C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say 1, 2003

153

Bu stratejilerin hazrlanmas gerekte bir ngr becerisidir. Her ey olaan seyrinde devam ederken kriz iin hazrlk yapmak pek dnlmez. zellikle daha nceleri bir krize girmemi bir iletme ayn zamanda piyasadan yanl sinyaller alyorsa hazrlksz olarak krize yakalanacaktr. (Silver, 1990:13) Bu ise iletmenin hayatnn sona ermesine dahi uzanabilecek bir sreci balatr. Bu adan iletmeler kriz oluum sreci balamadan nce krize girildiinde bundan avantajl bir ekilde kabilecek hazrlklarn yapmaldr. letme bir belirsizlik ortamna doru gittiini gryor ise -ki genellikle kriz oluum safhalarnn ilki olan krlk dnemine yakalanmam bir iletme iinyaplacak en iyi hareket bir krize hazrlkl olmaktr. Yneticiler irketlerini bir kriz annda bu krize en abuk ekilde karlk verecek ekilde manen ve maddeten hazrlamaldrlar. Unutulmamaldr ki sadece krize hazrlkl irketler hayatta kalmay baarmaz ayn zamanda krizden kuvvet bularak byrler. Kriz olumadan nce baz belirtiler ile kendini hissettireceini sylemitik. Bu belirtiler arasnda satlarn dmesi, demelerde gecikmelerin balamas, hammadde temininde skntyla karlalma saylabilir. Krize hazr olabilmek iin iletmenin i faktrlerini ve d evresini srekli ve dikkatle izlenmesi ve alnan sinyallerin dikkatli bir ekilde analiz edilmesi gereklidir. letme yapt analizlerin sonucu olarak baz hazrlklar ve tahminleri gelitirebilir. rnein, rn eskimesi (rnn hayat erisinin sonuna yaklamas) gibi bir noktaya geldiini gren bir iletme muhtemel bir kriz ile de kar karyadr. Bu ise, pazarn srekli izlenmesi ve satlardaki deiimi izleme ile anlalabilir. Bu ekilde iletme ii faktrler ve d evre faktrleri birbirleriyle uyumlu bir ekilde izlenerek iletme srekli olarak olumsuzluklara kar hazr halde bulunmaldr. Ayn ekilde gerek blgesel ve gerekse ulusal dzeyde meydana gelen oluumlara bal olarak ortaya kmas muhtemel olan ve iletme zerinde olumsuz etkiler yapabilecek gelimeler de izlenerek muhtemel kriz oluumlarnn nne geilebilir. Bu aamada rnein, iletmenin hammadde tedarikinde ortaya kabilecek herhangi bir probleme kar muhtemel yeni kaynaklar arayna girme veya pazarda meydana gelebilecek daralmalara kar yeni pazar araylarna girmek krize kar iletmeyi hazr halde tutacaktr. Kriz ynetiminde proaktif yaklam gelitirmek aada ifade edilecek unsurlarn kullanlmas ile gerekleebilir.
1- Doru ve Yeterli Bilgi Ak Salama

Krizin oluumunu engellemedeki nemli bir unsur doru ve yeterli bilgi aknn salanmasdr. Sistemin kabiliyetine bal olarak karar sreci iine giren kaliteli bilgi etkili bir bilgi akn iererek sistemdeki ar yklenmeleri engeller. (Smart and Vertinsky, 1977: 640) Bu sayede iletiim kanallarnda oluan grlt

154

TARAF ve ARSLAN

azalr. Bu ise doru bilginin doru zamanda doru kiiye ulamasn salayarak, bilgi eksiklii veya yanl anlamalar sebebiyle risk unsurlarnn krize dnmesini nlemi olur. Pek ok durumdaki rgtsel iletiim bir iletmenin yasalln anlaml bir ekilde deitirebilir. Etkili iletiim iletmenin deiimini engellemez fakat iletmede oluabilecek dier riskleri azaltr. ayet dzenli bir ekilde yrtlrse krizin ilerlemesini azaltabilir. Gayet iyi bilindii gibi, kriz srecine girildiinde bilgi toplamada kullanlan haberleme kanallar says, karar birimleri ile dier birimleri arasnda bilgi iletimi azalr. Bu adan gerek bu srece girmeden nce iletiim kanallarn glendirerek doru bilgi ak ile bilgi eksiklii veya yanl anlamalarla ortaya kan kriz oluumunun nne geilebilecei gibi ayn zamanda kriz oluum srecinde iletiim kanallarn glendirerek karar birimlerinin doru karar almasna katk salanabilir.
2- Gze Alnacak Risk Miktarn Belirleme

letmelerin de canllar gibi yaam sreleri vardr. letmeler doarlar, byrler ve lrler. Gerek kurulu dneminde gerekse byme srecine girdiinde sahip olduu kaynaklara gre amalarn gerekletirmek iin gze almas gereken bir risk vardr. Bu yzden alnacak risk miktarnn belirlenmesi nemlidir. nk bu miktarn zerine klmas, riskli durumun her an krize dnmesine zemin hazrlayabilir. Yneticiler ne kadar risk alabileceklerini iki kritere gre belirlemelidirler. Bunlardan birincisi, amalarn llebilmesi, ikincisi ise, baarya ulama ihtimali orandr. (Lippit and Schmidt, 1967: 104) Grld gibi sadece ilk yatrm risk iermez ayn zamanda rgtsel deiim ve geliim boyunca her bir aamada risk ile karlamak ve bunlarn krize dnmesi mmkndr. rnein teknolojik deiim yapan bir iletmede alanlarn deiime ne oranda uyum salayacann hesaplanmas ve buna gre gerekli eitim programlarnn oluturulmamas potansiyel bir kriz durumudur. Bir kiinin tek bana bir mal ya da hizmet retmeyi dnmesi yeterli deildir. Dnce plana dntrlerek kaynaklar ve insan gc ile bir geree dntrlmelidir. Bu durum genellikle iletmenin kurulu safhasdr, pazar kimlerden olumaktadr, insan kaynann durumu nedir, retim sreci ne ekilde olacak, rakiplerimiz kimlerdir, maliyetimiz ne olacaktr gibi pek ok soru sorulmal ve cevaplanmaldr. Bu sayede ilikide olacamz faktrlerin bizi ne oranda etkileyecei ve tad riskler belirlenir. Bylece sahip olunan kaynaklarn miktar ve amalar karlatrlarak alnacak riskin uygun olup olmad belirlenebilir. Krizle karlama olasl iletmenin geirdii btn safhalarda karmza kar. rnein byme srecine giren bir iletmede ayn ekilde bymenin yapaca deiimin iletmenin kaynaklar asndan tad riskleri iletme tarafndan karlanabildii oranda bymeyi salamaldr. letme kaynaklarnda ortaya kabilecek yetersizlik sonucu krizle karlaabilir.

C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say 1, 2003

155

3- Erken Uyar Sistemleri Oluturma

Erken uyar sistemleri sayesinde krizin varl, iddeti ve younluu tespit edilebilir. Bu sayede iletmenin varlnn istikrarla srdrlmesi imkan doar. (Yenieri, 1993:224) Erken uyar sistemi, mali oranlardan hareketle, iletmenin baar durumunu tespit edebilmek iin oranlar tek tek dikkate alma yerine, onlar baarl-baarsz iletme gruplar iinde birlikte deerlendirme srecidir. Erken uyar sistemi genellikle drt analiz sreci zerine kurulmaktadr. (Diner, 1992: 339) Bunlardan ilki evre analizidir. evre analizinde evrede ayn faaliyet dalndaki iletmelerin bir analizi yaplr ve bunlar baarl ve baarsz olarak gruplandrlr. Sonraki safhada seilen iletmelerin bilano ve kar-zarar cetvellerinden mali oranlar hesaplanr. Mali oranlardaki gelimelere bakarak iletmenin yakn gelecekteki durumlar tahmin edilmeye allr. Daha sonra her yla ait baarl ve baarsz iletmelerin oran ortalamalar bir grafik haline getirilerek, her bir orann baarl ve baarsz iletmeler asndan nasl bir gelime gsterdii ortaya konur. Son olarak bu farkllklarn sebepleri ayrntl olarak incelenerek iletmenin ne ynde gelime gsterdii yorumlanr. Elde edilen geni kapsaml karlatrmal veriler ile gerek sektrel bazda bir krize girilip girilmedii ve gerekse iletmenin mevcut kaynak kullanm ve ynetimi ile bir krize doru gidip gitmedii anlalr. Bylece ortaya kmakta olan bir krizi iletme iin bir frsata dntrme ans da ortaya kar.
4- Krize Kar nleyici Planlama Yapma

Yneticiler, gelecekteki krizler iin gelecekte oluabilecek pazar basksn nceden tahmin ederek dikkatlerini yneltme eiliminde deildir. Bununla birlikte burada retilen Nuh peygamberin yamur balamadan gemiyi ina etmeye balamas ifade edilmektedir. Byle bir stratejik duyunun kendisi gerilim ykseldiinde byk bir avantajdr. Etkili planlama yaplmas ile problem en u noktaya ktnda gerek problem zerinde odaklanma imkan doar ve hareket iin bir yap temin eder.(Regester and Larkin, 1997: 170) Kriz ynetiminde nemli nokta, iletmenin krizle karlat anda yerine getirilmesi gereken faaliyet planlarnn varldr.(zgen ve Trk, 1996: 19-31) Kriz ynetimi iin bavurulan planlarn hazrlanmas btn krizler iin genel olarak benzerdir. Plan uygulama stratejileri farkl tarzdaki krizler iin ok nemli ekilde farkllk gstermemektedir. Yani temel olarak kriz nlemek iin gelitirilen planlamalar benzer aamalar sonucu hazrlanr. Tutarl bir yaklam potansiyel bir krizin tanmlanmas yani risklerin tanmlanmas ile balar. Bu aamada; * Oluacak durumlarn krize dnebilecek bir potansiyeli var mdr?

156

TARAF ve ARSLAN

*Kriz irkette benzer ekilde yaand m veya ayn sektrde benzer iletmelerde yaand m ve yenileyebilir mi? * Planlanan uygulamalar kar gruplar tarafndan engelleniyor mu? Muhtemel risk alanlar tanmlandktan sonra aadaki sorular sorulmaldr; * letmenin bir riski krize dnmesini engelleyecek politika ve prosedrleri var mdr? * Krizin btn ynleriyle ilgilenebilecek planlar oluturulabildi mi? * Etkili bir ekilde almasn salamak iin planlar test edildi mi ? Ksaca kriz nlemek iin planlama yaplmas u ekilde zetlenebilir; (Regester and Larkin, 1997: 174) * Potansiyel kriz durumlarnn listelenmesi yaplr. * Krizden korunmak iin politikalar tasarlanr. * Potansiyel her bir krizle ilgili olarak stratejiler ve taktikler belirlenir. * Krizden muhtemelen kimlerin etkilenecei belirlenir. * rgtsel uygulamalardaki zararn en aza indirilmesi iin iletiim kanallar etkili bir ekilde tasarlanr. *Yaplan planlama erevesinde her ey test edilir. Bu aamada iletmeye uygun bir kriz ynetim plan hazrlanrken, personelin ciddi bir desteinin de salanmas gereklidir. Her bir blmde personel bir araya getirilerek beyin frtnas ile grleri elde edilemeye allr. rnein, depo blm iin, depo blm yneticisi, satn alma personeli, kasiyer gibi ilgili personel bir araya getirilir. (Harris, 1991:103) Kriz olumaya balamadan veya oluum srecine girildiinde bu ekilde bir planlama ile muhtemel kriz potansiyellerinin doru bir ekilde tanmlanmas ve gerekli planlarn hazrlanmas ile krize girildiinde avantajl olarak klabilir.
5- Planlar Yazya Dkmek

Kriz nleme konusunda hazrlanan planlarn yazya dklmesi ok nemlidir.(Regester and Larkin, 1997:182) ok sklkla grlmektedir ki szlerle ifade edilen planlarlar uygulama safhasna geememekte veya bir ka kiinin dncesinde ortaya kmamaktadr. letmeler u i yle olursa Ahmet ne yapacan biliyor sendromunu amaldr. Ahmet tatile km olabilir. Hatta orada olmasna ramen ve btn isteyenlere seve seve her eyi aklamaya hazr olmasna ramen aklama yapamayacak kadar megul olabilir. Planlarn yazl olarak bulunmamas zaten ar grev yk olan yneticiler iin saatlerce ilave bir almaya sebep olabilir. alanlar temel uygulamalar

C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say 1, 2003

157

yapmada yetersiz olabilir, rnein, alanlara acil bir durumu bildirmedeki yetersizlik, i yapma ekillerine zg etkiler hakknda youn telefon grmelerine sebep olabilir. Telefon numaralarnn ihtiya duyulduu anda yazl olarak bulunmamas sebebiyle deerli zamanlar kaybolur ve mevcut kriz durumu byr. Kriz ortaya kmakta olduunda yaplacak eyler ve bunlar yapacaklarn listesi kontrol edilerek bunlarla iliki kurulmasyla rgtlenme dnlmeyecek ekilde kolaylaarak mevcut duruma kar annda tepki verilebilir. Planlar ok uzun ve kat olmamaldr. Planlar kriz durumunun tahmin edilemeyen ynlerini tanyabilecek bir yap ve esneklik salamaldr ve yneticilere ortak duyular kullanarak rahat hareket edecei bol alan vermelidir. Planlarn yazya dklmesi sayesinde kriz durumlarna kar kimin ne yapaca ve ne ekilde yapaca gibi hususlar belirlenerek, kriz anlarnda ortaya kan yanl karar srelerine girilmesi nlenebilir. Bu sayede krizin ykc etkisi de nlenebilir.
6- Fedakarlk Miktarnn Belirlenmesi

letmelerin yaayabilir bir sistem olarak ayakta kalabilmesi iin yneticiler de gerek retilen mamuln tr, gerek kullanlan teknoloji ve gerekse personelden ihtiya duyulduunda belirli oranlarda fedakarlklar yapabilmelidir. letmeler kurulu dnemi sonras bir byme eilimine girer. Bu aamada ok eitli rnler tasarlanr ve retim srecine dahil edilir. Byme sreci iinde pek dikkate alnmasa da bu tr bir yaklam aslnda uzun dnemde krize dnecek potansiyel riskleri de tamaktadr. letme byme srecinde kulland kaynaklar ki zellikle insan kaynaklar meydana gelen byme ve eitlenme ile yetersizleme riski tamaktadr. Bu durumda byme oran fazla gerekleirse rnlerin istenen kalite dzeyinde gereklemesi, retim srecinde kullanlan kaynaklarn temini ve liderlikteki tecrbesizlik gibi rgt ii faktrlerin kullanm ve d faktrlerin temininde yetersizlikler ortaya kabilir. (Lippitt and Schmidt, 1967:105) Bu sebeple byme srecinde uzun dnemde retilmesi planlanan rnler yeterli bir fizibilite almas yaplarak retim srecine geilmelidir. Kullanlacak hammadde temininden balayp sat aamasnda pazar artlarna kadar geni bir yelpazede inceleme yaplarak uzun dnemde krize dnebilecek potansiyel risklerin olumasnn nne geilmelidir. Ksaca byme srecinde her eyi retmek ve satmak gibi bir aba yerine uzun vadede retimi srdrlebilecek rnler tasarlanarak hangi rnlerin retilecei belirlenmeli ve uzun dnemde iletmeyi krize sokabilecek rnlerden kanlarak gerekirse ksa dnemli avantajlardan fedakarlklar yaplmaldr.

158

TARAF ve ARSLAN

7-Kriz nleme Takmlar Oluturulmas

Kriz nleme takmlar kriz olutuu anda deil de adndan da anlalaca gibi, ayet kriz oluursa etkisini en az dzeyde tutmak ve dier takmlarn kriz tekrar annda krize kar etkili tepki verebilecek ekilde hazrlanmasn ierir. letmedeki potansiyel kriz riskleri ve beklenmeyen durumlar iin geni ekilde iletmenin politikalarna uygun olarak bu takmlar formle edilir ve oluturulur. Takmn belirledii politikalarn uygulanabilmesi iin iletme iindeki blm mdrlerinin her biri tarafndan mali ve dier kaynaklarla desteklenmesi gerekir. Ayn zamanda politikalarn uygulanmas iin yetki ve sorumlulukta verilmelidir. letmenin zerinde anlat kriterlere kar politikalar gelitirilmesi iletmeye biim ve derinlik vermede yardmc olur. Aadaki sorulara cevap verilerek pek ok kriter gelitirilebilir: * Mevcut durum gerekten btn hatlar etkiler mi? * Potansiyel kriz tanmlanmasnda nasl gereki olunur? * Kaynaklar harekete gemeye yeterli mi? * Harekete gememenin etkisi ne olabilir? Kriz ynetimi iin kriz nleme politikalarnn uygulanmas dzenli bir temel zerinde gelitirilen ve denenen olumlu bir yaklamdr. Kriz nleme takmnn paralarnn hafiflemesi iin uygulamalar kontrol etmek zere denetim oluturmak zorunludur. rnein bir retim iletmesi politika uygulamalar denetlenerek fiziksel bir krize kar korunur. Her yl denetim grubu bir denetleme program seerek farkl konularda test eder- gvenlik, hava ve su kalitesi, atklar, mesleki hastalk ve rn kalitesi gibi. Denetim iin seilen yer kendi risk potansiyeli, gemi performans ve son kontrol tarihi mesafesi zerine kuruludur. Yeni alanlardaki riski en aza indirebilmek iin kriz nleme takm ylda iki kez rapor verebilmek iin asl kurul zerindeki risk denetleme tablosunun durumu ve llerine sahip olmasn gerekir. Bu denetleme sreci iyi alr nk her bir durumdan objektif bir grnt alp ve uygun standartlar salayarak btn blmlerde uygular. Ynetim kurulu kriz nleme takmna yetki vererek blmsel ve yerel ynetimi gerekletirerek yetersizlikleri dzeltir. (Lipputt and Schmidt, 1967:179)
SONU

Kriz durumu ortaya ktnda genellikle beklenilmeyen bir anda ortaya kan ve iletmelerde nemli kayplara sebep olan bir durumdan bahsedilir. Aslnda durum yle deildir. ou zaman kriz ben geliyorum diye sinyaller gnderirken yneticiler bunu dikkate almazlar ve krize girerler. Bu adan krizi nlemeye

C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say 1, 2003

159

ynelik olarak gelitirilen teknikler iletmenin hayatiyetinin devamn salamas iin nemlidir. letmeler kurulu srecinden balayarak srekli olarak risklerle ve bu risklerin doru olarak deerlendirilmemesi sonucu ortaya kan krizlerle kar karyadr. Kriz dnemine girilmeden nce kriz nlemeye ynelik olarak gelitirilen proaktif teknik ve stratejiler kriz srecine girilmesini engelleyebilecei gibi ayn zamanda girilebilecek muhtemel bir krizden de g kazanarak kabilmeye imkan verir. Aslnda iletmenin temel amac olan hayatn devam ettirme dncesiyle gelitirdii ve ortada hi bir kriz belirtisi olmamasna karn uygulad planlarn tamamn krizi nlemeye kar gelitirilen stratejiler olarak grebiliriz. nk doru kararlarn alnmas ve uygulamaya konulmas sayesinde iletme dnda herhangi bir tehdit dahi oluacak olsa bunun doru ynetim ile bir avantaja dntrlmesi mmkndr. Bu adan her ne kadar baz teknikler ve stratejiler belirtilmise de iletmenin kurulu aamasndan balayarak olgunluk ve gerileme dnemlerine kadar yapt baarl uygulamalar kriz nlemeye dnk faaliyetler olarak grlebilir. Bu faaliyetler ister bilinli olarak krizi nlemeye ynelik almalar eklinde ortaya konulsun, isterse kriz kavramn hi gndeme getirilmeden gerekletirilen uygulamalar olsun, tamamyla bir kriz nleme almas olarak deerlendirilebilir. letmenin retim yapaca yerin doru seimi, pazar analizinin doru yaplmas, kullanlacak teknolojinin doru seimi, uygun beceriye sahip personel seimi gibi kavramlarn tamam aslnda krizi nlemeye ynelik potansiyel almalardr. nk deprem, sel gibi doal felaketler dnda ortaya kan krizlerin tamamna yakn ynetim hatasndan kaynakland sylenebilir. Bu ise, krize dnecek potansiyel tayan risklerin ynetim tarafndan grlmemesi ve nlemlerinin alnmamas, yani iletmenin kt ynetilmesinin bir sonucudur. O halde denebilir ki, iletmelerin krize girii nlenebilir. Ancak bunun iin gerekli olan iletme ynetiminin gerekli bilgi ve beceri ile bilimsel yollarla faaliyetini srdrmesidir.
Kaynaka

Can, Halil (1994). Organizasyon ve Ynetim, Siyasal Kitapevi, 3. Bask, Ankara. Diner, mer (1992), Stratejik Ynetim ve letme Politikas, Tima Yaynlar, 2. Bask, stanbul. Hamarat, eref (1994), Kriz Dnemlerinde Modern Ynetim Sistemlerinin Etkinlii, nce Kalite, Ekim, Say: 9, 20-22. Harris, R. Lee (1991), The Customer is King, ASQC Quality Press, Wisconsin.

160

TARAF ve ARSLAN

L.Lippitt, Gordon and Warren H. Schmidt (1967), Crises in a Developing Organization, Harvard Business Review, November-December, Vol: 45, No: 6. Lesly, Philip (1991), Leslys Handbook of Public Relations and Communications, Probus Publishing Company, Chicago. zgen, Hseyin ve Murat Trk (1996), Trkiye deki Sanayi letmelerinde Kriz Ynetimi Sorunlarnn zlmesi zerine Bir Aratrma, Ynetim, Yl: 7, Say: 23, 19-31. Regester, Michael and Judy Larkin (1997), Risk Issues And Crisis Management, Kogan Page Ltd. London. Silver, A.David (1990), Kriz Dnemlerinde irket Ynetimi, (eviren: Naz Trer) Form Yaynlar, stanbul. Smart, Carolyne and Ilan Vertinsky (1977), Designs for Crisis Decision Units, Administrative Science Quarterly, December, Volume. 22. Yenieri, zcan (1993), letmelerde Ynetim, Organizasyon ve Davran, Tutibay Basm A., Ankara.